Partenogenezle Üreme

Halil Sarp 10/D

Partenogenezle üreme nedir?
Partenogenez, bal arısı gibi bazı canlılarda yumurta
hücresinin yani dişi gametin döllenme gerçekleşmeden
gelişip yeni bir birey oluşturmasıdır.
Partenogenezle üreme nasıl olur?
Partenogenez üremeye biyoloji derslerinde daha çok arılar
örnek verilir. Fakat bu üreme şekli sadece arılara özel
değildir. Balık, kurbağa, sürüngenlerin bazıları, çeşitli kuş
türlerinde partenogenez üreme şekli görülebilir. Bu açıdan
partenogenez ile daldırma, çelik ya da tomurcukla üreme
gibi doğrudan doğruya üremeleri birbirine karıştırmamak
gerekir. Çünkü bu çeşit üremelerde döllenme yoktur, ancak
başlangıç hücresi diğer somatik sağlayan hücreler cinsel
üreme hücreleri değildir. Fakat bu olay arılarda böyle
gerçekleşmez, Arılarda partenogenez diye adlandırılan
üreme biçimi iki tip arı tarafından gerçekleştirilir. Kraliçe arı
(2n) ve erkek arı (n) bölünmeye uğrayarak yumurta ve
spermlerini birleştirir. Bunlardan birkaç yumurta erkek arıyı,
birkaç yumurta kraliçe arıyı (bunlar arı sütü ile beslenir),
diğer yumurtalar ise işçi arıları (kısır-bunlar da arı ekmeği
ile beslenir) meydana getirir. Ve bu nedenle işçi arı ile
kraliçe arı ayni gen yapısına ve aynı göreve sahip olmaz
buna neden olan ise modifikasyondur yavru arının arı sütü
ile beslenmesi dışardan etki edilebilen bir olay olduğu için
modifikasyondur aynı bunun gibi işçi arılarında bu sütle
beslenmemesi de onları kısır yapar bu olayda
modifikasyona örnek olarak verilebilir.
Arılarda Partenogenez
Kraliçe arı önce yumurtalarını daha sonrada sperm
kesesinde önceki çiftleşmesinden kalan spermleri
peteklere bırakır. Eğer yumurta ile sperm
döllenemezse, döllenmemiş yumurtalar mitoz
bölünme geçirerek gelişmeye başlar. Bu olaya
haploid gelişme denir. Haploid gelişen yumurta
hücrelerinden n kromozomlu erkek arılar oluşur. N
kromozomlu erkek arıların üreme hücresiyse mayoz
bölünme ile oluşmaz; mitoz bölünme ile oluşur.
Yani olayı kısaca özetlersek yumurta hücresi mitoz
bölünme geçirerek erkek arıyı, erkek arı da mitoz
bölünme geçirerek sperm hücresi oluşturur.
Döllenmiş yumurtalar ise dişi arı olurlar ancak
yumurta üretemezler. Eğer dişi arılar petekte bir
zigotken arı sütüyle beslenirse kraliçe arı oluşur.
Arılarda yalnızca kraliçe arı yumurta üretebilir.
Karıncalarda Partenogenez
Kraliçe karınca, karınca kolonisindeki üreyen dişi
karıncadır. Genellikle kolonideki tüm karıncaların
annesidir. bazı dişi karıncalar, eşeysiz partenogenez veya
klonlama yoluyla üreme yaparlar ve çiftleşmeye ihtiyaç
duymazlar. Bu şekilde çoğalan kraliçenin tüm yavruları dişi
olur. Crematogaster cinsi karıncalar ise çiftleşme
uçuşunda çiftleşir. Dişi yavru karınca, cinsel olgunluğa
erişmek için özel olarak beslenen larvalardan gelişir. Türe
bağlı olarak kolonide tek kraliçe karınca olabileceği gibi
yüzlerce kraliçe karınca da olabilir. 90 sene yaşayabilen
kraliçe karıncalar, beklenen yaşam süresi en fazla olan
böcek türüdür. Lasius niger türü kraliçe 28 yıldır. Alman
böcek bilimci Hermann Appel tarafından bakılmaktadır;
ayrıca Pogonomyrmex owyheei türü kraliçe 30 seneye
kadar yaşayabilir.

