Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (4ος – 5ος αι. μ.Χ.

)
Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α ́ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ
ΑΝΑΤΟΛΗΣ (324 – 337)/ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Να κατανοούν όρους/έννοιες περιεχομένου που σχετίζονται με την Ιστορία του Βυζαντινού

Κράτους.
Όροι/ Έννοιες κλειδιά
 Νέα Ρώμη / Κωνσταντινούπολη, Βυζάντιο / Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Ανατολικό Ρωμαϊκό
Κράτος, Ρωμαίοι / Ρωμιοί, Ρωμανία

Να αναφέρουν τις σημαντικότερες διοικητικές και πολιτειακές μεταρρυθμίσεις που

πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της μονοκρατορίας του Κωνσταντίνου Α ́.
Διοικητικές και πολιτειακές μεταρρυθμίσεις
 απολυταρχικός χαρακτήρας πολιτεύματος, διάκριση πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας
στις επαρχίες, ίδρυση νέου διοικητικού κέντρου, ανακτορικό συμβούλιο, υποβάθμιση του
ρόλου της συγκλήτου

Να εξηγούν τους λόγους και να εκτιμούν την ιστορική σημασία της ίδρυσης της Νέας Ρώμης.
Ίδρυση Νέας Ρώμης
 γεωγραφικά και δημογραφικά πλεονεκτήματα Ρωμαϊκής Ανατολής (αξιοποίηση χάρτη),
ιεράρχηση των λόγων ίδρυσης της Νέας Ρώμης, αποτίμηση της σημασίας της ίδρυσης της
Νέας Ρώμης για τη μετεξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους

Να σχολιάζουν και να ερμηνεύουν τη θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου Α ́.

Θρησκευτική πολιτική
 Η στάση του Κωνσταντίνου Α ́ απέναντι στον Χριστιανισμό, στις αιρέσεις και την αρχαία
θρησκεία, ερμηνεία και σημασία της θρησκευτικής του πολιτικής.

O ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΓΑΛΗ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ: ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ

Να διακρίνουν τα στοιχεία που συνέβαλαν στη μετεξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους και στον
σταδιακό εξελληνισμό του.
Μετεξέλιξη ρωμαϊκού κράτους
 ρωμαϊκή πολιτική παράδοση
 Χριστιανικός χαρακτήρας
 ελληνική πολιτιστική κληρονομιά
Σταδιακός εξελληνισμός
 διαίρεση Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395 (αξιοποίηση χάρτη), υπερίσχυση ελληνικού
στοιχείου στο ανατολικό τμήμα, επίδραση ελληνικής παιδείας, ίδρυση Πανδιδακτηρίου,
διευρυμένη χρήση της ελληνικής γλώσσας

Να κρίνουν τον τρόπο αντιμετώπισης του γερμανικού προβλήματος από τους αυτοκράτορες
του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους.
Αντιμετώπιση γερμανικού προβλήματος
 επιθέσεις γερμανικών φύλων κατά της Αυτοκρατορίας (αξιοποίηση χάρτη), πολιτική
ειρηνικής ενσωμάτωσης των Γότθων στην Αυτοκρατορία, κίνδυνος εκγερμανισμού του
κράτους, αντιγερμανική κίνηση, εξόντωση των Γότθων της Κωνσταντινούπολης (400),
αξιολόγηση της πολιτικής των αυτοκρατόρων.

1
 Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Α ́ (6ος αι. μ.Χ.)
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α ́: Η ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ/ Η
ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ

Να περιγράφουν και να αποτιμούν την εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Α ́.

Εξωτερική Πολιτική του Ιουστινιανού
 αποκατάσταση της ρωμαϊκής οικουμένης, εκστρατείες κατά των Βανδάλων, Βησιγότθων
και Οστρογότθων (αξιοποίηση χάρτη), πόλεμοι και ειρήνη με τους Πέρσες, επιδρομές
Σλάβων και προσπάθειες ανάσχεσής τους (αξιοποίηση χάρτη)
Αποτίμηση εξωτερικής πολιτικής
 σημασία ανάκτησης εδαφών στη Δύση, στρατιωτικές και οικονομικές συνέπειες πολέμων

Να προσδιορίζουν τη σημασία της Στάσης του Νίκα.

