Περιεχόμενα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 (παρατακτική – υποτακτική σύνδεση προτάσεων).......................................................................2

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 (δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις: ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές)...................................4
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 (ερωτηματικές προτάσεις, ευθύς – πλάγιος λόγος)......................................................................6
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 (αναφορικές προτάσεις, συνώνυμα – αντώνυμα).........................................................................8
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 (τελικές - αιτιολογικές προτάσεις, ομόηχες – ομώνυμες, παρώνυμες λέξεις)..............................10
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 (χρονικές - υποθετικές προτάσεις)............................................................................................. 13
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 (αποτελεσματικές – εναντιωματικές προτάσεις, μετωνυμία).......................................................17
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 (παρατακτική – υποτακτική σύνδεση προτάσεων)

1. Στο κείμενο που ακολουθεί άλλες προτάσεις μπαίνουν η μία δίπλα στην άλλη χωρίς
σύνδεσμο (ασύνδετο σχήμα), άλλες συνδέονται παρατακτικά και άλλες συνδέονται
υποτακτικά. Να βρείτε το είδος της σύνδεσης.
Μεγάλωσα με τη γιαγιά μου στο Μάλι. Όταν ήμουν ακόμη κοριτσάκι, μια γυναίκα ήρθε στο
σπίτι και ζήτησε να με πάρει στο Παρίσι, για να προσέχω τα παιδιά της. Είπε στη γιαγιά μου πως
θα μ' έβαζε στο σχολείο να μάθω γαλλικά. Μα στο Παρίσι δεν πήγα ποτέ στο σχολείο. Δούλευα.
Ολημερίς σκούπιζα το σπίτι, μαγείρευα, πρόσεχα τα παιδιά, έπλενα και τάιζα το μωρό. Δούλευα
από τις επτά το πρωί μέχρι τις έντεκα τη νύχτα. Η κυρά μου δεν έκανε τίποτα». Στα οκτώ της χρόνια η
Σέμπα έγινε δούλα. Την έδερναν, την κλείδωναν, τη βασάνιζαν. Το μαρτύριο της πήρε τέλος, όταν
κάποιοι γείτονες το κατάλαβαν και κάλεσαν την αστυνομία. Ήταν πια είκοσι ενός χρόνων.
Η ιστορία της Σέμπα θα ήταν συγκλονιστική εάν μοναδική. Όμως υπάρχουν άλλες δύο χιλιάδες
σαν αυτήν σήμερα στο Παρίσι. Σε 27 εκατομμύρια υπολογίζονται οι σύγχρονοι δούλοι σε όλον τον
κόσμο.

2. Να συνδέσετε παρατακτικά ή υποτακτικά τις προτάσεις που σας δίνονται, σημειώνοντας

δίπλα το είδος της σύνδεσης.
1. Διάβασα πολύ …………………... δεν έγραψα καλά.
2. Λυπάμαι …………………... σε στενοχώρησα.
3. Ήταν τόσο μεγάλη η χαρά του …………………... έφυγε χοροπηδώντας.
4. Θέλεις …………………... του μιλήσω εγώ …………………... προτιμάς …………………... του μιλήσεις ο ίδιος;
5. Έσκυψε πάνω του …………………... του ψιθύρισε κάτι στο αυτί.
6. Υποσχέθηκε …………………...θα με βοηθήσει.
7. Τα είπε αυτά …………………... με δοκιμάσει.
8. Θέλουν ………………... δεν μπορούν …………………... λησμονήσουν.
9. Νιώθω μεγάλη συγκίνηση, …………………... πηγαίνω στο χωριό.

3. Να υπογραμμιστούν οι σύνδεσμοι στην παρατακτική σύνδεση των προτάσεων και να

χαρακτηριστούν:
1. Τα παιδιά αγαπούν και σέβονται τους γονείς τους.
2. Διάβασα τα μαθήματα μου, αλλά ο καθηγητής δε με εξέτασε.
3. Έρθεις ή δεν έρθεις εμείς θα βγούμε απόψε.
4. Σε λίγο φεύγουμε, ετοιμάσου λοιπόν.
5. Θέλω να φύγω, μα δεν μπορώ.
6. Όχι μόνο δεν εργάζεσαι, αλλά και γκρινιάζεις.
7. Εγώ φεύγω για το βουνό, άρα θα σας δω την άλλη εβδομάδα.
8. Από τη στεναχώρια του ούτε έφαγε ούτε ήπιε.
9. Ή να μη μιλάς ή να προσέχεις τι λες.
10. Είναι λίγοι, αλλά έχουν μεγάλη δύναμη.

4. Να επισημάνετε τους παρατακτικούς συνδέσμους στις παρακάτω παροιμίες και να

ονοματίσετε το είδος τους:
1. Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα.
2. Ο θεός είναι ψηλά, μα βλέπει χαμηλά.
3. Ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς.
4. Αγαπάει ο θεός τον κλέφτη, μ' αγαπάει και το νοικοκύρη.
5. Κάλλιο να κλάψει το παιδί, παρά να κλάψει η μάνα.
6. Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει.
7. Ή στραβός είν' ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε.

5. Να αντικαταστήσετε τον και με άλλους συνδέσμους (να, γιατί, ώστε (να), που):
1. Προσπάθησε και η επιτυχία είναι κοντά.
2. Πώς μπόρεσες και πήρες μια τόσο μεγάλη απόφαση;
3. Τρέξε και θα χάσουμε το λεωφορείο!
4. Βλέπω και χαμογελάς.
5. Πώς κατόρθωσες και έγινες τόσο πλούσιος;
6. Έλα και φοβάμαι να μείνω μόνη μου.
7. Μια φορά ήταν ένας τσοπάνης κι είχε τη στάνη του έξω από το χωριό.

7. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις (κύριες ή δευτερεύουσες) και να σημειώσετε τον τρόπο με

τον οποίο παρουσιάζονται στο λόγο (παράταξη, υπόταξη, ασύνδετο):
1. Σήκωσα το τηλέφωνο και σχημάτισα τον αριθμό.
2. Ήθελα να ταξιδέψω, αλλά ο καιρός με εμπόδισε.
3. Δε θα βγω απόψε, επειδή έχω πονοκέφαλο.
4. Ήμουν τόσο συγκινημένος, ώστε δε μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυα μου.
5. Γράψε μου ή τηλεφώνησε μου.
6. Όταν πηγαίνω στο χωριό, ξαναθυμάμαι τα παιδικά μου χρόνια.
7. Στη Ζάκυνθο φοβούνται μήπως ξαναγίνει σεισμός.
8. Όλοι θέλουμε να μας επαινούν.
9. Στην εκδρομή παίξαμε, γελάσαμε, τραγουδήσαμε, περάσαμε ωραία.
10. Ο θείος μου πήγε στην Αθήνα, για να κλείσει μια δουλειά.
11. Τώρα είναι πρόεδρος, έχει κατάστημα, έχει αυτοκίνητο, έχει τρακτέρ, έχει ελιές.
12. Της έκαναν νοήματα, μα δεν το αποφάσιζαν να φύγουν.
13. Πήρα το μαντίλι και σκούπιζα τα μάτια και τα μαγουλά μου, μα το δάκρυ δεν είχε στερεμό.
14. Της εξήγησα πως το καρβέλι πια δε βγαίνει στη στεριά και άλλο δε μένει παρά να ξενιτευτώ
για χρόνια ή να μπω στα σφουγγαράδικα.
15. Το είπε και ξαλάφρωσε και ένιωσε πάλι αρχόντισσα του τόπου.
16. Το φορτηγό άφησε το μεγάλο δρόμο, μπήκε σ' ένα χωματόδρομο κι άρχισε να χοροπηδά σαν
γαϊδουράκι.
17. Οι άνθρωποι βγήκαν έξω για να συναντηθούν, δε θέλουν πια τον πόλεμο.
18. Πρέπει να φύγουμε και να χωριστούμε ή να μείνουμε εδώ όλοι μαζί;
19. Δε θέλω να εγκαταλείψω τον μπαμπά και τη μαμά ούτε μου αρέσει περισσότερο η ιδέα ν'
αφήσουμε μόνο του τον μπαμπά εδώ.
20. Μ' αυτή την υπογραφή ο Γεροθανάσης πουλάει, αγοράζει, ξέρει πού βρίσκεται η περιουσία
του.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 (δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις: ειδικές,
βουλητικές, ενδοιαστικές)

