ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Της Λέκτορος του Πανεπιστημίου «Νεάπολις» Πάφου

Αφροδίτης Κ. Κουτρουμπέλη

Μετά την άλωση της Κων/πολης το 1453, το Ελληνορθόδοξο γένος

διχάστηκε για τη στάση που έπρεπε να κρατήσει απέναντι στον Τούρκο
κατακτητή. Έτσι, διαμορφώθηκαν δύο τάσεις: η μια υποστήριζε ότι έπρεπε να
συμβιβαστούν με τη νέα κατάσταση, κινούμενοι ανάμεσα στη μοιρολατρία και
την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα αλλάξουν τα πράγματα, και η δεύτερη ότι
έπρεπε να αντιδράσουν με κάθε δυνατό μέσο. Την πρώτη τάση εκπροσωπούσαν
οι αντιδυτικοί ή ανθενωτικοί, ενώ τη δεύτερη οι ενωτικοί και φιλοδυτικοί. Η
πρώτη ομάδα ήταν η πολυπληθέστερη και ισχυρότερη ενώ στους φιλοδυτικούς
συγκαταλέγονται κυρίως διανοούμενοι και πολιτικοί. Οι ανθενωτικοί πίστευαν
ότι την Ορθοδοξία και το γένος δεν την απειλούσαν τόσο οι Οθωμανοί όσο οι
Φράγκοι. Αντίθετα, οι φιλενωτικοί ήταν πάντα πρόθυμοι να μειοδοτήσουν σε
θέματα πίστεως γιατί τα κριτήριά τους ήταν κυρίως ενδοκοσμικά και
συγκυριακά.

Η πολιτική της συνυπάρξεως εκφραζόταν ως πολιτική κατευνασμού του

κατακτητή και περιορισμένης συνεργασίας και την εγκαινίασε, αναγκαστικά, το
1454 ο Πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος. Η στάση αυτή στόχευε στην
διάσωση των δυνάμεων που είχαν μείνει στο γένος, αρκεί να μην υπερέβαιναν
κάποια όρια και οδηγούσαν στην προσβολή της πίστεως και της πατρίδος. Ήταν
ένα πρόσκαιρο μέτρο από τη στιγμή που δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Η Εκκλησία
σε κάθε εποχή έχει την αποστολή της Μάνας η οποία προφυλάσσει και σώζει το
ποίμνιό της. Κάθε δυναμική στάση, η οποία υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να
οδηγήσει στην αποτυχία και την καταστροφή, θα καταλογιζόταν αρνητικά
εναντίον της. Ακόμη και τα εκκλησιαστικά κείμενα της περιόδου αυτής, κυρίως
αυτά που εξέδιδε το Οικουμενικό Πατριαρχείο πρέπει να αποκρυπτογραφηθούν
διότι βασικός σκοπός τους ήταν να παραπλανήσουν την Πύλη. Το Οικουμενικό
Πατριαρχείο ως Εθναρχούσα Εκκλησία, έπρεπε να φαίνεται πάντα αρεστό
απέναντι στην Πύλη, ανεξάρτητα από τις πραγματικές του διαθέσεις. Εξάλλου
οι πολλές και συχνές εκτελέσεις Πατριαρχών και Μητροπολιτών αποδεικνύουν,
πόσο μικρή ήταν η εμπιστοσύνη της Πύλης απέναντί τους. Δεν υπάρχει εξέγερση
που να μην πρωτοστάτησαν ή συμμετείχαν κληρικοί όλων των βαθμίδων. Το 16ο
και 17ο αιώνα Πατριάρχες και Μητροπολίτες πήραν φανερά μέρος σε
εξεγέρσεις. Μαζί τους ακολουθούσαν και πολλοί λαϊκοί οι οποίοι προέβαλαν τη
συνεπέστερη για την Ορθοδοξία και αποτελεσματικότερη για το γένος
αντίσταση θυσιάζοντας τη ζωή τους. Είναι οι γνωστοί νεομάρτυρες οι οποίοι
ξαναζωντάνεψαν την αρχαία χριστιανική παράδοση του μαρτυρίου. Η ομολογία
τους αποσκοπούσε στην έμπρακτη απόρριψη του κατακτητή και την άμεση
επιβεβαίωση της υπεροχής της πίστεώς τους.

Ανάμεσα στους 200 περίπου νεομάρτυρες που μας είναι γνωστοί,

ελάχιστες είναι γυναίκες. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι η θέση της
γυναίκας στην ισλαμική θρησκεία είναι πολύ υποβαθμισμένη και το μόνο που
τους ενδιέφερε ήταν να προσελκύσουν περισσότερους άνδρες.

Ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης στο Συναξαριστή Νεομαρτύρων αναφέρει

4 γυναίκες νεομάρτυρες: την Αργυρή, την Κυράννα, την Ακυλίνα και τη Χρυσή.
Ο Κωνσταντίνος Σάθας στον Κατάλογον των από της αλώσεως της
Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του 1821 έτους υπέρ της χριστιανικής πίστεως
μαρτυρησάντων καταγράφει 4 γυναίκες: τη Φιλοθέη Μπενιζέλου, την Αργυρή, την
Κυράννα και την Ακυλίνα. Ο Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, αρχιεπίσκοπος
Αθηνών, στο έργο του Οι Νεομάρτυρες συμπεριλαμβάνει τις: Φιλοθέη, Αργυρή,
Κυράννα, Ακυλίνα και Χρυσή. Ο Ιωάννης Περαντώνης απαριθμεί μόνο 6:
Φιλοθέη, Αργυρή, Κυράννα, Ακυλίνα, Χρυσή, Μαρία η Κρητικοπούλα. Στον
πιο ενημερωμένο Συναξαριστή Νεομαρτύρων που εκδόθηκε τα τελευταία χρόνια
αναφέρονται 9 γυναίκες: η Φιλοθέη, η Αργυρή, η Κυράννα, η Ακυλίνα, η Χρυσή,
η Μαρία η Κρητικοπούλα, η Ελένη από τη Σινώπη του Πόντου, η Ειρήνη από
τη Μυτιλήνη και η Αναστασία από την Πάτρα. Ο καθηγητής Απόστολος
Γλαβίνας προσθέτει ακόμη 3 οι οποίες μας είναι γνωστές από άλλες πηγές, και
έτσι ο αριθμός τους ανεβαίνει σε 12. Οι τρείς που προσθέτει είναι: Παρθένα από
την Έδεσσα, Χάϊδω από τη Χαλκιδική, αγία Κόρη (ανώνυμη) από τη Βροντού
της Κατερίνης ή κατ’ άλλους από την περιοχή των Ιωαννίνων.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των γυναικών νεομαρτύρων είναι ότι όλες όσες

μας είναι γνωστές βασανίστηκαν και θανατώθηκαν σε πολύ νεαρή ηλικία. Η
πνευματική ωριμότητα, όμως, που έδειξαν ήταν αξιοθαύμαστη. Δε δίστασαν να
ομολογήσουν ότι «Χριστιανές γεννήθηκαν και χριστιανές θέλουν να πεθάνουν».
Δεν δίστασαν επίσης, να αντισταθούν ακόμη και μπροστά στους γονείς τους οι
οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις δεν είχαν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τις
δύσκολες καταστάσεις και απαρνήθηκαν την πίστη τους. Παρουσιάζονταν με
αξιοθαύμαστο θάρρος μπροστά στον κριτή, ομολογούσαν την πίστη τους και
υπέμειναν καρτερικά τα φρικτά βασανιστήρια και τον θάνατο.

Είναι φανερό λοιπόν ότι η Χριστιανή-Ελληνίδα της Τουρκοκρατίας δεν

δείλιασε μπροστά στον κίνδυνο και διήνυσε την «οδόν του μαρτυρίου». Ο
φθόνος των Τούρκων αλλά πολλές φορές και οι ακόλαστες διαθέσεις τους
εκδηλωνόταν με ιδιαίτερα βάναυσο τρόπο σε βάρος των Χριστιανών γυναικών.
Παράλληλα τα γυναικεία μοναστήρια δέχτηκαν πολλές φορές τις βίαιες-
καταστροφικές επιθέσεις των κατακτητών και διαπράχθηκαν κάθε είδους
εγκλήματα, ώσπου να ικανοποιηθούν οι κτηνώδεις διαθέσεις τους. Η αγάπη τους
όμως για τον Χριστό και την πατρίδα τις ενδυνάμωνε και τους χάριζε ατσαλένια
δύναμη ώστε να μην υποκύψουν σε καμία απειλή.

Για τη θυσία τους αυτή αξίζει να επαναλαμβάνει, ο καθένας από μας, τους
στίχους του εθνικού μας ποιητή, Διονυσίου Σολωμού από το ποίημά του
«Ελεύθεροι πολιορκημένοι»:
 «Ψυχή μεγάλη και γλυκιά, μετά χαράς στο λέω:

θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ’ όνομά τους μνέω».

«Ταις αυτών αγίαις πρεσβείαις Χριστέ ο Θεός ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν».