ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ι Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΛ (διορθωμένο) PDF

στική
Αθροι ή
κ
ρ ο ι σ τική Σχετι α
θ τ
ή Α τα χνότη
Σχετικ α Συχνότη Συ %
ή τ
Σχετικ α Συχνότη Ni
. τ α ν ό τ ητ % 5
υχ ν ότη Συχ fi
1
Σ fi 15
Τιμές νi 5 3 45
xi 0 , 0 5 0
1 9 85
1 0, 10 3 0 17 100
2 2 0, 30
Μαθη
40 2 0
ρ=−
4 2
6 0, 40 15
6 -24
8 0, 15 100 -14 24
8 3 100
μ
1 100 20 85 1 2 0
α
10 20 1 15 17 45 1 - 2 12
-
τ
0 5
ο 2 0, 1
Σύνολ
40 9 15
ι
ο
Σύνολ -1
κ
3 0, 40 30 3 5
1 0
ά
8 0, 30 10 1 % 1
8 6 0, 10 5 ητα τ
Συχνό ή
I
6 2 0, 05 Ni
ετικ
2
4
Μαθ 1
fi
η
f i% Συχνότητα Σχ τική
χνότη
τα
τα Συ τική Αθρ
ή
οιστικ Αθρ
οισ √
lim x2 + 1
− (√
ηματ
ν ότ →
νi Συχ Σχε x 0
x2 + 5 1 =
xi ητα Σχετική x li m x2 + 1 ) ( √
Συχν ότ x →0 −1
Γ’ ΛΥΚ
= lim x2 + 1 )
Τιμές
ικ x →0
x(x + ( √
5)
x2
x2 + 1 ) = li
+1
x(x + ( √
m
x →0
5)
( άI
x2 + 1 )
x
+1
+1
= lim
x →0 x2 + 1
x(x + ( √ − 1
ΕΙΟΥ
(x + 5 √ 5)
) x2 x2 + 1 )
+ 1 + ) = lim +1
1 x→0 0
(
(0 + 5 √
Γ’ ΛΥ
ΕΠΑΛ
) 02
+1+ ) =0
1
ΚΕΙΟ
2
. −
+∞ Υ ΕΠ
ΑΛ
−1 0
+
. −∞ 0 20
x − τ. μεγ.
7 f (x)
f′ (x) τ. ε λ .
f (x)
ί α ς
ι ς Θ εωρ 6
7
ε ι ώ σ ε 4
5
Σημ ατα 3
είγμ
2
−6 − 1
ρ α δ 5 −4 −
3 −2
−1 . 1 2
Πα
3 4
y −1 5 6
−2
ή σ ε ι ς −3
x
Ασκ
2 −4
−5
−6
1 f (x) −7
.
−1 . E
O
1
2 x
−1 3
Νίκος Μακρής
Πρόλογος - Οδηγίες
Στην αρχή κάθε κεφαλαίου αναφέρεται η θεωρία του σχολικού βιβλίου είτε σε μορφή ερωτή-
σεων - απαντήσεων είτε σε μορφή σχολίων ή παρατηρήσεων.
Τα πλαίσια της μορφής
Ερώτηση
.
Απάντηση
.
αφορούν στα πιο πιθανά (SOS) θέματα των εξετάσεων. Διαβάστε τα λοιπόν καλά. Άλλωστε θα
τα βρείτε και συγκεντρωμένα σε ξεχωριστό κεφάλαιο προς το τέλος των σημειώσεων.
Τα πλαίσια της μορφής
Ερώτηση
.
Απάντηση
.
αφορούν σε λιγότερο πιθανά θέματα εξετάσεων, ενώ τα πλαίσια της μορφής
Σχόλιο
.
αφορούν σε πιθανές ερωτήσεις κλειστού τύπο (Σωστό - Λάθος ή συμπλήρωσης). Στο τέλος θα
βρείτε δύο ξεχωριστά κεφάλαια για αυτού του τύπου τις ερωτήσεις.
Μαζί με τη θεωρία υπάρχουν σε κάθε κεφάλαιο μεθοδολογίες ή λυμένα παραδείγματα. Για
τις ασκήσεις κάθε κεφαλαίου υπάρχουν αναλυτικές απαντήσεις στο τέλος των σημειώσεων με τα
αντίστοιχα links.
Μην σας τρομάζει ο όγκος των σημειώσεων, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα τους είναι η θεωρία
και οι απαντήσεις των ασκήσεων.
Αν χρησιμοποιείτε τις σημειώσεις αυτές απλά για μία επανάληψη, τότε καθώς το αρχείο είναι
αρκετά μεγάλο, προτείνουμε το εξής σετάκι ασκήσεων:
• Κεφάλαιο Στατιστικής: 1, 2, 4, 5, 8, 10, 13, 20, 21, 22, 23, 24
• Κεφάλαιο Ορίων και Συνέχειας: 2, 3, 5, 9, 15, 16, 17
• Κεφάλαιο Παραγώγων: 37, 39, 43, 44, 45, 46, 47, 50, 51
• Κεφάλαιο Ολοκληρωμάτων: 1, 4, 6, 7, 9, 12, 13, 14, 15, 17, 20, 21, 22, 23, 25
Αν θέλετε, αναζητήστε στα αντίστοιχα κεφάλαια λυμένα παραδείγματα που θα σας βοηθήσουν
στη λύση τους.
Καλό διάβασμα και καλή επιτυχία.
2
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ
.
• Ποιο είναι το έργο της Στατιστικής;
• Τι εννοούμε με τους όρους πληθυσμός, άτομο, μέγεθος πληθυσμού και μεταβλητή;

.
• Στατιστική είναι ο κλάδος των μαθηματικών ο οποίος ως έργο έχει τη συγκέντρωση στοιχείων, την
ταξινόμησή τους και την παρουσίασή τους σε κατάλληλη μορφή ώστε να μπορούν να αναλυθούν
και να ερμηνευθούν για την εξυπηρέτηση διαφόρων σκοπών.
• Στη στατιστική συλλέγονται στοιχεία που αναφέρονται σε ένα σύνολο αντικειμένων. Το σύνολο
αυτό ονομάζεται πληθυσμός. Κάθε στοιχείο του πληθυσμού ονομάζεται άτομο. Το πλήθος των ατό-
μων ενός πληθυσμού ονομάζεται μέγεθος του πληθυσμού. Συνήθως ένας πληθυσμός εξετάζεται ως
προς κάποιο χαρακτηριστικό του. Το χαρακτηριστικό αυτό του πληθυσμού ονομάζεται μεταβλητή.
.
• Ποια χαρακτηριστικά ενός πληθυσμού λέγονται ποσοτικά και ποια ποιοτικά;
• Ποια είναι τα είδη των ποσοτικών μεταβλητών; Αναφέρετε από ένα παράδειγμα για κάθε είδος.
.
• Ποσοτικά χαρακτηριστικά είναι εκείνα τα οποία μπορούν να μετρηθούν. Ποιοτικά χαρακτηριστικά
είναι εκείνα τα οποία δεν επιδέχονται μέτρηση.
• Οι μεταβλητές των ποσοτικών χαρακτηριστικών είναι δύο ειδών:
– Διακριτές μεταβλητές, στις οποίες κάθε άτομο του πληθυσμού μπορεί να πάρει μόνο διακε-
κριμένες τιμές. Για παράδειγμα η μεταβλητή ”Πόσα παιδιά έχει μια οικογένεια”.
– Συνεχείς μεταβλητές, στις οποίες κάθε άτομο του πληθυσμού μπορεί να αντιστοιχηθεί σε
οποιαδήποτε πραγματική τιμή που ανήκει σε ένα διάστημα των πραγματικών αριθμών ή ένωση
διαστημάτων. Για παράδειγμα η μεταβλητή ”Πόσο ύψος έχει κάθε άτομο του πληθυσμού”.
.
• Τι εννοούμε με τους όρους απογραφή, δείγμα και δειγματοληψία;
• Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα δείγμα ώστε να είναι αξιόπιστο;

.
• Με τον όρο απογραφή εννοούμε την εξέταση όλων των ατόμων ενός πληθυσμού. Σε περιπτώσεις
που η απογραφή είναι αδύνατη, επιλέγουμε ένα μέρος (υποσύνολο) του πληθυσμού και το εξετά-
ζουμε. Το μέρος αυτό του πληθυσμού λέγεται δείγμα. Η εξέταση ενός δείγματος του πληθυσμού
λέγεται δειγματοληψία.
• Για να είναι ένα δείγμα αξιόπιστο πρέπει να είναι μια ακριβής μικρογραφία του και να αποδίδει
σωστά την εικόνα του πληθυσμού.
.
Ένα μεγάλο δείγμα δεν μας δίνει πάντα πιο αξιόπιστα αποτελέσματα απ’ ότι ένα μικρό.
.
Τι ονομάζουμε συχνότητα εμφάνισης ή απλά συχνότητα μιας τιμής xi και πώς συμβολίζεται;
.
Συχνότητα της τιμής xi μιας μεταβλητής ονομάζεται το πλήθος των ατόμων του πληθυσμού (ή του
δείγματος) για τα οποία η μεταβλητή παίρνει την τιμή xi και συμβολίζεται με νi .
.
3
Τι ονομάζουμε σχετική συχνότητα μιας τιμής xi και πώς συμβολίζεται;
.
Σχετική συχνότητα της τιμής xi μιας μεταβλητής ονομάζεται
( ο λόγος της συχνότητας
) προς το μέγεθος
νi αριθμός εμφανίσεων
του δείγματος και συμβολίζεται με fi , δηλαδή fi = = .
ν μέγεθος δείγματος
.
Τι ονομάζουμε αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

.
Σε ποσοτική μεταβλητή, αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi λέγεται το άθροισμα των συχνοτήτων νi
των τιμών που είναι μικρότερες ή ίσες με την τιμή αυτή.
.
Τι ονομάζουμε σχετική αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

.
Σε ποσοτική μεταβλητή, σχετική αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi λέγεται το άθροισμα των σχετι-
κών συχνοτήτων fi των τιμών που είναι μικρότερες ή ίσες με την τιμή αυτή.
.
Αν ένα δείγμα μεγέθους ν εμφανίζει κ διαφορετικές τιμές της μεταβλητής με αντίστοιχες συχνότητες
ν1 , ν2 , . . . , νκ τότε προφανώς ισχύει
ν1 + ν2 + · · · + νκ = ν
και
f1 + f2 + · · · + fκ = 1
.
Πώς κατασκευάζουμε
• ένα κατακόρυφο ραβδόγραμμα;
• ένα οριζόντιο ραβδόγραμμα;
• ένα κυκλικό διάγραμμα;

.
• Ένα κατακόρυφο ραβδόγραμμα κατασκευάζεται ως εξής: διαιρούμε των άξονα των τετμημένων σε
τόσα διαστήματα όσες είναι και οι τιμές της μεταβλητής, αντιστοιχούμε μια τιμή της μεταβλητής σε
καθένα από αυτά και σε κάθε διάστημα κατασκευάζουμε ένα ορθογώνιο, με ύψος την αντίστοιχη
συχνότητα.
• Ένα οριζόντιο ραβδόγραμμα κατασκευάζεται όπως και το κατακόρυφο, αλλά με εναλλαγή του ρό-
λου των αξόνων.
• Ένα κυκλικό διάγραμμα κατασκευάζεται ως εξής:
1. Διαιρούμε τον κύκλο σε μέρη ανάλογα των συχνοτήτων των τιμών της μεταβλητής.
2. Κατασκευάζουμε τους αντίστοιχους κυκλικούς τομείς και χρωματίζουμε τον καθένα με ένα
διαφορετικό χρώμα.
.
4
Σε μια κλασσική γραφική παράσταση σημείων (σε διακριτή μεταβλητή) είναι λάθος να συνδέσουμε τα
μεμονωμένα σημεία μεταξύ τους με ευθύγραμμα τμήματα.
.
Το πολύγωνο συχνοτήτων σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα χωρίο ίσου εμβαδού με αυτό που σχη-
ματίζουν τα ορθογώνια του ιστογράμματος συχνοτήτων.
.
Πώς κατασκευάζεται το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων από το ιστό-

γραμμα αθροιστικών συχνοτήτων;
.
Το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων σχηματίζεται ενώνοντας τα δεξιά
άκρα των άνω βάσεων των ορθογωνίων του αντίστοιχου ιστογράμματος με ευθύγραμμα τμήματα.
.
Τι ονομάζουμε επικρατούσα τιμή μιας μεταβλητής;

.
Επικρατούσα τιμή μιας μεταβλητής ονομάζεται η τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα. Αν δύο ή περισ-
σότερες τιμές έχουν τη μέγιστη συχνότητα τότε υπάρχουν περισσότερες από μία επικρατούσες τιμές.
.
Σε συνεχή μεταβλητή ορίζουμε ως επικρατούσα κλάση αυτή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.

.
Τι ορίζουμε ως μέση τιμή διαφόρων τιμών;

.
Η μέση τιμή διαφόρων τιμών είναι γνωστή ως το πηλίκο του αθροίσματος των τιμών προς το πλήθος
τους.
.
Ο μέσος όρος υπολογίζεται μόνο σε ποσοτικές μεταβλητές.

.
Αν η μεταβλητή παρουσιάζει x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ , τότε η μέση τιμή

δίνεται από τη σχέση
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + νκ xk ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + νκ xk
x= =
ν1 + ν2 + · · · + νκ ν
.
Τι ονομάζεται διάμεσος δ ενός δείγματος;

.
Διάμεσος δ ενός δείγματος ν παρατηρήσεων που έχουν διαταχθεί σε αύξουσα σειρά ονομάζεται:
• Η μεσαία παρατήρηση αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι περιττό.
• Το ημιάθροισμα των μεσαίων παρατηρήσεων αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι άρτιο.

.
5
Παράμετροι θέσης είναι η μέση τιμή, η επικρατούσα τιμή και η διάμεσος.
• Η μέση τιμή επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές και εξαρτάται από όλες τις τιμές της μεταβλητής.
• Η επικρατούσα τιμή εξαρτάται μόνο από την τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.
• Η διάμεσος δεν επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές και εξαρτάται από όλες τις τιμές της μεταβλητής.
Ο υπολογισμός της παρουσιάζει δυσκολίες σε ορισμένες περιπτώσεις.
.
Τι ονομάζεται εύρος ενός δείγματος;

.
Εύρος είναι η διαφορά της μικρότερης τιμής από τη μεγαλύτερη τιμή.
.
Τι ονομάζεται διακύμανση των τιμών μιας μεταβλητής;

.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε διακύμανση της μετα-
βλητής ονομάζεται το πηλίκο:
( )2 ( )2 ( )2
2 x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s =
. ν
ή ισοδύναμα
Αν μια μεταβλητή παίρνει τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

μέση τιμή x τότε διακύμανση της μεταβλητής ονομάζεται το πηλίκο:
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s =
. ν
Τι ονομάζεται τυπική απόκλιση των τιμών μιας μεταβλητής;

.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε τυπική απόκλιση της
μεταβλητής ονομάζεται το:
√
( )2 ( )2 ( )2
x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s=
ν
.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

μέση τιμή x τότε τυπική απόκλιση της μεταβλητής ονομάζεται το πηλίκο:
√
( )2 ( )2 ( )2
ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s=
ν
.
Αναφέρεται εδώ ακριβώς ο ορισμός του βιβλίου παρά την παράλειψη του ότι ν = ν1 + ν2 + . . . + νκ .
Αναφέρεται και εδώ ακριβώς ο ορισμός του βιβλίου παρά την παράλειψη του ότι ν = ν1 + ν2 + . . . + νκ .
6
Για ποιο λόγο χρησιμοποιούμε ως μέτρο διασποράς την τυπική απόκλιση αντί της διακύμανσης;
.
Η χρήση της διακύμανσης παρουσιάζει ένα σοβαρό πρόβλημα: Οι μονάδες της διακύμανσης είναι τα
τετράγωνα των μονάδων της αντίστοιχης μεταβλητής. Για το λόγο αυτό αντί της διακύμανσης χρησιμο-
ποιούμε ως μέτρο διασποράς την τυπική απόκλιση.
.
Τι ονομάζεται συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας;

.
Αν ένα δείγμα εξεταζόμενο ως προς μία ποσοτική μεταβλητή του, παρουσιάζει μέση τιμή x και τυπική
απόκλιση s, συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας ονομάζεται το πηλίκο:
τυπική απόκλιση s
CV = = 100%
μέση τιμή x
.
Ο συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας μας βοηθά να συγκρίνουμε δείγματα που

μετρούνται σε διαφορετικές μονάδες ή κλίμακες.
.
Ο συντελεστής μεταβλητότητας ουσιαστικά μετράει την ομοιογένεια του πληθυσμού. Εάν η τιμή του
συντελεστή μεταβλητότητας είναι κάτω του 10% ο πληθυσμός του δείγματος θεωρείται ομοιογενής.
Από δύο διαφορετικά δείγματα πιο ομοιογενές θεωρείται αυτό με τον μικρότερο συντελεστή μεταβλητό-
τητας.
.
Παράμετροι διασποράς είναι το εύρος, η διακύμανση, τυπική απόκλιση και ο συντελεστής μεταβλη-
τότητας.
• Το εύρος έχει το μειονέκτημα ότι χρησιμοποιούμε μόνο τις ακραίες τιμές της μεταβλητής και καθό-
λου τις υπόλοιπες.
• Η διακύμανση έχει το μειονέκτημα ότι οι μονάδες της είναι τα τετράγωνα των μονάδων της αντί-
στοιχης μεταβλητής.
• Η τυπική απόκλιση έχει το πλεονέκτημα έναντι της διακύμανσης ότι οι μονάδες της είναι οι μονάδες
της αντίστοιχης μεταβλητής και όχι τα τετράγωνά τους.
• Ο συντελεστής μεταβλητότητας δεν εξαρτάται από τις μονάδες ή την κλίμακα μέτρησης της μετα-
βλητής.
.
7
. ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΠΙΝΑΚΩΝ
Ας δούμε έναν κλασσικό πίνακα (συμπληρωμένο) με τις βασικές του στήλες, δηλαδή τις τιμές xi , τις συ-
χνότητες νi , τις σχετικές συχνότητες fi και fi %, τις αθροιστικές συχνότητες Ni και τις αθροιστικές σχετικές
συχνότητες Fi %.
Η πρώτη στήλη, δηλαδή αυτή των τιμών xi είναι κάτι που θα δίνεται και όχι κάτι που θα σας ζητηθεί να
συμπληρώσετε. Απ’ αυτή την άποψη, δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον.
Η δεύτερη στήλη, δηλαδή αυτή των συχνοτήτων και η τρίτη, δηλαδή αυτή των σχετικών συχνοτήτων, συν-
νi
δέονται μεταξύ τους με τις σχέσεις fi = και νi = fi · ν.
ν
Βασικότατη παρατήρηση για τη συμπλήρωση πινάκων: αν μας προκύπτει ζευγάρι (νi , fi ) στην ίδια γραμμή,
νi
τότε υπολογίζουμε το μέγεθος του δείγματος από τη σχέση ν = .
fi
Η τέταρτη στήλη, δηλαδή αυτή των σχετικών συχνοτήτων fi % είναι ουσιαστικά ίδια με την τρίτη στήλη (fi )
καθώς προκύπτει απ’ αυτή απλά με έναν πολλαπλασιασμό ×100. Έτσι, σε ότι αφορά στη συμπλήρωση πινάκων,
θα πρέπει να τις θεωρούμε ως μία στήλη.
Η πέμπτη και η έκτη στήλη είναι οι αθροιστικές και οι αθροιστικές σχετικές συχνότητες %, και προκύπτουν
από τη δεύτερη και την τέταρτη στήλη με την ίδια λογική:
Ni = ν1 + ν2 + · · · + νi και Fi % = f1 % + f2 % + · · · + fi %.
ν1 ν2 νi ν1 + ν2 + · · · + νi
Κατά συνέπεια είναι Fi % = % + % + · · · + % = % και συνεπώς και αυτές οι δύο
ν ν ν ν
Ni
στήλες συνδέονται με τις σχέσεις Fi % = % και Ni % = Fi % · ν, αλλά η σχέση αυτή θα πρέπει να αποδειχθεί
ν
- αιτιολογηθεί θεωρητικά, αν είναι να χρησιμοποιηθεί.
Τέλος, να σημειώσουμε ότι τα σύνολα που μας ενδιαφέρουν είναι αυτά της δεύτερης, τρίτης και τέταρτης
στήλης, που σε κάθε περίπτωση είναι ίσα με ν (μέγεθος δείγματος), 1 και 100 αντίστοιχα.
Αυτή είναι η στήλη

των τιμών και δεν πα-
ρουσιάζει κανένα εν-
διαφέρον
Οι δύο στήλες συνδέο- Και αυτές οι δύο στήλες συν-
νται με τις σχέσεις δέονται με τις σχέσεις
νi Ni
νi = fi · ν και fi = Ni % = Fi %·ν και Fi % = %
ν ν
Αθροιστική
Σχετική Σχετική Αθροιστική
ΤιμέςΣυχνότητα Σχετική
Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα
xi νi Συχνότητα
fi fi % Ni
%
2 1 0, 05 5 1 5
4 2 0, 10 . 10 3 15
6 6 0, 30 30 9 45
8 8 0, 40 40 17 85
10 3 0, 15 15 20 100
Σύνολο 20. 1. .
100
f1 + f2 + · · · + fκ = 1
Το μέγεθος ν του δείγματος. Οι δύο στήλες είναι
ν1 + ν2 + · · · + νκ = 1 ουσιαστικά ίδιες και f1 % + f2 % + · · · + fκ % = 100
συνδέονται με τη
σχέση fi · 100 = fi %
8
Ας δούμε μερικά ακόμη σταθερά στοιχεία ενός πίνακα.
Οι πρώτες γραμμές των στηλών των αθροιστικών συχνοτήτων και των αθροιστικών σχετικών συχνοτήτων
% είναι ίδιες με αυτές των συχνοτήτων και των σχετικών συχνοτήτων.
Οι τελευταίες γραμμές των στηλών των αθροιστικών συχνοτήτων και των αθροιστικών σχετικών συχνοτή-
των % είναι ίδιες με τα σύνολα των στηλών των συχνοτήτων και των σχετικών συχνοτήτων, δηλαδή πάντα ίσες
με το μέγεθος του δείγματος και 100 αντίστοιχα.
Τιμές Συχνότητα Σχετική
fi fi % Ni
%
2 .1 0, 05 5. 1. 5.
4 2 0, 10 . 10 3 15
6 6 0, 30 30 9 45
8 8 0, 40 40 17 85
10 3 0, 15 15 20. .
100
Σύνολο 20. 1 .
100
Η διαφορά δύο διαδοχικών γραμμών των αθροιστικών συχνοτήτων είναι ίση με τη συχνότητα της δεύτερης
γραμμής.
fi fi % Ni
%
2 1 0, 05 5 1 5
.
4 2 0, 10 10 3 15
6 6 0, 30 30 9. 45 17 − 9 = 8
8 8. 0, 40 40 17. 85 17 − 8 = 9
10 3 0, 15 15 20 100 και 9 + 8 = 17
Σύνολο 20 1 100
Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τις αθροιστικές σχετικές συχνότητες %.
fi fi % Ni
%
2 1 0, 05 5 1 5
.
4 2 0, 10 10 3 15.
6 6 0, 30 30. 9 45. 45 − 15 = 30
8 8 0, 40 40 17 85 45 − 30 = 15
10 3 0, 15 15 20 100 και 15 + 30 = 45
9
Όταν μας ζητείται η μέση τιμή x, τότε, ακόμη κι αν πρέπει να την προσθέσουμε στον πίνακα, συμπληρώνουμε
τη στήλη xi νi , που προκύπτει από τα γινόμενα των πρώτων δύο στηλών.
Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα xi νi
fi fi % Ni
× 2×1=2 %
.2 .1 0, 05 5 1 5 2.
× 4 × 2 = 8
4. 2. 0, 10 .
10 3 15 8.
× 6 × 6 = 36
6. 6. 0, 30 30 9 45 36.
× 8 × 8 = 64
8. 8. 0, 40 40 17 85 64.
× 10 × 3 = 30
10. 3. 0, 15 15 20 100 30.
Σύνολο 20 1 100 140
∑
xi νi 140
Η μέση τιμή είναι ίση με x = = =7
ν 20
Αν μας ζητείται η διακύμανση, η τυπική απόκλιση ή ο συντελεστής μεταβλητότητας, τότε θεωρούμε στον πίνακα
( )2 ( )2 ( )2
τις επιπλέον στήλες x − xi και νi x − xi . Η πρώτη απ’ αυτές (η x − xi ) προκύπτει ως το τετράγωνο
της διαφοράς της μέσης τιμής x από την αντίστοιχη τιμή της μεταβλητής.
Τιμές Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα xi νi x−xi νi x−xi
fi fi % Ni
%
(7 − 2) 2 = 5 2 = 25
2. 1 0, 05 5 1 5 2 25. 25
.4 .
2 0, 10 10 3 15 8 9. 18
.6
.8
6
8
0, 30
0, 40
30
40
x=7 9
17
45
85
36
64
1.
1.
6
8
. (7 − 10)2 = (−3)2 = 9
10 3 0, 15 15 20 100 30 9. 27
Σύνολο 20 1 100 140 84
( )2 ( )2
Η δεύτερη (η νi x − xi ) προκύπτει από τα γινόμενα της στήλης των συχνοτήτων και της στήλης x − xi .
ΤιμέςΣυχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα xi νi x−xi νi x−xi
fi fi % Ni
%
2 1. 0, 05 5 1 × 25 = 1 25 5 2 25. ×1 25.
. ×2
4 2. 0, 10 10 3 15 8 9. 18.
6 6. 0, 30 30 9 45 36 1. ×6 6.
8 8. 0, 40 40 17 85 64 1. ×8 8.
. 1 × 9 = 27 ×3
10 3 0, 15 15 20 100 30 9. 27.
Σύνολο 20 1 100 140 84
∑ ( )2
νi x − x i 84
Η διακύμανση είναι ίση με s2 = = = 4.2
ν 20
10
Ας δούμε τώρα πώς συμπληρώνουμε έναν πίνακα.
Αν μας δίνεται η στήλη των συχνοτήτων τα πράγματα είναι απλά. Οι στήλες των σχετικών συχνοτήτων
νi
προκύπτουν άμεσα από τον τύπο fi = και fi % = fi × 100.
ν
fi fi % Ni
%
2 1 : 20 0, 05 ×100. 5
4 2 : 20 0, 10 ×100 10
6 6 : 20 0, 30 ×100 30
8 8 : 20 0, 40 ×100 40
10 3 : 20 0, 15 ×100 15
Οι στήλες των αθροιστικών συχνοτήτων και των αθροιστικών σχετικών συχνοτήτων προκύπτουν προ-
σθέτοντας όλες τις προηγούμενες αντίστοιχες συχνότητες. Π.χ. N3 = ν1 + ν2 + ν3 = 1 + 2 + 6 = 9 και
F4 % = f1 % + f2 % + f3 % + f4 % = 5% + 10% + 30% + 40% = 85%
fi fi % Ni
%
2 .1 .5 1 5
4 2. . 10. 3 15
6 6. 1 + 2 + 6 = 9 30. 9. 45
8 8 40. 5+10+30+40=85
17 85.
10 3 15 20 100
Σύνολο 20 100
Ας δούμε μία λίγο πιο περίπλοκη περίπτωση: ζητείται να συμπληρωθεί ο παρακάτω πίνακας
fi fi % Ni
%
5 . 7
10 20
15 0, 28 62
20
25 0, 10
Σύνολο
Ξεκινάμε με τα εύκολα
fi fi % Ni
%
5 7 . 7
10 0, 20 20
15 0, 28 28 62
20
25 0, 10 10 100
Σύνολο 1 100
11
Συνεχίζουμε με τις διαφορές των αθροιστικών συχνοτήτων και των απλών συχνοτήτων.
Απώτερος σκοπός είναι πάντα να υπολογίσουμε το μέγεθος του δείγματος ν. Αυτό γίνεται αν
μπορέσουμε να βρούμε ένα ζευγάρι (νi , fi ).
fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 . 14 7 14
10 0, 20 20 34
15 0, 28 28 62
20
25 0, 10 10 100
Σύνολο 1 100
Τώρα που έχουμε το ζευγάρι (νi , fi ) , δηλαδή το (7, 0,14) , υπολογίζουμε το μέγεθος του δείγματος ν από
νi 7 700 100
τη σχέση ν = = = = = 50. Έτσι περνάμε από τη στήλη νi στη στήλη fi και αντίστροφα, με
fi 0, 14 14 2
νi
τις σχέσεις fi = και νi = fi · ν.
ν
fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 . 14 7 14
10 10 0, 20 20 34
15 14 0, 28 28 62
20
25 5 0, 10 10 ν = 50 100
Σύνολο ν = 50 1 100
Συμπληρώνουμε τα αθροιστικά και από το σύνολο υπολογίζουμε τη συχνότητα που λείπει

fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 . 14 7 14
10 10 0, 20 20 17 34
15 14 0, 28 28 31 62
20 14
25 5 0, 10 10 50 100
Τέλος, συμπληρώνουμε τη σειρά που μας λείπει
fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 . 14 7 14
10 10 0, 20 20 17 34
15 14 0, 28 28 31 62
20 14 0, 28 28 45 90
25 5 0, 10 10 50 100
12
Ο τρόπος συμπλήρωσης του πίνακα που περιγράψαμε παραπάνω δεν είναι ο μοναδικός. Μπορείτε να κάνετε
παραλλαγές της παραπάνω λύσης, ωστόσο το γενικό σκεπτικό θα είναι το ίδιο.
Ας δούμε μια ειδική περίπτωση. Ζητείται να συμπληρωθεί ο πίνακας
fi fi % Ni
%
4 0, 28 .
5 0, 14
6 25
7 0, 30
8 0, 20
Σύνολο
Αρχίζουμε με τα εύκολα
fi fi % Ni
%
4 0, 28 . 28
5 0, 14 14
6 25
7 0, 30 30
8 0, 20 20 100
Σύνολο 1 100
Από τα σύνολα υπολογίζουμε το fi που λείπει και συμπληρώνουμε τις αθροιστικές σχετικές συχνότητες %.
fi fi % Ni
%
4 0, 28 . 28 28
5 0, 14 14 42
6 0, 08 8 25 50
7 0, 30 30 80
8 0, 20 20 100
Σύνολο 1 100
Για το ζευγάρι (25, 50) των αθροιστικών συχνοτήτων σκεφτόμαστε ως εξής:
ν1 + ν2 + ν3 25 ν1 ν2 ν3 25
ν1 + ν2 + ν3 = 25 ⇒ = ⇒ + + =
ν ν ν ν ν ν
25 25 25 25
⇒ f1 + f2 + f3 = ⇒ f1 % + f2 % + f3 % = · 100 ⇒ 50 = · 100 ⇒ ν = · 100 = 50
ν ν ν 50
Γενικά, όταν απλά μας ζητείται να συμπληρώσουμε έναν πίνακα, χωρίς καμία αιτιολόγηση, μπορούμε να
χρησιμοποιούμε τις σχέσεις
Ni Fi % · ν Ni
Fi % = · 100, Ni = και ν = · 100
ν 100 Fi %
Έτσι, έχοντας βρει το μέγεθος του δείγματος ν συμπληρώνουμε τον πίνακα
13
fi fi % Ni
%
4 14 0, 28 28 14 28
5 7 0, 14 14 21 42
6 4 0, 08 8 25 50
7 15 0, 30 30 40 80
8 10 0, 20 20 50 100
Τελειώνοντας θα μιλήσουμε για τα όρια και τις κεντρικές τιμές των κλάσεων σε ομαδοποιημένα δεδομένα.
Έστω c το (κοινό) πλάτος των κλάσεων. Η κεντρική τιμή κάθε κλάσης απέχει από το κάτω και το πάνω όριο
c
της κλάσης απόσταση . Άρα απέχει από την επόμενη κεντρική τιμή απόσταση c. Αυτά τα συμπεράσματα μας
2
αρκούν για να συμπληρώνουμε τις στήλες των κλάσεων και των κεντρικών τιμών.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
α+β
Αν μας δίνονται τα όρια μιας κλάσης [α, β), τότε η κεντρική τιμή προκύπτει εύκολα ως Ki =
2
Μέσο Μέσο
Κλάσεις Διαστήματος Κλάσεις Διαστήματος
Ki Ki
[0, 2) [0, 2) 1
[2, 4) [2, 4) 3
[4, 6) [4, 6) 5
[6, 8) [6, 8) 7
[8, 10) [8, 10) 9
Μπορούμε να παραστήσουμε τις κλάσεις και τις κεντρικές τιμές σε έναν άξονα ως εξής:
. 1 3 5 7 9
0 2 4 6 8 10
Στον παρακάτω πίνακα μας δίνεται το ένα όριο μιας κλάσης και η κεντρική τιμή της. Έτσι για το πλάτος c
c
της κλάσης έχουμε = 5 − 3 = 2 ⇒ c = 4. Έτσι συμπληρώνουμε τον πίνακα.
2
Μέσο Μέσο
Ki Ki
[..., 5) 3 [1, 5) 3
[..., ...) [5, 9) 7
[..., ...) [9, 13) 11
[..., ...) [13, 17) 15
[..., ...) [17, 21) 19
. 3 7 11 15 19
1 5 9 13 17 21
14
Μπορεί να δίνονται δύο όρια διαφορετικών κλάσεων. Τότε για το πλάτος c της κλάσης σκεφτόμαστε ως
εξής:
4 + c + c = 4 + 2c = 10 ⇒ 4 + 2c = 10 ⇒ 2c = 6 ⇒ c = 3
Μέσο Μέσο
Ki Ki
[..., 4) [1, 4) 2, 5
[..., ...) [4, 7) 5, 5
[..., ...) [7, 10) 8, 5
[10, ...) [10, 13) 11, 5
[..., ...) [13, 16) 14, 5
. 2.5 5.5 8.5 11.5 14.5

1 4 7 13 10 16
Αν δίνονται δύο κεντρικές τιμές σκεφτόμαστε ως εξής:

c c
8+ + c + c + = 20 ⇒ 8 + 3c = 20 ⇒ 3c = 12 ⇒ c = 4
2 2
Μέσο Μέσο
Ki Ki
[..., ...) [2, 6) 4
[..., ...) 8 [6, 10) 8
[..., ...) [10, 14) 12
[..., ...) [14, 18) 16
[..., ...) 20 [18, 22) 20
. 4 8 12 16 20
2 6 10 14 18 22
15
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. (i) Να συμπληρώσετε τις επτά πρώτες στήλες του παρακάτω πίνακα (έως και τη στήλη ”xi νi ”)
Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα x i νi x−xi νi x−xi
fi fi % Ni
%
2 1
4 2
6 6
8 8
10 3
Σύνολο
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή, το εύρος και τη διάμεσο των παρατηρήσεων και να συμπληρώσετε
τις δύο τελευταίες στήλες του παραπάνω πίνακα.
(iii) Να υπολογίσετε τη διακύμανση και την τυπική απόκλιση των παρατηρήσεων.
Απάντηση
2. (i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα x i νi
fi fi % Ni
%
4 14
5 14
6 8
7 0, 30
8 20
Σύνολο
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή, το εύρος και τη διάμεσο των παρατηρήσεων.
Απάντηση
3. Τα αποτελέσματα 25 μαθητών σε ένα διαγώνισμα έχουν ομαδοποιηθεί στον παρακάτω πίνακα σε κλάσεις
ίσου πλάτους.
Μέσο Σχετική Σχετική Αθροιστική
Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα K i νi x−Ki νi x−Ki
νi Συχνότητα
Ki fi fi % Ni
%
[..., ...) 2
[5, 9) 5
[..., ...) 19
[..., ...) 24
[..., ...)
Σύνολο
(i) Να συμπληρώσετε τις οκτώ πρώτες στήλες του πίνακα (έως και τη στήλη ”Ki νi ”).
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή των παρατηρήσεων και να συμπληρώσετε τις δύο τελευταίες στήλες
του παραπάνω πίνακα.
Απάντηση
16
4. (i) Να συμπληρώσετε τις επτά πρώτες στήλες του παρακάτω πίνακα (έως και τη στήλη ”xi νi ”)
fi fi % Ni
%
4 2
6 16
8 0, 28
10 0, 30
12 22
Σύνολο
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή, το εύρος και τη διάμεσο των παρατηρήσεων και να συμπληρώσετε
τις δύο τελευταίες στήλες του παραπάνω πίνακα.
Απάντηση
5. (i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

fi fi % Ni
%
5 7
10 20
15 0, 28 62
20
25 0, 10
Σύνολο
(iii) Να υπολογίσετε τη διακύμανση, την τυπική απόκλιση και το συντελεστή μεταβλητότητας των πα-
ρατηρήσεων. Είναι το δείγμα ομοιογενές;
Απάντηση
6. (i) 25 μπασκετμπολίστες σούταραν από 15 βολές. Ένας μόνο ήταν εύστοχος και στις 15, ενώ οι υπό-
λοιποι ευστόχησαν σε 10, 11, 12, 13 ή 14 βολές, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
fi fi % Ni
%
10 3
11 4
12
13 3
14 2
15 1
Σύνολο
ρατηρήσεων. Είναι το δείγμα ομοιογενές;
Απάντηση
17
7. Τα δεδομένα του παρακάτω πίνακα έχουν ομαδοποιηθεί σε κλάσεις ίσου πλάτους.
Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα K i νi x−Ki νi x−Ki
Ki fi fi % Ni
%
[..., ...) 13
[..., ...) 29
[..., ...) 27 96
[..., 8) 7 74, 5
[..., ...)
Σύνολο
(iii) Να υπολογίσετε τη διακύμανση την τυπική απόκλιση και το συντελεστή μεταβολής των παρατη-
ρήσεων.
Απάντηση
8. Στον παρακάτω πίνακα περιγράφονται οι χρόνοι σε λεπτά της ώρας που χρειάστηκαν 50 μαθητές για να
λύσουν μία άσκηση.
Χρόνος Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα K i νi x−Ki νi x−Ki
[..., ...) νi Συχνότητα
Ki fi fi % Ni
%
[1, 3) 6
[3, 5) 16
[5, 7) 48
[7, 9) 36
[9, 11) 45
[11, 13)
Σύνολο
ρατηρήσεων των παρατηρήσεων.
(iv) Να σχεδιάσετε το ιστόγραμμα και το πολύγωνο των συχνοτήτων.
(v) Να σχεδιάσετε το ιστόγραμμα και το πολύγωνο των αθροιστικών -σχετικών αθροιστικών συχνοτή-
των %.
(vi) Τι ποσοστό μαθητών χρειάστηκε χρόνο μικρότερο από 9 λεπτά για να λύσουν την άσκηση, τι πο-
σοστό χρειάστηκε περισσότερο από 5 λεπτά και τι ποσοστό χρειάστηκε περισσότερο από 3 και λι-
γότερο από 11 λεπτά;
(vii) Να βρείτε την επικρατούσα κλάση.
(viii) Να βρείτε την επικρατούσα τιμή αρχικά κατά προσέγγιση και μετά με απόλυτη ακρίβεια.
(ix) Να βρείτε τη διάμεσο αρχικά κατά προσέγγιση και μετά με ακρίβεια δύο δεκαδικών ψηφίων.
Απάντηση
18
9. Οι βαθμοί 40 μαθητών σε ένα διαγώνισμα μαθηματικών περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα.
Βαθμός Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Ki fi fi % Ni
%
[0, 4) 1
[4, 8) 5
[8, 12) 14
[12, 16)
[16, 20) 7
Σύνολο
ρατηρήσεων των παρατηρήσεων.
(iv) Να σχεδιάσετε το ιστόγραμμα και το πολύγωνο των αθροιστικών -σχετικών αθροιστικών συχνοτή-
των %.
(v) Να βρείτε τη διάμεσο.
Απάντηση
10. Οι βαθμοί των μαθητών ενός σχολείου που έγραψαν πάνω από τη βάση σε κάποιο διαγώνισμα δίνονται
από το παρακάτω ιστόγραμμα συχνοτήτων:
νi
21
12
10
4
3
0. x
10 12 14 16 18 20
(i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με βάση το ιστόγραμμα.

Βαθμοί Συχνότητα Σχετική
Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα
Ki fi fi % Ni
%
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
Σύνολο
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή των βαθμών.
(iii) Να υπολογίσετε το συντελεστή μεταβλητότητας και να ελέγξετε αν το δείγμα είναι ομοιογενές.
19
(iv) Πόσοι μαθητές πήραν βαθμό πάνω από 12 και κάτω από 18;
(v) Τι ποσοστό μαθητών έχει γράψει πάνω από 16;
(vi) Πόσοι μαθητές πήραν βαθμό τουλάχιστον 14;
(vii) Τι ποσοστό μαθητών έχει γράψει το πολύ 18;
Απάντηση
11. Οι βαθμοί 50 μαθητών ενός σχολείου που έγραψαν πάνω από τη βάση σε κάποιο διαγώνισμα περιγρά-
φονται από το παρακάτω πολύγωνο σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων:
Fi %
100
90
72
30
8
.
10 12 14 16 18 20 x
(i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με βάση το παραπάνω πολύγωνο.

Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα
Ki fi fi % Ni
%
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
[..., ...)
Σύνολο
(ii) Να υπολογίσετε τη μέση τιμή των βαθμών.
(iii) Πόσοι μαθητές πήραν βαθμό πάνω από 12 και κάτω από 16;
(iv) Τι ποσοστό μαθητών έχει γράψει πάνω από 12;
(v) Πόσοι μαθητές πήραν βαθμό τουλάχιστον 16;
(vi) Τι ποσοστό μαθητών έχει γράψει το πολύ 14;
Απάντηση
12. Να υπολογίσετε το k και για την τιμή που θα βρείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα
fi fi % Ni
%
1 5
2 7
3 3k
4 2k + 1
5 7
Σύνολο 40
Απάντηση
20
13. Να υπολογίσετε το k και για την τιμή που θα βρείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα
fi fi % Ni
%
1 2
2 5
3 k+2
4 2k − 2
5 3
Σύνολο 5k
Απάντηση
14. Να συμπληρώσετε τον πίνακα αν ξέρετε ότι η τιμή 2 εμφανίζεται στο δείγμα διπλάσιες φορές απ’ ότι η
τιμή 5.
fi fi % Ni
%
1 13
2
3 28
4 23
5
Σύνολο 100
Απάντηση
15. Μετρήθηκαν οι ηλικίες 25 παιδιών που παρακολούθησαν μία παράσταση και καταγράφηκαν τα εξής απο-
τελέσματα:
13, 11, 15, 14, 12, 12, 13, 14, 14, 15, 12, 13, 13, 14, 12, 11, 13, 12, 14, 15, 12, 13, 11, 13, 14
(i) Να βρείτε τη διάμεσο του δείγματος.

(ii) Να ελέγξετε αν το δείγμα είναι ομοιογενές.
Απάντηση
16. Δίνονται τα δείγματα
A 14 16 20 13 12 20 17 11 13 14
B 32 38 27 36 37 28 27 30 30 35
(i) Για καθένα από τα δύο δείγματα να υπολογίσετε τη διάμεσο, τη μέση τιμή, το εύρος, τη διακύμανση,
την τυπική απόκλιση και το συντελεστή μεταβλητότητας.
(ii) Ποιο δείγμα είναι πιο ομοιογενές;
Απάντηση
21
17. Δίνονται οι παρατηρήσεις
2, 6, 5, 3, k, 5, 9, 4
με μέση τιμή x = 5.
(i) Να υπολογίσετε το k.
(ii) Για k = 6 να υπολογίσετε τη διάμεσο, τη μέση τιμή, το εύρος, τη διακύμανση, την τυπική απόκλιση
και το συντελεστή μεταβλητότητας του δείγματος.
Απάντηση
18. Δίνονται οι παρατηρήσεις

5, 3k, 11, 2k − 1, 12, 6, 10, 9
με μέση τιμή x = 9.
(ii) Για k = 4 να υπολογίσετε τη διάμεσο, το εύρος και τη διακύμανση του δείγματος.
Απάντηση
19. Δίνεται το δείγμα με τις παρατηρήσεις

5, 7, 7, 6, 4, k, 7, 6
το οποίο έχει δύο επικρατούσες τιμές
(ii) Για k = 6 να υπολογίσετε τη διάμεσο, τη μέση τιμή, το εύρος, τη διακύμανση, την τυπική απόκλιση
και το συντελεστή μεταβλητότητας του δείγματος.
Απάντηση
20. Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται οι βαθμοί των γραπτών των μαθητών δύο τμημάτων A και B:
A 5 7 11 4 3 7 8 6 4 5
B 11 15 17 12 19 20 17 14 10 k
(i) Να υπολογίσετε τη διάμεσο, τη μέση τιμή, το εύρος, τη διακύμανση και την τυπική απόκλιση του
δείγματος A.
(ii) Αν η τιμή του k ισούται με τη μέση τιμή xB του B τμήματος, να υπολογίσετε τη διάμεσο, τη μέση
τιμή, το εύρος, τη διακύμανση και την τυπική απόκλιση του δείγματος B.
Απάντηση
21. Ο μέσος όρος του ύψους των αγοριών ενός τμήματος είναι 1, 74m ενώ ο μέσος όρος ύψους των κοριτσιών
είναι 1, 64m. Αν τα αγόρια είναι 10 και τα κορίτσια 15, να βρείτε τον μέσο όρο ύψους του τμήματος.
Απάντηση
22. Ένα τμήμα αποτελείται από 10 αγόρια και 15 κορίτσια. Ο μέσος όρος των κοριτσιών στα μαθηματικά είναι
ίσος με xK = 15, ενώ ο μέσος όρος του τμήματος είναι ίσος με x = 14, 4. Να βρεθεί ο μέσος όρος xA των
αγοριών.
Απάντηση
23. Ο μέσος όρος στα μαθηματικά των μαθητών μιας τάξης ενός Λυκείου είναι 14. Στην τάξη αυτή ήρθαν από
άλλο σχολείο δύο μαθητές με βαθμούς ο ένας 19 και ο άλλος 13. Ο νέος μέσος όρος είναι ίσος με 14, 2.
Να βρείτε τον αρχικό αριθμό των μαθητών της τάξης.
Απάντηση
24. Ένα τμήμα 15 μαθητών έχει μέσο όρο στα μαθηματικά ίσο με x1 = 14, 6. Στο τμήμα αυτό προστίθενται
κάποιοι νέοι μαθητές με μέσο όρο στα μαθηματικά x2 = 15, 4. Με την προσθήκη αυτών των μαθητών ο
μέσος όρος του τμήματος ανέβηκε στο x = 14, 9. Να υπολογίσετε πόσοι ήταν οι μαθητές που προστέθη-
καν.
Απάντηση
22
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α′ ΚΑΙ Β′ ΛΥΚΕΙΟΥ
.
Πριν μπούμε στα κεφάλαια των συναρτήσεων θα χρειαστεί να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά σε κάποια θέματα
των προηγούμενων τάξεων.
. I. ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ
Για κάθε α, β ∈ R ισχύουν οι παρακάτω ταυτότητες
• (α + β)2 = α2 + 2αβ + β 2
• (α − β)2 = α2 − 2αβ + β 2
• (α − β)(α + β) = α2 − β 2
• (α + β)3 = α3 + 3α2 β + 3αβ 2 + β 3
• (α − β)3 = α3 − 3α2 β + 3αβ 2 − β 3
• α3 − β 3 = (α − β)(α2 + αβ + β 2 )
• α3 + β 3 = (α + β)(α2 − αβ + β 2 )
Άσκηση Επανάληψης 1. Να αναπτύξετε τις ταυτότητες ή να παραγοντοποιήσετε τα αναπτύγματα σε κάθε πε-

ρίπτωση:
( )
1. (3x − 2)2 = 1 2
6. x + =
( )2 x
2. 3x2 + 5x =
7. x2 − 6x + 9 =
3. 9x2 − 1 = 8. x3 − 3x2 + 3x − 1 =
(√ ) (√ )
4. x3 + 1 = 9. x2 + 5 − 2 x2 + 5 + 2 =
5. (2x + 1)3 = 10. x3 − 8 =
. ΙI. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Έστω α, β δύο πραγματικοί αριθμοί που ικανοποιούν τις σχέσεις
α + 3β = 13 και 3α − 2β = −16
Λέμε τότε ότι έχουμε το γραμμικό σύστημα

{
α + 3β = 13
3α − 2β = −16
Επιλύοντας την πρώτη εξίσωση ως προς α παίρνουμε α = 13−3β, οπότε αντικαθιστώντας στη δεύτερη εξίσωση
έχουμε
3(13 − 3β) − 2β = −16 ⇔ 39 − 9β − 2β = −16 ⇔ −9β − 2β = −16 − 39 ⇔ −11β = −55 ⇔ β = 5
και επιστρέφοντας στην πρώτη εξίσωση παίρνουμε α = 13 − 3 · 5 = 13 − 15 = −2. Έτσι έχουμε τελικά
α = −2 και β = 5 ή όπως λέμε η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (α, β) = (−2, 5). Αυτή η μέθοδος
23
επίλυσης του συστήματος λέγεται μέθοδος της αντικατάστασης. Συχνά, για να λύσουμε ένα γραμμικό σύστημα
δύο εξισώσεων χρησιμοποιούμε και τη μέθοδο των αντιθέτων συντελεστών. Έστω το σύστημα
{
5α + 2β = 11
2α − 3β = 12
Πολλαπλασιάζουμε την πρώτη εξίσωση κατά μέλη με τον αριθμό (+3) και τη δεύτερη με τον αριθμό (+2), οπότε
προκύπτει το ισοδύναμο σύστημα
{ {
5α + 2β = 11 ·(+3) 15α + 6β = 33
⇔
2α − 3β = 12 ·(+2) 4α − 6β = 24
Προσθέτοντας κατά μέλη τις δύο εξισώσεις παίρνουμε

{
15α + 6β = 33
+ 4α − 6β = 24
19α + 0β = 57
57
Έτσι υπολογίζουμε α = = 3 και επιστρέφοντας σε μία από τις αρχικές εξισώσεις βρίσκουμε το β, π.χ.
19
5 · 3 + 2β = 11 ⇔ 2β = 11 − 15 ⇔ 2β = −4 ⇔ β = −2
και συνεπώς η λύση του συστήματος είναι το (α, β) = (3, −2).

Θα μπορούσαμε να λύσουμε το σύστημα και πολλαπλασιάζοντας την πρώτη εξίσωση με (+2) και τη δεύτερη
με (−5), ώστε αυτή τη φορά να προκύψουν αντίθετοι συντελεστές για τον άγνωστο α.
{ {
5α + 2β = 11 ·(+2) 10α + 4β = 22
⇒
2α − 3β = 12 ·(−5) + − 10α + 15β = −60
0α + 19β = −38
−38
οπότε β = = −2 και
19
5α + 2 · (−2) = 11 ⇔ 5α − 4 = 11 ⇔ 5α = 11 + 4 ⇔ 5α = 15 ⇔ α = 3
και άρα τελικά (α, β) = (3, −2).
Άσκηση Επανάληψης 2. Να λύσετε τα συστήματα (με όποια μέθοδο προτιμάτε)

{ {
5α + β = 5 3x + 4y = −1
1. 3.
3α − 2β = 16 2x + 5y = 4
{ {
3α + 2β = 16 5κ + 4λ = 13
2. 4.
2α − 3β = 2 3κ − 2λ = 10
24
. ΙI. ΤΡΙΩΝΥΜΟ
Έστω α, β, γ ∈ R με α ̸= 0, η συνάρτηση f (x) = αx2 + βx + γ και η εξίσωση
αx2 + βx + γ = 0 (1)
Ορίζουμε τη διακρίνουσα ∆ ως ∆ = β 2 − 4αγ. Τότε
• Αν ∆ > 0 η (1) έχει δύο άνισες πραγματικές ρίζες, τις

√
−β ± ∆
ρ1,2 =
2α
Επιπλέον ισχύει
f (x) = αx2 + βx + γ = α (x − ρ1 ) (x − ρ2 )
Επίσης ισχύουν οι τύποι του Vieta για το άθροισμα και το γινόμενο των ριζών της (1). Συγκεκριμένα είναι
β γ
S = ρ1 + ρ2 = − και P = ρ1 · ρ2 =
α α
Έστω ρ1 < ρ2 . Το πρόσημο της συνάρτησης f περιγράφεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ ρ1 ρ2 +∞
f (x) ομόσημο του α 0 ετερόσημο του α 0 ομόσημο του α
κάτι που περιγράφεται απλά με τη φράση ”ετερόσημο του α μεταξύ των ριζών”.
Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = 2x2 − 5x − 3.

Είναι ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · (−3) = 25 + 24 = 49 > 0, οπότε η εξίσωση 2x2 − 5x − 3 = 0 έχει δύο πραγματικές
ρίζες τις
√ 5+7 12
5 ± 49 5±7 . = =3
ρ1,2 = = = 4 4
2·2 4 5−7 −2 1
= =−
4 4 2
1
Δηλαδή τις ρ1 = − και ρ2 = 3.
2
Η f παραγοντοποιείται ως εξής:
( )
1
f (x) = 2x − 5x − 3 = 2 x +
2
(x − 3) = (2x + 1)(x − 3)
2
Παρατηρήστε ότι
( ) ( )
1 5 β 1 3 γ
ρ1 + ρ2 = − +3= =− και ρ1 · ρ2 = − ·3=− =
2 2 α 2 2 α
Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:

.
1
x −∞ − 3 +∞
2
f (x) + 0 − 0 +
25
Έτσι π.χ. για τις ανισώσεις 2x2 − 5x − 3 > 0 και 2x2 − 5x − 3 ≤ 0 ισχύουν αντίστοιχα
1
2x2 − 5x − 3 > 0 ⇔ x < − ή x>3
2
και
1
2x2 − 5x − 3 ≤ 0 ⇔ − ≤ x ≤ 3
2
• Αν ∆ = 0 η (1) έχει μία διπλή πραγματική ρίζα, την
β
ρ=−
2α
Επιπλέον ισχύει
f (x) = αx2 + βx + γ = α (x − ρ)2
Το πρόσημο της συνάρτησης f περιγράφεται από τον πίνακα:
.
x −∞ ρ +∞
f (x) ομόσημο του α 0 ομόσημο του α
Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = 4x2 − 4x + 1.

Είναι ∆ = (−4)2 − 4 · 4 · 1 = 16 − 16 = 0, οπότε η εξίσωση 4x2 − 4x + 1 = 0 έχει μία (διπλή) πραγματική
β −4 1
ρίζα την ρ = − =− = .
2α 8 2
Η f παραγοντοποιείται ως εξής:
( )
1 2
f (x) = 4x − 4x + 1 = 4 x −
2
= (2x − 1)2
2
.
1
x −∞ +∞
2
f (x) + 0 +
Έτσι έχουμε
η 4x2 − 4x + 1 ≥ 0, ισχύει για κάθε x ∈ R.
1
4x2 − 4x + 1 > 0 ⇔ x ̸=
2
1
4x2 − 4x + 1 ≤ 0 ⇔ x =
2
η 4x − 4x + 1 < 0 είναι αδύνατη.
2
• Αν ∆ < 0 η (1) δεν έχει πραγματικές ρίζες, δηλαδή είναι αδύνατη. Το πρόσημο της συνάρτησης f περι-
γράφεται από τον πίνακα:
.
x −∞ +∞
f (x) ομόσημο του α
δηλαδή η f είναι ομόσημη του α για κάθε x ∈ R.

Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = x2 − x + 1.
Είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · 1 = 1 − 4 = −3, οπότε η εξίσωση x2 − x + 1 = 0 είναι αδύνατη. Επίσης ισχύει
x2 − x + 1 > 0, για κάθε x ∈ R.
Άσκηση Επανάληψης 3. Να λύσετε τις εξισώσεις και τις ανισώσεις
26
1. x2 − 5x + 6 = 0 5. x2 − 4x + 6 = 0 9. x2 − 4 ≤ 0
2. 2x2 + x − 1 = 0 6. x2 − 5x + 6 < 0 10. 2x2 − 4x + 2 > 0
3. 2x2 − 4x + 2 = 0 7. 2x2 + x − 1 ≥ 0 11. 3x2 − 4x − 7 < 0
4. 3x2 − 4x − 7 = 0 8. 3x2 + 5x > 0 12. x2 − 4x + 6 < 0
Άσκηση Επανάληψης 4. Να κάνετε τις παραγοντοποιήσεις και τις απλοποιήσεις στις παρακάτω παραστάσεις
2x2 − 3x − 2 x2 − 3x − 10 x2 − 5x + 6
1. 3. 5.
x2 − x − 2 x2 − 4 x2 − x + 6
2x2 − 6x 2x2 + 3x − 2 5x2 − 20
2. 4. 6.
2x2 − 7x + 3 3x2 − 2x − 16 3x2 + 6x
27
. ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΥΩΝΥΜΩΝ - ΣΧΗΜΑ HORNER
Έστω το πολυώνυμο P (x) = x3 + x2 − 14x − 24 και η εξίσωση
x3 + x2 − 14x − 24 = 0 (1)
για τη οποία είναι γνωστό ότι το x = −2 είναι μία λύση της.

(Παρατηρήστε ότι P (−2) = (−2)3 + (−2)2 − 14 · (−2) − 24 = −8 + 4 + 28 − 24 = 0).
Τότε το (x + 2) είναι παράγοντας του P (x) και η διαίρεση του P (x) με το (x + 2) γίνεται με τη βοήθεια του
σχήματος Horner ως εξής:
Οι συντελεστές του πολυωνύμου P (x)
Το ρ του διαιρέτη
1 1 -14 -24 ρ = −2 (x − ρ)
-2 2 . 24
1 -1 -12 0
Οι συντελεστές του πηλίκου π(x) Το υπόλοιπο
Ας δούμε τη διαδικασία αργά και αναλυτικά:
• Στην πρώτη γραμμή του πίνακα γράφουμε τους συντελεστές του πολυωνύμου P (x). Κατεβάζουμε τον
πρώτο συντελεστή στην πρώτη θέση της τρίτης γραμμής, τον πολλαπλασιάζουμε με το ρ = −2 και
γράφουμε το αποτέλεσμα στην επόμενη θέση της δεύτερης γραμμής.
1 1 -14 -24 ρ = −2
-2 .
2)
1 ×(−
• Προσθέτουμε τα στοιχεία της πρώτης και δεύτερης γραμμής για να πάρουμε το αντίστοιχο της τρίτης.
Αυτό και πάλι το πολλαπλασιάζουμε με το ρ = −2 και γράφουμε το αποτέλεσμα στην επόμενη θέση της
δεύτερης γραμμής.
1 1 -14 -24 ρ = −2
+ -2 2 .
2)
1 -1 ×(−
• Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται έως ότου φτάσουμε στο στοιχείο της τρίτης γραμμής της τελευταίας στή-
λης, το οποίο είναι και το υπόλοιπο της διαίρεσης του P (x) με το (x − ρ). Αν το υπόλοιπο είναι 0 το ρ
είναι ρίζα του P (x). Τα στοιχεία της τρίτης γραμμής, εκτός από το τελευταίο, είναι οι συντελεστές του
πηλίκου της διαίρεσης.
1 1 -14 -24 ρ = −2
-2 +2 . 24 +
2)
1 -1 -12 ×(− 0
28
Έτσι, η ταυτότητα της διαίρεσης για το παραπάνω παράδειγμα είναι
P (x) = x3 + x2 − 14x − 24 = (x + 2)(x2 − x − 12)
οπότε η (1) γράφεται ισοδύναμα
x3 + x2 − 14x − 24 = 0 ⇔ (x + 2)(x2 − x − 12) = 0 ⇔ x + 2 = 0 ή x2 − x − 12 = 0
Η (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 − x − 12 = 0 λύνεται κατά το γνωστό τρόπο, με λύσεις
√ 1+7 8
1± 49 . = =4
x1,2 = = 2 2
2 1−7 −6
= = −3
2 2
Έτσι τελικά για την (1) έχουμε
x3 + x2 − 14x − 24 = 0 ⇔ x = −2 ή x = −3 ή x=4
Έστω λοιπόν ότι θέλουμε να λύσουμε την εξίσωση
x4 − 6x2 − 7x − 6 = 0 (2)
ή ισοδύναμα, να παραγοντοποιήσουμε το πολυώνυμο
P (x) = x4 − 6x2 − 7x − 6
Οι πιθανές ακέραιες ρίζες του P (x) είναι οι διαιρέτες του σταθερού όρου −6. Άρα πρόκειται για τους αριθμούς
±1, ±2, ±3, ±6.
Δοκιμάζουμε με το σχήμα Horner
Προσοχή, δεν ξεχνάμε το

συντελεστή 0 του x3
1 0 -6 -7 -6 ρ=1
1 1 . -5 -12
1 1 -5 -12 -18
και αφού το υπόλοιπο είναι −18 ̸= 0, το ρ = 1 δεν είναι ρίζα του P (x).
1 0 -6 -7 -6 ρ = −1
-1 1 . 5 2
1 -1 -5 -2 -4
και αφού το υπόλοιπο είναι −4 ̸= 0, το ρ = −1 δεν είναι ρίζα του P (x).

*: Ένας πιο απλός τρόπος για να δούμε αν τα ±1 είναι ρίζες του P (x) είναι αν πάρουμε τις τιμές
P (1) = 14−6·12−7·1−6 = 1−6−7−6 = −18 ̸= 0 και P (−1) = (−1)4−6·(−1)2−7·(−1)−6 = 1−6+7−6 = −4 ̸= 0.
1 0 -6 -7 -6 ρ=2
2 4 . -4 -22
1 2 -2 -11 -28
και αφού το υπόλοιπο είναι −28 ̸= 0, το ρ = 2 δεν είναι ρίζα του P (x).
1 0 -6 -7 -6 ρ = −2
-2 4 . 4 6
1 -2 -2 -3 0
29
και συνεπώς το ρ = 2 είναι ρίζα του P (x). Μάλιστα ισχύει
P (x) = x4 − 6x2 − 7x − 6 = (x + 2)(x3 − 2x2 − 2x − 3)
Αναζητούμε στη συνέχεια τις ρίζες του Q(x) = x3 − 2x2 − 2x − 3. Οι πιθανές ακέραιες ρίζες του Q(x) είναι
οι αριθμοί ±1, ±3, αλλά όσες από αυτές ελέγχθηκαν και δεν ήταν ρίζες του P (x) δεν θα είναι και του Q(x) και
συνεπώς δεν χρειάζεται να ελεγχθούν ξανά. Από το σχήμα Horner έχουμε
1 -2 -2 -3 ρ=3
3 3 3
1 1 1 0
οπότε Q(x) = x3 − 2x2 − 2x − 3 = (x − 3)(x2 + x + 1). Για τη (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 + x + 1 = 0

είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · 1 = 1 − 4 = −3 < 0 και συνεπώς είναι αδύνατη. Έτσι η λύση της (2) είναι η εξής:
x4 − 6x2 − 7x − 6 = 0 ⇔ (x + 2)(x3 − 2x2 − 2x − 3) = 0 ⇔ (x + 2)(x − 3)(x2 + x + 1) = 0

⇔x+2=0 ή x−3=0 ή x2 + x + 1 = 0 ⇔ x = 2 ή x = −3
Έστω ότι θέλουμε να λύσουμε την ανίσωση
x3 + x2 − 14x − 24 > 0 (3)
Θεωρούμε το πολυώνυμο P (x) = x3 + x2 − 14x − 24, το οποίο όπως είδαμε πριν, παραγοντοποιείται ως εξής
P (x) = (x + 3)(x + 2)(x − 4)
Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 3, x + 2, x − 4 και του P (x) θεωρούμε τον πίνακα
.
x −∞ −3 −2 4 +∞
x+3 − 0 + + +
x+2 − − 0 + +
x−4 − − − 0 +
P (x) − 0 + 0 − 0 +
Άρα για την ανίσωση (3) έχουμε
P (x) > 0 ⇔ −3 < x < 2 ή 4 < x ⇔ x ∈ (−3, −2) ∪ (4, +∞)
x3 − 5x2 + 3x + 9 > 0 (4)
Θεωρούμε το πολυώνυμο P (x) = x3 − 5x2 + 3x + 9 και εφαρμόζοντας το σχήμα Horner to παραγοντοποιούμε

ως εξής
P (x) = (x + 1)(x − 3)2
Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 1, (x − 3)2 και του P (x) θεωρούμε τον πίνακα
.
x −∞ −1 3 +∞
x+1 − 0 + +
(x − 3)2 + + 0 +
P (x) − 0 + 0 +
30
P (x) > 0 ⇔ x > −1 και x ̸= 3 ⇔ x ∈ (−1, 3) ∪ (3, +∞)
x2 − x − 6
>0 (5)
x
Η (5), για x ̸= 0, γράφεται ισοδύναμα
x(x2 − x − 6) > 0 (6)
Για τη (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 − x − 3 = 0 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) = 25, οπότε έχει λύσεις
√ 1+5 6
1± 25 . = =3
x1,2 = = 2 2
2 1−5 −4
= = −2
2 2
και συνεπώς x2 − x − 6 = (x + 2)(x − 3), οπότε η (6) γίνεται
x(x + 2)(x − 3) > 0
x2 − x − 6
Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 2, x, x − 3 και του Q(x) = θεωρούμε τον πίνακα
x
.
x −∞ −2 0 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
Q(x) − 0 + − 0 +
x2 − x − 6
> 0 ⇔ −2 < x < 0 ή 3 < x ⇔ x ∈ (−2, 0) ∪ (3, +∞)
x
x2 − x − 6
Προσέξτε ότι με την παραπάνω διαδικασία για την ανίσωση ≥ 0 παίρνουμε
x
x2 − x − 6
≥ 0 ⇔ −2 ≤ x < 0 ή 3 ≤ x ⇔ x ∈ [−2, 0) ∪ [3, +∞)
x
Άσκηση Επανάληψης 5. Να παραγοντοποιήσετε τα πολυώνυμα
1. P (x) = x3 − 3x2 − x + 3 4. P (x) = x3 − 12x + 16

2. P (x) = x3 − 7x + 6
3. P (x) = x3 − 6x2 + 11x − 6 5. P (x) = x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
Άσκηση Επανάληψης 6. Να λύσετε τις εξισώσεις
1. x3 − 3x2 − x + 3 = 0 4. x3 − 12x + 16 = 0
2. x3 − 7x + 6 = 0 5. x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6 = 0
3. x3 − 6x2 + 11x − 6 = 0 6. x3 − 3x2 − 5x + 7 = 0
31
Άσκηση Επανάληψης 7. Να λύσετε τις ανισώσεις
1. x3 − 3x2 − x + 3 > 0 4. x3 − 12x + 16 ≥ 0
2. x3 − 7x + 6 < 0 5. x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6 ≥ 0
3. x3 − 6x2 + 11x − 6 ≤ 0 6. x3 − 3x2 − 5x + 7 < 0
Άσκηση Επανάληψης 8. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις
x3 − 3x2 − x + 3 x3 − 12x + 16
1. 4.
x3 − 6x2 + 11x − 6 x2 − 2x
x3 − 7x + 6 x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
2. 5.
x2 − 9 x3 − 3x2 − x + 3
x3 − 6x2 + 11x − 6
3.
x2 − 3x + 2
Άσκηση Επανάληψης 9. Να λύσετε τις ανισώσεις
x3 − 3x2 − x + 3 x3 − 7x + 6
1. >0 3. ≥0
x−2 x−2
x3 − 7x + 6 x3 − 7x + 6
2. ≤0 4. ≤0
x+2 x−1
32
. ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ
Αρχικά ας θυμηθούμε τον Τριγωνομετρικό Κύκλο. Στο σχήμα που ακολουθεί φαίνονται οι αντιστοιχίες με-
ταξύ γωνιών σε μοίρες και τόξων σε ακτίνια, τα συνημίτονά τους (στον άξονα x′ x) και τα ημίτονά τους (στον
άξονα y ′ y).
π
↔ 90◦ 1
2
2π √
π
↔ 120◦ 2
3
60◦ ↔
3 3
√
3π π
↔ 135◦ 2
2
45◦ ↔
4 4
5π 1 π
↔ 150◦ 2 30◦ ↔
6 6
√ √ √ √
−1 − − − 12
3 2 1 2 3
2 2 .0 2 2 2 1
π↔ 180◦ 0◦ ↔ 0
360◦ ↔ 2π
7π 11π
↔ 210◦ − 21 330◦ ↔
6 6
√ 7π
5π 315◦ ↔
↔ 225◦ − 2
2
4 4
√ 5π
4π 300◦ ↔
↔ 240◦ − 3
2 3
3
3π
↔ 270◦ −1
2
ενώ στο επόμενο φαίνονται οι εφαπτόμενες και οι συνεφαπτόμενές τους.
33
√
3
√ √
√ π √
− 3 −1 − 3
3
2 0 3
3
1 3
2π π
3 3
3π π
4 4
√
3
5π π 3
6 6
π . 0
7π √
6 11π − 3
3
6
5π
7π
4
4
4π 5π
3 3 −1
3π
2
√
− 3
34
Άσκηση Επανάληψης 10. Με τη βοήθεια και των προηγουμένων σχημάτων να συμπληρώσετε τον παρακάτω
πίνακα, όπου x είναι σε ακτίνια το τόξο που δίνεται σε μοίρες.
µ◦ 0◦ 30◦ 45◦ 60◦ 90◦ 120◦ 135◦ 150◦ 180◦ 210◦ 225◦ 240◦ 270◦ 300◦ 315◦ 330◦ 360◦
x (rad)
ηµ x
συν x
ϵϕ x
σϕ x
Σ’ αυτό το σημείο ας θυμηθούμε τις βασικότερες σχέσεις που συνδέουν τους τριγωνομετρικούς αριθμούς
ενός τόξου x.
• ηµ x = ηµ(x + 2kπ) και συν x = συν(x + 2kπ) για κάθε k ∈ Z.
• ϵϕ x = ϵϕ(x + kπ) και σϕ x = σϕ(x + kπ) για κάθε k ∈ Z.
• ηµ2 x + συν 2 x = 1
ηµ x
• ϵϕ x =
συν x
1
• σϕ x =
ϵϕ x
• ηµ(−x) = − ηµ x
• συν(−x) = συν x
35
Άσκηση Επανάληψης 11. Έστω x ∈ (0, 2π) ένα τόξο με ηµ x = α και συν x = β, α, β ̸= 0. Με τη βοήθεια και
του σχήματος που ακολουθεί να συμπληρώστε τον πίνακα
π π 3π 3π
τόξο x −x π−x π+x −x +x −x +x
2 2 2 2
ηµ x α −α
συν x β β
α
ϵϕ x
β
β
σϕ x
α
π π
π −x
+x 2 2
2
π−x α x
π . β 0
π+x −x
3π 3π
−x 3π +x
2 2
2
( π)
Άσκηση Επανάληψης 12. Οι συναρτήσεις ηµ x, συν x, ϵϕ x και σϕ x διατηρούν πρόσημο στα διαστήματα −π, − ,
( π ) ( π ) ( π ) ( 3π ) (
3π
) 2
− , 0 , 0, , , π , π, και , 2π . Συμπληρώστε (βάζοντας αντίστοιχα ” + ” ή ” − ”) τον πα-
2 2 2 2 2
ρακάτω πίνακα:
.
π π 3π
x −π − 0 π 2π
2 2 2
ηµ x 0 − 0 + 0 0
συν x 0 + 0 − 0
ϵϕ x 0 − 0 + 0 0
σϕ x 0 + 0 − 0
36
. Η ΕΞΙΣΩΣΗ xν = α
√
Η εξίσωση xν = α, με α > 0 και ν περιττό φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς μία λύση, την ν
α.
.
Π.χ. √
x5 = 32 ⇔ x = 32 ⇔ x = 2
5
και √
x5 = 11 ⇔ x =
5
11
√ √
Η εξίσωση xν = α, με α > 0 και ν άρτιο φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς δύο λύσεις, τις ν
α και − ν α.
.
Π.χ. √ √
x6 = 64 ⇔ x = 64 ή x = − 64 ⇔ x = 2 ή x = −2
6 6
και √ √
x6 = 17 ⇔ x = 17 ή x = − 17
6 6
√
Η εξίσωση xν = α, με α < 0 και ν περιττό φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς μία λύση, την − ν −α.
.
Π.χ. √
x3 = −8 ⇔ x = − 8 ⇔ x = −2
3
και √
x7 = −25 ⇔ x = − 25
7
Η εξίσωση xν = α, με α < 0 και ν άρτιο φυσικό αριθμό, είναι αδύνατη.

.
Π.χ. οι εξισώσεις
x4 = −16 και x6 = −13
είναι αδύνατες.
1. x3 = 27 5. x3 = −125
2. x5 = 14 6. x5 = −7
3. x4 = 625 7. x6 = −1
4. x6 = 6 8. x4 = −81
37
. ΕΚΘΕΤΙΚΗ ΛΟΓΑΡΙΘΜΙΚΗ
Αν α > 0, µ ακέραιος και ν θετικός ακέραιος, τότε ορίζουμε

µ √
α ν = ν αµ
2 √3
√
Π.χ. 8 3 = 82 = 3 64 = 4
Γενικά, αν α > 0 τότε για κάθε πραγματικό αριθμό x ορίζεται η δύναμη αx και ισχύουν οι γνωστές ιδιότητες:
Αν α, β είναι θετικοί πραγματικοί αριθμοί και x, x1 , x2 ∈ R, τότε:
α x1
αx1 · αx2 = αx1 +x2 = αx1 −x2
α x2
(αx1 )x2 = αx1 ·x2
( )x
x α αx
(α · β) = α · β
x x
= x
β β
.
Όπως θα δούμε σε λίγο, αν α > 0 και α ̸= 1 η συνάρτηση αx είναι 1 − 1, οπότε
αx = αk ⇔ x = k
Αυτό σημαίνει ότι οι εξισώσεις της μορφής 2x = 64 λύνονται ως εξής:

Εκφράζουμε και τα δύο μέλη της εξίσωσης ως δυνάμεις με την ίδια βάση, δηλαδή
2x = 64 ⇔ 2x = 26 ⇔ x = 6
ή
2 −5x−3 2 −5x−3
32x = 81 ⇔ 32x = 34 ⇔ 2x2 − 5x − 3 = 4 ⇔ 2x2 − 5x − 7 = 0
και αφού ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · (−7) = 25 + 56 = 81 είναι
√ 5+9 14 7
5 ± 81 5±9 . = =
x= = = 4 4 2
2·2 4 5−9 −4
= = −1
4 4
7
δηλαδή x = −1 ή x = .
2
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ένας αριθμός δεν είναι γνωστή δύναμη της βάσης που θέλουμε, π.χ. αν
έχουμε την εξίσωση 2x = 10; Τότε χρησιμοποιούμε το λογάριθμο με βάση το 2 ως εξής:
2x = 10 ⇔ x = log2 10
Γενικά, αν α > 0, α ̸= 1 και αx = θ, όπου θ θετικός πραγματικός αριθμός, ορίζουμε logα θ = x, δηλαδή ισχύει
η ισοδυναμία
logα θ = x ⇔ αx = θ
Για το λογάριθμο ισχύουν οι ιδιότητες
Αν α > 0 και α ̸= 1, k ∈ R και x, y είναι θετικοί πραγματικοί αριθμοί, τότε:

x
logα x · y = logα x + logα y logα = logα x − logα y logα xk = k logα x
y
.
Από τις εκθετικές και τους λογαρίθμους ξεχωρίζουμε ιδιαίτερα αυτές με βάση τον αριθμό e (είναι e ≃ 2, 718),
δηλαδή τις
ex και ln x
Ας σημειώσουμε τις πιο σημαντικές ιδιότητές τους
38
• ex > 0, για κάθε x ∈ R. Έτσι π.χ. ισχύει e−3x+2 > 0, για κάθε x ∈ R.
• e0 = 1
ex
• ex · ey = ex+y = ex−y (ex )y = ex·y
ey
• eln x = x
• Για να ορίζεται το ln x πρέπει να είναι x > 0.
• ln 1 = 0
• ln e = 1
• ln(xy) = ln x + ln y ln xy = ln x − ln y ln xk = k ln x
• ln ex = x
Άσκηση Επανάληψης 14. Να γράψετε τις παρακάτω ρίζες ως δυνάμεις με ρητό εκθέτη.
√ √
5
1. 73 = 1 5. 4 x = 1
3. √3
= 7. √3
=
10 4 x2
√ √
√ 3 1 √ 1
2. 3 = 4. = 6. x3 = 8. 5 3 =
25 x
Άσκηση Επανάληψης 15. Να γράψετε τις δυνάμεις ως ρίζες.