1. Να υπογραμμιστούν οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και να προσδιοριστεί ο

συντακτικός ρόλος της καθεμιάς:

Ειδικές
1. Τελικά πείστηκα πως έχεις δίκιο
2. Είναι σίγουρο ότι κέρδισες στο λαχείο;
3. Αυτό μόνο να ξέρεις, πως πάντοτε θα ενδιαφέρομαι για σένα
4. Είμαι βέβαιος πως θα τα καταφέρεις
5. Κανένας δεν το έμαθε αυτό, ότι ο Νίκος ήταν κάποτε στη φυλακή

Βουλητικές
1. Μπορώ να τα καταφέρω και μόνος μου
2. Αυτό ακριβώς το νέο περίμενα, να μάθω το διορισμό σου
3. Είχα τη δύναμη να ζητήσω συγγνώμη
4. Ο πόθος του να μάθει γράμματα δεν εκπληρώθηκε ποτέ
5. Προθυμοποιήθηκε να μας δείξει την πόλη

Ενδοιαστικές
1. Πρόσεξε μήπως έχεις κάνει λάθος
2. Ένας ήταν ο φόβος των Αθηναίων, μήπως επιβληθεί τυραννία
3. Ανησυχούσα μη μου ξεφύγει καμιά λεπτομέρεια
4. Πλανιόταν ο φόβος μήπως αλλάξουν τα πολιτικά πράγματα
5. Αυτό να έχεις στο νου σου, μήπως κάνεις κανένα λάθος από απροσεξία.

2. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και να προσδιορίσετε το

συντακτικό τους ρόλο.
1. Αξίζει να προσπαθήσεις ακόμα μία φορά
2. Αυτή την ανησυχία δεν μπόρεσα να ξεπεράσω, μήπως χάσω την ψυχραιμία μου
3. Γρήγορα συνηθίσαμε να ξυπνάμε νωρίς
4. Δε θυμάμαι να έχω διαβάσει αυτό το βιβλίο
5. Δεν κάνεις τίποτε άλλο, από το να τεμπελιάζεις συνεχώς
6. Είναι άδικο να φορτωθείς τόσες ευθύνες
7. Είσαι ελεύθερος να αποφασίσεις για το επάγγελμα σου
8. Ένα είναι βέβαιο, ότι εσύ δε φταις
9. Έφυγε, χωρίς να πει λέξη
10. Έχω τη γνώμη πως κάτι μου κρύβεις
11. Έχω την ελπίδα ότι θα γράψω καλά στις εξετάσεις
12. Έχω το φόβο μήπως με παρακολουθούν
13. Κάθε μέρα έχω την ίδια αγωνία, μήπως δεν προλάβω το λεωφορείο
14. Μία μόνο αγωνία μου έκοβε τα γόνατα, μήπως με προλάβουν οι εχθροί.
15. Ξαφνικά ένιωσα πως ήμουν ολομόναχος
16. Ο δραπέτης έτρεμε μήπως τον συλλάβουν
17. Πήρα τα μέτρα μου μη τυχόν συμβεί κανένα απρόοπτο
18. Φαίνεται ότι δεν κατάλαβες καλά

3. Να αντικαταστήσετε με δευτερεύουσα ονοματική πρόταση τα αντικείμενα των ρημάτων

κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές.
1. Αυτός ο άνθρωπος φοβάται πολύ τις αρρώστιες.
2. Να προσέχεις τις κλοπές.
3. Το Υπουργείο ανακοίνωσε τη λήξη της προθεσμίας των ενστάσεων.
4. Οι αστυνομικές αρχές απαγόρευσαν την έξοδο του Δ. Γ. από την Ελλάδα.
5. Ο Υπουργός υποσχέθηκε την επίλυση των προβλημάτων μας.
6. Αναγνωρίζω το σφάλμα μου.
7. Εύχομαι τη γρήγορη ανάρρωση σου.
8. Κανένας δεν ήξερε το όνομα του χωριού.
9. Ο επιτηρητής ανακοίνωσε τη λήξη του χρόνου.
10. Φοβάται την αρρώστια και τρέμει τον θάνατο.

4. Σε ποια από τα παρακάτω ονοματικά σύνολα υπάρχει κυριολεξία και σε ποια μεταφορά:
1. γνήσιος άνθρωπος, γνήσια υπογραφή, γνήσια αισθήματα, γνήσιο δέρμα, γνήσια επιταγή.
2. νόστιμη κοπέλα, νόστιμο φαγητό, νόστιμο ανέκδοτο.
3. άνοστο αστείο, άνοστη φάρσα, άνοστος άνθρωπος, άνοστο κρέας.
4. γλυκό χρώμα, γλυκιά μορφή, γλυκιά ζωή, γλυκός καφές, γλυκιά κουβέντα, γλυκιά πίτα, γλυκιά
θύμηση, γλυκός ύπνος, γλυκό σταφύλι.
5. κρύος άνθρωπος, κρύος καιρός, κρύα καρδιά, κρύα χειραψία, κρύα συμπεριφορά, κρύο νερό,
κρύα υποδοχή, κρύος αέρας.

5. Τι σημαίνουν οι λέξεις που υπογραμμίζονται στις παρακάτω προτάσεις:

1. Το ταχυδρομείο θα έρθει με το επόμενο τρένο.
2. Πού βρίσκεται το Ταχυδρομείο;
3. Απεργούν οι ταχυδρομικοί.
4. Πλήρωσα πολλά ταχυδρομικά για το δέμα στην Αμερική.
5. Παραγγέλνω στην τηλεαγορά και πληρώνω με αντικαταβολή.
6. Τα συστημένα κοστίζουν πολύ.

6. Να σημειώσετε ποια από τις παρακάτω σημασίες παίρνει η λέξη τύπος στις ακόλουθες
προτάσεις (σημασίες: ο άνθρωπος που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη, τυπικός εκπρόσωπος, η
δημοσιογραφία, υπόδειγμα χαρακτήρα, ο άνθρωπος που μου ταιριάζει):
1. Τι γυρεύει αυτός ο τύπος;
2. Ο Πέτρος δεν είναι ο τύπος μου.
3. Η Ελένη είναι τύπος και υπογραμμός.
4. Ο Γιάννης είναι ο τύπος του Έλληνα συζύγου.
5. Στα αυταρχικά καθεστώτα ο τύπος είναι φιμωμένος.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 (ερωτηματικές προτάσεις, ευθύς – πλάγιος λόγος)
1. Να μετατρέψεις τις προτάσεις σε πλάγιο λόγο. Να επιλέξεις ρήμα εξάρτησης (σε παρελθοντικό
χρόνο) σύμφωνο με το ύφος του λόγου. Π.χ.
 Ευθύς λόγος: Μου δανείζεις το βιβλίο σου;
Πλάγιος λόγος: Με ρώτησε αν του δανείζω το βιβλίο μου.
 Ευθύς λόγος: Μου δίνεις το βιβλίο σου;
Πλάγιος λόγος: Μου ζήτησε να του δώσω το βιβλίο μου.
 Ευθύς λόγος: Μου δίνεις, σε παρακαλώ, το βιβλίο σου;
Πλάγιος λόγος: Με παρακάλεσε να του δώσω το βιβλίο μου.
 Ευθύς λόγος: Δώσε μου το βιβλίο σου!
Πλάγιος λόγος: Με πρόσταξε να του δώσω το βιβλίο μου.

