KALITIM

Kalıtsal özell kler n b r kuşaktan b r sonrak kuşağa aktarımına ........................, kalıtımı nceleyen b l m dalına se ......................
den r.
Kalıtım le lg l kavramlar
Karakter : Canlıların sah p olduğu bütün özell klerd r. Örnek .........................
Gen :DNA’nın üzer nde bulunan bell özell kler ş freleyen b r mlerd r. Örnek ........................................
Alel Gen : Aynı karakter n oluşmasına etk eden gen ç ftler d r. Bu gen ç ftler nden her b r b r atadan gel r. Harflerle göster l r.
Örnek .................................
Baskın (Dom nant) Gen: Etk s n her koşulda gösteren gend r. Büyük harf le göster l r. Örnek ......................
Çek n k (Reses f) Gen: Etk s n baskın gen olmadığı zaman göstereb len gend r. Küçük harf le göster l r. Örnek ..........................
Homoz got (Saf-Arı) Döl: B r özell ğe a t aleller n aynı olması durumudur. Yan k s n nde baskın ya da k s n nde çek n k olması
durumudur. Örnek ..........................
Heteroz got (Melez) Döl: B r özell ğe a t aleller n farklı olması durumudur. Yan genler n b r n n baskın d ğer n n çek n k olması
durumudur. Örnek ............................
Genot p : B r canlıya a t genler n tamamıdır. Harflerle göster l r. Örnek ..............................................
Fenot p : Canlıya a t genler n dış görünüşe yansımasıdır. Örnek .........................................................
ÇAPRAZLAMA
Aynı tür canlıların kalıtsal özell kler n n sonrak nes llere nasıl aktarıldığı çaprazlama yöntem le tesp t ed l r. Çaprazlama
yöntem n kullanarak kalıtım le lg l lk çalışmayı ...................................................... yapmıştır.
Mendel bu çalışmaları yaparken bezelye b tk s n kullanmıştır. Bunun neden ;
Ÿ Farklı karakterlere sah p olması
Ÿ Kolay yet şt r leb lmes
Ÿ B rden fazla ürün alınab lmes
Ÿ Kend kend n dölleyeb lmes Abdulkadir ORAKCI
Fen Bilimleri Öğretmeni
Ÿ Başka ç çeklerle tozlaşmayı engelleyeb lmes
 Örnek: Homoz got uzun boylu bezelye le kısa boylu bezelyen n
oluşan bezelye tohumlarının genot p ve fenot p oranlarını bulunuz. çaprazlanması sonucu oluşacak bezelyeler n kısa boylu olma
(Düz tohum “D”, buruşuk tohum “d”) ht mal kaçtır? (Uzun boy gen kısa boy gen ne baskındır)
Punnet Kares
1. kuşak

