.

'. 7

IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

MADRITENSIS EX SOCIETATE IESV
IN ACADEMIA REGIA MADRITENSI
PHYSIOLOGIiE PROFESSORIS

HISTORIA
NATVRAE,
MAXIME PEREGRINAE,
LIBRIS XVI. DISTINCTA.
In quibus rariffima Natura arcana, etiam aftronomica, &
ignota Indiarum animalia, quadrupedes, aues, pifces,
reptilia,infec"ta, zoophyta,plant32, metalla,lapides, &
alia mineralia, fluuiorumque & elementorum condi-
tiones, etiam cum proprietatibus medicinalibus, defcri-
buntur ; nouae & curioliffimx quseftiones diiputantur, ac
plura facrx Scriptura loca erudite enodantwr.

Accedunt de miris & miraculofis Naturis in EuropaLibri duo;

item de iiidem in Terra Hebrais promifsa Liber vnus

A N T V E R P 1 & t

EX OFFICINA PLANTINIANA
BALTHASARIS MORETI.
X
<?1

EXCELLENTISSIMO
D O M I NO
D. GASPARI DE GVSMAN,
COMITI DE OLIVARES,
DVCI DE S. LVCAR LA MAYOR,
SANCTIORIS CONCLAVIS
CONSILIARIO,
THALAMIARCHO ET HIPPARCHO
R E G I O,
INDIARVM CANCELLARIO
MA X I MO
P. Q,
i b ro s Naturalis Hiftorise, no-
uitium Minerualium tuomm
opus, natum apud meproxima
fetuii, licentiore epiftola narra-

re conftitui tibi ,Excellen-

tissime Princeps. Indi-
gna res quam Magnitudini tuse nuncupem, cu-
ius lrrequieta caelorum ritu prouidentia , non in
Hifpamarum adeoque nec terrarum finibus hse-
,

ret; tranfit quoque maria, nec vno mundo ftrin-

gitur. Sed fi qua£fTem,faftigio tuo dignum mu-

* 2 nus

{
(\S%SZ
K
nus non haberem : fi maxime conueniens , iftud

erat. Te defiderat , te quserit hoc duplicis naturse

theatrum ,
qui e penetrali tuo vigil vtrumque
contemplaris orbem : te quidem in excelfiiTimo

pofitum, 6c fummo ingenio prseditum , quem re-

ligiose adiri etiam a falutantibus oportet : 6c id-

eo immenfa praeter ceteras fubit cura , vt quse ti-

bi dicantur, te digna fint. Maiorem te fcio, quam

Vt defcendere huc liceat. Verum & lade ruftici,
multaeque gentes ilipplicare folitse, & mola tan-

tum falsa litare qui non habebant thura. nec vlli1

quoquo modo colere. At mcx quidem

fuit vitio,

temeritati hoc accedat quod leuioris operae hos ti-

,

bi dicarim Libellos. Nota ego mihi nunc patroci-

niaprasfumpta nuncupationeexoro: 6c plurimum
intereft fortiatur aliquis iudicem an eligat nam-
, , :

que & tu meas aliquando effc aliquid putafti nu-

gas . Iuflu & aufpiciis tuis lucubrationum mea-
rum primitias dudum confecraui , &: tuse infcri-

pfi Magnitudini . Quid mirum '? tuse erant , &

tui potius inuentum egregij in omnes virtutes
ftudij ,
quam ingenij mei partus at qualemcum- :

que meus labor efformauit fetum , obftetricante

liberalitate tua felici puerperio in lsetam ejffudi

lucem. Quid inde ? vt tuus (

plane 6c eram ) ip-

femanerem. auda&er hoc dico fed grati animi .

fcelus pronam impetrabit veniam & ipsa fe pia- ,

culi deuota temeritate expiabit Cuius autem ar- .

bor,
 ,.

bor eiufdem
, 6c poma Ergo & fecundse
. feturas

tui quoque iuris erunt, emnt & omnia. Ad te

vltro profugit agreftis Minema mea. Si cum
vrbana Sc aulica fuit nunc
, deliciaretur oleis ;

filuatica Sc montana facram arborem non lin-

quet: amabit potius quseret , . Prasftabat Attica
Minerua. prseftat Baetica oliua : non hsec conie-
crataDeas, fedDea llli. Attica Mmerua facra eft
Bseticse oliuae, latiflimos profundenti ramos, noua
recreanti Lycea . Te aufpice (magnificum hoc
id eft, tuum; psene putem animi tui celfitudine

dignum opus , cui aeternum gratulabimur) Athe-

nis Madritum tranflata Minerua eft , non olea
Noftra frondofior, fecundior, lacratior, in quam
(hanc ignorauit metamorphofin Nafo) lpfa tranC
formata eft Pallas . Anne aufiis erit sequoris pa-

rens intrudere Hifpanis prifcum litigium , an e-

quus Basticus , an olea Bastica excellat ? Si de

fruclu lis eft , ius dicit arbiter : B&tica qmdem^vber-

rimas mejfes inter oleas metit ; non alia in B&tica maior ar -

Ur. Pudeat Perficum Regem opulentas fuas

platani , 6c muideat Hifpano oliuam ; non fibi,

fed Pnncipi fuo feraciflimam . In multis vicifti

maximorum Imperatorum Achatas •

in hoc ne-
mo te. nec facile prifci Annales etiam ex optimis
pares racemabunt. Scilicet non quse tua, fed quse
tui Pnncipis , mdefefsa fide qusefifti : vtique in-
ftar Theflali oleas fibi fterilis & nudae, vt Regias
* \ tota
tota fecundaretur in baccas. Ma6te hac fruga-
lis fidei gloria. Et quia plures taceo tuarum virtu-
tum laudes , ignofce vnam lndicaffe. nec tibi hoc
vno videar iniurius , qui mihi violentus fum mul-
tis . Scio hanc maximam tuis laudibus adiecifle,
eas odiffe. Iniuftus in hoc nobis es ; nec mirum
fi aliquando nos tuo fimus pudori iniunj . multa
nunc illi do, imo omnia , dum nulla tibi. At
quamuis m tuam peccem modeftiam quale .,
pia-

culum erit , fi vnus mufiitem quod plures to-

nant? Sub te non merces ftudiorum modo, fed
prsemia funt . Aufoniae olcx honorem Romana
Maieftas magnum prxbuit, turmas equitumldi-
bus luliis ex ea coronando ; kem triumphis ouan-
Athenx quoque vi6tores olea fua coronabant.
tes.

Noftra quoque tota coronaria eft Mmerualibus:

ni fallot, ficut ramofavius, luftmo telte, prodi-

gium Perfis fuit Afiatici Imperij . Frondofam

oleam fufpicio,magnumpollicitamR.egnum eru-

ditis . Nullam feliciorem frondem Phyfiologia

mea miratur ; & reuocat arborea comitia , cum
plantarum Regnum ad vitem detulere id : m oli-
uam conferunt recentis orbis plantse. Interpre-
tem mturx coepto agere , &: o\ex miranda narro.
Non olim tales oliu» . Si Hefiodo &: Theophra-

fto manet fides , corre6ta eft 6c mutata iam hu-

ius plantx natura . Lenta olim ingrata , , ficut pal-

ma,fatori ; fru6tum nullus ,

qui feuit, percepit:
nulla
 .

nulla inHifpania. At hodie nullibi prseftantior:

optima Hifpanum folum gaudet olea ; in deliciis

eft , liberalis iam ,

grata , propera fru6tu , vtiliffima,

6c vber vigiliarum annona. Ad exemplar fcilicet

tui emendauit fe natura , Sc {enior fe compfit or-

bis . Atque vt nouus seque de te mereatur , iu-

nioris mundi fe tibi fiftunt naturae : 6c ego exile

mei animi monumentum fupplex oro, ne de , tuis

tholis refigas. Vale, non oleaceos modo fed Phoe-

nicios annos

ExCELLENTlyE TV &

deuotus femm

Ioannes Eufebius Nierembergius.

S VM-
 . :

SVMMA TOTIVS OPERIS.

istori^ Natvr^ Liber i. cvdwt prokgo-
menm e$, tmtiims de dignitPtte, njtilit^te&-cvolupPitc
<

Fhilofofhk mturdis.
L i B. II. De JhbffantiA &* effentm unimdis : njhi

fluru &* noupt &> curiofit de cdorum nutum

L i B. 1 1 L Degmdu fenfitim JhbFfantU : nyhi multu Fhilo-
fofhicpt, noue &» erudite.
L i b . iv. De frimu origine &> cuusu mturdi ptnimdium
&?nouu eruditione exflicpttur cptf:i. Gemfis. '

Lib. v. De cptusu cjfcienti,mptximede origine extrptordinpt z

rm ptnimdium . fluru interim ptmoene dijjutptntur.

L ib. vi. De generpttione ordimrm ptnimdiumfer coitum^
fer <vim mptfculimm \Jme coitu ^fer <vim folum feminimm ,fer
fiontptneum ortum, fer diuifionem ,fer fptuptginem , fer degenem-
tionem : ^uhi iucundu &* curiofpt mdtpt.
L ib. vii. De cptusu formdi &* findi ^ptnimdium , *vhi

comfrehenduntur diferentU illorum exfmgulis memhris, ex mo*

rihm, ingenio, fro^rietpttihm, njirtutihm.
L I B. v 1 1 1. incifit ptgereunimdihm in fptrticuUri^ &*fri-
de
*num de homine : cvhinjptrmfigur^ &* ingenipt homimtm difcri-
buntw, nondum notpttpt diis.

L i b. i x. ptgit in fptrticuUri de cfuptdmfedibm noui orhis

&* feregrinis 5 qtti diis Auftoribm ignoti omnino, ptut leuiter tPtSli.

L 1 De ptuihm cxtrptordimriis fimiliter.

b. x.
Lib. xi. De fifcihm fimiliter.
L b. xii. De reftikhm fimiliter.
1 ,
'

L b. x De infettis &? zoofhjtis fimiliter.

1 1 1 1.

L b. x v. De fUntis feregrinis.
1 1

L b. x v. De fUntis Indicis.
1

L b. x v Dc metdlis &? diis minerdihm exoticis

1 1. , &* demen-
tis:cuhi de njptriis ptijuumm ^rterrptrum frofrietpttibm.

Accedunt^ De &* mimculofis Nuturis in Eurofpc

miris
Lihri duo, & De ijfdem in Terru Hehrais ftromifiu Liher ^vntps.

IOAN-
 10ANNIS EVSEBII NlEREMBERGit
EX S O C IE T ATE IE S V

HISTORlJE NATVRiE
LIBER PRIMVS.
CAPVT PRIMVM. pit , hon humi fiflit : namque reptantiurri
etiam contemplatioad fuperna nos tranfl
Vfus& Voluptas&digmta* Philofofbk mittit.SummifTus ad vermiculum obtutus^
de Naturd ammaiL mentemadeadum tranfuehit. Ad aucto-
rem cogimur extollere 3 qui in tam humili-
kter anguftos vite. teif- bus,tam paruiSj iimulachrum aliquod fuse
minos peruagata huma- magnitudinis, fua»immenfitatis,nefcio di-
;

na curiofitas, ipfam per- cere an circumfcripfeht,an dilatauerit. Vbi-

;
dit vitamjdum inutiliter nam Deus , vbi homo ex naturalibus difci-
occupat. Auidam libidi- plinis pluanotet ? lllud beatitudo, iftud fa-

nem fciendi^quam puto pientia eft. Nullo alio natura beneficio, aut
^cupiditatum maximam, ingenium folertia humanam dignitatem,
fortafTe, quod mireris, auaritia maior eii) *&. diuinamque dignationem explanauit eui-
nedele&u alitjquidquid ignoratum, nouita- dentius,quamin fpeculationeanimatas fub-
tem fimulat: & dum fuperfluadifcit , vtilia ftantise. Si Theologiam demas,fcientiarum
& necefTaria omittit. Siue enim mens noftra omnium eft pradftantiflima:nulla latior,ex-
beatitudinem fuam^ cognitionem
prsefaga, cellentior, placidior, certior, Vtilior, aufim
aliquam , quatritat vbique eumojem enim
; dicere diuinior. Iam fatisfa&um curioiitati
opinor inquietum appetitum fciendi cum erit amplitudine &: iucunditate,erit 6c pro-
innato felicitatisardore: fiue natura fe prior uifumpra^ftantia &vfu : expiabitur vtilita-
demirata , venuftatis & induftriae fuse con- tevoluptas, latitudo non languefcet excel-
fcia & placens, fbllicitat quibus placeat^qui lentia. Adeoitaqueinnocens 6c fortunata
confpectent,qui commirentur &: ad hoc in- ; erithiccuriofitas, vt non iam excufare, fed
genium exagaauit humanum.Namque par- prouocarevelimus*
ciiiima materfamilias fuperflua egtife fibi
nemo videretquseegit non fo*
videretur,fi
litudinitam pulchruoftenderet theatrum,
i
C A P Vf II.

tam compta , tam ordinata, tam varia, tam JQuam chara fuerit ifta Philofophialleoi-.
magna tam multa , tam multis digna fpe-
> bus ($J alijs magnu"Viris,
ctatonbus. Nos omnia toriimus; in peius
femper vergimuss atquepruriginemfciendi 4
natura? &Deodicatam, in quoduis caeci
IAm {llucrum &voluptasconfpirabunr,
quid opus erit honeftate lenocinandis
impingimusjiamftuki^quia fcituri. Scilicet cordibus, quorum illa funt rapacifTimi ma*
ibi plusignoramus, dum qua?rimus non ig- gnetesj nifi vt expiemus nonnihil infamiam
norare,dum fcire fuperuaruajid eft inutilia. auaritiae & libidiniSiatqUe honore fuo omnc
Non mihi tam fubtilis & acris obtutus eft, prolubium confecremus? Quare breui prx-
vt inutilem fcientiam ab ignorantia difeer- monenda|ft eius maieftas. Sacra U. Regia
mm. iftaPhilofoptiia eft. Aiiquamcerte meretur
Remediumputoaliquodhuius adultera- obferuationem & reuerentiam,quod ex pri-
tx &c ignorantis fciendi appetitionis edere ftinis Ecclefias Docl:oribus , qui ad naturas
naturas fpe&acula, atriafua pandere tot fpi- deprimi fpeculationes funt dignatij atque ex
rantibus ornata ftatuis : hic innocenter cu- Regibus,qui fceptri onus leuitate calami
rioiitas confpatiabitur ; hic falubriter fames recrearunt,nulla alia Philofbphiag portio ita
recreabitur nouitatum, &l cum fatietate , Sc occupaueritaliquosjautplures tanta mora,
line faftidio. ln fumma,non inutiliter fcioli tanto ftudio, tanta libidine. Duo Ecclefia*
enmus. Amphi hacmatetia priuilegium
in fidera ex odio Orientis & OccidentisDo-
fapiendi curio{itasnact.a, vbiin maximali- ctoribus non meruit alia naturalis contem-
centia aut fecuritas erit^aut vtilitas.Non fer- platio. Non eft idem vnum PMofophia: le-
A gitimas
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIi
gitima?'argumentu,quod tot Reges euoca-
;etautacurispublicis, autlieentia priuata '
CA P VT III,
quam fortunaindulget. Sacraitaque Philo-
fophiaeftjin quafacnhomines aucloritatem Motm cdefies inmimalibus inueniuntuh
fuam tutati funt , &C exercuere ingenia* Nc
alios adferam , ipfum Deum laudo primum IAm a maiqftate huius cognitionis ad de«
huius doclrina: magiftrum. Primogenitam licias regredior.Gerte fi vlla fcientiajhasc
v
iftam eruditionem ftatim edocuit Benia- maxime delectat: namque omhes psene ali-
minum omnipotentise vltimu &c dilechim
, qua contingit confanguinitate aut imitatio
partumdextraefuse, hominem. Ipfe Deus, ne. ItaeftparsPhiloiophiae fpeculatio fen-
adduclis vndequaque animalibus, Adanlo tientis naturse, vt tota quodammodo com~
oftendit , vt periculum Philofophiae fuae fa* ple&atur.Parumitaque dixerim,iftam fen-
ceret, quaillum inftituit. fuggeiferat fcilicet tientium rerum cognitionem compitum &C
cun&orumnaturas&ingenia. Primus itay triuium efle maximarum fcientiarum: inea
que Doctor iftius Philoiophias , Deus fuitj enim Theologia concurrit , &c Philoibphia,
primushomo, primus difcipulus: nullam atque huius foror Medicina.Gqmitia fcien-
aliam eruditionem nullam aliam Philofo-
., di inilla celebrantur nam Theologise non
:

phiam in illa innocentise felici conditione contemneda pars eft s maxima PhiloTbphiafj
legimus, Sacraigitur, fiquidem fan&iilimi neceiTaria Medicinae , vtilis aliarum artium*
illius ftatus. Sed &c obuia confideratio con* lamnulliinferior ; ciim fit aut omnis, auc

temnenda non eft, ignorantiam ipfius fuiiTe omnium : Sc obinde, fi non cundis, folurri
noftri generis ruinam Ignara*communis
. non vni fuperior. Si aliqua expers illius eft,
mater Eua ferpentinse naturae, non agnouic fortaile inuida fuit.Excludes Mathemati-
calliditatem dasmonisibi delitentis. Scilicec cas? ego illas semulationis arguo.
Vel caelos
non putarat omnia bruta muta nec enim j fuos animalia mentita eft Aftrologia > vcl
pernouerat omnia , iicut Adam nondum : aftra animalibus confecrauit * Scorpium
enim acdificata mulierfuit, ciim animalia Orionis odiu 3 pifces aTyphone refugium,
prsefentauit Deushomini,& in eorumcog- cetum Andromedse pericuJum,leonem Alr
nijt ione inftituit j
quare rudis &c ignara na~ cidas aufpicium, arietem Phryxi anathema,
rurse, decepta Eua fuit. Auare dixi primam delphinumAmphitritae lenonem in c^lo lo*
omnium Philofophiam, &:primigeniamfe- cauit; ficut&fuumlndi camelum,& fua
ftatusoccupationem.-dicam &C
liciftimi illius Perfse monftra. Mortuo caelo noluit occu-
Theologiam , &
primam Dei fcripruram, pari, quadam icilicet Zoologiae imagine,ni-
iuxta Georgium Pifidem. Prsecipuo hic ar- mis dixi, imaginatione contenta,cui ifto no« N

dore diuinitatis radius in natura reflectitur: mine iam cedit , dum imitatur aut inuidet.
per hanc prifcis locutus Deus,& maxima di- Ceteriim ii libeat ius dicere inter fpecula-
uinitatis fuej veftigia reuelauit.Sacra Scriptu- tionem cselorum dc animalium , &: alteru- j

ra natura eft , ipfis confcripta digitis omni- trius prajftantiam definire,quod in fideribus
potentia?: quapropter viros mire fpirituales, mirabilius eft &c auguftius, Aftronomorum
6c facris ftudiofos litteris,occupauitaliquan- ipeculationesfunt. Illimotus ordinatiifimi,^
do animalium litteratura. maxime errOnum,quicer=
tempeftiui,ftati,
Regiaquoqueftudia dignitas huius do- tiiTimum ordinem fequuntur toto casloer-
ctrina^aut voluptas (quod facilius credide- rantes: non miniis certos ordinatos^non &
rim,magnusiftatitulusfortun^)impettauit. miniis admirandos in animalibus reperies,
Numidia, Sicilia, Macedonia , &C aliae pro- &,quod mi'reris,in figna &c tempora.Cyno-
uincisePrincipesfuos hic viderunt Philofo- cephalus nqcles dieique defignat: fingulas
phos viderunt Do&ores Iubas , Attalos,
: horas duodecies nodu , totidem interdiu^
Hierones, Philometras,Archelaos ; certe&: latratu &c perfufione lotij demonftrat , fi fi^

orbisdominum fuum, aut tyrannum , An- des Horo Apollini fit. Galli & coturnicis
toninum aliquem, &c Alexandru Magnum. cantus in ftata tempora diftinguit. Hemero^
Huiusbeneficium prarcipue fuit,ti non fcri> bios x mulus Solis eft; par facinus audet,eo«
piir, dedit, alij. Cuius
fecitque vt fcriberent dem die naici & raori. Heliodromos auis
maximafuit,guftum
autfelicitas,autgloria quotidie & Orientem & Occidentem cum
(remquidem iniidiofam &C confragofam Solepetit. ^Elurus geminoluminedieipro-
felicibus habere creditorem litterarum.
) greflhs oftendit: ritu folari protenduntur di-
Eiuslibidine&expenfis abfoluit Ariftote- luculo,meridiecomponuntur in perfedum
les,quod de animalibus mandauit aeternita- orbem , fub noclem obfcuritate hebefcunt,
ti. Furtum Salomonicorum librorum non- Accedo ad lunares menftruoique excurfus
nulli putarunt. Si lta eft , Regius quoque &crementa. Eiufdem asluri oculi eadem
labor ifte fujte cum Luna tempora paribus incrementis &c
damnis
 'HISTORIA NATVR^ LJB. fc
|
damnis6fteildunt:crefcunt,decrefeuntque. Xerxiseditusabequalepus pra^moriftrauit.
Formica, minimumanimal, non minimje Parricidium Iulij , bouina Jinecordcexta;
admirarionis, finc calculis, fine Calendaru, Atilio &
Manilio Gonfulibus, angues nigri
fineEpacLe ratione fine refpe&u Lunar,
,• prariudicarunt Romanam a Lufitanis clat
eiufdem vices nofcit &C oftendit: cuius quies dem 5
iicut & aliquando Luiitanam a Ro-
autlabor/ignainterlunijautplenilunijfunt; manis, editiis ab equa' ceiitaurus bouinus*
Item &
cynocephalus fe abfcondit celato cuiusanteriora taurierat,extremaequi. Pri-
iiderc &caxitate fua orbitatem lunarislu^-
, die quam interficeretUr Ca:far , aliiu pugna
cis folatur, dum confortem damni fe exhi- prardixit. Varij generis volucres regaliolum
ber. Coitum Solis &: Lunx exortusfcara* auem,cum laureo ramuloPompeianascu-
beus denuntiat: nec admirationi obftat vili- ria: fe inferentem lacerarunr.
tas beftiola?; imo,vt puco,iuuat. Quid ad- Sed & formicas Phrygise , &: Platonicas
jnirabilius , quam vnde minus fperas efte
, , apes, Midse opulentiam, & Ariftoclis pueri
quod plus mireris? Parces quoque anni di- eloquencia initiarunt.Signiiicantiora funtab
uidunt. Ipfo folfticij die virio auis prodit. animalibusprodigia,quainaceJo,diuinasin-
iEqUinodium eaniceps manifeftat , per ho- dulgecic.aut irc, clariores interpretes. Magun-
ras diei no&ifque sequaliter diftributolotio tix feminahanetica omni nafo & conuitio
& latratu. Cicada seftatem, papilio ver.Nec profcindebat Religiofos mei Ordinis,rabido
minus quam Sol &c Luna ,
prsefagia tempo- furore obuios adlatrabat,absetes cpordebari
rum fuggerunt lafciuiens delphinus, affixus Accidit illi partus mirus. Pro horrcndu foje*
echinus , volitans loligo , matutinus fulicje 6cru]fcilicer,fimulachru vitij , edicus eft fce-
clangor,rana vociferans, no&ua garrula, tuscanino vultu, excoriato, pracifisnare &:
grus filens , alcyon nidulans, mergus fugi- ri&u, opertus pileo quadrangulari , vt noftri
tiuus , anas fe expurgans , ardea triftis, bos funt. Quid clarius? Nemo non intellexit-
odorans, &fexcentaalia. Fixorumquoque Ipn* adhuc noftri Ordinis &: fidei hpftes
iiderum officia &C motus confequunctir. non negarunt diuinse indignationis interpre-
ParraauisOrientemindicatfirium, ipfodie ramentum. Quandoecxlopatentiuseluxit
fugax. Scd &c caniculse fenfus multis com- ilgnum , quam monftrum e palude Mexi-
muriis eft feris. Caryftius in Mirabilibus ica cana delacum ad Motezumam ? Auis erat
air.Huiusgermanu eft quodLycus narrat, proximagrui magnirudine &: colore,fedin-
in Africa iumentareliquotemporealia audita^forma^rfaftigiumcapitis lucidum &:
alijs„
aduerfa vtcumque pofita , cubare
, alia : fpeculare. Ibiconfpe&ifunt abOrienre mi-
nodce autem ea , qua Canis oritur , cubare lites armati magna occidione irruentes. Sic
eaipfi aftroobuerfa, eoqueortus caniculje Hifpanorum aduentusnon tantiim prenun,-
iigno incolas vti. Icane quamis iumenta? tiatus eft, vifus fuit.
Atquicapras tancum nominat hic Plutar-
chus lib. De fotertiaanimalium Aifivec,£l : CA P VT V.
A tfu%fiav itg.mytX&at fAU^nXoyiiviuv <«%/ tQ
Vtilitaj ex mimdibus.
o/)ff@v» itoWawhujdqtivT®* rifApc^ cM&ivti^
>&.)
d&it; i fa£foTt?hei ro fe&v ,
Ktwa, cTs Kg} X&ejiov yi{m?<; }&tou(jb\). Ta^
o XcoS-lw duTv),

$
HMc potiffima aftrorum benencia,va-
ticinandi, dirimendique tempora,pr^
awffioiuS TrcLo-cic atfac oV a$ tfitt%i\ jSff «A/a moncndi ventura^, demonftrandi diuinam
vddrpovafeKas, '£%& rpetpofjfyat^&roGpwgstv ^ ram ' nonminori miraculo aut vindicant^

^e^? t!w aia^xhivj) TSKpriejLov tS^ £ mejto- aut vfurpant animantia : qtiidmimts reftat,
fov fcfiatomfgvi?). quam vtprofint nobis 3 quantum Cdli?cuiu43 vt
ad fummam hsec trahamus computemus ,

CAPVT IV. vires.

lia
Mirum eft, qpantas pracftent anima*
fouendis roborandifque noftris corpori-
TrafAgia ex ammalibus.
bus. Calefaciunt, refrigerant , humeclant,
I expeCcemus prsefagia quibus cselum exficcant,co%miotantarlecl:us, 6c affe&io-
s nobis auc blandicur aut minatur,& figna
,

nes incitant,remictunt. Ifta licet aftris fint

concingentium non fuperftitiofa quas often- communia,nonincontrouerfa:negarunt &j
tat , quibus Deus & fe memorem noftri negant multi, nemo animalibusjquorum
commenda.t,& nosimmemores fuiarguit, etiam parcibus aliae plures func vires nobis
licetina?therepacencioraiint,interris non falutares , &: extra liberalitatem fiderum.
funt pauciora. Monftra
Cometas cadeftia Emolliendi vim adipes& medullas habent:
funt, nectamen credo minus animalium concoquendi, cefypus butyrum admo- & :

prodigijsinterminatum nobis & prsemoni- uendi pus,vitulinus adeps:abfterge.ndi,teftar

tu m, quam sethereis. Mulse partus , prseiu- cea, &: fepiarum oiTa , 6c erinaceorum cinist
dicium Babylonic«e feruicuti fuit. Fugam adurendi feucaufticam vim, pityocampa a
A 2 bu.
4 IOANNIS EVSEBII NIERENBERGII
bupreftis , cantharis : replendi alopecyas, ximus Aquilaniis, flammas leni fubuculje
hippocampuscrematus. Quid moror? in contra&u laculabantur. Collum nigerrimi
immenfum ibo,{i enarrare ccepcro. Praeftat equi fufque deque fricatum fcintillat. Tem-
abftinere notiffimis. peftatem Alexander fimulauit,fulgura cum
pluuia, &tjuidem fanguinea: incenfusbili
CAPVT VI. inancipiticonflic"tu, merum fanguinem, vc
fertur ,defudans , &c inflammatus ignes vi~
aAnmxha in aere genita. brabat. Non minorem terrorem Indis ini&>
cit,quam cadorum horrifonae minxpercre-
IAm meteororu contemplatio,imitatione bra fulmina : &femel dedit Macedonivi-
Aftrologiac pharnomena fua ariimaiium
ctoriam,non robur Greoim,fed metus bar-
titulo etiam dicauit.Capras dicit ignes fuos,
quales apparuerunt in bello Perfei , & fub barus. Ad hxc epilepfia fulgur eft , fulmin,a
exceflu Augufti &Germanici, & ciim
de
paralyfis & apoplexia. His afFe&os elegan*
terVhinus Jideratos dixit ; & Salius apople-
Seiano aclum eft.Dicit & dracones,vt omit-
xiam vocauit paruam fiderationem. Eadera
tam Diofcuros &
fororem. Sednec abipfis
meteoris viuentia exclufa. Creati funt in
& attonitm appellatur morbus, quod fulmi-
nu iimilitudkieftupefaciat fulminatenim :
asthcre pifcicuh ortse in fublimibus ranse:
:

decidit aiiquandobos , correptus ecnephia.

aer , iiue fpiritus accenfus , & vnum ex illis

Imperantc Carolo IV. venenatse beftiola:

tribus malis parturit. Quid amplius?Et ftel-
laslabentes reperiemus. Narrat Faber Phi-
cecrderunt, quarum contagium magnas
lothy micus CaftronouodarenfisjVidifTe no-
prouincias ablbrbuit : pluerunt animalia,
b.ilcm puellam,forma gratiffima preditam,
non funt aftris deleta , quid mirum fi infe-
rioradmittatregio? Lac &fmguisperpluit
quedum coram me,inquit,capillos venufte
&
M. Acilio C.Porcio Confulibus. Non admodum pe&ine implicatos diflblueret,
flam mas, veluti cadentescaslo ftellas , e ca-
opusefteommemorare,aliquibus Italia: lo-
pue fuo in iinum excutiebat fuurmquo rae-
cis ftillase nubibusdeciduas,conta£tuterrae
teoro perterrita ipfa puella, in fyncopen fere
in ranas repente faceilere. Id mirum cum ;
incidiflet, ni fubito verbis lepidiffimis refo-
groifiorgutta fcinditur refultu,tot emergunt
cillata,metume pe&ore
& quaii afperguntur ranse, quot afpergines. depreffifTet, expli-
cata harum flammarum causa 8c ipfi &:

CAPVT VII.
parentibus fuis.

<ZMeteora in animahbus- generantur. CAPVT VIII.

i Vin in ipfis animalibus meteora con- Caleftes imagines in animalibus
templanlicet, &pluuias,& grandi- inuenwntur.
nes , & typhones & , fulgura , & f ulmina.
Coniideremus corpora noftra,vbi natura DEnique vtnonfolum mutationes virefl
pluslafciuit,autirafciturlafciu4ag-noftre,cu- que caeli fiderumque , fimiles aut a>

piditatibus,intemperantijs. Defluxbnes &C quipollentes , in animalibus mireris , ipfum

deftillationes a capite,mundi minoris pluuic. caelum,ipfum firmamentum , ipfa fidera,
funt ex fimilibus & proportionatis cauiis. ipfos planetashic miraberis.Nequetanttim
Auicennsedogma eft,omnem deftillationis vt cadum in imaginationehabet animalia^
materiameiecorecalidiori fufcitari, multos fed in imagine aniinalia habent caelum. Ha*-
indevapores in caput efterri,qui deindecere- betmare fuasftellas fentientes,fuum folcm
bri frigorein aquam verii,protinus dilaban- viuum, habet fuum orbem animatum:rarx
tur, perinde,atque terrarum expirationes, pifcium fpecies , quse ftellarum imaginem
qua: in nubes concrefcentes mox diflbluun- ferunt, & ftellati cxli : totus rottmdus eft pi-
turinimbrem. Holleriuslapillulosincapite fcis orbis,muricibus radiatis circumquaquc
generatos obferuauit. Galenusexhibet plu- compundus, fiderum ritu,vtpar«ulum auc
uiam firnul & grandinem, in eo qui diutur- inuerfum firmamentum putes. After pifcis
na tufti lapillos per os eijciebat,grandinatio- fuisvndiquediuiditurradijs , qt;inque fre-
nis inftar. Typhonis quoque ritu impediti quenter; vifus eft qui tredecim nec tantiim
;

flatusin capite volutantur, vertiginosa affe- formae fimilitudinem cum aftris fiabet , fed
dione in praecordijs in inteftinis per gyros vigoris. Igneas naturse eft
t medi|s -

ignei in
illati.Fulgurationesin patre Theodenci vi- aquis feruoris: quodcumque in mari attin-
ix funt, emittentes , quoties artus fricabat, gatjaduriti&cibum ftatim peragit.Quantu-
igmculos. Quidatn monachus Carmelita, lus ignis , quem mare non extinguit. Cete-
quoties capitium ad occiput reducebat,fcin~ rumde pilce/##i hasc habet iEiianus. De-
nllas yibrabat. Aatonius Cranfius, & Ma- moftratusvirrei pifcatoriseperitiffimus, fi-
 HISTORI^ NAtVR^ LlBifc
mul & djjTertUs , pifcem quemdam efTe affir- cula funt cum prinuim nofces, tarita no~
:

matfpecieperpulchrum,& appellari lunam, uicasadmirationem incitac, admiracio volu-

exigua magnitudine jlara figura. Idemque ptatem fibi parem gignit. Quid iueundius,
adrerc , cyanei coloris fpeciem fimilitudine- quam id nofTe quod putares non poffe effe.
que gerere: in dorfb pinnas habere molles Sc Sunt plura in terris , quse fupra celos mire-
lenes, eafdemque innatando explicare , &c fmtn Anaxagoras pr^mium vitae fujeaefti-
ad fimilitudinem Luna? femicirculum effi- mauitobcucu vniusaftri ampla mercedefe •

cere: iimul & eum ipfum ( vt Cyprij pifca- dixicfuiffenacum,vc Sole& dumcaxacvide-,
tores aiunt)cum eft plena Luna,tum imple- ren Poterat nonminiisgratulari , vt beftio-
ri,tumimplerearbores, exhis illum ap- fi lam,vt vermiculum, vt apem, vt fciniphem,
penderis: decrefcent^ vero Luna, exiccari in quibus maiusingeniumarcificiseft, ctim
atque interire ac fi ad plantas admoueris,
5 &inipfoarcificioingenium infit. Sed non
eas marcefcere &
euanefcere. Item fi km opus eftinduftriam animantium aduocare:
plena vel crefcente Luna inidaqua» , quod fufficic natura & compofitio,ad cuiusimita-
huc pifcem
in perfoffis puteis reperitur, quis tionem cekm &mundum, ne minorefTet
iniecerit,aquam iugem & perennem fore iin ;
partefua,alij animal putarunc , alij appella-
extremaaut decrefcente Luna,aquamexa- runc ; arcus dederunc , cerebrum dixere lu-
refcere. Quod ii4iunc eumdem in fontem nam^corfolemj alijs membrisitadiftributis^
fcaturientem conieceris quomodo dixi de , monftmm fecerint. Pul-
vt fa&uri animal*
puteo, is ad rationem Lunx vel euanefcet, , cherrimam ordinatiffimamque molcm de-
vel implebitur. Non omnia hxc aileuero^ formarunt, dumcomponebant.Ceteriim fl
foliimcommendo aliquai in vna formicaaut ape eft quod plus mireris
Nec munditiaftellae marinse deeft, rriaxi- quam in aftris , & prarftantiores cxlis funt 5
mus &c prppriuscaslorum cenfus.Nefcit ex- quanca planities curiofitaci dilacacur per in-
cremenra &: fordes. Confanguinea? aquse numera&diuerfii animantium demiranda
cadis qui ex aquisfunr-, fin rriinus, fub illis. ingenia, &r partes, in quibus natura quotidid
Scilicetilla comitas & vrbanitasaquarum, nouis miraculisludit?
ciim decefTeruntterr3eloco,impetrauit fu-
prernum. Pignus &
inliglie aliqUod cogna-
CAPVT X.
tionis merito retinent , atque inter alia ele-
menta cadeftes precipue feruant formas: Tlantoe (§fr mineraliain animalibus
namque licet a£r etf&m vicinior cado, ftella-
i generantur.
res accipitresi & aquilas,&; ardeas admiccat;
minor multoiitaproportioeft, & nominis PArum dixi 3
animalium fpeeulationerri
potnis fimilitudo, quam vircutis aut figurar. quantum cadum adda &quan-
patere ;

Stellionis quoque, que cerra hofpitatur,mi- tum terra, & quantum fubterranea,vt relin-
nimaauttatillacomparatioeft^macularum quam vicam ftirpiuni , quse aut aufpicium
aquse, quia tectum mundi funt , firmamen- totius animantis e aut partium aliquarum
tum Planerafque comple&untur. Inftru- incrementum. Pu. antanimalia explan-
mentum tante. maieftatisoportuit edi,com- tis, & ex animalibus imzx; Bernecas func
pleclente oceano orbes &ftellas. Certe li- aues j quas poma func arborum alise ex po- :

benter humor deceffitterrse obfecutus , iu- miSj ficut pifcesex frondibus in Iuuerna*
benti naturae Patri.Elatis fuper cselos aquis, fluuio. Ex draconum lumbis plancas nafci
parum referebat, non elle fuper terram: vni- Buftamancinus tortuose prolixe narrat; &
uerium •reuer.a ambiebant , & imaginem nihilominiis eius verba dabo. Hoc vero mi-
vniuerfi. Non erat opus pun&um ambire, , rabile ejl nimis huicgeneri AnimAntiumjant&
digmtati fux : fecura eft fincera maieftas in efiemolis , cfuandoquemagnitudinis adeo im-
omni aut vrbanitate, aut humilitate. menfs, vt dorfotergoribttf^ multotiesfipiuni
inBar ejr rifarum y herb<z adnafcantur viren- ;

CAPVT IX. tia plurima, qu& propria fubliantia alta

nutrita , fanguine irrigata animantis, altas in
ej?

Tr&ftat confderatio ammalium hdc ipfa immifa radices , germinent ,fruc~tifi-

contemplationi cali* cent, cdnfta tcrgoribm vaf& molis.monflrofz
ejr grandis,perporos ejr venasfufio alimento
Taque quantUm a?ther & celurri patet^ proprio viuentis vafifimi : qui floridm ra-
immoquantumeft lafciuit animalium , mis , abditm ejr latens , frutlcibm plehw , ejr
Philofophia,&magnisexultat fpatijs maio- occultw , virefentibw vari/s &, amcenitate
ri iucunditate. Numquam plusadmiranda, loci fiBi delkijs , in animantia irruit illecia,

quam quacfolumvifa merere fidem jriori- cibo efcacfe decepta , vt mifere deprMetur &
nullaopinionem adhuc poffibilitatis. Mira- difcerpat.Hinc plurjmi lepidium,dracunculo^
A 5
herbas,
6 IOANNIS EVSEBII NIERENBERGII
herbas , fic dici , qtiod huic animanti infiint, tafe in posierum^ terrd commifia loco ftutka,
crianturfy ex eimfiu bftantia 3 opinantur. Imo qu& nullum alium ftutfum gerunt vmquam y
dracont<ea hinc euenifie virente, quod fenecia qnam fioltjs draconem eftormatum mirabiie
draconu cutem^ dmuletur coioribm-,vt magis fatis.Hxc Buftamantinus,qn^fortaCTe non»
huimplanta cortex coriumdraconis videatur, nullis arduaerunt , &: mihinon omnia ex-
quarn herba pars aiiqua. C um enim hdc primo Gignuntur qnoque mer^l] a
planatse fidei.
draconibm innafierentur.eis varietate ejr ve- mortua, &: gemms,in membris v o
nenata fiubftanti% corrofiua non abfimiles 3 Silefio dens aureus eft innatus. CryitalHni
postea fiemine terrd commifio,pullularunt,eam lapides inuenti funt in humaniscorporibus:
femper obferuantes naturam 3 qualitates eafi- in quorum fere omnibus partibus alij lapi-
dem,fiemei draconumac extitere genimina,ge- des funt viii„ in capit«, in lingua, in iunctu»
nitorum malitiam referentes heredes retiffa , ftomacho, invtero, ininteftinis fre-
ris,in
;

virulaginis abditx. , etft fipuria fioboles vt ejr : quentiffime in renibus &

veiica.Draconitis
terrls naficuntur adhucifla at primo draconi- 3
gemmse fodina nota eft, cerebrum colubri;
bm.Scimmenim ejr cornibus ceruorum adnafici margaritas conchis debet auaritia.
hederam fireqnenter -, refiert Ariftotetes 9. de
Hiftoria animalium,
minum auribm,
c. y. oriricfe

ofiicuto intra ipfias elapfio

cornum in ho-
, ex-
GAPVT XI.
perimur 3 loci vditatealto, animantium^ aiio- Politka f£/ Ethica ex cmimdihw*
rum. Animalcula imo animantibus procreari,
pediculos 3
vermes,iumbricos ,fiubtm cute, qui OMnem enim Philofophia naturalem
pofteafie exeruntjrupta cute ek parte lacera- & per fuas partieulas conneftit exquifita
animatse naturse notitia,cui,velut Pandorx
ta, autporis erumpentia. Arboribus adnaficifo*
lent atia,quA aluntur fuhftantia 3 fuccis ,expen-
numina, fiium pignus finguUe dederunt.
Pars moralis,fi non dedit , accipit multa
fis^ illius cuius fiunt exorta: quorum extat ex-
emplum agaricum 3 fiungifc non minus 3 mufcm ex brutorum fchola.Liber moralis Philofo-
herba ali& non, paucd. Teftatur expe- phise 5 naturaeft de omnibus virtutibusin
:
di&us ,

rieniiacommunis , mutta^ virentia 3 infierta animalibus difputat. Nec tantum mores

omnia qu# increficunttrunco fiuppofito 3 inquo docet, fedmonet fcilicet docet exemplo»
:

aluntur ejr viuunt. Spicas adaftas vocatos Feliciflimaeftoperiseloquentia. Prudentise

,

arborem cui effigiem in paguro lege,patiente,fugienteqne

fiurcuios inditos intra fuppofttam
mures in rixarum occafiones cum fe exermem videt*
infieruntur. Sues crafiifiimos generare
natibus ficimus, obefts nimis 3 cum loco mcueri donec armis reparatis valeat 3 nolente , nifl
Herba diBa certus falutis, periclitari. Cuius maior pru-
pequeunt 3 ignauos ejr defiides.
draconls fianguis , hifice debetur : eH ijs adnata
dentia, quam cuius inarbitrioira fit? quam
eius qui pericula diflimulatione vincit?Non
primo 3
quts. fiuccum reddit fiimilem draconis
fianguini. Hm ejrpturima aiia tergoribm dra- 3
magnam molem tantse virtutis exhibeo,
conuminnafici 3 qua ejr naficerentur ventre ,ft
non elephantem, fed pufillum cancrum.
attritu ejrreptu terrd non abraderentur repiiii Temperantias formam cape ab aquilalo-
tiiali, abftinenticarnibus. Et ne aliquam fu»
animantis motu 3 confticimm. Hinc tergoribm
perftitionis fpeciem intrudamjiuana ferpens
adnaficuntur illa 3 nonficco capiti autventri,
qui reptu hxc impedit ejr comprefiti pondere per multos ieiunus dies, inedia colit. Quid
, ,

atterit. Plinius iib. i$.c.i. Edoardm lib. 6. abftinentiusquam cephalus,contentus aqua

c. 1 18. Paufianias 3 Ariftotetesde ceruis fiupra. &: limo,alteriusedulij ignarus? Fortitudinis

Cum enim fianguine nutriantur ifta, draconi

definitionem vbi putabis?in leone? Nequa
dum infiunt , hunc fiuccum reddunt , fianguis quam. Fortiifs eft ferre mortem quam
, in-

draconis ditfa virentia , fieruantfa in pofteru,

ferre. Inmureeft quod mireris. Mauuk
radicum cpere 3 ex terra nata virtutem illam mus Armenius occidi , quam fcedari, Ifta
adeptam fiemel. Folijs imo draconem fcutptum fortitudo eft, mori millies, ne femel vitaiic
turpis. Eflentiam iuftitix auis diceros exhi-
forma ejr effigie tenent exorta illa, dicJu mira-
hite nimis: norunt Indi HiftanU nouA, nos & bet , defodiens excrementa fua letalia , nc
vidimm 3 communiter piantis aduettis , ejr 2,. quem tedant. Nulla maior iuftitia , quani
lib.y.c.Hiftoria Jndiarum occidentaiiuminui- innocentia.

fitur. Hm enimplanta altifiimas radices im- Alias virtutes quatuor appendices ?

, his

mittit , pertingentes intima vafia fieminaria carpe. Ab elephantibus

Religionem ,ado-
animantts huius iumbis adnata per quos fie-
rantibus 6c falutantibusca?lum,latice Anuli
,

minis duBm decurrunt,femen vt irahere pofi- fluuij lotis. Quisdocuitiftasbelluas,fanaa

fmt formatum 3 proiiftcum effcere potens dra- 3

fan&e tradanda, &munditiam Religione
conem verumfifiormet^vt iilum foii/s primb, requiri? Merops,aftur, ciconia,docent pie-
tatem fenium parcntum a ofricijs fuis eosai-
draconibm inferta ortu accepta virtute^fierua-
leuian-
 HlSTORIifc NATVRl LIB-
-lcuiantcs. Alcyon coniugalem amoremj Sanevelhuiustitulo Philofophise contem-
olFifraga mifericordiam 5 deftitutos aquilae plationemanimalium prepofiiit Deus,dum
fuftentans. Elcphas quoque ftudiofita-
filios foliim propofuit,Adamo nonelementorum
tcm, Vimseftad Lunamgeftus& motus a pacificam inimicitiam , non cselorum im-
magiftro prarfcriptos exercere: le&ionem vl- menfam fabricam ,non fiderum ordinatas
tro recolebat. Quis maior ftudij amor?Caf- choreas, non Planetarutripudiantesdifcur-
iix auesamicitiam numquam confpiciun- : fus videnda exhibuit : beftiolas , auicuiat^
tur ab incolis, nifi crim opus eft illos aduer- pifciculosvoluitvidere,voluitcontethplari 3
fuslocuftasiuuare. Apumrex clementiam & eorum cognitionem habere,vt liio omnia
colit innocenti aculeo,ipfxapesfidelitatem fcirct &vocaretnomine. Feliciterinaugura-
in Regem quscrunt aberrantem , geftant
:
taeftdiuino fufrVagio animalium cognitio*
imbellem,'deierunt numquam. Columba fed &: diuinus Spintus eamdem nobis fiepe
continentiam fideliirima coniugi , elephas renouat notitiam,memoria nos beftiolarum
caftitatem , femej in triennio aut biennio fufiundens. PerSalomonem adformicas &:
coiens ad remedium fuae fpeciei, &c id fecre- apes pigros amandac per Ieremiam miluos,
;

tiifimo loco. Quid pudicius , fi pudorem turtures,hirundincs , ciconias> improuidis

adhuc fui habecf Idem pcenitentiam docet. obiectat: per Ifaiam inertisafini & bouisex-
Magiftros aliquando per calorem aut furo- emplq Doclores morum
accufat ingratos,
remoccifos, luxerunt hxbeftise,inedia fefe bruta dedit magna doctrina eft, ex impari-
:

punieruntcapitali. Idem obferuantiam : re- bus pudor. Pater maioresnatufiliosexem-

tieretur grandiores, &: fenes,quibus de loco, plo minorum caftigat : infirmioris virtus,
cibo, potu concedit. Simij quidameutra- fortiiis prouocat. N on ita Horatius aliquis
peliam canes magnanimitatem & gratitu-
; autTorquatushortantur ad fortitudinem 3
dinemjimo hanc omnia.Manfuetudinem a acimbcllifemina fexu Pyrrhi interfecrrix.
quo expe&abis? ab oue?ab agno?Dabo leo- Optimamorum virtutifqueacademia yani-
nem. Sifemelcicuretur leo, prse omnibus malia funt, quorum do&rina tanto praeftan-
mitis&comiseft conuicior Onomarchi: tior eft, quanto efficacior. Efficaciffima au»
fuitjcomptor Berenices,iumentum Hanno- tem eft,quia ex minimis,&:quia non verbo,
nis. Manliietudo quid eft,nifi corredtio irse? fed exemplo ideo fsepiffime animalium
:

ibi laudabilior, quam vbi furor praxipita- mentione in facris libris admonemur^vt non
ret. Fuit leo Barcinone
, qui vt corrigeret leuis momenti fit ifta hiftoria ad eos intet-
iram ,tanto animo fe compreffit , vtfubito pretandos.
exanimaretur. O
pudor nofter , ciim aefti-
mentferas virtutem pretio vitxiConftantise
effigies cozcacoauthluseft : eadem perftans
CAPVT XII.
fede immobilis, inconcullus ventis , quibus
Medicinam docent animalia*
^duerfantibus vehementiffima. refiftit vi.Ad
hax continuo
tur ;
geftit volatu: nefcio an laffe-
ciim non quiefcat , qui vix intermittit.
AD alias fcientias
prseftabir, vt eius
&
iam
ajrtes quantum
vtilitatem difcas
NecafEibilitasabeft. Vbi?rogabis. Interho- pro expiatione curiofitatis ? Taceo pecua-
ftes etiam. Narrat Scaliger, lupuinteroues, riam,i:ufticam,ceconomicam,ad quae iuua-
leporemintercanes jfinenoxa, fine metu mur dicam adhuc,quse docemur.In mukis
;

verfatos. Amplius ipfe teftor cum plaufu, hominem rebus difcipulum animalium
cumfeftiuitate:indomo parentis mei vidi Herophilusdixit. Inuentum brutorum eft^
lepufculum non tantiim inter canes fecu- aut Medicina omnis , aut pars. Relinquo,
rum, fedketum, iocofum , ludibundum & quantu ponant in alimentis pharmatis, &
ipfos venaticoscanesmordentem. Apothecarij debent auiibi clyfteris vfums
Quid moror? virtutumomniutheatrum chirurgi hippopotamo phlebotomia. Ctirtl
natura in animalibus pandit. Praeter Ethi- grauem fe fentit,recentes arundinum fcilTu-
cen,reliquasPhilofophias moralis partescal- ras fpeculatus,vbiacutiorem videt frirpem,
lent: Politica
apiculse,Oeconomicen formi- imprimens corpus,venam in crure vulnerats
car,militaregrues.Tres Reipublica? formas ita profluuiofanguinisexonerat motbidum
inijfdem inuenies; inapibus Monarchiam, corpus, rurfus plagam limo obducit. Debe-
vnius regnum eft ;
informicis Ariftocratia, mus & alijs brutis multarum vfum herba-
parent prarftantioribus & fenioribusjin grui- rum & lapidum falutarium. Aquilae astiten
busDemocratiam,,quibus popularis eft ci- petram, quse puerperis pro Lucina eft. Om-
uilitas , &: communio curae. Nequid defit, hes medicseartis partes, &pharmaceuticen 2
cyanus monafticen & diasteticen, &c chirurgicen, difcere a brutis
— ~~ Vifus omnis
colit, cui minime
humanus potes. Cognitionem vfumque fimplicium
CMalitm reducit onwe priBmum mentu nullae|t bellua qusenonhabeat.Palumbes,
A4 gra^
 ,,

8 IOANNIS EVSEBII NIERENBERGii

•graculijmcrblae/upcrfluos humOres expur- fimias tantam cum incolis familiaritatehi

gant,lauri deguftatis folijsjcolumbe, tur- & contraxifle s vtcum ijs pro argentocollu-
tures helxine. Canes & feles, vt deijciant dant. V bi eos vicerint, vna tabef na m petu nt
ventrem, quoties nimiacolluuie fentiut op- bibendi caufsa, & pretium nu merant ex lu~
pleta vifcera,comedunt perfufarore grami- cro parro* Nec Geometriae rudes hirundi--
na. Vrii &£ apri ex incommoda valetudine nes : fciuntfiguramcircularem capaciorem
ft colligunt illi mandragoris, moxformi-
,
&cautiorem fuis caftrulis fepeperfegmen- ;

cis,iltihedera. diametrum fcindunt* Hexagonos fuos

ta &:

Diaetam, alteram Medicina? portionem, apes fabricant per obtufos angulos : grues
colunt lupi&leones.Cdm nimis fe fentiunt fe difponunt per acutos fiue curuilineos
cranefcere, abftinent carnibus, ln vniiier- fiue mixtos, fiue reCtilineos. Si Aftrologiam

fum aliae beftiae temperant cibo, quotks fa- defideras, orygen vocauit i£gyptus feram,

tisfactum eft fami. quaecaelumfpeculatur , &

ortum Sirijob-
Chirurgicen, tertiam Medicae difciplinae feruat. Diuinationem vnjle expe&abis? £

partem,clephantes do6r.ifunt.Tela abfque regiifne animalibu§,aquila,leone, delphine?

periculo,&: neruorum conuuliioneautCon- etiamin viliflimiseft* Mufculi praeGgi rui-

tra&ione, eximunt, &:a fe,& a focijs; aloes turae domus^ ptaemigranr. Perfpe&iuae &:

deinde lacrymas vulneribus inftillantr , vt fciagraphie; calliditate inuifum miluum gal-

Philoftratustradit. Gerui di&amo pellunt
fagittas.Ciconiaevulneriperpugnam acce-
pto cunilam apponunt. Vfum artis quae-
lluofum ocumatli gratis exercent, adimita-
tionemaliquando Hippocratis,autaemula-
tionem. Tanta» charitatisfunt , vt quos vi-
denr fui generis caefos fagitta , aut alio telo,
quantam poiTunt opem ferant , &: admotis
plagae arborum folijs , fanguinem iiftunt,
lina videt, &: foboli prouidet , ex vmbra
hoftem conie&ata.
Ad fellulanas & meehanieas facultates-
venio. Textoriam dc venatoriam araneae
exercent , bombyces lanifieium , fimiae ad
aemulationem fartoriam. Archite&u rx in-
uentriceshirundines feruntur: ligna inpri*
miscrafla &c folida fundamenti loco iaciuntj
fuperftruunt molliores vifguks & paleas:

&: curant. quando ccenum, quo calcis Si caementi loco-

vtuntur, non inueniunt, ad riuum aliquem
aduolant,vbi fe mergitant, donec totae ma-
C AP VT XIII. deant j mox in puluere fe inuolutant, donec
efhciant liniumex puluere humore mace-
^Diuerfarum artium exempla in rato , vnde xdificent nidos intercludang
y

ammahhm. rimasi fifibrasmurorum oblinant : oibicu-

lari forma habitacula conftruunt ;
norunt
ENcyclopaediae quoque&dliberalium ar- aptiorem quadrata efte ad pullostuendos &C
tium meminerimus. Grammaticendi- fouendos. Didicere elephantes theatricen
fcunt elephantes: nouere pingere litteras», artem , fpeclaeula populo per funem fue-
linguas intelligere frequenter,aliquando lo- runt . teftis nunc eftaula hasc Philippica.

qui; &hoc non induftria humana,vt pfitta- Capram funambulam vidimus. Machinas
ci& picae.ijdem tripudiadidicere ,adfiftu- &: ingenia excogitauere corui , cum qua-
lam faltare , choreas ducere. Cynocephali dam notitia naturalis magia:. In Lybia,
etiam muficam , & tibias inflare & citha- cum
, iftientes aquam inferiorem videnc

ram pulfare. Etnetantum difcentes mufi- quam roftro attingere queant , calculos ore

cam,fed docentesvideas; mementophilo- &: vnguibus apportantes inferunt,defiden-

melae , inqua etiam paedagogiam nofces. tibufque in fundum petrulis humor exfub-
Suos accentuu obferuatio-
inftituit pullos , fidentium corporum occupatione alleua-
nem docet , vt vno pronuntient fpiritu, iam tus, fuperiorem replet vacuitatem. ifta fo-
producant , iam corripiant , iam inflectant, lerti machinatione reficiunturi Mirare hic

minuant ; mox perfemitonos mutent, di- Phyficae etiam peritiam , vnum eum- &
ltinguant,diuidantque in breuiflimos exilef- dem locum duo corpora non capere.Mira-
que garritus , acfutum reddant vocem tre- re magicen naturae , leuia ferri (urfum
mulam, invariofque transforment modos. quando grauia mittuntur deorfum Par .

Si Democrito fides, eft , huic auiculae Mufi- Canis quaedam , abfenti-

calliditas alijs eft.

cam debemus , cuminiuria obferuationis bus coquis, filices inolei lecythum tantifpcr
Pythagorice_.Quid,fi memorem cencontla- iniecit , donec pro voto elamberet.

tollum? lufcinia muta erit. Simiae,quod mi-

raberis vfque ad periculum fidei Arithme-
,

tica m nouerunt. Oculatis teftibus, 6c certis

nuntijscompertumeft,inPeruanai^gione
CA^
 HlSTORIiE NATVR^E LlB. I. 9

CAPVT XIV. CAPVT XV,

gjmnti fecerint Anftoteles, JElianus, & T>e fide admirabilium nattirti
Ofpitfims contempLtwnem animalmm.
CVriofitatis guftum,&:fcientix dignita-
tem , certitudo ampliat conicientia
PEr
raculaexcurret
toc artes,per tot fcientias, per tot mi-
enim vanitatis , frangitimpetum admiran-
:

tetitTimacurioficas. Si
iucundum fuit, buculse ftatuam videre fa- tis; &: periculum violat au&oritatem docTri-
clam Myronis manu,autequu Aglaiphon- na? .illo etiam nomine,&: placidior ifta natu-
tis arte pi<5tum quantum oblecTauit., tot vir-
;
ree contemplatio, &;dignior, fidem oculo*
tutum , tot artium , tot fapientix diuine fi- rum fequitur. Nulla certior,nulla expeditiot
mulachra,nonhumanainduftria , fed Dei opinionibus , nulla immunior ancipitibus.

manu &: ingenio, in naturae locata efle thea- ratiocinationibus. Qusede eiusobiedooc-
Quantum dele&abantur Demoftratus,
tro. currut,probabiliores iunt &; pauciores^quas
Metrodorus & Leonides pifcatione Hippo- ;
certiiiimus obtutus dirimit , cuius maius
lytus, AcTseon, Zephalus venatione?Iucun- momentum eft incerto difcuriii.Securusar-
dius erit,lineaeftu,iine fudore,finemora,fi- biter eft confpeetus. Quantum ifte titulus

ne patientia , fine fumptu venari tot anima- prxftet huic fpeculationi , exemplo expo-

lia , eorum veftigare ingenia 3 affecTuSj mo- nam . Vides quanta conturbatio Philoib-
res, caliiditatem,temperantiam , fortitudi- phorum §L Mathematicorum lit circa cxli

nem,iuftitiam;in fumma,venari Deu ipfum^ naturam, quonihilpatentius. Alij folidos

* ire per omnes & orbesputant, & alienae abelementaneilen-*
Terras^ > traBufique maris , cdum^ pro- tije: alij folidos vtiqUe , fed exaquagelatos:
fiundum. alijex alia materia denfatos , communi ta*

Ariftoteli nulla iucundior naturar aut artis men,&:minimeexcellentiori: alij (legi fic

alicuius cognitio fuit, quam ifta animalium opinantes ) fpongioik cedentiique fubitan-^
difquifitio. Quantam in hac voluptatem tise, fed digeftos per fuas integras fphsras 9
perceperit , ipie praedicat in Volumine de contrahi $t extendi habiles , quibus tamen
Partibus animalium. iEhanus pluris fecit iniintvereiidera; fic putanteripi plurimi*

hanc notitiam,quam aulam,quam diuitias^ difficultatibus , quas patitur caelorum duri-

quam aueToritatem popularem. Renuntia- tas: alij elcgantius (forcaiTepiaufibilius,non

uit, quod maximum eft , auaritise : omnes praeoccupato iudicio , atque confentaned
ipes quastantifacimus, pro iftavoluptate
,
aliquibusfancl:isPatribus s & multis diligen-
commutauit. Hocconcluditconiilio Com- tibus Philofophis) puriiuma^tenuiffime; &
mentarios fuos CMihi anferum ejr gruum
:
peruix credunt &ffe materise 3 pr^cipitibus

migrationes nouifie, draconum naturas,& & ftellis cedentis , vtifte aer volucribus. Ifta

reliqua hoc Volumine comprehendere,volupe controuerfia aeternaerit: nemo ca:lum pro-

eH 5 copiofis ejr locnpletibm hominum annu- xime vidit , nemo videbir, nemo poterit vi-
tnerari, & ex illorum ordine
non libet* cenfieri, cino afpeclu rem definire. Ita ftandum eft

Non tam miror , delectaiTe iElianum prae ^ ob penuriam contingentis

indicijs externis

omnibusdiuitijs lftam fpeculationem ani- euidentise.In animalium tamen narratione,

matse fubftantix ,
quam Ariftotelem pras licetaliquavulgus contrpuerfaintruferit ar-
omnibus fpeculationibus fuis, &; vtrumque bitro fenfui , paremus non opinioni popula-

prseomnibus do&rinis. Iile liberalior , non ri,non opinationi. laclatur, An phcenix ilio
folum iucundiorem putauit , fed glorioiio- ingenio quo narratur, vere iitin cenfu natu-
rem. Credesfuperbire, ciim ait: gupdfide xx. Turbafemper fauit,artifex fabularum ;
numero hominum natura fiudiofiorum , inter Dodtores dubitarunt. Ratio probabilis reii*
quos ejr Poeufiunt eruditi,ejr Philofiophi inge- ftitnonleuibusfundamentisex penu ipfius
mo(i, rerum experientia cla-
ejr ali/ ficriptores
naturse.In hac litenofterobtutus adigendus
ri, etiam ipfie vnm efie cupio
ejr enitor , multo fequefter : qui fi alitem vnicum in vniuerfo

fiane honeitioreloco,& dignitate maiori,quam vidiifet ex cinereiuo recreari contraomnem

pro illorum confiliofuturum me confido. Op- rationem , &: repugnantia: fpeciem , extem-
pianotantopere placuere Commentationes plo aiTentiremus. Maiora miracula naturse
iiiae de animalibus &; pifcibus , vt litteris au- credimtis , funt &
at quia impoifibile eft a
:

reis omnes verfus confcriberet : tantopere omnia, quae in vniuerfo patent,vni patuiiTe^
placuere alijs,vt dediifent,vnde fic fcriberet cumeiusomnes partes nondumviderimus
cum iniuria auaritiae quod vltra i£lianum,
(erat enim necefte cun&os fcrutari priiis an-
mirere, eciam aiiense. gulos orbis, vt aiTeueretur vnica lfta auis)

quia etiam funus illud vitale 3 6i casrimoniam

mo=
10 IOANNIS EVSEBII NlEREMBERGIl
moriendinemohacTenus vidic , nerao fide
dignus narrauit vidifle quod
credendum non eft. Etfi nulla ratio contra
videri poflet,
CAPVT XVI
elTec , fatis iam damnauit fenfus , quod ne- Admimio nondebet dbftare veriuti
mini comparet. in effeffiibus naturd.
Non mimis improbabile,non miniisin-*
credibilcex fe eit , aliam auem non , poffc Mc etiam contra incredulos iniece-
quingentos annos,fed quotannis mori &re- iim , magna, aut
qui afleuerantibus
uiuifccre, & tamen credimus quiavifum
,
miracula,aut prodigia naturaf, negantperti-
e-il.Nequeminus infolenti &: miranda mor- naciter fidem,&: eosqui fcriptis mandarunr,
te &: naciuitate noitzitziltotlus auicula non vanitatis infimulant. Non tam magna enar-
diutius viuit, quam fiores quarumdam her- rari continget ,
quam funt , quam credis,
harum,quarum vefcitur melliginethis mar- quam probafti multarum narrationum,
centibus, ad pinus aut alias proceras arbores quas in Horo, Plinio & M\mo fabulas pu-
aduolat,quibus affixa roftro,appenditur cir- tarunt,euentus,reftaurauit aucToritatem aut
citerfemeftre,donec defideratej herbae re- ijfdem oftenfis, aut fimilibus, aut maiori-
ftaurantur,quibus rlorcntibusreuiuilciti JE- bus. Nugas putaba* Roma,que, de elephan-
que,opinor,irrationabilis videbiturifta nar- tibus iacTabantur: tandem credidit tandem
ratio ,
quam phcenicis hiftoria : fides tamen vidit maiora relatis. Vidit beftiam cho- &
fenfuum auctoritatem dedit dc rationem.
, raulem, &funambulam. Quis, antequani
Viderunt multi 3 teftatifunt maiores omni facTum eflec, poflibileputaret, fupravnum
calumnia Notariorum fide publica multis
, animal a^dificari turrem firmifTimam , plu-
comprobatum eft locis: nec fcmel ipfa auis, res protegentem milites,in qua machinse
ftipiti affixa intra cubiculumferuata, poft multas , &, pr<^ter dudorem , triginta duo
femeftrem mortem rediuiua volitauit.Fran- ftrenuiviri, quicapaciflime pugnarent,inde
cifcus Hernandez, Medicus primarius Phi- iadantes (quemadmoduminueni in qua^
lippi II. cuius &: iuffu in America profecTus damepiftola Arabica Ariftotelis ad Alexan-
fuit , vt illa noui orbis miraculateftis ocula- drum mifsa) lapides machinis propulfandis,
t.usinquireret j & fcriptis mandaret , fcribit fagittasjtela venenata, miffilia ardentia? Ad
in fua Hiftoria manufcripta , dubium id nc- ha^c, militesilliarmatierant. Quishoepro-
mini debere efTe. Nolo nunc examinare , an babile, quis credibile putaret,donec pacuit^
reuera per femeftre illud mortua fit hec auis, donec veritatem euentus definiret ? AdhuCj
an foltim fpeciej nam non valde mouit ad- ciim nihil verius fit exfacra Machaba?o- (

miratione:quid admirabilius,quam fufpen- rum narratione id conftat) mulci vix credi-

diu illud cum vita,&: ieiunium fex menfm? dere , 6c aflenfum ,
quem negare aufi non
. Ad hasc dubio incredibiliora de ele-
fine funt excufaretentarunt interpretatione lu-
,

phante feruntur , credimus tamen. Si quis, dicra. Patentiffima tamen funt Scripturas
rogo,ignaro veritatis narrafTet hasc duo, ele- verba, Sc fliffragantur Ariftotelica qu<g vidi,
phantenvmmanem beftiam,afpe&u amen- Atqui iam credittot miracula , quot vires,
tiffirnam &ignauam , inflexilium artuum, quot mores fint rudis illius belluas,quid iure
torpentium crurum, per funem inaerepro- difcredidit veridico narratoh ? Quis, ante-
tentum decurrere, &c fubire, & faciliiis re- quam videret , crederet , animal alicjuod
gredi ;
tum efTe alitem , quas ex vermiculo perpetua fufpenfione in aere viuere , in va-
cinereo nafceretur : vtrum proniiis credere- cuo coire, in vacuo incubare, nidulari, pen-
tur? Opinoriftudillud nec poffibile putare- dulum dormire? iamfidem reiincredibilis
tur. Ac contra eft
, illud veriffimum eft. Vi- manucodiata fecit. Itaquenon probabilita-
dittota &
Roma , Ilomae totus Orbis. Vicit te foliim ftandum eft nec omne, quod non ;

fidem obtucus. Teftes adhuc halpemus Se- eft verifimile , putandum cft falfum. Aliud

necam,Dionem,Tranquillum,Pliniura. In eft veriiimile , aliudverum. Poteft verum

ifta commentatione animalium , non quod efTe, quod vero non fuit fimile.Fecit maiora

credibilius & probabilius videtur, ftatim eft }

natura,quam ratio probare folet.In quo ad-
fed quod patentius illud credendum 6c ,
miranda efTet, fi parefTet pra:fumptionihu-
probandum quod fenfus,non quod opinio
: manse ? Ideo mirabilis, quiavltraopinio-
recipit. Adeo experientia &fenfu conftat nem ad pompam fe ornauit: fidem geftit
h<£c doclrina , & ex hoc quia non omnia periclitari , maieftatem fuam vulcu menda-
(

omnes experiri &c intueri pofliimus ) fide cij fuftentat, tandem fidem euentu fuperat.

certa: nec enim incertius eft Romam efTe Si virtutes, calliditates , &:aftutias humana
quam non vidifti,quam oppidum vbi ha- induftria maioresde brutislegerimus,non
bitas. obinde incredibile eft : fed fi lpfa attendas,
mirabilej fi aucTorem,credibile. Multaad-
miran-
 HtSTORlJMATVR^ LI& I, II
rniranda furit, <quia operarefpicimus: cefla-
ret admiratio , fi operantem. Traniibit no-
uicas in fidem,cum refpectu au£toris.Diuina
CAPVT XVIIL
manus hax molirur. Quaedam vis ratione De induflrijs animalium,
fuperior, velut neruus figillaria,ad rationales
motusj ad maiores humanis. Quare
agitat
non vultu, &: primo afpe&u vericas hic ex~
Vlde formica: induftrias.Paruuium afu-
6 mal, maximse prouidentiae: cuius itim-
ploranda,fed cum computatione maieftatis ma diligentia comparat in seftate hibernairx
naturaz,poteftatis Dei.Nec quidquid admi- annonam. Conftruit horrea feruandoqua; ,

tabile & inopinabile,illud fuipeetum eft:for- congeflinprascauetindurando ad Solis acftu^

quod hic impoflibik eredit,ille factum
tafle
Cumin Academia Regia primo die
vidit.
deanimalium hiftoria dicerem, aliqua nar-*
raui admirandaadmaieftatemnatura*, dif-
feriii inter alia, fimias quafdam apud Indos
pecunianumerata foluere pretiuni vini in
taberna,cuius narrationis ferios laudaui Au-
ctores : nihilominus non credebant audito-
res. Cum ecce inueni patronum idoneum:
cxijt teftis oculatus,qui e nouo orbe aduene*
x&%} &£ faspe id vidifle afleuerauit,
CAPVT XVII.
J$uid de Deo demonflretur ex naturi
animalmmi
DEfiderabis fortafle aliquid fenfu
iam certius, fed (ublimius , nec intuicu,
fed demonftrationem , ad notitia£'huius de-
cus. Certe , cum iniuria Mathematicaru
lcientiaru, excellentiores hic demonftratio^
nes inuenio, ho mimis cercas,nobiliores,vti-
liores.Non concludit,omn| trianguli maio-
rem angulumaiori laterifubcedi:non 3 trian^
guli internos angulos duobus rectis adejqua-
ri:non,ifofcelium trianguloru,qui ad bafim
funt,angulos inter fe efle 32quales:non,a*qui-
angulorum trianguloru proportionalia
non, circulum quadrato pariari non
latera: : ceruum^
totum aflumic maius efle fua parte* Aflurnit
minima, concludit id quod totum eft.Con-
cluditDeum efle, magnumefle,potentem,
fapientem,optimum,in fummaprouidurm
ne corrumpatur triticum, recondit mox iic-
catum* An ignorauit artem efnciendi ne vi-
refcarit? Capitula granorum corrodit , qua
vrrtus germinaliserumpit,cuius mutilatione
infecundafunt.Quis hax docuit?quomodo
tot induftrias excogitaret amens befti6la 5 (i-
ne mente aliqua clandeftine dirigente? Mi*
raris magnam induftriam formicse,qux vin-
cit neceilitatem ? adhiic mirare aliam 3 quse
vincitformicse induftriam. Aiotochtlus,fo-
monftrum,plurimum delecla-
lertisingenij
Inuenitmodum, quo li-
tur hisanimalcUlis.
ne labore,immo cum quietefuaillavene^
tur,vt in osconcurratprarda.Cubat fupinus
informicarumfemitis,caudafuperventrem
vfque ad os protensa,quae cruftata &rigens
eft; venter tamen longiufculis &: tenuiflimis
veftitus pilis,incommodamviamformicis
non prseftatjiquare per caudam prodedentes j re-
cl:aincidunt in infidias, c^cibumdeludenti
hofti vltr6 miniftrant.Quid folertius,quani
m ita quarrere prjedam , vtabipsaquatraturV
Quid follicitius,qnam fummo otio ,quam
quiefcendo parare vi6lu ? Quantaalijs ani-
malibus calliditas ad prouentus vitse,ad pro-
pulfanda pericUla, ad medicandos morbos,
adeducandos fcetus^ Adijce,qu6d hazc do-
clanafcanturfupra humanam felicitatem 3
nos fine longa difciplina rudiflimi fimus.
efle Quis docuit leporem timere canem,6V: non
cum deformior iit? Quis pullum
timere miluum,& non pauonem, cum ma-
iorfit? Quisceruum admonuit, plus valere
leuitate qua viribus? Quis leonemad vfum
vnguium inftituit , equum calcium vt ille j

Oinnocentiflimam,6 felicem curiofitatem rtiga fibi confulat, ifti armis,cum maiora ar^
nofeendi Deum Hic paflim occurfabit
! mamenta fintcornua? Sifapis,non cafu ita
immutabilis, hic patet inuiiibilis , hic pro- fieri dices* Bonafus inutilibus pugnas corni-
mulgatur arcanus, Quis,fi ftatuam ligneam bus multiplici in fe flexu recurrentibus , vc
aut iigillaria moueri videret , &: fimulare offenfionenon vulneret,nouit, prasfidium^
lmmanos geftus , non ftatim diceret, huma* quodfronsnegauit,aluum dedifle.Cum fu-
naaliquaarte &c vi latente moueri? Quis ga fibi confulit , proluuie citi ventris fimuni
rationalesyimmo fupra rationem, &conii- egerit per longitudinem trium iugeru,cuius
lium , &: naturam humanam , ratione ca- ardens contaclus exurit infequentes ignis
rentium acliones contempla^us , non colli- inftar. Quis aiotochtlo dixit (cuius nuper
get, aliquam fuperrationalem &
fupernatu^ mentio admirabilis fuit) vires & arma vali-
ralem vim exagitare? diora efle ,
proiedum
atque defenfiua
fui ,

armapofleorYeniiuareddere ? Cruftatis 6£
duris laminis inftruclum hoc ammal,cum
opprimitur,colligit fe in globum,atque im-
petu
11 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
petu feconijciens , venatoris pe&us valida mortaleserimus, fi mudocrucifixione mdf^
concuflione dorfi duriilimi',velut faxo pro* tui. At,qux maiorfapientia,quam qua? vin-
ieclo contundit , compreffoque exanimac cit fata ? qux artem
repent contra morterri
fpiritu. Qux viribus deftituuntur, fola arte nulhus illufam aftuna ? Cailiditas illius aui=
noueruntdefendi. Quid fagaeius calliditate culxpoftuma eft; prxnoicic fe rediuiuam
perdicis, qux elufura confpe&um aucupis, fore reuerterite anno : fGitinterim fecurum
infulco refupina fe operit gleba pedibus ap- adornare fepulchrum in pinorum cacumi-
prehensa. lllud maxime mirandum,imbe- ne,contextum denfo frutice, vbi integra ma-
cilliora fagacioraefte, aut Cautiora. SaepetU neat flne condimentOj vbi beftise non inue-
mor vel ars vires compenfat.Iftud iure Salo- niant , vbi volucres carniuorse non videanc,
mon Prou. 30,24. miratusdixit : ^uatuor vbi abfconditam mortem feruetj in qua fet*
fint minima terra , ejr ipfa funt faptentiora uatur fua abfcondita vita,
fapientibm. Tormicx, populm infrmm , qui
praparat in mefte cibumftbi. Lepufculm, plebs
'
inualida, qui collocat in petra cubile fuum. Re-
CAPVT XIX/
gem locu&a non habet , ejr egreditur, vniuerft Tte fimfiiurd dnmdium.
fer turmas fuas.Stellio mambm nititur,ejrmo-
ratur in adibm Regls. In minimis maxima ftrucl:uram animalium,eorum mtmijs
funt quse miremur. Alte de humilibus Ter-
SIaptiffimam Sc accommodam, atrendas;
tullianus dicitlib. 1. aduerfus Marcionem, fupremum,potentiffimu, & fapkntrffimum
c. 1 yAd humiliadeftciam. VnmyOpinorJe fe- artificem agnofces,qui potuit quidquid vo-
pibm flofulm,non dico de pratis, vna cuiufti- luit,6£ voluit fummo confiiio. Quid poterat
bet marls conchula, nondico de Rubro, vnate- exoptare pifcis adnatandum,auisad volan-
traonis pennulajaceode pauo,fordidum artifi- dum, ceruus ad currendtim , leo ad dilace*
cem pronuntiabit tibi Creatorem ? At cum & randum,quod non habeant pra? ftantius vo-
animalia irrides minutiora, qua maximm ar- tis.? Suo quodque ariimal donattit amiclu

tifexdeinduHria ingenijs aut viribm amplia- opportuno naturar. Volucres alleuiauit plu-
uit,fc magnitudinemin mediocritate probari mis pifcesexpediuitfquamis, neplumisauc
;

docens 3 quemadmodum virtutem in infrmita- lana induti, grauarentur humore conceptd.

te,fecundum ApoHolum. lmitare>ftpotes, apis
ddiftcia,formicaftabula y aranex, retia>bomby*
cis ftamina:futtineflpotes y
tuA beHias,cantharidis venend,mu-
ejr tegetis
Armenta,quia fine hoc periculo,protexit pi-
lis. Infirn^orateftis muniuit,cruftis arma-
itlas ipfas letfuli} uitjepnchis vallauit. Ad hsecpmnes iftse ve-
ftes, &: arma,coseua vita; funt: aut fi deteren-

fca jpicula, culicis ejr tubam ejr lanceam. £)ua- da 6c decidua, renouanda fine fartoris bene-
lia erunt maiora , cum tam modicis aut iuuaris ficio.Onanes preterea fpecla artus,pro cuiuf.
aut Uderis } vt nec in modicis defpicias creato- que indole Sc mole fubtiliffime meditatos.
rem ? De pulice iic Auguftinus aitEnarrat. Euidentiflime ftudiofamiftam molitionem
in Pfalm.145). Attendat charitas veftra.^uis diuina? fapientia^ oftendunt acitlus , &anas
culicis, vthabeant
difpofuitmembra pulicis ey variegaticapitis , quam Indi
vocant yztad-
ordinem fuum^habeant vitam fuam ,haheant zon laiauhqui quibus inclinatio eit nata-
,

motum fuum ? Vnam befliolam breuem, minu- re,nonincedere:ideo ijs concefla funt admi-
tifimam confdera , quam volueris. Si confide- randse, fabricas crura , aptiffima humori fu>
resordinemmembroruipftm, ejr animationem perando , &c ad natationis dumtaxat vfum
vita qua mouetur , profefugit mortem, amat extremo adharrentia corpori. Monftra illa
vitam , appetit voluptates , deuitat moleftias, iudicares , fi ignorares appetitum aqux. Di-
exerit fenfm diuerfos , viget in motu congruo cito , vbinam putabis peccaflenaturam , &2
fibi. Quis dedit aculeum culici quo fanguinem .cum. negligentia informe aut deforme ali-

fugat< guhm tenuis fifluk eft qua forbet?^uis quid operatam? FortafTeinfimillimo mon-
difpofuit ift al giw fecit iftafExpauefcis in mi- ftris elephante?At fumma arte narem huius

nimis, lauda ^^««w.Reftituo me fagacitati inertis afpectu belluae ma,chinata eft. Ani-
ad tutelam vitse,ne miraculum naturse fup- mal hoc terreftre,&; paluftre: fsepe cibos ab
primam. Hoitzitziltotqtlus exigua auis eft, humore petiturum erat ; at quia, quatenus
fed incredibiii prouidentia moritur victural terreftre, refpirationem diucontinereeft im-
Proceras arbores quaerit,vbi quo poteft mo- potens,, nec abaquarecefTurum ffotim,pro-
do crucingitur. Sufpenditur enim affigi- U pternimiam molem donatur prolixapro- ;

tur roftro per femeftre,aut ieiuna, aut mor- mufcide,vc merfum aquis eleuare ad con-
tua, donec vitaliseiusrefloreatannona. In trahendum fpintum poftet veluti vrinato- :

ligno putat fe morituram , vnde re-

feliciter resinftrumento rktoriovfi funt , vt extrin-
furrefturam.Documentum nobis eft,aftute fecus fpiritum detraherent,quamdiuin pro-
moriendi fxculo in arbore crucis , vnde im- fundo fiderent . Quid fapientius, quam
quod
 j .

HISTORIfi NATVR.fi LIB;L 13

naturam
sjtiod liomini fapientia eft, belluse ftulte : namque non tantum oportuitarma
elle? Qnidelegantius, quam quod homines fortia efle, fed longiora,vt fecurius &c a lon-
velutinltrumentum defiderant,id elephan- ge cedatur. Maximum periculum capitis
ti membrum efle ? Conueniunt iibi anima- maxime feruandi , praffidiumhumerorum
liurn artus. Cainelusprolixogutture erigi- tauro fuiflet. Anne tam confulta opera fine
tur,confentaneo proceritati corporis, vt ad confilio .fa£ta ? Summa fapientia digefta
pafcua demitti poflet atne deforme&gra-
: funt, non a fe: nemo fui au&or eft 3 ergo ab
ueonuseflet, fi par moli corporese colium aliqua fummamente.
efletelephanti, loco illius flexilis & carti-
qux pro ma-
laginofa promufcis tribuitur
nu &caliceefletcibum aut potum fumptu-
$ CAPVT XX.
ro. Omne animal conftat architectura ap- Vrouidentia Dei circa animalia. Aoitu?
tiflima indoli. Quot funt in tanta varietate ettam de ocotochli aflutiL
conftructiones membrorum tot miracula ,

iiint examinanti caufas. Quotufquifque

POft animalium fabricam ± adijce folli-j
non demirabitur compofitionem hacuat- citam de ipfiscuram. Singula fui guftus
zinifub vberamanticam ex ipsa habentis funt, fiisc indolis. At cui defecit annona?
cute, vtprolemeditam ibi geftet &c mul- Quotannis renouantur nemora, agrivire-
cteat vfqueadquaternos& quinos catulos. fcutdiuerfiflimisherbis,fruticibus,arbuftis,
Meritoifta miramur, immerito, fi miniis ad quorumdam paftum, aliorum
fructibus,
minora^ Diuinaarsarqualis eft eamdem : pharmacu m, aliorum exultationem. Lon-
manumtotdiuerfa opera oftendunt. Non gum hic narrare, quanta oeconomia,quan-
niinus admirandum eft , cur magnum ca- ta copia , quotartibus parata fint lingulis
fwttaurushabeat 5 & paruum camelus in accidentium morborum, Sc quotidiani, fa-
maiori corpore , & orbis pifciculus nullum mis dico, remedia. Memorabo illud, vnde
nam aut totuscaputeft,aut totus corpus. maxime Sc ipfa diuina mens 6c ipfius cura
Cur dentesetiam cornutoselephashabeat, nofcitur, aftutiam &charitatem ocotochlh
&r cephalus nullos curcenotzquuseollum
: Necat ceruos , &c ieiunus ipfe confcendit
docile circumuoluat,vt immoto corpore in proceram pinum , inde intento vlulatu
vndique profpiciat, Sc hyamas inflexile fit: conuocatepulatum alias feras mintfs valen-
cur in peaorecor geftent terreftria,&afellus tes Sc innocentiores : hx ftatim accurrunt
marinus in ventre,&anguesin capite: cur, confcia^ figni,acceptant conuiuiu: demum,
cuin reliqua habeant illud dependente an- poftquam omhes fatiatx funt praeda aliena^
gulo,pifcibusfitinuerfurn: cur equus foli- vltimus accedit efurus ipfe ocotochlus.Pefti,;
pes,&bosfiflipes , &C elephas multifidus: fera ifta beftia eft & iniquiflimi veneni
s ;
at-
curauesin viiiuerfum bipedes fint, qusedam quene, fipriorlibet cadauera, contaminet^
quadrupedes, quardam apodes , quasdam & & quos vult habere conuiuas necec, fuftinet
diueriipedes 2 Caufaz harum &; aliarum di- interim famem. ita prouifum eft vnius fera:
uerfitatum fapientiflima? funti Super om- charitate multis, aut inualidis ^aut tardiori-
ciamirabiturcontemplator humana^ con- busceruoi Adtutelamcuiufquevita! quoc
ititutionisotfium,vertebrarum , ligamen- modis, armis,robore, celeritate,ti-
inftruxit
torum, neruorum, mufculorum, cartilagi- more, augurio, aftutia. Aduerfus pericula,
num, vifcerumj venarum , arteriarum ordr- totum iftum falutis apparatum vincentia^ *

nem, neceiTitatemjOrricia, atque miran- admonitione publica praf ftruxit. Boiunin-

dam alchimise artem, ad conuertendum in go 5 inuincibilis veneni beftia, admonet tin-
carnem viuam hominisi carnem pecorum tinnabulo fuoobuios. Priuata eft tanta per-
mortuam qua vefcimur. Tum artificiofas niciesinfidijs , nc inftrucla filentio peftis
fenfuum offirinas , vt plus in oculo fit atrociiis depopularetur i ita ineuitabile virus
quod mireris, quam in cado : fed praeomni- feipfum publicatione fecit irritum. Apud
bus fubtiliflimam vnionem fpiritus&nia- Bengalenfeseft rabidiflimi &c implacabilis
terix , &
vim illam traducendi corporea fi- generis tigris perfequitur omnes tam con-
:

mulaehra fenfuum in mentem Qmnia . tumaci odio* vt hauigantes pasne per triginta
tamrotunda > tamquadrata fabricata fiint, leucas infequamr , in obuia quasqUe trux 8C
vt non fit quod adijcias , nec quod fub- atrociflima.Ad remedium periculi,anteam-
ducas. Tulliani fermonis gloriafuit,nihil bulonem habet focium aliudanimal , quod
addi pofle Demofthenici, nihil demi: plu-
; intento latratu fignificet vicinum malum.
ra tamenillidemi, huic addi poflent. Neu- Non itaque tanta rerum prouifio fine cura-
trumadmittunt naturse opera. Voluit Mo- tore cft. O quanta mens humana capit pi-
mus emendare taurum ,&fub armosfigere gnoradluina: memoriie , &C dileclioms, at-
cornua, vc vaiidiora eflent. Improuide, & quefollicitudinis fui l curas enim amor me-
B , titur-
 IO ANNIS EVSEBII NIEREMBERGll
titur , cum videat vulgus viuentium tam ,admirabiliviro,cupienti,cumlangueretptP-
fplendide & fapienter curari.,nectant2e libe- ftrata appetitione, efum auicular,cum quaefi-
ralitatis & coniilij decens putat neglexifle ta non reperiretur, vlti 6 venit ad manus per
Regem , cuius mancipia fic curat 5 oblitum feneftram ingrefla,
ftiiile chariflimi filij , cum fic pro feruis vi- 1/Ia ter, i/Ia quater per inane cubile perer-
gilauerit.Multis pafteribus meliores fumus. rans,
Ifta demonftrationeipfenos Dominus glo- ^Ambijt humanas ccena futura manm.
rise arguit, & docet, &: folatur, ciim Matth. Iofepho Anchietae aues adumbratofole a-
<j,2j. ait: ^efo/Iiciti fitis^anim& veBrtquid dulatse funt. Noui ego cuius prece res mi^
manducetis , neque corpori vefiro quid indua- randa nuper contigit , hoc nimirum anno
mini. Nonneanima plus efi quam efca,& cor- milleiimo fexcenteiimo vigefimo oftaucv
pus plus quam -veFtimentum ? Rejpicite vola- Duo ex noftris iter fecerunt amifit alter :

tilia c&li ,
quoniam nonferunt, neque metunty Breuiarium voluit retroirequazntum ; ve-
:

neque congregantin horrea : ejr Pater vefier tuit focius , minime dicens amittendutn*
cMeflis pafcit i/la. Nonne vos magis pluris cum ecce poft aliquot leucasoccurric canis
eHis il/is ? O quanto animas gaudio geftit* rictu illud aflerens.S.Xauerio effigiem Chri-
haxaudiens,haxvidens, adruborem no- fti crucifixi , quam in mare (edandum mife-
ftrum/Stoicusaliquisiine huius fideitaex- rat,cancer reftituit.Hoc decus hominiscon^
fultat. Quifquises,iniquus seftimator fortis celebrauit Dauid Pfalmo 8 , 6> inquienss
humanae, cogita quanta nobis tribuerit Pa- xJMinuiHi eumpaul) minus ab Angelis^ glorik
rens nofter , quanto velociora aflequamur, ejr honore coronaHi eum , ejr confiituifii eum
quam nihil non mortale fit fubi&unoftro fuper operd manuum tuarum. OmnU fubimfii
pofitum. Tot virtutes accepimus, tot artes: fubpedibus eius : ouesejr bouesvniuerf^infk^
animum denique , cui nihil non eodem quo per ejr pecora campi ; volucm cdli , ejr ptfcts
intendit momento peruium eft , fideribus w^.Narpui folum aliqua animalium ob-
velociorem , quorum poft multa fatcula ru- fequia erga nonnullos fandifllmos viros
turos curfus antecedit . Ita bene xftima- noftrat Societatis 3
immenfum eflet H alips
1

ta naturse indulgentia , confitearis necefle memorarem.

eft, in delicijste illifuifle. Ita eft , charifli-
mos nos habuerunt Dij immortales, ha-
bentque.
C APVT XXII.
£hipmodo ex nhm ncttmalibm philofi**

CAPVT XXI. phandum fit de dwwM.

TrwidentU homines fer
circa IStis itaque demonftrationibus elicitur 9

animdia. nontantum qu6d Deus fit fed quantus ,

fit , &: quod potentiflimus , 8c fapiens, 8c

AD hax proximecognofcimusexipfis
prouidentiam erga nos,cum tot
brutis
optimus. Quemadmodufummo
vultum fuum- infixit Minerux , vc
artificio
Phydias

videamus fubfidio \kx feruire iumenta, ar- priiisdiflbluendum eflet totum Diux fimu-
menta,gteges;, colendoterram, portando lachrum , quam audoris deleri poflec effi»
onera, iuftentando vitam , protegendp cor- gies itadiuina mens notam aliquam fui in
}

pus alia valetudini , quotquot medicinalia

; omni naturafubtiliflimeimpreflit.Periti pi-,
iunt; aliadelicijs,alia exemplo,aliafocietati, dores ita ducunt extremas lineas , vt vltra
omnia admirationi.Iam hinc
alia cuftodize, aliam innuant form^ partem.Eodem modo
etiam seftimadignitatem tuam dignatione excellentiores &
fupremasnaturasdemiror
diuina , & quantus fis , cognpfce e fummis artefac^as 3 vt vltra fe aliam excellentiam ,
illis quse dedit. A dominatione animalium, aliam natura fuperiorem naturam promit-
commendatam video ab ipfo Deo maiefta- tant. Non per fe vult natura viderij ted in &9
tem hominis , quem illis dominari voluit: autex fe auclorem ad tantum theatrum
cuius fidero & in communibus officijs ex° per tot fpec^acula introducit. Contemplator
perimur, & in raris aliquando obfequijs mi- naturashocprimuminilla videat, alid nos
ramur,ciim maxime eximia virtus reuo- remittere , 6£ quafi geftu 61 digito innuere
cauit priftinam reuerentiam. Quiddomi- fe maiora.Hoe primum inilla placeat,quod
nantius homine , cuius gratia mori vltrd nolit in fe placere. Quod omatius, quod ar-
quatrant famulantia animalia, non minori tificiofius in rebus eft, eft ifta indicatio Nu-
quam Erycinas hoftise obfequio. Pifces cpn^ minis. Cur, quiadmiraturnaturam , non
ftiterunt iine humoris impedimento , vt di- fpedabit admirabilius > Imperitorumeir,
uini viri Andrese Ouiedi palato feruirenr. detineri in minoribus Sc paruis. Ciiro Apel—
Petro Cauifio, fan&irnonia & eruditio ne les profpedui populari fuas tabulas obijce-
 HISTORIiE" NATYR'4 Ll&fc I|
ret plebs optimos colores mirabatur , ve- cliores intelligunt . Prima Dei Scripru-
,

ftimentorum fpeciem , calceprum elegan- ra, natura eft: toc litteriS; feuverbis, ii-

tiam,& quidquid primus afpe&us dabat: ue potius fententijs conftat, quot formse
ac periti nutum aliquem viuidum , aut funt. Parumerit, &ineruditiPhyfiologij
iignificationem afte&us^ Itain pulcherri- illas nudas fpe&are , fenfu fuo vacuas ,

mis naturse tabulis imperiti primam taU- &fine fignifieatione; Ad hxt iucundior
non ifte philofophandi modus eft ficut iucun-
tum fpeciem ofculantur ,
pentiores :

nifi reconditum &C arcanum geftum il- dius eft Le&ori , fi intelligat ,
quam fi le-

lum, & fignificationem , qua tacite Nu- gat peregrinam &c ignotamlinguam. Ad-
men infmuat. Ceterum licet in vniuer- ijce,quod ad ipfius naturse cognitionent
fum omnianaturseopera , argumenta di- iuuat . Velut enim qui intelligunt quae le-
uinitatis fint clara diuinxj funt etiam gunt, melius,& expeditius,& verius leguntj
amentes natura^ In fic quicognofcit fignificationem 6c fenium
mentis senigmata,

hoc tamen atrio animata fubftantia non natute , meliris de ipsa iudieabit. Multi
iigna dumtaxat Dei locauit, fed figilla- Philofophi , quia naturam confiderarunt
quse rationali- fine fuoiignificato,ignoraruntipfam,& plu-
ria exprefliiis &c viuidiiis ,

bus geftibus arguunt ratione fuperiorem nbus vituperandis erroribus peccarunt. Vi-

ihentem Quare ciim fitmunus natura-

l
derit Empedocles , qui tribuit jplantis &c

lis Philofophi vt nonita illi placeatna- •,

brutis intelle&um ; & Ariftoteles 3
qui seter-
tura, quin placeat quod naturas }
oportec namillam dixit; &c alij , qui cafu fa&am
in hac praecipua parte eiufdem naturae fe- prasfumpferunt: ridiculi, quitantum eon-
qui guftum * &c per feras venari Deum. iilium fortunas donum putarunr* Praeterea,

Euftachius ceruum venatione infecutus, hanc praecipuam exceptionem curiofitas

inter cornua fimulachrum Chrifti

ferac obijcere poteft, hunc folum fcientiae titulum

cbnfpexit , ad immortalis vitae praedam prcfcribic* Plura finefuo vfu difcere, plus

inuitannV Non minus in fingulis anima- 4 u ? m «gnorare eft* &C inane, &c futile, &, ve
lium naturis effigiem quamdam diuinita- mihi placet , infulfum. Quis autem melior
tis confpicere pofTumus > tacitis ad fe cla- rerum vfus , quam cognoicere Deum , mi-
moribus auocantis. Deus fan&o lob ma- rari, laudare, continuis iacrificare hymniSj

ieftatem fuam ex animalium proprietati^ &in hoc mundano templo adorare? Qui
bus arguit , ex proUifione ceruae , lejense, cum interpretatione fua^
expendic naturas
ibicum , onagri, rhinocerotis , ftruthionis, toc hymnos confeerabic Deo quoc for- j

equi , accipitris , aquilss indole*&; mo- masdetniratur,totiaudum facnficijs ho-

ribus oftendit. Tres funt diuinitatis li- norificabit audorefn.

neamenta : tres func radij inuifibilis l u-

minis per creata tranilucentes fumma
potentia , fumma fapientia ,
,

fumma bo- CAPV.T XXIII.

nitas : ipfa vbique pignora ftinc
&: haec
^atio htiw Uifiori*.
prouidentiae» Potentiam copia monftrar*
fapientiam forma , bonitatem vfus. Ille
potentior eft , qui plura poteft j prudeh- Vare"nori credo fuperfluiim aut fru-
tior , qui meliiis difpofuit ; melibr 4 qiii _ftrarieum iftudopusab omnibus vide-
plus prodeft* Quare diuerfitas anima- ri , adhuc poft tot exa&os commentarios
lium , ftruclura &: vtilitas , fuis conftan* m. Grsecis , Latinis, & barbaris j
poft dili-

tem lucibus diuiiiam effigiem adumbra- gentiam Ariftotelis 3 curiofitatem iEliani 3

bant. His itaque confecro fpecuiationi- ftudia Plinij ,

poft anonymum Arabem &c
bus totam hanc animalium do&rinam. Elcarfinu ExrecentibusquoqueaccuratiA
Neque enim placet ignauiter philofopha- fima plurium docl:iirimorum Medicorum
ri , mechanice 5 vt iic dixerim , compin- diligentia & vtilibus laboribus fruimur^ '

gendo foliim hiftorias $c mores anima^ opinionis prsemio paribus* quoshxcPhi-

lium , velu.t paxillos auc lateres j fed lofophia merit6 occupaiiit i practipiendo
confiderando j & fublime aliquid expri* iftam gloriamalijs Philofophis^ Theolo-
mehdo* Non eft magnae eruditionis , na- gis, ex quibus tamen Alberto Magno &£

turse vultum videre , fed fenfum agno- Vincentio Burgundio aliquain laudem de^
fcere tantum
.• intereft inter vnum dc bet* Nec fuperuacanea semulatio erit la-
dlterum philofophandi modun> , quan- bor alterius Theologi» Caufabatur >Elia-
-
tum interriegere 8c intelligere* Nec iu- nus , fatisfaclurus curiofis , fe notia ani-

curidum , nec magna dodrina eft , ver- malia facere impotentem }

ex
fat fuifle,

ba Latina legere , fi non intelligas. Fe- prifcis noua narrafle. Nolo excufarh
ita

minx &c pueri ea legunt dumtaxat , do- vcmmque , vt fpero , inuenies * no^ &
B a. ) ua
16 IOAN.EVSEBII NIEREMBERGII HIST.NAT» LIB.L
ua & ex prifcis n»oua dum huius Philo'fophia% Laxo fpatian pof-
animalia ,

—— iWuS^S «w
*

fem calamo , abftineo tamen multis , ne

morennijs qua^alij inculcarunt. Curabo
noua diflerere , aut noue , & fupplere all-
qua praetermiffa non tamen omnia pof-
:

&0c. lum nec promitto

, •, fateritplura adijcere
0w;7w nondum plurimis. Exordio uaque altius petito , in
£x Ioue mortales cognofcimm^ occulit ille animalis definitione excludam ab hoc cen-
plurima.dumltbttumfuerit^quatradet, .-- fu , quae prifci fenfu immd mente dona-
Ifhai Arati fententiam euentus probauit. runt, maxime caelos , quorum naturam
Numquam ita patuit natura , vt hodie. oportet perfpe&am habere adnotitiam na,
Tantiim dimidius vultusantiquis eft vifus, turs , num aliquis gra^us medius
fentientis
& velut ex obliquo refpe&us } nunc inte- fit nutritionem
inter &
fenfationem , tum
grafacies &exdirecto oftenditur. Cum
, etiam ad caufas &
originem animalium de-
nouoorbe noua fpeclacula exhibuit, & fe finiendam. Hicopusfuitparumper morari
aut alteram , aut diuerfam. Nemo inte- ab ipfis mundi natalitijs , quorum confide-
gram ha&enus contemplatus eft. Quare ratio iuuibit ad locupleciorem cognitio-
neceftarius labor erat , ditiorem aJiquomo- nem , maxime gradus fentiendi,
naturas
do hiftoriam integrioris fiue fecundas na- nec leuiter ad animalvum Indicorum nar-
turae ordinare, vt nonnihil fupplerentur ple- rationem. Ambiguum enim eft,quo pa-
niftimasaliorum narrationes,mutilas tamen clopoft diluiiium Noegenitain nouo illo
non leuibus fui infticuti membris. orbe , qui velut deportatus a commereio ,

Praemittam , ne ifte Tra&atus acephalus naturas antiquae aberat j num a carlo genita,
iit , aliqua ad'notitiam gradus fenfitiui fpe- num aterra& aqua iteratd produ&a , repe-
cliantia, ab Au&oribus negleCta , ciim
aliis titione primae fotrnationis* autqua ai» vifc
pertineant maxime ad iacegram naetho» iliuc tranfue&a.

lOAN-
 -

i7
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IESV
HISTORI^ NATVRjE
LIBER SECVNDVS*
CAPVT PRIMVM. iibri animalibus diftent 3 &
inter fe confpi-
rent. Quae non fint animalia , decernet id
De varietate animalium , & quid quod animal eft.Hoc nomine fignifico cor-
fit animal pusanimatum, fenfu prseditum. An aliquid
animatumfitexpersalicuiusfenfus,celebrior
fVsrc accedo adpropofi- olim quseftio fuit &; controuerfa,fautoribus

^tumopus. Extollam in Stoicis negantibus vitam & r

animam ftirpi-

hoC Volumine anathe- bus. Stoicis arrifitalicubiTertullianus, 8c

\

Jma omnipoten-
diuinas alijPatres atque,vtvidetur,diuinus Philo-
;

tia? , per tot animalium

f fophus Moyfes maxime fauit , aufpicatus
7
formas &
fpecies luden- vkx &: animse nomen in folis animalibus,
ti:nec minus fe oftenfcan- neutrius mentione facta in plantarum pro-
r,J>
tiex diuerfitatej quam ex multitudine, cum creat^K. Solumin quartodie, fentienti
noftris maxime^ faeculis noua animalia in- primse naturae dicato , ccepit ifta vox anima
lienta,diuet(iuima^prifcis fint. Amplitudi- n/iuens audiri. Deinde etiam animalibus

nem tantse virtutis libertas oftendit» Fecit dumtaxattributa.Fortaflealiquandoad hec

Deusquantu voluit, fecit quomodo voluit 4
redibimus nunc fatisper fenfom a plantis
:

Fortafle maius eft fecifle ita dirferentia^ diftinguentur animalia,neque abundat pro
quam multa*. nam plura fecit,dum eade to- genere particula corpus ammatum, propter
diftin&iones funv quam
ties diuerfa. Plures reuerentiam eorum , qui plantas dicunt ani-
diftinc"ta; fiquidem vnumquodque a cun£tis matas ,licet non animalia.
tnulta; differentia; difcernunt.Oftendit diui*
na omnipotentia, poftqua
feciffe plura- dum facr.a
tot fecerit, pofle
a pluribus diftingui
capvt it.

poffent,cum fuperent dirFerentiasfa&a.Nec *An mundm-fit animah

aliter,quam in axlificijs imperfedtis extrema
murorum , lapidum laterumque partibus
IAm difcutiam , an animalia fint , qu& a
denticulatim eXertis inasqualia * oftendunt pluribus hoc titulo aut infamantur , aut
fupereffe adhuc continuandum illa parte x- honorantur. Ridicula primum narrabo po^
dificium,atque ipfumpofleartificem proce- tiusquam difputabo,indignafunt delibera-
dere .•
ita tot animalium mirae &: innumeras tione* Stoiei iuftitiam,fortitudinem ,ceteraf-
diuerfitates,inexhauftam,poft tantam mul- que virtutes, vitia,& affedus otanes yanima-
titudinem , diuinam potentiam monftrant, lia dixerunt. Proquanta animalium millia

& muitiplicare potuifle tam muka,& perfi- angufti^ noftricordis caperenu Quis huma-
cere tam perfe&a. Ifta enim indicatio alio nas libidines ntimerabit ? Satis hoc reiecic
rum operum non debetur imperfeotioni fa- Seneca^quamuis de Stoica difciplina meri-
&orum,vt in fabricis vfu venit: ex perfe&io- tus nec in ridenda difputatiuncula decinc-
;

ne potius efi Tanta eft confummatio diui- ri opus eft. 2{on enim tantwrtjnqmt Epifto-
norum operum , vt vltra fe commendent la 1 1 3 .virtutes animalia erunt,fihoc reciptur^
opificem, & fidem faciant ad plura,ad om- fed ofpfita quoque i/lis vitia affeEtm^ tam~ &
:)

nia. Facietomnia, qui talia fecit faciet quam ira, timorJutfus,fuJpieio. Vltra resijia
;

quodcumque libeat, quialiqua potuitface*- frocedet. omnes fententi&> omnes cogitationes

requomodocumque libuit.Sed & iftud ma- animalia erunt : quodnullomodo recipiendum

ximum opus diuinse omnipotentias puto, efi. Non enim quidquid ab hominefit^homo efii
operibus limitatis potuifle oftendere fe illi- luHitia quid efi?inquit.Animus quodammodo
mitatam, fehabens.ltaquefi animus animalefi,& iufii^
Defcendam ad fingulariaanimalium dif- tia. Minime , hac enim habitm ammi elt, cjf*
ficilia, poftquam oftendero, in quibus ipfa a qu&damvis. idemanimus in varias figuras
B 3 con-
 m

18 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

conuertitur$ nontoties animal aliudefi^quo- ejrnonetiamper gufium. Vnde enm a De#
ties aliudfacit :±nec illud quod fit ab animo, amputare } aut vllum^vt femel dicam,fenfum,
animal ef. Si iufiitia animal ett 3
fi
fortitudo, es~i plane non probabile. Plures enim habens
ficetera virtutes : vtrum definunt animalia fenfm^ismeliusvteturhomofummagis opor-
efie fubinde , , an femper
ac rurfm incipiunt teat vt dicebat Carneades , cum omnibmqui
3

funtf Definere virtutes non pofiunt:ergo mul- funt quinque fenfibm , alios quoque plures e%
ta animalia ,imb innumerabilia in hoc animo tribuere , vt pofiit res plures apprehendere-,
verfantur. 2{onfunt , inquit, multa : quia ex non autem quinque auferre. Dicendum efi er~
vno religata funt , ejrpartes vnim ac membra go, Deum habere aliquem gufium^ejr per eum
funt Talem ergo faciem animi nobis proponi*
. dpprehendere ea qu& funt gufiabilia:fed fi per
mm ,
quaiis esJ hydra , multa habemis capitat gufium apprehendit , etiam amarore afficitur
quorum vnumquodque per fepugnet, per fe ejrdukedine . Dulcedine autem & amarore
noceat. Atqui nullum ex illis capitibm animal affeftm\ aliquibm deleBabitur, ejr offendetur*
eH fed animalis capuuceterum ipfa vnum ani- x^dliquibm autem offenfm , erit etiam capax
mai efi. 2{emo in chim&ra leonern efie animal molefiia & mutationis in deterius. quodfi ita
dixit aut draconem:h& partes erant eimipartes efi, in eum quoqne cadit interitm. guamobrem
non funt animdia. \i funt dij , in eos cadit interitm 3 non funt ergo
Deliriu m quoque Valentinianoru m , (x- dtj.Et fiefi quidem Dem>eB animal.Si efi ani-
cula conftituentium animalia, maximi Ec- mal fentit etiam animal enim a non animals
y y

clefiaftici auelores refutarunt, Irenaeus,Ter- non aliquo alio differt > quam eo quod eslfen-
tulliairius, Epiphanius. At folemnis antiquo- tire. autem fentit.ejr audit,& videt^ejrodo*
Si
rum exiftimatio fuit, mundum animal eife* ratur^ejr tangit. guodfiita efi./unt qu&dam
ita fere omnes probarunt prifci, nifi pemo- m imo quoque fenfu qu& ipfum fibi familiari-
crici &: Epicuri fa&io , qui inane wfomos tmeconiungunt ejr alienant : vt in vifu qui-
introduxerunt j ijdem exanimeniwcerunt dem , qu& cum eo habent fymmetriam ac pro*
mundum neque prouidentia , fed natura,
; portionem3 ejr nonaliter, in auditu autem vo-
biuta adminiftrari. At,qui prouidum Deum ccs modulat& ac numerof&^ ejr non qu& aliter
voluerunt,animal fecerunt,procorporeap- fehabent:fimiliter autemiiialijs quoque fenfi-
pendentes vniuerfum, cui inelTet, d^uod viui- bm. guodfiita efifjfcftt qu&dam Deomoleliat
ficaret & regeret diuina mens , non aliter & fi funt
aliqua Deomolefia , exifiitDemin
quam mens bumana corpufculum fuum 'mutationeadidquodefi deterim y quamobrem
gubernat arcana praefentique virtute. Pras- exifiit etiain interitu. Haftenus Empiricus.
ientiam illam NUminis fingulis rebus inti-
mam , iine animatione non capiebant. Hi CA P VT III.
diuinanmmeniitatis priuilegium ignorantes r , \-j t

aberrarunt. Si Deus aut mundus animal eft, A»dngeh>phnU@r tlmcnUjtnt

fenfu praeditus eft. Senfus ad cxccrna eft: ammalta.
prseter mundum nihil eft. Prasterea , non ..
A
quod rebus infit Deus , eas eum putes ani- TTaque licet fuprema illa mens rebus in-
mare ,aut effecorpusdiuinum. Animse eft, Xfic , non tamen animat diuinitate fua\
cum corpore &: per corpus affici. Vulnerato Plata prseter communem animationem
tuo brachio , concutitur anima tua , dolet, mundi introduxit quatuor generaimmorta-
gemit alteratis fpiritibus corrupto fahguine,
;
lium animalium:vnumc^leftium a hiscorpus
exundanti bili languet, triftatu,r,deficit,im6 agglutinauit igneum &: rotundum; alterum
definit. Deus immutabilis eft, indemnis. volucre &aeri-vagum 3 tertium aquatile^
Turbentur maria,cadum parturiat fulmina, vltimum terrenum, terra ipfa viclitahs. Ifta
concutianturvrbes, corrumpantur omnia j difceptatio,AndaEmones&Angelicorporei
idem eft, vnus, fecurus. Adijce , ex diuina iint, licet quondam valida & frequens, iam
pra^fentia,agitatione &
gubernatione reru antiquata eft. -Puros fpiritus agnofcimus &C
non fuaderi animationem ; nam nec anima credimus. Empedoclem inter delirantes ac-
anima^ eft , nec fpiritus alio informatur : at cenfeo : non foliim animalia plantas difle^
Deus non miniis aiTiftit, non minus intimus rtiit , fed intelle6tu eas exornauit. Fuerunc
eft, non miniis gubernat, fuftinet,conferuat qui elementa eciam animata dixerunt , in
immediate fpintus & animas noftras, quam quibusOly mpiodorus Platonicusj& Orige-
corpora. non informat lllas , ergo nec ifta. nesinfuper&: iEgyptij per fexus diftinxe-
Plura Empiricus cogit contra animationem ,runr. Aerem marem iudicarunt,qua ventus
Dei. Omne enimammal ex participatione fen- eft; femina, qua nebulofus & iners.Aquam
fminteliigitur animal.Si autem fentiunt^ama- virilem vocarunt mare,muliebrem omnem
rore afficiunturejr dulcedine -
?
non enim per aliam.Ignem dixerunt maiculum,quaardec
alium quidem fenfum apprehendunt fenfitia^ ftamma;& feminam, qua lucet innoxius
1

taclu,
 MISTORIJB NATVRiS L1B.IL
fea&u. Terram fortiorem marem appella- ueniesapud Nicephofumlib.17.fua? Hifto-
runt, faxa, cautefquejfemineum fexum pu- riae ) adhuc libere difputarunt % dubitarunc»
tarunt iftara partutiencem fegetes^&cracta- S.Thomas ad fidem non pertinere fcripfit,
biiem adculturam. At,quid mimm anima- nec improbauit Aduerfusgentiles:benignus
lia? &
rationalia dicerent , quat deos adora- enim fuit Ariftoteli , cuius reuerentia non-
runc. Orpheus terram infarcijtPlutone &; nulla aut afTeruit, aut tolerauic.Forcaflis ii

Proferpina viuificantibus , aquam Oceano aliqua miniis certa tantus vir dilTertiit ali-

6c Tethide aerem -Ioue &c Iunone, ignem

, quando, culpa Ariftoceles fukjfiue quia ipfe
Phanete &c Aurora. Vt caceam, quantum errauit, iiue quia interpretes e Graeco erra-
illi licuiifet in fublimium animabus coniu^ *unt. Sub S.Thomas ftatim morcem,& pau-
ganci Eribromum , Perichthonium , Am- 16 ante, Parifienfes in fuis Articulisdamna-
phietum , Sebafium , BaiTareum , Trieceri- nmt. Ariftotelicas opinionis tucores: nihi|o r
cum, Lyfium, Silenum, J3acchum,totidftm rniniis fub noftrum faxulum Paulus Ricius

Pieridum fponfos* faitidiosedifferUit, &'aflertiit. Verumqui-

dam errores feliciftimi funt ,
quia quadarri

CAPVT IV
_
ca^careuerentiaantiquitatiscoluntur: mul-
tos fuftentat fui originis obliuio , harc vetu-
An c&li fint ammalia» ftati debetur, MaximosafTercores cseloruna
animatio obtinuit, fedpeccantes Phiiofo-
Ecerum Ariftoceles imis iftis , 6c com- phicis principijs. Infpiciamus aufpicia hufus
mixcis intra fphseram lunarem nacu- opinionis, inueniemus errorem: facis hoc
ris, negauicfpiricumaliqueminefle. Noluic refucacioni ,
quid cercum ex errore prsefu-
vniuerfum per omnes fuas partesanimatum, mes? Immo mueniemus errores , adde no-
nequefenfu , neque mente, nequeratione ftr«eFidei palamadueribs. Cados prifci ani-
prcdirum, neque a prouidencia tempera- macos ftatuerunc , quia Deos putarunt, 2c
tum. Cadeftibusquidem hax omnia adefTe, ipfum fummum Deum,magnum quoddam
quodorbfbuscontineantur animatis,&anu animal contra Hebrsei Dtos crediderunt,
:

malibus ; ordinem autem terreftribus per quiaanimatos. Deleuit Ioiias adolentes in-
accidens, non per ie , aut caufsa antegreisa,, cenfum Soli , Lunse ,duodecim iignis , Sc
contingere. Piaufibilior ifta animatio cado- omni miiitise cadi ,
quam antea Reges & If-
rumfuit,quamomnes,Philofophifaltem, rael &Iuda adorauerunt , prsefertim Ma-r
acceptarunt, nifi,vt nuper memini * aliquis naiTes * dedicatione ararum in ipfo templo
Epicurus, aut Democntus ;
& tenacius Ana- Dei. Vtriufque Regni exitium ifta fuperfti-
xagoras,qui qubd mailetexanimariquam tio meruit. Et apud Ieiemiam placenta &
animare cados , ei contradicens occifus fuita libamina oblata funt Regina: ceh,Lunae pu-
Theophraftus autem Philofophi nome de- ta. Itaque &
filia &
mater idololatna^ hasc
negauic neganti cadis animam. Hebrasosin prgefumptio fuit. nec Chriftianis pepercit.
eadem exiftimatione cum Periparecicis &. Manichad idem cum ethnicis Sc Hebrasis
Piaconicis cenfuifle , Calcidius adhuc eth^ reputances, eadem fuperftitione puniti funt.
nicus fcribit.Cabalifta: lkiea fuam viridem, Ignari autem Philofophi immeniicacis Dei,
fiue vltimi fuam Midah, fiue Cheter Elion, vbi prouidentiam pofuerunc , animam diui-
animam casii crediderunt , fi credirhus Ar- nara addiderunt ;
quafiiners diuinitas iine
changeloBurgonouenfi.PrimisEcclefi^Pa- mole fuiflec. Ariftoceles prasfercim aftuce
tribus problema fuiiTe , Pamphilus Martyr Confixitcaslos accommodatifTimos menda-
teftaturmam &
Origenes defendit,Ambro- cio.fuo de asternitate mundi ideo ; &c incor-
fius fequitur, Auguftinus aliquando dubitat, ruptibiles dixit,& fublimis alicuius effentiar,
Hieronymus conftanter non horruit.Tatia- & credidic animalia immorcalia Ac cuius .

nus non propterea notatur.Plus quam quin- tande fuggeftio non modo error,fed
fueric,
gencis annis difcepcacum libere , vfque ad fuperfticio, aucinfidelitas qualem expecla- :

vniuerfalem Quincam Synodum earum bis vericacem ? Ignoranciaimmenfitatisdi-

quse Conftantinopoli coacliae funt , Secun- uinas , & prsefumptio aeternitatis mundanar,
dam Agapeti &c Iuftinianiseuo^quas cenfura caelos neceflario animatos & incorruptibiles
ita Ongeniftasperculit Si quis dicit >c£lumy
; introduxerunt. Sorores ifta: opiniones funt,
& Solem,& Lmam, & ftellas, & aquas qu& nihil tamen verum aliqua vanitas cogit. De-
fupracalos funt , animatas^ quafdam efe & inde,veneratio quxdam Peripateticas do-
matenales virtutes ydnathemaftt. quamuis Sc clrinae, cselorum animationem , parum ne~
pridem Irenaeus atque Epiphaniusidem in ceiTariam vifam , tranftulit ad affiftentiam
Marcofijs damnarint. Scholaftici camen Intelligentiarum,incorruptionem fuftenta-
ignan Conrtantinopolitani Canonis (exci- uit.Iftud,quia fine vllo inconuenienti vide-
dit enim aConcilij cetero Volumine,,fed in^ batur } illud, quia fine magno , atque etiam
B 4 vt
10 ,
lOANttlS EVSEBII NTEREMBERGll
vt cum honore defererecur. In hac parce
Ariftoteles* Micius gubernacula cadorum
per Intelligcntiasinterpretaci funt,Albertus
C APVT V<
Magnus aequiuocas permiccens quafdam
, ^g motiom C&lorum.
anivuas ;& D.Thomas , vciqueeciam Ma-*
gnuSjaltiftentes fufhciens mentes. Au&or "X TEfcioquidcaufari pomSjnifi ordinem
hbri de Caufis vtrafque coniugauit. Sed &C l\l vniuerfi, vc fuperiora per inferiora re-»
Trallhnus &
formam motricemj& Intelli- gantur , &; connexionem imi fuperioris &
gentiam alfiftentem. Minor fane debeba- mundi.Vtiquenatursefuperioresgubernenc
tur reuerentia opinioni tanca perfidia geni* inferiora,fed habeant inferiora fuas naturas.
t#,ad cuius afTercionem folus error m pulit. 1 Ac quam dabimus cadis,fi fe concU
egregias
Ablcgaco errore } animacio mentium ne- tare non quod
vel calculus pendens ha^
eft,
ceflaria noneft > quare nec afliftentia. Da bebic ? Plane ex fe corpidam nacuram &:
Deum prouidum daimmenfum , , & colle oriofam largimur. Sacis fuperiora admJni-
aftris animam > exxquabis terrae , campisj itranc^ifta inferiora dum curanc,dum cufto-
omnia ex sequo iine animatione diuinus vi- diunc fingulos homines , dum eonferuanc
gor agitabit» fingulas fpecies rerum, de quo alibi difleriiu
— CdlutH, & terram 3 campoffc tU SatisinhoGconnexiomundorumconftabie
quentes, fenfibilis & intellectualis. Bitit minus>refpU
Lucentem^ globum Lun&tfitanla^ dtfrat cehOmmemmodus eft vniuerfae fu bftantia^
Spiritm intns alit, totamfc infufa fer artus nexus vtriufque mundi. Non opus eft ani-
(JMens agitat molem , & magno Je corpori mabus cadeftibus nec Intelligentijs , vt finc
,

mifcet. vicariaznaturarumj fed Intelbgentijs foliim

Mifcet quidem , fed immixtus fibi vtiqUe ;
vt profpicianc nacuxis , non vt fiot j non vc
feque fubfillens, nulla corporis arfe&us con- fuppleanc, fed vt ferttentjContineant.
tagione,nec commercio. Anne Deo contra- Dices , tantam cadorum molem fine va>
cTaeftLuna-tenusdominatio naturse , qua lentiflimavi alicuius ediciffimse & fuper-
fua cuique rei committit officia propria? mundialis eflenrias cicari non pofle. Cob-
Saxa fineducTore , fine afliftente , fine ani- trouerfum deccjlorum natura &excurfu,
eft
mante fpiritu , fciunt viam terrar , & ipfam Demus nunc cejos omnino,quales feruntur,
quarruntfineerroredilapfa. Quando ignis folidiflimos, ineorrupribiles', omni fUa &
fublime iter ignorauir^ etiam fine inrelletfUj mole & parce circummouendos ;
nihil faci-
auc infidente,auc comicance? Flumina mare lius effec moueri,nihil habilius ia&acui.Nam
repetunc fine psedagogo , praca flores pin- quicaclos incorruptibilespraedicanr^non di-
gunt, diftinguunt colores ; arbores circulant cent graues. Ifta qualitas rerum pereuntium
&
poma frudus , animalia migraciones fuas & imarum eft. S\ graues non ftmt,quid refi-
difponunc, aftucias moliunturj 8z ramen ftecpropeHenti?AtvbinuUamvidesrefften-
amentia func ifta,illa inanima. Toc miran- tiam, cut ingences psene diuinas Vires pr^-&
dainferior nacura fine magiftro facic , cur paras.3 Annecredes fatigationem, vbi nuilus
terris rudiores fingimus caelos? O ignauiffi- labor eft?Labor non eft,vbinon eft difficul-
mam molem,fi (e verti nefcic,cum fciac api- tas: difficulcas non eft , vbi nec reniliis. Ad
cula volare eciam onerata,fciac laborare,or- hsec, nulla pronior , nulla facilior commo-
dinare fauos, occupare necl:are « Gur, fi ter- tio,quam circularis , & corporis penduli &
reftribus munia fua & motus funt natura, volubilis. Non inuenitur in fpacio eius cur-
caelis non eric ? Non. cocumoccuparunt fus,qu6dperuadencirefiftac ;
namtotumin-
Deum terreftria , fupereft diuinicatis etiam teruallum corpus peruadens occurjat, nec
in cselos ipfos fine vicarioalio quam nacura. extra it. Perinde fine impedimento ,ac fi
Quem conftituit alium fuper terram ?aut perinaneexcurrerec, vbimocusfine magno
quem pofuicfuper orbem quem fabricacus impulfu maximus erit,& citiilimus libero
eft?Nempe exsequo terrje cselique procura- campo. Adijce,quod hjec corpora circularia
tionem agnouic Elin. Anne non parerecdi- fufpen(a non conuoluuntur ijfdem penitus
uinse potentise fponcanea volubilitas cseli? lineisorbicularibus;nectam exacTe,vcom-
fi parec , fi poteitfieri, curnon facTumefl:? nino &ad infallibilem amuflim in eodem
Vnde colligimus contrarium ? Quid aliud fpaciogyrencur,quincanc]fper varienc: qua-
fuifler, ficxli vltro &: intimaiiiLlinacione propcer verberacione circumflui acris mo-
mouerentur , quemadmodum omnis na- rantur , tum & ipsa grauitate fua. Nullum
tura mouctur? iftorum obftaculum in cadis eft : non enim
variantur,nec minimum c fui praefcriptione
fitus i non grauicanc. Quid ergo obftat fa-
cilitati motus .> Itaque duplici capice caeli

con-
 ,

HISTORIi£ ;K :
ATVRifi LIB, IL %%
concitatiofinc"multavi,finefatigationeeriC} Concurrentibusenimoppofitisinipulfibus*
& quia fme impedimento, & quia fine gra- fiet vt motus diuerfus fit,quam fi ab alteru-
uirate, id eft,fme intrinfeco , nec extrjnfeco tro foliim,non quod duplex.Ita qui in naui
renifu. Quid moles illaingens? Da
reftat ? dilabehte progredicur , nondupliciter mo-
duplo maiorem magnitudinem , non dico uetur , fed diuerse quam fi in folido & m*
fme grauicate , fed cum minore quam for- do. Vedio nauis , & progreflio hominis,
micae lit. Da, non dico in vacuo, fed in ex- efficit vt diuerse locu m acquirat quam fi
,
pedito: vna formica mouebit. Quid refert folum veheretur , aut folum progrederetur
5
infinita moles fit, fi iine vllo pondere? Ad^ ihd re ipsa vnus tantiim motus eft. Adijce^
huc amplius cenfeo,licet exordio fui motus qudd licet contrarias motiones,niii oppofid
extrinfeca excitatio cadeftibus neceffaria impetus nonagent* At vtimpetum impri-
fuiilet, atfemei incitatum primum mobile mat vnum corpus alij , non fufficit fdcietas
irrequiete moueretur, vt poffet iam dormire &vicinitas,id eft contiguitas ; fed irapulfione,
fua illa Intelligentiaj fun&a eiTet officio* Vi- fed occurfu eft opus. Nulla moles aiteram
demusrotasahquasinpendulo, fitantifper '
impellere valer, quin fe etiam eodem verfus
femel contingas , diu ipfas folas volui , licet impellat , & illo nonmhil pergac quo pellit.
grauefcant , donec domet grauitas naturalis Ergo pellens, vt impellat alterum , fedem
impulfum. Atcadeftem globumnullagra- .mutaredebet,fiue tueri. Hoc addiderim
iiitas iiftet,nullum infe impedimentum ha- propter repercuflionem forcaiTe,cum paries
bec , nulla ei repugnabit inclinatio natura?* cscfus reddit pilam: at prima impuliio mini-
Etenim nemo pafliua habilitatem & prom- me eft,quin feipfum impellens lllorfum rau*
ptitudinem motionis fideribus negauit : tet. Quisautemdixit,c2elumvltimum mu»-
quare non inuenies caufam quietis, fi femel tare fitum? Mutaret &; mundus. Solum cir~
dederis motus. Perpetua commotio erit , fi cularis motio in eodem omnino fpatio con-
ahquando. ceditur fphaeriso Ergo cum necefTe fit, vt qui
v

concitat impulfu fuo alium,mutet item fpa?

CAPVT VI. tium,cadumextremumaliosnonimpelletj

^(onfunt duo motmin cdis.
COntrarij cadorum motus
videntur : ne iftud obtendas ad vanjtat
temanimarum casleftium aut neceflitatem
Intelligentiarum. Nullum corpus fimplex
binasmotiones excipit diuerfas aliud enim
eft , moueri a duobus impulfibus contrarijsj
aliud , per duos contrarios motus. Hoc tam
arduumeft, quamfimulin duobus eflelo-
nonenimdifcedit vel tantillum e fuafede
in eodem immobilefpacio commotum.Ad-
huc ex natura impulfionis iftud expediam,
impoflibiles Omnis ratio impuisus inter corpora , con-
tentio locorum eft: nemo impelht,quin oc-
, currac. Penetratio impoflibilis mpli , facic
vtvale^iofinfirmioremiacl:ecelocofuo,vt
; i
p fa occUpet. Ergo fi vnum cadum pellit al-
terum,fedem alterius appetit,aut partem fe~
dis. At vnumquodque contentum non ne~
gabisfua fede , ergoalijsnullum infenfum

cis. Nullum corpus nifi vnum locum para- erit,nullum inquietabit aliud. Incomnft?^
refibipoteft, nullum nifi invno.locoefTe. dum exemplum iadatur nauis inueipKis
Motus localis quid eft, nifi eomparatio loci ho mines v 8c rotx conuoluentis forrfllcam
noui? Quare vt diftinguantur motus , loci infidentemmam &: hic impulfio eft,& qux-
diftinguendi funt.Nullum corpus fimul po- dam rixa locorum. Grauitat homo fuper
teft habqre fimul diftin&os locos ergo nec nauim, formica fuper rotam imprimit ho- :
?
diftincTos motus. mbgrauitatefuanauiimpulfum, nauisim-
Dices, eiufdem loci diuerfaracquifitiones pedit refiftentibus item aquis , & tutatur lo--
pofle efle. Fateor, fi a diuerfis locis difcedat cum fuum,in ipfumque hominem etiam re-
mobile : at vt difcedat a diuerfis locis, quod pelHt. Hinc fit vt mutuo impetu renifa &
neceffarium eft diuerfis conquifitionibus lo- cohxrentibus conuehat hominem nauis.
ci, deberet fuifle in diuerfis. Hoc impoflibi-
Ieeft,fuiffealiquandofimulindiuerfislocis:
ergoimpoflibiliseftduplexconfecutio eiuf-
CAPVT VII
dem loci. Vnde diftinguesiftas acquifitio- Trimum mobile non fotefi rapere
nes , fi ab vno eodem loco proficifcaris in mferiores orhes.
aliumeumdemlocum. Cum ijfdem ora,
nino terminis , a quo proceflit moles , & in AT c^li non onerOii funt,non grauitan£
quem acceflit, non poffunt motus diuerfl JLX. vnum fuper alterum , nonfe viciflim
effe. Beneaucem poteft idem motus a di- aut deprimunt , aut expellunt 5 icieo nulfa
uerfis caufis fieri , imo contrarijs. Tunc fo- fphxra rapax aliarum eft. Finge totam cx~
lum flet , vc vnus motus fit attemperatior. lorum raolem quieuiffe : anne dices 9 vnum
, orbem.
22 IOANHIS EVSfiBlI NlEREMBEtlGfi
orbem grauitate intra aut fupra alterum? molitur diuinse mentis fpiritUS; Ij autem
Anvnustuncimpeileret alium? Non affir- qui incuruantur coram Deo , qui portant
mabis. Ponito nauem confiftentem anne t orbem apud Iobum , coadiutoris fuferbi

dices , hominem incUmbentem non effe funtiuxta Hebrseos^ nempeelati tumidique

grauem illi > nec depellere fuo ponderCj ip- homines; hitandem incuruantur,ciimdi-
fam6ue nauim non refiftere homini fuften* fperferit Deus fuperbos mente cordis fui:

tantem eius onus? Nequaquam,fi velis iuxta Chaldaeos , adiut&res funt fortes virij
philofopharii ergo ex differentia quietis col- potentes,&robufti. Principes quoque 2>C
liae difcrimen motus» Tum fi inillacado- Regesapte intelligesj imm6, filibet, Ange-
rum pausafolum prima Intelligentia extre- los pradidentes rerum fpeciebus > &: homi-

mum propulfaret orbettt, nequaquam cete- num tutores< Nam Intelligentiasimpultri-»

roscoWntos poft fe conuolueret •, tantiim ces non eft opus intelligere. Caelos enim fa-

enim adhserent , non inhaerent. Quin fi in tisgubernabit diuinavoluntas,vt placet AU

ipsanauialiquideffet quod tantlimadha:- petragio , &
Alberto Magno , &: poft hanc
reret illi , nec deprimeret aliquo onere , (ed fua forma, vt alter Albertus de SaxoniS
fufpenfum omnino effet Iftud profectd
.
cenfuit, &
Ioannes Maior, cum nonnullis
non conferret nauis commotiohe fua : re- 6x antiquis Theologis, quos S. Bonauentu-
linqueret, vt erat, in fe fubfiftens,in fe fub-. ra memotauit. Quare non eft Theologo-
latum, quamuiscontiguum. Idedlicetaec rum confenfus^ affiftere Intelligerftias ca>
attiguus tabulis , non vehitur. Hoc palam lis: ex Patribusnemoillascollocauit globis
videbis in corporibus ad iatus nauigij iacen- fupernJSjVtrotarentillos, vt alibi diilero^
tibus.licetiftacontingat, nonve&at, quia & locupletiiis in Librovltimo noftras m*
noneft contentio , vel renifus. Adhserent, riofas Philofophia*<

nonincumbunt. Quid amplius in cadisin-

uenies , vbi nullum fubfiftitinalio, nullum
reclinatur, omnes in fe fuftcntati > omnes in
CAPVT IX,
fe fubleuati. Si per interualla diftarent or- Cenfura de dpinantibus cdos ammali^t ejfe.
bes, nullus vicifiim corriperet poft fe alte-
rum, quianonfeoffenderent. Quid ergo CEtenim., his non irritantibus j miteiu-
refert , fint vicini , fint commifTi , fi ne- dicium de animationecadorum tule-
que tunc fe offendent? ruht multi, & cum Fidei venia; 6c pace. Ego
{eUe^e ius dicam Puto iftam opinionem
.

dppido alienam dodrinae &

Religioni no-
C A P V T VIII. ftrx. An,qu3Bfo^ mentes illorum corporum
*De Intelligenttjs cdorum. D?o fr uuntur? an in Via funt ad delinquen-
dum habiles ? an iniudicioChriftieompa-
vtoccludam omnes exitus, ob- rebunt vaftiilli rei l Tum ii fruitura Deo
ATque vndequaque lbo &: caufantem, fuht,anne tranfmittendain empyreuerunt?
uiam }

Intelligentias necieffirias e(Te Cur Insvs, quiomnianobis nota fecit vel-

ariimas aut
ut amicis, de lftisconeiuibus noftristacuit ?
nc4 tam ad mocionem cadorum, quantum
ad diredionem 8£ ordinatifftmos illos at-
An pro illis niortuUs fuit? Cur de illis filuife
;

que infallibiles errores Planetarum,illas mi-

M oy (es, qui tanto apparatu, occupatione &
diuina, humanamconditionem defcripfit?
rabiles choreas, fme confilio aliquo non fie-
vndecolligatiftud: ex necefTi- Cxli enim, fi animalia funt ratione praedi-
ri, rogabo ,
ta , homine nobiliores funt , nec tranfcur-
tate illarum, quianondifcedun?t Solemni-
bus excurfibus, quia non fortuit6 vagentur?
fim & perfun&orieenarratio originis eo-

Hincne vaticinaris voluntarias effe,a vi ali- rum debuit contemni. Cur in fecundo &
quarto die perfe&ae perfediores creaturae,
qua libera , informante aut dirigente ? Ne-
fcio cur , quianon funt fortuiti, colligas po-
cum proceflus ab imperfediori^us fuerit?
tiiisvoluntarios,quam neceffarios.Conftan- An nobiliffimaifta corpora propter homi-
nem ignobiliorem funt ? ncinne rationabi-
tiiis excludit contingetiam neceffitas,quam
tanta neceffitas fine ani-
l
lius effet , ignobilem homuncionem pro-
voluntas.' Quare
Adhaec, fi Dei confpedu fruun-
ma,fine monitore veniet. Quidni? Adhuc, pter ipfa ?

fa- & tur, quid fecerunt cur deterantu/demum,

inquis, neceffitatem ordinatiffimam
pientiffimam effe , quare non finemente? diffoluantur, adurantur in finefxculi ? cor-

Vtique non fme mente, fed diuina , quem- pora beatarum animarum , & qux femper
admodum &
arbor dirimit folia fua , &C innocentes fuerunt, tampeffime habenda

flores ordinate pingit , &: fru&us denique

non funt. At pericula damnant iftam opi-
format, atque animalia callent fuas aftutias. nionem , plurimarum hasrefum matricem.
fine coadiutore fine vicario Vi^erint Menandriani , Carpocratiani , Si-
Hsec omnia ,
rao-
 ,

HISTORIiS NATVftjfi Lifi.il. 2J

&moniani , Cerinthiani , Archontici > de
Principibus mundi poteftatibus
fuis Ad .
CA P VT »X I,
h£ec,quam obnoxia fuperftitioni eft licentia
Aureoli,cados permittentis adorari dulia? An cdi folidi finU

FEcimus manifeftumi binas&eontrarias

CAPVT X. cselorum reuoluriones ipfis cadis repu-*
gnare ampliabo nunc , &: adhuc negabo^
:

Excluditur illa animalium dijferentia, *

iimplices ftellaru excurfiones poiTibileseffe*
Aliud mortale^aliudimmortale. incorrupta carli firmitate , quam fatis per«
motus nouorum luminum.
fringit ortus &:
Cometas fupra Lunam gigni &: moueri,non
FQrtafTe vltra propofitum irhus Noh .
in acre , Seneca propugnat, Plinius noua
omnino,credo. Inftituti noftri eft,diri-
fidera in celonafci fatecur* Hipparchus non-
mereanimalium naturasper veras differen-
tiasjad hoc&difcutiendae funt
numquam vifam ftellam inter fixa iidera,
falfse. Pri-
obferuauir. Proclus alium Cometam fupra
-mam & fummamintnifitfuperftitio,o^#i- Iouem , Albumafarfupra Venerem, in vni-
malaliudmortale, aliud immortale.lnde^o^
uerfum Demociitus, Artemidorus,Anaxa-
ptercadeftium animarum diferimen , adie*
goras, Jsfchylus , Hidpocrates Chius, Apol-
&um a nonnullis in naturae humanae defini-
tione proprium mortalitatis.
lonius,Myndius, Cofhetas in ipfiscadis,aut
Homo,in-
indigenas faciunr, aut hcfpites j illincenim
quiunt,eftanimal rationale mortale.Abun-
dat extrema vox. Nullum animaleft, quod
fulgent. -Chaldazi , vc Myndius ipforum di-*
fcipulus teftatur , in ccnfii errantium ftella-
raortale non fit:fiquidem cadianimalianon
funt. Atquevtomnilatere inuadamusPe- rumponunt. Noftris fseculis tresnouas lu-
ces, Gaftiopseta Serpentarius 6c Cygnus ia-
ripateticos j &
fuperuacuara, oftendamus
,

elarunt.Cometam anni i J77.in caslo fuiffe^

iftam difFerentiam 3 dixero, nec immortales
demonftrarunt Cornclius Gemma, Gui-
effe carlosmonformse incorruptibilis quan- }

to minus animationis «ternas lielmusPrinccps Haflia?, Hagecius, Tycho

? quoque
Ifta
Brahe, MxiUinus, Idemifteiudiciumtulie
appendixneceiTariaerat , ciimnuper cado-
rum eommunescommotiones impoffibiles de Cometa anni i j8o. quem Luna emi*
oftenderimus, vcaliquod expediamus iter nentiorera manifefto oftendit. Nuper an-
fideribus. Namque cuni incorruptibilitate no quoque funt vifis
i<Ti8. aliqui cazleftes

autfohditate cselorum conftare fui motus palam idfecit nofter Cyfatus. Idem de Co-^
nequeunc, licet in magna firmitate* quarn metisanno ir8j. Sc ijjjo. Tycho Brahe
monftrauic. Certe tot nouis monftris caelum,
merito ridet diuinus Bafilius , qui, non ob-
inuiolatum non erit, tot hofpitum incurfio-
ftante fumma tanti viri modeftia , dixit,
nibus integrum no;i erit j maxime cum ex-
effe puerilis fimplicifque profe&o mentis,
traordinarijs proprias motionis periodis iftas
tales de corporibus cxleftibus opiniones ha-
noua^ luces interdum ferantur Cyfatus
bere. Equidem malo philofophari cum .

fuum Cometam eleuari obferuabit.Vbi ifta

Bafilio &: alijs Patribus , ex Scriptura do-
via accliuis incado folido patuit ? Anperfo-
&usveriorem Philofophiam , quam cum
Ariftotele , e cerebro fuo multa fuo capita-
rauit? anpenetrauit? Totiam funt in cselis
receptas peregrinai luces^vt frequentianeget
li errori de xcernitate mundi accommo*
dante., Fateor in rebus naturalibus , mora^
miracula &c credo, fi par copia
: diligen- &
tiainftrumentorum anticjuis fuiilet ^ pai in^
libus, &dialedicisfummam huius viri au-
telligentia paraHaxeos fcreomn;aaccic!en-*
ctoritatem, fummumacumen : in his qua* ;

tialuminafuper Luiiam notarcnt. Ad harc^

diuiniora fimt b hebetior fuit , & harc fuos
quantum miraculum forct, noua ifta iidcra
furculos emifere. Maxime autem obfer-
pergere rumpendo aut penetrando ca:ios?'
uandumeftin Auctoribus, in quibus pa-
lam errarunt, vtcaueamusnonfbliim ma- Monftra, qua: in terra apparet, aut ex vulua'
feminea^ aut aliunde , fortaflenonnulla mi»
nifeftd errata, fed plura alia inde tamquara
racula fi\nt , fed nullius motus miraculofus
colonias deduda. Vnus error miiltos confe-
quentes habet. Radices dogmatum maxi-
fuit. AtCometarum ,fi cadum firmum in»
me expendendas funt, vt eas probemus. Corruptibiliter eft &
ipforum fubftantia, Sc
quauus progrefllo miraculofa erit. Adijce^
Quemadmodum locaturusfiliam ,fcruta-
turgenus Sc profapiam fponfi quod videatur peti, vc inquiunt,principiumj,
fic nulli :
ciim miracula dicuncur. Cur, rogo 3 funt mi-
dogmati rradenda eft mens noftra , fi non
fitingenuaeoriginis.
racula? Quia caslum,dices,firm u m & incor-
ruptibileeit?Hocnego. Videsquomodoid
cauferis , cui repngno, Planenullum tara
patens
 -

^2,4 iOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

patens argumentum eft folida: incprrupti- ptum. WjmcircuLunamaduerriefeJpkiratii
bilitatis caeleftis , vtifta luminum tempora- feu orbem quemdamvaporofum ,nonficits at-
liu m capacitas ad eam refutandam, & reli que circum terram/Jeo^fcat ex terra in di-
gio phiiofophica nonprodigendi miracu- quam vfqueJphAramvapores& exhalationes
la. Alij iniuriam visus hoc putarunt, pro expirantjtaquoqueex Luna.Si Rx
vefframe-
diuerfitate mediorum ad interuallum men- cumfatfiet, atque Lunam fub Sole infiexifiet,
tientis longius illas luces fed idem de ftel-: demonJtrafiem R 4 veftr* &
ratione,& adocu-
lis conftantibus dici poiTet , seque diftantes lum,id quod dico.nunc ego quidemfcio* Itaque
aut vicinae viderentur ac Gometa?. Tum &c cx\\ non conftat incorrupta denfitate.Plane
ipfa confixa aftra, nunc edita, nunc ima vi- ii cum Patribus pluribus ab Scripsuri doceri
deremus at fempei' ex eodem iitu arrident
: volumus,& nuper cum S.Euftathio Antio-
terris. Sed indulgeo hasc , & inaudita mira- cheno recens edito,ab Ifaia cap. y ,6.audio: i

cula permitto. Nunc communes notifli- Q -*^UcoGKU(tFvl$fcepm5n>CaluJictttfamfss

t

morum Planetarum excurfus miracula di- firtnatum elf. Non itaque maior firmitas ce - -

ces: at errones, fi cseli duri funt,fuifque veris leftis quam fumieft,anne incorruptio maiot
& diftin&is fphaeris feparati 3 &: incommu- erit? Non eft necefle putare nam cadi ficuc
nicabiles, abtquedubio rumpunt orbes, aut fumus liquefcent. Tenuiffima,puriffima,8c
penetrant. Namque per fpatium folari obfequensfubftantia erat ncceiTariaprocur-
fphaerse deputatum Venus &; Mercurius rldni &c excuriioni, .& tanto afcenfui defcen-
exultant, currunt, dif^urrunc^ defcendunc, fuiqueerrantium ftellaru. Nam epicycli in-
afcendunt, tranfmeant ; quod fine fra&ione fufficientes & impoiTibiies funt : maiores 8c
aut penetratione orbiu non fiet. Hos afcen- groffiores fua fphasra debehant effe. Canali-
fus& prxcipitia iftorum Planetarum , prae- busquoq; excauatis Philofophia repugnar,
terquam quod reeenter obferuata diligen- nonminusqua vacuoinuifoiiaturx.Quare
tiflime finc docfrflimis cxlorum concem- ncnaliterPlanetarum Cornetarumqueva-
platoribus , reperio etiam in antiquis. Inua- gationes expediri poffeht , quam in peruio
luitcommunis exiftimatio^ folem in quarto & diflipandoincuriibus fpatio.Miror quam
orbe efle. Cur ? quia notati fuerunt Mer- fibiconfona fit veritas ,
quam confentanea
curius & Venus fub Solem iacuifle. Hunc Scriptuta facra accurace. racioni,& verse Phi-
demiiTum ficum obcinebant, ciim obferua- lofophix. Quot, qusefo,prefTit Philofophos
rent Au&ores iftius placiti. Atqui Ar iftote- difficultatibus tot cadorii m diftin&io per fo-
les Solem dixit fecundo caelo prasefle. Gur? lidos globos? omnes vno verbo diluit Ifaias

quia eoidem Planetas Mercurium & Vene- dilutione caelortljCuius materiae docilitatem
rem fupra ipfum confpexit.fcilicet cum illos &: fubtilitatem egregie fumi imagine reprx-
obferuauit , editiorem fedem acquifierant: fentauit. Opinor,vttantaceleritatevaftiiili
ergo tranfmigrant fphasram Solis , cum fiderumglobicommodius prolabatur,om-
nunc fupranunc mfra renideant.Martianus nium tenuiflima matena neceffariaerat.Ad
Capeiladiligentiusifta fpeculatus, vtrofque h^c contrarietas diuerforum difcurfuum hac
vidit elatiores & demifliores Sole , quem liquida via liquido vtique compones : non
elegantiifime collegit circumdari erronum multiplex,non diuerfus motusin ceUs re ipsa
choreis , acque iftos Planetas iam fubire, eft,fed afpeclui noftro.Hocoptimecouenit,
iam imminere iam fequi , iam prxcurrere
;
fi Ciim
velut fpiratim iidera dicas moueri.
Soleni; iam in eadem,iam in minori, iam namque per fpiras circumducantur non a ,

in maiori altitudine tripudiantes. Omitto pundo in pundum idem,fed in proximum,

aliacorpufcula vaga , & ftellulas errantes nuncelatius,nunchumilius,&: viciniiisoc-
per notorum Planetarum diftriclu: nam Sc cidenti,ideo videntur habere proprios quof-
circum Saturnum & louem aliquse, circum dam motus,quibus accedant &£ recedat 5 nec
Solem plures tripudiant ftellulae, &L choreas opus eft violetia &
raptu valentioru orbium.
ducunt.Omitto etiam alia phxnomena pa-
riaautfiiblimioraLunjeexcurfu^qu^recen-
tesAftronomiobferuarunt. Tantum trans-
CAPVT '. ..
XII.
fcribam ,qu2 ad me mifit loannes Baptifta Tres folum ftrnt c&lu
Cifatus, diligentisinduftri^ k iudicij Aftro-
nomus.InquadameBarcinoneepiltolaan- /^\Vid? inquies. Difloluimus ca?lorum
no i6z8. itamedocet Ltquidemineclipft :
V^claffes,&numeru. Vnde,rogo,iftac^-
mtpcrafolari y qu£fait iffb die Ifatali ChriHi, lorum multitudo Non ex f onte veritatis,
?

obferuaui clare tn Luna Soli fuppofta quidpia, non ex Scriptura in qua,cu m E mpyreo cejo
3

quod vaWeprobat id ipfum quod ComeU quo- ad qiiod eiatus Paulus,ad fum mu m tres cae-
que& macuUfolares vrgent.nempe calu non los agnofco. Addei e plures 9 cotra facras Lit-

eReatenuitan
J & variationibm aerU cxem- terasputant Chryfoftouius ?
Theodoretus ?
Ambro-
 ,

HlSTG_U-4_' NATVR_£ LIB. ii. 25

Ambrofius, Bafilius-, 8_ Clemens Romanus ne timemus defe&urarn rerram quarrical-
ex fenfu S.Pecri confirmat. Si enim pro lide- camus,aquam per quam velifieamur,aererrt
rummotibusdiuerfis^proerrantiuftellarum quo recreamur ? Iftaeorruptibiliafunt, 8£
numeroi definiendi orbes eflent 5 oportebat pun_tiim>c2eli comparatione;8_tamen tutd
liberaliiis Bafilideagere$trecentos fexaginta eurrimus in ficcoj nauigamus in fluido,neC
quinq celos prodigete.Sunt muka in sethere
; putamus peritura elementa fimplicia i cur
erranri-i Inrhtni 1io»r
errantia lumina,licec «-ui/i niii-<-«..i^ minl.v »-,'.-...«U: ..>-.„- .l~.C~.Ci....*- ! ___• _ r a
quia minoris molis^
, timebimus defe&um cseli .
3 tocies mole fua
i

comuni afpeclu inuifa. Qnidiqua-fojfiplu- excedencis fublunariaj pocentis valide refi-

res efTent c_eli,Paulus agerec in eeJoVeneris? ftere?Incorruptusmanebit|licetcorruptibi-
ad quid illuc eleuatus fuiiTec?aut quid illic vi- lis,vfquequo Deus velit omnia diifoluere &C
deret,nifi immanem 8_ vaftam molem? aufe reficere.Aurum exelemetisconftaticV: _eru-
vbielTer in folido 8_ occupato loco,fi forte ginem nefcit jadamas paruulus eftjS. non ce-
cumcorporeeuedtus fueritffpiritus nihilillic dic malleo; fragiles dentes, &
refiftuUt igni-
ampliiis ageret,qua in terra ; corpus ibi non bus an nefciuic Deus celos conftantes
; refi- &
caperetur iine penetracione. Quid ibi eurio- ftences faeere,vc repugnet aduerfarijs omni-
fiiis videret? vnam folam ftella, quam e tet- huSiSc vineant ignes, i&us, putredinem ? O
ra no&u videmus ? Hinc etia patet concor- quam ridiculifumus; cum fciamus Fideno-
dia Scriptursc 8_ Pbilofophia. accuratioris^ ftra,corrumpendos ca.los,fi adhuc incorru-
minuentium numerum cadorum re ipsa a ptibiles faciamu.J MukiPhilofophiinum-
quamuis doarinss gratia cofingi poilint plu- quam cbrrumpendos putates, adhuc corru-
res circuli.Noua ifta videbuntur.Sed videris ptibiles dixerunt. Deus nihil fruftra agitj cur
an vera. nam noua minime funt,fed renoua- fabricaret orbes incorruptibiles,fi corruptu-
ra.non alia fapientia antiquior , quam facra. rus erac? Quid miraris,corruptibiles efTe cse-
Ad ha_c , 8_ Pacribus mulcis 8_ Philofophis los,8_ non corrumpi?Licet quide mirari,ad
nonnullisfirmata.PluribuSjOpinoridinicul- hocvtiquefa&os. Hocinter Dei mirabilia
tatibus laborat naturas confideratio, quia fa- fan&o viro Iob proponitur. Tti forfitan cum
cras obferuationes
mimis curamus in Philo- tofabricatUs es calos, qui folidipmi quafi are
fophia^quam Ariftotelicas; 8_ quadam pro- fufifunt. Sci\ictt hoc miratu dignu.Perindd
terma qu^rimus interpretamenta confpicuis fubtiliilimum > aecheracontinere integrum,
fi folidiiumus & a_reus foret. Po-
Scriptur^ verbissne incerprecemur Ariftote- fecuru, ac
lisobfcura,Quidclarius8_%iiisdebuitdi- teft Deus firmare tenuiajinde & firmamenti
eere Scriptura,quam aquasfuper cselos efTe?
nomen cadis inditumiquia verbo 8_ potentia
tum plurimi Patres id di_tant,palanvid con- Dei firmati . Non
vtique firmi ex fe funt^
firmant: nihilominusqua_rutur diuerticula, fedfirmati* Propterea Ifaias euaporaci fumi
& interpretationes aliense a Scriptura S_ ra- fimilitudinem cum firmitate eoniungit. c^e-
tione. Atquinumerii cselorumimpatienter lumy zit, tamquam fumm frmatum £Ioc efl.
fert Chryfoftomus poft notitiam Scriptura- padlo etia,qui caelos alioqui folidos 8_ duros
rum-fan&arum* Paeneiratusait Homil^an putant,hunclocuaccipiunt nifi qu6d,cum
5

Genefim gujs igitur pBtantamdettrinam

: fuse c^lorum denfitati non quadretjreferanc
ferret eos,qui exfuo capite loqui, ejr contradi- ad ventos 8_ aerem. Maxime quoque confi-
uinamScripturamrnultoscdosdicereaudentf derandum eftadtenuitatem c^lorum.men-
Nec mitior Theodoretus Quar ft. i2.in Ge- tio fuas fabric^,per expanfionem extenfio-i &
neiim inquit: t^ddhtrere fabulis } foBpofit* nem in facris defignatas Litteris in Latinis
*
dtuiniSpiritm doUrinL Hebrais fepius* Ne ex
faipe,in originalibus
propofito recedamus \oco y \\\uc\fabricatuses

CA ^/^,in Hebraicis cft,expandil?i

P VT Xlil. i
&£ iWudfufi
extenfi. Subtilitas 8_ extenuatio extenfione
*An cali corruptibiles finU confit,denfitas contractione. Quod eciam
feptuaginta ?BjDg6^,vulgatus firmamentum $
REdeo ad COrruptibilitatem c^li,8_ quae- Moyfes ^pp rakiah dixit,id eft,expafionem
ro, Quid inde capitibus noftris immi- feu extenfionem^ Interpres vtnizfirmamen-
net ? NullumPlato inuenit periculum,nul- tum, quia hoc nomine notius Latinis pro'
lum Empedocles,Epicurus,Leucippus,non c_elo. Ideo Deus dicitur extendiffe ca.los,
timueruntruinam magnamiAnaxagoraSjta- quia extenuauit materiam e^x qua fecit, fiue
metfi vidit aut putauit fragmen iideris ex ignis fuerit, fiue , vtmukis placet , humor»
fublimi lapfum,nonexpauit,tutum fe adhuc quem tamen > licet ita fit , non nego in fua
putauit nos cur timebimus , cum fciamus
| forma vniuerfum conuoluere* Aptiitima
verbo Domini cselos firmatos efTe, 8_ fpiritu ifta tunica 8_ membrana erit, qua Leucippus
oriseiusomnemvirtuteeorum?Cumnofca- 8_ Democritus circumtendebant mundo..
mus,ordinatione Dei perfeuerare diem. An- Nec Empedocles nec Plato abfurdu m iudi-
C carunt ?
 ,

26 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERtiH

carunt, elementum aliquod fupraeadoscir-
cufcnbere omniai Aptiores aquse erant con-
tegendo vniuerfbinam &: copia &c deiitasre-
quirebaturhuicofhcio. Maior mudi mafla^
aque; fuerunt per abyfsu exaggeratse:&: Tha*
jes proptereavalentifliraumelementu iux-
ta iacras Litteras vpcauit j & exijs
eflefacta.Tum cbnuenies ipiiTuudo,incom-
jnunicabile noft.ro afpecTui empyrei cseliiu-
bar,commode reddit.Iuxta alios,qui(olidos
cadosamat, acutiflima eft confideratio Fer-
dinandi de Salazar>ideo cauiantis neeeflita-
tem fupercarleftjum aquaru,vt mollis aliqua
& fluxa materia e tranfmundana illa regio-*
ne lmpetum extremi globi non detinerer,
quemadmodum (ublunaris materies perte-
nuislubfterniturfphxrse primse. Sed iftam
cpmmodam ahoquiphilofophiam,acduri*
tiam cadeftem eodem icTu
CAPVT XV.
^Eeijcmntar^m Flanetas §S Cometna
putarunt ammaha.
pleraque CEcerum animalia carlosefle, bifariam
intellexeiunt Antiqm. Quidaomnera
c^leftem molemrebanturiniormarianimaj
alijiideradumtaxat,maxime errones (prse-
feftim qui hos putarunt/vtEmpedoc^les ali-
quis, cado folutos,non , prout mutti iudica-
runt,vt luces firmamenti,alligatas fiue con-
fertasiphsera;)crediderut &
fenfu,& mence^
imo diuinitateprafditos,nili quod alimonia
indigos, vefci humore. RidiculeiitaClean-
thes. Tam inlaniscorporibusquae annona
furBceret?Oceanus,putauit Scoicus,miflis in
concudimus a altum vaponbus. Cenelicet milie Oceanf
expirarent euaporati , ieiuna tor& tam va-

CAPVT XIV. ftiflimacorpora fuilTent. Plura funt iidera

quam vides,quse& viclui & ienfationi cita-
An fnt violenttf aqutefuper cdos. tiflimus curiusineptaredderet.Quare quo-
rum natura tam properans eft^feniiis fuhTet
, Tnumaquxiftxfapercadeftesviolltas fine vfu, fames iine (agina. Mente ijs abefle^
. A.fint, an permiiaeulumfufpendantur, in communi cum catlo causa vmdicauimus.
ahena; dif putatioiiis eft. Breui dicam, quod Tum non erar,cur alligaretur farcin^ ineprae
forteridebis, fi non expendas 5
breuitas ex- fenfui. Quid corpori infenfato mens pro-
piabit digreflionis culpaimSemel opinor,ela- defletfaut quid rtupidu corptis mentiigno^
tas fme miraculo contineri. Inprimis, fi ge- raturas feniibilia , cuius cognitionis gratia
latascredaSjfine quseftione eft:tum iiin gy- poflet colligari corpon? Ad progreflus fuos
rnm concitari diceremus , rainimecadent; ftatos &: certos opus non erat ;
fufricit ad hoC
narn& lebeteshumore plenos,celeriterfur- minor fuggeftus , natura; innaca & propria
fum & deorfum circumacTos, yidemus non aliqua quahtate;determinato &certo impe-
difFunduPr^tereanonputamusmiraculum, ru exftimulari poflent ad commotionem
quod nubes fufpendantur.Adhe, c,tanta. pro- circularem.Nec deiicit vigor,necarsdiuina;
portione & sequalitate libratas iu nt in punfli- menti, excogitandi aliquavim appetentem
ma & pacatiflima illa regione,adeo vndique circuitus.Qnemadmodum grauitas ad mo-
qualitatibus fimilibus attemperatx, vt in ie tusdeorfum agitat,leuitasadfublimes, im-
velut in fornicecontineantur : nam noneft pulfus ad obliquos,& omnes difTerentias ia-
maior hinc aut illinc exordiantur
ratio, cur cTationu-, ita poteft efle aliquis impetus, nec

dilabi. Omnes autem iimul vno vndique
impetu nequeunt ; relinqueretenim vacuum
fumii iocu. Non eflet elementu,nec aptum
corpus,quodoccuparetfedemillam:materia
emm empyreicadi iam eftextra iurifdicTio-
nem naturx,nec eius ritus colit, Vnde ciim
materia non fit qua:fuccedat,confiftut.Ma-
teriaautem inferior,aut setheris,aut alia qu§-
uis , vt illuc infurgeret , opprefsa defluxione
aquarum,iam fupponeretaquas locodifcef-
fifle,quare &vacuu.Aufim hinciamdicere,
fponte quadam, & cum naturse guftu , illuc
aquas fufpendi.-nam &fubeunt fine violetia
per fiftulam attra6tofpiritu,impedituras va-
euum. Si afcenfus non violentus
tioua erit. Adijce fuper omnia diuinam vo-
f larum adfumraum erit.* namque in aethere
luntatem &
potentiam id omnibus rebus :
natura cnt, quod Deus vult eiTe.
& ad fublimia,nec ad ima , fed veluti ad latera
vniuerfijqui cnm rotundus iit,in circulatio-
nes pra?cipitaret.Hoc vtique Sc poteftefle,8£
maxime expediebat adconfumma-
fortafle
tionem,&abiblutam mundi integritatem.
Certe admirationi potiflimum feruiet,con-
templari, fiderafoluta palaripercertiflimas
ordinatiflimafque periodos,aptiflimis exul-
tabunda choreis, laudantia Creatorem,gra-
tulantia maximse eius potentiae 6d fapientise.
Mihi iftud mirabilius eft , &c ad maiorem
maieftate diuinitatis, quam fi alligata alicui
fphaerae voluerentur, aut alia vi peregrina 8c
intelligenti. Cometae non magis digni fuqt
eft,nec fta- mente , quorucauia nonmelior quam ftel-
videtur in territorio,vt fic dixerim.fiderum,
non quod ibi aliquid faple putem denuo
generari^ fed apparere. quodammodo enim
caelum
 a

HlSTORiiE N ATViliE LlBi tt 27

caeium incorruptibilc vocare potes , vt ce- nonvidentur , confluentia fplendent, Go-
drum, vt fetim, vtaurum. Pr6l quantamo- aclium ex pruribiis lumen , fortius vibratur:
les vaporum, quanta vis exhalationu tantis propnjs enim illata motibus,&: in varias cer-

eorporibus opus erat i licet Oceaniis totus tis vijs progredientia partesjcum accidit cc. I-

furgeret euaporatus,licet terra
litus alleuiaretur,non(atismateriam mini-
ftrarent. Nonitaque nimis errarunt Demo-
critus &
Anaxagoras,qui Gometas dixerunt
omnis in ha- re,vnius corporis efBngUnt lumen. Quem-
admodu ciirn Planeca aliquis cu.m alio Pla-
neta coniungitur , aut cum aliquo" fixo {] de-
re ita confunduntur radij vt vnius ftelke
, ,

coapparentiam errantium ftellarum ,cum, fchema proponant. Atqui eade caulsa, qu

propterea quod prope veniant videantuf fe , coeunt Conleta:, difllpantur , diffluentibus
tangere. Nicephorus fcribit, Vifam nouam eifdem coipufculisquax-onfluxerant.Cum~
ftellam, ad quayvelut apesad ducemfuum, que corpufcula,non nimis vnita,&: par-
ifta

ingens aliarum ftellatum vis aggregabatun quodammodd confuio,non

ua, fint lumine
Dion quoque prodit j fidus per multos dies femper fplendorem &
claricatem exaequanc
confpedumab Vrbe ? in multas dillolutum notarum ftcllaru. His ftellulis conftare Co-
partes* Democritus cxperientia do&us ob- - metem, diiigetiiTime Obferuauitnofter Cy-
ieruauit,apparuiflej dtflolutis Gometis, fteh fatus. Vidit per tubosopticos ,
per mukos
lasquafdam: funt namque plura corpufcula dies, Cometem,exijsquianno 16 18. appa-
lucida, feu ftellulae incxlo inuifae ha&enus, ruerutjConftare minimts ftelhs, niic coa&ius
tum fixas tum erraticae. Ipfenonnullasper diftributis,ntuic laxiiis,. nunc pauciori bus Sc
tubum fpecularem confpexi • &in Pleiadi- maioribus,nuncpluribus & minimis.Corria
i)usvidebit aliquas,qui velit, ii commodum &cauda Cometarum non eft flamma,non
litinftrumentum. Quin in vnica ftella ne- incendium.-tranfmiflio fortafle radiorum
eft
bulosa Cancri fpe&aritur pertubum quini Solis'eaforma& figura per llla corpufcula
ftellularum tumuli,exnubilo conftantes lu- nonnimis vnita, eodem paene ricu, quo per
niine,aliquotintermicatibus fteliis.Eft qux- foramen aliquod,aut lentem vitri couexam,
dam ftellarum cohgeriesfub vltimam iugu- radiosaillucent pyramidein conclaue aut ,

Ixj vbianguftiflimo campo coaceruantur, per diuerfas nubes porrigitur. illuminofus

interque ipias fteilulas, & eircumcirca,can- traclrusjquemadmodum cum aquam bibi a
diduaffuium lumen,albadnftar nubis.Pau- Sole dicitur, aut virgas c&leftes contorqueri,
16 iupra fagittam Sagittarij globus etiam nu- auc ignea carlo tela vibrari. Adiuuit fortafle
beus eft, intermixtis ftelluiis. Erratica quo- tefractioJ& rerlexio ex tam varijs corpufcu^
que corpufculaconijciunture maculisqui- &funicientad vanas Gometarum fpe-
lis,

bufdam Solis,quas pnmus obferuauit nofter ciesycrinitorum , barbatorum , caudato-

Chriftophorus Scheiner, qua? variantur, &c rum, Cur autem extremitas incuruari in-
contemplantipatebunt,oppoiita charta ra- terdum videatur , ex aliquibus theorematt-
clijs folaribus , per foramen aliquod impin- bus Sc axiomatibus Euclidis refponderi
gentibus in cubiculo aliaorbo luce.Hec ita- poifet : amplius in his morari , inftitutum
que aut aliacorpufcula lucida, qux feorfim opus negat*

IOAN-
28
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIt
EX SOCIETATE IES
HISTORIiE NATVR
LIBER TERTIVl
CAPVT PRIMVML paruitati^ diuifit feorfim perfeetiones fuasj
Quafi cum methodo edoeet,vt per minima
De gudwfenfiiiuai fubfianii^ ad magna fcanderemus vtmiraremur il-
;

lum,qui cumtotfit , fimplexeit;cum tam

portvit cseleftium cor^
'.
innumera^vnus. Quihebetioris &c infirmi
'porum dignitatem fo- obtutus funt, fi repentead magnam clarita-
lertius difcutere ad fen- tem prodeant,nibilvident ; oportet paula-
(

tientis fubftantiae digni- tim progredi. Suntdiuiniluministempera-

tate '&; fpeculationem, ti radij , nec totus fplendor vbique efiufus;
1

|
ne minorem dicamus vfquead minima extenuata eft infinitudo d
8
maxima cxli mole, tum Imaiinea, materiainformiseft inde fiin- :

neprjecipuamreuerentiam originis illisde- furgamus, fimplicia corporafunt, mox me~

beat. Sunc cjui ex cadorum fideriimve ani- teora^deinde metalla, poftea lapides-,claffis
matione, caufas plurimarum beftiolarum ifta inanimis eft. Altius deindefurgit ad vi-

fuperhe deducant- &

a cadisgignvquidquid uida 6c internaoftkiofavigote liirpes funt ;

nona patre. Hoc fi cadi fpiricu prasftarent, Tertia deinde

ifta, herbaejfruticeSjarbores.
ad expeditionem huius controuerfiae non cohors apprehendentium >&; iam experge-
minimum eonduceret; namininquifitione hctx vitalitatiSjbeftia; {untjvoiucres.pifces*
originis animantiumorphanorum fic di- ( Quartus ordo ratiocinantium eft; huoc fb-
xerim ^ quse fine femine e terra videmus ex- lum occupat maieftas humana. Qumtus,
poiita) impune ld imputaremus vniuerfali proximufque diuinis 5 intelledualium eft
& excellennori caufae, vbi pro naturas ritibus mentium. Itaque fentiensfubftantiamedia
erTcdus nonnobilior origine effet.Iam cum eft, velutque diaphragma naturas, cuius in~

cadorum maieftatemtemperauerimus, ne- ter imas partes &c fupremas dirimit. In cun-

gatoanimo^ reftituitur eadem difficukas, ctis gradibus aliqua Numinis effigies fcul*
vnde trahant natahtia ifti fptirij naturai fos- pitur. Hxclex Dei, operum fpeculum ali-
^us, qui i ii caelos adhuc amentes Gentiles quod .fui~efle* Inaugurata iftum ritumfuit
agnofcunt ipfis cedere videbantur. Huic
,- asterna proceflio,
'

quafftionidedicabimus fuas moras; priiista-

-

quem Cdltls alma farentis

menanimalium dignitas vindicanda eft,de- ijlttenskabei vpigenam, quem NuminefwtA
inde adcaufae veftigationem furgemus * &: ferenni
plures fentientium naturarum ongines fcru- i^ietemum paritura fttrit^fingitfy tuendo*

tabimur. infe aciem dum colligit>&fuacermt

Scilicet

Animalium dos &: fons fujeglorise
fus eft. Quigdam intelle£Uonis vmbra in ho-
minibusvmbraculuetiam. Nihil adit men-
tem , niftperfenfus. Quantum igitur prse-
ftent animalia,cetero naturae vulgo pronum
eft coni)cere 3 ex quo fibi dormienti quifque
vigil prsefter. Tota natura fimulachrum
quoddam eft * fiue potius amigma diuinita-
tis: quae cum fimpliciflima fit,per minutifli-
mas digeritur partieulas/vt capax noftr^ ma-
fierer.Quemadmodum excellen-
terialitatis
, fen-* Ora Pater 3 fat notafibi,ft prompta videri^
Etpropria vifufaciempulcherrimus baurit,
T^ecfefe ajpeclu cejfat luHrare profilndo.
Simili geftit tenore diuinitas, vt qusecu raque
producit praeftentfpeciminaoriginis.
,
Idem
eft,facere aliquid,ac fe pingere,fe videre.Re-
creatur fcilicet repetita vmbra,&: Velut com-
rnemoratione geniti Verbirhxcgrata^repr^-
fentatio obftetncatur omnipotcntiaf.At vbi
primiimperfpicacitatis fuae lineamenta du-
xit, fenfuseft, quiiam qu^damapoftaiiaeft

tes Magiftri alta animi fenfa , vt rudes perci- materiar , &: geftus quidam mentis fummi :

piant 3 mille
explicant modis , &
per partes, enim intelligibilitatistrpicis , quse characler
eum vna fit animiconceptio fic Deus , vc : & decus diuina: naturse, e tanto faftigio
eft 3

fuam magnitudinem noftre; accommodares excurhc vmbra vfque ad apprehenfiuam

vim.
 IOAN.EVSEBII NIEREMBERGII H IST. NAT.LIB. III. 29
vim. Neque minimatranflcripfittin anima- Jmmenfumj? pecm paruo woderamine caud&
libus iconem Dei,ftquidem immeniitatis li- Temperat ey tanto coniungit fcedere mon-
\

bertas mouendi. Quocumquehabilesfunc ftrum.

progredi,vbiqueadeife. Quid amplius?Tri« Sunt qua? tertio quoque fenfu , vt tethya.»
iimulachrum.
nitatis in his ccepit aufpicari glandes , Sc alia, mul&ari videntur quibus :

Procreatio filiorum diuinam progeniem enim alimentum pradloeft, &C iincera, 6c

memorat. ProgreiTus,&; proles plunbus ne- abfque delectu gula,odoratus fuperfc1uit,quf
gatur^ fentire folu commune eft: nulli abeft ciborum interpres &c explorator eft . quare
aliquaimagodiuingvigilia^.Titulumitaque qua: humore contentafunt , &in ipfo con-
primum (ux natura? fenfum habent. tenta,fpiritu dignofcendi veftigandicjiefcas
non egent, pr^terguftationem.Guftura pd-
CAPVT II tiifimefratrem taetiisiudicantplerique,^
velut geminos , neutrum iine focio reperiri,
JQupt fenfus mftnt animahbttS} Et licet nemo lit,qui palam alteru m hegarit
cui alterutrum indulieritmon iine probabi--

EXordior iam demirari potentia Dei, in h conieclione dirimeretur in fpongijs ,

quas
eoipfo,quodcommuneeftanimahbus, in animalium cenfu Anftoteles Piinius &
quani-um diicriminet.Quot priuatoscenfus confcnbunt: hae ta&u pollebunt,non guftu,
ex pubhco serario diftnbuit ? Omnia qui- nullum tamen eft ta&ione mutilum , quia
demfentiunt.nonomniaomnibusfeniibus. fenfus iite communioreft, &ccterorumpa*
Qusedamfolumquatuorjquaedamtribus, uimentum feu baiis.
quaxlam duobuSjqucedamvnico. Nullibi,
;quam hic 3 patentius monftratur/pecies eiTe
numeros,&; afceiionesnaturae, Variato
ficut
GAPVT III.

numerofenfuum,varianturformae,& furgit ^n fo gradus medim mter

naturalis perfe&io. Ta&us folum omnibus ajiimaha ftj ftirpesJ
fidus eft: alij abfunt no paucis.Guftus quo-
que fufpeclus fortafle aliquibus fe negat*
; TTaque gradus fentientis natura* in fuos
Talpa vifu caret: efte&u eoncedunt omnes, JL quoque diftributus eft gradulos. Qua>
nonpotentia.At,cur fiviumperpetu6dam-
3 dam animalia pluribus pradtantionbus &
nauit natura,facultate prodigeret ? In India ditata funt fenfibus,quaedam paucionbus 8c
tamengenus talparum duplex-.orbu vnum, hebetioribusconteta.Scilicetpercontextum
vt noftrij aliud oculatum: tucan ifte dicitur, natura aflurgit paulatim, iine faltu, Veluc &
tametfi languenti hebes vifu,& fub lucem cotinua procedit trama,iento mitiquecon-
irrito.Hoc ienfu pariter & auditu carecquas fpatiatur tenore.Nullus hiatus eft ,nulla fra-
teftisincluduntur: fuperuacuus eflet obtutus clio , nulla difperiio formarum inuicent :

8c auditusi)s,que; deiidia &c tenebris perpetui connexas funt , velut anulus anulo. Aurea
carcerisdamnantur.Datihifenfusadpreui- fftacatena comple&itur vniuerfum. Er^o
dendas iniurias, tuendu mq corpus: fatis his
; quemadmodum in ipfo fentientiu m gradu
prouifuminnatis munimetis.Cumijsaccen- fuusprocefluseft, fui noduliinterfe funr,
feo marinas vrticas,pulmones, lepores, pria- tum &; alius nexus qui copulet fentientem
niagno otio torpen-
pos,foles,ftellas,echinos naturam cu m fpirituali ita oportebat fibu-
5

tes.De hisduobusextremis &c nonnullis vr- lam eiTe inter plantas & fentietia. Iftuderir,
ticis adhuc difquiri poilet, neintuitione pri- ii vere aliquid planta fit , & vere fentiens:
uemus:e loco enim mouentur verum casco- ;
quemadmodum homo nexus eft inter ani-
ru m more vagantur huc &c illuc improuido malia &c Intelligentias,quia vere animal eft,
incurfu.pr^terquam diiTedio litem diremit. &vereintelligit. Hasc fibula ftirpium cum
In aquatilibus mulcla visus&audituseadem fenfu,fpongia videtur eiTe 3 qux cum planta-
eft:qui c^ci funt,funt &c furdi.Non ita in ter- rum forma fenfum tuetur. Rondeletius re-
reftribus, potiiis vnius fenfus difpendium al- flitit palam Plinio adornanti fpongias fenfu,
tero reparatur.Talpae liquidiiis audiunt. Ariftotelem maiori reuerentia coluit j nihi-
Quodimputataliquibal^nis,mutilasoculis lominus interpretamento illufit. Egonec
efle, non ita accidit: non eft peccatum natu- Rondeletio nec Plinio hserebo periecutus ,

ra^ ca^citas illa, fed gulas. Plurimas ignoran- fortaiTe Ariftotelicam cenfuram circa fpon»
tias abdomen habet 5 nimia pin-
appendices gias, quibus fenfum aliquem expedia , dum
guedo occludere oculos beftias , cui
folet illas modo dicl:o innaturarum confinio fta-
indulgentiiTima prouidentia prasparauit pi- tuo. Non enimferefutauit Ariftoteles-.dixic
fciculum qui prseduceret illam,alioqui fpongias fentire, allegatione etiam commu-
— Ruit in rupes , amifio fifcefodali, coniedura experientiaque id
nis fuifragij, &:
Bellua } fuhandas qui prmim edocet vndas^ comprobans nam vbi auulforem fenfere,
;

C 3 con-
^d 1'OANNTS EVSEBII N IEREMBE RG :

II
contra&ae muhd diflatilius abftrahuntur. Sedi^eliciusadhuclaborauk idemXon-
idem faciunt flatu vrgente , 6c Vndabundo dcletius in Ariftotelica cominentatione. In
Neptunomefedefua^xcidant.Alibitamen primis ait,non ex mente fua Ariftoteletn
pronuntiatjomnino plantis fimiles efle. Iam fcripftfle, fpongias fentire , fed narrafle alie-
in ftmilitudine ifta differentiam aliquam fa- num vulgi plaeitum,ciim zdkcem y
vtaiunt.
tetur,in quoRondeletium perculitmamque Mihi non eft dubium, Ariftotelem fenten-
& merseplantae eflent , non diceret "fimiles tiam fuam tulifle , &: conhrmaffe. Bis cla-
plantis, fed plantas. Quercus non eft fimilis riflime pronuntiauit fentire fpongias, femel
arboribus, fed arbor : nihil amplius dicit deindefupponit. Quodautem addiderit,«L>*
quercus qoam arbor ; imominus,dumfub ^/#,nonadfententiam circa fpongiaruni
penitus concluditur. Itaque
illius iignificatu fenfum refert, fed ad alias narrationes, qux
iuxta Ariftotelem aliquid ampiius habent fibiomnesconftare xque certo poffent.Pa-
quam ftirpes.quid nifi ienfum hunc tens iftud erit ex primo Hiftorias , vbi ait:
fpongie
ipfe fafliis eft
>genus vniuerfum
? Ad hsec ipfe Ariftoteles ait,
eorum quaeteftaintegun-
Lowfi S\ 6 azrcfy @^ Sf^f» W
at&naiv. *£nfA£ov
«JU, o-n %tte7ia>Te&v ^tvau-a^) , dp A&^joV)

xur, plant* fimile effe : at quis dicet plantas Aa%e/as iizivucnt; , dc, q>um- hoc eft: Vide-
icfle, cii m guftent ? Dixit itaque cautius non tur quoque Jfongia aliquo fenfu efe fr&ditd %
plantas,fedfimiles illis ,nimirum refpe&u Bim fignum quod difficilhme aue//atur3
ett }

gradientium. Ira fpongiar , non plantae om- nifi fenfim motm fiat , vt aimt.
circnm eam
nino funt, fed fimiles plantis, refpectu etiam Itaque Anftoteiis cenfura eft, ciim difficul-
guftantium. ter, quemsdmodum inquiunt experti,auel-
Rogas Cur addidifle omnino fimiles?
, •, lantur fpongise, niii fenfim corrjpianturiilas
Quia omnino carent guftu , quia omnino fentire: nec fuppoiitanarratione,quam oon
aluntur plantarum ritu. Quod autem agno- potuit refutare,dubium illi fuit,fenfu orna-
tierit Ariftoteles diuerfas quodamrnodo \ tas efle. Deinde in quinto libro eatndeoa

plantis,contextus initij odaui Libri expo- refciibitfentendam,niii quodrortaifepun-

nit: nam locutus de lento infenfibili pro- & cti alicuius mutatio Rondeletium fefelierir,

ceflunaturceabinanimisadanimata^deinde noh quidem Scaligerum ita vertentem;

ad animalia; excufata donfideratione de
plantis, occupatur in fentientibus,quse mini-
mum fenlum habetent , maxima cogna-
tionem cum ftirpibus interqu2e in fpongias 5
incidit. Geterumcumtantaiimilitudinem
agnofcat, palam a Plinio diflidet, tribuente
fpongijsexquiiitiorem gulam:aliputat con-
chis 3 pifce,hmo. Vterquefortaflein Arifto-
telem peccauit Rondeletius, qUia negauit
: dubitationem etiam vulgi ab Ariftotele ad-
taclum fpongijs Plinius t quia indulfit gu^
;
ftum , quas dumtaxat limo nutriri , velut
ftirpes, Philofophus conceflit , ob natiuam
Sentire quoque eas hoc argumento deffehen-
fum ferunt: namfi fefe auulfum irifr&fenfe-
& rint } contrahi adeo , vt haud facile auferan-
tur. Vbi iiiud non remictitadien-
ferunt
fum fpongiarum ad argumentum
, fed
fenfus. quare fic videtur appinxiife, %%&
A\i&t at&wiv ,«ft Qa.tri. Atqui , vt omni
fcrupulo Rondeletium leUenlus , ratum ,
moueri,du fubdit,y«»> qui de hoc dubitsxt-
hoc neque ad fententiam de fenfu referen-
dum eft fed ad proximam narrationem de
,

adhxfionem.Quodautem Rondeletius obr contradione in validis ventorum aut flu-

iecit, nulla vifcera,nullos neruos, nulla apta cfuum incurfibus. Integra verba edo. Spm-
organa illis hoc tantiim Plinium
reperta ;
giahabet fenfum } vt aiunt. ArgumentumquU
grauat, non ^\ dixeris, guftu carere quemad- dem efi} quodad auulforisaccefum contr&ban-
modum frutices tadus enim parcus fenfus
: tur, ita vteue/li difficiie fit: quodidemetiam
e'ft 3 fine magno apparatu fine multo artifi- , faciunt , quoties flatw tempeftas^ vrget , ne
eio , in homogeneis eft nec ftirpes , vt gli- : de fua fede fellantur, fed funt qui de hoc d»r
fcant,abdominenecftomachoegent.Cete- hitent ,vt qui Toronam incolunt. Ttyrrmt

rii m ad illud quod adiecit Ariftoteli Plinius, tamen proculdubio , beftiolas quafdam velnt
cruoris fuccu m inhxrere petris , tolerari po- tineas lumbricosve, & eiufmodi alias conftfie-

teft refutatio Rondeletij , illumhumorem

'

re intra jpongias y atque ali. Duas hi^orias

non fanguinem fpongiarum effe , fed exter- propofuerat ad argu mentum fenfus prior, .•

num potiiis nutrimentu m: quamuis, vt ego quod contraherentur ad 'accefliim auulfo-

puto, non ita eft fed ex interno fucco. Op- risj altera , quod fe conftringerent aduerfus
,

pianus tradit , a fpongijs euulfis diftillare fa- ^oli Neptunique furores. Adiecit:to/^i
niem: quas fi fpongiatoris forte naribus ad- de hoc f ( non ait , qui de his) dubitent. Scili-
hxreat ¥ fsepiflime hominem furTocat. Sed cet de proximo experimento dubitatio fuit,
hoc parum eft 3 vt vifcus illis concedamus, non de priori ; nec de fenfu, fllarum nempe,
nam multis herbis refeclis, lac , & humor prima hiftoria obuia veritati erat ;
nam fme
alius defluiD humana aclione euerure non potuit. Akera
diffi-
 HISTORI^ NA TVRiE LIB- II. 31
difficilius nonnihil potuic obferuari ;
quare decornu cerui fponteoririvaluitjnepequia
non mirum fi controuerfa. E veftigio pergic exipfomec ceruiho corpore fubftancia ex~
de ijfdem dubitatoribus Toronenfibus,di- crementitia, potiiTimiim ex hedera^pabulo
cens: Narrant tamen , beftiolas aliin
£c ipsa. educla, vi cocbonum in ceruoeditarum , &:
Theodorus adiecit, proculdubio. Vbioften- a facukate propukrice vna cum alijs excre-
ditur , Toronenfium dubitationem fuifle mentis tertia:cocl:ionis ad radicescornuum
de hiftoria vero minime perplexos
illa , alia depulfa ;
quseibi lentoris alicuius , feu pro>-
narrafTe. Pociiis ex Plinio conftat, quanta prij, feu alieni, glutine adhxrefcens , ab am-
fides Toronenfibus fuerit de fpongiarum bientis calore dige{la prxparetur ad nouam
fenfatione. Ipli praxipue illam funttuiti, vitam. Admirabilius eft quod Plutarchus
multa argumenta eius gratia obferuantes, aliquandopofteritatifcriptum reliquir. nam
adeo liberales , vtetiamguftum illisprodi- j>htidam,mquit, cumdiu laborafiet vrina dif-
gerent, quos&: laudatPlinius. Ita inquit: ficultate,tandem culmum hordeaceum genicu- .

Circa Toronem vefci illis auulfaseiiam aiunt. latum excreuit. Pono in velicam e itoma-
His iramoratusfum,vt expedirem Ariftote- cho via eft perardiffimas mefaraei venas^ $z
Iem,mukis annis & faxulis in hac partc fi~ pet fubftantiam renum quas demonftranc
;

necontradiclabneacceptum; nequeea, quse fenfui Anatomici , hordeaceofemini nulla

aduerfusaliquemfpongiarum fenfum iacta- rationeperuiaseile valere. Sponteigituror-
uic Rondeletius,mukos non ignobilis erudi- tuminveiica hordeum oportuit: quod eo
tionis &: cefure; viros poft fe trahens,magno- minus incredibile putandum efle reor , quo
pere diflidere. Guftatufolum ihterdicunt frequenseft inrenibus&:in vefica folidifli- .

illas,&: hoc certe ad guftum Ariftotelis fuit: morumlapidumexortus.Cum enim longe

in primo enim libro non ablolute dixic ha- magisab animalis natura, &: renum veiicze-
bere fenfum , fed aliquem , ideft vnum , ta- quefubftantialapis diflideat quam planta ;
£tum fcilieet, cetera omnino limiles plantis; quidni, vbiin corpore viuentis animalis fre-
nam&: per radicesfiue limo, liue humore quentiftime gignuntur faxa , ibiddm ali-
aluhtur, &:ijsreli&is,poftauulfionem recre- quando culmus hordeaceusgigni potuerit*
fcunt Saspe etiam Ariftoteles folum con- Infliper autem, vtin animalium viuentium
ftantem lenfum , &: Communem omnibus corporeex putri excrementorum colluuie
animaiibus,ta&um fcilicet commendat, ce- vermes gignuntur, quidniexeademconfi-
teros deelTe multis neque guftum excufat:
•,
milive materia , ob efficientis imbecillita-
immd in libro de Somno &: vigilia manife- tem , & patientis ignobilitatem , in viuente
ftam cenfuram fuam fecit namque guftan- ; animali planra procreari valeat?
di facukatem non omnia animalia habere Ceterum, ftupendum eft, quod Ioannes
dicit. Vbiiftudaut verius,aut vere,quam in Guakerius in fuo Chronico Politico ex
fpongijs? Alia quoque funt magnoperepar- Conrado Rubeaquenfe retulit , dum ait:
ticipia ftirpium , vt funt thetya &: holoturia, Aretij mulieri e nafo fpicse farris nztx ea- :

ancipitis quidem naturas inter plantam &: dem farris grana vomuit, vrbe luftrata, an-
animal 5
maxime tamen omnium Jj)ongia no mundi oclingentefimo fexagelimonono
vtriqueconterminaeft,&: meditullium ger- fupra tria millia , ante Chriftum natum no-
minantium & fencientium. nageiimo quartO; quotempore Ptolomseus
Rex iEgypti Cyrenis mortuus , Senatum
CA P VT IV. Populumque Romanumheredem reliquit.
Ceterum quandoin palpebrarum extremi-
Jguanta communio fit fiirpium tate paftim norint Medici,quid innafci con-
($r animdwm.- grano coniimile, quod pro-
fueuiffe hordei
ptereamorbigenus hordeolum vocant cur ;

SVggerit ifta confufio vitarum , vcexplo- non in nafo mulierculse farris grana enafci
remus perfun&orie ipfarum fcedera, potuerint ? Nempe in eius corpore multa
quantum fibi eribuant, fecommunicenc, Sc materies efte potuit farris ,
quod vomitus
nouo modo alia zoophyta miremur , nec granorum farris demonftrauit; quse mate-
tantum planti-animalia , fed animali-plan- ries vna cum alimento narium ad eas partes
tas videamus. Inuenio mutua retaliatione delata,illifque nutriendis inepta,fimul cum
animalia germinare, &: plantas fenfu anima- elementis fuliginofis pilorumforas exiliens,
re, Ariftotele , Theophrafto , Piinio , &: lentore cutiadhaerens, a calore ambientis
ThatTo oonceftantibus.E cerui viui cornibus fubiaceptiumquepartium acquifierit debi-
enata eft hedera hoc fieri potuit , quia te-
: tum temperamentum. Si enim ex ani-
vitas
nello fortafTe cornu hasfit feftuca eius ftirpis, mali mortuo paflim ftirpes fponte nafcun-
fiueex intrinfecis caufis ipfius animalis eru- tur , vc raox appatebic ;
quidni ex viuo exo-
pit3 vt Fortunius aic.Sed &; alia eciam ratione riri valeant? Imm6verd,cum a ftirpium na-
C4 tura^
32 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
tura,quaeviuens eft,longe magis terradifli- nes,quibus ab ftirpibusintegriSjVegetis^riori^
deat quam corpus humanum ( quippeterra dum corruptis innata fentietia.Nofter Aco*
inanimiseft , homo vero in vegetantium ge- fta narrat mures&vermesnatosexarundi-
nerecum plantis collocatur )
profe&o fi ex nibus in noua Hifpania* Neapolitanus Por-
terra fponte fpica farris prouenire poteft, ta ex Ariftotele deeernit , anguillas in aquis
rnulto potiori ratione planta eadem ex nafo ex alga fponte procreari. Quin ob id,inquiti
mulieris exoririvalebit.Taceo aliaseruptio- nos amicum nouimus,qui ligneis vaiis aqua
nes florum ex humanis corporibus, praster plenis,algis,&: quibufdam fluminUm herbis
mores &viresnaturse,qualiter lofcioniviro immiflis,&; lapidis podereoppreflis fub dio,
fandto accidit Vincentius Burgandius
» & paucis diebus anguillas generabat. Carda-
ThomasCantiprateiisau&oresfunt.Qmn- nus ait, nonfeciise folijs moribombyces
que flores illi enati, vnus ab ore, fctfni ab au- in calidiore caelo gigni, quam ex bobus apes
nbus , bini ab ocuiis praemium quotidiani
5 oriantur. A Plinio item habemus, terebin-
erga Deiparam obfequij , quam quinquies thum ferre folliculos , emittentes qusedam
falutarattotidem Salutationibus Angelicis, animalia ceu culices nafcique vermiculos
5

&: quinque Pfalmis quos literas nominis

, infrumentiradice,ciim fementem imbri-
Maria initiant. erant hi : Ulfagnificat: bus fecutis , incluferit repentinus calor hu-
<^Ad Dominum cumtribularer : Retribue : In &
morem:gigni in granoi ciim fpica? pluui}s
conuertendo : Ad te leuaui. Hax obiter me^ calor inieruefeit ^ &C caprificum parere culi^
niorauiifortaflealicuius mulcebitcor recor- ees 3 vt etiam robur. Adijcit,&:cofles nuncu-
datio benigniffimse MARi^,matris beni- patos vermiculos in lignis exoriri,laricemque
gniflimi Iesv, & fub eius patrocinium libe- teredines procreare. Theophrafto autem cu-
raliusfe tradet,ciim liberaliflimaergafuos lices e caprifico &: e ficu prodeunr, & ex po-^-
cultoresvideat.Redeoiam ad naturas licen- lio ;
beftiolasque cnipes nuncupatse ex vlrni
tiam. Frequentiflimum autem eft , in tefta- folijs. Diofcoridiex oleribuserucisgignun-
ceorum pifcium,cetotumque dorfo,mufco- tur, Ariftoteli ex vlitiitibus fdlijs,&: ex pineis
fas herbas &algas prouenire: fsepenumero
, qux cantharides nuncupantur-
frondibus
enim &: cancri &
mufcofis herbis
oftreae Ariftotelioriunturgramine rediuij cui &c ;
j

conueftiuntur. <Juin etiam legimus apud e Jeguminum vermiculis pennata anima-

clariflimos Auclores, immanium cetorum lia prodeunt:& in ligno animalium mini^
& balamarum fpeciatim tergora fic herbis mum gignitur,acarinomine. Coftseus in-
conueftiri , vt pleruque animalia hasc gran- terplantarum morbos cum fenioribus ver^-
dia, dum in a?quoris fuperficie •

(
perefratu miculationem pofuit.Scaliger aflerit,vermi- •

dignum) temporis interftitiumpermanent, culosenafci e medulla cardui fulloni j ,e nu-

nauigantibus infulas reprsefentent, maximo cibus, e folijs lentifci. Addimus , erofarurn
cum eorum periculo, qui belluarum dorfo, fpongijs, ac fere ex omni ftirpe animalia
ada&is introrfum anchoris , velut in fb- & quzdam fponte produci vocabulo
; ftirfis
lum naui defcendentes in monftri tergum , fingulas plantarum partes &c excrementa
in eoqueignem etiamfuccendent.es, cetum intellig^ntes, radicem. ftipitem feu caulem,
dormientema fomno excitant , ad fugam ramos,folia,flores, atque frudus. Apes or-
motumquein profundum concitant vnde : tumhaberefpontaneutn ex flpre cerinthi,
naues &; nautse non raro merguntur. arundinis, St oleas , veteribus fere confentit
Ariftoteles , duc"to ex eo , quod
argumento
CAPVT V.
cum oliuarum prouentus fitlargior, tune
plura examina prodeant.Vermem in fua
Tlmta qu<eanimalia generent. quemquenafciarbore,notauit Scaliger apud
Theophraftum ;
qui limaces & araneos e
FOrtafle liberalius ftirpes pariunt anima- plantis etia nafcf confitetur.Sed mirum his
Refurre&ionem hoitzitziltototli e
lia. adiugit vir alter fumma erudition,e (pedabi-
pinu miratiiiimus nunc non tantiim rege-
: lis. De luuernA verojlmioym^xit^nonfilebo.
nerationem , fed generationes dabimus. ineumqua arboris njnim imminentis collaffe.

Tromba* vocant Lufitani quoddam quaii frondes fuerint jificiu formam induunt,J>ijces
radicum genus,quibus dignofcuntinterram viuunt deinceps. Qu.amquafubtilius conii-
Angolas aduentare , licet non iit conftans deranti,non tam efle videtur harc fluuij vis,
flgnum, vtin fua Arte nauigationis aduertit quam arboris ipfius:nam que. frondes in ter-
nofter Chriftophorus Borrus. IlUequafi ra- ram cadunt ,animalia volucria efFeda auo-
dices inftar arundinum inanesfunt, nifi lat. Quidmiru?nempevtinterra mutantur
quod intus generetur genus vermiculorum, plantae aliaf in aiias, itafupra terram gignunt
quiinferti&continuifuntipii plantae. Plu- e feipu}s Verumnos,vt accipimus
animalia.
nmas quoque Fortunius collegit generatio- plantas alias in alias mutari ( quod obfer.ua-
tur

HISTORI^ NATVR2E
tur etiam in animalibus ab Ariftotele
Vno loco ita non probamus , plantam vl-
) muttorum grauium^ virorum teitimomo.qtii
lam generare pofle animalia , quorum ipfse
lintver^cauf^procreatrices.Namvltrafuas
generando quid fe ipfis nobi-
Vires agerent,
lius ; quodnec
in animalibus,nec in re vlla
(prxter elementa fortafle, de quibus fuo lo-
co agemus) natura patitur. Sedredeamus
ad penfum. Gonfimilem hiftoriam rexuere
SaxoGrammaticu$,i£neasSiluius,Munfte-
rus & Delrius , aflerentes , in Scotia inueniri
arbores^quas producunt fru&um foljjs con-
glo meratu m 5
qui cum opportuno tempore
decidic infubiecWn aquam, reuiuifcitj con-
uertiturque in aueiri vinam , quam vocant
anferemarboreum. Creuiteciamharcarbor
in infula Pamoniai quse haud procul abeft
Scotia verfus Aquilonem.Siluius autem di-
dicnTe fe aflerit jcum in Scotia eflet apud
lacobum Regem , in Orcadibus iniulisar-~
borem inueniri , quae fupra ripam fluminis
enata fru&us produceret anatum formam
habentes, &eos quidem cum maturitati
proximi eflent, fpontefiia decidere,alios in
terram,alios in aquam:&: in terram deieclos
putrefcere , in aquam vero demerfos mox
animatos enatare fub aquis , & in aere plu-
mis pennifque euolare. Oiaus Magnus Epi-
fcopus .Vpfalenfls, agens de populis Septem-
trionalibus ex audore Scoto , qui maiori di-
ligentia tradat de rebus abditiSj refert 5 in
Orcadibus infulis ex quodam fruclu arbo-
ris, qui in mare decidit, gigni anates,
quibus
fenilmcrefcentibusalis , volant vel ad ho-
minumhabJtationes,velad
ipfemet OlaUs in Regnis Septemcrionalibus
reperiri teftatur aliquos anferes in arboribus
mfcentes , vt fupra diclum eft de anatibus
Scotix. Obfcurus aucl:or, Gefneri obferua-
tione , bernecam auem ait ex arbore nafci
3
&in quibuidam Flandrias parcibus inueni-
li.Turnerus refert eamdem hiftoria auium
ex arboru frudibus in mare collapfis fponte
nafcentium: nam praeter blantam,aut berni-
clam,efle ait aliamauem , quse originem
iuam arbori refertacceptam.Bartholomseus
Anglicus etiam bernecam
nafci confitetur. Fulgofius item afleric
Hibernia!,quas Orcadas vocant, Sc in
infulis
ea fpeciatim quam nunc appellant Irlan-
dam, in locisquas mari alluuncur arbores fa-
licibus perfimiles nafci, in quibus ortaparud
quadam piU,pauiatim crefcendo in autsana-
tum fiormam habentes tfifigiantur , rofiro ab
arboribu* pendentes 5
tjr curn
feruenerintjiti ipfiarum nixu arboribm excufia
in maridecidunt ,atque tuotant.JBritanni vul~
go bernetas appellant. Et quia tx auium ge-
nere non oriuntur; ijs guadragejimatiiciunio
fakcondUk homints veficuntur, v$ abhk3 qm
a
LIB.III. 33
non in videruni 3 certiores fdttifumus \ & rts taM
voc vidtrunt, probata efi , vt minime dubia
duci debeat. Hax Genuenfium Pnnceps
Fulgofius ad verbtl. Hector Boetius aflerk
fe vidiile in alga conchas enatas , e quibus
apertis viuas aues euolauerunt.His coniencic
etiam Saluftusin fuaDiuina Hebdomad^
fic vertente Italis Grifono,concinens:
U Boote cofi perle gelate^>
Pi a
gg e vedt volar gli augei nomati
Vrauagm, e figli darbufiei creduti,
La cuifionda sinai%a in mezo a lacqn^j.
Quibusomnibus fidem furricieutiilimani
facit Ariftoteles, afleuerans, Hypanem rlu-
uium, apudCimmerium Bofphorum t fub
Solftitio deferre veluci folliculos acims ma r
iores^ quos non niii ex arboribus deciduos
fatearis , e quibus quadrupedes volueres
erumpunt quod genusanimalisin puitme-
5
ridianum vfque diei tempus viuit , 6c volar*
mox defcendente Sole macrefcir laguet, &
deindeoccidenteemoritur,vita non vltra
vnum diem perac~ta vnde ephemerum3 id eu\
;
diarium appellatum eft. Plinio arboribus
cochlese adnafci folent , peculiaria ficorum
vitiaj &
oleis erucae. Nafcuntur &: phalangia
in eruo,beftiol£e aranei genens limaces irt
}
&
vicia. In tricico maxime crefcunt animalia^
quas cufcu /itf^appellamus. Beatus denique
Odoriciis in Itinere quo perrexit ad Ma~
,
gnum Cham^ referente Rhamuiio,ita^,in-
quit, admirabiiem fcribo 3 non a me vtfam,fed
ab homimbus <vere fide dignis auditam 3 afie*
iiluas. Scd 8c rentibwinqtiodamRegnoefie aliquosmontes,
nomine Capefcos , vbi nafcuntur permagnipe-
pones, qui maturefcentes aperiuntur, & imra
eos reperitur animai adinliar agni pufilli, qui
habet peponem, &
carnem fimui.Et Jthoc vi-
deatur incredibiie, tamen 3 <vt in Hibemidfunt
arbores quaproducunt aues 3 ita pofunt verti
ibi taies reperiripepones.Ez in alio loco idem
repetit,inquies:^^w die vidi bellua adma-
gnitudinem agni $aiba adinttarmuis-, cuius la-
na,amuia gofypij ,facile acute vellebatur.Cir-
cumHantes interpeilati dicebant data a Magno
auem ex arbore Cham cuida Baronifro carne optimahumano
, in viBui interaiiasomnes. Subdiderunf\monteni
efie Capjtj nomine in quo pepones naficuntur
,
magni, quimaturefientes biant, &huiufimodh
beiiiamexerunt.Subiunxerunt etiam.in Regno
Scotia & Anglia arbores efe , qua producunt
poma violacta , ejr rotunda ad inltar cucurbi-
ta,a quibtts maturis exit auis Hoc magis credo^
ad maturitatem quia id audiui a Magnatibus , ejr fidt dignis y
quam fiproprijs meis ocutis vidifiem. Ita ergo
ex plantis vmentibus plurima nafeuntur
animalia,
GA-
34 IOANNIS EVSE3II N.IEREMBERQJf
natura Phyfica effc demonftretur. Nara
CAPYT VI. agnus hiceife poteft ciim fruelus iliius plan-
tse, folam retinens agni iiguram , npn vere
animal fenfu prarditum jfcd puru vegetans 5
An planta horamet^fm agnfera^
ttim verumanimal de ftirpe nafcens j tum
ad toophyta fpecleti
nouum genuszoophyti, mediaminter ani-

quxdam malia &c plantas naturaobtinensjhquideni

CEterum , Tartarica ftirpsali-
quam moram meretur. Affirmant eius fru&us planta^ iine feniu dicatur. Iam eius
hiftoriam Sigifmundns in Mofcouia: defcri- origo fpontanea non eft, cum plantailla fe-

ptio.ne, Surius m Commentatio anni 1 5-04. mine onatur. At fruelum plantas poflefigu-
&: deea Scaliger hsec ha.bet:Superiora ludum ram agni phyfice nancifci,duo funt qua; do-
putes, pr&ut eit admirabilis 'tartaricm Jrutex. ceant. Primum eft,qiuapluhm£e ihrpesia
Tartarorum ordaprimaria Zmolha eH,vetu- fuis floribus a natura piclam habentimagi-

fiifim^ nobilitatts commendatione. In to agro

Jerunt femen feminis melonis fimillimum, fed
winus oblongum. Ex eo fatu plantam exire,
quamborametz, id esJ, agnum vocant crefcit
enim agnifgura ad pedumfere terntim altitu-
nem animalium,vt mufcarum,^ aliorum a
quibus denominanturjalia; in radicibus teftU
culosanimalium referunt: quin&: fungi alij'
•
linguam aptiflime repraefentant in colore^
carne,ac figura; alij ammalium oua 3 vt bole-

dinem,quem pedibm,vngulis,auribm, totoca- ci. Quidm ergo plantse ScyXhicse fruclus

fite ,pr<tterquam cornibm ,repr#fentat.Pro cot-

agnum Secundumeft,quia
poflit asmulari ?

nibm pilos gerit,fmgularis cornu fpecie. obdu^ in lapidtim genere plerique a natura fe m
tenuifimo , cuim detraBi vfm ad
.citur corio
belliflimedelineatas habetarbcrum ac iiir-

capitum tegmina tncolis. Ferunt internam pul- pium imagines , vt in boriycite, acdendra-
pam gammari referre carnes.Ceterum} vulne- chate.Cum aute magis difterat.a kpideinj
re quoque fanguinem manare. Dulcore efe ad- animato planta,quam a ftirpe viuereagnus;,
mirabili. Radtcem humo txertam furriqere ad cur fieri non poflit,vr piata Scythiae fruCtuns'

vmbilicum vfque.U/ud miraculi fouet magni- proferat agno coniimikm 2

tttdinem : quamdiu vicinis obfidetur herbulis, / Non obftat fanguisexeofruclu difl'ecl:G

tamdm viuere quafi agmtm in Uto pafuo-,ab-

manans,: quia e ficu tithymalo,.& alijslaC; e

fumptis i//is 3 tabefcere atque interire , id^ non chelidonia fra6ia cruentushumoremanat^

folum vel cafi, vel trafiu temporis , fed etiam Miniis ofricit pulpacancroru carni iimilis;

experiundi gratia fubtraciis atque ablatis eue^ quia vuse nigrse pulpa talis eft , q qua vinuoi
nire ^uinii/ud auget admirationem, appeti a
.
fangmni iimile prouenit.Minime refragatiir
Hpis eam nonitemab alijs beftijs qu& carne lana , qua vndique circumdatiir agnus ille
,

vefantur. Boc quaii condimentum atque Tartaricus,quia Periici frudusfupra pellicu--

mtritum ad fabulse &c agni almiionem Jllud lam induuntalbam lanuginem.Si vero dica-
tur hicagnus efle verum animal , tunc eius
fcirevelim , ab vno ftipite quatuor diflita
cum fuis pedibus , qui poflint proue- origo de ftirpe non niii fponte fieri poterit:
crura,
nireatque produci. Hax,qu6d nonignora- nam ftirpis anima vegeta nobiiiorem fe fen-
tientem m agno procreare non poteft. At ess
iem haud ingrata fore tibi ceterifque Philo-
planta fponte animal otin pofle agno conix-
logise ftudioiis,enarraui , partim a nobiiifli-
mis, partim ab exercitatiflimis in rcrum na- milejillud apertum facit > quod inlapidi- &
tura viris non foliim le&a, fed etiam audita y bus ranas, bufones ac ferpentes fponte nafci
quibus ingenij cuiampliflima fpatia implere certum iit &
ex arbore aues anati iimiles 3
;

aliquaex parcepofles. Sane vix certo decer- & ex putri nauigiorum ligno volucres anfe-
nere poflumus , niii arbitfisoculis, an hxc ribus coniimiles , nomine bernachias , ©mx
mera ftirps,an mera an z-oophytum
beftia ,
fpontaneo prouemre demonftrauimus.Nec
ofhcit , quod vmbilico rad.ice aliigetur hu-
{ic- &: in re dubia ne ne^emus naturaz maie-
ftatem , &:licentiameius, & fummam in-
mo nam & foetus
: in vteroeft anirnai ve-

terdum libidinem. Haud difplicet penitus rum , & vmbilici yinculo ceu radice matri
alligaturjquod nos docuit Ariftoteles^alicu-
cenfuta Liceti. Putarem , vt ab vno trunco
quatuor plurefque ramidifliti ,cum fuisfo-
bi monenSjfcetum in vtero viuere ac enutri-

lijs, proueniunt vtque

vi vegetantis aniinae ;
ri veluti adnafcentia & pura vegetatia terrae
ab vno vmbilico in vtero matris quatuor arhxa. Minvis obeft, ii ore co medat herbas

diflita crura perfe&orum animalium cum circum fe natas,6£e terra ,etiam radicem
fuispedibus , opera vegetalis animae a fen- vmbilicum inferta,fibi alimentum attraha!::
tiente gubernatae, producunturjita pofle ab nam & fcetus in vtero grandior, & ore fugic
vno ftipite quatuor diffita crura Tartarici fibi alimentum, &c vmbilico fuccum itidem
agni cum fuis pedibus prouenire atque pro- iibi innutricationem atcrahit; vc ex Hippo-
duci. Sed neque ratio deeft, qua huius agni crate comprobari poteft.Miiiime repugnar a
 a '

HISTORIM NA TV^M LIB f IJI. 35

itduashabeat partes , quibustrahatalimen- natur nouerca, corrumpitur : alijs vifum, vt
tprrij quiavnicadat Ariftoteles animalibus araxse inuentam fe vidit
qua: fimul atque
,

perfe&is : hoc autem animaleftimperfec~ti virginibus fanguinem emittens contabefc

j

generis,cum fponte nafcatur, nondum a & At vana hax funt nec nimis iam obftaret,
;

matrice abfoluatur. Sed &

illud adhuc non vt paliuro, cum e ceteris auibus cuculum
fatis compertum eft,ytriim & ore & vmbi- dignofcat, iudicium tribuerecur. Abeat Plu-
lico nutriaturjan ore folo s
an vmbilico tan- tarchus talia commendans. Tum nequefi-
tum dum nonreferunt Hi(torici> an egerat
; ne exemplo fpongise tactus concedendus
excrementaprjmse coetionis peraluumat- fpinofe ilii circa Memphim planta^ ,quod
que veficam, eius folia contada in fe concidant, cuius ar-
Sin aute ftatuatijr hic agnus efle npuum gumentum non eft: qu6d aliquse abfque fo-
quoddam zoophytum mediam naturam , lo in aere fufpenfx inediam fuftineant vi-
habens ex animali &: planta conftitutam. geantque, vt aloe & fcylla,fed quod ab aere
iam ei ortus e planta fpontaneus inerit ne- interclufx tamquam fpiratione priuatKj
cefiario, q,uod conuenit zoophytis. Et cette omnes denique pereanti
vt e faxis oriuntur fpongise , vnicx marina^
& alia plant-animalia cruorem , carnem
C A PVT Vill.
muliebre virileque pudendum referentia;
quidni e ftirpenafci poterit zoophytu agni- An inter plantas f$J animalia mediamper*
num? Idplane, quaplantxnaturam habet, feBionem obttmant cdeflia corpora,
poterit vmbilico per radicem tenx infertara
iibiex humoalimentum trahere qua vero an fit alia intercedens natura intet
animai eft , ore valebit vicinas herbas in pa-
;
SEd
herbas &; belluas extranea vtrifque,in
bulumiibiarripere. Sed contendascum
fi medium venire potefbfpongia enim ver- &
Au&ore Dierum , agnum Tar-
caniculariu tibula feu ealli, atquetubera,vtTheodorus
taricum efurire &: edere, ac belluarum more Latinevertitjitainterfecant, maxime fpon*
pafci herbis , ex oreque fumereplantam hu- gia,vtvtrumqueefle, tethya holoturia &
morem quo radix viuatmon autem vt in ce- quodammodoj fpongiaomninovideatur»
terisplantiseft, radicem humoreme terra Num aliquod medium erit, quod neutrum
quem ramisomnibus communicet.
fugere, vfurpet? Quod mihi,tale quidcadeftiacor-
Neque huic exemplum deerit in natura poraeflenon arrideat , impulit Moyfis phi-
zoophytorummam ex Ariftotele habemus, lofophia: fi Moyiis,vtique Dei. Iuuat & ra-
inter plant-animalia vrticas marinas fcopu- tio, nonomnino recufanda. Summa reli*
lisaffixas pramatati pifciculo
frondem fuam gione fcientificam cpluit methodum Moy-
fpargere, compledentemque deuorare 5 vt fesin hiftoria de generatione vniuerfi , per-
©bferuat etiam Plinius , non radicibus ali, petuo afcenfu naturarumab imperfecliori-
quidenime faxo iibi poflit in alimentum bus progreflus ad excellentiora,ab elementis
haurire ? Non obftat,quod huic agno natu- primum,deinde ad alia vfque ad hominem,
ra corneos pedes non dederit,quia nec lepo- continenti afcenfione. Quare cum aftrorum
ri;&: eo magis,quo procul a radice,cum pro- conditipnem inter vegetabilia & animalia
grecknequeat, nullivfui fibi eiTent cornei confcripferit , media
vtrumqueperfe-
inter
pedes,quosverendum nonerat nimioitine- ctione videtur honorafle.Nihil Deusincon*
reatteri. Nonergoita gratis accipiendum fulto, nihil fortuito fecit nihil Moyfesfine •,
•

eft , fabulpfam penitus efle hiftoriam de magno enarrauit coniilio,nihil fine arcano:
agno Tartarico ex planta nato a tot tantif- vt mirer,quanta do&rina , naturseque peri-
que viris promulgatam. •
tia , quam prseftans Philofophia fe ofrerat

examinanti verba & apices , atcj^ue omnem

gapvt yii. Num,quajfo,cum opportu-
difpofitionem.
na producendorum fideru occafio ( fortafle
An fint planta, qu<s prater taSium neceflitasjprima diefuiflet,ne lux peregrina
alios fenfm habeant, vagaretur abfque domicilio, dilata fine cau-
sa, fine myfterio fuit adquartum diem? In-
O teft quoque in medium venire,an fint uiolabilem methodum tueri voluit, vt im-
aliquavnico alio fenfu pollentia prseter perturbata rerum perfeclione ius fuum Sc
ta&um. Dederunt aliqui inanimis quibuf-
" decor cuique feruaretur»Audio te dicerecse-
dam plantis guftum; pereuntenim,nififah losnon viuere. Num
&plantas audifti a
fuginem deguftent in potu : alijs olfa&um, Moyfe viuere?Non puto.vitae & animgno-
quo acceffum mulieris menftrualis fic perci- men animalia apud Moyfen inaugurarunt.
piant, vt indelanguefcant: alijs auditum,vt Si ita eft , etiam cum Stoicorum applaufu,
violas alba^quse in Mycejnomote^vbi norni- aftra folum fentienti natura prsedita minora
36 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
funt proculdubid. Ad hafCjtribuarous vitam plaufumque fit. Illud admonendiim 9iuxt&
ftirpibus,neganda fortafle non videtur fide- eruditiflimos virostantamors, tantaruina
ribus.Vitam motio fpontanei perpetui & caelorum erit 9 vc vere &
proprie ftellse cor-
impetus maximedecernir.hoc fideribus ex- ruant, iuxta pras diclionem Chrifti Domini.
cellentius &: xternitis competit. A fe,vt di- Ait nofter Maldonatus : iMagis ChriHo id
xij moLientur jimmo obhoc folum dixiffe affirntanti , quam ArtHoteli idfieri fofene*
poflem. Tum prxftantitis &: euidentiiis, lo~ ganti afientior. Iam quid obftat amplius?
cali nempe peregrinationejtum conftantius, x qualitas casleftium ?terfa,limpida, keuigata
&: non ad quietem,vtelementa,ide6exani- iunt,fine neruis,fine fibris, fineofficinis alijs
ma iiludenimviuit, cuius perfedio eft fe
: & organis viuendi ? At quis fidera proxime
mouere. Haxabeft elementis: perfe&io ho- de his decernere pok
Vidit? quis diflecuit, vt
rumquieseft j aut afpiratio quietis motus : fit?nullam tantarum fublimium molium &
ihconuenientem eorum ftatum arguit* Aftra anatomen nouimus. Sed ex Luna Solc &
tamen otium maxime oderunc 9 ergo vita conijcere fortafle potes, heterogeneacetera
aliqua competere illis videtur. Sane fi localis efle 3 vt nonnulli praftantiflimi Aftronomi
motio,vitalisac~tio eft, vt pluribus perpla- indicarunt. Inazqualitasin Lunavidetur,&;
cuit 9 vitaqua*dam ftellis ineftmedia inter per partes a fe diifidet.Sol quoqtie in fumma
vegetantem & fenrientem,maiorilla 9 minor claritate fibi non eft confentaneus9 quodpec
ifta. Oportebat, exornationinatura2,acT:io- chartam radijs eius in conclaue iaculatis re«*

nem iftam vitselocalis progreflionis in fuo fiftentem, patefcir. Cumque ex iftis macil^
ieorfim gradu vindicari,quemadmodum ce- laribus obtutui diiFerentijs in Sole & Luna
terse vitarum funttiones. Senfus eft & intui- multar conftantes fint, atque exdem in di-
tus,vbimensabeft; auditus,vbi vifusdeeftj uerfis & fitibus & temporibus, aufi funt ob-
odoratio , vbi defideratur auditio ; guftatio 9 feruacores afleuerare, quodinhaereanc fide-
vbi nullusolfa&us;tacl:us,vbi noncomitetur ri,atqueob dirTerentiampartiumemicenc,
guftus. Quare progreflio conuenienter in Adijce^quod inftrumenta vitalia pro genere
aliquanaturaeritjVbinecta£tus;iicut nu- & & neceititate vita: requirenda fint. Vegeta-
tritio fuaetiam exanimemclaflem meruit. tioni minor apparacus defideratur quam
Obi.jcies, generationem vitse munusefle, fenfui 9 quare viti ilUcseleftium illocali feu
&tamen line focretate akerius non efle. Ad procedenti, fortdfle nullaautexiguainftru*
hoc dico, non efle integrum munus,fed par- menca requirunturtpoterit fine artubus ha^c
tem &appendicemnutritionis. Inquies Si : viuacitas efle, finfcvifcere 9 fine cruribus,
vita conuenit cadeftibus corporibus,ergo & fine radiee.
mors. Cur iftud negaueris , cum facra Scri*
pturaprariudicauentforeinteritura
iideribus quiete fua continget,cum carleftia
? Mors
CAPVT IX.
munia & mutationes CeiTabunt:tunccrean- J$ht<e animdiaprceftentfenfibus*
da noua omnia predicuntur,nempein eam-
dem prifcorum iiderum inquietorum mate- POftquam fenfum, animalis chara&ere 9
riam fuccedet forma noua pacatior , &
alia definiuimus, &
cumvicinarum nacura-
amicaftarionis. Ceterum perituros hosca:- rum decorecontulimus 9 reftat9 Vc domeftici
los, non tantum mutandos & renouandosj collatione ipfa expendamus, An forcafle non
quoad fubftantiam 3 non tantum quoad ac- foliim fenfuum numero inter fe dirimancur,
eidenria , muki iam Aftronomi dabunr, fed prseftancia eorumdem auc mencis.id eft,
muki iam Patres dederut,Baiilius 9 Clemens anomnesadaequecparfenfacio, an intelle-
Romanus Nyflenus s Ambroiius, Iuftinus,
*
clio. Priorem quseftionem facile explorare

ChryfoftomuSjTheodoretuSjOecumenius. poflumus, alteram riderej nihilominu^s dif-

Vehementiiis loquitur Scriptura de cadefti- cutienda eft. In primis aquatilia hebetiori^
bus &
elementaribus mutatiombus,quam funt fenfus : imd fuerunt ante Ariftocelem,

dee& quas refurre6tioni noftrorum corpo- qui penitUs mutilarent auditu odoratu. &
rum accidet Noftraimmutatioaccidentalis Iniufte : manifefto enim experimento audi-
eft , ergo illa amplius aliquid obtinebit. Ad re & odorari probantur. Tintinnabuli ibno
hax , lux naturaliter erTundecur ab cadorum in multis ftaghis ad cibum vocati pifces ac-
eflentia,ergo excellentiorem fontem exiget. currunt fugiunt ingentes fonicus, vc facild
;

Sed non opus eft amplms hic morari prae- ;

propterea capiantur in latibulis fuis.Venatu-
ftruximus enim alia,atque in noftrse curiofse ridelphinos , eos repente alueis circumda-
Philofophias libro vltiroo idem prsemuni- bant 9 mox obftrepentes compellebantvni-
uimus, & fatis afleruimus, vt publicis The- uerfos fugitiuos in terram , vbi ob ftrepitum
libus propoiitis locupletiflime illuftratumj capite grauatoscapiebant. Exiguus namque
defenfum 3 ac mukis poftea approbatum extra aquam rumor, ijsommbus, qui in
aqua
 .

HISTORL& NATVRjE LIB. ttl. 3f

acjua audiunt , difficiiis eft & magnus. Del- omnibus pranfTe hominibus. Habidis perni-
phin quoque Simonis nomen agnofcit.Stu- citas non fuit minot ceruina. In tra&u Car-
riones expauefcunt tonitru , fortafle plus dulinorum fuit genus hominum,curfu ante-
alofas, qua? poft.illud infalubres dicuntur; Uertentium canibus Polymeftor Milefius
.

Sed dc illud cu m vfu difciplinae habet pifces^ leporem confecutus eft. Samfoni , Dauidi,
cicuresadnatantadvocantem.TraditRon- Miloni, robur maiusquam leombus fuir.
deletius tro&am quamdam properafle ad Blafius Magserus iic lulitviribus, vt fubla-
cibum , &: de manu captafle; Odorari , de- tum dentibus armatum hominem,militares
monftrat falpa , e longinquo adnatans ad inter choreas armatus etiam ipfe circumfe^
ftereus &: porrum: polypus ad oleam, fcarus rensjialtaret. Quid de mole dicam ? Quan-
ad linozoftim alij contemnunt efcam non
* ta apud Tetzcocanas &
Tollucenfes ofla re-
recentem. Plurimoslatenteseuocanrpifca- perta? Inter alia dentes maxillares,quinque
tores, illinendo fpecus faucescetarijsodori- circiter vneias lati, decem longi. Conijce
bus , carnemve fepiarum deuftam hamis hincamplitudinemcapitis,ex capite corpo-
affigendo: quare nidoresgrati funt pilcibus. ris: tantumcranium duo homines extentis
Canthariin naffampelliciunturnidore ea- brachijs vix poflent redimire. Similispras-
rabi aut polypi , Oppianus ait rogatiua fentiendi erit.Excellunt inter ani-
—— k'urtf& Pof/d malia vifu aquila,lynx, quodam tenebra- &
Kavdtz&v h fuvm t6, j^e/i^sTee/ evJbdi wpra. rum priuilegio nye1:icorax, & alia no&urna. (

tib$. cMox autem odor At aquike perfpicacitas exaequata Straboni

Hai. Cantharum impellet 3 ejr peraeniet intra fuit,vltracentum &triginta quinque millia'

riafiam. paffuum intuentis clariflime. exeuntem £

Sentina nauis eiecH , fluta! fugiunt: Scribit Carthagine claffim , numerumque nauiu e
etiam Ariftoteles,fanguinem fuum fagaciter Lilybsetani fpecula denotantis Tiberius .

piices odorari qux res eo patet argumento a

: noc-tu tam perfpicax fuit ,
quam interdiu
quod quoties fanguis efFufus pifcium eft , alius.Nuncpluresfunt,quihumorem &alia
fugiant,& loca petant longinqua.Miror hoe fub tertam eonfpieiant , quae licet per elatas
iudiciumadmififlernamque &: horrori ex vaporationes coniecerint,acutiffimo tamen
intuitufugatribuipoflet. Multi etiam ho- idobtutui debetur. De guftu incredibilia
mines,fed maxime femina*,fangu inem eftu- t
nuper vidimusin hac Aula Philippica : ho-
fu m, aut venamincidi videre nequeunt , & minem, qui omnia guftaretpmnia voraret,
receduntTerreftria^prseter talpam,integrio- laneos adhuc pannos, coria, mures vi-& &
rum funt fenfuum , minufque cOntrouerfo- uos. Imo femel vifus eft manducare viuum
iu m. Prasftare autem eanes olfa&u , perpla- felem cum pelle pilis &
ipfumque eiulans :

cet multiSjVifu aquilas^auditu anferes, guftu & repugnans animal mordebat ille.Crudele
protogeuftas Indica animaliaj merita luum prorfus fpe6taculum.Vidimus,qu(gprofecl:6
nomen, tactu ferpentes , & quafdam auesi »on poteramuscredere.NihUominiis often-
Vulgus tamen fere lta difpenfat fenfus: di, non nouum hoc in natura fuifle. Nam
i[os aper auditUylynx vifujfimU guHu 3 monftrum fimilelegi apudRealdum Co-
Vultur odoratu,pr£cedit aranea taffu. lumbum , qui in Anatome fua libro vltimo
AHj prseftantia auditionis pra^tulerut pifces: flc ait guod maiore admiratione me affecit,
:

Plinms talpas qui &

reliquos fenfus ita dif-
; fuit inJpeffioLatyri^itri-voracis vulgo dicJi,
tribuit , vt ignobiliorum , tadus &; guftus, qnem Patricij omnes Fenetijmo Veneti omnes,
faciat hominem principem: reliquis fiipera- omnes Ferrarienfes de facie nouerant Hic .

ri ^ accepit vtique ab Ariftotele. Tullius ta- ,

nullo prorfm guBu dum viueret , fr&ditu$
,

men inquit: Omnis fenfm hominummulto an- erat^nuUam in edendo voluptatem,nihil iniu-
tecellitfenfibm heftiarum , quorum ita clard cundum terfentiehat: infipda^amara^dulciay
iudicia ejr certafunt,vtfi opio natura detur, pinguiafalfa } acria non dikinguebat,vitrum,
& ab ea Deus aliquis requirat y contgntane fit faxajapides, ligna, viua animalia, carbones^
fuls integns incorruftistfc fenfibus, anfoHulet pifces } viuarioextraBos adhuc falientes vo-
melius ahquid, nonvideam quid quarat am- rabat. Vorabat lutumjineos laneoftfe pannos,

flitts. Interpretabor , vt fequar , iftud iudi- fosnum^fiifnlam, ejr, vt breui omma comple*
cium Tullij de qualitate fenfationis in vni- Bar,quidquid homines, quidquid animantia
uerfum,&: deexcellentia abfoluteipfiusfen- vorant: quidquid illi edendum feu deglutien-
fus in nonnullis hominibus. Puto , omnes dum potius ojferebatur3 mercedepropofita^di-
dotes animalium aliquem hominem prae- Bum ac faclum^ingurgitabat. Tesiis eBinter
ceffifle, celeritate ceruos,fortitudine leones, reliquos Martinus Aromatarim tatauij adAn~
magnitudine elephantes ;
fic & fenfibus lyn- geli infigne , cui facculum carbone refertum,
ces $?aquilas. Iftud decebat infigne maie- ejrfacculuminfuperdeuorauit. ^uo^fo fer-
ftatem humana, in nulla re aliquod brutum folnit quod pollicitus foerat, comwinatm ne ad
D fhar-
38 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
Tharmacopolittm amplius accederet^eritm ne fu.Anaxagorasindulfit illis mefitem agen-
fe cum taberna 'ejr vafis efitaret. Cum igitur tem Pythagoras , Plato 5 & Diogenes otio-
;

hoc natura monBrum mihi difiecandum e/set fam:ilhobincommoditatemtemperamen-

p
Patauij, ccepi huiufce rei diligenter, quoadeiu* ti ifteob JiumoriscraiTitiem 5 nonaliter , ac
3

fieri potuit } caufam venari,quam metandem, qui infaniuntjcaflkmentisfunt. fed mentis

Deoduce , c$ particulariillim firuclura afie- quidem fcilicet metempfychofis iftud com-
cutum efie confido- Nam quarta neruorum con* mentata Empedocles ait:
eft.
iugatio, qua guHm gratia alijs hominibm aw Q'i/ iravoi&i (povoto Jhawx$@* * ® v% 2fl#g£w
fiaturiproduBa est in hoc Lazaro fitri-vo-
,
A7\/\«Aopc oianfovTzi; dm^mai vooko-,
race nequead palatum, ncque adlinguamre- Mopiplu) ^uKhd^auife 7m<rYip q>JAcv ijov de{pa4
ftabat ,fedad occipitium refleciebatur. Hxc
2?«^ iTTivxotfyoQ ptyx, vymoc; htcii 7wpdCvD
Realdus. Regredior ad inititutam quseftio- Ai$-q$joi Quovnq. O c

(KcdyiKOUv^ OfJUllAo&V
nem. Prsecer di&a-in fenfuum vfu & placidi- ^Qafaiv (Mfctpoieiii&Kluj dKiyvvctG Scitt&y
tate nullum animal homini prejt,nullu m tot SXq ^cw-mc, Tmiipvjbc, iXw& wrz^7im<h$y
aromatum fiorumque generibus delec^atur^ (dvfAQv d7ioppct'i(jauiiTat, tpihocxp (jdpnouciJbixn.
pulchra nulli ita placent 3 harmonia nullum 2{on.defiHetls crudelem admitterec&dem.
itafufpendit, aut fuauitas mulcet- Duo offi- Pulchrumne affiBafic vosdifcerperemente
cia funtfenfuum ;
vnum neceffitatis aut con- Inter voslFormi mutata namque pafentes
uenientia: naturalis,alteru voluptatis» In gu- Charos occidunt natos rper multa precati
ftu &
ta&u , vbi vtrumque officium vendi- Stulti, aljf.% loui faciemesfacra frecantur.
cant bruta,homo proculdubid omniexpar-
^AJI alius non exauditm in adtbmiBum
tefuperat,cuioptirna temperie fundati hi Occidit clamans,miferas epulasfc par&uitt
duo (iint fenfus. In oifa&u, auditu,vifu,vbi t^Atque pater naticrudeli cdde perempti,
voluptatis beneficio carent quae & ratione, Et matrum naticarnes in vifeera condunt.
parum refertfuperetinvnovultlir., inaltero Brachmanes, nunc Indorum,8c fortaffe Bo~
talpa, intertio aquila: inparte fenfus dum- dinus aiiquis , vt Libanius imputat, pari
taxat exceiTus eft;in altera parte,& vfura vo- peccarunt amentia. Nec Qccidens miniis
}uptatis.,ri6 tam praftat homo,quam totam fuperftitiofus quam Oriens. Indorum nous
vfurpat.Adcalculosvocaomniaofficiafen- orbisopinio de fimijs tk. vox communis eft^.
fuum, in omnibus reperies vicifle humanos; intelleitu pollere, &l maxima calliditate,fed
adhax, adflrumento fc focietate nientis fa- Ipqui 110 1-lc.aftute , ne cOmpellantur ab Hi-
gaciores funt, &: latiiis patent. Adijce, tem- ipanisjad operas & laborem.Nefcio an libe-
perationem omnium, prxftaremtemperan- raiius ethnicis, & iiberiiis egefit Laurentius
ti aliorum excefTui. Mugil fi euidentius au-
Valla de brutoium intelledu. Plutarchus
dit,hebetisell obtutus talpisaufcultationis
: antea adftruxitjGnoftici definierant,Strabo
gloria damnatur oculis. Quare fi omnes fi- elephanteis ratione praeditos commendatj
niul comple&aris fenfusmullum animal pr^ Oppianus exaggerat ciim cecinit:
ftantiores habetquam homo , &: cumqua- Mcurniibv op ^n^cxsiv eygiv- %piap.
dam Brutaadeoin-
excellentia a:qualitatis. Vimnum cor habere in peBorc^.
adxquatos habent, vtnondiuerforum , fcd Dion illos exoniat fcientia ref u cseleftium*
eiufdem fenfus ma:qualitate mulcVntur. Lipfiusfcripfit fe omnino carere ratione, fi
Thunni fi perfpicaces funt dextro lumihe, elephas. In cuius argumentum vfurpabimus
hebefcunt \xuo. Tum & mediocritas hu- aliqua ab eodem difTertifTimo & diligentifli-
manas fenfationis maxima eft, tanta fcilicet mo Scriptore. Porphyrij tamen perrinacior
quantameiusexigitnatiira. Quid amplius fententia eft , animalia fenfibus & memo-
quaeres Aquila validiffimse aciei eft , quia
? riapr*edita,rationem haJ^ent-j-eumquia in-
altiuolans confpicari humi lepufculum de- ter fe plurafigniflcanttum quia diligenti ,

bebat;vultur ad explorationemannone; odo- folertia fua confuluntvfuique futuro pro-

,

ratuiutiari, talpaadnuntium pericuhaudi- uident;tum quia diftant,& a fe ipfis inuicem

tu:his hominem fuppetijs adiuuari non erat doceant:&; omnes qui veritatem de anima-
opusjliberalius ei& compendiofius proui- libus percontati funt, rationispartippatio-
ilim eft. nem inuenifTe in animalibus afferunt. Tot
folertiavtot calliditates videbantur mereri
CA P VT X. rationejfin miuiis,tot virtutes, quasa beftijs

$uo fundamento antiqui difcerepoffumus. Poftea omnia refutabi-

afiignarfat
mus, priiis brutam hanc opinionem de bru-
mentem animalibm*
torum mente fundamentis fuis nixam exhi-
T Vnc ad certamen venio de gloria men- bebimus.
Itis^an fcilicet fint animalia , qua^ cum
humanaTagacitatecompetat,ficutcum fet>
CA«
 HISTORliE NATVRJE LlE\ IIL 39
probret foeditatem magiftenTantamiie bel-

CAPV.T XI. luam &: Reginam aliarum ita dementirt

, ,

per affecTum? Vilitatem eam efie, degentra-

Bx caltiditate animalwm probarunt^ tionem a natdra, a ftirpe t rediret ad k(cj 8c
mentem aliquamijs inefie. conculcaretamorem,qiiiturpiteripfum.Ad
haxfermo illoscicures reddit , ad variain-

o Rdo & prouidentia,filia2rationis

Quomodo amentes grues feient fe or-
dinare in profeftiorie digefto agmine ,
fiirtt.

in fta-
ftruit.

tione defignatisexcubijs, diuisaeciam per vi-
ces noftu vigilia,quam fufpenfus lapide gra-
eft.
Poftintellecrum,fermoni5vfus feris
Ghriftophorus Acofta prodidit, in Vrbe-
Cochin defelTu elephantem folitu m ope- m
ras ditirnas pra:bere ad portum , res mari- &
nas nihilominus coegifle vrbis Ptxfectumi
}

uatus pes afomno eripiat, qux clamore edi- vt liburnicam , quam mouere coeperat, de-
topericulanuntiet f.Elephantes maxi-
feri duceret porro in mare. Ille abnuere inftard }

mum ingeniu adhuc in periculis monftrant, alter multis blandifque verbis j & ad extre-
aciem fuam magno confilio imo virtute di- mum,in gratiam Lulitani Regis vt id vellet,
rigunt, defeiTos aut infirmos in medium orare.Hicbeftiahax duo verbaclare inge^
agmenrecipiunt:in fuga fuos non deferunr, minauir,H**,#^, quod Malabarum lingujl
gregatim abeuntes circumdant &
propu- eft, VoIo,VoIo,^\.qx\z iine mora traxit in ma-
gnant. Sed &
cicures,quam feroces pro ho- re nauim. Certum autem, apud Malabares
mine? In bellis quam fideles? quam habiles beftias iftasinterfe communicarefermone*
inftitutionibus militaribus ?motus
Bellicos Oppianus qUoque ait t

decoreedunt. Viginti quatuor Indoru Regi

afliftebant,excubias agebant,fidiflimi cufto- $dvyyh qm sDfAdrcav fM^omiiSa, Tovdvpi oztv Tt$i
des Regij corporis: alterni in ftationem fuc- FanMeH,fefe inter fermocimri elephantes,
cedebant fine lomno aut conniuentia ocu- Disiinftasfa fufurrare atc^eemitter^ voces)
lortim. Ad extremum fpiritum pro pu- illo ScripfiiTe eos conftat. ifilianus oculatus te-
gnaffe,elephantusPorioftendit.Anapicula; ftisait: Vidiegoipfe quemdamintabulalitte-
iine ratione erunt , quse etiam cum fide fui rasRomanas promufcide fcribentem reble , &
Regis , quae cum labore quas cum induftria non contorte. guin etiam cum fcriberet, ocull
fallunt humanasartes ? Adijciam formicas, eiuscumrigoredeietti in tabulam erant , vt
quarumetiam aftutia noftrum confilium plane intentos diceres . quare Plinius non
vincit. Quifdam quoddam vafculu, ne in id mendax e Muciano afleuerat , quemdam
ie intromitterent, circumunxit vifco,vt im
Grsecas litteras pingere didicifie, eaque lin*
pedita- harrcrent illas callidius pontem de-
:

portata terra^ fecerunt , qua poiTmt tuto

gLl a fcripfiffe , Jpfe ego h*c fcripfi , & JfolU
Celtica dicaul Infcripturaialtemdifciplina^
tranfmeare, illusa hominis prouidentia. intelleclio requiritur. Voces aliquas,poft-
quam didicere fenfu opportune vi-
, cum
CAPVT XII. dentur emifiiTe aues. Piittacus quidam do*
6lus iftam Litaniam, Sanfte Thoma, ora pro
Bx fermone^ fermonis intelleffits. ftobis, correptus a miluo clamauit , pro 6p-

portunitate periculi inuocato SancTo. Res

ATquc vt hasc vrgeam, quod argumen- mira J exanimis raptor derepente concidit,
tum mentispoteft euidentius efle fer- liberato &
incolumi precatpre.Nonex mo-
mone & moribus?Canes & equiintelligunt recantionisimploraiie Apoftolum, difcri*
v

humanas voces, fiftunt , accedunt , vadunt men fuadet vbi metus omnem fignificatio-
,

proutiuiTeris. Ceruuseducatusa Ptolomxo nem omnem morem praeoccupauit la:ti-

,

Philadelpho, loquentesGraeceintelligebat. tise. Aliquas loquaces aues narrat Macro-

Elephantes patrium norunt fer monem. Sed bius, quas referre iuuat , non tam ad argu-

& Porphyrius cenfuit , omnia inter fe bruta mentum mentis, quam voluptatis.Sublimis
fermocinari, &
eorum loquelas calluiiTe Auguftus A£Haca vidoriapotitus reuerte-
ApolloniumTyan^um,MelampumThire- batur; occurritei ihter gratulantes coruum
fiam^& Thaletem. ldem de Salomone Do- tenens ,
quem inftituerathoc dicere t \^fue
ctores Hebusei putarunt. Adiecit vaniflime Cafar vitior Jmperator. Miratus Ca?far offi-
non-nemo,ferpentem locutum fuo idioma- ciofam auem , viginti millibus nummurri
te Eua:, &
ab ipsa intellecl:um. emit. Sociusopificis , adquem nihil ex illa

Sed nullum maius rationis teftimonium, liberalitate peruenerat , affirmauit Caefari,

quam ipfius obfequium. Bacchationes & habere illum & alium coruum, quem vt af-
furores Veneris comprimunt elephantes, ii ferrecogeretur, rogauit. Allatus,verbaquae
exhorteris. Nonaliopharmacoillum mor- didicerat expreftit , x^due vicJor Jmperator
bum fere annuum tolles > nifi increpet , ex- Antoni, Nihil exafperatus,fatis duxit^iubere
JD % illum
 40 IOANNIS EVSEBII NIEREMEERGtt
jllum diuidere donatiuum cum comuber- Sed & cornicis obfequium Marrlieii
efTet.
nali. Salutatus fimiliter a pllttaco,emi iuflit iEgyptiRegem celebrauit quo vellet altor, :

cum. Idem miratusin hanc quoque

pica , epiftolas perferebat pterophori curforif-
>
redemit. Exemplum futorem pauperem iol- que ofricio fun&a. Monita s nofcebat callide
licitauit,vtcoruum inftitueret ad parem fa- qua traniiiolandum, quodirigendusimpe-
lutationem:qui impendio exhauftus,fe;pe ad tus , vbi fedendum.
auem non refpondentem dicere folebat,
Opera &
impenfa peryt. Aliquando tamen
CA P VT XIIL
coruus ccepit diceredidatam falutationem.
Hac audita dum tranfit Augu ftus , refpon- Ex ludo (djr mis*
divSatudomi falutatorum talium haheo* Su-
perfuit coruo memoria , vt &; illa quibus
, AMpIiabk admirationem contefiatic*
dominum querentem folebataudire/ubte- Rornx» Munereillo quodpubiicede*
xeret: Opera & impenfa perijt. Ad quod Ca> dit Germanicus Tiberio Principe,duodeciai
far riiit,emiqueauemiuflit,quantinullam elephanti theacru indudi funt liuecircum,
adhuc emerat. At peritia fermonis, acu- & induti floridas bc hiftrionas veftes. Ac prL
rnen intellectionis , vbi patentiiis , quam ex mum ad vocem Magiftri diuidcbantur in
fide Chriftophori Acoftas, narrantis, ex ftu- diuerfas Circipartes, intereundum moili
pore populi, ipeclantis : elephanticuidamin & foltatorio greflu inundantes: lterumque
yrbe Cochin adhoramcibus non obiatus. adeamdem vocem coibant,floies fparge-
Queritur,& barrit. Magifterexcufat.,&vas bant &corollas,.&:ad cantum terram pedi-
aeneum eiuscibarium oftendit perfluens &c busieniterSi numerose pulfabant , om* &
pertufum, Caufamhanc moraefTe , quod nia prseftabant quae pentiilimi ludorum.
.
cibinon vltra tenax: iubet igitur ,(i effeyelit, Iam ljdem ( quod infanum miium ) docl:i
ad fabrum ejarium ferat reconcinn^&um. menfisaccumbere cibum potumque fume-
3

Ille paret jpromufcide aufert , fabro ofFert. rejparce^modefte^ordinejhumanum in ^Vo-

Faber fiue per negligentiam, iiue ludos bel- dum. Lectieranthumiles (agnoice Roma-
luam faciensjinfideliterreparat^atque obfti- num ritum) inftrati purpura Sc aulasis: men-
pat. Elephas refert. Herus vitiu m videt, & fas ad eos , vario & dapiili inftrumento, dif^
mdignatur , inclamat illum abfentem,hunc poiita pocula aurea,argentea, minuta, gran-
pradenrem. Denique redire lubetcum illo dia j cibi in lancibus,panis , caro iructus. ,

ipfo vafe. Facit,&: fabroquerulusimpingit. Ecce iDgrefll duodecuii eiephantes^ (ex ma-
homo fuauis iterum imponere conatur,
llle res, totidem feminsej illi togati hae ftolatx« ,

&admoto malleo claudererimam fimulat, Decore & verecunde in kdis ie reciinant s

non claudit. Nec tamenimponit. Nam ille nienfamaccumbunt. Tum iignodato(non
catus lebetem reiumptum ad flumen de- enim ante ) in menfam promufcides fiuc
fert, immergit, & aqua implet , periculi fa- manus fuas extendunt , fumma modeftia
ciendi causa. Videt efftuere. Pienusigitur cibos capiunt, delibant. Non vorackas vlla
iratum ad fabrum recurrit , intonat magna in ijs, non auiditas vifa, non maioris melio-
voce.Confluunt vieini,&: mtereos Vicartus rifvepartis appetitio y pr2ereptio. Deniqug
Regis. Faber blandis verbis demulcet (nefcio ciim bibendum,pateram pueri porrigebant:
anvkraaudeam dicere) belluam: vas deni- ijque promufcide eamdem genialiter hau-
quefumit,&refingitprobe atque ex fide. riebant,6d (iucundse potioni hoc adnexum)
Sed lile ne tum quidem fidens, iteium ad reliquijs vini circumftantes afpergebant,
flumen,&: ad hauftu,dum coritineri aquam velut cottabum facientes. Sed ex indifcipli-
videt,vertit fead adftantes,&: oftendit,velut natis ludicris feria nonnumquam ratio di-
teftes eosaduocans in hoc factum. Ita de- fciplinaque fe prodit : non enim tacebo
nium abijt domum. Appendo quod,conte- quod Plutarchus obiecit. InSyriaelephas
fte item populo , alter Acofta nofter , Iofe- quilpiam alebatur : feruus curator additus,
phus inquam, de iimio prodit, in exequen- cotidiede dimenfQ fubtrahebat, &: dimi r
dis officijs prudentiftimo/ollicito^fideli^ob- dio belluam malo furto fraudabat. Fors
fequioio. Mittebatur ad tabernam , in vna fuit , pr^fentecibum daret
vt hero ad~ : &
manu hgena akera pretio numeratis
, in menfus totum. Elephas, vt iniu-
igitur eft
numisaccepto^id minime foluebat,neque c riam diu iibifadam,qua poflet, detegeret»
manu patiebatur eripi,donec reciperet vinu. accurate hordei partem feparat , dimidium
In via pueros muadentes , depofitainterim fibi feruat, altero repulfo. Quid nificla-
lagena,correptis inie&ifque lapidibus fuga- mans facete , callidiflimo & iudicro inuen-
bat. Expedita fecuraque via,refumens illam to,illud diarium fibi hadenus fuifTe? Alius
pergebat, donec reterret ilhbatam, etiam a cum rudera &c terram msgifterad explen-
ie,cummen quam maxime bibacillimug dam menfuram pabulo idemtidem mifce-
rec,
 )

HIS.TORIiE NA TVRiE LIB.IIL 41

ret 3 fraudc fraudem lianc vkum iens, in integram pradento. Non vltra vntim animal
ollam eius carnium plenam, e foco corre- progrediemurcanem,quo nullum viliiisefTe
ptunijCincrem iniecit. videturanimai : nam etiaitacamperiemiiSi
nihilo inferiora effe nobisea,de quibus nunc
GAPVT XIV. loqu^mur animalia, ad fidem de apparenti-
bus ©btinendarmSenfu ergo nos antecellere
Bxfurord lioc animal j ore vno fatentur omnes Dog-
matici:nam odoratu magisqu^m nosperci-
)Oft iocos furor tationem comprobet. pit, per hunc feras , quas non videt,indagas ;

Amentiano eft,vbi mensnon fuit: ergo &C oculiseas celerius cernens,quam ipfi pof-
{i aliquando ihfani,faepe cordati.Fere annuo iimus. Sed &c acuto aurium fenfu prseditus
morbo dementantur lfta* beftia? :, reftituun- eft. Itaque ard fermonem vcniamus, qui in-

tur,vtnarraui,pharmacorarionis. Nunc fu- animo iitus eftjaut enuntiati-

trinfecus Sc in
rorem non folemnem memoro. InAntiO- uus. Videamus igiturpriusde.intrinfeeo-.Hic
chia vrbe Syria: elephas inter cieures more certe, fecundum eos qui maximenobisad-
fuo adpaftiones iens , vidit forte mulierem uerfanturnunc Dogmatieos Stoicos , in liis
haud infcitam , pariter corollariam. Vidir, videtur agitari,videlicet ineligendis ijs qux
Affiduusilleapudeam j promufcide
perijt. ad naturam noftram accommodata , & m
faciem,manus lambere,tergere quacum- ;
& fugietidis ijs qua: aliena funt:item in cogno-
que poterat, blandiri,iniinuare.Quin &c illa fcendis quead hoc conferunt artibus^in per-
redamauit, corollas & flores, aliafqj amoris cipiendis ijs qusead propriam naturam pcr-
illecebras fsepe offerens. Crim perieueraffet tinent virtutibus, qtiae circa afre&iones ver-
nmtuus hic amor mulier ecce ad plures
, fantur. Canisergo(quodvnumex brutisin
abijt. Elephas defidenu nontulit,nec men* exemplum afferre libuit)eligit quar (ibi funt
tis fuas vltracompos, datus eft in furorem. commoda^&fugitquac noxia: quaxumque
efculenta fibi efle cognofcitjquserens &c per-

CAPVT XV. fequens, intehtato autem flagello recedens.

