Bakterilerde Üreme

• Canlıların nesillerini sürdürmek amacı ile

kendilerine benzer yapı ve özelliklerdeki yeni
canlıları meydana getirmelerine “üreme” adı
verilir.

• Mikroorganizmalar genellikle aseksüel

(eşeysiz) üredikleri için, tek bir hücrenin sayı
artışı için çoğalma terimi de kullanılmaktadır.
• Bakteri ve riketsiyalar genellikle ikiye bölünerek
çoğalırlar.

• Silindir veya çubuk şeklindeki bakterilerde bölünme

uzun eksene dik yönde olur.

• Koklarda ise, her hangi bir çap yönünde meydana

gelebilir.

• Çubuk şeklindeki bakterilerde önce ortadan içeriye

doğru bir girinti oluşur, daha sonra ikiye bölünür.

• Kok şeklindeki bakterilerde ise hücre önce biraz uzar

daha sonra ikiye bölünür.

• Spiral şeklindeki bakteriler de aynı şekilde bölünürler.

• Bakteriyel üreme, bakteri gelişmesi ve hücre
bölünmesi olmak üzere birbirini izleyen iki
basamakta gerçekleşmektedir.

• Hücre gelişmesi, boyut ve ağırlıkta meydana gelen

artışı ile karakterizedir. Ayrıca DNA replikasyonu
(eşlenmesi) ve septum oluşumu da
görülmektedir.

• Hücre bölünmesi basamağında hücrelerin sayıca

artışı söz konusudur.
• Hücre çoğalması süresince tüm hücre bileşenleri
sayıca artar, her bir hücre bağımsız bir hücre
olabilmek için kromozom ve diğer
makromolekülleri, monomerleri ve inorganik
iyonların tümünü alır.

• İki hücre arasında replike olan DNA molekülünün

bölünmesi, her bir yavru hücreye gidecek olan
kromozom kopyalarının ayrılmasına yol açan
septum (bölme) oluşumu ile bölünme süresince
membrana bağlı kalan DNA’ ya bağlıdır.
• Bakterilerdeki tam bir hücre için gerekli olan
bölünme zamanı oldukça değişkendir ve besin
ve genetik gibi faktörlere bağlıdır.

• En iyi besin koşulları altında E. coli yaklaşık 20

dakikada döngüyü tamamlayabilir.
Bakteriyel Popülasyonların Gelişmesi

• Mikroorganizma populasyonlarında sayıca

artış için gelişme terimi kullanılmaktadır.

• Birim zamanda hücre sayısındaki değişme ise

gelişme oranı olarak adlandırılır.
• Hücre bölünmesi döngüsü süresince, yapısal
bileşenlerin tümü iki katına çıkar.

• Bir hücreden oluşan iki hücreye

“generasyon=nesil”, iki generasyon arasında
geçen süreye de “generasyon zamanı/süresi”
denir.
• Böylece generasyon zamanı, hücre
populasyonunun iki katına çıkması için gerekli
olan zaman olarak tanımlanır.
• Generasyon zamanı mikroorganizmaya göre
değişiklik gösterir.

– E. coli için generasyon zamanı 15-20 dakikadır.

– Bu süre Pseudomonas’larda 10 dakika iken
Mycobacterium tuberculosis’te 13-15 saate
çıkabilmektedir.
Eksponansiyel (Logaritmik) Gelişme

• Birim zamanda populasyondaki hücre sayısının

iki katına ulaşması “eksponensiyel (logaritmik)
gelişme” olarak tanımlanır.

• Kültür ortamında bakteri popülasyonundaki

gelişme logaritmik olarak artmaktadır.
• Belirli sayıda bakteri hücresi (N0, uygun bir besiyerine inoküle
edilerek inkübasyona bırakıldığında belirli bir süre sonra (t)
bakteri popülasyonu belirli bir sayıya (N) ulaşacaktır.

N= No.2n
n: Generasyon sayısı

No = 1 ve n = 1 ise N = 1 X 21 = 2
No = 4 ve n = 1 ise N = 421 = 8
• Denklemin 10’luk tabanda logaritması alınarak
n değeri için denklem düzenlendiğinde;
N= No.2n
logN = logNo + nlog2
• Örneğin;
No= 103/ml, N= 109/ml, ve t = 10 saat, n = ? g = ?
 Bakterilerin Üreme Eğrisi
• Bakterilerin gelişme periyodu sırasında ortama besin
maddesi ilave edilmezse ve atık maddeler ortamdan
uzaklaştırılmazsa bu tip gelişmeye durgun veya
kesikli kültür adı verilir.

• Eğer saf (tek tip bakteriden oluşan) bir bakteri

kültürü sıvı besi yerine ekildikten sonra uygun
şartlarda inkübasyona bırakılırsa belirgin dönemler
gösterir.
• Bu dönemler;
– lag dönemi (latent dönem),
– logaritmik (eksponansiyel) çoğalma dönemi,
– durma (stationary) dönemi ve
– ölme (death) dönemidir.
Şekil: Mikroorganizmaların üreme eğrisi
• Lag dönemi: Herhangi bir yaşlı kültürden veya 4°C de
muhafaza edilen yatık agar tüplerinden taze sıvı besi ortamına
aktarılan kültürler bir başlangıç (lag) dönemi gösterirler.

• Bu dönemde mikroorganizma sayısı sabit kalmaktadır.

