 İnsan ve memelilerde XX♀ ve XY♂

 Hemiptera ve Orthoptera XX ♀ ve XO ♂

 Tavuklarda, bazı balıklarda, kuşlarda

ZW ♀ ve ZZ ♂
XY sistemi – erkek heterogametik

44 + 44 +
XY XX

=> Ynin varlığı eşemi tayin eder.

 X ve Y kromozomlarının uç kısımlarında
pseudo-otosomal bölgeler (PARs) vardır.
 Bu bölgeler sayesinde mayozda tetrat
oluşturabilirler.
 Bu bölgeler birbiriyle homoloji gösterir.
 Y kromozomunda PAR bölgeleri dışında
kalan kısım NRY yani Y nin
rekombinasyona uğramayan bölgesi olarak
adlandırılır.
 NRY nin belli bölgeleri X kromozomundaki
genler ile homologtur.
pseudo-otosomal bölgeler
 Y kromozomunun büyük bir kısmı
heterokromatiktir.
 Y kromozomunda X de taşınmayan bilgiler de
bulunur.
 Böylece erkekliği belirler.
 Y kromozomunda testislerin oluşumunu
başlatan TDF (testis belirleyici faktör) gen
ürününü şifreleyen bölgeler vardır.
 SYR geni TDF’yi şifreler.
 İnsanlarda iki X taşıyan erkekler vardır.
 Y kromozomu yoktur.
 Bunlarda Y kromozomunun SYR bölgesi X
kromozomlarından birine katılmıştır.
 XY taşıyan dişiler bulunabilir.
 Bunlarda da Y kromozomunun SYR bölgesi
kaybolmuştur.
 SYR erkek cinsiyetini belirlemektedir.
 NYR bölgesinde 12+8=20 gen vardır.
 12 gen iki bölgeye ayrılır.
 5NYR geni içeren kısım X kromozomuyla
homologtur.
 Bunların genel işlevleri vardır ve bakıcı genler
denir.
 İkinci grup 7genin ise X’de homoloğu yoktur ve
sadece testislerde ifade edilir.
ZW sistem. – dişi heterogametik

16 + 16 +
ZZ ZW

=> W nin varlığı eşemi tayin eder.

XO sistemi

6+ 6+
X XX

=> X kromozomu sayısı eşemi tayin eder.

Haplodiploidi
Hymenoptera (arılar, eşek arıları, karıncalar)

1N mitosis
yumurta mitoz haploid MM

1N
sperm fertilizasyon diploid FF

kraliçe (2N)

Eşey hücrelerini verecek dokular n kalır; kas ve

dolaşım sistemi vb. dokularda, kromozom
sayısı sekonder olarak diploid hale geçerler.
 Arılarda görülür.
 Erkek arı döllenmemiş yumurtadan oluşur ve
haplodiploidtir.
 Dişi (İşçi) arı ve kraliçe arı döllenmiş
yumurtadan meydana gelir ve diploidtir.
 Dişi (işçi) arılar steril, kraliçe arı fertildir.
 Bu da larva halindeyken beslenmeye bağlıdır.
 Burada steril veya fertil olmayı çevre belirler.
 Fakat genetik olarak eşeyin belirlenmesini
değiştirmez.
 Döllerin eşey oranları kraliçe arının
kontrolündedir.
 Kraliçe arı dişileri meydana getirmek için
spermleri kullanır.
 Erkekleri meydana getirmek için fertilize
olmamış yumurtaları bırakır.
 Döllenmiş diploid yumurtadan oluşan larva arı
sütü ile fazla beslenirse kraliçe, bal ile fazla
beslenirse eşeysel organları gelişmeyen işçi
arılar meydana gelir.
Yüksek Yapılı Bitkiler

~ % 95 hermafrodit
monoik

<% 5 dioik

* Farklı eşeydeki bitkilere sahip (dioik)

♂ bitki → çiçekler sadece stamenleri oluşturur
♀ bitki → çiçekler sadece pistilleri oluşturur.
* Aynı bitki üzerinde hem dişi hem de erkek eşey organları bulunur
♀ ve ♂ organlar aynı çiçekte → hermafrodit (gerçek çiçekler)
♀ ve ♂ organlar aynı bitkinin farklı çiçeklerinde bulunuyorsa →
monoik (gerçek olmayan çiçekler) (Zea mays)

* Bazı dioik bitkiler- eşeyler arasında farklı olan belli kromozomlar

taşır;
X-Y sisteminde X:A oranı eşeyi belirler

* Birçok dioik bitkiler- iki eşeyde heteromorfik kromozomlar

mevcut,
X-Y sisteminden daha komplekstir.

