Beyaz Şapkalı Matar

Prof. Dr. Gölgen Bahar ÖZTEKİN

Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi
Bahçe Bitkileri Bölümü

Mantarın Sınıflandırılması

Mantarlar (FUNGUSLAR)
Eukaryotae (hücrelerinde
gerçek çekirdek bulunan
canlılar) içindeki 4
alemden biri olan FUNGİ
aleminde yer alan
canlılardır.

• Mantarlar hücre bölünmesi ile çoğalan canlılardır.

• Çiçekleri yoktur.
• Diğer bitkilerde olduğu gibi tozlanma ve döllenme olayları
mantarlarda yoktur.
• Doğal şartlarda mantarlar sporları ile çoğalmaktadır.

1
 Beyaz Şapkalı Mantarın
Sınıflandırılması
 Alem: Fungi
 Bölüm : Basidiomycota
 Sınıf : Basidiomycetes
 Alt Sınıf : Homobasidiomycetidae
 Takım : Agaricales
 Familya : Agaricaceae
 Cins : Agaricus
 Tür : Agaricus bisporus (Lange) Sing

Karbonhidrat sentezi bakımından organizmalar ototrofik ve

heterotrofik olarak ikiye ayrılır.

• Klorofil içeren tüm bitkiler ototrofik organizmalardır.

Karbondioksit, su ve ışık enerjisi ile fotosentez yapıp, kendi
gereksinimleri için karbonhidratları meydana getirirler.
• Heterotrofik organizmalar kendi bünyelerinde
oluşturamadıkları karbonhidratları (şeker, selüloz) ve diğer
bazı organik maddeleri bulundukları ortamdan alırlar.

Gerek duyduğu besin Gerek duyduğu besin

maddesini canlı bir maddesini cansız bir
organizmadan organizmadan alıyorsa
alıyorsa SAPROFİT
PARAZİT

Gereksinim duyduğu karbonhidratı bitkisel orijinli cansız

materyalden sağlayan mantarlar heterotrofik, saprofit
organizmalar grubunda yer alırlar.

2
 BİTKİ HÜCRESİNE BENZERLİK: Hücre duvarı ve vakoul gibi organellerinin
bulunmasıyla
HAYVAN HÜCRESİNE BENZERLİK: plastidlerinin olmayışı ve hücre duvarlarında
kitin içermeleri
Ancak bu iki alemde yer alan canlılardan çok farklı özelliklere sahiptirler.

* bitkiler gibi klorofil içermediklerinden kendi besinlerini sentezleyemezler.

* çevrelerindeki organik materyali kullanarak yaşamlarını sürdürürler.
* kompleks organik bileşikleri basit bileşiklere çevirmek suretiyle doğadaki madde
dönüşümünde önemli rol oynarlar.
Ökaryot hücreler

Bitki hücresi Hayvan hücresi

Mantar Terminolojisi
• Lamel • Primordium • Kompost
• Spor • Fruktifikasyon • Örtütoprağı
• Hif • Basidiokarp • Pastorizasyon
• Misel • Hymenium • Tırmıklama
• Çorap • Basidium • Tokmaklama
• Yüzük • Basidiospor • Flaş
• Şapka • Sterigmata …
• Sap • Homotallik
• Karpofor • Heterotallik
• Pin

3
 Mantarı tanıyalım…

Baş Pul

KARPOFOR
Plaklar BASİDİOKARP
Yaka=Etek=Yüzük (Lameller) (baş+sap)
= Halka (Annulus) (MEYVE)
Sap=Ayak Fruktifikasyon organı

Çorap=Zarf=Kapçık =Bacak
Kompost üstü
(Volva) (generatif)
Miselyum Kompost içi
(vejetatif)

4
 genç mantar taslakları
(PRIMORDIUM)

pin

Primordium olarak adlandırılan mantar taslakları

başlangıçta tamamen bir zarla kaplıdır.
Bu zara “GENEL ZAR" denir.

Primordium safhasında mantarın şapkasının kenarı ile sap

arasında “KISMİ ZAR" denilen bir iç zar bulunur.

