Κατερίνα Πόθου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου

Παραλογές
«Του νεκρού αδελφού»

Εισαγωγικά:
Η παραλογή του νεκρού αδελφού ανήκει στις παραλογές που σχετίζονται με τις λαϊκές
παραδόσεις και δοξασίες. Το τραγούδι αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα
δημιουργήματα της ελληνικής δημοτικής ποίησης και το βρίσκουμε σε
διάφορες παραλλαγές στον Ελληνικό χώρο. Είναι γραμμένο σε πυκνό και λιτό λόγο. Το
μέτρο των στίχων είναι ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ο κάθε στίχος χωρίζεται σε δύο
ημιστίχια: ένα οκτασύλλαβο και ένα επτασύλλαβο. Π.χ. στ. 1: Μάνα με τους εννιά σου γιους
/ και με τη μια σου κόρη. Οι στίχοι του ποιήματος δε χαρακτηρίζονται από ομοιοκαταληξία.

Γλωσσικά - Πραγματολογικά:
 ήλιος δε σου την είδε = Με τη φράση αυτή δηλώνεται η φροντίδα της οικογένειας
για την τιμή, ασφάλεια και ομορφιά της κόρης.
 προξενητάδες = Ο θεσμός του προξενιού, δηλ. του συνοικεσίου ήταν καθιερωμένος
στον Ελληνικό χώρο. Οι προξενητάδες ήταν τα πρόσωπα που μεσολαβούσαν για τη σύναψη
ενός γάμου.
 Βαβυλώνα = Πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας. Ήταν χτισμένη πάνω στην αριστερή όχθη
του ποταμού Ευφράτη. Οι Βαβυλώνιοι στην αρχαιότητα είχαν αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό
και είχαν αποκτήσει πολύ πλούτο. Γνωστοί είναι οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας, που
θεωρούνταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.
 Κριτής = εγγυητής.
 ανέσπα τα μαλλιά της = Τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες εκδήλωναν τον πόνο
τους.
 κατάρα = ευχή με αρνητικό περιεχόμενο. Η κατάρα εκτοξεύεται ενάντια σε κάποιον
για να του συμβεί κάτι κακό.

Δομή:
Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ ενότητες:
 1η Ενότητα : στ. 1-5: Η οικογένεια και η ομορφιά της κόρης.
 2η Ενότητα : στ. 6-17: Οι προξενητάδες, το οικογενειακό συμβούλιο, η
διχογνωμία, ο όρκος του Κωνσταντίνου και η επικράτηση της γνώμης του να παντρευτεί η
Αρετή στα ξένα.
 3η Ενότητα: στ. 18-28: Το θανατικό, ο θρήνος της μάνας, οι κατάρες της μάνας
προς τον Κωνσταντίνο που δεν κράτησε τον όρκο του.
 4η Ενότητα: στ. 29-32: Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου και η εκπλήρωση του
όρκου.
 5η Ενότητα : στ. 33-41: Η άφιξη του Κωνσταντίνου στη Βαβυλώνα, η συνάντηση
με την Αρετή.
 6η Ενότητα : στ. 42-65: Διάλογος ανάμεσα στα πουλιά, την Αρετή και τον
Κωνσταντίνο.
 7η Ενότητα : στ. 66-81: Η άφιξη στο χωριό τους, η εξαφάνιση του Κωνσταντίνου,
η αναγνώριση μάνας και κόρης.
 8η Ενότητα : στ. 82: Η υπέρτατη χαρά των δυο γυναικών σφραγίζεται με το θάνατο.