* Diğer dioiklerde – heteromorfik kromozom çiftleri bulunmaz,

bunlardaki eşey mekanizması bilinmemektedir.
Şekil: Tohumlu bitkilerde yaşam döngüsü Tohumlu bitkilerin yaşam döngüsünde sporofit
kuşak ile gametofit evre arka arkaya gelir. Sporofit kuşak oldukça büyük bireylerden
gametofit ise mikroskobik yapılardan oluşur. Mayoz bölünme sonucunda mega ve
mikrosporlar oluşur. Megasporlar dişi gametofiti taşır.
 Şekil Evrimsel süreç içerisinde bitki sporofitlerinin ve gametofitlerinin nıspi
büyüklüklerinin değişimi
 Mısır tek evcikli bitkiler için örnektir.
 Dişi ve erkek yapıların her ikisini de tek bir
sporofit üzerinde taşır.
 Stamen ya da püsküller diploid mikrospor ana
hücrelerini ve bu hücrelerin de her biri mayoz
geçirerek dört haploid mikrosporu oluştururlar.
 Her haploid mikrospor polen tanesi (erkek
mikrogametofit) haline gelir.
 İki sperm çekirdeği taşır.
 Pistil içinde ise megaspor ana hücreleri vardır.
 Bunlar mayozu takiben dört haploid megaspor
oluşturur.
 Dört megaspordan bir tanesi yaşamaya devam
eder.
 Bu megaspor 3 kez mitoz geçirir.
 Sonuçta embriyo kesesi içinde 8 haploid
çekirdek oluşur.
 Bunlardan 2 tanesi endosperm çekirdeği haline
gelir.
 Böylece 1 oosit çekirdeği, 2 sinerjit çekirdek ve 3 antipodal
çekirdek oluşur.
 Tozlaşma polen tanesinin pistilin stigmasıyla temas
etmesiyle başlar.
 Polen tüpü gelişir ve embriyo kesesine doğru uzanır.
 İki sperm çekireği embriyo kesesine girer.
 Bir sperm çekirdeği oosit çekirdeği ile birleşir.
 Diğer sperm çekirdeği iki endosperm çekirdeği ile birleşir.
 Sonuçta diploid zigot ile triploid endosperm çekirdeği
oluşur.
 Buna çift döllenme denmektedir.
 Böylece tohum oluşur.
 Tohumun çimlenmesiyle yeni sporofit bitki oluşur.
 Mikropil Ucu
 Monoik → tek evcikli
• Gelişim genetiğinde kullanılır
• Ergin bireyde sadece 1000 kadar hücre
vardır.
• Bu solucanlarda sadece testisleri olan
erkekler ve hem testis hem de
ovaryumları olan hermafroditler vardır.
• Hermafroditler kendileşmeyle büyük
oranda hermafroditleri ve daha az
olarak erkek bireyleri oluştururlar.
• Erkekler hermafroditlerle çiftleşebilir
ve yarıyarıya erkek ve hermafrodit
yavular oluşur.
• ♂ sinyal, X ve otozomal
kromozomlardaki genlerle sağlanır (Y
yoktur)
• Hermafroditler iki X kromozomuna
erkekler ise tek X kromozomuna
sahiptir.
• Hermafrodit → XX
Erkek → X
X/A oranı cinsiyeti belirler
1 → hermafrodit
0.5 → erkek
 Tek hücreli bir algdir.
 Yaşamlarının büyük bir kısmını haploid fazda
geçirirler.
 Eşeysiz olarak bölünür ve oğul hücreleri
oluştururlar.
 Uygun olmayan beslenme koşulları altında bazı
oğul hücreler gamet gibi iş görürler.
 Döllenmeyi takiben uygun olmayan koşullara
dayanıklı diploid zigot oluşur.
 Şartlar uygun hale geldiğinde mayoz gerçekleşir
ve haploid hücreler oluşur.
 Çiftleşme sırasında birleşen gametler arasında
morfolojik bir fark yoktur.
 Bunlara izogamet denir.
 1945 yılında Chlamydomonas’da gametlerin iki
eşleşme tipinde olduğu gösterilmiştir.
 mt+ ve mt- tipleri vardır.
 Sadece + ve – hücreler birbiriyle eşleşebilir.
 + ve – hücreler arasında kimyasal fark olduğu
belirlenmiştir.
 X/A oranı cinsiyeti belirler.
 A Otozom sayısı
 X/A=1 ise ♀
 X/A=0.5 ise ♂
 X/A > 1 ise süper ♀
 X/A < 0.5 ise süper ♂
 X/A 0.5-1 arasında ise sinek interseks olur (Steril).
 Y kromozomu erkek olmayı belirlememekte ancak fertil olmayı
sağlamaktadır.
 Çünkü Y kromozomu taşımayan erkekler sterildir.
Drosophila’da Transformer geni:
 Otozomal resesif tra geni homozigot olduğu