α. Θα σε προσλάβουμε στη δουλειά μας.

β. Θα σε προσλάβουμε οπωσδήποτε στη δουλειά μας τον άλλο μήνα.
γ. Μα το Θεό, δεν το έκανα εγώ!
δ. Θα έχεις κακά ξεμπερδέματα μαζί μου, να φυλάγεσαι!
ε. Μη μιλάτε την ώρα του μαθήματος.
στ. Εσύ φταις για όλα!
ζ. Δεν είμαι ένοχος, είμαι αθώος!

2. Να μετατρέψεις τον ευθύ σε πλάγιο λόγο:

α. Ο πρωθυπουργός σήμερα: «Δε θα γίνουν εκλογές πριν από το τέλος της τετραετίας».
β. Πελάτης προς τον υπάλληλο: «Δείξτε μου το νέο ηλεκτρονικό υπολογιστή της εταιρείας σας.
Πόσο κάνει; Μπορώ να τον αγοράσω και να τον πληρώσω με δόσεις;».
γ. «Αν χειριζόσουν καλά την υπόθεση, θα την κέρδιζες».
δ. «Έλα την Κυριακή να σου κάνουμε το τραπέζι».
ε. Ρήγας Φεραίος: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».
στ. «Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει».

3. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσεις τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, αν είναι

ολικής ή μερικής άγνοιας, το ρήμα από το οποίο εξαρτώνται ή τον όρο που επεξηγούν και να τις
χαρακτηρίσεις συντακτικώς:
α. Απορώ γιατί δε φάνηκε ακόμη.
β. Δεν έμαθε αν τελικά θα διοριστεί στη θέση που ήθελε.
γ. Αναρωτιέμαι αν είναι αυτός που ήξερα ή κάποιος άλλος.
δ. Ρώτησα μήπως τον είδε κανείς.
ε. Στην ερώτηση μου, πού ήταν χθες το βράδυ, δε μου έδωσε καμιά απάντηση.
στ. Είναι άγνωστο τι σκοπεύει να κάνει.
ζ. Δεν ανακοινώθηκε ακόμα ποιοι θα είναι οι υποψήφιοι για την εκλογή νέου διοικητικού
συμβουλίου.
η. Αναλογίσου ποια θα ήταν τα αποτελέσματα, αν δεν υποχωρούσες.
θ. Δεν ξέρω πώς να του φερθώ.

4. Να αντικαταστήσεις την πλάγια ερωτηματική πρόταση με ουσιαστικό, με όποιες αλλαγές

απαιτούνται, και να το χαρακτηρίσεις συντακτικώς:
α. Δεν καταλαβαίνω τι ρωτάς.
β. Είναι απορίας άξιο πώς εξαφανίστηκε.
γ. Έχω ακόμα αυτή την απορία, ποια είναι η σωστή λύση της άσκησης.
δ. Δεν είναι βέβαιο αν η πληροφορία είναι έγκυρη.
ε. Ήθελε να μάθει πόσο κοστίζει ακριβώς η παραγωγή του προϊόντος.
στ. Αγνοείς κάτι βασικό, πώς εξελίχτηκαν τα γεγονότα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 (αναφορικές προτάσεις, συνώνυμα – αντώνυμα)
1. Να αναγνωρισθούν οι δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις και να προσδιορισθεί ο
συντακτικός τους ρόλος.
1. Σας έφερα τις εφημερίδες που ζητήσατε.
2. Αυτοί είναι οι μαθητές που παρατήρησε ο καθηγητής.
3. Μπήκαν στην αίθουσα όσοι χώρεσαν.
4. Οι μαθητές, που ήρθαν για πρώτη φορά στο σχολείο μας, προσαρμόστηκαν γρήγορα.
5. Στην πόλη που μένω δεν υπάρχει μεγάλη κίνηση.
6. Απευθυνθήκαμε σε κάποιο κύριο, στον οποίο είπαμε τι θέλαμε.
7. Ο διευθυντής κάλεσε τους ταραξίες, στους οποίους έκανε αυστηρές συστάσεις.
8. Υπάρχει κάποια επιτροπή στο υπουργείο που ασχολείται με το θέμα αυτό.
9. Το κύριο πρόβλημα που θέλει να λύσει η κυβέρνηση είναι ο εκσυγχρονισμός της
βιομηχανίας.
10. Κανείς από εκείνους που πιάστηκαν αιχμάλωτοι δεν σώθηκε.
11. Έτρωγε ό,τι έβρισκε.
12. Όπου πήγαινα τον έβρισκα μπροστά μου.
13. Τα διηγήθηκα ακριβώς έτσι, όπως έγιναν.
14. Κάνε όπως καταλαβαίνεις.
15. Πήγαινε στο σπίτι όποιου θέλεις.
16. Στην εποχή μας είσαι ό,τι δηλώσεις.

2.Στις ακόλουθες φράσεις ν' αντικαταστήσεις με εμπρόθετο την αντωνυμία που.

1. Αν ήξερες το λόγο που δεν σου έγραψα, θα με δικαιολογούσες.
2. Ο Γιώργος, που συζήτησα το θέμα, συμφώνησε.
3. Δεν εγκρίνω τον τρόπο που φέρεται.
4. Το μάθημα που θα διαγωνιστούμε αύριο, είναι πολύ δύσκολο.
5. Εκείνο που είμαι βέβαιος είναι πως δούλεψα σκληρά.
6. Δεν είναι μόνο αυτός που πρέπει να φυλάγεσαι.

3.Να επισημάνεις την επιρρηματική σημασία των αναφορικών προτάσεων στις ακόλουθες
φράσεις.
1. Καταριέται τη μοίρα του, που τον έκανε φτωχό.
2. Χρειαζόμαστε κάποιον που να μας μεταφράσει το κείμενο.
3. Φτιάχνει ένα γλυκό, που να τρως και να γλύφεις τα δάχτυλα σου.
4. Ό, τι κι αν του πεις δεν θα τ' ακούσει.
5. Αγαπάμε τα καλά βιβλία, που μας προσφέρουν τέτοιες συγκινήσεις.
6. Να έρθεις όποια ώρα θέλεις.
7. Πλήρωσε όσο θέλεις.
8. Θα δεχθώ, μόνο όπως σου είπα.
9. Πήγαινε όπου σε στείλουν.
10. Μου χρειάζεται ένα έξυπνο παιδί, που θα με βοηθά στη δουλειά μου.

4. Να διακρίνετε τις αναφορικές ονοματικές προτάσεις των περιόδων και να σημειώσετε το

συντακτικό ρόλο και την εξάρτηση τους.
1. Όποιος δε θέλει να ζυμώσει πέντε μέρες κοσκινίζει.
2. Θα δεχόμουν οποιαδήποτε δικαιολογία θα μου' λεγες.
3. Οι καλόγεροι αρχίζουν και τελειώνουν την ημέρα με προσευχές που συντελούνται στην
τράπεζα σύμφωνα μ' ένα πατροπαράδοτο τυπικό.
 4. Όσοι λάβουν μέρος στους αγώνες, θα τιμηθούν.
5. Έκανε ό,τι τους έλεγε.
6. Αυτό ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσαμε να φανταστούμε.

