UNIVERZITET U TRAVNIKU

EDUKACIJSKI FAKULTET

PEDAGOGIJA I PSIHOLOGIJA

OBLICI RADA U NASTAVI

SEMINARSKI RAD IZ METODIKE NASTAVE

Kandidat: Adna Hadžić Mentor: Prof. Dr. Hanifa Obralić

Travnik, april 2016.

 SADRŽAJ:

1. UVOD ................................................................................................................................. 3

2. POJAM I PODJELA OBLIKA NASTAVE ....................................................................... 4

3. FRONTALNI OBLIK RADA U NASTAVI ...................................................................... 5

3.1. Prednosti frontalnog oblika rada .................................................................................. 5

3.2. Nedostaci frontalnog oblika rada ................................................................................. 6

4. GRUPNI OBLIK RADA U NASTAVI .............................................................................. 7

4.1. Prednosti grupnog oblika rada ..................................................................................... 8

4.2. Nedostaci grupnog oblika rada .................................................................................... 8

5. RAD U PAROVIMA .......................................................................................................... 9

5.1. Prednosti rada u parovima .......................................................................................... 9

5.2. Nedostaci rada u parovima ........................................................................................ 10

6. INDIVIDUALNI OBLIK RADA U NASTAVI............................................................... 11

6.1. Prednosti individualnog oblika rada .......................................................................... 11

6.2. Teškoće i ograničenja u primjeni grupnog oblika rada ............................................. 12

7. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 13

8. LITERATURA ................................................................................................................. 14

2
 UVOD

Pod oblikom nastavnog rada podrazumijeva se način aktivnosti nastavnika i

učenika, a karakterizira ih odgovarajuća vrsta sociološke organiziranosti. Polazeći od
organiziranosti, oblici nastavnog rada mogu se razvrstati na: frontalni, grupni, rad u parovima
(tandemu) i individualni oblik rada. Koji će se oblici nastavnog rada koristiti zavisi isključivo
od didaktičkog trokuta: od pristupa nastavnika, od uzrasnih mogućnosti i sastava učenika i od
vrste nastavne građe. Tema mog seminarskog rada jeste upravo oblici rada u nastavi, te je
predmet istraživanja mog seminarskog rada općenito nastava, azadatak mog seminarskog rada
jeste olakšati pristup nastavnim oblicima te ih objasniti, tako da ću se bazirati na frontalni,
grupni, rad u parovima i individualni oblik, gdje ću ih opširnije opisati i objasniti te nabrojati
njihove glavne karakteristike.

3
 1. POJAM I PODJELA OBLIKA NASTAVE

„U didaktici se često oblici nastavnog rada miješaju sa nastavnim metodama. Oni

predstavljaju širi organizaciono- radni okvir od nastavnih metoda jer se u jednom obliku
nastavnog rada mogu primjenjivati različite metode. Oblici rada često se u didaktici
označavaju različitim terminima; nastavni oblici, oblici poučavanja, nastavni načini, nastavni
postupci itd.

Karl Šteker oblike nastavnog rada dijeli na: neposrednu nastavu i posrednu
nastavu. Ovom podjelom on je izmiješao nastavne metode i oblike rada u nastavi. Veliki broj
savremenih didaktičara uzima kao kriterij za podjelu, vrstu, karakter i raspodjelu aktivnosti
između nastavnika i učenika u nastavnom procesu i na osnovu toga oblike dijeli na dvije
kategorije: neposredne i posredne.

U neposredne oblike rada u nastavi ubrajaju se oni oblici u kojima nastavnik

„prenosi“ znanja i direktno rukovodi nastavnim procesom na klasičan način. Nastavnik je
glavni i često jedini nosilac rada na času. On sam utvrđuje cilj i pravi plan rada, bira nastavne
metode i sredstva koja će koristiti, sam realizuje plan. Neposredni oblici nastave su
ekonomičniji od posrednih oblika. Njima se podstiče kod učenika razvoj takmičarskog duha i
jednostavniji su za organizaciju.

Posredni oblici nastavnog rada razvili su se iz „tihog rada“ koji se praktikovao u

kombinovanim odjeljenjima malih škola. Kombinovana odjeljena sastavljena su od učenika
više razreda. U posrednim oblicima nastavnik radi, usmjerava i kontroliše obrazovni proces
posrednim sredstvima u koja se ubraja: opća organizacija rada, pripremanje posebnih
zadataka, radnih i kontrolnih listova, uputstava. Značaj ovog oblika rada jeste što se povećava
samostalnost učenika u radu i što se uvode u samoučenje. Dr. V Poljak (1985) oblike
nastavnog rada klasificira s obzirom na brojčane formacije učenika. U skladu s tim oblike
rada dijeli na: frontalni rad i samostalni rad (grupni rad, rad u parovima i individualni rad“
(Tomić , Osmić, 2006, str. 143- 144).