Στάση του Νίκα:
 Σημασία της Στάσης του Νίκα (σύνδεση με ενότητα Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού και η
κρίση της αυτοκρατορίας)

Να σχολιάζουν και να αποτιμούν τη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού Α ́.

Θρησκευτική Πολιτική (απλή αναφορά στα πιο κάτω):
 επιβολή της Ορθοδοξίας
 καταδίωξη αρχαίας θρησκείας
 εκχριστιανισμός λαών
 οικοδόμηση εκκλησιών
 αποτίμηση θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού Α ́

Να αναφέρουν το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού Α ́ και να αποτιμούν τη σημασία του.

Νομοθετικό έργο (απλή αναφορά στα πιο κάτω):
 κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου
 Ιουστινιάνειος Κώδικας
 Πανδέκτης
 Εισηγήσεις
 Νεαρές
 σημασία νομοθετικού έργου του Ιουστινιανού Α ́

Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ)

Να αναφέρουν τα βασικά χαρακτηριστικά της Αγίας Σοφίας και να εκτιμούν την
καλλιτεχνική της αξία.
Αγία Σοφία:
 αρχιτέκτονες
 ρυθμός
 αρχιτεκτονική του κτηρίου
 καλλιτεχνική αξία
 συμβολή στην ανάπτυξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του Βυζαντίου

2
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ
ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565 – 843)
ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Α ́ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (565 – 610)

Να εξηγούν τα αίτια και να επισημαίνουν τις συνέπειες της κρίσης που αντιμετώπισε η
Αυτοκρατορία στα χρόνια των διαδόχων του Ιουστινιανού Α ́.
Η κρίση της Αυτοκρατορίας διασύνδεση της κρίσης με τη βασιλεία του Ιουστινιανού Α ́,
εξωτερικοί κίνδυνοι σε Δύση, Βαλκάνια και Ανατολή (αξιοποίηση χάρτη), επιπτώσεις της κρίσης
στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας (πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες)

Να σχολιάζουν τον ρόλο των Δήμων τόσο κατά την βασιλεία του Ιουστινιανού όσο και των
διαδόχων του.
Στάση του Νίκα, στάσεις κατά του Φωκά και του Μαυρίκιου/Λόγοι που οδηγούν τους πολίτες σε
επανάσταση.

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610 – 641)

ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

Να εντοπίζουν στον χάρτη το χώρο σύγκρουσης ανάμεσα σε Βυζαντινούς και Πέρσες και να
περιγράφουν τη σημασία των εκστρατειών αυτών και να αιτιολογούν τον θρησκευτικό
χαρακτήρα.
Αγώνας κατά των Περσών και των Αβαροσλάβων
 κατάκτηση Συροπαλαιστίνης και Αιγύπτου από τους Πέρσες, μεταφορά Τιμίου Σταυρού
στην Κτησιφώντα, στρατιωτική αντεπίθεση Ηρακλείου στη Μικρά Ασία και την Περσία,
πολιορκία Κωνσταντινούπολης από Αβαροσλάβους, μάχη της Νινευί και ήττα των Περσών,
θρησκευτικός χαρακτήρας των πολέμων

Να προσδιορίζουν τον θεσμό των θεμάτων και να κατανοούν τη σημασία του για τη διοίκηση,
την κοινωνία και την άμυνα της Αυτοκρατορίας.
Θεσμός των θεμάτων
 διοικητικές περιφέρειες, στρατηγός, θεματικός στρατός, στρατιωτόπια, υποχρεώσεις
στρατιωτών, συνέπειες (στρατιωτικές, διοικητικές, κοινωνικές), σημασία του θεσμού των
θεμάτων

Να αναφέρουν τα στοιχεία που συνέβαλαν στον εξελληνισμό της κρατικής διοίκησης.

