8.

SINIF
KALITIM

https://instagram.com/fenlimani?utm_medium=copy_link
https://www.facebook.com/groups/1045571592465966
 2. KALITIM
ÜNİTE

Benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını Kalıtım ile İlgili Kavramlar

sağlayan faktörleri, bu faktörlerin nesilden
nesile nasıl geçtiğini araştıran bilim dalına
kalıtım bilimi veya genetik denir.
Kalıtımın esaslarını ilk ortaya koyan bilim in-
sanı Gregor Mendel’dir. Genetiğin temelini
oluşturan kavramlar, Mendel’in bezelyelerle
yaptığı melezleme çalışmalarında elde ettiği
bulgulara dayanır.
Mendel’in bezelye kullanmasının nedenleri;
bezelyenin kolay yetiştirilebiliyor olması, çok
fazla çeşide sahip olması, çabuk çoğalma-
sı, yılda 3-4 kere üreme yapılabilmesi, kendi
kendini dölleyebilmesi özelliği ile saf olarak
kalabilmesi, bezelyelerdeki değişimlerin göz-
le görülebiliyor olmasıdır.
Kromozomların kalıtsal bir karakterin oğul (yeni) döllere aktarılmasını sağla-
yan bölümüne gen denir. Gen, yaklaşık 1500 adet nükleotidden oluşan DNA
parçasıdır. Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinin her birine alel
gen denir.
Baskın ve çekinik karakterleri belirleyen genler (alel genler) aynı harfin büyük
ve küçüğü ile sembolize edilir. Örneğin,
Baskın Olan Sarı Tohum Geni: S
Çekinik Olan Yeşil Tohum Geni: s
Bir karakteri belirleyen alel genler birbiriyle aynı ya da birbirinden farklı olabilir.
Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan bireylere saf döl (homozigot) (SS,ss),
farklı alel genleri taşıyan bireylere ise melez döl (heterozigot) (Ss) denir.
Canlının sahip olduğu genlerin tümüne genotip denir. Genotip ve çevresel
faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşe ise fenotip adı verilir. Hetero-
zigot durumda fenotipte etkisini gösterebilen gen baskın, gösteremeyen gen
ise çekiniktir.

İnsanlarda Çocukların Cinsiyetinin

Belirlenmesi Bezelye Karakterleri
İnsanlarda bulunan 23 çift kromozomun bir
çifti ise cinsiyet karakterlerinin ortaya çıkma- Çiçek Çiçek Tohum Tohum Meyve Meyve Bitki
sını kontrol eder. Erkek kromozom çifti XY, rengi durumu rengi şekli şekli rengi boyu
dişi yumurtadaki kromozom cifti ise XX’dir.
Çekinik Özellik

Yumurtanın X geni taşıyan spermle döllenme-

si halinde gen çifti XX olup yavrunun cinsiyeti
dişidir. Yumurta Y geni taşıyan bir spermle
döllenmiş ise gen çifti XY olup yavrunun cinsi-
yeti erkek olur. Doğacak çocuğun her seferin- Beyaz Uçta Yeşil Buruşuk Boğumlu Sarı Kısa
de %50 erkek, %50 kız olma olasılığı vardır.
Baskın Özellik

Dişi Birey Erkek Birey

XX XY
X X X Y Mor Yanda Sarı Düz Düzgün Yeşil Uzun

Çaprazlama
XX XY XX XY Eşeyli üreyen bir türün iki ayrı bireyinden gelen erkek ve dişi üreme
hücrelerinin birleşmesine çapraz döllenme (çaprazlama) denir.
Kız Erkek Kız Erkek
Dişi Birey Erkek Birey

Fenotip Mor Çiçekli Bezelye Beyaz Çiçekli Bezelye

Akraba Evliliği
Anne veya babadan çocuklara kromozomlarla taşına-
bilen hastalıklara kalıtsal hastalık adı verilir. Hemofili, Genotip Mm Mm
renk körlüğü, zeka geriliği ve orak hücreli anemi gibi
hastalıklar kalıtsaldır. Hemofili ve renk körlüğü X kro-
Gametler M m M m
mozomunda taşınır. MM Mm Mm mm
Çekinik genlerle taşınan kalıtsal hastalıkların ortaya Yeni Bireylerin
çıkması için iki hastalık geninin yan yana gelmesi (saf Genotipleri (saf döl) (melez döl) (melez döl) (saf döl)
döl) durumda olması gerekir. İki hastalık geninin yan
yana gelmesi içinde anne ve babada bu hastalık genle- Mor Mor Mor Beyaz
Yeni Bireylerin
rinin bulunması gerekir. Çiçekli Çiçekli Çiçekli Çiçekli
Fenotipleri
Aralarında akrabalık ilişkisi bulunan anne ve babaların Bezelye Bezelye Bezelye Bezelye
çocuklarında çekinik karakterin ortaya çıkması olasılığı Baskın olan mor çiçek geni: M
akrabalık ilişkisi bulunmayanlara oranla daha fazladır. Çekinik olan beyaz çiçek geni: m
Bu sebeple akraba evliliklerinde, doğan çocukların ka- Bezelyelerde olduğu gibi eşeyli üreyen tüm canlılarda da çaprazlama
lıtsal hastalıklara sahip olma olasılığı daha fazladır. ile karakterlerin aktarımı gerçekleşir.