5.α. Πώς ή πως;

1. Δεν ξέρω πως να σου το πω.
2. Πείτε μου πως θα αποφεύγω τα εκφραστικά λάθη.
3. Είπε πως δεν μπορούσε να κάνει τίποτε περισσότερο.
4. Αντιλαμβάνομαι πως η θέση σου είναι δύσκολη.
5. Πρόσεχε πως μιλάς.
6. Έχω τη γνώμη πως δε μας είπε την αλήθεια.
5.β. ότι ή ό,τι;
1. Ότι είπαμε να μείνει μεταξύ μας.
2. Πέτυχε ότι ή θελε.
3. Πιστεύω ότι οι μεγάλες επιτυχίες χρειάζονται και ανάλογες προσπάθειες.
4. Για ότι έπαθε ευθύνεται ο ίδιος.
5. Έπρεπε να σκεφτείς πολύ το λόγο που ξεστόμισες, ότι σε εξαπάτησα.
6. Λέει ότι θέλει.
5.γ. πού ή που;
1. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να εξηγήσουν που οφείλεται το φαινόμενο.
2. Δε θυμάμαι που το άφησα.
3. Το θέαμα που είδαμε ήταν φανταστικό!
4. Που μένετε;
5. Λυπάμαι που φεύγεις.
6. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισα ήταν μεγάλες.

6. Να δώσετε τα αντίθετα των ακόλουθων λέξεων: παραλαμβάνω, επίσημη (αλληλογραφία),

συγχαρητήρια (επιστολή), αστικό (τηλεφώνημα), πετυχαίνω, καλυτερεύω, αυξάνω, τρικυμία,
χρήσιμος, υπομονετικός, ανάσκελα, νηστικός, προκομμένος, πρόγονος, συχνά, επιδοκιμάζω,
μεροληπτικός, υποκειμενικός, ήπιος, συντηρητικός.

7. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συμβίωση, επικοινωνία,
όμιλος, αλληλεγγύη, προστριβή, αποδοχή, απρόσιτος, παρακαλώ, επανάσταση, γενναίος, δόλος,
οίκτος, έξυπνος, άκακος, άσπλαχνος, γιαλός, δουλειά, χαρά, τρελός, γυρεύω, αυγή, διορθώνω,
υπέροχος, ονομαστός.

Να βρείτε τα αντώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων:

1. Μου είναι πολύ δύσκολο να ενστερνισθώ τις απόψεις σου.
2. Έγιναν πολλές προσπάθειες για την κατάτμηση των οικοπέδων
3. Τον κατηγόρησαν αδικαιολόγητα για δωροδοκία.
4. Όπου υπάρχει αμεροληψία υπάρχει και αξιοκρατία.
5. Παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων.
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 (τελικές - αιτιολογικές προτάσεις, ομόηχες –
ομώνυμες, παρώνυμες λέξεις)
1. Να αναγνωρίσετε τις τελικές προτάσεις:
1) Δεν είναι η Σοφία εδώ, να σας έδινε το σχέδιο να το βλέπατε.
2) Πήγε στο σχολείο, για να γράψει την κόρη της.
3) Αγόρασα όλους τους οδηγούς, για να οργάνωνα ένα ενδιαφέρον ταξίδι στην Ισπανία το
Πάσχα.
4) Έκανε ένα βήμα εμπρός, να τη φιλήσει, αλλά εκείνη γύρισε αλλού το πρόσωπο της.
5) Θα πάρω το ντουφέκι μου να πάω να βρω τους κλέφτες.
6) Ήθελα να' σουν εδώ, να καμάρωνες τον γιο σου.
7) Περπατούσαμε στα νύχια, για να μην ξυπνήσουμε τον Τάκη.
8) Για να μην πάει στο σχολείο, έκανε τον άρρωστο.

2. Ποιες από τις παρακάτω δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με το -να- είναι τελικές,
ποιες βουλητικές και ποιες ειδικές. Να δηλωθεί η συντακτική τους θέση.
1) Δεν ήρθε να μας δει, αλλά να μας ζητήσει τα δανεικά.
2) Ας ήξερα μόνο πώς να τη βοηθήσω και θα έβρισκα τον τρόπο να το κάνω.
3) Καλό θα ήταν να κάνετε κουράγιο, για να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε αυτή τη δύσκολη
κατάσταση.
4) Δεν σου έδωσα την άδεια να βγεις από την αίθουσα, για να περιφέρεσαι στους
διαδρόμους, αλλά για να πας στο ιατρείο.
5) Δεν θυμούμαι να τον συνάντησα ποτέ.
6) Ήταν πολύ πιθανό η επιθυμία της να φύγει με την επόμενη πτήση να συναντούσε πολλά
εμπόδια για να πραγματοποιηθεί.

3. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες αιτιολογικές και τελικές προτάσεις:

1) Στενοχωρήθηκε πολύ, που ο φίλος του χτύπησε άσχημα.
2) Μια και πέρασες από το σπίτι μου, κάθισε να τα πούμε λίγο.
3) Προσπαθούσαν να συνεννοηθούν μαζί του με χειρονομίες, αφού ήταν ξένος και δεν ήξερε
ελληνικά.
4) Δεν τον καταλάβαινα γιατί μιλούσε πολύ σιγά.
5) Η διάρκεια της ημέρας ήταν μικρή γιατί ήταν Δεκέμβρης.
6) Ας συνεχίσουμε τη συζήτηση μια Και το ζητάτε.
7) Ήρθε, αλλά δεν είχα χρήματα, για να της έδινα.
8) Θύμωσε, γιατί του μίλησαν άσχημα.
9) Κανείς δεν ήταν τόσο δυνατός, για να μπορεί τα πάντα.
10) Έπρεπε να ήσουν εκεί, για να τον δεις.

4. Να αναγνωρίσετε το είδος των προτάσεων που εισάγονται με το γιατί (πλάγιες ερωτηματικές

ή αιτιολογικές). Ποιες από αυτές τις προτάσεις πρέπει να χωριστούν με κόμμα από την κύρια
πρόταση; Μπορείτε στη θέση του γιατί να βάλετε άλλες λέξεις, ώστε να φαίνεται καθαρά το
είδος της πρότασης την οποία εισάγει;
1) Δεν ξέρω γιατί κλαις.
2) Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν αναλαμβάνει ποτέ τις ευθύνες του.
3) Προσπαθεί να σε βοηθήσει γιατί σε αγαπάει.
4) Απέτυχε στις εξετάσεις γιατί δεν είχε προετοιμαστεί σωστά.
5) Λυπόμουνα γιατί δεν μπορούσα να κάνω τίποτε για να τον βοηθήσω.
6) Ο δάσκαλος ρώτησε τους δύο μαθητές γιατί έφυγαν από το σχολείο.
5. Να γράψετε ένα ομόηχο ή ομώνυμο για κάθε λέξη: Ώμος, πως, λύρα, δανικός, σατυρικός,
χήρος, εύφορος, φύλλο, ακώλυτος, βάζο, δίστιχο, ζώνει, μισώ, οικία, ωδή, πείρα, ποικίλη,
ρήμα, σήκω, τόπι, Τροία, ίλη, φακοί, ψιλή, διάλειμμα, κλήση, κλήμα

6. Να βρείτε ένα τονικό παρώνυμο για κάθε λέξη: Θόλος, τελώνιο, πολιτικός, πείρα, παίρνω,
ράφι, γερνώ, σκέπη, πίνω, σχολείο, οφείλω, μάτια, πίνω, άδικος, αντίθετος, απόρροια, γελοίο,
ζωογονώ, ευχάριστος.