 Εξελληνισμός του κράτους επικράτηση ελληνικής γλώσσας, βασιλεύς πιστός ἐν Χριστῷ

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ/ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ (7ος – 9ος αι. μ.Χ.)

Να κατανοούν όρους/έννοιες περιεχομένου που σχετίζονται με το Ισλάμ και να εντοπίζουν στον

χάρτη την Αραβική χερσόνησο.
Όροι/ Έννοιες κλειδιά
Αραβική χερσόνησος, Ισλάμ, Εγίρα, μουσουλμάνοι, Κοράνι, τζιχάντ, μάρτυρες της πίστης,
θεοκρατικό κράτος, Χαλίφης

Να προσδιορίζουν τα αίτια και να αποτιμούν τις συνέπειες της ραγδαίας εξάπλωσης των
Αράβων.
Αίτια και συνέπειες της αραβικής εξάπλωσης: οι παράγοντες που συνέβαλαν στη ραγδαία αραβική
εξάπλωση, αποτίμηση των συνεπειών των αραβικών κατακτήσεων
3
Να εντοπίζουν στον χάρτη την πορεία εξάπλωσης των Αράβων.
Πορεία εξάπλωσης Αράβων: ο μεσογειακός κόσμος και η Μέση Ανατολή πριν και μετά τις
αραβικές κατακτήσεις.

Να κατανοούν τη σημασία της χρήσης του υγρού πυρός για τη σωτηρία του Βυζαντίου.
Τρόποι χρήσης του υγρού πυρός/ σημασία του κατά τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης
(674–678, 717).

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

Να περιγράφουν αδρομερώς το ιστορικό πλαίσιο της Εικονομαχίας και να μπορούν να πάρουν

θέση υπέρ της μιας ή της άλλης παράταξης.
 Εικονομάχοι αυτοκράτορες
 πιθανά αίτια
 επιχειρήματα εικονομάχων και εικονόφιλων

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (6ος – 9ος αι.)

Να περιγράφουν την οικονομία του 6ου – 9ου αιώνα και να αξιολογούν τις οικονομικές
μεταρρυθμίσεις του Νικηφόρου Α ́.
Οικονομικές μεταρρυθμίσεις Νικηφόρου Α ́
περιγραφή οικονομικών μέτρων, επισήμανση θετικών και αρνητικών στοιχείων

Να κρίνουν την αποτελεσματικότητα της εποικιστικής πολιτικής του Νικηφόρου Α ́.

Αποτέλεσμα της εποικιστικής πολιτικής του Βυζαντίου και επικαιροποίηση με την παρουσία των
παράνομων εποίκων στην κατεχόμενη Κύπρο.

ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ

Να περιγράφουν την εξέλιξη στις σχέσεις του Βυζαντίου με τους Σλάβους και τους
Βουλγάρους από τον 6ο έως τον 9ο αιώνα.
Σχέσεις του Βυζαντίου με τους Σλάβους και τους Βούλγαρους σκλαβηνίες, ίδρυση κρατιδίων,
εκχριστιανισμός, ενσωμάτωση στο βυζαντινό κράτος και σταδιακή αφομοίωση. Ίδρυση και
εδαφική επέκταση βουλγαρικού κράτους (αξιοποίηση χάρτη), μεταβολές στην αντιμετώπιση των
Βουλγάρων από τους Βυζαντινούς

Να εντοπίζουν στον χάρτη τα μεγαλύτερα όρια του Βουλγαρικού κράτους και να τα

συγκρίνουν με το χάρτη των Βαλκανίων σήμερα.
Σύνδεση με τις εθνικές επιδιώξεις των Βουλγάρων κατά τον 19ο και 20ο αιώνα.

ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ (8ος – 9ος αι.)

Να εντοπίζουν στον χάρτη το κράτος του Καρλομάγνου και να εκτιμούν τη σπουδαιότητα της
συμμαχίας του παπισμού με τη φραγκική βασιλεία.
Συμμαχία παπισμού – φραγκικής βασιλείας
αποτίμηση της σημασίας για τους Φράγκους, τον πάπα και το Βυζάντιο

4
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ (843-1054
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (843-867)

Να περιγράφουν τον τρόπο εκχριστιανισμού των Ρώσων, Σλάβων και Βουλγάρων από το
Βυζάντιο και να τον εντάσσουν στο ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεων Ορθόδοξης και
Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας
Ο εκχριστιανισμός Ρώσων, Σλάβων και Βουλγάρων

Περιγραφή του εκχριστιανισμού των διαφόρων λαών με έμφαση στον ανταγωνισμό των δύο
εκκλησιών για τη δημιουργία σφαιρών επιρροής με αποτέλεσμα τη ρήξη και τη δημιουργία του
Πρώτου Σχίσματος.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ

Να σχολιάζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομίας και κοινωνίας των πόλεων κατά
την περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας
Οικονομία και κοινωνία των πόλεων
λόγοι δημογραφικής, εμπορικής και βιοτεχνικής ανάπτυξης, σημαντικότεροι εμπορικοί δρόμοι της
Ανατολής (αξιοποίηση χάρτη), εμποροβιοτεχνική τάξη, οργάνωση και λειτουργία των συστημάτων.

Να κατανοούν την ανάδυση συγκεκριμένων αστικών επαγγελμάτων και τους κανόνες που
διέπουν την λειτουργία τους.
Αστικά επαγγέλματα, συστήματα, Επαρχικόν Βιβλίον, Έπαρχος Πόλης, κανόνες.

Να κατανοούν τη σημασία του αλληλέγγυου ως μέτρου προστασίας των ελεύθερων γεωργών

απέναντι στις ορέξεις των δυνατών.
Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου
Δυνατοί, προστασία, χωρίον, πάροικοι, αλληλέγγυον, περιγραφή και ερμηνεία της στάσης των
Μακεδόνων απέναντι στους δυνατούς (πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές παράμετροι)

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ

Να προσδιορίζουν τον χαρακτήρα της αυτοκρατορικής εξουσίας κατά την περίοδο των
Μακεδόνων αυτοκρατόρων.
Χαρακτήρας αυτοκρατορικής εξουσίας μεταβολή στις αντιλήψεις για το αυτοκρατορικό αξίωμα,

Να περιγράφουν τις δύο επικρατούσες απόψεις για τη σχέση κράτους- εκκλησίας.

Περιγραφή της σχέσης Πολιτείας – Εκκλησίας

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (9ος – 11ος αι.)

Να επισημαίνουν τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί, για να

ασκήσουν διπλωματία.
Τρόποι και μέσα βυζαντινής διπλωματίας
αποστολή πρέσβεων, χορηγίες, σύναψη συμμαχιών, εκχριστιανισμός

5
Να σχολιάζουν τη δυτική πολιτική των Μακεδόνων αυτοκρατόρων.
Δυτική πολιτική των Μακεδόνων εξήγηση της βυζαντινής πολιτικής στην Ιταλία (αξιοποίηση
χάρτη), εξελίξεις στις σχέσεις Βυζαντίου – Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού
Έθνους και με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις.
Να εξηγούν τα αίτια και να αποτιμούν τη σημασία του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών.
Σχίσμα των δύο Εκκλησιών βαθύτερα αίτια, αποτίμηση μακροπρόθεσμων συνεπειών, συσχετισμός
με το πρώτο σχίσμα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ

Να κατανοούν τα βασικά χαρακτηριστικά της φεουδαρχικής κοινωνίας.

