ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ)
β. Φεντερασιόν γ. Εθνικό Κομιτάτο.
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Α2 Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα
που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή Λάθος, αν η πρόταση είναι
λανθασμένη:
1. 'Ενα από τα αιτήματα των “αντιπολιτευτικών ομίλων” στα τέλη της δεκαετίας του 1850 ήταν η ίδρυση
αγροτικών τραπεζών.
2. Με το Σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και
συνεταιρίζεσθαι.
3. Οι ∆ηλιγιαννικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες της Θεσσαλίας.
4. Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων κλόνισε την ελληνική οικονομία.
5. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα.
Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Β1 Να παρουσιάσετε τον εξωτερικό δανεισμό της Ελλάδας κατά την περίοδο 1860-1890.
Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Β2 Να παρουσιάσετε τα προσφυγικά – μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ελλάδα που σχετίζονται με
τις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις.
Μονάδες 15

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
ΘΕΜΑ Γ1 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να
περιγράψετε τις συνθήκες υπό τις οποίες ψηφίστηκε η «Αρχή της Δεδηλωμένης (Μονάδες 10) και τη
σημασία της για την πολιτική ζωή του τόπου (Μονάδες 15).
Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α
«Αποκορύφωμα της πολιτικής ανωμαλίας αυτής της περιόδου αποδείχτηκε το πραξικόπημα του Δημητρίου
Βούλγαρη, στις 19 Μαρτίου 1875. Κατά το Σύνταγμα, η Βουλή βρισκόταν σε απαρτία, όταν παρίστατο το
ήμισυ του αριθμού των βουλευτών πλέον ενός. Επειδή όμως η κυβέρνηση Βούλγαρη είχε απωλέσει και την
επίπλαστη πλειοψηφία την οποία απέκτησε μέσω των εκλογών της 23ης Ιουνίου 1874, προσέφυγε, κατά τον
Γρηγ. Δαφνή, στο ακόλουθο τέχνασμα: Αποφάσισε πραξικοπηματικά ότι για τον υπολογισμό του όλου
αριθμού των βουλευτών δεν θα λαμβάνονταν υπ' όψιν οι απόντες, οι αποβιώσαντες και οι μη ορκισθέντες.
Έτσι, ενώ οι βουλευτές ήταν 190, η κυβέρνηση διαθέτουσα μόνο 85, υπελόγισε, βάσει των ανωτέρω
εξαιρέσεων, το σύνολο σε 167, υφαρπάζοντας τη δυνατότητα να εμφανίσει απαρτία και να εκλέξει δικό της
πρόεδρο της Βουλής.»

ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Απόσπασμα από το άρθρο «Τις πταίει;», εφ. Καιροί, Αθήνα 29 Ιουνίου 1874.
«Αφ' ότου κατά το 1868 εγκαθιδρύθη η αρχή των κυβερνήσεων της μειονοψηφίας, παν νέον βήμα της
εξουσίας μαρτυρεί περί του σκοπού, εις ον αύτη αποβλέπει. […] Ο κ. Βούλγαρης, ο κ. Ζαΐμης, ο κ.
Δεληγεώργης υπήρξαν όργανα μιας και της αυτής πολιτικής, εκτελεσταί ενός και του αυτού σχεδίου.
Ουδείς αυτών εκλήθη εις την εξουσίαν καθ' υπόδειξιν των αντιπροσώπων του έθνους, ουδείς αυτών
εξεπροσώπησεν εν τη αρχή τας ευχάς του έθνους, και οι τρεις υπήρξαν πρόεδροι προσωπικής κυβερνήσεως,
τουτέστιν υπηρέται μιας και της αυτής θελήσεως. […] Ουδεμίαν ηθικήν ευθύνην φέρει το έθνος επί τη
διαγωγή των προσώπων τούτων. […] H διοικητική καχεξία και τα κατά τας εκλογάς όργια δεν είναι έργον

1
εξουσίας εκπροσωπούσης την πλειονοψηφίαν της Βουλής και επομένως ευθυνούσης διά των πράξεών της το
έθνος. Είναι έργον ανθρώπων οφειλόντων την υπουργικήν αυτών ύπαρξιν εις μόνην την απόλυτον χρήσιν της
εν τω Συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του Στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των
υπουργών. […]
Διατελούμεν ήδη θεαταί του ελεεινού εκλογικού δράματος, όπερ από του 1868 παρίσταται περιοδικώς επί
της σκηνής του ημετέρου κράτους… Αηδιάζοντες και αγανακτούντες επί τω θεάματι… και βλέποντες την
γενικήν κατάπτωσιν του φρονήματος των πολιτευόμενων, διστάζομεν επί στιγμήν και ερωτώμεν ημάς
αυτούς, μη τυχόν αληθώς πταίει το έθνος; Θαρρούντως όμως απαντώμεν, το έθνος δεν πταίει…»

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
Βασιλικός λόγος στη Βουλή, 11 Αυγούστου 1875.
«Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της
κυβερνήσεώς μου, ούτως ενδελεχής θέλει είσθαι η παρ' εμού αναγνώρισις των από του γράμματος και του
πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων προνομιών των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι αύται της
Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των
καλουμένων παρ' εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της
πλειονοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του
προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος.»