Sed&arrem habet fibicommodorucom-
Bx virt-utibus. paratricem nimirumvenatoria. Nec vero
}

virtutis eftexpers ; nam cum iuftitia iit ea>

Aximum rationis indicem ,nuncof-

"
qua^vnicuiqueid quo dignuseft,tribuit ca- ;

Jjendovirtutem. Vt iilea religionem» nisfamiliaribusquidem, &c ijs qui deipfb

caftitatem, pcenitentiam, obferuantiam, &c benemerentur velutaffentans , eofque cu-
reliquaS qux
primo Libro ex animalibus
in ftodiens, externos autem, &c qui ei iniuriam
praffentauimus,pietatem procun&is nunc inferunt,vlcifcens,iuftitise expers non fuerit.
exhibeo maximam ; documentum edam Quod fi fianc haber,ciim virtus vna ab alijs
charitatis.Antigono Regi elephas femina fepararinon poflit, etiam ceteras habet vir-
fuit.Euenit,vt in obfidione oppidi Megarei> tutes,quas ipfi fapientes vulgus hominum
fis puerum pareret vxor Indi elephantiftar. habere neganr. Quinetia 6c magnanimum
Is fua lingua commendat infantem inter ipfum effe videmus m propulfandis iniurijs^
bellicas turbas elephanti noraen eius
( ita videmus &: prudentem vt etiam teftatus eft
;

fuit) Niceas.Capit llla ferio in fidem,& om- Homerus , qui Vlyflem omnibus domefti-
niaomciaexhibet qusepiimma aliquanu- cis ignotum inducit , a folo autem Argo ag-

trix fiuemater Jnfans ante pedeseius depo- nitum cum nec immutationecorporis ip-
:

ni debebat- nififieret, cibu non capere,iram fius hominis deceptus effet canis,necacom-
omnibus lignis oftendere,&: dolorem.Gau- quam ma*
prebenfiua phantafia defciuilTet,
derecontra, eo adiacente,& tum cunas mo- gisquam homineshabereipfum apparuit*
uere ad oblectandum , aut fomnum conci- Secundumautem Chryfippum ( qui maxi-
lianduniituro ventilare &c pellere mufcas, me irrationalibus animalibus aduerfatur
quod faciebatfanefcite , arundinis ramum etiam illius tam celebratas dialedica: parti-
promufcide fua motitans.Atquehascomcia ceps eft: ait enim hic vir, tertij notitiam per
interdum etiam vfurpabat elephas maritus. multa eum anapodicta confequi,cum*ad tri-
uiu veneritj Sc ex tribus vijs, ciim iam duas

CAPVT XVI. indagauerit per quas non tranfierit fera,ter-

tiam ne indagans quidem , ftatim per eam
v

^De cambus ex Bmpyrico. magno impetu fertur. Perinde enim hoc

valere ait vetus ille Philofophus , ac ft ratio-

^Anum virtutes Sextus Empyricus ad cinaretur hoc modo: Authac, aut iftac,aut;
_>conftruenda beftiarum intelligentiam illac tranfijt feraj neque autem hac , neque
collegitA ne mutilem,eius diflertationem iftacjergo illac, Sed& morbi fui,quales fint 3
D 5
per-
4* IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGI!
percipir, & leniendo dolori curam adhibet. ex phantafia penclent- nihilominus pcftes ea
Siquisenim illipalum impegerit,ad hunc quam penes nos fides eiie poterit.Poffim au-
cxtrahendum properat, pedem terra: adfri- tem , vnumquodqueanimaliu oratioi eper-
cans, &dentiuna vtens miniiterio* Quod 11 currens,eademoitendere: nam& illud quis
illi fbrte iit alicubi vlcus
( quoniam iordida negaueritj & fblertia prarftare aues,& enun-
vlcera magna cumdirncultate curatur,m'bm- tiaciuo vti fermone: quippe ciim noh pi efen-
da.autem iacile ) leniter tabum inde fiuen- tiafoliim , 'fed & fbtura norint, &: ha-c ijs
tem Sed &c Hippocratis prsece*
abftergit. qui intelligefe poflunt,pra:nuiHieut , cum
ptu pulcherrime obferuauquonia enim pe- modis lpfa iignificanceSjtum etiam voce
alijs
dis medicina,efteiusquies is iiquod force ; predicentes?Sedhac comparacione vfusfuoi
vulnus in pede habueriT 7 huncfurfum attol- (vcetiam ance^ admonui ) ex abundanti-
lit, &: quantum poteft dat operam ne agite- ciim, meo quidem iudicio , fatis (uperque
tur. CiimverbfaeeiTunt illi negotium hu- iam declarafTem , non pofle nos ''phantaiias
mores ineommodi,herba. vefeitur,cuius ope noftras phantaiijsanimaUu irracionabilium
quidquid eft incommodum illi,egerens_,va- prarferre. Haclenus difleriiic Empyricus,
letudineni recuperat. Siigituroftenfum eft,
canem (quod vnum animal fermoninoftro
cxemplum fuppedirauit ) & quar iibi com-
CAPVT XVII.
moda iunt, appetere , 6c qux negotium ex- Ex vitijs.
hibent,fugere , & arte fibi commodorum
comparatrice praeditu effe-,talem etiam efle, QVid reftat ?anhe & vitioru m furtragic u ,
c
qui pafliones fuas percipere,&; remedia,qui- expedas ? Forcafle nam & maligrm s| V
:

bus eas mitiget,excogitare poflit. Nec vetb ingtnioia eft.Sed nec lftud deeft,in maxima
virtutis expertem efle , inquafermonisin- omnium calumma,glorie cupiditate,ambi-
trinieci coniiftit perfecrio,perfectus,quatum tione, huioiUrtfcL* Erat Antioeho Regi ele-
ad hunc fpe£tat,canis iure dicatur.Ynde mi- phas , cui ( lta enim hominum canumciue
hi fa&um videtur, vt nonnulli Philofophife exemplo diftinguuntur) nomen Aiax, Is dux
huius animalis cognomine cbmmendaue- plerumque agminis,gcncrofus,celfus,& vel-
rint.De fermoneauccm enuntiatiuo.inpra^ ut Rex in Regio lllo grege.Euenit vt Bumcn
fentiaquide difpucare noneft necefle.Hunc tranfmitcendu m eflet: renuic infelix,&: mala
enimetiam nonnulli Dogmaticirefpuerunt, fuaforte Aiax.PrOnuntiatum enim iilicoa
Vt virtutis adepcioni aduerfantem: ideb 6c Magiftris, Pnncipatum eius fore qui priusr
toto temporc,quo mftituendos fe tradebant, traniiflet. Iutellexit,&anipuit Patroclus(&:
filere lolebant.Preieiea lingamus hominem hoc elephanti alcerifluuiumque nomen )

aliquem efle mutum:non eiim propterea tranfmiiit. Prasmio igicur donatuseft, pha-
*

quiiquam irration.Uem dicet. Veriim vt harc lens argenceis, qu bus mire gau dent , orna-
i -

quoque omittamus , primum videmus hsec tus , & velut in pofleffione poiitus principis
ammalia,de quibus loquimur,humanas pro- loci. At Aiax nofter propere ab hoc VlyiTc
ferre voces, vtpicas, &; aliqua alia.Sed vtet- circumuentusjfatu m etiam,qua poteft,illius
iamhoc miiTum faciamus, eciamfi anima- vecens exfequitur ; U mortem ignominiae
liumirrationaliumvoces non intelligamus, praefcrens, inedia fe confecit.
non abfurdum fuerit dicere eaincer ie difle-
non intell;gef*e.nam ciim Barba-
rere,fed nos
rorum audimus vocem,minimeeam inrelli-
C AP VT XVIII."
g mus, fcd vniformem nullaque varietatc
;

Ex difcretione.
diftinctamciTeputamus. Qjiinetiarn canes
audimus almn quidem edentes vocem,cum
aliquos perfequuntur, aliam cum vlulant,&:
AD hsEcquidmagisprobabitiudicium,
quadiiudicare l Leo difcernit magna-
rurfiim aliam cum vapulant; fed'& aliam nimosabhuinilibus, geftiens non tancum
cum ceuent : ac, vtfemel abioluam, fi quis rationem humanam,iedprouidentiam ma-
hoc attente coniiderauerit, magnum com- iorem semulari.
periet difcrimen efle vocis , non in hoc ani- Parcerefibietfis, $°debellare fuperfos.
mali folum,fed & in ahjs,prout diuerfa con- Eidem delecTusprecum eft. Equo prariudi-
tingunt. Icaquemeritohisdecauiis anima- ciumpericuli: prxientifcit iniidias , quod
lia,quas lrrationalia appellantur,fermonis non raro dominis ialuti fuit.At illain praelijs
enuntiatiui non expertia efle dicantur, Iam difcrecio quanta eft?tela humi deiecla necet
vero & tam exacris prsedita funt feniibus
fi fariapugnsc iudicat, hero fepe porrexit. Ti-
quam homines & xque pollent fermone
, grides difcernunt inter homines canesintcr :

intrmfeco ac & vthocexabundanti

illi 3 ( hoftes & amicos, de quibus fuo loco veriili-
addam) etiam enuntiatiuo $ in ijs eerte quse aiadabimus, non fine periculo ridei, fcilicet
*
admi-
 HISTORIifi NATVRiE LIB> III.
admiranda.- Suliac animal Scythia?, de quo odor ferpentieft inimicus. Quin &" contra
(cnbit Camerarius, fequaii du&orern pra> ferpentum i&us, merum , per rutam decola-
bet capreolorumgregibus, ipfifque praire tumjac pbtum prodeileaiunt.Sus quoque h
folet: acerrimo viiu viuidoque auditu perci- ferpente morfa i ftatim ad aquam fertur ^ &c
piens, longe latequecircumfpiciens ,omnia cancrum qua:rit: nam & is inter ea reccnfe-
obferuans j hominum perfequentium infi- tur, quse aduerfus ferpentum ictus valent.
dias e longmqlio deprehendit,comitibusii- Columbas nollecum pluribus coire ;
neque
bilo acutoiignum fuga* dat^vt inloca tutio- omittere coitu viduus aut vidua fianti
, niii
rafe recipumt. Typus pulcherrimus Princi- pullisfaliiigine prasditam terram pra:man-
pis, idem Cameranus ait,folliciti ac folertiSj iam in os inipuere , alimentumque ijs ita
re&oriiquevigilantis ,quem Homerus ideo praeparare. Pelicanos conchasfemellas de-
paHorem populorum vo-
Ttoijjfyct^acov, ld eft glutire : cumqueeosaliquantulum ln ium-
cat. Chryianthas apud Xenophontem ait, mo ventris detinuennt, hifcentesiam euo-
nullumeile difcrimen interbonumPrinci- mere, iicque carnes eruere & vorare. Vulpes
pem, Sc patrem bonum. Quidaattribuunc qua? vocantur, ciim fentiunt fe hamum de-
huiusfymbohinfcriptionem Adriano Im- glutijife, furfum efFerri , ac ftinem mordicus
peratori Rom. quietiam iti frequenti Sena- rumpere. Polypum alimenta reponere in,
m , vt Dton memorat < publice haec verba fuas cauemas,& confumptis quae vfui erant,
protulit: Jta Imperium adminiftrabo, vtfciam inutilia eijcere, pifciculcf que^ad eiecla con-
nonmearumrerum fed fubditorum cura me
, ucnientes captare:colorem imitari lapidum,
affci debere. Sic lcgum quaii colophon, aliarumque ad quas accedit, rerum; idque
,

claufula hax additur Salus populi fuprema

:
Tacere,cum eftin metu.Videquidnauta po*
lexefto.Ipfe Camerariusanimalt ipio ita de- lypus fubtilitatis vfurpet.Teftam habet,qua
pi&o vtcapreolispraxurrat ,ad eofque re- inuersa furfum fertur vt deinde facilius
,
ipiciat, pulcherrimum confecit iy m bolu deorfum cuenim furfuni
ferri queat: euaiitj
ieu emblema, cum lemmate, 2(on mihi,fed ohuertiteam. Habetautem inter fua flagel^
fopulo. laquidpiam continuum, membran^einttar:
&ex bonus eftpaftor poputijutorfa pater£. y eo,ctim ventulus eft, loco veli vtitur, demiC
Necfuafedpopult commoda fola cupit! fis flagellis,qua: ei claui vfu m exhibent. Fe-
runtScytharum Regi equam fuiilegenero-
CAPVT XIX. fam ad hanc adduCtum pullurn ex ipsa na-
:

tum, vt eaiii imret, detrectaile equam ta- ,

Ex Vdrijs atjiombus. men velatam ad ie adductam confjendiflei
cumque detectse faciem vidijQfetyprofugifle,-
'

COmmifcebo denique aliqua argumenta acieipiiim per praecipitium deiecsfle. Ani-

ueutis, qua? collegit Antigonus.Apud maliu m in mari degentium efle manfuctifli-
Canopium ,ad lacum Marotidem , inquit mum delphinum: nam & puerorum amcre
lupos accipere a pifcatonbus ahmenta , &: eum capi, vtcirca Tarcntiim, Cariam, alia-
eorum pticationis inftrumenta cuftodire: que multa loca. In Caria ciim vinclus eflec
quod ii aliqua fe afTectos iniuna putent,lina delphinus , ac multis afFe&us vulneribus,
&pifceseoium tunc InThracia,
infeftare. multos ferunt alios delphinos in portum
eo loco qui olim Cedripolis fuk vfurpatus, auxilij ferendi causa aduenifle, dum lllum
homines &: accipitres ibcietacem aucupij pifcator dimitterer*
feruare: nam auiculas ab hominibus ligms
exagitari, infechri exagitatas accipitres , fu-
gienteique auiculas in homines incidere,ita-
CAPVT XX,
que homines prxdse partem accipitribus Sdgacita* dnimahufne rdtioneVwdkdtur*
dare,Pardalim ferunt der^bendifle, quod
fuo odore animalia dele<Rntur : itaque ie
VErum prodigamus fidem, & ma-
licet
occukare, &
iuxtaprancreuntia venari'.Ich- iorade animalium
aftutijs credamus,
neumones, afpide confpecta, non prius eam •
niiinos mente damnemus,illisconcedenda
aggredi , quam alios ad auxilia acciuerint: noneft. Erimus ficut bruta, ii bruta pute-
contra morfus autem &: i&us humedtare eos musiicutnos. Diuina finitione iftud con-
corpora,& in puluere volutare,itaque ie luto ftat. 7{olite fieri ficut equus ejr mulus , 'qui-
oblinete. Tiochilosaiunt dentescrocodilo-
busnoneft intelleffut. Fimusquidem, fi fllis
rum purgare, indeque ali &: fentire croco--,
demus ignari honoris noflri , pares erimus
:

dilumhanciuam vtilitatem: ideoquectim brutis. Lamentari quoquelicet Homo, cum :

exirevuittrochilus,collum mouere, ne eum w honore efiet , non intellexit comfaratm

? eft
commordeat. Muftelam prius quam cum iumentis inftpientibm , ejrftmiti fatfus
eft tU
ferpente pugnam ineat, rutam edere , cuius /^r.Cur non potiusnos ceniemusmenteino-
D.f pcs,
 ,

44 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGTi

pes , ciim irrationabiliores illis nos facia- tiasramos aliorfum desJinatos anifnaiU- , &
xnus ? Cur brutn, quodvltra fenfum afTur- nemarboris dediuortiofarictis intelitgatcon-
gant,de m r am ur }
i &
no tipfos, quo d infra i n- Unta fua paruitate^ quam tx primordio proui-
fenfatas dilabamur naturas non
dentifimi frutkis edidicit, timentis etiam rui-
, erubefci-
nius? Negligentes fumusdignitatisnoftrav namiH^asergo fapientias
fortalTe quia non memores. Sublimius ra-
fcientias arborum
cur non contendam? Viuant vtphilofophi vo-
&
tio in cado in Deo hofpitatur ,quam qud lunt yfapiant vt PhiJofophi nolunt-intc/iiganf
vulgus naturaru aflurgat* Cognata ciim fit infantiamligni, quo magis hominis. &
diuinitatis, & dos atque frons humanas glo- Ad hxc a ffectus pariter plantse iimuianr.
rix , erigitur ad cselum capitolium mentis, Palmae fe diligunt (^d & in extraneum ge-
;

arxrationisinhomineerecloitatvultu; ille nus charitatem colunt. Myrtus & maius

foliim cadeftia refpc&at , diuinitatis cogna- amicitiam cokmt. Quare quemadmodu m
tus, ratione decorus* Ihuftas tamen funt delirarunt Anaxagoras& Empedoctes, tri-
quardam eius notulse brutis, vt quam in no- buentes ftirpibus vota, cupiditateSy ille ani-
bis non colimus , in alienis aris quamdam malia ratus* , ifte &
fexu diftinguens atque ;

eius ftatuam reuereamur : vt fciamus cuius infuper accedens Democritus, mente ea§
vmbra feras nobis fimiles facit,eiufdem ve- exornans ita delinquunt qui irrafeionabili-
:

ritatem nos Deo fimiles fa&uram .Si tantam bus rationem tribuunt. Ceterum tantam &
riobis incuftit admirationem veftigiu men- mentem beftiarum in argumentum nullius
tis,quantu m ipfa mens nos admirabiles red^ fo mo : iam enim prudcntiores nobjs eflen tj
det?Si bruta fenfus rationalia firnulauitjnos feliciores : naturaJis illis ars , & ab vtero h-
ratio diuinos : fi ,
quae nos, illa fenfu agunt; pientia. Nobis fera eft ratio, pigra mens, h~
nos ratione agemus, quse Deus. Quantum boriofa ars^ poft multos labores poft mul- :

poflimus rnete,nofcamus ex ifs qase ametia ?2* ineptias magntim prjemi.um eft rninus ,-

aguntimaginatione. Intelligit natura cjuicl infanire. Illis idem nafciy & fapere fine difci-

faciat: opus eius rationaleeft , addo &; diui- plina, fine labore ; fcytfn igiturgloria fua? na-
num. nam rationale non ab alia rationeeft tura: eft , fed donum ; non cenfus proprius,,
nifi diuina.Non funt rationaliadote dome- fed beneficium alienum. Ad ha?e perfedius?
flica, quas iuxta rationem fe mouent ; velut aliquando quam nos agut: perfettiori enin^
qux eleuantur>non ftatim funt igriis.Viden- gubernantur mente , nam aliena impetus
dum eft a quo moueantur. Sagitta alieno iUe a diuina eft ratione.Puer aliquando ele-
impulfu fcopum quaerit: ita qiiidquid vide- gantioris formse chamderes exarat quam
tur ratione agere , videndum a quo agatur; adultus, ii periuis fcriba ducat manum. Di-
alioquitota naturarationalis eflet. ln omni uinus vigorilla duc^at abillo prudentifli- .•

ea eft qusedam rationis aftecl:atio,qua:dam mos impetus difpen farit, non aliter qusm
difcretio. Elementa norunt, cura exulant diredusfagittasmotus abimpellentehomi-
fuis fedibus repetunt fine errore viae. Ignis
; ne e &° ideo quia a Deo puriores mterdum
fimilia cogit. Stirpes noxios fuccos a faluta- virtutes edunt, id eft, punoris virtutis fimu-

ribus diftinguunt hos attra- ; illos recufant, lachra.Adijce,quod fi ab euentu non a prin^
hunt. Cucumeres oleum aduerfantur , an ci pio mens definienda eftet, non tanrtim
quia fciunt eo fe perfu fos morituros i perre- brutis ratio eflet , fed ferme diuinitas. No-
ptantvero ad vliginem &; humorem quo fcuntfutura, prxfagiunt fcilicet diuinatio :

irrigentur. Vitis brafftcam odit propter in- potiflimadiuinitatis efttefTera. Iftam agita-
uidiam fucci ab illa vfiirpandum: fugit lau- tionem diuinse manus in nobis expenmur,
ruminfenfam nimia caliditate. AudiaTer- ciim infantes fuimus fiquando aduki ; &
tullianum vitis hederaxjue fapientias con- defipimus , tunc aliqua rationalia facimus
,

templan tem lib.de Anima, cap. 19. video M iine ratione, interdido eius vfu.Ad diki-

enim ejr vitem, adhue teneram ejr impuberem, phnam noftram^fta fu nt , omnem mora m
intelligentemtamen iam ofera Jtia,& volen- inftitutionem , Srtblertia rationis officia fin-
temJicubi adharere, cum innixa ejr innexa xitin amentibus naturis diuina mens , vt
profciat. Deniqite non expetfata ruHica difci- erudiremu r, co m m endata ratione, vbi non
flina,fine arundineyftne corno Jiquid attige- eft ; & prouocata , vbi debuit effe. Ad hoc
rit,vltro amabit\ejrquidem viriofius ampiexa- &nc plura rationalia ofricia manifefte irra-
biturde fuo ingenio, quam de tuo arbitriopro- tionalium, quar per infolentem naturae ordi-
ferat ep fecura. Video ejr hederas, quantum nem eueniunt, ad aliquam eruditionem rio-
<velispremas , fiatim ad fuperna conari , & ftram Infantes videmus cum fanditate,
•

nullo prMunte fufpendi quodmalint parieti- - bruta cum religione, infenfata cum ratione,
bm inuehi textili filua ,quam humi teri vo- nuita cum lingua.Infans Nicolaus aliquoties
luntaria iniuria,Contra,quibm de adificioma- in hebdomade ieiunabat. Brigitta conticmt,

k eft, vt crefccndo recedunt, vt refugiumfen- Vfquequo triennis cccpit exiemplo perfeCte

loqni
 MlStORI^ NAT VR$ LIB, III. 4^
loqui iiiopiria oratione. Illatenus muta vifa tesnaturasrefufa* : qti6 itiinus poiTurit fape*
prudentiflime : noluic loqui , donee feiret* re* pluseft fiipuifle. Subtiliorem artem dirfi-

Quid fapientius quam mora vincereerro-

,
ciliormatenacommendat. Adijce luler- ,

res? Ciim feruidusPater,homo quide Dei, tiora efleminima,aut deformia,tormieam,

Ignatius Martinus in Luiitanii do&rinas apem elephantem afpe£tu ftultum & iner-
;

Chriftianse rudimenta ccepiflet in plateis tem. Quemadmodum calidior eftaerre-

docere,rogauit auditoresmum vellet aliquis motior a, Sole, quam i,n media i'pha:raj reii-
falutareVirginem.Tenuit omnium ora qui- ftente enim opacitate terrse, geminantur re-
dam pudor ;
fed infans in vlnis maternis tunc fiexione radij: ita cx natura', qua: hu milio-
mConuw.t^ue Maria.quo prodigio percuisa res videntur , (agaciores funt productus vf- .

verecundiaadultorum, progreili funt voci- quead illas ditiinitatis fplendor , velut ibi
fciantes, gratia plena.Bos quidam ignarum refumptusroboratur. Geftitquoque in -mi-
& fc

negligentemruiticum Religionis noftrae nimis diuiha (e oftentave ratio: plus formai

facramenta edocuit, intonando articulata habent,auttotapaenefunt forma* Quanta
\occ3 Credo in Deum Patrem 3 & omnem reli- illa mens erit, qjxx iine tnateria,qua^ fimpli-
quam Fidei profeilionem. Eloquentem et> ciflima 3 qua:toi:aad5useft,qua: tota ionnaj
iam bouem C.Volumnius&: SeruiusSulpi- limpida omnicomplexione. Qjjaecumque
tius Confules notarunt. Aliusfub fecundum igiturprudentix iigna edunt bruta , idola
bellum Punicum exclamauit , CauetibtRo- quaedam & velut iigillaria mentis funt,arca-
tna* Aliusanteimperium Augufti dixitad na vinute, nonfua perfpicacitate guberna-
aratorem fruftrafevrgeri , cum breui non ta.Nec mirandumeft, qua: de ipforum aftu^
frumenta , fed homines (int defutun. Lo* tijs narrantur(fortafle non omnia iine negli-
quacem canem ethnici viderunt: pulio Tar- gentia veritatis ) niii quia rationabilia iine
quinio Epidius arbores locutas prodidit: ratione peragant: aftVdant mentem non ,

meminit & Pliriius,fpeciatim Phfloftratus obtinent; necillam facram difcernendt vun

Vlmu, Orpheus fagum. Saxum quoiepor- imis concludunt pecloribus j in territorio
tariMotezuma iuflit ad idolortym iacra vbi- adhuc materi^ contenta.Diuortium corpor-
que peragefjda^immcjbile conftititmuliaque ris &£ ipiritus ignorant. Quare in illis totum
Vi nec arte fedem fuam reliquit diftrachs : corpus eft,&:demiiTum , nec vltra phanta-
pluribus rudentibus , quibusinnumeribar- iiam , citra debitum laudis ,citra mentum*
bari id protrahere funt conati,& porro con- cirra prasmium.
tendentibus, infonuit vox,nullo pa&o pofle
dimouerijDominum enim naturasnoUeilla,
fierifacrificia.NuntiatoRegi prodigio^uflit
CAPVT XXL
ibi facrificari. fediteiiim vox T^onne iam : *An difaplim fit brutis*.
dixi , dijplicere isla creatori ? In huw* fdem
fermittam tantijjier me fortari ejr uerhm ,
IAm &difciplinam omnem nego brutiSi
fxumJlabo 3 vt dimouere me non valeatis. Ac- Solushomo notitiaprincipiorum poller^
cidit lta facile:promota rupes aliquantulum qui bus artes fcientiaeque ftruuntur.Solus ille
moxrurfus immobilis conftitit* Muri
fuir, diicipulus,fciens,artiiex: folus diiudicatper
Babylonici hac voce reibnuerunt, tunc vr- compoiitionem rationum ^ folus difcuriiis
bem captam iri,donec mula pareretu atque nedit , iblus mentem refledit , ex proaereii
numquam capiendae vrbis fpem enixa Zo^- ftatuit, reminifcitur. Quid denique ad vin-
pyri Perfe; mula refutauit.Quemadmoduni dicationem artium &t mgenij deiideras §
harc &; aha rationalia infeniatarum rerum Specl:a corpus ad artiiicia promptum , ere-
argumenta propter aliquam inftitutionis clumjfubiiftenSjinftrudum manu aptiflima
noftrae maiorem neceifitatem difpenfata operi.Inftrumentum dedit natura genui-
funt ;
ita & ordinaria quaedam documenta num,nouitcui vfui. Blande itaquecapiendi
virtutis, &c veftigiamentis propter commu- funt Auclores, qui a difciplina beftias com-
nem eruditionem imprimi brutis oportuit. mendant- Extulit ad hanc gloriam hirun-
Erubefcat homo aut brutorum aemulum dines Theophylacl:us Simocata initio iui
non eife, aut fuifle imitatorem. Pudeat illa Dialogi, vbi ait Ta? %faJ\bva4 ^m $$f /u>i-
:

virrutis imagine carere , quibus feruiles na- "tiQopv ai%y\ma. rlw imp cwmtq cpSlw cflcfh^aKitS^

turae commendantur, aut per imitationem

c
vitiorum in eorum cenfu refcnbi. Ad fafti- «Tojj» dtcov'&iV fAmt)pMiyj?)' AiAricntovcn (giviw
dium vitij,ad inuidentiam virtutis,animalia lit&ivctj vx in^s>vct,fWoMcn Ho^i%^^y*Wi <&£9<£r
cum vtriufque geftu, &: rationis effigie,diui» aehtv , t&f t^t^Aetv ^uAcijnpK (pt
ctiS-e$°7rotc.
K
nailla ratio fabiefecit. Adhascfides diuinse J\.lw ivapiuQvw- Hirundines maternos cantus,
, dum fapere videmus brutaj
fapientiae eft fecundum modulos tnufuos a matnbtts edoceri
miramur maieftatem illius mentis in amen- prcep ; nonenimindoffa $rolk audtrema*
ier
 : m

46 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

terfuHinet hirtmdo. Docent e<e igttur fuosfis- homine. Nam ciim iit inimica rationi nu£ 3

tm vrbesinhabitare, & apudhomines canere, quam tamen nafcitur nili vbi rationi locus
adium partes carmine
ac circum fuperiores eft.Impetushabentfer£,rabiem,feritarem,
Idem,vtomittamalios,
perftrepere continuo. incurfum t iram quidem non magis quani
elephantiexemplum iic commendat Epi- luxuriam.Et inquafdamvoluptatesintem-
ftola decimatertia. $iXoK#$i$it(gv tfiov <p«- perantiores homine func. Non eft quod
ei $ i^mru , ^y aiS&omiw eftcfhfjuctTcsv m&- credas illi qui dicit^
SftrlwifinAtfyQV-u-fi) QT$(rd/Lytr@<*oyK@>* 2S[on aper irafti,meminit nonfidere
curfti
Sa.vfJia.sbc, 7rap ctt>7&f , 0001» 6 ^ 7rcu<h!ctc %oo-(Aoq Cerua, nec armentis incurrerefortibus
vrft.
nrif^). Ktf/ (&vtu f$p 7imthc, <z%iQpv?hQow Irafci,dicitincitari, impingi; Irafci quidenl
lVcfW v. E'y» e/V 78 NiJtia TtSrLbusf.tig.-, r dho- non magis fciur,quam ignofeere. Muta ani-
yov Zcarn eyovr^* r hoyto-ulv dAoycon&v. maliahumanisaffecl:ibuscarentjhabent aii^
VTrctpyotv $
TmTc, cwJfibc, cvQisvv, *Q Tm^aa \*~ tem iimiles illis quofdam impulfus.Alioqui,
XiXcL-rniK&c, , <s& JVi nifiovc, 1&1 TrctT&Wpauc. rhv fi amor iri illis effet,&. odiu effet-,ii amickia,
tQ /3/'« %o\lw Hcf.rkodXowajCy ic) jiy>vctc 7rifctc & fi multas jii diffenfio,&: cocordiajquoru
Xytvetctc tzS $»'«. E'/ 'Sitlw-imic, a,x,bveiv E'jo##- aliqua in illis quoque extant veftigia. Cete-
yb&vid-'i>\&i<;j0^\'2&efct r cMtivu&ov t/&4vwu, ri* ra humanorum pe£tomm propriabona
djct&bvjtciv k fapw <n$ic*> Ti 1$ (ppovwic, wap». malaqj funt.Nulli nifi homini conceffa pru-
v
^a3a JbM?f(£j tcS UXeirmh E'/ Ag ffi 7rctActf dentia eft,diligentia, cogitatio nec tantu ra ,

^icJvcfbcrcu^ct^iTiTQ/udi^ctyocfy }&i7mTJcicrctv- virtutibus humanis animalia, fed etia vitijs

r E'pff#To&u Mpvrrfa rvjuQopv^^* 'i&i tS prohibita funt.Tota illoru,vtextra,ita intra
7ittfa)is rdtyov *fpo^%** TJt <rw $ i^zlctrdq rorma humana: diilimilis eft. Regiu illud 62
cmuvov apircic, i^QvQpit,^. Difciplinofifiimum principale parum fubtile,parum exac"him,vt
dicunt animal efte elephantum , dexterrimo & vox eft quide, kd non explanabilis , pertur-
caputad omnia ea quacumque ab hominibus bata,&inenicax,vtlingua,feddeuincta,nec
tdoceatur : neque enim in Ulo tantum moles in motus varios foluta. Capit ergo vifus ipe-
miranda corporis.quantnm difciplina cultus <z~ ciefqj reru,quibusad impetus euocetur, ied
fiimatur. Eteaquidem IndorumpueridiuuU turbidas& C6nfufas.Exeoprocurfusillarurn
gant. Jtego T^ciam admiratus fum irratio- tumultufcf} vehementes funt; metus autera
nalihus animantibm rationem habere irratio- foliicitudinefque triftitiaque &ira non funt,
naliorem, vt qui chm fis viri eloquentisflius, fed his quacda timilia. ideo cito cadunt,mu-
faternis ftudijs abieBm , in ale<z ludo ac paU- tantur in eontrariu.- &ciim acerrime fxuie-
Jlra otio vitam deteras , egreftm ingenuitatem ru nt' expaueruntque,pafcutur,&: ex fremitu
3

generls. ^uareftfltm audire velis Hermago-
r<e,fero aliquando ad eim vitam redi:ejr bonum
eB,f in feneclute fapientia adfit ejr prudentia,
quod ejr Platoni videtur. Si vero moleHum efi
ex priBinis vitijs refurgere teipfum Her-
magord filium iafiitas , fcito te futurnm fu-
rempaterni fepulchri. 2{am tua malitid vir-
tutes eim infamas, ejr contumelia afficis.
Exempla beftiarum difciplinam iimulan-
tium, laxequoque admittendavultum ib-
decutfuque vefano ftatim quies foporque fe-
quitUr. Labanius etii refutet Stoicos/nn opi-
nionis elogio diffamarut affecl:as,fecutus tar
me Ariftotelicum fenfum,imagine illorum^
, & no ipfos,bcftijs indulfit.Vmbra amoris fuit,
cum elephas puellas,cum delphinus pueros
dilexerunt,cum amaiijs mortuis tabeicebat.
CAPVT XXIII.
An n rm W
. ,, ?
.

lum difcendi o biedant. Fuit felis cuidam compfUt

l fietus brutis.

Fratn noftro familiaris, cuius curat erat pul- /^VVidde rifu& fletu? Ridetcuculus,ri-
farenolamadfurgendum. Idmunusfelisdi- V^det &c auis fulua,quain Indiquapach-
dicit: ii forte, cum hora infonabar, abeffet tototl dicunt : meruit propterea infamiara
Frater, felis accurrebat ad funem , &: mani- inaufpicati ominis. Adeo Batbari philofo-
bus preffovngue detrahebat. pharunt timentes LTtitiam,feftiuumque &:
ridibundum cantum minascomputarunt»
CAPVT XXI L Luxetuntcanes &:equi.Paulo ante mortem
a
An a +
Imt m r x
brutts affettus.
•
w ci Csefaris greges equorum abftinentes pabu-
, u c a r\ r»
J JJ 10, vbertim profuderelaciymas. Derat*
t

PRoximum de appendicibus
eft quasrere lantis equo Vugiliuscecinit:
mentis nu m paftiones aut vexenc aut
, poftbellator equm jofitis inftgmbm,Aethon3
verfeht bruta.Et quidem affedus noftros af- lt lacrymans ,gnttif^ humefeat gradibm ora.
fecl:ant,non habent. Ita Stoici , qui ipfos & Eadem fidei lege deicripfic Homerus equos
affeclus animalia ceniiierunt , fed negarunt Achillis
animalibus .-
ita &; Seneca. cum qui bus di- Perfiabant curru iuntfijacrj/masfy cientesy
cendu m eft, feras ir a carerej&: omnia pr*Eter Qu& miferis calid* malafper & &ra ftnebat*
Pli-
 HISTORI^ NATYRiE LIB.III.
Plinius lib. 8. c. 41. equis tribuic pugnse pra>
fagium, &lacrymas, in obitu dominorum.
Confentic Iiidorus,qui adiecit, folu equum;
CAPVT XXIV.
prascer hominem,lacrymari> &c doloris aife- An foli equi lacrymas fundmt.
clum fencire.Sedifta? commotiones contin^
gunt ratione,&pro exceflu aut defeclu ftulti- T Axitis interprecanda eft illa Ilidori fen -

tix,ain inhumanitacis elogia merecurrquare .L* cencia quod , hominis fn

folius equi &c
quibus deeft ratio/imilicudo eric dumcaxat. lacrymari, fcilicec frequenrms. Nam Clau-
Laciiis ifta Libanius , nos ducaxat libamus. dianus inquic,
Sed de lacrymis definiamus nonnihil. Non Lacrymis torui maduere leones.
animalibus ranciim, ied &C plantis quida la- Fauet Plinius & Lucrecius,lacrymis & moc-
crymas aflignarunc: pucarunc lacrymas non rore Regem feraru donances. Aiinos Mau-
aliud efle quam prolicitu guccatim humore acerrimas lacrymas fcripiic -^Elianus
ricanias

exviuecibus.Sedhoc&fudoreft.Quidam- fundere . Elephancibus cnbuic Xiphilinus

lacryma eric? Fluxus oculomeVcique,
plius
fed non iimpiex,fed quem afTe&io animi ex-
torferic. Iam fi lacrymario inuoluic afle&u,
vbi ifte non legicimus , iimulacio dumcaxat
lacrymandi erit.Ophchalmia vexaci ab ocu-
lis ftillat humorem,nec lacrymaredicimus:
lugubrem vocem , canibus Calaber fenfum
doloris, cauris Calpurniusmcerorem. Onv-
nia hec capienda eo fenfu,quo fuperiori Ca-
pite conftnnximus, lacrymas proprias, affe-
&ui dumtaxac rationalis naturse competere.

icem Sc frigore aiHicti,& inflates buccas, &:

bibentesimmodiciim, autridentes. Quare
C A P V T XXV.
ficuc homo non femperlacrymacur , ciira Memoria quibus brutu inflt.
oculiaquas ftillant,icanecbruca.Homo au-
tem folus lacrymacur. Prima humanicacis A Lia de memoria eft, num comen-
lis

casrimoniafletuseft, primum vica? ve&igal, x"V det beftias. Ec quidem reminifcencia

prima lucis falutatio. Seilicec praffatio vitar, nullis ineft (appendix intelle&ionis eft) me-
lacry matio ceceras vitas parces prsediclat. moria mulcis lmaginationis yiribus concen-
Fuerunc & qui in ipfo vcero lucis cimorem ta,quis jllaelephanro negabic? Glycas ceftis
flecibusindicarunt. VVeinrichius in erudico eft,elephantem quemdam,cum inCircum
trium hiftoriamm de monftris tractatu facit deduceretur, iedentem in foro ad Millia*
jnencionem. Opersepretium efteius verba numaureum Magiftrumferarum,iubitaira
adicribere. guin ejr flens, inquic , in vtero atcjue impecu interfeciiTe. Caufam no aliam
puer natm efi, teHe Fabricio , qui ejr verfibm violencias fuifle, quam quod ante annos co-
fuis iilufirauit , ejr Baptifmo ipfe adftitit. No~ tos decem, eodem illo loco, idem Magifter
flris eliam his paucis annis clarifime vocifera- eumdem elephancu fcrro percuiliiTet,quam
ri auditm efi, alim in bac ipfa vrbe ( Vratiila- iniuriam coc annos recondens,cunc demum
uia) homo inomni fuamtapofieamiferrimm ijtvlcum. Ex Acofta plura, Lipiius. Miles
facim. ln Alpibm Noricis vagitm cuiufdam quifpiam in vrbe Cochin elephantem per
diebm quatuordecim ante partum exauditm lafciuiam in fronte pucamine nucis percuf-
etiam vere monftrofi, quodcomu-
efi, infantis ^erat (grandem illam Indicaincelligo,quam
tmefet. Harc ille. Cruiius ex lobo Fincclio incolas coccum appellanc.) Elephatos puta-
anno invtero materno fleuit,
154.6. infans m etiftudiosecollic:illud,atqueiram,recon-
n>nm in Mifnia^alterRotvviU ad "Nkrum.Eo- dic.Poft dres plufculos,in Via quapia publica
vero anno bellum fmt Vroteftantium cum C<e~ obambulancem milicem confpicic , accedit,
jare. Meminir tiUs Cuidanus de Varieca-
:: & elacum exore putamen, promufcide fua
ce rerum (ed , b $pa tancum,addicque par- acricer iniilum conijcic: cum exultabundus
ricidas cales peitea fuifle , aucaliasimpro- abijt,quaiicalioneillainiuriam probevltns.
bos. Quid? Iamne in hoc refucamus ailer- Iterum exeodem. Miles elephantum in ea-
ta.? inf anti bus affedu s noii eft , na m nec ra- ^em vrbe cu m redore obuiu habuit , noluic
tio quart nec lacrymse. Fateor afFedus &£
, decedere. Elephas fuam &: re&oris concu-
racionem mfancibus actu deefle, non facul- nieliam idjnterpretatur, vlcifci tamen a re-
tate ilHus autem lacryma? funt qui men-
5
,
& ore prohibetur. Poft dies aliquot,in ripa
tem ha bet, licec non exprimac. Nobilioris Mangacae fluminis (id vrbem alluir) milicem
animse vigor plus dominacur eciam fine ra- fabulancem ociose reperic. Ciim redor non
/tione corpori , &
extundic argumehca fui adeflec,corripicillicohomine, inaltumcol-
rnorfus ex oculis. nec precibus nec clamore adftancium
lic ,

mocus, aliquociens flumine merfic,alleuans

Mf fubinde&demitcens. Cumque lufum eum
fatis diu lufiiTet, contentus hac vindicT:a,ho«
minem
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGlI
minem vitac fuae iam diffidentem , re&urn manufcriptis,indirTerentiam indulgeht brit-
& illarfum deftituiteO ipfb loco vride fuftu- tiscirca dele&abile §£ vtile 3 vt reijcere vel
lerat. Sed hsec in deteriorem &: vindicem arripere illa poflint 3 foliim cirea honeftum
partem memoriae exemplaiecceetiam in be- negatalibertate: tum alij imperfe&a quam-
neficam & benignam.Acofta idem fuggerit. dam difcurfionem circa hxc obieeta prodi-
Elephantum vrbe Goa fuifle , qui annuo
in gunt. Plane mihinon eftdubium^aliudeiTe
illo &
folemnifurore correptus> catenas ab- arbitrium, aliudtudem libertatem 5 &: pofle
ruperit &
vincla* Fugientibus omnibus,fer^ hanc aliquo modo iine illo efle, fcilicet fine
uulum quempia % qui vlnis infantem domi^ iudicio,fme menteintegraaut fana. Pueri dC
nicum geftabat , insedes propere irrupifle, amentes non folum fponteagunt,fed muU
oblitum farcine- quam depofuerat in illa tre- ta etiam libere , quseque in eorum libidine
pidatione anteardes* Elephasadeft,mortem &C poteftate iitea efficere,£utomittere,aut
omnes &: obtritu pueri exfpedant.Ille con- aduerfa amplecli. Sic Viemria cenfuit ,fie
tra manu fua leniter attollit ;
in humile te- & Molina nofterin Concordiafua. Neque
ctum,quod e regione e,dium,collocat;refpe- ea culpc illis vertuntur , non merito , 110»
cFans curiose fatifne puer illic line damno. opprobribt , quia non difcernunt inter bo-
Dein furibundus cuifum fuum exfequitur. num &makim morale. Atqui hxc libertas
Id datum omnesinterpretabantur veteri be- non eft exa£ta,no quam dicimus arbitrium:
neficio, quia mulier earum sedium domina, liberumenim arbitriumibi eft, vbi volufi-
& infantis mater^elephanti tranfeunti fsepitis tas.Ea fit,inqua formalker,vt aiuntjibertas
panem aut fruclus obtulerat- Ad haec: repe- explicetur prseuio rationis iudicio. Quid?
dant fersecubilia fua, vticjue memores.Canis tantamnedabimus licentiam & libertatem
poft multos annos domuagnofcit &c redu- j brutis ac pueris? Non, eredo, opus eft: ali-
ces excipit dominos,adorat,bladitur,&ad- quam veroneceflariam indifterentiam reor
uentum celebrat magnis Isetitise geftibus. cum Molina noftro •, & ad minus, cum
Maius diilidium eft,an omnibus infit recor- Arrubale, inefteisveftigium libertatisquo-
datio brutis. Diuus Bafilius pifcibus iniquus ad aliquosmotus, & alterutrius partis ius
fuit,nulla psene illis reliquit, eft tamen qu^e- eligendi a fentienti appetitu.Quandonam-
dam illis fpecies difciplinaz & expejrientise. que Molina)belluafatigata ex diuturna
(ait

Nihilfinememorationedifcitur. Ad figna feflione ambulare appetit,neque

in aliquenl
prandij accurrunt in ftagnis, cymbalo aut peculiarem locum trahitur a notitia &appe-
crepitaculo vocati, fcilicet non immemores titu alicuius obiecli,quod in eo loco fit,pla-
iignificatus: repetunt fuas latebras,nempe neinpoteftateipfius videtur efle fitum t in
non obliti vise. Ariftoteles quoq ; nimis par- vnam aut in akeram parcem moueri. Non
cusvidetur, dum apibus &formicisimagi- tamen tantum veftigium libertatis cocedam
nationem negauit, memoriaeripuit. Iniufte belluis,vt fi ab appetitu ,prseuia cognitione
quidem: formica enim per eamde femitam alicuius obiecl:i, mcitentur in obiedum cer-
redit ad domicilium, quasrit amiifam viam: tum,nullaque exiftente causa qua retrahan-
apes quoque importunas funtdeguftatis fto- metu fuftisautalteriusrei,in poteftate
tur,vt
hbus.Fateor tamen,aliqua animaliamemo- ipfarumfit non moueri in tale obiec^um,

t\x experda, vt omnia pigra , &adhserentia Qui tamen neque veftigium hoc liberta-
faxis, fuo contenta accubitu , fuo fida loco: voluerit concedere , is nulla ratio-
tis beftijs

naque indulta recordatio brutis ad repetitio- ne appetitui brutorum radicem proximam

nem latibuli , aut opportunx rei inquifitio- alicuius contingentise tribuere debet. Hsec
nem,aut fugam. Illa fiint tenacia fedis^ nihil Ludouicus cenfuit , & mihi quidem vt mi-
quasrunt,fugiuntnihil;fuperuacaneumeflet nimum ea indiiFerentise libido danda bru-
meminifle. Sed&tucaniminima memoria tis, ftuperet namque equus tamquam fta-
eft, aut maxima ignauia nefcitrepetere an-
: tua , hinc inde asque oblatis duobus hor-

trum,ii forte egrediatur, ideo alterum fodit dei manipulis Recurrere ad caufam pri-
.

quo cdndat : nihilominus alicuius recor-

fe mam vriius coaciuras, longum itereft, &c
dationis argumentumeft, feruarein fuis la- fuperuacaneum.
tebris congefta in annuos cibosfemina. Neque tamen liberaliores oportet fieri in
libertate brutorum. Confpiratio llla fuo-

CAPVT XXVI. rum morum neceflitatem magnam fuae na-

Omnesvulpesfrauduletsefunt,
turasarguit.
oAn hbertas aut indijferentia aliqua omnes grues cautae, omnesaranear ingenio-
brutis injit. fas&infidiatrices , omnes lupi pra?dones,
omnes magnanimi , omnes lepores
leones
Llberaliflimi nonnulli Theologi,in qui- timidi , omnes apes induj&das & follicitse,
busnofter Petrtis Arrubal in Codicibus omnes formicse prouidas ff laboriofse. At
humana
 KISTORI^ NAT V$JE LIB. III. 49
humana ingenia ob faculcatem liberi arbi- phantafia in eamdem fpeciem coeat < prd
trij ditTipantur. EgregiePerfius: formarum& temperanlehtorum diuerfita»
Mifle hominum fpecies^ reru difcolor vfm: te,quar bafes indolis funninde tanta operunl
Velle fimm cuique efijiec njoto <biuitur vno; varietas, vt bombyx lanam, apis faubs, for-
Sed& Horatius apte canit: micahorrea,araneus telam,hiiundo niduni
CMillia quot capitum viuuni , totidemjlu- architeclentur. Quemadmodum iuxta in-
diorum. fignium Philofophorum placitiim cogitati-
ua hominis facultas illud priuilegiiim ex
CAPVT XX VII. coniugio mentis obtinet vt circa lingularia
.,

difcurrat. Ita in brucis ex diucrfse rormse &c

Shiamodo dnimalia prjfentiant, temperamenti contubernio diuerfas phan-
tafiadnftin&ufque dirimuncur, vropusha-
CEteriim quia prasfagium , fcilicet diui- beant aliqUa rerum fpecie, innata ab origind
asmulum , fupra mentem fit,
nationis lua, infigniri: nec ab Au&ore naturae nouis

lubet hic defmire , quo pa£to cum vecordia &: aduenticijs fauoribus iuuari,vt nonnullis
concordet animalium. Obinde opinor per- placuic in illo enim excederent homines,
j

fentifcere futura, quia fine mente fint:Vacat in hoc exa^quarenti

eniin fenfibtis inceiiecl:ionis,famulatu exem-
ptis, liberifque .feruitio alieno:
conditionibustemporum, influxui-
res fimc
ideo habilk>-
CAPVt XXIX.
que elementorum. Aduentiti^ temporalium Curnullqm animal prazterhominem
qualicaces in otiofiores brutorum fenfatio- cum intelletlu fit.
nes melius fe infinuant : ideo geftiunt auG
mocrentpro humorum eftufione , aut eon- INquiret tandemeuriofitas, eurnullum,
tradione ; atque pro diuerfitate phantafias prseter hominem , animal mens exornet.

gubernant affectus prasuios ferenitati aut Nata omnia non funt nifi homoj imperio.
3

pluuiae. Ita delphinus placato mari lafeiuitj Obfequiumcazcumoporret efle nec obe- :

commota enim phantafia naturalium im- dientia difcrecione magnopere habet opus.
preffione cgufarum ad ludos prouocan Circaeamdemquasftiunculam hoc bracu*-
lum B.Brigitca zccepiz.ReJfiondeo tibi:Omnia

CAPVT XXVIIL qu&cumque creata funty advtilitatem hominis

1

funt, aut ad necefiitate eiw ejr fuBentationem,

^uidfit in&inttus ammalium^ aut adinformationem ejr correptionem,aut ad
confolationem ejr humiliatiomm.Si ergo brut&

N Ec enim animalium inftin&um

reor, quam operationem
adiudicium commodivel incommodide-
aliud
phantafiae
haberent intelleBumficut
homini in tribulationem
auam prodefent.
,
howojfent vtiqus
& potius ndcerent
omnia fubietfafint
ideo njt

terminatam,determinantemque appetitum
adimpetum vel fugam. Iudicium nonpro-
prie incelligo , fedhiftrionemquemdaeius.
Differt autem inftin&us > licec brutorum
,
hominijpropter quem omniafacfa funt^& om-
nia ipfum timeant, ipfe verb neminem nifi me
Deum fuum,propterea animalibm non ejl da~
tm rationalis intelletlm,

;oan-
 .

50
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IESV
HISTORIiE NATVRiE
LIBER QVARTVS,
CAPVT PRIMVM. nulla fecunda interueniente efficacia fiufi
focietate creaturae , ide.6 horum produdio
An cdum Jit caufa aliquorum ammalitim* conuenienti edicitur formula, Fiatlux, Fiat
frmamentum y
Fiant luminaria^ Faciamus ho*
iscvssi fentientis fub- minem. Igitur difcrimen aiiquod eft, ciirri
ftantisedignitate, nunc dictum fuit, Producat terra^&c Producant
[
aliquas caufas euoluam, aqua. Quod vero difcumen?nifi quod aquas
'
antiquiores faltem 5
&: & terra, vltramateriadiippeditationem,co-
primiim quafftionem il- natunl adhibuerint , acceptum ex diuino

;
lam ; quam fufpenfam prsecepto. Sidera autem & firmamentunt
__j
reliqui , vt omnem ex- ex pradaeenti materia facta funt: non enim
piemfcrupulum eorum, qui cados exorna- fuit denuocreatamateria, ciim ipfa forma^-
runt intellectu &: animo,An cadum alicuius ta ; &
tamen, quia Deus illa immediate &£
earum fcilicet quas fponte
beftiola: pater, folus erfecit , Fiant dicitur, non, Producat
dantur. quamuis in hac parte etiam ij qui terra, aut aqua, aut aer,aut ignis, aut quintal
amentes&exanimesiudicarunt orbes, cen- aliquafubftantia. Deindeobleruandum eft
fuerint generatores horum
fentientium,non difcrimen inter ea ipfa qua* Deus immedia-
vt caufas praecipuas,ied vt inftrumenta diui- re fecit: de aliquibus dixitji^/^jdehomine^
nx proxima enim aliqua caufa fignanda
: Faciamus. Nullum verbum Moyfis finefa-
erat , qnas fi non au&or , miniftra faltem cramento ,finedoctrinaeft. Cur ita diuerfa
fuiiTethorum viuentium. At vnde celis hxc eloquia? nimirumfidera& firmamentUm
officia tribuimus , &
non potiiis elemenns, Deusfolusfecit, fedexmateria j at huma-
quibusiftam efncacia videoinPhilofophia num ammum &fine materia:
fblus fecit ,

Moyfis commiiTam? Producantjinquit^aqua non folum eduxit,fed totum tunc produxit,

teptile animx. viuentls^ ejr volatile fuper ter- Satis itaque conftat ex formuiis diuini im-
tam fub frmamento c&li. &: imiiis.-Producat perij , terrse & humoris com miftio ad gene-
terra animam viuentem in genere fuojumen^ randa viuentia. Non otiofa Dei voxeft.P^-
ta, frteptilia, & bejtias terra fecundum fte^ ducaty inquit producere vim notat. Terra
;

ciesfuas. Non audio,Producat cadum.quare iam tunc inaugurata vitaliumrerum prcr*

fia Deovirtutemnon accepit , vndeiftam creatione, ius aliquod nunc vfque retinet iri
paternitatem obtinuit? In figna &: tempora aliquarum beftiolarum partu , quemadmo-
audioexornatum sethera, non ad fecundi- dum diuinus vir Bafilius cenfuit. Praceptum
tatem. Sine aftrorum vi peperit terra ftirpes: hoCyfcilicet producendi animalia^fic imprefum
tunc cadum rude erat,incultum,obfcurum, e& terra elemento, <vt ne hodiequidemdefinat
inefficaxfine fua lucis manujnullatuncfi- fubferuire fuo creatori 2^am animaliapartim
.

dera.Igitur ifta vis non eft fublimis,ciim cx-
lum nec parens nec obftetrix potuerit eife.
Idem cenfeo de omni animata natura,quod
de vegetabili. Ceterum in illa Dei iufiione,
aliqua fine dubio efficacitas terra^
producendis viuentibus tributa ; ergo fuffi-
ciet. Quare non damno eruditos aliquos
Aftronomos, qui cu pluribus Patribus tem-
perarant casli vires.Obferuanda funtdiuerfa
genera diuinae elocutionis. Inquibufda ver-
bis nulli delegatur creaturse procreatio alte-
rius,inalijscommittitur.Lux,firmametum,
fidera * homo immediate a Deo
ex antecedentibus oriuntur fuccefione^partim
num etiam ex ipfamet emergere terra gene-
rarifo cernuntur.Non folum enim cicadas hu-
mas pluuio tempore edit , ejr innumeras alias
& aquse befiiolas inaere peruolantes >quarum plurima
pr&tenuitate nullam fortita (unt nomencla~
turam-, quin&muresranasfa ex feipsk iam
profert ejr edit , vtpote cum circa Aegyptiaf
Thebas poft vehewentes in &Jiibus pluuias^
, vniuerfa arua foricibm impleri protinus no*
uimus. r^Anguillas quoque nec alio vllo modot
nifi exfacuknta conftitui materia limo^, con-
fuerunt. jgicimpui quarum necfiuum^ecaljum vllum
 lOAN.EVSEBIt NIEREMBERGII HISTi NAT.LIB.IV. $i
wodum ,
fuccefionem effcere conftat, fed }
terra hx prvgignuntur.
Neque leue eft argumencum efficacicatis
CAPVT II.

elemencorum,exdiuino praecepto terram & Opiniones Gentium de animdlmm origine»

aquainuiolacateouiireiurafua. Pifcium &;
auium productio aquis delegata,ergo foltim NOnnulla praeterea funt in animaliunl
humorishajcvisiquamobreterranumquam origine difpicienda , atque ad abfolu-
genuitlegitimam auem.Nullam e terrafola tam tractacionem altiiis petenda res, ab ip-

iine humore genitam vidimus, nullagenui- fis fcilicec mundinatalibus. Vnde diuerfa
nam,vc videmusinnumeras beftiolas; Qua- placita,prouc quifque auc finxic,auc incerpre-

re ? quia ifta iurifdiccio aquarum eft. 1n hu^ tacus; Philofophorum decreta fat erit^vt re-
more vtique aues nate^ produntur.Barliathes futemusinarfafle. Peripatetici obtendebant
in aquis generantur: aquae quoque produxe- mundi asternitatem, negabat reperiri pofle,
runt monftrificum alicem , qui Motezuma* aueTne ante an oua generata fint cum &: :

pramonftrauit claflem Hifpanicam. Allata ouumfineaue , &:auis iine ouo gignine-

quoquefuic Francifco RegiGalliaz concha queat. Adfauere Pythagoras, Ocellus, Ar-
eum auiculaintus psene perfectai alarum fa- chytas, Xenocrates , Dicxarchus, qui fem-
ftigijs, roftro pedibushaerenteextremisoiis perhumanumgenus fuifle credidere. Qui
oftraci.He&or Boetiusaileueracfe vidifle e- autem homines aliquos primigenios diuini-
nacas in alga cochas,quibus apercis,viue. aues tus nacnrave fac~tos crederenCjmulci fuerunCjj

euolarunc. Si cadiifta vircus eflet

, non ad- ied aliter atquc aliter in hac exiftimatione
ftringereturhumori, &c aliquando legitima verfati. Nonnullosnarrat Cenforinus. Vt
auicula e cerra fuapce naiceretur , &c maria omittam , quod fabulares Poetarum hifto-
& terras cadum refpedat,omnia claudit,vn- rias feranc , homines primosauc Promethei

dequaquevoluitur. molli luco efle formacos , auc Deucalionis

Obijcies aliquas aues ex frondibus geni- Pyrrhaequedurislapidibus efle nacos ;
qui-
tas. Apud Iuuernse fluuiu fertur,frondes ali- damexipiis fapientias profeflbribus nefcia
quarum arboraminaquasdilapfas,in piices an magis monftrofas , certe non minus in^'
abire^quae in terra, volucrium animaliu for- credibiles racionum fuarum pfoferunc opi-
masinduere. Dico adhuc e terra non pro- niones. Anaximander Milefius videri libi
crearas aues (fi legicimas aues func ) fed ex ex aqua terraque calefadtis exortos efle fiue
exuberanci autarborum aut littoris humo- pifces, fiuefyifcibusfimillimaanimalia: ih
re. Potius hocprobac, germanos efle pifces his homines concreuiiIe,fetufque ad puber-
&vo!ucres.Ex eifdem humidis folijs vtrum- cacemincus retencos, tunc demum ruptis
quegenus emergic hoc folumdifcrimen ,
;
illis iam alere pof-
viros mulierefque, qui ie
quodex humidioribus pifces. fenc, proceflifle* Empedoclesautem egregio

Acqui difhcultatem illa, quod elementa fuo carmine,quod eiufmodi efle prsedicat
imperfediora iinc beftijs cocra ius originis, Lucretius,
eciam digerunc illi 5 qui horum animalculo- Vt vixhumanavideatur ah mecreattm
rumcadu exanimeprogenicorem vindicac. tale quiddam confirmac primo membra :

Putauit Albertus,vircute fcminali,vt inftru- rlngula ex cerra quafi prsegnante paflim edi-
menca diuina,cados concinere vim generan- ta, deinde coi)fle , &
effecifle folidi hominis

darum beftiolaru: iftud camenpriuilegium maceriam igni fimul &

humori permixcam.
ad terram &aquam transfero. Namque H Cetera quid necefle eft perfequi, quaenon
cselum imperfe&ius animalibus ipforu caufa capiant fimilitudinem veritatis?Haec eadem
potuit efle, poteft & terra fine impedimento opinio etiam in Parmenide , velin Ste fuic,
imperfechonis. Ad haec, diuinavisafliftir, Empedocle abeunti-
pauculis excepcis ab
quemadmodum nulla creata virtus fuflicic Democrito vero Abderitar ex aqua li-
bus.
producendo fpirituijniiiilominus homo ho- moque primum vifum eft homines procrea»
minem generat, cuiu? generationi fpiritus cos< Nec longe fecus Epicurus: isenimcre-
neceflarius eft, quem homo nequit produce- didic , limo calefacto, vceros nefcio quos^
re:coronat tamen diuina vis conatumfe- radicfbus rerrse cohierenccs ,
primum incre-
cundas eaufle, &
ad exigentias difpofitionef- uifle j &: infantibus ex fe editis ingenitum
queaccedit,expletura voca naturarimpo- ladis humorem naturam miniftrantem pr^-
tencis. Ita,licet elementalis virtus minor fic buifle: hosita educatos &c adultos,genus
fentienteforma, huius Deus explebic gene- hominum propagafle. Zenon Citiaeus,Stoi-
rarionem, &
primis fauebicconatibus,prse- cx fecfas conditor, principium humano ge-
parationique materia'* neriexnouo mundo conftitutum putauiCj
primofque hominesex folo adminiculo di-
uini ignis* id eft , Dei prouidentia genicos,
E 2, , peni-
$£ I0ANNI5 EVSEBII NIEREMBERGII
Denique etiamvulgo creditumeft ( vtple- rorum fimilitudinem protulife y de quibM -

rique Genealogise au&ores funt )

quarum^ Lucretius:
dam genciurn (qua:exaduentitia ftirpenon Crefcebant vteri terram radicibm apti,
finc ) Principesterrigenas efle vtin Attica^
, eojque , cum maturafent natura cogente , ru+
& Arcadia, Theflaliaque , eofque autoch- ptos, animalia tenera profudife. Deinde ter-

thonas vocitari vc in Italia Poeca cecinit

;
ram ipfam humore quodam,qui efet lacii fimi-
Nymphas indiger.&que Faunos nemora lls , exuberafe , eofy alimento animantes efie
quaedam tenuifle : & non difficile rudis an- nutritos . Quomodo autem vim frigoris
tiquotumeredulitas recepic< Nuncveroeo auc caloris ferre aut vitare potuerunc , auc
lubidoj vt vix au-
licentias Poccicse proceflit omnino nafci , cum Sol exurerec , frigus
ditu ferenda conhngantjpoft hominum me- aftringerec? Non e r4»/,inquiunc, in principio
moriam , progeneratis iam gentibus , & vr- rnundt hiems ejr &fias , fed perpetua temperies^
bibus conditis,homine$ e terra diueriis mo- & ver aquabile. Curergonihil horumfieri
dis editos^ vt in Attica fercur regione Erich- etiam minc videmus? quia femel fieri necef-
thoniusex Vulcani feminehumo exaratus* fariumfuit, vt animajianafcerencur,poft-
& in Golchide vel ih Bceotiaconfitis(inguis quam vero eile cceperunt j concefsa his fa-
dentibus Sparrae quibus mutua csede^nter
;
cultate generandi ^& terra parere deiijt , &£
fe necatis, pauci fuperafle traduntur , qui in tempons eonditio mutata efb
conditu Thebarum Cadmo fuerint adiu-
mento. Nec non inagroTarquinienfipuef
dicitur diuinitus exaratus , nomine Tages^
CAPVt III.

qui difciplinam cecineric extifpicij ,

quam BabuUris origo dmmdlwm*
Lucumones * tum Etruriae pocences ^exfcri-
pferint. Paucas adijciam hiftorias immedia- SEd ty aliarumiingulariugenerationurii
tiorem ftatuencium procreationem. Euripi- mira deliria apud antiquum vulgus. Mo-
des t qui ex dirempuone caeli &; teirae eam nedulamnugabaturex Arne facl:am,bubo-
efle putauic,itaait: nem ex Afeala.pho , ciconiam ex Antigone^
Cdlitm vnius form* fuiti
terratfc fimias ex Cereopibus, cygnum ex Neptuni
Sedcum fuifent abiunfia complexu mutuo^ fobole ,
gruem ex Pygmsea, araneam ex A-
Bmerfit omnls in lucem res progenita, rachne , mergum ex ^Efaco ilue Bulide, al-
^Arbores ,aues , ferA , quattfe affert mare^j. cyonesex Ceyce& coniugejvefpertiiionem
Her mogenes no vi diuina, ied afpe&u ebul- ex Acithoc^ cornicem ex Coronide, lupum
lijflecuncta delirauit , cum inertia diuinita- ex Lycaone * ranas ex colonis Lycijs , no-
tis. Alij quofdam fecundos Deosin hac pro- cluam ex Nyctimene, lufciniam ex Philo-
uincia occupant.Placo ex his prsecipuus eft, mela, picas ex familia Enippeij,hirundinera
ex cuius doclrina Alcinous ait: Cum hac om- ex Progne, perdicem exTalo puero j del-
nia fabricata efent , animantium tria refia- .phinos ex Tyrrhenis nautis 5 parum iiue x*
bant genera qu£ mortalia erant futura vo- githalum exTimandra, ocnum ex Auto-
, ,

latiie, aquatile, ejr pedefire , quorum generd- noo, erodiumexAutho , fexcenta alia^ &
tionem filijs mandauit fiuis , ne fi h&c quoque qux nugantur Boeus lib. de AuiumortUj
genuifet immortalianon minus efient quam
,
Nicander in Alteratis,& Antoninus Libera-
reliqua* llliigitur a prima materia particulas lis in fuis Metamorphofibus , vt taceam

quafdam ad definitum mutuati tempus , mor- Ouidianam licentiam. Idem adhuc inge-
talia finxerunt animantium genera. ^Egypti nium barbari vulgi (error fui malitenax eft)
benericium Nili cenfuerunt, vt Marcus Au- plura animalia plantas per metamorpho- &
relius icripfit ex putrefa&ione terrae poft iim iadat. Egregia Brachmanes commen-
magnam inundationem erupiile animalia tatione vpupam honorarunt, Indis propter-

&: beftiolas inter illas feminam , nec longe ea Regibus charam , in delicjjs prarci* &
Trifmegiftus eft, ardori Solis plurimum tri- pu a m Regi lndorum, inquiu nt , olim filius .

buit ad primum viuentium ortum. Alij aues fuit minimus natu , quemfiatres improbi pro-
ex aqua, in Arabia maXime Phcenicem ge- pter atatemcontempferunt. Cum vero paren-
nitam feminam , ex carie arborum , fo- & tes feneffute graues contumeliose ab eis tra-

lari aeftu pro ingenio muliebri ardentis lin- ftarentur vt improbitatem eorum declina-
,

guas , carioii pe&oris. La&antius celebre rent 3 afiumpto filio minimo difcedunt ac fu~
plurium fenfum,quip3eneEnieuro imputa- giunt } ejr laboribus in itinere confumpti mo-
tus iam eft, iic prodit: ^Aiunt certis conuer- riuntur. Defunfforum cineres filiws in fuica-
fionibus cdi ejr afirorum motibns, maturita- vulnere} quod enfefibi 'wfiixeratffipelit*
pitls

tem quamdam extitife animalium ferendo- Infignemhanceius pietatem confiicatus admi-

rum, ltaque terram nouam femen genitale ratusfy Solt puerum in auem formofam admo-
mimntem , folliculosex fe quofdam iir <vte- Hum & viuacem eonuertit , critta, fupra ca~
M
 HISTORIiE" NA TVRJE LIB. IV, 5t
put eim erecla , vt gloriofi facinoris monu- pWitnv hjtmttq /ju) tM\<H7t\v nhtrcic, n fj,v^Pj.ct
mento. Feracioribuscommencis Boeus,Go- 7» £fcg. A c

/ cfl 'J Gr&cr&iyov. Uegc, J\f -mvrct yet*

rina, &: Nicander fuas pagtnas implenc , & Mfrrfvaq b AibvvovCj adri %bpmQ s^}o?td Taves^H^f
vno mendacio pluraanimaliacreant.Exem- /\iW3 ^ c&ttpJct/Xi^ jfai va ffi jVitebvTtiv Vpp6r,
plum ficnarrario Munichi , quam libro i. ViKTUp CLUTttf yct?\!£ &>&$ cTg TCt Q71jUl£ct TC/C,
}(ff)
Mutatorum Boeus fcribit* M&Jt%p$ 6 Apv- xb&tqefa&i (hltiff., jfjjf tur x 7roXv jChYi&vc, c]q
etvr^» \&%vi/\dj!tt MoXoarcov, jy l$oV5 fW-" etfyx; ctl ^&s i/u(3dt/\QVott,l tt1l7ty>\g.V. Em) cT
ttc. dyaGoQ , <& civrip fii&ioc. . E'%v J'g imT- kXyi^c cl^imat Adjxhfartjs , ^ctro 3-v/ujt Tti
Jk; £m AwAornj? a AlA^v^ov doaivovst fjtct^ duy £eocr<\v y j^i t'7nxrct(rov ? sttvS 7tttlcht cfticma-
pmsajunf i Ttj Miya./\VTo&t , <fc$t?&TQV, jt) 3i/- cn crvv (&?c, ctJ%X<ptuc,iKx&/\'7WVcruj £\ rdoizeTct
f
•)CtTi^ Ymp l7I®"ffl> TOVTOIC ^JOfjSpQVC, GTCtf- THTrxt^QQ^cift^xjov h ^Tc, opitnv , >(cq i/ijuyvTo
x
tctc, dyctdvve, it) cht&ixc,, sqiXwtvi oidtol E'<w{ hiosqv ^a/ jUi?\ct}(Qi , t(cti S*d<pv!w , ct^jc, cwrcic;
,
«Fs tw&ve, 'Qa tJT chy^w vw/uToc, smXQbvTsc, Ajj- ^pfj.jlqd^ctfjSpoc, rij i\cl&$cp,!MTi&ct\vi) &c,b'pvi~
&t) ovve/\d/u&ctvov, 0/ $s qm <?$ TTvpy&v sjit«?fr.ov, &ctc' « (jfy ifyiiTD vvjnsyLc,
}(c/l) hjwffi /jtyi , fi £1
v~$%on» huToTe. icrb/L{a%)t , Trvp eyg/3aMoi' 0/ yhcw'^v\ cTg fiv^cttyvyjv o\ ax ^&c, Titucwrfa rU
JthcZmc, (4c.TCt6lMiCt. Z<fOc,£' « ccfej&ckvcw- riXtov. tJMinyas Orchomeni F. habuit filias
TOVC, bcrtQTtlTOC, SVtt^t , TSXc&irfocWTCtC, blVLrhdp Leucippam,Arfippam, ejr Alcathoem. H& ope-
Setvdrcp. MeTg/3aAe cTs 7rewTa£ e*§ opvtQctc, jytj rumnimio fiudio arferunt , flurimum^ alias
T'mejL7nsnn fj$ji Im) $vys>vozt> to ^rvp eic, va%p mulieres reprehenderunt, quodvrbereltcJajn
j&TiJb, ysy>vzv cuQtjce. , 0/ JVaMo/ctt tSttu- montibm e& baccharentur. Tandem Bacchm
cdi^Himv. Movvt^Oi fd$ ^tbpffli r$pbjU$jJoc
$$c,
i) puelU fumpta forma , eas hortatm cfi , ne
tfx^vcfyQC, Ss op^/AoCjMsjotAwTOp Ss jt) <D//\a?ocj facra ejr myfieria Dei defererent Cumque .

y
GTt T0 <&Vp QdUypVTSC,, $}& TH ^t^OV «SnJSc* TUJJ animum non aduerterent indigne ferens ,

ylwtJuvetv, bfyjQVTv fJAti^) ovo opviSic,i(#,i %&/ Bacchm, e puellaintaurum , leonem ejrpar- ,

ju9f kuT^J^vdJfAW, (blt&ToC, <T faof/.ttX£) KVWi dalim efi mutatm : fluxitfe ei nectar ejr lac.
H' $\ /bwrrip iuj ?$ifyji& e
zvi7ro/\by>c, 7n7iu> *•&£$$ His prodigijs territa paulb pbfi fortes in ,

TOLVtIw CUTcf 7I0XilJLQC?C& Hjjj iQcpchd' >X$LTCtyV001

'
vrnam conietfas concufierunt : exijtcL fors
$ OJJTcSv TCt CACt vJo-nfxcrtt rfo. ef^lwS^ ^v\ JLVf- LeucippA, cjux vouit Deofacrificium ,fuum^
*nrctCi.Kati cAcm bt juSp ^Mo/ owjbfjjt ovv'/\y 1$ fiium Hippafum adiuuantibm fororibm di~
^«stfetji K^v9fAWctc 3 at6uci £s IqSJoVS '&£$(, Xt/uvxc laniauit. Inde paterna domo deferta , m
ts ^t)3aAaW«. CMolofiorum Rexfuit Muni- montibm bacchata funt , pafijfc hederam
thm Dryantis F. vates egregius , idem^ vir fmilacem, ejrlaurum; donec eas Mercurim
iufim. Is e Lelantafilios habuit, Alcandrum, virga tacfas , in volucres conuertit , vefier-
cjtii vaticinio pafri pr<es~iabat , Megaletorem, tilionem , vlulam , ejr byzam ejr ha tres •

PhiUum) fliamq? Hyperippam,
frobitatem Dij dilexerunt. Jj)uadam nocJeeof
latronesfubitb in agris circumuenerut. Cumcfc
pugntz impares de turribm fe defenderent , ig-
nem% latrones domibus inijcerent , lupiter,
habita eorum pietatis ratione, miferrima mor-
te perirenon esJ pafus , fedin attes tranjmti-
eos omnes ob fugiunt radios folis. Non magisinfecundas
nugas praster Ouidium fcripfere Didy-
marchus, Pherecydes, Hefiodus inmagnis
Eoeis,& Antigonus in Alterationibus. Sci-
licetingenium naturse alicuius mirandas-
contaminauic fuperftitio , nonnulla vanica^
te accommodata quemadmodum exor- 5

tauit. Et Hyperippaquidem , quoniam ignem dium habuit idquodexcogitatum fuit de

fugiens 3 aquamfubijt ,fa$a eH fulica -ceteri parizacati quem florem Ferfe & Turci
,

exigne euolarunt.iJMunichm buteo,Alcander vocant Gul, Luficani florem triflem, eftque

orchilm fatfm. LMegaletor & PhiUm,quod mirabilis fragrancise , inaudici ingenij. Fe- ?

ignem per parietem adterram fe

fugierites
, runt igitur Malabares ^ Parizacati Satra-
demififient, in exiguas auiculas abierunt hic :
px cuiufdam filiam pulcherrimam ama-
in eam qu£ canis dicitur, ille in ichneumonem: tam fuiile a Sole , cum ille verd poftea mu*
materin piponem 3 qu£ culices muliones legit. f tailet amorem , illa zeli fui impatientia fe
Cumhacbellum eft aquiU ejr erodio , quorum abfoluit , dirafata fua manu ampledens^
oua confringit,dum quercum c#dit propter cu~ poftumoque etiam odio Solem, cum dam-
lices. Viuuntfo vna reliqui in filuis & late- no fuo,auerfatur. Excinereenim feminar
bris y fulica ad lacm &
mare obuerfante, arbor illa fertur nata , cuius flores inimicas
Nec fteriles fabulas Gorinna narrat nunc ; lucis , & quibusaurora autumnuseft : deci-
ifta primo occurrit. Mtvva th O^p^o/u^jh I- dunt quotidie , nafcuntur fingulis nofti.bu?,
yiVovS dvyctripit; , AdjjLtTtmj , A'po-/Wjj adeo feftini^ vc ad fenfum crelcanc^
A.'A^a96n' ^o) cicZt/i&vTaJt djtrbmaCj (p/Aopjo},
ttA^sw dXi t(cf) rdc, cfoK^ fvv<£ivigx, SfJLiff\aJg%*,

OTt cM/Xtm.vercLi rltu <Grb/\tv , h %Tc, opscm I-

^ctTn^vov' ct^oj, AtbwQ-^jeijtgfiritq jc6/>*!$ iTtk*

E 5
54 IOANNIS EVSEEII NIEREMBERGII
Ua t0d } id oSi } mania } mama clamitarite^in ra^
}

CAPVT IV, nas conuerfi feruntur:inde vocem illam ra*

De 'opmione Metempfychojis
{$ eorumdem fabulu.
ALit adhuc? hugas Pythagoricas fuper-
ftitiofus Oriens,&; psene vulgus auium
ex hominibus fingit Metempfychofis Sa-
. mulierem , quam in fundo niaris formofam
miaintrufit metamorphofes.Ifto imbutiCr-
nis verno tempore dicunt infedifle. Ita iri
apudlndos^ antrisillis,equibusper Hifpaniolam fparfi
funt homines ^ viros tantiim fine feminis
permanfifle balbiitiunt. Referunt infuper^
Vaguonionam ipfum per diuerfa vagantemj
nec vmquam ex fpeciali gratia mutatum j ad
Viderit, defcendifie ab eaque marmoreos
,

rore Brachmanes , viciniam vaccarum mo-
ribundis exoptant, fi manu cluni armenti
impofita quisexfpiret.Huius felicem putant
animam, quse bouinotumulata fuerit cOr-
pore. Nofocomia volucrium erigunt,segro-
tantibus medentur , magriis fumptibus
quaerit brutamifericordia,exopinione cog-
nationis &c Communicatiohis animarum*
cakuloSj &C quos ffcvocant, %l nbellas
quafdam ftauas ex aurichalco ,quas guanu
nos appellant, habuifle dicunt.Hax monilia
pro facris apud Reges habenturinhunc vf-
que<diem: viros autem illos,qu6s fine femi-
illas nisin antris reliclos diximus , lotum fe ad
pluuiarum aqiiarum receptacula nocTu re-
feruntexijfle atque vna no&ium anlmalia
;

InOccidente quoque transformationis opi- qusedam^ feminas semulantia^veluti formU

nio valuit valuit
•, fcilicet fuperftitio, quam carumagminareptareper arbores myroba-
liberalibus commentatifunt medacijs Bar- lanos a longe vidifle. Ad feminea ilia ani-
,

bari Hifpaniolse , de quibus Petrus Martyr malia procurrunt, capiunt ; veluti anguillae
ifta prodit. Eft in infula regio nomine Cau- de manibus eorum labuntur. Coniilium
nana , vbi ex duobus montis cuiufdam fpe- ineunt. Exfenioris confilio, fcabiofos lepro-
cubns prodijfle genus hominum garriunt; fofque , fi qui fint inter eos conquirunt , qui
maiorem hominum partem ex amplioribus manus afperas callofafque habeant ; vt ap-
faucibus antri, minorem ex ar&ioribus exi- prehenfa queant retinere. Hos ho-
raciliiis

lijflc prardicant. Rupem,ex quafpecusape- rnines ipfiappellant.Venatum pro-

caracoles
riuntur,Cautamappellant: maius antrum, iicifcuntur: ex multisquascapiebant-jqua-
Cazibaxagua;minus,Amaiaunanominant. tuortantiim retinent: pro feminis illis \ti
Priufquam hominibus inde egredi licuerit, adnituntur*. carere feminea natuta compe-
fimpliciter inquiunt, per hominem nomine riunt.Iterum accitis {enioribus,quid facien-
Machochael iingulis no&ibus antri fauces dum,confulunt. Vtpicus auis admittacur,
cuftodiri folitas. Is Machochaelciim loq- quiacutoroftro intraipforum inguina fora-»

gius ab antro vifendi ftudio perrexiiTet,a So- men efFodiat,conftituerunt:ipfifmet caraco-

le deprehenfus, cuius afpe&um minime pati libus hominibus callofis , feminas apertis
pofle dabatur , in lapideni mutacus dicicur. crUribus tenentibus. picusQuam pulchre
De pluribusicemalijs blaterant, quod fi pi- adducitur?picus femims iexum aperit.Hmc
fcandi cupiditate no&u ab antro longiiis belliflime habuitinfulaquas cupiebat femi^
proceflermt, vtredireante Solisortum ne- iEia mirari iam
nas, hinc procreata foboles.
quiuerint, quem non licebatintueri , in ar- deiinito quod de Myrmidonibus Gvxcia
,

bores myrobalanos ( quarumfua fponteco- veraxtot Voluminibus defcripferit , e ibr«*

piam terra illa producit ) fuifle transforma-
tos.Aiunt praeterea,Vaguonionam prima-
rium quemdam ex antro , claufis familiari-
bus, pifcatum emifiiTevnum,quem inde in
philomelam, eadem causa, quod Sol fuper-
uenerit priufquam fe reciperet , mutatum
inquiunt; qui & quotannis eo tempore quo
verfuseftinauiculam , no£tu fuo cantu &c
forrem conqueri , &
Domini Vaguonionas,
auxilium implorare, putaiit hinc noctu
cantare lufciniam. Vaguoniona vero,fami-
micis procreatos.
capvt v:
Mnndi ortus:
SErios nunc animalium drtus a mundano
aufpicabor. Deducuntnonnulli a primo
elementorum diuortio originemviuentium,
& quare vt numeris coftet fuis ha?c noftra nar-
ratio, aut licitum , aut veniale erit enarrare

liaris fui defiderio ,

quemardenteramabat, curfim mundi natalitia. Exfacra doclrina
virisin antro reli&isfeminas tantiim cum
, colligenda furit. Et licet obfcura multis vifa
paruulis,quosla&abant,eduxit : e quibus Moyfis hiftoriaimihi plana eft &: admirabi*
feminas in vna infularum eius tra&us,quam lis , fi recentiotes aliquas diligentiflimorum
appellant Machinino , reliquifle fertur , in- Aftronomorum Obferuationes &: placita non
fantulos autem fecum afportafle: qui mifel- contemnamusinauditaparte.' Satis hocti-
li fame ©pprefli, in cuiufdam flurmnis ripa, tulo pr©babiliaerunt,qu6d facram probent
hifto-
 HISTOTU^E NATVRiE LIB. IV. 5 5
hiftoriam, &cdhueniant reuelatis myfterijs
fine extortis&inuitis interpretamentis; Igi-
tur mundi hiftoria haec eft. Primum om-
CAPVT VL
nium fecic Deus caelum empyreum , &: ru- ghtxnam faerit rfiaierk mundi.
dem terrx maflam quam ftatuit in centro
,

vacuitatis^ quam empyreum cadum claude- POftquam a&um de fpiritibus apoftatis^

bat, cuius concaua fuperficies orbicularis ccepitdiuina mens , fuperlata aquas fa-
eft,intra quam elementorum fiderumque pientiaf &£ potetias Cux viribus , moliri mun-
regio latiflimo fpatib nunc ftringitur. Hasc di noftrifabricam, cha6s eruditurajreftau-
figura circularis capax eft , &: ofticijs aftro- raturaque e^terra ruinamcseli. Quale tune
rum , ceterseque mundanae machinse per- chaos? Ego,poftquam perftrinxero alioruni
commoda jipium tamenempyreum in im- fenfa,quid probe exhibeboi Bifariam mafla
menfum psene portenditur , fortafle qua- mudi accipitur.Quidam
ifta&: velut argilla
dratum coniiftit. Gonftantise & permanen- extraneam elementis molem indigeftam,in~
tise eft quadrangularis forma , nec capacita- confufam, in qua omnia prsefeniinata po-
te maiori eget regio illa latiflima. Terrae tentia, nihil praia&um adu.Hanc maxim^
vox ,ciim dixit Moyfes , ln pincifio crea- compofitionei'1 confufam amplexi funt
uit Dem caltim & terram , compleetitur to- ethnici. Sentenda Diodori 3 &in illa, ii non
tam materiam mundi globum ,
lcilicet ex omnium, plurimorum vox harc eft,vnam
grauibus&; iidentibus elementis , arida 8c enimanteinitiumonlnium, cadi &t terrai
humorej quemadmodum nos quoqueterrse cunclisfimulconfufis , formam fuifletra-
titulo vtrumque elementum isepe comple- dunt: poftea difleparatis diuififque molibus
dimur maxime comparatione
, cadi ^ ciim vniuerii, ordinem mundiconfpedum, ae-
dicimusterramefle pun&um refpeCtu cxli, raque motum habuifle continuum 3 cuius
globum terrae &c aquas intelligimusi Ciim pars quidem ignea ad fuperiores afcenderit
deiignamusambitum aut diametrum terre;, partesj natura iua propter leaitatem femper
etiam aquaminuoluimus. Hasc elementa, iurfum tendente, eaque ex causa Solem , ac
materia totius mundi fuerunt; ex his alia ftellarum multitudinem volutione totius
clementa, mixta, plantse, fidera , animalia, circumferri pars autem turbida atque ter-
;

homo. Satisc Moyfe conftat , quiantedi- reftrisvnacum humidis adinfima propter

geftionem rerum , foliim terrse Sc aqua? me- grauicatem loca defcenderit, qux pars con-
minit , &c exhis nartat omniacreata , cum ttnue & longo rempore in ipfa Conuoluta
fuftragio prseftantiilimorum Philofopho- maria, ex humiditate &
ex durioribus, ter-
rume Grsecis. Empyreuin carlum abiolu- ram Iutofam ac tenera aggregauerit,&:quara
tum ftatim fuit cum pluribusfedibus ,cum primtim, pofteaquam foiaris calor exseftua-
incolis morituris illas. Prseparara gloria eft fiierit. Deinde fuperficie ca~
Uerit,conftipaca
iuftisa pnncipio: fortafle &c maniiones fi- lefa&a, pluribusin locis corruptionem hu-
ue thtoni Chrifti &: Virginis , aliquod ad- midi efle confecuta : exqua (vt etiam nunc
iumentum inuidentise perduellibus angelis ciim fubito ad tranf-
in pluribus fleri fblet )

fuerunt ,iihumanse glorise impatientes cor- actum friguscalor exarferit animalia con- ,

ruere , vtBernardus Amadeus putarunt.& creta fuerint,qu^ noclu a citcumfusa caligi-

Hic in fuis Reuelationibus fcnpfit , aliquo- nealebantur,& m die a calote Iblidiora red-
ties humana (adhuc antequam homo crea- debariturjpoftremo fufliciens iam increnien«
retur ) fpecie apparuifle Deum fpiritibus tum coniecuta , erupiffeabillacolluuieva-
aliquandoillohabitu ad experimentum , riashas animaliumformas ,
quorum cali-
Angelica^fidei&charitatis» Oportebat ali- diora leuioraque ad altiora loca exilierintj
quo periculo prseparare beandis merita. volucrum appeliatione nuncupata ;
ficciora
Tuncj ii itaeft,primiim introdu&us primo- vero ac grauiora,ferpentibus ac terrenis con^
genitus Dei in mundum. Mafla inferior humerata. Eodlquoque modohumidiora
nondum fuerat exornata. Sufpenfam An- in cOnfentaneum ubi ipfisloeu confluxiife^
gelorumres detinuit; Qaiisfcit,An 3 illis non aquatica nuncupata,8£ fic animalium diUer-
peccantibus, aliter digerendam? Quamdiu fa genera produda fuifle.Terram ver6 poil-

incuka permanferit , quis decernet? nullus quam magis fole ac ventis induruitjnih.il ex
flnreaannus, nullus dies ? Amadeus per perfeciioribus producere pofle , atque ideo
aliqua faecuia intelligibilia fcripfit . Ipfe ex mutua fexuU m coniuncl:iorit,perfecl:iora
fiollem vel minimo Hermogenianis faue- generari. Hanc rem ita fe habuifle , tragicus
re id puto ignotum maniifle yfque ad
.
etia Euripides , AnaxagoraiPhyfici auditor,
lapfum Angeiorum* in fabula, quam Menalippem riominat,his
verbis teftatur : Vrta ctlorum oltm ac terrd
firma,fedfefarati& wrifta-in li}cemtulit,<vo*
E 4 Imres
56 IQANNIS EVSEBII N lE&EMBERGI I
lucres ac feras fmul,arbores ,
genera^ natan- nem. Mihi ^nidem pbna eft, licet non tor~
tium^ mortalmm^ genm. Hxc de chao, &C fiflent. Vt hoc fentiam mouent inuictse dif-
reru m origine pnma a prifcis. ficultates aliter fentientium,fiue
firraamen-
Alij non confufam fubftantiam, fed ele^- tum fublimecumfoliditate ftatuentium, fi«
mentales,autaliam fimplicem , praxeffiffe ue eorum j qui nuperterram firmamentum
putarut,fedmaximo, pro cuiufque cerebro, dixerunt ad aquarum diuortium.Etmemo-
difcrimine. Terream Xenophanes, aqueam randa pendldaquefunt qux pra'ftruximti5*
Thales, aeream Anaximenes , igneam Par-
menides^compadam ex
docles, iugifluamquamdam materiamXe-
elementis Empe- CAPVT Vll.
nocratesdixit. Sed & ex noftris Hierony- Jjhtd facte cbaos fubfidebat*
mus terram folam cenfuir, Tertullianus
terram,aquam,& aerem. Aceeflit Claudius REftat 3 poftquam chaos & argilla mun^
Vi&or, quiitacanit; di, humorem& puluerem finiuimus^
Vt vero femel attingam primordia rerum: i aciem eius exhibere. Quida molequadara
Exc^If conuexa poli 3 terr<e% iacentes, confusa, & vafta intra ciauftra , &: velut in-
Parsprima eft operis fedterras vnda tegebat, teftinaempyrei, concaua huius fuperficiem
^Aerafy in mediofordenti nubemadentem, implent. Credo iie fufpicatos Nyflenum^
Et tenebrUfe vafa nigrls velabat abyfus* Aienfem,& Catherinum. At Hugo &c Ri-
Plunbus maiia pnma ex quatuor elementss, chardusVi^orini ex terra fubfidentein cen-
Bafilio,AmbroiioJutiilio, Damafceno. At tro ^ &
deinde tribus elementisconfufis &
cur tanirim duo elementa mentionem mixtis,in caliginis modum vfque ad em*
Moyfis meruerunt? nifi qui.a ex iftis omnia, pyreum farciunt. Ordlnatiiis Bafihus &:
& inter omnia duo aha 6c aer , &; aether, Ambrofius per fuas clafles diftinxere firnpli-
in aethere ignem claudo. Anne ex aquis cia, imumlocum vindicante terra, mox li-
ardor,ex humore ignis excufllis?Vtique in- quoreambiente,deindelambentehumorem
clinauitin hoc GuihelmusParifienfis,Steu- aere, &: deuique igne confouente,&: setherc
chus arrirmauit qui etiam duo illa elemen-
: coinple&ente. Proxirne nobis Iunilius &:
ta grauia prseiecerunt ad fuggeftum orbis. Guilielmus terram &
aquam folum conclu*
ThalesquoquevalentiiTimum elementum fam caelefti membrana putarunt- Ego ex
aquam dixit, &: ex eaomnia, inter omnia Moyfe ita colligo, intra ambitum empyrei
ignem. Q^omodoexliquorexmulo flam- cseliterram in medio fubfeditTe , immensa
ma? Non difficile. Si ex elementis mixta aquarum moleconuolutajiftum tamen im-^
tamvaria, curnon&elementaalia l Quis manem globum terra &: aqua^ non oecu-
Philbibphus eorum commeationes nega- pafle totum fpatium,fed reftafTe inanitatem
uit? Ex acjua aer non difficulter fit ex aerc maximam , implendam mox in eruditione
;

ignis facile.lgitur aquas illius portio attenua- fequenti orh>is.

cafaceiTitinaerem,&: rurfus expanfus am- Irrupit rnodd recens placitum inuertens
pliiis aer,insechera &
ignem. Quando ifta ifta elementa,vt terra fuperior aquam com-
extenfio?Cum Deus extendat cados.Qrian- pleeTeretur.Iftud contraappetitum elemen*
do hoc? Cum firmamentum, id eft, exten- torum eft,quorum natiuitatem non credo
fionem fieniufTit,quodcselum vocauit.Vox aufpicatam iniquis violentia: ritibus. DiffiV
frmamentum in Hebraica voce & origine, bo poftmodum iftud interpretamentum >
quam oportet in his controuerii js vereri,ex- quod propugnatum Compluti eft fed exi» ,

panfionem notare notiflimum eft.Porro fir- guam reuerentiam illi debeo , quod Magi-
mamentum efTe fpatium iftorum elemen- fter meus docTiffimus Gafpar SancTius il-
torum fatis Moyfes admonuit , cum ortum lius inuentor potius quam aiTertor fuerit*
edixerit volatilium. Sub firmamento cadi, Subtiliterexcogitatumeft , non vere; nec
m Htbtxo fiper. Tertullianus explicuit/fr obferuantiavltra veritatemeft. Nunc opi-
frmamentum. itaque iftiusaeris vicina regio nionem meaexpediam. Moyfes poftquam
firmamenti nomine honoratur. MeruifTe fcripfitfacTaaDeo ca?lum & terram,cum in
quoquecxlititulum , notius eft &in facra terra: nomineaquas communi fuifle.t fenfn
& profanalitteratura, nec dignum aut du- complexus, nevideretureadem tuncforma
bitatione, aut morarlam fupra adftruximus, fuifTe qua modo, explicuit , incomptum in-
cadorum sethenfque naturam huic fenten- digeftumcjue illum globum & vacuum pre-
tiasefle accommodam & expeditam. Ita cefliiTe viuentibus naturis, quas mod6 terra
Moyfes non oblitus creationis integrse ele- & aqua Mulcebri fouent hofpitio. Quod.
mentofum :6c fortafle, pro vetufta, diale&o aqua fuperafletterrara,euidentius eft. Nec
fui temporis , perfpicue declarauit antiqui-. magnumopersepretium id adftruere ipfa :

tati Iudaicae omnem totius mundi narratio- humoris dignitas id expoftulabar,&fegrega-

tio
 HISTORIJB NAf V&JE LIB. IV. 5/
tio aquarum, &: apparentiaaridse fidem fa- materiam aliquam ab humore vfurpant,
tum caligo conuoluens abylTum. Cete-
cit, ignextrabes &c caprse. Igitur lux illa fuifc

rumimmediate poft abyfliim, ideft,aqua- moles quscdameorufca, velut hubes He-

rum immenfam profunditatem(tantusfug- brasoru m,circumduel:aimpetu extraneo ali-
geftus vniuerfitati neceflarius erat) nonfuiffe cuius Angeli, nonex propofito naturae,nec
cadum empyreu m,Moy fes mmt.Teneha, ad perpetuitatem quam natura colit, accen-
ait, erantfuper faciem abyjti ; empyrea vero ia illa faxfuit , fed vicaria Solis, interim re^
regio lucidiifima , quare inter illam &: abyf- rum facies monftratura. Nec opus eft finge-

fum nihil erat,id eft^tenebraeitenebrse nihil reperegrinantem qualitatem, & fede fua ex-
funt. Si alia creata moles prseter tenebras torrem fine fubieclo, finemateriamonopus
circumiaceret,fcripiifTet Moyfes. Fa&otita- eleuare cum Platonicis,&: fpiritualem com-
que folum erat fuper aquas , qui puriflimus mentari; noncum Empedocleimpinguare^
fpiritus non aliquid factum j non corpus^
, & crafBtie corporea onerare. Licebit f ortaf-

fcilicet fpiritus Domini , eruditurus vaftam fe maturare cum Amadseo Solem,fiue cum
molem. Oportebat quoque- vacuti aliquod Steutio emendare, quod
primo die fa- in
efle. Namque vel cadi tenues funt,vel folidi; dus , in quarto perfedus Aftrorum fuiflet.

Si tenues, & extenii ex aquis,iuxta Scriptu- natiuitas quartum nobilitauit dierm Textus
ram , ergo ante illorum expanfionem , ante facer hoc di&at , hoc interpretantur Eccle-
firmamentun^ aquse, ex quibus fa&i con- , ilaftici cantus:
trachoremloeum occupabant, depleto illo gmrto die qui fiammeam
fpatiOiper quod poftea expanfa materia^ Dum Solis accendls rotam,

quas fubijt fubtiliflimam fubltantiam sethe- Lun& miniftras ordineni.

ris. Si folidati funt ex aquis , ergo nunc eft Noluit Deus inuertere dignitatem rerums
Vacuumaliquod, contracla perdenfitatem fcrupulosa methodoius cuique feruauit, ab
&foliditatem materia aquarum dilutiorej
v
imperfeftioribusorfus: audoritas Solis ma*
quareinminuscolle&ainteruallum ,quam ior eftelementis , maior ftirpibus ,
poft illas

antea. Abfurdiusiftudeft ,ergo iliudprxdi- mundo perfedus debuit. Adijce quod

dari
cendum; Iam & hoc defolatur foliditatem nondum penitus prseparata fedes,fiue eam-
CEeleftem ipfi Ariftoteli inauditam.Preterea pus excurfionis afliduse*

iitotum fpatium abyfliis farciret,qua volue-

returprimodieluxprimogenia ? anne per
empyreum ? Certe non communicat cum
CAPVT IX.
im a natura Aula Dei ergo per fpatium in-
; Dijlributio partium mundi»
tercedens inter caslum &; abyffum.. Itaque
chaos in vacuo iacebat j terra &: humore HJEc prima cura Dei,
rebus Poft
cilia
pra?parare
illuftratum recenti
dom i-
conftans^ .

lychnio chaos, informem adhuc vniuerfum

CAPVT Vlll. ccepit figurare

ptis aquis
edium diftincl:ione,8cdirem-
f

quibufdam adhuc protegentibus

,

An Sol in primo dte eduffius* terram , alijs contegentibus vniuerfum , ex

alijs in medio tenuatis, fpatiu m intercedens

FAciesiftarerum,rudi.s quidem. Com- aer & «ether occuparunt, firmamenti nomi-

pturailladiuina mens 3 primum excuflit ne infigne, quia extenuatione &expanfione
lucem. Ornatus neccaligini fit,necincali- aquarum interiecl:um , firmante tanta. fub^
gine:lucidicatur,&: a luce.Nemo caecus,aut tilitate humoris grauioris. Iam inde
diuortia

in tenebris aliquid ordinatu aut pulchrum vacuum nullum. Eleuata aquae immenfa
fecitj & nemo csecis.
Prseterea lucem prse- portio ad empyream fuperficiem,& tenuita-
ftruxit Deus ad notam temporis velut dili- te dilata materiesinterclufaomnem locum

gentes artifices: & ftudiofi,daturi operam. expleuerunt. Iam aftris prxparatum contu-
alicui penfo, clepfydra conftituunt,aut ho- bernium , iam volucribus circus fabricatus.

rologium obferuanti Rationem nos tempo- Oportuit expedire patriam , pifcibus

beftijs

ris in operado monet seterna ratio.JFw/ lux, deputare feceflus imarum aquarum con-
ait. Quotiefcumque ifta formulapromul- uoluentium terram. Vtrumque fecit, appa-
gatur naturas alicuius creatio,caufaeius effi- rente terra, reftagnante mari: facl:um iftud,
ciensDeus folusnotatur,fed ex praeiacenti velut complicante fe terra in colles &: valles,
materiai Itaque ex globo illo aqueo erepta extuberantein montes,deprimente in bara«
lux. Quomodolux exaquis?Certeiftudvi^ thra , aperiente in gremium ampliflimum,
derunt Ifraelitse in columna nubis fua
illa vbi excepit molem aquarum llluc prola-

illuftrante caftra. Vicaria Solis aquea moles pfarum.

Hebrans fuit. Pleraque phaenomena lucida Nouitiara opiiiionem nunc refellam,quae
firma*
 ,
,

I0ANN1S fiVSEBII NI£-REMBER6II-

-firmametitum terram adftruit. Ita compo- bam virentem^d" facientem femen\h\o terio i
nitrerumferiem* Primiim creatam terram re praxepti aliqua delegatur fecunda:
vis
& aquam , fed hanc conclufam intra illarm cauise. Mox asthera dedit habitandaaftris.
Demdedie fecundo fa&um firmamencum, Seddiuersa formula. .?/*#/, iriquit, lumina*
eleuatis extra, id eft, fupraterram aquis,alijs ria. Hic commiflio da-
nullius efficacitatis
intraabftrufis , intercidente circulo terreftri turcreacurae minifteriu materisedumtaxac
y

naolesimmenfas aquarum. Tandem aquas exigitur. Deinde aquas occupauic pifcium

extimas in locum vnum feceflifle ad ob(e- vulgus &: partem firmamenti casli natio a-
,

quium appariturse aridas. Contra ifta funt, uium, Poftndie Deus terram impleuit ani-
violentia natura?, & fuperfluitasa&ionum. malibus. Cur aftrorum eonditio media in-
Cur aquis tegendaerat terraftatim appari- ter ftirpes & fentientes naturaSiiam pra^mo-
tura? Tum Scripturas ftilus &: hiftoria pra> nuimus: imperfediora funtanimalibus.De-
monftratur die primo abyflum eminuifle: niquehominiscelebrataconditio amatorio
tenebra: dicuntur fuifle fuper faciem eius, illo&fuauiediclo , Faciamm hominem ad
non terra. Denique nullaiieceflitas eft noui imaginem drfmilitudinem noHram: v bi ali-
huius fitmamenti,& contradi&ionis flmpli- qiud iignificatur cuius productio creatae
,-

citati Scripturas.Deindefirmamentu Deus caufx non committitur. Nam licethomo

vocauit cselum.. Vbinam proprio nomine hominem generet nuila huniana vjs fpiri^-
,

terra di&acadum? confideranda quoque eft tum hominis proereat.

vox Hebra?a,non vtcumque VocaiTe Deum
firmamentum caflum.Suntenimapud He- CAPVT XI.
bvxos multanominaqusecekim fignificanr,
Ad aUqm elementa freSiare qu&
hfn galgal , a$? hereb, o^pj; haripbim
inde nonfuerunt.
Dipnu/ fechakim. nullum ex his nomen firma-
mento Deus impofuit excogitauit aliud
,
IStam itaqueprimamfcimus animaliurri
quod eius naturam indicarct idt|ue terne •
originem, exelementis & ab elementis
apcari nequit.VocauitDeus firmamentum caufascomplexam materiales &; eflicaces:
etymon duclum eft, nOn,vt
CZ3^u,',ab aquis determinandum quoque eft , an omnis ele-
multi putant quaii ova dw fam-maim, id eft,
, mentalis prouincia occupata fit incolis. Ec
ibi aqu#. tamqua quod in eo fuiflent aqua? quidem omnem puto , licet non indigenis:
neque enim in tota terra , nec in toto cado licet enim beftias iint aborigines terrse pi-
,
fimtaquae. Commodior & germanior origo fces hunioris , aer tamen nulli viuenti nata-
eft,quddcum relatiuo elemento itadi&um lis loctisfuit. Auium patrialiquoreft,non
ilt ex nomine o^o , &£ relatiuo v , quaii quod aer.Ignisquoque benignitas folum fe flexic
aqua , fcilicet, quod erat aqua , nempe quod vfque ad viuentium patientia parcit, : pati-
fa&umfirmamentUmex aqua eftet: terra tur animalia nonnulla, nulla facit autfeciti
autem ex aqua non fuit. Prsetereaipfa iigni- hofpitari pofluntibi, noninnafci.Aftrorum
ficatio Hebr^a? dictionis j£pji rakiah ,quam foliim patria ftenlis, tamen a^ther eft.

frmamentum vertit vulgatus , terras nequit

competere, expanfionem &: extenfionem
ugnincat , &
potiiis ac~tione* notat perquam
CAPVT XII.
faclum aliquid , non itailludquod fa&um: tAer quos incolas habeat*
namfi iam haberet nomen res facla 3 cur
Deus impofuitnomen? idedf autem vocauit ISta euoluenda fubtiliusfunt, quicuiuf-
Deus fdmaim quod perexpanfionemfece- que elementi incolas , qui indigenae a
rat, quia nomen non habebat rakiab enim ; pfimordio. Et quidem humus , humorque
potiusfuitnomena&ionis. Ceteriim terra fuos incontrouerfos aborigines habent be-
non per expanfionem conftituta eflet in me- ftias, pifces. Deaere lis, quorumnam vi-
dio aquarum,fed potiiis per contra&ionem tientium regio Philofophos audia-
fit. Si
condita fuiflet, iuxta opinionem hanc, plus mus , animantia aeris non aues , fed dsemo-
extenfa quam modo , quippe qua: omnes nes funt. Ita difpenfabant mundi iedes, vt
aquas complexa. volucres terrse habitatoresdicerent.Dsemo-
nes aeris animarltia, Deos aetheris. Verum
CAP VT X. iamretudimuscadorum animationem, 5£
ijpiritus iam Philofophia & Theologia cor j
Occupatio partium Vniuerji.
poreexonerant neque li crafli mole aliqua
:

naturarum prouincijs, incolse

kEftinatis eflent &animati,inexornationeorbis inter-
"defiderabantur. Stirpes primiim par- cedentcm iftam prouinciam fuiflentadeptij
turijt terra: annona animantium priiispro- lapfus fuit.cauia,& ex praxipitio ob culpani
c uranda erat. Germinet terrat ait Deus , her- iufpenfi aliqui. Quare aer eremus relinque-
 HISTORI^
Jetur, alios non promeritus accolas. Qui,
fi
nifi volucres.3 Ac cur ifti ablegantur fubhmi
fede,releganturinterterreftria?Fortaflequia
fcribunt, humiquiefcunt?
aquas depopulatur,nam Sc pifces confident,
inlatibulisconduntur,humicubant.Quare
N-ATVRjfc LIB. IV. 59
monftri confirmauimus, licet amplius cuia
Eugubinoicredendum eft enim jtalem fuilTe
tunc auium generationem , qualem parne
Iam ifta ratio & prodigiofam 5 &C ad euius cohfiderationem
animus ftupefcat,hodie quarumdairi auium
accepimus. Szepe tit vt ad Oceani littora.
,•

aut pelagus fine incola elt , aut aer cum in- appulfum nauisaliquod fragmen fabulo , &
colis alitibuSc Ad hec , auicube nonnullse arfixumdiuquefluci:tbusconcufum,&aquis
func,que. non fubfident. Paradifiaca femper & diuturnitate perefiim , fungos albentes
fufpenditur , nullam terwe requiem deben primiim proferat poft certo cempoiis fpa-
;

Nositaq; ex facris Litteris& ratione docli, tio , & calence Solc

aeri indulgemus volucres* Quin &: Plato
reuerentiam habens Moyfaicse hiftorie^non
aufus negare volatilia ornatu aeris efTe, ided
diremit , vt inferior aeris regio volucriu ter-
ritorium efTec,eminentior d^monum. Ad il-
ludelementum fpe&ant animalia , vbi fre-
quentia funt, qua fpatiantur, quo viuunt,in
quo dele&antur. Ait enim Albeaus ,Dicen^
aum, quod motusauium efi in aere3 ejr quies in
terrl : ejr ifiud elementum dicitur ornari illd
genere animalis, quod efi locus motus eius y & cru m, ftagna , lacus, paludes & flumina ac-
non quietis. Vndeplantse a San&isdicuntur
non pertinere ad ornatum, quia immobiles
funt fecundum locum omnia enim : natati-
lia generahter pertinent ad ornatum aquse,
& volatilia ad ornatum aeris , &greflibilia
ad ornatu cerras nacacilia enim non nacant
; efle
niiiinaqua, &volatilianon volant nifi in
aere,& greflibilia non gradiutur niii in terra*
CAPVT XIII.
, pedibus alifque adfor-
macis , e ligno auellanc CcCe aues , quondam
fungi, nunc volucres aera tranaces.Eft extra
Italiamlocus, vbi, mirabile di&u , nafcun-
tur in frutice quafi forma? teretis vellCra*
Hec cerco temporis fpatio ex arbore in fln-
menquod inferne elabitur, decidentia, vc
primu aquam attigerunt,dant auesvolatum^
&infublimes regiones moreceteraruauium
aufugiunt. De ephemero fimile quid prodic
Ariftoteles. Quidcam multa generavolu-
colentium, nonne teftantur originem fuarri
id fuifle , quo nunc maxime delectantur?
Credendum eft autem, omnes auesgenera-
tim aquaprocreafle,conuerfamin aliquarri
materiem deniiorem , quales aqUatiles aues
cernimus: ex hifque temporisprogreflix
quafdam , quse longliis ab aqua receflhTenC
in remotiores terras , mutaflecolorem cum
fedibus, ibique ex propagatione nafcentes,
, vt ab aqua non
his in locis perfeuerafle
deantur habuifle principium.
vi-

An aites ex aqud edutlce fuerint* Scio efle qui contra putent. Netameir
contra Moyfis conteftationem corriganc
ERgo aues ad exornationem aerisfunt* textum, quaii expiaturi quod irrepiiflet , vt
At vnde? Ahunde quidem,ex aqua fci- fuipicantur,mendu ledionis. In fuffragiunt
licet.Fraterculant enim cum pifcibus<Com- fuum Hebraicam trahunt , Chaldaicam et-
munisvulua hunioreft. Ideo & pifcesper iam torquent, dum ita legunt Producant :

aquam volant,& aues per aerem natanr 5 illi aqu& repile anim& viuentis7 ejr volatile volet
aues pelagi , iftse pifces fublimes. Similicudo fuper terram. Verbo producant eximunt vo-
inceilus fc elementi coniunxic natiuitatem. Hac caftigatione confifi Catherinus,
latilia,

Quid miru m fi ex aquis , fi &;

aerei incolae Thomas de Vio & V Vielmus , aduerfum
,

ipieaer ? egregie &; palam Claudius Vi6tor Patribusampledunturplaeitum. At iplbs

celebrat genethliacon alitu ab humore. m rogo, vnde (ciunt , peccafle Latinam Grse-
Hinc volucres quoque,molle genus , trdxere camque Septuaginta verfionem, quarum in
vigorem: Ecclefia audoritas maior , & non potius
"SSlam liquidas dum forniAt aquas jmmifafy corruptam Hebraicam ab infidis Rabbinis >
pontum Prgtcrea non vrget ifta le&iOjVt miniis aquis
Vitafubitferuet multo tumidaaquorapartuz debeamus volucres . Non negat ipfarum
2Vjr fatis eli fifces genus omne exurgere, matricem humorem fuifle , nec aliam me-
qubdqucj morat: ergo aut negligentise diligentiflimus
Squamea turbafalo fumas euadit in vndas, erat Moyfes accufandus , aut liquori danda
2v^ volitans in aquis fenfm natet Athere erantvolatilia. Ceteriim Eucherius , A- &
furo, lenfis fecutus Auguftinum ( fatentem ex^
Aethereos volutris contingere doBa recefm. aquisvolatilia, fedper aquas) aerem hunc
Ergo materies auibus^ &pfcibus vna efi. vicinum, &vaporibusinfecl:um , Sc nubes
Par f ententia Ambroiiani Cantici Ecclefia* hofpitantem , intelligunt namque vltra :

ftica probaci auctoritate. Supra

iam exem- olympum , vbi intemeratusfuaquepuritate
plisbarliathumfeubernicaru, St Mexicani tenuiflimus, nullus ales exercuic pennas
Om
60 IOANNJ5 IVSEBII NIEREMBERGII
Omnium fortaffe clariffime Rupertus in refumitur FormatkigiiurDominmBem de
:

aere produetas maluitaues, verum reueren- humo cunBls animaniibm terf& ac uolatilU ,

tia vocisexigit, vt aquas 'fine interpretamen- bm cali. ica&pifcescredononexpuroflu-

to capiamus* cfu progenitos.
Rogabis,cur potiiis dicantur ex aquis .For*

CAPVT XIV.
fitan vei pra:dominij ratione, vel quia ex eo
loco , feu ex illa mafsa vbi prseualeret hu-
Qupmodo aues ex aquaedu$<e* mor , vel propter aliquam virtutem genita-^
lem aquis iri hec viuentia concefsam,de qua
fupranonnihil.
Dlces, Quinam , ex liquore volatifo
crafla corpora funt.Dico egOjquinam
&: cetacea?Si ex latice folum no putas fuilTe
aues,cur &c pifces? cur monftra quibus exor-
CAPVT XV.
natur Oceanus , n* mifceas pifcium maffa* Jguod genrn caufe aquapraftiterint inpi^
glebulam aliquam?poteft itemvolucrum ar- fcmm auiumque produffiwne primdi
gilla temperari denfatione aliqua. Albertus
duasfcindit humoris portiones: humidum TRibuimusiam aliquam humorieffica-
aqueum frigidum , & humidum vaporale ciam viuificandi : non tantum materia
calidum ex illo pifces, exhoc aues. Aitita:
; latex fuit,vt V Vielmus voluit; virtute etiam
Qjuia verd in pifcibus &volatilibus praecisd quadam donatuseft, diuino indulgente edi-
palliuum efthumidum , & humidum aeris cl:o. Producant ? aitjaqu£ jergo efFecemntali-
fpirituale eft,non incorporale; ideo materia- quid.Satisfit meminiiTe eorum qu^ iam di-

le inauibus &c pifcibus eft humiduaqueum: ximus, noneft opus denuo inculcare.Idad-
fed ex humido conftante per frigidum , fe- ijcio,iftumprimum partum aquae terraeque,
cundum fui generisnaturam, magis funt pi- quo aufpicata natura, non fuiiTe ex fola na-
lecundum fuum genus funt fri-
ices } &c ided tura,nili cum valida & infolenti virtute pri^
gidi,ficut&:locusaquseinquo funt. Exhu- maecaufse. Inftantanea illa generatio perfe-
mido vero vaporali , coniuncTo cum calido ciioquc perfeclorum animalium non omni-
fecundiim fui generis naturam, magis fiunt no naturalis potuiteiTe, fedperinde vt pet
aues j &: ideo funt naturse calidse fecundiim miraeulum ex fterili proles nafcitur,vbi vir-
fuum genus. Per hoc patet folutio ad duo tus diuina prasualet, concurrunt tamen pa-
prima. Rupertusita putat. rentes.
Ciim ergo dicitur , Producant aqtia licet ,

aerem quoque fimul intelligi , quia Videlicei

cum afcendentes aquae per aeris fpatia. vi fri^
CAPVT XVI
goris vertantur in niues,eadem facultate per An aer aliquid generet.
virtutem praxepti potuerunt verti in aues:
itaque &
de aquis produ&as funt, &: tamen
r

Vm alia duo & nobiliora elementa,&

fu b aquis viuere non polTunt , quia forte ne- .caslis faltem proxima , fteriiia erunt?
quaquam fub denfis flu&ibus vitam fum- Aerne nihil dabit? Fecunditatem nonacce-
pferunt, fed de rarioris,& per nubeculas vo- pit'aDeo,fterilis eft. Quamuisenim Oiym-
lantis aque, globis volantium auium corpuf- piodorus Meteorologiacoturnices ab ae-
iri

cula fa&a lunt. Veriim quocumque modo
eas aquse produxerint, illud conftat, quia
produxerunt aquas reptilia animse viuentis^
& volatilia fuper terram fub firmamento
cadi, naturas fiiae terminis ab eo cuius prae- ,
ceptum, quodfemel pofuit, nonprsetenbit,
informiter ibi definitis,
Sunt qui putent in fuperficie vndarum
vtrumque genus fa&um, pifces abforptos
ftatim, alites emilTos. Non diflimilis origi-
nisexemplum Rutheni vident , in quorum
pifcinas, vt au&or eft Michouius^ non defe-
runtur pifces , fed vbi adunata eft aqua , in
eam decidunt pifces, e cadefti rore fmecura
re corrupto dicat enafci,non aer ipfarum ge-
nitor erit^fedinfeclioalicuius euaporatihu-
moris. Necobftat, Fauoniuimplereequas,
celebre Hifpanix &c Cappadocise priuile-
gium. Vulturesquoqueferuntur fecundari
vento , fed fine efficacia fpiritus fiet. Cete-
rumlicet aer infecundusfit,inipfohumor
eft fecundus. Plura in ipsa Prouincia aerea
genita dilabuntur. Mures pluerc quotannis
in Aquilonaricaclo, Ziglerus auctoreft. Alij
ab imbre prodiderunt deciduos, qUo-
pifces
rumoriginem c nubibus& rore deducunt,
Ifidorus& Maiolus beftiolas iilas peftilen-
tes, quas Scaliger 6i Fortunius yocant/fl»-

aut induftria humana. mer y putantin nubibus nafci. Sed contro-

Dicere potes , non ex aqua fola genitas Uerfum hoc facit que, de illis narrat Vpfilen-
aues,fed exlimo dilutiore,fub oras. FortafTe fis Praffulin Hiftoria Septemtrionali. 7S[on
§£ iftud ex Scriptura, dum rerum creatio ita folum in 2(£rtuegia ? verum etia in Hejlingia>
&
 HiSTORIife MATVRA LIB, IVc i)i
& inmultis alijs Vrouincijsdi&scefis Vpfialenfis dem,quem pe&unt,nent,texttnt inde ftian^ ;

qu&dambeftioU quadrupcdesjemnar^aut lem- tilia confici egregie contexta : vbi fordei»

nmappellau, magnitudine muris,pelle varie- fcunt flammam proiecTa non fectis e-
, in >j

,
gatd , cum imbrede cald cadtint ejr vnde ve- ; mundari quam fi macula elueres. Quid nori
niant , adhuc efi incompertum , an ab infiulis credemus ii ardor pro humore eft ? lam li
,

propinquis, an a rimotix , ibi a ventis deiata, & lino & palmiti benignus ignis efti folum-
an potius in nubibm nata fint Hoc tamen . ne in fentientia implacabilis erit? Iuxta Ari-
compertum efi , eas ftatim ad terrdm delapfias^ ftotelem fornaces serarios Cypriss infuke ±
dijjetfasjnuentas fuifie habentes in fiomacho vbi chaleites lapis crematur pen- , beftiola?
herbas crudas, nondum digefias. Ha cadentes nata? paulo mufcis grandioribus maiores iu-
lotufiarum infiar in maxirnd coftd vniuerfiani colunt medio igne (ecurar: adeo qui omnia
defiruunt ftirpium viriditatem , inficiuntcfc eonfumit, nonnulla viuificat, namque exu-
quidquidore contingunt: viuuntfc vfique dum les rogis pereunt. Inimicum naturas elemen-
fuftant herbam renafcentem fiimul eunt, : & tum minutis naturis fauet; eft quod impunc
irundinum volantium more.Sedfiatuto tem- flammas violet. Subferipiit Seneca , tranf-
poremoriuniur magnd multitudine , maiori fcripfit ex Ariftotele. Phnius vocat pyrales
terra infeBione^ & maximd aeris contagione, aut pyrauftas. Vinacia quoque inter ignes,
qui pefiilensfit ; vnde homines vertigine ac nvppt&ict dixit Laertius in Py rrhone. Sed &:
iffericid corripiunturQuidquid de his fit,
. Solinus &
Iorach^ caryftias aues exhibenc
nonnullafufpicorinaeregigni, non ipfius immunesinterflammas. Reiecit hos duos
fedaquarumfecunditate<Fortafleiamnon- Albertus , fed pyralibus falamandris &
nemo putarit producTas in exordio mundi ipfe indulfit , quod caryftijs negauit , fecu-
volucres ab aquis fublimibus , fecutus par. ritatem ardoris.
tim Rupertum*

CAPVT CAPVT XVIII.

XVII.
An in igne aliquod animal
Anignis aamittat aliquaviuentia.
generttur.

NVnc antequam ad
exornatam
terram veniamus /^"^Eterum quia in hiftoria Moyfis nulla
frequentibus fuis indigeniSj V^genitalis virtus ab igoe celebratur,nnlla
caufa quoque ignis producenda in medium iuftio Deiflammasfecundauit videndum j

eft, num aliqua hofpitetur viuentia,num ge- eft , num iftos formarum
igni^s pro- fncolas
nereti Aftris iam archera ornauimus, 'ignem Diuiferunt furTragia puritas Sc vehe-
crearit.
fortafTe, n.e iftaregio mundi deierta fit, plu- mentia elementi. Ouidianum eft:
raque palan corpora lucida,quam videmus, Nec tu aliud VeHam, quam puram mte/iige
dixi, nuncdealijsinquifitioprocedit,an vi- fiammam,
tam aliquam prascer cadeftem ignis toleret, Nata^ deflammd corpora nulla vides.
Scio aiiqmbus rebus ignofcere. Antifthenes Oly mpiodorus omnem natiuitatem ablegac
apudSimocatise A'7n>ppriM&Ttx, Phyfica ait: rogis. Hasferuntex recentibus Mercurialis,
Subtiliflimi pori propter nimia foliditatem Cardanus,Matthiolus.Ifte feuerius nec cre-
funt in adamante, quapropter & ferrum ni- dit rogos admittere viuentia,nec fe inquit in
hil in eu m poteft: nequeenim fcalpitur, ne- Germanicis fornacibus inuenitTe pyrau-
quefrangitur ob nimiam denfitatem. inde ftas,nec Gaienum in Cyprijs.At certe Gale-
flammam non fentit ,
quafi prohibentibus nus non dixit contra: nec dicere rurfus opus
poris, ac omnino obfiftentibus, ne lapidem erat, quod iam Ariftoteles, quod Plinius: 8c
ignisnatura penetretj cumqueita nulla iit Ariftotelicas fane glorias asmulum fe exhi-
commixtio , dilTociantur. DiiTociatorum buiflet, fi falfum aut inueniret, aut crederet.
vero difiundorumque nullus ad fe inuicem Tu m fi in Germanicis no inuenit Matthia-
eft habkus. Adamas igitur cu m igne coniu- luSjfortafle inuenit Agricola. Fatetur in for-
gi nequit, quare neque aduritur,&: ignis na- nacibus beftiolas enaici. Quin,neuter vide-
turas hoftilker aduerfatur. Ferrum contra & rit in Germania , an obinde nec in Cypro?
aurum ignis naturam recipiunt,vndeilla aut an nullibi ? Ceterum Mercurialis, &: Car-

liquefiunt , aut molliuntur. Equidem fane danuspatientiamignisnon negant, foltini

fropter maiorem ariditatem combuftioni dicunt nullius fentientis patriam effe , fed
no-ii eft obnoxius adamas: nam omne quod hofpitiu. Ita ille putat ex terra metallis com-
liquefit , plurimum neceflario habet humo- mixta erumpere. Cardanus in imo ignis,(eti
ris. Parcit quoque ignis aibefto , & carbafo, in ignis vicina parte gigni ex excrementis.
mulcet pyragmum ftirpem, amiantum non DetrecTant nimium calorem pofle efle fon-
deuorat. Strabo ait , nafci ad cariftum lapi- tem vit« , cuius pignus humiditas eft aliqua.
j
F Con-
 ,

62 I0ANN1S EVSEBI I NIEREMBERGII

Contra funt Seneca , Scaliger , Agricola , &;
Licetus,qui flammeam patriam aliquorum
animalculorum concedunt, 6C tres priores
CAPVT XIX.
patrem. Ego Ariftotelem probo ;'&. vnde il~ *An ignca ft fakmmdra*
lum infamauit Matthiolus (ui oblitum,ma-
ximc laudo.Nulla diclorum repugnantia eft Iuerfa falamandra eft, aduena quidem
atque in lecundo de Generatio-
in Hiftoria, ignis,&ex aqua aut limo.Scio D.Tho-
neanimaliumnbiinmedioignisnafcibeftio- mam ignei putaffe ingenij, nutririin igne,ex
las aflirmat;hic nullum^w.^ ignis animal ge+ ilcco terreo adufto,iumofo 5 propterconue-
ncrat.ht,cpx'm his locis contradi&io? nul- nientem iimilitudinem ad complexionem
lam video,vtramque fententiam ampleclor* fuam. Famamfortaflefecutus eft confun-
Et inigne nafci fentientia , &: non ab igne; dentem pyraufta cum falamandra* Ita Phi-
nullum vtiqueanimal ignis generat , atin le quod lllius eft,huic dedit,dum cecinit:
5

medio ignis aliquod generatur. Non video Tluj ort^fjLaiJpcu Xctvci^p^ KitvyYifi^yi,
inprimordio tributam fecunditatem ignis, EV o^iCStq yctp '6<tiv i%yov aapziov,
nififoli humori &
terrae: quare flamma nihil ¥icu
x
J\,<tpjuyt Xirov ^^i^v\yHo%<e<urhj}.
procrear. A quo igitur generantur,quse in ig- A'/\A bwvov
5

owvi£w i A'v<&vdp%a,QautAacrn$.
ne?Ab illo vtique elemento generantur, ex To <srvp $ cwrbuu « r
tyofi&i to 7ta\j.$cty>v
quomeque enim quod in igne pyrauftas ena- jZtfiMaT) o\ }$ Jicjtmi rlw X^cm,
fcantur,ex igne nafcuntur.Permixtus,impu- KcucrQMvcnjL&fj <£ ^fjuvarlw $'Xoy&,
r
rusifte ignis eft, turbulentus vapore & hali- Kiv£S27W%vm G7c,ficLVcivmic, dcr&oAlujy
tu , quos fumus inuoluit, quos emittunt & 'fyvygipc,
(

•nc,cu.' (g7c, aiO^auh J\<htiSpTi\3

metalla&lapidesadufti.Itaqueexaquaaut KiW ^Ji" /u6Tu<t;v <r tjvq^c^ yjq Th C^o/mpv
terrea fubftantia ifta animalia erumpunt. Kaf cwtloit %g.®rv£ ng^ JpifAVTvitgc, axrHH
quare ab illa?Dices,iam non in igne genera- Tnc, cuQaXric. <«r?)cJ «5'4@* vipsdia-fjS^n^
ri. Fortafle religiose dixit Ariftoteles,in me- gruid fzlamandram , ae rm tellusve educaif
dio ignis, non in igne: naque in medio ignis Jn ofiibw namque eli caruncula tenuis,
funt plura , nonignis ad haec ignemnunc ;
Cum fellis alarumfyparuo tegminz_j.
voco iftum impurum, qui forfitan cum hu- Sed tu y lmprator^ hanc videns miraberis
miditate eft.Flammas ignes vocamusjflam- ghiodnon tremifcat deuoranth omnia
ma fortafle no line humiditate. Quid flarti- Ignis furorem, quem inuolans atrociter
maeft,? Fumusardens. Fumus nonnihil hu^ Blidit 7 ac fornacis &fus enecat-}
midus eft , alioquiquomodo parieti camini Fabrisfo denfam fufcitat fuliginem
adhasrefceret? Jngrefa fornacem dolose feruidam,
Dices , iftas fpurias generationes eorum, Jlogumfc viuit inter ejr fammd fonos,
quse fponte oriuntur ,ime obftetricanre pu- Spiratfa fumi difipata acredine^,
trefaciione non efle. Ignis huic obftat. Hip- Surfum fauilU frouoluto vortice_j.
pocrates inceniis iiluis expiauitpefte Grae- Nonhaecfalamandra eft , fucco imbuitur,
ciam ex putrido aeie. At talibus vaporibus pennis non alleuiatnr: lacertx fpecies eft,cu-
inficifumus poteft ex lapidibus, & metallis, te afpera atque fcabra,animal graue,tardifli-
vtfufficienscorruptio miniftretexiguas has mum,puncl:is velut ftellisvariegatum, in
beftiolas,preTerquam quod Ariftotelesiftud fontibus inuenitur,& fub terra , atque in
comendet,quod inijsquse putredinem nul- macerijs murorum.Sine dubio domat ignes
lam pofle recipere exiftimantur , nafci ani- aemulo rigore ; vincitur tamen a magnis.
malia nouerimus;Vt vermes in niue, pyrales Vifa eft comburi. quare falso cecinit Nican»
in igne. Veriim obferuandu eft, non dixifle der in Alexipharmacis:
nullam putredinem efle,fed,non exiftimari: Cui vullm poterit fumus ignifue ttoce-
aliquaquidem poteft efle,ideo in histurbi- r<Lj.

dis flammis morari aliqua poflunt &: enafci; Exiguos fokim ignes rcfufohumore extin-
in puro tamen &: sethereo igne nihil quod guit. Non amplius illi tribuit Ariftoteles.
fentiat habitat , nihil adhuc quod non fen- Greuinus tamen immunitatem hanc cuti
tiat nafcitur. Incolse illius fublimis plagse, tribuit. Nonficco terreo aliturmamque eli-
hices funt cadeftes. Sed videndum eft, quo- fa tetrum humorem , qualiseft terreusadu-
modo ifti ignicolse flammarum in Cyprijs ftus,fundit,fedla£teum, tamquam faniem^
fornacibus auiditate ignis compefcant. An pituitae pignus.Licetus ex aqua generari pro-
odio ahquo naturae, an familiaritate ? Hac bat, Greuinus ex limo : ego iftas origines, fl

credo. nec audiendus Cardanus, quiputat diuerfsefuntjduabus falamandramm fpecie-

frigore reniti. namque quomodo exilia illa busdiftribuo.Vtraque peftifera eft, &terr3e
eorpufculatot flammis obftarent? & aqua:; eft enim quaedam aquatilis in fta- ,

gnorum ripis & fontibus habitat inde in ,

t;erram
 HISTORI^ NAT VKM LIB* IV. 63
tsriam nonnumquam profilit.Iuxta defcri- Hic /pe/uncafuit vaftofubmotdrecefu
ptionemRondeletij,corporisfpecielacertam Semihominis Caci,facies qua dira tegcbat^
refert, nifi quod capite fit latiore paulo,oris Solisinaccefiamradt/s-fewper% rccenti -

riclu semula rana^cauda acuta & longa.Mi- C&de tepebat humm foribm^ affixa
, fu-
tiris hasc virus fundit; quamuis ego memine- perbis
rim aquatili falamandras imputatam fubi- Ora virum trifti pendcbant pa/tida tabo.

tam necem totius coenobij^pra:ter coquu m

'

Huic m,onftro Vulcanm erat pater 3 iMm

qui nondum cibum fumpferat. Itaque haec atros
beftiola non fpectat ad exornationem ignis, Ore vomens ignes magna femoleferebat.
ciim £mulafit,vtautextinguat,autcombu~ Non, credo , infolens natura eft , ii euomat*

ratur,&: cum alienigena fit ,> alibi viuit,aliun- flammas furensaliquabeftia. Tiberij Casfa-
de nafcitur ex humore,aut fimo. Num pro- equus,crim in pugna calebat furore,fpira-
ris

genieetiara gaudeat, dubitari poteft.Negat re ignes vifuseft 3 vt Flcliodoriis &: alij fcri-

Greuinus, At Dalechampiushxcteftatur. bunt. Architreniusquoque cecinit:

Grauida falamandra menfe Martio pede & —-— - Jgnes equm ardum effiat.
baculo elifa,latafanies ex omnibus corpo- Veriim iftaignium eructatio non eft argu-
ris partibus,capite, dorfo, aluo,caud«b pedi- mentum fuftinentise tanti vigoris. Innocens

bus exilijtmon quam

ex papilla vbe-
aliter, eft anhelitus. In corde , in pecloreanimalis

ris,digitis comprefsa:dum etiam ex dirupto per varia late diftufus membra tepidufque
ventre plus quam triginta fcetus adhuc pal- manet 5 nondum exuberatus in flammas,
-

pitantes, &
in aqua natantes, ac plus quam donec ruclu cogatur , &: iam multiplicatus
trigintaoua prodierunt- Ego quidem femi- adurendivim concipiat quemadmodum ;

narn diffecui praegnantem,tum ouis,tum ca- folaresradij percryftallum autberyllu mul-

tulis plena, alijsinchoatistantum, alijs iam tiplicatiin iiimmo mucronis acumine^ exu-
perfectis gradientibus,& in aqua natantibus. runtobuia,exciunt flammas. Nimia bilis re-
FortaiTe mater eft , quamuis oua non fint cocta &: torrefada , in igneam caufticam &
certa indicia libidinis. Ariftoteli oftrea om- fubftantiam degener , calidos halatus fouec
nia non nifi fponte nafcuntur, licet habeant & incendit: dum enim ftringuntur afflatio-
qua: oua nuncupantur.nihil hsec generationi ne tandem inflammantur. Nihilominus
,

feruiunt. Argumenta dumtaxatfunt melioris ignitos ferpentes Moyfis non eft opus dicere
nutricationis,quale in fanguineis eft pingue, igneseudmuifle^uJnicit adrationem appel-
in aluo quoque muris feminan fcetus exti- lationis^fi eorum morfus peftem ignis #mu-
tere prasgnantes,in quarum vterculis mufcu- lentur ;
quemadmodum Lucanus fimilia
fponte orti ex recreme&torum colluuie,
li damna a ferpente faspe atque ab ignenarrat:
non paterno femine. Seps ftetit exiguus 3 que flexo dente tenacem
^Auulfitifc manUi pilofc affixit arenis.

CAPVT X3C Parua modo ferpens,fedqua non vlla cruet£

Tantum mortis habet: nam plaga proxima
tAn aliqm gmndior hefiia ignem toleret* circum
Fugit rapta cutis,pa//entia^ ofa retexit;
REftant &; alise appendices quasftiuncu^ JS/amfefwu laxo nudum efi fme corpore
lx3 Num &: aliud nobilius animal ami- vulnus.
cum ignibus fit. Sapiens enim in vndecimo LMembra natant fanie 3 fur& fluxere 3 fmt
cap. memorat vaporem ignium fpi-
beftias vl/o
rantes, aut fumi odorem proferentes , aut Tegmine poples eratfimorum quoque muf-
horrendas ab oculis fcintillas emittentes. culm omnis
Iam fi fpirant ignes,vitale illis eritinimicum Linquitur, & nigra diHil/ant inguina tabe*
naturse elementum.Tum Moyfes fcribitad- Difliluit firingens vterum mcmbrana y
uerfus murmuratores mififle Deum ignitos fluuntque_j
ferpentes ,
par fupplicium flagitio. Ad hax guidquid homo eU , aperit pefiis natura
Cacus Arcadise monftrum fetofum &c exi- profana.
tiale, vt fcribit Adelihus Philofophus 3 eru- Parua loquor, corptts finieftil/afe peruHu:

cratanhelitu fui pectoris flammas , maxime Hoc ejrfiamma poteft. Sed quis rogm abftu-
crim per iram excandet. Fortafle quifpiam /it ofia?

dicet, hax monftra Philonem aut Salomo- Ipfum venenum dipfadisignem vocat:
nem refpexiffe in igniuomis fuis feris. Virgi- JBcce fubit virm tacitum , carpitfc medul-

liusquidehoc animal nouit,indefuperftruit ias

multa. Pameomne mendacium originem [ Ignis edax } calida^ incendit vifcera ta-
fui alicui veritati debet, adeo fibi fecumque b<LJ.

parumfubfiftic. Sic Poeta illum defcribit: Et de eo qui illo fuetic percuflus addit:
f. * m
 ,

IOANNIS EVSEBII N IERE MBEHG II

jlle vel tn Tanaim mifus , Rhodanum^ humorin medullas arborum, vitalem ftir-
Padumtfc, pium fuccum , Soiis ealore eonuertitur , fic
^Arderet , l^Uumque bibens per rttra va- vertebatur humus in carnes. Vt in vtero
gantem. matris exiguum femen tepefa&um creicit ia
Tam parum abeftquod Moy fi ignitus, aut carnem & membra fic item exigua femina
;

Lucano torridus ferpens dicatur. & htimorum partes coalefcebant in diuer-

forum generumsnimantes.Fiebatidvolen-
CAPVT XXI. te Deo, qui omnia quzecumque voluit, fecic
incxlo&interra ,in mari, &:in omnibus
An m niue nafcantur viuantque abyffis. Sed & naturas parauerat ipfe tales,
altqua animantia. vt inde nafci hxc poflent:terram tamquani
matrem ac genitricem,Solem tamquam ge»
COntrariorum prona reminifcentia exci* nitorem iacentem ftraramque late terram
;

tabit curioiitatem , an nix aeque hofpi- Solem defuper incumbetem cupidiillmum }

talis fit, acignis. Negarunt Mercurialis, &c hunc generandijhac cu pidifti me rapientem,
miiiti ; Ariftoteles tamen , Strabo Plinius, , in feque continentem cadeftem genituram.
Agricoia^Olaus teftantur: defendunt Mar- Modym hunc generationis animaliu cutn
filius Cognatus,Fortunius Licetus,& Scali- enarraflet, locum etiam, quo efFecla eft hasc
ger. Poflunt gigni vermiculi in niue,quod in animantium procreatio primum^ &. quo
ea multum iit aeris, &: fpiritus jqui poftea Attulimus fuperius
effici poteft, his tradit.
concaleta&us, illos generet. Adhsec: humi- de ftagnante Nilo &c coniidentetenafque
,

dum cum calore aliquoeft , iuxta Ariftote- humentes relinquete,& animalibus nafcen-
lem quare nix
;
titulo humiditatis non peni- exemplum flagrante regione ^gypti
tibus ,

tus friget; geluautem omnino infecundum magno Solisardore. Non fieretidem in lo-
puto. Has beftiolas niueas vermes appellat Ideo vbi inchoata eft creatio,lo-
cis trigidis.
Apollonides 3 ^dripas feu montanas teredines cus erat calidiflimus , in Arabia fcilicet Sc
Theophanes,lu mbricos Pfeudo-Ariftoteles Mefopotamia,vbi paradifus erat prima pars
lib. de Plantis. Sunt candidi hi vermiculi,&: Aquilonaris. Eoque fciendum eft,ifta ani-
in vetuftiore niue rutili na & ipfa nix fenio
; malium primo tempore propagationem 3
purpuratur : tanti alboris canities rubor eft. non in cundis terris extitifle , iicut nec ora-
Sunt prastereahirfuti propter fuliginum co- nes aquis principio patefaclas ; fed in locis
piamin vetufta niuecoaceruatarum. tanuim seftuantibus Solifque ardore .fla-

grantibus. Haec,vtdixi, Mefopotamiaeft,

CAPVT XXII. 8c
prima
Aramea, idcft,Armenia; vbi
hominum habitatio,& paradifus ter-
fuit etiam

Quomodo eterr^ exortaprimum animatia. reftris, &c homines ante diluuium.Hic ardo-
re Solis nata funt prim^ua animalia,ex hifce
NVnc
exarida.
reftituo me primeua: generationi
Terragremium multorum
natis , 3c per
aliaex propagatione.
orbem profeminatis , nata funt
Mihi celerior fuifle
animaliu & genitrix pnmaeft. Videndum videtur prima illa generatio,nec per dies du-
quomodo parturijt beftias? Claudius Vicf or raflb. Eflicaciam analogaf originis nifiex

tribuit virtuti&: afflatui Solis. Dci imperio non habuerut.Iftud imperium

Jam bis terna dies claro radiabatolympo, tunc fuit , cum fa6tum imperatum, Tum
Tertia poH calidi genitalia munera Solis: quiaftirpesanteceffere Solem &iidera, non
Jamfc tepes iellus grauidos laxauerat artus, ergo rerum generatio cjelieftedus eft. Pras-
Cummaiora agitas iufit Deus edere terram fero propterea Caietanum,& Lipomantim s
Omne aritmal , vegetat ratio quodfola mo - quiterrx aliquam etficaciam feminalemque
uendi: virtutem delegatam a Deo putarunt. lam
Cuiferuire datum,quo rerumpoHulat vfus. iftatetigimus3atqueexemplum aquse. Inde
2v>f mora>prorumpunt fcetis vitalia terris hic fuppleri poffunt quae defunt , ne aut ea-
Ptgnora , qua% fui generts fortita figuras. dem autiimiliainculcemuso
luxta Eugubinum quoqUe produxit terra
fuperioribus aquisconfperfa,
facfa,quae
&Sole tume-
gremio ac ventre fuo parturiebac
CAPVT XXIII.
animalia, priiis generata quinque dierum ln qudmagnitudme ariimaha creata.
& concre(centia,membrifque infor-
fpatio,
mata,quinta luce edita iam & perfe&a.Ge- SVperfunt quaeftiunculasnonnulla:, nunc
nerabantur autem iimul atque aqu# fepara- excutienda?, An prima illa animaliaedita
tx terras apertas reliquerunt.TunCjmirabile magna, an multa,an omnia Juifio Dei con-
dic"tu,paihm feruebat humusjvtque terreftris feques exigua videtur,&: paucaarguere^lio-
qui
 HISTORIiE NATVRife LIB..I.V. 6£
quicur crefcere & mukiplicari imperaret? rifimile , in initiobina in omni anirnantium
Quare dicere quis poflct animalia ea ma- genere ,
quemadmodum $C cum homine

gnitudine fa&a , vt crefcere poruiflent: Ni- accidit , Erant itaque folum-

efle condita.
hilominiis puto in ftatura perfectaerupifle. modo pana , fcu coniim&iones quasdam.
Exempluni Adam eft in virilitate creatus. iingularium animalium, ciirn adducerentur.
Veritatiincrementivirtus augmentatiua fa- ad Adamum,vtipiisnomina darct quibus
tis erit. foret imperaturus.Id quoque conijcere iicet
ex diluuio , quando bina 6c bina arcam m
CAPVT XXIV. compellcbanruir , ad cxemplum creationis
mundi. Quod vero plura animalia munda
An imtio creata multa animaliaex inarcaminducla fint quam immunda,ideo
<-unoquoque genere. fa&um eft,vtNoe, vbi pradenci pehculo
ereptus fuenr, & filutem conkeutuSjhabe-

multitudinem confiderandu eft, retvietimas quas immolaretDomino.PtLC-

Clrca
an duo ex fingulisgeneribus an plura, ;
terea Deus malebat,vt plura anunaliajqua:

licet paucaj an multa. Moyfes Barcepha, & prodeffenthomini, conieruarentur. Opor-

Vielmuspluraarbitrantur. Allegat illeDo- tebatfummuarcificem primafolum exeui-
minum Ephrsem, &inargumentum fumit plana effingere, & natime deinde reimquere
pelliceas tunicas , quibus Adam e paradifo negotium , vt fuiimitatione in iterandis vi-
emifliis fuit.Vnde fnmptas pelles , fiiii aut uencibusoperamftrenuam darer. Afcanius
pereunte aliqua fpecie , aut uiperfluente in- nec plura vult genita animalia,nec tantum
diuiduo ? Vielmus plura congerit indicia. bina, (edplures femeilas. Huiuscaufi ca-
Nam terramtotaalloquebatur Deus, ciim dem eft cum antecedenti , eociem retun-
dixit Producat terra animam viuentem in
:
denda iclu.

genere fuo, non folum hortum in Eden, aut

Vicinam ei dumtaxat regione. Rurfus, ciim
eiufdem generis animalia apud Antipodes
CAPVT XXV.
reperiantur , qtiae apud nos funt , nec fit ra^- ^mrumnam animalmm erant tunica
tioni confentaneum ea omnia ab homini- fellicea quibiis mdutus Adam:
bus vltro citroque fuifle aduecla, aut etiam
ipfa tranafle pelagus , quodnos ab illis ho-
minibuslatedifterminat , videtur probabi-
VT inftitutamfiniamuscaufani-, difler-
tandum nonnihil eft depelhceistum-

lius , plura quam duo fuifle initio ab opifice cis , & tranfitu animaliumadiniulas & ad
formata.Ad hxc legimus expellibus ani- , nouos orbes. Vnde illae pelles S. Iuftinus
?

malium Deum feciiietunicas Adse &: Euse: putar, prseparatas a Deo praenofcete lapfum
quod fane teftimonium euideris facit,plura Adamimon tamen detradas ab aliquo ani-
quam duo eiufdem fpeciei indiuidua initio nam binadumtaxat. Atcuius ani-
malium,
iuifle edita,praefertim ii eadem die Adamus malis pelleserant, aut fimulabantur ? Ouis
eieclusaParadifofuit, &: opertus pellibus. verifimilius nec iftud e meocerebro,
puto ,

niii ad miracula &: nouas formationes cum pulchram imd.x Hildegardis excerpaai
qu ibu fda m confii gia m u s. quo d An gu fti- D . fententiam in Epiftola ad Praslatos Mogun-
nus prudenter vetat. Et forte plures feminas tinenfes,cum per illos diuinis fuiflet incer-
in gregibus &c armenrismundisDeuseffe- dicl:a,ira icnbit: Ouis enim pr<e alijs animah-

citquam mares , vt fpecies citiiis augeren- bm patienSyhtimilis/nanfaeta, ejr munda exi-

tur j quod videamus vnum marem plures Vnde etiam Deus pe/liceas tunic&s frimis
ftit.

femelks generatim ferme implere, quam- bominibm ,per inobedientiamadaritate, quk

uis fub diluuium plures leruati niares fue- vejliti erant^denudatis , felles fcilicet ouium
rint quam feminae > ob facrificia , & in im- fro vefie tribuens , fgnificationes ouis calitdi-

mudis pares,ex ^quo mares &: feminas. Hsec tati antiqui ferfentis oppofuit , ejr tali vefte
pro fententiaifta: nihilominus non obftanr. eos obtexitne nudi paradifum exirent. Ipfe
,

Nam fnuola eft llla Antipodum confidera- enim <&ternm Dem^qui in fcientiifua dierpA-
rio. Nuncidem incommodum reftatmam- liter habuit tunicam, tdeH,humanitatem Filij
que inundatione omniaanima-
in Noetica. Jui, ad cuius imaginem hominem fecit quem- y

liaperiere, nifi bina referuata nihilominiis •

admodum Moyfes ipfum adimagwem ejrfmi-
nunc videmus in omnes mundi angulos ef- litudinem Dei creatum cfe teftatur hominem ,

fufa. Quod Syrus Epifcopus obijcit de pel- deceptumvoxamt,ejr talt vefeinduit in hoc ;

liceis tunicis, mox examim: bimus.. Non ob- oftendenSy Verbum,fctUcet vnicuwFiliurnftbi
eft , vt bina gentta cum Theodoreto & La- costernumyadrequirendum ejr liberandu n, ex
ctantio credumus exemplo noftii generis,^ virqinea naturk humanitate induendum , iuf
referuationis in arca. Procopius cenfuit ve- fone in fgnifcatione ouis ypattenSjhumilif,
F 3
man-
 m

66 IOANNlSEVSEB.il NIEREMBERGII
ptanfuetus, ejr abfque omni macula vllim con- proxime poft exitum; fiquidem in arca nul-
tagij mundm exijleret.
loannes enirn Baptifia, lum animal fuit nifi faluti aut hoftise refer-
(jr ceteri Vrophetd, idem in Spiritu fancto in~ uatum poft exitum incolumitati dumtaxat
;

telligentes, eum nomine agm ejr otiis fiepifiime fpeciei , quas in binis illis conftitit per plures
appellant.lpfenamqueeftimmaculatmagnus, dies quam fuftineretur fames. Quare ne~
& /peciofm forma pr&jilijs hominum,qui non cefle eft alita interim carniuora herbis , &£
de virili fiemine ffiedde Spiritu fantto conce- frucTibus, aut terra enim carniuorus
;
lupus
pm virtute altifiimi Dei,de carne Maru Vir- eftj&tamen terra vefcitur: idem quoque iliis
ginis , T>em & homonatm procefiit. HacTe- penu fuit inrecenti origine mundi,atque in

nus S. Hildegardis. Placitum D.Ephrsero, clauftrisarca^Qujdrooror?dubitarenonli-

expecudibusfuiffearbitrantis,laudat & am- cet,primum ommbus animalibus promum-
plecTitur Barcepha. Huius ifta Cunv.Negamm condum fuiffe terram ? Ha?c verba creatoris
vnicttm dumtaxat par in animalium generi- funt. JEcce dedi vobis omnem herbam ajferen*
bm fingulis fuifie effeBumi neque enimhocfa- tem fiemen fuper terram , ejr vniuerfia ligna,
cris Litteris proditum efi. Bnimuero Dem,qui qu£ habent in femetipfis fiementem generis fiui,
permifit Adami arbitrio , vt peccare pofiet, vt fint vobis in efcam cunffiis animantibm
} &
m
°t %! ktberet
indumento, creauerat complura terra omni^ volucri c&li , ejr vniuerfis qu&
,
}

animalia: cumfo ille violata lege peccafiet, hu- mouentur in terra.

mana fie parentibm ofiendens,
fpecie primis Quasres : Qu£ tanta immutatio palati
induit ipfios pelles folo eim nutu pecudibm de- leonis, tigridis, &: lupi, vt a paftu ad raptu
trat~ias,atque verbo in tunicas conformatas. Et deficerent,a gramine ad greges?Fortaffenon
vero Dominm Ephr&m ait,fiortafie coramillis incommodas platas guftui carniuoro, &c fa-
iugulatas efie pecudes,vt earttm carnes ipfi ve- tis iimiles illis pra^parauit Deus. Vnu m auc
fcerentur , corijfifa nuditatem fiua cooperirentt alterum exemplum memorabo. In primis
denique ex ipfarum morte fe quoque mortalia plantas borametz, quas pro carne agnina eft
habere corporaintelligerent. Hax Barcepha* lupis, vtfupradiiTertiimus. crefcitenim,ait
Verum propter indumentum primorum Scaliger, agnifiguraadpedum fereternum
parentum non erat opus plura animalia ex altitudinem ; quem pedibus,vngulis,auribus,
fingulis generibus fieri, vt Barcephae placet, toto capite, praeterquam cornibus repra?fen-
bina fufficiunt ad fummum,ex ouibus fo- tat. Pro cornibus pilosgerit, fingulariscor-^
liim quatuor aut fex,duo ad femen referua- nu fpeCie.Obducitur corio tenuiltimo,cuius
ta,alia prxparata ad veftitu hominisjquem- detracli vfus adcapitum tegminaincolis.Fe-
admodum &£ Noe non nifi ex mundis bina runt internam pulpam gammari referre car-
Horum tamen exceiTus
animalia claufit. nes ceterum e vulnere quoque fanguinem
;

non remedio naturse feruatus, fed Religio- manare. Dulcore efle admirabili. Radicem
•ni deftinatus fiiit. humoexertam furrigere ad vmbilicum vf-
que Illud miraculi fouet magnitudinem,
.

CA P V T X XV I.
quamdiu vicinis obfidetur herbulis, tamdiu
viuere quafi agnuin in lasto pafcuo remotis
Amma.lia carmuora , & recenter creatd
;

illis , tabefcereatque interire idque non

fo- i

qmbus rebus vefcerentur m arcd Noe. ^ m cam vel tradu temporis , fed etiam ex-

periundi gratiafubtracTis atqueablatis eue-

TAnta circa hanc rem religione tange- nire. Quin illud auget admirationem,appe-
bar,vtpsenec6fentirem,pluraexnon- tialupiseam.Suriusitem fcribit,eius plantae
nullis animalium generibus in exordio con- fuauitatem lupos &
cetera rapacia animan-
genita,debuifTeferarumannonapafci.Quo tiaad eam deuorandam inuitare. Alterius
pado leo, tigris, aquila , accipiter epularen- magni fructus in corde fuo agnum quoquc
tur? neceiTe videbatur, per aliquot annos ie- ferentis,teftis fuit beatus Odericus. Bernetas
iunos perdurafTe, aut aliquas animalium & arborum , ^Eneas Siluius &c
aues efle frucTus
auicularum fpecies confumpfiffe , fi bina Fulgofusfcribunt,plurimis alijs conteftan-
dumtaxatex omnibuscondita. At nec il- tibus. Veruminfuperioribusegimus dehis
lud, nec iftud Philofophicum,nec expediens fat diffuse.Pr2eterea,cur carniuora aliquam-
natursererum,nec dignum prouidentiflimo diu herbis non poflent elTe contenta , cum
aucTore. Ceteriimprodigere tunc natnras, vifa fintherbiuora carnibus ali ? Marcus
vtputaremus plures effufas , obftat fecunda P.Venetusfcribit, equos inRegno Var co-
propagatio rerum , cum poft vniuerfi illu- cTis carnibusfimul cum rifo ali: Prouincia m
uiem, binx dumtaxat in arca referuat32 re- etiam Aden boues, equos , camelos, &oues
parati6ni mundijbin^ ex eadem arca dimif- pifcibus vefci.Taceo quod deequis Anthro-
Cx. Idem hic fcrnpulus , ex qua carnificina pophagis celebrauit vetuftas.
leo, tigris,lupus,miluusnutritiinarca, 8c

CA^
 HISTORIjE NATVR^ LIB* IV. 67

CAPVT XXVII. CA PVT XXIX.

4n aliqua viuentia (^r marina animalia Anfuerint aliquarum fftecierum creata

creata pluraquam bwaexeademfyecie. folum fingula ammalia.

REliquum eft difquirere,an fi aliquarum

PLantasporrd necefteeft erupifTeplures
eiufde fpeeiei perijtTent alioqui multse, fpecierum animalium plufquam bina
;

f uerunt genita , nonnulloru fint genita mi-

cum omnibus parauerint fuo tempore
feris
nori numero:hoc eft, an fingula in ijs natu-
macellum. Quare non folum creata: , quse
fufficerentprofapiae propri3e,fedquas fuppe-
ris ,
quarum incolumitas ftirpis non pende-
bat e maris feminaeque coplexu. Pifces plu-
annonas aliena?.Quid de pifcibus di-
tijffent
cemus Reor non binos (blum editos , fed
?
res fecundantur folo humore,vulturesven-
maximum vulgus pifciculorum,& beftiola- to, vt fertur. Quare multiplicationi fui ge-
rum aquatiliunijad grandiorum pifcium vo- neris non eflet opus collega. Eadem quaritio
cetaceorumque gulam fuften- eft de animalibus geminse
originis e putri,
racifTimoru ,
aut e vulua eadem de multis plantis. Puto
tandam. Non forum his ab agris;fuum lllis ;

elTe fingularitatem Phce-

elementumcarcereft. nec illis a Domino in primis fabulam
nicis, vt non femel differtii. Nec maior fi-
pr^paratas plantas Scriptura dicit,fed neque
des de Rhinocerote,quem Qppianus carere
omnino celauit terreftria bina genita, aqua-
tiliatameninmaionvbertate. Nam vbidi- fexu fic canit.-

V^ivovfipcoq S* o/j v y>s [Jfy qvckuat cu&vnrtipoz

citin 3 Producant aqua reptile , verbum fara^
ibinon cafu pofitum, maiorem emphafim Oy 7TQ^hOV fJUtltoV. 6?\iy>v <? \x§p drQjia pivoc,

habet, quod S.Ambrofius, Vielmius & Pe- ,

A'i>TgM« upcu; cuvQv ajiLoij^u>\jQv apytov dop.

rerius notarunt.Significat non quamuis pro- Keivca ruivyaT^ov ts Sfafficma' opjvcrcu;

ductionem, fed multiplicem quafi fcaturi- 0'uTncmc, Qpj-apw ti tf&TuVc&i %tpjicfytix>.

ginem &; ebullitionem in maxima vbertate Kcivoqjt) cfovapcjt 7np i$opun$*hiteq>cLVTi

&c copia. nofodxic, a> xoyincn vIhmv tciStov ed?iK&v .

YCpi/mg. S\ %ojv5o?c. '^ri ^Mao^/ei f^TComi^

CAPVT XXVIII. Ka* vooTCd piQd/JufyiQi^ri^QM^
UaJPTet; A' appa/tc, eioi\<& bWbts
7tvp(pvpjv,oi 9

3-yi^ic, bpjfy?
De pifcibus yefcentibus auro. Kal tjqSiv qv% i^dnv qpgZ® £ hj\ cvq JhSdn^s
E^T XV QM 7r'<c.TV\C, oXOOV TU JVg (pt//\0P tTTvAdlV,

NOn
hoc
obindeinficior, multis pifciculis
necefTe non efTe,qui marinis plan-
T£'iTcWToxdt)Vic,ricrh67mvTiM%Qi£lytmQ
E^ts *2?ePC «'AAmAw!', Tipca;
d^iov cm^vov^)
tis aluntur, imo terra,imo metallis. Multi Ttod&v^ vbcrQiyduaVjKj vocr^i tqxaiq.
No.o-<p/

putarunt , aliquibus pifcibus auriferoru flu- Rhlnoceros autem oryge , afwo Indko , efi
minum aurum gulam efTe. Pefqueras inco- corpore impetuofo,

Ix ad Benacum lacum, atque etiam qui falo 7{on multo maior>paruum verofuprafim*
accolunt,fibi perfuadent,eos pifces quos ipfi mitatem nafi
carpiones appellant,e puro auro alimentum Surgit cornu,graue acutum, indomitumte- ',

fumere. Et ne tam longe exempla petamus, lum:

Lugdunenfis Prouinciae incola; certo fta- llioferrnmfc penetrarit impetufaffo
tuunt, pifces quos humbles &
emblons nomi- Vulneransffolidumifedifecueritfaxum.
nant, aliocibonon vefciquam auro. Nul- Sdpe inpulueribm mortuum ipfum projfra^
lus eft rufticus lacus JBourget accola , qui uit,

non X^/^m^quosperpetup
afleueret pifces Senfim verb in rufa.&pulchricoma fronte,,

in pifcatorio foro Lugduni venales reperias, £t in dorfo macuU confertim furfur^

alium cibum non deguftare praster aurum. fcunt.
Lacus autem Valadrou in Sabaudia accola; Omnes <verb maresfunt^nec v?nqua?n femi?
emblon pifcem , atque vmbram auro fuf- naconjpicitur ,

tentari arbitratur. Similiter Laudenfes retu- Bt nrnde nafcantur non noui , loquor non
krunt,inMediolanenfiDucatu,pifcem/^ tamquam fciam,
molovd ahemero illisdi&um,veterumthy- K_An exptra prniciofum hoc genw pro~
malum,auri depaftione pinguefieri. Admo-, dierit y
neo , non omnino in omnibusverum efle»* K^in ex terri genitifint .exifiant^ e tellure,
nam Bellonius facta anatome obferuauit, \An ex fefe mutuo.fortentum horrendum?
pluresexhis pifcibus alijs cibis prseter au- procreentur,
rurii vefci. Sine amoribm, ejrfine nuptijs , & finepher*
perio.
F 4 At
 :

68 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

Ac licet fileantgenerationem Rhinocero-
tis AriftoteleSjPhilojiElianuSjAgatharatas,
lolemnem iliam nouerunt Plimus &:
SoK-
CA P VT XXXI.
nus, aduerfo tamen coitu vt elephames, , An rapaaa ., iraamcL, exitialia fg/ carm^
cameli , lynces., leones , tigrides. Par vulgi
commentum inPlinio de hyarna , alternis
uora ammalia a Deo m muw creata.
eodem imjemo.
o
.

annismarem, altemisfeminam fieri,&fine.'

coituparere, quod negat Ariftoteles. Nec
Vnc qua?ramus an D a bfolute rapax vo-
vulturisfamaveridicaeft. Epifcium autem
.raxquemgenium denegandum fk be-
plebe, licet virginea? fecunditatisiintnon-
ffijs, pro eo qufdemtemporecum nvundus
nulli nontamen propterca cenfeo fingula-
,
honorem fuuta illibatum habebat. Theo-
res editos, namque oportebat turbam effe
philus enim Antiochenus ad Aurolycum
vt (eruirentgrandiorum palato,quemadmo-
hxc fctibit Feras autcm Grdci norniriani &*-
dum diximus.Idem de humilioribus plantis :

cenfeo.Fateor tamenaliquas nobiliores vni^

p*& *&7o to SypduaTLf , quM venando c&- idcH }

piantur. Nec tamen a rerum primordio noxU

cas fortaffe tunc fuijGTe.Id opinor de vitse ar^
ey exiliales creatafunt. Nam nihil nbxium ab
bore.Fortaffe idem acciditaliquibus anima-
initio a Deo condituest. Sedhominis delitfum
libus fponte nunc nafcentibus, fi terra et-
conditionem creaturarumdeteriorem reddidit,
iam aliqua ex ijs tunc aufpicata fuit. Suo
vbi frimum homo legem Dei trarisgrepts eff,
poftealoco dirimenda hax lis erit.
etiam reliqua prduaricatajknt , ejr degenera-
runt. Vt enimfi paterfamilidsfapienter vitam
CAPVT XXX, infituit fuampiam domejlici, ejr reliqui f'a-

An 'animahum ingenia mutata fuerint,

miliares ordmate & decemer viuant -,
fin dki
tem herm feccant &negligentu Jeccrrum-
,
($r dmerfa facla y
quarn Dem illa pendum dederit dubiumne eft , quin ejr fcrtd
,

creauerit. delinquant, ejr Jbcordiam amplecfantur? Pari

Dlgerenda quoque eft qu£ftiucula
an alterius ingenij naturas fuerint
animalia in primordio ciim llla produxit
terra,quam nunc fint, hoc eft 3 an idem tunc
ratione contigit infr&fenti negotio^vt^eccan-
ha?c, te homine etiam reliqua qtu inhominis minl-
& fierium creata erant y fr£uaricarentur. vbi au-
tem hamo adfuam naturam> ejr frijlinumin-
genium nec non dignitatem
, redierit , cefam

ferisfueritfuror, idemreptilibusvirus. Per malefacere, etiam aliqua animalia in ptimm-

fectiones difputabo hxc. In Vniuerfum infi- uam refiituentur manfuetudine. Hqc ille. Jp(\
ciari non licet , ingenitam illam erga Re- nihilomimis ftruclura forma?, vngues, den-
gem fuum reuerentiam hominem amiiiffe. tes3 &aliaafmaferarum exigunt indolem

Etiure quidem dominatione ferarum mul- acerbam $^caniiuoram,alioqui fruftra mul-

clatus fuit, qui dominum fuum leruitio de- ta in natura; quare Sc nociua effent alijs,car-
bito priuare nitebatur. Rebellis faclus Deo, nibus victitatura.' Necobftat fentenciaPa-
meruit rebelles iibi pati feras. Infurrexit trum,innocentiam animalium ante pecca-
parshominisfenfitiua aduerfus rationalern tum commendantium: fohim effent inno-
vna quoque fenfitiuus gradus animalium xise homini , non alijs bruris. Opuime fan-
aduerfus rationale animal fe extulit. Egre- diflimus Eucherius dixit: Si nobis fro pcca-
gie Gregorius Nyffenus in fua Philofo- to nocentj quare fibi inuicem nocent, nifi qms
phia ait : Ceteriim antiquitus nullum a- alufunt in cibum aliarum dat£ ? Confpirac,
Iiorum animantium homini nocere aude- Auguftinus iimiliinterrogatione. Dicetali-
bat , fed quamdiu proprijs paffionibus & quis:Curergoinuicem beftig nocenr,quibus
irrationali , quas in iplo erat , particulas nec peccata vllafunt,vt vindida lfta dicattir,
dominabatur , fubie&a &; obedientia ei nec vllam recipiunttah exercitatione virtu-
erant omnia. Quia vero fuis affe&ionibus, tem. ideo nimiru, quia fcilicet ali.x cibi funt
minime decenter imperitabat, ab eis dehi- aliarum. Nec re&epoffumus dicere , Non
que poffeffus, & ab exterioribus fubactus effent aliac quibus alise vefcerentur : habent
eft: quodenim ab ijfdem iam impetamur enim omnia quatxidiu funt mer]furas,numc-
& hedamur, peccatum fecit. Cuius fane ros,&: ordines fuos. Qusecucta meriro con-
verkas ex his , qui optimam tranfegerunt fiderata laudantur , nec iineocculta pro iho
yitam , manifeftum eft : ferarum enim genere moderatione pulchritudinis, tempo-
infidijs indubitanter hi fuperiores vifi ralis, etiam ex alio in aliud tranfeundo, mu-

funt vt leonibus Daniel , viperas mdr-

, tantur.Quod etfi ftultos larer,fubhicet pro-
fu Paulus. ficientibus, claru m perfectis efi\

CA-
 HtSTOKlM NATVR^ LIB*IV-
nia pulchra funtconditori & artifici fuo, qui.
CAPVT XXXI I.
.
omnibus vtitur ad gubernationem vniuer-
fitacis, cuifummalegedominatur. Sienim
An Viperx ($r ferpentes Venenum folunt in alicuius opificis ofticinam imperitus intra-

fofi peccatum habeant,

uerit, videt ibi multa inftrumenta, quorum
caufas ignorac ; & il multum eft infpiciens,
QVid de peftilentia,quam euoment fer- fuperflua putatJam vero fi in fbrnacem in~
pentes,dicimus? Rupertus ex peccato cautus ceciderit,aut ferramento aliquo acu-
immiflam diirerit,cuius ifta funt.Nunc illud to > cum id male tractat, feipfum vulneraue-
fciendum,quia reptabat priiis, vt nunc om- rit > etiam perniciofa & noxia exiftimat ibi
nehuiusfpecieivelgenerisanimahfedrepta- cffc multa. Quorum tamen vfum quoniam
tioifta nihil horroris haberec , fi non illa nouitartifex,iniipicntiameiusirridct,&ver-
diabolus ad mortem domini eius, hominis , ba inepta non curans , officinam fuam con-
vfus fuiffet. Multo magis vero nec virus pe- ffanter exercet.Et tamen tam
ftulti funt ho-

ftiferum vomeret, nec in fe ipfo haberet , il mines, vt apud artificem hominem non au-
non illud idem Dei adulterator
creaturae deantvituperarequaeignorant, fed ciirn ea
veneficus iilo fuae malitiae veneno polluiffet, viderint, credunt effe neceflaria, propter &
& per os fuu homini mortem infibiiaffet. Vlu s aliquos inftituta.In hoc autem mundo,
Ecce hodieque ( vt tacea quod multis fan- cuius c °nditor &
adminiftrator praedicatur
ftorum Chrifti feruorum non folum inno- Eeus» audent multa reprehendere,quorum
cuos , fed etiam obedientes legamus fuiffe cau ^as non vident > &: in operibus atque in*
ferpences)genstotaeffecraditur,quaein me- ftrumentisomnipotentis artificis voluntvi-
dijs tutam agat vitam ferpentibus. Vnde ait deri &ire quod nefciunt.Ego vero fateor mc

quidam Romanorum audor nobiliffimus; nefcire,mures &

ranae quare creata fint, auc

Gensvnicaterras mufcae,aut vermiculi videotamenomriia :

Jncolitafeuoferpentumwnoxiamorfu, inmo genere pulchraeffe,quamuispropcer

<JMarmarid& Pfylli, far lingua potentibus P ecc *ta noftra multa nobis videantur ad-
herbis. uerfa. Non enim animalis alicuius corpus
Ipfe cruor tutus,nullum% admittere virus, & membra confidero, vbi non menfuras,6£
Vel cantu cefante poteft. ' numeros,& ordinem inueniam ad vnitatem
Quanto magis tunc homo cundorum ani- c °ncordiae pertinere. Quae omnia vnde ve-
mantium praefes,&: dominus , reptilibus niantnoninteIligo,nifiafummamenfura 5
quoque terrae ordine legitimo imperitarct, & numero, & ordine, quae in ipsa Dei fubli*
fi vel diabolus per os ferpentis numquam mitate incommutabili atque aeterna confi-
fibilaffet , vel fi ipfc homo , ciim in honore ftunt. Quod fi cogitarent ifti loquaciffimi &c
effet, fic intellexiffet, vt venenum fuafionis ineptiffimi,non nobis taedium facerent, fed
eiusnon admififfet.Ergo bona quidem crea- ipn* confiderando omnes pulchritudines, 6C

tiocun£torum, fedhomini, quiaDeocon- fumrnas &infimas > Deumartificem vbique

trarius fadus eft,exiftens fibimecipfigrauis, laudarent: & quoniam nufqUam offenditur
inmalumiureverfa funtea quacbenefada ratio,ficubi fortc fcnfus carnalis offenditur,

erant. Haec Rupertus. Dicendum tamen nohrerumipfarum vitio,fed noftrae morta-

idem de venenatorum ac de faeuitia
pefte ntatis meritis imputarent. Et certe omnia
ferarum, vtramque dotem indolis effe , fed animalia aut vtiha nobis funt , aut pernicio-
innoxiam foli homini. fa,aut iuperfl.ua. Aduerfus vtilianon habent
quid dicant. A perniciofis autem vei pu-

CAPVT XXXIII nimur,vel exercemur, vel terremur, vt non

vitam iftam multis periculis laboribus &
Cur Deus Venenata ($* noxit, fubditam,fed aliam meliorem,vbi fecuritas
animaliafecerit.
fumma eft , diligamus defideremus , &c &
eam nobis pietatis meritiscomparemus.De
Dlces , cur beneficentifflmus au£tor le- fuperfluis vero quid nobis eft qu^rereJSi tibi
thifera & virulenta
animalia fecerit. difplicet quod non profunt placeat quod ;

Refpondit iam Auguftinus, nec luculentius non obfunt: quia etfi domui noftrae no funt
cxpedes diclum.Solent enim Maniche;i,in- neceflaria eis tamen completur huius vni-
,

quit, mouere quaeftionem, vtdicant Quid ;

uerfitatis integritas , quae multo maior eftj,

opus erat , vt tam multa animalia Deus fa- quam domus noftra, & multo melior.Hanc
ceret, fiue in aquis, fiue in terra, quae homi- enim multo melius adminiftratDeus,quam
nibus non funt neceffaria?Multa etiam per- vnufquifque noftrum domum fuam. Vfur»
niciofa funt & timenda. Sed cum ifta di- pa ergo vtilia , caue perniciofa, relinque fu-
cunt, non intelligunt quemadmodum om- perflua. In omnibus tamen ciim meniuras,
70 IOANNIS EVSEBII NIERElMBERGII
& nurneros, & ordine vides, artificem quse- flnt nociua vel primo creata mitia, poft fa-
re.Necaliuminuenies,nitivbifummamen-
fura, &: fumimis numerus, & fummus ordo
Deum,de quo veriflime di&um
eft,ideft,
eftquod omnia in menfura & p^ndete &
>
numero difpofuerit. Sic fortalTe vberiorem
capiesfruc1;um,cum Deum laudas in hu-
militate formicx ,qua ciim tranfis fluuium
in alicuius iumenti aititudine. Auguftini fen-
tentia: adiungamus alia Patrum di&a. Gre-
gorius NylTenus lib. i. Philofophiae ait.
Quod il non omnia noftris neceflitatibus
ancillentur, fedhomini noceant qusedam»
conilderandum, h«ec ijs vfui efle,quaz in fa-
mulatum & conuenienter creata funt,vt eo-
rum creationi deiit nihil quae generari de-
cens erat. Sed neque horum vlus omnifa-
riamhominumefthgitintelligentiam im6
venenofaad propriam homini conducunt
vtilitatem vtitur enim eisin medelam ab
:
iplis inflictse lxfionis, &
ad aliarum asgritu-
dinum ianationem.Talesqu^damfunt the-
riaca? vocatse compoiitiones,quasratioad-
inuenit,vt per huiufmodi &: his domineturj
& abeis veluti pofleflis hoftibus
Innumerasautemhomo contra haxvirtu-
teshabet a conditoretributas, quas cohibe-
re,defendere , &C infidias eorum corrigere
queunr. Namaliaquidem alijs indigentijs
conueniunt,generatim autem omnia ad ho-
minis medeiam conferre nata funt , etiam
£c hax quidem de
vcilitacis alias expercia.
prasfenci noftra: vitaecoftitutionedi&a lint.
Theodoretusacceditqu£eft.i8.inGeneiim.
Pr£terea,&:ad alia beftiae no funt nobis inu-
tiles. Nam ex eis Medici pharmaca non pau-
ca componunc ad morbos propulfandos.
Ne quis igitur, beftijs pepfeconfideratis,de
creatore conqueratur , fed vtilitatem inuc-
ftiget : iiquidem ipfum etiam corpushuma-
num, quamuis formofum, temperatum, &:
varia partium vtilitate praeditum , muco ta-
raen & fputo , ac fcetido ftercore noncaret;
nullus tamenfansementisex his animalvi-
tuperat.Neque enim abfque hisagere vitam
poteft , fed per haec firmum eft vegetum,
iiquidem egetpituita , fanguine , vcraque
bile. Atquemadmodum per
iic per eadem dilabitur vnius enim horum
:
exceflu auc defe&u enecatur animal. Beda
in libro De fex dierum creatione, aliam ra-
tionembreuicompleclitur. Aut propterea
ifta animalia venenofa creata fuerunt ad
terrendum hominem , quia Deus praeuide-
bat eum peccantem , vt intelligeret pcenas
infernales , quia alibi dicit Vermes eorum :
non moriuntur , &
ignis eorum non extingui-
tur. Nec contemnendus eft Petrus Come-
ftorcapite8. Scholafticx hiftorise. Quasri-
tur quoque de nociuis animantibus,fi creata
;
homini nociua. Dicitur quod ante
cla iint
peccatum hominis fuerinc mitiaj fedpoft
peccatum fada fint nociua homini, tribtis
de caufis: propter hominis punitionem,cor^
-
re6tionem,inftrucl:ionem.Puniturenim ho-
mo,cum lasditurhis, vel cum timet he$h s
quia timor maxima pcena eft.Corrigiturhis,
ciim fcitifta ftbi aecidifle pro peccato fuo.
admirando opera Dei, magisad*.
Inftruitur
mirans opera formicarum , quam onera ca-
melorum. Velcum videt haxminimafibi
pofle nocere , recordatur fragilitatis fuaf •
§c
humiliatur.
CAPVT XXXIV.
, An fit mutataanimalmm complexia
& njitalu vis,
T Llud qudque illucidandti , an vittus viui-
Afica animaliu nimis fit labefactata faltem
poft diluiyum.Num, quemadmodum hu-
ruanas vitse periodus contra&a eft,fic &: bru-,
adiuuetur. torum: quoru nec tunc setas longaeuior eflet
quam liumana,alioquiferme xcernam tunc
dicereSi Plufquaad decem milliaannoruni
protenderetur , fi fimili proporcione fupera-
ret noftram ;
nam ii ciim hominum y^x:
vita
nonagefimum attingeret annum , ad non-
genteiimum cerui cornicefque peruenerintj
proh quanta horum brutorum longxuitas,
&pxneimmortalitas, tunc cti.m homines
nongenteiimufuperabant/ Cur ergo noftra
nunc tanta fui parte n^utila,&brutorum in-
tegrior? Prouidentiat diuinx id imputo , vt
vicinia mortis nos compefcat a peccando.
Deinde conditioni mutabili ingenij huma-
ni,difciplinasomnespr£euertentis.PeritiailIa
naturas,qua fe primogenitores illi generis fa-
lutaribus alinrentis medicamentiiqueiuua-
bant , paulacim amifla eft^at bruta inftinCUi
aguntur,docl:a nafcuntur, nec patrum curas
&traditioni fiiucolumen fidcicommiflum.
& CAPVT XXXV.
&
hsec confiftit, An diquomm animalittm ftguramuuta,
DVbitari quoquepoteft,propter ferpen-
tis damnationem ,ananimaliumnon-
nulloru geftuslit diuerfus abhabitu quem
prima conditioneacceperunt. Veriimante-
quam dolum Euae ftruxiflet ferpensnonere»
cTus ( vt Bafilius & Didymus dixerunt) gra-
diebatur, fed pectori incumbens reptabat.
Interminatio dmina diabolum pr^cipueper-
culit, & ferpentem vtique,fed tamquam in-
ftrumentum nec enim tantiim damnatur
•,
fceleris audor, fed & pugio ; qiiare idipfum
quod
 HlSfORliE JsUfVRife LIB. IV.
quodhabuit anatura ,recepitin pcenam & torijs quoque aifentacionibus decipereno-
ad ignominiam , quemadmodum Adam uit>adeo callidus e(t& verfutus. ifilianus
mortem, iris quoque ante vniuerfi eluuium haec (cnbiv.^pud ldum&os yfeu ludaos } ciim
nacuraliserat,deindein (ignum dacur diuini Herodes rerum potiretur,eximiimagnitudine
pafti fi enim Adamo naturalia omnia fe-
:
draconi prpilchram admodum adoiefcemem
cura,cur non feruarencur ferpenci? feminam in amorefuife indigens frzdicant:
dd qtum ille quidemventitaret fimtd cum i &
G AP VT XXXVI. ea amanterdormiret. H&cvero } etiamfiama-
tor} quoad poterat leniter manfucieadip-
, &
jjhia sjecies ferpentis fuerit >
qai fam adreperet tamen metu perterrita,fefi
}
eius

d&mon decepit Euam fubduxit: ey vt ex amica abfentia eum amoris

obliuio caperet, menffruum fratium abfuit. At

o iis
Buiam ifta appendicem anne&o, qua-
ferpens caufa noftri damni. Eugubi-
nus putauit bafihfcum, quia Rex ferpen-
eifzne } cum abfentis defiderium augebatur jn-
diefi^ amatorius affeBus eatenus ingrduefce-
bat } vt noffes&dies adeumlocum } vbi cum

tium Pererius
;
quia magnitudine
fcytalin ,
adokfcentula verfarifolitus eratfrequens ac-
&tergivarietateintuentes decinet Marti- ; cederet. Cum vero eam quam amabat non in-

nus Delrio viperam ;

Camaracommunem ueniret , tamquamamator cui amor optatls

anguem, aliqui murem

nuruvui) uuuui araneum,i qui
kiiu>>>» «• -j viru- non refiondet
JJ } acerrimo
J
dolore affiBabatur.
JJ

lentus eft atque fpecie gratus , 5C dicitur fuf-
pendere intuences in fui admiracionem. Vn-
deHifpani dicimus de hominibus fuipenfis:
tMiras lasmufaranas. Bonauencura &: alij
draconcopedem malunc Au&or quoque .
Tofiea autequam puella reuertifet } confefiim
eam audiniuac valde amatorie, tamquamfpre-
tus } ob eam^ rem amantifrima ira inciiatw } re-
liquum per adolefcentiscorpuscircumplicans }
eius crura parce &
molliter verberabat. 7{on

Horculiexlibro de Nacura rerum ica aic: ergoexpertia rationk animalia Cupido ille, Io-
"Draconcopedes ferpentes funt magni , & po- uis etiam dominus , negligit fed ex his : rjr ahjs,

tentes,facies vtrqineas habentes } humanis fi- quemadmodum ejr erga ea affeclus fit,&fingu-
miles } indraconum corpus defmentes.Credibi- la curet,oHenditur. Ha&enus iElianus.
leeU } huius generisillum fuifie per quem dia- Sed & ; Tercullianus videcur infinuare
bolusBuam deceptt, quia (ficutdicit Bedajvir- nonnihil de dracone, ciim in lib.De habitu
gineumvuLtumhabuit.Huic etiamdiabolus fe muliebri inquic : ^Aiunt & de frontibus
coniungenSy vel applicans , vt confmili for- draconum gemmas erui ,ficut & in pifcium
ma mulierem aHiceretfraciem ei tantum ofien- cerebris lapidofitas quddam eft. Hoc quoque
dit } ejr reliquam partem corporis arborisfron- deeritCbriBianx , vt de ferpente cultior fiat.
dibus occultauit. Cecenim non admodum Accedit S.Ioannes,quoties meminic antiqui
abfurde facere mihi viderer , ii draconem huiusferpencis,draconem in Apocalypfi ap-
fuiiTefufpicatusfuero.blandiculus enim eft, tamen nihilominiis incerta. Sunt
pellat.Res

gratam quamda fpecioficatem habet^ ama- quoque dracones qui terram guftent.

IOAN-
72
.I0ANNI5 EVSEBII NlERE^BERG
IX SOCIETATE IESV
HISTORI^ NATV
LIBER QVlMTVi
CAPVt PRIMVM. ducesadtergarecipiunt. Pater Dommicus
de S.Nicolao e nauigatione Lufitanica fcri-
Ve animdibus rioui orbis^ qUomodo ilto bit, aues toto mari paftim vidifle,atque om-
tranfueSfa, opiniones varw* nes tam pertinaei volatu, vt mirum fit, cor-
pus ex elementis conflatu tam afliduo pofle
vnc potiiis cufiofitas verfariinlabore. Dequodam genere (alca-
i prouocat &c noftra hi- traces vocant) aiunt, ne noctu quidem a vo-
ftoria , qua Vielmij con- lando ceflare , fed efterre fe admodum in al-
futatio, cuius fententiae tum, tumcollo fub alteram alamreduclo^
in fuperioribus memini- altera expafsa permittere fe ventis , donec
«, Quomodoin dif-
,

fubpte pondere ad hxc citima delabatur : id

_ fecta mundi membra il- vbi fenierit,excitari.,ac rurfusastheris alta rc-
latas beitiae? An eo tranfuectas? Quo ponte petere^ fieque nodem fubeundo ac defcen-
Oceanus fuperatus ? Q^ua velifleatione ad dendo traniigere, nequealiterquam labo-
infulas , & quaftam mundi maximamque rando quiefcere.Hirundo,nefcio vnde defe-
partem appulerunt? Sunt qui putent,conti- ciflet,ducentas circiter leucas eircumuoiita-
nuari orbem ignotis vijs, ijlque fua peregifle uit Capitaneam , nec quo liquore, nec quo
itinera. Huic obftat primiim ,feruidaefle pabulo viueret , fatis fciri potuit . Ceterum
plura animalia appetentia asftum , quare no- coturnices in pelago diuerforia inueniunt
uum cadum non ambirent per aduerfas in- periculo nauigatium; iniidentes enim velis,
geriio plagas,qua2 neceflario rigent Septem- &c hoc noctu, merfere fa?pe nauigia. Quio,

trioni vicinas. Ad haec quomodo adinfulas? in mari intemerato ratibus, inipsaaqua,pu-

An quod nofter Acofta putat, communia
, tauit Acofta confidere pofle adhuc fubmer-
nobifcum animalia,aprum,leonem, vrfum, fas. Equidemfcio, iuxta Ariftotelicamfeo-

vulpem in femotis &C aufugientibus com- tentiam,aues patientes fpiritus,&: fubaquas

mercium noftru infulisnon efle, effe tamen non difriculter fuflinerej tum per proximas
in America.Hocinexploratum eft.Quidam infulasrecreabuntur, iteraturas viam. Garci-
exnoftris Fratribus naufragio pulfus ad in- laflusInca fcribit, fe vidifle tot auesin mari
fulamquamdam,vimttigridem. Iam quid Sur ,vt vfque ad duasleucas occuparent vi-
refert, ifta animalia non fint, ii aliafunt.? aut fum, denfo grege: quafda quiefcere in aquis,
qua iliuc via perrexerint ? Quidam malunt quafdam reparatasex aquis aflurgere. Nihi-
terrasbeneficium efle,parturientis beftias,re- lomimis vaftum illud fpatium immenii
petiiflequealiquando primum puerperiumj Oceani non credo penna fuperatum , nifi
ideo vbiquereperiri animalia,auteadem,aut qua parte fit vicina noftris orbibus.Nec hoc
diuerfa,pro qualitate humi. Iftam terrae fe- proomnibusauibusfatis: nam& ftruthio-
cunditatem mox examinabimus Fateor . cameli , & gallinae in ljs plagis inuenta , qui-
Auguftinum ininfuliseam facillime concef- bus fublimis progreilus negatus.
furum. Alij negotium Angelorum credunt,
quibus regionum cura commiiTa , fuafque
eosexornaifeditiones brutisincolis. Minor
CAPVT II.

difficultas fortafle eft in natione auium: ea- Qupmodo homines & ammalia tranf
dem ijs viapatebit,atque quadrupedibusin- ueffiam nouum orbenn
fuper &; fua. Plures pertinacesfunt volando,
&induftriar. Grues Ponticum mareperuo- VEriim quidquammus , quomodoin
lant: vifse nauigantibus multas volucres vltra dorfo mundi beftise & volucres,fifunt
ducentefimam e terra leucam . Olores in homines qui fecumplurespotueruntcom-
fuis peregtinationibus ad remedium laflitu- portare ? aliquando fortafle fuit nonnulla
dinis collaimponunt praxedentibus, feffos communicatio orbiu. Ophir putauit Chri-
fiophotus
 IOAN. £V5EB.N!EREMB,HlST,lStAT J LIB* V> 71
ftophorus Columbus Hifpaniola infulam, ret auaritiaterram> infecuta auri venam>na*
'
quam ipfe reperitjeaderri exiftimatio eft Ro- uigium inuentum eft fub ipfo monte > quod
berti ;Scephani > & Francifci Vatabli : alij a noftris &
ha&enus fama fcriptis anti* &
PeriienfeRegnum crediderunt triennalibus quorum notis plurimum diflldebat, credi-
Salomonis cla{Tibusfolemne.Rapuit multos tum^ue ab vniuerfis,illuuie ibi fuifle huma-
iftacogitatio>Poftellum,Goropium>Mon- tum. Eiufdemargumentieftinuentio pro*
tanum,Genebrardum,Pofleuinum,&:alios digiofielephantici dentis iuxtaMexicum*
non vulgaris iudici j . Si ita eftjaliquando no- cu m camen
fu b ediciflimi meditullio collis ;

tuitvni orbi alter. Quidquid fit , commu-
nicati mundi fuerunt : fiquidem ille noftri
colonia,fiue Ophir filius Ie&an* nepos He-
ber, illuc produxit imperium ex vltimis
Orientis oris , fiue Hebraei decem tribuum
jilud exilium elegerunt, vt quidam
quentverbaEfdraein quarto libro , fiuetri*
bus Iffachar, vt Petrus Simon trahit vatici-
nium Iacobh Tum Phoenices & Carthagi-
nenfes inuenerunt. Proditum eft reperiife
nouas & remotiflimas regiones
cautum legtbus, ne quis illo
Uigationis : fed
peteretne Carthago defereretur. Cun&os
, frequenriora euenere. In Arabico iinu res
inflammarant nuntiafeliciflimi ditiflimi
foli. Siue incobe Atlanticat infulae
Platonem eas prouincias occuparint
Hifpani , vt quibufdam placuit , primiim
Hefperides infulas, deinde vlteriores plagas
, vt non
incoluerintj fiue Tartari , fiue Sinse
paucorum exiftimatioeft,fiueRomanicum
rcrum,cumHifpania^> cum
bantur. Namque inter prifca Pcriienfium
Regum nomina, Titus &: Paulus ab aliqui-
bus agnofcuncur:nec enim finecausa aliqua
Noui notitia mundi quibufdam ex
Platoni fortafle,Seneca*, Luciano, Ar-
firit,
riano,Clementi Romano, Origeni, Hiero-
nymo,alij. Cetenim & longiflimas nauiga-
tiones in antiquitate agnofcimus , ab Iudaea
& Tyro per triennium.Credo Salomoni in-
& perfe&am Geo-
notuifle magnetis vires , fcribit
graphiam & Hydrographiam. Hannon &c
Eudoxus non minus nauigauere quam Lu-
fitani. Antediluuiuab hominibus primum
occupatum mundum , Petrus Simon putat
Notitiaix.io.id fuadere videturhominum
multiplicatio,vt anguftus ijs foret-ifte mun-
dusj fi namque in paucioribus annis poft di-
Occidentales Indiae non ferant modo hanc
beftiam. Tum in nouo Regno Granatae,
iuxta ciuitatem quas appellatur TfyeHr*
Senorade losRemedios, in quadam rodina
nrofundi dolium integrum inuencum , Qc
huc tor- lella ex ligno incorruptibili , alia fupelle- &
&ilia> ollse, vrcei: fimilia fa?p£ inuenta fub
tcrra. Idem Petrus Simon fcnbit.Fidem his
adftruit aliqua prsecipue nauigij inuentione
PetrusMexia,quifubeminetimontealiud
prolixa: na- repercum narrat» Trahi poflent e6dem ofla
gigantum reperta. Ad hax , naufragia olim
& gerente C. Csefare Augufti filio , figna na*
apud uiumexHifpanienfibusnaufragijsferuntur
> iiue agnica. Nepos de Septemtrionali circuitu
tradit,Q.Metello Celeri,C.Afranij in Con-
fulatu Collega» , fed tum Gallise Pioconfuli
Indos a Rege Sueuorum dono datos, qui ex
India commercijcausanauigantes,tempe-.
mundipotie- ftatibus eflent in Germaniam eie&i, Annij
Plocami,qui maris Rubri vectigal a fifco re-
demerat , libertus circa Arabiam nauigans,
aquilonibus raptus praeter Carmaniam,de-
prifcis cimo quinto dic in Hippuros portu inuen-
tus. Fertur &
Carthaginenfium clafll, flati-
bus du£be, nouusapparuifle orbis. Sed is &
qui primus inuenit,naufragus fuit,dictus AU
fonfus Sanchez de Huelua , ex Comicatu
Nieblas , ex oppido Huelua , vt Garcilaflus
, licet ali j nominent aliter. Is narrauic
Columbo, & imbuit audaciflima fpe.Cete-
riim &: Apoftolos nouum orbem vifitafle,
Euangelicse tubas fono in omnem terram
euedo, certiflimum mihi puto iuxta vatici-
nium Dauidis , 6c interpretationem Pauli:
neque enim cenfendus eft exitus fui foni,fed
vt fonat capiendus De vehementiflimo
.

luuium , cum homines miniis viuerent , ita Chrifti amatore ( fic Nicephorus vocat
multiplicati fuerunt , vt opus fuerit Ophir S. Thomam ) ita fcribit nofter Emanuel
quasrere nouum orbem,iuxta quorumdam Nobrega ex Brafilia citeriori America: par-
fenfum; potiori iure id credi poteft accidifle te anno Domini i y ji. Habent incoU S.Tho-
ante corruptionem terrae naturac. Ad hatc & ma notitiam, quem Zome nuncupant (mutan-
iuxta plaufibilius ipfi Petro Simoni placi- do Th in Z dialedo propria ) eum% hac
tum , ex fententia Alenfis Alberti,paradi- & iter fecip, a maforibus acceperunt, dr veffi-
fusfubiEquinoc\iaiipofitaeft;inhacautem gia AfoHolica etiamnum cerni frope quem*
plaga dumtaxat portendi Periiaham regio- dam fiuuium affrmant. guod vt certius cog~
&
nem Abyflenos. Tum fuere qui paradi- nofcerem , ipfe abij , d? froprijs vculis injfexi
'

fum in Peru locarunt. Ceceriim nonnullae quatuor pedum &

digitorum fatis alie im-
iuinasfubterranesehabicatasinexpiatoorbe prefa veHigia ,qu& nonnumquam aqua ex-
illas regiones follicitant«Namque iuxtaCal- crefcens cooperit. ferunt autem eam reliBam^
laum portum Limae in Peru, ciicft euifcera- dum D.Thomas perfecutores ipfum configere
G wV
 .

74 J0ANNIS EVSEBI ! NIEREMBERGXI

volcntes fugeretjflumenfo diuifum fuife ^per nem terram exiuit fonus eorum. Arbirror
cuius medium ad viteriorcm ripam ficco pede igitur , non vno modotantumhomines 6c
profeffiw in Indiam abijt. Pari modo narrant beftiasilluctraiedfle.Hominespartim nau^
fagittas 3
quibm ipfum petebaritjn fagittarios fragio illuc ada&ij partim conftiucta eu in m
reflexasjiludsfr > per quas gradiebatur >ceden- finem claile } partim terreftri itinere vbi
con-
tes, viam prxbuife. illum quoque pollicitum tinensfuit terra, autiuxtafreta,idquetem-
fuifie , fe aliquando has regiones reuifurum. poris longiore trachi non vna in parte, nec
3

Porro exploratis mihi teitimonijs conftat, ab vno populo. Beftise autem partim eo
apud Taiaohas Indos in Occidenti tradita adueclse nauigijs,partim ipfseixietper freta
per auosmemoria eius Apoftoli, quam reti- migrarunt,& ex vicinis continentique appo-
nent ab eius per eas plagas tranficu , cuius fitis Prouincijs tranfmearunt.
nonleuia , imoad miraculum vfqueextant
indicia , praxipuefemita qusedam haclienus
in vaftis illis folitudinibus contu max fuimul-
CAPVT III.

la herba obfica ciim ah vtroque latere vltra

; An aliqna ammalta reproduxmt
modum herbefcat. Ea dicuntiter peregifle
terra*
Apoftolum , atque inde profectum in Pe-
rtiana Regna. Traditio quoque manauit,in ILlud diligentius inquirendum , Anali-
regionem Paraguay venifle ,
poftquam per quando terra partum aliquem folemnio-
fluuium iguazu defcendiifet. Deinde in Pa* rem , & qualem in primordio, iteraueriti
ranani per Aracaium. Ibi obieruatur lo- N.on fimplex hxc qux iitio fed an fecerit, ,

cus , vbi laiTus quieuit , recreaturus paulif-
per marcentes artus.
Maioribus acceptum eft , illuc poft fe ad-
uenturos viros , qui pofteris fuis fidem veri
Dei repetita prasdicatione annuntiarent
Non leue folatium
ftri Ordinis operarijs,ingentes labores in-
ter illos barbaros pro ipforum falute
-Ecclefias incremento perpetientibus. Sunt
prafterea alia figna noftrse religionis euul-
gat& in Occidentem vfque.
ium crucem marmoream
•runtinaulafua Cuzco, quod certiflimum
an poflit , & quantum poflit. Maxime ifta
Prardixitque , vti a pertinentad inftitutasde origine &propa-
gatione animalium difputariones,& ad nar-
rationem de animahbus Americse rariori-
bus , quorum hiftorias nunc proludimUs.
& animum fecit no- Auguftinus viam iftam inter alias expedit, vt
infulis donet bruta. Si ibifponteeflentdata
& puerperio aut abortu lafciuientis humi , iam
ceflaret curiofitas qua via illuc conuectai
pronum fateri fuit fuit pid-
Prifcis illud i &
Reges Inga- numin phyfica rerum narratione, vbi ex
in pretio habue- putrefac1:ione aufpicium datur yiuentibus.,
etiam homini fuitdeniquepronum Sc ia
:

eft , non item quod alij fcripturiunt de

>
commentitia hiftoria,vbi perDeucalionem
veftigijs alijs nofte Religionis. In Regno & Cadmum erupe,ex ofle difleminantur
Yucata crucem adorabant Interrogati ij . homines,vbi Pegafum &:alia bruta perfe&a
barbari vnde iilumcultum habuiflent, di- infolenti natiuitate exorta efle conflngun-
xerunt , quemadmodum prodit Petrus tur. At quia veritatem veftigamus feuerio- ,

Martyr Decade 4. tranfijflevirumformo- tiCjue incumbimus Philofophias, fincerius

fiflimum per eos tra&us , qui eis id infi- agendum eft , &primum dirimerida quse-
gne in fui memoriam reliquerit. Alij,ob- ftio. Ea igiturvel poteft capi de maioribus
ljffe lucidiorem Sole hominem quemdam feris , vel de vaftis illis 52 infolentibus. Info-
in eo opificio. Memoria quoque Trinita- leritia aliqua animalia,licet immania,terram
tis inChiapacolitur, vtlatius narratHie- & aquamcredo peperifle. Bellua quam fu-
tonymus Roman ;
tum paflionis Filij, gauitdiuinus vir PaulusLeonenfis Prxful
crucifixionis, flagellationis , &: fpineas coro- in Armorica,cuiustoruitatem accepimus e
nx , triduanse mortis , refurrectionis, afcen- vecufto codice Floriacenfi , tenx aborfus,
fionis in crelum, &
aduentus Spiritus fan- Vtputo,fuit.Eadem mihi cenfura de ablega-
cTi . Nota quoque beata Virgo. ijfdem to terribili ferpente a fanclio Samfone coram
Sed &
Apoftolici habitus figna exhibe- Ghildeberto Rege, vt Anonymus fcripfic in
bant dottos fe confeflionem dicebant , &C
: ijfdem membranis Floriacenfibus ficuc &c :

ieiunium prarfertim fexta^Feri-asin memo- de Boa tenx filio ab Hilarione incenfo,

riam mortis Filij, a quibufdam viris ilload- quemadmodum Hieronymus prodicSimi-
uentantibus oblongo indutis pallio, prolixa. litet &humi fcetus erat immanis colubrus
coma, aperto capite,& cum fandalijs. Quo folerti aftutia , &
fumma animi magnitudi-
pa&o agnoicere Americam Apbftoli potue- rie , a fbrtiflimo equite Theodato Gezone
rint fine miraculo , multis oftendit argu- occifus apud Rhodios. Almm terra^ filium
.mentis Iacobus Nauarcha in Epiftola iua baliftis &' formetis bellicis Regulus in Afri-
Afiatica. Itaque vere & fimplicicer in om~ caexpugnauit,: -Centum & vigintipedibus
pro-
 HISTORI^ NAY VRM
producebatur moles ftupenda bellua;, cuius
pellem &mandibulam ad miraculi fidem
Romam attulir. Sunc alia monftra num-
quam niii femel vifa,deinceps non videnda,
quae luxurise humi humorifque impucari
poflunc. ForcafTein horum cenfu immanes
harpyia?, de quibus Martyrincalce
dis feptimx. Cecerum licec non difficulcer
concedam monftra iimilia ebullijffe e ter-
,
ra non tamen credo omnia ebullijfle fim-
j
plici fua virtute, fed partim diuina eiufmodi
prouidentia incubante adhumanigeneris, ,
prout bonum fibi videbacur,exercitationem
expiationemque*
CAPVT IV.
De homlmbm repertts quafi fyontt
fubortis.
NVnc ad vlicaca animalia venio,an pra>
ter vfum communis ortus aliqua enata
iinc.In mediu primum produco humanam
originem, anorcu aliquo peregrino accide-
ric inde ad beftiarumnacalicia pronior eric
: seternse func. Tum nacura eft chara fimili-
lapfus. Piane, fi homo ignobilemortum
pateretur , paterentur etiam ea quse func
ignobiliora homine. Vulgus prifcu per
nia mendacia adulabacur vanitaci fux.
peranteTiberio Augufto in Lufitania,ciim
Olyfrpponenfes Legati fidem fuam obftrin-
gerenc , apparuic iuxca mare quidam homo
ignota? originis cornu per incerualla inco-
nans cum marina: Nymphse , humanisar-
; ta ocymo infmu hominis aut interra pu-
tubus niii quod cucis anguillse iimilior , in
, trefadta) aiios e coitu procreafle. Ergo quid^
Cycladibus duse apparuerunt , omnino hu^
manam errigiem iimulances. Recentiora
quoque portenca fub Eugenio IV. in Iilyri-
co apud vrbem Sibinicum homo inuentus,
qui exaquis prodierat, &ad mare puerum
trahebac. Iftacamenmonftrafunc, auc ex
luxuria maris, auc ex ludibrio dsemonum;
nullus verushomo, mencis, quse diuinicacis
cognata qusEdam eft parcicula compos,tam
vilihabicus fuicjnumquamvllusquisadcam
abiectam condicionem demiiTus, vt quafi e
fungoprofiliredeprehederecur.
necdum aliquid ex brutorum genere
iponte ebullijfTe vifum fit?
CA-PVT V.
An homofponte pojfit ah humo nafci.
CEterum quandoquidem folemnia Sc
prseftantiora animalia e terra ortum
habuifTe , re &: euentu fatis conftare nequic,
porroexpendamus^an poftincfcecusab hu-
moefTe.Aufpicabimur vero a noftro genere,
Numluxuria humi poftlc hominem quo-
LIB. V. 75
dammodo dare. Iftam inquifitioneni fupe^
uacaneam pucabunc mulci ,neceflariamta-
mencenfuicacucus vir Csefalpinus, qui<3£
proprereaeorripuicfectatoresaliquos; Mulci
patronos huius opinionis Auicennam &c
Albertumaucaccufantautcollaudant.Aui-
Deca- cennse prrefertim imputarunt Auerroes &£
Petrus Apponenfis, imo Albertus Magnusj
fed & hunc vlcimum probaffe Auicennicum
dogma , nocarunc Soncinas &c Fonfeea in
Prima Philofophia; Qmn &: Caifalpinus
aufus efttraherein fuum fenfum Ariftote-
lem.Deinde muniuntracione muka.Sicfere
philofophatur: Viuentiu generatio nuncna-
turalis &; phyficaeft quare& primaomnium
}
naturalisdebuitelTe : at
ergo vltroneu ortum,cu-
efle niii fponcanea,
prima nulla poruit
iufqjetiam perfe&iflimi viuentis,amac natu-
ra, cui neceitaria fuic ifta generatioinpenu
& viribus fuis, vc modum haberec quo au-
fpicaretur viuencia. Deinde,vt repararec, u*
cafu aliquo periret cota fpecies 5 oporcebat
induftriam aliqua habere reftaurandi illam
& noua parcuriendi indiuidua fpecies enim ;
tudofui, femper fibi iimilis.Videmus mulca
e feminegenica, eciam fponce gigni. In mu-
om- ribus hsec anceps generacio communis efh
Im- expertum quoque , ferpentes e muliebribus
capillisgenicos deinceps adprolem adiun-
,
ctos. Tum fcorpiones quos ab amico fuO ,
arcificiofis natalitijs fa&os vidit Auicenna,
idem teftatur (fiuntenim fcorpiones e plan-
quid per artificium congrefsus mutui fit,vl-
trd fingere hu mus poceft. Adhsec :oportuit
vadimonium aliquod fpeciei eife,nec confi-
dere rem perpecuam corruptibilibus caufisi
Parences circa iingularia negociantur, quare
neceifaria erat tutrix aliqua tocius nacurse
caufa. Ifta commuma func eciam brutis:
fpecialiushumanamgeneiim adhuc facili-
tant,animamfciiicet non induci maceriali
virtuce,fed aiTeclam macerialium difpoficio-
num eil"e cadum negociari poteft , &c
5
at iftas
Quid,qu6d temperamencum digmim humana anima
ric prseparare(quidquidenimfublunarisvisva-
let, prseualet fupercseleftis) in effigiandis au-
tem humanis artubus fubefTe aftris vires of*
tenduc edici a brucis fcecus homini-formes^
6dlapillulihumana fpecie fponce fua cultir
tum quiacontrariorum semulaexiftendira
tioeft.Suntincseloviresqu^impedianthu-
manum orcum, &c monftriftcaE ergoerunt ;
quse iubeanc &
efticianc. Ifta omnia etiam
Philofophiae racio diruec 5
nunc facis iic prse^
miccere Theologicam. Ab vno omnes fu-
mus. Redempcor nofter vnus Chriftus, qui*
bus , rogo, nouis legibus falus Curarecur eius
% qui G
 , \ «

76 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGlI

qui e cerra exilirec , qui nullam Chrifti par- quo irracionalis naturx. Fertur quidam
tem haberec , cuius gracia reparacionis eft apud Belgas vir pius e vacca genicus $ dubia
poftpiaculumcommunium parentu? Tum tamenmihifideseft.
necterrxconfidic Deushumana fabricam,
nec primum parcum hominis meruic ha-
mus , quemadmodum cecerum vulgus ani-
CA P VT VII.
mancium efFudic. IpfeDeus manu fua, fub- An ex femine non humano homo
miniftranribus argillam Angelis,humanum
yerus poffit orirn
elaborauic vulcum, &
praxordiali moxani-
mauichalicus fui ofculo. Tantum ramque TTVic proxima curiofitas eft, anexhor-
pulcherrimum opus, maiuseft condicione JLAribilicoitu feminse &
ferseverus ho-
aded vili.Quod dignum labore diuino fuir, mo edi poffic. Ioannes Saxo, Ioannes Ma-
fponce non enafcicur.Recogica cocum illum gnus, &: eius fucceffor Olaus,fcribunt Reges
Deum occupacum ac dedicum homini,ma* Danorum vrfum progenitore habere,quem
nu,fenfu,opere,confilio,fapiencia,prouiden- aiuntrapuiffe virginem pulcherrimam, quse
tia, &c ipfa in primis affe&acione quse linea-
;
ex fera peperiffec filium elegancem forma,
menca du&abac? an cancum camque elabo- nifi quod villofus , ftrenuum icem robore,
racum Dei opus parergon terrae poteric effe, vocatumque a patre Vrfum. Huncgenuiffe
& vili adeo natalitio effundi? Tancoin pre- Trugillum Sprachalog eximium ducem,
tiohabebatur limus. Tocies , aic Tercullia- hunc deinde Vlfonem celeberrimum illius
nus, honorarur, quocies manus Dei patitur, gencis hiftorijs. Vlfonem autem Suenum,
dumcangitur, dumdecerpicur, dum dedu- qui Danias Rex fuit. Ioannes Barros,Titus
cicur, dum effingicur. Racio quoque Philo- ille Lufitanus , teftatur conftanti tradicio-
fophicarecufabitvilicacem humana: naciui- regno Pegu afferi eam nacionem pro-
rie in
tacis: fi bruca namque dedecec parcus fpon- uenire a cane , qui rem habueric cum puella
taneus , pociori iure hominem. naufraga. In noftra Hifpania fama eft, incer
Gallecios familiam,quam dicunc Marino-
rum e Triconeconcumbentecumadole-
CAPVT VL
,

fcencula originem duxiffe. Anconius Turre-

cremaca fcnbic,noftrisp2ene temporibuse
Anhumanm aliquis fxtm prxterquam fimio quodam feminam , deporcacam ad
dfemined vulud prodire poffit. quamdam infulam ex ijs quas vocanc La-
cercarum, fuftuliffealiquocliberos. Non ca-
ANtequam ad alia defcendamus, obuia men liberalicer ifta credi oporcec. Nec ec-
eft ifta curioticas, num aliena macrix, iam puto effe vltra narurae vires, fi muliebre
non muliebris, humansefobolis hofpicium femen efficax eft.
fueric. Plucarchus ex fecundo Paradoxoru
Ariftocelis prodidic,
humanaformofiffimam
afinam peperiffe filiam
effigie, Onofcelin
CAPVT VIII,
diclam. Idem ex cercio libro Icalicarum A- An Centauri fuermt
gefilai narrac, abequaparcu edicamfiliam
Eponam nomineJdem in Sympofiofcribir,
quemdam adolefcenrem paftorem actulilTe AT quiddeCencaurisdicemus > Num
fuerinc, an cum mica aliqua mencis-
Periandro infantem equas partu editum Olim cerce poft difperfionem e diluuio,gen^
qui quamuis poftrema equina habuifTet, in- tium lafciuience per omne nefas libidine s
fancium more vagiebac. Sed de Cencauris edidic aliqua monftra licencia cupidiracum
a
mox difpucabimusjhunc ad infticutam quav quse aufpicium plurium mendaciorum fue-
ftionem videcur dicendum , fi vcriufque pa- runt : nec enim minor famse licentia.
eft
rencis efficacicas fcetus deiiderac
, non nifi Neque tanciim anima Chironem donauic
femineavuluahominem verum & mente fuperfticio,fedfummam infuper ei tribuic
exornatum nouic, nec nouiffe poceft ac fi : fapientiam, &dimidiam diuinitatem.Nihi-
marisfoliim vis fcecum fabricat, & femina lominvis fuiffe aliquos fsecus ancipicisforme;
folurn officinaeft , forcaffe iuxca Phyficos humanx atque equinse verum cenfeo. Plu-
pofTibilis eric poft nefandumcoicum homi- tarchus de quodam fuit ceftacus,humanum
nem foueri in belluinovteroprada&o hu- fuiffevfque ad ceruices &manus, cetera
mano femine. fed iftud numqua contigiffe, equum.Vidic Cencaurum in diferco diuinus
Theologos pocius decec alferere. Quare ii vir Anconius, dum Paulumprimum eremi-
qui veri partus beftiarum fuerunt,vnde fce- tarn requirebac.Nacus quoque alius in Thef
tus homini-formis prodiere , inanes poriiis falia prodicur. Hiftoriam qua inuenio apud
mence fuerunc 9 & femper cum pignore ali- PhlegontemTrallianum, Hadriani Caefaris
liber-
 HISTORIiE NATVR^ LIB.V. 7j
libertum , in fuis Mirabilibus & longamis, ceterorum quadrupedUm curfunon fupere-
inficiari nemo poteft,tota fuit conteftis Ro- tur acrurfus vbi habet necelfe vel erbum
,

ma. Sic Phlegon fcribit tvpidn h ^avvn £ : eapere , vel quidquam tollere , ponere, ap^
tityt&cu; ^roAw iwowvw^gl* ffii o&v<njui7& prehendcre aut conftringere^qui ancea pedes
u~\v\Xh y o ^i>y m ^ap^wxv 3nT«V6A«.0'gu-
QapMswav
v Ka- vouti^h. eflent,
ditur
manus efficiuntur tum qu e non gra~
fed in feffione quiefcit.
?

Animal eft
X&fy S\ to bucJvv/uyv ,

•tww St ty
riynxal&fgv $f dteS-plav w&sn- graui animi acerbitate : nam ii capiatur,non
mv. TovhharoMiuv&v ov^aQcav 6 £a<*Ad£$ ferens feruitutem , libertatis defiderio ab
lcoh%n>7rifJL7ni owj AcJ&V **&$ Ka/- Wi^ omni cibo abhorret , & fame iibi mortem
ouest &$ rhuu Kfiyvntov.Tesqn S\ bJ cwnf *piu. confcifcit. Ex hac narratione fide dignum
>
v$iepv&rlw*M£&eoKb™dip@*,'n?<<fb- .
cenfet ^EIianus , centauros aliquos fuifie.

ra. KaigTUQQSTmpxpQStiiyvwfav rav-X^' , Addiderim ,fi non facraf Scripturae fuffra-

tra4 t dms*ihci>eiq pV^^w^TO^a- giura , faltem nobililTimorum

feptuaginta
tnbeiotQ dm£elxdti>To ^^es^mv dy>iane9v Interpretum , iuxta quos onocentauros Ba-
wai&eyTrhoviwv- x£rW^K£™s%»'™v bylonem defertam habitattiros pradicit
JlutToAovt; -ngtxe/jSi/iQvSy mh<si>e£ o\ ovwa$n Ifaias. dvorknM&t dicunt, quod vulgaris

wfc <®esp%tc, cmitecn, w r* ytre/, 0't&*) S\ interpres vluU. lllos hac eleganti fententia
fequitur Chryfoftomus ^drceamm atroces
foa» kurd <i~mov stpta) , 'k£ Wi%av$vi %if), :

kjli mp -M £ raejiyjicu; ovufiu^ivbfj^jo] rcJ beffias, & prauas cogitationesmucrone ftiri-

J'ipM$m. Me^«0@* JVw *x oiov mp bt -^afpb- tm confodiamm , ne nobis quoque Fropheta

/ufyoi y hS° £v Trdtev fjuxpbv. E't> S\ r$ ^es&ipti- ludaorum mala intentet dicens, Centauri>eri~
(j&pn TrbbGi WwIa^pwd
^inestifylTr&OM- cij 3 ejr draconesi/lictripudiabunt^ Sunt enim3
-rav&r r S\ mfx^iVTu dc, P d>ulw , m^ dmrei, f»nt certe homines afmo- centaurls multo peio-
c

Awua*) tsopncr*]' Wjmz^ $ c* Tq7c, bpiotc, tQ res , qui ceu in deferto viuentes calcitrent ? &
A'vTcx.es*Z>e2c= > nrapj.x^^a^ <&&£tiw. a>c, atatemiuuenta miferabiliter agant.2{am cum
hoc c&:<^frabU vrbs eH Sauna.In ea inuen- atroci cupiditate vexentur, non aliter quam
tm eft hippocentau rm in monte admodum ex- afino-centauri circumeuntes faliunt , & calci-

celfo, qui lethali abundat veneno : cui veneno
idem eff cum vrbe nomen eftfo omnium pefti-
ferorum acutipmum atque efftcacifimu. Hip-
pocentaurum Rex cum cepifet,viuum cum do-
nis adCafarem alijs in Aegyptum miftt. Vefce-
batur carnibm. Sed aeris mutati impatiens y
mortum eH.Bumcondttum PrafeftmAegypti
trant.nulli reiprobaftudentes. Silueftre igitur
>
aliquod animal, quale apparuit diuino An-
tonio, videntur fortaffe illi Septuaginta viri
centauros reputafTe,namque &: Hebrara vox
ijm filueftres beftks iignificat. Ipfe commu-
nis nofter interpres onocentauri nomenex-
ad caputtrigeiimum quintum, iuxta
preifit

Jtomam miftt , primum^ in palatio efi mon- quem Ifaias dicit, Bt occttrrent damonia ono*
ftratm.Facies quam humana fuit ei truculen- centauris.
tior.manm earum digiti pilis inteclijatera
ejr

item ventri ejr prioribm pedibm contigua.

f '
CA P VT IX.
VnguU equina folida, iuba fubfulcea , quam-
quam condimenta eamfere cutis in morem ni- An Sdtyri ommno fint commentitij.
gram feciftent. CMagnitudo non quanta pin-
gttur^non tamen exigua. Feruntur in nomina- TC Ama quoque flexibilior quam cera , &:
ta vrbeetiam alij eftetfedeum quiFiomammif X ad omne figmentum,examinan-
habilis

fm eftyfiquis difcredit, videre poteff, repofttm da eft quid de Satyris commendarit,& quid
esrenim injinibm Imperatoris , conditm vt verielapfumeifit inter tot commenta. Et
dixi. Hadenus llle. quidem fuiife fimilia monftra, Antiochia
De onocentaura Crates ex Myfio Perga- teftis eft ;im6, iuxta diuinum virum Hiero-

mo teftatur Pythagoram narrare,eam ipfam ny mum,vniuerfus orbis.Nam Alexandriam

fcilicethominiore fimilem eife, & pilis pro- fub Conftantino Imperatoreiftiufmodiho-
faciemeius ambiri: fimul&colium
lixis & mo cornutus & capripes viuus perducl:us
pe&us humanam fpeciem iimilitudinemque magnum populo fpeclaculu pratbuit. Poftea
gerere: mammas quoque turgidas in pe&o- cadauer exanime , ne calore xftatis diffipa-

humeros,brachia,cubitos manufque hu-

rc: Antiochiam , vt a Cxfare>
retur, fale infufo
manam figuram habere< dorfum, latera, videretur, fuitallatum. Sed & recentius ad
ventrem ,
pofteriores pedes aiino perfimiles Imperatorem Germanum feruntur delati
eflej & quemadmodum aiinum, iic cinereo AlbertusMagnus in iiluis Saxonias verfus
colore imum
ventrem ad lateraleuiter
eife: Daciam duo fcribit paulo ante illa tempora
exalbefcere: duplicem vfum ei manus prae- capta fuifle monftra pilofa , humanam ha-
ftare: nam celeritate vbi
opus,ex praecur- fit bentia formam. Femina moriibus canum
runt ante pofteriores pedes j ex quo fit , vt telifque venatorum perijt.Mas aduixit cicu-
G ^
ratus,
 :

lOAtfMlS fiVSEIil NIEREMBERGII

tatus,didicifcque ere&us incedere,&:,quam- bauit. ExundauitbelluisBabylon defolata*
tiisimpedicejloquii 6c exili capreoli inftar & fuotempore Hieronymus teftaturinfcra-
voce , led iine veftigio firmo mentis* Hasc rum omnegenusluftra abijffe,eoque Reges
fortaflemonftta ex Satyrorum familia fue- eos ad venationemire. \g\tm pilofm pere-
runtma ea falaciitima fueruntt luxuria enim grinum & ferum aliquod animal eft. Ipfe
prsecipuecelebrauitprifcos Faunos; Scribit idem Kimhi in Commentariis ait: Toftibik
ipfe Albertus £
fuperftesfillud monftrum fe- eft qtiod Jk genm animaliscommoranW in de-
minas oppido appetijfle , vt publice obuias ferto. Qualenam animal i fortafle ( ii non
quafcumque opprimere tentauerit. Anto^ quo Aftya-
alind exploratiusfubiret)illud de
niusquoquevir Deihomunculum indefer- gesPerfes quem
corrupte allegax Auicen-
,

to inuenitaduncis naribus , frontecornibus na. Apudlndosnarrauit Aftyages belluam

afperata,cuiusextremaparscorporis in ca* effe vrfo fimilem, fed ex lupinogrege(Ma-
prarum pedes deiinebat In infulis vafti . nconmorion,fortafl"e etiam corrupte,vocat
Oceani,quas Satyridas vocarunt , narrat Albertus. )Trino dentium ordine vtramque
Paufanias repertos ab Euphemocare Saty- mandibulam munit. leoninam magnitudi-
ros rufos,caudis,nonminoribus quam e- nem refert : pilofa eft leonis inftar , cuius &
quorum, falaciflimos, vt qui mulierem ex- pedes imitatur 3 fuperat feritatem
cauda :

pofitam turpiftima Venere petulantiflime fcorpiaca; formae, & aculeata,iuxta Auicen-

vexarint. Plinius conftituit Satyros in fub- namxolor tamquam minio rubricatus:ocit-
folanis Indorum montibus, aitque eife per- li humani, (edfufci moresinhumani pilis
: :

niciflimum animal , tum quadrupes, tum fe pro tempore exuit , &

induit recreatis.
ereda currens effigie. Tum loqtii imperfec"te Albertus fcribit voce
fonora & tubali,& pernicitate xquaricer-
CAPVT X. uis. Dicere hoeanimal pilofum diuinus Va-

tes poifetjCommendatum prolixitate, colo-

An ifauu Prcpbeta Satyrosfiuffe agnouerit. re,& reparatione pilorum. At quia non fru-
ftra faltabunt adiecit , ifta occupatio mihi

EX lacraquoqueeruditione Satyroscol-' Satyros fignificat , &

omnem alium deferti
ligo, dum Ifaias pilofbs faltaturos in di- incolam tacile negat fiue daemonem , iiue
ruta Babylone minatur. Exploremus quid hircum,iiue Mariconmoi'ion,iiue,vt nofter
pilofi tint. Quidam interpretantur hircos, Gabriel Aluarez putauit,quoduis hirfutum
Faunosficarios , Iiidorus incubos fiue
alij animal , lupum, vrfum, leonem. Namque
Panitas,Tharguin &
feptuaginta dasmonas. faltatricem indolem in Satyriscognouerunt
Sequuntur hoc Caflianus &: plures.Curau- veteres,& cum rifu imitari ludicri volue-
tem damaon pilofus ? Dauid Kimhi in libro runt ridiculos faltationis geftus in ipiis ob-
Radicum ait,quod appareat pilofiis creden- feruatos.qu are celebre fuit genus fakationis,
ti. Et quidem ita cft,geftit fpecie caprina aut quod Satyrum vocarunt ob reprasfentatio-
hircina makficis videri,adorarique. Turn, nem. Virgiliusait:
prifcos hirfuta Faunorum imago delufit. Saltantes Satyros imitdbitur Alphefib&tts.
Alia caufam adiecit AbenEzra,quod phan- Similiter& Horatius inquit lib. 1 i.Epifto-
tafmate fuo homines exhorrere faciat feu larum
horripilare : hunc tamen fenftim integra ex- Ludentis Jpeciem dabit ejr torquebitur , vt
cludit Ifaia? interminatio. Sic ait cap. 1 5,2.0. qui
Nonhabitabitur, Babylon nimirum , vfque Nunc Satyrum , nunc agrefiem Cyclopa
infinem : &
nonfundabii-ur vfque ad genera- mouetur.
tionem ejr generationem : nec ponetibitento- Perfius quoque accinit:
ria Jrabs, nec paftores requiefcent ibi. Sedre- Tres tantum adnumeros Satyri moueare^j.
quiefcentibi besJU, ejr replebuntur domus eo- Sed nec Manilium ex Poetis negligamus
r-um draconibw>& habitabuntibi flruthiones> concinentem:
& filof faltabuntibi. Eccecum dixeratin N[»nc Satyro gejlu refertfc affeclibus ora.
communi beftias , fingillatim illas nume- Ceterum eiufdem faltationis Plat<»in fe-
rans, pilofos accenfet : ergo feras funt , non ptimo de Legibus, &
Lucianus de Saltatio-
fpiritus ;
comminatioenimfuithabitaturas nibus meminere.Qui illam faltabant, hir-
ibi feras, vbi homines. Hirci quoque intelli- cinisamiciebantur pellibus fetas in capite ,

gi non poflunt commune &: vulgare iftud geftabant , ex Halycarnaifeo &C Polluce
animal atque gregale ,
parenfque paftoritias conftat.Hic dixit eile inter formidabiliores
curae, Ifaias tamen monftraquaefiuit: &: ex- faltatibnum Laconicarum. Similis huicalia
quiiitas feras, vt fummam defoiationem in- faltatio , Silenus dicla , de qua Dion , JElia-

dicaret : propterea adhuc paftores ablegat nus, & Pollux. Erat quoque Sicinis faltatio
Babylonico iicu. Vaticinium euentuspro-. qu^dam Satyrica,iuxta Eufthathiu & Scho-
liaften
 tilSf ORIifi tiAT VRM LIB. V.
liaften Ariftophanis. Dionin Antiquitati- dis exrantem pubetenus , & qiiafi lafciuirec
busoftenditSatyrosSiciniftasdi&os. Iterrl fubinde emergentem fummergentemquc
fcopeuma, (ecundum Hefychium. Quare fe , quoadufque fe confpedam lntelligens^
per pilofos faltantes,Satyros intellexit Haias, haudamplidsapparuit. Ifidorus nofter fa-
quos ex praxedetibus approbabimusfuifle, tetur, belluas efle marinas toto corpore hir~

& ex ipfonunc Vate comprobamus: vox futas & hifpidas, habereq, fpeciem aliquam
fignificat,& dsemonas, conformem homini. Horum aliqua cum
Hebram omnia haec
&c bircos, & Satyros ego iftos hic praetuie- mortalis conditionis imitatrix emoridebet,
s

rim,quorum habitatione fumma Babylonis auditur procul gemitus eius ac plancTus.

Maflarius quoque fcribitj vifas a nauiganti-
defolatio apte prasdicitur; Multi quoque*
iuxra Hieronymum,Faunos $C filueftres bus. ^lianus circa Taprobanem fcribit re-

periricete muliebri facie ,

quibus pro crini-
Satyros in Ifaia intellexere.
bus fpinse dependenc . De pifce muliere
CAPVT XL alibi dicimus:

An Nereides (§jr Njmpha extiterint. CAPVT XII.

Rocecto ad mitiora monftra,an mulie-
An Sirenes fint.

I) brialiquaformafuerinc. Sub Augufto

Legatus Galliaru Nereides mortuas renun-
tiauitinuetasj& Vlifiponenfes Legati Nym-
phas. Recentius Alexander NeapolitanUs
ita teftacur, Theodorus Gaza,vir Graica fa T
cundia clar.us,& philofophiac praeceptisini-
butus egregie, apud Iouianum Pontanum*
ad quem freques ventitabat, complurefque
NEreidum nationem , firenum inuen-
tiofuadec. Multas etiam ea forma ,
qua pingfoncur, inuentas, Galliarum Lega-
tus icripfit Cxfari Augufto. Recenter re-
pertainFrifiaqusedam hoc noftro fasculo.
Captumenim monftrum marinumore 8c
pube tenus virgo inferne pifcis vixit inter
, ,

noftrates,fciteadmodum &: luculenter ra- homines multos annos,&,quod mirificum

tiocinabatur, fe,dum in Peloponefo ageret, eft, didicit nere. Itanofterconteftatur Cor-

& foeda maris tempeftate oborta,duriflimo nelius. SimiliaCardanus&C Bellonius nar-

tempore anni nonnulla pifcium monftra rant.Hxc dixerim pro his qui firenes,a Ne-
procelle; ad litus ilHfiiTent,inter cetera vidiiTe reidibus diftinguuc,&: femipifces putarunt.
Nereidem in littore fluctibus expofitam, vi-
uentem iam & fpirantem, vultu haud abfi- CAPVT XIII.
miii humano , facie quoque decora , neque
inuenuftafpecie, corporefquamishirto ad ^mdlfaias Vrofheta per Sirenes
pubem vfque , nifiquod cetera in locuftse intellexerit.

eaudam definebant. Ad quam propere vi-

maris incolse firenes fint (aitenim
fendam, ciim frequens concurfus fieret, ip- SEd fi

Ouidius:
feque, & nonnulli e propinquis oppidis vi- qu^ vou
cini affinefque ed fe contuliflent , illam fre- CMonBra markfirenes erant ,

quenti turba circumdatarh, moeftam, & c&nora,

animo confternatam , vt ex vultu conie&ari

Jguafibet admifias detinuere rates-J
quomodo Ifaias in eremum inducit depo-
erat, inlittoreiacencem,crebroque fufpirio
moxcum atam fre- pulatas &: defertx Babylonis ? Pra:dicit fire-
fatigatam confpexifle :

nas futuras, vbi antea fuerantdelubra volu-

quenti corona infpiceretur , feque in ficco
defticutam videret, prx dolore gemitus fpi-
ptatum,pr^toriafcilicet &
palatia vbluptuo-

rantes &
lacry mas vberes dedifle. Cuius mi-
fa lafciusenobilitatis. Quxnam ifta mon-
ftra montana alioqui «quoris pericula?
fericordia motus ipfe,vt erat mitis placiduf- ,

que, ciira turbam decedere de via iuiTiiTet, Chaldseusdracones intelligit. Hieronymus

ipfam interim brachijs & cauda quo maxi- d^mones aut monftra aut dracones magnos
criftatos &c volantes:Scholiaftes autem Ifaia^
inemodopoterathumi reptantem , paula-
Grxcus firenes dicit vocariea quae inter
tim ad aquas peruenifle. Cumque fe praxi- ,

pitem magno nixu in mare dediflec,ingenti emittunt nocTu querulam vocem ?

volatilia

impetu fluchis fecare ccepiiTe,momentoque
temporis elapfam ex oculis , nufquam appa-
GregoriusquoqUeTrapezuntius, vir
ruifle.
multinominis Sc magnae eruditionis,aperta
profeflione referebat amicis 3 fe , ciim
procul a littore in fonte quodam
tur, puellamconfpexiiTe eiegantiforma vn-
ac prope vlulant. Ignoro tamen vbi ifta ac-
ceptio folemnis aut tolerabilis , nifi mon-
ftrum volucre intelligat.Fortafle progenere
fpeciem fubftituit Latinusinterpres,&: fimi-
haud le aliquod monftrum firenibus femineo
fpatiare- vultu indicauit quod alatum eflet , fors non
abfimileillisquas in nouo orbe reperta , de
G 4 qui-
So tOANNIS EVSEBII NIEREMBEKGII
quibus Petrus Marty r fcribit. Eft fonti Da- tas, vbi le«nis,vrfi aut lupi alicuius intcrfecli
baibas amnis proxima regio nomine Ca»
, fignagerentidonapra^bentur a vicinis,qui
mara,vltimaproducT:aiMemoriaviuentium ab ea fera ia&uras expe&abant. Magno vi-
proditum eft , maximam ventorum tur~ & rili femori aiunt ei fuifle crafliora crura, kd
binum ab Oriente vim exortamin ea re* breuia, vt in aquilis &
rapacibus reliquis. Iu-
gione,repente quat arbores quafcumque ob- nior^ matreperempta nufquam vifa fuit.
3
uias radicitus euelleret , domos multas li- Ceterum vt ad propoiitum reftituamur^
gneas prsecipue per aera raptaren Ea vi de- Theopompus in Callxfchro , &
portatas ferunt in regionem volucres duas
Ifacius V&
Ifidorus fentiunt 3 firenas inferiore parte
decantatis Strophadum harpyijsferefimU aues efle,fuperiore tamen humana prseditas
les, quod virgineo vultu, mento, ore, nafo, forma. ConfpirantinhocGraxi Gramma-
dentibus, &; leui fupercilio , oculifque vene- tici . Albrius quoque & Buccatius illis tri*
randiSj& facie conftaren. Tatse molis fuilTe buunt vm bilicotenus corpus virgineum,de-
vnam inquiunt,vtnulliusarboris ramuspo* inceps gallinaceos pedes: fed& firenucum
ciseiTetaccedentem fuftinere, quinfrange- Mufis certamen , cuiusin Bceoticjs Paufa- I
retur: immd &aiunt illius pondere in ru- nias meminit , aliquid volucre in illis ponir,
pium qud perno&atura fe conferebat,
faxis, Euulfis ipfarum pejinis , ferta inde fibi cpn^
extare vnguium veftigia. Sed quidh^c re^ texere Muik. Suidas quoque ifta fententia
colo ? non diflicilius viatorem prehendebat eft. Sirenas mulieres quafdam canoras vetus
vnguibus hominem, ad celfaque montium Grxcafabula celebrat, qnac in infula feden-
culminacomedendum ferebat,ac milui fo- tes praeternauigantes fuauitate vocis de-
, ita
lent raptarepulliculum. Alteram,quod mi- ledarint, vt eos ibi vfque ad obitum detine-
nor eflet, maioris fuiffe prolemarbitrantur. rent. A pedore vfquc ad verticem forma
Hifpaniqui regiones illasad quadringentas fuilTc traduntur muliebri,inferne paflerum.
vfqueleucas ab oftio huius fluminis clafli- Mythologi dicunt, firenas efle quafdara
bus vecti peragrarunt , allocutosfuifle mul- feminea facie praeditas auiculas quae pra>
,
tos,quiperemptamviderint maiorem, pro- tereuntium nautarum canticis quibufdam
ficentur , probati praecipue. viri quos faepe meretricijs demulceant aUres nec alium
, :

memoraui,Iureconfuitus Corrales, & Can- cantus fuauitate finem habere,nifi mortem.

ror Oforius ac Spinofa.Quomodo autem a Narrationis autem veritasitafe habet.Loca
tali tantaque fe pefteCamarani Dabaibenfes efle quasdam maxima montibus anguftata,
liberauerint,nonineptum eftauditu. Cum quibus allifl fludusargutum fonumedant:
ilt excitatrix ingeniorum neceflitas quo audito , prsetereuntes fluctui vitarn,
, peri-
mende; rapacis volucris hiftoriadigniflimam fuam committantjipfiquevna cum naufr
inuenerunt Camerani viam. Celfam fcin- bus pereanr.
dunttrabem : in vna eius cufpidum virilem Sirenes ver6 &
onocentauri, quorum me-
fculpunt effigiem ( funt namque artis ima- minit Ifaias,daemones quidam funt,ea figu-
ginarise cuiufque periti ) trabem ija via pro- ra apparentes in defolatione vrbisiradiuina
xima itineri,quo prasdam quasfitura ex ver- inflicta. Syriautem olores efle dicunt , qui
tice montjum fe prodigiofa dimittebat auis, poft lauationem ex aquis in aerem fubuo-
cfFofsa fcrobe per lucidarja fubclara Luna lantes, fuaue quoddamcarmen canant. Iob
nodem figunt folo,virilem formam fupere- vero dicit : Frater faBm fum firenum &fs-
minere permittunt, Aderat filua denfa vise dalls pafierum 3 hoc eft, cantillo meas cala-
proxima latent ipfi arcubus
: miflilibus & mitates quemadmodum firen. Pafleres au-
paratis ad idum in mfidijs. Ecce fub exortu tem dicit , quem nos ftruthio-camelum ap^-
Solis mohftrum horrendum ruit ab altoae- pellamus: qui auis cum fit, pedes &colium
there ad praedam inanem: fimulachru ado- afinihabet. Hadenus ille. Nullus paene an-
ritur, prehendit,ftringit,vnguesita infixit,vt tiquorum firenas pifce^ fecit ipfe adhuc O-
:

euoluere fde nequiuerit, donec ab lateribus uidius alites defcribit:

infilientes barbari,totillam fagittarum idri- Vobti Acheloidesvnde^f
bus confixerint, vtcribropertufioreuafe- i^An quia cum legeret flores Froferpm
rit. Exolutatandem, in vicino cecidit exa- vernos,
nimis: rudentibus colligatam, & longis ha- Ghtampoflqua toto ftuftra qu&fiflis in orbes
ftis appenfam portarunt humeris occifores Pofle fuper jluffus alarum infifere remis
per viciniam vniuerfam,quo a concepta for- Vidijiis veflrosfubitis faccefcere pennis:
midine omnes liberarent, fcirentc^ tuta eflc Tanta^ dosoris lwgu& deperderetvfum,
itinera , quse rabida volucris fecerat inuia. Pluma pedefife auium cum virginis ora gt*
Pro dijs habiti
funtinterfe&ores, fuerutque ratis ?
a populis illis honorifice necfineoblatis mu- Jncomitumnumero mixt& firenes eratis?
neribus fufcepti , vti apud getes accidit mul- Trotinm vt veftrap fentint aquora curam>
Opta-
 HlSTORI;£ NAtVRiE LIB*V< %f
Oftafils^facilef^ deos habuifiis,& artus. maiore hu mana. Alis quoque e tenui carci-
2{e tamen ille canor mulcendas natm ad lagine, quibus marinos ftu&us fecabac, $C
aures 3 membra pallim interlucence fuifle muni- ,

Virgwei vultus>& vox humana remanfit. cum. Et hanc rem non flbi rantumjfed ple-
Peccacumitaquepidorueft,aquatiligeftu rifque fumma* nobilitatis viris notam &3
pingi firenas. Sed & ferpentes cum alis fi- confpicuam Sedfuperomnianoftro
fuifle.
renas appellari , quorum celerrimum virus, seuo haud abfimile profe&o exemplum ac-
Ifidorus etiam fcribic. Quare doclus Inter- cepimus in Epiro, mter pauca memorabile„
pres nofter aliquas firenas nouit quse omni- quod nonnulli prodendu pofteris putarunc^
noaquacilesnoneflenc, fed pociiis aerea?j & a&is quoque publicis teftatum eft. Ad
corruptatamen mille fabellis firenum hi- foncemiugisaquse,adquemmulieresexop-
ftoria , quemadmodum & gryphum , har- pidulo aquarum ventitabanc , Tritonem
pyarum, feleucidum auium, iymphalidum^ feu marinum hominem e fpelunca quam ,

&c Diomedarum. forte ibi naclus fuerat, obferuare folitum,(i

quando folam ad aquas accedentem,aut pet
CA P V T XIV. obambulantem mulieremvideret,ip-
litus
fum ex vndis & fpelunca leni greflu tacitif-
An Tritonesfuerint. que veftigijs defilire, &: a tergo accedere , ac
vicompreflam mulierem ex infidijs adori-
TRitonu m qnoque fabulse lafciuia Q- ri,&: ad mare concubitus causa arripere , ar-
ceani opportuna fuit.InLufitania ma- reptamque fub vndis deferre confueuifle.
rinus homo vifus , quiconchaminflansre- Qjuodcum apudlociincolaspercrebuiflet,
fonabat. Sedrecentiiis anno i yij.tertio die diligentiusmarinum monftru obferuafle.Et
Nouembrisrepertum eft Romas inripa ma- ciim diutule laqueosiiliintendiflent haud ,

marinum monftrum homini-forme vf

iore multo poft dolo captu , &: laqueis vin&um
queadvmbilicum,deindepifcisbifidacau- cepifle. Cumque cibo abftinerec excra a~
da in femilunse fpeciem recurua,fere quem- quas , diutiiis viuere nequiiTe; fqualloreque
admodum ApolloniusinquartoArgonau- tandem &taedio ad extremam tabem ve-

—
tarum Tritonem defcripfit.

K&ictro;,
AifActg S% 01 dTg uttc&^iq
dpvi tk vccm^ 0ctg g§** 'Qd vnSvv,
nifle. Tenet fama , venereos eos & flagran-

tiflimos mulierum amaiios efle propterea

oppidi incolas edicto inhibuifle,nequa dein-
:

timxpv M$Mcipiosiv ** 'UimyXov
A'vrclpv7m)*giybvc€vd}x,^igpQihSzi<&'6v$vL
KfatosoXt&m uwiiSviTo . jt&tffar dxcivSou;
tfn&v vcftd^cd 72 cmoXioTq <?fciv&bdi kzv^qh;
Mvvw; cfc m^iosiv ia^bt^pccj Jixpano.
, proditum eft in Volu mine reru m Romana-
Par fueratforma fuperis humeros^ caput^,
'
Bt laiera y &
partes fupremas corporis om-
nes.
Inferius fed enim cauda
illinc
Immankcetijum ffmls verberat alti
Terga fieti, ha Lunsfimiles curuantur in
zUto. ceps ad foncem mulier, nifi viris comicata,
accederet. Pauianias quoque in Bceocicis
alium Tritonem defcribit in Bacchi tem-
plo feruatum Tanagrse. Memorix quoque
rum, apud iEgyptum in Nilo flumine Me-
na Prafecto vnaxum populo deambulante,
in loco qui Delta nomindtur , fole orto ani-
hk pendebat & maliahumanas formse apparuerunt in flu-
mine , vir fcilicet & mulier. Et vir quidem
erat pectorofus, vultuque terribilis, rufa co-
ma , canifque permixtis , &: vfque ad lum-

orbem. bos denudabat naturam,&cunctis dcmon-

Sed&Satyrosmarinosdefinentesinpifces, ftrabatur nudus reliqua autem corporis
j

memorant Demoftratus Sc ^Elianus circa membracooperiebataqua.HuncPr^fedus

Taprobanam infulam. E Noruegia in Ger- iuramenco conftrinxic, ne deftruerec afpe-

maniam recencius aduedi duo fuerunt,mas cl:um,priufquam omnes faturati fierenc hoc
Sc femina. Alexander Neapolitanus allegat, inopinato fpe&aculo. Porro mulier Sc ma-
Draconecum Bonifacium ceftacum fsepe millas habebat&femineumvulcum, cxh-
fuifle, fe , dum in Hifpania miiicarec , mari- riefque prolixas & vfque ad horam nonam
:

num hominem corpore prorfus

vultu & omnispopulusmirabaturvidenteshxcani-
humano abfoluta fimilitudine pubetenus, mantia,quse hora nonainfluminedemerfa
poftremis vero in pifcem definetibus vidifle, funt.Sane Menas Imperatori Mauritio ha^c
m melle ex vltima Mauricania, Oceani & fcripfic. Nec prsetermitcenda eftfencencia
finibus ad Regulos, fub quibusftipendia fa- Giliij. Cum Venetijs eflem , quidam Dal-
ciebat , & honeftum ordinem duxerat
, pro
inata;,fpecl:ata fide viri,mihi religiose ceftaci
monftro allatum. Fuifle autem facie homi- funt, fe ad oppidum Dalmatiae , Spalatum
nis vetufti 3 capillo &c barba hifpido atque nuneupacum , vidifle marinum hominem>
hirto 5 colore cseruleo , ftacura procera 3 8c qui fe fpecT:antibus fummum terrorem inie-
ciflec^
 .

%z I0AMNIS EVSEEII NIEREMBERGII

cifTet , ciim fe in terram incitauiflet, vt mu- manibusatque digitisfignaderit, quemad-
lierem,qua: circum Htusfortetum verfaba- modura fere furdi ac muti folent. Vocarl'
tur , corriperet veriim vbi eam fugere pro-
5 hos ab Indis calittrios, quod Gra^ci dicerenc
fpexiflet , ftatimadmare regrelTum imam MvowzqdAovq, ideft cawcipites.Camibus cof*
maris fedem petiuifle,eumdem mihi defcri- dem vefcicrudiSjtotiufquegentis capita nu-
pferunt hominis omnino fpeciem fimilitu- merari ad centurn &
viginti millia. At licet
dinenique gerere. Itemque magna fideho- ifta hominum na-
refutata fuerit a pluribus
mines , quiad Mare rubrum per multum tio,& inter prifcoram nugas accenfaj proxi-
temporis verfati eflent , fan&iflima. afleue- mioribus tamen fxculis memorise prodita
ratione mihi affirmarunt , illic marinos ho- eft inuentio eorumdem.Ioannes de Plancar-
'
mines faspe capi folere , quorum duriflimis pio & Vincentius Burgundius auctoresfunc.
pellibuscalceamentatam robufta conficiat, Ille ita atteftatur:Cum autem per deferta
vt ad quindecim annos durent. Nonigitur redirent, in quamdamterramvenerunt,in
cjuod de Tritonibus Nereidibushomi- & qua ficut 110 bis apud Irnperatoris curiam
,

nibufqj marinis iam vfque ab heroicis tem- per Clericos Ruthenos , &: alios qui diu fue«
poribus in fermonem hominum venit,va- rant inter ipfos , firmiter aflerendo refereba-»
m
nu efle conftat cum ex Plinio,tu m ex ho- tur,monftra qua:dam imaginem femineam
minibus , patrum &memoriae noftrse. & habentiarepererunt. Quascum per multos
Nam ( vt prseteream veteranos pifcatores, interpretesinterrogafTent,qui viriterr^ illius
qui mihi teftati funt, cum mare vicinum eft refponderunt,qu6d inilla terra quaf-
eflent ;

adpariendastempeftates ,feex alto huma- cumquefeminse nafcebantur,habebant for-

nos gemitus faepe exaudiuifle) cum nuper mam humanam,mafculi vero fpeciem cani-
Maflilix eflem, pifcator & fenex & probus nam.tDumque moram in terra illa protra-
mihi narrabat,fepuerum de parente fuo au- herent , Canesinilla fluuij parte conuene-
diuifle, Regi Renato a pifcatoribus captum runt. Et ciim eflet hiems afperrima,omnes
munerimillum fuifle marinum hominem. feinaqua proiecerunt.Poft hascin continen*
Itaquenon immerito homo marinusinter tifponte in puluerem voluebantur , ficque
monftra pelagi a multis accenfetur. Vifus puluis admixtus aquas fuper eos congelaba-
eft, auctorePlinio, afcendere nauigia noclu, tur. & vt ita pluries fecerunt , glacie fuper
ftatimque degrauari quas infederit partes,et- eos depreflata, cum impetu magno contra
iam mergi. Aliusin Noruegia repertus mo- Tartaros ad pugnam conuenerunt. Atvero
nachi habitu,alius in Polonia Epifcopali fe- cum illi fagittas fuper eos ia£tabant, ac fi fu-
re cultus ornatu. In India alium narrat Pe- per lapides fagittailent , retro fagittx redi-
trus Martyr apparuifTe. Legi quoque genus bant. Alia quoque arma eorum innullo eos
pifciumefle tibicinum,qui in aridam confi- lasdere poterant. Ipfi veroCanes infultum
lientes , perfonant conchis velut buccinis, in Tartaros facientes , mdrfibus vulneraue-
choreas ducunt qui licet formam huma-
: runt multos ,&: occiderunt , ficque illos de
nam referant , nonnulli negant efle Tri- fuis finibus eiecerunt. Vnde adhuc inter il-

tones. Prouerbium de hoc fado , qudd di-

los eft
cunt ad inuicem ridendo Tater meus , fel :

CAPVT XV. jraterweus fuit a Canibus occifm. Mulieres

autem iilorum quasceperant , ad terram
oAn homines Cynocephdi fuerint. fuamduxerunt,&: vfque ad diem mortiseo-
rum ibidem fuerunt.H^c ille Vincentius, &
DE canicipitibus
dicamus quoru Megafthenes Sc Cte-
,
quoque hominibus Verum ifta non mihi
fideierunt,quam quae idem Ctefias addidit5
maiori religioni nee

iias Gnidius ferio meminerunt. Hiftoriam quas iuuabit magis legere quarh credere.
Jiuius ita excerpit Photius. Degere ijfdem Narratinfuper hos Cynocephalos in mon-
hifce in montibus homines memprat canino tibus habitates, irullum exercere opificium ?
capite , qui ferarum pellibus veftiantur. Ser- fed de venatione viuere, ferafque , quasoc-
monehosnullo canumtantummore
vti , ciderinr, ad Solem torrere. Magnam nihi-
latratum edere, atque ita mutuo fefe intelli- lominiis pecoris copiam alere caprarumqs ,

gere. Dentes illis efTe quam canibus maio- &ouium,quarum quidem ouium lac atque
. res, & caninos fimilitervngues, fed longio- oxygala pro potuillis fit. Vefci tamenetiam
res ac rotundiores. Montesincoleread In- fipachoras fructu, e qua arbore fuccinum
dum fluuium vfque,&: colore efle nigro,in- emanat, dulcem enim illum efle.Hunc item
fignefque iuftitise cultores, ceterorum Indo- illos frudum arefaclum in corbes conftipa-
rum more inter quos verfantur. Intelligere re, ad euru modum quo vuas paflas Gra^cio
quoque quae ab Indis dicantur , licet ipii lo- Eofdem illos Cynocephalos ratem quoque
qui minime poifint, vt propterea latratu, extemporariam conftruere,qua impofitum
huiusy
 .

