MEDİKAL BİYOLOJİ-6

Hücrenin Mikroskopik Yapısı

Protoplazma ve Nükleus

Dr. Ogr. Uyesi Mustafa Hitit

Genetik Anabilim Dalı

Kastamonu, 2020
 Sitoplazma
– Organeller
• Endoplazmik retikulum
• Ribozom
• Golgi cisimciği
• Lizozom
• Peroksizom
• Vakuol
• Mitokondri
• Sentrozom
• Plastitler
 Sitoplazma
Mitokondri (mitochondria)
• Memeli eritrositlerinde, bakterilerde bulunmaz
• %60-65 protein, %30-35 lipid, az oranda ise DNA,
RNA ve Vitamin A, C & D bulunur
• Sayıları hücre faaliyetiyle ilişkilidir
• Zar ve sıvı (matrix) fazlarından oluşur
• Zar çift yapılı olup Dış zar ve İç zardan meydana
gelmiştir
• Dış zar hücre membranı yapısında olup porin olarak
atlandırılan kanalları mevcuttur
• İç zar yüzeyi artırmak için krista denilen
çıkıntılar yapar
 Sitoplazma
Mitokondri (mitochondria)
– İç zar proteinleri
• Solunum zincirinde oksidasyon zincirinde görev
alan proteinler (sitokromlar)
• Metabolitlerin zardan taşınmasını sağlayan
permease enzimleri
• Matriksde ATP sentezini
sağlayan ATP sentetaz
enzimi F protein
1

F0 protein
 Sitoplazma
Mitokondri (mitochondria)
• Matriks orta yoğunlukta olup bol miktarda
protein, sitrik asit siklüsü, yağ asitleri ve
piruvate oksidasyonu için gerekli olan
enzimleri bulundurur
• Matriksde mtDNA, özel ribozomlar, tRNA ve
mtDNAnın görev yapması ve çoğalmasında
gerekli olan enzimler bulunur
 Sitoplazma
Mitokondrial DNA (mtDNA)
• 2-10 adet çembersel DNA fakat bir
hücrede binlerce kopyası bulunabilir
• 16569 bç olup 21. kromozomun %0.03
kadardır
• Kendi proteinlerinin %5’ni sentezler
• Mitokondriden bağımsız olarak çoğalabilir
22 tRNA
2 rRNA
D-loop kontrol
bölgesi
13 polipeptid

İnsan mtDNA
16569 bç
 Sitoplazma
Mitokondrial DNA
• Nüklear DNA’dan kod farklılıkları
göstermektedir
• Tamir mekanizması yoktur ve mutasyon oranı
10-20 kat daha fazladır;
• İnsan göç haritalarının çıkarılması ve
• Adli tıpda kimlik tespitinde kullanılır
• Maternal kalıtım izler ve
• Parkinson, bazı sağırlık gibi hastalıklar ile
ilişkilidir
 Sitoplazma
Sentrozom (centrosome)
• Birbirine dik durumda olan bir sentriol çifti ve bunları
saran sentroplazmadan meydana gelmişlerdir
• Zar taşımadığından organel olarak kabul edilmemekle
beraber
• Hücre bölünmesinde görevi vardır

Mikrotubulus
3X9

Sentriol
Hücrenin mikroskobik yapısı
– Hücre iki ana bölümde
incelenir;
• Hücre zarı
• Protoplazma
–Sitoplazma
»Sitozol
»Organeller
–Nükleus (çekirdek)
 Nükleus
– Hücrenin morfolojik ve biyolojik bakımdan
kontrol merkezidir
– Biyokimyasal reaksiyonları ve hücre
çoğalmasını kontrol eder
– Her hücrede bir nükleus fakat bazı hücrelerde
iki tanedir
• Karaciger
• Testisdeki testestoron üreten leyding
hücreleri
• Osteoklastlarda 5-10 olabilir
 Nükleus
– İnterfaz halinde olan hücrenin nükleusu
• Nükleus zarı (karyolemma)
• Nukleus plazması (karyoplasm, nucleoplasm)
• Kromatin ağı (chromatin)
• Nükleous (çekirdekcik)
– Bölünme halinde olan hücrenin nükleusu
 Nükleus
Nükleus zarı (karyolemma)
– İç ve dış zarın oluşturduğu birim olup hücre zarı
yapısındadır
– Porlar yardımıyla nükleus ve
sitoplazma arsında madde
taşınması
– Mitoz esnasında ortadan
kalkar
 Nükleus
Nükleus plazması (karyolemma)
• Nükleus zarı tarafından çevrilmiş olup kromatin ve
nükleolus dışında kalan bölgeyi kapsar
• RNA, büyük moleküler proteinler, lipid ve inorganik
tuzlar bulunur
 Nükleus
Kromatin ağı
• İnterfazda kromozomlar çözülmüş ip yumağı gibi
olan yapısıdır
• Çekirdekte en çok bulunan materyaldir
• Bazik boyamada
• Heterokromatin: çözülmeden kalan, koyu boyanan
ve inaktif olan kesimler
• Ökromatin: fonksiyonel, normal-uniform ipliksi
boyanan kısım
• DNA ve DNA’nın iki katı protein vardır
• Histon proteinleri DNA ile özel olarak birleşerek
nükleozomu meydana getirir
DNA sarmalı