ΚΕΙΜΕΝΟ Δ
Για 13 σχεδόν χρόνια –ως τον Ιανουάριο του 1895 –ο Τρικούπης ήταν σχεδόν συνεχώς πρωθυπουργός: δεν
παρέδωσε την εξουσία στους αντιπάλους του παρά τρεις μόνο φορές και για διάστημα που δεν ξεπερνούσε
στο σύνολό του τα τρία χρόνια, σφραγίζοντας έτσι μια ολόκληρη εποχή. [….]
Απ’ το τέλος της ανοίξεως του 1882 ο Τρικούπης είχε επιβάλλει την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του.
Χρειάσθηκε αρκετός καιρός για να επανασυμπτυχθεί η αντιπολίτευση γύρω από το διάδοχο του
Κουμουνδούρου, το Θ. Δηλιγιάννη.
«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΔ΄, σελ. 15 -16, εκδοτική Αθηνών

ΚΕΙΜΕΝΟ Ε
Όπως αναφέρθηκε, ο Τρικούπης δεν πολιτεύτηκε στις εκλογές του 1874. […] …δημοσίευσε στην εφημερίδα
«Καιροί», στις 29 Ιουνίου, ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο «Τις πταίει;». Με αυτό υποστήριζε ότι οι
κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν τις εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και
όφειλαν την ύπαρξή τους «εἰς μόνην την ἀπόλυτον χρῆσιν τῆς ἐν τῷ συντάγματι ἀναγεγραμμένης ὑπέρ τοῦ
στέμματος προνομίας τοῦ διορισμοῦ και τῆς παύσεως τῶν ὑπουργῶν». Στην προνομία, συνέχιζε, το
Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς, αλλά έμμεσους, εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα που
αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή. Οι περιορισμοί, όμως, αυτοί αγνοήθηκαν κι έτσι το έθνος αντιμετωπίζει πάλι
το δίλημμα: υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση. Πριν από την επανάσταση έπρεπε να εξαντληθούν
όλα τα προληπτικά μέτρα. Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή γνώμη στο στέμμα για να
υιοθετήσει την αρχή , ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την πλειοψηφία της βουλής. Δεν είναι
αντισυνταγματικό, ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται κυβέρνηση από μειοψηφία. Θεμέλιο, όμως,
του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δυο κομμάτων στη βουλή. Για να συγκροτηθούν αυτά
τα δυο κόμματα, χρειάζεται όλοι να βεβαιωθούν ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία.
Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα πάρουν την εντολή και τη διάλυση, δε συγχωνεύονται με
άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα.
«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΓ’, σελ. 292 -293, εκδοτική Αθηνών

ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα Α και Β που σας
δίνονται, να παρουσιάσετε α) τη διάσταση απόψεων μεταξύ του πρίγκιπα Γεωργίου και του Ελ. Βενιζέλου ως
προς τη διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (Μονάδες 15) β) τα κριτήρια
που επέδρασαν στη διαμόρφωση των διισταμένων απόψεων στο ουσιώδες αυτό ζήτημα. (Μονάδες 10)