4
 2. FRONTALNI OBLIK RADA U NASTAVI

„U frontalnom obliku rada nastavnik istovremeno radi sa cijelim odjeljenjem.

Ukoliko ulogu nastavnika preuzme učenik ili neko drugi u odjeljenju i tada govorimo o
frontalnom obliku rada u nastavi. Radeći frontalnim oblikom rada nastavnik se obraća cijelom
odjeljenju. Nastavno gradivo nastavnik izlaže, tumači, objašnjava, demonstrira cijelom
odjeljenju istovremeno. Pitanja postavlja cijelom odjeljenju, a učenik koji odgovara na pitanje
to radi pred cijelim odjeljenjem. Učenici slušaju i prate izlaganje nastavnika ili drugu vrstu
rada, a prate i odgovore svojih drugova istovremeno. Slične su okolnosti za sve učenike.

Obzirom da se radi zajednički, ovaj oblik rada u nastavi naziva se još i

kolektivnim oblikom rada. Dr. V. Poljak navodi da je nastavnik u direktnom odnosu s
učenicima i sa nastavnim sadržajima, odnosno drugim riječima, da je nastavnik posrednik
između učenika i nastavnih sadržaja dok su učenici u direktnom odnosu s nastavnikom i
indirektnom odnosu s nastavnim sadržajima.

Postoje dva načina frontalnog oblika rada: vezani i slobodni. U vezanom obliku
rada nastavnik najveći dio časa koristi verbalnu aktivnost i njegova je uloga dominantna.
Slobodni način frontalnog rada daje učenicima veću slobodu i insistira više na njihovoj
aktivnosti. Učenici postavljaju cilj i zadatke časa, planiraju rad, realizuju ga i donose
zaključke. Nastavnik ih u tome usmjerava i pomaže im“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 145-146).

2.1.Prednosti frontalnog oblika rada

„Prednosti frontalnog oblika rada prema V. Poljaku (1985) ogledaju se u

slijedećem: „Frontalni rad je najekonomičniji jer nastavnik istodobno radi s velikim brojem
učenika, nadalje, nastavnik izravno komunicira sa svim učenicima i pri tom kontrolira da li ga
svi učenici prate; učenici usvajaju način izražavanja i ujedno i sami imaju prilike da se
verbalno izražavaju; nastavnik direktno rukovodi cijelim odjeljenjem, što pridonosi da se rad
istovremeno zajednički započne i završi; u zajedničkom radu slabiji učenici potiču se na
intenzivniji tempo rada, a indiferentni na aktivnost razvija se kolektivna radna disciplina i
discipliniranost u radu i rad se pod rukovodstvom nastavnika vodi najsigurnijim putem do

5
cilja i sl.“ Osim toga, u frontalnom obliku rada vlada i takmičarski duh, a velika mu je i
odgojna vrijednost“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 147).

2.2.Nedostaci frontalnog oblika rada

- Teškoće individualizacije, gdje bi težina i tempo rada bili prilagođeni individualnim

sposobnostima učenika;
- Stepen usvojenosti nastavnih sadržaja može se provjeravati samo kod jednog
određenog broja učenika, letećim propitivanjem;
- Nema direktne komunikacije između učenika zbog ometanja rada;
- Istovremeno je teško i nemoguće aktivirati sve učenike. Jedan broj učenika fizički je
prisutan, psihički je odsutan sa časa;
- Ovaj rad je uniformiran što izaziva monotoniju i dosadu
- U učionici vlada atmosfera predavaonice i slušaonice
- Učenici su pasivni jer sve poslove radi nastavnik
- Nastavnik se radom sa velikom grupom učenika brzo umara..

„Iz svih navedenih razloga frontalni oblik rada u nastavi se kombinira sa grupnim,
tandem i individualnim oblikom rada u nastavi“ (Tomić, Osmić, 2006, str 148).

