Biyolojik Başlangıçlar

1
 Doğal Seçilim

Doğal seçilim: Bir türün üreme ve

yaşamaya en elverişli bireylerinin
seçilmesi sürecidir.

2
 Uyum Sağlayıcı Davranış

Organizmanın doğal yaşam alanında yaşama şansını artırıcı

davranışlar
Organizmanın hayatta kalma olasılığını arttıran davranış
değişiklikleridir.
Tüm organizmalar, belirli yerlere, iklime, yiyecek kaynaklarına
ve yaşam biçimlerine uyum sağlamak zorundadırlar.
Doğal seçilim, belli bir fonksiyonu görecek davranışın ortaya
çıkmasını sağlar.
Bağlanma böyle bir sistemdir. İnsan yavrusunun bakıcıya
yakın olmasını ve tehlikelerden uzak kalmasını garanti eder.
3
 Evrimsel Psikoloji

İnsan davranışını açıklamada uyumun, üremenin ve “en iyinin

yaşaması”nın önemini vurgular.
Bireylerin başarılı bir şekilde hayatta kalmasının ya da
başarısız olmasının koşulları üzerine odaklaşır.
Doğal seçilimin organizmanın üreme başarısını ve sonraki
kuşaklara genleri geçirme yeteneğini artıran davranışlara
öncelik verdiğine inanır.
David Buss evrimin hem bizim fiziksel özelliklerimizi
şekillendirdiğine hem de nasıl karar aldığımızı,
saldırganlığımızı, korkularımızı ve eş seçme örüntülerimizi
etkilediğine inanır.
4
 Evrim ve Yaşam Boyu Gelişim

Gelişim psikoloğu Paul Baltes’a göre

evrimsel seçimin faydaları yaş ile
azalmaktadır.

Kültüre olan gereksinimin ise yaş ile

arttığına inanır.
5
 Evrimsel Seçimin Yaşla Azalan
Yararları
Seçim, esas olarak yaşamın ilk yarısında üreme
olgunluğu döneminde işlevseldir.
Erken evrim dönemlerinde yaşam süresinin çok kısa
olmasından dolayı yaşamın sonraki yıllarında seçim
baskısı fonksiyon gösteremez.
Bundan dolayı, daha yaşlı yetişkinler, daha yüksek
sayıda bozucu gene ve Alzheimer’da olduğu gibi
fonksiyonel olmayan gen ifadelerine sahiptir.
6
Yaşla Artan Kültür Gereksinimi

Yaşlı yetişkinler biyolojik olarak zayıfladıkça, bilişsel

beceriler, güdü, sosyalleşme, okur yazarlık ve tıbbi
teknoloji gibi kültüre temellenmiş kaynaklara
gereksinim duyarlar.
Baltes kaynakların dağıtılmasında yaşam boyu
ortaya çıkan değişmeyi şöyle tanımlar; Büyümeden
sürdürme ve korumaya ve nihayet kayıpların
ödünlenmesine.
7
 Genetik Temeller
•Mitoz ve Mayoz
•Genetik İlkeler
•Davranış Genetiği
•Moleküler Genetik
•Kromozom ve Gen Anomalileri

8
 Genetik Temeller

Herbirimiz anne ve babamızdan geçen bir genetik kod taşırız.

Bu kod, bedenimizdeki her hücrede bulunmaktadır.
Bu kod, özelliklerin bir kuşaktan diğerine aktarılmasında geçiş
mekanizmasıdır.

9
 DNA’nın Tanımı

Deoksiribonükleik asit, çift

sarmal biçiminde karmaşık bir
moleküldür ve genetik bilgiyi
içerir.

10
 Genler Nedir?

Kalıtımsal bilgi birimleridir.

Kendilerini üretmek için hücrenin
kopyası gibi davranan ve proteini
üreten DNA bileşimidir.

11
 Kromozomun Tanımı

Binlerce genden oluşan ipliksi

yapılardır. 23 çift halinde
bulunurlar ve çiftlerden her biri
anne ve babadan gelir.

12
 Mitoz ve Mayoz

Mitoz bölünmede hücrenin çekirdeğinde bulunan

kromozomların her biri, kendinin kopyasını üretir.
Mayozda ise hücre gametlere (erkeklerde testis/sperm,
kızlarda yumurtalık/yumurta) bölünür ve her bir gamet
ebeveyn hücresindeki genetik materyalin yarısını taşır.