Nükleozomlar
Kromatin ağı

Selenoid
yapı

Selenoid yapının
yoğunlaşıp
kangal oluşumu

Kromozomun
yoğunlaşmış
bolümü

Kromozom
 DNA’nın paketlenmesi
11 nm Histon
oktomer

Histon proteinleri
Nükleozom
DNA Heliks 2 nm
 DNA’nın paketlenmesi
11 nm
Nüklezomlar
Metafaz
kromozom
30 nm 700 nm
200 nm
Sıkı heliks fiberi

2 nm

DNA Helix Protein selenoid

Kangal yapısı ©2000 Timothy G. Standish
 Nükleus
Kromatin ağı
– Histon proteinleri DNA ile özel olarak birleşerek
nükleozomu meydana getirir
 Nükleus
Nükleolus (çekirdekçik)
• Bir veya birkaç tane olup daha vizkozdur
• rRNA, protein ve enzimlerden meydana gelmiştir
• Aktif hücrelerde (kanser, embryonik, karaciğer,
protein sentezi yapan) sayısı birden fazla
görülebilir
• Bölünme esnasında ortadan kaybolur
• Esas görevleri: hücre içinde protein yapımından
sorumlu küçük partiküllerin ve ribozom alt
birimlerinin oluşumuna yardımcı olmak
 Nükleus
Bölünmekte olan hücrenin nükleusu
Kromozom (chromosome)
– Genetik materyalin bölünme esnasında kısalıp
kalınlaşması meydana gelen yapılardır
– Sentromer: tüm kromozomlarda bulunan
heterokromatin yapıdaki özel DNA dizisini taşıyan
bölgedir
 Nükleus
Bölünmekte olan hücrenin nükleusu
• Kromozom (chromosome)
• Bakteri, virus, plasmid, mtDNA’lar sirküler yapıda
DNA materyaline sahiptirler
• Ökaryotik kromozomları lineerdir
• Telomer: lineer kromozomların uç kesimlerinin özel
DNA dizilimidir
• Kromozomun bütünlüğünün korunması
• Bölünme esnasında belli bir pozisyon almalarını
sağlamak
Kromozom Telomer

p kolu

Sentromer
Ökromatin

heterokromatin

q kolu

Telomer
E. coli kromozomu
 Nükleus
Bölünmekte olan hücrenin nükleusu
Kromozom (chromosome)
• Karyotip: kromozomların morfolojik
(büyüklük, sentromer pozisyonu, band
oluşumu vs) ve sayı özelliklerine göre belli bir
düzen içinde sınıflandırılmalarıdır
Karyotip
 Hayvan kromozom sayısı (n)
Kromozom sayıları
Sığır 30
Koyun 27
Keçi 30
At 32
Eşek 31
Kedi 19
Köpek 39
Domuz 19
Tavuk 39
Tavşan 22
Drozofila 4
 Yapı Prokaryot Hayvan Bitki
Hücre yapıları (özet)
Hücre zarı + + +
Hücre çeperi + - +
Ribozom + + +
Mitokondi - + +
Plastit - - +
ER - + +
Sentrozom - + +
Golgi aygıtı - + +
Koful - Küçük Büyük
Lizozom - + +
Çekirdek - + +
Çekirdekçik - + +