1
Κατερίνα Πόθου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου

Ανάλυση - Ερμηνεία:
Τα βασικά θέματα της παραλογής αυτής είναι οι δεσμοί της οικογένειας, ο θεσμός του
γάμου, η μοίρα, ο ξενιτεμός, η δύναμη της κατάρας, ο θάνατος και η μεταβολή της τύχης.
Το ποίημα αρχίζει με την εικόνα της ευτυχισμένης οικογένειας. Τα μέλη που αποτελούν
την οικογένεια αυτή είναι έντεκα: η μάνα, οι εννέα γιοι και η μονάκριβη κόρη. Δεν γίνεται
καθόλου αναφορά στον πατέρα. Προφανώς να έχει πεθάνει. Το ενδιαφέρον των πρώτων
στίχων εστιάζεται στην εξαιρετική ομορφιά της κόρης, η οποία προς το παρόν μένει
ανώνυμη. Η ομορφιά της κόρης είναι η αιτία για την οποία καταφθάνουν προξενητάδες από
τη Βαβυλώνα για να την πάρουν στα ξένα. Τώρα η κόρη αποχτά το όνομά της: Αρετή, διότι
θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη του ποιήματος.
Εισάγεται λοιπόν και το στοιχείο του γάμου, το οποίο συνδέεται στενά με τον ξενιτεμό
της κόρης. Η ευτυχία της οικογένειας αναταράζεται. Το οικογενειακό συμβούλιο
συσκέπτεται. Άλλοι αποφασίζουν για τη μοίρα της κόρης, η ίδια δεν έχει γνώμη. Οι γνώμες
διχάζονται. Οι οχτώ γιοι και η μάνα δε θέλουν να δώσουν την κόρη σε αντίθεση με τον
Κωνσταντίνο, ο οποίος θέλει να τη δώσει. Ο διάλογος Κωνσταντίνου και μάνας κάνει τη
σκηνή πολύ παραστατική. Δίνονται άμεσα τα επιχειρήματα του γιου και οι δισταγμοί της
μάνας. Ο καθένας σκέφτεται το δικό του συμφέρον. Ο Κωνσταντίνος, ο οποίος είναι
ταξιδευτής, θέλει να έχει κάποιον δικό του στα ξένα. Η μάνα από την άλλη, στηρίζεται πάνω
στην κόρη για τις δύσκολες ώρες. Τελικά θα επικρατήσει η γνώμη του Κωνσταντίνου, ο
οποίος είναι πιθανότατα ή ο μικρότερος γιος και ο αγαπημένος της μάνας ή ο μεγαλύτερος
που έχει πάρει τη θέση του πατέρα.
Ο Κωνσταντίνος ορκίζεται στον ουρανό και στους αγίους ότι αν έρθει μια δύσκολη
στιγμή, όπως αποφαίνεται η μάνα, αυτός θα πάει και θα φέρει την Αρετή κοντά στη μητέρα
της. Ο όρκος αυτός είναι ιερός και δένει τον Κωνσταντίνο με την εκτέλεση των καθηκόντων
του. Η δύναμη του όρκου είναι πολύ μεγάλη. Εάν ο όρκος δεν εκπληρωθεί τότε κλονίζονται
οι αξίες που μπήκαν εγγυητές για την τήρησή του.
Αφού πέρασε αρκετός καιρός, έπεσε στην οικογένεια θανατικό και τα εννέα αδέρφια
πέθαναν. Τότε η μάνα απόμεινε μοναχή, αφού η μοναχοκόρη της η Αρετή ήταν παντρεμένη
στα ξένα. Η μάνα κλαίει και θρηνεί σ’ όλα τα μνήματα. Στο μνήμα όμως του Κωνσταντίνου
τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για την ερημιά και την κατάντια της, οδύρεται, μαλλιοτραβιέται
και τον αναθεματίζει. Ο μονόλογος της μάνας πάνω στο μνήμα, σε χρόνο παρατατικό είναι
ένα ανακάλεσμα του νεκρού. Τον καλεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.
Τότε ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται για να εκτελέσει την υπόσχεση του. Η νεκρανάσταση
του Κωνσταντίνου παρόλο που εντάσσεται σ’ ένα χώρο υπερφυσικό γίνεται με τρόπο
εντελώς φυσικό. Ο Κωνσταντίνος βγαίνει από τον τάφο, καβαλικεύει το άλογο του και
ξεκινά για τη Βαβυλώνα, για να φέρει πίσω την κόρη. Η ιδέα της ανάστασης των νεκρών
συνδέεται συνήθως με κάτι κακό. Ο νεκρός βγαίνει από το μνήμα για να πάρει εκδίκηση. Ο
Κωνσταντίνος όμως, στην παραλογή ανασταίνεται για να εκτελέσει ένα καλό σκοπό, μια
υπόσχεση που είχε δώσει παλιά.
Ο Κωνσταντίνος φθάνει στην Αρετή. Τώρα η αφήγηση μπαίνει σε χρόνο ενεστώτα, για να
ζωντανέψει τη σκηνή. Ένας διάλογος αναπτύσσεται ανάμεσα στα δυο αδέλφια. Ένας
διάλογος περιττός γιατί τα άστοχα ερωτήματα της Αρετής παραμένουν αναπάντητα. Σκοπός
του διαλόγου είναι η επιβράδυνση της υπόθεσης και η αύξηση της αγωνίας.
Την ανεβάζει λοιπόν στο άλογο του και ξεκινούν. Στο δρόμο τα πουλιά βλέπουν το
παράξενο ζευγάρι με έκπληξη, θαυμασμό και απορία. Παίρνουν ανθρώπινη μιλιά και
εκφράζουν την απορία τους. Τα λόγια των πουλιών επαναλαμβάνονται σαν ερωτήματα από
την Αρετή προς τον αδελφό της. Όμως ο Κωνσταντίνος δεν της αποκαλύπτει την αλήθεια,
αλλά βρίσκει διάφορες παραπλανητικές απαντήσεις. Η Αρετή, όμως, υποψιάζεται την
αλήθεια. Και ο διάλογος αυτός επιβραδύνει την υπόθεση.