Genel Zar

Kısmi Zar

5
 Mantar gelişirken bu zarlar yırtılır ve bir kısmı şapkada
diğer kısmı ise sap üzerinde kalır.

Şapka kenarında
kalan kısma
"Kortina"
(pul)

sap üzerinde kalan

kısma da "Annulus«
(yüzük)

Yırtılan Universal Veil’in sapta kalan kısmına VOLVA denilir.

(çorap)

6
 Volva, annulus, kortina ????

Universal veil
OR
Partial veil ???

Mantarda şapkanın alt kısmında gençken açık pembe, daha

sonra ise üzerinde taşıdığı sporların olgunlaşarak renk
değiştirmesi nedeniyle koyu kahverengi renk alan
LAMELLER bulunur.

Plak
Plaka
LAMEL

7
 Şapkalar kapalı

Şapkalar açılıyor
(lameller pembe)

Şapkalar açık
(lameller kahverengi)

Lameller

8
 spor

İstiridye mantarı

spor
Kültür mantarı

• Doğal şartlarda mantarlar sporları ile çoğalmaktadır.

• Bir mantar türe göre değişmek üzere 5 milyon ile 5
milyar arasında spor oluşturmaktadır.

9
 Mantarın Yaşam Döngüsü

uygun çevre koşullarında…

spor hif misel pin mantar

Esas olarak basidiokarp‘ın yapıtaşı HİF adı verilen tüp şeklinde

iplikçiklerdir.

10
11
genç mantar taslakları
(PRIMORDIUM)

12
MANTAR HÜCRESİ:
Bir mantar hücresinin en dışında hücre zarı ve iç kısmında da protoplazma ile
çekirdek (nükleus) ve çekirdek içinde de bir çekirdekçik bulunur.

• Kitin, selüloz, lignin ve diğer bazı organik bileşikler bulunur.

• Hücrenin içi protoplazma ile doludur.
• Renksiz ve saydam olan stoplazma lipidik granüler ve çubuk şeklinde oluşumlar
içerir.
• Hücre içinde stoplazma ile birlikte vakuoller bulunur.

Hücre içinde birden fazla

çekirdek bulunabilir. Kültür
mantarlarında iki çekirdek
vardır.
Yaşlı hücrelerde büyüme
durduğunda, hücre içindeki
çekirdek birçok kere
bölünerek hücreyi çok
çekirdekli duruma getirebilir.

Şapka
Miselyum
Misel iplikleri
Hif
Spor

13
Mantarda şapkanın alt kısmında gençken açık pembe, daha
sonra ise üzerinde taşıdığı sporların olgunlaşarak renk
değiştirmesi nedeniyle koyu kahverengi renk alan
LAMELLER bulunur.

Lamellerin üzerinde sporlar oluşur.

• Sporların oluşum süresi 40 dakikadır. Ancak bu sürenin sonunda 5-7 saatlik
bir olgunlaşma dönemi geçirir.
• Sporlar ilk iki saat renksizdir. Daha sonra olgunlaşma dönemine girerek
pigmentler oluşur. Renk önce açık kahverengi, sonra morumsu
kahverengine döner.
• Bir şapkadan yaklaşık 6-7 milyar spor dökülür.
• Sporlar genellikle iki çekirdeklidir. Bazen 1-4 çekirdek taşıyan sporlara da
rastlanır.

14
• Merkezden çevreye radyal olarak yayılan lamellerin iki yüzünde
hymenium tabakası bulunur. Hymenium tabakasında önceleri ince uzun,
daha sonra şişkinleşerek lobut şeklini alan basidium hücreleri (SPOR
KESESİ) bulunur. Bunların da ucunda BASIDIOSPOR’lar yer alır.

Hymenium
tabakası

• Basidium hücreleri içinde başlangıçta 2 tane nukleus vardır.

