Mikolojiye Giriş

Dr. Öğr. Üyesi Betül GİRAY

 Kapsam
• Mantarların Önemi
• Mantarların Yapısı
• Mantarların Çoğalması
• Mantarların Sınıflandırılması
• İnsan Mikozlarının Sınıflandırılması
• Mantarların Neden Olduğu Hava Kaynaklı
Enfeksiyonlar ve Etkenleri
• Deri İle ilişkili Mantar Enfeksiyonları ve Etkenleri
• Mayaların Neden Olduğu Cinsel Yolla Bulaşan
Hastalıklar
 Mantarların Önemi
• Bakterilerle birlikte kompleks bileşikleri basit
bileşiklere dönüştürürler.
• Yararları;
– Ekmek
– Peynir
– Steroit
– Antibiyotik
– Alkollü içecekler
– Organik asitler
 Mantarların Önemi
• Bilinen yaklaşık 100.000
türü vardır
• Bu türlerin ancak 500’ü
insanlarda hastalık
yapar.
• Mantar hastalıkları
immün sistemi
baskılanmış bireylerde
hayatı tehdit eder
niteliktedir.
 Mantarların Yapısı
• Heterotrofik, aerob, ökaryotik hücre tipine
sahip mikroorganizmalardır.
• Hücre çeper yapıları, farklı
kombinasyonlardaki kitin, kitosan, glukan,
mannan ve glukoproteinlerden oluşur.
• Maya ya da küf morfolojisi gösterirler
• Bazı funguslarda her iki morfolojide görülebilir.
(dimorfik funguslar)
• Mayalar, mikroskobik
olarak genellikle yuvarlak
veya elipsoid yapıda,
tomurcuklanma ile
üreyen tek hücreli
mantarlardır.
• Maya hücrelerinin
tomurcuklanması sonucu
oluşan yeni hücreler
bazen ana hücreden
ayrılmaz, uç uça dizilerek
hif görünümünü andırır.
Buna yalancı hif denir.
• Küfler; ise silindirik, filamentöz, çok hücreli ve
dallanan, hif adı verilen vejetatif hücrelere
sahiplerdir.
• Bazı hiflerde hücre duvarının iç kısmından orijin
alıp içeri doğru uzanarak karşı cidara kadar devam
eden ve böylece hücre duvarını boydan boya
ayıran (septa) ve septum adı verilen tek ya da çok
çekrirdekli bölmeler görmek mümkündür.
• Porlar sayesinde septumlarda sitoplazmik geçiş
devam eder, çekirdekler hücreler arasında göç
edebilir.
• Hif topluluklarına miselyum adı verilir.
• Besiyerlerinde, besiyerinin üst kısımlarına
doğru uzanan aeral hifler ve besiyerinin iç
kısımlarına doğru uzanan vejatatif hifler
görülür.
• Dimorfik mantarlar 37 derecede maya, 26
derecede küf şeklinde ürerler.
• Dimorfizm, mantara bağlı olarak, sıcaklık,
karbondioksit, pH ve sistein varlığı gibi bir
takım çevresel faktörlerle düzenlenir.
• Küflerin üreme ısıları 0 ile 40 derece arasındadır.
• Ancak küfler oda ısısında (22-27 derece) üretilirler.
• Optimal gelişme için asit Ph’ yı severler.
• Nemli ve oksijenli ortanları severler
• Laboratuvar şartlarında Sabouraud besiyeri kullanılır.
• Kolonileri geç gelişir. (1-3 hafta)
• Koloni rengi türlere göre çok değişiktir.( sarı, siyah,
yeşil, beyaz, kırmızı)
• Küflerin çoğu saprofittir.
• Bazik boyalarla iyi boyanmazlar.
• Laktofenol blue mavisi uygun bir boyadır.
 Mantarların Çoğalması
• Mantarlar eşeysiz (anomorfik) ya da eşeyli
(telemorfik) olarak çoğalabilir ve üreme
şekilleri spor ya da konidia adını alır.
• Bazı funguslarda tüm fungal yapı üretken bir
yapıya dönüşebilir. Buna ‘’ halokarpik’’ denir.
• Fungusların çoğu ‘’eukarpik’’tir. Yani; yani
fungus vücudunun (thallus) bir kısmı üretken
yapıya dönüşür.
 Eşeysiz Üreme Şekilleri
• Mitozla çoğalma görülür.
• Burada oluşan yapılara konidium denir.
• -Sporogenesis
• -Konidiogenesis
 Sporogenesis
• Aseksüel sporlar
mitozu takiben gelişir.
Sporangium denen
keseye benzer bir
yapının içinde
sporangiosporlar
oluşur. Sporangiumu
taşıyan hife
sporangiofor denir
 Konidiogenesis
• Hareketsiz, mitoz sonucu aerial hifler üzerinde
oluşan, hem maya hem küf yapısında görülen
sporları oluşturan üreme şeklidir.
• Blastik gelişme; ana hücrenin bir kısmından
tomurcuklanma ile blastospor gelişir.
• Tallik gelişme;Hiflerin uçlarından ya da
duvarlarından tomurcuklanma veya bölünme
ile gelişen sporların hepsini konidiyum denir.
 Konidiofor ve Konidi