1)Haploid Partenogenez (İsteğe bağlı partenogenez)

Bal arılarında görülen partenogenez biçimi haploid ya da
isteğe bağlı partenogenezdir. Mayoz bölünmeyle oluşan
haploid (n kromozomlu) yumurtaların döllenme olmadan
gelişmesi ile erkek bireyler oluşturması isteğe bağlı
partenogeneze örnektir. Döllenen yumurtalardan ise 2n
kromozomlu (diploid) dişi bireyler gelişir.
Dişiler (2n) > Yumurta (n kromozomludur) mayoz bölünmeyle
oluşur. Haploid partenogenez > Yumurta(n) > Döllenmeden
gelişirse > Erkek bireyler (n kromozomlu) oluşur.
Erkekler (n) > Spermatozoit (n) > mitoz bölünmeyle oluşur.
2)Diploid Partenogenez (Zorunlu partenogenez)
Partenogenezle çoğalan bazı canlı türlerinin kolonilerde
yalnızca dişi bireyler bulunur.
Bazı balık, çift yaşamlı ve sürüngen türlerinde diploid
partenogenez görülür. Su pirelerinde görülen
partenogenez de bu biçimdedir. Kamçı kuyruktu
kertenkelelerde (bazı türlerinde) sadece dişi bireyler
bulunur, erkek bireyler yoktur. Olay şu şekilde gerçekleşir.
Dişi bireylerde yumurta oluşurken mayoz II de oluşan iki
hücrenin kromozomları birleşir. Bunun sonucunda 2n
kromozom sayılı yani diploid çekirdekli bir yumurta oluşur.
Bu tip yumurtalardan döllenmeye gerek kalmadan mitoz
bölünme yoluyla yeni diploid (2n) dişi bireyler gelişir. Erkek
bireyler (2n) ancak normal bir eşeyli üremeyle yani (n
kromozomlu) normal bir yumurtanın normal (n
kromozomlu) bir spermle döllenmesi yoluyla gelişebilir.
Dişiler (2n)> mayoz bölünme> yumurta (n kromozomlu) ve
kutup hücreleri (n kromozomlu) birleşir> 2n kromozomlu bir
yumurta oluşur
Diploid partenogenez> 2n kromozomlu yumurta> mitoz
bölünme ile gelişir > Dişi bireyler oluşur.
Erkekler (2n)> Sperm (n kromozomludur) mayoz
bölünmeyle oluşur.
Partenogenezin Avantajları ve Dezavantajları
Her ne kadar kendiliğinden gelişen partenogenez
nadir görülse de bunu başarabilen dişilere birçok
katkısı vardır. Eşeysiz üreme, erkeklerin
bulunmasının zor olduğu ve seçilim baskısının
yüksek olduğu zamanlarda soyun tükenmesini
önleyici bir mekanizma olması muhtemel
gözükmektedir. Çünkü gözlenen birçok partenogenez
örneğinde popülasyonlarda ortam koşulları normale
dönüp, kaynaklar bollaştığında erkeklerin yeniden
sayıca çoğaldığı ve dişilerle normal bir şekilde
çiftleştiği görülmektedir. Ancak kaynaklar azaldığında
ve erkekleri üretmek bir "israf" olduğunda, tür içi
çeşitlilik azalacak olsa bile dişiler kendi başlarına
üremektedirler ve böylece kaynakları daha fazla
korumaktadırlar. Bazı durumlarda dişiler,
partenogenez yoluyla, kendileriyle çiftleşecek eşler
bile üretebilirler!
Partenogenetik bir yavrunun cinsiyeti, türün
kendisinde cinsiyet nasıl belirleniyorsa, aynı yöntemle
belirlenir. Bazı organizmalarda cinsiyet, kromozomlar
tarafından belirlenir. Örneğin böceklerde, balıklarda
ve sürüngenlerde XX dişi ve XY erkek kromozomları
vardır. Fakat partenogenetik bir dişi, sadece elindeki
kromozomları kullanarak bir yavru üretebilir
Kaynakça
www.evrimağacı.com
www.bilgiustam.com
www.vikipediacom
www.techwron.com
www.biyolojiportalı.com
www.yenibiyoloji.com
www.lisebiyoloji.com