6
 3. GRUPNI OBLIK RADA U NASTAVI

„Grupni rad učenika izvodi se tako da se unutar učeničkog kolektiva povremeno

formiraju manje skupine učenika koje samostalno rade na određenim zadacima i s rezultatima
svoga rada upoznaju nastavnika, odnosno cijeli kolektiv.“ (V. Poljak, 1985). „Organizacija
grupnog oblika rad provodi se na sljedeći način: naprije nastavnik upoznaje sve učenike s
programom rada, odnosno sa konkretnim zadacima koje će grupe rješavati. Programe rada
nastavnik priprema unaprijed za svaku grupu. Nakon tog prilazi se formiranju grupa. A onda
se grupama dijele konkretni zadaci koje će rješavati. Poslije podjele zadataka, grupe prelaze
na samostalan rad. Nastavnik obilazi grupe, kontrolira rad, daje dopunska uputstva, savjetuje.
Nakon završenog rada predstavnik grupe izvještava o rezultatima svog rada. U grupnom radu
postoji diferenciranje odjeljenja. Na kraju se spaja rad svih grupa i vodi se rasprava o
rezultatima koje je postigla svaka. Učenici koji su radili u grupama očekuju da drugi vrednuju
njihov rad.

Postoje više vrsta i tipova grupa kao što su; prijateljske grupe, radne grupe, grupe
za igru, grupe po mjestu stanovanja, grupe sa specijalnim sposobnostima, grupe za
unaprjeđivanje slabijih učenika, pomagačke grupe, interesne grupe, osnovne grupe, specijalne
grupe, homogene i heterogene grupe.

Grupni oblik rada odvija se kroz četiri faze: pripremna, operativna, verifikativna i
aplikativna. U pripremnoj fazi vrši se podjela uloga u grupi, utvrđuju se kriteriji za formiranje
grupa i bira se vođa za svaku grupu .Operativna faza predstavlja centralnu aktivnost za svaku
grupu. U ovoj fazi dolazi do izražaja aktivnost nastavnika i učenika u neposrednom
izvršavanju zadataka grupnim oblikom rada. U verifikativnoj i aplikativnoj fazi primjenjuju
se brojni pedagoški postupci, tehnike i instrumenti kao što su; širi razgovori, kontrolni zadaci,
nizovi zadataka objektivnog tipa, anketni listovi, zadaci za petominutna ispitivanja, testovi,
skaliranje, intervjuiranje, sociometrijski test itd. Aplikativna faza podrazumijeva praktičnu
primjenu grupnih aktivnosti u različitim nastavnim oblastima i različitim tipovima zadataka“
(Tomić, Osmić, 2006, str. 148. - 155).

7
 3.1.Prednosti grupnog oblika rada

- Nosioci glavnog dijela rada u grupnom obliku su učenici.

- Učenici su stavljeni u direktan odnos prema nastavnom sadržaju i izvorima na kojima
uče, što uslovljava pojačanu aktivnost učenika.
- U grupnom obliku rada postoji stalna direktna saradnja među učenicima.
- Radeći neposredno učenici formiraju svoje radne sposobnosti s posebnim obzirom na
kolektivni rad.
- Obaj oblik rada omogućuje veću fizičku pokretljivost učenika i time osvježava.
- Grupni oblik rada odgovara učenicima i psihološki. Oni se u slobodno vrijeme poslije
škole grupišu radi različitih zajedničkih aktivnosti (igre, sporta, itd.)
- Grupni oblik rada omogućava reguliranje tempa rada kod svakog učenika.
- Kroz grupni oblik rada učenici se bolje upoznaju.

„Potrebno je prilikom formiranja grupa poštovati među- učeničke veze stvorene izvan
nastave. Grupni rad pogoduje razvijanju drugarstva i socijalne ličnosti. Grupni oblik
rada svoju primjenu nalazi u nastavi svih nastavnih predmeta“ (Tomić, Osmić, 2006,
str. 156).

3.2.Nedostaci grupnog oblika rada

„Za grupni oblik nisu pogodni mnogi sadržaji iz različitih nastavnih predmeta, npr.
Pismeni rad iz maternjeg jezika ne može se raditi grupno, crteži iz likovnog odgoja, pjesmica
iz književnosti doživljava se pojedinačno itd. Za grupni oblik rada nepogodno je i suviše teško
nastavno gradivo koje prevazilazi individualne sposobnosti većeg broja učenika. Grupni oblik
rada podrazumijeva postojanje potrebnih sredstava i radnog materijala za rad (prikladne
prostorije, namještaj, pokretne stolove, klupe, karte, knjige, ilustracije, materijal za vježbanje
itd.). Za provođenje grupnog oblika rada neophodna je podrška cijelog nastavničkog
kolektiva, u suprotnom može doći do različitog ponašanja učenika na časovima kod pojedinih
nastavnika i do slabljenja discipline“ (Tomić, Osmić 2006, str. 157).