'HISTORIiE NATVRiE LIB^V. Sj

huius fru&us onus^vt & purpurae,fed purga»
co priiiseius flore,itemqueeie&ri,adducen- C AP VT XVI.
ca &
(exaginta talenta quotannis auehant s
additis talentis totidem illius pigmenti, quo An Vygm&ifmrint*
infe&ores puniceum colorem inducunt.
Eledripra^tereamiiletalenta quotannis ad Inutum quoque geiius Pygmseoruni
Indorum Regern aduehere. Immo & alia difpiciamus , num fint , num fuerinr^

plura deuehere ad Indos venalia,pro quibus an tantiim fabula mera. Nectam paruino-
bisfint, vt inuifibilesprastereant. Certevix
viciflim panes, farinam, xylinas veftes acci-
piant. Habereqtioqueenfesvenales quibus in vlla humanorum monftrorum narratio-

ipii ad venatum vtuntur,cum arcubus&ia-

neantiqui Scriptores plus confpirant , auc
ferius narrant. Im6Philoftratus,ciim alia
culis: peritiflimos enim efle iaculandi atque

f igittandi. Praeterea,qu6d montes habitent hominum monftra fabulam ex Apollonio

dicat,Pygmseosexcipit: dicit eos viuere,nec
altos atque inacceflbs,belloque infuperabi-
les, Regem munerequintoquoque
ipfispro vanam efle narrationem. Cumque olim du-
pr&beretrecentaarcuum totidemque bia de ijs vulgo fides,Homeru^ hiftorie, pon-
anno
iacuiorum millia item peltarum centum vi- dus addidit , eam tertio Iliadis fuse libro in-
5

ferens. Conicius tamen huius Ariftoteles,vc

ginti , &: gladiorum quinquaginta millia.
domos, fed in an- refutaret finiftram opinionem, quam licen-
Nullas item apud hos efle

triseosdegere. In venatione iaculis potifli- .

tia Heliconis impetrauit^ ferio data opera &
miim feras vel fagittis petere, eafdemque animaduertit fabulam non efle.Satishoc ad
perfequendo , quod cursus velocitate pra> aliquam fidem comparandam , cum tantus
vndequaqueprudentif-
ilent) etiam aflequi. Horum vxores femel
interpres natur<^,vir

dumtaxat per menfem , ciim menftrua pa- fimus, & nonfoliim ferius , fed & verus eo-
tiuntur, lauare, alias numquam. Neque vi- ru m que. in rerum natura exiftunt indagator,

ros vmquam omnino lauare fedmanus

,
dum eius rei incidit mentio,notantiflime

tantummodo abluere. Oleo tamen ex ladte moneat, OV ydp ^ toto ^uQo^ 2(£que enim

confe&o faltem menfibus fingulis vngi.

ter
hac res fabula eH. Hanc Ariftotelis teftifica-
Non villofis, fed glabris maceratifque pelli- tionem , quo minus Cynocephalos com-
bus quam tenuiflimis ipfos asque atque mentitiosefle putent, venerati funt Ioannes
vxores Vti, exceptis forte ditiflimis inter eos, Camers, Hedor Pintus,5^ ex prifcis Ifido-
& ijs quidem paucis, qui lineos geftent ami-
rus: fed &toierat Auguftinus.Nihilominus
clus. Nec item lecl:orum nouifle vfum eos, funt Audores qui fidem aut negant auc de^.
quiextemporaneos (ibi torosextruat.Hunc tre6tent,Strabo, Agellius, Scaliger, Corne-

apud eosditiflimum haberi qui plurimum lius nofter,Aldrouandus,&alij qui incredu-

,
ljtategeftiuntdoclrinas opinionem mereri^
habeat pecoris ac reliquas opes his prope-
;

modumeflefimiles. Caudam infuper ha- & feuero aut iniquo magis quam vero iudi-

bere o mnes, tam viros quam mulieres , fu- cioveridici videri. Quod mihi non placet:
nec cenmra omnis ferenda
aufteritate
pra clunes, canina: (imilem,nifi quod maior
fit , &pilis denfior* Quadrupedes item
Quemadmodum mores afperi non funt
mefiores,fed mediocresj itainiudicado non
hos, canum.more,cum mulieribus congre-
efle iuuat, fed medios, &c ad
di,aliumque congrediendi modum omnem femper iniquos
pro tnrpi habere.IUuftriflimos eofdem efle, omnem fententia^ partem idoneos, ratione
vitxquereliquos inter homineslongiflimas: magis fultos quam refolutione. Commenti
occafionem aliqui putant,quod ijs locis, vbi
viuerenamque ad centefimum vfque &: fe-
ptuagefunum, nonnullos ad ducentefimum Ariftoteles eos ftatuit, exigua animalia fint.

quoque annum. Alibi plura de Canicipiti- Inde facilis lapfus,vt eadem pufillitasad ho-
bus aceruaui. Pleraque ifta cenfeo vana. mines trafderetur. Hac ratione ducl:us Stra-
Multis veritas dehoneftata eft fimbrijs. bodiffidit. Atquihaxipfaratio probabiles

Sunt quidem Cynocephali fed fimiorum .,

Pygmasos facitmam fi illarum regionum in-
aftutiffimorumnatio qui humanam men- gens minuit & contraxit animalia
£eftus fic 5
,

tcm paenc limulant. Tantainduftria fabu- cur non & homines? prseterquam quod non.
lam initiauit. Fuerunt homines nonnulli& vna tantiim in fede eos AucT:ores locent,fed

caninos rictus imitantes. Qu^ monftra.com:- diuerfis, &c temperatis aliquibus, Plinius

mendarunt Ctefias & Plancarpius miris va~ enim lib.4. inThracia ponit Pygmaeos ad
nitatum appendicibus. Geraniam , vbi Pygmasorum, inquit, gens
fuifle proditur,quos Cati^os barbari 'vocant,
creduntqj a gruibusfugatos. Conftatenim 5
plurimas in his locisefle grues,vnde Strimo-
nixdicuntur a Strimone Thracia; fluuio,
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBER^II
& Gerania Greco nomine a gruibus dicitur, luccas in infula Aruchetto eos repcrit : imd
Ti&na a yi&tv©*. Idem Plinius lib.j. opi- inter eafdem Moluccas Caphicos
in infula
nionem eorum refert, qui Pygmaeos Eudo- idem affirmat efle Jbidem ftatuit eos Argen-
nisCariaefluminisputaruntaccolas» Lib.6. fola. Odoricus de Rebus Indicis Pygmseos
ex aliorum traditione Pygmaeos in Prafio- trium palmorum a fe compertos ait,qui eta*
rum montanis qux funt in India ftatuit:
, j tis anno quinto iam gignerent. Petrus Si-

quam fententiam Philoftratus fequitur. In mon inuentos fcribit vitra Andes a Ioanne
eodem lib.6.Plinius tradit efle qui ante Ni- Aluarez Maldonato , cum nouas Indiae ter-
M paludes Pygmaeos ponant ;
ex quibus eft ras exploraret. Gemma Frifius narrat cym-
Ariftoteles, qui in Jithiopia regione Tro- bam Pygmasorum vifam in Septemtrione
glodytica Pygm^os dicit viuere , fubireque vi cuiuida tempeftatis appulfamad regnum
cauernas &: ob eam caufam Troglodytas
, Noruegiae. Sed non opus eft iuuari ahjs bi*
vocari, fabulamque efle negat, quod vulgo ftorijs, neque omnium fidem exaggerabo.
de ftatura eorum , deque pugna cum grui- Sic quamuisTheophilus, Scrgius, Hyginus
bus fertur , quam Homerus cantauit qui : in Vita fandi Macarij Romani inuetos Pyg-
etiam ad mendiem terras Pygmasos dixit maeosprodant,nonlaudo,dubia2miliiau-
agere, nempe jn iEthiopia, vt etiam Strabo ftoritatis, aut nullius, a&a illa funt.Ignatius
incerpretatur,inquaregionetataeftgruum Aldrouandus languidius negat Pygmseos
per hiemem noftram frequentia, quanta in au&oritate Strabonis. At quo iure vnus Stra-
Thracia per xftatem , videlicet eifdem bo anteponendus tot antiquioribus , imd
gruibus pro tempore migrantibus remi- & vni Ariftoteli ? Ad harc ipfius Strabonis ar~
grantibus. Mela in Arabiainteriore fcribit gumentum infirmu eft, & refutatum a no-
fuiife Pygmseos minutumgenus , &quod bis. Ceterum Albertus Magnus Pygmseos
pro fatis frugibus contra grues dimicando concedit, fed mente illos orbat.Putat genus
defecerit. cflebeftiarum homini-formium.Hoc placi-
Dices, Ifta fituum diuerfitas , vanitatem tum mitius eft, &: tolerabile, nec penitus re-
Anne propterea gigantes
arguit hiftorise. & pugnat Ariftotelic^ afleuerationi.Licet enim
fabulafunt,quod in diueriis orbis partibus Philofophus Pygmasos omnino adftriiat,
fiti? Natio gigantum circa Palseftinam fuit, palam tamenhomines nondicit. Theodo-
fuit & inPeriianisplagis , fuit alibi. Dices rus Gaza in Latina interpretatione adiecit
adhuc, multa omnino fabulofa in hac Pyg- genushominum pufillum efTe: in Grasco fo*
maeorum hiftoria. Fateor aliqua eife omni- lum eft,^Jo@^ (m%^v. Cardanus quoqueex
no tabulofa , non tamen omnia , non rem fimiarum quodam genere exortu Pygm jeo-
jpiam. Qu32nam,quseib,expiataomni fuco rum fermonem putat.Iouius quoque magis
& vanitate hiftoria humanaeft? Etnealias adfimiasquam ad homines accedere pro*
quaeramus,ipfa gigantum hiftoriacelebrata dit, Albertum prazfertim fecutus. Niphus,
(blemnis apud Poetas, num pro-
f abulis eft Pygmsei, inquit, homines non iunt, Primo,
pterea omnis rei feries eft fabula ? Scaliger quia non habent rationis vfum perfectumj
Pygmaros ideo negat, qu6d nunc omnis ex- deinde quia nec verecundiam, nec honefta-
ploratus fit orbis, nulloque eius angulo in- tem,nec iuftitiam Reipublicse exercent.Sed
uenti fuerint. Quia mod6 non funt , negat quia in multis imitantur homines „ adeo vt
olim fuiiTe. Hac argumentatione & gigan- loqui poflint, ideocredunturhomines:noa
tes fuiife negabo. Non conftat nunc fuper- funt autem , quia locutionem imperfeclam

elTe,fedfuiile.Nonniii aliquisMercurialis habent. Ad hafc, nonvidentur hominer

temere negauit. Ad hsec,nonnulli Audores, eflb,cum careant Religione:eft enim religio s
qui illoru m meminere, eofdem deletos iam vt Platoni placet> propria homini, foli,& &
fcribunt. Pomponius defecifle dicit,Solinus omni homini conueniens. Ioannes Tinnu=
pulfosefle. Vbi eos quasret Scaliger poft tot lus in Dialogo 2,. cenfuram Niphi probat,
annorum abfentiam? Sed ex recentioribus Ego nefcio vndehoc afleuerauerit Niphus5
Scriptoribus aliquaad Pygmaeorum fidem cumnonvidifle,no legifle ipfe nonpoflit,ii
hauriri poflent. Iouius in Mofcouitica lega- Au«5tores priicosc6iuleret,ea qua? PygmaeiS
tione PygmaEos vltra Iaponem dicit efle. ipfenegat,iftosconceflifle. PhotiusexCte»
Olaus quoque lib.2,. de Gentibus Septem- fia hsec fcribit: Narrat pratter ifta, in medisl
trionalibus , in Infula Gruntaldise prodit India homines reperiri nigros , qui Pygmarl
Pygmasos , ad minus incolas cum grui°
efle appellentur. Eadem hos qua Indi reliquilin-
bus pugnare. In Epiftola quadam ad Pon- gua vti, fed valde efle paruos , vtmaximi o

tificem mifla ferunt efle paruulos viros duorumcubitorum, &pleriquevniusdum-

non vltra puerulorum molem. Nunc quo- taxat cubiti cum dimidio altitudinem non
qiieinTartariaplurimosnanosefleLufita- excedant. Comam alere longiflimam ad
ni produ nt. Antonius Pigafeta inter Mo^ ipfa vfque genua dimiffam , atque etia infra^
€ii m
 .

HISTORI^ NATVRiE" LIB. V. 8$

, quam apud vllos ho-
cutn barba longiore ^fo^W^fyo/ Wm;, ISiam kurw. Kc^cfc
minum:qua? quidem vbi illis promiffior effe fiurt* 'h i$ vtw tivf/u&loiq k& ytpwoig TroXi-
cceperit , nulla deinceps vefte vti, fed capil- /u@* hoc eft
cVfej/j&i. : ^_Apud Pygmaos puelU
Losmulwo infra genua a tergo demiflbs,bar- fnit Oenoeforma non contemnenda , ceterum
b&mque praeter pe&us ad pedes vfque de- moribm inuenuttis ejrfuperbis , qua nihU &
fluentem, pef totum corpus in orbem con- neque Dianam neqne lunonem curaret.Nupta
ftipare , &: cingere , atque ita pilos ipfis fuos T^icodamanti^ mediocri ejr frobo ciui , filium
veftimenti loco Veretrum illis effe craf-
effe. peperit Mopfum: ob cuim natales Pygmdvni-
fum ac longu m , quod ad ipfos quoque pe- tierfi beneuoletu ergo plurimis eam donis affe-
dum malleolos pertingat. Pygmacos hofce cerunt. Sed luno Oeno& infenfa , qu£ nullo bo-
fimis eflenaribus , &; deformes. Ipforum noreipfamdignareturjngruemeammutauit,
item oues agnorum noftrorum inftar efle, colium^ inlongum protraxit , altiuolantemcfc
boues & ailnos arietum fere habere magni- auemfecit, inter^ eam ejr Pygmaos bellum ex-
tudinem equositem mulofque > &cetera
: citauit. Oenoe autem defiderio filij Mopfi abf-
iumenta omnia , nihilo efle noftris arietibus que intermifiione domos circumuolitauit 3 quam
maiora. Tria horum Pygmxorum millia Pygmaiomnes armls fumpiis profligarunt.Ai-
Indorum Regem in fuo comitatu habere, que abeo tempore in hunc vfque diem wter
quod fagittarij fint peritiftimi. Summos efle Pygm&os ejr grues bellmn eft.
iuftitiascultoreSjijfdemque quibus Indire-
liqui legibus parere.
vulpefque, noncanibus, fed coruis
Venari quoquelepores
, miluis,
CAPVT XVIII.
cornicibus; aquilis adhibitis. Lacum apud oAn Propheta Ezecbiel noumt Vygm&os*
eos o&ingentorum ftadiorum ambitu,
efle
cuioleum (noftrofimile) fupernatet, quo- VEnim ii Pygmad concedendi funt , li-

ties nullus adfpirat ventus. Per hunc ergo ceretob venerationem Ezechielis ho-
paruulis nauigijs ve&os ex eius meditullio mines aflerere, ne cogamur Veriionem vul-
fcaphijs oleum ad vfum haurire.Vti quidem gatam ad alienos torquere fenfus ad ratio- &
& ex fefamo expreflo oleo, vt & e nucibus: nem peculiarem nominis , quam ad fenfum
tamenefle illud e lacu hauftum.
prseftantius communem , vfitataque tignificata , cum
Pifcesnihilominushaberehunclacum.An- opus non fit. Aitdiumus Prophetainde-
ne&am hic quod Hifpania vidit annis preter- fcriptione Tyri cap. 27, 1 i.Pygmai.qui erant
ad aliquam huius gentis pufillse fidem
itis , in turribm tuls pharetras fuas fufpenderunt
,
Homuncionem paruulum , optimeconfti- in murls tuis per gyrum , ipfi compleuerunt
tutum membris qui natus cum dentibus
, puichritudinem tuam. Sincere pofle intelligi
numquam vllum amifit prodijt quoque e , Ezechielem de veris Pygmasis homuncio-
vulua materna cum pilis & pube. Septennis nibus,probabile oftendam. Namvel,fi non
iam barbatus erat, decennis omne robur fuerunt Pygmasi , aliter interpretandus eft
fuum habuit, 6>c genuit filium. Vates; velquia , licet fint , nullius vfus caufa
inturribuslocarentur. Deprimo membro
C APVT XVII. nunc ratione agam.Cur,rogo,Pygmasicon-
cedendinon funt ? cum conftetteftimonio
DepugndTygmxorumcumambus. Prophetse. & necauferis,licet immeritd,no$
petere priiicipium , teftimonio Sc admoni-

PVgnailla cum gruibus ,incertafortafle, tione Ariftotelis , veram hanc hiftoriam at-
vtcumqueegregix, nec fterili fabellse quid miraris haec monftra l mirari
teftantis;
occafio fuit , quam Boeuslib. 1. De auium poteris , Non omne admiran-
non negare.
ortu ita narrat Tlo^t 5% fyjoffloH; ahfydai
: dum, mendaciumeft. Mirarisfortafle Gi-
Uvff{$t{QiQ l^i^o ircCic, ovot^c <$ wqiajhs" (J&f)' 3£oq gantes , &
tamen non negas , cum tamen
nullius tantas molis experimentum oculis
TavTri (pesvrlq xcDsjuU fylvziv $ A'prtiuLi£@* hauferis : cur,quasfo, neganda eft gens pufil-
*S% W'f>a$. Ta/AYi^Ttm M Nwo£ci/Li$ivTi fffi 7m- la,cum & miniis mirabilis fit lapfus natura:,
Xf^tfmfA^mii^ CdieuwyiTmA 7iut£aM.b^,ov' &defecl:us rerum,& tant^ puiillitatisexem-
%&j huryi nufM&iot fsr&vttc,
jty
<$tXQ$z$Q"uublw pla, modo videre velimus, paffim occunit,
Vidiego , &: vniuerfaaula Philippica , ho-

fs/^tr-H^ S%(Mfjt.($Qa)(m rhu) 0'/^mv,Stj cwtLuu muncionemeiufdem ftaturae cuiusPygmsei

cvk foi/t4$t yipaVQv ajuruw rmUo^v^ qgj t tw%eva
3
efleferuntur, innulla re praeter exiguitatem

f4gM£2V iXMHJi, }$ a7t'i$v&p> vA^mTYi QpVldtt, monftrofum aut deformem. Bonami dice-
%p{ m'oXif4$vyi&aXa> cuury r% iy £?? Uvf/^tioic,. batur. Eiufdem paene pufillitatisvidialiuin,
0\l)bnSs Sj&T WOfov TX7Itll$Q$N{Q<\x (C&J<s<®i- aptiflimas tamen &:abfolutae compofitionis
Tt&m mia^ &i wx, &fyhijui7mvi } Uvy/u&7Qi J£ viru m, iam quadragenariu, elegantis com x
H &:
 IOAKNIS EVSEBII NIEREMBERGIl
&barba^Nicephorusprodit, fubTheodo-
iio hominem in ifigypto natum , qui tam
breuis fuerit* vt perdici fimilis eflet.
ingratum , inquit, fpe&aculum erat ficum
illo in globo hominum conuerfaretur, &c ad
contentionem excitatus colluderet. Porrc*
quod mirabile di&u eft , prudentia ei inerat
qualishominiformoiocompeti^quippecui
corporis exilitas ea de re nihil ademiflet.
Vox a Mufis nonabhorrebat. Sermo men-
tis generofitatem fpe&andam exhibebat.
Additvitam tarndiutenuiiTe, vt non mul-
tum abfuerit quih vfque ad vigefimu quin-
tum annum pertigent. Quid igitur , quo
mimis iit eiufmodi pufilla natio, difcredere
nos cogat ? Non puiillitas , videmus enim
paflim homines nanos exiguos. An pu-&
cum gruibus di{fidium?Sed pu-
gnacitas, &c
gnam lftam adhuc adftruit Olaus in iuo Se-
ptemtnone. Aflenties quidem Pygmasos
quidin turribusTyri paruulu iftud
fuifl'e,at
poni finceritati Scripturas, ciim opusnoll
eft?Cur^ctim Pygmaaispufillum hominem
Neque notet,Ezechiel notaretgigantem? vult enim
Cornelius per Pygmseos } quod idem ac cu~
bitalis valet, indicafleProphetam immanes
viros ,quod cubitu non pede menfuraren-
tur, At alij homines vulgares farpe cubitu
taxati funt. ficutipfi pufilliPygmsei* Ety-
mon quoque Hieronymi , quod Pygmaeus
ab Ezechiele pugil fignificetur,W £ Ttufy^
a lufta &£ certamine , neceflariumnoneft :
nec confideratio Forerij, quod pr^ turrium^
in quibus erant,proceritate, deiidotibus alijs
inplanicieviderentur pufilli ,necvltracubi-*
tum excedere.Certe inre dubiajprobabilior.
mihi eft afferta exiftimatio , & fine incom-
modo, non contumax,non firma,fed prseck
pua.Deinde putarem,fi non homines,(pecies
ihniorum Pygmaeos efle,cum Alberto. Eze-
chielem autem cum Forerio intelligerem,

prselidium ? Lyra non ad tutelam ciuitatis

putat, fedad hoftium irrifionem , quemad*

CA P V T XIX
modum Iebufsei claudos csecos poiue- & An ammalia perfe&a fyontcnafci
rant. Rei jcitur hoc,qu6d non opus eflet ac* poffinU
cerfere e fpecubus fuis,ad ia&antiam iftam,
homunciones i fat erant claudi quoque , &£ T^T^ nc pofttot moras finiam controuer*
caxi, &: infantes .»
imo ftraminei hominesj X
X iiam principem diu interpellatam,An
terriculamentaauium, Tum quomodo de animalia perfecta humus parturire valeat*
illis Ezechiel exaggerat, Et ipft compleuerunt De homine iam negauimus , de alijs nunc
fukbritudintm tuam $ Quamuisconfenta- negamus breuiflima difquifitione nulla :

nee poflet exiftimatio Lyrse excufari , alio enim ad aifenfum ratio vrget Cxfalpinij
ipfetramitepergo,&concordiamfacre; pro- perpetua enim fpecierum columitas, An-
lanafqueeruditionisexhibeo^DicitEzechiel, gelorum cuftodia curata eft= Singulis ani-
Pygmazos iftos fufpendere pharetras fuas ; maliumgeneribusfuuspatronusfpiritusan-
quare fagittarij erant. Iam patebit quid in vt in Quaeftionibus naturalibus di£
tiftat,

turribus agerent: Photiusenim in ijsquae ab cepto nec tantae focordias obnoxius cuftos
:

Gnidio horu Pygmaeorum

excerpit,ait,tria eft,vt clientes fuos negligeret. Prseterea ma-
millia Indoru Regem in fuo comitatu habe- ieftas illa naturse in fuis prascipuis ciuibus
re , quod fagittarij fint peritiflimi. i£mula indigna videtur ignobilitate iucceflionis:
itaqueTyrus totius maieftatis,ad pomparm, nec enim qu6d fsex reptiliumambiguum,
ad magnificentiam has fortafle cohortes ortum habeat, debuit ita habere nobilior

peregnnas allegit , vt nihil iam ad amplitu- fu bftantia 5

neque cafu apparari poteft fug-
dinemexoptaret. ideo Vates commendat geftus formationis eius, maxime cumcas-
compleuiflepulchritudinem& maieftatem los iam faepe eiurauerimus. Ncque homi-
fuam. Et licet Gnidius infperferit commen- nem formant , neque brutum, quod etiam
tisaliquibusfuacommentaria , vbi noftris in Quaeftionibus naturalibus diflerimusj
Scriptoribus arridet , refutandus non eft. & latius ifta Fortunius Licetus difcepta-
Quare fi commodo fignificatu nominisve- uit. Ceterum , &c aifuiioilla naturarum in
nerari noftram veriionem poflumus,&: cum primordio mundi non fuit omnino natura-
vfu gentis illius, quid opus eft ad peregrinas lis, nec ex putri: propterea argumentari non

aufugere interpretationes , vt quod Chal- licet vt iterarinaturaliter poflet ; non quidem

dseus vertat Cappadoces , Septuaginta cutfo- illseex corruptione , vt hodiernac fuerunt^
^/Theodotion tenax vocis Hebr^se,^w- Nullum denique perfedorum animalium
w^/'»2,Symmachus \JMedos. Singulares iftae vifum hactenus fponte nafci, nifi pegafus
icriptiones funt. At noftra non iingularis: aliquis fama , non veritate nobilis. In Hi-
,

confpirant Aquila,Vatablus,Pagninus, Ly- fpania dumtaxat euenit nonnihil , quod

ra. Tum
feruata noftra lecl:ione , quid opus i&us generationis fpontaneae fidem nonni-
eftqujererenouum&contrarium iignifica- hil mitigare aliquibus placuit Equa pe^ .

tumexratione nominiSj&confufione im- perit mula.m grauidatw alia mula, Cum-

4UC
 ,

HISTOJUJE MATVRA LlB.Vt 8?

que non ex coitu mula: fecunditas fuif- corporibus visqusedarri naturalis, quafl &
fec , nec vllo modo ex mafculino femine, praefeminata materia,& quodammodo ini-
oportet dicere , ex putrefa&ione aliqua aut tiata pnmordia futurorum animalium,qua:
corruptione humorum compadum fuifle de corruptionibus calium corporum pro
fcetum illum mula?;Si ita fuit,non puto fce- fuo quarque genere ac differentijs erat exor-
tum fecundu,nifi folum in inlagine eiufdem tura per adminiftrationem ineffabilem om-
natune cum matre, neque perfe&um ani- niamouenteincommucabilicreacore. Non
mal futurum: fed eodem modo intumuifle enim magnum videbacur precium operse ad
illam mulam , atque vifae aliquse feminie propaginem horum auimantium,bina tunc
grauida: ferpentibus , & alijs animalibus ex edi, fiquidem &
non edita,ederentur poftea
putri in vilceribus genitis. Nonnumquam naufea aliqua putridorum vaporum,auc alio
accidit, illud, quod ex alterius corruptione aborfu terrce. ObferuanAim eft,quod etiam
generatur , iimilem vultum contrahere. In facitad Auguftini fenfum, animancia minu-
Braiiliaexformicarumcadaueribus vermi^ ta non indiicriminatim ex quauis materia
euli nafcuntur, quimoxirtalatasformieas gigni. Vnumquodque genus propriam fibi
prioribus iimiles faceflunt; Vendicat argillam aptatam ac prseparatam.
Aliaexcoitione &c putri gignuncur, alia ex
CAPVT XX. pucricanciim.
animus (neque enim id
Noneft autem moddnobis
prs&fens locusexpo-
An dnimalidiquafjjonte nafcmttir3 proda- ^ u ^t ) difceptandi, num quse ex maris cum
xmt Deus m creatwne prtmd rerum. femella congreflu oriuntur , vt mures , ver£
ex coitione illa edantur in lucem, prout na-
ETilluddirimendummodd,anin mun^- tur^exploratoresgrauiflimiquePhilofophi
exordio aliqua genica fpuriaj id eft ex
di hculencer affirmant,an fidirie.Num etiam
ijs naturis que. fponte danturjdancur quippe ^xc 8c illa eiufdem finc fpeciei, cu m eoru m
mulca. Oppianus canic: operaciones vtrifquecomunes & promifcue;
,
"H <h rjj jii&icnv & £y£0(®oy o SuXuosw; t videacur.Prolixa enim effec difpucacio.Rur-*
BivSunVi kuTvpp6nm <p^ y^) dfAriwpa <$£?&> mm H ux ta ntum ex putri prodeunt, alia ex
0*<rpw$mScivciiTd<pi)(y&oxXco¥Ttfy)i9?&> ex halationibus prohliunc, vt papiliones ex
OVfa^i? , sr&jufioi tb , 7u Ti ^oLim^Kn a qua, bibiones ex vino &
aceto, quos etiam
(pvovj. muriliones Auerroes lib.12,. Metaphyfices
I am etiam in humidis vndofimatis appellauit. Nonnulla ex elementorum pu-
Curgitibus a fe ipfts faita nafcuntur Jinc trefa&ione emergunt , vt vermes in cifterna
matre fecula, ex aqua, ranas vero ,bufones,culices,& quse-
Oftreum, imbellef^ apua , cechlearum% ge*- dam vermium genera ex limo terrse,pulice£
nera,._ :
queexpuluere» Plurimaexmiftorum tabe
Te?faceag concfyUafe
s , > & qu* in arenis ' fcaturiunt, adeo vt fingula mifta, dum pu«
nafcuntur. trefcunt, aliqujd pariant quod ipfa extermji-
In hac dubitatione perfpiciia eft Auguftini nec. Ex herbis &
floribus muka oriuncur,vc
deflnitio, qui fic ait : Sed vtrum in primis,vc erucx ex oleribus, de quibus Ariftoteles li-
dixi, rerum eonditionibus t qux ifto fex die- Dfo S> de Hiftoria animalium latiiis fcribic.
rum ordine ereata^ narrantur t harc quoque ^ x frudibus etiam plurima proferuncur, vc
minimainftitutacredamus , anpofteacon- gurguliones exfabis: ex lignisalia,vtteredi-
ftquentibuscorruptibilium corporum fblu- nes,& cimices ex corruptis veftibus alia, vt
:

tionibus* hocquseritur. Et poteft quidem tinese,&blatta::excadauerumverdtabedii^

dici j ea minuciflima , quje vel exaquisvel criminacirn mulca prodeunc, mufcseexhu-
cerris oriurtturjtunc creatadn quibus etiam mano corpore, vefpse,crabrones ex equi car*
illanon abfurde intelliguntur, quae nafcun- nibus 3 apes ex tauri cadauere; vnde a So- &
tur ex ijs quse tcrra germinante orta funt: $c phocle apud Suidam taurorum flU nuncu- ;

quia prjeceflerunt conditionem non folum pantur. Infinita funt propemodum genera
animalium, fedetiam luminarium; &: quia minutorum animantium,qua2 non fortuitd
tcux continuantur per radicum connexio- ac citra naturas dehberantis confilium na-
nem Vnde illo die quo apparuic arida^ ex-
, fcuntur , fed Intelligentias non errantis pro-
orta funtj vt potius ad fupplementum habi- uidentia oriuntur.
tationis , quam ad numerum habitatorum Qusefitatur itaque, Num omnia haec ani»
pertinere intelligerentur. Cecera vero qua2 mandum genera in prima temporum heb-
deanimalium gignuntur corporibus,& ma- domada a Deo cum ceteris produclia fint,
xime mortuorum,abfurdiflimum eft dicere an qu?dam tantum,reliquis in feminarijs vi-
tunc creata ciim animalia ipfacreata funt, riDUS elemcntorum folflm prarfeminatis
niii quiainerat iam inomnibus animatis a ^ vt poft natura ipfa fpatijs
H 2,
temporum
oppor-
 § ?

8 I O A H M 15 EVSEB 1 1 N I E R E M B E R GI I
opportunis ea proferretac ederet, Equidem mentum tnnm non facies coire cum alterms
putOjex putri nuila tnnc edita,fed ex humo, generis animantibm. Hoc primUsfeciiTe fer-
ne coiruptiGne; aliqua teneram & vernan- cur Ana filius,5ebeon , filij Efau fcilicet^
tern naturam dehoneftenms. Oportuit ni- quod equarum greges ab afinis in deferto
hiiommiis mundum fuis,quoad fieri poflet, feceritprimus aicendi , vt mulorum iride
articqlis integvum. enafci ,;&; digna quaeque noua contrattaturam animalium progenies
mmuna oilendi diuinitate artihce* in om- nafceretutvVerumtamen &beftiaequaefub
n\bus. ipiranda y id eft diuina Eleganter .
hominuni magifterio nonfunt :, contra na-
Teitullianus Marcionem naturae irriibtetri turam diuerii-s fpeciebuspermifcentur , vc
ita percellit : Ec fupeiiores qu idem iitu aut ($6&® 1-eo per mifcetur pardxmafcitur ieopar-
ftatu fubftantias fufficit iaciiius Deos habi-< dus- .& dum lupus ceruae commifcetur, iyn-
tas , ;
qu a na :
Deo irjkgnasi Ad bu milia defi- ces generantun In reptiiibus qubque permi-
ciarn., Vnus opinor< de fepibus flofculus,non ftionismordinatio reperitur. Tradunt enim,
dicodepratisjvnacuiufiibetmansconchu- Phyfici, viperamequiflimumreptilium om-
la non dico.de Rubro vna tetraonis pen-
,
j
niuni gerius,.& ommbus quaeferpentini func
nu-ja tnceo de pauo , fordidum artificem
,. genens aftutius, vbi libidinemfentit,
murae-
pronuntiabiti:ibiGreatorem?Atcum&:ani- nae maritiraae copulaexpetere,progreiTam-
m alia inidcs minutiora,qu3e maxim us arti-
:
que ad litus, iibfto ad ampie^u m lliam euo-
fex 4e mduftii.a ingenijs aut viribus amplia-
.
care nec muraenam diu abefle , fed ftatim
;

U4f. ?1 iic maguitudmem in mediocritate pro- venenatae- ferpeilti expetitos vfus fuae con-
hari. cioccns , quemadmodum virtutem in iun&ionis impartiri, Diuirii tamen viri Bafi-
infirmitate, fecmidum Apoftolum imkm&y 5
lius & Ambroiius editas tunc has naturas
primogenitoru m enini
1

i\ potes, a.pis a:dificia , formicse ftabbla, ara-- ceniuiile videntur :

neseretia, bombycis ftamina* Suftine,ii animalium 7 qu£emexordiocondita,proprie-'

potes, illas ipfas le6tuli &; tegeds xxix beftiasj tates demii:ati 3 leopardumjmemorauere^
cantharidis venena , mufcse fpicula I
s
culicis qui ex adulterio leonis &
pardss. Mihi vide-
&tu,^am &c la.nceara. Qualiaerunt maio- tur-lis'fimilidirimedaregula, qua viusfuni
ra ,, ;
cum tam modicis aut. iuuaris aut \x- in fponte genitisanimalibus, fiquasomnino
deris,vt nec in m^odicis defpicias creatorem fterilia fint,nulla naturas yi perducere gerius
Ceterumeaquarmagnamcorruptionem f^um valentia: lfta emm> opinorcuncridii
vitioiiimque fubieclum necenario fuppo- erupifTe, cum diuinae benedidioniSj fecun-
nunt Cux conferuationi, tunc praegenita non ;
dantis naturas',iint expertia/Quse autem ef*
fue^unr. Vbinam Deus crearetiendes? In feta;yifa ?abfquedubioefrufa pridematerra
Adamo ? Abiic innocentem illum ftatum fuere: nec aliter in his philofophandum ac in
his miferijs deturpaile. An extra omne ani- quihufuis aiijs geminae originis, dum altera e
mal? nec confultum efiet fatis fuas.
Perirent.: vulua , licet etiam e pucn fubnafci poflent.
naturae. Deiride alia fponte nafcentia , qux At quid dc mulis abfolute dicendum ? Puto
p^foleranes generationes propagari ne- ebullijile e terra , ficuc &C equus aiinus & »

queunt,valde vereor no tunc eruclata e te-r- erupit. Vilse funt mnlae fecundae.Licet enim
ra,iiquidem irifecunda.Signum aliquod eft, vniuedum fteriiefcant,& prodigij fi t loco
iii

illam Dei benediclionenon audifIe,C^/d/f ilimpleantur,iuxta Ahftotelem.Herodotu,

&multiplkamim. Cetera fponte nafcentia Suetonium,Pliniumiin Syria tamen&Phg-
omniao e terra primo fuo puerperio effu- niciaomnesfuiflefecundas,infextodeNa-
fa funr». turaanimaliumtraditur.IdemfcribitTheo-
phraftus in Cappadocia accidere.lllud quod

CAPVT ' XXI. '

An adulterin£mtM£ a Deo conditx
m fnmd produtlwne.
PRoxima ,
naturis ,
in primis aufpicijsrerum,
in rerum naturam fortuita libidine»Hoc pu-
tauic Vielmius,hoc fortaile Rupertus. Fiunt
tamen., inquitifte,quaedamnaturarum ex
inasquaii permiftione adukerina cum (verbi
}
I^upertusobiecit de Ana primo adulterina:
non eit iuxca Vulgatara
generatoris auclore,
verfionem .Vndenam eertius tntyemim cu m
exemplaribus Rabbinorum , quam iamim
cum noftrisfcribendum?imo interipfosHe^
huic difputatio de adulterinis braeos inconftans fenfus eft.Sic Hierony mus
Num &c iftas condideritDeus tradit in primo deTraditionibus Hebraicisi
an intrufaefuennt llie e$~i Ana,quiinuemt 'umimin deferto,
cumpafceret afinos Zebeon fatrls fui. Multa
&c vana apud Hebraeos de hoc capitulo dif-
p.utantur , apudGraecosvero&noftrosfu-
perhoc filentium eft. Alij putant iamim ma-

gratia ) de equa &c afino mulus , de hirco & riaappellatanjfdem enim litteris fcribuntuc
oue nafcitur tityrus:. quod hominu inftin£tu maria, quibus &
nunc liic fermo defcripcus
fieri, Lex vetuir 5 cum dicit Leuit. i? 3 \$,lu- eft. Et volunt ulum,duixi pafcit afinos patris
fui
 HISTORI^ NATVR_£ LIB. V. 89
fuperat, vtpote qui velequum vnacum mfc
fui ul defeno aquarum congregationes re-
.

dentcetiam equite, vel binos etiam coniun-

periffe, qu_eiuxtaidioma linguae Hebraica:
jiwi-- nuncupantur , qubd fcilicet ftagnuni
&os boues,vnguibusfuis, qui boum cofrii-
repererit, cuius reiinuentio in eremo diffici- bus multo longiores funt 3 & ex quibusinco-
lis eft. Nonnulh putant,aquas calidasiuxta
la_cyathos conficiunc,abripicns, e via in ni-
Punicas linguae viciniam, quae Hebre* con-
dum fuum imporret.Goropius fcnbir,Regi-
termina hoc vocabulo fignari. Suntqui
eft,
namHungaria. Mariam Caroli V.fororem,-
onagros ad hoc admiflbs efle cuius ipfe Medicus fuit, inter pocula fua ha~
arbitrentur ,

ad afinas,&_ ipihm iftiutmodi reperiffe con- buiffecornu quoddam nigredinefpkndens,'

dodrante longius,quod aiebant vnguem efle
cubitum,vt velociffimi ex his afmi nafceren-
gryphis, quauis ipfe ex cornualio fi&itium
fctir, qui v.ocantur iamim. Plerique putant,
afinisindeferto ip- quid fuiffeexiftimet.Ita quoque Ornitholo-
quod equarumgregesab
feFcceritprimus afcendi , vt mulorum inde
gus fe vidiffe fcribit apud aurifabrum Tiguri
noua contra naturam animalia nafcerentur. cornu riierum leue, & in fummo aduncum
r < •.:.___: :_i.. c^l.+x^^n:
fere vt in rupicapris, mplo forte craffius,cu-
Strabus autem putat aquas cahdas , id eft
,

thermasreperiffe.Pagninus Lulitanus ve- & fos labris argentum introduciurus crat , vt

pro poculo meniis adhiberetur,dicens fe il-
nas aquae falfk exponunt.Cur autem in Le-
lud pro vngue gryphis accepifle. Venimid
ge Deus interdixit permiftiones diuerforum
animalium? Certe non quiainuifa: Deo, & forte bouis alicuius peregrini , vt quern In-

naturse omnino , fed, vt multa alia, in dete^-

dicum vocant,aut bubahcornu fuiffe idcm
indicat. Fateor ipfe,gryphes vere efle: nec
ftationem idololatria. iEgypciorum jdiuerfis
vtentium commiftionibus in Pianetarum enim cum Origene notare Moyfen decer,
obfequium. Putabant fecundiim diuerfas quodinterimmundasaues cenfuerit 5 qu_e
commiftioneshabere diuerfos efte&us^quip-. non effent in mundo. Puto equideeffe ma-
pe fuper diuerfas rerum fpecies.Tum ad pre- gnas aliquas &: efteras aues,fiue gchus aquil_e
prouocametum. iiue vulturis , non eo modo quo feruntur.
cidendum omne libidinis
Quicnim animalia diuerfa ad coitum inci- nam fabula conuincit Mathias Michouius,
tant,dum fpedatores & teftes luxuriae eo- qui non fohim gry phes , fed 6_ aurum in ex-
rumdem,fe quoque facile poftent deturpare tremo Aquilone, montes denique ipfos Hy-
pruritu propterea etiam in Traditionibus perboreos feu Ripheos.quos vocant,reperiri
j

Hebraeorum prseceptum erat, quemadmo- negat. Ad extremum Septemtrionem Ri-

dum Rabbi Moyfes fcribit,vt a coeuntibus ph_eos & Hy perboreos montes aliqui pofue-
animalibus auerterentur oeuli. Caietaiius runt, quos illic nulloseffe,experientia con-
allegoricamhanccaufamputat , vt homo ftat. Quinetiam inlura monte 6_locisSe-

abftineat penitus a nouitatibus pra_ rer ratio- ptemtrionisnonerlodituraurum^argentum,

nem: miftio enim animalium nouum parit necaliametalia, necinueniuturillic gryphi,
animal pra.ter naturam heutrius fpeeiei. &_magng aues prohibetes eftbdere efterre &
aurum. Ego fane contra veteres Auclores

C A P VT XXIL gryphoshecin illa Septemtrionis nec inalijs

orbis partibusinueniri affirmarim.Ha_c ille_

An gryphes vere fuenni. Ceterum magnas aUes appellari gryphes,ad-

mittit Aldrouandus qui omnem hiftoriam
,,

adulterinas fpecies celebrior fertuf gryphorumpro morelocupletiffime fcribir.

INter
gryps: quapropterfuoexaminititulus di- Varinus gryphes inter cetera inquit genus
candus. San6i:iffima Hildegardis grifonem effeanimantisvolucris, quod yifwsv., ideft
in fua Phyfica narrat primu inter volucres^ vulturem vocant , &
%u7m) Hefychio etiam
icribitque quiddam naturae volucrum & et- vukurumnididicuntur. Ariftophanisinter-
iam beftiarum in fe habere. Mela,Solinusy pres ^wminuq exponit peregrina fcuti infi-

Apuleius veras aues &c quadrupedes affcue- gnia: aquilas enim folebant, inquit, in fcutis
rant gryphes. Facit loannes de Mandauilla,
'
pingerc.Heliodorusmemoria: prodidit,Per-
qui Bachariam regionera vocat, ciiiUsin- finam boum armenta,& equoru, Sc ouiumj
eola_ trucesadmodura fint , immanes atcjue cotufnicum , & gryphum permififfe greges,
efferi:hic gryphes dari affirmans , hunc fere partim vt ex vnaquoq-, horum hecatomben
in modum ex Italico fcrmone Latine fado adornaret partim vt populum inde aleret.
,

loquitur: Qui gryphibusanteriorem corporis Hos gryphes aquilas f uiffe , Verifimile eft,

formam aquilinam tribuunt,&pofteriorem quasad hecatomben Regum &Imperato*

leoninam, vera memorant, cum reuera talis rum adhibere folebant. Confcripfit Itinera-

.corum forma fit.Verumtamen vmcus dum- rium Iuda.us quida nomine Beniamin Tu-
taxat gtyps U. magnitudine &. corporis ro- delenfis Hifpa.nus , ante annos quadringen-
bore o&_o eiiam leones centumque aquilas tos, quodab Aria Montano ex Hebraico
H 5
idio-
90 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH
Latinum conuerfum eft.In hoc
idiornate in
ab mfuIisChefil inSinarum regionem per
fretum ahoquin a:ftuoiiflimum, ltavt naui-
gando fuperari interdum non poflit , com-
meandi mtercetera mtionem profecto mi-
ram exponit , & iimul vaftaru quarumdam
eius loci auiu, quas gryphes vocat, naturam
& fortitudinem ,
quarum fcilicet ope &C in-
duitrmraniportati homines' ttaijciant, ape-
Ver ba eius funt: Ab infulis Chenerag qua-
rit.
dr ginta dieru nauigatio fufcipitur trariiire
Vuientibusin regionem Sin,qu<£ pars Orien-
taliselt.Sunt ver6quidicant,mareillud quo
iter fufcipitur,efle mare excifum feu fretum,
intei dum xftuoiiflimum^aftro Cheiil fubie-
ctnm (quod Orioneft nobis)cuius vitantus
nonnumquam excitatur ventns , vt nulli
mortalium nauigando fuperari poilit autr
eftugi. Intrudit enim nauigia in ipfas maris
angu(tias,vndeextricari &efFugere non pof-
funt:hcrentque diutiiis quoad comeatu om-
niabtumptohominespereant;& nequehoc
modo naues periclitantur. Verum huic in-
commodo hominum induftria profpedum
eft, atque euadendi ratio eft inuenta,quam
rgnofcererionfueritiniucundum.Sicautem
reshabet. Boumcoria integra quampluri-
main nauibusimponunt nauigantium ho-
minum numero paria: quiciim vento actiin
illas anguftias intruduntur , finguli fingula
fubeunt, atque collo introrfum complicato
ita colligant,vtaqu^ aditusobcludatur,cum
Mc rorantes &c mouentes in mare e naui-
gio deijciunt. Qtios cum maxima? aquilse
iflis reg.uinbus famiiiaresgryphes dicta?,
, Mexicana opinio aut fabula cura rioftra ?
profpiciunt boues aut animalia efTe putan-
, Fortaile dsemon fimili fpecie apparuit bar-
tcs ,aduolanres eripiunt , atque in aridam
afportanr. Tum vero depofins invallevel
rnonteincumbunt, vt ipfis difruptis pafcan-
tur.Verum cpportuna celeritate vfus qui in-
traconummcluditurhomo ,- feram ipfam
gladio confofTam vulnerat atque occidit,
& hoc pacto complures euadunt. Ex hifce,
vtut res fefe habeat/altem hoc licet collige-
re,
tes
maximas certe aquilas, $c his
gryphes aliquando diclas ,'& harum ra-
iimiles ali-
tione gvyphes reuera reperiri,affirmari poiTe,
feciis vero minime. Hax fententia eft Al-
drouandi.Egoputaremfacile, gryphes efTe
easaues, quae condores dicunturab Indis,
aut iimiles. Vel fi non eft fabula, auemruc-
quam in infula vltra Madaigafcar reperiri
fcnbit Marcus P.Venetus, tanti roboris,vc
elephantum capiat &: eleuet. Porro beata
Hildegaidis non diuerfum fenfum habuitj
nam de pauone eodem fcripiit modofPauo
calidus&: humidus eft,& de natura volu-
crum & beftiarum in fe habet , &C vox eius
fecundu volucres & beftias permixta fonatj
non tamen propterea quadrupedem nec
monftrum pauonem fecit, flc nec fuum gri-
fonem.Facit quoq S.Euftathius Antioche-
;
rms, quiin Hexaem.itaait : Tov J\^C7rct if)
'(wov Tfrxfj.fAAy^b iswtiov ^dc, ctpxf.ojaA!, cntictv chcii-
c
ap@rd( GiJ)? AsovS «^S <&'$&>*,>&£> dinc,
heiv.
>
7mp ri[*?v ?wytihv. Gryphem magmtudink im-
menf&ferut, ita vt vmbra ifliuspradium opa->
cet.Et veluti apud nos aquila leporem,Jic illt
leonem faciliimo negotio raptum pr&datur.
CAPVT XXIII.
~
An gryphesfuerint in America.
CEterum in America innotuifle biformes
gryphes, quemadmoduantiquitas no-
ftra confinxit,argumentu aliquod pra? ftant
ftemmata Motezumx Regis, quseimplebat
gryps raptans tigridem.Dicunt etia/in mon-
tibus Teguacan inueniri defertam vallem
Auacatlan, ob fseuitiam &c vaftitaieharuni
femiuolucrium incolas deuorantiu meruifle
nomen 3 propterea eos motes appellari Cric-
blachcepeteldecrudachti, hoc eft , gryps
fuut leo.Ad hasc videbantur depicli grypnes
in antiquis Indorum imaginibuscum villo»
non cum pluma.Addebanc Indi,tantirobo-
ris fuiffe,vt vngue perfringerent humana 8c
ceruina ofla.Simulabat leonem & aquilam:
quadru pedes effigiabantur,alati tamen,cu m
roftro 6c vnguibus. Aliorum nobilium inii-
gnia esede volucres ornabant, raptantes aut
cemum,autaliam ferociflimam beftiami at
nullibi inuenta funt,aneminehaec monftra
vifa,nifi in imagine.Vndeergo confentiebat
baris,inde huiusconficlc; bellux honos inter
nobiliores. Stemma autem Mexicani Im-
peratoris malunt alij fuifle aquilam. Reliqua
gryphu fama inconftans &CTpuria. Non lro-
uin us certaoriginem,licetGomara fcribar,
etiam famam dictare in terris Agricolse gry-
phes inueniri.Sed fama nofemper veridica,
CAPVT XXIV.
De adulterinu &mmalibus,feu> bigeneribus*
POftulat comemorario animalium haec
adulterinorum &c bigenevum
3 vt fakem
celebriora commemoremus.Colligit aliqua
B. Eugenius Iuniot Prseful Toletihoccar-
mine:
Hdtcfut amhigena qu& nupta di/pare-conftat.
Burdonemfonipes generatjdwixtw afelU.
-
Mulm ab Jrcadicm ejr equina matre creatur*
Titirus ex ouibm orttur^hirco^ parentcw.
tJMufmonem capra verueco fanguine gignit.
\^4fris atque fue fetofm nafcitur hybris:
Jt lufus ejr catula formtt coeundo lycifcam.
Poilunt
 HISTORI^ NATVRiE.LIB.Vi 91
PolTuncadijcialia. Alphet vcl alpheilgene-
racurexleone & leopardo. Arcadicicanes
& Hircani,ex cane &cigride.Arcadeseanes
CAPVT XXVI.
primiim exeanibus&leombus nacos fama An aliqua dmmalia exotica America &
eft, & appellacos MornfAiIeiQ, Pollux notat. infulavum remotiflimarumpoft primani
Concipiuntcanes eciam ex iupo. Canes La- produclionem enata fuermi*
conici alopecides dicl:i,ex vulpe& canegi-
gnuncur. Sunt qui lupum canarium eum SVfpe&x aliquibus fuere monftrofa? fera*
putent elTe , qui inicu canis ex lupa nafcitur. noui orbis &c infularum natarum longo
Leonum genus ignobile ex leamis & pardis interuallo teiris,{iuc quia adulcerinse vifa? ex
Solinus dicTac. Leopardijex pardo &lea:na. mukiplicisgeneris commixtionenata.', iiue
Philoftratus leaenam non ex pardo (bd par- quia fponte illicenataz,cum aliam viam non
dali concipere fcribit. viderent tranfcurrendi ad tergus illud natu-
Quarrendumjanvcleaenaex pardo con- ix. VerumquiafecudsefunCj&folemni co-
cipit, &:corpore iibi iimilem gignit, animo pulae ricu fuum genus propagant, participes
diiiimilem , iiceciam pardalis ieupanchera diuinse benedidionis iine dubio fuerunt , &S
ex leoneconcipiat ,& maculofum gignat fecudate, DeiiuiTu adincrementum &: mul-
fetum. Camelum BracTianamDidymusex tiplicationemi Deinde non puto adukeri-
,

apris iimul pafcentibus cocipere docer.Cro- num quidquid afpe&u monftrofum. Eft;
,

curaex lesena ^thiopica & hyae-na tradunc quoque deformicas naturalis , vc formofior
Plinius & Solinus. Equusextauro &equa natura iit. Quo pacto in orbes illos remotos
quondam generatus. Franciicus Galliarum illata^ fuerint^iam difcuflimus.
Rcx equum habuit pofteriore Corporis parte
ceruina,nacum, vt fercur, ex ceruo
Adnocat Bellonius. Apud Rhsetos ex
& equa.
capra?
CAPVT XXVII.
& arietis coitu nafcuntur oues anreriuSjpo- An in Americdfuerintin principio mundi,
fterius capra?. Thoesex lupo, pardali, pan- formataammalia qua ibimuemuntur.
therajCanit Oppianus. Mulus alius ex aiino
& equanafcicur alius ex equo & aiina, qui
-, COniiderandum quoque eft^vbi anima-
hinnus appellacur. Generantur ex equa &c formata in quodnam eftufa folum^
lia :

onagris manfuefa&is mulae veloces in cu:fu. Suis credo quasque conuenientibus exorca
Quarcum genus mulorum exaiina &rona- plagis per omnem terram , non fimul , nec
grojquincum ex aiina &
tauro. Omnia ma- prope cum Adamo; ideo delata adillum^
trefcunt bigcnera : plus a marre accipere vi- iniigniedatitulo qui apciiTimuseirecillorum
dentur 3 prsefertim quoad molem Sc for- ingenio.
mam corporis. DiceSj-qUomodo poft diluuium diftipata
in dorfum vfque orbis ? Quaero quomodo
conueda ad Adam ? quomodo ad Noe, vt
CA PVT XXV. in arcam eolligerencur ? Rurfus quomodoi

An ahqua natura necne fuerint poH peccd-
tum Adami^qua nonfuijfentfinonfuif-
fet Uffuti
ISta quoque curiofitas in mediu* vocanda
breuiter,Num aliquas beftiolas impediret
innocentia Adami. Quidam putant,vtique
poftquam conuenere ad Adam , rurfus di-
fperfa?Eadem rationeputo poftnaufragiuni
vniueriirefticucainfuam quzeque pacnam.
Hoc pertinebatad Angelosfpecierum natu^
raliumcuftodesaucpr£e{ides,ab his porcaras
ad Adam Sc Noe ferae , quas fenior nofter
orbis ignorauit, vt non poflint dici colonisd

lendes& pediculos mudo defuturos.Ac ipfe mundi nec hinc peregrinatas

antiqui , illuc ?

non credo, quddijstunccarerenr homines fed lndigenas femper fuiiTe eius foli.
deficientes honore illo innoeentise prirnar.
Quemadmodu enim Adam peccauit, pof- C A.P.VT XXVIIl.
fent peccare & liberi-,quorum gracia non lo-
cupletioris priuilegij eft quapaterna.Quare In quibm regiombus animdia generentur*
qui femel in peccatum uuic dilaberentur,ii-
milibus miferijsconditionis &L naturse ob- ENata icaque & reftitutafuntanimalia
enim generatio pedi-
noxij fuiifentjnaturalis in aliquam earum regionum quas inco-
culorum eft. Pranerea non tantum ifta no- lunc nunc: colhgam nonnullas. Africa gene»
ftri generis infamia eft. Inteftantur , iuxta ratoryges,didyen iEchiopia calen ,calli-
:

Ariftotelem, pediculis phaiianae etiam , & trichen, quod animal negacur in alio iolo vi-
alise aues , quibus penna caule conftac. Bo- uere poile fphinges,cepum,camelO'parda-
;

Ues quoque&fues. lim ? item equos feros bifulcos Lybia caco- :

H4 blepam.*
92 I O A N. E V S E B. N I £ RE M B. H I S T. N A T. L
biepam. Garamantesboues opiftonomos
habent. Aper nulius in Africa creditur.
Aiia & Af Vica elephantes,pantheras,& cha-«
raWieohtes alunt. Syria Libya,^& Cyprus
, Liquaeregionesfunt noxie; exkiales.
chalcidem hcertoruni generis. iEgyptu.s&-
Oriens fcincos< Africa & India ihnias &
hyitrices. Seythia & Sarmatia^oAoy. ^gy-
tus gcneratcrocodilum&ichneumonem.
India papioncs, chiurcam , monocerotem.
axim,paephagum,boues vnicornes & folipe-
des, gazella. India & Hircania tigres.Chol-
chis tragelaphum Piinij, Syria colapurn,
Phrygia & Lycaonia prxcipuos onagros.
Ba&riana & Arabica regiO camelos. ord- N rarc. In Aftypalaea ferpentesnon nafcuntur.
uegia peftem peculiarem habet, quam leem
vei lemer appellant. Hifpania &
Baleares
alunt cuniculos , zibethum, mufmonern.
Italia SfiThracia ftelliones. Summi Helue-
tiorum montes ibicem &
murem alpinum;
Septemtrionales regiones tarandum,armeli-
nos, id eft muftelas albas, zobella,noerzam,
tragelaphum ex genere ceruorum, vrum
bifontem , bubalu, ericetum. Sciurus a vario
non niil regione diftert. Africa,Afia,&Eu-
ropa cetera animalia promifcue generaht,
leones tamen Europa tantum intra Ache-
loum &l Neffum amnes aluit,tefte Ariftote-
le. Afriex deferta,lndia & Arcadia teftudi-
nes habcnt. Peruanaregiofemiuulpa,Creta
ftrepikerotem. Lupos, viilpes,aliaque qua-
drupedum -noxia Crelicus ager nufquam
educat. Anglia lacertis carere dieant. Apud
diuerfas regiones eadem animalia diuersa
natura nafcuntur. Duplexiecur eftlepori-
bus Bifaltinis. ^EthiOpicaequaedam fues ge-
ftare cornua feruntur.Leones Indiei,Arme-
nici, Parthici non adeo robufti. Apud Neu-
ros boues cornua in humeris habent.Omnes
merulae albaefuntin Cyllene. Pifces interra
Babylonica fluuijs egredientes pabulari in
iicco dicuntur. Caprae in Mimante natx
fex menfibus non bibunt.Oues pinguefcunt
in Ponto paftae abiinthio.
I B. V.
CAP VT XXIX.
r
De regiombm exitidibiM.
&
Narrabo aliquasex Caryftio.In Lem-
niorum infulis, quse Nese feu Nouae vocan-
tur neque nafcuntur perdices,
, 11 impor- &
tentur,pereunt. Qjaida prodigiohiis narrat
morieas, fivel confpicianteamterram. In
BcEotiamagnatalparum multitudo Infolo
Coronico agroid animal non nafcitur, illa-
tum moriturj ikut & vlulae in Creta , quam
infulamferuntnullumlethale animal tole-
neque leporesin Ithaca,neque in Africa fus
iiiueftris, neque cerui,neque felis in Rhenea
Delo propinqua , neque meleagrisalibi vf-
quam confpicitur. InScythicis regionibus,
&apud Ebam mulus hon nafcitur. Theo-
popus apud C)ia^cidenfes,qui funt in-Thra-
cia, locum eiTe quemdam icribit ea natura,
vtquaEcumqjintrentauimalia falua rurfum
exeant cantharus autem nullus inde efFu-
;
giat, fed omnesin orbem circumagitatiper-
eant, itaque a pefte cantharorujoco nomen
eiTeCantharolethron. Cranone ThefTalia:
vrbe aiuntduostantumeflecoruos. Itaque
etiam publici eoium hofpites,ciim (qui mos
eft omnibus vrbibus) vr-
fuis fcriptis iniigne
bisfubijciunf.pingunt duos coruos currui
aer to i nfidetes,qu 6d his plu r es ibi numquam
finfcviii. Currnsautem (nam hoc quqque
mirum alicui videatur) additur hac decausa.
Inter facia donaria currum feruant aereum,
quem vbi iiccitas incidit, pulfant, & aquam
a Deo pofcunt atque impetrant. Addit his
aliquidfingulare Theopompus , coruos ni-
mirum Cranone morari dum pul-
tantifper
los educent: eo Cranone
faclo, ipfos reliclis
pullis difcedere. Myrfilus Lefbius in monte
Lepetymno ait fanum eile Apollinis , acfa-
ceilum Lepetymni, in quo,ficutiCranone,
duo tantum fmt corui 3 ciimnonpauci in
vicinia finc.
IOAN-
 .

93
IOANNIS EVSEBir NIEREMBERGII
E X S Q C IETAT E IE S V

LIBER SEXTVS.
CAPVT PR.IMVM. .videtur ,
ytequi locis calidis menfe Aprilf,
fngidioribusauxem Maio, admittantur.- E-
ione dpimalwm.. quu m poft vnum a partu annnm vtilitei? odU
niitti, putant Plinius & Varro»: Camelus fe-
ost primas origines mina poft vnum ab enixu annum rurfus de-
proceffaunt fpecies ani- mumcoit.|Qui quaclrinns minores funtf
malium principes pro- maiorefque quani dubdecim annoru m,pro-
paginediuerfimoda:noh hibentur ad.miifura.Columelia de tauiis lo-
eodem ritu,coitu,parta, quitur. Idem de vaccisintelligendum,fed
numero, tempore. Im- vaccas etiam bimas rectc copapere putanr.
m menfum efiet cenfere Arietisxtas ad progenerandum optuna effc
qinnia appingamaliqua. Humanitus inter
, nec tamen lnhabilis yfque in annps
.
: trima
feeomplexi coqunt fimiae , lacerti, erinacei/ o6to: Columella & Palladius dicunt.Hirciis
vrfi kumi ftrati,eiinacei veio ftantes.Coitus ad ineudas feminas,&: ante annJculum con^
auer{us,rhino.cerocijelephan.tiSjtigribus J ]yn- gruus ,non autem durat vltra fexenniu^n:
cibus,leoni> lep.oii^uniculis, canibus,lupis, Palladiusnotat.^ Canibusnpnnifipoft an-
&: in fumma omnibusquibus auerfa geni- nu m per mitteda yenus, iuxta Colu mella m
talia. His alij. camelum anrtumerant
, de Elephantus ta^m mas quam fenima .'incip^.c
quibus Ariftotel.es, negat .,. Mus, in coitu coire annoKtatis vigefimo, fcribit Ariflote-
compleaitur. caudam. Elephas femina fe- les. & alibi Femina.incipit coire anno aut
:

det. Camelus femina in coitu fodet , com- dubdecimo. celerrime , aut decimoquinto
ple&ente mare^. prodidit Ariftoteles. Cerui lentiifiine.Mas quinque autfex a.nnos natus
currentes feminas ineunt, canit Oppianus, fuperuenit ineunte vere. Alij. aliter. Mas coit
Cerui clunibus fubfidentibusfemengenita- quinquenis.Jemina decennis,Plinius narrat.
le reapiunt, vt Ariftoteles fcribit. Cetera? in Coire incipiunt in trimatu cameli,rnenre trij-
coitu tergis fuperueniunt.Teftudines Arifta- gefimo a^tatis^afmi, oclauo iues , fexto canes
teies fu peruenire fcribit, Mkmus
fupinas ia- & cuniculi : fed canes magna ex parte anni-
cere tradit. Vulpes.fuperuenire Ariftoteles culi nonniunquam etiam menfe odauo,
,
docet, Plinius vero feminam in latere pro- Hircus feptimo xtatis die , 'capras adhucla-
iectain marem amplexari fcribit. Occulto clentes.Coeunttam ouesquam capr^.Item
coeimt elcphanti, cameli ., rhinocerotes; vaccaequamdiu viuunt^Raruscoitus eft cer-
Ranasmagna exparte no&u coeunt.Adul- uis, vaccis, elephantis : quam enim elephas
teriaignorant &; coniugij lege degunt ^le- masimpleuerit, eam
,
rurius non tangit.Cer-
phanti , &; caprea?. Camelus cum matre&: ua?,vacca^, teftudinescoitum propter dqio-
lbrore non coit. reliqua promifcue coeunt, rem auerfantur..Frequetiorcoituseft afmis,
licet fingulare exempld extet equi , qui ma- equis,leonibus. Coitustotadiecamelis folis
trem imprudens fuperuenit^cognito indi- ex omnibus ^quihus folida vngula , teftatur
cio feipfu m exanimauit,de quo Plinius,iE- Plinius.Coeunt& pariunt quoquo tempo-
Oppianus.Canes cum lupis,vulpi-
lianus &c re,lepores& cuniculi. Quadrupedum pr^-
bus,&tignbuscoeunt. Alia diximus inter gnantes venerem arcent , praeter equam Sc
bigenera^Suestantum coitu fpumam ex ore fuem. Ariftoteles de muliere &equa folis
fundere, diligentiores tradunt , & Pliiiius animalium id afhrmat. Vere coeunt lacerti,
Vernotempore admittitur lanigeru
fcribic,
elephanti,equi,glires, fciurus, canes. Menfe
pecus optime. , autetiam autumnali idem : Septembri cameli: hiemis initio vrii 3 apri.
detauris intellige.Suillum pecus iKalendis Lupi toto anno non coeunt dies amplius
Februarijs ad duodecimum diem Martiu d;uodecim fues agreftes femel quotannis
:

iEquinoclio verno equse, folftitioasft.ino aii- Coeunt,domefticiikpe. Canes ineuntur^

nx 3 per autumnufere caprse. Commodum partu fexto menfe. Cameli vno interpofito
anno
fj^ IOANNIS EVSEB II NiEJREMBERGII
anno. Libidinofa; prae ceteris funt vacca:^ paritvtonis. Cati dies quinquagihca (eX|
equx, caprigenumpecus,othne genuS Ji- viUerra quadraginca, hiftrix &
vrfa triginca,

miarum, fues,cerui, cameli, mures ,canes, Aiuht porcellos Indicosantefexageiiraum

vrfi,leones, leporesjcuhiculvteftudo terre- a eorteeptu dieth hon parere. Crocodili fe-
ftris mas,&: feminse ex onagris.Lepus incer- xaginta dies vencrem ferunt,,&totidem oua
ti(exuseft,modomas modofemina. Sexus pariur^jtotidemque diesfouent. Ouateftu-
difcrimen iuxta Oppianum rhinocerotes dinisdiCta vehtri fubdita (unn Triennium
non habenr, fed omnes eius gerieris mares dicuntur ferre vukures. Cyprini quinquies
apparent , femioas numquam j iam tamen aut fexies in anno pariunt,tef chalcis;
clarius conftatlegirimageneratio huius be-
ftise. Vulgus
annis feminas &: mares
hyenas alternis"
falso credidit
Salamahdrxfieri.
CAPVT tVo
nec rhafcuhnum nec femininu genus elte, De faitt*
falso putat Georgitis Agricola. Sexu tatt-
tiim dhferuntcapra &: hircus ,aries & ouis, IMperfeftos fdStus eelUht omnia mulripa^
pardus&pantherajfecundiim Plinium. ra, praeterfuem. Vrfae informem carnis
malTam edunc , quam lambendofigurant.

CAPVT II.
Caxos pariut omnia multifida. Vrfa fcetum
minimu pro magnitudine fui eprporis edit*
De conceftu ammalium. Ranarumfcecus prim6 funtcarnes paru^,ro-
,tundse,nigr^jdeindeoculistantum Sc caud^
iniignes; Ganes, caprae,& oues , &
reliquac
DE conceptu pauca addehda. Oues
capre. terno &
quaterno coitu implert-
& parue; quadrupedes , monftra pariunt fre-

quentiiis,quamaiores, obferuauit Ariftote-

tur,iuxta Ariftotelem. Cerui non concipiut
les.Elephati,cameli,equi, vacc<£, cerui (qui-
ante Ar&uri fidus , Solino &c Ariftotele te-
bus interdum tamen geminus partus, fed
ftibus. Equ^abafiriocicitis impletur,quam
tar6)omnia folipeda,iingulos panut. Vipera
ab equo. Aquilonis flatii mares cohcipi di-
feminas, fcribunt Ariftoteles Sc
cunt-, Auftri
& falamandra viuipara funt, vti pacae omnia
quadrupeda ,exceptischama:leonte, croco-
Plinius. Equos 1 vento conciperein quibuf-
dam f egiortibus au&oresfiintColumella,
,
dilo,vtroque lacertarum,ranarum j teftu* &
dinu genenbus, quse ouipara funt. Salaman-
Plinius,Virgilius,Solinus,fed fabulaeft.Mu-
dra viuiparain vtero primtim oua concipiti
res falis guftatu praegnantes fieri aeftimah-
Bifulca pauca generant, prxterquam fues;
tur,iuxta Pliniuiri & Ariftotelcrrh Superfoe- Multifida &parua eiufdem generis multi
tant lynces , vrfi, lepores, cuniculi, porcelli
pariunt, vt canes,feles,oues,lepores,lupi, vi-
Indici. Equa peperitin Hifpania mulam alia
&c. Supra cunc^a
uerra?,tigres jleones,lutrae,
mula gfauidam. plerumque fteri-
fiigenera
muriu fcetusrex vna genitos centum viginti*
lia. Mulafeminanonconcijjit j maspoteft
implere &: generare,iuxtaAriftotelem.tdem
tradiderunt Ariftoteles &
Plinius.Inter oui-
para crocodili &c teftudines numerofitate
fcribit,mulas fuo in genere procreare in Sy*
ouorum prarftat. ^gyptixcapr^ fcetus qui~
ria. Burdo quoque fterilis eft vt mulus.
nos parere ferutur,quod fecundiftirnas Nili
aquas bibant,notat i£lianus. In regno Var,
CAPVT III* (fic fertur)quotquotequa! pepererint,edunt

foetusdeformes fiue retortis pedibus s fiue

Defieturd ammalmm. alip defedu, vt nullius iint vfus.

ELephantem decem annos

ftarevulguscredit : alij
in vtero ge*
annum & fex
C APVT V.

menfes,alij bienniumj alij triennium geftare De partn.

fcribunt,fed quod focturae tempus incertum
litjcaufa eft quod no pateatcoitus. Annuam
fcetura equis,aiinis,camelis adfcribit Arifto^-
teles.Camelis alibi decem tantiim menfes
aftignat»Cerui &
vaccae £cctx funt decem
menfes ( ceruitamen fecundum Plinium &C
Ariftotelem octcmos menfes) oues capre;
quinque menfes, fues quatuor, lecnse men-
fes duos,fecudiim alios fex j canes dies fexa-
ginta & vnum,aut duos,aut ad fummu tres,
iuxta Ariftotelem & Pliruum.Lupusfrrc &:
CEruaS parere folere iuxta vias maxime,
ob metum aliaru belluarum,proditAri~
ftoteles. Afina parturiens tcnebras quapt*
Eiephas parcuriens ingredicur aquas vfque
advbera, metu dracoms. Soricemin iuuen-
& ca pinguefada, nec noninfuiserofa cute
nidum feciiTe, & mures peperiiTe, idoneis
Au&oribus conftat. Amphibiain ficco pa*
riunt, & educant. Animaliaquorum acuti
funt vngues , frequencer parere nequeunt,
Equa
 UlSTQKIA NATVHiE LIB. VI. 95
fiqua ftans parit, alise quadrupedes iacentes, confpedu verfantur facile pater,verbi causa
iuxta Ariftorelem. Muftelam ore parere fa- in mufcis,in icarabeisjomnia enim ad hunc
bulantur. Partus afmarum &: camelorum a modum coeunt, videlicet mufcar, fcarabei,
trimatu legitimus.Tota e;tate afinar equa: & Verticilla 3 phalangia, & ii quid aliud generis
parere poflunr. Canes a duodecim fere an- eiufdem coire folet. Phalangij qux texunt^,
nisgenerare definunt,oues vacce, plerum- & coitus agitur hoc modo. Cum femina de-
que a decem. Generare incipiunt cuniculi dn&am araneam traxerit, mas eamde mu-
crim fex menfes aetatis lunares habet,fecun- tuo trahit; quod vbi faephis fecerint,coeunt,
dum alios anniculse. Sues mares non vltra & aueriis clunibus copulanturmam propter

trimatum generant, fcrophse annosoao aut aluum orbiculatam, modus hic comungen*
etiam quindecim. Annuus partus canibus, di ijs congruit.
lupis,fuibus,feris , lanigero pecori ;
in locis
tameh nonnullis propter caeli clementiam
ouesbis pariunt. Idem vaccse faciunt , vbi
CAPVT VII. ...
pabuli copia-.alioquinalternis annis pariunt. De propagme & ammalium fecunditate
Suibus domefticis partus bis in anno. Om- mafculwL
jine coitu }
nec Vt
nes lupas intra duodecim dies pariunt,nimi-
rumquod totoannononampliusquaduo- A Lio quoque puriori modo , virgineo
decim dies coeant. Parit alinus eodem tem- JljL fcilicet , propagantur aliqua animalia 3
porequo coierit. Vere pariunt elephanti,ca- fine nuptijs, fine coitu,fine mare,fine femi->
xneii , fues> ferse , ineunte astate lupus: vrfa ne,abfque virtute aduentitia in corpus gene-
eodem tempore quo latet. rantis &
parientis transfufa aut communi-
cata. Sic multiplicari feruntur ex pifcibus

C A P V T V I. <l
ui dicuntur rubelHones &; channae hos :

.propterea feminas eifevolunt omnes. Li-

De fropagine animalium per coitum bentius putarem effe indiftindi fexus,ex feC&
ftne deafione feminis* plantarum more propagantes , licet Arifto-
teles dixerit feminas , cuius fententiam de

CEterum propago nuptialis animalium, hac genitura non grauabor tranifcribere. Si

hbc exmare& femina , non vno
eft quodautem genns efi^inquiz.quod feminsfit,
tantiim modo fit ex decifione mafculini. Fit & marem diHintium non habeat idex feipfo ,

quoquefine ifta cammonia,fcecundante fo- animal generare poteH. guod etfi nondumfide
liim genitali maris virtute femina, riulla fui digna exploratum habemus tamen facit vt ,

femineam vuhiam
abfciiTa particula, nec in ingenere pifcium dubitetur: eorum enim quos
intrusa. Quidam iuniores hoc fieri putanr, rubros fiuerubelliones vocant 3 mas nullus ad-
communicata a mare feminse incorporea hucvifitse?t,fedfemin£omnesfietuplenare-
quadam efficacia, vt progeneret, & fua fce- feriuntur. Ferum de his nondum compertum
cundet materiam. Alij maluntfieriagente habemus^quod fidem faciat fatis,^upd autem
virtute genitali maris in feminse iemen , fed nec masjieque feminafit in genere quoque pi*
non deciia. Hoc ritu
generantur phalangia, fcium^eH^vt anguilla ejrgenus mugilum qmd-
verticilla,fcarabei,mufc2e, &: illa kifeftoram dam in fluuijs lutulentis^ <^At vero in quibus
ani malia , quorum ma-
femina? pudendu in
fexus maris ey femin& difiinttw habeturjieri
rem inferunt longiore coitu fcilicet, vt com- non poteU vt femina ipfa perfe generet per*
petens fpatium fuperfit acl:ioni fcecundanti. fecTe. Ita enim mas fruHra efiet, quamobrem
Ariftotelicum iftud placitum hacfententia inijsmas femper perficit generationem , hic
explicatur lib.j.de Hiftoria animalium . In- enim fenfualem dat animam aut perfe aut per
fecl:a auerfa coeunt , deinde quod minus eft genituram. jSimilis fcecunditatis ritus vultu-
fuperuenit maius, hoc eft mas feminam,nec nbus tribuitur , de quibus Theophyla&us
masin feminam genitale vllu inferit mem- Simocata hax fcribit. Multainterauesge-
brum , more animalium ceterorum fed fe- ;
nera. Non opus habent mafculorum copu-
mina furfum, in maris receptum,caudas vl- latione ad conceptionem fed alia quidem,
:

timnm fax n^eatum quemdam prasducens quas ventofa funt, non pariunt; vultures au-
refleclit , qui in nonnullis maior qua.m pro tem , vt fine marium coniun&ione pariant,
ratione totius corporis effe. videtur , ciim naturas ferunt leges.Vulturem itaque videre
ipfa parua admodum fint. Sed funt etiam in non eft mafculu m,fed omnem fexum ijs in-
quibus miniis inconueniens asftimetur. Pla- terclufit natura feminae quod cum fciant
:

num hoc fuerir, ii mufcas coiru venereo co-
pulatas videris.Tardo etiam,qu(^ coiuerunt,
ieiungunturdigreiTu: diu namque eorum
copulatio durat , quod in ijs
vultures,orbitatem veriti,liberorum in con-
omne genus incumbit,quemad-
Ceptionem
modumLemniades mulieres Heroum vi-
quae in noftro dentes appellantem claffem.Multiplices de-
inde
96 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
indene&unt vultures aftutias:aduerfus No- S£pe etiam fcandens oppletls faucihm h&ni3
tum ventum volitant. qudd fi Notusnon Qbfefasfc vias vit& concludit anhel<t a
fit, ad affinem ei Eurum expandunt alas, Fcetidum animal
^g
in India non aliud excre-
poftea, hiant , ac ita vento influente replen- mentum emktit quam-cblubros.Verrnes in
tur, & pariunt ,non oua ventofa , fed fcetus inteftinisequorum 8c ouium,inlinguacanis
plurimo tepore natura opus
viuos. ldcirco gignuntur , &
incapite cerui qui fi ad seta- :

habetvtanimal perficiat difficile namque : temgranda*uamveniat,offecapitisfubocu

Sc operefum nimis eft naturas,animali dare lo terebrato, vefpas progignit. Alij malunt
effentiam^&adanimalisperfe&ionemper- ex medulla prodire volantes. Aliquando
ducere id quod eft tenuimmum, dicuntur concreuerunt e naribus eerui. Alia poftea
enim vultures triennium ferre Perdices » dabimus
quoque fcribit Antigonus,fi ad ventum a
maribus ftent,femellas concipere.Phcenicis
regeneratio,auis virginis ad fpontaneaorigi-
CAPVT X.
nem remittenda eft. Sed vt hoc fabulofum, Ex animalihus mortuis alia animali#
ita alia fatis certa non funt. renafcuntur*

CA P VT VIIL
EX humana cadaueris medullaferpens
progignitur.Enafcutur quoqueex mor-
tuis homimbus ferpentes,
mufc^, anguillse,
De fpontaned genefi animalmm* mures. TraniTcribam de hoc hiftoriam ex
nonnullisScriptoribus,Guagnino,Munfte-
FRequentiiTima animalium genera-
alia ro,Iamtio , Fortunio, Liceto, in eius fidem.
tio iine propagatione eft, per fpocaneum confpirantibus Pompilium feu Popeium
.

exortum. Quando nullo enafcuntur certo, Polonia: Regem,in omni exercitationedice-

nullo confpicuo fata extrinfeco progenitore, re folitum, Vtinam me mures votarent/ Fi-
hax fponte genita dicuntur , quafi per fe na- liumhabuirTe qui Pompilius fecundus ap-
ta,vt inquitPlinius,velex feipfis nata: que- pellatusj reliclus poftpacrisobicumina^tate
admodum angues &c ranse e limo , talpae &c regnum adminiftratibus,
puerili,patruis eius
murese fimo,apes ex bouiilo cadauere. Mul* adultus fa&us vxorem duxit. Tunc illum
Quedam ex alijs
tiplex eft ifta geneiis fpuria. conuiuia celebrantem,mero madentem/er-
animalibiisprorumpunt non moddcadaue- tis coronatum , vnguentis delibutum , cra-
ribus, fed viuentibus , quasdam ex plantis, pula &£ luxurefolutuminuaduntmuresde
quaedamexmineralibus quasdam ex alijs
, quos ipie & vxor
, cadaueribus patruorum
mixtis , qusedam ex elementis. eiusRegina veneno interfecerant , ingenti
;

magnitudine egrefti & in conuiuantem ty- ,

CA P VT IX. rannum , cpniortem eius , &c filios rabidis

moriibus miiliunt militum caterua nequa-
Ex animalihm viuu ff>onte nafcuntur quam abigente, quoniam humano fuffragio
aha animaha. fatigato mures infatigati perfeuerabant die
nocluque.Extruuturardentesfoci,&:inme-
Hifpania, vtalibicommemoro,equa
IN
peperit mulamalio fcetu grauida.Mures
dio eorumlocatur Pompilius,coniux,&:fi-.
lij .•
illuc autem & muresper rlammastrank
progignuntur ex muribus implentur enim : euntes , parricidam rodere non ceffabant.
iinecoicu,fifalem 3 vtfertur, lambant. Non Adaliud tandem elementurn ventumeft:
femel. mure femina recisa fcetus pregnantes in nauibus adducitur occifor patruoru Pom*
inuenti. De parte Perficse terrx id teftacur piliuscum fuis in ftagni altitudinem; mures
Ariftoteles. Humano in fanguine , arbitro tamen inceiTanter fecuci abduclos &c naues
Plinio animalia nafcuntur exefura corpus.
, rodebant,in tantum vt aquaperforatis rimis
Sub initium Mariici belliancilla peperitfer- ingreila , fubmerfionem mi.naretur. Ideo
pentem.Gigni ranas,vermes,& alia monftra nautas timemes praefocationem,ab aquis de-
in muliebri vtero , etiam Ariftoteles fcribit. duxerunt nauem in litus , vnde alia caterua
Andreas Laurentius adijcit talpas,Porta murium occurrens ,iuncl:a prioribusacrius
rubetas &r lacertos. Viperse adhuc ex hu- infeftabat His viiis defenibres , diuinam
.

mano corpore natae. Lumbricos per aluum vltionem cognofcentes , omnes fugerunt.
egerijfrequentiilimum.Egregie QuintusSe- Pornpilius autem procedoribusnudatus,re^
renus &
cecinit, &: fleuit: cepit feinturiim akiorem inGrufuicza,vbi
£>uidnon aduerfus miferis mortalihm addit mures rapido curfu afccndentes confumpie-
JSiaturaUnterno cum vifcere tinea ferpens runt&i vorauerunt duos filios , vxorem &£
JEt lumhricm edax viuant inimica creanti Jacinorofum pompilium.Haclenus Licetus.
y

guodgenm afiduo laniat prAcordiA morftt; Bruchi quoque oriuntur ex hominum mor-
ticinjjs,
 HISTORIvE NATVR^E LIB* VL m
ticinijs^ex cadauere equi crabrones vefpe. , &
loeuftae ex mulo, apes ex tauro , fuci ica- & CAPVT XI.
raba^i ex alino ; butoncs ex anate ex cancri j

©xanimati & in iicco fepulti corpore fit

Ex plantis animalia*
(corpio exapuammcadaueribusalias exo-
:

hunturapuav.Similiterexquodam formica-
rum Indicarum genere vermiculi nafcuncur, SCoticse aues ex arborum frondibus m
aquas delapfis cmergunc, Apes fponre
iuox in formicas faceflentes prioribus fimi-
proueniuntex floribus cerinthi ,arundinis 3
les.Renafci verno tempore ranas cx mortuis,
olea:. Teredinesfiuntex larice, bombyces
pridem Au&ores aliqui affirmant. Mufcae
ex mori folijs. Pifces quoquein Iuuerne flu-
quoque humore exanimatse •
ii cinere con-
uio ex frondibus arborum erumpunt. Mti~
dantur,fcnbit Plinius recuperare vita. Apes
res nafcunturexarundine, anguillarex alga,
non vno modo reuiuifcunt excinc-tae oleo
rurfus fufo aceto reciperant
;

anima vtcum- :
vermes ex fungis &
tupenbus Ex lignis .

corruptis mytuli enafcuntur, blatcas ex mar-

que mprcuae , fi incrace&ura hieme feruen-
cefcentibus plantis. Tabanos ex lignis naici,
tur, deinde verno torreantur , Sole & cinere
ficulneo toto ferueantur die
fcribitAriftoteles. Ex ocymo multis mpdis
> reuiuifcunt,
fcorpio fic: fiunt vermes, fiunr pediculi.
iuxta Plinium*

L A TSI T A.

GAPVT XII. pio veluti fungi erumpunt, in quibus tempo-

ris progreflu manifeftas auium figuras cer-

De blantis. nere licebit,deinde pluma veftitas,poftremd

viuas 8c volantes.Hocnecui fabulofum efle
Lantarum auium generatio mirifica videatur, praster commune omniu gentium
^eft: eius narrationem exTurnero exhi- liccoralium,Angliae,Hiberni2E,&: Scorias te~
beo. Prior anfer a noftris , hodie blanta 5£ ftimonium. Gyraldus , qui multo felicius
bernicla vdcatur , bc fere anfere minor eft, quam pro fuo tempore Hibernias hiftoriam
peclore aliquoufque nigro , cetero cinereo confcripfit, nonaliamefleberniclarum ge-
anferum ferorum more,volat,ftrepit, palu- nerationem teftatur. Sed cum vulgo non la-
des frequentat, &
fegetes depopuiatur. Ca- tis tutum videretur fidere,& Gyraldo obrei

rohuius paulloinfuauioreft , diuicibus
minus appetita. Nidum berniclae aut ouum
nemo vidic. nec mirum, ciim fine parentis
opera berniclae ad hunc modu fpontaneam
.habeant generationem. Cum ad certum
tempus malus nauis in mari computruit,aut
tabuia:,aut iantennae abiegn^,inde in princi-
& rationem non fatis crederem,dum ha?c qtise
nunc ieribo meditarer , virum quemdam,
cuius mihi perfe&iflima integritas fidem
merebatur,profeflione Theologu, natione
Hibernum,nomine Octauianum, confului,
num Gyraldum hacinre fide dignum cen-
feret : qui per ipfum iUrans,quodprofiteba-
I tur
98 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGI!
tur Euangelium, refpondit verifTimn m effe, fant, admirmtibus.ad ioci iilim V^hnm j

quod de generatione huius auis Gyraldus turrentes , rem nouam nuntiant. Isadueniem,
tradiditjle^rudesadhucauesoculisvidiiTei trabem ferra dimdi iubet-quo fattojww\d
& manibus tradafle, breuique , fi Londini fepm apparet multitudo, partim ^0mip,alu$
menfem vnum aut alterum manerc contin- adhucrudibus , aljjs '
qu&dam membraformata
geret ,
aliquot rudesauiculas mihi adue&as '
babentibus.partim etiam fcrmatarum perfeBt
curaturum. Berniclas igitur fiue brantas ex auium, inter quas qu&dam piumas babebant,
nauium malis fungoru more nafci,
putridis alu implumes erant. itacjue in miraculo fiu-
minimc f abulofum erTe,doc>orum & hone- fentes.mbentc Domino in tcmf/um D.Andrea
ftorum virorum oculata fides mihi perfua- Tera (alias Tyra , melius ^id fago cuidam &
fit. ln VVallia
, qux pars eft Anglvse verfus eH nomen) lignum comportant , <ubt bodie &
Hibernia &
Scotia> aues iftse adhuc rudes & manet vndique ficut erat a vermtbm pcrfo*
,

implu mes ih littore, fed non ime formacer- ratum. Huius firmle duobus fubinde amw in
ta & propria auis, paffi m inueniuntur. Ale- Taum *Hu dppulfum ad Sruthe cajtellnm mul~ .

xander autem ab Alexandro ex lunio Den- tis accurrentibm oHenfum efl'. tfec diiuerfium
tatoParthenopoeo refert,in penitilTimis oris eft ,
quodexinde duobus rurfium annis Letbe
Britanni^,finu intimo,vbi ejftus effufi Ocea,- fortu Edimburgenfi vniuerfium pofulum ffe-
m fecundi & reciproci ad Lun$ augmenta, Bare c-ontigit.lngens enim nauis.cuijnfigne ac
&: damna ac frequentes fluxus maris & re- nomenChrifiofhori eratjvbitres ferfetuos-&n-
fluxus haad fecus quam tempeftates ftatis nos ad vnam Hibridum in anchoris confiitif-
vicibus littora infeftant, fkpe malos, & na- fiet ,huc reduBa , atque in terram fubduBa,
uium carinas,vetuftate tabefcentes.,ad litto- flena omnia exefis trabibm , qul mari femfcr
ra expofitas , & diutina aqua madefaclas, merfa fuerat , njermiumbuiuficemodi mdium
'

quofdam velutifungosbreui pediculo iuxta partim aut ferfieBam nondum auis fiormam
aquas gigoere , paulatimque adolefcere inter habentium ^fartim iam abfoluiorum oftendit.
flu&us , eiapfilque certis- diebus etiam mo- Ceterim cauillari idquifftam pofiit , arbovum
ueri,fedtamenatruncominimediuelli.In- truncis acramis illisin infults natarumvir-
teriedo deinde tempore3 velut ad iuftam tutem banc inefe , chriHofhorum quoque il-
magnitudinem peruenerint ( mirum diclu) lamextrabibus 7S(ebridianis contextam afie-
tradit quodomnem fuperatfidem ,fungos rens. Itaque quod iffe quoque abhinc feftem;
eiufmodi ita geoitos ab eo trunco fponte annis vidi , haud grauaborin medium addu^
auelh ,mox alisemiffis, &penniculisenatis cere AlexanderGallouidianus Kilkendevjis
.

euolare , & marinas aues exiftere, vefcique Eccleft<e Paffor , V-ir fr&terinfignem frobita-
pifciculis Iittoralibus , perquemariapaflim temrerum admirandarum ftudioincomfara-
enatare.pariterqueapudincolas rnirumnon biii, cum extraBa algamarina inter caulem
haberi , fed quia paflim id^,euenire foleat, ejr ramosa radice fiatim fariter\ cjrvfquead

quotidiano vfu miraculum efle definere. cacumenenatos^quaconiunguntur^conchasad-

Nec fupprimendus eft Hedor Boetius , cu- natas videretyei nouitate attonituspi.ox cog-
ius ifta eft narratio. Pr<es~tat ww,inquit, de an- noficendi cupidus eas aperh , vbimagis muttb
feribus^quos vulgo ferferam in arboribus nafici quam antea obBupsfaclus consiitit: non enim
in Infuiis Hibridibus credunt, ed qua buius rei fificem in teHis conclufium comferit , {edfdiUii
tognoficenda multo iam tempore ftudiofi^ re mirabile)auem,acfroi//iusmagnitudineteC'.,.;
diligenter explorata ferfpeffafe cognouimus, quoque inauffas. Jfruibus enmfaru& hnrant,
dijferere. CMari enim i/lis interiec7o 3 mihi ma~ ejr iffie quoque apert£> easfro quantitate com*
gif eorum frocreandi •vis qu&daminefie vide- fleBebantur. Itaque adme extempio +qmm
tur, quam a/icui alijvi : varijsenim modis y eimmodi rerum cognofcendarum iam o/im ma-
'verum in mari femper frouenirt confifeximus.
r
gna cufiditate detentum noueratjeleriter ac~
JZtenimfi id lignum in mare proijciasjemforis currit> rem^ omnemmonHrat , non magis re$
traffu frimum in eo vermes excauato ligno miracuio obHufefiaBo quamretantaactam ,

naficuntur-.quifienfiimenatocafitefedibufi^at- inaudita conftecli Uio hac enim re fiatis con- :

quealis,flumas pofiremo edunt; demum anfie- ftare arbitror,non h^c procreandarum auium
ribus magnitudine aqualeSi cum ad iuHamfer- fiemina, aut truncis, aut arborum inefie fi-ucti-
uenerint quantitatem c&ium fetunt reliqua-
, bus fiedipfiOceano y quem Maro &Homcrm
}

rum auium more.remigio alarum feraera de- fatrem rerum afpel/auit. Veyum quoniam id
latijd quodluce ciarius anno afartu Virginis fieri videbant cadentibus in aquam arhorum
,

mil/efiimo quadringentefimo nonagefimo fiu-
ribus JfecHantibus in Buchanania vififtm eH.
T^am cum in eam ad Pethftege caflel/umftuBi-
hus huiufcemodi lignum quoddam ingens de-
latimefiet/einouitatem, qtti
ad /itus fofitarum fomis ^vt temforis traciu
> ex i/Iis ea affarent voii*cres,in eam fienten-
tiam abdutti fiunt , <vt fc?na t/ia in iffas a/ites
ccmmutari cfinarentur. SeaIfaljso: namtew^
frimi conftexe- fore admtis exui nmrk frmvm yermibus,
atque
 —
HISTORIjE .NATVRifi
atque us fenfim excrefcentibus, vicifiim^ po~
mis illis ex humiditate corruptis difparenti*
bufifc,non fatis accurate profiicientibus exiliis
in h&stranfmutari formas vifa funt. Hacce*
nus ille.Plura nos alibi eollegimus.
CAPVT XIII.
In mimralibm animalia,
P\Efcendo ad fubterranea. Bufones&:
JL/ferpentes in folidiflimorum lapidum
meditulho inuenti Fertur in Anconitano
. Scaliger
littoreac mari compertos eflelapides omni
ex parteintegros ac folidos , in quorum me-
dio pifces latebant, quorum egrefsus ingref-
nullum veftigium fuit aut potuit efTe.
iiifve
tamen lapidibusillis,erumpuntad
Dilieclis
hominumefum percommodi. Igiturpifces
vixifle ibi , & adoleuifle putantur innato la-
pidis humore ac frigore . Fulgoiius fcnbit
de ingenti bufone in medio faxo inuento in
Athonis arceVerduneniis agrimam in faxo,
quod, vt eo vterentur, aedificantes medium
fecuerunt , nulla ingrefsiis ad refpirandum
alimentaqueaccipienda figna apparebant,
animalque illud tamen ineo vixerat,quoda
multis perfpe&um fuit.Culicum quoddam
genus Strabo fcribitnafci ex flumine &bra-
Ctea metallorum.
CAP VT XIV.
Ex varijs rebus animalia genita,
SErpentesexcapillismuliebribus, iubis e-
quinis,&: ex ouis ibidum exoriuntur. Ex
ceravetufta. acar generatur. In Darienein-
fula ex fudore Indorum bufones nati,fcara-
basi,& mures ex fimo bubulo. In lignis & nacibuschalcites lapis ingeftuscompluribus
lanis multa animalcula gigni folita. Laneaj
veftes,textsE ex vellere ouium a lupo occifa-
rum, pediculos prxfertim procreant.
C APVT XV.
Ex
elementu animalia,
ETerra feu potiiis e limo formatur oftra-
codermajvrticsejpurpur^jiepadesjpedi-
nes,holothuria,buccin^,teftataomnia,pifces
apuse , mugiles,cyprini,lumbrici,ferpentes,
anguill2e,mures,ran£e.Ouidianum eft:
Seminalimushabet virides geminatia ranas^
JBtgenerat truncas pedibus. -—
EfTodiuntur e terra pifces gratiflimi nonulli.
Mufculi iam parte corporis viuentes, nouif-
flma tameneffigie adhuc terrena reperiun-
tur in iEgypto.
Sic vbi deferuit madidus feptemfiuus agros
Nilus i &
antiquo fuafiumina reddiditalueo^
Aethereo^ recens exarfitfidere limus,
LIE. VL
flurima cultores verfis animalia glebis
Inueniunt ejr in his quadam modo cceptaper
}
ipfum
Nafcendi ff?atiu,quadam imperfeBafuisL
Trunca vident humeris, ejr eodecorpore fap^
Alterapars viuitjudis efiparsaltera teilus-
Tipu \x , alamandrae,ranse ex aqu a generan-
f
tur.Licetnon ab aere & igne,in aere tamen
& igne concreantur aliqua. Corrupto aerq
coturnices gigni, Olympiodenusprodit. E~
rucx e rore generantur,item papiliones &: &
pifcesmec femel tantiim perpluere pifciculi.
&
Olaus mira de lemmer narranr.
Huius fententiahax eft.Non foliim,inquit,
in Nortuegia, veriim etiam inHiflingia, &
in multis alijs prouincijs Diobcefis Vpialefis,
quacdam beftiolse quadrupedes , lemnar aut
lenius appellatse, magnitudine muris
, pelle
Variegata,cum imbre decado cadunt,& vn-
de veniant adhuc eft incompertum,an abin-
fulis propinquis,an a remocisibia ventis de-
latse, an potiiisin nubibuS natse fint:hoc ta-
men compertum eft , eas ftatim ad terrarrx
delapfas difTectas , muencas fuifle habenies
in ftomacho^fierbas crudas nondu digeftas.
Hx cadentes locuftamm inftarin maxima
copiavniuerfamdeftruunt ftirpium vindita-
tem,inficiuntque quidquid ore contingunt,
viuuntque vfque dum guftant herbam re-
nafcentem,& fimuleunt hirundinum vo-
lantium more,fed ftatuto tempore moriun-
tur magna multitudine ,maiori terrx infe-
dione, dc maximaaeris contagione, qui pe-
ftilensfit. Vndehominds vertigineac icleri-
ciacorripiuntur.
Quo paclo aliqua nafcantur in igne,fupra
examinauimus. Plures Aucloresconteftan-
tui\Ariftoteles,InCypro,inquit,a2rarijsfbr-
diebus crematur.Beftiole/in medio ignena-
,
fcuntur pennatse, paullo mufcis grandibus
maiores,quas per ignem faliant atqueambu-
lent. Emoritur hoc genus, ctim abigne di-
motum eft. Ariftoteli aflentitur Diogenes
Laertius in Vita Py rrhonis Helienfis,tefta-
tus, animaiium alia abfqtie coitu gigni , vt
funt qu£ in igne viuunt , quae Truppifiict vo-
cantur. Piiniusetiam Ariftoteli fubicribens
3
eamdem fententiam frbtulit dicens:Gignit
aliqua, &: contrariumnaturse elementum,'
fiquidem in Cypriserarijs fornacibusex me- '.
dio igni maions mufcse magnitudinis volac
pennatum quadrupes, appellatur pyralis, a
quibufdam pjraufia. Quamdiu eft iii igne,
viuit;ciim euafit, longiore paulldvolatu
emoritur. Seneca itidem,Ignis,ait,qui om-
nia confumit,qu3edameciam creat: &: quod
videri non poteftfimile veri, fedtamen ve- ^
rum eft,animaliaignegenerantur. Agricola
quoque idem placitu recipiens,Ignis,inquit,
I 2, cura
100 rOANNlS EVSEB II NIEREMBERCH
cum na$ustuerit materiamad idaptam , dum exiguo confiftentes , quas fibi annexai
gignitbeftiolas quse apparentin ardentibus gerunt, qua? grandes capiuntur. Nonnullag
iornacibus volitare. Deinde ver6 Solinus, etiam formanondum diftincta cernuntur>
Minima etiam ftierit,inquit,auicula illa,cui fi forte priiis quam repererint capiatur. Fce-
nomen caryftia,qua2 in Creta infula viuityac tusinterdum per crates 5c tegetes non qua-li^
etiam lmpune in flammas inuolat.Harccol- bet elidunt,fedcdngregatse eodem,vt facere
legit Licetus. Montanas terendas in niue ge- in marifolent. Itaqueper anguftiam veluti
nerari,Strabo &Theophanes fcribunt: ani- vux fpecie fcetusconformatur.
malia quaedamparuulalumbricis, hirtos& *
rubrofcjj vermes, Ariftoteles,Plinius,01aus,
&: Agricola conteftantur » In niue recenii
CAPVT XVIII.
candefcunt hi vermes, in vetufta rubent. De generatwne per degenerationenu

CA P VT XVI. Lius generationis ritus per degenera- :

-tionem,cum fcilicet animai non gene^

De generatione fer dwijionem* rat fui fimile, fed alter^ deteriorem fpeciem.
H oc folemne efiealiquibus, Ariftoteles ob-
Eftant alij ritus multiplieandi anima- feruauit in apibus &c pediculis,quarum illat
.lia. Auullione fiue dilTe&ione gignun- fucos, ifti lendes generant.Philofophice ad-
tur aliqua,quorurn animae adfubiectiparti- monuit Licetus,iponte genirorum maxima
tionem fcinduntur, vt lumbrici, lauertulse. ciim fit latitudo , aliaquidem adeo imperfe-
Contigitexvno diuifofieri multa.quemad- 6ta eifc, vt nihil omnino generent ex fe.Hu-
modumex vna arbore deciiis ramis multse iufmodicenfeas culices vinarios, & aliorum
poflunt propagari, ex vna vite multae fiunt» generum , vermefque viliffimos, ac potiffi-
mum in ventre pueliorumcxorcos. Plinius
CAPVT XVII. addebat falamandram fed Dalechampius ,

inPlinianis adnotationibus eam grauidam

De generatione per fauaginem*
DFftin&am animalium generationem
iauaginem cenfuerc nonnulli. Dicun-
tur generari fauo adnafcentia quaedam. Ac-
cidit enim oriri fine femine ftirpes,fpeciatim
cazpe,& inter animalia mytuli,buccine,pur-
puras, quse minores iuxtaprincipium aclna-
fcuntur. Hancgenefim &noftram fenten-
tiam ex Ariftotele confpicua habemus.Pur-
purse verno tempore eumdem in locum fek
condunt , quam fauaginem no-
colligentes
minantj quse velut fauuseft apum , verutn
non ita elegans kd quafi e putaminibus ci-
,
cerumalborum multa inter fe oompofita,
ftruem vnam fua cohiefione coagmenta-
animaliaipon-
diflecuiiTe teftatur.Alia vero
tenatahis paullo perfecliiora generant qui-
dem , fed tamen procreanr viuens non fuas
fpeciei,vt mufcx,qu^ vermiculos procreant,
numquam adolefcentesin mufcas ; & pedi-
culi , qui lendes gignunt in pediculos non
euadentes, Vt docuit Ariftoteles , a quo Pli-
nius , vt alia multa, hoe quoquedogma fuf-
cepit. Alia demum interfponte gemta fum-
mum perfedionis gradu attingentia prolem
fibiconiimilem in fpecie generat, vt mures:
hi autem fponte orti, ob fua: natura: imper-
fedionem fcetus imperfecl:os edunt, eoique
fobolis adhuc imperfedioris genitores,adeo
vt fenfim fatifcente vigeneratiua perennem
indiuiduorum generatione ac fpeciei a^ter- ,,

rint. Nullum ijs patet foramenmeque ex ijs nitatem continuatam non habeant , fed in
purpurse enafcuntur, fedciim purpursetum tertia velquartageneratione deficiant. Dif-
etiam reliqua teftis inclufa , e limo fere &c ferunt autem haec non efTentiali , fed acci-
matena putrefcente oriuntur. Illa vero eo- dentaria imperfecTione , maiori- ac minori,
agmentatio fauo fimilis tamquam purga- ineadem fpecie. Sic Ariftoteles aliquando,
mentum tam ijs qu^m buccinis euenitmam reges apu & reges alios gignere , &; apes haf-
buccinis quoque fauifcarein moreeft. Ita- que fucos intecundos procreare ftatuit.
que ne ea quidem,quseex teftaceis fauos fa- Suntautem fuci apibus imperfediores, apes
liuant, aliomodoquam ceterateftis inclufa Regibus qui poffunt fponte prouenire,
generantur , veriim meliiis atque vberius
quoties praefunt quaeeiufdem funt generis: CAPVT XIX.
emittunt enim ,cdm fuos ordiuntur fauos,
De generatione zoophytorum
mucorem quemda,. ex quo putaminex cel-
Jett plant-ammaimm.
lulas illaj confiftunc. Hax ergo rupta diffu-
faque omnia humorem,quem continebant, ZOophyta Grsece , Latine dicipoftunt

in terram dimittunt. Mox eo quo effuderint plant-animalia. Sunt ea quae naturam

* oco > gig^trntur purpurulae exordio admo- ancipicem fortiuntur inter plantas 3c ani-
malia,
 :

HIST.QRIJB MATVRiE LIB. VI. lOt

, malia , vitam nada mediam ,
per extrenio- ab agris requiefcentibm nomen inucnere in
nim participatione , hebeti aliquo fenfu do- CMarchii, coUriscyanei, optimi faporis 3 bon%
nata. Prseterea plantarum ritus colunt, ad- chymi 7 coeunt ore circa Aequinottium vernttm,
hsefione contenta. Horu plant-animalium ofculationefaBa, vt folent columba. Gallm
genitura eratindicanda-,licet ad fpontaneam cnim iHarum flecierum roHrum inferit in os
fpeftare putem, & fponte natorum leges feme/U , ejr ita fpermainfundit more vifera-
ruminfemellam. Hinc credibile eH , quod fe-
:

feruare. Sunt autem zoophyta,fpongia,vrti-

cx marinx, quae edules funt, &: caruncula? runt aucupes & venatoreS , gallos defitueHri-

illannolles, &rubentes , quas quidam cum bm gallinis qua a corylis nomen inuenere
,

Plinio cruorem dicunt tumetiaquasglan-

: (quasalias,.nefcio anbene bonafas vocant) ,

ponere qus
dulas Athenseus appellauit. Muliebreni mo- fenio confeffos oua morefemelU ,

lam adijcit Fortunius,queplantarum inftar exciudant bufones ,& cx ittis nafci bafilijcos

immobilis adhxret vtero , &£ animalium filtleffres-ficut ex ouogalli gallinacei domeBi-

poH nouem annos excluditur bafilifcm per
more carnea moleseft, obtufum licet fen- ci

fum, tamen aliquem obtines zoophytorum rubetamdomefiicm: id quodteftatur experien-

proprium Nec Piinio damus,moiem iftam
.
tia, Sunt enim ifti ferpentes vere bafilifci fil-
elTeinanimem: caro nulla inanimis eft Ari- ueflres defcriptione Nicandri 3 qm bafilifum

ftoteleo monitu , fed anuna cum vegetali
tum fenfuaii pollet,pra2iertim caro qua: ala-
tur &: augeatur,vt mola. Imperatus adiun-
gitinter zoophyta velam marinam appella-
tam.Dandinus oftrea,conchyliaque omnia.
Non omnibus probatur: nam
filueftrem defcribit. 7{eque efi genm per fe,
ejrrarifiime reperitur. In Marchia$in ditio-
ne Abbaiis Zinnenfis ,prope vrbem Lucken-
vvalda,contigit mihi videre talemferpentem,
interfeclum a paflore. Et profecHo magna in
vela marina, filuisibi eft copia talium gallinarUm. Serpens

oftreum &: conchyle multiplex , nulh fem- erat capitis acuminati.flaui coioris , & ferme
per eorpori aut corpori firmoadtment vt crocei longitudine ad tres palmos
,
vltra, &
planta ; ab omni fede ftabili plerumque ab- immenfdi craptudinis : cauda iurbinata in la-
ibluta , per fe in mari vagantur animalium tus y multis notis candidis aluo infignitm, ter-
more, vt monet Ariftoteles, 6c docet expe- gore tendente ad colorem cyaneu, orisimmenfi
rientia,licetmotu indeterminato. Ipfemet pro proportione corporis.Vaflorcmi eum inter-
Imperatus pauliopoft, ceu veritatecoa&us, fecerat acuminata jecuri,narrabat mihi, illum
velam marinam inter animalia cenfet : &£ vefci ranis, ferpenttbm , & omnium generum
vere animal eftinfimigradus vela marina, animantibmjrater bonafis.vt de quarumpro-
oftreum &conchyle,habetque motupro- fapiaflt genitm. Habitationemeim efle ad pa-
greiTiuum imperfe&u &; indeterminatum, ludes 3 pracipue vbi coryli flnti mirumin mo-
nonautemdeterminatum & perfe&um, vt dum deleciari UBe ,
propterel inierficere eum
obferuat Ariftoteles.Necdefuere,qui plan- vaccas venenatoitfu 3 ejrpropterea ipfum quo-
tam agniferaffi, de qua fuperiiis^ in noftra & queeo magis peti a pafloribm^ interfici.Re-
proluiione agimus,in zoophytis cenfuere,& tulitidem mihi paflor 3 eim vocemefle veluti
earnem dubhanimalisLybici^ quod eft fi- anferis defendentis ptdios 3 hanc vocem Ni- &
mile carantulae. Hocpofttresdies interfe- cander vocat iygen.Haec ille in Nicandro :

&um,igniadmotum moueri, perinde acii tamennonreperiunturqusE citat , nequece-

tuncrecens iugulatum fuiiTet , fcribit Ioan- teraqux hic ailerit maiorem fidem mere-
nes Leo.Zoophyta ex igni fiue in igni gene- buntur alioqui non inepte philofophatur.
-,

rari, non confiderate dixit Empyricus. Alij eruditiScriptores rine mentionegallina-

cex fobolis, teftantur,etiam inSaxonia ba-
genusiilueftrepaium con-
CAPVf XX. filifci quoddam
fpicij capite aeuminato, colore flauo,longi-
De generati one bafilifch tudine dodrantali } hocefttriu palmorum,
inulitatacrailitudine^ventremaculofo^mul-
tifquecandidispundisinfignito ,tergo ca>
NVncanomala,
inquiramus, an aliqua
tio qualis bafilifci fertur,de
tlt genera-
ruleo, caudaturbinata atque ineurua,hiatu

Cjuaopportune agemus. Etenim non ineru- riduque oris pro corporis proportione im-
menfo. Qui ferpentes an inter bafilifcos re-
diti ailerunt, ex decrepiti galli ouo peftilens
ferri debeant, non aunrn certo pronuntiare
illudmonftrum eXcludi.Chriftophorus En-
celius in tertio Opens de Re metallica Li-
neque enim impune fe illis opponerent agti-
eola^,quiintrepidefuftibus ac tridenti vel
bro addit, bafilifcos etiam iilueftres exiil-
furcaillos adoriuntur, nulloque percepto
ueftrium quoque gallorum nafci ouis. Hd
incommodo,aut halitus contagione, confi-
(inquit in quarto fupra quinquageiimum
jjtecies gallinarum filueHrium , qu<& ciunt. Eft forte aliqua bafilifa ipeci< s, fed
capite)
qii£E non cam exitiali ac peftifero veneno
& cvryllo & vitibm nomenhabent , item qu&

I 3 ta-
 m

102* IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGir

imbuta fit 3 quam qui in Africa torridifque ftrangulare vifum eft, gmd
aute gallm ouum
•regionibus nidulanturac ftabulant* conapiat 3 fuo% tempore hoc
t

3 eft,vndeuigefimo
Dicam nunc aliqua, quae faciunt pro do- die rupta tefta excludat
> inquifitione dignum.
meftici baiiiifci prodigiofo ortu ex fenefcen- Au&or de Naturarerumclare teftatur. Ba-
ps galliouo. In-primis Cardanusidputauit, filjfcusinterdum exgallonafeitur,
quiagal-
qui aiv.Circutator quidam ferpentem habebat lus in aetate decrepita facit ouum
ex fe^ vn-
huentuminmaceri/s domm diruU Jtfediola- de bafilifcus procreatur.Sed in
generatione
ni. Caput oui magnitudine, ac pro corporis ra- hac oportet vt mnlta concurrant. In
flmo
tione pr^grande. Osex iilo mihiretinui.Ven- namque calido &: mUlto ponit ouu , ibique
tes in vtraque mandibuta , vt viperis: corpore fouetur vice patris , & po ft multum
tempo-
JtcIIionis magnitudine, ejr forma fimili ns exit pullus,& inualefcit/icutfolent
fed ana-
fedes tantitm duo, crura^ breuia vt
, confiet tumpulli.Habetautemcaudamvtcoluber
non fatis commode a natura fabricatum, cum reiiduum verdcorpusvtgallus. Dicunt
au-
tanta tongitudini quaktof pedes fuifient ne- temhi quicreationemeius fe vidiileteftan-
cefiarififed tamen grandes erant , ejr vngulis tur, quodnullafit ouitefta, fed
validiflima
magnis, vtfelium. Cauda totim animalis lon- pellis, in tantum vt refiftere poflit iaibus
gitudinem &quabat: in cuius extremotuber ca- validiflimis. Opinio quoque quorumdam
piti Italici fiellionis magnitudine &quale ac eft ,quod ouum illud galli coluber aut bufo
,

quafi rotundum aderat. Crediderim ego hunce foueat, fed hocincertum eft. Hoc tamen m
bafitifici genere fuifie. Nam cumfiaret ,
gatto antiquorum fcriptis habemus,qu6d bafilifei
fimilis videri potuit,nifiquodcorio 3 non ptu^ quodda genus fit, quod ex ouo galli decre-
mis teclm efiet 3 careret^ atis. Deinde Caro* . pitigeneretur. Videtur fauere Ifaias c.j^,y.
lus Sigonius &c Iulius Scaliger teftantur,
Leone IV.Pontifice Maximo Romariuxta
vbi ait Oua afpidum fUperunt ,
:

nedL texuerunt: qui comederit de

tela* ara- &
ouis eorum^
a^dem S.Lucie; fub fornice ftabulatum bafi- morietur ejrquod confotum
,
efi , erumpet irf
lifcum, dirum ferpentis genus, cuius afflatu regulum.
magna lue affe&a Roma fuerit, eumque il- Ego tamen in nullo claflico antiquitatis
lius Pontificis precibus extin&um. Hunc Auclorehanc bafilifci genefimcomproba-
bafilifcum non ex Africa conuolafle fed 3
tam , fed nec commemoratam inuenioi
Roma: gemtum dicendum videtur.Faciunt
3 Quare qu^ prifci mirabilia, verioratamen,
quoque pro eadem requae Leuinusait vhi de hac pefte prodiderunt, miris vulgus
:
am-
decrepitm gallus efie incipit , acfeneBute con- pliauit & Luperauit commentis.Fundamen-
fici,quod nonnullis fepHmo 3 nono3 aut adfum^- tum aliquod fuit ad hanc fabellam de pro-
mum decimo quarto euenit 3 pro virium robore genie reguli ex galli ouo , tum qu6d
Her-
velimbeciltitaie,aut etiam concumbendi mes dixeritjbafilifcum generari in vtero fiue
afiue-
tudtne , qua non animantium natura vis
nulli fimo, quod non intellexitdevero baiilifco^
deijcitur atque enematur,ouum profert dfiiuis feddeelixir chimico , quo metalla conuer-
mmfibm, ac canicuU fideris exortu.exputre- tantur. tum etiam quod aliquando vifl
fe-
fac~to 3 opinor,feminis excremento 3 aut bumo- nes galli ouis incubare,& ex putrefadis
ouis
fum. colluuie conftatumfiorma non oblonga vel peftilens aliquod venenatu m edi. Fieri enim
ouaii 3 vt gallinis aftotet 3fed rotunda atque poteft, cum galli a concumbendi vfu defue-
orbiculata 3 coiore modo tuteo3 buxeo fiauefcen- fcunt excrementum intus cohibitucoagu-
3 ,
ti verficolore,turido 3 ex quo produci lari in ouum,conglobata intus
3 bafitifcu 3 putri concre-
Latwe regutum 3 nonnulli opnantur 3 venena- tione , atque indevermis aut aliudanimal-
tam beftiam 3 fefquipedati magnitudine3 triptici culu m peftilens generari quemad modu
a
frontis apice tamqua Regio diademate infigni- vermes,bufones,&alij angues incorporibus
tam, ereclo infefio^ corpore 3 atque ocutis vi- humanis reperti funt ex peftilentibus hu-
brantibm 3 quibm obuios halitm cotagione con- moribus genitijhic tamen foetus noneft ve^
fcit. Vutgm in tota Europa ea opinione efi im- rus regulus : verus enim bafilifcus ferpens
butum , vtex hoc ouo bafilificum prodire fia- Africanus eft virulentiflimus,quem iic Gre-
tuat 3 fiquando a rubetafeubufonefotumfit: uinus dckiibiv.Serpens efi iongitudinetrium
quodan fabulpfum ejr commentitium 3 non au- patmorum, corpore flauo, capite acuto
3 in quo

fim certo pronuntiare hoc tamen experientid

; treshabet eminentias macutis fubaibidis
infi-
comprobatum habeo 3 gallumincubatu idipfum gnitas, addiadematis formam ob quam etiam
3
perficere. ita nofira memoria in ciuitate Ziri- caufam Rex ferpentum fuit diclm. chm pro-
^a^atqueinfut^ huim ambitu duo annofiga/ti greditur, anteriorem corporis partem in attum
Agre etiam fufiibm abaffi , ab ouiincubatione attollit , & ereclm incedit , &in eundopofle-
abigi depellifc potuerunt ita 3 quoniam tantum parte adiuuatur.
: lciues fiore gua ob caufam
eam perfuafiorte concepifient ex huiufimodi ouo
3 Aegjptij in Hierogtyphicts , cum <ztemi4atem

bafitifium emergcre*ouum conterere 3 ac galtum denotare vellem 3 bafitifium in cotumna,eteua-

to
 —

HJSTOKIJE NATVR^ LIB.VL Idj

to extrefflc capite, collocare confueuerant. tan- bet attre&are* D icitur quoquej argentu eius
ti praterea veneni vi poflet, vt mortuum et- cioere delinitum , iniitari colorem aureum.
lam.beftU, aut autcuLz vbi fcedumcadauerls , Multafigmenta inferuiitur inter reguli vues
odorem perceperunt , attingere non aifdeant. &C virus. M®d prorfus fabulolum, quod Ia~

£)tfoa fi fiorte aliquid de eocomederint^fnbito

]
cobus AcoTranfis & Bclluacenlis fcnbuntj
moriuntur t imb idem contingit
( quemadmo- hominem fi primus viderit , folo viiii eunl
dumaliqM litteris mandarunt) fi de corpore, interficere, quodradij oculorum eius fpiri-
quodex ipfiw morfu perijt ,altquid afiumant. tum hommis vifibilem corrumpant, qiio
\jderem pr<eterea ctrcumuicinum ita inficit coriaipto 3 cereriquoquefpirituscorrumpan-

(fi
quidem vera funt qu<z de eo ficribuntur) vt tur,qui a cerebro & vita cordis defcendunti
indeejr arbores crherbaemorianturttamper- &: iic horninem mori. Serpentem veid fi
Htciofwefiejr peftfer. Refert Solinus,Perga- primus homo viderit,ferpentem extingun
menies magnam pecunise lummam pro ba- Quod aliqui dicunt^dependere bafilifco an-
cadauere numeraffe,quod de fumnia.
iilifci teoculos membranulas quafdam obftanteS
Apollinis tempSi parte fufpenderunt , ne vel vifui,a nulio probato Auctore video com-
aues vel aranea: eo appropinquare pollent. probatum,imo necrelatum. Ex hoc angue
Scribunt quidam eum iibilo folo animantia Af ricano mnlta iinputatur toetui (ii quis iic)
interficere; Hinc^Egyptij in Hieroglyphi- ex gallinacei ouo, &ipfum nomen bafilifci
cis eu m depmgere folebant , vt maledicum feu reguli , commune quidem alijs naturis:
iignificarent. Quemadmodum enim bafi- nam ex auibus, &: ex pifcibus , & ex plantis
Iiicus folo iibilo, lta maledicus fola voce in- funt quas fimilem nomenclatura vfurpenn
terimit . quam ob caufam Lucanus ita In Hifpania nobilis eft Blafcorum familia^
icripiit: quaii Bafilifcofum di&a , ob virtutem fuo-
Sibilafy effundens cunBtis terrentia peftes, rum gennlium,tamquam qui iolo confpedtu
Jntevenenanocensjatefibifubmouetomne hoftes profternerenc.
Fulgw } ejrin vacua regnat baftlifcw arena.
Aliqui porio e Scriptoribus non contenti C AP VT XXI.
fcripiiile bafiiifcu miblo oculorum radio in-
terimere,pau]6 vlterius funt progreili,&: af- i
De generatione plwtamm*
firmarunt , fi quis eum baculo tantum con-
tre&et, veneni.vimxam fubitb, ita vt vifum /"""^Enerationcs autem plaritarum hx cen-
quoque efFugiat^fecundum longitudinetii ad VjCfentur :aut fponte, aut femine, aut radi-
inanum yfque delabi,vt ftatim eam corrum- ce,aut auulfione, aut ramo,aut furculo, aut
pat & putrefaciat. Hmc Lucanus fcripfit: ipfo trunco faclitantur > aut etiam ligno mi-
fiyaidprodejl mifieri baftlifim cufpide Mauri nutatim concifo; nam eo quoq modo plan- 5

TranfaBwlvelox currit pet tela venenum,

lnuaditfomanum. —
Scribunt nonnulli,fi equum baiilifcus attin-
ta exoritur
obtinent.
: fed principatu in his fpontanea
Qua: vero femine radiceque fieri
folent, naturales maxime inter reliquas efTe
gat , nonequum mori tantum ^ fed & eum apparetmam & ipf^ quoque fpontanee; quo-
qui infidet atqueid tam facile a bafilifco
, dammodo funt, & iiluettrium ob id generi
fieri pofTe , quami manuum brachiorum & accommodantur.Reliqu^autem hominum
torpor a torpedine inducii Atqui fagax na- arte aut inftituto proueniunt. Hxc Theo-
tura,neeiufmodi peftem abfque capitali ini- phraftusjnitio fecundi libri Hiftorias planta-
mico relinqueret , muftelam creauit , quse rum. Gui adijcere poffumus , iuxta prasfti-
tanta vi aduerfus bafilifcum pollet , quanta tutos animalium generandorum ritus,gene-
ipfecontrahomines. Quod vero confenta- ratlbnem per degenerationem. Vix vlla na-
neum eiTe poteft:experientia quippeconftat, tura miniisfui generis, fiue, vt proprius di-
leonen^quamuis vnus ex omni animantium cam,fpeciei fiue naturae fuse tenax eft,quam
genere maxime fit audax & furiofus,timere vegetabilis neque latuit ipfum Theophra<s
:

tamen fibi a gallo , qui tamen refpeciu illius ftum, fortuitam mutationem fieri interdum
imbecillis prorfuseft , &refiftere minime frucluum ,nonnumquam arboru ipfarum.
poteft.iEHanus addit, cantu gallorUm exa- Exempli gratia,punicum acidum edere dul-
nimari bafilifcos. At Ferdinandus Ponzetus ce,& dulce acidum. Rurfus arbores ipfas,vt
bafilifcum coiinumerat inter ferpentes fur- ex acida dulcis, 5c ex dulci acida veniat ;
kd
dos,quia priuantur auditu. iv;^4^>,inquit,' deterius in acidam,quam in dulcem mutari,
qui fiubferuit virttiti auditiua , refioluitur ab Item ex caprifico ficum , Sc ex fico caprifi- .

intenfa eiw caliditate. Sed hanc rationem cum: feddefico in capriftcum deterius. Ec
non fatis probo. Belluacenfisprodic ,vb'i- exoleaoleaftrum, &: ex oleaftro inuicem
curaque cinis eius fuerit delinitus , nec ara- oleam , quod raro euenit. Rurfus ficu m ex
neas poife intexere , ncc venenifera cpxli- candida nigram 3 &
ex nigra candidam. Pari
1 4 eoara
 104 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
etiam mddo &c eK vite. Ergo tec tamquam diilimilis. Arbores.in frutices degenerant,
prodigia j & pfxtc
naturx normarn accidere afturgunt frutices inarborem.Muka femina
arbitrantur.Sohta vero nullo pa&o in admi-
;

mennuntur fuam originem ciim generenc ,

ratione habentur, vtquod iif'Pte , quam diflimilia aquo funt genita. Vix membrum
capniam vocant,cenutur nsrm ex nigro ra- : idem omnibus commune,adhuc radix mul-
cemdcandidum,&excandido nigrum hax tis negata. Quin &eadem fpecies nonfem-

prxftat. Neque enim arufpices iftainterpre- per iibi iimihseft : diuerfa videtur ,
quae ea-
tarifolebant,quoniam neillaquidem , quse demeft. Hoc infamauit prifcos Aucfores,
ratione regionis mutari folent-. quemadmo- quorum haud quadrare mul-
delineatiohes
du m Pumca Scd hic
in iEgyptb mutantur. tis videntur , quodnonignauiaautinfideli-
ita fien, mirum quOniam viia tantum, aut
: tas fcriptorum eft, fedinconftantia naturas,
dua::&: hec raro per vniuerfum tempus mu- cuius multse funt caufas , quas ex Marantha
tantur. Et ft aliquando ita fit , in fructibus & Recco lubet narrare. Igitur mutant plan-
potiiis difcrimen, quam in totis arbofibus tx faciem fuam, primo fui ipfius ratione,fc-
percipiturmam talis quoque rei temeritas cundo ratione caeli, tertio ratione foli,quar-
fru&tbus nonnumquam contigit vtficus , to rationecukus. Sui ipfius ratione duplici-
poma auerfa ramulis ferat, 6c Punica vitiiqj ter : Primo, Vel ratione fubftantise , quae in
caudice fuo fru£tificent. Ad hax vitis fru- cunctis plantarum partibus coniideratur,vt
£tum abfqjfolijs produxit: olea folijsamif- fialiquam quandoquein planta partem de-
fis fructificauit. Quod & ThefTalo Pififtrati fuperaddi contingat , fiue parsilla
ficere vel
prodirum eft. Ex reliquis au-
filio accidifle fit naturalis , feu praeter natUram naturalis :

tem fifymbrium nifi culturacoer-

plaiitis , quidem, vt capillamenta, quas triboli aqua-
ceatur in mentham mutari videtur; quam-
, ticicaulibus adnafcuntur, qua? nec folia,nec
obreni fepius id transferre conmeuerunt. caules Theophrafto audore e& videntur,
Triticuminlolium tranfit.Sed hsec inarbo- fed cauli adnafc entia.fic & vifcum,&-ftelis,
rum genere, futa fit,fponte fortuitoque eue- & hyphear , qux non nifi in aliena arbore
niunt : quoda &c opera
annuis autem paratu nafcuncur. ita & ledon cifti fpecies,in cuius
contingunt, vt tipha femenque mutari in folijspingue quoddam verno tempore ccm-
triticumfolent, fi pifta ferantur idquenon ;
trahitur. Adfubftantiametiam gummi,la-
protinus,fed anno tertio.Quod fimiliter fe- crymse,lac,fucci,&: id genusalia referri pof-
re fit, crim femina ratione locorum permu- funtj quas quandoque iunt, aliquando ciim
tantur namea quoque fingulis in locis ac
: eiledeberent deficiunt , vt maftices iuxta
temporibus fpatioque pari tere atque tipha
, ehamadeontis albi radices. Sic &c qua? defi-
mutantur.Triticum quoque filueftre &C hor- ciunt , vt chondrillse alterum genus , quod
deum culta &C mitigata 3 pertemporis tan- folia fert circumrdfa , vt Sc othonna, dc
tumdem mutantur &: hxc fieti mutatione
: chamaeleontis nigri radix , qu# interdum
loci culturaque videnturj nonnulla etiam exefa eft. Qua? praeter naturam funt, huiuf-
vtroque modo, quaedam cultura tannim.Vt modi efTe folent , vt cum ficui fcabies nafci-
leguminame inco&ibilia fiant , nitro pridie tur,£erugo oliuis, atqueeadem in frugibus
macerata fererein ficca. tellure prxcipiunt: ex ferenitatibus, flatibus Auftrinis, aqua dc
lentem,vtcrarTefcat, paxillo demittunt : ci- rore in fpicisinfidente,quibus exfoleferue-
cer,vtgrandefcit,cum putaminibus made- fadis asrugo creatur: fie &c cum praster natu-
faclum obferitur.Temporum quqque ratio- ram aliqua deficiunt,vt in myrtho,quas iux~
nefemina immutantur, vt leuiora faciliora- ta balneum fine nucleisexijt. Secundo mo-
cjtie reddantur
vt eruum quis vere lerat,
ii do plantafui ipiius ratione faciem mutat ex
facile gratumque exit, non graue, quemad- setate , quas in eius pueritia, adolefcentia 8c
modum ii autumno feratur. Fit &c inoleri- fenedute coniiftit : etfi aiiqui , fenedutem

bus culturxcausa mutatio : ficut apium , fi diuidentesin marcorem &c fenedutem,con*

fatum conculcetur , cylindroque fpifletur fiderent fenedutem in planta dupliciter,pri-
coasqueturque, crifpuminquiunt proueni- mo modo antequam planta a terraeuella-
re. IVlutantur item,regione tellureque mu- tur, fecundo poltqua leda eft. Nostamen,
^tata, vt etiam cetera. hac fubdiuiiione omifsa dicimus , plantas ,

astatis ratione mutare faciem , quia non eo-

CAPVT XXIL dem modo in pueritia,adoleicentia &c fene-

De caufis cur plantne generentw

dute erit , vt m tuflilagine apparet, quse lu-
teum florem pnmagerminatione vereemit-
diffimdes @r dmerfe. tit , quo vna cum caule confeftim exuitur.

Mlrisnatura geftibus ludit in agris. Li- inde nonnulli his vacare exiftimarunt Ex .

centerfpanata per vegetabiha , nulli Diofconde 3. lib.cap. propiio. Ac ex hifce

aiij graduimagisinfida , inconftans, &c fui AuCtoribus fuam de tuflilagine hiftoriam
fum-
 HlSTORIiE NATVRi£ LIB. VI. IO5
fumpfitfePliniumcredendum eft qni ne- ,
dis maximum faceflerit negotiurmqiiantutti

que florem,neque caulem, neque feme pro- enim naturse ob regiones varientur,ex Hip~
ferre hancplantam, cradidic. Sic &c m alijs pocratis de Aere,aquis& locislibro, ac Ga-
quibufdam herbis idem Diofcorides in fui leni Opufculo,cuitituluseft, Qtflpd animi
Operis prarfacione his verbis confirmac: mores temperaturam corporis flequantur, per-
£)m caufla etiam nonnullis fcriptoribm impo- cipifacilepoteft. Ex regione homines ti-

fluit, qui herbas quafla, verbi gratia gramen, midiores ,velaudaciores , petulantiordque
quinquefolium, tufilaginem emittere flo-
ejr
effiei videmus. In vna magnanimi,acad vi-
rem,flrnffum ejr caulem negant. &c hoc non riliteragendum, &
adlabores quofcumque
ob aliud, nifi quia non omni aetate herbas perferendos aptifli mi riu nt : rn ali a debilcs,

infpexerunc. Ac propterea Diofcorides loco inertes, infirmique. In hac manfueti &: mi-
prasallegato haec verba priiis fcripta reliquit: tes,& inilla fcri & immanes nafcuntur.Sunc
Quare cui in animo efl horum peritiam affe-
& regionum omnium venti peculiares, &:
qui, necefe eft eum prima germinatione aqua^: Sol etiam vel recle refpicit , vel obli-
flolo
emergentibm, adultis,ejr fleneflcentibm adefle: que , medio modo. Sic etiam maiorem
vel

nam qui pullulanti herba dumtaxat adfliterit, aut minorem autmediocrem moram tra-
,

adultam cognofcere non poteH.neque qui aduU hic, &ob hoc hominum natura, mores, co-
tam tantum intyexerit ,nuper erumpentem no~ lores , &: corporis habitits diueriiiTimi eua-

flcet. J>?up flt , vt propter mutatam foliorum

dunt. Sic & ceteris animalibus , mukoqife

flaciem,cauliumproceritates,florumfeminis£ magis in plantis conringcre poiTe, rationi

magnitudinem , ejr id genm alias peculiares confbnu m eft, cum hx leui quauis ex causa
notas,nonnulli,quiolimhasrerumvarietates V vx ilIis mutationem fufcipere apta; fint.
von perfpexerunt,magno in errore verflentur. Magnas igicur ac plurimae regionum ratione
Ec paulo poft fubdebat Ergo qui flepius ad: diuerfitates in plantis efle poffunt :
amanc
viflendas herbas, ejr earum natales fe contule- er)1 ™ plantx has vel illas regiones,ita vt qua>
rit, earum cognitionem maxime conflequetur. dam quorumdamlocorum vemacubc fmt ;
Ac fi rautatiocadi rationecontigeric,hafcob a% in quibufdam nafci nullo modo poflint,
annorum varias conftitutiones erit prout :
Theophrafto tefte ,
qui thus, myrrham,la-
enim cadum varias reddit anni conftitutio- fer, cinnamomum,^ cafliam,plagis ad Ex-
nes, annus clementior quandoque aut hor- ortum Meridiemque vergentibus veluti pe-
ridior fit, &C icaplantas varias produck;aeris culiaria,minimeautemSeptemtrionemver-
rramque inarqualitas maxime fpedanda eft, fus,prouenire recenfet. Quafdam frigida lo-
vt Theophraftus docet. Alijs enim imbres caamare,vt pinum,robur,abietem,taxum,
conueniunt , quibufdam repugnant. Ita &c caftaneam,tiliam , &C reliquas fimiles: ex &
flatus, 5£ frigora, dt calor. Ex quo fir, vt 11 plantis humilibus nonnullas algentia loca
hisadfint , illis defint , non paucse varietates qu£erere,vt febrifugam,& abfinthiumjitem-
efrrciantur.Vel enim figuram mutant , vel que radice fucco ve m edentur , vc veratru m
minores folito maiorefque redduntur. Non agitatorium , fcammonium , 6c cunclasfere
foliim vniuerfx plantse ,fed flores, frondes, quarum radix expetitur. Propcerea fubftan-
radices^aliaeque illarum partes, vel tempefti- tias varietatemex regione fpeclantes , inue-
proueuiunt , veletiam om-
uiiis vel tarditis niemus multas plantas omnes partes noh
nino marcefcunt. Vnde re&e in prouerbio pofle perficere. Pliniusloci vitioquaEdam
eft, vt Theophraftus inquit, \^innw flruBi- fieri infruduofa tradit, ficuticasdua, qux u\
ficat,& non tellm. Paro filua nihil fert.Perficig arbores in Rho-
do florent cantiim. Galenus in regionibus
CAPVT XXIII. non admodum calidispalmas non perfede
maturare aflerit. Theophraftus vero inquit,
Gluomodo dwerfle generentur phnt& quod fi quis palmam noftratem in Babylo-

ratione neferat, lociilliusdomefticisfimilem reddi

floli.
frucTaferam. Qriin Sc vitia mprbique regio-
nec folum parum mutat ftirpiu vul-
SEd nis ratione plantis euenire folent.Nam apud
tum. Perindevclocusvariascemperatu- Tarentum XvtTheophraftusrefert) olea?,
ras in primis qualitatibus fortitur, ita multas ciim florenc,quandoque penuria flatus xvu-
diuerfitates in plantis procreare poceft. At gineinfeftancur; nonnumquam , fitu quo-
dupliciter locus intelligi poteft , vel pro vni- dam ex mari caliginofo crafloque floribiis
uersa regione, vel pro particulari alicuius re- infidente, odorem amittunt. Quare etii ar-
gionisloco. Siprimofumatur modo,quam bores maximae Sc pulcherrimse illic finc,
plurimas in plantis mutationes efficere folet, frucl:Um tamen minimum reddunt. Idque
ita vt &c ftirpium indagatofibus,&: Medicis, etiam manifeftum apparet in ari fpecie llla,
ac Philofophis in earum caufis inueftigan- quam eruditiores iEgypticum arum appel-
lant;
106 IOANNIS EVSEBli.NIEREMBERGif
lantj quamve quamplures medicsemateria: cadia nafcens, folio nigro eft autfuniceo
3
profeiTorescolocafliamefTe autumant: qux
quamuis in -%ypto necnonin Sicilia om-
vtconftat ex Theophrafto in Ida flauo ; &
, cedro fimili. Quod ad tangendi qualitaces
nesfuiparteseompleac , in Italiatamen & attinet, akerationes in plantisfleri
, vno ore
Hifpania neque femen , neque florem ne- omnes affirmant & Theophraftus alicubi
3 :

quecaulem vmquam, velcerterard, pro- frumencumadeo firmum nafci cradit,vcfi-

ferre vifa eft. Idem etiam in didamno
Cre- quis plus comederit,difrumpatur necefle fit^
tenfi apparetjquod (vt Diofcorides
ait ) ne-
que floremneque femen proferre deberer,
& pkrofque Macedonum ita interijfle.Cu-
iuscaufam reddens , agri proprietatem effe
in Italia vero florem,in Creta
femen produ- aflerit: nam fi alio tranfponatur , comrriu-
cerecompertum eft. At id mendoficodicis tabile fieru
ratione eueniffe, potiiis cenfendum Qui
eft. At ii locus fecundo modo fumatur,nem-
autem mira circa varietatem in fubftanria pe pro particulari alicuius regionis parce,du-
ex regionum naturafcire cupit, legat quar-
plicem adhuc habet confiderationera.Nam
tumlibrum de Hiftoria plantarum Theo- vel ita eft , vt eius ratione figurse variatio vel
phrafti, plerifque in locis ac pradertim
, magnitudinis, vel faporis coniilium concin-
cap.j. &c,.
gat vel quod alijs locis oriri planta? inue-
;

Nafcendi tempus etiam a regione varia-
tur, cuius rei multa leguntur exempla
apud
Theophraftum inter quse mirabile illud
:
fane videtur, quodin Melio contingere
in
f rumentorum ortu
aflerit. Ceteriim qudd
magnitudinem variare pofflt regio , facile
fciet is,qui fruftusex India ad nos ailatos in-
fpexejit: funtenim noftracibusdecuplo ma-
iores. quod cum animaduertiffet Plinius,in-
quit: Jn Jndid arborestantA
duntur, vtfagittis fuperari nequeant. fubdit
niantur ab illis quos Diofcorides vel alij
Auclores recenfent, niblimmutata facie,:
vtroque enim modo deceptiones cotingere
pefTunt. Quxdam namque locafuntpin-
guia,qua:da macra;quardam arida,qua;dam
vliginofa, qu^dam iabulofa; quarda fertilia,
quafdam ftenlia ; funtquemontes&valles,
plana,promontoria,lacus,flumina,locama-
ritima,pra:rupta,culta , &harum partium
proceritatis tra- particulx, vt femitae,Iimites, fepes, fegetes,
&: idgenus alia Audores ergo quandoque
.

deinde: Hj&cfacit vbertasfolijemperies cdi, in his , aliquando in illis locis herbas oriri
& aquarum abundantia. Theophraftus aile- tradunt , quofdam locos quibufdam
ac
rit,quodam in loco Afie; vltra Batra frumen- plantispeculiaresefle. Id vero non perpe-
tum aded grande fieri , vtoliuie nucleos x- tuo verum efTe, fciendum eft, fed magna
quet. Alibi arbores in Corfica magnitu-
ex parte. Cumque in loco ei miniis pro-
dineampliflima, magnoque difcrimine ce- prio vt (xpe contingit
) planta aliqua re-
(
teras fuperare referci & circa Memphim ar- periatur, faciem adeo mutare folet,vc circa
borem canca? magnitudinis efle , vt tres ho- eius cognitionemdubium non contemnen-
mines eius nequeajnc ample&i caudicem, dum relinquatur. Singulis itaque locis
idem Theophraftus afleuerat. fuam e([c in producendis plantis proprieta-
Qualicates etiam variariex regione, fepe tem/criptum reliquit Theophraftus.Idem-
coritingic, vt odorem,colorem, iaporem,& que alibi inquic CMutationes vero (vt:

omnes alias difFerentias ad tadum perd- fipra diximm) in fipore^ odore ejr magnitu*
nentes , vt duriciem, laruicatem , lentorem, dtne , tam ipfarum plamarum quam
fiu- ,
atque hiscontraria mollitiem,hirfutiera,& ffuum foliorumfofieri folet: folia enim an-
ariditatem. Vt in ifigypto , vbi flores non
funt odorati,ob caufam aTheophrafto nar-
gusliora latioraL redduntur , ad fumma, &
planta ipfe adhunc modumdiuerfe effciun-
ratam. Saporem in plantis variari exregio- tur. gfuapropter locnm vnumquodque fibi
ne, colligi poteft ex Diofcoride lib.i.vbi de conuementem quAritat. Conuenit autem is t
braffica afleric, quod in iEgypto propter in quo vigere maxime valeat. guamobrem
amarirudinem noncomedatur , quae tamen non ommbm folumidem aptifimum efi ,fed
in Hifpania,ac Icalia,alijfqueregionibus fua-
aliagracile macrum^ amant, alU arenaceum,
uifTimieft faporis. De
aro loquensGalenus, quddam etiam fabuloJum yt brafica-, ed enim 3
mquit , ari radicem ad Cyrenem minime qua ficca funtfficcum quaritant agrum-y qu&
efle medicamentofam & acrcm , vc rapis
, humidajotmidum., & fic alimentum profiu
etiamfitvtilior, &
eodem quo rapa modo Mtm* ratiom qn&<fo attrahnnu
juandi, in Afia
magna ex parte efle acrio-
rem, &inquibufdam regionibus ica acrem,
vt ad dracontij radicem accedac.Sic decap-
pari,de lupino,de minori chelidonio , de &
batrachio faspe obferuatur. Color quando-
que ex regione variatur. Taxus enim in Ar-
CA-
 HISTORIiE NAT VRM LIB. VI. 107
multas omifit. Ob hoc deceptiones in hh
CAPVT XXIV. dignofcendis multsecontingcre poifunt,nifi
quis diceret, Diofcoridem pofuillc perpau-
Jjjh*?modo generentur fUnta diuerfic ra* casnotas, itatamen prsecipuas, vt recle in-
twne cultura , &> de erroribm defcri- tuenti non. fir admoduro di.ffi.cile prardi&a
dignofcere fimplicia. Sic in thilxochitl feu
pwnum*
flore nigro , ii nota: ex filiquis
defcribendo
defumptse omitterentur,deceptio continge~
CEterum & culturae ratio roagnopere
ret. Pariter &cozolmecatl,feu cunarum tu-
immutat plantas. Dupliciterhocacci-
dit,nimirUm cum cui debetur cultus non ne, fi notaeexfruclu furpptas non poneren-

adhibetur,vel econtra. Vterque modus ma- tur.- funt enim nonnullae plantse his fimiles,

gnaminplantis VarietatCm efficit : qua fit

fedhifcenotisviribufque fatisdifFerunt. Ita
etia in hoitziloxitl, feu arbore balfami Indi-
qudd minus cognofcantur. Variant enim
ei, figna ex floribus fumpta, ii in defcriptio--
magnitudinem, tacTilem qualitatem , colo-
rem,faporempdorem,formam:atque hanc ne omitterentur errandi occaflo prarbere-
,

non folum quia excultura diuerfae forrnae tur. Interdum in plantarum defcriptione

in frucTus, folia,plantasintegrasimpriman- nulla a defcriptoribus ponitur nota , vt

tur 5 fed etiam quia quandoque vna fpecies Diofcorides in bulbo efculento , ftru&io,
in aliam mutatur. Nonnumquam &: fub- filigine,fcandice,crocodilio, fpina Arabica,

ftantiam ipfam variapt , addendo vel dimi- pulegio,caro,ftcebe,lagopo,epipacl;ide,cha-

nuendo in planta : vt ciim ex fructiferis in- meleuca, empetro,&:alijs fecit,quastam-
fru&iferasfiunt^&econtra. Tandem obfer- quam fuotempore vulgo notas , fuis fignis

uare oportet , indelineandis plantis duplex defcribere omifit. Temporispofteadiutur-

mutationum genus contingere pofTe:vnum, nitate, &'Medicae profeflbrum materia? in-

quod ex ipfis plantis ortum ducit , cum hx
ob mutatam faciem cum defcriptionibus
nonconueniunt; alterum cum defcriptio-
nesplantis aucTorum culpaaccoramodan-
tur: propterea habito fermone de primo,re-
ftat de altero verba facere defcriptiones
namque non aCcommodantur plantis vel
ob ineptam comparationem & iimilitudi-
nem,vel ob multorum iignorumdefe&um,
vel nulla appoiita plantarum nota , vcl ob
curia,harum memoria perijt:& hinc erroris
ac controuei fiarum pofteris occafio orta eft.
,
Ob mendofum codicem erroresquamplu-
rimi quandoque contingunt, multacque re-
periunturin Diofcoride mendas, quaeplan-
;
tarum cognitioni funt impedimento , quod
librarijsaut verforibus potiiis quam audo-
ribus adfcribendum eft,vtindiclamniCre-
tenfis defcriptione t^adita,inqua nequeflOr
rem neque femen proferre Diofcorides af-
,

mendofum codicem nam : interalias diffi- ierit , quod penitus falfum eft contrarium :

cultates 5 quse aucTores omnes de materia namque ab omni.bus obferuatur. quem lo-
Medica fcribentes fummopere fatigarunt, cum perbelle Bartholomseus Marantha fua
maximefere cft plantas delineatio. Vnde de dignofcendis fimplicibus Methodo re-
cum alicuius planta? notas, vtpofteris cog- ftituit, a quo nonnulla eorum qux diximus

nofcendam relinquerent , defcribere vel- mutuauimus. Sicin brafficse marinae, tum

lent, nulla meliori via id affequi potuerunt, etiam lithofperraatis, nymphaeas ac femper-
quam plantas plantis comparando. Quod fi uiui tettij folijs a Diofconde defcriptis ap-

ex plantis non poflunt, ad animalia fsepiiis, paret: eodemque modo in agallochi defcri-
iterumque ad multaaliaconfugjunt.Quare ptione textus deprauatio timetur , dum
ii Diofcorides Aberidem defcribens , eius Diofcorides maculatum elTe inquit 5 qui tex-

folia lilij foliis fimijia dixilTet , mala efTet Matthiolo ex Oriibafio,a quo nulla
tus a fic

comparatio , &; erroris caufam prsebuiilet. macularum mentio, emendantur.

Sic fi acori folia narcifci folijs fimilia fecif-
fet , &; athamantici folia ferulse folij s com- C AP VT XXV.
paraflet. Pariterfi quis abuiapatlim defcri-
bens, eius folia lauri folijs fimilia feceritj aut De artificiosdarborum generatione.
fi ayote&lis folia , perfonatae folijs compa-
rauerit j vel fi toapatlis folia , mali medicas ARtificiofiffimus generandarum dege-
folijs fimilia dixerit , deceptionis caufam nerandarumque &c nobilitandarum
praeberet.Et fic in alijs comparationibus, arborum ritus iniitioeft cumstria genera
, ,

quas breuitatis causa omittimus. Contingit Grascinouerunt, vnum fub cortice,alterum

quandoque ob multorum fignorum defe- in trunco,tertium perinoculationem,quod
clum deceptio,vt in acacali, arifaro, amoni, emplaftro fit: de quibus diferte Florentinus,
paliuro,nonnullifque alijs,inquorum defcri- &
Didymus , Diophanes. Latini vero pro-
ptione paucas notas Diofcoridespofuit , &; feifores colepdtagri addiderunt quartum
genus '
 l

108 lOANIsns EVSEBII NIEPvEMBERGII

genus pef terebrationcj feu perforationem, fgura qttam pruis protuierat. £t ifie nwdm
inter quos Princeps Columella contra ve~ fecii dtuerfitatemomnem, qus eft in malis, ejr
teresprobat , oinnegenus furCulorum in pjns &
ceteris fhutibus. Tanta enirn efi vis
_,

omnem arborem infe-ri pofle. Cum antiqui,
mquit, negauerint , pofe omne genm furculo-
yumin omnern arborem iliam quafi inferi
finitiomm, qua nos pauib ante vfifumus, vei-
ntiquamdam qtiafi legem fanxerint eos tan-
nodi, ejr conuerfionis pororum^qui prius afcen>-
derunt , quod fuccumexnodis retentum diri-
, ejr gunt ad aiiam fofmam piantaiem , quamon-i
firaturin quamitate & fiapore fiutfus.Tertim
, modm inuentm efi in vite &quihufdam alijsy b

tum furculos pofe coalcficer.e , quifint cortice qu& ex medulla crefcunt; videlicet quod gem-_
ac libro ejr ffuBtt confimiles ijs arboribm qui- mavnim vitis excidatur vfque ad meduiia.m
bm inferuntur , exifiimauimm errorem buim profunde, vtdnere iranfuerfo ejr ebiiquato- e$* }

opinionis difctitiendum ,
tradendamtj pofieris
?
tantumdem de gemma vitis alterius eruitur,
rationem , qua pofit omne genm furcuii omni ejr loco alterim ponitur ,& fit coliigatio ficut
£)uod ne longiore exor-
ge.neri arboris inferi. w aii/s, & tunc conuaiefcit,eJr fiuifificat.Fie-
d/o legentemfatigemm 3 vnu quafi exempium ret forte in alijs arboribm , fediwvite cxper-
omne genm fiurcuii om-
ftibijciemus,qud pofiit tum Quartm infitionis modm efi, quo ffa-
efi .

nibm arboribm infieri.Scrobem quoquo verfm gum arbons vnim in aiiam inferitur arborem,
pedum quatuorab arbore oliti£ iam iongefiodi- conualefcitfa ejr fiucltficat in ea per modum
to vtextremi rami olei pofiint eam continge-
3 quifiepe di£im efi. Et ifie modm reguiariter,
re 3 in fcrobem deinde fici arbufculam deponi- cum fuerit magisfimiiium, erit meiior^ejr ci-
io 3 diligentiamjt adhibeto.vt robufia ejr nitida tiusconuaieficens: '$-fit proprie in illis arbo-
?
fiat. Pofi triennium,aut quinquennium 3 cum ribm, qu £ recios habentporos ,
t
tunic^ ejr p.er
i/im fatis amplum incrementnm ceperityamum iigatas}. radicraccipiunt nutrimentum.Sed ifie
eiiti£ , qni videbitur nitidifiimm ,defieBe , ejr modm, ejr fimiliter fecundm , inpluresfubdi-
etd crmarboris ficulne£ religa 3 atqueita am- uiduntur modos. Vnm quidem efi, quo furcti*
putatis ceteris ramulis , eatantum cacumina, Im inferendm inter corticem ejr lignumnou<z
qttct infcrere voles ,tum arborem
relinquito , matris imprimitur : fecundm , cum furculm
f.ci detruncato plagam^ leuato ejr mediam
, , ficifio ligno infigitur : tertim fit more empia-
cuneo.findito cacuynina deinde clitia , ficuti
\
firi: quartus dicitur ad bucceiium: quintm ver
matricoharent, exvtraque parteabradito, ejr rb faiicis pertica perfordtii.
itafifiur£ fici aptatq,cuneumtj? eximito,ejr di-
iigenter ramulos coliigato , ne quj vireuelian-
tur.Sic interpofito trtenn^o coalefcet ficmcum
CAPVT XXVI.
elea, ejrtum demu quarto anno,cum bene coie- Mira inferendt induflna.
rint, velut propagines ,ramulos oiiu£
amatre
refecabis. Hoc modo omne genm in emnem Olo hic pr^terire quanturnamet na-
arborem inferitur . Ha&enus Columella. turaingenium,quantum iuuet foler-
ISlec pigebit excerpere nonnulla quse Cre- tianaturam,
fcentius fcripfit acl huius artisampliaticiuem ^uantum ars ipfa valet 9
quantum^ indu-
fpe&antia. Oportet, mqmt,fiire quod infiiio- . firiapollet,
num muiti funtmodi. Vrtmm quidem efi, Et quantu infitio fcecundos adiuuat hortos,
qubd fiaga eiufdem arboris omnia vitra me- Cuifauet impatiens otij iabor3 optimm artis
dium meduli& ex tranfuerfo incidantur , ejr Cuiuficumquedator. - • •
"

tunc aiHgetur quod incifum efi 3 ficut vulmra Pra? fentabo ex tefte oculato Porta Neapoli-
ligari confueucrunt , ejr circumponatur cera tano miraculum artis. Fnam,mquit,nouimus
vei lutum , ad piuu't£ eJr extrinfiecerum nocu- arborem,deiicias horti nuncupatam,crafiitudi-
mentorum defenfionem -, ejr ne rumpi , aut eo- non ingrat£ ,qu£ pr^pingm 3
nis ejrproceritatis
rum plag£ aperiri agitatione ventorum pof riguo , ejr : vt
fuperfoetante fioio confiiaerat
fint, conuenientibm perticis muniantur : Jia- tum vigore,tum humi vbertate,wfith alimen-
iim enim confolidato vulntrre fuperior pars tum fuppeditaret, Erattrifurca, in vno rarno
emu-ndatum in fapore profert fiucium , pro- vuam vnam item alteram vinaceis va-
, ejr

pter digefiionem fucci in nodo factam. JEt hoc cuam, dificoiorem, ejj" medicatam gerens qua- :

proprie dicitur infttio : qua quidem piantam rum aiterafoporem , altera alui deieBionem
in alteram non tranfmutat fieciem fieu genm, moiiebatur. Secundm ramm perficwn adfere-
fed eam de filuefiri domefiicam facit. Secun- bat,ex perfico ejr nuci-perfico interuaiiis piuri-
dm modus efi, quodvna ejr eademafbor ab- bm £que difiinffum, abfique vilo ofie.^uod f
fcindatur in trunco, rjr fragum fuperins in ea- cui inerat, nucicum duicem vti awygdala. da-
dem arbore acceptum, trunco fiuo inferatur: bat : ejr nunc hominum , nunc animalium fa-
tunc enim comiaiefcens infita profert fi^ucium ciem ementiebatur, pomum dinerfa lineamenta.
alterim generk in fapore } &. quantitate 3 & demonfirabat. Tertim cerafia exofta , acida ac
dfticid
 ,

HISTORIjE-.NATVRjE LIB.VL
dulcia emittebat t adhacmala aurea.Cortexflor libecattingcre, prxtermifsa folemni niine-
ribm rofisfo confitm erat ,'jruBm^ iffi debi- ralium generatione , de qua alij locupietiffi-
tam magmtudinemfuferabant,ey'alijs dulcio- me & feliciter, qu£ interfpontanea confcri-
resAc odoratioreserant. Vemo temfore efflo- benda. Nuncquserimus, anplantarum ritu
refcebat arbor,ejr vltra debitumtemfm fuos progigni queant,plantatione (cilicet: Arifto-
foetm frodticebat % qui diu in arboremoraban- enim hoc cenfere videtur. Ipfe aitin
teles
tur, '& tontinm fecunditatis orbem toto Anno Cypro iuxtaTirrham nuncupatam xs fieri,
miniBrabantJj^m fer quofdam gradm porna quod in paruafruftadiflecaumifemineturj
fibi fuccedebant , $ fcetura interfolabatur. atque imbribiis, factis augeatur , & exeat^
Brachia fonderibm inclinata frocumbebant: pofteaque colligatur. Idem ex aliorum fide
denique fic cdum fimebat , njt fnlchriorem- teftatur, circa Philippos Macedoniae metal-
arborem non confiexerim. Hactenusille.Au- ja efte,qu6r.um fruftaetiam augeantur, au-
diamusquoque Plinium ', alterum conte- rumque producant , idque elle omnibus
ftantem miraculum. Vidimm ,mc\\\\tjnfitam perfpicuum. Tum etiam in Pieria Mace -
1

drboremiuxtaTiburtes Tullias , omni genere donia? incertam quamdam auri copiam

fomorum onufiam : alio ramo micibm , alio ab antiquis Regibus fuiife defoflam , at-
baccis , aliunde vite , ficis , fyris , funicis que quatuor exiftendbus foueis , ex vria ad
malorumcjs gemribm : fed huic breuis fmt palmi magtiiritdihem .concreuifle Verurii .

vitdi omnia lfta teftatur fiue Ariftoteles , iiue

Theophraftus /ih libcIJo de Admirandis
GAPVT XXVII. naturse
ma
, vbi potitis cohgefta funt quas fa-
incerta eifutiebat , quam qese.rigor
D& gmeratlom mimtaiium 3 an
\
Philofophia* ferio a&mictebat. In metal»
firi foffint. lorum lapidumque vica hic morafi nolu-
mus, dequa nonninilin Quscftionibus no-
EVoluimns omne nacur^fupelleclilem: ftris naturalibus. Sed neque implicandi ffis

reftant metalla &iapidesmam iftis femi- mus inartificiali generatione merallorum,-

nalis; aiiqtia generatio erit.Hac quaeftionem Chimici in hoc laborenti

m c&

K IOA"
IIO
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERG.Il'
EX SOCIETATE IESV
HISTORIiE 'NATVRiE
LIBER SEPTIMVS.
CAPVT PRIMVM. CAPVT II.
De forma aritmaltum ffi generibm
T>e partibm animalium extemis,
dimrfis.
de capite ftj cormbm.
i
E argilla,vt ita dixerim,
vhoc eft materia , atque On eofdem artus omnia animaliaha-
!de efficacibus animaliii bent:carent aliquibus,diffidet in alijs.

vcaulisdiximus; nunc de Pifcis orbis acephalusmulta oftreo-

eft j iic

i forma & ipecie indican- rum , &aliommaquatilium. Sunt aliqua

J
dum nonnihil, mox de marinacum cornibus ; ftint & vnicornes pi-
j
fine,vt per omne caufa- fces; cornua intelligantur,qua-
fed quae iii re

rum genus properemus, aliquam obiter & drupeditantumgeneridedit Plinius. Biful-

lucremurgeneraliorem notitiam eoru quse cis plerifquenatura cornuaaffixit. Solipeda
fpecialiter narrare non eft animus neque cornibus carent, praeter onagrum Indicum,
opus , cum potiiis rariOrum animalium hi- qui iingulare cornugerit.Nullis,qui fuperne
ftorias mihi iit praeftitutum dicere. Singula primores habent dentes, cornua funt cor- :

fua fentiens animagubernat,pro diueriitate nutos tamen aiinos apud Afros reperiri,He-
fua in varia dirimens genera, quse alia di- m rodotus apud Scythas, Alianusteftesfunt.
;

gerantur rediganturque animalia. Quse fal- Pltnius apros Indorum cornutos efTe fcribit,
tem nominibus diftincta reperiuntur , ha?c Agatharlides fues in ^fithiopia. Boues Scy-
funt: auis, pifcis,cetus ,
quidem omnia
quse tkicipropter maximumfriguscornibus ca-
habent fanguinem ,
: &terreftre quod fan- rent: Cafpias etiam capras cornibus effe mu-
guinem habet &
pedibus caret , genus fer- tilas, iElianus prodit. Ceruse §£ caprse femi-
pentum eft. Ad haec genus tefta intectum nascornibus carent. Elephantorum dentes
eft fcpuzbAp/npv Grxci vocant
. o<?piov } & multiinter cornua numerant.Exiimiamm
nos oftreum iiue concham: &£ crufta inclu- genere cornigeri funt Panes &: Satyri. Cor-
fum aliud, /L&P&kor&iKov vocant , nec aliud nua in capite gerant omnia , practer mono-
nonien habet commune , vt locuftarum & cerotem,onagrum,&: orygem. Cornu rhi-
cancrorumgenera. Aliud item /uuXuztov, id noceroti e naribus prominet. iElianus Ao-
eft molle, vt loligines,fepiae. Adde ijs infe- nios bouescornu in media fronte gererefcri-
ctorum genus , qux omniagenera fanguine bit. Cornuum,vnguium,& vngularum eo-

carent Reliquorum animantium genera

. lores,cutis pilorumque colorem fequuntur,
nulla praterea ampliora nurherantur: vnum iuXta Ariftotelem.Cornibus robuftis tauri,
enim quodpluragenera contineat nullum oryges ibices,&
5
omnebubulum genus, raa-
cft, (ed aut iimplex eft , nullis fpecificis eua- xime iilueftre. Cornua rugofa habent ibi-

riansdifcriminibus,vthomo:aut diuidiqui- ces, rupicapra?, ftrepficerotes, angli, damse.

dem in alia genera poteft , fed nullis nomi- Rugarum ambitu, ideftfpiris contortayha-
nibus diftincta. Qux enim in genere qua- bent monoceros , ftrepiiceros Creticus, ca-
dtupede non pennato continentur , fangui- preolus: cetera laeuia habent.Ramofahabet
nem quidem omnia habent, fedalia animal cerui &: congenera,capreoli, calces. Solida
pariunr,aliaGiium. Dixerim ha?c poto/(# ,
cornuaceruis tantum effe,reliquisomniSus
ideftouiparajilla ^aorotcsn , id eft viuipara. caua,& in naucrone tantum concreta , Ari-
Multiplex adhuc mtra idem genus diffi- ftoteles & Plinius fcribunt. Sed experientia"
diuni: incipiam ab adfpeclabili membro- ipfa diuerfum docetjfunt enim capreolis, al"
rumfpecie. Sokim nonnulla notabiliada- cibus, orygi, platyceroti , & rhinoceroti et-
bo. iuuabor Ariftoteie , &C egregia opera iara folida.Monocerotis cornu alij folidum
V Vcttoni atque Fabricij,additis quare meo eflefcribunt, alijconcauum pedemvnum,
ccniu eollegi. vbi capiti comniittitur.Cetera vacua & con-
caua
 igan.evseb.nieremb*hist\naT* LIB.VIL
caua cornua habent. Mobilia cornua habet
^thiopici,Erythrei 6c Phrygij boues , item
eale; caduca habent cerui,capreoli,camelo^
pardalis,capree; platycerotes. Plinius
capreis decidua elTenegatiatCcelius ex
fania, vt ceruorum , lic dorcadum quoque
cornua decidere & reilafci fcribit.Elephanti
dentes,qui cornua anonnullis dicuntur,ca-
duci &
recidiui funt.Non decidunt Caftratis
cornua,nec renafcuturjfcribit Plinius,atve^
natores id no caftratione, fed vitio accidere
affirmant. Gornua antrorfum velin aduer-
fum adunca^damiSjbobus Indicis,
manticis opiftonomis,item Scotico boui fe^
ro. Oblique antrorfum fpe&ant cornua bo-
nalij indorfum adunca rupicapris 3 ibici, hir-
cOjcapris, camelopardali modice adunca : pebras inferiores tamum habent iine vlla
gazelke. Cornuainanfra&um conuoluta
(juwoei^») arietitragelapho,eifcilicetquica-
prarum generis^mufmoni. Cornuaarcuata
inftar lunatcrelcetis,mucronibus introrfiim
veriis > bubalus habet. Cornua linuofa vel
tortuofa bubulo generi,erecl:a ftrepficeroti.
In Africa arietes ftatim cornigeri generan-
tur. Ceruis bina cornua oriuntur umplicia
& recT:a i &
tunc fubulones dicuntur.Vnicor-
ne bifulcum oryx. Oryx quem
Ariftoteles cornutum faciunt , diuerfus vi-
deturab Oppiani.Singulare cornu prseterea
habent monocerotes &boues Indias. item
Aonij tauri , iuxta uElianum &c Oppianum.
Ludouicus Romanus fcribit,fe in Z.eila vr-
be iEthiopia? vaccas vidilTe , cornu vnicum
inmedia frontehabentes. Bifulcis bina cbr-
nua naturatribuit, fcribit Plinius. At verue-
ces quatuor cornibus infignes reperiuntur.
Quadricornes etia oryges reperiri, iElianus
prodit. Apud Rhsetos arietibus fex aut oc~to
annofu adpriora cornua producuntur
veluti adnata,parua bina vel terna,vel etkm
plura. Cornualata habetdorcas,platyceros,
ceruus palmatus,taradus,alce. Cornua qua-
ternorum pedum bobus In-
in latitudinem
dicis tribuuntur.Cornualongiffima habenq
monoceros(huius cornualiquando longitu-
dine hominis proceri)oryx &. ceruinum ge-
nus (coius cornua vafta fimul & ramofa
funt) & ftrepiiceros,non illa tamen Bellonij
Cretica. Paruis cornibus & brembus, rupi^
caprac > rhinoceros , aoA©* caprarum. &
ouium genera^ibex tamen proportione lon-
giffimiseft. Ceterisproportione mediocria,
vtbubulo generi.VartomanusfcribitvidiiTe
l>ouesceruorumcornibus. Inuenti quoque
qui cornua moueant vt aures. In prouincia.
Aden veruecesauribus omnino carent,qua-
rumlococornuaparua eminent. Lepus &
canis cornuti vifi funt &inihacAulaPhi-.
lippica equum vidimus cum cornu.
llt
GAPVT IIL
cornua De capite ($r fenfibnsi
Pau*
CAput vrfo & pecori inualidiffimum,:
leoni &; tauro robuftiflimum.
Capite
rotundo musagreftis, paruo caftor > lynces^
ibices;maguo elephas^alamadra, mus agre-
ftisjoblongo ichneumon,& quibus roftrumi
Frons torua leonibusi taurisjlatatauris, an j
guftafuibus. Supercilium praegrande leoni,
&; Gara- Oculorumcilia nonhabentlepores, Palpe^
bra; nulli animantium,niii cui in reliquo cor-
pore pili. Ciliumtamenin vtrifque palpe-
brishabent fimi^.Quadriipeda ouiparapal-
nictatione, lacertustamen palpebrasvtrim-
que habet.Quadrupedi in fuperioribus tan-
tiim genx. Oculis profundis &cauis fues^
fimia^chamadeontesjnonnihil cauis leones.
Oculis prominentibus lynces,mures Alpini/
&: mures auellanaru. Chamadeontis oculos
circumagitatostradunt.Pilis in palpebris in-
ferioribus carent equi, &
quadrupeda viui-
para. Vifus acutiffimus lyncibus, capris, ca-
Plinius &c preolis,leonibus,& quibus flammantes ocu-
li;hebetiffimus muri araneo , nullus talpar.
Oculiquoquevrfbrum & leporum crebrd
hebetantur. Vifus crocodilo inaqua hebes,
extra acerrimus. Ratti obuium lumen non
fugiunt.Oculi bini finguiis quadrupedibus.
Boues &
oues,aliaque iimplicis ingenij,ocu-
los patujosjinfidiofa vero^ & maligne aftu-
ta^exigu<)s habent,vtcaftor,fimia?. Elephati
tamen oculis funt minoribus quam pro tan*
ta^molis portione.Oculis pra^grandibusfer-
pentes in prouincia Caraiam,ex lacertorum
alia, genere,M.Paulus Venetus prodit.Muri ara-
neo poft talpam minimi omnium in qua-
drupedum genere oculi contigerunt.Libella
oculos habet in lateribus. Vraiiofcopos fur-
fum femper afpicit. Auribus carent talpa &
mus Branchias habet cordula. Au-
citellus.
res in omni iumentorum genere indicia ani-
miprxfeferunt. Feffis marcidx nutantes
,
pauidis, fubre£te furentibus,refolutae aegris.
Auriculis rotundis pantheravcaftor,ichneu-
mon, f6iurus,getulus,cameli, mures,vrii, ti-
gridesjgenetha^leama^ciuettavaxi: mutilis
mus Alpinus,glabrismusauellanarum,pilo-
fis foriceSjhirtis boues.Quibus auresacuta?,
auriculasfere erigunt; acutas plerumq ; funt
timidis. Excanum genereplures auriculis
pendentibus. Auresceruistantiim fcifTx,auc
velut diuifa:, vt fcribit Plinius. Id ^Elianus
tantiim de Hellefponticis prodit, Ariftoteles
vero de Aiiaticis. Aures mobiles habent
quadrupeda. Auditu acutiffimo &: acerrimo
funt lepores,vulpes,capr?.Talpa etiam terris
K z obruta
1X2 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
obrutaaudit. Aurita fere funt timida,vt afi- vero ex flauo rufus. Robuftis & validifXi m.is
nus,lepus,mulus,onager,&:c.CapraeinSyria dentibus elephanti,caftores, crocodiii 3 hyx-
funt auriculismenfura dodrantali ac palma- nXj&C congeneres. Denres riiutanturhomi-
ri. Iuxta Ariftotelem inmurium genere au- ni,leoni,iumento J cani) &: rummanbus, iux-
riculis proportione funt magnis musauella- ta Plinium , fed leom & cani non nificani-
narum,rattus, & fciurus.Elephas minoribus ni appellati. Maxillares qui funt a caninis,
auricuhs , quam protantae molis proportio- nullum animal mutat. Bobus dentes bis
ne.Nates non alij animalium,quam homini mutantur. Morfus venenatus leeniF, inter-
&C cercopitheco eminent. Nareaiiteriore dum taxi,lyncis,cati,muris arianei, canis ra-
dijffiila feles, caftores. Simis naribus fimise, bidi,ichneumonis,pantherav^ii,fimia*.Ca-
capella?,vri. Roftrata. fus,cepus,canis, cyno- prarum morfusarboriexitiahs. Equedentes
cephalus, porcus,mus araneus, vrfus, talpa, quadraginra numero funt,iuxtaAiiftotelem
taxus,felis,ciuetta,ceruus. Nafus craiTus leo- 6c Plinium martibus i'n funxrna. trigmta
:

ni,vro. Sagaciflime odorantur canes , ele- duo: elephanto, prazter eosqui pramiinenr,
phanti,alces,leones. Labru fuperius fciiTum quatuor; munbus araneis vtrimque octoni:
in camelo & lepore. Labra cralTa fuibus,aii- reliquis mudbus quaterni tanttim . O&o
nis,iimijs.Alce propter fuperius labru craf- molaresore intimp habetinvtraque maxilla
fumex opiftonomis eft. Probofcis in ele- caftor.Dentes ceruo funt quatuor vtrimque 3
phante, &alio animali Occidentalis Indiae. & alij infuper duo molares. Maximis den-

Rictu ampliore funt omnia carniuora.Hian- tibus elephas,exiliiiimis lacertus aquaticus3

ti femper ore chamadeon.Tantaoris duritia Sc ranae. Triplici dentium ordine vtrimque
teftudines, vt lapides comminuant. M axilla mantichora eile perhibetur. Statim ctim
foliruminantiumcrocodilo immo-
inferior natus eft elephantus,dentes habet*
Linguas habent omnes, praster te-
bilis eft.

ftudinem marinam &; crocddilos. Lingua

crocodilis tota adha?ret.Ranis ptima cohas-
CAPVT IV.
ret, intima abfoluta a gutture , qua vocem De collo.

emittunt. Linguaimbricatseafperitatis leo-

nihus,pardis,felibus.Linguam fpinofam efte
orygi &: monoceroti, Paulus Venetus notat.
Lingua bifidalacertis,perexigua elephantis.
Guftusceterisinlingua , homini
palato. Denteshabentomnes tantum in
chamadeonte dentium & gingiuarum loco
os continuumfiiprainfraq_5 labra ambiens
ferratum. Teftudo quoque marina defrti-
buscaret.Dentium fuperioreordine carent
(ideft primoribusquatuor ) quafcornigera
funt,& ruminant. Camelusvnaex ijsquae
Vnt aliqui canes inAmerica tine vlla
collo. Goliolongo & procero,camelus,
eamelopaidalis, gazellar, rupicaprx , iimix.,
potiiis in Angufta collaleonibus, vriis, tigribus, qui
:
ora in terraul non deiiciunt pafcendt gratia,
vt notauit Ambroiiusj Leporu quoque colia
angufta funt.Collum breiriffimuny&; prope
1
nulium talpse. Quil^us longa crura , i](cle.£ii
quoque longa collaV Ceruice torosa boues,
tarandi, cerui: moderate crafia leones,craC
fifti ma fueSi Geruice rigida &. ex"vno oiTe

cornigeranonfuntjin fuperiore maxilla pri- conftante,leones,lupi,hyxnar..

moresdentes non babet. Vtrimquedentati
canes,equi,folipeda,&: digitata pieraque,ex
bifulcis verofus &ceruus. Dendbus exertis
CAP VT V.
niures,fciuri, fiber, lutra, glires, &c murium De mammis.
generis omnia mofchi capreolus
, , , verres,
aper,elephantus,crocodilus,hiftrix. Dentes Ammas datxfuntijsquxanimai &
biniprominentesporcello Indico. Nullicui l intra fe cohcipiunt, &c in 1 ucem ed ur.
cornua,dentes exertimullis item exerti, qui- Qnx mammashabent, habent etiam lac*
bus ferrati.Terreftrium minimis quadrupe- Ouipara mammis &c la6te carent, Equi ma-
dibus dentes primores bini , vtrimque lon- res etiam main-mas habentjnonnulli tamen
giilimi. Muftelariion habentprimoreslon- carent. Sub communi vetre fimi-vulpa In-
gos, fed breues: Dentes exerti talpas & ele- dica inftarmarfupij habetaliuni ventrem.
phanto a fuperiore deorfu m. Continui aut Folliculus in quo continettir mofchus , eft
vtraque parte oris funt,vt equis aut fuperio-
;
iuxta aliquos vmbilicus dorcadis peregrina?,
re primores nonfunt^vt bubus,ouibus,& ce- vmbilicum veiica. Mammas inter
iiue circa
tens qnasmminant. Dentium genera tria armos habet elephas, in pedore iimix, iyn~
funt, ferrati,continui,& exerri. Serrati den- ces. Libycorum caprx ex pe&ore v bera ap-
tes pe&inatim coe'untes,eanibus,vrfis,catis, penfa haDent,vt notat ^Elianus. Ma m m e in-
hy£na?,lupo,croGodilo, pantheras, leoni, terfeminaouibus,bobus, capris, equis, cer-
Golor dentium plerumque albus, in caftore uis,camelis.Animalcui pedes in digitos dii-
creti
 HlSTORIiE "NATVRiE LIB.VIL 113
creti funt, mammas inter femoranon ha- li ita neruoili m cft ; vt vel neruus ex eo
con-
bet,iuxta Ariftotelem. Mammasin ventre quoarcus intendantur , vt notat
fici poilit,

habent cane$,fues, leam£e,pantheras,& quas Ariitoteles.Elephantis genirale paruum,cy*

numerofo funt parcu^ digitaca. Ha:c quae nocephali circumciiumeft. Genicale vvf&j

numerofo func partu & digitata habent , fimulvt expirauit,cornefeere aiunt:

mammas duplici ordine toto ventre. Sues
generofae mammasduodenas
nastantiim habent. Pantherae habent qua-
,vulgares de- CAPVT IX.
ternas. Cerua quaterna vbera habet vt vac- De genubus.
ca, quod notat Anftoteles fed vaccx tan-:

tiim quaternas papillas habent. Mammas ^Enua fingula in fingulis eruribus came-
binas habent vacca?,oues,capra?,eque;,afinas, "iis. Genua & cubita contraria vrfis & 3

cameli, elephanti, fimie., lexne, , & fere quas ftmiarum generi. Crura anteribra m talpa
fingula pariunt. oftibus tantummodo ^eminisconftac.Grura
obliqualacertis humani poplitis modo. Iif-

CAPVT VI. dem

ra in
priora genua poft euiiiantur, pofterio-
priorem partenii
De dorfi.

VAccas&canesgibbofas America no-

CAPVT X.
icit.Tergo gibbofo bifom,rubete; terre- De pcdibus ($r nmgmbus.
ftres,cameli. Bacrrianis bina, Arabicis fin-
gula funt tubera. Dorfo gemino,id eft pre;- Olipeda equus, afinus, mulus, onager^
v

pingui,oryx*.corporel6go proportione mar- Plinio item &C Aeliano monoceros s &c

tes ,
putoriusj viuerra,& propriedi&a mu- Aonij tauri Aeliano &c Oppiano.Solidisvn-
ftela,leo,&:canum quidaim gulis boues India generat , iuxta Plinium,
Suesfolipedes etiam reperti funt, apri po- &
C APV T Vili
fteritis

lidas
folipedes anterius biiiilci.Vngulas fo-
habent Illyricge caprge,vt Aelianusfcri-

De lumbiS) tefitbus {&/ cnmbusi bit. Bifulca funt eadem cof nigera, vt boumj
caprarum,8£ ceruorum genera: item leucro-
[On habent elephantes crura finearti- cuta, hippardium fera apud Ariftotelem^
vtpofteanarrabimus, &obfer-
[culis, monoceros LeodouiciRomani.Suillum pe-
uauitAriftoteles.Crura alatcreadiun&a ha- cus quidam inter bifulca §£ folipeda nume»
bent quadrupedaoiiipara que; eauernas fub- rant,quemadmodum 8£Camelu &; camelo-
eunt. Teftes intus lumbis annexos habent pardalim. Multifida funt reliqua,pedeique
fues,erinacei,elephati,crocodili, teftudines, digicis difcretos habent,fed numero impari-
&omniaouipara. Teftes pecori armetoque bus. Digitis vtrim que quinis elephanti,teftu-
ad crura decidui. Aucrfa genitalia habent dines,talp£e,&c. Caftor & Iutra pofteriores
cunicuii,leones,lepores, lynces, tigrides, ca- pedes membranis connexos habent ? ranse
meli,eiephanti,& omnia quibus auerfus coi- tam anteriores qiiam pofteriores. Vngues
tus.Crura gracilia ceruo,capris,capreis,ibi- vnci rapacibuSjCeteris recli.Sunt etiam cani-
cibus.Cruribus longis camelus,camelopar- bus redi,& cham^leonti vnici,fimijs vngues
dalis,lepuS,lupuSjCahis,mulus,equus:breui- imbriCati,Pliniusfcnbit. Vngues in talpis
bus crocodilus,ialamadra,&omnes laeerte, proportione maximi , inlacertis &: fcinco
pOrcelli Indici, zobelia, martes,thoes, mus minimi.Veftigio pedis imo pilofo lepores Sc
Alpinus^taxuSjmonoceros, ericetus , talpa, carnofo
cunieiili, carriofo cetera,ex bifulcis
lutre^hiftrix: breuibus&copa&is bubaius, eftcamelus.Vngulas habet equi,afini,ona-
elephas,rhinoceros, vrfus,,bubulum genus. gri^mulijOues. Sed quse vngulas aut digitos
Crura priora pofterioribtis lorigiora eiephas nabeac,ne.totiesomnia repecere fit moleftiij
&, eamelopardalis habent , contra funt ga- pulchre exloeo adiun&orii licebit colligere;
zellas, lepores, rarise, ibi enira quse folipeda , qux item biiulca
funt, oftendemus quibus praeceptis qux-
GAPVT VIll cumque
,

erunt reliqua inrer digitata , nullo

,

laborereferetur.Vngueshabec digitata om-

De geniuhbpts.
nia,excepco elephanco,cui digiti indiuifi , &c
G^Enitalia oflea furitlupis, vulprbus^ rhu- leuiter formati. Ex ouiparis rana Sc lacertus
fftelis, canibus,fciuro. I&idis genitale carenc.Talos folipedum vnus afinLts Indicus
aiunt totum oflis inftar femper rigere.Geni- habet.Talos folipeda &: digicata non habet,
talia nerriofa catnelis, ceruis.Gehitale cariie- iuxta Ariftotelem habere dicuntur cameli.
K 3
Bir
 114 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Bifulca animalia in pofterioribus pedibus funt, vt vrfis. Ih reliquis mediocris longitifc
taloshabent. Leo tortuoiumquiddampro do, vtinmureAlpino,&imirearaneo.Cau-
talohabet.Lynxtantumdigiroshabetium dalatacaftor , laxa &latacordula. Prope
fimile quiddam taio ha bet. Stis etiam talo Reane Arabix felicis vr bem , veruecum ge>
caret probiore. Vnguium mucrones in digi^ nera reperiuntur,
quorum caudas Vartoma-
torum vaginas condunt leones, pardi, pan- nus animaduertit pondo efle librarum qua-
Quibus ex rapina
thera:, catij felis, ciuetti. draginta quatuor. Venenum in cerui cauda
viaus quadrupedum, quini digiti in priori- reperiri traditur , fed veriflmjle eft fellis eife
buspedibus.reliquistemi.Paucaquoquein fubftantiam.
pofterioribus quinos vngues habet,vno iux-
tacrurisarticulumdependente. Quaternos
digitos ante,quinos poft habetlacerti aqua-
CAP VT YTT
tici,mus auellanarum.Digiti fenianteriiisj De tegtimento.
quini pofterius porcellis Indicis. Caraelo
tali fimiles bubulisjfed minores. Fejtur segi- /^>Ortice teguntur lacerti,crocodili,cha-
thusauis claudade quo hax Antigonus:
, V^madeontes,catus: tefti teftudinesjcute
^egithumauem aduolare ad capram , ejr lac teguntur pame reliqua. Aculeos fpinas &
eius fugere , indeei nomen hocfaBum , mam- habent hiftrices &C erinacei , quas Ariftoteles
mam autem quam fugit obturari. Claudd}
eft
loco pilorum exiftimandas eile fcribit. Om-
Itaque Callimachus Aegyptius,vt ad-
fj£c auis. nia fere quadrupeda , eademque viuipara,
tnodum difertus videretur , faBa alterius auls funt pilofa, vt notat Ariftoteles. Sunt in In-
mentioneita fcripfit : AfyS©* d^iyi^.Bt dia Occidentali aiiquas aues non plumis fed
partes claudus in ambas agithus. Verum non villisindutar. Squamas caftor, fedtantum
ftat hac eius fententia,non eft enim vtrimque in cauda^ lamia toto corpore habet. Cutis
claudus.quodvox Graca dfx^iysnm vult , qua mollis eft ranis. Tergora iilicis duritia ha-
vfus eft, quA Vulcano tribuitur clando vtrum- bent boues iEthiopici.Pellis perdenfaveluc
que pedem. crufta quibufdam fquamarim compa&a
;

rhinoceroti.Tergoris maxima duritia «funt

CA P VT XI. tarandus, taxi bubali ,elephanti. Hysene;
,

pelles fulmine non tangi creduntur. Corti-

De atttda. cata omnia dura cute funt. Senectutern
> exuutvere& autumno lacerti,& que; cortice
CAuda?,pra?ter hominem &c limiasj om- teguntur omnia. Teftudines terrenas apu^
nibus fere animalibus,iuxta Plinium:in Indos aiunt tefta exui, Spina^ in echinis 8c
fimijs tamen caudx funtinitia fed ; & ranas hiftrice acutae j in hiftrice tamen longiores
caudis carent. Quaedam iimiarum genera multo,albo nigroque diftinelas.Lamia dra-
caudatafunt, vt eepi, cercbpitheci , iatyri. . conum fquamiseft obiita.
Natibus carent quadrupedes Cauda villofa
funtlupus, &£ lupus Scythicus, taxus, lupus
marinus, musalpinus, vulpes^marteSjglires,
CAPVT XIII
muftel2e,fciuri,mures Pontici. Caudafetofa. De pilis*
equus,poephagus , monoceros. Poephagus
fetas habet fubtiliffimas. Ima parte fetofl T)IHs inacqualibus funt caftor > putorius.
boues, leones. Cauda conuoluta 6c intorta X Pilo incontrarium ad caput verfo, ory-
fues,ichneumones,canes,chamgleontes.Su- ges. Legimusidem^e Aethiopicotauro.Pi^
fer dorfum reflexa fciurus. Pilofa pantheras, lifuu,ericeti,& ouiuri tenaces funt.In cani-
mures auellanarum: fquamofa caftor,glabra bus, equis,bobus,catis>decidui.Felis pilive-
iues&mures,longa crocodilus Caudam . nenoil.Pilodefo,& multosvrfijfimiarjOueSi
habenteadem fere qua i/eliquum corpus ibices^cameli/phingeSjlupi^mofchijCapreo-
longitudine,chamaeleon, lacerti, pantherae, lus,gulo,vulpes,hyarnae. Villoilffimus ani-
ichneumbnes,feles,lutra% genetha-, muresy malium feremol-
lepus, iuxta Pliniu. Pilos
leones,cercopitheci,cepi,equi, afini, boues, les habent timida animalia,vt ceruus,lepus^
hinni^axisjgazellar^mures Indici, hyxna^lu- ouis,caftor, lutra:& duriore pilo funt capr^,
pi,vulpes,martes,fciuri, fimi£ePrafianar. In atque adeo omne genus caprorti & ouium
lacertis
inuetmintur &c geminae caud^.Scinci ftlueftriu,taxus,ciuetta ? mus AIpinus,latax,
cauda ex acutiftima in crafliufculam exit. bos,camelus,elephas. Duriftimo piio funt
Gauda mutila funt,capra?,lepores, cuniculi, ichneumones, hiftrices, hyxnxi
hitci, fues,
mures Norici caprearum &c ceruorum ge-
, hascenim omnia funt fetigera. Hya^na fetis,
nera omnia,taxi,talpa?j mufimones, came- longtoribus per totum dorfum riget.
"

lopardalis. Villoiis animalibus caud^ parux

CA«
 HISTORIiE NAT VRJE LIB. VII. II5
quibus toti candidi reperiuntur. Muftdre in
GAPVT XIV. nonnullis frigidis rcgionibus,quse montana?
funt,seftate fufce;,hieme funt candidae.Sciu-
De colore. rus in Franconiafrequentiiiseftnigerquaui
rufus. Indici elephanti nigri & murini colo-
Ilis nitidis caftor, lutra,bubalus,gazel- risreperiuntur, iEthiopicialbi. Leones Ae-
la,talpa.Pilisalbis musPonticus, bifon thiopici ab Oppiano, Syriaci a Plinio colore
albus Scoticus, fimiac Prafianae, muftelas, in nigro efTe perhibentur. Paulus Venetus in
terris frigidis lueme j& tuc armelini proprie Tartaria leones &
nigros &
rubeos eiTefcri-
vocaripoiTunt,femine platycerotes,&: rupi- bit; vulpes, Cerui, & vrfi candidim Suecia.
,

caprae, fed rariflime lepores , etiam in Alpi- Tarandusquoquecolorem fecundiim anni

bus. Ceruus aliquando albus inuentus eft, te m pu & loco ru m varietate m
s co m m u tat.
iuxta Ariftotelem.In Indiis Occidentalibus Chamatleon mutat coloremfubinde,^ red-
nunc reperiuntur. Myfia albos vrfos gignit ditquefempereum quem proxime attingit^
amphihios* Oryx colore la&eo (excepto prseter rubrum candidumque,vt notat Ari-
ore.) Corpore albo onager Indicus, quita- ftoteles. Thoes per temporaimmutantur^
men capite eft purpureoi Alij onagro eum- & colorem diuerfum hieme asftateve tra-
demcolorem tribuut quem aiino. Capittn- hunt. Mures quidem filueftresin PannoniS
tur interdum ratti albiilimi : minoresetiam ceu viridesconfpiciuntun Varijs & maculo-
mures albi confpecti. Vulpis color raro can- fis pellibus funt lynces,leopardi,capreoli,ca-
didus. Canocolore funt lupus,gulo,taxus. melopardalis, mus Ponticus ( propterea va~
Pilosincinere candidos caftor habet, item riusdi&us) vormella, tigres, g.enecha, axis,
mus laflicius. Muli ex candidoin cinerem hyxna,ciuettus,cepus,cricetus, &leem be-
canefcunt; Nigropa2necolore,vrfi, talpas, ftiola Noruegise. Ex cerui Sc cuniculi pelli-
Vri.Ginereo filueftrescati,mures,citelli. Va- bus quaedam etiam maculofse funt. Cutis
tius monoceros quem tamenalij album,
5
colore igneo in rana venenata foflili , viridi
aiij fuluum faciunt. fullo colore cameli;
t
:
in rana viridi maiore aquatica , & minbre
fubnigro vel fufco murium genera fere terreftri, qux calamites dicitur. Coloreluri-
t>mnia. Color murinus in afino vulgaris. In do &fublucido rubetas terreftris,quse & m*
fuluo fubnigri martes; Sunt quasdam bico- fis maculishabet diftincta latera. Nigroco-

lora,quse dorfo fufco funt,& ventre albo,ex lore cutis elephanti eft. In Regno Coilum
quogenere funt glires, mures auellanarum. inuenti leones nigri, pfittaci albi cum pedi-
Putorius pilos habet insequaleSjex quibus bus &c roftro rubeiSiTarandus^polypus^cha-
breues fubfuluilunt, longiores nigri. Rufo mseleon colorem variantpro adiuncli cor°
eolofe & fubmfo ftint mures agreftes,hinni, poris fpecie.Sic rifit adulatores natura foedi
cerui,ftrepficerosAnglicana,vulpes pierum- & ignobili imagine , aut irafcitur damnata
que,fciurus,&: musaquaticus. Colorenon- ftatuai
nihilad caftaneum accedit lutra.Rupicapris
color interfufcum&rufum. Pilus gazellar
rufus ad pallidum vergens. Muftela* dome-
GA£ VT XV,
plerumque in dorfo &c lateribus rutile>
jfticas ^De octdomrn colore*
Fuluo colore leones,bonaft. Subus colore
flauefcit fplendido. Albo mularum colore OCulorum color equis folis animatium 5
nitent (cinci.Colore nigrofuntlacertiaqua- prasterquam homini,variat,iuxta Ari-
tici , quibus vtrimque in lateribus puncla al- ftotelem Vitulo marino &c hyamas oculi
.

ba. Viridi colore nonulli lacerti.Lucentibus in mille colores tranfeunt fubinde. Oculi^
guttis diftin&i ftelliones. Nigro &: flauo a> nigris onagri Indici,ignitis & fpiendentibus
lore falamandra. Lacerta Chalcidica virgis panthera^leonesjcatiiibices, ciuetta, lynces,
fcjuibufdam senei coloris diftinguitur. Tefta hya2nae,lupi,capr£e,capreoli.H£ec omnia et-
varailuteo & nigro diftin&a teftudini terre- iam nodu vident item equi prseterea , Sc
:

ftri.Licentiam naturse Sc otium indepin- lepores, & qux ex feris noclu pafcuntur.Le-
gendis auibus,in earum narratione demon- poruinalijcharopis , alij glaucis funt ocu-
ftrabimus. Sunt animalia,in quibus magna lis. Lineam fupra oculos nigram habent
colorum diuerfitas eft. Albi, nigri 3 & rufi, rupicapra: , &gazell£e. Aureusorbis rana-
fues,boues,cuniculi,cati domeftici. Nigri, rum oculos circuit. Pellucidas oculoruitt
rubei,& cinerei,afini. Vulpes rard candidus, genas habent ranas.-
rariiis niger. Pecudes pro regione cadique
ftatu &
habitumcorporis &. pili colorem
mutantjiuxta Columella: idem tu intellige
de ceterisanimalibus.Lepores,vtdixi,in aH-
l 4 - CA--
II 6 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
agreftium caro ficcior eft domefticis,&ven-

CAPVT XVI. trem Ceruina fimiliter, fed vetrem

ftringit.
ftringit. Aprinaplusnutrit , &plus ficcat.
De carne. Leporina plus ftringit ventrem,membrade-
ficcat/& vrinam mouet.
Nterna quoque animalium fcrutemur.
Nifi mcapite &maxillis
, caretchamae-

leon carnc.Caro dulcis&fuauis eft cunicu-

G AP VT XVIII.
]is,bonalis 3 fciuiis,tarandis,glinbus,camelis: De camihus volucmm.
amariilimae carnes onagns Indicis Ingrati .

faporis carnes bubali. Succi peftimi carnes |M'nia volatilia natura ficciora funt qua-
caineiorum ,capraram , & hircorumciim "drupedibus ,eo quod neque veficas ad
confenuerint 9 equorum, afinorum, fimiaru, vnnas fegregandas conceffas habeant,neque
ceruorum,vrforum,ouium. Diihciles con- faliuas emittant.Phafianus ficcse naturac eft,
coctu exijfdem,& prastereabubula:,quillas: ventrem Parix fimilicer. Perdix
ftringit. &
item muri Alpino,taxo,onagro,vulpi. Gale- turturficcioresfunt,vrinam mouent. Pa-
nus agnorum efum propterinfignem humi- lumbus manfuetus ventrem ftringit plus
,
ditatemfugiendum fuadet. Rapaciumom- nutrit. Galli 3 gallina2,pulli miniis iiint ficci,
nium carnes declinant ad ficcitatem , & fa- ventrem procurant ,nutriunt competenter.
cile in corponbus generant bilem atram. & anferes humidiores funr,
Gallinae rufticas
Carnes bubuhe nimiu melancholicar.Solius & ventrem procurant. Turdus fimilitervt
hcediinnoxiucarnis vfum notac Galenus. perdix.Ficedula miniis ficcat, ventrem pro^.
Damajnquit Platina, honum alimentum fra- curat. Anates, circicula, fulica, vel bucio-
fiat, Cameii cum lac tum caro iuauiffima nes humidae func , &
vencrem procurant.
omnium eft,iuxta Ariftotelem.Vitulina caro Struthio minus infundit, & ventrem pro-
bububeprxftat , faciliufque concoquitur. curat. i
Caroleporu melioris fuccieft quam bubu-
la & ouiila. Inter quadrupedes gloriapima GAPVT XIX
/^/^canitMartialis.Hrcmn^ earnes hieme
improbantur, conueniunc aeftat^itixta Ra- De carmbns fijcmm.
fin. Dorcadis carnem melioris fucci effe
quam ceterorum agreftium,fcribitSimeon Plfces aliqui natura ficciores funt , vc eft
'

Sethi. Tigrium caro nihilo deterior bubula fcorpius,conchylia,dracoglaucus.Om-

perhibetur. nes afpen femper ieuiores func &C delicaci,
quia occifi func. Omnesquiftu&ibus te- &
CAPVT XVII. peftatibus caeduntur , folidiores carnes ha-
bent,& funt digeftibiles. Pulpus &fepiavi-
De quahtatihus carmum. dentur effeleues^neque nutriunt,neque ven-
trem procurant,& oculisobfcuritatemadij-
IVuat hic fubiicere ex Theodori Dixta ciuntjfediufeellaeoru ventrem deducunt.
carnium cenfuras. Omnia animalia di- Anguilia grauioreft multis. Thynnus ficcat
uerfa, agreftia & fiiueftria, ficcioraiunt his mediocriter, ventrem deducit. Lupus ven-
quanndomibus nutriucur. Ceteravero quas trem & vrinam procurat. Mugila & folia
vino oondiuntur , & ficcant, &nutriunt,& fi Mullus ficcior eft, & vrinam pro-
militer.
calefaciunt; Oxyzoma veronutriuntcom- curac. Afellusleuioreft,& vencrem deducit.
petenter,fed minus calefaciunt.Carnes fale Aurata ficcior eft, & ventrem ftringit , kd
condite, & co6tas,minus corpora nutriunt, interiora eius ventrem deducunt. Murasna
& dcficcanr,& tenuant, ventrem fufficien- humidiot eft,& ventrem procuratrLocufta
ter proourant. Bubulafortiseft,& nimiiim &rhombus ficei funt. Sardina cOrpus &
ventrem & ftomachi humores fu-
ftringit , dencesficcac, & vrinam prouocat. Vmbra
perftuos abftergit & confumit fortitudine & humecl;ac,& vencrem procurac. Hyginus
graiiedinefua. Vitulina miniisquidem,fed finiiliterventrem foluit. Acerna ficcioreft,
tamen fimiliter.Caprina leuior eft,& miniis & vrinam procurat. Scatmis & torpedo fi-
ventrem procurat. Porcina plus nutrit , & militer. Cancri ficcant , & vrinam procu-
miniis ventrem procurat. Porcellina miniis rant. Oftrea humidafunt, leniter ventrem
nutrit,& plus vcntrem proCurat.Veruecina, & vrinam procurant.
fuillina ; &
agnina digeftibiles funt , plus
ventrem procurant.Hoedina fimiliter vt ca-
prina. Porcellinagarimatia miniis nutrit,&
ventrem &
vrinam prouocat. Caprearum
CA.
 HISTORIiE NAtV.kiB LI& V 1 1. tlf
rit. Lac caninUm infantibus magnuni eft

GAPVT XX. tutamentuin, lnaxhne (i ab infante canis

ipfa (ugatur.
De adife.

SEuum proprie ruminantia habent, cete-

C AI> VT XXIIL
ra adipem.EquLisfeuumnonhabet, fed De offibus.
pinguedinem,iuxtaHieroclem. Axungia &:
laridum funt in animalibus non cormgeris,
OSfa leones maresduriorahabentquani
quorum plurimum pro-
quatlior dentes vc femine,aded vt ijs percuflis ignis quaii
minent , vt vrfis 3 canibus, gliribus. Adeps exiilice excutiatur.OiTa duriora ceteris ha-
quam vllius quadrupedis:
leonis calidior bentcarniuora leonestamen omnium du-
,

hcedarum rninus tum calidus tum ilccus eft riilima. Coihe homini tantLim ocTona: , fui-
quam caprarum, & hircorum miniis quam bus denx,cornigeris tredecim , ferpentibus
leonum,fecundumGalenum. Adepscapri- triginta,iuxta Plinium. Mirifkumeftquod
nus hu midior eft quam fuum , taxi calidior Antigonustradit de oiTibusceruinis,nullum
quam tauri. Adipem plurimum generant fonum edentibus, (icacTo faucietur ceruus,
que; cornigera,ob (iccitatem,notat Galenus. vt infra Cap.xxx i i.ipiius ver bis narramus.
Pleriique animantibus pinguedo iine fenfu,
quamobtem muribus dicuntur
arrofe.
fues viua: a
CAP.VT XXIV.
De medullL
CAPVT XXI.
VRii carent medulla. Medulla feuofa
De fmguine* cornigeris,pinguis ijs quibusadeps. Me-

dulla arietis non caftrati inter venena nume-

Egitimus ftelliocruore carct.NonnulIi ratur. Leonum &C fuum ofiibus parum me-
aiiiiinoculis negant ranas (anguinem ineft.Medulla laudatiiTima eft cerui-
dtflla:
habere.In illis quoquechamadeonhabet: in
na, inquit Plinius, moxvitulina, deinhirci-
cordeetiatn,&;quibufdam venulisex eo na-
na,& caprina,quae a Diofcoride quarto loco
£centibus,cetera exanguis eft. Sanguis tauro
poftceruinam, vitulinam &taurinam lau-
& alinointer ea quasanimal generant craf-
datur, poftrema eft ouilla.
fi(nmus,iuxta Ariftotelem :timidisfanguis
eft dilutior, &c iine fibris, vt lepori , damx.
Sanguis aprorum crafTus, quantumuis non CAP VT XXV.
fpiiletur j tauri contra celerrime ebit, ideo
De oa
calidus in potu fumptus,venenum eft. Apei-
thi &; acanthidis fanguis aegre mifcetur.

CAPVT XXII.
c Erebrum humidiffimum caprse, vene-
iiofumcati. Incrementis & iacTuris Lu-
nae crefcit & decrefcit cerebrum:fuis tameni,
lupi, & canis euidentius quam aliorum
De laffie* animalium.

LAc craiTumvaccinum,leporinum, ca- CAPVT XXVI.

ninumjOuillum/uillumjaiininum. Ca- De corde.
prinum lacnon admodum pingue craiTum-
queeft. Tenmusequis, tenuiiTimum came- COrda inarticulatiora fuum , neruoia
lis. Lac temperatifiimum caprillum,mox a- boum,maximetauforUm.Proportione
finihum ouillumque , poftremo vaccinum. maximaaiino,hyen^,muribus,lepori,ceruo,
DulciiTimum ab hominislactecamelinum, muftehs,.& in fumnia omnibus timidis, aut
efficaciiiimuexa(inis,iuxtaPlinium. Ouil- propter metum malehcis. Duplici corde in-
lum & caprinum multo minus habent pin- uenti elephanti,fecundumGaienu5& perdi-
guedinis qtiam bubuium. Adijcio quse ces Paphlagoniae,fecudum Theophraftum.
Theodoms cenfuit. Lac omne quidem nu-
tritorium eft , excepto bubulo, quoniam CAPVT XX VII.
graue eftaddigeftionem, 6c ventrem ftrin-
De iecore.
gitfortiter. Lac caprinum recensleue eft, &:
ventrem procurat. Ouillinum iimiliter &c
equinum vtilius. Lacaiinae plus ceteris nu-
NOn ineft,
niii fanguinem liabentibusiecur
Iecur luporum equinae vngulae
trit, ventrem purgat , vires multum acqui - fimile efTe,ex traditione notat Plinius. lecur
ele-
118 IOANNIS EVSEBII MIEREMBERGII
clephanti quadruplo maius bubulo eft,iuxta
Anftotelem. Id Plinius aiTerit de pulmone,
Iecufculu muris brumadicitur augeri in- &
CAPVT XXXII.
crefcere. Iecur teftudinis vitiatum eft vt reli- De mteHmis.
quumcorpus. lecur geminurn eife dicunt
ranis &c leporibus in quibufdam locis. Ieci- INteftinum re&umnulli eftjcuiaon iint
aoramuriuniLunamfequi , fcribit Cary- parte vtraq^ dentes. Elephanto inteftinum
ftius. Minuuntur augefcuntquecumiidere* iinuofum, vc aluos habere quatuor vi~
ica eft

dearur.In hoceriamcibus recipicur:nullum

CAPVT XXVIIL enim concepcaculCicibi aliud feparatim acl»

eft.Ancigonus Caryftius fcribic. fJiov Ji^
"Defelle. 70 ccfeji ?n fVTt&t 7$ <®&$aTUV' Tcl fjS^ $ ^jjf

FEllecarentomnia iblipeda, cXcepto aii- O £kv %cy r7K>imfo *uzroAa/3o;

e

r)c, &ipmivaf , m-
no Indico. carenc etiaex bifulcis cerui, Jw&r&ty/Hpya 7mv^t^S qjtf
*g$&ittov ovrst.
capra^aprijdame^cameli.Ouesetiaminqui* fftfdJWSniPwrs&PV oiwsQtvif0x0(9 yop$ac;l
bufda regionibus, vt in Ponto alibi,felle & Peculiare bocejl intesiinis omu, quodarietum

carent : in regionibus perfrigidis hieme ca- non edant fonum y fedfemellarum tantum fint
rent,ineunte vere felle im plentur. Inter di- vocalia. (guo rejpexijfe etiam Poetam aliquis
gitacavero,murium alij felhabent, alij ca- poffet cenjere^tpote curiofum vbique, & exa-
rent.Elephanto iecur. eiTefine felle,nonnul- tl& diligentU, dum ita canit;

li putant, nec in iecore fei equis effe , fed in Septem femineos neruos intendit omllos.
aluo. Fel venenatum panthera*,equis, mu- Appendo quod fubdit de ceruinis oflibus,
ftetaeiilueftri.Felli leonisetiamvenenofa vis vcaugeatadmirationem naturse. Q'u% mrm
tribuitur, fed plerique non leonis,fed leopar- J^rdra $uvM&sov,v&§a>fAiAYiiu8{jQv <h /uaMov 3 s

difelliid attribuunt.Facile excolore,quod- ?o ©£< rlw hrn 'ZixfiXta a^vd-av rlw ^sA»-
nam fel veheraejitius iir, quod reaiiffius, fiSfilw xanrov&q %> orav &&$ @*£,u£w,£§tf fau~

difccrnetur. M$tTt3-y,rd6&t atyava, %& d%$&t <sipQt htr

A«s 8^/. ofhv t&) o ®/AwTa4 $&\Yi<ratTo <?§&£ cuu<£y

CAPVT XXIX. vnrac,'

Txpvoztfo c/V vi&pbc,%ri ZpqtitJ oXiffttou 3

Depulmpne. 0'gei«? xaXT8TwJm<0.<pH^ga^V

Non minus admirabile , magls etiam vuUa^
EXOuipara aquaticis pauca
alia
pulmoncm
exiguum pulmonem. Exi-
liabent, tum ejl, fpina genus in Sicilia
latur cacfus 3 quamji ceruus calcet^faucietur^
ejfe, quodappeU

guum & iiccum habenc quadrupeda oui- ofaeim nullum Jonum edere pofe ideoLad ,

para , vt lacerci, &

ceftudines, iuxta Arifto- fjlulam inufilia fieri. Vnde etiam Philetas de
telem.Plinius concra chaooejleoni teftudi-& ea b<ec expofutt:
nipulmonem prargrandem tribuit . Pulmo ^Atqueeuitato caBi mihivulnereacuid,
maximus elephanto. %^krgutumcarmen mortua ceruacanM,

CA P VT XXX CAPVT XXXIIL

De ventre.
Deftomdcho.
VEnter ruminantibus geminus, fanguir
ne carentibus nulius , iuxta Plinium».
Plfces ftomacho carent,ide6 magno-
rum ventrieulus , ciim minores mfe- Ex hisqux ruminant, &coagulum habenrj,

ftantur, in os prolabitur.
Tentrem iimplicem habet lepus, &,vt facile
conijCitur,congener cuniculus. Vencres ele-

CAPVT XXXL phanto efie quatuor,Plinius fcribic. Ventri-

culusamplusvrfis&fuibus,arc-tuscanibus
De extis. & leonibus.

EXta cuniculorum in Bzetica f#pe gemi- CAPVT XXXIV.

nareperiuncur. Hominibus ab inferiore De lune.
viicerum parte feparancur membranis , quse
priecordia appellanc,quia coi;di prsetendun- CAret liene confpicuochamseleon.Lie-
tur. Veros glires & fciuros c^cum inteftinum nem perexiguum habent quadrupeda
tantum naclos fcimus,Veralius ait. ouipara. Bifulcis cornigeris lien rotundns,
eanib«s & porcis iicut honiini lorigus.
CA^
 UISTOKIJE NATVR;£ LIB.VII.
CAPVT XXXV.
De coagulo.
COagulum folileporiexijs qu£ vnum
ventrem habent 5 alias cbagulum ha-
bentomnia ruminantia.
CAPVT XXXVI.
De rembus.
REnes habent bmnia quadrupedii,qua=
anjmal gencrantrouaparientiuni teftu-
do.fbia',qux &omniaalia vifcera. Teftudo
tamen quam lutariam vocanc , &
velica
renibus caret. Renes ouium ceterarumque
quadrupedum sequabiles funt , non
boum, qui tamquam ex multis exiguis
bus compoiiti videntur Ariftoceli.
CAPVT XXXVII.
De Vefica.
|Va? gignunt oua,veiica carent, niil te-
^ftudo vc plurimum,nam teftudo luta-
liaeciamvefica orbaeft*
CAPVT XXXVtlL
De excrementis.
Flmum iiccu egerUntcanes,lupi,'leone$
iiquidum boues. Aiini plus excremenci
iicci egerut quam humidi. Stercus bubuium
facultatis eft exiccatoria?, iuxta Galenu. O-
doratum firnu muftele;,marris,fc£tidumleo-
nis,feruidiliimum bonafi. Vrina grauColens
leonis.Rattorum vrina libidine accenforum
yenenofa. Scercusafinorum optimii,poftea
ouillum 8l caprinum , item iumentorum.
Stercus ex porcis peillmiim. Vrina femina-
rumomnium tenuior eft ciim foeca? funt.
Oues&capraecrafliorem reddunt vrinam,
quam fui iexus mares femina: afinorum
: crura.Velociftimo
tenuiorem.
CAPVT XXXIX.
De ffldgnilitdwe.
Lbani & Indici canes inuiitata* funr
."magnitudinis. Tigres in India maximi
equi magnitudine. In Oriente mures flinc
vulpium magnitudine. Elephantis Indieis
magnitudo niaioreftquam Afris.Oues In-
dix & capras ad maximoru magnitudinem
afmorum accedere,^Elianus narrat.InCale-
chuc Indix fsgicfoe lacertorum genus inue-
II9
nitur aprorum magnitudine. In Gallia? qui-
bufdam partibus lacertos catulorum canis
niagnitudine reperiri,fama efbmaximorumi
equorum magnicudine Cafpiascaprse, iuxta
ifilianu. Idem capras feras in Libycis mon-
tibus ad boum magnitudinem accedere
fcribit. In Tartariasregione arietes non mi-
noresaiinis funtj vt fcribitPaulus Venetus.
Suntapud Indos boues^qui maximos hireos
magnitudinenon fuperarevidentur. Bnbus
alijs Indicis camelorum altitudo , S£iuxta
i
Plinium mulaunaioresquam niares. Rana
aquatica innoxia, femina maremaior. Inter
ouipara (atpe feniinae maiores funt maribus,
incer vitiipara contra.
& CAPVT X L.
ficut jpd motu.
reni-
Radiimtur animalia,volantmatant,fal-
citant,repunt, labuntur, trahuntur, ia-
&antur,aliaconfiftunt femper. Bipedes &c
ereclo corporenon raro incedunt vrii,mures
jT
Alpini,ericetus. Sunt mures qui bipedes anv
bulancauxca Ariftotelem. Lacertus aquati-
cus ira incitatus , re&is pedibus iniiftit. Si-
miarum genera omnia ftant , fedent ,ince-
dunt vt homines. Arborem auerii derepunc
vrii; imitantur in eo homines.Pedatim (;^-
TaWsAw) incedunt leones,cameli. Saliunc
magisquam currant lepores,rana?,ibices,ru-
picaprse. Elephas poplites intus fte&it , ho-
minis modo ;
cetera animaliadiiiersum,iuxta
? Ariftocelem . Sed &£ lacercis priora genua
poft curuantur, pofteriora antrorfum. Vriis
prasterea &c iimiarum generi contraria func
genua.Tardus inceifus 5c piger bobus,aiinis,-
lacertis aquaticis,crocodihs, teftudinum ge-
neribusjChamasleonti, falamandras, bm- &
njbus quibus breuia &
compacla Crura , auc
genua contraria. Natatilia funt amphibia
omnia, reliqua fe in aquas non niii refrige-
randi gratia immittunt. Teftudines fupinsc
fefe inuertere nequeunt. Timida pleraque
velocitace valenc, &
quibus longa gracilia &
curm valetfnackij (animal
apud Mofcouicas) tigres,tarandi, aiini Rea-
tini y adeo vt volare videantur, onagri,cerui,
mui'mones,tauri ^Ethiopici, oran^s tauri &
feri^bicesjrupicapr^cynocephali^atyriano-
nocerotes,caprea^leucrocuta, alces , cameli,
xoA@*, pantherse,thoes,canes,equi,hyiEnar,
lynces,leones,elephanti,lupi,lepores.Ea qu^
lede ftabili deguc,inhumoiefunt.Terreftriit
nulla ftatuimmutabili viuunt, vcquietem
formicarum miretur Caryftius.NamHella-
nicus Lesbius narrat , Thebis ^Egyptijs e(le
fpecum in vrbe in quo trigeiimo quoque
,
meniium die nullus ventus iir reliquis die-
3
bus;
•120 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
busventofis: videriqueeum delcdurn ali-
quid infcrutabile & obferuatu difficile ha-
bere j ticuc &hoc quod Euripus feptimo
C APV.T XLIV.
quoqiic dic non feciprocet, &: formicje no- De rvoce.
uilunio quiefcant.

Occidentali & Africa muti ca-

CAPVT XLL
INnes India
inueniimtur. Muta funt talpa,,rlabeti
genus terreilre,crocodilus.Ranas in Cyrena
c
De temperamento. plane mutas efle,fcnbit Anftoteles jidemcp
de Seriphijs Piinius: cetera funt vocalia.Ra-
TEmperamenco calido Sc ficco canes, nas mutas du mtaxat ex accidenti elle causa,
leonesyvulpels., muftelse,cerui,cat5, apri cenfetelegantiffimus Simocacta. Quaericin
qui ignese funt natura^onagri, afini, leopar- QuasftiOntbus phyficis , cur Seriphue raua:
di,cameli, equi. Lcporem ahj calido & fic- ;
,
mutae fint. Ref pondet ita gubd mut&fint
:

co, alij iicco 8£'frigidofaciunt. Calido & edjncausa esi aquarum natura ob nimiam hu-
humidotemperamento } fus > mus ; frigido rrnditatem.Vnde fiquis transferat hoc animai^
& ficco, boues, elephanti,canes, lutrse. Fri- loquaxflatimfecerit>& adpropriam nafuram
gidofimias : frigido &£ humido, vrfus, fala- reduxerit,quafi hberatum circ& vimulis.Qy-
mandra Temperamento prauo teftudi-
.
mivta aiitem raiva quod non fic loquax,
nes. Silueftria eaaem qua vrbana temperie amaroraquarum efficit.Cicada femina mu-
iunt , 'fedficciora & calidiora. Rapacium ta eciam fercur. De eadem idem Simocatta
omnmm carnesdeclinantad ficcitatennFri- lepide Guxm , curcicada femipa iit muta
goris prse ceteris patientes vrfi , vaccse , fala- facl:a & refpondetid fieri quali per mode-
:

mandrse,ibiecs. Leonina caro ceceris cali- ^ham pudeat loquaciratis.i^^ <vides y mquiz
y
dior. Bos cemperamento quam fus multo compofiie hanc iiiam cicadam infidentem ra-
ficciore.Canis animal eft temperamenti ca- mo , nimls taciturnamjamquam fi Pythagora
lidi & ficci fi ipfum per.feconfidercs
, fi ad : inHituta dogmatis ? Fr:gida nacura funt cj-
homine conferas,ficcus eftjfi ad fqrnaicam, cadx, ea propter circa aef tiu am tropam inci-
humidus. Rurfus hominis refpeclu calidus piuntcanere, &
Sole recedente a (uauimi-
eft. Leo frigtduseft,iuxtaGalenum. nuritioneifta definunt , temporeque meri-_
dieifumvocaliores. Cicada igitur femina
CAPVT XIII. humore muitum
tura ei
fuperat mafculum, &na-
filentium indixit, intendens humidi-
De odore* tatem. Ideo garrnlacicada,noneftfcmina,
fedTheano veluti qua?pii fecreta reticens,
Olas animaliu pancheras. odoratas efTe, Homero quafi,qui fermonem viris cure eHt
apud veteres leg-itur fed hodie ciuetti &
, obeditacobtemperat. Fortia ani-
praccipic,
mofchi animalia odorata repcriutur, at pan- malia vocetaa grauem edunt,vt leo,bos. Ti»
therse non homini , kd animalibus .ceteris midis vox pleni mque acuta ,-vt lepori, mu-
bene olent. Oiida & foetida fiint lamiae. rium generi,muftelis,canibus.Mures Alpini
Muftetarum genus omne ira incicatum gra- vocem argntae'fiftul* fimilem edunt. Voce
ue quiddam olet, maxime tamen puconus, argutifhma prarditum eft rubetx genus nar-
hiftrix,cunicuIi,lutra,caftor,hirci,vulpes,ca- uum. Sibila emittunr,vt draeones,lamijr; &~
t?,mus 'Alpinusj& mus araneus. bilum perexigutim & abruptum, teftudme?,
Ganniunt vulpes,& blandeimmurmurant-
CAPVT XLIII. latrando& vlulando caneseciam imitantur,
Vox terribilis neadibus.obfcoena &: dira Ca-
De ahis qucditatibus. tis & monocero.ti. Voces catis pro vario an$-
mi affedu woxix. Ouium vox mollis.& re-
LAcertus difTedus partibus fuis iterura miila.,yt(pAsMMi\ «&'©•'. Hyasnam tradunt
coit. Homo ,
quemlupi Italici priores inter paftonim ft«;buia,nomen alicuius affi-"
vidennt > vocem amittit. Bitis fi a muliere duo audstu addifcere. Crocurx quoque,cv:
afpiciatur,extempl6 eam in morbum addu- & (phingesho-
leucrocutae, mantichorre,
cir. Hysena: vmbrse contadhi canes obmu- mmum fermonesimitari traduntur. Cyno-
tefcere tradunt. VnciaanimalfasuifTimum, cephaloivlulare tantum, Aelianus fcribit.
cum libidine feruens aliquem fauciaueric, De minoribus feris,vt funtvulpes,choes,&
muresad faucium conueniunt, & permin- lupi, v/\g>xTuv yj] copvi&l diciiur , vtnotac
gunt, & ita faucius montur. Pollux . Sunt iinguhs animantium voces
proprias ad venereum coitum . De varijs
animantium voci.bus lege Audorem P}ii-
lomela:,
 RJSTORIJE NATVRM LIB. VI t 121
lomela? ,
qux proprij quafi efre&us appel- Opiftonomaboues Indici,& GaramStici:aI-
lari pofibnt , vt mugire boum , hinnke ce prctereaproptercraiTuudinem fuperions
cquorum. labri.Prioribus pedibus pro manibus vtutur
fciuri 3 & ceteramurium genera,vrii.Elcphas

CA PVT XLV. promufcide loco manuum vtitur. Carpunc

De cibo.
COrdulus folus,vt mukis videtur, ex ijs
quashumoremrecipiunt^ paftu aggre-
dicur; Herbarupaftu viuuntexcarniuoris,
praster vrfum,niii medicina:gratia^nulla:
amphibijs ,genus altetum vribrum aquati-
cum,& mures aquaticijex ceteris folipeda &
bifulca,item lepores. Vnum animaldigitos
habentium herba alitur lepus_, iuxta Phniii.
Sed &aliaquaedam digitata hcrbis vefcun-
cur. Ranx quoque terreftres herbis & terra
pafcuntur. Suntqua: fru&ibus arborum vi-
uunt, vt iimiae/cmri, taxus 3 tatus. Sunt qui
fru&ibus arborum,herbis, radtcibus pro-&
miicue vefcuntur. Herbisodoratis pafcitur
rnofchi capreolus, odoratis rloribus fcincus.
Mellis auida meles,ic"tis, falamandra:
lioneSjfcincijVrii.Ad Chalibasaurum a mu-
ribus vorari aiunt; in Cy pro,Paro,Gyaro in-
fuiis ferrum erod»'. Lupus peculiare eifeter-
ram quamdam in fameedere, fcribunt Pli-
nius& Ariftoteles.Non alio quam aeris ali-
mento chamadeon viuit , iuxta Plinium & esJ elephaSjVt fuaiffius
Solimm iedalij chamxleohcem rore
: &
muicis ali fcribunc.Veneriis caprae & cotur-
nices pinguefcunt.Stellio araneis'viuic>& ro-
re,& melle. Sues deuorant ferpentes, lima-
ces,& ialamandras. Ichneumon ferpentes
in cibo appetit. Mortiferis herbis pafcitur
catoblepa , & taxus. Omniuora funt vrfus,
fues,vulpes,lacerti,muresAIpini,ichneumo,
feles. Carniuorafuntdigitata viuipara
nia, praster leporu genera. Quadrupeda vi-
tiipara,quseferratis funt dentibus,came
niavefcuntur,iuxta Anftotelem. Ex
paicendo gramen oues &C capra:. Suc qui Ca-
pras & carpendo di£r.as autument. Sunt qui-
busfomnusprociboeft, de quibus poftea.
Famis patientes funt aiini &: leones.Vefcun-
tur leonesalternis diebus, iuxta Ariitotelem
ex & Pliniu. Echinumaiuntadannum vfque
iine cibo durare poile. Ruminant cornigera.*
&pr2Ctereacamelus,lepus,cuniculus,mures
etiam vulgares, non tantiim Pontici. NocTu
pafcunturleporeSjCuniculiiVulpes^capreoli^
lupus,hy^na,mures: ceftudines noclu e mari
paftu egrediuntur,interdiu viuut conchyliis.;
CAP VT XLVt
De potui
, ftel- VEnufte morem elephantiscbminendac
TheophylacTusScholafticus.^x^^w/,
inquit, vmbrafai in aq/ta vifam clephas:qua~
fropter &
lndos objeruare illunem noffiem di~
cuni,quando transJYCtare voluntboc animal.
2{arciJfo iBi> qttem fabuU celebrant, exemfld
vmbra declinata 3 aml>-
res auerfetur a naturaalienos. Hax ille. Aqua
turbulentafuauius bibunt cameli,elephanti|
equij& muli,iuxta Ariftotelem; fed Came-
rarius equis limpidam fc recentem aquani
vult adminiftran. A potu abftinent afini pa-
florales apud Afros,item hiftrices^fecudiirri
quofdam , fed Georgius Agricola hiftriees
bibere docet. Glires an bibat,non fatis com»
om- pertum.Cuniculi a potu menfes aliquoc abi-
tinent; De mure quoque an bibat^ non fatis
om- conftat. Ariftoteles murem bibentem facit:
hrsca- idem mures,ciim biberint, emori fcribic»

daueribus vefcuntur, quce ex prseda viuunt:
fueseriam famis tempore cadaueribusnon
parcunt, quin etia proprios fcetus prai
abfumut. Boues quofdaluporum inftarcar-
niuoros clTe,Rhaiis fcribit.
tasouillum pecus carne &lade ali,iElianus
narrat.Ranas mortua talpam dpuorant. t%f
@vo$ayz omnia amphibia , 5£ prseterea cau.
Cynocephali genus quodda pifcationis pe~
ririilimum.In vico quodam
indigcnis capris pro cibo obiici, Aelianus te-
ftis eft. Agricola arHrmat,iltiiTos,more fibri,
in riparu cauernis pifces captos
Noerza quoq muftelarum generis Vi&ura
;
exaqua petit.Pediculis dele&atur fimi£,ver-
mibus talpa? & teftudines terreftres.Turdo-
rum fimus bobus in pabulo datur. Aues &:
gallinas vcnantur vulpes,ichneumon,cati,
{Sutorius,&alia quasda muftelarum generis;
Hoc MichaelE phefius vniuerfale exiftimac
omnibus muribus. Leo quoq; rarus in potu
fame eft.Cameli quatriduo fitimtolerat. Aquasin
Angti«a onibus exitiales eife, Cardaniis fcri-
ApudGaraman- bit. Vino deleclantur pardalis .& papiones,
Eleph anti &c eqrii vino fumpto ad pugnam
a nimofiores reddutur. Sues inebriantur vini
fsecibus.Simia: quoque inebriatse capiuntun
Vrfi bibendo aquatmorfu vorant.Sorbendo
India? pifces ab bibimt , quibus continui dentes * reliqua
lambendo. Coruiaeftate npnbibunt. Nec
minus mirificum , quod Garyftius fcribit:
comedere. Vhjllis ferunt gregei quinto demu die potarL
Prodigiofiuseoeft, quod in Zacyntho fic:
Nam quo tempore fpivanc Ecefi^-capri hian-
tes ftant verfus Boream , eoque xoncenci^
aquam non requirunt,-neque bibunt.
h CA^
122 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
quouis venenato genere. I£tis hyofcia-
CAPVT X L V 1 1. mo deuorato fues etiam
dentur. Plura alibi collegi.
, fibi cancris me-
. .

De morbts.

PEftrs accedit lanigero maximepecori.