( )− 3
7. x− 3 =
2 1 2
1. 5 3 = 3 4 5. x 2 =
3. =
4 ( )− 1
1 2
1
2. 7 =
2
1
4. e =
5
3
6. x =
7
8. =
x

( )x
1. 2x = 128 1 1 5. ex = 2
3. =
2 32
x 1
2. 2 = 4. ex = 1 6. ex = −3
16
1. ln x3 = 1 3. ln x3 = 0
2. ln x3 = −1 4. ln(x2 − x + 1) = 0
39
. ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Συνάρτηση από ένα σύνολο A σε ένα σύνολο B λέγεται μια διαδικασία (κανόνας) με την οποία κάθε στοι-
χείο του συνόλου A αντιστοιχίζεται σε ένα ακριβώς στοιχείο του συνόλου B.
Συμβολίζουμε με
f: A→B
Το σύνολο A λέγεται πεδίο ορισμού της f .
√
Π.χ. έστω η συνάρτηση f : [2, 5) → R, με f (x) = 7x2 +√ x. Το πεδίο ορισμού της f είναι το √
διάστημα [2,
√5)
των πραγματικών αριθμών. Επίσης ισχύουν f (4) = 7·42 + 4 = 7·16+2 = 114, f (2) = 7·22 + 2 = 28+ 2,
ενώ δεν ορίζονται τα f (5) και f (−3).
Αν δεν δίνεται το A αλλά μόνο ο τύπος της f , τότε ως πεδίο ορισμού της f θεωρούμε
√ το ευρύτερο από τα
υποσύνολα του R στα οποία το f (x) έχει νόημα. Π.χ. έστω η συνάρτηση f με f (x) = 3 − 5x. Για να ορίζεται
η f πρέπει να ισχύει
3
3 − 5x ≥ 0 ⇔ −5x ≥ 3 ⇔ x ≤ −
5
( ]
Έτσι το πεδίο ορισμού της f είναι το διάστημα −∞, − 5 .3
Για να βρούμε το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης, οι περιορισμοί που πρέπει να προσέχουμε είναι οι εξής
τρεις:
• Ρίζες.
Οτιδήποτε βρίσκεται μέσα σε μια ρίζα θα πρέπει να είναι μη αρνητικό (≥ 0).
• Παρονομαστές.
Οτιδήποτε βρίσκεται σε έναν παρονομαστή δεν θα πρέπει να είναι ίσο με το μηδέν (̸= 0).
• Λογάριθμοι.
Οτιδήποτε βρίσκεται μέσα σε έναν λογάριθμο θα πρέπει να είναι θετικό (> 0).
√
x2 − x − 6
Έστω η συνάρτηση f (x) = . Για να ορίζεται η f πρέπει να ισχύουν τα εξής:
ln(x + 10)
• x2 − x − 6 ≥ 0
• x + 10 > 0
• ln(x + 10) ̸= 0
Ας εξετάσουμε τους παραπάνω περιορισμούς έναν έναν.
• Για το τριώνυμο x2 − x − 6 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25, οπότε έχουμε δύο ρίζες, τις
√ 1+5 6
1± 25 1±5 . = =3
ρ1,2 = = = 2 2
2 2 1−5 −4
= = −2
2 2
Το πρόσημο της παράστασης x2 − x − 6 περιγράφεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −2 3 +∞
x2 − x − 6 + 0 − 0 +
Άρα είναι
x2 − x − 6 ≥ 0 ⇔ x ≤ −2 ή x≥3
• x + 10 > 0 ⇔ x > −10
40
• Είναι
ln(x + 10) = 0 ⇔ x + 10 = 1 ⇔ x = 1 − 10 ⇔ x = −9
οπότε
ln(x + 10) ̸= 0 ⇔ x ̸= −9
Συναληθεύουμε τους παραπάνω περιορισμούς σε έναν άξονα
.
−10 −9 −2 3
Έτσι το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο
A = (−10, −9) ∪ (−9, −2] ∪ [3, +∞)
Άσκηση Επανάληψης 18. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

√ √ 1
1. f (x) = x + 2 6. f (x) = x2 − x − 12 11. f (x) = 2
√ ln(2x + 5x + 3)
2. f (x) = ln(3 − x) 7. f (x) = −x2 + 3x − 2
1 1 √
3. f (x) = 2 8. f (x) = √ x−1
x − x − 12 x2 − x − 12 12. f (x) =
x−2
√ √
4. f (x) = x + 2 + 3 − x 9. f (x) = ln(x − x − 12)
2
√
ln x 1 x−1
5. f (x) = 2 10. f (x) = 13. g(x) = √
x − x − 12 ln(x + 2) x−2
41
Το σύνολο των σημείων M (x, y) του επιπέδου για τα οποία ισχύει y = f (x), δηλαδή το σύνολο των σημείων
M (x, f (x)) , x ∈ A λέγεται γραφική παράσταση της f και συμβολίζεται με Cf .
Π.χ. έστω η συνάρτηση f : R → R με f (x) = x2 − 2x − 3. Η γραφική της παράσταση φαίνεται στο
παρακάτω σχήμα
y
. x
O
Παρατηρήστε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον άξονα x′ x στα σημεία με τετμημένες −1 και 3, που
είναι οι ρίζες της εξίσωσης f (x) = 0 και τον άξονα y ′ y στο σημείο (0, −3), αφού f (0) = −3. Επίσης διέρχεται
από το σημείο (4, 5), αφού f (4) = 42 − 2 · 4 − 3 = 16 − 8 − 3 = 5.
Άσκηση Επανάληψης 19. Δίνονται τα σημεία A(0, −1), B(−1, −5), Γ(1, 1), ∆(2, 3) και E(2, 1). Ποια απ’ αυτά
ανήκουν στη γραφική παράσταση Cf της συνάρτησης f (x) = x3 − 2x2 + x − 1;
Άσκηση Επανάληψης 20. Δίνεται η συνάρτηση f (x) = x3 − 2x2 + αx + β. Να προσδιοριστούν τα α, β ∈ R

αν f (3) = 4 και η γραφική παράσταση Cf της f διέρχεται από το σημείο A(2, −2).
Άσκηση Επανάληψης 21. Δίνεται η συνάρτηση f (x) = αx2 + βx + γ. Να προσδιοριστούν τα α, β, γ ∈ R αν η

γραφική παράσταση Cf της f τέμνει τους άξονες στα σημεία A(−2, 0), B(3, 0) και Γ(0, 12).
42
Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα ∆ του πεδίου ορισμού της, όταν για οποια-
δήποτε x1 , x2 ∈ ∆ με x1 < x2 ισχύει:
f (x1 ) < f (x2 )
Μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα ∆ του πεδίου ορισμού της, όταν για οποια-
δήποτε x1 , x2 ∈ ∆ με x1 < x2 ισχύει:
f (x1 ) > f (x2 )
Π.χ. η συνάρτηση f (x) = x3 + 3x − 5 είναι γνησίως αύξουσα στο R. Πράγματι, έστω x1 , x2 ∈ R, με x1 < x2 .
Τότε
}
x31 < x32
⇒ x31 + 3x1 − 5 < x32 + 3x2 − 5 ⇔ f (x1 ) < f (x2 )
3x1 < 3x2 ⇒ 3x1 − 5 < 3x2 − 5
Αποδεικνύεται ότι η συνάρτηση f (x) = αx , α > 0 είναι γνησίως αύξουσα όταν α > 1 και γνησίως φθίνουσα
όταν 0 < α < 1. Έτσι ανισώσεις της μορφής αx > k λύνονται ως εξής.
2x > 8 ⇔ 2x > 23 ⇔ x > 3

2 −x−6
≤ 1 ⇔ ex −x−6 ≤ e0 ⇔ x2 − x − 6 ≤ 0 ⇔ · · · ⇔ −2 ≤ x ≤ 3
2
ex
( )3x+14 ( )3x+14 ( )2
2 4 2 2
> ⇔ > ⇔ 3x + 14 < 2 ⇔ 3x < 2 − 14 ⇔ 3x < −12 ⇔ x < −4
3 9 3 3
Επίσης αποδεικνύεται ότι η συνάρτηση f (x) = ln x είναι γνησίως αύξουσα στο (0, +∞). Έτσι έχουμε ανάλογα
ln(x + 4) > 0 ⇔ ln(x + 4) > ln 1 ⇔ x + 4 > 1 ⇔ x > −3
3 e2 + 3
ln(4x − 3) < 2 ⇔ ln(4x − 3) > ln e2 ⇔ 0 < 4x − 3 < e2 ⇔ 3 < 4x < e2 + 3 ⇔ <x<
4 4
x
Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων e και ln x φαίνονται στο επόμενο σχήμα.
y
ex
ln x
. x
O
Σημειώνουμε ότι ex > 0, για κάθε x ∈ R ενώ το πρόσημο του ln x φαίνεται στον πίνακα
.
x 0 1 +∞
ln x − 0 +
43
Έστω g : A → R και f : B → R δύο συναρτήσεις, για τις οποίες υποθέτουμε ότι υπάρχουν στοιχεία x ∈ A
τέτοια, ώστε το g(x) να ανήκει στο B, δηλαδή ότι το σύνολο A1 = {x ∈ A : g(x) ∈ B} δεν είναι κενό.
Ορίζεται τότε η συνάρτηση
f ◦ g : A1 → R με (f ◦ g)(x) = f (g(x))
Η f ◦ g λέγεται σύνθεση της g με την f .
Άσκηση Επανάληψης 22. Να ορίσετε τις συνθέσεις f ◦ g και g ◦ f των παρακάτω συναρτήσεων:
√
1. f (x) = x2 και g(x) = x
2. f (x) = x2 και g(x) = ηµ x
3. f (x) = ex και g(x) = 2x + 3

1 x+1
4. f (x) = και g(x) =
x x−1
√ √
5. f (x) = x + 1 και g(x) = x + 2
6. f (x) = ln x και g(x) = −x
Άσκηση Επανάληψης 23. Να βρείτε συναρτήσεις f και g ώστε σε κάθε περίπτωση να ισχύει
√
1. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = ln x
√
2. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = ln x2 + 4
3. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = ηµ(3x + 2)
4. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = 5 ηµ x + 3
( )2
5. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = x2 + 1
6. (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = (x + 3)3 + (x + 3)2 + x + 3
44
. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ
Απ. Άσκ. Επ. 1.

( )
1. (3x − 2)2 = 9x2 − 12x + 4 1 2 1
6. x + = x2 + 2 + 2
x x
( )2
2. 3x2 + 5x = 9x4 + 30x3 + 25x2
7. x2 − 6x + 9 = (x − 3)2
3. 9x2 − 1 = (3x − 1)(3x + 1) 8. x3 − 3x2 + 3x − 1 = (x − 1)3
(√ ) (√ )
4. x3 + 1 = (x + 1)(x2 − x + 1) 9. x2 + 5 − 2 x2 + 5 + 2 = x2 + 1
5. (2x + 1)3 = 8x3 + 12x2 + 6x + 1 10. x3 − 8 = (x − 2)(x2 + 2x + 4)
1. α = 2, β = −5 3. x = −3, y = 2
1
2. α = 4, β = 2 4. κ = 3, λ = −
2
1. x = 2 ή x=3 1
7. x ≤ −1 ή x≥
2
1
2. x = −1 ή x= 5
2 8. x < − ή x>0
3
3. x = 1 (διπλή ρίζα). 9. −2 ≤ x ≤ 2
7
4. x = −1 ή x= 10. x ̸= 1
3
7
5. Αδύνατη. 11. −1 < x <
3
6. 2 < x < 3 12. Αδύνατη.
(x
(2x + 1)
−2) 2x + 1 (2x − 1)
(x
+2) 2x − 1
1. = 4. =
− 2)(x + 1)
(x x+1 (3x − 8)
(x
+ 2) 3x − 8

−3) − 2)
(x
2x 2x (x
−3)(x x−2
2. = 5. + 2) = x + 2
(2x + 1) − 3)
(x 2x + 1
(x− 3)(x
(x − 5)
(x
+2) x−5 5(x − 2)
(x
+2) 5(x − 2)
3. = x−2 6. =
(x − 2) +2)
(x (x
3x +2) 3x
1. P (x) = (x + 1)(x − 1)(x − 3) 4. P (x) = (x + 4)(x − 2)2

2. P (x) = (x + 3)(x − 1)(x − 2)
3. P (x) = (x − 1)(x − 2)(x − 3) 5. P (x) = (x + 2)(x − 1)2 (x − 3)
45
1. x = −1 ή x=1 ή x=3 4. x = −4 ή x = 2 (διπλή ρίζα)
2. x = −3 ή x=1 ή x=2 5. x = −2 ή x = 1 (διπλή ρίζα) ή x = 3

√ √
3. x = 1 ή x=2 ή x=3 6. x = 1 − 2 2 ή x = 1 ή x = 1 + 2 2
1. 1 < x < 1 ή x > 3 4. x ≥ −4
2. x < −3 ή 1<x<2 5. x ≤ −2 ή x = 1ή x ≥ 3
√ √
3. x ≤ 1 ή 2 ≤ x ≤ 3 6. x < 1 − 2 2 ή 1 < x < 1 + 2 2

(x
−1)
(x
(x + 1) − 3) x+1 (x + 4)(x − 2)2 (x + 4)(x − 2)
1. = 4. =
(x
− 1)(x − 2) − 3)
(x x−2 (x
x
− 2) x
(x − 1)(x − 2)
+3)(x (x − 1)(x − 2)

2. =
(x + 3)(x − 3)
x−3
(x
−1)
(x
−2)(x − 3) (x + 2)(x − 1)2
−3)
(x (x + 2)(x − 1)

3. =x−3 5. =
(x
− 1)
(x−2) (x
(x + 1)
− 1) (x
− 3) x+1
1. x < −1 ή 1<x<2 ή x>2 3. x ≤ −3 ή 1≤x<2 ή x>2
2. −3 ≤ x ≤ −2 ή 1 ≤ x ≤ 2 4. −3 ≤ x < 1 ή 1<x≤2
µ◦ 0◦ 30◦ 45◦ 60◦ 90◦ 120◦ 135◦ 150◦ 180◦ 210◦ 225◦ 240◦ 270◦ 300◦ 315◦ 330◦ 360◦
π π π π 2π 3π 5π 7π 5π 4π 3π 5π 7π 11π
x (rad) 0 π 2π
6 4 3 2 3 4 6 6 4 3 2 6 4 3
√ √ √ √ √ √ √ √
1 2 3 3 2 1 1 2 3 2 1
ηµ x 0 1 0 − − − −1 − 3 − − 0
2
√ √2 2 2 2
√ 2√ 2
√ √2 2 2 √2 √2
3 2 1 1 2 3 −1 3 2 1 1 3 2
συν x 1 0 − − − − − − 0 1
√2 2 2 2 2 √2 √2 2 2 2 2 √2
3 √ √ 3 3 √ √
ϵϕ x 0 1 3 − 3 −1 − 0 1 3 − 3 −1 − 3 0
3 √ √ 3 3 √ √ 3
√ 3 3 √ √ 3 0 3 √
σϕ x 3 1 0 − −1 − 3 3 1 − −1 − 3
3 3 3 3
46
π π 3π 3π
τόξο x −x π−x π+x −x +x −x +x
2 2 2 2
ηµ x α −α α −α β β −β −β
συν x β β −β −β α −α −α α
α α α α β β β β
ϵϕ x − − − −
β β β β α α α α
β β β β α α α α
σϕ x − − − −
α α α α β β β β
.
π π 3π
x −π − 0 π 2π
2 2 2
ηµ x 0 − − 0 + + 0 − − 0
συν x − 0 + + 0 − − 0 +
ϵϕ x 0 + − 0 + − 0 + − 0
σϕ x + 0 − + 0 − + 0 −
1. x = 3 5. x = −5
√ √
2. x = 5 14 6. x = − 5 7
3. x = 5 ή x = −5 7. Αδύνατη.
√ √
4. x = 6 6 ή x = − 6 6 8. Αδύνατη.
3. 10− 3 7. x− 3
3 4 1 2
1. 7 5 5. x 4
4. 2− 3 8. x− 5
1 5 3 3
2. 3 2 6. x 2

√ √( ) √
3
1. 52 1
4 3 5. x 7. √
3. 4 3
x2
3
√ √ √
7 √
2. 7 4. 5 e 6. x3 8. x
1. x = 7 3. x = 5 5. x = ln 2
2. x = −4 4. x = 0 6. Αδύνατη.
47
√
1. x = 3
e 3. x = 1
1
2. x = √
3 4. x = 0 ή x=1
e
1. A = [−2, +∞) 8. A = (−∞, −3) ∪ (4, +∞)
2. A = (−∞, 3) 9. A = (−∞, −3) ∪ (4, +∞)

3. A = (−∞, −3) ∪ (−3, 4) ∪ (4, +∞) 10. A = (−2, −1) ∪ (−1, +∞)
4. A = [−2, 3] ( )( ) ( )
3 1 1
11. A=(−∞,−2)∪ −2, ∪ −1,− ∪ − ,+∞
5. A = (0, 4) ∪ (4, +∞) 2 2 2
6. A = (−∞, −3] ∪ [4, +∞) 12. A = (−∞, 1] ∪ (2, +∞)
7. A = [1, 2] 13. A = (2, +∞)
Απ. Άσκ. Επ. 19. Τα A, B και E.
Απ. Άσκ. Επ. 20. α = −3 και β = 4.
Απ. Άσκ. Επ. 21. α = −2, β = 2 και γ = 12.
1. (f ◦ g) (x) = x, x ≥ 0 και (g ◦ f ) (x) = |x|, x ∈ R
2. (f ◦ g) (x) = ηµ2 x και (g ◦ f ) (x) = ηµ x2
3. (f ◦ g) (x) = e2x+3 και (g ◦ f ) (x) = 2ex + 3
4. (f ◦ g) (x) = x1
x+1 x ̸= ±1 και (g ◦ f ) (x) = ̸= 0, x ̸= 1
x+1
1−x , x
√√ √√
5. (f ◦ g) (x) = x + 2 + 1, x ≥ −2 και (g ◦ f ) (x) = x + 1 + 2, x ≥ −1
6. (f ◦ g) (x) = ln(−x), x < 0 και (g ◦ f ) (x) = − ln x, x > 0

√
1. f (x) = x και g(x) = ln x
√
2. f (x) = ln x και g(x) = x2 + 4
3. f (x) = ηµ x και g(x) = 3x + 2
4. f (x) = 5x + 3 και g(x) = ηµ x
5. f (x) = x2 και g(x) = x2 + 1
6. f (x) = x3 + x2 + x και g(x) = x + 3
Υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να εκφραστούν οι συναρτήσεις της άσκησης ως σύνθεση δύο συναρτήσεων f και
g.
48
ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
.
Η έννοια ότι το x τείνει στο x0 , δηλαδή ότι βρίσκεται αρκετά κοντά στο x0 , εκφράζεται διαφορετικά
λέγοντας ότι το x ανήκει σε μια περιοχή του x0 , δηλαδή σε ένα ανοιχτό διάστημα της μορφής (α, x0 ),
(x0 , β) ή και στην ένωσή τους (α, x0 ) ∪ (x0 , β).
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f : (α, x0 ) ∪ (x0 , β) → R έχει όριο τον πραγματικό αριθμό ℓ όταν το x
τείνει στο x0 ;
.
Θα λέμε ότι μία συνάρτηση f : (α, x0 ) ∪ (x0 , β) → R έχει όριο τον πραγματικό αριθμό ℓ όταν το x
τείνει στο x0 , αν οι τιμές της f (x) βρίσκονται οσοδήποτε κοντά στον αριθμό ℓ, όταν το x είναι αρκετά
κοντά στο x0 (αλλά δεν γίνεται απαραίτητα ίσο με το x0 ). Θα συμβολίζουμε:
lim f (x) = ℓ
x→x0
.
Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε:

x→x0 x→x0
(i) lim [f (x) ± g(x)] = ℓ1 ± ℓ2

x→x0
(ii) lim [f (x) · g(x)] = ℓ1 · ℓ2

x→x0
f (x) ℓ1
(iii) lim = , εφόσον ℓ2 ̸= 0
x→x0 g(x) ℓ2
(iv) lim |f (x)| = |ℓ1 |
x→x0
(v) lim [f (x)]ν = ℓν1 , ν ∈ N∗

x→x0
√ √
(vi) lim κ
f (x) = κ
ℓ1 , για κάθε κ ∈ N. κ ≥ 2, όπου η f είναι θετική σε μια περιοχή του x0 .
x→x0
.
Ποια σχέση συνδέει τα πλευρικά όρια μιας συνάρτησης με το όριο της συνάρτηση σε ένα σημείο x0 ;
.
Το όριο μιας συνάρτησης υπάρχει, αν και μόνο αν υπάρχουν τα πλευρικά της όρια και είναι ίσα, δηλαδή
lim f (x) = ℓ, όπου ℓ ∈ R, αν και μόνο αν:
x→x0
lim f (x) = lim f (x) = ℓ

x→x+
0 x→x−
0
Αν τα δύο πλευρικά όρια μιας συνάρτησης είναι διαφορετικά, τότε θα λέμε ότι δεν υπάρχει το όριο της f ,
όταν το x τείνει στο x0 .
.
49
Η συνέχεια της f σε ένα σημείο x0 εξασφαλίζεται με τρεις προϋποθέσεις:
(i) Το x0 ανήκει στο πεδίο ορισμού της f , δηλαδή υπάρχει στο R το f (x0 ).
(ii) Υπάρχει στο R το lim f (x), δηλαδή τα δύο πλευρικά όρια της f , όταν x → x0 υπάρχουν στο R
x→x0
και είναι ίσα.
(iii) Ισχύει ότι lim f (x) = f (x0 )

x→x0
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f : A → R είναι συνεχής στο σημείο x0 ∈ A;

.
(Συνέχεια συνάρτησης σε σημείο):
Έστω A ⊆ R, και x0 ∈ A. Θα λέμε ότι η συνάρτηση f : A → R είναι συνεχής στο σημείο x0 , αν και
μόνο αν ισχύει ότι:
lim f (x) = f (x0 )
x→x0
.
Πότε μία συνάρτηση f : (α, β) → R λέγεται συνεχής στο διάστημα (α, β);
.
Μία συνάρτηση f : (α, β) → R λέγεται συνεχής στο διάστημα (α, β) αν είναι συνεχής σε κάθε x0 ∈
(α, β).
.
Πότε μία συνάρτηση f : [α, β] → R λέγεται συνεχής στο διάστημα [α, β];
.
Μία συνάρτηση f : [α, β] → R λέγεται συνεχής στο διάστημα [α, β] αν είναι συνεχής σε κάθε x0 ∈
(α, β) και επιπλέον έχουμε ότι
lim f (x) = f (α), lim f (x) = f (β)

x→α+ x→β −
.
Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε:
(i) Η συνάρτηση h(x) = f (x) ± g(x) είναι συνεχής στο x0 .
(ii) Η συνάρτηση h(x) = κ · f (x) είναι συνεχής στο x0 , για κάθε κ ∈ R.
(iii) Η συνάρτηση h(x) = f (x) · g(x) είναι συνεχής στο x0 .

f (x)
(iv) Αν g(x0 ) ̸= 0, η συνάρτηση h(x) = είναι συνεχής στο x0 .
g(x)
(v) Η συνάρτηση h(x) = |f (x)| είναι συνεχής στο x0 .
√
(vi) Η συνάρτηση h(x) = κ f (x) με f (x) ≥ 0 είναι συνεχής στο x0 .
.
Έστω συναρτήσεις f : A → R και g : B → R με f (A) ⊆ B. Αν η f είναι συνεχής στο x0 ∈ A και η g

στο f (x0 ) ∈ B, τότε και η σύνθεσή τους g ◦ f : A → R είναι συνεχής στο x0 .
.
50
Οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς στο πεδίο ορισμού τους:
• Πολυωνυμικές • Ριζικά • Λογαριθμικές
• Ρητές • Εκθετικές • Τριγωνομετρικές
άρα και όσες συναρτήσεις προκύπτουν ως αποτέλεσμα πράξεων ή συνθέσεων μεταξύ των παραπάνω συ-
ναρτήσεων ή και απολύτων τιμών τους.
.
Γραφική Παράσταση της f Μελέτη Συνέχειας Χαρακτηρισμός

• Ορίζεται το f (x0 )
f (x0 )
Η f ασυνεχής στο x0
• Υπάρχει στο R το lim f (x)
ℓ+ =ℓ− x→x0
• lim f (x) ̸= f (x0 )

. x→x0
x0
• Ορίζεται το f (x0 ) Η f ασυνεχής στο x0

ℓ+ • Δεν υπάρχει στο R το
ℓ− lim f (x), αφού ℓ+ ̸= ℓ−
x→x0
.
x0
f (x0 )
• Ορίζεται το f (x0 ) Η f ασυνεχής στο x0 , συνεχής

από αριστερά
• Δεν υπάρχει στο R το
ℓ− =f (x 0)
lim f (x), αφού ℓ+ ̸= ℓ−
x→x0
. • Ισχύει ότι ℓ− = f (x0 )
x0
ℓ+

από δεξιά
ℓ−
x→x0
. • Ισχύει ότι ℓ+ = f (x0 )
x0
ℓ+ =f (x0 )
51
. ΟΡΙΑ
Σύμφωνα με την τελευταία παρατήρηση της θεωρίας, όλες οι συναρτήσεις που εκφράζονται με έναν τύπο
που προκύπτει ως αποτέλεσμα πράξεων ή (και) συνθέσεων μεταξύ πολυωνυμικών, ρητών, ριζικών, εκθετικών,
λογαριθμικών ή τριγωνομετρικών συναρτήσεων ή και απολύτων τιμών τους, είναι συνεχείς στο πεδίο ορισμού
τους. Έτσι, όταν αναζητούμε το lim f (x) μιας τέτοιας συνάρτησης που ορίζεται στο x0 , είναι lim f (x) =
x→x0 x→x0
f (x0 ), δηλαδή απλά αντικαθιστούμε το x με το x0 στον τύπο της f . Π.χ.
( )
Αν f (x) = x2 − 3x + 2 τότε lim f (x) = lim x2 − 3x + 2 = 32 − 3 · 3 + 2 = 9 − 9 + 2 = 2
x→3 x→3
( 5 )
lim x − 2x + 7x + 3x − 8 = 0 − 2 · 03 + 7 · 02 + 3 · 0 − 8 = −8
3 2 5
x→0
( )
lim 3x4 + x3 − 2x2 + 5x + 3 = 3 · (−1)4 + (−1)3 − 2 · (−1)2 + 5 · (−1) + 3 = 3 − 1 − 2 − 5 + 3 = −2
x→−1
x2 − 5x + 3 22 − 5 · 2 + 3 4 − 10 + 3 3
lim = = =−
x→2 x3 − 2x + 1 23 − 2 · 2 + 1 8−4+1 5
√
5
√5
lim x = 6
x→6
3 √4
√
lim 2x = 2 4 = 23 = 8
4
x→ 34
lim ln x = ln e3 = 3
x→e3
√
π 2
lim ηµ x = ηµ =
x→ π4 4 2
√ √ √ ( π) √
π π √
lim 3x + |x| + ηµ = 3 · (−2) + | − 2| + ηµ
2 2 = 3 · 4 + 2 + ηµ − = 12 + 2 − 1 = 13
x→−2 x −2 2
Το ίδιο κάνουμε και όταν η f ορίζεται κοντά στο x0 με έναν τύπο σαν τους προηγούμενους, χωρίς απαραί-
τητα να ορίζεται στο x0 ή αν στο x0 η τιμή της δεν δίνεται από τον τύπο της, αλλά ως ξεχωριστή τιμή. Π.χ.
Αν f : (−∞, 2) ∪ (2, +∞) → R με f (x) = x3 − 2x + 1 τότε

( )
lim f (x) = lim x3 − 2x + 1 = 23 − 2 · 2 + 1 = 8 − 4 + 1 = 5
x→2 x→2


 x + 1 , αν x ̸= 5 x+1 5+1 6 3
Αν f (x) = x + 3 τότε lim f (x) = lim = = =

−7 x→5 x→5 x + 3 5+3 8 4
, αν x = 5
0
ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΗ ΜΟΡΦΗ
. 0
Τι κάνουμε όμως όταν η f κοντά στο x0 είναι ένα κλάσμα του οποίου ο παρονομαστής μηδενίζεται για
x = x0 ; Εντός εξεταστέας ύλης είναι μόνο οι περιπτώσεις στις οποίες μηδενίζεται ταυτόχρονα και ο αριθμητής,
0
οπότε λέμε ότι έχουμε μια απροσδιόριστη μορφή . Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
0
P (x)
1. Η f είναι μια ρητή συνάρτηση f (x) = με P (x0 ) = Q(x0 ) = 0.
Q(x)
.
Αυτό σημαίνει ότι τα P (x) και Q(x) έχουν παράγοντα το ”κακό” (x − x0 ) που τα μηδενίζει, ίσως και υψω-
μένο σε κάποια δύναμη. Τότε παραγοντοποιούμε τα P (x) και Q(x), ώστε να απλοποιήσουμε τα (x − x0 ). Η πα-
ραγοντοποίηση θα γίνεται με τις γνωστές μεθόδους (ταυτότητες, διακρίνουσα, σχήμα Horner κλπ.). Ας δούμε
αναλυτικά τα παρακάτω παραδείγματα:
x2 − 5x + 6
1. Να υπολογίσετε το όριο lim .
x→2 x−2
Απάντηση:
52
Για το τριώνυμο x2 − 5x + 6 είναι ∆ = (−5)2 − 4 · 1 · 6 = 25 − 24 = 1, οπότε
√ 5+1 6
5± 1 5±1 . = =3
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−1 4
= =2
2 2
Άρα x2 − 5x + 6 = (x − 2)(x − 3).
Για x κοντά στο 2 είναι
x2 − 5x + 6 (x − 3)
(x
−2)
= 2 =x−3
x−2 x−
Άρα
x2 − 5x + 6
lim = lim (x − 3) = 2 − 3 = −1
x→2 x−2 x→2
x2 − 5x + 6
2. Να υπολογίσετε το όριο lim
x→2 x2 − 3x + 2
Απάντηση:
√ 5+1 6
5± 1 5±1 . = =3
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−1 4
= =2
2 2
Άρα x2 − 5x + 6 = (x − 2)(x − 3).
√ 3+1 4
3± 1 3±1 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
Άρα x2 − 3x + 2 = (x − 2)(x − 1).
x2 − 5x + 6 (x − 3)
(x
−2) x−3
= =
x − 3x + 2
2 (x− 2)(x − 1) x−1
Άρα
x2 − 5x + 6 x−3 2−3 −1
lim = lim = = = −1
x→2 x2 − 3x + 2 x→2 x − 1 2−1 1
x2 − 5x + 4
x→1 1 − x2
Απάντηση:
√ 5+3 8
5± 9 5±3 . = =4
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−3 2
= =1
2 2
Άρα x2 − 5x + 4 = (x − 1)(x − 4).
x2 − 5x + 4 (x − 1)(x − 4) − −
(1 − 4)
x)(x −(x − 4)
= = =
1−x 2 (1 − x)(1 + x) (1− x)(1 + x) 1+x
Άρα
x2 − 5x + 4 −(x − 4) −(1 − 4) −(−3) 3
lim = lim = = =
x→1 1 − x2 x→1 1 + x 1+1 2 2
53
x3 − 4x2 − x + 12
x→3 x2 − 3x
Απάντηση:
Από το σχήμα Horner παίρνουμε
1 −4 −1 12 3 *Δεν χρειάζεται να δοκιμά-

. σουμε τα ±1, ±2 για ρίζες,
3 −3 −12 καθώς το 3 είναι σίγουρη
1 −1 −4 0 ρίζα.
Άρα x3 − 4x2 − x + 12 = (x − 3)(x2 − x − 4).

x3 − 4x2 − x + 12 (x 2 − x − 4)
−3)(x x2 − x − 4
= =
x2 − 3x x(x−3) x
Άρα
x3 − 4x2 − x + 12 x2 − x − 4 32 − 3 − 4 9−3−4 2
lim = lim = = =
x→3 x − 3x
2 x→3 x 3 3 3
x3 − x2 + x − 6
x→2 x2 − 3x + 2
Απάντηση:
√ 3+1 4
3± 1 3±1 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
Άρα x2 − 3x + 2 = (x − 2)(x − 1).
1 −1 1 −6 2 *Υπενθυμίζουμε και πάλι ότι

. δεν χρειάζεται να δοκιμά-
2 2 6 σουμε τα ±1 για ρίζες, κα-
1 1 3 0 θώς το 2 είναι σίγουρη ρίζα.
Άρα x3 − x2 + x − 6 = (x − 2)(x2 + x + 3).

Είναι
x3 − x2 + x − 6 (x 2 + x + 3)
−2)(x x2 + x + 3
= − 1) =
x2 − 3x + 2 −2)(x
(x
x−1
Άρα
x3 − x2 + x − 6 x2 + x + 3 22 + 2 + 3 4+2+3 9
lim = lim = = = =9
x→2 x − 3x + 2
2 x→2 x−1 2−1 1 1
x3 + x2 + x + 1
x→−1 x2 − 1
Απάντηση:
Για x κοντά στο −1 είναι
x3 + x2 + x + 1 x2 (x + 1) + x + 1 (x 2 + 1)
+1)(x x2 + 1
= = =
x2 − 1 (x − 1)(x + 1) (x − 1) +1)
(x x−1
Άρα
x3 + x2 + x + 1 x2 + 1 (−1)2 + 1 1+1 2
lim = lim = = = = −1
x→−1 x2 − 1 x→−1 x − 1 −1 − 1 −2 −2
Δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε με την περαιτέρω παραγοντοποίηση του x3 −4x2 −x+12 = (x−3)(x2 −x−4) χρησιμοποιώντας
τη διακρίνουσα του x2 − x − 4.
54
x2 + 4x
x→0 3x2 + 2x
Απάντηση:
x2 + 4x x(x + 4)
x(x + 4) x+4
2
= = =
3x + 2x x(3x + 2) x(3x + 2) 3x + 2
Άρα
x2 + 4x x+4 0+4 4
lim = lim = = =2
x→0 3x2 + 2x x→0 3x + 2 3·0+2 2
x3 + x2 − 5x + 3
x→1 x3 − 3x + 2
Απάντηση:
1 1 −5 3 1
1 2 −3
1 2 −3 0
Άρα x3 + x2 − 5x + 3 = (x − 1)(x2 + 2x − 3).

Για το τριώνυμο x2 + 2x − 3 είναι⁴ ∆ = 22 − 4 · 1 · (−3) = 4 + 12 = 16, οπότε
√ −2 + 4 2
−2 ± 16 −2 ± 4 . = =1
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −2 − 4 −6
= = −3
2 2
Άρα x2 + 2x − 3 = (x − 1)(x + 3) και x3 + x2 − 5x + 3 = (x − 1)2 (x + 3).
1 0 −3 2 1
1 1 −2
1 1 −2 0
Άρα x3 − 3x + 2 = (x − 1)(x2 + x − 2).

Για το τριώνυμο x2 + x − 2 είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ −1 + 3 2
−1 ± 9 −1 ± 3 . = =1
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
Άρα x2 + x − 2 = (x − 1)(x + 2) και x3 − 3x + 2 = (x − 1)2 (x + 2).
Έτσι έχουμε για x κοντά στο 1

x3 + x2 − 5x + 3 (x−1)2 (x + 3) x+3
= =
x − 3x + 2
3 (x − 1) (x + 2)
2 x+2
Άρα
x3 + x2 − 5x + 3 x+3 1+3 4
lim = lim = =
x→1 x − 3x + 2
3 x→1 x + 2 1+2 3
⁴Σ’ αυτή την περίπτωση είναι αναγκαία η παραγοντοποίηση των τριωνύμων, αφού αν προχωρούσαμε μόνο με την παραγοντοποίηση
0
των σχημάτων Horner θα προέκυπτε και πάλι απροσδιόριστη μορφή :
0
( 2 ) ( )
x + x − 5x + 3
3 2 (x
− 1) x + 2x − 3 x2 + 2x − 3 0
−
lim = lim = lim =
x→1 x3 − 3x + 2 x→1 (x 1) (x2 + x − 2) x→1 x2 + x − 2 0
Το ίδιο ισχύει και στο επόμενο (9ο) παράδειγμα.
55
x3 + x2 − 5x + 3
x→1 x2 − 2x + 1
Απάντηση:
1 1 −5 3 1
1 2 −3
1 2 −3 0
Άρα x3 + x2 − 5x + 3 = (x − 1)(x2 + 2x − 3).

Για το τριώνυμο x2 + 2x − 3 είναι ∆ = 22 − 4 · 1 · (−3) = 4 + 12 = 16, οπότε
√ −2 + 4 2
−2 ± 16 −2 ± 4 . = =1
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −2 − 4 −6
= = −3
2 2
Άρα x2 + 2x − 3 = (x − 1)(x + 3) και x3 + x2 − 5x + 3 = (x − 1)2 (x + 3).

x3 + x2 − 5x + 3 −1)2 (x + 3)
(x
= =x+3
x2 − 2x + 1 −1)2
(x

Άρα
x3 + x2 − 5x + 3
lim = lim (x + 3) = 1 + 3 = 4
x→1 x2 − 2x + 1 x→1
x3 − 3x2 + 4
x→2 x2 + x − 6
Απάντηση:
1 −3 0 4 2
2 −2 −4
1 −1 −2 0
Άρα x3 − 3x2 + 4 = (x − 2)(x2 − x − 2).

Για το τριώνυμο x2 − x − 2 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ 1+3 4
1± 9 1±3 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
Άρα x2 − x − 2 = (x − 2)(x + 1) και x3 − 3x2 + 4 = (x − 2)2 (x + 1). ⁵
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
⁵Σε αντίθεση με τα δύο προηγούμενα παραδείγματα (8 και 9), η διαδικασία παραγοντοποίησης του τριωνύμου x2 − x − 2 είναι στην
ουσία περιττή σ’ αυτό το παράδειγμα, καθώς θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε ως εξής:
x3 − 3x2 + 4 −
(x 2)(x2 − x − 2) x2 − x − 2
x2 + x − 6
=
(x
− 2)(x + 3)
=
x+3
άρα
x3 − 3x2 + 4 x2 − x − 2 22 − 2 − 2 0
lim = lim = = =0
x→2 x2 + x − 6 x→2 x+3 2+3 5
56
Άρα x2 + x − 6 = (x − 2)(x + 3).
x3 − 3x2 + 4 (x − 2)2 (x + 1) (x − 2)(x + 1)

= =
x +x−6
2
(x − 2)(x + 3)
x+3
Άρα
x3 − 3x2 + 4 (x − 2)(x + 1) (2 − 2)(2 + 1) 0
lim = lim = = =0
x→2 x + x − 6
2 x→2 x+3 2+3 5
x2 + x − 6
11. Έστω η συνάρτηση f : (−∞, 2) ∪ (2, +∞) → R με f (x) = .
x3 − 2x2 + x − 2
Να υπολογίσετε το όριο lim f (x).
x→2
Απάντηση:
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
Άρα x2 + x − 6 = (x − 2)(x + 3).
x2 + x − 6 (x − 2)(x + 3) (x + 3)
−2)(x
x+3
f (x) = = = 2 + 1) = x2 + 1
x3 − 2x2 + x − 2 x2 (x − 2) + x − 2 (x−2)(x
(Φυσικά ο παρονομαστής θα μπορούσε να παραγοντοποιηθεί και με τη βοήθεια του σχήματος Horner).

Άρα
x+3 2+3 5
lim f (x) = lim 2
= 2 = =1
x→2 x→2 x + 1 2 +1 5
12. Έστω η συνάρτηση f : R → R με
 2

 x −9

 , αν x ̸= −3 και x ̸= 0
 x2 + 3x

 4 , αν x = −3



−7 , αν x = 0
Να υπολογίσετε το όριο lim f (x).

x→−3
Απάντηση:
Για x ̸= 0 και x ̸= 3 είναι
x2 − 9 (x − 3)
(x
+3) x−3
f (x) = = =
2
x + 3x (x
x + 3) x
Άρα
x−3 −3 − 3 −6
lim f (x) = lim = = =2
x→−3 x→−3 x −3 −3
57
2. Ο (κλασματικός) τύπος της f περιλαμβάνει ριζικά.
.
Σ’ αυτή την περίπτωση συνήθως πολλαπλασιάζουμε με τη συζυγή παράσταση ώστε και πάλι να αποκαλυφθεί
το ”κακό” (x − x0 ) σε αριθμητή και παρονομαστή και να το απλοποιήσουμε. Ας δούμε αναλυτικά τα παρακάτω
παραδείγματα:
√
x+2−2
x→2 x−2
Απάντηση:
Για x ̸= 2 είναι
√ (√ ) (√ ) √ 2
x+2−2 x+2−2 x+2+2 x + 2 − 22
= (√ ) = (√ )
x−2 (x − 2) x + 2 + 2 (x − 2) x + 2 + 2
x+2−4 x−
2 1
= (√ )= (√ )=√
(x − 2) x + 2 + 2 (x
−2) x + 2 + 2 x+2+2
Άρα √
x+2−2 1 1 1 1 1
lim = lim √ =√ =√ = =
x→2 x−2 x→2 x+2+2 2+2+2 4+2 2+2 4
x−1
2. Να υπολογίσετε το όριο lim √
x→1 x+8−3
Απάντηση:
Για x ̸= 1 είναι
(√ ) (√ )
x−1 (x − 1) x + 8 + 3 (x − 1) x + 8 + 3
√ = (√ ) (√ )= √
x+8−3 x+8−3 x+8+3 2
x + 8 − 32
(√ ) (√
x+8+3 )
(x − 1) x + 8 + 3 (x
−1) √
= =
1
= x+8+3
x+8−9 x−

Άρα
x−1 (√ ) √ √
lim √ = lim x+8+3 = 1+8+3= 9+3=3+3=6
x→1 x + 8 − 3 x→2
√
x+3−2
3. Να υπολογίσετε το lim 2
x→1 x − 5x + 4
Απάντηση:
√ 5+3 8
5± 9 5±3 . = =4
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−3 2
= =1
2 2
Άρα x2 − 5x + 4 = (x − 4)(x − 1).
Είναι
√ (√ ) (√ ) √ 2
x+3−2 x+3−2 x+3+2 x + 3 − 22
= (√ ) = (√ )
x2 − 5x + 4 (x − 1)(x − 4) x + 3 + 2 (x − 1)(x − 4) x + 3 + 2
x+3−4 x−
1 1
= (√ )= (√ )= (√ )
(x − 1)(x − 4) x + 3 + 2
(x − 1)(x − 4) x + 3 + 2 (x − 4) x + 3 + 2
Άρα
√
x+3−2 1 1
lim 2 = lim (√ )= (√ )
x→1 x − 5x + 4 x→1 (x − 4) x+3+2 (1 − 4) 1 + 3 + 2
1 1 1 1
= (√ )= = =−
(−3) 4 + 2 (−3) (2 + 2) (−3) · 4 12
58
√ √
2x + 3 − 3x
4. Να υπολογίσετε το lim
x→3 x2 − 9
Απάντηση:
Είναι
√ √ (√ √ ) (√ √ ) √ 2 √ 2
2x + 3 − 3x 2x + 3 − 3x 2x + 3 + 3x 2x + 3 − 3x
= (√ √ ) = (√ √ )
x2 − 9 (x − 3)(x + 3) 2x + 3 + 3x (x − 3)(x + 3) 2x + 3 + 3x
2x + 3 − 3x 3−x
= (√ √ )= (√ √ )
(x − 3)(x + 3) 2x + 3 + 3x (x − 3)(x + 3) 2x + 3 + 3x
−
(x
−3) −1
= (√ √ )= (√ √ )

(x − 3)(x + 3) 2x + 3 + 3x (x + 3) 2x + 3 + 3x
Άρα
√ √
2x + 3 − 3x −1 −1 −1 1
lim = lim (√ √ )= (√ √ )= =−
x→3 x2 − 9 x→3 (x + 3) 2x + 3 + 3x (3 + 3) 9 + 9 6 · 6 36
√
x2 + 1 − 1
x→0 x2 + 5x
Απάντηση:
Είναι
(√ ) (√ )
√ x 2+1−1 x2+1+1
x +1−1
2 x2 + 1 − 1
= (√ ) = (√ )
x2 + 5x x(x + 5) x2 + 1 + 1 x(x + 5) x2 + 1 + 1
x2 x
= (√ )= (√ )

x(x + 5) x2 + 1 + 1 (x + 5) x2 + 1 + 1
Άρα
√
x2 + 1 − 1 x 0
lim = lim (√ )= (√ ) =0
x→0 x2 + 5x x→0
(x + 5) x2 + 1 + 1 (0 + 5) 02 + 1 + 1
√ √
x + 7 − 2x + 5
6. Να υπολογίσετε το lim √ √
x→2 4x + 1 − 3x + 3
Απάντηση:
Είναι
√ √ (√ √ ) (√ √ ) (√ √ )
x + 7 − 2x + 5 x + 7 − 2x + 5 x + 7 + 2x + 5 4x + 1 + 3x + 3
√ √ = (√ √ ) (√ √ ) (√ √ )
4x + 1 − 3x + 3 4x + 1 − 3x + 3 4x + 1 + 3x + 3 x + 7 + 2x + 5
(√ )
2 √ 2 (√ √ ) (√ √ )
x + 7 − 2x + 5 4x + 1 + 3x + 3 (x + 7 − 2x − 5) 4x + 1 + 3x + 3
= (√ √ )
2 (√ √ )= (√ √ )
2
4x + 1 − 3x + 3 x + 7 + 2x + 5 (4x + 1 − 3x − 3) x + 7 + 2x + 5
(√ √ ) √ √
(2 − x) 4x + 1 + 3x + 3 4x + 1 + 3x + 3
= (√ √ ) =−√ √
(x − 2) x + 7 + 2x + 5 x + 7 + 2x + 5
Άρα
√ √ ( √ √ ) √ √ √ √
x + 7− 2x + 5 4x + 1+ 3x + 3 4 · 2 + 1+ 3 · 2 + 3 9+ 9
lim √ √ = lim − √ √ =− √ √ = − √ √ = −1
x→2 4x + 1− 3x + 3 x→2 x + 7+ 2x + 5 2 + 7+ 2 · 2 + 5 9+ 9
√
8 + x 10 − 3x
x→−2 x+2
Απάντηση:
59
Είναι
√ ( √ )( √ ) √ 2
8 + x 10 − 3x 8 + x 10 − 3x 8 − x 10 − 3x 82 − x2 10 − 3x
= ( √ ) = ( √ )
x+2 (x + 2) 8 − x 10 − 3x (x + 2) 8 − x 10 − 3x
64 − x2 (10 − 3x) 64 − 10x2 + 3x3 3x3 − 10x2 + 64
= ( √ )= ( √ )= ( √ )
(x + 2) 8 − x 10 − 3x (x + 2) 8 − x 10 − 3x (x + 2) 8 − x 10 − 3x
3 −10 0 64 −2
−6 32 −64
3 −16 32 0
Άρα 3x3 − 10x2 + 64 = (x + 2)(3x2 − 16x + 32) οπότε

√ 2 − 16x + 32)
8 + x 10 − 3x (x
+2)(3x 3x2 − 16x + 32
= ( √
8 − x 10 − 3x ) = √
x+2 +2)
(x
8 − x 10 − 3x
Άρα
√
8+x 10−3x 3x2 −16x+32 3(−2)2 −16·(−2)+32 12+32+32 76 19
lim = lim √ = √ = √ = =
x→−2 x+2 x→−2 8−x 10−3x 8−(−2) 10−3 · (−2) 8+2 16 16 4
. ΠΛΕΥΡΙΚΑ ΟΡΙΑ
Όταν ο τύπος της f έχει περισσότερους κλάδους, τότε, στα σημεία εκατέρωθεν των οποίων ο τύπος της f
αλλάζει, χρησιμοποιούμε τα πλευρικά όρια.
Έστω η συνάρτηση f : R → R με

x2 − 2x + 3 , αν x ≤ 2
f (x) =
5x − 1 , αν x > 2
Αναζητούμε τα lim f (x), lim f (x) και lim f (x).

x→−2 x→5 x→2
Η f κοντά στο −2 έχει τύπο x2 − 2x + 3, οπότε
( )
lim f (x) = lim x2 − 2x + 3 = (−2)2 − 2 · (−2) + 3 = 4 + 4 + 3 = 11
x→−2 x→−2
Η f κοντά στο 5 έχει τύπο 5x − 1, οπότε
lim f (x) = lim (5x − 1) = 5 · 5 − 1 = 25 − 1 = 24

x→5 x→5
Για το lim f (x) θα πρέπει να εξετάσουμε τα πλευρικά όρια της f στο 2, καθώς η f έχει άλλο τύπο κοντά στο 2
x→2
όταν x < 2 και άλλο τύπο όταν x > 2. Έτσι έχουμε
( )
lim f (x) = lim x2 − 2x + 3 = 22 − 2 · 2 + 3 = 4 − 4 + 3 = 3
x→2− x→2−
και
lim f (x) = lim (5x − 1) = 5 · 2 − 1 = 10 − 1 = 9
x→2+ x→2+
Έτσι, αφού lim f (x) ̸= lim f (x), συμπεραίνουμε ότι το lim f (x) δεν υπάρχει.
x→2− x→2+ x→2
Έστω η συνάρτηση f : R → R με


x2 + x + 1 , αν x < 3


f (x) = 7 , αν x = 3



4x + 1 , αν x > 3
60
Αναζητούμε τα lim f (x), lim f (x) και lim f (x).
x→0 x→5 x→3
Η f κοντά στο 0 έχει τύπο x2 + x + 1, οπότε
( )
lim f (x) = lim x2 + x + 1 = 02 + 0 + 1 = 1
x→0 x→0
Η f κοντά στο 5 έχει τύπο 4x + 1, οπότε

lim f (x) = lim (4x + 1) = 4 · 5 + 1 = 20 + 1 = 21
x→5 x→5
Για το lim f (x) θα πρέπει να εξετάσουμε τα πλευρικά όρια της f στο 3, καθώς η f έχει άλλο τύπο κοντά στο 3
x→3
όταν x < 3 και άλλο τύπο όταν x > 3. Έτσι έχουμε
( )
lim f (x) = lim x2 + x + 1 = 32 + 3 + 1 = 9 + 3 + 1 = 13
x→3− x→3−
και
lim f (x) = lim (4x + 1) = 4 · 3 + 1 = 12 + 1 = 13
x→3+ x→3+
Έτσι, αφού lim f (x) = lim f (x) = 13, συμπεραίνουμε ότι lim f (x) = 13. ⁶
x→2− x→2+ x→2
. ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΑ ΟΡΙΑ
0
Υπάρχουν δύο ειδικές περιπτώσεις απροσδιόριστων μορφών στις οποίες το βιβλίο δεν κάνει ειδική ανα-
0
φορά με παραδείγματα, ωστόσο θα μπορούσαν να ερωτηθούν. Η πρώτη αφορά σε όρια που περιέχουν απόλυτες
τιμές και η δεύτερη όρια που περιέχουν τριγωνομετρικές συναρτήσεις.
0
Αν μία απροσδιόριστη μορφή περιέχει την απόλυτη τιμή μιας παράστασης, τότε για να κάνουμε τις απα-
0
ραίτητες παραγοντοποιήσεις, απαλλασσόμαστε από την απόλυτη τιμή σύμφωνα με το πρόσημο της παράστα-
σης κοντά στο x0 . Καλό είναι σ’ αυτό το βήμα, για να αποφεύγουμε λάθη, να αντικαθιστούμε την απόλυτη τιμή
με παρένθεση.
Αν η παράσταση που περιέχεται στην απόλυτη τιμή αλλάζει πρόσημο στο x0 , τότε χρησιμοποιούμε πλευρικά
όρια. Π.χ.
16 − |x − 4| + 5x
1. Να υπολογίσετε το lim .
x→−2 3x + |x + 5| + 3
Απάντηση:
Είναι x − 4 > 0 ⇔ x > 4 και συνεπώς για x κοντά στο −2 είναι x − 4 < 0.
Είναι x + 5 > 0 ⇔ x > −5 και συνεπώς για x κοντά στο −2 είναι x + 5 > 0. Άρα
16 − |x − 4| + 5x 16 − (−x + 4) + 5x 16 + x − 4 + 5x 6x + 12
lim = lim = lim = lim
x→−2 3x + |x + 5| + 3 x→−2 3x + (x + 5) + 3 x→−2 3x + x + 5 + 3 x→−2 4x + 8
0
(Παρατηρήστε ότι πρόκειται για απροσδιόριστη μορφή .)
0
Αλλά είναι
6x + 12 6(x + 2) 6 3
= = =
4x + 8 4(x + 2) 4 2
Άρα
16 − |x − 4| + 5x 3 3
lim = lim =
x→−2 3x + |x + 5| + 3 x→−2 2 2
x2 + |x − 2| − 10
x→3 x−3
Απάντηση:
Είναι x − 2 > 0 ⇔ x > 2 και συνεπώς για x κοντά στο 3 είναι x − 2 > 0. Άρα
x2 + |x − 2| − 10 x2 + (x − 2) − 10 x2 + x − 2 − 10 x2 + x − 12
x→3 x−3 x→3 x−3 x→3 x−3 x→3 x−3
⁶Παρατηρήστε ότι η τιμή της f στο 3 (f (3) = 7) δεν είναι απαραίτητα ίση με το όριο της f στο 3 ( lim f (x) = 13). Αν αυτά είναι
x→2
ίσα, τότε όπως έχουμε δει στη θεωρία, η f είναι συνεχής στο 3.
61
Αλλά για το τριώνυμο x2 + x − 12 είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · (−12) = 1 + 48 = 49, οπότε
√ −1 + 7 6
−1 ± 49 −1 ± 7 . = =3
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 7 −8
= = −4
2 2
Άρα
x2 + x − 12 (x + 4)
−3)(x
= =x+4
x−3 (x
−3)
οπότε
x2 + |x − 2| − 10
lim = lim (x + 4) = 3 + 4 = 7
x→3 x−3 x→3
x+2
x→−2 x3 − |x − 3| + 13
Απάντηση:
Είναι x − 3 > 0 ⇔ x > 3 και συνεπώς για x κοντά στο −2 είναι x − 3 < 0. Άρα
x+2 x+2 x+2 x+2
x→−2 x3 −|x−3|+13 x→−2 x3 −(−x+3) +13 x→−2 x3 +x−3+13 x→−2 x3 +x+10
1 0 1 10 −2
−2 4 −10
1 −2 5 0
οπότε x3 + x + 10 = (x + 2)(x2 − 2x + 5). Άρα

x+2
x+ 2 1
= = 2
x3 + x + 10 +2)(x2 − 2x + 5)
(x x − 2x + 5
όποτε
x+2 1 1 1 1
lim = lim = = =
x→−2 x3 − |x − 3| + 13 x→−2 x2 − 2x + 5 (−2)2 − 2 · (−2) + 5 4+4+5 13
x2 − 1
x→1 4x + |x2 + x − 6| − 8
Απάντηση:
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
Έτσι το πρόσημο της παράστασης x2 − x − 6 δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −3 2 +∞
x2 − x − 6 + 0 − 0 +
Συνεπώς κοντά στο 1 είναι x2 + x − 6 < 0, οπότε
x2 − 1 x2 − 1 x2 − 1 x2 − 1
x→1 4x+|x2 +x−6|−8 x→1 4x+(−x2 −x+6)−8 x→1 4x−x2 −x+6−8 x→1 −x2 +3x−2
62
Για το τριώνυμο −x2 + 3x − 2 είναι ∆ = 32 − 4 · (−1) · (−2) = 9 − 8 = 1, οπότε
√ −3 + 1 −2
= =1
−3 ± 1 −3 ± 1 . −2 −2
ρ1,2 = = =
2 · (−1) −2 −3 − 1 −4
= =2
−2 −2
άρα
x2 − 1 (x + 1)
−1)(x
x+1
= − 2) = −(x − 2)
−x2 + 3x − 2 −(x−1)(x
x2 − 1 x+1 1+1 2 2
lim = lim = = = =2
x→1 4x + |x + x − 6| − 8
2 x→1 −(x − 2) −(1 − 2) −(−1) 1
x2 − 9
x→3 |x − 3|
Απάντηση:
Είναι x − 3 > 0 ⇔ x > 3 και συνεπώς για x > 3 είναι x − 3 > 0 ενώ για x < 3 είναι x − 3 < 0. Άρα
για x < 3 είναι
x2 − 9 (x − 3)(x + 3) (x + 3)
−3)(x

= =− = −(x + 3)
|x − 3| −(x − 3) (x−3)
ενώ για x > 3 είναι
x2 − 9 (x − 3)(x + 3) (x + 3)
−3)(x
= = =x+3
|x − 3| x−3 (x
−3)
οπότε για τα πλευρικά όρια έχουμε
x2 − 9
lim = lim [−(x + 3)] = −(3 + 3) = −6
x→3− |x − 3| x→3−
και
x2 − 9
lim = lim (x + 3) = (3 + 3) = 6
x→3+ |x − 3| x→3+
x2 − 9 x2 − 9 x2 − 9
Άρα lim ̸= lim και συνεπώς δεν υπάρχει το lim .
x→3− |x − 3| x→3+ |x − 3| x→3 |x − 3|
Αν μια απροσδιόριστη μορφή περιέχει τριγωνομετρικές συναρτήσεις, τότε συνήθως χρησιμοποιούμε την
ταυτότητα ηµ2 x + συν 2 x = 1 για να πολλαπλασιάσουμε με την αντίστοιχη ”συζυγή παράσταση”. Π.χ.
ηµ2 x
x→0 1 − συν x
Απάντηση:
Είναι
ηµ2 x ηµ2 x(1 + συν x) ηµ2 x(1 + συν x) 2
ηµ x(1 + συν x)
= = = 2
= 1 + συν x
1 − συν x (1 − συν x)(1 + συν x) 1 − συν x2
ηµ
x
οπότε
ηµ2 x
lim = lim (1 + συν x) = 1 + συν 0 = 1 + 1 = 2
x→0 1 − συν x x→0
1 + ηµ x
x→ 3π
2
5 συν x
Απάντηση:
Είναι
1 + ηµ x (1 + ηµ x)(1 − ηµ x) 1 − ηµ2 x συν 2 x συν x
= = = =
5 συν x 5 συν x(1 − ηµ x) 5 συν x(1 − ηµ x) 5 x(1 − ηµ x)
συν 5(1 − ηµ x)
οπότε
1 + ηµ x συν x συν 3π
2 0 0
lim = lim = 3π = 5 · [1 − (−1)] = 10 = 0
5 συν x 3π 5(1 − ηµ x) 5(1 − ηµ 2 )
x→ 3π
2
x→ 2
63
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε τα όρια:
( )
(i) lim x3 − 2x2 + 3x − 5 x3 − x2 + x − 6
x→0 (v) lim
( )
x→2 x2 + 2
√
(ii) lim x2014 − 5x2013 + 6 (vi) lim x3 + 3x
x→1 x→1
( ) ( )
(iii) lim x2014 − 5x2013 + 6 (vii) lim x2 − 3|x| + 6
x→−1 x→−2
√
( )2 x3 − 3x + x
(iv) lim x3 + 2x2 − 6x − 4 (viii) lim
x→1 x→2 3x + 1
Απάντηση
x2 − 4 x3 − 7x + 6
(i) lim (xii) lim
x→2 x − 2 x→−3 x3 + 2x2 − 5x − 6
x2 − 25 x3 − 9x2 − 35x − 25
(ii) lim 2 (xiii) lim
x→5 x + x − 30 x→−1 x3 + 11x2 − 15x − 25
5x2 − 20
(iii) lim x3 − 3x2 − x + 3
x→−2 3x2 + 6x (xiv) lim
x→1 x3 − 6x2 + 11x − 6
2x2 − 3x − 2
(iv) lim 2 x3 − 3x2 − x + 3
x→2 x − x − 2 (xv) lim
x→3 x3 − 6x2 + 11x − 6
2x2 − 6x
(v) lim 2
x→3 2x − 7x + 3 x3 − 7x + 6
(xvi) lim
x2 − 3x − 10 x→−3 x2 − 9
(vi) lim
x→−2 x2 − 4 x3 − 6x2 + 11x − 6
2x2 + 3x − 2 (xvii) lim
(vii) lim x→1 x2 − 3x + 2
x→−2 3x2 − 2x − 16
x3 − 6x2 + 11x − 6
x2 − 5x + 6 (xviii) lim
x→2 x2 − 3x + 2
(viii) lim 2
x→3 x − x − 6
x3 − 12x + 16
x3 + 2x2 − 6x − 4 (xix) lim
(ix) lim x→2 x2 − 2x
x→2 x−2
x3 − 3x − 2 x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
(x) lim (xx) lim
x→2 x2 − 4 x→1 x3 − 3x2 − x + 3
x − x2 − 10x − 8
3 x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
(xi) lim (xxi) lim
x→4 x2 − 3x − 4 x→3 x3 − 3x2 − x + 3
Απάντηση
√ √
6−x−2 x2 + 7 − 4
(i) lim (vi) lim
x→2 2−x x→−3 x+3
√ √
3− 4+x x+4−2
(ii) lim (vii) lim
x→5 x−5 x→0 x2 + 3x
√
(iii) lim
x+2
√ x − 3x − 2
x→−2 3 − 11 + x
(viii) lim
x→2 x−2
√
3−x x − 5x − 4
(iv) lim √ (ix) lim
x→3 19 − x − 4 x→1 x2 − x
√ √
5x + 1 − 4 x2 − 7x + 2
(v) lim (x) lim
x→3 9 − x2 x→2 x2 − x − 2
64
√
x + 6 − 2x + 3 x2 − 3x + 2
(xi) lim (xiii) lim √ √
x→3 x2 − 3x x→2 5 + 2x − 11 − x
√
1 − x2 x + 12 + x
(xii) lim √ (xiv) lim √
x→−1 3 + x 10 + x x→−3 2x + 7 − 1
Απάντηση
4. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 1984 4η ΔΕΣΜΗ

2x − 10
Έστω η πραγματική συνάρτηση της πραγματικής μεταβλητής x με ψ(x) = √ . Να βρείτε το
5 − 5x
lim ψ(x).
x→5
Απάντηση
x2 − 5|x| + 6 |x2 + 3x − 4| − 6
(i) lim (iv) lim
x→2 x2 − 3|x| + 2 x→2 |x2 + 1| − 5
x2 − 4x + |x − 6| x3 + |x2 + x + 1|
(ii) lim 2 (v) lim
x→2 x − 4x + |x + 2| x→−1 |x2 − 2| − 1
x2 + |x + 2| − 10
(iii) lim
x→−3 2x2 + 3|x + 4| − 21
Απάντηση
6. Να υπολογίσετε, αν υπάρχουν, τα όρια:
|x + 3| x2 − 4 + |x − 2|
(i) lim (iii) lim
x→−3 x2 + 2x − 3 + |x + 3| x→2 |x2 − 2x|
x2 − 2x + 1 + |4x − 4|
(ii) lim
x→1 (x − 3)|x − 1|
Απάντηση
1 − ηµ x 2 ηµ2 x
(i) limπ (ii) lim
x→ 2 συν 2 x x→π 3 + 3 συν x
Απάντηση
( )
x4 − 2x3 + 2x2 − 2x + 1 x+7 26x − 34
(i) lim 4 (iii) lim + 3
x→1 x + x3 − 3x2 − x + 2 x→2 x − 2 x − 7x2 + 14x − 8
( ) ( )
x+4 10 x−6 18x + 12
(ii) lim + 2 (iv) lim + 3
x→1 x − 1 x − 4x + 3 x→1 x − 1 x + 2x2 − x − 2
Απάντηση
9. Δίνεται η συνάρτηση
 2
 x + 4x + 3

 √ , αν x < −3

3− 6−x

f (x) = 2x − 6 , αν − 3 ≤ x ≤ 2




 x − x − 12
 2
, αν x > 2
x+3
(i) Να υπολογίσετε τα f (−10), f (−5), f (−3), f (0), f (2), f (4), f (5)
(ii) Να υπολογίσετε τα lim f (x), lim f (x), lim f (x), lim f (x), lim f (x), lim f (x)
x→−10 x→−4 x→−1 x→3 x→−3 x→2
Απάντηση
65
 2
 x −9

 , αν x < −3


 x+3
f (x) = −5 , αν x = −3




 x − x − 12
 2
, αν x > −3
x+3
(i) Να υπολογίσετε τα f (−5), f (0), f (−3), f (f (−4)) , f (f (1))
(ii) Να υπολογίσετε τα lim f (x), lim f (x), lim f (x), lim f (x)
x→−4 x→3 x→−3− x→−3+
Απάντηση

 x+1

 , αν x < −1

 1 − x2


 1
f (x) = , αν x = −1

 12

 √

 2 − x + 5 + λ , αν x > −1

x2 + 4x + 3
(i) Να υπολογίσετε τα f (−3), f (−1), f (11).
(ii) Να υπολογίσετε τα lim f (x), lim f (x), lim f (x)
x→−2 x→0 x→20
(iii) Να υπολογίσετε το λ ώστε να υπάρχει το lim f (x)
x→−1
Απάντηση
66
. ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Όπως έχουμε δει στη θεωρία, όσες συναρτήσεις περιγράφονται από έναν τύπο, είναι συνεχείς στο πεδίο
ορισμού τους. Πρόβλημα με τη συνέχεια προκύπτει μόνο όταν ο τύπος της συνάρτησης έχει περισσότερους
κλάδους. Τότε η συνάρτηση είναι συνεχής στα ανοιχτά διαστήματα στα οποία δίνεται από έναν τύπο, αλλά
πρέπει να ελεγχθεί η συνέχειά της στα σημεία εκατέρωθεν των οποίων ο τύπος της αλλάζει. Θυμίζουμε και πάλι
ότι
x→x0

x→x0
.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
1. Δίνεται η συνάρτηση 
x3 − x2 + x , αν x < 1
f (x) =
x2 − x + 1 , αν x > 1
Είναι
lim f (x) = lim (x3 − x2 + x) = 13 − 12 + 1 = 1 − 1 + 1 = 1
x→1− x→1−
και
lim f (x) = lim (x2 − x + 1) = 12 − 1 + 1 = 1 − 1 + 1 = 1
x→1+ x→1+
οπότε lim f (x) = lim f (x) και συνεπώς υπάρχει το lim f (x) και μάλιστα είναι lim f (x) = 1.
x→1− x→1+ x→1 x→1
Ωστόσο δεν έχει νόημα να μελετήσουμε ως προς τη συνέχεια την f στο σημείο x0 = 1 καθώς αυτό
δεν ανήκει στο πεδίο ορισμού της.
2. Δίνεται η συνάρτηση  2
x − 4

, αν x < 0
f (x) = x − 2

x3 + 2x2 − 5x + 2 , αν x ≥ 0
x2 − 4
Η f έχει τύπο στο διάστημα (−∞, 0) και συνεπώς είναι συνεχής στο διάστημα αυτό ως ρητή.
x−2
Η f έχει τύπο x + 2x2 − 5x + 2 στο διάστημα [0, +∞) και συνεπώς είναι συνεχής στο (0, +∞) ως
3
πολυωνυμική. (Προσέξτε ότι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε τη συνέχεια της f σε ολόκληρο το [0, +∞)
καθώς η συμπεριφορά της f κοντά στο 0 δεν περιγράφεται από τον παραπάνω τύπο). Για τη συνέχεια της
f στο 0 θα χρειαστεί να ελέγξουμε τρία πράγματα:
• f (0) = 03 + 2 · 02 − 5 · 0 + 2 = 2
x2 − 4 02 − 4 −4
• lim f (x) = lim = = =2
x→0− x→0− x − 2 0−2 −2
( )
• lim f (x) = lim x3 + 2x2 − 5x + 2 = 03 + 2 · 02 − 5 · 0 + 2 = 2
x→0+ x→0+
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι αφού lim f (x) = lim f (x) = 2, το lim f (x) υπάρχει και είναι
x→0− x→0+ x→0
ίσο με 2. Δηλαδή lim f (x) = f (0) = 2 και συνεπώς η f είναι συνεχής στο x0 = 0.
x→0
67
3. Δίνεται η συνάρτηση  2
x − x − 2

, αν x < −1
f (x) = x+1

3x2 − 2x + 1 , αν x ≥ −1
x2 − x − 2
Η f έχει τύπο στο διάστημα (−∞, −1) και συνεπώς είναι συνεχής στο διάστημα αυτό ως
x+1
ρητή. Η f έχει τύπο 3x2 − 2x + 1 στο διάστημα [−1, +∞) και συνεπώς είναι συνεχής στο (−1, +∞) ως
πολυωνυμική. Παρατηρούμε ότι
x2 − x − 2 (x − 2)
+1)(x

lim f (x) = lim = lim
= lim (x − 2) = −1 − 2 = −3
x→−1− x→−1− x+1 x→−1−
x+ 1 x→−1−
ενώ
lim f (x) = lim (3x2 − 2x + 1) = 3 · (−1)2 − 2 · (−1) + 1 = 3 · 1 + 2 + 1 = 3 + 3 = 6

x→−1+ x→−1+
Άρα lim f (x) ̸= lim f (x) και συνεπώς δεν υπάρχει το lim f (x). Έτσι η f δεν είναι συνεχής στο
x→−1− x→−1+ x→−1
x0 = −1.
 18 − 9x

 , αν x < 2

 x2 − 5x + 6


f (x) = 5 , αν x = 2



 3x2 − 6x

√ , αν x > 2
4x + 1 − 3
Για το τριώνυμο x2 − 5x + 6 είναι ∆ = 62 − 4 · 1 · 6 = 25 − 24 = 1, οπότε
√ 5+1 6
5± 1 5±1 . = =3
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−1 4
= =2
2 2
και συνεπώς x2 − 5x + 6 = (x − 2)(x − 3).
Για x < 2 είναι
18 − 9x 9(2 − x) −9
(x
−2) −9
f (x) = = = =
x − 5x + 6
2 (x − 2)(x − 3) − 2)(x − 3)
(x x−3
οπότε
−9 −9 −9
lim f (x) = lim = = =9
x→2− x→2− x−3 2−3 −1
Για x > 2 είναι
( 2 ) (√ ) (√ )
3x2 − 6x 3x − 6x 4x + 1 + 3 3x(x − 2) 4x + 1 + 3
f (x) = √ = (√ ) (√ )= √
4x + 1 − 3 4x + 1 − 3 4x + 1 + 3 2
4x + 1 − 32
(√ ) (√ ) (√4x + 1 + 3)
3x(x − 2) 4x + 1 + 3 3x(x − 2) 4x + 1 + 3 −2)
(x
3x
= = =
4x + 1 − 9 4x − 8 (x
4 −2)
(√ )
3x 4x + 1 + 3
=
4
οπότε
(√ ) (√ ) (√ )
3x 4x + 1 + 3 3·2 4·2+1+3 6 9+3 6 (3 + 3) 6 · 6 36
lim f (x) = lim = = = = = =9
x→2+ x→2− 4 4 4 4 4 4
Δηλαδή lim f (x) = lim f (x) = 9 και συνεπώς υπάρχει το lim f (x) και μάλιστα είναι lim f (x) = 9.
x→2− x→2+ x→2 x→2
Ωστόσο είναι f (2) = 5, οπότε lim f (x) ̸= f (2) και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2.
x→2
68
. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ
Οι ασκήσεις συνήθως μας ζητούν να υπολογίσουμε κάποιες παραμέτρους ώστε η f να είναι συνεχής σε
κάποιο σημείο x0 του πεδίου ορισμού της. Ζητάμε λοιπόν τότε να ισχύει lim f (x) = lim f (x) = ℓ ώστε να
x→x−
0 x→x+
0
υπάρχει το lim f (x) = ℓ και επιπλέον ζητάμε να ισχύει f (x0 ) = ℓ. Π.χ.
x→x0
1. Έστω α ∈ R και η συνάρτηση f με τύπο:

 2
2x − 5x + α
 , αν x ≤ 2
f (x) =

 x2 − 4
, αν x > 2
x2 − 3x + 2
Να υπολογίσετε το α ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2.
Απάντηση: ( )
Είναι lim f (x) = lim 2x2 − 5x + α = 2 · 22 − 5 · 2 + α = 2 · 4 − 10 + α = 8 − 10 + α = α − 2.
x→2− x→2−
√ 3+1 4
3± 1 3±1 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
και συνεπώς x2 − 3x + 2 = (x − 1)(x − 2). Έτσι, για x > 2 είναι
x2 − 4 (x + 2)
−2)(x
x+2
f (x) = = =
x − 3x + 2
2 (x − 1)
(x− 2) x−1
x+2 2+2 4
οπότε lim f (x) = lim = = = 4.
x→2+ x→2+ x−1 2−1 1
Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει να ισχύει
x→2
lim f (x) = lim f (x) ⇔ α − 2 = 4 ⇔ α = 6

x→2− x→2+
Τότε είναι lim f (x) = 4 και f (2) = 2 · 22 − 5 · 2 + 6 = 2 · 4 − 10 + 6 = 8 − 10 + 6 = 4, οπότε

x→2
lim f (x) = f (2) και συνεπώς η f είναι συνεχής στο x0 = 2.
x→2
2. Έστω α, β ∈ R και η συνάρτηση f με τύπο:

 2

 x + 2x + α , αν x < 3



f (x) = β , αν x = 3



√ x − 9
2
 , αν x > 3
x+1−2
Να υπολογίσετε τα α, β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2.
Είναι lim f (x) = lim x2 + 2x + α = 32 + 2 · 3 + α = 9 + 6 + α = 15 + α.
x→3− x→3−
( 2 ) (√ ) (√ )
x2 − 9 x −9 x+1+2 (x − 3) (x + 3) x + 1 + 2
f (x) = √ = (√ ) (√ )= √
x+1−2 x+1−2 x+1+2 2
x + 1 − 22
(√ ) (x + 3) (√x + 1 + 2)
(x − 3) (x + 3) x + 1 + 2 −3)
(x (√ )
= = = (x + 3) x + 1 + 2
x+1−4 x−3

[ (√ )] (√ ) (√ )
οπότε lim f (x) = lim (x+3) x+1+2 = (3+3) 3+1+2 = 6 · 4+2 = 6 · (2+2) = 6 · 4 =
x→3+ x→3+
24.
69
x→3
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 15 + α = 24 ⇔ α = 24 − 15 ⇔ α = 9

x→3− x→3+
οπότε είναι lim f (x) = 24.

x→3
Επιπλέον, για να είναι η f συνεχής στο σημείο x0 = 3 πρέπει να είναι
lim f (x) = f (3) ⇔ 24 = β

x→3
Έτσι, για να είναι η f συνεχής στο σημείο x0 = 3 πρέπει να είναι α = 9 και β = 24.


 2
x + αx + β , αν x < 2



f (x) = α−β , αν x = 2


 x3 − 2x2 − 9x + 18

− , αν x > 2
x2 − 3x + 2
Να υπολογίσετε τα α, β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2.
Είναι lim f (x) = lim x2 + αx + β = 22 + α · 2 + β = 2α + β + 4.
x→2− x→2−
√ 3+1 4
3± 1 3±1 . = =2
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
και συνεπώς x2 − 3x + 2 = (x − 1)(x − 2). Έτσι, για x > 2 είναι⁷
x3 − 2x2 − 9x + 18 x2 (x − 2) − 9(x − 2) (x 2 − 9)

−2)(x x2 − 9

f (x) = − = − = − = −
x2 − 3x + 2 (x − 1)(x − 2) (x − 1) −2)
(x x−1
x2 − 9 22 − 9 4−9
οπότε lim f (x) = lim − =− =− = −(−5) = 5.
x→2+ x→2+ x−1 2−1 1
x→2
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 2α + β + 4 = 5 ⇔ 2α + β = 1

x→2− x→2+
οπότε είναι lim f (x) = 5.

x→2
lim f (x) = f (2) ⇔ α − β = 5

x→2
Έτσι έχουμε το σύστημα {

2α + β = 1
α−β =5
{
2α + β = 1
+ α−β =5
3α + 0β = 6
οπότε 3α = 6 ⇔ α = 2 και 2 − β = 5 ⇔ β = 2 − 5 ⇔ β = −3. Για να είναι λοιπόν η f συνεχής στο

σημείο x0 = 2 πρέπει να είναι α = 2 και β = −3.
⁷Φυσικά ο αριθμητής θα μπορούσε να παραγοντοποιηθεί και με το σχήμα Horner.
70


 x2 − 1

 α· , αν x < −1

 x+1

f (x) = α + 2β , αν x = −1



 4x2 − x − 5


√ +α , αν x > −1
x+2+x
Να υπολογίσετε τα α, β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = −1.
Απάντηση:
x2 − 1 (x − 1)
(x
+1)
Για x < −1 είναι f (x) = α · =α·
= α · (x − 1), οπότε
x+1
x+ 1
lim f (x) = lim [α · (x − 1)] = α · (−1 − 1) = −2α
x→−1− x→−1−
Για το τριώνυμο 4x2 − x − 5 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 4 · (−5) = 1 + 80 = 81, οπότε

√ 1+9 10 5
1 ± 81 1±9 . = =
ρ1,2 = = = 8 8 4
2·4 8 1−9 −8
= = −1
8 8
( )
5
και συνεπώς 4x2−x−5=4 x− (x + 1) = (4x − 5)(x + 1). Έτσι, για x > −1 είναι
4
(√ ) (√ )
4x2 −x−5 (4x−5)(x+1) x + 2−x (4x−5)(x+1) x + 2−x
f (x) = √ +α = (√ ) (√ ) +α = √ 2 +α
x + 2+x x + 2+x x + 2−x x + 2 −x2
(√ )
(4x − 5)(x + 1) x + 2 − x
= +α
−x2 + x + 2
Για το τριώνυμο −x2 + x + 2 είναι ∆ = 12 − 4 · (−1) · 2 = 1 + 8 = 9, οπότε
√ −1 + 3 2
= = −1
−1 ± 9 1±3 . 2 −2
ρ1,2 = = =
2 · (−1) −2 −1 − 3 −4
= =2
−2 −2
και συνεπώς −x2 + x + 2 = −(x − 2)(x + 1). Έτσι, για x > −1 είναι τελικά
(√ ) (√x + 2 − x)
(4x − 5)(x + 1) x + 2 − x (4x − 5)
(x+1)
f (x) = +α= +α
−x2 + x + 2 −(x − 2) +1)
(x
(√ )
(4x − 5) x + 2 − x
= +α
−(x − 2)
οπότε
[ (√ ) ] (√ )
(4x − 5) x + 2 − x (4 · (−1) − 5) −1 + 2 − (−1)
lim f (x) = lim +α = +α
x→−1+ x→−1− −(x − 2) −(−1 − 2)
(√ )
(−4 − 5) 1 + 1 −9 (1 + 1) −18
= +α= +α= + α = −6 + α
−(−3) 3 3

x→−1
lim f (x) = lim f (x) ⇔ −2α = −6 + α ⇔ −3α = −6 ⇔ α = 2

x→−1− x→−1+
οπότε είναι και lim f (x) = −4.

x→−1
α=2
lim f (x) = f (−1) ⇔ −4 = α + 2β ⇔ 2 + 2β = −4 ⇔ 2β = −6 ⇔ β = −3
x→−1
Έτσι, για να είναι η f συνεχής στο σημείο x0 = −1 πρέπει να είναι α = 2 και β = −3.
71
 2

 2x − 5x − 12

 + αex−4 , αν x < 4

 x − 4

f (x) = 2α + 5β − 2 , αν x = 4



 x2 − 5x + 4


β · √ , αν x > 4
16x − 8
Να υπολογίσετε τα α, β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = −1.
Απάντηση:
Για το τριώνυμο 2x2 − 5x − 12 είναι ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · (−12) = 25 + 96 = 121, οπότε
√ 5 + 11 16
5 ± 121 5 ± 11 . = =4
ρ1,2 = = = 4 4
2·2 4 5 − 11 −6 3
= =−
4 4 2
( )
3
και συνεπώς 2x2 − 5x − 12 = 2 x + (x − 4) = (2x + 3)(x − 4). Έτσι, για x < 4 είναι
2
2x2 − 5x − 12 (x
(2x + 3)
−4)
f (x) = + αex−4 =
+ αex−4 = 2x + 3 + αex−4
x−4 x−
4
οπότε
( )
lim f (x) = lim 2x + 3 + αex−4 = 2 · 4 + 3 + αe4−4 = 8 + 3 + αe0 = 11 + α · 1 = 11 + α
x→4− x→4−
√ 5+3 8
5± 9 5±3 . = =4
ρ1,2 = = = 2 2
2·1 2 5−3 2
= =1
2 2
και συνεπώς x2 − 5x + 4 = (x − 1)(x − 4). Έτσι, για x > 4 είναι
(√ ) (√ )
x2 − 5x + 4 (x − 1)(x − 4) 16x + 8 (x − 1)(x − 4) 16x + 8
f (x) = β · √ = β · (√ ) (√ ) =β· √
16x − 8 16x − 8 16x + 8 2
16x − 82
(√ ) (√
16x + 8 ) (√ )
(x − 1)(x − 4) 16x + 8 (x − 1)
(x −4) β
= β· =β· = (x − 1) 16x + 8
16x − 64 16 (x−4) 16
οπότε
(√ [ )] (√ )
β β
lim f (x) = lim (x − 1) 16x + 8 = (4 − 1) 16 · 4 + 8
x→4+ x→4+ 16 16
β (√ ) β
= ·3· 64 + 8 = · 3 · (8 + 8) = 3β
16 16

x→4
lim f (x) = lim f (x) ⇔ α + 11 = 3β ⇔ α − 3β = −11 (1)

x→4− x→4+
οπότε είναι και lim f (x) = α + 11 = 3β.

x→4
lim f (x) = f (4) ⇔ α + 11 = 2α + 5β − 2 ⇔ −α − 5β = −13 (2)

x→4
72
Από τις (1) και (2) έχουμε το σύστημα
{
α − 3β = −11
−α − 5β = −13

{
α − 3β = −11
+ − α − 5β = −13
0α − 8β = −24
οπότε −8β = −24 ⇔ β = 3 και α − 3 · 3 = −11 ⇔ α = −11 + 9 ⇔ α = −2. Για να είναι λοιπόν η f
συνεχής στο σημείο x0 = 4 πρέπει να είναι α = 2 και β = −3.
73
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
12. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 1989 4η ΔΕΣΜΗ Δίνεται η συνάρτηση


 3α
 3 +1 , αν 0 < x ≤ 2
f (x) = 1x − √x − 1

 , αν x > 2
x2 − 4
Να προσδιοριστεί το α ∈ R ώστε η συνάρτηση να είναι συνεχής στο x0 = 2.
Απάντηση
13. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 1986 1η ΔΕΣΜΗ Να προσδιορίσετε τα α, β ∈ R ώστε η συνάρτηση



3αe
x+1 + x , αν x ≤ −1
f (x) = 2x − αx + 3β
2 , αν − 1 < x < 0


β ηµ x + α συν x + 1 , αν 0 ≤ x
να είναι συνεχής στο R.

