3.

Gaintentsioak

Sistema elektrikoen analisia eta diseinua

2016-2017 Ikasturtea
1

Aurkibidea

Gaintentsioen sailkapena
Denboraldiko gaintentsioak
Iragankorreko gaintentsioak
Iragankorrak sistema elektrikoetan
Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak
Fronte azkarrako gaintentsio iragankorrak
Gaintentsioen aurkako babesa
Bibliografia

2
 Gaintentsioen sailkapena
Gaintentsioa: faseko eroale baten eta lurraren arteko edozein tentsioa, edo faseko eroaleen
artekoa, zeinen gailur-balioa handiagoa da, sarearen tentsiorik altuenaren gailur-balioa baino.
Sailkapen tradizionala bere jatorriaren arabera:
• Barneko gaintentsioak: sistema elektrikoak sortutakoak. Horrela sailkatzen dira:
• Denboraldiko gaintentsioak: kausa desberdinetatik sortzen dira. Ohikoena
zirkuitulaburrak direla eta da.
•Maniobra-gaintentsioak: etengailuak eta ebakigailuak irekitzeagatik eta ixtegatik
sortutakoak.
• Kanpoko gaintentsioak: kanpoko agenteak direla eta sortzen dira, hala nola, tximisten
jauskerak.

Jatorri atmosferikoko
gaintentsioak

Maniobra-
gaintentsioak
Denboraldiko
gaintentsioak

Gaintentsioen sailkapena [1] 3

Gaintentsioen sailkapena
Araututako sailkapena uhinaren formaren eta bere iraupenaren arabera:
•Egonkorra (maiztasun industrialean): tentsioa sareko maiztasunean, balore efikaza
konstantekoa, isolamendu-konfigurazio bateko edozein terminale paretara etengabe
aplikatuta.
•Denboraldikoa (TOV): iraupen luzeko gaintentsioa maiztasun industrialean, motelduta
edo gutxi motelduta.
• Iragankorra: luzera laburreko gaintentsioa, milisegundu batzuetako baino txikiagoa,
oszilakorra edo ez, normalean oso motelduta. Era berean, horrela sailkatzen dira:
• Fronte motelako gaintentsioa (SFO):
(SFO) gaintentsio iragankorra gailur-baliorainoko
igoera-denborarekin, Tp : 20 µs < Tp 5000 µs, eta adats-denbora T2 20 ms.
• Fronte azkarreko gaintentsioa (FFO): gaintentsio iragankorra gailur-baliorainoko
igoera-denborarekin, Tl : 0,1 µs < T1 20 µs eta adats-denbora T2 300 µs.
•Fronte oso azkarreko gaintentsioa (VFFO): gaintentsio iragankorra gailur-
baliorainoko igoera-denborarekin, Tf: Tf 0,1 µs eta bere luzera osoa < 3 ms eta
gainjarritako oszilazioa 30 kHz < f < 100 MHz maiztasunarekin.
• Konbinatua: bi tentsio-konponentez osatuta dago, aldi berean aplikatuta daudenak.
Gailur-baliorik handiko konponentearen arabera sailkatzen da.

4
 Gaintentsioen sailkapena
Uhin-forma normalizatuak ezarri dira isolatzaileen portaerak frogatzeko laborategi
batean. Mota Behe-maiztasuna Iragankorra

Etengabekoa Fronte motela Fronte azkarra Fronte oso azkarra

Tentsio- eta
gaintentsio-
uhin-formak

Tentsio- eta
gaintentsio-
uhin-formen
gamak

Tentsio- eta
gaintentsio-
uhin-forma
normalizatuak

Luzera
Jasandako laburreko Maniobra-motako
tentsio bulkada Tximista-motako
saiakuntza bulkada
normalizatuar maiztasun saiakuntza
saiakuntza saiakuntza
industrialean

a Berezko produktu-komiteek zehazten dute

5
Gaintentsio-motak eta formak [3]

Denboraldiko gaintentsioak
Izaera oszilatorioko gaintentsioak dira 500 Hz baino txikiagoko maiztasunekoak, gutxi
motelduta eta luzera handikoak.
Sarea erregimen iraunkorrean kontuan hartuta ikasten dira, nahiz eta bere jatorria
erregimen iragankor bateakoa ahal izan.
Kausa batzuk direla eta sortzen dira:
•Lurrerako akatsak (isolamendu-defektua).
•Kargen deskonexioa.
• Erresonantziak eta ferroerresonantziak.
• Sinkronizazio-operazioa.
• Gaintentsioen konbinazioa.

6
 Denboraldiko gaintentsioak
Lurrerako akatsak
• Akats bat sortzen denean fase bat edo bi lurrera konektatzeagatik, iragankor bat sortzen da hasieran. Iragankor horrek
gaintentsio bat sortzen du maiztasun ezberdin batekin sistemarenarekin alderatuta. Hasierako iragankorra desagertzen
denean, tentsioaren igoera geratzen da arazorik gabeko fasetan.
• Akatsak direla eta sortzen diren gaintentsio denboraldikoak ikasteko, normalean nahikoa da akats monofasikoa ikastea,
zeren eta gaintentsiorik handienak sortzen dituena da normalean.
• Lurrerako akats monofasiko batek fase-lurreko gaintentsioak sortzen ditu arazorik gabeko faseetan.
– Gaintentsioaren balioa sarearen neutroaren lur-jartze motaren menpe dago.
• Neutro isolatua: lurrerako akats monofasiko bat emanez gero neutro isolatutako sare batean, arazorik gabeko faseetan faseen
arteko tentsioa agertzen da.
• Gainerakoak: sekuentzia-inpendantzien balioen menpe dago akats-puntuan. Normalean 1.25 baino txikiagoa da.
– Gaintentsioaren iraupena akatsarena da bere ezabapena arte.
• Neutro zurruneko edo inpedantziaren bidezko sistemak: akats bat ebazteko denbora maximoa segundu bat baino txikiagoa da
normalean.
• Lurrera konektatutako neutroa duten sistemak konpensatze-harilen bidez: akatsa ebazteko10 s baino gutxiago behar dira
• Neutro isolatutako sistemak: akats-korrontea manten daiteke denbora luze baten zehar, oso txikia dela eta.