CAPVT XLIX.
Scabies equis mortifera. Tuffis fues,e- Cur animalia agrotent.
quos & oues angit. Angina morbus iuuencas
necac , Sc fues. Alopecia
Afthma in equis incurabile. Comitiali mor-
morbus vulpium.
HIcmaliacommemorare
incapacia
iuuat , cur ani-
, culpse , pcenam fx-
bo infeftantur caprae, oues, equi, cati, alce. pe tolerent. Scifcitata lftud fuit beata
Viculas (alijviuula^ equos occidunt. Tres Birgitta, cui ita Chriftusrefpondit : gu*.
acutiflimi morbi equis,& aliisqiubus folidae. riscur animalia patiuntur infirmitatesTHoc
funt vngula2,accidunt,ve(ica,conuerfio inte- ideb es~i ; quia in eis , ficut in ceteris , om-
ftinoru qux ileos vocatur, & cardiacus, iux- nia funt inerdinata. Nam ego fum omnium
'

ta Hieroclem.Oues & caprae numquam fa- naturarum conditor , ejr dedi <vnicuique_j
nae funt,femperq} febri obnoxiae.
morbus boum & equorum.Febri ten-
Elephan- natura temperamentum fuum , & ordinem
tiails

tatur equi,leones,boues,oues,& capraefem-

in quo vnumquodque moueretur , & <viue-
ret . Verum pofiquam homo propter quem
per,mulus raro.Patuit ceruos numquam fe- omnia fafla funt ,dileBori fuo , id
efl mihi
brefcere/cribit Solinus<Ficus &frenes mor- Deo fuo fe oppofuit , cojperunt ejr omnu
bi equorum , quorum hicintra duas horas
aliquando eos occidit. Hernia ex calcitratu
alia inordinationem fuam fufiipere , & om~
nia quAcumqne ei reuereri deberent , coepe-
equos occidit: ignis facer oues. Mulis peftis, runt fe ei opponere ejr aduerfaru Propterea
cuius multx fpeciesa Vegetio numerantur; ex huius inordinationis vitio^ ficut homini
y
bobus , equis & afinis exitialis. Criftiafis fic ejr anmdibm plurima
contingunt mole-
inorbus equorum,Latine hordeatio.Coria-
fta 3 &
aduerfa Ceterum animalia etiam
.

gopeftisbubuligeneris,&: equoril. Dracun- quandoque patiuntur propter intemperan-

culus vermis equos vexat , item dyfuria. tiam natura fu& : quandoque propter miti-
Hyofciamo poro fues infaniunt. Potomage- gationem feritatis futz ejr purgationem
ip- ,

ton herba crocodiliscontraria. Rhododaph- (im natura : quandoque propter

peccata ho-
nes flores & folia mulis, afinis^ capris, cani- minum
, vt cujn illa plagantur ,
bus &: quadrupedu plurimis (alina capris trahuntur qiix, diltgit homo
,
fub- &
5 , attendat ipfe j

&:ouibus fcrophuiaria fuillo generi , man* homo quanta pcenadignm

;
fit , qui maiore^j
dragorae mala vrfis venena fiint. Adamantis vtiturrattone. Etemmnifi
exigerent pecca-
herba leonibus eft aduerfa. Aconitum lyco- ta hominumt non ita fingulariter
animalia,
etonon omneanimal occidit alij addunt,* qud ad manum hominis fitnt,
:
affiiaerentur.
omne animal quodcaecum nafeitur.Apocy- Sed nec ipfa fine magnk iufiitia patiuntur.
mum canes &c omnes quadrupedes necatin 2{am aut erit eis ad celeriorem viu finem,
cibodatum. Allium muftelas& pantherse aut ad minorem miferU laborem
, ejr na-
aduerfurri.Herba quam noftri dnferinumpe- tura fortis conjumptionem -, aut propter mu-
dem vocit,fuibus venenofa eft. Squillae con- tationem temporum , aut ex incurii homu
ta&u lupus torpet. Vulpes aiunt, fi ederintnis labore proueniente Timeat ergo home .

amygdalas amaras,nec fuperbiberint, mo- pr& ceteris me Deum fuum

, tantb mitior &
ri.Fimum gallinx a boue inter pabula fum- fitcirca creaturas meas, ejranimalia, qnibut
ptum, bouem necare dicitur. Cicuta herba & proptermeearum creatori mifereri debet.
ab afinisdepafta inTufcia ,grauiflimum il- ideb enim ego Deus pr&cepi homini de fab-
lis foporem inducit,adeo vt mortui videan- bato , quia cura efi mihi de omni creaturl
tur. Conyzam edentes caprae moriuntur. mea. Adijciara quse de dolore partusfub-
Crocodilus croeum timet,vnde
terreftris dit oraculum. i^4dfecundam qudfiionem,
quidameum diclum exiftimant. Ghama:- cur omnia nafcuntur cum dolore , refion-
leon albus canes,fues,muresj helleboms ni- deo: Homo quando contempfit deletfationem
ger equos,boues,fues occidit. pulcherrimam , fiatim incurrit vitam la-
boriofam , quia inordinatio ceepit in ho-
ejr

C APV T XLVIII. rnine ejr per hominem Jufiitiamea efi y <ut

;

etiam qu£ fiunt propter ho~

alijs creaturis
De remediis. ,

minem , aiiqua amaritudo fit propter tem-

AEgroto leoni fimia pro remedio eft, peramentum deieBamenti fui , fomen- &
vriis formicas , fuibus & ceruiscancri; tum nutrimenti fiti Ergo nafatur homo
.

illis a ferpentibus , his a phalangio , vel alio cum doiore a ejr progreditur cum labore_j t

<vt
 RISTORIiB NATVRjE LIB. VII. i2i
•vtadquietem veram fefinare Jludeat: morU
tur verb nudm &
pauper, vt refranet inordU
CAPVT LL
natum modumfuum > & timeat faturam dif-
cufiionem. K_Animalia etiam ideb pariuntcum s Defomno.
dolore-, vt excefium temperet amaritudo, ej?
participes fwt bominis in labore ejr dolore-,
ERe&o corpore fomnu capere elephan-
fropterea homo quantb nobilior e$l animalU tes> dixerunt aliqui. Aries ad Vtrumque
bus , tantb feruentius diligat me Dominum Aequino&iumcubandirationem mutat,vt
Deum creatorem fuum. fcribunt Aelianus &: Macrobius; id alij fieri v

negant. Oculis apertisdormiuntleones,le-

pores. Sunt quileoneminfomnem effe exi-
C A P VT L. ftiment. Teftudo marina in aquis ftertendo
dormit. Somniant fere^ornnia qux anjmal
De a>itd> pariunt. Hibernis menubiis fomno fepulti
latent vrii mares qnadragenis dietms/eniin^

NVnc dicamusdevita.Hefioduscorn^ quaternis menfibus

mus auellanarum, crocodili 3
;
glires item^teftudineSi
cinouem noftras tribuit setates , qua- ericeti, mures
druplum ceruis. Camelos viuere quinqua- Pontici,fciuri,lacertarum Siranarum gene-
gems annis.j quofdam & centenis , Plinius ra omniajchamseleon, mus Alpinus , hiftri-
&: Ariftoteles tradunt. Elephantem alij an- ces, erinacei >taxi,&: muftela: non tota hieme
nos ducentos trecentos viuere aiunt:
, alij dormiunt* Exnisquasdam veternopingue-
Anftoteles,i£lianus,Solinus,Strabo. Ad fe- fcunt, vtvrfi,glires,ericeti. Plurimum dor-
nosannosviuuntichneumon,hircus,catus: miunt fues & muftelse. Dies in terra,nbcl:es
fed cati annos fere decem etia viuunt. Ranse in aqua degit crocodilus. No&u vigilat,in*
teporarise ex puluere &
imbribus orta? bre- terdiu dormit hiftrix,
uiffime; fut vitas.Hemerobius diariuseft.Ae-
tate differuntcapra&capreolus.Difcernu-
tur in prima aetate vitulus& vitula,in fecun*
CAPVT LIL
dattuuencus &: iuueca, vt notat Varra.Lon- De reftimione*
gum tempus viuiit lupus,leones,mures vul- }

pesetiamiuftam
tur.
fatis setatem confequun-
Vita aliquibus mulis ad oSogefimum
APes & alia infeda perporos faltem
totius corporis refpirant.
Apros Indi»
annum, afinis ad tfigefimu. Vita equorum cos quos vocant fainos , placuit nonnullis
,
plurimis ad decimum o&auum atque vige-
perdorfumfpiritum emittere,velutialij pet
fimum , longiffima ad trigefimum annum. nares ibi foramen hahere inftar vmbilici.
Nonnullx feminas quadraginta vixerunt Cetacea aquam emant. Sua quoque aliqua-
unnos. Viuunt etiam annis quinquao-enis, lisfpiritusemiffio eft aquatilibus. Cacum
iuxta Plinium,qui& prodittim fuifTe ait,fe- fpirare ignes, fcripfere aliqui.
ptuagintaannos equu vixifTe. Quindecim
annos,autad fummum viginti,
ues,fues,canes: fedLaconici canes denos,
viiiunt bo-
C A P VT LIIL
feminej duodenos tantum,vt fcribit PliniUs. De ingenio*
Vita ouibus ad denos aut duodenos inter-
dum ,caprisado&onoscomplurimum an- &
nos in Aethiopia vero ad vndenos etiam.
POft artus corpus obuio demiremur
,
excurfu afFe&us &: animum brutorurm
Animaliaquas frequentercoeunt , breuioris Non idem omnibus: diuerfus eft,imo auer-
funtvitar. Mulx&c afinse maribus funtvi- fus.Lupus,camelus, vrfus , fuilla omnia s &
uaciores. In plerifque fanguineis viuiparis naturali odio aduerfantur equis. Quidam
mares funt viuaciores quam feminse, iuxta hisftruthio-cameluaddunt: Ariftoteles &:
Ariftotelem. Magna animalia plerumque Plinius anthum auem,quas equorum hinni-
viuaeiora funt paruis. Mares equi minus
tus imitatur. Veftigia lupi calcata equis,
temporis viuunt quam
feminas , propter afFerre torporem ferunt. Lupus echinum
coitum/ecundiimAriftotelem.Pliniuscon- metuit: eidem maxime aduerfus l
leo, aded
tramaribusplurestribuit annos. In calidis vtcorium leoniscum coriolupipofitum,ip-
regionibus animalia func viuaciora quam in
fumdepilet. Bafilifco ferpentium venenatif-
fngidis. Ea qua* felle carent , longioris funt fimo muftelarum virusexitio eft.Lepusom-
vita?, quam cetera qua; fel habent. nium prsedas nafcitur. Crocodilus infeftos
habetichneumonem, delphinum genus in
Nilo,cercopithecum, accipitres, bubalum
Ichneumon cum afpide inimicitias gerit,
L 2 cerco-
 ,

J24 IOAMKIS EVSEB II NIERBMBER<SII

cercopithecus cum fimia, fimiacum teftudl* ^tu captat. Eadem erinaceum conuolutum
nevel limace teftudo ;
cum perdice, vipera, v rin a fu a fu ffocat. Pifces quoque aftu te ex ri^
& ferpenre 5 (
ferpens cum buteone,ceruis,ru# pis cauda illaqueat» Vefpas prseterea caudse
bera, muftelis,fuibus,muribus,&: lacertisjla- villo implicatas ad obuias arbores aut mu-
3
certi cum rubeta &cochleis ; muftelae cum ros exculTas obterit, &: deuorat.Echinusvih-
cornice&: fuibus }
murescum felibus , mu* demiastempore vites fubit , pedibufque bo-
ftelis, viperis, vulpe,accipitre , & nocturnis trorum acinos in terram decutit 3 quosibi-
auibus. Lconidiifidium eftcum fcqrpione, dem volutatus vndique fpinisconfixosexci-
quem mire fugit -, itemcum leontophono, pit , iuxta Plutarchum. Pantherarn , cum
muribus, thoe, monoeerote &l gallis , qui , venatur,fefe abfcondere ferunt,& odorefuo
leonibus roaximo dicutur eiTe terrori.Scor- belluas illectas inuadere. Hysena vomitio-
pio ftellione hoftiliter odit. Capitale odium nem hominis im.itado,canes capit,iuxta Ari-
munbus,&catis. Hysena, mus araneus,ho- ftotelem. Maligne aftuta funt,quse funt an-
minis cranium > &£ gallinaeeus aduerfantur. guftis oculis vel pupillis,vt muftelx, ichneu-
$\ hysenas U
pardahs pelles commifcentur, m on,catus, fi mi q, v u 1 peSjftelliOjlutra^croco-
gardalina pilos amittit. Chamadeonti cum dilus^muies^lupijyncesjcaftorjvriijericetus,,
ferpcntibus , ceruis, & accipitre pugna eft. erinacei, hyaensejchama-leon : hxc oronia
Circus accipiter,xfalo,Nili angues, miluus,
3 funt etiam mordacia : fimplicia & ftolida^
iupus,vulpiaduerfantur; lupus ouibus ta^ & bos,alce,ceruus 3 ouis,afinus,fues.
landis. Oues etiam mortuae,mortuum lu-
pum expauelcunt : nam ouinatympana co-
rarn lupinis pasne obmutefcunt , & ouina
C A PVT LV.
pcllis cu m lupina iuncta piios amittic. Ele- De dijciflml
phanti fonmdanc hircum, porcum,mures
& draconej=. Coruus infeftus efttauro&
afino. Aiinus etiam HYa?na vocem humanam imitari fer*
colotam inimiGam ha-
tur. Ptolemaeus feeundus ceruum ad
bet. Sorices. & aideolse foetibus inuicem ad-
Grxcum fermonem afluefecerat. Suftx bo-
uerfantur.
ues numerandi fciemiam tenuiffe exifti-
mantur.Indicum fermonem intelliguntcy-
C AP VT LIY. nocephali. Ad omnia funt dociles elephan-
ti, fimiae,canes. Elephanti genibus fummi£-
De mduflriu.
fisjRegibus aliquando fupplices fuerunt.Eft
illisquoquereligiotid^rum^iuxta Plinium,
INduftrias nunc admiremur , quas fa?pe>
Equos &: boues faltationes didicifle conftat»
quia libenter,intrudimus. Lupus conrra
Plura alibi dedimus.
magnaarmenta dimicaturus, ventrem terra
explere dicitur,vt ponderofus non facile ex-
cutiatur : vifus eftetiam fiondes , quas ore CA P VT LVI.
geftauit, capris porrexifTe , hocque modo
enecafTe. ld em minores pecudes auricula
(
De flmUgemmbus.
comprehensa fecum currendo abducit,&re-
nitentium clunescauda ferit.fertur de mu- AStutias brutorumlibentifllme mirati,
ribus Alpinis, quodahjspabulandi gratiaex iterum intioducimus , mutato titulo.
cauerna egreftis , vnus ante aditum cuftos Sicplacet ratio, vc inaneeiusfimulachrum
in fpeculis excubet , quihominu ferarum- nos delecretjtoties detineat.Imitamur quidl
que aduensum, ceteris clamore denuntiet. natura? guftum,qu^imaginem mentisliben-
Vnus ex muribus Alpinis pedibus fupinis tifli-me U
vbiq pingit^placensfibijin eius
}

benum
f a reliquis congeftiirn ceu plauftrum occupatur pulcherrima efHgie.De alce ferut
accipir, & Jic onuftus , caudaque mordjcus quod a vejuatoribus agitata ad aquas confu-
appichenluSjinfpecumtrahitur.Eodcmodo giat,eafque frigidas oiehauftas, feiuidasde-
caitores ligna aduehere , taxos QrTofFa.m & nuo in canes eruclet.Caftorem in fuga geni-
terram ex domicilijs euehere>apud recentio- talia mordicuseuellere^alij negant,alij affir-
reslegitur. Caftoresex lignis quoque cafas mant. Leocum a venatoribus quxritur,fua
ardficioseextruunt. Crocodilus ciiro fame veftigiacauda obducit. Caneminfecl:antem
ftimuiatur , hauftas vndas in femitas eup- vulpes cauda hac &
illac per ipfius rictum
mit,vthomines aquatum-egredientes,in lu» ducta eludit. Elephanti a venatoribus foffis
bricavia labantur, &$ fa.cilius abs fecorri- aut foueis dolointercepti, abalijs, congeftis
piantur. Iam prouerbiales funt crocodili la- filuis, &inie&isfaxisfoueaexpleta, liberan-
crymd. Vulpesin terram a,biecba,mortuam- tur» Ijdemcum fngiunt,^ur pngnantcum
cjue feiimulans,, aduohntes, aues hiantiri» venatoribusjinfiimos aut feftos inmedium
agmea
 HISTORI^ NATVKiE LIE* VIL i'2j
agmen recipiunt. Mures mutuas caudas
mordicus tenentes
liunc. Sciurus
aquas lapfos fubtra-
in
fluuium traiiciens ailerevel
CAPVT LVIIL
,

cauda pro velo. Vi-

cortice pro naui vticur,& De conditiombus ($r ajfeclibm.
faeftmuftela continuatis faltibus fluuium
Limagum traniifle,&: nonefle demerfa.Lu- /^ Andida vefte elephanti efTerantur : ea-
pi caudis mordieus mutuo compreheniis, V^dem fuibu sferis 6c domefticis eft ad*
ldem mures Cafpij
fluuios cranant. Faeiunt rubea boues errerantiir. Penna?
uerfa. Vefte
ne impetu fluminum abripiantur.Elephan- afpe&u rerretur cerui, Vrfos Sc leones
rubre.
ti minimos prxmitcunc,ne maioru ingreflli mappa proritat; Ignem formidant elephan-
atterente alueum , gurgitis altitudo crefcat, Leonem etiam rotarunl
ti,leones,lupi,aiini.
vtque contra iniequentes hoftes a cergo fdh orbes circumadi terrenr.Mures aranei orbi^
inunianj: matres vero lac~tentes pullos pro-
: tam fi traniiere, moriuntur, iuxta Plinium.
mufcide aut dentibus ferunt. Ijdem cum Ichneumon a vento admodum iibi timet.
fofsa tranjilire nequeuc,qui ceteris robuftior Tympani fonitu vrii &: lupi fugantur. Lupi
eft, in foflam fe demittit, &
per tergu tranf- etiam lapidu m collifionem timent. Tigrem
uerfus gradientes pontis loco fuffert, ceteri dicunt ii tympanorum fono obftrepatur,in-
deinde ieruati,promufcide farmentis eum & fanire,feque ipfam difcerpere. Gregalia funt
qui in fofsa feruierat,extrahut. Vulpem fri- timida fere omnia, cerui,oues, onagri, equi,
gore concreta flu mina tranfeuntem , obfer- fues,apri,elephanti.Caftores gregatim ligna-
uatum eft aure ad glaciem appoiita , conie- tum exeunt:gulo gregatim exit ad prasdam.
^tafle craflitudine glaciei. Aiini pontes non Reliqua qux ex prseda viuunt,pleraque foli-
tranfeunt ,
per rantatem eoru m tranflucen- "^ga funt,vt vrii,leones. Armenta mille ta-
tibus fluuijs. Ceruorum aftutia,fugientiurn randorum iimul in iiluis confpiciuntur. Ex
ad coniueta loca ciim cornua deiecerint, iic ouiparis congregabiles funt rana»-, crccodilj,
commendat Simocaca. Tiouit fepia atra- lacertiaquatici, rubetae aquaticae. Lacerti
mentifui dolum, quofe pfcatoribm facitin- compares infcedunt, iuxta Plinium. Timida
mfibilem: ficut animalia, qiu curuls vnguibm ^unc cuniculus , lepus, axis, psephagus,, cha-
fum,fuas vires.Scit Lepm curfa pedumq? velo- rnseleon,oues,caprat,onagri,dama:, caprea?,
citate venatoris infidias euitare.fcit ettam cer- r u picapre,equus,fus,dorcus,platyceros,mu-
um detonfm cornua, quodij quivimfaciunt, ftel£e,&: infumma quaicumque malefica, vt
inuadant naturamfe imbecilliorem , quocirca mures cum fuis iingula generibus. Aurita
abfonditur, veluti miles aliquis exarmatm animalia omniafunt cimida. Crocodilus fu-
aciem veritm, ac procul alibi a fugnLabefe gax animal,audaciffimum timido.Fortia 8c
cupens. animofa funt animalia, quoru fanguiscraf-
fus &: fibris refertus eft,eontra quorum
CAPVT LVIL guis dilutior,& fine fibris,timida funt. Ma-
fan-

De prxftgio.
res inomni genere animantium fortiores
funt,prasterquam in pantheris &c vriis, iuxta
Vam fagacitatem demirabimur bru- Ariftotelem. Perpetuo manfuetafuntowar-
^torum , il praefagia dafniis ?
- Erinacei Q&x&ilpvrci) vtouis,bos,equus,canis. Perpe-
murationem Aquilonis in Auftru, conden- tuo fera hya?na, &c qusedam congenera, ca-
tes fe in cubile, praefagiunt. Mures quoque toblepa,biibnalbus Scoticus,caitor, mono-
Alpini tempeftates deiignant:pluuia lmpen- ceros,gulo,qua^dam murium genera,lamia,
dentefomnum petunt, ferenitate inftante aper,lauzanu,vncia,crocodilus,cham£eleorL
ludisindulget. Cynocephali Lunas eclipiin Medise naturas inter fera &
manfueta func
Ideni animal Solis ScLunx
praefentiunt. cuniculi,lepores,muftel^,putorius, genetha,
coniundionistempus cognofcit,&tunc mi^- bubalus vulgaris,fciurus,timif Pfaiian^ ,eri-
re afficitur. Tempeftatum praefcia funt bos, nacei.PUnius etiam glires inter femifera riuV
Iepus , fciurus.
Ranse aquatica? terreftres & merat. Exferis&:femifens cicuraiitur mus
pluuiam denuntiant. Teftudines, cancri,& Alpinus, mus Noricus, alpheth, ceruus,ele-
crocodili futuram Nili inundationem prse- phanti,ita vt manfuetiflimi fiant, boues feri,
fentiunt : fibrietiam fluminum , in quibus prseter bifontem, equi feri,viuerr£e, zibetus,
pofuerecubilia. Muftela^ & muresdomum lutra,tarandus,martes, putonus,camelopar-
ruituram prefentientes,paulo ante migrant. daliSjmofchi^capreoluSjOnagri^meleSjflmia'^
Canes, boues, fues &L caprae impendentem fciurijeporesjichneumojibicesjcapreolipr^
peftem terriemotum,&: ftugum fertilitatem terea& qusedam
5 capr^e iilueftres. Raro 3c
prseientiunt. Oryx canicUlae ftella^ exortum diificillime cicurantur monocerotes : non
pradeireabiEgyptijs credicur: idem de Ly- niii adhuc pulli,vrii,panthera;,leones,tygri-
bicis capris perhibeturi
des,lupi,lynces, quas camen feritacem num-
L 3
quam
126 IOANNIS E II NUREMBERG.II
quamprorfusexuunt. Rabie efferantur ca- bulant: mira fagacitate veftigia hominum
nes,cameli,lupi,&; quibus dentes fetrati. In- explorant:a patno folo abftraai , vberrimis
uida funtilla quae perdut quod prodelTe po- lacrymis dolorem fuum teftantun Afini ad
terat. Galeotacum exuitfenium>conuerfus rtatos per ignem tendunt. De temperantia
id deglutit,eft enim,vt Ariftoteles recenfet, coruorum, quiseftatenon bibant,eleganter
medicamentum contra epilepfiam:fimiliter Theophykaus Scholafticus philofophatur.
pboca poftquam peperit genituram 3 nam id patiuntur morbum dliquem tfiate corui, folu-
eiufdem morbieftremedium. Ferunti|r Sc tionemnimirum alui, o Polycrates-^ndefit^t
equejvorare hippomanes,quodpullis recens
fiuuij> &fontes, &faludes mhilpofmt xfta-
natisin fronte nafcitur, &c ad varios vfus tecoruu.ne kumorefiuxw alui augtaturMut
quamtur j &: ceruse dextrum cornu defode- igitur artem dietd corui, cum neque Hippocra-
,
re^vtileadmulta* temdidicerint, necfueMachaonis aut Chhonis
pharmacisinfiructi fuerint. Vident quidem
GAPVT LIX. Anthufam aftate corui > ^vident etiam Ifiri
drfane Nilum cjuoque Aegjptu inun-
fiuenta,
De fine. Mntem, fed fimul ijs non licet bihere, Verum
acfiTantali efient , caftigati acerbifimam
Flnis caufa capitalis eft.Hax primo vU & hanc f&n&m luunti
timoloco pertraclanda. Cureditaani-
malia?Adnotitiam Dei,aderuditioqem no-
ftrara,ad vfum.Satisde inuefiigatione diui-
GAPVT LXI.
nitatis ex animahu natura in Libro primo
De rvfti anlrnalmm in alimento.
egimus , nec opuseftid repetere folum re- :

memorare, continuis hymnisextollendum

v Voad vfum,fatis fit comemorare corru-
Deum,cuius maieftatisifapientia: &; bonita-
tis vmbras&: liturx in natura clariffimae 8c
J moda qua^ nobis adfeyunt alendo nc-~
ftram vitam, protegendo corpus,adiuuando
perfpicue. in omnem admirationem raptant. operas,medicando a?gritudines. Caro vefca^
bubula, leporina fuilla,ceminn, itemmuris
CAPVT LX.
5

Alpini,muris Norici,fciuri, caprea^, rupica-

De
pra^gliris, ouium & caprarum , echinifuilli,
erudttkne ex brutvs.
cuniculijlutraejcaftoris^tarandi^axijteiludt-
num,ran^ aquatica!. Ex tanta elephati mole
DEadomnemnos
eruditione &: cxemplo brutorum
inftituentium frugem,
nihil efculencu eflenifi
bra,
promufcidem,&:
& cornuum medulla, Aelianus fcribit,
ia-

egiraus non femehpauca adijcere liceat. Pa- Vartomannusrenesaddit. Indi comeduns

rentes fuos astate grandes nutriunt elephari, clunestigrium.Ariophagi populi Aethiopi^
glires, leones , rupicapre;, &ali^capre/uue-. •pantherarum &c leonum carnibus vefcun-
itre5,taxi 5ciconie..Semiuulpa vtero exreriore
tur:Afrilacertisvirentibus,&iimijs,Borufli
magna: crumene. fimilem habet loculu, quo equisiilueftribus. Hippophagi Scythiarpo-
recensnatos filioscircumfert, donecfibivi- puli fuere. Fertur in Icalia luposab Infubi i-
cl:um per fe quxrere didicerint. Iuftitia,libe- bus aliquando edi. Vulpes etiam, feles,par-
ralitas, & ciementiatribuuntur leoni &ele- daies Sc pantheres quibufda pro cibo funt.
phanti,vltima etiam cani. ^thdvQ^mt funt Pullos aiinarum epulari,Meca?nasinftituit.
equus &elephantus, qui lacrymis dolorem Afinorum etiam vetulorum, vt &equQrum
in^ominorumfuorumfunere funt teftati. & camelorum quoque carmbus nonnulli
Elephantos mulieris forma captos, conftat.
Canum in dominos fidei multa funt excm-
vefcuntur.Aj^^y <rlo)
vcbAjgn
H ™*t2m $-
J ^h
Gaienus ait Ouik
t&j i&nwhtechic., .

pla.Lacerfi quoque virides homini funt be^ lum lac caprinumque,item bubulum,com-
neuoli. Vnicornum aiuntipfas puellasaded modum eft ad conficiendum reponendum^
venerari, vt ipiis vifis manluefcat, alioquin que cafeum.Cafeus non fit exvtrimque den-
ferus&; indomitus. Thocs hominem dnV tatis,quoniamlac eorum non coit,iuxta Pli^
gunt, neque orlendunt , iuxta Ariftbtelem. nium.Equoru la&e &
cafeo Scythiae popu-
Elephanti& vrfi cadauera fui generis fepe- losalifolitosj Strabo teftatur. VVeftphalos
liunt^vsTzetzes commendauit. Elephanti fertur hodie hippace in cibo nl Nomades
iufta faciunt: eofdem nutricis omnia munia etiamcynocephalorum lade viuere/cribunt
circapuerum obijfle,compertuni cft- litteras Plinius Sc Solinus. In inlula Madaigafcar
vero Grecas &c Latinas didiciiTc,6<: in tabula non alia caro comedebatur quam camelina
fcripfifle , auaores funt Plinius&: ;£jianus. Indis Occidentalibus ferpentes,vipera;,bu-
Ab ljfdem hominu adulteria punita effe c6~ foiles,coenum vfque ? vefca fuerimt.
ftat. Saltationes difcunt, & funibus inam*
 HISTO-RIiE NATVRiE LIB.Y II. 127
partes nobiliores iuuabuntjfifordidioraj
CAPVT LXIL
alias

fiturpiora medicantinrlmmenmm eflet re~

De veftitu. cenfereomnia audiamus Medicosa.liquos,

,

quomodo vilifllmorum commedent vfuro,

FEllificio inferuiunt &: in veftimento- Scribit Diofcorides Ftmm caprarum filue-
:

rum vfumveniuntpelles lutra?,caftoris, Hriumcum vino bibitm ttiericos fanat , cum

lupi,lyncis,maL'tis,omnium in iiimma mu- folio fpica nardi bibitm menftruis imperat. Re-
ftelarum, vulpis, hyasnas* gulonis, leopardi,
tiquos fanguinis fiuxm cum accto impofitus
ericeti, muris Pontici,muris Norici,cati iil-
cum aceio cjroxi-*
abflinet .Combuflm ejr tritw
ueltris,ouium,cuniculorum,rciuri,talp£e,m- AxungU mixtm po-
mclle alopeceias fanat
, .

picaprae. Nobiliores pelles fere primo loco dagricis medetur. Auicennaait: Vrinacameli
pofui Veftes camelota?, ex
. pilis camelorum confert hjdropifi y ejrvehemeter foetori nariumy
feu caprarum i Nec filentio opprimendus ejr aperit oplationcs colatorij , cum virtute
vfus paiferum iniiilae Corui, quam dicimus vebementi ablutione exeafacJa confirt. Pli-
iiet cueruo , fiueafc tasflores, apta&idonea nius fctibiv.Stercm cameli mnndifcat } &de~
ornnia ibi pannis eonficiendis,oleum dum- ftruit verrucas: abfcindit fluxumfanguinis ex
taxat defiderabatur.Emendauit hoc natura: naribm, quando bibitur cummedicinis^ep-
ejr
tam liberaliterenim pinguefacit paflerculos
exeorum frixoru pingue-
eius infule;,vt inde
ieffiA confert. Jiem refoluit bothor & vlcera,
fcrophulas quoq, fortiter. Haly inquit:CWg/^
dine fuppeditec oleum pannis &: ellychnijs.
lu pui/i bubali contrapotu cicut# prodejl ei qui
comeditfungos. Vrinabubalifi cotritamifcea-
CAPVT LXIIL tur mjrrha aut oleo 3 &
in aure ponatur, dolo-
rem eim ex frigido mitigat. Diofcorides : Fi-
De feruitio.
mm bubalifatienti impofttmjumores vulne-
) Orcandis oneribus dofluaria funt cli- & rum tollit,& fciatica pafioni conuenit. In ca~
tellariaj afini,cameli,muli. In Scythia taplafmatibm pofitm , duritias ac fcrophas
ceruis cicuratis vtequisinfident. Plauftraria purgatydr pufiulasfoluit. Aefculapius docet. <

funt equi,boues,bubali vulgares : tarandus Stercm catti vel catta, cum finapi ejr aceto ato*
etiam adconflcienda itinera domatur. Ara- peciam curat. Diofcorides Lacfrimi partm
:

toria funt boues, equi s &; minores elephanti canis capillorum ortm amputat\ejr in vteroin*
apud Indos, quos not-hos appellant. Aranc fantes excludit.Lotium caninum\addito mtro>
eciam afini,vbi leuiseftcerra.Tarandusquo- ejr medicamen faffum , lepras ejr prurigines
que domatur ad opera ruftica ab agrioolis* tollit. Fimus caninm in caniculartbm diebm
Venatica canes. Exferisad venacionemin- coileiim, ficcm bibitm , ventrem abjiinet &
fticuuncur bonafi,pardi,alphetanimal.Leo- cum vino. \Jflbus vero fimm ewfdem arcuato
nes quoque venatoribus prodeflead capien- morbomedetur. HdXy.Felbouis, tinnitibm ejr
dos vrfosjonagros &
boues feros inTarcaria, auris fonitui medetur,fi bombace fupponatur:
Paulus Venetus au&or eft.Rex Tartarorum fi cum oleo mixto infiiitetur auri.mitigat dolo-
habet leopardos cicures, qui mirum in mo- rem exjrigido.ln lotio quoque boumfiinfun-
dum venationi infetuiunr.Eciam lynces non datfe homOyOptimum efi fiomacho dolenti ex
minusad venandum induftrios efle, fcribic fiigido. Prodeft etiam hasmorrhoidis.Fimu j
Paulus Veftetus. Magna, propter venatum bou cataplafmatus fuper apoftemaca groiTa,
cuniculorum * viuerrae gratiaeft. Cicuratur dirToluic ea, ii vero comburatur , St naribus
lutra aliquando > ica vc piices circuicu fuo in infufnetur,fanguinis fluxu ab eis fedat.Pra^-
retia compellat , magno pifcatoris emolu- terea fi cataplafmetu'r eo modico cum buty-
mentOiSunc caiies venacici 9 villacici,paftora- ro, vecrihydropici manifeftiflime medetur.
les vel pecuarij. Militaria, equus, elephantij Quid iam opus eflet addere , ii excremen-
cameli. Mithridates Ponticus dormiens ex- tum bal^narura ambrafuiflet?Alia fubfidia
cubias tauro,equo,&: ceruo conimittebat* medieinalia ex brutisnon eft opus enarraie ;

fat fic commemorare caftoreu,lapidem be-

CAPVT LXIV* 2oar, vngulaalces,cornu monocerotis. Bea-

tiilima virgo Hildegardis locupletiffime
De medicamentts. collegit In fua Phyfica vtilicates animaliumo

Llberaliflime Deus humanis segritudini- C APVT LXV.

bus prouidet prseparata in animalibus
:
De generibusfUnurum.
iocupletiflimaeftpharmacoru caberna^Sup*-
petutfatis,ignoramus mulca:nec quidquam INfinita plantarum filua eft , quarurn ta-
iruftra fecit. Nihil in illis non vrile eft , vt mennonminora humanis viibus com*
pasne eoiu ftercora pretiofa finc* Quantum moda 3 & vicTui,&indumentis,& medicinaij
L 4 quse
I2S IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
qu^ nec narrandi animus nec facultas.
eft ., queunt. Plurimasalias plantarum claiTes&:
Satiseritpinguipercurrere Minerua earum differentias idem Pllilofophus tradit , qui-*
genera & partes,arque ipfarum cum anima- bus noneftoperazpretium diu immoraru
huni membris aemuktione.Vniuerfaliffima
vegetabilis naturas partitioeft inarboremj
fruticem,fuftmticem,herba. Nonita legiti-
CAPVT LXVX
ma&ftabilishorum omnium definitio efiV De pambus plamamm.
vt non eadem planta ab vna clafli in aliam
NVllibi fortafTenatura licentior.nullibi
commigret. Namfrutex quandoq; faceflit
quam inplantarum fabrica,
lafciiTior,
in arborem,& arbor infruticem.Audiamus Luiifle potiusquam ordinafle videtur. Vix
Theopbrafti definitiones. Arbor eft,quod ab eft dos quam omnibuscommunem
deder%
radice, caudiceiimplici,ramosti, nodofum;
furculof u, aut facile diflblubile aflurgat,ceu
ficutanimalibusos,& ventrem, alia,pro- &
portione eadem. Nam
nequeradice,inqui£
Frutex,quodab radice cau-
©lea,ficus,vitis. Antonius Reccus^ieque caulem^neque get-
dicemultiplici ramofumcjuefe attollk , vt men, neque foiiu^neque florem^nequefru-
rubus, paliurus. Herba, quod abradice fo- clum planta^ omnes habere videtur.Corcex
liatum fine caudice prouenit, femeno^ cau- rurfus, aut medulla,aut neruus^aut vena^mi-
lefert, vtfrumenta & olera. Sed definitio- hirhe omnibusineft , vt in fungorum & tu-
nes lam accipi probarique debent , vt notis berum genere patet,quibus rebus, liifquefiV
aclineamentis quibufdam quafi in vniuer- milibus, natura vtique plantarum Confiftit,
ium anobis fubfignantur. Etenim difcre- Sunt equidem arboribus &
fruticibuspartes
parenonnulla fuapte natura fortafle appa- plurimx/ufTTUticrbuspaucioreSjquibufdaiTs
reant: quasdam etiam ob culturam dhierfa herbis pauciflimse; quariim qua^damprimse
cffici, atque a fha natura deficere., vt malua
maximec|ue communes plurimorum funr
3
inaltum lc attollens, atque in arborem traf- calore &
humore partibus primis ac fim-
iens. Quippe ita fit: nequetemporelongo, pliciflimiscuncTifque plantis communibus
fed meniibus fenis aut feptenis , ita vt longi- omifiisjtamquamearum defcriptioni cogni-
tudine crafiitudineque inftar haftse poflit tioniqueac noftro inftitutominus opportu*
grandeleerej quapropter comode ad vfum niSjVtradiXjCauliSjramus/urculiiSjexTheo-
baculivenit: tempore vero 16giore exaeto, phrafto. Quasda perpetuo fuis adfuntftipi-
pro ratione magis quoque incrementa ca-. tibus,aliae non femper adhasrent/ed pereuni:
modo &: beta nam eaquoque
peftit.Simili : ac decidunt,quas idcirco nonnulli partes efle
ampiiorem magnitudinern capit. Sedlonge negant^ alij annuas appellant. Perpetuaf par-
magis amerina, paKurus, hedera,vt procul- teSfuhtradieeSyCaudiceSjramijCorticeSjligni
dubioarbores hae efficiantiir, quaraquam mWeries,matrix,medulla,&:alia2:annua2ve^
fruticesiint. At myitus, nifi fWpius purge- ro,&non perpetuo praefentes.-flores^cahces^
tur,in fruticem tranfit. Quin &; nuxauella- iuli,frucl:us,femina,capitul3, filiqux, valuti-
na quas quidem &: fru&um meliorem eo-
, \x inuolucra,vmbellp pappi; &muitis folia
piolioremque feret, fi quis plures virgas reli- etiam/ednon omnibus tamen.Radixicritur;
querit, vt qua? fciiicet fua natura potius fru- eft id quo terras plantainferitur,atque
cohe-
ticofaiit.Neque malusvero,neque punica, vet^dc alimentum allicit.Cunctis plantisliarc
neque pyrus , neque denique vlla quae ab ineft, paucasfi excipias, qux fineradicibus
imis platigera iit,caudice vnoefle appareat, viuunt & augetur,vt vifcum.ftelisjhyphearj
ied cukura,ceteris abfciiTis,vtique tales red- arborumq; tungi. Caulis idquodab radicer
duntun Nonnullas etiam caudice dirTufas iimplexfupra terramaflurgit , &c in quod
multiplici , causa exilitatis relinquimus, vt alimentum defertur, fcapufque Latinis no-
punicamjVt malum. Oleasquoque &: ficos minariconfueuitracinarboribusquidem &:
mulnfidas dimittere aflblent. Qjuin etiam fruticibus caudex,in herbis vcrd caulis dici-
magnitudine paruitateqj omnino diuidenda tur. Soboles illa coliculorum , inutilifquee
nonnullaquiipiam fortafle cenfuerit, quae- radicibus fru6lificatio,ftolones appellantur,
dam etiam roborelmbecillitateque,&diu- quiiuxraarboruacfruticum caudices eru-
turnitate ac tempOris breuitate:quippe ciim punt,quique euulfi atque plantativiuunt&:
virgultorum olerumque nonnulla caudice adolefcunt. Ttnncus inferior caudicis pars,
vnoconfiftant , &
arboris quaii naturam radicique vicinioreft , aliafque truncatisfu-
adipilci fpeclentur, vt radix,vt ruta
;
quam- pereft ramis. Rami funt, qui in caudice auc
obrem eiufmodi olera nonulli oler-arbores caule fifli multiplices fparguntur, &veluti

vocant. Et quidem omnia olerum genera brachia qusedam fe expandunr,quos Theo-

ccrte, aut plurima,cum permanferint,quafi phraftus nodos appellat licet minus recle
,
;

ramos quofdam capefluntjtotaquein arbo- exnodisnamcueemergunt, vc ex articulis

lisfiguram mutamur, diutamendurarene- brachia crurave in homine. Quamquanon
vbique
 HISTORI^: NATVRJE LIB. VII. 129
vbique vbi nodiin ftirpefunt, ibi nafcun- proprie dixeris (
CachryasGr£civocant)
tur rami funt enim nodi quidam verrucse
:
funtque fublongapennicularum modo nu-
inftar,qui non germinant,c2eci ob id appel- camenta, quce fquamatim compacla pro^
lati. Surculus, quod ex ramis fimplex ac in- deunt e ramis, vt videre eft inlarice, picea,
diuiduum oritur,quale potiflimum germen platano, iuglande , tilia, abiete, &
alijS per-

annotinum apparet. At quia predietse partes multis. Verum quod in auellana nuce,co-
cortice,ligno,&: medulla, qua:& matrixdi- ryl6ve,compactili callo racematim coheret,
citur,conftant,merito de his dicendum. Eft & veluti prx-longusvermis iingulari pedicu-
ergo cortex pars vltima ac extima,a fubiecto tam Gieri quam La-
lo peniile nititur,lulu
corporeieparabiliSiVeluticruftaquaedam ad vocant.Floresetiam fuas partes habent,
tini

tegendum data,quae fi velut ambiens mem- nempe calycem,ftamina, apices, vngues* &
brana cingat,tunica a tuendocorpore di&a Calyx eft,quo flosprimucontinetur,deinde
eft; pars tamen corticisinterior, quae ligno foetusciauditur.Stamina,qu3E veluti filamc-
prellius adhseret, proprielibererit , is qui ta e calyce erumpunt ab intirao floris finiic

quosfcribimus libnsnomendedit. Corium Apices funt crafliufculaquafdadependen-

tamen a doctis non tam facies iumma,quam tia,in ftaminum fummo inh^rentia.Vngues

ftatumen quodda craflius,cui&: aliudfub- in rofis,ceterifque foliatis floribus veteres in-

efle poteft, nominatur. Sunt vero &c partes tellexerunt imas foliorum partes,quibus ca-

quedam quas fenomine

per carent,fimilitu-
dine autem ex animalium partibus appella*
tionem fibi mutuantunquare appellant ner-
uum id,quod cotinuum,fiflile,pradongum.-
que fpedatur,fed infociabile,ac germinis in-
fecundum, &C venas non habens. Venaripfas
cetera neruo iimiles, fed maiores craflioref-
que funt,& ramulos $c humorem habentesi
lycicoh3eret,decolores magna expane,ide6
Medicina: damnata:.Fructus,quod carne &c
fcmine compactum eft , frequenter tamen
pro eo quod inuolucro perinde quafi came
& feminio coactum eft:accipi folet non rard
pro ipfo femine,vbi nudum &nulli alteri in-
clufum nafcitur. Sunt etiam herbarum per-
multje partes, quae ab humanarum iimilitu-

ltem lignum alia fibi vendicarunt. Lignum dine nomen traxerunt,vtcoma, caput,ala:,
ihteriorparSjCortice circumdata, fiflilis,ac finus,genicula,latera,capillameta,fibrae,ver-

dura,ac veluti corpus arboru & fructificurm tex,cacumen,&ali«.Coma,quidquid hilari

Cuius exterior &: cortici vicinior pars mol- venuftate crinium modo fummu ramorum
lior eft ac albidior (alburnum aquibufdadi- vel colieulorum exornat,vt frondes,cum fo-
citur) quse & facile putrefcit, &c teredinibus liatum eft cacumen fjepecotymbi
: rlores &
crebro obnoxiaeft. Caroeftidquodomni- comare dicuntur. Id quod in globum extu-
bus dimenfionibusdiuidi poteft , quomodo berat,aut in orbcm glomeratur, caput dici
terrea quseque ex terraxonftant.Vndefit,vt confueuit-, fi magnitudine eeiTerit,capitulu,

inter neruu m & venam ipfa iriedia interce- aquo multa herbarum capjtulata Viiuntur

dat,exTheophrafto j.etii corticem fortaiTe faftigia,vtpapaueris,nymphseaf.Cauusinter

re&ius medium interneruum & vena,quam
carnem dici pofle cenfendum iic. Matrix,
quod in medio ligni refidet, & tertiu a cor-
ticecontinetur,velut medullain ofiibus:hoc
nonnullicor,alij medullaappellare malunt.
Medullaetiameft id,quod in
fungofum continetur,veluti fambucci
dulia,falicis } virgg fanguine<£,rubi.
etiam,quod herbarum caules, fi exigui
caulem &: ramulosanlractus,vndefinuatim
noua prolesegreditur.Alae dicuntur,facta ab
humanis alis tranflatione, velut in vtrorum-
que complexu angulus,in quem coierunt,ii-
nus-nuncupatur. Sicilarum caua finufque
medio ligni idem iibivellefatebitur,quirede infpexerit.
me- Atqui partes , quae in quofdam nodos intu-
Sciedum nieicunt^tam articuli quam genicula nomi-
funt, natur a quibus perfsepe vel geniculatim vel
;

cauliculi autcoliculi dicantur , quandoque articulatim ramuli prodire dicuntur. Quod

&c fcapi, autculmi, vt fabarum fcapus,fru- inter artus vel genicula medium intercedit,

mentorum Sc paruarum arundinum culmi. internodiu dici confqeuit. Geniculatse quo-

Folium eft proprie quod ex carne, cortice, que radices nominantur,que nodis quibuf*
&: neruis conftat,plantafqueveftit atqueex- dam interftincl:aEprotuberant,rotud(g,& le-
ornat,quo cum fpoliantur,plantae nude-ap- uiter capitulatse.Partes crafliores,nodiscon-

parent. Flosgaudium eft atboru herbarum- globatas , in quas internodiorum exttema

que.-concipiunt enim plante; varijs diebus,&; coeunt,vertebra:nominantur.Laceribuset-

pro fua quseque natura grauidse partus ge- iam prarditx funt herbae , quibus laterales
runt,quod germinatio ideo Vocatur.Pariunt funduntur rami, autvtrimq; in ordinem di*

cum florent,flofque ruptis conftatvtriculis, gefti prodeunt.Ad hxc particulas teretes &c
cuncque futuri fructus fpes eft. Sunt etiam oblong^,in capilli modum extenuatae,capil-
quxdam alia peculiaria parturientis arboris lamenta dici confueuerunt: quae fi contorta
, cirri mutuantur appellationem,
indicia , c^ae neque fru&urn neque florem crifpentur
Difli-
 30 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Diffident cirri ab acetabulis:illienimtota folioru ambitus ,
quicoliculosaut ramulos
polyporum flagellafunc,hax in flagellis cir- herbarum coronat,verticillueft, abinftru-
rifque rocundse cauitates ac cauernofitates menti muliebris fimilirudinedi£~tum,quod
funt. Capillametisgermanas funt fibrar,qu2e fufo vertendi gratia folitum eft adhiberL
plantarum minutiores iunt radicule,inquas
veluti extremas craffioresefFufae fparguntuf,
lic radices multse fibris capillatae , nec non
CAPVT LXVIL
etiam capillamentis fibratse pinguntur, quae t&Arborum dijfeBio.
veluti crimbus quibufda cirratascomantur.
Vertex/aftigiu, cacumen, id eiTe conftabit, APpendam quoq proarboree^fabricas
;

quodlongiilimo ab radice diftiterit interual* declaratione eiufdem difTe&ionem ex

loj vt crux ,
quod proximum fit pedi oculus MonlucienfiDo&ore.Vniuerfo ftirpium ge-
dicitur, quodperfaspe in huiufmodi alarum neri radices Deus velut fundameta quedam
finu videantur ocuh : is inoculationi nomen iecit, vt ijs quafi pedibus (fic enim loquitur
fecit. Ceruix pars illa eft, quas a capitatis ra- PHnius)fubfifterent ac firmarentur.Quibus
dicibus prodiens,pre]onga,teres in colli fpe- caudicem, vel,fi mauis^truncu fuperpofuit,
ciem figuretur,vtin cepis,Sd porris,&id ge- r amifqj quafi brachijs rurfus illum diffudin
nus iimilibus. Vmbella eft , quse in plantis & ex his cautes ac furculos elicuit,veluti ma-
fummaciminiidet , eftque florisfeminisve nus & digitos,eorumqueaiios fru&udona-
pedamentum in plures digeftum longiores uit,alios fronde fola & folijs yeftitiitjquibuf-
pediculos , qui fimul exfaftigio eodem orti, dam genitalia n^ebra dedit,conceptu &:fce~
in latius continu6.radiantur,iingulique flo- tu fuo temporegrauida, plerifque verd alijs
rem vel femen fuftinent in orbem circum- vmbracula dumtaxat & tegmina prsefcripfit
ac~tum,vc in fambucco,fceniculo,anifo,daii- ad tutandos protegendofque artus,&:obid
co,& nemnullis alijsJn orbem quoq radia- ;
fru&ibuspriuauit. Arboreis itaqj furculis8£
tasherbarum comas,cacuminaque in fafces cauliculis genitalis fedesafTignatur.Qu.6d
coa&a, Latini mufcariavoearunt,aflabriii- finomiumquam a partu cefTent,non ta-
militudine , cuius ventilatu mufcasconuiuij men vt orbi & fteriles a fertilium choro
abiguntur.Cyme^ funtfcaporum delicatiores funt explodendi.His omnibuscorticem ceu
teneriorefque coliculi,quos a prima pullula* cutem quamdaappofuit , cuihumorfubeft9
tione prseftant. Pappus lanofus villus eft,qui qui fanguis intelhgi debet,omnia alens,ve-
deftorefcentibus aliquot herbis remanet, &: getans,& fuftinens. vnde etiam arboriscaro
poftea in auras euanefcit,vt in carduis,fene- coalefcit,cortici proximaj cuivenasinfunt^
cione, foncho, & plerifque alijs fit. Herbae percaules &
furculos ad folia vfque perre-
quedam arboreTve quada lanugine pubent, ptantc$.Subeft itaque humor quidam nutri-
quae eft lanata quaeda hirfuties,qua ftirpium. tius, ceu fanguis quifpia& faliuamon folum
aliquot folia,coliculi termitefve canefcunt. arborum cortici,verum etiara partibus reli-
Aculei funt,qusecumque duriufcula in cuf- quis: fed no idem omnibus.Lac"teus etenim
pidem turbinata punciionem infligunr, fpi- ficis ineft, ad coagulandos cafeos non inuti-
culorum modo. Echinus eft, quidquid nu- lisjcerafis gummofus, vlmis faliuofus, malis
merosa congerie aculeorum ftipatur, fiue lentus ac pinguis; vitibus,pyris, aquofus 5
Sc
tegmen,fiue caput,tiue cacumemfic dictus, ita dealijs.Sed viuaciores funt arbores,qui-
quod globofo fpinaru agmine herinaceum bus lentior fubeft humor.Infunt &fuccis ar-
mentiatur, vt in caftaneis, dipfaco, fpina & borum quarumdam adipes,quiacolore al-
albaapparet. Semina multis, varijs conce- bo alburnum vocantur , mollis ac peflima
ptaculisrecipiuntur,nempefiliquis,valunlis, pars arborese carnis^ namfacil^ putrefcit, &:
tollicuiis,loculis s vafculis. Folliculus efVrhe- teredinibus obnoxia effe folet: ex quo veluc
cacuiuflibet rei,que; granum vel ferjoeh con- marcori patens, in lignis ad ardificandum
tinec inuolutum. Siliqua tegumentu eft,quo repofitis excludi &
refecari debet , ne pars
vel grana leguminum, vel herbarum femina finceratrahaturin vitium &: corruptelam.
concluduncur: nam non legumina modo, Arboribus nonnullis pulpatenuiconftatfta-
fed & complures quoque herbse frutices & mine>( abfquevenis; &
huiufmodi arbores
filiquancur.,1 Valuuli , ciim ceterorum legu- fifTiles maxime traduntunquibusnonadeft,

minu.m folliculi , tum pradertim fabarum frangi quam fcindi aptiores func , vt in olea
appellati funt,quia vallo quafi vuliuoli gra- & experimur. Quse redo neruorum
vitd
naexcutiancur. Valcula,reliqua feminuin- ftamine feu filameto coaluerunt,quodfran-
uolucra quse ii veluci paruse capfulse ea re-
: gentem prseceteris violentiam refpuant,vin-
cludant,loculamenta dicunturjfi pecuniarij culisfafciu dicari folent. Hincnimirum ge^
facculirollicularem formamrefert , vulgx nift*e,coryli, vlmi , betula; , & populi rami,
fbi nomen adfcifc.it. Circinatus florum vel aJiarumque arborum quarumdam , ad id
pra>
 HI-STORI-JJ NATVRiE LIB.VIL 131
prccipua dos. Subtument &: glandia nonnul- remilTo. In his paucis prsecipua confiftit ar-
larum arborum carniiperinde atque incor- borei corporis anatome, &explicata in fuas
poribushumanis,quodam callo carnis in ie partes difle&io acapite adcalcem,vel,ii ma^
conuoluto. uis,acacuminefummo ad imas radices,tam
Nunc de medulla paucis agendum,que_ la- maiores quam minores.
tet iniingularum arboris partium meditul-
iiOjVt in iblidis aniniantium partibus. Sed
interfe diicrepantarboresin hac medulla:
G APVT LXVlIL
quibuiliam enim carnofi iubeil^vt fico,fam- An p&rtibus heterogeneis conftent
buco,&: alijs, quas ob id fungoii generis exi- mmeralia.
ftimantur :alijs lignoia fentitur , vt larici,

abieti, pino, & limilibus. X mineraiium quoque cenfu locuplo

His vtcumque elucidatismuncdemum ad tiiTimu Medicinapenusna&aeft: (cru-
nutntibnem calamum in hune conuerto tari tamenon vacat. Sat iir,appoiite memi-
modum.Si omne quod adolefcir augeturqj, niiTe^num partibus conftent diueriis, maxi-
alimentum capit,& lllud caloris attrahenus &
me lapides metalla. Qui vitam his elar-
& concoquetis beneficio iibi comparat,ne- giuntur, poilunt vtique componere illa, at-

ceilum eft , arbores caloris principiu aliquod que diueriis copingere particnfis aiit venu-
Iiabere,quotuisradicibusalimentum ex nu- lis , vt aliqua coquant officina, & deriuent
tritio terrf finu,ceu ab altricis vberibus con- alimentum ii glutiant. Quidquid hoc iic

feclujfugant&hauriant; nam terra perinde (hanc controueriiam alibi diileriii) diuerii-

atque vbere vtutur: vnde fuccus alendis par- tatem partium habent aliqui lapides & me-
tibus difpenfaturj qui feminibusad educan- talla, non mple, faltem virtute. Magnes
ii

dam nouam fobolem confpirat. Sic autem non eft homogenea; virtutis: fixas ftataf que
procediteducatio. Radicesmaiores& craf- partes habet,- quibus ferrum trahat aut tru-
iiores proximo & illibato terrar fucco pri- dat. Ferruquoquefuam habetfaciem,fuum
miim aluntur,tum demum minores,ceu ca- os, quibus confpe&at & ofculatur petram:
pillares quf dam venas ex maioribus obona? ;
fuum quoque tergus & calces ^ quibus fugit
deinde reiiduum ad truncum & illius partes & recalcitrat. Longa opera haec eilet, noio
excurrit ac trafmittitiir, donec ad fummum tamen immorari. Mitto curiofos ad Tra£ta~
& vltimum vfque furculum ac foiium iugi tum noftrum de Magnete in quinto libro
tranfmeatione & miniftratione peruentum Curiofa* Philofophise. Hic folum adijcere
ik* Naturali enim vi ac facultate nutrimen- operarpretium ent,vim magneticam huma-
tum per trunci medullam,ceu per canalem no eorpori ineiTe. Nam praeterquam quod
&: fyphunculum,ee;cis quibufdam meatibus iintmagnetesquoshumanacaro rapiat te-
ad fummum vique & extremum germenj neatque,in ipfo humano
corpore virtutem
fiofculum, fructum, ramulum & foliolum conuerfiuam ad Septemtrioiiem lam nota-^
vndequaq; diftnbuitur.Quociim peruene- runt nonnullij nec nauiculam,in qua homo'
rit, ibi coiiftit &
abfumitur vnde tam multa
;
decumbat, conquiefcere, nificaput huma-
in ramorum capitibus germina. Quodii, num ^cynofuram refpiciat. Narro aliorum;
veluti redundans, adcrura radicibusvicina feneentiam, nondum hanc expertus Philo-
reftedarur &: remigret alimentum ipfum, fophiam. Sunt etiaquialiquotlapides fexii
multosibidem ftolonesedit,humore nutri- diftinguant. Numeraui quondam ncnnul
tio illue eonuerfo, &: a partibus fuperioribus los: Propero ad aiia.

ioA
132
IOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE I E SV
HISTORI^E NATVR£
LIBER OCTAVVS.
CAPVT PRIMViVL dum fimilia
ftupendis auribus
fpeclacula in vetufto orbe, ab
appellarunt Enotocitos)
>
De varijs hominum figum, quibus adeo prolixa: aures funt, vt vfque ad
terram dependeanc,&: fex homines fub vna
fATis iam prolufum de condi poffent. Hos reperiri verfus Califor-
tcaufisjpergQ ad narratio' niam.Nori procul abhac prouincia aliaeiTe
"nesanimalium. Exotica Honopueftam nomine,cuius incolas ad oras
procurabo muka.Noua magni lacus habitare & fub aquis merfos
,

natura iampatuit, noua dormire aiunt. Alias getesin Xamocohuyca

miracula > nouus orbis ; eiTe dicunt, qux membris purgationi excre-
^inde mukanarrare ani- mentoru deftinatis careant,ali propterea fo^
mus eit, etram mtactas nonnullas , ignotafq; liim odore fruciuum,florum,herbarii, quas
eruditiffimis locupletu Commentariorum olfaclui& naribus,non ftomacho condiunt.
fcriptoribuspandere naturas.Dupliciter pre- Idem prodit Gregorius Garzia de qufbuf-
tium operxfa&urum meputo,&: iuoundas dam Penieiibus: quos &propterea ait fem-
veritatis,&; tincerenouitaiis.Suppet.it multa, per fecum deferre frucius &
herbas odorife-
iine iniuria fidei,imd iine periculo,admiran- ras, eoquefblum commeatu yti. Homines
da , id eft noua & alium mundum praefen- omninogibbofos & incuruos memorat Fra~
tare curiofis. Accepi,quas ex propria fenten- 1

cifcus Hernandus in manufcriptis.Argenfb-

tia dixero, bona &: explorata fldej
ab oculatis teftibusmonnulla a probatis
ctoribus, & manufcriptis varijs omnem
dem merentibus.Seruantur in Bibliotheca
Regia S.Laurerij in EfcurialiVolumina Do-
dons Francifci Hernandi , qui iuflu Philip-
pi II. nouum peragrauitorbem,vtexplora-
ret eius conditionem. Huius Aucloris auto-
grapha penes me funt. Sunt & alij manu-
fcripti codices de rebus Indicis ad Reges Hi-
fpaniae &RegiumSenatum mifTi ex hoc.
thefauro licet proferre noua. Sxpe vtar ver-
bis Francifci Hernandi. Latino quidem,fed
nonnulla lafcribit,Petrum Sarmientum , ciimMa-
Au- gellanicos iinus exploraret , incidifTe in ho-
fi- mines, quibus pro vocibus vlulatus fuit, in-
ftarmarinorum luporum,& proindumento
argilla rubra,qua totos fe vngunt.Eutndera
occurrifTegigantibus, ccpifTe vnum, fugafle
aliquos. Eit etiam Petrus Simon aucior in
Expeditione qua loannes Aluarez Maldo-
natus ab Cuzco inftituit,vt nouas exploraret
terras,inuentosgigantes quinque vlnarum
: moie , pxne canino vultu ( ne cynoprofopi
abfint)roftro & dentibus acuminatis & pro-
duclis occifum vnuin vtroque fexu mon-
,

liumili fermone fcripiit euius nihilominus

; ftrofum, tcclum fuluo, raro,nec prolixo pi-
non temerabo ftilum,vt faltem difcolor ora- lo. Idem fcnbit,ciim villa quaedam Patrum
tio publicet aliena quaeaccepi.Vtar quoque Societatis lefu sedificareturquatupra Mexi-
editis clariorum Auctorum commeritarijs, ,
co leucis,in c^mentis reperta gigantu ofia,&
vtlocupletior hiftoria iit, quam abhemine dentem molarCm parem humana? manui
iam aufpicor. contrada:, iiue pugno.Torquemada pondo
Varium apud Indos hominum gcnus fta- duarum librarum muentum fcribit.Harc pi-
tura, iiulole,forma,deformitace,qua: fepiiis gnora immanitatis omitto plurimaemm
,
in Pliniocefui vana.Fidem iam nonnullam funt: derecentibus monftris nuc eft fermo.
impetrarunt , poftquam aliqua monftra (i- PergoadPygmaros, quos Ioannes Alnarez
milianouus orbis oftendic. Fides fit penes Maldonatus arino ij^o, vkra montanas
Auctores, quos tamen in mukisfide dignos Andes reperit,nonexcedcntescubicum.Pila
reperi.Antonius Daca,& Petrus Simon au- plumbeaemiilaa milice, fugacemfeminam
ctores funt , & eiufdem miracuh fidem na- occidit. Captum marem intra fexdies crifti-
uigationes Hollandorum &: Anglorumfa- tia viduitatis
&feruitutis confecit. Femina
ciunt, homines inueniri Tutanuchas dictos moribunda , ciim accederet percuilbr , ma r
(aufem iignificat hoc nomen , quemadmo- num opponebat oculis, ne vidersc, ad tem-
pera-
 iOAN.EVSEB.NIEREMBiHIST.NAT.LIB.VIII* IJj
peramentum impotencis odij. Aliud homi- quod vnicam vno cum pede
prseterquam
Dum pufillum genusjnon vltra quatuor do- maximo habent tibiam % cuius pedis vm-
drantes^in Orientisquadam infula,que; tota bra i ciimSol ad meridiem furgit, in ter-

aurifodina eft , ftatuit Argenfola , & veros ram proftratiab seftu fetuentur. Giim illis
pygmseos affirmat» Nec prsetermittenda ambuiandum eft ( neque enim aliter pof-
eft Papuarum nigerrima, interquos
natio funt) faltat. Loquuntur vt nos in fua lingua.
aliquos dieitur nafci non minus candidos &: Gemmarij funt precipuiiquasArmenis mer-
-

rufos quam Septemtrionales noftri. Hos catoribus,grano ad vi&u accepto, vendunn

,

obcaecari ftatim prsefentia Solis , licet non Sunt magni roboris viri, & annos ducentos
afpieiant illum/ufficit adfpici: aded fafcinat viuunt.Eorum femine, pulcherrime funt,&
has gentespulcherrimusnaturse oculus.Hi- omnibus coromunes: quse ciim prsegnantes

ipani hos vocant Albinos. Porro homines funti ,non ampliiis vlla ratione coitum ad-
canino capite, dentibus &: oculis deformes, mitturit. In iEgypti alpibus funt hse defor-
in infula Angania reperiri feribic Marcus mes creaturse: faciem,brachia, & pedes hu-
P* Venetus. manis fimiles poflident,cum duabus longis
mammillis,reliqua fimilescamelis.Cum na-
tos pepererunt, in dorfo aut lumbis eos por-
CAPVT IL tant , & filuas peragrantes viftitant. Viuunc
ad iummum annos triginta, nec plus quam
t)e varijs monfirorum nttiOmbm femel aut bis pariunt.Velociter currunt. Eo-
ru mares func pifcatores ftrenui, fuis vxo- &
NOn omriemmonftris oppignero/ed
penitus fidem fimilibus
Au&ores eam
ribus crudeliffimi &ferociflimi.Regem pro-
prium in humeris femper ferut fuper lignea
vindicent , maxime in his quse fequuntur. le&ica, & eum fummevenerantur. ^Ethio-
Nec tamen prsetermittenda duxi, non quia pise in partibus Septemtrionem verfus tales
certo putem^nationesillastantse deformita- inueniuntur,qui humanu corpus pulchrum
tisefle, fed quoniam probabilc exiftimem, duo brachia , duo crura , & pedes
habentj
fingularia faltem nonnulla monftra occa- humanos , fed iri humeris habent promi-
fionemfabulsedediflie. Exhibebo qu§Ly- nens caninum caput , cum duobus brachijs
cofthenesin Appendice collegit. Non ita humanis. Vitam degunt humanam,& afFa-
prideraa Lufitanorum nauibus reperti funt bre laborant cum fericeis & aureis filis res
inquadam medio ad Colocutum
infula in varias,quas ad Magnum Gamum mittunt.
itinere,vbi Cynofura videri non poteft, ho- ,
Non vident, neque plorant. Magnas exer-
raines cum duobus in latere dextro bra- cent mercaturas margaritarum fiue vnio-
chijs duabufq-, manibus, auriculas aiininas, num j caftunculorum &aliarum gemma^ ,

faciem humanam* dextrum crus equinum, rum pulchrarum. Eorum Rex tributarius
aliud humanum habentes. Abundant pilis eft Magni Cami. Tributum penditur ex re-

circa pudenda i reliqua glabri. Ceruorum bus fericeis Sc auratis. In Oceano Orientali
inftarcurrunt &: faliunt,crudelesadmodum reperiuntur feminse crafliflimse ,
quse col-
funt,& amentes. Eorum mulieres illis affi- lum longius habent , &£ prseter naturam
milantur , fed minores habent aures , pul- brachia feu lacertos coniuncl:os cruribus:
chrseque funt feminse, ac magiftrse in fe- retro afininas habent tibias , fed pedes alte-
tse atque auri artificio muliebri bis in an- : riusformas , caudam itemafinmam: altio-
no pariunt * Quibufdam in Arabise locis res ante funt quam retro quatuor vno ven- :

hasc monftra funt. Tres habent oculos, tre gerunt.filios , e quibus duos necant,
nafum &: os magna, aures binas amplifli- alios educant : laccopiofum producunt, e
mas & rotundasj fingula brachia,duas quo cafeos pro fuo vidu conficiunt. Mares
manus : mares etiam binas tam magnas feminisfunt fimiles,minoribustantum ven-
habent mammas , vt eas commode tege- tre acmammis. Nonnullis in Tartarorum
re nequeant. Belluinas induunt pelles, iine Vallibus talia repertafunt monftra: collum
caligis &calceisincedunt,nequedigitos in habent longum fupra thoracem , capuc &
pedibus habent. Vocantur fterlochi. Non in modum gryphi, in pedore duos ocu-
fruftra ore magno funt prsediti , nam ios , nafum & os, duas alas in illis diuerfo-
comedones & voraces funt. Carnibus vefcu- rum colorum , brachia Sc tibias humanas
tur femico&is, vinum aut aquam non bi- in locis habitant aquis fcatentibus , quo-
bunt. Magni funt bellatores , & perpetuo niam ex pifcibus viftitant . Grauiter vt
cum vicinis ac conterminis locis beila ge- anferes volant. Pennsealarumipforumvmi
runr.Eorum Rexvectigal pendit Magno funt magnis dominis in fagittis aptandis*
Camo. In jEthiopisepartibus,quse Occa- maxime apud Magnum Camum,&: Preto-
fumfpe&ant , funt homines bene formati, Ianum. Animalia funt ferociflima, &ho-
M rruru-
134 IOANNIS EVSEBII NIERE.MBERGII
minibus inimicilTima:ex ore venenum proij- viris* Velociter currunt,ita vt curfu filueftrk
ciunt,cum prope (unt vt capiantur* In noui capiant animalia , quibus vefcantur. Inter
orbis ea parte nouiter a Lufitano Rege re- album & nigrum colorem funt,nempe fufci
perta,fub Aquilonevbi ad fan&am Crucem coloris , vel (ubnigri. Carent pilis,nifi quod
eftinditum nomen, hoc hominum genus a genubusinfraSatyrisfimilesfint. Vngui*
repertum eft* Caput habent caninum, pilo- bus manuum fortesacrapacesfunt.» caput
lum,cumauticuIislongis.< media corporis crinibus abondat: deformi funt corporc
pars & brachia funthumanis iimilia , crura acfacie. Rident libenter, prsefertim in vi*
equina,vngues bubali .induunt pelles non J rorum ap*
pra?fentia. In Afiae filuis funt tales
loquuntur, (edfortiter latrant magni funt : pellati CMonopoli. Capite carent , fed fa-,
prsedones , &: ex raptu viuunt Baratria vo- : ciem habent in pedore: incedunt nudi , fo-
eantur.continuocum vicinis inlulis bellige- lis pudendis velo te£bis Caput integunt ,

rantur, &
homines vorant cum habere pof-
iuntjcumnon habent,ceteris vefcunturani-
malibus t In regionibus Magni
Tamberlani reperire eft huiusformsecen-
tauros. A medio fupra humanum corpus &:
faciem gerunt , nifi quod brachiorum loco
duo habet breuia brachia bufonis inftar:
capite funt caninas aures, cum tribus in vultu
barbis 5
in illisfunt brachia humana cum
mambus ac digitis: reliqua funt equi. Celeri-
quem ample£tantur,tam arcTe
ter currunt.Si
ftringunt, vt ru mpi cogatur.Solis vefcuntur
elephantibus. Amici funt hominum
lieru 5 quia nullam inferunt moleftiam.
illis
InTaprobanainfula. tales reperta: funt hu-
nianse creaturae male formatse.Crurahabet
breuia,humeroseleuato$,collumfubtile,ca-
maximo ingentem Solis calo-
pileo, propter
rem.Colligunt hi piper,& illud Mech^ mer-
quondam catoribus ex variarum mercinm permuta-
tione diuendunt , quas deinde merces ipii
antipodibus diftribuunt. Sunt valde conti-
nentes &
modeftihomines, nequevmquam
in verbum malumproferreaudiuntur. Since-
rifiimi funt , & bona prarditi confcientia
iuxta fuam legem. In Libyse Alpibus hxc
monftrofa animalia reperiuntur.Ex toto fla-
ua feu gilua funt, facies humana in peclores
crura (unt bouina , pedes humani ,cauda
& mu- vulpina , mammse caprinae , dorfum inftar
camelorum,collum longum, incuius fum-
mitatenon caput/ed tumorem in modura
natt^cum duabus porcinis auribus habent,
Hircina funt barba viuunt ex herbis &: ra-:

put maximum ,cumvnicoinfronteoculo. dicibus,& admodum filueftres funt. Dum

Rimantur gemmas,& (imilia pulchra. Tru- parui funt , commode vefcuntur homi-
his
ces ac ferini funt homines , nec femellas a nes, quibus Magnus Camus vtitur:at cum
maribus quis dignofcit , nifi cum grauidae grandxui,duriinm^ funt concoclionis,ided
funt.Nudi incedunt,& ex rebus filueftribus iuuenculifuntvefcendi. Illic hi meliores
vitam degunt.Rosillispotus eft.Auribusca- funt ,
quam apud nos hcedi. Omnia hsec
arent, & acute audiunt. Quoddam fucorum Lycofthenes plurima vana. Illud quod in
;

genus, quos Itali tabanos vocant,illos valde Quaf ftionibus naturalibus obfejruo , nunc
moleftat, ob eam caufam fabulo le condut, inculco , plerifque monftris fabi^iam dediile
quoad infulam fuci prjeteruolent.In vltimis dsemones deformi apparentes f^ecie,quem-
Syricanae partibus lunt homines.
talis figura? admodum D. Antonio fub fatyri &; cen-
Praeter gruinum collum, ac ferinum caput, -tauri vultu vifi in deferto. Sed & Apofto-
cum oculisacnafohumanis,roftrum &bar- lico viro Balthafari Barretio , ex noftra
bulas habent vtgalli. Veftiuntur pellibus. Societate Iefu, inreditue Bena apparue-
Agricultores funt.Magnum illiseft bellum runt varia monftra . Putabat is initio 3

cum gryphis, ita vt vtrimque ingens nume- cum procul eiTet, nigritaseiTepatrixinco-
rus pereat.Eorum mulieres funxillisfimiles, las : fed locus defertus omnino erat , & fpi-
fed barbulas non habent , &
roftrum latius Titus cognouiteiTe humanam figuram gmu-
gerunt.Vinumnon bibunt.Quiin bello ca- lantes. AcCidit interdum , monftrofos ho-
2unt, habentur vt fancTi,& eoru vxores non niines ex inceftis aut diemoniacis congrefli^
amplitis funt alijs virisconfpicabiles. Super busedi. In Brafilia e barbarse mulieris
infulisquibufdam Cafpij maris tales repe- cum incubo congreflu horrendum mon-
riuntur leones.Humana funt facie,fediilue- ftrum prognatum fertur, &c infedecim pal«
ftres 6c feroces, ex raptu viuunt,& fupra at- morumaltitudinem excreuifie, dorfolacer-
quefub aquis ^quenatant vtpifces.Horum tx pelle contedo, turgidismammis, bra-
plerique Hittorici meminere, ac Solinus chijs leoniriis , oculis rigentibus, &£ inftax
prselertim de Mundimirabilibus.InLibyas ignis fcintillantibus,ceterifque membrisfcc*
deiertis repertae funt muiieres quae ad genua diilimis adfpedu,
vfque promiiTas habent mammillas:vfu ca-
rent loquendi (ed tamenvehementercla-
,

mant^vei ftridet. Dcmeftice veriantur cum

CA^
 HISTORIJE NAT VKJE LIBiVIIL 135
drupedibus , fed foiida in turbinetn , vt in
pifcibus &; crocodilis vidcmus, &£ offeam
CAPVT III.
auricieim protenta. Vnde quando
iri

federe
cupiebant, fedilibus perforatis vtebanrur,
TJeinfdcmis mcridwnalwM*
&: illis deficientibus,eflofsa tellure ad fpitha-

Bohemus ex Diodoro malem &:paulo amplius fcrobem, cauda

APpendo quod
affert, licet vanum mihi de habitatori-
bus infulae lamboli. Sunt eius infulae honii-
nes corpore ac moribus haud noftris fimiles,
eadem ume corporisforma, fed que, magni-
tudine quatuor cubitos excedat. Horum
immifsa opus erat quiefcere. Digitos ha-
buifle gentem illam latos non miniis ac
longos, pellem afperam, paenefquarneani^
fabulantur. Solo crudorum pifcium efu
vefci folitam qtiibus dencientibus aiiint
,

ad vnum interijffe , neque de fe prolem

ofTavelutinerui , quo velis fkcurntur refle-
reliquiffe vllam. Ha?c ilie. Certius eft in
(ftuturque.Corporefunt plus quam nos agili
regno Lambri caudatoseffehomines. Scri-
ac robufto. Nam fiquid manibusceperint,
bit Marcus Paulus Venetus, caudam vnius
nemoeripere ex digitis poteft.Pellis corporis
palmi effe. Eadem infamia alij homines
aded perpolita, vt ne pauca quidem lanugo
Europasi laborant;
appareat.Pulchri func,deeorij& corpore co-
*
poiito. Aurium foramina multo noftris pa-
tentiora
differunt.
,
quemadmodum
Habet enim eorum lingua
lingua a nobis
priua-
CAJVt V,

rum quid tum a natura tum ab ingenio da- De Amazomhm.

tum:diuifamenim linguam natura dedit,
quadcinditur ininferiori parte,vtab radice
AMazonas aliquas fuiffe in nduo orbe^
duplex eife videatur. Ita varia vtunturlo-
fabula multis fuit, femifabulaquon-
quela, vt nonfolum voce hominti loquan-
dam Petro Martyri In Decade feptima
\

tur,fedauium diuerfarum imitenturcantus.

maiorem prxftitit ndem , allegatiorie-ffde
Et quod mirabilius videtur , vna cum duo-
dignorum , conteftantium vera effe quse de
bushomimbus perfecle iimul refpondendo
infiila folis feminis arcuarijs > & fuorum lit-
tum difputadoloquuntur: vna enim linguae
torum acribus tutricibus referta narrantur ;
parte vnil®quuntur, reliqua alteri.Longiili-
certifque annitemporibusad eas traijcere
inse funt attatis, vt qui annis centum quin-
Canibales generationis causa, neque virum
quaginta vitam agant,&; abfquealio (vt plu-
rimtim) morbo. Si quis febricitet,aut corpo-
vltra patiab vtero grauido, U remittere ma-
res,feminafque retinere. Appendo Gualteri
re £Bgerfuerit, mon ftatutalege eompellunt.
!

Rallegh narrationem. Ego fane difigentiffi-

Non fcribunt per latus^vt nos,fed a fuperio-
ri parte ad inferiorem. Mos eft eis
rec~ta linea
&
me ex fenibus , illis qui multum experti
erant , qu^iiui de omnibusaquis flumini-
adcerta vfque setatem viuere , qua perfecH,
bufque quas circa Orenoque , S>c an Amazo-
variam fibi mortem [fponte conftituunt.
nes reperiantur, &: admodum cupidus eram
Gemina eftapud eos herba , fupraquatri fi-
ventatem de hifce beliicofis mulieribus
quis iacet,in fuauem dedu&us fomnum mo-
ritur. Mulieres minimenubunt, fed omni-
cognofcendij cum quse de iliis dicuntur , a
quibufdam credantur, ab vero pro fig-
alijs
busfuntcommunes . Simili modo $t filij
mentis habeantur. Etobiter cuaidemhic,
educantur,communique amore funt omni-
licet a propofito paulatim difcedam ,com-
bus. Abdueurit faephis a nutrientibus infan-
tes, ne matres filium recognofcant quo fit :
memorare volui,quid mihii pro certo &
vero de hifce muiieribus narratum fit a
vt, ctim nulla fit apud eos ambitio aut pras-
cipua affecno , coneordes abfque feditione
Caffiqui fiue Duce aliquo iftius regionis.
Mulieres h% in Auftrali plaga prouincix fuae
viuant.
regionisTopago habitant , &: dominium
fuum habent in infulis Auftralibus fexa-
CAPVT IV. ginta milliaribus ab oftio fluminis diftanti-

1)e homlmhtu cdudatis; bus. Inanno femel tannim viros fuosad-

mittunt, &per vnum fakem menfem cum
illis viuunt, idque,vt ex narratione eius col-
Nter tot fabulas illa quoque fortaffe ad-
Iigere potui, in Aprili. Alienadedi , incerta
mittenda, de qua Petrus Martyrita fcri-
mihi fideffortaffe veritati fuperftruxit fama e f

hanc
bit:Eft alia regio,dic1:a Inzignanin.Ad
Serio iam agimus.
autemincolse referunt ex maiorumrelatu
quondam pelago aduedas gentes caudatas
ad fpithamse longitudinem , 8c lacerti pro-
eeritasem , eauda non mobili 3 vtinqua»
M C&-
 136 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
no repperi , & Apollonius Grammaticus
CA P VT VI. prodidit, prope Athenas infula fuiiTe quam-
dam quam Athenienfes ciim vellent muris
,
De hermaphroditis. munire,dum foderent fundamenta,inuene-
rint fepulcrum longitudine centum cubito-
FRequentes hermaphrodita? ihter non- rtim , atque intus cadaueradoflavfqueab~
nuilos barbaros. Gigas ille cynoprofo- fumptum, cum h ac infcriptione:
pus a Maldonato inuentus, hermaphrodita Sepultm ego Macrofirls in longa infula,
erat. In Virginia plures,ipfis etia Indisexofi. Vit& perattis annis mille quinquies.
Eorum opera, qudd robufti fintadonera Quot& qualibus menfibus conftarentilli
perferenda, iumentorum loco vtuntur. De- anni, an merum commentum , incredulus
portant hermaphroditae annonam Regum aut prudentiffimus quifque diiudicet. Ce-
ciim proficifcuntnr ad bella. Defun&os ge- lebris computatio fuit annorum quatuor
ftant , contagiofo morbo affe<5tos ad loca menfium.
deftinatadeferunt, & medicantur.
C A P VT IX.
CA P VT VII.
De repuerafcentihut.
be Penecaijs &feminis Arupinis»
NAture; miracula fi ingenio noftro exa-

ILlud fortafTe non naturae fed rhiraculo minentur,fide carenc.Maieftatem fuse

imputandum,quodinter Malabaros pe- caufse decetincredibilitas, vtdiflimulatione
culiaris natio fit ,
quae a loco fan&i
Jhoma? admirationem irritet. Plura funt ve-
veritatis
nomen habet^dicla Penecays.lWis ptoprium., cenfu,quam dignafide,nifi ma-
ra in naturej
tam viris quam feminis, altero crure adeo ieftatem fuam,imo eius causa incredibilita-
tumefcente nafci , vteonomine a reliquis tem alleget.Preter iteratam iuuentutem eius
Indis pro maledictis habeanti/r.Concolores Barbari trifasculi cuius nuper meminimus,
}
funt Malabaris , &: in ceteris per omnia ijf Petrus Martyr fcribit, Indum fenem cuiuf-
r
dem (imiles. Feminae quoque Arupini fere dam fontis lotione &: potione omnino ado-
omnes ciaudicant. Hoc tamen naturae arca- Tarenti fuit cente-
leuiife repetita iuuentute.
niim arbitror. narius fenex capularis, qui pilis,cute,vngui-
bus,& fitu & fquallore astatis decidentibus,
CA P VT VIII. de fene iuuenis laclus
poft annisfuperuixerit.Apud nos
& quinquaginta
fit ,

quoque in
De longxuis. Rioxa cartillg par fors alteri viro accidit: vul-
gi fama id notu, &: ab Caftellae Ammiralio
QVidam e Gangaridum gente, hodie exploratum. Valefius Tarentafius fcribit, fe
BengaU dicitur, Prastorem Nunnium viuoMonuiedri (oppidu eft Valentini regni,
Acufiam adijt. Natuseratannostrecentos olim Saguntm) fuifle Monialium Abbatif-
triginta quinque* Seniores enim qui tum fam vetulam , cui fubitd menftruis floribus
erant, de hoc eodem grandaeuo fe accepiiTe reuocatis , dentes renati , comas denigratae,
aiebanta maioribus. Ipfefilium nonagena- rugse &: fulci cutis adasquati > &: mammas
rium habebat^&ciim litteranoifet nullaro, pendulae & pannofie inftar virgunculse ibro-
quse referebantur ab eo de veterum geftis riarunt: fic denique vultu,facie,toto corpo-
rebus, ad fidem Annalium congruebant. ris habitu iuiienculam fe exhibuit , fed praj
Aliquoties deciderant dentes, alijs conti-
illi verecundia infolentis euentus , omnium
nuo fubnafcentibus. Barbavbifepiiis inca- oculisfe fubtrahebat.
nuiiTet,inatrum denuo colorem,idque pau-
latim, femetipfa vertebat. Ante centefimum
annum idola coluerat,inde seque miferabili
CAPVT X.
errore ad nefariam Mahometis tranfierat De anthro^ophdgis.
fe&am.Is propter miraculi nouitatem a Sulta-
ni,nempe Regis Cambaia? ftipendijs alicon-
fueuit. Idem vitse fubfidium a Nunnio petit.
ANte politiam Ingarum rupicesilli Bar-
bari,omni crudelitatefamofi, Nobiles
Nunnius haudgrauateailignauit. In mon- captos ad palum alligabant, viuos deuora-
tanis Iucatan longseuitas commnnior eft: bant: e brachijs
, cruribus > furis fecabant

plurimiibi fenes. Nec mirum,ibi Ioannem fruftacarnis.Recenti cruore deglutiebant

Na centum & ouadraginta annorum fuper- lsetiflimi Id nimirum illis religio erat y
.

' eile. Inuentu/eft qui trecentefimum viquc gratumque putabant Numini (uo facrifi-
vixerat. Adijoiam qua: in Phlegone Trullia- eium. Ipfa viclima fuperftes videbat (e ven-
tri-
 HISTORIjE natvr^e
tribnsfepeliri hoftilibus. Alij e recentibus
hoftium vulneribus fugebanc cruorem,quo
etiam feminzevbera inungebanc,vt iam kv*
fanduminftruereturcrudelitas. Alijs tanta
gula , vt homines ad palatum nutrirent > &c
darent operam generationi^quo plures ven-
'
tri fupereiient hofte; mirum dictu horri-
bile. Captasfeminas feruabant, vt ex illis
procreatam fobolem, cum iam pubefceret,
epularentur. Eadem fortunamatrum,cum
fteriiefcerentmullafanguinis reuerentia erar^
nequefme hoc vfu capti homines. Eofdem
item fciuabant,vt e feminis fuis procrearent
gulasfux.Eoldemfenefcentes edebant. Ali-
cubi ipii filij patres iam fenio infecundos
helluabantur.
LIB. VIII. 13
fne per prouincias &: ciuitates onera. Leges
illorum , leges {ancTifTimae cuiufdam frater-
Iubebat alia,cuiufque oppidi
nitatis diceres.
vicinosmutuoiuuari , (ine vlla mercede, in
colendisagris,fegetibus metendis, ardifican-
dis domibus. Aha lex interdicebat fumptus
& in veftibus,conuiuijs,& delicijs. Bis tamen
aut ter in anno iubebat epulari omnes fimul
coram Curacis, id eft pr#fecT:is & fuperiori-
busj tuminludisfeftiueexerceri adnutri-
mentum charitatis , &: recreationem opera-
riorum. Alia lex pro pauperibus iubebat
claudos,ce-cos,mutos,fenes,egrotos,publica
cenfu ali. Aiia pro hofpitibus iubebat item
cxcommunibus serarijsexteros& aduenas
hofpitari , conftructis ad ha?c officia domi-
bus , & per vias diuerforijs ; item ad conui-

CAPVT XI uia publica, mutos,claudos, catcos,fenes,

alios miferosconuocari, vt ficleuarent con-
&
Leges polttica diquorum Barbarorum. ditionemfuam.Alialex,domefticadicla,in*
terdicebat otium , vt adhuc quinquennes
Nfinitiim eftet ingenia,mores,leges,facta pueros occuparet,& mutos,& furdos,& ce;-
.hominum barbaroru narrare. Exijsqua* cos,& fenes, pro cuiufque facultate & viri-
ftatim occurrunt,nonnihilcarpam,maxime bus. Maximum inter illos dedecus & infa-
Periianorum, quoru politia cultior, in mul- mia, puniri otij causa. Tum lege cautum,
tis maior noftris ne diuerfa memoraturi
:
referatis foribus menfa? accumbere , vt- a
ingenia bmtorum humana omnino con-
,
miniftris publicis vifitari commodms pof-
temnamus. Reges Periiani ad. publica rem fent.Deftinatierant miniftri iuftitise qui do-
commodiitime gerendam quofdam Decu- mos priuatas crebro viiitarent.Militibus ca-
rionum gradus ftatuerunt , ne quis ignarus pitalis pcena erat, fi quid furriperent a villis,
Decuriainfima decem cotine-
iuftitiarefTet. li quam noxam vel leuem intuliffent. Sub-
batvicinos. Vnusprseeratrehquis nouem. adis nouis prouincijs, ad ponendaodia, vi-
Deindequinque ifta? decurias cum fuis De- ctosducescumvicToribus fplendide late &
curionibus,id eft quinquaginta vicini, pare- conuiuarilegitimumfuit.Solemneeratintet
bantalij Decurionimaiori. Rurfusdusede- Caziques Cumanse, minorem natu^n here-
curia;quinquaginta vicinorum fuberant alij ditate 8c princip^tu paterno fuccedere. Inter
DecurionijCuius curas centu erant patresfa- Periianos ad fratrestranfmittebatur heredi-
milias. Quinq eiufmodi decurijs,ideft quin^
;
tas,non ad liberos.Extindis omriibus fratri»
gentis vicinis,alius erat Decurio prsepoiitus. bus,reuocabatur hereditas ad liberos fratris
Tum due, decurise quingecorum vicinotu. maioris, rurfus ad natos fecundi , lic de- &
fub aliochiliarchoerant.Non amplius pro- inceps.
rogabaturiurifdidio^neincomodegereretur
adminiftratio plurium.Decurionum mino-
rum munus duplex: prouidere ne quid fub-
CAPVT XII.
ditis deeiTet, alterum, nequid maleagerent: ^Mores nomuHarum Gentium.
fi id eueniret, admonere fuperiores Iudices.
Qui tacebat, dupliciter reus quia inique ; & CVmanenfes Indi tutiffimo pacTo Me-
atqueinfideliterpublicum munus geflerat, dicis,quosdicebant Piacbes, vtebantur.
& quia delinquentis culpam in fe tranfmit- Videret Medicus, cuiusa?groti curationera
tebat perinde plectebaturac fiipfe patraf-
: admitteret.-nam fi reftitueret fanitati,libera=
fet.Superiores Decurionesciim fimilem cu- li prsemio donabatur fi tamen obiret lan-
;

ram haberent &; etiam iurifdi&ionem in

, guens, nulla mercede reddita occidebatur
minorem Decurionem,nulla huius negli- Medicus. Virgo ante nuptias adulterio dif-
gentia, nulla fubditi Culpa,aut ignorata, aut foluendas biennio claufa feruabatur. Dona
impunis manebat: ita omnes mirifice inof- recufans, pro inimico erat.Coriani pollutos
ficio continebantur. Idem mos in militia nefando fcelere damnabant conditi.one mu-
feruatus.IjdemDecuriones iingulis annis re- ad colum, ad coquina: nullus illis vfus
liebri
nuntiabant Regi , quot illo anno in regno permiftus vitg.niiifemineus.Hofpitibus Hi-
nat^quotvita funcTi : lta pro ratione nato- fpanis aliqui Indi lauabant pedes. Alicubi
rum mortuorumquediftribuebant iuftiffi- nubiles puellas cognati manu rumpebant
M 3 coratn
IJ8 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
coramfponfoad virginitatis aVgumentum: bus efte, & tres in vno ahos confeflionerri
:

alicubiij ipfi cognati mcefto aufpicio liba- peccatorum coluiiTe, ratos hac humilicatt
bant virginem. Apud Periianos Reges di- expiaile coufcientiam. Viiibili ritu Sol ab ijs
tiffimi largiebantur fubditisomnibus vefti- adorabatur,cui victima agnus,cuiuscorm>
tum,prouidebantq5 necetTaria vitse,ita ciim locauftum. Animas immortalitatem Ingas
niliii haberent , nihil deerat eorum quse ad nouerunr. Corpus vocabant alpacamafca,
vite^eceifitatemopusera^.Nulluspublicus, hoc eft terram animatam. Gredebant refur-
nec com munis artifex
quifque iibi parabat,
} rec~hirum:idcircb detonfos capillos, fectofc^
&: noueratconficere. Quae ad delicias aut vngues diligentiifime feruabanc ,ne magno
pompam , hazcoccupabantartificesaliquos. labore aut mora opus tunc effet recipiendis
Nemoiniignibus dignitatis alicuius ; autno- partibus. In Saufa ( iamcorruptonomine
bilitatismilitanbuique armis donabatur. Xauxa) canis olim adorationemimpetrauic
&
Omnes irj Periiano Mexicano regno fidi gula: fummx enim illis gentibus deliciae
Principibus fubditi, fupremam Regum au- canina caro. In Huamachucu iafpislapis
ctoritatem reueriti , &inexcufabili agno- Deus credebatur , cuius colorum varietas
fcentcs onere. Pauperes qui nullum aliunde diuinitatem perfuadebat. •

tributum Regi. Mexicano poterant pende- In Cuzco ciuitate maximus virginitatis

re 5 ex pediculis foluebant : plures propterea perpetuae fuit cultus. Templu ibi erat Solis>
pediculorum facculi deferebantur ad aulam vbi claufx aiTeruantur multse virgines Soli
ex tnbutis. Scutum Principum Cumanas eiufque religioni dicatas. Lafciua adhuc vi-
humanum erat:pra?cedebantquatuor Indi, ua humabatur: complici, qui violarec pueh
inter quos deftinabat fua fpicula &; fagittas : lam, pcena ftatuta viuicomburium,& occi-
autem opponebantur hoftium iaculis,ne
ipii fiototiusfamiliejjvxorum^liberbrumjparen-
Principem violarent. Si aliquis caderet, fub- tum, cognatorum , imo omniu conciuium,
ftituebatur ftatim alius. Apud Indos Coybae totiufque patrias defolatioinumquam tamen
&Chama? mendacium capitale : qui falsd temerata vlla. Eadem lex lata adulteranti
dixifte aliquid conuincerecur , morte dam- cumRegina, vel id tentanti. Virgines ilke
nabatur. numquam domo prodibant, nec virum vi-
debat,nec aviro vel ipfo Regevifse.IdRegu
CAP.VT XIII. na-ibliliberum. Ignem facrum feruabanr,
accenfum lolaribus radijs in goffipino per
Keligio Vermnorum. <
quamda reflexionem illucdiredis. Periien-
fibus inufitatum iuiiurandum. Coacl:us a li-

AFeritate &£ rufticitateccepeyunt auer^ dore quidam Nobilis barbarus fententiam

tere Barbaros Periianos Marcus Ca- fuam facramento firmare, reipondit: Non-
pac &: vxor eius({broretiamdicitur) Mama dum Chriftianus fum , quomodo vis vt fir-
Oello Huacomouam ij &C mitioremreligio- mem meum fenfum nomine Deitui?Liclor
nem inftituerunr. Palances hominesadfo- retulit, fumxereinuocarenomen Soiis auc
cietatem & rempublicam , fun- coegerunt Lunas.Tunc Indus.-Nos non vtimur diuino
dataciuitate Cuzco. Agriculturam Sciani- nomine nifi vt adoremus, propterea non li-
ficium docuerunt , imperij fines amplia- cet aliter ore fumere. Quid ergo, liclor in-
runt. Deinceps reli qui ex eius ftirpe Reges quit,faciemus? Sat iit , Curacaille dixit, ii

lngx humanas hoftias, adhuc

interdixere promittam verum dicere,&cogicarecoran>
pro falute Regis, quem psene vt Numen re- Rege Hifpano me loqui,cuius nunc ipfe vi-
uerebantur. Nec etiam licebatcmorem in- carius es. Pervienfes &: ipfe Inga Rexexqui-
fantulitare imd libentifiime amplexaban-
: iitis ornati veftibus,agros Solis colebat,fum-
turReges aegritudines. nuntioscseliillas vo- ma magnificentia hymnos l^tiffime decan-
cabant quibus fe diccbant ad Deos acciri.
,
tantes, tallente laborem lastitia. Piaches,&:
Cultores erant prcecipue Solis , cuius proge- alij,melodijs daemonem aduocant.
niegloriabantur : nontamen illil fummum
Deum cenfuere , fedPachatamac
mtavmammundi) hunc credebant vniuerii
( hoc fo- CAPVT XIV.
faclorem, maiori religione profequebantur, De fnperptione Congimorum*
fed corde & opinionetenus. Nullum tem-
plum illi dicebant inuiiibilem
: ignotum & COngiani idololatric^ fuperftitioni dedi-
iibi,nomen non auii pronuntiare.Si quando i\ erant,tetra portentofacjj animalia yc
ad id compulfi, fumma reuerentia,oicuiato Numen adorantes ,atqueinterceteravnuj
faq- ids aere,& feretremuli ld faciebant.Fer-
quod hornbile U monftruofum eft,& apud
tur nonnullos pndem adoraiTe idolil Tan- illos reperiri folitum. Draconi alato hoc ali-
gatangaiquem Deum dicebant vnum in tri» quatenus fimile eft, bipes, &: caudse longio-
ris.
 HfSTORIiE NATVR^ LIBYVIII. *39
ris, oblongo fauces multipliciden-
capite : perennauic>& fedulo excukafuit.Ad Aftro-
tium vtrimque acutotum ordine repletas logiam eos nonnihil clarifiimoru luminuai
-habec:magnitudineeftouis: pilocaret, fed confpeclusprouocauitjfedvixpertraxit.Tres
fquamato eftcorio 3 eoque .viridi.Muki C6- tantum errones nouere , Solem , hunc Ynci
genfium Dynafta^dum idolorum cultuiad- Lunara,quam Quilla, &: Venerem,
dixerej
ijuc dedici ellent, hutufmodidomianimal quaChafca,hoc eft,crinitam auc crifpam,ob
magnis fumpubus alebant, cruda namque crebritatem radiorum,appellauere. Ex con-
yi&irat carne.fed magnam quoque inde ni- ftellationibus Pleiadas funt admirati , & in
hcacem colligebant:vatia eni m populus ido- Via laftea commeti ouem laclantem agnu.
lo donaria ofterebat , quidquid vero oftere- Annum folah penodo definierunt.Solftitio-
bacur, in illorum commodum cedebat.Ser- mm gnari dignoicenda odo turres
, ad llla
pentes adhxc&xombrosimmenfasmagni- verfus Orientem totidem ad
a?dificauere-,
tudinis viuos etiam adorabant, quin & hir- Occidentalem plagam. Obferuabant ortu na
cos, tigrides, bubones, aliaque animalia fe- & occaium Sohs, num per defignatas turres
ralia , & viiit hortenda. quo ehim eadem &; iadaret radios. Ad examinandum sequino-
tetriora &tertibiliora , eo maiorem tllis cul- etium columnas facrasdeputarunt: quo die
tum deferendum putabant.Quin&vlterius luxSolis vndiquetingeretcolumnam,illam
eorum proceflk vefania culcumenim& : a?quinoclialcmdicebant,Solemque confi-
honorem foli &C vni Deo debitum , arbo- d.ereibidem:pro cuius maieftate exornabanc
ribus,herbis , ahjfqueplantis infeniibilibus, illam throno fuperpofico. Lunse maculas,
imo & lapidibus,lignis,alijfquc rebus inani- vulpem efTe abipsa Luna complexa fabufcu
matis deterebunt, diuerfimode ea forman- bantur. Amicum canibus idem afttu dixe-
tes & figurantes , quibusaliquodinefle Nu- re. Ad diuinanduni inutilia iudicabant fide-
mencredebant. Ipfae quoque mortuorum ra,fomniorum interpretatione abufi. In hoc
animaliu m exuuise ac pelles (quod longe ve- contemptu iudicationisex aftris miniis defi-
fanius) fceno & ftramine infercae, a mifellis piunt noftris Planetarijs. Rccens fupplicium
&ca?cts morcalibus vc Numina colebancur. prouidentise , feria animaduerfione in hos
Cammonia: vero & rirus,quosindeorum fuperftitiofosludentis,narrabo.Quidammi-
cuku adhibebant, eranc varij,omnes tamen lcs fata fuaa Planetario
fjepiiis prxdici po»
ad hoc fpe&abant, vt idolis,aut dannoni in ftulauit quitametfi prius recufauit, viclus
:

ijslatitanti, aliquod obedientise ac fubmif- importunitate, pramuntiauic incratriduum

lionis fignum adhiberetur. Genu vt pluri- moricurum. Excanduic miles inopino & fi-
mum Numini fle&ebant faciem , folo illi- niftro vaticinio, atque correptus militari fu-
debant,vultum puluere opplebanc , aliaque rore licentiaque,arripuit pugionem, £>c con-
humiliationis fubmiffionifque edebant ar- fodit Mathematicum kd comprehenfus, ;

gumenca denique quidquid domi aut cha-

: ob patratum homicidium intra triduum
rum aut rarum erat, idolo ofTerebanr. Per- fufpendio necatus vitam claufit.Iuftitiadiui-
fuadebant popello facrificuli , magnam ho~ na fecit fidem falfas alioqui prardiclioni
rum Numinum potentiam , precibus
effe nam fi aftrorum legibus &
indicibus faca
fupplicantium intendere,& omne quod ha- certa militis potuiiTet Aftrologus vaticinari,
bebant bonum ab his largientibus defcen- praruiumquoquefacinus coniccifTet &c ii 5
dere. Quod fi quis a^ger inuocato aliquo caufam fuf pendij nouiflet propriam necem,
Numineianditati elTet reftitutus , deorum fubticuiflet, aut fefelliflec rogancem.Redeo
idope confilioque fa&umdicebant: u* ve- iam adPeriianorum Philofophiam.Terram
romorbus ingrauefceret , Numen iratum innacare Oceano raci,Solem dicuc quocidie
ia&abant; ideoque facrificijs ac donarijs pla- mergi,& veluci ftrenuum vrinacorem exilire
candum. Ifta ex Iarrico excerpfi. vltra. Geometrix,peregrino tamen ritu^do-
diflimi fuere^facis etiam in Geographia in-

CAPVT XV. ftrucU Arithmeticam quoque extmie do£ti

at,quia ignari litterarum 3 quibufdam funi-
}

De fcientu ffl Aftrologia Ingarum. culis difcoloribus per quofda nodos nume-
rabant, multiplicabant, partiebanc> prout
<% Cripturse beneficio carentia feliciflimo- vnus poficus color ance aut poft.
k3rum inter Ingas ingeniorum inuenta per-
ieruntcum Auctoiibus qua: nemo deinde
ampliauit. Apudnos
,

fcientias vigent nouis

CAPVT XVI.
Docl:orum adinuentis, velut fi in colledam Admiranda.
finguliadijcerent. Ad hoc fcriptura iuuit,
ROmanam magnitudinem nofter orbis
omniu m artiu m xrariu m. Philofophia na- miratuseft; fortafle illa fuperauit Bar-
turalis optimis apud illos nexa legibus bara.Catenam auream fecitHuaynaCapac
M4 Pc
140 IOANNIS EVSEBI.I N IETREMBERG II
Periianorum Rex, longam feptingentis pe- uebantnatos,alise adtergus comportabantj
dibus, anulis connexam ,
quorum crafficies alise alicer. Sententia Indorum furt, in faxa
brachiale iiue carpum adazquabac. Ducenti conuerfam turbam illam ob maxima flagi-
iuuenes mouereillam non poteranfc. Delu* tia,quorum vltimum fuiiTet,qudd aduenam
brum Solis in aula Ingarum vndique auri lapidibus iniectis acceperint.Inter admiran-
tabulatione opertum micabat nulla fupel- : da cenferi prodigia poflunt. illud dumtaxat
lex lbi non pretiofa, vfque ad ligones & vi- memoro. Yahuar Huacac feptimus Inga-
hffima quaeque Valcula. Similis maieftasfa- rum , fertur guttas fleuiffe fanguinis , fiue
cellis Lunae, Veneris,Fulguris,Iridis, &cce- puer tunc,fiue recens natus.
naculoSacerdoturm Cadauera Regum in
fellis aureis fumma
anteingeatem vultum Solis etiam aureum.
maieftace coniidebanc
CAPVT XVII
Hortus ibi facer totus aureus & argenteus. De Sacerdotibm Tibetenjium,
Ex his metallis quadam naturse imitatione
efricl:afueruntfrutices 3 arbores,fer^reptilia. T Ambat dicuntur Sacerdotes Tibeten-
Ingarum quoque infanae ardes auro intus JL/iiuminGathayo latiffimo Regno,qui
opertar. fupellcctilia omnia aureavel argen- partim in communibus collegijs vitaagunt,
tea, vfque ad inftrumenta coquina?, Eadem quemadmodum Religioii noftri, partim in
maieftasin Praetorijs & hofpitijs Regis cre- priuatis sedibus,velut Clerici faeculares , fed
brioiibus.Muripalatiniexterius millearbu- omnes paupercatem colunt, eleeinofynis
ftis manufa&is , & animalculis reptantibus aluntur , cadibes perfeuerant. Sic fere ora-
variegati, &
pulcherrimi horci cum fru&i- tioni vacant per integrum diem , ad minus
bus,arboribus,auibus,animalibufqueexau- perduas horas matutinas , &C alias duas Ve-
ro argentoque. Ex eadem materia fontes.ln ipertinas reliquum vitae modum modeftia
:

aliqmbusdomibus Regijs coenacula capie- ornant,necindecensaliquidverbotenus vi-

bant tria millia hominum.Duas vise regiae a dentur committere. Incumbunc etiam le-
Cuzco vfque Quitum, vnaperplaniciem, dioni facrae , quam exxquant orationi,&
alia per montana, manufaciae protende- per eam remitti peccata putant. Aliquando
bancur per quingentas leucas , vt Huayria feuere ieiunant ,&omnesorisofficio fuper-
Rex , icer infticuturus , per illas irec & redi- fedent , feruantes filentium , nutibus con-
ret. Ineredibilis laboris opera , adxquatis tenti. Quibufdam temporibus compreilis
profundis vallibus , editiilimis humiliatis dentibus fundunt preces fuas. Pater qui
rupibus. Vigintiquinque pedes latas aliqui duosliberos habet , cum Deo diuidit, &; al-
pucant , ad minus quindccim Adeo bar- . terum conftituit Larnbam, cultui illum di~
baries excedit >Egyptja& Romana mira- uino mancipans. Idqueobferuaturetiam in
cula. Annibalis via,qua per Alpes in Italiam Regia prole. Delubra habent limpidiflima,
irrupit harum comparatione ignobilis eft.
, accurantes in re facra exquiiitam mundi-
Incredibilia in Thiahunacu prouincia Col- tiam , tametii in feipiis miniis curent ,cum
laixdiflciaprifcorum. Antepagmenta plura pcenitentium habitum fordes aliquse non
exintegro lapide dicunc ante Ingarum im- dedeceant. Templaclaufahabenc , niii bis
perium fa&a vna nocce , quaidam gigan- & in anno. Simulacrafunt aurea,&alicubi fe*
teasftatuas. Iam non vnica fuperbiaiexti mineam effigiem colunt,quf inaltum m.iv
Marij vno die infanam
, sedificij molem ex- nus atcollit inftar orantis, quam dicunc efle
Ceterum tanta celeritas barbaro-
ftruencis. Dei matrem. Scilicet officium eius Barba-
rum nonmagnafidem meretur, vt magni- riadhuccognofcunt, idcircohac illarain-
tudoopens certiffima. Illudquoqueadmi- figniuntnota, quaii tefTera genicricis Dei
randu m fupra Romanam am plitudinem, in iit interceilio iugis pro peccatoribus. Deum

eadem regioneeileatriumfatisfpatiofum,&: trinum& vnum fatentur. Secundam per-

quadramm,vndique cindum muris,ad duo
ftadia elacis,tres dodrantes latis.In
atrij latereccenaculum c]uadragintaquinque
pedeslongum,& viginti duoslatu.Te&um
extrinfecus velut paleis opertum videbatur,
fonam Trinitatis Ubrum magmtm vocant.
quodam Lambarum coetum Rex veneratur triplici
inclinatione capitis , non feoriim. In plerif-
que etiam noftris annuunt myfterijs. Illud
non iine fuperftitione prima die cuiufquc
:

mira quadam iimulationearcis. Omnia hafc meniis folemnem pompam ordinances ex-
cxvnico& integro lapide in rupe exciia. traciuitatem,producunttreshorrendasef-
Templum hoc putabacur,facrumque vni- iigies diaboli j hac caerimonia ciuitatem
uerfi conditori.Non procul multifaxei viri, purgant eo menfe alaruis &C dasmonibus,
$t feminae, diuerfogeilu : quidam ftantes, quos ritu illo putant ablegare. Pecora ar-
iimulabat bibere,alij tranf-
alij fedentes-.alij mentaque nigra benediclionibus armant,nc
meare torrentem alias ftatuascomplexu fo-
: ada^mone inuadantur,quem pucanc illo co-
lorc
 HISTGRI^E NA TVRiE LIB.VIII. 141
lore Funus virorum proborum cele-
lsecari. culam ligni fancliflime. Crucis,dicendo ecce
brantes, proiiciunt illosauibusquibufdam lignum Crucis , quo repente tota tempeftas
edendos,iniquorum cadauera canibus. euanuit , cum ftupore omnium , & fruelu
illarum animarum.

CAPVT XVIII.
Vudor (djr charitas adumbrata in
CAPVT XX.
Cuianorum fuperftitwnibus. De Ventrdoqudfemina > & fulmine
adorato.
HMc dsemonis induftriai
rationis , fub vmbra
fallere
virtutis
lucem
vna vel CRebro in prifcis Aucl:oribus,interduni
alteramille caligines miicendo,& ofrufcan- pagina metio ventnloquarum
in facra
do ;
vt in fuperftitionibus Cuianorum in occurrit j quid autem iit, non liquido con-
Valleadamantis (fic nominant) illudpu- ftat. Nefcio an nouam lucem hic addemus.

doris veftigium feruatum. In fepta virorum In Pertianoregno celebris vencficafuit,qiif

faJtantium nulla femina intrt) permittitur cum queri fe videret , inrer rupes abfcondic
ire,aut intueri ;&. ii forte fortuna per oftium fe , ratatutiorem ibi fe futuram : fed cum
tranfire contingat , alit) oporteat vukum moxindeetiam timeret detrahi, minata eft
auertere, quod inuiolabiliter & capitaiiter perfequentibus,dicens,(e fulminisfiliamefle
obferuatun Eft amatonj officij &t cha-
alia (fulmen'enim adoratura quibufdam Indis^
ritatis vmbra.Solemnia fua mutuis munerL Numen creditum )
patremque fuum vindi-
bus celebrantjinuicem collatis donis, &£ vc- c~ram fumpturu. Illico ingruit nimbus den-
ftibus commutatis, quem amicitise ritum fuscum tonitru, fulgure & fuimine,magna
Dauid & Ionathas coluerunt.alioqui valde omnium confternatione. Aufus nihilomi-
fuperftitioii funt. Ritusmuocandi dasmo- niis fuit quidam pius Indus adhuc progredi
nes, fakationesfunt, &pulfationestympa- &: accedere ad illam ,apprehendenfque vetu-
ni. Senes pueroru carnes vnguibus findunt, lamydetraxit ad Patres quofdam noftrx
& pungunt capita lapidibus idoneis ad id Societatis:qui ciim queterent,num Venefica
ofticij: mox colle&o fanguine, perfundunt geftaret fecum inaliquacrumena, feualibi
3
'

aerem & denique concluduntpuerOsper

, figna malefica, quibus vfa eifet nuntiatum
;

duos vel tres menfes , ibi continuo ieiunant. fuir,illam geftaile, &
itainuentum eft:nam
Iddicuntfieri vt fortes euadant. pendebat illi e ventre eius marfupid ex ipfa
carne&: cutefacl:um , vnde ipfamalloque-
CAPVT XIX. baturda^mon, &
oracula dabat. Alcbat
etiam hasc anus fua ipfa manu ferpentem
Aquibus Vilatus adoretur.Caftitas d&mo- quemdam * in qiio etiam loquebatur dx-
mbus iaclata. Vis ligni jancla Crucis. mon:qui Cum ptofpiciebatnutrice,e latebra 1

fuaprodibatvelut catellus , mille beneuo-

QVas non admittat humana malitia lentiasgertus formans,adulans,& blandiensy
mendaciftimas dsemonis fuggeftiOnes? circumplicans fe illi, veluteamamplexans;
Induxit Andaguailas adorare Pilatu,ipfum- Et fere femper ferebat venefica eolubrum
queverum deum appellare, quia potuitoc- iftum circumuolutUm.
cidere Chriflum Deum Chriftianorum.
Erant quoque apud eofdem duo lapides per
quos loquebatur dafmon &: apparenti hac ,
GAPVT XXI.
ratione iri fui fidem trahebat, ia&ans culto- J$ui alantur nperis , {£/ pclis contentl
res &c adoratores fuos plus caftos 6c pudieos
futuros quaChriftianos. Eft ibi oratorium
njeftibus mdi iricedant : & alia de
Guaycum.
perniciofiiiimum quo cum contenderent,
,

vt peftem illam vitarent,quidam Patres no- Vaycuri, gens banSara, documentum

ftriOrdinisaccufabanturtemeritatis ab In- Philofophi^in nonnullis dabunt,in alijsf
•

dis,quibus fides &

vox communis erat, cse- nec veftigium humanitatis. Indiem viuunt,
litus dire puniendos immiftis fulminibns, nulla bona poilidere volunt , nec radicenij
qui illuc accederet curioiitatis aut alia causa nec fementem,im'dnec foluni; incerta fem-
quam venerationis. Patres non propcerea per fede obuia quaeque edunt, nec aliu m co-
eceptis deftitere: atcum iam propiuseiTent 3 quum defiderant quam catum,necvenenatisf
ingruit extemplo tempeftas , vt fere pluuia^ abftinCnt velii viperaoccurrat , deuorant;
:

loco fulmina caderent. Omnes ftupuere at- demptocapite.Nudiincedunt.Idfaciuntvt

toniti , prseter illos Patres in Deo confiden- fecurius viuant. Sic,inquiunt,nonentquod
tes, qmdemumobie&arunt nubibus parti- auferatHifpanus,nec quod timeatur.Nefeic/
an
 142 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
an nos quoqueirrideat, ciiro nudi inceden- Coplectebacur intra fe varia membra, mul-
tes, pingat cute veftes Hifpanicas for-
iibi in tafqueturres , quarualiaralijsaltioresaffur-
ma propria,femoralia, tibialia, thoraces, vt gebant, ac cqrtis dicabantur dijs. Omnium
procul veftiti putentur. Gredo elegantia no~ maxima, & illuftrior ceterisconfecrata erac
ftratum veftium meriro videri, etiiti perinde Hoitzilopochtli feu Tlacahucpancuexcoc-
fit veftimenco forma &c nitor qui maxime zin , diuifaqne iuxtacacumen in duas alias,
,

curatur,ac fi pictum geftaretur^que enim a acqueira duas quoque comple&ebatur x-

frigore defenderec. Alij fepingunc adeo de- diculas feu altaria , circa fu m mum re&a bi-
forniiter r vc non niimis horreas quamad, nis pinnaculis, non iine cercis infigmbus. In
occurfum daemonis. Vnica vxore concenti alteraearum,quaeampliorerac, collocata
iunc.Ad militiam inaugurantur magnis con- imago Hoitziiopochcli, qui eciam Ilhuicatl-
ftantix (fortaffecrudelitacis) experimencis, xoxouhqui vocabatur in altera verd ido-
;

plus quam Sacerclotes Cybeles brachia ex- lum Tlaloc. Ante has menfar aderant lapi -
quificistorcuris cruencantes.Prarcipuus ricus deae orbiculari forma , quibus texcati no-
,

au£toramentidolor eft,& celebriorcerimo- men, vbi ferui, aut in prarlio capti, in horuni
nia,cruor. Ac quod admiratione dignum,& deorum honorem ma&abamur , e quibus
propedignum fide, pueruli duoru vel trium lapidibusin pauimentum vfque mfeinurn
annorum poftulanc, quafr lufu-m, pungi,ac- riui fanguinei confpiciebancur veftigia,quod
queeascruencationes fibi'fieri,& ferut:adeo etiam videbacur inceteristurribus.Has om-
vincic vfus ,
&
ex exemplo maiorum prse- nesvergebant in Occidentem , eratqu.ead
concepca opinio, naturam ipfam fenfum & eas gradibus fatis anguftis &C ereclis afcenius.
corrumpic. Inaudica ibi virorum defidiaj Seeunda pars principalis fpeclabac ad
quippe nihil agunc, nec vmquam laborant,- deos imbrium quos
, vocabanc Tlallocos ; .

vcnullibi gens magis pigritie. vacet.Penfatur vbiindeorumhonorem

ieiunabaht, crimi-
tamen harc virorum ignauia feminarum fo- num pcenitentia ducxi,quatuor dies
ante fe-
lertia dc induftria ctim nullibi magis labo-
, ftum eorum quibus : cranfacf is , puniebant
rent,nec vliibi magis officiofas fint viris fuis, '
horumidolorum miniftios, qui cotius anni
quippe quibus omnia praeftanc, adeo vt vel procurfu aliquando otficio, peculiarive mi-
barbas eorum tondeant. Id praecipuum in nifterio defuiffent, demergentes eos paiu-

milirari difciplina : numquam decernunc itribusco&nofifquequibufdam locis.Verum

confligere, nifi eerti vincere. Gecerum iilud puniti emergentes fefc lauabant,acducebanc
ftupidicatishabenc , quod Deum nullum choreas, gerentes manibus muizu,culmos
agnofcanc, nececiam nominent: vtverores inftar fcipionum.
Ciues quoque (alcantes
maudita fit feueram naturarnadeo in hac
, perviaspublicas incedebanc. Vocabatur fe-
genre communes mencis doces ac luces ob- ftum hoc Etzalli. Quo finito, in honorem
nubilaffe. Scd &
nec dsemones vllos agno- horum deorum captuiostrucidabant.
fcunc,necaliosfpiritus : folum pucantani- Tertia pars vocabatur Macuilcalii , feu
mas , poftquam e corpore egreffae fuerinc, Macuilquiahuitl, vbi hoftiumfpcculatores
vagabundas palari. in bello capcos , 6c eos qui Mexicanam vr-
bem exploraturi accedebant , occidere ac
C AP VT XXII. membratim diffecare eratconfuetum.
Quarta pars, Teccizcalli dida varia.ido- ,

De feptuaginta ^r oblo parttbus la continebat.Ineam fe recipiebat vrbis Do-

maxtmitempli Mexicani. minus perfefta folemnia^, ibique poenitens
ieiunabat quatuor dies,8t copalhvaporera
VIx de Mexicana & magnitu-religione in honorem deorum effundebat ; vbi &ca-
dine aliqua libauimus,cum digniflima pciuos nonnullos deinde ci ucidabant.
narratione fint omnia; plura alij dederunt. Quinta fabrica Poyauhtla vocabatur. Ibi
Egoprafenrabohiftoriamnouam ex Fran- ieiunabant duo maximi Sacerdotes , quo-
cifco Hernando , cuius opera valdeadiutus rum alteri nomen Totectlamacazque &; ,
fum inhoc Volumine. Nec laudare pigec, alteriTlalocantlenamacac. Ieiunabanc ve-
per quem profecerim. Daboigitur quse icri- ro ac poenicebanc quacuor dies , &deosibi
pfic de parcibus fepcuaginta octo maximi confticucos odoribus placabanc (quod quoc-
templi Mexicani/arcis elffufo fanguine,alijs annis mos
fieri erac quacuor dierum fpatio
minifterijSjgeneribus orhciorum,votis, iure- circa feftum Eczalqualizcli ) captiuofque
iurando, hymnis,ac feminis quae templo in- aliquosin eorum honorem trucidabanc.
feruiebanc. Sexca vocabatur Mixcoapahtzompantli,
Erat,inquic,templi maximi Mexicaniepi- vbi capitaoccifor.uinhonorem Mixcoatl,
ftylium quadrataforma/axeislaminisftra-
.

lignisacutistransfixapendebant. Erantau-
tum,ac ducencasvinasvndequaque iogum. tem tzompantli ligna.infoffa cerras,-duas
vlnas
 HISTORI^E NATVR£ LIB.VIII. 143
vinaseminentia , per quorum foramina per- tres vlnas tantum latum $ ac confiftens fub
ticas tranfibant feptenas octonseve, quibus dio,vbiSacerdos odoros vapores verfus qua*
transfigebantur prxdielorum capita , facie- tuor mundi partes quotidie efFundebat. In
bus in Auftrum conuerfis. hoc quoque xdificium confcendebat iuue-
Apud feptimam, Tlalxico nuncupatam, nis ille ,
qui indulgenter anni vnius fpatio
noclu occidebat quotannis,in menfe vocato educatus,demum occidebatur iuxtafettum
Tititl, in honorem dei tartarei , quem Plu- huius dei. Ibi fiftula , quoties veniebat in
tonem appellare poflis , captiuum quem- '
mentem,nocl:u aut interdiucanebat cumq$ ;

dam Sacerdos vocatus Tlilantlenamacac, id peregiiTet , odoribus placatis dijsfefein

ac deinde prcdictum deum nidoribus fufH- fuam reeipiebat domum.
mentifque placabac. Decima fexta,Quauhxicalcofecundadi-
•
O&aua pars, Quauhxilco nuncupata jsedi- cla , pracedenti fimilis erat. A nte eam in-
cula erat in quam Rex pcenitentia dudus
, fodiebanc lignum vocatum xocotl , erige-
fefe recipiebat, celebraturus ieiunium voca- bantque muitiplicibus ornatum papyris,iu-
tum Netonatiuh Caoalo ,
quatuor dierum pra quod congerro aliquis fakabat, compo-
interuallo in honorem Splis,quod ieiunium ii|us in formam fciuri, quem Mexicani vo-
ducenis quibufque trecentenifve diebus cant techallotl.
tranfa&is confueuerant exercere. Ma&aba- Decima feptima , Teancalco nuncupata,
tur etiam ibi quatuor captiui, quorum duos templum erat, vbi quotannis multos capti-
Chachame nuncupabant , duos vero alios uos , in magnam quemdam pyram proie-
Solisac Lunsefimulacra; cum multisalijs* comburebantcirca felium Teuhtleci,
clos,
quos deinde in eiuf dem Solis honorem in- moliebanturque Sacerdotes folemnitatern
terficiebant. vocatam Amatlauitzoa.
Nona erat quadrata , omnique ex parte Decima oclaua^Tzompantli vocata,erant
circumdata gradibus,vbi quotannis ma&a- tria ligna defixa folo^qu^ perticae aliquot per
bant fimulacrum Ometochtliiquo tempo- interualla perforabant 3 quibuserant trans-
revigebat hoc fignum. Erat autem ea ima- fixatempora capitum eorum qui occide-
go quidam captiuus, eius dei indutus orna- bantur indeorum honorem.
mentis. In decimanona,Hoitznahoac teucalli di*
Decima erat nemUs paruum , vbi confpi- fta^maclabat imagines deorum, quos Cent-
ciebanturiugaartefaftigiataj & in eisarbu- zonuitznahoac appellabant , in honorem
fta , quas in huiufmodi locis fponte proue-
Hoitzilopochtli; nec non plures alios capti
nire folent. Hinc per menfem Qnecholli^ uos. quodfingulis peragebatur anniscirca
poftquam ordine proceiTerant,profecl:i Sa- feftum Panquetzaliztli.
cerdotes in decliuia montis Cacatepici , ve- Vigefima,Tezcacalco dicl:a,sedicula erat^
nari nitebantur omnis generis animalia. vbi feruabantur fimulacra Omacame, in
Vndecima erat fons latus, cuius aqua ob quorum honorem captiui occidebantur^
eius altitudinem videbatur cxrulea , vnde quamquam id non fieret fingulis quibufque
fumpfitTillapatnomeni Ibi balneabantur annis.
rioctu {acrifici per eos dies quibus ieiunabat, In vigefima prima , dicta Tlacohcalco
parantes fe ad colenda fefta,quaternis cuiuf- acatliyacapan , magna iaculOrum feruaba-
uis menfis diebus folita celebrari, qui erant tur congeries, velut in armamentario. Inter-
veluti fefti huius vocatae vigiliae: deinde ve- ficiebantur ibidem aliquot captiui noctu,
tonidoribustemplum Mizcoatl perfunde- ciim libebat, nullo ad id facrificium pera-
bant,atque ita in fua difcedebant ccenobia. gendum tempore defignato.
Duociecima vocata Tlillan Calmecac,a> Vigefima fecunda sedicula etiam erat Te«
f
diculaeratdicatadex Cioacoatl, quamtres cizcalco , vbi erant fimulacra dei Vmacatl,
Sacerdotes illi miniftrantes incolebant.Haec aliorumque diuorum,vt ma6tabant,quo- &
dea paffim (de confpiciendam familiariter tiesveniebatinmentem, aliquot captiuos^
prajbebat,atque inde quo libitum erat profi- nullo quoque ad id prsefcripto tempore.
cifcebatur: &: eumdem dxmonem ea figura Vigefima tertia, Vitztepecalco vero,locus
confpicuum fuilTe,non eft ambigendum. in quem Sacerdotes proijciebant mucrones
Tertiadecima^vocata Mexico Calmecac, metl,vbi fe eifdem pupugiflent, nec non vi-

coenobium erat vbihabitabant Sacerdotes, rentesarundines,vbieas proprio fanguine

paflim miniftrantes Oeditlallocum. madentes obtuiiffent deis.
Quartadecima , vocata Coacalco, aula Vigefimaquarta, Atuitznaoac Calme-

eraccarceris modo clathrata , vbidij alieni- cac, eratccenobium , quod incolebant Sa-
genas in prselijs capti tenebantur inclufi. cerdotes huic inferuientes deo , odores &:
Tertiadecima , di£ta Quauhxicalco , vapores efFundentes , ac folita alia prar-
templum erat modicum atque rotundum, ftantes obfequia.
Vigc-
 lOAttNlS EVSEBIt NIEREMBERGI!
Vigefima quinta , Occeni vero Quauh- Trigeiimafeptima , Mixcoateupafi dicla^

xicalco , coenobium fimile prsedicto , ante templum dicatum Mizcoatl, vbi pera-
erat
quod ere&um vifebatur tzompantli, cui af* gebantur quse di&a funtin fefto Quecol-
figebanturocciforum capita. Huius tem- litlami.
plicacumini infidebat fimulacrum dei V J Trigefimao£taua,feu Nettatiloian , tem-
macarl , lignea materie effi&um , in cuius plum erat,adcuius radices patebat antrunij
honorem aliquot captiuos mactabant ,vt vbi recondebant exeoriatorum pelles ^ vt irt
eorum fanguine os labraqueeius delinirent. Tlacaxipehualitztlidi&um eft.
V.igeiima fexta , MacUilcipaetli yjeupan Trigeiimufnonus,Teutlachco diclus , lo-i

vocata,erat magnum templum,erecl:um in cuserat,vbi ludebatur pila^trucidabanturcjs

huius dei honorem, cuicaptiuos no&u cir- captiui, Apanmevocati,in fefto Panquet*
ca Cipa£Ui peculiare eius iignum confue^ zalitzli.
tumeratimmolari. Quadragefima,Ilhuicatitkn vocata , co-
Vigeiima feptima, Tetlacman Calmecad iuirma eraifa &l excelfa erat, vbi depi&a Ve~
nuncupata, coenobium Sacerdotibus habi- cacumini impo-
neris ftella vifebatur, cuius
tauun,dicatumquedeseChantico, vbi no- fitum erat pinnaculum confareinatum cx
clu diuque mimftrabatur ei. frramento. Coram hac columnaatqueltel-
Vigelimao&aua, Yztac cintcutl Yteupan lama&abant captiuos fingulis annis ; cum
nuncupata,templum etiam erat prasdidas primum apparereincipiebat...
dicatum deae, vbi hominesleprofos immo- Quadrageiimaprima,di&aVeitzompant-
labantcircaieiunium Solis,ab eorum tamen li,machina erat ante templu Vitzilopochtli a
carnium efu abftinentes. vbi occiforum in honorem huius dei quot-
Vigeiimanona,Tetlanman vocata, ardes annisin fefto Pantquetzaliztli transfixa fer-
erant dicata dese Quaxolotl chantico vbi ,-
uabantur capita.
captiuos fponte mactabant , dominante ii- Quadragefimafecunda, dicta Mecatlan*
gno CexochitL domuserat,inqua miniftri deorum tubis
Trigeiimadicata crat Chicumecatl Yteu- docebantur canere.
pan, vbi feruos^etiam folebant occidereno- Quadragefimatertia , Cinteupan nuncti-
&u,incipiente dominari figno"CexochitL pata,templum erat dicatum deae Chicomc-
Trigefimaprima , dida Tezcaapan , fons catl, vbi ma&abatur &: excoriabatur quot-
cratlatus , vbi balneabantur poenitentes ex annis mulier,quam eius desc iimulacrum
voto. Erant enim qui deuouerent carnem effe ferebant.
fuam aliquot menfes affli&uros , annumve, Quadragefimaquarta,Centzontodochti
inferuientes templis, aut dijsin quoserant inteupandi&a , templum erat dicatum vini
propenfiores. deo , incuius honorem tres captiuos, inter-
VigefimafecundaTezcatlacho, locus erat diu tamen & non noctu iugulabat,quorum
vbi ludebatur pilaexgumiolli,inter templa: primum Teputztecatl nuncupabant , fe-
&: aliquot captiuos, quando inanimum ve- cundum Toltecatl, tertium vero Papaztac,
niebat, confuetum erat trucidare dominan- quod fiebat quotanniscirca feftum Tepeil-
te figno OmacatL huitl.
Trigefimatertia,Tzompantlivocata, erat Quadrageilmaquinta Ynteupan diceba-
locus vbi capitaeorumquioccidebanturin tur , templum nempe rotundum , vbi erat
honorem deorum quos vocabant Omaca- deus frumenti , quod maiziumvocant , &
me,feruabantur transfixa.Fiebatautem hoc quotannis eius iugulabant imaginem cum
facrificium ducenteiima fecunda cuiufms alijs feruis.

anni luce. Quadragefimafexta , dicla Netotiloian,

Trigeiimumquartum membrum , Tla- locus erat epiftylij,vbimoriturichoreas du-
macatzinco vocatum,templum erat dica- cebant, & cum eis fimulacru m figni Chicu-
tum deoTlamakzincatljin cuiushonorem metatl , nocleque intempefta quotannis
quotanniscaptiuosoccidebanc iuxta finem immolabantur m fefto Xilomanitzli, auc
fefti vocati Quecholi. Atlaconli.
. Trigeiimuiquintus locus, di&us Tlama- Quadragefimafeptima,pars dicl:a Chilili-
zinco Caimecac, monafterium erat , vbi co,templumerat vbi interficiebant feruos
morabantur Sacerdotes , qui prsecedentis in figno Chicu nauiecatl iuxta intempe-
,

templi dijs miniftrabant. ftam noclem a folis Heroibus oblatos,

Tngefimafexta,Quauhxicalco nuncupa- quod ficbatinfefto Atleaoali.
ta templum erat paruum, latum tamen,&:
, Quadrageiimaocl:aua, dicta Coouapan^
nonnihil profundum vbi exurebantur pa-
,
fons erat , vbi balneabatur folus Sacerdos
pyn quas deuouerantobtulerantquedijs,in- tcmpli vocati Coatlan, nec vllus alius.
fiammabaturque anguis quidam. Quadragefimanonajdicl:aPuchtlan,ccc-
nobium
 HlSTORIyE NATVRA LIB; VltL 14?
nobium eratquodincolebant facrifici tem- res eilet in iimulacra fparfurus*
pli , vbi erat iimulacrum Yacateuhtli mer- Sexageiimumfecundum, Temacatl nun~
catorum dei , cui interdiu atque etiam 110- cupatum ifaxum fuit magnum , totx circa
clu miniftrabanr. medium perforatse figura,de qua diclum eft
Quinquageiima , Atlauhco vocata erat *
a nobis latius*
quoque ccenobium ,quod incolebant Sa- Sexageiimumtertm,Napatecutliyteupari
cerdotes, dex Vitzilinquatec diu no&uque di&uin, templumerat dicatu huicdeo, vbi
inferuientes. iimulacru eiusno&e intempeftaquotannis
Qmnquagefimumprimum membrum, circafeftum Tepeilhuitl lblebat immolari.
lopico diftum, templum etat, vbi quotan- Sexagefimumquartum^Tzomolcodi&u,
nis feruos quamplures , captiudsve interdki templum erat dicatum ignis deo, vbi feruos
ma&abant circa feftuTiacaxipehoaliztli. quaternos trucidabant , velut eius imaoi-
Qujnquagefimu mfecundum, vero Yya^ nes , & alios quamplures captiuos. Hic ea-
catecutli y teupan di&um, templum erat dei dem dieinfra gradus erat forum in quod per
mercatorum,vbiquotanniseius confodie- gradusquoqueerat confcenfus. In eodem
bant vocatam imaginem circa feftu Tititli. foro duas mulieresimmolabant extemplo/
Qnmquageiimumtertium,Viczilinquatec duefischoreis.
yteupan nomine } templum etiam erat , vbi Sexagefimaquinta pars ^ Coatlan vocata,
immolabantquotannisiuxta feftum Tititl templum erat vbi occidebantur captiui ali~
in eius dex honorem feminam.quam illius quot in honorem deorum quos Cenzon:
imaginem nuncupabant. vitznahoa vocabant,tum etia quotiesrecen-
In aedicula vero quinquageiimaquarta, tes excitabant ignes per feftu Vequecholli;
Iopici Calmecac, multos quotannis iugula- Sexageiimafexta j nuncupata Xochicalco,
bac captiuos iuxta feftu Tlacaxipehoaliztli. templum erat asdificatum in honorem dei
In quinquageiimoquinto , Iopico vero Cinteutl &: Tlatlauhqui cinteutl, dexq^ At-
tzompantli , aftigebantur capita iugulato- latonam , Vbi trucidabantfeminamquam-
rum per feftum Tlacaxipehoaliztli. dam^ velut huius dea: imaginem 3 cuius co-
Tzompantli quinquageiimuslextus locus rium induebat quifpia Sacerdos no&u. Hic
eratjvbi capita madhcorum per feftum Ya* idem diluculo ad eum modum veftitus fal-
catecutli mercatorum dei prima die fefti tabat: quae folemnitas quouis anno celebra-
Xocotluetzi palis affixa recondebantur. ri iblebatin fefto Ochpaniztli.
Quinquageiimumfeptimum aedificium, Sexageiimafeptima, Yopicalco yeoacalco
vocatum Macuil malinalyteupan,templum vocata^ domus erat in quam diuertebant
erat, vbi iimulacra duorum deorum cole- Heroes qui fe conferebante longinquis
,
bantur, nempe illud Mucuil inalinal, alte- Prouincijs in Mexicanam vrbem gratia in-^
rum Verotopantlacaqui, inquo iigno fo- uifendi templum hoc ,; & prxcipue ab ill4
lemniahic peragebanturcuiufuis anni ter- Anaoacenii.
centefima ternaque luce^ nec non in hono- Sexageiimaoclaua, nuncupata Tozpalatl a
remiignixochiliiuitl. fonseraDmaximo habitus in pretio , circa
Quinquageiimumoctauum^diclum Ari- eumdem vndeaquain hau-
locil fcaturiens,
pac , xdiCLila erat vbi feftUm celebrabant, riebant Sacerdotes quo tempore celebraba-
multaq^ ofterre confueuerant deabus Ci- tur feftum Hoitzilopochtli * alijque feftiui
periignum Chicumecoa tonalli/
boapipilci dies,& oppidani magno animi in deos affe-
Quinquageiimumnonum,dicl:um Necla- 6tu potabant.
tiloyan 3 fujt antru in quod pelles excoriato- Sexageiimanona , Tlacochcalco quauh-
rum quotannis Inochpanitzli recondebant. quioac nuncupata,domus erat continens ii-
Sexagefimus locus , quem vocabant At- mulacrum dei Inacuiltotec, in cuius ho-
lau.hco , xdiculaemt honori cultuique dea5 norem aliquot captiuos immolabant circa
ciuateutl dicatus. In huius honorem inter- feftum Panquetzaliztli.
ficiebant feminam quotannis circa feftum Septuageiima , Tulnahoac dicla , domUs
Ochpaniztli, quam eilis dicebant eife ima~ erat in qua iugulabant aliquot captiuos in
ginem, in templo Coatlani non longe ab honorem Tezcatlipuc^incipienredomina^
haca^dicula. ri iigno Cemiquizdi.
Sexageiimumprimu membrum, didum ;
Septuageiimaprima, Tilocannuncupata^
Tzomolco Calmecac,ccenobium erat, vbi domus erat vbi coquebatur maiTa,exqui
habitabac Sacerdotes Xiuhtecutli ignis dei, 5
imago Hoitzilopochtli circa eius feftum
nouumque lgnem quotannis excutiebant eftigienda eflet.
iuxta feftum Quauhquiltamal qualiztli, ti Septuageiimafecunda,Ytepeyoc dicl:a,do-
vnde etiam ignem defumi eonfuetudo ob- mus erat vbi imago Hoitzilopochcli Sacer-
tinebat 3 quocies Sacerdos odoros vapo- dotes ex mafsa eftbrmabant.
N Septua-»
I46 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
Septuagefimatertia,Huitznahoac Calpuli fuisaedibus faciebant
, facereque cogebans

dicta,domus erat vbi fabricabatur fignum domefticosjnec non &iudices, prius quam
alterius deifocij Hoitzilopochtli,cui nomen fententiamde aliquare ferrenr ; &cantores
Tlacuepan Cuexcotzin. antequam canerentj quafi in auxiliu ad hsec
Septuagefimaquarta,domus etat in quam. recle atque feiiciter
peragenda inuocantes
agebant morituros infantes,ac ceteros lepre; deos. Ciim vero nouas Hifpanix coloni lo-
contagione affe&os, quosvocabantXixioti, cum quempiaadibant, vbi collocata eflent
dijs etiamlitandos; quos infantesin hunc fuorum deorum fimulacra , terram digito
locum primiim congregatos, ordine prpce- attingebant,atqueadmouebat ori linguseve,
dentes,lee~ticishumeris impofitis, ornatifqj quafi terram edentes in deorum honprem.
mille plumarum ac florum generibus,in lo- Idem facere foliti erant,domum vndecum-
cum vbieffent morituri ducebant. que reuertetes,aut ciim in vijs publicis deo-
Septuagefimaquinta , Tezcacooaetlacoh rum occurrerent fimulacris,aut iureiurando
calco nuncupata , domus erat vbi permuka ad rem quampiam adimplendam operejpre-
fer ua batur iacula atque fagittse bellis geredis tium erat adftringu Religiofa etiam lllis erat
idonea,trucidabaturqj aliquot annis bini fer- proiecl:io,quam vocabant Caliztli: quando-
tii,veriim fponte, & nullis cogetibus legibus. quidem nemo comedebat, quin prius offam
Septuagefimafexta, Acatlyyacapan huci quampiam modicam prorjceret ignis,cui di-
calpullinuncupata, domuseratin qua con- uinu aliquid inefle fufpicabantur,elemento.
gregabant feruos interficiendosin honorem Nec quilquam patrium vinupotabat, quirj
Tlallocum,quos deinde difTecabat in frufta, priiis nonnihil effunderetiuxta ignis imagi-
atquedeuorandosdecoquebant cum flori- nes:& cum primum cadum quempiam fic-
bus cucurbitinis. Nonlicebatautem hos e- careinciperent,in labrum nonnihil contenti
dere plebeijs, fed tantiim Heroibus. vini effundebant,atque ex eo iuxta focu ap-
Septuagefimafeptima,Techiellinuncupa- pofito,quatuor ignis partes in quatuor mudi
ta,templum erat paruum,vbimoseratofter« plagas vergentes rigabantjneque aliter coui-
refruticem vocatumacxoyatl. uas potare erat permiftum. Hoc genus casri-
Septuage(imaocl:aua,vocataCaipulli,ardes monixvocabatur ab Indis tlamauan tlatoa
erant paruae , quibus vndique ambiebatur oyaliz, quod eft libatio, aut guftus.
epiftyliumtempliinternaparte. In hasfefe
recipiebant Heroes pccnitentia du&i, vt (cfe CAPVT XXIV.
ieiunijs diftorquerent quatuordieruminter-
De ejfufione fmguinis [uferftitwsL
uallo ,ac Reipublica? magiftratus , iuxta fe-
ftojum vigilias vicena quaque luce contin- IAm verd narrandum nobis eft,quot mo-
gentes, quo tempore alij rneridie, alij nocle dis fanguis effunderetur in dxmonunv
intempefta cibos fumebant. cultu intra atqueextra templa. Nam pra?-
terquam quod fanguis, vt faepe didum a
CAPVT XXIII. nobis eft
in templis diu
( infit Francifcus
no&uque
Hernandus
mittebatut, con-
)

De carimomu Mexicanorum* foflis viris ac feminis coram deorum fi-

mulacrisj varias quoque corporis parte?
ENumeratis tepli maximi partibus,tem- certis quibufdam diebus fponte fua feca-
pus iam expofcit vt farta etiam , feu diis bant , perforantes in vijs publicis aut cal-
offerri folita munera adiiciamus,& nonnul- pulcis interdum linguam, interdum vero
,

lasferuarifolitascserimonias. In domibus crura atque brachia , &per foramen du-

ergo vocatis Calpulli,quas erat veluti tepla,
vbi congregabatur incolae vicorum,ad ofFe-
renda dus munera,aliafque casrimonias per-
agendas , ofterebant cibarioium multa ge-
nera,aiies,fpicasmetl,chian,phafeolos,flores
ac lintea nupta:,atque innuptse vicoruni vir-
gines. At circa teclorum fuorum a:diculas
atque altaria , nihil prseter cibos offerre erac
confuetum ,
quod fiebat diluculo tam ab
heris quam a eeteris,matrefamilias excitan-
tematutinodomefticos, vtdijslaribus quo-
tidie aliquid facraretur.At Sacerdotes copal-
\i fufhxu placabant deos, appofito thuribulis
fidilibuSjVerfus quatuor mundi partes,prius
eftufo vapore: quod etiam patresfamilias in
centes aliquot focni culmos , aut diuifos,
aut inter fe connexos , atque ita tinclos fan-
guine coram idolis relinquentes. Sangui-
nem praeterea mittebant Saccrdotes in an-
tris atque collibus fuapte fponte , nodu 3
virentium arundinum cufpidibus , ac mu-
cronibus metl, quos (cruentatis etiam cru-
ribusmontes, inquos propenfi ± erant ad-
euntes ) fanguine madentes fupra folio-
rum arundinum cumulum relinquebanr,
Fundebant quoque humanum fanguinem
fponte fua quinque diebus antequam pra>
cipuum Feftum adeflet , quod vigefima
quaque die celebrabatur, fciftis auriculis, &
edudo fanguine, lineas in facie,fi viri erantj
/ a; ct*-
 HISTORI^E NATVRiE LIB.VIIL
a cilijs vfque ad mandibulasjfi vero femine;,
incirculum ducebant. Quinfeminisipils
confuetu erac huiufmodi fanguinem ofFerre
ocloginta dierum fpacio , fciffis tertioaut
quarto quoque die varijs partibus corporis:
quotemporefanguinem etiam auicularum
litabant, ac prscipue coram Hoitzilopoch-
tli,per cuiusfeftaemptis coturnicibus capita
veliebanc, vt abiecto &
fubuolitante corpo-
re quaefitus fanguis effunderetur. Cum ve-
ro"feruum quempiam vel captiuum immo-
labant , herus fanguinem eius vafe excipie-
bac, papyroque madente eo ora {imulacro-
rum perluebat,quod alij lignopotiiisincin-
clo malebanc exercere. Addam hoc Fran-
cifco Hernando, vno olim vnius diei facrifi-
cioimmolata feptuaginta fex millia homi-
num in temploTetzcuetzingo. Qui mor-
bum quempiam euadebant,Aftronomiali-
cuius ducli confilio diem fortunacum elige-
banc , in quo domi mukas papyros inflam-
marent, in quibus Aftrologus imagines de-
pinxifTec eorum deorum,q^os coniectabanc
iamtati confequendx fuifle propitios. His
donabat Aftrologus fanitati reftitutu, expo-
nens quofnam deosexpreffiflet imaginibus:
alter vero accepcos in ignem coiiciebac exu-
rebarque,&: cinerescirca domiepiftylium
medium humabac.quod genus cserimonia-
rum vocabacur meztlacaliztli. Erant etiam,
qui fponte fua m templis circa feftorum vi-*
gilias fanguinem ofFerrenc &c vc oblatio
: minx faltare paritercum viris in folemni-
eorum gratior eflec dijs , muerones metl,
tinclos crurium fanguine, aggeribus acxo-
yad e imponebanc , oblatos ei
filuis delatis
deo in quemeranc propenfiores quod ge-
; capiebant
nus facrificij acxoyademahzcli mos
nuncupare.
CAPVT XXV.
De variis fuferfiitidmbus. \
CVm omnes m
lices
in beflu aliquod eflenc ituri,mi-
lignatum fefe prius in fil-
uas cqnferebanc , vt cemploru focis,vbi per-
pecuus lucebat ignis lignorum copia fup-
, dinarij efTent
pecereC; reliquis vero cemporibusad tem-
ploru miniftros , &
eos qui habitabant Cal-
mecac^id minifterium, quod vocabancceu-
quauh qpeczalizdi, folebat fpe&are. Verre-
bancctiam non mediocri diligencia & cura
diluculoinhonorern deorum concencorum
domi ,penatiumve, epiftylia, atque atria
sedium. Patribus item ac marribus fami-
imperare domefticis , vt huic
lias curse erat,
operi perpetuo incumberenc Deindevero
odora medicamenca vrebanc, &
fuffinien-
tis placabanc diuos : acque id genus cul-
tus dachpahualizdi vocabant. Magnam
pr^cerea no&u Sacerdoces curam poncbant,
ne ignis (qui in cempli epiftylio perpetud
ardens feruabatur , & fi vel momento tem-
poriselanguifleCjfummum fcelus habeba-
cur)vmquamextingueretur,vtqueexfufcita-
renteos ,ad quosconcha canendo pertine-
batpopulum ad facra celebranda vocare,
aut qui fuffimentis vel fartis diuos eflent ob-
le&aturi quod genus cultusvocabancco-
;
coaliztli. Confuetum erat plebi pcenitere
non femel fingulis quibufque annis, nempe
abftinendoa. capitum locione,balneifqueS£
venere,non tamen acibis ,vocabaturque id
continentia? genus necaoaliztli.
Ciim celebrabant feftum Acamalqua-
lizcli octauo quoqueanno, Indi nuncupaci
Macatecse,vt audaciam virtucemque animi
oftenderenc, angues ranafque viuentes fal-
tando paulatim deuorabant, deindeque lin-
teis ab omnibus,ob facinus (vc ipfis vi-
debacur ) egregium, donari folebanc. Iuue-
nes vero in feftoEtzalqualiztliauiculas mul-
torum generum filis longiufculis fub fru-
ticum variorum ramis alligabant , ea£-
demque huc &: illuc inter frondes volitan-
tes , cum ordine in eo fefto procederent,
circumferebanc.Erac enim frequens vniuer-
(x pjebi, per fefta ordine incedere,ac deo-
rum imagines circa templorum ambitum,
aliave magis diftantia loca, lec~ticis impofi-
tasdeportare humeris. Solebantetiam fe-
bus feftis. In fefto vero deae Toci, finguli
iuuenes in eius Ijonorem e labro quodam
ereclo , &c pennis referto , fingulos pugillos-
feque inUicem infedabantur:
;
erac adolefeens vero , qui pellem imaginis tius
dex nuper interemptseinduerat , cum alijs
commilitonibus illos infecuti impetebant
lapidibus fauehte multitudine facboni ei
,
cui veniebatin mentenr.nequeraro contin-
gebat aliquos conciderein pugna. Eleuabac
etiam infantes auriculis arreptos in fefto
Yzcalli,
putantes
quod in ignis, honore celebrabant,
ita fore vt in maiorem aflurgerent
altitudinem. Eifdem medebantur (fi valetu-
) funiculis laxis gofTypij cir-
cumligatiscollo, appenfoc|5 orbiculo copal-
li ; interdum etiam &c brachialia talofque fi-
milibus funiculis circumligabant.Sed opor-
tebatid auxilij genus ab Aftrologoaliquo
adhiberi, quotquedies ille iuberet geftari,
actandem dimoueri ab eodem , exurique
inCalpulco: idquefiebat quatuor menfium
fpatio valetudinis infantium ratione. In fe-
fto ver6Teuhtleci , ne fibi noceret deus
Acolonizcli; pedori dorfoque,brachialibus
ac talis variorum colorum pennas refinail-
litas agglutinabant } nec non quarto quo-
que anno 3 in fefto Izcalli.
N * Aliud
I4S IOANNIS EVSEfel I NIEREMB-ERGII
Aliud fpe£taculum tlauauanalitzli fiebat At qui vbcabatur Vmetochtzin ,erat velut
m fefto Tlacaxipeoaliztli in Etzalqualiz- magifter cantorum templi, cogebatque om-
tli.Ciim aliquis aedium sedificium abfol- nesintemplo ad munus fuum exercendum.
uerat, inhonoremSolisatqueignis, domi- Quotidie vero vtebantur prasdi&i canto-
nante iignoSolis,fanguinem ex auribus edu- res, poftquam penfum fuum vnoquoque die
cebant, excipiebantque vngue digiti pollici abfoluiffent , vino vocato Teuhoctli. Nam
proximi aut medij, &
proiiciebant ,in ig- ciim Paateclatl (
qui erat huic ca?rimonise
nem atquein Solem, vocabantque eam cul- Praefeclus) vafaattuliffet, atque impleuiffet
tus differennam Tlicaltiliztli Quando . mero, appofuiffetque ducentas ac tresarun-
contingebat tranfire ante alicuius dei fimu- dines quarum vnica erat perforata , fin-.
,
lacrum,vellebant fceni manipulum,&; co- guli cantores fingulas capiebant tantum-
,
ram illodeoreuerenter diftundebant: quod que potiebatur mero,atque potabat, qui in
etiam fieri erat confuetum voti aut cseri- perforatam incidiffet.
moniae gratia. Quibufque no&ibus , non Epocaquacuiltzin curas erant feftacata-
multo ante intempeftam, Sacerdotes , ad logi, casrimoniajque exercendse in eis vt in
,
quos id munij fpe&abat conchis cane-
, nihil negligenter perageretur; erat
enim vei-
bant , tubifque &: cornibus quibus auditis,: uti Caehmoniarummagifter: Molonse ve-
cunc~ti aflurgebant ad offerendum fangui- ro Teuhose , parare quaxumque neceffaria
nem & copalli idolis, tamin tcmplis quam effent ad peragenda facrificia , aut offeren-
in ceteris vrbis domicilijs. Cum vero in- da munera in fefto Chicunauecatl
dijs
tempefta iam accederet nox , Sacerdotes velut papyrum &copaili.
vocati Quasquacuiltintympana pulfabant, Teutitzin eadem cura vexabat in fefto Xi~
excitandi gratia eos ,qui altiori iomno gra- lonen, fzatemp&n, teuhoatzin, congerendi
uarentur ,
puniebantque eos , qui in id vf- pennas molles, "Sliaque in fefto matris deo-
que tempus non furrexiflent , feruenti aqua rum,congregandique iuuenes vocatos Cue-
defuper fparsa carbonibufve. Perforabant cuexteca, vtinvicoAtemparivacarent ie-
etiam aUres &: labia , infufuri aurum ac iunio.
gemmascserimonia: cultufque gratia } vo- Tiapitzcatzin erat veluti cantorum Pras-
cabantque nenacazxapotlaliztli aut netexa- fecTus, curabatque docere , regere , & cafti-
potlaliztli. garecaiientes, per fingulafeftainhonorem
deorum modulaturos.
CAPVT XXVI. Tzaputlaleoatzin parabat neceflaria fefto
•dexTzapotlatena^,velut papyrnm,vlli co- &
De minifiris deorum. palli,herbamque quamdam odoram,cuius
vapor gratus erat dijs.
IAm ad miniftros deorum, inquit idem
Au&or,
Tecamateuhoa vero quarcumque ncceG.
deueniamusrecenfendos, quo- faria eflent ad faces conficiendas nec non ,

rum vnuserat, Mexicoul tehuoatzinvoca- rubricam fabrilem ,atramentnm , ac cal-

tus, Patriarchse fimilis, eleftufque duorum ceos quos vocabant cutaras,thoraces, co- &
Pontificum fuffragijs, &: Prsefedus alijs fa- chleas marinas: quse omnia neceflaria erant
crificis inferioribus qui erant velut Epifco- ad folemnia ignis dei celebranda.
,
Ad eum
pi. fpecTabat curare , vt qua? ad cul- Ad TeKLcatzoricatl pertinebat pradicla
tum deorum pertinerent , in quibufque op- omnia rurfus parare in diem fefti dei vini in
pidis atque Prouincijs Mexicano parenti- menfe vocato Tepeilhuitl : Adumetochtli
bus imperio, diligenter atque exquifite per- vero, ciim celebrabaturfeftum deivinivo-
agerentur fecundum leges ac ritus antiquo- cati Vmetochtli,in menfe Tepeilhuitl: Adu-
rum Pontiiicum &
Sacerdotum , ac praeci- metochtli tomi iahuh; quado celebrabatur
pue quse ad educationem iuuenum infti- feftum Vmetochtli tomi iauh circa prsedi-
tuendoruminccenobijs collegiifve vocatis cTum menfem: ad Acaloa vmctochtli in fc-
Calmecac. Puniebat idem fubditos Sacer- fto dei vini,vocati Tlapanqui: ad tlilhoa hu-
dotes,fi pccna digni viderentur.Huius orna- metochtli in fefto dei vini vocati Tlilhoau-
mentaerant thorax goflypinus,thuribulum- metochtli, in menfe Tcjpeilhuitl ad vme- :

que fi&ile , &

faccus plenus copalli , cuius tochtli NapatecutliinfeftoTepeilhuitl: ad
nidore placaret deos. In munere eum iu- vmetochtli Papaztac pertinebat parare vi-
uabatquidamalius, vocatus Vitznahoac te- num vocatum tizaodli , potandum circa
huoatzin , nec non alius Tepantehuoatzin, Regiasasdes , &infeftoTocotzli, vbi vino
cui predpua cura erat, vt qui in cuncHs Cal- Vti fas erat viris ac feminis , puerifque 8C
mecac Prouinciarum, qu x fubieto erant puellis , nec non quae fuperius dicla iiint in
;

Mexico , educabantur , apte commodeque fefto Atlcacaoalo.

gubernarentur atque inftituetentur. Mulier, vocata Ciou Quacuilli^parabat
quas-
 HISTGRI^ NATVRil LIB.VIIL- '149
fcju_ecumque offcrenda erant circa feftum vinum Sacerdotibus
dea_ Toci, velyc ftores, tabacos,&: huiufmo- Teuhoatzin pra?ft6 eflecurabatpapyrum
di alia. copall],thunbula,ceteraque interficiendis in
Cioaquacuilliiz taccioati yero pra.erat in f etto Tepeilhuitl neceflana.

templo Atenchicalcan, eis qui verrebant, Chalciudiycue Acatonalqua cuilli para-

admouebantque ignes eis qui deuoucbanc bat oblationes neceflarias confodiendis m
ahquod oblequium dijs in hoc templo fe feftochalciutl yycue,veluttopalli &_ vlli.
pra.ftaturos. Acol vero Nahuacad AcolmiczliparabaC
Ixcocauhquitzonmolco teuhoa curabat qua» neceflaria fore incelligebac ,
quando
ligua
_- deportan,
.- vrendamccenobio
•vnv...u 1 VA.l»V.l/.V/ Tzon-
j
> ^WU" ». Rex
-TTf Mexicanus
*.*».JV.W M 11V.> J eflec
V.....V-V ieiunaturus in
JKUIJUIHIUJ 1 _ fdlo
IvUW »

molco Calmecae vocato,qua_ iuuenes defe- Tlalloc &_ Solis,atque Quecholli, quse ieiu^
rebant , atque iii prardidto ccenobio collo- nia erant folemnia: parabat enim veftime%
cabant. ta, &_ cutaras quibus eftet vfurus.
Tlacolquacuilli aftidebat templo vocato Tuilantenhoaparabacpapyros copalliat-
Jtvleeatlan , indutus veftibus Sacerdotum, quevlli lmagini Tulceca_morirura_neccfla-
hoc eft,chorace,quem xicolli vocabanc ,> ---
•> _ -^ fe- . . r_ riaatqueopportuna
>-»-jv,_ _...„._ ,
,
quam
-^„... — iugulabant
j. in
...fcumv-uuv, 11*
rebatque pyxidem refertam piciecl, diligen- menfe vocato Quecholli , auc initio menfis
terque cauebat , ne quifquam irreuerenter vocati Tepcilhuitl. Quotidie ofterebatur
accederet in hoc templum , auc quidquam fanguisae thus Soli ciim , primum iiimmo
fordidum in eo offenderetur; cuius rei gra- mane onebacur , fanguis nempe detra&us,
tia acerbe puniebantur, quicumqueiuxta auriculis , autecorturnicibusconfoflis de~

eum aut vrinam redderent, aut aluu m exo- ftilians, quas vulfis capitibus,ac fluenre fan-
nerarent. guine verfus Solem attoilebant, velut hunc
Tepatzinco teuhoa. cura. erat , ne quif- ianguinem illiofterences,atquedicenresor-
quamintemplo huius nominis quidquam tu m iam efle Solem nuncupatumTonametl
irreuerenter ttactaret , vtque oblationum xiuhpiltondi, quauhteoamitl: neminicog-
maiores prouentus accederent. nitum efle quemadmodum curfum fuum
,

Epcoaqua cuillitepiton hymnoscompo- efletea die peracturus, auc fi diicrimen ali-

nebatj tam in templis quam in priuatis a?di-
bus concinendos.
Ixdilcoteuhoaferuabat templum Ixtlil-
ton vocatum , augerique curabac munera
ofFerri foiita , ciimprimum
incipientesdeferebanturin hoc templum,
ac ftata: peragebanrur ca:rimonia_.
Aticpac teuhoatzin Xochipilli templi A-
ticpac vocaticuram gerebat,
neceflaria effe intelligebat,quando ibi femi-
na qua_dam trucidabatur , excoriabatur-
que in honorem dea_ Atupac Calquicioatl
nuncupata_: cuiuseciam pellem inducus,per
quod euenturum eflet percimefcendum.
Mox vero ipfum Solem adorabant dicentes:
Domine nofter, perage felicicer munus ruu.
Quodfiebac quocidieiuxca Solis exorcum.
infantes loqui Quacerquocidiechusilli offerebanc, quin-
quies vero no&u.In die, femel ipfo oriente,
rurfusadnonam horam vocatam diei,tercio
meridie , quarto occidente iam Soie : noclu
& parabat qua_ vero, primdciim iam renebra2 terras obfcu-
rabant;.feeund6 , cum lamomnes cubicum
ferecipiebantjtertio, ciimcaiy-bat cochleis
ij qiybus cura: erat ceteros ad laudes
dijs
concinendas excitare quarto , non muho ;

viaspublicas incedebat,geftans viuam co- poftnodem inrempeftamjquinto vero pau-

turnicem dentibusapprehenfam. le ante diluculum. Ciim vero thus oftere-
Atiixeuhquiteuhoa obuchtli parabatom- bant inchoante iam node , eam falutabant,
nia neceflaria quo tempore ma&abatur dicentes: Iam progreflhs eftnoclisdominus
,

imagoObuchtliinfeftoTepeilhuitl. vocatus lohalteuhdi , nefcimus quo paclo

Xippe Iopico verb teuhoa parabat omnia curfum iiium peraget.Feftum huius Yoalte-
ii' nnro/L ..'.„ «/TU .,;J«U.^„«..*.^..„».: •_
neceflaria efle videbantur/quotieserat^ i_i
^...^1 ^ /_ -v.
qua. ;
cutlicelebrabaturin figno
i
nuncupatoNa-
in hoc templo Iopico imago Tequitzin im- huiollin,ducenteiimotertio die rationis to-
molanda. nal amatl : ieiunabant quatuor dies ante il-

Pochtlan teuhoa Yiaca Tecutli parabat
omnia qua. decebat , ciim confodiebatur
Yiacatecutl fimulacrum in templo Pocht-
lan vocato.
Chiconquiauitl PochtlaTiadiuuabat pra_-
cedeniem ad pra_didos effeclus.
Izquiclan teuhoatzin diijribuebat thora-
ces vocatos xicolliSacerdotum ornamen-' ,
tum ,cochleas mannas, &_ cutatas, recipie-
batque- pnmos rores
lud. Circameridiem vero huius fefticane-
bant conchis, tubifque,&: alijs confuetis in-
ftrumentis , viminaque per linguaiforamen
ducebant, ofterentes ei eum fanguinem;
quem etiam ab auriculis puerorum in cunis
vagientium moserat tunc temporis excra-
hcre, ofterreque dijs , non folum aceceris
natu maioribus.Hocfiebat,nihil coram So-
lis imagine eis dicentibus , quse erat tem- m
metl ad parandum plp Quauhxicalco, aut pida^ autinfculpta,
N 3 huma-
I$b IOANNIS^ EVSEBI I NIEREMBERGU
humana fkcie , velut &: hodie a Voftris ex- rem inuenti fint 5 vel quod a nemine psn^
primi folet , fpeciem
adiecTisradijs iii rotae exquifite percipiantur. Itlud narrare fatius
vndequaqueprodeuntibus.In fefto vero So- duxi, fuifle feminas ab ineunte setate deo-
lis quotannis feruos &; captiuos plures ffl) rum minifterio confecratas , quae intemplo
eius honorem circa eiufdem templum in- a matribus famiiias ftudiose educarentur
,
te> ficiebant, certumque habebant, cun&os diuifque inferuirent , donec peruenirent in
pradiointeremptos in domo Solis hofpitari. matumm setatem , nubilefque efTent & ma*
Sacerdoti cuidam in templo aflidentium turse viris. Quo tempore fi ab aliquo in
curas erat , inftitikre ceteros in eo dijs in- vxores pofcerentur , conuenireturque intet
feruientes,quos iam inftitutos tradebat cete- confocrosafHneSjpraecipui vici viriparabant
ris miniftris,vt muniaquje didicerant exer- munera , nempe coturnices , topalli , flores
cerent. Hic idem ad bonam exhortabatur & tabacos , ac thmibulum ficTile , nec non
vitam,probatofque mores,&ab improbatis multa generaefculentorum,delataque puel-
deterrebat , imperabatque puerisquosedu- la in templum confpecTumc^ Sacerdotum,
cabat, templi loca verrere i fcopis derer- & ac ftrato in folo linteo, dona defuperappo-
gere,li quas aderant fordes^ 6c curabat ne ig- nebant , praeterque linteum vocatum clica*
nis vmquam deefletfocistempli. quechtli,cui humana permulta capita intex-
Quidam iuuenes, qui fuapte fponte tem- ta erant : ac demum habitis vltrd citroque
plo ailidentes ieiunabant,atque pcenitebat, permultis fermonibus parentes natam lo-
,
no&u vigilabant, eauentes ne quidquam eo candam viro in domum reducebant. Ha-
tempore ibi indecens gereretur. cTenus Francifcus Hernandus.
Pueri, qui educabantur incoenobio Gal-
mecac , ligna in templo comburenda e
propinquis deportabant ; qui vero
iiluis
C AP VT XXVIII.
denuo in ccenobium venerant , ferebant De nom Mexici moribus.
mucrones metl, qui eiTent neceflarij facrifi-
cijs peragendis.
Adoiefcentes, quos vocabant Tlamacaz-
SEd nec praetereunda eft noui Mexici Se*
ptemtrionalis plaga , quse nuper Chrifti
que , laurinos congerebant ramos, quos ne- iugumfubijt. Leuior his gentibus idolola-
celTarios in templo efTe admonebantur,puT tria , nifi quod minutiores adiones fuperfti-
fabantque cochleas , tibias, atque tubas tione aliqua fcedent. Pradiaturi , farinam
pueri : 8c adolefcentes , qui educabantur in -
ofterunt capillis & carfariei occiforum ho-
Calmecac , idem atramentum parabant, ftium nationis inuadendse. Venaturi pari-
quofe.Sacerdotestotos tingebant quotidie ter farinam ofTerunt ceruorumaut ieporum
tempore matutino; parabant autem illudin capitibus. Feminae validse pingues pro- &
Monoxilo huie rei dicato. deunt in agros , &:eleclocollelapidem auc
paxillum terras figunt , cui poftea farinam
CAP VT XXVII. ofterunt. Manent
plus minufve ocloibi
dies: macerant verberibus, ieiunio
interim fe
DeVotisjuramentis, &rtuptips. & incommodis^cibifque infirmantibus fto-
machum. Iammarcidse exhauftae difce- &
i Vod ad vota atque iuramenta,
fpecTat dunt, &
a primum obuio mercedem aufte»
[deuouereconfueuerant Mexicani, in- ritatis fperant. Non tamen adorantur hi pa-
feruituros fe dijs aliquibus , facrificijs atque xilli,neccultu nec ratione aliqua habentur^
oblationibus , quando quifpiam ex dome- peflbm potiusdantur. Mirusadinauguran-
in morbum incidebat nec noniura-
fticis ; dos duees ritus. Circumligateligendum co-
requidpiam, quod pollicebantur, adim- lumna,& atrocifliroa lacerant verberatione^,
pleturos, prsecipue ciim id exigeret fecu- deinde mille &
iocis prouocant ad ri-
geftis
ritas eorum ad quos pertinebat proroiffio. fum. Quivtroque periculo fenfum tem-
fi

AfTerebant verotunc inteftem Solem,nec peret , nec fletu nec cachinno inconftans,
non &: terramdeam dicentes , ad maio- , tunc probatur. Maximi Imperatoris mu-
rem faciendam fidem, terram edere, at- nus eft, praeconio promulgare qua: fenio«
tingentes pariter illam digitis , orique ad- rum ccetus decernit.
motos lambentes. Antiquus mox prseterea.
perpetuo daimonum fuit , abfconditis la-
queis homines irretire, atque ita hymnos
CAPVT XXIX.
inftituit,quos vix vllus hodie,etiamex ipfis
De forttttidme Cbrifiiana,

Iridis intelligat , niii idem ipie hodie dsemo- Arbaros gentium mores narrauimus,
1

nijs inferuiie perfeuerec. Hos ego modo ^nunc aliquos Chriftianos imo diuinos
pertranfeo , vel cjudd in dscmonum hono- exhibebimusivc videas,nulla efle tam efrera
inge-
 MlSTORIifs NATVR.E LJB.VIII.
ihgenia,quse gratia: vis nonerudiar* excoI.it
&reformct. CoLljgam proptcrea nonnulla
Heroicae & Chriftianc; virtutis facinora,cum
qurbus laudata Romanotum gefta compo-
ni nequeuntj qUarqj minime fuperantur pri-
fcorum Eccleiias militum conftantia.Xeiza-
yehion Simon vocabatur fenex feptuaginta-
duos annos natus, feruus &
miles veteranus
Ghrifti. Is addu£tus ante tyrannu m in Iapo-
nica pei'fecutione,quae anno KSi/.renouata
fuit^conftantiflimeconfelluseft fidem Iefu,
nullis perfuafionibus nec minis flexus donec
3
iratus Prasful alterutrum imperauit, aut ne-
garc Chriftum , aut in pyram incenfam , &c
cumulum ingentem ardentium anthracura
feimmergere. Priusilludrecufans, fpoliare
fe , abijcere veftes , &t nudus penitus iniilire
inignesiiuTuseft, quosinterjnedius coftitit
immobilis , ac fi alienum corpustorrere vi-
deret. Septiespratereaaut o&iesfecircum-
egit , vt melius vreretur , &c prout tyrannus
imperabat,illdfevertebat,iam inhociamin
ftammarum mor-
aliud latus, ne inxquales
fusalicUndelentiret. Nullum puto maioris
fortitudinis exemplum in Annalibus anti-
qius reperiri;
Neque parum admirandaerit puericuiuf-
dam virtus ,-etiamiicompareturcum (ene.
Eodem anno laponici ty ranni excruciabant
ta:dis ardentibus Quichifuque Gafparem*&
coniugem Luciam di&am,vt Chrifti legem
abiurarent. Grudeliusfasuieruntincharam
eorum fobolem Petrum nomine, tredecim
annos natum > &: alium puerum famulum
vndecim dumtaxat annorum , quos arbori
religatos incenfis facibusadurebunt. Atcum
puerorum conftantia fuperaret omnem fas-
uitiam , vafculum bene toftum &; ignitum
obtulerunt puero vt manibus fuftentaret^
hoc paclo, quod ii excideret,aut ipfe abijce-
ret, idem foret ac Chriftum deteftari, & a
fide parentum deficere. Accepit illud puer,&:
nudis fuftinuit manibus 3 donec penitus fri-
gefieret, abfque vllo motu &
doloris fignifi-
catione. Alium puerum fedecim annorum
iuflit Praeful aut negare Chriftum, aut in ar^
dentium prunarum cumulum immitti.
Mox illc f nequeenimexpe&auit vc alius
impelteret) fpiritu dudus infiluit in pyram,
8c immobilisconftitit medius inter ignes.
Ide imperauitidololatraalijs duobus Chri-
ftianis , adiecli tamen hac conditione ,
accepturum fe quemlibet motum in fignum
deteftati Chrifti: at illi immoti perdura-
runt duas horas partim tofti , partim adu-
fti ignibus.
1$X
CAPVT XXX-
De virttite Chnftund fndi cmufdam, ,
TVT O» tantrim bellis prouocata virtutem 3
,
-1- \l <ed in pace non ignauam fpec"temus,vt
honorificentuis claudamus Librum iftutn
octauum humano ingenio dicatu. Michael
Ayatumus, inter Indos Piclos in Boholana
Philippinarum infula anno fseculari puer
feptenis aquis Baptifmi tin&us eft:inde om-
nium virtutum maximis incrementis profe*-
cit Atque vt inde ordiar vnde vis omnis
.
emanat,orandi ftudio apprime deditus fuit,
vtdiu quotidie nouies recirarit B. Virginis
Corollam* Dein vbi commentari didicit, in
dieshoram &ampliusinrerumpiarum me-
Patronorum fuoru B.Vir-
ditatione pofuit.
ginis,Iofephi, Michaelis feftaieiunijs,vigi-
lijs,verberibus corpori infiidbs preuertebar.
-Iefu &; Marise memoriam animo femper
circumfeiebat , vt ab eorum laudibus nec
interalios , atque adeonec inter ludendum
abftineret,ea verba , Laudetur vbiqtte lefus
Chriftm^eiuftfe materfanttiftima Maria^idem-
tidem vfurpans. Ad eam refricandam, eo-
rumdem effigies capfula conclufas , quo*°
quo iter erar, circugeftabat. Corporis atque
fenfuum omnium mira moderatio. Feriam
fextam &: fabbatum ieiunus tranfmittebat.
Solopane &aquavita tolerare procliueilli
fuit; line omni cibo ac potu aliquoties dieai
traducebat.Quot diebus,vtprimum cubitu
feleuabatj flagra tergo increpabant. Oculos
ille vix in viro figebat , nedum vt feminam.
adfpiceret:imo ftudiose cauebat , ne quam
corporis fni partem nudam adfpiceret.vnde
lecto confurgens ,
primopedes talarivefte
obtegebat. Aures,ne quid indecens hauriret^
fedulo obfepiebat,fi pofletj faltem fuga auc,
torua fronte fonos inuerecudos excutiebat.
His facile factum eft,vt florem pudicitije il-
libatum conferuarit,quem Deo anno tertio-
decimodeuouerat.Animi dimiiTionem pr^-
cipue colebat. Vidit illum P.Petrus Anno-
nius (aquohsechabemus ) nodequadam,
dum Seminarium inuileret , iubledulo in
terra cubantem Quem ciim reprehenderet^
.
AtquiiaudijtabeoPater^egoiftudhumili-
tate magiftradidici,qu£e docetterrainterri
fternendam effe. Veftitu paupere & mundo
vtebatur : & quamuis pretibfis non careret,
induci tamenvixpotuit, vtquodieChrifti
Corpus fumpturus erat,elegatiiis fe veftiret.
Vltimum in fedendo locum vbique fibi ca-
piebat. Defignatus reliquorum in eodem
contubemio fuperior,tantaanimo triftitiam
concepir, vt morbum quo
inde contraxerit,
prius liberari non potuit, quam in ordinem
N 4 redi-
152 IOAN. EVSEB.TSHEHEMB.HIST.NAT. LIB.ViiL
redigeretur. Ciirn eum alij paflim fan&um &e viuis abftulit.Dum enim ad litus negd-
vocitarent,ilie B. Virginis patronaeihx exe- tij cuiiupiain causa excurrit, fallente gradii
ploieruum {enominareconfueuit. Pauper- e ripainjiquasperlapfus.cymbaiiithic relU
tansatque obedientiac ftudijsinter primos . .gat* pectusiiliiit , ac pauldpdft riteinuri-
addidus fuit vt ne pomum quidem Supe-
, ftus, Iefum,Mariam , lofephum imiocans
nonbus infcijsex horto tulerit , vt nemini- mortuufseft xnuKal.Decemb. cb.bc.ixi
ma qusqueimperia neglexerit , nec maxi- Pridie quam moreretur & poenitentise 6c
\
madetreaarit. In Rehgiofo perfeaionem facrae EuchariftiasSacramentis ad abituui
maiorem non exigeres. Conftantiam ac feinftruxerat. Praefagum enim vicin^mor-
fortitudinemanimi per omnem vitam te- tisfuseeum fuifle, piura indicant :nam ger-
nuit,atquc S. lobi &
B. Virginis fub cruce mano fratri dixifle eum memorant, velle fe
ftantis recordatione fubinde acuit atque fibi a Patribus chirographo caueri , ne ex.
confirmauit ,
vt ne fuorum morti impatien- oppido mardtimam aliquam expeditio-
in
tius lllacrymaret. Commodis alionim im- ncm mittererur ,cum morte inftante non
pense fe dabat. Culinam verrere,vafa terge- fnis tutum fit a Sacerdote lonoiiis abire.
re,ollaseluere,lancesexpurgarefolehat. Vi- Pridie rogauit Patrem j vthbiiequentidie
tam denique fuam prae aliorum negligebat^ liceret per vrbem ftagris corpus cardentem
omnium mprimis cupidus ftudio-
fcd ialutis incedere extremo enim vitas cempore ma-
•

fufquefmt. Excurrebat cum Patnbus ad gna pro falute conari, opportunimmum vi-
echnicos docendos , inftituebat , monebat, deri. Cum negaretur,crebrius inftitit,mor-
terrebat,nihil onnttebat,vt ad (jirifti ouile tis incertitudinem prietendens,
donec con-
errantes reduceret. Atque his omnibus vir~ cederetur.Elatus eft magnifico funere,tanto
tutibus terminum lm motum conftituit per- luftu &
complpratione, vt Concionatori ae
feuerantiam, qua exincoepto femel pietatis Muficis fer.e filentium defuerit. Deplora-
officio neque ipfe quidquam egreflus,neque bant videlicet omnesfortunas fuas tam tri-
ah abjsdeduci fc vmquam pafiuseft.Muita ftifunere merfas parentes filium dulcifli-
,
parentes, multa cognaii attentarunt,vt eum mum , Patres comitem fideliflimum , Ba-
acaftitatispropofitoadconiugiumadduce- fayenfes popuiarem vtilifilmum, pueri ac
rent; fedirritoomniaconatu Baylanusqui- .puellas Catechiften gratiflimum
, contu-

dam fuperftitionum doetor,vniuerfosfer- bernales focium chariflimum , Parthe-

melndosad mareeHcuerat^vtibi maiores nij fbdalem optimum , 'omnes virtutum
fuosinaureanauiaduentantesconfpicerent. omnium exemplum Quid nos ? Non- .

Solus Michaei tunc puerulus riiit iniana dum fimilia fecifTe. Ha?c ex probatis te-
promifla,&ludibriumfoluseuitauit. Hunc Jtibus accepi 3 & ex probatis Audoribus
talem adolefcentem aduerfus caius afBixit, exfcripfi.

IOAN-
 153

IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

EX SOCIETATE IES V
HISTORIiE NATVRiE
LIBER NONVS.
PINVVM DASYPVS,

CAPVT PRIMVM. vires & virus ingens, folertia tamcn beftiolse

De pinuum Dajypode y fiue Ocotocbtlo.
j t
escendo lamadratio-
nis expertia, e quibus pa-
tefaciam rariora aliqua
naturse miraeula . Iam
laudaui Au&ores quoru
fum in his
opera vfus
^ Commentarijs quorum3
fsepeintermiicebo ijfdem fuis verbis narra-
tiones, iicetincomptas 6C iimplices:fedma-
ior mihi ratio eorum auctoritatis eft quam
elegantiE, & faltem variegatione ( fic dixe-
rim) ftyli notabo aliena, vtcuflafcjuc ex dignis
Commentarijs excerpta. Peftilens, fed
fide
mirandum monftru hic narrabo, fingularis
non omnibus noxiu. Dafypodem pinuum
vocant Hifpani , ocotechtii appellant Indi.
Vertagi eft magnitudine , tereti., humili, &:
craffo corpore,auriculisparuis,facie leonina
llue felina,viuidis oculis &: rubrairide, craf-
fis cruribus , aduncis vnguibus , fufco circa
dorfum pilo, circaventrem candido , reli-
quum corpus cinereo , nigris vbique con-
fperfum maculis; roftro ac cauda breuibus,
afpera lingua, vlulatu exili, &
incredibili
pernicitate.Viuit Tetzococamis montibus,
venatur ceruos , &alia eiufdem molisani-
malia, interdum etiam homines. Linguas
eius tanta ineft vis veneni,vt fi pre,d# oculos
vel allambuerit vel attigerit,eamconfeftim
excarcet, imointerimat. Occiforum cada-
u era herbis , fceno , cefpitibus tegit deind e 5

quidem charitatis ,& in.paruo corpufculo confcendens propinquas arbpres, vlulat.

Tunc
 ,

154 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII

Tuncfera? circumiacentes , arcano naturse indeguftarent. Tanta vrbanitate charitati
documento confcie; inuitationis 3 adepulum fauit,tam comi prouidentia faluti aliense.
ocyus aduolant ,
prazda ex figno inuenta Scilicet nemo eft qui prodeiTenequear,{i ve-
fatiantur: poftremus ipfe ocotochtlus de- lit.Non ita viribus &: opibus beneficentiaj
fcendit, vtinnocue pafcantur conuiuas;nam quam voluntate &: ftudio conftat. Plurimi
fi iilepnor vefceretur, corruptis venenofuo opulenti inutiles funt vtinam non etiam
,

reliquijs,ceterxperirent fera^ quotquot de- noxijj atnemo beneuolUs nvn beneficus 1

HOIT2LA

C AEVT II. donec vifcera perfodiant. Alliciunt & ebi-

bunt innatum humorem,donec transfixum
De Ammdibm fyinofis»
& perforatum canem tabefaciant.Quserunc
Indi aculeosillos dolori capitis placando.
ADmirandura genus bruti fagittatoris
nouus orbis alit. Animal fpinoium, me-
&
Admoti vero fronti temporibus , fponte
diocriscanisexasquans magnitudinem. Ab
adfment^necprius delabuntur, quam hi-
Indis hoitzclaquatzin dicitur, iiuefpinofus
rudinum more hauferint noxinm fangui-
. tlacuatzin. Nomen forma meruit. Simi- nem , quo fuam farciunt canitatem. Causa
tlacuatzin vocant , de quo
languoris remota,segrotans valet.Cuicum-
le eft illi, quod
fuo loco fermo erit. Veftiturcauis& acu- que rei cufpis eius admiiceatur etiam poft- ,

vncias produ&is pilis quamabanimantiscuteeftdiuulfa,occulta

minatis fpinis , tfes
quoque nonnullis caput excipias) molli-
(fi
virtute,etiam cum a nemine vrgeatu r,fpon~
bus infertis, fiue atra lanugine , circa ex- & te penetratcarnem. Feminis eius vfus perfo-
ortum candenti: venter tamen,crura,&: randis auriculis ad inaurium fufpenfionem.
Perforatio prorfusfit nemine lmpellente,
brachia actileis omnino carent Spicula .

quafi exuat fetas. Experimento comper-

teriuia funt,candentia,5dutea:vbi definunt
'

tum vnius noctis interuallo craflifiimo co-

nigricantjmucrones peracuti.Cauda breuior j

eft quam tlacuatzin, craiTnie tamen maiori

compenfatur. Inops aculeorum eft a media
partevfquead extremitatem. Pedesfimiles
habet quauhpecotli fed latiores ( mifceo
j
ribadmotam, fponte coriu totumj perinde
atque acus hominis impulfa manu tranfmit-
titur, penecrafie. Eorumdem aculeorum
puluis dragmae vnius penderes fumptus

dyfenterijs medetur,vrinarn euocat.Gaudet

faepeverba&: fententias Francifci Hernan-
hoc animal montofis &: calidis locis Xo-
di,nec meo cerebro &: ftilo loquor femper)
roftrum psene caninum,nili quodrefimum. noltz &; Yzotzocolci. FortafTe ad Ba^ticam
Dentes fiipra infraqj bim',quemadmodum noftram deportatus, noniniquum fibica:-
tuccse. Iaculatur fpinas fuas in canesinfe- lumtolerar^ Vefciturfruaibus : cicurari
elantes nulla excutiendas induftria , nullo
,
poteft. Aliqui putarunthyftricem autman-
tychorx fpeciem,cum imiltis differat,& in
conatu: fenfimmagis magifque vi quadam
srcana fubeunc , &
ia&atione plus figunturi nonnullis admirabilior fortafle fit,vc excol-
lationc
 HISTORI^ NAT VKM
lationeviderc licet.De mantichora hecnar-
rat Ariftoceles lib. i.de Hiftoria animal.c. i.
^Afudlndos {fictefia credendumett) bellua
gignitur {vtitlefiribit) cui nomenmanticho-
r&,dentes triplict vtrimq y ordine, magnitudo,
birtitudo,& pedes leonis , facies
rpinis ,oculi cafij\color rubrica^ caudafcorpio-
nis modo terrefiris aculeo armata, /picula^ ag-
nataiaculans,vox fittulatubave non abfimi-
lis : curfm non minoris pernicitatis quam cer-
ttis:feritas lanta ,vt numquampofiit mitefce-
re: appetitm prAcipue carnis buman*. Hiftrix
autem in Jkhiopia frequenciflima; eam ge-
nerat &
India & Africa: reperiri quoque in mittere , proditum ett fed nunc ey Gallia ha~
LIB.IX. 15$
tum,dumfecoBderent,edebant. Cduda anfiri-
na,fedinfpinas ptuma finiebantur. Si retiqua
rion videas, anferem dices, candidis ac cinereis
plumarum fedibmjaiofo lumine anferem amu-
tantibm. Vox fubobfcura^rauca^fuafi iatrantis
ejr aures ho- canis. Iracundumanimal , fedtamen quod fa-
cilea circulatore tratiaretur. Canes odio pro-
fequebatur maximo fexm feminei , atatts iu-
uenili>s. Potm nuttm : cibm, panis aqud made-
faclm.Animal hocfuigeneris vix e(te credam,
fed ex hittrice aliofo velut vrfo natum.Hifiri-
cem enimconfiat efie fuem, fiinas iltas haben-
tem in dorfo , quas pofit eiaculari. ^ffricam
;

Tartaria, Paulus Venetus fcribic-, Cardanus bet,& Itaiia.Spina palmi longitudinepraacu-

addic,inItalia&Gallia. Ego in Hifpania t£,leues,atbo mgrofc difimtta. Sunt erinacep
quoque,licet raro,viditamenipfe.Eft autem fiina jimiteSyfed ionge minores,& qud emitti
exerinaceorum genere , &
erinaceis fimilis: nequeant.Hadenus Cardanus. Erinaceos
fpinis tergum hifpida (aculeos namque pilo- quoquegerere aculeos, pilorum vice, omni-
ru m vice gerit vt erinacei,fed longiores) quas bus notum eft. Scic natura fcetus fuos mul-
plerumque,cum intendit cutem ,laxatas,ia- cerefpinis. Parciftl ma materfamilias multa
culatione emitticvoluncaria, vc affiduis acu- officia vno beneficio complectitur vno ce-
>
leorum nimbis canes vulneret ingruentes. gumenco armac.
Magnitudine paulo minor lupo eft , qua
haud facile inter feras afpe&u magis horri-
bilesinuenias multas. Quseverdde medici- CAPVT III.
nis produntur,quecuquedeerinaceis dicun-
tur, omnia tanto magis valebunt in hiftrice.
De animdi Swmq fiue Cabim.
Sunc alia fpinofa animalia,quse non emic-
tunc aculeos, incerquxaccenferipoceftla- MEntio aculeorum hacuacziri elicien-
cercaeJgenus,quod Indi tapayxain vocac: ca- cium fanguinem, fuggeric memoria;
pucduriffimumirabec, eleuacum, horrenfqj concratiam alterius animalculi virtutem 3
aculeis,de quo commodiusaliolocodice- continenciscruorem non minori miraculo.
mus, ficuc & de hiftrice pifce. Animal Sionium dixit illud Maphxus , &
Ad fpinofa quoq ;
forcafTe & ad hiftricem apud incolas cabim vocari, cabat Antonius a
fpe&acilla bellua de qua Cardanus.Fari/ge^ S. Romano appellauic. Naicitur in
Iaua*
nerisjnopitjncertafonaturafuitanimai-quod Huiusanimalis vnam vircutem fcio,fed mi-
prafentianno nimiru i^o. decimononola- riflcam. Si eius ofcilli excremicacem aliquis
nuarijPapiavidimm. Vulpis magnitudo ,ali- geftec , quancumuis mille cranfuerberatus
quanto longiusjre ejr rictu leporino cum vulneribus, neguttamfanguinisdabit. Ex-
pitis
tongis, dvobuffy dentibm pralongis : fiquidern perimentisplunbus probacum eft fedillud :

digiti bumani longitttdine prominentibm ad celebre & notifTimum , quodciim Naoda-

modum fciuri dentiumy ocut'ts ferpentinis,quip- beguea Malacenfis infenfus Luricanis , 5c
pe qui angulis carerent, ejr nigriefient. Pitem aduerfusillos egregie dimicans,candem op-

inerat capiti hircina barba fimiilimus preiTus, mukifcij confoftus iclabus corrueret,
, fed
rion aliter quam critta pauoni. Pilm mutteti- ex paculis vulneribus nihil omnino cruoris
nm ac pulcher , mfi quodfupercollum velut manarec.Moxinterfpolian;dum,vtprimum
lana candida videbatur. Anteriores pedes,vt detradaeius brachio eft aurea armilla (mi-
taxi: aures &
potteriores pedesnihilo
diffe-
rumdidu) tamquamvafeconfracT:o,ita fefe
rentes ab humanis , nifi quod pedibm vngula cumanimajvniuerfus repente fanguiserTu-
*vrfipro humana erat. ln dorfo , pottremafc dic. Cuius rei ftupore defixi Luficani cum
r
parte, fih*. circiter centumhittricis inttar, dealijs capciuis caufam quaefiffenCjCognoue-
quarum quadaminapicecuruabantury pro- & rcinclufumefle in armillaos eius anima-
cuius in fiftendo fanguine
minebant, aiioquin immobites , nec, vtde hi- lis , tam efficax
firice ferunt3 emifiaria.Cum moueretur,firepi- efTec vis

CA»
 .NNIS EVSEBl.I NIEREMBER.ail

t L A Q V A T 2 I N*

CAPVT IV. fafapm^oXi) cerigontm dixere, quia (lc voca-

tur fpeciesvulpeeulse apud Brafiiiam &Ma-
De animdibm manucatu9 Jucas/ed ea,d'e qtia exordiumfermonis infti-
fiue TUquatzjnts. tuimus, etiam in Dariene &
Floridareperi-

[
On minus admirada ferayqtiam Ind* tur. Animal eft parui canis forma & magni-
tvocant tUquatfyn. Antonius Herrera tudine,binos dodrantes longum , roftro te-
taquatzin dixit: rccentes Hifpani Scriptores nui s prolixo atque depi|i,exili capite,tenuif-
conupto nonnihil nomine tlaquacmn, Car- (imismolliflimif^j auriculis, ac paene tranf-
danus ckiurcam 3 |.iue chuciam , Stadenius lucentibus, pilo longo & candido ,fed circa
Seruay,Nomencl^tor femhvulpamXcuUpe- . exfcrema fuico aut nigro. Cauda tereti,duos
t?pthecu?n Rapne Hamor in defcnptione
: dodfantes longa , '& perfimili colubrinar,
Yirginia; apfumen dixit \ alij amham , alij fufca, fedpoftremocandida, quamordicus
 HISTOKIM NATVRiE JLIB.IX. 157
& firmiter,qitidquid femel apprehenderit, tnum vno partu excludit fxius quos donec .

recinet.Corpore vero ac pedibus melis.Qiia-. menHruam &tatem attingant pro libitp nunc 3

ternos aut quinos parit catulos , quandoque &luo recondit hunciterum promit. Teftatur
,

feptenos &
plure$,quos vteroc6ceptos,edi- ipfe Raphe comedifte hoc animal , efle, &
tofque in lucem ,alui cauitate quadam, du to grati & falubris nutrimenti.
adhuc paruulifuntjconeludit &: feruatjintra Sirhile huic animal, quod Brafilia nutrit^
fcihcct locu, anaturaliuiusreigratiafabri- t erigohem appellant , buxeo coloreeft,&
catumidilatata ac fpote velut excoriata iux- vulpeculse magnitudine ex eius aluo duas :

ta mammarum fedem externa pelle, canca dcpendent veluti manticaj, in his catuloJ

c,qualitate,vt coaluifle cutem omnino putes: circiimfert, &

quideiri adeo pertinaciter fuo

miro pvofead nature, artificio. Oculi ei func quemque vberi affixos (

Mapha-us irxquit)
nigri, parui, viuidij atque erecU Scandit ar~ vr a perpetuO fu&u non auellantur , ante^
bores incredibili pernicitate interdiu in ca- : quam ad paftu ipii per fe progredi valeant.
Uernis latitat vefcitur cohortalibus , quas
: Animal quoquectumenatum ab iEthiopia
vulpeculaium &
muftelarum filueftriu mo- mitti fcribit Cardanus,& addit CMittit : &
re iugulUjillarum ianguinemabforbens.Ce- Jndia Occidentalis chiutcam ex muftetino ge-
terainnoxium ac fimpliciftimum animal, nere } qu&\eodem modo filios fecum fert 6c .

quarnquam verfutia quadam congenita fe rurfus in Opere De reium varietate, Chiur*

inter du mjmortuum fimulet , ciim aliter ve- cam y mc\\x\t chuciamnoua Hiftania tnit-
3 fett

natoris manus eftugere nequit , aut delufos tit. Ea minor vulpe eH 3 collo oblongo, pedibm
apprehenfores mordere geftit. Gauda huius breuibus, capite vulpino , colore cinereo. Velo-

anim alis eft depilis , & egregiu m m edicinar cifiime currebat 3 citm feptemflios in crumentl
adiumentum tufa enim drachmae vnius
: deferret. Videtur autem hoc animal medium
meniura atq 5 cum aqua aliquoties,bis tcrve, efeinter leporem ac vulpemfed alteriusjene-
aut quoties opus fuerit, intra corpus fum- ris ab vtroque,ob crumenam.Saihgzi iic fcri-

pta , fi eo quis die a cibo abftinueric , vrinai bic .'

Viuerrafacie ac magnitudine eH 3 capite
meatus mmfic£jextergitjipfam vrinam euo- vulpino , fub terra habitat } fecundipma eftf
cat calculof^ue , &: quxcu mque alia vrinx
>
du&denos parit exiguos. Cauda ei tenuis 3 pan%
meatus obftruiit extrahit. Venerem excitac, glabra.lpja pilo atro.Catulos in bursafubaluo
generat lac , & medetur fradis & colicis. obtensafecumfert.loznnes Stadeniusfcribits
Partum accelerat,menfes elicit. Tufa & im - lnAmerica vulgo vocaturSeruoy magnitudi*
pofita , extrahit acuieos infixos, ventrcm^j ne felis animal } ejr cauda eiufdem, pilis alijs ex
e mollit.Et fortaflis nullum medicamentu *lho fufcis , alys ex nigro. Catulos parit qui*
ad omnia ha^c praeftantius. Antonius Her- nos 3 aut finos. Locum in ventre adfex digitos
rera fcnbit etiam prodelTe parturientibus,&: fire fciftum gerit 3 ejrintra fcifuram iilam ms-
toftam tufamque febricitantibus. Viuit be- miltas habet 3 eidem% inclufos catulos circufert*
Itiolain calidis,ac pafcitur carne, frudibus, Ex his Auctoribus puto non vnum dum-
pane,oleribus,frumetaceif6^ alijs generibus. taxat animal.cum bursa effe, fed alia vnara
Huius animalis ita meminit Petrus Mar~ habere manticam , alia duas, feu vnam di^
tvr:K^rbores in Pariana regione ingentes uifam :alia catulos iacl:andi gratia e manti-
funt , inttr quas repertum eft animal monftro* ca emittere , alia etiam retinere j alia vbera
fnm vulpino rojlro^rcopitheci cauda, vejper- intra burfam concludere , alia in pofteriore

tiiionis auribui , manibus humanis ,pedibm fi* ventris parte mamillas in interiore , & circa
miamamulans3 quod natosfibi catulos circum- peclusmanticam , alia fortaiTe non omni-
fert quocumq,projicifcatur3 vtero exteriore in no burfam habere , fed fcilfuram in ventre,
modum magn& crumena dependente.ld3 licct VtStadeniusfcribit.
mortuumjpfe vidi conuolui 3 crumenam^illam Ceterum in tanta charitate filiorum non
nouum vterum 3 nouum natura remedium 3 quo eft praetereu ndu m , mu ftelas foetus
fuos &:

b venatoribus , aut alias k ceteris violentis mittere, & rurfum inj>ericulis,recipere intra
4C rapdcibmanimaUbmnatos liberet 3 illosfi- feipfos: phocos,batenas, delphines fuos re-
cum aftortMo 3 admiratus fum.Numquamau- centes catulos &: teneros ex aliqua causa
tem illos emittere dicitur , nifi aut recreandi
confternatos, ore excipere,& condere:cani-
aut laciandi gratia, donec fibi vitfum perfe culam pifcemin ventre pauidos fllios iufci-
qumure dikicerinf. Cumcatulis animal ip+ pere&compkai,rurfusdenudederein lu-
fum deprehenderant , fidipfa tandem aerisejr cem: patitur enim aliquantulum venter ce-
ciborummutationemferrenequiuit. Raphe taceorumalienasanimas.Acciditnonnum-
Hamor hxc habet: f^fpofumes^magnitudh quam feftiua pifcatio albicoris:qui cum fur«
ne atforma corporisporcelio mens~iruo non ab- fum attraheretur , & os forte aperuiflet pa-

fimile,animal eH robufts atque adeo incredi- tcntius, vt refpiraret ,

per illud pifcis ,
quem
bilis naturA : feptem pliss minufve vt pluri* volucrem vocant > paulo ante abforptus re-
O uola-
 l$$ IOANN IS £VS£B IJ KIERE-MBERGli
uolauit. Auisflagana,quam Zebtit infula lo maius, caudaveio, auriculis & roftro tli-
gigriit, cornicis roagmtudine, infidiaturori cuatzin fimile : nam cauda 6c pro manibus
balenae j aquaintegradeglutitur & viuens, vtitur, &: natus matrem,cum metuir, ftrin-
quse deindecorrodit beiluse cor,vt Pigafeta gitamplexu. Caudaeft craflior murina, fir-
compertum fibi teftatur. Idem tcftatur &C miorquerventer ex albo pallefcit * auriculai
Gomara. Sic patientes pifces funt aiieni funt tranfhicide^pedes &
crura cadida^Edu-
lpiritus. catinarboribusfobolerm PoiTetad generd,

CAPVT V.
tlacuatzin referri,
tineread mures, auc
nifi alicui prarplaceatper-
effe fui generis. Inueni-
De animali caudimano [eu coyvpollin,
montibus tepoftlahicis.Cereriim cro-
tur in
^"Ocant Indi coyopollin paruu animal, codilisquoq s caudapromanueft, illa nimi*
muris mediocris roagnitudine,aut pau-
;

rum arripiunt pra:dam,belluas,homines.

ARMADILLO iiue AIATOCHTLL

ARMADILLO GENVS ALTERVM CLVSIL

CA»
 HISTORIiE NATVRiE LIB.IX, I59,
ncnata,vt vomitu ac flacu aiuicitato fynftope
CA P VT VI, mducaht , tandeminterimanc Antidotum
eft oleum oliuaru, niii virus inualueriir, fru-
De ammalibus loncatps. -ftraneatuncremedia.Sifortaflealiqiiaiuue..
rint , ditlluunc fiiperfticibus capiiii , languet
AcaphraCtum quoddam animal India- color,marccnt vires.Diftinguutur teftarum
rumvarieappeUacuminuenio. Hifpani feu laminarum numero: innoxia o&onis,
nimcupant4m/&////<?,Luficani encnbertado, .
noxia fenisconftant. Innocua etiam coxce
Itaii bardato , Theuctus Brafilico nomine ofle carenr,& maculisrubeiscirCaventrenl
tatoti , Maphasus tatuftam, Gefnerus tatnm } diftinguutur; Eft autem hoc animal viperisi
noua Hifpania chirquinchu, z\ici\b\ cafacain, quae fono quodam perftrepunt cam charum
aliis Indis aiatochtii dicirur,hoceftcuniculus & amicum, vteodem foramine finealteru*
cucurbitalisjfpecubus/enim, quemadmodu criusiniuriacondancur.
cuniculus conditur. Vna no&e fpatium leu- Pnmum genus videcur defcripfiffe
illud
ceexcauatjquare nift ligetur,nullibi fc inclu- Confaluus , Ferdinandus Ouiedus hac (en-
di patiens, perfodit vfquequo extta domum tentia: Kmdtppam^» ,(iue vndique armis nm-
hi oppida em ergat . Varie iunc fpeeies horu m nitus, animai efiajpecin admirabiti^vaide di»
loricacorum mihi oranium mirabilior aia-
: uerfim ab ijs qua aut in Htjpania 3 aut in alijs
tochtlus, cuius&: rariormcntio&fterilior, Burop£ regiombus eonjfticiuntur. <$uadrupe$
quare illum prseiercim nariabo. Duris ar ma- ejl animai, totumq corpus cum cauda corio te-
;
tur laminis,quas ipfe vidi. Canis Melitenfis Bum habet fimili cortici lacerti , de quo tvfia
eftrnagnitudine.Pedes ei fuis paruuli,roftru- fumus difiuri fcijocodilu m Americanum in-
'que,fed oblongum &5 gracile. Armatur vn- imeralbum ejrcinericeum mix-
relligit) coioris

diquecrufta, militari cataphraCto equo & ti,ad aibum-tamen magis accedentis.Eiufdem

perfimili,in lamjnas eoncxas acquemobiles vero ctt form&cum cquo vndique armis mu-
diuisa, quibus fe c^onuoluit acque vndique nito } canicuU autt[vuigaris ntagnitudine. Non
tegit. Auriculas murinae, fed longiores mim is ;
cfi animai noxium domutimwf, ;
habet in ter-
graciles. Cauda eius eft lo.nga, ceres , geni- renis tumuiis , pedibmc^ terramegerendo, fua
culaca,eodemq3 modo lamims cru ftatis. cir- latibnia fodit cuniculornm insiar. Cafiuntur
cumuallaca. Ventercandet,acpelleoperitur hac ayiimaiia retibm ejr baliHis , pettta occi-
molli, hu manas haud di flimili,longiufculis, duntur7 magnk autem ex parte fementis tem-
exilibus,ac raris Formicas vena-
pilis veftita. pore, quando JlipuU aduruntur , autagri co~
tur.Cubat fupinus,atque cauda ori admoca, luntur, <vt gramen producantin houm ejr anj-.
qua recla procedentes formicae inciduilt \t\ mantium pakulum.^liiqHoiies me hoc anima-
infidias^ U. ci bum deiudenti fuggerunr. An- /; vefci coniigit: acfane melioris faporis quam
tonius Herreraaddit, locioproprioimplere hcedos, ejr falubrem cibum efie comperiebam,

lacunam fuper ventrem incer cruftas fuas, Ceterum fe h&c animaliainijs Prouwcijs con-
fic formicasjbumore obftante , per caudam fieEiafmfent y in qnibm equos vndique arwd-
procedere vfq; ad os. Ciim fugitinpraxeps, iurHmuniendi tonfuetndo originem fumpfit,
caputcaudamque ventri apphcac,ac cuetur exhuius animaiis afpeBu exemflar defumptum
crtifta , & fefe in fpiram conuoluensrocar. opinariquis pofet.
Quod ft pertinacius quifpiainfeclari perfe- Cum alij Aucfcores Ouiedo refragencurj
iieretjfemetin venacore contorquetjvthaud ahud genusarmatorum,quam ille,cogitanL.
raro,valide cundens dorfo fuo peclus/ho- Diueria,qu£e de loricaco animatifeu tato
minis, exanimat. Verfacur in "vliginpfis lacu- narrancur, de diueifis fpeciebus, pro diuerii-
bus.Lumbricis,pifcibus ac ver miculis vefci- tate Prouinciaru m accipienda funt. Sic Mo-
tur, 6c quibufdam arboru baccis, & pomis. nardus prodit numquam vifum-cdere,ideo-
Caro impense pinguis,dulcis,ac pituitoii ali- que fub terra dumtaxat 8>C ex ipfa terra ali:
menci, &c exeremencis redundans. Vteban- Gefnerus contra, licet perpauca,de illo aicy
turantiquicaudaadeas,quaszebratanasvo- ailatuAiinGalham femiiiibus 6c frudibus
cant (quarum apud sllos vfus frequensp mu- yifum vefci; Neutru refuto, ciim de diuer-
niendas. Crufta mulcisrebusvcilis, cumad fis loqui pofliiit." Agnouerunc quoque tria

bellicosvfus,tum adpaceopportunis.Aiunt generahorum armatorum lacobus Plateau

Cruftam tritam,ac drachme vnius pon-
illius & Clufius:vnu m breuiflim^ caudx,quod iic
dereintrafumpta, etiocatofudoremagno- ddcnblv.Habebatporro idanimalpedis vnius
pereconferre morbo Gallico curando. In- & quatuor vnciarum iongitudinem, corporh
uenicuriociscalentibuslacuftribus , & vli- vero ambitus erat quatuordecim vnciarum^
ginofis. Duacapud Iucatanenfeshonim ani- binis vidtiicet minor ionqitudine; Eius teg-
malium funt difterentix.Quaedaminnoxia men clnrum ey tefiaceum , fuiiginofi colo-
&gt;?.rij(Iim.i alimentifuntj aHa noxia & ve- ris ,
quem"forie vetftftate & mannum t-ra-

O % tfatidnS
160 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Batione contraxerat, quodammodo tefieltatnm. quenti experientia probatum ejt.
Acottoad medinm corpm y quafi orbiculatd fi- Adiicioaftum chirquinchi, quod audiui
gur& tefietiis, varie piBis dijlinc~inm,medio au- ab his,qui primum fama, deinde vifu acce-
tem corpore tcmis ordinibm quadrangularimn perunt. Teftes oculati fic referunc : Pluente
tefettarumvaril etiam piffarum infignitum.
•
cxlo fupinus iacet; in ventre,qui exermis cft

Voflrema tegminls pars fimilibm orbibm di-
tlincta etAt^ualibm parsanterior. Totumet-
iamcaput adnares vfq- fimilibm tcfils teB.umi
/lures patentiores, nec adeo mucronatas habe-
bat. Cauda breuls erat , duobm digiti humani
extremis articulis non maiorjota etiamorbicu-
laris.tefseiiis tecla. fetremnuttdcrufidteclum
fuifie } fed villis dumtaxat obfitum } pittura re-
pr&fentabat } quemadmodum etiam crurumpo-
colligit aquam contentam inter cruftas late-
m, fic perdurat tranfa&o imbreferme diem
integrum, donec occurrat incauce ceruus ii-
tibundus,qui accedens adpotum,immergit
buccam, tunc claudit fe chirquinchos,labra
& nares comprehendenscerui.Hic difcurric
hinc inde : numquam laxat prsedamchir~
quinchus, donec fatigatam interimat angu-
ftia fpiritus. Aftumquoqueerinaceoru ha-

fieriorem partem } atque guttur, ejr nares. Po- bet, in cru ftis fuis fe, dum timetjConglobat,

fieriores pedes ternis digitis , ejr calcaripr&di- necnifi adignes relaxatur. Conchulis huius
tosfuifie, piffura fidem faciebat : anteriores animalis vtuntur Indi in maleficis, precipue
vero dumtaxat bints ejr calcari , nifi a piffore ad explorandos &puniendos fures.Tangut
fuerint pratermifii: perie fatis longum& exer- priiiscum conchaterram a fure calcatam,
tum babebat.TStcfeioanhuic defit virtmy quam iiue aliud quidquidille attigerit: implet ma-
de armadillofiue tato caudato Monardm dixit, xillam potione quam chicham vocant:cym-
pr&dpuam eim vimiri caud& oficulo efie: panis deinde circumfonant, conchainterim
cuim in tenuifiimum puluerem redatti pilu- fpontefubfultante &: tripudianre.Hoe vene-
la , confeBa magnitudine capttis acicuU, at- ficionotatur vultus furis , puftula in genis
que auri indita , dolorem eimfedare ejr tin- ;
quas pervtramque maxillam ferperet, nifi
nttum etiam cum Sxigud furditateconiunclum maleficium diligenter diJToluatur. Lacertas
cttrare traditur. Certe dolorem fedare } fie- quoddam genus ioricatum fuo loco dabo»

CVNICVLVS INDICVS, fortalte CVITLAT EPQLU*

Expreffiorem hanc effigiem Cvnicvli Indici accepi

Exc&ll mo Principe Schilliacho Prorege Mexici.

CA-
 HlSTORIiE NA.TVRiE LIB. IX. I6l
bus>non fubterra. Qnatuorcorumfpecies:
CAPVT VII. quidam quemi dicti,hi maiores & duriores;
alij vtiar, alij mohias, alij curies, hi paruu-
De dajypodibks N6n<e Hi/pama. li>delieatiQres,&falubi:icjres.

LEgitima nuncpercurram genera ttafy-

podumfcu cuniculorum noux Hifpa- C A PYT VI II.
nia?. Inditeftlivocant. Nouem illorufpe-
cies narrabo.Prioreftpaaii,feu Hifpanicus. De leporibui Jndicx.
inpinguibus verfetur agris, non miniis iu-
ii

cnndam prasftat quam apud Hifpanos ali- LEporem cicli vocant Barbari noua: Hi-
moniam. Secundus eft eliztactochtli , feu fpania?. Similis noftratibus eft forma
-

candens pe&us. Tertius tuitlatepolli feu
breuiscaud^.QuartuspertinetadPeruinos,
vocatur tocanthoc"tli,talpa; Mexicana: (qua
tucam vocant)figura.Quintus quauhtoch-
tli. Sextus metochtli .Septimtis cacatoch-
tli. O&auus tuitlatepolli alter. Vltitnusve-
ro ac nonus a rubeo fuluoque colore,quo
variat,nucupatur hapaztochtli.Omnes for^
ina nonnihil interfe diftant , ide6 diueriis
appellantur nominibus; Nutrimentum no-
ftratium alimento eft infuauius ac durius.
Hax ex manufcriptis Do&oris Francifci
Hernadi.Lubet adijcere akerius manufcri-
atque alimento , fed auriculis pro corporis
magnitudine longiffimis latiffimifque. In~
texi folent eiuspili ab indigenis vellibus &
linteis,quibus vtuntur pallioru loco quem~
;
admodum &: dafypodum lanugo , varia- &
rumauium plumat.Brafilienfescotias
nomi-
nantanimaliaqu^dammagnitudine.&for-
ma, &fapore leporum , rufocolore,paruis
auribus,cauda ferenulla.Maiores funt eiuk
dem fere fpeciei; quas pacas vocant , roftro
tereti, ad faciem felis,fufco colore,
candidis
maculis interftinao rnequecarnetantum,
fed &
corio ipfo prietenero ide6 in delica- ;

pti fententia de euniculis Hifpaniolse.Erant, tioresepulas expetuntur. Similesquoque le*

inquit Anonymusau&or/cuniculi forma Sc poribus, villo,colore, magnitudine aliqui cu-
Cauda murina , licet aliquantuliim minores niculi funt qui fe in fubterraneis
, condun^
quam Caftellani cuniculi. Caro idonea& Vtia animalculum cuniculis
eft Ho- fimile.
iucunda. Deguhtinter herbas & in monti- rum aliqui feruntur inopes omnino caudse*

V I S C A t H A.

CAPVT I X. te caudse . Amant niues,quos ibi etiarn

DeVifcachis. inquirit gula . Pilus olim gratus , in pre*

Vlfcachx contra dicuntur cuniculi ge- tio & Viii*

nus , quod feles imitetur prolixita*

.0.3 CAi
 l6i IOANNIS EVSEBII N I£ RE M BEilG II

VVLPECVLA INDICA.

CA P VT X. Capitur decipulis laqueifque, 3tocciditur

fagitta.
De wulpbus Indicis. Pertinet ad harum vulpium dijrTetentias
cuitlaxcoyod. Ijfdem quoque prjedicus eft
~Ocant In&icoyetl^M) atoc t quod Hi- moribus, & formaetiameileteadem , niii
fpani nonnulh vulpem , alij otdipum, cuetlazdi pilo iimilisvideretur,vndeinuenit
alij fui generis efle putant. Animal eft vcteri nomen : colIocraiTo, &irupensehirfuco,
jgnofum orbi, luprno capite , ocuiis viuidis, pectorifque &: raciei pilorum longiorum
rnagnis ac pallentibus, paruis& aeutisauri- aceruo terrificus.
oulis , roftro longo , nigro , nec admodum Ad idem genus fpe£tat azcacoyocl , & eo«
cra4lb,etunbus neruoiisiVttcis, ac craftis vn* dcm praeditus eft ingenio , fed formicarum
guibus,caudavalde hifpidacrafIaque,noxiov aflidec cauernis , vnde nomen impetrauir.
morfu : valde enimacceditadformamno- Cum noctu vlulat,multiformes edit clamo-
adcuius fortalTe genus fpe&at*
ftratis vulpis, res: necnon &: halcoyotl , qui tamen verfa-
roediaconftans magnitudine intervulpem tur iuxta oppida , Sc ex cohortalium rapina
&clupum vulpe enim noftratc psene duplo
; magna ex parteviuit. Upemaxtla quoque
maius eft,& lupo minus.Quamobrem non fpecies eft vulpis, candido , nigro, 6c fuluo
fues foliim ac iimilia animalia , fed ceruos pilo veftita, capite paruo, auriculis modicis,
quoqueinuadit, &occidit interdum homi* corpore gracili , ac quatuor fere dodrantes
nes.FufcoJongo candidoq; promifcue pilo logo, roftro^n prolixo 5c tenui .-moribus ve-
tegitur. Sagax eft venatui,ac vulpinismori* ro vi&ucjj &rapina ceteraruvulpiurmoffen-
bus , atque adeo pertinax iniurias vkor , & ditur vbique , fed praecipue calidis in locis.
ereptasaliquando iibiprardsememor,vc poft Exoticum etiam quoddamgenus vulpis
dies aliquot agnofcac raptorem , infeetetur oztoa dicitur, fimile noftrati forma,magni-
obuium, &
interdum etiam alijs fui generis tudine. Tres dodrantes vix fuperat , nigro
comltantibus aggrediatur, &, ii fieri poffit, candidoque veftita pilo,fed quibufdam par-
mordeat &c trucidet , cognitifque magno , iimilibusquoquemoribus,&:
tibus fuluo
Itudio &: cura aedibus , ac interemptis qui- proximaverfutia.Alicur cohortalibus & alijs
« bufque domefticis animalibus , vlcifcatur imbecillis animalibus, Acrociter mordet,
iniuriam , &
infefti hominis fumat peenas. incolit foueas,vnde nomen meruit, in &
Eft etiam erga beneflcos tam comis & gra- terrse cauitatibus occulte educat fobolem,
tus,vt allatis ante eu cohortalibus,& cecerae Cum aliter manus venatoris nequit elude-
pracdse parte, animi bcneuolentiam teftari re, iimulatfe mortuam. Apud has gentes
plerumque foleat. Quod fpe&at ad vfum in cibiiamdiu venit vfum,quamuiscrcpitus
Medicum , fertur,dolorem dentium pene ventris fit illis foetidiflimus. Ocuitucenfl-
eius expurgatorum e veftigio fedari, Incola bus reperitur in agris.
eftfrequens nouar Hifpanias mulcis in locis, Alia vulpecuia , quia maizium u&um
ac pracipue frigus Sc f igorem declinatibus. colore imitatur,dicitur Yzquiepotl- teehnis
Viclitat imbecilliorum animalium prxda, 8c artibus vulpecuhe i^oftrati eft iimilis,ideo
maizio, alijfque frumentaceisac faccharinis illi congener. Duos p*ene dodrantes longa,

quoque , fi quando ofTenderit,amndinibus* humilifque 9 roftro tenui , paruis auriculis,

pilofo
 HlSTORli? NATVRJE LlB.lK
pilofo & nigro corpore , ac prsecipue iuxca
caudam , quae longa eft, Sc nigro candido%
pilo,quemadmodum &dorfum vniuerfum,
CAPVT XI.-
veftita.Breuibuscruribusnigrifque,& vncis De ammalt rotunda faciei.
vnguibus. Viuitin antrisinter faxa,vbi edu-
cat prolem. Vefcitur fcarabeis atque vermi-
VOcaht Indi fhckxoloti ^ feu animai
culis cohortales iugulat folumque earum obrotundai
;
5 faciei , beftiam tauro va-
«deuorat capita. Fundit; ciim peditj haiicum ftiorem , capite magno, prolixo roftro, latis
fcecidiflimum: pedit autem \ cdm quisihfe- auriculis,a trocibus dentibus,humanapame
clatur. His fe tuecur armis^ciim ipfa tota te- facie,vnde (umpfit nomen:craii'ocollo,ma-
terrimu m
exhalec odorem Vrina etjam . nibus pedibufque , &
inhis taurinis vngui-
arque ftercus eius fcetidiflimum eft , atque bus,fed maioribus, magnislatifquecluni-
adeo peftilens, vt nihil fimilein noftro repe- bus , cauda crafsa &
prolixa^ac pellecrafsa^
rias orbei cui poflit hacin re compararhquo fuluo &c hifpido pilo. Rarum animal, faxo-
fitj vt in extremo conftituta periculo,reddi-< rumque 6c iblitudinum incola.
ta vrina, aut faxibus deiectis , ad octo plu- Atzaceani, tepozotzontlae , tlaquela- &
mimve paffuum interuallum ( tantaviseft pani , non procul a regione , quam a fitu
huius excrementi ) fe(e abomni vindicetin- profundiore Vocant Ve honduras, vefcitur
iuria,,ac veftes inficiatindelebilibus luteifoj montanq cacaoatl , quapachtli , &c virenti
maculis; &numquamfatis peripirante pu- haoli vaftatis pafiim aruis (atifque
j ciim
:

core. Alias innoxium animal, cdulequc,hac horum nonadfuerit copia , folijs arborurn
fola ratione horridiftimum.Editur eius caro &fruticum. Caro edulis eft. Humanum
ftercufve,faluberrimo euentu,abhis quipa- eonfpectum non reformidat, nequefagitta*
tiuncur Hifpanieam luem , aut Indicam po- rum ictibus occumbit 5 tergus enim elt im-
tiiis , vnde citra dubium in alias nationes ir- penetrabile. Quamobrem defofsaterra,ac
repfic,&: contra arciculoru dolores.Fit ex ea defiiper ramis irondibufque conteda , &s
oleum vulpinu,non minusefficaxillo,quod fubaggeratacapitur , haud alicerac apud In-
ex vulpe noftrate conficitur apudHifpanos. dos Orienciselephances.
Sunt Sc alia duo vulpeculae huius genera,
eadem pame forma & natiira > quorum alte*
rum lzquiepatl vocatum fafcijs multiscan-
CAPVT XII.
dendbus diftinguitur alterum vero cone-^
•
De anim&li anonymo.
patl, feuvulpecula puerilis, vnicatantum
vtrimque iputa perque cau dam ipfam eo-
dem modo delata.
y
ALiud in noua Hifpania reperitur ani*
ma-1 ( nomen diligens Indicarum re*
Bachirse quoqj dicuturanimalia vulpibus rum Scriptor Francifcus Hernandus non-
fimilia: rotundiora funt , Sc iucundse carnis* dum accepifle fatetur ) hifpidum , vulpina
Annafeciam appellanturab Indis,Zorri- cauda, fu(ca, &fubnigrajiubatum infenio,
nas ab Hifpanisjanimahaillafele domeftico auriculis paruis & anguftis, corpore iridis
rninora,peftilentis odoris,quar oppidanoctu inftar vario, plapa lataquefacie ,qualis hu-
adeunt,foetorillaprodit, etiamfi diftenc mana,craiTo foftro, halitu lethali, fagaxque
centum paffus; nec fores, nec feneftra clau- & verfutum,imbecilliorum animalium infi-
ix obftant. diator, dc rapcor atrociftimus*

PIGRITIA SIVE HAVT,

igna:
164 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
l£NAVVS,SIVE HAVT, CLVSIL

fGNAVI SIVE HAVT ALTERA EFFIGIES ACCVRATIOR GLVSIL

CAPVT XIII. fnero y qu&tn coniinenti maximeadmiuhilia

funt,propter difiimilitudinem quam habet cum
De animali Pigritia fiue Hattt. ,
reliquts animalibus. Binos palmos longumefi
cumplenam magnitudine adquifiuit\aut paulo

INfigne eftquadamvitijimagineanimalj maiws : crafiitudo fere longitudini refpondet,

quod Lufitani ab indole Pigritiam vo- cyuatuor exiles pedes habet\ eofy quatuor vn-
cant , alij Hifpani per dvri$z$<riv catulum guibm praditos auiuminfiar, ijstamen fimui
agilem 3 feu Perillo ligero. Eius meminere connexis, ejr minimeaptis ad corpus fufiinenr

Ouiedus &: Mapheus } licet in aliquibus dum- nam propter pedum exilit atem^efy corpo*
}

difTerant. Vtriufque narrationem dabo. Ille ris grauitatem,ventrem quafi rependo per ter*-

ita habet : Perilloiigero , fiuecaniculaagiiis, ram trahit : colium infublime elatum ejr fiir~

anirnal efi omnium qu& viaerim ignauifimu; reBum gefiat , prorfus &qtiale ad fupremum
namadeb lente mouetur , vt ad conficiendnm vfque fafiigium > pifiiiti injiar , in quo facies
iter iongum dumtaxat qninquaginta pafim fita orbiculata } non valde difimilis nocJu^
integro dieitti opus fit.Primi qui iiium conjpe- ipfis pilis circulum formantibus : paulo tamen
xere chrijliani } in memoriam reuocantes Ae- longior quam lata. Paruos habet ocutos, & ro~
ihiopem in Hifpaniajoannem Album appellari tundos, nares fimia infiarjs valdeexiguum,
folttum, per cur^^o-p videlicet, vt oppofi- Coiiumnuncin hanc , modo in iilampartew
tum inteliigeretur. fic istudanimal reperien- torquet , tamquam attonitum. Sttmmum bo-
tcs> & naturam confiderantes nornen ilii
cins ,
rum animalium defiderium efie videtur , vt
indiderunt eim natur& prorfus contrarium, veiarboresvel palos cohfcendere queant-jdeb
agile appcllantes , cum adeb tardum & igna- magna ex parte in arboribus , vel etiam in al-
uum efiet. Efi verb hoc animal ex eorum nu- tifiimts earu ramis confyicitintur , quas longis
 HISTORIife NAf VKM LIB. IX. 165
vnguibm dpprehendentes tente confccndunt. Hanc hiftoriamfecuti in quodam Gno-
Cauda caret, pitof^habct ex albo cinericeos, moglyphico italufimus:
*uttaxmfere. Bim vox d retiquorum anima- Te ridet natura 3 Piger:B'rafdica Tempc^
iium voce valde differt3 quia canendofex <vo- Beftia fceda coltt nOmine dicJa tuo.
cesper interualla dumtaxat frofert 3 vnam at- Tardagradu reftat, pede non afurgit inani,
quam alteram.femper diminuendb,
tiore tono Ventre fed adtambil teto adipatis humn.
vt prima ptaltions toni quam reli-
videttcet ^AdiaBum properat ter quinl luce lafitti}
qua,deinde &li& fenfim defcendendo minuau- £t biduo fiondens tafia cubtte Jubit.
tur. T^am quemadmodumfiquis canat la,fol3 x^Afia minis, ptagts, neutrts ignauia cedit:
fa,mi,re,vt,fic hoc animatfimiti tonopronun- 2{ecfinit inficlo vutnere torpor iners.
tiatha 3 ha,ha 3 ha,ha 3 ha:ejr fitcut debardato di- Neque Cluiij defcriptionem ex pelle hu-
cebam 3 fi id animal conJfeciu fuifiet in ittk re- iufce beftiai contemnam. ^Acoilo , inquir,
gionibm quibm equos armatura muniendi
, ad extremam partem paulto ptus qudm
ttorfi
confuetudo origine habuit ab eo animati exem-
} quatuordecim vncias longum erat eim corpm,
plum defumptum fuifie videiur ; fic primm craptudo verb fine ambitm p&nc totidem con-
mufices inuentor eim initia ab huim animalis tinebat.In viuo autem animati longe maiorem
cantuformafe dici pofet^potius quam ab vitd fuife 3 non eft dubium.Coiium ipfumfex vncias
atid causd: nam hoc animat per fex hasvoces tongum erat 3 ejr quatuor crafium,comprehenfis
nos idemdocet,quodper ta^otfajniye^ti vt etiamipfis vittis. Anteriora crura ad pedum
ad eim hifloriam reuer-
intetiigere licet.Sed vt (quosptanos habet infiar vrfioru autfimiarum)
tamur, nocJedumtaxat hoc animat cantat per vfique Jtexuram feptem vnciarum tongitudt-
modica interualla ,fex illas voces repetendo, nem Juferabant: pofteriora autcm fiex cum fie-
interdiu numqua cahiare auditur- eam ob cau- mifie dumtaxat longa ,vt anterioribm fiere in-
farn, $*propter exiguos iitim oculos , noftur- tegra vncid efent breuiora. Antcriores pedes 3
mtm animat efie arbttror, ac obfcuritate ejr te- a fiexurd ad <vngues vfque tres vncias erant
nebris deleciari. In ades tranflatum, naturali lohgi ;
autemeiufdem f&ne tongi-
fofteriores
Jud tardttate mouetur , nec acclamatione vitd , tudinis,vtrique tamen vatde anguftijicetpta-
aut impulftone gradum acceterat.Alui aiiqtian- ni, vt mirum videri non debeat, fi cum dififi*
dodomi hocanimal , & quantum ego , ey altj cultate fubfiflcre ejr progredi queat : finguti
qui etiam afaerunt, obferuare potuimm,num- vero tribm contiguis vnguibm binas vncias
quamvtla re vefci deprehendimm,fed ex aere cum femifie tongis, albis, valde mucronatis &
viuere exifiimauimm , qttia caput ejr os ad pr*diti prona quidem parte arcilsinflar eta-
,

eam partem femper obuertere conjpiciebamm, tis ,fupinaantem fiueinfernacarinatis. Vni-

vnde ventm JJirabat potius quam ad atiam) iierfumcorpm a fummo capiie ad vngues <ufi
ex quo apparebat y aerem i/ii vatdegratum efte. que denfifiimis , ijfife frolixis viltis erat obfi-
-

Noxiumani?nat non efi,neqae mordet,imo nec tum , cotoris partim nigri , partim cinericei s
etiam mordere poteH 3 propter oris angufiiam. fane vt moles quem vulgm tafiufiue tdxum
Verum adeo fcedum aut ignauum animal vi- appeltat, mofiioribm tamen atque a collo fe- ;

dere nonmemini.^Arboremnatlm quamcon- cundum dorfi longttudinem vfique adfofierio- y

fiendere queat, etia in atttfimos eim 3 vt dixi, ra fiere crura, nigrorumfitorum quadam ferie
ramos euadit in quibm 0B0 , decem ejr vi-
, erat infignitum.Totum coltum a ceruice ad an-
gtnti dies h&rebit , he c fciri foteft qud re ve- teriora vfque crura vetuti iuba quadam nigro-
fcatur. rum crinium in vtrumque tatm propenden-
1 Mapheus verd fic narrat: Valdeetiam inu- tium teffium habebat caput exiguum , breuibm
Jit ata ejr effigie ejr natura es~i animat,quod ab pitis fiubrufis obfitum , cum mento ejrgutturis
te ifsd Lufitani Pigritiam affeilaht , ertgo- farte roFiro fimiam quodammodo referebat:
numfere magnitudine , Jed roftro fadiore ad breue enim,gtabrum ejr obtufium,fimi$fc nari-
a(fecfum, ejr vhguibm ad digitorum fimititu- bm erat fraditum.exiguis etiam dentibm 3 ,fia-

dmem frominetibm.Huic ex occipitio exiftens tistamen latis : cum veto riciunt amptum nort
coma ceruicem velat, lentofe ipsd ventris adipe habeat hoc ahimat vix mordere pofie mihi
,

'verrit httmum 3 neque vmquam in pedes exur- ferfuadeo.

git:deniquetamtardemouetur 3 viquindecim Appendo Doctoris Francifci Plernandi
ipfisdiebmdd tapidis iaclum continuotraciu narrationem de hoe animali:G*#£r genm
vix frodeat. VicTttat arborum fotijs-, ejrinea- efi tardtfimi atque eim rei gratid velox
,

rum cacuminibm degit fterumque, quarum in nuncupatm ejr mirandd formd duos enim do-
,
:

afcenfu biduum circiter, tantumdem in deficen-
fu fonit.T^eque vero adhortationibm tantum
aut minis , fied ne plagis quidem , fuftibufve
befiiam tantiityim de infitd ignauid ac tardi-
tate dimdueasi
drantes ftm minits in iuuentd crafium cum Jit,
fauto maiorem tongitudinem frocedente tem~
fore afequitur , quaternis valde exilibm infi-
flens pedibm, quorum finguti totidem vngui-
hm armanturjiiis auiumfimitibm', fed coniun-
166 IOANNIS EVSEBII N IE R-EMBERG 1

ciis mter.fife. Collum excclfium/eBum^ &

eft
pramuntiare mortem candenti ver6 5
5 lon.-

omni cxpartc &quale$cum pofirewampartem gam vitam polliccri, fed indigam ,

plenam-
facicsorbicularis occupat qua oculi modici, , in que ,acrumnis & laboribus.
ejrrotimdi narcs cercopitheci.Qs valdeparuum,
pdi vcro vniuerfi corporis ex albo rubrefccn- CA P y T XV.
ics.& cauda mUia. Tanta vero cfi eius tardi-
tas,, vt vmm diei fipatio vix quinquaginta De tignhus Indiarum.
fafm pcrtranfre pofit. 2ipciedumtaxat fio-*
mtumedit, peUeriorihm fj/iabis fenfimmagis HjPIgns in nouo orbe non vna aut mole,
ac magis graciiefcentibns Arbores libenter . JL aut furore. aut fpecie. Vulgaris noftris
fiandit, &
circa fummos ramos confidens, <vi-
' efl maior: luuc alia fimilis, quas,quia minor,
gtnti wterdum commoratuj dies, nullo ciboafi a b Indis tiaco ocelotl,\d eft parua tigris nun-
fitmpto quamobrcm creditur chamdeonis in-
,
cupatur, maculis f ufcis & nfgris confcripta,
siaraeVe paficii nam & mimmum habetos, ejr non pallidis &candentibus,vtalijscommu-
'fneptum edcndo. Stupidifimum animai esi, in- nes funt. Periiani , vt Garcilafliis putat , ti-

nocentiftmumq^ ejr, vt crcditur >nociarnum> gridem vocant vtaruncu: mm^uod lofeph

quoniam ey noffu dumtaxat canit , ejr hebeti Acofta dixit,vdos dici oboronocos, cdtrupta
vifu pnzditum eft. nonnihil ab Hifpanis voce,non ita cxplora-
'

Illud autem quod Ouiedus & Hernan- tum cenfet veumari enim vrfus dicitur,
•

dus dicunt y . nulia re nifi aere vefci, fortaife Mira tigridi difcfetib gentium:parcit Hifpa-
non abfolute di&um.Folijs arborum potuit nis, inuadit lndos,vt mter mulrbs'Europ«os
rure ali, & domi beftiolis quibufdam fecre- barbarum inteinofcens , impetum iniilum
to, mufcis,vefpis,vermicuiis /caraheis. Scri- deftinet. Fcrociores fu nt .leonibus.-auide In-
bit Acofta. etinm fprmicis nutriri,qui &. tres dos-quaiunt , etiam in domibus& calls 5 &
dumtaxat vngulas fingulis pedibus trihuit. nifi coniWnter iores fint claufa% clanculdni

Anconius Herrera adciit , ad finguios gi-eflus ingrediunt'ur,& correptum aliquem barba-

i: ige mifcere,fed tres tantum horas in afcen- r u m mordicus deierunt ?
non feciis ac felis

fu arborum durare. Addurit aliquf, tanta. murem nec aduerfus illas arbores afyla^
:

pertinacia adhacrefcere arboribus', vc nifi quas-gfcenduntvtillincdeijciantfugiemem,

mortqa non aiiellatur. & lacerent.In expeditione Fediemani^quae-
Theuetus & loannes Lerius alterius mon- dam tigris cohortem militum aggreila , ih

(Iri huic fnnilis meminerunt,quod ille hau 3 medio omnium dikcerauit Hifpanu Vnum,
fiiie hauthi appellat, Leiius ver6 hay : vter- tres lndos,tutaque &r impunis euafit. Nfht^

que euim jlli tnbuic fimiias faciem\ cutem lomimistanta fen'taseiumbatur:il vel bacti-

hifpidam &,villofam, crura hirluta ternos , locirca renes caidatur, laiiguet, &: vincitur 5
infingulispedibus oblongos acutos vn- & non alia via patet vi&oriae. Nulla alia fera

plemmq; in arboribus v erfari,captum

gues,
autem litie difiicultatecicuran &domefti-
cum fieri; a nemine confpedum quidpiam
' edere , ea de causa a plerilque ex aere viuere
exiftimari.Neucertamen tanta ignauia prie-
ditum eiTe dicir,aut cauda carere/edbreuem
caudamhabere vterquefcribit. Ltclor ea
quae apud diclos Auciores extant , cutn his
qua:ex Ouiedo protuli,conferre
magis cimetur Indis Occidentalibus,iipo in
veneranoneem Daemonillisfafpilfimefpe-
cie tigridis loquebatur. Vngues venenati
creduutur , numqua reparatur plagaexillis.
Iam introdudum Euangeiium reue-
poft
rentiam imo timorem huius tergamifitbar-
baries.Capirur laqueis,aiicubi mufcipulis.
In Bengala ferociffima inuenitur, &eon-
poterit. tumacis oclij: vfque ad triginta milliaria inie-
quiturpcrhttora nauim qua aufugit lacfpr.

CAPVT XIV. Obuijs prseterea quibufcumquehominibus

&ferisatrox. Pra'uenitnaturatantapeftem
De qmdrupede undentu Comitatur tigrim aliud animalculum,quod
aiTiduolacratu illam indicat,quo andico fe-
INuenitur in Noua Hifpania. non procul ra^ alias recedunc , aut conduntur hommes •

ab Auftrali pelago in prouincia Tozilani fugiunt.Sunt illc tigrideshumanecarnisaui-

& Cafcapani ferarum genus a capillorum dilfime,auariores Nigritarum quos interno-'
candore vocatu m
tzon yztac, breuibus cru- fcunt.mauem ,fi quam in ora perfpexerint,per
nbus,atro colore, &corporecrafio. Ma- vigincileucas curfitandp profequifolent 3 vt
nibus pedibufque &
corporis magnitudi- fiquisincerram exfcenderit 3 deuorent. De
ne tigrina , cauda prolixa. Animal ra.ro ve- nocle in naues infiliunt, vt incautos nauicu-
niens i'ub hommum confpcclura , & quod larios opprimant. Referam huius exemplum

transfixnm fiigitta quandoque fuccumbat. memoratu dignum ,

quod accidit interim
Fabulantur Indi,luteo capite vifum,celerem dum noftri in Bengala agerec» ^Ethiops qui-
daua.
 HISTORIiB NATVR^ LIB, IX. 16'f
dam fetmis ctim fomniaffet a tigride fe ab- & exanguis fdrmidine replebat iiituentes;
reptum, fequenti noc-te fub nauis^qua vehe- ;
quid lblutus &
incolumis feciilet? loannes
batur, proii fe abfcondit. Rogatus a domi- quidam Ledefma Htfpalefis,Vafchi Nunes
no caufam , fomnium no&urnum enarrat; amicus, 8_laborum focius, de tigrideillo fe
cuius veritatem illa ipsa no&e euentus pro- comediile faffus eft,bouinaque carne nihilo
bauit: omnibus enim dormientibus , tigris decerioremefteretulit* Vnde tigridem effe
in nauim infilienSiCeterifque^qui plus quam dicant, interrogati qui numquam tigridem
triginta in na-ui iacebat,inta£tis,defub prora viderant, reipondent, A
maeulis, a feritate-
miieri __khiopis apprehendit latus, &. abri- a dexteritate , fignifque alijs ab Au&oribus
puic. Felicior alterius fors fuit , fed diuina datis tigrim arburari,cum &: pardos 8_ pan*
prote&iprouidentia. Hiccumhaud procul theras maculatos ex ipfis plerique fe vidiile
a littore in naui ageret , a tergo hinc eum ti- pra_dicent. Tigride mare perempto,monce*
gris , ab aqua e flu mine rllinc crocodilus in- verfus veftigia iliius fecuti, antrum,coniuga-

uadinfed audi cafum.Tigris,vt aduerfarium le ipfius domicilium , adeunr, duos abfente

pra_uerteret,pra_damque extorqueret,nimia genitrice catulos vberibus adhuc matris in-
velocitate vltra hominem delata,& in nauis digos auferunt. Mutato confilio,quo gran-
latus impa&a , in crocodili fauces incidit; diufculos effcclros in Hifpaniam poft hax
ille vtriufque belluac impetum ac rabiem mitterent,ferreiscatenis diligenter in colia
hoc modo euafit. Dici nequic , quancopere compofitis, ad macernum antrum paruulos
Bengalani tigridum rabiem mecuant hinc : reportant a matre la&andos.Poft paucos in-
varijs eas nomimbus nuncupant,veriti ne ii de dies regreift ad fpeluncam^nec catulos re^
proprio dicerent nomine , continuo dilace- perientes, credebat eos a matre in frufta prx
renturJn Brafilia magnatigrium vis, qua. rabie dilaceiatos, ablatofque,ne quifquam
famelica. horribili pollent velocitate , tre- -is frueretur: affeueratnamque, folui e cate-
mendis viribus. Esedem pafta. tanta. dicun- nis nullo pa&o potuiffe
viuos. Pellis perem-
tur effe ignauia^vt a gregarijs etiam canibus ad Hifpaniolam, ficcis herbis &:
pta, tigridis
confeftim in fugam agantur. Non homines culmo farta , miffa eft ad Admirantum S£
tantum perdit gula. Primores.
In noua Hifpania fpeculatur ex arboribus
adripasftuminumcrocodilosiindedefilit^
&incautosocciditi
CAPVT XYL
\

Aliquandonon minore: iaclura a tigride pe tigridibus Bambx.

Indica infeftata Darien fuit , quamolim a |

fero leoneNemea,&: a rabido apro (jlaiycto- orbem,& appen-

T) Egredior ad noftrum
nia^vtPetrus Martyrnarrat. Integro nam- X\.'do qua, de tigridibus Bambseex fid.
que femeftri nocl:em aiunt exa&am fuiife EduardiLopezi) PhilippusPigafetafcribit,
nullamindemnem, quin veliuuencam aut Cum in RegnoAnzicano multi fint leones,
equum,canem autporcum intraviciipfius vc & in alijs diuerfis mundi pa\c.ibus , nulli
Vias interfeceric . Armenta gregefque iam tamen in regno Congiano , & prascipue in
minuebantur: im66_minimetut6referunc prouinciaBambareperiuntur; Tigrides ve*
dbmo exiife quemquam,eo tempore prseci^ ro , quas incolse engri vocant , ibi tknt pluri-

pue quando catulps alebat , tunc namque nia. de quarum natura mirabile quiddam^
:

adoriebatur &
homines,fame vrgente catu- refert expertus Eduardus nimirum quod ,

lorum,fi homines prius occurrebant quam eius quodam ducl:u nullam vim inferant ho-
brutuanimal. NeceiTitatecogentetandem mirtibus albiscum nigrisecontra. ilnt infe-
,

ars inuenta^eft , qua tanti fanguinis pcenas Vndecum in campo aliquadoCum

ftiftimi.
lueret. Exploratis quippe anguftijs femita- comitibus cogeretur pernodare,nigros om*
rum , quibus e cauemarum lacebris ad pra&- nes efTe a tigribus occifos y abfque vllo albo-
dam nodu prodire folebat : excauata. ibi rum decrimento. Tam
funt lbi feroces , vt
fcrobe aliqua, cratibus 6_ aggefta terra leui cogente fame etiam ex ipfis domuum vefti* :

fuperftratis , fallaciam occultartint Indi. bulispecudesauferant,leonibus feritate,vi-

Veniens incautus ( mas quidem erat) tigris ribuSirugitu, 6x_ omnibus fere fimiles, exce-
decidic in foueam,& fudibus acutis in fcro- pto tatiim colore, pelle maculis quibufdam
bis fundo defixis inha.fit. llancatu fuo vni- diftincta* Varijs eas capiunt modis,aut mor-'
uerfam replebat viciniam, &
montes illi ftri- tuas,propofitis,qua paftu venire folent,car-
doreeius reboabanr. Saxis tum ingentibus nibus venenatis, vel etiam confe_las iaculisj
ex foflae margine in eum fudibus infixuni aut viuas , laqueis quibufda, propofita capra
deiedis, peremptus eft. In miile ailulas 8_ , aut fimili aliquo,ad alliciendam,animali do-
mille fruftula fixa dextra directas haftas , 6_ meftico , quibus fera paftum veniens impli-
ab alto iaculatas , dirumpebat, Semianimis- cata fe foluere nequitjed quanto plus fe m'o*
uet,
 lOAtf tflS EVSEBII HIEREMBERGI2
uet,tant6 magisadftringitur. Capiunturet- lesquafi dv^^>^o(popbt<; circumducifnt , vfc

iam aliquando parux. Vnde refert Eduar- prioribus deteflis , alij atque deinceps alij
dus,vnius libifa&am copiam,quae quinde- poflint fubftitui -,
qui etiamitaalternatim
cim dies nondumexceflerat, quam quoque fubinde mutati , tantas funt cclericatis , Vt
educarit,& canis loco aliquamdili habuerit, cquoscurfores anteuertant*
quse etiam a nullomifi adominojcontre&a-
ri voluerit; ftridens &
minitans fi aliiis acce- CA.PVT XVIII.
deret.Sedciim tandem videret,innatam fe-
ritatem nulloarrificiodomaripofle (canem De dmte Africmo*
enim&zebram ip(i chariiTima occiderat)
glande fclopetaria eam , maius aliquod pra> PErgitPhilippus,conteftatenoftro.Mar^
ueniens malum,traiecit. Cum animal fit & mole. Eft&aiiud animal quadrupes,
hominibus St alijs omnibus animalibus in- dante didum,boue paulo minus^forma ta-
feftiflimum ,
prxmium a Regepropofitum men capitis & corporisreliqui non multtim
eft i js qui allata peile fe occidiile aliquam te^ abfimilejcolorefubrufoicornuacaprinaha-
ftari poflunt, ea tamen conditione , vt pellis bens in capite,politatamen &nigra,exqui-
pilos illos longiores &c duriores, qui circa os b.us,vt ex hubalorum,varia conficiuntur in-
nafcuntur , habeat alias enim loco prarmij
,
ad multa vtilis vnde in
ftrtimenta. Pellis ;

pketuntur veneficij fufpe&i:pre;(eiitifiimum Lufitaniam,& indeinGermaniam defertur.

enim ijsineft venenum , &C comefti fubalijs Ea vtbubalorum , ceruorum aliorumcjuc .,

cibis,mprtem quafi rabiolam inducunt. animalium,advfushumanos, prxcipue ad

contlciendas veftes durabilis , prxparatur.

CAPVT XVIL Haberet quidem RexCongi libenter qui eas

prasparandi noflet artificium , fed ciim voci
De z$brd. non poflet fiericompos^crudis vtunturinco-
lar, parmas & fcutafua contra telorum vim
PRocedit idem Au&or.Nafcitur quoque ijsconregentes. Ferum admodum eft ani-

. in hoctra&u , vt &inalijs Barbarise & mal, &c venatorem fuum ,nifi dextcrrirnuj
Africae locis, animal aliud zebra di&um: &: celerrimus ilr, facile peflumdac : abfque
quodciim mulas quoad forma&ftaturam vllo enim timore vifum infequitur,& li adi-
per omnia fit fimile, mula tame (parit enim) pifciturjCumcornubusnoccrenon poflic^
non eft , 6c colore non tantum a mula fed , ore dilacerat, &i pedibus vfque admorcem
etiam ab omnibus alijs animalibus diftert. conculcac. Arcu camen & fagiccis , & nune
Tribus enim diueriis coloribus,nigro, albo fcopleccL occidicur.
&: fpadiceo ,
qui per lineastresdigicoslatas
corpusa dorfo verfusventremhemicycli in
modum ambiunt per totum corpus diftin-
,
CAPVT XIX.
dum eft cauda colore rubicundo & lucen-
,
De emp^UngL
te. Pes & vngulaevtmulse^incefTuaLioqui
leui & alacri fimilis equo,quem curfus velo- INfic idemScriptor. Aliudprxcereaani-
citate multum fuperat , icavc Lufitanorum mal ibi reperitur , quod imphngA voci-
prouerbio anfam prxbuerit , qui ciim cele- tant , figura dc magnitudine bouem rcfc-
rem aliquem dicere volut , ubra, velociorem rens , niiiqu6d&capuc & eeruicem gerac
dicunt. Parit quotannis , vnde& maxima eredam cerudrum more , cornua quoque
habetur copia-, fed incolis,qui ea vti nefciur, habeat in eapite recla & longa , nodofa in
eft inutilis : equoru enim loco upfi tam pace fummitate, lnterLUS parum in%xa : quod
quam bello efle pofTent , natura eas equoru quamuis etiam iic filueftre , nemini camen
loco, quibushoc Regnum deftituitur , fub- eftmoleftum, neque adedetiam eftferum,
miniftrante. Incolae ver6 ignari,cum equos quia facili negocio aratro , iiadeflccincola-
&
non habeat, boues iugo f iibdere nefciant, rum aliquod ingeniu^accommodari poflec»
zebras mfuperdomare &c framare non va-
alijs animalibus vti non pof-
leant,varijfque C AP VT XX.
fmr, hominum ad hax omnia opera vti co-
guntur. Atquekavc omnia hominum iu- De Ittpis Bmb<s.
perimponunturiiumeris,itaquoqueipfiab
homimbus vel ln leclicis,
aut fedibus porta-
coopertiscircumferuntur -,ad
tilibus a Sole
NEc prsetermittendum quodfubdic
Lupi quoqueeius
ipfe Pigafeta.
eft
regio-

manus femper feruos aut alios ad id condu- nis fingularirer oleo palmarum dele&ancur,
c~tos magnumaliquoditer
habentes. Et fi quod, cum vccanesfintfagaces ,
quamuis
breui cempore eft abfoluendum, multos u« remotum indaganr,&: noftu, nifiin tigurijs
accu-
 HlSTORIiE .NA"TVRiB LIB. IX. I69
accurate cuftodiatur , vel etiam in campis,
portitoribus ibi perno&antibus , &: dor~ C AP VT XXIV.
miencibus ± furanturi Oleura quod cx pal~
marum fru&u exprimicur>crafHimeft, 8c De ammalibus leoni

bucyri in modumdu&ile, quod cucurbita- ajfimbwi

rum corticibus excipicur ,segre reieruatur.
Ec mirum eft , quam dextre hi fures den» SVnt pra?terea\ aliae fenc leoni vicina:*;
tibus vafa comprehendanc, &humeris, yt Mizcli, quemadmodum a Barbaris ap-
lupi noftrates,oues ftirati iniiciant , vt cur- pellacur , ieoni noftro non iubaco auc idem
fus tancd fk expeditior > &£ perfequencium eft, autcongener , in infantia fufcus, 66
verbera effugianr* fuluus in inuenca , incerdumque rubeus
aut fubalbidus , in maiorem cameri cor-

CAP VT XXI. poris afTurgens molem

diuerfam nacuram poteft euenire) aclon-
(
quod ob regionis

De leonibus Indicis. ge minus ferox. Eft quoque quamizdiaf-

finis vnde nomen mucuatum , fed
leoni ,

IGnauior apud Indos noui Orbis tiacio micior , quo fit, vtquidam Hi-
agiliorque :

leonum >pma Periiani vocant. Minores fpanorum pantheram eiTe pucauennt. Ad

quam Afrieani funt, fugaces,aucinnocen- eiufdem percinec difFerencias macamizclijj

tes,nifi inuadancur-, degeneres omnino ani- qui a Ceruo &: leone (umpiic nomen quos ,

mo :mole, iuba , colore fufci iunc pocitis, quibufdam corporis partibus imitatur: nec-
quam fului. Ad eos venandos conueniunt non & cuiclamizcli , a leone&' lupo indir.
Indi. Lapidibus ac fuftibus occidunc.Con- gena nomenclacione mucuaca. Hax be-
fcenduncfere aliquando inarbores , eo vf- ftia eft, leone craffior , mieior camen mi-

que haftis &

fagiccis ilios infeftant barbari. norque^ Viuit ceruorum , ouium, &: cro-
Vefcuncurfeftiueeorumcarne (alba eft &: talium venatione , incerimit etiam fatut
craffa) adipem medicamencisreferuanCjofla quaxumque orTenderit animalia. Ctim
faltacionibus & choreis. Quidam Hifpanus famem femel expleuit , binos tern6fve
decurbauit arbore lexnam ingentem , qtia- dies dormit , abftinens a prasdi , donec
tuor tranfuerberaram fagittis. Iri ventre duo rurfus efuriat . mi-
Eft & tlalmiztli fele
tigridumcatuliinuenci>quos per adulcerium nor ,.fed facie leonina. Mirabilis eft in
fui generis conceperac Paternse macukein- paruo corpufculo animalis vultUs & fero-
dicia criminis fuerunt . Leones marinos citas. Cacamiztli vocacur aliud animaL
comederunt Hollandi. quod ad leonum paruorum feliumye
genus pertineat , Sc in iuncetis verfa-
ti foleat. Quadrupes eft , quaternas fpi-
CAPVT XXIL thamas longus , fed eorpore non admo-
De leonibus exigmh dum amplo , fuluo pilo , &: aliquantif.
per prolixo , auriculis breuibus ac pjene
nuliis xlurino capite cauda prolixa hi-
EXnumgenusmifium ad minimum
infula Margarita
Philippum
leo-
II.
,

fpidioreque. Adeo eft

,

ferox , vt . ceruos
plerumque aggrediatur , eciam occidac.
in itinereperijt.Nefcioan potiusaslurorum
vnde fortaffis ei nomen , nifi a fele po-
fpecies fuerit cum leoninafacie. Ad eum-
titis profedum fit mixtli enim apud
dem ipfum Philippum miiTus fuit arlurus
.

lanigerfeu iubatus inftar Melitenfiscanis, •

Mexicanos interdum ael.umm , inter*
colorecarididilTimus, fed moribus micifTi-
dum fignificat leonem'. Viuitjapud Pa-
nucenfes.
mus, & delicijs idoneus.

CAPVT XXII L
CAPVT XXV,
De grato leonis animo.
De leone albo*

NOload alia prodire ,

quin pro ingenio
ESt in Chiappa animal cani leporario leonis paulifper hic digrediar,& iubij-
fimile , nigrum, nifi caput &: collum, ciam quasIoannesalESV Maria Carme-
haec alba func, vocanc propterea Indi leo- lita Difcalceatuslibro de Arte amadi Deum
nem album. Venaru viuit. commendauit memoria;& pietaci. In Afri-
ca,quze, ad diftin6\ionem Libyas vel Africa?
inferioris fuperior dicicur quseo^ haud pro- ,

cul a freti Herculei anguftijs abeft , nobilis

P qui-
I7Q IOAMMIS EVSEBII NIEREMBER&II
quidam HifpanuSiilluftri fatis loco hatus littus eum leo fecutus erat ) videretquc lco
(cuius generofitatem indicat ad patria Sc fe eade excludij rugitu aUifcjueeditis iigniSj
gentilitia familias iniignia additum poftca quemdam mortis prasferre dolorem coepe-
ierpemis veldraconis caput) quodda tranf- rit, quibus fciiicet oftehdebat quantopere
,
iens defertum , videtleonem cum draconc ha?c eu a domino ac benefactore (uo dimii-
(hax namque animalra regio illa fert ) acri fio torqueret. Deniqueciim nauemmagis
ccrtamine niliique confligentem. Quo con- magifque a littore dimOucri elongariq; cer-
fpe&o,humananobilitas eifauere&; opem neret, ac dolorem diwtius ferre non perua.
ierre ferae coepit, quse inter ceteras domina- leret, in aquam fefe coniecit , vt quem adeo"
tum fert, ieoni inquam> adeo vt Nobilis ille diligebat , abeuntem faltem natatu fequere-
hafta, quam geftabat, draconem aliquotics tur, &c mirabili hacgratitudinis&; amoris
impetens, eumquemortali faucians plaga, demonftratione vigente,tamdiu cum maris
konem ab eo in quo verfabacur periculo eri- fludtibus iuc^aaiseft,donec & defatigatione
puerit. Leo porro fuum liberatore m refpi- nandi,& interiori afii&ione vi&us fundurji
ciens,nullo alio edocente vel impellente, ita mergehdus.Quidtu facis,6 arii-
petijt aquis
adamandueUm moueri coepit, vcquocum- ma, a draconis infernalis f aucibus per nobi-
queisfe conferret>pame ccu canesfidi & do- liftimum illura Equirem , qui fupercandi-
meftici, equum fequeretur, idq, amore aded dum purilTimxhumanitatis fua? equurave-
fincero & vehementi, vt nulla ratione abigi hitur ,liberata? Quomodo poft hunc libera**
poffet. Adeo autem is affeetus incretiit , vt torem tuura noncurris ? quomodo ad eum
cum Eques nauem confcendere pararet ,in non euolas , etii vel cum snaris vndis te
Hifpaniam traieclurus ( iam enim vfquc ad conflictare opor teatf

2 A I N V S.

CAPVT XXVI. ra putat refpirare per fupinum huncvmbi-

licum. Foetidus Lerius omnino
De zainzs ($r apris Indicis.
eft. fajSet.
Scribitaprum Americanu habere foramen
MOntanam miriingenij feram vocant in dorfo,quemadmodum in capite fues ma-
Indi ceyametl, alij quauhcoyametl, alij rini, quo fpiritum emittitadmittitqucrad-
;

quauhtlacoyametl , alij quapicotl, ahjfaiaflou, dit frendere terribiliter, &macilentiorem

alij fiynum, {\m&ahinum.S\m\\\s eft noitraci elfc noftratibus. Attentior eft cenfura Fran-
apro,nili quod minoriit& defqrmior, vm- cifciHernandi de tumulo dorii. Iracundi
bilico eius exiftehtefupra dorfum &c circa funt.Venatores confcendunt arboresraccur-
renes. Mirum afpe&u ibi humoraqueus: ric grexzainoru, mordent&laceranttrun-
receptus digitisexpreflus effluit; nec tamen, cujcumhominem nou pofTint,quos ille fu-
incjuit Francifcus HernandnSjtw^f eji <vm- perne tutus venabuto cxdit. Gregatim dif-
bilicm } aut fubeH quidquam ab eo quod in alfs currunt eliguntducem,&:,vt fertur, mino-
;

animalibw repcriri foiet diuerfum quod eo rem autvilioremomnium.AntoniusHerre-

(
difetio coqnoumm)aliudve quam,glandulofa ra (cribitcfl'efenem& flaccidum,nequenili
qu#dam & mollis pnguedo. Antbnius Herre- duce occifo focietatem & cohortem diffol-
uere^
 1-ilSTORIiE NATVRiE LIB. IX. 171
ucre: pritts enira occiderentur,quam regem nymusjcuius manufcriptaapud ffle funt.Pel-
defererent, au&or eft Petras Simon. Aliqui tympanis feruiebat.
lis

fiachiris hoc imputant. Mirurn odiumin

tigridern.
<que poteft
Dux zainoru conuocat quofcuhi-
flii generis,vfqiie adtrecentos aut
GAPVT XXVIIL
plures, quemadmodu Imperator conducit De rvrfis Indtcts.
railitem. Hiscopijs inuadit tigriderri: quse,
licet ferocijlima pr£ omnihus Americariis" INuettiuhtur in prouincia Veras pacis ma-
feris,vincitur multitudine,non fine magna ximi vrii , lanigeri fatis, nigris piloru fiue

zainorum ftrage. .Inuenti innumeri occiii fi- lanas grumis. Catidaillis palmans dutaxat:
mul cum tigride 3 vt paucimmi poftint epini-, manus velUthumanie. Simi funt velut ni-
tiurrt canere.Deingenio huius ferae (icnar- grita? ,rotundo roftro , depili &: rUgofo. In
rat Francifcus Hernandus^m** eftac trucu- Virginia eduntur. Meticulofi funt: fugiunt
fento morfit) cum primumeft captut.Sed ciirri homines,aufugiunt ad arbores> inde detut-
cicuratur,placiclus eft domefticis , & habe- banrur, fauciatiiaculis.
tur in delicijs. Caro eft fimilis fuilbe aprug-
iiseve , fed durior atqueinfuauior. Seta? func
afperas,albo ac nigro promifcue variatxco-
CAPVT XXIX.
lore. Vefcitur glandibus , radicibus , & alijs De yriicorriibm Indix Occidenulis.
riioritanisfru£tibus,nec novermiculis; lum-
bricis^ atquehuiufmodi animalibus,
alijs BArbari Verse pacis narrarunt apud fe

humidis
quariaciiftribus, &
vliginofis locis eile aniroal raagnum, equi inftar, in
mfcuntur;Deuaftantetiam fata^cum ab eis fronte geftans craiTum cornu.
non arcentur. Gregatim ambulant rcddi- ;
&
ti mites, aluntur
Digiti
quibulcumque
pedum yariant iiquidem alij produ-
:
efculentis. CAPVT XXX.
cliores fulit j alij breuibres; Scribunt aliqui, De fele filuefiri :
apros, Indicos breuillimis eiTecaudis, vtab-
icifTas putes. Pedibus etiam efle noftratibus VOcant Indi tepemaxitaton genus quod-
diifimiles, & pofteriores vno digito non vn- dam felis filueftris aut muftelae jnam
gulato conftare. Carnes multo noftrorum toluro par Tere eft magnitudine.Pilis/vefti-
carnibus faporofiores falubriorefquejfed fay- tur nigris* & promiicue candentibus.Puluis
nis bpuseftprsecidivmbilicum, alioqiiivno eius dieitur febrientibus conferre. Roftru
dk corrumpuntur. Communesfuesg»^- eftlpngum,auricul3e paruse, breuiacrura^ &
Unaga dicuntur, quas copia filueftres pluri- caudaeifdem tranfuerfis fafcijs nigris can-
mas fecit. Perindeacapripetunturvenatu. didifque > quibus tepernaxtla Ocoitucenfis^
Alijs regionibus maizio faginantur, vt buty- cuius videtur fpecies.
ruminopiamoleireparet. Recens illorum
caro falubris perindeac arietina.
Apros infulae Madaigafcar ingentes efle
CAPVf XX^L
harrat Marcus Paulus Venetus, 6£ dentem De mufieU filuefiri. JfO..

apri,relatum eiTe adMagnum Cham fcribit

quaruordecim librarum pendentem nafci ;
Liain fpeciem muftelarum filueftrium
denique in ea infula bubaloru magnitudine. .appellant barbari quaubtentzo > prx-

longse caudx , fufci piii raolliffimique, &S

h CAPVt XXVIL pundis Mitiflimum eft ani-

nigrisdiftincTii
mal j licet vulpeculas fimile accedit etiam, :

De fmhus Iridtcis* ad cognitos & domefticos. Parantur e pelle,

veftes magno habitx pretio, tum ornamen-
naturae fupe- ti gratia, tum etiam ad frigoris arcendas in-
SVes in Hifpaniola lafciuse
rant vitulum. Ex adipe eius eiiquata,vi- iurias. Manusac pedes habet quauhpecotL
ginti quinque pondo prodierunt butyri.Te- AUtur platanis &:alijsfruaibus. Vitam agit

ftisoculatus efthiftoricuseius infulasAno- in regionibus calidis Xonotl^o

Ch,
 rj% IOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII

CAPVT XXXII. Huius animalculi meminiife videtur \$ ?