13
 Mitoz ve Miyoz
Arasındaki Fark
Mitoz Mayoz
Hücre büyümesi ve Cinsel üremeyi içerir
onarılması esastır.
Kromozomlar yarı yarı yadır
Kromozomlar her seferinde
Dört kardeş hücre üretilir.
kendilerini kopyaladıkları için
sayıları aynı kalır.
İki kardeş hücre ortaya çıkar

14
 İnsanda Üreme Süreci

Bir kadın gameti (yumurta) bir erkek

gametiyle (sperm) döllendiği zaman
üreme başlar.
Döllenmiş yumurta hücresi zigottur.
Zigotta, iki dizi eşlenmemiş kromozom
bir dizi eşlenmiş kromozomu oluşturur.
15
 Genetik İlkeler

Baskın-çekinik gen ilkesi

Cinsiyetle bağlantılı genler
Çokgenli kalıtım
Gerçekleşme olasılığı
Yönlendirme
16
 Baskın-Çekinik Gen İlkesi

Eğer gen çiftindeki genlerden biri baskın

diğeri çekinik ise baskın gen etkisini
gösterir ve diğerini baskılar.
Gen çiftindeki her iki gen de çekinik ise
çekinik gen etkisini gösterir.

17
 Cinsiyet Bağlantılı Genler

İnsandaki 46 kromozomdan ikisi

cinsiyet kromozomlarını taşır.
Kadınlar X X kromozomu erkekler ise
X Y kromozomu taşırlar.

18
Karyotip
Karyotip bir bireyin kromozomlarının düzenlenmiş profilidir.
Bir karyotipte, kromozomlar en büyüğünden en küçüğüne
doğru numaralandırılıp düzenlenir.
Bu düzenleme, bilim insanlarının genetik bir bozuklukla
sonuçlanabilecek kromozomal değişiklikleri kolayca
tanımlayabilmelerini sağlar.

19
 Çok Genli Kalıtım

Belli bir özelliği ortaya çıkarmak için

pek çok genin etkileşim halinde
olmasıdır.
50,000’den daha fazla gen olduğuna
göre olası kombinasyonları hayal
etmek bile güçtür.
20
 Genotip ve Fenotip

Genotip - bir bireyin genetik mirası, gerçek genetik

materyaldir.
Fenotip - bireyin genotipinin gözlenebilir ve ölçülebilir özellik
olarak ifadesidir.
Fiziksel özellikler: boy uzunluğu, ağırlık, göz rengi
Psikolojik özellikler: zeka, yaratıcılık, kişilik
Her genotip için gerçekleşebilecek fenotiplerin bir ranjı vardır.

21
 Gerçekleşme Ranjı

Her bir genotip için olası fenotiplerin

dağılımıdır. Genotipin şu ya da bu
biçimde ortaya çıkmasında çevrenin
sınırlılığı ya da zenginliği rol oynar.

22
 Yönlendirme

Bazı özelliklerin ortaya çıkmasında geniş

bir ranj olmasına rağmen bunlar çevresel
etkilerden bağımsız olarak belli bir
gelişimsel örüntü gösterme eğilimindedir.
Koruyucu güçler, bir insanı çevresel
aşırılıklardan korur ya da bunlara karşı
tampon oluşturur.
23
 Moleküler Genetik

Bireylerin sağlıklarıyla ilgili çeşitli yönleri

ve pek çok hastalığa yatkınlığını tayin
etmek için moleküler genetik, genler
üzerindeki belirli bölgeleri keşfetmeye
çalışmaktadır.

24
 Genom

Genom terimi, bir organizmayı ortaya

çıkaran tüm yönergeler setini tanımlar.
Organizmanın yaşam boyu aktivitesinin
ve bütün hücresel yapılarının bir master
kopyasıdır/ana kalıbıdır.
İnsan genomu sıkıca birbirine sarılmış
DNA ipliklerinden oluşur.
25
 Kromozom ve Gen Bağlantılı
Anomaliler
Kromozom Gen Bağlantılı
Anomalileri Anomaliler
Down Sendromu Fenilketonüri
Klinefelter Sendromu Orak Hücreli Anemi
Fragile X Sendromu
Turner Sendromu
XYY Sendromu
26
 Down Sendromu

Fazladan bir kromozomun varlığı nedendir.