IRAGANKORREKO
GAINTENTSIOA
DENBORALDIKO
GAINTENTSIOA

Lurrerako akatsa

Arazorik gabeko
gaintentsioa akatsean
Fase-lurreko tentsioa
zehar
igotzen da arazorik
gabeko faseetan:
VBT= 3VBN
VCT= 3VCN
7
Denboraldiko gaintentsioa neutro isolatuko sare batean [5]

Denboraldiko gaintentsioak
Lurrerako akatsak

R0/X1 eta X0/X1 balioak lurrerako akats-faktorearen R0/X1 eta X0/X1 balioak lurrerako akats-faktorearen
k balio konstanteetarako R1=0 denean k balio konstanteetarako R1=X1 denean

Lurrerako akats-faktorearen diagrama ereduak [4].

Lurrerako akats faktorea: Fase-lurrerako tentsioaren balio efikaz maximoaren eta, maiztasun
industrialean eta defekturik ez dagoenean, fase-lurreko tentsioaren balio efikazaren arteko erlazioa.
Sekuentzia positiboko (Z1=R1+jX1) eta sekuentzia zeroko (Z0=R0+jX0) sareen inpedantzia konplejuen
bidez kalkulatzen da, akats-erresistentzia R kontuan hartuta.

Denboraldiko gaintentsioa arazorik gabeko faseetan, fase-lurrerako U US: Sareko tentsiorik altuena
Ut = k S k: Lurrerako akats-faktorea
akats dela eta: 3

• Gaintentsioaren iraunpena babes-sistemaren menpe dago. Segundu batzuetatik ordu

batzuetara 8
 Denboraldiko gaintentsioak
Kargen deskonexioa
Kargen bat-bateko deskonexioa:
• Fase-lurreko gaintentsioak eta gaintentsio longitudinalak faktore batzuen menpe daude:
konektatutako karga, sarearen konfigurazioa deskonexioa ondoren eta energia-iturrien
ezaugarriak.
• Linea luzeetan nahiko handiak izan daitezke Ferranti efektua dela eta:

IS Z IR 1 Linea hutsean (IR=0)

galerarik gabe
L ⋅ C ⋅ω 2
•. 1−
1− (R=G=0) VR 1
Z=R+j L
2 =
VS Y/2 Y/2 VR VS ω 2 LC
ZY 1−
Y=G+j C V S = 1+ V R + ZIR 2
2

• Gaintentsio-koefizientea sistemaren tamainaren menpe dago. Tamaina moderadako

sistemetan 1.2-koa izan daiteke eta tamaina handiko sistemetan 1.5koa izan daiteke.

Denboraldiko gaintentsioak
Erresonantziak
Erresonantzia:
• Kapazitate lineal baten eta induktantzia lineal baten artean sortzen diren gaintentsioak
seriean edo paraleloan, maiztasun industrialean edo armonikoan.
• Oso gutxitan ematen da baldintza normaletan sare gurutzatuetan. Konfigurazio sinpleetan
ager daitezke etengailuen operazioa direla eta.
• Erresonantzia seriea:
I
R VR
VL = VC
VL VC
V VL ω ⋅ L
L VL =
V I Vs R
VR
C VC

Ferrorresonantzia:
• Kapazitate ez lineal baten eta induktantzia ez lineal baten artean sortzen diren
gaintentsioak seriean edo paraleloan.
• Oso balio handikoak izan daitezke. Sarearen diseinu-etapan edo bere operazioan
zehar saihestu behar dira. 10
 Denboraldiko gaintentsioak
Sinkronizazioa eta konbinazioa
Sinkronizazio-maniobrak egiten diren bitartean, agertu ahal diren gaintentsioek
hurrengo ezaugarriak dituzte:
• Gaintentsio longitudinalak etengailuetan.
• Sinkronizazio-maniobra egiten den bitartean agertzen dira.
• Tentsioak kontrafasean daudenean maximoa da.
• Segundu batzuetatik minutu batzuetara iraun daitezke.

Denboraldiko gaintentsioen konbinazioa. Ohiko kasuak :

• Linearen deskonexioa sortzen duen akats monofasikoa. Akats monofasikoa dela eta, linea
irekitzen da karga konektatuta dagoen lekutik.
• Kargaren deskonexioa linea erradial batean. Deskonexio horrek lurrera akats bat sortzen
du, zeinek, era berean, denboraldiko gaintentsio bat eragiten du.

Gaintentsioen konbinazioak probableak badira, sakonki ikasi behar dira agertu ahal
den gaintentsioaren maila zehazteko.
11

Iragankorreko gaintentsioak
Luzera laburreko gaintentsioak dira, milisegundokoak baino txikiagoak, oszilakorrak edo ez-
oszilakorrak, eta normalean tinko motelduta daude. Horrela sailkatzen dira:
• Fronte moteleko gaintentsioak:
•Oszilakorrak, luzera laburrekoak eta tinko motelduak dira.
•Sarearen egitura aldatzeagatik sortzen dira nagusiki, azpiestazioko etengailuak
mugitzean. Beraz, zein unetan egiten den maniobra eragina du (analisi estatistikoa).
•Akatsak eta bere ezabapena direla eta ere sor daitezke, edo deskarga atmosferikoak
direla eta puntu urrunetan.

• Fronte azkarreko gaintentsioak:

•Luzera oso laburreko gaintentsioak dira eta normalean tentsio-gailurrak dituzte sarearen
tentsio maximoa baino handiagokoak.
•Jatorri atmosferikokoak dira kausa nagusia. Era berean maniobrak direla eta ere sor
daitezke, ekipoen eta etengailuen arteko distantziak oso txikiak direnean.

• Fronte oso azkarreko gaintentsioak:

• Oro har, GIS (Gas Insulated Substation) azpiestazioaren sortzen dira, maniobrak edo
barruko akatsak direla eta.

Gaintentsio hauek aztertzeko, sarea erregimen iragankorrean kontuan hartzen da.

12
 Iragankorrak sistema elektrikoetan
Sistema elektrikoko prozesu iragankorrak maniobrak, akatsak, deskarga atmosferikoak edo energia-
eskaeraren aldaketak direla eta sortzen dira. Prozesu horietan energia elektromagnetikoa metatzen duten
elementuek parte hartzen dute, hau da, induktantziak eta kondentsadoreak.
Zirkuitu elektriko baten erresistentzia, kapazitatea eta induktantzia magnitude sakabanatuak dira, baina
sarritan magnitude kontzentratu gisa hartzen dira hurbilketa nahikorekin.
• Erregimen iragankorra aztertzeko, sistemaren zirkuitu baliokidea osatzen duten elementuen ekuazio
diferentzialak ebazten dira (integrazio zuzenaren bidez edo Laplace-ren transformatuaren bidez).
•Sarearen elementu bakoitzean, tentsioa eta korrontea denboraren menpe baino ez daude.

Luzera handiko lineen kasuan, ezin dira parametro kontzentratuak erabili. Erresistentzia, induktantzia eta
kapazitatea linearen zehar sakabanatuta daudela kontuan hartu behar da.
•Erregimen iragankorra uhin-hedapen fenomenoaren bidez aztertzen da.
•Sarearen elementu bakoitzean, tentsioa eta korrontea ez daude denboraren eta distantziaren menpe.

Parametro konzentratuak erabiltzeko, hau bete behar da: << λ

Maiztasuna f Uhinaren luzera λ : linearen luzera (km) v

λ: uhinaren luzera (km)
λ=
50 Hz 6000 km f
f: maiztasuna (Hz)
5 kHz 60 km
υ: propagatze-abiadura (≈ argiaren abiadura (3x108 m/s) aireko lineetan)
1 MHz 300 m L: luzera neurriko induktantzia (H/km)
υ=
1 13
100 MHz 3m C: luzera neurriko kapazitantzia (F/km)
LC

Iragankorrak sistema elektrikoetan

Uhin ibiltariak
http://www.animations.physics.unsw.edu.au/jw/waves_superposition_reflection.htm#superposition
Rdx Ldx
i(0,t) i(x,t) i(l,t)
Linearen elementu baten zirkuitu baliokidea:

v(0,t) v(x,t) Cdx u(l,t)

Gdx

x dx

∂i (x, t ) ∂v(x, t ) ∂i ( x, t )
v(x + dx, t ) − v(x, t ) = − Rdx ⋅ i( x, t ) − Ldx ⋅ = − R ⋅ i ( x, t ) − L ⋅
∂t ∂x ∂t

∂v( x, t ) ∂i (x, t ) ∂v(x, t )

i( x + dx, t ) − i(x, t ) = −Gdx ⋅ v(x, t ) − Cdx ⋅ = −G ⋅ v( x, t ) − C ⋅
∂t ∂x ∂t

Ekuazio hauen ebazpen orokorra uhin ibiltarien Hedapenaren noranzkoa Hedapenaren noranzkoa

ekuazioak dira. Galerarik gabeko linea batean

(R=0, G=0):

v( x.t ) = v1 ( x − ct ) + v2 ( x + ct )
1
i ( x.t ) = i1 ( x − υt ) + i2 ( x + υt ) = [v1 (x − υt ) − v2 (x + υt )] v1 v2
Zc
Zc: Linearen berezko inpedantzia L
(∼ 400 Ω aireko lineetan, 30 ÷ 80 Ω
Zc = i1
C
kableetan)
c: Uhinen hedapen-abiadura linean (∼ argiaren 1 v1 = Zci1 i2
abiadura aireko lineetan, ∼ ½ argiaren
c= v2 = −Zci2 14
LC
abiadura kableetan)
Tentsio- eta korronte- uhinen arteko erlazioa.
 Uhin ibiltariak
Uhinen hedapena eta islapena
Inguru transmititzaileko etenune-puntuak direla eta, bi norabideetatik hedatzen diren uhinak sortzen dira:
•Linea bat pizten denean (edo tximista bat jausten denean) tentsio-uhin bat eta korronte-uhin bat hedatzen hasten dira, berezko
inpedantziarekin erlazionatuta.
•Bi uhinak moteltzerik eta distortsiorik gabe hedatzen dira, eta bakarrik aldatuko dira hedapen-inguruan etenune-puntu bat aurkituz gero.
• Tentsio- edo korronte-uhinak beste ezaugarri batzuetako inguru batean topo egiten duenean (berezko inpedantziarekin aldaketa,
linearen amaiera, bidebanatze-puntua) uhinaren zati bat transmititzen da, eta beste zatia islatzen da, uhin erasotzailean gainjartzen.
vi, vr, vt: Tentsio-uhin erasotzailea (incident), isladatua (reflected) eta transmititua
Trantsizio-puntua
(transmitted) trantsizio-puntuan.
vi , ii
ii, ir, it: Korronte-uhin erasotzailea (incident), isladatua (reflected) eta transmititua
(transmitted) trantsizio-puntuan.

Z c1 Z c2

vt = vi + vr vr = rvi
it = ii + ir ir = − rii
vi = Z c1 ⋅ ii vt = (1 + r ) ⋅ vi = tvi
vr = − Z c1 ⋅ ir it = (1 − r ) ⋅ ii
vt = Z c 2 ⋅ it

Isladapen-koefizientea: Z c 2 − Z c1
r=
Z c 2 + Z c1
Transmizio-koefizientea: 2Z c 2 15
t=
Z c 2 + Z c1

Uhin ibiltariak
Uhinen hedapena eta islapena
Linearen amaiera
vi , i i if
vr = rvi v f = (1 + r ) ⋅ vi
ir = − rii i f = (1 − r ) ⋅ ii
vf Rf
R f − Zc
r=
R f + Zc

Linea hutsean

Linea hutsean: Zc2 = ∞ r=1 vr = vi ir = −ii

Tentsioa eta korronte linearen amaieran: v f = vi + vr = 2vi
i f = ii + ir = 0

Linea zirkuitulaburrean

Linea zirkuitulaburrean: Zc2 = 0 r = -1 vr = −vi ir = ii

v f = vi + vr = 0 i f = ii + ir = 2ii 16
Tentsioa eta korronte linearen amaieran:
 Uhin ibiltariak
Uhinen hedapena eta islapena
Bewlev diagrama sare batean sortzen diren uhin ibiltari guztiak erregistratzeko aukera ematen duen teknika
grafiko bat da. Bestalde, puntu interesgarrietan sortzen diren tentsio- eta korronte-uhinak eraikitzeko aukera ere
ematen du gainjartze-metodoaren bidez.