De mufleU qui annofecundo fupra milfefimum &fex~
Ltbyca,
centefimum nauigationis , quam Batauiiri
VEnio ab Oriente ad Meridiem.In no- Libyam inftituerunt, defcriptionem verna-
to orbe miniisnotum mufteJasgenus culo fermone euulgauir. Nam trigeiimo ca-
ex Clufio dabo,quje ad Iacoburn Plateau pite Parcis fecunda?, in figura decimonume-
deporcaca ex Africa Erat porro hoc
fuit. ro i nfignira , eiusiconem,ni fallor^exprimic
animalculum maioris muris fme gliris non notatam littera L. tametfi nullam eius de-
prorfus adulti magnitudine,corporis forma. fcriptionem faciat, (cd dumtaxat notet mu-
muilelam & fciurum quodammodo refe- fteia? genus eiTe. Nomenclatot quoque Ge^
/ensrnam capire& cauda^ longispilis prasdi* tuli fciuri meminit.
ta fciurum 2CmuIabarur,illam quidem attoi-
iens, minirae tamen fupra caput retorquens
vtille, fedinaltum nounumquam valde ex- CAPVT XXXHL
plicans. Comedens, clunibus, fciuri inftar,
infidebac,anterioribus pedibus cibum cenens De vulpewlis Cbiapp*.
& verfans. In vtraque mandibuB binis lon-
gioribus denribus in anreriore ri&us parce
^Enus vulpecularum Chjappa- fert, in>
eratprjedirum aures fere orbiculares ha-
:

bebatj&pilorumcolorem varium afpadi-

G!fidiantium per arbores auiculis,

ceo, fufco,&: albo,iingulis coloribus a capite

ad caudam , fecundiim corporis longitudi-
nem yirgatim &: radiatim excurrentibus:
C APVT XXXIV..
fumma venuftas eratin cauda,timilibus co- De fciurps Indkis.
loribus etiam virgatim diftincia,cum,vt di-
cebam, illam interdurnvaldeexphcaretpa-
SCiurus animalculum piiofum ,c«ipio
uonis cauda^paene inftar. Pedes in quinqoe tegumento villoflor cauda
eft, qui fa
digitoserat diuifi,quaternos antrorfum fpe- Solis prxfertim ^ftu fe adurabrat Pro .

clantes, eorumque binos medioslongiores, manibus vticurpriorum minilletiopedum,

quintum autem breuem calcari non diffr\ quibus cibos ad os fedens accomxnodar.
milem , ietrorfum fpe&antem. Omni cibo Prauidet tempeftatem , &
alia" parre aperic
ipfiobiecloindifFerenter vefci incelligebam, fores, obturatis cauernis qua vencus fpira-
praefertim vero pane dele&ari : ferox non tutuseft. Prxrer vetufti orbis fpecies,quin*
efTe,fedfacile cicurari & domefticum fieri, que in nouo dirTerentiasfciurorumreperig
vtlibere, nullo vinculo adftri&u, quo vellet in manufcriptisFrancifcus Hernandus.
vagarijpermictipofletjnam fua fponte ca-
ueam repecere. Ipfelacobus fibirelacufcri-
Sciuros appellant Indi quauhttchailotl &
tcquiliin.
bebac,in nam,qua aduecta fuerant,hsec ani- Prior quauhtechallotl fpecies dicitur tlil-
malcula adeo cicuiaeuafiiTe,vt naucarum tic fiuetlilocoteqMflWjQognomim fumpto h
finum &caligas fubirent, nullamq, noxam corporis &
caudas colore,nempe nigro, &%
inferrent* pinubusquasincolic. Yefcicur pomis qux
 HISTORI.fi MATVRi LIB. IX. 1?3
cxarboribusdeccrpit,inearurndem cauira- Eft& aliud gcnus ,
y&tActechaletl voca -

tibusrecondtis feruacifquein hiemales ali- tum, cetensfonnanmile,prolixit&teque &:

monias , vb eriam fobolem educat, &c nihil lariuginoia cauda capite, collo & clunibus
,

non abrodr. Verfutus eft paflerum voces ,

deluper fuluis cauda per alcerna interualla
s

fonat^ caidam, qua fe totum operit, lani- cyanea, 3

fubalbidaque , fed fuluis diftin&a
geram gefti. Mitefcit facili opera, & qui- lineis, cetcro corpore fubalbido , vnde no-
builibecaliurnutrimentis. Dumcomedit, men habuit.
pofteriorihis iniiftic pedibus, ac ori cibos
admouet pcioribus,attoIlens maioriex par-
te caudam aut corpus eadem, nifi in curili,
;
CAPVT XXXV.
tegens j turc enim protendic illam. Iratus, De pecwis.
eiuitlem pios erigit. Adiunguntur eorum
peiles inteinis veltium parcibus,caIoris con-- TjEcuris paruuli hinnuli magnicudo, co-
ciliandi afifue ornamenti gratia , fugata ad JL lor &: ceieritas iri planicieleporis. Ca-
eu m modii m hie malis rigoris faeu iti a ro fua uior.
Secundis quauhtechallotl >
quapachtli aut
coztic olotfquilin ,aluteo aluicolore dictus,in
duplam fcrecrefcicmagnitudmem, albocjj,
CAPVT XXXVL
nigro &mfco colore promifcue tegicur , li De cambtts Indicis.
ventreoi excipias,qui pallens eft,a'ut f uluus,
quemadmodum attighijUs,& caudam gerit GEnus caninum variat in nouo Orbe*
praeIo.igam pilofamque , qua
fe interdum prxcerillosquosvecuftas nouit. Natu-
operii. Viuit m
cerras foraminibus & ancris ra & moribus paene omnia noftris vicina
incbifus, inquibus etiam educac prolcm. funt, nec fpecie valde diuetfa. Illud , quod
Ve/citur Indico frumento ,quod ab aruis xoloitzemntli vocanc Barbari, excedit mole
raptum in hiemem recondit. Verfutus eft corporis, tres plerumque fuperat cubiroSj
velut & reliqui,neo vmquam cicuratur, aut nullo pilo protegitur, mollitantiim de- &
congenitam deponit fericatem. pili cute , fulius &: cyaneis maculis afper-
Tercius techallotl dictus^ caudam fere de- fum*
pilem geftar, ac breuiorem, nec dodrantem Alterum appellant il&ceuift teporzottifii a
vincit lbngicudine. Noncicuratur,fedfena- pacria 3 vndedacur,c^iffer^^.Simile eft
perniordetatrociter,&corrodicoblataom- Meliceniibus, variegatur candido, acro &:
nia.Fufco &
candenticolorepromifcue tin- fuluocolore, &quadam defonnitace , mfr
gitur,& pofterioribus quoque innixus pedi- commodiundelicijs, &gratiuimum ; nec
bus,oblatam editaiimoniam,fed prarcipue inersblanditijs, gibbo quodam fcedum a
maizijfpicas apprehenias anterioribus.Ocu- capite velut.ab humeris eminenci , collo
li funt magni , fi illos cu m ceteris partibus enim pame caret»
conferas. Viuit in antris,quas vnguibus faci- Tertium techichi dicitur , cetera noftrati*
le excauac,confternitque lana, goilopiovea busfimile, niii quod trifte aipeclu , Indis
& quouis alio ftramenco moili , ac paiTeres Vedule,que'madmodu olim Thracibus^quo
voce lmitatur. fortaflein vfu Grascisfuit , ii Sexto Empy-

Quarcus thlmototli didus, fpithameus rico credimus. Certe Diocles Medicus^ ex

eft , caputque & oculos habetprocorporis eorumfchola qui Afclepiadarum tempore
amplitudine maxima: caudam vero longam fueranr, quibufdam aegrotis catuiorumcar-
pilofamve, &lineis > albis,fiifcisacnigns in- nes dari prascepit.Sed Indis Cozumellseca-
terftindam,qua fe eodem quo alij modore- ncs non tantiim funt alimentum s fed gula.
Color tocius corporis varius eft , & ali-
git. Nutriebant comedendos quemadmpdum
quando in fuiuum mclinans , cecera praece- Hifpani cuniculos: quos ad efum dertinant,
dencibus limilis. caftrant; ita pinguefcunt oppido. Procrean-
Quincus didus quimichf&thn i
feu mus da^ foboli feruant feminarum copiam > ex
volans, fufco pilo oigrbque promifcue tegi- maribus exiguum numerum , quemadmo-
tur, qui prope brach\a ac crura prolixior eft, dumapudnospecuarij. Ijdeminopia pue-
ac paruarum voiucrum forma, cuiusgratia rorum canibus litant.
tanta celeritate in has & lllas arbores {efc vi- Kjdlco etiam voeabant barbari quoddam
brat , vt volare dicatur. Eft autem ceteris genus canum paruulorum,quorum fociera-^
minoriparuo &C murino capite,magnis aufi- ce miredelectantur 3 &
quosmirediligunt.
culis , nec aliaquam ceceras horum anima- % fuo cibo detrahunc , vc illos alant. Cum
lium difFerehtisE vcicur alimonia. Caudam iteragunt, comportant fecum authumero^
eiusvftam ac redaclam in puluerem , &; in aucgremio. Ciimaegrocanc, confortio inle-
eorpusfumptum, aiunt parientcs iuuarc* parabilf& familiaricatecarelli recreantur.
. P 3
Suni
174 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Sunt quoquecanes muti apud Indos, qui praxipites , nc in fngaces cerucs aut feros .,

non latrant, & vulpino vultu. Cozumella apros, fidigito monftrentur. Aciditinter-
infula bos alit. Quin & percufli nec gemi- dum non , enfibus,aut fagittis v?l relis alijs
tum,nec clamore edunt, Hos inHifpaniola opus ad profligandos hork obuios
fuifle :

Ouiedus ftatuit pro Calamita rana. Hisna- data quippe teflera canibus foluts praeun-
tura eft necopusfunt membrana exfecun-
; tibusagmen,toruo raoloiIoruma|fpecl:u,at-
discaninis,necfimusleporis, nec pilus : fu- que infueto latratu perterriti , teficantes,
perftttiose iftaPlinius obmutefcendiscani- pugnas ordinefque ftupidi prodigi>ib inuen-
bus quaerit. Auonymus manufcripti mei au- to deferunt. Alicer tamen accidi, quando
dor inHifpaniola memorat fuiflecanes par- cum Caramairenfibus &; Caribtkis manus
fohim cum grunnitu ,d£
tiulos fine latratu, conferuntur ;
ferociores namqu| bellifque
foliim palato aptos. In Quiuira maximica- gerendis aptiores funt:in ruentescanescitiiis
nes onerantur farcinis. tulgure i&o venenatas deftinantfagittas,6£
multos perimunt. Ha?c Petrus Mirtyr. Ad-
CAPVT XXXVIL dit Ouiedus, tanta folertia captiaos
Indos
fibi commendatos afleruafle,vt qtii aufugiil
De cane montano. fent , etiam mukitudini admiftoi interno-
icentes,trahentefque reduxerint ; iioclu au-
VOcatur pepeytzeuintli animal , canis tem efFugientes fiue interdiu
tanccfiiam ,

paruimagnitudine,aridaciiTimumque: admultapafluummilliadilapibs , r\utudo-

aggreditur ceruos , quandoque etiam occi-
dtt.Corpus vniuerfum nigrum eft,fed caput,
pectus , collum candens. Pili longi , longa
cauda , &: caninumetiam caput , vnde no-
minorum odoreque iniequentes inumifle
dentibus abrcptos dextera forttflime recenti
ad redttum compulifle, reluclantes dTcer-
pfiiTe ideoque mtra militum catalogum
;

men. Vefcitur vitellis ouorum, & pane ex fuifle confcriptos , dupliciqueftrpendio Ao~
aqua calidfi refoluto, ciim cicuratur. natos. Similibus quoquecanibus ftipendn-
rijs &excubijsvfi funt Milites Rhodienfes,
CAPVT XXXVIIL quia ita inftruxere canes , vt ciim no6tu va-
garentur,Turcos a Chriftianis odore digno-
De canibus ferocibtts. fcerent: illos latratu & mordicus profcmde-
bant, his biandiebantur. In Hifpania apud
CEferiim communes canes tranfue&i ex Baftetano,s celebris fuit canis Dynaftas oppi-
Hifpania in Hifpaniolam,audi nume- di Xodar, Dia Sanches de Carauaxal,voca*-
ro & magnitudine, cateruatim in filuis dif- tus Mahumet,qui ftipendium merebatur
currere Cceperunt , nocentiflimi gregibus, Celetiscontra Maurosin regno Granateii.
quibus &
pro lupis funtmec aliter prammim Canes baiulos, quibus tentoria fua trafmit-
conftitutum occidentibus illos, qtiam apud tunt, Indi Apaches, quos vocant vaqueres,
nos venantibuslupos. Lufitaniquidam pla- habent, illoique mandra: in modum ordi-
giarij canibus vtUntur in venatione Indoru. nant deportandisfarcinis*
Inftruunt, & fagina liumani cruorisalliciut
eanesad capiendos komines
non minimo, fedimpio
: quxvenatio
conftat lucro.Ven-
CAPVT XXXIX.
dunt barbaros captos. Vafques Nunescani- De cdmbus ingentibus*
bus quoquevfus eft pro carnificibus loco
militum,cum cuiufdam domum Regulire- CAnesregniThebeth validifllmos nar-
perifTet nefanda infe&am Venere. Femineo Marcus Polus,&: vfquead
rat afini mo-
ami&u Regu li fratrern,plu refque alios com- lem, aduerfus ferasorrines ringere , &pu-
ptos , &vicinorum teftimonio pathicos of- gnare. Eiufdem magnitudinjs canes apud
fendit ;
iuflit canibus
circiter quadraginta TartarosSeptemtrionis iugum binosfubire,
lacerari. Canum
opera noftri vtebantur in trahas vehere ritu boum. Hoc verifimile ar-
pradijs contra nudas eas gentes, ad quas ra- guit quod Plinius & Solinus narrat de cani-
bidiiniiliunt, haudfeciisac inferos apros, bus Albanis , petenti Indiam Alexandro &
aut fugaces ceruos. Nec miniis fidos Hifpa- Rege Albani*e donoduosmiflbs,quorum
ni fuos inuenerunt in periculis fubeundis, alter fues fibi&vrfos oblatos vfque adeo
quam Colophonij vel Caftabalenfes,qui ad fpreuit, vt oftenilis degeneri prard a
, ignauo

bella gerenda canum cohortcs inftituebant; iimilis diuaccubaret , quem per ignoran-
ita qudd primam aciemin prelio canes fer- tiam velutinertem Alexanderextingulim-
uarent, nec vmquam
detre&arent pugnam. perauit. Alter vero monitu eorum quido-
Mirade his bellatoribus canibusnarrantur. num attulerant , leonemmiirumnecauit.
Ad indigenas armatos haud feciis irruunt Mox vifo elephanto notabiliter exultans,
bel-
 HISTORI^E NATVR^ LIB. IX.
belluamprimum aftufatigauit,deindeeum nouem leucasj itaque plufquam ocloginta
fummo fpe&ancium horroreterra? afrixit. leucas vnanocl:epercurrit. Aliacanispuer-
Hoc genus canum crefcit ad formam am- pera etiam dimifsa Valhfoleto , vt nuntium
plifTuxiam, terrificis latratibus,vkra leones fauftumlatae fententiae pro Naualcarnere
rusitibus infonans. oppidodeferret, duabus horis peruenitilld,
£3
percurrens tam exiguo tempore plufquam
C APVT X L. triginta leucas.
Degrato canum animo recens exemplum
sMirandade camhtts. nunc miraturBelgium. Mortuo fiho Mar-
chionis Cannetenlis, canis eius fe in fepultu-

M Entio
ingenij
canum aliquam celebritatem
meretur. Inlibro venationis
Alfonfi Regts Hifpanias fcribitur,grauidam
ram vnaimmilit terracondendum. Violen-
terextra&a,numquam ex loco fepukhri re~
cedere voluit. Ibi hactenus perfeuerare 3 ac-
canem,vocatam Bufteram, dum infequere- cepi ex teftibusoculatis
turceruum,correptam parcu peperifle vnu m
catulum, quem ore fumens percurrebat ali-
quod fpatium :poftea adlatrabat feram > in- CAP VT XLI. '

terim pariens alium quo cum alio catulo

,
De animali canicidd.
feruato,recurrebatmater, &: relatrabat.Hoc
pado reliquos effudit. Occifo dernu ceruo,
ftatim accurrit vbi catulos collegerat.Mira- VVlgaris eftnoue^Hifpaniaefera canum
biliora narrabo. Quemdam notlri Ordinis interfecl:rix:^/^«i«f«^ dicitur verna-
Procuratorem cams comitabatur. Accidit culis. Improbum eitanimal,&noxium in-

vt cum Concham perueniflet , canis pareret digenis. Accedit noclu oppidorum fubur-
quinque catulos. DifceflitFrocurator repe- bia, vlulatuque euocat ad fe canes,trucidat s

tirurus Domum probationisVillaregenfemj vorat, atqueitainteremptis probis fidifque

reiinquens canem Gonchae com miflam no- domiciliorum cuftodibus , vitas fuae par ato
ftris* At vna nocte tranftulit canis omnes
vidu profpicit. Suntquiidera animalcum
catulos ex Concha in Villaregum. Diftant tuitlamiztli efle putent.

GAPVT XLII. nomine

alij
;
alij UUmaton feu vetulam appeUatj
maxtle feu gofypinum cingulnm , alij
De amrnali Mapach*
Exxquac
cioatlamaca&quu feu facerdotifam.
magnitudinem quauhpecotli,im6 cane Me-
ANtfa &: cauitates montium atque col- liteniipauloeft maius,humile,teres,pilis Ve-'
lium Tzozocolci hofpitatur animal
peregrinum, quod cun$a manibus praeten- fticum,nigro alboque colore prormicue va-
riatis^ magno capite, paruis auriculis,
roftro
'tat.dfapack ab Indis dicitur,fed non firmo
P 4 canis
176 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
'canis venatoris,longo ac tenui, ringulis iux- culum ae per infidias cor'ripit,lacerat :item
taoculoslafciis candidis in reCtum vtrim- culmis fpicifque tlaolli (quorum peftis eft)
que procedentibus cauda longa,humanis
, arborum pomis ac melle metl hierne mu- j

manibus ac pedifcms, quibusptsetentare vi- ribus aclacertis,& alijs huiufmodianimali-

detur omnia. Cicuratum alcumque domi bus. Incedit quandoque pofterioribus tan-
(mitefcit enim faciie, & quibufuis oblacis tum infiftes pedibus. Furro quidquidoffen-
vefcitur ) numquam nonblandicur dome- derit, furripit. Suntquiad fimiarum genus
fticis quos induftnofo demulcet amore auc
, aut cercopuhecorum id animal referant:
adulatione. Iuxtaiacet,volutaturhumi ro- f unt qui ad quauhpecotlij nec defunr^qui ad

tatione iucunda, mille modis lafciuit ac lu- indigenasvulpeculas. Videtur tamen fuige-
dic vulpeculam unitatur aftu &c moribus:
, ileris, ceteris forma &c moribus diflimile,
lauac inftar adurorum faciem manibus, eif-
demcibaria haud aliterac fimia ori appli-
CAPVT XLIIL
cat: ferocem fe oftentat exteris &c aduenis, De mole montano.
notis vero atque domefticis blandum atque •
Elem montanum vocabant Indi No-
amabile. Veiiim non femperabftinetmor- Luas HiipMiiq quauhpecotlL Animaleil
fu, fuapte natura mordax. Numquam eius duos plus minusdodrantes longum , roftro
ihnocentise certa ac firma fides, non fecura prolixo,tenui, verfus fuperna contortojpro-
confuetudo & familiaritas ;
perfidum enim lixaitcm cauda,pilo longo, circa aluucan-
eft, 5c cum minus putes , crura aut manus dente , cetera fufco autatro , candentique*
inuolat. ,Verfute mterdum blandimentis fed circa dorfumgriore:atris pedibus,&:in-
prouccar,quos adoriatur incautos. Terrore curuisvnguibus. Mitefcitfacile voraxeft;
:

induftrie incutit inuadentibus fonjtii quo- nullis parcit obiatis efcis
&
dam rauco horrido. Technis &c arte vin- eius caro.Placidum eft
cere tentatquos vi opprimere nequit.Alitur dis blandiensac ludens
fanguine cohortalium, aut gallipauonum, notis.Melis videtur genus
j nec tamen edulis
animal,ac millemo-
; noxiumtamenig-
, propterea texm

quosautintradomiciliaaut in agtis clan- vocan confueuit.

 HISTOKIM NATVR^LIB f IX 177
S A G O V I N.

GERCOPITHECVS SAGOVIN CLVSII.

CERCOriTHECYS BARBATVS CL¥$iU-

CAPVT xliv.
De cercopithecis.

Ber iimiorum natio calidas Indiarum

plagas occupat, mole,geftu ,coloredi~
uerfa, &imitatione pothis calliditatis hu-
nianae,quam formsevna. Ocumatli vocant
Mexicani. Inueniuntutnigri, paliidi, fufci,
variegati, magni, parui, mediocres , barbati,
caudau,leonieipites,caniformes: omnes pa>
ne filiorum charitate iniignes,amplexu gra-
ues. Meticulofi func. Vefcuntur fru&ibus
arborum,& ouis auium. Ebibunt plureslo-
tium & fordes fuas. Nonnumquam viden-
hominem folum,defcenduntad luden-
tes
dum cum ilto.Omnifunt aftu induftrij.Mi-
rificurn eft,arborum ftipites, quasconicen-
derunt, in viatores torquere &
iacularijtraii-

lire flumina caudis inuicem appreheniis ,,&£

ab arboribus fluuijs vicinis vibratoSjtamdiu,

donec extremusoppofitae trans amnem ar~

boris ram um arripiat :quo afhxo arbori, ca-

tena iimiorum vtrimcjue protenditur. De-
inde ciim is qui in altera parte haefit,tutd fe
aihxit, vociferatur , iignura iamnotumip-

m %
.178 fOAttNI.5 EVSEBII NIEREMBERGli
iis,quoaudito,aherextremusfe foluitjita fagittas aut fclopecas in eas iaculari cet~
omnes tranfmittuntur. Super omnia/agitta, fant noftri.
aliove telo confofli , viciflim quantam pof- Invetulam melampo maiorem,caudatairs
funt,nedicam sjuahtam folerit homines ho- fimiam,fagittarius enoftristetendicfcorpio-
mintbus , opetii ferunt , admotifque folijs nem: ex peaaturam fe fimulauit fimia ; fed
mufcove arborum vulneri/anguinemrluen- vbi iam dirigi oculo claiifo fagittam vidit^
tem callent fifter e , atque ita vitam, fi fieri iaculaco in fagittarium lapidejfaciem acriter
poflir, tueri.Edueant filios,fingulos panunt,- contudit ,&. dentes illi dititur confregiffo
circumferunt , amplexu tenaci adhacrefcen- De notto tamen ftratagemate pcenas cerco-
tes mira pietate &
amore erga prolem $ at- pithecus dedit quo enim tempore lapis ad
:

que idiuxtamontium venucas, & fu mma fagittarium decidebat, fagitta ih fimiam

cacumina, vbi venatores pyram eonftruunt afcendebat.Interfe&am comederunt in de-

maizio circumdatam^dieeio lapide cacalo- licijs. ComedifTent & bufones , 2ut fiquid
tetl fiue coruinOjCuius eft natura?, fi igne ca- deteriusjtanta lllos fames vrgebat. Quod dc
lefa&us fuerit, tonitru edere, atqtie diffilire. occurfu in milites fertur, occafionem pitto
Aecurrunt cercopuheci , iuxta incubant, dedifleprifcis , vtfimiosaliquosvetuftior-
edetes fparfum cacaoathfed terrente eos fb- bis homines putarint ob fimile ftratagema*
bitdiniilosemiflblapide,obliri filiorum,ac Hsec riatalitia Cyhoccphalorum fabulis*
Velutexpertesluminis, aufugiunt 3 de(erentes Aliquando pntaui &pygmseOrum fortafle
fobolem chariftimu m venatonbus predam. fuifle , adeo in pluribus fimulant humanos
Deportant quoque in tergonbus prolem , actus. Illud mirum ycommercij cjuedam-
doneccommodeiamfibi poiTtt prouidere. modoeapaces eflc.
Comple&itur filiolus matrem manibus per loannes Ardenois fcribit, roagnam fami-
collu m ,pedibu(que per pinam. Magm ali-
i liaritatem eontrahere fimios cum barbarisA
quibus permcitas: fere voluctium ritu occu- pro argento cum iUisludere,deindc ex iucrc*
pant arbotes „ uanfuolantquc ab vna in paratoinuitareadtaberaam,&foluerepre~
aliam.Vifus eft qui tranflcenderit vno impe^ tium vini numerata pecuni&Fortafle maior
tu fluuium.Plura de calliditate dixi ahubi, cft Calliditas quam aboculato tefte accepu
pauca adhuc hic appendam,&: diuerfa. Aderat inter milites Hauanse,dum luderet^
Simiarum duces,quando agmenaiiquod fimius:obferuabat illum qui pluslucrarctur,
noftrum traniire fentiunt ( nec enim pauci, be;rebatc]5 eius lateri donec colludium largi-
nedicam foli,auderent ) plebeia multitudi- retur pro more. Si nolebat, pugnis fimius
ne variarum fpecierum conuocata, procur- csedebat ;
fi donarec , ftatim ad tabernam
ruot obuiam, & clamoribus horrendis ex conuolabat , & manu acceptum vas porri-
arbore in arborcm trafilientes, noftros, qua- gebat vendenti vinum , vc fibi infunderec»
cum.que gradiantur,infecute, tnille fcurrili- Coronato calice tunc ebibebat, mox folue-
tatibu^ &: geftibus mille deridenr, caudatas baj pretium, coliudio tradito, recedebat: &
prsefertim finguntque fxpius velle turma-
, quod fi e&cederet pretiumcolludij,expecTa-
tim l^oftros impetere fed vbi , ad arborum
-,
bat vt rurfus -yenditor infunderec merum:
iam truncos demiffxjvidet fagittas aut fclo- quod bis auc ter repetebat pro valore ar-
petas quasexpertxfuntaliquando,aptari,ac
}
gcnti.
in fe dirigi,vento velocius ad arborum cul- Iofepbus Acofta alium narrat mifTum ad
mina reiultant , ibi conqueftibus rabidis tabernam , non priuis tradere folitum pecu-
emiflis,dentibus frendent minabudse.Tan- niam,guam acciperec lagenam plena^quam
tam efle tllarum dexteritatera inquiunt , vt aduerfus pueros tutabatur , fugans eos cor-
difcuilas in fua corpora fagittas euitare fciat, reptis per interuallalapidibus : quarrte &
&: manu prehendere , ac ii fponte porreclas vini auidus pOtor eflec,illibatam tamen do-
aeeiperentj fclopetatum tame globulos non mino referebat. Idem muHeribus fuco or~
ita difijcere didicerunt, quibus multas iunio- natis valde infenfus , difcerpebat crines &r,

xes, forte non ita fagaces ?

noftri extinxere. eulttim.
Quando fociam vident aliquam de fuo gre- De ferocia illud
admiran.dium,quod Pe-
ge prarcipitem ruere vulneratam^ a noftrifcj^ trusMartyr prodidit hac hiftoria, animalia
tollteterra, tanto fremku ac ftrepitu to- nutririinora Cariaieadem ^ quas iam dixi-
nant & replent afthera ^ vt mille leonum ru- mus ;
fed vnum reperere naturselonge diflb->
gims&cigridu totidem fuperent rancatus.* naj, id eft grandicercopithecopar ? caud&
Scd vnum eft auditu gratiflimum.Quseque longiore procerioreque.Cauda fufpenfus,&
iimia , quan.do iam captant aibores afcenfu robur,ter quateirve ie deuoluens,capcando,
fuo,.lapides quotquoc vna manu geftarc po^ ex ramo cranfilijt in rarnu, (&: ex arbore k(c
teft,ore etiam aliquot fupportat^indeque la- proiecic ift arborem, ac fi volicarec. Arcua-
pidibus certant in tranfeunces > quando aut rius c noftris vnum fagitca eonfixit. Vulne-
ratU5
 HISTORIife NATVR& LIB.IX 179
hoftem vul-
ratus fefe deijcit cercopithecus, bar, quarum fruclu vefcuntur, Meminit &
neratorem rabidus adoritur. Stri&o enfe alterius puiilligeneris , nonmaioris fciuro,
&£ eiufdem fere coloris rufi videlicec cui
agit in pccus venator, lacertu cercopitheco , ,

abfcidit , cepitque mancum ferocitcr reni- Brafilidni /*£*/«/* nomen indunt; haberecp

tentem- Ad claifem perdu&us, inter homi- fcribit formam ( quantum quidem ad col-
nes parumper manfuetudinem induit.Dum lum,roftrum j anterioremque adeocorpo-
iic ferrejs vin&us catenis feruatur, e littori- ris partem attinet) leoninarfimilem magno
;

-bus adducuntaprum venatores alij (eoge- haud dubie xftimandum > ii in Europam
bat naraque carnium defiderium nemora tranfuehi poifet: iedadeodelicatulumeile^
perluftrarejcercopitheco aper,&ipfe ferox, vt nauis in mari agitationem nullo modo
oftenditur Setas excutir, vterque» In aprmn
.
ferre queat Praeterea aded fuperbum , yf
cercopithecus furibunius falit , caudacir- ob leuiiTimam occafionem inedia potiiis &fc
cumligataprum,cum feruato avenatore vi- cibi abftinehtia vitam jfinife cupiat , qu#m

£tore iuo lacerto, guttur apri prehendit , re- minimam moleftiam perferre. Huic flfnia
luctantem fufFocauic. non abiimilem aduehebat etiam cu m piit-
Aftuto etia ftratagemate fciovfumaliunl tacis & odoratoillo cefcopitliecorum ge 4 -

fimium Hifpali, quemvolebant eccidere: nere Rodericiis Lincius , fed vnicum, reli-

ille per domorum te&a fugax , vidit fe a ia- quiseiusgenerisin icinere morcuis, quiatoto
gittario peti. Defcendit illico per feneftram ttimeftn tempeftatibus iacl:atUs in kinere
quamdam, &: cafu obuium infantem ab in- hseferat: longd veroelegantiorisierat coloris,
cunabulis corripiens , complexuseft, ite- quam is qui a Lerio deiciibitur.-Eratautem.

rumque fe teclis reftituens ,

quotiesfagitta- quem videbam fciuro minor, 8£adeo deli-
fium videbat,obijciebat pro clypeoinfan- catulus, vt molli villofaque pelle fbuendus
tem. Gonfcius erat> non emiiTurum fagit- eiTet,obaeris frigidioris afperitatem. Ro-
tam cum periculo innocentis. Non funt ftrum & capitis parsanterior leOninam quo-
hx beftiadinevfu medica? artis.OiTa cerco- dammodo formam referebat,fufcoque c0~
pithecorum tufa & haufta,dolores ex Galli- lore, cui rubedo q[Usedam permixta erat,
ca Lue fedant, euocato fudore. prsedita* Autes aibicantibus villis erant hir-~
FormasnonnullascercophitecOrum , Vt futse, quibusrubercolor etiam admixtus*
femittam commUniores,exCluiio narrabo. guttur &c peclus longioribus villis partim.
Barbatum vnumlam quidem ab alijs tradi- fufcis par tim albis tecta habebat reliqui ;

tum , fed illud peculiare habuit ,

quod eius pili per corpus fparfi nigri &: albi a , radiati
fatis longa cauda in floccum deiineret , leo- dorib ad ventrem akernis erant difpoiiti:
num ritu. Alium non barbatum narrat cauda etiam> quk longa erat^ iimilis coloris
Cum iimili ornatu caudas,ceterale/uis& pa?- alternatim erat teefa venter nigris pilis
pilis :

ne depiliS; Alterum maioris molis , roftro tedus crura breuioresalbi pili quadam ru-
:

fufco j
pilis capitis canefcentibus, circa col- bedine infecT:i tegebant. Pedes in quinque
lum & pedus longisinftarleoninas iubse.Ex digitos non valdelongosfifll, albis vngui-
Fernambuco etiam Braiiliarum fcribitalla- bus erant prseditij fortaffe nullus elegantior,
tos cercOpithecos quofdam non magna cor- Porro fagouin quoque depiclam habet
poris mole praf ditos fsd minore quam fii- ;
N omenclator,quam fagoto notnimt ga~ &
pra enumeraci, eofque fatis prolixis villis te^ leopitbecum, quaii ex iimia &muftela pro-
&os, gilui cbloris> quibus iimiles poftea mi- creatum,quod non puto. Sui generis folem-
hi non funt confpecli: habebantilli peculia- ne animal eft,non monftrum.Agile ac timi-
rem quamdam notam quam in nullo alio ,
dum eftanimal,&viuidum,vtfcribit Petrus
iftius generis nam fua-animali obferuaui :
Coudembergius in quadam Epiftola , qui
uem quemdam mofchi quodammodo in- ,
&addit, piloshabereadmodum molles, 8C
lfar, fpirabatodoremt&: Rodericus Lincius, cicuratum vefci vuis paflisSoleiiccatis, &£
qui eos aduexerat , mihi aiflrmabat, omnes pane albo modico. Ferunt aliqui ,ad Salo-
lftius geueris fimilem odorem exfpiraile. monem delatos fimios ab Occidente.Aco-
Vidi alios huiufmodiin hac Aula Philippi- fla mauult ab Oriente.
ca.Getcrum Ioannes Lerius cap, 10. Hifto-
Amerieanse alterius cuiuidam gene-
ria? fuae

ris meminit,quod apud BrafilianosTouou-

CAPVT XLV.
pinamboutioseft frequentiflimum, &: ab De barihus.
ipiis cay appellatur , pufillum etiam, fedni-
gricoloris , quod maximaexparte in filuis TN Guinea fcribit P.Iarricus exiftere fr^
verfatur > & pociilimum peculiaribus qui- Amias ,
quse inftar famuli in pila tundant
bufdam arboribus iniidere folet, ferentibns quarcumq-, in eam imponuntur,qua3aquam
iiliquas perinde crafTas vt noftre; maiores f^- a fluuijsin hydrijscapitedomum deferant,
ita
iSO IOANNIS EVSEBl I NIEREMBERGII
ita tamen vt vbi primum domus fores atti- mifsa terra,fpontemare ingredi,ibique pai**
gerint, ittico hydr» js exoneranda? fint, alio- latim transformari in pifcem,ac per iingula»
qui eas excidere , cafuquc ifto frangi , atque res corporis partes, certo quodam temporis
tum clamoribusac fletu compleri vniuerfa* interuallo, vere mtitataquadrupedisforma
Nequeifta modo,fed plurima item alia obi- ac natnra tranfirein pifcem.Idque adeo ve-
retle domefticis rninilterijs : dicunturhiu% ruefle obteltatur Auclor,vt2trirmetaliqua-
mij bans.Torofl funt &. robufti. do contigifle,pifcem huiufmodi captum in-
uentum nondu omnibus corporis quadru-
CAPVT XLVL pedis partibus prorfus transformatis
dum
, non-

opportuno elapfo tempore,

De jimio aibd.
\ Eque enim in Nabathasis plagis mi*
i nor huius beftia^ feftiuitas
quos iuperftitionem prouocauit» Vfurpauit
-fimij c.uiu.fdam albi calliditas atque licentia
diuinos utulos.Pame totius Orientis celebre
nomen &numen.ReliquiasZeilam fcruabic
•.dentem dumtaxat. Prseda
Gonftantini Proregis Lufitani,cum barba-
jfi Pnncipisthefauroscepiflet, mter quos Sc
.de.fts.illeru.it. Tanta (ummorum Regum
reuereutia.& diuinitatis opinione habeba-
tur, vt tingu.Hs. annis a Pcgu mitterentur
Xegati magnis onufti donarijs muneri-
bus,vt folum pcrmitterenturin argillaqua-
dana aromatica,quatn in auro cuftodiebant,
jmprimere figillumeius , vtabfentiam tanti
pignoris diuini , eiufdem adoratione vel fo-
lum per vmbramfplaretur.Deindc conlcius
Rex Pegu captu m a Lufl tanis facramentu ra
fuum,miiit ad Conftantinum Legatosonu-
fta. nauimercibus, &: auri cruciatis trecen-
tum millibus pro redemptionis pr;emio
nec vlli pretio parcebat. Plerique Lufitani
dohandum cenfuere , exacta maiori ium*
ma: vfque ad millionem expe&abant. Et
quidem Rex llle plus dediflec at nofter
Pro-Rex , etiam in anguftia aerarij
lit omnibus con-
lucro pietatem, atque vt
ftaretjpublicoconfeifuiumt dentem afFerri,
agnofci,extrahi e locupletiflima theca gem-
mis& auro exomata , deinde
sereum mortarium iacit , tundi iubet vf-
que ad puluifculum,mox puluerem in ignes
ad hoc praeparatos diffipat , vt in
euanuerit.
videlicet
quoomniapifcis membra efhci potuerint:
pars enim adhuchabebat formam quadru-
pedis , altera iam fquamis pinnis for- &
& aftus,ob mata videbatur. Aclijcit , fabulofum hoc
non efle , fcd *co'mpertifTmium iam fuiflei
veritatique huic adftipulare indigenarum
omnium confenfum.
tandera fuit
CAP VT XLVIII.
De cjacalh
DE hoc animaii barc narrat Augerius
Bufbequius : 2^icomedu , tranfmifte
& montts olympi iugojn pagttm Kafockli veni-
mtts, ex hoc Nic£am,fea ferius^apta iampri-
ma vigilid. Non procul inde attdio magmtm
clamorem, ejr veluthominum irridemium in-
fultantiumtfe voces.lnterrogo quidjlt.ejr num
fortafe qui naut& (nam ripa lacm Afcanij non
longe aberat) nos irriderent t quodpr&ter eo-
rumconfuetudinem id noUls iter facerefmts.
Narrant mihi ^vlulatum efe beftiarum quas
Turca Ciacales vocat* Lupi funt vulpibtts
maioresjommunibui lupls minores ^voracitate.
tamen edendifo ingluuie pares.Gregatimince?
dunt: hominibm armentkfy innoxijyfurto ma-
: gis ejr dolo ,cjuam vi viBum qu&rentes^Ab ha~
f
, prastu- rumferarum ingenio Xurc& homines fraudtf-
lentos&verfipelleSjmaximeAfiaticoSyCiacales
vocant. '
Tentoria Turcarum autetiamdomos
nociu fubeunt , in quibtts quidquid inueniunt
manu fua in efculentum vorant. ^uhdjtaltud deeft, quid>-
quid eH operis coriacei rodunt >velut calceos,
ocreas, cingula,gladioru vaginas ejrquidquid
fumum ett huimgeneris. Nequedeefadfurtumfoier-
tia,nifiy quodin illis ridiculum esl^fuo fepre-

derent indicio. %{amcum maxime funt in ipfi

CAPVT XTLVIL furto occttpati.fi quis forie

risremanfit, vlulareincipiat;
gregalium> quifo-
moX ipft idem
De ammali maripeto. faciunt Jparum memoresvbi verfentur-^quo
clamore expergefacii homines , arreptisarmis
fures manifettariosmalemulftant.
QVia tranfuolauiadOrientemmarrabo,
licet cum periculoomnis fidei , quod
Aloyiius Almeidafcribit , &
multi confir- CAPVT XLIX.
mant,apud Iapones in regno Goto extare De lupislndicis.
qua taciim gignitur animal canisma-
filua,in
gnitudine,cruribus breuioribus,ad efumhu- CAlidje Nouze Hifpanie; regiones lupum
manu percommodu, aureo colore,pr^mol* alunt, quem cuetlachtli Indi vocant.
li etiam villo.Cum fenuerit hoc animal, di~ ^oftratibus fimilis eft, nifi amplitudine ca*
pitis.
 HlSTORIifi NATVR^E LIB. IX. Igl
pitis. Maior Indico eft 3 inuadit tauros, horridiore,eJr grandibm maculis nigris difiin-
interdumhomines. Inueniuntur nonnulli guatur. Capttt ti fpina dorfi contiguum,fi-
albi; fcilicet fimpliciffimus color damna ne vllis vertebris vt ciim refpicere velit^ -,

huius animalis fallit* totam fe vertere necefie habeat. Pro denti^

bm ln amatorijs vini
os habet continuum.

CAfVT L.
magnam , vt etiam veteres^
habere
exiHimant. Cum^ efient dua illo temporc^
Turc <* ,

Confiantinopoli , wihi tamen vendere.Turcai

De animali necrophago,pue iefef
grauabantur , qubd fe Sultana , hoc esl ,
feu> hyxnd. Principis vxori 3 eas referuaredicerent, quip-
pe quav philtris ejrmagicis artibm animum
DAbuh dicitur , ab Africanis iefef ani- mariti reiinere , recepta in vulgm , vt dixi,
mal Libycum forma & mole lupi^ opinio efi. Faliitur vero Beiionim ,
qui hy<£-
na , nifi quod pedes &: manus humanae. In- nam putat ,
quam ipfi cattum , fiue felem
nocens viuis , infeftum tantum cadaueri- tibetiinum vocant. lam ride quantum lu-
bus j quar exhumat &deuorat > in agris bet , fi vmqua/n rififli : fabulam audies ,

enim fepeliuntur Mauri. Mirse ftolidita- quam exore populi referam. <^Aiunt hy£-
tis animal Mulice capitur. Ruftica tym- nam quam ipfi zirtlam vocant fermonem
, ,

t
pani s & calami melodia lenitum venatores inteiiigere humanum (veteres etiamimitari
non fugic , nec reiiftit , im6 patitur fe liga- dixerunt ) ?
a venatoribm hunc
proptereaij
ri. Idcm cum hyarna videtur Buibequij, tn modum ^Accedunt ad eius cauer-
capi.

de qua ha?c fc ribit: Turc/z procul comporta- nam\ y quam ex ofiium , vt dixi 3 cumulo de-
tisingentibm faxis, fepulchra fuorum , alio- prehendi facile efl : fubit vnm cum fune_j,
qui inania > nulla iniecia terra tegunt , ed cuim partem extremam tenendam fo- foci/s
quidemde causa , <vt malo ddmone accufante, rts reiinquit ipfe idemtidem ;
pronuntians ,

ejrrationem vitA a mortuo exigente ( nam
ita credunt ) defendente verb bono Getrio,
locm fit vbi mortum federe ejr fie canfie
commodius dicendx pofiit erigere idcirco
verb grauis lapis inijcitur , vt tutiora fint
cadauera a canum , luporum , reliquarum^
befiiarum iniurtjs i in quibm inprimis efi
hyana , regionibm his fatis fiequens. Jtia
fepukhra fuffodit , extrahit^ cadauera , por-
ioclur, iodur, vcala , iiiam fe non reperirey
Uiamnon adefie, introrepit : at hyaena , qn&
, fe latere , nefciri^ ex eius fermone putat,
. manet immota , donec fibi crm fune vincia-
tur , fubinde venatore iitam non adefie^j
clamitante. Deindecumeifdem verbis retro-
cedit. Sed vbi iam ex fpeluncil euafit } derepen-
ie clamore magno hy.anam inttis efie pronun-
tiat : quo itta wteilecfo, vthementi impetu,

tattfe ad fuam fpeluncam , iuxta quam vi- vtfugam capiat, ne quidquam profilit ,ve-
dere efl ingentem cumuium ofium humano- natoribm per funem , quo crm ei implica-
rum , veterinariorum , & reltquorum omne turn diximm, renitentibm. Sic eam vel occi-
genm animalium. Eeflia esl hyana iupo di , vel adhibita induHria narrant viuam
aliquantb humilUr >fed nihilo breuior. Pel- capi: nam animai fieuum efi , & quod fe im**
lem habetlupi fimilem , nifit qubd pilo fit pigre defendat.

TAVRVS QVIVIRENSIS.

Q CA-
m IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGU
barum oculos tegit, & valdecrifpse funt: £u
C A P VT L I.
militer e barba &; genu. .Golore. fufco funt»

De tauris nom orbis» vixaliquacandensmaculaillas pingit. Caro

illis fuauior falubriorq, quam noftratibus:
PRseter armenta ab Hifpaniaveteri de- adepsquoquepraeftantior.Non mugiunt in-
portata,quse lafciuia<terra* vberi exu nda* ftartauroruro potiusvelut porci grunniunt.
;

uitprole, vt iam nulliuseiTentvaccaeerra- Cauda illis breuior , exigua lana lmpedita.

bundae, nifi occupantis primo, Quiuira re- Pilusomniscrifpus , vtilis veftibus pileis &
gio monftrofum alit quoddam taurigenus conficiendis.Turmatim pafcuntur hitaurij
iilueftre,fulua fpecie , humili corpore in- , & quadraginta millia vnus grex cenfetur.
curuo dorfo , frequentibus iubis , &c lacinijs N ulla illis permixta vacca 9 nifi tempore coi-
promiiris,edulicarne,falubri,nec iniucuda. tus. Singulis annis exuunt fe veteri lana , &c
Cruda vefcuntur incole;,epotato cruore:pel- 'nouam nutriunt. Venti aggregant decifarn
libusproteguntur.In infulaMadaigafcar fe~ lanamin aliqua loca.
iuntur quoquegibbofibouesexnimia me-
raqj pmguedine in dorfo extuberante. loan-
nes Sancander ficdeicribirvaccasSibolen-
CAPVT LIL
fes quibus in victu vtuntur Apaches , quos
,
De aliis fengrink vaccis.
Vaqueros appellat. Suiufimilesnoftratibus
vaccis mole,fedvaldediflimilesforma ni- ; OCcurrit nunc Niloticus bos. Legi, ad
miiim enim pofteriores pedes exigui funt. .iliquas Nili partes vaccas cHq expiles,
Scd eminent gibbo& pe&ore. Cornibus adeo prulixis caudis,vt folu verrant,difcolo-

paruis,acutis,erecl:ifque. Afronte copia iu- res,variegatis collis. ^Egyptij soQmidemmet.

ARIES MOROMORVS.

C APVT LIII. tinent , & viru m in terga fubLatum , ad alir

quot pailuum millia vehunt.Si fefla: fint,&
)e equis &J ouibm Indicis.
tamen vrgeantur,fedent,& ore conuerfo,vr~
OCcidentes Indi carebantequis.Vtpri- gentesfcedoodoreconfpurcant. Si onuftae
rnurn viderunt equitare , obftupuere, tum huroo fcfe acclinant, nec inde vlla
fint,
Centauros ratimunc tanta lafciuia terrae ex- verberum vehementia, ipiisaiiniscontuma-
undant liberi greges,difcurrunt per monta- ciores, nifi penitus clitelhs exonerent ur,pro-
na &: agros. Currunt interdum turmatim, pelli poiTunt.Vtile proie&o animantium ge-
magno periculo:iiquisobuius, peiTum ibit, nus,non ad fupplendarnmoddabfentiuni
equorum fupplebat olim,
peribit.Egentiam equorum in farcinis virifque vehendiscom-
quamquara impanbus &ineptis viribus ad moditatem,fed ad. alimonic; etiam opimi &
bellum ,copia &: visouium ,quse iumentis v(um. Lanae enim tenuitate longitudi-
lucri
magnitudine pame pares, &: cetera forma, &
neque copia facile noftras fuperant, & ip-
preter toroii pe&orisftrumam,camelis per- fius carnis fiiaui gratitudine
veruecium at-
fimiles. Qmnquaginta onerum pondo fu£ que iuuencorum noftratium deleclabilem
fapo-
 MlSTORliE NATVRJE LIB. IX. 183
faporem adsequant : frumento vefcuncur, nonnihil diclis nimirum inutili
diuerfum 5

fed paticitTimi cibi funt^ vfque adeo exi- villo tedaseffe, carnemque nec grati nec
gui vero potus , vc illo triduum quatri- probaci alimenti. Sunt apud Mexicanos
duiimve abftineant; Hoc genus itimenti arieces, quatuor armati cornibus. Sedhos

perukheati dicunt,alij Uamas* Duo ipforum Hifpania anciqua etiam alit, &: ipfe vidi
genera func. LanigeraS dicunc fuios alia? : aliquos, quofdam etiam cum cornibus
ia.Cx funr. Incertuscolor illieft, vc pecudi caprinis.Vidi & arieces tam ampbecauda?,
noftrojad multos vfus lana; Gaudet hoc pe- vt quinca numerecur corporis pars ,
prae

cus frigore : glacie &L gelu te&um geftit. mole carnis. Similes Africa nucric. Adeo
Quas rafas funt, ftupiditacis quodam geftu illis omnis corriuat in daudam pinguedo*

folent confiftere , & ferene accendere ob* vt quo incedere , & ferre illam poffint,
uios 3 aliquando cerritse aufugiunc cum far- imponatur cauda exiguo currui colligato
cina. Lanigerse contumaciincerdumigna- cornibus. Incredibile diclu , centum &
uia aut ira folentlaborare. Defeffe ira* quinquaginta pondo cauda eft vila. Al-
fcuntur& procumbunt cum onere,vt dixi- lego fidem Ludouici Marmoris» Arietes
mus , nullifque fuftibus excicari fe paciUn- noui Mexicifcribic Ioannes Sancander per
tur , nec minis $ nill foltim blanditijs; muros perqueeditas rupes afcendere tam-
Confident pariter Indi,& demulcent. Sic quam per icalas, curfu ab interuallo conci-
tandem pacanrur, & reftauranc laborem. tato:eofdem inprseceps fe dare fecurosab
Scabie laborant mirse contagionis : fuit ediciffimis fcopulis. Sed hi ad Mufmonum
remedium , xgrotantem pecudem viuam genus referendi funt. N
ec Sardinia fohira
humare. Francifcus Hernandes fcribit hoc animal nucric»

ADIM MAIN,fiuc CAPRA INDICA.

CAPVT LIV. mal 3 psene vitulinl mole , & arietina fpe-

De peconbus LibytSeuadimmm cie;
P rol isauribus.ladelana^ue vcile
fe-
-

f
minse dumtaxat cornucje. Placidum pe-
:

A Lit etiam
Adim main
Libya admiranda pecora,
vocatur familiare arii-
cus,iumenti inftar. Portat pueros breue ali-
quoditer.
q^x ca-
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGil
domi retencos reuifuntjntracortes claudi fl

CAPVT LV. aonatisdepaftismulgeri patiuntur, nullum

aliud lae , aut exalio ladecafeus. Septem-
De eqmsyiridumiubarumi trionales noftri curribus &trahisiniungunt
ceruos , quibus celerrime vehuntur. ln a^
peregrinatione Gafparis BalbV circa
IN ripas fluuijTigridisinuenti equi erinibus
liquibus Occidentis regionibus vexati ca>
fique a venatoribus, quasrunt herbam ato-
widibuSj&c ocuhs glaucis. chielt (fic vocant Jkrbari > Sc fpecies pule^

gij eft ) hac recreantur reftauratione vi-

CAPVT LVL rium , nouatn pernicitatem acquirulit: ma-
ioris illis,vfus eft quamdichmi
* virtus. In
De animali mofchifero* Virginia cerui longiore cauda funt praditi
quam noftrates , &c cornuum extrema in

ESt non procul in^

in Sinariim regno,aut
de,animal,quodmoichimateriam fup-
dorfum recurua habent. Ceruorum Ame-
ricanorum quoddam genus Lerius vocas
peditat quod odoramenti genus veteribus
i feouaileu , qui difterunt <a noftris qudd
,
tam Graxisquam Latinisincognitum fuit, multd*iint humiliores, minora geftentcor-
nares tamen quam iucundiffime aftkt nua , &
a:que pilos demittant atque no-
&; faneGhinenfe mofchum ceteris prsefer- In pkgis noui Mexici cau-
ftrates capras.
tur. Animaleftvulpis magnitudine, filuas dam habentvalde pilofam ,alijprolixam,
incolere folitum Hoc ailiduis virgarum
. nonaliterac mulse, cuius a^quant aut fu-
fuftiumquc verberibus enecant , vt toto molem> Maximi roboris fgnt. Dux
perant
fanguis effundatur corpore. Cadauer putri- quidam Hifpanus duos iniunxit manfuetos
dum -& iam aridum fruftatim, non decra*
, rheda: fuae vehendse.
£la pelle, difcindunt, facculofque inde pa-
rant, quos Luiitani papos nuncupant. Pan*
toia vero e ventrkuio cuiufdam feri anima-
CAPVT LVIII.
lis quod fele paulo grandius , educi mo-
, De njenattone qermrum.
fchum credit, nec in Chinaipfum fed in re*
gioneproximareperirLGiuettam hauddu- MAgnus Mbgor in venationibus pro
bie intelligit vel ii idem omnino animal
; canibus vtitur pantheris induftria &
cum eo quod defcripiimus credendum, no- aliorum ceruorum ad capiendos filueftres
bilius ac pretiofius mofchum ventriculo ;al- ceruos. Geftantilli laqueos in cornibus,qui-
uoque educi ;
vtque maior illius fit copia, bus alij, dum arietanc, &
cornu feriunt,
verberibus ipfum quoadcetera membra
, kk implicant, &: a venatoribus inftantibus
di£rundatodor 3 enecari. Haec Iarricus ad- capiuntur.
monuit. GauUa dicitur, ab alijs Capra mo-
fchifera.
C APVT :

LIX...

CAPVT LVII. Devkunis»

De ceruis.
SVnt apud Periianos qusedam pernici^
iima animalia quaE vicunas vocant,
CEruinum nonfimplexNouasHifpanie; Quidam putauere , ab Ariftotele Plinio &
genus.Macame vocat.Quidam rubei, capras dici , fed ignotas prifcis vicunas cen-
quidam albitoti.Hos ceruorum regesdicunt ieoeum Acofta. Cornutumilli animalfic
Indij&yztaemacame appellant.Alij noftra- vocaruntj vicunacornuexermis, ceterali-
tibusaut ijdem,aut valde iimilesforma,ma- cet fimilis filueftricaprar, cuius & fortaiTc
gnitudine, ingenio ; aculhuamenuncupant. genus eft . Nec obeft inopia cornuum;
His minores quauhtlamacame in magnam namque & canes cornuti aneubi feruntur,
generoiitatem degenerant aceruina timidi- ciim communes excornes fint. Gaudet
xate: efferociunt vulnerati,adoriunturvena- &
montanis rupibus,frigus 8c deferta amat,
tores^pe oceidunt.Eiufdem molis &moris gelu &
niue videtur recreari, fociecate &c
funt tlalhuicarnacame,fed impares animo. grege deleclatur Ad obuios quoque fugax.
.

Minimi funt tamamacame, fortafTe potiiis In fuga praemittitfobolem,cuius parcaeft»

caprarum genus. In Duarhe,Xapida ,& alijs Capitur cekbri venacionc. Coeunt vfquc
noui orbis plagis, ceruorum erant armenta, ad tria millia barbarorum , circumdant
quemadmodu nobis boum. Domi pariunt, montem , fic paulatim coguritin vnam fe-
ntitriunt.Solutijper nemora paftumqueren- dem feras , aliquando plufquam trecentas;
do ltice durante vagantur,ad veipera pullQs dimittunt adprolemfeminas. Aliter capiun^
tur
 HISTORIiE NATVR^ LIB. IX* 18S

mr cum ad conueniens interuallum acce- reconftat magnitudine, pilo teguntur caiibi

dunt, conie&is ad pedem funibus plumbo &: qui facile auellatur, fuluoque, fed lateri-
innexo extremitati quibus impeditur cur- bus & ventre candentibus. Vnde berrendas
fus. Tondent illas ad ftragula. Lana earum indigenae Hifpani vocare folent;Gornua ge--
fubtilis & delicata inftar ferieorum. Perti- ftant iuxtaexortum lata > atque in paruos
nacls coloris eft,quippenatiui,nulla tin&u- paucofque teretes &C praeacntos ramos di-

ra. opus habet j in asftu recreat , iuuat uifa &fubeis oculos. Deinde in quodam
,

renum inflammationes ; quamobrem cul- damarum ^m^c^xismacailcbichiltic aut

citrasex ea inferciunt. Dicitur mitigare et- temamacamf appellant, cornibus'breuifiimis
iam podagram.Caro haudiueundajnihilo- aeutiflimifque,coloris fului,fufci,& infefhe
minus Indisedulis. Defalubritate Iofephus neenon inibicibus-i quorum hic re-
albi.

Acoftanarrat, acerrimum dolorem oculo-
rum parne fubito placafle fibi impofito fru-
ftulo carnis recenter occifae vicuna^ Ge-
nerant in vifcere bezar , feeundum poft
Orientalemi
dundat cOpia , vt HifpanOS j & apud hanc
regionem frequentes ceriios taceam,in qui-
bus quoque eft lapidem,de quo habetur fer-
mOireperire;Capreasetiam cornuum exper-
tes, quasaudio paflim reperiri apud Periii-
nos: &, vt fummatim dieam , vix eft ceruo-

CAPV T LX ?
ril caprearumve genus vllum-, in cuins ven~

triculoariave corporisinterna particula fua-

\De lapide bezjri pte fponte ex ipfis alimoni^ excrementisla-
pis hiCjquietiam in tauris vaccifque folet
& genere*
DE fententiam Francifci
rioC lapide
Hernandi ^quem fsepnis laudaui , non
ofFendi, non paulatim concrefcat
tur 5 multis fenfim additis &: adhaerefcenti-
extra inftitutam narrationem erithic exhi- bus membranulis; quales iunt cseparum;
bere e manufcriptis feruatis in Regia Bi- ideoque non nifi in vetuftiflimis ac fenio
bliothecaS.Laurentij in EfcuriaH.Quinatn, iam confe&is reperiuntur.- neque vbique,fed
inquit, ceruorum dorcadumve lapidem vo- certis ftatifque locis, vbieafuppetit mate-
catum bezaar, aut dominum veneni gene- ria. Qua ratione iieri apud Hifpa-
poteft, vt
rent intra fe , eritiVt opinor 6 narrareoppor- nos ahafve gentes non ita faeile oftendan-
tunum. Accepimus ergo ab expertis vena- tur. Veriim non omnes hi lapides falubres
toribus, &quiin difie&is hifce animalibus funt tuendseve fanitati aut profligandis
,

praedi&os lapides non femel inuenerunt^re- morbis apti fed foli illi qui depaftis herbis
5

cornu exper-
peririin ouibusillisperuicinis faluberrimis producuntur. Vnde non fo-

tibus,quasvicuniasvocant. Suntcnimajiae liim difficile fit cenfere, anneillaj facultateS

cornutauarucsevocatse, & alisequasdicunt mirabiles, quse deeo lapide tempeftate hac
guacanas. Pra2tereainteuhtialmacame,qui noftra ia&antur , narrarique & prxdicari
caprarum non medioerium aut paulo maio- eoeperunt, vera: fint , fed etiam quinam finf

Q 5
*
186 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
eligendi, aut qui vtiles autinutiles reperian-
tur.
vllam
Quibus de rebus nunc ego non aufim
fencentiam , quamquam au-
ferre
CAPVT LXI
diam venenis venenatifque omnibus m-ire ^De lapide bezdr fiwiarum.
fubuenire , fyncopen &
epilepticas inuafio-
nes digitis applicatos mire arcere, fomnum
conciliare,augere vires, excitare Venerem,
NEc prsetereundam cenfeo 3
ahquorum venacorum Orientalium,
induftria

facultateique omnes roborare, fedare dolo- qui miroartificio exfimijs conficiunt lapi-
rem , lapillos renum atque veficse non mo- des,quos pro bezar venditat. Prodeuntcer-
do parua quadam portione deuoratos , fed toannitempore ad fimiorum venationem,
manibus tantiim retentos , frangere ac pel- non vt occidant , ied vt vulnerent fagittis
lere ;
vrinse deftillationi ferre opem,partum fubtili emifiis arte, qux non
penetrent , ied
iuuare , &c procurare conceptionem , deni- tantum cruencenc fimios,quos deinceps non
quenulli fere non auxiliari morbo adeo vt ; infeclantur, Excruqre interim petrea glans
fint , qui folius huius lapidis praeiidio Medi- fitmtra corpora fimiorum. Singuli tot lapi-
ci fententia fua confummati euaferint , pro des generant,quot plagas fuftinuerunt.Ctira
talibufque fefe imprudenter vendicent. Va- iam norunt venatores maturos lapides ,ite-
rijs eos reperias formis &: coloribus , alios riim prodeunt ad capiendos illos , occiiis
nempe candefcentes, fufcos alios, alioslu- fimijs. *
teos, quofdam cinereos nigrofque,& vitri
modo aut obfidiani lapidis nitentes,hos oui,
illos rotunda figura , &: alios triangulari.
CAPVT LXII.
quid , qu6d nonnulli eorum bafis centrive De lapide hiftricis feu Malacenfi.
loco glandem habent, &:concuflifonanc,
nucleo intra cruftam arefcente atque coa-
cT:o , haud ahter ac hi quos
MAior vis alterius lapidis fertur,quem
aetites vocare fo« fel hiftricisgignit in Malaca , faltem
lent , aut ipii aetices funt , quos aquilar ra- in Pam regni Malacenfis,dequo hasc habec
piunt,& transferunt in nidosfuos? Alijpul- Garcia orta :3^ant& eft w
aHimatione apud
uerem,alij lapillum. Toc vero reperies apud ipfosindigenas ob raritatem/ut e duoius , aui
NouamHifpaniam,vt iam vili veheant pre- fimul meo tempore rej>ertifuerunt,alterpro in-
tio, ac vel vnico aureo finguli biniveemi &: genti munere mifiu* fit ei qui pro Rege Lufita-
commutari foleant , cum non paucis ante ni& Indiamgubernat.Et UcetiHicfiequens la-
annis vnicus St modicus ducentis aut am- pis be&ar inueniatur.hunc tamen longeprafe-
aureis extorqueri non pofiet amerca-
pliiis.
runt incoU. Vnum dumtaxat vidifie memini,
tonbus. Id dicTum eft ame atque admoni- cuirn color dilutioris videbatnr purpur^^guBtt
tum i ne deinceps reliquus fit locusiftisim- amarojangenti Uuis ejr lubricus, quemadmo-
poiitoribus ex rapto viuencibus, iufque om- du Galiicusfapo. Clufius ^iiciv. AnnoaChri-
ne,dum rei familiari ftudenc,quomodolibet Bo nato fexcentefimo tertio fupra millefimutti,
augendae atque accumulandse^violantibus, ofiendebaturmihi lapillut planus , vnguis ku-
quibus opus non eft , in tanta copia nu- & manidigitimagnitudine nonfuperans> Uuk
9
merosa redundantia, arteilios aut adulterio coloris ex cineraceo candicantis.fedparuis qui-
parare , quamquam & ad hunc modum bufdam rubiginofis maculis afierfi\quem vaide
non pauci conflati reperiantur.Veriim lapi- commendabant aduerfus venenajmo etiamla-
quosquidam Arabumabin»
des illifoflkij, pidi behaz>ari praferebant. lllumexOrientali
fringenda venenorum vi eodem nomine lndia recenter atlatum ferebant>& maftica de
appellant,reperiutur per hxc tempora apud folo appellari dicebant Japidemporcinum inter-
nos,ac prsecipuein fluminis Tezhuatlani ri- fretantes. Ex quibns notis coniedturam fa-
mukiformefque, influentibus vndis
pis varij ciebam,Malacenfem lapidem a noftro Au-
e montibus Boloarmenoredudancibus: fed clore commemoratum efle pofie ,quem in
minime quos ferunt ijdem in angulis ocu- hiftricisfelle reperiri fcribit* Certeglaber &
lorum prxdi&orumanimalium concrefce- lu bricus erat, Gallici faponis inftar. Ferdina-
re,ciimremedij gratia ,
poftquam deuora- dus Lopes lib. i.Hift. Indicac meminit lapi-
runt ferpentes, abantris vi halicus aut oc- dis cuiufdam , quem non minore facukate
culta alia vi crac~tas, ie mergunt in flumina* praeditum efleaflerit quam fit lapis bezar,
,
Sunt etiam quidam lapilli,quos aiunt deuo- autMalacenfis,quippe qui miririce omnibus
rari a femineo ceruorum fexu
, vt facilior venenis refiftat. Eft vero is lapis magnitu-
enixusconcingat, &£ineius ventriculo re- dineauellanse, rarusadmodum , vtquiin
periri* capke animaliSj quod Indibulgoldalfiapjpd-*
lantjexiftimatur nafcu

CA-
 HISTORIjE na TVRJE LIB. IX. 187
ab ek poteji creari , cum in fuga pottus quam
C A P VT LXIII. in viribm falutem ponere confueuerit.
barbarifigittis confixam,vtejr aliasplerafque,
Eam

De hmnnm. interfciunt,aut fofa excauatd ^mufcipulifve

aiim modi ingemose fibrefaftis venarifoient.
DVm huanacupratis ,
feminae
fpeculantur mares abeditislo-
pafcuntur in Ceterum fera
barbaros , pellis
i/la magno esi in pretio apud
graiid quamfmuiatque illi
,

cis, num omniafint tuta : admonent hinni- detraxerint t orbem rircumci-

dorji corium in
tu pericuii. Ciim fugiunt,etiam prcmittunt dentes , ad Soiem exficcmt, in pdrmafyfindi
feminas. mediocris cadi magmtudwe confoymat, quibm
in bcllo hojitum cxcepta repciiunt. Tantam ve-
CAPVT LXIV. ro duritiem ad Soiem ficcata contrahit,
peliis

vt nullim i&u teli , quamtumuis magno impe-

De tarugts. tu vibrati,transfigipofsefacile credam.lnGah
liam duas huiujmodi parmits fiudiose affere- '

PRoximum vicunx genus taruga , per- bam: redeuntibus vero fames itamoleBafuit,
nicior, grandior,torridior colore, molli- vt omni commeatuabfumpto^ ne cercopithecis
bus & decidentibus aunbus: non gaudet fo- & p/ittaeis, eiufdem£ generis animantibm
cietate&: grege,rupesfola peragtat^Repertus exceptis, qu£ ex regione illa nobifcum aduehe-
inhisbezaar maiorvirtute& mole. bamw,parm& UU dua carbonibm impofit£,
fuerint etiam ad depellendamfamem comeden-
CAPVT LXV. d<e: quibm reiiqua pelles,qu£,vt fuo dicam io^

co,in naui erat ,addita funt Porrb tapiroufou .

De dmtts. adbubula gufium fere accedit. Appendo

caro
quse Francifcus Hernadus"de dantisfcribit:
generisanimaldantaeft ( aliquilndi Mediocrium muiarum aquant magnitudinem3
SVi
capam vocant,aIij tapiroufou, alij douca- fuiuo tegunturpiio,eJr firma ejr impcnetrabi-
nare ; vt Lerius icnbit ) fed multis iimilis. ii veHiuntur pelle. Capiuntur canibm, fed di-

Mulares habetaures,vitulina labra: roftru iigenter cauendum, ne prius confugiant ad

flu-
fuperius propendet per pahnufuper ri&um; mina,inquibmfefe aduerfm illosvehemennus
attollit cum irafcitur.pame reliqua membra tuentur. Carneseorum acpritcipue pedum,fi %

plerumque vitulo
diuerfse beftix iimilia,fed probe caquantur, guflufuaues funt, ac bonuM
conformibr.Cornu caret. Vngula iuuat do- aiimentum prajiant , offenduntur autem hac
loremcotdis, pellisloricsevfuui fupplet,im- animalia non vna inparte eontincntis.
penetrabiliseft iclibus.Duos ventriculos ha-
bet,vnus alimeta excipit,aker ignoro
natura: facramento inuenitur putrefacTis
adhuc
li-
CAPVT LXVL
gnis &L virgulis plenus. Vna aucToritas parii- De capris Abyffmis*
xnonia* naturae excuiet hic fuperfluicatem.
Nefdturvfus&criniseiusventriculhVenator QVoddam etiam genus caprese exoti-
oportet vulneretillam ante ingreifum aqua?.- cum iEthiopiamcolit.Mares accedunt
ibienim morfufe defendit,& occidit canes. ad vituli molemjprolixis pilis folum verrunt.
Phlebotomiam fertur ex hac beftia homi- Pili non funt tenues, fed inftar crinis equinii
nes do£tos,namquecum craiTefcit ,interna Magno in pretio habentur hircina hax co-
cruraVulnerat arundine refecta, eadem in- ria : xarequias vocant*
duftria atque Hippopotamus. Lerius de hac
belluaficnarrat Hanc tapiroufuappellant^
:

plo fubrubefcenti,atque promifo,vaccam ma-

CAPVT LXVIL
gnitudine ac formk valde referentem. Atta- De capris cymdtilibus.
men cum cornibm careatfitq^ contracliore col-
lo, auriculis

bufq^ tibils
iongioribm
atque grdcilioribm
ejr penduiis ,ficciori-
, vnguid conti-
NEe omittenda
larum caprarum
eft

,
eommemoratioil-
exquarum vellere
nud,ejr afini vnguU perfimili-merito quis eam iiue pilo ( ne de lana caprina mihicontro-
vacca afinifo naturd partkipem efe diceret. ueriia iit pannus ille texitur, quem cyma-
)

Dijfert nihilominus ab vtroque piurimum, tilem iiue vndulatum vocant;Eft earum te-.
quod& breuifimam geratcauaamlobitciqut nuiilimus mireque nitens pilus ad terram
hic monendus Leetor , permulra in A-
eft vfque propendens* Hunc non tondent,fed
mericagigni animantia , quse omnino iine depedunt caprarij non multtim pulchri- ,

caudaiint) ejrdentes habeatmuito acutiores-, tudine cedentem (erico. Capras fsepiusin

nec hominibm propterea quidquam periculi fluminibus lauantur gramine paicuntur :

..
Q4 per
188 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
per eos campos exili &: ficco , quod ad lana: fummum impletur, cum viciffitudine ex-
tenuitacem mulciim conferre certum eft; preftionis, 6c ad morcicinium reuerfionis,
nam conftat , alio tranflatis non manere donectotum abfumat &: deuoret. Ec forfan
eamdem ,fed vna cumpabulo mucari, ro~ nacura cam infaciabile animal in illis regio-
tafque ica degenerarecapras , vc vix agno- nibus producit,vt homines fimili voracicace
fbancur. Dedu&um ex huiufmodi velle- laborances redarguac quoniam pocences
:

reab eius regionis mulieribus filum^ Ancy- ciirn conuiuari cceperint , fedenc a meridie
ram porcacur Galatise vrbem, vbi cexicur &c in medium nocbis itfc concinuo cibo &: po-
tingicur. tu opplendo,& a mensa,quocies natura pro-
pellit,aiTurgendo&egerendo, iterum atque
CAPVT LXVIII. iceriimvorancvfquead vomicum amif- &
iionem difcrecionis &
fenfus , tuncque in-
De*capro latlante hcedos. guinis &; capicis quse funt difcrimina ne-
fciunt. Eftqueillaconfuecudoperniciofa in

ANtequam procedam, mentiocapra- Lithuania &

Mofcouia , magis vero &: abf-
rumin memoriam adduxit, quoddi- querubore inTarcaria.
uinus vir Indise Apoftolus S. Francifcus
Xauerius in cercia Epiftola fecundi libri fcri- CA P VT LXX.
bit,quoddignum duxi narracione. eius ifta
func: lnhacinfula Amboino rem vidi incre- De cynodetico fiue itzcmntecuanu

dibilem , & ante hoc tempus inauditam quam ,

Imilis eft itzcuintecuani,inquitFracifcus

fortafis opera. pretium erit agnofccre.Caprum
marem , inqua, vidi laBe fuo paruos atentem Hernandus,vocato quauhpecotl, iaceo-
hoedos: vbereenim, quodprope genitatiavni- dem modo melinoftraticogener,n6 folum
cum habet 3 tanturn laBis reddebat quotidie, corporis magnitudinemoribufqj, fed roftro

quantum fcutellacapere poteft. Ego ipfe rem etiam,quod praelongum eft & tenue , ac pe-
perfpexihtsocuVts. Haec teftacur S. Franci- dibusqui illos quaupecotl fuifve parui vi-,
fcus Xauerius in origirialiepiftolamanuip- dentur imitari. Verum color albus eft,ma-
fiuspropria Hifpano idiomace fcripca , quge magnis diftindus & fpecl;abi-
culis nigris ac
lis. Nomen habec a mordendo canes. Viuit
feruacur in hoc Collegio Sociecacis Iesv
Madricenfi, &: ego vidi &: legi.AddicS.Fra- totocepecinon longe a mari Auftrali.
cifcus manu fua , expreflifle lac illius capri.
Similem caprum Ariftoceles narrac lib. 3.
fux Hiftoriae. In Lemno infula , inquit,f£-
CAPVT LXXL
p>erexmammis,quas geminas iuxta genitates T*e cappd.
gerit,tantum iactis emulgebatur , <vt cotoftra
dicitur animal afino grandius,
inde confcerent, quodidem etiamproli mafcu- CAppa
Uillim euenife accepimus. Hax ille. Cece- nigrum, villofum, ferox, canibus quo-
riim ego vidi meis quoque oculis mulam queinfeftum*Obuijjmquemqueraptat,non
fterilem, quae tamen la&e copiofo nucriebat pecudem. Forma pedum in-
feciisac lupus
aliam mulam parua , quam pepererat quse- folens vugula fimilis eft calceo Gallico , a
:

dam afina ; vidique exprimi ab vberibus fronte lata,rotunda,non fciiTa a calcari acu-;

mulae copiam la£tis. Afpedum humanum formidat.Fortaile

ta.

hoc eft anonymum animal FrancifciHer-

CAPVT LXIX. nandi , & ex dancariim genere , de quibus

iam dixi*

De rofomakd.

AV6tor Matthias a Michou , tff^ in

eft
CAPVT LXXII.
Lithuania& Mofcouia animal vora- De emlatore.
Ciflimum &inutile, quodalibi noncompa-
icijofomaka nominatum, quancicace canis, NOcentior aftus alterius animalis,infan-
faciecatti,corpore &cauda vc vulpes,colo- cilem*fimulantis luctum , edico ioho
re nigrum.Cadaueribusvefcicur, inuento- fub oppida &villasin prima nocTe. Scacim
quecadiiuere, incancum vorac, vcexcenda- miferenci accurrentes , afFeclu qua:fituros
tur & inflecur camquam cymparium , reper- plorantem perimit. Sed iam cauti repetito
taque anguftia ftricTa incer arbores,intrat,&: periculo oppidani, prodeuntedomibus in-
incrudic fe cum violencia premendo,vc vio- cenfis cicionibus ftrucl:i.Forma & moles hu-
lencer comefta violenciiisegerar, ficqueex- ius ferxcanem leporariumimitatur.
tenuatum denuo cadaueri accurric , 6c ad
CA-
 tt JSTOKlM NATVR.E LIB.IX 189
quauhpecotli fimilibus , & cruribus breui^

Capvt lxxiii. bus , &

nigro veftitis pilo , breuiflima cauda
corporetoto &alboinfuluum vergente/ed
De animali quodam pilofo. dorfoacfuperna parteCapitis &
colli nigris,

lineaque diftinclis candenti. Caput eft par~

uum,roftrumtenue &
longiufcuium, exer-
ti canini , ac vita vi&ufque eadem quaz
quauhpecotli.

S V.

CAPVT LXXIV. CA P VT LXXV.

De fu ammalL D$ glire Cbiappa-,

^Eliuam rapacem apud Patagones /i, ALiud quoque animal ChiappaalitJ cu-
aquam vocant nonnulli , quod
*id eft niculi magnitudine,gliris forma pro- :

plerumque iuxta fluuiosdegat. Alij dicunt lem dorfo vehit cum vi&umquamtat.^
fuccarath. Torua eft prima oris acie quo-
:

dammodd leonem emulatur, aut homine,

nam ab a&rebatfbata,haudpromiflis valde
CAPVT LXXVI.
pilis, peclore propendente: circa lu mbos ni- De peud.
mis conftringitur , cauda ampla &c longa
.fciuri inftar.Gigantes eius regionis,quoniam Tlgrides inBengala incredibilis odij,&
c&lo non admodum calido fruuntur,prote- noxiae omnia dilacerant, perdunt , vo-
gu.nt fe huiusferas pellibus. Cum vrgetur rant,nec nautae ab illis tutuinfeclantur enim

peilis gratit,6atulos in dorfo admiiTos cauda per viginti leucas nauim,vt fi quis in terram
contegit , &fuga elabitur.Capitur vna cum defcenderit , dilanient.Ceterum mirificae
catulis ferobe eftofsa & celata ramufculis, prouidentise euidens hic cernas argumen-
Inclufa^ prae rabie aut generofitate catulds tum: reperias enimhac in oraanimaculum
obtruncat , & horribili elamo|£ venatores quodpeua nominant, catellimagnitudine.
atterret, donec fagittis casfaexcorietur. Le- Hoc vbi tigridem confpexit , illius infiftit
gi ( licet au&ornon fit oculacae fidei )
prse veftigia,& allatrat aflidue,vt latratuaudito,
charicate ad prata portare filios , vbi fertis tum fera? tum homines latebras petant, ac
floridis & odoriferis comit &
cororiat il- fibi ab inftanti fera caueant. Hinc fsepe fieri
los , tum filios reciconiare fimili in pa- videmus, vtprje inedia pra?dseque defectu
rentes vetirlos pietate ,
-
eofi^ue portare & in agris expirent, Haic P.Pimenta*
alere*

CA*
190 IOANNIS EVSEBtl NIEREMBERGIl
C APVT LXXVII. C APVT LXX^L
De catis.
De tiiyrmecophago fiue tamendoi.

CHiribicenfis regio filueftres catos alit*

IBidem quadrupes mira natura fuggeftio-
Mater amplexu geftac natos iri arbores ne victum quxrit.Forraicas Venatur,acu«
ferpens. Capiuntur paruuli, matre catfa te-
tocpnftat roftro fpithamali,OriS loco. Fora-
lo auc fagicta deliciarum vfu.sex non
: iliis
men habet roftricufpide,vnde linguam exe-
fecusacexcercopitheco& fimijs.
rens oblongam portendit incubilia formi-
,

caru m, latentiu m in cauernulis ar borum,ac-

CAPVT LXXVIIL que colludendo linguae motu pellicit,quam
vbi fentit forrnicisrefertam,reuocat Sc de-
Demuribus.
pafcitun Antonius Herreravrfos paruos
vocat has feras : linguam canalis inftar ha-
GRandiores mures nec Hilpaniola nec bere fcribit ^qua mel furantur exhauriunc;&
alias noui orbis plagje nouerUnt ante
vbinoninueniunt, formicis aftuillofatian-
Hifpanorum aduentum,ex cortuptionere- tur obieda lingua,per cuius foramen f ubeuc
rum EuropasarumfortafTe nuncgenitij fue- beftiola:. Francifcus Hernandus diuerfofc
rant tamen in Hifpaniola exigui mures,qui~
narrat vrfos formicariosa camendois, quas
bus vefcebanturbarbari. achaos Yucacanenfes voeac* Vcriufque hi-
ftoriam ex ipfodabo.De vrfo formicario
CAPVT LXXIX. prodit: ^Animal esl vrfii noifratibm fimite,
fic

fed minusmitiuffchebeti vifu^ejr caudk nuUa.

De animali Jicco*
Cognomeninuenit aformkis quibus vefcitur,
itdigerislinguamrimulis cauitatum quibusitfd
QVoddam genus beftiolae,fimile tarari-
cbnduntur ,atque ita diuoraus adharefcentes.
tolae Neapolitan3e,Libyam eolit,duos
De Ahchais verd inquic : offenduniur apud
dodrantes prolixum,quatuor laturri digitos*
Tucdtdnenfes quadrupedes quidam dorfo pr&-
Potum nefcit.HumorJlli venenueft. Perit,
fi palatum tingat aqua. Ouiparum eft, in-
duro &
fului, agnorum magnitudine, fed qui
ventre circiter terram attingant dentium om-
}
noxium: velocifllmum : fi fiibeac paululum nino expertafint, ejrfolo formicarum venattt
foramen,quantumcumquediftrahaturcau- viuant , quarum cumulos duabus magnis vn-
da,eripi nequit. Mirum di&u,pofttriduum
guibm, quibusfinguli anteriores pedes arman-
mortis,fi igni admoueas,motatur,& ebullit.
tur,excauanttiirbantfo, acdeinde exertalin-
Arabibus edule eft afTum. gua, quadodrante longiorefi,fiabra,teres, ac
fennam anferinamcrafia fformkas eam con-
CAPVT LXXX. fcendentesac denfantes fufcipiut ,eadem^ con~
tratfa, & in os, quodmirum in modum angu-
De fcetido animali. fiumac paruum efi, recepta , gratum
fibi pa-
bulum cafiiunt,ejr innocetium animalium pt£-
APud Chiribicenfes animal eft geftu dapotiuntur. Iners animal efi , fed qttod fui
mirabile,ait Petrus Martyr,ftrigolum, malitia non careat,cuim gratiacetera anima-
cubitales loco ftercoris emittit colubros. lia eius confortium vitant. Ad eum namque
Vnumdomifuas fenutriffe, &: apertoex- acccdentes, aut in binospedes ereftum, aut ia~
peri mento rem ita efle deprehendiife , Fra- cens in dorfum , adeb vehementer praditfk
Dominicani afferunt. Quo folutae ten-
tres vnguibus inuolat, vtneque difietfuminfrufta
dant colubri,interrogati } Ad vicinas, dixe- diue/ii queat , atque ita nonrarb inuentifunt
runt, iiluas, vbi vitam agunt breuem. Putec tigres ferocifimi, ab eopaYes vices fortiti,in-
animal plus quam qualecumque cadauer terempti.^uod ji animalia femel ab eo appre-
fcetidum in fterquilinia proiectu : inde pu- henfa emori ipfo fuperslite contigerit , non
toris eius impatientes, interficianimal Do- priusfefe akeis explicat [tanta es~i eius anima-
minicani iuflerunt. Vulpem roftro,pilo lu- Its fiultitiaj quam cum eo occumbat,& pereat.
pumimitatur.Cum infantum ventribus
in Mapheus in Brafilia quoque reperiri aic
vermes paiTim creari,nequefenes abea pefte mirandum genus earum quas camendoas
effe immunes,atque vnacumexcrementis vocanc, veruecis altitudine; colore fufco,
emitti viuos didicerim, quos mutato nomi- praslongo ac tenuiricl:u , neque eo ad malas
ne vulgus lumbricos appellatjcuir&iuud ac- deducto , (ed modice ad imum incifb. Vn-
cidere poffe non crediderim , talibus ptarci- guibus inftructa eftquadrupes mire longis
pue viris id affirmannbus. latifque , nimirum ad vi&um faciliiis com-
parari-
 MlSf ORIiB NfATVRiE LIB.IX. 19*
jparandum. Namque formicis alicur ,
qua- quidquid rideac Horca. Orientem nobilita-
rumlarebras vbi crebro vnguinum inieclu uit haecptudens beftia.Infula Zeilan nobi-
, illicoexertam crium
acfoflione detexeric lioreselephantesalit, &quos reliqui miro
fercdodrantiumlinguamimmicCic exilem, naturae inftin&u fufpiciant. Siqui ex ceteris
operramque formicis repente contrahit,glu* Indiae elephantis ad hofce adueniant , non
titque decepcas. Huic, vti fciuro, valde pro- niiicum reuerentia quadam delatoho- &
mifla & fecora cauda pro cegumenco eft; nore eos accedunt*
fub ea quippe ica fe condit , vt nihil ex reli- Illud maximu ingenuitatis argumentum
quo corpore prorfus appareat. in Zeilanis belluis • nolunt nauim ingredi,fi
fufpicantur fe mittendos adferuitia Princi-

CAPVT LXXXII. pum in regna extranea : at fi reftituendos

patria: iureiurando aflirmetur , tunc fubfe-
Degrafl cundant.
Libentiiis quam alias fircinas fuftinenc

infula Zanzibar potiflimuminuenta armatos milites. Per diflicilia Sc falebrofa

IN grafta. Animal eft exigui capitis , & lon- ctim iam pre; riimid iabore pedibus fatifcut^t"
giflimi colli: anteriora crura oppidd exce- ne oneii fuccumbanc , probofcidi velut fci-

dunt pofteriora , colore vario albet, rubet, pioni innituntur. Piialudunt, vt D.Rode-
rofeifque diftinguitur maculis. Micis be- ricus Fernandez prodidit. Tanta peritia ani-

ftia eft. mali ineft , vt iacula aduerfa faepiris planta

pedis porrecK excipiat, ad tuendos feflbres.

CAPVT LXXXIII. Gillius quofdam ait noc~tu deflere. Quod

Plinius narrat de metu fuis,incertum nam- :

De foak^ fecuros& manfuetos pafcunt

cjue inter ipfos
fues, inftabula eorum ingrediuntur,impa-

Athias a Michou loquens deTarta- uida& quieta beftiL Fortafleconfuetudo

_ris,inquit: Fer# apud eos reperiuntur, vicit formidinem. Camelus etiam equum

cerui, dam<e> dorca, ejr fnak,quod ejl animal abhorretprimovifum vfu confuetudine : &
quantttatU ouisjn terris alijs non vifum, lana domat metum.
grifeum 3 duo parua cornua habens, curfu velo- Inalio veriflimePliniusde murium cau-
cifimum,ejr efus carnium eiusfuamfiimus. Et tione,im6 & formicarum. Metus murium
dum grex fnak in aliquo campo inter gramina cogit elephantes vt conuoluta & tuta pro-
conJpicitur } chamfeu Jmperator Tartarorum mufcide dormiant. Inueniunturelephantes
cum fuorum multitudine equejlres vadunt >& albi in Lybia '& India hos Peguenfes ficuc
:

omniquaque circumdant in altifimis grami-

, facrofandos adorant. Regem quotidianis
mbm deiitefcentes. fiumfc tympanis incipiunt ipedaculisexhilaranchasbelluas : commic-
fonare,tunc fhakjtamquammetu perculfe, ra~ tunturinterfe,nec nifi ignibus pacificantur.
pidifime hinc atque illinc ab vna parte cir- Nouus nunc in Oriente in bellis vfus» alli-
cumflantium <ad aliam procurrunt ,ejr itemm gantur falcespromufcidibus, quasguber-
atque iterum decurfando vadunt y vfquequofa- nant in omne latus,magna hoftium ftrage.
tigati deficiant. tunc irruentibus Tartaris cum Vt adorent aliquos Reges India*,afTerun-
clamore occiduntur. Camerarius fcribitde tur ornatse hse beftias, dodt^ c^rimonia qua-
fuhak fiue fnhak animali Scythisc , quod fe dam falutare maieftatem.Ipfeelephas a Io-
quafi ductorem prsebeat capreolorum gre- guibus alicubi adoratur.
g.ibus,ipfifque prxire folitum.Aeerrimo vifu Nonlongea Bazaino fanum elephantis
fimul & auditu praeditum, quarelongelace- ex petra quada dicebatur excifum , multis
que circumfpiciens,& omnia obferuans, fa- iniigne fimulacris,ac duobus pra^cipue co-
cile hominum perfequentium iniidias e lon- loflis ingentibus,terna queis capita,totidem
ginquo deprehendit , Sc comitibus fibilo pedes manufque.
acuto fignum dat fugse, vt in loca tutiora fe • Quidam elephas albus in Pegu fuit eo-
recipiant. dem quoRexhonorecultus & non nifi ,

cum regia pompa cum prodibat, folitus

,

CAP V.T L XXX IV. educi: at quotquot Regesillum habuerunt,

fortunae ludibrium facfifunt tragica cata-
De eleph&nte* ftrophe.
Elephas femellam confpicatns,anullo de-
[Ouus orbis elephante caret , tametfi inceps regi pacitur. Commifceri dicuntur
. fatis .profunde erutus aliquando dens mirifice : femella humi in tergum procum-
eius: neque id ebur foflile, cum alioquiin- bit,cum qua mas fuperueniens congreditur.
ueniri minerale credam Jcalia illud concipit; Tanta funtverecundia , vt fiaquopiam fe
ver.eri
192 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
vcncri operam dare confpe&os intelligant, Haius etiam cum rhinocerote inimiciti^
fu mma illum ope interficere conetur. Qui- meminit idem PliniuslibroS. cap. 2,0. eo~
libet plerumque trcs aut quatuor ducit i'e- rumque pugnas defcribit» Eftautem rhino-
mellas ,ac duodecim catulos* ceros vaftum animai , cornu in nare gerens^
quod difhculter domari poreft. Multos in
C AP VT LXXXV. Cambaya,Bengala finitima,&: Pataneinue^
niri tradunt,& ab incoks gandas vocari.Mi-
Hifioria Garzja Orta de elefhantis. hi ha&enus rhinoeerotem viderenon conti-
git illudtamen fcio * Bengate incolas eius
:

ADmiradadehac prudentiflimabeftia cornuaduerfus venena vfurpare, vnicornu

Plinius & Auctores prifci narrant. Li- efle exiftimantes, tametfi non fit vt ij refe-
^

pfiuscoliegit prsecipua in lepida quadam runt quife probe fcireautumant.

epiftola.ex antiquis recentibus.Hisomnibus Ceterum de monocerote cam incerta
prEetermifhs, nonnulla recentiaappendam. omniaab Au&oribus referuntur, vtillum
A fententia aufpicor Garzise Ortx, eruditif- haudquaquam vidiffe, manifefto apparear.
*iimi Medici Luiitani. In India elephanti Ego hoc loco refera , qua; a viris fide dignis
natura melancholici funtadmodum,nocl:ii Inter promontorium Bonx fpei &;
accepi. ,

pauent , &
infomnijs metum incutientibus aliudpromontorium vulgo De currentes
diuexantur: fed prafens remedium eft, fi eo- nuncupatum vidiffefe afrirmant terreftre
,

rum re&oresNaires lingua vernacula vo-

(
quoddam animalis genus , licet mari etiarri
cantur) illorum tetgis infideant, femperque deleftaretur,quodcaput & iubam equi ha-
eosalloquanturne dormiant. Alui proflu- beret(minime tamen marinum equum efTe)
uio plerumque laborant. interdum verd cornu prseditum duos palmos oblongo,mo-
adeo rn zelotypiam rapiuntur,vt efferentur, bili , quodque nunc in dexteram nunc
in fi-
&£ quodammodo funbundireddantur,dif- niftram obuerteret , modo attolleret, modo
rumpantquecatenas &
vincula.Eius autem dimitteret. Id animal cum elephante fero-
mali cu randi ratio eft , vt reclores illos edu- citer pradiari,eiufque cornu aduerfus venena
cant in agros,& grauiter obiurgent. laudari. experimentumfa&um duo-
Eius ,

Cetenimprarterid minifterium,quod ve- buscanibuspropinatoveneno: alteru enim

hendisoneribusprseftant,^ tormentis bel- canem, cui dupla quantitate propinatum
c loco in locum commutandis eflet venenum,fumpto huiuscornu puluere
licis , folent
bello vtiles efTe elephanti : interdum enim ex acrua,conualuiiTe , alium vero cui exigua
peclore 6c capite armati, equorum more in quantitate venenum eflet datum , nec exhi-
bellum educuntur. Sed qui his in pfadijs bitumhoc cornu , ftatim mortuu corruiffe.
vtuntur , id folum emolumenti referunt, Ceterumelephantinon modo vernacu-
quodaduerfariorum acies profternant: ali- lam linguamintelligunt,fed etiam peregri-
quando tamen, veiut intellexi,non fine fuo- nas,fi eas edoceantur. Glorise funtcupidi,

rum pernicie retrocedunt. Nonnulli RegeS beneflciorum memores jniuriarum vero ,

etiaminterdum mille huiufmodi elephan- haudquaquam obliuifcuntur

, &vindi6tiE

tos in pradium educunt 3 alij plures ,pleri- cupidiiTimifunt.Infumma,huicanimalim-

que pauciores. hildeeflevidetur,vtrationepratditumappa-
Crudele eft id fpeclaculum , quando ele- reat,pr«terloquelam :tametfi non defint
phanti veluti monomachia prasliantunnam quiin Cochin publicuminftrumentum(at-
non modo dentibusfuum aduerfarium im- teftationem feu teftimonium vocant ) fe vi-

petere ftudent,fed magno interdum impetu difle aflerant,quodreferret,elephantum iftie

capitibusconcurrunt, vt alteruter eorum, aliquando fuiflelocutum, petijfljequea fuo

capite confracl:o,in plahitiem cadat.Fabulas reclore(quem in Malabar ?{aire 3 Decam m
iimile eft,quod quictam de maris & feminas vero Piluane vocant)cibum:at redorem re-
congreilu tradiderunt etenimhaudaliter
; quo *llioryzam coque-
fpondifle,lebetem in
congrediuntur^quamreliquasquadrupedes. ret , pertufumtamen ad cacabariura
efle ;

Multa Pliniushbro8.cap.i.i. &fequen- deferret obturandum,deinde oryzam feco-

5.
tibus deelephantis fcribit , fed pleraque pa- clurum Lebetem promufcide fumptum
.

rmn probanda,& hadenus non experta. elephantusadcacabariudefert* h lebetem

Quodverdin Taprobana infula, maio* reparat,fedrimam,quam non animaduer-
res, dociliores, bellicofiorefqueelephantos terat,inobturatamrelinquit.Lebetemreferc
gigni traditjVerum id eftyi Taprobanam in- elephantus. Recror oryzamcum aqua co-
te lexerit eam infulam,qu<£ nunc Zeilan vo- quendam in'ijcit,fed perrimam effluerecon-
cacurmam, vt poftt a dicemus , huius infulas aquam,rurfus elephanto tradit,con-
fpiciens

elephanti reliquis omnibus prxcellunt eo- ,

farcinandam vt ferat. Defertelephas.Caca-
rumqj impena reliquos agnofcere fcnbunt. bariusde induftria lebetem fe reparare fi-
mulans
 HlSTOR-IiE NA TVRJE LIB. It. 193
veniflent feminx ,ftatimfubfecuti funtele-
mulans jrima auget. Elephas ad mare pro-
fe&us , lebece aquam haurit hanc effl uere ;
phanticum illis pafcentes, donec in vrbem.
videns,lebetemintelligitnonreparatum:ad Pegu.qua^ admodu vafta eft, deducli eflent.

cacabarium redit , magno barritu intonans, Femmasad fuaftabula remearunc, fubfe-

quaft deeiusperfidiaconquetferetur. Caca- quendbuselephantis. Eductisinde feminis,
bariustandem lebetem probe ferruminat foloselephantos conclufos,eadem qua ftipra
&:.reparat Sed ei elephantus non fidens*
i
retMlimus ratione domuerunt. Iuniores et-
denuo e mariaquam haurit : quam non efc- iamverberibus,obiurgationibus,&fame,in-
•
fluere animaduertens, domum redit , & terdum verobeneficijsdomantur : maiores
©ryzahi in eo coclam edit» Viuunt etiam vero magnisardibus concludurit, qusemul-
nunc qui hoc fpe&aculum fe vidifle affir- tas liabent ianuas anguftas , e quibus ij qui
,

mant , locutum tamen aflerere non au- elephantos domare volunt, iacula &: fpicula
iinr, in eosc6nijciunt,doneciam feiri,vulneribus

Rumor eft, Regem Sian regno , in cuius &: fame prope fint enecli. His deinde recl:0-
praftantiflimi poft Zeilanos inueniuntur res fignificant,illos ie ita exercitare, vt fero-

elephanti, candidum elephantum habere, citatem deponant:quod ii humi fe proftra-

eumqj proptereaRegem candidi elephanti uerinc , beneficia collacuros pollicentur.

per excellentiam appellari. Retulit mihia- Procumbunc elephanti , lauantur, vngun-

micus fide dignus/eduas elephantorum ve- turoleo, &: cibus datur : deinde iingulis
nationes vidifle,ad quas profe&us eflet Rex fere momencis incerrogantur , qui va-
Pegu cum infintta hominum tnultitudine: leant , quid petant
his rationitms paular
:

in prima enim ducenta millia hominum tim edomantur.

fuifle» Cingebant illi in orbem totura illurh Manifeftus aute Plinij error in co depre-
locum , in quoelephantos fua pafcua habe- henditur,quod elephantos minimo fuis ftri-
re norant:deindepaulatim ambitumillum dore terreri &
retrocedere fcribatlib.8. c.i>.
iiue hominum coronam contrahentes,tan- nam plerumquefues , vt &fupradixi, ele-
dem inmedto comprehenderunt non mo- phantorum ftabula ingrediuntitr,neceis ter^
doingentem elephantorum multitudinera rentur, aut illarum praefentiaquidquacom-
(nam ea venatione quatuor millia captai mouenrur. Sed6iinfiluisMalabar mulcas
funt) fed & alia animancia, velucapros , ti- fues cum elephantisverfaricercum eft.Ulud
gndes, partimviua,partim iaculis confixa* verum eft,quod mures oderint,quemadmo-
Omnes autem elephantos dimifit,prsecer dum idem tradic. Nam fi mures in fuis fta--
ducentos tum adultostum iuniorcs,ne fuam bulis verfari ienferint,numquam nifi con-.
regionem elephantis depppularetur lllos .
tortain fe & couoluta promufcide elephan-
vetodoraarunt in hunc modum. Magnis ti dormienc, ne,eam mures ingredtantur
trabibus eos fepientes, paulatim circum, & mordeanc. Eadem plane ratipne formi-
quo concludebantur,in anguftius contrahe- cas ajbhorrenc*
bant, donec iingulos elephantos vix locus Oflium elephanti non mod6 in medicinl
caperet. Deinde funibus e vimine contextis nulluseftvfus (tametii nonnulli falso tra-
eorum pedes &: dentes vinciebant , vt ele^ dant, ex his crematis fpodiu parari) fed nec
phanti ie mouere loco non poflent.Hos bi- inftrumencis & operibus faciendis.Dencium
nisfunibus cin&os fubibant redores,&: cal- maceries dumcaxac expecitur. Nam licec

cibusimpetentesjtum baCulo ferientes,per- ^Eginetalib.7. c. 5. elephanti vngulas me-

petuo fe verberaturos,&tandem fameene- dicu in vfum vfurparitradat,falli arbitror.
cturos minitabantur,nifi eflent morigeritiin Appellatur autem Arabibus elephantus fil
vero eflent morigeri , oleo fe perun&uros (ipie vero dens cenalfil><\uod dens elephanti
,

& eibum fubminiftraturos pollicebantur* Guzerrate &£ Decan ati 3 in Malabar

eft) in

Deinde iingulos educebant & lauabant-Lo- 4^,inCanara ac ete , iEthiopibus itembo.

tis iingulis , binos elephantos domefticos, Nullius inmedicina vfus funt ipfi dentes
&iam domatos admouebant , inter quos apud Indos , fed dumtaxat ab Arabibus Sc
vtrimque coercerencur. Hac ratione domi- .Turcis vfurpantur,ex Auicenn^ praefcf ipto,

tos fuifle referebat. in ijfd^ remedijs quibus nos vtimur: verum

Aliam prseterea elephantos capiendi ra- inoperibus &: inftrum^tis, monilibufqi fa-
tionem idefn mihi narrabat. Intellexerac bricadis tantus eot u eft vfus,vt ex iEthiopi^
idem Rex Pegu elephantum in filuis ober- parte, quae eft Sofala, vfque ad Melinde iin-
rare: vt eum caperet, aliquot elephantos fe- gulis annis inIndia deuehantur mtlltes fex-
minas domefticaseo mittit ,
priuscommo^ centa pondo,praeter eos detes,qui ex plerifq •

nitas necum elephantis congrederentur,fed Indise regionibus conuehutur. Huius eboris

fignisindicaretjfe primum congreflurasvbi pars in Stnaru regione defertur,maxima ve-
ad fua ftabulaperueniflent. Pofteaquam eo 10 & potiflima in Cambaya:d3emonis enira
R pec-
194 I0ANHIS.EVS£BI I NtEREMBERGti
perftiafione apud mulieres cius regionis cer-
tu fuperftitionisgenus viget,vt e viti fublato
aliquo ex fanguine iudtis,illico ornnia moni-
lia, quoruviginti exebore confecta fingulx
mulieresin brachijsgerunt (fiunt tamen Sc
ea interdum eteftudinum teftis)confringat,
&
poiito luctu noua inducant* Ingens ver6
eftapudhoseboris pretium , prodentium
magnitudine minores enim dentes , non
: tes in loco aliquo angufto , ita vt fe vertere
adeo magno #ftimantur,rrfagni vcro ingen-
tis funt pretij. Habentaute finguli clephan-
timares binos dentes in maxilla fuperiori,
fednon deciduosaut denuo renafcences, vc
putant nonnulli j feminaevero ijs magna ex
partecarent,tametfi nonnull^decibus vnius
pahni longitudine prxditse fint. Mactantur
ab ^Ethiopibuselephanti, vteorum cruda
carnevefcantur. Dentesveroadnos merci-
monij gratia tranfmittunt vimmibus fiue
laqueis colligatos,quod facit^yt putem,apud
cos maiora elephantorum armencainucniri,
quam boum in Europa*
CAPVT LXXXVI.
Narratio EdoardiLope^de tUfhantis.
EX fidc Edoardi Lopez adijciam quo-
que,quae Philippus Pigafeta fcribit in
defcriptione Bambas Congiani
animalia huius prouinciae primas obtinet
elephas ,qui ciim pertotum reperiatur re-
gnum, tamen praxipue & nafcitur bc
hic
habitat,propter filuarummagnicudinem,&
pabuli, nuuiorurnjaliarumque rerum ad vi-
etumeius requifitarum tam abundantiam
quam excellentiam.Sunt itaque in
uineia, vt diximus,plurimi,ijque
magnitudinis, ita vt veftigia ipforum quan-
doquereperiantur in arenis,quotu diameter
fe ad quatuor fpithamas extendat. Vnde
rnagnitudo belluse fidem ferc fuperans faci-
le cognofci poteft , &
quod ij,qui vel in Hi-
fpania vel in Italia noftris temporibus
quando funt vifi,multd fint minores.Ec da-
tunatio,qu6dnonnifiiuueneseduciqueatj
&ciim viuant adcentum quinquaginta an-
nos, media jetatis parte femper crefcant.
Dentes,-ipforum (noncornua, vtquidara
autumantjinueniunturaliquot ducentas li-
brasduodecim vnciarum noftratium pen-
dentes: aures Turcica peha latiores,forma
oualijfexfpithamas long2e amguftiore pane 3
verfus humeros tendente, quibus, vt
bofcide 8c cauda, fe defendunt contra
fcarum importunitatem , quasetiam inlo-
j
cis , quas nec auribus, nec probofcide , nec
cauda contingcre poifunt , contrada pelle
incer rugas retentas occidunt.In
ipfis iunc craflx & rotundse,nigre; &; lucen-
tes,quaf,feniorum pratcipueiqu^ pretiofit..
funt& fortiores , expetuntur ab Angolanis
& alijscircumiacentibus populis,tam ad vu
rorum quam ad feminarum orttatum.Tani
tx funt etiam fortitudinis, vt vir^ quamuis
fortis, manuscitius laedat, quam indiuerfas
tra&as partes rumpere poflit.Singulari etiam
eosvenaturinduftria. Belluam enimviden-
non poffit, a tergo aftjliunt &: ctim neque :
probofcide le propteranguftiam defendere
poflit , cauda eam,vt pretiofo fpolio , ad id
praparatis cultris priuant , non tamen fine
periculojdoiore enim aliquando percita re-
trogreditur , &
adhaerentes cauda* venato-
resadaiborem vel lapidem vicinumcom-
minuit vnde etiam car6 emptxfecjeilla?,
:
maguo rurfus venduntur pretio, vna nimi-
rum tribusferuisadminimum commuta-
ta. Alij quoque maiore audacia celeritatj
fuar confidentes , eas in pafcuisatergi^ aiTi-
liunt vnoqueiclu cauda amputata , aufu*
,
giunt non tamen reda (quamuis enim gra-
3
uis fit
magnostamen
bcllua , & motu non ita celeri
faciat paffus
;
ctim
, in curfu reclo
equum celeritate fuperat) fed pergyros ,ita.
vtmoleimpeditabelluaj inceilum non &
tam facile fledente , abfque vllo fere peri,-
culo euadat.
regni. Inter De elephante fcripferunt veteres, ciim
nullas in cruribus habeat iuc^uras,eym non
polle humi decumbere,& fi quandocadat,
furgere non po(fe ; vnde eius capturam talem
funt commenti: nimirum ciimad ftatam
aut certam arborem molem corporis ful-
ciens tanttim capiat fomnum,venatores ar-
hac pro- borem per contrkos cortices agnitam,ferra
horrendx in inferiore parte vfquead extremu m ferc
reiecare belluam ver6 confuetum locum
,
repetentem,impulsa arborelapfam capi.Sed
contrarium teltatur experientia afBrmat :
enim Edoardus ,fe vidifle iacentes, furgen-
tes, &
genua fle&entes , im6 anterioribus
ali- pedibus aibores, ad exhaurienda aquam in
trunci fuperiore parte a pluuijs reftantem,
&: dulcem , fcandentes. Habere etiam , vc
cetera animalia , locis tamen diuerfis, {has
iunduras. In filuisaliquandovelmaximas
radicitus, humeris& mole corporis adnixi,
euelluncarbores, &
minores inter dentes,
qui etiam aliquando rumpuntur, infertas dc
contortas frangunt , vc earum depafci pof-
fint frondes , quas comminuunt minonbus
& pro- dentibus,qui non fe exerunt,ori eas probo-
mu~ fcide (in cuiusextremo membrum eftdigi-
tum referens,quoetiam minutagrana com-
prehcndunt) vc manu admouentes. Fcmelr
\x feturo nonamplius duobus annis in vte-
cauda fetae ro gerunt: &: ciim eius difficilis fit educatio
(tardeenimcrefcic , &: diu ad luftentacio-'
nem,
 HISTORIA NATVRiE LIB. IX* 19:
ncm,donec fibripfi vi&um acquirere poflit,
macerno la&eopushabet) prouidicnacura,
vc non nifipoft ieptenniumconcipiant.Cu-
CAPVT LXXXVIL
tisfirmiflima & duriflima,crafla quatuor
digitos, ica vc vix vel fclopeco penecrari pof- Narratto Cadamufti de elefhantu.
iic : nullo tamen incolis funt vfui ,
quieos
nefciunt cicurare, magnum alias ab ijs in X tefte oculacoCadamufto dabo etia de
rebusfuisex vnoadalium locum transfe- Jeadem belluaaliqua,qui,vbide Cambrc.
rendis habicuri folatium. Ad capiendos ele- regione agic,fere ficloquicur.Ferceciam hsec
phancos 3 fofTasfaciuncmagnas (vtquaetan- regio elephances, fed iilueftres,nequeibi ci-
, auc domancur,vc aiibi gcncium.
cures fiunc
tam belluam caperepoflint)fuperiiis paulo
quam in fundo com-
latiores, ica vc inferiiis Vidi ego aliquando quattior ex huiufmodi
prefli , viribus fuis ad exfiliendum vti non nemus egrediences:quos vbi fum fpeculacus,
queantj&has herbis &c frondibus praxipue enauiego &£ focij complufculi exiliuimus
ab ijs expecicis cegunc, vc fraus non niii contendentes adeos. Qui vbinos confpe-
cum m illac cranfeuntium ruina cog-
ipforu xere, mox nemori kic dedidere. Vidi &c ex-
nofcacur, Ec de hac captura memorabi- animaturn elephancum, quem occidiiufle-
lem narrat hiftoriam Eduardus , cuius fe rac Princeps quidam, dictus Gnumimenfai

oculatum teftemiuxta Coanzam afHrmacj in gratiam meam. Is Princeps aecoia eft

nimirum cecidifTe paruulum adhuc, a & Oflij fluminis Gambrse, &C profe&us eft

matre ducl;um elephantem in talem fo- venatum concomitantibus compluribus

,

ueam: quem ciim omnibus

vidiflet inater, Nigritis biduo ferecontinuo. In hoc igitur
viribus, fruftra magnoftrepitu eamconan- venatu oppetijt praxli&us elephas. Pedites
tibus deterrere circumftantibus , tencauit exeunt ad venationem arcubus &c maehaeris
excrahere. Ec ciim fe nihil efficere fencirec^ armati , &c fua arma omnia iiiinunt veneno
partum fuum peremptum , quam in pote- prafentaneo. Necidvos laceac,hos popu^
ftate hominum conftitutum malens, fof- los elephancos in nemoribus venari,vbi coe-
fam terra , lapidibus &c arboribus conge- ni plurimum cernicur.nam id genus anima-
flis , vfque ad fummum impleuit* Quam- lium fuapce nacura, vcfues, inCoenovolu-
uis,ii vllum aliud, animai fic robuftifli- tatur creberrime. Hi itaque Nigricse pone
mum ", adeoque confidens, vt neminem ti- arbores delirefcunt, ac prsetereuncibus ek-
iheat , adeotamen innocuum , vt nemini phantis fagitcas &: venabula infigunt , fa*
quidquam faciat mali , nili prius iic pro- liuntque miro modo de loco in locum , ab
uocatum. Vnde eciam aiiquando abfque vna arbore ad aliam,donec feriant elephan-
vllo incommodo auc damno pagos perua- tiim ;
qui ciim maxima mole przegrauetur,

gantur , obuiosquofquefalcem probofcide nequit iniidiancis velociflimos idusdeuica-

fuain aera patumpereleuantes,&: placide re. Si camenid cencarencinlocisapricis &c

reponentes. Maxime dele&atur aquis:vnde pacencibusNigricae,in eis pociflimiim vbi

xnagna copia vifuntur iuxta lacus & flu- nullae vifuntur arbores, non euaderenc pro-
uios, prsecipue circa meridiem ;
cum enim feclio vires elephatitorum quandoquidem
j

concra Solisardorem eosvfque ad corpo- nulius homo tantas pernicitatis inuenitur,

rismedium ingrefli , reliquum aqua probo- q-uem mox elephas non comprehendat, et-
fcide haufta perluencesfe recreanc. Num- iam non currens, fed gradatim incedens.

quam fere incedunc foli,fed magnis,vcapud Id efficitanimalisvafta magnitudo. ftc vbi

nos vaccseauc etiam cerui, armencis. Vnde concingic elephancem in agris patentibuS
affirmacquoqueEduardus * fevidiflein fri- homines infequi &L comprehendere, non
gida quadam vaile , iuxta Cafanzas ciui- aliterquam promufcide eos enecat hac :

tatem , vlcra cencum iimul tam magnos

enim eos corripic circumamplexu, &aded
quamparuosmatres fuas fequences. Vnde in fublimeiacic , vc fsepenumerd correpci
& magnaeboris, quod pritis quam Luii- hoc modo priiis efflenc animam, quam cer*

tani eo peruenirenc , non erac in precio , ab ram contigerint. Hxc elephantispromufcis ,

ipforum aduencu demum eftimari cceptum non multiim abfimilis labro fuiilo. In. hoc
eft,a cotfxculis percampos, fluuios,montes difFerunt ,
quia huic ea eft volubilisad nu*-
& valles difperfi, vili precio a Luiicanis em- tum , vt mod6 vibret , modo prd libitd re-

pca eft copia : nec mirum id hodierno die trahat. Ida compiuribus Nigritis accepi,
minus quamolim apud antiqnOs efle pre- Non efFeranturtamen, nifi prouocati/ neC

Hofum» hominem lxdunt,nifi prius iniuria intulent

ipfe. Vidiego aliquado illic occifum elepha-
tem perquam mediocrem, cuius dentium
amplitudo ternos palmos excedebat:emine-
R % bani
I96 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
bantadduospalmos,veriipalmuscontec"tus Princeps pede elephantisalio,cuius planta
carne in maxillas immergebatur,vt totusoc- menfuram trium palmoru fuperabat ( ego-
cukaretur,vt funt aliorum radices dentium met fum metitus,aftantibus pluribus)eam-
&quoniam eoru lcneda e dentibus cogno- demcjue latitudinem omniexparte habe-
fcitur, aiebant argumento dentium fera: bat. Donaui igitur rurfus Principem hoc
dcfpicabilis, ipfum haudquaquam annofum pede, &
dente palmorum duodecim mire
fore, fi conferatur proceriOnbus, quo-
alijs natura exornato. Haxitaque omnia Prin-
rum dentes tantae funt magnitudinis , vt vi- ceps pra:diclus,ceu rem praxlaram,DucifTa:
cem^oftium fuppleant, &C pro palis fepes Burgundias dono dedit. Noneftquod cre-
muniant, tefte Plinio. Et vt ipfi referebant, dant aliqui, elephantem non habere plicati.
nonnullis eo amplitudinis crefcunt dentes, les tibias, quonia falluntur plurimumj nam
yt duodecim palmorum menfuram exce- plicantgenuavtccteraanimalia, &prolibi-
dant. Etlicetdixerim hunc elephantum, fi to humi fe profternunt , 6c furgunt ciim li-
comparetur ceteris , minime fuifle confpi- bueri t, contra quorumdam opinionem.
cuum, erat tamen tantse proceritatis , vt fb-
lus pluscarnium haberet quam tauri qtiin-
quenoftri. Donauit meigvtur hoc elephan-
CAPVT LXXXVIII
to Princeps , eo pa&o , vt tantura carnium V^arratio lamnis Hugonis de elepbantk,
aiTumeremjquantum libuiflec,reliquum ve-
ro venatoribus impartirer,quoniam illi in ci- A Nne&o quoque narrationem Ioannis
batu elephantos gratiflimos habebant. In- -T\. Hugonis. Elephantorum greges ma-
uitabar propterea idemtidem ab eis , vt & ximi in ^Bthiopise finibus poft Mozambi-
ego carne huiufcemodi vefcerer. Iufli igitur quen , vbi Cafties feu Nigritar incolunt, vi-
partem animalis concidi in frufta , &: ad funtur, vbiabindigenistrucidatiinterdum
claflem deferri meam, rrioxque ahenis ex- in cibum adhibentur, dentibus excuflis ve-
coqui fubie&Q igne : alijetiam partem tor- num Lufitanis mercatoribus oblatis.Sed &c
rebaut: vtelixum & toftum comederim, inalijs Indiadocis,nec miniis in Bengala,
non quidem voluptatis (
qua: nulla eratj fed tamen in Pegu,magnis cohortibus
praecipue
experientiae caufsa , vt ia&arepoflem me vagantur; quo locoiilorum interdumduo
aliquando comedifle eas carnes,quibus con- millia , tum plurimorum hominum , tura
terranei numquam vefci Harc confueuere. cicurum &C ad hanc rem inftitutorum ele-
fummaeft, carnibus Videlicet huiufmodi phantorum opera, paratisfeptisautftabulis
me minime dele&atum fuifTe infuauis eft : impelli folent.Exquo omni grege cum cen-
guftu, 6c afperrima duraque nimiiim. Tuli tu aut ducenti fele&iores fecreti fuerint, ce-
etiam ad claflem promuicidis partem,id eft terivniuerfim quoquouerfum libere ad fpe-
manus etiamabeo pilos
elephantis: euulfi cieipropagationerurfusemittuntur,:captos
qui nigricabant,& quafi duorum palmorum &afleruatos tum minis tum fame fitique
menfuramexcedebant,erantqueamplitudi- eoufqueedomant, dum fermonem eorum
nis haud contemnedae. Hos igitur,& carnis cepifle & intelligere videantur.Deinceps la-
nonnihil in Hilpaniam detuli, Principi & uari^&affufo oleo frequenter lini,& officijs
cuidamdonaui,quihxcomnialocopraxla- beneficijfque omnibus demulceri folent:
rimuneris accepit , vtpote rem nouam , &; quibus ftudijs beftie; tam mites &c obfequio-
hominibus regionis illius haetenus incogni- fseredduntur, vt ipfbs homines in pleriique*
tam^namhuncPrincipem dele&abant exi- folofermone excepto, obfequijs humanis
miequse a remotioribus partibusorbisde- apprime referant. Ex illis qui in regno Scy-
ferebanturj& m
primis operam dabat vt ea- lon funr, quondam vnus captus eit,qui to-
rum rerum fieret partieeps , quae opera fua tuscandebat , & a Pegu indigenis adoraba-
dc diligentia compertafuiflent. tur. Elephantorum omnium Rexfalutaba-
Noueritis igitur,elephatis pedem teretem tur,veneratione &: titulis plane diuinis adhi-

efleinftarpedisequi, obrotundumcircum- bitis, De hoc poflidendo funeftum olim

quaque,verum callo nigerrimo ampliflimo- bellil inter colonosPegu &
Scylon coortum
que, inque pedis callo vngulse quinas in vna eft , ficut in terrarum iftarum defcriptione
parte pedis , ea vitielicet quse proximior eft fufius commeminimus. Qui in Scylon ca-
piantx , quae in minore illo vnius palmi Sc piuntur , ceterisomnibusqui vmuerfo orbi
medij excedebat latitudinem,pro quadrata noti funt , Sc fenfibus &c ^nrelle<Ju prsftare
quahbet parte , quoniam, vt dixi,pedes ha- creduntur,vel Indorum ipfortam iudicio &c
bent ob rotundos , vt funt apudnos lignei atteftatione,quilongi temporis experientia
aflerculi, quibus in mensa viri frugi vtuntur: hanc veritatem confirmatam pronuntiant.
Galli trencboir , nos tdierosiwxt orbes ap- Quacausa aiio traducli, prae eetens quo-
pellamus.Donauitmepraefatus.Nigricarum que a?ftimari & amari folenc Oflicia feu
opc-
 HISTORIiE NATVRiE .LIB. IX 197
bpergEinindiafrequenciffimafuntjVcdolia, forum vel aluum quis fubire audeatcitra
fafeeSj farcinas oneraquepluraaliadeloco noxam.Siquiscamenpetulantior eosludos
in locum tranfportent H$c promifcue om- habere , &c quomodohbet ofFendere pradu-
nia ab dephantis obeuntur t qui hunc in fi- mat^ illius iniurise vindicanda: adeo tenaces
nem fumptibus Regijs quoque aluntur: non nifi talione reddita
&: obftinati funt, vt
quorum fi quisopera egeat,cumillorum obliuionem Ipforum dentes,'
eius fubeant.
magiftro feu moderatore de mercede paci- qui genuinum ebur funt,in variarum rerum
fcitur: qui ex tempore rem confe&urus, ele- ornamentum induftria opificu m fecancur*
phanti^collo refidet,pedibus;intraaures in-* &c poliuntur,vt inomnibus quidem vniuer-
fertis manibus prapilatum bacillum , feu
, fae India? locis,fic maxima ex parte in Cam-
ftimulum ferreum geftans,quo caput illius, baia , vbi ornatus varios praitant.Ex eo mu-
eo loco vbi tefticulos paulo fupra aunum lier es at milhs (mam//as Indivocant) fabre-
conualle reconditos habet (qua causa quo- fa&as plerumque geftant , fingulis f ere bra-

que ex illius loci conditione facile doman- ehijsdecem vel duodecim confpicuas qua :

tur) pungendo, leui vi belluam alias imma-
nem domat. Elephanto ad farcina geftan-
dam adduclo , illam magifter fune ica ligac
& circumplicat, vt ex eo Ula fufpensa hasre-
fe poflit. Quo pacto iuiTus a magiftro ele-
causa & magno ibidem numero tornantur,
&aliunde cum ex ^Echiopia, tum Mozam-
bique,tum locis alijs vbertim imporcancur
In Seylon infula Peguque elephantorum in
bellis vfus frequenciflimus eft,quorum den-'

phasi promufcide arrecB funem dentibus, tes adligatis enfibus armantj terga Veio im-

aliquot vicibus inneclit inUoluitqiie,&pro- pofitis turriculisfuperne onerant , ex qua-

pendentem extremitatem ori indit eoque j

rum fingulis quinque vel fex armati promi-
habitu vafis eleuatis * quo a magiftro agitur eantes, aut arcubus fclopetifque detonanc,
progreflum facit. Quod fi cui naui onus in- aut igniuomis ex pice &c fulphure malleolis
ferendum eftj belluaingrefla illud imponit, obuerfos hoftes infeftant. Ipfi alias per fe

& cjujfcfitis lapidibus id adeo induftrie fir- elephanti damno nullo grauiore in acie me-
mat 3 vt loco vacillare aut reuolui haud fa- tuendi funt quam quod ordines ftationef-
,

cile queat,dentibus adaclis firmitatem priiis que militu m dirimdt, &

hoc pa&o fuoru rn
experiens. Tormenta * & alia ferramenra infulcui quafi viam paratiorem ftruunc, ex
grandiora, funiculis deligata,tanta facilica- quorum tamen omni numerojfi vel vnicus
fidem trafTcendat.
te proferre fciunt, vt fere tum conuerfi ce-
retrouetfus fugam parat ,
Biremes, fuftas,carauellas,^: naueseiufmo- teri quoque ipfum fuorum agmen proce-
,

di grandiores in littus tam leui nifu extra- runt, & itragem conglobati in conferta tur-
hunt, quafi nullo illae ijs oneri eflent , & vt ba miferandam eduntoGlires murefque na-
compendio dicam , feruitijs ac rebus pro- tiuo quodam diflidio formidat, nec xxiiniis
miicueomnibus conficiendis deftinantur^ ipfas formicas, quas,ne pxomufcidi feinfe-
non (eeus ac apud noftrates equiiqui trahis rant,accurate obferuant,fed & ad igriis afpe-
tnerees & onera huc illuc ad plaeitum do- clum ^aut tormentorum fragorem , haud
minorumfuoruprouehunt. Illorumcibus modicum pauent , nifi longioris temporis
eftoryzaaquaspermixta. Somnum Vacca^ confuetudine ad ea toleranda obfirmaci
rum jboum equorumcj3 ritu captant, genu- finc. Quociefcumque gregantur vna> fem-
bus ad decubitum flexis compofitifque. per mas elatiore , femina ver6 deprefliore
Cum hibernis menfibus pluuia: increbre- loco ftare confpicitur. Ingredientes vel e
quodam ahnuo morbo infeftari,
fcunt , fuo longinquo audire liceat a necdum vifos,tum
adeoque grauiter furere,bacchari, &: rabire pcopter vaftorum pedum violencum illi-
folent,vtamagiftris fuis xgre coerceri va- fum, tumpropterauriumdifTufarura,quas
leant. Quo tempore extra ciuitatis portas continenter &: pandunt & ftringunt, conci-
agunturj&adarborescraiTis&folidiscate- tatum in aerecrepitum. Pro corppris fui
nis ex pedibusreligantur aut deuinciuntur: vaftitate fatis agiles funt,adeo vt curfu equis

ibidem cibantur , lbidem fub aperto idue haud longe pofteriores fint.Sed &: glo-
ftabulantur,eoufque, dum deficiete hiemei nse laudiique cupiditate haud modica fla-
(id quod ^
&: pluuiofo aere confilefcente grant : nam quoties Goaevel Exaltationis
Septembri menfe ad Aprilem fere exporri- Corporis vel Afcenfionis Chrifti ^ vel alte-
gitur i
quo interuallo lpfis Tiiems exigitur) riufcumque deuotionis diei feftum Procek
fimul vna furor ipforum deferuefcat & le- fione publici celebratur , tum in folem-
niatur. Quo fatifcentei fponte fua ad fe re- nem comitatum quoque elephati a^gcan-
deunt,opera{quedeftinatascantaconfeftim tur iunioribus praegreflis
, annMRibus ,

manfuetudineexequuntur^vtmentemotos pone fequentibus : qui promifcSfemnes

lllos numquam fuiife,quis arbitrari queat 3 cruces, & infignia Regni Lufitan cajMppite
inreliquuica mites &c placidi,vt notioffen- per vniuerfum corpus coloribus natiuis de-
R 3
picla
198 lOANNIS EVSEBI I NiERfeMBfeRGli
pi&a geftant, fingulis infuper fupra tergum promouit. Quibuscommemoratis e~x
quinque vel fex buccinatoresjtubicines^ aut piis cuilibet iam facile patere poteft qupd
,
muiicosalios prouehentibus,quosnon tan- &c ingenio, & rationfe & glorise .ftudro
, ho~
tiim placido animo fiiftinent , veriim ctiam minibus non multo inferioresfint.Qu^ ve-
inceffum tanta grauitate moderantur, vt eum pubhca infa-
ro in plerifque hominibus
tum ornamentis illis,tum infidentibus mu^ mia quadam deiideratur,pro acceptis mmi-
ficis eos cxprefse non fectis ac homines fu- rum beneficijs reponenda gratitudo , eius
perbire plane confpiciantur.Sed &: hocGoae documentum miranaturje prudemia huic
quondam accidic memorandum Fufta . ipfi quoque bellua^ indidit,qu* hbn tantum
feu nauis qu#dam grandior in littus extra- benefadoribus fuis extempore meritorum
henda fuerat. Qui id prxftaret, elephantus gratiam refundunt, fed illorum memoriam
adducebatur. Opus is aggreditur,fedprimc* ad plures quoque anhos fecum fideliter re-*
fruftra- dein vires vltimas colligit, conatur conditam afleruant, Calendis Ianuarij ele-
denud, item fruftra 4 Qua re commotus ele- phantifta: ad Pro-regemj Archiepifcopum*
phantifta > criminationes in eum crebras & OrtJciarios alios, xenia pro more loci pe*
conie&at, ignauiam &
infirmitatem expro- titum, oftiatim circumeunt; ad quorum ats-
brans, &: ni inceptum opus confedu dat, las feu portas vbi deuentum eft,elephabti
incomumeliam eius fe addu&ururm, qui id cum quadam quaii humana reuerentia fe
pra:ftaret,alium,comminans. Quibus audi- incuruant modice primum, deinde vero, fi
tis,tum pudore excitatus , tum ira inflam- quid ftrenac aut munufculi acceperunt, in
matus elephantus ,excuflis omnibus extra- genuafe totosdemittunt ,quafi gratias di-
neis fuppetijs,opus de nouo tanto nifu vi~ & cluri pro honorarijs quac magiftris fuo
( vt
rilitate aggrcflus eft, vt ex tra&u illo violen- perfuafum habent ) nomine collata fint.
tiflimo medius illico creparet,eodemq; loco Poftea quoque a longo tempore , quoties
exanimis procideret. Praetereialioquoque asdes illas obiter prxtereunt ,ad ianuas illa-
tempore,cumreditum ex Cochino inLu- rum capite annuunc, & veteris benefadi
fitaniammeditarer,&nauisnoftr£guberna- gratiam memores renouant. A negotijsli-
culum , cafu quodam alicubi confra&um, beri ijdemnonnumquam in forum olito-
in littore redintegrari pofceret ;ad illud in rium prodeambularefinuntur, vbirapha-
terram,fuppofitisbinis teretibus columnis ni,lacl:uca & caules venum proftant. Ex
(cylindros aut voluulos dicunt) faciliiisex- hortulanis itaque mulicrculis , quae belluis
trahendum addu&us elephantus fuerat; faunices funt,illis rerum venalium manipu-
Ciim vero 8t hic iuueneulus,& gubernaculi los aliquot obiedant. Tempore verd illo
moles pondufque longe grauius & vaftius apptopinquante , quoin rabiem furorem-
eflet, quam vt ab vno illo emoueri poflet, que agifueuerunt,priufquam fuperius difto
diftindisquidemvicibus aliquot illud ex- mododearboribus religentur^ plerumque
trahere annifus eft fruftra^dum tandemvi- integra? feptimanas/patio ante difcurrere fo-
rium fuarum extremum periculum faciens, lent : quas pone confec^antes magiftri, vt fti-
rem omnem incafsum citra efFe&um vllum pisaut pabuli quid furibundis belluis ero-
fe moliri cognouit , dolore pudore vi- & gent,hominesinclamant: illarum rabiem
ingenuafepronum abiecit,planc"tum-
cl:us, coercere interim nulla facultate vaientes,
que & eiulatumtam profundum fecit , vt errorem fequi per omnia coguntur a longc -

ex ftillantihus lacrymis oculi eius vndiqua- tamen popuium, vt fibicaueat,elatavbce

que madefcerent. Quem ciim infuper ma-
gifter eiiis , in fpe£tatorum gratiam ,conui-
tijs incefleret , &; increpationes acerbiores
idemtidem ingeminaret,illumque vt ad pr<£-
fentium hominum confpectum pudefceret,
iuberet extra&ionem quidem iteriim ag-
j claculo
greflus is eft, at fucceflu non feliciore , etfi
neruos ad ruptionis vfque periculum inten-
deret. Tandemadopemferendam
cundusinducebatur. Cum
quo poftquara
collatis viribus clauum ex vnda in folidum
eoufque extraxiflet , vt iam voluulis fubditis
incubaret, fucceffu tantilloillicd animoiior
fa&tfl^ceflbrium alterum tum dentibus
tum c; Jgtenon tantiim ab operis continua-
tion^5aa£terdifpulit , veriim etiam folus
poftea" machinam in commodum locum
inclamitant. Cvim furoris illiustempore in~
difcrete quoquouerfum bcftisc graffentur,
nullius refpe&um agentes , nemini obuio
parcentes,omnia, vt iub pedes veniunt,pef-
fumdantes &
proculcantes , ita vt hoc fpe-
quidam non miniis quam Hifpani
tanrorum filueftrium venatioae fuauiter fa-
turentur, ludi interim cataftropha non pro^
illi fe- deunte priiis, quam ex medio populo qua-
terni plurefve profusa vita theatri pretium
appenderint. Sed ad forum olitorium re-
deamus. Inter feminas illas qusdam quo-
que confidebat , quae elephantd cuidam,
quoties pratteriret , aut olufculum aut fru-^
clus aliquos obijciebat. Sed ciim pfeftea
idem elephas annuo illo &: folemni furorc
correp?ps 3 pcr vicos vrbis paflim diuagare-
cur,
 HISTOKIM NATVRiE LIB.IX, 199
tur,ad forum di&um quoque obitcr irrum- tuic acie, elephantes in poftrema, quos hoc
pens , pedibus
omnia quae obftabant pro- armant modo. Frontem lamina conueftis

triuic &
com minuit. Cafus ifte tumulcua- ferrea,vel pelle iaduraca,qu$ i&ibus refiftac.
rius ( vt fit ) primo omnes in terrorem,p6ft Proboicidi alligantur enfes,dentibus promi-
infugamegit,quolibecresfuas relinquenre, nencioribus pugiones . Quaruor currita
propugnaculaligneatergo.geftant, &inhis
v
6C yixx feruandxe afylum quoduis proxi-
mum arripiente. In transfugis his eadem tocidem milicesarcu veUclopetoinftructos*
quoque mulier modd dic~ta fuerat* qua; re- Qui belluara regit, lorica vel fquamato mu^
pentina confternatione prope emortua in- nitus eft chorace. Numquam elephas in pri-
iarvcem vicina vanno iuxta le difpofitum ma locacuracie,rumnehoftiuconfpe&um
reliquerat , &
proximis aedibus fibi falutem magnicudine fua impediac , tum ne iaucius
accutarat. Elephas itaque nunc folus in a* milicum ordines curficando curbec,& obuia
rea debacchafls i & furfum deorfum omnia qu a*que profternat: fed in excrem a ftacione
ed ttturbans, cu rti iam reli&o quoque infan- hxrec, vc fi forfan eacenus penetrarit hoftis,
ti proximus eitet, quantam tum macri,rum vndequaque emiflae belluae illius impecum
fpe&atoribus reliquis trepidationem incuf- excipiant ac recundant : nam nullis eciam
ferir , dieere hic nihil atcinec , cum prseter armis inftructaz, ingentem fua probofcide
jnotcem infantis , & eius protritu m lamen- ftragem edere folenc arreptos namque ho*
:

tabilem, nemo quidquam expe&are poffec altum vibrant, humique deiectos pe~
ftcs in

aliud. Quid fic ? Elephas in fseuiflimo fui dibusproculcant, vel cerce, arietum raftar,
furoris paroxyfmo macernorum bjneficio^ ferratainobuios fronceruunt.
rum dudum accepcorum memor , leni pro-
Jnufeidis apporre&ae concacru infancem hu- CA P VT X C.
mo placide atcolluy eumqj in humile quod-
dam te&um offioinae proximse obditurn &* yenatione elephantorum,
quafi cutiulmum quemdamreceptum mol-
litercollocat , ad furoris fui 6c graffationis T Icet aliquas eiephantorum venationes
importunicatem interim nihilominus de* JL*mixtas fuperioribus narrationibus fcri-
properans. Quae res vt cuiuis merit6 admi* pferimus iam, praecipuam tamen hiftoriam
rationi , fic fumme cum primis matri piae meretur quod tranflcripfitGothardus Ar-
graculacioni extitit , quse fiiium miferabili thus. Solet quandoque Rex Pegu venatio-
internecione quafi iam defun&um , prseter nes elephantorum inftitucre , quse quidem
fpem omnem faluum &: adblandientem re- vifu omnium funt iucundiflimx. Sunt au-
ceperat» Simileshuiccafusinlndia quoti- temcarceresinciuitateadhuncvfumdefti-
diani funtjquos ex ordine percenfere, tem- nati, qui ex columnis ligneis tantillo folum
pore abutentis foret : mihi ha?c faltem cria inceruallo a feinuicem diftantibui conftant,
enarrare exempla allubuit,quod & pras ce- vc homines tranfmitcanc, belluse aucem ifti

teris memorabilia & expreflum pias

eflenc, tranficum nullatenuspermittant* Quando
gratitudinis in vafta hac bellua & portento- igicur venaciones inftituere Rex cupic, di*
sa pecude fimulacrum apprime depinge-* miccuncur femellae quaedam elephantesin
rent. Ad cuius exemplum (i homines quo- filuam , quse ad hanc rem edoto , linguam
que diuina quadam ratione a Deo peculia- fimul hominum iftorum intelligunt. Ante-
iiter donati fuos mores & vitam compone- quam autem exeant femellae iftas , peculiari
rent, fcirent,hanc vnam ob caufam virtu- quodam oleo partes earum obfccense inun*
cem hanc brutae beftise a Deo fingulari con- guntur, cuius odorem dum percipiunt ele-
iilio humanas improbitatis quafi
infitam, vt phantes mares , canto amore erga femellas
capiftrum quoddam
eflet,& animi td fero- accenduntur, vt,negleda omni circumfusS,
rumanimalium duclus fimiles moderatos mukitudine,inciuitatem&ad ipfos vfque
manfuefaciendi. Sed de ingratitudine gli- carceres eas fequantur. Hos dum ingrefli
fcente querimur potius omnes , quam vi- funt, adfunt ftatim qui peflulum obijciant,
tanda ftudemus* &exitumipfispraEcludant, Hoc facto, fe-
mellse ftabula fua quselibet repecunc , qua;

C AP V T L X X X 1 X. prascer beftiam vnam non admiccunt, &c a

venacoribus ftacim occluduncuc Remotis
DearttiatHrdelephanttirttmexIarrico* aucem femellis tandem fentiunt elephanti
iecapciUos^& libercace fua priuatos efle,
moxque in furorem
EXelephancorum armacuram,
commemorabo
Pecro Iarrico
prouc
etiam
Ma- fefe liberare
quafi verfi,cocis viribus
conancur, exhibentque adftan-
gnus Mogor vticur. Tormenca bellica plu- tibus fpedaculum vifu admoduiucundurri:
rima ad bellum trahit, quae in prima confti- gemunt enira &
lacry mantur, currentes ab
R 4 vno
200 IOANNIS EVSEBll NIER&MBERG1I
vno loco in alium , St in homines magno Concidit autemiimulelephas Peguani,quf
cum impecu irruentes , donee curfu nimio eonfcendit in bellua fui hoftis. Illa mortem
fudorem totocorpore emittant;
defatigati, fui domini xgerrime ferens , inquit Got-
tunc enim promufcidem in terram inferunt, hardus y totum diem eiulando 8c Iaery-
tantamque aquarum copiam ex fuis corpo-- mando confumebat,&: vix perfuaderi pote-
ribus prouocant , vt adftantesomnesinde rat, vt Vel parueibi guftaret. Videruntequu

madefiant. Cumautem venatbres
illos includere volunt, femellas iterum pro-
ducunt, quse prsecedentes eos 3 ad ftationem
deftinatam fiue ftabulum traducunt, quod
quidem tam anguftum eft,vt preter beftiam
vnam non admittat» Femella tum progre-
diens ftabuloimmittitur, ipfeverd elephas
ad columnam alligatus ibi detinetur* donec
mcerore &c inedia confectus ( cibum enim
ftabulis dem mercatores noftri ipfimet eum lacry-
mantem.Etlicetin locum elephanti Regij,
qui in acieoccubuerat,conftitutus> duos fi-
bi adftantes haberet miniftros,qui eum con*
folarentur,&: monerent,vt depofico tandem
luctu,cibum caperet &l£taretur,quodlon-
ge potentiorem iam dominum naclus fuif-
iet, parum tamen proficereapud euiti pote-
rant finem enim lacrymandi facere nole-
>

potumve aliquotdiebusnon admittit)cicu- bac 6d in fignum luctus fui.promuicidern

,

retur,quod quidem octodierum fpatiofieri femper interram propendentem habebac.

folet. Quo facto, miniftri ei adduntur qui Tandem tamen ciim quindecim iamdies
curam eius agant,& ad bellum aliaque ofK- in luctu f uiflet , appofito iterum cibo vefci
cia eum afluefaciant:magnus enim elephan- ccepk , quod Regem quidem non parum
torum in bellis vfuseft, fiquidem quatuor exhilarajjit , qui dentes demortui fui ele-
viri vni elephanti fimul & femel infiftere, &; phantiad ftatuas idololatricasadhibuit,qua-
fefe contra hoftem bombardis , lanceis , ar- rumquinque, humana fpecie & mirabili
cubus gladiifc|uetueri quam rectiflime pof- afpectu pararicurauerat. Sedebant illa^ cru-
funt, ciim nonfolum ingentifint magnitu- ribus in formam crucis difpofitis^ & nihilo-
dine &c robore , fed &
pellem habeant tam miniis tanta altitudine erant, quantum vix
crallam , vcdifplofioni fcloporum , pratter- iacTu lapidis aflequipotuifles,digitis pedum
quam iuxra tempora & oculos,nequaquam virialicuiusftaturam fuperantibus. Hasfta-
cedant. tuasauro vndiqueobduci,& in patence loco
ante aulam fuam collocari iuflic.
CA PVT XCt
Alius elephantos ^vemndi modus* CAPVT XCIII.
De
NOua quoque
elephantos
ratio capiendi filueftres
viiitur,inPatan elephanto
caocb*

infidentesaliqui infiluamabeunt, vbi ciim REgredior ad Americam, rie omittam

elephantum quempiam aduertunt , incer- caoch. Animal
dodrantes lon-
eft tres

tameneum prouocant.Congrefliigiturele- gum , pilo veftitum nigro promifcue cum

phanti, dentibus fe inuicem apprehendunt, candemi, fed ventre fuluo.Clamans noctu,
6c in terram profternere conantur.Dum ve- humanas imitatur voces. Suis inftar edic
ro ita cxacerbati fibi mutud refiftunt, ad- mayziumcum viret, necdum fpicas con-
coxic Sol
funt a tergo qui pofteriores alterutrius pe-
desfuneconftringunr quod quidcmnon :

vfqueadeo diniciieeft,elephanto cicure fil-

ueitrem dentibusita continente, vtpedes
C APVT XCIV.
mouere non poflit. Hoc igitur modo liga- De cane quodam Vlyffifonis.
rum fame domare folent, fi viuum eum e
filuaproducere volunt.Qudd fi eum incer-
animus, facili id negotio perficere
ficere eft
PRofacerrimx
confirmanda
tu menlx,
fide, augendo^rcul-
nouum in vrbe
poflunt:quod quidem farpeeriam fieri folet Vlyfliponenfi& mirandum prorfus euen-
propter dentes tantiim, quihoc loco in ma- tum narrabo, quia dum hasc fcribo,in onv
gno pretio habentur , &a Chinenfibus ma- nium admiratione &; lingua verfatur. In
gno numeroauehuntur. templi D. Iuftse vicinia artocrearum qui-
dam artifex habitat , quidomicanem alic

CAPVT XCII. mediocri magnitudine, denfo rubore, non-

nullis albis maculis diftinctum , dc nomine
De fide elephantis^Regts in AuuL Tudeicu. Duos ante annos Chnftu ciim in
CLaudat hiftoriam elephantorum ipfo- niueo velo defertur adegrotos,ccepitcomi-
um £des. Quidam Rex Pegu com- tari, ciimex dicT:o temploexit. Et quam-
miflb prxlio interfecic Regem in Auua. quam primo tempore minime notabatur,
ab
 HISTORIjE NATVRiE LIB. IX. 201
ab feptem vero o&ove menfibus attentius tionem occuparet canis , en equitatem egre-
id obferuatum eft, cum nonnullis alijs quae gie Nobilem j
qui & ipfe impetu a latrante

merito viia funt nr.rabilia.In primis quotief- cane pedtus,ab equo,Vc Chrillum tranicun-
cumque paruum cymbalum cuius fonitu ( &
tem pronus in terra pcdes honoraret, de-
admonentur vicini ad Domini corpus ho~ fcendere coactus fuit. Equusinterea vngula
norandum vel campana e turn sera con-
) percuflerat canis rnanurn , vt eiularet con-
crepant, domo erumpit celer, aceurritcjj ad querereturque. Et licet dolore vrgeretur, fa-

templumfeftinanter, eoquecircumquaque mulotamenjquiabherofuo,vtilium medi-

luftrato repetit domum. Cdm vero ad tem-
pli oftium egredientis Domini paruu cym-
balum akerum (ignum edit,incredibili velo-
cicate redit ad templum,ibique profpe&ans
donec fub pallio iiue vmbraculo
confiftic ,
Sacramentum iam procedat. Tum repetito
cu m alacntare faltu , tranfmigrat ad canen-
tespueros, initiumpomp£,hucillucverfus
in pertranfeundo fxpitis repetens,quafi ipie
catum ducevet iuflus fuerat , reftitic valen-
ter,& claudicans pendulam gerens laefam.
roanu m , non abfceflit donec morem fuo
morigeiriiTet.Q^uofaaoredijtdomum,ma-
numque, cui rnedendum erat , domefticis
porrexit.
Obiuerat quis (vt lex eft) extremu diemi
ad cuius cadauer terrse mandandum iam
campanx infbnuerant, & canis more foiito

advrbanam reuerentiam , & venerabilem adittemplum, & aliquotiesoberrat,fedpal-

comitatem difponeret pompam, Manfue- lium, & cetera exeunti Chrifto parari folita

tuslicetcumnaturatumfamiliaritatecanis, nonconfpiciens,diuercitdomum ,nec vltra

idtemporistamenobtemperatnemini,nul- petijttemplum^&pluries hoc idem illi eue-
lum fequitur ,nulluro agnofcit, ne herum nifle, manifeftum efh

quidem vocitancem.Sicad a?grotivenicdo- Viginti quatuor horarum fpatio adfuic

nium; iic in propatulo aut in platea expe-
, conclufo Sacramento in reprseientationem
ftat, iic redeuntem Dominumadtemplum fepulchri HebdomadeTan&a^Quinimocu-
itertim deducit , lic manet viquequo recon- babat fubtus monimentu dormnurusj alias
daturinfacramcellulam, mirus|ille ante- interioratephleni deambulationecircumi-
ambulo. bat,aliaspergradusfcandens,quietocorpore
Semel no&u excitatus clamore cymbali, fixoqueobrutu contemplabacur Arcam.
clim Vellet more folito pergere , ianuam re- Ingenti fexus Vtriufque turba frequentifli-
perit interclufam, ccepitque vnguibus fre- mum erat templum in O&aua Pafchas , fta-

quenter pulfare , faucibufque vlulare vt batque iam ornatus fuper indumentis ad

oftium folueretur: non exauditus heri dor- , ararn Prior vt fan&am Hoftiam depromerecj
mientiscubile intrat^circuit faspe infufurris, & ad aegrotum deferret; cum femina quaz-
clamitanfque,& fatis ea arte exitum iibi dari dam veftitu non vulgari,quamquam vulga-
flagitans. Hicautem vel a fopito hero non caturpitudine, per traniuerfum oftium m-
auditus,vel a nolente contemptus,adijt an- greiTa ftaret. Hanc vt canis videtjextemplo
cillam adhuc vigilem,& domeftica famula- accurrit, &: furore admodum turbulento &:
tusofncia peragentem: infilijt ludibundus, terrifico ter quaterve eatu aflilijt. Pudore
veftisoramleui dentemomordit , perduxit tangebatur mifellaiimul &£ ftupore veriim :

adianyam 3 eaque patefa&a ab ancilla > ad umulatque, a circumftantibus monita , ge-

templum procurrit,comitatufq5 Chriftum, nuafua inflexiflet,&; folo applicuiiTet, canis
domum repetit^ eodem pado,haud inat- abijt , ab vlteriore periculo eam liberam re-
terita ancilla,vngue ftrepente pulfauic , por- linquens;
tamque fibi aperiri fecit. Vari^arteSjmodiquecoplurestentati fung
Ciim iteriim alia viceGhriftum diclo iam quibus canis ille ab hoc mote eompefcere-
modo praxederet , baiulum quemdam of- quin potiiis noua excrefcunt
tur> fed fruftra;
fendit dormientem ad fontemRoriSitenen- quotidie indicia, nouaqj,quas metas natura:
tem capiftro beftiam : hunc allatrat vehe- rem tranfgredi fuadentiComparuere veftigia,
menter,vndeexpergefacl:usille,genuaillic6 Dominus,
Eflerebatur aliquando Chnftus
venerabundusterra^ applicuit, Sc ficacane dux , in-
ca^leftisviaecuidam segroto futurus
'

eftdimiiTus, Rurfus eademdata occaiione terimque Prefbyter D.Antonius Meftrius

reperitrufticamfeminaminfidentemafello. eiufdemaedis ceconomus ianuam occluiit ,

Ea vifa commouetur acriter canis , ftatimqj
eam afliliens admodum latrat. Illa pertern-
ta, & a nonnemine monita defcendit,& ge-
nibusprocumbens, nonampliiisacane un-
petitur. Biduopoftfubreptumin D.Engra-
tia: viuifici panis Sacramentum, cdm Chri-
quaafcendtturOdeum,&: quo iam eanis va-
gabundus afcederat;Quicum defcenfurus,'
oftium efle claufum vidiiTet , iteriim afcen-
dit, &per lignatx frontis intercidia circum-
curfans,per ea fa'penumerd intromittebat
caput, vtomnes timerent^ne canis,ni refera- ,

ftus fimili pompa vedarecur \ iuamque fta- retur ianua , ad templi pauimentu c fum mo
cade^
202 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
caderet. Ideoq) Meftrius Odeum fubit,pri- exuens animuimmanisbeftia, dorfum ho-
moque fcalse oftio,vt ante,obferato, canem miru praebuit cuins afello nou pepercerat.
,

peliit:qui ciim ob claufam lllam ianua, quo Diceres humanitatiseiusconicia , quoniam

mintis folitum ofHcium prodeunti Saluatori illeamifli iumenti iacturam paifus,m au$o-
exhibere pofiet, vi detineretur, adeo mgen- rem damni nonexcaduit.Ncque indignatus
temexcitabat ftrepitum, tum ore tum vn- eft,fed tantum feruitio eiiis vfus,quo proba-,
guibusperftrepens , tantacp cum vehemen- ret pofTe fe ab ipfo pcenas exigere , fi vellet,
tia incefiantet latratutempium complens, cuius dorfo potuit
tam mpenose infidere.
i

vt ianua illico aperienda fuerit quo fado, : Clothario Britannorum Rege venationi
magna vi feeftudit, & perniciflime per me- indulgente,aper avenatoribus aaus,adDei-
dias curbasiranfuolans,anteomnes(e folita colum Abbatem
in ftatione locauit.Non defuic qui exiftima-
confugiffe perhibetur, &
abeo feruata filueftris beftia , cuciorem fe in
ret, canem , puerorum decantantiu amore Deicoii finu putauit,quam fifiluas fugape-
&C blanditiepelle&um,cum locum require* tijflet, praefagio quodalenitudmis pietaciiq^
re: quod vt experimento conftaret,ne puer( eius.Qui infequebantur, peperceie bcJlua:
prazirent , femel ftatutum eft ;
nihilo tamen ob reuerentiam viri , nonaufi eam la-deiCj
fecitis canis ex folito fe ftitit. Accidit aiiqua- qua? fefe fidei commiferat San£ti.
do , ei carnis fruftum obiectum fuifie , vc fi Marianus quoque Bkuncenfis coenobij
quo pa&o a fupernaturali illo inftinctu auo- monachus, bubulcioflicio defungi no dedi-
cari poflet experimentum caperetur,quam gnattiSjaprum ad fe confugiente tutatns efl.
illevix femel atqueiterum admorfam reli- Canibus infequentibus imperauic ne iilum
quit, maxima qua poterat pernicitate ad lo- tangerent. Mira res eft canes obedierut,aper
;

cum fe fuum fiftens*Semel famulus fui heri
ad hortu,qui Collegio D.Antomj adiacet,
tendens canem fe comitantem nullisnori
, maniucfattus humiliter adhadit.
minisconabatur repellere,nec vt
obtinere porerac.Scatim veroacquecymbala
Chrifti Corporis delationem perfignarentj
vltro famulu deferuit ,citatoq$
curfu templum acceflk. Aderattuncante
templi illius oftium iuuenis quida Gonfalus
nomine,&: cani notiflimus pra: cundis quia
tamen ere&us ftabat , in illum beftia valido
impetu nruit, complicare genuacoegit, ac
tumdemumdimific , locum de more di-
duclo foras Sacramento occupaturus.
CAPVT XCV.
difcederenoluit:& cuius benignitate fe fer-
uatum agnouic , eidem velua mnpridetn
fe defereret Alia eiufdem generis fera ad Bafoli Rhe-
menfis Abbatiscellam confugiens,pedibus
eius prouoluta fic in tuto fuit , vt canes, qui
& continuo magno curfiis imperu iam tergo fugientis
im minebat,repente fu bfifteret.Tunc Attila
venator rem admiratus, praedium quodibi
;
habebat, Abbati cunceflit,dignum omni
beneficio aiTercns,cuius & manfuetudinem
aper, & virtiuem canes teftaci iinr.
D.Hieronymus,ciim imudoru malitiam
atque infeftationes neferendo quidepoiret
reprimere,Roma ceflic.Manfueti enim pla-
cidique hominis proprium eft ,dare locum
improbitatibus aliorum, neq cum pertina- ;

Miranda anlmalium obfiqma. cium malignitate cotendere.Sedcui Romx

homines aduerfabantur,in Sytix deferto fc-
j^Inio iftum Librum, fokim admiranda rx feruierunt. In Bethlemitico deinde mo-
aliqua animalium obfequia complexus, nafterio manenteleo pofita ferocitate blan-
quibus fan&orum hominum innocenriam diter adijt,&reliquis qui aderant nletu dela-
& manfuetudinem integrse naturse venerata bentibus, ipfi pedem fpina vulneratum por-
"funt; nam & hax rara funt, &: innatursevfu famuiatum exhibuit,nuliique
rexit: fanatus
&ritibus nonoccurrunt. Columbano Ab- iam Monachorum metuendus afellum ad
bati vrfiin filuisobtemperauerunt. Heleno pafcua educebat,reducebatq ad ftabulum, ;

onagri crocodilique. Hos infiliens trans flu- agafonis fungens officio, quiquondam pra:-
uiuibatjillos autem farcinisonerabat.Haud donis fundus fuerat ferocitate.Nempe non
ita repente manfuefcerent fiiueftriaaquati- potuit, vbihofpitis benignitateexpenricoe-
caqueanimalia,mfi in homine manfuetudi- pit,nec ab eo prorfus difcedere, cuius bene-
nis vim fentirent cui obfequebantur. ficio fenouerat conualuifle.
Marinusin Arba Dalmatia: infula natus, At etiam timidiilimu animal cerua dum
apud Ariminum vitam folitariaduxit.Cum venatorum tela faucia fugeret,ad BafTanura
autem aliquando cellam fuam verfus ab vr- Epifcopum Laudenfem ferecepit:qui perfe-
beRoma rediret,afellum,quoin via vteba- oueb.intur , miraculo obftupefacli ftetere,
tur,vrfus terribilisinuadens peremit.Illevr- Quidam verolicentiiis accedens eam de ,
fum tenuit,&: vt afini vices fubies,ad cellam manu Epifcopi etipere voluif.fed ipfe prere-
vfquefe deferret , iuflit , fubito filueftrem ptusa diabolo vexari cccpit.Epifcopusaute,
qui
 HlSTORlA NAtVRiE LIB.IX, 103
beftiarti blande amiceque exceperat*
fcjui & Qui enim benigne alios accipit,facile quod
clemeter fuefat tutatuSjnec in hominis vio- aDomino petit impetrat, Scriptum quippe
lentiam iralci potuit , ab immundo Ipiritu eft,Manfuetis dabit gratiam.
OppreiTum mileratus incuneTanter priftina? Francifci quoque Aflifienfislenitate aui-
reftituit fanitati. Idem igitur &: tutele; fidem cularum audacia mirabiliore fecit. Ad pre-
&: patientise benignitatem feruauit , amicis dicantem evl confluebantmequc refugiebant
inimicifque iuxta fauens. manu eius,vfque adeo obfequentes, vt nOti
iEgidius quoque Abbas ad oftia Rhodani* nifi cum ipfe iuflifTet abirent non nifi cum,

folitarius manenSj&hominibusincognitus, ipfe innuiiTetgarritum comprimerent • non

cerua lac prsebete vixinfed dum illaa vena- quod iufla intellexerint , fed quod iubentis
ticiscanibusagitaretur, prarpetifuga cellam au&oritatevirtutemejue fenferint.Ciim ali-
ipfius petijt,&i trepida ac folito mceftius inv quando in horto inter fruteta deambularet,
mugiens ante fenis pedesperuoluta iacuit,vt cicada ficulneam linquens, fuper euocantis
cuius humanitatem diu experta fuerat , eius manu m confedit,&; Deu laudare iufTa,voce
etiamauxilioabimminentipericulotegere- tinnula gutture fiftulato fuauiorem folito
tur Jgitur illo orante canes propuis accedere ftridorem edidit. Humanum igitur confor*.
nequiuere.Vnus aute de venatoribus (quia tium efFugere folitse beftiolae, Francifcum
locusvepribusobducTuserat) incerto fagit- omnibus ex manfuetudine applaudentem
tam diriges,Abbati vulnusinflixit.Poft hoc creaturisadirenontimuerunt,neque potue-
penetranteslatebram,reperiuntfenemcer- runtnonobtemperareimperanti,cuiiamdi-
uamque iuxta accubantem,&religione qua- uinainerat virtus. Talibus enim dicTu m eft^ -

dam concuflis animis procidentes , veniam
ab eo,quem imprudenter la^ferant,fupplici-
ter petuntatqueimpetrant , ceruam di- &
mittuntinta&am.Tamenim ille libenter
a quibus vulnus acceperat offenfam dimifit,
quam pro cerua orauit pari fimplicitate, 6c
de ipfa foilicitus, & in illos mitis.
Ad Remigiu Rhemenfem Archiepifcopu
Si monti huic dixeritis, Tollere , iacla te &
in mare, fiet.
Brigida virgoapro ferociflimo ,&quiin
ijs pecudum gregem repente irruerat , praftd
occurrens vfque aded reddidit mitem ,vt ei-
dem gregi ipfum preficeret paftorem.Itaque
tam modo immanis fera tam tenellas oues,
quas laniatum venerat mox & ad pafcua,
,

pafferes aduolare folitos accepimus, de & educere,& paftas reducere dorhum
manu eiuscertatim cibu capere,Cur ita, nifi
quod non fic tutofe pafci poffe in apertis ca-
pis putarunt,vt in mafuetiffimi Prejulis finu.
BlafioSebaftasvrbisEpifcopoinfolitudi-
ne perfecutionem declinanti filueftres aui-
culsevi&um fuppeditarunt.
AIudocoRegisBritani^filio,dumcotem-
pto regno foli Chrifto feruiret,columbas pi-
fcefq^ efcam manu porreda acceptalTe ferut.
IuonemPre{byterum,admefamrecum-
bentem, auis quiedam albo viridique colore
fpedabilis de improuifo adijfle dicitur,&ta-
gi fe ac cotre&ari ab eo paiTa,poft acceptam
benedidioneauolaiTe.Teftatamihividetur
naturam eius non guftu foltim,quo fe illi li-
bere atq vltr6 obtulit, fed etia pennis varie-
5 bat,vipera iilis obijcitur in itinere(eft autem
tateque coloru.In candore fignabatur men-
tis puritas,in virore fpei alacritas, in pluma-
tum mollitie animi lenitudo atque facilitas.
Maxentij etiam Piaauenfis Abbatis hu-
manitasefrecit,vtagreftesvoIucresnoncu«
pidius arborum ramis quam manibus eius
infiderent. Panis micis aut tritici granis ab
co paftae auolabant.Hinc difcamus non fine
beneficio eos dimittere,qui fine ha^fitatione
tioftrx fe crediderint fidei.
Seuerus Agathenfis Abbas paiTerem ad-
uolantem ita humanitns excepiffe dicitur,vt
cfim iile fraclro crure aliorum aucupiu eftu-
gifletjipfefuaprecationefanatum dimiferit.
coepit-
Voluit autem Deus belluse feritatem vir«n-
nis humanitati cedere,vt oftenderet, quanti
apud fe ponderis eiTet talis vinus. Ad man-
fuetudinis gloriam omnia ifta animalium
obfequia refert Marulus,
P A P VPvt
VV T ALYL
De dominio in emimdk S. Patw Jofephi
AnchieUM Sociaatt IfSV.
NEc minora animalium obfequia
diffimo Patri
lofepho
fan-
Anchietx ex
noftraSocietatenarraturprarftita. Itercum
indigenarum Brafilienfium comitatu facie-
huic colubrorum generi veneni virus fupra,
quam in Europa notum fit,teterrimum) el
confpe6ta comites terrore perculfi difFugere.
Reuocat illos Pater,iubetque viperam ad fe
venire.Paretillaiquamapprehenfamfedens
fibi collocat in gremio, manufy demulcens,
occafionem captauitmulta de diuina poten-
tia difputandi,naturam nullam q^q demon-
jftrans, quse non hominis imperio obtempe-
ret,nulla re diuinam legem violanti. Lon^o
fermonein hanc fententiam abfoluto,mul-
tifque monitis indigenasad Chriftian^ legis
obedientiam adhortatus,viperam fua bene-
dicTionedonatam placide ab fe dimifit-
Aliam
204 I0ANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Aliamitem vipera. alioinitinereobuiam Verum interfaliendioperam feodemne,an
habuit, qua exterritus comes pedem refere* aliodie?) cum maxime operiefTent inten^
bat:fed reuocatus a Patre , fugam repreflit. ti, in aduerfo littore panthefx duas intentis
Pater,viperampedecalcatam,velutifubfan- oculis in pifcatores apparuere, SignificauiE
nans , vt fe feriret 3 &: iniurias conditori fuo Frater^Iofephicomes^optareieeasepropin-
factas vlcifceretur, hortabatur. Illa collum quo fpe&are.Refpodit Pater,abfoluto oper©
erigens,caput huc illuc flecfebat innoxia.Ita fore eius reipoteftate.Interim panthera fe
fuain Deum fiduciacomiti praducens, ad rccipiut. Admonitus ea de re Pater, magna
mentem inDeum defigendam,eade ratione Voceijs inclamat, paulo poft vt redeant,efle
cjuaaltera,monito adie&o ne cui hominum qui ipfas velint cominus adfpicere.Confec.ro
noceret, abire permifit. opere,duabus confceniiscanois, Patercum
In Colonia Ianuarienfi,montibufque ad toto comitatu finumtraijciunt,ad littufque
Caput frigidum pertinetibus pantherae ver- accedunt. Illae tu m in littore placide fe f pe^
fantur,atque ad vfqjlitoradeicendunt.Dum cfandas prabent, vt easper otium adfpicere
hdeclocafolito cum comitatu peragraret, omnesadfatietatem potuerint. Satiatisiam
no£teq opprefli mapale fibide more extru-
;
omnium oculis, Pater acceptam folitorum
xiilent , curatiiq; corporibus ceteri quiefce- pifcium partem ijs proijcitnllas quaii fuo de-
rent,noctis filentio Pater more fuoadagen- menfo contentas abierunt.
dum cum Deo e tugurio egreditur,longoc]3 Eodem inlittoredie aliopifcandi falien-
interuallo rediens > racemos feu corymbos diqueoperiintentisalijSjCum feacoetu, di-
pomorum eius regionis , quas bananasvo- uina liberius conteplandi causa fubduxiilet,
canr, accipit,eafqueforas proijcit,Brafilico fpatiotrium quatuorvehorarum plus minus
Joqueus ldiomate: Capite vos } o mea } porth- defideratus eft. Eum, veftigiafecutus , tan-
mm vefir am.Kogztus a fratre,qui ilh comes dem in iittore fedentem Frater illius comes
erat, cuinam banqnas id nocfis proieciflet. inuenit, &
illo ipfo tempore maris asftus ac-
Mets ) icfp6d£tj//fsfociabu*.}AanQ facfo dua- cedebar, qui, quaii diuino imperio acceptOj
rum pantherarum veftigia humo lmprefTa ciim praeter eum finem ,vbiIofephusfede-
apparent ,quaeillinoc~tu oranti allederant, bat, longe flucT:us eiecifl'et,ab eius tamen
peracf oque fpatio oradi, ad vfque tugurium corpore itavndascohibuit, vtaquasilli 6c a
redeuntem profecutae eranr. Diuino vtique fronte &
vtroque ab latere , quaii in finu m
inftin&u hominem ab omnihumana labe diductas , ac veluti in parietes ere&a? , nulla
purum,&diuino charum Numini, pro ca- contacfum alluuione , ac neafpergine qui-
ptu fentietes,vt animantes alia: adamabant. dem circumfepirent. Diceres Rubri maris
Dumin Sebaftianefi Collegio moraretur, miraculumin traniitu Hebraeorumrenoua-
Vnuse CollegifFratribus,vt de pifcatu in an- tum eile.Noaudebat Frater intra vndarum
nonam Collegij prouideret, in pifcationem hiatu fe iniinuare , fed extra vltimos fluclus
cum pifcatoru familia exierat. Pifcatiolon- quanta maximapoterat vocis contentione
ge fkbat ab vrbe in iinu quodam ac prope , Patrem copellabat. Ad vocis clamores ftre-
aeftuarium ad infulam quam Maricanam pitum etiam fragoremqj aflerumaddebat.
nominat. Iuit cumillisetiam Iofephus,tum Cumque ne fic quidem fremitum maris fu*
ne per eos dies , quibus duratura pifcatio peraret, neque alto contemplationis fbmno
crat,Mii!<g facrificio carerentjtum vt tempus confopitum Iofcphi animum excitaret,fre-
illudabinterpellatoribus vacuu, cum Deo tus &c lpfe diuinp patrocinib,diduclu intrat
in ea folitudine traduceret. Incredibilis pi~ aquarum feptum, Patremqsadmonetjtem-
fcium copia omnes rapuit in admirationem*. pusefle hofpitium repetendi. Abeuntes vn-
quos ciim ad falitione legifTentj ingens ma- dse fequebanturj praeeuntequePatre , talos
rinorum coruorum,aliorumque aquatilium fubfequentis fratris alluebant. Illeterritus
auium. numerus , adexpoiitamefcam aduo- periculo, Patrem anteceflit. Eum Pate.r le-
Jantium,magno eratoperi impedimento,vt niter verbis increpans , Nefcis, quia venti &
operam crebro interrumpere adeasabigen- mare obedinnt d.? timere prohibuit. Praster-
das necefTe eilet. Iofephuseas iutfitinde fa- greflis tandem extremam alluuionem,tum

ceiTere,Brafilico fermone fic allocutus: Vos mare littore toto coarquatum apparebat.
hinc fecedite tantifier , dum hifunt in opere, In reditu a pifcatione,cum iter facerent ad
neque ijs molefid fitis : ciim hinc difceferimus, S.Barnabam, fimiu prasgrandem barbatum
iunc redibitls ad diarium vefirum capefien- (quodijsin locis nouum noneft) in arbore
dum.Quah verbailla vim habuerint huma- iniidentem fagittavnuse pifcatoribus con-
nos fenfiis in auibus imprimendi, feorfim fixit , ad cuius cafum ftridoremque ingens

quictarfinem operis expecfarunt. Profecfis fimiorum grex quafi ad funus patrisfamilias

inde cum Iofepho Fratreque pifcntoribus, accurrit magnaconfternatione: tumpifca-
gregatim ad vOrandas reliquias accurrerunt. tores eos quoque interficere in cibum ado-
riuntur
 MlSTOHl^ itfATVRifi. LIB. IX. 205
fiuritur (cam grato enim guftu Brafili lllis grauisac moleftus , traie&io aliqtiot leuca-
Vefcunthr,quam alise gentes hcediculis,fuil- rum, neque vlla aura affl abat. ^Egre eam
lis,ac leporibusmec mirum,homines>qui in grauicatem ferebat Leitanus. Videt in
ca?li

fummalauticiahumanascarnes habeant, a arbore Iofephus trds quatuorve quaracies

pecude corpore humanam fpeciem referen- infidltes (ex fu nt aues gallinaru magnitu- m
te non abhorrere:)ab ipforum tamen csede dine ,
purpureo colore in flauum vergente
Pater pifcatoresprohibuit,monitos tantum^ fpecie pulcherrima ) das Iofephus Bralilico
vt e ridiculo pecore ludum captaret.Et quo fermone alloquens, Ite 3 inquit ,r ognatas con-

maiorem pifcatoribus oble&acionem adde- fanguineaf^ vefiras accerfite , nofirumfy iter

rec , fimijs lingua Brafilica prsecepit , funus volatu vefiro inumbrate. \[\x excenco collo
fuorum ciuium vt profequerentur.Tum pro vocem , quafi accepci imperij fignum mise-
fe quifque multo ftridore &: belluino plan- re ; indeque auolantes , paulo pdft magno
ctu obtemperare contendunt cdm alij per ; grege redierunt, denfatasque in nubem tam-
plana quadrupedarenr, alij perarbores ex diucanoamfuperuolantes vrnbram fecere,
ramoin ramum * &
ex arborein arborem donec fpatio leuce, vniusdecurfo,lenisaffla~
tranlilientes exequias &
ipfi fublimespro- re ccepitaura Fauonij tunc Pater auium
:

fequerentur,horridifquevocibus,ridiculifqj dimifitcomitatum. Illasquaiiimperio per-

fannis VtriqUe,vt potera.nt,in fuum gregem fun&ae, officiosa crocitatione, Sc mukis lat-
graflatoribus iniuftas cx&cs exprobrances. titix fignis auolarunt. Hoc idem Leitanus

Hac funebripompacum miferse beftiola* Sacerdos fa&us poiHofephi mortem mul-

ad duarum fetme leucarum fpatium fui tis'grauibus viris praefencibus iureiurando
gregis hoftibus ludibrio & oblectationi fuif- incerpofico publice affir mauic. Nec mirum ?
i enc, ad vicum iam acceiTeranciac ne rurfus ad hominis voluncacem cum Dei voluncate
a vicinis violarentur, iuiTrt eas Pater in fuas coniun&iflimi , naturas omnes fe adcem*
fedes redire. Ilbecommeatu accepto, in fii- perare.
uas fe receperiint. Non commifetationefo- Compertum quoque fuit, ipfum folitum,"
lum illarUm pecudu m,aut quod illarum lu- ciim icer faceret, porre&o brachio auiculas
fibus delecl;aretur,Pater hsec faciebatj fed VE accerfere 3 iu bereque fibi digito iniiftere , ac

diuinam legem in honorem adduceret , tar- Deum laudare,auefque qbtemperare fo-

illi

dafque indigenarum mentes ad fui condi- litas: &cum diu cecinilTent , quafi ipfarum
toris cultum venerationemque excitaret: penfo peffoluto , eas verbis illis dimictere:
quippe docebat eos , omnia conditori vni- guando fat Deum laudafiis, dhite cum face.
uerfi parere 5 & ijs qui diuinis prseceptis inte- Idem fecifle & hirundines , ciim in Domo
greobtemperantjomniainferuire: quod in Spiritus fancli e feneftra fui cubiculi foras
vipera etiam, vti fupra retulimus, alio tem^ profpedaret.Hsec aliaque,dum in Pra^fedu-
pore ali js oftenderat. ra Spiritus fancti Societati Iesv praefuic, a
Cum femel canoam afeendifTet,Vt vrbem Patribus Fratribufcjj in ipfo obferuata funt*
f epeteretjPetrus Leicanus e Sociecate ipfum Ifta ex Vita fandi viri excerpta huc adfcri-
comitabatur . Erat rgalacia fumma * aeftus pfimus*

IOAN-
ao6
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IESV
HISTORIiE NATVRiE
LIBER DECIMVS.
CAPVT PRIMVM. quamcrabronis } oblogo& gracili roBro.Mellet

De atte <-omU>
rore,
& florum fucco
alitur, rofie tamen non

infidet;eim pewna valdeexiles elegatis mixti

tolork) a phrygionibm admodum expetita , vt
ergo adauiurn amplif. aureis flaminibm intertexant } prafertim ida,
fimam nationem. A mi- qu& in collo ejrpccJore nata. Expirare flue ob-
nima exordiorjmaximi dormifcere creditur Offobri menfie pedibm ex
,

tamen miraculi in ortu, aliquo ramo appenfa aprico loco ,renafu autem^
in morte, in reuiuifcen-
flue expergifci Aprili^ multis floribm iam <vi-
tia,inletota. Indi boit- gentibm, propterea Renatm vocatur. Memi-
— Tjtultototi vocant. Mi- nit etiam cap.cxciv.Hiftorise Gener.India-
mma eft; iic llla defcribit Francifcus Her- jjum his verbis : Isjic reperitur admirabilis a-
nan '

)
plumis variorum pi&acolorum;
>
mculacicada magnitudine, elegantifiimispen-
quii_us intextis, Sc miraquadarninter fefe
ms njerflcoloribm tctia. Illud quodait a pe-
fubtilitate compofitis a c induftt ia cohaeren-
dibus pendere , fortafle non ita comper-
tibus, Diuoruformas,&:quarumuis aliarum
tum,ficut e roftro fufpendi , prout Franci-
rerum,indiftin&a fimilitudinejndi artifices fcus Hernandus fcripfit.
exprimunt imagines.Eaeft ei natura,vt non
diutius viuat,quam flores herbam, quarum
alitur melligine,durent iuperftites poftquam
;
ANSER MAGELLANICVS.
vero marcuere, adpinusaliafve arbores {cfs
quadam nature; prouidentia conferat(quod
eft fide dignillimoru m hominum teftimo-
niocompertum, & Scribarum fidenon vno
comprobatum in loco)eiqueferoftroaffixo
feruet appenfam, donecfex plus miiuis traf-
aclis menfibus, ac decidentibusiam pluuijs 3
vernantibusagris,acamicis herbis rurfus or-
tisatque florentibus,denuo reuiuifcat,fimj-
les vices pluriesfubitura.Nec nugas funt,aut
cuiquam debet hoc efle dubitatum: feruata
quippe eftnonfemelauis affixa ftipiti intra
cubiculum , & cum fex menfes exanimis
iacuiflet, quo tempore natura fibi compara-
tum eft,reuixit,ac dimifla in agros volitauit.
Aiunt praeterea eius puluerem intra corpus
fumptum, mederi
rum auicularum
epilepfiae. Plures funt ha-
difrerentise,colorum varie-
CAPVT II.

tate,ac corporis diftantes magnitudine,qua- ^De Magellamca aue*

les funt , quetzalhoitzitzillin duo genera,
hoeihoizitzillin, xochiohoitzitzillin, xiuh-
hoitzitzillin,tolcacozhoitzitzillin,yztachoit
IH infulis Magellanici freti repererunt
Bataui miras aues , quas a pinguedine fua
zitzillin,tenocohoitzitzillin,& hoitzitzillin. pinguins appellarunt.Clufius vocat Magel-
Gomara in Hiftoria , quamde Mexicanac lanicosanferes.Videturquidem mirifica ifta
vrbis expugnatione fcnpfit , hanc
vicicilin auisex anferum genere, tametfi roftro difli-
auicula nominare videtur . Maxime quidem t milis. In mari viditat; pinguis oppido eft p
inquit >admirabilis ett in T^oua Hifpania aui- prsegrandisanferis magnicudine; nam adul-
cuUs incolisdiffa evicicilin3 cor^ore non maiore tiores ex eo genere tredecim^quatuotdecim
etiain.
 IOAN. EVSEB.NIEREMB*HIST*NAT. LIB. X.
£tiam, fedecim interdu , iuniores vero oclo, corpore, collo ac crifta ampliori. Roftrum
decem & duodecim hbras pendere obier- feminaebreuiuseft,nigrum,&: vtrimq iux- ;

uantur. Prona parte nigris penis reclas erant, ta oculos plumis fuluis tectum , ciim mas
fupina & in ventre albis. Gollum, quod candeutibustegatur.Heceft auis illa,quam
craflum &
breue habebant nonnullse , albis Indifabulancur ventos euocare, vbifepeti
pennis tamqua torquecinclium^Earumcu- abaucupibus fentir» quibus flantibus turba-
tis craila &C denfa inftar fuillse. Alarum eranc tifque vndis euertantur monoxyla , illamqj
expertes/ed earum loco binas paruas coria- infequences fuhmergantur, fi quinque prius
ceaspinnas habebanc,in lacera camquam fagiccisexcuflis arcu non contingat attih-
parua brachia propendentes , prona parte gatque trucidari . In eius diflecbe corde
breuibus, anguftis Sc rigidis pennis cohfer- reperiri gemmam arbicrancuradmulcavci-
tim tectas , fupiha autem minoribus &c rigi- Iiflimam 3 &
maximo habitam in pretio,nec
dioribus,ijfquealbis, quibustionnullis locis alijquam Deocohfecrandam. Verum hx
ihtermixtse nigrse ;
minime quidem aptas nugasfunt &c mendacia ab horum liomi-
,

ad volandum,ted quarum admihiculovelo- num profecla credulitatq. Infuauiparumcjj

citer natarent. Maxirha enim ex parce in falubri, velut &c alise aues paluftres , nutri-
aqua verfariintelligebam,& terram dumca- menco conftat,acqueideo a nullo fagacioris
xat petere foecificacionis vel pullacionis cem- palatiincibos admittenda.
pore , &: plerumque quaf ernas aut quinas in
Vna fcrobe latere. Roftrum coruino maius
habenc, nonadeo tamen elatum , &: valde CAPVT IV.
breuem caudam pedes nigros, planos anfe-
;
De pajfere ftulto.
rinorum pedum formamon adeotamenla-
t-os. Erecis &fublimicapice incedunt,de-

tamqua brachijs, fic

miifis in laterapinnis,
MEruit famam &: nomen infignis ftul«
titia aut ilmplicitas huius auis^mitifH-
vt procul intuentibus homunculi aut pyg-
mx. Manus apprehendentium nonfugit,
mx'\ appareant.Pifcibus dumtaxat vefci,re*
nec timet admiracur foliim , aut ftupet.
:

f erebant noningraticamenfaporis
Diari^ j
Vefcitur pifciculis voce imitatur gracu-
;
efle illarum carnem nec pifcem fapere:fcro-
}
lum magnitudine picam , forma larum.
,
bes vero valde profundas in littore fodere,
Pra^ter frontis partem roftro adiacentem^
cuniculoruminftarj totumfolum adedca-
quse cinerea eft , palmipes , roftro tres vn-
uum interdum efricientes , vt perillud gra-
cias Iongo, tenui, obrotundo re<5toque , fed
dientes nautx faspiufcule genutenus in eas
prope extrema nonnihil incuruo pedibus :

fcrobes inciderent. Hi funt fortafle ahfe-

quoque, quicererorum palmipedum funt,
quos Gomara ait ilne pluma efle,num-
res,
&c crtiribusnigris , pupilla eciam nigra , &:
quam e pelagoprodire , plumseque loco membranaoculos tegente in ambitucine-
Villo longo protegi.
rea.Marina auis eft. Ceterum manfuetu-
do auium infula^ Cernas nobilis eft appel-
CAPVT III. lentibusnautis perinde iniidenc ac arbori-
:

De iepore aqueo»
bus. Eadem fecuricas venacus eft,accedunc
ac fubeunt manus.

GEnus eius anatiSjquam colymbum Ari-

ftoteles, Gazaveiovrinatricem vocat, CAPVT V.
acitli feti aquatilem ieporem confueuerunt
vocare Mexicenfes.Haeccumdefcripta de- De aue ouimagna.
lineataqueaquibufdam recentiorum eadem
prorfus eflet , nili caput longe maiori infi- QVadam ouorum &pulloruminfolen»
gnireturcrufta, atraq ; venter colore argen- tiacelebriseft auis daie dida,non exce-
teo iplenderer>& collum inferne niueo, fu- dens colubam, & commode edulis.Nidum
perne vero e nigro vergente in fufcu. Lacu- cauda ac pedibus excauat locis fabulofis^
bus innatat, aciu^ccaeos perpetuo verfacur: quatuoraltumfpichamas,vbiponic oua per
nam neque volandi poris eft,ncque per cer- inibres,anferinis maiora,&: pugnum fere la-
ram commode incedendi femoribus ;
ita re- ta,dicl:aab incolis tapun, quinquagena plu-
liquo corporiconnexis atque coalitis,vt na- rave, Sc citra vllum albumen crafla: &c pin-
tatui non inceflui queant inferuire. Pifcibus guis fubftantiae,qu£eaiTa cocl;aquC,boni funt
quos inuolacvefcirur, indeque victicac.Pro- acpinguis alimenci frixa ver6,craili maliqj,
;

lem in iuncetis acque arundinecis educat,nec &: concodu difficilis.Mirumeft,auemcam

anacum noftratium vulgarem vincic magni- paruam , cancae magnicudinis oua,camque
tudinern. Mafculus aliquanto longioreft r numerofaedere j eadem tam profunda in
S 2, fcrobe
 IOANNIS EVSEBIi N lEREMBERG !f
fcrobe collocare,&: collocata citra incuban-
tis parentis opem atque teporem
ftatim euolare pullos inde exclufos.
exciudi,<§£
CAPVT VIL
De maiL
CAPVT VI
De aue cormpeta. i
St & aliud auieularum genus ininfula
^praecipue Cubu gregatim volantium^
& ryzi (cuius feminis maximus eft apudeas
MAgnam audaciam exiguum capit cor- gentes p^ouentusatquevfus^ deuaftantiunl
puiculum. Minimaauicula (guitguit
fata, nomine mau, muhinutrimentij grati-
appeilant Indij regulo eft iimilis, viridi

coiore , & fuaui nutnmento. Ea eft naoirae

que & facilis co&ioms colorifque , fului*
cui eft in colli poftica. parte caput ( diclu
rerum vis^vthsectantulaauis, ac feienuila,
admirandum , cV: nullianimah con-
alij
audeat perfequi coruorum exarnina, eofque
ceffum ) ventriculus, primumquerecepta-
cogat vbilibet latitare, &; fe aduerfus lilam
culum nutrimenti.
in arundinetis tueri.

XOCHITENACATL.

CAPVT VIII. fcens:fed iingulis momentis (quodfidepse-

necaret) mutat colorem. Coltum longum
De pajjere longi-roHro. eft fuperna parte , &
fuluum ; inferna vero
& circa latera ex albo pallefcens, kd rubeis
hemicyclis diftin&um. Caudanigraeft,cir-
INiignis enormitate roftri (xechitewcatl
dicuur)auis quardam lacuum & littorum ca cuiusexortum plumae infuntalbas& ru-

maris Septemtrionalis alumna , fefquipal- beae. Pedes & crtira cinerea funt , ied macu-
mum longa, roftrum excipias , quodo&b
fi iis cyaneis variata: vngues nigri , oculiquc, •

paene vncias prolixum eft , ac tres latum, icdiris rubefcensexalbo quamcyaneus ,

portento sa nempe magnitudine,& vniuerii ambit circulus. Cetera ex nigro fuluefcunt.

corporislongitudinem jpame aequante , (er- Domeftica auis eft faliens incedic , alitur
;

ratum , coccineum circaextremnm , circa quouis nutrimento , &

quibuique etiam re-

alias veto partes cyaneum^ &L ex albo palle- gionibus ad quas deportatur, viuit.

CA-
 HISTORI.E NATVR^ LIB. X.

ALTERA XOCHITENAGATL.

CAPVT XX. minato & nigto , Octilis riigris

teajalis caudaquealbo &c nigro colojre va-

, iride lu-

De altera-xochitenacatl
liatis , tasnianigraaroftroad dextrum v£

que pecloris procedente , alis vero circa

ALtera xochitenacatl eft columbae ma- priores partesetiam luteis , ac vniuerfim re-
gnitudine, roftro pras corporis mole liquo corpore pallenti , ii demas pedes &
maximo, fuperiori parte luteo,inferiori vero crura ,
quae fufca funt , &; vngues ipfos, qui
fubnigro &: in purpureum colorem vergen- ex albo nonnihil pallefcunt. Viuit iuxta
te, oculis nigris , (ed
iride rubefcenteex lu- quarum melligine vieli-
arbores floridas ,

teo,acreiiquocorpore cseruleo cinereoque. tat. Educatvero fobolem, habeturquema-

Viuitcirca litora Oceani Auftralis pifcibus,
;
ximi a Tototepecenilbus , apud quos eft
quosrapit,vefci folet» frequens*

C AP.VT X.
C A P V T XII.
De aue caudata.
De momot*

NOn minus
fine fuo. Duaeilli
nobiiiseft yayauhquitototl
abextrema cauda PRoxima eft caudatae aui momot, calen-
tium regionum aiumna , columbas
pennse prodeunt reliquis flShgiores , priori
parte depiles , in extremitate cyaneis ac n/i-
magnitudine , coccineis oculis & pupilla

nigra roftro incuruo fubnigro , tres pame

grisornatse pilisr Corpufculum auis asquat ,

digitos longo, acuminato , inferne bre-

fturnum: variegatur viricii,cyaneo , fuluo .&
uiori,ferratoque fuperne, capite carruleo
sinereo.
& pauonino,fufcis pedibus, virentique reii-
quo corporis colore* Rarum eft > caudasin-
CAPVT XI.
eiTepennam vnicam ceteris longip^em , &
:

De alU xochitenacatl qux extfema partetanttim fitplumata,tan-

tarque pulchritudinis auis, nullum prsster-

Vishaxeftlittorum Auftralis alurn- quam piu maru m patere vfu m

na, columb^e par, roftro craffo , acu-

S^ CA-
210 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGXf
MANVCODIATA,

CA P V T XIIL e^° defcendifle , ide6 appellarunt manu-

— j. A codiatam, ideft, auem paradifi , fiue Dei.
De manmodiaU. Hug0 Lincoftanus &:nofter larricus fcri-

A Dmirati fumus aues manucodiatas

fiue paradifiacas* Indigenas putant e
bunt,a Lufitanis vocari fafarosde fol , &:
non riifi in folem volarei In meo Sigalione
ingc-
 HISTORIiE NATVRiE LIB.X. 211
ingenium huius auis celebraui,dum eam in-
MANVCODIATA ALTERA* troduxi ita concinentem
UVte vita pauper iure ditai tdlicd,
Rupeatque ramoinops recumbo nui/ibit
Nec hofiitatur terra aut fions puerperam.
Bgeaapullis tergafunt cuhabula.
Cxf/ nemini inuideo* dominor almis pldgis>
Jmmunis aucupum dolofis artibm.
Jugififc pendeo pede abfque 3 ne luter.
i^dether vicarm mihi efi rerum omnium.
dum memet> quies ather mea:
Subfifio
Conuiua/um dts, UbofloremneeJaris,
Collegafum compar ob inopiam jouis.
Biuinitatis arshabere nil fuit.
Ca.ret pedibus ha£cauis,in aere fufpenditur
Volatu pertinaci. Quod vetuftisignotum^
& fortafleincredibilej iamcertum Au&o-
ribus & probatum Gefnero & Aldrouando
contraPigafetam.Nunc rurfusin mcdium
voco fidem,& ne repetam,que eruditifnme
Aldrouandus collegit,duos tantiim exhi-
beofcriptores^qui ingeniumhuius auis pra>
fententdiuerfisplacius.Vnusqui pedes illis
prodigat,adter qui truncet. Hic iit Fi acifcus
Hernandes,nonignauus naturas nouaein-
terpres ,"qui in mamrfcriptis, feruatis in Bi-
bliothecaregiaS.Laurentij inquit: OfFen-
dittamen veras apodes Vita , &
quse per tot
feculahomines latuerant,nauigatio in Ma-
lucas deprehendit , nempe aues nonpedum
tantum vfu , quales multo antea tempore
©rbi innotuerunt,fed pedibus ipfis omnino
carentes , & eoru ioco pennas fuluas, hifpi-
cfes, tenues, duas fpithamas & quatuor vn-
cias longas,a medio pene corpore prodeun-
tes, crinium crailiorum inftarfortitas,quo«
rum vfus eft (ii vfquam a volatu ceiTantj ar-
boribus appenderejquando confidendi func
impotes, &alligariintetrfefe marem &c fe-
minam * cum fouea dorfi maris impofita
ouacauitateanticafemina incubat fouet ,

& ample&itur. Sunt enim qui affirmenr,

perpetuos volatus edere^ ac fublimi femper
pendere cado ; &
fiin folum deturbari cafu
aliqud contingat,a pueris facili opera conv
prehen^

AVIVM PARADISEARVM GLVSIIt

212 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
prehcndi. Neque vero difficile eft in tanta {ux Diarip pedes [cruradicere voluit] pal-
corpoi i;> paruuate, & pennarum amplicudi- mum longos, fed tenues, huic auitribuerit.
ne , maecc ipfo velut in arborum ramulis Ego fane , licet ha&ermsin eadem erronea
aut in infiavo folo collocari , ac velut iacere: opinione cum illis ii m verfatus , vt eas aues
vixenim cardueicm acanthillidave vincunt apodes cenfuerira (prazter Ariftotelis fenten-
magnititdine; cum pennarum ambitu,quae tiam, qui nullaauem abfque pedibusafle-
duas ipithamas & vncias quinas prolixa* qmaquas mihi viderecont!gerat,tum
rit)

func, aquilis non cedant.Sunt hse magna ex inHrfpamoa mea peregrinatione , Vlyfip-
parte tenues , rufefcentes ex albo , &; a fca- pone binos menfes hasrens, tum in Belgio
puiis ac reiiquo corpore, non ab humeris apuddiuerfosqui exoticis huiufmodi rebus
brachiii ve , cum eis careant,procedentes. dele&atur, omnes finc pedibus vidi exen- &
Roftrum eil nigrum , binas fere prolixum teratas ;
tum tamentemporis vt verum fa- ,

vncias,ac mcdiocricer incuruum; colutnbi- tear , minime curiofus eram ad obferuan-

iuimcaputcolliunque fedcaputpartimau- 5
dum anal^uodinter easdifcrimen.Poftre-
reoac partim pauonmo colore prxdituni, mxtamenBatauorum nauigationes in In-
collum vero inferne pauoninum , aureRm diam efrecerunt, vt iinedifhcultatefenten-
vero fuperne peclus ac dorfi pars quafdam
5
tiam mutauerim, ctim Amftelredamum,
aurea eft fed tuiuis hemicyclis velut vndu-
, quafdam integras, cruraque cum pedibus
lata; dorfum vero ad extremum vfque cau- retinentes,allataselTe certum fit,& ab ijs qui
dse, quar admodum breuis eft , li cum reli- confpexerunt intelligebam , crura illa pica^
quarum pennarum prolixitate comparetur, variae cruribus admodum elfe iimilia ,infi-
luluum, fed vcrgens in fufcum. Rore viuit miora tamen, nec adeo crafla , coloremque
vaporibufque^ fortailis animalfbus paruis haberenon atrura, fed ad caftaneum ten-
ac fere nullis, ii qux fortaile funt in aeris dentem. Nihilominus tamen videre cupi-
parte cxcelfiorij prouidente natura , vt qux uifTem: & fi vnam dumtaxat nanciici licuif-
non niii in aere pendere poteracj rfullo lbi- fet,ftatim iii tabella exprimedam curafTem,
dem parato egeret alimento : & cum ieiuna vt Leclqri fpeclandatii ptoponerem , & Pi-
perpecuo inteftina fint,carnofum quan- , &. gafetasfidem confirmaiem ied ctim illicd :.

tum fatis eft, & pinguedinefedundans cor- propter raritate fuerint redemptae,&; Fran-,
pufculumreperiiur. Oriwnt indigena; hac coiurtumad Mcenuni tranilatse , &. inde
aue deiiccata caput , vii ea criftas loco , ob porro vna ad C^efarem Rodulphum huius
pennarum pulchritudinem,coloresvarios, nemims Secundum ( cuius Maieftatem his
& eiufdem auis mirandam raritatem atque rebus peregrinis&: omnium natura? miracu-
fpeciem. lotum cognitione impensedele&ari audio)
Ceterum magna nosadmirationenaturse meafpeiruftratusfum. Si veto contingat
nvulctauit Cluiius,cum has aues pedibus in- aliquas integras denuo adferri idque tem- ,

fkuctas'fecerit , niii aliunde reftauraret ple- pori refciuero,dabo operam vt nancifci pok
niori hiftoria de moribus earumdem , poli- fim, vel faltem commodato,vt eius iconem
t:a,& fide in regem. Eius fententia ha?c eft. exhibere queam, ad conuellendam vulg6
De manucodiata igicur, fiue ea aue qusea conceptam de illis auibus opinionem quse ,

paradifo cognomen accepit t plerique mter apodes efTe fentit. Ceterum nauta^ qui has
neotericos (veteribus enim ignotam fuifte aues attulerant, licetinfulas,inquibusipfa:
opinor) fcripferunt: nemo tamen, mea qui- aues nafcuntur & viuunt, non adierint , ab
dem opinione,exadiusquam ciariflimus vir illistamen,aquibus redimebantjintellexifle
Vlyfies Aldrouandus. nam deomnibusre- mihi aftirmatum eft , omnes pedibus efle
busquasadeiusauis hiftona facere poflunt, ptxditas, incedereque volare aliarura&
accuratiftime ^; fubtiliflime difputauit , at- a uium inftar, fed incolas , fimul atque eas
que in quinque fpecies diftinxit totidem ceperunt , inteftina pedefque adimere
; &
enim fe obferuaile fcribit.Videoenim ipfum* abijcere,deindeSoli exponere vt faciliiis ate-
6: reliquos omnes qui de hac aue commen- fcant,aridas adferuare vt venumdent,autfuis
tati funt,in hoc conuenire,vt illam pedibus caflidibus pennarum locobptent. Aodebanc
carere iudicent ,
quia quotquotipfis fuere prasterea, eas aues in filuis verfari,& triginta
confpecl:a:,eKnonnifi pedibus mutilej.Hinc quadragintaquaqUe fimul per turmosvola-
factu m eft,vt Antonium Pigafeta, qui cum ducecomite,qui fii-
re folitas,ipfaru rege vel
Mageilano profeclus, naue Victoria veClus, pra reliquas perpetuo fublimis volat,atque
totum otbem primuscircuiuit,mendacij &c (quod fabula: proximum ) fi iitis molefta
falikatis arguere, fidemqueeiusimminuere aliquam a cateruaprimumad aquam
eft,

non iint venti quod e longa illa nauigatio-

,
emitti explorandi gratia: quar fi a potu nul-
ne redux, huius auis notitiam Europasis ho- lam noxam fenient,tum demum totam ca-
mmibus primus dederit, & in nauigationis teruam aduolare, & bibere;fin autem mor-
bida-
 HlSTORIift NATVRiE.LIB.X 2is
bida redient , eaiu aquam a reliquis vitari, loris te<Stum,vt quodaminodd feticeis etiarri

eafque auolare aliaminquifituras. Addebanc ftaminibusconftare viderentur, Omnes de-

bfuper/infulanos aquamhac ratione folere inde pennuls,dorfum &
remiges alarii pen-
ittficefe ad aues captandas. Confpicientes nascaudamque tegentes ,pamevnius eranc

harumauium aliquam turmam prarteruo- coloris. Singulxvero alae tredecim pennis

lantemj quo fefe conferat,obferuanr, atque remigibus conftabantjpronaquidam parte
vbiauetn miifam bibitle,& reuolarevident, fufcfex rufocoloris, fupiila autem ex flauo
illico venenum in illa aquam inijcrunt:quam fufcn Cauda fcptem aut o£to pennis fufcis

dum totaturma guftatum venit,inficitur,& erat pra:dita,quas miniis diligenter diftinxic

iic prarda fit. Sed etiam illas aues inrerdum

pidor, autob pennulaseastegentes, diftin-
iagittis peti folere , atque fi contingat illa- clasexprimere no potuit. Supma porto cor,
rum regem interhci , ilio cadente,reliquas poris pars fub pedore, velut torque mini-
^ueSjquiK in ea turma, (imul cadere , Scfefe mum feredigitum lato iniignita erat, atris

comprehendendas pr£bere,tamquaamiflb plumulistamquam ftaminibus fericeis con-

rege vitam retinere noientes. Iftarum porro ftante. Pennae ventrem tegentes albaseranr,
auiumduo generaconftituebant:vnum ma- fed qua^ alis proxima?,nigr£,&: earum quin-

iorum,qu£e elegantiores alterum rninorumj ;

que aut fex in iingulis laceribus longiores^bi-

& minus elegantium: vtnque autemgeneri nasvidelicet vnctas £equabant,atquein la-

Tuum eiTe regem peculiarem , & colore dif- tiorem extremitatem viridi elegantiilinioqj,

ferentem» Maiorisgenerisaues,quarum rex & fplendente haud feciis ac anatis fere ma-
elegantis-& venufti eoioris^ in inlula Arou fculicollum, prasditam defmebant. Exvro^
Aru (iic enim illud ou pronuntiadum)
iiue pygio autem inter caudse pennas bina: pro-
dumtaXat reperiri minoris vero generis
:
dibant velut fetas equina?, tenues, firmas au-
aues in infults Papuis Gilolo vicinis
, infule; tem, feptemautoclovnciaslongx, &£ \l\x
producij earumq, regem mimis elegantem quidem prorfus nigrse , fed quarum extre- *

efle, nigris pennis prarditu, fturno magnitu- mitatesad vncise longitudinem in orbem
dine parem pennafque quafdam haben- conuolutse erat, ab vno dumtaxat latere te-
,

tem fetarum equinarum inftar. An veto rex nuiilimisvillispraeditse, quiptona parteco-

ifte nigcr, illa fpecies quarta a C.V.Aldro- lorisviridisfaturi fplendentis &C elegantis,

uando autem , qui has

exhibita f Requifiti psene inftar pennularu, qux anatis ferse ma-
auesvendebant,anautis quonomine apud ,
ns collum tegunt^magnam fane venuftatem
incolas appellarentur,refponderunt Boeres toto auicul^ corporiaddentes:iupina autem
hoc eft, aues: omnes enim aues
vocari, iic eorum pars fufci coloris erat, Intelligebam
nuncupant , nec pecuiianbus vocabulis di- etiam, quofda efle confpeclos, qui fetas lllas
ftinguere norunti haberent, alteramfuperalteraverfus extre-
Defcribit deinde Gluiius aliquas harum mum decuilatim iitas. Hsec Cluiius.
auicularu. Ego infolentioris taritutraniTcri^ Aliquas tamen ego manucodiatas ab In-
bam formam , fcilicetregisauium paradiii- dia adduclas vidi , fed nefcio vnde pedes a-
carum maioris Erat autem ea aui-
generis. uulil. Quin ii terrse aut ramo darent fe, ma-

minor , &c diueriis

culaalijs manucodiatis gnumincommodum acciperentin pennis,
pennis prsedita nam a capite ad caudam
:
nec iine periculo hserendi, omatu ipio intri-
duarumvnciarumlongitudinem vix fupe- catse.tota enim auis videtur aerinata,& po-

rabat. Caputilli valde patuumjquodcum ad deprimendum

tiiisopus efle vi fe quam
roftro vnciamcum femiife dumtaxat lon^ adfuftinendumfnasthere tanta : leuitatis

gu erat, Ipfa cauda eamdem longitudinem fupelleailiexornatur. Mihi quoquerenun-

habebatjalx vero toto auiculx corpore lon- tiauitteftisoculatus, qui collegit paradifia-

ge maiores, vt quse vncias quatuorcum fe- cam iftam auem recens mortuam, nullos in
miile ptolixae eflent , &c binas vncias vltra illa pedes inuenifle.
extremam caudam porrigerentur. Roftri
coloralbus^cuiusfuperna pars vnciam lon-
ga,& breuibus elegantibufqueplumulis iiue
CAPVT XIV,
rubri coloris ad mediam vique partem
villis
Deauervermmosa fwtuputa.
teda, fericorum quorumdam ftaminum
inftar, quemadmodum &c totacapitis pars Nfolens videtur natura in aue qux tu-
anterior : vnciam
inferior vero toftri pars putigvfurpauitnomen acantu,etii aliun-
quamtame:, aliquantulum
iimiliter longa, de infolenti putredine iit celebrior. Viuato-
fuperabat prona media capitis pars vtrim-
: ta farcitur vermibus,hos pro carne habet s
que circa oculos paruas maculas nigrasex- hisfingula membra imbuta: prxter hos dc
preffas habebat. Colium cum pectore exili- pellem, nihil carneum. Cutem non perfo-
bus pcnis fature rubris,& quaii fanguinei co- ranc deniis exornatam pennis. Verfatur in
ca-
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGi!
«are&is & hcibofis locis , proceras atbores
nonamat. Phafiano formafimiliseft, fed CAPVT XVII L
minor* Diligenslndicarumrcmm fcriptor
De lufanvjs.
Francifcus Hernandus eodem modo narra-
uit huiusadmirandxauisnaturam. LVfcinise in Hifpaniola toto anno cOn-
cinunt.
CAPVT XV.
De Mo%ambicanis gaUmps,
CAPVT XIX.
De gaUis.
TEtra quoque eft caro galiinarum in
Mozambica, quarum pennar, carnes Npluribus Indiarum plagis fub dimi-
& ofla adeo mgricant,vt cocte; in atramento diamnodem tacentgalli } tam irregularig
elixaepucentur ;
fapidiffimse tamen &reli~ func cantus.
quis longe meliores creduntun

CAPVT XVL
G APVT XX
De am barbatdfeu tentzgn tototl.
De aue_ cornuta.

APpellatur tentzon tototl,auiculapafTe-

ADmirandi opificij eft auis, quam Indi minor,colore fufca pilis quibufdam
re
3

yohualcuachili feu caput no&urnum ad radicem circumcirca propendenti*

roftri
chilh appellant. Aiiurgit illi ab roftri exortu bus,barba? inftar,vnde nomen vfurpauic.
corona qua:darn,aut orbis intres diuiius cu-
fpides,fuperioriparte mediocriter crafTus,&
e luteo rubefcens: ab anteriori alarum bini
CAPVT XXI.
aculei contorti exeruntur.Hisarmisauicula De aue viuiuora,
imbellisaduerfus lortiores defenditur.Nul-
luis vitam natura contempfit. Auis eft htto- TLauhqueehul dicitur auis peregrinae
risOceani Septemtrionaiis alumna , falfo- gula;: vruis dumtaxat pifcibus veicitur,
riimvelacuum, e quibus victum fumit. In- mortuos non attingit ;
raptu gaudet , fpecie
uentaapud flumen Tufpe ,vixsequat fturni funilis eft plareseaut pellicano,fedcoccineo
noftratis magnitudinem , (edcollo conftat pulcherrimoque vniuerfi fere corporis co-
tenui & longo capite paruo &: in longum
, lore,aut ex alborubrefcenti, lato acque ob-
produclo , prolixo roftro luteoque,proiixif- rptundo circafinem roftro,cinereoque; pu-
que cruribus,&pedum digitis atque vngui- pilla nigra, iride rubra rugosS , fronte galli-
bus: vngues autem lutei funt, digiti &c cru- pauonis , atirasve , depili pxnecapite , can-
racinereacum Inferiorum femorum parte, dentiquecum vniuerfo fere coilo,& parte
nam fuperior fulua eft cum anteriori ala- pecloris , & fafcia nigra latiufcula,capur.
|
rum pane,quarum pofteriorcyaneaeft.Re- collodiftinguente. Circalitcora maris aut
liquum corpus nigrum , quibufdam tamen flummum viuic.
fuluis circa ventrcm permixtis pennis.

C AP VT XXI L
CAPVT XVII.
De coturnice aquatic^.
De aue ridibundd..
ACoturnicis magnitudine vocatur aco-
iEpe non fecura Ixtitia. Jimula rifus lin quedam auis fufca Mexicani iacus:
'humanieftquapachtototl feu auis ful- proiixo eft roftro,& curuo in inferiora, pe-
ua, propterea inaufpicati infamia ominis dibus longis:iuxta aquarum fummitatecur-
fueratinrenfa Indis.Oclo vnicidslongaeft, fitat celerrime,numquamfere volat,vefcitut
actotidemcaudajroftru ecyaneo nigrum, pifciculis, &ipfaefcavulgo.
longiufculum iucuruumque oculinigri, &:'
}

irisalba; peclus cinereum, ac indeadcau-

dam vfque ventcr niger- caudaexnigro fuj-
CAPVT XXIII.
uefcens^lse vero,collum atque caput fuhia,
De coruo.

vnde inuenit apud Indos nomen. Grato CAcalotl feu coruus candidis aliquibus
aiur.t conftare nutrimenco. pennis inuenitur in India: fed varie-
gatum triplicicolore , &t duplo maiorera
quam Europa,jnfula Cerne aliw
CA-
 HlSTORfA " rtAf VKM LIB. X, 21$

CAPVT XXIV* C AP VT XXV.

De an&tibtts cormcmibm,
De coruo aqmtko,
Afia quoddam genus anatum,
IN
quod non immerko
eft
quis inter cornici*-
ACacalotl mas, feu cornus aquatictis a nes retulerit,ita voce cornuum fonitum imi-
cauda extremaad roftri vfque acumen tantur,qu9 inflare folet per difpofitos equos
quatuor fere fpithamas longa , ac mediocris iter facientium duces. Eft ea auis, quamuis
amplitudinis ; crura fefquilpithamea , ro* inermis,audax&; ftrenua: quam etiam ma-
Itrumarcus inftar incuruum,duos palmos losdxmones terrere> Turcisperfuafum eft:
longum,ac mediocritertenue:pedesin qua- certe libertatis adeoretinens, vt etiam per
ternos findunturdigitosnigerrimis munitos totum triennium incorte nutrita,faculta-
vnguibus crura miniis nigrefcunt digitis,
:
tem na&a, libertatem faginseanteponat, fe-
roftrum cyaneum eft , ac caput exiguum. defque naturales & fuet<j)s alueos volatu re~
Plumas infernas fufca? infertis rubris , fupe- petat,
riores vero promifcue purpureae , fubnigra?,
virides atque fplendentes: ceruix eft feptem
digitos longa. Caput collumque pennis fu-
CAPVT XXVI.
fcis, albis &: viridibus teguntur ac paulifper De auibiu non conjijlentibtts.

fuluefcentibus. Oculi funt nigrij ver6 iris

TZta&zon yayauhqui , fiueauem varfj
fanguineo tegitur colore.Ceterum ab extet- vocant Indi fpeciem anatis, to~
capitis
nis oculorum angulis vfquead roftrum, vn- ftronigro mediocriter lato ^vniuerfo paene
cix vnius interuallo deplumis glabraeft & corpore candenti , nigro atque cinereo , fed
pellis rubefcenfqueexalbo. Ale; viridi fplen- circacollum &caput, purpureo,albo, cya-
dentiquefubtus pellucent colore,& qui pro neo,viridi,ac ad folis repercuflus lapidisauc
varijs lolis repercuflibus euariet atque mute- , vario atque pauo-
veftis heliotropiae inftar
tiir }
fupernas verd prope exortum paflese nino.Palmse crurac^rubrafunt, alimentum
funt , deinde ver6 viridi atque pauonino vero qualeceterarum paluftriu lacui fiqui-;

fpectabiles colore. Indigena Mexicane; pla- dem Mexicano aduena eft. Illud minime
gse auis eft : verfatur circa lacus , ac pifcibus pra?tereundum,anatis id genus non ingredi,
vielitat . Mafculus fortaflis eft eius auis fednatare velut &cacitli, feu lepus,vocatum
quam recentiores vocant arcuatam , aut illi ab aqua,vt vtrifquecrura etiam eodem mo-
faltem congener. Educatfiliosveristempo- do natatui tantum concefla, minimeque acl
reiuxta lacuftrialoca. Bonum prseftat ali- inceflum, vt qua: extremo adhserefcant &c
mentum, nec valde iniucundum,cralTum conglutinenturcorpori, velutauibus mon-
tamen , atque %
( vtlacuftres aues decet ) pi- ftrificis, & quse fortafle ceteris natura?
alijs-
fcoli odoris. artificijs raritate & mirabili fabrica non
cedant.

MERGVS AMERICANVS,

MER^
216 IOANNIS EVSEBli NIEREM BERGti
MERGVS MAXIMVS FARRENSIS U? ARCTICVS.

CAfVT .
fcxVit
De mergd Ameriuno (g^ ArSiico*
EXiguis alishafc volucrisefl, propterea
monftrofa. Idem pedu opificium obti-
huit mergus Ar&icus, e Noriiegia ab Hoie-
ro MedicO milTus ad Petrum Pauvvmm,
quem Clufius defcripfit.Auismarinaeft,&:
palmipes,anferedomeftico maior,aut certi
magnitudineilli aequalis \ nam acollo qua
parte pe&ori coniungitur 3 vfque ad oropy-
gium, binos pedeslonga efat corporis am- : narum
bitus binorum pedum iongitudinem fupera-
bat» Alse quatuordecim vncias longse cau-
da breuis vixtrium vnciarum,collum fere
oCtoViicias longu,eius ambitus paulo maior,
lina confpicitur.
dum
Collum velut torque cin~
caput
erat,6 nigris pennis cohftante:
etiam fimilibus pennis teclum ; qux tamen
Ocuios &£ roftrum ambiebant,paruis maculis
albis erarit diftin&a* ; 'fub guttureetiam ali-
quas paruas pennas albas nigris permixtas
habebat:pronafimiliter coili pars fuprator-
quem ilkim nigrarum pennarum, ad vhcix
longitudinem partfis pennis nigris^latera ta-
menalba habentibus,erat Ornatajquemad-
modum &; ea pars quas infra torquem iii pe-
c~toris lateribus,infrapodicem, nigraru pen-
tranfuerfam lineam habebat , quas
albas fubfequebantiirjdeinde fub caudaalise
; nigras albis maculis notatas. Crura habebat
in extrernd corpore fita,paullo longiora tfi-
bus vncijs,plana,nigra pedes quatuor vncias
;

caput breue, tres vncias laxum, roftrum ni- longosjplufquam tres Iatos,nigros tribus di*
grum,mucronatum,quatuorvnciarumma- gitisprxditos (quorum interiores tribus ar-
gnitudinem fuperabat.
Lingua paene tres ticuhs conftabatjbreuiorefque erant, medij
vnciaslonga,nigra,mucronata,cartilanigea, quatuor,exterioresquinque)nigra membra»
quodammOdo cannata,fuperiore parte qua na fimul connexos ad vngues vfque,qui pla-
roftri parti connexa erat,paruis dentibus in- Singuli etiam pedes ,
tii. m pofteriore parte'
trorfura recuruis vtrimque pr#dita , media. paull6fupra inflexionem paruu arciculunj
,

autem parte afpera palarum limiliter qua-

: inftar calcaris habebant. Circa Farrenfem
tuor exiguorum &breuiurn dentiu intror- infulam , quse inter Nomegia &: Iflandiam
fum fpeSantium ordiriibus conftabat, qui- fita, captam hanc auem fcnbebat Hoierus,

busefcam retineret &£ conficeret: nam ro- 'fcetum in vndiseducare,nec nifi procellofo
ftrum dentatum non erat. Totum corpus mari ac circa Autumnum, hiemifve ini-
denfis pennis tectum habebat,quae in peclo- tium confpici,terram veronumquamattin-
re,toto ventre, &alarumfupina parte bre- gere, nec volantem vmquam eife confpe-
ues& candida?, in dorfo aucem alarumque clam , adeoque nec alarum vfum habere ad
proiia parte longiores & nigra:, iingula: ta- volandum,necpedumad incedendum: quo
men circa extremum geminis maculis al- vt non nifi capiteextet feo referentej
fit,

bis mfignitas , quaz: in dorii

quidem late- quando fe confpiciendam prasbet.Huic non
ribus longiores , maioribus ,
quse vero cir- valdedifiimilis videretur mergus illemari*
cacollunim medio dorfo alifque fupra nus,cuius meminit Gefnerus in Paralipo»
caudam, minoribus fic vtaliaealijsincum-
;
menis ad Hiftoriam de Auibus pag.767.nifi
bentes, muicemque tegentes ad maculas il- illiindorfo cinereas plumas nigns maculis
lasvfque 7 eam fere varietatem leprsefenta- confperias tribueret. Huic fimilis eft aqueus
rent, quasin meleagride fiue Numidicagal- lepus, cuiusiam meminimus.
/ CA-
 HISTORIA NA TVRiELIB. X. ±17.
gro;nigrisvnguibus, pedibuspallidis, cruri-

CA.PVT XXVIII. bus ventreq|e nigro &£ candido permixtis;

collo fuluo,(dorfo& cauda nigris acfufcis,
De quachiltone. coronacriftave nigra. Magnitudinem circi-
ter sequat vulgans arietis , & vel ferociuni

Vlgilias & eantus galli quachilton ^- audaciam animatium ,adeovt homineset-

mulatur , (iue auis iiliquaftrini capit-is. iamipfos, poftquam cicurata eft, leui ex
Aliqui ydcacintli vocanc.Incempefta nodte, causaaggrediatur &C inuolet: mitefcit ta*
&: fub primo mane gillinaceorumrituca- men , &
aucupio non mintis ac reliqui acci-
nit. Color purpureus , ex nigro inter-
illi pitres, quorum genus videtur,idonea eft at-

fertis candentibus pennis. Roftrum inicio queinferuire folet. Auis dignaquzeaRegijs

pallet. Adolefcentibus rubet caluities iuxta aucupibus alatur ac circumferatur.
roftri exortum fulicam imitacur: lutea
:

crura in virorem aiTurgunr , in quacu.br

deiinencia digitos pallidos , citra vllam
CAPVT XXXI.
membranam. Oculi nigri,iris fulua. La-
cuftrisauiseft,pifcibusveicicur,ipfaquenon De aqmld virg*.
ingrata palaco.
Vllior eft clacoquauhtli , feu aquila virr
ma-
CAPVT XXIX.
gx: frigidas amat plagas : afturis
gnitudine, fufca & cinerea, rapax auicula-.

De atte Ltiroftrd. rum,murium , lacertarum , colocorum ,

quibus vefcitur.
\St apud Indos genus quoddam anatis
(yhirundinem Hifpani indigenas
rfferse

appellant ) tempaclahoac domefticx ma-

CAPVT XXXII.
gnitudine,quare idem vfurpauit apud Indos
nomen; roftro lato eft &longo, vndequa- De ftmtbione.
quenigrante. Lingua albajcruribus palmif-
que ex pallido rubefcentibus, collo ca- & SAgaciflimi ingenij eft ftruchio inOccide-
pice viridibus, purpureis,&nigro fplenden- te. Suri ab Indis, abalijs iardu vocatur,
tibus colore, adeoque pauonino aut he- ignobilioris &: inelegantioris pennas , quam
liorropia? gemmse: oculi nigri funt , &: pal- in Africa. Color non plene albus , fed in
candens,reliquum vero cor-
lensiris, peclus fufcum degenerans. Vix vllo cane,nifi con-
pus infernefuluum,& binismaculis iuxta fe&entur plures,capicur. Curric obtenca
caudam vtrimque candentibus iniignitum, venco ala, miro aftu , vc impecum venci re-
fuperne verd femicirculis quibufdam in uocet ad canem, retardec &defefsa vna, ;

ambicu exalbo,tendencibus in fufcumj in- obijcit alteram alam, in qua aculeum ha-
tra vero e nigro in viridem fplendentem . bet quo fe pungit , vt magis incitet curfum,
Alaeinitiocyaneaeiunt', mox candidse, 5>C velut curfor equum calcari agitat. Ouis
tandem virenti micaiites fplendore:earum- incubat mas ;
cogit viginti aut crigintafe-
dem tamen extrema alcero latere fulua mellas , vt in eodem loco oua pariant:
funt, alcero verd fulgidaacque viridia:cauda quo efruib, ftacim mordet & abigit, poft-
defuper fubrufque per ambitum candefcit, ea ipfe fouet. Mirabilior, illa ceconomi-
ceterum inferne nigra, pauonacea vero fu- ca : vnum aut duo oua fepofita ante ni-
perne^ Aduena eft lacui Mexicano,& qua- dum locat, donec ex reliquis pullos edatj
le aliaj lacuftres aues folent praeftare ali- tunc perfodit ouum prsepoiicum nido,
mentum. quod quia corrupcum eft aeftu , aduocac

fcarabeos & mufcas , quibus

pafcic ftru-

CAPVT XXX. thio pullos. Exhaufto primo ouo , tere-

brat alterum , ad penu etiam fua^ fami-
De aqmL criftatd. lix. Sic componitur , quod Scriptura fa-
cra* apcufet impietatis erga prolem ftru-

VEnuftum genus aquilsc, & inlignito thiones , &

Au^ores ob piecacem laudenc:
capite regium, vocant Indi yzquauh- fcilicetmares amantes fobolis funt 3 fe-
tli, roftro ad radicem luteo,deinde vero ni- min.se contemnunt.

CA-
21% IOANNIS EVSEMI NIEREMBErgII

EMEV C L VS I I.

dum furre&b ca~

Clufius. Haec porrd auis
pite incedebat quatuor pedum
, aliquot &
vnciarumaltitudinemexcedebat: nam col-
lum afummo capitead dorfiinitium trede-
cim pame vncias erat longum,ipfum corpus
binos pedeslatum,femoracum cruribus vf-
quead pedu inflexionem decem & feptem
Vncias longaj corporis autem ipfius longitu-
do a peciore ad oropygium trium pedum
ferme erac.Pennse feu veniis plumae totum
auis corpuscuminfima parte colli,dorfo &:
peclori proxima,atque femoracegentes,per«
petuo erantgeminse^ex eodem partio hreui-
que tubulo prodeuntes , &: iibi inuicem in.

cumbences,fupernaquidempaulldcraiiior,
infernaverotenuior &
delicatior , illxque
varia: longicudinis, vt in fimilis auis exuuio,
quod Chriftianus Porretus Leydeniis phar*
macopceusdiligeciilimus habebat, obierua*
bam. Quseenim in infima eollipartebre-
uiores erant, quse inmedio corpore lateri- &
bus longiores , fex videlicet aur feptem vn-
quseautemin excremocorporecir-
ciarunii
caoropygium (nam cauda carebat) nouem
vncias long^,& reliquis duriores. Quaquam
omnesduraeautrigid^, attamen non htx $
fed anguftae,&: ranoribus lateralibus pilis ex
aduerio ficis pradicxjnigricoloris^quseta-
mencircumfemora adcineraceil fere ten-
CAPVT XXXIII. dencis, nigropermanenteneruo , vtinreli-
De emeu. quis : eam vero formam &: ficum habebanc
N Banda. infula,vna ex Moluccis, emeu piume;, vt a procul afpicientibus non
illae

auem , fiue eme, repertam defcribit late plumis fed villisdumtaxatte&um eius auis
 HISTORI^ NATVRjE LIB. X. 21?
corium exiftimari poffir^ quale vrilnu eft, &: rem) arborem humani femoris craffitudi--

alis carere,tametii alas haberet;
mis latera tegentibus iatentes , quatuor
maionbuspennisnigrispreditas,vtinexuuio
obferuabam,tametinll£ abruptaseflentjiiec
de illarum longitudine certi ahquid pronun-
fed fub plu- nem sequantem prorfus contufam videnm
& &: eius corticem fublatum abhuius auis s
GomiteidaiTerente , pedibus &: vnguibus:
etenim non roftro antrorfum , fedobhquc
fe conuertes,aueriis retrorfum pedibus, eos 3

tiare poffim 5 catiles tamen confracli fatis cum quibuspugnabat,impeterefolebat.Li^

craili,duricj3&:folidierat,atqueinextimam cet vero quaxumque obijciebantur vora-

ahepartcm alte penetrabant. Ala? veio pars ret , vt aurantia mala integra, & iimilia 5
or~
fuperior corpori cotigua pennas iiue plumas dinarius tamen eius cibus erat iimilagineus,

veftitrices,illis fimiles qua: adhuc m pedlore iiue primarius panis,quem in magna crafla-
retinebatjadhoc enim datas huiufmodi alas que fragmenta diuifum,obic&um vorabat,
ceniendu,vt currentem adiuuent,quia hanc maxime enim recennbus gallinarum ouis
auem non efle volucre,nec a terra tolli poife dele&ari intelligebam ,qua2 integra currr ip-
arbitror.Crurainambituquinquevnciarum sa tefta glutiebat ;
ii autem parum firma
crailitudinem fuperabant,crebrifqj cortici- eflet vaietudme , illa ipia integra per anum
bus feu fquamis latis te&a erant , praefertim reijciebat,deinde rurfus ea vorans retinebat
fuprapedisinflexione. Pedeshabebatcraf- & concoquebat. Mihi autem affirmabanr,
fosjduros^tribuscrailisdigitisprseditos^pto- hanc auem fuifle marem , & ex poftica
na parte Velut fquamis tcctos,fupina prorfus pane penem > cameli inftar , interdum exe-
calloios:quoru medius,qui reliquis longior, rere eile confpe&um. Audio porrd,illasna-

tribusarticulisconftabat,interior vno,exte- u es, qua: anno a Chiifti natiuitace millelj-

riot binis.OmniumvnguesvaldemagaijbU mo fexcenteiima tertio ex Moluccis rn
nas patne vncias longi,craifi, duri &£ cornei: Hollandiam redibant , binas iimiles aue.s
eiuscaputexiguumproauismagnitudine,& quidem attulifle, fed in itinere mortuas
fere giabru,coloris ex atro casrulei cum colli proieciiTe , tametii earum exuuia? iiue co-

fuprema parte,in quo apparebant rari pili ni- ria, ob raritatem , conferuari potuiflent il- :

gri:oculi paulio fupra roftri nfturam magni, husauis aliquot oua nihilomintis relata cer-
ardetes & truces, leonisoculis pene iimiies, te terna aut quaterna eodem anno Amftel-

quoscingebantnigripili,quemadmodum&: redami confpiciebam a mercatoribus re-

nieatus illos aurium paruos &detecl:os,quos dempta, &: paullo etiam antevnum Leydas
pasne oculos habebat. 'Roftri prona pars apud Porretum videram > omnium,mea
quemadmodum arcuataerat,paulloque fu- opinione, maximum &: pulcherrimum: di-
pramucronem binis foraminibus, narium menii enim per longitudinem ambitus,
vfu m pr^bentibusjprkditajacuius medio ad quindecim vnciarum eratj per tranfuerfum
capitisvique verticem porreclum diadema autemjduodecim ,aut paullo amplior,, vt
aflbsgebatcorneaefubftantias i
tresferevn- propter amplitudinem pro quodam vaie
ex flauo fufci,quodcum
cia$ altum, coloris non minus haberi poilet j quam ftruthioca-
plumario defluuio cadere , cum plumas& meli oua, quibus, tefte Plinio, veteres non-
renafcuntur, nouum erefcere intelligebam. numquam vtebantur, &adhuc noftra a:tas
Supina roftri parsab eius fcifliira ad extre-
, nam non femel vi-
eius rei gratia vfurpat ;

mum mucronem quinas vnciaslonga. An- deri memini ftruthiocameli oua argento
terior colli pars quatuor pxne vncias infra excepta& inclufa , poculorum vicem pra^-
roftrum,bina velut membranaeea palearia^ bere. Huius tamen auis oui tefta non erat
feu barbulas,propendentia habebat duasvn- valde denia, nec alba veluti ouorum ftru-
cias ionga, colorisrubri miniatii Poftica ii- thiocameli , fed extrema parte virefcentis
militercolliparsdeplumis, a capitefecun^ ex cinericeo coloris , & perpetuis , faltem
dtim iongitudinerubri miniati coloris eratj creberrimis ,
quaii tubercuiis fatura vindr-
deindeinfimaeius pars aliquot rubris plu- tate pracditis ornata : illorum autem quse
muhs,quibusnigf2eintermixrasteci:a.Cete- Amftelredami confpiciebam , vnum eiuf-
riira tamerii hasc auis aiiquas notas habere dem pame erat cum illo magnitudinis, for-
videatur cum ftruthiocamelo communes^ mas&coloris, quardam vero magis orbi-
velut exiguum caput,natura pxne caluum^ culata,aliqua minora, nonnullorum etiam
quodque tine deledu vorat quidquid obij- color dilutior , & minus elegans. Porro
citur. Pedes tameri bifulcos non habet,fed niihi relatum, huiuimodi aues Moiucca-
tribus digitis praeditos vvt ante diximus,iine rum infularum non eiTe peculiares , fed et-
calcari , otidis iiue tardae pedum mc^do: iam inSumatraiiueTaprobana,vicinoqLtg
ideoque adeo firmos & robuftos, vt in illu- illis infulis continente reperiri.

ftnffimi Comitis horto ( quem cuni

Comite ingreflus eram vt auem cor
Ti C A-
120 IOANNIS EVSEBII NtEREMBERGtt
nant ad paUorem,colortotiuscoltporis mit
CAPVT XXXIV. gna ex paite albus eft , fuluis pennis infertis,
venim fuperna magis fufca funt,inferna ve-
De tritono aue> ro candida. Ake infernae cinereae, ac defuper
circa extrema nigra?,tnox e fuluo rubefcen-
SVauiifimi auicnlaconcentus Hifpanib- tes, deinde pallefcentes ex fuluo j aede-
lam incolit.Tribus vocibus eanit:fcilicec murn fuluefcentes circa dorfum» Pifcibus
p^ne indiuifibilibus modulisvariatcantum, vicfitat:mitefat minimo negotio , nec eft
ab acuta vocein alias fubito dilapfa , vt vi- cantu infuauis,indulgenter tamenac blade
deaturvna omnes edere 5 vnoque fpiritu vermiculis&alijsanimalibusexiguis , quas
multosformare tonos ,tamquam fiatribus in paludibus gignutur, eft alenda.Carneet-
gutturibus fabricarentur. Anonymusma* iam vefcitur, 6c alijs non paucis,vbi fieriaii-
nufcriptus, teftatusfeaudiuifTe* cenfetnul- ternonpoffit. Craffieft nutrimenti, neque
lam auem iucundioris cantus , & oppidd diftimile ei quod anatesferae praefentarefo-
praeftare lufcinie, inexplicabili propemodum lent.Indigenaeft Mexicanseplagse, &vere
dulcedine. Negat a vifam hanc auem,
fe educat inter iunceta fobolem. Mimmeft,
folum auditam fed aliorum teftimonio
: ciim fit ceruix pro ratione reliqui corporis
pulcherrimam prodit , miriflcocolorum & longiffima,in quam breuitatemillamcum
ornatu variegatam. libet contrahat,quod frequentius facere fo-
let.Cauda pufilla eft nigraque &nonnihil ,

CA VT XXXV. P prsefeferens fplendoris quae in maiorem

,

procedit amplitudinem. Patrio nomine ap-

^De paffere aqaatko. pellant tolcomoffU Similis omnino eflet
.

hax auiscompari ,nifi roftrumdefuper ni~

ACototloquichitl feu paffer aquaticus , fubtus rubefceret , velut pedes &C
gricaret
mas, pertinacis cantionis eft: non mi- crura,necper vniuerfum corpusfuluum ni-
nus occinit,quam Sol pergit: ab eius exortu grumque promifcue cerneretur.
ad occafum contumaci garrit fonitu mures
imitante. Iucundior palato eft quam auri:
iuncetis &£ care&is infidet ,ibique nidificat. CAPVT XXXVII.
PalTerem magnitudine Sc forma fimulat,
roftrum tamen nigrumycrura pedes ful- & De hoaclzjn.
ui , inferiora corporis plerumque candida,
ceterafulua,candorealiquo jk. nigroreva- V.Sus Medicse artis commendauit
riegata.Reperitur in Mexicanis plagis. hoac"tzin,fiue auera edenrem fonitum
nomini iimilem. Gallinae Indicae fere eft

CAPVT XXXVI. magnitudine,roftro incuruOjpeclore c%ndi-

doin luteum incl.inante,alis caudaq; macu-
De aue raucd. latis per interualla pollicis,colore candido &
pallenti,dorfo ac fupremapartecollifuluis.
LVdibrium quodda &: arbitrium cerui- fed vcrifquein fufcu colorem inclinantibus,
cis nobilitat acaca cahoa&li, feu aue m praeterea etiam & temporibus vfque ad ro-
aquatilem raucu fonantem ; raucedo enim ftru & oculos. Vnguibus eft nigns ac fufcis
vocis indidit nomen.Halcyonumfpecies il- cruribus. Criftam geftat concinnatam e
Iaeft ,quam noftri martinetum piicatorem plumis e candido in pallidum colprem ver-
vocare folent,circa aquarum fluenta vidtus gentibus , fed dorfo earum nigro. Vefcitur
gratia a congenita quadam verfantem na- anguibus. Voxei eft magna , & vlulatum
tura. Anatefera paullo minor eft,colloque quemdam reprefentans. Apparet Autumno:
&C roftro fpithameo hoc tres digitos latos
: inaufpicata habetur ab incolis,oiTa eius do-
prominet, medio, cumfortiturcraffitudi* lorem cuiufuis particula: humani corporis
nem, in aciem definit, ac morfui eft perop- lancinatione fedant. Suffitus quoqueplu-
portunum. Supernevero nigrum eft,infer- marum mentem reftituit hisquie morbo
ne album, &
pallefcens circa latera. Ocuii aiiquoea parum conftances euafere.Penna-
nigri funt, iris rubra prope pupillam,deinde rum cinis intra corpus fumptus medetur
pallida, ac demum candens. Ab oculis ad morbo afTedis Gallico opera mirabili. Vi-
roftri vfque exortum fafcia procedit viridi uitincalidisregionvbus qualis eft Yautepe-
pallefcens Crura pedefque in digitos fiffi
. cenfis , magnaque ex parte arboribus iuxta
virefcunt extrinfecus,intrinfecus vero incli- flumina confitis infideto

CA-
 HISTORI-fi NATVRiE LIB. X* 221

RABIHORGADOi

CAPVT XXXVIII. CAPVT XLL

t>e rabihorcado. De auiculd floridd.

binas partes hec auis bifur-

diftinguit TOn ignauum nidificium xoehitototl
IN
catamcaudam ,interdum explicans, in- Lfiue auicule; floridas. Ex arboru ramis
terdum contrahens , fartorias forcipis in- nidum pendulum,ibi incubat ouisj
coftruit
ftar, ideo rabihorcado dicitur,&: a Luiitanis forma &: magnitudine ^mulatur paflerem
raboforcado. noftrum.Multicolorpenna,pallet,nigrefciti
candet: partim quoque eft fufca. Vbique in-
cola vermiculis &
exiguis feminibus vefci-
CAPVT XXXIX. tur:
;

amaena auri & palato, cantat, & editur

fuauiter.
De aue auntd.

Xoticum otigenus videtuh

talehieuatli
CAPVT XLIL
Cornutaauis eftfiue auriculata , parua De xomotL
corpore, refima,roftro breui,nigra liimine,
& &
lutea erubefcens iride , fufca cinerea plu-
mis vfque ad crura,atra &: incurua vnguibus.
N6n folum
prote&ionem
ouibus quadrupedibus
nuditatis noftras debe^
Cctera natura. fimilis noftrati oto/ mus, pennasetiam xomotl intexebant Indi
fuis veftibus. Palmipes eft hasc auis, dorfo &£

CAPVt XL alis defuper nigris ,

iracundia facit.
pe&ore jfufco , criftatam

De bubone oculauroi
C A P V.T XLIIL
*
Ecoletl genus eft biibonis autiti , fpe-
De aue cdlud.
claculo dignum, nigro& fufcocolore
variegatur, huic oculimagni &aurei; CAlukies nobilem fecit auem,a barbaris
yacacintli, feu roftrum fpicse maizij di-
elam. Trespasne fpithamas eftlonga,vireri-
T z tibus
 IOANNIS EVSEBI I NiEREMBERGII
tibus cruribus,capite ventreque cyaneis ,fed ti, 6c paulifper candida. Pectus e fufco ver-
inpurpureum vergentibus , alis promifcue gic mcinereum venter
: albus eft , acpedes
tuluis nigrifque ; lufcis oculis ac roftro , fed plani: crurafulua , Si penna: circa ea ona::
incoccineum prope exortii vergente, quod cauda orbicularis & variatainferne candido
trespxne digitos latos longum eft,antenori pullocjuecolorejfuperne vero fufca. Alse
partecapitis depili &calua. Ad fulicas re- fubtuscandenteSjCinereae ac pullar funt, de-
centioru videturpertinere, acpifcibus iuxta foper nigrae, candidis tamen quibufdam in-
lacus Sc flumina viuere.Eduliseft eius caro, fertis pennisj reliqua vero eadem quceaqua-
fed nec bono nec sjvatoalimento. ticis eft natura &fimilisalteriheatototl,
o ,

qux anate domeftica pauilo minoreft, ro-

CAPVT XLIV. ftro atro,tenui,obrotudo, ac prope extrema

contorto, plumis inferne candidis, fuperne
De aue pulfhrd, vero iuxta femora fuluis , lineis tamen ni-
gris intercurfantibus ;
circa refiduum vero,
Rldens &iucunda naturaauem xlepa- &c caudam fuluis. Alse funt fu btus cinerea^
pantototl pinxit. Anatis fere fpecies fuperne verofufc£e,nigr^ atquealbej.Capuc
£ft, nnportuna Mexicanae paludi,roftrum eftnigrum criftratumque fed ab occipitio ,

tamen in acutum finit: nullusilli negatus tehia^albe/vtrimqueprocedunt ad oculos,

color. Pulchritudinem varietas dedit pul-
,
quiatri funt, &
lutea conftant iri , cum ce-
chritudo nomen. tera fincfimilesauibus incoledbus paludes.

CAPVT XLV. CAPVT XLVII.

De aue ficcd. De ambtu torquatis*

NEc contemnendi
ctli,
fpe&aculi eft
(iue tobadli,id eft,auis ficca,lacus
hoa- SVus quoquetorqueSargenteus honeftat
achalalaclli , feu auem pifcium vibrati-
Mexicani alumna, ternasfprthamas a ro- cem. Alij vocant mkhalalatfi. Columbina
ftii ipfius acumine ad caudam poftremam eft magnitudine &L forma,roftro nigro acu-
longa, ac gallihas noftras magnitudine.Gru- minato, tres digitos longo , & pro corporis
ra prolixa,pedem,roftrum cum vncia trien- proportione craflbjcaput crifta ornatur e co-
tem, craiTitudine vero pollicem sequans. Su- lore cyaneoin nigrum teiidente, longaque.
perne id nigrum eft,lateribus autem pallens, Venter candidis plumis
cegitur , 8c collum
ac inferne nigrum & fubfufcum. Oculi fuht torque candenti iniignitur : alas inferne al-
magni, iris lutea, &
palpebra* rubese; vertex befcunt,fed poftremispartibus videntur fu-
plumis nigris tegitur ,kemque crifta infigni, fca:, dc candicahtibus maculis interftindar,

collum , venter , corpUfcj,ue

ilmiliter rtigra: fuperne vero ficut reliquum corpus funt
vniuerfum cadetifed catida cinereaeft,velut cyanea:,extremis partibus nigras,&albis vn-
&; defupet alse,nam infernse funt albidiores: dique refperfse maculis.Cauda partim nigra,
fuperiores alatum partes virore quodam partim cyanea eft , fed maculis albis per in-
fplendent. Dorfum , etii cancMfs tegatur terualla quoque variata. Crura rubeafunt,
plumis , pennis tamen nigris in virentem pedes diuifi in digitos , in atros vngues de-
iplendorem inclinantibus veftiri folet.Pedes finentesjoculi nigri,a«: iris candefcens. Ad-
qui in digitos fifli funt,& crUraqiiOque,pal- uena auis eft huic Mexicana: regioni, verfa-
lefcunt. Alba fafeiacircumcingitur caput, a turque iuxta fontes Sc flumina, pifciculis &
roftri exortu ad oculos vfque procedente. alijs aquatilibus vi(5titans,edulis,{ed relkpa-
Lacus Mexicani aducna eft, vocaturqueab rum auium paluftrium fapore atque nutri-
Hifpanis indigenis, velut & quasdamalia* menco.
aues, martimte ptfcador&b
fikmm quibus Nequ^exiguusdecoreft amalozque feu
alitur capturam. Arundinetiseducatfobo- aui rubefcentis colli. Paluftriseaeft,noftra-
lem, grauem infert morfum , ac grauem fi- ti turturi magnitudine par , cruribus pedi-
militervocem edit. bufque in digttos fiffis, atque ex, albo rube-
icentibus,nigris vnguibus,roftro mediocir-

CAPVT XLVL citer longo,exili & nigro,atrisoculis,& iride

rubra , pecloris 8c ventris&alarum inferna
De aue ventu alba funt, fed cauda , qvx mediocrem ma-
gnitudincm nancifcitur , fuluo 8>c nigro co-
IDoneum quoque confpeclum heatototl, lore eft infperfa: at collum peclufq^ torques
feu auis venti exhibet.Magnacrifta exor- bini,minimi fei e digiti diftantes interuallo,
natur, orbicularijac coxonsemodo eminen- nigrique cingunt, quorum anterior vndi-
qua-
 HISTORI^ NAfVRiE LIB.X. 223
quaquecircuit, pofterior fuperna deficic ac
difparetparce.Exvtroque iatere maculaebi-
dx candentes, pari amplitudine,fupra ocu-
CAPVT L.

los verfus collilm,illud fere attingentes,dif- De pico Martio.

currunt. Superna corporis, adeoq; ipfacau-
da ,-albo; nigro fuluoque funt colore alx ;
OConenetl dicitur inNoua Hifpania Pi-
veiodefuper tuluo Sc fufco. Indigena eft ci Martij fpecies maxima, cuius puluis
auis, lacus Mexicani alumna , ac vens tem- falucaris eft hydropicis.
pore educans fobole.Efturcaro,que;eodem
quoceterarum aquaricarum eft nutri^nen-
to. Vefcituripfa culicibus, pifciculifque&:
CA P VT LI.

vermibus lacuftribus: vehementiiis perftre- De acapxtnbus Chiappx.

pit quam pro corporis ratione, nec tamen
poteftgarrulis auibus adnumerari. QVofdam accipicres fluuiales Chiappa
nutrit, monftrofos pedibus: vnus anfe-
rinus, alcer aquilinus vno innatat alcero
CAPVT XLVIII. rapcat pr&dam.
: ,

De fico ftlutifero. CAPVT LII.

NObilis eft a dolore capitis leuando De alcatrazj.

tleuhquechokococljfeu auis capici pla-

tese fimilis. Merula maior eft, roftro longo ALcatrazl prifctis onocrotalus ;
quare du-
nigroque, fedinferna parce longe breuiori, taxat addam paucadehacaue.Fercur
vertice ac psene toco collo defuper rubeo,in- fxpe ne noctu in mari medio a volatu ceffa-
fernis partibus omnino cinereis; alis vero ac re, fed efterre fe admodum in fublime,tum
dorfonfgris, fed albis tranfuerfifque lineis collo fubalceram alam redu&o, alrera ex-

Degic Pau,iclanicis agris prouincias

variacis. pafla,permictere (e ventis,donec fuopte pon-
Totonacapas. Pici fpecies eft arbores perfo- dere dilabatur, vbiid fenlic , excitare fe, ac
rans , cuius capicis piuraas rubrefcences dp* rurfusaltarepecere ;
iic noctem fubeundo
plicacse 6c conglutinatse,capitisferuncurcu- defcendendoque cranfigere , &c laborando
raredolorem ; fiue in eam fententiam vene- quiefcere.In nonnullis locis mane & vefpere
rint, quod vercici auis adhasreanc , fiue id ducentarum turma ad pifcandum prodit.
ita fehabereexperimenroaliquo deprehen- Sublime petunt, inde fpeculantur prasdam:
derint* visa , colleclis alis praecipiri feponderede-
mictunt ad aquas , infequuntur pifces vfque
adfundum,poftlongum fpatium emergunc
CAPVT XLIX. a\ix cum rapina ;
alie, inanes &c initx. Mirum
afpeclu^quafdam pr^cipitari,quafdam attol-
*De fico imbrifeto. lij quafdam immergi,emergerealias.

Plci quoque genus quatotoni , vpupar

magnitudine, &nigro fufcoquecolore
CAP VT LIIL
variacum. Roftrum , quo excauac arbores De kicz^th,
perforatque, cres digicos longu eft* firmum
& candens, & infeme breuius. Caput eft FOrtaiTe gryphes per omnem celebrati
paruum,acrubriscontecT:um plumis, crifta fabulam fuertint lllaeauesScythicze, de
quoque rubra infignitum,ac tres vncias lon- quibus Mathias Michouius hsec habet In :

ga , fed fuperna parte nigra. Alcerucro colli
latere fafcia candida defeendic ad vfque cir-
cicer pe&us.Crura pedefqueliuidamnr.Vi-
iiic non longea mari Auftrali. Nidificatin
arboribusexceliisrvefcicur ricadisytlaolli, &c
vermiculis imbriumtempore educat , hoc
:
eftamenfe Maio vfque ad Septembrem:
edulis tamen non eft,nec alium (quod acce-
perim) praftat vfum.
Iura & locis Septemcrionis non effbdicur
aurum,argentum,necaliaE minera^: neccor-
refpondent fabulae,quod illic eflent gryphes
& magn^ aues prohibentes fodere &efrerre
aurum. Vndefecundiim hoc dico concra-
rium Aucl:oribusanciquis,qu6dgryphi non
funt in rei veritate in illa parte Sepcemtrio-
nis, nec in alijs parcibus orbis. Affercur au-
tem ad nos quasda auis rapinis viuens,quan-
titatisaquila2,fedalis &
cauda prolixioribus
quam aquila,infimilitudinem accipicris, SC
vocanc eam Mofcouicaz ^/V^/^noftri verd
T4 homi-
224 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
homines vocant ilhm byxlozor , quafi albi- autem ad iimile exercitium proni funt
cans fpkndor , quia fubalba eit fecundum ifti corui, vt toto anno in eo perfeuerare
ventrerri. Hanc omnesrapaces aues,accipi- cuperenr.
tres, falcones, &ceterar raptu viuentesin
tnntum mctuunt,qu6dinfpe£ta ea rremant
U cadant & extinguantur. Admonecibi-
,
CAPVT LV.
dem Michouius contra anciquorii famam, De auris.
in Septemtrione poft Gothiam , Sueciam,
Finlandiam,Iuram,& poft mare Cafpium, ' Amofa foeda ingluuieauraeft. Alijs di-
non eile monftrofos homines monoculos, cifair ga//inafaautga//wafo ) &c'm manci-
bicipiceSjCaninacapita habentes , fed nobis mis locis zamuro, Periieniibusy«y»^«,Me-
iimiies, rar6,fpariim, &c ab inuicem diftan- xicauis trop/lotl. Coruinum eft genus,f ere
tes, paucos numero habitames colore fre- , accedens magnicudinem aquilse color ni- :

quenter liuidos ,
propter frigus iiuiditacem ger ,aduncus vnguis &ater, crus fufcum,
corporibuseorum imprimens. roftrum piittaciinftar,fronsdepilisplicatili
cute obtegitur,circumftantpili rari nigri, &
CAPVT LIV. iimiles ^thiopum,Morticina& ftercushu-
manum,&alisefordes, eius feruiunt guke,
De coruo Smarnm marmo, nois fiue viu.Perno&antin arboribus ru~ &
pibus,maneaduolant ad vrbes, fpeculantur
\
Mendosa Augu-
Vius venationem ex ab editioribus locis piateas,& quidquid im-
dabo.Habet Rex Sinarum in
Lltiniano mundum aut exanime deuorant. Perfpica-
omnibus vrbibus fecundum flumina ficis ces funt & prsepetes ,& miri iilentij,nec cla-
quxdam sedificia,inquorum tingulis muici mant, nec canunt,raro murmureconrentse.*
marini corui aluntur, quorum opera pifca- iiquis illas infequatur. , exonerant fe, vt lc-

tio peragitur hismeniibus,quibus pifcesfuos uiores volatui finr,parifeftinationeeuomen-

fxtiis ediderunt. Educlos enim ex iliis xdi- do quidquid glutierunt.Francifcus Hernan-
ficijscoruos,ad fluminum ripas transferunt, dus au&or eft , ignorse cfle originis nefciri j

in quibus multas pifcatorias fcaphas media vbi nidificent & educentprolem, ciim fre-
ex parteaquaplenashabent: quibus inor- quentiflime; iint prope omnibus Nouse Hi-
bem difpoiitis fingulis iingulos coruos ad-
,
fpaniae angulis. Nihilominus nofter Acofta
iudicant. Hos deinde fub aiis longo funicu- pulios earum fcribitalbos eile, adoleicentes
io aliigant, eorumqueguttur iiue mgluuiem in nigredinem coruinam degenerare.Grega-
alio iuniculo adftringentes,ne pifces captos tim peruolant, fubhmipeta? funt. Gdorab
vorare queant,in aquam proijciunt ad pifces eis ingratus. Pennse exuftse cinis vetat pilos
capiendum: quod adeo auidc excquuntur, naici, aeque ac ftercus formicarum , &c fan-
vt admirationem pariat nam magna cele-:
guis vefpercilionum. Vulnera quoque medi-
ritate fefe mergences, atque fub aqua tantif- catur. Caro ii edatur , Gailicum morbum
per hasrentesjdonec giittur Oue ingiuuiem a iuuac. Scercus drachmse vnius menfura po-
roftro ad pecxus vfque implere queanc,dein- tatum, prodeii; melancholicis.Cor eius Solc
de emergentes iimili celeritate ad fcaphas exiiccatu m , impense odoru m
eft. In aliqui-

redeunt, captofque pifcesin aquam quam (

bus Prouincijs lege lata poena infligituroc-
ad psfces viuos comeruandam in fcaphis cidenti has aues.
contineridiximusj reijciunt,illicoad pifca-
tionem reuertentes. ln fimiliexercitio qua-
tuor horarum fpatio ea dextentate perfeue-
CAPVT LVI.
rant, vt nuilus aiteri iit impedimento,donec De regma, aurarum.
aquam,quas infcaphis,pifcibus repleuerint.
Poftea foluto vinculo quo guttur adftrictu GOzcacoauhtli vocat Indi auem,quam
.fuerat ne pifces inaluum tranfmitterent,di- dicunt reginam efle earum,quas Mexi-
mittuntur vt pifces venentur quibusipii- cani aurasvocant.Non minusillud nomen
mec vdcantur: funt enim famelici,quia die meruit conftantia fua aduerfus omnem au-
pifcationem prsecedcnte lllis cibus folitus ix vim ventorumque impulfum. Accedic
non darur, vt ad pifcationem tanto fiant magnitudine gneiijs aqmlis.Corpus vniuer-
alacriores.Vbi vero aliquantotemporein ibm, praster collum &c eas partes quse iuxta
aquaveriatiiuntpifcibus vefcentes, denuo pe&us funt, ex nigro purpurafcens, fuluum
ex aqua retrahuntur, &c in fuas caueas illaui, eftac pullum,ala: fubtus circa exortum ni-
domum Tertio quoque die
transferuntur. grse, cetera cinerea deiiiper vero mixtim
;

hoc excrcitium repetitur, totisillis menii- fulua>nigra:,& nonnihilinpurpureum ver-

bus qtubus pifcitio peiagenda eft. Adeo gentes.Crura rubra funt.,& vnci vngues,ro-
ftri
 ti IStOKlA NAtVR^ LIB. X, 225
ftri extrema <\ux pfittaci efle iudices , cam gnia, fimiliruboread iattis fulgentia. Stur-
(

elt indiftin&a iimilicudo ) alba funt, cetera norum quos Hifpani tordos vocamus, vi-
,

fanguineo colore tin&a. Amplum, eft na- dentur fpecies. Magnitudine,colore &: for-
rium foramen, oculi nigri, iris riilua, rubex mapares funt, & cum eis vbicumque ver-
palpebras; frons fanguineo colore perfufa, fancur, quamquam hu meri primo fului ap-
ac plicatilibus rugis torua, quastamen non- pareantin rubrum vergentes , &c ciim aetate

numquam cxplicat: qua

vocatosgahV
in re fuluum omnino mutentur co-
proceflere, in
pauos videtur semulari , &
pilis quibuidam lorem. In caueas conietti , voces reddunt
veluc retorridis rarifque, JEthiopum pilis humanas, Sc lepide garriut.Quauis re obla-
haud abfimilibus» Cauda eft aquilse ihferne ta vefcuntur, fed pane maximeatque Indi-
cinerea, foris verd nigra.Anguibus,muribus co frumento. Calidis frigidifque eas aues
dc lacercis, quos rapit, vi&icac, fed mortici- reperies regionibus ab Hifpanis colonis ru~
,

nijs maxime & humano ftercore. Sublimi- beorum humerorum commendadozas, vt

peta auis eft, &c nimiiim excenlis paniifque dixi,vocatos, fed numerofis agminibus funt
volac alis, vix volacum incermiccens. Indi- oppidanis admodum molefti,eofque auda-
gena eft Mexicanse prouincia*: vere educat. cl:er incurfant, prsecipue regionibus feruidis
Vi incredibiliobfiftic vencis ., contranititur- &c maritimis. Malum inluauemque pras-
queaduerfantibus, eifdem f edibus perftans ftantfuccum,& in arboribus non procul ab
immobilis. Caroeft inutilis, &nucrinienco oppidis hominumque commercio nidifi-

anemine (quod adhuccompererim) nifi cant> & fata, in quibusforte confedere, de-
niedicinse gratia deguftaco. Audio , huius uaftant atque depopulantur. Cancant lu-
auis plumis admocis mederi Indos vlceri- duntque, feucaueisincludantur , feu libere
bus, carnibufque elixis alimonixlocodu- per domos permiccantur incedere.
rance afTe&u deuoratis, quas eciam aiunc
naorbo Gallico prsefencaneo quodam
medio mederi.
re- C APVT LX.
De pfittacts.
CAPVT LVIL
FEruorem caeli piittacus vbique amac, •

De garagay. propterea h£\x , Africa? Sc Americas, a-

J
Aragay dicicur rapax auis,milui magni-
_i"cudine,capice ex excremicace alarum
albo>&: breuis volarus; crocodilorum & ce-
lumnus, vbi iracundior Sol.Diligentiflimus
huius auis incerpres Aldrouadus f uit. Adhu.c
tamenliceacadijcere fencenciam Francifci
Hernandi, Anonymi, •& Caroli Clufij Ille ..

ftudinum ouis infenfa.Odoraturillafub are- primus ica fcribic de Toznene: Pfitcaci id

na in ripisfluminum condita,eruit & vorac. genus,viridi & luteo colore micac,oculi ru-
Soliuaga eft,nifi quod aurse auesilla. fequan- beOj roftrum vero candenti & nigro fufco ,

tur , vc potiancur furco j aurse enim fcalpere candidum inclinante. Propen-

pede, fed in
terram nefciunc, vc efTodianc oua. fiuseftaptiufquead fermoneshumanos ex-^
primendos ceteris, ac freqUentiusapud Hi-

GAPVT LVIII. fpanos. Alterum genus cochovocant viridi

colore, rubro &c candenci capice,ac minoris
De hoaBon. molis 5
quod loquax quoque eft,nee admo-
dum difiimile prsecedenti , etfi fono diftec,

ARdese cinerese congener auc fimilis eft Hos pficcacos vocanc Hifpani catherinas.
hoa&on femina,paulld maior hoa&li Tertium quilitoton tiriclum virore , talan-
mare* Ventrem &
collura alba , fufcis per- dux vocatse , aut galericae non criftatas ma-
rnixtis pennis;ceterum corpus fufcum incer- gnitudine.Frontem candida macula infigni-
fertis albis. Oculi magni &pigri iride palleti. tum,roftro candido,& nigris pedibus. JHiu-
Vocatureciam a nonnullis xoxouguihoattli. manas voces imitatur, &: gregatimcum co-
generibusvolat, ciim reliqui comparestan-

CAPVT LIX. tum reperiantur. Omnesvero in excelfis ar-

boribus nidificant. Primumde quo dixi-
De pterophxmco Lndiarum, mus genus certas ftacafque arbores 5 quas
,

numquam quseciim in here°

deferat,eligic :

ALarum commendac acolchi-

infigne des tranfeanc dominis illarum haud funt
,

chi,feu auem humerorum rubeorum parum vciles. Sunc quas Haitini quaca- &
impecrauicque ab Hifpanishonorificum nb- mayasvocant, Mexicenfes vero alo. Totas
men, qui aues commendadorm illas vocanc rubeajjpr^ter humeros &:caudam,qu« cya-
quod asmulenturEquitum militarium infi- nea funt , &c gallinse cortalis noftrae circiter
magni-
226 IOANNIS EVSEBII NIEREMB ER Qlt
magnitudine, roftro magno candenti & re-
iimo,pedibus nigris,ac carne fimiliter rwgra, PSITTACVS ELEGANS.
exquibus nonnullseofrenduntur, qu# ler-
monem humanum do£foe xmulentur ru- ,

fticetamen & incondite filioiqj fuos more

:

aliarum domefticarum auiurn educent m

domibus vbi aluntur. Offendas & alios vi-
rorediluto tin&os, nigrante roftro pedibuf-
que, humeris&: cauda virore tindtis exatu-
Viuunt hnuxta
rato, nec prsefatis minores.
montium cacumina,excelfafque pinus. Ac-
clamant vehementer, volantque bini.Sunc
&C montani incondita forma, qui non cicu-
ranturautaluntur domi. Nulliuseorum ca-
rp eft edulis; nam & atraeft, &c guftus iniu-
cundi. Omnibuseftcommune, vtrarnque
maxillam mouere, quodnuilialiomm con-
tingit animahum. Sunt &: alia genera , de
quibus alij Au&ores latius.