Γιατί πολεμούν οι άνθρωποι;

Οι πόλεμοι, δηλαδή οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν έλειψαν ποτέ.
Τόσο, που η ειρήνη να ορίζεται ως μεσοπόλεμο χρονικό διάστημα. Είναι γεμάτη η ιστορία από
πολέμους· πόλεμοι επεκτατικοί, πόλεμοι αμυντικοί, εμφύλιοι πόλεμοι, πόλεμοι θρησκευτικοί,
επαναστάσεις, πόλεμοι τοπικοί και πόλεμοι παγκόσμιοι, ακόμη και ψυχροί πόλεμοι. Παρά το
πλήθος των μορφών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πόλεμοι χωρίζονται ουσιαστικά σε δυο
κατηγορίες: στους κατακτητικούς και στους αμυντικούς για τη διατήρηση των «κεκτημένων».
Είναι, λοιπόν, αναπόφευκτος ο πόλεμος; Μήπως είναι και πολεμική η φύση του ανθρώπου;
Όσο κι αν δεν τιμά τον άνθρωπο μια τέτοια διαπίστωση, ωστόσο τα γεγονότα δείχνουν ότι, όπως
ο άνθρωπος δημιουργεί και επικοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους, κάπως έτσι μπορεί και να
καταστρέφει και να σκοτώνει πολεμώντας. Μέχρι τώρα, τουλάχιστο, αυτό συνέβαινε. Γι ' αυτό και
ο Θουκυδίδης, που υπήρξε μάρτυρας ενός από τους πιο άγριους πολέμους της αρχαιότητας,
ισχυρίζεται πως οι πόλεμοι και τα δεινά τους δε θα εκλείψουν «εφόσον η ανθρώπινη φύση μένει
η ίδια». Αυτό το «εφόσον» μπορεί να ερμηνευτεί απαισιόδοξα, αν θεωρήσουμε «δεδομένη» την
ανθρώπινη φύση, αλλά και αισιόδοξα, αν δώσουμε την ερμηνεία «για όσον καιρό». Αντικειμενική
διαπίστωση του μεγάλου ιστορικού ή ευοίωνη διορατικότητα; Το μέλλον θα δείξει.
Και λέμε το μέλλον, γιατί το παρελθόν, αλλά και το παρόν, αν λάβουμε υπόψη μας τους
πολέμους που διεξάγονται, δείχνουν πως οι άνθρωποι, έστω και σε περιορισμένη έκταση, ποτέ
δεν έπαψαν να λύνουν τις διαφορές τους με τα όπλα. Γι ' αυτό, άλλωστε, και φροντίζουν να
αποκτούν συνεχώς περισσότερα και τελειότερα όπλα, να οργανώνουν και να εκπαιδεύουν
ετοιμοπόλεμους στρατούς. Μέχρι τώρα, τουλάχιστον, οι άνθρωποι δεν κατόρθωσαν να
απαλλαγούν από τη φρίκη του πολέμου.
Από τη διάκριση των πολέμων, αλλά και από τις ιστορικά διαπιστωμένες αιτίες τους,
προκύπτει ότι οι πολεμικές συγκρούσεις οφείλονται, κατά κύριο λόγο, σε συγκρουόμενα
συμφέροντα και σε διαφορές των ανθρώπων. Τα συμφέροντα είναι, στην ουσία, οικονομικά
κατάκτηση εδαφών και εξάπλωση της κυριαρχίας ενός κράτους σε βάρος κάποιου άλλου,
υποδούλωση ανθρώπων και αρπαγή του πλούτου τους, σφετερισμός φυσικών
πλουτοπαραγωγικών πηγών είναι τα πιο γνωστά. Αυτοί που θέλουν να τα αρπάξουν επιτίθενται,
για να τα κατακτήσουν, και αυτοί που τα έχουν αμύνονται, για να τα διατηρήσουν. Κατακτητικό
χαρακτήρα και αιτία έχουν και οι πόλεμοι που γίνονται για την άλωση της εξουσίας και την
προώθηση συμφερόντων με τις δυνατότητες που αυτή προσφέρει. Για τον ίδιο λόγο αγωνίζονται
και οι άνθρωποι, όταν πολεμούν για την απόκτηση ή την ανάκτηση της ελευθερίας και τη
δημιουργία δικού τους ανεξάρτητου κράτους. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση ο
«ωφελιμισμός» δεν περιορίζεται, γι ' αυτό και δεν προβάλλεται, σε οικονομικά αγαθά, αλλά
εμφανίζεται ως διαφορετική αξία, ως ιδέα εθνική ή κοινωνική.
Οι ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους, κι όταν ακόμη δεν κρύβουν
διαφορετικά συμφέροντα, γεννούν πολέμους. Το περιεχόμενό τους μπορεί να είναι μια πολιτική
κοσμοθεωρία, ένα θρησκευτικό δόγμα ή πίστη στην ανωτερότητα ενός έθνους και του πολιτισμού
του. Οι πόλεμοι, λόγου χάρη, για την εξάπλωση του ισλαμισμού και την παγκόσμια κυριαρχία της
Αρίας φυλής είχαν και τέτοιο χαρακτήρα. Η πίστη σε μια ιδέα, όταν δε συνοδεύεται από κρίση,
μετατρέπεται σε φανατισμό, σε μίσος για τον πιστό διαφορετικού δόγματος. Και η απόσταση που
χωρίζει τη μισαλλοδοξία από τη βία και τον πόλεμο είναι πολύ μικρή.
Οι «ιδεολογίες», όμως, που επιβάλλονται με τον πόλεμο δεν αντέχουν για πολύ. Ο Λόγος του
Χριστού, που κήρυξε την ειρήνη και επικράτησε με αυτήν, δείχνει το ακριβώς αντίθετο. Η
αντίρρηση, ότι ο Λόγος Του ήταν θεϊκός, όχι μόνο δεν αναιρεί, αλλά ενισχύει την άποψη αυτή,
επειδή η ειρήνη παρουσιάστηκε στους ανθρώπους και ως θέλημα Θεού.
Σπ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, εκδ. Σαββάλας

Ερωτήσεις
1. Πού αποδίδει ο Θουκυδίδης τους πολέμους ανάμεσα στους ανθρώπους;

2. Ποια είναι η ιστορικά διαπιστωμένη αιτία στην οποία οφείλονται οι ένοπλες συγκρούσεις
ανάμεσα στους ανθρώπους με βάση το κείμενο;

3. Με ποιον ή ποιους τρόπους έχει αναπτυχθεί η πρώτη παράγραφος του κειμένου;

4. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή των παραγράφων του κειμένου;

5. «Από τη διάκριση των πολέμων ….για να τα διατηρήσουν»: Να επισημάνετε τις

δευτερεύουσες προτάσεις και να τις χαρακτηρίσετε.
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 (χρονικές - υποθετικές προτάσεις)

1. Να αναγνωρίσετε τις υποθετικές προτάσεις:

1. Δεν φταίω εγώ αν σου λέει ψέματα.
2. Σου φαίνεται, λοιπόν, παράξενο αν δέχεται να σε βοηθήσει;
3. Αν δεν σου το ξεπληρώσω το κακό, να μην με λένε Γιάννη.
4. Αν ο άνθρωπος κατόρθωσε να πετάξει, αυτό οφείλεται όχι στη δύναμη των
μυών του αλλά στη δύναμη του μυαλού του.
5. Αν μπορώ και περπατάω σήμερα, το χρωστάω σε αυτόν.
6. Με την κουβέντα, αν έφαγες εσύ, έφαγα κι εγώ.
7. Αν σε δω μαζί του, χάθηκες!
8. Αν έφυγε μακριά, πρέπει να χαίρεσαι. Θα προκόψει.
9. Αν δεν τον εκδικηθώ, να μη με λένε Γιώργο.
10. Αν εμείς φοβούμαστε τα πλοία τους, αυτοί φοβούνται τα αεροπλάνα μας.
11. Αν είμαι σήμερα σωστός άνθρωπος το οφείλω στους δασκάλους μου.
12. Αν άσπρισαν τα μαλλιά μου, στις ιδέες είμαι νέος.