Adibidea: Z L = 40Ω
Z C − Z L 120 − 40
rB = = = 0.5
Z C + Z L 120 + 40
160 V Z C = 120Ω Z G − Z L 0 − 40
rA = = = −1
Z G + Z L 0 + 40
A B
0
Korronte zuzeneko linea baten energizazioa [8] 1
VB (V)
240 T
rB
180
2T
120 rA⋅rB

3T
rA⋅rB2
t
0 T 2T 3T 4T 5T 6T 4T
rA2⋅rB2
l T: Propagatze-denbora bi muturren artea
T= 17
υ l: Linearen luzera 5T
υ: Uhinen propagatze-abiadura lineetan

Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak

Akatsen agerpena eta ezabapena
Sortutako gaintentsioak (fase-lurra) hurrengo ekintzak direla eta:
• zerbitzu-tentsiotik denboraldiko gaintentsiorako aldaketa arazorik gabeko faseetan
• zerotik gertuko tentsio batetik zerbitzu-tentsiorako aldaketa akatsak hunkitutako fasean

Akats monofasiko baten agerpenean eta ezabapenean sortzen diren tentsioak

18
 Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak
Akatsen agerpena eta ezabapena
Akats bat ezabatzen denean, erregimen iragankor bat L
sortzen da. Erregimen hau, zirkuitu honen bidez ikas
daiteke era sinplifikatu batean:
Em cos ωt C

Etengailua irekitzen denean, zirkuituaren portaera horrela adierazi daiteke:

di d 2u c uc E ω02
L + uc = Em cos ωt + = m cos ωt uc (t ) = E (cos ωt − cos ω0t )
dt duc dt 2 LC LC 1 ω −ω2 m
2
0
i =C ω0 =
dt LC ω << ω0
Zirkuitua irekitzean, tentsioak bi konponente ditu: uc (t ) ≈ Em (cos ωt − cos ω0t )
• Erregimen iraunkorreko konponentea f maiztasunarekin
• Erregimen iragankorreko konponentea f0 maiztasunarekin (praktikan
moteltzen da zirkuituaren erresistentziaren bidez)
1
f0 =
2π LC
Zenbat eta f0 handiagoa izan, tentsioaren berrezarpena (kV/s) azkarragoa da,
arkuaren berpiztea gertagarriagoa da eta korrontea guztiz moztea zailagoa
da etengailuarentzat.
Etengailuen terminalen arteko tentsioak (Transient Recovery Voltage (TRV)) eta bere abiadurak eta korrontearen
balioak etengailuaren maniobraren zorroztasuna zehazten dute. Era berean, etengailuaren mozte-kapazitatea
mugatzen dute, zeinak isolamendu-akatsak eta arkuaren berpizteak sor ditzake.
19

Fronte moteleko gaintentsio trantsitoriak

Maniobrak zirkuitu kapazitiboetan
Korronte kapazitiboak direla eta sortzen diren Kondentsadore-bateria piztean
sortzen den gaintentsioa
gaintentsioak, hurrengo kasuetan agertzen dira:
•Kondentsadore-baterien konexioa eta deskonexioa
• Lineen eta hutsik dauden kableen konexioa eta
deskonexioa
Kondentsadore-bateria bat konektatzean sortzen den iragankorra,
zirkuitu honen bidez aztertu daiteke era sinplifikatu batean:

e(t ) = L
di 1 E (s ) sCω 2 I (s ) ω2
+ idt I (s ) = = E (s ) 2 0 2 U C (s ) = = E (s ) 2 0 2
dt C 1 s + ω0 sC s + ω0
1 sL +
ω0 = sC
LC e(t ) = 2 Em cos(ωt + ϕ )
s cos ϕ − ω senϕ
E (s ) = 2 Em
s2 + ω 2
s cos ϕ − ω senϕ ω2
U C (s ) = 2 Em 2 2
⋅ 2 0 2
s +ω s + ω0
cos ωt − cosω0t senωt − ω ω0 ⋅ senω0t
uC (t ) = 2 Em cos ϕ − senϕ
1 − (ω ω0 ) 1 − (ω ω0 )
2 2

Bateria konektatzen den puntuaren tentsioa kalkulatzeko, iturriaren tentsioa ω << ω0

eta tentsio oszilakor bat gehitzen dira. Tentsio oszilakor horren maiztasuna f0
konexioa egitean tentsioaren balioaren menpe dago.
1 uC (t ) ≈ 2 Em (cos(ωt + ϕ ) − cos ϕ ⋅ cos ω0t )
f0 =
2π LC 20
Kondentsadorea konektatzen bada iturria bere tentsio maximoan dagoenean (ϕ = 0), gaintentsiorik handiena ematen da.
 Fronte moteleko gaintentsio trantsitoriak
Maniobrak zirkuitu kapazitiboetan
Oro har, korronte kapazitiboak mozteak ez du eragiten arazo handirik, maniobra moteleko etengailuetan izan
ezik, non arkuaren berpiztea eman ahal den. Arazo hau ekiditeko:
• Arkuaren berpiztea saihesteko tresneria instalatzen da.
• Deskarga-erresistentziak instalatzen dira kondentsadore-
baterietan.

US

Arkuaren berpiztea korronte kapazitiboa mozten 21

denean [7]

Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak

Lineen konexioa eta berrengaiatzea
Gaintentsioen artean, linea bat konektatzen denean eta bere errezeptorea hutsean dagoenean nabarmendu daiteke.
Linea konektatzean sortutako uhin ibiltariak eta segidako isladapenek linearen hasieran eta amaieran gaintentsioa
sortzen dute.