C.APVT LXI.
Vyarratio Anonymi de pfittacis*

f Iftoricus meus Anonymus ilc habet

1 loquens de Hifpaniola: Innumeri func
pfjuaci viridescum purpureis macuiis,quo-
rum hac infula genera, maiores , me-
tria in

diocres,minimi.Maiores ab Indisvocantur
biguar&. Hi in eo diftantab ahjs reliquarUm PSITTACVS MINIMVS.
infularum,quodmaculamalbam fupra ro-
ftrum geftent j non viridem, aut miniatam.

Valde locutulciae lunt ha: higuaiK,ii huma*

nosdoceantur fermones* Minores vocatur
xaxauis , & viridiores funt, a paucifcpinter-
ftingnuntur miniatis plumis. Hi inquieti&:
turbuleti,mordaciores>iracundiores,&gar-
ruli,licet rudes humanisloqui vocibus,quas
numquam difcunt. Decem exhisinuadunt
&£fugantcentum higuararum. Nulla inter
hos pax. Diuerfisgregibusperuolat:quacu-
que peruadantjgarriunt. Higuarse integrio-
rcm &
corpulentiorem fonum edunt,xaxa-
uisacutiorem Sc teiuiiorem &, licet ignari
:

loqui humanis vocibus 5 placent tamenin

cauJisaffiduo garritu &inquietudine.Tertia giae fuse ei dicauitille enim Philofophica
:

fpeciesminimorum eft,necexcedunt palle- methodo quidquid ad piittacorum

tradidit
res mole, viridefque funt.Hi lilent,& paca- hiftoriampertinere poteft, &
quatuordecim
tiores funcviror dumtaxatinillis placet. diuerfas eorum lpeciesdefcribit, tredecim
vero icones exhibet, quarum duse priores

CAPVT LXIL maximasfunt

rant; tertia
3 &coruu magnitudine
& quartacolumbae funt magni-
fupe-

Narratw Cltsjij de pjittacii. tudine; quinta s fexta, feptima, octaua, nona

& decima > mediocris funt magnitudinis,
[Vnc hiftoriam Caroli Clufij inter- caudamque breuem habent , faltem non
feramus. Inter Neotericosautem, ne- adeo longam,vt tresfubiequentes,quaslon-
mo meaopinioneexacliiis &diligentius de giore cauda funt praedita: decima quarca
;

hocauium genere commentatus eft quam brcuem etiam habetcaudam.Priorem illam

Vlyfles Aldrouandus Bononieniis , qui to- elegantem, quse pecloris Sc ventris pennas
tum iibrum xl. ToraiprimiOrnitholo- flauashabet, tum&easquse alasdprfumqj
tegunt,
 HISTORU NATVR^ LIB. X* 127
fcegunt , tUm etiam cauda csem-
eas quse in etiam efle debet: nam alarum remiges pen-
leas , non femel videre memini , & iconem nas, & caudse , quse fefquipedalis longitudi-
habeo viuiscoloribus expreflam; atq illam ;
nis , media ex parte coccinei coloris efle re-
ipfam efle arbitror ,
quam Ioannes Lerius fert, altera prorfus elegantiscyanei tubo feu
tap.x i . Hiftorice fuse Americanse , tanide a neruo, qui medias pennas per longitudinem
Braiilianis appellari fcribit, Alteram
fpeciem fecat, diuerfos illos colores diftinguente,re-

ctiam videre memini in arce Cacfaris Eberf- liquas vero totius corporis pennas prorfus
dorfiana ad Danubium iitainfra Viennarn\ caeruleo colore tin&as efle.Addit,vtrurnque
tum etiam Lugduni Batauorum apud5io- genus illud maiorum pfittacorum,arat vide*
nem Lucium Daniftam binas aueseius ge- hcet &
camde , magnaeiTeinasftimationc
neris, quas poftea magno Duci Mofcouita- apud BraiilianoSjquia illpru pennas ter qua-
rum dono mittebat. Reliquse vero fpecies, te'rve in anno vellunt ad veftem, pileos, cly-

fpracter tertiam quaeilli alba criftata eft , & peos &

aulaea conficiendum,tametii dome*
decimamquartam, qu2eerythrochloros,et- fticum non lic , quia tamen vaftis arbori- m
iamquecriftata) mihi etiam confpe&se,tum bus medios vicos occupantibus frequentiiis
plerumquealise ab ipfo non defcriptae, tam verfariiblet quam infiluis.Prejerbinosillos
breuiorecauda prseditx , &: maiufcula cor- ingentes,idem Lerius tria aut quatuor pfit-
porismole, quam minoris generis,quse lon» tacorum genera apud Braiilianos inueniri
giores caude; pennas habent,& collum velut aic Primum videlicet etiam maiufeulorum,
torquerubroatque atro ornatum. Humana & crafliore corporis mole praeditorum , eui
verba exa&e exprimere folita?: quibus fimi- aicurous nomen indutTououpi- Brafiliani

lem vnam habuit nobiliflimus vir Philip- namboutij , caput ornatum habens pennis
pus Marnixius Sanft-Aldegondius , quam verficoloribus, fiauo,rubro, &: violaeeo ex-
fsepe cachinnum humano more extollere tremisalisfuauerubentibus,&caude;pennis
audiui , cum ab adftantibus Gallico fermo- oblongis &: flauis , reliquo corpore prorfus
necompeliaretur hoc modoiRiezperroquet, viridi: hoc genus rariflime ad exteros trans-
riez> ; ideft,2?/^ ffittace, rid^. fed quod ferri , nullum tamen facilius & perfe&iiis
magismirum,Gailicofermoneetiamfubij- edoceri ad humana verba pronuntiania,
ciebat illic6,tamqua ratione prsedita , haud
quam iftud. Addit etiam, Braiiliana quam-
dubie tamen ita edo&a Ole grand fat qui
, dam mulierem in pago , binis milliaribusab
me faiU rirc^t. hoc eft , o mdgnum fatuum, infula in qua ipfe cum alijs Gallis habitabac
quimead ridendumprouocat. illaque verba diftante, fimilem piittacum in delicijs ha-
iteriim ac tertio repetere folebat. Sed inter buiife , qui eo intelle&u & ratione prseditus
reliquas vnam , piittacis primse fpeciei ma- videbatur,vt comprehendere & difcernere
gnitudine arqualem , apud Illuftriflimam poflet,quidquidipfadiceretquaeillum edu-
Dominam Mariam de Brimeu , Ducem cauerat. Namcum,inquit, animi recreandi
&
Crpyam Arefchotenfem feliciflimas me- gratia in illum pagum profe&i , ante illius

morise , priufquam ex Hollandia excederet, mulieris sedes interdum traniiremus, com-

cui fane parem m coloris pennarum varieta- pellare nos ipfa folebat hisverbis : Vukis
te 6c elegantia videre non memini. Etenini n)ihi peclinem dare vel fpeculum , & illico
licet omnes fere pennse corpus tegentes ru- efficiam vt meus pfittacus coram vobis can-

bro coloreeflent infecl:2E,caud^ tamen pen- tet& faltet > Sieiuspetitioni annuebamus,
nar^quse valde prolixse, partim rubrse erant, fimulac qu^dam verba arui pronuntiauerat,
partim cserule^; at quae in dorfo alis verfi- & piittacUs non modo in pertica , cui infide-
colores ex flauo,rubro & viridi, quibus cae- bat,faltare incipiebatj fed etiam garrire , fi-

ruleus color etia permixtus. Caput circum bilos edere , & Brafiliorum ad pggnam fe fe
oculos albi coloris erat, finuofifque lineis parantiumvociferationesimitari. Breuiter,
nigriSjquemadmodumcanid^caputjdiftin- quando in eius herssmentem veniebat vt
dumerat. Pfittacum,quifimiliseflet,apud diceret, Cane,canebat; Salta,faltabat : fin

nullum Au&orem defcriptum memini* Ea vero asgre ferens,fe quod petierat non impe-
porro auis Annam Illuftriflimae Ducis ne- trafle,paull6 acerbitis aui diceret,Auge,hoc
ptem,nunc Comitem Megenfem &: Domi- eft,file, inimobilis filebat , nec vlla ratione

nam de Grosbeke adeo diligebat , vt quo-

, eum adlinguamaut pedesmouendum ex-
cumqueperconclauefpatiaretur,illamfub- citarepoteramus . Secundum genus mar~
fequeretur , nec quemquam veftem eius at- ganas a Brafilianis appellatur , quale eft eo*
tingere confpicetet, quin morfu illum appe- rum pfittacorum,qui inEuropam inferri fo-
teret; ita zelotypia quadam laborare vide- lent ,nec magniapud illos pretij, propter
batur. Ceteriim piittacus ille maioris gene- abundantia non ver6 minus iftic irequen-
:

ris, quemLeriuscapite fupra memorato a tesfunt,quamapudnoscolumb*e. Piittaci

Brafilianis arat vocari icribit , valde elegans tertij generis, ab ipfis touis appellati, maio-
res
12% JOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH
res funt fturno , &: vniuerfum corpus
non poneret 5
at fiquis alius manum admouere
tectum habent pennis impensc virentibus: vellet ,Uhco morfu illaro appetebat ,haud
caudx vero penn#,qua: valde longe,flauum fecusquam canis quifpiatm Anno porro
eolorem admixtum habcnt. lilud etiamad- Chriftiquintoiupra miileiimum &:fexcen-
debat fe obferuafle* piittacos illius regionis teilmum mittebat mihi Iacobus Plateau
nidos ex arborum ramis propendentes non pfittaci euiufdam iconem viuis coloribus

conftruerejVt topographicis fuis tabellis qui- expreflam , cui cumiimilemha&enusnon

dam perfuadere conantur at in arborum
cauis,eofqueorbiculari forma, fatifquedu-
ros aciirmos. Ceterum ciim fub extremum
annum Chrifti milleilmu quingentefimum
fexagefimum quartum eitem Olyflipone
apud Sebaldum Linilum Germanum Vl-^
menfem, meminifilium ipiius Rodericum
ex Fernambuco Brafilianorum , vbi com-
morabatur,ed appellere,&:nauem mercibus
;
viderim , neque apudquempia adfcriptutn
meminenm , in hoc Auctario ad Exotico-
rummftoriamtypisiam expreflam adiun-
ctam volui. Eum amem fe plus quam bien-
nioaluiflefcribebat jcolumbxqueefle ma-
gnitudine: caput illud haberepsene inftar
accipitris,eiufcemodi nempe coloris pennis
tectum, ardentesoculos. Collum Sc pe&us
veriicolorespennse obildebant quas ,ciim :

onuftam aduehere }
in qua etiam aliquot irafcebatur, aut moleftiam aliquis ipii crea-
mancipia , &: nonnulli piittaci quarta: fpe- ret,admoto ad caueam,qua conduius crac,
ciei ab Aldrouando delcriptar, atquealij ec- tdiquoanimali,furrigebat , vc criftacus quo-
iam minores , fturni magnitudinem non dammodo videretur. Eranc autem ilte ru-

excedentes, prorfusviridiscoloris pennts te- befcentis coloris,& extima parte cemlei ele-

c~ti , fed omnes breui cauda prsediti, &; albo gantiflimi. Ventris pennae iimilis fere erant
roftro idquegenusvalde trugibusnoxium
: coloriSjfufcotamen infuperfuflufecolore.
referebat. Eos in ltinere maizi granis alue- Dorii pennac virides,& alarum remiges pen-
rat, cumsmultasfpicaseum adhuc habere nx fubcerulese: cauda frequentibus pennis
obferuabam. viridibus, fednon longis conftabat.
Infecundanauigatione, quam Batauiin Pretermittere nequiui,quin ptittacipuill-
Indiam inftituerunt Orientalem , in Iaua lu,genusexiEthiopia locifq; Manicongo vi-

vicinifque quibuidam iniuiis piittacos ob- proximis his annis a Bacauis nanc leris
cinis,

ieruabantlongeilliselegantiores quos e Bra- 5

allatum,iimul& maris iconem,(femina ve-
iiliaaduehere folent, eofque aLuiicanis,qui ro mulco eft elegantior,vtriufque eaim iexus
in Iaua& Moluccis verfabantur,»^r^r ap- allacus) Ledonsoculis proponerem. Cor-
pellari intelligebant: &
illos quidem corpo- pufculi moles fringillaemagnicudinem se-
ris mole non valde magnos , fedaded ele- quabat, hoc eft , duarum vnciarum cum fe-
gantis coloris , vt venuftiores depingi non mifle longitudinem habebatabinfimocoi-
poiTe exiftimarent. Pectus enim &; vencrem lo ad vropygium vfque. Omnes pennula?

pennaerubri coloris rloridi fplendenrifque corpufculum tegentes viridis erant coloris,

tegebant, dorfum aurei colorispenme,alas fedinquibusmanifeftum apparebac difcri-
verdviridis& caerulei commixtorumcolo- men namquein
: dorfo facuratiores erant,
rum penna? ornabant 5 fub alisfuauerubens quseinventre dilutiores.Remiges alarii pen-

color fplendebat. Valde autem ingens erac naetrium vnciaru longitudinem habebanc:
iftic lllarum auium pretium, vt non minoris &tametii prona parte ,eo videlicec latere
aeftimarentur, quam o&o aut decem thale- quo breuioribus villis eranc predita?,quoque
risGermanicis.Linfcotius fcribic,Luiitanos iefeinuicemtegebanc, viridi faturocolore
fjepius periculum fecifle , an Olyiiiponem eflent tind^; alcero tamen, quod longiores
transferre viuum aliquem poflent,fed num- villoshabeoat, &
rota fupina parte fufci
quam compotes fac~tos fuifle, quod ni-
voti erant. Caudae pennae elegantifllmx erant Sc.

mis tenelli & delicatuli iint Bataui tamen : pame binas vncias longa?, paulo minus fc-
eam induftriam adhibuerunt vt vnum vi- , miuncialat^ , coloreea parce,qua vropygio
uum Amfteldamum vfque retulerint , qui iniixse , viridi cum flauo permixto cincLr,

tametii non eflet e felectiflimis, centum ta- deinde rubro eleganti , demurn nigro, po-
men & feptuaginta florenis eius Prouincie;, ftremd viridi &c tres ifti poftremi colores
:

hoceft, paulopluris quamfeptuagintatha- ab inuicem diftincti, veluti in quorumdam

leris venumdari potuir ,
quemadmodum in piktacorum viridium,maiore corporis mole
diarioiiliusnauigationis adnotatum com- prseditorum , caudse pennis videre eft: \l\x

perio. Isinitmere pleraque veibaHollan- autem vixconipiciebatur,niiIcum caudam

dica,qua:a nautis audiuerat , pronunture explicarer, quia abahjseiufdem longitudi-
didicerat,adeoque eicurem ipfum ejus herus nis tegebantur, quse prorfus virides.Collum

reddiderat, vt roftrum m os aures eius in- & breue&: crafliuiculum:plumula^ caput te-

fereret finenoxa,pilofque barbe/ipiltis com- gentes breuesadmodum U virides ,

praster
eas
 HISTORI^ NA f VKM LIB. X. 229
eas que. verticem fupra roftrum,quasque to- tacus tabernarij vinarij folitusaudire illum
tum gutturtegebant namilla: rubrum, ele-
; domiquerentemvinum non vendi , quod
gantem & floridum colorem habebant. De acetumeflet, didicit hax verba,atque ad ia-
mare loquor,quia femina: pennulse dilutius nuam fufpenfusgarriebat tepetito prasco-
rubebant , neque tam amplum fpatium nio 3 ^cetum efl, acetum <?/?,quod facile fuit
occupabant quam in mare Oculi erant .
ementibus credere: donec herus madefa-
nigerrimi : roftrum craflum & firmum., fu- ciens(aquamenim odiohabentha^aues) &C
perna pars adunca &
mucronata , vt in re- caftigans pfittacum di&auit , Optimumme-
liquispiittacorum generibus» Eius color rum *ptimummeru,quod
t pfittacus iic anim-
fubrubens , crura breuia femuncia? longi- aduerfus didicir, &: poftea ad ianuam idem-
tudinem vix asquabant , cineraccique colo- tidem publicabat, optimum merum efle.
ris fquamis eranttecta, vtaliorum vulga- Multipfittacorum fimpliciflimi, vt adcro-
rium pfittacorum pedes , ijque in quatuor citantem pfittacum ex arbore , in cuius ra-
digitos diuifi , quorum bini anteriores & mis auceps latet,mukitudoingens conuoli-
imparis longitudinis , bini pofteriores il- & tet, capique facile patiantur : nii enim vi-
li etiam impares, breuioribus quidem
duo- fo aucupe terrentur , fed vt laqueo tra-
bus articulis praediti , hi interni ; longiores hantur ad collum conie&o expectanr, nec
autem tribus,& hi externi. Vngues albi Sc aufugiunt vno captato , &
in mancica,
fatislongi. Valdeexilem habere vocem,&; qua praxin&useftvenator , ipfis cernenti-
dumtaxat pipire obferuabam. Gaudet con- bus repofito.
fortio. Ciim edebat,altero pede cibum non
tenebat vt alij
cibum
pfittaci

Cibus autem magnaex

arripiebat.
, fed roftro carptim
CAPVT LXIV.
parte phalaridisfemen illo enim libentiiis
:
De noyra.
vefci obferuabam , quamvlloalio feminis
Mihiautem quidam confpecli funt
genere.
adeo edo&i, vt panem aqua tinctum car-
NOyrx meminit Clufius iam laudatus:
de eadem nihilominus tranficribam
ptim morficando ederent. Potus eft aqua. Ioannis Hugonisverba* Ex Moluccanis in-
lllud prsctereain hac auicula animaduerte- fulisnoyra di&ain Indiam importatur,quas
bam quod, femellx fenefcentes vix edere pfittaci facie vniuerfim exprimit,quem can-
cibum iamamare carptum,&
volebant,nifi
tuquoqueadamuflim aftnulatur,nifi quod
aliquamdiu in prolobo retentum,&quafi pennis rubicundis crebrioribus veftita eft.
co&um fuo roftro exciperent, vt colum- Illarum vna viginti aut triginta pardauis in
barum pulli a matre ali folent. India vamit, quas poftquam cum pfittacis &
afpe&us amcenitatem,&: garritus iucundita-
CAPVT LXIIL tem communem habeant, hoc fibi pecu-
liare quoquevendicant , quod educatorum
De ingenio pfitucorum. fuorum,autalias quoque adftantium capita
6c barbas, vt &
aures dentefque linguis fuis
GVacamayan genus pfittaci eft pulcher- blande defricent aut allingant , quas partes
rimi,qmcum puerisludit.Incompofi- ftudiose quafiad viuum emungunt , e- &
taeforma?eft,foloveftitu in pretio habetur, mundant, adeovtillarumaltonbus ex his
neque praetermittenda induftria & mirirl- gefticulamentisoblectationis emergat haud
cus inftinclus huius alitis. In Potofi quidam parum. Taeeo,quod acutiiis attendenti co-
pfittacus , quem lorum vocant,admirandi loris iucunda varietate pfittacos haud leui-
ingenij.Vocabatlndos occurfantes patria* ter exfuperare videantur.
fusenomineColla, Iunca, Huayru, Que-
chua,&c. quafiquiipforum mores&vefti-
menti ritus dignofceret. Diflimulatam In-
CAPVT LXV.
dam nobiliori natu $c pame Regio digno- De mibtis pevmpulchw.
uit.ciim vidiflet i\\a.vn 3 dixix:Huayru
3 Httayru, PRetiofiorem auro quetzaltototl penna
Huayru* Ignobilior ifta natio eft, quam illa fecit, 6c ideo dicitur auis plumarum.
cuiusgeneris fe fimularet femina. Finxerat Criftata eft , &
pauoninis magna ex parte
fePallam e regia ftirpe.Matrona partim pu- ornata plumis, picas columb^ve magnitudi-
dens, partim irata, fputo & maledi&o auem ne, roftro &incuruoluteoque , &
pedibus
arTecit. Hifpalietiamalius pfittacus agnouic nonnihil luteis: caudatzanatl plumisprae-
Medicum indignum uomine &arte quem, ;
longis veftita , atque virentibus nitidilque,
quotiefcumque occurrebat, conuitijs varijs Sc pauoninicoloris, iridisfolijs formafimi-
profcindebat e feneftra, donec lite impecra- Jibus opertifque,alijs fuperne nigricancibus^
uit Medicus ne fufpenderetur ibi.Alius pfit- inferne vero , 8>c qua parte pauoninas attin-
V gunt?
2B0 IOA&NIS EVSEBII N lERElvlBBRG II
guntj qua* in medio funt , inclinantibus in
virorem, quafi cauete natura meliorum pul-
chritudini. Crifta conftat plumis fplenden^
tibus atque pulcherrimis, pe&us collumque
inferne rubris & micantibus, ac pauoninis
iuperne,qualibus etiam tegitur dorfum,nec
non cx partes qua? fubter alas funt;interque
crura, fed dilutis,exilibus,&: mollibus. Plu-
mxalarumpraelongae funtjviroretindasdi-
luto > &; in acumen defmentes.Penna;
tes humeros virefcut, fed iubter funt nigrse 5
que; verd alas interftantmonnihil incurua: ac
vnguium colore. Plumas huius auis
aeftimantur apud indigenas , ipfique auro
prarf eruntur, nempe longiores ad criftas,
alia capitis ac vniuer fi corporis belli paciiqs
ornamenta ceteras vero ad textiha opera^
j neque (quod fciam;edu!i carne conftat.
& rerum quaru muis,fed praxipue diuorum
cxprimendas formas, cui reipennas quoque
auicularu quas hoitzitzillin vocant,permU
fcere atque intexere folet.Viuunt in prouin-
cia Tecolotlani vltra Quauhtemallanver^
fus Honduras, vbi magna cura cauetur ne
quifquam eas occidat,tantiim licet eas plu-
mis exuere, ac deplumes dimittere 3 nec om*
nibus, fed tantum dominis: funt enim opi-
morum prsediorum loco , &
tranfeunt ad
heredes.
Francifcus Hernandus in Paralipomenis
quibufdara notationibus additcirca vena-
tionem huius auis nonnulla fcitu digna. Au-
cupes,inquit,fe conferuntin montes,vbi tu^
gurijs modicisoccultifque conditi,frumen-
tum Indicum co£tum dirTundunt , fuftefqj
plurimos perun&os vifco defigunt folo:qui-
bus impliearis atque inhserencibus auibus,
aucupes pennarum fruuntur fpolio. Agmi-
natim volant arboribus^quibus non medio-
cri, autinfuaui fibiloru atque concentuum
ftrepitu folentiniiderejcamque naturaduce
fuaru m
diuitiaru m cognitionem habent, vt
^ifcohasrentesiiftant, neque contorquean-
tur, vt piumis fuis nullo iint detrimento*cu°
ius pulchritudinis tantus eft amor,vt melius
ducant capi atque occidi, quam pennarura
integritati , dum libertati ftudent
parcere. Arbores excauare dicuntur , in
earum cauitatibus educare fobole. Vefcun-
tur vermiculis , pineifque quibufdam filue-
ftribus^ex his qu as Mexicani matzatli voca*
reconfueuerunt.Locaapricaamant, neque
compertum eft adhuc in domibus voluifte
ali aut cicurari. Sonitum proferunt pfittacis
nonadmodum diffimilem verumfibila : ,
edunt lseta alacriaque , terque diecanunt,
nempe matutino, meridie, atque fub occa-
fum Solis*
Poft quetzaltototl magni habetur tzinit-
zian.Auis eft parua,columba? psene par^plu-
mis multorum colorum veftica,quibus ima-
gines mirse fubtilitatis intexunt indigen£ ; eo
enim opificio vniuerfo orbi iamdiu innotue-
re:& vtebantur feftiuis diebus,in bello,tem-
plis,ac publicis tripudi js .Roftriim breue eft%
incuruum columbinum caput
&: pallidum >
ac collum fed quse plumis virentibus ac
,
nitidis veftianturjpeclus venter^rubea iunt
5
praeter eius partem quse eft proxima caudse;
illa enim cyaneo candentique promifcui
tegen- tingiturcolore.Cauda fuperne virente,ac ni-
gro inferneVAle; partim albo, partim fub- &
nigro atro:iris oculi luteo, fed in coccineum
maximi verum cruraac pedes cinereo. Vi-
vergente,
uitincahdisiuxtaOceanum Auftralem:ali*
& tur in caueis,&: veicitur fru&ibus.Pulcherri-
ma auis eft, ii quse alia 5 fed neque cantillat,
Totoqueftal etia fcribit Antonius Herre-
ra columbina magnitudine minorem eiTe»
viridem omnino.Caudxpennadongiffimse
funt,magno pretio habitse,& receptse in co-
mercijs. Occifor huius volucris capitis reus
erat, quare depilabant illam dumtaxat , de-
inde dimittebant.
CAPVT T XVI
De turdu Chiapfa^ & pajferibusfabris.
/^EnusturdorumChiappam,incolitquos
Vjlvocat paiTeref fabros. Nigri funtfolura
in pecl:ore,& capite rubri. Fru&u quercino
dumtaxat vefcuntur. Roftro perforant cor-
ticem pinuum, glandem fingulis foramini-
bus aptiffime accommodant > vt manu ex-
trahi nequeat , iic omnem pinum ornatiili-
me cingunt glandibus incifis. Mox pedibus
haerentes cortici,tunduntroftro glandem,&
vorant. Alia fententia Gomarae eft de pafle-
ribus, quos vocant Hifpani carpinteros. In
Dariene fcribit nafci palmas,quarum trun^
cus per extrema attenuatur : in medio
nidincare quofdam pafleres excauato roftris
nido. hos pafleres vocat ipfe Pitos3 putac &
effe quos Plinius Picosdixit, Hifpani fa-
, minime bros. Addit ex aliquorum fententia,vim re-
& cludendi nidos ferro impeditos non efTe ali-
cuius herbas, fed ipfius pici , cuius tacl:u in-
fringi metallum^'
p A
^ P V
v TA T
1-
YVTl
A V 1 1.
^De rbmocerote aue*
TN bifukis h^chabet Aldrouandus.Rhi-
X noceros auis volatu admodum pernici &C
incitato fertur, corporis magnitudine aqui-
lamfuperare,roftroincuruo, quatuorpedes
longo, inter oculos cornu extante, quod ni-
gralinea continuo producla difterminatur.
Eft
Eli auis crudelis
J-nSTORI^ NATVR^E LIB.X.
& immanfueta, fequiturq, fuluefcunt, f uluefcuntque prope caudam
W .£

exercitus, &: cadaueribus depafcitur. Vifa nigro: fedqua? corporis veftiunt fuperiora,
eft vnaa Luiitanis e nauigio in Mari rubro, nigre funt maculiscandicantibusconfperfaf.
ciirri Solimanus'eunuchus claflem circum- Humipeta aiiis eft, ac modici volatus ,fed
duceret. Eadeni virtus huiuscornuac qua- adeopernici curfu * vt equorum velociili-

drupediSj vt narrauit Ludouicus de Vrreta moriim agilitatem longe excedat. Calidis

lib. r. Hiftorias ^Ethiop. pagina 344. ii forte regionibus viuit , nec expetendam prseftat
praselara fic fMes huius Audtoris.Recolo iub alimoniam.
annum 1J9$> Guianu vifamauem, &c
in
Gualthero Ralep in portu Moreguito obla-
tam a Rege ( armadillam indigense vocant)
CAPVT LXX.
cuius pennasita difpoiica? , vt loriese fqiia- De turture Indicd feu cocot%in,
mas referant, excrefcencelongocorniij qUo
illivtuntutprotubis. PetrusMartyr Deca- SVperftitiohe quadam aut remedio zelo-
de 3, libro 6. roftrum eiUs porcino non eife typias famam meruit cocotzin feu turtur
longius , &
fub terra vt talpam viuere*,in- Indica.Paiferenoftro paullo eft maior,cuius

terdumetiamalcumvolare:carnemefuinon vniuerfumcorpus fuperne fufcu eft, plumas

infuauem , cornu praeeipuum antidotum tamen fingulas nigro ambiente colore ala- :

haberi, prodic Monardusauetor verax.Ego rum antenora parcim nigra funt, fed maiori
non maximam fidem indulgeo omnibus ex parte fuluefcunt: cauda extrema albo 6C
hjs Aueloribusj aliquos Veneror. fufco promifcue colore tingitur. Plumae
quseinfernum corpusveftium,albe; funt,fed

CAPVt% LXVIIL -
-
,
inlineasfufcasdeiinentesatras
fera fulua 3 cinerea& nigra.
: alarum in-
Gaput paruum
De aue montanL eft,roftrum paruUm ac nigrum,collum bre-j
ue,crura rubentia, &C, vngues lufciac parui.

ADulatio & focietas canum

nonvincit Nomenhabet apud Mexicanosab alarum
officia tepetototl , feu auis montanse, colore & ftrepitu , apud Hifpanos vero, qui

quae valde domeftica eft, quamalij tecue-
choli , Hifpani vero indigense phaiianum
vocant. Auiseft anieris magnitudine,colore
nigio iplendenti, plumis tamen nonnullis
inrerne candentibus circa caudam in po-
ftremis alis , cruribus pedibufque cinereis,
roftroincuruo,partim cinereo,& partim
hueOi ac circum radicem velut tumenti,
eos turtures vocant, a vocis murrhure,fapo-
re ac nutrimento,etii noftris turturibus lon-
ge minores iint. Sonat huhu : bono conftac
nutrimento , etfi duriufculo. Reperitur in
montanis locis,atque*etiam iuxta oppida.In-
digena auis eft , Mexicanique agri alumna
ac valde frequens. Aiunt,ii mulieri, neicien-
ti quid edat, codta loco cibi exhibeatur ze-
•

plicatili crifta,oculisnigris,fed iridepallen- lotypix mederi. Eft &

aliud genus pra^diclse
ti. Alitur frumentaceis frugibus, ieu in auicula^ omnino limile , (ed fuluo corpore
maiTam , feu in panem coc-hs, alij fque fimi- nigroque, & capite cinereo.Sunt qui tlapal-
libus eiculentis. Eciulis eft ac pinguiscaro, cocotli hanc ob fuluum colorem vocenc.
nec difhmilis illi chortalium Indicarum.
Mite animal , amicum hominis , quod & CYGNVS CVCVLATVS.iiue GAL-
cibum apprehenfo domefticorum pallio LINACEVS GALLVS PEREGRt-
exigat , pulfetque roftro claufam ianuam,
vbi aliquo intrare ei opus fit , herumque ie-
NVS CLVSII.
quatur 3 fi liberura fit, venientemque alacri-
ter applaudenfqueexcipiat.

CAPVT LXIX.
De aue longa.feuhoitUllotl

CVrfu nobilior quam penna efthoitlal-

loti>feu auis longa aacumine ad
roftri
caudse vfqtoe exortum (que. fpithamam quo-
quelonga^eft) dodrantem prolixa cpnfpici-
tur. Roftrum defuper nigrum , fubter vero
cinereum,quadrantem longum , ac medio-
cricer craiTum: cauda virens , fed pauonino
fplendore. Plmnae totius corporis ex albo
V i
332 IQAtfNIS EVSEBII NIEREMBERfell
eius pedore & ventricu.lo,qux non contem-

CAPVT LXXI. nendi faporis eiTe compene.bant

quod multos turtures nancifci poterat,quos
, paitim

De cygno cuwlato. delicatiores &ori magis griitos reperiebant;

EXoticam auemin infulaCygnea. reper*
tamab Hollandisnarrat
ifta funt:Illa porro auis peregrinacygnu qui-
dem magnitudine aequabat aut iuperabat,
fedeius formalonge diuerfa:eius etenim
caput magnum , tecTum velut quada mem-
brana cucullumreferente, roftrum praeterea
non planum,fedcraiTum &c oblongum,fub-
flauicolorisparte eapiti proxima, cuiusex-
timus mucro niger Superior quidem eius
. coloris.Eos ab aue in maris littore lectos,de-
parsiiue pronaadunca&curua,in
vero iiue fupina fubcaerulea , macula media
parteminter flauam &
nigram occupabat.
Raris &.breuibuspennistecl:a efle aiebant,
&: alis carere , fed earum locis quaternas
quinas dutaxat longiuiculas nigras pennas
Nihil igitur mirum , ii pra: illis hanc auem
contemnerent,& ea carereie facile dicereut.
Cluiius, cuius Ineiusporrdventriculo qudfda lapillosin-
uentos aiebant, quorum binos huc perlatos
confpiciebam apud ChriftiaaiuPorretum,
eofque diuerfos iorma,vnum planum or- &
bicularem , alterum inasqualem angulo- &
fum: illu vncialis magnitudinis,quera iuxta
pedes auis cxprimendum curabam , hunc
maiorem &grauiorem, vtrumquecineracei
inferiore inde deuoratos fuifle verifimile eft , non ia
eius ventriculonatos. Ceteriim eainfula,vc
in Diario legebam, vno &
viginti gradibus
abiEquatore verfus Antarclicum polum di-
& ftat,in qua neminem habitare,fed defertam
efle opinabantur quia licet aliquot nautsc
:

habere pofteriorem vcr6 corporis partcm

: diuerio tempore emiili fuiiTent vt obfetua-
prarpinguem &: valde craiTam, in qua pro rent, totumquetriduum hacillacperuagan-
cauda quaternae autquinxcrifpae conuolu- tes jnfumpiiitentqeminem tamen rcpere-
,

tasqj pennulae cineracei coloris.Crura crafla runt» Iftam opinioticm magis confirmabac
illi potiiis eile quam longa , quoru fuperna omnium auium fecuritas , qux manu fe ap-
pars genu tenus nigris pennulis tecTa , infe- prehendi,&: funibus cxdi {inebat,tamquam
rior cum pedibusfubflauicoloris ; pedes vero nullum hominem anteaconfpexiflent. Licec
in quatuor digitos fuiiTe diuifos > ternos vero huius inful^ ambitum circiter quinde-
longiores antrorfum fpe&antcs quartum ,
cim milliarium dumtaxat eiTe in Diario fic

breuiorem retrorfum conucrfum , omnef- adfcriptum, ex alia tamen nauigatione pau-

que nigris vnguibuspraeditos.Verum enim-
uero, concinnata & defcriptiiam quapotui
fide huius auis hiftoria, genu te- illius
nus refciilum apud Petrum Pavvium, pri-
marium artis Medicann Academia Lugdu-
no-Bataua ProfeiTorem, videre contigit,re-
cens e Mauritij infula relatum.Eratautem
non valde longu , fed a genu vfque ad pedis
inflexionem paullo plus quam quatuor vn-
cias dutaxat fuperabat: eius vero craflitudo
magna , vt cuius ambitus paene quatuor vn-
cias sequabat , crebrifq.5 eorticibus
misteclum erat,prona quidem parte latiori-
bus &
flauefcentibus , iupina vero minori-
bus 6c fufcis. Pedis etiam digitorum prona
pars iingularibus ijfqj latisfquamis praedita,
fupina autem tota callofa.Digiti
protam craiTo crureinam maximi iiue medij
ad vnguem vfq longitudo binas vncias non
;
admodum iuperabat , aliorum
proximorum vix binasvnciasa?quabat, po~
fterioris(efcunciam :<omnium vero viigues
craiTi,duri,nigri,minus vncia longi, fed po~
fterioris digiti longior reliquis
cospoftannos fada abHollandisininfulas
Moluccas tendentibus,claflis Prasfeclo iiue
crus Admirallio Iacobo van Neck , eius vero le-
gatoilue Vice-AdmirallioN,Ganier,quiad
eam infula forte appellebat, maioremillius
ambitum fuiflecompertumeft. Is enimto-
tam infula circuire iubebat, &. triginta mil-
liariura iiue leucarum ambitum haberede-
prehendebat,vt mihi ipfemetaflercbat Am>
ftelredamianno a Chrifti natiuitate millo-
iimo fexcenteiimo tertio , illoipfo anno e.
feufqua- Moluccis &: Taprobana redux.Iftam autcin
infulam Bataui appellabant Mauritij infu-
lam , a Principe Mauritio,ante a Luiitanis
llhado Cirm vel Cifne nuncupatam, id eft
infulam Cygnatam, foriitan obconlpe&am
fatis breues in ipsaiam commemoratam auem , quam
cygnumefleexiftimaflent. Vocat Cluiius
delcriptam auem gallinaceum galjum pere-
duorum illi grinum.
CAPVT LXXIL
, & vnciam De coturmcibm Indicis.

iuperans.Naute; huic aui nomen indebatfuo

idiomate VValgh-vogel, hoc eft, naufeam COturnices vocabat Noua Hifpania co-
mouens auis,parnm quod poftdiuturnaeli- iin , quarum genera cx Francifco Her-
xationeeiuscaro non fierettenerior,{eddura nandodabo. Noftratibusfunt fimiles, etfi
permanerer,&: difficilis coco&ionis (excepto ad perdicum fpecies iint citradubium refe-
rendse.
 HISTORlif NATVRjE LIB. X. 233
'
renctac. Multa genera apud Noucs Hifpa- cani lacus. Caput mira. colorum varietate
nos reperiuntur, nonnulla fufca criftata, & micat, quod medium atra linea fecat, ac
qusequauhtzonecolim nuncupant , medio- velutcinereae alia;latera,macule;ver6 paruse
cris magnitudinis-,alia fufcaquoque,fed cri- &: candentes canthos excernos: collu m pe-
ftarum expertia, &
paulo minora alia om- ; ctufque cinereafunt , ceterae fuluo in viri-
nium maxima fuluaque , fed capite albo & de potius inclinant;
nigrocolorevariato,extremis veroalisdor-
foque candentibus , pedes vero ac roftru m
nigra funt. Hfpanis, vt drxi, coturuicibus
CAPVT LXXIII.
ailimilantur. Omnia&: bono &2ratocon- Tte aue muea fue ceoan.
ftant alimento, tamen iugules duobus trf-
fi

buCvediebns', antequam afla apponantur CEoan feu auis niuea,imitatione huma-

meniis. Exhibetur earumcaro eciam male ni fermonis nobilis turdo viiciuoro
,

habentibus: neceft apud Indos vllaalia poft paullo maior eft,circa pe£tus;ventrem,atque
cohortalcs, quse illi poflit anteferri , aut ali- alarum exortum fuluefcens permixtis ad ,

menti falubritate autguftu.Canunt noftra- cauda cinereisplumis alarum extrema cau-

;

tium inftar,etii alise alijs fuauius. Caueis in- daque ipfainferne cinerea funt,fuperne veio
-. cluduntur vefcuntur Indico noftrove fru-
: vniuerfiim corpus nigrcfcit e fufco : roftru,
nrento , &funtquamplurimis. huius plaga? quod paruum eft atqueexile , cruraque ful-
locis familiares. Alibi idem Auctor de coy- uefcunt: mencum candet , infertis tamenni-
olcozque feti colli fonali inquit fpecies eft : gris aliquot pennis. Sermonem humanum
eolin,feu coturnicis Mexicanavnter quam- a:mulatur , vemtirridenstranfeuntes, quos
plures alias,de quibus loquemur feorfim.Er- tamen,vbi licetjinfequitur.
go coturnicibus vocatis anoftris iimilis hax
eft, magnitudinejCantifjftutrimentQjVolatUj
& moribus,fed drtrCrfo colore, qui fuperne
C APVT LXXIV.
eft ex fuluo candidoque commixtus, mfer- De aue euocatnce niuis.
ne vero tantumfuluus, etiiverticem &; col-
lum nigvantes albaeque plum3eoccupent & MEretur quoque nomen a niue ccnotz-
tenias ab vtroque latere adeoque a coilo ad Antequa
qui feu auis euocatrix niuis.
vtrumquecollum effbrment atque confti- ningat, clamitat,pofteafilet. Color illuftris
tuant.Oculi funt atri,&: fulua crura.Indige- vanegatione: pedore fuluus,crure pallidus,
na auis eft , campeftribufque locis , velut &:. vngue niger, ventrepermixtus notis candi-
noftraSjfrequens , ac iimili etia alimento,&; dis & atns,fubtusalas candidus & cinereus,
quod ad illud perdicis Hifpanicae (eft enim fuper fuluns,niger,paulo poft cinereus,infe-
eius fpecies) proximeaccedat.Colcuicuiltic clus atris maculis : fub finem confperfus al-
feucoturnicisfimulacrum , coturnicis quo- bis notis,cauda fubtus niger Sc candiduSjfu-
que noftras fpecies eft, albis,nigris cocCineif- perfuluo nigrore maculatus.Caput nigrura
que variata plumis > & protfaclis defuper po- eft fafcia cindum cinerea-, roftrum paruum
tius lineis quam circu mfcriptis maculis,fub- cinereum fuperne atqueinferne , fed fuper-
ter vero potiiis maculisfrequentibus,quara ne iuxta exortum linea ambitur lutea.Oculi
pedes cruraqne cyanea funt,fed can-
lineis, nigri funt,& palpebr^ pallentes. Quouis cx-
tu,magnitudine,monbus,ceterifque cunCtis lo gaudet , montana colit , fc veris tempore
praxedenti omnino fimilis. Stumo eft aco- educat fobolem* Ita conuoluit huc iiluc &
Hn magnitudine par, crunbus pedibufque caput, contorto in varias partes collo,vt eo-
viridi paliefcentibus , &£ in quatuor diuiiis demficu immotaperftans, cundl:acircum-
prolixiores digitos. Roftrum eftluteum, & fpiciat. Eft&aliaeiufdemauis fpecies, qui,
longiufculum procorporis proportione,te- bufdam diftans colorum varietatibus: capi-
nueque&; mucronatu:oculinigri, irisfulua, tefiquidem fuluo& cinereo eft , collo par-
caputque paruum.Inferna corporis candida tim nigro , ac partim candefcente. Sunc qui
funt, lateribus fufco maculatis coiore, fupe- loceto vocent.
riora vero &cauda,qua2 breuiufcula eft, ful-
nafuntjfed maculis nigricantibus diftin-
c1:a,&candidishneisquafuis pennas circum-
CAPVT LXXV.
ambientibus , eiufdemquecoloris pun&is De pauxL
nonnumquam confperfis. Lacusincolit,pi- *

fcofumqueeft,nectamenadmodumingra- Auxi gaiiinaceum asquat aut fuj^eratj

tum pre-ftat alimentum. Vermiculis,niuicis, nigra eft,maculis noonullis perfperfa al-
&: alijs paruis animalibus qua: voiitant circa bis & rubris,nonnihil prouedocollo,amplo
paludem,vicntare folet. Indigenaeft Mexi- capite, quodnonnullisiimplex ,alijscrifta-

V }
uim,
 234 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
tum, alijs pro plumea crifta
autglobus lapis non imitatur,nulliusnon fuperat.Philome =
infurgit(lapidem vocant,licet non nimis du- [x longiflime praeftat.Fateor diu me tenuif-
rusjouo ninilis aut maior, ferrumineo colo- fe. Contenta eft quouis cibo calidas amat
:

'
re libenter manfuefit. Ad aulam Philippi- regiones,temperatas tolerat.Huic fimiliseft
cam allatam pauxin fic defcribit Francilcus tzanpan. Aliqui fufpicantur.feminam efle
Hernandus Non eft pra:tereundaauisilla
: eiufde fpeciei, paribus magnitudine, cantu,
ad Regem Philippum a Margarita (vtfere- forma, nifl quod plumse mferne alba? fint,
bant) infula deiata , quam in hortoeius vi- cinereas & nigraejfuperne pull2e,nigi<£,alb#.
dimus,galli gallinaceimagnitudine^aut pau-
16
f
maiorem , nigro colore
plendenti,&: ferme pauonino,rubro roftro,
plumarum , fed CAPVT LXXVIIL
incuruoqj J & pfittaci umili,mitem,fedcapi De noc7ud canord.
& attre&ari a quouis renuentem.Erat in hac
aue iniigne ac peculiare , tumorem quemda CHicuatli feuno&ua noftratem rufticu-
radici roftri afngi , qua parte erat tenuior, lam exsequat. Roftro eft longo, tenui,
pici forma,lapidis duritia,& cgruleo colore, & pullo, ac tamijsiuxta vtrumque oculum
qualis efle foletlapidis cyanei,aut vocati tor- luteis & incuruis. Inferiora corporis pallida
•
coidis. Alebatur autem ( fi bene memini) funt,nigris quibufdam plumis circacollum
frumentaceis feminibus, &ceterarum cor- interfertis: iris lutea,ac nigri ocuii: cetera ex
taliumnutrimento,quibus forma quoque fuluo, fufco &
cinereo permixta. In monti-
videbatur fimilis. Adijcitidem Hernandus: bus verfatur,humipeta eft, &
in vimineum
Alia auis in eodem horto vifa mihi , pra?ce- alteriufve materiei conie&a carcerem,haud
denti erit annecl:enda,ciconi£ (ni mente ex- vulgariter garrit. Alitur facili opera: nani
cidit)magmtudine, &cinereocolore. Cri- tlaolitio pane,vermiculis,alijfq.5 hifce fimili-
ftam hax capite geftabat o£to (vt mihi qtii- bus vefci confueuit. Calidis frigidifque re-
dem videtur ) vncias longam, e multisagge- gionibus capitur,pingueque & non omnino
ratam plumisfubie&is eiufde coloris, & in afpernandum praebet alimentum. Sunt qui
amplitudinem orbicularem, prascipue circa chiquatotol vocent,a no£t,ua,quoniam non
fummum , dilatatis atque excrefcentibus. miniiseft,quam illa,auguralis.
Veriim cuftodum incuria perijt.
CAPVT LXXIX.
CAPVT LXXVL De & venatwnegemmarum.
aquilis albisy
De picicitlt.
VLtra Regnum Malabar per mille mil-
Aruula auis picicitli dicitur,poftimbres
) Iiaria eft Regnum Murnli,quodnemi-
apparet , ignobilitate quadam originis ni eft tributarium. Habitatores eius la&e,
nobilis.Nefciunt adhuc Tetzcoquenfes vbi carnibus &oryzo vefcuntur,atque idola co-
fetificet.Muta eft.Educatdomi,brcui perit. lunt. In quibufdam huius Regni montibus
Palato &
ftomachoeft acceptabilis. Cine- inueniunturadamantes nam cum pluit, :

rea tota eft, nili capite & collo , quorum egrediuntur homines ad riuos aquarum qut
vtrumque nigrum folumoculos nigros : de montibus defcehdunt,& in arena multos»
candensambit macula. legunt adamantes.iEftatis quoque tempore
afcenduntmontescum magna difficultate,

C A P VT LXXVIL propter feruentem calorem vndiqj seftuan-

tem, periculo etiam magno kk exponentes
De aue polyglottd. propter magnos ferpetes, qui ibi in maxima
verfantur magnitudine,& quserunt in valli-
T Tldi,audiui,miratusfum auiculam Ma- bus montium , atque alijs decliuibus & re-
V tritum allatam totius melodiae Regi- , trufis locis adamantes. Et quidem fit,vt il-
nam,cuiufcumque vocisarbitram. Indi a losnonnumquam in magna reperiat copia,
concentu multiplicicencontlatolli,feu qua- idque in hunc modum. Morant\uin mon-
dringentas linguas vocant.Sturnumnon fu- tibus illis aquil^ albx quse memoratis vefcu-
perat: fubtus albefcit,fuperiore partefufca, tur ferpentibus: & homines,qui permontes
pullis & candetibus intermixtis pennis,ma- difcurrunt,& faepe,ob prserupta faxa &
prse-
ximeadcaudam &: caput , quod imagine cipitia montiii, ad conualles peruenire non
quacfam coronse argenteaeredimitur.In ca- poflunt, proijciuntin illasfruftarecentiurn
ueisadblanditias auditus, ad oftentum & carnium,videntibus aquilis,& harc deinceps
miraculumnaturseferuatur. Vincit omnes ab aquila fublata, nonnulloshabent adha>
auesfuauitate, & arbitrio guuurisj nullius rentes adamantes, quoshomineshcc inge-
nio
 HISTQRIiE NATVRiE LIB.X,
nio vcnantur. Aduertunt,quo auis fublatam defcendentes, & furfumferunt cum agnis,
portet carnis portionem,&; accurrentes,abi-
gunt aquilam , & lapillos carniadhxrentes
colligunt.Quod ti aquile, in valle proie&am
comederintcarnem,aduertunt lapidu fcru-
tatoreslocumvbi aquilanoctu dormit 3 Sc
egefta ftercora difcutientes,eliciiit
quos cum carne deuorauit.Hsec M.P.
tes,ii
235
quOrum carnibus adhasrefcunt. Deuoratis
autemcarnibus, lapides remanent inverti-
ce montis. Ciim autem venatores confpe-
xerint,quo ab aquila delatse iint carnes,illuc.
eunt , dc flc auferuntlapides-
adaman-

Venetus. Necvaldediffimilem pifcationem

CAPVT LXXX.
gemmarum narrat Anaftaiius Nicamus ex De feyferacb.
Chryfoftomo.Hyaeinthus eftquidem fub-
rutilus,inueniturautemininteriore Scychie
DE his aiubusTartariaeha^cfcribit
thonus. Abaga magna foiTa-
fecit fieri
Hai-

Barbaria. Scythiam autem folitifunt voca- ta, & alia munimenta quodam loco voca-
,

reveteresomnemregionem Borealem, vbi to ciba, & ibi ftat iemper,

prsecipue tempo-
funt Gothi & Dani: iilic ergo intrinfecus in armatorum, qui defen-
re hiemalijCuftodia
magnas Scythise folitudine eft barachrum, dunt traniitum ab inimicis. Gentes vero
feu foffa profundiilima,ad quam non-patet Hochtay toties tentauerunt occulce traniire
aditushominibus , & rupibus illinc & hinc per viam, fed non potuerunt, vel poiTent
circumdata , adeovtquifpiam fuperne ex aliqua ratione. nam in quadam planicie,
fummis montibus tamquam ex moenibus qux vocatur Monga , ftantin hieme quse-
deipiciens, non fundum conipi-
poflitfoiTe; dam aues magnitudinis phaiianorum ,
quae
cere,ied ob profunditate iit velut quoddam pulcherrimas habent plumas , vocantur &
tenebrofum chaos. In hac funt qui apropin- feyferach vnde qiiando aliquse gentes in-
:

quisregionibus cOndemnati &: cdS&i mit- grediunturillam planiciem , ftatim fugiunt

tuntur.Cum autem agnosfacrificauerint Sc llla? aues, &: tranfeunt per lllas cuftodias &c
excoriauerint,deiuper eos iaciuntex rupibus foiTata,& illi,qui funt deputati ad cuftodiam
in chaos foiTze, ad illas autem carnes agglu- illius loci,per illas aues manifefte cognofcunt
tinanturilli lapides,quos aquilse inrupibus inimicorum aduentum , &c ad defenfionem
petrarum habitantes ad odorem carnium continuo funt parati.

CAPVT L X X X I. meminit Paulus Iouius in Legatione Mo-

^ tetraone '
fcouitarum. Eft fupranigra, puniceis fu-
percilijs , magnitudine anferis , cuius pulpse

N Ota
cium V
Alpihis populis voluptas
palati tetrao. Auis cft
& deli-
, cuius
fapor phaiianos fuperat.
erythratao.
A Plinio vocatur
V4 CA*
236 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
pc fufcis candidis quam promifcue veftita }

CAPVT LXXXII. roftro etiam fimili, Ccd magis acuto.

&aquatiliugenus videtur per*
cipitru pariter
Ad ac-
De yultunarjuatico fen tetetzjubquu tinere :nam &in tcrra&: lnaquaillivkaat-
que aucupiueft,hubetquepedem dextrum,
^E vulturibus aquaticis hax Ouiedus quo praedam rapit,armatum vnguibus velut
confpiciumur in ceteri accipitres fimftrum ver6>quoinfiftit
"narrat. Saepe, inquit, •

hac infula Hayti jiue Hifpanioia , tum ea aquis, palmse fimile velut anatum genus:
quaca D.Ioanne nomcn accepit, atque in- atque ltainterdueo infiftensvndis, irtiitur
aiijshuic Indi^adfcriptis^aues meaopinione praeda, vefciturquej atque interdym , fi ita
valdc mirabileSjdubixque naturse, qui tam facere libeat, raptum piiicem autauem , ar-
fupraterram quam in mari fluminibus &
boribus confidens, aut in ipfo volitans ^the-
prsedari &
viuere poffunt. Sunt autem cor» re,velut terreftre &aquaticumanimal, di-
poris moletam grandes,quam magnus larUs lacerat ac deuorat. Prouenitin Haitinain-
fiue gauia, pennafqj habent illi fmnles,mix- ftila, &
D.Ioannis,alijfque permultis,&: et-
tividelicetcolorisexalbo &fufco roftrit : iam in Noua. Hifpania iuxta Panutinam
etiam fimile,fedmagismucronatum: pedes Prouincia & littora pelagi Septemtrionalis.
verohabent diuerii generis finiftrum qui-
,

dem planu m,anatum,anferu m,aut aliarum CAPVT

auium in mari degentium initar , dextrum
LXXXIII.
vcrocuruum,& adcaptandam predam ido- De mibm Vdnenfibm.
neum,vt vultures , falcones , aut aliae aues
Itaque quando
curuis vnguibus prseditse. Nfube Farraf nobilitate auium infignes
intervolandum pifcem, aliquem fumma (unt afcafleram qua: de earum auibus in
aquanatantem confpiciunt,exalto fefe pr<£- quadam epiftola Hoyerus collegit. Farras
cipitesdant, pedifque dextri vnguibuscor- infula?,vulgo Ferroyer> nomena plumarum
ripiut, atque, fi lubet,inaqua periiftentes fi- copiaadeptsevickntur,quippe quae felices
niftri pedis auxilioiflic vorant, aut ex aqua admodum inauium fetura,quarum praxi-
fublimes elaxx , inter volandum praeda. ve- puas hic fub certis claffibus recenfere libet,
fcuntur,velin fcopulum aut arborem k(h eafqueomnespalmipedes. Primo quideni
transferunt,vt commoditis praedam vorare ordmetres illas fpecies, lundas, atcas,lom-
poflint.Mihi porro relatumeft,fupra aucu- vvias,vtivocan?.,que, multitudmefua &.plu-
pium etiam exercere, &paruasaues,lacer- mae vfu omnibus harum infularum
reliquis
tos,authuiufmodi res terreftres perfequi: auibusanteferuntur. Lundaeft mincVilla,
eam ob caufam Chnftiani in illis infulis quam fuperioreautumno miferam, roftro
habitantesaquaticos vultures eos appellat. rubente & latiufculo,pecl:us candida, ni»ra
Ceterum Ifidorus inter recentiores etiam tergu &c alas,pedes ru bra,mole corporis ana-
opinionem habuiffe Videtur,aues reperiri te inferior (ea eft quam cap: io.lib. 5. Exoti-
diuerfse formxpedes habenres: atqueinter corum anatisArcticas appellatione Clufius
eas porphyrionem reponin Porphyrio, in- infigniuit)nidificat in prafcipitibuscelfarum
quit,eftauis,cui hoc peculiare,quodpedem rupiumcauernis. Oua edit gallinaceis tum
vnum habet iatum ad natandum , alterum tum magnitudineparia fub autum-
colore ,

verofiflum ad ambulandum. Inquo nota- numquoabeat lgnotumj reuertiturprimo

tur, quod vtroque eiemento gaudet & in , vere.Hac aliquanto maioreftalka,roftrola-
aqua natans vt anates , & in terra ambulans to &L nigro,itemquecorpore, nifi quod fub
vtperdices. Verum Itidoro porphyrionem pedore & extremis alis albicat : pedes nigri s
numquam confpeclum fuiffe opinor. narn caput deniquefufcu,nifi linea albaab vtro--
alterumpedem planum non habet , fed v- quq oculo ad roftri partem proximam duce-
trumqueriffum,vt habent galline,perdices, retur .Nidificat in editiffimis fcopulis,vt lun-
&aiiae aues perterram gradi folita?-. & vni- da magnitudinexquas minorem gallinam.
5

uerfum corpus cyanei coloris pennis
habet. At in auibus aliquibus Indias veraeft
hasc monftrofitas &; deformitas pedum.
Eumdemputo aquaticum hunc
Guiedi,& accipitrem Chiappae,cuiusfupra.
mcntio eft fa£h, & cum tetetzauhqui Fran-
Hernandi , de quo ita narrat in Parali-
cifci
pomenisnotationibus:Tetetzauhqui,quam
Hi/pani afturem aquatilem vocant auis eft
lari raagnitudine, fimiiibufquepliuriiSjnem-
te&um Oua eius macuiata ex albo &nigro. Gran-
dior illa lomvvia eft. Eius corpus totumni-
grum,excepto pedore quod albet:pedes ni-
vulturem gri,roftrum nigrum,acutum oblongumque;
ouain editionbus fcopulomm margimbus
quidem coloris ,fed linea-
excludit, cyanei
mentis vndique diuerforum colorum mire
variegata ac veiut pidla.
, Inakeroordine collocare placet duasdi-
uerfas f'pecies,quae terram numquamingre-
dmn-
 ttlSTORlJ tf Af VKA LIB. X. ±37
diuntur , vtique pedibus ad incedendfi inu- tis appellari fcribit: cerri eadem in volando
tilibus pra:dita:,mole corporis anferem mi- velocitas etiatempeftatibus concitato mari^
fiorem #quantes. Prior ildbrimel efto, ma- vt per fummos fluctus celeri curfu ferriquif-
ior feilicefc ex illis duabus quas fuperiore au- piam arbicrari poffit. Tertia fpecies Barn-
tumnO mifi, Cjuanlque ihfulanosprohal- fiard,magnitudinepaireripar , fub pe&ore
cyone habere dixi , hac fine dubio ratione candieans^ collo dorfoque nigricans, roftro
induclos ,
quod halcyonis more fetum iil itetti higro, &: latiore nonnihil , pedibus ru-
Vndis marinis producere nefcio a quibusac- bris.Natando velociffimam hxt fe praeftati

ceperint, quamquam ego minime pro
cyone reputem longe enim diffentit defcri-
}
ptioPlinij. Caput eius fufcum , fub collo
circulusalbus:pecr,us item cadidum,tergum
&alanigricant,maculata paffim punclisal-
bis: pedes nigri (ea mergus Far-
cffe videtur
renfismaximus^cap.^.lib.r. Exoticorum a
Clufiodefcriptus.) Altera goifugei colore
corporis alka: non abfimilisjtametfi corpore
longe maior. Roftrum ei admodum latum
&: incuruum, caput oblongum atqueni-
grum, oculorum margines candido circulo
cinguntur:pedesnigri,quorumnullusadin-
cedendum vfus , fed nec alaru quas admo-
dum exiles habet etenim nec incedere nec
; dioribus,anatinis fimilibus,quse exilibus ni-
volare vmquam vifa eft vtraque. RarifTime
hal- quantum ftormfinka difcurrendo. Hx tres
fetum proferant nefcitur 3 proin
fpecies vbi
meaquidem opinionead halcyonis defcri-
ptionem inter omnes,quas enumerauimusi
proximius accedere videntur ,quamquam
colore ad Plinij defcriptionem prorfus non
quadrent. Qu.artumlocufkusetribuo,quas
auis aquilino generi videtur adnumeranda,
fiquidem &: corporis mole rapacitate illitf &
refpondet: roftrum habetcuruum, fed non
admodum latum, pennas corpus tegentes
grifeas, fola alarum extremitate albicante
5
pedes item grifeos. Fetum negligenter in
apertis campis producit exouisgnieis,gran-
grismaculis notata funt pifce vefcitur, fed :

autem haec & non nifi aliquibus annis
tur,nec vbi fetureoperam det vlli
exploratum. Vtramque hanc fpeciem in
mergis ego numerauerim.
Tertia claffe conftituo tres fpecies forma
difcrepantes , ab hoc genio valde affines,
quod tempeftatujpramuntise, & in alto tan-
tum Oceano verfentur. Haru quae magni-
tudine anteit, gallinam mcdiocrem magni-
tudinc , forma falconem vtcumque sequat:
vifi- & prxdam in omne genus auium infenlifli-
hominum me exercet. Quinto ordine defcribendx ve-
niuntduaediuerfkanferum fpecies,quarum
prior helfingegaas caput collumhabec
: &
nigrum, circulo albo cinclu, pectus album*
alasgrifeas, tergumcyaneicoloris,pedesru-
bros , & magnitudine anati refpondet. Al-
tera fpecies erandgaas, anfere filueftri pauld
minor: caputilli grifeum,collum rubro cir-
culo cinclum, pe&us grifeum, alse fimilitet

Vulgo haffhert , hoc eft equus marinta, non & collu,pedes rubri.Hae fpecies in Farris ra-
conuenienter appellatur. Cinericio eft vndi- riflime confpiciuntur,neque iftic fetiflcant;
que colorejmaculis albispaffim interftin&a, vnde autem veniat,&: qu6 migrent, nemini
roftro incUruo velut falconis -, fed breuiori. cognitu.Superftitio aute ex longa experien-
Ad eius quemadmodum
, &: duarum infe- tia nata eft,h£e vbi apparuerint,mutationem
quentium confpe&um, exhorrefcere pifca- magiftratus imminere. Alias filueftrium an-
& littora legere qua poflunt celeritate
tores 3 ferum fatis hic quoque magna copia.
folent, certi tempeftatem in propinquo efTe
noxiam. Altera Stormfinck paffere paul6 CAPVT L X X X I V.
maior. Tota &
hsec grifea cft, fine maculis, r^
e
n *

roflroexiliadmodu.Pegafumprsefuperiore
teaius dixeris : fiquidem fuper ipfos fludus C Kuam paull6 aliter defcribit Clufius quS
incrcdibilipedum velocitate tranfcurrere,ac i3 Hoyerus. Erat autem grandioris alicuius
nimbi inftar ferri , non fine admiratione vi- ab imo videlicet collo
gauias magnitudine,
deas. vt transferri adhanc vere poffit, quod ad vropygium vfque nouem vncias longa-,
de Camilla nimis hyperbolice Virgilius: corporis anibitus , ducla fub alis menfura,
ItU vel inu8&[egetUperfumm<i volart-j vncias fedecim craffusxollum a fummo ca-
Gramina 3 nec teneras curfu Ufiflet ariftas, vertice ad tergum vfque feptem vncias
pitis
Vel mare permediu jlutfu fuj]>enfa tumenti longum: caput non valde magnura,nec ro-
Ferret itery celeres nec tingeretaquoreplatas. m
ftrum planu ac potius longiufculu an- &
Cateruatim haec fi nauigantibus appropin- guftum,capitis proxima parte fcabrum,exti-
quet, deponenda effe fubit6 vela,intelligen- ma vero leue,nigrum &: curuum,inftar fere
tes norunt. Videtur ha?c affinitatem quam- rapacium auium , aut gauiarum , binarum
dam habere cum ea, cuius Ouiedus lib. 14. vnciarum longitudinem nonexcedebat:ala;
Naturalis &
generalis Indiarum hiftorie, fub feptemdecim psene vnciarum longitudinem
initium capitis i.meminit,& patines k naii- explebant , 6c paulluliim extrema caudam
fiipe-
23S IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIf
SKVA HOYERI.

fuperabant: quatuor maioresalarum pennas famustutus. Quid facientvolucres?vbifc-

remigesnigra:, non albas in extfemitate; vt cure nidum ftatuent.? Docuit natura artemj
Hoyerus adfcripferat, nifi fortefimile notam fuppeditauitauxilium. Frequentes ijs plagis
in alijs eius gerftris auibus cofpexerit-. A tubo befuci perrepunt vfque ad culmina arbo-
,

vero ad mediam vfque pennarum longitudi- rum,deindepondereiriflec~tifolenc.Suntau-

nem illas candidas Jepenebam,quemadmo- tem befuci, vtfuoloco dicamipalmites tra-
dum etiam maiores, &fuperhastrescaud£e ftabiles iine foli]s,hserentes &: reptantes per
pennas,qua vropygio inferebantur. Reliqua. arbores pf oceras, qua: pro funibus barbaris
parte nigra,non feciisae alaru extrema. Ad ferUiiint.Igitur ex his fufpendunt nidos aues^
ceieras ^ero pennas corpus tegentes quod vt fecurse iint inquietudine & latrocinio fi*

attinet,cineracei exnigro erat colOris, niger miorum.Mira artepeniiles domos faciunt,

tamenexuperabat,& haliaeti, Velmiluipe-
nasvaldesemulabantur. Grurain extfema
fere corporispartecGllocata habebat,Vt ple-
CAPVT LXXXVL
rxque aues aquaticse , fupraquegenu valde De perdicibus mawis.
erant breuia:a genu deinde ad pedem vfque
pxnetresvncias longa pedes plani tribus infula Kelense exaequant perdiees
:

digitis pra:diti,&: breui calcari.lntefiordigi-

IN
gallinam.
S,
Cinerese fuiit, &; ade6 cicures,
tus,qui breuior,binis articulisconftabaCjme- vt non facile auoient , etiamfi homines yi-
dius,qui longi{Iimus,tribus 5
medio longitu- deant appropinquantes. Magna frequentia
dme proximus,quatuor;calcar vnicum ar.ti- fdueis conduntur. Sedecim lroo viginti ia
culum habebat Omnes autem digiti in par- vna fimul latenf.
uos vngues curuos definebat,&: nigra mem-
branafiue cartilagine connexi erant ad vn-
gues vfque. Porio ciim hax auis ex Hoyeri
C A P V T LXXXVIL
relatione perinde grailetur in omne^genus De auibm ingentibus.
auicularum, ac in pifces, parum abeft, quii.
mihi perfuadeam,illam eiie,aut certe ei per- COndores vocat Acofta imraanis molis
iimilem, quam Confaluus Ouiedus Hifto- aues,quse vitulum refecent deuoret. &
rias IndiasOccidentalis iib.i4.cap.8.defcri- Cuntur vocant Pertienfes.Vifse funt quse vf-
bit,vnicaexcepta (iiquidem verafuntquas que quinque vlnas protendant alas. Abfque
fcribit)nam ha:c vtrumque pedem planum vnguibus rapaeesfunt: duastanrumroftro
habe^eiufdemqueformse ille autem iini-
; necant , &t vorant velut lupi. Dnodenneni
itrum dumtcixacpedem planum fu^tribuit, puerum vna auis occidit,vorauit.Variegatur.
akerurn verd iacit vuicufis aut aquilse pedi fufco & albo colore quemadmodum noftrar
fimilem. Symbolumexhis auibus
picsejcriftatar funt.
conftruxit in rupe edica Viracocha prifcus
CAPVT LXXXV. Inga Rex Periienlis. Latiiis GarcilafTus Inga
defcribit lib.j, cap.z3«
De ambus chtt^rmis.
Aquila maxima inuenta in Tlatelulco
IVxca fluuium Chagren inquietes iimij Mexici tanta; magnitudinis ferebatur , vc-
omnem frondem viiitant , nullus ab his veruecem vno prandiodeuorarec.Scupendse
magni-
 HlSf ORIifi NATVRiE LIB. X. 239
magnitudinis alitemnarrat MarcusPaulus nuntiata, homines multi adnidu mifli ciim
Venecus in deicriptione infulas JVfadagafcar. afcendiflent , pullos tres maximosinuene-
Narrac incole,cerco annitemporeaduolare xunt, & in vrbem afportarut. E quibus mox
mirabile auis genus, ruch ab ipfis appellata, vnus mortuus eft,cuiusateeper tranfuerfum
aquilasquidem limile, fed admirade; magni- extenfse, feptem vlnarum menfuram sequa-
tudinis, adeoque vafti corporis tanti ro-
, & runr. Vngues viri magni &c corpulenti digitis
boriSjVtelephantem vnguibuscorripere at- nihiloerant inferiores, cruraleonis maiora;
que in altUm fubleuare poffit,deinde cadere innido multa vitulorum &c ouium coria
finat, Vtmortuicarnevefcatur. Quiautem reperta,$£ hinnulusrecens,&capita anima»
videranteius alas expanfas* ab vnius excre- tium vSfea. Similis auis nidum tribus ar-
mitate ad aliam fedecim pafluum efle dice- boribusfundatum,Septemtrionalis tabula
bant , earumque pennas o#o fere pafliis efle Olai Magniexhibuit.
longas, earumque craffitudinem longitudi-
nirefpondentem, Se autem, exiftimantem
gryphum forfitan eiTe (quiamedia ex parte
auis, alteradimidia leo depingitur) incerro-
OVRISSIAfiueTOMI ^EjO.
gafle eos qui fe vidilTe dicebant , an limileni
formam haberet, refpondifle,merara auem
efle quemadmodum eft aquila. Qux ciim
MagnusChamintellexiiTet,fuum Legatum
ineam infulam mirilTejeo quidem prastextu,
tamquam 4e redemptione alicuiuse fuis qui
^fticdetinebatur ac1:urum,fed reuera vt infu-
lam exploraret,& ea quse in ea erat admira-
tione digna obferuaret.Illum redeuntem,vt
ruch penna ad Magnum
inteliexi, eius auis
Cham retUhflei quamaffirmabacnonaginta
palmorum longitudinem habuifle , eiufque
CAPVT LXXXVIII.
calamum binos palmos fuifle craflumiillam. De auibus parmfa
Vero pennam Magno Cham adeo fuifle gta-
tam, vt ingenti munereeum , qui artulerat, POft tantam magnitudinem miremur
afFecent. Prascerea apri dencem relacu fuifle paruitatem tomineij. Suntauicula^ Pe-
quatuordecira libras pendenrem ingences
$
riienfes,ade6 exiguas , vt apes aut papiliones
enim apros in ea infula nafci ferunCjbubalo- videantur dum peruolant. ArTeram qux de
rum magnitudine. Hax Marcus Paulus. his aut iimilibus auiculis prodita funt. Ferdi-

Iftud pame incredibilerfed illud admirabile, nandus Ouiedus de aue que paflerem mo£.
quod loannes Leo de quadara Africana aue quitum vocat, Reperiuntur,inquit,qugdam
fcribit , quam ncrs vocat. Auis eft omniura auiculae adeo exigux, vtextremi pollicis ar-

earum, quse in Africa reperiuntur^maxima, ticuli magnitudinem non asquent,&,pennis

grueproceriorcraffiorque, prsedica roftro, euulfis, eius dimidiam partem vix excedat.

colio Sc crunbus:aded fublime volat,vt ocu- Huius auicule, volatus adeo celer &c prsepes
lorum aciem efFugiat, & confpecTo alicuius eft, vtalarum motus non magis confpici

animalis cadauere fupra terram iacence, il- queat quam crabroniSjneque quifqua prse-
lico in illud irruac. Raro fola , fed gregatim teruolantemvideat quin crabronem efle ex-
}

volarefolec. Longaeua eft,nam pleraeq; con- iftimet. Illarumnidi auicularum magnitu-

ipec~he funt caluo 6c deplumi capite 3 tam- dini refpqndent. Ego huiufmodiauiculam
qua vulfas fuiflent capitis penseiinde collige- confpicieba,quae in monetaria trntina, qu4
nimio fenio pennaru defluuium
relicetpre: aurumappendifolet, eum fuo nido pofita,
pati ea decausafuos nidos veluti recenter
: bina pondera, Hifpanis tominos dicTa,dum*
mtx repetunt,vnde a fuis puliis educantur. taxat pederet3 hoc eft,grana viginti quatuon
HacTenus Ioannes Leo. Sed auis nihilaliud cuiripennx euulfae fuiflent, miniis grauis
eft quam aquilae genus. Fidem aliqua tantae haud dubie futura erat. Pedu & vnguium
molis conciliat , quod Georgius EbriciUs ad exilitate, cum illarumauicularum picl:ura fl

Gefnerum fcripiit, inter Mifena & Brefam quxornatus gratia in librorum marginibus
Germania; oppida cum ruftici multa peco^ interdu adijci foletjComparari poterat. Eius
ra,vitulos,fues,amiffa in iiluis perquirerent, plumse elegatibus coloribus pra?dit*e,aureo a
inuentus eft nidus ingens , per tres quercus viridi, &c alcerius generis. Roftrtim habebat

extenfus tantofpatio,vtcurrus fub illo con- pro corporis proporcione, illudque a.deo ce»

uerti potuiflet,ex magnis arborum ramis &C nue, vtacus,quaveftesfarciunturj magis

baculis vel palis conftru&us. Qua re m vrbe exilis eflenequeat.Nidum e xyli^quod ifthic
abun-
240 10ANNIS EVSEBII NIEREMBERGH
abunde crefcic, flocco conftruic.
eius eciam cap.4.1ibro 14. Hift. generalis &;
naturalis , eique nigerrimum colorem cri-
buit: quod de dorfi &
atarum pennis incel-
ligendum arbicror, alioqui fibi ipfi concra-
rius videreturj niii forte eius diuerfe ijpecies
reperiantur.
Lerius in Hiftoria Americana ait pro fin-
guiari miraculoiPrastermiccenda nog eft,ob
infignem exiguitatemjauiculapennisexal-
bidis &: fplendentibus prasdita, quam
lienfes gonambuch appellant: namlicetcra-
brone aut fcarabeo Lucanomaior non
Yalde tamen canora eft, &: magna ex parte
pi^akoilli mi\io } auati ab incolis di<Sco(mai-
zium intelligit)aut alijsplatisfimilis
tudinisinfidens, adeo eft in cantu aflidua,vt
nemo,qui non audiret,& cofpiceret,ex tan-
tillocorpufculo tam fuauem &c fublimem
cantum prodire pofle fibi perfuaderetjfic vt
noftrse lufcinise cantui non cedat.
Auguftinus item Carate illius
facere videtur cap.S.lib. 1. Hiftorise Periia-
nas.In montibus Pertianis,inquit,inueniun-
tur auicuLse adeo exiguae, vt cicada fint mi-
nores, oblongis pennis verficoloribus prsedi*
tx. Theuetusquidem cap.48. fingularium
Francia: Ancarcticas fic fcribic;Pretermicce-
re nequeo auem ( gonambuch appellant)
alia
fcarabeoLucano auc grandi mufca non
maiorem,qu9 licet omnium auium,vt arbi-
tror,minima,tam elegans came' eft,vtfidem
fuperet. Eiusroftrumoblongiufculam , Sc
valdetenue: color cineraceus. Et tametfi
adeo fic exigua,eius tamecancusadmodum
fuauis eft. Ioiephus Acofta fimilicer cap. 37.
lib.^.Hiftorie^ nacuralis & moralis Indie, Oc-
cidencalis cominejo auiculas meminic iftis
verbis: Reperiuncur in Peru auiculje, ab in-
colis tominejos appellatae , aded exiguse, vt
illas peruolantes confpicies,crabrones eflent
an cicadas,fepe dubicarem:veracame erant
auiculse. At vero huic auiculas nomen impo-
fitum tominejO, qudd adeo leuis fic,vt vno
dumtaxat tomino, hoc eft duodecim grana
pendat. Carolus Clufius defcribit aliam aui-
culam paruula 5
ipfe tominejum autvrufium
putat.Erat porro haec auicula, vt ex pidura
obferuabam,a roftrimucroneadpennarum
cauda^ extremitate tres vncias longa , capuc
vero cum integroroftro vncialis cum femilTe
eranciongitudinisalx ad extremam paenc
: fimo conditam defluenti. Indicarum ver6
caudam porre£he,parem habebant longicu-
dinem dorfu m
: vix vnciam latum
& alarum color excineraceo.fufcus
cineraceus,penn2e quae in cauda,obfcure ru-
befcentes,ealum extrema pars nigrajcapitis,
colli', gutturis plumx elegantiflimi coloris
ex auro rubro &c flauo mixti,qua; Soli expo-
fit£,admirabilem variecatem,prout obuer-
Meminit tebacurcapur, oftendebanc: roftellu nigfcum
tenuiflimu, &: maxime acutum:pedes valde
quatuor digitis * vt reliquarum
Cxiles, nigri,
auicularum , praedici quorum tres in ante-
5
riorem partem porrccli,quartus in pofterio-
rem. Euerardus Vorftius, Medieinse profef.
for m Academia Lugdunefi apud Bacatios,
fimilem auiculana in Italia apudAntonium
Gigantem Foro-fempronienfem,Cardinali
PalasottoaSecretis ,fevidiflemihiaffirma-
Brafi- bat,qua. iWcdmom nominabat,& eMexico
allatam dicebat. Vrufise ortus admirandus
fit, aut fabulofus. Fertur ex mufca procreari*
Sunt qui dicant vifam efle partim mufcam,
partim auem: primum eiuscolorem efleni-
magni- grumjmoxcineraceum, deinde rofeu,tan-
dcm rubentem: caput eius folaribus expofi-
tum radijs,omnem coloremreferre.Fortafle
hinc nomenclatura. VrufiaSolisradiumfi»
gniiicat. Diuerfaefpeciei func iftx paruulae
auiculx , &
promifcua nomina communi-
metionera cantur viciflim.De infignialiquarum rena»
fccntia Capite i.fcripfimus.
CAPVT LXXXIX.
De fiercore auium.
T Llud non eft pretermiccendum,quod Io-
Xfephus Acoftanarrat,quafdammonftro-
fas aues inlndia ali , quarum praster excre^
mentanullus eft vfus. In nonnullis infulis
Peruanis liccoribus vicinis,e longinquo non-
nullibi montes prominenc ica niuei can-&
dences^vcfpe&ancibuseminusniueobducli,
aut albicance cerra conftraci credancur : ad
quos fi accedacur , meraibiexcremenca vi-
dencur, ab auibus marinis illic concinencer
degencibus ibi depofita. Hasc nonnullis in
locis erectse haftae alcicudine congefta funr,
quod haud paucisfabulofum videri queat.
Ad fimum hunc auferendum,fcaphis infu-
las adeunt. Eo deinde terram ftercoranc,in-
de feraciflimam euadentem. Fimum gua-
no vocant , vndc locus quoque lunaguam
denominatus eft. Illum in valles Periianas
conuehuntmam ad reficiendos agrosfimus
nullus pinguior. Ibidem quascotonea,puni-
ca& poma alia nafcuntur , ceteris virtutc
longe prxftant. Caufem aquac imputat,qua
hae arbores rigantur,per terra nimirum hoc
auium non folum carnes pro alimento,can-
erat:eius tus pro oblecl:amento,pennas pro ornamen-
, vencris toj (ed excremenca quoque pro rerr^ condi-
meco facere. Ex his abude perfpicimus, ifta
vniuerfa afapietiflimo reru conditore in hu-
manos vfus ac commoditates difpofita efle:
ncc eft vt quifqua dubitec > pro qua immen-
sa beneficencia graciaj ipfi finc in seternum.
CA«
 HlSTORIA NATVJI.E JLI-B- -X 24I
quibufdani etiam longiores & magis Iata?:

CAPVt XC. nam meiiingulsepinnse vnius &: vigintivn-

ciarum longitudinem habebantmouem la-
De puteo Comitlam titudinem , vel etiam maiorem color ea- :

rum ex fufco cineraceus; fummaiingulo-

Comitlan apud Queienes pro- rum pars,oc~tofere vncijs a corpore.Ofiku-
INfundum puteum,quemCaftellani
valle
vocant lum binas vncias longum continebat , in
fofo Airon ,incolunt plurimaevolucres, ibi acutum , curuumque &c firmum vnguem
nidulantur,ibi fastus fuos educant,fed arca- deiinens , quofead arborum ramosaffige-
nis nidisj nullus enim inuentus. bat: totidem ab extrema pinna vncijsaliurn
minufculum vnguem, &vix eminentem»
CAPVt XCL Binae
capitis
in craflb capite aures paruse pro
illi

magnitudine, extima. parte anguftse,

,

*De fuperfiitione m efa & in mucronem deiinentes ; iri nonnullis

oris ri&us magis obtufus ad felis ri&us

QVi&m Barbari abftinent auuSus tar- formamquodammoddaccedens: meiverd

dis, vt anatibus ; &: pifcibus,vt raijs, ra- ri&us magis longus&: anguftuSj vulpecu*
ti,(iinilem torporem contra&uros^vt hoftes \x ri&ui propior. Dentes illi in iuperiore
effugere nequeant* mandibula vtrimquefeni, in inferiorefe-
quorum anteriores,ceteris longiores,
pteni,
omnes valde albi. In hoc animali vterque
CA P VT XCII. fexus dignofcebatur: nam illprum aliquor,
De Ouii perei>r'mis<
qui mihi confpe&i , fatis longum exertum*
que penem habebant , qualis fere iimia-
tumeft,quo mafculinum genus afemineo
V 'Aria auium oua albefcunt,
viridiaaliqua,&:vanegata,cineraeea,
nigrisdiftinSa maculis*
pallent,
<*iftinguebatur: crura ( a d quorum p«pd
extremum pinnas porrecta*) binas vncias
aut pauld amplius longa : pedes parui le-
munciales, in quinque digitos , binis articu-
CAPVT tClit lis Conftantes > diuili ,
quorum finguli in
magnos , firmos, acutos curuofque nigros
De *vefpertilwnibm India vngues definebant, ijs iimiles qui inpinnis
Occidentdis, membranaceis, quibufque (cCc de arboribus
fufpendunt. Quem ego Amftelredami,an-

DE vefpertilionibus nihil egregius oc-

currit narratione Caroli Clufij. Tam-
no aChrifto nato milleiimofexceuteiimo
tertio recenter adue&um redimebam.In in-
etfl,inquit, quotquot confpexerim iintin- eulta^&nullishominibus habitata infula.
gentes,alij tamen alios fuperabant magnitu- captum aiebant, quemadmodum &: omnes
dine. etenim nonnuliorum longitudo a ca^ ferequqs confpiciebam. Eam autem infu-
pite ad crura vfque decem vnciarum erat lamadprimum vigeiimum gradum ab &
longitudinis , aliorum paullo minor,ali- ^Equatore verfus Antar&icum iitam efle
quoftira etiam maior nam vnum redime-
: exiijimant , &: triginta milliaria in ambitu
baro, pedalem longitudinem fuperantem. continere,aLufitanisquidemanteobferua-
Corporis etiam craflitudo inaequalis mei : tam ^ &: ab eis llha do Cyrne iiue infularri
enim ambitus pedalem a^quabat , imo fu- Gygnseam^vt antedixi,appellatam, a Bata-
perabat; aliorum minor eratiOmnes deniis uis vero,qui anno milieiimo quingenteiimo
&L longiufculispilisprxditi. Color autem nonageiimb odauo nauigationem ad Ia-
eorum diuerfus nam quibufdam ex flauo
: uam &
Moluccas infulas inftituentes, tem*
cineraceus,aliorum magis fufcus,nonnullo- peftate in eam delati fuerant, a ij.Ka- &
rum fpadiceUsj meicolora capite ad extre- lend. Oclobris vfque ad fextum Nonarum
mum ri£tum,fiue nares, fpadicei erat colo- eiufdem reficiendorum corporu causa iftic
ris r Caput,collum,pecl:us,dorfumqueipfum hserebant, Mauritij infula;a Principe Mau^
cum ventre, fufcij circa rateraver6,ex fpa^ ritio , Naflavv , &:c. nominatam.
Comite a
diceo flauefcentis. Pinnae membranacea:, In ea porro infula multos ingentes vefper-
quae ilh pro alis, ea paxte, quse corpori pro- tiliones obferuabant, partim^inter fe con-
xima , etiam pilis tedac, fed rarioribus, ea- fligentes , partim vncis , quos in membra-
rumcjue fupina pars magis quam prona. naceis pinnis habent s ex arboribus pen^
Illas porro fefquipedalis longitudinis in dentes. In multis tamen Orientalis illius
quibufdam,&:oCto vnciarumlatitudinisjin Oceani, infulis
, atque etiam ia Guinea,
alijs vel breuiores & magis anguftx x in magnos reperiri, conftans famaeft, An
X verd
24^ IQANNT_S EVSEB II NIEREMBERGlI
vero his fint fimiles , nemo , quodfcianv
maiores, magnafque aures habentes, curtio
tradit. Lerius quidem cap. 10. Hiftorise A^-
vngue , in fingulis membranaceis pinnis*
mericanse, vefpercihones Brafilianos mone- fiue, vtille appellat, alis pra*diros,quo fe
dularum magnitudine effe akj& Francifcus de faxisfufpendunc,qua nota a noftrati-
Gomara cap. 61. Hiftorise fuse generalis bus differre exiftimat , fe*d fallitur: nam no*
circa Vrabam turturum magnitudinem ad~
ftri eos vngues etiam habent. Cretenfes
ta*
quirerej neuter tamen fbrmam defcribit:
men non conferendos cenfeo cum ijs qui
hoc folum addit Gomara , eos mordaces hoc Capite funt defcripti.
valde,noxiumque effe iliorum morfum. cu-
iusremediumvulneris exaqua marina ablu-
tio.autaduftk). Gapite autem 80. eiufdem
Jibri lepidam narrat hiftoriolam. Accidit,
CAPVT XCIV.
inquit,vtinccenobio, cui nomenSan£be- De VeftertiliombHS Orienuhbu*.
Fidei, in prouincia Chiribichi,Dominica-
norum Monachorum famulus pleuritide
CEterum in Oriente magna vefperci-
laboraret,& vena,quam ad leuandum mor- Ifonura natio , numcro mole, vix &
bum fecarent , a Medico fiue chirurgo mi- credas , galljnas xquare magnitudine, & fa-
nime deprehensa , a?ger defertus eft , & de pore fortaffe vincere : infefti tamen funt
eius falute defperatum. Vefpertilio noc~te in-
fru&ibus. No&uopuseftferuareagtos.
fequente,eiusiacentis &
decumbentis nu*
dum pedem malleolum mo*
reperiens,circa
morditj &fanguineiamfatur ,vulnusaper*
CAPVT XCV.
tum reliquit ,exquo tantum adhuc fangui- De vefyertilionibus Htfpank.
nis profluxit, vcseger a morboj liberarerur,
non iine Monachoru admirarione, qui pro
miraculo illud venditare folebant. De eo-
APpendam 4c vefpertilionibus Hifpa-
nis,in quammdam villarum auc ca-
dem, quoilli, genere Ouiedus cap.36. fui ftellorumdefercis sedincijs hiemare,incubi«
Summarij agere videcur, magnicudinem ta- culis a cecl:o vfque ad pauimentum inui*
men non exprimit,fed Europasis fimileseffe cem connexos,quafi catense plurimsE fuper-
ait, no&uque morfu appeteredormientium
ne penderenc. Delndicisilludadijciam, fi
prarfertim excremum nafum, vel capitis verr gallum auc gallinam fub dio noclu vefpertU
ticem,extremofque manuum & pedum ar- liones deprehenderint,in criftam aculeo in-
ticulos, tantumquefangUiniselicere, vt vix eum interimefc.
fixo
quifpiamcredere poflic, nifi qui videric II-
lam eciam peculiarem nacuram habere, vc fi
quem momorderinc,fequente vel tercia no- CAPVT XCVX
#e,illum ipfum fint denuo morfu appececu- De nAgualibus.
ri, non alium,licet inter cencenos alios com-

mixtus ia ceat Remedium aduerfus huiu£

.
NAguales dicebantur Indis prouincia:
modi morficationes efTe , vt feruentes cine- Cerquim aues, autaliae ferse/ub qua*
res,quantum tolerari poflunt, fupra vulnus rum capite pacifcebantur indifTolubile cum
imponantur aut locus praunorfus aqua tam
;

feruida,quam ferri poffit,abluatur.-namilli-

dsemone foedus , fufo fanguine , lin- &
gua 5c auribus mortuoque naguali , Indus
:

co fanguinem fifti, &

noxam tolli , quin & moriebatur. Piraeras quidam Cacique re-
vulnus,quodexiguum eft,ftacim curari:quia pente obijt, cumleonem nagualem milc>
vefpertilio nonniii exiguum vulnus rotun- HifoanusoccidifTet plumbea pila trans,*
dura,pauca carnefublata,infigerepoteft. II- fonum.
ludetiamteftari pofTum,inquit,me premor-
fum aliquando fola feruidse aquas lotione
curatum. Scribit pmerea idem Ouiedus,
CAP VT XCVIL
alios vefpertiliones ininfula D.Ioannisval- De pifcatiom amum.
de pingues inueniri , quibus aquae feruenti
immeriis & excoriacis incolas vefcantur:
nam paiferibus non minusalbos efle, nec
Mlris natura aftibus inftruit aues quaf-
dam in prouincia Verae-pacis.-vi.^um
minus, vt aflerunt, boni faporis , a quorum enim ibifibi comparant immifTo in fluuios
eciam e(u Chnftiani non abftineant , illi ftercore , ad quam efcam pifces emcrgunt,
pra^fertim qui guftare volunt quidquid ab
quos tum illscrapcant.
ahjsedivident. Bellonius timiliter cap.3.9.
lib.2. deAmbus , vefperuliones in Creti
infula fe obferuaffe ait , noftris vulgaribus

CA-
 filSTORIifi NA TVR.E LIB. t. &43
me recufant in aquis verfari. E cucurbitis
natantibusputant volueresvnam eifeeam^
CAPVT XGVIIL qux iniidiantem incolam cooperit. Paflim
VAcztuni ducupij genus. ad volucrum natantium agmen proficifci-
tur auceps , cucurbitarum palpitationem
TEftimonium Petri Martyris edo. £ft capite imitando , vndulafque vento agitatas
quodda aucupijgenus inaudicum h.ac~ fedtando,proxime ad volucres cendit.Exer-
tenus,& narratu facetiilimum. Apud jnfu- ta fenfirndextera volucrem inca-utam caxo
lares,Hifpaniol$ prafertim, diximus varios raptu prehendic pedibus , &: demerfam fub-
elTe lacus, variafque ftagnantes lacunas va- trahit in mancicam ad id paratam. Ceceras
dofas. Per vadofa ftagna folet aquaticarum volucres fua fponce fubnacafle comitem ar-
auium multitudo vagari,quia herbe, in i un- bicrarse, quaerendi vi&us causa, vti folent
do fuccrefcunt, & exea humente limofitate omnes,nil follicita: fuum iterprofequuntur,
pifciculi, millequeranarum, culicum &: in- in aucupis & ipfac iniidias cadunt,
ie&orumgenera procreantur, Soliscalore
ad ima,ad corrupcionis&generationis opi-
ficium ex artificis fabricatoris prouidentia
,
CAPVT XCIX.
facilefubmeante. Volucrum autempereas De $
vigilid cuflodid anferum.
ftagnantes aquasnatantium diuerfafunt ge-
nera anates, anferes, cygni , fulicas , gauia?,
: APpendam hic hiftoriam recencem,
mergi,&: multe, huiufmodi. Diximus &
in quseanno 1618. in Libu accidic.Qui-
hortis arboremcolimagnarum cucurbita* dam Nigrita noem furatus imaginem
Pueri
rumaltricem. Excucurbicis igitur illisper Iefu,ciim iam prodiret cum iiia , obuiam
vadofa proijciunt plerafque bene claufas, ne habuit anferum gregem. Hi impetum in fu-
admiila per rimulam autforamen aqua,tra- rem dirigentes, morilbuseum detinuerunr,
hat illas in profundum. Perpetuo vagantes partim vero auolarunt ad Ccenobij campa-
cucurbite- fecuras nimium reddunt volucres. nam, quam quidam pulfanteSj quida etiaai
Auceps ergo magna cuqurbita , vti galea, horribilibus grastitances clamoribus,excita-
iuxta oculos pertusacontectus , faciem lar- runt incolas , qui deprehenderunt furem.
uatus ,&:tenus mentoftagnum ingreditur: Non ergo Roma foliim redempca fuit ha«
fluminibus enim affueti a eunabulis* mini^- rum volucriuni excubijs.

Xz IOAN-
244
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIt
EXSOCIETATE IES V
HISTORI^E NATVR.fE
LIB.ER. VNDECIMVS.
CAPVT PRIMVM. Vna cum nonullis alijs in fumma maris ma-
lacia lintre quadam veherer,ingens quidam
^De tntoriibus* pifcis manu nauigij oram apprehendit,meQ-
queiudicio auteuertereaut confcedere vo-
elagvs nuncfubeft>ce- lebat.Idego confpicatus, falce , quam prae
terse naturae fimius:imi- manibus habebam , manum illam abfcidi,
tatur enim quaj terra. quaein lintrem decidit , digitos vero noftris
gradiuntur, qua: sethera perfimiles quinque habebat. Piarterea prse
peruolant^qua: cefis ful- dolore,quo pifcis ille fuit affeaus,exerto fu-
gurant. Atriu fcilicet na- per aquam capite,ad humanum accedente>
__
turse , vbiimagines fuas aliquantulum concrepuit. Ego LecTori di-
locauit! imrrienfurn elTet confpicari omnes, fpiciendu relinquo, vrrum (mxta vulgi opi-
aliquascommiremur: &nenoninfe tranf- nionem , qua fekur mare infefinguJaani-
fcriptum aliquidputemus,humanum etiam malium genera habere quas in terra confpi-
miremurgenus adulteratumi Tritones in ciunrur,pra;fertim vero habira eoru ratione
Occidentali Indiarum Oceano repertos quaedetritonibus &
firenibus a nonnullis
JFrancilcus Hernadus prodit:Pettus quoquc iunt fcripta ) firena: an vero potiiis fimix
Martyr, quihanc hiftoriam narrat. Ataiam marinas manus illa fuerit amputata.
elTe Chiribichenfibus vicinamregionem,fa-
linisnobilem,diximus aliquando:eius litto-
ra percurrebant Hifpani. Qui oculos in ma-
C APVT II
re habebant protentos, ceceris aut ludenci* De hydra*
bus, aut aliasotiofis , fuperne rem ignotam
Videre natantem. Intuitu fixo, quid efTet Clrca lacus Areclonam & Caocaum in-
pcnfitando , caput humanum crinitum ac uenit Nicolaus Fedreman hydre; cuiuf-
aenfa barba fultum ac lacertatum fevidifTe dam famam & ftragem , enatas ex quodam
profeffi funt. Dum fic taciti profpectant,fe- fluuio. Renuntiatum illi fnit ab Indis,qua>
cure monftrum nauis afpectuiintentum va- da oppida,qua? in ripa vide*at,defertafuifTe
g^fbatur. Dum
vero clamore ingenti focios propternatumex aqua monftru multiplici
alios excicanc,eo audito monftrum exterre- capicecerribile &
valenciflimum,quod pau-
tur, fubmergitq5fe:latentem prius fub aquis latim deuaftarec omnia. Milites lpfius Ni-
corporis infenorem partem oftendit,quaein colai audierunt fibilos aut mugitus. Fuerut
pifcem cum cauda definereinfpecTa eft,cu- aliqui teftes oculati monftri,& ferpentinum
iusconcuflu &
agitatione locus ifte maris, efleafnrmarunt. Ceterum anno Domini
antea tranquillus,vndofus &c flucTuofus red- i J3 o. ferebatur ferpentem feptempliciTca*
debatur.Tritones effe arbitramur, quos fa- piteadVenetosefTedelatum,deindeFran-
bulofa vetuftas Neptuni tubicinesappellat. corum Regi dacu>& fex millibus ducatorum
Apud Cubaguam infulam, vnionCipifca- scftimatum.Huiustamenmihifidesincerca.
tu famofam , Margaritas infulse vicinam, Eglo nunc vocacur beftiolarum quoddam
fuiffe vifum eiusgeneris monftrum aliud,re- genus , defertam Babylonem incolentium>
tulerunt plerique. In Oceano Cantabrico quod tria geric capita.
noftro virgine^ voces harmonice cantantes
certis anni temporibus auditx referuncun
horum putanteifeconcentus,quandoprolis
CAPVT III.
(jhiodnam anmdfuerit Behemoth.
gigncndas appetitu in Venerem excitantur.
Port oLerius alia narratione idem confirmat.
Hiftoriam,inquit,a Barbaroacceptam prse-
termitterc nolo. Cdm> inqui.c, die quadarn
H Ydrx hiftoria fulciunt aliqui exlibro.
^lob, &.fuiiTe Behemoth hancaqua-
ulem beftiam dicunt. Multitudinem enirn
bel-
 IOAN. EVSEB.NIEREMB.HIST.NAT. LIB.XI. 24$
belluatum voxBchemoth fignificac, nec alij plicabit gUdittmeim , afiium feu ceftrum vi-
beftiae quadrare aptiiis. Videcur eife vna& detur notare,qiio tauripercufliexagitantur;
mmx: ltacjue prolixedefenditBufthamati- Virgilius canit:
nus,tcptile fluuiale,at multiplex,Behemoth Cui nomen afilo

fuiife. Diflcntio:nec enimiliipoiTunt aptare Romanum eft,ceftru Graij vertere vocantes.

cetera.Ait facerTexrus:.Ecrc Behemothquem A[f>er,acetbafonans quo tota exterritafiluis

y

eodem die quo hominem,

feci tecum ,fcilicec Dijfugiunt armenta,furit mugitibm atber»
iexto inquam. At fi ad aquarum iurifdictio- Qux fequuntur planiora video nifiillud, ;

nem Behemoth fpectat quinto die , non,

ecce abforhebit fluuium. Sed hyperboltce ifta
eodemcum Adamo eft fa&um quareex ;
dicta lunt, propter im modica boum in po-
terreftribusiftabeftia fuit. Quidam elepha- tando largitatem, &nos prouerbiali Hifpa-
tem dixerunt. Erudkiiume nofter Pineda noxum totmuYz c\\cin\us ,Beue comovn buey,
id munit. Mihi plaufibilius eft,taurum exci- Bibit ficut ^.Subijcitur: Jn oculis eim quafi
tifle. Dicitur de i\\o\quem feci tecum-, fcilicet &
bamo capiet eum, in fudibm perforahtt na-
vt non folicarius eflet , fed proxime ad vfus res eim. hocenim pa&o frequentiiis olim,

humanos.Plurimumadiumenti adfert hu- nunc aliquando taurinum genus domatur

manse vitx bouinum genusmec refertquod &: manfuefit. FortaiTeillud quod de potu ,

dicatur, Fcenum quafihos comedet. illudenim Behemoth fuitdi&um,fomtudinem&: ro-

quafi faspitfime non fimilitudinem arguit, bur folum notat, quod vt prsedicaretSena-
ied veritatem caulatur.Ait lomnesiFidtmm cherib,cap. ff.lfaix dixaczv.Ego bihiaquatft.
gloriam eim gloriam quafi vnigeniti a Patre-, ejr exficcau i vefiigio pedis mei omnes riuos ag-

vC diuus Petrus Siue Regi quafi pr&cellenti.

: gerum. Deus aucem dixic illi, quemadmo-
Ergo fenfus eftyuxca nacuram fuam fcenum dum &: hic Vonam ergo circulum in auribm
:

paicere. Additur , Fortitudo eim in lumbis tutSj&frenumin labijs ^«^.Latiush^cdifle-

eim , &
virtm illim in vmbilico ventris esl. rit Gafpar Sanchezdo&iflimus meus Magi-

Genitalis natura hic notatur in vmbilico,id fter.Magnitudinem elephatisaliqui allegat,

eft in medio ventris.In hac eam parte taurus quafi pro multis beftijs iit; ideo Behemoth,
habet,no elephas. Adi]cix.uv. Stringitcaudam hoceft beftias numero plurali dici at bos :

fuam quafi cedmm. Genitale membrum cau- congruam molem habet , nec prifcis facile
da dicitur pro vfu Scriptura? , imo cuiufiiis. notum fuit aliud animal grandius. ideo &:

honeftiidiornatis, a proxima aliqua parte elephas,vtprimum vifus,ob magnitudinem

iignificatismembrisimpudicis.Dicuntur^- fuit diclus hosLucA. In regno Adeae boues

g//j#4,quiainguinibus vicina ; item cailda 6c funt camelis asquales.

fenis 3 quia. proxima funt peni. Horatius vo-
cauitcaudamfalacemM iteriim,caudam tur-
gentem.AGre/isetiadicicurse^&^ *@ '> ,
CAPVT IV.

qua caudam. iignificant. Satis hoc indicant De pifce remor<mti.

quas fequuntur, neruitefiiculorum eim , &:
qux prasmiferat , fortitudine eiusin lumbis ERuditiflimis viris fabula vifaefl: , quod
eile & in medio ventris. Femur quoquc in vulgus de remora iadat at nullil men- :

Scriptura eade decausaappellatur. Quam dacium fine vericatealiquaradicatur.Occa-

apte tauri membrum dicatur rigere quaii fionem prsebuit fortafleiimilis pifcis,ac illc,

cedrus,explicatGellius in Acceflione ad li- cuius hiftoriam Ioannes Hugo iic narrat:

brum quartu i£liani,cap.38.T^#mr,inquit, Indicorum pifcium hxc commemoratio

ianto ardore genitalem neruum cpntendit , ad occafionem mihi miniftrat narrandi hifto-
vaccam adiunBm , vtfine motti vllo femen riam quamdam, fiquidem nonfacile cuiuis
€mittat ac fi a muliebri genitali nerum in.alia
l
creditam,veriflimam tamen ipsa re,nulioqs
corports p^artem oherrauerit, vaccam rigtdtft- prorfus fuci puluere afperfam. Ha^c in ipfo
ma intenfione vulneret.H^c ille.InfitTextus Pro-Regis atrio defcripta defignataque , a
iiicer: OfaeimvelutffiuU arisjllim cartila- fumme 6C indubitatae fideiviris &Heroibu$
go quafi lamin&ferre&. Ofla tauri dunflima fubfcriptione confirmata afleruatur, additis
f unt, cartilago eiufdem eft naturat, Aduertit nomine Praefedi, nauis,anni,diei quando ea
Ariftoteles , in terreftribus cartilagines foli- res ita gefta fit, & qui illi interfuerint ,quo-
das eflb,fine foramine &
medulla,quemad- rum adhuc multi viui U. fuperftites , fidem
modurn offa ; diciturque iuxta phrafim veritati ftruerecertiorem poflunt. Hiftoria
Scriptura: initium viarumT>omini,<\\z\2L pra:- talis eft.Nauis qu^dam Lufitanica per Mo-
cipuafubfidiahabeathumana vita ex bo- zambiqueninlndiadecurrebat.Ventohaec
bus. Hoc fenfu dixit Ecclefiafticus: Initium aded fecundo &: optato vtebatur,vt velaonv
vittbominisaquaejrpants,eJrveftimentum,dr nia pleniflima nauem proferre feiiciflime
domm. Illud quod dicitur, qui fecit eum> ap- viderentur. Diebus ergo quatuordeccim in-
X 3
tegris
 246 IOANNIS EVSEBII NiEREMBERGII
tegas curfu m
verfus Lineam a^quinocTialem ticudme hand excedens,cuius roftrumpcrci-
nauca: cenences,& quoudieSoiis altitudinem no fimile protuberabat* Oculi ei parui erac
menentes, tandem obieruarunt, gradus ad
, quarum loco duo faltem fora-
nullae aures
metam propoiuam non minui aut paucio- mina hiabant. Pedes elephantinis (refpecti-
res fien, verum quotidie multiplican, feque uetamen; per omniailmiles erant. Gauda
atv xquniodiaii Linea quam longiftW addorfi fineslata, fenfim in acumen defi-
oilpeUi & arcen. Qux res non ialtem prac- nebat. Per pauimentu curfitans, fuum
atrij
ter omnes natur* caufas efle videbatur, ad porcorumve grunniebat ritu. A capite ad
admirationem vnmei/orum , verumetiam caudam vniuerfumcorpusfquamis, pollicis
quunnauibus erant, certis feprseftigijs & articulum prioris xquantibus,confticucum
lncantamcntis agitari , liquidiffime reban- erac tam folidis ac firmis
, vt nec ferrom
tur,cum(cirent, illiusloci mare huius ab-
pulius neutiquam caufam effe,& vela fecun-
necsesplus refifterent. Grandibus fre- &
quentibus,non feciis ac incus qua;dam,a no-
ms ventis mcerim nihilominus ex voco tur- bis plagis comufus , nihil aliud quam
con-
gmaprocedere.Seieergoanxieinuicemcon- uoluebatur , &
echini more caput cau-
tuentes,partimterrore,partimanxia vi & damqueintr6condebat,vtglobiexquifitam
admirationediuexercebacurjdumtandem, rotunditatem praftaret nemine interim
:

neicio cmocam,nautarum quidam , atten- iundurarum proportionem fatis obferuate.

tis & ioilicitis in vndam oculis defpedans, Conglobatus nulla , vel vi vel machina di-
latam & ingente quamdam caudam prora: uelii aut expediri poterat reliftus tamen
5
mtortam innexamque contuitus eft qua fponte fe iterum pandebat aut explicabac,&:
,
pilcis quidam nauem firmiter
prehenderat, qiia via patebat errabat.
rehquumque corpus per nauis longitudinem
exporrexerat, adeovtcaputipiius poftpup-
pimpromineret.Hocillcfitunauisomnem
CA P VT VT
molem ita violenter torquebat , vt illam De achkaro.
contra violentiiTnmi quoque reflantis venti
impetum vi& robore fuo immense retro- TAE pifce hoc fic narrat Vlricus Faber
ageret iecunique tot diebus rapide
, profer- JL/Pifciseft etiam tam duram habens cu-
ret. laraitaque hoc pacTo
causa repulfus tem / vt neque cultro nequefagicti Indica
praxogmta, adadis fudibus furcifque &or- lasdi & vulnerari pofficNon exigue eft ma-
gams, conferencibus ceteris , ad arcendum gnitudinis, & multum damni reliquis pifci-
eum tamdiu ftudioiiffima laboratum eft bus infert. Oua eius , qu* adtres vel qtia-
,
donec tandem.cauda plicatili auulsamauern tuor pafTus ab aqua in terra ponit , faporem
ille deltituerer, ciim iam
diebus quatuorde- mofchi habent. Cibum prabet bonum, 6c
cim integns illi agglutinatus adh^fiiTec &: , minime noxium per fe. Cauda eius in deli-
violento remfu eamdem,omni impetu ven- cijshabetur.In Germania noftra putacur hic
toque contrario fpreto, natando fecum abri- pifcis admodum noxium & peftiferum
efle
puiiiet. In aecernum itaque memoria; fi- animal,&vocacur crocodilus,eftquecom-
gnum hiltonam hanc Pro-Rex in atrio fuo munis opinio, eum qui hunc pifcem fakem
depmgi accurauit quam effigiem his meis intuetur , etiamfi
: pifcis halitu mfedusnon
ocuhs peria^pe egomet cum magna admi- fic, morce mori. Quod quidem
cerciffima
racione vfurpaui
, &
circumftancijs fupradi- vericati confentaneum eiTe,nemo negauerit*
ctis iubnotatisdiligentiffimc perlegi. fiquidem homini^etiamfi crocodilum non
afpiciat,cercocertJus moriendum. Dicitur
CAPVT
'
V. ecia mvulg6,qu6dfipifdshicinfontequo-
d amreperiatur,autappareat,nullamelTera-
Ve r
pijce
_ ..
r
Goenju tionem alia eum inter^ciendi, quam fi fpe-
c ul umipfiopponatur,inquofeipfumcon-
xn
I Ucm
Tt
Hugo narrat,ex flumine quodam templari & intueri pomt,tum
enim afpeclu
AGbaeproximo, cuiusoftiii
hibcrnocem- fuseipfius deformitatisfubitoeum interire
poreprolocimoreobftruaumerat,pifcato- ^ mori.Hxc aute omnia qux dehocpifce
res quofdam monftrofum pifcem
cuius fimilem necin India
extraxifTe, teferuntur, iigmenta funt &
fabuterfi enim
nccinalijslocis vera eilent, vel centies mortuus fuiiTem,qui
vipiam videre contigit: qui ob nouitatem pifcm illorum vltra cria millia cepi Sc come-
Archiepifcopo donacus , eitis iuflu a pido- di:neque cciam de hoc pifce aliquid fcripfif-
re ad viuum exprimebatur fem, nifi ipfius naturam probe cognitam
erhgies
, cuius- icon feu

Regi Hiipaniarum poftmodii tranf^

&
perfpeaam habercm,
miiia eft. Animal illud mediocris
magnitu-
dims erat ? canem domefticum vulgarem
al»

CA-
 HISTORI^B NA TVRiE LIB.Xl. 247
busnecantur. Infiliunt iri illi oculos lupo-
CAPVT VII. rum,8£ exciecantjfic facile dilaniant.Vultu-
res ilii ingentis moiisfunt, magno quoque
De fchmbhut. odio&penculo cum tiburonibus pugnant.
Luporum pelles , eciam iam aptatasad Cin-
VOcantur fummere,pi-
fehaubhut fiue gula vel crumenas, pelagus fentiunt: erigun-
fces quidam pileati, tantse magnitudi- turpilieorum, exaltatomari; comprimun-
nis&roboris , vtnauesfarpe ingentesfub- tur, maridepreflo. Gingulalumborum ie-
uertant. Quando enim mare placidum eft, gritudines medicantur. Profunde dormiutj
& nullae cempeftaces exiftunt,tum tanta ix- vehementer ffertentcs:ex ronchis enim de-
pe vi ad nauem feruntur , vt omnia in ea prehenduntur, &necantur.Francifcus Ber-
concuciantur. Itaque nautas hoc animad- tie decanibus marinis harc teftatur Cum :

uertentes , mox dolium vnum atque aite- Thomas Candifch in fuo itinere infulam
rum in mare proijciunt , vt cum ijs , reli&a quamdam ingreifus eflet,ofrendit ibi maxi-
naui, (efe oble&ent. mam copiam canum marinorum,qui ante-
riori fui parte,quoad caput 3 collum &cor-

CAPVT VIII. pus medium, leonem oblongis &: crifpis ca-

De lupis & cariibm marmis.
N plerifque Indiarum regionibus vber
luporum marinorum natio, formidabilis
vlulatu,edulis. Barbaeeorum feruiunt pur-
gandisdqntibus. Ferturetiam,dcnteseorum
dolorem fedare dentium,fi calentes contin-
gant noftros. Lapidibusvefcuntur,a
pillis crinibufque peromnia repraefentant.
Singulis menfibus catulos progenerantj
quos la&e fuo enutriunt. Hos canes inter-
ficere nullis armis potuimus, donec fufti-
buscapita ipforum percuteremus. quin et-
iamtanti roboriserant, vt noftrum tres vel
quatuor vnum fuperare &: interficere vix
poiTemus. Carnem habent boni cibi s quse
vulturi^- veruecinam fapore refert.

MANATI PHOC.E GENVS.

GAPVT II pedestamquamalas
tudine, Sc binds craffos'
brachiorum loco,quibusnatat, circacapuc
De tnmciih fitos. Corio integitur,nonfquamis , valdecjj

manfuecum eftanimal , aduerfa flumina

s

Ngenuiim monftrum tilanati eft. Eius fubiens, & fecundu rinas, quas apprehende-

^hiftoriam ex Ouiedo vfurpo. Ingens eft re poteft,herbas depafcens;nec aquam egre-

pifcis marjnus, tametli in magms huius in- diens. In Americar continenti folent fagitta-

fulae (Hifpaniolaevidelicet) &aliarum pro- rijexcymbafiue monoxylo huiufmodi pi-

uiriciaru m flu minibus aflidue capiatur. Ma- fces & alios plerofque occidere,quia in fum-
ma aqua natanf.hamata itaque iacula con-
ioriseftlongitudinis &: amplitudinis tibu-
inquorumfummotenuisi fedvali-
rone. Qui plenam adquifiuere magnitudi- ijciunt,
,'

dus alligatus eft funiculus. Iftus pifcis fugit

nem, fosdifltmi funt afpe&us, nec mukrirq
autem laxat fogittarius, in ciuus
abfimilesillis vtribus^inquibus Medin^ del flinictilum

Campo &: vicinislocisvehitur rauftum.Ca- extremo ligni aut fuberis fragment.um.eft

put habet pifcisifte bouis inftar, vel etiam annexum,neprorfus mergi queatfumculus,
maius: ocuios exiguos pro corpons maghi- tum etia vt appareat eiusexcreniitas. Pifcis
X4 veros
24$ IQANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
vero iam fefliis, ob profufuro fanguinem,& Habet porro manati circa pe&us capki
fir.

mortivicinus,adlitcusappellit.r.uncfagitca^ proximabina breuia brachia liue manus,

nus , colle&o fuo funiculo, donec fuperiic cuiusreigratia Chriftianinomenmanatiin-
dumtaxat decem aut duodecim orgyarum diderunt : Hifpanis enim confuetudo eft.

longicudo.,eumadterram trahit cum capto omnium quadrupedum anteriores pedes,

pifce, vel etiam donec vndis propellentibus manus appellare,& cum ifte pifcis anteriore
terrarn contingat : fagittarius porro locio- dumtaxat parte pedes habeat , ideo manus
rum anxilio ex aqua educit. Adeoautem &nonpedes ei tribuerunt. Auribus caret,
magni iiint ifti pi(ces,vt iugo boum opus fit fed loco earum,exigua foramina habet, per
ad vnum vehendum. Interdum autem cum quae audit. Eius corium iimile vftulati porci
manati iam faucius ad terram ab vndis pro- corio , digitum denfum , cineraceo colore,
pellitur , e cymba illum craflis lanceohs fe- rarifque pilis prcditum. Ex eo parato com-
cituis moriatur, quia mortuus fum-
nut, vt moda cingula, &c calceoru foleae fiunt,alia>
ma aqua fertur. Huius piicis caro pra?ftancif- que cauda a ftri&io-
res fimiles.Huius pifcis

fima eft , &t quadrupedis cami adeo iimilis, re illa parte ad extremum vfque , tota ner-
vt qui integrum pifcem non vidiflet/ed eius uofa eft: ex ea in partes concisa, deinde foli

dumtaxat partem aliqua recifam, bubulam per quinque aut plures dies expofita &: re-
efle iibi perfuaderet. lmoomnesmortales iiccata,tandem m
patella cocH,iiue verius

fallerentur,quia adhuc recens magis carnem frixa,multa pinguedo elicitur tota enim in ;

fapit quam pifcem:quaeautemconcifa&re~ pinguedinem reloluitur.Eft vero illapingue-

iiccata, iingularis eft,& multo tempore in- do , fiue butyrum , ad oua in fartagine fri-
corrupta feruari poteft. Anno i
J3 i.ex hac genda apciflimum:quia,licec vetuftum,non
ciuitate S.Dominici in Hifpaniam, Auilam fit raneidum , neque mali faporis eft. Vtiie

vfque,vbitucerat Imperatrix,hanccarnem , etiam eftadlucernas:nec defuntquiinme-

tuli, & in Caftella ex folo afpedu bubulam' dico vfu commendent.Manati femina? duo
Anglicanam optima efle cenfebant,cocl:am funt vbera in pe&oremam binoscatulos pa~
vero non miniis quam thynni carnem fa- rit &: la&ac ;
quod de nullo pifce vmquai»
pere,imo illa prseftantiorem eiTe. Capiuntur audiui,preterquam de hoc& vitulo marino.
ctiam hipifcesretibusadidconcinnatis.Ha- Adiungenda funt qux Martyr fcripfitde
bent porro ifti pifces quofdam lapides fiue eodem mitiflimo monftro. Eft namque te-
potiiis ofla in cerebro , coli doloribus nc- & ftudineae formae,quadrupes,fquamis tamen
phritidi valde vtilia, vt ij aflerunt,quiin hu- non conchamunitus,corio duriflimo,ita vt
iufmodi morbis periculum fecerunt. Debet neque fagittam vereatur mille verrucis ar-
•„

autem hic lapis primiim bene aduri, poftea matus,tergo autem plano,& capite penitns
conteri, & per cribru tranfmitti-,deinde pul- bouino. Aquatilis eft &
terreftns pifcis,mi-

uis ille ea quantitate,quam Hifpanicus rega- elephas,vtique delphin, homi-

tis,iners ; vti

lis excipere poflit,ex generofo vino albo vno nibus fociabilis,fenfu mirabili. Infantulum
hauftu forberi. Hac enim ratione fumptus pifcem domiRegulus aluic dies aliquot pane
mane diebus aliquot continuis,dolor adimi patrio,ex iuca &c panico puta cofe&o, radi-
dicitur, calculcfqycomminui, &: in arenam cibus etiam quibus homines vefcuntur.
alijs

refolui , quse cum vrina eijcitur.Iftud a viris Adhuc paruuium proiecit pifcem in laeum
fide dignis, qui eius periculum fecerunt^in- fuisasdibus proximum tamquam ad viua-
,

tellexi,multo(que confpexi eius rei gratia di- ria ; qui lacus Si ipfe fufcepit aquas,nec illas

ligenter hunc lapidem perquirentes. Solent euomit. Eft lacui nomen Guaurabo, qui de-
autemfingulimanatibinoseiufmodilapides hinc lacm mmati eft appellatus. Liber in
in cerebro habere,parua2 pilas palmariaema-^ aquis pifcis vagatuseft quinque ac viginti
gnitudine , aut nucis baliftae ( orbiculares annos. Adoleuic in immenium. Qu^ de
enim non funt) ac interdum maiores , pro Raiano,queve de Arionaeo delphinis ferun-
pifcium magnitudine. Eamdem vero facul- tur,diftanc ab huius pifcis geftis.Pifci nomen
tatem hos bpides habere arbitror,qua pras- eftimpoiitum matum, quod fignificat gene-
diti funt ij qui in coracini vmbrse capite & rofum ac nobilem. Quando ergo ex Reguli
reperiuntur, ii credendum Plinio,qui in cu- familiaribus ei notis praxipue, quifquam in
iufdam pifcis capite veluti lapides reperiri lacunae ripa, <JMatum,matum, hoc eft,£*/^-

ait valde com mendandos ad col^i dolores,

, rofegenerofe, clamabat , humani beneficij
fiex aqua bibancur. Horum pifcium non- memor caput eleuans, ad vc^cantem perge-
nulli adeo magni funt,vt quatuordecim aut bat, pafcebaturqj hominum manu. Si vero
quindecim pedu m longitudinem fuperent, quifpiam transfretandi cupidus,iigna dabat,
o£to verd palmorum craflitudinem , circa proftratu fuo traieduros inuitabat. Decem
caudamftricliores,&quaiipraxincT:i: aqua aliquando monftrum confcendifle vno re-
ftriaura deinceps cauda longior craflior & ceptu, tranfportatofqj fuifle omnes incolu-
mes
 tilSTQRlA NATVR^LIiXL 249
tnespfallendo &cantando,compertum eft, tum:facis eft calefieri ad pfunas. Nam fico-
Sed Chriftianum quemqua erigens capuc
ii querentur, internum iusdifliparetur alieno
cernerec , fubmergebatur , &
parererecufa- humore. Decrefcentelunafapidiores funt»
bat,quia fuerat a Chriftiano iuuene quodam In Hifpaniola reperiuntur.
petulantearTeelaisiniuria, quiin pifcem mi-
tem& domefticumiaculatusfuerat
acutam. Licet haudquaquam
haftam
lsefus fueric
CAP VT 'XLIL
duntiem corij,quod habec verruco-
rjropter De pifce ludicro y fiue axolotl
fura afpemmque,illatam tamen ientit iniu-
riam: & ii quando vocabatur a notis,ex 1II0 ILluuies menftrua, & ludicrusgeftus,vn-
die priuscircumadfpeclabat diligentifiime,' denomen meruit,comendarunt axolotf,
nequis vefticus Chriftiano more adeflet.Lu- hoc eft, lufumaquarum. Genus quoddam
ftabaturinripa cum Reguli cubicularijs,fed eftpifciumlacuftrium moliicuteinteclum,
praxipue cum adolefcenculo Regulo grato, ac lacertarum more quadrupes , dodrantis
cum quo domi cibos aliquando iumpierat, longitudinepollicemq; craffum > etfiinter-
Cercopitheco lepidiorerat.Fuitlongo tem- dum cubitum excedac Vuluam habet mu-
pore vniuerfac iniulse iingulare folatiu nam : liebri fimillimam,ac venter eius maculisifu-
& incolarum &
Chriftianoru multitudo in- fcis diftinguitur. corpore medioadcaudam
ges ad monftri miraculu quotidie cofl uebat» vfque, nempe prolixam,& qua? iuxta rmem
tenuiflima iit> paulatim ac feniim gracile-
CAP VT X. icit. Pro lingua eft cartilago breuisac lata.
Quaternis natat pedibus in totidem digi-
De hicoteis & ouis tefluiinum,
,

tos,periimiles ranarum^fiflis.Caput depref-

fumeft, &reliqui corporis proportione ma~
REdeo nunc ad Occidentem plagam. gnum. Hifcensri&us, aterque color. Huic
luxtafluuium Cocama fqui omnes menftrua fingulis quibufque menfibus flue-
flumenquod De Uplatd
alios excedit,etiam re obferuatum f<£pe faepiiis eft,haud aliter ae
fmeargenteumdiciturj hicotese,qu2e genus mulieribusj tum venerem abunde excitare
teftudinis funt, terrse & humori aifuetse, & haudfecus acfcincifacere folent, quos ter-
s\ix teftudines inucniuntur,quorum oua ad reftres crocodilosquidam vocant , ad quo-
ripa fparfainuoluuntur arenis octoginta auc rum fortafle genus pertinet. Salubre ac gra-
centum, vbi a:ftu Solis fecundantur,& pulli tum prsebent alimentum , nec diifimiiean-
nullo paedagogo, nec matre nec nutrice ac- guillarum carni. Multis modispararifolent,
currune-adaquas Sic prouida natura difpen- nempe,afli,elixique;verum abHifpanis
frixi
fauit ingenia. Frangerent, fiincubarencte- magna ex parte ex aceto mulfo 3 addito pi-
ftudines oua ; ad minus fouerenon poifenc. pere,caryophyllis, atqueiiliquaftro Indicoj
Sol nutrix &mater altera eft. Fertur morbo a Mexicanis vero iiliqueftro folo , feu inta-
Gallico caufam eflecomedentibus aflidue. clo, feu integro , familiariflimoillisac pra-
gratocondimentOo
CAPVT XL
De anguiUis arenns. CAP VT XIV.
De puftd pifciculorum genere.
amne Zenu anguillse meraarenainuo-
IN lutae & ab aquis procul reperiuntun
,
CApiuntur influminibusPanucinorum
Idem aUbialijs pifcibus commune. quidam pifciculi , minimi digici vix a**
quanteslongitudinem atque craflitudinem,
CAPVT XIL fed ventre ranunculorum inftar paulopro-
tuberantiore, pufta vocati , quibus fimul
De xaybis. cum miltomame permixtis & admotis,fub^
ueniturpafliscryfipelata, breuitate & faci»
"Aybxnontantum monftranc matrem litate mirabili.
.nacuram djfpenfatricem & velut pro-
mura condum,fed diligentem coquuJn va-
fculis horum cancrbrum inueniuntur oUula
CAPVT XV.
cum iure quaficondita cocco alijs aro- & De catan pijce.
maribus ciborum condiendorum, quar e/pe-
cies dicnmisvulgarifermone:ficcoior,oior, *Atan pifciseftquindecimpedes, cilm
fapor iimulat condimentuj.n.Itaque non eft linperfeclam magnitudinem adoleuit,
opus diligentia ad conficiendum pulmen- longus ?
cortice te&us duriflimo , laminis
rhbm-
Z$0 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIf
rhomboidis figurse, paucifque contexto, te- ris multo minor. Golor extrinfecus roger*
ftacese pame duritiei, nitidis,ac circa ilia ca> inferne ver6 ex nigrb m cinereum vergens*
latiSj qui vicem loricse prseftare polTet. Ro- nouem,fed quejob iineas alias
Strijsdiftinc"ta
^trumcft prajlongu&: acutum ,ferratiden- tranfuerfim difcurrentes in quofdam feca-
tes,& quaterno ordine difpofiti , ac pinnse rentur orbiculos. Nec quidquam aliud dc
cralTiflimas binse iuxta branchias , ac iuxta ea habeo dicere;
caudam vnica.Viuit in laeubusaut magnis
fluminibus prouincise Panucenfis. Salubri
conftat nutrimento fedcum parandus eft
: CAPVT 3tVH.
hic pifcis, fpoliatur corio. Viuit ex aliorum
pifcium canumve raptu. homines quoque De cancm OrientaUbus.
interdum aggreditur. Editur verd aiTus,non
co&usautelixus.
CAncros maximos Oriens nutrit , licet
infuaues palato , infignes natune info-
CAPVT XVI lcnna. Non,vtapud nos,fubplenilunium
vegetiffimi &carnofiffimifunt,verum con-
De conchd riigrd.
trafub plenilunium macri, at fub nouiki-
Nfolentis formse eftquejdani panucenfis nium pleni&carnofi.
i eoncha Veneria. Auritaeft,fed altera au->

REVERSVS fme GAICANV&

CAPVT XVIIL tenaciter apprehendit

fam
, quodexfoiuere*ip±

eo viuo , nulla vis fufficiat , nifiextra

,

De rmerfo jiue gakano. aquse marginem paulatim glomerato funi-

culo extrahatur: vifb enim aerisfulgore,fta-
GAicanus & reuerfus idem eft. De hoc tim prsedam deferit.Prazda autem iam cirea
pifce hax habet Petrus Martyr. Audi aque; marginem euec~ta,in mare faltatpifca-
nouum genus pifcationis.Non aliter ac nos torumcopiatanta,quantaad praedam fufri-
canibus Gallicis lepores per aequora carapi ciat fuftinendam,donece naui comites eam

infec~hmur, illi venatorio pifce pifcesalios apprehendant. Prseda innauim tracta, funi-
capiebant. Pifciserat formae nobis ignotse, culi tantum foluunt, quantii venator poflit

corpus eius anguillse grandiori perfimiie,fed ad locum fuse fedis intra aquam redire, ibi-

habens m
occipite pellem tenaciffimam in cjue deprasdaipsa peralium funictilu efcas
modum magnse crumense. Hunc vinclum illi demittunt.Pifcem incol^guaicanum,no-

tenent in nauis fponda funiculo,fed tantum ftri reuerfum appellant,quod verfus venetur.

dimiiTo,quantum pifcis intraaquam carinae Qjuas teftudines eo raodocaptas,qua: naui-

queat inhasrere: neque enim patitur vllo pa- cula illis fere implebam, noftrisdonodant:
clo aeiis adfpe&um. Vifo autem aliquo pifce cibus eft enim apud illos non illaetus. Ouie-
grandi,autteftudine,quse ibi funtmagno dus paululum f ufius pifcem ipfum &
indo-
fcuto grandiores, pifcem foluunt. Ule cum lernexhibebit» Dicit,pifcem palmum lon-
fe folutum fentit, fagitta velociiis pifcem gum,afpedufcedum, fed ingenti animoat-
autteftudinem , quaextra conchilepartem que aftutia praditum: cum alijs pifcibus in-
aliquam edu&am tenet, adoritur, pelleque terdum capi,eumque bonifaporis effe, imd
illa crumenana iniecta , pra?dam raptam ita etiam ex optimiS qui in mari caphintur.
nam
 HISTOKIM .

tf ATVRjfi LtE. Xh 25 X
nam ficca & firma carne,non vifcosa prcdi- dines in Oceano capi,quibus adfixi & inhc,-
tuseft ; quodaiTero,quiameilloveici{£piiis rentes inueniuntur reuerfi : vnde apparec,
contigit. Aliqui autem ex hoc pifcis genere pofteaquam (efe alicui pifci adfixerunt, CeCe
in venationis vfum feruare volentes, paruu, ab co liberare non pofle nifi cum temporis ,

necdum adultum deligunr,&inaquamari- interuallo.

na efcaeius nature; conueniente alunt,donec
eam quam dixi magnitudinem attingat , &:
advenacionem, qaam inftituunt, aptus fit.
Tum hunc pifcem,alligato cenui, fed valido
funiculo, fecum in cy mba ad mare deferur,
confpe&oque aliquo manati , aliove pifce
fum xna aqui natante,illico Indus fumptum
in manus reuerfum pifcem, altera demulcec
& blanditur vernaculo fermone,admonens
forti& validofitanimo,maximumq5quem
confpexerit pifcemalacrireradgrediarur ; ac-
que cum commodum videtur, eum in ma-
gnos pifces confpectos emitcit.Reuerfus ma-
gnaceleritate in teftudinem aliumve quem-
libet magnum pifcem impetum faciens,eius
lateri aut ventri fefe adfigir, & valide
git. Pifcis fe i&um &C comprehenfum
tiens a paruo illo pifce, nunc in hanc
Chriftophorus Columbus paulo aliter fi*
milem pifcationem iic narrat l Rurfus pn>
gredientes, compererepifcatoresquoidam;
qui in cymbis,ideuyncaua arbore pifcaban-
tur, quipifcem rudentibus adligauerahr na-
ui,eumquepoftfecrahebanc. Eiusformaeft
nobis ineognica, &
nifi gradiufculum caput
haberec, initar anguilla? formaretur. Capice
geftat pelliculam quamdam , qua? limihtu-
dinemhabetcrumenasalicuius. Ciim verd
pifces velteftudinesemerferint fupra aqua,
mox is pifcis folutus mittitur ad eos,qui telo
acrior, ac omm volucre ocyor, condi&o vi-
brat pellem , quam diximus marfupium re-
ferre aliquod , pifces corripit, ac retinet fua
ftrin- pelle impeditos, nec prius pra?dam diraictit,
fen- quam acrem fenferit,cuius eft impatien-sad-
modo modum cunc vindo rurfus pifce praedam
:

in alceram partem fe conuertens , per
fugic Incereapifcaeorlndusfuniculum
tas orgyias longum laxat,&: tandem dimit-
tic , quiainexcremo vel lignum vel fuber
annexuhabet,nefubfidac,iedfuiindicium
prxbeac. Poft modicum cemporis manaci,
aut teftudo, quibus reuerfus adhasret, defa-
mare legunt,nam nobis adftancibus cepere calan-
mul- drasquaruorpraegrandes , quibusnqs dona-
runt amice,eafque in cibacu (uauiflimo ha-
buimus.
Ipfum pifcem Francifcus Hernandus fic
deicribit: Pifciseftexgaleorum genere,tres
ipithamas longus, figura mirabih nam vix :

tigati verfus littus feruntur .* pifcator autem an natet fupinus vel pronus,
poffis diuinare
feniim funiculu in fuam cymbam colligit imo iudices,cum fupinus eft,pronum iace-
paucarum orgyiaru tenus , quibus paulacim re;
&
ciim pronus,fupinum.Cauda eft non-
reuerfum cum fuo captiuo crahic,donec ter- nihil lunata : pinnse circa branchias quater-
ram attigeric, vndiseciam illum propeilenci- nse, fingulse vero iuxca vencrem & dorium.
bus. Illico Indi pifcacores in arenam deii- Roftrum acutum ,labmm mferius lon-
eft
liunr,arque fi ceftudo capca eft,eam conuer- gius fuperiori latiufque, &: ad fuperiora con-
tunt , vel etiam in ipsa aqua (nam periti func tortum compreflum caput, ac raftello fpi-
;

natatores) &: in ficcum pertrahunt : fi vero nifero,oc~to vncias longo,&tres lato.Infigne

manati fit,eum feriunt donec macl:ent,pr2e- quo adha^rere folet tiburoni,& alijs cetaceis
•
dainlitcuspercradafumma cum animad- magnifque pifcibus , fallicque fpe&acores,
uerfione: &
fenfim amoliendus eft pifcis re- corio nigro cegicur, & aliorum nucrimenco
uerfus ;
nam adeofirmicer prsedse adhxrer, conftac. Viuic in Oceano Septemtnonali,
vt fi quis vi adimere vellet,in partes difcerpe- cui eft admodum frequens. Vtuntur eo pi-
rec. Indi blandis verbis id faciunt , magnas fce Indi hami loco.
gratiasagendopro prseda adquifita. Habet
porroreuerfuspifcis fquamasgraduuinftar
C A P V T XIX
oifpofitas ( & oris humani auc equini pala-
tum) eafque tenuiflimis quidc, fed acucifli- De fifce romerreo.
tnis & validis fpinis praedicas, quibus fe prae-

dx affigit , per maximam corporis parcem T^\E hoc pifce fcribit Francifcus Hernan-
fparfas, prsefertimautem coco dorfo a capice JL/dus in hunc modum Pifcis eft fpino- :

ad dimidiam corporis partem , minimeque fus,Oceani Sepcemcrionalis alumnus , do-

veroinvencre,&quia dorfo^radxfefeafli- drantem plus minus longus , tres vncias
gicReuerfum fiue inuerfum appellanc. Adeo crafTus corio ceclus molli,
;
p^ne ceres.Lu- &
autem ftolidi funt ifti Indi, vt iftum piicem nataconftac cauda , &
roftro refimo atque
eorum icrmonem & blandicias intelligere compreflb,oculis magnis,fi magnitudini
exrftiment , nec animaduertant , hanc effe corporis comparentur,pupilla nigra ac lutea
pifcis iftius naturalem proprietacem , ciim iride. Senis nacac pinnis, quarum alcera me-
plemmque conun^ft tiburones & ceftu- dio pamedorfo incaudam vfque procedir,
fen-
2$2 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIi
fenlim fefc attenuans, & a quibufdam prse- noxia aeuminibus , quibus nouacula* mqdo
acutis fpinulis fumens exordium altera a : facile quiduis obuium abfcindit. Malefi*
pudendopxneipfoincaudam fere defcen- cumanimaleft,atrox,achominumdeuora*
dit , vtrimque a brachijs fingulas > binxque tor: adeo viuax, vtinperquam tenuesetiara
paulo ante initium ventris. Color vniuerfi diuifum apoie£tos, affixumque veru, palpi*
corporis ex albo in catruleum tendit,quam- tet, ac vitam adhuc videatur mordicus reti-
quam dorfum caputque cyaneo exfaturato nere*Mediocre prseftat, &
quale alij conge*
videantur nitere,vniuerfumque corpus fenis neres pifces , dum paruum eft , alimentumj
pauonini coloris tranfuerii in difcurrentibus fed prouectius,durum,ingratum, in fdlubre,
orbibus ambiatur. Extrema corporis cau- &fluxumalui ciens. Vnicumeftilli intefti-
dam contingentisquadratafunt,& quater- num,fatisamplum-,vnde tam improba con-
nisvelutidoriisdiftin&a,quarumbina quas tigit voracitas. Gor paruum fubalbidum,

, definunt in acumen»
in latera excurrunt
Caudse initium pauonino exfaturato fplen-
dore. Micant medix vtrimque partes,dilu-
tioresfuntfequentesexfaturatae, ac
poftremae candentes Vocatos riburones
* tumt£nias,quatuordodranteslongas,acde-
magna ex parte fequitur aut quia ab eius
cxcrementis nutrimentum fumat , aut ne e
profpe&u occurrens queat ab .vfque adeo
immanibeftiadeuorari,ciimaliasinfe£tanti
difficile kC& in latera contorquens , non fo-
laxum,&: vfque aded viuax, vtedu&um* 8c
in varias partes fe&um, diutiusconfpiciatur
moueri, ventriculifcjue diftin£um4 Stoma-
demum chus vaftus eft,heparcandens,induas parti-
, cem vncias latas. Splen verd iocinoris longi-
tudine,fed duas tantiim vncias longus.
Nofter Acofta de tiburone hsec habet:
Hayenverdfeu tiburonum admiradorum
numquam capere potuit quo*
fadetas nos :

leat efTeilli nocumeco. Salubre gratumque, rum vnum in portu capi vidlmus }
incuius
& abomnibusexpetitum nutrimentum ex- magno feirreo ha-
capitelanionisculter^cum
quamquam elixus in primas menfas
Jnbet, mo, &grandi capitis bouini cornu adhuc
magna ex parte venire fit confuetu m< ftipati,reperta fuerunt.Spe&aculum quod-
dam iucundum vifuri per otinm , quartarn
CA P VT XX. occifse gruis partem, fupra lacu proximum
inmare arBuentem,fuffixa appendebamus:
1)$ tibwone* quo fa&o, di&o cithis odoris vi ille&us ti-
buron aliquis adnatauit* Ergo vt fpe&aculi
Dem Francifcus Hernandus de tiburone ex diuturnitate gratia maior eflet,curatura
ait: Cetaceus pifcis eft, ex genere oblon- erat,vt efca altius attolleretur. Nihilominus
gorum, Oceani incola , quindeciminter- tandemtiburonvnomomento illico prje-
dum dodrantes longus, voraciffimus, curfu dam nadus erat, in fublime fefe tata facili-
velox, nec omnino ftupidus, &c bina huma- tate furrigens, vt propeaduolitafTe videre-
nacorpora fxpenumero craifus ore, quod ;
tur. Prxdam arreptam minutim illicd difc
roftro vnciaru decem interuallo fubiacet, cerpferat , vt qui dentibus acutiffimis &S
lunato, vallatoque fuperne trino dentium fortiflimis donatus fit.Circa tiburones affi-
praeacutorum , acfefe mutucfferrse modo due pifciCuli minuti frequentes , romerer
fu bintrantiu m, ac quaterno inferne binum vocati , obnatant,quos tiburones a fe atcere
dodrantum riclu, &c brachijs vtrimque qui- non fatis queunt. Hi ex prsedarum detri-
nis: roftro ranat obrotundo, pinnis fingulis. mentis , qu;e tiburones amittunCj vi£lura
vtrimque iuxta branchias, totidem iuxta fibi parant.

pudenda , iuxta caudamvnica,alteraom-

nium maxima imminente dorfo ftatim a
branchi js,akeraque iuxta caudam modica,
CAPVT XX L
a contrario akerius paruae, fed in oppofitam De gaki quodam genere.
partem vergentecauda magna,cra(sa,falca-
raque,&: fuperna parte triplo aut quadruplo 'TnRanfTcribo hic Clufi) fententiam. In-
longiore atque latiore , &£ iuxta exortum X tergaleorum genera,qualiaaGuiliel-
quibufdam paruis cauitaribus infigni ocu- i mo Rondeletio libro 13. Hiftorisepifciunl
lis modicis , longo inter kk diftantibus in- defcribuntur , referendum hunc exoticum
teruallo: pupilla magna , &C fub lutea iride, pifcem arbitroi,^ forfitan acathiaefpeciem
corio vero ceterorum cartilagineorum,ciim aliquam cenfendum: nam fpinam fiueacu-
kCc tendit , nullis iclibus penetrabili : dorfo leum habebat , non quidem in dorfo , Ccd
ac lateribus cxruleis exfaturatis , ac ventre pxnc in ceruice, illamque vnicam.Erat au-
candenti. Mirumbina pendere mari
eft ,
tem corpore longo, tnum fere pedum lon-
ofleapudenda,caua,alba,clodranremlonga, gitudinem explente, coloris ( reficcatum
& ternis iingula ,
glandis loco, longiufculis enim
*
8c exenteratur^ dumtaxat confpi-
ciebam)
 HlSTORIiE NATVRiS LIB.XI. 2S3

G A L E I G E N V 1

fciebam ) ex cineraceo fufci , in quo tamen porre&a, hoc eftadeamvfque

inasqualiter
quidam candor,prefertirn intergore,adhuc caudae partem, quae tenuifftma , feptem &
eluceret: viuum enim & recencercapcum vneiaslonga,muris caudam quodammodd
argencei pame coloris fuifTe incelligebam. aemulabatur. Podici, qui in fupina parte, vt
Medij corporis ambitus pedis> hoc eft,duo- inreliquis pifcibus, fitus, vicina apparebant
deeim vnciarum longicndinem sequabat. binaforamina,inquemvfum,ignoro.Capi-
Gartilagineus vero erat, & laeui cute prsedi- porro cutis ficcitate adeo erac contracTa,
tis

tus; roftro lato, fed in obtufum deinde acu- vc nuila circaoculos, nulla anteeosfora-
men definente. Oculimagnierarit,e quo- mina obieruare potuerim. Ceteriim qiia-
rum infima parte enata erat membrana, les fuerint pifcis partes interiores, vt de-
quse furfum fefe attollens j velut nubes ca- fcribam , nemo a me expecTare debet , vC
liginem illis ofTunderet . Oris rietus rion qui exenteratum &: reficcatum fquemad-
valde latus ,-in fupinacapitis parte maxillas modum anteadixi) dumtaxat viderim an* "

inobtufum angulum deiinentes habebat, noa muTefimo fexcen-

Chrifti Natiuitate
ferevt fimix : quaternis autem dentibus os tefimo primo anno tamen prsecedente ca-
,

prseditum erat, binisinfuperibre maxilla, ptum in Septemtrionali Oceano ab his qui

totidem iri inferiore ijfque firmis , quo- halecibtfsirretiendis operam nauarantjquos
rum finguli quibufdam fulcis erant diftin- fi confulere exactiorem defcriptio*
licuiffet,

c"h* j vt pluribus dentibus armatum os eiTe nem dare ii oblongnm capuc

potuiffenr. fed
videretur. Corpus a ceruice fenfim graci- haberet, rion incomiriOde forfan dux ceta*
lefcebat.-fpinafiueaculeoin ea parte, qu& cei generis apud ^Blianum cap. i j.lib. i i.de
dorfumceruiciconnecTebatur, fito ,eoque Arnmalibus, cenferi poiTet.
fex vncias longo , infima partelato cauo, &
fuperna autem valde acuto.Pinna furrecTa
innitebatur quatuor paene vnrias longa.
CAPVT XXII.
Binas dumtaxat in lateribus btancllias val-
de apertas obferuabam, vtrimqne videlicet De gtmrihus lutrarum.
vnam,eum aliorum galeorum genera de-
nas habeant, in iingulis latcribus qninas. Vldetur lutrse genus ahoitzbtl j ca<*
Has fequebantur duze pinnaz ad natandum nis Melitenfis magnitudine , nigro
idonea? , longiores quam in vllo galeorum & pullo variegacur . Huic proximus effc

genere confpexerim , nouera videlicet vn- leo aquaticus . Pame ternas prolixus fpi*
ciarum longitudinem aequantes. Binasalas thamas , rufo ad dorfum obfcuriore pi-
habebat ex vtraque podicis parte , quatuor lo longo Sc molli , roftro tenui
, lon- &
vnciaslongas^ illafque bifidas, homtnumne go, incuruo vngue , breui crure aure, &
induftriafjcfiiTas^ an anatura , nihil pro* caudalonga duos dodrantcs. Viditat pi*
nuntiare polTum.Alia deinde pinna in dorfo fce viuit non procul Httore Aufkali
.-
Eius .

paulioiniraeam, qusead aculeum erat,exo- vfus fola peliis.,

nebatur, ad extremam fere caudam vfque
Y CA-
2 54 IOANNIS EVSEBII N IEREMBERG II
CAPVT XXIII. CAPVT XXVI.
De cattiuari. De pifce teretL

C^Andidos quofda pifces vniuerfim vo-

IOannes Stadius fcribit , cattiaare dici *>cat Mexicani yztacmichin, ad quorum
animal amphibium,vefcens iunceoquo- fpe&ant genus tres fpecies magnitudine dif-
dam genere in ripis aquarum dulcium na- cordes. Omnium maximus amilotl dicitur,
fcente. Si metus ipfum inuadat, fugit in medius xalmichin minimus cl:acmichin*
,
f
aquas vfquead imum. Ouem magnitudi- De priori nunc fermo.Eft amilotl fiue pifcis
ne fuperat caput leporino conforme eft,
: teres, lacuftris, fquamofus,candefcens, ma-
crafliustamen,&minusauritum caudam : culis afperfuspullis/efquidodrantem longi-
obtufam &
breuem habet ,crura fatis alta. tudine, &pollicem crafTuudineexcedit.Bi-
Veloci etiam per terram curfu ex flumi- nas pinnas habet in dorfo , totidem in ven-
ne alio in alium fugit. Pilos fubnigros, tre,vtrimque vna,ac infra ventrem alteram*
&in pedibustresdigitoshabet. Suillam fa- Caput eft oblongum , roftrii acuminatum:
pit comedenti. fed inferna maxilla prominemior. Ocuii
funt nigri,iris aurea. Aureum caput, venter
CAPVT XXIV. luteus,adeoque reliquum pasne corpus. Vi-
£tum eius (ic commendat Francifcus Her-
De pifte tawforme. nandus.Optimum & conco&u facile pr^bec
alimentum nam & ouis capitur magna ex
5

Plfciculus eft, inquit Francifcus Hernan- partc onuftus,adeoquegratum,vt cum gra-

dus, yix duos palmoslongus , fed pinna uem quamdam euafiflem £egritudinem,mi-
munituscaud#inftar, fex pacne prolixa di- hique nutrimenta omnia,aianis hominibus
gitos: corio inteclus duro , fufco , fed circa & fagacioris palati vehementer expetita,for-
&
ventrem candenti > vbique pentagonis fex derent, difplicerentque vehementius , hoc
angulifve diftin&os flguris*Oseft minimum, vno cibi genere fuatyflime vfus fim , & ad
fed longiufculis munitum dentibus : oculi vires inftaurandas nbn mediocriter adiutus.
magni , pinnas circa aures binae fatis paru*e, Sed magnitudo ipfa adeogratia commen-
quemadmodum & aliae duse , quarum al- dat, vtquoin maioremamplitudinemador
tera circa extrema ventris eft t altera vero leuerit,edmaiorihabeaturm pretio , expe-
iuxta poftremum dorfum ;
mirum eft, in tatur auidius, rarius inueniatur venalis, in-
hoc pifciculo duas prominere iuxta fron- uentufque ematur cariiii
tem fpinas acuminatas, infra&ae duritiei, in-
ftarcorniculorum, ac totidem alias eadem
magnitudine & forma circa ventris po»
CAPVT XXVII.
ftrema. De pifce ferrd.

CAPVT XXV* ATototepecenilbus

michinquidam pifcis
dicitur tlateconi-
Auftralis.Exce-
De pijce gibbo. dit dodratem: fedanguftusfatis,lunatacau«.
da,acuto capite, peracutisdentibus exiguis,
ACacana vocatur dodrantalispifcis,in- fed multis binis(prater branchias fuprain-
3

fignis prolixitate inferioris labri, &C fraque,& ab vtroque latere) pinnis,vnacir-

eminentia gibba,que; acapitisexordio vfque ca dorfum, alteracirca vennem : ab his in
ad os,quod perexiguum eft, arcuato defcen- caudam vfque eminenc protenfi quidam
dit flexu. Dorfum lateraque cyanea funt, velut dentesivnde impetrauit nomen.Diuer-
venterac laterum pars alba , ac prxter fq formas funt alij pifces ferrse^quos piftrices
duas pinnas quae circa branchias funt vtrim- antiquorum Rondeletius putauit. Huicfer-
que, vnicam anguftam &: longam J &: aliam ra vel cornu eftvtrimquedentatum,de quf-
paruam, duse alia? vifuntur breues, altera a busfententia Clufij exbibebo.Quamquam
niedio ventre , altera vero a dorfb in cau- autem negare non poffim , hunc pifcem in
dam vfqueprocedens. Squamofus non eft, ingentem magnitudinem crefcere, vt ex
&: tamen bono conftat alimento. Mare il- plerifque noftris coniecl;uram facere licet,
lum ad me mifit Auftrale; etfi quidam refe- ipfius tamen form^ ratione, inter galeorum
rantin Septemtrionali quoque reperiri. aut cuniculaium potius genera referendus
ciTevidetur,quam inter cetaceos, cumqui-
bus nullam prorfus iimilitudinem haber,
quemadmodum non tantumex iconeac-
cepta,
 HISTORI^ UATVRJJ' LIB. Xh S5|

V R I S T I S fiue S E R R A.

cepta,fedex iritegro pifcereficcatO obferua- eiusquem confpiciebam orisfcirTura,tarn.£t>

bam,quem iilo ipfo anno Iunio fubfequen- fidiligenter requirerem,vllosobferuare po-
te Amftelredami confpiciebam apud Hen- teram. Reperitur hic pifcis vt plurimum irt
ricum abOs fic vt exiilo coniecTurarri face- Oceano occiduo. Certequocquot mihi
;
vi-
rem, in ea pic~tura,que ad rae miiTa, nimiam dere licuic roftra varia? magnitudinis,ingen-
corporiscraiTitudineUuiiTe exprelTam. Erat tia,mediocria,exigua,inde relata dicebarur.
porro hic pifcis corporis forma colore ga- &
leorumgeneribus, autcanicuke
valdefimiiis: nullis tamen maeulis, vt illa*
Ariftotelis^ s
CAPVT XXVIIL
confperfam cutem habens , perinde tamen De aurato ptfce,
rudem,&inftar zyganxcutis afperam,fufci
in dorfo coloris (quem videbam, cineracei
erac ventre candicantis , &: fex pinnas
in
DAbo ex Francifco Hernando venufti
) huiuspifeis defcriptionem.Pifciseft O-
habebat,in lateribus , medio videlicet psene ceani Septemtrionalis incola , fpedatu pul-
corpore binas (quibus in illOiquem confpi- cherrimus,fexdodrates magha ex parte lon-
,
ciebam , vicina: erant quinae, vtrimque an* gus, vnicum plus miniis latus , ac fenii m ab
guftas oblongiufculasque branchia?; icon au- ano ad caudam,quse lunata eft,graciiefcens,
tem accepta nullas expreffas habebat ) fub roftro incuruo comprefToque,& ore,fi cor-
podice binas;fupracaudannitium,excremo poris magnitudini conferatur,paruo,mul-
fcilicetdorfo quintam; fexta vero, in quam tifque fuperna parte , fed paruis dentibus
extrema cauda definebat.Caput in longum horrido,fquamofus,magniiqjoculis; pupil-
& anguftum , planum & firmum roftrum pilla nigra, & iride aurea, quale etia vniueru
porrigebatur vtrimque multisdentibus ii-
, fum corpus eft/ed heliotropio quoq ;
iimi-
ue oiTeis firmifque & re&is fpinis ex aduerfo li , & ad Solis repercufTus in cyaneum pauo-
munitum , viginti vel etiam
ntis ferrannftar ninumque dc varios colores tendente , ac
plunbus. Cercepifcisillius,quemconfpicie- cyaneis maculis vndique confperfo. Pinna
bam,roftrum,licetfeptem vncias dumtaxat cazrulea, quales reliquse quoque funt , vnica
longum eifet, totusvero pifcis binos pedes circa dorfoabipfocapitead vfque caudam
cum trienre,fiue 06T0 &c viginti vncias non procedente fentim fe accenuante , binis
iuperaret, duodetriginta tamen ofleis fpinis circa latera ad branchias medtocrsbus
*
Valde acutis in vtroque larere erac muni- duabufque alijs inferna pane , non longe
tum. QuancaaucemeiTeceius pifcis , cuius ab his, eadem pame magnitudine, altera
pictura ad me muTa, longitudo,ignoro : fed vero quas a poftremo ventre ad caudam
in roftronumerus fpinarum ,quiin fingulis vfque circiter procedit. Grati eft nutri-
lateribus erat expreiTus , vigefimum non fu- mentijfedquod duriufculum iit, Scquam
perabat: binosveio ocuios m prona capitis cicifTime putrefcat. Alatis pifciculis vicTU
parte habebat, binas naresin fupina, & m- tat , qui ciim ad mugilum genera vi-
fra illas oris fcifTuram,vt
zygxna,fere tran£ deanctir pertinere , pinnis vrnmque fm-
uerfam, in qua nulU dentes expren% nec in gulis longiufculis , & auiumpennas quo-
Y% dammodd
2$6 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
dammodo imitantibus , & batba inte- barbas,cauda lunata,longa pinna fupra oW
gra, psenc eorum sequante magnitudinem, fum,binaead ventrem, totidera adcolluml
ab inferiore labro dependente infignes dorfum illi nigrum, pec~tus candens.
funt.Hosauideinfe&antur, necnon naues,
vt eis quaj in mare proijciuntur, ah poflint.
Ad ha:c tria genera pertinere videntur, CAP VT XXXIIL
Sc ei pociflimiim fpeciei efle iimiles, quam
De fifce Metenfl.
Rondeletius pro priore omnium curauit
depingendam.
Meta &
IN fluuio Venecuete
inopsfquamis ,anguilkeforma
eft
alijs pifcis
non
CAPVT XXIX. italongior,& capite 6c corporecraflior.Hic
,

ciim mordet hamum, arcanaqualitate tre-

De rubetis laSiifluis.
pidarepifcatorem facit, vtarundinem fufti-
nere nequeat: idem alijs accidit, fi velint il-
ALit Mexicanus lacusrubetas difparis
lam fuftentare.Sipifcatorin equo fit,eidem
magnitudinis: tamacoli vocamurexi*
animalitremor: dimifla arundine , omnes
gu;e, aliat monftrificae amplitudinis dicun-
tuti &, fani.Nihilominuspifcis innoxius eft
tur aquaquse : harum lac pofteriore fufum
itomacho, gratus palato»
parte veneficum.

CAPVT XXX. CAPVT XXXIV.

De conchis.
De lumhricU.

VArium conchargenusinmari Auftrali VIsrumquxdam tenuiflimOrum lumbrico-

yzcahoitli dicitur capitur retibus,
Noux Hifpanise,vnu xochpaltapach- 5

tli feu concha mimj coloris , auriculata di-

mer-
feruatur vaiibus capacibus,defereda in

citur, mediocrj magnitudine, tranfuerfis fe^

Poftquam concoxerint illam inftito-
catus.

micirculis , lineasfecundumre&um proce-* ^>re$,in

pullum colorem abit,& odorem fpar,-
dentes fecantibus, accolore minij rubeo di- git,non abfimilem ouis pifcium, videtur pa-
nis Fiunt lbi placentae,quas exficcatas ier-
lutiore, ac luteo in rubrum tendente diftin-
c~tum:alterum maiufculum, aclineisiimil- uant. tnixis&nutricibus auget lac.

limum, iedcolore candido, rubeo & fufco

varium: ac demum tertium , circaauriculas
rubeo diluto f ufcoq; colore, ex lineis dum-
CAPVT XXXV.
taxat re&is , fed quse in eo ipfo procurfu in De fifce *volucru
ternos finiantur orbiculos:quarum nihil in-
iigne accepi , prxter formam quse videtur a NOctu volucres quidam palmaris lon-
maris Mediterranei &
Septemtrionaliscon- gitudinisin naues claflis Indiccjcadc-
chis quadamtenus diflidere. re folent & capi , habent membranaceas
alas, vefpertilionum fere inftar:ijs explicatis,

CAPVT XXXI. ad centum vel amplius pafliiurn interual-

lumfuperuolant aquas, vtaliospifcesinfe-
De concha mufcosa. quentes effugiantj fed in rapacium marina-
rum auium vngues incidunt. vndique dif
AVftrale quoque Indiarum pelagus crimina fubeunt,ide6 cito merguntur,vt pe~
tapachporcauhqui, feu concham
alit riculofe fubducant cx\i.
mufcofam meruit iftud nomen 5 quod
:

mufcus llli innafcatur.

CAPVT XXXVL
CAPVT XXXIL De feecanauc.

De hrage. 1N Virginia feecanauc reperitur. Pifcis

eft teftacei generis, circiter pedemlatus,

COmmunem vtrique Oceano pifccm cauda cruftacea > multis pedibus prasdi-
imminen-
vocat miftecaequatetl , Mexicani axo- tus vt.cancer , oculis in dorfo
louiichin,Hifpani brage: adduosautem vcl tibus, boni faporjs : amat aquas marinas
tres palmosadolefcit.Duas prejongas geftat reftagnantes*
 HISTORIiE NATVR.E LIB. XI. 257

MORSS PISGIS,

CAPVT XXXVIL tumque,necguftu infuaue prseftant alimen^

tum quin&eifdem aluntur mille auicula-
:

De morss pifce* rum domefticarumgenera, qua* mclufaca»

non iineaudientium voluptate occine-
ueis,
Iura
INMichou, funt & Corela „ vt prodit Mathias a Sunt earum mufcarum maiorum
re folent.
aliqui montes mediocris minorumque binagenera , fed in minimis
tumoris,nonaltiitt^n£elatioms, proutqui- diutiiis immorari, dumadmaiora propero,
dam putauerunt&: fcjipferunt.Supta mon- neceflarium non duxi.
tesautem Oceani , qui mediocresfunt, per
totum Septemtrionem Oceano adiaCentes,
fcandunt ex mari pifces morss nuncupati,
CA P V T X L.
dentefe fupra montem continendo,frican-
(
De ouis mufcarwm*
do, &
afcenfum promouendo dumque ad :

fummitate montisperuenerint,ad vlteriora

gteflum promouendo, ad alteram partem
DAt quoque Mexicanus
vimahoautli;
magnani
vocant oua axaxaya-
iic
lacus

montium volitando decidunt.Hos iltegen- catl,cuius mufcas vicinamentio fuit.Similli-

tes colligendo, denteseorum fatis magnos, ma funt papauerino femini:capiturque pro-
latos,&albos,ponderegrauiflimos,capiunt, ie&isin lacum funibus humeri femoiifve
&: Mofcouitis pendunt atque vendunt. Mo- craifitudinis, laxiiistamencontortis , qua
fcoukx vero his vtuntur-.adTartariam quo- parte flu&ustumidiores funt, quibuscom-
que & Turciam mittunt,ad parandum ma- mota turbataque folent adhatrefcere inde ;

nubria gladiorum,framearum& cultrorum, corradunt eapiieatores,atque in magna va-

quoniam grauitate fua maiorem & fortio- farecondunt. Exhis autem efringunt pla-
rem impreilionem impingunt. centaSjillifque ex caolli parat periimiles,auc
orbes,quos tamales patiia lingua vocat; aut

CAPVT XXXVIIL digefta in inuolucra fpicarum maizij repo-

nunt, vt deinde occafione oblata aut torre-
De pifcibm fubterraneisi fa&ione parent fercula. Pifcofum quiddam
fapiunt, vt alia pifcium oua 3 nec omnino
CAribes, cum aeftus exflccauitpaludes, malum feruntur pra;ftarealimentum,quod
efFodientes reperiunt breui labore a- licetaridum iit 6l ftrangulans, ventriculum
quam , &: varia pifcium genera in illa humi- tamen debilem acdiflbiutum firmat.
ditate ieruata , prasiertim quos vocant ar-
Hiadillosjgratos palato. CAPVT XLL
CAPVT XXXIX. De ouis pifciumi

'
De mufid palufri* Ichipillinjieu oua pifcium,dicitur ge~
K nus quoddalacuftre album, quod ex
MAgnam &continuamannonam ple- omnipifcium inlacu degentium Mexicano
bi Mexicanf fuppeditat paruula mu- conflatur mukitudine , vnde fa&um eft illi
fcalacuftris, axaxayacatl dic1;a,quoniam fa- nomen^Statis annitemporibus eadem capi-
eies ilii aquofa quemdam huius elementi tur palude,haud aliter quam thynni,trichie;,
eandorem Vber illarum copia ad
fimulat. fcombri,ftmilefque pifces, alij gregatim va-
temporibus Ex ijs tritis &c
retia venit ftatis . gantesin Oceano.Agmen pifciculorumefle
commixtis globuli prajparantur ad emporia creditur,haud lendibus maiorum. Medio id
totius anni coquunt lllas indigense maizij
: procedit alueo, in neutrum littusinclinans,
fpicas membranis conuolutos-, conie&ofque tam numerosa mukitudine,vt quinque cu-
in nitratam aquam , atque ita bonum, mul- bitorum interualUuu aut amplius occupet.-
Y j
No»
2$$ IOANNI.S. EVSEBI I NIEREMBERGII
Nonprxtermitcunt occaiionem pifcatores;
fed diligenci Obferuatione &c cura vagates
pifciculos captant exciphintve retibus , ac-
CAPVT XLV.
queita non mediocris folet fepenumero fieri De gerynu eduhhus, ftue atolocatl.
capcnra Goquuntur ijdem ahenis ficlili-
.

tiisve vafis , ferculifque,vbi opuseft , adij- "Ojret ftomachus Europaeus caudatas

cmnc, addico iiliquaftrochillive: quo appa-
ratu neque modico neque ingraco cibo con-
ftanc ,quo non modo Indi verum ad-
fed
uenae quoque Hifpani faspenumero vefci
gaudeanc.
.ranas, quasNicander gerynas dixic,
Aracus gyrinos, inde atolocacl, inargu- &
, mentum ftolidicatis Plato in Theateco pro*
pofuic. Necabfurde; argumencum fcilicec
Indicacamengulaii-
ftulciciajgarrulicaseft,
lis recrearur,&; auida eft cocius beftiolae, nec

C AP VT XLII. formicis neclocuftis parcirmeccancumpa-

lato vtcumque feruic atolocatl,ied mercatu-
De cicada lacuftri. ix. Conuehitur ad nundinas venalis.

AEnez quoque vi&umiuuat fquillarum C A P VT XLVL

psene iapore. Infe&i lacuftri genus eft
aenez, cruftacum,paruum, depreilum, cres De rani&magnis.
longum,ac coco corpore,ii ven-
digicos lacos
trem excipias,ceres, ieptem cranfueriis inci-
TOlerabilis Camen>im6 &iucund#gu«
fum lineis virencis coloris,cernisvcrimque \x funt ranse vnius librse quas malul-
,
cruribuscenuibus ac longis , quae verfus ca- las vocanc.
put procedencia, feniim iiunc breuiora.Ca-
pire,oculis, cotaque corporis
cicadse fereiimilis eft.
forma terreftri
CAPVT XLVIL
De ayermiculu candidis,
CAPVT XLIIL ftue ocuiliztac.

De fcarabao lacuftru
TAclenus gulaaut inopia accedit. O-
Mexicani quofdam
Lcuiliztac vocanc
non gulae,feruicfamiaucinopiaefcara-
SIbazus lacuftris, Indis acecepicz, a duricace
vermiculos candidos paluftres,&: frmiles ijs
quos pucridacarohofpicacur. Crudi nigri
cruftx. Mexicanislacubuseft frequensjfor-
func, torridi candicanc.
ma, magnicudine & colore ex pullo in atru
inclinante, fcarabseosterreftres iimulac.Te-
giturcrufta,quatuor fuftencacur pedibus,ijf- CAPVT XLVIII.
dem falcitat; quorum bini,qua partein alijs

vmbilicus iitus eft, oriuntur,&; quibus (ck }

De cceno eduli , ftue cocolin.

vbi fupinus iacere cogitur,vibrat in pronum

acque concorquenEftur ab incolis,qui Pam- VSquequd non ingluuies ? Cocolin, feu
phagorum more nulli paene rei parcunc. coenii grauicer olens dicicur quoddam
Vulgare camen prsebec alimencnm,veluc &: excremencum fufcum Mexicanas paludis
achichiuiacli&acecepicz, fcarabasorum par- fludibus innacans,&: ilroile limo. Hisfor-
uorum Sipaluftnum genera. dibus faginacur eciam Indica gula.

CAPVT XLIV. CAPVT XLIX.

De atopmam. De fimijs flumalibus*

EDunt quoque Indi acopinam . Similis TNcer aquariliarefero fimios Chiappse.

eft camen vn-
nauali fcarabaso, quacuor JLSunt quaedam aniroalia iimijs non diili-
cias longus, ac duas lacum.Color
extenius in milia, & prolixas caudac
tigridum inftar
,

eft fufcus,. &: cruftaceum regmen. Crepicat variegaca. Subaquis perpetu6manent,pe-

volans , &
circa lacum-Mexicanum no£hi des hominum&equorum, penetrantium
verfah iblec inter iunceca. Edicur ab indige- fluuium, cauda implicanc,&: fuffocanu Inu-
nis elixuseum alijs pifcibusacqueherbis.Si- noxia funr
tiliter non enim edunt
: quod
milis videcur ropanxacalli,& adlacuftarum necant. Alibi nufquam reperiunrur.
paluftrium fpecfespercinere.

CA-
 HISTORIiE NATVRiE LIB.XL '259
quo ducere & vndam vibraie fo-
fpirittim ,

CA P VT L Ciim incipitmarecommoueri,fu,
lebant.
peraquam eminentes, prarcipue nocletem-
De bonitd. peftateconfticr.au, vindes apparent , viri-

demque reddunt maris effigiem. Praeterea

COlligam hic nonnullaquae Lerius fiar- in morem fuum terreftiium alre anhelant
rac. In primis de pifce bonita ait: Boni- ltertuntque quamobrem nauta.' illosvaga-
:

ta nulli fapore cedit.Cyprinis communibus ri &refpirareconfpicati , tempeftatcm cer-

aflrmilis, cum
fquamis tamen carear. Illas tiflime prsEiagiutttjquod & ixpe fum exper-
maximo vidi numerocirciter quadraginta tus. Et quamuiSjCiim cranquilhtas eiler,vn-
dieSj quibus fere noftris nauibus adhadere, diquefuum marinorum circumiecia raulti-
idque accidere veriiimile eft. tudine , quoad profpici poile, totum mare
lilis conftratum videretur , tamen non tam

GA P VT LL faciles captu erant quam rehqui pifces.

que vt Le&ori fatisraciarn cnmulatius, qna
Ita-

De albacora. tandem arte capiantur. explicabo.Qui pro-

be inter eos pifcandi modum caller, conipi-
ALbacoras autem a bonitis forma non catus e prora > harpagonemque ferreum
admodum alienae, & vi-
tamencum manu tenens longurio reuin&nm longo
,

derim & comederim aibacoras quinque pe- crafloque, vt hafta dimidiataj qui etiam fu-
dum longitudine , craflitudinecorporis hu- rii alligatur vigmti circiter pedum.Gregatim
mani, obieruaui, quod ad earum magnitu- accedencibus , quem fetire poffit eligens,
dinemnulla efle poflit cum bonitis coilatio* tantavi harpagonem iaculatur , vt fi rede
Deinde cvim nullo modo iinc albacoras vi- percutiat, ferro fus adunco teneatur tum :

fcofa?, fedcarne vt falar friabili, nuliis acu- relaxato fune quoad fieri poteft,dum fe.,do-
leis, paucis vifceribus; inter pilces optimos lore 'faucius, in omnes partes conuertit, fer-
funt adnumerandse. £t quamuis , quasad roque magis induit ,fanguis eum paulatim
condiendam albacora. neceilaiia videban- virefque deficiunt* Nec morati nautas cete-
tur > prasfto noneilent (vt accidit peregre ri,manuferrea, quae& ipfa longurio adha^-
nauigantibus ) ideoque fale contenti , latis ret^captuminnauempercrahunt, Hac ra=
orbibus igne toftam ederemus tantillo ta- •,
tione vigintiquinque in itinere cepimus.
menappararu erat nobis gratiffima. Quam Quoad inteftina, iicut porco , ita fui ma- &
ob rem ii cupediario.ru m nacio , quas mare rinoquatuortautiim pernaedemantur, di-
tentarenonaudetmihiloo^j ieciiis(vc de fele uidaturque vifceribus , fpina etiam dorij ^
vulgo dicitqr ) iiccis pedibus obligurire pi^- coftifque ablatis, eumdem in modum pen-
fcespercupit:albacoram in continenti tam deat. Hic illf valde fimilis eft iecur eodem :

facile mercaretur ,quam reiiqUa genera*Ec- fapore,carotamen recens dulcior, dete- &
quid^ubitatis, quin vnacum pifcedigitos rior. Pinguedo in omnibus quos vidi, polli-
faepe circumlamberet ? Vc enim dicitur de ciscraflitudinem non excedebat, nullam-
hirundinibus marinis,ciim albacore, degant queputo inueniri , qux duos fuperet digi-
interTropicoSjin altoq^ mari verientur,non tos. Itaque ne ampliiis nobis imponat idj
ita littonbus appropinquant, vt a pifcatori- quod Luteti^ ahbiqueiaridum Quadrage-
bus ad nos integra^ peruenire poflint.Quod iimas pifcatores appeliant , luifquemanni
vero ad Africano&attinetiqui maread Orse- pinguedinem eiTe arbitrantur-, nameaciim
tem accolunt,Peruiiofquejqui Occidentem plusquatuor digitum craflitudine pateat^
verfus,eos albacoras faeile pifcari, &ineor- balenae cenfenda eft. Ceterum quoniam in
rupte fuis apponere, incredibile eft. quarumdam aluo, quas venati fumus, par-
uuli funtreperti, quosVt la&entes aflbs ap=

CA P VT LIL ponebamus, nulla contrariae opinionis ha-

bita ratione, magis exiftimo fues marinas,
De fuibus marinu. vt fcrophas ^ viuos quam oua parere. Qua
de re fi accuier , ad arbitrium eorum qui
SVuni autem marinorum duo funtgefie- expertifunt, potiiis quam qui fcripta tan-
ra, vnum roftro acuto 6
vt anferes 5
alte- tiim legere,prouocans vt rera diiudica- :

rum tam obtufo, vt ciim e mari attollit ur, re, mei non eft inftituti ,itanemo quin ea ,

fphafra eiTe videatur ; idcirco ab ea fimilitu- qujse vidcrim,certa efle credam , iure inter-
dine quse eft illiscum cucullatis, capita Mo- dicl:urus eft.
nachorum appellantur. Ex ijs animaduerti
longos circiter fenum pedum , cauda lata
biiidaquei In capite omnibus erac foramen.
Y
2<$0 IOANNIS EVSEBI.I NIEREMBERGII
rem,diuque in gyrum verfanr.hoc confpica-
C A P VT LIII. ti^nanufeiTeacommiflursetellarum impa-
6ta,vi magna muxx quatuor aut quinque
De requiembus. connitentes ,in phafelum pertrahunc.

PErmultos etia requienes, vt a Neuftrijs

C A P V T LV
appellantur,cepimus. quoque, mari Ij

fedato,virides apparent:quibufdam longitu- De arnbi^a, feu porco aqmtili.

dine quatuor pedes fnperantibus,craflispro
magmtudine corporis: tamen quod eorum A DneclamquodPhilippusPigafetalcri-
caro minus probetur, necemtate com.pulii, ,l"\bit de quodam pifcezain,qui membra
&melioruminopia,natue requienem attin- duo habet manus humanasreferentia 3 &:
gunt. Pelle funt afpera ferrataque , capite caudam clypei &
fbrma & magnitudine.
plano acquelato,ore paculotamquamlupi, Vocaturhicabincolisambizeangulo,id eft
molofifve Britannici. Cum hac de causa porcus aquatilis, propter pinguedinem qui
monftroil funt , tumdentibusacutiflimis porcumrefert. Caro,quae ab lncolisfumo
damnoii quemque femel corripuerint, aut
: induratur 3 & ad lautitias rcferuatur,& guflu
dilacerant,aut in mare deprimunt. Qui la- &; odore elt grato. Aquam dulcem non re-
uant in Oceano,fibi a requienibus valde ti- linquit. Pabulum eius eft grarnen, & omnis
mere coguntur.Nec cu m eifenteducci fupra generis herb« in lircoreenara?. Ore bouem
foros nauium, quod farpe accidic hamise refert. Tanrx interdumeft magnitudinis,vc
ferro digitali craflitudine , m.imis ab ijs ca- quingentas libras pondere eleuet. Capitursl
uendu erat,quam a feris canibus. Quapro- pifcatonbus non vt piices , fcd fere vt bos.
ptercum nec capti necliberiab iniuriatem- Obfcruato enim diligenterlocovbipafcifb-
perarent, parumque ad vefcendum accom- exfpechnt
let,fcaphis fuis aduementeni ., &
modati cenferentur quos eramus pifcari
; contisaut remis occidut: occifumadaulam
lancinantes, atque cruciantes, vt damnoiis regiam deferunt aliter enim,capicalipropo-
;

animantibus dignum erat,claua ferrea ma- fica pcena ( vt & alios pifces^qui hinc Regi)
dabamus: deciiis aliquando brachijSjdolij- dicuncur, nempetrutas, & cacongo pifcem
que circuloper caudam traie&o , mare
in iingularem , falmonem figura reierentem,
proijciebamus: tum fe ipii ia&antes ,quod fedcolorediuerfum,caro enim eaeftalbaj&
diunon mcrgerentur,ingenti nos voluptate tam pinguem, vt prunis fuperimpofitusea?
perf undebanc. excinguat) vendi non poteft. vnde diiigenter,
ne impunitas audaciores reddat , obf eruan-
C AP VT L IV tlir
P^ catorcs r'b Aulicis, &
deprehenii abf-
que ylla remiflione plectuntur.
De magnu tefludimbus.
CAP V T LVL
CEterum etfi fub Zonatorrida non fint
ea magnitudine teftudines, qua in Ru- De aliqmbus pifcatiombus.
bro Indicove mari Plinius effe dicit , vt iin-
gularii fuperiicies contegendis habitabilibus ^\Y& capiendorum pifcium artes narrac

cafis parandifque cymbis accommodentur; J^Petrus Martyr. Quando pifcationi gc-

tamencum tanta: lbiexiftant, vt paium iit nerali apimus eftintende/e, quafciunteo-
credibile, breuiterattingere vifum eft. Pro- rum pifcium verfari copiam, iuuenu ingens

ponam igiturfpecimen, quo de magnitudi- multitudo,a tergogregem iilenter,in lacam

ne Lector iudicare poterit,vnam videlicetin coronam inftrudi,vti leporum venatori.bus
naui Boifcana captam adeo grandem exti- accidit, circumeunt, fubmerguntquefevn^

tiife, vt odogintahominibus,quos nauis ac- omnes, & in aquis morechonzantium pau-

ceperat , more nautico prandentibus large latim virgis, quas dextera geftant, dexcerri-
fuflecerit. Superior tefta ouali effigie , lata meagitatis, & aperta kua,vt,in caulam pe-
duos pedes cum dimidio, & iufta craflitudi- cudes , gradatim ad littorales arenas impei-
ne, CenturioniMario ad clypeum data eft. lunt,ibique fportatim in iiccum prseda pro-
Carne tamen proxime ad vuulinam acce- ijciunt.Non miror ego iieri poikhoc,quod
dunr, vt lardo craiecfx roftarque eodem fa- m alueo Nili mihi ipii acciderit,quandoad-
porevideancur. Hicquoque,vcanimaduer- «erfo fluminc ad Soldanum proficifcebar
ti,earum eft pifcatus. Tranquilio mari(ahas anno abhinc quarto& vigeiimo. Nauibus
enim raio apparetj in fumma pelagi eueclis ^ie comicatumque meum, & Palatinosad
Sol ita teftam accendit ,non poifint:
vt paci me a Soldano miilos vehebant.In ripa nobis
icaque fe inuertunt ad temperandumcalo- - recentium commcatuum fumendorum ra-
cionc
 HlSTOftlifi NATVRA LIB. X t ±6l
tione morantibuSj animi causa , qudd mihi denc, fifcella tis ftatim infternunt jimmiffa-
exire in cerram,ob Arabes vagates,non effet que per orificium fuperiris manu,eos appre-
tutum panis ftuftula de accolse vnius con-
j
hendunt , quos capcos poftmodo funiculo
iilio proiiciebam in fluuium pifciculotum : vel chorda, per oculostraijciunt, & a collo
aggregaca eft illico mukicudoaded fecura, fufpendunt, donec quacum fatiseft pifcium
Vcmbmiccifibifportaspacerencur,cercacim acceperint. Pifces vero tali ratione capci^
adnacanciafruftula panisj vciad mellicum forma ad cyprinos & prafemos noftros
aliquid rabidas mufc^^accurrut.Sporcas mox quam proxime accedunc,& carnem bonam
eleuabamus refercas,idque ad libicum reice* habenc, quae ialmonem fere refipic,
raco facere licebac. Accamen incerrogati ac*
coke,cur tanco tempore vigerent eorum
pifciculorum curmaej noncomediab eispi-
CAPVT LVIH
fces, quod noxij fint.incelleximus* Fui ego De fifcatknibm alijs Tematenjium.
monitus,ne vllum ex eis manu capereni; (pi-
nam in eorum dorfo rubram oftenderunc: ^T^ Ernatenfes pifces maiores captUri, hac
ftuderepifcem,vci apes aculeo/pine; cufpide A arte vtuntur.Pifciculos primo minucos
capcorem ferire. Chinbichenfibus non eft recibus concludunc arundinem
: his capcis,
ca cura,func commodi pifces hi.Genus ake- longam furreptam, proram fta-
in nauiculae
rum pifcationis cucius eft & generofum. tuunr,incuiusfummicaceforamenexcifum
Noctu inter fcaphas ardenres portat caedas, eft , per quod funiculum hamo donatum

& qua experimenco norunc magnorum pi- dimictunc. Hamus vero folio aliquo conce-
fcium verfari greges, proficifcuncur , cardas &useft. Sicergo funiculus vento ante naui-
extracymbarum fpondascircumrocanc fla- culapropellitur: poftea ad funiculum pifca-
naances.Adlumenproperanc pifcium agmi- curus coufides,piiciculosaliquoc hamo ob-
narfufcinis &. fagittis ia&acisperimunc ad li- ijcic re&afupra aquafufpenfb.quodoloma-
bitum,falitosque,vel fubardenti Sole defic- iores pifces fallunt &r inefcanc dum capian-
cacos, mciftas componunc, vencurofque ad Sed & ad capcandos eos corbibus vcun-
tur.

eorumfora mercacores expe&ant. tur,quosinfundum emiccuncvbi fi diutius

fuerint,de fcaph a deorfum in aquam profpi-

CAPVT LVII. ciunt

uanc.
' & an P ifces aliquor
Qjuod fi qui infinCjtum ex fcapha quis
capti finc obf er~

De pifcatione taclarum. invndam exiliens,corbemcum pifcibusex

fundoatcrahir. Hicfi quisrogec ,
quifieri
DTgna quoque narracu eft pifcacio Ni- poffic,vccorbeminfra vndam quindecim,
gricaru, qui noclurno cemporepifcacu fedecim , fepcemdecimveorgyiis infundo
inuigilac, accenfas faces manu alcera,vc cer- iacence videre,& an pifces infinc vel non,di-
nere poflinc fibi pr£eferences,akera vero ma- fcere pifcacor poflic : fciac , eius loci aquam
nu cndencem feu fufcinam tenentes : hac tam claram & perlucentem eiTe,vcanchoras
enim pifces accelerances confodiunt , & quoq nauiumin fundoexpreififlimevide-
5

aqua extrados reponunt. Faces hafce ex li- ri queant; nec hoc fakem, veriim etiam ob-
gno arido & leui pra»parant: fiflum enim il- natances pifces quoquouerfum accurare ob-
lud, & oleo de palma probe profufum , in nacare pofle pramofci j nam vnda? fundus
fafciculos brachij alicuius crafiicie, longicu- tam clare profpici poteft, ac fi vnu m faltem
dine verd fex fere pedum colligunt, qui ac- pedem a contuencis oculo diftaret.
cenfi lucidiflimam flammam gignunc. Alij
ignem in fcaphis fuis exftruunc,
tera quacuor vel cribus funt percufa forami-
quarum la- CA P V T LIX
nibus ,
per quae radij flammancis ignis in a- De baUnis fugnacibtis.
quam proiecti pifces alliciunc:qui aduenien-
tes fuicina poftmodum confoifi capiuncur. T Vxca infulam Loandam , ad lacus maris,
Sunc etia , qui licec noclu capiendis pifcibus JL plurimas balsense confpiciuncur, qux in fc
operam denc, nullis camen fcaphis Sc naui- inuicem magno boacu infurguncac fieuiunt,
culisvcuntur , fedinliccore fefe concinenc: adeo vtob cruentumquodineuntprxlium,
media\ autem node aggrefli, altera quidem plures fsepe in littore extinc"he reperiantur.
manu ardentem facem, altera vero fifcella Has incolae diligencer per liccora conqui-
fcirpeamivel arundineam , qua? corbem re- runc,acque epinguedine vnguencum quo.d-
prsefencac gallinanu, pullisinfterni fbhtum, damparanc, quo nauespicis loco illinunt.
arripiunc. Sic inftrudi aquam vmbilico ce- Quamuisaucem hic femper bale^ne; cernan-
nus ingrediuncur , flumini concranitence^. cur,ambracame hic nulla,non grifea quam
Gumque pifces lumini appropinquare vi- vocanc,noncandida,nonnigra. Equoerfi-
citur,
262 10ANNIS EVSEBII NlEREkBIRGlI
citur , nOneiTebalamarumfemenambram, aquarum molem in montes excutit i noru
vcialiquoiumopinioeftjcum hoc in loco, numquam magna mccuflatione in profun^
vbi tanta illorum copia,ne nomine quidem dam marisabyiTum fedemittit, paulo poft
nota iit. altum erumpic,
iceriim in aera ieu motus &
prannfania miros &c afpe^tu horrendosedit.
CAPVT LX. Interim nihilominiis Indus,ceu expeditifli-*
mus eques, in equo fuoimmotus coniidet,
De pifcatione baUnamnu &: vt dolorem ferocienti beftias ingeminet,
aut acerbiorem reddat^ palum fecundum
AVdax bec venatio balenarum.Duo tn- quoque innares alteras pifciabftrudic, tam-
conueniebant in canoam, vbi moi>
Ji diu repetitis iclibus incuflum , vfque dum
ihufn videbatur aker aquis fe comittebat,
: omnes trahendi aeris meatus ei praxluferit*
ciim duobus aut tribus magnis cuneis & Ica ptobeconfe£tare, pifcerehcl:o, infuara
malleo armatus,per terguscirca aures fupe- iteriim iniilitcanoam,quam fecumincerim
rabataftu balsenam, immifloque per fpira- pertraxerac redailigacam.Ea ergopaulo lon-
culum cuneo,demittebacui cece,deindeim- gius a pifce fecedic , funemcjue ,
quo illum
pocensimmiccendilibere fpirirum ,aflurge- Iigauic,aliquaritd exteniius remi.ctit,(enrim
bat.Iterum Inclus inni&is. malleoichbus fi- tamen poft fe nonnihil attrahens, ita pifcis,
gebat cuueos,donecoppilatis reipirandi vijs quamdiu profundas aquas habet,mire furit,
iuff.carecur beftia , quam refte alligatam fuum duCtorem lente infequendo. At in
cymfcias, deducebant q.uo placeret. humiliorem locum maris excuifus, propter
Paulo aliter ldem reiert Acofta,qui de pi- corporis inexpediti vaftam molem lllico im-
fcationibus Indoi u hsec ha bet. Inter cetera mobiiisiacet,nec fe prorfum vorfumve mo-
autemea pugna adimtanone digniflimaeft, uere poteft. Hoe vifo Indorum magnus
,

quamlndicum balamis aggrediuntur: &c h numeius ,pr£edaefpe,dic]:o citiiis apprope-

verum fateri faseft,mira profecld bonorum rans,bal^nam conficit: cuius poftea difleclas
apud Deum difpenfatio eft,quod Indis,gcn- carnes viritim ex sequo partiuntur, ex qui-
ti taminermi. & imbelli, tatum tum ingenij bus reiiccatis deinde probam farinam, &t
tum roboris largitus vt.cum immanifli-
iit, ex hac tandem panes longo tempore du-
mis &£ truculentiftimis quibufuis feris pu* rabiles pinfunt. Sic ergo^ quodin alio Pfal-
gnamnon faltem ordiri aufint , fed de his mo de baleaia diclum eft Dediftleamefcam
,

quoque miris modis triumphare poflint.

;
Quam quide rem quoties his.Qculis noftris
propuis contuiti fuimus,to,ties Regij Pfakis
egregiu m illud di&um xDraco ijiequem for-
maftiadMudendum ei, nobis in mentem re-
dijt: nam quodvfpiam fpe&aculum ridicu-
loiius tfle queat,quam ii videas vnicu,eum-
demquepufillumvirum Indum bakenam,
montisinftar vaftam,leui quodam funiculo
reiigatam,.ceu cum triumpho captiuam ad-
ducere? Sed quo piicationis genere in capta-
dis balamis, quas Fiofida numerofas exhi-
betjndi vtuncur, hocrere femodohabet.
Canoam feu fcapham infcendunt,&eam vf-
que ad dorium confpe&se balaena? impel-
lunt.Poft Indus enaui fuperpifcis ceruicem
exiliens,& Ulic ahquamdiu ceu in equo fefli-
tans,opportunum tempus venatur,quoacu-
minatum-palum, fecum inhunc vfum alla-
tum, ineiusnarmm vnam profundiiis defi-
gere poflit. Nares autern hoc loco vocamus
ea foramina , per quse tu m aerem beftia m-
fofulis Aethiofum , id hoc pacto apprimc
compertum videtur.
De hoc pifcationis genere Adelantado
Pedro Melendes nobis frequenter admo-
dumiocunde fabulatus eft. Illiufdem quo-
que meminit Modardes. Sed Indis alius
quoque in mari pifcandi ritus folemnis eft,
de quo etii dicere , aequo prolixius videri
queat 3
meo tamen iudicio nonerit inconue-
niens,ciim de pifcatione femel dici ccepcum
iit,iicurfum inftitutum paulo longius vr-
geamus.' Fafciculu m ex iuncis , quas balias
vocant , rirmiter colligant aut connectunt.
Huicin vndas iniedo ceu equo equites infi-
dent , &
vcraque manu feftucas agitantes,
ad duo milliaria verfus Oceanum akiorem
fe promouent: ibi recia fua,eodem fafciculo
aduecla, iadant., pifcanturquetuminter-
diu tum noctu,dura pifcium numero petito
capto , lseti domum remigent. Pilcatores
huiufmodi inCollao de Lima lucundo fpe-
c-caculo aliquando fpecl:auimus quorum :

trofpirat, tum concepcamaquam copioiius ciim. plurimi iimulpifcarencur,mirum erar,

eruchit. Succedente ergoprimoaufu ,arre- quanto ftudio akeralterumanteuertere fa-
ptisfuftibusac fudibus , eam vndequaque tageret. Nam in baliillis feu faiciculis fuis.
alacriterconcundiclndus: quibus irntatior ceu agglutinati fedentes , eciam ingences
balena reddita plagis,immani ha.bitu furere fluclus transmictebant , vt pifcatores hi
incipic , & nunc huc nunc illuc per vaftum meri Neptuni &. Tntones putari potuerinc.
mare iefe ia&at, lngentic^ fremitu magnam Ab opere, ii cerram rurfus attigerunt, rates
lunceas
 HISTORIA MATVRiE LIB. XI. 263
iunceas ex vnda extrahunt , humerifque ad fostrucidaricurauitjVtquaealiasadmodum
loca deftinata proferunt , quas tandem re- culta fuiiTet cerra,poftea ftenlis & inhabita-
folutas, in littore , vt iiccentur , difpergunt. ta tota relinqueretur.
Ceterivero Indi, quiin vallibusYcahabi- Sed &alium pifcationis modum fpecla^.

tant,pellibus lupinis follium inftar exiufrla- uimus , cui nos D. Frantifcus de Toledo
ne mergantur , pifcationes fuas obeunt.
tis, Pro-Rex adhibuerat. Is non in mari,fedilu^
In valle Cannette, olim Guareo dicla, pi- mine quodam, quod el Rio grandc^, ideft
fcatorum ingens multitudo habitauerat. fluuium grandem Vocant,fiebat.Fluuius ve-
quam terram cum poft Inga occupallet, ro ifte in prouincia Charcas iitus eft , cuius
foedus,fed iimulatum &c iniidio(um,credu- mergentes ad-
incolse Chiriguani, aquis fe ~,

lis viris honotem Indi

obtulit. Illius vero in miranda velocicate pifcesinfe&antur.Manu
quid molituri , memorabilem pifcationem dextra aculeosferreosgeftabant, iiniftra ad
decreuerunt & inftituerunt,ita vt iimul vna natandum vcebantur.His armis, hac artein
aliquot virorum millia pifcatum fuisbaliis Venatu pifces medios trasfigunt,&correptos
inaltummaris excurrerent. Sed a pifcatu in aera efrerunt fedhihomines e pifcium
:

reuer(bs,militibus indu&is Inga eos vniuer- potius quam hominu genere orti videncur.

CETE ADMIRABILIS FORMjE.

CAPVT LXL vocant.J Hoc nihil admirabilius vifu m fuic

vmquam eratenimeius longitudo nona-
:

T>e aqttxtihbtts ingentibus. gintacubitorum. Eius corium exdorfo ni-

ADmiremur quoque aliquid
orbe,primo illudcete, cuius Ludoui-
cus Granateniis ica meminit. Admirabilem
cuiufdam pifcis magnitudinem referam,
quianno milleiimoquingenteiimo feptua-
geiimo quinto , decimb Kaiendas Maij,ad
Femch<LJ iam mortuus in littus e mari fuit
proiectus ( iinuseftin; Luiitania Occiden-
tem fpedante, Vicinus illi Vrbi qua? vulgo
Noua Z/j^4appellatur, circiterfepcem aut
ocl:o milhanbusab Olyfipone diftante, pae-
ne exaduerfo eiusinfule, quam lasBerkngas
grum erat,in ventre album: caudas veio am-
in noftro plitudo ab extremitate vnius pinnse ad alte-
ram,quinque cubitorum erat, 5c eius latitu-
do quindecim palmorum/ Corporis craili-
tudo^tanta erat ,vt duohomines fatis gran*
des in vtroque latere cpllocati vix fe confpi-
cerent.Vterqueocuius vnius cubitierac,lon»
gitudine. Caput infublime eiatum ferebar
ad quatuorcubicorumlaticudinem. Os iri
capite non habebat,vt alij pifces,ied in ven-
tre. Maiores illius dentes linguh erant 0Q.0
cubicorum. In ore prxcerea lexdccim habe-
bat dentes, &
cuiuflibet circuitus erac dimi-
dij
 264 IOANNIS EVSEBII N IERE MBER GII
dij cubiti: interftitium ver6 inter fingulos, cim pedum repercaeft ipfum in ea.parte'
:

eratvnius palmi. In huius pifcis fabrica palatum quadraginta duobus foraminibus

diuina: prouidentia: artificium animaduer- iiue alueolis prasditum erat,hoc eft,in vtro-
tendum eft> qui altum fert caput , vt pifces que latere viginti &c vno,adexcipiendostot~
profpiciat, quibus nucrienduserat: fedciim idem mandibulseinferiori inhserentes qui ,

diftantia intercaput &aquam magnaeflet, magnitudinem pollicisaiicuius viri pr^gran-

ei osin ventre accommodauit $ vc vicinius dis & robufti habebant. In capite verfus
&c accommodatius ad pifcandum eflet, dorfum erat etiam foramencircker tres pe-
quodoculisiameflet aiTecutus. Illudquo- des ampium,perquodaquaminaltumeij-
que audiui,huncpifcem inventreaxungiam ciebat. Inferior mandibula,inquailli den-
ad medendum iacis accommodatam,& ma- tium bini ordines,feptem pedum longitudi-
gni pretij habuifle. HacTenus Frater Ludo- nem non excedebat, & fragmento crafli 6c
uicus» Adijciam fententiam Clufij. Non, ingentis mali nauis confern poterat.Lingua?
inquit, iine causa mihi fufpecTa efle debet extima pars tam magna &
cr-aflaerat ac do-
admirabilis illius belluae marinxapud Fra- lium ceruiiiarium. Oculorum magnitudo
trem Ludouicum defcripcio : nam cumea pro tam vafto corpore no erat maior,quam
quam exhibet piclura, maiores illos dentes, ipatium quod pollex &C digitusindexexten-
quosocto cubitorulongitudinem habuiffe ti comptehendere poterant*Diftabantoculi
aitj expreflos non habeat p&r illos dentes, quatuorpedibusapinnis, pinnse vero qua-
mandibulas voluifle dicere, verifimile eft: tuor pedes &c totidem pollices erant longse,
nec enim vllius elephantis, quantumuis ma- ac pedem fere denfae. V mbilicus a mandibu-
ximi , cornua tantas magnitudinis vmquam fexdecim pedum fpatio diftabat;, ab vm-
lis

conipe&afuifle arbitror. Hucaccedit,quod bihco ad pedem interftitium erat trium pe-

alios dentes fexdecim in oreillitribuit, vt dum. Penis veroiam mortux fexpedum
etiam taceam\caput adeo renue in tanta longitudinem habebat:a pehe autem adpo-
corporis mole\ illudque fublimein alcum. dicem trium pedum cum iemiffeerat diftanr
Itaque mihi faciie perfuaferim,non valde tia,& a pddicead caudamtredecim cumfe^
a'bfimilemfuiiTeei belluae marinx,qua:an- mifle ]pfaver6 caudavaldecraiTa,tredecim
5

noa Chrifti Natiuitate nonageiitxjo ocTa- pedesaitaiiuelataerat; Poft paucos deinde

uo fupra millenmum &c quingentefimum dies fuit illa quibufdam mer-
beftia vendita
in occidLium Hollandiat tempeftati-
littus catoribus,ea tamen eonditione , vt maiora
bus eiecTa fuit. Senes Bataui marts accolae eius ofla Hagam Comitis vehi curarenti3 &c
Pot-vyalvifch appellabant qua::cura fu£- : inCuria conferuarentur propter memo-
iliic

licportentofe etiam forma: magnitudi- & riam. Reperifleautemmercatoresdiceban-

nis, abs re me non facTurum exiftimaui, ii tur in befuas capite plufquam quartam par-
illiusbreuemhiftoriamadijcerem. Illoquo temdolij,inquo feruabantur faliti haleces ,
dixi anno , qLiartO vel tenio Nonas Februa- plenam eius liquoris,quem vulgo fperma ce-
rij, circicer quartam aut quintam pomeri- tijHollandiyVafchotappellant: etota au-
dianam in iittus fuic eiecta e regione Ber- tem corporis mole in parces fecTa, &c deinde
- chei vici,quondam,vt fertur , deeem aut vftulata^circiter quadraginta dolia,predicl:o
duodecim tuguriorum Sceuelingam , inter fimilia 5 plenapihguedine excepifTe, pr«ter
&Catvvicum maritimum,cUrntanta tem- rnagnam quantitatem fponte fluentemab
peftate &c maris* commotione , vt qui iftic/^alijs collecTam,& eam qu^ in vndas rrfariflas
aderant, feinfugam conijcerent,5£ icfe. ab- effiuxeratantequam mercatores redime-
derentinter collcs lllos arenofos mari obie- rent. Dorficorium nigrum erat, quemad-
cTds: fedatatempeftate, decem plus miniis' modum delphinorum autthynnorum:ven-
hdris adhuc fpirans fuitconfpectaj &C mor- Anno porro millefimo fex-
ter albefcebat,
tua iftic feptem aut octo dies , vt ad
tacuit centeiimo primo fub extremum Decem-
cam confpiciendam e vicinis vrbibus Io^ & brem,decimotertio Kalendas Ianuarij anni
cisingens hominum multitudo confiueret, infequentis , eiecl:a fuit alia fimilis portento-
partimpedeftriitinere, partim equiSjrhedis fa bellua in littus Batauicu Beuervvicanum,
aut curru vecta. Eius porro longitudo quin- verfus Meridionalem plagam,cuius longitu-
quagintaduorum aut trium pedum fuit, do prsedicTi longitudinem excedebat : nam
craflicudinis ambitum nonnulli dicant tri- longitudo fexaginta pedtim erat , altitudo
ginta pedum &c vnius fuifle , alij vero longe pedum quatuordecirmcorporis ambitus tri-
maiorem faciant : exacTa tamen menfura gincafexpedum menfiiram aequabancauda
fuminonpotuit , quia volutatione&agita- pedesquatuordecim erat lata , oris-riclus
tione, antequam mteriret , corporis pars duodecim pedcsampluserat: dentes,etiam
quaedam fabulo erat immerfa. Superior ro- in inferiori mandibula dumtaxat habebat,
fkipars ab extimo adoculosvfque quinde- dupliciordineflmiliter difpoiitos ?
in fups;-
rior^
«g
 HISTORIiE NA TVR^E LIB.XI. 265
rioretotidem alueoios, qui dentes cum ri- per mediterraneas Hifpania? oras , Valen-
clum clauderet bellua,exciperent. Mafculi- tiam appulit , vbidemum exanimata, ceii-
nifexus etiam erat,&: eodem colore praedita tum &c quinquaginta dodrantes prolixa,
quofuperior,vt mihi relatum. Anvero qu^- moliscircuitus centum, vacuitas cefebri fe-
ftum fecerintex illa,vt ex priore , me latet. ptem homines capiebat. Equesinoscon-
Ceterum memini , cdm in Cadaris aula vi- fifterepoiTet.Maxillae feruanturin Efcuriaii
uerem , iimiles etiam belluas apud Saftin- vfque ad decem &; feptem pedes porrecTa^
gam non proculAntuerpiain littus tempe- viginti armatas dentibus duorum dodran-
ftate fuiiTeeiecTas, &
vnius ex iilistypum in tium, minimi vnius. Gemtalia immodi-
aereincifumabamicofuifTe ad memiffum, ca. Appellatum idcirco monftrum pfcis
quem porroad illuftriilimum virum loan- mularis. Aliqui eruditilamiam fuifTe pu-
nem Pinellum , quihuiufmodirebusdele- tarunt ob fauces &?ngluuiem. Duoca-
4

cTabatur, ob illamque mihi cum illofida &£ dauera in ftomacho reperta Creditum .

arcla erat amicitia, Patauium ferendum cu~ quoque aliquibus huius genens belluam
,

rabam.Corporis autem menfuram obliuio- deuoraiTe Ionam 'Prophetam. Quis certo

Haec Cluiius, Appendo quod
ni tradidi. fciet ?
AioyiiusCadamuftusnarrat. Die feptima
dum rediremiecus littus nauigas,vidi Caput
aibum , quo poftera die fuperato , circiter
CAPVT LXIIL
meridiemin mari apparuit bellua lmmanif- De uncns maximis^
iima, habens effigiem pifcis,quadn nosgra-
du citatiilimo contendebac. Hxc a nobis in Orientalibus plagistanta &: moles
prora exiftentibus confpe&aeft illicorquam
IN
cancrorum vt formidentur ab ho-
eft ,
vis

vt vidimuSjCcepimus trepidare, quippe qui minibus. De illisLieoftanus fcribic: Quo

Vaftiorem numquam videramus.Ibat igitur vero tempore in condenda naui occupa-
bellua huiufmoditantoimpecu ac fragore, bantur, in periculis funeftiilimis continue
celibque capite, vt nos perterrefaceret pluri- verfabantur, propter infeftances iniiil- &
miim quare in
: re fubita praefentaneu m ce- tantes vndique cancros marinos , qui cam
pimusconiilium. Decreuimus pra^terea no- grandes &: ikuiex Oceanoin vadum iilud
bis fuga confulere. Datisitaque vento velis, agminatim ad operarios prorumpebant,vt
quam poruimus in altum peten-
celeriiis , congeftis dc firmatis vallis fe condere , Sc
tes,euaiimus difcrimen Deofauence. Pras- poficis excubijsfedulis dormientestuerico-
uentus ergo pifcisfpatiovnius milharij,
eft gerentur ;
& corporrs vaftitate &c roboris
iiec propius acceilic. Tunc eft a nobis con- firmitate adeo formidabileS fuerant , vt
fpedus ad regulam* qua diligentitis for- quemcumque chelis fuis corripuifTent,hunc
mam belluse coniiderauimus. Ctimenim &: in continenti illico obtruncarent, ob- &
caputfupraaquam efFerebat,videbatur alas truncatum vorarent. Hax commemoratio
quafdam habere inftar alarum molendini, vt rei haud pridem fac"be,iic veritas eius ex-
quod vento circumagitur , vbi non adeft tra omnedubium a quouis acceptanda eft.
aquarumcopia* Obid noftra fententia vifa nam &; inifta naui, quaex India in Luiita-
eft bellua non minor Liburnicis,id eft, gal- niam egomet nauigabam , bini nautas ii-
leis noftris quamobrem Hifpani omnes,
: mul vna mecum vehebantur , qui priiis
qui aiTueuere magnisnauigationibus , fate- fubmerfas nauis S.Pedro periculo ipiimet
bantur ingenue numquam vidiife vaftiorem interfuerant , &: huius rei veritatem iura-
atrociore^mve beftiam,quam tantopere for- to atteftabantur.
midauitTent, licetinnumerasvidifTent balas-
nas. Gonfeilione igitur eorum, hxc bellua
halsenam fuperat magnitudine^
CAPVT LXIV*
De conchylijs.

GAPVT LXIL N calce hiftofias marinai natura* appeh-

dam quas PetrusMartyr de vnionibus Sc
De pifce muhru conchylijs refert,captas margantas auellanis
sequales. Adijcit vltra. Vnareperta eftme-
SVb Philippo II. vifa in Oceano bellua diocrem aequansnucem. Venum fub hafta
duabus velificans alis,nauis fpecie. Fre- poiita , fuit empta pretio raille ac ducen-
git vnam bombardae ictus; Irrupit per torum Caftellanorum auri inter Darienfes "
fretum Herculeum bellua furens, horri- & ipfos. Ad manus tande Petri Arix Gubema-
bilibus frendens mugitibus > atque illapfa toris|aduenit. Hanceius vxor,de qua,difce-
Zi dente
%66 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
dentecum marito', mentionem aliquando propterea non vagari, fed creari, nutririquc
fecimus honoratam,apud fehabet. Argui- in profundiori loco>qudd pauci, quodque
mus pretiofam nece{Tari6 efle dehere , quse rat 6audeant vrinatores ad eas legendas ad
tanci conftititinea margaritarum multitu- ima iefe immergere, tum polyporum metu
dine, vbinoniam fingulaccoemuntur , fed inter conchas venatus causa vagantium,
libratim,&: quando tenuiiis,vnciatim. Ne- quia funt carnium concharum auidi , &
cjue Venecus illemercator Paulinam ma- monftrorum fbrmidinealiorunijtum etiarrt
gno emk in Oriente incidit demum in : nedeficiant in longo traclu halitus, vnde
tempora huiufmodilafciua, propterea non datur conchis proiundi maris hofpitibus
defuitheiluo margariteus. De conchyli- crefcendi copia:quoquegrandior conchaeft
fyus pauca nunc dicamus.Non prasterit Bea- annoiiorque , eo feruntineius capaciori
titudinem tuam , Aiiftocelem Pliniumque vulua maiores generari margaritas.propter-
Ariftotelis in hacratiocinationeledatorem, ea egradioribus pauCas adipifcuntur.Emif-
varia fenfifle de margaritarum generatio- fasin profundum maturas,putant eicasfieri
ne. Igicur hi pedem &c vna in re tantiim fi- pifciurmrecenter namque folute;,nTolles eile
ftunt, nihil aflentientes inreliquis, neque creduntur. Differunteciam hia maioribus
quod peiago vagentur 3 neque vllo vmquam intympano.Negantefle vnionero, quifene-
tempore moueantur , ex quo natas funt fcenscpncha^cohaereatjfed eflein concha.
fateri volunt. Efle in maris fundo prata, ipsaverrucam, quas lima rafa , vna facie ro-
gramenthymofum gignentia a volunt, &ea tunda lucidaque contencafit,nec pretiofani
ie vidifle arBrmant generari,ali,coalefcere-
;
quidem , puta quae naturam conchylis ha-
que ibi, &,vt in oftreis videmus,circum fe beat, non margaritas.Pati appellat Hifpanus
multipiices natos nepotefque procreare, in- tympanum . in fcopulis ie aliquas vidifle
quiunt: neque marinorum canum commer- conchasfacenturcohanentes, fed raras ac
cio dele&ari conchylia, neque vno efle, aut minime vdles.Credendum eft,Indicas,Ara-
tribus , & quandonumeroiiiis , quatuor bicafque ac Erythrasas , aut Taprobanicas
vnionibus contenta praedicant , centum vi- conchas eo regi ordine , quo fcripfere vira
ginti vniones fuifle vno conchyli repertos adeo ceiebres, neqtie horum fententia peni-
ininfularis Reguli prasdijs , quos Gaiparip- tus abijcienda eft;
puta qui longo iam tem-
fe Morales Dlix> &: commilitones eius dili- pore in hac agitatione verfati funt. Adijcio,
genter annumerauerunt Regulo namque : Regibus Barbaris conchylia vnionum ci-
placuitnoftris prasfentibus piicationem fie- bum fuiiTe laudatiflimum.
ri pervrinatores fuos. Gallinse loculis, qui-
bus oua generantur innumera, conchylis
matricem comparant; fic eniti conchyla. &
CA F VT LXV.
E prodeuntes margaritas, vt maturas
labijs De pifcatione conchylwmm*
&: iam genitricis
ofcitancis aluo egredientes,
reperiebant hasj alias fubfequentes, vt par- ^Rientales diuitias notiflim^funt. De
uo fucceflurointeruallo foluerentur, & ipfi vnionum pifcatione commemorabo,
in Ventre medio claufas efle margaritas a- qusenofter Petrus Iarricus prodit , ctim de
nimaduertebant , quo prius nutricse coale- ora piicaria ioquitur. Menfe Martio vel
fcerent, velutfugens vberamacris in aluo Apnliorse huius incolse , quos Parauas di-
infans, priufquam e latebris vteri vnio mo- cunt (^hodiepseneomnesChriftiani funt)
ueatur. Etfi quae interdum conchylia, vti aliquot iiiorum yrinariin maris fundoco-
ego ipfe vidi, oftrea in diuerfis maris Ocea- guntj detecluros quoin loco maior
iit con-

ni littoribus arena inuoluta in littore quis chyliorum vniones continentium copia 9

videric ,earaptata efletempeftacibusefun- iiint enim hoe quam illoloco plures: pro-
do dicet , non ipfa vltro venifle , quod rore inde quotannis pifcandi locum mutant,
nitido matutino candefcant , quodturbido prout conchylia reperiunt. Ad locum igitur
flauefcant , quod fereno cado gaudeanr, deiignatum fcaphas conducunt , 6c fimul
quodtonantetorpefcant, & cetera huiuf- vrinatores qui conchylia fundo educant.
modi, non funt ab his litterarum ignaris ad Haudprocul inde inlittoreplurimaslonga
vnguem quamtanda* Pinguires tra£tanda ferie cafas extruunt , in quas fe quifque
Minerua maiores tamen margaricas
, iacere noclu &L interdiu recipiat. Omnem huc fe-
profundiLis,mediocres altius,minimas in fu- cum familiam crahunt vxores enim naues
:

percilio, fatencur , fed a ratione reliquorum arrnant , tum vt pifcatores aduerfus Barba-
deuiant. Non eflein infeclia bellua torpen^ rorum, pifcatum omnem rapere fatagen-
tirationem hanc arguunt , in animo fic, 6c tium impetus tueantur, tum vt Lufitania:
,

induftriahalituque vrinatorum grandiores Regis vecligal gemmarum exigant. Rebus

com-
 HISTQRIJB NATVR^E LIB. £1. 267
ebmpofttiSjpifcatorescymbis (quse plerum- verogemma oftrei fit carneindita, quod
que o&ingenta &
amplnis ) funem alliganr, tamen eadem aquaedu&aputrefeat aut a-
. qtiem in aquas fundo tenus demittunt ne- ; refcat , fuus gemmam prodit fulgor , carne
que enim vltra o&o ylnas hic mariseftpro- confumpta educitur, qua? pro magnitudme^
funditas. Qui vrinaturi funt , naresobtu- rotunditate &; fplendote, item pro emen-
rant,&oleo, iumine, aliaque pinguedine, tium, huctumpotiflimtim confluere foli-
vti&: aures, inungunt,caniftrum de collo torumcopia, pluris minorifve diuCnditur»
brachiove geftant , pedi vero faxum alii- Vndequaque enim huc mercatores conue-
gant: deihde fenfim per funes cymbis anne- niunc plurimi , vc interdum ad fexaginca
xos in aquas defcendunt. Ad fundum vbi millia pertingant. Vnde hoc littus quin-
peruentam,faxum e pede demunt,& quan- qliaginta leucarum longitudinem conti-
to pollunc ocyiis conchylia legunt, fcopulis net, Sc oppidulatriceoa. Sterilealias fO-
(quibus finus hicfcatetj partim ad latus, lum eft 3 & niii gemmarum per pifcatum
partitfinprofundoadhxrentia. Tum fune ftaret , nuilus omnino h£c commorari
fignum dant , vc ab ijs , qui in cymba funt, velit.
extrahantur quibus egreflis ingrediuntur
:

alij , donec vel cymba referta, vel nox pifca*

tum impediat: tunc enim fuam cafam quif-
CAPVT LXVI.
que fubitj &iuxtahanc conchylia coacer- De oBreis magnu.
uant. Quindecimdierumhic pifcatus eft,
qui in littore a Lufitanis incolifque aflerua-
OStrea in mari Indicoicaampliancur,
tur. Sole vero ra&a conchylia aperiuntur, vt vnius caro viginti quinquepondo fit.
ac tumquid ceperint apparec: in nonnul- aliquando au&or eft Pigafeta. Extendit ad
lis enim nihil omnino concinecur, in alijs libras quadraginra feptem in Regno Burneo
margarita? auc minores aut maiores. Etft Maximilianus Tranfliluanus.

IOAN-
268
IOAN.NIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IESV
HISTORIiE NATVRiE-
LIBER DVODECIMVS.
DOMINA SERPENTVM, fiue TE VHTL ACO CAVHQVJ;

CAPVT PRIMVM. genus ferpentum^Teuhtlacocauhqui/eu dc^

minam ferpentum Barbari vocant } viperam
De domina ferpentum.
Hifpani, iiueob fimilitudinem capitis, fiue
. o n fine irmux vfu re- peftis. Anguis hic quaternos pedcs aut am-
:

ptilia neo niinus

funt : plius longus, &humanum,vbi mediocricer
I
maieftate Creatoris hu- crallus eft, lacus : dorfo eminenti 3
vipenno
militate fua exaggerarit, capite, ventre ex albo pallefcente, Iateribus*
1

non miniis bomtatem opertis, candentibus [quamis 3 fa{cijs.tamer*

'pefte fua. Scitpeffimis pullis per interualla interrnixtis: dormm f u-
Deus iuunre , fcit vene- fcum tamen lineis fefe in ipsa fpini
eft, luteis
I

no rqe lEeralem medicinaopemeno- fecantibus infignc. Mukasfunc eiusferpcn-

xijs iftis vfurpac. Exordium occupet atrox tis difterecix^nonplurimum interfe diitaiv.

tes>
 IOAN. EVSEB.NIEREM B.HIST.NAT. LIB.XII. 269
es,&i&u mortem inferentes,nificelerrime nium, quibus natura appendet fonalia , hu-
prseildijs occurratur. In fpiras, irritatus aut mano ftercore duarum vnciarum pondere
contreeTatus , ac insequalitcr caput contor- ex aqua congruenti propinato,autcomman-
quet , Ted ita iibi viidiqj cauet, vt nullanon fo picietl &; admoto vulneii 3 item cornicu-
parte fe vindicet ab iniuria, Excogitatum eft lis cuiufdam arbons vulgaris nouo orbi tufis
icta humare mem bra,terraq$ obruere, & ita atque applicatis. Eft etiam huic malo con-
manere donec omnino ceflet dolor ,autmor- uenientiflima chipahoac. Prouenic in cah-
bus lic curatus profpcro magna ex parte
: dis locis Nouae Hifpanise vbique ferc.
cuentu.Per faxa fertur ceien cuifu,at per ter- Eft &; alius ferpenSjteutlacotzauhqui quo-
reftria planaque (quod mirum videtur)non que nuncupatus j quinque dodrantes inter-

adeo: ob quod Mexicanorum quidam a dum longitudinem fuperans, Sc humerum

vento nomen indidere , vocantes hoacoatl. craffitudine , nec difhmilis alteri eiufdem
Quotannos natus eft , tot accedunt caudas nominis tum forma, tumveneniatrocita-
perftrepetiafonalia, pofteriore in parte cau- te, praeterea etiam &c fonalibus , in qua? fi-

dasvertebrarum inftar connexa?. Oculifunt nitur cauda fed huiuscolor pullus eft, ver-
:

nigri, mcdiocris magnitudinis. Binos habet gensinluteum ,

pallidismaculis (quodal-
fuperna maxillacaninos incuruos, quibus teriquoquecontigit ) obliqu efefe interfe-
iaculatur venenum vtroque autem latere
: cantibus.Aiunteam efTeveneni huius vim,
orisquiaiqueparuidentes fupemae maxillas vtnoniclu tantiim , venim conta&u quo^
infunt,fed qui facile cofpici a quohbet aper- que ofhciat, vnde fortitum nomen.
to ore queant. Et linuose graditur.IcTus to-
to corpore hiantibus rimis fatifcit, &; viginti
quatuor horis tranfa&is a morfu animam di-
CAPVT II.

citur agere. Apprehenfos cauda Indi , qui ^De hamorrhoo Indico.

eos venantur,tuto tenent appendentes ta- :

men torquentes collum, perftrepentes fo- ^Abet nouus orbis fuum ha:mor-
.nalibus, corpus illuChucqueia&antes^ac Lrhoum,ahucyac~tii di&um , fimilem
nihil non molientes, vt pcenas de venatore teutlacotzuahqui , niflquod fbnalibus ca-
famant. Narrant multi , qui eum ferpen- reat , maiorem hsemorrhoo
antiqui mundi,
tem domi alere folent atque educare , an- fed eiufdem veneni. Per omnes corpo-
num integrum durare abfque cibo vllo po- ris meatus 6c eicatrices perfundunt fan-
tuque: abiciiTumque caput decem aut am- guinem morfi. Eftalius, qui etiam pcr iun-
plius dies ferunt apud Panucenfesin femo- duras prodige cruorem faciat. De ]£okob
ris craflitudinem Sc longitudinem incredi- poftea dicemus»
biliter adolefcere. Noruntcicurari polTe per-
multi, qui eos domi alentes habentinde-
Venenum iaculatur caninorum tubu-
licijs.
CAPVT III.

lisjcauienimfunt. Nec defunt qui affir- ,

De Aliquibiu vipem Chiapp^.
ment, viuum parere,etii falso,quemadmo-
dum ex aliorum narratione conftat. Cum GEnus viperarum Chiappa nutrit ma-
Ixfusirafcitur,fonalibusconcuftisvehemen^ gnum £mile5 putrido ligno, peftilen-
ter perftrepit, erigitquecollum non fine ad- tem fpiritum quatuor narium feneftris fun--
ftantium timore: nec tamen mordet, nifi dens. Quasdam morfu equum intra diem
comprefTus aut incitatus. Caninis in vfus occidunt, fufo per omnes iunduras fangui-
medicos feruatis,pungunt Mexicani Medi- ne« Sunt alixvariegata: , alise nigrse & pto-
ci collum ceruicemque, doloris capitis pla- lixae. Quemcumque momorderint ,
peri-

candigratia, pinguedineque animalisom- munt:crefcente Luna mitefcunt,decrefcen-

nium rere nocentiflimi lumbos pcrungunt, te irritantur. Alisc funt pallidse , nigris di-

fedando illorum dolori , aliafque corporis ftindfoe lineis , interftindas maculis albis:
partes dolore infeftatas , ac difcutiunt-prx- morfo ab ijs decidit per frufta caro. Alijs

ter naturam tumores. Edunt Indi eorum tanta peftis fupereft ^ vt fi fufte contingan-
carnes^acveriilimumeiTe ftatuunt, corta- tur, fubeat virus vfque ad brachium. Alia;
lium carnibus efTe prseftantiores , ac guftu huius funt conditionis , vt fi mordeant ma-
gratiores. Linteoconuoluta quantum velis ne,morfus euomens fanguinem pereat; fi
tenui raroque, itatepefcit illa feritas ^ vt vel fub vefperum tamen,non funt lethales. Vi-
apuerodeferriquolibet citraformidinem fus ibi ferpensjin cuius vtero inuenti triginta
aut noxam vllam poffit. Aiunt caput huius & vnus fxtusi
ferpentis alligatum collo^inftar viperini,gut-
turimorbidoferre fuppetias ; febrientibuf-
que^medentur puncturse ferpentium om*
^3 CA-
270 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
teguntarena,vltimoefFodiut edita iam prol
CAPVT IV. le. Nonminimapars peritinertia parentu^
comprefla dum exhumant. Barbari teneris
>

De ferpente armato. illis vefcutur,& maiores pifces partim

varia
fluuiorum alluuie difli.pantur,iic prouifum,
Adei anno
IN litteris Patris Iofephi
162,8. narratur,non procul a Tuna Puma
ne in immenfiim iret fecundu malum. Oua
funt anferinis magnitudine paria:fi faxis alli-
1

inquodam nemore, efle locum capacem, in dantur , contunduntur quidem , nec tamen
quo aliquot abhinc annis coluber fuerit ma- franguntur; cultellorecludieftopus. Sapor
ior bouina groffkie. Longitudinis propor- qualis mofchi femiputridijnihilominus
edu-
tio refpondebat moli. Eiusannona teftudi- tur: virellb carent. Iuxta
crocodilorum fau-
nes Sz cerui fopiti. Qua tranfit,adurit,velut cesinueniunturglandulae fabarum magni-
publicam viam veftigium fui reliquit , vltra tudine,mofchum fuauifTimefpirantes, quse
vlnam exiiccata herbula. Proculodorantur febres fedanc,& extinguut hic odorem
; fui
ferpentem mulse, nullifque ftimulis inftiga- emittunt,mofcho velcaftoreoredolentiore.
tx procedent. Idem contigitcanibus,fugam Nili habitatores de crocodilo femina idem
retrorfum captantibus, cum primum excre- narrant. Anonymus Audor de Hifpaniolx
menta anguis nare bibant.Sunt haectumuh rebus addit, adipem genitalium verum mo-
oflium eorum animalium, qux vorarunt, fchum referre,tam efncaciflimiodoris,vtfa-
nec foetentjpotiusfuauemmofchiinftaref- ftidium ciborum efficiat.-feteruafle particu-
flant fpiritum.Quidammilesinuafit illum lam iam poft decimum fextum annum , re-
tormentis, fed irritis i&ibus, tamquam ii in centiflima fragrantia. Ventriculus beftia:
rupeimpingeret pilula pliibea. Armatus eft ablutus,& Sole exficcatus,deinde contufus,
conchisfeu laminis,quae manu exatquant. &: fumptus,confringit renum & vefica? lapi»
des,promptiflime vnna euocat. Std &
illud
CAPVT V. de Niloticis coramemorandum eft, auesil-
las,quae dentes eorurr? mundant, albasefle,-
*De caymane fett crocodilo. &: pares turdo , in capite aculeatam fpinarn

eminere, vt li beftia vellet concludere os, Sc

IMportunus Nilo,&celebris antiquisfa-
bula crocodilus Cocatrix vocatur ab
. derevt elabantur. Nongratiatantumfera
Haithonojndi aquetzoallin,alij caymanem
vocant. Addam hic dumtaxat minus vulga-
ria.Immanem hanc beftiamvfque ad feptem
paflus efle prolixam , imoreliqui crocodili
vfque ad triginta pedes laminis proteguntur
innatis,vtpilaf plumbex refiftant. Dentium
otdo triplexilliSjiinguli trigintaquatuor co-
ftant,prseter molares.A pueris Indorum tra-
hi ludibrio adlittora per collumalligatam,
impotentem caput noxie contorquere.Tam
facillimedomatur^fitranfuerfo occurfu per
latus inuadatur. Famelicus vefcitur
Lapides in ventriculo reperiuntur peue dige-
fti & corrofi, qui in puluifculum redadi ,&
funapti,conferut Inuenta 'cft in ven-
lithiafi.
tre beftiae femina integra cu veftibus,quam
pridie vorauerac. Vincuntin ficcis taurum,
vincuntur tamen in aquis.ab homine. Indi
enim vrinantes ligant has beftias pedibus
manibufque,hoc pacto extrahunt.Credo in
aquis vinci quod careant lingua,& ideo fub-
nierftnon commode aperiant os patulum ,
ne influente humore fuffocentur. Inflantur
enim ftatim,&; fupini torpent, tandem exa-
nimantur. idcirco extra aquam vefcuntur,
aut emerfo capite. Prxda non ineadem ripa
qua ceperunt, deuorant ; penetrant in alte-
ram,vt fecurius fruantur raptu. Oua pariunt
vfque ad vigintroclxh Primo die Lunse con-
vorare illas, cogatur vulnerato palato reclu-
eft fecuritas auicularum: aliuspafler
vifcera
crocodilifu bit,&corrodit iecur. Virginea in-
fulapluribusinfeftabaturbeftijsjiic illos ve-
nabantur. Cafulam rimis &c foraminibus
plenam apud flumen faciunt , in qua vigil,
qui crocodilos procul confpicere &: exaudire
nam fame prefli e fluminibus in-
poteft ; &
erepunt prardas causa:qua non inuenta,
fulis
tam horrendum clamorem edunt,vt per di-
midij milharis fpatium exaudiri queat.Tum
vigil excubitoresconuocat adid paratos:illi
faxis. deni aut duodeni longam arborem corri-
pientes, huicvafto animaliobuiamproce-
dunt (hiante ricl:u,ii quempiam illorum ap-
prehendere poflet adrepenti) atquefumma
agilitate tenuiorem arboris partem
, quam
altiflime poflunt,in ridum eius adigunt, vt
inde ob inxqualitatem 6c corticis fcabritiem
eximi nequeat. Crocodilum igitur in dor-
furn obuertentes,eiusventrem, quimollior
eft,clauis &
iaculis feriunt &c apenuntjdorfo
enim, ob duras quibustedlum eft fquamas,
impenetrabiliseftjprsefertim fi vetulus.JHarc
eft apud Indos ratio venandi crocodilos , a
quibus adeo moleftantur, vt nocf u &: inter-
diu non minus excubias agere cogantur,
quam nos aduerfus infeftiflimos hoftes.

CA-
 HISTORIiE NATVRiE LIB.XII*
I G V A N
CAPVT VI.
De igMnis*
AQuaticos colotcs quos Mexicant &i-
3
cuntaquaquetzpallin, Haitini vocant
iguanas,alij iuanas,quse multis diftat forma;
Sc naturas indicijs a coloto , licet quodam
modo Gaput &c collum arietum
referant.
geruntrquinque dodrantum aequant longi-
tudinem,fi caudam pariter metiare,quae re-
liquo corpore triplo prolixior eft, humano-
que humero inter vtraque crura craffior*
Digiti tenues funt, &
pro magnitudine cor-
ponslongiffimij brachiacruraque craffitu-
dinem recens nati asmulatur pueri,ne dicam
iequant. Venter candefcit ex viridi , &: reli-
quum corpus fquamiferumeft, colorifque
medij inter argenteum & virentem Vngues
funtmediocres,cauda prolixa, &inextre i
mumvfquea pofterioribus pedibus feofir*\
graeilefcens.Dorfo imminent quasdampiii-
nas anguftas, 6c vnciam vnam longas, fpi&e
& protra&ae ad extremum vfque caudas,
cet fenfim fiant breuiores.Caput fuperne de-
&
forme horrendum eft,pre.durum,ac velut
clauatum, ficut fuperior colli pars.Oculi ni-
gri,&: raandibula inferiorcjerulea,equa pe-
det membranalata dtgitos quaternos, orbi-
cularis,tenuis,fquamoia & palearibus fimi-
lis , nonnulloquecirca exortum clauata
flauum colo^
terualio, pinnatave, a viridi in
rem vergens.Eadem mandtbula casruleis te-
gitur laminis, rotundis magniique, ac prxci-
pue alterutro latere vnica * quas noftratem
aftem dimidiumveargenteum,Vocatum de-
narium^ sequatamplitudine; coloreque&:
nitore pifcium semulaturfquamas. Alia
pratereapaulo minoreiuxta aurium fedem,
&: quae rutilefcat vehementiiis. Orisri&us
magnuseft,acdentes pauctjnnocuum ani-
mal,& aquarum incola.Ouaparit innume-
ra,grata guftui,optimique nutrimenti, velut
&ipfa eius eft caro ( ita enim vocare libet,
.quoniam carni potiiis quam pifcofo generi
iimiliseft)qii2e pullis noftratiuni cortalium
271
A.
minime ceditjfeu guftum fpee"tes,feu
niam. Vix eft, qutcum pnmiimincidat in
alimo-
hoc animaljtimorem animo non concipiat^
etfi alioqui mite innocuumquej aut qui fe-
mel deguftatum fumma non profequatur
auiditate.
Sunt etiam in hocgenere terreftria,quetz-
pallin vocata, nonnihil tamen diftantia co-
lore,&:meliore atqueiucundiore alimentOj
fed reliqua natura pxne eadem in quibus :
omnibus illud videturmirabile , per terram
raptatoeorum abdomine vel ventre,pin-
guefcere , ac fieri longe fapidiores. Calidis
vero regionibusdegunt, vnde ad Mexica-
nam vrbem Quadragefimalipraxipue tem-
pore deferuntur.
Ceterum fententia Ouiedi praetermitten-
da non eft.Iuana,inquit,animaldubium eft^
&:caronefit,an pifcts,incertum : nam & in
rluminibus verfatur,& arbores fcandit.Eam
obcaufam dubius fum, terreftriane inter
mimalia,an inter aquatica reponere debea.
Serpentis autem genus eft horribileafpe&u
li- eiqui non agnofcaf.pedes lacerti habet: ca-
put etiam eiufdem formae,maius tamexau-
dam quatuorautquinque palmos longam,
vellongiorem aut breuiorem , pro corporis
ratione maioris corpus binos palmos cum
:
femifle longum eft,palmum aut paulld am-
pliiis craiTum.Pauca ex hoc animantium ge-i
in- nere eam magnitudinem fuperant ; eorum
autem,quadnfraeam magnitudine, magna
eft variefeaS;, fic vt paruis lacertis pares repe-
riantur.Secundiim dorfi longitudinem ipi-
nam habent dentatam,& aculeis prseditam^
dentes acutiffimos,&: guttur fatis longum &c
amplumj amentoadgutturvfquepropen-
dens. Adeo taciturnu m eft hoc animal vt ,
nequeftrideat,nequegemat, imo quocum-
que etiam loco alligatum,nullum ftrepitum
edat,autcuipiam noceat,fed iftic decem vel
etiam viginti diesfine cibo Sc potu haereat:
fi tamen prcebeatur , aliquantulum edet vel
excazabi (placentse id genuseft ex yuca; ra-
dicefaclum) aut herba, aliave requadam»
Anteriores pedes longi func , iongis etiam
Z4 vngui- ,
 ,

272, IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII

vnguibus prsediti ,
quales auium vngues, fed quos meam hiftoriam his locis legere con-
infirmis,vt nihil apprehendere poftlt.Melio- tinget,edoclosvolo(fi Indi deiint,qUoscon-
riseft faporis ,
quam blandi afpe&us : eius fulere poffinc ) vt iuanse oua frigere volea-
enim facies adeoeft horrifica, vt nemo, nill tes, oleum auc butyrum non adijciant, quia
generofoanimo prseditus,expe£tare audeat; numquam percoquere poflenc fed eorura ,

nemocontra ab eius manducationeabfti- mometum addant: certum eninv

.locoaquae
neat,nifi qui eius manfuetudinem &C bonum id efle,expercus {iim. Vnum porro animai
faporem ignorat. Hax aute animalia adhuc iuana pariet quadraginta, aut quinquaginta,
pufllla,tam celeripedum motu per furnma veletiam pluraoua,quseboni funtfaporis,
aquam, fluuios & riuos traijciunc, vt nec vitellumque &
albumencontinent perinde
aqua impedire illorum nacationem,nec ipfa ac gallinacea oua, tenuioreautem tefta funt
niergi poflim.Earnsurem natandirationem prasdita,& rotunda, nucifqj magnitudinem.
obferuare iolent,donecpahnum fintlonga: -non fuperant.Gomara addit,caudam infle-
nam eam magnitudinem excedentia,per ter- dere atqueconuoluere inftar venaticicanis
raminfra aquam gradiuntur, quia propter leporarij: tum pinguefcere, ii aluus in areria
grauitatem natarenOn novunt. Generantin fricetur. Anony mus ait,cum capiunt, dedu-
terra fecundiim flumina Sc torrentes & , &o ritu oftentaredentesjfed innocenter*
quafi afiidue ihaqua verfantur.Eft igitur hoc
animal, vt dixi, horribile, &: terrorcm
ihcUtiens, fed boni faporis,prseferenduopti-
initio CAP V T VII.
mis etiam cunicuhs Hifpanis; ficvtChri- Deferpente aquatilifiue acoatl.
ftiani, qui hoc animalfemel guftarunt,valde On eft fine aernulationepartus vipe-
xftimarecoeperint , nec pecunijs parqant, Acoatl dicitur ferpens aquatilis
ra.
quandocumque redimere poilunt. Vnam (alij mioacoarl vocant , qudd imiteturco-

tamen noxam afterunt , de qua multorum
-querimonias audiui , illis videlicet ,
qui
quando lue Venerea laborarint, huius a- fi
nimalis carnevefcantur, veteres dolores re-
crudefcere,tametfi iam aliquado fanatifue-
rint.In Americcecontinenteviuensjikpiiis
ex hoc animali manducaui, &: non contem-
nendum cibum eife comperi. Eos autem
lore fpicam maizip quietiam viuum pare-
ali- re fertur. Dentibusparuis eft , &innocenti
morfu: longus quinquedodrantes,poilicem
craflusj taenijs nigris & cyaneisalternisdi-
ftin&us fuperne, inferne vero cyaneuseft:
capitis fuperna nigra , infema lutea , latera
cyanea. In paludibus regionum temperata-
rum inuemtur.

MATER FORMICARVM, fiue TZICATUNAN.

C A P VT VIII. tis anni temporibus. Pulcherrimuseft om-

De
j-r^ r n
matreformicarumjiue t^cathnan.

TZicatlinan feu formicarum mater dici-

i-

nimi ^
nium ferpencium,neccuiquamnoxius. Mi-
crairuudinera xquM
l

duorum
dodrantium longitudinem.Fafcijs diftingui-
^
tur ferpens, qui in formicaru cuniculis tur candidis rubrifque trafuerfis &: alternis:
viuit,& eas fequicur ciim foras prodeunr fta- non viuit nifi cum formicis , aut alibiquam
 MlSTORIifi NATVR& LIB. XII. ><73

^egionibus calentibus. Quod rver6 fpectat rant, bicipitem efleexiftimauerint.Vnde et-

ad medicinam, tufus appoiitufque , dicicur Lucahus alTerit,dicl;a fuit: quod

ia biceps,vt

tumores praeter naturam difcutere.
Aliam quoq defcribit matreformicarum
;
JFrancifcus Hernandus, quauhczicatlina ap~
pellatam. Id no minis,ait, fortitus eft hic an-
guis,quoniam cumformicis habitare folet,
eodemque antro degere.Dodrantalis atque
tamcn a veritate alienum eft; quamuis Gale-i
nusipfeidem in libro fuo de Theriaca fcri-
pferit.Nam quemadmodum Ariftoteies de
Generatione animaliu refert,caufa,obquam
ferpens aliquando biceps vifus eft , alia non
eft, quam quod quandoq-, natura monftro-

innocens eft, &: minimum craflus digirum, seagit,prsecipuein animalibus que^ vno par-
maculilque diftin&us cinereis.Vetre cyaneo tupluresfxcusedunt ,&: ciim duo aut tria
diluto ac velut tranfuerlis lineis nigrantibus germina fe contingunc inuicem,corpus cu m
cinercifquevelfubalbidis fpec"cabili. Eft & multis capitibus vel cruribus vel alis pro-
aliuseode nomineferpens,fed coloreigneo, Creabunt.ExhacAriftotelisfentetiafequitur,
dequoalibi. Antonius Herrera de matre eum nequaquaduo capita ferpentibus, nifi
formicarumfcribit,rubrae(Te, lineis diftin- quatenus monftrose, hoc eft, prxter nature,
dam nigris , maculis interftin&am albis. infticutum &: communem confuetudinem
Hanc pro lufu circumuoluunt Indi collo. shoc accidet,attribuere.Greuino inclinare vi-
decur Francifcus Hernandus. Maquizcoatl,

CAPVT IX. inquit,quem alij tetzauhcoatl vocarecofue-

uerunt, feu anguem abufus , quod raro aut
De angue ceruino, fiue macacoatL per miraculu videatur abaliquo, fefquido*
drantemlongus eft,ac minihfli digiti asquans

ILluftris fenio macacoatl, feu anguis cer- crairitudine,coloris argentei,niticU, ac veluci

uinus, ferpens eft femoris &interdu hu- tranftucidij invtramq panem,vtlibet,gra*
;

manicorpons cra(Iitudine,longitudine ver6 ditur,et(i capite vnico iniignicus. Amphisbe/-

vicenum quandoque pedum , maculis con- nx antiquomm fortaflis lpecies. Eft &: alius

fperfusfufcisvergentibusinnigrum , fuluif- anguis, eode nuncnpatus nomine,non mo-

que-,ceruino capice* vndenomen,niiiforte
idcontigitob cornua , quaeiam fenefcenti
feruntur nafci,accommodatiiTima excitan-
dx Veneri. Prouenit regionibus calidis, vbi
quo calidiora funt , eo in maiorem crefcit
amplitudinem.
Aims quoqjeft anguis,ceruino capite con-
ftans, ceruinamque manfuetudinem cicura-
tus pricfert,(e,d minor eft, maculis licet fub-
lutcas & nigricantibusdiftinguatur.
CAPVT X.
do ancipiti ince(Tu,fed capitibus quoque bi-
nis,quem adhucmihi nonlicuit videre,ni(i
fortaflis is de quo diximuseft,quem conipe-
ximus Itztolucse. Nihilominiis aliquas am-
phisb^nas efle bicipites credoma &'hic Ma-
triti a diiigentiflimo naturac ftudiofo Corca-
uillaaccepi,inuenta a feefleamphisbxnam
duplicatoomnino capice,a fe diligenciflime
obieruatam. Scribic quoque Antonius Her-
rera,in Chiappa inueniri ferpentes bicipites
duorum dodrantium,formam Taureferen-
tes.Fundunc peftiferti

(us perit,fed qui calcauerit

virus.Necfolum mor-
cerram qu.a pro-
De ampbisbxnis* xime irrepferac. Dequibufdaamphisbxnis
fercur vno ore fundere virus , alcero antido-
iiatura amphi(bsena?,quod biceps non tum. Dubia mihi hsec hiftoria.
IN (it, videtut confencire Greuinus & Fran-
ciicusHernandus. Vtriufque narrarionem
exhibebo.Greuinusait:Serpens,quemGreci
CAPVT XI
&c Latiniadipforuimitationem amphiibas- De aguafen.
nam vocarunt,a Gallis doublemarcheur^ vo-
cabuloexduobus compolito , vt Graecum SVbita peftis aguafen ferpens , duas fpi-
quoque nomen,&quemadmodum de cher- thamas longus dumtaxat, fufcocolore^
fydrodiximus,appellari poteft:(ic aucemdi- lato capiteatquecompreflb adeo vero le-
:

quod nunc in hanc nunc in illa par-

cla eft , thali eft idu, vt intra dimidiae horse fpatium
tem, hoceft& pofteriore & anteriorem re- interimat decidente carne vulneri vicina^
,

pat,magnitudinevermem terreftre sequat, ac mifere putrefcente. Verfatur monto(is

nec e crafsa in tenuem abit , aliarum inftar, locis edicis acque arentibus. Alexiteriura
fed quemadmodu vermes,sequali eft crafli- eius pangaguafen , de quo incer plancas
tie. Hinc factu eft,vc qui,quo in loco caput Francifous Hernandus> Nafciturin Phi-
eflec,exac"te diftinguere non poterant,& ex lippicis.
vtraque progredi parte,ad modum nauigio-
tutn vtrimque proram habentiu, earn vide-
CA^
274 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
lihgua. prolixa, tenui, bifida & nigrieante,
GAPVT XII. quam vibrat velociilime,atris oculis, & pro
magnitudine corporis amplitudine infigni-
De oto.
busj&iridepallida.
PRodigi quoqj venehiotus eft. Quatuor
ferpens hic fpithamas longus eft,ac pol-
licem craiTus:caput eftparuu,venter candet,
GAPVT XVI.
totus veTo albis &c nigris punclis ternifque li* De angue laqueo.
neis rubristranfueriim procedetrbus diftin-
guitur. Adeo lethalis eft morfus , vt intra QVidam ferpentes inprouincia Verej-pa-
quinque aut fex horas homine morfum oc- cis inueniuntur craffi:&; licet fine pefte,
cidat. Amat loca humida vmbrofaque,&: non iine aliqua noxia.Mordent velut cancs,
greflu tardo incedit. Aggreditur occurrentes qua pertranfeunt aliaanimalia. Componuc
Jponte,cV nulla prius illata iniuria.Repentur ie miro aftu in fpeciem laquei: cum tranlic
paiTim in infula, Cubu» fera, etiamfi fit ceruus , implicant , deinde
glutiunt quse funt venati.

CAPVT XIII.
De dopone.
CAPVT XVIL
De angue fiupido, fiue canaubcoatl.
Roxima peftis in dopone >
quilongus
quaternos aut quinos pedes, nec pollice Mlra fpiritus vis canauhcoatl eft.Homi^
craflior. Diluto Virore vniuerium eius cor- nis ejquat craflitudinem-,eumdemque
pustingitur,fi caudaexcipias,quaefuica eft. duplalongitudine excedit. Incolitfaxa anv
Caput eft magnu,& o&angula figura, vfque traque,&: occurretibus animalibus,ad fe tra-
ad oculos,qui funtnigri,mgraque iride St te- cTis halitu,vicTitat. Accidit aliquado,vt Indi

hui circumdati,a quo loco feniim extenua- iter agentes infederint ei,rati truncueiTc (tata
tur ad vfque os, quod longum eft fimum, & eft eius vaftitas atq; ftupiditas) nec intellexc-.
fex armatum fuperne dentibus, ac totidem rint,quam inftabili terrific^qj fediinftiterint,
inferne, praeter alios minores. Lmgua ni> donec angue fenfim pr32terlabete,perterriti
gra eft,tenuis & mobilis.Intradierrvvnicum tamen effe dicitur , ac
furrexeriiit.Innocens
mortem infert, corpus fcilicet vniuerfum at- nullo pame noxius morfu.Inuentus eft tan-
tollit in tumorem. Remedio eftalexiterium tushic colobrus , vt ocTo & decem milites
pangaguafen. confederint in illo,trabem aliquam eiTe pu-
tantes. Vocant Hifpani hos angues cule*

C A PVT XIV. bras bobas.Gzmis iniidiantur,occultati fron-

dibjjs circa vias qua cerui folent tranfire,
De attaligato* Ciim prope acceditceruus,vi fpiritus fui at-
trahitad (k vt magnes ferru,nequeunte cer-
NEque innocens attaligatus eft,licet in- uo euadere auidum oscolubri(carent hoc
ops vcneno. Paruulus hic anguis,ne- imperioin homines.jDetentum halitu cer-
quepennae anferina* excedit aut craflfitudi- uum compiecluntur, circumcompreflione^
nem autlongitudine. Centeni femperplu- extinguuntjdeinde adlambunt,& faliua fua
reTveorTenduntur,ncque vmquam afefein- linentes prxparant &
condiunt vt faciiitis
uicem feparati.Veneni expertes,fedaliasacl- glutiant , alioqui pilorum afperitas impedw
eo perniciofi,vt aggrefli dormientem,fi forte mentoelTet. Paulatim exfuguntillum inte-
quemqua repererej nulla arte auelli queanr, gru a pedibus vfque ad caput; quod quidem
donec tandem hominem interemptum icti- propter cornuadeglutire nequeunt, ied do-
bus hinc inde illatis , totum abfumpferint nec putrefcat in ore deferunt.Accidit inter-
atque deuorauerint. dum , vt formicas patulum os eius colubri
fubeant,eumqueinterimant,vlcifcenteshoc

C A PVT XV modo
his ftultis
ceruicidam. Hoc genus venationis
anguibus indulfit natura alioqui ,

De angue njentu nulla prouidentia eiTet tantse ignauia?. Tora

Catotl feu anguis venti dicitur ferpes fcx
fpithamas longus binafcj5 vncias craflus,
3
innocuus,dentibus paruis, ventreargenteo,
latenbus ac dorfo lineis fcptem candidiSjlu-
teis,cyaneis &nigris alternatim interftinclo,
ceconomia & cefus huius anguis eft fpiritus.
Vifcachasfgenus funt dafypodum) ex an-
tris fuisattrahitanhelitu. Exemplu aliquod
arcanse iftius Violentiseinbufonibusaliqui^
bus magnisvidimus. Vi quadam fui fpiri-
tUsin os contrahunt aues 8c animalia, Per-
dix
 HISTORIiE NATVR^ LIB. XII. 27S
dix in cuiufdam ri&um ruic quafi fponte
iret item & muftela paruula alterius
^

fauces
ACALTETEPON,feu MONO-
XILVS MVCRQNATVS.
;

fubiuic.