Aspergillus sp.

Penicillium sp.
Sporangiofor ve Sporangiospor
• Aseksüel sporlar çekirdeğin mitoz yoluyla
bölünmesi sonucu meydana gelir.
• Blastokonidyum, artrokonidium,
klamidokonidyum, makro ve mikrokonidium
aseksüel sporlar

Klamidiospor Konidi Sporangiospor

 Eşeyli Üreme
• Seksüel üremede , iki haploid çekirdeğin
birleşmesi ve bunu takiben oluşan diploid
çekirdeğin mayoz bölünme geçirmesi ile
askospor, oospor, basidospor ve zigosporlar
oluşur.
• Plazmogami: Sitoplazmanın birleşmesi ve
çekirdeklerin yan yana gelmesi (n+n)

• Karyogami: Çekirdeklerin birleşmesi (2n)

• Mayoz: Kromozom sayısının yarıya inmesi,

haploid devre, (n)
Funguslarda Eşeyli Üreme Sporları

Oospor Zigospor

Askospor
Basidiopsor
• Zigospor; İki gametin birleşmesi ile oluşur. Bir
miselin (homotallik) veya iki ayrı miselin
(heterotallik) gametangiaların fizyonu ile
gelişen zigosporangium içinde gelişir.
• Zigospor, kalın ve çok tabakalı bir duvar ile
çevrilidir.
• Ascospor; Ascus denen kese içinde oluşan
sporlardır. Askusu içinde bulunduran özel
yapıya askokarp denir.
• Bazı türlerde ascogonium (dişi organ) ve
antheridium (erkek organ) yapıca ayırt
edilebilirken, diğerlerinde edilemez.
Ascospor
• Eşey organlarının birleşmesiyle antheridiumun
çekirdekleri askogoniuma geçerler. Döllenmiş
askogonium bir çok askus oluşturan hif üretir.
• Bu hiflerin herbir hücresi biri antheridiumdan diğeri
askogoniumdan gelen iki çekirdek içerir.
• Bu çekirdeklerin birleşmesi ile zigot oluşur.
• Her bir hücrede diploid çekirdek redüksiyon bölünmesi
ile haploid hale geçer ve askogenöz hücre genç askus
adını alır.
• Askospor oluşturan 4 haploid hücre mitozla bölünebilir
veya bölünmeyebilir. Her askosporun etrafında ikinci
duvarlar olgunlaşır ve sporlar olgunlaşır.
• Basidiospor; Basidium denen özel bir yapının
üstünde dışarıya doğru gelişirler. Basidiumlar
genellikler basidiokarp içinde veya üzerinde
üretilirler.
• Basidiokarpa örnek olarak şapkalı mantar
verilebilir.
• Basidiokarp yoksa basidiumlar direk somatik
hiflerin üzerinde üretilir.
• Somatik hiflerin her hücresinde iki çekirdek (dikaryon)
bulunur.
• Bu çekirdekler birleşmeksizin önce mitoza geçerler
• İki çekirdeğin arasına rastlayan kısımda kancaya benzer
şekilde hifin bir kısa dalı gelişir (clamp connection)
• Çekirdeklerden biri bu kanca kısmına doğru göç eder
• Her iki çekirdekte ayrı ayrı ve aynı zamanda bölünür.
• Bunlardan biri ana hücrede kalır , diğeri yavru hücreye
geçer.
• Eski ve yeni hücre arasında septa oluşunca yeni
dikaryonlu hücre meydana gelir.
• Bu hücredeki çekirdek çifti birleşir ve basidium
denilen terminal hücrede mayoz gerçekleşir ve
basidiumun tepesinde 4 basidiospor oluşur.
• Bazı türlerde tekrar mitoz bölünme ile
basidiospor zincirleri oluşur.
• Basidium şekilleri çok değişiktir ve önemli bir
taksonomik ölçüttür.
 Mantarların Sınıflandırılması