Iturriaren tentsioa: e(t ) = U max cos(ωt + ϕ )

Zc
Lineatik propagatzen den tentsioa konexioa u (t ) = e(t ) ⋅
egiten den unean : R0 + Z c

Aireko linea baten konexioa. Sistemaren eskema [1]

Ro − Z c
Isladapen-koefizienta linearen hasieran : ro =
Ro + Z c

R f − Zc
Isladapen-koefizienta linearen amaieran: rf =
R f + Zc
Diagrama saretua edo Bewlev diagramaren bidez aztertu daiteke bi muturretan
agertzen den tentsioa. Diagrama honen bidez segidako isladapenak erregistratzen
dira.
Linearen hasieran eta amaieran dauden tentsioak, bi muturreko isladapenak kontuan hartuta,
baita uhin isladatu bakoitzaren atzerapena linea konektatzen den unearekin alderatuta ere:

uo (t ) = u (t ) + rf (1 + ro ) ⋅ u (t − 2τ ) ⋅ ε (t − 2τ ) + ro rf2 (1 + ro ) ⋅ u (t − 4τ ) ⋅ ε (t − 4τ ) +
u f (t ) = (1 + r f )⋅ u (t − τ ) ⋅ ε (t − τ ) + ro r f (1 + r f )⋅ u (t − 3τ ) ⋅ ε (t − 3τ ) +
22
τ: Bi muturren arteko hedapen-denbora.
ε(t-nτ): Unitate bateko urrats-funtzioa nτ-ko atzerapenarekin. Aireko linea baten konexioa. Diagrama saretua [1]
 Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak
Lineen konexioa eta berrengaiatzea
Eredua: Linea monofasiko baten energizazioa, 315 kV-ko
alternozko tentsio-iturri baten bidez elikatuta.
R0 = 10Ω
Longitud = 100 km
R = 0.2568 Ω/km
L = 2⋅10-3 H/km
C = 8.6⋅10-9 F/km

Linearen hasierako eta

amaierako tentsioak

Linearen hasieran
dagoen korrontea

23

Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak

Lineen konexioa eta berrengaiatzea
Mutur urruneko tentsioak oszilazioak ditu mutur bietako uhin isladatuak direla eta. Bere
maiztasuna linearen luzeraren araberakoa da, edo, beste era batean esanda, bi muturren arteko
hedapen-denboraren araberakoa.

Konexioarekin sortutako uhin ibiltaria linearen konexioaren unearen menpe dago. Beraz,
linearen mutur hartzailean sortutako tentsioaren gailur-balioa maniobraren unearen menpe
egongo da.

Maniobrak berrengaiatzearekin egiten direnean, iragankor antzeko bat sortzen da. Iragankor horrek
balio handiago bat izan dezake linearen hondar-tentsioa dela eta.
Gaintentsioaren balioa faktore batzuen menpe dago:
• Etengailu-mota (aurresartze erresistentziarekin edo ez)
• Zirkuitulaburreko potentzia elikadura-puntuan.
• Erabilitako konpensatze-mota.
• Linearen luzera.
• Amaiera-mota (irekia, transformadorea, tximistorratza, eta abar).

24
 Fronte moteleko gaintentsio iragankorrak
Lineen konexioa eta berrengaiatzea
CIGREKO talde batek egindako ikasketa [4]:

CIGRE: International Council on Large Electric Systems (www.cigre.org) 25

Fronte azkarreko gaintentsio iragankorrak

Gaintentsio atmosferikoak
Gaintentsio oso laburrak dira (µs) eta normalean tentsio pikoak izaten dituzte sareko tentsioaren balio
maximoa baino altuagokoak.
Kausa nagusia jatorri atmosferiko gaintentsioak dira. Era berean, maniobrak direla eta ere ager daitezke
ekipamenduen eta etengailuaren arteko distantziak oso txikiak direnean.

Jatorri atmosferiko gaintentsioak tximisten jauskerak direla eta

sortzen dira:
• Gaintentsio atmosferikoak aireko lineetan
•Tximistaren zuzeneko jauskera linean. Gutxien gertatzen dena da
• Tximistaren zeharkako jauskera. Gehien gertatzen dena da:
• Euskarri batean edo zaintza-kable batean
• Lineatik gertu
• Gaintentsio atmosferikoak azpiestazioetan
• Oso gutxitan agertzen dira (pantaila osoa)

26
 Fronte azkarreko gaintentsio iragankorrak
Gaintentsio atmosferikoak
Tximista zuzena:
•kA hamarkada batzuetako korronte baten injekzioa
•Kontrako noranzkoetatik zabaltzen diren bi gaintentsio-uhin
faseko eroaleatik:
i Zc: Linearen berezko inpedantzia (300tik 1000ra Ω)
U1 = Z C ⋅
2 i: Deskarga-korrontea
•Gainerako faseetan gaintentsioak sortzen dira akoplamendua dela
eta U 2 = K ⋅U1 K: Bi faseen arteko akoplamendu-koefizientea

•Linearen kontorneoa sor daiteke::

•Faseen artean eroaleen arteko tentsioa zurruntasun dielektrikoa
gaindituz gero
•Inpaktutik gertuen dagoen isotzaile-katean inpaktu puntutik
zabaltzen diren tentsioak jasandako tentsioa gaindituz gero
•400 kV baino gutxiagoko sareetan arkoa pizten da
eta lurrerako akatsa sortzen da
normalean

Inpaktuak sortutako gaintentsioak

Tximistaren korronteen eta arkuaren piztearen korronte
faseko eroale batean [1]
minimoen banaketa-estatistikoa, sarearen tentsio-mailaren
arabera [5]
27

Fronte azkarreko gaintentsio iragankorrak

Gaintentsio atmosferikoak
Zeharkako tximista:
Zaintze-kablean edo euskarrian jausten da:
•Lur-kablean jausiz gero, lur-kablean eta eroalean sortzen
Deskarga
diren tentsioak hurrengoak dira: atmosferikoa Lur-
kablea
i Zg: Lur kableko berezko inpedantzia
Ug = Zg ⋅ U f = K ⋅U g
2 K: Lur eroalearen eta fasearen arteko akoplamendu- Faseko
koefizientea eroalea