Απάντηση


x − 2x + α
 , αν x ≤ −2
3
f (x) =


x+2
√ , αν x > −2
3− 11 + x
(i) Να υπολογίσετε το lim f (x).

x→−2−
(ii) Να υπολογίσετε το lim f (x).
x→−2+
(iii) Να υπολογίσετε το α ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = −2.
Απάντηση


x − 2x + α
 , αν x ≤ 1
2
f (x) = 7x − 7

√ , αν x > 1
x + 3 − 2x

x→1−
x→1+
(iii) Να υπολογίσετε το α ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 1.
Απάντηση

 2

x + αx + β , αν x ≤ 2
f (x) =

 x2 − 4
, αν x > 2
x2 − 3x + 2
x→2−
x→2+
74
(iii) Να υπολογίσετε το α ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2 και να τέμνει τον άξονα y ′ y στο
σημείο με τεταγμένη y = −4.
Απάντηση


αx − 2βx
 , αν x ≤ 1
2
f (x) = x−1

ex−1 + ln x + √ , αν x > 1
x−1

x→1−
x→1+
(iii) Να υπολογίσετε το α ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 1 και η γραφική της παράσταση
να διέρχεται από το σημείο A(−1, 7).
Απάντηση

 2
 x − 5x + 7 + α

 , αν x < 2

 2
 x +4
f (x) = β , αν x = 2




 x − 3x − 2
3

, αν x > 2
x2 − 4
x→2−
x→2+
(iii) Να υπολογίσετε το α ώστε να υπάρχει το lim f (x).
x→2
(iv) Να υπολογίσετε το β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 2.
Απάντηση


 3−x

 √ − αx + 2β , αν x < 3


 19 − x − 4
f (x) = α − 2β , αν x = 3



 x4 − 2x3 − 6x2 + 6x + 9

 , αν x > 3
x3 − 3x2 − x + 3
x→3−
x→3+
(iii) Να υπολογίσετε τα α, β ώστε η f να είναι συνεχής στο σημείο x0 = 3.
Απάντηση
75
ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 και τι ονομάζουμε παράγωγο της
f στο x0 ;
.
Μία συνάρτηση f λέγεται παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, αν υπάρχει το όριο:
f (x0 + h) − f (x0 )
lim
h→0 h
και είναι πραγματικός αριθμός. Τότε συμβολίζουμε το όριο αυτό f ′ (x0 ) και το ονομάζουμε παράγωγο της
f στο x0 .
.
Μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, αν και μόνο αν υπάρ-
χουν τα δύο πλευρικά όρια
f (x0 + h) − f (x0 ) f (x0 + h) − f (x0 )

lim , lim
h→0− h h→0+ h
και είναι ο ίδιος πραγματικός αριθμός.
.
Η διαφορά f (x0 + h) − f (x0 ) εκφράζει τη μεταβολή του μεγέθους y που αντιστοιχεί στη μεταβολή
h του μεγέθους x.
f (x0 + h) − f (x0 )
Ο λόγος εκφράζει τη μέση τιμή της μεταβολής του μεγέθους y.
h
.
Ποια σχέση συνδέει την παραγωγισιμότητα μιας συνάρτησης σε ένα σημείο x0 με τη συνέχειά της στο
σημείο αυτό;
.
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε θα είναι και
συνεχής στο x0 .
.
Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε δεν είναι παρα-
γωγίσιμη στο x0 .
.
Ποια σημεία της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης ονομάζονται γωνιακά;

.
Στα σημεία της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης f , στα οποία η f είναι συνεχής, αλλά δεν είναι
παραγωγίσιμη, σχηματίζεται γωνία και για το λόγο αυτό ονομάζονται γωνιακά.
.
76
Τι ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής ενός μεγέθους y ως προς x για x = x0 ;
.
Αν δύο μεγέθη x, y συνδέονται με τη συνάρτηση f , έτσι ώστε y = f (x) και η f είναι παραγωγίσιμη στο
x0 , τότε η παράγωγος f ′ (x0 ) εκφράζει το ρυθμό μεταβολής του μεγέθους y ως προς x, για τη συγκεκριμένη
τιμή x = x0 .
.
Οριακό κόστος - Οριακό κέρδος

Στην οικονομία θεωρούμε τις συναρτήσεις του κόστους παραγωγής K και του κέρδους P , ως προς
μεταβλητή x την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος. Είναι γνωστό ότι τα πηλίκα:
K(x0 + h) − K(x0 ) P (x0 + h) − P (x0 )

,
h h
εκφράζουν το μέσο κόστος και το μέσο κέρδος αντίστοιχα.
Τα όρια των πηλίκων αυτών όταν η μεταβολή της παραγόμενης ποσότητας x τείνει στο μηδέν (δηλαδή
όταν h → 0) εκφράζουν το οριακό κόστος και το οριακό κέρδος αντίστοιχα, για παραγόμενη ποσότητα
προϊόντος x0 :
K(x0 + h) − K(x0 ) ′ P (x0 + h) − P (x0 )

K ′ (x0 ) = lim , P (x0 ) = lim
h→0 h h→0 h
.
Ο ρυθμός μεταβολής της συνάρτησης θέσης ενός κινητού τη χρονική στιγμή t0 είναι η ταχύτητα του
κινητού τη στιγμή t0 . Δηλαδή
S(t0 + h) − S(t0 )
v(t0 ) = lim
h→0 h
Ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας ενός κινητού τη χρονική στιγμή t0 είναι η επιτάχυνση του κινητού τη
στιγμή t0 . Δηλαδή
v(t0 + h) − v(t0 )
γ(t0 ) = lim = v ′ (t0 )
h→0 h
.
Πότε ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : (α, β) → R μιας συνάρτησης f : (α, β) → R;

.
Για μα συνάρτηση f : (α, β) → R ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : (α, β) → R, αν και μόνο αν

η f είναι παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x0 του πεδίου ορισμού της (α, β).
.
Πότε ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : [α, β] → R μιας συνάρτησης f : [α, β] → R;

.
Για μια συνάρτηση f : [α, β] → R ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : [α, β] → R, αν και μόνο αν:
(i) Η f είναι παραγωγίσιμη για κάθε σημείο x0 ∈ (α, β)
(ii) Υπάρχουν τα πλευρικά όρια
f (α + h) − f (α) f (β + h) − f (β)
lim , lim
h→0+ h h→0− h
και είναι πραγματικοί αριθμοί.
.
77
Συνάρτηση f Παράγωγος f ′
c (σταθερά) 0
x 1
xα , α ∈ R, x > 0 α xα−1
ηµ x συν x
συν x − ηµ x
ex ex
1
ln x x
Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι παραγωγίσιμες στο πεδίο ορισμού τους A, τότε και οι συναρτή-
f
σεις f ± g, cf με c σταθερά, f ·g, (g ̸= 0) είναι παραγωγίσιμες στο A και ισχύουν οι ακόλουθοι κανόνες
g
παραγώγισης:
(f ± g)′ (x) = f ′ (x) ± g ′ (x)

(cf )′ (x) = cf ′ (x)
(f · g)′ (x) = f ′ (x) · g(x) + f (x) · g ′ (x)
( )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x)
(x) =
g [g(x)]2
.
Κανόνας της αλυσίδας

Έστω οι συναρτήσεις f : A → R και g : B → R με f (A) ⊆ B. Αν η f είναι παραγωγίσιμη σε κάθε x ∈ A
και η g είναι παραγωγίσιμη σε κάθε f (x) ∈ B, τότε η σύνθεσή τους g ◦ f είναι παραγωγίσιμη στο A και
ισχύει ότι
(g ◦ f )′ (x) = g ′ (f (x)) · f ′ (x)
.
Πότε ορίζεται η δεύτερη παράγωγος f ′′ : A → R μιας συνάρτησης f : A → R;

.
Αν μια συνάρτηση f : A → R είναι παραγωγίσιμη στο A και η παράγωγος συνάρτηση f ′ : A → R
είναι και αυτή παραγωγίσιμη στο A, τότε ορίζεται η δεύτερη παράγωγος f ′′ : A → R της συνάρτησης f ,
ώστε f ′′ (x) = (f ′ (x))′ .
.
Έστω παραγωγίσιμη συνάρτηση f : (α, β) → R.
(i) Αν f ′ (x) > 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α, β).
(ii) Αν f ′ (x) < 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (α, β).
.
Δεν ισχύει το αντίστροφο του προηγούμενου θεωρήματος. Δηλαδή, αν μια συνάρτηση είναι παραγω-
γίσιμη και γνησίως αύξουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα αυστηρά θετική. Ανάλογα, αν
μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως φθίνουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα
αυστηρά αρνητική.
.
78
Πότε λέμε ότι μια συνάρτηση έχει τοπικό μέγιστο (τοπικό ελάχιστο) στο σημείο x = x0 ;
.
(α) Μια συνάρτηση f έχει τοπικό μέγιστο στο σημείο x = x0 , αν υπάρχει ανοιχτό διάστημα (α, β) που
περιέχει το x0 , τέτοιο ώστε f (x) ≤ f (x0 ), για κάθε x ∈ (α, β).
(β) Μια συνάρτηση f έχει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x = x0 , αν υπάρχει ανοιχτό διάστημα (α, β) που
περιέχει το x0 , τέτοιο ώστε f (x) ≥ f (x0 ), για κάθε x ∈ (α, β).
.
Να διατυπώστε το θεώρημα του Fermat.

.
Θεώρημα του Fermat
Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο σε ένα εσωτερικό σημείο x0 του πεδίου ορισμού της και είναι παρα-
γωγίσιμη στο σημείο αυτό, τότε f ′ (x0 ) = 0.
.
Ποιες κατηγορίες σημείων μπορούν να θεωρηθούν ως πιθανές θέσεις τοπικών ακροτάτων για μια συ-
νεχή συνάρτηση f ;
Ποια σημεία λέγονται γωνιακά σημεία της f ;
Ποια σημεία λέγονται στάσιμα σημεία της f ;
Ποια σημεία λέγονται κρίσιμα σημεία της f ;
.
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες σημείων για μια συνεχή συνάρτηση f που μπορεί να θεωρηθούν ως πιθανές
θέσεις τοπικών ακροτάτων:
(i) Τα άκρα των διαστημάτων που αποτελούν το πεδίο ορισμού της f .
(ii) Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία δεν υπάρχει η παράγωγος της f . Τα σημεία
αυτά καλούνται γωνιακά σημεία της f .
(ii) Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία υπάρχει η παράγωγος της f και είναι ίση
με μηδέν. Τα σημεία αυτά καλούνται στάσιμα σημεία της f .
Τα γωνιακά και στάσιμα σημεία λέγονται κρίσιμα σημεία της f .

.
Να διατυπώσετε το κριτήριο της 1ης παραγώγου

.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : (α, β) → R και x0 ένα κρίσιμο σημείο της.
(i) Αν f ′ (x) > 0 στο (α, x0 ) και f ′ (x) < 0 στο (x0 , β), τότε το f (x0 ) είναι τοπικό μέγιστο της f .
(ii) Αν f ′ (x) < 0 στο (α, x0 ) και f ′ (x) > 0 στο (x0 , β), τότε το f (x0 ) είναι τοπικό ελάχιστο της f .
(ii) Αν η f ′ διατηρεί σταθερό πρόσημο στα διαστήματα (α, x0 ) και (x0 , β), τότε το f (x0 ) δεν είναι
τοπικό ακρότατο και η f είναι γνησίως μονότονη στο (α, β).
.
Το κριτήριο της 1ης παραγώγου μας καλύπτει για τη μελέτη ακροτάτων στα άκρα ενός διαστήματος.
Αν η f ξεκινά από αριστερό άκρο διαστήματος του πεδίου ορισμού της και είναι γνησίως φθίνουσα,
τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό μέγιστο. Αν η f καταλήγει σε δεξιό άκρο διαστήματος του πεδίου
ορισμού της και είναι γνησίως αύξουσα, τότε πάλι παρουσιάζει τοπικό μέγιστο.
Αν η f ξεκινά από αριστερό άκρο διαστήματος του πεδίου ορισμού της και είναι γνησίως αύξουσα,
τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο. Αν η f καταλήγει σε δεξιό άκρο διαστήματος του πεδίου
ορισμού της και είναι γνησίως φθίνουσα, τότε πάλι παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο.
.
79
.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : A → R και x0 ένα στάσιμο σημείο της. Αν η f είναι δύο φορές παραγω-
γίσιμη στο x0 , τότε παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 αν f ′′ (x0 ) < 0, ενώ παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο
στο x0 αν f ′′ (x0 ) > 0.
.
Το κριτήριο της 2ης παραγώγου μας καλύπτει για τη μελέτη ακροτάτων μόνο στα στάσιμα σημεία μιας
συνάρτησης.
.
80
. ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΗΣ
Έστω η συνάρτηση f : R → R με f (x) = x2 − 3x + 5. Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να υπολογίσουμε το

f ′ (2). Όπως έχουμε δει είναι
f (2 + h) − f (2)
f ′ (2) = lim
h→0 h
και καθώς f (2) = 22 − 3 · 2 + 5 = 4 − 6 + 5 = 3, έχουμε
f (2 + h) − f (2) (2 + h)2 − 3(2 + h) + 5 − 3 4 + 4h + h2 − 6 − 3h + 5 − 3

f ′ (2) = lim = lim = lim
h→0 h h→0 h h→0 h
2
h +h h(h + 1)
= lim = lim = lim (h + 1) = 0 + 1 = 1
h→0 h h→0
h h→0
Ανάλογα, αν θέλαμε να υπολογίσουμε το f ′ (3) και καθώς f (3) = 32 − 3 · 3 + 5 = 9 − 9 + 5 = 5, έχουμε
f (3 + h) − f (3) (3 + h)2 − 3(3 + h) + 5 − 5 9 + 6h + h2 − 9 − 3h + 5 − 5

f ′ (3) = lim = lim = lim
h→0 h h→0 h h→0 h
h2 + 3h
h(h + 3)
= lim = lim = lim (h + 3) = 0 + 3 = 3
h→0 h h→0
h h→0
ΕΥΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ

Αν ξέραμε ότι η παράγωγος συνάρτηση της f είναι η f ′ (x) = 2x − 3, τότε θα μπορούσαμε απλά να πούμε
f ′ (2) = 2 · 2 − 3 = 1 και f ′ (3) = 2 · 3 − 3 = 3. Αρκεί λοιπόν να μάθουμε να βρίσκουμε την παράγωγο συ-
νάρτηση ή όπως λέμε να παραγωγίζουμε συναρτήσεις. Όπως έχουμε δει στη θεωρία οι παράγωγοι των βασικών
συναρτήσεων είναι
x 1
xα , α ∈ R, x > 0 α xα−1
ηµ x συν x
συν x − ηµ x
ex ex
1
ln x x
Ας μελετήσουμε ιδιαίτερα την περίπτωση f (x) = xα με f ′ (x) = αxα−1 . Είναι:

( )′
Αν f (x) = x5 , τότε f ′ (x) = 5x4 ή πιο απλά x5 = 5x4
( )′
Αν f (x) = x8 , τότε f ′ (x) = 8x7 ή πιο απλά x8 = 8x7
( )′
1 −4 ′ −5 1 4
Αν f (x) = 4 = x , τότε f (x) = −4x ή πιο απλά 4
=− 5
x x x
( )′
1 1 2
Αν f (x) = 2 = x−2 , τότε f ′ (x) = −2x−3 ή πιο απλά =− 3
x x2 x
( )′
1 −1 ′ −1 1 1
Αν f (x) = = x , τότε f (x) = −x ή πιο απλά =− 2
x x x
√ 1 1 (√ )′ 1
Αν f (x) = x = x 2 , τότε f ′ (x) = x− 2 ή πιο απλά
1
x = √
2 2 x
Τις παραπάνω δύο παραγώγους είναι καλό να τις μάθουμε απ’ έξω, αφού θα εμφανίζονται αρκετά συχνά
81
( )′
1 1 √ ′ 1
=− 2 ( x) = √
x x 2 x
√ 5 2 ( √ )′ 5 √
x5 = x 3 , τότε f ′ (x) = x 3 ή πιο απλά
3 5 3 3
Αν f (x) = x5 = x2
3 3
√ 4 3 ( √ )′ 4
Αν f (x) = x4 = x 7 , τότε f ′ (x) = x− 7 ή πιο απλά
4
x4 = √
7 7
7
7 7 x3
√
3 ( )′
x4 − 4 4 7 1 4
Αν f (x) = x 3 , τότε f ′ (x) = − x− 3 ή πιο απλά √ 3
=− √ 3
= 2 x4 3 x7
Επίσης ισχύουν οι εξής κανόνες παραγώγισης
(f ± g)′ (x) = f ′ (x) ± g ′ (x)

(cf )′ (x) = cf ′ (x)
(f · g)′ (x) = f ′ (x) · g(x) + f (x) · g ′ (x)
( )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x)
(x) =
g [g(x)]2
Έτσι, αν f (x) = x3 και g(x) = ηµ x, τότε

( )′
(f + g)′ (x) = f ′ (x) + g ′ (x) = 3x2 + συν x ή πιο απλά x3 + ηµ x = 3x2 + συν x
( )′
(f − g)′ (x) = f ′ (x) − g ′ (x) = 3x2 + συν x ή πιο απλά x3 − ηµ x = 3x2 − συν x
( )′
(7f )′ (x) = 7f ′ (x) = 7 · 3x2 ή πιο απλά 7x3 = 21x2
(5g)′ (x) = 5g ′ (x) = 5 συν x ή πιο απλά (5 ηµ x)′ = 5 συν x
άρα και
( )′
(2f + 3g)′ (x) = 2f ′ (x) + 3g ′ (x) = 2 · 3x2 + 3 συν x ή πιο απλά 2x3 + 3 ηµ x = 6x2 + 3 συν x
Τα παραπάνω επεκτείνονται φυσικά και για αθροίσματα περισσοτέρων των δύο συναρτήσεων, π.χ.
( )′ 3
3x4 − 5ex + 3 ln x − 2 συν x = 12x3 − 5ex + + 2 ηµ x
x
Συνεχίζουμε με τις f (x) = x3 και g(x) = ηµ x.
( )′
(f · g)′ (x) = f ′ (x)·g(x)+f (x)·g ′ (x) = 3x2 ηµ x+x3 ·συν x ή πιο απλά x3 · ηµ x = 3x2 ηµ x+x3 συν x
( )′ ( 3 )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x) 3x2 · ηµ x − x3 · συν x x 3x2 ηµ x − x3 συν x
(x) = = ή πιο απλά =
g [g(x)]2 (ηµ x)2 ηµ x ηµ2 x
( )′ ( ηµ x )′ x3 συν x − 3x2 ηµ x
g g ′ (x) · f (x) − g(x) · f ′ (x) συν x · x3 − ηµ x · 3x2
(x) = = ή πιο απλά =
f [f (x)]2 (x3 )2 x3 x6
Και για το γινόμενο, ο κανόνας επεκτείνεται και στην περίπτωση περισσοτέρων των δύο συναρτήσεων. Θα
πρέπει τότε να θεωρούμε γινόμενα δύο συναρτήσεων ως μία ξεχωριστή συνάρτηση. Π.χ.
( )′ [( ) ]′ ( )′ ( )
x3 · ln x · ηµ x = x3 · ln x · ηµ x = x3 · ln x · ηµ x + x3 · ln x · (ηµ x)′
( )
3 1
( )
= 3x · ln x + x ·
2
· ηµ x + x3 · ln x · συν x = 3x2 · ln x · ηµ x + x2 · ηµ x + x3 · ln x · συν x
x
82
. ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ
Για την παραγώγιση σύνθετων συναρτήσεων χρησιμοποιούμε τον κανόνα της αλυσίδας
(f ◦ g)′ (x) = f ′ ((g(x)) · g ′ (x)
Έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε την παράγωγο της συνάρτησης h(x) = ηµ(x2 + 3x). Αρχικά πρέπει να
αναγνωρίσουμε ότι η h είναι η σύνθεση f ◦ g των συναρτήσεων f (x) = ηµ x και g(x) = x2 + 3x, αφού
h(x) = ηµ(x2 + 3x) = f (x2 + 3x) = f (g(x)). Έτσι, αφού f ′ (x) = συν x και g ′ (x) = 2x + 3 θα έχουμε από
τον τύπο
h′ (x) = f ′ (g(x)) · g ′ (x) = συν(x2 + 3x) · (2x + 3)
Ωστόσο, συνήθως δεν κάνουμε τα πράγματα τόσο αναλυτικά όσο παραπάνω. Όταν βλέπουμε μια σύνθετη συ-
νάρτηση, καλό είναι να αναλύουμε τον τύπο της σε μία εξωτερική συνάρτηση και μία εσωτερική. H εξωτερική
είναι η τελευταία συνάρτηση που δρα πάνω στο x ενώ η εσωτερική είναι αυτή που δρα στο x μέχρι τότε. Ας
δούμε μερικά παραδείγματα για να ξεκαθαρίσουμε αυτούς τους όρους:
√
• f (x) = ln x
√
Η εξωτερική συνάρτηση (αυτή που δρα τελευταία στο x) είναι η τετραγωνική ρίζα , ενώ η εσωτερική
(αυτή που έδρασε μέχρι τότε στο x) είναι ο λογάριθμος ln . Θα τη συμβολίζουμε ως εξής
√
f (x) = ln x
Παραγωγίζουμε λοιπόν την εξωτερική συνάρτηση κανονικά, σαν να ήταν μεταβλητή της το ln x. Αλλά
χρωστάμε τον πολλαπλασιασμό με την παράγωγο της εσωτερικής συνάρτησης. Δηλαδή έχουμε
1 1 1 1
f ′ (x) = √ · (ln x)′ = √ · = √
2 ln x 2 ln x x 2x ln x
• f (x) = ηµ(x2 + 3x)

Η εξωτερική συνάρτηση είναι το ημίτονο ηµ , ενώ η εσωτερική είναι η x2 + 3x. Με τον προηγούμενο
συμβολισμό έχουμε λοιπόν ( )
f (x) = ηµ x2 + 3x
οπότε
( ) ( )′ ( )
f ′ (x) = συν x2 + 3x · x2 + 3x = συν x2 + 3x · (2x + 3) = (2x + 3) συν(x2 + 3x)
• f (x) = (2x + 7)5

Η εξωτερική συνάρτηση είναι το ( )5 (δηλαδή η x5 ), ενώ η εσωτερική είναι η 2x + 7. Με τον προηγούμενο
συμβολισμό έχουμε λοιπόν
f (x) = (2x + 7)5
οπότε
f ′ (x) = 5 (2x + 7)4 · (2x + 7)′ = 5 (2x + 7)4 · 2 = 10(2x + 7)4
√
• f (x) = συν x2 − 5x
√
Η εξωτερική συνάρτηση είναι το συνημίτονο συν , ενώ η εσωτερική είναι η x2 − 5x. Με τον προη-
γούμενο συμβολισμό έχουμε λοιπόν
√
f (x) = συν x2 + 3x
οπότε √ (√ )′
f ′ (x) = − ηµ x2 − 5x · x2 − 5x
83
Παρατηρούμε ότι και η εσωτερική συνάρτηση είναι σύνθετη, οπότε για την παραγώγισή της θα χρειαστεί
να ακολουθήσουμε την ίδια διαδικασία. Δηλαδή
√ (√ )′
f ′ (x) = − ηµ x2 − 5x · x2 − 5x
√ 1 ( )′
= − ηµ x2 − 5x · √ · x2 − 5x
2 x − 5x
2
√ 1
= − ηµ x2 − 5x · √ · (2x − 5)
2 x − 5x
2
2x − 5 √
= − √ · ηµ x2 − 5x
2 x2 − 5x
√
4
• f (x) = ln2 ηµ3 e(x2 −3x+1)
Το παράδειγμα μπορεί να είναι ακραίο, αλλά θα μας δώσει καθαρά την εικόνα της παραπάνω διαδικασίας.
√ ( √ )2
4 2 −3x+1)4
f (x) = ln 2
ηµ3 e(x2 −3x+1) 3
ή f (x) = ln ηµ e (x
οπότε
√ ( √ )′
′ 4 2 −3x+1)4
f (x) = 2·ln ηµ3 e(x2 −3x+1) · ln ηµ e 3 (x
√ (√ )′
2 −3x+1)4 1 2 −3x+1)4
= 2 · ln ηµ e 3 (x ·√ · 3
ηµ e (x
4
ηµ3 e(x2 −3x+1)
√ ( 4 )′
1 1
· ηµ3 e(x −3x+1)
4 2
= 2 · ln ηµ3 e(x2 −3x+1) · √ · √
4 4
ηµ3 e(x2 −3x+1) 2 ηµ3 e(x2 −3x+1)
√
4 ( 4 )′
4
ln ηµ3 e(x2 −3x+1) 2 (x2 −3x+1) (x2 −3x+1)
= 4 · 3 · ηµ e · ηµ e
ηµ3 e(x2 −3x+1)
√
4 ( 4 )′
4
3 ln ηµ3 e(x2 −3x+1) (x2 −3x+1) · e(x2 −3x+1)
= 4 · συν e
ηµ e(x2 −3x+1)
√ 4 ((
4 )4 ) ′
3 ln ηµ3 e(x2 −3x+1) · σϕ e(x −3x+1) · e(x −3x+1) · x2 − 3x + 1
4 2 2
=
√ 4 4 ( )3 ( )′
3 ln ηµ3 e(x2 −3x+1) · σϕ e(x −3x+1) · e(x −3x+1) · 4 · x2 − 3x + 1 x2 − 3x + 1
4 2 2
=
√ 4 (
4 )3
12 ln ηµ3 e(x2 −3x+1) · σϕ e(x −3x+1) · e(x −3x+1) · x2 − 3x + 1 · (2x − 3)
4 2 2
=
84
Σ’ αυτό το σημείο θα αναφέρουμε δύο χρήσιμες εφαρμογές του βιβλίου (οι οποίες φυσικά μπορούν ”να
χρησιμοποιηθούν ως προτάσεις για τη λύση ασκήσεων ή την απόδειξη άλλων προτάσεων”).
• Να υπολογισθεί η (παράγωγος
)x της συνάρτησης f (x) = αx , με 0 < α ̸= 1.
x
Είναι f (x) = α = e ln α = ex ln α οπότε
( )′
f ′ (x) = ex ln α = ex ln α (x ln α)′ = αx ln α
Έτσι π.χ. ισχύει (και μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε έτοιμο) ότι
(3x )′ = 3x ln 3
(5x )′ = 5x ln 5 κλπ.
Στην επόμενη εφαρμογή η παραγωγίσιμη συνάρτηση g έχει τη θέση της εσωτερικής συνάρτησης που αναφέραμε
παραπάνω.
• Να υπολογισθούν οι παράγωγοι των ακόλουθων συναρτήσεων:
1
1. f1 (x) = − , με g(x) ̸= 0.
g(x)
√
2. f2 (x) = 2 g(x), με g(x) > 0.
3. f3 (x) = ln (g(x)), με g(x) > 0.
(g(x))α+1
4. f4 (x) = , με g(x) > 0 και α ̸= 1.
α+1
5. f5 (x) = eg(x) .
ΛΥΣΗ
( )
1 g ′ (x)
1. f1′ (x) =− − 2
g ′ (x) = .
g (x) g 2 (x)
Έτσι π.χ. είναι
( )′
1 συν x
− =
ηµ x ηµ2 x
( )′
1 3x2 − 4x + 4
− 3 =
x − 2x + 4x − 2
2
(x3 − 2x2 + 4x − 2)2
( )′
1 6x + 5
αλλά και = −
3x2 + 5x (3x2 + 5x)2
( )′
1 ηµ x
=
συν x συν 2 x
1 g ′ (x)
2. f2′ (x) = 2 √ g ′ (x) = √ .
2 g(x) g(x)
( √ )′ 1
1
2 ln x = √x = √
ln x x ln x
√ συν x
( ηµ x)′ = √
2 ηµ x
( √ )′ 3(2x + 3)
3 x2 + 3x + 5 = √
2 x2 + 3x + 5
85
1 ′ g ′ (x)
3. f3′ (x) = g (x) = .
g(x) g(x)
( ( 2 ))′ 2x + 3
ln x + 3x =
x2 + 3x
συν x
(ln (ηµ x))′ = = σϕ x
ηµ x
(α + 1)g α (x)
4. f4′ (x) = = g α (x)g ′ (x).
α+1
( )′
ηµ7 x
= ηµ6 x · συν x
7
(( )4 ) ′ ( )3
3x2 − 2x + 1 4 3x2 − 2x + 1
= · (6x − 2)
11 11
5. f5′ (x) = eg(x) · g ′ (x).

(eηµ x )′ = eηµ x · συν x

( 2 )′
ex −3x+2 = ex −3x+2 · (2x − 3)
2
( 1 )′ 1
ex
ex = − 2
x
Στην εφαρμογή αυτή θα αναφερθούμε πάλι όταν θα μιλήσουμε για την παράγουσα σύνθετων συναρτήσεων.
Προς το παρόν συνεχίζουμε με πολλές ασκήσεις πάνω στην παράγωγο συνάρτησης και τους κανόνες πα-
ραγώγισης. Το πλήθος των ασκήσεων που ακολουθούν είναι υπερβολικό, οπότε δεν χρειάζεται να τις λύσετε
όλες. Καλό είναι πάντως να λύνετε τόσα παραδείγματα από κάθε άσκηση, όσα χρειάζεστε για να αντιληφθείτε
την εκάστοτε περίπτωση και να παραγωγίζετε ανάλογες συναρτήσεις με άνεση.
86
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τις συναρτήσεις των παραγώγων:

(i) f (x) = x3 (iii) f (x) = x100 (v) f (x) = xe (vii) f (x) = 73
√
(ii) f (x) = x5 (iv) f (x) = x 2 (vi) f (x) = xπ (viii) f (x) = 92
Απάντηση

1 1 1 1 1
(i) f (x) = (iii) f (x) = 7 (v) f (x) = 1000 (vii) f (x) = e (ix) f (x) =
x x x x 5
1 1 1 1 1
(ii) f (x) = 4 (iv) f (x) = 20 (vi) f (x) = √ (viii) f (x) = π (x) f (x) = 5
x x x 5 x 3
Απάντηση

√ √ √ √ √
5
(i) f (x) = x (ii) f (x) = 3 x (iii) f (x) = 7 x (iv) f (x) = 8 (v) f (x) = 9
Απάντηση

√ √
5 √ √
(i) f (x) = x3 (iii) f (x) = x8 (v) f (x) = xe (vii) f (x) = 112
√3
√
11 √ √
5
(ii) f (x) = x5 (iv) f (x) = x17 (vi) f (x) = 3 xπ (viii) f (x) = e6
Απάντηση

√3
√
5
√
8 √
4
(i) f (x) = x2 (ii) f (x) = x3 (iii) f (x) = x5 (iv) f (x) = πe
Απάντηση

1 1 1 1
(i) f (x) = √ (ii) f (x) = √
3
(iii) f (x) = √
4
(iv) f (x) = √
5
x x x 2
Απάντηση

1 1 1 1
(i) f (x) = √ (ii) f (x) = √
3
(iii) f (x) = √
4
(iv) f (x) = √
5
x3 x2 x5 x11
Απάντηση

(i) f (x) = x5 + x3 1 1 1
(ix) f (x) = − 3 (xvii) f (x) = + ln x
x x 5
(ii) f (x) = x + ηµ x
(x) f (x) = xe − ex π
(iii) f (x) = x2 − ηµ x √ (xviii) f (x) = x3 − συν
(xi)
3
f (x) = ex + x2 12
√
(iv) f (x) = x + συν x √ √ (xix) f (x) = x2 − ln 2
(xii) f (x) = 5 x + x √
(v) f (x) = ln x − συν x 1 (xx) f (x) = x3 + 7
(xiii) f (x) = ηµ x + √
(vi) f (x) = x7 + ex 3
x4 1
(xxi) f (x) = − ln 5
1 √ (xiv) f (x) = συν x − ηµ x x
(vii) f (x) = + x
x (xv) f (x) = 7 + ex (xxii) f (x) = e3 − xe
1
(viii) f (x) = 2 − ln x (xvi) f (x) = e3 + ηµ x (xxiii) f (x) = e5 − ln 4
x
Απάντηση
87
√
(i) f (x) = 3ex (xii) f (x) = −3 ln x 2 x3
(xxii) f (x) = − (xxxi) f (x) =
ex ln x 3x 3
(ii) f (x) = (xiii) f (x) = 3 √
5 2 (xxiii) f (x) = − 4 3
(xxxii) f (x) = 4 x5
4ex 5 ln x x √
(iii) f (x) = (xiv) f (x) = − 3 5
x8
3 3 (xxiv) f (x) = 4 (xxxiii) f (x) = −
(iv) f (x) = 5 ηµ x (xv) f (x) = 4x3 2x 4
2 5
(v) f (x) = − ηµ x x3 (xxv) f (x) = − 7 (xxxiv) f (x) = √
(xvi) f (x) = x x
ηµ x 3
(vi) f (x) = − 3 7
2 5x (xxvi) f (x) = 7 1
(xvii) f (x) = 3x (xxxv) f (x) = √
3 ηµ x 2 √ 43x
(vii) f (x) = (xxvii) f (x) = 2 x
4 (xviii) f (x) = −2x5 √ 3
(viii) f (x) = 7 συν x x5 x (xxxvi) f (x) = √
(xix) f (x) = (xxviii) f (x) = 24x
(ix) f (x) = −5 συν x 3
10 √
συν x 3x5 5 x (xxxvii) f (x) = − √1
(x) f (x) = (xx) f (x) = (xxix) f (x) = − 3 x3
3 2 2
√3 3
5 συν x 5 x (xxxviii) f (x) = √
(xi) f (x) = − (xxi) f (x) = (xxx) f (x) = 3
4 x 4 5 x5
Απάντηση

√
(i) f (x) = 3x5 + 5x3 5 ln x 3
(xiv) f (x) = 5ex + 2 x2
(viii) f (x) = − 4 συν x
x5 x3 3 √ √
(ii) f (x) = + (xv) f (x) = 3 5 x + 4 x
3 2 (ix) f (x) = 3x7 + 2ex
1
2x5 5x3 4 √ (xvi) f (x) = 3 ηµ x + √ 3
(iii) f (x) = + (x) f (x) = + 3 x 4 x4
5 2 x
(xvii) f (x) = 2 συν x − ηµ x
(iv) f (x) = 2x3 − 7x 2
(xi) f (x) = 2 − ln x (xviii) f (x) = 7 + 3ex
(v) f (x) = 4x + 2 ηµ x x
ηµ x 2 1 (xix) f (x) = 5e3 + 2 ηµ x
(vi) f (x) = 3x2 − (xii) f (x) = − 3
2 3x 4x
√ 1 ln x
(vii) f (x) = 2 x + 3 συν x (xiii) f (x) = 2xe − 3ex (xx) f (x) = +
Απάντηση
5 5

(i) f (x) = x2 − 5x + 4 2 7
(vii) f (x) = 5x8 + 7x3 − 3 + − 3
x x
(ii) f (x) = 3x2 − 2x − 5 x5 3x 3 7x 2 2x 5 3 4
(viii) f (x) = + − + − + −
(iii) f (x) = 3x4 + 2x3 − 4x2 + 7x − 6 4 2 3 5 4 2x 3x2
1 1 1 (ix) f (x) = 4x3 − 3ex + 2 ln x
(iv) f (x) = x3 + x2 + x + 1 ++ +
x x2 x3 (x) f (x) = 5 ηµ x − 6 συν x + ex
1 1 1 √
(v) f (x) = 5x3 − 2x2 − + 2 − 3 (xi) f (x) = 3 x + 4 ln x − 5 συν x
x x x
(xii) f (x) = 7x2 + 2ex + 5 ln 5
3 1 4
(vi) f (x) = + 2 − 3 (xiii) f (x) = x5 + x ln 4 − e3 ηµ x
Απάντηση
x 5x 7x

(i) f (x) = x3 · ηµ x (viii) f (x) = ex · συν x (xv) f (x) = 5x2 · συν x
(ii) f (x) = x2 · συν x (ix) f (x) = ex · ln x (xvi) f (x) = −3x5 · ex
√
(iii) f (x) = x5 · ex (x) f (x) = x · συν x x4
√ (xvii) f (x) = · ln x
(iv) f (x) = x4 · ln x (xi) f (x) = x3 · ηµ x 4
√
(v) f (x) = ηµ x · συν x (xii) f (x) = x5 · ex
3 2 ηµ x
√ (xviii) f (x) = · συν x
3
(vi) f (x) = ex · ηµ x (xiii) f (x) = x3 · ln x
4
3ex · ηµ x
(vii) f (x) = ηµ x · ln x (xiv) f (x) = 3x3 · ηµ x (xix) f (x) =
5
88
√
5 ηµ x ln x (xxii) f (x) = 5ex · ln x (xxv) f (x) = 3 x5 · ex
3
(xx) f (x) = · √
2 3 (xxiii) f (x) = −7 x · συν x
συν x √ √
(xxi) f (x) = 2e ·
x
(xxiv) f (x) = 2 x3 · ηµ x (xxvi) f (x) = 4 x3 · ln x
4
Απάντηση
3

( )
(i) f (x) = x2 + 2x − 3 · ηµ x (v) f (x) = (x − 2) · ηµ x
( )
(ii) f (x) = 2x3 − x + 1 · συν x (vi) f (x) = (2x + 3) · συν x
( )
(iii) f (x) = x4 − 2x3 + x · ex (vii) f (x) = (3 − 5x) · ex
( )
(iv) f (x) = 3x2 − 2 · ln x (viii) f (x) = (5 − x) · ln x
Απάντηση

( ) ( ) ( )
(i) f (x) = x2 + 2x − 3 · 3x2 + 4x − 1 (iii) f (x) = (x − 3) · x3 − 2x2 + 5x − 2
( ) ( ) ( )
(ii) f (x) = (2x − 4) · x2 + 2x − 7 (iv) f (x) = x2 − x + 4 · 2x3 − 3x2 + x − 1
Απάντηση

( ) ( )
(i) f (x) = x2 + ex · ηµ x (vii) f (x) = x2 + ex · (ln x + ex )
( ) ( )
(ii) f (x) = (5x + ηµ x) · συν x 1 √ 1
(viii) f (x) = x +2 · x− 2
(iii) f (x) = (ln x + ex ) · ηµ x x x
( ) ( 2 )
(iv) f (x) = x2 + ln x · ex (ix) f (x) = 3 2x + 3x + 4 · ηµ x
(v) f (x) = x3 · (ηµ x + συν x) (x) f (x) = 5 (ln x + 2ex ) · ηµ x
( )
(vi) f (x) = x · (ex + ln x) (xi) f (x) = 3 4x2 + 2ex · (5 ln x + 2ex )
Απάντηση

( )
(i) f (x) = x2 + ex · ηµ x + (5x + ηµ x) · συν x
( )
(ii) f (x) = (ln x + ex ) · ηµ x − x2 + ln x · ex
(iii) f (x) = x3 · (ηµ x + συν x) + x · (ex + ln x)
Απάντηση
17. Να αποδείξετε ότι :

1 1
(i) (ϵϕ x)′ = (ii) (σϕ x)′ = −
συν 2 x ηµ2 x
Απάντηση

1 x4 2 ηµ x −3 ln x
(i) f (x) = (viii) f (x) = (xv) f (x) = (xxii) f (x) =
ηµ x ex ex 5 συν x
1 2x5 − συν x (xxiii)
ηµ x
f (x) = √
(ii) f (x) = (ix) f (x) = (xvi) f (x) =
συν x ex x
ln x
1 √ e x 3 συν x
(iii) f (x) = x x (xvii) f (x) = (xxiv) f (x) = √
e (x) f (x) = ηµ x x
ηµ x
1 ηµ x 2 ln x −2ex
(iv) f (x) = (xi) f (x) = 2 (xviii) f (x) = (xxv) f (x) =
ln x x ηµ x ln x
1 3 συν x −3 ηµ x ex
(v) f (x) = 2 (xii) f (x) = (xix) f (x) = (xxvi) f (x) = √
x + 3x 2x3 ln x x
x 3
ex 2 συν x 2 ln x
(vi) f (x) = (xiii) f (x) = (xx) f (x) = (xxvii) f (x) = x
ηµ x 3x ln x e
5x2 ln x 3ex ln x
(vii) f (x) = (xiv) f (x) = (xxi) f (x) = (xxviii) f (x) = √
συν x x3 2 συν x x
Απάντηση
89
2x2 + 3x + 2 x2 − 3x + 1 x2 + 2x − 1
(i) f (x) = (v) f (x) = (ix) f (x) =
ηµ x ln x x2 + 1
x − 2x
3 x−4
(ii) f (x) = (vi) f (x) =
συν x ln x 2x2 + 3x − 2
ex (x) f (x) =
x−2 x2 − 4
(iii) f (x) = (vii) f (x) =
ηµ x x−2
3 − 2x ln x 2x3 − 3x2 + 2x − 7
(iv) f (x) = (viii) f (x) = (xi) f (x) =
συν x x−3 x−1
Απάντηση
20. Για τις παρακάτω συναρτήσεις να λύσετε την εξίσωση f ′ (x) = 0.

( ) ( )
(i) f (x) = ex · x2 + x + 1 (xii) f (x) = ex · 2x2 − x − 1
( ) ( )
(ii) f (x) = ex · x2 + x − 5 (xiii) f (x) = ex · 2x2 − x − 4
( ) ( )
(iii) f (x) = ex · x2 + x − 11 (xiv) f (x) = e x · 2x2 − 5x + 2
( )
(iv) f (x) = ex · x2 + 2x + 2 ( )
( ) (xv) f (x) = ex · 2x2 − 5x + 4
(v) f (x) = ex · x2 + 2x + 1 ( )
( 2 ) (xvi) f (x) = ex · 3x2 − x − 1
(vi) f (x) = e · x + 2x − 7
x
( )
( 2 ) (xvii) f (x) = ex · 3x2 − x + 3
(vii) f (x) = e · x − 2x − 7
x
( )
( ) (xviii) f (x) = ex · 3x2 − 8x
(viii) f (x) = ex · x2 + 3x + 3 ( )
( 2 ) (xix) f (x) = e x · x3 − x2 − 3x − 3
(ix) f (x) = e · x + 3x + 1
x
( ) ( )
(x) f (x) = ex · 2x2 + x + 1 (xx) f (x) = ex · x3 − 4x2 + 7x − 6
( ) ( )
(xi) f (x) = ex · 2x2 + x − 8 (xxi) f (x) = ex · 2x3 − x2 + 3x − 5
Απάντηση
21. Για τις παρακάτω συναρτήσεις να λύσετε την εξίσωση f ′ (x) = 0.

x2 − x − 1 (iii) f (x) =
x+1
(i) f (x) = x2
x−2 + 2x + 10
x2 + x + 4 x2 + x − 1
(ii) f (x) = (iv) f (x) =
x+1 3x − 2
Απάντηση

(i) f (x) = ηµ x2 (iv) f (x) = ηµ x1 (vii) f (x) = ηµ(x2 + ex )
√
(ii) f (x) = ηµ(x2 + 3x − 2) (v) f (x) = ηµ 3x (viii) f (x) = ηµ x
(iii) f (x) = ηµ ex (vi) f (x) = ηµ(−2x) (ix) f (x) = ηµ x+2
x−1
Απάντηση

1
(i) f (x) = συν x3 (iv) f (x) = συν x2
(vii) f (x) = συν(x3 + ex )
√
(ii) f (x) = συν(x2 − x − 2) (v) f (x) = συν 2x (viii) f (x) = συν x
x2 +2x
(iii) f (x) = συν ex (vi) f (x) = συν(−5x) (ix) f (x) = συν x−1
Απάντηση

3 1
(i) f (x) = ex (iv) f (x) = eσυν x (vii) f (x) = e x
2 −3x
√
x
(ii) f (x) = ex (v) f (x) = e3x (viii) f (x) = e
2x−1
(iii) f (x) = eηµ x (vi) f (x) = e−4x (ix) f (x) = e x+2
Απάντηση
90
(i) f (x) = ln x3 (iv) f (x) = ln (συν x) (vii) f (x) = ln x1
√
(ii) f (x) = ln (x2 − 3x) (v) f (x) = ln 3x (viii) f (x) = ln x
(iii) f (x) = ln (ηµ x) (vi) f (x) = ln (−4x) (ix) f (x) = ln 2x−1
x+2
Απάντηση

√ √ √
(i) f (x) = x3 (iv) f (x) = ηµ x −5x
(vii) f (x) =
√ √ √√
(ii) f (x) = x2 − 3x (v) f (x) = συν x (viii) f (x) = x+2
√ √ √
(iii) f (x) = x1 (vi) f (x) = 3x (ix) f (x) = 2x−1
x+2
Απάντηση

(i) f (x) = (x2 + 3x − 1)5 (vi) f (x) = ηµ2 x (xi) f (x) = συν 3 x
(ii) f (x) = (2x − 1)2 (vii) f (x) = συν 2 x
(xii) f (x) = συν 4 x
3
(iii) f (x) = (ex )2 (viii) f (x) = ln x
(xiii) f (x) = ln2 x
(iv) f (x) = ηµ5 x (ix) f (x) = ηµ3 x
(v) f (x) = συν 7 x (x) f (x) = ηµ4 x (xiv) f (x) = ln4 x
Απάντηση

√
(i) f (x) = ηµ(3x − 2) (v) f (x) = 3x − 2 (ix) f (x) = ln(1 − x)
√
(ii) f (x) = συν(2x − 4) (vi) f (x) = ηµ(7 − 2x) (x) f (x) = 2 − x
(iii) f (x) = e5x+6 (vii) f (x) = συν(3 − x) (xi) f (x) = e−x
(iv) f (x) = ln(2x + 3) (viii) f (x) = e4−x (xii) f (x) = ln(−x)
Απάντηση

√
(i) f (x) = ηµ(3x + 5) (ii) f (x) = eηµ 3x (iii) f (x) = eσυν(2x−1)
Απάντηση

2 −2x
(i) f (x) = (x − 2)2 · (x − 3) (vii) f (x) = x2 · ex
(ii) f (x) = (2x + 3)3 · (3x − 2) (viii) f (x) = (x − 4)3 · ex
( )2
(iii) f (x) = x2 − x − 3 · (x + 2)
(ix) f (x) = ηµ 2x · ln x
(iv) f (x) = (x + 3)2 · (x − 1)2
(v) f (x) = x2 · ηµ 2x (x) f (x) = e3x · συν 5x
2
(vi) f (x) = x3 · συν(3x − 1) (xi) f (x) = ex · ηµ2 x
Απάντηση

(i) f (x) =
ηµ 2x (2x − 3)3
x3 (v) f (x) =
x−2
συν(2x − 1)
(ii) f (x) =
e2x (x − 2)2
e −x (vi) f (x) =
(iii) f (x) = 2 x+1
x
e−3x (2x − 3)2
(iv) f (x) = (vii) f (x) =
(x + 1)3 x2 + 1
Απάντηση
32. Να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης f με

√
4
f (x) = ln 2
ηµ3 e(x2 −3x+1)
Απάντηση
91
. ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΕ ΣΗΜΕΙΟ
Έστω f μια συνάρτηση και x0 ένα σημείο του πεδίου ορισμού της. Όπως έχουμε δει στη θεωρία
Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο x0 τότε είναι και συνεχής στο x0 .

.
Άμεση συνέπεια του παραπάνω είναι ότι
Αν η f δεν είναι συνεχής στο x0 τότε δεν είναι παραγωγίσιμη στο x0 .

.
Για να ελέγξουμε την παραγωγισιμότητα μιας συνάρτησης σε ένα σημείο x0 εκατέρωθεν του οποίου αλλάζει ο
τύπος της, χρησιμοποιούμε τον ορισμό της παραγώγου. Ας δούμε μερικά παραδείγματα.

x2 − 3x + 4 , αν x ≤ 1
f (x) =

3x2 − 4x + 2 , αν x > 1
Να μελετήσετε την f ως προς τη συνέχεια και την παραγωγισιμότητά της στο R.
Απάντηση:
Η f στο (−∞, 1) έχει τύπο f (x) = x2 − 3x + 4 και άρα είναι συνεχής και παραγωγίσιμη στο (−∞, 1),
ως πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 2x − 3, για κάθε x ∈ (−∞, 1).
Η f στο (1, +∞) έχει τύπο f (x) = 3x2 − 4x + 2 και άρα είναι συνεχής και παραγωγίσιμη στο (1, +∞),
ως πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 6x − 4, για κάθε x ∈ (1, +∞).
Είναι ( )
lim f (x) = lim x2 − 3x + 4 = 12 − 3 · 1 + 4 = 1 − 3 + 4 = 2
x→1− x→1−
και ( )
lim f (x) = lim 3x2 − 4x + 2 = 3 · 12 − 4 · 1 + 4 = 3 − 4 + 2 = 1
x→1+ x→1+
Άρα
lim f (x) ̸= lim f (x)
x→1− x→1+
επομένως δεν υπάρχει το lim f (x) και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο x0 = 1.
x→1
Άρα δεν είναι και παραγωγίσιμη στο x0 = 1.

x2 − 3x + 4 , αν x ≤ 1
f (x) =

3x2 − 4x + 3 , αν x > 1
(i) Να υπολογίσετε τα f (−3), f (1), f (4).
(ii) Να υπολογίσετε τα f ′ (−3), f ′ (4).
(iii) Να υπολογίσετε τα lim f (x) και lim f (x).
x→1− x→1+
(iv) Είναι η f παραγωγίσιμη στο x0 = 1;
Απάντηση:
(i) Είναι f (−3) = (−3)2 − 3 · (−3) + 4 = 9 + 9 + 4 = 22, f (1) = 12 − 3 · 1 + 4 = 1 − 3 + 4 = 2
και f (4) = 3 · 42 − 4 · 4 + 3 = 48 − 16 + 3 = 35.
(ii) Η f στο (−∞, 1) έχει τύπο f (x) = x2 − 3x + 4 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (−∞, 1), ως
πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 2x − 3, για κάθε x ∈ (−∞, 1). Επομένως είναι f ′ (−3) =
2 · (−3) − 3 = −6 − 3 = −9.
Η f στο (1, +∞) έχει τύπο f (x) = 3x2 − 4x + 3 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (1, +∞), ως
πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 6x − 4, για κάθε x ∈ (1, +∞). Επομένως είναι f ′ (4) =
6 · 4 − 4 = 24 − 4 = 20.
92
(iii) Είναι ( )
lim f (x) = lim x2 − 3x + 4 = 12 − 3 · 1 + 4 = 1 − 3 + 4 = 2
x→1− x→1−
και ( )
lim f (x) = lim 3x2 − 4x + 3 = 3 · 12 − 4 · 1 + 3 = 3 − 4 + 3 = 2
x→1+ x→1+
Άρα
lim f (x) = lim f (x) = f (1)
x→1− x→1+
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο x0 = 1.
(iv) Αν h < 0 τότε 1 + h < 1, οπότε
f (1+h)−f (1) (1+h)2 −3(1+h)+4−2 1+2h+h2 −3−3h+4−2
lim = lim = lim
h→0− h h→0− h h→0− h
h −h
2 h(h − 1)

= lim = lim = lim (h − 1) = 0 − 1 = −1
h→0 − h h→0 −

h h→0−
Αν h > 0 τότε 1 + h > 1, οπότε

f (1+h)−f (1) 3(1+h)2 −4(1+h)+3−2 3(1+2h+h2 )−4−4h+1
lim = lim = lim
h→0+ h h→0+ h h→0+ h
3+6h+3h −4−4h+1
2 2
3h +2h
h(3h+2)
= lim = lim = lim = lim (3h+2) = 0+2 = 2
h→0+ h h→0+ h h→0+ h h→0+
Δηλαδή
f (1 + h) − f (1) f (1 + h) − f (1)
lim ̸= lim
h→0− h h→0 + h
f (1 + h) − f (1)
οπότε δεν υπάρχει το lim και συνεπώς η f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x0 = 1.
h→0 h

x2 − 3x + 4 , αν x ≤ 1
f (x) =

3x2 − 7x + 6 , αν x > 1
Να μελετήσετε την f ως προς τη συνέχεια και την παραγωγισιμότητά της στο R.

Απάντηση:
Η f στο (−∞, 1) έχει τύπο f (x) = x2 − 3x + 4 και άρα είναι συνεχής και παραγωγίσιμη στο (−∞, 1),
ως πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 2x − 3, για κάθε x ∈ (−∞, 1).
Η f στο (1, +∞) έχει τύπο f (x) = 3x2 − 7x + 6 και άρα είναι συνεχής και παραγωγίσιμη στο (1, +∞),
ως πολυωνυμική, με παράγωγο f ′ (x) = 6x − 7, για κάθε x ∈ (1, +∞).
Είναι ( )
lim f (x) = lim x2 − 3x + 4 = 12 − 3 · 1 + 4 = 1 − 3 + 4 = 2
x→1− x→1−
και ( )
lim f (x) = lim 3x2 − 7x + 6 = 3 · 12 − 7 · 1 + 6 = 3 − 7 + 6 = 2
x→1+ x→1+
Άρα
lim f (x) = lim f (x) = f (1)
x→1− x→1+
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο x0 = 1, άρα και σε ολόκληρο το R.
Θα ελέγξουμε αν είναι και παραγωγίσιμη στο x0 = 1.
Αν h < 0 τότε 1 + h < 1, οπότε
f (1+h)−f (1) (1+h)2 −3(1+h)+4−2 1+2h+h2 −3−3h+2
lim = lim = lim
h→0− h h→0− h h→0− h
h −h
2 h(h − 1)

= lim = lim = lim (h − 1) = 0 − 1 = −1
h→0− h h→0−
h h→0−
93
f (1+h)−f (1) 3(1+h)2 −7(1+h)+6−2 3(1+2h+h2 )−7−7h+4
lim = lim = lim
h→0+ h h→0+ h h→0+ h
3+6h+3h −7−7h+4
2 3h −h
2

h(3h−1)
= lim = lim = lim = lim (3h−1) = 0−1 = −1
h→0+ h h→0+ h h→0+
h h→0+
Δηλαδή
f (1 + h) − f (1) f (1 + h) − f (1)
lim = lim = −1
h→0− h h→0 + h
οπότε
f (1 + h) − f (1)
lim = −1
h→0 h
και συνεπώς η f είναι παραγωγίσιμη στο x0 = 1 με f ′ (1) = −1.
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ


3x − 5 , αν x ≤ 2
f (x) =

x2 − x + 4 , αν x > 2

x→2− x→2+
Απάντηση


2x − 4 , αν x ≤ 3
f (x) =
 2
x − 2x − 1 , αν x > 3
(i) Να υπολογίσετε τα f (0), f (3), f (4).

(ii) Να υπολογίσετε τα f ′ (1), f ′ (5).
x→3− x→3+
Απάντηση


7x − 5 , αν x ≤ 2
f (x) =
 2
2x − x + 3 , αν x > 2

x→2− x→2+
Απάντηση


x2 − 6x + β , αν x ≤ 4
f (x) =
 √
8 x−9 , αν x > 4
94
x→4− x→4+
(iv) Να υπολογίσετε το β ώστε η f να είναι συνεχής στο x0 = 4.
(v) Για β = 15 να ελέγξετε αν η f είναι παραγωγίσιμη στο x0 = 4.
Απάντηση


x2 + αx + 5 , αν x ≤ 2
f (x) =

2x2 − x + α2 , αν x > 2

(ii) Να υπολογίσετε τα f ′ (1), f ′ (4).
x→2− x→2+
(iv) Για ποιες τιμές του α είναι η f συνεχής στο x0 = 2;
(v) Για ποια τιμή του α είναι η f παραγωγίσιμη στο x0 = 2;
Απάντηση
95
. ΜΟΝΟΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΟΤΑΤΑ
Μία από τις σημαντικότερες εφαρμογές της παραγώγου είναι ο προσδιορισμός της μονοτονίας και των
τοπικών ακροτάτων μιας συνάρτησης. Σχετικά με αυτό έχουμε δει στη θεωρία τα εξής:
Έστω f : (α, β) → R μία παραγωγίσιμη συνάρτηση.
• Αν f ′ (x) > 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α, β).
• Αν f ′ (x) < 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (α, β).
.
Προσέξτε ότι δεν ισχύει το αντίστροφο της παραπάνω πρότασης. Δηλαδή, αν η f είναι γνησίως αύξουσα,
τότε ισχύει f ′ (x) ≥ 0, για κάθε x ∈ (α, β) (και όχι απαραίτητα f ′ (x) > 0). Ανάλογα, αν η f είναι γνησίως
φθίνουσα, τότε ισχύει f ′ (x) ≤ 0, για κάθε x ∈ (α, β) (και όχι απαραίτητα f ′ (x) < 0). Επίσης ισχύουν τα
παρακάτω:

.
Πιθανές θέσεις τοπικών ακροτάτων της f είναι:
• Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία δεν υπάρχει η παράγωγος της f . Τα σημεία
• Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία υπάρχει η παράγωγος της f και είναι ίση
.
και
Κριτήριο της 1ης παραγώγου

Έστω x0 ένα κρίσιμο σημείο της f .
.
Προσέξτε ότι στο κριτήριο της 1ης παραγώγου η f μπορεί και να μην είναι παραγωγίσιμη στο x0 , αρκεί να
είναι συνεχής σ’ αυτό. Εκτός από τα κρίσιμα σημεία, πιθανές θέσεις τοπικών ακροτάτων είναι και τα άκρα των
διαστημάτων του πεδίου ορισμού της f , εφόσον η f ορίζεται σ’ αυτά.
.
Τέλος, για τη μελέτη των ακροτάτων της f στα στάσιμα σημεία της υπάρχει και το
Κριτήριο της 2ης παραγώγου

Έστω x0 ένα στάσιμο σημείο της f . Αν η f είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο x0 , τότε παρουσιάζει τοπικό
μέγιστο στο x0 αν f ′′ (x0 ) < 0, ενώ παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x0 αν f ′′ (x0 ) > 0.
.
96
Ας εξετάσουμε τώρα μερικά παραδείγματα για να δούμε πώς εφαρμόζονται τα παραπάνω στην πράξη.
f (x) = x2 − 4x + 7
Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση:
Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 2x − 4
Είναι
f ′ (x) = 0 ⇔ 2x − 4 = 0 ⇔ 2x = 4 ⇔ x = 2
και
f ′ (x) > 0 ⇔ 2x − 4 > 0 ⇔ 2x > 4 ⇔ x > 2
Το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρακάτω πίνακα
.
x −∞ 2 +∞
f ′ (x) − 0 +
3
f (x)
τ. ελ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 2] και γνησίως αύξουσα στο [2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = 2 το f (2) = 22 − 4 · 2 + 7 = 4 − 8 + 7 = 3.
f (x) = −2x2 − 6x + 1
Απάντηση:
f ′ (x) = −4x − 6
Είναι
3
f ′ (x) = 0 ⇔ −4x − 6 = 0 ⇔ −4x = 6 ⇔ x = −
2
και
3
f ′ (x) > 0 ⇔ −4x − 6 > 0 ⇔ −4x > 6 ⇔ x < −
2
′
Το πρόσημο της f και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρακάτω πίνακα
.
3
x −∞ − +∞
2
f ′ (x) + 0 −
11
f (x) 2
τ. μεγ.
( ] [ )
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 23 και γνησίως αύξουσα στο − 23 , +∞ .
( ) ( )2 ( )
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = − 23 το f − 32 = −2 · − 32 − 6 · − 32 + 1 = −2 · 94 +
6 · 32 + 1 = − 92 + 18 2 11
2 + 2 = 2 .
97
f (x) = 3x + 5
Απάντηση:
Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = 3, για κάθε x ∈ R.
Είναι f ′ (x) > 0, για κάθε x ∈ R και συνεπώς η f είναι γνησίως αύξουσα στο R. Άρα δεν παρουσιάζει
ακρότατα.
.
x −∞ +∞
f ′ (x) +
f (x)
f (x) = −2x + 7
Απάντηση:
Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = −2, για κάθε x ∈ R.
Είναι f ′ (x) < 0, για κάθε x ∈ R και συνεπώς η f είναι γνησίως φθίνουσα στο R. Άρα δεν παρουσιάζει
ακρότατα.
.
x −∞ +∞
f ′ (x) −
f (x)
f (x) = x3 + x2 − 5x + 7
(i) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.

(ii) Να συγκρίνετε τους αριθμούς f (2013) και f (2014).
(iii) Να συγκρίνετε τους αριθμούς f (−2013) και f (−2014).
( 1 ) ( 1 )
(iv) Να συγκρίνετε τους αριθμούς f 2013 και f 2014 .
Απάντηση:
(i) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 + 2x − 5
Για το τριώνυμο 3x2 + 2x − 5 έχουμε ∆ = 22 − 4 · 3 · (−5) = 4 + 60 = 64, οπότε
√ −2 + 8 6
−2 ± 64 −2 ± 8 . = =1
x1,2 = = = 6 6
2·3 6 −2 − 8 −10 5
= =−
6 6 3
5
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 2x − 5 = 0 ⇔ (3x + 5)(x − 1) = 0 ⇔ x = − ή x=1
3
98
και
5
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 2x − 5 > 0 ⇔ (3x + 5)(x − 1) > 0 ⇔ x < − ή x>1
3
′
.
x −∞ − 35 1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
314
27 −14
f (x)
τ. μεγ. τ. ελ.
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 53 , γνησίως φθίνουσα στο − 35 , 1 και γνησίως
αύξουσα στο [1, +∞).
( ) ( )3 ( )2 ( )
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 53 το f − 53 = − 53 + − 53 − 5 − 53 + 7 = − 125 27 +
25
9 + 25
3 + 7 = − 125
27 + 75
27 + 175
27 + 189
27 = 314
27 και τοπικό ελάχιστο στο x 2 = 1 το f (1) =
13 + 12 − 5 · 1 + 7 = 1 + 1 − 5 + 7 = 4.
(ii) Είναι 2013, 2014 ∈ [1, +∞), οπότε αφού η f είναι γνησίως αύξουσα στο [1, +∞), θα είναι
2013 < 2014 ⇒ f (2013) < f (2014)

( ] ( ]
(iii) Είναι −2013, −2014 ∈ −∞, − 35 , οπότε αφού η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 53 , θα είναι
−2014 < −2013 ⇒ f (−2014) < f (−2013)

[ ] [ ]
(iv) Είναι 1 1
2013 , 2014 ∈ − 53 , 1 , οπότε αφού η f είναι γνησίως φθίνουσα στο − 35 , 1 , θα είναι
( ) ( )
1 1 1 1
< ⇒f >f
2014 2013 2014 2013
f (x) = x4 − 14x2 + 24x
Απάντηση:
( )
f ′ (x) = 4x3 − 28x + 24 = 4 x3 − 7x + 6
Από το σχήμα Ηorner παίρνουμε
1 0 -7 6 ρ=1
1 1 -6
1 1 -6 0
( )
οπότε f ′ (x) = 4(x − 1) x2 + x − 6 . Για το τριώνυμο x2 + x − 6 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 1 · (−6) =
1 + 24 = 25, οπότε
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
( )
Άρα f ′ (x) = 4(x − 1) x2 + x − 6 = 4(x − 1)(x − 2)(x + 3).
f ′ (x) = 0 ⇔ 4(x + 3)(x − 1)(x − 2) = 0 ⇔ x = −3 ή x = 1 ή x=2
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1)(x − 2)(x + 3) έχουμε
99
.
x −∞ −3 1 2 +∞
x+3 − 0 + + +
x−1 − − 0 + +
x−2 − − − 0 +
(x−1)(x−2)(x+3) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ 4(x − 1)(x − 2)(x + 3) > 0 ⇔ (x − 1)(x − 2)(x + 3) > 0 ⇔ −3 < x < 1 ή x > 2
.
x −∞ −3 1 2 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
−117 11 8
f (x)
τ. ελ. τ. μεγ. τ. ελ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −3], γνησίως αύξουσα στο [−3, 1], γνησίως φθίνουσα στο
[1, 2] και γνησίως αύξουσα στο [2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −3 το f (−3) = (−3)4 −14·(−3)2 +24·(−3) = 81−14·9−72 =
81 − 126 − 72 = −117, τοπικό μέγιστο στο x2 = 1 το f (1) = 14 − 14 · 12 + 24 · 1 = 1 − 14 + 24 = 11
και τοπικό ελάχιστο στο x3 = 2 το f (2) = 24 − 14 · 22 + 24 · 2 = 16 − 14 · 4 + 48 = 16 − 56 + 48 = 8.
x
f (x) =
x2 + 1
(1) (1)
Απάντηση:
x2 + 1 − x · 2x 1 − x2
f ′ (x) = =
(x2 + 1)2 (x2 + 1)2
1 − x2
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ 1 − x2 = 0 ⇔ (1 + x)(1 − x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = 1
(x2 + 1)2
( )2
Παρατηρούμε ότι x2 + 1 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το
πρόσημο της παράστασης 1 − x2 = (1 − x)(1 + x). Είναι
.
x −∞ −1 1 +∞
1−x + + 0 −
1+x − 0 + +
1 − x2 − 0 + 0 −
100
Δηλαδή
1 − x2
f ′ (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ 1 − x2 > 0 ⇔ (1 + x)(1 − x) > 0 ⇔ −1 < x < 1
(x2 + 1)2
.
x −∞ −1 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
1
− 21 2
f (x)
τ. ελ. τ. μεγ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −1], γνησίως αύξουσα στο [−1, 1] και γνησίως φθί-
νουσα στο [1, +∞).
−1
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −1 το f (−1) = (−1) 2 +1 = − 2 και τοπικό μέγιστο στο
1
1
x2 = 1 το f (1) = 12 +1
= 12 .
(ii) Είναι 13, 14 ∈ [1, +∞), οπότε αφού η f είναι γνησίως φθίνουσα στο [1, +∞), θα είναι
13 < 14 ⇒ f (13) > f (14)
(iii) Είναι −13, −14 ∈ (−∞, 1], οπότε αφού η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 1], θα είναι
−14 < −13 ⇒ f (−14) > f (−13)
(iv) Είναι 1 1
13 , 14 ∈ [−1, 1], οπότε αφού η f είναι γνησίως αύξουσα στο [−1, 1], θα είναι
( ) ( )
1 1 1 1
< ⇒f <f
14 13 14 13
8. Έστω η συνάρτηση f : R → R με ( )
f (x) = ex · x2 − 2x − 7
Απάντηση:
( ) ( )
f ′ (x) = ex · x2 − 2x − 7 + ex · (2x − 2) = ex · x2 − 9 = ex · (x − 3) · (x + 3)
ex ̸=0
f ′ (x) = 0 ⇔ ex · (x − 3) · (x + 3) = 0 ⇔ (x − 3) (x + 3) = 0 ⇔ x = −3 ή x = 3
Παρατηρούμε ότι ex > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της
παράστασης (x − 3)(x + 3). Είναι
.
x −∞ −3 3 +∞
x+3 − 0 + +
x−3 − − 0 +
(x − 3)(x + 3) + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ ex (x − 3) (x + 3) > 0 ⇔ (x − 3) (x + 3) > 0 ⇔ x < −3 ή x>3
101
.
x −∞ −3 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
8
e3 −4e3
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −3], γνησίως φθίνουσα στο [−3, 3] και γνησίως αύξουσα
στο [3, +∞). ( )
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −3 το f (−3)( = e−3 · (−3)2) − 2(−3) − 7 = e−3 ·(9 + 6 − 7) =
8
e3
και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = e3 · 32 − 2 · 3 − 7 = e3 · (9 − 6 − 7) = −4e3 .
x2 − x + 1
f (x) =
ex
Απάντηση:
( ) ( )
′ (2x − 1)ex − x2 − x + 1 ex ex 2x − 1 − x2 + x − 1 −x2 + 3x − 2
f (x) = = =
(ex )2 (ex )2 ex
Για το τριώνυμο −x2 + 3x − 2 έχουμε ∆ = 32 − 4 · (−1) · (−2) = 9 − 8 = 1, οπότε
√ −3 + 1 −2
= =1
−3 ± 1 −3 ± 1 . −2 −2
x1,2 = = =
2 · (−1) −2 −3 − 1 −4
= =2
−2 −2
−x2 + 3x − 2
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 + 3x − 2 = 0 ⇔ x = 1 ή x=2
ex
παράστασης −x2 + 3x − 2. Είναι
.
x −∞ 1 2 +∞
−x2 + 3x − 2 − 0 + 0 −
Δηλαδή
−x2 + 3x − 2 ex >0
f ′ (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ −x2 + 3x − 2 > 0 ⇔ 1 < x < 2
ex
.
x −∞ 1 2 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
1 3
f (x) e e2
102
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 1], γνησίως αύξουσα στο [1, 2] και γνησίως φθίνουσα στο
[2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = 1 το f (1) = 1 −1+1
2
e1
= 1e και τοπικό μέγιστο στο x2 = 2 το
f (2) = 2 −2+1
2
e2
= e32 .
f (x) = x3 − 6x2 + 12x + 1
Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο R.

Απάντηση:
( )
f ′ (x) = 3x2 − 12x + 12 = 3 x2 − 4x + 4 = 3(x − 2)2
Άρα f ′ (x) = 0 ⇔ 3(x − 2)2 = 0 ⇔ x = 2 και f ′ (x) > 0 ⇔ x ̸= 2

(*Εναλλακτικά, δείτε ότι ∆ = 0.) Έτσι το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρα-
κάτω πίνακα
.
x −∞ 2 +∞
f ′ (x) + 0 +
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο R.

f (x) = x4 − 6x2 + 8x + 25

(ii) Να συγκρίνετε τους αριθμούς f (e) και f (π).
(iii) Να δείξετε ότι για κάθε x ∈ R ισχύει f (x) ≥ 1.
Απάντηση:
( )
f ′ (x) = 4x3 − 12x + 8 = 4 x3 − 3x + 2

1 0 -3 2 ρ=1
1 1 -2
1 1 -2 0
( )
οπότε f ′ (x) = 4(x − 1) x2 + x − 2 . Για το τριώνυμο x2 + x − 2 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 1 · (−2) =
1 + 8 = 9, οπότε
√ −1 + 3 2
−1 ± 9 −1 ± 3 . = =1
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
( )
Άρα f ′ (x) = 4(x − 1) x2 + x − 2 = 4(x − 1)(x − 1)(x + 2) = 4(x − 1)2 (x + 2).
f ′ (x) = 0 ⇔ 4(x − 1)2 (x + 2) = 0 ⇔ x = −2 ή x=1
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1)2 (x + 2) έχουμε
103
.
x −∞ −2 1 +∞
(x − 1)2 + + 0 +
x+2 − 0 + +
(x − 1)2 (x + 2) − 0 + 0 +
.
x −∞ −2 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 +
1
f (x)
τ. ελ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −2] και γνησίως αύξουσα στο [−2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −2 το f (−2) = (−2)4 − 6 · (−2)2 + 8 · (−2) + 25
= 16 − 6 · 4 − 16 + 25 = 16 − 24 − 16 + 25 = 1.
(ii) Είναι e, π ∈ [−2, +∞) και η f είναι γνησίως αύξουσα στο [−2, +∞). Άρα
e < π ⇒ f (e) < f (π)
(iii) H f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −2], οπότε για κάθε x ∈ (−∞, −2) είναι
x < −2 ⇒ f (x) > f (−2) ⇒ f (x) > 1
H f είναι γνησίως αύξουσα στο [−2, +∞), οπότε για κάθε x ∈ (−2, +∞) είναι
x > −2 ⇒ f (x) > f (−2) ⇒ f (x) > 1
Άρα για κάθε x ∈ R είναι f (x) ≥ 1.

f (x) = x4 − 6x2 − 8x + 25

Απάντηση:
( )
f ′ (x) = 4x3 − 12x − 8 = 4 x3 − 3x − 2
1 0 -3 -2 ρ = −1
-1 1 2
1 -1 -2 0
( )
οπότε f ′ (x) = 4(x + 1) x2 − x − 2 . Για το τριώνυμο x2 − x − 2 έχουμε ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−2) =
1 + 8 = 9, οπότε
√ 1+3 4
1± 9 1±3 . = =1
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
( )
Άρα f ′ (x) = 4(x + 1) x2 − x − 2 = 4(x + 1)(x + 1)(x − 2) = 4(x + 1)2 (x − 2).
f ′ (x) = 0 ⇔ 4(x + 1)2 (x − 2) = 0 ⇔ x = −1 ή x=2
Για το πρόσημο της παράστασης (x + 1)2 (x − 2) έχουμε
104
.
x −∞ −1 2 +∞
(x + 1)2 + 0 + +
x−2 − − 0 +
(x + 1)2 (x − 2) − 0 − 0 +
.
x −∞ −1 2 +∞
f ′ (x) − 0 − 0 +
1
f (x)
τ. ελ.
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = 2 το f (2) = 24 −6·22 −8·2 +25 = 16− 24−16+25 = 1.

f (x) = (x − 2)2 (x + 4)
Απάντηση:
(Συμφέρει να παραγωγίσουμε την f ως γινόμενο και όχι να αναπτύξουμε ταυτότητες. )
f ′ (x) = 2(x − 2)(x + 4) + (x − 2)2 = (x − 2) [2(x + 4) + (x − 2)]

= (x − 2) (2x + 8 + x − 2) = (x − 2) (3x + 6)
f ′ (x) = 0 ⇔ (x − 2) (3x + 6) = 0 ⇔ x = −2 ή x = 2
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 2) (3x + 6) έχουμε
.
x −∞ −2 2 +∞
3x + 6 − 0 + +
x−2 − − 0 +
(x − 2) (3x + 6) + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x − 2) (3x + 6) > 0 ⇔ x < −2 ή x > 2
.
x −∞ −2 2 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
32 0
f (x)
105
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο [−2, 2] και γνησίως αύξουσα
στο [2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = (−2 − 2)2 (−2 + 4) = 16 · 2 = 32 και τοπικό
ελάχιστο στο x2 = 2 το f (2) = (2 − 2)2 (2 + 4) = 0.
f (x) = (x − 1)2 (x − 5)2
Απάντηση:
f ′ (x) = 2(x − 1)(x − 5)2 + (x − 1)2 · 2(x − 5) = 2(x − 1)(x − 5) [(x − 1) + (x − 5)]
= 2(x − 1)(x − 5) (x − 1 + x − 5) = 2(x − 1)(x − 5) (2x − 6)
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x − 1)(x − 5) (2x − 6) = 0 ⇔ x = 1 ή x=3 ή x=5

Για το πρόσημο της παράστασης 2(x − 1)(x − 5) (2x − 6) έχουμε
.
x −∞ 1 3 5 +∞
x − 1 − 0 + + +
2x − 6 − − 0 + +
x − 5 − − − 0 +
2(x − 1)(x − 5) (2x − 6) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ 2(x − 1)(x − 5) (2x − 6) > 0 ⇔ 1 < x < 3 ή x>5
.
x −∞ 1 3 5 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
0 16 0
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 1], γνησίως αύξουσα στο [1, 3], γνησίως φθίνουσα στο
[3, 5] και γνησίως αύξουσα στο [5, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = 1 το f (1) = (1 − 1)2 (1 − 5)2 = 0, τοπικό μέγιστο στο x2 = 3
το f (3) = (3 − 1)2 (3 − 5)2 = 22 · (−2)2 = 4 · 4 = 16 και τοπικό ελάχιστο στο x3 = 5 το f (5) =
(5 − 1)2 (5 − 5)2 = 0.
f (x) = (x + 2)3 (x − 3)2
Απάντηση:
f ′ (x) = 3(x + 2)2 (x − 3)2 + (x + 2)3 · 2(x − 3) = (x + 2)2 (x − 3) [3(x − 3) + 2(x + 2)]
= (x + 2)2 (x − 3) (3x − 9 + 2x + 4) = (x + 2)2 (x − 3) (5x − 5)
f ′ (x) = 0 ⇔ (x + 2)2 (x − 3) (5x − 5) = 0 ⇔ x = −2 ή x=1 ή x=3

Για το πρόσημο της παράστασης (x + 2)2 (x − 3) (5x − 5) έχουμε
106
.
x −∞ −2 1 3 +∞
(x + 2)2 + 0 + + +
5x − 5 − − 0 + +
x − 3 − − − 0 +
(x + 2)2 (x − 3) (5x − 5) + 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x + 2)2 (x − 3) (5x − 5) > 0 ⇔ x < −2 ή −2<x<1 ή x>3
.
x −∞ −2 1 3 +∞
f ′ (x) + 0 + 0 − 0 +
108 0
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, 1], γνησίως φθίνουσα στο [1, 3] και γνησίως αύξουσα στο
[3, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = 1 το f (1) = (1 + 2)3 (1 − 3)2 = 33 · (−2)2 = 27 · 4 = 108 και
τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = (3 + 2)3 (3 − 3)2 = 0.
107
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (Θεώρημα του Fermat)
.
Συχνά μας ζητείται να προσδιορίσουμε μία παράμετρο στον τύπο της f με βάση το ότι παρουσιάζει τοπικό
ακρότατο σε κάποιο σημείο x0 . Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε το θεώρημα του Fermat, σύμφωνα με το
οποίο θα ισχύει f ′ (x0 ) = 0. Π.χ.
1. Δίνεται η συνάρτηση f : R → R με
f (x) = x3 − 2x2 + αx + 5
όπου α ∈ R. Να προσδιορίσετε το α αν είναι γνωστό ότι η f παρουσιάζει ακρότατο στο σημείο x0 = 2

και για την τιμή του α που θα προσδιορίσετε, να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση:
f ′ (x) = 3x2 − 4x + α
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = 2, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα
είναι
f ′ (2) = 0 ⇔ 3 · 22 − 4 · 2 + α = 0 ⇔ 12 − 8 + α = 0 ⇔ 4 + α = 0 ⇔ α = −4
Άρα η f έχει τύπο
f (x) = x3 − 2x2 − 4x + 5
και συνεπώς
f ′ (x) = 3x2 − 4x − 4
Για το τριώνυμο 3x2 − 4x − 4 έχουμε ∆ = (−4)2 − 4 · 3 · (−4) = 16 + 48 = 64, οπότε
√ 4+8 12
4 ± 64 4±8 . = =2
x1,2 = = = 6 6
2·3 6 4−8 −4 2
= =−
6 6 3
2
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 − 4x − 4 = 0 ⇔ (3x + 2)(x − 2) = 0 ⇔ x = − ή x=2
3
και
2
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 − 4x − 4 > 0 ⇔ (3x + 2)(x − 2) > 0 ⇔ x < − ή x>2
3
.
x −∞ − 32 2 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
31
27 −3
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 23 , γνησίως φθίνουσα στο − 23 , 2 και γνησίως αύξουσα
στο [2, +∞).
( ) ( )3 ( )2 ( )
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 23 το f − 23 = − 23 − 2 − 23 − 4 − 32 + 5 = − 27 8
−
2 9 + 3 + 5 = − 27 − 9 − 3 − 5 = − 27 − 27 − 27 + 27 = 27 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 2 το
4 8 8 8 8 8 24 72 135 31
f (2) = 23 − 2 · 22 − 4 · 2 + 5 = 8 − 8 − 8 + 5 = −3.
108
2. Δίνεται η συνάρτηση f : (0, +∞) → R με
f (x) = ln x + x2 + αx + β
όπου α, β ∈ R.
(i) Αν η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό ελάχιστο το 5, να υπολογίσετε τα α και β.