2. Να αναγνωριστούν οι παρακάτω δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις:

1. Να είχα καιρό και χρήματα, θα ταξίδευα στο Λονδίνο.
2. Πριν να φύγει, συμφιλιώθηκε με τον αδελφό του.
3. Αν είχες διαβάσει τα μαθήματα σου, τώρα θα ήσουν ήσυχος.
4. Σαν τα' μάθε όλα άλλαξε γνώμη.
5. Αν χάσεις την ψυχραιμία σου, δεν μπορείς να σκεφτείς.
6. Αν άκουγε τον πατέρα του, θα ήταν σήμερα σπουδαίος άνθρωπος.
7. Θα μείνουμε στο σπίτι, αν βρέξει.
8. Ώσπου να ξεκινήσει συνήθως ένα αεροπλάνο, βρίσκεται ακινητοποιημένο στο
διάδρομο απογείωσης.

3. Να αναγνωρίσετε και να αναλύσετε τις χρονικές προτάσεις:

α) με τι εισάγονται, β) τι δηλώνουν (σύγχρονο - ταυτόχρονο, προτερόχρονο, υστερόχρονο)
1. Η επίθεση άρχισε σφοδρή, πριν ο ήλιος ρίξει τις ακτίνες του.
2. Θα τα ξοδέψει όλα, ώσπου να μην του μείνει πεντάρα.
3. Όσο δεν είχε ακόμα επίσημα ανακοινωθεί η επέλαση, ελπίζανε...
4. Απ' τη στιγμή που πάτησε το πόδι του εδώ, δεν έχουμε βρει ησυχία.
5. Άμα τον είδε, γύρισε αλλού το πρόσωπο.
6. Σαν βγει το φεγγάρι, να πας.
7. Όταν το συλλογίζομαι, το αίμα μου παγώνει.

4. Να βρείτε και να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις.

Όταν θέλετε να πετύχετε ενότητα σε μία παράγραφο που γράφετε, σκεφτείτε πάνω στη θεματική σας
πρόταση, προτού αρχίσετε. Αφού καταγράψετε τις λεπτομέρειες που θεωρείτε κατάλληλες για την
ανάπτυξη της, σκεφτείτε ότι πρέπει να κρατήσετε μόνο όσες έχουν άμεση σχέση με την κύρια ιδέα. Οι
άσχετες λεπτομέρειες μπορεί να φαίνονται γοητευτικές, είναι όμως ο καλύτερος τρόπος, για να
καταστρέφετε τα γραπτά σας. Μη γράφετε τόσο μεγάλες παραγράφους, ώστε να ξεχνάτε το αρχικό
«μήνυμα» της θεματικής πρότασης. Να δίνετε μεγάλη σημασία στην οπτική εικόνα του χωρισμού
παραγράφων, ώστε να διευκολύνετε τον αναγνώστη να αντιλαμβάνεται ότι θα αλλάξει το νόημα και πού
θα ρίξει το βάρος της κατανόησης του.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
ακτιβισμός πολιτική αντίληψη και πρακτική που δίνει έμφαση στη σημασία
της δράσης, κυρίως με έντονες μορφές (π.χ. διαδηλώσεις,
καταλήψεις κ.ά.) για την επίτευξη ενός στόχου, π.χ. Πολλά μέλη
οικολογικών οργανώσεων υιοθετούν τον ακτιβισμό ως τρόπο
αντίδρασης στην αλόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος.
•Ομόρριζα: ακτιβιστής.
αλληλεγγύη η σχέση αμοιβαίας στήριξης μεταξύ των ατόμων μιας ομάδας, π.χ.
Απεργούν ως ένδειξη αλληλεγγύης προς τους απολυμένους
συναδέλφους τους.
Συνώνυμα: συμπαράσταση, αλληλοβοήθεια, αλληλοϋποστήριξη.
Αντώνυμα: ανταγωνισμός.
Ομόρριζα: αλληλέγγυος.
ανθρωπιά τα αισθήματα αλληλεγγύης και συμπόνιας προς
το συνάνθρωπο, π.χ. Δείχνω / συμπεριφέρομαι με ανθρωπιά - Του
λείπει η στοιχειώδης ανθρωπιά.
Συνώνυμα: φιλανθρωπία, ανθρωπισμός, αλτρουισμός, καλοσύνη,
ανιδιοτέλεια, ευγένεια, ευαισθησία.
Αντώνυμα: απανθρωπιά, σκληρότητα, ωμότητα, αναισθησία,
αναλγησία, απονιά, ασπλαχνία.
Ομόρριζα: άνθρωπος, ανθρώπινος, ανθρωπισμός, ανθρωπότητα,
ανθρωποκτονία, ανθρωπολογία, φιλάνθρωπος, απάνθρωπος κ.ά.
ανθρωπισμός 1. πνευματικό κίνημα της Αναγέννησης που βασίστηκε στη
μελέτη, τη μίμηση και τη διάδοση του αρχαίου ελληνικού και
λατινικού πολιτισμού. 2. στάση που εμπνέεται από το σεβασμό και
την αγάπη για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη ζωή, π.χ. Λόγοι
ανθρωπισμού επιβάλλουν να μη μένουμε ασυγκίνητοι απέναντι στα
εκατομμύρια ανθρώπων που υποφέρουν.
Συνώνυμα: 1. ουμανισμός, 2. ανθρωπιά, φιλανθρωπία,
αλτρουισμός, καλοσύνη, ανιδιοτέλεια, ευαισθησία.
Αντώνυμα: 2. απανθρωπιά, σκληρότητα, αναλγησία.
Ομόρριζα: ανθρωπιστής, ανθρωπιστικός, άνθρωπος, ανθρώπινος,
ανθρωπιά κ.ά.
αξία (συνήθως στον πληθ.) καθετί που αναγνωρίζεται από την κοινωνία
ως ωφέλιμο και καλό, από ηθική, πνευματική ή υλική άποψη, που
καθορίζει τον τρόπο ζωής, π.χ. Πρέπει να προστατεύουμε τις
πατροπαράδοτες αξίες όπως είναι η αγάπη για την πατρίδα και η
ελευθερία - Στην εποχή μας προτεραιότητα έχουν οι υλικές αξίες.
Συνώνυμα: ιδανικό, ιδεώδες.
Ομόρριζα: άξιος, αξίζω, αξιώνω, αξίωση, καταξίωση, απαξίωση,
αξιοποιώ, αξιοποίηση, αξιοθαύμαστος, αξιοκρατία, αξιολογώ,
αξιόλογος, αξιολύπητος, αξιόπιστος, αξιοπρέπεια κ.ά.
Ατομικισμός ή η στάση και η συμπεριφορά εκείνου που ενδιαφέρεται μόνο για
ατομισμός το άτομο του, το προσωπικό του συμφέρον και τις προσωπικές
του επιδιώξεις, π.χ. 0 ατομικισμός δεν ευνοεί τη συνεργασία και την
ενότητα των ανθρώπων.
Συνώνυμα: εγωισμός, εγωκεντρισμός, φιλαυτία, φιλοτομαρισμός.
Αντώνυμα: αλτρουισμός, αλληλεγγύη.
Ομόρριζα: ατομικιστής, άτομο, ατομικός, ατομικότητα, ατομισμός,
 ατομιστής κ.ά.
αυταπάρνηση τον να μην υπολογίζει κάποιος τον εαυτό του και να θυσιάζει τις
προσωπικές φιλοδοξίες και τα συμφέροντα του για έναν υψηλό
σκοπό ή για το καλό των άλλων, π.χ. Αγωνίστηκε με αυταπάρνηση
για την εδραίωση της ειρήνης.
Συνώνυμα: αυτοθυσία, αλτρουισμός, ανιδιοτέλεια, αλληλεγγύη.
Αντώνυμα: εγωισμός, εγωκεντρισμός, φιλαυτία, ιδιοτέλεια,
μικροψυχία.
εθελοντισμός η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο
χωρίς την απαίτηση ανταλλάγματος, π.χ. Η ανάπτυξη του
εθελοντισμού μπορεί να συμβάλει καίρια στην ευημερία της
κοινωνίας.
Ομόρριζα: εθελοντής, εθελοντικός, εθελοντικά (επίρρ.).