•Linearen kontorneoa lur eroalearen eta fasearen artean

sortzen da eroaleen arteko tentsioa zurruntasun dielektrikoa
gaindituz gero
•Bestela, gaintentsio-uhinak gertuen dauden euskarrietaraino
helduko dira. Hori dela eta, euskarritatik desbideratzen diren Lur-jarteko
uhinak sortzen dira eta euskarriaren eta eroaleen arteko piztea erresistentzia

sor daiteke
Deskarga Lur-
•Euskarrian inpaktatuz gero, tximistaren korronteak bi zati atmosferikoa kablea
ditu: bata, lurrera doa euskarritatik eta bestea bi zati berdin
Faseko
ditu lur kabletik hedatzen direnak eta noranzko bietan eroalea

•150 kV baino gehiagoko linea-tentsioaren kasuan, oso

gutxitan ematen da eta 750 kVtik gora ez dago itzultze Inpaktu bat dela eta
arkuaren arriskurik euskarriaren eta eroale aktiboen artean sortutako gaintentsioak,
euskarri batean edo lur-
Lineatik gertu jausten denean: kable batean [1]

•Tximista zuzenean jausten denean sortzen den tentsioaren

itxura eta anplitude antzeko tentsioak induzitzen dira linean Lur-jarteko

(banaketa-lineak) Lur-jarteko
erresistentzia 28
erresistentzia
 Gaintentsioen aurkako babesa
Gaintentsioak oso balio altukoak izan ahal direnez, babesgailuak beharrezkoak dira:

•Pantailatzea: deskarga atmosferikoak saihesteko fase eroaleetan eta lurrera

desbideratzeko agertu ahal diren gainkorronteak
•Lineen pantailatzea: zaintza-kableak.
•Azpiestazioen pantailatzea :
•Zaintza-kableak instalazioa.
•Franklin punteen instalazioa.
•Metodo mistoa.

•Tximistorratz edo autobalbulak: gaintentsioak mugatzen dituzte sistemetan, gainerako

tresneria babesten

29

Gaintentsioen aurkako babesa

Lineak pantailatzea
Lurrean, faseko eroale batean edo zaintza-kable batean tximista baten jausteko probabilitatea
deskargaren korronte-gailurraren, faseko eroalearen altueraren eta zaintza-kablearen posizioaren
(faseko kableari begira) menpe dago
•Distantzia kritikoa: oro har, faseko eroalearen eta zaintza-kablearen inguruko distantzia kritikoa sortzen da.
Distantzia hori baino gertuago jausten diren tximistak, faseko eroalean jausika dira.
IEEE Std 998-1996 arabera: rc = γ c ⋅ rg
non rg = 8⋅ I 0.65 γ s = γ c = 1
rs = γ s ⋅ rg
rc, rs, rg: Faseko eroaleen, zaintza-kablearen eta lurreko kablearen erakarpen-erradioa (m)
I: Deskarga-korronte maximoa (kA)

•Modelo electrogeometrikoa: Eroalearen erakarpen-distantzia,

distantzia hori gaindituz gero, tximistaren jauskerak inpaktu
zuzena sortzen du eroalean
Aireko linea ez pantailatua
Aireko linea pantailatua
Deskarga
Deskarga
Deskarga Deskarga Faseko eroalean
Faseko lurrera Deskarga Deskarga
eroalean lur-kablera lurrera
Modelo
elektrogeometrikoaren rc
aplikazioa aireko
lineetan [1] rs
rg rs

h rc
ymin Lur-kablea
rc
rg ≤ h ymin = rc rg
hct 30
ymin = rc − (rg − h)
2 2 Faseko
rg > h hf eroalea
 Gaintentsioen aurkako babesa
Azpiestazioak pantailatzea
Azpiestazioen pantailatzea
•Zaintza-kableak: azpiestazioen arkupeak lotzen dira zaintza-kableen bidez. Kable hauek deskarga atmosferikoak
erakartzen dituzte eta lurrera desbideratzen dituzte
•Franklin puntak: azpiestazioko tresneriarik kritikoenatik (transformadoreak, etengailuak) gertu dauden puntu
garaietan instalatzen dira. Horrela, gerta daitezkeen deskargak lurrera desbideratzen dira punta horien bidez
•Metodo mistoa: azpiestazioaren zati bat zaintza-kableen bidez paintalatzen da eta Franklin puntak leku kritikoetan
instalatzen dira. Era berean, azpiestazio osoa pantailatu daiteke eta puntu batzuetan segurtasuna indartu ahal da
Franklin punten bidez

31

Gaintentsioen aurkako babesa

Azpiestazioak pantailatzea
Distantzia kritikoak IEEE Std 998-1996-n: rc = γ c ⋅ rg
non rg = 8⋅ I 0.65 γ s = γ c = 1
Bi zaintza-kableen bidez pantailatzea rs = γ s ⋅ rg

Punta Franklin baten bidezko pantailatzea

x = rc − (rg − h) − rc − (rg − y)
2 2 2 2
Zaintza-kableen kanpoko babes-gunea:
2
2
dt d
x = x0 − R = rs − (rg − h) − rc − (rg − y)
2 2 2 2 2 2
Zaintza-kableen arteko babes-gunea: x= − rc − h − y + rs − t
2 2
2
2 dt 32
Pantailatzearen altuera: ymc = h − rc + rs −
2 Pantailatzea azpiestazioetan [1]
 Gaintentsioen aurkako babesa
Tximistorratzak
Tximistorratzek edo autobalbulek gaintentsioak mugatzen dituzte instalatuta dauden lekuetan eta,
horrela, gainerako tresneria babesten dute
•Sistemaren operazio normalean: ihes-korronte txiki bat ibiltzen da tximistorrean zehar
•Gaintentsio bat agertzen denean: tximistorratzak lurrera desbiratzen du gaintentsioa, eta, horrela, tresneriak
jasan ahal duen balio batera mugatzen du