(ii) Για α = −3 και β = 7 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση:
1 2x2 + αx + 1
f ′ (x) = + 2x + α =
x x
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = 1, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat,
θα είναι
2 · 12 + α · 1 + 1
f ′ (1) = 0 ⇔ = 0 ⇔ 2 + α + 1 = 0 ⇔ α = −3
x
f (x) = ln x + x2 − 3x + β
Το τοπικό μέγιστο της f στο x0 = 1 είναι το 5, δηλαδή f (1) = 5. Έτσι
f (1) = ln 1 + 12 − 3 · 1 + β = 5 ⇔ 0 + 1 − 3 + β = 5 ⇔ β = 7

f (x) = ln x + x2 − 3x + 7
2x2 − 3x + 1
(ii) Για α = −3 και β = 7 είναι f (x) = ln x + x2 − 3x + 7 και f ′ (x) = .
x
Για το τριώνυμο 2x − 3x + 1 έχουμε ∆ = (−3) − 4 · 2 · 1 = 9 − 8 = 1, οπότε
2 2
√ 3+1 4
3± 1 3±1 . = =1
x1,2 = = = 4 4
2·2 4 3−1 2 1
= =
4 4 2
2x2 − 3x + 1 1
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ 2x2 −3x+1 = 0 ⇔ (2x−1)(x−1) = 0 ⇔ x = ή x=1
x 2
και
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 2x2 − 3x + 1 > 0 ⇔ (2x − 1)(x − 1) > 0 ⇔ 0 < x < ή x>1
2
.
x 1
0 2 1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
23
4 − ln 2 5
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο 0, 12 , γνησίως φθίνουσα στο 12 , 1 και γνησίως αύξουσα
στο [1, +∞).
( ) ( )2
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = 12 το f 21 = ln 12 + 21 −3· 12 +7 = − ln 2+ 41 − 32 +7 = 23
4 −
ln 2 και (το γνωστό) τοπικό ελάχιστο στο x1 = 1 το f (1) = ln 1+12 −3·1+7 = 0+1−3+7 = 5.
109
f (x) = x3 + αx2 + βx + 1
(i) Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = −2 και η γραφική της παράσταση τέμνει τον
άξονα x′ x στο σημείο με x = 1, να υπολογίσετε τα α και β.
(ii) Για α = 2 και β = −4 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση:
f ′ (x) = 3x2 + 2αx + β
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = −2, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat,
θα είναι
f ′ (−2) = 0 ⇔ 3(−2)2 + 2α · (−2) + β = 0 ⇔ 12 − 4α + β = 0 ⇔ 4α − β = 12 (1)
H γραφική παράσταση της f τέμνει τον άξονα x′ x στο σημείο με x = 1, οπότε
f (1) = 0 ⇔ 13 + α · 12 + β · 1 + 1 = 0 ⇔ 1 + α + β + 1 = 0 ⇔ α + β = −2 (2)

{
4α − β = 12
α + β = −2
{
4α − β = 12
+ α + β = −2
5α − 0β = 10
οπότε α = 2 και 2 + β = −2 ⇔ β = −4. Άρα η f έχει τύπο
f (x) = x3 + 2x2 − 4x + 1
(ii) Για α = 2 και β = 4 είναι f (x) = x3 + 2x2 − 4x + 1 και f ′ (x) = 3x2 + 4x − 4.

√ −4 + 8 4 2
−4 ± 64 −4 ± 8 . = =
x1,2 = = = 6 6 3
2·3 6 −4 − 8 −12
= = −2
6 6
2
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 4x − 4 = 0 ⇔ (3x − 2)(x + 2) = 0 ⇔ x = ή x = −2
3
και
2
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 4x − 4 > 0 ⇔ (3x − 2)(x + 2) > 0 ⇔ x < −2 ή x>
3
.
x −∞ −2 2
3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
9 − 13
f (x) 27
110
[ ]
Δηλαδή η f είναι
[ 2 γνησίως
) αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο −2, 23 και γνησίως
αύξουσα στο 3 , +∞ .
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = (−2)3 + 2 · (−2)2 − 4 · (−2) + 1 =
( ) ( )3 ( )2
−8 + 8 + 8 + 1 = 9 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 32 το f 23 = 23 + 2 · 23 − 4 · 23 + 1 =
27 + 2 · 9 − 3 + 1 = 27 + 27 − 27 + 27 = − 27 .
8 4 8 8 24 72 27 13
( )
f (x) = ex x2 + αx + β
(i) Αν η f παρουσιάζει τοπικά ακρότατα στα σημείο x1 = −2 και x2 = −1, να υπολογίσετε τα α και
β.
(ii) Για α = 1 και β = 1 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση:

( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex x2 + αx + β +ex (2x+α) = ex x2 + αx + β + 2x + α = ex x2 + αx + 2x + β + α
Αφού η f παρουσιάζει τοπικά ακρότατα στα σημείο x1 = −2 και x2 = −1, σύμφωνα με το Θεώρημα
του Fermat, θα είναι
( )
f ′ (−2) = 0 ⇔ e−2 (−2)2 + α · (−2) + 2 · (−2) + β + α = 0
⇔ 4 − 2α − 4 + β + α = 0 ⇔ −α + β = 0 (1)
και
( )
f ′ (−1) = 0 ⇔ e−1 (−1)2 + α · (−1) + 2 · (−1) + β + α = 0
⇔1−α−2+β+α=0⇔β =1 (2)
Από τις (1) και (2) έχουμε β = 1 και −α + 1 = 0 ⇔ α = 1. Άρα η f έχει τύπο
( )
f (x) = ex x2 + x + 1
( ) ( )
(ii) Για(α = 1 και β) = 1 είναι f (x) = ex x2 + x + 1 και f ′ (x) = ex x2 + x + 2x + 1 + 1 =
ex x2 + 3x + 2 .
Για το τριώνυμο x2 + 3x + 2 έχουμε ∆ = 32 − 4 · 1 · 2 = 9 − 8 = 1, οπότε
√ −3 + 1 −2
−3 ± 1 −3 ± 1 . = = −1
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −3 − 1 −4
= = −2
2 2
( )
f ′ (x) = 0 ⇔ ex x2 + 3x + 2 = 0 ⇔ x2 + 3x + 2 = 0 ⇔ x = −2 ή x = −1
παράστασης x2 + 3x + 2 το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −2 −1 +∞
x2 + 3x + 2 + 0 − 0 +
Δηλαδή
( )
f ′ (x) > 0 ⇔ ex x2 + 3x + 2 > 0 ⇔ x2 + 3x + 2 > 0 ⇔ x < −2 ή x > −1
111
.
x −∞ −2 −1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
3
e2 − 2e
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο [−2, −1] και γνησίως
αύξουσα στο [−1, +∞). ( )
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) =
( e−2 (−2)2 + (−2)
) + 1 = e−2 (4 − 2 + 1) =
3
e2
και τοπικό ελάχιστο στο x2 = −1 το f (1) = e−1 (−1)2 + (−1) + 1 = e−1 (1 − 1 + 1) = 1e .
112
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΣ 2ης ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ
.
f (x) = x ln x − x2 + x + 4
Να δείξετε ότι η f παρουσιάζει ακρότατο στο σημείο x0 = 1 και να προσδιορίσετε το είδος και την τιμή
αυτού του ακροτάτου.
Απάντηση:
Η f είναι παραγωγίσιμη στο (0, +∞) με παράγωγο
1
f ′ (x) = 1 · ln x + x · − 2x + 1 = ln x + 1 − 2x + 1 = ln x − 2x + 2
x
Παρατηρούμε ότι f ′ (1) = ln 1 − 2 · 1 + 2 = 0 − 2 + 2 = 0.
Η f είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο (0, +∞) με δεύτερη παράγωγο
1
f ′′ (x) = −2
x
Είναι
1
f ′′ (1) =− 2 = 1 − 2 = −1 < 0
1
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό μέγιστο,
το f (1) = 1 · ln 1 − 12 + 1 + 4 = 1 · 0 − 1 + 1 + 4 = 4.
f (x) = 4x5 − 5x4 + x3 − 2x2 + x + 2
Να δείξετε ότι η f παρουσιάζει ακρότατο στο σημείο x0 = 1 και να προσδιορίσετε το είδος και την τιμή
αυτού του ακροτάτου.
Απάντηση:
f ′ (x) = 20x4 − 20x3 + 3x2 − 4x + 1
Παρατηρούμε ότι f ′ (1) = 20 · 14 − 20 · 13 + 3 · 12 − 4 · 1 + 1 = 20 · 1 − 20 · 1 + 3 · 1 − 4 · 1 + 1 =

20 − 20 + 3 − 4 + 1 = 0.
Η f είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο R με δεύτερη παράγωγο
f ′′ (x) = 80x3 − 60x2 + 6x
Είναι
f ′′ (1) = 80 · 13 − 60 · 12 + 6 · 1 = 80 · 1 − 60 · 1 + 6 · 1 = 80 − 60 + 6 = 26 > 0
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό ελάχιστο,
το f (1) = 4 · 15 − 5 · 14 + 13 − 2 · 12 + 1 + 2 = 4 − 5 + 1 − 2 + 1 + 2 = 1.
113
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
38. Να μελετήσετε τις παρακάτω συναρτήσεις ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
(i) f (x) = 3x + 5 (v) f (x) = −x2 − 4x + 1

(ii) f (x) = −2x + 3 (vi) f (x) = 2x2 + 8x − 3
3x − 2
(iii) f (x) = (vii) f (x) = −3x2 + 5x + 1
4x + 5
(iv) f (x) = x2 − 6x + 2 (viii) f (x) = x3 + 9x + 4
Απάντηση
(i) f (x) = x3 − x2 − x + 4 (iv) f (x) = −x3 + 2x2 + 7x − 3

(ii) f (x) = −x3 + x2 + 8x − 2 (v) f (x) = x3 − 4x2 − 3x + 1
(iii) f (x) = x3 + 2x2 − 4x + 1 (vi) f (x) = x3 + 5x2 + 3x − 5
Απάντηση
x3 x2 x3
(i) f (x) = − − 6x + 1 (iii) f (x) = − 4x
3 2 3
x3 x3
(ii) f (x) = − − x2 + 3x − 5 (iv) f (x) = + 2x2 + 5x − 6
3 3
Απάντηση

f (x) = x3 + x2 − 8x + 7

( 1 ) ( 1 )
Απάντηση
(i) f (x) = x4 + 2x3 − 3x2 − 4x − 4 (iv) f (x) = x4 + 2x3 − 12x2 + 14x + 10

(ii) f (x) = x4 + 2x3 − 2x2 − 6x − 5 (v) f (x) = x4 + 2x3 − 2x − 1
(iii) f (x) = x4 − 2x3 − 3x2 + 4x + 2 (vi) f (x) = x4 − 2x3 + 5x2 − 28x + 30
Απάντηση
x4 2x3 5x2
(i) f (x) = − − + 6x + 1
4 3 2
x4 x3 x2
(ii) f (x) = − − +x
4 3 2
x4
(iii) f (x) = − x3 − x2 − 8x + 50
Απάντηση 4
114
4 − 3x x+1
(i) f (x) = (ii) f (x) =
x2 + 1 x2 +x+4
Απάντηση

( ) ( )
(i) f (x) = ex · x2 + x + 1 (iv) f (x) = ex · x3 − x2 − 3x − 3
( ) ( )
(ii) f (x) = ex · x2 + 2x + 2 (v) f (x) = ex · x3 − 4x2 + 7x − 6
( ) ( )
(iii) f (x) = ex · 2x2 − x − 4 (vi) f (x) = ex · 2x3 − x2 + 3x − 5
Απάντηση
x2 + x − 5 −x2 − x + 1
(i) f (x) = (v) f (x) =
ex ex
2
x +x+1
(ii) f (x) =
ex x2 + 1
ex (vi) f (x) =
(iii) f (x) = 2 ex
x +x+1
x2 + 2x − 7 ex
(iv) f (x) = (vii) f (x) =
ex x2 + 1
Απάντηση
(i) f (x) = (x + 1)2 (x − 5)

(ii) f (x) = (x + 1)2 (x − 3)2
(iii) f (x) = (x + 4)3 (x − 1)2
Απάντηση
f (x) = x3 + αx2 − 5x − 33
όπου α ∈ R. Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = −5, να δείξετε ότι α = 7 και να
προσδιορίσετε το είδος και την τιμή του παραπάνω ακροτάτου.
Απάντηση
f (x) = ln x + αx2 + βx + 5
(i) Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = 1 το f (1) = 7, να δείξετε ότι α = 3 και
β = −7.
(ii) Για α = 3 και β = −7 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση
x3
f (x) = + αx2 + βx + 5
3
(i) Αν η f παρουσιάζει τοπικά ακρότατα στα σημεία x1 = 1 και x2 = 3, να υπολογίσετε τα α και β.

(ii) Για α = −2 και β = 3 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση
115
f (x) = (x − 1)3 (x − α)2
όπου α ∈ R με α ̸= 4.
(i) Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = 4, να υπολογίσετε το α.

(ii) Για α = 6 να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Απάντηση
52. Να δείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις παρουσιάζουν ακρότατο στο αντίστοιχο σημείο x0 και να προσ-
διορίσετε το είδος και την τιμή αυτού του ακροτάτου.
(i) f (x) = ex + x2 − x + 3 στο σημείο x0 = 0.

x5 x4 2x3 7x2
(ii) f (x) = − + − + 5x στο σημείο x0 = 1.
5 4 3 2
(iii) f (x) = x ηµ x + συν x − x2 + 3πx στο σημείο x0 = π.
(iv) f (x) = x ln x − 2x ln x −
2
x3 + x2 + 3x στο σημείο x0 = 1.
(v) f (x) = (2x − 1)e2x−4 − x3 + 2x2 − 4x στο σημείο x0 = 2.
Απάντηση
f (x) = x ln x + ex−1 + x2 + αx
όπου α ∈ R.
Αν η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό ακρότατο, να δείξετε ότι α = −4 και στη συνέχεια να
προσδιορίσετε το είδος και την τιμή αυτού του ακροτάτου.
Απάντηση
116
ΠΑΡΑΓΟΥΣΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
.
Τι ονομάζουμε παράγουσα συνάρτηση μιας συνάρτησης f ;

.
Έστω συνάρτηση f : ∆ → R, όπου ∆ διάστημα του R. Αν υπάρχει παραγωγίσιμη συνάρτηση F : ∆ →
R, τέτοια ώστε:
F ′ (x) = f (x), για κάθε x ∈ ∆
τότε η F λέγεται παράγουσα συνάρτηση της f στο διάστημα ∆.
.
Δίνεται η συνάρτηση f : ∆ → R, με ∆ διάστημα του R και F μια παράγουσα της f . Τότε οποιαδήποτε
άλλη παράγουσα της f είναι της μορφής F + c, όπου c σταθερά.
.
Πίνακας Παραγουσών Βασικών Συναρτήσεων
Συνάρτηση f Παράγουσα F
0 c
1 x+c
xα+1
xα , α ̸= −1, x > 0
α+1
1
ln x + c
x
ex ex + c
συν x ηµ x + c
ηµ x − συν x + c
1 π
2
, x ̸= κπ + , κ ∈ Z ϵϕ x + c
συν x 2
1
, x ̸= κπ, κ ∈ Z − σϕ x + c
ηµ2 x
117
Πίνακας Παραγουσών Σύνθετων Συναρτήσεων
g ′ (x) 1
, g(x) ̸= 0 − +c
g 2 (x) g(x)
g ′ (x) √
√ , g(x) > 0 2 g(x) + c
g(x)
g ′ (x) ( )
, g(x) > 0 ln g(x) + c
g(x)
( )α+1
g(x)
g α (x)·g ′ (x), α ∈ R, α ̸= −1, g(x) > 0 +c
α+1
eg(x) ·g ′ (x) eg(x) + c
118
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ
.
Αν έχουμε μια συνεχή και θετική συνάρτηση f : [α, β] → R με παράγουσα F , η διαφορά F (β)−F (α)
παραμένει σταθερή και εκφράζει το εμβαδόν που περικλείεται από τη γραφική παράσταση Cf , τον άξονα
x′ x και τις ευθείες x = α και x = β.
.
Τι ονομάζουμε ορισμένο ολοκλήρωμα μιας συνεχούς συνάρτησης f από το α έως το β;

.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : [α, β] → R, με παράγουσα συνάρτηση F . Τη σταθερή διαφορά F (β) −
F (α) ονομάζουμε ορισμένο ολοκλήρωμα της συνάρτησης f από το α έως το β και το συμβολίζουμε με:
∫ β
f (x) dx
α
.
∫ β
f (x) dx = [F (x)]βα = F (β) − F (α)
α
.
Αν μια συνάρτηση είναι συνεχής στο [α, β] τότε είναι ολοκληρώσιμη στο [α, β].
.
Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β]. Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες για το ορισμένο ολοκλήρωμα:
∫ β
(i) c dx = c(β − α), όπου c σταθερά.
α
∫ β ∫ γ ∫ β
(ii) f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx, όπου α < γ < β
α α γ
∫ α
(iii) f (x) dx = 0
α
∫ β ∫ α
(iv) f (x) dx = − f (x) dx
α β
∫ β ∫ β ∫ β
(v) [λf (x) + µg(x)] dx = λ f (x) dx + µ g(x) dx, λ, µ ∈ R.
α α α
Άμεσα πορίσματα της (iii) είναι ότι:
∫ β ∫ β
λf (x) dx = λ f (x) dx και
α α
∫ β ∫ β ∫ β
[f (x) + g(x)] dx = f (x) dx + g(x) dx
α α α
∫ β
(vi) Αν f (x) ≥ 0, για κάθε x ∈ [α, β] τότε f (x) dx ≥ 0
α
∫ β ∫ β
(vii) Αν f (x) ≥ g(x), για κάθε x ∈ [α, β] τότε f (x) dx ≥ g(x) dx
α α
.
119
∫ β
• 1 dx = [x]βα = β − α
α
∫ [ ]β
β
xκ+1 β κ+1 − ακ+1
• κ
x dx = = , με κ ∈ R − {−1}, β > α > 0
α κ+1 α κ+1
∫ β
1
• dx = [ln x]βα = ln β − ln α, β > α > 0
α x
∫β
• ex dx = [ex ]βα = eβ − eα
α
∫β
• συν x dx = [ηµ x]βα = ηµ β − ηµ α
α
∫β
• ηµ x dx = [− συν x]βα = − συν β + συν α
α
.
∫ [ ]
β
g ′ (x) 1 β 1 1
• 2
dx = − =− + , όπου g(x) ̸= 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g (x) g(x) α g(β) g(α)
∫ [ √ ]β (√ √ )
β
g ′ (x)
• √ dx = 2 g(x) = 2 g(β) − g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x) α
∫
g ′ (x)
β [ ( )]β ( ) ( )
• dx = ln g(x) α = ln g(β) − ln g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β [( )κ+1 ]β ( )κ+1 ( )κ+1
κ ′ g(x) g(β) − g(α)
• g (x)·g (x) dx = = ,
α κ+1 κ+1
α
όπου κ ∈ R − {−1} και g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
∫ β [ ]β
• eg(x) ·g ′ (x) dx = eg(x) = eg(β) − eg(α)
α α
.
Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες

∫ β ∫ β
′ β
f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]α − f (x)g ′ (x) dx
α α
.
Εμβαδόν Επίπεδου Χωρίου

Ο γενικός τύπος εύρεσης του εμβαδού του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση μιας
τυχαίας ολοκληρώσιμης συνάρτησης f , τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = α και x = β είναι ο ακόλουθος:
∫ β
E= |f (x)| dx
α
Έστω f, g : [α, β] → R δύο ολοκληρώσιμες συναρτήσεις. Ο τύπος εύρεσης του εμβαδού του χωρίου
που περικλείεται από τις Cf , Cg και τις ευθείες x = α και x = β είναι ο ακόλουθος:
∫ β
E= |f (x) − g(x)| dx
α
Αν στις παραπάνω δύο περιπτώσεις δεν δίνονται τα άκρα ολοκλήρωσης, δηλαδή οι ευθείες x = α και
x = β, τότε θα εννοείται ότι η Cf τέμνει τον άξονα x′ x σε διάφορα σημεία, ή αντίστοιχα ότι οι Cf και Cg
τέμνονται σε διάφορα σημεία, τα οποία θα αποτελούν και τα άκρα ολοκλήρωσης.
.
120
. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
Με βάση των πίνακα των παραγουσών των βασικών συναρτήσεων και τις ιδιότητες
∫ β
• f (x) dx = [F (x)]βα = F (β) − F (α)
α
∫ β ∫ β ∫ β
• [λf (x) + µg(x)] dx = λ f (x) dx + µ g(x) dx
α α α
μπορούμε εύκολα να υπολογίζουμε τα ορισμένα ολοκληρώματα των βασικών συναρτήσεων και των γραμμικών
συνδυασμών τους. Π.χ.
∫ 7
⋄ 3 dx = [3x]72 = 3 · 7 − 3 · 2 = 21 − 6 = 15
2
∫ 2 [ ]2
x4 24 (−1)4 16 1 15
⋄ x dx = 3
= − = − =
−1 4 −1 4 4 4 4 4
∫ π √
2 π π π 2
⋄ συν x dx = [ηµ x] π = ηµ − ηµ = 1 −
2
π 4 2 4 2
4
∫ π ( )
2 π π
⋄ 5 ηµ x dx = [−5 συν x]02 = −5 συν − συν 0 = −5(0 − 1) = −5 · (−1) = 5
0 2
∫ 1 ( )
⋄ 4ex dx = [4ex ]10 = 4 e1 − e0 = 4(e − 1) = 4e − 4
0
∫ e
5
⋄ dx = [5 ln x]e1 = 5 (ln e − ln 1) = 5(1 − 0) = 5
1 x
∫ π ( π )
4 3 π
⋄ dx = [3 ϵϕ x]0
4
= 3 ϵϕ − ϵϕ 0 = 3(1 − 0) = 3
0 συν 2 x 4
∫ (√ ) √
π
3 5 π ( π π ) 3 5 3
⋄ dx = [−5 σϕ x] π = −5 σϕ − σϕ
3
= −5 −1 =5−
π ηµ2 x 4 3 4 3 3
4
∫ ∫ 2 [ −4 ]2 [ ]
32
−5 x 3 2 3 3 3 3
⋄ dx = 3x dx = 3 = − =− + =− +
1 x 5
1 −4 1 4x 4
1 4 · 24 4 · 1 4 4 · 16 4 ·1
3 3 3 48 45
=− + =− + =
64 4 64 64 64
∫ 4 ∫ 4 [ 3
]4 [ √ ]4 √ √ √ √
√ 1 x2 2 x3 2 43 2 13 2 64 2 1 2·8 2·1
⋄ x dx = x dx = 3
2 = = − = − = −
1 1 2 1
3 3 3 3 3 3 3
1
16 − 2 14
= =
3 3
∫ 3 ∫ 3 ∫ 3 −5 [ ]3 [ ] [ ]
2x− 4
1
2 2 2x 4 −8 3 −8 3
⋄ √ dx = 5 dx = dx = ( ) = = √
3 − 41
4 1
1 3 x5 1 3x 4 1 3 3x 4 1 34x 1
(√ ) 1
8 8 8 43−1
=− √ + √ = √
343 341 343
∫ 2 [ ]2 ( )
( 2 ) 5x2 5 · 22 5 · 12
⋄ 3x + 5x − 2 dx = x + 3
− 2x = 2 + 3
−2·2− 1 + 3
−2·1
1 ( ) 2 1 2 2
20 5 5 5 25
=8+ − 4 − 1 + − 2 = 8 + 10 − 4 − 1 − + 2 = 15 − =
2 2 2 2 2
121
∫ π
3 π π π
⋄ 3 ηµ x + 5 συν x dx = [−3 συν x − 5 ηµ x]03 = −3 συν − 5 ηµ − (−3 συν 0 − 5 ηµ 0)
0 √ √ 3 √ 3
1 3 3 5 3 3−5 3
= −3 − 5 − (−3 · 1 − 5 · 0) = − − +3−0=
2 2 2 2 2
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να υπολογίσετε τα ολοκληρώματα:
∫ 2 ∫ −1 ∫ 1 √
4 3 5
(i) x dx (vii) 7
dx (xiii) x2 dx
1 −2 4x 0
∫ 2 ∫ e ∫ 1 √
5 1
(ii) 3x dx (viii) dx (xiv) 3 x5 dx
1 1 x 0
∫ 1 ∫ e2 ∫ 9
2 1
(iii) 3
7x dx (ix) dx (xv) √ dx
−2 e 3x 4 x
∫ −3 ∫ 9 ∫
√ 11
(iv) 5x dx (x) x dx (xvi) √ dx
1 1 4 x3
∫ −2 ∫ 1√
∫ −1
1 1
(v) dx (xi) x3 dx (xvii) √ dx
−5 x2 0 −4
3
x2
∫ 2 ∫ ∫ 2
3 8 √ 5
(vi) dx (xii) 3
x dx (xviii) √ dx
1 x5 1
5
1 7 x3
Απάντηση
∫ π ∫ e ∫ π
2 2 3 3
(i) 2 ηµ x dx (iii) dx (v) dx
1 3x π ηµ2 x
∫0 1 ∫ π 4
4 4
(ii) 5ex dx (iv) dx
0 0 συν 2 x
Απάντηση
∫ 5 ∫ 1 ∫ −5
( 2 ) ( 2 )
(i) (3x + 4) dx (v) 3x + 4x − 5 dx (viii) 3x + 2x − 1 dx
−3
∫4 2 2
( 2 )
(ii) 6x − 2x dx ∫ 3 ∫ 1
( 3 ) ( 2 )
1
∫ 2 (vi) x + 5x + x − 1 dx (ix)
2
x + x + 1 dx
( 3 ) 0 −1
(iii) 4x − 6x2 dx
1
∫ 2 ∫ −3 ∫ 2
( 2 ) ( 2 ) ( 5 )
(iv) 3x + 4x − 5 dx (vii) 3x + 2x − 1 dx (x) 2x − x3 + 3x dx
1 −5 −2
Απάντηση
∫ 2( ) ∫ 1(
5 7 )
(i) 3x + − 2 dx (iii) 5x2 + 2ex dx
1 x x 0
∫ π ∫ π ( )
2 3 1
(ii) (2 ηµ x − 3 συν x) dx (iv) 5 συν x − dx
π π συν 2 x
3 4
Απάντηση
122
Πολλές φορές χρειάζεται απλά να εκτελέσουμε αλγεβρικές πράξεις για να μετατρέψουμε ένα ολοκλήρωμα
σε ένα όπως από τα προηγούμενα. Δείτα τα ακόλουθα παραδείγματα:
∫ ∫ 2 ∫ 2
2 ( ) ( 3 ) ( 3 )
⋄ (x+3) 2x2 − 4x + 1 dx = 2x − 4x2 + x + 6x2 − 12x + 3 dx = 2x + 2x2 − 11x + 3 dx
0
[ 4 ]2 0 0
2x 2x3 11x2 2 · 24 2 · 23 11 · 22 2 · 04 2 · 03 11 · 02
= − − + 3x = − − +3·2− + + −3·0
4 3 2 0 4 3 2 4 3 2
2 · 16 2 · 8 11 · 4 16 16 40
= − − +3·2−0=8− − 22 + 6 = −8 − =−
4 3 2 3 3 3
∫ 2 ∫ 2 [ ]
( 2 )2 x5 4x4 4x3
2
⋄ x − 2x dx = x4 − 4x3 + 4x2 dx = − +
1 ( 5 4 3 1
1 ) ( )
2 5 4·2 4 4·2 3 1 5 4·1 4 4·1 3 32 32 1 4
= − + − − + = − 16 + − −1+
5 4 3 5 4 3 5 3 5 3
32 32 1 4 31 28 93 225 140 8
= − 16 + − +1− = − 15 + = − + =
5 3 5 3 5 3 15 15 15 15
∫ 2 2 ∫ 2 2 ∫ 2 [ 2 ]2
x + 3x − 2 x 3x 2 2 x
⋄ dx = + − dx = x + 3 − dx = + 3x − 2 ln x
x 1 x x x x 2
1 ( ) 1 1
22 12 4 1 1 9
= +3·2−2 ln 2− + 3 · 1 − 2 ln 1 = +6−2 ln 2− −3 = 2+6−2 ln 2− −3 = −2 ln 2
2 2 2 2 2 2
∫ 4 ∫ 4 ∫ 4 ∫ 4 [ 3
]4
3 + 5x 3 5x 3 √ 6 1 √ 5x 2
⋄ √ dx = √ + √ dx = √ + 5 xdx = √ + 5x 2 dx = 6 x + 3
1 x 1 x x 1 x 1 2 x 2
[ √ ]4 √ ( √ ) √
1
√ 10 x3 √ 10 43 √ 10 13 10 64 10
= 6 x+ =6 4+ − 6 1+ =6·2+ −6·1−
3 3 3 3 3
1
10 · 8 10 70 88
= 12 + −6− =6+ =
3 3 3 3
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
5. Να υπολογίσετε τα ολοκληρώματα
∫ 1( ∫
)( ) 2( )2
(i) x + 2x − 1 x3 − 2 dx
2
(ii) 3x2 + 2x dx
0 1
Απάντηση
∫ ∫
2
x3 − 2x + 1 4
x+3
(i) dx (ii) √ dx
1 3x 1 x
Απάντηση
123
. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
Όπως έχουμε δει στη θεωρία, για τα ολοκληρώματα σύνθετων συναρτήσεων ισχύουν τα εξής:
∫ β ′ [ ]
g (x) 1 β 1 1
• 2
∫ β ′ [ √ ]β (√ √ )
g (x)
α g(x) α
∫ β ′
g (x) [ ( )]β ( ) ( )
α g(x)
∫ β [( )κ+1 ]β ( )κ+1 ( )κ+1
κ ′ g(x) g(β) − g(α)
• g (x)·g (x) dx = = ,
α κ+1 κ+1
α
∫ β [ ]β
α α
Θα πρέπει λοιπόν πάντα να αναζητούμε το γινόμενο με την παράγωγο g ′ (x) της εσωτερικής συνάρτησης
(∫ β )
κ ′
g(x). Θα ξεκινήσουμε με παραδείγματα για την τέταρτη περίπτωση g (x)·g (x) dx
α
∫ ∫ [( )8 ]1 ( 2 )8 ( 2 )8
1 ( )7 1( )′ ( )7 x2 + 3 1 +3 0 +3
⋄ 2x x2 + 3 dx = x2 + 3 x2 + 3 dx = = −
0 0 8 8 8
0
(1 + 3)8 (0 + 3)8 48 − 38
= − =
8 8 8
∫ 1 ∫ ∫ [( )5 ] 1
( 3 )4 1 1 2( 3 )4 1 1( 3 )′ ( 3 )4 1 x3 + 1
⋄ 2
x x + 1 dx = 3x x + 1 dx = x + 1 x + 1 dx =
0 3 0 3 0 3 5
(( ) 5 ( ) 5
) ( ) 0
1 13 + 1 03 + 1 1 25 15 32 1 31
= − = − = − =
3 5 5 3 5 5 15 15 15
∫ ∫ ∫
1 ( )3 1 1 ( )3 1 1( 2 )′ ( )3
⋄ (2x+3) 2x2 +6x−3 dx = (4x+6) 2x2 +6x−3 dx = 2x +6x−3 2x2 +6x−3 dx
0 [ 2 0 2
( 2 )4 ] 1 (( )4 ( 2 )4 ) 0( )
1 2x +6x−3 2
1 2·1 +6·1−3 2·0 +6·0−3 1 54 (−3)4 54 −34
= = − = − =
2 4 2 4 4 2 4 4 8
0
∫ ∫ ∫ [( )−2 ]2
2
2x + 1 2 (
)−3 2( )′ ( )−3 x2 + x
⋄ dx = (2x + 1) x + x 2
dx = x + x x2 + x
2
dx =
1 (x2 + x)3 1 1 −2
[ ]2 1
1 1 1 1 1 1 1 1 9 8 1
= − =− 2+ 2 = − 2 · 62 + 2 · 22 = − 72 + 8 = − 72 + 72 = 72 = 9
2 (x2 + x)2 1
2
2 (2 + 2) 2
2 (1 + 1)
∫ π ∫ π ∫ π
2 2 2
⋄ ηµ x · συν x dx = −
5
(− ηµ x) · συν x dx = −
5
(συν x)′ · συν 5 x dx
0
[ ]π 0
π
0
συν 6 x 2 συν 6 συν 6 0 06 16 1
= − =− 2
+ =− + =
6 0 6 6 6 6 6
Όπως φάνηκε και από τα παραπάνω παραδείγματα, συχνά χρειάζεται να πολλαπλασιάσουμε και να διαιρέσουμε
”μέσα” και ”έξω” από το ολοκλήρωμα με τον κατάλληλο αριθμό, ώστε να σχηματιστεί ακριβώς η παράγωγος
της εσωτερικής συνάρτησης. (∫ )
β ′ ∫ β ′
g (x) g (x)
Οι πρώτες δύο περιπτώσεις 2
dx και √ dx είναι ειδικές περιπτώσεις της παραπάνω
α g (x) α g(x)
1
για κ = −2 και κ = − αντίστοιχα. Ας δούμε και γι’ αυτές μερικά παραδείγματα:
2
124
∫ ∫ ( ]2 )′ [
2
3x2 + 2 2
−1 x3 + 2x 1 1 1 1 3 1
⋄ 2 dx = 2 dx = x3 + 2x =− 3 + 3 =− + = =
3
1 (x + 2x) 3
1 (x + 2x) 1 2 +2·2 1 +2·1 12 3 12 4
∫ e2 ∫ e2 ∫ e2 [ ]2
1 1
(ln x)′ −1 e 1 1 1 1 1
⋄ 2 dx =
x
2 dx = 2 dx = ln x =− 2
+ =− + =
e x ln x e (ln x) e (ln x) e ln e ln e 2 1 2
∫ π ∫ π ′ [ ]π
2 συν x 2 (ηµ x) −1 2 1 1 1 1
⋄ dx = dx = =− + = − + 1 = −1 + 2 = 1
π ηµ2 x π ηµ2 x ηµ x π ηµ π2 ηµ π6 1 2
6 6 6
∫ √ ∫ √3 ( 2
∫ √)′ ]√3 ]√3
3x 3
3 3
2x 3 x +1 3[ √ 2 [√
⋄ √ dx = √ dx = √ dx = 2 x +1 =3 2
x +1
2
0 (√x + 1 2 0 ) x2 + 1 2 0 x2 + 1 2 0 0
√ 2 √ (√ √ ) (√ √ )
=3 3 + 1 − 02 + 1 = 3 3 + 1 − 0 + 1 = 3 4 − 1 = 3(2 − 1) = 3 · 1 = 3
∫ ∫ e4 1 ∫ e4 [ √ ]e4 √ √
e4
1 (ln x)′
⋄ √ dx = √ x dx = √ dx = 2 ln x = 2 ln e4 − 2 ln e
e √x ln x √ e ln x e ln x e
=2 4−2 1=2·2−2·1=4−2=2
(∫ β ′ )
g (x)
Στη συνέχεια δύο παραδείγματα για την τρίτη περίπτωση dx
α g(x)
∫ 2 ∫ 2( 2 )′
2x + 3 x + 3x − 1
⋄ dx = dx
1 [ x ( + 3x − 1 x2 + 3x − 1
2
)] 2
1 ( ) ( )
= ln x2 + 3x − 1 1 = ln 22 + 3 · 2 − 1 − ln 12 + 3 · 1 − 1 = ln 9 − ln 1 = 2 ln 3
∫ 2 ∫ 2 x
ex (e + 1)′ ( )
⋄ x
dx = x
dx = [ln (ex + 1)]21 = ln e2 + 1 − ln (e + 1)
1 e +1 1 e +1
(∫ β )
′ g(x)
και τέλος δύο για την πέμπτη περίπτωση g (x)e dx
α
∫ ∫ 2( [ 2 ]2
2
2 +x )′ 2 2 2
⋄ (2x + 1) ex dx = x2 + x ex +x dx = ex +x = e2 +2 − e1 +1 = e6 − e2
1 1 1
∫ π ∫ π ∫ π
2 2 2
⋄ ηµ x · eσυν x dx = − (− ηµ x)eσυν x dx = − (συν x)′ eσυν x dx
0 π
0 0
π
= − [eσυν x ]02 = −eσυν 2 + eσυν 0 = −e0 + e1 = e − 1
Ειδική περίπτωση σύνθετων συναρτήσεων (και μάλιστα η πιο απλή) είναι αυτή στην οποία η εσωτερική
συνάρτηση είναι της μορφής g(x) = λx + κ. Τότε η παράγωγος g ′ (x) την οποία αναζητούμε είναι ο αριθμός
λ, τον οποίο μπορούμε πάντα να εμφανίζουμε πολλαπλασιάζοντας και διαιρώντας ”μέσα” και ”έξω” από το
ολοκλήρωμα.
∫ 2 ∫ 2 [ ]2
4 ′ 4 (3x − 4)5 (3 · 2 − 4)5 (3 · 1 − 4)5
⋄ 3 (3x − 4) dx = (3x − 4) (3x − 4) dx = = −
1 1 5 5 5
1
(6 − 4)5 (3 − 4)5 25 (−1)5 32 1 33
= − = − = + =
5 5 5 5 5 5 5
∫ 2 ∫ 2 ∫ 2 [ ]
4 2
1 1 1 (2x − 3)
⋄ (2x − 3)3 dx = 2 (2x − 3)3 dx = (2x − 3)′ (2x − 3)3 dx =
1 2 1 2 1 2 4
( ) ( ) ( ) ( ) 1
4 4 4 4 4
1 (2·2−3) (2·1−3) 1 (4−3) (2−3) 1 14 (−1) 1 1 1 1
= − = − = − = − = ·0 = 0
2 4 4 2 4 4 2 4 4 2 4 4 2
∫ ∫ ∫ [ ]3
3
1 1 3 −2 1 3 ′ −3 1 (5 − 2x)−2
⋄ 3 dx = − 2 3 dx = − 2 (5 − 2x) (5 − 2x) dx = −
1 (5 − 2x) 1 (5 − 2x) 1 2 −2
[ ]3 ( ) ( ) 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 8 2
=− − = − = − = · =
2 2 (5 − 2x)2 1 4 (5 − 2 · 3)2 (5 − 2 · 1)2 4 (−1)2 32 4 9 9
125
∫ ∫ ∫
5
1 1 5 3 1 5 (3x + 1)′ 1[ √ ]5
⋄ √ dx = √ dx = √ dx = 2 3x + 1 1
3x + 1 3 1 3x + 1 3 1 3x + 1 3
) 1( √ √ ) 1
1
1( √ √ 1 4
= 2 3·5+1−2 3·1+1 = 2 16 − 2 4 = (2 · 4 − 2 · 2) = (8 − 4) =
3 3 3 3 3
∫ 2 ∫ 2 ∫ 2 ′
1 1 −2 1 (5 − 2x) 1
⋄ dx = − dx = − dx = − [ln(5 − 2x)]21
1 5 − 2x 2 1 5 − 2x 2 1 5 − 2x 2
1 1 1
= − (ln(5 − 2 · 2) − ln(5 − 2 · 1)) = − (ln 1 − ln 3) = ln 3
2 2 2
∫ 3 ∫ 3 ∫ 3
1 1 1 [ 2x−4 ]3 1 ( 2·3−4 )
⋄ e2x−4 dx = 2e2x−4 dx = (2x − 4)′ e2x−4 dx = e 2
= e − e2·2−4
2 2 2 2 2 2 2
1( 2 ) e 2−1
= e − e0 =
2 2
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
∫ ∫ ∫
1
2
( 3
)5 2
x+3 2
3x + 3
(i) 3x x +1 dx (vi) 3 dx (x) dx
0 1 (x2 + 6x) 1 (x2 + 2x + 1)2
∫ 1 ( )4 ∫
(ii) x 5x2 − 2 dx π ∫ 1
3 5 ηµ x 2x
0
∫ (vii) dx (xi) dx
1 ( )3 π 3 συν 2 x 0 x2 +1
(3x+6) x2 +4x−1 dx
6
(iii)
∫ ∫
0
∫ π
1
x
√ 2
ex
2 (viii) e 3ex + 1, dx (xii) dx
(iv) συν x · ηµ4 x dx 0 1 ex − 2
0
∫ e2 ∫ ∫
ln3 x 1
5x3 2
2 +2x
(v) dx (ix) √ dx (xiii) (x + 1) ex dx
e x 0 x4 + 1 1
Απάντηση
∫ 0 ∫ −1 ∫ 2
3 1 1
(i) 5 (5x + 4) dx (iv) 2 dx (vii) dx
−1 −2 (2x + 1) 1 3x − 2
∫ ∫ 5 ∫
1 √ 2
(ii) 4 (3x − 2)4 dx (v) 3x + 1dx (viii) e3x−2 dx
0 1 1
∫ 2 ∫ 5
5
(iii) 2 (4 − 2x)5 dx (vi) √ dx
1 1 2x − 1
Απάντηση
126
. ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Στη θεωρία είδαμε τον τύπο

∫ β ∫ β
′
f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]βα − f (x)g ′ (x) dx
α α
Χρησιμοποιούμε τον παραπάνω τύπο κυρίως για να υπολογίσουμε ολοκληρώματα των παρακάτω μορφών
∫ β ∫ β ∫ β
• P (x)ex dx • P (x) ηµ x dx • P (x) ln x dx
α α α
∫ β
ή P (x) συν x dx
α
όπου P (x) είναι ένα πολυώνυμο.

Ο τρόπος με τον οποίο υπολογίζουμε τέτοια ολοκληρώματα φαίνεται στα επόμενα παραδείγματα:
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1 ∫ 1
x ′ x 1 ′ x x 1
⋄ (2x+3)e dx = (2x+3) (e ) dx = [(2x+3)e ]0 − (2x+3) e dx = [(2x+3)e ]0 − 2ex dx
x
0 0 ( 0) 0
= [(2x+3)ex ]10−[2ex ]10 = (2·1+3)e1−(2·0+3)e0− 2e1 −2e0 = 5e−3·1−(2e−2·1) = 5e−3−2e+2 = 3e−1
∫ π ∫ π
π
∫ π
2 2 2
′
⋄ (2x − 1) συν x dx = (2x − 1)(ηµ x) dx = [(2x − 1) ηµ x]0 − (2x − 1)′ ηµ x dx 2
0
π
∫ π 0
π π
0
2
= [(2x − 1) ηµ x]0 −
2
2 ηµ x dx = [(2x − 1) ηµ x]02 − [−2 συν x]02
( π ) π
0 ( π )
= 2 − 1 ηµ − (2 · 0 − 1) ηµ 0 − −2 συν + 2 συν 0 = (π − 1) · 1 − (−1) · 0 − (−2 · 0 + 2 · 1)
2 2 2
= π − 1 − 0 − (0 + 2) = π − 1 − 2 = π − 3
∫ π ∫ π ( ∫ π )
2 2 π 2
⋄ (3x+2) ηµ x dx = − (3x+2)(συν x)′ dx = − [(3x + 2) συν x]02 − (3x + 2)′ συν x dx
0 0 0
π
∫ π
π π
2
= − [(3x + 2) συν x]0 + 2
3 συν x dx = − [(3x + 2) συν x]02 + [3 ηµ x]02
( π ) π
0 ( π ) ( π )
= − 3 + 2 συν + (3 · 0 + 2) συν 0 + 3 ηµ − 3 ηµ 0 = − 3 + 2 · 0 + 2 · 1 + (3 − 0) =
2 2 2 2
2+3=5
∫ e ∫ e ∫ e
( 2 )′ [( 2 ) ]e ( 2 )
⋄ (2x + 1) ln x dx = x + x ln x dx = x + x ln x 1 − x + x (ln x)′ dx
1 ∫ e1 ∫ e 1
[( 2 ) ]e ( 2 )1 [( 2 ) ]e
= x + x ln x 1 − x +x dx = x + x ln x 1 − (x + 1) dx
[1 2 ]e x 1 [ ( 2 )]
[( ) ]e x ( ) ( ) e2 1
= x2 + x ln x 1 − + x = e2 + e ln e − 12 + 1 ln 1 − +e− +1
2 2 2
(1 2 )
( 2 ) e 3 e 2 3 2
e +3
= e + e · 1 − (1 + 1) · 0 − +e− = e2 + e − −e+ =
2 2 2 2 2
∫ e ∫ e( 3 )′
( 2 ) x 3x2
⋄ x + 3x − 2 ln x dx = + − 2x ln x dx
1 [( ) ] 1 ∫ 3( 2 )
e e
x3 3x2 x3 3x2
= + − 2x ln x − + − 2x (ln x)′ dx
3 2 3 2
[( 3 ) ]1e ∫1 e ( 3 )
x 3x2 x 3x2 1
= + − 2x ln x − + − 2x dx
3 2 3 2 x
[( 3 ) ]e ∫ e ( 2
1 1 ) [( 3 ) ]e [ 3 ]e
x 3x2 x 3x x 3x2 x 3x2
= + − 2x ln x − + − 2 dx = + − 2x ln x − + − 2x
3 2 3 2 3 2 9 4
( 3 ) (1 3 1 ) [ 3 ( 3 1 )] 1
e 3e 2 1 3·1 2 e 3e 2 1 3·1 2
= + − 2e ln e − + − 2 · 1 ln 1 − + − 2e − + −2·1
3 2 3 2 9 4 9 4
127
( ) ( 3 ) ( 3 )
e3 3e2 1 3 · 12 e 3e2 1 3
= + − 2e · 1 − + −2·1 ·0− + − 2e − − + 2
3 2 3 2 9 4 9 4
e3 3e2 e3 3e2 1 3 8e3 + 27e2 − 41
= + − 2e − − + 2e + + − 2 =
3 2 9 4 9 4 36
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1
x ′
[ 2 ]
⋄ (x + x − 2)e dx =
2 x
(x + x − 2) (e ) dx = (x + x − 2)e 0 −
2 x 1
(x2 + x − 2)′ ex dx
0 ∫ 1
0 ∫ 1 0
[ 2 ] [ 2 ]
= (x + x − 2)e 0 − x 1
(2x + 1)e dx = (x + x − 2)e 0 −
x x 1
(2x + 1) (ex )′ dx
(0 ∫ 1 ) 0
[ 2 ]
(2x + 1)′ ex dx
1 1
= (x + x − 2)ex 0 − [(2x + 1)ex ]0 −
∫ 10
[ 2 ]
x 1 x 1
[ ]1
= (x + x − 2)e 0 − [(2x + 1)e ]0 + 2ex dx = (x2 + x − 2)ex 0 − [(2x + 1)ex ]10 + [2ex ]10
0
= (12 + 1 − 2)e1 − (02 + 0 − 2)e0 − (2 · 1 + 1)e1 + (2 · 0 + 1)e0 + 2e1 − 2e0
= 0 · e − (−2) · 1 − 3 · e + 1 · 1 + 2 · e − 2 · 1 = 0 + 2 − 3e + 1 + 2e − 2 = 1 − e
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
∫ 1 ∫ π
2
(i) (3x − 2)e dx
x
(iii) (2x + 3) ηµ x dx
0 0
∫ π ∫ e
2
(ii) (3x − 1) συν x dx (iv) (4x + 3) ln x dx
0 1
Απάντηση
128
. ΕΜΒΑΔΟΝ ΧΩΡΙΟΥ
I. Χωρίο μεταξύ γραφικής παράστασης και άξονα x′ x.

.
Στη θεωρία είδαμε ότι το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης
f , τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = α και x = β δίνεται από τη σχέση
∫ β
E= |f (x)| dx
α
Ας ξεκινήσουμε με ένα απλό παράδειγμα.
1. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
f (x) = x2 + 3, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση:
Το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ ∫ 3
3
E= |f (x)| dx = x2 + 3 dx
1 1

Αλλά x2 + 3 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε x2 + 3 = x2 + 3 και συνεπώς
∫ 3 [ ]3
x3 33 13 27 1 44
E= x2 + 3 dx = + 3x = +3·3− −3·1= +9− −3=
1 3 1 3 3 3 3 3
f (x) = −x2 + x − 1, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 1 και x = 2.
Απάντηση:
∫ ∫ 2
2
E= |f (x)| dx = −x2 + x − 1 dx
1 1
Για το τριώνυμο −x2 + x − 1 είναι ∆ = 12 − 4 · (−1)

· (−1) = 1 − 4 = −3 < 0 και συνεπώς
2 2
−x + x − 1 < 0, για κάθε x ∈ R, οπότε −x + x − 1 = x − x + 1 και συνεπώς
2
∫ 2 ]2 [
x3 x2 23 22 13 12 8 4 1 1 7 1 11
E= x −x+1 dx =
2
− +x = − +2− + −1 = − +2− + −1 = − =
1 3 2 1 3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 6
f (x) = x2 + x − 2, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 2 και x = 3.
Απάντηση:
∫ ∫ 3
3
E= |f (x)| dx = x2 + x − 2 dx
2 2
√ −1 + 3 2
−1 ± 9 −1 ± 3 . = =1
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
129
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 + x − 2 > 0, για κάθε x ∈ [2, 3], οπότε x2 + x − 2 = x2 + x − 2 για κάθε x ∈ [2, 3]
∫ 3 [ 3 ]3 ( 3 )
x x2 33 32 2 22
E = 2
x +x−2 dx = + −2x = + −2 · 3− + −2 · 1
2 3 2 3 2 3 2
( ) 2
27 9 8 4 9 8 27 16 29
= + −6− + −2 = 9+ −6− −2+2 = 3+ − =
3 2 3 2 2 3 6 6 6
f (x) = x2 − 3x − 10, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση:
∫ ∫ 3
3
E= |f (x)| dx = x2 − 3x − 10 dx
1 1
Για το τριώνυμο x2 − 3x − 10 είναι ∆ = (−3)2 − 4 · 1 · (−10) = 9 + 40 = 49, οπότε

√ 3+7 10
3 ± 49 3±7 . = =5
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−7 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 5 +∞
f (x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 − 3x − 10 < 0, για κάθε x ∈ [1, 3], οπότε x2 − 3x − 10 = −x2 + 3x + 10, για κάθε
x ∈ [1, 3] και συνεπώς
∫ 3 [ 3 ]3 ( 3 )
x 3x2 33 3 · 32 1 3 · 12
E = −x2 +3x+10 dx = − + +10x = − + +10 · 3− − + +10 · 1
1 3 2 3 2 3 2
( ) 1
27 3 · 9 1 3·1 27 27 1 3 26 24 70
= − + +30− − + +10 = − + +30+ − −10 = − + +20 =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3
Η f όμως δεν διατηρεί πάντα σταθερό πρόσημο στο διάστημα [α, β]. Σε τέτοιες περιπτώσεις εργαζόμαστε
όπως στα επόμενα παραδείγματα
f (x) = x2 + x − 6, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = −1 και x = 3.
Απάντηση:
∫ ∫
3 3 2
E= |f (x)| dx = x + x − 6 dx
−1 −1

√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
130
.
x −∞ −3 2 +∞
f (x) + 0 − 0 +
Έτσι έχουμε ⁸
∫ ∫ ∫
3 2 2 2 3
E = x + x − 6 dx = x + x − 6 dx + x2 + x − 6 dx
−1 −1 2
∫ 2 ∫ 3 [ 3 ]2 [ 3 ]3
x x2 x x2
= −x − x + 6 dx +
2
x + x − 6 dx = − −
2
+ 6x + + − 6x
−1 2 3 2 −1 3 2 2
( ) ( 3 )
23 22 (−1)3 (−1)2 33 32 2 22
= − − +6·2− − − + 6 · (−1) + + −6·3− + −6·2
3 2 3 2 3 2 3 2
8 4 −1 1 27 9 8 4 10 2 49
= − − + 12 + + − (−6) + + − 18 − − + 12 = + + 12 =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3
f (x) = x3 − 7x − 6, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = −3 και x = 1.
Απάντηση:
∫ ∫
1 1 3
E= |f (x)| dx = x − 7x − 6 dx
−3 −3
1 0 −7 −6 −1
−1 1 6
1 −1 −6 0
( )
Έτσι είναι f (x) = (x + 1) x2 − x − 6 . Για το τριώνυμο x2 − x − 6 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) =
1 + 24 = 25, οπότε
√ 1+5 6
1 ± 25 1±5 . = =3
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
Άρα είναι f (x) = (x + 2)(x + 1)(x − 3). Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω
πίνακα:
.
x −∞ −2 −1 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x+1 − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
f (x) − 0 + 0 − 0 +
2

2 ⁸αφού για κάθε2 x ∈ [−1, 2] είναι x + x − 6 ≤ 0 ⇔ x + x − 6 = −x − x + 6 και για κάθε x ∈ [2, 3] είναι x + x − 6 ≥ 0 ⇔
2 2 2
x + x − 6 = x + x − 6.
131
Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 1 ∫ ∫ ∫
3 −2 −1 1 3
E =
x − 7x − 6 dx = x3 − 7x − 6 dx + x3 − 7x − 6 dx + x − 7x − 6 dx
−3 −3 −2 −1
∫ −2 ∫−1 ∫ 1
= −x3 + 7x + 6 dx + x3 − 7x − 6 dx + −x3 + 7x + 6 dx
−3 −2 −1
[ ]−2 [ 4 ]−1 [ 4 ]1
x4 7x2 x7x2 x 7x2
= − + + 6x + − − 6x + − + + 6x
4 2 −3 4 2 −2 4 2 −1
( )
(−2)4 7 · (−2) 2 (−3) 4 7 · (−3) 2
= − + + 6 · (−2) − − + + 6 · (−3)
4 2 4 2
( )
(−1)4 7 · (−1)2 (−2)4 7 · (−2)2
+ − − 6 · (−1) − − − 6 · (−2)
4 2 4 2
( )
14 7 · 12 (−1)4 7 · (−1)2
− + +6·1− − + + 6 · (−1)
4 2 4 2
16 28 81 63 1 7 16 28 1 7 1 7
= − + −12+ − +18+ − +6− + +12− + +6+ − +6
4 2 4 2 4 2 4 2 4 2 4 2
81 63 1 7 82 70 41 41 35
= −4+14−12+ − +18+6−4+14−12+6+ − +6 = 32+ − = 32+ −35 = −3 =
4 2 4 2 4 2 2 2 2
Στην περίπτωση που δεν μας δίνονται τα άκρα ολοκλήρωσης, δηλαδή οι ευθείες x = α και x = β, αναζητούμε
τα σημεία στα οποία τέμνει η γραφική παράσταση της f τον άξονα x′ x, δηλαδή τις ρίζες της εξίσωσης f (x) = 0.
f (x) = x2 + x − 6 και τον άξονα x′ x.
Απάντηση:
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 2 +∞
f (x) + 0 − 0 +

∫ 2 ∫ 2 ∫
2 2
E = |f (x)| dx = x + x − 6 dx = −x2 − x + 6 dx
−3 −3 −3
[ 3 ]2 ( )
x x2 23 22 (−3)3 (−3)2
= − − + 6x =− − +6·2− − − + 6 · (−3)
3 2 −3 3 2 3 2
8 4 −27 9 8 27 9 35 9 125
= − − + 12 + + − (−18) = − − 2 + 12 − + + 18 = 28 − + =
3 2 3 2 3 3 2 3 2 6
f (x) = x3 − 7x − 6 και τον άξονα x′ x.
Απάντηση:
1 0 −7 −6 −1
−1 1 6
1 −1 −6 0
132
( )
Έτσι είναι f (x) = (x + 1) x2 − x − 6 . Για το τριώνυμο x2 − x − 6 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) =
1 + 24 = 25, οπότε
√ 1+5 6
1 ± 25 1±5 . = =3
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
Άρα είναι f (x) = (x + 2)(x + 1)(x − 3). Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω
πίνακα:
.
x −∞ −2 −1 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x+1 − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
f (x) − 0 + 0 − 0 +
Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι⁹

∫ ∫ ∫
3 3 −1 3 3
E = x − 7x − 6 dx = x3 − 7x − 6 dx + x − 7x − 6 dx
−2 −2 −1
∫ −1 ∫ 3 [
]−1 [ 4 4
]3
7x2 x
x 7x2
= x − 7x − 6 dx +
3
−x + 7x + 6 dx = 3
− − 6x + − + + 6x
−2 −1 4 2 −2 4 2 −1
( ) 4 ( )
(−1)4 7·(−1)2 (−2)4 7·(−2)2 3 7·32 (−1)4 7·(−1)2
= − −6·(−1)− − −6·(−2) − + +6·3− − + +6·(−1)
4 2 4 2 4 2 4 2
1 7 16 28 81 63 1 7 77 95 121
= − +6− + − 12 − + + 18 + − + 6 = 18 + − =
4 2 4 2 4 2 4 2 2 4 4
Στην περίπτωση που δίνεται μόνο το ένα άκρο ολοκλήρωσης, το άλλο θα είναι μία ρίζα της συνάρτησης.
f (x) = x3 + 3x2 + 3x + 2, τον άξονα x′ x και την ευθεία x = 1.
Απάντηση:
1 3 3 2 −2
−2 −2 −2
1 1 1 0
( )
Έτσι είναι f (x) = (x+2) x2 + x + 1 . Για το τριώνυμο x2 +x+1 είναι ∆ = 12 −4·1·1 = 1−4 = −3 < 0
και συνεπώς x2 + x + 1 > 0, για κάθε x ∈ R. Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω
πίνακα:
.
x −∞ −2 +∞
x+2 − 0 +
x2 + x + 1 + +
f (x) − 0 +
⁹Τα άκρα ολοκλήρωσης σε αυτή την περίπτωση είναι η μικρότερη και η μεγαλύτερη ρίζα της f .
133
∫ 1 ∫
3 1
E = x + 3x2 + 3x + 2 dx = x3 + 3x2 + 3x + 2 dx
−2 −2
[ ]1 ( )
x4 3x2
14 3 · 12 (−2)4 3 · (−2)2
= 3
+x + + 2x = 3
+1 + +2·1− 3
+ (−2) + + 2 · (−2)
4 2 −2 4 2 4 2
( )
1 3 16 3·4 1 3
= +1+ +2− + (−8) + + (−4) = + 1 + + 2 − (4 − 8 + 6 − 4)
4 2 4 2 4 2
1 3 1 3 27
= +1+ +2−4+8−6+4= + +5=
4 2 4 2 4
I. Χωρίο μεταξύ δύο γραφικών παραστάσεων.

.
Στη θεωρία είδαμε ότι το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις δύο συναρ-
τήσεων f και g και τις ευθείες x = α και x = β δίνεται από τη σχέση
∫ β
E= |f (x) − g(x)| dx
α
Ας ξεκινήσουμε με ένα απλό παράδειγμα.

1. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των συναρτή-
σεων f (x) = 2x2 + 3 και g(x) = x2 και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = 2x2 + 3 − x2 = x2 + 3. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 3 ∫ 3
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x + 3 dx
1 1

Αλλά x2 + 3 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε x2 + 3 = x2 + 3 και συνεπώς
∫ 3 [ ]3
x3 33 13 27 1 44
E= 2
x + 3 dx = + 3x = +3·3− −3·1= +9− −3=
1 3 1 3 3 3 3 3
σεων f (x) = x2 + 2x − 3, g(x) = 2x2 + x − 2 και τις ευθείες x = 1 και x = 2.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = x2 + 2x − 3 − 2x2 − x + 2 = −x2 + x − 1. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 2 ∫ 2
2
E= |f (x) − g(x)| dx = −x + x − 1 dx
1 1
Για το τριώνυμο −x2 + x − 1 είναι ∆ = 12 − 4 · (−1)

· (−1) = 1 − 9 = −8 < 0 και συνεπώς
−x2 + x − 1 < 0, για κάθε x ∈ R, οπότε −x2 + x − 1 = x2 − x + 1 και συνεπώς
∫ 2 ]2 [
x3 x2 23 22 13 12 8 4 1 1 7 1 11
E= x −x+1 dx =
2
− +x = − +2− + −1 = − +2− + −1 = − =
1 3 2 1 3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 6
f (x) = x2 + 5x − 7, την ευθεία y = 4x − 5 και τις ευθείες x = 2 και x = 3.
Απάντηση:
Έστω g η συνάρτηση με g(x) = 4x−5. Ζητάμε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές
παραστάσεις των συναρτήσεων f (x), g(x) και τις ευθείες x = 2 και x = 3.
Είναι f (x) − g(x) = x2 + 5x − 7 − 4x + 5 = x2 + x − 2. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 3 ∫ 3
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x + x − 2 dx
2 2
134
√ −1 + 3 2
−1 ± 9 −1 ± 3 . = =1
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
Το πρόσημο της συνάρτησης f (x) − g(x) δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 + x − 2 > 0, για κάθε x ∈ [2, 3], οπότε x2 + x − 2 = x2 + x − 2, για κάθε x ∈ [2, 3]
∫ 3 [ 3 ]3 ( 3 )
x x2 33 32 2 22
E = x +x−2 dx =2
+ −2x = + −2 · 3− + −2 · 1
2 3 2 3 2 3 2
( ) 2
27 9 8 4 9 8 27 16 29
= + −6− + −2 = 9+ −6− −2+2 = 3+ − =
3 2 3 2 2 3 6 6 6
σεων f (x) = x3 + x2 + x + 1, g(x) = x3 + 4x + 11 και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = x3 + x2 + x + 1 − x3 − 4x − 11 = x2 − 3x − 10. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ ∫ 3
3
E= |f (x) − g(x)| dx = x2 − 3x − 10 dx
1 1
Για το τριώνυμο x2 − 3x − 10 είναι ∆ = (−3)2 − 4 · 1 · (−10) = 9 + 40 = 49, οπότε
√ 3+7 10
3 ± 49 3±7 . = =5
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 3−7 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 5 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 − 3x − 10 < 0, για κάθε x ∈ [1, 3], οπότε x2 − 3x − 10 = −x2 + 3x + 10, για κάθε
x ∈ [1, 3] και συνεπώς
∫ ]3[ ( 3 )
3
x3 3x2 33 3 · 32 1 3 · 12
E = −x +3x+10 dx = − +
2
+10x = − + +10 · 3− − + +10 · 1
1 3 2 3 2 3 2
( ) 1
27 3 · 9 1 3·1 27 27 1 3 26 24 70
= − + +30− − + +10 = − + +30+ − −10 = − + +20 =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3
Η f (x) − g(x) όμως δεν διατηρεί πάντα σταθερό πρόσημο στο διάστημα [α, β]. Σε τέτοιες περιπτώσεις
εργαζόμαστε όπως στα επόμενα παραδείγματα
135
σεων f (x) = 2x2 + 3x + 4, g(x) = x2 + 2x + 10 και τις ευθείες x = −1 και x = 3.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = 2x2 + 3x + 4 − x2 − 2x − 10 = x2 + x − 6. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 3 ∫ 3
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x + x − 6 dx
−1 −1
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 2 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +
Έτσι έχουμε ⁰
∫ 3 ∫ ∫
2 2 2 3
E = x + x − 6 dx = x + x − 6 dx + x2 + x − 6 dx
−1 −1 2
∫ 2 ∫ 3 [ 3 ]2 [ 3 ]3
x x2 x x2
= −x − x + 6 dx +
2
x + x − 6 dx = − −
2
+ 6x + + − 6x
−1 2 3 2 −1 3 2 2
3 2
( 3 2
) 3 2
( 3 2
)
2 2 (−1) (−1) 3 3 2 2
= − − +6·2− − − + 6 · (−1) + + −6·3− + −6·2
3 2 3 2 3 2 3 2
8 4 −1 1 27 9 8 4 10 2 49
= − − + 12 + + − (−6) + + − 18 − − + 12 = + + 12 =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3
σεων f (x) = x3 + 3x2 − 2x + 1, g(x) = 3x2 + 5x + 7 και τις ευθείες x = −3 και x = 1.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = x3 + 3x2 − 2x + 1 − 3x2 − 5x − 7 = x3 − 7x − 6. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 1 ∫ 1
3
E= |f (x) − g(x)| dx = x − 7x − 6 dx
−3 −3
1 0 −7 −6 −1
−1 1 6
1 −1 −6 0
( )
Έτσι είναι f (x)−g(x) = (x+1) x2 − x − 6 . Για το τριώνυμο x2 −x−6 είναι ∆ = (−1)2 −4·1·(−6) =
1 + 24 = 25, οπότε
√ 1+5 6
1 ± 25 1±5 . = =3
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
Άρα είναι f (x) − g(x) = (x + 2)(x + 1)(x − 3). Το πρόσημο της συνάρτησης f (x) − g(x) δίνεται από
τον παρακάτω πίνακα:
2

2 ⁰αφού για κάθε2 x ∈ [−1, 2] είναι x + x − 6 ≤ 0 ⇔ x + x − 6 = −x − x + 6 και για κάθε x ∈ [2, 3] είναι x + x − 6 ≥ 0 ⇔
2 2 2
x + x − 6 = x + x − 6.
136
.
x −∞ −2 −1 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x+1 − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
f (x) − g(x) − 0 + 0 − 0 +

∫ ∫ ∫ ∫
1 3 −2 −1 1 3
E = x − 7x − 6 dx = x3 − 7x − 6 dx + x3 − 7x − 6 dx + x − 7x − 6 dx
−3 −3 −2 −1
∫ −2 ∫−1 ∫ 1
= −x3 + 7x + 6 dx + x3 − 7x − 6 dx + −x3 + 7x + 6 dx
−3 −2 −1
[ ]−2 [ ]−1 [ 4 ]1
x4 7x2 x4 7x2 x 7x2
= − + + 6x + − − 6x + − + + 6x
4 2 −3 4 2 −2 4 2 −1
( )
(−2)4 7 · (−2) 2 (−3) 4 7 · (−3) 2
= − + + 6 · (−2) − − + + 6 · (−3)
4 2 4 2
( )
(−1)4 7 · (−1)2 (−2)4 7 · (−2)2
+ − − 6 · (−1) − − − 6 · (−2)
4 2 4 2
( )
14 7 · 12 (−1)4 7 · (−1)2
− + +6·1− − + + 6 · (−1)
4 2 4 2
16 28 81 63 1 7 16 28 1 7 1 7
= − + −12+ − +18+ − +6− + +12− + +6+ − +6
4 2 4 2 4 2 4 2 4 2 4 2
81 63 1 7 82 70 41 41 35
= −4+14−12+ − +18+6−4+14−12+6+ − +6 = 32+ − = 32+ −35 = −3 =
4 2 4 2 4 2 2 2 2
Στην περίπτωση που δεν μας δίνονται τα άκρα ολοκλήρωσης, δηλαδή οι ευθείες x = α και x = β, αναζητούμε τα
σημεία στα οποία τέμνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g, δηλαδή τις ρίζες της εξίσωσης
f (x) = g(x) ⇔ f (x) − g(x) = 0.
7. Να υπολογίσετε√ το εμβαδόν του χωρίου που√περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των συναρτή-
σεων f (x) = x2 + 1 + x2 − 5 και g(x) = x2 + 1 − x + 1.
Απάντηση:
√ √
Είναι f (x) − g(x) = x2 + 1 + x2 − 5 − x2 + 1 + x − 1 = x2 + x − 6.
√ −1 + 5 4
−1 ± 25 −1 ± 5 . = =2
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 2 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +
137
∫ ∫ ∫
2 2 2 2
E = |f (x) − g(x)| dx = x + x − 6 dx = −x2 − x + 6 dx
−3 −3 −3
[ 3 ]2 ( )
x x2 22 23
(−3)3 (−3)2
= − − + 6x =− − +6·2− − − + 6 · (−3)
3 2 −3 3 2 3 2
8 4 −27 9 8 27 9 35 9 125
= − − + 12 + + − (−18) = − − 2 + 12 − + + 18 = 28 − + =
3 2 3 2 3 3 2 3 2 6
σεων f (x) = x3 + x2 + x + 1 και g(x) = x2 + 8x + 7.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = x3 + x2 + x + 1 − x2 − 8x − 7 = x3 − 7x − 6
1 0 −7 −6 −1
−1 1 6
1 −1 −6 0
( )
Έτσι είναι f (x)−g(x) = (x+1) x2 − x − 6 . Για το τριώνυμο x2 −x−6 είναι ∆ = (−1)2 −4·1·(−6) =
1 + 24 = 25, οπότε
√ 1+5 6
1 ± 25 1±5 . = =3
x1,2 = = = 2 2
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
Άρα είναι f (x) − g(x) = (x + 2)(x + 1)(x − 3). Το πρόσημο της συνάρτησης f (x) − g(x) δίνεται από
τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −2 −1 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x+1 − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
f (x) − g(x) − 0 + 0 − 0 +

∫ ∫ ∫
3 3 −1 3 3
E = x − 7x − 6 dx = x3 − 7x − 6 dx + x − 7x − 6 dx
−2 −2 −1
∫ −1 ∫ 3 ]−1 [ 4[ 4
]3
7x2 x x 7x2
= x − 7x − 6 dx +
3
−x + 7x + 6 dx = 3
− − 6x + − + + 6x
−2 −1 4 2 −2 4 2 −1
( ) 4 ( )
(−1)4 7·(−1)2 (−2)4 7·(−2)2 3 7·32 (−1)4 7·(−1)2
= − −6·(−1)− − −6·(−2) − + +6·3− − + +6·(−1)
4 2 4 2 4 2 4 2
1 7 16 28 81 63 1 7 77 95 121
= − +6− + − 12 − + + 18 + − + 6 = 18 + − =
4 2 4 2 4 2 4 2 2 4 4
Στην περίπτωση που δίνεται μόνο το ένα άκρο ολοκλήρωσης, το άλλο θα είναι μία ρίζα της εξίσωσης
f (x) − g(x) = 0.
Τα άκρα ολοκλήρωσης σε αυτή την περίπτωση είναι η μικρότερη και η μεγαλύτερη ρίζα της εξίσωσης f (x) − g(x) = 0.
138
σεων f (x) = x3 + 4x2 + x + 3 και g(x) = (x − 1)2 .
Απάντηση:
Είναι
f (x) − g(x) = x3 + 4x2 + x + 3 − (x − 1)2 = x3 + 4x2 + x + 3 − (x2 − 2x + 1)

= x3 + 4x2 + x + 3 − x2 + 2x − 1 = x3 + 3x2 + 3x + 2
1 3 3 2 −2
−2 −2 −2
1 1 1 0
( )
Έτσι είναι f (x) − g(x) = (x + 2) x2 + x + 1 . Για το τριώνυμο x2 + x + 1 είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · 1 =
1 − 4 = −3 < 0 και συνεπώς x2 + x + 1 > 0, για κάθε x ∈ R. Το πρόσημο της συνάρτησης f (x) − g(x)
δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −2 +∞
x+2 − 0 +
x2 + x + 1 + +
f (x) − g(x) − 0 +

∫ 1 ∫
3 1
E = 2
x + 3x + 3x + 2 dx = x3 + 3x2 + 3x + 2 dx
−2 −2
[ ]1 ( )
x4 3x2 14 3 · 12 (−2)4 3 · (−2)2
= + x3 + + 2x = + 13 + +2·1− + (−2)3 + + 2 · (−2)
4 2 −2 4 2 4 2
( )
1 3 16 3·4 1 3
= +1+ +2− + (−8) + + (−4) = + 1 + + 2 − (4 − 8 + 6 − 4)
4 2 4 2 4 2
1 3 1 3 27
= +1+ +2−4+8−6+4= + +5=
4 2 4 2 4
Τέλος, μερικά παραδείγματα με συναρτήσεις που δεν είναι πολυωνυμικές.

π 2π
f (x) = ηµ x, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = και x = .
6 3
Απάντηση:
∫ 2π ∫ 2π
3 3
E= |f (x)| dx = |ηµ x| dx
π π
6 6
[π ]
Αλλά ηµ x > 0 για κάθε x ∈ (0, π), άρα και για κάθε x ∈ 2π
6 3 . Άρα
,
∫ 2π √ √
3 2π 2π π 1 3 1+ 3
E = ηµ x dx = [− συν x] π
3
= − συν + συν = + =
π 6 3 6 2 2 2
6
2π 5π
f (x) = συν x, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = και x = .
3 6
Απάντηση:
139
∫ 5π ∫ 5π
6 6
E= |f (x)| dx = |συν x| dx
2π 2π
3 3
(π ) [ 2π ]
Αλλά συν x < 0 για κάθε x ∈ 2,π , άρα και για κάθε x ∈ 3 , 5π
6 . Άρα
∫ 5π √ √
6 5π 5π 2π 1 3 3−1
E = − συν x dx = [− ηµ x] 6
2π = − ηµ + ηµ =− + =
2π 3 6 3 2 2 2
3
f (x) = ln x + 2x, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 1 και x = e.
Απάντηση:
∫ e ∫ e
E= |f (x)| dx = |ln x + 2x| dx
1 1
Για x ≥ 1 είναι ln x ≥ 0 και 2x > 0, οπότε f (x) = ln x + 2x > 0, για κάθε x ∈ [1, e] και συνεπώς
∫ e ∫ e ∫ e ∫ e
[ ]e
E = ln x + 2x dx = ln x dx + 2x dx = (x)′ ln x dx + x2 1
1
∫ e 1 1
∫ 1e
1 [ ]e [ ]e [ ]e
= [x ln x]e1 − x · dx + x2 1 = [x ln x]e1 − 1 dx + x2 1 = [x ln x]e1 − [x]e1 + x2 1
1 x 1
= e·ln e−1·ln 1−e+1+e −1 = e·1−1·0−e+1+e2 −1 = e−0−e+1+e2 −1 = e2
2 2
σεων f (x) = ex , g(x) = x − 5 και τις ευθείες x = 0 και x = 1.
Απάντηση:
Είναι f (x) − g(x) = ex − x + 5. Το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 1 ∫ 1
E= |f (x) − g(x)| dx = |ex − x + 5| dx
0 0
Αλλά για κάθε x ∈ R είναι ex > 0. Επίσης −x + 5 > 0 ⇔ x < 5, οπότε −x + 5 > 0, για κάθε x ∈ [0, 1].
Άρα ex − x + 5 > 0, για κάθε x ∈ [0, 1] και συνεπώς
∫ 1 ]1 [ ( )
x2 12 02
E = e − x + 5 dx = e −
x
+ 5x = e −
1
+5·1− e −
x 0
+5·0
0 2 0 2 2
1 1 7
= e − + 5 − (1 − 0 + 0) = e − + 5 − 1 = e +
2 2 2
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
f (x) = 3x2 + 1, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = −3 και x = −1.
Απάντηση
f (x) = −3x2 + 4x − 2, τον άξονα x′ x, τον άξονα y ′ y και την ευθεία x = 2.
Απάντηση
f (x) = x2 + 4x + 3, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση
140
f (x) = x2 − x − 6, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = −1 και x = 1.
Απάντηση
f (x) = x2 + x − 2, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = 0 και x = 2.
Απάντηση
f (x) = 3x2 − 3, τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = −2 και x = 3.
Απάντηση
f (x) = x2 + x − 2 και τον άξονα x′ x.
Απάντηση
f (x) = x3 − x2 − 2x και τον άξονα x′ x.
Απάντηση
σεων f (x) = x2 + x, g(x) = −2x2 + x − 1 και τις ευθείες x = −3 και x = −1.
Απάντηση
σεων f (x) = 4x − 5, g(x) = 3x2 − 3, τον άξονα y ′ y και την ευθεία x = 2.
Απάντηση
σεων f (x) = 2x2 + 3x + 1, g(x) = x2 − x − 2 και τις ευθείες x = 1 και x = 3.
Απάντηση
σεων f (x) = x2 + x − 2, την ευθεία ε : y = 2x + 4 και τις ευθείες x = −1 και x = 1.
Απάντηση
σεων f (x) = 2x2 + x − 1, g(x) = x2 + 1 και τις ευθείες x = 0 και x = 2.
Απάντηση
σεων f (x) = 2x2 − 2, g(x) = 1 − x2 και τις ευθείες x = −2 και x = 3.
Απάντηση
σεων f (x) = x3 + x2 + x + 1 και g(x) = x3 + 3.
Απάντηση
σεων f (x) = x3 + x2 + x + 1 και g(x) = 2x2 + 3x + 1.
Απάντηση
141
Στις σελίδες που ακολουθούν βρίσκεται συγκεντρωμένη η θεωρία του βιβλίου με σειρά προτεραιότητας
ανάλογη με την πιθανότητα να είναι μια ερώτηση θέμα στις εξετάσεις.
Αμέσως μετά υπάρχουν ερωτήσεις τύπου Σωστό - Λάθος και συμπλήρωσης.
Για τις ερωτήσεις τύπου Σωστό - Λάθος κάντε κλικ πάνω στην απάντηση που κρίνετε σωστή. Αν έχετε απα-
ντήσει σωστά θα οδηγηθείτε στην επόμενη ερώτηση. Αν όχι, θα οδηγηθείτε στο παράρτημα των λανθασμένων
απαντήσεων, όπου εκτός από την εξήγηση, θα βρείτε και το αντίστοιχο link για να συνεχίσετε από εκεί που
ήσασταν. Για να λειτουργήσει αυτό σωστά, επιτρέψτε την κύλιση (Enable Scrolling) από το View του Acrobat
Reader.
142
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ
.
Τι ονομάζουμε συχνότητα εμφάνισης ή απλά συχνότητα μιας τιμής xi και πώς συμβολίζεται;
.
Συχνότητα της τιμής xi μιας μεταβλητής ονομάζεται το πλήθος των ατόμων του πληθυσμού (ή του
δείγματος) για τα οποία η μεταβλητή παίρνει την τιμή xi και συμβολίζεται με νi .
.
Τι ονομάζουμε σχετική συχνότητα μιας τιμής xi και πώς συμβολίζεται;

.
Σχετική συχνότητα της τιμής xi μιας μεταβλητής ονομάζεται
( ο λόγος της συχνότητας
) προς το μέγεθος
νi αριθμός εμφανίσεων
του δείγματος και συμβολίζεται με fi , δηλαδή fi = = .
ν μέγεθος δείγματος
.
Τι ονομάζουμε αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

.
Σε ποσοτική μεταβλητή, αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi λέγεται το άθροισμα των συχνοτήτων νi
των τιμών που είναι μικρότερες ή ίσες με την τιμή αυτή.
.
Τι ονομάζουμε σχετική αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

.
Σε ποσοτική μεταβλητή, σχετική αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi λέγεται το άθροισμα των σχετι-
κών συχνοτήτων fi των τιμών που είναι μικρότερες ή ίσες με την τιμή αυτή.
.
Τι ονομάζουμε επικρατούσα τιμή μιας μεταβλητής;

.
Επικρατούσα τιμή μιας μεταβλητής ονομάζεται η τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα. Αν δύο ή περισ-
σότερες τιμές έχουν τη μέγιστη συχνότητα τότε υπάρχουν περισσότερες από μία επικρατούσες τιμές.
.
Τι ονομάζεται διάμεσος δ ενός δείγματος;

.
Διάμεσος δ ενός δείγματος ν παρατηρήσεων που έχουν διαταχθεί σε αύξουσα σειρά ονομάζεται:
• Η μεσαία παρατήρηση αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι περιττό.
• Το ημιάθροισμα των μεσαίων παρατηρήσεων αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι άρτιο.