2
Κατερίνα Πόθου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου

Η αφήγηση συνεχίζεται σε χρόνο ενεστώτα. Τα δύο αδέλφια φθάνουν μπροστά από την
εκκλησία. Ο νεκρός Κωνσταντίνος εξαφανίζεται. Μπορούμε να δώσουμε δύο ερμηνείες: είτε
γιατί οι «δαίμονες» εξαφανίζονται μπροστά στα σύμβολα της θρησκείας, είτε γιατί έχει
εκτελέσει πια την υπόσχεση του. Η Αρετή τώρα καταλαβαίνει. Βλέπει το ερημωμένο σπίτι.
Χτυπάει την πόρτα και ακούει την απελπισμένη φωνή της μητέρας της. Η Αρετή της
αναγγέλλει την άφιξή της και γίνεται η αναγνώριση. Οι δυο γυναίκες αγκαλιάζονται γεμάτες
χαρά και συγκίνηση. Η χαρά όμως αυτή δεν κρατάει για πολύ. Ο θάνατος θα έρθει να πάρει
τη θέση της.
Το θέμα του θανάτου κυριαρχεί σε όλο το τραγούδι. Καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης.
Από την αρχή κιόλας θα έρθει να αναστατώσει και να καταστρέψει την ευτυχία της
οικογένειας. Στο τέλος του ποιήματος δεν απομένει απολύτως τίποτε από την οικογένεια
αυτή.

Ιδέες:
 Οι ισχυροί δεσμοί της οικογένειας φέρνουν την ευτυχία. Η ευτυχία αυτή μπορεί να
καταστραφεί μόνο με το θάνατο.
 Η μοίρα της κόρης καθορίζεται από τα μέλη της οικογένειάς της.
 Ο ξενιτεμός πρέπει να αποφεύγεται, διότι τις περισσότερες φορές προκαλεί δυστυχία.
 Ο όρκος έχει μεγάλη δύναμη.
 Ο θάνατος μπορεί να μεταβάλει τα πάντα.