1
 DNA ve Genetik Kod

Kazanım Pekiştirme-2
1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tablo- 3. Aşağıda verilen uygulamaları yapınız.
daki uygun kavramları yazınız. a. Beyaz çiçekli bezelye ile saf döl mor çiçekli be-
zelyenin çaprazlanmasını yapınız. Genotip ve fe-
Çekinik gen Melez döl Genotip notiplerinin yüzdeliklerini belirtiniz.
(Mor çiçekli bezelye geni (M) beyaz çiçekli bezelye
Renk körlüğü Fenotip Baskın gen genine (m) baskındır.)

a. Canlının sahip olduğu genlerin tümüne

……………………. denir.

b. Fenotipte etkisini her durumda gösteren genlere

…………………….. denir.

c. Canlının dış görünüşüne …………………….. denir.

ç. Baskın genle beraber kendi özelliğini gösteremeyen

genlere ………………….. denir.
d. ………………………… X geninde çekinik olarak ta-
şınan kalıtsal hastalıklardan biridir.
e. Bir karakter bakımından bir baskın bir çekinik gen
FEN LİMANI
. ..................................................................................
. ..................................................................................
. ..................................................................................
. ..................................................................................
. ..................................................................................

taşıyan bireylere …………………….. denir. . ..................................................................................

b. Melez döl sarı tohumlu bezelye ile yeşil tohum-

2. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların başı- lu bezelyenin çaprazlanmasını yapınız. Genotip ve
na “D”, yanlış olanların başına ise “Y” yazınız. fenotiplerinin yüzdeliklerini belirtiniz.
a. ( ) Kromozomların kalıtsal bir karakterin yeni (Sarı tohumlu bezelye geni (S) yeşil tohumlu bezelye
döllere aktarılmasını sağlayan bölümüne genine (s) baskındır.)
gen denir.
b. ( ) Erkek bireydeki cinsiyeti belirleyen kromo-
zom çifti XX’dir.
c. ( ) Doğacak bir çocuğun erkek ya da kız olma
olasılığı değişkenlik gösterir.
ç. ( ) Melez döl durumunda çekinik genlerle taşı-
nan kalıtsal hastalıklar ortaya çıkar.
d. ( ) Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan bi-
. ..................................................................................
reylere saf döl denir.
. ..................................................................................
e. ( ) Anne veya babadan çocuklara kromozom-
. ..................................................................................
larla taşınabilen hastalıklara kalıtsal hastalık
adı verilir. . ..................................................................................

f. ( ) Hemofili çekinik genlerle taşınan kalıtsal bir . ..................................................................................

hastalıktır. . ..................................................................................

2
 DNA ve Genetik Kod

Kalıtım TEST 2

1. Anne Baba
4.

Genotip Fenotip
Çaprazlama
çeşidi sayısı çeşidi sayısı
Aa x Aa X Y
1. kuşak
BB x Bb V Z

Tablodaki X, V, Y ve Z yerine yazılması gereken sa-

yılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
2. kuşak A. X 2 B. Y 4
C. V 3 D. Z 1
Şemada gösterilen çaprazlama ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?
A. Anne ve babanın genotipleri saf döl özelliği gösterir. 5. Yandaki tabloda ge-
B. 1. kuşakta tüm bireyler melez döldür. netik yapıları verilen
C. 2. kuşakta üç farklı genotip bulunur. bezelyelerin sahip
D. Babanın genotipi sadece 2. kuşaktaki bireylerde gö- olabilecekleri döller
rülme olasılığı %50’dir. gösterilmiştir. 1 2

2.
3 4
I. Vücut kromozomlarıyla taşınan çekinik bir fenotip
FEN LİMANI

oluşması için annede ve babada çekinik gen bu-

lunmalıdır. Bu tabloya göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
II. Baskın saf döllerin oluşması için çekinik saf döller (Mor çiçekli bezelye geni, beyaz çiçekli bezelye genine
çaprazlanmalıdır. baskındır.)
III. Baskın fenotipin ortaya çıkması için genotipte en A. 1. birey melez döl özelliği gösterir.
az bir baskın genin olması yeterlidir. B. 1. ve 2. bireylerin genotipleri aynıdır.
Yukarıda verilen açıklamalardan hangileri doğru- C. 2. ve 3. bireylerin sahip olduğu çiçek renkleri farklıdır.
dur? D. 4. bireyin çiçek rengi beyazdır.
A. I ve II B. II ve III
C. I ve III D. I, II ve III