.
Τι ονομάζεται εύρος ενός δείγματος;

.
Εύρος είναι η διαφορά της μικρότερης τιμής από τη μεγαλύτερη τιμή.
.
143
Τι ονομάζεται διακύμανση των τιμών μιας μεταβλητής;
.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις τιμές ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε διακύμανση της
μεταβλητής ονομάζεται το πηλίκο:
( )2 ( )2 ( )2
x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s2 =
. ν
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s =
. ν
Τι ονομάζεται τυπική απόκλιση των τιμών μιας μεταβλητής;

.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις τιμές ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε τυπική απόκλιση
της μεταβλητής ονομάζεται το:
√
( )2 ( )2 ( )2
x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s=
ν
.
Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

√
( )2 ( )2 ( )2
ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s=
ν
.
Τι ονομάζεται συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας;

.
Αν ένα δείγμα εξεταζόμενο ως προς μία ποσοτική μεταβλητή του, παρουσιάζει μέση τιμή x και τυπική
CV = = 100%
μέση τιμή x
.
144
ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f : (α, x0 ) ∪ (x0 , β) → R έχει όριο τον πραγματικό αριθμό ℓ όταν το x
τείνει στο x0 ;
.
Θα λέμε ότι μία συνάρτηση f : (α, x0 ) ∪ (x0 , β) → R έχει όριο τον πραγματικό αριθμό ℓ όταν το x
τείνει στο x0 , αν οι τιμές της f (x) βρίσκονται οσοδήποτε κοντά στον αριθμό ℓ, όταν το x είναι αρκετά
κοντά στο x0 (αλλά δεν γίνεται απαραίτητα ίσο με το x0 ). Θα συμβολίζουμε:
lim f (x) = ℓ
x→x0
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f : A → R είναι συνεχής στο σημείο x0 ∈ A;

.
(Συνέχεια συνάρτησης σε σημείο):
Έστω A ⊆ R, και x0 ∈ A. Θα λέμε ότι η συνάρτηση f : A → R είναι συνεχής στο σημείο x0 , αν και
μόνο αν ισχύει ότι:
lim f (x) = f (x0 )
x→x0
.
Πότε μία συνάρτηση f : (α, β) → R λέγεται συνεχής στο διάστημα (α, β);
.
Μία συνάρτηση f : (α, β) → R λέγεται συνεχής στο διάστημα (α, β) αν είναι συνεχής σε κάθε x0 ∈
(α, β).
.
Πότε μία συνάρτηση f : [α, β] → R λέγεται συνεχής στο διάστημα [α, β];
.
Μία συνάρτηση f : [α, β] → R λέγεται συνεχής στο διάστημα [α, β] αν είναι συνεχής σε κάθε x0 ∈
(α, β) και επιπλέον έχουμε ότι
lim f (x) = f (α), lim f (x) = f (β)

x→α+ x→β −
.
145
ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
.
Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 και τι ονομάζουμε παράγωγο της
f στο x0 ;
.
Μία συνάρτηση f λέγεται παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, αν υπάρχει το όριο:
f (x0 + h) − f (x0 )
lim
h→0 h
και είναι πραγματικός αριθμός. Τότε συμβολίζουμε το όριο αυτό f ′ (x0 ) και το ονομάζουμε παράγωγο της
f στο x0 .
.
Ποια σημεία της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης ονομάζονται γωνιακά;

.
Στα σημεία της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης f , στα οποία η f είναι συνεχής, αλλά δεν είναι
παραγωγίσιμη, σχηματίζεται γωνία και για το λόγο αυτό ονομάζονται γωνιακά.
.
Τι ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής ενός μεγέθους y ως προς x για x = x0 ;

.
Αν δύο μεγέθη x, y συνδέονται με τη συνάρτηση f , έτσι ώστε y = f (x) και η f είναι παραγωγίσιμη στο
x0 , τότε η παράγωγος f ′ (x0 ) εκφράζει το ρυθμό μεταβολής του μεγέθους y ως προς x, για τη συγκεκριμένη
τιμή x = x0 .
.
Πότε ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : (α, β) → R μιας συνάρτησης f : (α, β) → R;

.
Για μα συνάρτηση f : (α, β) → R ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : (α, β) → R, αν και μόνο αν

η f είναι παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x0 του πεδίου ορισμού της (α, β).
.
Πότε ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : [α, β] → R μιας συνάρτησης f : [α, β] → R;

.
Για μια συνάρτηση f : [α, β] → R ορίζεται η παράγωγος συνάρτηση f ′ : [α, β] → R, αν και μόνο αν:
(i) Η f είναι παραγωγίσιμη για κάθε σημείο x0 ∈ (α, β)
(ii) Υπάρχουν τα πλευρικά όρια
f (α + h) − f (α) f (β + h) − f (β)
lim , lim
h→0+ h h→0 − h
και είναι πραγματικοί αριθμοί.
.
146
Πότε λέμε ότι μια συνάρτηση έχει τοπικό μέγιστο (τοπικό ελάχιστο) στο σημείο x = x0 ;
.
(α) Μια συνάρτηση f έχει τοπικό μέγιστο στο σημείο x = x0 , αν υπάρχει ανοιχτό διάστημα (α, β) που
περιέχει το x0 , τέτοιο ώστε f (x) ≤ f (x0 ), για κάθε x ∈ (α, β).
(β) Μια συνάρτηση f έχει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x = x0 , αν υπάρχει ανοιχτό διάστημα (α, β) που
περιέχει το x0 , τέτοιο ώστε f (x) ≥ f (x0 ), για κάθε x ∈ (α, β).
.
Να διατυπώστε το θεώρημα του Fermat.

.
.
147
ΠΑΡΑΓΟΥΣΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
.
Τι ονομάζουμε παράγουσα συνάρτηση μιας συνάρτησης f ;

.
Έστω συνάρτηση f : ∆ → R, όπου ∆ διάστημα του R. Αν υπάρχει παραγωγίσιμη συνάρτηση F : ∆ →
R, τέτοια ώστε:
F ′ (x) = f (x), για κάθεx ∈ ∆
τότε η F λέγεται παράγουσα συνάρτηση της f στο διάστημα ∆.
.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ
.
Τι ονομάζουμε ορισμένο ολοκλήρωμα μιας συνεχούς συνάρτησης f από το α έως το β;

.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : [α, β] → R, με παράγουσα συνάρτηση F . Τη σταθερή διαφορά F (β) −
F (α) ονομάζουμε ορισμένο ολοκλήρωμα της συνάρτησης f από το α έως το β και το συμβολίζουμε με:
∫ β
f (x) dx
α
.
148
• Ποιο είναι το έργο της Στατιστικής;
• Τι εννοούμε με τους όρους πληθυσμός, άτομο, μέγεθος πληθυσμού και μεταβλητή;

.
• Στατιστική είναι ο κλάδος των μαθηματικών ο οποίος ως έργο έχει τη συγκέντρωση στοιχείων, την
ταξινόμησή τους και την παρουσίασή τους σε κατάλληλη μορφή ώστε να μπορούν να αναλυθούν
και να ερμηνευθούν για την εξυπηρέτηση διαφόρων σκοπών.
• Στη στατιστική συλλέγονται στοιχεία που αναφέρονται σε ένα σύνολο αντικειμένων. Το σύνολο
αυτό ονομάζεται πληθυσμός. Κάθε στοιχείο του πληθυσμού ονομάζεται άτομο. Το πλήθος των ατό-
μων ενός πληθυσμού ονομάζεται μέγεθος του πληθυσμού. Συνήθως ένας πληθυσμός εξετάζεται ως
προς κάποιο χαρακτηριστικό του. Το χαρακτηριστικό αυτό του πληθυσμού ονομάζεται μεταβλητή.
.
• Ποια χαρακτηριστικά ενός πληθυσμού λέγονται ποσοτικά και ποια ποιοτικά;
• Ποια είναι τα είδη των ποσοτικών μεταβλητών; Αναφέρετε από ένα παράδειγμα για κάθε είδος.
.
• Ποσοτικά χαρακτηριστικά είναι εκείνα τα οποία μπορούν να μετρηθούν. Ποιοτικά χαρακτηριστικά
είναι εκείνα τα οποία δεν επιδέχονται μέτρηση.
• Οι μεταβλητές των ποσοτικών χαρακτηριστικών είναι δύο ειδών:
– Διακριτές μεταβλητές, στις οποίες κάθε άτομο του πληθυσμού μπορεί να πάρει μόνο διακε-
κριμένες τιμές. Για παράδειγμα η μεταβλητή ”Πόσα παιδιά έχει μια οικογένεια”.
– Συνεχείς μεταβλητές, στις οποίες κάθε άτομο του πληθυσμού μπορεί να αντιστοιχηθεί σε
οποιαδήποτε πραγματική τιμή που ανήκει σε ένα διάστημα των πραγματικών αριθμών ή ένωση
διαστημάτων. Για παράδειγμα η μεταβλητή ”Πόσο ύψος έχει κάθε άτομο του πληθυσμού”.
.
• Τι εννοούμε με τους όρους απογραφή, δείγμα και δειγματοληψία;
• Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα δείγμα ώστε να είναι αξιόπιστο;

.
• Με τον όρο απογραφή εννοούμε την εξέταση όλων των ατόμων ενός πληθυσμού. Σε περιπτώσεις
που η απογραφή είναι αδύνατη, επιλέγουμε ένα μέρος (υποσύνολο) του πληθυσμού και το εξετά-
ζουμε. Το μέρος αυτό του πληθυσμού λέγεται δείγμα. Η εξέταση ενός δείγματος του πληθυσμού
λέγεται δειγματοληψία.
• Για να είναι ένα δείγμα αξιόπιστο πρέπει να είναι μια ακριβής μικρογραφία του και να αποδίδει
σωστά την εικόνα του πληθυσμού.
.
Ένα μεγάλο δείγμα δεν μας δίνει πάντα πιο αξιόπιστα αποτελέσματα απ’ ότι ένα μικρό.
.
Αν ένα δείγμα μεγέθους ν εμφανίζει κ διαφορετικές τιμές της μεταβλητής με αντίστοιχες συχνότητες
ν1 , ν2 , . . . , νκ τότε προφανώς ισχύει
ν1 + ν2 + · · · + νκ = ν
και
f1 + f2 + · · · + fκ = 1
.
149
Πώς κατασκευάζουμε
• ένα κατακόρυφο ραβδόγραμμα;
• ένα οριζόντιο ραβδόγραμμα;
• ένα κυκλικό διάγραμμα;

.
• Ένα κατακόρυφο ραβδόγραμμα κατασκευάζεται ως εξής: διαιρούμε των άξονα των τετμημένων σε
τόσα διαστήματα όσες είναι και οι τιμές της μεταβλητής, αντιστοιχούμε μια τιμή της μεταβλητής σε
καθένα από αυτά και σε κάθε διάστημα κατασκευάζουμε ένα ορθογώνιο, με ύψος την αντίστοιχη
συχνότητα.
• Ένα οριζόντιο ραβδόγραμμα κατασκευάζεται όπως και το κατακόρυφο, αλλά με εναλλαγή του ρό-
λου των αξόνων.
• Ένα κυκλικό διάγραμμα κατασκευάζεται ως εξής:
1. Διαιρούμε τον κύκλο σε μέρη ανάλογα των συχνοτήτων των τιμών της μεταβλητής.
2. Κατασκευάζουμε τους αντίστοιχους κυκλικούς τομείς και χρωματίζουμε τον καθένα με ένα
διαφορετικό χρώμα.
.
Σε μια κλασσική γραφική παράσταση σημείων (σε διακριτή μεταβλητή) είναι λάθος να συνδέσουμε τα
.
Το πολύγωνο συχνοτήτων σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα χωρίο ίσου εμβαδού με αυτό που σχη-
ματίζουν τα ορθογώνια του ιστογράμματος συχνοτήτων.
.
Πώς κατασκευάζεται το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων από το ιστό-

γραμμα αθροιστικών συχνοτήτων;
.
Το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων σχηματίζεται ενώνοντας τα δεξιά
άκρα των άνω βάσεων των ορθογωνίων του αντίστοιχου ιστογράμματος με ευθύγραμμα τμήματα.
.
Σε συνεχή μεταβλητή ορίζουμε ως επικρατούσα κλάση αυτή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.

.
Τι ορίζουμε ως μέση τιμή διαφόρων τιμών;

.
Η μέση τιμή διαφόρων τιμών είναι γνωστή ως το πηλίκο του αθροίσματος των τιμών προς το πλήθος
τους.
.
Ο μέσος όρος υπολογίζεται μόνο σε ποσοτικές μεταβλητές.

.
Αν η μεταβλητή παρουσιάζει x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ , τότε η μέση τιμή

ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + νκ xk ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + νκ xk
x= =
ν1 + ν2 + · · · + νκ ν
.
150
Παράμετροι θέσης είναι η μέση τιμή, η επικρατούσα τιμή και η διάμεσος.
• Η μέση τιμή επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές και εξαρτάται από όλες τις τιμές της μεταβλητής.
• Η επικρατούσα τιμή εξαρτάται μόνο από την τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.
• Η διάμεσος δεν επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές και εξαρτάται από όλες τις τιμές της μεταβλητής.
Ο υπολογισμός της παρουσιάζει δυσκολίες σε ορισμένες περιπτώσεις.
.
Για ποιο λόγο χρησιμοποιούμε ως μέτρο διασποράς την τυπική απόκλιση αντί της διακύμανσης;
.
Η χρήση της διακύμανσης παρουσιάζει ένα σοβαρό πρόβλημα: Οι μονάδες της διακύμανσης είναι τα
τετράγωνα των μονάδων της αντίστοιχης μεταβλητής. Για το λόγο αυτό αντί της διακύμανσης χρησιμο-
ποιούμε ως μέτρο διασποράς την τυπική απόκλιση.
.
Ο συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας μας βοηθά να συγκρίνουμε δείγματα που

μετρούνται σε διαφορετικές μονάδες ή κλίμακες.
.
Ο συντελεστής μεταβλητότητας ουσιαστικά μετράει την ομοιογένεια του πληθυσμού. Εάν η τιμή του
συντελεστή μεταβλητότητας είναι κάτω του 10% ο πληθυσμός του δείγματος θεωρείται ομοιογενής.
Από δύο διαφορετικά δείγματα πιο ομοιογενές θεωρείται αυτό με τον μικρότερο συντελεστή μεταβλητό-
τητας.
.
Παράμετροι διασποράς είναι το εύρος, η διακύμανση, τυπική απόκλιση και ο συντελεστής μεταβλη-
τότητας.
• Το εύρος έχει το μειονέκτημα ότι χρησιμοποιούμε μόνο τις ακραίες τιμές της μεταβλητής και καθό-
λου τις υπόλοιπες.
• Η διακύμανση έχει το μειονέκτημα ότι οι μονάδες της είναι τα τετράγωνα των μονάδων της αντί-
στοιχης μεταβλητής.
• Η τυπική απόκλιση έχει το πλεονέκτημα έναντι της διακύμανσης ότι οι μονάδες της είναι οι μονάδες
της αντίστοιχης μεταβλητής και όχι τα τετράγωνά τους.
• Ο συντελεστής μεταβλητότητας δεν εξαρτάται από τις μονάδες ή την κλίμακα μέτρησης της μετα-
βλητής.
.
151
Η έννοια ότι το x τείνει στο x0 , δηλαδή ότι βρίσκεται αρκετά κοντά στο x0 , εκφράζεται διαφορετικά
λέγοντας ότι το x ανήκει σε μια περιοχή του x0 , δηλαδή σε ένα ανοιχτό διάστημα της μορφής (α, x0 ),
(x0 , β) ή και στην ένωσή τους (α, x0 ) ∪ (x0 , β).
.
Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε:
x→x0 x→x0
(i) lim [f (x) ± g(x)] = ℓ1 ± ℓ2

x→x0
(ii) lim [f (x) · g(x)] = ℓ1 · ℓ2

x→x0
f (x) ℓ1
x→x0 g(x) ℓ2
(iv) lim |f (x)| = |ℓ1 |
x→x0
(v) lim [f (x)]ν = ℓν1 , ν ∈ N∗

x→x0
√ √
(vi) lim κ
f (x) = κ
ℓ1 , για κάθε κ ∈ N. κ ≥ 2, όπου η f είναι θετική σε μια περιοχή του x0 .
x→x0
.
Ποια σχέση συνδέει τα πλευρικά όρια μιας συνάρτησης με το όριο της συνάρτηση σε ένα σημείο x0 ;
.
Το όριο μιας συνάρτησης υπάρχει, αν και μόνο αν υπάρχουν τα πλευρικά της όρια και είναι ίσα, δηλαδή
lim f (x) = ℓ, όπου ℓ ∈ R, αν και μόνο αν:
x→x0
lim f (x) = lim f (x) = ℓ
x→x+
0 x→x−
0
Αν τα δύο πλευρικά όρια μιας συνάρτησης είναι διαφορετικά, τότε θα λέμε ότι δεν υπάρχει το όριο της f ,
όταν το x τείνει στο x0 .
.
x→x0
x→x0
.
Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε:

(i) Η συνάρτηση h(x) = f (x) ± g(x) είναι συνεχής στο x0 .
(ii) Η συνάρτηση h(x) = κ · f (x) είναι συνεχής στο x0 , για κάθε κ ∈ R.
(iii) Η συνάρτηση h(x) = f (x) · g(x) είναι συνεχής στο x0 .
f (x)
(iv) Αν g(x0 ) ̸= 0, η συνάρτηση h(x) = είναι συνεχής στο x0 .
g(x)
(v) Η συνάρτηση h(x) = |f (x)| είναι συνεχής στο x0 .
√
(vi) Η συνάρτηση h(x) = κ f (x) με f (x) ≥ 0 είναι συνεχής στο x0 .
.
Έστω συναρτήσεις f : A → R και g : B → R με f (A) ⊆ B. Αν η f είναι συνεχής στο x0 ∈ A και η g

στο f (x0 ) ∈ B, τότε και η σύνθεσή τους g ◦ f : A → R είναι συνεχής στο x0 .
.
152
Οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς στο πεδίο ορισμού τους:
• Ριζικά • Λογαριθμικές
• Πολυωνυμικές
• Ρητές • Εκθετικές • Τριγωνομετρικές
άρα και όσες συναρτήσεις προκύπτουν ως αποτέλεσμα πράξεων ή συνθέσεων μεταξύ των παραπάνω συ-
ναρτήσεων ή και απολύτων τιμών τους.
.
Γραφική Παράσταση της f Μελέτη Συνέχειας Χαρακτηρισμός

• Ορίζεται το f (x0 )
f (x0 )
Η f ασυνεχής στο x0
• Υπάρχει στο R το lim f (x)
ℓ+ =ℓ− x→x0
• lim f (x) ̸= f (x0 )

. x→x0
x0
• Ορίζεται το f (x0 ) Η f ασυνεχής στο x0

ℓ+ • Δεν υπάρχει στο R το
ℓ− lim f (x), αφού ℓ+ ̸= ℓ−
x→x0
.
x0
f (x0 )

από αριστερά
ℓ− =f (x 0)
x→x0
. • Ισχύει ότι ℓ− = f (x0 )
x0
ℓ+

από δεξιά
ℓ−
x→x0
. • Ισχύει ότι ℓ+ = f (x0 )
x0
ℓ+ =f (x0 )
153
Μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, αν και μόνο αν υπάρ-
χουν τα δύο πλευρικά όρια
f (x0 + h) − f (x0 ) f (x0 + h) − f (x0 )

lim , lim
h→0− h h→0 + h
και είναι ο ίδιος πραγματικός αριθμός.
.
Η διαφορά f (x0 + h) − f (x0 ) εκφράζει τη μεταβολή του μεγέθους y που αντιστοιχεί στη μεταβολή
h του μεγέθους x.
f (x0 + h) − f (x0 )
Ο λόγος εκφράζει τη μέση τιμή της μεταβολής του μεγέθους y.
h
.
Ποια σχέση συνδέει την παραγωγισιμότητα μιας συνάρτησης σε ένα σημείο x0 με τη συνέχειά της στο
σημείο αυτό;
.
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε θα είναι και
.
Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε δεν είναι παρα-
γωγίσιμη στο x0 .
.
Οριακό κόστος - Οριακό κέρδος

Στην οικονομία θεωρούμε τις συναρτήσεις του κόστους παραγωγής K και του κέρδους P , ως προς
μεταβλητή x την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος. Είναι γνωστό ότι τα πηλίκα:
K(x0 + h) − K(x0 ) P (x0 + h) − P (x0 )

,
h h
εκφράζουν το μέσο κόστος και το μέσο κέρδος αντίστοιχα.
Τα όρια των πηλίκων αυτών όταν η μεταβολή της παραγόμενης ποσότητας x τείνει στο μηδέν (δηλαδή
όταν h → 0) εκφράζουν το οριακό κόστος και το οριακό κέρδος αντίστοιχα, για παραγόμενη ποσότητα
προϊόντος x0 :
K(x0 + h) − K(x0 ) ′ P (x0 + h) − P (x0 )

K ′ (x0 ) = lim , P (x0 ) = lim
h→0 h h→0 h
.
Ο ρυθμός μεταβολής της συνάρτησης θέσης ενός κινητού τη χρονική στιγμή t0 είναι η ταχύτητα του
κινητού τη στιγμή t0 . Δηλαδή
S(t0 + h) − S(t0 )
v(t0 ) = lim
h→0 h
Ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας ενός κινητού τη χρονική στιγμή t0 είναι η επιτάχυνση του κινητού τη
στιγμή t0 . Δηλαδή
v(t0 + h) − v(t0 )
γ(t0 ) = lim = v ′ (t0 )
h→0 h
.
154
x 1
xα , α ∈ R, x > 0 α xα−1
ηµ x συν x
συν x − ηµ x
ex ex
1
ln x x
Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι παραγωγίσιμες στο πεδίο ορισμού τους A, τότε και οι συναρτή-
f
σεις f ± g, cf με c σταθερά, f ·g, (g ̸= 0) είναι παραγωγίσιμες στο A και ισχύουν οι ακόλουθοι κανόνες
g
παραγώγισης:
(f ± g)′ (x) = f ′ (x) ± g ′ (x)

(cf )′ (x) = cf ′ (x)
(f · g)′ (x) = f ′ (x) · g(x) + f (x) · g ′ (x)
( )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x)
(x) =
g [g(x)]2
.
Κανόνας της αλυσίδας

Έστω οι συναρτήσεις f : A → R και g : B → R με f (A) ⊆ B. Αν η f είναι παραγωγίσιμη σε κάθε x ∈ A
και η g είναι παραγωγίσιμη σε κάθε f (x) ∈ B, τότε η σύνθεσή τους g ◦ f είναι παραγωγίσιμη στο A και
ισχύει ότι
(g ◦ f )′ (x) = g ′ (f (x)) · f ′ (x)
.
Πότε ορίζεται η δεύτερη παράγωγος f ′′ : A → R μιας συνάρτησης f : A → R;

.
Αν μια συνάρτηση f : A → R είναι παραγωγίσιμη στο A και η παράγωγος συνάρτηση f ′ : A → R
είναι και αυτή παραγωγίσιμη στο A, τότε ορίζεται η δεύτερη παράγωγος f ′′ : A → R της συνάρτησης f ,
ώστε f ′′ (x) = (f ′ (x))′ .
.
Έστω παραγωγίσιμη συνάρτηση f : (α, β) → R.
(i) Αν f ′ (x) > 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α, β).
(ii) Αν f ′ (x) < 0, για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (α, β).
.
Δεν ισχύει το αντίστροφο του προηγούμενου θεωρήματος. Δηλαδή, αν μια συνάρτηση είναι παραγω-
γίσιμη και γνησίως αύξουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα αυστηρά θετική. Ανάλογα, αν
μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως φθίνουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα
.
155
Ποιες κατηγορίες σημείων μπορούν να θεωρηθούν ως πιθανές θέσεις τοπικών ακροτάτων για μια συ-
νεχή συνάρτηση f ;
Ποια σημεία λέγονται γωνιακά σημεία της f ;
Ποια σημεία λέγονται στάσιμα σημεία της f ;
Ποια σημεία λέγονται κρίσιμα σημεία της f ;
.
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες σημείων για μια συνεχή συνάρτηση f που μπορεί να θεωρηθούν ως πιθανές
θέσεις τοπικών ακροτάτων:
(i) Τα άκρα των διαστημάτων που αποτελούν το πεδίο ορισμού της f .
(ii) Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία δεν υπάρχει η παράγωγος της f . Τα σημεία
(ii) Τα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού της f στα οποία υπάρχει η παράγωγος της f και είναι ίση

.

.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : (α, β) → R και x0 ένα κρίσιμο σημείο της.
.
.

.
Έστω συνεχής συνάρτηση f : A → R και x0 ένα στάσιμο σημείο της. Αν η f είναι δύο φορές παραγω-
γίσιμη στο x0 , τότε παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 αν f ′′ (x0 ) < 0, ενώ παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο
στο x0 αν f ′′ (x0 ) > 0.
.
Το κριτήριο της 2ης παραγώγου μας καλύπτει για τη μελέτη ακροτάτων μόνο στα στάσιμα σημεία μιας
συνάρτησης.
.
156
Δίνεται η συνάρτηση f : ∆ → R, με ∆ διάστημα του R και F μια παράγουσα της f . Τότε οποιαδήποτε
άλλη παράγουσα της f είναι της μορφής F + c, όπου c σταθερά.
.
Πίνακας Παραγουσών Βασικών Συναρτήσεων
0 c
1 x+c
xα+1
xα , α ̸= −1, x > 0
α+1
1
ln x + c
x
ex ex + c
συν x ηµ x + c
ηµ x − συν x + c
1 π
, x ̸= κπ + , κ ∈ Z ϵϕ x + c
συν 2 x 2
1
, x ̸= κπ, κ ∈ Z − σϕ x + c
ηµ2 x
Πίνακας Παραγουσών Σύνθετων Συναρτήσεων
g ′ (x) 1
, g(x) ̸= 0 − +c
g 2 (x) g(x)
g ′ (x) √
√ , g(x) > 0 2 g(x) + c
g(x)
g ′ (x) ( )
, g(x) > 0 ln g(x) + c
g(x)
( )α+1
g(x)
g α (x)·g ′ (x), α ∈ R, α ̸= −1, g(x) > 0 +c
α+1
eg(x) ·g ′ (x) eg(x) + c
157
Αν έχουμε μια συνεχή και θετική συνάρτηση f : [α, β] → R με παράγουσα F , η διαφορά F (β)−F (α)
παραμένει σταθερή και εκφράζει το εμβαδόν που περικλείεται από τη γραφική παράσταση Cf , τον άξονα
x′ x και τις ευθείες x = α και x = β.
.
∫ β
f (x) dx = [F (x)]βα = F (β) − F (α)
α
.
Αν μια συνάρτηση είναι συνεχής στο [α, β] τότε είναι ολοκληρώσιμη στο [α, β].
.
Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β]. Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες για το ορισμένο ολοκλήρωμα:
∫ β
α
∫ β ∫ γ ∫ β
(ii) f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx, όπου α < γ < β
α α γ
∫ α
(iii) f (x) dx = 0
α
∫ β ∫ α
(iv) f (x) dx = − f (x) dx
α β
∫ β ∫ β ∫ β
(v) [λf (x) + µg(x)] dx = λ f (x) dx + µ g(x) dx, λ, µ ∈ R.
α α α
Άμεσα πορίσματα της (iii) είναι ότι:
∫ β ∫ β
λf (x) dx = λ f (x) dx και
α α
∫ β ∫ β ∫ β
[f (x) + g(x)] dx = f (x) dx + g(x) dx
α α α
∫ β
(vi) Αν f (x) ≥ 0, για κάθε x ∈ [α, β] τότε f (x) dx ≥ 0
α
∫ β ∫ β
(vii) Αν f (x) ≥ g(x), για κάθε x ∈ [α, β] τότε f (x) dx ≥ g(x) dx
α α
.
158
∫ β
• 1 dx = [x]βα = β − α
α
∫ [ ]β
β
xκ+1 β κ+1 − ακ+1
• κ
x dx = = , με κ ∈ R − {−1}, β > α > 0
α κ+1 α κ+1
∫ β
1
• dx = [ln x]βα = ln β − ln α, β > α > 0
α x
∫β
• ex dx = [ex ]βα = eβ − eα
α
∫β
• συν x dx = [ηµ x]βα = ηµ β − ηµ α
α
∫β
• ηµ x dx = [− συν x]βα = − συν β + συν α
α
.
∫ [ ]
β
g ′ (x) 1 β 1 1
• dx = − =− + , όπου g(x) ̸= 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g 2 (x) g(x) α g(β) g(α)
∫ [ √ ]β (√ √ )
β
g ′ (x)
α g(x) α
∫
g ′ (x)
β [ ( )]β ( ) ( )
α g(x)
∫ β [( )κ+1 ]β ( )κ+1 ( )κ+1
κ ′ g(x) g(β) − g(α)
• g (x)·g (x) dx = = ,
α κ+1 κ+1
α
∫ β [ ]β
α α
.
Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες

∫ β ∫ β
′ β
f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]α − f (x)g ′ (x) dx
α α
.
Εμβαδόν Επίπεδου Χωρίου

Ο γενικός τύπος εύρεσης του εμβαδού του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση μιας
τυχαίας ολοκληρώσιμης συνάρτησης f , τον άξονα x′ x και τις ευθείες x = α και x = β είναι ο ακόλουθος:
∫ β
E= |f (x)| dx
α
Έστω f, g : [α, β] → R δύο ολοκληρώσιμες συναρτήσεις. Ο τύπος εύρεσης του εμβαδού του χωρίου
που περικλείεται από τις Cf , Cg και τις ευθείες x = α και x = β είναι ο ακόλουθος:
∫ β
E= |f (x) − g(x)| dx
α
Αν στις παραπάνω δύο περιπτώσεις δεν δίνονται τα άκρα ολοκλήρωσης, δηλαδή οι ευθείες x = α και
x = β, τότε θα εννοείται ότι η Cf τέμνει τον άξονα x′ x σε διάφορα σημεία, ή αντίστοιχα ότι οι Cf και Cg
τέμνονται σε διάφορα σημεία, τα οποία θα αποτελούν και τα άκρα ολοκλήρωσης.
.
159
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΥΠΟΥ ΣΩΣΤΟ - ΛΑΘΟΣ
.
1. Οι μεταβλητές των ποιοτικών χαρακτηριστικών είναι δύο ειδών: οι διακριτές μεταβλητές και οι συνεχείς
μεταβλητές.
Σωστό Λάθος
2. Διακριτές μεταβλητές είναι οι μεταβλητές στις οποίες κάθε άτομο του πληθυσμού μπορεί να πάρει μόνο
διακεκριμένες τιμές.
3. Το βάρος των κατοίκων μιας πόλης είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό του πληθυσμού.
4. Το χρώμα των ματιών των μαθητών ενός τμήματος είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό του πληθυσμού.
5. Η μεταβλητή ”πόσα παιδιά έχει μία οικογένεια” είναι συνεχής.

6. Η μεταβλητή ”πόσο βάρος έχει κάθε ζώο” από τα ζώα ενός κοπαδιού είναι μία συνεχής μεταβλητή.
7. Ένα μεγάλο δείγμα μας δίνει πάντα πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα απ’ ότι ένα μικρότερο δείγμα.
8. Αν ν1 , ν2 , . . . , νκ είναι οι συχνότητες των τιμών ενός δείγματος, τότε ν1 + ν2 + · · · + νκ = ν, όπου ν

είναι το μέγεθος του δείγματος.
9. Αν f1 , f2 , . . . , fκ είναι οι σχετικές συχνότητες των τιμών ενός δείγματος, τότε f1 + f2 + · · · + fκ = 100.

10. Σε μια κλασσική γραφική παράσταση σημείων (σε διακριτή μεταβλητή), είναι λάθος να συνδέσουμε τα
11. Το πολύγωνο συχνοτήτων με τον οριζόντιο άξονα σχηματίζει χωρίο μικρότερο από αυτό που σχηματίζουν
τα ορθογώνια του αντίστοιχου ιστογράμματος.
12. Το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων σχηματίζεται ενώνοντας τα μέσα των
άνω βάσεων των ορθογωνίων με ευθύγραμμα τμήματα.
13. Μία μεταβλητή μπορεί να έχει περισσότερες από μία μέσες τιμές.
14. Μία μεταβλητή μπορεί να έχει περισσότερες από μία επικρατούσες τιμές.
15. Ο μέσος όρος υπολογίζεται τόσο σε ποιοτικές, όσο και σε ποσοτικές μεταβλητές.
160
16. Η μέση τιμή δεν επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές της μεταβλητής.
17. Η μέση τιμή εξαρτάται από όλες τις τιμές μιας μεταβλητής.
18. Η επικρατούσα τιμή εξαρτάται μόνο από την τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.
19. Η διάμεσος επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές και εξαρτάται από όλες τις τιμές μιας μεταβλητής.
20. Το εύρος ως παράμετρος διασποράς έχει το μειονέκτημα ότι χρησιμοποιεί μόνο τις ακραίες τιμές της
μεταβλητής και καθόλου τις υπόλοιπες.
21. Οι μονάδες της τυπικής απόκλισης είναι τα τετράγωνα των μονάδων της αντίστοιχης μεταβλητής. Για το
λόγο αυτό χρησιμοποιούμε τη διακύμανση αντί της τυπικής απόκλισης.
22. Ο συντελεστής μεταβολής μας βοηθά να συγκρίνουμε δύο δείγματα που έχουν μετρηθεί σε διαφορετικές
κλίμακες.
23. Αν η τιμή του συντελεστή μεταβολής είναι πάνω από 10%, ο πληθυσμός του δείγματος θεωρείται ομοιο-
γενής.
24. Το εύρος είναι μία παράμετρος διασποράς.

25. Η διακύμανση είναι μία παράμετρος θέσης.

26. Η μέση τιμή είναι μία παράμετρος θέσης.

27. Η διάμεσος είναι μία παράμετρος διασποράς.

28. Η τυπική απόκλιση είναι μία παράμετρος διασποράς.

29. Η επικρατούσα τιμή είναι μία παράμετρος θέσης.

30. Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε lim [f (x) ± g(x)] = ℓ1 ± ℓ2
x→x0 x→x0 x→x0
31. Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε lim [f (x) · g(x)] = ℓ1 · ℓ2
x→x0 x→x0 x→x0
f (x) ℓ1
32. Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε lim = , εφόσον
x→x0 x→x0 x→x0 g(x) ℓ2
ℓ2 ̸= 0
161
33. Αν υπάρχει το lim f (x) και είναι ℓ1 ∈ R, τότε lim |f (x)| = |ℓ1 |
x→x0 x→x0
34. Αν υπάρχει το lim f (x) και είναι ℓ1 ∈ R αντίστοιχα, τότε lim [f (x)]ν = ℓν1 , ν ∈ N∗
x→x0 x→x0
√ √
35. Αν υπάρχει το lim f (x) και είναι ℓ1 ∈ R, τότε lim κ f (x) = κ ℓ1 , για κάθε κ ∈ N. κ ≥ 2, όπου η f
x→x0 x→x0
είναι θετική σε μια περιοχή του x0 .
36. Αν τα πλευρικά όρια μιας συνάρτησης f σε ένα σημείο x0 είναι διαφορετικά μεταξύ τους, τότε δεν υπάρχει
το όριο της συνάρτησης στο x0 .
37. Ισχύει ότι lim f (x) = ℓ αν και μόνο αν lim f (x) = lim f (x) = f (x0 ) = ℓ, όπου ℓ ∈ R.
x→x0 x→x−
0 x→x+
0
38. Αν τα πλευρικά όρια μιας συνάρτησης f σε ένα σημείο x0 είναι ίσα, τότε η f είναι συνεχής στο x0 .
39. Αν μία συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο σημείο x0 τότε πάντα ισχύει lim f (x) ̸= lim f (x).
x→x−
0 x→x+
0
40. Μία συνάρτηση f μπορεί να είναι συνεχής στο σημείο x0 , χωρίς το x0 να ανήκει στο πεδίο ορισμού της.
41. Η συνάρτηση f : R → R με f (x) = c είναι συνεχής στο R.

42. Η συνάρτηση f : R → R με f (x) = x είναι συνεχής στο R.

43. Η συνάρτηση f : R → R με f (x) = xν , ν ∈ N∗ , είναι συνεχής στο R.

1
44. Η συνάρτηση f : R∗ → R με f (x) = , ν ∈ N∗ είναι συνεχής στο R∗ .
xν
45. Η πολυωνυμική συνάρτηση f : R → R με f (x) = αν xν + αν−1 xν−1 + · · · + α1 x + α0 με αi ∈ R,

0 ≤ i ≤ ν είναι συνεχής στο R.
P (x) ′
46. Η ρητή συνάρτηση f : R′ → R με f (x) = , R = {x ∈ R, Q(x) ̸= 0} είναι συνεχής στο R′ .
Q(x)
47. Η συνάρτηση f : [0, +∞) → R με f (x) = xα , α > 0, είναι συνεχής στο [0, +∞).
1
48. Η συνάρτηση f : (0, +∞) → R με f (x) = , α > 0, είναι συνεχής στο (0, +∞).
xα
49. Η εκθετική συνάρτηση f : R → R με f (x) = αx , 0 < α ̸= 1, είναι συνεχής στο R.

162
50. Η λογαριθμική συνάρτηση f : (0, +∞) → R με f (x) = logα x, 0 < α ̸= 1, είναι συνεχής στο (0, +∞).
51. Η συνάρτηση f : R → [−1, 1] με f (x) = ηµ x είναι συνεχής στο R.

52. Η συνάρτηση f : R → [−1, 1] με f (x) = συν x είναι συνεχής στο R.

{ π }
53. Η συνάρτηση f : R − κπ + , κ ∈ Z → R με f (x) = ϵϕ x είναι συνεχής στο πεδίο ορισμού της .
2
54. Η συνάρτηση f : R − {κπ, κ ∈ Z} → R με f (x) = σϕ x είναι συνεχής στο πεδίο ορισμού της.
55. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε η συνάρτηση h(x) = f (x)±g(x)
είναι συνεχής στο x0 .
56. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε η συνάρτηση h(x) = κ · f (x)
είναι συνεχής στο x0 , για κάθε κ ∈ R.
57. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε συνάρτηση h(x) = f (x) · g(x)
είναι συνεχής στο x0 .
58. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A και g(x0 ) ̸= 0, τότε η συνάρτηση
f (x)
h(x) = είναι συνεχής στο x0 .
g(x)
59. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε η συνάρτηση h(x) = |f (x)| είναι
√
60. Αν οι συναρτήσεις f, g : A → R είναι συνεχείς στο σημείο x0 ∈ A, τότε συνάρτηση h(x) = κ
f (x) με
f (x) ≥ 0 είναι συνεχής στο x0 .
61. Αν ο συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς στο x0 , τότε και η σύνθεσή τους g ◦ f είναι συνεχής στο x0 .
62. Αν μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε είναι πάντα και παρα-
γωγίσιμη στο σημείο αυτό.
63. Αν μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε είναι πάντα και
συνεχής στο σημείο αυτό.
64. Αν μία συνάρτηση f δεν είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε δεν είναι
συνεχής στο σημείο αυτό.
163
65. Αν μία συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε δεν είναι παραγω-
γίσιμη στο σημείο αυτό.
66. Στα σημεία της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης f , στα οποία η f είναι συνεχής αλλά δεν είναι
παραγωγίσιμη, σχηματίζεται γωνία.
67. Ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας ενός κινητού ως προς το χρόνο t, τη χρονική στιγμή t0 , εκφράζει την
επιτάχυνση του κινητού τη δεδομένη χρονική στιγμή.
68. Ο ρυθμός μεταβολής της συνάρτησης θέσης ενός κινητού ως προς το χρόνο t, τη χρονική στιγμή t0 ,
εκφράζει τη στιγμιαία ταχύτητα του κινητού τη δεδομένη χρονική στιγμή.
69. Η παράγωγος συνάρτηση μπορεί να θεωρηθεί ως ο ρυθμός μεταβολής ενός μεγέθους σε οποιαδήποτε
τιμή της μεταβλητής του.
xα+1
70. (xα )′ = , για α ̸= −1.
α+1
71. (συν x)′ = ηµ x

72. (ηµ x)′ = − συν x

73. Αν f (x) = αx , όπου α > 0, τότε f ′ (x) = xαx−1 .

74. Αν οι συναρτήσεις f και g είναι παραγωγίσιμες στο R τότε ισχύει:
(f · g)′ (x) = f (x) · g ′ (x) + f ′ (x) · g(x), x ∈ R
75. Αν οι συναρτήσεις f και g είναι παραγωγίσιμες στο R και g(x) ̸= 0, τότε ισχύει:
( )′
f f (x) · g ′ (x) − f ′ (x) · g(x)
(x) = ,x ∈ R
g g 2 (x)
76. Ο κανόνας της αλυσίδας εκφράζεται από τη σχέση

( )
(g ◦ f )′ (x) = g ′ f ′ (x) · f (x)

( )
(g ◦ f )′ (x) = g ′ f (x) · f (x)
164
( )
(g ◦ f )′ (x) = g f (x) · f ′ (x)

( )
(g ◦ f )′ (x) = g ′ f (x) · f ′ (x)

( )
(g ◦ f )′ (x) = f ′ g(x) · g ′ (x)
81. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο (α, β) και f ′ (x) > 0 για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι
γνησίως φθίνουσα στο (α, β).
82. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο (α, β) και f ′ (x) > 0 για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι
γνησίως αύξουσα στο (α, β).
83. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο (α, β) και f ′ (x) < 0 για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι
γνησίως φθίνουσα στο (α, β).
84. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο (α, β) και f ′ (x) < 0 για κάθε x ∈ (α, β), τότε η f είναι
γνησίως αύξουσα στο (α, β).
85. Αν μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως αύξουσα, τότε η παράγωγός της είναι απαραίτητα
86. Αν μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως αύξουσα, τότε η παράγωγός της είναι απαραίτητα
αυστηρά θετική.
87. Αν μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως αύξουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα
αυστηρά θετική.
88. Αν μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως φθίνουσα, τότε η παράγωγός της είναι απαραίτητα
89. Αν μια συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη και γνησίως φθίνουσα, τότε η παράγωγός της δεν είναι απαραίτητα
90. Τα άκρα των διαστημάτων που αποτελούν το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f , είναι πιθανές θέσεις
τοπικών ακροτάτων της f .
165
91. Αν μια συνάρτηση f ξεκινά από αριστερό άκρο διαστήματος του πεδίου ορισμού της και είναι γνησίως
αύξουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό μέγιστο.
αύξουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο.
φθίνουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό μέγιστο.
φθίνουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο.
95. Αν μια συνάρτηση f καταλήγει σε δεξιό άκρο διαστήματος του πεδίου ορισμού της και είναι γνησίως
αύξουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό μέγιστο.
φθίνουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο.
αύξουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο.
φθίνουσα, τότε στο άκρο αυτό παρουσιάζει τοπικό μέγιστο.
99. Με το κριτήριο της 2ης παραγώγου μπορούμε να μελετήσουμε αν είναι θέσεις τοπικών ακροτάτων μόνο
τα στάσιμα σημεία μιας συνάρτησης.
100. Μία παράγουσα της συνάρτησης f (x) = ηµ x είναι η συνάρτηση F (x) = συν x.
101. Μία παράγουσα της συνάρτησης f (x) = συν x είναι η συνάρτηση F (x) = ηµ x.
xα
102. Μία παράγουσα της συνάρτησης f (x) = xα , α ̸= −1, x > 0 είναι η συνάρτηση F (x) = .
α+1
1
103. Μία παράγουσα της συνάρτησης f (x) = είναι η συνάρτηση F (x) = ϵϕ x.
συν 2 x
1
104. Μία παράγουσα της συνάρτησης f (x) = είναι η συνάρτηση F (x) = σϕ x.
ηµ2 x
105. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης f (x) = ηµ x είναι της μορφής F (x) = − συν x + c.
166
g ′ (x) 1
106. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης 2
, g(x) ̸= 0, είναι της μορφής + c.
g (x) g(x)
g ′ (x) √
107. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης √ , g(x) > 0, είναι της μορφής g(x) + c.
g(x)
g ′ (x) 1
108. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης , g(x) > 0, είναι της μορφής + c.
g(x) g(x)
g ′ (x)
109. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης , g(x) > 0, είναι της μορφής ln g(x) + c.
g 2 (x)
g ′ (x)
110. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης , g(x) > 0, είναι της μορφής ln g(x) + c.
g(x)
111. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης eg(x) · g ′ (x), είναι της μορφής eg(x) · g(x) + c.
112. Όλες ο παράγουσες της συνάρτησης eg(x) · g ′ (x), είναι της μορφής eg(x) + c.
113. Αν μια συνάρτηση είναι συνεχής στο [α, β], τότε είναι ολοκληρώσιμη στο [α, β].
114. Το ολοκλήρωμα μιας συνάρτησης μπορεί να είναι αρνητικό.

∫ β
115. c dx = c(α − β)
α
116. Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β]. Τότε ισχύει η ακόλουθη ιδιότητα για το ορισμένο ολοκλήρωμα:
∫ β ∫ γ ∫ γ
f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx
α α β
όπου α < γ < β.

∫ α
f (x) dx = 0
α
∫ β ∫ α
f (x) dx = f (x) dx
α β
167
119. Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β] με f (x) ≥ 0, για κάθε x ∈ [α, β]. Τότε ισχύει:
∫ β
f (x) dx ≥ 0
α
120. Έστω οι συναρτήσεις f, g συνεχείς στο [α, β]. Αν f (x) ≥ g(x), για κάθε x ∈ [α, β] τότε:
∫ β ∫ β
f (x) dx ≥ g(x) dx
α α
∫ β
121. Ισχύει ότι 1 dx = α − β
α
∫ β
β κ+1 − ακ+1
122. Ισχύει ότι xκ dx = , με α ̸= β.
α β−α
∫ β
1
123. Ισχύει ότι dx = ln β − ln α, β > α > 0.
α x2
∫ β
124. Ισχύει ότι ex dx = eβ − eα .
α
∫ β
125. Ισχύει ότι συν x dx = ηµ β − ηµ α.
α
∫ β
126. Ισχύει ότι ηµ x dx = ηµ β − ηµ α.
α
∫ β
127. Ισχύει ότι ηµ x dx = συν β − συν α.
α
∫ β
g ′ (x) 1 1
128. Ισχύει ότι 2
dx = − , όπου g(x) ̸= 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g (x) g(β) g(α)
∫ (√ √ )
β
g ′ (x)
129. Ισχύει ότι √ dx = g(β) − g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β
g ′ (x) ( ) ( )
130. Ισχύει ότι dx = ln g(β) − ln g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β
131. Ισχύει ότι eg(x) ·g ′ (x) dx = eg(β) ·g(β) − eg(α) ·g(α)
α
168
132. Έστω δύο συνεχείς συναρτήσεις f, g : [α, β] → R με συνεχείς πρώτες παραγώγους. Τότε ισχύει ότι:
∫ ∫
β [ ]β β
f (x)g(x) dx = f ′ (x)g ′ (x) α −
′
f (x)g ′ (x) dx
α α
∫ β ∫ β
′
f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]βα − f (x)g ′ (x) dx
α α
∫ ∫
β [ ]β β
f ′ (x)g(x) dx = f (x)g ′ (x) α − f (x)g(x) dx
α α
∫ ∫
β β [ ]β
f ′ (x)g(x) dx = f (x)g ′ (x) dx − f ′ (x)g ′ (x) α
α α
136. ΟΚ Τέλος
169
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ
.
Να συμπληρώσετε τις παρακάτω ισότητες:
1. Αν ένα δείγμα μεγέθους ν εμφανίζει κ διαφορετικές τιμές της μεταβλητής με αντίστοιχες συχνότητες
ν1 , ν2 , . . . , νκ τότε ισχύει
ν1 + ν2 + · · · + νκ = . . .
και
f1 + f2 + · · · + fκ = . . .
Απάντηση
2. Αν η μεταβλητή παρουσιάζει x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ , τότε η μέση τιμή

x=
Απάντηση
3. Αν μια μεταβλητή παίρνει τις τιμές ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε διακύμανση της με-
ταβλητής ονομάζεται το πηλίκο:
s2 =
Απάντηση
4. Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

s2 =
Απάντηση
5. Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε τυπική απόκλιση της μετα-
βλητής ονομάζεται το: √
s=
Απάντηση

√
s=
Απάντηση
7. Αν ένα δείγμα εξεταζόμενο ως προς μία ποσοτική μεταβλητή του, παρουσιάζει μέση τιμή x και τυπική
CV =
Απάντηση
8. Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε:

x→x0 x→x0
(i) lim [f (x) ± g(x)] = . . . . . . . . . . . .

x→x0
170
(ii) lim [f (x) · g(x)] = . . . . . . . . . . . .
x→x0
f (x)
(iii) lim = . . . . . . . . . . . ., εφόσον ℓ2 ̸= 0
x→x0 g(x)
(iv) lim |f (x)| = . . . . . . . . . . . .

x→x0
(v) lim [f (x)]ν = . . . . . . . . . . . ., ν ∈ N∗
x→x0
√
(vi) lim κ f (x) = . . . . . . . . . . . ., για κάθε κ ∈ N. κ ≥ 2, όπου η f είναι θετική σε μια περιοχή του x0 .
x→x0
Απάντηση
9. (c)′ = . . . . . ., όπου c σταθερά. Απάντηση
10. (x)′ = . . . . . . Απάντηση
11. (xα )′ = . . . . . ., όπου α ∈ R, x > 0. Απάντηση
12. (ηµ x)′ = . . . . . . Απάντηση
13. (συν x)′ = . . . . . . Απάντηση
14. (ex )′ = . . . . . . Απάντηση
15. (ln x)′ = . . . . . ., όπου x > 0. Απάντηση
16. (f ± g)′ (x) = . . . . . . Απάντηση
17. (cf )′ (x) = . . . . . . Απάντηση
18. (f · g)′ (x) = . . . . . . Απάντηση

( )′
f
19. (x) = . . . . . . . . . . . . Απάντηση
g
20. (g ◦ f )′ (x) = . . . . . . Απάντηση

∫ β
21. Αν F είναι μία παράγουσα της f , τότε f (x) dx = . . . . . . Απάντηση
α
22. Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β]. Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες για το ορισμένο ολοκλήρωμα:
∫ β
(i) c dx = . . . . . . . . . . . ., όπου c σταθερά.
∫αα
(ii) f (x) dx = . . . . . .
α
∫ β
(iii) [λf (x) + µg(x)] dx = . . . . . . . . . . . ., λ, µ ∈ R.
α
Απάντηση
∫ β
23. (i) 1 dx = . . . . . . . . . . . .
α
∫ β
(ii) xκ dx = . . . . . . . . . . . ., με κ ∈ R − {−1}, β > α > 0
α
∫ β
1
(iii) dx = . . . . . . . . . . . ., β > α > 0
α x
∫ β
(iv) ex dx = . . . . . . . . . . . .
α
∫ β
(v) συν x dx = . . . . . . . . . . . .
α
171
∫ β
(vi) ηµ x dx = . . . . . . . . . . . .
α
Απάντηση
∫ β ′
g (x)
24. (i) 2 (x)
dx = . . . . . . . . . . . ., όπου g(x) ̸= 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g
∫ β ′
g (x)
(ii) √ dx = . . . . . . . . . . . ., όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β ′
g (x)
(iii) dx = . . . . . . . . . . . ., όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β
(iv) g κ (x)·g ′ (x) dx = . . . . . . . . . . . ., όπου κ ∈ R − {−1} και g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α
∫ β
(v) eg(x) ·g ′ (x) dx =
α
Απάντηση
∫ β
25. f ′ (x)g(x) dx = . . . . . . . . . . . .
α
Απάντηση
172
ΛΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
.
. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ
1. (i)
fi fi % Ni
%
2 1 0, 05 5 1 5 2
4 2 0, 10 10 3 15 8
6 6 0, 30 30 9 45 36
8 8 0, 40 40 17 85 64
10 3 0, 15 15 20 100 30
Σύνολο 20 1 100 140
(ii) Η μέση τιμή x των παρατηρήσεων είναι ίση με
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + ν5 x5 140
x= = =7
ν 20
Το εύρος των παρατηρήσεων είναι ίσο με
R = 10 − 2 = 8
Για τη διάμεσο των παρατηρήσεων έχουμε: το μέγεθος του δείγματος είναι ν = 20 και συνεπώς η
διάμεσος είναι το ημιάθροισμα της 10ης και της 11ης παρατήρησης όταν αυτές έχουν διαταχθεί σε
αύξουσα σειρά.
• 1ος τρόπος (βολικός σε μικρά δείγματα):
Οι παρατηρήσεις του πίνακα διατεταγμένες σε αύξουσα σειρά είναι οι εξής:
2, 4, 4, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 8. , 8. , 8, 8, 8, 8, 8, 8, 10, 10, 10
10η 11η
8+8 16
Άρα η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = = 8.
2 2
• 2ος τρόπος (βολικός σε μεγάλα δείγματα):
Από τη στήλη των αθροιστικών συχνοτήτων Ni συμπεραίνουμε ότι οι πρώτες 9 παρατηρήσεις
έχουν τιμές 2,4 ή 6. Οι παρατηρήσεις από την 10η έως και την 17η έχουν την τιμή 8. Άρα η 10η
8+8 16
και η 11η παρατήρηση είναι ίσες με 8 οπότε η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = = 8.
2 2
Συμπληρώνουμε και τις δύο τελευταίες στήλες του πίνακα
ΤιμέςΣυχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
fi fi % Ni
%
2 1 0, 05 5 1 5 2 25 25
4 2 0, 10 10 3 15 8 9 18
6 6 0, 30 30 9 45 36 1 6
8 8 0, 40 40 17 85 64 1 8
10 3 0, 15 15 20 100 30 9 27
Σύνολο 20 1 100 140 84
(iii) Η διακύμανση s2 των παρατηρήσεων είναι ίση με

( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + ν5 x − x5 84
s = = = 4, 2
ν 20
173
Η τυπική απόκλιση s των παρατηρήσεων είναι ίση με
√ √
s = s2 = 4, 2
← Επιστροφή (στην εκφώνηση)
2. (i)
fi fi % Ni
%
4 14 0, 28 28 14 28 56
5 7 0, 14 14 21 42 35
6 4 0, 08 8 25 50 24
7 15 0, 30 30 40 80 105
8 10 0, 20 20 50 100 80
Σύνολο 50 1 100 300
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + ν5 x5 300
x= = =6
ν 50
R=8−4=4
25η 26η
4, 4, 4, 4, 4, 4, 4,4, 4, 4, 4, 4, 4, 4, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 6, 6, 6, 6. , 7. , 7, 7, 7, 7,
7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8
6+7 13
Άρα η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = = 6, 5.
2 2
Από τη στήλη των αθροιστικών συχνοτήτων Ni συμπεραίνουμε ότι οι πρώτες 21 παρατηρή-
σεις έχουν τιμές 4 ή 5. Οι παρατηρήσεις από την 22η έως και την 25η έχουν την τιμή 6 και οι
παρατηρήσεις από την 26η έως και την 40η έχουν την τιμή 7. Άρα η 25η και η 26η παρατήρηση
6+7 13
είναι ίσες με 6 και 7 αντίστοιχα, οπότε η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = = 6, 5.
2 2
( )2 ( )2
(iii) Θεωρούμε στον πίνακα τις επιπλέον στήλες x − xi και νi x − xi
fi fi % Ni
%
4 14 0, 28 28 14 28 56 4 56
5 7 0, 14 14 21 42 35 1 7
6 4 0, 08 8 25 50 24 0 0
7 15 0, 30 30 40 80 105 1 15
8 10 0, 20 20 50 100 80 4 40
Σύνολο 20 1 100 140 118
174
Η διακύμανση s2 των παρατηρήσεων είναι ίση με
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + ν5 x − x5 118
s = = = 2, 36
ν 50
√ √
s = s2 = 2, 36
Καθώς οι τιμές είναι μόνο πέντε, θα μπορούσαμε να απαντήσουμε και ως εξής:

( )2 ( )2 ( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + ν3 x − x3 + ν4 x − x4 + ν5 x − x5
s =
ν
14 (6 − 4)2 + 7 (6 − 5)2 + 4 (6 − 6)2 + 15 (6 − 7)2 + 10 (6 − 8)2
=
50
14 · 4 + 7 · 1 + 4 · 0 + 15 · 1 + 10 · 4 56 + 7 + 0 + 15 + 40 118
= = = = 2, 36
50 50 50
3. (i)
Συχνότητα Σχετική
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα K i νi
Ki fi fi % Ni
%
[1, 5) 3 2 0, 08 8 2 8 6
[5, 9) 7 3 0, 12 12 5 20 21
[9, 13) 11 14 0, 56 56 19 76 154
[13, 17) 15 5 0, 20 20 24 96 75
[17, 19) 19 1 0, 04 4 25 100 19
Σύνολο 25 1 100 275
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν5 K5 275
x= = = 11
ν 25
Μέσο Σχετική Σχετική Αθροιστική ( ) ( )
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Ki νi x−Ki 2 νi x−Ki 2
Ki fi fi % Ni
%
[1, 5) 3 2 0, 08 8 2 8 6 64 128
[5, 9) 7 3 0, 12 12 5 20 21 16 48
[9, 13) 11 14 0, 56 56 19 76 154 0 0
[13, 17) 15 5 0, 20 20 24 96 75 16 80
[17, 19) 19 1 0, 04 4 25 100 19 64 64
Σύνολο 25 1 100 275 320
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − K1 + ν2 x − K2 + · · · + ν5 x − K5 320
s = = = 12, 8
ν 25
√ √
s = s2 = 12, 8
175
4. (i)
fi fi % Ni
%
4 2 0, 04 4 2 4 8
6 8 0, 16 16 10 20 48
8 14 0, 28 28 24 48 112
10 15 0, 30 30 39 78 150
12 11 0, 22 22 50 100 132
Σύνολο 50 1 100 450
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + ν5 x5 450
x= = =9
ν 50
R = 12 − 4 = 8
25η 26η
4, 4, 6, 6, 6, 6, 6, 6 , 6, 6, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 10. , 10. , 10, 10, 10, 10,
10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12
10 + 10 20
2 2
έχουν τιμές 4,6 ή 8. Οι παρατηρήσεις από την 24η έως και την 39η έχουν την τιμή 10. Άρα η 25η
10 + 10 20
και η 26η παρατήρηση είναι ίσες με 10 οπότε η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = = 10.
2 2
fi fi % Ni
%
4 2 0, 04 4 2 4 8 25 50
6 8 0, 16 16 10 20 48 9 72
8 14 0, 28 28 24 48 112 1 14
10 15 0, 30 30 39 78 150 1 15
12 11 0, 22 22 50 100 132 9 99
Σύνολο 50 1 100 450 250
( )2 ( )2 ( )2
ν 1 x − x1 + ν 2 x − x 2 + · · · + ν 5 x − x5 250
s2 = = =5
ν 50
√ √
s = s2 = 5
176
( )2 ( )2 ( )2 ( )2 ( )2
s =
ν
2 (9 − 4)2 + 8 (9 − 6)2 + 14 (9 − 8)2 + 15 (9 − 10)2 + 11 (9 − 12)2
=
50
2 · 25 + 8 · 9 + 14 · 1 + 15 · 1 + 11 · 9 50 + 72 + 14 + 15 + 99 250
= = = =5
50 50 50
5. (i)
fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 14 7 14 35
10 10 0, 20 20 17 34 100
15 14 0, 28 28 31 62 210
20 14 0, 28 28 45 90 280
25 5 0, 10 10 50 100 125
Σύνολο 50 1 100 750
Η μέση τιμή x των παρατηρήσεων είναι ίση με
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + ν5 x5 750
x= = = 15
ν 50
R = 25 − 5 = 20
25η 26η
5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 15, 15, 15, 15, 15, 15, 15, 15. , 15. ,
15, 15, 15, 15, 15, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 25, 25, 25, 25, 25, 25, 25
15 + 15 30
2 2
έχουν τιμές 5 ή 10. Οι παρατηρήσεις από την 18η έως και την 31η έχουν την τιμή 15. Άρα η 25η
15 + 15 30
και η 26η παρατήρηση είναι ίσες με 15, οπότε η διάμεσος δ είναι ίση με δ = = =
2 2
15.
177
( )2 ( )2
(ii) Θεωρούμε στον πίνακα τις επιπλέον στήλες x − xi και νi x − xi
fi fi % Ni
%
5 7 0, 14 14 7 14 35 100 700
10 10 0, 20 20 17 34 100 25 250
15 14 0, 28 28 31 62 210 0 0
20 14 0, 28 28 45 90 280 25 350
25 5 0, 10 10 50 100 125 100 500
Σύνολο 50 1 100 750 1800
( )2 ( )2 ( )2
ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + ν5 x − x5
2 1800
s = = = 36
ν 50
√ √
s = s2 = 36 = 6

( )2 ( )2 ( )2 ( )2 ( )2
s =
ν
7 (15 − 5) + 10 (15 − 10) + 14 (15 − 15)2 + 14 (15 − 20)2 + 5 (15 − 25)2
2 2
=
50
7 · 100 + 10 · 25 + 14 · 0 + 14 · 25 + 5 · 100 700 + 250 + 0 + 350 + 500 1800
= = = = 36
50 50 50
Ο συντελεστής μεταβλητότητας των παρατηρήσεων είναι ίσος με
s 6 2
CV = 100% = 100% = 100% = 40%
x 15 5
και αφού CV > 10% το δείγμα δεν είναι ομοιογενές.
6. (i)
fi fi % Ni
%
10 3 0, 12 12 3 12 30
11 4 0, 16 16 7 28 44
12 12 0, 48 48 19 76 144
13 3 0, 12 12 22 88 39
14 2 0, 08 8 24 96 28
15 1 0, 04 4 25 100 15
Σύνολο 25 1 100 300
ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + ν6 x6 300
x= = = 12
ν 25
178
R = 15 − 10 = 5
διάμεσος είναι η 13η παρατήρηση, όταν αυτές έχουν διαταχθεί σε αύξουσα σειρά.
13η
10, 10, 10, 11, 11, 11, 11, 12, 12, 12, 12, 12, 12. , 12, 12, 12, 12, 12, 12, 13, 13, 13, 14, 14, 15
Άρα η διάμεσος δ είναι ίση με δ = 12.

έχουν τιμές 10 ή 11. Οι παρατηρήσεις από την 8η έως και την 19η έχουν την τιμή 12. Άρα η 13η
παρατήρηση είναι ίση με 12, οπότε η διάμεσος δ είναι ίση με δ = 12.
( )2 ( )2
(ii) Θεωρούμε στον πίνακα τις επιπλέον στήλες x − xi και νi x − xi
fi fi % Ni
%
10 3 0, 12 12 3 12 30 4 12
11 4 0, 16 16 7 28 44 1 4
12 12 0, 48 48 19 76 144 0 0
13 3 0, 12 12 22 88 39 1 3
14 2 0, 08 8 24 96 28 4 8
15 1 0, 04 4 25 100 15 9 9
Σύνολο 50 1 100 750 36
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + ν6 x − x6 36
s = = = 1, 44
ν 25
√
√ √ √ 36 6
s = s2 = 1, 44 = 1, 2 ή s = s2 = = = 1, 2
25 5
s 1, 2
CV = 100% = 100% = 10%
x 12
και αφού CV = 10% το δείγμα μπορεί να θεωρηθεί οριακά μη ομοιογενές.
7. (i)
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα K i νi
Ki fi fi % Ni
%
[0, 2) 1 13 0, 065 6, 5 13 6, 5 13
[2, 4) 3 29 0, 145 14, 5 42 21 87
[4, 6) 5 54 0, 270 27 96 48 270
[6, 8) 7 53 0, 265 26, 5 149 74, 5 371
[8, 10) 9 51 0, 255 25, 5 200 100 459
Σύνολο 200 1 100 1200
179
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν5 K5 1200
x= = =6
ν 200
Μέσο Σχετική Σχετική Αθροιστική ( ) ( )
Κλάσεις Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Ki νi x−Ki 2 νi x−Ki 2
Ki fi fi % Ni
%
[0, 2) 1 13 0, 065 6, 5 13 6, 5 13 25 325
[2, 4) 3 29 0, 145 14, 5 42 21 87 9 261
[4, 6) 5 54 0, 270 27 96 48 270 1 54
[6, 8) 7 53 0, 265 26, 5 149 74, 5 371 1 53
[8, 10) 9 51 0, 255 25, 5 200 100 459 9 459
Σύνολο 200 1 100 1200 1152
(ii) Η διακύμανση s2 των παρατηρήσεων είναι ίση με
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − K1 + ν2 x − K2 + · · · + ν5 x − K5 1152
s = = = 5, 76
ν 200
√ √
s = s2 = 5, 76 = 2, 4
s 2, 4 0, 4
CV = 100% = 100% = 100% = 40%
x 6 1
8. (i)
Χρόνος Συχνότητα Σχετική
Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Ki νi
Ki fi fi % Ni
%
[1, 3) 2 6 0, 12 12 6 12 12
[3, 5) 4 8 0, 16 16 14 28 32
[5, 7) 6 10 0, 20 20 24 48 60
[7, 9) 8 12 0, 24 24 36 72 96
[9, 11) 10 9 0, 18 18 45 90 90
[11, 13) 12 5 0, 10 10 50 100 60
Σύνολο 50 1 100 350
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν6 K6 350
x= = =7
ν 50
Χρόνος Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Ki νi x−Ki νi x−Ki
Ki fi fi % Ni
%
[1, 3) 2 6 0, 12 12 6 12 12 25 150
[3, 5) 4 8 0, 16 16 14 28 32 9 72
[5, 7) 6 10 0, 20 20 24 48 60 1 10
[7, 9) 8 12 0, 24 24 36 72 96 1 123
[9, 11) 10 9 0, 18 18 45 90 90 9 81
[11, 13) 12 5 0, 10 10 50 100 60 25 125
Σύνολο 50 1 100 350 450
180
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − K1 + ν2 x − K2 + · · · + ν6 x − K6 450
s = = =9
ν 50
√ √
s = s2 = 9 = 3

s 3
CV = 100% = 100% ≃ 42, 85%
x 7
(iv) Το ιστόγραμμα συχνοτήτων είναι το εξής:

νi
12
10
9
8
6
5
0. x
1 3 5 7 9 11 13
Το πολύγωνο συχνοτήτων είναι το εξής:

νi
12
10
9
8
6
5
0. x
1 3 5 7 9 11 13
181
(v) Το ιστόγραμμα αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων είναι το εξής:
Fi %
100
90
72
48
28
12
.
1 3 5 7 9 11 13 x
Το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων είναι το εξής:

Fi %
100
90
72
48
28
12
.
1 3 5 7 9 11 13 x
(vi) Από τη στήλη της Αθροιστικής Σχετικής Συχνότητας του πίνακα βλέπουμε ότι λιγότερο από 9 λε-
πτά χρειάστηκε το 72% των μαθητών. Λιγότερο από 5 λεπτά χρειάστηκε το 28% των μαθητών, άρα
περισσότερο από 5 λεπτά χρειάστηκε το 100% − 28% = 72%. Λιγότερο από 3 λεπτά χρειάστηκε
το 12% των μαθητών ενώ λιγότερο από 11 λεπτά χρειάστηκε το 90% των μαθητών. Άρα από 3 έως
11 λεπτά χρειάστηκε το 90% − 12% = 78% των μαθητών.
Φυσικά τα προηγούμενα συμπεράσματα μπορούμε να τα πάρουμε και από τη στήλη της σχετικής
συχνότητας % του πίνακα, ως εξής: λιγότερο από 9 λεπτά χρειάστηκε το 12%+16%+20%+24% =
72% των μαθητών, αφού 12%, 16%, 20% και 24% είναι αντίστοιχα τα ποσοστά των μαθητών που
χρειάστηκαν από 1 έως 3 λεπτά, από 3 έως 5 λεπτά, από 5 έως 7 λεπτά και από 7 έως 9 λεπτά.
Περισσότερο από 5 λεπτά χρειάστηκε το 20% + 24% + 18% + 10% = 72% των μαθητών, αφού
20%, 24%, 18% και 10% είναι αντίστοιχα τα ποσοστά των μαθητών που χρειάστηκαν από 5 έως 7
λεπτά, από 7 έως 9 λεπτά, από 9 έως 11 λεπτά και από 11 έως 13 λεπτά. Από 3 έως 11 λεπτά χρειά-
στηκε το 16% + 20% + 24% + 18% = 78% των μαθητών, αφού 16%, 20%, 24% και 18% είναι
αντίστοιχα τα ποσοστά των μαθητών που χρειάστηκαν από 3 έως 5 λεπτά, από 5 έως 7 λεπτά, από
7 έως 9 λεπτά και από 9 έως 11 λεπτά.
(vii) Η επικρατούσα κλάση είναι η κλάση [7, 9) με τη μεγαλύτερη συχνότητα ν4 = 12.
182
(viii) Η επικρατούσα τιμή ε προκύπτει από το ιστόγραμμα των συχνοτήτων ως εξής:
νi
A Γ
12
E
B
10
∆
9
0. x
1 3 5 7 ε 9 11 13
Εκτιμούμε ότι είναι περίπου ίση με ε ≃ 7, 8.

Για τον ακριβή υπολογισμό της έχουμε:
AB 12 − 10 2
Τα τρίγωνα ABE και Γ∆E είναι όμοια με λόγο ομοιότητας = = . Έτσι και για τα
Γ∆ 12 − 9 3
ύψη τους θα ισχύει
ε−7 2 39
= ⇔ 3ε − 21 = 18 − 2ε ⇔ 5ε = 39 ⇔ ε = = 7, 8
9−ε 3 5
(ix) Η διάμεσος δ προκύπτει από το πολύγωνο των σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων ως εξής:
Fi %
E
72
50 Γ
48
AB ∆
.
1 3 5 7δ 9 11 13 x
Εκτιμούμε ότι είναι περίπου ίση με δ ≃ 7, 2.

Για τον ακριβή υπολογισμό της έχουμε:
Και πάλι από ομοιότητα τριγώνων έχουμε
AB BΓ δ−7 50 − 48 δ−7 2 4 1
= ⇔ = ⇔ = ⇔ δ−7 = ⇔ δ−7 = ≃ 0, 17 ⇒ δ ≃ 7, 17
A∆ ∆E 9−7 72 − 48 2 24 24 6
183
9. (i)
Βαθμός Συχνότητα Σχετική
Ki fi fi % Ni
%
[0, 4) 2 1 0, 025 2, 5 1 2, 5 2
[4, 8) 6 5 0, 125 12, 5 6 15 30
[8, 12) 10 14 0, 350 35 20 50 140
[12, 16) 14 13 0, 325 32, 5 33 82, 5 182
[16, 20) 18 7 0, 175 17, 5 40 100 126
Σύνολο 40 1 100 480
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν5 K5 480
x= = = 12
ν 40
Βαθμός Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Διαστήματος Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Ki νi x−Ki νi x−Ki
Ki fi fi % Ni
%
[0, 4) 2 1 0, 025 2, 5 1 2, 5 2 100 100
[4, 8) 6 5 0, 125 12, 5 6 15 30 36 180
[8, 12) 10 14 0, 350 35 20 50 140 4 56
[12, 16) 14 13 0, 325 32, 5 33 82, 5 182 4 52
[16, 20) 18 7 0, 175 17, 5 40 100 126 36 252
Σύνολο 40 1 100 480 640
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − K1 + ν2 x − K2 + · · · + ν5 x − K5 640
s = = = 16
ν 40
√ √
s = s2 = 16 = 4

s 4 1
CV = 100% = 100% = 100% ≃ 33, 33%
x 12 3
(iv) Το ιστόγραμμα αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων είναι το εξής:

Fi %
100
82, 5
50
15
. 2, 5
0 4 8 12 16 20 x
184
Το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων είναι το εξής:
Fi %
100
82,5
50
15
. 2,5
0 4 8 12 16 20 x
(v) Όπως φαίνεται και από το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων, το 50% των
παρατηρήσεων είναι μικρότερες του 12. Άρα η διάμεσος δ είναι δ = 12.
10. (i) Συμπληρώνουμε τον πίνακα και επιπλέον τη στήλη Ki νi .

Ki fi fi % Ni
%
[10, 12) 11 4 0, 08 8 4 8 44
[12, 14) 13 10 0, 20 20 14 28 130
[14, 16) 15 21 0, 42 42 35 70 315
[16, 18) 17 12 0, 24 24 47 94 204
[18, 20) 19 3 0, 06 6 50 100 57
Σύνολο 50 1 100 750
(ii) Η μέση τιμή ισούται με
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν5 K5 750
x= = = 15
ν 50
( )2 ( )2
(iii) Συμπληρώνουμε τις επιπλέον τις στήλες x − Ki και νi x − Ki του πίνακα
Βαθμοί Συχνότητα Σχετική ( )2 ( )2
Ki fi fi % Ni
%
[10, 12) 11 4 0, 08 8 4 8 44 16 64
[12, 14) 13 10 0, 20 20 14 28 130 4 40
[14, 16) 15 21 0, 42 42 35 70 315 0 0
[16, 18) 17 12 0, 24 24 47 94 204 4 48
[18, 20) 19 3 0, 06 6 50 100 57 16 48
Σύνολο 50 1 100 750 200
(iv) Η διακύμανση s2 των παρατηρήσεων είναι ίση με
( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − K1 + ν2 x − K2 + · · · + ν5 x − K5 200
s = = =4
ν 50
√ √
s = s2 = 4 = 2
185
s 2
CV = 100% = 100% ≃ 13, 33%
x 15
Αφού είναι CV > 10%, το δείγμα δεν είναι ομοιογενές.
(v) Οι μαθητές που πήραν βαθμό από 12 έως 18 είναι αυτοί που πήραν βαθμό από 12 έως 14, από 14
έως 16 και από 16 έως 18, άρα συνολικά 10 + 21 + 12 = 43 μαθητές.
(vi) Οι μαθητές που έχουν γράψει πάνω από 16 είναι αυτοί που έχουν γράψει από 16 έως 18 και αυτοί
που έχουν γράψει από 18 έως 20. Άρα το ποσοστό τους είναι ίσο με 24% + 6% = 30%.
(vii) Οι μαθητές που πήραν βαθμό τουλάχιστον 14 είναι αυτοί που πήραν βαθμό από 14 έως 16, από 16
έως 18 και από 18 έως 20, άρα συνολικά 21 + 12 + 3 = 36 μαθητές.
(viii) Οι μαθητές που έχουν γράψει το πολύ 18 είναι αυτοί που έχουν γράψει από 10 έως 12, από 12 έως 14,
από 14 έως 16 και από 16 έως 18. Άρα το ποσοστό τους είναι ίσο με 8% + 20% + 42% + 24% = 94%.
11. (i) Συμπληρώνουμε τον πίνακα (ξεκινώντας από τη στήλη των αθροιστικών σχετικών συχνοτήτων και
γνωρίζοντας ότι ν = 50) και επιπλέον τη στήλη Ki νi .
Ki fi fi % Ni
%
[10, 12) 11 4 0, 08 8 4 8 44
[12, 14) 13 11 0, 22 22 15 30 143
[14, 16) 15 21 0, 42 42 36 72 315
[16, 18) 17 9 0, 18 18 45 90 153
[18, 20) 19 5 0, 10 10 50 100 95
Σύνολο 50 1 100 750
(ii) Η μέση τιμή ισούται με
ν1 K1 + ν2 K2 + · · · + ν5 K5 750
x= = = 15
ν 50
(iii) Οι μαθητές που πήραν βαθμό από 12 έως 16 είναι αυτοί που πήραν βαθμό από 12 έως 14 και από 14
έως 16, άρα συνολικά 11 + 21 = 32 μαθητές.
(iv) Οι μαθητές που έχουν γράψει πάνω από 12 είναι όλοι οι μαθητές εκτός από αυτούς που έχουν γράψει
από 10 έως 12. Άρα το ποσοστό τους είναι ίσο με 100% − 8% = 92%.
(v) Οι μαθητές που πήραν βαθμό τουλάχιστον 16 είναι αυτοί που πήραν βαθμό από 16 έως 18 και από
18 έως 20, άρα συνολικά 12 + 3 = 15 μαθητές.
(vi) Οι μαθητές που έχουν γράψει το πολύ 14 είναι αυτοί που έχουν γράψει από 10 έως 12 και από 12
έως 14. Άρα το ποσοστό τους είναι ίσο με 8% + 22% = 30%.
12. Είναι
5 + 7 + 3k + 2k + 1 + 7 = 40 ⇒ 5k = 40 − 5 − 7 − 1 − 7 ⇒ 5k = 20 ⇒ k = 4
οπότε
fi fi % Ni
%
1 5 0, 125 12, 5 5 12, 5
2 7 0, 175 17, 5 12 30
3 12 0, 300 30 24 60
4 9 0, 225 22, 5 33 82, 5
5 7 0, 175 17, 5 40 100
186
13. Είναι
2 + 5 + k + 2 + 2k − 2 + 3 = 5k ⇒ 2 + 5 + 2 − 2 + 3 = 5k − k − 2k ⇒ 10 = 2k ⇒ k = 5
οπότε
Τιμές
fi fi % Ni
%
1 2 0, 08 8 2 8
2 5 0, 20 20 7 28
3 7 0, 28 28 14 56
4 8 0, 32 32 22 88
5 3 0, 12 12 25 100
14. Έστω k η συχνότητα της τιμής 5. Τότε 2k θα είναι η συχνότητα της τιμής 2 και θα ισχύει
13 + 2k + 28 + 23 + k = 100 ⇒ 3k = 100 − 13 − 28 − 23 ⇒ 3k = 36 ⇒ k = 12
οπότε
Τιμές
fi fi % Ni
%
1 13 0, 138 13 13 13
2 24 0, 24 24 37 378
3 28 0, 28 28 65 65
4 23 0, 23 23 88 88
5 12 0, 12 12 100 100
Σύνολο 100 1 100
15. Οι παρατηρήσεις διατεταγμένες σε αύξουσα σειρά είναι οι παρακάτω.