ενεργοποίηση δραστηριοποίηση, κινητοποίηση για δράση για την επίτευξη ενός

σκοπού, π.χ. Για την επιτυχία της προσπάθειας απαιτείται η
ενεργοποίηση όλης της κοινωνίας.
Συνώνυμα: δραστηριοποίηση, κινητοποίηση.
Αντώνυμα: αδρανοποίηση.
Ομόρριζα: ενεργοποιώ, ενεργός, ενεργώ, ενέργεια, ενεργητικός
κ.ά.
ευαισθητοποίηση το να κάνω κάποιον ευαίσθητο σχετικά με ένα θέμα, να προκαλώ το
ενδιαφέρον και την αντίδραση του, π.χ. Είναι αναγκαία η
ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στο θέμα των ναρκωτικών.
Συνώνυμα: κινητοποίηση, παρακίνηση.
Αντώνυμα: αδράνεια.
Ομόρριζα: ευαισθητοποιώ, ευαίσθητος, ευαισθησία
ιδεαλισμός στάση ζωής που χαρακτηρίζεται από την πίστη σε ορισμένες αρχές,
ιδανικά, π.χ. Ο ιδεαλισμός διακρίνει τους νέους.
Συνώνυμα: πίστη σε ιδανικά.
Αντώνυμα: ρεαλισμός.
Ομόρριζα: ιδεαλιστής, ιδεαλιστικός.
ιδιοτέλεια η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος με τρό-
πο που ξεπερνά τα όρια του επιτρεπτού, π.χ. Οι φιλοφρονήσεις και η ευ-
γένεια του προς τους ανώτερους έκρυβαν ιδιοτέλεια.
Συνώνυμα: υστεροβουλία, υπολογισμός, φιλαυτία, υποκρισία.
Αντώνυμα: ανιδιοτέλεια, ειλικρίνεια.
Ομόρριζα: ιδιοτελής, ανιδιοτέλεια, ανιδιοτελής
συμπαραστέκομαι : προσφέρω συμπαράσταση, υλική και κυρίωςηθική στήριξη και
βοήθεια σε κάποιον που έχει ανάγκη, π.χ. Μου συμπαραστάθηκε σ' όλες
τις δύσκολες στιγμές της ζωής μου.
Συνώνυμα: στηρίζω, βοηθώ, υποστηρίζω.
Αντώνυμα: αδιαφορώ, εγκαταλείπω.
Ομόρριζα: συμπαράσταση, συμπαραστάτης.
υπευθυνότητα η συναίσθηση της ευθύνης που έχει κανείς, το να ενεργεί με
υπεύθυνο τρόπο, π.χ. αντιμετώπιση των προβλημάτων με υπευθυνότητα.
Συνώνυμα: ευσυνειδησία, σύνεση, εντιμότητα.
Αντώνυμα: ανευθυνότητα, επιπολαιότητα.
 Ομόρριζα: υπεύθυνος, ευθύνη, ανευθυνότητα, ανεύθυνος.
φιλανθρωπία 1. η αγάπη και το ανιδιοτελές ενδιαφέρον προς το συνάνθρωπο, π.χ.
Τον βοήθησε από φιλανθρωπία και όχι από σκοπιμότητα. 2. πράξη που
φανερώνει την αγάπη προς το συνάνθρωπο και έχει συνήθως τη
μορφή ελεημοσύνης προς αυτούς που έχουν ανάγκη, π.χ. Έχει κάνει
πολλές φιλανθρωπίες στη ζωή του.
Συνώνυμα: 1. φιλευσπλαχνία, αλτρουισμός, ανθρωπισμός. 2.
αγαθοεργία, ευεργεσία, ελεημοσύνη.
Αντώνυμα: 1. αδιαφορία, αναλγησία, ασπλαχνία.
Ομόρριζα: φιλάνθρωπος, φιλανθρωπικός.
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 (αποτελεσματικές – εναντιωματικές προτάσεις,
μετωνυμία)
1. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις:
1. Δεν είναι τόσο κουτός, για να δεχτεί αυτές τις απαράδεκτες δεσμεύσεις.
2. Μια και ήρθες, κάτσε να φάμε και να πιούμε και να θυμηθούμε τα παλιά.
3. Έχω τόσα χρόνια να τη δω, που δε θα με θυμάται πια.
4. Αν και σε περίμενα, εσύ δε φάνηκες.
5. Ενώ διάβαζα την εφημερίδα, ένας δυνατός θόρυβος με διέκοψε.
6. Να μη σε γνώριζα, θα σε πίστευα.
7. Σαν δεν καταλαβαίνεις, να μη μιλάς.
8. Όσο έχεις εμένα δίπλα σου, μη φοβάσαι.
9. Κάθε καλοκαίρι πηγαίνω στο χωριό όπου γεννήθηκε η μητέρα μου.
10. Τακτοποίησε τα όλα όπως θέλεις εσύ.

2. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον κατάλληλο σύνδεσμο:

1. Δε φαίνεται τόσο ανόητος ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου,………………… καταλαβαίνει την
καταστροφή που προκαλεί στο περιβάλλον της περιοχής με τα απόβλητα του εργοστασίου
του.
2. Φοβήθηκε τόσο από τη μόλυνση της περιοχής του,………………… αναγκάστηκε να
εγκαταλείψει το σπίτι του.
3. Η οικιστική ανάπτυξη πολλών μεγαλουπόλεων πραγματοποιήθηκε χωρίς πρόγραμμα και
σχέδιο, ………………… το πολεοδομικό τους συγκρότημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα.
4. Σε πολλές περιοχές έγινε τέτοια απρογραμμάτιστη τουριστική εκμετάλλευση, ,…………………
μικροί οικισμοί και τοποθεσίες φυσικού κάλλους εξαφανίστηκαν.

3. Να αντικαταστήσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς με εναντιωματικές προτάσεις:

1. Παρά τα χρόνια του, ήταν ακμαίος.
2. Παρά τις παρατηρήσεις μου, συνεχίζεις να είσαι άτακτος.
3. Αυτό το έκανα παρά τη θέληση μου.
4. Παρ' όλα τα εκατομμύρια του κυκλοφορεί με ένα παμπάλαιο αυτοκίνητο.
5. Παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις των μετεωρολόγων, έβρεχε όλη μέρα.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά με αποτελεσματικές προτάσεις:

1. Το κρύο ήταν τόσο διαπεραστικό, …………………
2. Τέτοια ήταν η τεμπελιά του, ,…………………
3. Δούλεψα τόσες πολλές ώρες, ,…………………
4. Η είσοδος είναι έτσι φτιαγμένη, ,…………………
5. Δυστυχώς δεν έχω τόση υπομονή,…………………
6. Ήταν τόσο δυνατή η βροχή, ,…………………
7. Το αστείο ήταν τόσο ανόητο, ,…………………

5. Από τις παρακάτω προτάσεις που εισάγονται με το για να, να ξεχωρίσετε τις τελικές από τις
αποτελεσματικές:
1. Ούτε ένας δε σώθηκε, για να διηγηθεί την τρομερή καταστροφή.
2. Κάθισα στις πρώτες θέσεις, για να απολαύσω την παράσταση.
3. Δεν είμαι δούλα σου, για να σου κάνω όλα τα χατίρια.
4. Δεν είμαι τόσο ανόητος, για να μην ξέρω τι κάνω.
 5. Έκανα ό, τι μπορούσα, για να σου αλλάξω τη γνώμη.