Βασικά χαρακτηριστικά της φεουδαρχικής κοινωνίας
φέουδο / φεουδάρχης / φεουδαρχία (ορισμοί), σχέσεις αρχόντων – βασάλων, προστασία και
υποχρεώσεις, δεσμοί αλυσιδωτής εξάρτησης, τελετή της περιβολής, κοινωνική διαστρωμάτωση
(βασιλιάς, αριστοκρατία, εκκλησιαστικοί άρχοντες, ελεύθεροι γεωργοί, πάροικοι, δούλοι)

6
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ (1054 – 1204)
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ (1025 – 1081)

Να κατανοούν τις εσωτερικές μεταβολές στο Βυζαντινό Κράτος και να αποτιμούν τη σημασία
τους για τη μελλοντική εξέλιξη της Αυτοκρατορίας.
Εσωτερικές μεταβολές – Σημασία για το μέλλον της Αυτοκρατορίας
μεταβολές στο
Βυζαντινό κράτος (πολιτικές, οικονομικές,, κοινωνικές, στρατιωτικές), σημασία των μεταβολών
για την πορεία εξέλιξης της Αυτοκρατορίας

Να διασυνδέουν τις στρατιωτικές αποτυχίες και τις εδαφικές απώλειες της Αυτοκρατορίας
αυτή την περίοδο με την εσωτερική της κατάσταση
Διασύνδεση στρατιωτικών αποτυχιών με την εσωτερική κατάσταση
αίτια εδαφικών απωλειών στη Μικρά Ασία και στην Ιταλία και διασύνδεσή τους με τις εσωτερικές
μεταβολές στο Βυζάντιο, σημασία μάχης του Ματζικέρτ (αξιοποίηση χάρτη

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (1081 – 1185) (ΜΙΚΡΑ

ΑΣΙΑ, ΙΤΑΛΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ)

Να προσδιορίζουν τον θεσμό της πρόνοιας και να τον συγκρίνουν με τους θεσμούς των
θεμάτων και της φεουδαρχίας στη Δυτική Ευρώπη.
Θεσμός της πρόνοιας – σύγκριση με τους θεσμούς των θεμάτων και της φεουδαρχίας
θεσμός της πρόνοιας, ομοιότητες και διαφορές με τους θεσμούς των θεμάτων και της φεουδαρχίας

Να παρακολουθούν στον χάρτη τις προσπάθειες των Κομνηνών να ανακτήσουν τα χαμένα

μικρασιατικά εδάφη.
Στρατιωτικές επιχειρήσεις Κομνηνών στη Μικρά Ασία
στρατιωτικές και διπλωματικές επιτυχίες των Κομνηνών, εδαφικά κέρδη στη Μικρά Ασία
(αξιοποίηση χάρτη)

Να αποτιμούν τη σημασία της ήττας του Μανουήλ Α ́ στο Μυριοκέφαλο για το μέλλον της
Αυτοκρατορίας.
Σημασία της ήττας των Βυζαντινών στο Μυριοκέφαλο
σημασία της μάχης του Μυριοκεφάλου, αξιολόγηση των συνεπειών της ήττας για τη βυζαντινή
παρουσία στη Μικρά Ασία και το κύρος της Αυτοκρατορίας. Σύγκριση με την ήττα στο Ματζικέρτ.

Να κρίνουν την πολιτική της παραχώρησης εμπορικών προνομίων στη Βενετία και σε άλλες
ιταλικές πόλεις από τους Κομνηνούς.
Πολιτική της παραχώρησης εμπορικών προνομίων

λόγοι παραχώρησης εμπορικών προνομίων στις ιταλικές πόλεις, Χρυσόβουλλο του 1082, εξαγωγή
συμπερασμάτων για την αποτελεσματικότητα και τις συνέπειες της πολιτικής των Κομνηνών

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ (11ος – 12ος αι.)