11, 11, 11, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 15, 15, 15
(i) Το μέγεθος του δείγματος είναι ίσο με ν = 25, οπότε η διάμεσος θα είναι ίση με την 13η παρατή-
ρηση εφόσον οι παρατηρήσεις έχουν διαταχθεί σε αύξουσα σειρά. Οι παρατηρήσεις διατεταγμένες
σε αύξουσα σειρά είναι οι παρακάτω:
13η
11, 11, 11, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 13, 13, 13, 13. , 13, 13, 13, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 15, 15, 15
Άρα η διάμεσος είναι ίση με δ = 13.
(ii) Η μέση τιμή είναι ίση με
11 · 3 + 12 · 6 + 13 · 7 + 14 · 6 + 15 · 3
x =
25
33 + 72 + 91 + 84 + 45 325
= = = 13
25 25
Η διακύμανση είναι ίση με
(13 − 11)2 · 3 + (13 − 12)2 · 6 + (13 − 13)2 · 7 + (13 − 14)2 · 6 + (13 − 15)2 · 3
s2 =
25
2 · 3 + 1 · 6 + 0 · 7 + (−1) · 6 + (−2)2 · 3
2 2 2 2 4·3+1·6+0·7+1·6+4·3
= =
25 25
12 + 6 + 0 + 6 + 12 36
= = = 1, 44
25 25
187
οπότε η τυπική απόκλιση είναι ίση με
√
√ √ √ 36 6
s = s2 = 1, 44 = 1, 2 ή s = s2 = = = 1, 2
25 5
Έτσι ο συντελεστής μεταβλητότητας είναι ίσος με
s 1, 2 12
CV = · 100% = · 100% = · 10% < 10%
x 13 13
και συνεπώς το δείγμα είναι ομοιογενές.
16. (i) Τα δείγματα με τις παρατηρήσεις σε αύξουσα διάταξη είναι

A 11 12 13 13 14 14 16 17 20 20
B 27 27 28 30 30 32 35 36 37 38
Το πλήθος των παρατηρήσεων είναι 10 οπότε οι διάμεσοι είναι το ημιάθροισμα της 5ης και 6ης
παρατήρησης. Δηλαδή
14 + 14 28 30 + 32 62
δA = = = 14 και δB = = = 31
2 2 2 2
Η μέση τιμή του A δείγματος είναι ίση με
11 + 12 + 13 + 13 + 14 + 14 + 16 + 17 + 20 + 20 150
xA = = = 15
10 10
ενώ η μέση τιμή του B δείγματος είναι ίση με
27 + 27 + 28 + 30 + 30 + 32 + 35 + 36 + 37 + 38 320
xB = = = 32
10 10
Το εύρος του A δείγματος είναι RA = 20 − 11 = 9 ενώ του B δείγματος είναι RB = 38 − 27 = 11.
Η διακύμανση του A δείγματος είναι ίση με
(15−11)2+(15−12)2+(15−13)2+(15− 13)2+(15−14)2+(15−14)2+(15−16)2+(15−17)2+(15−20)2+(15−20)2
s2A =
10
42 + 32 + 22 + 22 + 12 + 12 + (−1)2 + (−2)2 + (−5)2 + (−5)2
=
10
16 + 9 + 4 + 4 + 1 + 1 + 1 + 4 + 25 + 25 90
= = =9
10 10
Η τυπική απόκλιση είναι ίση με √ √
sA = s2A = 9=3
και ο συντελεστής μεταβλητότητας είναι ίσος με
sA 3 1
CVA = · 100% = · 100% = · 100% = 20%
xA 15 5
Η διακύμανση του B δείγματος είναι ίση με
(32−27)2+(32−27)2+(32−28)2+(32− 30)2+(32−30)2+(32−32)2+(32−35)2+(32−36)2+(32−37)2+(32−38)2
s2B =
10
52 + 52 + 42 + 22 + 22 + 02 + (−3)2 + (−4)2 + (−5)2 + (−6)2
=
10
25 + 25 + 16 + 4 + 4 + 0 + 9 + 16 + 25 + 36 160
= = = 16
10 10
Η τυπική απόκλιση είναι ίση με √ √
sB = s2B = 16 = 4
sB 4 1
CVB = · 100% = · 100% = · 100% = 12, 5%
xB 32 8
188
(ii) Είναι CVB < CVA , οπότε το δείγμα B είναι πιο ομοιογενές από το δείγμα A.
17. (i) Η μέση τιμή είναι ίση με

2+6+5+3+k+5+9+4 k + 34
x= =5⇔ = 5 ⇔ k + 34 = 40 ⇔ k = 6
8 8
(ii) Για k = 6 οι παρατηρήσεις του δείγματος διατεταγμένες σε αύξουσα σειρά είναι οι
2, 3, 4, 5, 5, 6, 6, 9
Το πλήθος των παρατηρήσεων είναι ν = 8, οπότε η διάμεσος δ του δείγματος είναι το ημιάθροισμα
της 4ης και της 5ης παρατήρησης, δηλαδή
5+5
δ= =5
2
Το εύρος του δείγματος ισούται με
R=9−2=7
(5 − 2)2 + (5 − 3)2 + (5 − 4)2 + (5 − 5)2 + (5 − 5)2 + (5 − 6)2 + (5 − 6)2 + (5 − 9)2
s2 =
8
3 + 2 + 1 + 0 + 0 + (−1) + (−1) + (−4)2
2 2 2 2 2 2 2 9 + 4 + 1 + 0 + 0 + 1 + 1 + 16
= =
8 8
32
= =4
8
√ √
s = s2 = 4 = 2
s 2
CV = · 100% = · 100% = 40%
x 5
18. (i) Η μέση τιμή είναι ίση με

5 + 3k + 11 + 2k − 1 + 12 + 6 + 10 + 9
x= =9
8
5k + 52
⇔ = 9 ⇔ 5k + 52 = 72 ⇔ 5k = 20 ⇔ k = 4
8
5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 12
9 + 10 19
δ= = = 9, 5
2 2
R = 12 − 5 = 7
(9 − 5)2 + (9 − 6)2 + (9 − 7)2 + (9 − 9)2 + (9 − 10)2 + (9 − 11)2 + (9 − 12)2 + (9 − 12)2
s2 =
8
42 + 32 + 22 + 02 + (−1)2 + (−2)2 + (−3)2 + (−3)2 16 + 9 + 4 + 0 + 1 + 4 + 9 + 9
= =
8 8
52
= = 6, 5
8
189
19. (i) Αν το k είναι διαφορετικό από 6, τότε η επικρατούσα τιμή είναι μόνο το 7 με συχνότητα 3. Έτσι, για
να υπάρχουν δύο επικρατούσες τιμές, το k πρέπει να είναι ίσο με 6, οπότε το 6 και το 7 είναι οι δύο
επικρατούσες τιμές με συχνότητες 3.
4, 5, 6, 6, 6, 7, 7, 7
6+6
δ= =6
2
R=7−4=3
Η μέση τιμή του δείγματος είναι ίση με
4+5+6+6+6+7+7+7 48
x= = =6
8 8
(6 − 4)2 + (6 − 5)2 + (6 − 6)2 + (6 − 6)2 + (6 − 6)2 + (6 − 7)2 + (6 − 7)2 + (6 − 7)2
s2 =
8
22 + 12 + 02 + 02 + 02 + (−1)2 + (−1)2 + (−1)2 4+1+0+0+0+1+1+1
= =
8 8
8
= =1
8
√ √
s = s2 = 1 = 1
s 1
CV = · 100% = · 100% ≃ 16, 67%
x 6
20. (i) Το δείγμα A με τις παρατηρήσεις του σε αύξουσα σειρά είναι το

A 3 4 4 5 5 6 7 7 8 11
5+6 11
δ= = = 5, 5
2 2
R = 11 − 3 = 8
Η μέση τιμή του δείγματος είναι ίση με
3 + 4 + 4 + 5 + 5 + 6 + 7 + 7 + 8 + 11 60
x= = =6
10 10
(6−3)2 +(6−4)2 +(6−4)2 +(6−5)2 +(6−5)2 +(6−6)2 +(6−7)2 +(6−7)2 +(6−8)2 +(6−11)2
s2=
10
32 + 22 + 22 + 12 + 12 + 02 + (−1)2 + (−1)2 + (−2)2 + (−5)2
=
10
9 + 4 + 4 + 1 + 1 + 0 + 1 + 1 + 4 + 25 50
= = =5
10 10
√ √
s = s2 = 5
190
(ii) Η μέση τιμή xB του B είναι ίση με
11 + 15 + 17 + 12 + 19 + 20 + 17 + 14 + 10 + k
xB = =k
10
k + 135 135
⇔ = k ⇔ k + 135 = 10k ⇔ 9k = 135 ⇔ k = = 15
10 9
Για k = 15, το δείγμα B με τις παρατηρήσεις του σε αύξουσα σειρά είναι το
A 10 11 12 14 15 15 17 17 19 20
15 + 15
δ= = 15
2
R = 20 − 10 = 10
Η μέση τιμή του δείγματος είναι ίση με k, άρα x. Πράγματι
10 + 11 + 12 + 14 + 15 + 15 + 17 + 17 + 19 + 20 150
x= = = 15
10 10
(15−10)2 +(15−11)2 +(15−12)2 +(15−14)2 +(15−15)2 +(15−15)2 +(15−17)2 +(15−17)2 +(15−19)2 +(15−20)2
s2 =
10
52 + 42 + 32 + 12 + 02 + 02 + (−2)2 + (−2)2 + (−4)2 + (−5)2
=
10
25 + 16 + 9 + 1 + 0 + 0 + 4 + 4 + 16 + 25 100
= = = 10
10 10
√ √
s= s2 = 10
21. Έστω α1 , α2 , . . . , α10 τα ύψη των αγοριών και κ1 , κ2 , . . . , κ15 τα ύψη των κοριτσιών. Τότε η μέση τιμή
του ύψους των αγοριών είναι ίση με
α1 + α2 + · · · + α10 α1 + α2 + · · · + α10
xA = ⇔ 1, 74 = ⇔ α1 + α2 + · · · + α10 = 17, 4
10 10
ενώ η μέση τιμή του ύψους των κοριτσιών είναι ίση με
κ1 + κ2 + · · · + κ15 κ1 + κ2 + · · · + κ15
xK = ⇔ 1, 64 = ⇔ κ1 + κ2 + · · · + κ15 = 1, 64 · 15 = 24, 6
15 15
Έτσι η μέση τιμή του ύψους του τμήματος είναι ίση με
α1 + α2 + · · · + α10 + κ1 + κ2 + · · · + κ15 17, 4 + 24, 6 17, 4 + 24, 5 42
x= = = = = 1, 68
10 + 15 25 25 25
22. Έστω α1 , α2 , . . . , α10 οι βαθμοί των αγοριών στα μαθηματικά και κ1 , κ2 , . . . , κ15 οι βαθμοί των κορι-
τσιών. Τότε ο μέσος όρος των κοριτσιών στα μαθηματικά είναι
κ1 + κ2 + · · · + κ15
xK = = 15 ⇔ κ1 + κ2 + · · · + κ15 = 225
15
Ο μέσος όρος του τμήματος στα μαθηματικά είναι
α1 + α2 + · · · + α10 + κ1 + κ2 + · · · + κ15 α1 + α2 + · · · + α10 + 225
x= ⇔ = 14, 4
10 + 15 25
⇔ α1 + α2 + · · · + α10 + 225 = 14, 4 · 25 ⇔ α1 + α2 + · · · + α10 + 225 = 360
⇔ α1 + α2 + · · · + α10 = 135
191
Επομένως ο μέσος όρος των αγοριών είναι ίσος με
α1 + α2 + · · · + α10 135
xA = = = 13, 5
10 10
23. Έστω ν ο αρχικός αριθμός των μαθητών της τάξης και t1 , t2 , . . . , tν οι βαθμοί των μαθητών στα μαθημα-
τικά. Τότε ο αρχικός μέσος όρος είναι ίσος με
t1 + t2 + · · · + tν t1 + t2 + · · · + tν
xA = ⇔ 14 = ⇔ t1 + t2 + · · · + tν = 14ν
ν ν
και ο νέος μέσος όρος είναι ίσος με
t1 + t2 + · · · + tν + 19 + 13 t1 + t2 + · · · + tν + 32
xB = ⇔ 14, 2 =
ν+2 ν+2
⇔ t1 + t2 + · · · + tν + 32 = 14, 2(ν + 2) ⇔ 14ν + 32 = 14, 2ν + 28, 4
3, 6
⇔ 32 − 28, 4 = 14, 2ν − 14ν ⇔ 3, 6 = 0, 2ν ⇔ ν = = 18
0, 2
Δηλαδή ο αρχικός αριθμός των μαθητών της τάξης είναι 18.

24. Έστω ότι προστέθηκαν k μαθητές στο τμήμα. Έστω t1 , t2 , . . . , t15 οι βαθμοί των μαθητών που βρισκόταν
αρχικά στο τμήμα και y1 , y2 , . . . , yk οι βαθμοί των μαθητών που προστέθηκαν στο τμήμα.
Ο αρχικός μέσος όρος του τμήματος είναι ίσος με
t1 + t2 + · · · + t15
x1 = = 14, 6 ⇔ t1 + t2 + · · · + t15 = 15 · 14, 6 = 219
15
Ο μέσος όρος των νέων μαθητών είναι ίσος με
y1 + y2 + · · · + yk
x2 = = 15, 4 ⇔ y1 + y2 + · · · + yk = k · 15, 4
k
Ο νέος μέσος όρος του τμήματος (μετά την προσθήκη των k μαθητών) είναι
t1 + t2 + · · · + t15 + y1 + y2 + · · · + yk
x1 = = 14, 9
k + 15
⇔ t1 + t2 + · · · + t15 + y1 + y2 + · · · + yk = 14, 9 · (k + 15)
⇔ 219 + 15, 4 · k = 14, 9 · k + 14, 9 · 15 ⇔ 219 + 15, 4 · k = 14, 9 · k + 223, 5
4, 5 45
⇔ 15, 4 · k − 14, 9 · k = 223, 5 − 219 ⇔ 0, 5k = 4, 5 ⇔ k = = =9
0, 5 5
Άρα προστέθηκαν 9 μαθητές.

192
. ΟΡΙΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ
( )
1. (i) lim x3 − 2x2 + 3x − 5 = 03 − 2 · 02 + 3 · 0 − 5 = −5
x→0
( )
(ii) lim x2014 − 5x2013 + 6 = 12014 − 5 · 12013 + 6 = 1 − 5 · 1 + 6 = 1 − 5 + 6 = 2
x→1
( )
(iii) lim x2014 − 5x2013 + 6 = (−1)2014 − 5 · (−1)2013 + 6 = 1 − 5 · (−1) + 6 = 1 + 5 + 6 = 12
x→−1
( )2 ( )2
(iv) lim x3 + 2x2 − 6x − 4 = 13 + 2 · 12 − 6 · 1 − 4 = (1 + 2 − 6 − 4)2 (−7)2 = 49
x→1
x3 − x2 + x − 6 23 − 22 + 2 − 6 8−4+2−6 0
(v) lim = = = =0
x→2 x2 + 2 22 + 2 4+2 6
√ √ √ √
(vi) lim x3 + 3x = 13 + 3 · 1 = 1 + 3 = 4 = 2
x→1
( )
(vii) lim x2 − 3|x| + 6 = (−2)2 − 3 · |(−2)| + 6 = 4 − 3 · 2 + 6 = 4 − 6 + 6 = 6
x→−2
√ √ √ √
x3 − 3x + x 23 − 3 · 2 + 2 8−6+2 2+2
(viii) lim = = =
x→2 3x + 1 3·2+1 6+1 7
2. Χρησιμοποιώντας κατά περίπτωση τις ανάλογες μεθόδους παραγοντοποίησης (κοινό παράγοντα, ταυτότητες, διακρίνουσα,
σχήμα Horner κλπ.) βρίσκουμε:
x2 − 4 −
(x
=
2)(x + 2)
(i) Είναι = x + 2,
x−2
x− 2
x2 − 4
οπότε lim = lim (x + 2) = 2 + 2 = 4
x→2 x − 2 x→2
x2 − 25 (x−
=
5)(x + 5) x+5
−
(ii) Είναι = ,
+ x − 30
x2 (x
(x + 6) 5) x+6
x − 25
2
x+5 5+5 10
οπότε lim 2 = lim = =
x→5 x + x − 30 x→5 x + 6 5+6 11
5x2 − 20 5(x2 − 4) (x
5(x − 2) +2) 5(x − 2)
(iii) Είναι 2
3x + 6x
=
3x(x + 2)
=
3x
(x + 2)
=
3x
,
5x2 − 20 5(x − 2) 5(−2 − 2) −20 10

οπότε lim = lim = = =
x→−2 3x2 + 6x x→−2 3x 3 · (−2) −6 3
2x2 − 3x − 2 (2x + 1)(x−2) 2x + 1
(iv) Είναι
x −x−2
=

(x − 2)(x + 1)
= ,
2
x+1
2x2 − 3x − 2 2x + 1 2·2+1 5
οπότε lim = lim = =
x→2 x2 − x − 2 x→2 x + 1 2+1 3
2x2 − 6x 2x −
(x 3) 2x
−
(v) Είναι = = ,
2x − 7x + 3
2 (x
(2x − 1) 3) 2x − 1
2x − 6x
2
2x 2·3 6
οπότε lim = lim = =
x→3 2x2 − 7x + 3 x→3 2x − 1 2·3−1 5
x2 − 3x − 10 (x
(x − 5) +2) x−5
(x +
(vi) Είναι = = ,
x −4
2 (x − 2) 2) x−2
x2 − 3x − 10 x−5 −2 − 5 −7 7
x→−2 x2 − 4 x→−2 x − 2 −2 − 2 −4 4
2x2 + 3x − 2 (2x − 1) +
(x 2) 2x − 1
+
(vii) Είναι = = ,
3x2 − 2x − 16 (x
(3x − 8) 2) 3x − 8
2x + 3x − 2
2
2x − 1 2 · (−2) − 1 −4 − 1 −5 5
οπότε lim = lim = = = =
x→−2 3x2 − 2x − 16 x→−2 3x − 8 3 · (−2) − 8 −6 − 8 −14 14
x2 − 5x + 6 −
(x 3)(x − 2) x−2
(viii) Είναι = = ,
x −x−6
2
(x
− 3)(x + 2) x+2
x − 5x + 6
2
x−2 3−2 1
οπότε lim 2 = lim = =
x→3 x − x − 6 x→3 x + 2 3+2 5
x3 + 2x2 − 6x − 4 −
(x 2)(x2 + 4x + 2)
(ix) Είναι = = x2 + 4x + 2,
x−2
x− 2
x3 + 2x2 − 6x − 4
οπότε lim = lim (x2 + 4x + 2) = 22 + 4 · 2 + 2 = 4 + 8 + 2 = 14
x→2 x−2 x→2
x3 − 3x − 2 −
(x 2)(x2 + 2x + 1) x2 + 2x + 1
(x) Είναι = = ,
x −4
2
(x− 2)(x + 2) x+2
x3 − 3x − 2 x2 + 2x + 1 22 + 2 · 2 + 1 4+4+1 9
x→2 x −4
2 x→2 x+2 2+2 2+2 4
193
x3 − x2 − 10x − 8 (x− 4)(x2 + 3x + 2) x2 + 3x + 2
(xi) Είναι = = ,
x − 3x − 4
2 (x
− 4)(x + 1) x+1
x3 − x2 − 10x − 8 x2 + 3x + 2 42 + 3 · 4 + 2 16 + 12 + 2 30
οπότε lim = lim = = = =6
x→4 x − 3x − 4
2 x→4 x+1 4+1 4+1 5
x − 7x + 6
3
(x
+ 3)(x − 3x + 2)
2
x − 3x + 2
2
(xii) Είναι 3 = 2 = 2 ,
x + 2x2 − 5x − 6 (x
+ 3)(x − x + 2) x −x+2
x − 7x + 6
3
x − 3x + 2
2
(−3) − 3 · (−3) + 2
2
9+9+2 20 10
οπότε lim 3 = lim = = = =
x→−3 x + 2x2 − 5x − 6 x→−3 x2 − x + 2 (−3)2 − (−3) + 2 9+3+2 14 7
x3 − 9x2 − 35x − 25 (x+ 1)(x2 − 10x − 25) x2 − 10x − 25
(xiii) Είναι = 2 = 2 ,
x + 11x − 15x − 25
3 2
(x+ 1)(x + 10x − 25) x + 10x − 25
x3 − 9x2 − 35x − 25 x2 − 10x − 25 (−1)2 − 10 · (−1) − 25 1 + 10 − 25 −14
οπότε lim 3 = lim 2 = = = =
x→−1 x + 11x − 15x − 25
2 x→−1 x + 10x − 25 (−1)2 + 10 · (−1) − 25 1 − 10 − 25 −34
7
17
x3 − 3x2 − x + 3 (x
− 1)(x2 − 2x − 3) x2 − 2x − 3
(xiv) Είναι 3
x − 6x2 + 11x − 6
=
(x

− 1)(x2 − 5x + 6)
=
x2 − 5x + 6
,
x − 3x − x + 3
3 2
x − 2x − 3
2
1 −2·1−3
2
1−2−3 −4
οπότε lim 3 = lim 2 = 2 = = = −2
x→1 x − 6x2 + 11x − 6 x→1 x − 5x + 6 1 −5·1+6 1−5+6 2
x3 − 3x2 − x + 3 (x −3)(x2 − 1) x2 − 1
(xv) Είναι 3 = 2 = 2 ,
x − 6x2 + 11x − 6
(x
− 3)(x − 3x + 2) x − 3x + 2
x3 − 3x2 − x + 3 x2 − 1 32 − 1 9−1 8
οπότε lim 3 = lim 2 = 2 = = =4
x→3 x − 6x2 + 11x − 6 x→3 x − 3x + 2 3 −3·3+2 9−9+2 2
x3 − 7x + 6 +
(x 3)(x2 − 3x + 2) x2 − 3x + 2
+
(xvi) Είναι = = ,
x2 − 9 (x − 3)(x 3) x−3
x3 − 7x + 6 x2 − 3x + 2 (−3)2 − 3 · (−3) + 2 9+9+2 20 10
οπότε lim = lim = = = =−
x→−3 x −9
2 x→−3 x−3 (−3) − 3 −3 − 3 −6 3
x3 − 6x2 + 11x − 6 (x−1)(x2 − 5x + 6) x2 − 5x + 6
(xvii) Είναι
x2 − 3x + 2
=
(x

− 1)(x − 2)
=
x−2
,
x3 − 6x2 + 11x − 6 x2 − 5x + 6 12 − 5 · 1 + 6 1−5+6 2

οπότε lim = lim = = = = −2
x→1 x2 − 3x + 2 x→1 x−2 1−2 1−2 −1
x3 − 6x2 + 11x − 6 (x−2)(x2 − 4x + 3) x2 − 4x + 3
(xviii) Είναι = = ,
x − 3x + 2
2 (x − 1)
(x − 2) x−1
x3 − 6x2 + 11x − 6 x2 − 4x + 3 22 − 4 · 2 + 3 4−8+3 −1
οπότε lim = lim = = = = −1
x→2 x − 3x + 2
2 x→2 x−1 2−1 1 1
x3 − 12x + 16 (x−2)(x2 + 2x − 8) x2 + 2x − 8
(xix) Είναι = = ,
x − 2x
2 (x
x − 2) x
x3 − 12x + 16 x2 + 2x − 8 22 + 2 · 2 − 8 4+4−8 0
οπότε lim = lim = = = =0
x→2 x − 2x
2 x→2 x 2 2 2
x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
− 3
− 2
− 3
− 2
−
=
(x 1)(x 2x 5x + 6) x 2x 5x +6
(xx) Είναι
x3 − 3x2 − x + 3 (x
−
1)(x 2 − 2x − 3)
=
x 2 − 2x − 3
,
x − 3x − 3x + 11x − 6
4 3 2
x − 2x − 5x + 6
3 2
1 −2·1 −5·1+6
3 2
1−2−5+6
x→1 x3 − 3x2 − x + 3 x→1 x2 − 2x − 3 12 − 2 · 1 − 3 1−2−3
0
=0
−4
x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6 (x
− 3)(x3 − 3x + 2) x3 − 3x + 2
(xxi) Είναι
x3 − 3x2 − x + 3
=
(x

− 3)(x2 − 1)
=
x2 − 1
,
x − 3x − 3x + 11x − 6
4 3 2
x − 3x + 2
3
3 −3·3+2
3
9−9+2 2 1
οπότε lim = lim = = = =
x→3 x3 − 3x2 − x + 3 x→3 x2 − 1 32 − 1 9−1 8 4
√ (√ ) (√ ) √ 2
6−x−2 6−x−2 6−x+2 6 − x − 22 6−x−4
(i) Είναι = (√ ) = (√ ) = (√ )
2−x (2 − x) 6 − x + 2 (2 − x) 6 − x + 2 (2 − x) 6 − x + 2
2−x 1
= (√ ) = √ ,

(2 − x) 6 − x + 2 6−x+2
√
6−x−2 1 1 1 1 1
οπότε lim = lim √ = √ = √ = =
x→2 2−x x→2 6−x+2 6−2+2 4+2 2+2 4
√ ( √ )( √ ) √ 2
3− 4+x 3− 4+x 3+ 4+x 3 − 4+x
2
9 − (4 + x)
(ii) Είναι = ( √ ) = ( √ ) = ( √ )
x−5 (x − 5) 3 + 4 + x (x − 5) 3 + 4 + x (x − 5) 3 + 4 + x
9−4−x 5−x −(x− 5) −1
= ( √ ) = ( √ ) = ( √ ) = ( √ )
(x − 5) 3 + 4 + x (x − 5) 3 + 4 + x (x
− 5) 3 + 4 + x 3+ 4+x
√
3− 4+x −1 −1 −1 −1 1
οπότε lim = lim √ = √ = √ = =−
x→5 x−5 x→5 3 + 4+x 3+ 4+5 3+ 9 3+3 6
194
( √ ) ( √ ) ( √ )
x+2 (x + 2) 3 + 11 + x (x + 2) 3 + 11 + x (x + 2) 3 + 11 + x
(iii) Είναι √ = ( √ )( √ ) = √ =
3 − 11 + x 3 − 11 + x 3 + 11 + x 32 − 11√+ x )
2
9 − (11 + x)
( √ ) ( √ ) (
(x + 2) 3 + 11 + x (x + 2) 3 + 11 + x
(x + 2) 3 + 11 + x ( √ )
= = = = − 3 + 11 + x
9 − 11 − x −2 − x −
(x + 2)
x+2 ( √ ) √ √
οπότε lim √ = lim −3 − 11 + x = −3 − 11 + (−2) = −3 − 9 = −3 − 3 = −6
x→−2 3 − 11 + x x→−2
(√ ) (√ ) (√ )
3−x (3 − x) 19 − x + 4 (3 − x) 19 − x + 4 (3 − x) 19 − x + 4
(iv) Είναι √ = (√ ) (√ ) = √ =
19 − x − 4 19 − x − 4 19 − x + 4 2
19 − x − 42 19 − x − 16
(√ )
(3
− x) 19 − x + 4 √
= = 19 − x + 4

3− x
3−x (√ ) √ √
οπότε lim √ = lim 19 − x + 4 = 19 − 3 + 4 = 16 + 4 = 4 + 4 = 8
x→3 19 − x − 4 x→3
√ (√ ) (√ ) √ 2
5x + 1 − 4 5x+1−4 5x+1+4 5x + 1 − 42 5x + 1 − 16
(v) Είναι = (√ ) = (√ )= (√ )
9−x 2
(9 − x ) 5x + 1 + 4
2 (3−x)(3+x) 5x+1+4 (3−x)(3+x) 5x+1+4
5x − 15 5(x − 3) 5
= (√ ) = (√ ) = (√ )
(3 − x)(3 + x) 5x + 1 + 4 −
(x − 3)(3 + x) 5x + 1 + 4 −(3 + x) 5x + 1 + 4
√
5x + 1 − 4 −5 −5
οπότε lim = lim (√ ) = (√ )
x→3 9 − x2 x→3 (3 + x) 5x + 1 + 4 (3 + 3) 5·3+1+4
−5 −5 −5 −5 5
= (√ ) = (√ ) = = =−
6 15 + 1 + 4 6 16 + 4 6 (4 + 4) 6·8 48
√ (√ ) (√ ) √ 2
x2 + 7 − 4 x2 + 7 − 4 x2 + 7 + 4 x 2 + 7 − 42 x2 + 7 − 16
(vi) Είναι = (√ ) = (√ ) = (√ )
x+3 (x + 3) x2 + 7 + 4 (x + 3) x2 + 7 + 4 (x + 3) x2 + 7 + 4
x2 − 9 (x − 3) (x +3) x−3
= (√ ) = (√ ) = √
2
(x + 3) x + 7 + 4 2
(x + 3) x + 7 + 4 2
x +7+4
√
x2 + 7 − 4 x+3 −3 − 3 −6 −6 −6 −6
οπότε lim = lim √ = √ =√ =√ = = =
x→−3 x+3 x→−3 x2 + 7 + 4 2
(−3) + 7 + 4 9 + 7 + 4 16 + 4 4 + 4 8
3
−
4
√ (√ ) (√ ) √ 2
x+4−2 x+4−2 x+4+2 x + 4 − 22 x+4−4
(vii) Είναι = (√ ) = (√ ) = (√ )
x2 + 3x (x2 + 3x) x + 4 + 2 (x2 + 3x) x + 4 + 2 x(x + 3) x + 4 + 2
= (√
x
) = (√
1
)

x(x + 3)
√
x + 4 + 2 (x + 3) x+4+2
x+4−2 1 1 1 1 1
οπότε lim = lim (√ )= (√ ) = (√ )= = =
x→0 x2 + 3x x→0 (x + 3) x+4+2 (0 + 3) 0 + 4 + 2 3 4+2 3 (2 + 2) 3 · 4
1
12
√ ( √ )( √ ) √ 2
x − 3x − 2 x − 3x − 2 x + 3x − 2 x2 − 3x − 2 x2 − (3x − 2)
(viii) Είναι = ( √ ) = ( √ ) = ( √ )
x−2 (x − 2) x + 3x − 2 (x − 2) x + 3x − 2 (x − 2) x + 3x − 2
x2 − 3x + 2
= ( √ ) . Για το τριώνυμο x2 − 3x + 2 είναι ∆ = (−3)2 − 4 · 1 · 2 = 9 − 8 = 1, οπότε
(x − 2) x + 3x − 2
√ 3+1 4
= =2
3± 1 3±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
√
x − 3x − 2 (x
− 2)(x − 1) x−1
Άρα x2 − 3x + 2 = (x − 2)(x − 1), και = ( √ ) = √
x−2 (x− 2) x + 3x − 2 x + 3x − 2
√
x − 3x − 2 x−1 2−1 1 1 1 1
οπότε lim = lim √ = √ = √ = √ = =
x→2 x−2 x→2 x + 3x − 2 2+ 3·2−2 2+ 6−2 2+ 4 2 + 2 4
√ ( √ )( √ ) √ 2
x − 5x − 4 x − 5x − 4 x + 5x − 4 x − 5x − 4
2
x − (5x − 4)
2
(ix) Είναι = ( √ ) = ( √ ) = ( √ )
x2 − x (x − x) x + 5x − 4
2 x(x − 1) x + 5x − 4 x(x − 1) x + 5x − 4
x2 − 5x + 4
= ( √ ) . Για το τριώνυμο x2 − 5x + 4 είναι ∆ = (−5)2 − 4 · 1 · 4 = 25 − 16 = 9, οπότε
x(x − 1) x + 5x − 4
√ 5+3 8
= =4
5± 9 5±3 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 5−3 2
= =1
2 2
√
x − 5x − 4 −
(x 1)(x − 4) x−4
Άρα x − 5x + 4 = (x − 1)(x − 4), και
2
= ( √ ) = ( √ )
x2 − x (x
x − 1) x + 5x − 4 x x + 5x − 4
√
x− 5x−4 x−4 1−4 −3 −3 −3 3
οπότε lim = lim ( √ )= ( √ )= √ = √ = =−
x→1 x2 −x x→1 x x+ 5x−4 1 · 1+ 5 · 1−4 1+ 5−4 1+ 1 1+1 2
195
√ ( 2 √ )( √ ) ( 2 )2 √ 2
x2 − 7x + 2 x − 7x + 2 x2 + 7x + 2 x − 7x + 2
(x) Είναι = ( √ ) = ( √ )
x2 − x − 2 (x2 − x − 2) x2 + 7x + 2 (x2 − x − 2) x2 + 7x + 2
x4 − (7x + 2) x4 − 7x − 2
= 2 ( √ ) = ( √ ).
(x − x − 2) x + 7x + 2
2 (x − x − 2) x2 + 7x + 2
2
√ 1+3 4
= =2
1± 9 1±3 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
οπότε x2 − x − 2 = (x − 2)(x + 1). Από το σχήμα Horner παίρνουμε
1 0 0 −7 −2 2
2 4 8 2
1 2 4 1 0
οπότε x − 7x − 2 = (x − 2)(x + 2x + 4x + 1). Έτσι έχουμε

4 3 2
√
x2 − 7x + 2 −
(x 2)(x3 + 2x2 + 4x + 1) x3 + 2x2 + 4x + 1
= ( √ ) = ( √ )
x −x−2
2
(x
− 2)(x + 1) x + 7x + 2
2 (x + 1) x2 + 7x + 2
√
x2 − 7x + 2 x3 + 2x2 + 4x + 1 23 + 2 · 22 + 4 · 2 + 1 8+8+8+1
οπότε lim = lim ( √ ) = ( √ ) = ( √ )
x→2 x − x − 2
2 x→2 (x + 1) x2 + 7x + 2 (2 + 1) 22 + 7 · 2 + 2 3 4 + 14 + 2
25 25 25 25
= ( √ ) = = =
3 4 + 16 3 (4 + 4) 3·8 24
√ √ [√ ] [√ ] √ 2
x+6− 2x+3 x+6−(2x − 3) x+6−(2x−3) x+6+(2x−3) x+6 −(2x−3)2
(xi) Είναι = = [√ ] = [√ ]
x2 − 3x x2 −3x (x2 −3x) x+6 + (2x−3) (x2 −3x) x+6+(2x−3)
( 2 )
x + 6 − 4x − 12x + 9 x + 6 − 4x2 + 12x − 9 −4x2 + 13x − 3
= [√ ] = [√ ] = [√ ]
x(x − 3) x + 6 + (2x − 3) x(x − 3) x + 6 + (2x − 3) x(x − 3) x + 6 + (2x − 3)
Για το τριώνυμο −4x2 + 13x − 3 είναι ∆ = 132 − 4 · (−4) · (−3) = 169 − 48 = 121, οπότε
√ −13 + 11 −2 1
= =
−13 ± 121 −13 ± 11 . −8 −8 4
ρ1,2 = = =
2 · (−4) −8 −13 − 11 −24
= =3
−8 −8
( )
1
οπότε −4x2 + 13x − 3 = −4 x − (x − 3) = − (4x − 1) (x − 3).
4
√
x + 6 − 2x + 3 − (4x − 1) (x− 3) − (4x − 1)
Άρα = [√ ] = [√ ]
x − 3x
2
(x
x − 3) x + 6 + (2x − 3) x x + 6 + (2x − 3)
√
x+6−2x+3 −(4x−1) −(4·3−1) −(12−1) −11 −11
οπότε lim = lim [√ ] = [√ ] = [√ ]= = =
x→3 x2 −3x x→3 x x+6+(2x−3) 3 3+6+(2·3−3) 3 9+(6−3) 3(3+3) 3·6
11
−
18
( √ ) ( √ ) ( √ )
1 − x2 (1 − x2 ) 3 − x 10 + x (1−x2 ) 3−x 10+x (1−x)(1+x) 3−x 10+x
(xii) Είναι √ =( √ )( √ )= ( √ )2 = √ 2
3+x 10+x 3+x 10+x 3−x 10+x 32 − x 10 + x 9 − x2 10 + x
( √ ) ( √ ) ( √ )
(1 − x)(1 + x) 3 − x 10 + x (1 − x)(1 + x) 3 − x 10 + x (1 − x)(1 + x) 3 − x 10 + x
= = =
9 − x2 (10 + x) 9 − 10x2 − x3 −(x3 + 10x2 − 9)
1 10 0 −9 −1
−1 −9 9
1 9 −9 0
οπότε x3 + 10x2 − 9 = (x + 1)(x2 + 9x − 9). Άρα

( √ ) ( √ )
1 − x2 (1 − x) +
(1 x) 3 − x 10 + x (1 − x) 3 − x 10 + x
√
+
= =
3 + x 10 + x −(x 1)(x2 + 9x − 9) −(x2 + 9x − 9)
( √ )
( √ )
1 − x2 (1 − x) 3 − x 10 + x [1 − (−1)] 3 − (−1) 10 + (−1)
οπότε lim √ = lim =
(
x→−1 3 + x 10 + x
√ )
x→−1 −(x2 + 9x − 9) − [(−1)2 + 9 · (−1) − 9]
2 3+ 9 2 (3 + 3) 2·6 12
= = = =
−(1 − 9 − 9) −(−17) 17 17
(√ √ ) (√ √ )
x − 3x + 2
2 (x − 3x + 2) 5 + 2x + 11 − x
2
(x2 − 3x + 2) 5 + 2x + 11 − x
(xiii) Είναι √ √ = (√ √ ) (√ √ )= √ √
5 + 2x − 11 − x 5 + 2x − 11 − x 5 + 2x + 11 − x 2
+ 2x − √
5(√
2
11 − x )
(√ √ ) (√ √ )
(x −3x+2) 5+2x+ 11−x
2
(x −3x+2)
2
5+2x+ 11−x (x −3x+2) 5+2x+ 11−x
2
= = =
5+2x−(11−x) 5+2x−11+x 3x−6
196
√ 3+1 4
= =2
3± 1 3±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
οπότε x2 − 3x + 2 = (x − 1) (x − 2).
Άρα
(√ √ ) (√ √ )
x2 − 3x + 2 (x2 − 3x + 2) 5 + 2x + 11 − x (x
− 2)(x − 1) 5 + 2x + 11 − x
√ √
−
= =
5 + 2x − 11 − x 3x − 6 3(x 2)
(√ √ )
(x − 1) 5 + 2x + 11 − x
=
3
(√ √ ) (√ √ )
x − 3x + 2
2 (x − 1) 5 + 2x + 11 − x (2 − 1) 5 + 2 · 2 + 11 − 2
οπότε lim √ √ = lim =
x→2
(√ 5√+)2x − 11 − x x→2 3 3
1· 9+ 9 3+3 6
= = = =2
3 3 3
(√ ) (√ )
√ (√ ) (√ ) (√ ) 2
x + 12 + x x + 12 + x x + 12 − x 2x + 7 + 1 x + 12 − x 2
2x + 7 + 1
(xiv) Είναι √ = (√ ) (√ ) (√ ) = (√ ) (√ )
2x + 7 − 1 2x + 7 − 1 2x + 7 + 1 x + 12 − x 2
2x + 7 − 12 x + 12 − x
( ) (√ ) ( ) (√ )
x + 12 − x2 2x + 7 + 1 −x2 + x + 12 2x + 7 + 1
= (√ ) = (√ )
(2x + 7 − 1 ) x + 12 − x
2 (2x + 6) x + 12 − x
Για το τριώνυμο −x2 + x + 12 είναι ∆ = 12 − 4 · (−1) · 12 = 1 + 48 = 49, οπότε
√ −1 + 7 6
= = −3
−1 ± 49 −1 ± 7 . −2 −2
ρ1,2 = = =
2 · (−1) −2 −1 − 7 −8
= =4
−2 −2
οπότε −x2 + x + 12 = − (x + 3) (x − 4).
Άρα
√ ( 2 ) (√ ) (√ )
x + 12 + x −x + x + 12 2x + 7 + 1 (x
− +3)(x − 4) 2x + 7 + 1
√ = (√ ) = (√ )
2x + 7 − 1 (2x + 6) x + 12 − x (x
2 +3) x + 12 − x
(√ )
−(x − 4) 2x + 7 + 1
= (√ )
2 x + 12 − x
(√ )
√ (√ )
x + 12 + x −(x − 4) 2x + 7 + 1 −(−3 − 4) 2 · (−3) + 7 + 1
οπότε lim √ = lim (√ ) = (√ )
x→−3 2x + 7 − 1 x→−3 2 x + 12 − x 2 −3 + 12 − (−3)
(√ ) (√ )
−(−7) −6 + 7 + 1 7 1+1 7 (1 + 1) 7·2 14 7
= (√ ) = = = = =
2 9+3 2 (3 + 3) 2·6 12 12 6
4. Είναι
( √ ) ( √ ) ( √ )
2x − 10 2(x − 5) 5 + 5x 2(x − 5) 5 + 5x 2(x − 5) 5 + 5x
ψ(x) = √ = ( √ )( √ ) = √ 2 =
5 − 5x 5 − 5x 5 + 5x 52 − 5x 25 − 5x
( √ ) ( √ )
2 −
(x 5) 5 + 5x 2 5 + 5x
=
−5
(x − 5)
=
−5
οπότε
( √ ) ( √ ) ( √ )
2 5 + 5x 2 5+ 5·5 2 5 + 25 2 (5 + 5) 2 · 10 20
lim ψ(x) = lim = = = = = = −4
x→5 x→5 −5 −5 −5 −5 −5 −5
5. (i) Για x κοντά στο 2 είναι x > 0 ⇒ |x| = x, οπότε
x2 − 5|x| + 6 x2 − 5x + 6
lim = lim 2
x→2 x − 3|x| + 2
2 x→2 x − 3x + 2
√ 5+1 6
= =3
5± 1 5±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 5−1 4
= =2
2 2
197
οπότε x2 − 5x + 6 = (x − 2)(x − 3).
√ 3+1 4
= =2
3± 1 3±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
οπότε x2 − 3x + 6 = (x − 1)(x − 2). Έτσι είναι
x2 − 5x + 6 (x−2)(x − 3) x−3
=
−
=
x − 3x + 2
2 (x
(x − 1) 2) x−1
οπότε
x2 − 5|x| + 6 x2 − 5x + 6 x−3 2−3 −1
lim = lim = lim = = = −1
x→2 x2 − 3|x| + 2 x→2 x2 − 3x + 2 x→2 x − 1 2−1 1
(ii) Είναι x − 6 > 0 ⇔ x > 6, οπότε για x κοντά στο 2 είναι x − 6 < 0 ⇒ |x − 6| = −x + 6.
Είναι x + 2 > 0 ⇔ x > −2, οπότε για x κοντά στο 2 είναι x + 2 < 0 ⇒ |x + 2| = x + 2. Άρα
x2 − 4x + |x − 6| x2 − 4x + (−x + 6) x2 − 4x − x + 6 x2 − 5x + 6
x→2 x2 − 4x + |x + 2| x→2 x2 − 4x + (x + 2) x→2 x2 − 4x + x + 2 x→2 x2 − 3x + 2
√ 5+1 6
= =3
5± 1 5±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 5−1 4
= =2
2 2
οπότε x2 − 5x + 6 = (x − 2)(x − 3).
√ 3+1 4
= =2
3± 1 3±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
x2 − 5x + 6 (x−2)(x − 3) x−3
=
−
=
x − 3x + 2
2 (x
(x − 1) 2) x−1
οπότε
x2 − 4x + |x − 6| x2 − 5x + 6 x−3 2−3 −1
lim = lim 2 = lim = = = −1
x→2 x − 4x + |x + 2|
2 x→2 x − 3x + 2 x→2 x − 1 2−1 1
(iii) Είναι x + 2 > 0 ⇔ x > −2, οπότε για x κοντά στο −3 είναι x + 2 < 0 ⇒ |x + 2| = −x − 2.
Είναι x + 4 > 0 ⇔ x > −4, οπότε για x κοντά στο −3 είναι x + 4 < 0 ⇒ |x + 4| = x + 4. Άρα
x2 + |x + 2| − 10 x2 + (−x − 2) − 10 x2 − x − 2 − 10 x2 − x − 12
x→−3 2x + 3|x + 4| − 21
2 x→−3 2x + 3(x + 4) − 21
2 x→−3 2x + 3x + 12 − 21
2 x→−3 2x2 + 3x − 9
√ 1+7 8
= =4
1 ± 49 1±7 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 1−7 −6
= = −3
2 2
οπότε x2 − x − 12 = (x − 4)(x + 3).
Για το τριώνυμο 2x2 + 3x − 9 είναι ∆ = 32 − 4 · 2 · (−9) = 9 + 72 = 81, οπότε
√ −3 + 9 6 3
= =
−3 ± 81 −3 ± 9 . 4 4 2
ρ1,2 = = =
2·2 4 −3 − 9 −12
= = −3
4 4
( )
3
οπότε 2x2 + 3x − 9 = 2 x − (x + 3) = (2x − 3) (x + 3). Έτσι είναι
2
x2 − x − 12 (x
(x − 4) +
3) x−4
+
= =
2x2 + 3x − 9 (2x − 3)(x 3) 2x − 3
οπότε
x2 + |x + 2| − 10 x2 − x − 12 x−4 −3 − 4 −7 −7 7
lim = lim = lim = = = =
x→−3 2x2 + 3|x + 4| − 21 x→−3 2x2 + 3x − 9 x→−3 2x − 3 2 · (−3) − 3 −6 − 3 −9 9
198
(iv) Για το τριώνυμο x2 + 3x − 4 είναι ∆ = 32 − 4 · 1 · (−4) = 9 + 16 = 25, οπότε έχουμε δύο ρίζες, τις
√ −3 + 5 2
= =1
−3 ± 25 −3 ± 5 . 2 2
ρ1,2 = = =
2 2 −3 − 5 −8
= = −4
2 2
Το πρόσημο της παράστασης x2 + 3x − 4 περιγράφεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −4 1 +∞
x2 + 3x − 4 + 0 − 0 +
οπότε οπότε για x κοντά στο 2 είναι x2 + 3x − 4 > 0 ⇒ |x2 + 3x − 4| = x2 + 3x − 4.

Είναι x2 + 1 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε |x2 + 1| = x2 + 1. Άρα
|x2 + 3x − 4| − 6 x2 + 3x − 4 − 6 x2 + 3x − 10
lim = lim = lim
x→2 |x2 + 1| − 5 x→2 x2 + 1 − 5 x→2 x2 − 4
√ −3 + 7 4
= =2
−3 ± 49 −3 ± 7 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 −3 − 7 −10
= = −5
2 2
οπότε x2 + 3x − 10 = (x + 5)(x − 2). Έτσι είναι
x2 + 3x − 10 (x
(x + 5) −2) x+5
x −4
2
=
(x

− 2)(x + 2)
=
x+2
οπότε
|x2 + 3x − 4| − 6 x2 + 3x − 10 x+5 2+5 7
lim = lim = lim = =
x→2 |x2 + 1| − 5 x→2 x2 − 4 x→2 x + 2 2+2 4
(v) Για το τριώνυμο x2 + x + 1 είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · 1 = 1 − 4 = −3 < 0 και συνεπώς είναι x2 + x + 1 > 0, για κάθε
x ∈ R. Άρα |x2 + x + 1| = x2 + x + 1.
√ √ √
Είναι x2 − 2 > 0 ⇔ x2 > 2 ⇔ |x|2 > 2 ⇔ |x| > 2 ⇔ x < − 2 ή x > 2, οπότε για x κοντά στο −1 είναι
x − 2 < 0 ⇒ |x − 2| = −x + 2. Άρα
2 2 2
x3 + |x2 + x + 1| x3 + x2 + x + 1 x3 + x2 + x + 1 x3 + x2 + x + 1
x→−1 |x − 2| − 1
2 x→−1 (−x + 2) − 1
2 x→−1 −x + 2 − 1
2 x→−1 1 − x2
Αλλά
x3 + x2 + x + 1 x2 (x + 1) + (x + 1) (x+1)(x2 + 1) x2 + 1
= = =
1−x 2 (1 − x)(1 + x) (1
(1 − x) + x) 1−x
οπότε
x3 + |x2 + x + 1| x3 + x2 + x + 1 x2 + 1 (−1)2 + 1 1+1 2
lim = lim = lim = = = =1
x→−1 |x2 − 2| − 1 x→−1 1 − x2 x→−1 1 − x 1 − (−1) 1+1 2

6. (i) Για x < −3 είναι x + 3 < 0 ⇒ |x + 3| = −x − 3, οπότε
|x + 3| −x − 3 −x − 3 −x − 3
x→−3− x2 + 2x − 3 + |x + 3| x→−3− x + 2x − 3 + (−x − 3)
2
x→−3− x + 2x − 3 − x − 3
2
x→−3− x + x − 6
2
√ −1 + 5 4
= =2
−1 ± 25 −1 ± 5 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
οπότε x2 + x − 6 = (x + 3)(x − 2). Έτσι είναι
−x − 3 (x
− + 3) −1
x2 + x − 6
=

(x
+
3)(x − 2)
=
x−2
Φυσικά ο αριθμητής θα μπορούσε να παραγοντοποιηθεί και με το σχήμα Horner.
199
οπότε
|x + 3| −x − 3 −1 −1 −1 1
lim = lim = lim = = =
x→−3− x2 + 2x − 3 + |x + 3| x→−3− x + x − 6
2
x→−3− x − 2 −3 − 2 −5 5
Για x > −3 είναι x + 3 > 0 ⇒ |x + 3| = x + 3, οπότε
|x + 3| x+3 x+3 x+3
x→−3+ x2 + 2x − 3 + |x + 3| x→−3+ x + 2x − 3 + (x + 3)
2
x→−3+ x + 2x − 3 + x + 3
2 2
x→−3+ x + 3x
Αλλά
x+3
x+3 1
2
x + 3x
=
(x
x
+ 3)(x − 2)
=
x
οπότε
|x + 3| x+3 1 1 1
lim = lim = lim = =−
x→−3+ x2 + 2x − 3 + |x + 3| 2
x→−3+ x + 3x x→−3+ x −3 3
|x + 3| |x + 3|
Δηλαδή είναι lim ̸= lim και συνεπώς δεν υπάρχει το
x→−3− x2 + 2x − 3 + |x + 3| x→−3+ x + 2x − 3 + |x + 3|
2
|x + 3|
lim .
x→−3 x2 + 2x − 3 + |x + 3|
(ii) Για x < 1 είναι x − 1 < 0 ⇒ |x − 1| = −x + 1 και 4x − 4 < 0 ⇒ |4x − 4| = −4x + 4. Άρα
x2 −2x+1+|4x−4| x2 −2x+1+ (−4x+4) x2 −2x+1−4x+4 x2 −6x+5
x→1− (x − 3)|x − 1| x→1− (x − 3)(−x + 1) x→1− (x − 3)(−x + 1) x→1− (x−3)(−x+1)
√ 6+4 10
= =5
6 ± 16 6±4 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 6−4 2
= =1
2 2
x2 − 6x + 5 −
(x 1)(x − 5) x−5
=
−
=
(x − 3)(−x + 1) (x
−(x − 3) 1) −(x − 3)
οπότε
x2 − 2x + 1 + |4x − 4| x2 − 6x + 5 x−5 1−5 −4 −4
lim = lim = lim = = = = −2
x→1− (x − 3)|x − 1| x→1− (x − 3)(−x + 1) x→1− −(x − 3) −(1 − 3) −(−2) 2
Για x > 1 είναι x − 1 > 0 ⇒ |x − 1| = x − 1 και 4x − 4 > 0 ⇒ |4x − 4| = 4x − 4. Άρα
x2 − 2x + 1 + |4x − 4| x2 − 2x + 1 + (4x − 4) x2 − 2x + 1 + 4x − 4 x2 + 2x − 3
x→1+ (x − 3)|x − 1| x→1+ (x − 3)(x − 1) x→1+ (x − 3)(x − 1) x→1+ (x − 3)(x − 1)
√ −2 + 4 2
= =1
−2 ± 16 −2 ± 4 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 −2 − 4 −6
= = −3
2 2
οπότε x2 + 2x − 3 = (x + 3)(x − 1). Έτσι είναι
x2 + 2x − 3 (x + 3) −
(x 1) x+3
−
= =
(x − 3)(x − 1) (x
(x − 3) 1) x−3
οπότε
x2 − 2x + 1 + |4x − 4| x2 + 2x − 3 x+3 1+3 4
lim = lim = lim = = = −2
x→1+ (x − 3)|x − 1| x→1 + (x − 3)(x − 1) x→1 + x − 3 1 − 3 −2
x2 − 2x + 1 + |4x − 4| x2 − 2x + 1 + |4x − 4|
Επομένως είναι lim = lim = −2 και συνεπώς
x→1− (x − 3)|x − 1| x→1 + (x − 3)|x − 1|
x − 2x + 1 + |4x − 4|
2
lim = 2.
x→1 (x − 3)|x − 1|
Μια πολύ πιο απλή λύση αυτής της άσκησης είναι η εξής:

x2 − 2x + 1 + |4x − 4| (x − 1)2 + 4|x − 1| |x − 1|2 + 4|x − 1| −
|x 1| (|x − 1| + 4) |x − 1| + 4
−
= = = =
(x − 3)|x − 1| (x − 3)|x − 1| (x − 3)|x − 1| (x − 3)|x 1| x−3
οπότε
x2 − 2x + 1 + |4x − 4| |x − 1| + 4 |1 − 1| + 4 0+4
lim = lim = = = −2
x→1 (x − 3)|x − 1| x→1 x−3 1−3 −2
200
(iii) Είναι x2 − 2x = 0 ⇔ x(x − 2) = 0 ⇔ x = 0 ή x−2 = 0 ⇔ x = 0 ή x = 2. Το πρόσημο της παράστασης
x2 − 2x περιγράφεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ 0 2 +∞
x2 − 2x + 0 − 0 +
Άρα για x < 2 είναι x2 − 2x < 0 ⇒ |x2 − 2x| = −x2 + 2x και x − 2 < 0 ⇒ |x − 2| = −x + 2. Έτσι έχουμε
x2 − 4 + |x − 2| x2 − 4 + (−x + 2) x2 − 4 − x + 2 x2 − x − 2
x→2− |x − 2x|
2
x→2 − −x + 2x
2
x→2 − −x + 2x
2
x→2 − −x2 + 2x
√ 1+3 4
= =2
1± 9 1±3 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
οπότε x2 − x − 2 = (x + 1)(x − 2). Έτσι είναι
x2 − x − 2 (x + 1) −
(x 2) x+1
−
= =
−x + 2x
2 −x(x 2) −x
οπότε
x2 − 4 + |x − 2| x2 − x − 2 x+1 2+1 3 3
lim = lim = lim = = =−
x→2− |x − 2x|
2
x→2− −x + 2x
2
x→2− −x −2 −2 2
Για x > 2 είναι x2 − 2x > 0 ⇒ |x2 − 2x| = x2 − 2x και x − 2 > 0 ⇒ |x − 2| = x − 2. Έτσι έχουμε
x2 − 4 + |x − 2| x2 − 4 + (x − 2) x2 − 4 + x − 2 x2 + x − 6
x→2+ |x − 2x|
2
x→2+ x − 2x
2
x→2+ x − 2x
2
x→2+ x − 2x
2
√ −1 + 5 4
= =2
−1 ± 25 −1 ± 5 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
οπότε x2 + x − 6 = (x + 3)(x − 2). Έτσι είναι
x2 + x − 6 (x
(x + 3) −2) x+3
x2 − 2x
=
(x
x
− 2)
=
x
οπότε
x2 − 4 + |x − 2| x2 + x − 6 x+3 2+3 5
lim = lim = lim = =
x→2+ |x2 − 2x| x→2+ x − 2x
2
x→2+ x 2 2
x2 − 4 + |x − 2| x2 − 4 + |x − 2| x2 − 4 + |x − 2|
Δηλαδή είναι lim ̸= lim και συνεπώς δεν υπάρχει το lim .
x→2− |x − 2x|
2
x→2+ |x − 2x|
2 x→2 |x2 − 2x|
7. (i) Είναι
1 − ηµ x (1 − ηµ x) (1 + ηµ x) 1 − ηµ2 x 2 x
συν
1
= = = 2 =
2
συν x 2
συν x (1 + ηµ x) 2
συν x (1 + ηµ x)
συν x (1 + ηµ x) 1 + ηµ x
οπότε
1 − ηµ x 1 1 1 1
lim = limπ = π = =
x→ π
2 συν 2 x x→ 2 1 + ηµ x 1 + ηµ 2
1+1 2
(ii)
2
2 ηµ2 x 2 ηµ2 x 2 ηµ2 x(1 − συν x) ηµ
2 ηµ2 x(1−συν x) 2 x(1−συν x) 2(1−συν x)
= = = = 2
=
3+3 συν x 3(1 + συν x) 3(1+συν x)(1−συν x) 3(1 − συν x)
2
3ηµx 3

οπότε
2 ηµ2 x 2(1 − συν x) 2(1 − συν π) 2(1 − (−1)) 2·2 4
lim = lim = = = =
x→π 3 + 3 συν x x→π 3 3 3 3 3
8. (i) Με διαδοχικές εφαρμογές του σχήματος Horner παίρνουμε
201
1 −2 2 −2 1 1
1 −1 1 −1
1 −1 1 −1 0
οπότε x − 2x + 2x − 2x + 1 = (x − 1)(x3 − x2 + x − 1) και

4 3 2
1 −1 1 −1 1
1 0 1
1 0 1 0
οπότε x4 − 2x3 + 2x2 − 2x + 1 = (x − 1)(x3 − x2 + x − 1) = (x − 1)2 (x2 + 1) και

1 1 −3 −1 2 1
1 2 −1 −2
1 2 −1 −2 0
οπότε x + x − 3x − x + 2 = (x − 1)(x + 2x2 − x − 2) και

4 3 2 3
1 2 −1 −2 1
1 3 2
1 3 2 0
οπότε x4 + x3 − 3x2 − x + 2 = (x − 1)(x3 + 2x2 − x − 2) = (x − 1)2 (x2 + 3x + 2). Έτσι έχουμε
x4 − 2x3 + 2x2 − 2x + 1 −
(x 1)2 (x2 + 1) x2 + 1

= = 2
x + x − 3x − x + 2
4 3 2 (x
− 1) (x + 3x + 2)
2 2 x + 3x + 2
οπότε
x4 − 2x3 + 2x2 − 2x + 1 x2 + 1 12 + 1 1+1 2 1
lim = lim = = = =
x→1 x4 + x3 − 3x2 − x + 2 x→1 x2 + 3x + 2 12 + 3 · 1 + 2 1+3+2 6 3
(ii) Για το τριώνυμο x2 − 4x + 3 είναι ∆ = (−4)2 − 4 · 1 · 3 = 16 − 12 = 4, οπότε
√ 4+2 6
= =3
4± 4 4±2 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 4−2 2
= =1
2 2
x+4 10 x+4 10 (x + 4)(x − 3) 10
+ 2 = + = +
x−1 x − 4x + 3 x−1 (x − 3)(x − 1) (x − 3)(x − 1) (x − 3)(x − 1)
(x + 4)(x − 3) + 10 x2 − 3x + 4x − 12 + 10 x2 + x − 2
= = =
(x − 3)(x − 1) (x − 3)(x − 1) (x − 3)(x − 1)
√ −1 + 3 2
= =1
−1 ± 9 −1 ± 3 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
οπότε x2 + x − 2 = (x − 1)(x + 2). Έτσι είναι
x2 + x − 2 (x−
=
1)(x + 2) x+2
−
=
(x − 3)(x − 1) (x
(x − 3) 1) x−3
οπότε ( )
x+4 10 x+2 1+2 3 3
lim + 2 = lim = = =−
x→1 x−1 x − 4x + 3 x→1 x−3 1−3 −2 2
(iii) Από το σχήμα Horner παίρνουμε
1 −7 14 −8 2
2 −10 8
1 −5 4 0
οπότε x3 − 7x2 + 14x − 8 = (x − 2)(x2 − 5x + 4). Έτσι έχουμε
x+7 26x − 34 x+7 26x − 34 (x + 7)(x2 − 5x + 4) 26x − 34

+ 3 = + = +
x−2 x − 7x2 + 14x − 8 x−2 (x − 2)(x2 − 5x + 4) (x − 2)(x2 − 5x + 4) (x − 2)(x2 − 5x + 4)
(x + 7)(x2 − 5x + 4) + 26x − 34 x3 − 5x2 + 4x + 7x2 − 35x + 28 + 26x − 34 x3 + 2x2 − 5x − 6
= = =
(x − 2)(x − 5x + 4)
2 (x − 2)(x − 5x + 4)
2 (x − 2)(x2 − 5x + 4)
1 2 −5 −6 2
2 8 6
1 4 3 0
202
οπότε x3 + 2x2 − 5x − 6 = (x − 2)(x2 + 4x + 3). Έτσι έχουμε
x3 + 2x2 − 5x − 6 (x−2)(x2 + 4x + 3) x2 + 4x + 3
= 2 = 2
(x − 2)(x2 − 5x + 4)
(x
− 2)(x − 5x + 4) x − 5x + 4
οπότε
( )
x+7 26x − 34 x2 + 4x + 3 22 + 4 · 2 + 3 4+8+3 15 15
lim + 3 = lim = 2 = = =−
x→2 x−2 x − 7x2 + 14x − 8 x→2 x − 5x + 4
2 2 −5·2+4 4 − 10 + 4 −2 2
(iv) Από το σχήμα Horner παίρνουμε

1 2 −1 −2 1
1 3 2
1 3 2 0
οπότε x + 2x − x − 2 = (x − 1)(x + 3x + 2). Έτσι έχουμε

3 2 2
x−6 18x + 12 x−6 18x + 12 (x − 6)(x2 + 3x + 2) 18x + 12

+ 3 = + = +
x−1 x + 2x − x − 2
2 x−1 (x − 1)(x + 3x + 2)
2 (x − 1)(x2 + 3x + 2) (x − 1)(x2 + 3x + 2)
(x − 6)(x2 + 3x + 2) + 18x + 12 x3 + 3x2 + 2x − 6x2 − 18x − 12 + 18x − 12 x3 − 3x2 + 2x
= = =
(x − 1)(x2 + 3x + 2) (x − 1)(x2 + 3x + 2) (x − 1)(x2 + 3x + 2)
x(x2 − 3x + 2)
=
(x − 1)(x2 + 3x + 2)
√ 3+1 4
= =2
3± 1 3±1 . 2 2
ρ1,2 = = =
2·1 2 3−1 2
= =1
2 2
x(x2 − 3x + 2) x −
(x 1)(x − 2) x(x − 2)
(x − 1)(x + 3x + 2)
2
=
(x

− 1)(x2 + 3x + 2)
= 2
x + 3x + 2
οπότε
( )
x−6 18x + 12 x(x − 2) 1(1 − 2) 1 · (−1) −1 1
lim + 3 = lim = 2 = = =−
x→1 x−1 x + 2x2 − x − 2 x→1 x2 + 3x + 2 1 +3·1+2 1+3+2 6 6

(−10)2 + 4 · (−10) + 3 100 − 40 + 3 63 63 63
9. (i) f (−10) = √ = √ = √ = = = −63
3 − 6 − (−10) 3 − 6 + 10 3 − 16 3 − 4 −1
(−5)2 + 4 · (−5) + 3 25 − 20 + 3 8
f (−5) = √ = √ = √
3 − 6 − (−5) 3− 6+5 3 − 11
f (−3) = 2 · (−3) − 6 = −6 − 6 = −12
f (0) = 2 · (0) − 6 = 0 − 6 = −6
f (2) = 2 · 2 − 6 = 4 − 6 = −2
42 − 4 − 12 16 − 4 − 12 0
f (4) = = = =0
4+3 7 7
52 − 5 − 12 25 − 5 − 12 8
f (5) = = = = 1.
5+3 5+3 8
x2 + 4x + 3 (−10)2 + 4 · (−10) + 3 100 − 40 + 3 63 63 63
(ii) lim f (x) = lim √ = √ = √ = √ = = =
x→−10 x→−10 3 − 6−x 3 − 6 − (−10) 3 − 6 + 10 3 − 16 3 − 4 −1
−63
x2 + 4x + 3 (−4)2 + 4 · (−4) + 3 16 − 16 + 3 3
lim f (x) = lim √ = √ = √ = √
x→−4 x→−4 3 − 6−x 3 − 6 − (−4) 3− 6+4 3 − 10
lim f (x) = lim (2x − 6) = 2 · (−1) − 6 = −2 − 6 = −8
x→−1 x→−1
x − x − 12
2
32 − 3 − 12 9 − 3 − 12 −6
lim f (x) = lim = = = = −1
x→3 x→3 x+3 3+3 6 6 ( √ ) ( √ )
2
x + 4x + 3 (x + 1)(x + 3) (x + 1)(x + 3) 3 + 6 − x (x + 1)(x + 3) 3 + 6 − x
Για x < −3 είναι f (x) = √ = √ = ( √ )( √ ) = √ =
3− 6−x 3− 6−x 3− 6−x 3+ 6−x 32 − 6 − x
2
( √ ) ( √ )
(x + 1)(x + 3) 3 + 6 − x (x + 1) +
(x 3) 3 + 6 − x ( √ )
= = (x + 1) 3 + 6 − x , οπότε
9 − (6 − x)
x+ 3
x2 + 4x + 3 ( √ ) ( √ ) ( √ )
lim f (x) = lim √ = lim (x + 1) 3 + 6 − x = (−3+1) 3 + 6 − (−3) = −2 3 + 6 + 3 =
x→−3− x→−3− 3 − 6 − x x→−3−
( √ )
−2 3 + 9 = −2 (3 + 3) = −2 · 6 = −12
και lim f (x) = lim (2x − 6) = 2 · (−3) − 6 = −6 − 6 = −12 και συνεπώς lim f (x) = −12
x→−3+ x→−3+ x→−3
203
x2 − x − 12 22 − 2 − 12
lim f (x) = lim (2x − 6) = 2 · 2 − 6 = 4 − 6 = −2 και lim f (x) = lim = =
x→2− x→2− x→2+ x→2+ x+3 2+3
4 − 2 − 12 −10
= = −2 και συνεπώς lim f (x) = −2.
5 5 x→2
(−5)2 − 9 25 − 9 16
10. (i) f (−5) = = = = −8
−5 + 3 −2 −2
0 − 0 − 12
2
−12
f (0) = = = −4
0+3 3
f (−3) = −5
(−4)2 − 9 16 − 9 7 (−7)2 − 9 49 − 9 40
f (−4) = = = = −7, οπότε f (f (−4)) = f (−7) = = = = −10
−4 + 3 −1 −1 −7 + 3 −4 −4
1 − 1 − 12
2
1 − 1 − 12 −12
f (1) = = = = −3, οπότε f (f (1)) = f (−3) = −5
1+3 1+3 4
x2 − 9 (−4)2 − 9 16 − 9 7
(ii) lim f (x) = lim = = = = −7
x→−4 x→−4 x + 3 −4 + 3 −1 −1
x − x − 12
2
3 − 3 − 12
2
9 − 3 − 12 −6
lim f (x) = lim = = = = −1
x→3 x→3 x+3 3+3 6 6
x2 − 9 (x
(x − 3) +3)
Για x < −3 είναι f (x) = = = x − 3, οπότε lim f (x) = lim (x − 3) = −3 − 3 = −6
x+3
x+ 3 x→−3− x→−3−
x − x − 12
2
(x
(x − 4) +3)
Για x > −3 είναι f (x) = =
= x−4, οπότε lim f (x) = lim (x − 4) = −3−4 =
x+3
x+ 3 x→−3+ x→−3+
−7
−3 + 1 −2 −2 1
11. (i) f (−3) = = = =
1 − (−3)2 1−9 −8 4
1
f (−1) =
12 √ √
2 − 11 + 5 2 − 16 2−4 −2 1
f (11) = 2 +λ= +λ= +λ= +λ=− +λ
11 + 4 · 11 + 3 121 + 44 + 3 168 168 89
x+1 −2 + 1 −1 −1 1
(ii) lim f (x) = lim = = = =
x→−2 x→−2 1 − x2 1 − (−2) 2 1 − 4 −3 3
( √ ) √ √
2− x+5 2− 0+5 2− 5
lim f (x) = lim + λ = + λ = +λ
x→0 x→0 x2 + 4x + 3 02 + 4 · 0 + 3 3 √
( √ ) √
2− x+5 2 − 20 + 5 2 − 25 2−5 3
lim f (x) = lim + λ = + λ = +λ= +λ=− +λ
x→20 x→20 x2 + 4x + 3 202 + 4 · 20 + 3 400 + 80 + 3 483 483
x+1
x+ 1 1
(iii) Για x < −1 είναι f (x) =
+
= = , οπότε
1−x 2 (1 − x) (1 x) 1−x
1 1 1 1
lim f (x) = lim = = =−
x→−1− x→−1− 1 − x 1 − (−1) ( −2 2 )(
√ √ √ ) √ 2
2− x+5 2− x+5 2+ x+5 22 − x + 5
Για x > −1 είναι f (x) = 2 + λ= 2 ( √ ) + λ= ( √ ) +λ
x + 4x + 3 (x + 4x + 3) 2 + x + 5 (x2 + 4x + 3) 2 + x + 5
4−x−5 (x
−
+ 1) −1
= ( √ ) +λ= ( √ ) +λ= ( √ ) + λ, οπότε
(x + 1) (x + 3) 2 + x + 5 (x+ 1)(x + 3) 2 + x + 5 (x + 3) 2 + x + 5
( )
−1 −1 −1
lim f (x) = lim ( √ ) +λ = ( √ ) +λ = ( √ ) +λ =
x→−1+ x→−1+ (x + 3) 2 + x + 5 (−1 + 3) 2 + −1 + 5 2 2+ 4
1
− +λ
8
Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει
x→−1
1 1 1 1 3
lim f (x) = lim f (x) ⇔ − =− +λ⇔− + =λ⇔λ=−
x→−1− x→−1+ 2 8 2 8 8
1
οπότε και είναι lim f (x) = −
x→−1 2
3α 3α 3α 3α 3α
12. Είναι f (2) = +1= + 1 και lim f (x) = lim 3 + 1 = 3 + 1 = + 1.
23 8 x→2− x→2− x 2 8
√ ( √ )( √ ) √ 2
1− x−1 1− x−1 1+ x−1 12 − x − 1 1 − (x − 1)
f (x) = = ( √ ) = ( √ ) = ( √ ) =
x −4
2
(x − 2)(x + 2) 1 + x − 1 (x − 2)(x + 2) 1 + x − 1 (x − 2)(x + 2) 1 + x − 1
− (x− 2) −1
( √ ) = ( √ ) οπότε
(x
− 2)(x + 2) 1 + x − 1 (x + 2) 1 + x − 1
−1 −1 −1 1
lim f (x) = lim ( √ ) = ( √ ) = =−
x→2 + x→2 (x + 2) 1 +
+ x−1 (2 + 2) 1 + 2 − 1 4 (1 + 1) 8
Για να είναι η f συνεχής πρέπει να ισχύει
3α 1
lim f (x) = lim f (x) ⇔ + 1 = − ⇔ 3α + 8 = −1 ⇔ 3α = −9 ⇔ α = −3
x→2− x→2+ 8 8
204
−9 1 1 −9 1
Για α = −3 λοιπόν είναι lim f (x) = + 1 = − , lim f (x) = − και f (2) = + 1 = − . Άρα
x→2− 8 8 x→2+ 8 8 8
lim f (x) = f (2)
x→2
και συνεπώς η f είναι συνεχής.

13. Η f στα διαστήματα (−∞, −1), (−1, 0) και (0, +∞) έχει αντίστοιχα τύπο f (x) = 3αex+1 + x, f (x) = 2x2 − αx + 3β και
f (x) = β ηµ x + α συν x + 1 και συνεπώς είναι συνεχής σ’ αυτά ως αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. Για
να είναι η f συνεχής στο R θα πρέπει να είναι συνεχής
( και στα σημεία
) x1 = −1 και x2 = 0. Είναι f (−1) = 3αe−1+1 − 1 =
3αe − 1 = 3α − 1 και lim f (x) = lim 3αe
0 x+1
+ x = 3αe−1+1 − 1 = 3α − 1. Επίσης είναι lim f (x) =
− x→−1−
( 2 ) x→−1 x→−1+
lim 2x − αx + 3β = 2 · (−1)2 − α · (−1) + 3β = 2 · 1 + α + 3β = α + 3β + 2. Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει
x→−1+ x→−1
λοιπόν να ισχύει
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 3α − 1 = α + 3β + 2 ⇔ 2α − 3β − 3 = 0 (I )

x→−1− x→−1+
( )
Είναι f (0) = β ηµ 0+α συν 0+1 = β ·0+α·1+1 = α+1 και lim f (x) = lim 2x2 − αx + 3β = 2·02 −α·0+3β =
x→0− x→0−
3β. Επίσης είναι lim f (x) = lim (β ηµ x + α συν x + 1) = β ηµ 0 + α συν 0 + 1 = β · 0 + α · 1 + 1 = α + 1. Για να
x→0+ x→0+
υπάρχει το lim f (x) πρέπει λοιπόν να ισχύει
x→0
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 3β = α + 1 ⇔ α = 3β − 1 ( II )

x→0− x→0+
Από τις σχέσεις ( I ) και ( II ) έχουμε

α=3β−1 5
2α − 3β − 3 = 0 ⇒ 2(3β − 1) − 3β − 3 = 0 ⇒ 6β − 2 − 3β − 3 = 0 ⇒ 3β = 5 ⇒ β =
3
οπότε
5
α = 3β − 1 = 3 ·
−1=5−1=4
3
5 5
Για α = 4 και β = είναι lim f (x) = 3·4−1 = 11, lim f (x) = 4+3 +2 = 4+5+2 = 11 και f (−1) = 3·4−1 = 11.
3 x→−1 − x→−1 + 3
Άρα
lim f (x) = f (−1)
x→−1
5
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο σημείο x1 = −1. Επίσης είναι lim f (x) = 3 · = 5, lim f (x) = 4 + 1 = 5 και
x→0− 3 x→0+
f (0) = 4 + 1 = 5. Άρα
lim f (x) = f (0)
x→0
5
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο σημείο x2 = 0. Έτσι, για α = 4 και β = η f είναι συνεχής στο R.
3
( 3 )
14. (i) lim f (x) = lim x − 2x + α = (−2)3 − 2 · (−2) + α = −8 + 4 + α = −4 + α.
x→−2− x→−2−
( √ ) ( √ )
x+2 (x + 2) 3 + 11 + x (x + 2) 3 + 11 + x
(ii) Για x > −2 είναι f (x) = √ = ( √ )( √ ) = √
3 − 11 + x 3 − 11 + x 3 + 11 + x 32 − 11 + x
2
( √ ) ( √ )
(x + 2) 3 + 11 + x (x
+ 2) 3 + 11 + x √
= = = −3 − 11 + x, οπότε
9 − 11 − x ( −(x
√ ) + 2) √ √
lim f (x) = lim −3 − 11 + x = −3 − 11 + (−2) = −3 − 9 = −3 − 3 = −6.
x→−2+ x→−2+
(iii) Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει

x→−2
lim f (x) = lim f (x) ⇔ −4 + α = −6 ⇔ α = −2

x→−2− x→−2+
Για α = −2 λοιπόν είναι lim f (x) = −4 − 2 = −6, lim f (x) = −6 και f (−2) = (−2)3 − 2 · (−2) − 2 =
x→−2− x→−2+
−8 + 4 − 2 = −6, οπότε
lim f (x) = f (−2)
x→−2
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο σημείο x0 = −2.