Özellikleri:
yuvarlak yüz
yassı kafatası
göz kapaklarında fazladan kıvrımlar
dışarı taşan bir dil
kısa kol ve bacak
motor ve zihinsel yeteneklerde gerilik
18 yaşından küçük ve 38 yaşından büyük kadınların Down
sendromlu bebek doğurma olasılıkları daha yüksektir. 27
 Down Sendromu
21. Kromozom çiftinde olması gerekenden bir fazla kromozom
olduğu görülmektedir.
Bu nedenle Down Sendromunun diğer bir adı da Trisomi 21’dir.

28
 Klinefelter Sendromu

Cinsiyet bağlantılı kromozom anomalisidir.

Erkekler fazladan bir X kromozomu taşıdıkları için XY yerine
XXY’ye sahiptirler.
Özellikleri:
gelişmemiş testisler
geniş göğüsler
oldukça uzun bir boy

29
 Klinefelter Sendromu
Normal bireylerde cinsiyeti belirleyen kromozom çifti XX ya da XY
‘dir. Şekilde Klinefelter Sendromu olan bir bireyin iki adet X
kromozomu ve bir adet Y kromozomu olduğu görülebilir.

30
 Fragile X Sendromu

Cinsiyet bağtılı kromozom

anomalisidir.
X kromozomu sıkışmış ve genellikle
kırıktır.
Özellikleri:
zihinsel bozukluk (zihinsel gerilikten
kısa dikkat uzamına kadar değişebilir)
Sıklıkla erkeklerde ortaya çıkar

31
 Turner Sendromu

Cinsiyet bağlantılı kromozom anomalisidir.

Kadınlarda bir X kromozomu eksiktir. XX yerine XO görülür.
Özellikleri:
boyda kısalık
perdeli boyun
olası zihinsel gerilik
cinsel açıdan gelişme geriliği olasılığı

32
 Turner Sendromu
Bireyin bir Y kromozomuna ya da ikinci bir X kromozomuna sahip
olmadığı görülmektedir.

33
 XYY Sendromu

Cinsiyet bağlantılı kromozom anomalisi

Erkek fazladan bir Y kromozomuna sahiptir
Önceleri fazladan Y kromozomunun erkekte saldırganlık ve
şiddeti arttırdığı düşünülürdü.
Bulgular XYY erkeklerin XY erkeklere göre daha fazla oranda
suç işlemediklerini göstermiştir.

34
 Fenilketonüri

Genle bağlantılı anormallik

Birey, amino asidi uygun biçimde metabolize edememektedir.
Günümüzde kolaylıkla saptanabilmektedir.
Fenilalanin birikimini önleyen diyetle tedavi edilmektedir.
Tedavi edilmezse zihinsel gerilik ve hiperaktiviteyle
sonuçlanır.

35
 Orak Hücreli Anemi

Genle bağlantılı anormalliktir.

Sıklıkla Afrikalı Amerikalılarda görülür.
Kırmızı kan hücrelerinin vücut hücrelerine oksijen
taşımasını engelleyerek şekillerini bozar.
Bireyde kansızlık ve erken ölüme yol açar.

36
 Diğer Genetik Anormallikler

Kistik Fibrosis
Diyabet (şeker hastalığı)
Hemofili
Huntington Hastalığı
Spina Bifida
Tay-Sachs Disease 37
Üreme ile ilgili Güçlükler ve Seçimler
•Doğum Öncesi Tanı Testleri
•Kısırlık ve Üreme Teknolojisi
•Evlat Edinme

38
 Doğumöncesi Tanı Testleri

Amniyosentez
Ultrasound Sonografisi
Koriyon Örnekleme (CVS)
Anne Kan Testleri

39
 Amniyosentez

Gebelikte uygulanan tıbbi bir yöntemdir. Amniyotik sıvıdan

şırıngayla bir örneklem alınır ve fetüste kromozomlara veya
metabolizmaya bağlı bir bozukluk olup olmadığı anlaşılmaya
çalışılır.
Gebeliğin 12. ve 16. haftaları arasında uygulanır.
Düşük riski oldukça azdır (200-300’de bir)

40
 Ultrasound Sonografisi

Gebelikte uygulanan bir incelemedir annenin karnına yüksek

frekansta ses dalgaları gönderilir.
Ses dalgalarının yansımaları, fetusun yapısının görsel olarak
temsiline dönüştürülür.
Mikroensefali gibi bozuklukların
tanısına imkan tanır.

