Nomenklatura

ugljikohidrata
Klasifikacija ugljikohidrata

• monosaharidi ili jednostavni šećeri

polihidroksialdehidi ili aldoze

polihidroksiketoni ili ketoze
• disaharidi
• polisaharidi

Chapter 23 4
 Monosaharidi
• Podjela:

Prema funkcionalnoj skupini: aldoze i ketoze

prema broju ugljikovih atoma: trioze, tetroze...

konfiguraciji kiralnog ugljikovog atoma
najudaljenijeg od karbonilne skupine

glukoza,
D-aldoheksoza

fruktoza,
D-ketoheksoza =>
Chapter 23 5
 Konfiguracijski simboli D i L

CHO CHO

H C
* OH HO C
* H PROJEKCIJSKE
FORMULE
CH2OH CH2OH
sadrži jedan kiralni
D-glyceraldehyde
D-gliceraldehid L-glyceraldehyde
L-gliceraldehid centar
2 enantiomerna oblika
CHO CHO velika latinska slova u
H C
* OH HO C
* H veličini malih
FISCHEROVE
CH2OH CH2OH FORMULE
D-gliceraldehid
D-glyceraldehyde L-gliceraldehid
L-glyceraldehyde
Chapter 23 6
 D i L šećeri
• D šećeri degradacijom daju D gliceraldehid.
• L šećeri degradacijom daju L gliceraldehid.

degradacija degradacija

D-(+)-glukoza D-(+)-arabinoza D-(-)-eritroza D-(+)-gliceraldehid

=>
Chapter 23 7
 Konfiguracijski atom

monosaharidi se svrstavaju u D- ili L- niz ovisno o konfiguraciji
kiralnog centra s najvišim rednim brojem.

taj asimetrično supstituiran C atom se zove “konfiguracijski atom”.

1 1

Konfiguracijski
Konfiguracijski atom
atom
5
5

ako je hidroksilna skupina (ili kisikov most cikličkog oblika) u Fischerovoj

projekciji usmjerena udesno, šećer pripada D – nizu i dobiva prefiks D.
Chapter 23 8
 D-(+)-gliceraldehid

D-(-)-eritroza D-(-)-treoza

D-(+)-ksioza D-(-)-liksoza
D-(-)-riboza D-(-)-arabinoza

D-(+)-aloza D-(+)-altoza D-(+)-glukoza D-(+)-manoza D-(-)-guloza D-(-)-idoza D-(+)-galaktoza D-(+)-taloza

=>
DesnaChapter
serija23aldoza 9
Glukoza novi kiralni centar

H O
H C OH C HO C
H




H C OH H C OH H C OH

HO C
H

HO C H O HO C H O


H C OH H C
OH H C OH

H C H C
OH H C

CH2OH CH2OH CH2OH

Hemiacetalni oblik Aldehid Hemiacetalni oblik
CH2OH CH2OH
H O H H O OH
OH H OH H
HO OH HO H
H OH H OH
α-D-(+)Glukoza β-D-(+)glukoza
Chapter 23 10
 Cikličke strukture glukoze
• postoji u izomernim cikličkim oblicima poluacetalima
• nastaju intramolekulskom adicijom jedne hidroksilne skupine na karbonilnu
• ciklički poluacetal nastao reakcijom CHO sa - OH na C-5 položaju
• D-glukoza = dekstroza ( zakreće ravninu linearno polariziranog svjetla u
desno), grožđani šećer

Fischerova projekcija dozvoljena rotacija C6 rotiran gore Haworthova projekcija

D-glukopiranoza

Konformacija stolca – svi supstituenti ekvatorijalni Konformacija stolca – OH na C-1 aksijalan

Chapter 23 11
 Anomeri
• dva šesteročlana ciklička poluacetala- dijastereoizomeri koji se razlikuju samo u
konfiguraciji poluacetalnog ugljikovog atoma- ANOMERI

Anomerni
ugljik

α-D-glukopiranoza oblik otvorenog lanca β-D-glukopiranoza

Anomerni
ugljik

α-D-fruktofuranoza oblik otvorenog lanca β-D-fruktofuranoza

Chapter 23 =>
12
 Cikličke strukture fruktoze
• ciklički hemiacetal nastao reakcijom C=O na C-2 položaju sa -OH na C-
5 položaju
• D-fruktoza = levuloza ( zakreće ravninu linearno polariziranog svjetla u
lijevo), voćni šećer

D-fruktoza D-fruktofuranoza
ciklički oblik

=>
Chapter 23 13
 Disaharidi
• disaharid je spoj u kojem su dvije monosaharidne jedinice povezane
glikozidnom vezom
• disaharidi sa slobodnom poluacetalnom skupinom REDUCIRAJUĆI
ŠEĆERI
• imenuju se kao glikozil-glikoza

Celobioza, 4-O-β-D-glukopiranozil-β-D-glukopiranoza
β-glikozidna veza β-glikozidna veza

Chapter 23 14
Dva postupka koja se rabe za smještaj lokanata:
• ili u zagradi između izraza za glikozilni ostatak i glikozu (preporučuje se)
• ili ispred glikozilnog prefiksa