8
 4. RAD U PAROVIMA

„Rad u paru (tandemu) je takav oblik rada u kome dobiveni zadatak izvršavaju dva
učenika. U paru se može ostvariti jedinstvo, ako su parovi po osobinama i stavovima
komplementarni. Ukoliko jedan od partnera nije spreman na saradnju par se rastura. Rad u
parovima može se posmatrati sa pedagoškog, psihološkog, didaktičkog i socijalnog aspekta.
Postoji više načina rada u parovima, M. Stevanović, (1998) navodi sljedeće modele rada:
instruktivni rad, zajedničko kooperativno učenje, individualno učenje u paru, zajednički
stvaralački rad u paru, međusobno vrednovanje, zajedničko vrednovanje, istraživanje u
tandemu itd.

Rad u parovima odvija se i prolazi kroz tri faze koje su logički povezane: pripremna
faza, faza samostalnog istraživačkog rada i faza prezentacije rezultata. U pripremnoj fazi
rada u parovima obavljaju se sljedeći zadaci; definiraju se ciljevi i zadaci, kao i očekivani
rezultati koje treba dobiti radom u parovima, određuju se kriteriji za formiranje parova i
utvrđuje se broj parova u odjeljenju, vrši se izbor sadržaja, tema i dijele se zadaci parovima. U
drugoj fazi samostalnog istraživačkog rada u paru dolazi do neposredne realizacije aktivnosti
učenika na rješavanje postavljenih zadataka. Faza prezentacije je posljednja faza rada u
parovima i u njoj se objedinjuju i prezentiraju dobiveni rezultati“ (Tomić, Osmić, 2006, str.
167. – 174).

4.1.Prednosti rada u parovima

- Povoljno utiče na razvoj drugarskih odnosa i na socijalizaciju.

- Omogućuje parovima da potpuno dođu do izražaja što je u frontalnom radu
nemoguće.
- Važan je i izvan nastave u okviru domaćeg rada učenika.
- Nalazi svoj puni smisao u ispunjavanju školskih zadataka izvan nastave
- Nalazi svoju primjenu u svim nastavnim oblastima, nastavnim predmetima, svim
razredima i tipovima sati.
- Vrlo uspješno se kombinuje sa svim oblicima rada u nastavi.

9
 4.2.Nedostaci rada u parovima

„Kod primjene rada u parovima veoma je bitno da nastavnik dobro poznaje

specifičnost ovog oblika rada, da poznaje dobro sposobnosti učenika i da osposobi učenike za
uspješan rad u parovima. Ovaj oblik rada neki didaktičari ne preporučuju u radu sa učenicima
mlađih razreda. Istraživanja su pokazala da odličnim učenicima ne odgovara rad sa slabijim
učenikom jer ih ne motivira. Sastavljanje parova može biti veoma osjetljivo. Nastavnik mora
dobro poznavati učenike, mora voditi računa da li se oni međusobno slažu i dopunjuju, kakav
je njihov uspjeh, da li su isključivi ili tolerantni, umiju li surađivati. Rad u paru najveće
rezultate će dati u matematici, maternjem jeziku, poznavanju prirode, historiji, biologiji i
geografiji pa ga u ovim predmetima treba i primjenjivati. Posebno ga treba provoditi u fazi
vježbanja i ponavljanja gradiva“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 174).

10
 5. INDIVIDUALNI OBLIK RADA U NASTAVI

„Individualni oblik nastavnog rada je takav oblik rada u kome svaki učenik u
odjeljenju radi samostalno postavljeni zadatak. Posebnu primjenu individualni rad nalazi u
programiranoj nastavi. Individualni rad spada u posebnu nastavu. On je pedagoški rukovođen
proces. Nastavnik učenike treba osposobljavati za samostalan rad. U toku samostalnog rada
učenik regulira vlastite aktivnosti; samostalno uči i tako stječe znanja, navike i umijeća,
određuje tempo rada, bira redoslijed obavljanja zadataka, daje inicijativu, vrši kontrolu i
evaluaciju urađenog, može mijenjati područja svoje aktivnosti, samostalno promatra,
istražuje, izlaže, bilježi, sakuplja, itd.

Dr. Mladen Vilotijević, (1999) govori o tri vrste individualnog rada sa učenicima;
nastavnikov rad sa pojedincem, svi učenici rade na istom zadatku i rad učenika na različitim
zadacima. U prvoj vrsti nastavnik neposredno daje učeniku pojedincu zadatke, upućuje ga u
rad, u izvore znanja. Učenik zatim samostalno rješava zadatak, ukoliko mu nešto nije jasno
traži od nastavnika objašnjenje i dodatna uputstva. Vrsta individualnog rada gdje učenici rade
različite zadatke ogleda se u prilagođenosti zadataka potrebama i mogućnostima učenika.
Zadaci se mogu dati različiti svakom učeniku ili da bude nekoliko grupa zadataka za slabije,
srednje i lošije učenike“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 175).