3. Şemada üç farklı soy ağacı verilmiş, taralı gösterilen bi- 6. Bezelyelerde düz tohumlu olma özelliği (D), buruşuk to-

reyler fenotipinde çekinik özelliği göstermektedir. humlu olma özelliğine (d) baskındır.
Tohum özelliği bakımından melez genotipli bir be-
I III
zelye bitkisi ile buruşuk tohumlu bir bezelye bitki-
sinin çaprazlanmasından oluşabilecek fenotipler
II oranlarıyla aşağıdakilerin hangisinde doğru veril-
miştir?
Buna göre I, II ve III ile belirtilen bireylerden hangi-
A. % 100 düz tohumlu
leri çekinik gen taşır?
B. % 75 düz tohumlu, % 25 buruşuk tohumlu
A. Yalnız II B. II ve III C. % 50 düz tohumlu, % 50 buruşuk tohumlu
C. I ve III D. I, II ve III D. % 25 düz tohumlu, % 75 buruşuk tohumlu

3
 DNA ve Genetik Kod

7. Üç tane bezelye bitkisinin incelenmesi üzerine aşağıda- 10.

ki tablo oluşturuluyor.
X
1.Bitkinin 2.Bitkinin 3.Bitkinin
Özellikler
fenotipi fenotipi fenotipi 1. bitki 2. bitki
Mor çiçek
X Çiçeklerinin görselleri verilen iki bezelye bitkisinin çap-
rengi (baskın)
Beyaz çiçek razlanması sonucunda kesinlikle beyaz renkli çiçeğe
rengi X X sahip olan bezelye oluşmayacağı bilinmektedir.
(çekinik)
Buna göre, 1. ve 2. bitkinin genotipleri aşağıdakiler-
Uzun boy
X den hangisinde doğru verilmiştir?
(baskın)
Kısa boy (Mor çiçek geni (M), beyaz çiçek genine (m) baskındır.)
X X
(çekinik)
1. Bitki 2. Bitki
Buna göre, aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A. Mm mm
A. Bir bezelye bitkisi biri baskın diğeri çekinik farklı özel- B. MM mm
likler taşıyabilir. C. Mm MM
B. Çekinik özellikler bezelye bitkilerinin fenotiplerinde D. Mm Mm
gözlenmez.
C. Baskın özellik gösteren bezelye bitkilerinin genotiple-
rini belirleyebiliriz.
D. Bir bezelye bitkisi iki farklı çekinik özelliği fenotipinde 11. İki bezelye bitkisinin çaprazlanmasından oluşabilecek
FEN LİMANI

göstermez. bezelye bitkilerinin hepsinin uzun boylu özellikte olduğu

gözlenmiştir.
Buna göre, bezelyelerin genotipleri,
8. Akraba evlilikleri ile ilgili açıklamalar aşağıda verilmiş;
I. UU - Uu
açıklamaların doğru ise “D’’, yanlış ise “Y’’ olarak değer-
II. UU - uu
lendirilmesi istenmiştir.
III. Uu – Uu
• Kalıtsal hastalıkların çocuklarda ortaya çıkabilme
şeklinde verilenlerden hangileri olabilir?
ihtimali diğer evliliklere göre daha fazladır.
• Sonucunda olan çocukların kesinlikle hepsi kalıt- (Uzun boy geni (U), kısa boy genine (u) baskındır.)
sal hastalığa sahiptir. A. Yalnız I B. Yalnız III
• İlk çocukta kalıtsal hastalığın görülmemesi duru- C. I ve II D. II ve III
munda olacak diğer çocuklarda herhangi bir kalıt-
sal hastalığın ortaya çıkması kesinlikle beklenmez.
Buna göre, açıklamaların hatasız değerlendirilmesi
12. Sadece X kromozomunda çekinik olarak taşınan bir
sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
hastalığa sahip olan Ayşe’nin anne ve babasının
A. D, D, D B. D, D, Y
genotipi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
C. D, Y, Y D. Y, D, D
A. Annesi de kesinlikle bu hastalığa sahiptir.
B. Babası da bu hastalığa sahiptir.
9. İlk çocukları kız, ikinci çocukları erkek olan bir C. Annesinin X kromozomlarında bu hastalık geni
ailenin üçüncü çocuklarının erkek olma ihti­mali yoktur.
% kaçtır? D. Babasının X kromozomlarında bu hastalık geni
A. 0 B. 25 C. 50 D. 100 yoktur.

4
Cevap Anahtarı

2. Bölüm: Kalıtım
Kazanım Pekiştirme 2
1. a. genotip b. baskın gen
c. fenotip ç. çekinik gen
d. Renk körlüğü e. Melez döl

2.

a. D b. Y c. Y ç. Y d. D e. D

f. D

3. a.

Genotip: % 100 Mn (Melez döl)

Fenotip: % 100 Mor çiçekli bezelye

b.

Genotip: % 50 Ss (Melez döl), % 50 ss (saf döl),

Fenotip: % 50 Sarı tohumlu bezelye, % 50 yeşil to-
humlu bezelye

Test-2

1.D 2.C 3.D 4.D 5.D 6.C

7.A 8.C 9.C 10.B 11.C 12.B