Oluşturdukları spor yapıları dikkate alınarak

yapılmıştır.
 Mantarların Sınıflandırılması
• Alem: Fungi
• Şube (Phyla): Ascomycota
• Şube (Phyla): Basidiomycota
• Şube (Phyla): Zygomycota
• Şube (Phyla): Fungi Imperfecti
 Zygomycetes
• Septasız hiflere
sahiptirler.
Aseksüel olarak
sporangiospor,
seksüel olarak
zigospor
oluştururlar.
 Ascomycetes
• Hem mayaları, hem filametli fungusları içerirler.
• Septalı hifleri vardır.
• Sexüel evrede askosporları, aseksüel evrede konidiosporları oluştururlar.
 Basidiomycetes
• Basidium içerisinde seksüel birleşme sonucu 4
basidiospor oluşturular.
 Fungi İmperfecti
• Seksüel spor oluşturmazlar. Tıbbi önemi olan
mantar türlerinin önemli bir kısmı bu grup
içerisinde yer alır.
İnsan Mikozlarının Sınıflandırılması
• Hastalığın oluştuğu enfeksiyon bölgesi temel
alınır.
• Enfeksiyon bölgesi temel alındığında mikozlar;
– Süperfisiyal
– Kutanöz
– Subkutanöz
– Sistemik (veya derin) olarak dörde ayrılır.
• Süperfisiyal Mikozlar;Enfeksiyon epidermisin
dış tabakası ile sınırlıdır.
– Pityriasis versicolor-boyun, omuz, göğüs ve sırt
bölgesinde oluşan hipo ve hiper pigmentle
karakterize
– Tinea nigra-ayak tabanı veya avuç içinde siyah
kahverengi lekeler
– Kara piedra –saç şafında nodüller
– Ak piedra-saç şafında nodüller, süperfisiyal
mikozlar içinde yer alır.
• Kutanöz mikozlar; Epidermisin alt kısımları, saç
ve tırnağı tutan invazif hastalıkları kapsar.
• Hastalıktan dermatofit olarak adlandırılan ve
yaklaşık 41 tür içeren Microsporum,
Trichphyton ve Epidermophyton cinsleri
sorumludur.
• Hastalık , ringworm veya tinea olarak
adlandırılır.
Tinea capitis Tinea corporis
Tinea manus
• Subkutanöz mikozlar; Dermis, subkutanöz
doku, kas ve fasiayı tutan mikozlardır.
• Bu enfeksiyonlar, ilk olarak dermisin alt
tabakaları, subkutanöz doku veya kemikten
oluşur.
• Enfeksiyon kronik seyirlidir ve sinsice ilerleme
gösterir.
• Sistemik mikozlar; Primer olarak akciğerden
kaynaklanan ve tüm organlara yayılım
gösterebilen enfeksiyonlardır.
• Bu mikozların etkeni dimorfik funguslardır.
• Histoplazmoz, blastomikoz, koksidiomikoz
bilinen sistemik mikozlardır.
• Bu sınıflandırmanın dışında, etkenin giriş
yoluna göre mikozlar eksojen ve endojen
olarak ikiye ayrılır.
• Ekzojen mikozlarda; etken girişi hava yoluyla,
perkutanöz ya da kutanözken,
• Endojen mikozlarda; Normal flora üyeleri
kaynak oluşturur veya önceden geçirilmiş bir
enfeksiyon reaktive olur.