2
 Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α Ο Βενιζέλος υπέρ της σταδιακής πορείας προς την ενωτική λύση
Η πίστη στην ενωτική αναγκαιότητα είχε σφραγίσει την πολιτική δράση και την αγωνιστική συμμετοχή του
Ελ. Βενιζέλου στην κοινοβουλευτική ζωή και την επαναστατική αναταραχή της γενέτειράς του
… Η προσήλωση όμως του Κρητικού ηγέτη στην ενωτική ιδέα, ενιαία συνισταμένη του πολιτικού
προγράμματος όλων των κομματικών μερίδων της Μεγαλονήσου, δε συμβάδιζε πάντοτε με την υιοθέτηση
μιας ταυτόσημης τακτικής στην προβολή της κοινής εθνικής επιδιώξεως
… Η διπλωματική στρατηγική του Βενιζέλου κατέτεινε στην εξασφάλιση των προϋποθέσεων που θα
επέτρεπαν τη δυναμική προσαρμογή στον αδυσώπητο διεθνή ανταγωνισμό. Το 1896, δε δίστασε να
υποστηρίξει την αρχή ότι τα μικρά έθνη όχι μόνο έχουν συμφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση με τις
Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και να προσαρμόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των
εθνικών τους διεκδικήσεων κατά στάδια. Η πεποίθηση στη μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα των συμμαχικών
δεσμών με τις ισχυρές ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, και ιδιαίτερα τα μεγάλα δημοκρατικά έθνη της Δ.
Ευρώπης, σε συνδυασμό με την πίστη στην ανάγκη της εσωτερικής οργανώσεως και ενδυναμώσεως του
έθνους αποτέλεσε έκτοτε τη βασική συνισταμένη της διπλωματικής δράσεως του Κρητικού ηγέτη.
...........................................................................................................................
Κάτω από την επίδραση των γενικών αυτών καθοριστικών κριτηρίων, ο σύμβουλος της δικαιοσύνης (:
Βενιζέλος) εισηγήθηκε εμπιστευτικά στον ύπατο αρμοστή (πρίγκιπα Γεώργιο) το καλοκαίρι ήδη του 1900 τη
διπλωματική μεθόδευση της σταδιακής εξελίξεως προς την ενωτική λύση.
...........................................................................................................................
Ο ύπατος αρμοστής, φορέας των εντολών της Αυλής των Αθηνών, με τη συγκατάθεση πάντοτε και της
ελληνικής κυβερνήσεως, απέκρουσε τη συμβιβαστική εξελικτική διαδικασία και επιδίωκε περισσότερο να
καταστήσει αβάσταχτη την πίεση από τις εσωτερικές συνθήκες, με την ελπίδα να εκβιάσει την ταχύτερη κατά
το δυνατό συγκατάνευση των ευρωπαϊκών Δυνάμεων στην ενωτική λύση.
Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ. 201

ΚΕΙΜΕΝΟ Β: Η διάσταση ανάμεσα στον πρίγκιπα Γεώργιο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο
Ο πρίγκιπας Γεώργιος, έχοντας την αντίληψη ότι η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της Κρήτης ήταν
αρμοδιότητα της ελληνικής μοναρχίας, ανέλαβε μόνος τη μεθόδευση της προσάρτησης της Μεγαλονήσου
στη μητέρα πατρίδα χωρίς να συμβουλευτεί τους υπουργούς του για τις ενδεδειγμένες ενέργειες και
διαπραγματεύσεις. Η πρωτοβουλία του είχε τη μορφή προσωπικών συζητήσεων με τον τσάρο της Ρωσίας και
απευθείας διαπραγματεύσεων με τους υπουργούς Εξωτερικών της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της
Ιταλίας. Ο Βενιζέλος θεώρησε πρόωρες τις ενέργειες του ύπατου αρμοστή, κρίνοντας ότι η κρητική
κυβέρνηση ήταν ασταθής και τα συνταγματικά θεμέλια ασαφή. Πίστευε και υποστήριζε την ανακήρυξη της
Κρήτης σε ανεξάρτητο πριγκιπάτο ως τελευταίο στάδιο για τη νομότυπη πραγματοποίηση της ένωσής της με
την Ελλάδα. […] Ο πρίγκιπας δεν ήταν ικανός να αντιληφθεί τη λεπτή διαφορά μεταξύ της δεσποτικής
διακυβέρνησης με ξένη κηδεμονία και, από την άλλη μεριά, της πλήρους αυτονομίας χωρίς ξένες επεμβάσεις
και με κυβερνήτη διορισμένο από την ελληνική κυβέρνηση, που υποστήριζε ο Βενιζέλος ως ασφαλέστερη
μεθόδευση για την απώτερη επίτευξη του ενωτικού σκοπού… Ο πρίγκιπας Γεώργιος είχε την πεποίθηση ότι
οποιαδήποτε λύση του Κρητικού θα προερχόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις και, κατά τη γνώμη του, οι
πολιτικοί παράγοντες της Κρήτης ήταν άσχετοι με το θέμα, αν όχι επιζήμιοι… Στάθηκε αδύνατο γι’ αυτόν να
αντιληφθεί τη σημασία της πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των Κρητικών, καθώς και την εύλογη
απαίτησή τους να αποκτήσουν τον έλεγχο της τύχης τους μετά από αιώνες αγώνων κατά των Τούρκων
κυριάρχων.
(Λ. Μακράκης, Ελευθέριος Βενιζέλος, σσ. 397-403, στο Αξιολόγηση των μαθητών της Γ’ Τάξης του Ενιαίου
Λυκείου στο μάθημα Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, τ.Β΄, ΥΠΕΠΘ ( Κ.Ε.Ε.), Αθήνα 2000).