1. kuşak
%75 düz tohumlu
%25 buruşuk tohumlu
%100 uzun boylu
Not: İnsanlar ve d ğer canlılarda da karakterler anne ve babadan aktarılan aleller n b r araya gelmes le oluşur. İnsanlarda
s yah saç, mav göz, A kan grubu g b özell kler baskın ve çek n k özell kler ne göre yavruda ortaya çıkar.
İnsanlarda C ns yet Oluşumu Akraba Evl l ğ
Sağlıklı b r nsanda 46 kromozom bulunur. Bu kromozomların 44 Genler sadece saç reng , boy uzunluğu, burun şekl g b özell kler değ l bazı
tanes saç reng , göz reng g b vücut özell kler n bel rlerken 2 hastalıkları da taşır. Genlerle taşınan ve dölden döle aktarılab len hastalıklara
tanes c ns yet bel rler. Bu kromozomları X ve Y harfler le fade kalıtsal hastalıklar adı ver l r. Bunlardan bazıları baskın, bazıları çek n k
ed l r. D ş lerde toplam 44+XX, erkeklerde se 44+XY kromozom genlerle taşınır. Yaygın olarak görülen kalıtsal hastalıklardan bazıları ..............
bulunur. (kanın damar dışında pıhtılaşmaması), ................................., Down (Davn)
sendromu, ................................ ve altıparmaklılıktır. Bu hastalıklardan bazıları
çek n k genlerle taşınır.
Aralarında kan bağı olan b reyler arasında yapılan evl l ğe akraba evl l ğ den r.
Akrabalar arası genet k benzerl k fazladır. Genet k benzerl ğ n fazla olması,
akraba evl l ğ sonucu doğacak çocuklarda genet k hastalık görülme oranını
artırır. Çünkü genet k hastalıkların çoğu çek n k aleller le taşınır. B r a lede
kalıtsal b r hastalık var se aynı kandan başka b reyde olma olasılığı yüksekt r.
Abdulkadir ORAKCI
Not: Hastalık gen taşımalarına rağmen bazı
Fen Bilimleri Öğretmeni
nsanlar hasta olmayab l r. Hem sağlam gene hem
%50 kız %50 erkek hastalık gen ne sah p olan b reylere taşıyıcı den r.
Mutasyon
DNA’nın yapısında meydana gelen an değ ş mlere mutasyon den r. Mutasyonlar canlının vücut hücreler nde meydana gel rse sadece o b rey etk lerken
üreme hücreler nde meydana gel rse sonrak nes llere de aktarılır.
Mutasyona neden olan etmenler Mutasyon sonucu oluşan hastalıklar
Ÿ Radyasyon Ÿ Renk körlüğü
Ÿ Yüksek sıcaklık Ÿ Down Sendromu
Ÿ K myasal maddeler Ÿ Alb n zm
Ÿ Güneşten gelen zararlı ışınlar Ÿ Kanser türler
Ÿ Ateşl hastalıklar Ÿ Orak hücrel anem
Yapışık k zl l k, ç ft başlı canlılar, dört boynuzlu canlılar, Van
Ÿ Hava ve su k rl l ğ Ÿ Altıparmaklılık
ked s n n gözler n n farklı renkl olması, laçların etk s le b tk ler n
Ÿ Hemofil
yapısının bozulması
Not: Mutasyonlar her zaman olumsuz olmayab l r.
-Tür ç çeş tl l k - B yoçeş tl l k - Hastalılara karşı d renç kazanma - Farklı çevre şartlarına bağışıklık kazanma

Mod fikasyon
Çevren n etk s yle genler n şley ş nde meydana gelen kalıtsal olmayan
değ ş mlere mod fikasyon den r. Sadece dış görünüşü etk ler.
Ÿ Spor yapan k ş n n kaslarının gel şmes
Ÿ Güneş n etk s le ten reng n n bronzlaşması
Ÿ Arı sütü le beslenen arının kral çe, polen le beslenen n şç arı olamsı
Ÿ H malaya tavşanlarının sıcaklığa göre tüyler n n renk değ şt rmes
0 0 0 0
Ÿ Çuha ç çeğ n n 15 -25 C de kırmızı, 25 -35 C de beyaz ç çek açması
Ÿ Ortanca b tk s n n as d k topraklarda kırmızı, baz k topraklarda mav ç çek açması
K myasal maddeler, radyasyon g b Sıcaklık, ısı, nem ve ışık g b çevresel etkenler
Ÿ Karah nd ba b tk s n n dağda kısa, ovada uzun boylu olması çevresel etk ler le ortaya çıkar. Yararlı da olab l r. sonucu ortaya çıkar.

Adaptasyon
Canlıların bel rl çevre koşullarına kalıtsal olarak uyum sağlamasına adaptasyon den r. Canlılar beslenme, üreme, barınma g b b rçok alanda
adaptasyon geç r rler. Adaptasyonlar genlere etk ederek sonrak nes llere de aktarılır. Adaptasyonlar kalıtsaldır. Farklı canlılar aynı ortamlarda
benzer adaptasyonlar gel şt reb l rler. Aynı tür canlılar farklı ortamlarda farklı adaptasyonlar gel şt reb l rler.
Ÿ Kutuplarda yalayan ayı, t lk veya tavşanların beyaz tüylü,gen ş ayaklı ve kalın yağ tabasına sah p olması
Ÿ Kaktüsler n su kaybını azaltmak ç n ğne yapraklı olmaları ve gövdeler nde su depo etmeler
Ÿ Çöl şartlarında hayatta kalab lmeler ç n develer n hörgüçler nde yağ depolamaları,ayak tabanlarının gen ş olması, gözler nde perde bulunması
Ÿ Bukalemun, ahtapot ve vatoz g b canlıların bulundukları yere göre renk değ şt rmes
Ÿ Suda yaşayan n lüfer b tk s n n gen ş yapraklı olması ve su yüzey nde kalması ç n yapraklarında hava boşluklarının bulunması
Ÿ Etç l canlıların d ş, pençe ve gagalarının kesk n ve s vr olması