5.1.Prednosti individualnog oblika rada

„Individualni oblik rada osamostaljuje učenike što ih uči da uče. To doprinosi

razvoju samopouzdanja kod učenika. Pojedinac realno sagledava koliko je postigao i kakav je
njegov rezultat u odnosu na postignuća drugih učenika. Nastavnik stiče realnu sliku o znanju
svakog pojedinca i odjeljenja kao cjeline. Uvažavaju se potrebe i mogućnosti svakog učenika.
Nastavnik dobija bazu povratnih informacija o znanju svojih učenika što mu omogućuje
korekciju i poboljšanje organizacije nastave. Individualnim načinom štedi se nastavno
vrijeme. Određene sadržaje učenici mogu odraditi samostalno kod kuće. Naročito važnu
pedagošku vrijednost ima individualni rad zasnovan na pojedinačnoj komunikaciji nastavnika
i učenika i individualni rad u kome svi učenici rješavaju različite zadatke. Učenici su u
individualnom radu postavljenji u direktan odnos prema određenim zadacima nastavnih

11
sadržaja gdje se zahtijeva maksimalna aktivnost svakog pojedinca. Učenici su u radu
prepušteni svom vlastitom znanju i vlastitoj sposobnosti“ (Tomić, Osmić. 2006, str. 177).

5.2.Teškoće i ograničenja u primjeni grupnog oblika rada

„Pozitivni efekti individualnog rada zavise od toga koji se oblik primjenjuje.

Ukoliko se učenicima daju isti zadaci da ih savladavaju, onda tu nema nikakve diferencijacije
i ne uvažavaju se individualne sposobnosti svakog pojedinca. Zato ovu vrstu rada treba rijetko
davati učenicima. Individualni rad učenika zahtijeva temeljitu pripremu nastavnika (da uradi
zadatke prilagođene psihofizičkim mogućnostima učenika, da pripremi i umnoži nastavne
listiće, da ih temeljito pregleda). Primjenom individualnog oblika rada ne treba pretjerivati.
Ma koliko dobro bio pripremljen on traži povećan napor učenika pa da treba umjereno
koristiti. Učenici individualnim radom nemaju mogućnost da se verbalno izražavaju pa
pretjerani individualni rad može štetiti razvijanju sposobnosti govornog izražavanja. Ukoliko
bi se individualni rad u nastavi prenaglasio moglo bi doći do nedovoljne racionalizacije i
ekonomičnosti obrazovanja, sticanja teoretskih znanja manjeg obima, nedovoljnog razvoja
socijaliziranih ličnosti pojedinaca, itd“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 174).

12
 6. ZAKLJUČAK

Kroz ovaj seminarski rad ispunjen je prethodno postavljeni cilj i zadatak rada,
odnosno nabrojala sam i objasnila glavne i najbitnije karakteristike oblika rada u nastavi.
Oblik nastavnog rada podrazumijeva način aktivnosti nastavnika i učenika, a karakterizira ih
odgovarajuća vrsta sociološke organiziranosti. Polazeći od organiziranosti, oblici nastavnog
rada mogu se razvrstati na: frontalni, grupni, rad u parovima (tandemu) i individualni oblik
rada. U frontalnom obliku rada nastavnik istovremeno radi sa cijelim odjeljenjem. „Grupni
rad učenika izvodi se tako da se unutar učeničkog kolektiva povremeno formiraju manje
skupine učenika koje samostalno rade na određenim zadacima i s rezultatima svoga rada
upoznaju nastavnika, odnosno cijeli kolektiv.“ (V. Poljak, 1985). Rad u paru (tandemu) je
takav oblik rada u kome dobiveni zadatak izvršavaju dva učenika. U paru se može ostvariti
jedinstvo, ako su parovi po osobinama i stavovima komplementarni. Individualni oblik
nastavnog rada je takav oblik rada u kome svaki učenik u odjeljenju radi samostalno
postavljeni zadatak. Posebnu primjenu individualni rad nalazi u programiranoj nastavi.
Individualni rad spada u posebnu nastavu.

13
 7. LITERATURA

-Poljak, V. (1984). Didaktika. Školska knjiga.

-Tomić, R., Osmić, I. (2006). Didaktika: Oblici rada u nastavi. Tuzla: Denfas.

-Na sajtu: http://studenti.rs/skripte/pedagogija/frontalni-oblik-rada-u-nastavi/. Očitano:

13.04.2016.

14