CAPVT XVIIL
De bitin ferpente.

Ncola montanorum locor imi bitin eft a

afpeclu ferpens terrifico,nigris pun&is, ru-
beis ac candidis,vitulinocapite,ampla fron-
te ad vfque oculos >
qui nigri funt lucidique^
fed virenticircumdati iride , ri&u oris ma-

gno, munito multis &

acutis dentibus,cani-
nis quaternis , digitum prolixis , fdc mutu6
inuicem excipientibus j quatuor vlnarum
longitudine &; cralTitudine hominis. Con-
fcendit arbores,vnde fe vibrat appenfus cau-
da. Rapit boues &; apros,& alia huius generis
animalia , deuorans ea quandoque integra,
ex hocvenatu viuens^Amatinfulam Cubn^
vifufque eft in infula. Lutay a militibus Hi-
fpanis,cum vellent naues exonerare*

C A P V T XIX.
De Lcertis Indicis.

COnuenere Mexicani,inquit Francifcus

Hernandus , lacertaruminnocentium
vuigariumquedifTerentias omnes, quafque
feruentium regionum incolse cuetzpallin
vocant,tecoixin nuncupare, venenatas vero *
quse in fepas,Chalcidicas,fepedone'fve qua-
drupedes referri poiTent,aut citra venenum
aliquanto vulgaribus maiores,nempelacer-
tarum genera,qu§ multa apud ipfos nafcun-^
tur, acaltetepon. Venenatarum tria adhuc
apud nouos Hifpanos ofFendi genera,mor-
fusnoxij,fed minime (u* tempeftiue occur-
ratur ei) lethalis quarum duas priores ma-
:

gnitudine,forma& colore conueniunt, fed

pi&urarum diftinguuntur varietate. Altera
namque luteis tanaim ornatur fphamilis,in
fufcum candidumque inclinatibuscolorem$
altera vero candidis lineis in rectitudinem
procedentibus luteifque,& fecundiim tranf-
uerfum fufcis &; pallefcentibus e candido.
Poftremu genus peculiarifnomine' tetzauh-
coatl,quod raro occurrat,nuncupatum, ac
prorfus a tetzauhcoatl ferpente diuerfum^-
paruulo ac pame nullo,fedlethifero (vt fe-
runt) morfu. Omnium eft minimum, fufci
coloris in fuluum inclinantis,fed cauda ma-
ex parte cyanea. Eft & quartum genus,
gna.
ita vocatum, non quod venenatum iit (eft CAPVT XX.
eniminnoxij morfus ) fed quod venenatis De monoxilo mucrondtQi
maiufcula corporis mole videatur refpon- CEtenim afpe&us potius quam vifus
dere,cumceteravulgaribus laeertis prorfus horrendum fecTtacaltetepon,feu mo^
fmt fimiliai noxilum mucronatu. Aiij temacuilcahuya,
dieuntj,
276 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
dicunt,Hifpani fcorpium, Lacerti genuseft ac demum euocata vrina permixta pituitae
colotofimile,duaslongurn fpichamas, pro- alijfque longis crafliffimifque filamentis.
lixa cauda,breuibus cruribus, lingua, quam Viuit in montibus frigidarum regionum,
interdum verfat,rubra,lata ac bifida, toruo vbi paffim oftenditur.
Capite,inceffugi\iui taidoque &; crufta inte- )

clum dura fuluiscandidifque pun&is, par-

,

uulas margaritas imicantibus,aut lithofper-

C AP VT XXIL
mi femina, variata,quae a crunbus pofterio- De cutu
ribus vfque ad extremum capuc, in varias
,

digerunc formas ab eifdem vero ad extre-

murn
;

caudas in lineas,anulis iimiles,cingen-

APud Totepecenfes innocens lacerta
cuti dicitur, mediocris magnitudine
tes cranfueriim corpus per incerualla, etfi albo & nigro variegatur. Praxipuum eft, illi

fuluadongze fint numerofioreSi Huius arri- iri & anguino

pofteriores pedes fe attollere ,
malis morius noxius eft , fed minimelecha- ritu fibilare.
lisiquo fit, vc vifu quam idu fit horridius;
necquemquam impetac,nifi lsefiim & con-
citatum. Lumborumcaro ingefta,duorHm
C A PVT XXIII.
obolorum pondere , Venerem mirum in De taletec.
modu dicitur excitare,neque eain re fcincis
cedere cruftam vero fcorpionum aduerfari
:
Dlcuntur taletec paruulas lacertar.viuunt
morfibus. Nec defunt Gentes , quas arcus in platanis aut asdibus , meliores in
fuos eadem operiant muniantque, putantes platanis. Hifpanicis funt forma iimiles. Fu-
ita venenatorum animalium noxiam natu- {oe& nigris oculis. Afthmati opitulantur,
ram kebetari atque coerceri. fi extraclis vifceribus conuoluancur rizo ac
paricer includantur platani folijs incextisin

CAPVT XXf. nfcella, acque itaex

igni
aqua elixse cum fale&£
admotse ,donec rizum percodum fit,
De tapayaxm. tandem manduntur.

ADmirandam hancbeftiamadbcertar CA P V T XXIV

aifFerencias retuiit Francifcus Hernan-
dus,quamquam orbiculari paene planoque De baro coloti genere,
coriftet corpore, ac raise quadatenus forma,
ni longe minor eflet,nec vncias quatuor lon-
HArus quoque lacerti genuseu, femo-
gitudine aequans aut lacicudine. Carcilagi- risxquans craflitudinem. Caputde-
&
neum autem eft, mulcis variacum colori- cem vncias longUm, initio latum, fed quod
bus. iiuiidumfempertadu repertum,tardi definat in acuminatumos. Quaternis in-
inceflus, acraro mucans locum, eciam cbn- cedit pedibus , velut quaqueczalli Mexi-
tre&atum acque apprehenfum fed capuceft 5
cenfe , cuius eft fortaflis fpecies, eidemqud
dunflirnum, &quibufdam clauatum hor- perfimilem caudam geftac , & lenco quo-
renfque aculeis corollas modo difpoficis. que incedit gradu. Verfatur inarboribus
Gaudet ab hominibus apprehendi,manibus natis iuxca nuos, aut dulcia flumina, ne-
geftari contre&arique, placida quadam fe- que defcendit ad iunceta , nifi ctim fefe
curicace actranquillicace immobilis, quam- conatur vendicare a Solis iniuria. Vena-
obrem amicus hominum ab indigenis nun- tur gallinas , quando celeritate nequit, ma-
cupari folec. Illud eftin eo mirabile,& nulli liciosa quadam & aftuta arce. Colludens
alij (quod fciam ) commune, compreflis enimillis,volucatur folo
3 atque adeorapit
vexacifve oculis auc capice, autparum in- improuifas, natiuaquadam fimplicicace ad
dulgencer tra&atis , fanguinis guccas inde eum acce'dentes. NafciturinPhilippicis.
effundere , ac longius iaculari, qualis detra-
hi folet
na
ab hominetemperaciflimo, &fa-
fruenci valecudine
canco incerdum im-
:
C A PVT XXV.
pecu, vc ad trium pafluumdiftantiam con- De lacerta foporiferd.
tingat reiectarL Siccatum hoc ad ignem ,re-
da£tum in lseuorem,&: fumptum ex vino QVetzpalcochicon dicitur alia lacerta, a
B

auc aqua drachmas vnius menfura, morbo fi fuma-

perpecuo fbpore. Huiuspuluis
Gallico &doloribus ab eo euenientibus ma- turinaqua drachma^ vnius pondere,miie
gnopereauxiliari folet.quod multis cercifli- confert euocando fudori.
mifque experimetis e(rcomprobatum,eua-
cuata morbi eausa per fuperna infernaque
,

CA-
 HISTORIjE NATVR& LIB. XII. 277

C APVT XX VL CAPVT XXIX.

De cantore lacertd. De ferfente raro.

TEque dicicur lacertaj in dotnibus moh* PVfillitasfua nobilitauittetzauhcoatl fetl

tanifve locisoberrans,&interdum et- ferpentem raruln, Minimliseftcolu*
iam in cauitatibus lignorum aut arundi- ber, &
tamen morfu lethalisrvixenim qua-
imm. DodrantaliseftiOculisparuis, nigris tuorvnciaslongitudinesequat, aut pennam
ae lucidis, & fuico prsedita colore. Expur- anferinam crailicudine. Venter rubeus eft,
gat , cum libet , cantores imitata , gutcur } pun&is nigris diftin&us , dorfum JuU &
mox canit fonacque chacon vnde et-
,, uum eiufdem coloris punc"hs variacum.
iam illi obtigit nomen ; ( funt enim qui Frigidis regionibus famiiiariseft , fiue edi-
ita vocent ) 6c tandem velut cancu delaf- tx fint fiue humiles , adeoqde ipfis Indo-
faca conqueritur. Paratur ex huiufmodi rum te&is.
animalibus lechiferum ad inficiendas fa-
gittasvenenum , toxicumve inclufis a-
rundinum internodijs mox pun&is , a-
;
CAPVT XXX.
«Sbfque in rabiem , donec mortem ob- De ferpente ocultpetOi
eant ;
atque ita demum earurn fanieper^
unCtis fagittis. Edregium cupidinis fimulacrum ftatuie
natura in venenato reptiii oculorum

CAPVT XXVII. iufidiatore. Hoc ingenium amoris ; oculos

primiim petit.Vicuientuseft, necvltracce-
num aiTurgit.Texminanidicitur,feu ferpens
De bufone Indico* inuolansoculos t ferpens praelongus &; te-
nuis 3 cuiufmodi etiam caput cernitur,ventre
Odici veneni,immodic£c magnitu- ]iuido,ac fufco dorfo. Sunt qui micoatl vo-
bufo Indicus., aquaqua di-
.diniseft cent, quoniam fagittas fit fimihs. Vibrat fe
£tus. Mediocresgaleros exaequat inueni- : exarboribusin homines , &inhominum
tur in calidis regionibus,& fub maris y.triuf- oculosiacularur.Iaculicenfeturfpeciesmam
quelittora* tametficraffitudine cedat, miru in modum
fimiliseftproprietate&natura reda ince- i

capvt xxviii. dit,corpus in fpiras minime conuoluens*

Nafcitur apud Quanahuacenfes.
Deruhetis fvuetamacolin.
CAPVT XXXI.
D E natione tamacolin feu rubetarUrii*
hxc habec
Piurareperiasapud
Francifcus
Nouam
Hernandus.
Hifpaniam ta-
De ignitis ferpentibuJt feti tleoa^

macolin, rubetafiimve genera , diftantia IMmifitDeus incontumacemlfraeligni-

inter fefe colore * magnitudine , &: veneno. cos ferpetes. Qui fuerint,dubitatur. Cer-
Qusedam enim maritimorum locorum in- tein Nouoorbeinueniuntur aliquiita ap-
cohe jvenenatas funt , & fcutis mediocris pellatijquorum defcriptionem ex Francifco
amplicudinis , vmbellifve fimilitudine pa- HernandOjVt pluraalia,exhibeo.Tleoa, feu
res. .AlisE funt mediocris magnitudinis,fed igneus colubcr, anguis eft fefquidodrantem
•non vfque adeO monftrificx , venenat^ & longus,ac digitum crafTus,fquamis albis, ni«
in regionibus xalidis tam frequentes $ im- gris,fuluis fulcifque diftindus.Caput eft yi-
brium prascipue tempore, vt vix pedem .perx noftratiscapitifimile, caudaque iu^ta
figas , quin aliquam calces. Alise vero lon~ firiem fubitd attenuata, interuallocij binum
,-ge minores , expertefquevenem. Qusedam tantiim digitorum ,
qusedefinitinfbnalia»
iunt atrse , nonnulhe fufcae , atque alise Lethalem mfert morfum,vrentem^, vnde
virentes. Reperias quoqueinterranasnon- euenit ei nomenCu incedit,in latera vtrinv
nullas nigras , atque adeo ita rubetisfimi- quefe conuoluit, aclento procedit grefTu.

les , vt horreas iliarum afpe&umj eduies ta~ Contra morfum aiunt conferre tufam
eius
men ac expetendas, ob gratum probatum- radicem herbx, quam vocantamola. Idem
queniunmenaum audor fcribit de thecoatl feu ignito ferpen»
te Coluber eft fex dodrantum menfuram
:

adolefcens, criumque digitorum craiTuudi-

nem. Viuit montanis locis, & lechalem iri-

Aa fett
Q7%- IOAttNlS EVSEBlI NltkEMBERGII
fert morfum : coloreftfuluus , fed dilutior de Pherecyde Syro,ac dc SyllaDicTatbre ife
circa ventrem,ac vcrges in cinereum finuo- ftatur SercnusMedicus ita concinens:
se incedit,in vtraq-, fete latera cOntorquens. Sed quts non paueat Vherecydis fata trx-
Viuit in montibus Tepoztlahicis. gojdi?
gui nimio fud$re fltiens, animalia tetra

CAPVT XXXII. £duxit, turpi miferum qua m&rte tulerunt.

De ferpentibus finguinets,
SVnt tamen alij ferpentes,qui afpeeTu re-
ferantignemyocTo pedibus longi,colore
Sytta quOque infelix tali languore perefus
Corruit,&fc?dofe vidit ab agmine vtncu
Eidem Sylle; &Plinius profcriptionis crude-
Htatem exprobans,ait exitum vit^cum om-
nibus a crudelibrem habuifle ,
fe profcriptis

fanguinei , qui noctu inflammati apparent, erodente (kk ipfocorpore, &

Vt ignisaliquisvideitur,quemadmodu An-
tonius Herrera prodidk.Scribit quoq Fran-
cifcus Hernandus > Vocari cumcoatl colu-
fupplicia fibi
gignentejdipfum de Alemane Poeta,& de
;
Syrio,ante Plinium atqueSerenum ceftatus
eit Ariftoteles. Photius in Bibliotheca ex

brum,quinocTurnis tenebrisfplendeat, qui Agatharchidis libro quinto de his quac funt

&;letifermorfu,quatuor longuscubitos, & circa Mare rubruro,agens de Acridophagis^
brachiumcraflus, nerope de hisqui locuftis vicTitant,{cnbit iQ
hanc fententiam: AppropinquantefenecTu-
CAPVT XXXIII. te> nafcunturineorum corporibus pediculi

alati,fimiles ricinis, paullo minores his qui

Jghtjfiterint tgmti ferpentes Scriptur^
cernutur in canibus.Hi ducTo initio a pecTo*
OBuia iftaxnriofitas,ciim de ferpentibus re&aventre,abfumuntbreuivna cum tota
Indiarum igneis hiftoria tecigerimusj faciefummascorporis partes. Illi principio
qualefnam fuerint illi igniti angues, quibus itaaniciuntur,vt quibus fcabies moleftaeft:
Deus puniuit murmuratoresfui populi?For- deinde feduld fe ipfoslaccrant.Cumautem
cafie finonfuexunthuiufmodi &. aduenti- morbus euafic adfummum,& vnacum pe-
tijjinnatierant, quemadmodum eruditeil- tiiculorum eruptione tenuisetia fanics pro-
lucidat Fortunius Licetus. Nam ex huma- dolorum acerbitate miferi
fluit, intoler^abili

no corpore ferpentes nafci, pleriqueteftatur quidem malifiue fucci,fi-

afficiuntur. Etilli
fapientes viri.Neapolicani Portx relatu legi- ue cibi , fiueaeriscausaad hunc modum
tur , in Vngria iuxta fluuium Theifan acci- nereunt. Harc Photius. De his ipfis legendi
difle, vt in mukorum hominum corporibus funt etiam Diodorus &c Strabo. Diodorus
ferpentes&: lacerti,naturalibus fimiles, ena- quidem,aflerens eadem fere ijfdc verbis,qu£
fcerentur, vt circirertria hominum millia nuperrimc legimus apud Photium hoc ta- :

(antiquorum Ifraelitarum more)fic perijfle men addens, pediculorum vermiumcjj ala-i

memoretur Bonamico infigni Philofopho. torum vifu variorum,fpeciehorridorum ac
Scribit Galcnus, in iEthiopia, India St JE± turpium,tantam ecorpore copia aflluere,alij
gypto montana nafci in cruribus , & bra* fuper alios tamquam e perforato vafe fcatu-
chiorum mufculis, atquelateribus vermes, rientibus,vt deleri nequeant.Strabo autem^
quos draciinculos nominanr,quadoque ma- dices,-£thiopibus Syllis homines finitimos,
gnos, nonnumqua verd minores, fpecie ter- qui ceteris &
nigriores fint,& minores^ vi-
ix vermibus fimiles,quifub CutemouentUr tat enim quadragefimum an=
breuioris(raro
viui,nec quidquam moleftia; facefiiint, pro- num tranflcendere) eorum carne iam (non
ceflii vero temporis ad alterum eius finem in ferinam versa, vt malc non folum vetus,
fuppurari,aperiri cutem,& draeunculi caput ied etia Xylander recentior vertit interpresj
eminere.Hic,fi curando trahatur,pr£efercim nec in pedkulos versa ,vc alijs placuit){ed?»
quando rumpitur,dolores afTerc yehemeces, faruos ferpentes verfa , vt Graeca verba fb-
& illa pars maxime,fi qua relinquitur.Hifce nant,viuere ex locuftis,quas verni Lybes ac
confimilesaibitratur vermes ,'qui in verue- Zephyri vehementius flates in ealoca com-
cum hepate nafcuntur.Pherecydcm Syrum pellunt. Plutarchus in eamdem fentenciam
copia ferpentuirij ex eiuscorporecrumpen- ex Agatharchideait: Circa Rubrum verd
tjum , interemifle teftatur Plinius , licet alij maremorbo correpti ( vt Agatharchides
eum pediculisenecTum afleuerent: fed ver- narrat ) ciim alijs inauditis accidencibus
mium ex eiuscorporeviuo emanantiu,alij funtvexati , tumanguibus exiguis , qui
fortafleminores pediculorum formam refe* nati, exertis capitibus iiiras &
brachia per-
rebant,maiorcs alij ferpentum atque hinc ;
dunt , & tacTi rurfum carncm fubeunt , ac
orta fctiptornm varietas. Confimili morte per mufculofa (erpentes , mflammationum
plerique homines intenerc fcu vermibus,fcu vim intolerabilem excitant idque morbi
:

pediculise proprijs carnibus enatis erofi, vt genus priiis aut ppfterius vllis alijs obcigifld

nemo
 HlSTORIiE NAT VRJE LIB. XII. 279
ncmo comperit.Quam plane fententia A- ferpentes inflammationum vim cxcitarent
gatharchide arbitrot iegiileapud Moyfen, intolerabilem. Noninepte, inquit, idmorbi
lummi DeiChroniftam infacris Litteris,&: genus frwsaut poHerius vllis alijs obtigijfe

eam explicafie Quod fane miror non ob -

. nemo comperitvquia quas
feruafle nec adnotafle infua facra Philofo-
phia doclifiimum Valiefium,qui ex inftitu-
toconllmilia ibitraciat argumenta. Et re
vera decorporibus Hebraeorum viuentium
exortos fuiffe legimus in Teftamento veteri
ferpentesilios inflammatorios, quibusper-
uicaciftimam lllamgentem Deus optimus
ad Marcrubrum antiquitus punire voluit:
nam facra Pagina hae.c ad verbum babet in
Numerorumopere,capite 2.1. Profefii funt
autem ejr de monte Uor per viam qua ducit
,
ttdMarerubrtsm, vt circumirent terraEdom.
fuperjus ex Photio,
Diodoro,atqueStrabone aliata fuere,omnia
ex A^atharchidis eode locoabeis Audori-
busdeiumpta funt; hcet illi omoes morbi
huius originem in mali aut aeris , aut cibi
aut potus naturam phyiice referant , cum
eam referre debeamus in poenam perpetrati
iceleris, quia mirabihter Deus vltionum in-
gratiflimosillos Hebrieos punire voluit. Si
enim Photius ac Diodorusid morbigenus
ijs ex Agatharchide tribuerunt qui locuftis
vefcebantur,quofque finitimos iEthiopibus
afleriiit Strabo etiam illa Hebr<^orum gens
;

F,t tadere cospit populum itineris ac Uborls : ex Jigypto veniens , cumin deierto prope
locutusfo contra Deum ej? ait : Cur
Moyfen, Mare rubrum finitimafuent iEthiopie^qua?
eduxifli nos de Acgypto^ moreremur in fo-
<vt aliqua fui parteRubro ailukur mari,vrgente
litudine ? Deefipanis y non funt aqu&: anima farae in folitudine locuftas eiitafte potuit;
iam naujeat frper cibo iflo leuijumo.
noflra quibus etia infeclis,ex eodem populo multo
Quamobremmifit Dominmin populumigni- pofteaexortum Ioannem Baptiftam , pra>
tos ferpentes ad quorum plagas
, mortes & curforem Domini,apud D. Marcum Euan-
flurimorum , venerunt ad CMoyfen, atque di- geliftam legimus indeferto viditafTe. Nihil
xerunt: Veccauimm,quia locuti fumm contra autera mirum efle debet,ii qu^profanifcri^
Dominum, ejr te-,ora vt tollat a nobis ferpen- ptores e facris Litteris tranifcribunt in fuas
tes. Or&uitfe Moyfes fro popido, & locutmefi hiftorias , aliquatenus variata iegantur: is

JDominm ad eum Fac ferpentem aneum, ejr

,
enim mos eft tranflcribentium vulgatifli-
fone eum pro figno qui percufim ajpexerit
: mus. Eamdem foitafle luem Paulus ^Egi-
eum t -viuet. Fecit ergo CAioyfcs ferpentem £- neta,Medicus non obfcuri nominis , ali-
neum, ejrpofuit eum pro figno: quem cumper- quando etiam defcribit,dicens In India &C :

cufii afiicerent y fanabantur. Sic fuis verbis fuperioribus ^Egypti locis dracunculi ge-_
habent Moyfis hiftorise. Ac reuera
facrac nerantur , feu animalia quaedam kmbn-
Deus exercituum ingratiilimse nationis il- cosincitantia, in partibus mufculoiis , puta

lius peccatum punire voluit , eos morbo bra.cnio, femore, tibia^ in pueris etiam late»
afficiens , quo ex iiiorum carnibus etiam ra fab cute perreptant, 8c palam mouen-
ttim viuentibus exoriri iuflit paruulos fer- tur , deinde cum diu extremum aliquod
pentes, ac vermes vfque adeo malignos , yt dracunculi remanferit locus fuppurat,&cu-
3

crudeliter eroderent eorumdem membra, teipiius adaperta, initiumipfms progredi-

magnamque eis aflerrent inftammationem, tur:^m trahitur, dolores mouet, praecipu©
acerrimos ardentiilimofque dolores incu- abruptus. Hasc Medicusilluftris.Nonidem
tientem vnde ignei iiue igoiti ferpentes ab
: fane, fedaliud,huic tamen admodum fimi-
effectu denorainabatur.Huiufmodi plagam le morbigenus Nea-
illud fuit, dudum ii

afceieruvmdiceDeo perpeili funt Hebraei, olitano Porta relatum, quodVngaros ma-

ciim antea &: in /Egypto a Rege Pharaone, e habuir de quo non pigeatjqu^ lobus Fin-
;

&: poft tranfttam ilium Rubri maris fic- celius,Francifcus Bebeccius, $£ i£gidius A-
cisveftigijs admirabiiem invaftadeferti fo- quilaAudoris relatione Chronici Chroni-
litudine inauditis alijs afflidionibus famis corum Politici ex Rubeaquenfe huc ad ver*
ac iitis effent vexati, quod ex Agatharchide bum recenfuere. Anno,inquiunt,millefimo
retulit Plutarchus: qui au&or ferpentes a quingentefimo quadragefirao nono,in Pan-
Moyfeignitosappeliatos,apti(lime decla- nonia,ciim viperasac lacerti in hominum
rat ferpentes inflammationum vim intole^ corporibus nafcerentur , magna hominum
rabilem per mufculofa corporisexcitant.es. copia, cum remedium decflet, cruciatibus
Neque ineptePlutarchusex eodem Aga- ac doloribus multis extinda eft. Quida de-
tharchiderefertid morbi genus^quo angues mum ad Solem expoiiti, ferpentes calorem
exigui nati funtineoruni hommum cor- naturalem fentientes euomuemnt, ac libe-

poribusetiamnura viuencibus , ac poftea ratifunt; quorumomnium fane origo vel a

exertis capitibus extra cutem corporis hu- Deo, naturalibuscaufis ad fnpernaturalem
fiiani, furas dc brachia perderent, &;tact.i vltionem naturaliter vtente,phyiica efle po-
rurfum carnem fubirent , ac per muiculofa tuit^ quin etiam fpontanea eile valuit.Hanc
Aa 2, For^
280 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Fortunij narrationem ampliabo Capite fe- tis refutantur,exqua manifeftum eft,veros,
quenti ex morbo verminofo, cuius fortafle naturales ac perfeftos eos vermesefle,& vi-
memiriere potitis aliqui Audores quos For- tam vere obtinere. Sed &
hoc admiratione
ttuiius citauic dignum eft,hanc folam regionem cu m pau-
cis adhuc alijs quarum
Ioannes Hugo me.
,

CAPVT XXXTV minitm Itinerariofuo,huicmalofubieclam

& expofitam efle. Aliae etiam infulse omnes
~ ,
m lndi ^ Orientali & Occidentali, quemad-
De morbo rvermmm. modum etiam in China,Brafiha,&i alibi ft
tx, vermes hofce prorfus ignorant;
&c quod
HJ&c noftrae naturae mifera conditio,
hsec faeuitia noftrifceleris, viuos pofle
magis miretis,ipfam etiam fandiThom^ in-
habitantes infula,qui locus tamen omnium
hominesexedi vermibus. Non erit mole- m toto mundo infaluberrimushabetur de
ftu , fiobuia excurfione immorer paulifper noc morbi genere nihil quidquam noue*
in narratione molefti huius morbi. Eorum runt - Quod attinet vero adcaufas,vnde ni-
tranflcribam fententiam, qui circa regiones mirum hi vermes in humanis corporibus na*
Nigritarum , maximecirca portum & ca- kantur,Nigrit.£e quidem varias afFerunr,fed
ftellum de Minanauigarunt. Inaudita res nullam vereconflrmarepoflunt. Quidam
eft, quod in corporibus eorum , qui hoc iti- enim prouenire eos dicunt ex nimia cum
nere & in has regiones frequenter nauigant, mulieribus familiaritate &
c6fuetudine:alij
vermes nafcantur , prarfertim iicirca caftel- m'cunt,ex certisquibufdapifcibus,
quorum
lum illud frequenter kCc contineant. ciim quatidianus ibi vfus eft,eos oriri; vride
repe-
qui ante aliquot annos nauigationem hanc riuntur,qui pifcibus in vniuerfum
omnibus,
fufceperunt,nihil horu depreiienderint , ni- °i
ui m& quidem locis capiantur , abftinent:
hilque de plaga & affe&ione hac cognitum ex nimio aquas vfu eos procreari
all j
afle-
habuerint. Nontamenapudomnesvermes ru m,nempeexnatando
&potando:alii ter-
hi apparent,neceode tempore fcCc exerunt. ram pfam incufant: alij vino de palma
J
cau-
Qjridamenimcitiiis, quidam tardiusillis famimputant fed &panes, quoskankiens
;

torquentur. Siceniminuenias, quidumin voca nt,aliquihocnomineaccufant,

vtvere
itinereadhuc funt,eos accipiant, alij pera&o hic dicere poflis,Quotcapitatotfenfus:qui-
itinere alijpoftmenfiumaliquoc , alij poft
;
hbet enim peculiarem fibi caufam
fineit
totius anni a reditu fuo decurfum illis infe- eamque ceteris -omnibus pra*fert , & pra*
ftancu^ Suntvero etiam quida abeispror- a lijs metur,cumnemotamen
fit,quiratio-
fus lmmunes, etiamfi aliquoties hx<k loca nes fentencias fua: vel infpeciem ptobabiles
frequentarint Nigtitas & i£chiopes ibiRa- afFerre poflit. Certum enim
eft, caufas hafce
bitantes ipfimet etiam lllis valde torquen- nullas efle, nec vllam etiam veram
caufam
tur, potiiTimiim tamen illi , qui cafteiJo de
^ri poffe , cum contrarium fatpe acciderit.
Mina funt viciniores.Nam qui vel ad vigin- Deprehenfum enim eft,aliquos,quibuscurn
tiquinque milliaria tantum Septemtrionem N'gritis mulieribus nulla interceflit
familia-
verfusacaftello hoc remoti iunt , delores ritas,quia pifcibus, panibus , vino
palma-
hofce prorfus ignorant. Hiftorici veteres ru m
,aquifque marinisplaneabftmuerunt,
multa quidem de hifce vermibus annotata lauando fefe nonobleclarunt , nec pedem
reliquerunt,fcribentesintet alia,vermes eos etiam ex naui in terram pofuerunt
, plus ta-
veros efle,& vermium aliorum inftar vitam men a vermibus hifce doloris perpeflbs efle
eciahabere,nihiltamende origine &cau- quam qui cum mulieribuscrebro conuer-
f is eojru
m aflerunt, vnde nimirum in cprpo^ fantes, pifces
panefque eorum comederunt,
ribus hominum exiftant , &vnde nutnan- vino palmarum fefe ingurgitarunt, denique
tur: quod quidem argumento eft,veram eos &: in terra & in aquis ielc frequenter oble-
caufam asque ac nos ignorafle, ciim verifi- cFarunt.Prxfumitur tamen omnium maxi-
mile fit, eos, fi vere hac de re cognitum ha- me,ex aqua potabili eos progenerari, qux a
buiflent, illud pofteris etiam communicatu- Nigricis redimitur,qui eam ex lacunis & fta-
ros fuifle nam & Grxci &c ^Ethiopici fcri- gnis fuis haurire & afterre folent.
;
Ec fane fi
ptores eorurn mentionem facientes,incolas rem altiiis perpendere velimus , videbitur
quidemhuius loci valdeabeis torqueri af- quidem hanc veriflimam eorum caufam
nrmant , fed circa caufarum & propagatio- efle.Nam & in infula qua: Ormus dicicur,
ms eorum inquifitionem,vel pifcibus magis & huic malo etiam fuhie&a eft qui a ver- ,
muti deprehenduntur. Qumimo non pau- mibus volunt,aquam dulcem,quam
tuti efle
cos muenias Do&ores, qui probare conan- bibant,ad oclodecim fxpe orgyias fub aqua
tur, necvermes eos veros efle, nec vitam ha- falsa exiftentem , mergorum bencficio ex
bere: qui quocidiana quidem experientia fa- mari extrahi curant . Verum quidem eft,
quoA
 HlSTORIiE NATVRiE LIB.XIL fcgr
iquofdamhoc malo non infe&os eiTe , qui duraeft,& a vellicatiqne ptorra&ioneque
mukumtamenaquadllius biberuntl fedhi abftinendum,donec lpfi idh rurfusmouere
nauibus fi^is in portu Aekrae ciuitatis fubfti- incipiant: interim vero pars illa , quse extra
teruiit, & in portum Mourre ciuitatis vene- cutem ptominet, diligenter vel baculo im^
Tunc, vbipotiflimum malumhocviresfuas plicanda,vel alliganda eft, ne rerneando
exercet. Nam qui ad Aekram ciuitatem & corpori Cc(e rurfus iniinuet. Quoties autem
commercia fua exercent,raro
loca vlteriora exitus ita promouecur, toties copiofa tabi &
hoc morbo corripiuntur,quemadmodum puris materia fimul eXcernitur. Promorio
etiamNigrita:inhacciuitatehabitantes,pa- vero hasc iingulis diebus cencanda atqud
rum vel de eo cognitum &: perfpectum
nihil reiteranda eft , donec prorfus extrahantiir.
habent; cum econtra, qui ad Mourram ne* Interim tamen videndum,ne abrumpantur,
gbtiationibusoperam dare folent , malum antequamexituminuenerincj venenoenim*
hoc euadere vix poitinti Nihilcamencertij conftanc prsefentiflimo 8c tiocentiflimo/
vtut*iit,hic definire de causa huius mali vo- quo infe&um vulnus itaincumefcic vc irt ,,

lumusjlitem fub iudice relinquentes. Qui magno verfari segrotum periculo neceiTe
corripiuncur,dolorem pereipiunc incre*
illis fic Non raro tamen accidit , vcvno ex-
dibilem. quidamenim nec ftare nec incede- rracToaliusftatimeifuccedat, & peridem
re, quidam vero nec federe nec decumbere foramen exitum fibi quserat, Quin etiam
poflunt: aliquiquafi exanimes iacecc, qui- alij pluribus, alij paucioribus corquencur.
daminfuroremaguntur 3 & vtvinculistem^- Quofdamenim inuenias , qui decem vel
peftiueconftringantur neceiTeeft.Sed & va- duodecim vermes iimul, & ex-diuerfls cor^
rrjsfefemodisexerunt&oftendunr.quidam poris partibus prominentes habeanc ,
qui
enim cum ingenti frigore & horrore , qui^ quantum inde percipiant doloris , quilibec
damcumingentia^ftu &calorepra:fentiam seftimare facillime poteft. Ad quantita-
vermis alicuius deprehendunt. Quidacum tcm eorum quod attinet, ea quidem non
eoconflictantur, antequaidipfumfentianCi vniufmodi eft. Quidam enim inueniun-
Sicvermes ipfi CcCq in aliquibus perexiguam cur vel orgyiam Vnam in longitudineexce-
puftulam , apud alios per pun&uras ruben- dentes , alij vero breuiores funt. Quidani
tes, & pulicu veftigia aetnulantes,oftendunc. craflitie fua fides craiTioressemulancur, alij
In quibufdam cum ingencicumore coniun- vero vix minores in teftudine , quinimo vix
&i func , vc fub cute latences cernere exa&e tenuiora bombycina vel lintea fila afTe-
poiTis: apud alios per vlcera &C carbunculos quuntur & actingunc. Nigritse quidem re-
erumpunt. Praetereain diueriisetiamlocis media illis nulla adhibent, fedexitum ip-
apparent, nempe in furis &c pedibus,in geni- fis liberum relinquunt quo abfoluto, vul-
:

bus &; poplite, incrure,inbrachio,infemo- nera fola aqua marina eluunc , quam iL
re,ininguine&fcroto,plerumque tamen lis admodum conuenireamrmanc. Vcau-
Inreniiflimum autem
in partibus carnofis. tem in pauca contraham,dolorhic tantus
dolorem experiuntur,qui eos in partibus oc- eft, vc quis hoc ker abiurare,& locum hunc
cultisaccipiunr,nequeenim vlloinlocoalio in perpetuum vitare deberet potiiis, quam
dolor ab illis magisexquifitus vehemens & cruciatum ab vno cantum horum Vermium
deprehenditur. Iam quod ad curationem perfentifcere experiri. &
Ioannes Hugo
attinec , non eft quidem necelTe , vc, ance- Lmdfchottanus de his vermibus in Itinera-
quam appareanc, remedia eis adhibeantur, rio fuo fcribit , morborum omnium maxi-
fed quamprimum in corpore animaduer- me deteftandum ab his vermibusexiftere,
tuntur,necefl'arium eft vt a labore quis abi^ qui cruciatus exquifitiflimos gignanc , ho-
tineac, &adquiecemfecomponac,idque mines iri infulaquae Ormus vocatur infe-
potiiTimiim , fi pedes eo infeftentur •, cunc ftenr, &
ab aqua quam bibanc fuum orcum
enim motuscrebriorperniciofiflimus,quies habeanc Alfaharanius vero quidam in
.

vero gratiflima eft, &frigus diligenterca- Praxi fua capite n. de his vermibus ita
ueri debec. quo enim quis magis quieti 5c fcribit:Reperiunturlocaqu^dam,vbiinhu-
calori ftudet, cdcurationem magis promo- manis corporibus vermes nafcuntur: quam
uec &
ciciiis hocmalo liberatur. Neque alibipaiTionembouinanominanc, edqudd
vero etiam promocione alia, vtpote cutis boueseiufmodimorbisplerumqueobnoxij
apertione, fectionibus, &
alijs opus eft; ipfi^ deprehendancur.vermes enim intra carnem
met enim fibi exitum quxrunc,&: caput per- & cutem nafcentes (cCe. extendut,& tamdiu
forata, cute exerunc. Ceterumcum eo vf- oberrances ferpunc , donec perforata cute
que peruencrunt, vt apprehendi digitis pof- exitum inueniant. Curatioautem confiftic
extrahendi funt , dpnec fe*-
fint, paulatim in purgatione & excretione abundantis pi-
quantur. Cauendum autem eft,ne nimis tuitx iiue phlegmatis. Vulnera poft vet-
eos vrgeas : vbi enim fubfiftunt , refpiran- mium eruptionem butyrorecenti, cuifalis
Aa (
5 nihil
2%1 JOANNIS EVSEBI iNIEREMBERGil
nihiladmixtum fit,inungenda funt,quo gnitudinis horrendae , fi conferantur ctirn
dolor quidemlinitur, &fanitas mirabiliter noftratibus, & praecipue paluftres, quorum
promouetur. quinque , & inla-
aliqui longitudine viginti
titudine quinquefpithamasexcedunt, ven-

CAPVT XXXV, tretamcapaci,vttotumceruum, aut aliud

eius magnitudinis animal vna Vice deuo-
De tetz£uhco&tk rent. Exaquisegrediuntur , pafti eore- &
deunt vnde & ab incolis magnse natrices
:

^Etzauhcoatl ferpens eft tres dodrantes appellantur. Afcendunt quafuis altiffimas

longus,ac digitum craflus , cuius i&us arbores in quibus vagabunda animalia
,

peftilens eftjdorfum nigrum 3 ventercande- quafi e fpecula contuentur:& vbi ea viclum

fcens ex pallido>& rubefcensinfema cauda; quajrentia acceflerint, fumma vi fe in ea de-
yenter autem &
cauda pun&is nigris con- mittunt,atque ita & morfu & mole occifa,
fperfa,caput nigrum , ac torquecircumcin- in folitudmem aliquam vicinam tfacla, to-
clum luteo. Remedium morsus eft,i&um tum cum peile 5
oiTibus & carnibusdeglu-
locuni fugere, fed comanfo priiis picied, ne tiunt. Er. ikpitte etia accidit,vt cibo nimiura
venenum noceat prsefidium adferentibus, repleti,quali ebnj reddantur,& infomnum
quod etiam vclut egregium antidotum ad- maxunum incidant }
ita vt puer etiam illos
mouere expedit vulnen nec folum aduer- ; occidat. Durat hac fatietas ac fomnolentia
fans illatse quoque
noxa?, fed ipfis ferpenti- per quinque aut fex dies continubs , poft
bus infenfum & inimicum» quoSjdemum experreclti adconfuetas fuas ,

venationes redeunt. Pelle m ftatis tempori-

CA PVT XXX VI. bus mutant. Aliquandoetianimiadilatione

De datis ferpentibw,
l Lati ferpentes in Florida repefti $
SLeatenus mftru&i, vt poile tolli eterra
&: volare demifse viderentur.Americus Ve-
excibo nimio rugofam antetempus exuut ,
qu^inuenta^homines in admirationem,bel-
lue magnitudmem inde Cogaofcentes,rapit.
alis Magni eiuscarnestoftas faciunt i£thiopes,
&gailinarum habentur multtim delicatio-
res, fed vix eas adipifci poiluntmifi ciim ali-

fpueiusquoqueinuenir Indos pifcatores,qui quando nimio caloreincenduntur filua', Sc

ferpentem alatum craticulae ligneajimpofi- tum omnes, qusea fuislacubusaliquando
tum affabant Jn tugurijs complures eiufmo* fuerunt remota, femitoftse inueniuntur , &c
di ferpentes viuos habebant > quorum pedes inmagins habenturdelicijs. Viperas prxter^
vinculis alligati, fauce%funibusconftric~tae ea inueniuntur ibi adeo venenatx, vt morfi

erant>nequid hominibus noxiae inferrent. ab ijs,poft viginti quatuor horas fummo

cum dolore moriantur. Incolas itaque dili-

CAPVT XXXVII. genter

tum
fe

efTe
muniunt herba,quam
norunt.
eius antido-

De dracone bipede*

aliumorbemredire, &inter-
CAPVT XXXIX.
LVbet in
mifcere quae Philippus Pigafeta defcri- De ferpentibus me&cmdibus.
bic in deicriptione Congi.Reperitur lbiani-
mal bipes , , forma verd
ouis magnitudine Dem ait: Eft etiam ibi adhuc ferpentum
draconis:alatum enim eft,&caudam habet i genus^quicum omniuni fintvenenatiffi-
longam: caput quoque oblongum, ore plu- mi,facillime naturaetiam inhoc prasmo-
,

ribus dentium acutiflimorum ordinibus re- nente,euitaripoffunt magno enimince- -

ferto.Carnibuscrudisviftitat^Cutisglabra, dunt ftrepitu,vt ftatim exaudiri&occidi

quafi (ub viridibus iquamis depi&a. Genri* poffint. Bullam habent cauda rotun- m
lesidveneranturpro Deo,&in hodiernum dam, quam, vt caput, contra febres & cor-
diem magna cura &
admiratione educa- dis horrores fingularem haberefacultatem
tura Primatibus , qui propter vberem ex autumant . Adijcio quas Petrus Iarricus
obiatiSprouentum,aliquando id populo ad- narrat , vbi de ferpentibus Bamba: loquitur;

orandum proponunt. Tota eius hiftona hxc eft. Sunt hic etiam
ferpentes immenfse magnitudinis. Si enim
CAPVT XXXVIIX. ijs,quse ante hax relatu eorum qui viderunc
fcriptis fidem adiungere fas eft,
prodidere ,
De ferpentihm Bamb<z, reperiemus hicqui viginti quinque palmos

N Ec prsetereundum filentio, quod prse-

miferat ille Au&onSerpetes funt ma-
longitudine 6c quinque latitudme fupera-
bunc. Modoin terra, mod6 in aqua dege-
re
 HlSTORI^ NATVRiE LIB.Xth
re perhibencur.Quoque commodius pra:-
dam caprent,arbores interdum afcendunt^e
quibus magna vi in animalia, non inde pro-
CAPVT XLII.
cul pafcentia,infiliunt : qua* vbi occiderint, De animahbus infttU lamboli.
in iiluarum conuehunc latibula , perotium
deuoraturi. Qui vbi cibis fefe ingurgitarur, APpendix ifta fit BoemiexDiodoro in
adeo vecordes 6c ftupidi redduntur , vtvel narratione deinfula Iamboli ; eiTeeain
puer occidat atque hic ftupor ad quinque
. infula animalia magnitudinequidem parua,
fexve dies durare iolec. Incolse, fi quem in- fed natura &fanguinis vircuce admirabilia.
uadere queunt,efui adapcanc: nec miniis il- Corporefuncrotundo, ac teftudinibus fi-
lis ferpencum quamnobis gallinarum caro mili, duabus lineis inuicem per medium
fapit, Eft & aliud ierpencum genus adeo vi- tranfuerfis , inquarumcuiuflibetextremo
rulencum&noxium, vcfiquem momor- fit auris &c oculus/vt quaruor oculis videant,

derit^intraquatuor &; viginti horarum ipa- totidemqueaudiant auribus, vnicis ventre

tium isexpiret , niil antipharmaco , quod
aduerfusmorfus huiufmodi prefentifiimum
norunt remedium,e;gro fuccurranc.Sedho-
minum faluti diuina prouidentia confu-
lens, iignum ferpenti huic dedit , fuum quo
aduentum prasnuntiat: habet fiquidem in
cauda rotundam lagenulam, quse,dum fe
mouet, ftrepitum edit hac cardiacisdo- :
atque inteftinis,in quas comefta confluunc,
Pedes circvi habent plures,quibus in vtram-
queparcem ambulant.Hmusbelluaefanguis
mirabili aiTeritur polkrevirtute:omne enim
corpus occifum dum fpirat , hoc tin&um
fanguine cohseret. Hax narrantur incer alia
fabulofa.

loribusac febnbus , vti &; ferpentis huius

eaput, mederi perhibetur. #
CAPVT XLIII.
De ferpentihus Senega ($r incanta-
C A P,V T XL. twmbm ferpentum.
De ferpentibtfs manfaefacJisc
INgens eft &: rara ferpentum natio in
regno Senege/,AloyfijCadamuftifide.In-
Li vidimusablndis , ait Francifcus ueniuntur ibi, inquit, mukiplices anima-
.Hernandus,deliciaru gracia colubros lium fpecies,pi2efertim ferpentum fere om-
quofdam virides,qui allati ab agris,poliicari nium generum , venenofialij , alij innoxij
tanciim magnicudine,in femoris crailuudi- fu.nr. Duorum pedum menfuram excedunt:
nemampliricencur& adolefcant. vbi pro 4
alas,nec^pedes habent vt ferpentes,aIioquiri
antro eft illis dolium ftramento indulgentise immenfi,&tanta^ quidem vaftitatis,vt inte-
graciaemollitum, vbi magna exparte quie- grascapras hauriant, nec lancinent , folide
icunt , viuuntque, nificum edendi eft tem- deuorant. Ferunt incola> , ferpenteshuiuf-
pus; tuncenimegrefiicubile, authumeros modicongregariftatisanni diebus , &: rai-
heri amice confcendunr,beneuole cerriflci a- grare in loca quatdam , vbi formicarum eft
nimalis ampkxus tolerantis,aut e piftillis,in vis magna , quibus & color albicans , quse
medio contracti in fpiras, rotamque ma- fuapte natura. humiles quafdam cafas inftar
gnam a^quantes, innocentiflimi vefcuntur fpecus ferpentibus extruunt : nam ore ter-
oblatis, acque quiefcunc. ramportant& ferruminant abfque calce.
Diceres clibanos aliquos vel rufcula in or-
C A'P VT XLX. dine difpofita nam exdiuiufmodi cafis vi-
debis
:

centum & centum quinquagintacon-

"De ferpentiforti. tinenter fubordinatas , vt alteram fequatur
akera j miro naturse ordine. Sunt etiam hi
COncumax viribus ferpensquidam eft, Nigritse fafcinatores,ideftincantatores exi-
cemacuilcahuiiia di&us ob fortitudine: mij : fafcinant prsefertim ferpentes. Huius
temacuilcahuilia enim idem atquecum
eft, rei me certiorem reddidit quida adolefcensa
quinque pugnans in 5
obuios enim impetum qui anno fuperiore agens apud nepotem
facic,eaqueviopprimit, vt ficollo femel fe Principis de Budomel , & cum hofpitio re«
aduoluerit, ftrangulet interimatque,aut fal- ceptus dormiret, audiuit innumeras ferpen-
uo homine ipfe coluber difrumpetur fuo tum fibilationes, quibusexperrect-us, dum
obnixu. Qui huius naturam nouere, eum attenciore animoeuentum rei expecl:at, in-
deludunt opponences arborem aucaliud,
, teiligitnepotem Principis euigilauinre,& do-
cuius nexu difmmparur,putans comprime- miim egredivelle.Percuncl:atus eft propter»
re hominem , vc ica tandem conuulfus in- eaadolefcens nepotem Principis > quonam
tereat. nocte intempefta concederet:cui nepos (iam
Aa 4 in-
284 10ANNIS EVSEBTI' KIEREMBERGH
inclamauerat feruos a pedibus , vt fterne- nos cepiiTein India aliquos, rati polttos efie,

rentcaraelum.) Sum , inquit , profe&urus vc ijs repararent famem i incolas tamen

uon longe,mox rediturus. Iuit igitur nepos, admonuiffe nefacerent> noxiosefle , nec
&; fafcino compefcuit ferpentes ,illicoque poluos fuos effe , &; diftingiii pedum nu-
rediens , rurfus alloquitur hofpitem Ligu- mero nam angues illi impareS illos ha-3

rem. Andiftine, inquit , circiter no&em bent»

inediam exfibilantes ferpentes? At Ligurt
Audiui quidem. Subiecit itaque Principis
nepoSjdiclusBisbororjErantjinquicferpen-
CAPVT X L V.
tes quibus hsec plaga fcatet obfederant ;
^De apachycoatl*
enim domum ,
gregem deuaftaturi , niego
occurriflem malotanto incantatione 3 qua SErpens quidam eft apud Panucenfes^
vtimur frequentius. Ligur vero his auditis quinos prolixus cubitos & quatuor di-
dixit ', fe mirari plurimiim , &: hanc rem gitos latus.Squamisnitidis, albo nigroqud

Chriftianis incredibilemfore. Ttim nepos variantibus colore : apachycoatl vocatur,

ad Ligurem,Non eft, inquit, cur mireris ob &morfu minrmeexitiali.
hsec minima namPrinceps nofter multo
:

maiora efficit incantatione , cum libet.

Ciim enim , inquit , cupit praefentaneum
CAPVT XLVL
Venenum habere, quodillicd mortem afFe- De tzjnhmtzlt.
rat, inficit ibi arma veneno , defignato in
terra circulo 3 & fafcinatione ferpentes ed Erpens eft Panucinus,longus ac latus,al*
concedere compellit quociim venerint, : bis &nigris diftinclus maculis,tzinhuitz-
fpeculatur venenofiorem quern inteVnciat, li vocatus ,
quod cauda ,
quae prseacuta eft^
veneni colligendi gratia , reliquos vero mif~ lethaliter pungat.

fos facit. Occifo itaque ferpente, eius fan-

guinem cum femine cuiufdam arboris com- CAPVT--XLVII.
miktt, &c ex mixtura arma illinit , qox fic
illita vbi fauciauerint , condi&o mortem
De yxhmpezjqn.
afferunt, licetparuum vulnus exiftat,mo-
do fanguinis nihilnonelicuerit. Subdidit
etiam Ligur nepotem praedi&um horta-
HOc lacerte venenatej genus eftfufcum,
incelTutardum, paulo dodrante lon-
,

tum eum fuiffe vt rei videret exem- ,

gius, ventre candenti &
exilibus contecTo

plum. Veriim Ligur parum huiusreicu- f quamis,cauda prolixa, pedibufqne magni*

riofus,renuit experiri rem huiufmodi. Om- tudinicorporis refpondentibus , ac fingulis

nium igitur confenfu Nigritae funt incanta- quinis vngulisinfignibus,oculis yiuidis fple*
tores eximij. dentibufque a dorfo ad caudam vfque ni-
quo perpetuo manat^ fpifll
tenti, ac fudorei

CAPVT XLIV. mellis forma com maculato, quo adeo t.ru r

culenter contacfca necat (alioqui innocuum
De (tnguibus maripetis. animal) vt fi calceatis etiam pedibuscalca-
ri contingat , exuri cutis vniuerfa caroque

CAlliditas ferpentum 3 \itx emolumen- ac vehementer dolere videatur,d£in atrum

mmeft abvnotamen difpendium no- colorem degeneret , qua parte venenum in
;

ftrse fuit^ cum immortalitatem amifimus. cor vfque fefe diifFundit, non plus quam in
Atnontantiim fciunt repuerafcere , exuta trium quatuorve vnciarum latimdinemdi-
fene&ute norunt etiam naturam exuere
;
& lato veneno 3 atque ita breui hominem occi-

tranfmutare, vt in altera producant vitam, dit: nequeadhuc inuentaeftahtidotus,qua:

&c veluti renafcantur. reptihbusinmari- A morbo cuius venenu m vfque
obfiftat hu ic j

na etiam faceiTunt. In Orientali India non- aded exitiale&: vehemenseft, vtcalcatoet-

nulliangues, vt fallant inftans fenium aut iam ftramentoaut ftoreacuifubeft, idem
fatum, poft certum tempus petunt mare, fequatur exitium, cum tamen,fi non attin-
vbi concufsa in vndas cauda > &c velut fla- .
gaturjfit^vtdiximuSjinnocetifiimum.Cutn
gellante, fcinduntur in multosramos velut Indi, m
idanimal incidentes , illud intere-
pedes qua aftutia miro naturae miraculo merunt, tum vel lapidem vel lignum , quo
;

euaduntingenusquoddam polypi,tam ii- cxdem eiintulere, fecuritatis gratiaaut ter-

mile illis quos Luiitani vocant poluos, vc ra condunt,aut vertunt incineres,ne aliquid
fallant ignaros.P. Chriftophorus Borrus fuperfit, quod vfque adeo perniciosa veneni
enarrauic mihi, quofdam Lufita-
fe vidiffe vi poflit nocere.

CA.
1
 HISTORIiE NATVRiE LIB.XIL 28S
exhalante, vtotnne rapacium auium gcnus

C APVT XLVIII. inuiteturad carnificinam. Aiunt indigenarj

i&u eiusnon inferri vehementem dolorem,
De polpoch. fed vniuerficorporisfenfum potnis hebe-
tariatque torpefcere,atque itai&um homi-
prouincix Iucatanenfis ofFcndi-
agris nem velut temulentii mOru Sibila edit co-
IN
cur monftrificum quoddam ferpentium turnicUm cantui haud diffimilia , quse pra>
genus , tres dodrantei ciim maxime lon-* terquam quod longius audiuntur , nomen
gum,brachium craflum, ac fufco exfatura- ferpentis , quod polpoch eife diximus, ex-
toque tin&um colore, fed a capite ad quin- primunt, non fine vehementi formidine
quevnciarum longitudmemnigro &c can- atque f uga indigenarumi
denti varium,lato &comprefTo capite,ocu-
lis magnis & fplendentibus, & cauda quse
reliquo cOrpori craffitudine non cedit non
,

, CAPVt XLIX.
difTimilisfcorpioni, nec vnguium terrore
aelurorum magnitudini cedit . Nec vero De hokob ferpeiitu genere^
vnotantummodo maleficum eft animal,
fedcauda pungens, &ore mordens. Vifun- OFfenditur in agrislucatanenfibus qui-
tur magna ex parte hi ferpentes arbores dam ferpens ad haemorrhoi noftratis
amplexi : cum vero ictu virus iaculari vo- pertinens genus,quatuor iongus dodrante^
lunt , ii folo conftftant , vifum hominem e fufco colore , fed cyaneis &
rubrefcentibus
longinquo infectantur , cauda iiipra caput maculis confperib. Huius i&u$aded pefti-
contorta atque conuoluta fe rocantes in lenseft, vtintrahorx vniusfpatium cogat
eum,atqueita breui fakibus attingentesj i&um hominem fanguinem reie&are > &
ciim vero arboribusinha:rent itacauda ca-
3
intra diem vnum exomni corporis parte ef-
piti adiungunt , vtarcns rcpraefentent figu- fundere.,atqueitademum mori. Antido-
ram > &iaculi fagittaeve more fefenon iine tum efTe inquiunt filiquaftn fuccum li-
ftrepitu,quifentinpoiIk % iacuieutur atque quori tabaci permixtum , ex quoaliacon-
contorqueant. Ictuseft exitialis, intra tres tufaatquerefolutafintj epotumque. Saxo-
dies l&se partis carne decidua atque putre- rutri colit cauernas,& in his cubilibus edu-

fcente: oifibus vero nudatis ,•& iri coiorem cat prolem.EgrefTus antrum,cum ftrepicum
fuluum vergentibus , & adeo foetido odore audit, impetum facit inobuios.

IOAN*
!
286
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IES V

LIBER XII I.

CAPVT PRIMVM. fit , vbi nec pungunt, nec irritantur, nec in-
quietes fiunt, reclufo alueare, Mirum di-
De dpihus.
elu, neccefTantalabore, tam funt officio
X minimis qucque ma- Hiccurioficasnon indigeret vitreis
intenta?.
Ignitudinem Dei com- nec tranfparencibus vafculis, vt exempluni
Unendemus. Adeo ma- fedulitacis difcerec. Regina&magiftraplu-
gnus eft, vcin minimis rimiim a plebe diftat. Eft quoque apum
appareat maior: maio- nigrum & cxile genws , quodin iiluis iine
rem animamnouic iu- cera mellificat.Cera fubterranearumapum
,
cludere corpufculo mi- pereommoda ceratis ad dolores exquauis
non. Varua mole, maxima mence eft,
apis causa frigida accidentes tumores refoluit:
:

hoceft,iriduftria: adeo nobilicas animeex- adalia medicamenta etiam idonea. Albx

cufauitvihtatem materise, vt Sole ipfo,pul- Guatemala , mei quoque al~
apes funt in
chritudinis metropoli, deformis auicula ex- bum & ceram fabricantes,nec mmis noxie.
cellentior&: mirabilior fit. Multiplexapia- Nunc ex aliquibus Au&oribus dabo ali-
riu m genus in nouo orbe femper admirabi- qua. In Ceyba vaftae arboris & aliarum
le, licetinrnellificio diuerfum.Quedam in interdLim cauis nidulahtur apes,atque fuum
arbomm cauitatibus-, fcdfine fauojcorti- mel elaborant,non miniis bonum quam in
cem cereum prius effingunt oui inftar,quem Hifpania, tefte Gieca : quarum tria funtge-
imbuunt penitus liquido &C fuaui nectare. nera. Vnum oaulo mains culicibus. Ad ra-
Hxc cua copulata iimul,&: racemata,vfque ui,quem proDecommuniunt , orificiuni,
ad viginti vel triginta inueniuntur. Lidi tubulum cfimidij digiti longitudine aptanc
truncum cxdunt 3 &: deferunt advfus fuos ex materia cerac fimiii, per quem apes , alis
plenum melleis globulis, ceraquoque vti- eo quod. e floribus decerpferunt onuftis,acb
liftima. Alia: glandes roinores conficiunt, fuas operasingrediuntur. Acidiufculumeft
alie; non excedentes nucem auellanam. Hoc mel iftud , cuius paulo ampliushbra prar-
genus apum exiguunieft, & manfuetifli- bent fingulaaluearia. Aliud genuspauld
mum. Aliasfubhumoiaborantj quardam maius mgrum , fuperius tamen cancfcuni
tres autduasvlnas, quaedam non amplilis eft. Orificium, quo in arborumcauumin-
quam dodrantem profundae, prout oppor- grediuntur, confe&um habentexcera alte-
tunumillis. Harum quaedam mellificant, ri marerie commixca, lapide durius. Ha-
fiftulis oblongiSjquxdam or-
incereis quafi rura melfuperius bonitate longe fuperat,
biculanbus&rotundioribus. Ex his quar- illiufquetres menfurat , fiue veterum con-

dam mites & innoxia?,aliaemaiu(culaeefie- gius nonnumquam ex vnico alueari eximi-

rae, & fuos labores acriter tuentur. Aliaf tur. Tertium genus Hifpanicasmagnitudi-
quoque funt ferse diuerii opificij,rotundum •ne excedit, fed aculeis caret, impetu tamea
conficiunt fauuminftar mali citrei circu- ineosfertur ,
qui fauos eximere voluntj,
landofiftulas, fufpenduntqueex arborum mireque fefe capitis Si barbx pilis implicat.
fronde, imponentes fauos aliu fuper alium: Harum interdum aluearia duodenas ,auc
aliquando iuftinetfrons racemum eiufmo- plures libras mellis 5
multo quarn reliqua-
di trium dodrantium longum. Exiguiores rurn prxftantioris, continent. ArHericana?,
apes fufpcndunt minores raceroos , te- & inquit Lerius,apes noftrisdiillmiles, [&exi-
nuioribus ramis: grandiores ex firmioribus guasillasmuicas , quaf acftatc, praffertim
(vocant has Indi Mateecas) quaritm mor- maturis vuis, nobis inteflse funt ,potiiis re^
fiis aequatdolore lctus ferpentium , & vi- fuum mel& ceram conficiunt per
ferentes,
ginti quatuor horis perfcuerar. Alia micis arborum cauis,vnde incola; vtrum-
filuas in
apum natio eitin rerris Guairuenfium, quas que probe eximere nprunt, Fauum, e quo
mdufttia Europaorum in aluearia conclu- mel noncium exemptum,yra-yeticappel-
lant;
 idAtf. EVSEfi.tf lEREMB.HIST^NATi LIBiXI.IL 287
Jant: yracnimillis md eft,yetic cera. Mo* dam prasbuit , culicum dedit illis lepidos
re noftro melle vefcuntur: ceram vero, quse & mukis modis commodos venatores, cu-
, in maflasconuol-
inftar picis fere nigra eft cuios appellatos. Hi funt alati vermcs > in^
uunt brachiali craflitudinc. Sed nequefu- noxij, vefpertilionibus paulo minoresSca-
halia neque candelas ex ea. parant , ( noclu rabsEi genus ego potius dixerim , qu6d eo-
enim nullo alio lumine vtuntur,quam cer- dem ordine iiib alari dura vagina alias ha~
ti ligni fragmentis accenfis >
quaducidam beat alas, quasintravaginamreducatquiei
flammam prcebent ) at ingentium canna- fcens a volatu. Huicanimanti,velutinoc"tu
rum ligneartim tubos fin quibus fuas plu* fplendefcere no&ilucas videmus mufcas, SC
mas, neicerto papilionum genere , ipfis inter fepium denfitatem vermes quofdam
frduers die~to, corrumpantur *, conferuanr,) inertes, prouida mater natura quatuor pra-
ifta pra:fertim obturant. Antonius Herrera ftitit lucidiilima fpecula in oculorum fede
5

in Prouincia Ver^-pacisfcribitreperiri apes duo, in ilibus fub vagina latentia duo quae :

ilne aculeo jdarum mel conficientesj qua- tunc oftendit, quando more fcarabasi, eua-
ium alias iint armatsc & noxi#> quemad- ginatis tenuibus alis , aerem captat 5
vnde
modum noftrae, alise parua? vt mufca;,opti- quatuor cucuius quiique fecum afTert lucer-
me tamen mellificantes ,alise noxij ne&arisj nas. Scd quo pa&o fint medela tanti mali,
quod dementec, guftantes. Nullae fauum quantum eft,a culicum aculeis infeftari, qui
conficiunt, fed condunt liquorem fub hu* funtalicubi apibuspaulo minores , gratio-
roo , aut in cauis arboribus mel liquidifli- fumauditueft. Qui vel culices domi ha^-
mum, &acefcitnonnihil. Vlricus Faber berehoipitesinfeniosintelhgit , vel quivc
fcribit , Marchkafiorum , fi quis
in terra ingredianturtimet ^ cucuioruminuigilacve-
filuas ingreflus in arbore quacumque fora^ natui, quos fallit hac induftri^ > quam opi-
menfaciat,pofle exarbore quinque vel fex fex mira neceflitas exquifiuit. Primo no-
menfuras meilis accipere, quodinftar mulfi c"hs crepufculo exit domocucuiorum indi*
ab exiguis apibus neminem csedentibus gus , titionemmanugeftatignitum,tumu-
conficitur. Hoc meladcomedendum opti- lum, vndequeat a cucuijs profpici , afcen-
mum eft, & vinum inde fuauiflimum prae- ditvicinum, elatis vocibus cucuium appel-
paratur. lando,circumrotattitionem , cucuie,cu-
cuie inclaraitando,aerem obtundit. Ad vo-

C APVT II. cantis reboatum fimplices putant non-

nulli,cucuios,eo deledatos ftrepitu, conuo-
De fcorfiwibus Gmtimdicis* late Veniunt namque properanti ac prkci-
:

piti acceflu. Egoverd accurrerearbitrorad

SCorpiones Guatimalar maximi funn titionis fulgorem cucuios , qudd ad lu-
fuperantforices. Ibidem bufones par- cem quamcumqueagminaculicumaduo-
ui per arbores veluti volucres vociferancur, lent , quibus cucuij vefcuntur in aere ipfo,
magnumfonum Sunt
vituliinftar edunt. Vti cipfelli & hirundines. En cucuiorum
quoque in eadem regione quidam vermes numerum opratum* titionem venatorma-
villofi&craflijta&ufolovenenantes* nuproijcit* Titionem aliquando fequitur
cucuiusaliquis , &C folo fe dimittit : captu
CA P VT III. faciliscunceft: vti
tem vaginaclausa,
fcarabxum ambulan-
licet viatoribus , fi quis
De cttcuijs* eo indigeret,caj)ere. Negant alij hoc pacl:o
folere capi cucuios , im6 aiunt paratos ha-
Hifpaniola ceterifque infulis Ocea- bere venatores frondofos maxime ramos
INneisloca funt paluftria , pabulandis ar- aut latam lineara, quibus alto circumuo-

mentis aptiflima. Sitas in marginibus eo- lantem pereutiunt cucuium , in terramque

rum colonias , diuerfarum fpecierum culi- impellunt , vbi iacens torpefcit , &: capi fe:
ces, ex humentiillocalorecreati,acriterin- patiturj vel,vtalij dicunt , fecuti volucris
feftaht. Propterea humiles sedificant inco- lapfum frondofo eodemramo, vel linteb
3se domur , eum prxdam aflequuntur.
&
paruas extruuntin eis ianuas^ proieclo fuper ,

domini vix capaces, ac fine foraminibus,ne Vtcumque fit^ venator venatorecucuioap-

culicibuspateataditus. Abftinentetiamob prehenfOidomumreuertitur. Oftiolo do-
id ab accendendis csedis,quod natiuus culi- mus claufo, prasdam foluit. Toram circuic
cuminftincl:usfit,lumen fequi. Ingreflus prsccipiti yolatu domum quseritando cu-
tamen fa^pe reperiunt. Dedit peftem illam cuius culices, fub ledis penfilibus,&: circum
natura, dedit &c remedium: vti nobis cattos facies dormientium , quas implere culices
ad foetidam murium progeniem extirpan- aflueuerunt* Cuftodum oflkio , vt quie-
fcere
288 IOANNIS EVSE.BII NIEREMBERGII
fcere qucat inciufi,fungi videntur.Faceta v- candelEeaccenderentifr necenim vaid^iil :

tilifqj a cucuiis tnanac alia vtilitas,quot ocu- fublime attolluntur. Capto vno, plurimi
los quifquecucuiuspandit,tot candelarum capiuntur; conuolantillo vbi aliquemcom-
lumine fruitur hofpes. Ad volitantis cu- prehenfum viderint. Quascumqueillinun-
cuij iueernas nent jfuunt , tcxunt incoke, tur humore&; vifcere eorum C9rufcant,iiue
du&anttp choreas. Putant incolae cantan- humana caro iit, fiue veftimentum,fcd non
tium concentibus oble&atum cucuium,ad diuturno fulgore. Suntaliquas horum fca-
tripudiantium aclus fuos &l ipfum in aere rabseorum dtfferentix ,
grandiores aliqui
motus exercere. Ipfe autem pro varijs cu-r func , funt &: minores.
licum circuitionibus , varias neceffario cibi j o
causa vias.circumambit, raptim volitando. g4'p v t iv,
Legunt etiam noftri ac fcnbunc ad eam
lucem , quse femper viget in cucuio, donec Ve gryllis*
habcat vnde bene pafcatur. Culicibus vero
iam expurgatis aut exploiis eo famefcente, , Ves quadam ingruens in ciuitatem
lumen deficere incipit idcirco vbi langue- : (S.Thoma:, & morticina, fcetore for--
lcere vident eius lucem , oftiolo aperto, taffe mortuorum , bc calore segrotantium
dant operam vt hberetur, & efcam quas- aduocaueruntinnumeros gryllos, infenfos
lat. Iocicausa , velquovmbrasquafcum- ftramcntis & veftibus , bc iplls languenti-
que formidantibus terrorem incutiant pe* bus : quadam enim afpera rotula , qua
tuiantes , plerofque aiunt perempticucuij ftrepitum &, cantum edunc, omnia cor-
carnicula. noclu aliquando faciem confri^ rodebant, etiam aures scgrotorum > na* &
caffe^ obuiamituri flammantevult|i vici* rium tenuiores partes.
nis, exploratis qua erant profc6tuti,vti apud
uos interdum
faciem hiante
lalciui iuuenes , fumpta in
dentata, pueros aut
larua.
CAPVT V*
iacilje pauentes mulierculas dcterrere fo^ De aratters*
lent. Refplendet enim cucuij mafTa facies
more flammseignitse , breuitamen
iilinita, /^\Voddam papilionum genus appel-
tempore ignea vircusealanguefcit &; extin* V^iatur a barbaris arauers, vt Lerius fcri-
guitur^cu.m iitlucidusquidam humor, in bit gryllorum magnitudine. Grcgatim
,

tenui fubftantia receptus. Eft a cucuio mira ad focum ,' vt 6i grylli , accedunt , &; fi
commoditas alia. No£tu gradiuntur infu r quid ofFendant,exedunt. Thoraces coria-
lares , a noftris deftinati libentiiis , duobus ceos §L calceos ita corrodunt , vc fuperfi-
eucuijs ad pcdu.m pollices alligatis. Non ciem penitusabfumant: gallina; , cV. alia ci-
ineptiiis pergit viator luminibus cucuiorum baria negligentius condita, mane reperien*
ducibus ,
quam fi totidem fecum afterret tur ad offa vfque carnibus nudata.
candelas , quqt lumina cucuij patent* Ge-
ftat-

jritet.
& manu alium quo
Sunt vtiarcuniculi
, no&u quae-
vtias
quoddam genus,
e APVT VI.
paulomurem fuperantes magnitudine cor- JOe <vermibus mohunis*
porisquem folum quadrupedem , ad no-
,

ihorum vfque aduentum norant, & eo ye- INueniuntur in arboribus Chiappas ver-
fcebantur. Pifcationi etiam, cucuijslumen mes, quosvocancmontanos. Indiquo-
prxbentibusjintendunt. Legendis quoquie que illos nutriunt quibufdam pannis , vbi
epiftolis cuciiij lumen fatis, &
dignofcendo em^^^c femen, fuo viuificandum tempo-
noclu humanos vultus. HxcPetrus Mar- re inftar bombycis. Reponuntur in arbo-
tyr. Adijcit Anonymus fcriptor noncon- .ribus poftquam creuerint,premuntur vc ex~

tcmnen4iiudicij,qui hiftoriam Hifpaniola: primanc butyrum rubrum , mox inplacen-

idiomate vulgari compilauit,cuius apud me tulas redafturn, & Sole toftura, pallefcic,
.manufcripta i.unt-, poffe in Breuiario mi~ .vtilifrimum cumoribus mitigandis.
nuta: litterx abiblui matutinas Horasad
eorum lumen. Idem Auclor
ra horum fcarabacorum volatilia
fcribit, vifce-
luminofa
C APVT VII.

efle , plena fcilicet & ebria luce & cutem , j

De alm ymnlbus Chiappx.
ventrisdiaplunam 5
ideo ciim voiitant, aut
.ciini cxpiicantur alic, vibrare fplendoretm ALij "vermes funt in Chiappa, quos #
Ad pjimam noclein prodcnnt, montes 6c equus peiTumdet , vnguem mutac.
campos luminibusimplenr, tamquam ii Alij pro cauftigo funt ; impetigines fe-
mel.
 NISTQRIifc NAT VKM LIB. XIII. 289
tnel irapoilti medicancur , fed incredibi- patli, autalijs,quas noftriob fimilitudinem
Jti aduftionc. Alij func nigri , glandi x- prunosvocanc (ciim tamenad myrobala-
iquales , & maiOrisaduftionis, quibus achar norum Arabicorum perrinere genus alicui
rnundaturV fofcaflis videri poflit ) vermes quidam
hifpidi ,axocuillin , feu fercntes axin > paU
CAPVT VIIL lentes,vix longi binos latos digitos, acpen-
nam crafli anlerinam . Hos mdigena: ab
De miguis. arboribus decurbatos permictunc ad ignem
ex aqua elixari ac difcoqui , donec commi-
nuancur &c adeps eitiidem coloris axin
Mlguie , importunum & moleftiflj-
,

nomine , fupernacec acque emineat. Col-

,

mum pulicis genus, falcitant, pulue-

ligunc hunc ad vfus multiplices incohe,, Qc
ris amicse. Intcr ipfas carnes humanasni-
conformanc in globos e butyro vaccino
dificantur, ibi ouula fua pariunt. Tempe* ,

parari folitis haud abiimiies, olei odore&

riem caeli amant vbi frigusaut atftus vin-
:

lenitate , & ad omnia , quibus oleum con-

cit, non gignuntur. Feruntur noxise pcdi-
ferre folec, prxftantiilimos , non tamen
bus dumtaxat fubcute plures lendes
, ibi
parturiunt. Lendes nufus alias pariunt,
in nucrimenci vfum adhuc venere, Dolo-
miraque fecunditate multiplicantur , ncc
res , quarocumque partem corporis obfe-
derint , fedant: neruos tenfos laxantcropJU
nifi igne aut ferro ijs medicina. Multi pe-
dum fuorum digitos amiferunt hac pla* liuntque , difcutiunc tumores ?
aut , fi

ga, nonnulli pedem integrum. Goa&ifunt

natura in id potiiis propenfa iit * ma*
incolarcum calceis dormire, aut aliter con- turant : eryfipelatis definentibus confe-
teclispcdibus. Ioanncs Stadius fcribit, hoc
runt, vlceribus ferunt iuppetias , conuul-
genus pulicum vocari attun, &c ex fordibus fifque, ncc non enterocelis, addita. reiina

humanis per tuguria prouenire. Lerius ac picietl , colleclionefque cuiufuis ge>

vocac ton. neris breui admodum mihuunc atque diP

cutiunt.

CA P VT IX*
CAPVT XII.
De yetin.
De ietrUiou.

VOcat Lerius yetin puliccs aded lan-

TEtiatoca genus eft vefpse aculea-
cinantes leuitis indutos , vt muc rones
tum , pungenfque , ita vocatum
acuum referanti
quoniam iingulis quibufque diebus , ef-
& alid delata parat cubi-
CAPVT X.
fofsa terra
le, fed fauos
,

minime
,

conftruit. Nigrura
inclinat in cxruleum , fi alas excipias,
De culicibm parmlu* quae fulua: funt , &l cornicula 4 qux lu -
teo colore tinguntur. Viuit in montibus

ANonymus meus Hifpaniolse fcriptor, Tepoztlanicis.

commemorat paruulos pulices , inui-
fibiles
urant
pra exiguitate
manum qiiafi
,
qui pungant
ardenti acu.
& ad-
Difcer-
CAPVT XIIL
nasobtutu culicem. Littus maris amant hx De formirisi
beftiohe: nequeenim inueniunturin locis

interioribus. Aduerfus eos cinguntur domus REpcriuntur in Philippicis infulis duo

ramis arborum,interdum flatu diurno diffi- formicarum genera j fulum di&a,
pantur,nulla tunc ab illis moleftia* quarum alise funt iex digitos longse , ac
digitum latum ,
crafla: coloris nigri ni*

GAPVT XI. tidique, ri&u dimidij

maxilla * & eodem
digiti
quo corpus colore 3
, prsedura,

De Axin > (\u& finguedo quadam cui tres hasrent dentes tenues hL flrmi,
rvermmm eH. viuuntque in montium arboribus. Alias
funt alatis formicis fimiles , aliquan- &
PLurimum vfum viliflimse etiam natu- to maiorcs. Viuunt in campeftribus, at-
rxhicvidebimus* Nafcuntur , inquic que aduerfus hyemis iniurias congerunt
JFrancifcusHCrnandias,inarboribus guam- arenx aceruos incredibilis magnitudinis,
Bb intra
 I O ANNI-S "£ V S EB U Nl E R £ M 8 E R G 1

intra qtios fauos conftruunt , vbi &: tutas

&: munitiffimaz degunt.Circa
i\x album genus fonnicarum
montem Le^-
eft , idolis in-
CAPVT XVIl.
Clufaium. Vocat idola quedam Chinas,quse Deigneo yerme ^fiue teocuihn,
fyramidis artificiofa* formam referunt , in
r
qtiibus formiese albae, quxforasnonpro- Eocuilin genus eft cantharidum par-
deantjfcdmterniscellulisdiftindas ,vtquo uarum, rubricapitis, pe&oris fmarag-
viuant cibo lncerturo fit , reptantes curfi- dini , & reliqui corporis fuluidi. Aiunt,
tantefque apparent,Has Chinas formidant leprse illitas , atque confricatas , mederi.
barbari. Quoties mancipium coeniunt, Viuunt apud Hocitalpenfes, Eft autem
arrte pyramidi huicvinum ahacp offerunt, teocuilin igneus vermis , &c ab igne aut
mancipium iiftunt eique qtiodammodo" , vrente natura impofitum eft infecto huie
deuouent , orantes vt ipfum , fi fugam nomen.
iheat , ferpentes, lacertattigridefquedilace-
fent.
vt.etfi
Quas ferui minas adco exhorrefcunt,
ab heris acerrime vapulcnt , inire fu-
CAPVT XVI II.
gam minime aufint* De ppjltn.

Irificam vim excludendi fpicula

C APVT XIV* habet.Infe&um eft ,paruulum 3
Lpollin
centipes: trrtum & lmpofitum , aculeos &C
De temicllu fagittas ocyus extrahit.

[ Abet nouus Orbis

lcis alium vermem ,
xmulum bomby-
temiCtli di£tum:
€APVT XIX.
qui /e , poftquam in iuftam magnitudinerri De hirudine tenui.
adoleuit, in membranam feralem "ab ipfo
filis intextam condit; &: deinde,ac ll parum LVmatec appellatur moleftiffima fii-

effet, fuapte fponte detrufum in carcerem rudinis fpecies , inter herbas & mon-
exhalaffe animam , fe hbitinamque fuam cium arbores viuens, femidigitum longa^
a furculo aliquo fufpendit , vt proce- &: impense tenuis. Adhaerent iter agenti-
dente tempore in volatilem papilionem bus, fubeuntque quofuis humanicorporis
vertatur , ac infperatas fubeat transfor- meatus , etiam anguftos & fcedos, neque
mationes. pridsdifcedunt, quam humano fatientur
fanguine tunc enim fponte cadunt, ac mi-
:

niis infeftant Sole vigente. Remedium eft,

CA P VT XV. arundiriibus quibufdam prseacutis eas auel-
lere , aut fefe tueri intra aquas , confidendo
De hocitexca. faxis, fi quse forte adfunt , aut pyramcon-
ftruere,atque interp.onere ignem.

IMportuna &c magna cimex hocitexca

dicitur
rnagnitudine
denarium argenteurn sequat
,

, teterrimo odore , &: hauftu

CAPVT XX.
fanguinis infenfa morfu excitat rubeas
: De fcarahais Indi-cu.
eruptiones.

VArium fcarabseorum gejnus noui or-

bis,temoiim dicuntur. Quorutndam
CAPVT XVI, cornua derafa , &
fumpta aqua, aiunt miri*
fice exckare Ven«frem.
De Verme cornuto.

CAPVT XXI.
APud MichoaCanenfes vermis inueni-
tur,ytzuaqua &
fipantipe di&us.Duo- ^De marfipio terrefiri.
bus corniculis rubris iter prsetentat,nigro
fufcoque variegatus. TLaxquipillin feu marfupium terraf,

vermis quidam niger

dicitur : eius
puluis lnfperfus medetur leprse.

CA-
 HISTORI^ NAT.VRifi LIB. XIII. 291
lis hinc atque illinc diftraclis , & in or-

APVT XXI L k em ve ^ ut c i rcmo

ftaminibus, deindeveroincexto atque
quodam compofitis
fti-

De coyayahoaL pance fubtegmine.

PRaedurus vermis eft coyayahoal, alijs

ichcaton didus, fuper-
tzinchoillin,alijs
CAPVT XXVI.
ne fuluus, pede numerofo purpurafcens. De aranetsmagnis.
Arefaclus,tufus, 6c aqua dilutus, maxil-
lifque quotidie bis illitus , dolores den- EXcellitcolumbinumouum ahoachto-
tium placat, catl Alij quitlalhochocatl diCuntJn ta-
talmole nullius veneni eftAli^apud Caribes

CAPVT XXIII. aranea? exsequant dimidium malum ci-

treum,fed crUribus exiguis. Dentes illis lon-
De tenamazpanapaloa. gi'& acuti: elaborant telam fatis conftan-
tem (poifet feminis pro calancicis feruire)

HOc infedtum tenamaznanapaloa no-

menmeruitalapillis pedibus appre-
&c
&alba
cum ora feu fimbria texunt.Ablui poteft,
redditur.In aliquarum telis fi pafTer
hendendis,qu2e efteius natura.Cornua fert incidat aut alia volucris, irreciecur,
tenuia 5 longa , ac feipfo triplo prolixiora.
Locuffce videturgenus, eitifve infe&i quod
apud Hifpanos vocant ceruam paruam. CAPVT XXVII.
Cruftacum animal , cernis vtrimque pedi-
bus, longifque,fedqui fenfim procedentes De araneo fjtinofo.

verfus caudam fianc breuiores . Inno-

xi.um eft. HOitztocacl,feu araneus fpinofus,mor-
fu demencac, fuperiore & media cor-
CAPVT XXIV. porisporcione ater , cetera luteus
aculeata &c fimilis cribulo, inde impecrauit
, forma

*De araneo aureo. nomen, Hoitztli fpina eft.

DTuiciarum fimulacrum erexit nacura

inlaualaua. Aranei paruulifunc,aurei-
C AP VT xxviii.
que, & punctis rubris diftincti. Vulnus eft De araneornm generihus.
noxium, ictufque agit in infaniam ,mem-
brifque fubinde ftuporem inducit, non fine TOcatl dicitur nacio araneorum. de
anxietate & dolore. Prsefidium eft , tubas quibus hasc Francifcus Hernandus.
prioris tambalaguifse &C pilipoc fingulorum Primum araneoirum genus teacolcocatl,
tresobolos tundere , acque ex vino palma- feu ftercoris araneus vocatur,mediocri cor-
rum refolutos deglutire, autoleum ,cuius poris magnitudine &colore , inter nigrum
mixcioncm narrauic Francifcus Hernahdus &;fufcum conftans. Secundum,quodma-
inter plantasnouse Hifpanise,illinere vulne- 4us eft,tocamaxacualli dicitur eodem psene
ri.Cauendum tamen primistribusdiebus a ctolore. Tertium tocatl zintlatlauhqui,mi-
potujautfi bibendum fit,vinum palma- ntis praediclis , ac nigri coloris, valde vene-
rum autnoftratum, quod praeftantius eft inacum , &quodconcufum admocumque
fumendum prseterea ab aere & Sole. Vi-
;
dicacur lateris fedare dolorem. Quarcum
uunt inpratis herbiferis Philippicarum in- tzintlatlauqui nuncupatur, quod etfi toto
fularum. fere corpore nigrefcit , macula tamen ru-
bea infignitur. Eft &c aliud di&umcoca-
CAPVT XXV. maxacual,corporemagno,fuluoatque hir-
furo.& feptimum,omnium maximum,tlal-
De atocatl hocheltl , coloris nigri, pallefcentis atque
cinerei eft ; &c ocolotocatl,ica nominatum,
ATocatl feu araneus verfans in aquis, quod pellem colorum quadam varie-
tigris
rubro,aureo &c nigrovariatum colore tate tenus iniitetur nec non hoitztocaci
:

telam ducens magna ex parte , vitamque abfpinis nomen fortitum ; atocatl ab &
agens iuxta plantam vocatam ab incolis aquis iuxta quas folet verfari,interftinctum
metl , leuiftimiatqueinnocentiflimi ictus, nigro coccineoque &c pallido colore. In
mirum qua dexteritate opus peragat,fi- maritimis locis maximos audio reperiri,
Bb % nec
 IOANNIS EVSEBlI NIEREMBERGII
nec fcio quodpianr eorum genus valde
nocentis efie veneni , etfi nonnulli morfu
iintnOxij , &: tocamaxacualli difficilefana-
C A :

P V T •XXXI. •

bilia infligere vulnera , quarque (ii cicatrice De cuchifdutli feu Venne qui inducit
obduci contingat,) alijs atque alijs locis re- fomnum.
nouentut , eademque; nonmorfu aut i&u
excitata,fed inceiTu,confricatione,& reddi- VErmis genus eft iuxta moros aut faiices
tis alui cxcrementis. verfans,bombyds magnicudinej&: pse-
ne forma ^ kk ilhus inftar OcTobn menfe
firma conuoluens membrana. , ac prodiens
C APVT XXIX. AprilijConuerfus in papilionem.Sufpendune
hunclndiinfantiumcunis, atque ita fom-
De papilwne* num illisconciliavi credun.t.Vnde impofue-
re ei nomen. Idemin puluerem rcdactus >ac

HOitzitZil papalotl , feu papilio fimilis ex vino patrio,.quod pulque vocant , totus
hoiczitzillin,vnde nOmen mermt,
ob- potus,Venerem ftimulat. Mexicanis agris
longo eft corporedefinenre in tenuitatem* prouehit , &: ex his qilas dixi arboribus fjU

&: tranfueriis quibufdam lineis, auri colons ctum fibi quarrira

diftin&o, fed maculis nigris inrerfertis , ala-

rum fuperiora eodem
fed inferiora rubefcunt; lineis
colore diftincla funt,
haud abfimi-
CAPVT XXXIL
liter per tranfuerfum difcurrentibus. Cete- De (jjongi^js formatis,
ra papilionum reliquo generi confona.Sunt.
&: aliaeinnumeraeapud nouam Hifpaniam AMacpalli feu manum coccineaappel*
difterentiaeadmirandis variatx coloribus, lant Indi quoddam ipongiae mannas
pukherrima^ Illud hic obiter monebo, in genus in Auftrali pelago. Imitatipr manus
quibufdam papihonibus magnis huius an- effigiem,in digitos longos & teretes difcifla:
mundi pro lingua elle filum fangui-
tiqui durioriseft quam ceteras calli. Nec hic pra>
neum oblongum excedcns rehquum cor- tereunda eft alia fpongi^ forma a Cluiio ex-
pus, quodconuoluitvtinbucca fecipiatur, hibita, quae quaii inrundibulum imitaba-

quam habet,vt illud commodius extrahere tur j aut floris imaginem exprimebat nam ;

poflit, fe&am a fuperiorc parte capitis vfque tota caua erat,& firma parte qua faxo inhar-
ad inferiorem,vt paene totum caput fcif-
rebat, valdeangufta, deinde feniim fefeat-

fum uV tollens^ expandebatur, insequaliter tamen,

cum vnolatere ad nouem vnciarum latitu-

CAPVT XXX. dinem dumtaxat aifurgeret, adnerfo autem

ad vndecim vncias pertingeret.Orsein^qua-
leserant &
iinuoias in interiorem parcem,
De nopd ocmlhn^ feu tunarum intcrdum adeo reflexe,vtfoliorum iormam
<-vermibus. quodammodd exprimerent. Amplitudinis
diamcter fuperna parce tredecim erat vncia-
Amiliare eft huexutlae ,
prouincise Pa* rum cum femiife, exteriore parte iobd quaii
niceniis , tunarum genus , folia ferens foliolum adnatum habebat , intenore vero
longa, 6c anguftiofa ceteris , intra quse fo- bina foliola inftar calycum formata toca :

1'ent vermes generari lineis candidis cya- autem materia vulgares lpongias referebat.
rieifque diftincti , mirabilis facultatis in -Longc quidem maiores videre memini fed 5

cufanda infania , li bini tuii ,•& refoluti ex informes : vnam-tamencumMompell)) vi-

aqua femel intra fumantur; aut ii inuete* uerem, tempeftatibuseiecla inmarislittus,

ratus iic morbus,bis autter: inducitur enim qua^ampliftimipetafi formam exacl;iilime

c veftigio fomnus , permiiTufqv £ger dor- demirando

imitaretur. Ha?c fatis collegiiTe,
mire,paul6 poft mente conftans expergi- naturam fentientem 6i nouis celebrando ,

fcitur, atque reiipifcit. Suntautemhiver- hymnis Auclorem. Plura narrare potTem:

mesinnoxij, neque vilum inferre nocu- nullus terminus potetitiaediuinxjquarenec
mentum folent , ii intra corpus deglu- hiftorise. alij ahterforcaflefcribent aliqua,

tiantur:quo fit , vt intrepide poflint pro- fed noneftvna natura. Loco accommoda-
Addunt, paralyticis atque
pinari. epilepticis tur 3 & pro regionibus varia.Poilumus dicere
eadem menfura conferre. vera,licet difterentia. Succefliuis ifta collegi
horis ,
contemplationem naturae mifcens
alijs ftudijs. Exdctms digeri poflent, & diii-
eentius
 HISTORIiE NAT VRM LIB.XIIL 293
geotius requiri , fed de afFe&u magis quam hseferat fragmenta. Cornua ipfa fefquicu-
decurioiitate mereri volui: illi hasc fuflGU bitalis eranc longitudinis , &: palmaris auc
ciunr. Appendam dumtaxat, ne ajja-natu- amphoris craflitudinis,in variosramosfatis
ra; meriibra , lieet ignobiliora qtiam fen>- , cauos tamen
craflos fparfa fpongiosa, &
tiensclaflis,contemnere videam , quas de rudicraflaque materia conftantes, acvelut
plantis Sc mineralibus minus communia reticuliinftarcompofitas , vt lumini oppo-
occurrunt,fine nimia diligentia ;
diftra&us fici tranfparentes eifenc &c peruij. Color ad
fuialijsoccupationibus : furtim iamfolum fpadiceum tendens ramulorum nonnulli
:

naturam mirari licuit. Dabo nihilominiis fingulares erant, quidam etiam gemelli, &;
aliquaexoticacetersenaturae., fortafle ali- ex parte interdum coalefcentes : fapor val-
quanondumnota. defalfuserac , namillo ipfo anno e mari
erutum.
CA PVT XXXIII.
De alcyonio perejrritio.
CAPVT XXXIV.
De arbore lapidea.
PRoxima narratio fpongiseinuitauit , vc
colligerem priiis nonnulia quse humor MArinis innafcitur faxis atexcalque-
concipit. Vifumalcyonij genus, quod ma- arbor lapidea aqua* : ger-
huitl , iiue
nus aut chirothecae figuram imitetur , in minac faxeos ftipices, fufcos &C orbos folijs.
quatuor lacinias digitalislongitudinis , ca- Aliquibus placuit antipaten Diofcoridis
uas, inanes ac velut tuberibus cineracei co- efle , aut charitoblepharon feu Iiidos plo-
loris exteriore parte obfitas, fe&am, valde camon Plinij.
referebatj interioreparteleuiores minutif-
que foraminibus excifas. Tota planta fpon-
cuiufdam naturse Sc leuiflimas erat.
giofas CA P VT XXXV.
Aliud etiam defcribit Cluiius alcyonij ge-
nusex America allatum. Illud autem erac Deftmgo lapideo.

monftrum , &: valde admirabilis formar,

cjuia ceruina cornuacum cranij, cui adha?-
fiflent, parte, quemadmodum referebat,in
AD lapis
littora Auftralia Nouas Hifpania:
fungiformis inuenitur. Variega-
varios ramos fparfa , inferna parte denfo tur ille coloribus albo , cinereo fub ru-* &
corpore & craflo, fpongiofo tamen , 8c re- beo. Saliitas edax aquarum fortafle fie ip-
tinentefcopuli cui adnatum fuerat , & in- fumeffigiat.

Bb 5 IOAN*
2#4

IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

EXSOCIETA T E I E S V
HISTORIjE NATVRjE
L I B E R XIV.
CAPVT PRIMVM. tium vias, quibusrepletis
ab imo
exfu bftantia trun-
ci ferpente , cafpit iter ramus , qua
*De arbore illuflri, pateat. Iritercipitur fepe faxi foliditate , in
ceteris rimistamen nutntur ex halitu &:
rodiga vegetantis ani- virtute radicum. Hasc ille. Hic appendi
mx natura latiffimum pofTet Alexander Neapolitanus , qui certis
campum offerebat: non ac fidedignis AucToribus,fe comperifle fcri-
vacat metere omnia ; bit vites prope Danubium quandoque e-
carpamaliqua, veluc & merfifTe ,quas clauiculos ex puro & folia
fpicilegium , proutob- aurocandicantia tuliflent,eaque Regibus
_ uerfantur res , faciam & fitmmis Ducibus donata fuifle.Gauden-
lmitatus m hoc ipfo naturam qux inordi-
, tius Merula adnotat, iuxta Schemnitium
naca variegatione prata comit &amoenat. vrbem Pannonize idem contigifle. Idque
Creditum eft infulanis Zeilan , patriam referunt Fulgoiius &i Mizaldus lib. z. Mi~
fuam fuiffe paradifum. Cuiufdam montis rabilium, cap. i. Caufam putantauri fodi-
culmen vocant verticem Adami , cuius pe- nas fub vite latentes ;
quare &
aureum vir-
dis veftigium ibi dicuntexpreflum, ibi poe- gultum apud Virgilium haud fabulofum
nituitTe. Ibidem aiunt efle arborem medio- omnino , fidem plantis auriferis prasftare
crem , fed craiTam , exigui folij & crifpi, poflet. Dens pueri Sileiij innatus ex puro
puluereicoloris in cortice cinerei ,
qux no- auro , de quo fcripferunt Libanius &
c~tucorufcet,& fugettenebras. Alibideloco Horftius.
paradifi difleriii.

CA P VT III.
CAPVT II.
De arbore lucaia.
De arbore aureL
Mlrandum genus plantse Iucaia fert.
Hifpaniola arborem quamdam auri
IN
venas habere compertum fuifle, fcribit
Arboseftmalo punico
minor, fed frondofior cortice denudatur, :
fimilis, neque

Petrus Martyr. Quacumque pateat iter, e quemadmodum fuber. Quotannis excor-

radice,inquit, per apertasmollefque fcate- ticatur, non propterealaiditur, nullaglan-
bras ramos ad fuperna fupercilia montis dium ia&ura: quodetiade cinnamomo di-
emittit:neque vmquam datur quiefcere,do- citur. Cortex ille garyophylli fuauem odo-
nec casli auram aflequatur. Formare ibi,vi- rem prse fe fert,cinnanomi faporem, gingi-
foaeris fulgore , bra&eas grumos pro & beris amarorem. Eius rami hofpitiacolum-
fructu,animaduerterunt. Hx funt quas per barum. Tot ibi recipiuntur,vt ex proximis
vniuerfam difleminantur infulam,per allu- regionibus iliuc traijciant ad venationem,
ima , de natura ponderofo-
uies raptataead & referantnaues onuftas.Credo pellicihas
rum. Non autem illic procreari putant,vbi aues fuauiflimo frondium odore.
leguntur, in ficco praefertim ;
in fluminibus
aliter. Radicem arboris aurex tendere ad
terrsecentru,inquiunt,&: ibi coalefcere:quo CA P VT IV.
namque profundiiis efTodiatur,eo truncos
reperiunt crafliores, fi per montis fcatebras De mulli arbore.
liceat. Eramis filo fubtilioresaliquos ca-
ptant, digitos xquates aliosprofcifTurarum
EIus fructus minuti & rotundi , frons
hiatu. Accidit&incidifTe in cauernulas au- exigua & pertinacis viroris . Granula
ro fultas. Per ramorum tamen afcenden- fuperficie tenus dulcia^ arnarefcunt intus.
Inde
 •
IOAN. EVSEB.NIEREM B.HIST.NAT. LIB. XIV. 295
Inde iucundus potus , contre&ato in aquis fecunda eft , ideo fecundiifima 5 cum. &
fru£tu donec ne&ar fuum concedat; ftacim fucceiTore decedit , ftipata nouis furculis.
extrahitur , percolatur aqua , triduo auc & Fortaffe excellentia aliqua nomen plantse

paulo plus feruata fatis conditur Leuat . commune ad iftam plantanum di-
traxit

affe&os iecore,renibus , vrina. Mixta po- ctam , indepronus lapfus , vt abie&o vno
tioni ex maizio , perficit illam , condic & elemento, platanusdiceretur. NofterBla-
delicatiorem. Ipfaaquaco&a condenfatur fius Valera , in Fragmentis diligentiffimi

in mel. AdSolem acefic, ad vfus alios vica- Qperis, immaturos racemos fecari fcnbir,
ria aceti. Lac &: reiina arboris vulnera clau- ne arborem pondereconfnnganc. Tenera
dit. Aqua quibus folia deco&a , emundat 3c fegnis eft,& inutilis ligno,&igni. Bocros

fcabiofos, inueteratas plagas fanat.Teftuca? indolijs maturos fieri , quadam herba o-

ex ramis, idonea? expurgandis dentibus. pertos. PetrusMartyr pucac appellandanv

Carbo ex trunco optimus,cenax ignis fui. caulem ,
quod fitvelut carduus medullo-
fa, nonfolida ,
quamuis adlauricelfitudi-
nemfurgat. Nequealiquarn huius Auctoris
CAPVT V. fententiam dehac plantafubticebo. Qui
ea,inquit, fruuntur ,
platanum appellanc, 1

De gacirmd. cum IongiiTimedifteta platano, nec vllam

habeccum platano propinquitatem. Eft
GAcirma arbor moro fimilis , fru&us namque placanusarbor iblida, ramofa,ce-
quoque mora,Europads duriora : re- teris arboribus frondofior, ftenlis, alca,pro-

centia idonea efui. Ex lllis madefaclis ex- cera, viuax, vciaudiuiffealiquando Excel-
torquetur fapa, optitna purgando gucturi lentiam tuam credendum eft :haec, vtidi-
& raucitati. lgnis velut a iilice percuilo xi, fere inanis , fructifera quidem parum ,

dicitur ex ramis exficcatis. frondens, hebes,fragilis, vno tantum vimi-

ne, fineramis, pauciscontenta folijs fefqui-

lacertalibus longicudineab fummo lati-

CAPVT VI. tudine bifpithamali conftatj abimo
,

acucis
arundineifque folijs periimilibus. Cum
De mocarice. languidaperhiemis rigorem fiunt, caput
demittunt, &: terram fpe&ant , fuo ponde-
MOcarix arbor patulam asquat mo~ re tra&a. Vegetx fuae vitse adeo eft prodi-
rum. Goffypium in ramorum cu- ga, Vt nono, vel , quando diutiiis, decimo
fpidibus creat, fru ciceo,quod feritur quot- . ab ortu menfe deficiat,fenefcat intereatque.
annis, non miniis vtile. Lanam fert alia vti Repente crefcit , adulta racemos enurrit
apud Seres, filatui &intexcuiapcam: fedea paucos ab vtero. Racemus quifque triginta
minime fruuntur^ quddarietinaillis lana faetus interdum paulo plqres procreac. Hi
,

iam fuperec in immenfum , neque opifices ad hortenfis cucumeris formam prsecifi ac

habeant lanirlcio deditos ad hunc vfque magnitudinem , in infulis , in continenci
diem Decennio hanc arborem dicunt
. grandiores nafcuntur in racemo ,-& cre-
perire. lcunt. Acerbifuntvirides, maturi cande-
fcunt. Pulpabutyroeft recenti mollitieac
fapore periimilis , necprimoguftanci gra-

CAPVT VII. tus, afTuens eft gratiilimus. Protoplafti pri-

mi parentis noftri Adsepomum,quo ge-
De fUunis. nus humanum labefaclauit vniuerfum,
eile, vulgusiEgyptium blaterat. Peregrini
Nlhil diflimilius platano, quam planta aromatum inutilium , & fuffimigiorum 3
illa quse iftud vfurpauit nomen in Arabicorumque odorum , erTeminantium
recenti orbe, &
alijs plagis veteris. Fructus acfutilium gemmarum eroptores, ad eas
vulgaris Plantanus
eft. iiue platanus, di- terras lucri causa proficifcentes
, mufas
clus minor, digitalis , oblongus& rotun- nuncupant eos fru£tus mihi verb, quo no-
;

dus; longiorad dodrantemaccedit,iucun- mine arborem illam fiue caulem Latine

dus eft crudus conditufve truncus e terra ; queam appellare, non occurrit. Verfaui
frondofus,folijs vfqueduodecim dodran- Audores quofdam Latinos.,5^ e iuniori-
tesprodudhs , quatuor latis. E germine bus eos, qui fe Latiniflimos effe profiten-
ipfo racemus vnicus pendet, aliquando fere tur, percundatus fum nemo dirigit. De :

ducentis plantanis copulatis onuftus , fi mixa fruclu quodam facit mennonem

ad trecentos. Mors plantse,
paruuli, vfque Nonignaruslitterarum quidam,
Plinius.
fru&us eo maturo, ftatim ficcatur. Semel
: mixam dici debere , quod a musa paruo
B b 4 difcri-
296 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
difcrimine vocis diftare videatur , inquic.
Non fum aiTenfus , quod ex mixa Plinius
vinum fieri dicac, ex hoc autem vinum C O C C V s.
confici pofle abfurdumfit. Plures ex his
ego vidi , comedi non paucos in Alexan-
dria iEgyptia , quando pro Catholicis
meis Regibus Fernando Elifabetha Sol- &
danica fungebarlegatione. Abeft a meo
iudicio , vt vinum inde queat extorqueri.
Nuncvnde ad Hifpanos earum terrarum
colonos haec infilierit , cur iam ingrata &
fit, referamus. Ab ea iEthiopiae parte,qux
vulgo Guinea dicitur , vbi eft familiaris, &c
fua fponte nafcitur , primum adue&am
ferunt. Sata in tantum protenditur aug-
mentum vtmultos poeniteat
, m fuis pra>
dijsillam plantaffe ac foUiffe; Vbicumque
femel feratur , inutilem ad rehquos pro-
uentus tellurem reddit ( contra lupino-
rum liberalitatem,quicampos pinguefa-
ciunt gramine complicato) aut montano
filiceiecundius nutrit diftenditque radi-
ces, itavt neque vomere vllo aut ligone
purgari vlteriiis ager eius receptor queat,
quin perpetuo exortu a quacumquetenui
vel capillari radicula inter glebas latente re-
pulluient nati nouelli , matrem viuen-
qui
tem , quando ab eius imo trunco pro-
deunt adeo fugunt , vt virri eius omnem
emungant, &
ad incempeftiuum exitum
trahant. Idem natis ipfis , dein tamquam
in maternse impietatis vindi&am accidit,
vt fru&u praebito ftatim intereant . Eft
fragilis , adeo vt quamuis ad humani fe-
moris intumefcat proceritatem lauri &
akitiidinem , vti eft dictum ,emicet , facili
tamen gladij aut baculi percuffu vti ferulas nec minori Iahore purgari tunicas illas
vel cardui planta fternatur. Haec Petrus oporcet , quam palmulae denudentur.
Martyr, coniungenda ijs quas de Musa Aperti cocci , potum prsebent efcam, &
arbore habentur Lib. 1 8. cap. 74,pag. 1 8 3.9. liquore fuaui plenum effe reperiunt. In-
in Hiftoria plantarum. tra corticem nutritur fpongiofa quaedam
altitudine duorum digitorum inhaercns
cortici maffa , butyro vel abdomini can-
CAPVT VIII. dorc mollitieque fimilis , guftu fuauior.
MafTa de interno corcice abrafa , eft
illa
De cocco arhore. cfui aptiflima. Si paucis diebus conuolu-
ta parumper , in ipfo vafe perftiterit, dici-
tur liquefieri conuertique in
COccus eft arbor palraaequam proxi- oleum oli-
mus in fimilitudine formse, in modo uarum , oleo fuauius , & segrotis valde fa-
procreandi valde diflimilis. Arbor hax lubre. Aliud minifterium naturae vtilere-
racemos generat duodecim , plures inter- cipitur ex hac arbore. Perforant arboris

dum , ad vigefimum vfque; in quolibet ra- later^, quafoliaexarbore prodeunt : ftil-

cemo botros , vti ex vua , fedmilletegmi- lare giucatim aiunt in fuppofica vafcula
nibus veftitos. Botrus quifque denudatus, liquorem pocabilem , guttui aptifTimum,
paruo meloni valde rotundo eft fimilis ,
& confonum
valetudini Haec Petrus .

fed cortice teftudinea fere concham a> Martyr. Meruit tamen huius palmsedi-
quans duritie. Coccos appellant fru&us gnitas maiorem hiftoriam Nota anti- -.,

illos : textisexterioribuseftpluribus tuni- quis fuit, Strabo aic : cetera ver6 ex pai-
catuscoccus quam palmula comeftibilis, ffia prsebet j ex ea enim panis, mel , a-
cum eifdem coftulis retibusinterligantibus: cetum & oleum fit , & textilia vafa.
Nu-
 HISTORIiE NATV KM LIB.XtV* 297
Nucleis pro carbonibusfabri ferrarij vtutur, Iata, fit acetum fatis interdum acre. Sublato
qui in aqua macerati, bobus & ouibus in pa- priore\afculo, fi vulnusinarbore fa&um
bulumcedunt.Quare in hoc videtur Horta adhuc furam exftillet, feiuatur ea, & Solis
deceptus
,
quodhuius palm-as notitiam ne- aeftu vel igne denfara, facchari modo coit,
get prifcis Graeciae fcriptoribus.concedic ali- id iagravocat.Optimacenieturquein Mal-
quam, ledignobilem, Arabibus. Exhibeo dinainfulana(citur, etenim no nigficaivek
eius fententiam. Auicenna lib. i i.cap.4.98. ut quas in alijs regionibus gignitur. Legitut
eamvocat Giaufi albend,quod nucem Indi- nuxadhuc recens tenero admodum cortice,
cam fonat.Serapio hb.Simp.c^ 28. & Rha- cinara: , dumfaporem refeiente.
guftatur ,

iislib.3»de Remed.cap.20. arborem ipfam -Conftattenera valde&dulci medull.a,quae

iaralnare,id eft arborem nuciferam. Voca- in le conclufam aquam fuauem & dulcem

turautem arboripfa maro,&: hu&us narel, habet,&: faftidium non parienteni^multocjj

quod vocabulum narel communeeft Periis tempore durante. Quanto autem recentior
&: Arabibus. In Malabar arbor ipfa tmga- eft nux tanto eius liquor fuauior , tum et-
,

maran, fru&us vero maturus tenga, icd vi~ iam mediuscortex, quiamygdalis fuauitate
ridis adhuc $£ immaturus eleni , & Gox .
noncedit, editurq; anonnullis cum iagra,
lanha:in Malaio arbor trican ipfa nux ni- , cuiuspaulo ante memiuimus, autcum fac-
hor,cui a Lufitanis nomen coquo inditum, charo,autexeO trito lac exprimitur, cum
ob tria illa foraminum veftigia, quibus cer- quo coquitur oryza non minus fuauis,
copitheci } aut alterius iimilis animalis caput quam fi cum la£le caprino decoifta eflet*
repradenrat. Ar bor eft vaftas magnitudinis, Autexiioc&auium quadrupediimve car-
folijs palmae aut arundini firnilibus,aliqua- nibuseduliaparantur,caril illis nuncupata,
tulum tamen latioribus,materie fungosa Sl Maturior vero fada nux continet quidem ,

ferulacea, flore caftanear. Gaudet arenofo etiam liquorem , fed non adco fuauem vt
folo, & marivicino , vt in Mediterraneis prior, quiqj mterdum acefcat.Nuces ift^ re°
haudfacile fit reperire.Serunturipfamiices, centes iiccata?, atque fuperion coiticedeli-
e quibus enata* plantse tranfplantantur , &c bratse &
confra&se, abmdigcnis dopra vo-
paucis annis adolefcunt, & fru&ifera: fiunt, cantur,deuehunturq}inQrnius,Babguate,
praffertim fi diligeter colantur.Nam hieme aliafq^ tegiones, quibus minorecopiana-

cinere aut ftercore confpergi volunt, aeftate fcuntur quam vt exficcari poflint,aut in eas
aqua rigari.Letiores tamen euadunt,fi fecus prouincias quse hisomnino carenf.fuauefq^
sedificia pangantur, quia videntur ibrdibus funtjijiquevtimur tamquam caftaneis fic-
& luto gaudere. Materies ligni ciirn iit pro- cis. Gratiores multo funtpalato,quamquaE
cera, ad plurima perquam vtilis eft,ita vt in- integrsein Lufitaniam perfeiuntun Exijf»
terdujn in Nalediua infula ( Maldiuavul- dem fragmentis, fiuecopralimpidifhmtim
govocant) ex hac arbore naues fabricen- oleum magna copia torculari exprimitur,
tur, atqueclauis, malis, velis & rudentibus nonmodo ad lucernas vtile , fed etia oryzse
armentur. Ex ramis,qui in Malabaf ollaap- coquendas aptum. Duplex vero exprimitur
pellantur, fiunta?diumte&a,&nauiurnta- exhis nucibusolei genus. Vnum exnuci-
bulata & opercula. Porro. has arbores in bus contufis, aquacaiida ariusa,quibus ex-
duogeneradiftinguunnalterum enim fru- preflis, aqua fupra oleumenatat. Huius

&us ferendi causa feruant,akerum curse co-
gendse gratia, quseeft vinurri muftum hxc
autem deco&aab incolis orraquavocatur..
Cura vero inhuncmodum cogitur. Prazci-
lisramis yafcula alligantur, ad liquorem,cu*
vfus eft ad purgandum excrementis ven-
;
triculum & inteltmajpurgat enim leniter,&
fine noxa. Mukitamarindorum expreflio»
nemaddunt,quod&:vtile medicamentum
efle, faspius fum expertus. Si hoc oleum in-

ram eum vocant, exeipiendum: quem vt ex telligunt Auicenna lib. 1 i.cap.4^8. & Sera-
altioribus ramis colligant, arborem con- pio hb.Simp.cap.228.cu.mid butyro pr^fe-
fcendunt , ad pedes compedibus, &:
aptatis runt,recl:e ientiunt mea fententiajin eo ve-
laqueis, aut fafcijsvincuHfquequibufdam, r6 falluntur , qu6d ventrem mimis lenire

arbores per interualia colligantes.Hsec cura -dicant quam butyrum. Alterum genus olei
deftillatur aquse ardentis modo ,vinumque id eft, quod
fupenus ex copra exprimi dixi-
extrahitur aquae ardenti per omnia limile, mus. Idprasteriam didas facultates, neruis
vt etiampannus lineus eo madefa&us non admodum eft vtile ; fiquidem magna huius
fecds ardeat, quam
aqua ardentiintin&us
fi vtilitatem quotidie experientia oitendit in
foret. Vocatur autem ftillatitius hic liquor neruorum contra&iombus 6i articuiorum ,

fula, ideftflos. Quod reliquumeft, orra- doloribus annquis. Hoc enim inun&um as-
qua appellatur , adraifto ftiilatitij hquoris grum , cupse grandi, quse hominem capere
momento. E cura, vel fura ( ita enim pro- imponimus, ibiquedormire&quie-
poflit,

nuntiandum eft) antequam exftilletur info- fcere concalefa&um finimus , magno cum
admi-
29$ IOANNIS EVSEBII NIEREM3ERGXI
adminiculo. An vero lumbricos enecec,vt
fcribunt Auicenna locisiam cicacis,& Sera-
pio, nondum expertus fum. Quod vero
CAPVT IX.
ipfam nucem eadem facultate praeditam *De cocco JMddimnfi.
fcribantj non modd rationiconfonum non
eft, fed ipsa
quotidiana. experienria manife- LAudacur hic cocciiSj inquic idem Au^
{tiifimum eft, ciusefu lumbricos generari. £tor,aucha!cnux ( fed prasfertim eius
In Serapionis autem lib.Simp. cap.218.fen- medulla,laduerius venena. Ab ipiis earu in*
tentiam facile conceiTero qui Manfarun- •, colarum infulis,& a viris fide dignis accepi,
gas (
quem antiquum Mefuen elTe ait ) au- adcolidolores^paralyilmj epilepfia, alioiqs
cloricate fretus , nucis huius fiue cocci efu neruorum affe&us fe vcilem fenfiffe. A coli
alui profluuia fifti au&oreft. Alienum enim quidem doloribus, quddvomituexcicarec:
a racione non eft , ipsa nuce , quas terre- ab alijsverd argntudmibus immunes reddi
ftrium eft parcium,aluum fifti; oleum verd> C;gros,fi aquam ijsnucibus(adieclomedul-
quod cenuium & aerearum eft parcium, lasmomento)aliquamdiu conferuacam ebi-
vcntrem fubducere. Nullum aucemoleum berenr* Sed cum non fim expertus^ miniis
exftiilacipiaarborj fed dumcaxac ex ipfo fidei histribuo nuilam autem periculu fa-
:

cocco exprimicur: tametfi Lacuna inCom- ciendi occaiionem habUi , cum vtimalim
xnent. in Diofc. liba.cap.2.,9* icribat, inea medicamencis,quorum facukates iam mihi
opinione quofdam eiTe, vt credant dulce perfpecT:e;,& mukaexperientia comprobata*
id oleu m, quod ex hac palma ftillat,Diofco- func,qualia lapis bezar, theriaca, fmarag-di,
ridis eile elafomeli. Ceterum duplici cor- terra iigillata,3<: aliapleraquemedicamenca
tice intcgicur hsec nux.Extunus villosa ma- (de quibus fuo loco )
quam recencibus mi-
teria compacms eft , exquafit cairo Mala- nufqjcertis. Nam quod nonnullidicant, fe
taaribus dictus,hac in prouincia magnivfus, huius vfu commodum feniiiTe , an id ima-
Nam & ex co rudemes & funes nauibus ginatione &c perfuaiione fa&um fit, ignoro.
neceiTarij fiunc, quiincorrupti manenciu Hinc fic vt nihil affirmare poffim. Sed fi
aqua marina. Exeodem ftupxloconaues quidcertius cum tempore exquifiuero,fen-
obturanrur acftipantur,iplifcp adedftupis tentia reuocareno pudebit. Niger eftaucem
prxftat, quod putredini miniis fic obno* huius cocci cortex,&nicidior vulgari cocco,
xius,& aqua marinaimbucus inflecurden- figura oualimagnaexparce, necica rocun-
feturqj. Nulla certe ex hac villosa materia da vt vulgaris/Medulla iiue pulpa interior,
fiuntaulaea, vtperfuadere nobis nititur La- quasiiccatadura eft admodum &candida,
cuna Comment.in Diofc.lib. 1 .cap. 14 1 .Ex nonnihil tamen ad pallorem inclinans. In
putamine illo interno & prxduro , vafain fuperficierimofaeft, &valdi porofa,nullo
tenuiorum vfum tornantur , & eciam fapore cxcelles.Dofis vero eft huius medul-
carbones fiunc aurifabris pcrquam vti~ 1? ad grana decem cii vino &aqua,pro mor^
les. Sed ea vafa paralyticos , fi inde bi- bi racione & nacura. Inueniuncurincerdum
banc, minime iuuant , vt putauit Sepul- admodum,inrerdu ec-
ifticocci pr^grandes
ueda , &c vulgo Luiitanorum creditum eft: iam exigui,omnes aute in litcus ciefti. Vul-
nam nihil huius fructus neruis falucare gari porrdfama accepimus ^Maldibas ali-
eft, prasceroleum de quo paulo ance. Sed quando continentem fnhTe,fed inundatione
nec ipfi huiufmodi faculcaces ca-
incola? maris fubmerfum, has infulas effeciffc , in
libus nec quifquam
vafculis tribuunt
3 quibus obrutae palmas fuerinc,quar hos coc^
probatus Auctor meminit Sed minime . cos protuliiTenc 3 qui cerra induraci in hunc
pretermiccendum putaui , quod harum modu confpiciuncur. Sincnevero eiufdem
regionum incolae iftarum palmarum ger- gencriscum noftris,facileiudicari non po-
minibus vefcancur : graciojra cnim iunc teft, cumhadenus nemofolia autarboris,
palaco , quam auccaftanea: molles 3 aut truncum videre potuerit,fed fbli cocci in lit-
humiles palmx ,
quas vulgo palmicos, tus eijciancurj nunc bini coniuncli ,nonntl-
Icali cefaglioni Quo aucem ve-
vocanc. quam ver6 finguli feparacim.Sed hos nemi-
tuftior palma , eo tenerius & deli-
eft ni colligere licec nifi cum capitis periculo*.
,

catius germen producit at eo iiiblaro,j quoniam Regiseffe aiTerunc > quidquid in

peric palma. Hinc fit , vt qui huiufmo- liccus e mari cijcicur 5
quas res maioremau-
di germen edit , non immerito palmam dtoritatem huic nuci cpnciliauic. Eximicur
vorare dicatur. aucem cx hiscoccis pulpa uue medulla, de-
inde exiiccacur cadem racione qua copra,
atqueindurefcic,coque vcnditur modo, Di~
ceres cilccafeumouillum.

CA-
 HISTORIiE NATVRiE LIB.XlV. 299

G R A N A D I L L M R A M V S.

CAPVT X. hunc fru£fcum ferens hederas fimilis

demquemodorepit&fcanditquocumque
eft> eo-

De granadiila. locoponatur. Eleganseft,cum frucluonu-

propter eius amplitudinem.
fta confpicitur^

Pcruanis montious fponte nafcitur Florem habetalbe. rofx perfimilem,in cuius

IN
granadilla. Nomen hoc-impoiuerut Hi- folijs patfionis Chrifti figurae delineatejcon-
magna diligentia iftic pifhs
, ob fimilitudinem quam cum
fpani noftris fpiciuntur,quas

malogranatis habetmam fru&us eiufdem fe- exiftimes ;

eam ob caufam eiegantifiimuseft
flos. Fru&usipfefuntgranatula iam dicta,
rceft amplitudinis,atqueetiacoloris, quan-
domaturus eft , nifi quod corona careat: quse matura, aciduloliquoreabundant, &:
nunc in ficcato fi agitetur,fonitu edit femen femine plena fiihr. Apenunmr vt oua, &: 11-
intus ocelufum, quod pyri femini fimile eft quor ille cu magna voiuptate forbeturciim
aliquanto maius, tuberculis quibufdam ele- ab Indis tum ab Hifpamsmec^etiarnii rtiul-

ganter elaboratum , & afpe&uiucundum. tos forbeasjvllam vetriculi grauedmem feri-

JPulpa candida eft,&faporis expers. Planta ties,fed potius aluuemollin.Herba rara eft,

qux
300 IOANN 15 EVSEBI I NIEREMBERGII
quse dumtaxat vno in loco ha&enus inue- enim illa lignorum fepiendorumqjagrorurri
nitur. Fru&ustemperatus efle videcur, Sc vfiim prarftat. Caules rignorunv,fblia verd
aliquantulum humidus. Floris defcriptio^ tecla tegendi,imbricu, lancium, papyri fili-

nem claufit hoc epigramma: que,ex quo calcei,linrea,& alia veftium ge-
Vukher in America Mofcho redolentior ejl nera,qux apud nos ex ligno,cannabe,go3y»
flos, huiufmodi paran folent. E mu-
pio, alijfqj
Jguigerit occifl nobile flemma Dei. cronibus fiunt cla.ui &
aculei 5 qufbus perfo-
Confeiaflagroram croceoflat inorbe coluna, randis auribus macerandi corpbris gratia
Circumflant granisVulnera quina rubrls. Indivtebantur , cum dasmonum vacarent
Cum clauis refldet fiindfum in vertice fer- cultuiutem acicula^acus,tribuli mi!itares,&:
tttm3 raftella , idonea peclendis fubtegminibus.

Kefperfm violam pingit vbiquecruor.
Vifitur in plantdfolijs penetrabileferrum,
Sacrum quo fodit tancea dira latus.
Scd qu& <vulmfici flores dant ponia ca.dentes
K_Ambrofm$ mifietnectarewfy fapor.
portenti nouit&, &confona febm imago
t^fdtfruit antiqiiam clarificatfyfidem.
Komano circuit orbem,
KjMiflacfo Poniifici
Fertfyfalutifer* nuntia Uta Crucis.
2(am Dem omnipotens noflros tulit ipfe do-
lores,
Ipfiusefl nobis Crtixparadifits. <^imen.
C AP V T X
De magueji
Prastereae fucco manante, qui euulfis ger-
minibus internis,foliifve tenerioribuscultris
mediam cauitatem ftillat (planta
yztlinis in
vnica quinquaginta interdum amphoras,
quod di&u mirabile eft,effudeute) vina,mel
acetum ac facchatum; qui fuccus menfes
ciet,aluum lenitjvrinam euoeat,renes& ve-
flcam emundat, lapides frangitjvrinseo^ ex-
tergit meatus. E tadice quoque reftes firmif-
Cimx ad multas res perquam accommodar.
Craflioresfoliorum partes,truncufq; deco-
cl:afubterra , quod genus elixandi barba-
coam vocant Chichimecx , edendo funt
I.
apta,fapiuntqjcitrea frufta faccharo coditai
Quin &c vulnera recenria mireconglutinac:
fitehim fuccus aflatione glutinofus,qui fua-
pte natura frigidusac humeseft.Folia quo-

AB Hifpanis maguey, ab Indis metl,&

chuchau dicitur arborfocda afpe&ui,
queafla,& aftedo locoimpbfita,conuuliio-
nem curant,ac doloremleniuntjprsecipue ii

leuisligno , vigintipedes longo , dirpidium fiiceus ipfe calens bibatur , quamuis ab In-

ad minuslato. Nucleus fpongiofus & leuif- dica proficifcatur lue:fenlumqj hebetant,&:

iimus ,idcircoinvfupi&oribus fculptori- torporem inducunti SuccUsdiftillatione fic

bufqj. Folia corpulenta , &

longa vltra eu- dulcior decoftione vero
, &
dulcior tefpif-
bitu.ru , ex trunco imo nafcuncur velut car- fior,donectandem cog«itur rn faccharum.
duus. Spinofa: quoque funt , idco arbor ab Seritur ex germinibus,qu3E circumcirca ma-
Hifpanis quoque dicta cardon. Eoru fuccus nem oriuntur quouis folo,fed prxcipue fer-
amarus emaculat-veftes , vulnera infecla tiliatquefrigido. Planta hsc vnica quid-
cancere &
nimis inflammata fanat , vermi- quid vit3E eile poteft neceflarium 3 prxftare
culosin plagisextinguit.Eodem fuccodeco- f acile poflet, fi eflet rebus humanis modusi
£lo cum radicibus qui lauetur, laflitudinem Non enim tempeftatum,aut inclementiori^-
non fentiet. Aqua pluuiainfolijs recepta, ca^li patet iniurijs, aut perficcitatem ftatim
multos morbosiuuat. Mifcetur potionibus marcefcit. Enullareprouentuseftamplior.
e mayzio & quinau, inde mel,inde acetum. Vinum fit ex eodem fucco , diluta fontana
Ex radicibus tufis panes fiunt ,
quorum ab- aqua, additiscorticibus malorum medico-
luendo capite vfus , cuius dclorem fedant, rum, limonumqj quapatli , & alijs quibus
maculas oris abftergunt , nutriunt capillos, faciliiis inebrientur ;
quodeagens maxime
redduntqj mgros. Foliaquoque triplexlini afFecl:at, quafi pertaefaxationalis fuss natur^,
genus ad varios vfus prjeftant. Hanc arbo- & auida fortis brutorum atque quadrupe-
rem ita defcnbit Francifcus Hernandus.Ra- dum.Fitexeodem fucco minime ignem ex-
dicem fundit metl crafl'am,breuem,&; fibris perto, adieclis radicibusquampatlic^tufis^
icatentemjfolia ak>es,fed.longe maiora,& &c Soli aliquamdiu expofitis^ac demum ex-
Arbores etiam mediocres aliqua-
crafliora. emptis, vinum quod album vocanr , vrinat
do a:quantlongitudine vtrimque fpinifera,
;
euocandx, & vrinarijs meatibus expurgan-
&inrigidum acutumqj defmentia mucro- dis vtiliflimum.Efaccharo,quodex eodem
nem: caulem.triplo maiorem,& in eius parte fucco cogitur,parant acetum , nempe refo-.
fumma floresluteos oblongos, iuxtacacu- luto ex aqu£,&nouem diebus infolato.Su.nt
men ftellatos,ac procedentetemporefemen autem eius plures differentije , dc quibus eft
afphodelmo periimile. Innumeri pame funt ftacima nobisdicendum.
vlusqui defumuntur ab hac planta tota :

CA t
 HISTORI,£ NATVRiE LIB.XIV. 301
Folia funt metl , aut illis potius pineas In-

CAPVT XII, dicx iimiliajfpinofai fulua, acvelutmarci-

da. Radix fibraca craflaque j caulis verd
De mecozjli^feu maguey luteo. breuis, ceres, ac craflus. Pruna func oblon-
ga, candida , glandibus fimilia, &: ex can-
SPecies eft metl, fed marginibus folioru dido pallefcentia,obdu£ta membrana,intra
luteis, fpinis paruis &
nigris, folijs vero quam continetur callus candens > ac (vti
modicisjiicutn metl pre^cedentiscom-
folijs diximus ) dulcis &
acidus , pinearum Indi-
parecur. Gaule binoscubitosalto,digitum- carum iapore refertus , femine principio'
que lato &
rubro , cum flore e rubeo palle- candido , ac poftea nigro , obrotundo &:
fcenti cacumen eius occupante , radice & duriufculo. Tenijperieseftfrigida ac ficca.
furculosa. Vis trium quatuorve foliorum, Medecuroris vlcufculisecalore ortis fru-
additis filiquaftris cernis,frigentesac craffos ctus commanfus, ac geftatus ore. Nafci-
humores per feceflum 6c vrinam paulatim turin faxis regionufhcalidarumTepecua-
euacuat. Idem propinari folet ab Indis eni- cuilci.
xis mulieribus aliquot diebus a partu , cor-
roborationis gratia. Succus expreflus ex fe-
miafli folijs , diaftromaciconferre dicitur.
CAPVf XVI.
Frigida veroconftat& lubrjca natura.Sunt De tepe mexcaUin , feu maguey
qui cozticmetl &; macozticmetl vocent: montano.
necdefunt qui hoeimetl. Campeftribus lo-
cisMexici nafcitur quouis tempore, etfi FOrma metlconftat/edtenuibusfpinu-
fola-asftate floreat; Seritiar egerminibusor- lis. Contufa folia aut corpus fum-
intra

tis iuxcaparencem. pta, aut illita , curant eos quorumartus

,

motu priuati funt ob neruorum conuul-

CAPVT XIII. fionem. Montofis faxofifque locis gaudec

calidarum regionum , qualis eft Tepoz-
"De maguey magno. tlanica.

EScquoque
dempameforma&:
tlacamecl fpccies mecl,ea-
viribus quibusce-
CAPVT XVlI.
tera?, & eifdem quoque vfibus, fed inter re- De teometl ,feu maguey diuino.
liquas vigorem & robur addit feminis im-
becillibus , aut fyncope tentatis. Nomen SPecies raaguey , eadem paene* facul-
eft

habet a magnitudine. tate &: forma , longa radice fibrataque,

& exilibus fpinis . Duas fpithamas tantum

CAPVT XIV. longa funt folia. Succus epotus aut illitus

febresextinguit. Nafcitur in frigidis ca° &
De mexcalmetl,feu maguey apto Vt lidis locis, editis atque campeftribus.

ajfum comedatur.

T)Arua eft fpecies metl valde fpinofa, & CAPVT XVIII.

JL virore admodum exfaturato tincta,
cuius folia edantur afla , &: funt prae cete-
De xolometlifeu magueyferuL
ris grata guftui.
MEtl eftfpecies velut orbiculis
tribtts

CAPVT XV. ta
aggregatis^radice conftante firma-
, &: fibrisapta rubrefcentibus, vnde pro-
Dc mexocotl, feu maguey prunorum. feruntur folia coccineis torrida aculeis i
raris,&a medio adufque mucronem pro-
cedentibus. Succus foliorum expreffus ac
SPinofse etiam plantse, & ad metl genera
quoque referendae fpecies eft , {ed fru- bibitusdecemvnciarum menfura, vniucrfi
chidulci & acido multiplici , ac perfimili corporis dolores articulorum tollit, ac mo-
prunis (vndenomen) &: inorbem,Indic2c tum impeditumreftituit: veriim t^mpore
pinea? quadamtenus parem , compofito, quo bibitur magna corpus eft operiendurri
quapingitur magnicudine,&:intcrdum am- cura. Nafcitur Huexoncinci iuxsa faucei
pliori.eduli fueco pleno , grati faporis. & fluminum.

Cc CA--
302 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
tenerum,membrana fubuirente teclu, non-
ARBOR TRISTIS.
nihil amaru. Vocaturhaxarbor in Cana-
rin parizacato, in Malayo fingadi,in Deian
pul ab Arabibus guart, a Perfis & Turcis
,

gul. Res eft prof eclo obferuatione digniili-

ina,confpici hanc elegantifTimam arborem
noctc pulcherrimis fuauilTimeque olentibus
floribusonuftam &hilarem,&: fimul atquc
a Solisradijsilluftratur, nonmodo flores
omnes in terram abijcere, fed totam arbo-
rem cum fuis folijs quaii marcidam appare-
re. Inter omnes fane quos vmquam odora-

tusfum flores,nullum meo iudicio memini

cum hoccomparandum , prseferdm initio,
dum quis repente ingreditur vbi hxc arbor
eft confita ;
nam poftquam manu contac-ti
funt,exiguus &: euanidus eft odor.Indigense
iftos flores cor reficere cenfent:fed amariu-
fculi funt,nam recenter ex arbore colle&os,
in cibis deguftaui , &nonnullam amaritu-
dinemfemper deprehendi. Gentiles etiam
Medici eius femina inter medicamentacor
reficientia recenfent. Multi Pro-Reges,tri-
buni,atque alij priuati,hanc arborem in Lu-
fitaniam transferre voluerunt, fedirrito co-
natu.Noui etiam quofda, quifemencom-
modotempore collecl:um&: maturum,va(l
culis figulinis, vitratisatque bene obtura-
tis , item argenteis pyxidfbufque ligneis in

CAPVT XIX. Lufitaniam detulerunt , ibique cum omni

cura & diligentia feuerunt , led numquam
De arhore trifti. nafci voluit.In Malabar autem,& Goa,lo-
{E hac arbore inquir Chriftophorus cifque vicinis cum tanta facilitate nafcitur,
^Acofta-.In nonnullis Indias Iocis, pra- vt quilibet rami in terram depa&i radices
fertim veroin Malabar,frequentifHma na- agant.
fciturarbor quseda magnitudine & forma Nos inGnomoglyphicis noftris fic lufimus
fere pruni , multis prasdita ramis tenuibus, de hoc flore:
&certa per fpatianodulo diftin&is, equo Parizacati floris eff ver vna nox.
vtrimque tmgularia folia enafcuntur pruni Figet, viret 7 floret; fed &§las vna lux.
foliorum magnitudine, mollia& lanugino- Jgujd concitus vigor iuuat? Par marcor efL
fa parte auersa,quemadmodum fere ialuias lndigna luce concitata fludia funt.
folia,& viridia,nonnihilque afpera partein- Aliud m iniuriarum memores:
teriore,non adeo ferrata in circuitu vt pruni IniurU tabef memorflos luridm hic:
neque tam multis venis praedita. Sin-
folia, guptidiana efi &muli pr&fentia mors.
gulotum foliorum fede nafcitur pediculus Aliud in inuidos:
quinque capitula fumma fui parrefuftines, Claro inuidens tabefcit obfcurus videns,
quasquatuor foliolis fubrotundis conftat , Parizacatum Solis obfufcat iubar.
e quorum medio quinque flores exiliunt Alludimus ad fabulam, cui anfam prsebuic
candidi s elegantes, aurex malifloribus ma- hec arbor,&narrant Garzias Horta Leo- &
gmrudine & figura pares ;
tenuiores tamen, nardu s Argenfola* Fabulantur indigena?,
elegantiores 6c odoratiores , pediculo ma- fatrapae cuidam,nomine Parizacato,eiegan-
gisad rubrum quam ad flauum colorem tem fuiflefiliam, quseSolem deperiens,ab
tendente,quo in illisregionibus edulia tin- illo comprefla fuerit. Ciim verd poftea il-

gunt,quemadmodum apudnos vulgo Rt lam relinqueret,alterius amoreirretitus,Pa-

croco.Fruclus magnitudine lupini eft, vire- rizacatifiliam prae amoris impatientiafibi
fcens cordis effigie, per medium fecundum mortem confciuhTe , ex.<:uius crematas
ipfi

Iongitudinem fe&us, continens in vtraque cineribus(nam adhucvrunturinillaregio-

parte quoddam receptaculu, in quo femen necadauera) hax nataiit arbor, cuius flo-
occluditur, magnitudine feminis ceratij fi- resaded Solem abhorrenc , vt eum videre
ue uliqua?, cordis effigiem retinens, album, non fuftineant»
CA-
 HISTORIiE NATVR'iE LIB.XIV, 303
eius folia no&u interdum
contrahuntur
HERBA MIMOSA. (quod in multis leguminaceis plantis vfu
venic ) ac fpinis careccaulis nifi pro fpinis -,

fumere libeac tenues illas &: mucronacas

appendices , fedi foliorum alacorum in*
ha^rentes.

GAPVT XXI.
De dutrod herbd.

DVtroa herba, in omni India notiffi-

ma, pailim in campeftnbus prouenir*
Huius folia cufpidem haftae prafigunc
quoquouerfum in ambitu incifa fpecie feu ,

modo vrfinse branchae,quam & magnicudi-

nesemulatur.Iuxcalongicudinem mulca fi-
lamenta feufibras habec y alias fere iniipida.^
nifiquod modicutrt de amaro adiciuic in :

cetero humida eft & raphaniodorem red-

,

dic. Flos eodem cum rorifmarini flore co-

lore eft, cuidecidenci folliculus papauerino

fimilis fuccedit, qui intus nucleis quibuf-
dam melonum femen referencibus
, , pras
gnanseft. Hiaucexaqua, autex vino, auc
quouis aiio liquore haufti , aut cum oryza
eodiefitatiquejjaut quouis alio cum cibo m~
gefti, hominis mentemitapercellunc &al.-
ceranc,v,cfacuo fimilis perpetuum rideat, 6c
CAPVT XX. nih.il eord , quae aut funt aut praefenter fiunc

gerunturque agnofcat difcernaxye quof- :

De herbd mimosL
dam etiam in tam profundum fomnum
ALia planta inuenitur quibufdam hor- agunt,vta mortuis nihil diftet^quem ad ho-
tis , quinque palmorum longitudinis, ras perfsepe i^.protr.ihunt, nifi irigida lllis

& vicinisarbuftis aut parietibusincumbens, pedes fricentur lauenturque hoc enim pa* ^

tenui cauleyeleganti virore praedito, nec ad- clo ante ftatutum id tempus expergifcun-
modumrocundo j perinreruallaexiguis &: tur.Herbaehuiusvfus Indicis Lufitanis &
pungentibusipiois obfico , folijs fuperiori- feminis frequens eft ad dementandos &
bus haudabfimilibus filicis feminai folijs
-,
confopiendos maritosfuos quoties infami ,

minoribus. Gaudethumidis &petrofis, &:
herbamimofa nuncupatur jquoniam manu
admocafenefcic&marcefcic $ manu vero
remotapriftinum virorem recipit, fed noa
ade6 celeriter vti priorv Katuram habet
plunmum ab arbore triftidirFeretem: nam
imgulis nodibus Soleoccidente fenefcit &;
ficcatur quodammodo , _fic
videatur, oriente vero Sole vigorem denuo
recipic.-quantoqueSol magis feruet,e6
gis viret, totoque die falia
uercit. Odore & fapore eft glycyrrhizae,vul-
libidine pruriut, &' cum adulceris fuis ince-
ftuofo concubicufe permifcere fataguc.Vbi
primuliim etenim per dolum de herba ifta
viro fuo mulier appropinauit,tumilhc6ec-
iam ad confpedum& latus eius , abfque
omni vel pudore vei metUiadultero yn om-
nibusftudet,eoufquetemeritatis progreflaj
vt contabuiiTe quoque barba vellere, eum-
vc iacentis viri
que exprefla voce cornutum proclamare^
ma- &:fcurrilia his fimiliaaliaaddereconfiden-
ad Solem con- titlime audeat.Etlicet maritus apertis ocu-
lis incoram haecomnia videat , nihil quid^

gpque ab indigenis folia martduntur ad- quam tamen eiusaut intelligit , aut repre-
uerfustu{nm>adpe6l:us repurgandum , & henditjfed perpetuo arrifu quatitur,eV; gefti-
vocem clariorem reddendam. Renum et- Culamenta morionum omnia aemulaturt
iam doloribus vtilis eiTe cenfetur,& recentia tum qUoque,quando expergefactus adfe re-
vulnera glutinat. Mulcis notis ( annotat dijt,adorum ne in minimo recordatur, fed
Clufius)hcc planca conuenit cu famogreco fe dormijffe vnice credit atteftaturque.
filueftnTragi, fiuepolygaloCords,& gly- Eamdem herbam ferui . quoque & manci-
cyrrhiza filueftri Gefneri, cuius folia & ra- pia fuis nonnumquamdomims admifcenr,
dicesdeguftata glycyrrhizam fapiunt : nam vc iiiis ita fopitis, ciftas &c arcas commoduis
,C c
'

% expi-
 304 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
expilare queant. Sed ciim dutroa quodam- difTecTa &c protuberante, hoc modo in fo~
modo venenum fit,ad mifcendam eam cu~ lumfubdituinnitente. Radixeius brailicas
ra &c moderationeeft opus: nimia iiquidem fimilis eft.Huius caufse exame multos fiim-
copia indita,vita exuit haurientes , nifi pa- mos naturae myftas mifene torfit : &c licet
ratis antidotis vis eius malitiofa infringatun multi omni tempore fuerint,qui rem hanc
Hxc Lincoftanus. Adijcit autem Bernar- ad ftuporem vfque admirati fuerint; qui ta-
dus Paludanus Contra dutroae hauftum
: men caufam veram &immoca fcrutaretur
remedioru genera conferentiffima funt,
illa &C afTequcretur,nemo,cuod faa, vfque huc
quae vomitum quo quidquidin ven-
cient, comparuit. nam &ierrain omni iliocon-
triculo continetur , prompte euacuetur , a fini valdefaxofa &c lapidofaeft, atque ciim
quo & potiones purgatoria* &c cly fteres con* inceteris locisomnibuscornua adradicem
ducunt : nec miniis fri&iones &c ligaturas vfque extirpari&detruncariqueant , apud
manuum pedumque,nonnumquametiam Goanos nullo patto id fieri poteft: nam ecfi
venas in pedis pollice fe&io profunt; quidem refecentur , abieda ta-
illicfemel
men adeofecundafunt,vtillic6 repullulare
GAPVT XXII. &c augefcere incipiant.

De berbd <v'tua fiue Jentidd*

C AP VT XXV.
ALia quoque eft berba India? fatis nota 3 De cocd.
quam Lufitani fentida , id eft fenfifi-
cam hac de causa nuncupant, quod adac-
cefTum hominum,auc conta&u, aut quem-
HAyocucadis
dicitur frons cocae arbufti,ab In-
dicti, fimilis lentifco quam
,
cumuispuluerisobuij infperfum,illicd flac- fere continue mandunnProptereaex nimio'
cefcat &: fe claudat conftringatque , nec fe vfu non leuis ex ea qu seftus inter Hifpanos,
pandat priiis , quam indeiterum difcefTum Dicunt Barbari, ex
fpiritus &c vires hauriri
iitj quo faclo , confeftim &c quafi nouiter illa cum calce prasmanfa. non- Credunt id
virefcit &c dilatatur ampliter. Aditum abi- nulli fuperftitiofum. Credo^mmeritd,licec
tumque quotiefcumq 5
inftituas,idem con- alioqui in fummafuperftitione fit Barba-
ftanti ingenio facit, vt &c fpectaculum illud ris. Valera nofter fimilem dicit efle viti s
intuentibus iucundifiimum fit, &c naturas raroramo,multo delicatoque folio,optimi
myftis iure profundiflimetrutinandu. Ali- odoris, kd haud nimium fuauis. Hane
quam hui*s herbse notitiam habuitfortafle plantam auro , argento &c gemmis ante-
Plutarchus,nec fabulae penitusfunt,qua? de ponunt Barbari fumma diligentia plan-
3

herbis fentientibus dixit. nos alia infra da- tant, colunt , decerpuntfoliafingillatim,
bimus. exficcant ad Solis aeftum , ficca mandunt,
non glutiunt , contenti odore &c fuccoj
CAPVT XXIII. diurnant cum illis fblis , fortes^fc conftaa-

De arbore frondmmd.
tesin operis & laborib'us,licet ieiuni. Ma^
ximas & plurimae eft opera: puluis in arte
INfulae Cimbubon vicina eft alia, in qua Medica.- ftabilit ofTa confrada, vul-nera tu^
nafcitur arbor,cuius folia cum in terram mentia componit , frigefa&iones &c frigidi-
deciderint,gradiutur perinde aq fi viuerent. tates peilit, aut bbftat , putrefac*ta &c ver-
Ea mori folijs multum fimiliafunt , parte minofa mundat &c recreat.Ciim plantatur,
vtraque binos pedes breues &c acutos ha- fi radix du plicetur, arefit furculus. Folia ter

bent, quibus abftrac"tis,fanguis minime ma- aut quater in anno pofTunt colligi. Tanta
nat.Statim atque folium quisattigerit-,illud plantae vtilitas religioni fiue fuperftitioni
mouetur M.
Ant. Pigafeta octo
&c abit. mancipauitj crebrum inde facrificium dx-
dies vnum habuit , quod cura
in fcutula monis: eo temporequocolligunturfolia 3
tangeret,circa fcutulaibat/nullaque aliare maxime interdicta licentia fcelerum. Ipfe
quam aere viuere exiftimabatur. Harc refe- dxmon punit peccantes : torquet pluresad
runtur etiaan Hiftoriagenerali Plantarum. tempus. In aonnullis regionibus virgini-
bus folum licet legere, eximio ornatis cul-
CAP VT XXIV. tu,
re.
fummaque reuerentia; alijs nec acce.de-
Verebantur, ne audaciam luerec fubitus
De cornubus plantabthbus. languor, aut turbo. Multiparalyfimauc
membrorum contra6tionem,autaeftum fe-
IN Goa infula
rint,
cornua aliquando iacue*
radices deorfum
fi

defigunt, in terra
briscomparabant. Arbuftapronuminibus
habita, vocaca Mamacocaej hoc eft matres
medulla eius in plurima quafi filamenta coc£e> feu dea: cocse.
De
 HISTORI^ NATVRifi LIB.XIV. 30S
De hac planta hcc habec Fraeifcus Herna-
dus:Herbaeft, vt audio, quacuor fpithamas
plus minus 16go,folijs myrci,fed paulomaio- GAPVT XXVII.
ribusmollioribuiqj, diluti viroris, &C in qui-
busalrerius minons folij imagoeft exprefla, De dhoehoetl)feudetympano aqueo.
-iemine veroracemacim dependece, ac myr-
ti inftar-, ciim maturefcereincipitjvergente
inrubrumcolorem ,&r tandem nigricante.
NOn ob aliud, inqnic Francifcus Her-
nandus, nucupaca eft hec arbor a Me-
Quo tempore folia colliguntur, in cratibus xicanis ahoehoecl, quam quod iuxta flumi-
exiiccanrur&recondunrur invfus. Quod num ripas ac aquarum fluenta nafci foleat^
fpecFac ad culturam,in primis femen feren- 8c exea Indi tympana ,
quae hoehoctl &: ce-
dum in feminarijs eft,
deinde transfeiendu, ponazeli vocant,confuefcantparare; etii alij
atqueordine velut faba? aut ciceres difpo- dicaac , non ob id , fed quia mxca aquas ab
nendum,repaftinato &: culto folo< Mifcenc aereca&a , edac fragorem , idnomen forci-
folia dencibus commanfa pulueri teUiiia- tameife, praecipue ciim cympana potitis ex
rum vftarum , in cacapocia conformant, materia tlauci lolquahuitl t &C capolin qua-
exficcancque,acque ica illis func vfui. Ore fi- huid,fabricentur. Hifpani qui ad has oras
quidem geftaca, acque hinc &: indeconuo- transfretarunt , & fabinam & cedrum, ob
luca,fitim dicuntur extinguere, egregie nu- materiei ru brum colorem, vocant. At ne-
trire corpus,famem fedare vbi cibi St potus que fabina neque cedri fpecies eft vlla , fed
copia non eft,6c collere perlotiga icinera laA inabietum genuscitra dubium referenda.
iitudinis. Quin eifdem catapotijs vci folenr, Nampraster fru&um omnemque faciem,
permixco yecl deliciarum graria , in oppidis quaenoftraepenicusfauenc fencenciae^ mace-
domicilijique fuis manentes , ad fomnum ries,vt diximus ,mollisaclencaeft , corru-
conciliandum, ebriecatem mclucendam, & pcionique & vitio abunde obnoxia,maxime
laborum curarumque omniu obliuionem ii cerras defigacur (ciim cedrina dicatur efle
acque quietem. Eft eciam illis pro numo^ &: viuaciifimajac p^ne immortalis) intra aquas
eius plantat commercio feruenc emporia. namqueintegra diutiiis perfeuerat. Quo fa-
ctum eft,vc confueuerintMexicenfes heroes
GAPVT XXVI. atque Regeseam veluc bafim &: fundamen-
cum sedibus , quae fibi circa hanc paludem
De tereo fyinofo. fabricabanc,fubijcere. Demum Mechoria-
nenfes peniamum vocanc. Sunc aucem qua-
ADmirahcla cerei fpinoii riacura. Ra- tuor,quod adhuc incellexerim, huius arbo-
riflimse venuftacisplantarh plebccula, ris difFerenciae,inter fe magnicudine, colore

effigiei argumenco,cereum vernacule voca- &C fruclu diftances : quaedarn fiquidem il-
uic : haftas enim furrigit quacernas &: qui-- larum alciflimas pinus longicudine acque
nas nouemdecim& viceniim cubicorumi amplitudinefuperanc,&i: candidas efle repe-

virgatis & ad normam dire&is ftrijs eannu- riuncur, earumqs nonnullas quatuor &vi-
latasj in externis extahtibus ftriarum angu- amplius pedes crafiitudine arquatj
ginci aut
lisobcuiis exerunrur ftellulae , corneis ftylis alix,quarum materia quoque candens eft,&
radiatim e fuocentro quoquoueifum mina- rubrumcor fiue medulla, hisceduntma-
cibus,vno dumtaxat prominulo,sequc dire- gnitudine , &
nuces pineas reiina refertas
clo longiiis; Totaquamdameffigiaturam, producunc,fedquas vulgares oleas minime
&concolbremfuperficiem echino meloca- niagnicudine vincanc. Alias hisquoque infe-
cli prarfert, fed brachium aequabili ductu a> ribres fpedantur, ftd rubra macerie,& orbi-
quante,columellae aut eerei funalis prelongi culacibre coma.Poftremse^ qux omnium &
inftar. Eius e medio,& ftriarurh dorfisanfa- minima? func , vix malos niedicos vulgares
tim anguftiore ceruice cucumeris ventre vincunc magnicudine quibus materies ru-
:

furf iguncur brachia cerna,quafi folia,ceretia, bra eft,&: candens medulla. Gortice omnes
crafla, eumdem commenfum proportionis tegunt rubeo,foliaque ferunt abiegena,etii
& figuram forrica.Incus coruius iigneus carpi minora t &
exiliora , ex omnibufque refi -
eraflicie,obdu&us carne,& fucco
eft ealiosa naj non fponte i ac flammis liquata fluic.
ii

aloes : gummeo enim turgetperquaamaro iForma eflec eadem quae noftraci abieci , ni
Jentore. Floresinveftigio fummo proijcic }
folia,vcdiximus,cenuiora;ramidepreiIiores,
reference digicalis purpuras frU&us. Hilari ac faftigia magis acuminaca aflurgerent.
purpura miniaca,rubec,ficus fereeffigie, gu- Aflulse in vafa fictilia eonie&se, opertxque^
ftu non infipido. ignefuppofitorefinam effundunc , fed ea
nonfponce manac, auc quidquam fimile
quod vocanc oleum jquode bullancibus ve-
Gc 5
fieis
$06 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
iiciscirca ftipitesabietum Indicarum ftil- laxat neruos qui ab humoribus craflis funt
lat, erumpere confueuit, quas tamen a no- diftenti, Sc refolutospurgatatque corrobo-
ftratibus nec digitum latum difcedere,quo- rat,denique eisomnibus prodefle folet, qui-
rumdam fencentia eft.Ergo fapor eius arbo- bus curandis cetera mitiora medicamenta
ris,dequo fitnobisfermo acns adftringenf-
; fruftra funt tentata , parumve promoucre.
que percipitur, non fme quadam amaritu- Quibufuisregionibus Nouse Hifpanie; pro-
dine 5c odoris fuauitate, Temperiescalens ueniunt, atqueita poiTent facile transferri
eft,&licca ordine tertio. Nartf •& reiina ad Hifpanos, fi circa fluenta 8t ftagnantes
eius abietina longe acrior Sc calidior eft, aut lente fluentesaquas,vliginofave loca,(e-
&C viribus,vt diximus,vehementior. Cortex mine talea,aut viui-radice fererentur , etfi
vftus adftringit, fanat ambufta defquama-
•, omnium minima longe etiam ab aquis &C
tamque &exe(ara cutem-, cum lithargyro na(ci & feruari foleat, Toto anno proue-
dc polline thuris vlcera curat ', ac cicatricem niunt, totoannorefinaab eiseuocaturj (ed
obducitexceptus cerato myrtino. Tufus nullo tempore aut loco inueniuntur florere.
cum atramento futorio,ferpentia vlccraco-
hibct, fcxtusacfeeundas (urritu trahit,ven-
trem adftringit,& vrinam euocat. Foliatu- CAPVT XXVIII.
faatqueillita,crurum fcabiei &tumoribus
medentur,mol)iunt inflammationes , &ab , De arbore metrofiderd,
eisarcent vulnera.Dentium dolores prohi-
bent,(ieiscolluanturexaceto , vanos &: ci~ G^Rsecum fortaiTe nomena nobis indi-
tra vllam rationem obortos tumores pel- ftum,inquit Scaliger,plus hiftorise con-
lunt. Sex obolorum pondere ex mulsa epo- ueniet,quarn mgenio noftro. Animi tamcn
ta, conferunt hepaticis. Fruclus taedasque gratia reponeturhic Inlaua maiore aiunt
idem praeftant. Reiina huius arborisacerri- raram efle arborern cuius medulla ferrea
,,

ma ett , vehementilfimi odoris , &t quarto iit, exilis illa quidem , ceterum porreda ab

ordinecalefaciens. Dolores orto.s exfrigo- imoad (iimmum plantx faftigium, Ex ei

refanat , morboarticulari e frigida causa. fruftum qui gerat , ferro efle impenetra-

profeeto mirabili celeritate medetur, flatus bilem. Eadem refert Nicolaus Coftinus
difcutit 3 diflipat ex pituita ortos tumores, in Itinerario fuo.

ATATAPALACATL*

CA-
 HISTOR-I& natvr^e lib.xiv. 307
coloreque perficis noftris fi milis eft , ex cu-
ius fucco vniuerfum corpus inficiunt. Hoc
CA.PVT; XXIX. modo miferi illi & bruti homines ciim ,

fuccumexhocfruclu aliter exprimere ne*

De atatapakcatl 3 fcu tefid mandunt ac fi voratufi eflentj
fcianc, illum

aqm impojitd* deinde ore reijciunt , hc manibus veluti

fpongiam exprimunc, vc fuccum emiccat,

"Erbam quamdam Mexicani voeant

qui admodum limpiduseft. Profe&uri illi

aucadftvagem aliquamedendam , auc ad

Latacapalacacl, quoniam teftis lacuna-
inuifendos amicos,autad folemne aliquod,
rum aquis iropofitis fimilis fit. Paludi-
totum corpus hoc liquore madefaciunt.
bus, lentis fluminibus, 6c ftagnantibus a-
Is quo magis in corpore exficcacur , eo ma*
quis eft familiaris , nonfeciis acnymphae
gis natiuumcoloremacquirit, quivixver-
fpecies reliquae, ad cuius dirrerencias 8c haec
bis exprimi poteft eft enim quodam-
:

videtur percinere , etfi folia longe mino-

& careat. Pedicu-
modo incer nigrum 6c cxruleum, fiue eum
ra finc, cauleque flore
colorem qui vulgd azurus dicicur , medius;
lis appendenc folia vrobilico Venerisqua-
Hoc infe&i Barbari incedunc , non minus
damtenus fimilia, craflls , rotundis , lseui-
ornacos fefe a^ftimantes,quam nos noftris
bus,rubencibus , ac circum exorcum im-
coccineis acfericis veftibus. Eft alia arbor
plexis,exquorum inferiori portione radices
eciamgenipac appellata,cuiusfructus maior
prodeunc iimilescapillis , limo acvelucipfi
eftj&edulis.
aqua? innixa?. Foliafuntpinguia, obrotun-
.da, mediocria , exfaturati iuperna parte
virorisj acdilutiorisinferna,fummis aquis
velut iliaPocamogeci aut nymphas inna-
CAPVt XXXI.
tancia. Sapore atque odore carec * frigefa-
De atepocapatti, few gerynon
ciencique &c humenti temperie ptasdica
medicind.
eft , cuius gracia pro nymphea vulgari vfur-
pari &s fubfticui commode pocerit. In-
flammaciones acque eryfipelacaarcet, cu- Adice atepocapatli firmatur tranfuer*
_sa , equa alise rauitaB prodeunt gery-
racque impofica ; infantiumfebresdrach-
mx vnius menfura fumpta fedat , /atque nis ramunculifve fimiles. Hinc aflurgunt
caules duas fpithamas longi,tenuesacpur-
ica morburo obortis erupcionibus ad caput
dicicur pellere. Pudiciciam feruat , ac de-
purei, &inhis amygdali foiiaafpera , flores
promifcue pallidi , coccineique. Radices
mumvitijs omnibus a calore Sc ficcicate
guftatas refiriam fapiunt &c glutinofae,
pendentibus aduerfacun Toto anno viret, ,

ac toco anni procuriu vulfa confert. Tem-

non finequadam amaritudine fentiuncur.
Prascerque odoras eciam fuaUes calidx-
peratum cadum amat , autpaulo frigidius,. , ,

Mexicanum,&paludibus vt di- que&ficcse gradu circicer cercio, acqueica

quale eft (

fex obolorum menfura ex aqua fumpC2e,

&um eftj nafci gaudec.
vencriculum renefque frigida diftempe-
rie laborances refticuunt confirmant &
GAP VT XXX. medencutque fterilicaci ab eadem causa
oborcae. Sunt ex Indis Medicis qui afle*
rant, decocl:se radicis ius aquse fontanse
De genipat* ,

aut fluiiialis loco bibitum , extinguere fe-

bres. Frigidae etiam paftes in hac planca
["Agni seftimatut in Amefica arbor
lacenc , quarum ope id poflit aliquando
Lquas genipat dicitur,vcTheuetus fcri-
euenire . Temperacis exulcat regionibus,
bit. Frudus eiufdem nominis caufa , non
moncofis aut eampeftribus locis nafcigau-
quod efculencus fic , fed qudd alios vfus
dens. Sepcembri noret: radices verd, qua-
Barbaris praebeac. Arboris folia nuci iu-
rum eft vfus in medicina , velluncur a No-
glahdi fimilia func fruclus fere in ramo-
:

uembri vfque in Ianuarium 3 &c in vniuer-

ru m
excremo prouenic , alijs alijs impoficis
fum annum reconduntun
mirando quodammodo. Is magnicudinc

Gc 4 m>
 308 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

TEOAMATL,VIT^ET MORTIS INDEX.

CAP VT XXXII. uenies. Nec pudet narrare quod Iubet,ii-

De herba mortem (efr
indicante.
Nrio iytfi.ComitedeNietiain Pem
^commorante, ineius familia. mulier
qua:dam,illi inferuiens,maritum habuitgra-
uimorbo decumbcntem, cuiuscausacum
ipfam admodum triftem Indusquidam pri-
marius conipiceret,interrogauit an fcire cu-
peret vtrum ex eo morbo periturus eflec
,
cetinterdumconcurramusin aliqua. Plu-
vitam rimanarro qusc ibi deiiderantur. Quod bis
aut ter eadem dicamus , parum curabo.
Harc lex fcriptorum , vt ab vnopoflinc fe-
nerari duo, poflint mulci. Nunc adiicio,
quod a me poterunt acciperealij, teoamatl
quoque efle vitas aut mortis indicem.Nam
ii huius herbas vel fruticis fuccum haufturn
euomatxgrotus , fignum mortis eft ; ii non
euomat,vitam promittit.

maritus,an non: herbaz ramum feillimif-

furum j quem in iiniftra mariti manu po- CAPVT XXXIII.
neret, eamquediutiiis deinde comprime-
ret nam iifuperftesfuturuseflet, quamdiu
:
De (tyotli, feu de cucurbitarum Indica-
eam herbam manu teneret , alacrem 6c la> rumn&turaf£/ genmbus.
tum, iinmoriturus, mceftum &; anxium
fore. MiiTum ab Indo ramum marito in CVcurbitarum,quas Indi ayotli vocant,
manum dat,comprimerequeiubet; fed il- genera,omiflis his quae nbftro orbi coc-
lico tantamceftitia&; anxietas ipfum op- pere efle familiares , multse reperiunturdif-
preiTit, vtillametuensne fubito extingue- ferentia?. Omnium folia fimslia inter fe ma-
ret ur , ramum ex manu tolleret &
abijce- gna ex parte funt , adeoque viniferas vitis,
ret : is deinde paucos poft dies extin&us eft; ni eflent longe ampliora. Flores luteicaly-
Cupie nti mihi,inquitMonardes, an ifta cum magnorum atque oblongorum for-
vera eflent,perfcrutari,Nobilis quidam, qui ma, at & forma & nomiiie omnino
fru&us
multis anrris in Peru vixerat,ceitum eile varij, qui modo funt a nobis breuiter & per-
affirmabat , & vfitatum eife apud Indos fpicue tradendi. Ergo omnium pnma cu-
insegritudinibus idfaceie , quod fane ma- curbitarum differentia , tzilacayotli cucur-
gnam mihi admirationem attulit. Ha:c ea- bitave fonans , ab ajijs cuicuil ticayotli,
&c
dem in Hiftoria omnium plantarum in- feu picTa vocata, caua eit, vel fonitu ipfb , ii
ver-
 HISTOR.I2E NATVRiE LIB.XIV. 309

A Y O T L L

verberetur, atteftante , in fcantamque auge- eo tempore, mutato nominejVocatur.Ter,-

tur amplitudineraiVttres fpitharnas ambitu tiatamenalayotli nuncupatur, quasimpen-
compleau Semen eft nigrum , modieum* se ampla &rotunda forma conftat , vnde
candidumjCallumjfibrisintextUi cutiqs ipfi nomen eft fortita Gortex huius durus eft^
. :

paene adhasrefces: fuperficies ex virore exfa- cailum fpithameumluteum , &

in cibarijs
turatiore&dilutiore promifcue variata. Se- fuauej&; femina,quse comple&iturj canden-
cunda,qu£e zticayotli feu pallida cucurbita tia. Quarta,tamalayotli quoque vocata, lu~
h quibuida^abalijsvero hacayotli &: hoeya- teo eftcortiee , fornia protuberante in lati-

cayotli^quonia bono nutrimeto,&: pblonga tudinem,palienti callo, candidoque St Iato

Conftet figura^vocaturjcalloextatiuteo, vt femine , quam haemorrhoidibus &
oculis
nomen ipfumindicat3 palmu crailb, candi- inflammatis aiunt mederi.Eft Sc alia eodem
do femine, ftrijfque per interualla lineifve nuhcUpata nomine joblonga fuluaque,edu-
profundioribus, cauatifque canaliculis., me- li callo,rubeo ac candido femine,fed proue-

lopeponum quorumdam modo fecundum niens in regionibiis calidis quin quauha-

•

longitudinem diftinguitur. Cortex huius 3 «yotli raelopeponumconftatforma, rubeo

quamquam virore quoque exfaturato & callo^binos lato digitoSjfemineexili &: can-
plurimum tan-
dilutiore principio niteat, vt dente ifuluoqu^ cortice. Aliaeft eiufdem
dempallefcit, cuius rei gratia coztieecayocli nominis^quae ad arbores pertinet.Eft &: tzo-
 3K> lOANfclS. EVSEBt I NIERfiMBERdll
nayotl feu capillata cucurbita, ita vocata ob tani ; ea plurimomm &c optimoru fru&uiim
callum fibris iimilem , &in ribisiautilemj ferax prsefertim quem nana appel-
elt, eius

feminis vero expetiti,&: coloris candidi, vi- lan diximus.Inijsetiam eftfru£tuseius ar-
ridisatque palkfcentis , etii non deiintqui bofis quam cohyne vocancj quse foliu ha^
tamalayoth pallentem tzonayotli quoque bet lauri^frudum ckrulli mediocrismagni-
vocenc. Hameuero etiam yztacayotli eft 6c tudinei oui ftruthiocameii figura, qui edu-
yztaclzilacayotli , candido 6l lato femine, lisnon eft ,afpecl:u tamen pulcher, praefer-
callocandenti& ribrato,binos craiTo digi- tim in ipsa arbote , ramis eo onuftis. Bar-
tos, falubri eduhque eft & clilticayotli,
: bari ex ipfo pocula faciunt ,pr#terea arca-
candido femine Sc longiufculo, callo tres num quoddam & plane ftupendum myfte-
, digitos craflo, iuteo dilutiore, &C mediocri rfum. Excauatumhunc ftu&um miliofe-
magnitudine. Eft &c yzcacayotli, ex maxi- minibufve alijs impletm Deinde baculo
mis candentis corticis femjnifque , quod parte vnainterram defixo, altera in fru-
forma eftoblongum , callo vero candido, clum inferto, eumtoto ambitu fpeciofis
eduli, ac ternos craflo digitos. PoiTunt et- plumis exornantjfingulique in iingulis tu-
iam his adijci quse etii edendo non iint,
,
gurijs binos temofve huiufmodi frudus
adcucurbitarum tamen genus pertinent, (eruant, magnoc^ habent in honore, quod
velut atecomatl Hifpanenfibus fimiles, ijs miferi ldoloiatrse diuinitatem quam-
hortenfiscampeftrifque,experscalli,inepta damineiIeexiftiment,nthiIquealiudquod
dapibus, &C qua Indi non niii adaquam fenfu percipiatur adorent , quam hoc in-
perferendam vtuncur,vndeinuenit nomen» ftrumentum , quod cum tangitur percu-
Praterea axicalii (eu aquse cucurbita , cly- titiirve , adeoque funt
tinnitum reddic j

peiforma & magnitudine , craflbcoitice, vecordes , &C percuiTum

vt ciim tinnit ,

& calio nullo. Hac fecundum latitudinem refonac, fummum illum Deum efle pu-
dmerfa binafolent vafa parari, magnorum tenc , quem fua linguaToupan nominant,
lancium vicem pracftantia , ex integns vero quiloquatur,quiqueipfis,maxime veroip-
fepterns connexis cymbe^traijciendis homi- forum Prophecisomniapraefagiat, Recita*
nibus atque equis , & quibufuis ahjs per- tur eadem Hiftoria a Clufio in Scholijs
quam accommodse.Calli hasfuntexpertes, cap. u.lib.i.de Aromatibus Indicis, vb.i

& cibis inutiles, velut &c allacatl,ita vocata?, ait, frudum huius arboris vocari maraka
quod iiphonum vfum praeftent, Sapore 6c tamaraka.
omnes &c odore, velut & noftrates, carent.
Frigidarn &humidam preftant alimoniam.
Parandis ferculis, tte. cibandis his qui febres TVNA, SIVE NOPALLI
patiuntur,autrenu ardorem, opportunas,
SAXIS INNASCENS.
&c fi conditse facchato habeantur, noftrati-
bus infalubriores atque infuauiores,inhor-
tislocifquehumectts &
cultis nafcuntur.
Huius plantx fl ores,& capreoli oleris vieer»

Indisco&i, fed maxime e iure pinguium

carnium praebent.Quo tempote decidunt,
imbres nafcuntur,eth toto etiam anno pro-
ueniant apud Mexicenfes , &: veniant in
tiibos. Suntvero aha cucurbitarum genera,
quarum diuerfaeftnatura. Inueniquoque
ayotli purgareatqueferuare inteftina : fal-

famentum enim extenellis cucuibitis pa-

riter&teftudine confedum, feruat intefti-
na, &fukitftomachum, cum eius dolor
eximmodicactbi iumptione^ velex fimili
causa nafcitur.

CAPVT XXXIV,
^De cohym»

eftMorpion nominatfr
IN America regio
ex Theueco cum Hiftoria planta-
(hsec
rum foeneror^ quam hodie incolunc Luft-
GA-
 HISTORI^ NAT VRJE LIB. XIV. 311
qua? colnochtli dicitur , qudd pallentem
proferatfrudumjfolijs conftat amplis, ot-
GAPVT XXXV. biculanbus , flore coccineo per extrema
pallefcenti,&; pomo luteo ac raro. Atiato-
De tum. nochtli^feu tuna ex albo in rufum colorem
inclinans ,* folia fert angufta, oblonga, im-

INcompofica arbos totafpinofa,folio,fru-

pense aculeata, & nonnihil purpurelcentia,'
truncum habet ) tuna di- quodefthuictantiim generi peculiare,cdm
ctu, truneo (fi

citur. Mirafrondium fecundkas. Folium ceterisommbus viridia fint fruclu item : m

fupernafciturfolio: fi decidat aliquod, radi-
ces rurfus agit, furgitque altera arbos. Fru-
clus eius haud infuauis, ruber eft
horride. fpinasfubftituuntfeminsepro aci-
culis metallicist Locupietiorem hiftoriam
exhibeoex Francifco Hernando,etfi planta
illa,quam Haitinitunam, Mexicaninoch-
tlij& antiquiores (vtquidadeceptiputanc)
valdefpinofum,- florem extraiuteum,intra
vero ipfius tunsecolore. Quartum genus
tapalnochtlidi&um,ideftcoccineum , fo-
fpinofufcjj
lia fert tenuia , angufta &: oblonga , fed
breuiora prarcedentibus , ac miniisfpinofa,
florem ex albo rufefcentem &C paruum,
poraum item non adeo fpinofum , coc- &
cineo flammatoque colore prarditum

opuntiam feu pallam arborem aut ficum Qnintum tzaponochtli, ob fimilitudinem

Indicam vocant, noftro orbe non paucis quam habetcum fruclu aMexicanis voca-
to tzapotl , folia fert fqualentia, oui figurae,
ab hinc annis innotuerit , cceperitque effe
frequensjin maximamque fui, ob monftri- quibufdam horrida fpinis , & flores m his

ficam formam* &craiTorum fpinifque hor- luteos,ex albo in coccineu colorem vergen-

rentium foliorum portencofum nexum,fpe- tes. Cacanochtli vero , feu herbacea fiiue-
ftacores inadmirationem traxeric : tamen ftrifve tuna,quaein arboris magnitudinem
apud Indos atcollicur, mulcisaiisconcaua eft* folijfque
quoniam nullibi praeterquam
fruclum periiciat atquematuret , conco- conftac rotundis ,
paruis & fpinofis , filue-

quatque, necpolTude ea alibi certius fieri ftris fru&u vix iuglandem nucem magni-
. iudicium,quam vbi completpoma, & fre- tudine fuperante , fed fpinis horridiore , &c
quentiifime in menfas tum asgrocancium pallidis floribus. Eft &
xoconochtli, fimi-

tum bene valentiumhominu venit , libuic, lis formaeacanochtli, fedtam folijsquam

omifsaforma toto pazne iam orbi norifli- fru&uacida,vnde nomen. Frigidae (unt
ma , varias eius differentias enumerare, fa- omnes ordine fecundo,humentifque ( ii
cultates percenfere palamque facere quse excipias grana , qux ficca 6c adftringentia
,

amet loca ,
quacasii regione gaudeat , quo funt) naturae. Sunt etiam frigida humi- &
tempore ferenda fic, & quo fruftum matu- da folia, faliuofaque: quofic, yt foliorum
ret, proferatque flores. Sumuntur ergo tu- pomorumque fuccus expreilus ardentes
febres magnopere extinguat ^ fitim ex-
narum differencia: interdum a floribus,qui
extrema reperiun- pleat, &: arentia vifcera humefaciat. Po-
iara crocei albique per
pomi ma cum granulis loco cibi fumpta, al-
tur,iamextra luteo, intraveroipfius
colore, velut in tatonochtli eft videre; iam uum dicuntur fiftere ,
praecipue fi calor

extra lutei, intra vero ex albo in coccineum fluxionis caufa fit. Gratum ptafbent ali-

mentum, refrigeranfque,etfi flatuofum, ac

vergentes , & nonnumquam quoque lucei.
Sumunturicemafoliorum arborifque ma- velutceteriorarij frucluSjobnoxium corru-

gnitudine U forma.omnes enim in fruticis ptioni, atque arftuantibusiucundiflimum.

akitudinem rantiimactolluntur,fiexcipias Quamobrem acftatis tempore commodiiis

tacanochtii &
xoconochtli, quae interdum auidiufque manduntur , prxcipueab hisin
quoque arborefcuntilrem afolijs:alia fiqui- quibus bilisaut calidadiftemperies redun-
dem craiTa funt, alia tenuia « haec fpinis fti- dat. Gummifertrenum & vrinse calorem
pata, illa raris breuibufque horrentia, quas- temperans. Succusautaqua ftillatitia mi-
dam rotunda, alia oblonga & ciim non- :
rabiliseftaduerfus biliofas^ peftilentesfe-

nulla maximafint, alia admodum parua bres, prafcipue fi cum fucco pitahaya: fru-

repctiuntur. Sed potidimumexfruc"tu,vn- clus mifceatur. Honorem dedit huic pomo

Martinus Enrricus Noua3
de & nomino, quaslatius profequimur.Se- prxcellens vir
ptem ergotunarum fpecies,quod adhuc no- Hifpani^ prxclariilimusProrex, qui eius
uerim,in Mexicanaprouincia reperiuntur. vfu frequenti a multis morbis ad bilem co-
Prima yztacnochtli vocata,quod albus fru- loremque attinentibuSj quibus vexari fole-
bat, eft pxne liberatus. Auxiliantur radi-
&us eius. fit, foliafert rotunda,parua,leuia
ces eius enterocelis eryfipelatis meden-
rarifve horrentia aculeis , florem luteum, ,

aut aliaqua-
frudum fpiniferum & candentem , ac in tur, ortum a febrecalorem ,

fruticis attollitur magnitudinem. Secuncla, uis ex causaextinguunt,&ioeinoriVehe-

menter
312 IOANNIS EVSEBl I NIEREMBERGII
menter concalefcentiremedio funt. Folia pinulse, teucrijveradicibus afmd Periiinos
eadem praeftant, &decodaparataquecura innafci fama eft,efTe referendos.Ergo ex no-
chilli, in frigidorum efculentorum veniunt cheztli purpureusinterdum, interdumve-
Vfum Vngunt Mexicenfcs carpentorum
. ro coccineus, pro varia parandi forma,con-
rotasnimio motu aeftuantes foliorum fuc- flaturcolor. Fitqueexquifitiflimus, fi tera-
co, atque ita peruriatque inflammari pro- tur exaqua decodiarboris tezohoatl , ad-
hibentur. Radicemetiam eius,qua2nonni- dito aiumine,atque fubfedimento formato
hil amara eft , aiunt mire vlceribus fub- in placentuiis. Adftringit ex aceto , tufuf-
uehire. Montanis calidifque magna ex que admotus in modum emplaftri vulneri-
parte locisproueniunt, quamquam in fri- bus opitulatur; cor ,caput& ventriculum
gidis quoque nafcantur , in calidis autem roborat, ac dentes egregie extergit. Purpu-
aut temperatis faltem maturent frudus. rarum fanguinevfa eftantiquitas,quibuf-
Florent primo vere , &C frudum aeftate dam in venis gutturis earum contento,dum
cum ceteris arboribtis proferre folent* lanas tingendas curabat, &: tyrio honore
Quouisanni tempore,fed vere maxime, decorabat veftes. Verum iam diu eo medi-
defoflis vtcumqueiblijs au^pedibus con- , camine vti defijt orbis , eadem repetitu-
culcatis,proueniunt, nullaqueadhibita cu- rus, cum libebit pigmenta , neque vnquam
raaguntradices, iniuftamque attolluntur nouis inuentis fatiandus, aut pedem aliquo
magnitudinem. Ad tunarum fpecies perti- in tempore fixurus.
nere videturtetlihoadli, quse ciim natura
tuni &c forma fimilis
leTve teretem formam
eflet, nifi brachiacau-
&c ftriatam fortiten-
CAPVT XXXVIL
tur , &c alias permultse.
De yohualxocbitly feu flore
noclurno.
CAPVT XXXVI.
YOhualxochitl, quam quidacolcaqu&
De nopal nochezjli y feu coccolndicojti huitl vdcant , alij vero yahoalxochitl,,|
tunis qmbufdam nafcente. feu florem orbicularem, arbufcula eft folia
ebuli fambucive ferens, adquorum fpecies
REperiuntur apud Mexicanos intuna- fortaflis erit referenda, nifi qais malitad vi-
rum quodam genere, nopalnocheztli tis filueftris genera pertinere , fed minim£
vocato,hac folaratione apecorum armen- ferratavmbellas fambuci e flofculis agge-
torumqueiniurijsquibufdam in locisna- ratas orbicularibus, &pallentibus interdiu
tura munitis aflerto vindicatoque , vermi- (vt ferunt) contradis &c hiantibus nodibus,
culi rotundi, extra candidi, intra vero coc- vnde acini fiunt racematim dependentes, in
cinei coloris ,interdumfponteipfius natu- initiovirides,deinde coccinei, ac tandem
IX) interdum hominu m induftria atque di- pufpurei. Radices vero refinofi faporis,glu-
ligentia,feminafuperioris anni ftato tem- tinofas,&: guftus nonnihil odori,callida fic-
pore tunis admouentium 3 qug Indi nochez- caque ordine fecundo conftat natura , &
tli, noftri vero cochinilla, fortaflls a cocco fapore amaro,tumores appofita difcutit,aut
feu grano, cuius fpeciesfunt, appellare fo- maturat &c rumpit , quibufdam epota ex
lent.Sunt qui diuerfam rem nos elTe ver- aquafudorem euocat , &C alijs aluumciet.

miculos arbitrentur, veriim etii nonme la- Puluiseiusmedetur infperfus vlceribus in-
coccum noftriorbis,inquit Francifcus
teat, fanabilibus,&confertfcabiei,lepra?queau-
Hernandus,non tunis quse nulke fereibi , xiliatur etiam refolutis , &c vterino affedo
reperiuntur, (ed lllicis euiufdam > quam tu- laborantibus. Sunt qui edant folia frixa,
fculium recentiores vocant , folijs adhsere- exprefio priiis fucco medicinsegratia,afTe--
re, ideoque facultate pollere minime ad- rantquead eum modum , infusavecorpus
ftridbria, eiufque interna prseftantise & ho- extergere, atque impinguare; &c vt
carnem
noris gratia vocari chermes feu chermefi, inftauratexeiam , &: cafu aliquo exhau-
exteriora vero , qusemagis funt vulgaria, ftam , fic fuperuacaneam citra vllam
adhuc Grascam nuncupationem mordicus noxam fenfumve doloris corrodere & ab-
retinuifle :tamencum vermiculi vtrique fumere , vanos timores pellere Pedori .

flnt, &c arquatingendi lanas coccineo colo- impofita , folia &

fyncopen inde profe-
re naturaatque conditio, &c promifcue fint dam tollere.
pidoribus tindoribufque vtiles, firmum
habeo, ad coccineum genus, vnde ( velut
diximusj fortafle Hifpanienfe nomen ema-
nauit , non minus ac hi , quos vocatse pam-
CA-
 HISTORI& NATVRiE LIB.XIVi 31«
terram attigiflent, firmarentur , nouamque
& velutiin nouos
CAPVT XXXVIII. quaii proleiri generarent,
arborum caudices trafirenr,qui rurfus fum*
ma fui parte nouos ramosin lacera fpargen^
De mnngk. tes, nouis denu6 fibris deorfum m iflls fefe

propagarent.Sic alij deinfeps rami in infini-

MAngle arbos littoramarinaamat.Poit-
quam ad quamdam raagnitudinem
lurrexeritjfrondibusinriafcutur calli,qui in
xerram decidentesh^rent> &: pro radicefunfe;
indedieitur perfrondem radicari.Latiiis hu-
iusarborisriaturam ex Ouiedo exhibeboi.
Mangle,ait,arboreftincereasquse m
Occi-
dentali India vulgariter nafcuntur felecuifi-
ma , ciirn ad sedificioru fabricas, tum ad re-
liqua fabrilia. Gvefcit vliginofis locis,littore
maris falfuginoiifque fluminum fc torren-
tium inmaredjlabentid ripis. Folia habet
maioribuspyrifolijs fimilia,craffiora tame
& paullo longiora, iiliquas binos palmos
tum , vt interdii vnica arborj fiue omnium
iftarumprolium parens diiudicares, praster-
quam ex trunci craflicudine , quam non-
nUmquam in matrecantamefledicebar, vt
trium virorum vlnis vix apprehendi quiret,
Cetertim non modo inferiotesramos iimi-
les fibras fpargere, fed etiam in arbore furri-
maj ideoque vnicam arborem denfiffimam
filuain efiicere. Silb easvero arboresadi-
tum fibi paraturos ineolas, fibras iam ir>
truncos conuerfis tenuiorcs fcilicetreicin-
dere foiere,atque ea ratiOne veluti cocame-
rationes& vmbracula facere,arcendi a^ftus
gratia adeo enim denfis ramulis reliqui
:

longas,aut maiores,eafque craffas.Caflia: ib- maiores luxuriat,VtSolis radij nulla ratione

Jutiuas fructu pares, fuici coloris,pulpam in-
ftar coaguli fiue oifium medullaj fimilem
continentes, qua Indi aliorumeduliorum
penuria vefeunturetiam.Licet amara fit*fa-
lubrem tamen cibu effe ferunt.Ego nihilot
minus ab eius efu in morbum incidijtametii
adeddelicatulus non fim,nec ab ijs cibis abf-
tiriere in penuria foleam , quibus alios vefci
video quinimo nulla etiam vrgente necefli-
5 ternaetiamhominum millia fubtaliarbore
tate,deguftare non piget,vtcommodiusdc-
fcribere quea,eacjuedecausa hunc fruclum
deguftabam: fed brutorum animantium &:
penetrare-queant ; imo concauos iftarurri
rornicum iinus fcindere iriasqualiter , iude
refultantem aerem, qu£ecaufaeffet,vt echo
multis inlocis ter atque etiam ikpius hu-
manas voces reddereaftlrmaret. Vidiffe ari-
tem mihi referebat, interdumoctingentos
aut mille viros , quo in numero ipfe fuifler^
vnius huiufcemodi arboris vmbra tegi , fed
latere poffe. Nouellos rarnos ferre aiebac
folia rnali cotonex folijs fimilia^fuperne vi-
ridia,inferne candicantia, 6c lanugine fic-»

iilueftrium hominum potiuscibus dicedus ut illa. pubefcentia , mirum in modum ab

videtur. Admiranda autem eius arboris eft elephantis expetita , idcirco in illorum pa-
naturaipiurim^enim fimulcrefcurit,muki- bulum cedere Frudus efle extremi
folere.
ve eius rami deorfum vergere, &
in radices pollicis articuli magmtudine , colore foris
conuerti videntur.Nam pre^ter multos,quos & intus fanguineo, granifque pleno , vti
ereclosfolijfqueonuftos , atque ab inuicem vulgares ficus,dulcesquidem & edules, ve-<
feiunc~los,rcliquarum arborum inftar^habetj rum minus grati faporisquamillas. Nafci
frequentibus eciam alijs craifioribuSj &: te- autem inter lolia quemadmodum vulgares
nuioribus <*<p</Mo/$fefe ad aquam demitten- ficus,hoceft in nouellis ramis, qua parte
tibtis,& fub terra aut arena radices figenci- inhaerent folia j prouenire autem iri
illis

bus prcdica eft,qui vbiapprehenderint,alios Infula Goa locifque vicinis. Ficus Indica^
ramos furfum reiurgentes proferunt; etenim nonnullis appellatur,ab Hugone Lingotio
non minusfirmiterh&rentquam primarius arbor de a Ferdinando Lopez cafta-
raiz,
arboristruncus, ficvtex riiultis caudicibus gneda mangue. Nota prifcis fuit, Theo-
fimul connexi conflata videatur arbor,egrc- phrafto, Straboni, Plinio nec abfimilis ar- ;

gio fane fpec~taculo,&: fingulari huius arbo* bos eft , cuiusPigafeta meminit in defcrU
ris natura. Eiufdem miraculi arborem O- ptione regni Congo. In Loanda infula,ad
riensnutrit,maxim5 Gose: eius defcriptio- oftia fluminis Coanza , Regni Congo par-
nem ab oculato tefte Fabricio Mordente tem perluentis, fita,icribit, nafci arborem^
Cluiius prasftabit. Eam porro arborem* in- enlandam ab incolisnuncupatamiqujecelfa
quit,de qua nobis fermo,in magnam altitu^ eit &femper vireris, & finguiari natura pr*e*
dincm vnicotrunco, eoqueadmodum
, dita: nam ex eius ramis ln fublime elatis
ramos de*
craflb affurgere folere, afferebat 3 deorfum demittuntur veluti funiculi , fiue
indeinomniacircum latera expandere,qui fidiculsej quas terram fubeuntesaguntradi-
tenues quafdam,eafque fingulares, fibras fi- '
ces, e quibus deinde alije plantx exurgunt,
ue filamentaicerei iiue aurei,dum recentia &hac ratione multiplicatur.Sub harum ex-
funt,coloris, deorfum mitterent ; ijfque,vbi tcrno fiue primo corticc inuenitur quaii rela
Dd qu«-
314 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIJ
qusedam , qua contuia , purgata. , deinde

inlongitudinem atque laticudmem expan-

sa fele tegunt tenuis fortuna: viri & fc*
CAPVT XLII.
_

minae.
De calamo aromatico.

CAlamus aromaticus Officinarum non

CAPVT XXXIX. eftgalanga, aut acorus, fed veruscala-
mus>aromaucus antiquorum , qui varijsin
De caphum arbore* ,
partibus Indiae feritur, varijfque nominibus
pro locOrum diuerfitate nuneupatur,adeo-
COIligam aliqua de cognitis iam plantis que inipsa vrbeGoa, Luiitanorum Regia,
cx FrancifcoHernado breuiflima narra- vbi eopotiiTimum vtjuntur aduerfusmulie*
tione. De caphufa inquit: Arbor eft magna^ bresarrediones, neruorum dolores,§S fri-
pulchri afpedfcus* nucimglandi fimilis , fali- gora iumentorum,permixtis camenalijs qu£
gnis folijs candicantibus,materia mediocri- modo non opottet referre.
folida>gummi fundit caphuram di&um,
ter
non plurimurn a noftra diftans , niui con-
deniatae , & puluere infeclas perfimile, ve*.
C A PVT XLIIL
fremcntifque odoris; qualead nosdelacum Defruclu^qum Suzgrtfmfes
eft ex Sines regione , vbi prouenit ;
quam- caramiolas njocant. j

quam alijs quoque locis Orientalibus nafca-

tur,temperie frigidum atque humens.quid-
FRuclu m ^que earambolas vocant,defcri a
quid alij , ob partcs quafdam admixtas,te* b»it Horta, arborem nodefcnbit.Bft igi-
nues 6c calentcs,iudicare folent. tur,eo tefte, fruclus oui parui magnitudine,
flauefcens, quibuitlam gratus,&ii faccharo
C APVT XL. condiatur, gratiflimus. Exhibetur aduerfUs
febres,qua: quotidierepetunt,& acetati fy-
De cubebii.
rupi fupplet vices,oculorUmq; lippitudines,
ahjs congruentibus medicametis admixtus,
ARbor eft lilueftris a pipere {ilneftrij
curat. Multis Indiae locis eft vulgaris.
myrto &c carpefio longe dirTerens, fi*

malo,minor tamen
milis vulgari
peris,fed anguftioribus; frudurotundo,ra-
•, folijs pi-
CAP VT XLIVv
cematim dependente, fed e fingulis pedicu- T)S carandas*
lis vnico velut contingit oxyacanthse ;
, &
flore odorato. Arbores confcendit hederas
ARbufcula eft vnedonis magnitudine,
aut piperis modo. Tufus atqueeiructus , &cfolijs vndiquaque florens,odore pe-
vino bibitus , ventrieulum calefacit, Vene- nclemeni,&:fruclu nigricante,exiguis malis
remexcitac,corroborat,frigus pellit,flatum perfimili permatuntatistempus,&: gratifli-
difcutit, ac vcero confert,cahdxenim eft &: mo vuarurnfapore, exquo amultisfuccus
iiccae ordine tertio naturae, odorus, ac fub- vinofus exprimitur.Editur anonnullisfru-
tilium partiurn. Prouenit laoa* ,& Cundae 6-iis maturus cum fale , viridis vero muria
infulis Indix Orientalis. aut acetoconditur , ad excicandam appe-
» l
j
tentiam.
CAP VT XLL
De cardamomo..
CAP VT XLV.
De corti.

IErbaeft que, leguminis modoferitur,

cubitumadfummualta,paruaradice, COru Canarica lingua didus, frutcxeft
ac iiliquis yiginti, magna, ex parte granulis arbuti ma^nitudine,folijs maliperiicar,
referus,cinereis,acribus guftu, odoratis , ao floribus candidispericlemenum olenribus.
tertio.calidis ordine. Oris halitu commen- Corticcs radicum exiiccatas , lacl:equc ab eis

dat.manfum,acpituitae capite trahit. Duo emanantc prorfus abfumptOjredacTiici) in ^a -

funt eius genera frudrus magnitudinetan- rinam,ac fumpti,medentur dyfentencis,va-
tummodp diftantia.Sacolaa vocatur Arabi- cuata tamen prius morbi cauia.Solec eciam
bus.Prouenit vtrumquegenusin India,pra?- indigenae aduerius eamdem a£ectionem
abemporio Calecuti vfque adCana-
fertim aqua eius ftillautia vti,pumixcis quibufdam
norum, Malabari quoque Sc Goatjfednon alijs medicamencis , coercendis dyfenterijs

aded copiofum,autcorticeadeo candenti. Opportunis.

CA-
 HISTORJ^ NAT VRJE
GAPVT XLVL
De carcas,
Ortenfis plantae fruct-u effeaiuntnucis
.pontice. magnitudine, fed noaded or-
bicularem feminis facere copiam, chole-
rammorbura cxcitare. Nafcitur Malbari,
CAPV.T XLVIL
De arbore ferente firfiles,
ARbor eftolea: magnitudine,folijs mali
perficae, odoreque, floribus rarisatque
deciduis,fru£tu per initia tenero,ex viridi in
nigruih vergente colore,magnitudinecoto-
nei, ac tenui cortice veftico ,qui tamen exiic-
catusputaminis nucislndicae contrahit du-
ritiem, Fructus hicdyfcnteriasegregie opitu-
latur , faccharo etiam condicus , illitiifve.
Naicitur Bengalse atque alijs Indix medi-
terraneis locis.
GAPVT XLVIIL
De cofto*
ARbor eftfambucierfigie,
magnitudine, flores ferens odoros, in-
tuscandida, extra cinerea , aut buxi modo
pallefcens.Odoratiifimaeft,&; adhuc recens
acriguftu,fenefcens vero aliquantifperama-
ro.Nafcitur in Caguzarate,vbi vnicum tan-
tiim eifegenus profitentur.- Defertur verus
coftus adnos , etfinon in omnibus myro-
polis verus orfendatur.
CAP VT XLIX.
De croco Jndico^
c Rocus Indicus, quem Oiofcorides ty-
'perum , Arabescurcumam nos vero
iber aurificuvocamus
zingiber ,
radicem fundit
jntus croceam, extravulgari zingiberi perfi-
.milem.Compadafolia, vt cauies foliaeeos.
Radixeftcalida& ficcaordinequarto, im-
penseamara & acris , cvim ficca eft, & cum
viridis,nonadeo,ob redundante
5£acrimoniam obtundentem. Prouenitin
Cananore,Calecute s &:Goa.
CAPVT L.
De colubrino ligrio,
/T^Rium reperitur generum.Primum effi-
X caciifimumomnium,deramenfulvo-
catuab indigenis ; caules mittittenues ac
LIB.XIV. 315
duos aut tres dodrantes lon-
retes ? rarofq},&
gos radicesgeniculatas,&: tcnucs,ex cadido
;
cinereas, folidas,acamaras guftu, folia maii
perficasviroreexfaturatotiucta, flores ru-
bros, longc afolijsracematim cohasrentes;
frucT:umfambuci,{ed rubrum durumcj). Ra-
& dix tufa, atq ex liquore aliquo cordi amico
;
vinoque fumpra fuccumti&ibus ferpentum
venenifque.Qmnpuluisplagisipiisinfperfus
mire confert. Secundum genus ad eade vti-
le,arbor cft fpinifera,volubilis,punica: maio
fimilis 3 corticecadido,denfo,rimofo,folido-
que & amarojfolijs luteis,aiperis fpe&atu &
puichris.Tcrtium genus ramos profcit pau-
cosjtenues, quinquecubitoru longitudinis;
& nifi alligenturjper terra fparfosjfolia rara,
proximaj &l nigncantibus ex can-
lentifcinis
dido maculis refperfa. Ad eadem eft huius
herba? radix perutilis. Nafcuntur priora duo
genera Go2e,in multifcp alijs Indiae regioni-
busjtertium vero in infula Iafanapatan,Zei-
lancontermina. Aiunt,harum plantarti vim
cognitam animali cuidam paruo,viuerrse fi-
mili, earumcp radicibus &fc munire,quoties
pugnaturum fit aduerfus venenatiifimum
ferpentisgenus, vocatum a Lufitanis indi-
gems cobr&di capele, atque ita tandem illud
fuperare atque occidere.Adijci hxcpoflunt
&vnedonis Hifp.plant.lib. iS.cap. 140. pag.1.91 1,
CAPVTLI.
De colot*
[Erba eft foiijs magnis , cordis figurii
leuibus brachijs, craflls &: rotundis,
flore &feminenullo,radice candenti > ma-
gna & hirfuta, venenata. Attamen pet an-
nonx charitatem egregium praefidium , ac
velutifacraquasdarnanchorajrizi, milij, 6c
aliorum cerealium fupplensvices ^ ad quos
vfusillam accommodarefolent corrasacu-
ticula extima, coraminuto reliquo, &C in fi-
,
fcellam efFufo:hanc
tis , ne vacillet ,
immergunt mari,addi*
lapillis , trium quatuorve
dieru m ita relinquentes interuallo mox la- ;
uantexprimuntqueliquorem, deinde flu-
mini aquse dulcis rurfus fubmergunt, per-
mittuntquealiosduosmanere dies, agitan-
humorem; tes ter quotidie, iterumqueexprimeiitesex-
ponentefque Soli decem dies,donec humor
vniuerfus abfumatur. implent ftatimollam
aqua ,ac fupraea interuallo trium quatu6r-
ve vnciarum intexunt bacillos , quibus im-
ponant radices, obturantque os vafis plan-
tarum folijs , ita vt omnino perfpiratus ar-
ceatur > &admouent igni done.c abfumatur
aqua, atque ita demum eo vtunturvelut
nutrimento cum alterius melioris eft ino-
,
te- pia , obftructiones fiquidem ventricuhY
Dd 1 hepa^
316 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
hepatis, aliorumcj} vifcerum creat. Monto- infanabilibus medetur morbis . Temperie
fis locis Philippicarum infularum copiose eft pulegij aut origani. Nafcitur montofis
prouenire folec. locis humidifque calentium regionum,
quemadmodum eft Quauchnahuacenfis.

CAPVT LIL
De aparequd,feu herbd cahdd.
CAPVT L V.
De tlatoc\>ml yfmhumili pulegio.

VRticae genus eft aparequa, folijs con-

ftans magnis, ferratis &: obrotundis. SPecies eft tlalatochietl pulegij,peregrina

Ea qux delata eft ad nos,eft alia fpecies,hu- aut tragorigani , radice longa, tenui 8c .

milioribuscaulibus, ac vixpalmum arquan- fibrata, vnde prodeunt cauliculi tenues,&

tibus, longequeminonbus folijs. Pungunt ineis folia parua, ferrata,origano fimilia,bi-
his frigefcentes ac femimortuascarnes, non naque per interualla , & minora , ac flores
magna,aut eos quialiqua parte
fine vtilitate purpurafcentes exalbo. biniquoque,& ab
corporiscitrainflammationedolenc. Qjuin ipfo foliorum prodeuntesexorcu,calida fic-
& contra perfricationes eft ytraque indige- caque ordinequarco natura conftatj&ciim
nis laudatiflima, &
ex praedicta cauia ortos ceteris generibus vrentior fit , lingua tamen
dolores, fitufa foliacalefa&aqueemplaftri quamprimum calefecit , paulo poftveluc
formaapplicentur. Nafcuntur frigidis hu- prior atochietl fpecies, reddit impense geli-
midifcj5 regionibus , qualis eft illaPaquari dam. Ius decodi eius difcutit fiacus,dolo-
prouincias Mechoacanenfis. rem ventris tollic , colicis medetur, frigus
pellit,vrinamque &
fudorem euocat. Pro-
CAPVT LIII. uenit montofis ac planis Xalatlanhei locis,
vbiferuariin manipulos reda&a in totius
De atocbietl tertid. anni vfum paflim confueuit.

ATochietl tertia,
vocantjherba eft purpureis
quam alij di&amum
& longiuf-
CAPVT LVI.
culis conftans floribus, crafsa & fibraca ra- De alterd Motinenp herbd expurgante.
dice, folijs paruisferratis , forma & odore
pulegij, cuius citra dubium eft fpecies. Ad RAdici infiftitfibrata:,exqua prodeunt
hanc herbam conftat fugere ceruos vbi fa- caules rubriatque volubiles, & in his
gictis ie fentiunt transfixos , lethalibufque folia parua hederx figura,& flores rubri ca-
confe&os vulneribus, illaquedeguftata no- lycibus fimiles , vafculaque obrotunda, vbi

uas recipere vires^reddiqjadcurfum prom- femen , quod tufum atque ex

includitur
ptiores. vnde etia cognitum expertumque, aqua potatum drachmse vnius pondere 3
plagis recentibus mireprodefie , his prseci- omnes humorescitra noxam vllam expur-
puequaetoxico infectx funt. gat.Nafcitur Xiquiple & alijs partibus pro=
uincias Michuacenfis.

C A P VT LIV.
*De tragorigano ^uauhnahuacmft.
CAPVT LVIL
De amobuitli Tyauhtepecenf.
ANne&untaliqui pulegij fpeciebus hac
plantam , quam muiti ex indigenis HErbse morali fimiliseft, (ed maioribus
Hifpanis pulegium quoque vocant , cum alarum cauis,floribuspurpureis, vnde
tragorigani formas &: nacura? videacur pro- nomen obtinuit. Infigne in hac planta eft,
pinquior. Herba eft magna , fibratis radici- quod indiftinda fimilitudine oleat fercu-
bus, caulibus purpureis, folijs maiorana? & lum,ex carne arietina, ouis,pipere, & buty-
fapore origani pulegijque, floribus vero ob- roapud Hifpanos parari advefpertina iea-
longis , &
ex albo rubrefcencibus calyculo- tacula folitum.
rum figura. Iusdeco&i eius menftrua egre-
gie euocat, cache&icis Sc hydropicis mede-
tur, obftru&iones aperit, colorem vitiatum
CAPVT LVIII.
De mexixqmlitlyfeunafturtiO)
reftituit , difcutit flatum , euocat fudorem,
iberideve Lndicd.
impeditos motusexplicat , humorefc]; alte
infar&os educit, lentos vero crafTofque ex- NAfcitur apud Mexicenfes fuapte fpon-
tenuat & pellit ; appetentiam intermortuara te, pailimqueinruderibus atque ma-
excitat, & vetuftis^ rebellibus , atquealioqui cerijs,nafturcij quoddam genusnoftrati per-
fimile,
 MiSTdRI^ NATVRifi Llfi. XIV- %if
fimile , mexixquilitl ab eagente vocatum, Virettoro anno,florefq; proiucit, nifi cum
dolores a causa frigida exortos mirealle-
.
vehementiorisobftat inclementia.
frigoris
uans 3 crurium tumores difcutiens , iure de- Adhibentur flores acetarijs qua* ex oleribus
coCH eiusillito; & calce permixta. fanat im- parantur , gratiamqueita &C faporis 6c afpe^
petigines. Qjjinexeode parari folet medi- cfusaddit. Ventriculo exfrigidacausaiin-
camentum egregmm afthmaticis , miftis becilli,aut flatudolenti,{ubuenit:tufliauxi-
mexixquilitl s
epacotl^ perlicorum prseco- Hatur, Tritus idem cum alumine dolores
ciumque nucleis,femine citoniorum ficu- , dentium fedat , aufert dolorem & tumores

bus nigris,& gu m mi tragacanthi,e;quali por- a causa etiam calida orcos , nempe* eadem
cionc.; Teruntur vero o mnia,& tragacanthi difcuffa fi frigidioribus adiungatur medica-
feminifque citoniorum faliua: immixtorum mentis , & vlcera curut inflammata
nani :

ftillatitius extrahiturliquor, bibiturqueco- &: eft contra excicatos a frigore dolo-

chlearismen{uramatutino,quotiesexpeditj res : noftrate nafturtio admoto eft pra-
atq; ita curatut morbus, redditis excremen- ftantior. Quibufque locis,fed praxipue ca-
tis , pituitofifque expurgatis humonbus ter lidis,totoque (vt di&um eft) anno,niii vehe-
aut amplius ,
quoties fumi contigerit. Fit mensfrigus fit impedimento, & virec Sc
autem mcdicamentu, fi opus iit, vehemen- edic flores.
tius auctis nucleis eft enim mirabile , adeo
:

acrem herbamatquecalentem,butyro vac-

cino falis experti commiftam &applicatam,
CA P VT L X.
renum calori mederi,atque ita fedare vrinas De memeydTepecmcMlienJi*
ardorem,quemadmodum in meipfoftnquic
Francifcus Hernandus) cum eius preroerer f Nter memeyarum fpecies alibi defcri-
morbo, euentu \x to atque felici fu m exper- X ptas eft alia Tepecuacuilienfis , quse ecfi
tus.Suntquitlachhoihoilanvocent. vinbus ceteris memeyse peplyofve generi-
bus iimilis fit 3 ob fpe&andu tamenrubrum,
* foliorumcoloremjnonerichocinloco ta-
CA D V i LIX.
1 cenda. Cubitalisnerbaeft,radiciinnitens
fibratse , vnde profercrubros ftipites purpu*
De naflurtio Pemfflo, reofve, tenues ac teretes,&: in eisfolia tem-
poris procurfuin rubrumcolorem mucaca,
TRanflatum quoqueeft ad MexicanoSj oblonga,obtu{aque, & mali punicifolijs
quorum viridariorum fepta feneftrafqj forma &C magnitudinefimilia,florefque exi-
exornat , quod noftri Peruinu nafturtium leSjOrbiculares&luteos^inpoftremiscoacer*
vocaretblentjMexicenfesveropelonmexix- uatOsramis.AiuntIndifrigidamefle,quem-
quilitl, (eu pelonchili, folia ferens obrocun- admodum ceceras &C congeneres plancas,fe-
da, &venerislabroiimilia,fedexilia,&;an- bribufque extinguendis , &c conglutinandis
gulis quibufdam interdum variata , appen- vulneribus mirabilem. Cuius rei gratia non
dentiaque pediculo,nequaquam mediapar- cenfui tacendum, non prius eorum fenten^
alterum circumferentia;
te fui, fed e loco in tiae quam experimentis permul-
acquieuifle,
habituminclinante ,infernefquallentia, &c tisidveriflimum comprobaflem , etfi fen-
virentia fuperne; caulem rotundu,cenuem, . tentise Diofcoridis poflic quifquam iudicare
volubilem,pergulifque,quibusornarusgra- contrarium ;
quin& cum eas herbas lacte
tia adhiberifolet, fefe impiicantem: florese manantes deguftaflem, nullumpsene calo-
luteo rubrefcentes aquilegiae ofyridifve in- risfenfum percipiebam. Fateor in la&e ipfo
ftar gerentes,inferna parte contortum tubu^ nonnullam acrimoniam & calorem perfen-
lum,(tiperiori verbieptemfoliolisconftan- fiile, verumadeoexiguum,vt fiexperimen-

tcs, quorumduo magnitudine praeftantia tumipfum adiungas^ facile credas in ea her*=

ceteris, acduoaliaminimalineasquafdaiti bula frigus dominari atque excellere. Fieri
rubrasinfcriptas gerunt,plagis Chrifti Opti- tamen potuit, vt ab eis,de quibus Diofcori-
roi Maximi,quibus cruces paflim ornan fo- des fecit iudicium , foli natalis ratione lae
lent, haud diflimiles; triaveroreliqua, quas efflueret copiofius s &c ide6 maior ineflet
mediocria inter prsedida func , cria veiuci &calorvehementioriquod
illisacrimonia,
clauorum capita. Calida &C iicca eft haec etiam apud alium orbem , aut quafpiam
herba ordine fere quarto, faporeque t$C viri^ eius regiones facile poflet euenire. Nafcicur
bus noftras nafturtium indiftincfa semula- in calidis Tepecuacuilae plagis^
turfimilitudine, adeo vt inter nafturtij fpe-
cies,etii forma longe difr"erat,poflic impune
recenferi. Viridariapergulafque , & figlinis
vafibus fatafeneftras-atriaque ipfa exornat»
Dd * CA^
318 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
inficiantur , nuncupari
folet. Vberiore hdc
CAPVT LXI. calloquam abundat nucleum mi-
reliqua :

_ r . .
noremcontinet,&ceterapra:diaiseftfimi-
De macaxocolt, Jeu fruno cermno. k. Corticum harum arborum deco&i ius
Ffcabiemaccrurium
Ruftus quos Indi ab acido fapore
illi
, verd, vt qui frigida
tumorem
fkcaque
curat ,puluis
& adftringenti
xocotl vocare confueuerunt, noftri verd natura conftat/vlcenbus medetur. Naicun-
nona fru&us tantiim fimilitudine , fed ar- turin calidisquibufquelods^campeftribus
borisquoque ipfius, pruna inquam,in quin- hortenfibufve,& humedis. Sunt & alia plii-
tuplici funtdifferentia. Quoniam vero om- ragenera colore tantiim diftantia, qvx non
niumarboresinparem magnitudinem at- iudicaui exquifitiiis recenfenda.
tolluntur,eam fciiicet qux noftratium pru-
norumeft, fimiliconftantmateria,
item, radices , & folia omnino fibirefpon-
ftipites
CA P VT LYII
denc, de eis promifcue erit in hoc Capite a De texocthfen pomo faxeo.
nobisagendum. Communeergo eft omni-
bus, frudum adhasrefcentem ftipitibus ra- A Rbc* eft mediocris,
rolijs noftratium
mifque, priufquam folia, proferre , quod XjLmalorum fedafperionbus , ferratis. &
paucisadmodumarboribus euenire folet. E Montofis locisfponteprouenit, &permul-
folijs falfamenta condimentive acida con- tis horret fpinis. Maia fert noftratibus fimi-
cinnari:emollire aluummon admodumfua- fed parua, nee nucibus iuglandibus ma-
lia >
tieaut falubre prxftare alimentum , atque iorailutea, prarduraque antematuritatem,
eammdem arborum cineris ope puellarum fedpoftquam maturuere, adipi moHitudine
flauefcere capillos.Ergo prioris fpeciei pruna parne paria,irtgrato, ( vt mihi quidem vide-
(liceatenim itanobisharumarborum nun- tur)fapore, fed qui a multisno habeatur m-
cuparefrutfum, quando nonaliterab indi- fuaujs.Semen lapidi duritia non cedit,quod
genis Hifpanis vocitari confueuit ) cacaxo- triplex in finguhs offenditur pomis,li)natu
cotldicla* rubrafunc , atque in oblongam magnumq^ , pro pomorum magnitudine,
protrac~ta formam, nucum luglandium me- duobuique angulis , & vnico doiib infene.
diocrium magnitudine,offibusmagnis, fir- Condiuntur faccharoac mellemulus rncy
mis,extra &c intra lentis , ftnatis,&: dady- dis,atqueita mitefcunr,nec funtnoftratibus
lorumforma,callo modico mollicj},&fuc- miniis iucunda. Indi Mexicani permiffa
co manante intus luteo, quale eft lpiiim os. priiis putrefcere venditant in emporijs , ar.~
Incibihascvfum venmntj&a multisfaga- que ita filueftrem illum guftum exuunt.
cions palati , (edquibus diutius confueta Quod fi diutius ftudeat feruareincorrupta,
funt,noftratibus pre/eruntur.Aluum emol< id nitri aqua infpersa aiTequuntur.Germina
liunt , &
dulci acidoque faporefunt grata, tufaatqueexaquafumpta,exanthematis di-
fed qui cum noftratium prunorum delicijs, cuntur mederi,&: calorem fedate, pra?cipuo
(vt equidem cenfeoj comparari minime fi germinibuscapolinmifceantur.
poffit. Secundse fpeciei poma, vocata a-
toyaxocotl,longeminorafunt,coloreluteo,
orbiculari forma, odore prxftantiori,mino-
CAPVT LXIII
ri nucleo rotundoque , guftu iucundiore.& De mlzs[mtl feii 3 ftliqua.
Tertium genus eft Haitinorum , quod a
Mexicanis vocatur coztiexocotl , amultis A Rbor eft mizquitl frequentiffima
nec omnino pmer rationem myrobala- m XX Noue. Hifpania?,fiia fponte quibufque
norum refertur genera,quod, vt vel ipfo no- locis, fed maxime montofis, temperatiique
mine conftat,pallidius eft,maioribus macu- aut frigidis proueniens,incondita & fpino-
lis infper{um,gratiorirquecaliiiCetera primo fa,folijs exilibus,pennas auium imitannbus,
fruclui perfirmle eft, &c quartum genus ato- ordine vtraque ex parte ramorum difpnfi-
yaxocotl,chichilticdicl:um,minimum om- tis, florebetullx noftratisproximo , ac fi!i*

nitl, coloris coccinei , quod tamen fuauitate quis edulibus longiique , 6c dulcis prsegrati-
odoris reliqua vincit genera,&matzatli, pi- que faporis, & reieras femine , vnde iortiu
neamve ab Hifpanis huius orbis colonis vo- eft nomen , hinc &c inde dependentibus
, £

catam,de qua fuo dicendum eft loco,vide- quibus placentulas parat Chichimecarum
turimitari. Poftremadifterentiaeius gene- gens, vicem iliis pradkntes panis,velutex
ris, quod nuctim iuglandium magnitudi- varijsfeminibus 5 radicibus,acfru^ibusalij.
nem fuperat, paffeo conftat colore, & chi- Hxc eft venffima antiquorum acaci.a; ac
chioalxocotl, hoceftfudore manans, quo- qua? germanum gummi , vocatum Ara-
niam manus attredantiumab eo eueftigio bicum,ferat,cuiushiceftingeBscopia,incu-
ns.
 HISTORI^ NATVR^ LIB.XIV. $t$
pudenda adhuc incognita,& in
ria fortafTis bentur coltomatl & tomatl ,
quem xaktla-
noftrum orbem nondum deportata.Neque cenfem vocaht a natali loco, referto femine
eftvnicaeiusfpecies,fedplures: frigida, fic- paleisexilibuspari , &inmedicamentaca-
eaque & adftringenti conftat natura* Li- lorepredita potiffimum referuntur.Sunt&:
quor e tenerrimis huius arboris turionibus aliae fpecies,quae nomina fibi vindicanrcer-

defluens expreflufve, aut aqua,vbi aliquam- ta, ftatafque fbrtiuntur naturas. Quod ati-
diu iidem maduerint, illita, mirum in mo- tem attinet ad pra?narratas,ad vnam omnes
dum oculorum morbisauxiliatur.Atiusde- folano fimiles videntur fpectare , imo eius
co&i corticum nimium menfium fluxum fpecies efle^atque maiorem ferunt fructum,
compefcic, qui menfes fi primiparae fint (vt maiores funt, & folijs ferratisconfhnr quae ;

& hocobiter attingatur ) tineae&liclieni- vero minorem,vulgarietiam fiint magnitu-

bus medentur. Suntqui hoaxini nacazco- dineEuropaei rhizotomi. Frudus pomaa-
lotl , & alias nonnullas arbores , quae apud moris vocare confueuerunr, fortaflis ob ve-
Nouam Hifpaniam proueniuntj in acaciae neream &l lafciuientem quam diximus for-
referunt difterentias* mam. Demum,aded plantae figura, vires,
& poma qusedam
fructus, pelliculae, folani
fpeciebus refpondent vt fine dubio tomat*
CAPVT
,

LXIV. ks omnesin (blani difterentias referendi

rint. Exhisintritis ac permixtis chilli intin-
De tomatly feu plantd acinosd. dusgratiflimus paratur, vt qui omnium fe-
re ferculoru m&
ciborum faporem com-
PRaeter ceteras folani fpecies noftri orbis, mendct,&: emortuam orexim exfufcitet. Vis
inu-eniuntur in nouo alise, quarum fru- eiusfrigida &iicca. Tam folia quam fru-
ctus quoniam orbiculares funt,vocan.t to- dusignibusfacrisconuenientiiTimeillinun-
matl. Membranaincluduntur. Sicca frigi- tur:a:gilopia,capitifquedalores, tufaatque
daquc ordine primo conftant natura, non- impollta ianant : aeftuanti ventriculo auxi-
„..u ' -:„: \T*>~.\~*
nullumque participant acorem.Verum ma- liantur , &parotidascum fale illita difcu-

iores ex hisxitomatne nUncupantur * to- tiunt. Valeteorum fuccus aduerfusguttu-

mamae cucurbitae forma, minores vero mil- ris inflammationes , &quseferpuntvlcera„
tpmame, ideft fementini ,
qui cum tlaolii Cum cerufsa,rofiiceo, & lithargyro ad aegi-
feu frumento Indico feri confueuere. Ex lopasjcum paneinfantiumaduftioni,quarn
prioribusquidam iucundi funt afpe&us, 8c fyrrhaiin vocant, cum rofaceo perfufuspro-
nucibus iuglandibus paulo maiores: cum- ficit.In collyrijs aquae vel oui vicem exhi-
que virides primo appareant, in paliidum bet, contra acutas fluxiones illitus. Aurium
tandem colorem degenerant, dicunturque dolori inftillatus prodeft : menfium,in vel-
Coatomame, quod eft anguini. Alij eadem iiftitabundantiam.Idem gal
lere fubditus,
forma& magnitudine conftant , fed in ru- linarumcortalium fimo fubadus, 6^inTin-
brum demum mutanturcolorem. Alij e v> teo appofitus, asgilopijs praefentaneo eft: re-
ridibus fiunt lutei , & maliaurancij circiter medio . Quibuflibet regionibus proue-
aequant magnitudinem , vtroque latere le- niunt fed prarcipuecalidis fponte, aut in-
,

uitercompreflb>& a parte qua pediculo ad^ dulgentia cultura. &

hafrent , ad mediam vfque orbitam n>
condite rugofo. Alij rubrifunt , cum ex-
aete maturuerint,atque in eum quoque co- CAPVT LXV.
lorem e viridi poftquam pallidum
abeunt ,

ac riibrefcentem prius induerint,eademque De tlalcacd mec<txochitl,fei4> flore

_ paene-magnitudine conftant atque figura,
funis pabttliierreftris.
etfi rugotis quibufdam eminentijs incondi-

te extuberantibus non modo muliebre pu-

dendum referant , fed haemorrhoidas quo- [ Erba eft tranfuerfae & fibratae infiftens
radici vnde multos agit caules, & in
que, &quidquid in feminis horridum Sc
l ,

oleaginave & in fummo

eis faligna folia s ,
obfcoenum poteft videri.Ex minoribus qui-
floresex albo rubrefcentes,comantes,exiles
dam nuces iuglandes aequant magnitudine,
&; modicos. Radix eft calida ficcaque ordi-
6c colote virefcunt'. alij yzhoatomati didi,
ne fecundo,atque odora. Medetur eadem
Ponticisnucibus funt maiores 3 minores ve-
femunciaeponderefumpta interpellatis fe-
ro iuglandibus , membranula veficae inftar
bribus , mentemque reducit his qui earn
inclufi (vnde nomenquie viridi palle-
)
cafu amiferunt.
fcunt aut purpurafcunt. Minores vero, didi
mikomame,praedicl:is nucibuspares funtj
& eodem quo prascedentes colore: talesha-
Dd 4 CA~
320 IOANNIS EVSEBII KflEPvtMBERG II
fcripfitDiofcorides. Quod fpeclat ad vires,
CAPVT LXVI. eardem prorfus funt qua: ceterarUm fpecie-
rum, etii Diofcorides nihil de temperie pro~
De mecaxochitL tuleriti aut de viqua fudores eliciuntur,do-
lores articulorum , ceterarumque particu-
VOlubilis genuseft mecaxochitl : binos larum fedantur, rebellefcp & alias infanabi-
dodrantes longum,per terram repens^ ies profligantur &
euertuntur morbi, fed
ac circa fingulosfoliorum exortus fundens folum explicuerit facultatem quae vene-
fibratasradices,capillifvepares. Folia fimc nis aduerfatur , ac alexipharmaci vices
magna,pinguia,obrotunda, odora , &; acris fubeat. Ceterumcarceparrillae fpeciemefte
faporis: caulesteretes,contorti,&: (prarter- (quamquam Hifpani , qui nouum orbeni
quam,vndeoriuntur,pediculi)leues:fruc1:us non penetrarunt vix , id iibi perfuadeant)
piperi longo perfimilis. Quarto gradu cali- nullo modo tergiueriabuntur,qui eam cum
da eft ficeaque natura,& lortafiis ad piperis ceteris carcaeparillje fpeciebus contulerint,
longi fpecies pertinens. Bibitur cumcaca- etfi lndica femine careat. Sedmos eftho-
coatl, gratumque illi faporem conciliar. minumitaadmirariextera, vt mhil putent
CorroboratjventricLilum calefacit, oris ha- apud fe nafcij & quodlong!usdeue£tum,m
litum commendat , attenuac craflos &; maximo habeatur pretio. Viseftfrigida fie-v.
lentos humores , aduerfatur venenis, iliacis caque, habeat calidas atque fub-
etfi partes
Qu6d fi ad-
&: colicis confert,vrina euocat. permixtas,quarii gratia fudores elicir.
tiles
iungas triginta granis cacahoat tlilxochitl Ventriculixalorem roBoratj renes &vrmae
xiperis tauafci 5 xochinacaztli, filiquaftrum, meatus expurgat , &
lotiu m ciec. Nafcitur
tlaolli, &; achiot, certa menfura, mirabilem optimaapud Elompaneum,&vocarasHon-
parabis potionem, ad morbos renum & ve- duras,quas tueimolan vocant Mexicenfes*
iicae curados & coe*rcendos:qua vii Hoafte-
nialenfes,numquam ea morbi genera fenfe-
re.Menftrua ac partus emortuos trahit cum
CAPVT LXVIIL
tlilxochirl , viuofque accelerat obftru&a : De quaubmecapatli,
referat frigora , &ex eis ortos dolores tollit,
rigoribus febriumopitulatur
milia prseftat iuuamenta.Nafcitur humec~hs
, &C alia hisfi- HALc eft illa carcaeparrillae fpecies ,cu-
ius radices in npftrum orbem defe-
locis regionu feruentiu, qualis eft Quauh- runtur, folijs magnis,cordis figura.caulibns
nahuacenfis, & Hueiacocotlenfis. Prouenit volubilibus & fpinofis,&radice furculofa,
etiam axuchitlani vbi chilpatli,necnontiz- fructu nulio, & capreolishinc& inde exo-
nacan ytlacual. Aiunt etiam ius decoclt fo- rientibus. NafciturTototepecenfibusagris,
liorum capillos denigrare, &
fruclus pulue- Metzidanenfibus , & Quauhchinancenli-
rem infperfum dojores capitis tollere/uc- bus,fed omnium melior in ea regione, quis
cum veiofubafl~eJllitum dentium dolorem a profunditate nomen accepit.
tollere.

CAPVT LXIX.
CAPVT LXVII.
De quaubmecatl alterd,
De mecapatli feu carcaparrillL
SPecies eft carcarparrill£,radicibusfurcu-

ITa vocant Mexicenfes nobile illud me- lofis innixa, vnde proferc caules volubi*
dicamentum, quodnoftri carcamparril- les &C fpinis horridos, capreolos multos, ac
lam nuncupantjcuiusapud Nouam Hiipa- femen nullum: foliavero ocymiacumina-
niam non inuenies paucas difterentias,a no-^ ta, & nuliis fecta crenis, nerueis vero difcur-
bis fuo ordine enarrandas feorfim ,maioris fibus fecundumlongitudinem difcurrenti-
diftinctionis gratia. Prior omnium eft illa bus. Vis eadem quseceteris.Inuentaeft alia
fpecies, qua-apud Hifpanos , ac prascipuc fpecies in radicibus Mmx,non longcab op-
apud Hilpalenfes,in vallis &
aggenbus paf- pidoAtatacio, peromnia quauhmecaxo-
iim nafcitur,referturq3 a rhizotomis her- & chitl iimilis, iedradicibustenuibus,nec fi-

barijs peritis in fmilace afperam,defcriptam briscraifioribus,cuiusetiamviseadem.Sunt

a Dioicoride , reperta in nouo orbeno lon- qui contendant, has omnes pertinere ad
geab vrbe Mexicana. ,in Sancta>Fideiop- china?genera fed quoniam radicibuslonge
5

pido,locis frigidis,& aquofis, iuxta fontem dirferunt, fui generis potiiis efie plantas exi-
aquas dulciflimae atque faluberrimje, quas ftimandum eft ,
quamuis foliorum figura
aquxdudibus duciturin vrbem. De forma. volubilibus eaulibus capreolilque videan-
eius nihil dixero quoniam illam affabrede-
>
turefie fimiles , necnon frigida iiccaqj (inc
pra:-
 HISTORIjB NATVRiE L I & % I V* 321
praeditse natura , etfi non ita adftringenti, atcre&acam &c calorem femiextin&um ita
,

placandis doioribus articulorum, alij(c]tie e reparare atque morieiltes cciam homincs

,

Galhca lue profc&is. Sunt omnes vtiles fu- reuocarein hanclucem: admotafolia den-
donbus euocandis, curandifqj obfcoenis vl- cium dolores,capitis,articulorum,& cetera-
ceribus morbifque inueteratts &c infanabi-
, rum corporis partium velut per miraculum
libus; &quie craflls lentifque humoribus lenire , & his dolenti loco adhserefcentibus
habent ortu m aut ad neruos pertinent &
, , certiflimam falutishabere pofle ipem.adhej-
tumoribus preter natura, qui rebelles funt, rent enim cii m iedanduseit dolor,aliter fta-
difcuciendis 3 curandis vlceribus, alijs ad & timirrita cadunt. Venerem mire excirare
hunc modum perfanandis, quas toti paene iuuareque,capiti impofitam conciliare fonv
mundo innotuere, nam iure decocti perali- num & j intra fumptam ex vino , colic#
quotdies propinato ea menfura qua. a mul- mederi, flatum difcutere,aduerfari venenis^
tis*iamdiu praefcripca eft,cum nota quoque corroborare,& adefle co£tioni Veneris vfu 3

vi&usinititutionejCeterarumq; rerum quas nimio exhauftos ei incubantes magnopcre

non-nacurales vocant, aut puluere radicum vires refumere , febres tollere , & firmare
duarum drachmarum pondere, cx vino aut Denique vixeft morbus aliquis in
gingiuas.
aqua fumpto,aut euocato fudore , autin tam varianumerofaque eorum fiiua,cuine^
feniiliquodam perfpiracii, aegrotantes refti- gent opem ferre imo vclhac folaplanta :

tuuntur , iiueid contingatob partes quaf- inuenta, atque noftro orbideclarata , non
dam tenues &C calidas ,
permixtas frigidio- Regios conatusafhrmanc , aut
fuifle irricos
ribus&icraflionbus, aut ob iiccitatem,iiue fruftra adhibitos fumptus &: Hiftoricorum
ob occultaquampiam vim , iiue ob praxli- labores. quseomnia, tempora quse nos fe^-
&arum rerumcommodam inftitutionem. quuntur , rerumque exa&a peritia firma-

Sedhuius rei inquifitiononeft admodum bunt, &c facienc manifefta.Prouenicin op-

neceflaria noftro inftituto. Yanguitlanenfes pidis Ioannis Concheniis, calsdis nempere-
vocant coztij huiztipalancapath: Michua- gionibus Mecaclanique, edicishumilibufcjj
canenfes vero yehuanitzoz,quiaiunr,infper- locis , nec non Tocoiiacapae , vbi addunt,
fum puluerem vlceribus mederi. duas eile huiusvolubilis fpecies, alteram de
qua fumus locuti , nempe frudiferam &c

CAPVT LXX. faluberrimam e cuiusftipicibusparencur

fcipiones perpulchri
.>

, lineis nempe fuluis

De cwolmecatl, feu cunarum fune, ~&C nigris viciflim aiteram vero variaci ;

fruclu carencem, quas pocius pertineacad

^"^Ocolmecati, quamalij olcacatzan vo- venena.
V^*cant,ad chinae Mexicanse fpccies vide-
tur atcinere: radice enim crafla conftat, ob- C AP VT LXXL
rotunda , rubra graui cum vindis eft , fed
,

procedenre cempore leui 6c fibrata , vnde De dtterdolcacatz^n} feu fahuatlanlcd,

proferc caules iuxta radicem rubros , geni-
culis incercepros,tenues,fpiniferos , arundi- SPecies eft chinas Mexicenfis,radicecOn-
naceos & lentos, refertos capreolis,volubi- torta, geniculata,fulua, &c arundinacea;

les,& arbores propinquas in cacumina vfque fimili, fed denfaeacgraui,vnde profert cau-
afcendentes folia obrotunda , mediocris
:
les volnbiles & cenues* &: in eis folia oblon^
magnitudinis, &c venis fecundum longitu- ga, acuminaca, & lineis fecundiim longitu-
dinem ternis difcurrentibus, fructumqjre- dinem difcurrentibus iniignia frudum aci- 5

fertum femine. Miraaudio de hac planta nofurn , ac racemacim dependencem iii

narrari 3 etiam ab ijs qui eius vfi funt rerne- fummis caulibus, quiciim maturuit,nigre-
dijs.Sanguinolentosnempe oculos breuiil- fcit. Arbores excelfas fcandit^ atque com-
luftrari , ac priftino refticui nitori, appoiito pleditur.Seritur interdum,excoliturqj vfiis
tantiim folio: vlceribusoris mederi,puden- gratia in viridarijs ac hortis. Stillatgum mi
dorumcp,Gallicaetiamlueinfe&orum,radi- quo vtuntur indigenar ad corroborandos
cis puluerem carnem fuperexcrefcentem ab- dentes,idem ferentes atque mandentes ore^
'fumere, &decentem reftttuere : ad tempe- vocatum tlietli. Ius deco6ca2 radicis contu-
riem fpe&are, &C tamen occultaquadam vi fae infunditur aduerfus inueceracos mor-
calidisac frigidis aduerfari affe&ibus. Nec bos felicieuencu.Idemiusepotantaduer-
,

*
foliim admota 5 fed mtra quoqtie fumptam fus Gallicamjuem, ac chronicos alios Sc

conferre , fiue folia fiue radix ipfa referatur diuturnos morbos* Differc ab Orientali
invfus^elfeque qualibet menfuraautpon- china,cuiusradix leuiorfit,rarior, albidior,
dere innocentem vires augere 6C firmare,
: teneraac mintis adftringens & tamen eofa
j

farcirequeexhauftas &: defe&as, velfolum dem psene prarftare vius compertum eft s
322 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
quos lignnm Guayacun, aut catfcaparilla internoitros ,
qui hanc plantam cinnamo-
eadem arce &c vi&us infticutione admini- nnvm vocent ,
quoniam radix impense eil
ftrata. Qiia de ire vt a muitis fcripta, ac pro odora guftufque iucundi
,
refinofi: inter &
diuetfts regionibus » morbis varijs ac ho- Indos vcro qiu hoelicpatli , dacocacalic

rninum temperaturis variabili, nihil iiic eft tzontololotic , &; a rluxu coercendo apit-
adijciendum. Eft aiuem hxc,de qua loqui- zalpatli: nullum emm horum nominum
mur, radix frigidae ficcasque & adftringencis prarcermitti dcbec, ne nominu & linguaruni
naturx, fedamara, partiumque fubcilium diuerfiras pariac maiorem caliginem. Nafci-
parcicepsj quofitvt iusdecocr,i eius praster tur in calidis,qualis eft ager Hoaxcepacenfis,
iam dicta ventriculum debilem corroboret, &: Quauhnahua<cenfis.
flatum difcutiar, abfumatque vacuetper&
poroseam atrae bilis & pituita: portionem, CAP VT LXXIV.
quas pharmacorum refugicvim doloresex- ;

iiirpecac leniat, aliaque praeftet iuuamen- De quauhyyde ^feu arbore foetidd.

ta,quae in prardi&as plantas folent referri.
Naicitur Pahuatlanicisagris,vnde cogno- ARbor eft magna,ferens mali tnedicae
men habet. folia , fed tamenacuminata. Correx
adftringit, grauem odorem fpirat,calidaquc

CAPVT LXXII. iluxumaluicoer-

&; ficca conftattemperie:
cet,ac elicic fudorem.
Naribus inftillacus
De chwd Mechoacanenfi. fuccusjftemucamencum exeicat: eaput pur*-
gat, atque ita febres tollit , capicis arcct &
St & altera chinae fpecies, quam a loco dolore;quarum rerum gracia,in annuos ylus
natali Mechoacanenfem vocat Fran- recondi Confueuit. Naicitur faxofis locis-
ciieusHernandus,arundinacea radice, ru~
braque,fed denfa & grauij cauhbus leuibus
ac ferulaceis,arundnieis,longis,ac pollicem
CAPV.T LXXV.
crailis; folijs ornatis,per interualla magnis,
De tUolh maizjove^deqm 'pot'fonib$ts,$r
cordis figura ac neruis fecutidum longitudi-
placenfaru generibm ex eo pararifeUm*
nem difcurrentibus; quod euenit in ceteris,
quibusetiam viribus & hascfimilis eft. Na-
Michoacani,vbiphacao vocatur.
fcitur
QVid mirum , fi circamundiprimor*
dia, inquic Frahcifcus Hernandus, ac~
que rudimeca iiiorum cemporum,nondum
CA P VT LXXIII. cxcogicatisrebusad vitacommode tranii-

De cacahtlacopath feu fu>du glutinofs

>
gendam inferuituris, Cererecarentes (mira-

Medicwd.
bili fane inuenro, & nacurae omnium pa-
rentisbonotuendas fanitati apprime vtili)
VOlubilis genuseft radicem ferenslu- confugiebant ad glandes 6c hordeum ,qui-
team , & raphano fimiiem , digitum busmodofues , &fiquse fiint fordidiora
minimumcraflam , nec omninofibris ca- animalia,confuefcunt faginari; quandono-
rentem, ex qua profert caules tenues,refer- ftra quoquetempeftate alij oryza 6c milio,
tos folijs cordis figura, multis diftin&is in- alij filiqms arborum quarumdam,yuca alij

teruenijs magis acuminatis& prolixioribus: herbxnota! radice,alij iliancho ^guayaris,

foiia glutinofa quadamtenusfunt, & faliuo- &: (vt cecera,qua5 innumera func,prereream)

fam naturam participantia , vnde factum alij claolli, quod noftri frumencum Indi-
'

eft huic plantae nomen. Vrinam egregie CLim,Haiciniveromaizium appellant, ve-

euocat femunciaepondere intro fumpta , &: fcuntur loco panis. Neque hoc didum vob
quartanam curat , ante paroxyfmum fum- in vilipendium tlaolljquodtantumabeftvt

pta. Hydropicis medetur , dolorem ven- vicuperem , vc maxime laudem , mirerquc

triculi tollit, vterum reducit, & conuulfio- Hifpanos, rerum externarunl diligenciiii-
nem ehixe curat, ii ex vino bibatur, elici^uf- mos imitatoresatque tranilarores,&: aheno-
quefertietur fudor: inflammationibusocu- rum inuemoru picas, fuis vfibus adhuc lio.n
lorum opittilatur, veriim cum calida fit, & accommodaile , &in fuasoras tranftuliffe
eifdem paene faculcacibus polleat quibus excoluiileque frumentaceum genus , &: va-
tomahuacclacopacli,eademque prorfusfor- ientibus &
male vaienribus , ii decenter eo
ma , nifi magnitudine longo interuallo fu- vtamur, impensefalubre,culcu facile, vber-
peraretur; nonaliter euenire putandum eft, rimi &c fecuriilimi in quouis fere folo pro-
quam difcuffis humoribus oculifque deli- uentus ,ficcitatibus&: alijs caeli terrarq) in-

nitis , aut repulfii quodam roboracis. Sunt iurijsparumobnoxium, &cmus fatu for-
taflis
 HlStORIifi NATVR^ LIB. .XlV... %Z%
tartisa fatne,&: millc,qure indeemanarefo- nam euocare. Cumque mille videatur .ab-
lcnr^ malis vindicaripoifint.Sednecui mi- undarecommodis,iiapteparetur,nulIamqi;
raculo Citj gences eile quae iine cririci vfu vi fe noxam inferre (niii quis dicac , fanguims 5c
tam craniigant, &c peregrinis & paene igno* bilis copiam generare acque augere) non e(l

tis cibis j iucunde magnaque cum vcilkate cur confenciamus dicencibus , frumento
&• voluptate viuant & vefcancur , quale eft effe cahdius ^difficilc &
concoqui diftri- &
tlaollide illo inftituitur nobis fermo. Me-
; bui 3 viarumque moliri obftru&iones. Imd
xicienim non foliim apud Indos mcolas, cur laudemus Mexicanos Medicos , qui <

fed apud aduenas Hifpanos eft maximus pofthabita hordeacea ptifana,velut ingrata^
creberque eius vfus Tladlli ergo, a nobis guftui, & xgrotantibus inimica , pukes e

didum maizium notior enim ( &: vulgaciot maizio ,

quasacolli vocanc permixcas prar-
,

eft hxc vox) a quibufdam recenciorum fru- ferunt , huic genti confuecas &
gracas , dc
mentumTurcicum,ab aiijsveroconfukius noxam fuauem faluberri-
qusecitra vllam
Indicum appellatu m vt formam filenrio ( mamqj alimoniam praftent. Quamobrern
traniigam , coti fere iam cognicam munClo.) quot modis foleant parari,qua breuicate po-
mulcas habet difterentias ( iilueftre enim tero,rum fanis, tummorboaliquoafredis
maizium feoriim defcribetur) a colore, fna- deinceps fum edocturus,modum placentu-
gnirudine &c mollitudine granorum, quibus larum ex eodem rrumento parandaru difle-
ipicre ipfjc ftipantur,de(umptas. Reperies rens m ldquod fequeturCapur* Sumkur
enim quamplunmasgranisconftantesalbis, nequatolU ,feu atolli melkum, cui calx iit
alias paMentibus,nigns multas, quafda puc- permixca 3 ita vr aquse iint parres octo, fru-
pureis, nec paucas flauis, cyaneis, &c multo- menti huius Indici partesfex , calcis pars &
rum colorum permixtis: demumalias,quae vna. Tunccarbonibuspauculisimpoiicum
licetgraniscandencibus,vtpriores,conftenr, infidiliobcuracoemollicur. Quo cempore
longicudine ea habent maiora,ceneriora, ac ab igne amouetur,linteis cooperiendum eft,
triplomaiorifpica:inha:rcntia.Seritur Mar- &tandem lapide metlatl vocato pinfen-
tio in iingulos fcrobes jinter fe paiTum vnum mox in fictili decoquicur , donec cogi
du m,
diftantesj quaternis quinifve granis cdie&isy infpiflarive incipiat ,•& eo tempore decima
& reponitur Nouembri , Decembri, &c Ia- pars mellis, quod metl dicitur,permifcetur;
nuario, repaftinato folo 5
etfi pro varierate tamdiuque permirtitur bullire , quamdiu
regionum, quarapud hos Indos ob dierum opus eft, vtad pukium polentseve Hiipani-
noctiumquepseneasquale interuallum , & caeperueniacmodum. Refrigerat hoc, hu-
varios Solis ikus, modicis fpatijs mirumin mecl:atque diftemperie calida Se iicca ob-
modum euariant, tardiiiscitmfve foleat de- feifa corpora,emollit pe£lus,plurimum nu-

meiTum trituraru mque recondi. Tempera- trk , corroborat impinguatque extenuatos,

tum eftjaut ad ikcitatem Sl humorem pau- &amiiTas vires inftaurat atque reftituic ex- ;

iulumdeeliue,fubftantiamediocri,concOcT:u tergit quoque , &efta:grotantibusconue-

facile,prsecipuehis qui eo vidu vticonfue- niensvi&us.Quid^quddtabidisexhibicum,

uere, non craiTa, auc,veluci quidam opinan- ptifanse hordeaceas gerac vices, & a grauiiTi-
cur, obftruenti&L vifcofa, quod vel ex Indis mis morbis refurgencibus manus auxiliares
ipiis qui ex eo pane in placenculas confor- prasbeac. Sunt qui adijciant piper Indicum
,

mato viuunt,nec tamenobftrudiautdeco- modica menfura , fed cum benevalencibus

lores confpiciutur,comprobare licec,ijfdem propinatur \ &c his quos calida diftemperies
affirmantibus , nullam in ventriculo graui- non infeftat; ita enim gratus palaco reddi-
tacem fentire poft epulas , imo ante paucas tur, &Venerem concitat. Vtuntureoali-
horas rurfus, ac fi nihil ingeffiilent, efurire , (
mento Indi quibufuis horis diei, feu valeant
&inagni auidicate, ii adfit copia , rcpetere &u segrotentifed pociilimiim mane,potum
nutrimentum, necveldenominefolo , ad adiicientes. Coepit iam huius vi£tus placere
aduentum vfque Hifpanorum,lichiafim no- quoque Hifpanis , fed prsecipuc his ,
qui ab
uiiTe. Quid^quod nullus eft apud Mexica- Hiipanis&Indis,feu Indis &c iEthiopibus^
nos celebjior aegritudinum acutaru & com- aut ^fichiopibus &c Hifpanis ( eo curpicudi-
modior vidus, qui etiam ptifanse prxfercur, nis deuenere mores, acqueis facluseftincer
quod milleexperimentisconrirmacu com- haciones tam varias circa vkiaconfenfus)
probatumqueeft : celeriter iiquidem aiunc nati funt parentibus. Parant aliud genus
codum defcendere , corpora quantum fat quod vocantyltac,iiuealbu , eodem
acolli,

eft nucrire, nullum inferre grauicatis (cn- quo didumeftrmoda quamquam iam
;

fum,mollire ventrem pedus,calorem fe-& confedum, &in vafa,vnde forbendum eft,

brilem demulcere,prxcipue ii puluiseius transfufum,virenci confpergant chilli, &
ex aqu-a. permittatur bru mali tempore gela- vocatis tomame , admixta infuper falis de-
fcere, quo vti folent Chichimecx rum vri- ; bita portiuncula. Solent vero tria hjec aqu
dilui*
324 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGll
dilui , etfi multis fat efle putetur ingenitus di&is difterentijs huius potionis nufic' prf-
humor,vc debite infpergi queant.Quin
illis miim interferatur. Paratur ex
feminechian
& acidum vocatum atolli,quodxocoatolli torrefacTo in patina ( feu vocato comallj)
Mexicani nuncupant , folent quoque para* medioeriter , ac deinde lacuigato , atque ira
^permixtaiibravnicafermentijfeumafTa: in annuos vfus recondito. Nam.cum vti
aeida: , hbris binismaizij , quemadmodum puluereopuseft, permifcet puluerem aqua,
diximus,emolliti atque contufi. Fermen- agitantque donec eam denfitatem nancifca"-
uim autem parabitur,fi capias maizium ni- tur, quas polTit r)alato placere.Sunt qui hau-
grum, &c conficias malTam ex illo,quemad- riant hanc potionem iimpliciftimam;. Sunc
modum dicTum eft* quatuorcp aut quinque ctiam qui prius chilli-dnfpergant. Abfque eo
diebus feruaueris,donec acefcat,6V tunc de- febrilem calorem extinguit, aut alia ex cau-
mum permifcueris, vt atolligratumqueni'. sa fufcitatum. Iter agentibus, ac praxipue
dam contrahat acorem Mox in vas tranf- . feruentibus regionibus , iuuat, qtnbufuis &
fufum, fale&chilliconfpergatur,atqueita alijsquieonutrimentolibentervtuntur. Fit
demum ab a"gro.tantibus matutino hauri* & aliud potionis
genns , dicTum chiantloE-
tur,vtcorpusextergat, vrinam euocet, at- zolatolliefemine quodammaiufculo, de
,

quealuum expurget. Hoceodemfermen- quo fuoloco.Eodem modocjuoprarcedens

to , ex aqua frigida refoluto atque epoto^ parandum,&eofdem vfus praftans, k^f^
corpus refngeratur ,,cum autpet vehemen- men pra?paratum, celerrime^vetuftatis fen-
tem xftum , autex itinere aut labore quif- tire folet incommoda , nec adeo frequenti
piam defatigatus fit, vel vehementius con- eft in vfu. Paratur quoque micbuacahatollf»
caluerit aut quando renesita vruntur , vt
;' id eft atolli fementiferum., ex michihoauh-
lotium vrinarios meatuslancinet atque ex- tli,de quo etiam dicto loco.Torrefa&o hoc
ulceret. At album atolli, quod Mexicani femine, &reda&oin)xuorem,cumqueex*
yollatolli vocant, ad hunc modum confici- pofcit occafio,in aquam coniecTo,ea menfu-
tur. DecoeTum maizium ad eum qui dictus ra qux nulla adferat fpilTuudinem Sc den-
cft modum, ilne calcetamen aut altenus iitatem, &infperfo melle metl cocTo (trist

rei adiecTione , in pukem cfTormatur , per- enim mellisgeneraex eo conficiunturj ex-

mittitur refrigefcere , ac liquatur aqua, vt tergir renes, & vrinae meatus,puerorum fca-
bibi commode acetatum , de
pofTic veluti biem curat ,epotum, abftergente quapoi^
quo paulo ante lumus locuti. Sitim hoc di- let vi , & eft frequens hifce gentibus cibus*
citur extinguere quomodolibet excitatam, Fit infuper ex maizij parua quadam portio-
atque pr&cauere, ne fi plus quam opoiteat nc* maiori autem filiquaftri aridilseuigatiqj
potauerintaquse, lxdantur. At chillatolli commixtisj addita herba epacohli , quod
atollichilli permixto, vt nomen indicat,pa- vocant tlatonilatolli , admotis igni iimul
ratum veluti piacccdentia conficitur , fed omnibus,doneceaherbapercoquatur,quod
ciim femicocTum eft,permifcetur chilli in breuieuenit, ihgeriturquecalens: & id po-
aqua eliquati portio , quse gratum faciat tionis genus Venerem excitat, euocatvri-
guftu m ei qui illo eft vfurus. Sum mo ma- .nanijCalefacitque vniuerfum corpus,&: cor*
ne aflumitur contra frigoris moleftias, cor- roborat. Sednequefilentioprasterire decet
roborat ventriculum , firmatque codio^ elaxcalatolli,quodparaturexmaiziocontu
nem,pituitam adhasrefcentem extergit, & fo, &
efFormato in placentulas tres digitos
quibuluis vacuatis impedimentis emundat. latos crafToSj incamalli vocato. His,poftqua
Paratur & nechillatolli , feu atolli cui eft probedecocl:2efunt,cortexdiripitur,mica
chilli permixtum , Sc mel velut reliqua ge- teritur,ac rurfus in frigidam proijcitur,in pa*
nera,ied additis.prsedicTis femicoclo ea por- tina reponitur,a!gitaturque donec cogiinci-
tione qua gratum fiat forbitUris» Calidum piac , tunc extra£ra atque in vafcula co-
ita innatum vigorat , ac Vcnerem excitat. chleari digefta forbitio epotatur, quardefe-
Eft & aliud atolligenus,ayocomollatolli di- closrenes mire reficitac fouet. Quin & ex
cTum, quod eftatolli cum phafeolis , frag- Ipica ipsa maizij^detradis granis,vfta,atque
mentifque maiTeis ciufdem maizij , quod in cineres rcdacTa,olloatolli vocatumparari
fit phafeolis iiitegrisincocl:is,cum iam psnc confueuir, teriturque etiam hsec pars, qujg
eft confccTum, & ciim femicodum,frag- ,\ vnatribus maizijpartibuspermifcetur: rur-
mentis maffeis maizij chillatolli permixtis, fusvero teruntur iimiliter omnia, 8c quseex
adiedaque herba pacotli,de qua luo dicTum eis , ad ignem atolli paratur ,
poftquam ad
eft loco. Nutrimenti id optimi &: prargrati fpiiTuudinem vfquepercodlum fit,& polen-
viccm prseftat, &epacotli gratia fanguinem tx denfitatem mox in vafa digeftum con-
:

a crudis humoribus expurgat. fperfumque chilcotzli , forberi folet , haud

PotuilTetchianatifti adcaputchian difTer- inutile his qui nimio fanguineautcalore re-
ri, fed nomen kxc ldem adhortatur,vt praj- dundant.Fit etiam ex maizio & lixiuio vul-
gari
 HISTORIiE NAT VKJE LIB.XIV. 32.5
gariperco&oque,quod vocant quauhnexa- mecas vocant,gens fera,barbara atq indo - 4

tolli,quoniaex arborum cinereconricitur. mira, a Mexicana vrbein Septetriones non

Hoc ab eo extra£tu m ablui expedir
iiio enim quamdiu oportetmanes,em<pllitur
expurgaturque 3 &: in infolirum atque a cete-
rislonge diftantem ita mutatur faporem)
tentur poftca,&: vt reliqua decoquitur , do-
nec iuitam adipifcatur fpitutudinem ; atque
(in lixi- plurimum recedens , ac per montana cam-
pcftiiaq^ peliibus tanttim quafdam corporis
partestecti 3 errabunda ac vagaScytharura,
more, aut brutorum pecorumve, venatucjs
& aucupio, & quarudam iilueftriu ac fpon-
te nafcentium arborum fructu , vbi forstu-

ita demum fumptum expurgaredicitur fan- lit,viuentes.Cum carneslibet coquere,fcro-

guinem neque aliu medicamenti aut nutri-
,
bes in ipsa terra eftbdiunt, mox ignitis Iapi-

menti vfum pra*bere. Sequitur izquiatolli, dibus fternuntur medias collocant carnes
,

quod e torrido paratur contuibc[;Lnaizio,ied frumeti Indici mafsa obuolutas,ac demum

ciim iam decoquendi illud tempus eft,mai« fimilibus faxis ex terra obrUunt,tamdiu ibi
zijdecotfa modica: adiidut portioni,& om- manere permittentes quamdiu intelligunt
,

niatamdiu agitant,quamdiu opus eft vtiu- fufficereexquiiitedecoquedisj deco&as ex-

ftam fpiinxudinem acquirant, & chiili tan- trahunt , eiique &£ pane ad prsedidu m mo-
dem infperfo , potaturab ijs qui ob cordis dum parato , nbniine magua voluptare at-

imbecillitatem,aut atras bilisredundantiam que vtuntur incibis. Derluxit iam

vtilitate

moerore plerumque arhciuntur. Eft &hpau- ciiu ad Hifpanos Mexici degentes hic mps.
hatolliiquodexblitis rubris fit , ingeriturqj Spicas ipfas torrefaciunt appoiitas patinis,
infperfo melle.Prasterea michohoauzatolh, autincoquunt carnibus 3 & vtroquemodo
quod ex michihoauhtli paratur 3 pi&urato granis iucunde .vefcuncur*
nempe blitorum genere,quodfymphoniam
a varietate coloris quidam vocat.De poiente
vero pultiumquegeneribus, quibus via eft
G A P VT L XXVII.
antiquitas , fatis fupercjj di&um eft ab alijs: De xocoatL
nos enim qusenouoorbi funt familiaria,
necdum veteri iatis cognita atque perfpecla, SOlent etia ex aqua & maizio iam emol^
fcribenda ftatuimus. mafliim redaclo,per hoclem li-
lito,ac in
mul manentibus,parare xocoatl feu aquam 3

CAPVT LXXVL acidamiinde matutino expreiTam, vrinaear-

dori extinguendo ac calori cuiuis contempe-
De modo farandi panem ex maizjo. rando mirabilem, ii decem plus minus vn-
ciarum pondere , continuis aliquot diebus^
Molliun.t eo quo diximus modo maizij ieiunoadhuc vetriculo, epotetur. Cuius rei
moxpinfunt , ac palmis vtrifque
grana., admonendum eiTe Lecl:orem,e re meafore
admotis eftbrmant tenues ac ambitusme- putaui. Nec folum eftvfusfru£tus nam&: ;

diocris placentulas 5 quas ftatim vt oportet culmieius arundineTve torrefacTse , &C reda-
in comalli carbonibuscoquunt impoiitas:&: cTa^ in puluerem,ophiaii egregie medentur,

hic vulgatior frequentiorqj parandi panem licumoxitl feu relina mifceantur.

cx maizio modus. Sunt quitriplo&: inter-
dum quadruplo maiores efficiat; nec defunt
qui&craiuores.Sunt quieftbrment globu-
CAPVT LXXVIII.
los peponibus iimiles, dc in doliola iuxta fo- De ciboapatli hemiomticL
cum iita conijciant decoquenda, permixtis
interdum phafeolis,atque eis non ckra volu- "Erba,quae a MexicaniSjquoniamuiie-
ptatem vefcantur, mollesenim admodum Lrum medetur morbis &c hemionitidi

funt,conco&u faciles,&: gratifaporis. Alij foliorum figura eft(imilis,cihoapatli hemio-

lios indodrantem vfque producunt,5£ qua- nitica vocatur ^ ab Hifpaneniibus verb mu-

tuor digkorum craiutudine admixtis pha- lieribus herba vterina> n uutos a ribrata radi-
!

in patinis feu eomalibus aiTantes. At

feolis ce mittit ramos teiiues recl:os,teretes,& hir-
;)

Proceribus Indoru placentulae parari folent futds^ folia per interualla ab vtraquepartc
ex colato maizio adeb exilespurxqjjVttraf- caulis pinguia , hirfuta, oblonga, moliia, bc

lucidse psene iint,& a papyrointerpolatiore hemiontidiquadamtenus iimilia , vndeei

tenuitate minime vincantur. Item orbiculi cognomen,norefque albos in vmbelia com*
pauci ex colato maizio,qui etii craffl^tamen poiitos.Calida eft&: iicca gradu tertio,ideo-
omnino videtur tranilucere. Verum haxad que ius decocli illius aut huius exhiberi fo-
diuitestantiim Heroafque pertinent,nec eft let parturientibus duarum triumve vncia-
barbaco ap-
infuauisille panis,qui in vocata rum menfura, vtfaciliusenitantur, euentu

paraturaecoquitur.Indi enim,quos Ghichi- feliciiTuno, qLueaj.um pecTori quoque ma-

Ee "
gno-
 326 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
gnopereconfert.Tritafolia,ac pugilli men- ium Punicum feu granata. Rubri coloris
fura exaqua aut liquore aliquo conuenienti intus &c extraeft ; malurn aureum a^quac
bibita , placant vetristumorem, hydropem magnitudine.
curant, vrinam ac menfes euocanr, & com-
plures alioshis fimiles prxftant vfus, a nie-
dicamentis (implicibustertioordine calen-
C APVT LXXXL
ribusac tenuis fubftantise praeftari folitos. De chichd ex maizis.
Tam frigidisquamcalidis regionibus exul-
tat: feritur radice ac femine, habeturque in CHicha eft vinum ex maizio ,qua ine-
delicijs non in hortis modo ac viridarijs, briantur Barbari. Tundunt U moliunc
fedvafisquoque ficlilibus fata , quibusdo- duabuspetris maizium,admixta aqua,inde
morum tabulataatquefeneftrasornare ma- maifa quardam.Femina quae molit,fumit
fit

tresfamilias folent
, &: hortos peniiles con- per interualla parciculam, & manditjrurfus
ftruere.Omni regione &; tempore prouenit. abije^tin majdam. Dicunt pro fermento id
efle,&rciiufam iucunda: acedinis. Poftea
CAPVT LXXIX. &
aqua coquunt 5 effufa in vrceos biduo,ace-
fit.Gratiflimus hic potus Indis,nec
contem-
De caqmnqmhmtl, fett fgni arbore. nunt Hiipani. Feminae noftra? inuenerunc
artem elegantiorem conficiendi illum , mi-
CAquanquahuitl, ab alijs pochotl voca- nori ftomachi horrore. Salutarishic potus,
ta,arbor eft magna,aculeis horrida,fo- ficut&ipfum maizium , renum&; iecoris
lia oliua? ferens magna ex parte , fru&um dolori,calculi &c vrina: retentioni.
melo-peponiparuo forma & magnitudine
fimilem, plenumlanugine fibratacanden-
ti,fplendentique, & bombycinisfilislaxis
CAPVT L XXX II.