Abdulkadir ORAKCI
Fen Bilimleri Öğretmeni
Doğal seç l m : B r yaşam alanına uyum sağlayanların hayatta kalmasına, uyum sağlayamayanların se yol olmasıdır.
Yapay Seç l m : Yapay seç l m, nsanların b l nçl ve amaçlı olarak b r organ zmanın bell özell kler n seçmes ve
kontrollü olarak yet şt rmes şlem d r. Et ve süt ver m yüksek hayvanlar üretmek.
Varyasyon : Aynı türe a t canlılar arasındak kalıtsal çeş tl l kt r. İnsanlarda saç reng , göz reng g b farklılıklar
varyasyon katkı sağlar. Ayrıca mutasyon ve adaptasyonda varyasyona katkı sağlar.
B yoteknoloj
İnsan ve çevrey olumsuz etk lemeyecek şek lde, canlı veya cansız maddeler üzer nde b l msel lkelere dayalı olarak, yen ürün elde etmek ç n
yapılan değ ş mler n tümüne b yoteknoloj den r. B yoteknoloj b rçok meslek dalı le l şk l d r. En öneml s genet k mühend sl ğ d r. Bunun dışında
b yoloj , k mya, b yok mya, gıda mühend sl ğ , k mya mühend sl ğ , z raat mühend sl ğ meslek dalları le l şk l d r.
Aşağıda bazı b yoteknoloj uygulamaları ver lm şt r.
Ÿ Islah
Ÿ Gen aktarımı
Ÿ Gen tedav s
Ÿ Klonlama
Ÿ Tüp bebek yöntem
Ÿ Aşılama
Ÿ GDO’lu bes nler

B yoteknoloj n n Faydaları
Ÿ ·Hastalıkların erken teşh s ve tedav yöntemler gel şt r leb l r.
Ÿ ·İlaç ve gübre kullanımını azaltarak toprak ve su k rl l ğ önleneb l r.
Ÿ ·Çeş tl laç, hormon, v tam n ve aşılar gel şt r leb l r.
Ÿ ·Yapay doku, hücre organ yapılab l r.
Ÿ ·Hastalıkların tedav s ç n kök hücreler saklanab l r.
Ÿ Soğuğa, tuza, böceklere, kuraklığa dayanıklı b tk ler üret leb l r.

B yoteknoloj n n Zararları
Ÿ ·B yoloj k s lahlar üret lmes
Ÿ ·GDO(genet ğ değ şt r lm ş organ zmalar) sebze ve meyve üret m nde kullanılması
Ÿ ·Genet ğ yle oynanmış b tk lerle beslenen canlılar zarar göreb l r.
Ÿ ·Genet k mühend sler n n b r b tk dek gen başka b tk ye aktarmaları sonucu onları y yen nsanlarda alerj ye rastlanması,
Ÿ ·Tohum ve laç üret m n n geleneksel yöntemlerden uzaklaşıp büyük ş rketler n tekel ne geçmes , Abdulkadir ORAKCI
Ÿ ·Doğal ürünler n yapayları yapılarak bazı ülkeler n ekonom s ne zarar vermes , Fen Bilimleri Öğretmeni
Ÿ ·Tarım laçlarına karşı d rençl böcekler n oluşmasına neden olması
Ÿ ·İnsan klonlanması g b et k olmayan sorunlar
 MEB ÖRNEK SORULAR
1.

3.Bezelyelerde mor ç çekl l k baskın, beyaz ç çekl l k se

çek n k özell kt r.
Aşağıda mor ve beyaz ç çekl bezelyelerle yapılan b r
çaprazlama ver lm şt r.

Bu çaprazlama sonunda elde ed len bezelye b tk ler n n

b r kısmının beyaz ç çekl olduğu gözlenm şt r.
Ver lenlere göre bu çaprazlamadak mor ç çekl
2. bezelye kend s yle aynı genot ptek başka b r bezelye
b tk s yle çaprazlanacak olursa yen kuşakta beyaz
ç çekl b reyler n oluşma olasılığı kaçtır?
A) %100 B) %50 C) %25 D) %0

Abdulkadir ORAKCI
Fen Bilimleri Öğretmeni
 MEB ÖRNEK SORULAR
1.

2.

Abdulkadir ORAKCI
Fen Bilimleri Öğretmeni