• Belirli bir gelişimden sonra bu iki nükleus birleşir ve zigotu oluşturur.
• Diploid hale gelen zigot bir süre sonra mayoz bölünme geçirerek dört tane haploid
nükleus oluşur.
• Basidium hücrelerinin genelde uç kısmında (2 yada 4 tane) kabarcıklar (STERIGMATA)
oluşur. Sterigmata basidium hücresinin her tarafında da lokalize olabilir.
• Oluşan 4 çekirdekten 2 tanesi bir sterigmataya, diğer 2 tanesi diğer sterigmataya gider.
(2 sporlu türlerde, sterigmataya birer spor gider)
• Olgunlaşan sporlarda kısa süre sonra tekrar bir bölünme meydana gelir.
• Basidiosporlar olgunluğa ulaşınca doğaya yayılırlar.

basidiospor

basidium

A. bisporus türlerinde basidium %3 oranında 1, % 81.8 oranında 2, % 12.8 oranında 3, %

1.2 oranında 4, % 0.013 orarında 5 ve % 0.003 oranında 7 spor içermektedir.

15
 Mantarın şapka kısmında, lameller
üzerinde bulunan basidiosporlar
olgunluğa ulaşınca doğaya yayılırlar.

• Uygun bir ortam bulabilen sporlar çimlenerek primer miselyumu

oluşturur.
• Primer miselyum hücreleri basidiumda oluşan basidiospor sayısına
göre tek veya çift nükleus içerirler.
• Tek nükleus içeren primer miselyum zıt eşeyli yine tek nükleuslu bir
miselyum ile birleşerek çift nükleuslu sekonder miselyumu oluşturur.
Çift nükleus içeren basidiospor'lar ise çimlendiklerinde doğrudan
doğruya sekonder miselyumu olusturur.
• Sekonder miselyumdan da tersiyer miselyum oluşur.
• Tersiyer miselyum morfolojik başkalaşma göstererek mantarın
fruktifikasyon organı olan şapkayı meydana getirir.

basidium
sterigmata

basiospores

Primordium
Primer miselyum
Seconder miselyum
Tersiyer miselyum

16
 MANTARLARIN ÜREME BİYOLOJİSİ

Basidiomycetes sınıfındaki mantar türleri homothallic ve

heterothallic mantarlar olarak ikiye ayrılırlar.

Homothallic mantar türlerinin hifleri tek tip nükleus

içerirler ve gelişmenin ileri safhalarında basidiocarp
oluşturabilme kabiliyetine sahiptirler.

2 sterigmata
4 nukleus,
2 farklı eşey
her sterigmata da 2 nükleus

Basidiumlardaki
basidium eşey hücreleri
sterigmataya basidium
farklı şekilde
gidebilir.

Heterothallic mantar türlerinde basidiosporların

çimlenmesi ile oluşan hifler tek başına şapka
oluşturamaz.
Basidiocarp oluşumu için hiflerin farklı tipte iki
nukleus içermeleri şarttır.
4 sterigmata
4 nukleus, 2 farklı eşey
basidium her sterigmata 1 nükleus

basidium

İki nukleuslu hifler zıt homokaryotik hiflerin plasmogamie yoluyla birleşmesi ile veya
heterokaryotik sporların çimlenerek gelişmesi ile meydana gelebilir.

17
 Bu ikinci tipteki mantar türleri sekonder homothallic diye
adlandırılırlar. Agaricus bisporus (Lange) sing’de sekonder
homothallism gösterir. Yani miselleri oluşturan basidiosporlar
başlangıçtan heterokaryotic'tir. Ancak zaman zaman basidium ucunda
ikinin üzerinde basidiospore olusur. Spor sayısının üç veya dört olduğu
böyle hallerde Agaricus bisporus için de heterothallism söz konusu
olabilmektedir.

sekonder homothallism
(pseudo-homothallisim)
basidium

Tek tip eşeye/nucleusa sahip

basidium

sterigmatalar

Tek başına şapka

oluşturamazlar Tek başına şapka
oluşturabilirler
şapka oluşumu için
iki eşeyin
plasmogamie yolu
ile birleşmesi
gerekir

A. bisporus

18