• Mikroorganizmaların metabolik faaliyetleri artmakta, protein

ve ribozomlar gibi makromoleküllerin sentezi yapılmaktadır.

• Bunun yanında kendilerini bulundukları ortama adapte

ederek, latent veya gizli dönemde mikroorganizma kendini
çoğalmaya hazırlamaktadır.
• Logaritmik çoğalma dönemi: Bu dönemde
mikroorganizmaların çoğalmaları sabit bir hız kazanmaktadır.

• Generasyon zamanı bu dönemde en kısa, hücre boyları en

küçüktür.

• Hızla çoğalmakta olan hücrelerin genç ve biyoaktif olmaları,

onlara fiziksel ve kimyasal etkilere ve özellikle
kemoterapotiklere karşı duyarlılık kazandırmaktadır.

• Bu dönemdeki hücre sayısı zamana karşı düz bir eğri

göstermektedir.

• Log fazı süresince kültür içinde hücrelerin gelişmesi pH,

sıcaklık ve besi ortamının çeşidi gibi çevresel faktörlere
bağlıdır.
• Durma dönemi: Ortamdaki besin
maddelerinin azalması, metabolizma artığı,
toksik maddelerin fazlalaşması, pH nın
elverişsiz hale gelmesi ile solunum ve
beslenme zorlaşmaktadır.

• Bu dönemde bölünen ve ölen hücrelerin sayısı

arasında bir denge vardır. Bu dönemde
çoğalma yavaşlamakta ve çoğalma oranında
hücre ölmektedir.
• Ölme dönemi: Bu dönem eksponensiyal
dönemin tam tersidir.

• Bu dönemde ölen hücrelerin sayısı yeniden

meydana gelenlerden fazladır.

• Toksik atıkların ortamda birikmesi ve çeşitli

litik (parçalama yapan) enzimlerin salınması ile
ortam şartları elverişsiz hale geldiği için
hücreler hızla ölmeye başlar.
• Saf olarak çoğalmaya bırakılan mikroorganizmaların
hepsi aynı anda bölünmezler yani bir kısmı ikiye
bölünürken diğer bir kısmı da yukarıda bahsedilen
dönemlerin birinde olabilir.

• Genetik veya özel çalışmalarda kültür ortamındaki

mikroorganizmaların hepsinin aynı anda bölünmesi
istenebilir.

• Mikroorganizmaların aynı anda bölünmelerine

“senkron bölünme” adı verilir.
• Bazı mikroorganizmalar bölünmeleri için bir takım
kimyasal maddelere ihtiyaç gösterirler, bu maddeler
olmadıkça bölünme bu mikroorganizmalarda
gerçekleşmez.

• Eğer besiyerine bu madde ilave edilecek olursa hepsi

aynı anda bölünmeye başlar.

• Yine düşük sıcaklıkta tutulan mikroorganizmalar

optimal sıcaklığa getirilince hep birlikte
çoğalmaktadırlar.
Sürekli Kültür
• Bazı genetik ve fizyolojik çalışmalarda ve endüstriyel
uygulamalarda bakteri hücrelerinin logaritmik
dönemde kalması istenmektedir. Bu çeşit kültürlere
«sürekli kültür» denmektedir.

• Böyle bir kültür yöntemi ile büyük miktarda canlı

hücre sağlanabilmektedir.

• Sürekli kültür sağlamada kemostat ve türbidostat

olmak üzere iki araç kullanılabilmektedir.
• Her iki yöntem de aynı temel prensibe
sahiptir:
– Belirli miktarda taze steril besiyeri, kültür kabının
içine aktarılırken aynı miktardaki kültür de
ortamdan uzaklaştırılır.
– Böylece kültür kabındaki kültür sabit hacimde
kalır.
• Ancak kemostat ile türbidostat arasında bazı
farklılıklar da bulunmaktadır.

• Kemostat yönteminde ortama eklenen taze

steril besiyeri bir vana aracılığı ile kontrol
edilmektedir.
• Türbidostat da ise vanaya bir fotosel (ışığa duyarlı aygıt)
bağlanmıştır ve steril besiyeri ilavesi bu fotosel aracılığı ile
kontrol edilmektedir.

• Fotosel ışığa hassastır ve kültürün bulanıklığı (türbidite) belirli

bir noktaya kadar arttığında fotosel vananın açılması için uyarı
göndermektedir.

• Bu şekilde ortama taze steril besiyeri akışı sağlanmaktadır.

Aynı miktarda da kültür ortamdan alınmaktadır.

• Sonuç olarak kültürün bulanıklığı belirli bir düzeye indiğinde

fotosel vanayı kapatmak üzere uyarı gönderecektir.
Bakterilerin Ölümü

• Bakterinin ölümü sonucu üreme özellikleri de

kaybolmaktadır.

• Bakteri kültürlerinin ölümünün deneysel

olarak ölçülebilmesi kültürel ekim yöntemleri
ile mümkündür.
• Örneğin bu yöntemlerden dökme plak yönteminde
test kültürü steril Petri kabına 1 mL aktarılarak
üzerine kültüre uygun steril agarlı besiyeri aktarılarak
karıştırılır. İnkübasyonun ardından agar yüzeyinde
kolonilerin oluşumu gözlemlenir. Bakteri kültürünün
ölmesi durumunda koloni gelişimi olmayacaktır.
Ancak bu durum besiyeri çeşidine ve çevre
koşullarına bağlı olarak da değişebilmektedir.