Tximistorratz-motak:
•Silizio karburokoak: Explosoreak eta baristoreak seriean jarrita (egun ez da erabiltzen)
•Zink oxidokoak: Explosor gabeko baristoreak seriean jarrita
Explosorik ez dagoenez, ZnO-ko tximistorratza eroalea da
etengabe:
•Eroalea tentsio izendatuan (ihes-korrontea 10 mA baino
txikiagoa)
• Erresistentzia 1.5 MΩtik 15 Ωra izaten da zerbitzu-
tentsioaren eta deskarga-tentsioaren artean

33
ZnO tximistorratzaren
Tximistorratzen konparaketa 550 kV/10 kA babes-mailarekin [5]
egitura [5]

Gaintentsioen aurkako babesa

Tximistorratzak
Normalean, tximistorratzak hurrengo lekuetan instalatzen dira:
•Transformadoreetatik gertu harilketa guztien irteeretan
•Lineen etorrean azpiestazioetara
•Aireko-lurpeko konbertsioetan
•Sareko puntu kritikoetan, non deskargek isotzaileak piztea eragiten duten

34
 Gaintentsioen aurkako babesa
Tximistorratzak. Berezko parametroak
•Tentsio izendatua edo emandakoa (Ur): 10 s-tan jasan ahal duen tentsioaren balio eraginkor maximoa da
maiztasun industrialean, tximista-motako deskargen eraginpean egon ondoren, UNE-EN 60099-4 arautegiaren
arabera.
•Funtzionamendu jarraiko tentsioa (Uc): Tximistorratz baten bornetan etengabe aplika daitekeen tentsio
efikazaren gehienezko balio onargarria
•Tximistorratzaren ahalmena denboraldiko gaintentsioen aurrean (TOVc): bere borne artean jasan ahal duen
denboraldiko gaintentsio maximoaren balio efikaza maiztasun industrialean eta denbora zehatz baten zehar (1s eta
10s). TOVc –en balioa10 s-rako tximistorratzaren tentsio izendatua Ur baino handiagoa izaten da normalean
•Deskarga-korronte izendatua (In): Tximistorratza zehazteko erabiltzen den tximista-motako korronte-pultsuaren
(8/20 µs) gailur-balioa. Balio normalizatuak: 1.5kA, 2.5kA, 5kA, 10kA, 20kA
•Deskarga-maila: Tximistorratzaren energia disipatzeko ahalmena adierazten du. Deskarga-maila handitzean,
energia disipatzeko ahalmenta handitzen da. Bost deskarga-maila normalizatuak:
•Mailak 1, 2 eta 3 (10kA-ko deskarga-korronte izendatuko tximistorratza)
•Mailak 4 eta 5 (20kA-ko deskarga-korronte izendatuko tximistorratza)
•Hondar-tentsioa (Ures) eta babes-mailak: Tximistorratzaren bornen artean agertzen den tentsioaren gailur-balioa
deskarga-korrontea joanean zehar. Maniobra motako korronte-pultsuetarako zehazten dira (30/60 µs 10kA-ko eta
20kA-ko tximistorratzetarako) eta tximista motako pultsuetarako (8/20 µs tximistorratz guztietarako)
Bi babes-maila definitzen dira: Sistemaren tensio Gailur-korrontea Ups
maximoa Us lortzeko
•Tximista motako pultsuetarako babes-maila (Upl): Hondar-tentsioaren balio
Us < 145kV 0.5kA
maximoa, deskarga-korronte izendatuan.
145kV ≤ Us ≤ 362kV 1kA
•Maniobra motako pultsuetarako babes-maila (Ups): Hondar-tentsioaren balio
420kV ≤ Us ≤ 800kV 2kA
Maximoa, maniobra motako pultsu-korronte zehatz batzuetarako.
•Ihes-linea: kanpoko isolamenduaren perimetroa neurtutako luzera
•Presio mugatzailearen maila: Tximistorratzak jasan ahal duen barneko zirkuitulaburreko korrontearen balioa bere
inguratzailea bortitz suntsitu gabe 35

Gaintentsioen aurkako babesa

Tximistorratzak. Berezko parametroak

Adibidea: Zink oxidoko tximistorratza PEXLIM R-Z (ABB)

36
 Gaintentsioen aurkako babesa
Tximistorratzak. Aukeraketa-irizpideak
Funtzionamendu jarraiko tentsioaren hautaketa Uc
Tximistorratzak sarean agertu ahal den tentsiorik altuena jasateko gai izan behar dira iragankorrean
•Lurrerako neutro zurruneko sareetan: U
Uc ≥ s
3
•Neutro isolatuko edo erresonanteko sareetan: Uc ≥ Us

Denboraldiko gaintentsioak jasateko ahalmenaren hautaketa TOVc

Tximistorratzak agertu ahal diren denboraldiko gaintentsioak jasateko gai izan behar dira
Anplitude eta luzera ezberdineko denboraldiko gaintentsioak alderatzeko, 10 s-ko denboraldiko gaintentsio baliokide
baten anplitudea zehazten da

Ueq: 10 s-ko denboraldiko gaintentsioaren anplitudea

m
T Ut: Denboraldiko gaintentsio adierazgarriaren anplitudea
Ueq = Ut ⋅ t Tt: Denboraldiko gaintentsio adierazgarriaren luzera
10 m: 0.018 ÷ 0.022
Tximistorratzaren denboraldiko gaintentsioak jasateko ahalmena:
TOVc (10s) ≥ Ueq

Tentsio izendatuaren hautaketa Ur

Tximistorratzaren tentsio izendatuaren balioa Ur gehienez TOVc-en balioa izango da 10 s-rako

Ur ≤ TOVc (10s)

37

Gaintentsioen aurkako babesa

Tximistorratzak. Aukeraketa-irizpideak
Korronte izendatuaren eta deskarga-mailaren aukeraketa
Tximistorratzaren sailkapena (In)
Sistemaren tentsio Sistemaren tentsio
izendatua Un maximoa Us 5 kA 10kA 20 kA