7
Να συσχετίζουν την εμπορική ανάπτυξη με τις γενικότερες οικονομικές και τεχνολογικές
εξελίξεις της περιόδου και να εντοπίζουν στον χάρτη τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα
(συσχετισμός με το κεφάλαιο της Αναγέννησης).
Συσχετισμός της εμπορικής ανάπτυξης με τις οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις
σύνδεση της άνθησης του εμπορίου με τη γεωργική επανάσταση, την ακμή των πόλεων και τα
τεχνολογικά επιτεύγματα της περιόδου(διάθεση αγροτικού πλεονάσματος, εμπορικά κέντρα,
χερσαίοι και θαλάσσιοι δρόμοι, επανάσταση στις μεταφορές, εμποροπανηγύρεις), πολύτιμα
προϊόντα.
ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Να εξηγούν τους παράγοντες που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση των Σταυροφοριών.

Παράγοντες που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση των Σταυροφοριών
Θρησκευτικοί και υλικοί παράγοντες, ιεράρχηση παραγόντων

Να συγκρίνουν την έννοια του ιερού πολέμου των Σταυροφόρων με την τζιχάντ των Αράβων
και τον θρησκευτικό χαρακτήρα των εκστρατειών του Ηρακλείου κατά των Περσών.
Η έννοια του ιερού πολέμου σε Σταυροφόρους, Άραβες και Βυζαντινούς
ομοιότητες και διαφορές, εξαγωγή συμπερασμάτων, συσχετισμός με σύγχρονες καταστάσεις
(χρήση του όρου «σταυροφορίες» και «τζιχάντ» στις μέρες μας – επικαιροποίηση)

Να περιγράφουν συνοπτικά τις κυριότερες φάσεις των τριών πρώτων Σταυροφοριών.

Α ́ Σταυροφορία
κήρυξη της Α ́ Σταυροφορίας, σύνθεση σταυροφορικών ομάδων, συμφωνία Σταυροφόρων –
Αλεξίου Α ́ Κομνηνού, κατάληψη της Ιερουσαλήμ (1099), ίδρυση σταυροφορικών κρατιδίων στην
Ανατολή (αξιοποίηση χάρτη)
Β ́ Σταυροφορία
πορεία των Σταυροφόρων, αποτυχημένη προσπάθεια για κατάληψη της Δαμασκού, προστριβές
μεταξύ Βυζαντινών, Γερμανών και Γάλλων (αξιοποίηση χάρτη)
Γ ́ Σταυροφορία
ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαδίνο (1187), κατάληψη της Κύπρου από τον Ριχάρδο Α
́ Λεοντόκαρδο, επιτυχίες του Ριχάρδου Α ́ στην Παλαιστίνη, συμφωνία ειρήνης με τον Σαλαδίνο
(αξιοποίηση χάρτη)

Να αποτιμούν τα αποτελέσματα των τριών πρώτων Σταυροφοριών.

Αποτίμηση αποτελεσμάτων των τριών πρώτων Σταυροφοριών
συνέπειες για το Βυζάντιο και τη Δύση, βαθμός επίτευξης των αρχικών στόχων των Σταυροφόρων

Να κατανοούν τις συνθήκες που οδήγησαν στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους
Σταυροφόρους.
Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204)
πορεία παρέκκλισης των σταυροφορικών δυνάμεων κατά την Δ ́ Σταυροφορία (αξιοποίηση χάρτη),
ρόλος των Βενετών, εμφύλιες διαμάχες των Βυζαντινών, διανομή της Ρωμανίας, Άλωση της
Κωνσταντινούπολης (άμεσες συνέπειες)

Να αξιολογούν τη σημασία της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης για το μέλλον της

Αυτοκρατορίας και του Βυζαντινού Ελληνισμού.
Σημασία της Άλωσης της Πόλης (1204)
σημασία της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, συνέπειες για το μέλλον της Αυτοκρατορίας και τη
διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού

8
 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ – ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (4ος – 7ος αι.)

ΤΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Να περιγράφουν τις προσπάθειες για αναγνώριση του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της
Κύπρου και να εξηγούν τη σημασία του.
Αναγνώριση του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Κύπρου – Σημασία αυτοκέφαλου (ορισμός),
επιδιώξεις του Πατριαρχείου Αντιοχείας, όγδοος κανόνας της Εφέσου (431), αποστολικός
χαρακτήρας Εκκλησίας της Κύπρου, αυτοκρατορικά προνόμια, σημασία αυτοκέφαλου.

ΔΙΟΙΚΗΣΗ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ

Να περιγράφουν τις διοικητικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Κύπρο κατά την
Πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Διοίκηση:
ένταξη στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος το 395 μ.Χ. (αξιοποίηση χάρτη), ο ρόλος του κόμη της
Αντιόχειας, στρατηγός – διοικητής
Οικονομία – Κοινωνία: λόγοι ευημερίας, ανάπτυξη μεταξουργίας

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Να αναγνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά και τις ανατολικές/δυτικές επιδράσεις τη

Βυζαντινής Τέχνης
Εκκλησιαστική τέχνη, αρχικά συμβολική (ιχθύς, άγκυρα κτλ), απουσία προοπτικής και βάθους,
επιπεδοποίηση όγκου, μετωπικότητα. Σύζευξη ανατολικών (συριακών) και δυτικών
(ελληνορωμαϊκών) χαρακτηριστικών.

Εκκλησιαστική τέχνη, αρχικά συμβολική (ιχθύς, άγκυρα κτλ), απουσία προοπτικής και
βάθους,
Να κατανοούν τα βασικά χαρακτηριστικά της παλαιοχριστιανικής – πρωτοβυζαντινής
αρχιτεκτονικής στην Κύπρο.
Αρχιτεκτονική
παλαιοχριστιανική βασιλική (βασικά μέρη, παραδείγματα βασιλικών), ταφική αρχιτεκτονική

Να αναγνωρίζουν στα ψηφιδωτά των παλαιοχριστιανικών βασιλικών, τα βασικά

χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης και να εκτιμούν την καλλιτεχνική και ιστορική τους
αξία.
Ψηφιδωτά: επιτοίχια ψηφιδωτά (περιγραφή σωζόμενων παραστάσεων), βασικά χαρακτηριστικά της
βυζαντινής τέχνης, εκτίμηση της καλλιτεχνικής και ιστορικής τους αξίας, επιδαπέδια ψηφιδωτά

Να αποτιμούν την καλλιτεχνική και ιστορική αξία των θησαυρών της Λάμπουσας
Θησαυροί της Λάμπουσας καλλιτεχνική και ιστορική αξία

9
 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΑΡΑΒΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (7ος – 10ος αι.)
ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΣ

Να εξηγούν τα αίτια των αραβικών επιδρομών εναντίον της Κύπρου και να τις εντάσσουν στο
ευρύτερο πλαίσιο της αραβικής επέκτασης στην ανατολική Μεσόγειο.
Αίτια αραβικών επιδρομών
γεωγραφική και στρατηγική σημασία της Κύπρου (αξιοποίηση χάρτη), επιδρομές Μοαβία, Αρούν
Αλ Ρασίντ και Δαμιανού, Χαλά Σουλτάν Τεκκέ, καθεστώς συγκυριαρχίας, απελευθέρωση Κύπρου
επί Νικηφόρου Φωκά

Να σχολιάζουν συνολικά τις συνέπειες των αραβικών επιδρομών με συγκεκριμένα

παραδείγματα.
Συνέπειες αραβικών επιδρομών:
Πολιτικές (λ.χ. καθεστώς συγκυριαρχίας), οικονομικές (λ.χ. διπλές φορολογίες, ερήμωση
υπαίθρου), δημογραφικές (λ.χ. μετοικεσία, θάνατοι) και πολιτιστικές (λ.χ. καταστροφή βασιλικών).