zaman Drosophila dişisini (XX) fenotipik

olarak erkeğe dönüştürmektedir.
 Bütün dönüşmüş erkekler sterildir.

 Bu gen normal erkekleri (XY)

etkilememektedir.
 Crepidula (deniz salyangozu)

- larva, dişiye yakın bir ortamda gelişirse ♂,

uzak bir ortamda gelişirse ♀ olur.

 Dişinin, erkeklik genlerinin faaliyete geçmesini

sağlayan bir madde salgıladığı varsayılır.
 Arisema japonica

- Yedek besin maddesi fazla ve soğanı büyük olan

bitkiler yalnız ♀

- Yedek besini az, soğanı küçük olan bitkiler yalnız ♂

çiçek açar.

 Fazla besin dişiliğe, az besin ise erkekliğe neden olur

(♀ ve ♂ genotipleri arasında fark yoktur)
 Eşey genotip tarafından tayin edilir, ancak
çevre koşulları ve hormonlar eşeysel özelliği
değiştirebilir (İki yaşamlılarda (Amphibia)
bazı monoik ve dioik bitkilerde)

 Monoik Cucurbitaceae’de,
* kısa gün ve düşük sıcaklık dişiliği arttırır,
* uzun gün ve yüksek sıcaklık erkekliği artırır.
- Bazı kaplumbağalarda, yumurtalar 32 derece
üzerinde kuluçkaya bırakılırsa yalnız ♀, 28
derecenin altında ise yalnız ♂ bireyler oluşur.

- Dioik bitkilerden ıspanak ve Silene pendula’da

kısa günler, dişi fertler üzerinde erkek çiçek
oluşumuna neden olur. Bu tür bitkilerde sıcaklık
ve gün uzunluğu yanında, dişi çiçek artışında
auxin, erkek çiçek artışında giberellin hormonları
büyük rol oynar.
 Bir çok yılan türünde
♀ → heterogamet olduğunda → ZZ/ZW
etkilidir.

- Boğa ve piton yılanlarında, ♀ ve ♂’de bir

cinsiyet kromozomu diğerinden ayrılamaz
- Kertenkelede türlere göre;
XX/XY ve ZZ/ZW → her ikisi de bulunabilir.
- Tüm timsahlar, birçok kaplumbağa, bazı
kertenkelelerde cinsiyet;

* Embriyonik gelişimin kritik bir döneminde,

yumurtaların inkübasyon sıcaklığına göre
belirlenir.

* Sıcaklığa bağlı eşey belirlenmesi

sürüngenlerde yaygındır.
 Sıcaklığın etkilediği parametreler nelerdir?

- Steroidler (esasen östrojenler) ve onların

sentezini sağlayan enzimler

- Sıcaklık, östrojen
androjen
ve bunların sentezini kontrol eden
enzimlerin inhibitörlerinin üzerindeki etkisi,
ovaryum ve testislerin farklılaşması üzerinde
(eşeysel farklılaşması) rol oynar.
- Aramatoz enzimi → androjenleri (♂ hormonu)
östrojenlere (♀ hormonu) çevirir.

- Sıcaklığa duyarlı bir faktör, aramatoz geninin

transkripsiyonuna aracılık ediyor olabilir. Daha
başka birkaç gen de rol oynar.