SİTOPLAZMA ve ORGANELLER

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamlı renksiz, yarı saydam,
kolloidal bir sıvıdır. Sitoplazma içerisinde % 70-90 su bulunur.
✔ Sitoplazmanın yapısında suyun yanı sıra organik madde olarak;
karbonhidrat, protein, yağ, nükleik asit, hormon, vitamin ve enzimler
bulunur.
✔ İnorganik madde olarak ise su, çeşitli iyonlar, asitler, bazlar ve madensel
tuzlar bulunur.
✔ Sitoplazma içinde belirli görevleri yapmak üzere özelleşmiş yapılara organel
denir.
✔ Yaşamsal faaliyetlerin bir kısmı sitoplazma sıvısında, bir kısmı da
organellerde meydana gelir.
✔ Bu faaliyetler sonucu enerji açığa çıkar ve hücrenin ihtiyacı olan maddeler
üretilir.
ORGANELLER
Organeller zar yapılarına göre 3 grupta incelenir;
• Zarsız organeller
Ribozom,Sentrozom

• Tek katlı zara sahip organeller

Golgi cisimciği,Endoplazmik retikulum,Koful,Lizozom,Peroksizom

• Çift katlı zara sahip organeller

Mitokondri,Plastitler (Kloroplast,Kromoplast ve Lökoplast)
Ribozom:
✔Protein sentezinin yapıldığı tüm canlı hücrelerde bulunur.
✔rRNA ve proteinden oluşmuş nükleoprotein yapıdadır.
✔Zarsızdır.
✔Prokaryot hücrelerde sitoplazmada bulunur.
✔Ökaryot hücrelerde; Mitokondri, Kloroplast, Sitoplazma içinde, Endoplazmik retikulum ve Çekirdek zarı
üzerinde yer alır.
✔Protein sentezinden sorumludur.
✔Büyük ve küçük olmak üzere iki alt birimden oluşur.
✔Ribozom organeli, ökaryot hücrelerin çekirdekçiğinde üretilir. Fakat çekirdek içinde aktif değildir. Çekirdek zarı
üzerindeki porlardan dışarı çıkıp aktiflik kazanır.
✔Hücre içinde kullanılacak olan proteinler, serbest ribozomlarda üretilirken hücre dışına gönderilecek olan
proteinler, granülIü endoplazmik retikulum üzerinde bulunan ribozomlarda üretilir.
NOT: Proteinler yapısal ve işlevsel özelliğini ribozomda sentesinden sonra alır.Ribozomdan çıkan proteinler
daima primer (birincil) yapılıdır.Daha sonra işlevine göre sekonder,tersiyer veya kuaternet yapıya dönüşür.
Yapısal Proteinler: Hücrede direk yapısında protein işlevi görenler.Antikor,antijen…
İşlevsel Proteinler : Enzim ve Hormonlar
 ✔Ribozom prokaryotlarda bulunan tek organeldir.

✔Yoğun protein sentezi sırasında sitoplazmada yan yana gelerek

polizomları (poliribozom) oluştururlar.
✔Polizom: Tek çeşit m RNA’ya birden fazla ribozom bağlanması ile oluşur.
Aynı proteinden daha kısa sürede daha fazla üretmek için oluşur.
m RNA’nın tekrar tekrar kullanıldığı durumdur.
Sentrozom:
✔ Hayvan hücrelerinde bulunur. (olgun alyuvar, yumurta ve sinir
hücreleri hariç) fakat bitki hücrelerinde bulunmaz (su yosunları,
kara yosunları ve eğrelti otları hariç).
✔ Yumurtada döllenmede ilk bölünmede kullanılacak olan iğ
ipliklerini spermden yumurtaya aktarılan sentriyol sağlar.
Spermde iki tane sentriyol vardır. Bunlardan bir tanesi
yumurtaya gönderilirken, diğeri spermde hareketi sağlayan
kamçıyı oluşturur.
✔ Birbirine üçer üçer bağlanmış dokuz grup, mikrotübül adı
verilen protein iplikçiklerinin birleşmesiyle sentriol oluşur.
Sentrozom , silindir şekilli birbirine dik iki sentriolden
oluşmuştur.
✔ Zarsızdır.
✔ Hücrede çekirdek yakınında yer alır.
✔ Hücre bölünmesi sırasında kromozomların taşınmasını sağlayan
iğ ipliklerini oluşturur.
✔ Hücre bölünmesinden önce(interfaz evresinde) kendini
eşler. Kalıtım materyali olmadığı halde kendini eşleyen
organeldir.
✔ Bitki hücrelerinde sentrozomlar bulunmadığı için iğ ipliklerini
sitoplazmada bulunan bazı özel proteinler oluşturur.

✔ Sil ve kamçı oluşumu ile hareketinde rol oynar.