( )
15. (i) lim f (x) = lim x2 − 2x + α = 12 − 2 · 1 + α = 1 − 2 + α = α − 1.
x→1− x→1−
(√ ) (√ )
7x − 7 (7x − 7) x + 3 + 2x 7(x − 1) x + 3 + 2x
(ii) Για x > 1 είναι f (x) = √ = (√ ) (√ ) = √
x + 3 − 2x x + 3 − 2x x + 3 + 2x 2
x + 3 − (2x)2
(√ ) (√ )
7(x − 1) x + 3 + 2x 7(x − 1) x + 3 + 2x
= =
x + 3 − 4x2 −4x2 + x + 3
205
Για το τριώνυμο −4x2 + x + 3 είναι ∆ = 12 − 4 · (−4) · 3 = 1 + 48 = 49, οπότε
√ −1 + 7 6 3
= =−
−1 ± 49 −1 ± 7 . −8 −8 4
ρ1,2 = = =
2 · (−4) −8 −1 − 7 −8
= =1
−8 −8
( )
3
οπότε −4x2 + x + 3 = −4 x + (x − 1) = −(4x + 3)(x − 1).
4
(√ ) (√ )
7 −
(x 1) x + 3 + 2x 7 x + 3 + 2x
−
Έτσι είναι f (x) = =
−(4x + 3)(x 1) −(4x + 3)
(√ ) (√ )
7 x + 3 + 2x 7 1+3+2·1 7 (2 + 2) 28
Άρα lim f (x) = lim =− =− =− = −4.
x→1+ x→1+ −(4x + 3) 4·1+3 4+3 7
(iii) Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει
x→1
lim f (x) = lim f (x) ⇔ α − 1 = −4 ⇔ α = −4 + 1 ⇔ α = −3

x→1− x→1+
Για α = −3 λοιπόν είναι lim f (x) = −3 − 1 = −4, lim f (x) = −4 και f (1) = 12 − 2 · 1 − 3 = 1 − 2 − 3 = −4,
x→1− x→1+
οπότε
lim f (x) = f (1)
x→1
και συνεπώς η f είναι συνεχής στο σημείο x0 = 1.
( )
16. (i) Είναι lim f (x) = lim x2 + αx + β = 22 + α · 2 + β = 4 + 2α + β.
x→2− x→2−
x2 − 4 (x−
=
2)(x + 2) x+2 x+2 2+2 4
−
(ii) Για x > 2 είναι f (x) = = , οπότε lim f (x) = lim = = =
x2 − 3x + 2 (x
(x − 1) 2) x−1 x→2+ x→2+ x − 1 2−1 1
4.
(iii) Για να είναι η f συνεχής στο σημείο x0 = 2 πρέπει να υπάρχει το lim f (x), δηλαδή πρέπει
x→2
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 4 + 2α + β = 4 (1)

x→2− x→2+
οπότε και είναι lim f (x) = 4 = f (2).

x→2
Για να τέμνει η γραφική παράσταση της f τον άξονα y ′ y στο σημείο με τεταγμένη y = −4 πρέπει να ισχύει
f (0) = −4 ⇔ 02 + α · 0 + β = −4 ⇔ 0 + 0 + β = −4 ⇔ β = −4
Έτσι η (1) γίνεται 4 + 2α + (−4) = 4 ⇔ 2α = 4 ⇔ α = 2.
Για α = 2 και β = −4 λοιπόν είναι f (0) = −4 και f (2) = 22 + 2 · 2 − 4 = 4 = lim f (x), και συνεπώς η f είναι
x→2
συνεχής στο σημείο x0 = 2 και τέμνει τον άξονα y ′ y στο σημείο με τεταγμένη y = −4.
( )
17. (i) Είναι lim f (x) = lim αx2 − 2βx = α · 12 − 2β · 1 = α − 2β.
x→1− x→1−
√ √ √
x−1 (x − 1) ( x + 1) (x − 1) ( x + 1) −
(x √
=
1) ( x + 1)
(ii) Για x > 1 είναι √ = √ √ = √ 2 = x + 1, οπότε
x−1
(
( x − 1) ( x + 1)
) x −1 2
x − 1
x−1 ( x−1 √ ) √
lim f (x) = lim e x−1
+ ln x + √ = lim e + ln x + x + 1 = e1−1 + ln 1 + 1 + 1 = e0 +
x→1+ x→1+ x−1 x→1+
0 + 1 + 1 = 1 + 1 + 1 = 3.
x→1
lim f (x) = lim f (x) ⇔ α − 2β = 3 (1)

x→1− x→1+
οπότε και είναι lim f (x) = 3 = f (1).

x→1
Για να διέρχεται η γραφική της παράσταση της f από το σημείο A(−1, 7) πρέπει να ισχύει
f (−1) = 7 ⇔ α · (−1)2 − 2β · (−1) = 7 ⇔ α · 1 + 2β = 7 ⇔ α + 2β = 7 (2)
Από τις (1) και (2) έχουμε το σύστημα {

α − 2β = 3
α + 2β = 7
{
α − 2β = 3
+ α + 2β = 7
2α + 0β = 10
οπότε α = 5 και 5 + 2β = 7 ⇔ 2β = 7 − 5 = 2 ⇔ β = 1.
Για α = 5 και β = 1 λοιπόν είναι f (−1) = 7 και f (1) = 5 · 12 − 2 · 1 = 5 − 2 = 3 = lim f (x), και συνεπώς η f είναι
x→1
συνεχής στο σημείο x0 = 2 και η γραφική της παράσταση διέρχεται από το σημείο A(−1, 7).
206
( )
x2 − 5x + 7 22 − 5 · 2 + 7 4 − 10 + 7 1
18. (i) lim f (x) = lim +α = +α= + α = + α.
x→2− x→2− x2 + 4 22 + 4 4+4 8
(ii) Από το σχήμα Horner παίρνουμε
1 0 −3 −2 2
2 4 2
1 2 1 0
x3 − 3x − 2
οπότε x3 − 3x − 2 = (x − 2)(x2 + 2x + 1) = (x + 2)(x + 1)2 . Έτσι, για x > 2 είναι f (x) = =
x2 − 4
(x
+2)(x + 1)2 (x + 1)2 (x + 1)2 (2 + 1)2 9
(x
+
2)(x + 2)
=
x + 2
, οπότε lim f (x) = lim
x→2 + x→2 + x + 2
=
2 + 2
=
4
(iii) Για να υπάρχει το lim f (x) πρέπει να ισχύει
x→2
1 9 9 1 17
lim f (x) = lim f (x) ⇔ +α= ⇔α= − =
x→2− x→2+ 8 4 4 8 8
9
οπότε και είναι lim f (x) =
x→2 4
(iv) Για να είναι η f συνεχής στο σημείο x0 = 2 πρέπει να ισχύει
9
f (2) = lim f (x) ⇔ β =
x→2 4
(√ ) (√ ) (√ )
3−x (3 − x) 19 − x + 4 (3 − x) 19 − x + 4 (3 − x) 19 − x + 4
19. (i) Για x < 3 είναι √ = (√ ) (√ ) = √ =
19 − x − 4 19 − x − 4 19 − x + 4 2
19 − x − 42 19 − x − 16
(√ ) ( )

(3 − x) 19 − x + 4
√ 3−x
= = 19 − x + 4, οπότε lim f (x) = lim √ − αx + 2β
(√ 3− x ) √ x→3− x→3−
√ 19 − x − 4
= lim 19 − x + 4 − αx + 2β = 19 − 3 + 4 − α · 3 + 2β = 16 + 4 − 3α + 2β = 8 − 3α + 2β.
x→3−
(ii) Από το σχήμα Horner παίρνουμε

1 −2 −6 6 9 3
3 3 −9 −9
1 1 −3 −3 0
οπότε x − 2x − 6x + 6x + 9 = (x − 3)(x3 + x2 − 3x − 3). Επίσης

4 3 2
1 −3 −1 3 3
3 0 −3
1 0 −1 0
οπότε x3 − 3x2 − x + 3 = (x − 3)(x2 − 1).

x4 − 2x3 − 6x2 + 6x + 9 (x − 3)(x3 + x2 − 3x − 3) x3 + x2 − 3x − 3
Έτσι, για x > 3 είναι f (x) = = = , οπότε
x − 3x − x + 3
3 2
(x− 3)(x − 1)
2 x2 − 1
x + x − 3x − 3
3 2
3 +3 −3·3−3
3 2
27 + 9 − 9 − 3 24
lim f (x) = lim = = = = 3.
x→3+ x→3+ x2 − 1 32 − 1 9−1 8
x→3
lim f (x) = lim f (x) ⇔ 8 − 3α + 2β = 3 (1)

x→3− x→3+
οπότε και είναι lim f (x) = 3.

x→3
Επίσης πρέπει να ισχύει lim f (x) = f (3) ⇔ α − 2β = 3 (2)
x→3
{ {
8 − 3α + 2β = 3 −3α + 2β = −5
⇔
α − 2β = 3 3α − 6β = 9

{
−3α + 2β = −5
+ 3α − 6β = 9
0α − 4β = 4
οπότε β = −1 και α − 2 · (−1) = 3 ⇔ α + 2 = 3 ⇔ α = 3 − 2 = 1. Για να είναι λοιπόν η f συνεχής στο σημείο

x0 = 3 πρέπει να είναι α = 1 και β = −1.
207
. ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ
1. (i) f ′ (x) = 3x2 (iii) f ′ (x) = 100x99 (v) f ′ (x) = exe−1 (vii) f ′ (x) = 0
√ √
(ii) f ′ (x) = 5x4 (iv) f ′ (x) = 2x 2−1 (vi) f ′ (x) = πxπ−1 (viii) f ′ (x) = 0
1 7 1000 e
2. (i) f ′ (x) = − (iii) f ′ (x) = − (v) f ′ (x) = − (vii) f ′ (x) = − e+1 (ix) f ′ (x) = 0
x2 x8 x1001 x
√
4 20 5 π
(ii) f ′ (x) = − 5 (iv) f ′ (x) = − 21 (vi) f ′ (x) = − √ (viii) f ′ (x) = − π+1 (x) f ′ (x) = 0
x x x 5+1 x
1 1 1
3. (i) f ′ (x) = √ (ii) f ′ (x) = √
3
(iii) f ′ (x) = √
7
(iv) f ′ (x) = 0 (v) f ′ (x) = 0
2 x 3 x2 7 x6
3√ 8√ e √ e−2
(i) f ′ (x) = (iii) f ′ (x) = (v) f ′ (x) = (vii) f ′ (x) = 0
5
4. x x3 x
2 5 2
√
5 3 2 √
17 11 √
π 3 π−3
(ii) f ′ (x) = x (iv) f ′ (x) = x6 (vi) f ′ (x) = x (viii) f ′ (x) = 0
3 11 3
2 3 5
5. (i) f ′ (x) = √ (ii) f ′ (x) = √
5
(iii) f ′ (x) = √
8
(iv) f ′ (x) = 0
33x 5 x2 8 x3
1 1 1
6. (i) f ′ (x) = − √ (ii) f ′ (x) = − √
3
(iii) f ′ (x) = − √
4
(iv) f ′ (x) = 0
2 x3 3 x4 4 x5
3 2 5 11
7. (i) f ′ (x) = − √ (ii) f ′ (x) = − √
3
(iii) f ′ (x) = − √
4
(iv) f ′ (x) = − √
5
2 x5 3 x5 4 x9 5 x16
1 3 1
8. (i) f ′ (x) = 5x4 + 3x2 (ix) f ′ (x) = − + 4 (xvii) f ′ (x) =
x2 x x
(ii) f ′ (x) = 1 + συν x (x) f ′ (x) = exe−1 − ex
(iii) f ′ (x) = 2x − συν x (xviii) f ′ (x) = 3x2
2
(xi) f ′ (x) = ex + √
1 33x (xix) f ′ (x) = 2x
(iv) f ′ (x) = √ − ηµ x
2 x 1 1
(xii) f ′ (x) = √ + √ (xx) f ′ (x) = 3x2
1 5
5 x4 2 x
(v) f ′ (x) = + ηµ x
x 4
(xiii) f ′ (x) = συν x − √ (xxi) f ′ (x) = −
1
(vi) f ′ (x) = 7x6 + ex 3
3 x7 x2
1
(vii) f ′ (x) = − 2 + √
1 (xiv) f ′ (x) = − ηµ x − συν x
x 2 x (xxii) f ′ (x) = −exe−1
(xv) f ′ (x) = ex
2 1
(viii) f ′ (x) = − 3 − (xvi) f ′ (x) = συν x (xxiii) f ′ (x) = 0
x x
√
3 2 x
9. (i) f ′ (x) = 3ex (xii) f ′ (x) = − (xxii) f ′ (x) = (xxxi) f ′ (x) =
x 3x2 2
ex √
(ii) f ′ (x) = (xiii) f ′ (x) =
1
(xxiii)
12
f ′ (x) = 5 3
5 20 x2
2x x (xxxii) f ′ (x) =
′ 4ex 5 6 3
(iii) f (x) =
3 (xiv) f ′ (x) = − (xxiv) f ′ (x) = 5 ′
√
3x x (xxxiii) f (x) = − 2 x
5 5 3
(iv) f ′ (x) = 5 συν x (xv) f ′ (x) = 12x2 14

(xxv) f ′ (x) = 8 5
(v) f ′ (x) = − συν x x (xxxiv) f ′ (x) = − √
(xvi) f ′ (x) = x2 49 2 x3
(vi) f ′ (x) = −
συν x (xxvi) f ′ (x) = − 8
15x2 3x 1
2 (xvii) f ′ (x) = (xxxv) f ′ (x) = − √
2 1 3
′
(vii) f (x) =
3 συν x (xxvii) f ′ (x) = √ 12 x4
4 (xviii) f ′ (x) = −10x4 x
3
(viii) f ′ (x) = −7 ηµ x x4 ′ 1 (xxxvi) f ′ (x) = − √
′
(xix) f (x) = (xxviii) f (x) = √ 4
8 x5
6 x
(ix) f ′ (x) = 5 ηµ x 2
1
ηµ x 15x 4
(xxix) f ′ (x) = − √
5 (xxxvii) f ′ (x) = √
(x) f ′ (x) = − (xx) f ′ (x) = 4 x 2 x5
3 2
5 ηµ x 5 1 1
′
(xi) f (x) = ′
(xxi) f (x) = − 2 (xxx) f ′ (x) = √ 3
(xxxviii) f ′ (x) = − √
3
4 x 12 x2 x8
208
5 3 2
10. (i) f ′ (x) = 15x4 + 15x2 (viii) f ′ (x) = + 4 ηµ x (xv) f ′ (x) = √
5
+√
3x 5 x4 x
5x4 3x2 f ′ (x) = 21x6 + 2ex
(ii) f ′ (x) = + (ix)
1
3 2 4 3 (xvi) f ′ (x) = 3 συν x − √
15x2 (x) f ′ (x) = − 2 + √ 3
3 x7
′ 4 x 2 x
(iii) f (x) = 2x +
2
(xi) ′
f (x) = − 3 −
4 1 (xvii) f ′ (x) = −2 ηµ x − συν x
(iv) f ′ (x) = 6x2 − 7 x x
(v) f ′ (x) = 4 + 2 συν x 2 3 (xviii) f ′ (x) = 3ex
(xii) f ′ (x) = − 2 + 4
συν x 3x 4x
(vi) f ′ (x) = 6x − (xix) f ′ (x) = 2 συν x
2 (xiii) f ′ (x) = 2exe−1 − 3ex
′ 1 4 1
(vii) f (x) = √ − 3 ηµ x (xiv) f ′ (x) = 5ex + √ (xx) f ′ (x) =
x 33x 5x
(i) f ′ (x) = 2x − 5 5x4 9x2 14x 2 3 8

11. (viii) f ′ (x) = + − + − 2 + 3
4 2 3 5 2x 3x
(ii) f ′ (x) = 6x − 2
2
(iii) f ′ (x) = 12x3 + 6x2 − 8x + 7 (ix) f ′ (x) = 12x2 − 3ex +
x
1 2 3
(iv) f ′ (x) = 3x2 + 2x + 1 − 2 − 3 − 4 (x) f ′ (x) = 5 συν x + 6 ηµ x + ex
x x x
1 2 3
(v) f ′ (x) = 15x2 − 4x + 2 − 3 + 4 3 4
(xi) f ′ (x) = √ + + 5 ηµ x
x x x 2 x x
3 2 12
(vi) f ′ (x) = − 2 − 3 + 4
x 5x 7x (xii) f ′ (x) = 14x + 2ex
2 21
(vii) f ′ (x) = 40x7 + 21x2 − 2 + 4 (xiii) f ′ (x) = 5x4 + ln 4 − e3 συν x
x x
√
(i) f ′ (x) = 3x2 · ηµ x + x3 · συν x 3 x ηµ x √ 3 3ex · (ηµ x + συν x)
12. (xi) f ′ (x) = + x · συν x(xix) f ′ (x) =
2 5
(ii) f ′ (x) = 2x · συν x − x2 · ηµ x ( √ )
3 √ ′ 5 συν x · ln x 5 ηµ x
′ 5 x2 3 (xx) f (x) = +
(iii) f ′ (x) = (5x4 + x5 ) · ex (xii) f (x) = + x 5 · ex 6 6x
3
(iv) f ′ (x) = x3 (4 ln x + 1) 2e x
· (συν x − ηµ x)
√
4 (xxi) f ′ (x) =
3 ln x x3 3
(v) f ′ (x) = συν 2 x − ηµ2 x (xiii) f ′ (x) = √ + ( )
44x x 1
(xxii) f ′ (x) = 5ex · ln x +
(vi) f ′ (x) = ex · (ηµ x + συν x) x
(xiv) f ′ (x) = 9x2 · ηµ x + 3x3 · συν x
ηµ x 7 συν x √
(vii) f ′ (x) = συν x · ln x + (xv) f ′ (x) = 10x · συν x − 5x2 · ηµ x(xxiii) f ′ (x) = − √ + 7 x · ηµ x
x 2 x
(viii) f ′ (x) = ex · (συν x − ηµ x) (xvi) f ′ (x) = (−15x4 − 3x5 ) · ex ′ √ √
( ) (xxiv) f (x) = 3 x · ηµ x + 2 x3 · συν x
1 x3 ( √ √ )
(ix) f ′ (x) = ex · ln x + ′
(xvii) f (x) = x · ln x +
3
(xxv) f ′ (x) = 5 x2 + 3 x5 · ex
3 3
x 4
√ √
συν x 2 συν 2 x − 2 ηµ2 x √ 4
4 x3
(x) f ′ (x) = √ − x · ηµ x (xviii) f ′ (x) = (xxvi) f ′ (x) = 3 x3 · ln x +
4
2 x 3 x
( )
13. (i) f ′ (x) = (2x + 2) · ηµ x + x2 + 2x − 3 · συν x (v) f ′ (x) = ηµ x + (x − 2) · συν x
( ) ( )
(ii) f ′ (x) = 6x2 − 1 · συν x − 2x3 − x + 1 · ηµ x (vi) f ′ (x) = 2 συν x − (2x + 3) · ηµ x
( )
(iii) f ′ (x) = x4 + 2x3 − 6x2 + x + 1 · ex (vii) f ′ (x) = (−5x − 2) · ex
2 5
(iv) f ′ (x) = 6x · ln x + 3x − (viii) f ′ (x) = − ln x − 1 +
x x
14. (i) f ′ (x) = 12x3 + 30x2 − 4x − 14 (iii) f ′ (x) = 4x3 − 15x2 + 22x − 17
′
(ii) f (x) = 6x − 22
2
(iv) f ′ (x) = 10x4 − 20x3 + 45x2 − 28x + 5
209
( ) ( ) ( ) ( )
(i) f ′ (x) = (2x+ex )·ηµ x+ x2 +ex ·συν x 1 √ 1 1
15. (viii) f ′ (x) = 2x− 2 · x− 2 + x2 + ·
( ) x x x
′
(ii) f (x) = (5+συν x)·συν x−(5x+ηµ x)·ηµ x 1 2
( ) √ + 3
1 2 x x
(iii) f ′ (x) = +e ·ηµ x+(ln x+ex )·συν x
x
5x2 1 3
x =√ − √ + 4
( ) x 2x x x
1 ( )
(iv) f ′ (x) = x2 +ln x+2x+ ·ex (ix) f ′ (x) = 3 (4x+3)·ηµ x+3 2x2 +3x+4 ·συν x
x
( )
1
(v) f ′ (x) = 3x2 ·(ηµ x+συν x)+x3 ·(συν x−ηµ x) (x) f ′ (x) = 5 +2ex ·ηµ x+5 (ln x+2ex )·συν x
x
(vi) f ′ (x) = ex +ln x+xex +1 ′
( )
(xi) f (x) = 3 (8x+2ex ) · (5 ln x+2ex ) + 3 4x2 +2ex ·
( ) ( )
( ) 1 5
(vii) f ′ (x) = (2x+ex )·(ln x+ex )+ x2 +ex · +ex +2ex
x x
16. (i) f (x) = (2x + ex − 5x − ηµ x) · ηµ x + (2x + ex + 5 + συν x) · συν x
( ) ( )
1 1
(ii) f ′ (x) = + ex · ηµ x + (ln x + ex ) · συν x − x2 + ln x + 2x + · ex
x x
(iii) f ′ (x) = 3x2 · (ηµ x + συν x) + x3 · (συν x − ηµ x) + ex + ln x + xex + 1
( ηµ x )′ συν x · συν x − ηµ x · (− ηµ x) συν 2 x + ηµ2 x 1
17. (i) (ϵϕ x)′ = = = =
συν x συν 2 x συν 2 x συν 2 x
( )′
συν x − ηµ x · ηµ x − συν x · συν x − συν 2 x − ηµ2 x 1
(ii) (σϕ x)′ = = = =− 2
ηµ x ηµ2 x ηµ2 x ηµ x
συν x x συν x − 2 ηµ x 3ex (συν x + ηµ x)

18. (i) f ′ (x) = − (xi) f ′ (x) = (xxi) f ′ (x) =
ηµ2 x x3 2 συν 2 x
ηµ x −3x ηµ x − 3 συν x
(ii) f ′ (x) = (xii) f ′ (x) = −3 συν x
− 3 ln x ηµ x
συν 2 x 2x4 (xxii) f ′ (x) = x
1 (x − 1)ex 5 συν 2 x
(iii) f ′ (x) = − x (xiii) f ′ (x) = √
e 3x2
′
x συν x − ηµ
√x
2 x
1 1 + 3 ln x (xxiii) f (x) =
(iv) f ′ (x) = − (xiv) f ′ (x) = x
x ln2 x x4 √
2x + 3 2(συν x − ηµ x) −3 x ηµ x − 3 συν
√ x
(v) f ′ (x) = − 2 (xv) f ′ (x) = (xxiv) f ′ (x) = √
2 x
(x + 3x)2 ex x
3x2 ηµ x − x3 συν x ′ ηµ x + συν x
(vi) f ′ (x) = (xvi) f (x) = −2ex ln x + 2ex
ηµ2 x ex (xxv) f (x) = ′ x
e (ηµ x − συν x)
x ln2 x
′ 10x συν x + 5x2 ηµ x (xvii) f ′ (x) = √
(vii) f (x) = ηµ2 x x
συν 2 x ′
ex x − 2e√x
4x3 − x4
2 ηµ x
− 2 ln x συν x (xxvi) f (x) =
(viii) f ′ (x) = (xviii) f ′ (x) = x 2x
x
ex ηµ
2
− 2 ln x
−3 συν x ln x + 3 ηµ (xxvii) f ′ (x) = x x
x
′ 10x4 ln x − 2x4 ′ x
(ix) f (x) = (xix) f (x) = e
ln2 x ln2 x √
ηµ x − 2x συν x −2 ηµ x ln x + x 2 συν x x
− 2ln√xx
(x) f ′ (x) = √ 2 (xx) f ′ (x) = (xxviii) f ′
(x) =
x
2 x ηµ x ln2 x x
(4x + 3) ηµ x − (2x2 + 3x + 2) συν x ex (x − 3)

19. (i) f ′ (x) = (vii) f ′ (x) =
ηµ2 x (x − 2)2
(3x − 2) συν x + (x3 − 2x) ηµ x
2
1 − x3 − ln x
(ii) f ′ (x) = (viii) f ′ (x) =
συν 2 x (x − 3)2
ηµ x − (x − 2) συν x
(iii) f ′ (x) =
ηµ2 x −2x2 + 4x + 2
(ix) f ′ (x) =
−2 συν x + (3 − 2x) ηµ x (x2 + 1)2
(iv) f ′ (x) =
συν 2 x
5x2 − 20
(2x − 3) ln x − x + 3 − x1 (x) f ′ (x) =
(v) f ′ (x) = (x2 − 4)2
ln2 x
ln x − 1 + x4 4x3 − 9x2 + 6x + 5
(vi) f ′ (x) = (xi) f ′ (x) =
ln2 x (x − 1)2
210
( )
20. (i) f ′ (x) = ex · x2 + 3x + 2 = ex · (x + 1) (x + 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = −2
( )
(ii) f ′ (x) = ex · x2 + 3x − 4 = ex · (x + 4) (x − 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = 1 ή x = −4
( )
(iii) f ′ (x) = ex · x2 + 3x − 10 = ex · (x + 5) (x − 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −5 ή x = 2
( )
(iv) f ′ (x) = ex · x2 + 4x + 4 = ex · (x + 2)2 και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −2
( )
(v) f ′ (x) = ex · x2 + 4x + 3 = ex · (x + 1) (x + 3) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = −3
( )
(vi) f ′ (x) = ex · x2 + 4x − 5 = ex · (x + 5) (x − 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −5 ή x = 1
( )
(vii) f ′ (x) = ex · x2 − 9 = ex · (x − 3) (x + 3) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −3 ή x = 3
( )
(viii) f ′ (x) = ex · x2 + 5x + 6 = ex · (x + 3) (x + 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −3 ή x = −2
( )
(ix) f ′ (x) = ex · x2 + 5x + 4 = ex · (x + 1) (x + 4) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = −4
( ) 1
(x) f ′ (x) = ex · 2x2 + 5x + 2 = ex · (2x + 1) (x + 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = − ή x = −2
2
( ) 7
(xi) f ′ (x) = ex · 2x2 + 5x − 7 = ex · (2x + 7) (x − 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = − ή x = 1
2
( ) 1
(xii) f ′ (x) = ex · 2x2 + 3x − 2 = ex · (2x − 1) (x + 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = ή x = −2
2
( ) 5
(xiii) f ′ (x) = ex · 2x2 + 3x − 5 = ex · (2x + 5) (x − 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = − ή x = 1
2
( ) 3
(xiv) f ′ (x) = ex · 2x2 − x − 3 = ex · (2x − 3) (x + 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = ή x = −1
2
( ) 1
(xv) f ′ (x) = ex · 2x2 − x − 1 = ex · (2x + 1) (x − 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = − ή x = 1
2
′
( 2 ) ′ 1
(xvi) f (x) = e · 3x + 5x − 2 = e · (3x − 1) (x + 2) και f (x) = 0 ⇔ x =
x x
ή x = −2
3
( ) 2
(xvii) f ′ (x) = ex · 3x2 − 5x + 2 = ex · (3x − 2) (x + 1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = ή x=1
2
( ) 4
(xviii) f ′ (x) = ex · 3x2 − 2x − 8 = ex · (3x + 4) (x − 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = − ή x = 2
3
( )
(xix) f ′ (x) = ex · x3 + 2x2 − 5x − 6 = ex · (x + 1) (x + 3) (x − 2) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = −3 ή x = 2
( )
(xx) f ′ (x) = ex · x3 − x2 − x + 1 = ex · (x + 1) (x − 1)2 και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −1 ή x = 1
( ) ( )
(xxi) f ′ (x) = ex 2x2 +5x+x−2 = ex (x+1) 2x2 +x−1 = ex (x+2)(2x−1)(x+1) και f ′ (x) = 0 ⇔ x = −2 ή x =
1
ή x = −1
2
x2 − 4x + 3
21. (i) f ′ (x) = και f ′ (x) = 0 ⇔ x2 − 4x + 3 = 0 ⇔ (x − 1)(x − 3) = 0 ⇔ x = 1 ή x = 3
(x − 2)2
x2 + 2x − 3
(ii) f ′ (x) = και f ′ (x) = 0 ⇔ x2 + 2x − 3 = 0 ⇔ (x − 1)(x + 3) = 0 ⇔ x = 1 ή x = −3
(x + 1)2
x2 + 2x − 8
(iii) f ′ (x) = − και f ′ (x) = 0 ⇔ x2 + 2x − 8 = 0 ⇔ (x − 2)(x + 4) = 0 ⇔ x = 2 ή x = −4
(x2 + 2x − 6)2
3x2 − 4x + 1 1
(iv) f ′ (x) = και f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 − 4x + 1 = 0 ⇔ (3x − 1)(x − 1) = 0 ⇔ x = ή x = 1
(3x − 2)2 3
22. (i) f ′ (x) = 2x συν x2 (vi) f ′ (x) = −2 συν(−2x)

(ii) f ′ (x) = (2x + 3) συν(x2 + 3x − 2) (vii) f ′ (x) = (2x + ex ) συν(x2 + ex )
′ x x √
(iii) f (x) = e συν e συν x
(viii) f ′ (x) = √
1 1 2 x
(iv) f ′ (x) = − 2 συν
x x 3 x+2
(v) f ′ (x) = 3 συν 3x (ix) f ′ (x) = − συν
(x − 1)2 x−1
23. (i) f ′ (x) = −3x2 ηµ x3 (vi) f ′ (x) = 5 ηµ(−5x)

(ii) f ′ (x) = −(2x − 1) ηµ(x2 − x − 2) (vii) f ′ (x) = −(3x2 + ex ) ηµ(x3 + ex )
′ √
(iii) f (x) = −e ηµ ex x
ηµ x
(viii) f ′ (x) = − √
2 1 2 x
(iv) f ′ (x) = − 3 ηµ 2
x x x2 − 2x − 2 x2 + 2x
(v) f ′ (x) = −2 ηµ 2x (ix) f ′ (x) = − ηµ
(x − 1)2 x−1
211
3 1 √
24. (i) f ′ (x) = 3x2 ex (v) f ′ (x) = 3e3x (viii) f ′ (x) = √ e x
2 2 x
(ii) f ′ (x) = (2x − 3)ex −3x (vi) f ′ (x) = −4e−4x
(iii) f ′ (x) = συν xeηµ x 5 2x−1
1 x1 (ix) f ′ (x) =
(iv) f ′ (x) = − ηµ xeσυν x (vii) f ′ (x) = − e (x + 2)2
e x+2
x2
3 1
25. (i) f ′ (x) = (iv) f ′ (x) = − ϵϕ x (vii) f ′ (x) = −
x x
2x − 3 1 1
(ii) f ′ (x) = (v) f ′ (x) = (viii) f ′ (x) =
x2 − 3x x 2x
1 5
(iii) f ′ (x) = σϕ x (vi) f ′ (x) = (ix) f ′ (x) =
x (x + 2)(2x − 1)
√ συν x
3x2 3 x 5
26. (i) f ′ (x) = √ = (iv) f ′ (x) = √ (vii) f ′ (x) = − √
2 x3 2 2 ηµ x 2 −5x
2x − 3 ηµ x (viii) f ′ (x) = √ √√
1
(ii) f ′ (x) = √ (v) f ′ (x) = − √
2 x2 − 3x 2 συν x 4 x x+2
1 1 5
(iii) f ′ (x) = − √ =− √ 3 (ix) f ′ (x) = √
2x2 1 2 x3 (vi) f ′ (x) = √ 2(x + 2)2 2x−1
x 2 3x x+2
27. (i) f ′ (x) = 5(x2 + 3x − 1)4 (2x + 3) (vi) f ′ (x) = 2 ηµ x συν x (xi) f ′ (x) = −3 συν 2 x ηµ x
(ii) f ′ (x) = 2(2x − 1) (vii) f ′ (x) = −2 συν x ηµ x (xii) f ′ (x) = −4 συν 3 x ηµ x
3 ln2 x
(iii) f ′ (x) = 2(ex )2 (viii) f ′ (x) = 2 ln x
x (xiii) f ′ (x) =
x
(iv) f ′ (x) = 5 ηµ4 x συν x (ix) f ′ (x) = 3 ηµ2 x συν x
4 ln3 x
(v) f ′ (x) = −7 συν 6 x ηµ x (x) f ′ (x) = 4 ηµ3 x συν x (xiv) f ′ (x) =
x
3 1
28. (i) f ′ (x) = 3 συν(3x − 2) (v) f ′ (x) = √ (x) f ′ (x) = − √
2 3x − 2 2 2−x
(ii) f ′ (x) = −2 ηµ(2x − 4) (vi) f ′ (x) = −2 συν(7 − 2x)
(vii) f ′ (x) = ηµ(3 − x) (xi) f ′ (x) = −e−x
(iii) f ′ (x) = 5e5x+6
(viii) f ′ (x) = −e4−x
2 1 1 1
(iv) f ′ (x) = (ix) f ′ (x) = − = (xii) f ′ (x) =
2x + 3 1−x x−1 x
3 συν(3x + 5) (ii) f ′ (x) = 3 συν 3xeηµ 3x (iii) f ′ (x) = −2 ηµ(2x − 1)eσυν(2x−1)

29. (i) f ′ (x) = √
2 ηµ(3x + 5)
2
30. (i) f ′ (x) = (x − 2) · (3x − 8) (vii) f ′ (x) = (2x3 − 2x2 + 2x) · ex −2x
′
(ii) f (x) = 3 (2x + 3) · (5x + 1)
2 ′
(viii) f (x) = (x − 4) (x − 1) · e
2 x
( ) ( )
(iii) f ′ (x) = x2 − x − 3 · 5x2 + 5x − 7 ηµ 2x
(ix) f ′ (x) = 2 συν 2x · ln x +
(iv) f ′ (x) = 2 (x + 3) · (x − 1) · (2x + 2) x
(v) f ′ (x) = 2x · ηµ 2x + 2x2 · συν 2x (x) f ′ (x) = 3e3x · συν 5x − 5e3x · ηµ 5x
2 2
(vi) f ′ (x) = 3x2 · συν(3x − 1) − 3x3 · ηµ(3x − 1) (xi) f ′ (x) = 2xex · ηµ2 x + 2ex · ηµ x συν x
2x συν 2x − 3 ηµ 2x (2x − 3)2 (4x − 9)

31. (i) f ′ (x) = (v) f ′ (x) =
x4 (x − 2)2
−2 ηµ(2x − 1) − 2 συν(2x − 1)
(ii) f ′ (x) =
e2x (x − 2)(x + 4)
−x (vi) f ′ (x) =
e (x + 2) (x + 1)2
(iii) f ′ (x) = −
x3 ( )
3e−3x (x + 2) −2(2x − 3) x2 − 3x − 1
′
(iv) f (x) = − (vii) f ′ (x) =
(x + 1)4 (x2 + 1)2
32. √
4 2 4 2 4 ( )3
f (x) = 12 ln ηµ3 e(x −3x+1) · σϕ e(x −3x+1) · e(x −3x+1) · x2 − 3x + 1 · (2x − 3)
′ 2
212
33. (i) Είναι f (−3) = 3 · (−3) − 5 = −15 − 5 = −20, f (2) = 3 · 2 − 5 = 6 − 5 = 1 και f (4) = 42 − 4 + 4 = 16 − 4 + 4 = 16.
(ii) Η f στο (−∞, 2) έχει τύπο f (x) = 3x − 5 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (−∞, 2), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
f ′ (x) = 3, για κάθε x ∈ (−∞, 2). Επομένως είναι f ′ (−2) = 3.
Η f στο (2, +∞) έχει τύπο f (x) = x2 − x + 4 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (2, +∞), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
f ′ (x) = 2x − 1, για κάθε x ∈ (2, +∞). Επομένως είναι f ′ (3) = 2 · 3 − 1 = 6 − 1 = 5.
(iii) Είναι
lim f (x) = lim (3x − 5) = 3 · 2 − 5 = 6 − 5 = 1
x→2− x→2−
και ( )
lim f (x) = lim x2 − x + 4 = 22 − 2 + 4 = 4 − 2 + 4 = 6
x→2+ x→2+
Άρα
lim f (x) ̸= lim f (x)
x→2− x→2+
Επομένως δεν υπάρχει το lim f (x) και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο x0 = 2.
x→2
(iv) Αφού η f δεν είναι συνεχής στο x0 = 2 δεν είναι και παραγωγίσιμη στο x0 = 2.
34. (i) Είναι f (0) = 2 · 0 − 4 = 0 − 4 = −4, f (3) = 2 · 3 − 4 = 6 − 4 = 2 και f (4) = 42 − 2 · 4 − 1 = 16 − 8 − 1 = 7.
f ′ (x) = 2, για κάθε x ∈ (−∞, 3). Επομένως είναι f ′ (1) = 2.
Η f στο (3, +∞) έχει τύπο f (x) = x2 −2x−1 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (3, +∞), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
(iii) Είναι
lim f (x) = lim (2x − 4) = 2 · 3 − 4 = 6 − 4 = 2
x→3− x→3−
και ( 2 )
lim f (x) = lim x − 2x − 1 = 32 − 2 · 3 − 1 = 9 − 6 − 1 = 2
x→3+ x→3+
Άρα
lim f (x) = lim f (x) = f (3)
x→3− x→3+

f (3 + h) − f (3) 2(3 + h) − 4 − 2 6 + 2h + 4 − 2
= lim = lim 2 = 2
2h
lim = lim = lim
h→0− h h→0− h h→0− h h→0− h h→0−

f (3 + h) − f (3) (3 + h)2 − 2(3 + h) − 1 − 2 9 + 6h + h2 − 6 − 2h − 3
lim = lim = lim
h→0+ h h→0 + h h→0 + h
h2 + 4h
= lim
h(h + 4)
= lim = lim (h + 4) = 0 + 4 = 4
h→0+ h h→0+
h h→0+
Δηλαδή
f (3 + h) − f (3) f (3 + h) − f (3)
lim ̸= lim
h→0− h h→0+ h
f (3 + h) − f (3)
h→0 h
35. (i) Είναι f (−3) = 7 · (−3) − 5 = −21 − 5 = −26, f (2) = 2 · 22 − 2 + 3 = 8 − 2 + 3 = 9 και f (4) = 2 · 42 − 4 + 3 =
32 − 4 + 3 = 31.
f ′ (x) = 7, για κάθε x ∈ (−∞, 2). Επομένως είναι f ′ (−1) = 7.
Η f στο (2, +∞) έχει τύπο f (x) = 2x2 −x+3 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (2, +∞), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
(iii) Είναι
lim f (x) = lim (7x − 5) = 7 · 2 − 5 = 14 − 5 = 9
x→2− x→2−
και ( 2 )
lim f (x) = lim 2x − x + 3 = 2 · 22 − 2 + 3 = 8 − 2 + 3 = 9
x→2+ x→2+
Άρα
lim f (x) = lim f (x) = f (2)
x→2− x→2+
213
f (2 + h) − f (2) 7(2 + h) − 5 − 9 14 + 7h − 14 = lim 7 = 7
7h
h→0− h h→0− h h→0− h h→0−
h h→0−

f (2 + h) − f (2) 2 · (2 + h)2 − (2 + h) + 3 − 9 2(4 + 4h + h2 ) − 2 − h − 6
lim = lim = lim
h→0+ h h→0+ h h→0+ h
8 + 8h + 2h2 − 2 − h − 6 2h2 + 7h
= lim
h(2h + 7)
= lim = lim = lim (2h + 7) = 0 + 7 = 7
h→0+ h h→0 + h h→0+
h h→0+
Δηλαδή
f (2 + h) − f (2) f (2 + h) − f (2)
lim = lim =7
h→0− h h→0+ h
f (2 + h) − f (2)
οπότε lim = 7 και συνεπώς η f είναι παραγωγίσιμη στο x0 = 2 με f ′ (2) = 7.
h→0 h
√
36. (i) Είναι f (0) = 02 − 6 · 0 + β = 0 − 0 + β = β, f (4) = 42 − 6 · 4 + β = 16 − 24 + β = β − 8 και f (9) = 8 · 9−9 =
8 · 3 − 9 = 24 − 9 = 15.
(ii) Η f στο (−∞, 4) έχει τύπο f (x) = x2 −6x+β και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (−∞, 4), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
f ′ (x) = 2x − 6, για κάθε x ∈ (−∞, 2). Επομένως είναι f ′ (−2) = 2 · (−2) − 6 = −4 − 6 = −10.
√ 4
Η f στο (4, +∞) έχει τύπο f (x) = 8 x − 9 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (4, +∞) με παράγωγο f ′ (x) = √ , για
x
4 4
κάθε x ∈ (4, +∞). Επομένως είναι f ′ (9) = √ = .
9 3
(iii) Είναι
lim f (x) = lim (x2 − 6x + β) = 42 − 6 · 4 + β = 16 − 24 + β = β − 8
x→4− x→4−
και ( √ ) √
lim f (x) = lim 8 x − 9 = 8 4 − 9 = 8 · 2 − 9 = 16 − 9 = 7
x→4+ x→4+
(iv) Για να είναι η f συνεχής στο x0 = 4 πρέπει να ισχύει

lim f (x) = lim f (x) = f (4) ⇔ β − 8 = 7 ⇔ β = 15
x→4− x→4+
(v) Για β = 15 έχουμε:

f (4 + h) − f (4) (4 + h)2 − 6 · (4 + h) + 15 − 7 16 + 8h + h2 − 24 − 6h + 8
lim = = lim
h→0− h h h→0 − h
h2 + 2h
= lim
h(h + 2)
= lim = lim (h + 2) = 0 + 2 = 2
h→0− h h→0−
h h→0−

√ ( √ )( √ )
f (4 + h) − f (4) 8 4+h−9−7 8 4 + h − 16 8 4 + h + 16
lim = lim = lim ( √ )
h→0+ h h→0+ h h→0+ h 8 4 + h + 16
( √ )2
8 4 + h − 162 64(4 + h) − 256 256 + 64h − 256
= lim ( √ ) = lim ( √ ) = lim ( √ )
h→0+ h 8 4 + h + 16 h→0+ h 8 4 + h + 16 h→0+ h 8 4 + h + 16
( √
64h 64 64 64 64
= lim ) = lim √ = √ = = =2
h→0+
h 8 4 + h + 16 h→0 + 8 4 + h + 16 8 4 + 0 + 16 8 · 2 + 16 32
Δηλαδή
f (4 + h) − f (4) f (4 + h) − f (4)
lim = lim =2
h→0− h h→0+ h
f (4 + h) − f (4)
h→0 h
37. (i) Είναι f (0) = 02 + α · 0 + 5 = 0 + 0 + 5 = 5, f (2) = 22 + α · 2 + 5 = 4 + 2α + 5 = 9 + 2α και f (3) = 2 · 32 − 3 + α2 =
2 · 9 − 3 + α2 = 18 − 3 + α2 = α2 + 15.
(ii) Η f στο (−∞, 2) έχει τύπο f (x) = x2 +αx+5 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (−∞, 2), ως πολυωνυμική, με παράγωγο
f ′ (x) = 2x + α, για κάθε x ∈ (−∞, 2). Επομένως είναι f ′ (1) = 2 · 1 + α = 2 + α.
Η f στο (2, +∞) έχει τύπο f (x) = 2x2 − x + α2 και άρα είναι παραγωγίσιμη στο (2, +∞), ως πολυωνυμική, με
παράγωγο f ′ (x) = 4x − 1, για κάθε x ∈ (2, +∞). Επομένως είναι f ′ (4) = 4 · 4 − 1 = 16 − 1 = 15.
(iii) Είναι ( 2 )
lim f (x) = lim x + αx + 5 = 22 + α · 2 + 5 = 4 + 2α + 5 = 9 + 2α
x→2− x→2−
και ( 2 )
lim f (x) = lim 2x − x + α2 = 2 · 22 − 2 + α2 = 8 − 2 + α2 = 6 + α2
x→2+ x→2+
214
(iv) Για να είναι η f συνεχής στο x0 = 2 πρέπει να ισχύει
lim f (x) = lim f (x) = f (2) ⇔ 9 + 2α = α2 + 6 ⇔ α2 − 2α − 3 = 0

x→2− x→2+
⇔ (α + 1)(α − 3) = 0 ⇔ α = −1 ή α=3
(v) Για α = −1 έχουμε:

f (2 + h) − f (2) (2 + h)2 − 1 · (2 + h) + 5 − 9 + 2 4 + 4h + h2 − 2 − h − 2
lim = lim = lim
h→0− h h→0− h h→0− h
h2 + 3h
= lim
h(h + 3)
= lim = lim (h + 3) = 0 + 3 = 3
h→0− h h→0−
h h→0−

f (2 + h) − f (2) 2 · (2 + h)2 − (2 + h) + 1 − 9 + 2 2(4 + 4h + h2 ) − 2 − h − 6
lim = lim = lim
h→0+ h h→0 + h h→0 + h
8 + 8h + 2h2 − 2 − h − 6 2h2 + 7h
= lim
h(2h + 7)
= lim = lim = lim (2h + 7) = 0 + 7 = 7
h→0+ h h→0 + h h→0+
h h→0+
Δηλαδή
f (2 + h) − f (2) f (2 + h) − f (2)
lim ̸= lim
h→0− h h→0+ h
f (2 + h) − f (2)
h→0 h
(vi) Για α = 3 έχουμε:
f (2 + h) − f (2) (2 + h)2 + 3 · (2 + h) + 5 − 9 − 6 4 + 4h + h2 + 6 + 3h − 10
lim = lim = lim
h→0− h h→0− h h→0− h
h2 + 7h
= lim
h(h + 7)
= lim = lim (h + 7) = 0 + 7 = 7
h→0− h h→0−
h h→0−

f (2 + h) − f (2) 2 · (2 + h)2 − (2 + h) + 9 − 9 − 6 2(4 + 4h + h2 ) − 2 − h − 6
lim = lim = lim
h→0+ h h→0+ h h→0+ h
8 + 8h + 2h2 − 2 − h − 6 2h2 + 7h
= lim
h(2h + 7)
= lim = lim = lim (2h + 7) = 0 + 7 = 7
h→0+ h h→0 + h h→0+
h h→0+
Δηλαδή
f (2 + h) − f (2) f (2 + h) − f (2)
lim = lim =7
h→0− h h→0+ h
f (2 + h) − f (2)
h→0 h
Συνεπώς η f είναι παραγωγίσιμη στο x0 = 2 για την τιμή α = 3.
38. (i) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = 3 > 0, για κάθε x ∈ R. Άρα η f είναι γνησίως αύξουσα στο R.
(ii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = −2 < 0, για κάθε x ∈ R. Άρα η f είναι γνησίως φθίνουσα στο R.
( ) ( )
5 5 5
(iii) Για να ορίζεται η f πρέπει 4x+5 ̸= 0 ⇔ x ̸= − . Έτσι το πεδίο ορισμού της f είναι το A = −∞, − ∪ − , +∞ .
4 4 4
′ 3(4x − 5) − 4(3x − 2) 12x − 15 − 12x + 8 −7
Η f είναι παραγωγίσιμη στο A με παράγωγο f (x) = = = <
(4x +(5)2 ) (4x + 5) 2 2
( + 5) )
(4x
5 5
0, για κάθε x ∈ A. Άρα (προσοχή!) η f είναι γνησίως φθίνουσα στο −∞, − και γνησίως φθίνουσα στο − , +∞ .
4 4
(Δεν μπορούμε να πούμε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο A γιατί το A δεν είναι διάστημα).
(iv) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = 2x − 6. Είναι f ′ (x) = 0 ⇔ 2x − 6 = 0 ⇔ 2x = 6 ⇔ x = 3 και
f ′ (x) > 0 ⇔ 2x − 6 > 0 ⇔ 2x > 6 ⇔ x > 3. Το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρακάτω
πίνακα
.
x −∞ 3 +∞
f ′ (x) − 0 +
−7
f (x)
τ. ελ.
215
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = 3 το f (3) = 32 − 6 · 3 + 2 = 9 − 18 + 2 = −7.
(v) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = −2x − 4. Είναι f ′ (x) = 0 ⇔ −2x − 4 = 0 ⇔ −2x = 4 ⇔ x =
−2 και f ′ (x) > 0 ⇔ −2x − 4 > 0 ⇔ −2x > 4 ⇔ x < −2. Το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από
τον παρακάτω πίνακα
.
x −∞ −2 +∞
f ′ (x) + 0 −
5
f (x)
τ. μεγ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2] και γνησίως φθίνουσα στο [−2, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο σημείο x0 = −2 το f (−2) = −(−2)2 − 4 · (−2) + 1 = −4 + 8 + 1 = 5.
(vi) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = 4x + 8. Είναι f ′ (x) = 0 ⇔ 4x + 8 = 0 ⇔ 4x = −8 ⇔ x = −2
και f ′ (x) > 0 ⇔ 4x + 8 > 0 ⇔ 4x > −8 ⇔ x > −2. Το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον
παρακάτω πίνακα
.
x −∞ −2 +∞
f ′ (x) − 0 +
−11
f (x)
τ. ελ.
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = −2 το f (−2) = 2 · (−2)2 + 8 · (−2) − 3 = 8 − 16 − 3 = −11.
(vii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = −6x + 5. Είναι f ′ (x) = 0 ⇔ −6x + 5 = 0 ⇔ −6x = −5 ⇔
5 5
x = και f ′ (x) > 0 ⇔ −6x + 5 > 0 ⇔ −6x > −5 ⇔ x < . Το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται
6 6
από τον παρακάτω πίνακα
.
5
x −∞ +∞
6
f ′ (x) + 0 −
37
f (x) 12
τ. μεγ.
( ] [ )
5 5
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, και γνησίως φθίνουσα στο , +∞ .
6 6
( ) ( )2
5 5 5 5 37
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο σημείο x0 = το f = −3 · +5· +1= .
6 6 6 6 12
(viii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο f ′ (x) = 3x2 + 9 > 0, για κάθε x ∈ R. Άρα η f είναι γνησίως αύξουσα στο
R.
39. (i) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 − 2x − 1
√ 2+4 6
= =1
2 ± 16 2±4 . 6 6
x1,2 = = =
2·3 6 2−4 −2 1
= =−
6 6 3
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ (3x + 1)(x − 1) = 0 ⇔ x = − ή x=1
3
και
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 − 2x − 1 > 0 ⇔ (3x + 1)(x − 1) > 0 ⇔ x < − ή x>1
3
′
216
.
x −∞ − 13 1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
113
27 3
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 13 , γνησίως φθίνουσα στο − 13 , 1 και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
( ) ( )3 ( ) 2 ( )
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 13 το f − 13 = − 31 − − 13 − − 31 + 4 = − 27 1
− 19 + 13 + 4 =
− 27 − 27 + 27 + 27 = 27 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 1 το f (1) = 1 − 1 − 1 + 4 = 1 − 1 − 1 + 4 = 3.
1 3 9 108 113 3 2
(ii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = −3x2 + 2x + 8
Για το τριώνυμο −3x2 + 2x + 8 έχουμε ∆ = 22 − 4 · (−3) · 8 = 4 + 96 = 100, οπότε
√ −2 + 10 8 4
= =−
−2 ± 100 −2 ± 10 . −6 −6 3
x1,2 = = =
2 · (−3) −6 −2 − 10 −12
= =2
−6 −6
4
f ′ (x) = 0 ⇔ −3x2 + 2x + 8 = 0 ⇔ −(3x + 4)(x − 2) = 0 ⇔ x = − ή x=2
3
και
4
f ′ (x) > 0 ⇔ −3x2 + 2x + 8 > 0 ⇔ −(3x + 4)(x − 2) > 0 ⇔ − <x<2
3
.
x −∞ − 43 2 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
− 38 10
f (x) 27
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο −∞, − 43 , γνησίως αύξουσα στο − 34 , 2 και γνησίως αύξουσα στο [2, +∞).
( ) ( ) 3 ( )2 ( )
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = − 34 το f − 43 = − − 34 + − 34 + 8 − 34 − 2 = − 27 38
και τοπικό ελάχιστο
στο x2 = 2 το f (2) = 10.
(iii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 + 4x − 4
√ −4 + 8 4 2
= =
−4 ± 64 −4 ± 8 . 6 6 3
x1,2 = = =
2·3 6 −4 − 8 −12
= = −2
6 6
2
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 4x − 4 = 0 ⇔ (3x − 2)(x + 2) = 0 ⇔ x = ή x = −2
3
και
2
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 4x − 4 > 0 ⇔ (3x − 2)(x + 2) > 0 ⇔ x < −2 ή x>
3
.
x −∞ −2 2
3
+∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
9 − 27
13
f (x)
217
[ ] [ )
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο −2, 23 και γνησίως αύξουσα
( ) στο 32 , +∞ .
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = 9 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 23 το f 32 = − 13
27
.
(iv) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = −3x2 + 4x + 7
Για το τριώνυμο −3x2 + 4x + 7 έχουμε ∆ = 42 − 4 · (−3) · 7 = 16 + 84 = 100, οπότε
√ −4 + 10 6
= = −1
−4 ± 100 −4 ± 10 . −6 −6
x1,2 = = =
2 · (−3) −6 −4 − 10 −14 7
= =
−6 −6 3
7
f ′ (x) = 0 ⇔ −3x2 + 4x + 7 = 0 ⇔ −(3x − 7)(x + 1) = 0 ⇔ x = −1 ή x=
3
και
7
f ′ (x) > 0 ⇔ −3x2 + 4x + 7 > 0 ⇔ −(3x − 7)(x + 1) > 0 ⇔ −1 < x <
3
.
x −∞ −1 7
3
+∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
−7 311
27
f (x)
[ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −1], γνησίως αύξουσα στο −1, 73 και γνησίως αύξουσα
( 7 ) στο [ 37 , +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −1 το f (−1) = −7 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f 3 = 27 .
7 311
(v) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 − 8x − 3
√ 8 + 10 18
= =3
8 ± 100 8 ± 10 . 6 6
x1,2 = = =
2·3 6 8 − 10 −2 1
= =−
6 6 3
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 − 8x − 3 = 0 ⇔ (3x + 1)(x − 3) = 0 ⇔ x = − ή x=3
3
και
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 − 8x − 3 > 0 ⇔ (3x + 1)(x − 3) > 0 ⇔ x < − ή x>3
3
.
x −∞ − 13 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
41
27 −17
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, −(13 , γνησίως
) φθίνουσα στο − 13 , 3 και γνησίως αύξουσα στο [3, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 3 το f − 3 = 27 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = −17.
1 1 41
(vi) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 + 10x + 3
Για το τριώνυμο 3x2 + 10x + 3 έχουμε ∆ = 102 − 4 · 3 · 3 = 100 − 36 = 64, οπότε
√ −10 + 8 −2 1
= =−
−10 ± 64 −10 ± 8 . 6 6 3
x1,2 = = =
2·3 6 −10 − 8 −18
= = −3
6 6
218
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 10x + 3 = 0 ⇔ (3x + 1)(x + 3) = 0 ⇔ x = −3 ή x=−
3
και
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 10x + 3 > 0 ⇔ (3x + 1)(x + 3) > 0 ⇔ x < −3 ή x>−
3
.
x −∞ −3 − 13 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
4 − 148
f (x) 27
[ ] [ )
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −3], γνησίως φθίνουσα στο −3, − 13 και γνησίως αύξουσα
( ) στο − 13 , +∞ .
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −3 το f (−3) = 4 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = − 13 το f − 31 = − 148
27
.
f ′ (x) = x2 − x − 6
Για το τριώνυμο x2 − x − 6 έχουμε ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25, οπότε
√ 1+5 6
= =3
1 ± 25 1±5 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
f ′ (x) = 0 ⇔ x2 − x − 6 = 0 ⇔ (x + 2)(x − 3) = 0 ⇔ x = −2 ή x=3
και
f ′ (x) > 0 ⇔ x2 − x − 6 > 0 ⇔ (x + 2)(x − 3) > 0 ⇔ x < −2 ή x>3
′
.
x −∞ −2 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
25
3 − 25
f (x) 2
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο [−2, 3] και γνησίως αύξουσα στο [3, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = 25
3
και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = − 25
2
.
f ′ (x) = −x2 − 2x + 3
Για το τριώνυμο −x2 − 2x + 3 έχουμε ∆ = (−2)2 − 4 · 3 · (−1) = 4 + 12 = 16, οπότε
√ 2+4 6
= = −3
2 ± 16 2±4 . −2 −2
x1,2 = = =
2 · (−1) −2 2−4 −2
= =1
−2 −2
f ′ (x) = 0 ⇔ −x2 − 2x + 3 = 0 ⇔ −(x + 3)(x − 1) = 0 ⇔ x = −3 ή x=1
και
f ′ (x) > 0 ⇔ −x2 − 2x + 3 > 0 ⇔ −(x + 3)(x − 1) > 0 ⇔ −3 < x < 1
′
.
x −∞ −3 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
−14 − 10
3
f (x)
219
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −3], γνησίως αύξουσα στο [−3, 1] και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −3 το f (−3) = −14 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 1 το f (1) = − 10
3
.
f ′ (x) = x2 − 4
f ′ (x) = 0 ⇔ x2 − 4 = 0 ⇔ (x + 2)(x − 2) = 0 ⇔ x = −2 ή x=2
και
f ′ (x) > 0 ⇔ x2 − 4 > 0 ⇔ (x + 2)(x − 2) > 0 ⇔ x < −2 ή x>2
′
.
x −∞ −2 2 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
16
3 − 16
f (x) 3
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = 16
3
και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 2 το f (2) = − 16
3
.
x3
(iv) f (x) = + 2x2 + 5x − 6Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
3
f ′ (x) = x2 + 2x + 5
Για το τριώνυμο x2 + 2x + 5 έχουμε ∆ = 22 − 4 · 1 · 5 = 4 + −20 = −16 < 0. Έτσι είναι f ′ (x) = x2 + 5x + 5 > 0,
για κάθε x ∈ R. Επομένως η f είναι γνησίως αύξουσα στο R και άρα δεν παρουσιάζει ακρότατα.
f ′ (x) = 3x2 + 2x − 8
√ −2 + 10 8 4
= =
−2 ± 100 −2 ± 10 . 6 6 3
x1,2 = = =
2·3 6 −2 − 10 −12
= = −2
6 6
4
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 2x − 8 = 0 ⇔ (3x − 4)(x + 2) = 0 ⇔ x = −2 ή x=
3
και
4
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 2x − 5 > 0 ⇔ (3x − 4)(x + 2) > 0 ⇔ x < −2 ή x>
3
.
x −∞ −2 4
3
+∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
19 205
f (x) 27
[ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο −2, 43 και γνησίως αύξουσα
(4) στο [ 34 , +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = 19 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f 3 = 27 .
4 205
[ ) [ )
(ii) Είναι 2013, 2014 ∈ 43 , +∞ , οπότε αφού η f είναι γνησίως αύξουσα στο 43 , +∞ , θα είναι
2013 < 2014 ⇒ f (2013) < f (2014)
(iii) Είναι −2013, −2014 ∈ (−∞, −2], οπότε αφού η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], θα είναι
−2014 < −2013 ⇒ f (−2014) < f (−2013)
[ ] [ ]
(iv) Είναι 1
, 1
2013 2014
∈ −2, 4
3
, οπότε αφού η f είναι γνησίως φθίνουσα στο − 35 , 1 , θα είναι
( ) ( )
1 1 1 1
< ⇒f >f
2014 2013 2014 2013
220
( )
f ′ (x) = 4x3 + 6x2 − 6x − 4 = 2 2x3 + 3x2 − 3x − 2
2 3 -3 -2 ρ=1
2 5 2
2 5 2 0
( )
οπότε f ′ (x) = 2(x − 1) 2x2 + 5x + 2 . Για το τριώνυμο 2x2 + 5x + 2 έχουμε ∆ = 52 − 4 · 2 · 2 = 25 − 16 = 9,
οπότε
√ −5 + 3 −2 1
= =−
−5 ± 9 −5 ± 3 . 4 4 2
x1,2 = = =
2·2 4 −5 − 3 −8
= = −2
4 4
( )
Άρα f ′ (x) = 2(x − 1) 2x2 + 5x + 2 = 2(x − 1) (2x + 1) (x + 2).
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x − 1) (2x + 1) (x + 2) = 0 ⇔ x = −2 ή x=− ή x=1
2
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1) (2x + 1) (x + 2) έχουμε
.
x −∞ −2 − 12 1 +∞
x + 2 − 0 + + +
2x + 1 − − 0 + +
x − 1 − − − 0 +
(x− 1) (2x + 1) (x + 2) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 2(x − 1) (2x + 1) (x + 2) > 0 ⇔ (x − 1) (2x + 1) (x + 2) > 0 ⇔ −2 < x < − ή x>1
2
.
x −∞ −2 − 12 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
−8 − 16
47
−8
f (x)
[ ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −2], γνησίως αύξουσα στο −2, − 12 , γνησίως φθίνουσα στο − 12 , 1
και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞). ( )
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −2 το f (−2) = −8, τοπικό μέγιστο στο x2 = − 21 το f − 21 = − 4716
και
τοπικό ελάχιστο στο x3 = 1 το f (1) = −8.
( )
f ′ (x) = 4x3 + 6x2 − 4x − 6 = 2 2x3 + 3x2 − 2x − 3
2 3 -2 -3 ρ=1
2 5 3
2 5 3 0
′
( )
οπότε f (x) = 2(x − 1) 2x2 + 5x + 3 . Για το τριώνυμο 2x2 + 5x + 3 έχουμε ∆ = 52 − 4 · 2 · 3 = 25 − 24 = 1,
οπότε
√ −5 + 1 −4
= = −1
−5 ± 1 −5 ± 1 . 4 4
x1,2 = = =
2·2 4 −5 − 1 −6 3
= =−
4 4 2
( )
Άρα f ′ (x) = 2(x − 1) 2x2 + 5x + 3 = 2(x − 1) (2x + 3) (x + 1).
3
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x − 1) (2x + 3) (x + 1) = 0 ⇔ x = −1 ή x=− ή x=1
2
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1) (2x + 3) (x + 1) έχουμε
221
.
x −∞ − 32 −1 1 +∞
2x + 3 − 0 + + +
x + 1 − − 0 + +
x − 1 − − − 0 +
(x− 1) (2x + 3) (x + 1) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
3
f ′ (x) > 0 ⇔ 2(x − 1) (2x + 3) (x + 1) > 0 ⇔ (x − 1) (2x + 3) (x + 1) > 0 ⇔ −1 < x < − ή x>1
2
.
x −∞ − 32 −1 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
− 35 −2 −10
f (x) 16
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο −∞, − 23 , γνησίως αύξουσα στο − 32 , −1 , γνησίως φθίνουσα στο [−1, 1]
και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞). ( )
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = − 23 το f − 23 = − 35
16
, τοπικό μέγιστο στο x2 = −1 το f (−1) = −2 και
τοπικό ελάχιστο στο x3 = 1 το f (1) = −10.
( )
f ′ (x) = 4x3 − 6x2 − 6x + 4 = 2 2x3 − 3x2 − 3x + 2
2 -3 -3 2 ρ = −1
-2 5 -2
2 -5 2 0
′
( 2 )
οπότε f (x) = 2(x + 1) 2x − 5x + 2 . Για το τριώνυμο 2x2 − 5x + 2 έχουμε ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · 2 = 25 − 16 = 9,
οπότε
√ 5+3 8
= =2
5± 9 5±3 . 4 4
x1,2 = = =
2·2 4 5−3 2 1
= =
4 4 2
( )
Άρα f ′ (x) = 2(x + 1) 2x2 − 5x + 2 = 2(x + 1) (2x − 1) (x − 2).
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x + 1) (2x − 1) (x − 2) = 0 ⇔ x = −1 ή x= ή x=2
2
Για το πρόσημο της παράστασης (x + 1) (2x − 1) (x − 2) έχουμε
.
x −∞ −1 1
2 2 +∞
x + 1 − 0 + + +
2x − 1 − − 0 + +
x − 2 − − − 0 +
(x+ 1) (2x − 1) (x −2) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 2(x + 1) (2x − 1) (x − 2) > 0 ⇔ (x + 1) (2x − 1) (x − 2) > 0 ⇔ −1 < x < ή x>2
2
222
.
x −∞ −1 1
2 2 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
−2 49
16 −2
f (x)
[ ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −1], γνησίως αύξουσα στο −1, 21 , γνησίως φθίνουσα στο 12 , 2 και
γνησίως αύξουσα στο [2, +∞). ( )
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −1 το f (−1) = −2, τοπικό μέγιστο στο x2 = 12 το f 12 = 1649
και τοπικό
ελάχιστο στο x3 = 2 το f (2) = −2.
( )
f ′ (x) = 4x3 + 6x2 − 24x + 14 = 2 2x3 + 3x2 − 12x + 7
2 3 -12 7 ρ=1
2 5 -7
2 5 -7 0
′
( )
οπότε f (x) = 2(x − 1) 2x + 5x − 7 . Για το τριώνυμο 2x2 + 5x − 7 έχουμε ∆ = 52 − 4 · 2 · (−7) = 25 + 56 = 81,
2
οπότε
√ −5 + 9 4
= =1
−5 ± 81 −5 ± 9 . 4 4
x1,2 = = =
2·2 4 −5 − 9 −14 7
= =−
4 4 2
( )
Άρα f ′ (x) = 2(x − 1) 2x2 + 5x − 7 = 2(x − 1)(x − 1)(2x + 7) = 2(x − 1)2 (2x + 7).
7
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x − 1)2 (2x + 7) = 0 ⇔ x = − ή x=1
2
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1)2 (2x + 7) έχουμε
.
x −∞ − 27 1 +∞
(x − 1)2 + + 0 +
2x + 7 − 0 + +
(x − 1)2 (2x + 7) − 0 + 0 +
.
x −∞ − 72 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 +
− 1947
f (x) 16
τ. ελ.
( ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο −∞, −(72 και) γνησίως αύξουσα στο [− 72 , +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = − 2 το f − 2 = − 16 .
7 7 1947

( )
f ′ (x) = 4x3 + 6x2 − 2 = 2 2x3 + 3x2 − 1
2 3 0 -1 ρ = −1
-2 -1 1
2 1 -1 0
′
( 2 )
οπότε f (x) = 2(x + 1) 2x + x − 1 . Για το τριώνυμο 2x2 + x − 1 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 2 · (−1) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ −1 + 3 2 1
= =
−1 ± 9 −1 ± 3 . 4 4 2
x1,2 = = =
2·2 4 −1 − 3 −4
= = −1
4 4
223
( )
Άρα f ′ (x) = 2(x + 1) 2x2 + x − 1 = 2(x + 1)(x + 1)(2x − 1) = 2(x + 1)2 (2x − 1).
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x + 1)2 (2x − 1) = 0 ⇔ x = −1 ή x=
2
Για το πρόσημο της παράστασης (x + 1)2 (2x − 1) έχουμε
.
x −∞ −1 1
2
+∞
(x + 1)2 + 0 + +
2x − 1 − − 0 +
(x + 1)2 (2x − 1) − 0 − 0 +
.
x −∞ −1 1
2
+∞
f ′ (x) − 0 − 0 +
− 16
27
f (x)
τ. ελ.
( ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο −∞, 12( και) γνησίως αύξουσα στο [ 12 , +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = 2 2 το f 2 = − 16 .
1 1 27

( )
f ′ (x) = 4x3 − 6x2 + 10x − 28 = 2 2x3 − 3x2 + 5x − 14
2 -3 5 -14 ρ=2
4 2 14
2 1 7 0
′
( 2 )
οπότε f (x) = 2(x − 2) 2x + x + 7 . Για το τριώνυμο 2x2 + x + 7 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 2 · 7 = 1 − 28 = −27 < 0.
Άρα ( )
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x − 2) 2x2 + x + 7 = 0 ⇔ x = 2
( 2 )
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 2) 2x + x + 7 έχουμε
.
x −∞ 2 +∞
x − 2 − 0 +
2x2 + x + 7 + +
( )
(x − 2) 2x2 + x + 7 − 0 +
.
x −∞ 2 +∞
f ′ (x) − 0 +
−4
f (x)
τ. ελ.
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = 2 το f (2) = −4.
f ′ (x) = x3 − 2x2 − 5x + 6
224
1 -2 -5 6 ρ=1
1 -1 -6
1 -1 -6 0
′
( 2 )
οπότε f (x) = (x − 1) x − x − 6 . Για το τριώνυμο x2 − x − 6 έχουμε ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25,
οπότε
√ 1+5 6
= =3
1 ± 25 1±5 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
′
( 2 )
Άρα f (x) = (x − 1) x − x − 6 = (x − 1) (x − 3) (x + 2).
f ′ (x) = 0 ⇔ (x − 1) (x − 3) (x + 2) = 0 ⇔ x = −2 ή x=1 ή x=3
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1) (x − 3) (x + 2) έχουμε

.
x −∞ −2 1 3 +∞
x + 2 − 0 + + +
x − 1 − − 0 + +
x − 3 − − − 0 +
(x − 1) (x − 3) (x + 2) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x − 1) (x − 3) (x + 2) > 0 ⇔ −2 < x < 1 ή x>3
′
.
x −∞ −2 1 3 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
49
− 35 12 − 54
f (x) 3
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −2], γνησίως αύξουσα στο [−2, 1], γνησίως φθίνουσα στο [1, 3] και
γνησίως αύξουσα στο [3, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −2 το f (−2) = − 35
3
49
, τοπικό μέγιστο στο x2 = 1 το f (1) = 12 και τοπικό
ελάχιστο στο x3 = 3 το f (3) = − 4 .
5
f ′ (x) = x3 − x2 − x + 1
1 -1 -1 1 ρ=1
1 0 -1
1 0 -1 0
( )
οπότε f ′ (x) = (x − 1) x2 − 1 = (x − 1)(x − 1)(x + 1) = (x − 1)2 (x + 1). Για το πρόσημο της παράστασης
(x − 1)2 (x + 1) έχουμε
.
x −∞ −1 1 +∞
(x − 1)2 + + 0 +
x + 1 − 0 + +
(x − 1)2 (x + 1) − 0 + 0 +
225
.
x −∞ −1 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 +
− 11
f (x) 12
τ. ελ.
12
.
f ′ (x) = x3 − 3x2 − 2x − 8
1 -3 -2 -8 ρ=4
4 4 8
1 1 2 0
′
( )
οπότε f (x) = (x − 4) x + x + 2 . Για το τριώνυμο x2 + x + 2 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 1 · 2 = 1 − 8 = −7 < 0. Άρα
2
( )
f ′ (x) = 0 ⇔ (x − 4) x2 + x + 2 = 0 ⇔ x = 4
( )
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 4) x2 + x + 2 έχουμε
.
x −∞ 4 +∞
x − 4 − 0 +
x2 + x + 2 + +
( )
(x − 4) x2 + x + 2 − 0 +
.
x −∞ 4 +∞
f ′ (x) − 0 +
2
f (x)
τ. ελ.
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο σημείο x0 = 4 το f (4) = 2.
44. (i) Είναι x2 + 1 > 0 για κάθε x ∈ R. Έτσι η f ορίζεται σε ολόκληρο το R.
( )
′ −3 x2 + 1 − 2x(4 − 3x) −3x2 − 3 − 8x + 6x2 3x2 − 8x − 3
f (x) = = =
(x2 + 1)2 (x2 + 1)2 (x2 + 1)2
√ 8 + 10 18
= =3
8 ± 100 8 ± 10 . 6 6
x1,2 = = =
2·3 6 8 − 10 −2 1
= =−
6 6 3
3x2 − 8x − 3 1
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ 3x2 − 8x − 3 = 0 ⇔ (3x + 1)(x − 3) = 0 ⇔ x = − ή x=3
(x2 + 1)2 3
( )2
Παρατηρούμε ότι x2 + 1 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης
3x − 8x − 3, το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
2
226
.
x −∞ − 13 3 +∞
3x2 − 8x − 3 + 0 − 0 +
Δηλαδή
3x2 − 8x − 3 1
f ′ (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ 3x2 − 8x − 3 > 0 ⇔ x < − ή x>3
(x2 + 1)2 3
.
x −∞ − 13 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
9
2 − 12
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, −(13 , γνησίως
) φθίνουσα στο − 13 , 3 και γνησίως αύξουσα στο [3, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 31 το f − 13 = 92 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = − 12 .
(ii) Για το τριώνυμο x2 + x + 4 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 1 · 4 = 1 − 16 = −15 < 0 και συνεπώς x2 + x + 4 > 0 για κάθε
x ∈ R. Έτσι η f ορίζεται σε ολόκληρο το R.
( )
x2 + x + 4 − (2x + 1)(x + 1) x2 + x + 4 − 2x2 + 2x + x + 1
f ′ (x) = =
(x2 + x + 4)2 (x2 + x + 4)2
x2 + x + 4 − 2x2 − 2x − x − 1 −x2 − 2x + 3
= 2 2
= 2
(x + x + 4) (x + x + 4)2
Για το τριώνυμο −x2 − 2x + 3 έχουμε ∆ = (−2)2 − 4 · (−1) · 3 = 4 + 12 = 16, οπότε
√ 2+4 6
= = −3
2 ± 16 2±4 . −2 −2
x1,2 = = =
2 · (−1) −2 2−4 −2
= =1
−2 −2
−x2 − 2x + 3
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 − 2x + 3 = 0 ⇔ x = −3 ή x=1
(x2 + x + 4)2
( )2
Παρατηρούμε ότι x2 + x + 4 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της
παράστασης −x − 2x + 3 το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
2
.
x −∞ −3 1 +∞
−x2 − 2x + 3 − 0 + 0 −
Δηλαδή
−x2 − 2x + 3
f ′ (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ −x2 − 2x + 3 > 0 ⇔ −3 < x < 1
(x2 + x + 4)2
.
x −∞ −3 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
1
− 15 3
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −3], γνησίως αύξουσα στο [−3, 1] και γνησίως φθίνουσα στο [1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −3 το f (−3) = − 15 και τοπικό μέγιστο στο x2 = 1 το f (1) = 31 .
227
( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · x2 + x + 1 + ex · (2x + 1) = ex · x2 + x + 1 + 2x + 1 = ex x2 + 3x + 2
Για το τριώνυμο x2 + 3x + 2 έχουμε ∆ = 32 − 4 · 1 · 2 = 9 − 8 = 1, οπότε
√ −3 + 1 −2
= = −1
−3 ± 1 −3 ± 1 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −3 − 1 −4
= = −2
2 2
Έτσι έχουμε ( )
f ′ (x) = 0 ⇔ ex x2 + 3x + 2 = 0 ⇔ x2 + 3x + 2 = 0 ⇔ x = −2 ή x = −1
′
Παρατηρούμε ότι e > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης
x
x2 + 3x + 2 το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:

.
x −∞ −2 −1 +∞
x2 + 3x + 2 + 0 − 0 +
Δηλαδή ( )
f ′ (x) > 0 ⇔ ex x2 + 3x + 2 > 0 ⇔ x2 + 3x + 2 > 0 ⇔ x < −2 ή x > −1
.
x −∞ −2 −1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
3
e2 − 2e
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −2], γνησίως φθίνουσα στο [−2, −1] και γνησίως αύξουσα στο [−1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −2 το f (−2) = e32 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = −1 το f (1) = 1e .
( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · x2 + 2x + 2 + ex · (2x + 2) = ex · x2 + 2x + 2 + 2x + 2 = ex x2 + 4x + 4 = ex (x + 2)2
Έτσι είναι
f ′ (x) = 0 ⇔ ex (x + 2)2 = 0 ⇔ x = −2
και f (x) > 0, για κάθε x ̸= −2. Δηλαδή το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον πίνακα
′
.
x −∞ −2 +∞
f ′ (x) + 0 +
f (x)

( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · 2x2 − x − 4 + ex · (4x − 1) = ex · 2x2 − x − 4 + 4x − 1 = ex 2x2 + 3x − 5
√ −3 + 7 4
= =1
−3 ± 49 −3 ± 7 . 4 4
x1,2 = = =
2·2 4 −3 − 7 −10 5
= =−
4 2 2
( ) 5
f ′ (x) = 0 ⇔ ex 2x2 + 3x − 5 = 0 ⇔ 2x2 + 3x − 5 = 0 ⇔ x = − ή x=1
2
Παρατηρούμε ότι ex > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης
2x2 + 3x − 5 το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
228
.
x −∞ − 52 1 +∞
2x2 + 3x + 5 + 0 − 0 +
Δηλαδή
( ) 5
f ′ (x) > 0 ⇔ ex 2x2 + 3x − 5 > 0 ⇔ 2x2 + 3x − 5 > 0 ⇔ x < − ή x>1
2
.
x −∞ − 52 1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
√
11 e5 −3e
f (x)
( ] [ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο −∞, − 52 , γνησίως φθίνουσα στο − 52 , 1 και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
( ) √
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = − 25 το f − 52 = 11 e5 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 1 το f (1) = −3e.
( ) ( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · x3 − x2 − 3x − 3 +ex · 3x2 − 2x − 3 = ex · x3 − x2 − 3x − 3 + 3x2 − 2x − 3 = ex x3 + 2x2 − 5x − 6
1 2 -5 -6 ρ = −1
-1 -1 6
1 1 -6 0
′
( 2 )
οπότε f (x) = e (x + 1) x + x − 6 . Για το τριώνυμο x2 + x − 6 έχουμε ∆ = 12 − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25,
x
οπότε
√ −1 + 5 4
= =2
−1 ± 25 −1 ± 5 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −1 − 5 −6
= = −3
2 2
′
( 2 )
οπότε f (x) = e (x + 1) x + x − 6 = e (x + 1)(x + 3)(x − 2). Έτσι έχουμε
x x
f ′ (x) = 0 ⇔ ex (x + 1)(x + 3)(x − 2) = 0 ⇔ (x + 1)(x + 3)(x − 2) = 0 ⇔ x = −3 ή x = −1 ή x=2
(x + 1)(x + 3)(x − 2) το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −3 −1 2 +∞
x + 3 − 0 + + +
x + 1 − − 0 + +
x − 2 − − − 0 +
(x + 1)(x + 3)(x − 2) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ ex (x + 1)(x + 3)(x − 2) > 0 ⇔ (x + 1)(x + 3)(x − 2) > 0 ⇔ −3 < x < −1 ή x>2
.
x −∞ −3 −1 2 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
− e303 − 2e −5e2
f (x)
229
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −3], γνησίως αύξουσα στο [−3, −1], γνησίως φθίνουσα στο [−1, 2] και
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −3 το f (−3) = − e303 , τοπικό μέγιστο στο x2 = −1 το f (−1) = − 2e και
τοπικό ελάχιστο στο x3 = 2 το f (2) = −5e2 .
( ) ( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · x3 −4x2 +7x−6 + ex · 3x2 −8x+7 = ex · x3 −4x2 +7x−6+3x2 −8x+7 = ex x3 −x2 −x−1
1 -1 -1 1 ρ=1
1 0 -1
1 0 -1 0
( )
οπότε f ′ (x) = ex (x − 1) x2 − 1 = ex (x − 1)(x − 1)(x + 1) = ex (x − 1)2 (x + 1). Έτσι έχουμε
f ′ (x) = 0 ⇔ ex (x − 1)2 (x + 1) = 0 ⇔ (x − 1)2 (x + 1) = 0 ⇔ x = −1 ή x=1
(x − 1)2 (x + 1) το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −1 1 +∞
(x − 1)2 + + 0 +
x + 1 − 0 + +
(x − 1)2 (x + 1) − 0 + 0 +
.
x −∞ −1 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 +
− 18
f (x) e
τ. ελ.
e
.
( ) ( ) ( ) ( )
f ′ (x) = ex · 2x3 −x2 +3x−5 +ex · 6x2 −2x+3 = ex · 2x3 −x2 +3x−5+6x2 −2x+3 = ex 2x3 +5x2 +x−2
2 5 1 -2 ρ = −1
-2 -3 2
2 3 -2 0
( )
οπότε f ′ (x) = ex (x + 1) 2x2 + 3x − 2 . Για το τριώνυμο 2x2 + 3x − 2 έχουμε ∆ = 32 − 4 · 2 · (−2) = 9 + 16 = 25,
οπότε
√ −3 + 5 2 1
= =
−3 ± 25 −3 ± 5 . 4 4 2
x1,2 = = =
2·2 4 −3 − 5 −8
= = −2
4 4
( )
οπότε f ′ (x) = ex (x + 1) 2x2 + 3x − 2 = ex (x + 1)(x + 2)(2x − 1). Έτσι έχουμε
1
f ′ (x) = 0 ⇔ ex (x + 1)(x + 2)(2x − 1) = 0 ⇔ (x + 1)(x + 2)(2x − 1) = 0 ⇔ x = −2 ή x = −1 ή x=
2
(x + 1)(x + 2)(2x − 1) το οποίο δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
230
.
x −∞ −2 −1 1
2
+∞
x + 2 − 0 + + +
x + 1 − − 0 + +
2x − 1 − − − 0 +
(x + 1)(x + 2)(2x − 1) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
1
f ′ (x) > 0 ⇔ ex (x + 1)(x + 2)(2x − 1) > 0 ⇔ (x + 1)(x + 2)(2x − 1) > 0 ⇔ −2 < x < −1 ή x>
2
.
x −∞ −2 −1 1
2
+∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
√
− e312 − 11
e −72e
f (x)
[ ]
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −2], γνησίως αύξουσα στο [−2, −1], γνησίως φθίνουσα στο −1, 21 και
γνησίως αύξουσα στο [ 12 , +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −2 το f (−2) = − e312 , τοπικό μέγιστο στο x2 = −1 το f (−1) = − 11 και
( ) √ e
τοπικό ελάχιστο στο x3 = 12 το f 12 = − 7 2 e .
( ) ( )
′ (2x + 1)ex − x2 + x − 5 ex ex 2x + 1 − x2 − x + 5 −x2 + x + 6
f (x) = = =
(ex )2 (ex )2 ex
Για το τριώνυμο −x2 + x + 6 έχουμε ∆ = 12 − 4 · (−1) · 6 = 1 + 24 = 25, οπότε
√ −1 + 5 4
= = −2
−1 ± 25 −1 ± 5 . −2 −2
x1,2 = = =
2 · (−1) −2 −1 − 5 −6
= =3
−2 −2
−x2 + x + 6
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 + x + 6 = 0 ⇔ x = −2 ή x = 3
ex
−x2 + x + 6. Είναι
.
x −∞ −2 3 +∞
−x2 + 3x − 2 − 0 + 0 −
Δηλαδή
−x2 + x + 6 ex >0
f ′ (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ −x2 + x + 6 > 0 ⇔ −2 < x < 3
ex
.
x −∞ −2 3 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
7
f (x) −3e2 e3
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −2 το f (−2) = −3e2 και τοπικό μέγιστο στο x2 = 3 το f (3) = e73 .
231
( ) ( )
(2x + 1)ex − x2 + x + 1 ex ex 2x + 1 − x2 − x − 1 −x2 + x
f ′ (x) = 2 = 2 =
x
(e ) x
(e ) ex
−x2 + x
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 + x = 0 ⇔ −x(x − 1) = 0 ⇔ x = 0 ή x=1
ex
Παρατηρούμε ότι ex > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης −x2 +x.
Είναι
.
x −∞ 0 1 +∞
−x2 + x − 0 + 0 −
Δηλαδή
−x2 + x ex >0
f ′ (x) > 0 ⇔ x
> 0 ⇔ −x2 + x > 0 ⇔ 0 < x < 1
e
.
x −∞ 0 1 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
3
1 e
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, 0], γνησίως αύξουσα στο [0, 1] και γνησίως φθίνουσα στο [1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = 0 το f (0) = 1 και τοπικό μέγιστο στο x2 = 1 το f (1) = 3e .
( ) ( )
ex (x2 + x + 1) − ex (2x + 1) ex x2 + x + 1 − 2x − 1 ex x2 − x
f ′ (x) = = =
(x2 + x + 1)2 (x2 + x + 1)2 (x2 + x + 1)2
( )
ex x2 − x
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ x2 − x = 0 ⇔ x(x − 1) = 0 ⇔ x = 0 ή x=1
(x2 + x + 1)2
ex
Παρατηρούμε ότι > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της
(x2 + x + 1)2
παράστασης x2 − x. Είναι
.
x −∞ 0 1 +∞
x2 − x + 0 − 0 +
Δηλαδή ( )
′ ex x2 − x
f (x) > 0 ⇔ > 0 ⇔ x2 − x > 0 ⇔ x < 0 ή x>1
(x2 + x + 1)2
.
x −∞ 0 1 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
1 e
f (x) 3
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, 0], γνησίως φθίνουσα στο [0, 1] και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = 0 το f (0) = 1 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 1 το f (1) = 3e .
232
( ) ( )
(2x + 2)ex − x2 + 2x − 7 ex ex 2x + 2 − x2 − 2x + 7 −x2 + 9
f ′ (x) = 2 = 2 =
x
(e ) x
(e ) ex
−x2 + 9
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 + 9 = 0 ⇔ (3 − x)(3 + x) = 0 ⇔ x = −3 ή x=3
ex
Παρατηρούμε ότι ex > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε το πρόσημο της f ′ είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης −x2 +9.
Είναι
.
x −∞ −3 3 +∞
−x2 + x − 0 + 0 −
Δηλαδή
−x2 + 9 ex >0
f ′ (x) > 0 ⇔ x
> 0 ⇔ −x2 + 9 > 0 ⇔ −3 < x < 3
e
.
x −∞ −3 3 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 −
8
f (x) −4e3 e3
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −3 το f (−3) = −4e3 και τοπικό μέγιστο στο x2 = 3 το f (1) = e83 .
( ) ( )
(−2x − 1)ex − −x2 − x + 1 ex ex −2x − 1 + x2 + x − 1 x2 − x − 2
f ′ (x) = 2 = 2 =
(ex ) (ex ) ex
Για το τριώνυμο x2 − x − 2 έχουμε ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ 1+3 4
= =2
1± 9 1±3 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
x2 − x − 2
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ −x2 − x − 2 = 0 ⇔ x = −1 ή x = 2
ex
x2 − x − 2. Είναι
.
x −∞ −1 2 +∞
x2 − x − 2 + 0 − 0 +
Δηλαδή
x2 − x − 2 ex >0
f ′ (x) > 0 ⇔ x
> 0 ⇔ x2 − x − 2 > 0 ⇔ x < −1 ή x>2
e
.
x −∞ −1 2 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
e − e52
f (x)
233
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −1 το f (−1) = e και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 2 το f (2) = − e52 .
( ) ( )
′ 2xex − x2 + 1 ex ex 2x − x2 − 1 −(x2 − 2x + 1) −(x − 1)2
f (x) = 2 = 2 = =
(ex ) (ex ) ex ex
−(x − 1)2
f ′ (x) = 0 ⇔= = 0 ⇔ (x − 1)2 = 0 ⇔ x = 1
ex
και f ′ (x) < 0 για κάθε x ̸= 1. Έτσι το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρακάτω πίνακα
.
x −∞ 1 +∞
f ′ (x) − 0 −
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο R.