41
 CVS (Koriyon Örnekleme)

 Gebelikte uygulanan bir yöntemdir. Plesentadan

küçük bir parça alınır.
 Gebeliğin 8-11. haftaları arasında uygulanır.
 Doğum bozukluklarıyla ilgili bilgi verir.
 Düşük riski amniyosentezden biraz daha yüksektir.

42
 Anne Kan Testleri

Alfa-fetoprotein (AFP) testi olarak bilinir.

Kandaki alfa-fetoprotein düzeyini saptar. Bunun nöral tüp
bozukluklarıyla ilişkili olduğu bilinmektedir.
Gebeliğin 14-20. haftaları arasında uygulanır.

43
 Kısırlık

12 aylık sürede düzenli ilişkiye

rağmen gebeliğin oluşmamasıdır.

44
 Kısırlık Nedenleri

Kadın Erkek
Yumurtlama Sperm sayısının
Sorunları azlığı
Antisperm salgıları Hareketsiz sperm
Tıkali fallop tüpleri Sperme karşı
Endometriosis antibadiler

45
 Evlat Edinme

Evlat edinme, doğumda

aralarında ilişki bulunmayan
insanların ebeveyn-çocuk ilşkisini
sosyal ve yasal süreç içinde
kurmalarıdır.
46
 Evlatlık Çalışmaları
Araştırmacılar, davranış ve psikolojik özellikler
açısından evlatlık çocukların onlarla aynı evi
paylaşan anne babalarına mı yoksa genetiklerine
katkıda bulunan biyolojik anne babalarına mı daha
çok benzediklerini araştırmaktadırlar.
Bir diğer yöntem evlatlık ve biyolojik kardeşleri
karşılaştırmaktır.

47
 Evlatlıklarla İlgili Araştırma
Bulguları
Evlat edinilen çocukların ve gençlerin daha sıklıkla okulla
ilişkili ve psikolojik sorunlar gösterdikleri bulunmuştur.
Evlat edinilen ergenlere diğer yaşıtlarına göre 2-5 kez
daha fazla psikolojik müdahale önerilmiştir.
Küçük yaşta evlat edinme ileri yaşta evlat edinmeye
göre çocuk açısından daha olumlu sonuçlar
göstermektedir.
Evlatlık olan çocuklar diğer yaşıtlarına göre daha fazla
olumlu sosyal davranış sergilemişlerdir.
48
 Evlat Edinmeyle İlgili Sonuçlar

Araştırma bulguları, koruyucu aile ve evlat edinme

sistemiyle ilgili politikalara ışık tutmaktadır.
Klinik psikologların bildirdiklerine göre bazen evlatlık alan
aileler, çocuk için hayatı çok mükemmel hale getirmeye
çalışmaktadırlar ve bu durumda çocuklar öfke duygularını
açığa çıkaramamakta veya sorunlarını açıkça
tartışamamaktadır.
Psikologlar çocuklara evlat edinilmiş olduklarının
söylenmesi gerektiğine inanmaktadırlar.
49
 Zeka
Arthur Jensen zekanın kalıtımsal olarak belirlendiğini öne sürerek bir
tartışma başlatmıştır.
Standart zeka testlerinin zekanın iyi bir göstergesi olduğuna
inanmaktadır.
Kuramını, ikiz çalışmalarından gelen bulgularla desteklemiştir.

Özdeş ikizlerin ZB’leri arasındaki korelasyon .82’dir.

Kardeşlerin ZB’leri arasındaki korelasyon .50’dir
Birlikte yetişen özdeş ikizlerin ZB’leri arasındaki korelasyon .89’dur.
Ayrı yetişen özdeş ikizlerin ZB’leri arasındaki korelasyon .78’dir.
50
 Jensen’in Araştırmasına
Eleştiriler
Zeka testleri zekanın küçük bir bölümünü
kapsamaktadır. Günlük problem çözme, çalışma ve
sosyal uyumu dışarda bırakmaktadır.
Kalıtım-çevre araştırmalarının çoğunda çevre
gerçekten çok farklı bir çevre değildir.
Gelişim psikologları zekanın kalıtımdan etkilendiğine
inanırlar ancak böylesine güçlü bir ilişki
bulmamışlardır.
51
 Davranış Genetiği
Davranış genetiği, kalıtım ve çevrenin insan özellikleri ve
gelişimindeki bireysel farklılıklar üzerindeki etkisinin araştırıldığı
alandır.