6. Ποιες λέξεις ή φράσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις λέξεις που υπογραμμίζονται;

1. Έπαθε βαριά μόλυνση, αλλά ευτυχώς τον έσωσε ο Φλέμιγκ.
2. Η μελέτη του Ομήρου με συναρπάζει.
3. Όλο το χωριό υποδέχτηκε με ενθουσιασμό το συμπολίτη τους Ολυμπιονίκη.
4. Ποτέ οι στέγες δεν ήταν τόσο κοντά, ενώ οι καρδιές τόσο μακριά.
5. Πεινούσε πολύ και έφαγε τρία πιάτα.
6. Σαράντα τουφέκια ήταν αρκετά για να αποκρούσουν τους εχθρούς και να σώσουν το
χωριό.
7. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τις εξελίξεις που συντελούνται στη Δύση, αλλά συγχρόνως
να υιοθετούμε ό, τι ταιριάζει στη χώρα μας.
8. Διάβασες σήμερα τα φύλλα;
9. Άρχισαν συνομιλίες ανάμεσα στο Πεκίνο και τη Μόσχα.
10. Αυτός ο δημοσιογράφος έχει πολύ γερή πένα.

7. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις

11. Δεν είναι η Μαρία εδώ να σας έδινε το σχέδιο να το βλέπατε.
12. Αφού νομίζεις πως είναι σωστό, μην το διορθώνεις.
13. Πρόσεξες κάτι, ότι έφυγε, μόλις μας είδε;
14. Ανησυχούσε μήπως δεν πρόφταινε το αεροπλάνο.
15. Για να τρέχεις τόσο γρήγορα, έπεσες και χτύπησες.
16. Μιλούσε τόσο σιγά, που με δυσκολία τον άκουγα.
17. Θέλω να δίνω φως από τη φλόγα μου,
κι ας είμαι κι ένα ταπεινό λυχνάρι.
18. Πρόσεχε μην πέσεις και χτυπήσεις.
19. Δεν είμαι ανόητος, να πιστεύω ό,τι μου λες.
20. Τα πάντα, όπου κοίταζε, ήταν κάτασπρα από το χιόνι.
21. Ξέρω γιατί γελάς μ' αυτά που λέω.
22. Και ταξί να είχε πάρει, πάλι δε θα προλάβαινε.
23. Κάθε φορά που πηγαίναμε να διασκεδάσουμε, έβρισκε μια πρόφαση, για να μην έρθει.
24. Ενώ οι γιατροί τού είπαν να κόψει το τσιγάρο, αυτός καπνίζει σαν φουγάρο.
25. Ενώ διάβαζε, ένιωσε μια δυσφορία.
26. Από τη στιγμή που πάτησε το πόδι του εδώ, δεν έχουμε βρει ησυχία.
27. Εγώ ήρθα, κι ας μη με ειδοποίησες.
28. Χάρηκα πολύ, που σε είδα.
29. Όλα έγιναν όπως ακριβώς είχαν συμφωνηθεί.
30. Όσο κι αν επιμένεις, δε με πείθεις.

Η εμπορευματοποίηση του καλλιτεχνικού έργου: νέα δεσμά στην καλλιτεχνική δημιουργία

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας «αγκάλιασε» και την τέχνη. Τεράστια κέρδη συνοδεύουν τη
βιομηχανική παραγωγή ταινιών, μουσικής, βιβλίου. Από τη στιγμή που έγινε αντιληπτό πως η
τέχνη δεν είναι και τόσο ευκαταφρόνητη πηγή κέρδους, καλλιτεχνικά έργα συσκευάζονται,
διαδίδονται και πουλιούνται, όπως τα απορρυπαντικά και οι σοκολάτες. Χιλιάδες καλλιτέχνες σ'
όλον τον κόσμο έχουν μετατραπεί σε μισθωτούς υπαλλήλους τέτοιων εταιρειών. Πολλές φορές οι
ανησυχίες και οι ευαισθησίες τους προσκρούουν στην άρνηση του διευθυντή της επιχείρησης με
το αιτιολογικό ότι δεν είναι εμπορικές.
Οι βιομηχανίες της τέχνης και της ψυχαγωγίας, μέσω μηχανισμών, διαφημίσεων και
κυκλωμάτων διανομής, διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα παραγωγής του
καλλιτεχνικού έργου και κατά συνέπεια τα αισθητικά κριτήρια του κοινού. Στη συντριπτική τους
πλειοψηφία τα βιομηχανοποιημένα καλλιτεχνικά προϊόντα χαρακτηρίζονται από ευτελή
αισθητική αξία και χρησιμεύουν ως μέσο εκτόνωσης και προβολής τυποποιημένων προτύπων
συμπεριφοράς. Η τέχνη αυτή προσφέρεται για κατανάλωση και, όπως όλα τα καταναλώσιμα
προϊόντα, έχει ημερομηνία λήξης.
Η εμπορευματοποίηση, όμως, της τέχνης δεν αφορά μόνο τη μαζική χρησιμοποίηση της ως
μέσο κατανάλωσης, ως «αγαθό» εκτόνωσης. Για ορισμένους η αγορά ακριβών καλλιτεχνικών
έργων ή η οικονομική ενίσχυση καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων αποτελεί μέσο επίδειξης,
κοινωνικής προβολής και διαφήμισης.
Τεράστια ποσά δαπανώνται στο «χρηματιστήριο» της τέχνης για την απόκτηση ζωγραφικών
έργων. Κι εδώ σημειώνονται τραγικά φαινόμενα: Οι πίνακες του Βαν Γκογκ, απούλητοι στην εποχή
τους -ποιο σαλόνι εκείνης της εποχής θα άντεχε αλήθεια την «ταραχή» που προκαλούσαν τα
χρώματα και μόνο του ζωγράφου- πουλιούνται σήμερα έναντι πολλών δεκάδων εκατομμυρίων
δολαρίων. Ένας Ιάπωνας μάλιστα επιχειρηματίας δήλωσε πως, όταν πεθάνει, μαζί με τη σορό του
θα καούν και οι πίνακες του Βαν Γκογκ που αγόρασε. Είναι πολλά τα παραδείγματα ζωγράφων και
άλλων καλλιτεχνών, που αποκλεισμένοι από το ευρύ κοινό στο οποίο απευθύνονταν κατά την
εποχή τους, αποκλείονται και πάλι απ' αυτό μ' έναν άλλο τρόπο σήμερα: με το κλείσιμο τους σε
ιδιωτικά μουσεία, σε βίλες και πιθανόν σε νεκρικές ληκύθους ως στάχτη, όπως το παράδειγμα
των έργων του Βαν Γκογκ.
Κι εδώ είναι το τραγικό σημείο: Αυτό στο οποίο εναντιώθηκαν εν ζωή μεγάλοι καλλιτέχνες,
αυτό να τους αγκαλιάζει μετά το θάνατο τους. Η Υβρις του χρήματος προσβάλλει την αγωνία του
καλλιτέχνη. Αλλά η δραστηριότητα πολλών εταιρειών στο χώρο της τέχνης δε σταματά εδώ.
Εταιρείες όπως η Coca Cola, και η IBM, διαθέτουν τεράστιες συλλογές έργων και καθιερώνουν
καλλιτέχνες. Άλλες οργανώνουν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, εξωραΐζοντας το πρόσωπο τους και
κερδίζοντας φοροαπαλλαγές. Στην αρχαία Αθήνα η χορηγία των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων ήταν
φόρος και μέσο περιορισμού του πλούτου. Σήμερα είναι φοροαπαλλαγή και μέσο νέου
πλουτισμού και νέων επενδυτικών δραστηριοτήτων.