(vii) Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
( )
′ ex (x2 + 1) − ex · 2x ex x2 − 2x − 1 ex (x − 1)2
f (x) = = =
(x2 + 1)2 (x2 + 1)2 (x2 + 1)2
ex (x − 1)2
f ′ (x) = 0 ⇔ = 0 ⇔ (x − 1)2 = 0 ⇔ x = 1
(x2 + 1)2
και f ′ (x) > 0 για κάθε x ̸= 1. Έτσι το πρόσημο της f ′ και η μονοτονία της f δίνονται από τον παρακάτω πίνακα
.
x −∞ 1 +∞
f ′ (x) + 0 +
f (x)

f ′ (x) = 2(x + 1)(x − 5) + (x + 1)2 = (x + 1) [2(x − 5) + (x + 1)]

= (x + 1) (2x − 10 + x + 1) = (x + 1) (3x − 9)
f ′ (x) = 0 ⇔ (x + 1) (3x − 9) = 0 ⇔ x = −1 ή x=3

Για το πρόσημο της παράστασης (x + 1) (3x − 9) έχουμε
.
x −∞ −1 3 +∞
x+1 − 0 + +
3x − 9 − − 0 +
(x + 1) (3x − 9) + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x + 1) (3x − 9) > 0 ⇔ x < −1 ή x>3
′
234
.
x −∞ −1 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
0 −32
f (x)
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −1 το f (−1) = 0 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = −32.
f ′ (x) = 2(x + 1)(x − 3)2 + (x + 1)2 · 2(x − 3) = 2(x + 1)(x − 3) [(x + 1) + (x − 3)]
= 2(x + 1)(x − 3) (x + 1 + x − 3) = 2(x + 1)(x − 3) (2x − 2)
f ′ (x) = 0 ⇔ 2(x + 1)(x − 3) (2x − 2) = 0 ⇔ x = −1 ή x=1 ή x=3

Για το πρόσημο της παράστασης 2(x + 1)(x − 3) (2x − 2) έχουμε
.
x −∞ −1 1 3 +∞
x + 1 − 0 + + +
2x − 2 − − 0 + +
x − 3 − − − 0 +
2(x + 1)(x − 3) (2x − 2) − 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ 2(x + 1)(x − 3) (2x − 2) > 0 ⇔ −1 < x < 1 ή x>3
′
.
x −∞ −1 1 3 +∞
f ′ (x) − 0 + 0 − 0 +
0 16 0
f (x)
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (−∞, −1], γνησίως αύξουσα στο [−1, 1], γνησίως φθίνουσα στο [1, 3] και
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x1 = −1 το f (−1) = 0, τοπικό μέγιστο στο x2 = 1 το f (1) = 16 και τοπικό
ελάχιστο στο x3 = 3 το f (3) = 0.
f ′ (x) = 3(x + 4)2 (x − 1)2 + (x + 4)3 · 2(x − 1) = (x + 4)2 (x − 1) [3(x − 1) + 2(x + 4)]
= (x + 4)2 (x − 1) (3x − 3 + 2x + 8) = (x + 4)2 (x − 1) (5x + 5)
f ′ (x) = 0 ⇔ (x + 4)2 (x − 1) (5x + 5) = 0 ⇔ x = −4 ή x = −1 ή x=1

Για το πρόσημο της παράστασης (x + 4)2 (x − 1) (5x + 5) έχουμε
.
x −∞ −4 −1 1 +∞
(x + 4)2 + 0 + + +
5x + 5 − − 0 + +
x − 1 − − − 0 +
(x + 4)2 (x − 1) (5x + 5) + 0 + 0 − 0 +
235
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x + 4)2 (x − 1) (5x + 5) > 0 ⇔ x < −4 ή − 4 < x < −1 ή x>1
.
x −∞ −4 −1 1 +∞
f ′ (x) + 0 + 0 − 0 +
108 0
f (x)
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = −1 το f (−1) = 108 και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 1 το f (1) = 0.
48. Η f είναι παραγωγίσιμη στο R με παράγωγο
f ′ (x) = 3x2 + 2αx − 5
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = −5, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα είναι
f ′ (−5) = 0 ⇔ 3 · (−5)2 + 2α · (−5) − 5 = 0 ⇔ 3 · 25 − 10α − 5 = 0 ⇔ 75 − 10α − 5 = 0 ⇔ 10α = 70 ⇔ α = 7

f (x) = x3 + 7x2 − 5x − 33
f ′ (x) = 3x2 + 14x − 5
Για το τριώνυμο 3x2 − 14x − 5 έχουμε ∆ = 142 − 4 · 3 · (−5) = 196 + 60 = 256, οπότε
√ −14 + 16 2 1
= =
−14 ± 256 −14 ± 16 . 6 6 3
x1,2 = = =
2·3 6 −14 − 16 −30
= = −5
6 6
1
f ′ (x) = 0 ⇔ 3x2 + 14x − 5 = 0 ⇔ (3x − 2)(x + 5) = 0 ⇔ x = −5 ή x=
3
και
1
f ′ (x) > 0 ⇔ 3x2 + 14x − 5 > 0 ⇔ (3x − 2)(x + 5) > 0 ⇔ x < −5 ή x>
3
.
x −∞ −5 1
3
+∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
42 − 914
f (x) 27
[ ] [ )
Δηλαδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (−∞, −5], γνησίως φθίνουσα στο −5, 13 και γνησίως αύξουσα στο 13 , +∞ .
( )η f παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 = −5 το f (−5) = 42. Επίσης παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x2 =
1
Άρα 3
το
f 13 = 914
27
.
49. (i) Η f είναι παραγωγίσιμη στο (0, +∞) με παράγωγο
1 2αx2 + βx + 1
f ′ (x) = + 2αx + β =
x x
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = 1, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα είναι
2α · 12 + β · 1 + 1
f ′ (1) = 0 ⇔ = 0 ⇔ 2α + β + 1 = 0 ⇔ 2α + β = −1 (1)
1
Επίσης είναι f (1) = 1, οπότε
ln 1 + α · 12 + β · 1 + 5 = 1 ⇔ 0 + α + β + 5 = 1 ⇔ α + β = −4 (2)

{ {
2α + β = −1 2α + β = −1
⇔
α + β = −4 −α − β = 4
236
{
2α + β = −1
+ −α−β =4
α − 0β = 3
οπότε α = 3 και 3 + β = −4 ⇔ β = −7.

6x2 − 7x + 1
(ii) Για α = 3 και β = −7 είναι f (x) = ln x + 3x2 − 7x + 5 και f ′ (x) = .
x
Για το τριώνυμο 6x − 7x + 1 έχουμε ∆ = (−7) − 4 · 6 · 1 = 49 − 24 = 25, οπότε
2 2
√ 7+5 12
= =1
7 ± 25 7±5 . 12 12
x1,2 = = =
2·6 12 7−5 −2 1
= =−
12 12 6
6x2 − 7x + 1
f ′ (x) = 0 ⇔
x>0
= 0 ⇔ 6x2 − 7x + 1 = 0 ⇔ x = 1
x
Παρατηρούμε ότι αφού x > 0 το πρόσημο της f ′ στο (0, +∞) είναι το ίδιο με το πρόσημο της παράστασης 6x2 −7x+1.
Για το πρόσημο της παράστασης 6x2 − 7x + 1 έχουμε
.
x −∞ − 16 1 +∞
6x2 − 7x + 1 + 0 − 0 +
οπότε για x > 0 είναι

.
x 0 1 +∞
6x2 − 7x + 1 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ x > 1
.
x 0 1 +∞
f ′ (x) − 0 +
1
f (x)
τ. ελ.
Δηλαδή η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (0, 1] και γνησίως αύξουσα στο [1, +∞).
Παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x0 = 1 το f (1) = 1.
f ′ (x) = x2 + 2αx + β
Αφού η f παρουσιάζει τοπικά ακρότατα στα σημεία x1 = 1 και x2 = 3, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα είναι
f ′ (1) = 0 ⇔ 12 + 2α · 1 + β = 0 ⇔ 1 + 2α + β = 0 ⇔ 2α + β = −1 (1)
και
f ′ (3) = 0 ⇔ 32 + 2α · 3 + β = 0 ⇔ 9 + 6α + β = 0 ⇔ 6α + β = −9 (2)
{ {
2α + β = −1 −2α − β = 1
⇔
6α + β = −9 6α + β = −9

{
−2α − β = 1
+ 6α + β = −9
4α − 0β = −8
οπότε α = −2 και 2 · (−2) + β = −1 ⇔ −4 + β = −1 ⇔ β = 3.
237
x3
(ii) Για α = −2 και β = 3 είναι f (x) = − 2x2 + 3x + 5 και f ′ (x) = x2 − 4x + 3.
3
Για το τριώνυμο x2 − 4x + 3 έχουμε ∆ = (−4)2 − 4 · 1 · 3 = 16 − 12 = 4, οπότε
√ 4+2
=3
4± 4 4±2 . 2
x1,2 = = =
2·1 2 4−2
=1
2
f ′ (x) = 0 ⇔ x2 − 4x + 3 = 0 ⇔ (x − 1)(x − 3) = 0 ⇔ x = 1 ή x=3
και
f ′ (x) > 0 ⇔ x2 − 4x + 3 > 0 ⇔ (x − 1)(x − 2) > 0 ⇔ x < 1 ή x>3
′
.
x −∞ 1 3 +∞
f ′ (x) + 0 − 0 +
19
3 5
f (x)
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x1 = 1 το f (1) = 19
3
και τοπικό ελάχιστο στο x2 = 3 το f (3) = 5.
51. f (x) = (x − 1)3 (x − α)2
f ′ (x) = 3(x − 1)2 (x − α)2 + (x − 1)3 · 2(x − α) = (x − 1)2 (x − α) [3(x − α) + 2(x − 1)]
= (x − 1)2 (x − α) (3x − 3α + 2x − 2) = (x − 1)2 (x − α) (5x − 3α − 2)
Αφού η f παρουσιάζει τοπικά ακρότατο στο σημείο x0 = 4, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα είναι
f ′ (4) = 0 ⇔ (4 − 1)2 (4 − α) (5 · 4 − 3α − 2) = 0 ⇔ 9(4 − α) (18 − 3α) = 0 ⇔ 18 − 3α = 0 ⇔ α = 6

α̸=4
(ii) Για α = 6 είναι f (x) = (x − 1)3 (x − 6)2 και f ′ (x) = (x − 1)2 (x − 6) (5x − 20).
Για το πρόσημο της παράστασης (x − 1)2 (x − 6) (5x − 20) έχουμε
.
x −∞ 1 4 6 +∞
(x − 1)2 + 0 + + +
5x − 20 − − 0 + +
x − 6 − − − 0 +
(x − 1)2 (x − 6) (5x − 20) + 0 + 0 − 0 +
Δηλαδή
f ′ (x) > 0 ⇔ (x − 1)2 (x − 6) (5x − 20) > 0 ⇔ x < 1 ή 1<x<4 ή x>6
.
x −∞ 1 4 6 +∞
f ′ (x) + 0 + 0 − 0 +
108 0
f (x)
Παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 = 4 το f (4) = 108 και τοπικό ελάχιστο στο x1 = 6 το f (6) = 0.
238
f ′ (x) = ex + 2x − 1
Παρατηρούμε ότι f ′ (0) = e0 + 2 · 0 − 1 = 1 + 0 − 1 = 0.

f ′′ (x) = ex + 2
Είναι
f ′′ (0) = e0 + 2 = 1 + 2 = 3 > 0
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 0 τοπικό ελάχιστο, το
f (0) = e0 + 02 − 0 + 3 = 1 + 0 − 0 + 3 = 4.
f ′ (x) = x4 − x3 + 2x2 − 7x + 5
Παρατηρούμε ότι f ′ (1) = 14 − 13 + 2 · 12 − 7 · 1 + 5 = 1 − 1 + 2 − 7 + 5 = 0.

f ′′ (x) = 4x3 − 3x2 + 4x − 7
Είναι
f ′′ (1) = 4 · 13 − 3 · 12 + 4 · 1 − 7 = 4 − 3 + 4 − 7 = −2 < 0
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό μέγιστο, το
5 4 3 2
f (1) = 15 − 14 + 2·13
− 7·1
2
+ 5 · 1 = 15 − 14 + 23 − 72 + 5 = 60
12
− 15
60
40
+ 60 − 210
60
+ 300
60
= 127
60
.
f ′ (x) = ηµ x + x συν x − ηµ x − 2x + 3π = x συν x − 2x + 3π
Παρατηρούμε ότι f ′ (π) = π συν π − 2π + 3π = π · (−1) − 2π + 3π = −3π + 3π = 0.

f ′′ (x) = συν x − x ηµ x − 2
Είναι
f ′′ (π) = συν π − π ηµ π − 2 = −1 − π · 0 − 2 = −1 − 0 − 2 = −3 < 0
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = π τοπικό μέγιστο, το
f (π) = π ηµ π + συν π − π 2 + 3π · π = π · 0 + (−1) − π 2 + 3π 2 = 0 − 1 − π 2 + 3π 2 = 2π 2 − 1.
1 1
f ′ (x) = ln2 x+x·2 ln x· −2 ln x−2x· −3x2 +2x+3 = ln2 x+2 ln x−2 ln x−2−3x2 +2x+3 = ln2 x−3x2 +2x+1
x x
Παρατηρούμε ότι f ′ (1) = ln2 1 − 3 · 12 + 2 · 1 + 1 = 0 − 3 + 2 + 1 = 0.
1 2 ln x
f ′′ (x) = 2 ln x · − 6x + 2 = − 6x + 2
x x
Είναι
2 ln 1
f ′′ (1) = − 6 · 1 + 2 = 0 − 6 + 2 = −4 < 0
1
και συνεπώς, από το κριτήριο της 2ης παραγώγου, η f παρουσιάζει στο σημείο x0 = 1 τοπικό μέγιστο, το
f (1) = 1 · ln2 1 − 2 · 1 ln 1 − 13 + 12 + 3 · 1 = 1 · 0 − 2 · 0 − 1 + 1 + 3 = 3.
f ′ (x) = 2e2x−4 +(2x−1)e2x−4 ·2−3x2 +4x−4 = 2e2x−4 +(4x−2)e2x−4 −3x2 +4x−4 = 4xe2x−4 −3x2 +4x−4
Παρατηρούμε ότι f ′ (2) = 4 · 2e2·2−4 − 3 · 22 + 4 · 2 − 4 = 8e0 − 3 · 4 + 8 − 4 = 8 − 12 + 8 − 4 = 0.

f ′′ (x) = 4xe2x−4 + 4e2x−4 · 2 − 6x + 4 = (4x + 8)e2x−4 − 6x + 4
Είναι
f ′′ (2) = (4 · 2 + 8)e2·2−4 − 6 · 2 + 4 = 16e0 − 12 + 4 = 16 − 12 + 4 = 8 > 0
f (2) = (2 · 2 − 1)e2·2−4 − 23 + 2 · 22 − 4 · 2 = 3e0 − 8 + 2 · 4 − 8 = 3 − 8 + 8 − 8 = −5.
239
53. Η f είναι παραγωγίσιμη στο (0, +∞) με παράγωγο
1
f ′ (x) = ln x + x · + ex−1 + 2x + α = ln x + 1 + ex−1 + 2x + α
x
Αφού η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο σημείο x0 = 1, σύμφωνα με το Θεώρημα του Fermat, θα είναι
f ′ (1) = 0 ⇔ ln 1 + 1 + e1−1 + 2 · 1 + α = 0 ⇔ 0 + 1 + e0 + 2 + α = 0 ⇔ 0 + 1 + 1 + 2 + α = 0 ⇔ α = −4
Άρα είναι f (x) = x ln x + ex−1 + x2 − 4x και f ′ (x) = ln x + 1 + ex−1 + 2x − 4. Η f είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο
(0, +∞) με δεύτερη παράγωγο
1
f ′′ (x) = + ex−1 + 2
x
Άρα είναι
1
f ′′ (1) = + e1−1 + 2 = 1 + e0 + 2 = 1 + 1 + 2 = 4 > 0
1
f (1) = ln 1 + 1 + e1−1 + 2 · 1 − 4 = 0 + 1 + 1 + 2 − 4 = 0
240
. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ
∫ 2 [ ]2
x5 25 15 31
1. (i) x4 dx = = − =
1 5 1 5 5 5
∫ 2 [ 6 ]2 6 6
3x 2 1 63
(ii) 3x5 dx = = − =
1 6 1 2 2 2
∫ 1 [ 4 ]1
7x 7 · 14 7 · (−2)4 7 − 112 105
(iii) 7x3 dx = = − = =−
−2 4 −2 4 4 4 4
∫ −3 [ 2 ]−3
5x 5 · (−3) 2
5·1 2
40
(iv) 5x dx = = − = = 20
1 2 1 2 2 2
∫ −2 [ ]−2
1 1 1 1 1 1 3
(v) dx = − =− + = − =
−5 x 2 x −5 −2 −5 2 5 10
∫ 2 ∫ 2 [ −4 ]2 [ ]2
3 −5 3x 3 3 1 3 1 13
(vi) dx = 3x dx = = − =− + =− + =
1 x
5
1 −4 1 4x4 1 4 · 24 4 · 14 64 4 64
∫ −1 ∫ −1 −7 [ ]−1 [ ]−1
3 3x 3x−6 1 1 1 1 1 63
(vii) dx = dx = = − =− + =− + =−
−2 4x
7
−2 4 4 · (−6) −2 8x6 −2 8 · (−1)6 8 · (−2)6 8 512 512
∫ e
1
(viii) dx = [ln x]e1 = ln e − ln 1 = 1 − 0 = 1
1 x
∫ e2 [ ]e2
2 2 2 2 4 2 2
(ix) dx ln x = ln e2 − ln e = − =
e 3x 3 e 3 3 3 3 3
∫ 9 ∫ 9 [ 3 ]9 [ √ ]9 √ √ √ √
√ 1 x2 2 x3 2 93 2 13 2 729 2 1 27 2 25
(x) x dx = x 2 dx = 3 = = − = − = − =
1 1 2
3 3 3 3 3 3 3 3
1 1
∫ 1√ ∫ 1 [ 5
] 1 [ √ ] 1 √ √
3 x2 2 x5 2 15 2 05 2
(xi) x3 dx = x 2 dx = 5 = = − =
0 0 2
5 5 5 5
0 0
∫ 8 ∫ 8 [ ] 8 [ √ ] 8 √ √
√
4
3 · 16
3 3 3
1 x3 3 x4 3 84 3 14 3 45
(xii) 3
x dx = x 3 dx = 4 = = − = − =
1 1 3
4 4 4 4 4 4
1 1
∫ 1√ ∫ 1 [ 7 ]1 [ √ ]1 √ √
5 5 5
5 2 x5 5 x7 5 17 5 07 5
(xiii) x2 dx = x 5 dx = 7 = = − =
0 0 5
7 7 7 7
0 0
∫ 1 √ ∫ 1 [ 7
] 1 [ √ ] 1 √ √
5 3x 2 6 x7 6 17 6 07 6
(xiv) 3 x5 dx = 3x 2 dx = 7 = = − =
0 0 2
7 7 7 7
0 0
∫ 9 √ √
1 [ √ ]9
(xv) √ dx = 2 x 4 = 2 9 − 2 4 = 2 · 3 − 2 · 2 = 6 − 4 = 2
4 x
∫ 1 ∫ 1 [ 1 ]1 [ ]1
1 −3 x− 2 2 2 2
(xvi) √ dx = x 2 dx = = − √ = − √ + √ = −2 + 1 = −1
4 x3 4 − 12 x 4 1 4
4
∫ 8 ∫ 8 [ 1 ]8
1 2 x3 [ √ ]8 √ √
√ x− 3 dx = 1 = 33x 1 =3 8−3 1=3·2−3·1=3
3 3
(xvii) 3
dx =
x 2
1 1 3 1
∫ 2 ∫ 2 −3 [ 2 ]2 [ √ ]2 √ √ (√ )
5 5x 5 5x 5
5
25 x2 25 22
5 5
25 12 25 5 4 − 1
(xviii) √ dx dx = = = − =
1 7 x
5 3
1 7 7 · 25 14 14 14 14
1 1
∫ π
2 π π
2. (i) 2 ηµ x dx = [−2 συν x]02 = −2 συν + 2 συν 0 = −2 · 0 + 2 · 1 = 2
0 2
∫ 1
(ii) 5ex dx = [5ex ]10 = 5e1 − 5e0 = 5e − 5
0
∫ e [ ]e
2 2 ln x 2 ln e 2 ln 1 2
(iii) dx = = − =
1 3x 3 1 3 3 3
∫ π
4 4 π π
(iv) dx = [4 ϵϕ x]04 = 4 ϵϕ − 4 ϵϕ 0 = 4 − 0 = 4
0 συν 2 x 4
∫ √
π
3 3 π π π −3 3 √
(v) dx = [−3 σϕ x] π = −3 σϕ + 3 σϕ =
3
+3=3− 3
π ηµ2 x 4 3 4 3
4
241
∫ [ ]5 ( )
5
3x2 3 · 52 3 · 42 75 48 27 35
3. (i) (3x + 4) dx = + 4x = +4·5− +4·4 = + 20 − − 16 = +4=
4 2 4 2 2 2 2 2 2
∫ 2 ( 2 ) [ ]2 ( )
(ii) 6x − 2x dx = 2x3 − x2 1 = 2 · 23 − 22 − 2 · 13 − 12 = 16 − 4 − 2 + 1 = 11
1
∫ 2 ( 3 ) [ ]2 ( )
(iii) 4x − 6x2 dx = x4 − 2x3 1 = 24 − 2 · 23 − 14 − 2 · 13 = 16 − 16 − 1 + 2 = 1
1
∫ 2( ) [ ]2 ( )
(iv) 3x2 +4x−5 dx = x3 +2x2 −5x 1 = 23 +2·22 −5·2− 13 +2·12 −5·1 = 8+8−10−(1+2−5) = 8+8−10+2 = 8
1
∫ 1( ) [ ]1 ( )
(v) 3x2 +4x−5 dx = x3 +2x2 −5x 2 = 13 +2·12 −5·1− 23 +2·22 −5·2 = 1+2−5 −(8+8−10) = −2−6 = −8
2
∫ [ 4 ]3 ( 4 )
( 3 3 ) x 5x3 x2 34 5 · 33 32 0 5 · 03 02
(vi) x + 5x2 + x − 1 dx = + + −x = + + −3− + + −0
0 4 3 2 0 4 3 2 4 3 2
81 9 99 99 168 267
= + 45 + − 3 − 0 = + 42 = + =
4 2 4 4 4 4
∫ −3
( 2 ) [ 3 ]−3 ( )
(vii) 3x + 2x − 1 dx = x + x − x −5 = (−3) + (−3)2 − (−3) − (−5)3 + (−5)2 − (−5)
2 3
−5
= −27 + 9 + 3 − (−125 + 25 + 5) = −27 + 9 + 3 + 125 − 25 − 5 = 80
∫ −5
( 2 ) [ ]−5 ( )
(viii) 3x + 2x − 1 dx = x3 + x2 − x −3 = (−5)3 + (−5)2 − (−5) − (−3)3 + (−3)2 − (−3)
−3
= −125 + 25 + 5 − (−27 + 9 + 3) = −125 + 25 + 5 + 27 − 9 − 3 = −80
∫ 1 [ 3 ]1 ( )
( 2 ) x x2 13 12 (−1)3 (−1)2
(ix) x + x + 1 dx = + +x = + +1− + + (−1)
−1 3 2 3 2 3 2
( ) −1
1 1 1 1 1 1 1 1 2 8
= + +1− − + −1 = + +1+ − +1= +2=
3 2 3 2 3 2 3 2 3 3
∫ 2 [ 6 ]2 ( )
( 5 ) 2x x4 3x2 2 · 26 24 3 · 22 2 · (−2)6 (−2)4 3 · (−2)2
(x) 2x − x + 3x dx =
3
− + = − + − − +
−2 6 4 2 −2 6 4 2 6 4 2
( )
64 64 64 64
= −4+6− −4+6 = −4+6− +4−6=0
3 3 3 3
∫ ( ) [ 2 ]2 ( )
2
5 7 3x 7 3 · 22 7 3 · 12 7
4. (i) 3x + − 2 dx = + 5 ln x + = + 5 ln 2 + − + 5 ln 1 +
1 x x( 2 ) x 1 2 2 2 1
7 3 7 3 4
= 6 + 5 ln 2 + − + 5 · 0 + 7 = 6 + 5 ln 2 + − − 0 − 7 = −1 + 5 ln 2 + = −1 + 5 ln 2 + 2 = 1 + 5 ln 2
2 2 2 2 2
∫ π (
2 π π π π π)
(ii) (2 ηµ x − 3 συν x) dx = [−2 συν x − 3 ηµ x] π2 = −2 συν − 3 ηµ − −2 συν − 3 ηµ
π 3 2 2 3 3
3 ( √ ) ( √ ) √ √ √
1 3 3 3 3 3 3 3 −4 + 3 3
= −2 · 0 − 3 · 1 − −2 · − 3 · = 0 − 3 − −1 − = −3 + 1 + = −2 + =
2 2 2 2 2 2
∫ 1 [ 3 ]1 ( )
( 2 ) 5x 5·1 3
5·0 3
5 5
(iii) 5x + 2ex dx = + 2ex = + 2e1 − + 2e0 = + 2e − (0 + 2 · 1) = + 2e − 2 =
0 3 0 3 3 3 3
1
− + 2e
3
∫ π( ) ( √
3 1 π π π π π) 3 √
(iv) 5 συν x − 2
dx = [5 ηµ x − ϵϕ x] 3
π = 5 ηµ − ϵϕ − 5 ηµ − ϵϕ = 5 · − 3−
π συν x 4 3 3 4 4 2
(4 √ )
2
5· −1
√2 √ √ √
5 3 √ 5 2 3 3−5 2+2
= − 3− +1=
2 2 2
∫ ∫ [ 6 ]1
1 ( 2 )( ) ( 5 1 ) x 2x5 x4 2x3
5. (i) x + 2x − 1 x3 − 2 dx =x + 2x4 − x3 − 2x2 − 4x + 2 dx = + − − − 2x2 + 2x
6 5 4 3
0 0 ( 6 ) 0
16 2 · 15 14 2 · 13 0 2 · 05 04 2 · 03 1 2 1 2
= + − − −2·1 +2·1−
2
+ − − − 2 · 0 + 2 · 0 = + − − −2+2−0
2
6 5 4 3 6 5 4 3 6 5 4 3
10 24 15 40 21
= + − − =−
60 60 60 60 60
∫ 2 ∫ 2 [ 5 ]2 ( )
( 2 )2 3x 4x3 3 · 25 4 · 23 3 · 15 4 · 13
(ii) 3x + 2x dx = 3x4 +12x3 +4x2 dx = + 3x4 + = +3·24 + − + 3 · 14 +
1 ( 1 ) 5 3 1 5 3 5 3
96 32 3 4 96 32 3 4 93 28 279 675 140 1094
= + 48 + − +3+ = + 48 + − −3− = + 45 + = + + =
5 3 5 3 5 3 5 3 5 3 15 15 15 15
242
∫ ∫ 2 3 ∫ 2 2 [ 3 ]2
x3 − 2x + 1
2
x 2x 1 x 2 1 x 2x ln x
6. (i) dx = − + dx = − + dx = − +
3x 3x 3x 3x 3 3 3x 9 3 3 1
1 (1 3 ) 1 ( )
23 2·2 ln 2 1 2·1 ln 1 8 4 ln 2 1 2 8 4 ln 2 1 2
= − + − − + = − + − − +0 = − + − + −0
9 3 3 9 3 3 9 3 3 9 3 9 3 3 9 3
7 2 ln 2 1 + 3 ln 2
= − + =
9 3 3 9
∫ 4 ∫ 4 ∫ 4 ∫ 4 [ 3 ]4
√
1
x+3 x 3 3 1 −1 x2 x2
(ii) √ dx = √ + √ dx = x + √ dx = x + 3x
2 2 dx = 3 + 3 1
1 x 1 x x 1 x 1 2 2
[ √ ]4 √ ( √ ) ( )
1
2 x 3 √ 2 4 3 √ 2 1 3 √ 16 2 16 2 14 32
= +6 x = +6 4− +6 1 = +12− +6 = +12− −6 = +6 =
3 3 3 3 3 3 3 3 3
1
∫ ∫ [( )6 ]1 ( )6 ( )6
1 ( )5 1 ( )′ ( )5 x3 + 1 13 + 1 03 + 1 26 16
7. (i) 3x x3 + 1 dx =
2
x + 1 x3 + 1 dx =
3
= − = −
0 0 6 6 6 6 6
0
64 1 63 21
= − = =
6 6 6 2
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1 [( )5 ]1
( 2 )4 1 ( 2 )4 1 ( 2 )′ ( 2 )4 1 5x2 − 2
(ii) x 5x − 2 dx = 10x 5x − 2 dx = 5x − 2 5x − 2 dx =
0 10 0 10 0 10 5
[( ) ( ) ] [ 5 5]
0
5 5
1 5·1 −22
5·0 −2 2
1 3 (−2) 35 25 275 11
= − = − = + = =
10 5 5 10 5 5 50 50 50 2
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1
( )3 ( )3 3 ( )3
(iii) (3x + 6) x2 + 4x − 1 dx = 3 (x + 2) x2 + 4x − 1 dx = (2x + 4) x2 + 4x − 1 dx
2 0
0
∫
0 [( )3 ]1 [( )3 ( 2 )3 ]
3 1( 2 )′ ( 2 )3 3 x2 + 4x − 1 3 12 + 4 · 1 − 1 0 +4·0−1
= x + 4x − 1 x + 4x − 1 dx = = −
2 0 2 3 2 3 3
[ 3 3 ] [ ] 0
3 4 (−1) 3 64 1 64 1 65
= − = + = + =
2 3 3 2 3 3 2 2 2
∫ π ∫ π [ 5 ] π2
2 2 ηµ x ηµ5 π2 ηµ5 0 15 05 1
(iv) συν x · ηµ4 x dx = (ηµ x)′ · ηµ4 x dx = = − = − =
0 0 5 0 5 5 5 5 5
∫ e2 3 ∫ e2 ∫ e2 [ 4 ]e2
ln x 1 3 ln x ln4 e2 ln4 e 24 14 16 14 15
(v) dx = ln x dx = (ln x)′ ln3 x dx = = − = − = − =
e x e x e 4 e 4 4 4 4 4 4 4
∫ 2 ∫ 2 ∫ 2( 2 )′ [ ]2 [ ]2
x+3 1 2x + 6 1 x + 6x 1 1 1 1
(vi) 3 dx = dx = dx = − = −
2
1 (x + 6x) 2 1 (x2 + 6x)3 2 1 (x2 + 6x)3 2 2 (x2 + 6x)2 1 4 (x2 + 6x)2 1
1 1 1 1 1 1 256 − 49 207
=− + =− + =− + = =
4 (22 + 6 · 2)2 4 (12 + 6 · 1)2 4 · 162 4 · 72 1024 196 60176 60176
∫ π ∫ π ∫ π ′
[ ]π [ ]π
3 5 ηµ x 5 3 − ηµ x 5 3 (συν x) 5 1 3 5 1 3
(vii) 2
dx = − 2
dx = − 2
dx = − − =
π 3 συν x 3 π συν x 3 π συν x 3 συν x π 3 συν x π
6
( )
6 ( ) 6
√ 6 6
5 1 1 5 1 1 10 10 30 − 10 3
= − = − √ = − √ =
3 συν π3 συν π6 3 12 3 3 3 3 9
2
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1 [ √ ]1
√ 1 √ 1 √ 1 2
(viii) ex 3ex + 1, dx = 3ex 3ex + 1, dx = (3ex + 1)′ 3ex + 1, dx = (3ex + 1)3
(√ 3 ) (√ 3 0 ) (√ 3 3)
0
√ 0 √
0
2 2 2
= (3e + 1) − (3e + 1)
1 3 0 3
= (3e + 1) − 4 3 3 = (3e + 1) − 8
3
9 9 9
∫ 1 ∫ ∫ ( )
5[ √ 4 ]1 5 [√ 4 ]1
4 ′
5x3 5 1 4x3 5 1 x +1
(ix) √ dx = √ dx = √ dx = 2 x +1 = x +1
x4 + 1 4 x4 + 1( 4 0 x4 + 1 4 0 2 0
5 (√ 4 √ 0 ) )
0
5 √
= 1 +1− 0 +1 = 4 2−1
2 2
∫ 2 ∫ 2 ∫ ( 2 )′ [ ]2
3x + 3 3 2x + 2 3 2 x + 2x + 1 3 1
(x) 2 dx = dx = dx = −
1 (x
2 2 1 (x2 + 2x + 1)2 2 1 (x2 + 2x + 1)2 2 x2 + 2x + 1 1
( + 2x + 1) ) ( )
3 1 1 3 1 1 1 3 4 9 5
= − 2 + 2 = − + =− + =− + =
2 2 +2·2+1 1 +2·1+1 2 9 4 6 8 24 24 24
∫ 1 ∫ 1( 2 )′
2x x +1 [ ( )]1 ( ) ( )
(xi) 2 +1
dx = 2 +1
dx = ln x2 + 1 0 = ln 12 + 1 − ln 02 + 1 = ln 2 − ln 1 = ln 2
0 x 0 x
∫ 2 ∫ 2 x
ex (e − 2)′ ( ) ( ) ( )
(xii) dx = dx = [ln (ex − 2)]21 = ln e2 − 2 − ln e1 − 2 = ln e2 − 2 − ln (e − 2)
1 e −2 e −2
x x
1
∫ 2 ∫ ∫
2 1 2 2 1 2( 2 )′ 2 1 [ x2 +2x ]2 2
(xiii) (x + 1) ex +2x dx = (2x + 2) ex +2x dx = x + 2x ex +2x dx = e = e2 +2·2 −
1 2 1 2 1 2 1
2
e1 +2·1
= e8 − e3
243
∫ ∫ [ ]0
0 0
(5x + 4)4 (5 · 0 + 4)4 (5 · (−1) + 4)4 44
8. (i) 5 (5x + 4)3 dx = (5x + 4)′ (5x + 4)3 dx = = − = −
−1 −1 4 −1 4 4 4
(−1)4
4
256 1 255
= − =
4 4 4
∫ 1 ∫ ∫ [ ]1
4 1 4 1 4 (3x − 2)5
(ii) 4 (3x − 2)4 dx = 3 (3x − 2)4 dx = (3x − 2)′ (3x − 2)4 dx =
3 0 3 0 3 5
0
[ ] ( ) ( ) 0
4 (3 · 1 − 2)5 (3 · 0 − 2)5 4 15 (−2)5 4 1 −32 4 33 44
= − = − = − = · =
3 5 5 3 5 5 3 5 5 3 5 5
∫ 2 ∫ 2 ∫ 2 [ ]2
(4 − 2x)6
(iii) 2 (4 − 2x)5 dx = − −2 (4 − 2x)5 dx = − (4 − 2x)′ (4 − 2x)5 dx =
1 1 1 6 1
(4 − 2 · 2)6 (4 − 2 · 1)6 06 26 64 32
= − = − =0− =−
6 6 6 6 6 3
∫ −1 ∫ ∫ [ ]−1
1 1 −1 2 1 −1 (2x + 1)′ 1 1
(iv) 2 dx = dx = dx = −
−2 (2x + 1) 2 −2 (2x + 1)2 2 −2 (2x + 1)2 2 2x + 1 −2
( ) ( ) ( )
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1
=− − =− − =− −1 + = − = =
2 2 · (−1) + 1 2 · (−2) + 1 2 −1 −3 2 3 2 6 6 3
∫ 5 ∫ ∫ [ ]5
√ 1 5 √ 1 5 √ 1 2√
(v) 3x + 1dx = 3 3x + 1dx = (3x + 1)′ 3x + 1dx = (3x + 1)3
3 1 3 1 3 3
2 (√ ) (√ √ )
1 1
√ 2 2 2 112
= (3 · 5 + 1)3 − (3 · 1 + 1)3 = 163 − 43 = (64 − 8) = · 56 =
9 9 9 9 9
∫ 5 ∫ ∫
5 5 5 2 5 5 (2x − 1)′ 5[ √ ]5 (√ √ )
(vi) √ dx = √ dx = √ dx = 2 2x − 1 1 = 5 2·5−1− 2·1−1
1 ( 2x − 1 ) 2 1 2x − 1 2 1 2x − 1 2
√ √
=5 9 − 1 = 5 (3 − 1) = 5 · 2 = 10
∫ 2 ∫ ∫
1 1 2 3 1 2 (3x − 2)′ 1 1
(vii) dx = dx = dx = [ln(3x − 2)]21 = [ln(3 · 2 − 2) − ln(3 · 1 − 2)]
1 3x − 2 3 1 3x − 2 3 1 3x − 2 3 3
1 ln 4 2 ln 2
= (ln 4 − ln 1) = =
3 3 3
∫ 2 ∫ 2 ∫
1 1 2 1 [ 3x−2 ]2 1 ( 3·2−2 )
(viii) e3x−2 dx = 3e3x−2 dx = (3x − 2)′ e3x−2 dx = e 1
= e − e3·1−2
1 3 1 3 1 3 3
1( 4 1) e4 − e
= e −e =
3 3
∫ 1 ∫ 1 ∫ 1 ∫ 1
9. (i) (3x − 2) (ex )′ dx = [(3x − 2)ex ]10 −
(3x − 2)ex dx = (3x − 2)′ ex dx = [(3x − 2)ex ]10 − 3ex dx
0 0 ( 0 ) 0
= [(3x − 2)ex ]10 −[3ex ]10 = (3·1−2)e1 −(3·0−2)e0 − 3e1 − 3e0 = e+2·1−(3e − 3 · 1) = e+2−3e+3 = 5−2e
∫ π ∫ π π
∫ π
2 2 2
(ii) (3x − 1) συν x dx = (3x − 1)(ηµ x)′ dx = [(3x − 1) ηµ x]02 − (3x − 1)′ ηµ x dx
0
π
∫ π 0
π π
0
2
= [(3x − 1) ηµ x]02 − 3 ηµ x dx = [(3x − 1) ηµ x]02 − [−3 συν x]02
( π ) π
0
( π ) ( 3π )
= 3 − 1 ηµ − (3 · 0 − 1) ηµ 0 − −3 συν + 3 συν 0 = − 1 · 1 − (−1) · 0 − (−3 · 0 + 3 · 1)
2 2 2 2
3π 3π 3π 3π − 8
= − 1 − 0 − (0 + 3) = −1−3= −4=
2 2 2 2
∫ π ∫ π ( ∫ π )
2 2 π 2
′ ′
(iii) (2x + 3) ηµ x dx = − (2x + 3)(συν x) dx = − [(2x + 3) συν x]0 − 2
(2x + 3) συν x dx
0 0 0
π
∫ π
π π
2
= − [(2x + 3) συν x]0 + 2 συν x dx = − [(2x + 3) συν x]0 + [2 ηµ x]0
2 2 2
( π ) π
0 ( π )
= − 2 + 3 συν + (2 · 0 + 3) συν 0 + 2 ηµ − 2 ηµ 0 = − (π + 3) · 0 + 3 · 1 + (2 − 0) = 0 + 3 + 2 = 5
2 2 2
∫ e ∫ e ∫ e
( 2 )′ [( 2 ) ]e ( 2 )
(iv) (4x + 3) ln x dx = 2x + 3x ln x dx = 2x + 3x ln x 1 − 2x + 3x (ln x)′ dx
1 ∫
1 ∫ e1
[( ) ]e e( )1 [( ) ]e
= 2x2 + 3x ln x 1 − 2x2 + 3x dx = 2x2 + 3x ln x 1 − 2x + 3 dx
[( 2 ) ]e [ 1 2 ]e ( x 2 ) ( ) 1 [ ( )]
= 2x + 3x ln x 1 − x + 3x 1 = 2e + 3e ln e − 2 · 12 + 3 · 1 ln 1 − e2 + 3e − 12 + 3 · 1
( 2 ) ( 2 )
= 2e + 3e · 1 − (2 + 3) · 0 − e + 3e − 4 = 2e2 + 3e − 0 − e2 − 3e + 4 = e2 + 4
10. Το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ ∫
−1 −1 2
E= |f (x)| dx = 3x + 1 dx
−3 −3
244

Αλλά 3x2 + 1 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε 3x2 + 1 = 3x2 + 1 και συνεπώς
∫ −1 [ ]−1 [ ]
E= 3x2 + 1 dx = x3 + x −3 = (−1)3 + (−1) − (−3)3 + (−3) = −1 − 1 − (−27 − 3) = −2 + 30 = 28
−3

11. Ο άξονας y ′ y είναι η ευθεία με εξίσωση x = 0. Έτσι, το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 2 ∫ 2

E= |f (x)| dx = −3x2 + 4x − 2 dx
0 0
Για το τριώνυμο −3x

+24x − 2 είναι
∆ = 24 − 4 · (−3) · (−2) = 16 − 24 = −8 < 0 και συνεπώς −3x + 4x − 2 < 0, για
2 2 2
κάθε x ∈ R, οπότε −3x + 4x − 2 = 3x − 4x + 2 και συνεπώς

∫ 2 [ ]2 ( )
E= 3x2 − 4x + 2 dx = x3 − 2x2 + 2x 0 = 23 − 2 · 22 + 2 · 2 − 03 − 2 · 02 + 2 · 0 = 8 − 8 + 4 − 0 = 4
0

∫ ∫
3 3 2
E= |f (x)| dx = x + 4x + 3 dx
1 1
Για το τριώνυμο x2 + 4x + 3 είναι ∆ = 42 − 4 · 1 · 3 = 16 − 12 = 4, οπότε
√ −4 + 2 −2
= = −1
−4 ± 4 −4 ± 2 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −4 − 2 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 −1 +∞
f (x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 + 4x + 3 > 0, για κάθε x ∈ [1, 3], οπότε x2 + 4x + 3 = x2 + 4x + 3 για κάθε x ∈ [1, 3] και συνεπώς
∫ 3 [ 3 ]3 ( 3 )
x 33 1
E = x2 + 4x + 3 dx = + 2x2 + 3x = + 2 · 32 + 3 · 3 − + 2 · 12 + 3 · 1
1 3 3 3
( ) 1
1 1 1 92
= 9 + 18 + 9 − + 2 + 3 = 36 − − 2 − 3 = 31 − =
3 3 3 3
∫ ∫
1 3 2
E= |f (x)| dx = x − x − 6 dx
−1 1
Για το τριώνυμο x − x − 6 είναι ∆ = (−1) − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25, οπότε

2 2
√ 1+5 6
= =3
1 ± 25 1±5 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 3 +∞
f (x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 − x − 6 < 0, για κάθε x ∈ [−1, 1], οπότε x2 − x − 6 = −x2 + x + 6 για κάθε x ∈ [−1, 1] και συνεπώς
∫ 1 [ ]1 ( )
x3 x2 13 12 (−1)3 (−1)2
E = −x2 + x + 6 dx = − + + 6x =− + +6·1− − + + 6 · (−1)
−1 3 2 −1 3 2 3 2
( )
1 1 1 1 1 1 1 1 2 34
= − + +6− + − 6 = − + + 6 − − + 6 = 12 − =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 3
245
∫ ∫
2 2 2
E= |f (x)| dx = x + x − 2 dx
0 0
√ −1 + 3 2
= =1
−1 ± 9 −1 ± 3 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) + 0 − 0 +
∫ ∫ ∫
2 2 1 2 2 2
E = x + x − 6 dx = x + x − 2 dx + x + x − 2 dx
0 0 1
∫ 1 ∫ 2 ]1 [ 3 ]2 [
x3 x2 x x2
= −x2 − x + 2 dx + x2 + x − 2 dx = − − + 2x + + − 2x
0 1 3 2 0 3 2 1
3 2
( 3 2
) 3 2
( 3 2
)
1 1 0 0 2 2 1 1
= − − +2·1− − − +2·0 + + −2·2− + −2·1
3 2 3 2 3 2 3 2
1 1 8 1 1 6 2
= − − +2−0+ +2−4− − +2=2+ − =2+2−1=3
3 2 3 3 2 3 2
∫ ∫
3 3 2
E= |f (x)| dx = 3x − 3 dx
−2 −2
( )
Είναι f (x) = 3 x − 1 = 3(x − 1)(x + 1).
2

.
x −∞ −1 1 +∞
x + 1 − 0 + +
x − 1 − − 0 +
f (x) + 0 − 0 +

∫ 3 ∫ ∫ ∫
2 −1 2 1 2 3 2
E = 3x − 3 dx = 3x − 3 dx + 3x − 3 dx + 3x − 3 dx
−2 −2 −1 1
∫ ∫ ∫
−1 1 1 ]−1 [ [ ]1 [ ]3
= 3x − 3 dx +
2
−3x + 3 dx +
2
3x − 3 dx = x − 3x −2 + −x3 + 3x −1 + x3 − 3x 1
2 3
−2 −1 −1
( ) ( ) ( )
= (−1)3 − 3 · (−1) − (−2)3 − 3 · (−2) − 13 + 3 · 1 − −(−1)3 + 3 · (−1) + 33 − 3 · 3 − 13 − 3 · 1
= −1+3−(−8+6)−1+3−(1−3)+27−9−(1−3) = −1+3+8−6−1+3−1+3+27−9−1+3 = 47−19 = 28

16. Για το τριώνυμο x2 + x − 2 είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ −1 + 3 2
= =1
−1 ± 9 −1 ± 3 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) + 0 − 0 +
246
∫ 1 ∫ ∫
1 2 1
E = |f (x)| dx = x + x − 2 dx = −x2 − x + 2 dx
−2 −2 −2
[ ]1 ( )
x3 x2 13 12 (−2)3 (−2)2
= − − + 2x =− − +2·1− − − + 2 · (−2)
3 2 −2 3 2 3 2
( )
1 1 8 1 1 8 9 1 1 1 9
= − − +2− − 2 − 4 = − − + 2 − + 2 + 4 = − − + 8 = −3 − + 8 = 5 − =
3 2 3 3 2 3 3 2 2 2 2
( )
17. Είναι f (x) = x x2 − x − 2 . Για το τριώνυμο x2 − x − 2 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε
√ 1+3 4
= =2
1± 9 1±3 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−3 −2
= = −1
2 2
Άρα είναι f (x) = x(x + 1)(x − 2). Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ −1 0 2 +∞
x + 1 − 0 + + +
x − − 0 + +
x − 2 − − − 0 +
f (x) − 0 + 0 − 0 +

∫ 2 ∫ 2 ∫ ∫
3 0 3 2 3
E = |f (x)| dx = x − x2 − 2x dx = x − x2 − 2x dx + x − x2 − 2x dx
−1 −1 −1 0
∫ 0 ∫ 2 [ [ 4 3
]2 ]0
x x4x x3
= x3 − x2 − 2x dx + −x3 + x2 + 2x dx = + − − − x2
+ + x2
−1 0 −1 4 4 3 3 0
4 3
( 4 3
) 4 3
( 4 3
)
0 0 (−1) (−1) 2 2 0 0
= − −0 −
2
− − (−1) −
2
+ +2 − − +
2
+0 2
4 3 4 3 4 3 4 3
( )
1 1 8 1 1 8 9 1 1 1 15
= 0− + −1 −4+ +4−0=− + +1−4+ +4= − +1=3− +1=4− =
4 3 3 4 3 3 3 4 4 4 4
18. Είναι f (x) − g(x) = x2 + x + 2x2 − x + 1 = 3x2 + 1. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ −1 ∫ −1
2
E= |f (x) − g(x)| dx = 3x + 1 dx
−3 −3

Αλλά 3x2 + 1 > 0, για κάθε x ∈ R, οπότε 3x2 + 1 = 3x2 + 1 και συνεπώς
∫ −1 [ ]−1 [ ]
E= 3x2 + 1 dx = x3 + x −3 = (−1)3 + (−1) − (−3)3 + (−3) = −1 − 1 − (−27 − 3) = −2 + 30 = 28
−3

19. Είναι f (x) − g(x) = 4x − 5 − 3x2 + 3 = −3x2 + 4x − 2. Ο άξονας y ′ y είναι η ευθεία με εξίσωση x = 0. Έτσι το ζητούμενο
εμβαδόν είναι
∫ 2 ∫ 2

E= |f (x) − g(x)| dx = −3x2 + 4x − 2 dx
0 0
Για το τριώνυμο −3x

+24x − 2 είναι
2
∆ = 24 − 4 · (−3) · (−2) = 16 − 24 = −8 < 0 και συνεπώς −3x + 4x − 2 < 0, για
2 2

κάθε x ∈ R, οπότε −3x + 4x − 2 = 3x − 4x + 2 και συνεπώς
∫ 2 [ ]2 ( )
E= 3x2 − 4x + 2 dx = x3 − 2x2 + 2x 0 = 23 − 2 · 22 + 2 · 2 − 03 − 2 · 02 + 2 · 0 = 8 − 8 + 4 − 0 = 4
0

20. Είναι f (x) − g(x) = 2x2 + 3x + 1 − x2 + x + 2 = x2 + 4x + 3. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 3 ∫ 3
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x + 4x + 3 dx
1 1
247
Για το τριώνυμο x2 + 4x + 3 είναι ∆ = 42 − 4 · 1 · 3 = 16 − 12 = 4, οπότε
√ −4 + 2 −2
= = −1
−4 ± 4 −4 ± 2 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −4 − 2 −6
= = −3
2 2
.
x −∞ −3 −1 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 + 4x + 3 > 0, για κάθε x ∈ [1, 3], οπότε x2 + 4x + 3 = x2 + 4x + 3 για κάθε x ∈ [1, 3] και συνεπώς
∫ 3 [ 3 ]3 ( 3 )
x 33 1
E = x2 + 4x + 3 dx = + 2x2 + 3x = + 2 · 32 + 3 · 3 − + 2 · 12 + 3 · 1
1 3 3 3
( ) 1
1 1 1 92
= 9 + 18 + 9 − + 2 + 3 = 36 − − 2 − 3 = 31 − =
3 3 3 3
21. Έστω g η συνάρτηση με g(x) = 2x + 4. Ζητάμε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των
συναρτήσεων f (x), g(x) και τις ευθείες x = −1 και x = 1.
Είναι f (x) − g(x) = x2 + x − 2 − 2x − 4 = x2 − x − 6. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 1 ∫ 1
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x − x − 6 dx
−1 −1
Για το τριώνυμο x − x − 6 είναι ∆ = (−1) − 4 · 1 · (−6) = 1 + 24 = 25, οπότε

2 2
√ 1+5 6
= =3
1 ± 25 1±5 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 1−5 −4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 3 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +

και συνεπώς x2 + x − 2 < 0, για κάθε x ∈ [−1, 1], οπότε x2 − x − 6 = −x2 + x + 6 για κάθε x ∈ [−1, 1] και συνεπώς
∫ 1 [ ]1 ( )
x3 x2 13 12 (−1)3 (−1)2
E = −x2 + x + 6 dx = − + + 6x =− + +6·1− − + + 6 · (−1)
−1 3 2 −1 3 2 3 2
( )
1 1 1 1 1 1 1 1 2 34
= − + +6− + − 6 = − + + 6 − − + 6 = − + 12 =
3 2 3 2 3 2 3 2 3 3
22. Είναι f (x) − g(x) = 2x2 + x − 1 − x2 − 1 = x2 + x − 2. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 2 ∫ 2
2
E= |f (x) − g(x)| dx = x + x − 2 dx
0 0
Για το τριώνυμο x + x − 2 είναι ∆ = 1 − 4 · 1 · (−2) = 1 + 8 = 9, οπότε

2 2
√ −1 + 3 2
= =1
−1 ± 9 −1 ± 3 . 2 2
x1,2 = = =
2·1 2 −1 − 3 −4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) − g(x) + 0 − 0 +
248
∫ ∫ ∫
2 2 1 2 2 2
E = x + x − 2 dx = x + x − 2 dx + x + x − 2 dx
0 0 1
∫ 1 ∫ 2]1 [ 3 ]2 [
x3 x2 x x2
= −x2 − x + 2 dx + − + 2x + x2 + x − 2 dx = −
+ − 2x
0 1 3 2 0 3 2 1
( 3 ) ( 3 )
13 12 0 02 23 22 1 12
= − − +2·1− − − +2·0 + + −2·2− + −2·1
3 2 3 2 3 2 3 2
( )
1 1 8 1 1 6 2
= − − +2−0+ +2−4− + −2 = − +2=2−1+2=3
3 2 3 3 2 3 2
23. Είναι f (x) − g(x) = 2x2 − 2 − 1 + x2 = 3x2 − 3. Έτσι το ζητούμενο εμβαδόν είναι
∫ 3 ∫ 3
2
E= |f (x) − g(x)| dx = 3x − 3 dx
−2 −2
( )
Είναι f (x) = 3 x − 1 = 3(x − 1)(x + 1). Το πρόσημο της συνάρτησης f (x) − g(x) δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
2
.
x −∞ −1 1 +∞
x + 1 − 0 + +
x − 1 − − 0 +
f (x) + 0 − 0 +

∫ 3 ∫ ∫ ∫
2 −1 2 1 2 3 2
E = 3x − 3 dx = 3x − 3 dx + 3x − 3 dx + 3x − 3 dx
−2 −2 −1 1
∫ ∫ ∫
−1 1 1 ]−1 [ [ ]1 [ ]3
= 3x − 3 dx +
2
−3x + 3 dx +
2
3x − 3 dx = x − 3x −2 + −x3 + 3x −1 + x3 − 3x 1
2 3
−2 −1 −1
) ( ( ) ( )
= (−1) − 3 · (−1) − (−2) − 3 · (−2) − 13 + 3 · 1 − −(−1)3 + 3 · (−1) + 33 − 3 · 3 − 13 − 3 · 1
3 3
= −1+3−(−8+6)−1+3−(1−3)+27−9−(1−3) = −1+3+8−6−1+3−1+3+27−9−1+3 = 47−19 = 28

24. Είναι f (x) − g(x) = x3 + x2 + x + 1 − x3 − 3 = x2 + x − 2.
−1 + 3
√ 2
= =1
−1 ± 9
2 −1 ± 3
2 .
x1,2 = = =
−1 − 3
2·1 2−4
= = −2
2 2
.
x −∞ −2 1 +∞
f (x) + 0 − 0 +

∫ 1 ∫ ∫
1 2 1
E = |f (x) − g(x)| dx = x + x − 2 dx = −x2 − x + 2 dx
−2 −2 −2
[ ]1 ( )
x3 x2 13 12 (−2)3 (−2)2
= − − + 2x =− − +2·1− − − + 2 · (−2)
3 2 −2 3 2 3 2
( )
1 1 8 1 1 8 9 1 1 1 9
= − − +2− − 2 − 4 = − − + 2 − + 2 + 4 = − − + 8 = −3 − + 8 = 5 − =
3 2 3 3 2 3 3 2 2 2 2
( )
25. Είναι f (x) − g(x) = x3 + x2 + x + 1 − 2x2 − 3x − 1 = x3 − x2 − 2x = x x2 − x − 2 .
1+3√ 4
= =2
1± 9
2 1±32 .
x1,2 = = =
1−3
2·1 2 −2
= = −1
2 2
Άρα είναι f (x) = x(x + 1)(x − 2). Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
249
.
x −∞ −1 0 2 +∞
x + 1 − 0 + + +
x − − 0 + +
x − 2 − − − 0 +
f (x) − 0 + 0 − 0 +

∫ 2 ∫ ∫ ∫
2 3 0 3 2 3
E = |f (x) − g(x)| dx = x − x2 − 2x dx = x − x2 − 2x dx + x − x2 − 2x dx
−1 −1 −1 0
∫ 0 ∫ 2 [ 4 3
[ ]0 ]2
x x x4 x3
= x3 − x2 − 2x dx + −x3 + x2 + 2x dx = − − x2 + − + + x2
−1 0 4 3 −1 4 3 0
( ) ( 4 )
04 03 (−1)4
(−1)3
2 4
2 3
0 0 3
= − − 02 − − − (−1)2 − + + 22 − − + + 02
4 3 4 3 4 3 4 3
( )
1 1 8 1 1 8 9 1 1 1 15
= 0− + −1 −4+ +4−0=− + +1−4+ +4= − +1=3− +1=4− =
4 3 3 4 3 3 3 4 4 4 4
250
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΤΥΠΟΥ ΣΩΣΤΟ - ΛΑΘΟΣ
1. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Αυτό ισχύει για τις μεταβλητές των ποσοτικών χαρακτηριστικών.
← Επιστρέψτε στις ερωτήσεις, κάντε κλικ στη σωστή απάντηση και συνεχίστε με την επόμενη ερώτηση.
2. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 60 του σχολικού βιβλίου.

3. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Το βάρος είναι μια ποσοτική μεταβλητή. (Ρωτάμε ”πόσο” είναι το βάρος
και όχι ”τι”).
4. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Το χρώμα είναι μια ποιοτική μεταβλητή. (Ρωτάμε ”τι” χρώμα είναι κάτι
και όχι ”πόσο”).
5. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δεν μπορεί μια οικογένεια να έχει 2, 37 παιδιά.


7. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 61 του σχολικού βιβλίου την ιστορία του G. Gallup.

9. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 64 του σχολικού βιβλίου. Ισχύει f1 + f2 + · · · + fκ = 1.
10. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε την παρατήρηση στη σελίδα 68 του σχολικού βιβλίου.
11. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Τα εμβαδά είναι ίσα. Δείτε στη σελίδα 74 του σχολικού βιβλίου.
12. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Ενώνουμε τα δεξιά άκρα και όχι τα μέσα. Δείτε στη σελίδα 74 του σχολικού
βιβλίου.
13. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Με τίποτα. Η μέση τιμή είναι μία και μοναδική.
14. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 76 του σχολικού βιβλίου ή το παράδειγμα στη σελίδα 77.
15. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 77 του σχολικού βιβλίου. Μόνο σε ποσοτικές μεταβλητές.
251
19. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 82 του σχολικού βιβλίου. Δεν επηρεάζεται από τις ακραίες
τιμές. (Ωστόσο εξαρτάται από όλες τις τιμές της μεταβλητής)
21. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Αντίστροφα. Οι μονάδες της διακύμανσης είναι τα τετράγωνα των μο-
νάδων της αντίστοιχης μεταβλητής. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούμε την τυπική απόκλιση αντί της
διακύμανσης.
23. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 82 του σχολικού βιβλίου. (Κάτω του 10%).
24. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Το εύρος είναι μια παράμετρος διασποράς.

25. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Η διακύμανση είναι μια παράμετρος διασποράς.

26. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Η μέση τιμή είναι μια παράμετρος θέσης.
27. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Η διάμεσος είναι μια παράμετρος θέσης.

28. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Η τυπική απόκλιση είναι μια παράμετρος διασποράς.
29. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Η επικρατούσα τιμή είναι μια παράμετρος θέσης.
252
37. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Το lim f (x) δεν είναι απαραίτητα ίσο με το f (x0 ). Αυτό συμβαίνει μόνο
x→x0
στις συνεχείς συναρτήσεις.
38. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Όχι απαραίτητα. Θα πρέπει επιπλέον να ισχύει lim f (x)= lim f (x)=
x→x−
0 x→x+
0
f (x0 ).
39. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Μπορεί π.χ. να υπάρχει το lim f (x) αλλά να είναι lim f (x) ̸= f (x0 ).
x→x0 x→x0
253
61. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. ΠΡΟΣΟΧΗ! Αυτό που ισχύει είναι το εξής:
Έστω συναρτήσεις f : A → R και g : B → R με f (A) ⊆ B. Αν η f είναι συνεχής στο x0 ∈ A και η g στο
f (x0 ) ∈ B, τότε και η σύνθεσή τους g ◦ f : A → R είναι συνεχής στο x0 .
(Δείτε στη σελίδα 141 του σχολικού βιβλίου).
68. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε στη σελίδα 189 του σχολικού βιβλίου ή την παράγραφο 4.1..
70. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (xα )′ = αxα−1

71. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (συν x)′ = − ηµ x

254
72. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (ηµ x)′ = συν x
73. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Δείτε την εφαρμογή (iv) στη σελίδα 193 του σχολικού βιβλίου ή σκεφτείτε
ότι (ex )′ = ex .
74. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. Είναι το ίδιο με το f ′ (x)g(x) + f (x)g ′ (x)

( )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x)
75. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (x) =
g g 2 (x)
( )
76. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (g ◦ f )′ (x) = g ′ f (x) · f ′ (x)
( )
( )
( )
( )
255
100. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. F (x) = − συν x

101. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (ηµ x)′ = συν x

xα+1
102. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. F (x) =
α+1
1
103. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (ϵϕ x)′ =
συν 2 x
104. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. F (x) = − σϕ x

105. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (συν x)′ = − ηµ x

1
106. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. − +c
g(x)
√
107. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. 2 g(x) + c
256
108. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. ln g(x) + c
1
109. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. − +c
g(x)
1
110. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. (ln g(x))′ =
g(x)
111. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. eg(x) + c

( )′
112. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. eg(x) = eg(x) · g ′ (x)
∫ β
115. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. c dx = c(β − α)
α
∫ β ∫ γ ∫ β
116. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx
α α γ
∫ β ∫ α
118. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. f (x) dx = − f (x) dx
α β
∫ β
121. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. 1 dx = β − α
α
∫ β
β κ+1 − ακ+1
122. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. xκ dx =
α κ+1
∫ β
1
123. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. dx = ln β − ln α
α x
∫ β
124. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. ex dx = eβ − eα
α
257
∫ β
125. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. συν x dx = ηµ β − ηµ α
α
∫ β
126. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. ηµ x dx = − συν β + συν α
α
∫ β
127. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. ηµ x dx = − συν β + συν α
α
∫ β
g ′ (x) 1 1
128. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. 2
dx = − +
α g (x) g(β) g(α)
∫ (√ √ )
β
g ′ (x)
129. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. √ dx = 2 g(β) − g(α)
α g(x)
∫ β
g ′ (x) ( ) ( )
130. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. dx = ln g(β) − ln g(α)
α g(x)
∫ β
131. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. eg(x) ·g ′ (x) dx = eg(β) − eg(α)
α
∫ β ∫ β
132. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. f ′ (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]βα − f (x)g ′ (x) dx
α α
∫ β ∫ β
′
133. Δυστυχώς απαντήσατε λάθος. f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]βα − f (x)g ′ (x) dx
α α
∫ β ∫ β
′
α α
∫ β ∫ β
′
α α
258
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ
1. Αν ένα δείγμα μεγέθους ν εμφανίζει κ διαφορετικές τιμές της μεταβλητής με αντίστοιχες συχνότητες
ν1 , ν2 , . . . , νκ τότε ισχύει
ν1 + ν2 + · · · + νκ = ν
και
f1 + f2 + · · · + fκ = 1
← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
2. Αν η μεταβλητή παρουσιάζει x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ , τότε η μέση τιμή

ν1 x1 + ν2 x2 + · · · + νκ xk ν1 x 1 + ν2 x 2 + · · · + νκ x k
x= =
ν1 + ν2 + · · · + νκ ν
3. Αν μια μεταβλητή παίρνει τις τιμές ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε διακύμανση της με-
ταβλητής ονομάζεται το πηλίκο:
( )2 ( )2 ( )2
2 x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s =
ν

( )2 ( )2 ( )2
2 ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s =
ν
5. Αν μια μεταβλητή παίρνει τις ν τιμές t1 , t2 , . . . , tν που έχουν μέση τιμή x τότε τυπική απόκλιση της μετα-
βλητής ονομάζεται το: √
( )2 ( )2 ( )2
x − t1 + x − t2 + · · · + x − tν
s=
ν

√
( )2 ( )2 ( )2
ν1 x − x1 + ν2 x − x2 + · · · + νκ x − xκ
s=
ν
7. Αν ένα δείγμα εξεταζόμενο ως προς μία ποσοτική μεταβλητή του, παρουσιάζει μέση τιμή x και τυπική
CV = = 100%
μέση τιμή x
8. Αν υπάρχουν τα lim f (x), lim g(x) και είναι ℓ1 , ℓ2 ∈ R αντίστοιχα, τότε:

x→x0 x→x0
259
(i) lim [f (x) ± g(x)] = ℓ1 ± ℓ2
x→x0
(ii) lim [f (x) · g(x)] = ℓ1 · ℓ2
x→x0
f (x) ℓ1
g(x)
x→x0 ℓ2
(iv) lim |f (x)| = |ℓ1 |
x→x0
(v) lim [f (x)]ν = ℓν1 , ν ∈ N∗
x→x0
√ √
(vi) lim κ f (x) = κ ℓ1 , για κάθε κ ∈ N. κ ≥ 2, όπου η f είναι θετική σε μια περιοχή του x0 .
x→x0
9. (c)′ = 0, όπου c σταθερά. ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
10. (x)′ = 1 ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
11. (xα )′ = αxα−1 , όπου α ∈ R, x > 0. ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
12. (ηµ x)′ = συν x ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
13. (συν x)′ = − ηµ x ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
14. (ex )′ = ex ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
1
15. (ln x)′ = , όπου x > 0. ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
x
16. (f ± g)′ (x) = f ′ (x) ± g ′ (x) ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
17. (cf )′ (x) = cf ′ (x) ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
18. (f · g)′ (x) = f ′ (x) · g(x) + f (x) · g ′ (x) ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
( )′
f f ′ (x) · g(x) − f (x) · g ′ (x)
19. (x) = ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
g [g(x)]2
20. (g ◦ f )′ (x) = g ′ (f (x)) · f ′ (x) ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.

∫ β
21. f (x) dx = [F (x)]βα = F (β) − F (α) ← Επιστροφή στις ερωτήσεις.
α
22. Έστω συνάρτηση f συνεχής στο [α, β]. Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες για το ορισμένο ολοκλήρωμα:
∫ β
α
∫ α
(ii) f (x) dx = 0
α
∫ β ∫ β ∫ β
(iii) [λf (x) + µg(x)] dx = λ f (x) dx + µ g(x) dx, λ, µ ∈ R.
α α α
∫ β
23. (i) 1 dx = [x]βα = β − α
α
∫ [ ]β
β
xκ+1 β κ+1 − ακ+1
(ii) κ
x dx = = , με κ ∈ R − {−1}, β > α > 0
α κ+1 α κ+1
∫ β
1
(iii) dx = [ln x]βα = ln β − ln α, β > α > 0
α x
∫ β
(iv) ex dx = [ex ]βα = eβ − eα
α
260
∫ β
(v) συν x dx = [ηµ x]βα = ηµ β − ηµ α
α
∫ β
(vi) ηµ x dx = [− συν x]βα = − συν β + συν α
α
∫ [ ]
β
g ′ (x) 1 β 1 1
24. (i) 2
∫ [ √ ]β (√ √ )
β
g ′ (x)
(ii) √ dx = 2 g(x) = 2 g(β) − g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x) α
∫
g ′ (x)
β [ ( )]β ( ) ( )
(iii) dx = ln g(x) α = ln g(β) − ln g(α) , όπου g(x) > 0 για κάθε x ∈ [α, β].
α g(x)
∫ β [( )κ+1 ]β ( )κ+1 ( )κ+1
κ ′ g(x) g(β) − g(α)
(iv) g (x)·g (x) dx = = ,
α κ+1 κ+1
α
∫ β [ ]β
(v) eg(x) ·g ′ (x) dx = eg(x) = eg(β) − eg(α)
α α
∫ β ∫ β
′
25. f (x)g(x) dx = [f (x)g(x)]βα − f (x)g ′ (x) dx
α α
261

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ι Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΛ (διορθωμένο) PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ι Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΛ (διορθωμένο) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

στική

• Κεφάλαιο Στατιστικής: 1, 2, 4, 5, 8, 10, 13, 20, 21, 22, 23, 24

• Κεφάλαιο Ορίων και Συνέχειας: 2, 3, 5, 9, 15, 16, 17

• Ποιο είναι το έργο της Στατιστικής;

• Τι εννοούμε με τους όρους πληθυσμός, άτομο, μέγεθος πληθυσμού και μεταβλητή;

• Ποια χαρακτηριστικά ενός πληθυσμού λέγονται ποσοτικά και ποια ποιοτικά;

• Οι μεταβλητές των ποσοτικών χαρακτηριστικών είναι δύο ειδών:

• Τι εννοούμε με τους όρους απογραφή, δείγμα και δειγματοληψία;

• Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα δείγμα ώστε να είναι αξιόπιστο;

Τι ονομάζουμε αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

Τι ονομάζουμε σχετική αθροιστική συχνότητα μιας τιμής xi ;

• ένα κατακόρυφο ραβδόγραμμα;

• ένα οριζόντιο ραβδόγραμμα;

• ένα κυκλικό διάγραμμα;

• Ένα κυκλικό διάγραμμα κατασκευάζεται ως εξής:

Πώς κατασκευάζεται το πολύγωνο αθροιστικών - σχετικών αθροιστικών συχνοτήτων από το ιστό-

Τι ονομάζουμε επικρατούσα τιμή μιας μεταβλητής;

Σε συνεχή μεταβλητή ορίζουμε ως επικρατούσα κλάση αυτή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.

Τι ορίζουμε ως μέση τιμή διαφόρων τιμών;

Ο μέσος όρος υπολογίζεται μόνο σε ποσοτικές μεταβλητές.

Αν η μεταβλητή παρουσιάζει x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ , τότε η μέση τιμή

Τι ονομάζεται διάμεσος δ ενός δείγματος;

• Η μεσαία παρατήρηση αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι περιττό.

• Το ημιάθροισμα των μεσαίων παρατηρήσεων αν το πλήθος των παρατηρήσεων είναι άρτιο.

• Η επικρατούσα τιμή εξαρτάται μόνο από την τιμή με τη μεγαλύτερη συχνότητα.

Τι ονομάζεται εύρος ενός δείγματος;

Τι ονομάζεται διακύμανση των τιμών μιας μεταβλητής;

Αν μια μεταβλητή παίρνει τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

Τι ονομάζεται τυπική απόκλιση των τιμών μιας μεταβλητής;

Αν μια μεταβλητή παίρνει τιμές x1 , x2 , . . . , xκ με αντίστοιχες συχνότητες ν1 , ν2 , . . . , νκ που έχουν

Τι ονομάζεται συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας;

Ο συντελεστής μεταβολής ή συντελεστής μεταβλητότητας μας βοηθά να συγκρίνουμε δείγματα που

Αυτή είναι η στήλη

Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τις αθροιστικές σχετικές συχνότητες %.

Συμπληρώνουμε τα αθροιστικά και από το σύνολο υπολογίζουμε τη συχνότητα που λείπει

Τέλος, συμπληρώνουμε τη σειρά που μας λείπει

Για το ζευγάρι (25, 50) των αθροιστικών συχνοτήτων σκεφτόμαστε ως εξής:

. 2.5 5.5 8.5 11.5 14.5

Αν δίνονται δύο κεντρικές τιμές σκεφτόμαστε ως εξής:

2. (i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

5. (i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

(i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με βάση το ιστόγραμμα.

(i) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με βάση το παραπάνω πολύγωνο.

(i) Να βρείτε τη διάμεσο του δείγματος.

16. Δίνονται τα δείγματα

18. Δίνονται οι παρατηρήσεις

19. Δίνεται το δείγμα με τις παρατηρήσεις

Για κάθε α, β ∈ R ισχύουν οι παρακάτω ταυτότητες

• (α + β)3 = α3 + 3α2 β + 3αβ 2 + β 3

• (α − β)3 = α3 − 3α2 β + 3αβ 2 − β 3

Άσκηση Επανάληψης 1. Να αναπτύξετε τις ταυτότητες ή να παραγοντοποιήσετε τα αναπτύγματα σε κάθε πε-

5. (2x + 1)3 = 10. x3 − 8 =

. ΙI. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Έστω α, β δύο πραγματικοί αριθμοί που ικανοποιούν τις σχέσεις

Λέμε τότε ότι έχουμε το γραμμικό σύστημα

3(13 − 3β) − 2β = −16 ⇔ 39 − 9β − 2β = −16 ⇔ −9β − 2β = −16 − 39 ⇔ −11β = −55 ⇔ β = 5

Προσθέτοντας κατά μέλη τις δύο εξισώσεις παίρνουμε

και συνεπώς η λύση του συστήματος είναι το (α, β) = (3, −2).

και άρα τελικά (α, β) = (3, −2).

Άσκηση Επανάληψης 2. Να λύσετε τα συστήματα (με όποια μέθοδο προτιμάτε)

Έστω α, β, γ ∈ R με α ̸= 0, η συνάρτηση f (x) = αx2 + βx + γ και η εξίσωση

Ορίζουμε τη διακρίνουσα ∆ ως ∆ = β 2 − 4αγ. Τότε

• Αν ∆ > 0 η (1) έχει δύο άνισες πραγματικές ρίζες, τις