Να ερμηνεύουν τα κίνητρα του Ιουστινιανού Β ́ για την μετοικεσία των Κυπρίων και να
εξηγούν τις συνθήκες επαναπατρισμού τους.
Μετοικεσία και επαναπατρισμός Κυπρίων
εξήγηση της πολιτικής του Ιουστινιανού Β ́ για μετοικεσία των Κυπρίων (αξιοποίηση χάρτη), λόγοι
επαναπατρισμού, Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου

ΕΚΚΛΗΣΙΑ - ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΒΙΟΣ - ΤΕΧΝΗ (ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ)

Να εξηγούν τον ρόλο και τη συμβολή της Εκκλησίας της Κύπρου κατά την περίοδο των
αραβικών επιδρομών.
Ρόλος και συμβολή Εκκλησίας της Κύπρου
σχέση Εκκλησίας - βυζαντινής εξουσίας, στάση κατά την περίοδο της Εικονομαχίας

Να περιγράφουν τους νέους αρχιτεκτονικούς τύπους των εκκλησιών που δημιουργούνται την
εποχή των αραβικών επιδρομών.
Αρχιτεκτονικοί τύποι εκκλησιών
θολοσκέπαστοι ναοί με τρεις ή πέντε τρούλους, παραδείγματα ναών

10
 ΚΥΡΙΩΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (10ος – 12ος αι.)
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Να κατανοούν τα αίτια των αποστασιών των διοικητών της Κύπρου κατά τον 11ο αιώνα και
να σχολιάζουν τον τρόπο και την αποτελεσματικότητα αντιμετώπισής τους από την κεντρική
εξουσία.
Παράγοντες που ευνόησαν τις αποστασίες
Αίτια των αποστασιών
Αντιμετώπιση των αποστασιών από την κεντρική εξουσία
Στάση της κεντρικής εξουσίας και αντιμετώπιση των στασιαστών, λόγοι αποτυχίας των
αποστασιών

Να εξηγούν τη στρατηγική σημασία της Κύπρου για τη δυναστεία των Κομνηνών και να
αναφέρουν τους τρόπους με τους οποίους εξασφάλισαν την άμυνα του νησιού.
Η στρατηγική σημασία της Κύπρου – Εξασφάλιση της άμυνας του νησιού
Γεωπολιτική σημασία της Κύπρου σε συσχετισμό με τις εξελίξεις στην Εγγύς Ανατολή,
οχυρωματικά έργα στον Πενταδάκτυλο

Να περιγράφουν τις συνθήκες κατάληψης της εξουσίας από τον Ισαάκιο Κομνηνό και να
προσδιορίζουν χαρακτήρα της ηγεμονίας του.
Κατάληψη της εξουσίας από τον Ισαάκιο Κομνηνό – Χαρακτήρας της ηγεμονίας του
Συνθήκες κατάληψης της Κύπρου από τον Ισαάκιο Κομνηνό, χαρακτηρισμός της εξουσίας του,
εξαγωγή συμπερασμάτων

Να εξηγούν τη σημασία της Κύπρου για τους Σταυροφόρους.

Σημασία της Κύπρου για τους Σταυροφόρους
Σημασία της γεωστρατηγικής θέσης της Κύπρου για τους Σταυροφόρους (αξιοποίηση χάρτη)

Να εξηγούν τους λόγους κατάληψης της Κύπρου από τον Ριχάρδο Α ́ Λεοντόκαρδο.
Κατάληψη της Κύπρου από τον Ριχάρδο Α ́ Λεοντόκαρδο
Συνθήκες κατάληψης της Κύπρου από τον Ριχάρδο Α ́ Λεοντόκαρδο, πραγματικοί λόγοι
κατάληψης της Κύπρου, απόφαση του Ριχάρδου Α ́ Λεοντόκαρδου για πώληση της Κύπρου στους
Ναΐτες.

11