İkiz çalışmasında tek yumurta ikizlerinin davranışsal benzerliği

ile çift yumurta ikizlerinin davranışsal benzerliği karşılaştırılır.

Evlat edinme çalışması, evlat edinilen çocukların davranışları ve

psikolojik özellikleri açısından kendilerini evlat edinen ve onlara
bir ev ortamı sunan ebeveynlerinkine mi yoksa kalıtımlarına
katkıda bulunan biyolojik ebeveynlerininkine mi daha çok
benzediklerini bulmaya çalıştıkları bir çalışmadır. 52
 İkiz Çalışmaları

Tek yumurta ikizlerinin davranışsal benzerliği çift

yumurta ikizlerininkiyle karşılaştırılır.
Özdeş ikizler tek yumurtadan geliştikleri için aynı
genetik mirası paylaşırlar.
Çift yumurta ikizleri ise ayrı yumurta ve spermlerden
gelişmiş oldukları için genetik olarak kardeşlerden
farksızdır. Ancak aynı prenatal ortamı
paylaşmışlardır.
53
 İkiz Çalışması Sonuçları

Davranış genetikçileri özdeş ikizlerin çift yumurta

ikizlerinden genetik açıdan daha fazla benzer
olduklarını göstermişlerdir.
Yetişkinler de özdeş ikizlerdeki benzerliği, özdeş
olmayanlara göre daha fazla vurgulama
eğilimindedirler.
Özdeş ikizler kendilerini bir grup olarak algılama
eğilimindedirler ve özdeş olmayan ikizlere göre daha
fazla birlikte oynarlar.
54
 Kalıtım-Çevre İlişkileri
Davranış genetikçisi Sandra Scarr (1993) kalıtım ve çevrenin ilişkili
olduğu üç durum tanımlamıştır:
pasif genotip - çevre ilişkileri, çocukla biyolojik olarak ilişkili
olan doğal ebeveynlerin çocuğa bir yetiştirme ortamı
sundukları zaman var olan ilişkilerdir.
uyarıcı genotip - çevre ilişkileri, çocuğun genotipi belirli
fiziksel ve sosyal çevre türlerini ortaya çıkardığı durumda var
olan ilişkilerdir.
aktif (ortam seçici) genotip - çevre ilişkileri, çocukların
uyumlu ve uyarıcı buldukları ortamları araştırdıklarında var
olan ilişkilerdir.
55
 Paylaşılan ve Paylaşılmayan
Çevresel Deneyimler
Davranış genetikçileri, çevrenin bireysel farklılıklar üzerindeki
rolünü anlamamız için paylaşılan ve paylaşılmayan çevreleri
birbirinden ayırmamız gerektiğini savunmuşlardır.
Robert Plomin (2004) ortak yetişme ortamının veya
paylaşılan çevrenin çocukların kişiliği veya ilgilerindeki
değişmenin çok azını açıklayabildiğini öne sürmüştür.

56
 Paylaşılan Çevresel Deneyimler

Çocukların ortak deneyimleri:

anne babalarının kişilikleri ve entelektüel
yönelimleri
ailenin sosyal sınıfı
yaşanılan mahalle

57
 Paylaşılmayan Çevresel
Deneyimler

Çocukların aile içinde ve dışındaki özgün deneyimleri başka

bir kardeşinkiyle aynı değildir.
Ailedeki bu deneyimler paylaşılmayan çevrenin bir kısmını
oluştur.
Anne babalar kardeşlerin her biriyle farklı şekilde etkileşimde
bulunur ve kardeşlerin her biri de anne babayla farklı
biçimde iletişim kurar.

58
 Kalıtım-Çevre Etkileşiminde
Sonuç

İnsanın var olması için hem çevre hem de genler

birlikte gereklidir.
Kalıtım ve çevre birlikte işler veya işbirliği içinde
bulunarak aşağıdakileri üretirler:
zeka -ağırlık
mizaç -topu yakalama yeteneği
boy uzunluğu -okuma yeteneği
Genler insanlara belli bir gelişimsel yörünge sağlar
ve nihayetinde bu yörünge çevresel koşullarla
netleşir.
59