✔ Kanser hastalığının tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, iğ
ipliklerinin oluşumunu engelleyerek kanser hücrelerinin
bölünmesini ve tümör dokusunun büyümesini önler.
Endoplazmik Retikulum (E.R.)
• Ökaryot hücrelerde bulunurlar. ( olgun alyuvar hücreleri hariç )
• Hücre zarı ve çekirdek zarı arasında uzanan, kanalcıklar sistemidir.
• Hem çekirdeğin yerini sabitler hem de hücrenin içine bir ağ gibi
yayıldığından mekanik desteklik verir.
• Tek kat zarla çevrilidir.
• Çekirdek zarı-Golgi ve Koful oluşumunda görev alır.
• Hücre içi madde taşınmasından,depolama ve üretminden
sorumludur.
• Endoplazmik retikulum hücre bölünmesi esnasında kaybolur.
• Üzerinde ribozom taşıyıp taşımamasına göre ikiye ayrılır
a- Granülsüz  E.R.
✔ Üzerlerinde ribozom taşımazlar.
✔ Yağ ve Karbonhidrat sentezlenir.
✔ Özellikle yağ sentezi yapan ve steroit tipte hormon salgılayan hücrelerde fazladır.
✔ Ayrıca kas hücreleri için gerekli olan kalsiyum mineralinin depolandığı, alkol ve ilaç gibi
maddelerin zehirli etkilerinin yok edildiği (karaciğer), asidik ve bazik reaksiyonların birbirini
etkilemeden gerçekleşmesinin sağlandığı organeldir.
✔ Bağırsak epiteli mukoza hücrelerinde yağların iletiminde rol oynar.
✔ Midenin HCl salgılayan hücrelerinde Cl iyonlarının atılmasında görevlidir.
✔ Çizgili kaslarda kasın kasılma ve gevşemesinde görev alır.
✔ Glikozun fazlası, karaciğerdeki granülsüz endoplazmik retikulumda glikojen olarak
depolanır. Yani karbonhidrat metabolizmasında da görevlidir.

b- Granüllü  E.R. :
✔ Üzerlerinde ribozom taşırlar.
✔ Protein ve enzim sentezlenir.
✔ Hücre dışına gönderilecek olan proteinler, granüllü endoplazmik retikulum üzerindeki
ribozomlarda üretildikten sonra paketlenerek Golgi aygıtına gönderilir. Bu proteinler Golgi
aygıtında son şeklini aldıktan sonra paketlenerek gidecekleri yerlere gönderilir.Çünkü
işlevsel değildir.
⮚ Hücre zarı yapısına katılacak olan Glikoproteinlerin ilk hali.
 Golgi Cisimciği (Aygıtı)
✔ Ökaryot hücrelerde bulunur. ( olgun alyuvarlar ve sperm gibi hücreler
hariç)
✔ Endoplazmik retikulumdan kopan parçalardan meydana gelir.
✔ Üst üste sıralanmış yassı keselerden oluşur. (Sisterne)
✔ Tek kat zarla çevrilidir.
✔ Salgı üretip paketlenmesini sağlar.

✔ Golgi aygıtının görevi, endoplazmik retikulumdan gelen

karbonhidrat, yağ ve proteinleri; glikolipit, glikoprotein ve
lipoprotein gibi moleküllere dönüştürerek bir zarla çevreleyip
salgılanacak duruma getirmektir.
✔ Yağ sentezinde görev alır.
✔ Hayvansal hücrelerde glikoz sentezinde görev alır.

✔ Bu organel,hücre zarının özgüllüğünü saptamada da önemli rolü

vardır.
✔ ER üzerindeki ribozomlarda üretilen sindirim enzimlerini
paketleyerek lizozom organelinin oluşumunu sağlar.
• Bitki hücrelerinde selüloz liflerini düzenler , hücre duvarı yapısına katılan pektin gibi
polisakkaritlerin üretilmesini sağlar.

• Endoplazmik retikulumdan Golgi aygıtına gönderilecek moleküller koful adı verilen özel bir
kese ile Golgi organeline girer.

• Burada son şeklini aldıktan sonra tomurcuklanarak ayrılır.

• Kofullar seçici özelliktedir ve her zarla kaynaşmaz. Koful zarında bulunan proteinler, kofulun
gideceği yeri belirler.
• Diğer organellerde sentezlenen hormon gibi salgıların etrafına zar çevirerek paketleme
yapar.
• Bunun dışında Golgi aygıtının; hücre zarının yenilenmesi ve onarımı, bitki hücrelerinin
bölünmesi sırasında ara lamelin oluşturulması gibi fonksiyonları da vardır.
• Apoenzim ile koenzim ya da kofaktör birleşmesini sağlar.
• Salgı yapan hücrelerde çok gelişmiştir. Tükürük bezi,ipek böceği salgı hücreleri,koku çıkaran
bitki hücreleri…

• Golgi aygıtının işlevlerindeki bozulmalar çeşitli hastalıklara sebep olur. Örneğin, Alzheimer
hastalığı