1 maila 2 maila 3 maila 4 maila 5 maila

Un ≤ 66kV Us ≤ 72.5kV

66kV < Un ≤ 220kV 72.5kV < Us ≤ 245kV Deskarga-korronte izendatuen

eta deskarga-mailaren ohiko
220kV < Un ≤ 380kV 245kV< Us ≤ 420kV
balioak sistemaren tentsio
Un > 380kV Us > 420kV izendatuaren arabera

Ihes-linearen hautaketa Nivel de Fuga específica en

contaminación mm/kV (Um)
Gunearen kutsadura-mailaren arabera eta tentsio maximoaren arabera Us
Moderado (L) 16

Ihes-linea (mm) = Us (kV) ⋅ Gutxinezko ihes-linea izendatua (mm/kV) Medio (M) 20

Alto (H) 25
Babes-marjinak Muy alto (V) 31

Tximistorratzak sisteman agertu ahal diren gaintentsioen balioa mugatu behar dute , babestutako tresneriak jasan
ahal dituen limiteetara. Tximistorratzak bermatu behar dituen tximista- eta maniobra-motako bulkaden aurkako
babes-marjin batzuk zehazten dira
U Uwl
Tximista-motako bulkaden aurkako babes-marjina : Minimoa (gomendatua) 20% MPl = wl −1 ≥ 1.2
U pl U pl

Tximista-motako bulkaden aurkako babes-marjina : Minimoa (gomendatua) 15% Uws Uws

MPs = −1 ≥ 1.15
U ps U ps
Uwl: Babestutako tresneriaren tximista-motako bulkadetarako jasandako tentsioa
Upl: Tximistorratzaren tximista-motako bulkadetarako babes-maila

Uws: Babestutako tresneriaren maniobra-motako bulkadetarako jasandako tentsioa 38

Ups: Tximistorratzaren maniobra-motako bulkadetarako babes-maila
 Gaintentsioen aurkako babesa
Tximistorratzak. Babes-distantzia maximoa
Uhinen hedapena eta isladapena direla eta:
•Tximistorratz baten babes-ezaugarriek bere gunetarako baino ez
dute balio.
•Ekipoaren tentsioa tximistorratzaren hondar-tentsioaren baino
handiagoa izan daiteke.
•Tresneria jasandako tentsioak zehazten du babes-distantzia
maximoa.

Tximistorratzaren konexioa babestutako elementura [4]

Ekipoaren tentsio maximoa banantze distantziaren araberakoa da:

•Kasu honetan, banantze-distantziak bermatzen du uhin isladatua bere hondar-tentsiora hartu baino lehen edo hartzean heltzen dela
tximistorratzara.
Uequipo = Ures + 2 ⋅ S ⋅ T 2 ⋅ S ⋅ T ≤ Ures

•Kasu honetan, banantze-distantziak bermatzen du uhin isladatua bere hondar-tentsiora hartu ondoren heltzen dela tximistorratzara.

Uequipo = 2Ures 2 ⋅ S ⋅ T > Ures

Uequipo: Ekipoan heltzen den tentsioa (kV)

Ures: Tximistorratzaren hondar-tentsioa (kV)
S: Uhin-frontearen malda (kV/µs)
l
T: Uhinen hedapen-denbora tximistorratza instalatutako puntutik ekipora (µs) T=
l: Tximistorratzaren eta ekipoaren arteko distantzia υ 39
: Argiaren abiadura (300 m/µs)

Gaintentsioen aurkako babesa

Tximistorratzak. Babes-distantzia maximoa
S
Gaintentsio-
uhina υ A B
Tximistorratza

A B

T
UB UB = Ures + 2 ⋅ S ⋅ T
2T
Ures
θ
2S UA

θ+T
S

T 2T θ θ+T t

A B

θ T UB
UB = 2Ures
2T 2S UA
θ+T Ures
3T S

θ+T 3T t 40
T θ 2T
 Gaintentsioen aurkako babesa
Tximistorratzak. Babes-distantzia maximoa
Adibidea:
• Azpiestazio bat babestu nahi da, bere tresneria 125 kV-ko txokerako jasandako tentsio-
mailarekin
• Azpiestazioaren sarrera lurpeko kablearen bidez egiten da
• Aireko-lurpeko konbertsioan ZnO-ko tximistorratz bat jartzen da 75 kV-ko hondar-tentsio
batekin
• Txokearen uhinak 300 kV/µs-eko eta 1 kV/m-ko fronte bat dauka (∼argiaren abiadura)

Gehienezko babes-distantzia 25 m-koa da

Eboluzioa
denboraren
arabera

t (x konstantea)
Eboluzioa
espazioaren
arabera L< 25m: gaintentsio-mugatzaile batekin nahiko poste gainean
L 25m: beste tentsio-mugatzaile bat behar da transformadorearen borneetan

Tximistorratzaren kokapena. Eredua. [5] 41

x (t konstantea)

Bibliografia
[1] J.A. Martínez Velasco, Coordinación de aislamiento en redes eléctricas de alta tensión, Ed.
McGraw-Hill, 2008

[2] F. Crespo, Sobretensiones en las redes de alta tensión, ASINEL, 1975

[3] UNE-EN 60071-1, Coordinación de aislamiento. Parte 1: Definiciones, principios y reglas,

Octubre 2006

[4] UNE-EN 60071-2, Coordinación de aislamiento. Parte 2: Guía de aplicación, Diciembre

1999

[5] D. Fulchiron, Cuaderno Técnico nº 151: Sobretensiones y coordinación del aislamiento,

Schneider Electric, 1994

[6] Pararrayos de subestación, Industrias de Aparellaje Eléctrico, S.A.

[7] L. Csuros, Overvoltage protection, en Power System Protection. Volume 2: Systems and
methods, The Institution of Electrical Engineers, 1997

[8] A.J. Conejo et al., Instalaciones eléctricas, McGraw-Hill, 2007

[9] A. Gómez Expósito, Energia elektrikoaren sistemen analisia eta operazioa, UPV/EHU
Argitalpen zerbitzua, 2010 42