H
H H
O
HO
HO H
H OH
H O
CH2OH H
O
H
HO H
H OH
H OH

4-O-α-D-ksilopiranozil-α-D-galaktopiranoza
→4)-α-D-galaktopiranoza
α-D-ksilopiranozil-(1→
Chapter 23 15
 H
H H
O
HO
HO H
H OH
H O
H H
O
H
HO H
H OH
H OH

4-O-α-D-ksilopiranozil-β-L-arabinopiranoza

Chapter 23 16
Maltoza, 4-O-α-D-glukopiranozil-D-glukopiranoza

Chapter 23 17
Mnogi u prirodi nađeni disaharidi imaju utemeljena trivijalna imena

Celobioza 4-O-β-D-glukopiranozil-D-glukopiranoza
Gentiobioza 6-O-β-D-glukopiranozil-D-glukopiranoza
Izomaltoza 6-O-α-D-glukopiranozil-D-glukopiranoza
Melibioza 6-O-α-D-galaktopiranozil-D-glukopiranoza
Primeveroza 6-O-β-D-ksilopiranozil-D-glukopiranoza
Rutinoza 6-O-α-L-ramnopiranozil-D-glukopiranoza

Chapter 23 18
Nacrtajte:

1. 4-O-α-L-galaktopiranozil- β-D-manopiranoza
(α-L-galaktopiranozil-(1→4)-β-D-manopiranoza)

2. 6-O-β-D-glukopiranozil- β-D-glukopiranoza ili

β-D-glukopiranozil-(1→6)-β-D-glukopiranoza

Chapter 23 19
 Disaharidi bez slobodne poluacetalne skupine
• nastaju uzajamnom reakcijom dviju glikozidnih (anomernih) hidroksilnim
skupina
• imenuju se kao glikozil-glikozidi
H
CH2OH H H OH
O
HO H HOH2C
HO H
H
H OH H
O
H O OH H
OH
Trehaloza
• α-D-glukopiranozil-α-D-glukopiranozid

Chapter 23 20
 ROTACIJA
CH2 OH
HO O
180 o
HO OH
OH
β-D-glukopiranoza

o
180

OH OH OH
HO OH
HO O H2C OH
H2COH
O OH
OH
β-D-glukopiranoza β-D-glukopiranoza

Chapter 23 21
 REDUCIRAJUĆI ŠEĆERI
•disaharid u kojemu je glikozilnom jedinicom supstituiran H atom jedne
od alkoholnih OH skupina druge glikozne jedinice
•Glikozil-glikOZA

6
CH2OH
5
4
HO
6
HO 2 1 CH2OH
3 OH
O 4
5

HO 1 OH
3 2
OH

α-D-glukopiranozil-(1 4)-β-D-glukopiranoza
4-O-α-D-glukopiranozil-β-D-glukopiranoza
[α-D-Glcp- (1 4)- β-D-Glcp]

TRIVIJALNO IME : β-maltoza

Chapter 23 22
 NEREDUCIRAJUĆI ŠEĆERI
 disaharidi bez slobodne poluacetalne skupine
 glikozil-glikOZIDI
 osnovni spoj (komponenta nazvana “glikozid”) odabire se
prema Pravilu UH 2.1.
u imenu moraju biti uključena oba anomerna deskriptora
CH2OH CH 2 OH
O O
HO HO
HO HO
OH OH
O HOCH2 O O
OH
HO OH
HO CH2 OH
O
CH2OH
OH
α-D-glukopiranozil- α-D-glukopiranozid β-D-fruktofuranozil-(2 1)- α-D-glukopiranozid
[α-D-Glcp- (1 1)- α -D-Glcp] Chapter 23 [β-D-Ftuf- (2 1)- β-D-Glcp] 23
Trivijalno ime: α, α -trehaloza saharoza
 Pravilo UH 2. Osnovni monosaharidi
U slučajevima kada je više od jedne monosaharidne strukture sastavni dio veće
molekule, osnovna se struktura izabere temeljem sljedećih kriterija,
primijenjenih dolje navedenim redoslijedom do konačne odluke:

1. Prednost ima
aldarna kiselina>uronska/ketoaldonska/aldonska >dialdoza >ketoaldoza/aldoza
>diketoza >ketoza
2. Osnova s najvećim brojem C atoma u lancu
heksoza prije pentoze
3. Osnova s imenom koje je prema abecednom redoslijedu na prvom mjestu
temeljeno je na sljedećem
A trivijalno ime ili konfiguracijski prefiksi sustavnog imena (aloza prije
glukoze)
B konfiguracijski simbol D prije L
C anomerni simbol α prije β.
Chapter 23 24
 H
CH2OH H
O H OH
HO
H H OH H
H OH H
OH
HO O O
H H
H

β-L-ribopiranozil- α-D-alopiranozid

Chapter 23 25
Imenujte sljedeći disaharid:
H H H
CH2OH H OH
O H
HO OH
HO O H
H OH O
H HOH2C
H H
OH

Nacrtajte sljedeći disaharid:

β-D-arabinopiranozil-β-L-idopiranozid

Chapter 23 26