& vndulatis parum auc nihil diiTimili qua: De hiacis.

nei facile poflit , &in bombycinas veftes,
quas fenceas nonnulli vocanc apcari , lon- poma maris mor-
,
Hlaci fere imitantur
ge minori difpendio,fumptuque tenuio- tui. Inania poraa funt , fere nihil ha^
ri St faciliori opera, quam quas fericono- bent niii corticem & oiTiculum inteftinum;
ftrati parando folet adhiberi. Veriim is prseterea vacua.
eft mos horum , vc quae veneunc , ar-
cariiis
dentius arfe&ent. Interftant vero prsedi-
dtam lanuginem granula quasdam orbicu-
CAPVT LXXXIII.
Jaria canabino femini forma&magnitudi- De radicibus albjs.^
ne iimilia, dulcia , grata guftui , dulciumcu
amygdalarum
ftave
fere fapore, quas cruda to-
excitant appetentiam funtque ad-
Mlra apud Periienfes expurgandi vis
, , radicum albaru,paruisrapis iimilium.
eo impinguandis corporibusaccommoda Mas & femin^ feruntur.Ex mare vncia vna,
vt rebus gerendis reddant homines , qui eis ex femina altera fumitur , aqua diluto eius
vtuntur , inhabiles atque ineptos. Flos eft puluere. Qui fumpiit,fub Soledecumbit,vc
albus &c modicus, nec forma vocatoyzca- caskftis calor iuuet vires herbae .Poft horam
xochitl diflimiiis. Sunt fvtcirca Capitis admiranda lailitudine contabet refolutis
initia iam attigi qui vocent hanc arbo- artubus,vtconfifterenequeat;multa dein-
)

rempochotl, ob foliorum iimilitudinem, de capiti vertigo & inanitas: reliqua mem-

quam habent cum illisversc pochotl , e^tfi bra,brachia,crura,vena2,nerui,iucl:urietam-
longe iint minora , arborifque minime , vt quam fomicisincedentibus affecla: purga-
ha?c , fpiniferae aut fructiferae. Calido tio vtraquevia fit, excernitur omnis mali-
ciementique gaudet caslo , fed calidiore gnitas intrinfeca,vfque ad vermes aliquos&
magis j locaque &c carapeftriora raonca- & lumbricosjinrerim tsedium,marcor,&: fum-
na exornat, nec vlli fere eft incognita. ma laflitudoj fed abfoluta purgatione, ma-
net vegetus, valens, famelicus.

CAPV T LXXX. CAPVT L XXXIV.

De pythahaya. De battatis.

N faxorum fciituris nafcitur pytha-

INdi efFodiunt etia e tellure fuapte natu-
haya. Odit pingue folum: fru&us acro- ra naicentes radices,indigen^ battatas ap-
dulci mixtus, fapidus,quemadmodum ma- pellant. Infubresnapi videntur, aut magna
teuaj
 HISTORIiE NATVRJS LIB.XIV* 327
fcerrattubera. Quocumque modocondian-
tur,affc vcl elixse, nulli eduliocedunt dul-
corata mollitie. Cutis aliquanto tenacior
CAPVT LXXXVl
quam tubenbus aut napis , cerreicjj coloris* De xapua.
carocandidiflima.Seruncur eciam colun- &
curin horris,comeduntur &
cruds. Viridis PRocedit idem Au&or. Arboreft ali.a
caftanea? guftum cruda imitatur, efttamen nominexagua^cuius pomi acerbifuccus
dukiorv glauco-niger pingit quidquid tetigerit, adeo
coharrenter s vt nequeat vllo lauacro abradi
pomum,
CAPVT LXXXV. intra dies viginti. vbi maturuerit
vim eam fuccus amictit. Comeditur & fa-
pidum eft pomum illud. Eft & herba, quse,
De copei<&arboreyfeH copeo. vtidelignoalias memorauimus,furrumigio ,

perimit. Atra illa fuligine fe funeftanc

ECopeia pixlegitur,vt d pino. Aliqui pu- Barbari pradiaturi. Ad artem militarem
tarunt ftillicidio colligi , combuftione putant fpe&are* fi formidabiles ac terrK
eius ligni.Fru&us frmilisprunOjparuiis^ido- fici appareant hofti . De arbore perga-
neus palato &C ftomacho, folium mirabilet meniferaalibi hsec habetidem Petrus Mar^
Arborem efle hanc Petrus Martyr,
fcribit tyr : Ea eft palma? fimilis : folia illius funt
cuius folijs Chald#i,litterarum primireper- adeograndia , vt a pluuia tutetur quodque
tores,conceptus mentis abfentibus fignifl- fohum, in caputprocentum , hominem to-
cabant, priufquam vfus charrxreperiretur. tum , acfi laneam fibi penulam tergoinie-
Spithameum eft latitudine folium, rotun- cerit.Hoc parum:quod veio mirandum fir,
dumquefere.Acu, aut fpintere , vel ftyla dicamus. Folio (arbori nimirum folia inhx-
quouis, ferreo fiue ligneo,infcribunt noftri, renc haud fecus , ac fua in arbore palma) a
nonineptius quam chartae.Rifu dignum eft, radice, quaeft arboricompadaeruto ( fa-
quod mfularibus noftri de folio perfuadent. cilenamq-, per demifTam cufpidem captum
Noftroru lmperio foiia loqui putat boni illi foliumdetrahitur ab arbore)ininterioreiU
homines. MuTuseft aliquando illa ex vrbe lius tergo philyra , albuminisouipelliculae
Dominica,primaria infula^infularis quidam fimilis,reperitur candida, ea,vtex arietis iu-
a quodam Hifpano adfuum amicum, cum gulati corpore pellis,excoriatur, tolliturque
vtijs (diximus efle cuniculosjaflis.In itinere a fiio , nihilo minor arietina.
cortice integra
fiue^ameilue gulaimpellente, nuntius tres vei caprinamembrana, cuius ©pera vtuntur
vtias edit, funt enim muribus non maiores. omnes , ae fi membranas ipfas aflequeren-
Foliorcfcripiitamicus quot receperit. Ad tur , neque minus tenacem efle inquiunc
feruum herus inquit:En quidfVbi tua fides, eam philyram jforcipibus tantum fcindunt,
potuitne tantum gula, vt creditas vtias
filii quantum ad prsefentem fcribendi neceflita»
comederis ? Tremens mifer,Stadmiratus, temfufficiatiHxc arborxagua nuncupatur.
errorem ,fed, vnde id habuerit,he-
faflus eft Fruclus eius eft oliuae fimilis,porcos pingue-
rum rogat. En folium, quod tu ipfe affers, facit, homimbus non ita congruit.
, mihi recenfetj fimulquequa hora ad ami-
cum venifler, 8&iterum indeabijflet, folio
internuntio narrat. Icalepide falluntur fto-
CAPVT LXXXVH.
lidi infulares, qui pro dijs habebant noftros, De citreis.
quod eorumtmperio folia promant, quae
ipii. arcana efle putarunt. Sparfus per in- CHiribenfls vallis citreas arbores fatis
fulam rumor,quod folia noftrorum nu- proceras alit,odore grato. Aiunt veftes
tu loquantur , in fide depofiti retinet in* oppleri feruarique a tinea , fi capfis cicreis
fulares. Vtraque folij facies litteras , vti iintcondit£e.Panis tamenibi feruatus ama-
charta noftra,fufcipir.Membranadupiica- riorfellefit.Nauesexeiuscabulisc6ftrud.9a
ta craflius eft , tenax mirum in modum vermibus noncorroduntur.Aliaarbor paric
dum eft recens.-litteras oftendit albas in fuo ibipoma,quaecomefa vrinam prouocant, &C
- viridi: quando iiccatur, veluti tabella lignea emittere cogunt ad fanguinis colorem.
candefcit durefcitque, fed chara&eres fla-

uefcunt.
iimadefiac
Minimeautemcorrumpitur
, notas dimittit vmquam
,

,
nec,
nifi
GAPVT LXXXVIIL
comburatur,
De ca/sid Occidentali.

^Afliam fiftuiam amplexus eft nouus

;orbis:ljibentiflime reddidit fcenusjlibe-
raliifime in Hifpaniola , Cuba, U Iamaica ?

Ee % non
528 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
nonfineincommodo aliarumfrugummam-
que ad harum arborum olfa&um Formica-
rum occurritcopiatanta,vc quidquid apud
CAPVT XCIL
illas auc in earum vicina feratur ; a formicis De njlyi»
exedatur , grauemque etiam inferunt inco-
lis moleftiam. De huius arboris filiquis, ob MVlti Indi gaudet videricruenti.Viya;
longicudinem vaginis fimilibus, narranr, enimeft bitumen aut gluten quod-
quod , quando ijs maturcfcentibus venti dam exrefina&s quodam fru&u
v purpureo*
flant, tantus earum ad inuicem ficconfli- quo fe illinunt pradiaturi. dicunt etiam imi-
clus , vt obftrepere inter easanferum atque tacione daemonis id facere* Sic affirmanc
anatum agmina mille videantur. Ab eo apparerc.
concurfu pro fucci acerbi vel maturi
,

qualitate , ptove animularum medullje

ponderc in filiqua , variarum caufari vo-
& CAPVT XCIIL
cum modulosnoninfuaueSjinquiunt. Fer- De mateiUu.
tur alicubi fponte nafci.
MAteillu fub paruulis riuis vni inna-*

CAP VT LXXXIX. fcitur furculo.Singulos

cum , abfque alio fronde, terminat foliura
palmicesvni-

De bibao» rorundum, quemadmodum herbailla Hi-

fpanis di&a oreja de Abad. Iucunda palaco
fed faluberrima obtucui : namque pra>
Blhaus rarum genus plant£. Foliaquse- eft,

dam o&o dodrantium oblonga, duo- manfa , & impofita oculis vna aucalcera
rum lata, delicata , fechJuriufcuia , abfque no&e,omnern oculorum vincic morbum,
trunco e terra erumpunt , mollis germinis, nubem abfumic,pacac dolorem,reponic fuas
extremitate albefcentia. His faspe reparant fedi oculum , reftituitque vifum vfque ad
famem milites,quandoque etiam pro tecto, miraculum. *
fcaphi* feu oanois fimc*
CAPVT XCIV.
CAPVT XC.
De gu&dis.
De cucbucbu*
GVadae funt robuftiflim32arundines,ex-
REperitur in Collao radix cuchuchu sequanc enim crus humanum groflitie,
iucunda,dulcis, delicata , acceptaj^ilis proportibnata longitudine. Seruiuntconci-
ftomacho. Nulloerumpit forasfolio,nullo gnandis domibus rufticis - incernodia am-
eaulice, humacafemper : viror dumtaxat phoras aqu*e capiunc.Cum exficcanturjfoj:*
rense denotat vbi fit. Cum viriditas illa fu- ciffimee func.
perficialis definit , agnofcuncvim barbari
macuram,cunc etuunc. CAPVT XC V.
De barbafco.
CAPVT XCL
BArbafcus paruula herba, ere&a , licee
De guayabu, hac capiantur pifces. Si molica in aquas
miccatur,comedentes pifces inebriantur, &
quidam ruber fuper flu&us ve&ati, facilhme capiuntur,
GVayaba dicitur fru&us
intus S>c extra,pomi com munis magni- nifi mora vnius horae intercedat, poft quod
tudine,muLtisgranulis & duriufculis infer- fpatium fibircftituuncur.
tus. Comeduntillaanimalia. Exgranulis
excrementoeie&is, renafciturguayabus ar-
bor tam hberali fecunditate , vt crebritas
CAPVT XCVI.
eius pecori obfit, fub ea namquenullacre- De iucubiis.
fcitherba. Fru&us corruptioni pronus &
vermibus: conferuatur faccharo. Alicubi VOcac Oecidens Indiacalabepanem ex
albus inuenitur , qui &
abfque dubio radicibus iuccis confe&u , quas regio*
prarftat. nes ealidse ferunc. Plantadicitur iucubia,cu-
ius foliapulchra funt&lata,velut manusex-
tenfa porrc&is digitis, virore quodam nigri-
cantc. Inteftina lineis purpurafcentibusrradi-
ces
 HISTQlU,fe HAT VRJE LIB.XIVi 329
cesquoque purpurea? inclinantes in nigro- conficiunt. Agibus ver6 magis aflis aut eli-
rem intus prsealbidx.Seruntillas,poft bien- xis vtuntur quamad vfum conficiendi pa-
nium imo triennium erlbdiuntj alperis cor- nfs3 iuccam verofeclam &eompreflam(1(uc-
raduntlapidibns,deinde premunt quodam cofa namque eft) pinfuntj&: in placentas co-
torcularisgenere, eliciurit fucciim,&; in pa- quut. Agium fpeciesinnumerse funt -,a folijs

tula vafcula figlinafundut igni lento calen^ &. floribus earum varietas dignofcitur.Ha-
tia: itacoagulantur placentse quasdam ma- rum fpecies vnadicitur guanaguax, haxeft
iores vel minores, ad communem vi&um; intus forifque albida : aliaguaraguei^colo-
Comeduntur etiam iuccse co£ta? & afla*. rem habet violaceu foris, intus autem can-
Succus earum potus peftilentiorveneno eftj didum.Appellantalios ages zazaueios:hi ru-
coagulatus in panes, falubris. Confirmant befcunt foris,intuscandefcunt aliosfqui- ;

harc,&: explanabutquaePetrUs Martyr fcri- uetes^intus forifque albidi func.

pfitiQuando plancave iuccam ftacuunt,ter-
ram egerunttenus genu, &efToflam erigiic
intumulos quadratos nouempedales, duo-
CA P VT XGVIIL
decimque exipfis iuccaetruneis fefquipeda- De njrnh.
libusautcirciter tumulos ternos cuiquela-
teri prsebentes, infigurit tranfuerfse, vc fere
EX tribus radicum &
grarioruth ad con-
inipfiustumulicentrocufpideseorumeon- ficiendum panem generibus,qua: iucca^
ueniant.ExilloruminternodijSj&infixacu- ages,&£ mais ajppellantur , ex palmarum &
fpide radiculsecapillaresprodeUilt.Haepau- frucTibus vina conficiunc , vti GermanOs^

iatim acutse, in eas conuertuntur,fuperant- BelgaSiBritannos, montanosetiam noftros

que maturadacerti ac fsepe femoris huma- Hi(panos,putaVafcones,& Aftures;& in al-
ni crailitudinem longitudinemque: itacu- pibus Noricos 3 Sueuos & Heluetios, ex
mulata^ illa terra fere vaiuerfa digerirur in hordeo triticoque, &: pomisalicam confi-
radices 5 fed maturefcere iucca iriquiunt non cereaudiuimus. Alba, nigra etiam, vario-
breuiorifpatioquam fefquianno. Inquiunc rumque faporum,&: mulfum pleraque imi-
quoque,qd6 vlteriusad biennium vfque fi- taptia apud Gomogrum fe pocafle vina
natur, edfierimeliorem perfedioremc|j ad dicticant.
panem conficiendu. Euulfam lapidibusad
id.paratis, veluti fcalpro noftrse feminse ca-
feum, conterunt > & premuntdemum, aut
CAPVT XGI^.
facco eX herbis vel caniculis fluuialibus co- De acarachd.
fecto imponunt, ponderofo lapide fuperie-
c-to,diemque naturalem appenfum finunt; ACaracha radixapij inftar folia emit-
& fuccum eijciunt diximus namque, efle
;
tit. lucunda func afla j optima,fi con-
apud infulares mortiferum.Attamen fico- feruencur facchato;
quatur j falubris eft fuccus ille , vti e noftro
la&eferum. Hocaduertendum,apud hos
minime noxiumefleiucce; fuc-
continentes
CAPVT G.

cum. Multa dicunt efle iuccarum genera. De cabuyd.

Vnumalterofuauiusatque illud alio pre-
tiofius eft j quoRegulis edulium paratur.
Sunt quibusvefcanturNobilesjfunt &:qui-
bus populuSiExficcatam vero iuccam inca-
bellas fi&iles ad id compaeTas velutipref-
fum noftricafeum diftenduntcoquendam;
Is efteorUmpanisprimarius. Hunc vocant
calabbi.
Abuya reftisobionga dicitUrcirca Ve-
'necuelamexquoda cannabis genere^
aut vicario.FruteXjCUius folia vfque ad fex
drodantes interdum prolixa,duos prope la-
ta,definunt in acumen, alioqui crafla,molli
carne,qua abiecTa extrahut fibras^ imitatio-
ne cannabis vocantur. Poftqua extradse &
copulatse fiquse,ab alijs cucuiza,inde funes

CAPVT XCVIL adomnia minifteria fiunt(fpartum,vbih^e

planta,ineptummifi folo nam parum tenax 3

De anbus. & inconftans. ) Extremitas germinis teriera^

pro herba fullonis dealbat hnu,&; alia^ Nifi
ADijcia alia ex eode aucTore.Radicibus refecetur^eru mpit in palmitem,qui fatis co-
B&rbari lndi noftrisnapis,& magnitu- tignandis domibus^ ob nimiam ariditatem
dine &: forma,fed guftu dulci, caftanea: tc- incorruptibilis, nifi madefiat. Nulla aptior
nerse adhuc fimilibus, ad cibu vtuntur.Has materia excipiendse e filicepercuflb fcintil-
agesvocantipfi.Eft&: aliud radicis genus, lx. in eordeenim quam mollis eft.
quam iuccam appellanc ; ex hac panem &
Ee 5
CA.
330 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIl
GVAYACI RAMVLVS. &diuesfrondibus.Ramifurguntineffigiera
crucis. Folia figuram cordis imitantur, fex
digitoslata, & confiftentia.
C.APV.T CII.L
De mani.

NOn miniis admirandumin

frucMcare mani. Grana funt iub ter-
radicibus

ra in radicibus cuiu(dam fruticis nata clau*

;

duncurvaginis maioribus quam ciceroni:

extra&aimitanturauellanae nucleum. Sutv
ficiuncur ad plures vfuspro araygdalis<

C AP V T CIV.
De larumx.

IVcaia? infute: arbos iarumaeft,ficui §mu

:

lis,eodem modofrondofa > &: populi aiti-

tudinem fuperans,nec iolidaquidem,morc
aliaru arborum,nec inanis tamen vtiarun-
do,vti femla pocius auc fambucus. Fru&um
creat fefquifpithamalem,mollicie ficus,fapi-
dum & falubrem fanandis vulnenbus.Folia
mirovigenteffeclu. Vno id probantexem-
plovirifide digni. Hifpaniduo nxantesin-
terie inuicem digladiabantur , humerum
" vna &lacertum vno iftu gladij fere difiecit
CA P V T CL liofti alteri/ubalaripellicula vix membrum
De guayacis. fuftinente^quailibusconnexa. Accurrir ve-
tulalucaia, delapfum fuo loco membrum
ationymi mei Commentarijs de Hi-
IN
fpaniola celebratur radix Guayaza fo-
fiftitjeiusarborisjnec aiio medicamentige-
nere adhibito. Foliaconcufa fuperimponit.
ldm in prouincia Yguey inuencaincer rupes. Paucos poft dies fe vidiileviruincolumem
Ex ea panis fir. Cepam imicarur. Foliaforis atrcftantur. Qui nodos in fcirpo quserunc,
erumpeciaduos auttresfurngucur dodran- irruminencadhbitum , noshxc & maiora
tes,angufta,la;uigata & tenuia funt.Panis ex poileinnaturafieri^credere conftituimus.
ea Gc coficitur.Corradicur afpero faxo radix, Huius arboris corticem aiunt effe lubricum
ex alba maiTa globus aut pila fir. Sifticur ad
& lasuigatunvquar ciim non fit folida, fed
Solem,&: furfuriscolore induir. Poftquam medullofa, facili fcalptu euacuatur, Refert
Solem colerauic biduo plus minufve , farci- Petrns Martyr rem narratu digniiTima, fed
tnr vermibus veiut caro purrefaeia 3 &: miru artifici fuo infauftam . Iuca! a fuis fedibus
in modumfufcefic, nonpenitus contraclo
abrepti, defperatisviuuntanimis. Dimifere
nigrore. Dumq, fcacer vermibus,placencu- fpirrtus inertes,multiacibisabhorrendo,per
\x ex illisfiunt,qu2e in fi&ili prunis impofi- valles inuias& deferca nemora,rupe(q5 abf-
to-torrefiunt ab vtroque lacere. Hic panis trufaslacicances, alij vita exofam finierunt,
olim barbaroru eiusplagae.Siante vermina- fed qui fortiter pe&or e conftabant, fub fpe
tionem guftaretur,cicut£einftar perimeret. recuperandse Hbertatis viuere malebant. Ex
his pleriquenonineptioresforte,fi fugselo-
CAPVT CIL cus dabatur partes Hifpaniolae petebant Se-
s

De mamey. ptemtrionales, vndeab eorum patria venci

IDem Au&or commendat mamey
ctuum omnium iucundifllmum oculis
&c palato. Magnus eft prope vt pila bombar-
daru. Tegicurcorcice vt maia granatarqua-
ruorofficulaclaudit. Spatiuminter illa
corticemcomplet caro praepallida fuauifti-
mi faporis. Arbor a^que pulchra &C procera,
flaba^,&profpectare ar£ton licebar.Ibi pro-
fru- tenris lacertis , & ore aperto halitus patrios
anhelando abforbere velle videbatur;& ple-
rique fpiricu deficience, languidi pra:inedia
corruebat exammes. Ex his vnus vit^ aman-
& tior,domorum cdnftruendarum in pacria
lignariaartemexercueraCjlicetferrocareant
&chalybe,fecures tame,fed lapideas, & ad
naini-
 HIStdRIJS NATVKM LIB.XIV. 3$I
minifteriu cetera inftrumentaaflequuntur) ro bezucinodofa vincula complecTut, con-
difficilem creditu prouinciaamplexuseft, cuiTx vacillant tantum,ad locia dein fuum
iarumae arboris trabern abfcidit medulla, redeunt compagine inue&a. His furacibus
eius fcalpra vacuauit,maizio, grano, & cu- typhonibus noftri^occupataHifpaniolajma-
curbitis aqua repletis farciuit.Retinuit foris xime vexafeantur, qui & fibi infernos faspe
pufillu pro viatico.Vtramque arboris fron- dasmones fuiiTe vifos afterunt; celTafte vero
tem ftipauit, trabem in mare proiecTacon- calamitatemillamhorrendaaiuntj exquo
fcendir,viru m alium &fcmina,affincs nan- frequentaril eft Euchariftiae Sacra mentum
di peritos admittit,remis patriam verfus tra- in infula, neque daemones vltra vifos , qui
bemimpellunt. Egregium idinuentum in familiariter antiquis nocTu folebant (cC&
felicibus aufpicijs mifer inchoauic > ad mil- oftendere.
liariacirciter ducenta in redeuntem a Chi-
chora nauim inciderunt^prsedam in nauim
Hifpanitrahunt lugentem ,trabem ad Hi^
CAPVT CVII.
fpaniolam reitantx teftem adduxerunt,mi- De gifdmtf*
fero penu congefto vfi func^ Vidiffe trabern,
& eius fabricse archite&um allocutos fuiiTe GVam^ab alijs guause,fruc"tus funt velu-
fe,aiunt plures viri au&oritate graues. ti Qusedam oblongae,
vaginse lbngse.
qu^dam velut ex tabellis intus clauddnt nu-
C APVT CV. cleolos fubalbilTimaf carniSjqui & funt dul-
cifTimi. Aquibufdam diciturgofTypiumin
De guchone. (accharo. Inueniuntur paruulae vaginas digi»
PEftiiens planta guchon eft.Ros eius vi- tum non excedentes.
QuifquiScontingat,perinde ac
ruseft.
veneno contaminatur. Qui fixo infpexeric
obtutu,duos morbos contrahitjObcascatur,
GAPVT CVIII.
& turgec vthydropicus. De anonlhus.

GAPVT (JVI. \ Nonesdicuntur frudus iucundiffimi,

jLJLinftarilliuscibi quem Hifpani dici-
De bejhco.
mus maffjar ^/dW^.Salubresfunt, dc atgrotis

BEfucus fiue bezucus quidam palmes, \ frequentes.

editis frequens montibus per truncos
arbofum ferpit,ipfe imbellis,
fubfiftere, ha?rens arbori,
impotens
adculmen vfque
fibi CAPVT CIX.
prorepir.Tradabilis eft,& funiu rudentum- De gttanabanis*
que vices implecad plurimos vfus, non im-
peditur folijs. Latius hsec narracMartyr. GVanabariae frucTus magniTunt ,
pleni
Nacura,inquit,illis fua fpote funes aC reftes aculeis,intus veroacidi. Vocantaliqui
tribuat. Nulla fere arbor eft ad cuius radi- goilypium in aceto.Arboresin montibus &C
ces non pullulet, herbaquasdam verbenae hortis inueniuntur»
fimilisbezucum appellanr,more lupulorum
ferpitper matristruncum. Herba tenaciiis
adfupremos applieata vertices voluit (e, ac
CAPVf CX.
matrem circuiccauilloru, mulcitudinetan- De mebmntt arbore>
ta, vteam veluti lana vel vmbeculaconte-
gat^ cutamquC reddat ab arftu. Adquofcu- BOracliera dicitur abHifpanis arbos ad-
que magnos fafces colligandos,autponde- mirandi ftoris:exccditlilium,3equat al-
ra fuftinenda, adcrabes etiam &c domorum bedine.Odbriferuseftjlongus,excenfus,va-
contignationes connedtendas nata. Compa- cuefacTUs fine foliorum diftincTione in ex-
cTas bezuco commiiTuras aiunt praeftringi tremitate. Folia arboris magna,quorum fuc*
tutiiisqua quae figuntur clauisferreis, quod eus hauftusaqua^ oppido inebria^
neque putrefcatvmquam imbribus,aut fo-
libus arefcat^cedatque parumper infracTa,
per typhonu furorem domus concutiatur^
iEi
CAPVT CXI.
quse lignese funt omnes. ( Furacanes vocant De nociuis arboribusk
infuke rabidos ventorum illbs turbines,qui
radicitus eruere grandes arbores , & fsepe N Hifpaniola& Dariena noeentiffimse
difijcere domosfolebant.) Qnx clauis funt _quaedam arborcs funt. Colligam quse de
e6pa£tje,clauis erutis ditToluuntur,quas ve- his Petrus Martyr fcribit.Sunt dulcium pb-
Ec 4 mbrum
332 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
momm feraces, fed maxiuie noxiorum
vermes namque comefa conuertuncur.Sed
arboris vmbra praxipue lethalis
ilib ea aliquado dormieriit,turgido capite,
&; amiflo penicus lumine expergefa&i funtj
atfi breuitemporefomnoindulferint, poft
aliquot dies csecitate liberatur.Alibi,inquit,
eft & alia peculiaris terra^ arb'or,euius
necdu alicuius corpustetigerint,vibicesele-
uant ingentes, &c nifi illis aqua marina, vel
faliua matutinaobftetur , illicdlethalefuo
veneno excicat dolorem. Hanc arbprem
Hifpaniola parir.Eius eciamlignum olfactu
aiuntefle morciferu,nec porcaria
lignu poife finevit£pericuro,cumexcutere
a (e tantas feruitutis iugu iaepe infuiares Hi-
fpanioke tentauerint, nec ceflerit vmqua a-
perto marte,vel infidijs.reperti funt eo ligno
VoluifTe primarios noctu dormientes fuftu-
m igatos interi mere ,fed admirati ligni reper-
ti nouitatem Chriftiani, fateri
feroscoegerunc, & commenti au<3tores poe-
nas dedere.Habent ipfi genus herba^ cuius
odore fulti remedium comparant ab
fibi
eius ligni veneno , vtporcare illud queanc
indemnes;
CAPVT CXIi.
De cehobbd.
CVm de belli euentu,deannona,de
columitate Zemesreguli confulut,do-
mum Zemidicatam ingrediuntur ibiqj ab-
iorpta per nares cohobba (fic herba vocant
inebriantem,qua &: Boitij in furorem ftatim
vertunturjdomu illico teclis ad ftindameta
Verfis moueri, homines verfis veftigijs am-
bularefe videiegarriunt. Tanta eft pulueris
iilius cocufi visex cohobba , vt fenfum
om-
nem illico fumentieum tollat. Vc primiim
ceflic infania,brachijs demiflo capite genua
coplectitur, quo in ftatu attonitus pauli(per
immoratusjcaputvelutifomnoletuseleuati
atque oculos in cadu attollens ) intra fe pri-
miim confufa quseda obloquitur.Gui tunc
primarijaulicia4ft:antes(nequeenim de po-
pulo quifqua ad ea facra admittitur) fublatis
Vocibusgratias agut,quod iam ^ Zemis col-
loquio ad eos redierit,&: quid videric perco-
tantuf Ule aute os aperiens,Zemen eo tem-
.
pore fe allocutum fuifle delirat,fibiq5 aut vi-
ctoriam,aut perniciem,fi cum hoftibus ma-
nus conferuerint autfamem vel vbertatem,
; dentes aut ccenantes recentia fupportant,
peftem aut incolumitatem,&: quidquid ve-
m in buccam , pfsedixifle Zemen
lymphaticus prardicac. Sufpicor hanc her-
bam tabacum efTe<
: in
: nam qui
CAPVT CXIII.
De rrmgnis arboribus.
I Elchior Barros in Expeditione Io. At-
luarez Maldonati inueiiit proceras ar-
fi folia bores,qu9 asquarent impetu iactata; ex arcu
fagitt#,& quarum truncos homines fex vix
comple&erentur manibus extenfis.Ibidem
gigates reperti: occifus vnus hermaphrodita.
& Grandiiis aliquid adijcia ex Petro Martyre:
&
A riuo nigro infula Canafiftula millibus
quoquam paffuum (eptuaginta,reliais adextra lseuaq^
pluribusin id maius cadetibusfluminibus,
vnu capiunt duce incola nudo } ducentarum
per ea flumina naum magiftro, in cuius ripa
oftio ipfius proxima Abibeiba Regulus in-
colis imperabat. Loca efle paluftria cogno-
uerunt,propterea primarium Abibeiba? Re-
fraudem mi- guliatrium in arborefummaxdificatu erat.
Nouum &c infuetumhabitandi genus, fed
adeoprocerasarbores terra illa nutric > vt
inter earu ramos sedificare domos liceat in-
digenis, vti de alijs apud varios legimus Au-
Oceano confugiu habe-
cT:ores,qui arftuante
bantadaltasarboresicumrefleunte.pifcibus
vefceretur reiiclis.Trabibusinter ramosdii-
tentis,6£ conexisinuicem , congerie ftruunt
contra omnem ventorum vim tuca. Putant
noftri,ob fluuiorum alluuies,qux ibi crebrje
in- funt, arboresdomosincolashabere. Eftar-
borum illarum altitudo tanta , vt nulla vi-
rilis lacerti vis iit, quas domum afdificataia-
d:u Iapidis attingere fufriciat.Nec miror qui-
dem, fi Plinio 6c Audoribusalijscredideri*
mus de arboribus Indicis, quas adeo proce-
ras efle tradunt,ob foli vbertate & aquarum
abundantiam, vt fagitta nequeant fuperari:
neque enim eius terras campi omniu iudicio
cedunt vbertate,aut aquaru abundantia vlli
telluriquaSolambiat.Exillisarboribusple-
rafquedirnenfi brachiorum ambitu viri fe-
pteirijinterdumocto^ ftantesvix complexi
funtJn folo tamen cellas habent vinarias,eo
vino 3 dequo fupradiximus,refertas: quia li-
cet ventoru furor minime potis fit domos
illasdiruere 3 autc6fringereramosj couoluU
tur camen ,quamuis integra , quacumque
flatustrahat, vnde vina perturbarentur eo
motu. Reliqua fecum habent inarboribus*
Vina per ^radus coftrucTos arbori iuhasren-
tesfamuli adRegukm &primarios pran-
nontardioregreiTu,quam pedeplano noftri
, veluti pueri nobis ex abaco mcnfe vicino mini-
ftrant. Abibeiba: arborem noftri adeunt
4
colloquia ineunt petunt noftri , vt de-
:
fcendat , elato pacis ligno : negat Abi-
beiba> vt fe viuere fua fortc finant oran
Poft
 HlSTORIiS MATVR-fi LIB. XIV. 333
Poft blanditias,diruturos fe arbore a radics, Inuencus quoque raphanus , cuius vmbra
vcl igne fuppoiito crematurosmifi cu omni quinque equos iigatos complecTebacur,ipfe
fannlia defcendac,noftri minantur.Renuece raphanus vix exceniis brachijscomprehedi
iceru Abibeiba, fecuribusimpaoTisarborem poceratjtenerrimus camen fuit,&gratusgu-
quatere incipiut. Viiis ex arborefaliecibus af- ftantibus. Minthsepalmices duarum vlna-
fulis ex fec"hone,mucauic Abibeiba coniiliu, rum.Viiipeponesplufquam centum hbra-
deicendir, iedipfe tantueum hTijsduobus. rum quod fide publica
3
ceftatum.Planta pe-*-

Anonymus meus manufcriptus in Hifpa- ponis alicubi perdurat,nec iinguhs annis iic~

niola prodit arborem fuiiTe adeo vaftam,vc catur,fed inftar vitis roboracur, ampucatur-
©cTo hominesexteniis brachijs eoncludere que,refecTis prolixisgerminibus. Frumenti
nequirenc.In Braiihca,vt pro Cathohco Ca- granum quingenta reiticuitjtrecetafrequen*
itelkeRege poiTeflionem acciperet Didacus tuis. In Vraba a iacTo femme cucumerum^

de Lepe , fcripiit Regium nomenin arbore
immani ,quam decem & fex viri proteniis
manibus cople&i non potuere.Hieronymus
Perez noftrae Societacis, fuccidi f ecit lmma-
Iiem arborem plufquam centum & viginci
pedumambicurobuftam, quae fedes fuper-
Ititionum Catbalogafuerat.Tam immenfas
magnicudinisinearegione inueniuntur, vc
in earum cauitatibus domos ediftcenclntus
quoquc conuiuia celebrantur magnoBarba-
rorum numero.MexicanusRexin viridarijs
facris non vnam ar borem habebac,fu b cuius
vmbra mille homines federent. Neque pra%
termiccendum , quod in noftro orbe fcribic
£ius Il.miru de quercu. Teuronibus caftel-
& huiufcemodi rerum addiem citra vigefi-
mumfrucTus eorum legicuriCaules,beta!,la*
cTucse, boragines , &c his iimilia intra deei*
mumjcucurbita, raelones,inuao£tauum £&
vigeiimum.
CAtVT CXV.
De ogegha.
Mlrum in Congo arborum genus,quas
lncolseogeghas appeilant.FrucTu illae
feruntprunisnoftnsiimilem , colons fub-
flaui,& faporis fuauiflimi; inconftruendis
sedibusvfuifunt idque hunc in modum.
,

lum fuiflc, cum

Prutenos expugnarunc tra- Ramosplurimostrunco prsecifx ierr# infe-
x
naco fluuio Viftella,vetufta &c late paculam rutiuxta fe inuicem,vt ie mutuo psenc con-
quercum quam , in caftelli modum erecTis tingant.Facilcrami radices agunt , atque in
propugnaculis iuxta ripam munierunt. ibi arbuftacrefcunc , icaque iibi mucuo impie-
collocacopre;iidio,vlteriore$PrucenGS?vexa- cTuncur , vt murum quodammodo confti-
re cccperunc. Pugnatu eft farpe pro quercu, eft paries,adeo vc etiam
tuanc.acque hic illis
& ingentes paganorum copise fugata? ac de- panetesintermedios,&; locum vnum ab al-
iecse iunc.Bellu ad plures annos produ&um cerodifcernentes,prouc domi voluerint, ar-
cft:ad extremum,rortuna Fracrum imperio borhsecdifcriminet. Ligna deinde leuiora
arridens,omnem eisPruflia fubiecit.De pul- fuperinijciunt,quse primo ftramentis coope-
chra pinu Atxalus,qui primo regnauicin At- riunt, deinde ftoreisdiueriicoloribus, quse
talica gente,ambitum eius fuilie pedum vi- iimul cegumenco &c ornatui iint.Hatc eft te-
ginti quatuor fcripiit , alcitudinem a radice dium Congeniium parandarum ratio, quat
fexaginca Sc fepte.-poftea in tria fcifla sequa- omnes vnius cotignationis 6c linea%Lapide,
liter inter fe diftantia,&:iterumin vnuapi- quamuisabundenc marmore porphynte,&
cem cohiberi: tocam eius alticudinem duo- iafpide,non vtutur,quod eius vfum ignorec,
rum iugerum & quin^ecim cubitorum fpa-
tiocontineri,diftantem ab Adramytteo fta-
dijs centum o&uagintaSeptemtrionem ver-
CAPVT CXVL
ius. Nunc nulla eft.Habent & arbores fuara De variis gencribus pdmarttm.
mortem,aut percuifascadunt,autfuo tem-
jpore areicunt. Nihil eft in tcrra no morcale. VAriae in codem Regno Congipalmse
fpecies.hoc enim nomine coplecfcun-
CAPVT CXIV. rur& eas qusedacTylosferunCjVcinoftraceSi
& alias quse Indicis periimiles func de qui~ ,

De oknbm mwnis* busLibro II.dicTum.Hse illis,vci&fuisln-

dicae^oleum^vinumiacecUjfrucTus U panem
PRim£ fpinachiaeSd alia oIera,quae regio fubminiftrant. 01eumbutyro& foliditate

, ciim Hifpani
Periienfis hofpitatafuit & colore periimile eftmifi quodpaulo viri-
illuccranfuexereiemina, liberali fecundi- dius EfrucTusilliusparacur nucleo,&: buty-
tace infurrexere, vt manu vltima folia con- ri oleique vice fungicur,cum in cibis,cum in

tingi non pofTenc,ade6 frequetes &c denfata* lampadibus,&; vngendo.Vini ex hac arbore
fpinache,vt equus illac penetrare non poiTec. eliciendi hsc eft racio.Arboremextremam
334 IOAN. EVSEB.NtEREM B.HIST.NAT, Llfi. X I V/
perforant, &hincliquoremanat quem in diuerfis & floribus &; figuris variegatos:qtiiri
,

lagenas admotas recipiunt.Liquor hic inicio & alios,qui damafcenum noftril vndulacum
la&i &: colore &C fapore eft iimilis, fed cem- aemulancurjimo&ipeciem quamdam ferici

poris lapfu pauluhim acefcit,ac cum'illis eft fubtilioris,quem,qu6dceteris fic pretioiiori

viniloco, vt inebriet; deinde inceriedis ali- induere nemini, prsccer Regem, auc quibus-
quot diebus, miram acedinem induic, vt la- ille indulferit ,faseft. Paranc &c alias hifcC
eWse eodem non fectis atque aceto perfun- viliores, imo &L in plebecute vfum denfio-

dantur.Quare dum recens & mufteumeft, res^adeo vc hic quilque iuxca dignicatem &;
bibere folenr,idq$ non ad voluptacem mo- facultates fuas veftem gerat.
do,fedeciam fanicatem,mod6 nonexcedat;
nam praefentiflimum aduerfus lithiaiin &:
dyfariam remedium eft,ipfos eciam lapides
CAPVT CXVII.
in renibuscomminues; nullus vt in vniuer- De traBu fterdi herbarum y feu femita
saregione hifce fit morbis obnoxius. Alceri S. Thomx*
iteunarbori, cuius fruchim colam dicunt,
palmejnomcn indidere : noftris pinoru ma- APud Iaiaobae Indos in Occidenti tra^
lis, fi maiora fmc,ille iimilis. Nucleus inrer- dita perauos vigec memoria S. Apofto-
nc quadriparticus eft,& caftane^ in morem liThomae, quamretinentacranficu eius per
&: ipfe rubricans. Fru&us hic famem & ap- illas plagas, cuius non leuiaextancindiciaj

peticum excicat ; noxijs enim humoribus prarcipuequardam femica in ilhsfolicudini-

ftomachum purgat,& corroborat,hepati et- bus hactenus perfeuerat , in qua non oritur
iam conducit,&: paruo paratur, abundat herba nifi valde humilis 6c paruula , ciim
,

enim .Eft hic &£ aliud palmarum iilueftrium vrrumquelaiusherbefcacvltra modum. Eo

genus, qua: praererquam quod frucTaim ha- icinere dicunt Apoftolum inceffiiTe, inde &
beantefuifuauem,mattasad domos tegen- profectum in Pertiana regna. Apud Brafi-
das, fporcas parandas , aliofque vfus huma- lienfes quoque tradicio eft , ibi prsedicafle,

nos perneceftarias,fuppeditant.Exhis enim Apud alios bacbaios eciam in regionem

,

6c leclulorum ftragula & pannosconficiut, Paraguay venifle , poftquam deicenditper

e quibus veftes elegantes & cocinnas corpori fluuiumIguazu,deindeinParanam per Ara-
parant.Hunc in vfum folafolia fubferuiunt, caium,vbi obferuacur locus in quo fedit de-
vtque plura habeant,&fubtiliora (quo fila- feffus. Apoftolus , &
fercur prcdixifie , vc a

menta tenuiora ducanc) quocanis ea expur- maioubus aecepcum eft,poft fe illuc aduen-
gant, nec excrefcere eadem iinunt.Folia hec turos homines, qui pofteris eorum annun-
purgata, atq ; vt par eft parata,eo filant mo- tiarcnt fidem veri Dei quod non leue fbla-
,

do quo noftratcs linum,indeqj filamencum
tenue, quale fericum noftrum, educunt,e
quodiuerfa pannorugenera parant, aliquos
holoferico noftro ab vcroque lacere pares
tium & ammos facit nofte Religionis Prae-
dicatoribus, ingenceslaboresincer illos bar-
baros pro dilacatione Ecckfi,^ perpecien-
,
cibus.

IOAN'
 335

IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

EX SOCIETATE IES V
HISTORI.E NATVR£
LIBER XV.
CAPVT PRIMVM. abapibus Hifpanicis congeneribusfponte,
in cauitatibus arborum , quas Indi fe&as in
De mat^atlh ftupmea IndicL apiariareponuntac congerunt, fabricetun
Secundum eft ,quodparariex arundmibus
olligam inhocdeci* confueuit,vnde 5c faccharum quoque para-
m.d quinto Libronon^- tur. Tertiumfic ex metl,cuiusopiricifimin
nullas Francifci Her- huius plantse Capiteproditii eft* Quartum
nandi narrationes. De fitin regionibusremperatis, autferuidiori-
matzatli iic fCribic. Fru- bus,aquodamapum minime aculeatarum
clu huius planta* vocant genere, iimili formicis alatis,minorique no-
__ Hifpanimoui orbis colo- ftrate, fufpendente e faxis &C arboribus , fed
ni,ob fimilitudinem,pineamiAlumnam di- maxime quercuum generis,aluearia,autglo-
cunt Haitinas infulse &c Nouae Hifpanise, bolos quofdam,vocatos micatzontecomi-
&pineis noftratibus magnopere fimilem,& miacatl,iimiles faccharinis,interdum homi-
inde nomen fortitam. Planta ipfa fert iridis nis aequantes amplitudinem,conftantes co-
folia/ed fpinofajradicem flbratam crafTam- riis permultis , refertos vafculis minoribus
que,&:vnicumpomu, germinibuscircum- denfioribufquenoftris, colore fufcq, acpeN
circa exorientibus , ac altero inculmine ip- multo optimoqueaffluentes melle , &c nu-
fius pomi.Detra&ishis,fatifque,radices fta- merosa fobole atque fartura candida& mar-
tim aguntur, alteruque producitur pomum garitifera, qua afsa,& fale confpersa, nec ab
fimilibus ftipatu germimbus. Initio hoc ap- amygdalis dulcibusdiftantefapore, quoties
paret rubrum , fedprocedentetempore , ac occurritidgenusexaminis, auide vefcuntur
rubrefcente adhuc germine,pallefcit. Sapor indigenae. Nec tantiim caftrantes aluearia*
eft dulcis acidufque, temperies frigidaat- fed ore exfugentes. Du m vero editur mel,
que ficca; ac fucco manans natura.Exhibe- non adha^ret cera dentibus, fed quidpiam
tur febrientibus refrigerij gratia, ad exci- & paleis fimile* Conficiunt huiufmodi apes
tandam appetentiam , retineturque ore^ vt mel haud aliter ac noftrse, pariterqj floribus
fitim mitigetj& linguam hume&et, quam- &rore viuunt,Septembrique menfe impense
quam in bilem facile conuerti dicatur. Sa- fecunda &
onufta mellaria reperiuntur»
por eft eiusfruc~his quem vulgus malocoto- Quintum genus,predi£Hs paulifper cedens,
neum vocat ,non iine quada(vt dictum eft) ab apibus quibufdamaculeatis,noftrati-
fit

acore.Conditaaliquado faccharo,atque ita bus longe minoribus,fuluifque hseenim :

delata inHifpanias, gratiflimo fucco pla- oblongo orbe fabricato quemacomimia-

,

cuere. Nafciturin calidis regionibus mon- -

eatl vocant,mellificare confueuerunt.Inue-
toiifque locis. ftigare vix potui,an regem habeant,feruent-
ve in opere aut in adminiftrandis rebus ciui-
CA P VT II. lem ordinem,fed verifimile eft hac in re no-
ftraces apes imitari, quamqua adhuc ab hac
De mellu, Indtci genenbmi irudi gente&: imperita obferuatum non fit ;
niii fatius eft putare 3 naturse magis arrifiil^
demelle pluranarraUerimus
VafrtUis barbaras quoque & filueftres extarCapes,
^Libro decimo tertio , hic appendam velut &inter homines ipfos,quoseodem in-
quseinferiiit Francifcus Hernadus in Gom- teileclusilluftrauitlumine , gentes ineultas^
mentarijs plantamm. Multa meilis genera & ab omni ciuilitate 6c apte inftituta repu-
in NouaHifpania,nonIocofoliim,velut
in blica prorfus alienas. Et vt praedi&is non-
veteri orbe ,veriim ipsa materia & apum nulla alia apum , vefparum, pfeudomelliffa-
diueriis generibus diftantia.Primum eft Hi- rumque genera adijciam,in Noua Hifpani^
fpanieii peromnia iimiie i idemc]ueJ & UO
q d obferuata, noneft prastereundum iilentio
3^6 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
genus aiiud paruarum apum, expers aculei, dam calefacere flrmareque , referare vifce-
iubterraneis iocis mellificans, fauos con- & riirnobftru£tiones,menies lente fluetes ira-
firuens orbieulares vocatum tlalneultii,
, here , cachexi fubuenire, &
frigida; cumfuis
fed non adeo iucundo opere aut grato mel- vifceris intemperiei ferre opem. Prouenk
lificiojeft enitii acidum mcl , & aliquantu- regiombus temperatis, qualis eft Mexicana,
lum amarum, edi in probatiorum generum non tamen odit calidiores editave aut cani-
penuiiafb!eatfubitiiui,condimenuiqueirn- peftria loca. Quiniusdeco&i enixis infun-
mifceru- MelhfkatquOque in foraminibus ditur foliaque admota tumores praeter na-
,

pariccum riparumve a vefparum quedam dif- turam aut concoquunt , aut diflipanc. 5pe«.
ferentia, vocatarum xicotli quac aculeatx cies huius videtur herba illa iimilis praxe-
,

iunt, nigracque,fed pallefcenti dorfo. Quid denti , flove magno e luteo purpurafcente,
memorem pleudomeliflas aculeatas, terras, fed nullo fere fapore aut odore conftans ,
& cauitateslignorum'quas esdem effodiut, qui frigidam prasfert ac humentem natu-
incolentes,quauhxicocl a Mexicenfibus vo- ram Fcbrientibus confert , &: oculis mede-
catas,auc f iiluas,alias noxio venenatoque ar- tur in(iammatis,quamobrem yxpatlia qui-
maras aculeo? Aut tlalpipioli,inerme apum bufdam nuncupatur;6c Sichiauhtlatjvbina-
genus , noftratium maguiuidine, nigroquc fcitur,nonnumquam pkzahoae cacaxaptli,
& luteo colore varium? Aut cuecalmiahoatl frequetiusvero cacaxdacotlvocatur.Quirs
computandam inter vefpas ,noxij acvene- & alia nahuiteputz diflerentia inuemtur
nati aculeifaliafvc eiufdem generis minores? apudYtzocefes,radicibus hellebori acribus^,
Aut quauhxicotli pfeudotneliflam ,
qua: caiidifque &
ficcis ordine tertio , ac Huxi-
tota nigraeft , li aias excipias quae rubras bus dyientencis coercendis perutilihus. Ell
,

funt- venenatitlimi &

prael6giaculei,& fac- 6c aha frigidas temperiei, ac calori iecoris ni-
diarinas arundines,adeoque ligna ipfa pun- mioplacando mirabilis.
ctura afummoad imum vfque findentes?
Verum vellenaturx fmgularia mirandaque
nominatim percenfere opera,fuencinfoien- CAPVT IV.
tia?,ne dicam ftupiditati vehementiadfcri-
bendum,- ^De nanahuapatl^feu morbl Gailici
medicwd.
CAPVT III.
Adicem fundic longam, tenuem,& fi-
De nahutyteput^ feu quatuor dorfts: .bratam, nanahuapatli, quamalij pala-
naapatli, quoniavlceribus medetur,voeare
HErba eftab vnaradice.J craiTa,fibrata,
J 7 folent. Foiia habet fquallentia prolixaque^
multosedenscaules tres circiter cu-
, & illis pilofellae vulgaris iimilia:florem cha-
bitos longos, ac minimo digito paulo craf- memelijin caulis cacumine femen acre.Ca-
iiores/uhiofque,&foliaceis quibufdamap- lidaeftac ficca ordine fecundo,6^ amarifa-
pendicibuSjfecundum eorum longitudinem poris,ac guftu odora.Redacla in farinam,&:
e partibus quaternisdifcurrencibus, penna- lnfperfaviceribus putridis medetur. Vndeefl
tos (vnde euenit illinomen) &ineisfolia ab aiiquibus voca-
(vt cliximus)palancapatli
afpera , fpiculoruni mucronibus , ni longd ta. Melancholiam paflbs curat, idofque
ab
maioraeirentjiimilia; floresluteos ftellacos, hasffiorrho Opanucenii, quem vocanc ma-
& chryfanthemo maiores. Radicum nbrx huaquitli.Quinetiamtufaexaquarefoluta^
calidse & iiccae funt ordine tertio,odoratar, acpugilli vnius menfura fumpta e liquore
acres, amarx, refmofse , acpartsu tenuium. quopiam congruenti,quoties expediat,luetu
Hx femidrachmas pondere contritx,atquc vocatam Gallicam aut Hifpanicam fundi-
ex vino vel liquore aliquo fumptae/atierati, tus exftirpac & curar, exficcatis quoque vni-
vacuatis per inferna efculentis vitiatis, me- uerfis corporis vlcufculisatque tuberculis.
dentur, & puftulis a morboGaliico ortis Qua cx re luce meridiana clarius euadjt,
infperfk,fi pritisiure decodi huacatl & xal- quodmultos adhuc anxiediftorfit, mor-
xocotl lauentur, fubueniunt, referasitque & bum fcilicet huncab Indis hifce Occiden-
extergunt furunculos. Quin eadem radice, tahbus fuifle profedum, atque in aliaspro-
vnciae vnius mensurafumptam,aluum leni- pagatum veteris oibis plagas quoniam ;

re ac ciere vrinam .Sunt quibus placeat ma- apud eam gentem patrium germannmque
iori pondere fumendani, necnon qui afle- hic morbus atque antiquum fortituseftno-
rant euocarefudorem,perfrigeratis mcderi, men. Nafcitur temperaus iocis, c,ualia funt
f ehres etiam ipfas &
capitis dolorem tolle- Tepoztlanica M
re, &
bculorum infiammationes difcutere,
imbeciliem ventriculum ob caufam frka-
o
CA-
 HISTORlA NATVRife. LIB. XV- 337
&um, aute lue Hifpanica profe&um, mird

CAPVT V "'.;
t
curat,tuffiantiqu.aeafthmatique medetur,
flatumdifcutit,comminuitlapidem,renum
De ololiuhqm^feu plantd orbkularwm 8c veficae affe&ibus ex frigore ortis fuccur-

filwrmn. dolores capitis,& quofuis alios,qui inue-

rit >

terati furtt,tollit ; vitiatucalorem emendar,

OLoliuhqui,quam coaxihuitl feu herba nienfes trahit,partum accelerat, referat ob-
ferpentis alij vocat,volubilis pianta eft, ftruc~tiones,ac frigus pellit. Eade radix dua-
caules fundens e radicibus , fibris fimilibus, rum drachmaru pondere humorescraftbsac
teretesi virides, tenuefcjj, e quibus prodeunt lentos,(ed preeipue pituitofos vacuat,quem-
folia viridia,tenuia, cordis figura, flores albi admodu ceteras congeneres, quod antiquos
& longiufculi, femen rotundum, fimile co- latuiffe puto. Habetur hec plata maximi ab
nano, vnde nomen. Calida quarto ordine indigenis,&: computatur inter faluberrimas.
plantaeft, luem Gallicam curat, doiores e Nalcitur temperatis frigidifque regionibus
frigore ortos fedat, flatu ae pmer naturam Michuacanacenfibus:quo fit,vt creda,facile'
tumores difcutit.Puluis refinse mixtus pellit poflead loca Hifpaniarum temperata , auc
frigus , luxatifqj aut fractis offibus, &: lum- paululum calentia transferri.Eft alterum &
bisfeminarum laxis arciorobore miru au- genusphehuame 3 vocacum minus,nonnihil
xiliatur ih modum. Seminis tahtum vfus forma differens, fed eifde facultatibus con-
eft in medicina , quod tritum , illitumque ftansifibrata radice, folijs minoribus,&: ca-
capiti 8c fronti, cum la&e &C chilli, fertur preolis quibufdam Cdc hinc &inde conuol-
morbis oculorum mederi j fumptum ver6 uentibus cuius ius deco&i narratur intet
«,

Venerem excitat. Id acri eft fapore tem- & reliqua iclibus fcorpionum mire prodefle.
perie,velut & plantaeiusimpensecalida.In-
dorum facrifici cum videri vellent verfati
,
CA P VT VII.
cum fuperis j ac refponfa accipere ab eis, ea
vefcebantur planta,vc defiperent, milleque De pinabuihmtzth yfett herbd vcrecmdi.
phantafmata &; dsemonum obuerfantium
effigies circumfpedarent * qua in re folano T)Inahuihuitztli,quamalijfquoniainducit
manieo Diofcondis fimilis fortaffis alicui JL foporem capiti impofita,auc quia tacta
videri poffic. Nafcicur in locis campeftribus dormire videtur ) cocochiatl vocant, frute*
calidarum regionurm eft quatuor dodrantes longus>folia fundens
quadamtenus falcata per interualla fena*
CAPVT VI. acmanipuloruformafibi inuicero coniun*
cl:a,haucl diffimilia illis yhoixochitlj ftirpes
T>e pbehuame, fett medkina <td parmm tenues/piniferosj radices furculofas. Flores
accommodatd, verofrucMmveforma erinaceis , principio
viridibus,ac mox fuluis, racematim depen^-

Q
'

VamMechuacanenfesphehuamevo- dentibus,perfimiles.Amoremdk:iturconci-
FoHafaporemraphaniquadamtenus
w cant, apud quos copioss prouenir, liare.

referunt. Frigida conftat ficcaq; & adftrin-

Dioicorides nofter ariftolochia clematiten
nuncupat.Tamen quoniam neque illa apud geti nacura,necnon & glutinosa.Succus ra-
alteriusorbiscolonos,inquit Fracifcus Her- dicismedeturtertianisfebribusjoculisinfla-
nandus, pidam aut viuam mihivmquam macis,fomnumqjinducitjCortexverd vecris
videre conrigit,& huic orbi familiare eft,de- fluxibus. Hic eft ille frutex , cuius folia ad
lineandam curaui^ additis praeterea eius vfi- queufs hominis aerifve attaclu cotrahunturi
bus, quos hx gentes , nunc demum ego& iungutur inter fefe,atqj marcefcut. Nafcicur
ipfe experimento comperi. Ergo volubilis incalidis Tepotzlanicis , Quauhtlani quo-
planta eft,folia ferens cordis figura, fed ta- que 4 &: Hueiclalpse, &
in collibus Yacapich*
men minora; flores purpureos,ceteris gene- tlg.Hanc eamde dc exiftimo,auc ei cogene-
ribus ariftolochix fimilesj radicem craflam, rem, quam Hifpani Philippicaru infularum
longam , &: fub neruo corticem veftitam. coloni plantam fentientem vocant , de qua
Huius eft praecipuus in medicinavfus , vt fcribunt(ver^anfalso,nefcio)nonnulla,qu«
qua^ odora valde fit > acris calidaq; & ficca in hac , proueniente prasdidis in locis, vera
ordine tertio temperie 5ac fubtiliu partium. efle nequaquam conftac j veluc eft, ftipices

lus deco&i fi eade cura, qua chinar autcar- recl:os proferre, pennas gallinacea: craffitu-
^aparillse folet ,
paretur, aut eifdem'mifcea- dine , ex fingulis radicibus denos duode^
tur, & perfimili quoque victus,ceterarumqj nofve , quorum vnufquil^ue duodenis or-
rerum, quas Vocanc non-naturales, inftitu^ netur folijs , diuifis in quatuor ordines,dua-
tione exhibeatur , quemuis frisotiflcu afte-
& rum vnciarum inter fe diftantes interuallo ;
^ Ff folia
 1*8 10ANHIS fcVSEBU NIEREMBERCtl
folia efTe loto vrbanat fimilia,flores cyaneos, Quin radix huius herbx adiu&a £acanaca%
linguarfimiles pafTerina: antequarn hient;
, sequis pondenbus drachmas vnius,humbreS
hiantibus vero, interna diuidi folia modica: craiBs & lentos vaeuat,flatum generantesj,
aded offendi attaclu flatuqj hominum,
vt &:Gallicam luem efficientes. Nafciturin
attrcctata digitis vltima foliorumferie,moc- frigidisac montofis Prouincise Mechoaea-
rorero quemdaprse fe ferat atque fopOrem, neiis.DigniiTimaiob iucundiffimu radicum
ftatimcp decidant reliqua folia , mancnti-
: odorem quem cum primumnaribus ad-
,
busfolisfuperioribus> fi digitotangantur3 mouetur, fpirant,vttransferaturad Hifpa-
paritet decidunt: qui in ftipitem * qua parte nos Sc reliquas orbis plagas paulo gelidiores.
attre&etur ,rumpi,acinterram procidere> Aiunt indigense, febhbus magnopere ad-
nigrefcenteincisa parte, velut fiigne fuiflet uerfari ; quodeuenirepoterit aut rigoribus
combufta-, quin ii halitu hominis perfletur, fedatis,autpulfis aliqua parte humoribus,
totum procidereac rumpi: nequehoceue- Sunt qui tzipahtziti & tiripeti vocent.
ligno,baculove aut aliter tagi contin-
hire,fi
gat,fed folahumana manu aut fpiritu infi-
pida eiTe,nec vlla.quae ad medicos vfus fpe-
CAP VT IX.
clet, pollerevi. Plantam aliam feruntnafci De pilipoc.
apud Malabares,qua;fimiliteradmanus co-
ta&ucoRtrahatur,folijs polypodij,ac luteis T\Vo funtgenerahuiusarboris,masfci-
iloribus. Alij aliam apud Periiinos, quae et- -L/licet &: femina. Mas nafcitur inter fa-
iara,fi tangatur, arefcat nec non in noftro xa,amplioreft &: maioribusfolijsjfemina irt
5
}

orbe,ac praecipue apud Gades. Veriim quae planis , minori amplitudine,&: folrjs mino-
FrancifcusHernadus de pinu huiztli fcribit, ribus. Vtraque prouenit hume&is vmbro-
experimento cognouit , multique alij indu- fifque locis , iuxta arbores alias quibusad-

bitatum efle millies compererei uoluitur. Folia fertinfummapartelaurinis

fimilia;impenseacuminata 6c dilutiviro*
CAPVT VIIL ris. Cortex eft afper,color ftipitum
fufcus,
qui enodes fere iunt. Radici innafcuntut
Deafaro Mechuacamco }feu curitteii: qusedam tubercula fufca , pugnicraffitudi-
ne. Stipitestransuerfimfciffij videnturfub-
Llbuit vocareafarum Mechuacanicum nigti,&in pelliculas quafdam , carparum
hanc herbam,quam Mechoacanenfes membranisperfimiles,diuifi.Vfuspr§cipuus
curitzen vocant , alij verd aphatzi puntzu- eft radicum quarum fapor valde eft ama-
^
meti,aut apharzefirengua/eu odorum dcu- rus^ nec fine quadam acrimoniai etfi breui
lum , ob foliorum iiguram &f>rolixarum illa euanefcat. Venenatis moriibus ac po-
radicuodorem impensefuauera. Cubitalis tionibusrefiftiti emendatqiceterorum an-
eft., radices multas tenuefqj,&: fibrisfimiles tidotorum^ in Philippicis infulis &: alibi na-
fundens,hellebori albi perfimiles;caules le- fcentium (fi cjuod eft) vitium, frenatqi vio^-
ues, lentos, teretesac graciles; folia tenuiaj, lentiam,lente operatur quamobrem ma- :

mediocria,&: vitigenis proxima,finuofa fer- gna ex parte folet reliquis ( vt di&um eft)
rataq5,(uperne virentia,ac fquallentia infer- medicamentis commi(ceii,velut optimum
ne ;
flores luteos,exiles bL comatos,vnde ge* venenorum omnium alexipharmacum,fi
neratur femen fufcum,&!: quam minimum. folas excipias fagittarum venenatarum pla
Radix, quaefola (quod adhucnouerim) in gas, quibusferturofficere. InafFeclibusta-
medicamlta vemt,calida eft & ficca ordine men dubijs atqueincertiscurandisfecuium
tertio, & partium fiibtilium,
fuauiflimo o- eft medicamentum,perfe fumptumivacuat
dore ac fapore acri.Puluis eiusex aqua,vino, enim leniter , neque anxietates vllas infert*
bugloffoveaut meliiToboti fucco fumptus aut vomitiones , fefquidrachmse menfura.

fex obolorum pondere , iliacos dolorcs fa- Huius occafione non incommode fubie'-.
nat, corroborat,ventriculumcalefacit , ac quitur(
quoniam & hanc arborem quoque
frigore imbecillem confirmat coCbonem : recipit)oleum,quod ex alexipharmacis per-
procurat , vifcerum temperiem frigida tol- multis parant Philippicenfes^ad grauiffimas
lit, fatietati roedetur,obftrucl:iones aperir^ JEgritudinescurandasfaluberrimUjexcipien-
lapides & quidquid renu veficseq^ obftruit tesoleum fefaminum,aur,per eius carira-
meatusemundat menftrua vrinamqj pro-
;
tem &:inopiam,nucumIndicarum, para-
uocat.vteroeonfert, venenatis potionibus tum quo alias diclumeft modo, hac tameni
aduerfatur^flatu difcutir, ac vires reftaurat, lege vt loco aqua? fuccus arundinum dul-
i
lus decocti fuccvffve idem prseftat , nec non eium faccharive fit permixtus ,- cui re~
puluis,addito melle aut faccharo , in confe- center extorto , & adhuc
calenti 3 ad^-
dionesjquas Iin&aria vocan^eonformatus* duntur psmgaguafeni lutei parces duse^qu^
* arbos
 HISTORIiE-NATVR.fi LIB.XVi 339
&rbos materie conftat fuberneo corti.ce

ieuiori, amaraque
tadicis tambalaguife. maioris
;
radicis biratoci totidem,
fru&ufqymi-
CAPVT XI.
noris radicum vcriufque calamaij tuba?, &c
pangaguafeni , & vtriufque buyotuyo par~ De xmhqitiktlpitzjhotic ± fen de an-
tes finguke, radicum vtriufque pilipoe ac mr tenmfolia y
njel de olere her*
feminis dalami arquis portionibus, reliquo- bdceo\
ium omnium pondus. Ciin&aniifcenda
iunt, corrafisprimo galei corio radicibus, Adicem vnicam furculofam fundit
autquouis alio minutorum dentium rafo- .xiuchquilitl herba, e qua multi prd-
rio, contritis etiam minutifllme feminibus; deunt ftipitesjredi,fex cubitos longi, ac mi-
qua2 omnia pariter fundenturin olei fere nimum digitum crafli, coloriscinerei, tere-
duplam portionem, mox viginti plusmi- tes atque laeuesjfoliarara, fimilia ciceris fo-
niis horarum infolantur fpatio.. Quo tem- lijSjftores paruiexalborubefcentes , fili- &
pore tranfa&o, eo oleovtuntur, manente quas aceruatim appenfkcauli, afcaridibus
reliduo puluerum in eo vafequo contine- crafliufculis vermiculifve limiles, plenas
tur. Pondus aduerfum venena efficax eft a femine nigro. Amara nonnihil eft , &c
femuncia ad drachmas fenas: atque ita pr*e- legumina quadamtenus refipiens, acris,
ftaiitiflimum eft remedium aduerfus vene- calidaque eft & iicca fecundo ordine natu*
na &c venenaras plagas ii eodem perun-
, ra. Puluis eius antiqua vlcera fanat, abluta
gantur. Quod ii porato oieo dolor in vul^- tamen priiis vrina* quofitvt palaucapatli
nere excitetur, ftarim remouetur illito vul- a multis vocetur. Dolorem &c calorem
nere> Vacuat eciam pituitam leniter,&: ci- iugentem capitum puerorum , folia con-
tra omnem noxam aut anxietatem , vncias tuia admotaque dicuntur extinguere , re-
vnius aut fexquiunciae potatum pondere^ folutave exaquaatqueillita. Cseruleum fit

exeifdem pigmentum,nuncupat»m abln-

GAPVT X. dis tlacehoili mohuitlive, tinguntque ca-
pillos atro colore. Nafcitur fpontefua in
De qumbtlatlatzjn y fett arbore calidis regionibus,campeftribus montofifqj

cnpiunte* locis: &

quamquam in herbarum genusre-
feratur jduostamenannos virens viuaque
periiftit.Parandi pigmenti,quod Latinicae-
ARbor eft magna,folijs mori,iohge ta-
ruleumvocant, Mexicani vero mohuitli &:
men amplioribus,& ferratis per am-
lauhuilli, hic eft modus. Folia incifa in ahe-
bitum, multilque diftinctis interuenijs; ful-
uo ftipite, fruclu orbiculari , ex vtraque ta-
num feruentis aquae, fed iam ab igne fepo-
litse, tepentifque, aut melius (vteiusrei af-
men parte comprefTo , ac melo-peponis in-
firmant periti ) frigefcentis , neque ignem
includenteque intra fe duode-
ftar ftriato ,
experta? , conijciuntur : concutiuntur vehe-
cimaut ampliiis hucleoscandidos,orbicu-
menter 3 ac paulatim aqua infeda transfun-
lares,argenteodehario autverticillis,quibus
3
ditUr in teftam aut dolium , &: tandem
fufatorquentur, forma arque magnitudine
per foramiha paulofublimiora,erTufo hu-
fimiles. Terni ex his,detracl:a qiiadam inte-
more, quidquid e folijs decefiit,permit-
media membranula, quse folet
teriori ac
titur reiidere. Fsex illa pigmentum eft :
inducere anxietatem , fefquidrachmam
ficcatur id Sole , &c facco canabino perco-
pendenteSjhumoresomnes per fuperna at-
latur, moxeftbrmanturparujerotse, qux
que inferna , fed praecipue pituitam ac bi-
patinis fuperpofitis carbonibus folidanturj
lem,detraliunt.Securura &c felicis fucceflus
vt recondi tandemqueantinannuos vfus.
medicamen, mediocriter calidum,&: mor-
Sen quoque apud Hifpanos integrum
bis a frigore ortis conuenientiflimum
eflet , caliciioribus nempe regionibus, qua-
Torrefiunt ergo medio criter , refoluuntur
lis eft Bastica , aut aliae ex his quas alluit
ex aqua,atqueita matutino epotantur. Eft
mare, feucampeftribusfeu montoiis locis,
in hoc fructu mirabile, qu6d ciirn iam
in areas late puluinatas fparfo femine il-
maturuit , fttijs aliquot crepantibus de-
lius la£tuc£Emore,menfequidem Ianuario^
hifcat, rumparurque tanto .impetu acfo-
ficlemens iit aut calidum cselum, folum-
hitu , vt Veluci tormento quopiam bellico
que vdum atque irriguum iin mimis ,Se-
ia&atum quam longiflime euolet. Nafci- ;

ptembri , Odobrive, & tempeftiuein ii-

tur in calidis loeis ,
quibus eft admodum
beriores campos, ficut ipfaequoque paruse
familiaris.
la£tucae folent , digefto atque tranfpofito^
tamen nouellis plantis, vinaicatif»
farritis

que a noxiarum herbarum tyrannide,

Ff % quo»
m
quoties
IOANNIS
nimirum lafciuiere
illae ,
fcVSEBII NIEREMB3SRGII
& tandem quis porcjonibus , miram exhibere operaim
euuliis, &accemmodacisvfui. Siccanda autem radix , acque ica deinde
reponenda ; cauendum tamen eft ab
herba quadam per omnia paene
CAPVT XIX noxiaquc.
fimilij

t)e iacmche y feti radice michuacam

exjjurgante* CAPVT XIII.

IAcuachc , quam alij pufquam, Mexi- De tlathn cttyd} fett piptre longo.
cenfes vo-
vero tlalan tlacauitllapilli
caut , herba eft radices fundens magna ex QVam Indi Nouse Hifpania? tlatlari
parterotundas,&lactemanantes,candidaf- cuya vocanc , piperlongumappellac
que,&: ex eiscaulesvolubilesj tenuesorna- Diofcorides ,ecfi recondendi frucf.um mo-
tofque folijsraris, cordis figura , fed mino- dus nondum ad haec noftra ccmpora illis
ribus , florrbus vero longis &c coccineis > ac cognitus fuerit. Volubilis ac farmentoia
fructu peponis forma Sc magnicudine, la- planta eft,foliaoblonga piperis rotundi, ac
nugine obducfo candenti ac femine albo , iimiliter interuenijs iecundwm reclitudi-
referto, tenui latoque, non flnebombycinis nem difcurrentibus. FrBclusteres&lori-
quibufdam filis argenteis Sc lentis. Radix gus; flos nullus. Ergo fru&us eius acris ettp
eftcalida quarto tere ordine, iiccaque, & calidaque natura quarto ordine , cum inii-
fnmpta guttur vrens: purgat humoresom- gniiiccitate:nam,&: fubtilium partium fo-
nes per inferna fed praxipue pituitam
, fef- hamitiora fiint. Hominisaltitudinemex-
quidrachmas duarumvedrachmarum pon- cedunt ftipites^ oriturque paflim in calidiS
dere ex aqua vinove. lure pulli aut ex tre- regionibus. Foliaimpoiita vlceribus, radi-
mulo ouo fumptu facilis,nec admodum in-^ cis gcrminumqueexpreiTtis fuccus epotus»
graro guftu. Sunt qui lacte aut expreifo fuc- auc infufus,aquamintercutaneam dicitUT
co vtantur vicefcammonijjimoquiconte- euacuare ; ius vero decodi criirium edo-
dantplancam ipfam adfcammoniaegenera mata,auc congeftospicuicofos cumores,me-
pertinerejaddantquein elecmariaiicca cum ftrua etiam euocare , &
flatus j ab eifque or-
iaccharo , mir.ibilemque dicanc efFeclum tum dolorem tollere. Falia impofita vlce-
prasftare.Sunt qui radicem laeuigatam per ribus mederi,praecipue venenatis dolores ; e
noclem inaqua fex drachmarum menfura frigore aut Indica lue profedos lenirej fau-
macerari permittant , mane percolent , ex- cium difcucere cumores,& quofuis aliosjfedi
primanc ,&: aquam propinenr* atqucita prarcipue adiecla centlinan , impeditumt
parum iniucundo vtanttir pharmaco. In motum reftaurare, euocare fudores, flarura
penuria&charitare fcammonij additur in difcucere , neruorum refolutioni mederi,
electuaria ,
quae illud folent recipere,& per- conuulfionique ;
fuffitu iuuare epilepticos,
quam commodum praeftat efteetum. Sunc peliere rigores .& frigoraj& mille huiufmo-.
ctiam quiradicemillamailerantmederi fe- di alia iuuamenta prjeftare.Nafcitur (vc ac-
bribus, '&c liquorem inftillatum oculis.Tria tigi)calidis in locispaftjm iuxta aquas,fepta
eius plantse reperies genera ,marem femi- 6cfaxamec defunt qui quauhyyauhtli,&: tei
namque, &forma '& vinbus valde iimilia; mocotl vQcare con fueuerint.
nec non M tertium nigranti folo ,faxoiis
proueniens ,
iocis praecipue radicem fun- &
dens teniuorem ,quasaptiflimaiit parando C A P VT XIV.
exfoluenti , rddito -iaccharo
electuario
Xauhtlicp decenti menfuxa yaut tragacantho, Tte tetlatia 9 fitt arborevrenti,
quoad lenitervacuandam bilem acque pi-

tuitam nequeas. offendere prarftantius vl* ARbor eft magna , folijs mali-medic^
lum. Sunt qui ex iure decodh eius fyrnpum fuluis hirfutiique,& minimedeciduis,
parent , qui trium vnciarum pondere , pi~ pinguibus, mollibus , &C e viridi in fquali-
tuitam bilerncjue mira"facilitatepurget.Na- dumcolorem cendentibus, iniignibufque
fciciu* in calidis planifque huius NouaeHi- interuenijs mtiltis luceis aut flameis , frucfu
fpaniac permulcislocis , etli a Michoaca- virenti,vnedonis forma &magnitudine.Lac
neniibus, vbi primum reperta eft, &:vis vrentis eft naturx , quofit vt iumentisad
eognita , praxipuum nobiliufque inuene- eam arborem fefe confricantibus atque-
rit nonien : nam &c Teimmilcenfibus eft fcalpentibus , fluant eidem accti-
pili^ aut fi

familiaris ,
qui ferunt vrina^ cnacuandaf, benc:: quin hominesalidveanimaliafubil-
permixram radicem caudae tlacuarzim g- l.Hris vmbracapcancia fomnps, incidwntiri
 HISTdRUE NAT VRM LIB. XV. 3-4 1

pilorum defluuium. Lac atta&a mcm- fnmpta velapplicata hrmat, hydtopemcu-

bra exulcerat tanta eft vis huius mali. rat , medeturque impetigini&fcabiei, nec
;

Quodmagis mirere , cortex huius arboris titiQX parcit confricata.

frigidus eft &: ficcus , nullitifve caloris , jSS

ius decocii eius non modo citra noxam vl-

lam epocacur fedarticulorum ibluit dolo-
, CAPVT XVI.
res,& medetur icabiei, bibitumauc illitum,
ac diarrhoeas (vtquidam Indi medici aife- De tlalffequetzjtl,fift fennd
runt) coercet.Quin lacprxm&umlepram,
'terrx.
ophiaiim , impetiginenl ,ceterafq5 cucis in-
fe&iones,fiprudenter adhibeatur, exiiccac,
vlceraqj infanabilia curat. Nafciturin fri- NDmtn fumpfit a folijspennas auiurri

gidis montofifq} locis Tepozdahi \ cali- & quamcjUam ab Hifpanis

imitantibus,
dioranon refugit i nam 8c inter Haitinos millefolium vocetur, quod ftratioti mille
quoque proucnic , apud quos guaovocari folioantiquorum fit fimilis. A radicibns
confueuit. Sunc qui affirmanc , corcicem fimilibus fibiis multos edit caules , ceretes,
duarum drachmarum pondere redactum & fubrec~tos,tenues, & quacuor plus mintis
in puluerem,acque fumptum,aluum laxare dodrances longos, ramulos per interual-
quodqui fieri poifitmoneftfacileiudicare, }a hinc inde producentes , refertos folijs
ii diarrhceas cohibet , nifi eompreifione (vt diximus) peonis auium iimilibus, fio-
quadam vacuet, auc omnino excuiTu ad- ribus in fummis caulibus poftremifque ra-
ftringat . Materies vero admodum iir- mis ex albo in luteum tendentes , paucos,
ima.eA , &: ad opera topiaria perquani & in corymborum formam compoiitos.
accommoda. Amaraeft|guftu, non fine quadam acri-
monia odora , tenuium partium , &: gra-

C AP VT XV.
dutertio cumficcitatecalefaciens. Succus
eius epocus vrinam cietj menfes euocat, &
ventriculum a frigidacausa debilem 3 feu
De tex4xapotld 5 feti Indicd extraadmoueas , ieu in puluerem redavtam
ftarmicd. propinesbibendam, corroborat &; firmar;
difcutit flatus , diarrhceas fiftic,vlcehbus
Adicem tenuem fundic texaxapotta; pudendorum medetur , tumores prsccer
lapidum perforatrix , quam alij
.feu nacuram foluit , obftrticliones, Sc potiili-
tzompiliuizpatli, feu fternutamentum mo- mum vteri, referat ; caloremque iamdiu
uentem vocailt , fibratamque , & inde elangueicentem corrigit &;inftaurat. Tufi^
caulestenuesferpentesper terram, & pur- atque emplaftri modo impofica, fcabiem
pureos , folia lini exilia 3 &: flores mtiltos eurat puerorum Capitibus innafci folitam^
pallentes. Olethscmalamedica, qua? ci- exiiccanteextergenteque ,qua pr&'dica eft
trea vocant, mirum in modum , fapitque. vi. Sufficus eius ftrangulacioni vteri , aut
Acris eft , calidaque SC ficca ordine fere in peiTario obdica , aut eliquore quopiam
quarco , iubtiliumque partium , jidmota conuenienti puluere eius epoto ; parttim
naribus infpiratoque eius vapore medetur
, aCcelerat, fecundas pellit , recinec fluxura

grauedmi&: capitis dolori citato fternu- , alui , ruiiimque infantium 6c prouedio-

tamento , &c euocata pituita per os , ocu- rum bibica eurat nec defunt qui afleue-
:

los atque nares. Mirum eft in ea herbulaj rent, fuccum eius ahquotvnciarum. men-
confricato ea madente lapide 3 vel quinqtie furi epotum purgare per vomitum om-
vncias crailo , admotifque auerfa? parti na- nes humores qux omnia tam funt a
:

ribus, ita percipi odorem^ ac fi naribus ip- ftratiote nullefolio antiquorum aliena
iis herbulam admouiiles:tanta enim eft na~ ( frigidse nempe natura: planta) vt quam-
turx vis , vt vel exiles herbuke , ac fere uis fit illiforma perfimilis atque ided
,

nulke,duritfima craflaque penetrent faxa^ ad illius fpecies fortailis -jreferenda , ab eo

Nafciturin calidis Qiiauhnahuacenfibus ramen viribus longe abiic . Tam calidis
Tlaquiltenaeenfibus, &inagroHoaxtepe- quam frigidis prouenic regiombus , roto-
cenfi , adhcerens faxis. Eade-m tufa , illi- que anni decurfu fponte emicat , circa
taqtie ante quartans? febris acceftionem irngua tamen fecunda atque campeftria
,

curat eam : vtero confertj menftrua euo- loca. Haberi foiet in delicijs , praxipne
cat, vrinam ciet , referat obftrucfa , in- a matronis , quse vfum maximum &: ia-
feigictata calefacit ; fudores elicit , dolo- lubrem ab ea paifim Vterinorum aife -
rcs mitigat , ventriculum , cor & capuc cluum oppieilse moleftijs fufcipiunt , fe-

F f i, ritur-
342 JOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGfl
riturque ab eifdem in viridarijts , vafifque feliciore fucceflit , quam flacetatovteren-
fi&ilibus , nigra tamen pinguique terra tur fyrupo humoribus, fed pfaecipue bi-
,

fubftrata; nam &: crebra aquic infperfio- liofrs, percoquendis , 6c ad vacuationem

ne , &c follicita domefticorum cura , ke- prxparandis. Alij aqua aut ftillatitio li-
tior aropliorque fieri folet. quore, inquae(cum aliquamdiu manfe-
rint ) expreflas fint , hunlorem biliofum

CAPVT XVII.
expurgant, aut tenuant crafllorem. Nec
defunt, qui nucis Indic£ permixtamvo-
cato oleo epotent, atque ita leniter Sc tu-
De ummndo. tb vacuentur. Aceti quoque vfum pra?»
bent, prascipue matur* 6c eorum fV ;

COnfueuere Indi Orientales atque lia tufa,eryiipelatis vtiliflime imponun-

Occidentales, nec non aliae quam- tur. Qui in Hifpanias ceterafque orbis
plures nationes , contra Grecorum & regiones ab Orientahbus deferuntur , falc
Latinorum confuetudinem , plantas ipfas funt conditi , nec puri afportantur , ne
relinquentes fine nominibus , fruc"tibus vitiari putrefcete^ve maris iongive itinerjs
tantum &c fioribus nomina imponere: causa aut iniuria contirigat. Fit ex eif-
quod in tamarindorum arbore videmus dem recentibus , adieclo faccharo confe- ,

euenire , cui ciim nullum contigerit no- ftio, qua egregie , & citra moleftiam vl-
roen percgrinum , aut fuerit a Mexica- lam humores praedicti & cOncoquuntuf
nis impoiitum ( nupet enim eft ad eas 8c vacuanmr. Noncredo Grxcoruni oxy-
oras tranflata ) fru&us tameii eius non phsenica eflc cenfendam atbofem tama-
vnicum (cd plura fint fortiti ita fit vt
, : rindorum , cum vcre dadyli non fint
Malbari puli Guzarati ambili, &C apud
, fed filiquae fvt diximus) digi.tis jncuruis
Arabas tamarindi , feu Indi da&yli nun- fimiies» Multumqueputo aberrare Ara-
cupentur •
non quod h«ec arbos palmse bes , & caligare recentiores ad vnum om-
fmiilis flr, aut fruclus eius commercium nes in eius defcript;ione ; ex qua iudicare
habeat curn da&ylis , fed vel quia itaap- eft promptum , tamarindorum arborem
pellare libuit , Vel quod fru&us digito- numquam eos oculis perfpexifle. Nafci*
rum quamdatti reprxfentcnt fimilitudi- turiam iuxta Acapulei portum, & apud
nem , etfi craffiores fmt , 6c magna ex Quauhnahuacenfes , non longe ab vrbe
parte longiores. Eft igitur arbos nucis Mexkana.
iuglandis aut fraxini amplitudine , ramis
dodrantalibus , foliolis fefertis minutis,
ac rutae (imilibus , fed longioribus , vt his CAPVT XVIII.
quas mizquetl vocata Mexicanis,
fert
flue hoaxin , aut quauhnacatli. Materia
JDe iubd planta infukrtm
firma , filiquis in digiti incurui aut afcus
figuram effbrmatis, quaium cortex initio Thiltppkarum,
virens , dC poft maturitatem eft cinereus,
& a quo faCile exuatur fruclus , nucleis IVba, quam alij magaari a leuiiate vo-

fuiuo lupino paitlo rhaioribus intus con- eantarbor eft parua , intra ?.rmi
,

tentis, leuibitsquibus abie&is, callo vtun-

;
vnius fpatium in iuftam magnitudineni
tur Medici. Dulcis acidique
iucundi & aflufgens, radicibus brachtum craffls, fti-

faporis ea eft. Harum filiquarum natu- pitibus fertiuf . Moti folijs , [cd leuiori-
ra , vt no&u folijs conuoluta* fefe a fri- bus , viretttibus 5c fubrubeis , praecipuc
goris iniurijs muniaht atque tueantur, circa extremos , &c lnterdiuu
margines
interdiu vero fuapte natura explieeiitur ; purpureis , cortiee albo odoroque, & ma-
& e penetralibtts foliorum erumpant ac xime radicis floribus racerriatim depen-
prodeant Folia acida funt , 6c fapotis
. detttibus candidis , inodoris , 8c exilibus
fuauis: atqueita, vbi earum arborum fup- albb fruclu ternoque , &: ricinino femira
petit copia, in falfamentoruftt vfum ve- flmili, paribufque inclufo vafculis , radix
niunt , citra aceti auxilium. Frigida Sc cuius pntcipuus fertur in medicina vfus.
ficca temperatura conftat , bilettt conco- Candetts eft, craflarum pardum P &: fv
quit pituitam incidit, fedat calorem,&
,
poris initio prop^ nullius , deinde vtrd
prardicloshumotes,fedpotiflimum bilem acris caloreque tertij fere ordinis oflen-
expurgat. Sunt qui virentes iiliquas cor- dentis , quoos,
ventnculum oc guttur anh-
ticibus dumraxat fpoliatas , & addito fac- cit hxc trita , ac per fe fumpta , aut cum
:

charo argrotantibus prxbeant fumendas$ pilipoc , de qua fuo loco fumus locuti 3

parj
 H1ST0RI.E -
NAT VRM LIB. XV. 34J
pari vtriufque quinum obolorum menfu- tes , quarum media maior eft diuifis fer-
ra , venenatis refiltic potionibus , per fu- ratifque , & floribus poftremos ramos
perna infernaque vacuato veneno , cele- per ambitum coccineis ,ac media parts
ricerque, &: citra noxam, picuitofis &C atra- luteis cum alba quadam iride. Radix eft
bihofis humonbus expurgatis. Inferuic calida & ficca ordine quarto , acrifque
etiam ius decoeti corticis florum ac femi- & fubamari faporis, odoris vero paftina-
nis balneis , quae aduerfus intemperiem cae copali auttecomahacas perfimilis. Fo-
frigidam, & corporis imbeciilitatem ad- lia tufa,&: admota,medentur fcabiei; &:

mouentur. Exprimitur e femine oleum reda&a in puluerem, vlceribus. Radices

amygdalino fimile , mirabilis prxftaniia: tufx atque ex aqua potat duarum drachma-
atque operse aduerfus frigidas quafuis rum pondere, vrinam &: menfes euocanr,
afte&iones ( etfi prope locum , cui adrno- conuulfionem curant , fatietari medentur,
uetur,parui momenti (uicitez inflamma- pedtori conferunt , frigus pellunt , refe-
tionem^ dolorefque recentes & inuetera- rant obftrudta, opitulantur cceliacis, hy-
tos, extergitque Sc exiiccat carnem fuper- dropicis,coIicis,iIiacis, & ceteris, quibus
cxcrefcentem palpebris , & oculorum ex medicamenta calida ficcaque ordine quar-
atra bili fufcitatos tumores ius deco&icor- to , ac fubtilium partium folent con-
ticisaut radicis , aut aqua,inquam vtraque ferre. Nafcitur in frigidis montibus , &:
coniecla iint , excrinfecus illita , confert- eorum verrucis Tacambariprouinciae Me-
que recentibus plagis,maxime neruorum, chuacanenfis,necnon Cayulae , vbi caca-
quas non multo poft cicatf ice obducic cucuchi vocant.
ac conglutinat.

CA P VT XXL^
C A P VT XIX.
De capolin , feu cerafo dulci
De tanglat.
Inaico.

H
luteas
Erba eft bulbofae
extra e candido rubrefcenti
vnde profert hordei folia dena
,
infiftens radici,
, intra ARbor
folijs aroygdali, aut cerafinoftratis,
eft mediocris magnitudinis

duodenave , quatuor longa dodrantes minutim ferratis floribus racematim de-

afperiofa , &c continenter virentia , caulem pendentibus, exquibus acini fiunc , cerafis
Tero ac fructum nullum . Tota planta noftris forma,colore, magnitudine,offibus,
florum mali Medicse odorem prasfert, «ucleis, nec non & fapore fimiles. Quo fic,
fed vehementiorem Adftringit non fi-
.
exiftimem , arborem hancin ceraforumm
ne quodam calore. Eadem incocta pi- 'generareferendam, etfi fint quibus videa-
fciunrelixandorum vitium emendat, com- tur ad lotorumdifTerentiaspertinere. Aci-
mendatque faporem , infufa gratiam &
di paululum fru&usfunt ,&:aditringentes,

addit vino, & iucundum odorem,intin- etfiiam tempeftiui,& exquifitam maturi-

elibufque & condimentis inferuit. Aqua tatem afTecuti, dulceseuadant, & magnam
quaf ex ei ftillac ignis vi , antequam aufteritatis partcm amittant. Guftus func
Soli exponatur , inodora fere eft ; fed So- grati , adeo vc ex quorumdam non parum
lis radios experta, iucundum odorem fpi- fagacis 'palati fententia noftris cerafis non
rarefolet, demumque illita facie, fenfus videantur inferiores. Temperate calida
Omnes caputque roborari videntur , atque ficcaque , &c nonnihil adftringenti natura
excitari. Nafcitur inPhilippicis. conftant. Fit cxeis panis potioque in anno*
tix &c vini caritate. Nutrimentum prx-
melancholicum , & cordi quadam-
CAPVT XX. ftant
tenus inimicum , dentes inficiunt nigro
colore,fiquis eis diutius aftuefcat, fed qui,
De tcahuenguem\ fufilipenduU fi cura adfit , poffit facile extergi , ac den-

Mtchuacamcd. tifricijs emendari;& tamen non defunt, qui

ceteris hortenfibus fruelibus , etiam vetufti

HErba eft radicem fundens glandi fi- orbis, audeanteos anteponere.Vere florec
milem , intrinfecus candentem , & hxc arbos , fertque pef vniuerfam fere
txtra tufcam , fed finentem in tenuem scftatem frudum. Iusdecocl:icorticiseius
& longum funiculum , vnde proditcau- iufolatum quindecim integros dies , ac
lis purpurafcens, ornatus folijs in trespar- fumprum drachmx vnius pondere , dyfen-
Ff4 teri-
 344 IOANNIS EVSEBII N IEREMBERG XI

G A P 6 L I N.

tericos curat ,
puluis vero eiufdem afge- ac omnium minimum tolocapollin , v»
mata difcutir ,vifum clarificat,inflammatio~ niueriim vero omnes racematim de =
nibus opitulatur,ac linguam prse vehementi pendentem.
ardore arefcentem lenit quod etiam ger-
.
minum
,

liquor aut fuccus pratftare folet. CAPVT XXII.

Temperato cado gaudet, qualeeft Mexica-
De cacaoaquahuitl ,
feuarborecacak
num , vbihje arboresinhortiscampeftrh
bufque locis , & humana diligentia &:
IN cacaoaquahuitl magna detcgumur
fuapte natura proueniunt. Triplici con- humana? fonis volumina,inquic,Franci-
ftant hx arbores differentia, fruCtu tan- fcus Hernandus: in vetere fiquidemorbe,

tiim differentes: fiquidem xitomacapolim perque pnfca illa tcmpora, quse vita? homi-
fructum fert pmnorum circiter magni- num erant ncceflaria.atque ade6 apud alios
tudine , helocapolim paulo minorem cum deelTeat qujerenda , non rependeban-
tur
 JtflSTORIifi MATVRl LIB. XV. 345
Vu'r mt, nondu aureus argentevifve circum- nutrimenti, fubamara fubdulciqiie & tem-
ferebatur numus,aut pecudum Regiimve b
perata natura,aut aliquantulum frigida at-
aut Principum iimulacra metallis oerne- que humentn Sunt aurem jquodadhuc
banturinfculpta : rerum permutatione vi- eompererim, quatuor huius atboris diffe-
uebatur, vt olimfa&umcecinit Homerus; rentia:. Prima quauhacacahoatl dicitur P
& fructuum, quos recondebant, facla ahjs omnium maxima,& ampliorem ferens fru-
copia, mutuum ferebatur auxilium. Tan- clum altcra mecacahoatl , qua: mediocri
:

dem sera percufla atque fignata funtj& mil- conftat magnitudine , ac fru&um fert ma-
le rerum effigies numifmatis impreffaecon- :.
gnitudine a prardiefo fecundum: tertia xo-
fpiciebantur : at in nouum mundum num- chicacahoatl vocatajminoreft,ac minorem
quam auaritise figna penetrauerant,aut ca- profert fru&um ,femencjj extrarubefcens 3
put erexerat ambitio, donec noftri ineam intraveroceterorum colore quarta om- :

vento deuecti^impetum fecereiNon

velis ac nium minima,&. ideo vocata tlalcacahoad,
vfque adeo fpiendebant illis argentum at- feu humilis, pomum fert minimum , haud
queaurum, quibusprsecipue abundabant: •
alteriusquamceterageneracoloris. Quse
auium pulcherrimarum plumse,lintea quse- diflerentiseomnes eadem pollent facultate^
dam goflipina, ac gemmse quse ea fert affa- atque eofdem vfus prseftant, licet poftrema
tim fuapte fponte tellus, erat diuitiarum &c potionibus magisinferuiatjceteras vero nu-
copiarum fumma. Nondum armillse,tor- misaptioresatquecommodioresiint.foilet
ques aut brachialia,nifi fortaffis concinnata quoque &
quauhapatachtU ad earumdem
e floribus,plebiinuotuerant,aut margaritse arborumgenusreferri,fedamplioreft arbos^
vllo erantillis in pretio. Nudi pscne incede- & ampliorahabet folia fru&ufque femi- &
banr,vitam degebant hilarem, neque vaftos na, qux dulciora quoque funt ceteris,& pro
congerendithefauros,autrei familiarisau- amygdalis, prsefertim tofta aut faccharo
gendse , velut de futuro parum follicitos, condita 5 ediatquevfurpari poffunt, quam-
cura euigilabat: in diem viuebatur,indulge- quam parandse potioni imtincommodk>ra,
batur genio humili forte , fed tranquilla & Aucla igitur asgritudine,laborantibusexhi-
felici, &: potiffimis naturse bonis magna berifoletexeo femineparatapotio,cui ni-
cum iucunditate potiebantur. Semen ca- hil prseterea admixtum
contemperan-
iic,

caoatl erat illis pro numo,& eo prsecipua vi- do seftui ac , & his quos
feruori placando
tq prsemia.,ciam opus erat,comparabantur. calida hepatis alterius partis vexat intempe-
Duratque hodiernum vfque diem non
in ries. Siveroquatuorgranisvnciavnica mi-

paucisincolishicmos. Quid ni ? quando fceaturgummi ius quod vocant holli 3 bi-

quibufdam Orientalium gentium cochlese baturque, dyfentericos affe&us mire coer^
Venerese,& alijsfoliaquarumdaarborumj cetverum funt gummiipfum granaqj priiis
;

alijfque alia pecuriia? gerunt vices. Quin&: torrefacienda : granafiquidem adep pin-
eseodcm femine, quocomerciainibantur, guiafunt , vtexprimere,iilibeat , poffis ab

feruebant emporia, &: in varios dominos il- eis o.leum ;

gummi vero tenaciffima & val-
lius ope mercimonia transferebantur, con- de glutinosa vi eft ptseditu. Nimius autera
cinnabantque potum , nondum vini con- eiufdem potionis vfusvifcera obftruit, co-
ficiendi ratione reperta 5 ciim tamen non- lorem inficit, &ad cachexim,&infanabiles
nulla vitium filueftriurnacgeneralabrufca- alios morbos perducit. Sed quoniam &£
rumapud illos fuapte fpontein filuis paffim compoiltas U fimplices parari exeo potio-
prouenirent, arborefque &: frutices, quibus nes folent, atque hae non vnica tantiim ra-
aduoluebantur, vuis acinifque vanorum tione,auteifdemexrebus, iam hisramillis,
coloru m &: pampinis- condecorarent,atque floribus, aliifve plantarum partibus in fari-
grauitatefuaincuruarent. Dehocergoce- nam redadis & adiedis j in eis enarrandis
lebernmo ieminc,& quod in noftram vfque fuerit haud immerito aliquamdiu commo-
tempeftatem &: vini & numi fubeat vicem, randum. Primum ergo potionis genus ex
agendum modo, ab ipsa arborefumpto ini- eo feniine parari folitum,atextli feu madens
no. Eft ergo cacaoatl qnahuitl arbor am- dicitur.Fit hoc fimplex ex centum plus mi-
plitudine &
folijs mali-medic^, loge tamen nus granis cacahoatf crudis aut torrefa.clis,
maioribus atque amplioribus^fmctu oblon- fed probe contufis , &
commixtis frumentt
go peponi magno ii mili , fed ftriato ac rufo Indici portioni, quas molliora reddita, am^
CiicahoacentlinuncupatOjfemineCacahoatl babufque manibus modo apertis mod6
pleno, quodfemen (vtdiximus) Mexicanis coniuncl:is in capacem figuram efformata
pro nuino eft,materiemque potionis eidem poffmt commode comprehendi: Si vero li-
genti gratiflima: prsebet, Subftantiii idem betpararecompofitum,addesmecaxochit)i
conftat pnlla- in difpares diiiisa particulas, xochinacazdi & tlilxochitl frudus contri-
fed probe compoiitas interfeitenerai multi toSj6£ commixtos leliqnosjmox vero quan-
tum
1'0 IOANNIS EYSEBII NIEREMBERGII
tum iatis (it agitabis^trasferenda aute excel- vehementibus , quamobrem non cuiuis tt*
iioriloco inaliudatq aliud vas. Haec potio
;
mere exhibenda eft, fed eis tantiim qui vi-
eft,donce fpuma demu excitata, partibufqj ribus valent , nec acuta vexantur segritudi-
pinguioribus > &
ad olei naturam proprie ne, aut his quibus leuiora alia remedia fru-
accedentibus,ad fuperiora eleuatis,forbean- ftra tentata funt. Flatum etiam dicitur dif-
tur quse leuiora funt
, &
guftu gratiora , aut. cutere , & colicis dolonbus opportune au-
ieoriim maioriiucunditate deguftentur.Vis xiliari. Ex huius radicis vncijs quatuor , &s
compofita: eft,Venerem excitare : iimplex drachma vna cocoztic* parat Chululeniis
cnim atque impense nutrit.
refrigerat, Medicus nobile illud ac tota Ncua Hifpa-
Aliud genus ex centum &viginti gra-
fit nia celebre pharmacum quo cundis pamc
,

nis cacahoapatlachtli, de quo fuo loco, tot- morbis obiiftitur, tuiis permiftiique,addito
idem caeahoatl , frumenti vero Indici pu- faccharo,&: ad Sjolem,donec humor abeat,
gillo vno.huic nihil addi folet ex prsediclis, expoiitis.Regionibus prouenittemperatis,
llla iiquidem calida funt. Ex hac autem po- paulove frigidioribus , qualis eft Mexicana j
itione folain frigidatip &: nutritio quaeritur. at tetzcQcana afperis &: montoiis locis.Sunt
Tertium vero,chocollatl vocatum,p-ara- qui yamancaptli vocent , quandoquidem
thr ex granis pochotl &: cacahoatl sequa. primo guftu radixduicis &C temperata vi-
menfura, quod magnopere traditur corpo- deatur.
ra impinguare , ii frequentius ea vti contin-
gat: ergo conirita omnia in fi&ile fundun-
tur, agitanturque ligneo piftillo,donec por»
CAPVT XXIV.
tio pinguior, magifquc fpe&ans ad aeieam tk chichioal memeya 3feu plantd
naturam,innatet,quam feponunt ac feoriim lac7e manante.
collocanc, reiiduoqueimmifcent frumenti
pr^dicliemollitipugillum vnum.Poftquam HErba eft oclo fpithamas longa, teretU
vero in liquorem foi bitioni ldoneum funt bus caulibuspurpureifque 9 tolijs pas-

ommaredacl:a,idpinguetudinisqucd fepa- ne caftanese, ferratis &: afperis, floribus ob-

nuierant, rurfus commiicent , atque ita de- longis vafculis fimilibus ,-rubris, fed circa
mum tepidum potant, aUt alijs foibendum extremain luteum elangueicentibus , radi-
propinant , hecucafebre confu.mptis^tabi- cibus longis, teneris,fuluis, &geniculatis.
dis acqueexcenuatismirevtile. Vacuatcortex eius febrequartanaautter-
Aliud genus tzone dictum,paratur exfru- tiana laborantes adeo felici fucceilu , vt a>
xnenti Indici &: cacahoatl correfacti aequis grotus ftatim ab euacuatione reddatur in^'
porcionibus , &modicaquadam eiufdem tetdum incolumis. AlTumendus autem
frumenti cmolliti parte deco£tis,donec for- duarumdrachmarum pondere ex aqua re-
beri poiTmt,quas demum refrigefcentia nu- (blutus. Sunt quimifceant eommendandi
trimenti non medicamentivicesgerunt.Se- quatuorgranacacaoatl, toti>
faporis gratia
ntur ruxrtaquauhcacahoatl, vmbrae gratia, deinve ponticas nuces aut amygdalas, ac
arbos atlinam Vocatamullus prasterea(quod quarta propinent die quietis matutino tem- -

nouerim ) vfus. Nafeitur in calidis frigi- pore, vitato fomno vt &, cum cetera aiTu-
,

difqueregionibus , locis vliginoiis , aquoiis muntur pharmaca,fieri confueuit.Nafcitur

& humcntibus. locis faxoiis iuxta montes frigidarum re-^
gionuiru Laclc manat,vnde nomen:&raa-

GAPVT XXlII. gnse vtiliratis fertur eife medicamentum y

iiue planta fui generis iit , feu ad tithy malo-
De chichimecapatli y fen Chichimeae rum genera perrineat.
gentis medicwdi

Adici innititur herbula fcsecj nuci in*

CAPVT XXV,
.glandi forma &£ magnitudine iimili, Be yyauhtU montand,
lacte mananti, valde tenaci glutinofo,in- &
tus candidaf,extranigra£:vnde profertcau* YYauhtli montana, feu tepeyyauhtli,
lem tenuem cubitalem, & in eofolia rara, quam alij yyauhtli citra cognomen vl-
longa &
cenuia. Radix virens ardhfve lum nuncupant, multisradicibusfibrarum
(quamquam ficcato iit lacte innocen.tior) in modum mnicitur, e quibus fundic ramos
aut ex liquore quopiam conuenknti fum- akos tres cubitos: folia yyauhtli iiuulia, fa-
ptafcvupulivnius (cum iiccaeft) pondere, ligna,fed tamen minime ferracajac lcngio-
jhumoresomnes per fupern^&infernaeua- ra : coccineos ,
flores & calyculorum for-
cuat , fed maion ex parte per inferna. Ca- ma oblongos. Guftu acris eft &: odor^taj»
knti ordinequarto conftat natura,viribufc^. ac facultace tercio ordine ex;calfaciente,
teuqAuniJ
 HISTORIiE ttKf VKJE LIB. XV. 347
tauiumq; parcium. Succus dicitur mederi vulgare zingiber . Herba eft duas treTvc
oculorum morbis,aut illicuseis aut admo- fpithamas longa ,radicibus tuberoiis &:
tus capiti, vrinam ac menfes euocare j & tranfuerfis , vnde profert caules arundini
^uidquidinvijsvrinarijsi renibus&C vetica iimiles, 6fineisfolialonga&angufta, iridi
jpnccer nacuram concinetur. Abfumic fla- aut gladiolo paria , &: in fummis caulibus
tum , Ventriculum j vifceraer) omnia ob fri- capitula ftcechadi quadamtenus fimilia.
gus langueicentia confirmat> calorem vitia- Seritur pingui ftereoracoque &t cxculco fo-
tumemendat \ aluumque cohibet, calida- lo 3 &: humilibus quibufdam arboribus
rum ac frigidarum regionuni alumna eft, adumbrato regionum calidarum menle
conualliumque ac montium incola , &; Se- MartiOi Radice in frufta pollicis magnitu^
ptembrimenfe floret. Bibitur puluiseius dine diiTeda , quinque digicorumincerual-
ex pocione cacaoacl aduerfus cu ffi m , & pe - lo,actocidem pa^neprofundicace, cegitut
cloris frigidicacem. Suffiuiitur aulas ex ea. cerra 3 rigacurque ftatim a fatu , ac deinde
herbainignem grauem o-
coniecta. concra bis per fmgulas quafque feptimanas, auc fe*
dorem , & poriffimtim morbidorum ho-
a mel cantum , fed ica vt plantse nullx con-
ininum halicu iniucundoprofe&um.Meder ueilantur, aut vlla afficiantur iniuria. Eft
tur fatiecatij aluicorminibus ,-ae ventriculo autem terra terquatelrveperfingulosannos
frigida afTe&o incemperie. repaftinanda.Vindemia fitarefcentibus fo*
lijs
,
quod iuxta initium Ianuarij accidere
CAPVT XXVt folec: vulfo vero, Vt
fic
commode recondi pof-
corradendus corcex excerior eft , conijf-
j

De cuamiaboatl yfeu ffiicdarbow. ciendumquein labellum plenum muria, 8£

permiccendumibi horam vnam auc dimi-
*Vamiahoacl,quam clamacazyapa-
alij ciiammanere^mox Soliexponendum^qua-
Jpari, feu capillum Sacerdocis vocantj li cemporis inceruallo 3 ac demum fttagulis
tadiceinnicitur capillatx & rubefcenci. Fo- fubce£toinfternendum,donechumorom-
liafuntcenuiajquse cufa admocaque capici, nisexhalec. Quodfladhuc madens perfe*
capillorum vbercacem procuranc quod ec- ; uerec, Soli rurfus exponi oporcebic. Si verd
iam pra^ftant reliquis corporis parcibus ad- alio cransferri conueniac,cerra opercas radi-
mocaiin quibus oriruOmnes hu-
pili folent ces feruariericneceflarium checis incluias,
moresvacuare narranc,fi fumacurexaqua dulciqueaqua auc imbribuSjquociesdicluni
cluarum drachmarum menfura , fed picui- eft , irrigacas noclai operiri , acque interdiu
tam praecipue,acqueica medericache&icisj De faculcace nihil in canta luce
parere cselo.
hydropicis,morbo GallicOjauc arciculorum opuseftdicere: illud narrant Indias Orien^
doloribusoppreffis> &orbacis mocmSapore talisincolaj,confci(Tam hancradlcem, per*
carecinfigni,etfi virus quoddam fpiret,calk mixtamqj alijsherbis,&aceto, oleoac lalc
dicacem oftendens.Tithymalo paralio fimi- conditam in acetarijs edi f nam non in qui- -

lis etiam eft ^ &

in eius fpecies referenda 3 bufque Indise partibus, prxcipue fi humi-
qUamquam ramie caulibus a radice pro- diores fint , xque eft ac apud nos acris St
deuntibus rurfus oriantur, quod in paralio vrenSi
fieri non video v etfi non dubitem, auc eam-

dem iliieSb) folisnatalibusdiftantem, auc

faltem congenerem. Nafcitur faxofis mon-
CAPVT XXVIII.
tanifque Tepoztlani locis , & in hortis quo- De ijs qnos vount doriones Indi
que medicina: causafericonfueuic* Orientales.

CAP VT XXVII. QVos Malacenfesdorionesvocac,melo-

De chilit lndU Orientalis*
Vod Mexicahi chilli Oriencale vo-
^cant,Arabes,Perf^,8iTurca2gengibib
appellant, Ofticinae vero gingiber autzingi-
ber. Nafcitur in omnibus lndi*e prouincijs
excultum fatumque femineaut radicemam
quodfponteprouenitj floccipenditur. Na-
fcituretiamin infulis Philippicis
" tumqueiam eft ad Haitinos & Mexicanos»
Duoiunteiusgenera^ mas& femina. Mas
fub ancoae nomine ciauditur j femina eft
peponum func magnicudine,defo cor^
tice , roftratifque tuberculis plurimis obdu-
£ti,foris virides,intuscauitatibus diftincl;i,in
quarnm iingulis nucleusconcinetur ouipar-
magnitudine^ coloris &: faporis
ui gallina:
eiusferculi,quodcandidum vocant. Offi-
culum hic incra fe cotinet, mali Perfici offi»
bus perfimilejfedformarotundum. Arbo-
rem prxgrandem effe aiunt , imicarique iu-
3 tranila^ glandis formam, folijs exornacamlaurinis,
Sunc qui guanabanum Haitinorum , auc
quauhtzapotl Mexicenfium hanc arborenx
fruclumve c& credanc : fed hi coco errant
eselo
 IOANNIS EVSEEII NIEREMBER&II
caelo , & collatis plantis aut defcriptionibus
liquere poteft,velut etiam ciim,arrepta mde
occafione.* alios memorant fruc~tus,qui non
CAPVT XXX,
miniis abhocfuntdifferentes,quam (qftod De hoauhquilitU feu olere feminis
vulgus ait) ouum a caftanea. in criftam compofiti.

REperiuntur in hac Noua iHifpania

CAPVT XXIX. raatriplicis agreftis genera,que, vniuer-
plti^

iim hoauhtlifeuhoauhquilitlvocare Mexi-

De holquahuitlfeu arbore holln cenfes confueuerunt, &
in hortis fuis atquc
viridarijs magnacura ferere atque excolerc^

DVo funthuius magnos,

ftipices proferc
arborisgenera:alcerum
leues, fuluos,
qualia funttlapalhoaquihtl/eutlapalhoauh-
tli,radice crafsa,breui,&fibrata , vnde pro-
&; lenta refercos medulla,florefque canden- deunccaulesrubri,&ineis foliaeiufdem co-
tes,folia roaxima, &orbiculosftellatosru~ loris oblonga J & ferrata per interualla , quse
brefcenresex pallido, adhserentes ftipitibus, elixa eduntur/untcjue adeo grati faporis v vt
&refercosfrucl:u Ponticis nucibus pari,can- cum grauiquadam argritudine, inquit Fran-
denti,lutea obdu&o membrana, &amari cifcus Hernandus, Mexicilaborarem,nihil
faporis.-alrerumverdfolia mali medicse,fed cupidius ac id olus aiTumpferim , aut deco-
tamen maiora. Vtriufque arboris cortex c~tos conditofq, cum oleo & aceto eiuscau-
amarus eft,calidus ordine tertio 3
& paulu- liculos, floribus rubris,& in conos com-
liim lubricus,cuius decocli iusinfufum me- politis. Prasterea nexhoauhtli ,< viridis tota
deturdyientericis. Gummiex illoadedvn- edulifque, & chichichoauhtli,quaeobarna-
decumque eft reiiliens,vc pilse palmarise,aut ritudinem locum non habec inter olera, fo-
eius qu^avento nomenhabet apudvulgus, lijs e viridi purpurafcentibus & coccineis
in fphsericam aptatum figuram preftet vices, floribus, & alia permulta, quorum nec vfus
& ad multa prsecerea vtile iit. Nam vrinam eft, nec rationern vllam habendam duxi,
, emundat vterum, fterilitatem
roire euocat pro olere magnaex parteeduntur,elixa,fri-
admotum vuluas fugat > menftrua elicit, ii gida &humenti naturaconftant , aluurri
digito madentis fucco yoloxochitl olli & emoiliunt.Semen cum aqua multaepotum
vuiuaanufqueconfricentur , adhucre- & Regium morbum fanat,&vocatosmorbil-
tentis fumaturchichixihotl.Diarrhceis dyf- losadcucem pulfo humore curat. Parant
encerijfque opiculatur fumptum perfe, auc Mexicani e duorum prirnorum generum
_alijs,qu&' fimilibws viribus polleanc,admix- femine globulosac potionem michihoaua-
tum auc ii adie&uro picietl, &conforma-
, tolli vocatam,quibus vtuncur velutgratiill-

tum in pillulas digico in anum, quantum

,
fieri poteftjinducatur. Additum cibis im«
pinguat & permixtum vermibus axiri vo-
, nem generare
catis,ingeftumque,agilitatem quamdam, &
ad volubiles corpons motiones prompticu-
dinem ingeneraredicitur. &ofl'aemollire,
vc facilius horoines contorqueri fle&ique
huc& illuc pofTmt,&corpus morepecauro-
rum iactare & Venerenrvehementerexci-
;
tare* Colicisconfert,fediadmotum, trahic-
que alui excrementa , & dolorem fkimque
iedatjvftum vero argemata difcutic. Puluis
vero infperfusnaribus, hemicraneas^ capitif-
que alios dolores fedar^euocat picuitam,ac
fternucamemumciet.Nafcicurvltimumge-
nus apud Michuacanenfes , vbi taranra-
quam vocare confueuerunt , primumvero
mecatlani,&ygualapse,hoc eftgummi illud
nobilejquo lndiolirnexercereiblebant lu-
dum batei fpecfatu mirum,quem cura Cbr- nandam. Ergo funt quidam e
teiijviderealiquot ab hinc annis Hifpani.
Folia iicca &
leuigata dicuntur leones
al.ia animalia interficere,
mo cibo. Folia tufa , & hoilanqui permixta
iniperfaque, dicunturvlcera extergere, car-
, exedereque fuperexcrefcen-
tem, & cicatricem tandem obducere: quin
ranam eifdem inuolutam,coclam atque in A
geftam, prodeile dyfentericis ferunt* Na-
icuntur calidis ac frigidis locis,campeftri~
bus&humecl:is fua fponte^ &in hortisfatx
ac cukar.
CAPYT XXXL
De nanautl, feu fungorumgenere.
1"** Ot tamq. varia ofTendunturapud no-
uosHifpanos fungorum genera,vt per-
moleftum eifet iingula defcribere, Quam-
obrem pauca iingillatim attingemus,ad hi-
ftoriam rerum naturalium noui orbisexor-
fungisapud
eam gentem natis lethales mortiferique,ci-
& tlalnanacame vocati/ ali) qui mortem inge-
ftinoninferant,fedamentiaro aliquamdiu
permanentem incondito quodam rifu te-
ftatam inducant, quos teyhuniti Vocanr,
fului^
 HISTORJ^E NAT VKJE LIB. XV. 349
fuluj,acres, &C non ingrati cuiufdam viroris. tur, grauis anhelitus emendatur, & ius de-
Sum &c alij 3
qui citra rifumtiili.il non verfa- coch ipicarum, adiecio aluminc,firmac ma-
rifub oculos cogant , velut beila& damio- gnopere dentes. Efl& aliud genns nafcens
nuniiimuiacra. Acque alij non minds ab apud Michuacenfes,apud quoscunichoeth-
Indis Principibus , per fua prascipue fefta &C zemo dicitur, eifdem viribus,ied radice cae-
conuiuiaexopcaci,&: pretio maximo,&:per- pis fibratis periimiii.Eft &c tertiu m apud eof-

uigilicuraconquiiiti,quam immanes atque dem,folijs anguftioribus,orbiculars radice,

horrendt,quodgenus fufcum eft,&: quadam fapore fere nullo, ac cetera iimiie. Nafcitur
acrimonia praeditum.Suntdemumalij edu- in regionibus f rigidis.

les , frigenti natura , nulliuique iniignis fa-

poris participes, odorifve , quos yztaenana-

came vocare confueuerunt. Varius omninni
CAPVT XXXIII.
color. Nonnullicandent,pallent alij,aiij ru- De totoned xoxocoyollin , fett

brefcunt:quidam funt fufci,pulli,nigrances, xoxocoyollm calido.

varij ac virefcentes , totque diftincli colori-
- bns , quot nullusarcifex , ecfi induftriusac T'Oconea xoxocoyollin,quam nonnulli
diligens,prasftare poiTic.Nec colore tanciim acehuapatli vocant, feu medicina iux-
ac viribus difFerunt, fed magmtudine quo- ta riuos prouenientem , radicem fert ro*
que &c forma. Sunt enim parui,magni,me- tundam,candidam ac cotam fere capiihs
,

diocres, oui figura,orbiculares, peltam imi- inuolutam,ex qua ftipes vnicus proditcocci-
tantes amazonicam. Figura. lati, ac mul- neus, cauus, raris folijs , rubrefcentibus ac
tis alijs figuris. Quid
facerem intan-
igitur vitigineis refertus , necpalmicibus quibuf-
ta naturas lafciuientis vbertate ? quatuor dam rubrefcentidus diifimiles. Flores ru-
tantiim leuiteriignificabo , edules fcilicec, bri & orbiculares , e pediculislongis depcn-
coloris candentis^ qui ex vnico caule mul- dences: femen vero exile, &quod eluco co-
prodeant,& cautibus magnaex par-
tiplices lore in coccineum vergat inciufum vafcuiis
te innatos , vocacofque a calore yzcacna- trigonis papilionum fere forma in eamque ,

nacame, feu candentes fungos. Rubros, figuram compofitis, ac fi rubrefcenri ac or-

quos tlapalnanacame vocantjluteoique chi- biculari membranas circulumalterumcon-
malnanacame di&os, quique innoxij func, colorcm eiufdemque materiei, ita vt angu-
&in ciborum vfum veniunt ac demum ;
los rectosefriciantjinferueris. Amarum fa- .

quoniam inebriare folent,teyhuinr.i

eos, qui poremradix prae fe fert 3 & nonnullum aco-
nominenuncupatifunt, &c e fuluo in fu- rem, tertij fere ordiniscalorem nacta. Ea-
fcum vergant colorem , rifum inbpportu- dem.tufa , &
infufaeliquore aliquo, eidem
num concitent, imaginemque citra rifum reiperutili,expurgatinteftina, femen reten-
inebriantium poflint exhibere. tum pellit , inflammatis oculis confert,&:
vrinaelicit, intra verd fumpta fefquidrach-

CAPVT XXXII. mae menfura,humores omnes perinferna

detrahit. Prouenit montanisfaxoiifque lo-
De ytzcuinpatli, feu canis interfeclore. cisregionumtemperatarum, qualiseft Me-
xicana &c Teczcoqueniis^ quamobrem noi-is

YTzcuinpatli ,
quam alij quimichipa- defunc qui texoxocoyollin vocent.
tli Hifpaniverdhordeolum,
vocant ,

caulem fundittres dodraotes prolixum, ac

minimum digitum craffum , cui hxrent
CAPVT XXXIV.
granula hordeaceis ii milia , fpicatim com- De tldtldtthcapatl'fecundd.

pofita,vnde nomen. Folia longa 5 &c an-

gufta , lineifque fecundum longitudinem Pecies eft hieranei, fcd raphani radice ex
procurrentibus infignia. Semen vermesex- rubro candefcente , vitigineis folijs, flo-
fhnguit vlceribus quorumuis animalium fculis coccineis, ac roftris Ciconias iimili-

carnibus ingeneratos, fitundatur,&s rediga- bus.Frigida ficcaque &adftringenti natura

tur in puluerem,vlcera putrida &c mali mo- conftat radix,cuius eft prsecipuusin medfci-
risegregie curat,carnem fuperexcrefcentem na vfus,6£ acido aliquantulum fapore.Me-
abfumic, pifcem infperfum necat, murefqj detur dyfenterijs , alijfque fluxibus oculo-

aliqu os, 8c carnibus permixtum canes, vn- rum, inflammationi, hasmorrhoidibus, fi-
de vfurpauitnomen. Quinfi puluisidem tietati. Denique medicamentis omnibus^

aqusecommifceatur j linteolumqueeo hu- quse fimul refrigeraiit 6c adftringunt , apre

more madens articulis dolentibus applice- comifcecur,8£ laxicaci cuiuis ferc opem. Fe~
tur,mirum prseftat auxilium. Eadem aqua bres refrigerat , &c calori nimio prsecipue
vlceraoris fananturcolluca^pediculi necan- cum humore coniunclio aduerfatur : firmac
Q& den-
3SO IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
dentes, gingiuas comprimit ac roborar* tra- minora, &aliquantulurn vndulata. Florera
hic pituitam , fedatque dolores, ii aqua, cui purpureu &exilem,circa fingulos foliorum
intnta fit, locus coliuatur tumores prsecer
: exortus. Semeninitio album,poftea nigru,
nacuram rnaturat &: rumpit, conceptio- modicumque &: oblongis vafculis conten»
nem procurac, viceribufque oris, &: quibuf- tu m.RadiXjCuius eft pra^cipuus in medicina
uis alijsmedecur>Dux func eius fpecies radi- vfus,nullu infigneiTi faporem pra? fe fert,aut
cis,akera vero magis in rubrum vergit,ciim nonnihil dulcem &c faliuofum,frigefacietiq;
vcraque rubrefcat , fed eifdem viribus. Sunc & humida naturaconftat. Eade drachma?
qui aflerant , cumchillituffi conferre, & vnius menfura epotaex aperienti quopiam
vrinaselicere,bilem veroper fe expurgare; liquore, auc ex aqua fontana , vrinam ciet,
quod nificompreffione contingat , qui fie- renesemundat,extinguitquerenum ve- &
ri poflit , non video , ciim viribus conftet ficas ardorem cacaoatl verdpermixca,al-
:

valde adftringencibus. Nafcicur in frigidis uura leuiterfoluit. Nafcitur incollibus aut

ac calidis regionibus , quaiis eft Mexicen- montium verrucis.
lis, & Quauhnahuaceniibus moncanis ac
Campeftribus locis; nec defunt qui tlaya-
paco vocent.
CAPVT XXXVIL
De axixpatli coztic, fm pattidL
C AP V T XXXV.
AXixpatlicoztic,quam alij amamaxtla ?
De apitzalpatli tzontololotli. oxylapatli lacuftris eftfpecies , quauis
fint amamaxtla di-
qui axixapatlicoztic ab
APitzalpacli tzontololotli, feu naedica* ftinguac.Radix,que; furculofa eft,admodum
mentum adftringens , capillos habens vnde nomen habet , &ab illarha-
pallefcir,
rocundos, quam Malinalcenfes, apud quos barbarivocaciMonachoru non eftforma,
nafcicur, quoniam glutinofa eft , cacaltzin colore & expurgantibus viribus diflimiiis3
vocant, radices furculofas fundit , & ex eis quamuis tenuior,& furailofa.Vrinaegregie
caules tenues & hirfutos , teretefque , folia euocat,trita acfumpta bilem purgac.Addi-
numerofa ferrata, obrotunda,vnde nomen, tum huiHs radicis puluerem acquis portioni-
&balloti fimilia, fed tamen naaiora, afpe- bus lichenis equini, ftercoris eanis & muris,
, atque cinerea
ra, hirfuta flores pallentes ; putaminumque Ouorum,a quibus pullifint
inextremis caulibus, chryfanchemo fimi- tameu mebranulis,certum
extracl;i,demptis
hs3 mediocres, ac mulcos aceruatim conge- eftlapidem renum aut vefihe m ire f range-
ftos. Radix eft guftia odora aliquantulum, re,& fra&um c corporepellere.Nafciturre-.
acris, calidarqueac ficcse ordine fere tertio gionibustemperatis & frigidis iuxta lentas
temperiei ,
glutinofa nee omnino expers
, &: ftagpantes aquas.
amaritudims , ac faporealiquantuldm refi-
nofo. Radix in farinam redacla, ac terebin-
thinae permixta , admotaque , genuum fri-
CAPVT XXXVIIL
gus acfedat dolorem;&,fi imbecilla
pellit,
De axixtlacotl,fei4 virga dmreticd,
ob nimium laborem fint, corroborat atque
AXixtlacotl, quaalij quapopoltzin,~alij
confirmat, Ius verddeeo£befirmat dentes,
vero yztacxihuitl vocant,caules mittit
adftringit gingiuas, opitulatur dyfentericis,
tenues,teretes,&: purpureos, e radice fibrat^
vteri ac renum laxitati , perfractis & paflis hellebori albi proximaEj&ineisfolia anclu-
laffitudinem.MexicaniRegesac viri prima- f£efimilia,minoratamen,ferrata,mollia,exi-
rij intro fumere quondam confueuerant lia,hirfuta,& infigniainteruenijs fecundum
cortices leuigatos,ex aquafemuncie, menfu-
longitudinem procedentibus,flores pervni-
ra aludo batei,quod nos vocamus pike,vta
uerfbs fere ramos exiles ex albo pallefcen-
morbis qui vehementes laffitudines fequi tes^ &
velut coaceruatos , odoros , acrifque
folent,fefetuerentur. Prouenit autem in faporis. Radix,cuius eft priecipuus vfus,guftu
collibusregionum ealidarum* eft odora,tenuium partium,calid5e&:ficc2e
fecundo ordine temperiei. Radicestufa? &: )

CAPVT XXXVI. applicatae trium drachmarum pondere,vri-

nam mire euocant , eporae veroeius exter-
De axixpath ocymoide^ feu medicamento guntmeatus,- colico aftedu laborantibus
euocmte yrmam^ocymifolijs conftante. fubueniunt, faciei maculasemundant, fca-
biem capitum pueroru Sc vniuerfi quoque
RAdices fundit axixpatli ocy moides te- corporis curant febres euocato fudore fi-
;

nues &candidas,caulesexiles, teretes niunt,minuunt fplenem,fedat dolorem 3 fla-

acfuluos:folia ocymij vndecognomen,fed tu oim coltol &:chichicxihuitl difcutiunt,
fatie-
 . HISTGRIifc NATVRiE LIB. XV. 351
fatietati medentur,ac diilipant praerer natu- & in eis folia tenuia,angufta,& longa,pa?ne
ram tumores. Etquamquam hsec itafeha- teretia, &liniquadamtenus timilia^ ac per
beant,ab euocando folum vrinam nomen interualla fena ieptenave,&: flores iuxta lin-
ei impofuere , aut quia ea eft prsecipua ac gulos foliorum aceruos longiufculos,cocci-
praeexcellentior eius dos, aut quia quidam neos, &c paruis quibufdam vafculis conten-
ex Indis Medicis,qui vnam tantum aut al- tos,e quibus acini generantur cicerum ma-
teram facultatem fingularum herbarum fi- gnitudine femine referti , fapore &C odore
bieognitarumnorunt &eam per manus
,
fere nullo , humida temperie.
frigidaqj &:
traditam ,velut hereditario itire a maiori- Radix in farina redacta,fumptaqj opportu-
bus adeoquea parentibus ipfis etiam Medi- ne e frigido quopiam liquore, febres foluic.

cis acceperunt , vftose folummodo ciendae inebnarequoq;dicitur.Na{citur circa mon-

f erebant auxiliari, &
nomine ipfo exprefle- tes Chiauhtlae rctzcocanaz temperatis iocis,

re-, quae Omnia de reKquis etiam plantis ii- aiu pauld frigidioribus atque humentibus.
muldi&aefle volo.
eodem nomine apud
Alia
Quauhnahuacenfes, caule quadrato,
planta eft
folijs
CAPVT XLl.
faluise crenatis,amaro fapore,purpureis flo-
ribus circa poftremos caules in fpicaru mo- De acxoyatic feciinM
rem compofitis, calidiorisacficcioristem-
periei,quam fimilitetaiuntfebribus euocato Cxoyatic fecunda , quam alij vocanc
fudore auxiliari, montoiifque locis proue- -tlachpahuaztic, feufcopas, alijvero
nire , & ab hac quam defcripfimus viribus humilem ac vndulatam , ob
tlaltocol feu
parum difierre. Prouenit defcripta apud contottam radicis formanij&: aiij ob exili-
^Mexicenfes montofis etiam faxofifqj locis. tatem pipitzahoac aut yztacpatii pipitza-
hoac, parua eft herba,radicem fundens gra-
cilem , triplo tamen ipfo caule crafliorem
CA P V T XXXIX. contortamque feu conuolutam,atquecan-
De apancbolod , fen berbd lymphis dentem exquaprodeunt cauliculi ipitha-
;

injihenti. mamlongi, tenuefque, terni aut quaterni,

&in eis folia abiegnis fimilia , vndc prseci-
RAdices fundit apancholoa fibris perfi- puum eins nomen. Flores in fupremis cau-
miies, albas,tenues , & aliquantulilm libus in fpicas compoiiti,parui & exiles, qui
capiiiatas,equibusoriuntur ftipites quatuor principiocandentes,infemen demum mu-
circiter dodrantes longi,exiles,teretes, pur- tanturfufctColoris. RadiXjCuiuseftpraecU
purei atque lignofi, folijs per interualla ob- puus in medicina vfus ,
paululum acrem
longis falignilve referti : flores item purpu- prsefert faporem , odorem nullum , eftquc
rei,candentefve,prolixi,ac rari vniuerfo fere calidse & ficcaz ordinetertio temperiei.Ea-
caulium procuriu.Frigidaficcaq; &adftrin- dem contufa mediocriter & e liquore ali-
,

genti natura conftat,quamobrem oris vftio- quo congruenti curando affe&uijmatutino

nem aut vlceracuratjaqua vero, in qua tufx
radicesaliquamdiu maduerint,transfufaper
colum, atque potata,fluxum alui, fed prae-
eipue pueroru coercet , &
vtero gerentium
abortum cohibec,effIcacius tamenplantab,
vocatas abeadem gente cozticpotoneaxo-
chitl permixta, fimulque intrita macera-
ta,quin & alia permulta pras ftac auxilia,que.
ad prasdidam temperiem videntur attine-
re. Prouenitcampeftribusloeis regionum
temperatarum, qualis eft Tetzcocanai vdif-
4ue & irriguis locis,^ quibus habet ndmen.
CAPVT XL
tempore, atque inani ventriculo, fex obo-
lorum pondere fumpta , humores omnes,
fed maximepituitam atque bilim, tum per
fuperna tum etiam per inferna citravllam
moleftiam aut noxam vacuare folet, atque
itahydropicis,cacheclicis,afthmaticiSjmotu
& impeditis, corpus dolentibus,tineamqj pa-
tientibus,magnopere dicicur conferre. Po-
teft aute,fiue febriat asger, fiue febre vacet,
virensradix velarida, tutius tamen arens,
paulo minori pondereexhiberi,dum tamen
redundent quos vacuare opus
vitiati fucci
fit, & cibo, qua die fumitur, ad meridiem
vfque parcatur. Eadem tufa
tiohumano, &inftillata,rnorbis oculorum
refoluta ex 16-

Deacxoyatw primd,feu berbdpmili medetur , ac difcutitargemata. Clementi

abktu cx\o prouenit ,aut paulo rigidiore , quale
efl: Mexicanum;
Adicem profert acxoyatic pyro paruo
& magnitudine periimilemi ex
.forma
qua fundit caules tenues teretes & virides^
,

-Gg CA-
3*2 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
palmorum. Flores magnos,longos,intus lu-
CAPVT XLIL teos,extranonnihilcandefceces, ac circa la-
bia qua; fifla funt,purpureos. Flores,cappa-
De ahoatonfiM quercu paruL ros vocatos olent, ac dulci fapore conftanr.
Temperieseft mediocris, aucin frigus pau-
AHoaton,fiue quercus parua,quamalij lulu inclinans-.quamobrem pugilluiienfura
tlalcapolin, fcu capolinhumilem vo- ex aqua hordeacea cichoriive epota, extin-
cant,herba eft,fundens ftipices rubrefcences guitfebres, &
erytipelatis confert admocaj
e radice longa &. fibrata , fulua, ac medio- humida enun quoqueeft glutinosa natu- &
criscraflkudinis,&: in eis folia origani ferra- ra. Nafckur quibufque regionibus ac locis
tachamardryofve auc ilicis, minoratamen, montofis, amplexaarbores etficukuraad 5

vndenomen habuit, quse inferna partedi- campeftria hortenfiaque foleat interdum

luciore virore nitent, fuperna vero exfatura- defcendere.Eft & aliaconalxochkl,qua izcac
tiore: flores coccineos,paruos & longiufcu- tonalxocitl vocanca florum candicante co-
los,acinos primo vindes,mox rubros,&de- lore, in hoc dumtaxat a prsecedenci diuer-
mum nigri coloris,nucleosfuluoscontinen- fa,ciim facultace ac cetera formaei iitom-
tes.Radix fapore eft adftringeci & aliquan- nino fimilis.
tuliim amaro,non fine quadam dulcedine:
odorenullo^fngidaqj &exficcante natura*
quaefi vnciarum trium menfura coquature
C A P V T XLV.
tribus libris aquae fontanae ad tertias, & ius De tonalxihuitl }
qua ahj netzahualxochitl,
decocti potandum propinecur sice potus,
alij Veroaxochiatly alij terchpaoaztli %feu
enixas corroborac , dyfenterias compefcit,
hueitalchapaoa^tli , (gfr tonalaxochtatl
laxacarenum olTaconrirmat,& acoporum
medicamencorum more labores fedac eo- ^uocant*
rum qui ex longo icinere, curfu , lucla , aut
quauisaliafimili occafione delaffati funt. RAdicem faphani fibratafundit tonal-
Temperatas amatregiones, qualiseft Te- xihukl, &exeacaulesaliquantulum
nuheciclanica, ftigidafve, & faxofalocaat- purpureos. Foliafalignis proxima florem :

que montofa* oblongum,&luteum,&invafculislongiuf-

culis femen.Radix eftfubdulciSjglutinofa-

CAPVT XLIII.
que natura,ac frigefacientis humectantifqj
temperiei* Folia refolutaexaqua, epotaque
De ahoapatli fecundd, feu quernei pugilii menfura, aut corpori illita , febrem
dicuntur extinguere,mederi laifitudini,do-
medicind*
loribus e morbo Galiico prouenientibus
prceternartiramcumoribus,quicruracapiie-
HErba eft ahoapatli quatuor fpitha-
ve ob malum habitum obfederintjafthma-
mas longa>&furculofis innixa radici-
ti item fumptaj ftrumifque appofita , diar-
bus, equibus prodeunccaules rereces,leues,
rhceis, vftionibus , vlceribusinternis atque
cinereique &; ineisfolia vrticas auc quer-
,

nea,vndevfurpauitnomen.Floresfuntcan-
excernis: renum ardorem mitigare, & cor-
pora fulmine conta&a fouere. Temperatis
didi in pappos abeuntes. Radix , cuius eft
,
prouenit plagis > qualis eft Mexicana , aut
praxipuus in medicina vfus,acris eft,odora,
paulo frigidioribus, qnalis eft Amaqueme-
calidacj; &:ficca ordineferetertio. Aluum
quenfis.Quibufuisin locis aflurgiccum pri-
cohibec, vrinam euocat, refrigeraca calefa-
ciCjflatum difcutit,dolores lenic, ventricu-
mis aquis , &
floreccum poftremis , vnde
vocata eft axochiatl feu flosaquse*
lum accerebrum firmatj &aliapr£eftatau-
xiliaqusecinnamomo tribui folent;
i CAPVT XLVL
CA P VT XLIV. De totomliz.pdtli , feu febrmm medicind.

De tonalxochitl Ocoitucenfi quam alij

,
HErbula eft radicibusinnixacapillis fi-
tonacaxochitl feu florem cumSole pro- milibus,vnde folia mittit finuofalon-
mmentem "vocant. gaque,& quadamtenusfilicisfimilia, cuius
eft fortafiis fpecies:caule,flore & frudu ca-
HErbaeft conalxochitl Ocoitucenfis , e ret. Folia tufa^ refoluta, & ex aqua fumpta
furculosa radice caules mittens volu- febresextinguunt,additis pr^cipue miahua-
biles,&; in eis foliaocymi, fed longiora, &: patli &: yxicahuiycalifpati^Naickurfaxofis
minime ferrata , ac per interualla duorum in loeis mxtaaquas.
CA-
 HISTORIiE NAT VRiE LIB, XV. 353
cacaoatl refrigerij gratia,6bromendahdique

CAPVT XLVIL colorisatqueiaporis.Dentiu dolores a cau-

sa calida ortos leuat,corroborat,euocat vri-
De atlichipmcd ,feu aqua guttd» nam , iitim extinguit, atque crociapud
ali-

quasgentesgeritvicem.Excipiunt parando
EEiba eft atlichipinca paruula, caulem pigmento grana iam matura , atque in ea
Lfundensbreuem,tenuem ac tenerum, Jentem aquam proijeiuntjagitantquecon-
e radicibus iimilibuscapillis,&: in eo folaiii tinentereodem fernper modo^ donec totuS
folia piperifve,neriiisfecundum longitudi- p^ne color aqua hfreat^permictuntdemum
nem procedentibus,mollioratamen&; ma- fubiidere , ac in placentulas efformant eo-
gis acuminata:fapore 6c odoreinilgnicaret, dem psene modo quo fblet anil feu mohui- ,

1 ngidaque &: humenti conftat natura. Pro- tli ciim opusiit, in

pinatur vntix vnius menfura; exaquafon-
tana buglofsive 3 aduerfus cordis afte&usj
quos vehementi ardore laborantes pati fo-
parari ex xiuhquilitl, vt
vfus euocetur.Eft vero adeo tenax hoc pig-
menti genus,vtfemelillitum, vix,etii ve-
hementerextergas poilltdelcri vrinseau-
, ;

lent;fedatenim calorem , arcetanimideli- tempermixtumjfit indelebile. Adftringit

quium, omnemqj anguftiarn & anxietatem nonaihil,ideoque cum refinapermixturn
fugac. Prouenitincalidis Pahuatlaneniibus medeturfcabieiatque.Vlceribus , vencricu-
circa loca humentiaj amplexa cautes. lum corroborat,fluxum alui cohibet,lac au-
get,permixtum cruftiscacaoatl,quem red-

CAPVT XLVIIL ditinnoxium } quacumque menfurabiba-

tur ; eius iiquidem gratia facile ac citra fa-
Deacbiotl, feu medicind tingendo aptd. tietatis incommodum folet concoqui.Pro-
uenit in calidis plagis , qualis eft Hoitzo-
Chiotlj quam Michuacanenfes cha- cenfisi

.cangariqua., &: interdumquoque pa-

macua nuncupaht arbor eft magnitudinej
3

ftipite,atque omni prorfus forma mali me-

CAPVT xlix.
dicae, foliis vlmeis figura,afperitate & virore De acaxaxan,feu planid palttftri ($- lenta^
fimilibus,colore extrinfeco corticis trunci&; cjmque ftatim comprimenttbus cefai
ramorum fuluo, intrinfeco verom viridem
magis inclinante , &: ligno ipfo aculeato 8c
candenti, floribus magnis,ftellatiSjquiniim
eft acaxaxan, quam alij toclina-
foliorum & ex albo rubreicentibus & fru- HErba *
caztli feu dafypodis auriculam a fo- ,
dn herinaceis ffmili, amygdalarii viridium
liorum fimilitudine vocant , iuxta riuos ac
paruarumque forma & magnitudine , qua-
lacus proueniensiradice longa,& circa geni-
tuor modicis diftincfa angulis ,qui fecun-
culosfibrata, caule gramineo autarundina-
diimlOngitudinem difcurrunt.Hiciim ma-
ceo, &: eodem modo genieulis internodijfq$
turi funt dehiicunt,oftenduntqueintracaui~
diftincfo , ac folijs fimilibus potamogeto,
tatera grana quasdam acinis vuarum fimi-
cuius videttlr fpecieSjpoftremo rubrefcentU
lia, admodum rubrefcentia , frigida ordine
tertio , acnonnullamficcitateniadftriefio-
bus^floreque coccineo & paruo.Duas huius
plantiE reperias differentias , viribus forma-
nemque participantia. Regionibus prouenit
que perfimilesj quarumvtraque frigefcenti
calidis, locis potius ficcisquamhuraidis.
humentiquenaturaconftat. Febres fedat^
Indi maximi ^ftimant hane arborem,atque
fcabieni5i dyfenterias curat , animi deli-
ideoeam iuxta domicilia ferere confueue-
runt. Folia fert toto anno,acfru£tum vere
quio fubuenit, pellit vanostimores, lan- &
gueiiti cordi opitulatur. Prouenit tempera-
edit,quo etiamtemporecolligi foler. Ma-
tis regionibus , autaliquanto calidioribusj
teries vtilis eft igni velut e iilice excitando,ii
qualis eft Mexicana j iuxta paluftria5£ a-
lignurnligno fricetun Cortex verofunibus
quofa loea.
texendis,quifunt cannabinis firmiores: ae
femen picf oribus coccineo colori exprimen-
do,innatansliquorisequefrigido. Nec mi-
enim, epotus aut
CAPVT L
niis vtile medicis:extinguit
admotus, febrientium incendia , opitulatur De acaxdoticifeu maizjj culmo^

dyfentericis , repellitquetumoresprseterna- autarundme.

turam,quo fit vt epithematis frigorificis po-
tionibus, vocatis iulapijs , &: quibufuis infri- ACaxilotic,quam alij cecochitl feu flos
gidantibuscibarijs &. medicamentis mifceri rem vnicum » alij nextamalxocbicl?
perquam accomode poflit; Additur femea feu florenafrumentilndici tlaollica decocfi^
Gg 5
alij
35 IOANNIS EV5EBII NIEREMBERGII
alij teuhxochitl, feu florem Principis^ac de-
mum alij eloxochitl > feu florem eioti,nun-

euparefolent (vocant autem Mexicanielo^

capvt lii;
ten, fpicam illam feu bafim praedi&i fru-
i>eyz$achicomacat\ >feu chicomacatl
menti,quam vndique aceruatim conftipant
grana ) radicem fundit, longam crafliufcu- alba.

km ac fenfim gracilefcentem fibratamque

autfurculofam , ex qua multi prodeunt fti- RAdice flrmatur yztacchicomaeatlcra£
pites,rec~ti,teretes,tenues.,S£in fuluum ver- sa, fibrara,& longa, ex qua profertfti-
gentes colorem (
praecipu£iuxta exortum pites, & in eis folia plantaginis minora, ner-
iolioru) quaeyyauhtlinis polygonove fimilia uis in obliquum procedentibus diftin&a,ac
funt maiora tamen , ordine mrca caulem flores candentes. Propinaturradix, redacla
,

vtrimque difpofita,raphanum olentia, & infarinam,ic"hs, aut his quiab cxcelfo quo-
flores per extremas partes caulium ternis piam ioco ceciderunt,haud aliter ac puluis
velutcoronisambientes , cyaneos, oblon- ille,cui a cafu contra quem valet, eft indi-

gos,& circa vltima labra crinatos. Sapor eft tum nomen abofflcinis. Prouenit in fauci-
paululiim amarus,odor fere nullus,ac vires bus montium calidarum regionum.
calonficae & faliuofae. Febres interpellatas
illita aut pota fedat trium drachmaru pon-
dere,ventris necattineas, bilemque cgregie
CAPVT LIIL ,

purgat. Soletautemmi(ceri aequis portioni-

bus tlapalazpatlijCicimatiCjpitzahoaCj tlal- De acuitzjhuariracud3Jeu btrbd
cacahoatl 4 eloxochitl 5 &omnium pariter aduersd ^uemnis.
eontuferum duae fextulaeex aquafumiad
nimias menfium aluique fluxiones coercen- HAnc planta Michuaeenfes', apud cjuos
das. Prouenit temperatis acplanis locis,vel- nafcitur , acuichehuariraquam , feu
ut ap;dXochimilcenfes,qui dieunt^tumo- huichoquachaquam,Mexicani vero a frigi-
ribus praeter naturam non fine maxima vti- da temperie >&C radicis candore,chipaoacyz-
litate applicari, aut his qui febri ardenti aut tic, atque alij ab ipsa facultate, venenorum

finochocorrepti,puncl:is totocorpore infi^ hoftem aut antidotum vocare folent. Radi-

ciuntur, pulfis fortaflisper cutem humori- ce conftet obrotunda j malo cotoneo paruo
bus, tabefcentes impinguare , & appofitam candid6 intus colore , extra ver6
fimili, fed

capiti defipientibusconferre. fuluefcente,ex qua mittitcaulesrotundos

CAPVT LL
De chicomaiatl.feu fextuphci drtmdint.
VOlubilis plantaeft, quae,licet hominis
magnitudinem autfemoris craflitudi-
nem vix fuperet, tamen fi arboremquara*
J5iamexcelfam proxime nancifcatur,illam
amplexain fummum Cacumen confcendit.
5tipitem profert fufcum,virentes ramos,fo-
fefquidodrantem longos , tenerofque , 2t in
eorum fuprcma parte flores paruos ex can-
dido rubrefcentes , &coaceruatosinorbi-
culos; fohaverorumicis ab ipsa ftatim ra-
diceprodeuntia. Radix ipfa eft praecipui
vfus m medicina:aequaliaut paulo frigidiore
& humidiorenaturaconftat, acfaporegra-
to &dulci.Succuseius, ftillatitiufveliquor
epotus qualibet menfura , febrium ardo-
rem fedat,cor roborat,venenatarum potio-
num ictuumque promptifllmum tutifli-

liamali medicae,fedmaiora,ftorem albunij mumqueeft remedium, & maxime fcor-

exiguum * acfru&umnullum fapore &c : pionum alexiterij & alexipharmaci prae-
,

bdoremfignicaret , frigefacientique & lu- ftantiflimivicem iubit , pnefertim fi radix

brica conftatnatura. Florum eius aquaftil- qnoqueipfa tufa malagmatis aut emplaftri
latitia inflammationibus narium , oiis &c formaimponatur. Renumardorem extin-
oculorum folet auxiliari* Folia fumuntur tumores faucium , ac pe&oris dolores
guit,
. femunciae pondere aduerfus dyfenterias, iedat, vrinaeobtunditacrimoniam, excitat
laflkudines ac cafus, &c fanguims vomitio- appetentiam, &
mira quadam &: occulta
nes tumore&repellunt,& coercent,i6tis locis
;
proprietatemorborum omnium,quocum-
applicata fuccurrunt plagis,ac febres fedant. que modoea vtare,remedium eft. Audio al-
Prouenittemperatis &C frigidis reg"ionibus 5 teram huius herbae fpeciem nafci apud Mi-
montofis plani(quelocis,velut Quauhchi- chuacanenfes , baccaris folijs. Regionibus
nanci, Quauhtepeci, & Totolapae, quibufque temperatis prouenit , aut paulo
calidioribuSjhurnedisacplanislocis. Poifet
facile deportaji in Hifpaniam,.& eo caelo
viuere, praccipue fi incalidioralocatrans-
feratur,
 HISTORIifi I^ATVRiE LIB.XV. 3SS
fsratur^ quippequse aded fit viuax, vt repo- erumpunt quibus cum fru&u ac
, folijsde-
.fitavbiuis caulefcat , ftipitefque , nulla cidenti bu s , in annuosvfus velli folet radi,*
humoris vi adftipulante, confuefcat fponte atque recondi.
lua" proferre.

CAPVT LVI.
CAPVT LIV,
De quaquauhtzontic , Jeu trunco ficlo*
De ayaqmcueramo^fieti ligno^picjo.
QVaquauhtzontic,qu^yztacpatli Hoit-
YaquicUeramo,quam Mexicani^apud zdbenfes vocant, feu candidam medi-
quos etia nafcitur , tlacuilol quahuitl, cinain,alij quaquauhton,feutruncum par-
feuarborem pi&am , alij vero ocelolqua- uum,alij vero coatzontecomad ob formam
arboremvocant,in calidis
hiiitl, feutigridis radicis rotundam,alij vero huehuelicaton*
Michuacanenfis prouincix regiombus co- "herba eft radicisobrotundsecapillatseque^
piose prouenire fblet. Arbor elt magna,co~ exquaprofertcaules cubitum fere longos
mataque folijsvlmeistamgracilioribus,dif- & teretes , folia pyri , vtraque ex parte cau-
colore materie , & quse,prsef.erquam quod lis fingula circanodosorientiaj fru&um fi-
inaquas coniecfa ftatim mergitutj &£ ima liquaftro vocato, dum adhuc viride eft,per-
petit, operibus inteftinis &: torno interpel- fimilem , fed tamen fpiniferum t & argen-
landisaptiffima eft, longequegrato odore* tea refertum lanugine acfemine albocon- ,

& afpedu.oleum inde ftillat ftyracem olens, tufo. Radix, quaspeponesfapit 9 fubamara
feufuauem vaporem edens,ad omnia reme- eft,acvim fortitur non fine partibus qui-
diorum genera,quibus ftyrax congruit,per- bufdam calidis frigorificam. Succus radicis
quam aceommodum. medetur oculis inflammatione laboranti^
bus: eadem in heuorem redac~t.a,potaque

CAPVT LV.
ex aqua fetnuncias pondere , quater quin-
«quiefve furunculos toticorpori innafcen-
tes curat, tufa& appofita dolores antiquos
he atlatzgn pillin^fiude aqttosdberbd capitismire fanat^febres mitigat^vrinas ca=
appensd capillo* lorem temperat,viarum eius vlcufculis me~
deri folet, & doloresventrisfedare. Nafci-
i Vem fruticem,obloca iuxta que. nafoi- tur campeftribus locis feruentium regio-*
cur,& pediculos foliorum quos iimiles num. Hanc efle eamdem cum planta capil-
capTeolis hinc &
inde efFundit,atlatzon pil- lata exiftimo,setatetantiim difterentem,aufi

lin vocant,alij atlatzonpillin xochitl b id eft illiformaatquefacultate parem,

florem, atlatzonpillin vocare malunt. Duas
reperies huius plantse dirTerentias alteram a
rubro colore rubram ,
5

alteram a paulo al- fAPVT LVIL

bidiore appellarelicet candidam. Radicem
Vtraque cra(Tam,rubrefcentem, acfibrisre- Detletlemaczjn 3fitf pald manm igned.
fertam fundit,caules lentos, refertos molli
rnedulla ficulneis proximos,teretes,quatuor RAdici innititur obrotunda^ &rubri§
cubitoslongos ,& minimi digiti craflitudi- adaudar,e qua profert pediculos
fibris

ne.vitisvinifersefoliainprocurfu caulis hir- longos &fuluos,quibusappendetfolia ma-

futa ac rara, florem rubrum,&: oblongum,c gna &
finuofa , florem magnum rotun- &
quo fruclus generatur ternis capitulis trian- dumexterne nigru, acinternecandentem,
gulis conftans, corallorum inJlar rubrefcen- Calefacit radix exficcatque ordine quar-
cibus, ciboidoneis , acplenis nigro femine. to>vrentiseftnaturx, amara, acfubtilibus
Frigida primo ordine videtur,humidaque & paftibus prsedita : quo. fit vt trita , atque
faliuosa natura, &ideoaquafarina radicis infperfa vlceribus a Gallica lue profe-
ftipinfve aliquamdiu infufa loco fontanse , ctis, maximo fit auxillo. Sumpta vero dua-

aut fluuialis epota ab his qui fluxum ventris rum drachmarum pondere delumbibus
patiuntur,autquemuisalium a causacalida fert opem medeturfcabiei humoribus il-
,

ortum morbum,breuicurat. Vrinse ardori lum afficientibus per cutem euocatis,ac cu-
& retentioni medetur, nec ndn &oculo- ticulaprorfus exuta: maioremque calorem
rum mflammationibus. Temperato aut illitam j
quam efam, ferunt excitare, Na-
paulo calidiore cx\o gaudet , quale eft foitur in calidis Quauhnahuacenfibus
Mexicanum, &Tetzcoquenfe, vliginofoq; aquofis 6c humeclislocis.
& campeftri folo. Augufto menfe flores
Gg 4 "CA-
35^ IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGii
Icheateupenfe, &t campeftria loca. Eft &
CAPVT LVIII.
aliaherba azpantlidieta eadem fere nomi--
nis ratione, prxdiclas fimilis ,nifi foliaam-
De atzoyatl, feu herbd grauu plioraeuent,ac minime ferrata , eademque
vdorui
natura St facultate : quamobrem funt qui'
eam veluti pra>cedenti congenerem azpan
quoque vocant.
RAdice atzoyatl firinatur magna, fl-
brata& fufca , vnde prodeunt caules
frucicis fere amplitudine atque altitudine,
longi, lenti, tenues &purpurei, inquibus
CAPVT LX
confpiciuntur folia faligna , ferrata tamen,
De ayecocimatl,feuherbdfimili cimath
aut, (i mauis,yyauhtlina,fed longiora,cui,&:
quibufdam flofculorum vm-
pallentibus
pappos demum abeuntiuni eft &*
bellis in
milis. Caliaa conftat ficcaque ordine fe^
ADNouam phafeolorum genera , quae apud
Hifpaniam jrame mnumera
funt,'pertinere videtur ayccocimatl Ra- .
cundonatura. Saporeinitiograui , poftea
dicem vero fundit crairam,fibratam 3 & bre-
vero nonnihil acri,atque odorato.Folia ap-
uem , ex qua oriuntur caules tenues , tere-
£licatatumoresdifcutiunt,doloresarticulo-
tes, virides atque volubiles Folia pyri me-
.
rum podagrafve atque chiragras mira cele-
diocr,ia , obrotunda , ololiuhqui haud diili-
ritate mitigant , ventrisdolorem tollunt,
milia , &t paululum in cordis figuram incli-
crurium tumores difcutiunt, vrinam atque
nantia. Flores in poftremis ramis coccinei,
fudoreseuocant: pectori appofita, lactisfa-
&in ftellarum modum
radiati, ex quibus
ciunt abundantiam morbo Gallico egre-
:
reliquorumve pha-
flunt filiquse fabalibus
gie medentur,&aliahis fimilia adcalorem
ieolorum fimiles, includentes femina fabas
dt iicckatem fpectantia praftare iolent, &t
ipfas imitantia. Venit eius plantas radix
tamen Mexicana? mulieres , etiam ea: quas
apud Indos in nutrimenti vfum eaeft ha- ;
titici vocant , eadem herba vtuntur ad-
rum gentium voracitas atque rufticitas.
Uerfus calidas capitispuerorum eruptiones,
aut qu6d
Nam licet fapore non fit admodum in-
frigidas partes fortiatur , aut
grato, difficiletamen coquitur^ duranlque
quoddifcUiTo humorecalenti atque diffipa-
to videantur fngefcere. Clementi gaudet
& fibratam prsebet alimoniami Frigidaat-
que humenti natura conftat , &t odore fere
cado , quale eft MexicanUm^ &t locis pla-
nullo. Succus eius oculis inflammatione
'

nis &: aquofis micat*

laborantibusfubuenit; radix vero cruda,
aut ius decodti eius, ventriculum inte^ &
CAPVT LIX. ftina fupra infraque vacuat. Nafcitur in
agris Mexicenfibus omni fere tempore^
De azfan3feu fignofiue vexillo. campeftrivdoquefolo, e^floret decidenti-
bus imbribus.
HErba eft azpan duorum cubitorum
altitudinis, radicibus fibrarura in mo-
dum,folijs amygdaliferratis &t paulo mino- CAPVT LXI.
ribus ,caulibus tenuibus, e quorum poftre-
mis flagellisfloresalbi erumpunr, qujpriiis De chiantzotzolli,feu plantd in humore
quamhient, fimiles femini coriani viden- mtumejcente.
tur, acdemum fenefcentes in papposab-
eunt: aquibus flagellis flore onuftis 3 & qua- RAdices fundit furculofas chiantzot^
damtenus decumbentibus , inuenit apud zolli , &t ex eis caules quadratos & Cefc
indigenas nomen.Saporeft acris,vehemens
quidodrantales: foliahedera maiora: flo-
odor , ac calefaciens &
exficcans ordine fe- res candentes exiles, vafculis oblongis con-
re quarto natura, quamobrem confricatam tentos, inquibusdemum femen generatur
folijsfaciem mircdiciturextergere, lepras, atque continetur,candens planum ,lenciu tn
,

tineas, hchenas, &varos, cum alijs cutis f orma. Olet thymum noftratem,fed e vefti-
fordidis vitijscurare } cum calceverd &t tliit- gioodor languefcit. Folia ac radices noii
zapotlviridijimpetigines, Alia praftat iu> omnino videntur expertia caloris,aut cuiuf-
uamenta , quse eiuimodi temperiei folent dam adftringentiae &t amaritudinis. Semen
ciTe propria &t peculiaria.Succus fiue per fe, vero frigidum eft autcaloris temperati.non
fiue permixtusalijs extergentibus medica- fine quadam lubricitate, 8t faliuosa natura,
mentis , eamdem fert opem-Temperatum &quodfumi foleat tempore matutino ac
folum amat , quale eft Mexicanum &t poftremo vefpere, aduerfusfebresac dyfen-
terias a
 HISTORJiE NA TVR^, LIB. XV. 357
rerias, exterafque defluxiones, ex aqua vn- res in odoramenca & corollas veniunt, flo-
cias vnius pondere, miro fucceflu, dum ca- ridofque manipulos Indis paflim confuecos
men vencri bis auc ter applicetur empla- ac familiares, e quibus ignis beneficio aqua
ftrumconftans arancorum telis, oleo rofa- ftiliacitia extrahitur,qua: valde odora fic ac-

to, 8c aliquot infixis pariter ouis. Parantur que iucunda. Folia funt amara,&: cercio fere
ex eo,faccharo ac melle condito, atque in- ordine ficca & calentia quamobrem fum- :

terdum adiectisexpurgatisamygdahs , me- ptapugillimenfura ex vino flacumdifcu-

lonumque &aliarum plantarum femini-
, tiunt, tufaque & admoca-,concracTa mem-
bus, pergrata quaedamgenerabellariorum, bralaxanc, & tumorespraecernaturam dif-
pocionumque refrigerantium , qualis eft cutiunt. Poceft in Hifpamam, fi adiitcura,
chiantzotzollatolli vocata,extinguendo fe- transferri , temperaco flquidem aut paulo
brili feruori aptiflima j ac bonum gracum- frigidiore cjelo exultare folet.
queprazbensalimcntum. Quin belli tem-
pore maximihabebacur:quo ri faccum ple-
num fecumferrent,nihil quod alendocor- CA P VT LXIIL
pori eiTet commodum iibi arbitrabancur
deeffe; Mifcebanc vero femen id,in farinam De mohmtliyfeu herhd pttrpured.

redacl:um, maizio torrefacio atqueconcri-

to, vc diutiusintegrum &immunea corru- HErba eft radicibus innixa furculofis, e

pcione feruaretur cumque expofcebatoc-

:
quibus proferc caules duos dodrances 1

calio, potionem parabanc,cui mterdum fuc- longos, farmentofbs,concorcos, &teretes>

Fiores coccineos,longiufculos; folia fblani,
cum metl ignem expercum vixmellino- ,

ftrati cedencem, ac paululum filiquaftrifb-

inferne fubalbefcentia, quse guftaca , cucu-
lebanc adiungere. Vbique faca hxc pianta meris indiftincTa fapiunt fimilitudine. Fri-

prouemt, loeispraxipueculcis , irriguis &£ gidaauttemperatanaturaconftat,glutino-

aquofis,
faque.Dyfenterias acnimium meftruorurn
fiuxu cohibet. Si aqua,vbi aliquamdiu cri-
rra maduerit quoties expediac hauriacur,
CAPVT LXII. fcabiem qurat, inficicque lanas purpureo
colore. Nafcitur in planis edicifque locis
De acmlotl ifeu pkntd volubdt prope Hoaxtepefcenfibus, Non eft camen in hac
aqttat prottemente. plantapraetermitcendum, vtrimqueab ex-
ortu foliorum prodire ramulos quofdam

PLantam hanc frutice'mve vocant Me- paruulos , fiue appendices refertos foliolis
xicani acuilotl ,
quoniam hursidis a- alijscuprefTofimilibus,minoribustamen&
quolifque locis nafci confueuit , repitque cenuioribus. Tales funt nacurae lafciuiencis
per terram , aut propinquis arboribus con- lufus acque vanecaces.

uoluitun Sunt verd fllius duae fpecies, colo-

re tantiim, flore ac nomine diftantes,& fo-
liorum amplitudine. Priorenim floresferc
G APVT LXIV.
candidos , ac folia paulo minora vocacur- ,
De* axoqtten ietl ,feu picietl
queaquilotl. Alterivero flores pallefcuntj ardex.
H folia funt maiora,dicirurquecozcic aqui-
loclaluteocoloreflorum. Caulesvterque FRutex efttenuiumfibrifque flmilium
promit rotundos,purpureos,lignofos,f ragi- radicum , e quibus proferuntur caules^
les,ten«es,& lenta far&os medullsuFlores &c in eis folia maliperiicae j fed maiora,
yzquixochitl candidosaut pallentes , nec amaroque fapore praedita funt , &c odore
abfimiles odore & forma floribus rofie il- iucundo, calidaque &
ficca iuxta fecun-
lius,qua2 arecentioribusfub mofquetae no- dum ordinem temperie. Ius decodi folio-
rriine Ericum fertur , cui hic frutex totus rum dicitur febres extinguere quod qui ;

nonomnino diflimiiiseft. Folia funt rubi^ fleri poiTit,non video, niliintenfiore calore
fed circinata , nemeisdifeurfibus reeTa fe- emollito , & ad inferiorem gradum dedu-
cundum longicudinem difcurrentibus , & do fedatis rigoribus > aut aliunde causa
odorem cueumeris fere pre, fe ferentia.Flo- vaeuaca»

CA-
3$8 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIl
PETVM LATIFOLIVM.
CAPVT LXV.
De Tetum , feu picted njel yett herbd.

HErbaeft yetl radici infifter.sbreui,te-

nui& qua fundit cauks
fibrarx, ex
quinque plureTve dodrantes longos atque
hirfutos,inconditos, ftriatos leues foha & s

lata,oblonga,&perfonata:qu2damreriUs fi-. ,

railia.Fiores hyofciamifimiles J eifqs decide-

tibusvafcula hyofciamiquoqueaemula re-
ferta femine. Vocabant hanc planramHai-
tini tabacum, (a quibus non ad Inclos (olos,
fed ad Hifpanos quoq iddefluxit nomen)
;

eo quod fuffumigijs admifceretur , quaita-

bacosetiam nuncupare confueuerunt.Sunt
apud noftros, qui herbam facram ,nec de-
funt, qui nicotianam quoque vocent. Noa
eft aUtem vnica huiusplanrse fpecies: repe-
rias enim, &:quauhyetl vocatam candidio-
re flofculo ,caulerotundiore s ac foiiole*
uiore &: longiore. Amba: funt acri fapore,
exficcantis caiidarq, ordine quartotempe-
riei. E quibus intelligas lieet eommerro-
rem,quiarbitrantur fragidaserTe plantas,&:
ad hyofciami difFerentias pertinentes-Nam
tametfi nigranti hyofciamo forma difparcs
haud finr, vinbus tamen plufquam ex dia-
metro pugnait. Quod fi (bporem inducnt,
noneuenitob fngushumoremve, quorum.
PETVM ANGVSTIFOLIVM- citra dubium funt expertes,fed calore,exci-
tatisnempeleuatifquein caput vaponbus
qui fomnuminducant.Iam facultates quo-
tidiano cognitas experimento accipe. Folia
ficcari permifla, atque conuoluta , inclufa-
que artindiniscauisinternodijs, auc papyra-
ceo canali, altera parte incensa, altera verd
orinanbufque admota , atque excepco fu-
moobturatisore & naribus,vt adpe&us
vfquevaporinfpiratus penetrarepoflic, pi-
tuitae expuitionem mireeuocant, althmati
veluti per miraculu auxiliantur, difficilem-
que halitum &: indeortam leniunt angu-
ftiam.Neque pra?di£tis morbis infpiratus il r
le vapor quo diximus modo, tantiim reme-
dio eft, fed vterinis etiam affeclibus impen-
seconfert,ac prsecipue fufYocationibus,qu:£
ob eius afcenfum lolent accidere.Admoto
fiquidem medicamento indicatum fibilo,
cum diclocitius refticuitur. Syncopis fuga-
tur , & anguftia
morfq, magnaex parte ia
,

morbidaemuheriscorpus iamadmiiTa at-

que excepta amouetur : rohoratur ca-
put , fomnus inducitur , fedatur dolor,
ventriculus refumic vires , curatur graue-
do laborumque omninm cafuumque
,

fenfus hebetatur , ac otium facultatis

animalis (quod poflis ebrietatem quam-
dam vocare )
prorfus illabitur animo.
Quin
 HISTORIiE NA TVR^E LIB.XV. 359
Qutnfoliaipfavirentiamanibus oleo per- fura , &: vnica calcis , medicamentum adeo
unclis emollita,& velut marcida 3 concalfa- ab Indis omnibus expetitum & venale , vt
cTaigne,&:ori ventriculi dorfoque eregione illo ferueantemporia. Venditur inuoluturri
apphcata , ita tamen ne hepar attingatur, folijs fpica? maizij , geftatumque inter buc-

quod alias incenderent atque inflam maret, cas &: maxillas, (uauem fomnum fenfuiim-
co&ionemiuuant, & fatietati egregie me- ve & mentis tranqUillam quietem mducir,
dentur. Eadem tumores lienis difcutiunt
*
&: laborum omnium hebetat fenfum ,red-
appoiica,dolores a frigore ortos fedant,vul- ditquehominesad quaruis corporis exerci-
nera cancerofa antiquaque extergunt , car- tia promptos arque agiles &: prsecipoe ad ,

nem creant &: cicatrice obducunt

, fuc- , (i iter agendum. Dolorem etiam dentium ac

cum foliorum mediocriter contuforum vul- ventnculi leuat ,

praeftatque alia , quas licet
neri inftillaueris ac mox arentium pulue-
, a nobisnominatim dicta non iint, poflunt
rem infpergas, & demu folia fuperponas,ex ex pra-dicTis facile comprehendi : inter
quibus fuccum expreiTeris, Sanant eodem quasillud vulgare non eft, oleum, cui iit in^
modo capiti infli&asplagas,dum tamen ne- frixum,concifum in tenuia frufta,infu(um^
que nerui neque offa aut Ixfa aut conuulfa colicis mederi,nec non fuccum eius, & nu-
iint. Dolores dentium concalfaeTa fedant, cleorum likzapotl vino permixtum , atque
conuoluta, &: loco dolenti aut dentibus pi- infuium, quartanam areere,acreliquarum
tuita excauatis perforatifve admota. Quin febrium frigora.
&:foliorum puluisinfpiratus,tra&ufque na-
ribus, verbera &: cuiufuis generis fupplicia
vetatfentiri.viresaddit,augetanimum,&:ad
C A P VT LXVI
laborestolerandosinfra&am vim illiverd : De tlalyetl^feuyetl humili.
qui e cortice, quanturn capiat putamen nu-
cis, fumpferint,itainebriantur,vt femimor- RAdiciinnititur tlalyetl,quam cioapatli
tui amentefque exremplo iaceant veiiim }
Tonallx vocant,furculof£Cj& canden-
qui eo auxilio frequentius quam deceat vti ti, vndeprodeuntcaules refertifolijsfubal-
afTuefcunt redduntur decolores, linguam
, bidis, oblongis,mollibus, ferratis 6c hirfutis.
geftant fqualida, ac palpitansguttur, hepa- Flos eft in iummis caulibus chamasmelo
tis ardore afficiuntur , in cachexiamque &: limilis, fed circa ambitiim bellis modo, cu-
hydropem lapii, mortem tandem obeunt; ius eft fpecies, purpurafcens» Acriseftradix^
At qui eo pr^iidio vtutur moderatiiis,a mul- calefacienfque &; exiiccans ordine tertio.
tis alijs hberari folent incommodis. Nam Succuseius bibitus duaium vnciarum men»
prasterquam quod morbo
Gallico egregie fura , tufti magnopere confert, &: enixis mi-
atixiliatur,venenatis fagittarum ieTibus mire rumin moduin opitulatur. Nafcitur Xa-
obiiftit, fi mox piaga infarciatur puluere, &: latlauhci.
ita permittatur manere , donec Sc puluis &
venenu in claui cuiufdam formam copulen-
turj& coeant.Hoc remedij genus defumptu
C A P VT LXVII.
eftab Indis anthropophagisinfularumHai- De tlalyetl altera.
tinae propinquarum accolis,qui ciim ab ho-
ftibus Venenatisoppeteretur plagis,hac her- RAdicibus innititur tlalyetlaltera,quam
ba fola. iibi cauentes reddebanturpaflim in- alijquaquauhtzonticjalijtonalxihuitl,
Columesscofirmatum^ eft teftimonio infu- ahj micatlacotl&micaxihuitl vocant,fibris
lam D.Ioannis incolentiu,qui ciim aduer- flmilibusi vndeprodeuntcaules tenues,te-
fusIndos illos bellum gererent , multifque retes,ac virides,&:in eis foliafaligna,minora
eiufmodiafncerenturvulneribus, folo hoc tamen , &: non longe ab exortu veluti pras-
antidoto^atque pr<°ftantiflimo alexipharma- cincTa atque comprelTa,alijfque valde pau-
co extremum fatum efTugere,quoties vifce- cis atque anguftis ab eadem fere parte,ternis
ra transfigi non eontingebat. Quin articula- autquaternisprodeuntibus-.floresvero aurei
resdoloresfedari, tumorefqj eo foloauxilio iuxta poftremos caules , 6c exilia flagella
difcuti, apud Hifpanos etiam conftatexpe- chryfanthemoiimiles, virentibus &: obro-
,
rientia flatum difcuti , &: inueteratos rebel- tundis calycibus incluii atque contenti.
lefque diilipari dolores.Pulicum etiam vita-
tur faftidium
uerfa
,

domus confpergatur.
ii iure decocTifoliorum vni-
Seritur vt la&u-
GAPVT L XV III.
ca,nequealiter,cum expedit,transfertur&:
De quapocyetljfea tabaco hgneo.
colitur.mullum,modd pmgue &: humecTum RAdicibus firmatur quapocyetl pollica-
fitjfolum refpuenSiParaturexeius folijs are- ris craiTitudinis longis , ex albo rubre-
iacTis atque eontritis decern partium men- feentibus, eraiTocorticeveftitis, 6£ canden-
cis
360 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
tis mcdullae. Folia fert parua ,<fqualentia, uis fimilem,purpurafcecero, femine minuro
hirfuta, -obtufa& molliaj ftoresluteos mo- ac fuluo refertum. Adhasretfaxis non rne-
dicos. Radixdicitur repellere inflammatio- diocriterfpectando miruculo. Folia lunda-
nes frigidaenim eft , ficcaque & adftriri-
;
poris &r. odoris iniignis expertia,irigefacien-
gens, ecli.nonnihilvideaturprse.fe ferre a- tis naturaf atque bume&arius.Ius decoctim-
maruudinem,&calorem. Nafcicur Yzto- dicumlinguam febrientmm hume&at, pe-
tokni; doris doloribus confert, pituitam & biienj
nondum excufTolacte fuprainfraq-, purgat,
C AP VT LXIX. fi totidem aquae Ubris ad vfque
vncias tres
medietatis ccnfumptione incoquantur.Lac
I)e amaquahmtl, feu arbore papyru eius medecur vlceribuslabiorum ceterifque
inueteracis.Prouenit Chietla: montoiis alpe-
Rbor eft inagna maii medicx folijs rifque locis, cautes (vt diximus, indicatque
-fiore, ac fru&u candido in corymbos nomen) amplexa. Eft &alia eodem noroi-
compofito, fapore & odore fere nullo,frigi- ne ac temperamento arbos,quam virgarum
daquc & ficca natura.Tepoztlanicis proue- tantum rectarum laeuiuroque vfum aiunr
nic montibus,vbi frequenter interpolatur ex pradfare.
ea papyrus, feruecqueopificum turba, fcri-
bendotrahendifqj lineis non multiim apta,
etfinon tranfmittat atramentum ,inuolu-
CAPVT LXXL
cris aptior,accelebrandisdeorum faftis, fa-
De amatzefuiilifeti Vnedone fapyracei.
crifque conficiendis veftibus , ac funerarijs Olia fert amazquitl limonis, icd magis
exornandis,apud hos Occiduos Indos per- acuminata,comata:eft &c vmbrae ratiim
quam accommoda atque vxilifllma. Rami gratiaexpetita. Adgeneraiytzamatividetur
craffiores fecti ex arbonbus, vtduret fobo- velut &c pratcedens percinere; nam licet po-
les,macerantur ex aqua,ac per noctem per- ma minora fintmeque Ponticis nucibus roa-
mittunturriuis aut fluminibus madefcere. iora,candidis,velut & illa,diftinguutur pun-
Poftera die velltturcortex,emundatufque a dis, &intrale continent granula ficulneis
fuperna cuticula,lapide plano,fed quibufda forma & natura iimilia. Materiesetiam le-
ftriaco fulcis,iii£quaiiquefude falignain or- uis eft,ac parum diftans a ficulnea. Prouenit
bem contorta,manubnj vicecomprehenfo, locis calidis,qualis eft Chieda,vbi fertur fe-
multis ictibusconcuffusdilatatur. Ceditfe- brientibus ius decocti corticis radicum val-
quax illa materies. Mox
fecatur in fchedas, de prodefle.
quse alio planiore lapide rurfus verberata?,
f acile inter fe

que ita
iunguntur,l&uiganturque,at-
demum aptanttir in plagulas , duos
CAPVT LXXII.
dodrantes longas,aut fefquidodrantem plus De yt%amat\,feu Jpapyro nomcularu
roinuslatas,papyru noftratem, qusecraflior
acvilior eft,imitantes,fed denftores &can- ARbor eft magnitudinisvaftae,itavoca-
didiores, at longe terfiori noftras cedcntes. ca,quodamaquahuid, ex qua papyrus
Scio nationes alias aliter atque aliter papy- paratur,fit fi,milis,fed folijs nouaculeforroa.
rum ex arborum corticibus par-are.Sinas.au- Haitiniceibam vocant. Dua! fu nt eius fpe-
tem omnium tenuiorem,ac terfiorem,qua- cies,alterafolijs mali medicse inferne diiuti,
lem nos domi feruamus, velut quondam e fuperne exfaturati viroris, fruclu orbiculari,
iunco; nunc verd vetus orbis ex lino redacto albis maculis diftindo ac referro granulis
infarinam. Sed nobis tantum fermo eft de ficuugranisfiroiiibus, edulique, iaporem &
Mexicana. noftracium ficuum referente 3 vndeindigenae
Hifpani arborem ficum Indica vocant , fru-
C A P V T LXX. c~tum vero ficum. Arbor fingulis quibufquc
annis protert folia, .largos imbres, dum viri-
De amacozjk, feu papyro luteL diaac renera funr,eiTundentia, ac velutftil-
lancia,Alteralationbus,fed tamen obtufio-
Macoztic , quam alij texcalamatl feu ribus& nigrioribus, vndequidam tlilamati
.faxorum papyrum, alij tepeamatl vo- vocare malunt,fru6luque minori. Mareries
cant,arbor eft magna,folia ampla feres, ob- eftvtriquelentaac breuis,necquidquaaliud
rotunda , pinguia, purpurafcentia , hederae intellexi quodadvfus medicospoflitfpecla-
ac cordis fere figura ; corticem altera parte re,pra2terquam quod folia frigida ficcacjue
pallefcentem ex viridi, & altera fuluum, in facultatepollent , & opitulantur vlcenbws.
ipfisvero ftipiubus,quificulneifunt,&leues Manam etiam vocata ab Arabibus, fuper
in modum fycomori; fructum ficubus par- eam,prajcipueapud Hoaxtepecenfes, cogi
fimii-
 HISTORIvE KATVRA Llf.X v. 36t
iimillimam noftrati Sc forma vinbus,fed & M O L L E.
pauldduriorem &
glutinoliorem , quam-
quam alijs in locis Nouse Hifpania? , quales
funt Qjuauhnahuacenfes , optima 3 necce-
dens illi qua* ex Gampania adfertur , foleat
J
concrefcere fuper falices.

CAPVT LXXIII.
De quauhtZjtpotlyfeuawtid.

k Vam Mexicani Quauhtzapotl.vocat}

Haitini anonam nuncupare confueue-
runTjfub quo nomine apud Hifpanos huius
regionis incolas frequentiiis circumfeitur-
alij verd texaltzapotl.Arbor eft magnaam-
•flaque jfolijs malimedicx , fed angufhori-
bus,floribus candidis tricufpidibus* iimili-
bufcjj pyris mufteisgratia. fk. fuauitate odo-
defuper punftis fuluis, &: viienti-
ris ; frucl:u

bus variato,melonis feremagnitudine> nec

abfimili illamatzapotl,cuius mterna , qu#
nigro femine paruocjj fcatent, ferculo voca-
to ab Hifpaniscandidojmoliitudine<,calore
&: fapore fimilia funt,non tamen pari gratia
atquenutrimeto,quod flatuofum eftmequc
admodumprobatifucci.Germina eius di-
cunturobiifrjere venenismuclei vsro pomo-
rumcuraredianhceas, etfi dicarur prope
Tzontzonate gCnus quodda anonse proue-
hirejcuiusfcminis nuclei decem duodecim-
GAPVf LXXV.
bilem ac
De molle.
ve fumptij leuiterac fine moleftia
jpituitatem pUrgent. Nafdtur regionibus Peruina regiorie inKo.ua Hifpaniam£
calidis,qualiseft Haitina infula,&:pt©uincia. ^imd in Hifpaniam Europxam planta i
Nouae Hifpanise Qnauhnahuacenfisi quam molle vocantjiam dili eft aduecta at-
que trafhta. Arbos procera,vifti piilchra, 6l
ornandis domorumcompluUijs publicifqj
CAP Vt LXXIV. forisaptiulma^ eoitlatai in latum pandens
Vndequaque ramos e vtridi colore purpura-
De tochizizapatl , feu tzgpotl fcentes, vbi folia oltuse profert , fed longa,
fomnifem anguftiora^ tenuiora,ordine vttimque dif^
pofita , & obliqueverfus ramos extremos
Rbor maghaeftatque incondita, fo^. producentia.FloresexileSsalbos^racematini
Llijs malimedica2 ', raris ac ternis ftipiti- dependentCSjqui mox in fruel:um virenj:em
busjalbis nseuis dlftin61is,floribus pallenti- oxvacanthse femini parem jaut paulo maio-
bus &c modicis, fruttu verb cotoneiforma rem abit»& citm maturuerit, in colorem ex
& rriagnitudine jVocato^l noftris Hifpanis alborubrefcehtemi ciiinucleus durusfub-
albatzapotl,eduli,faporis grati, fed non ad- eft,extraqj circtlueftiens membranula eiu£-
inodum falubris nutrimenti,& ofuYnucleo demcoloris. Tolia acfru<5tus lentifcum &c
lcthali ac deleterioo Gortex arboris ficcus eiiis lacry maolent refipiuritqu.e -

y
fed com-
eft,ac paululum dulcis 3 non finc quadam miXtum fasniculo, vnde fortaflis aliquis in
arriaritudinei Folia tufa
-

y & appofita nutri- lentis eam referat fpeciemmi malit efle fui
cum papilliSiinfantulorum medentur diar- generisherbam fed fapore^ eft acri, fubdul-
;

rhoeis. OfTavfta,&:infarinam reda&a,opi- cem amaritudinem &adfttingentiam prsE

tulantur vlceribus putridis , vitiata carne fe ferenti, calidaque &c ficca ordinetertio
rorfus exesa atqueabfumpta, purgato vl- natura. Acini caro exterior dulciseft^verum
f
Cere,carne generata, accicatrice miraqua- quo diximus fapore.Nucleus ventremfupe-
dam celeritateindu&a. Pomaingeftafom- riOrem corroborat calefacitque,inferiorem
num conciliant , a quoinuehere nomen. adftringit, & (vt quidam aiunt) terebinthi
Nafcitur ffi calidis frigidifque regionibus. vicem prseftatjfemenverdcardamomi. Vri"
h H
narn
 ?62? IOAN^IS EVSEBU NIEREMBERGli
nam elirit vutnera recentia & inueterata
CAPVT
,

eonfolidat, fanguinis fiuxum retinet , curat LXXVIL

hoemorrhoidas > nubes oculoru m diflipat,
De t$4Mtli, feu glutine.
flatus difcutit,&, membra corroborac,cor-
pora nimis fluxa &: hume&aexliccac : quas Adices fundit tzacutliafphodelo fimi-
omnia luculeciiis prseftat fructiis/eu extrin- .les, candentes &
fibratas,e quibuso-
fecusadmotus,feuintracorpus afTuraptus$ riuntur porracea folia,linei$ difcurrentibus,
gingiuas etiam dentefqj confrrmat,& vlce- fecundum longitudihem:,caules rec~ti & gc*
ribusoris medetur. Stillata abeaarbore la- niculaci^in eifq$ flores e luteo purpurafcen-
crymacalefaciens &adftringens, quae pra** tesirinis forma quadamtenus iirniJes , {ed
terquam quod ad prjedicta omnia vtilis iic^ longe minores. Radix eft frigida, humida-
inaquam conie£ta,pitUitofos mixtofcjjhu- que &c glutinofa ex ea enicn pr^ftanciili-
;

mores purgat. Parare folent ex vuis indige-
nx(vt audio) vinum,acetum,& mel^ad ea~
dem eflicacia» Folia ac fru&us virenc toto
anno,alijsfubnafcencibus,alijscrefeentibui^
&: alijs maturefcentibus.Silueftris arbor eft,
mum jglucen paratur, & yaldetCnax , quo
vtuntur Indi, fed prsecipue pi£tores,Vt pig-
menta tenacilis adh.ereantjnee reru repras-
{entataeimagines faeiLedelearitur. Secacut
hax in f rufta parua &£ ii.ccata fole lasuiga^
,

neque vllis lenocinijs aut cura vc proueniat tur, atqueitademum riobile illuid glutinis
opus habet , quamquam in delicijsiamdiu paratur geaus. PolTet trasferti in Hifpania:
habet'icttperit,culcumque&indulgentiam iiquidem quibufqjlocis viuit^ editis ac pia^
libcnter admittat. Prouenic vbique , fed in niSjfed prjecipue calidioribu^, Aiunt ra,ede-
cahdisregionibus luxuriat &
laetior aflurgit. ri dyfentericis radicem eiusfemuncisepon-
- dere fumptam : verum ceterisetiamopitu-
CAPVT LXXVL labitur morbis^qui ex defluxionc auc ni-
Hiia laxitate folent oririi
DexQchweoizgquAMtl^euArbore
liqmdmbam GAPVf LXXVIiL
ARbor eft magna , aceris ferc folijs iri De coAtzgntecoxacbitl.
tres cufpides duofcjj finus diuiils,alte-
ra parte albicantibus,alcera vero obfcurio- RAdicibus flrmattir fibratisjoblongis,ac
ribus ferracifque,& fruclu herinaceo fimili» praccoci flcui adhuc virefcenti valde
Calida ficcaquenatura, conftat,&: odoreiu- fimilibus,virentibus,ftriatis & contortis,ex
eundo,incifo arboris huius cortice,qui par- quibusedunturfolia fed longiora 5t
iridis 3

tim fuluus,partim virens eft.Indicum fluit, latiora. Florescapitibusfefpentum iimiles 2

vocatum liquidambaruab indigenisHifpa- vnde nomen, rubeoquecolorepunclis , 't*.
nis,aMeXicenlibus vero xochtocotzotl,{ua- men indiftin&o j candido pallefccntc3 &
uitate odoris ftyraci perllmilc,calenti ordine promifcue micantes,& caules tenues,viren-
tertio exicantique fiatura , quod addicum tes, breues lseuefque* Calidis prouenit^ &
tabacis , caput & ventriculum eonfirmat. interdum etiam temperatis regionibuSjHux-
Somnu inducit, capitisdolorem exfrigida farupes aut arborum cruncisadhajrens, li*-
causaorculcnic-.per fevero humorcs difcu- cetiamad horcos culcaqueloca defcendc-
tit,fedac dolores,ac impetiginibus cuce digi- rit, viridariaque exornet, in quibus excoli-
tisconuulsamedetur. Stillat ab eadem ar- tur deliciaru acflorumgratia } eftenim flo$

bore aut fponte fua, aut incisa oleum haud

,
forma fpe£labilis,liliaci odoris,& quam vix
cedens prsedi&o liquori , autodorisiueun- quifquam pofTec verbisexprimere,autpeni-
ditate, aut medicis vfihus. Difcutit vtru m* cillo pro dignicate imitari, a Principibufcjuc
que flatum,ac prxter naturam tumoresdif- Indorum ob clegantiam SC miraculum val-
fipat,co&ionem procurat^ventriculum ro- de expecitus & in magno habicus pretioo
borat,vterinis affe&ibus conferc, & alia his Bianditijs&cuitura noneget, fed exvnica
fimilia pratftat iuuamentafeu pcr fe feu alijs radicc fecundilTimus 6t prouentus.Ex hi/ce
medicamentis permixtus.Suncqui elixis ex floribus,atque alijs prxcedentium quarum-
aqua ftipitibus id odoramenti parent genus, dam hcrbarum congenerum huk,&:rubro
fed vilius,ac mimis ad praedi&a prxfidia ex- maizio, parabantur Principibus Indorum
petibile. Prouenic campeftribus calidifque placcntse , quasedebant cootemperando
locis, &interdum etiamtemperatis, velnt vencriculi calori > fiue is accidifjec a folis

Hoeyacocotlae, Quauhchinanei, &Xico- asftu,fub cuius radijs contraxiffent moras,

frepeci. flueab alia quauisinterna causa,externavej
frigida fiquidcm humentique conftattcm-
peric.
C-A-
 HISTORI^ NATVRiE LIB. XV. 363
liquseoriunrur primo virides , mox maiori
CAPVT LXXIX» exparcein mbrum , &
demum in paileum
^
De
RAdici
. ., n , , A „•
Mfitli, fcu mcdtctn* ckUi.
infiftit fibratse, e
,

qua prodeunt
^
inclinantescoiorem,referr#paruo
*
femine,
candlcailtc ? con£ufo in olbem eflor .
mato,acrisguftus,acque vrencis natura^quas
caules virentes , 6c geniculis intercepti ad femen prascipue attinet. Quartum calo-
fex longi cubitos feptemve, &: in eis folia ris gradum attingunr, & tertium fere ficci-
ocymi, fed maiora,circinata,&: inferhe fub- tatis, etfi recentes excrementitio quoda hu-
albefcentia, Floies modici,lutei, compofiti more abundent ,
qui totus pame vetuftatc
in cory mbos,& in coccineum inclinates co- euanefcat:vnde fit,vtfi=pe excicato flacu Ve-

lorem, e quibus demum compinguncur aci-
ni piperi nigro,aut baccis oxyacanthae perfi-
miles. Acris eft,calidaqj &ficca ordine quar-
to natura.Initio refina fapit,poftea
oftenditvim.Foliaduorumicrupuloriipon-
dere in puluerem reda&a, ac mixta decem
fcrupulis atolii mira velocitate
, efficacia
_corpusa cundis expurgant humoribus ,&C
quartanis praecipue medentur.Plura induce-
rent periculum. Dentium dolorem fedant
admota folia palmarum lichenes curant,
,.
membrarimis dehifcentia,fcabiemqs.Vlce-
ribus putridis ac cancerofis
fufaaliquamdiutlaollipotioni.Lacverrucas
exedit, &
tumores prater naturam rumpit.
nerem ftimulent,ac incerim aluum non fine
quodam tenefmo ac (enfu doloris,his pnc-
cipue qui huiufmodi condimeco antea non
vrentem aflueuerant, leniccr emolliant, quamquam
eiusreiacumenpofumus nonimmerito in
causa eiTe affirmare. Vrinam & menfes euo-
& canr^corroborat ventriculum ob frigus im-
becillum , coctionemeadem occafione la-
befa&atam iuuant, appetentiam , contem-
perato ex eis cum vocatis comame intindu,
mire excitant,& pituitofos humores vnde-
cumque, fed potiflimuai coxas articulis ad-
opem ferunt, in- hxrefcentes, difcutiunt &: purgant* Quin
aiunt lie&icorum peropportunum effe re-
medium.Nutrimentum item calens ac fic-
*

Quinque folia fumpta aiunt dyfenteriae me- cum multumc>> praeftare,ventrem lumbof-
deri,exterfo fortaflis cruore,autadftridioni que aeuleis chillimadetibus perpugere,fed
&doloribusarticulorum. Sunt qui fagittas renes excalfacere, & inflammato fanguine
eiusfuccoinficiatvicetoxici,atqueicacom- acq. iocinore,ad nephtiticGS,phreneticos &C

modiusceruosferasveconfternanc. Proue- pleuriticosafFecl:us,ad perineumonias,alio(4s

nit in calidis Pahuatlani , Papaloticpaci, &: tumores internos, punc~ta,&: fimilia fympto-
Hoeitlalpiae, in locis planis, & montium ac- mata/eu nutrimenti , vt faspiflime Indi fo-
cliuibus , feriturque & colitur inhorcis me- lent,feu eondimenti vice immodiceaut fre-
dicinse gratia. quentius vtantur,perducere 4

Prior ergo fpecies (vtfingubeiam mebra»

CAPVT l XXX tim enarrentur) Mexicanis quauhchilli,hoc

eft chilli arboris, Haitinis vero , apud quos

De chilli* minor orbiculatior,& a minori planta edita\

profertur, chilli montanum dicitur. Mini-

CHilli,feu piper Mexicanu,planta eft fe-
rens fiiiquas illas, quse ab Haitinis agris
&abantiquis > vtquidamvolunt,filiquaftra,
&: ab Hifpanis piper Indicu vocantur:quod
licet iamdiu in noftru m orbem tranftatum
mum eft id omnium, & oleaftri baccas for-
ma & magnitudinc repraefentans i cumque
omniafere generaquarti ordinis calorem
attingant, hoc ceteris omnibus fentias vren-
tius, atquc ideo in condimenta, non in nu-

fit,ibique & in horcis & in vafis fidilibus or- trimenta venire , folumque intindibus 62
namenti 6c vsus ^ratia feratur,& habeatur falfamentis piperis loco mifceri^ toto pro-
in delicijs, tamen quonia apud Indos mul- uenire anno;
to plura eorum genera reperiuntur, &: orexi Secundum genus chiitecpin didum,a cu-
excitandse,commendandifc[jferculisinvfu licibus quos paruitate &: colore videtur
quotidiano eft , adeo vc nullam fit reperire imitari, ab alijs vocatur totouiitlatl , quod
inenfam fine chilli, atque ideo quotidiano eftpafferinum ftercus, ob paruitatem &: co-
experimenco fint illius facultates notiflim^ lorem,ab Haitinis vero huarahuao^quod li-
gratum erit non modo eoru m differentias, cet aliquando videatur prasdi&o vrentius,ci
quas in Noua Hiipania proueniunt, de qui- tius tamen calorem amittit. At tres videas
bus modo agitur^ verum fpecieru fere ora- huius generis differentiasmatali folum loco,
nium formas defcribere, vniuerfamque po- & tcporc quo leguntur,diftindas.Prior vul-
fteritati facultatem & naturara tradere.Ge- garis eft,akera priori fimilis , fed foli ratione
nerum omnium folia folano fimilia funt,&: in atrum inclinans colorem , atqueideo di-
pasne paria> fi quauhchilii excipias,qu£e mi- cta tlilchilli , quod eft chilli nigrum tercia :

noraeadem fert: rlorescandi di,e quibusfi- demum minoromnibus,&poftprasceden*

Hhi tem
 3^4 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
tem fruchim media omnes enim huius
;

apud Indos funt.

planta: fpecies triferae CAPVT LXXXI.
Primus fruflus maior eft,poftremus mi- De amma ztld
nimus s &c natu medius mediocris quo-
expureante , fm rhabar-
-

/ \. ' ,7* 7

baroVocatoMonachorum.
que eft magnitudmis. Scritur Septembri
menfe , & a Decembri ad Calendas vique "D Adix h lliu s plantse adeo fapore.colore,
Aprilis colligitur. ,
Xv&odbre/ubftantia&viribus radicem
Tertium aSoletonakhillidi&um (irri- veri rhabarbari reprxfencac imicacuro^, vt
guis enim locis,ceiTantibusiam imbribus,id nift folijs ab illo diftarec, qux definunc in
eft Augufto dc Septembri menfe, folet feri, acumen ( nam illa ex angufta ongine m la-
&producere fructum a Nouembri vfque tiusfinirecernunturj verumrhabarbarum
ad Martium ) &: ab Haitinis chilli album: Alexandrinum a nullo,qui vtraque plantam
viride eft primo,mox pallens aut ex pallido non expendiflet,non iudicaretur; quamob-
rufefcens, & demuni rubrum ,vtcetera rem hortenfemhippolapathucongenerem
circiter genera* imitatur colorem. eile vero rhabarbaro cenfemus
, pofteqj in
Quarcumdi&umchilcoczcli acolorequo eiuspenuriafubfticui , ac pares pame vices
tingic croceo. Ex eo parantur condimenca. preftare; bilem enim benigne & cum qua-
Sex feptemve digitos iongum eft,mediocri- dam roboratione, quse acraflioribus &c ad-
ter tenue, interdum ex albo rubrefcens, in- ftringentibus accidit partibus,praxipue va-
terdumverd inclinansin paileum. Seritur cwat felici fucceflu,quernadmodumfFran-
Decembri , &c Augufto in finem vfque to- cifcus Hernandus inquit ) nos fumus apud
tius anni fit vindemia. Hifpanos periclitati ante hos criginta plus
Quintum genus, tzinquauhyo, quoniam minus annos,& Mexici,vbi magnus eft eius
montanum eft, vocatum ab Haitinis vero ; prouencus. Diligencia Bernardini Caftilli
corallum,ob fimilitudinem formas colo- & (cuius optimis manibus hic honos debetur)
ris,gracile eft , &c quinque digitos longum. viri,dum iuuenis eflet,in oppugnandis hofti-
Seritur Martio , &
cocius anni difcurfu pro- bus dexterrimi atque animofi,a primo vero
ueniens legitur. fenioadvfqueobitum,&poftremoshalitus,
Sexcumtexochi|li,feu mafleum vocatum in feminandis atquc excolendis quibufque
a mollitudme, longum eft,amplii, particeps raris &c peregrinis plantis diligentiflimi , in
dulcedinis,rubri coloris,acque adeo mici a- Europam tranftulit. Quonia verd partibus
cnmonia,vccu taolli feu piacencis ex Indico conftac fubtilioribus,qusc funcexpurgances,
frumento paratis mandi confuefcat , mul- alijs vero craflis atque adftringentibus,con-
tiqj &c optimi exiftimetur ab Indis efle nu- fueuere ijdem fucco expreflb veluti expur-
trimenti. Idem genus cum fumo expofi- gante pharmaco drachmevniuscumdimi-
tum iiccatur,vtinannuos vfusrecondicom- dia ponderevti;fecibusautem eadem men-
hiodepoiric, alioquicOrrupcionivalde ob- fura, veluc aluum adftringenti medicina.
noxium, ob nimium humorem excremen- Qudd ii cum tocalicate fua exhibere arriie-
ticium quo redundat,dicitur pocchilli,toto- rit duarum drachmarum porcionem, ab his
que anno &c feritur &C fert fru&um. qui non difficilc foluentur, bilis aiunt quod
Eft& aliud milohilli dicl:um,haud minus fatis iicexpurgari ; cuius reinos certiflima
prascedenti,fed in acutum tenuemcjj fenfim fecimus experimenta. Mifcetur interdum
definens mucronem, tandem quoq rubre- ;
vnica drachma fucci vncijs duabus ele&arij
fcens , nec obaliud ica appellacum , quam ex tenerrimis caflias nigrae fiftulis confedi^
quod quo temporetlaolli, &C feritur & me- atque ica bilem primo &c maxime, fecunda-
titur. Quid memorem alias fpecies Haicinis rio vero pituicam expurgat.Quibufuis locis
peculiares, incer quas ea occurrit , Hifpanis prouenic ex cultura , fed maximecalidiori-

etiam nota,quefruclum fert halicacabi fru» bus,qualiseft Quauhnahuacenfis,humecl:o

CtuiCerafifquedLilcibus noftratibus forma, & fercili folo poft quaternos a fatu annos.
colore Sc imagine perfimilem,arbufto mo- Radix eft medicine; vcilis.Colligeda veroin-
dico innaicentem Alias praetereaduas,qua- eunte vere,mundada,fecanda infrufta(qux
rum alteram roftrum ftrobili hodie vocant biletos vocant)qua magnitudineillarhabar-
indigenze,alteram vero pafleris , vcramque bari vulgarisadnos confueuerunt deferri,
ob fimilitudinem icem maboyam bonia-
.•
ab orcu fuper afleres collocanda , ac fa?pe
tam,corniculacam,cacicam hortenfem,&: faepiiis quotidie (nefuccus, quoabundant,
ceteras,quarumhiftoria, quoniammaioris efHuac ) euercenda ; quatriduo tranfa&o,
eft operx quam vfus, noneftopuscuriofis. filo traijcientur firmiore , ac fufpendentur
Tam calidis quam f rigidis cemperatifve re- ad vmbram locis apercis , ied quos radij
gionibus genera omnia proueniunt, fed fe- non attingant namque ita duorum
Solis ;

cundius temperatis aut calidis. menfium interuallo ficcari abunde folent,

demum-
 HISTORLA NAfVRA LIB*XV* 36$
«Jemumque recondi & feruari. Haxmihi mantur. Quo tempore accipiunt medim-
de rhabarbaro Monachorum vocato dicTa num vnum nzi miliive aut per horum ca- ,

funto,non quod nefciam , apud Hifpanos ritatem feminis vocatae boronae ,coquunt-
quoquehancplantamaliquocoppidis, non que ex aquse portione fufl&cienti , doned
admodum a Mantua Garpetana diftanti- omnishumorexhauriatnr, abeatquein va-
bus , aliquando fuifTeexcultam , fed quo- porem: mox aeri exponunt, & permittunt
hiaminhacNoua HifpaniaapudQnauh- refrigefcere , mifcentque placentae vnius
nahuacenfes in horto prsedi&i viri vberri- partes tres >
quam vocant indigense tapai^
mus eft prouentus , vbi patrijs plantis
eius lamigatas, reconduntque incadumhaud
inaxime Opus eft, quod medicamenta exte- omnino plenum Ced inanem quacuor plus
,

ra in hunc orbem per tor maria tranilata, minus vnciarum interuallo, ibique ore pa-
emarcida vitiataque tandem veniant '& vt : tulo manere permittunt , donec vigorera
Hifpani meminerint, apudeos , ficUraad- concipiat. Mox
folijs tegunt platanorum

fit, quanta libeatcopia prouenturum j hac & , atque ita triduo finunt mane-
camotli
in optimi rhabarbari penuriaj perinittenti- re : quotempore partem inahem cinereo
busconfcijfqueMedicis, fumci pro eo fx- implenc luto , ac defuper eifdem conte-
penumero non incommode poiie. Cete- gunc folijs, arque ita feruanrvfque in fef-
rum fabulae, qtias quidaminculcant,vt per- qui annum , etii vel Oclo tranfa&is diebus
fuadeantrhabarbarum hoc Mohachorum poiTuque non iniiicunde potari.
fiat vtile,

vocatum eiTe Alexandrinum,dicentes,Tur- In quo exhauriendo hic eft modus. Exter-

cas, ciim illis per Henrictirh Gallise Regerh gunt impofitos cineres , conftipanc her- &
MaiTiiia? porcu & vrbe potiri lictiifTet,Gal- ba prsedensa cadorum ora, implentqueca^
licis cjuibufdam Monachis femen imper- uitatem aqua, atque ita demum fiphoui-
titos veri rhabarbari , vnde nomen deflu- bus fugentes potanc liberaliter. Infundicur
xit,atque inde deue&um ad Hifpanias Sc
, autem tantum aqux, quantum vini exhau-
hasIndias nuga3funt,quibusiltomninocle-
;
ftum eft, donecvires fiant imbecilliores.
neganda fides. Conueniunt ad dolium vnum exficcan-
dum iaspe numero centum Indi, cunclique
CAPVT L XXXXl. *° lenc
eft,
imk eDri J diftedere
ciim magnaex parce fexiesdoliumco-
: quod mirum
"
De ancoas^feuzjngibere mdjculo. ronetur aqua, quodeademdie,quadetegi-
tur , prorfus abfumitur,neque durat diutius.
& craiTioribtis Optimum genus,&
dicitur eiTe id potionis
F
radice
Olijs coftat afperioribus
vulgari zingibere,eadem ramen forma,
quoque maioreatque craiTiore,& fa-
falubre , ceceraque
norum
vinorum horum infula-
genera, excepto noftrate,iuperarei
pore acriore cum quadam amaritudind.
&
A dvt
Vtuntur eo indigenae aduerfus ventriculi _ t yVYTTT
alui afTecTiones ortas e frigore, contufo,&
-C 1 V I LAAAIH. •

oleonucis Indicse confperfo ,atqueita ap-

plicato, nec non aduerfus plagas venenatas De abdca.
linamentointindoeodemoleo , atque ita
demum ada&o, addunt vim medicamenti TjLatani genus eft abaca , fimilis ceteris^

maiorem participare mareiti quam femi- X anguftionbustamenfolijs,frucl:u trian-

naiti. Quo etiam vina qusedam ab Indis gulari, decem vnciaslongo^ cadido callo,aG
Philippicaruminiularum parari folent, quas nucleis multis & nigris , cicere paulo mino-
non erit iricommodum modo referre. Ex- ribus mollioribufque , & orbicularibus , ex

cipiunt fiquidem fucci zingiberis feminar quo platani genere lintea conficiuntur. Na-
partes quatuor mafculi partem vnam,
> fcitur in infulis Philippicis. Aliud genus
duas vero arundihum facchari, nonnihil & quoque prouenit fuluo maculacum colore^
radicis tanglat, de qua fuo loco,ocymique, frucTuque paruo &tenui , in tres diuifum
aut aliarum odoriferaruin herbarum,fi quae differentias prascipuas, tologdato, goyot 6c
forte fuppetantypiperis vulgaris grana quin- bolongon voeatas 5 praster alias nonnullas>
quaginta, caulae partes duas , rizichxnicem quas ecfi nominibus minime deftitutaSino-
vnuiri , ex ijfque omnibusetTormant maf minatim piget recenfere fru£tu odoro^ &S 5

fam , quam coatlam in placentas, ficcanc oris halicum in mulcashoras commendan-

ad vmbram quaternum quinumve dierum te , faporis grati, ac noftris apianis rnalis, fl

moxSolitotidemlucibusexponunt.
fpatio, exquifite maturuerint , minime cedente,
Poftea vero recondurtf in locum fumo- coloreque extraviridi, ac diuersa magni-
fum,ad vfus, quotiesexpediat,accomodan- tudine,temperatanatura autpaululum fri-
das. Quo enim antiquiores,aptiores exifti- genti,fedaliquant6humidiore. Flatum SC
Hh 3
picui-
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
pituitam generat, ventrem emollit, & oris
ccmmendat halitum , quin poft efum CAPVT LXXXVL
mos eft indigenis,ab orani potionis generej De foliolndo % quod malabathrum
neob immodicum humorem putrefcant>
quoque <vocant>
abftinere»

T)Rocera arbor eftmalabathmm, quam

CA P V T L XXXIV. JL Indi tamalapatram vocant, necbetra*
per omnia diflimilis: mali enim medide or^
De amudio.
natur folijs > ac circa extrema quoque an-
guftioribus autcoraprefiioribus, virentibus
HErba eft paluftri apio magnitudine,
ac ternis,fecundum longitudineminterue-
folijs &femine fimilis , fed difFerens
nijsprocurrentibus odoratis,&garyophyllos
guftu, qui licet initio elaeofelini ilt ,deinde
quodam modo redolentibus. Vrinam ciet,
cuminipotiiis videatur , mitis tamen eft ac
oris halitum commendat,veftesatineis tue-
minime horridus. Radix femenqueobftru- tur,flatum difcutit, frigus pellit , interna
tliones fplenisaperiunt, difcutiuntque vbili- membra roborat 5£ nardo fimiles vires fo.r-
}
bet infractos humofes. Quinidem lemen quamquam mitiores, iucundiores, ac
titur,
tuium, & ex vino fumptum, dolorem ven- minimeferientes caput. Prouenitin multis
triculi aluique a frigore ortum placat. Ius
Indiadocis, Ccd maximein Gambaya pro^
deco&i fuccurritiliacis nephriticifque. Ca- cul ab aquis. Nafcitur arborapud Nouam
lore temperatoconftat , roborat ventricu-
Hifpaniam, pipervocatudetauafco ferens,
lum,cumini locoferculis additur,neciniu- necno alia olens garyophyllos,de quibusfuis
eunde eo condiu ntur, Prouenit Philippicis egimus locis, cuius folia aded odora funt
f
infulis longiiis a mari temperatislocis,ne- vtnon immerito pro malabathro auc ha-
que admodum humentibus. beatur, aut fubftitui queat.

C APVT LXXXV. CAPVT L XXXVII.

De betre.
De buyo buyo.

BEtre,quam Arabesquidam tembulvo- vocant in Philippicis fpeciem

car>volubilis planta eft,mali medicse fo-
ITa infulis
quamdam piperis longi , apud Nouam
lijs,fed oblongioribus,& iuxta extrema ar- Hifpaniam quoque prouenientis,folijsob-
ttioribus interuenijs , fecundum longitudi- longis,fubalbidis, definentibus inacumen,
nem difcurrentibus &: fuluefcentibus, ctim & acribusguftu, fru&uque piperis longi, a-
maturuere,fru£tu contorto , ac lacertorum criore tamen &odoratiore. Vfus prsecipuus
caudae perfimili,eduli &: iucundo. Amarus eft foliorumj inuoluunt fiquidem vnius fo-
eft fapore: quamobremlndiarecamadmi- lij portioni dimidias quintam vnius glandis
fcent, & nonnihil calcis, alij licium aut ca-
bahei adhuctenerse(de qua inter fpecies nu-
phuram vocatam a natali folo deburneo $ cum Indicarum^calce confperfam,geftantq$
normulli lignum aloes,& mofchum,amba- ore,& fic feruntcorpus nutriri,cerebrum 8c
rumve fiquidem adie&is his fuauem efle
:
ventriculu roborari,iuuari coctione 3 firmari
aiunt,& commanfum, halitu oris magno- dentes, fedarieorumdolorem,pituitamcj$
pere commendare. Calidaficcaque ordine illos erodere folitam arceri , carnem ex-
tertio conftattemperie, gingiuas&ventri- hauftam iuxtaeorumradices inftaurari, fa-
culum roborat 3
ac dentes rlauificat» Fallun* ciem ac labia contrahere rofeum ruborem,
turqui folium Indum efle putat: cuius pro- ingratum orishalitum fugari, &commen-
pterea hiftoriam fubne&am , quamquam dari iucundum. Nafcitur inhumidis locis
alias minimeopportunam huic loco.Nafci- Philippicaruminfularu, feu mediterraneis,
turinlocislndiae Orientalis mariprnis,feri~ feu maritimis,6dapud nouos quoqueHi
tur vitium modo,iuxta afhxis,per que, repat^ fpanos, quibusis vfusincognitus eft.
pedamentis, acprsecipue arecse ac piperis
plantae.Eft apud me planta,quam prouenire
audio locis lacuftribus Famaicx, folia fun-
CAPVT LXXXVIII.
dens odora,longa &
acuminata, pauloque De pipem longi planta, a/ijfque eim
illis mali medicas anguftiora , & interuenij gmenbju.
iuxta difcurrentibus infignia.
Plperis longi pkmta ,
quam Philippica-
infularum coloni buyo buyo &c fa-
rurri

biam, Mexicenfes vero , apudquosetiam

riafci-
 MlStORIiE tfATVfcifc LIB.XV. 36?
baicitur, tktlamcuayc etecapatli appellant,
Jrutex eft caules volubiles proferens & far^ _, ^
LaaaIa.
- •

mentofos,8£ineisfoliapiperisnigri,acfru- v> A 1 V I
tfum piper longum vocatum. Folia funt
guftuodorata,acri fapore,calidaque &fie- Dtf arbore ferente beniuh
caordine tertio temperie, partiumquefub-
tilium fru&us , nullibi plantse (ux appen- A Rbor eft magna* comata, &vifu-pul-
dens. Eam aflequitur perfecfionem , quse -T^LcTira^ prxdura firma^ materie,mali
neceffaria eft vt commode recondatur, rfiedica? folijs , minoribustamen & angu*
ideoqueiam maturus , &c in fuluum colo- ftioribus, inferne fubalbidis. Fundit incifa
reminclinans,colligitur,expanfu{quecxpo- kcrymamvocatam beniui , cuius triafunt
nitur Soli>atqueitain vfus feruatur. Virens geriera.Primum amygdaloideSialbis macu-
editur,neque ingratum prabet alimentum, lis interftin&uni, expetitumque magnopere

autnimisacre: reeonditus vero fenula com- mercatoribus: alterum nigrius viliuf^ prse-
mendat , dum
tamen ignem non experia- cedenti: tertium vero nigrum quoque, ied a
tur; ftatim enim poft decoc-tionem vim at- nouellis arboribus natum> reliqiiis St maio-
quefaporem amittit.Cortex ftipitum reda- ris pretij, &
odoris iucundioris.Omnia func
clus in farinam acintra corpus fumptus,
, odorajcalidaque &
ficca , nec non Sc difcu-
atram bilem apte expurgat , &: venenatas tiente natura. Inferuiuntodoramentis,ad~
plagas , prseclari alexitenj vices prazbens, hibenturque in emplaftra. Naicitur in iil-

inedeturj refolutisneruisautconuuliis au- uis Malacae.

xiliatur, flatusdifcutit , & alios huiufmodi
morbos crafsifve & lentis
ortos a frigore ,
CA P V T X C.
humoribus,profligat» Tres apud Nouam
Hifpaniam huius plantas difterentise funt: Dc camotlhfiu batatL
quinque tamen aut plures feruntur apud
Philippicas infulas. Namprseter buyo, de /^\Vam herbam Haitini batata vocant,
cjuo di&um eft , &t eam de qua in prafenti V^nuncupare folent Mexicenfes a radicis
fumuslocuti, alias tres numerant , quarum fornia,qu£ pratcipuaefteius vtiliorque pars,
poftremam buyafamo , feu iimiae dictam> camotli,cuius genera etiiiamdiunoftrisce-
buyo quam iimillimam fmctu efle ferunt, perint eile. familiaria,nutrimentu,modum-
diftareveroodoregrauijperforatisfolijs, & que ierendi &colendi non prastermittam
faniofis,acrique & adftringenti fapore: aiias hoc in loco.Sunt ergo variae eius difterentiej
vero duas a buyo pra:dic~to affirmant difFer- radicis tantiim colore diftantes ( nam ftipi-

re foliorum paruitate & afperitate , ac prar- tesomnium volubiles funt, angulofa& ro-
cipue minorem: maiorenirn maiora profert tunda ver6 calyculorum figura
folia, flores
folia j cetera iimilis guftus piperis nigri ,ac ex albo purpurafcentes) ha?c fiquidem ex-
praxipue radicis. Fruclus autem pipenslon- trinfecus iam rubet, interna vero parte can*
gi, tenuior tamen & acrior, minor vero mi- defcit, diciturque acamotl.Interdum mena*
noribusconftat folijs , & ipfa arbor minor brana veftiens purpurafcit,interna vero can*
eft.Foliafapore&odorecareiit.Radixnigra defcunt, vocaturqueyhoicamotl. Ciim ex-
eft, cortex mellini coloris, lseuis , fungoius, terna niuea funt ,
penitioribus rubrefcenti-
acris&raborans. Radices horurn binum busexpallido,diciturxochicamotl. Quan-
generum propinantur aduerfus venenatas doque interna externaque rubrefcunt, aut
potiones, Velutalexipharmaca , drachmae omninofunt aiba , vocaturque campalca-
vnius menfur^ in leuorem redactse , ex & motl, aut poxcauhcamotl , nominibus a
aqua nucis Indicse refoluta:,aut vino palma- colorum varietate multis retr6 faeculis im-
rum recenti, Subueniunteademventriculi poiitis. Radiceomnegenusconftatoblon-
frigidis afTe&ionibus ex iure decocti cha- ga, interdum vafta pro fitus natura,ea toti-
nisemeli ^ ortifque ex craflis humoribus dem quot dixi variantecoloribuss qua^ cru-
quos percoquunt , roborato etiam ventri- da,aifa elixave,aut varijs ex ea ferculis para-
culo. Subueniunt ijs quicoire nequeunt ob tis efui apta eft,faporemque indiftincta fere
veneficia , additis pra;cipue alijs pertinenti- iimilitudine caftanearum refert , neque.
bus ad eumdem vfum.Naicunturomnes he, diflimilc prsebec alimentu , nempe bonum 5
, v mbrofis aquoiif-
fpecies in locis humictis craflu m tamen, ac flatui fufcitando oppor-
que^ quibus diximusregionibus* tunum ( volubili, vt diximus ) caule terete
per terram fparfo , tenuique , ex quo folia
prodeunt per interualla folijs a noftris voca-
tae meiangenac aut mali infani fimilia, ac

putpurafcentia > &l flores purpurei pauci

Hh 4 &
 3#8 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGfi
& oblongi.Seritur ramulis defofla. terra re- volubiles • folia peltae Amazonicae j hede 2
centibus Augufto menfe , veiliturq; radix rxveforma, fedangulis quibufdam infiV
advfus toto autumno , hieme atque vere. gnia.Flores maluaceos,purpureos,calyculo -
Clementicelo culta prouenit,& paulo quo- rum figura cymbalorumve. Radices dua™
que frigidiore aut calidiore,fed luxurioiiiis rum Vnciarum menfura fumptseacubitum *>
cultofoloatque hume&o. eunte,aluum mira lenitate & fecUritate
expurgant , tra&a etiam e venis bili ac reli-
GAPVT XCI. quis humoribus. Quid? quod dulci faporc
&grato co.nftet, nec macianis aut pyris no-
De quauhchamotl^feu yucL ftratibus cedente. Clamitetmodoimproba
& femper querula mortalitas*millepaffim
FRutex eft dece dodrantes longus,ac tres pharmacis excarnificari , in tanta medica-
quatu6rve digitos craflus , praxin&us mentorum blandiffimorum fecunditate &;
quibufdam hemicyclis nodorum inftar per benignitate naturac. Nafcitur in regionibus
interuallaj ex alterutra parte iingulis cortice calidis temperatifcjue fpontefua,atque et-
fuluo, & reliqua materiacandenti.Medulla iam culta,pertinaacjuadam viuacitate,qua-
lenta, ac radicibus afphodeli feu camotli, les funt Pahuatlamenfes & Mexicenfes,
vnde accepit nomen,fedcraffis, dodrantem pofTetque in nonnulla Hifpanias transfer-
longis, intrinfecus albis,teneris, denis duo- ri loca.
denifve, cortice nigro veftitis, quales for-
tafTe non funt alij cuipiam plantse. Extrema
cauliscoccinea funt,pediculique & interue-
CAPVT XCIV.
nia. Folia vero e viridi vergunt in purpu- De charapuy feu arbore creptante.
reu, fed circa extrema tantum caulis vnius
dodrantis interuallo feptena per fingulos Rafilij feu cotini fpecies eft charapUj
pediculos. Radices huius plantse eduntur arbor Perfici magnitudine , folijs lauri
aiTa£,8£ funt batatis fapore perfimiles,Alte- &: floribus valdeexilibus , fummis ramulis
rum genus venenatum eft,fed prsedi&o for- appendentibus,vnc3e prodeunt aciniglobui
ma limilemi priiis exprimaturfuccus; tunc lis precarijsparandisaptiffimi: nigri colorisi
cnim ex eo panem falubrem ac gratu con- grati afpe&us, &fpondylorumfeunucum
ficiunt, cacabi&xauhxauh in Haitina in- Ponticarummagnitudine&: figura. Fron-
fula, vbieiuseftpraecipuusvfus, vocatum. des acrem quemdam faporem prarferunt,
De panequiex hac plantaconficitur, alibi haudiinequadam adftri&ione &c amaritu-
dictum. dine. Indigense nihilquod ad medicinam
fpectet , narrantde hac arbore. Nafciturin
CAP VT XCII. calidis regionibus prouincise
fis, vbiaiunt puluere eius in flumen infper-
Mechacanen-

T>e chihic camoticy feu amard batatJL fo, pifces torpefcere , ita vt capi facile pof-
fint , Sc fruclum vicem fmegmatis lauandis
RAdices fundit chichic camotic batatis veftibus prsebere.
paruis iimi]es,coloris exalbo purpura-
fcentiSjCallique mollis, &:
les & fuluos , ter circiter
ex eis teretes cau-
longos fpithamas,
CAPVT XCV.
acfoliapeltse aut hederse figura. Radix eft De tecopalquahuitl
frigidae 6c humentis naturx, faporis &: odo-
ris fere nullius, & paulifper glutinofse.Dyf- 'Ecopalquahuitl arbor eft mediocrrs
enterias fiftit epotaque ex aqua,
tufa radix, magnitudinis, foliavnedonis ferens,
aut adftringentiquopiam alioliquore. Pro- fructum glandibus fimilem, quemdam vel-
, uenit vero ia calidis Cocolani collibus. ut ftrobylum continentem, opertum lubri-
ca Sc refinosa quadam faliua , atque inclu-

CAPVT XCIIL dentem

De cacamotic tlanoqmloni
furgatmd.
|Vam cacamotictlanoquiloniquidarn
multa vtilem.
intra fe nucleum candidum ad
Fuit ab hac arboregummi il-
t feu bdtatd lud thuriantiquorum odore,fapore,ac viri-
bus adeo fimile, vt illi reputem efle conge-
ner. Nam &c in Philippicis infulis nafci co-
piose audioquo faclum eft 3 vt ab Hifpa^
,

^[vocant, alij caxtlatlapan, alij vero a- thw ore fleno vocetur,

nis huius orbis
pitzalpatli folentnuncupare. Radicem hasc quamuis a quibufdam anime Indicum
fund.it. obrotundam , candentem & tene- dicatur. Calida fnnt tertio fere ordine fic-
,ram , vnde eduntur exiles caules, teretes Sc caque > &c paululum adftringenti natura
omnes
 HiSTORIjfc
omnes propemodum huius
odonfque gratiffimi. Ventriculum,cor,ce-
rebrum, vterumque fuffitu corroborant:
fluxionescoercent, pituitam abfumunt, ri-
^ores febrium arcent,& fouent membra
perfrigerata , vuluamque procidentem in
luum locum reftituunt acque reponunt,de-
eiduamque confirmant , ac velut affigunc.
Prouenit in calidis Papalocicpacentibus,
poiTetque ad feruidiores Hifpani* regiones
transferri.
CAPVT XCVL
NATVR^ LIB.XV. 369
arboris partes, femina inclufa continentur candentia, &:
, ia quemdam pallorem inclinantia s oblon-
ga , &
paulifper concorta, feminibus mali-
medicas fimilia, aut veriiis his quos Haitini
vocant manies , ac faccharo veluc ftrobylos
noftri incruftare folent. Incifo ergo quouis
anni tempore huius arboris cortice aut fti-
pice, fedpraxipueexactis iam atque defi-
nencibusimbribus,liquor ille nobilis toto
orbe celeber, necdum faris laudatus, ftillar,
quem baifamum appellant, e fuluoinni-
grum inclinanscolorem , fapore acri , &:
paulifper amaro , odore vehementi , fed
men gratiffimo,quarco fere ordine iiccus ac
ta-

De hoitzjloxitlanethind ,
feuarbore calidus , fubtilium partium , non tine qua-
refind manante,
dam adftrictione & corroboracione. Extra-
hitur idem
decoctis eciam furculis minucim

ARboreft mediocris,liquida baris plan- ex aqua

incifis &
vitro excepco innatanti 11-

tae par,ftipites edens l£eues,rec~tos,excra

quore,fed vinbus inferior, innumeris mor-
exfaturato virore cin£cos,intra vero canden- borum gencribus propellendisatque fanan-
tes,foliaferrataacuminata,oblonga,&:ocy- disvtilis: nam tres quatuorvegutcsemacit-
minisquadatenus fimilia: flores paruose ca- tino ante ciboslincl^ventriculumafrigida

didoinluteucolorem vergeces.Guftu arbos causa imbecillum confirmant, vrinam &c

hascatque etia odore quauisfuiparte mire renum veficseque excrementa euocant,pel-
refert anethujeiufcjp effecbis praeftac,verum luntque ecorpore , aperiunt obftructa, ac
efficaciores,nec fine quadam adftringentia, medentur re(pirationis difficultati, vencri-
calida enimficcaqjprope ordinem tertium culi& alui dolores fedant, commendant
videtur natura* Folia tufa illitaque frigora calorem,ac iuuenilem vigorem diutius con-
;

febrium arcent, ius decoctorum corticum feruant &tuentur. Quin liquor ille in pef-
vrinam & fudorem euocat,obftrucl:aaperit, fulosefformatus, ac obditus vuluar , fecun-
& quartanam curat,trahit menfes,corrobo- das emortuofque infantes trahit, partum
rat i tumores praeter naturam difcutit, me- accelerat, &; fterilicatem afrigidishumidifl
detur fatietati, flrmat ventriculum,ac vapor que ortam humoribus profligat.Dolores ab
decocti fcorpionum ietibus medecur ; &: eifdem caufis enatos , vbicumque contin-
gummi odoratum fundic. Nafcitur in cali- ganc, extrinfecus
illitus fedat. Flatum &
dis regionibus Quauhnahuacenfibus , Sc tumores prseternaturam difcutit,cerebrum
vbicumque truftum infodiatur
ligni , agic corroborat , neruorum origini impofitus au-*
ftatim radices. Diuerfa autem arbos eft ab xiliatur paralyfi , & eorum gelidis omnibus

ea,quae famiculum refipit nafciturqj apud

, medetur morbis,colicis iliacifque,& articu-
flondam regionem * etiam apud Hifpanos lorum doloribus mire eft vtilis: quin vulne-
fubnomine faxifragse circumfertun ra recentia conglutinatj & fanat inueterata,
acdiutinarum febrium repetentia frigora^

GAPVT XCVIL ceruici dorfoque illitus,pellit. Idem prarftat

ab ipfo femine exprefTum oleum ^ mitius
De hoitziloxitlifett de arbore tamen, benigniiis ac moliius, quamuis acrC
balfami lndicu quoque fit gratiffimi odoris , guftuque
,
&
odorUm Sc fuaue , &t tertio calonficum or-
QVam plantam Panucini chei&e vo- dine,
fcus
quod nos omnium
Hernandus , curauimus prado extor-
primi , ait Franci-

cant,noftri vero balfami arborem,Me-

xicenfes hoitziloxitl, feu affluentem refina, quendum. Eft autem oleo quodab amyg- ,

amaris autnucleis Perficorum expri-

nuncupare confueuerunt , quod liquorem dalis ,

effundat Syriaco balfamo fimillimum , ne- mitur, fapore atqueodorefimile fedodo- ,

que odore aut viribus inferiorcm. Arbor eft ratius,vehementius&: acrimonia^ longe ma-
mali Medicsemagnitudinei folijs amygdali ioris. Regionibus prouenit calidis,qualis eft

maioribus, obrotundioribus,& magis acu- Periiina, vndeimpofitum nomen efti Sc ad

minatis i floribus inexcremisramorum fla- Hoaxtepecenfes hortos a Regibus Mexica-
nis , deliciarum 6c magnificentia^ gratia
gellis luteis , initio loculorum oblongorum

forma^ fed procedente tempore quorum- tranflata, vbieam rurfus vidirnus editis ac

daravelut foliorum ceteris longiorum & montoiis locis ^ etfi ad campeftria iam
latiorum , inquorumextremitatiseauitate hominum eura atque indulgentiadefcende-
rit.
370 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
rit,cultaque&:hortenfiaveluc coafta amet. quadam adftri&rone. Surculicorticenuda-
vndefperare aliquis poftic, loca Hifpania- ti albaigines atque argemata illitu difcu-
rum calidiora minime refugituram.Sunt &£ tiunt:fuccus abfumit ftatum,ourat lichenas
alij liquoresfimplices acque compofiri,quos (quod & fru&us facit ) &c dolores a frigida
eodem nomine Hifpani ,qui ad has regiones causa ortos lenit. Folia medentur vetenbus
penetrauere, appellant. plagis; tufa atque applicata,verrucas corro*
dunt,&praecipue prejputij ac pudendorum,
quod certiflimo iarpe patuit experimento.
C AP VT XCVIII. Sunt qui vocant hanc arborem quauhchilli
a iapore acri &c vrenti , filiquaftroque chilli
De tzinacancuitlatlqmhmtlyfett arhorefe- vocato a Mexicanis quam fimillimo. Pro-
rentegummifimde ftercori vefyertilw- nenit temperatiscalentihufque regionibus,
Kttm. conuallibus &c montibus , nec non incultis
& hortenfibus. Sunt etiam qui totolinyxo-
TZinacancuitlatl, quod laccam Offici- chio feu pafleris florem vocent, nec defunc
na? vocant,gummieft arboris mcdio- qui tlacoxihuitl.
cris magnicudinis. Foliafertmiztquitl,bre-
uia tenuiaque
ferie
exvtraqueramorum parte
quadam procedentia
,

ftipites ac ramos ;
CAPVT C.

purpureosobte&osgummi, quod diximus, De eocozt&mal > feu luteotamalL

nequaquam a formiciselaboratum,vtqui-
dam per infcitiam putant, fed ab ipfis arbo- COcoztamaI,quam alij cocozcic,cocoz-
rum ramis vndequaque ftillante , hc eifdem ton,& cocozth vocant, fruticis volubi-
velut tubulis quibufdam adhaerefcente. De lis genus eft , craflam &c pallentem radicem
vfibus eius Arabes rogentur. Illud etiam. fundens,vnde nominailla habuit.Caulem
notum eft , admixta refina niaflam ex eo leuem,tenuem atque rotundu.Folia finuo-
gummi parari , quamlacram corrupta di- fa &c in tres diuifacufpides.Florescandidos,
dione vocant , fignandis Htteris alijfque modicosjillis izquixochitl perfimiles,equi-
fchedisapciflimam, addita vero his arena bus oriuntur acini haud abfimiles cerafis,
,

crafliufcula tusa. perco&ifque omnibus,in ied colore candenres.Radix pallet &inodo-

plaeentulam cogi, quae admotaigni,euefti-
gio emollefcat, perfrigerataverdeamduri-
tiam ac firmitatem contraj?iat,quae ferrum,
lapides &gemmas exedat rumpatque,quod
nos expenmento ipfo cognouimus.Nafci-
tur apud Metztitlanenfes, apud quos etiam
tlahbitolquahuitl, vel arcus arbor confue-
uit appellari.
ra eibfapor vero faliuofusjtemperies medio-
crisaut paulo inferius,humiditatemquein-
clinas. Vnnam mireeuocac,arenas& pitui-
tofa excrementa pellit,atque adeo,quidquid
vrinarios meatusobftruit,expurgat &trahit,
carnemqueibidem fuperexcreicentem re-
primitj fi in latuore redacta femuncise men-
liira ex liquore aliquo aperiente fumatur, &C
agglutinato puluere radicis ex ouialbumi-

CAPVT XCIX. ne, aut oleo amygdalarum dulcium ,iunco

xomalli vocato ,
goflipinotamen prius filo
Decococxthmtl y feuacri herhd. irretito circumuolutoc^j , atqueitapenisca-
admoto: quemadmodum raroquo-
uitati

ETfi hanc herbam vocent,

Indi plantam damexemplo cognitueft apud Mantuam
inarborum tamenfaepenumerd magni- Carpetanam Philippi II. Regiam,cum la-
tudinem eleuatur , duarum ac interdum boraret Epifcopus Cordubenfis ,quitunc
triumvlnaruma^quansaltitudinem.Afapo- eratConchenfis Pr<g(ul,&: a Confeflionibus
re acri, quo pollet,nomen accepit.Folia funt eiufdem optimiac maximi Regisnoftri,gra-
polypodio non omnino diflimilia, finuofa, uiflima quadam vrina! fuppreflionejeo enim
&. magna , dift m&a venis rubrefcentibus e prasfidio fubito, ac veluti per miraculum,eft
pallido. Flores in poftremisramorum fla- liberatus,referatis vijs, vberrimaque vrinae
gellisfpicatij&ex albo pallefcenres, e qui- copia penituserTusa,haudfineoptima mer-
busfru&us proditparuus, racemofus , Sc cede artiflcis , cumtamen ille nequevnde
vtrimque deiinens in acumen amaro , & fumeretur id genus auxilij nofler, aut quid-
acri fapore conftans, mukoqueaffluens fuc- quam aiiud , quam fe aliofque permultos a
co. Scipites hirfuci ac teretes , inferne lutei, quodam Indo Medico , fibi id arcani nar-
luteoqj fucco manantes; radix magna fur- & rante,ab eiufmodi a^giitudinibus fuiflefer-
culofa, qualem exigunt arbores.Folia altera uatosatqueereptos. Etquamquarnfintqui
parte vindia, altera vero fubalbida. Calida contendantnoneo puluere, fed caudae tla-
eft bc ficca intra ordinem quartum,non fine cuatzin animalis^euenrflejqua; eifdem mor-
bis
 MlStORI^ NATVRA-LIB.XV* 3>I
bis aftectis mirabile quoque auxiliura inVenecumincHnancibuscolorem. Huius
pra:ftat , camen re dftigenter confideraca planca minor eft prazcedentibus,& minori-
acque inquiiica , inucncum eft e radice hu- bus folijs conftat. Quarcum vero dietum
ms planca:non ex cauda pra:dic~U anima-
, macuihococicl cercio fere cft par, fed pal-
lis , mutuatum efle quod narrauimus au- lenti colore; Quincum clapaleocadi , vel
xilium. coaxochicl vocacumi prasdi&is omnibus
minuseftj&non vfqueadeonumerofis fo-
cerciu mque colore imitatur. Sexcum
CAPVT CI.
lijs ,

cacaxhoeid co^tiC j vel cocatli di£tum, lu-

teum eft^&minus praxedenti. Maiufcu-
De aempoalxochuttl > feu foliorum lum eft feptimum j tepecempoalxochitl
Vigmti flonbus* nuncupacum fed exilioribusluceifque flo-
.

nbus , qualia furic quoque iplius planca:

foliajquse funcomnium minima. Quibuk
PLantarferentis rlorem,quem'Mexicei*
fes a numerosa foliorum multirudine
uis locis > & quouis tempore faca video
fruius prouenire genera ^ fed laecids incalen-
cempoalxochuitl, Hifpani garyophyllu Tn-
tibus emicuere iamdiu apud Hifpanos,
dicum,& antiqui ex quorumdam falsafen-
hfctofque exteris quoque nacionibus florefc
tencia ethonam j auc loiiis florem voeant,
pradterc;
feptem praxipuseinueniuntur fquamquam
fint & alia; ) in Noua Hifpania ditFerenua:

flore,nomine &
magnicudine diftinc"fe.Fo-
lijs conftant omnestanaceti , floribus aut GA HYL. ARBORI3
aucexluceo rufefcenabus,facultare
luteis,
ordine cercio calida acque iicca,faporeacri, N SPVRIA CLVSII.
tenuibus parcibus,&: non line quadam gra-
uicate odoris. Vi pollet diicucienci &; ape-
rienti. Foliorum fuccus ebibitus , aut folia
ipfa contufa , &; ex aqua epoca aut vino,
ventriculum gelidum concemperant,men-
fes,vrinam Sdfudorem eliciunt: frigora in-
termitcentium arcenc illica paulo ante ac^
ceffionem; ftacurn difcuciunc, Venerem ex-
<:icant,cachexiam abincemperiefrigidaor-
tam curant > aperkmt obftructa , con-
UtiUa laxantj hydropem leuant vencrem
,

ex^aqua tepida procurant, & candem fe-

brium rigoribus , imofebribus ipiis > ex-
purgatapervrinam & fudprem causa, mer
oentur.
Primai fpeciei flos eft luteus, cecerorum-
quegenerum flores vincitfoliorum ampli-
tudine &: numeroj & cempoalxochitl pro •
prie vocatur a MexicaniS* ob numeroiam
mirabilemque foliorum congeriem , quo^
rum difpofitione&.formaalbam rofam no^-
ftratem quadamtenus videacur imitarii
Huius generis planca ceteris maior eft, 6£
a^nplioribusornatur folijs;- Secundus flos
oquichtlifeu ftos mafculus diclus ^ ob ma-
gnicudinem foliorum &: calycis , vc a pri-
ibo genere tocius plantae , floris &: folio-
^um amplitudine, longo fuperacur incer-
tiallo, flcreliquain omnibiis ( fi foliorum
numerum excipias quo cundis pasne ce-
dit)fuperatacvincit. Tertium florumge-
nus tlapalte cacayatli ob colorum varieta-
1
tem didum , minus eft fecundo , fed folijs
(vt attigimus) numerofioribus^ &e luteo CA-
372 IOAN. EVSEB. NiEREMB, HISTv NAT. LIB.XV,
GARYOPHYL. ARBORIS ICON LEG IT fM A € L VSIL

CAPVT & claubrurri injtar > ftd capitulis trifldis

CiL primd candidis, mox viridibus, deinde ro-
brefcentibus , actandem in nigrum incli*
De GnryophyMo» nantibus colorem , & in garyophylla ipfa
eiiadentibus. Nafcitur in Malucis, vbi fru-
ARbor eft ramofa, lauro forma , ma- c"tum fert , cum reliquis inlocis fit fterilis*

gnitudine folijfque pcrfimilis , fect Plura de hac planta alij , quare excufatiim
anguftioribus & copiofis floribus oblongis, erit hancoperam producere»

IOAN-
 '

iOANNIS EVSEBII NIEkEMBERGlI

EXSOCIETATE IES V
HISTORIiE NATVRiE
L I B E R X VL
CAPVT PRIMVM. CAPVT IV.
De cocai ffiineralibm. De ytztl} lapide.

on foliim cxli enafrant CVkra,quibus Iildi vtuiitur,ak Fracifcu§

gloriam Dei.Nonfoliim Hernandus, nouacula,enfes, pugiones*
Sol , repetita dieru cho- quamplurimaqj aliahuiufmodi ad fcinden-
_ rea,eructathymnoseius ; -dum apta inftrumenta,quibus quond^non-
" grauidaquoq-,terraom- dum ferrivfu reperto,vti mos erat, elapide,
hi fupelleftiliauaritia^e- patrialinguaytztli vocato , folebant parari-
__ruc"ht vnde laudes illu. Tripiici hi colore diftmguuhtur, cyaneo fci-
Non mimmam admirationis patticula mi- licet,candenti,ac nigro, etii tranflucidiom-
neralia vindieant.Terreftres quofdaglobos nes.Fiuntexeisapud Hifpanosauro ornatx
(quos coccos vocat)terraparit in Occiden- atque argento arseimaximo inpretio habice>
tali India;ego dixerim illos ouaSoiis.Grean- referentes (adeo funt terii ac lucidijfi femel
tur fub terra: adftatum tempus maturefcut, expolianturinterpolenturque,rerumoppo-
tunceditoingentiftrepitu diffumpitur terra, fitaruformas mira perfpicuitate. Efrofli er-
& globus fubfiliens^fpargens in ipsa fra&ib- go e venis,quarum mukas apud Mexicanes
ne varias gemmas jquibus infertus delitebat, reperias,fecanturin frufta mediocria,&: fua-
amethyftos,topazios,&: alioslapides cry ftal- pte fponte angulofa,confricanturquealijs
linos. Norus iam Indis gemitus ille parturie- afperioribus lapillisjvt moxeminenti ligni
tis humi. Statim qua?rut,qua fonus venelat, cuiufdam nafo pixidi vocati arcabuzij,haud
grandinem pretiofam.i\liquando tamen ac- abiimilis,lapide vtrimque-pedis digitisma-
feidit nullum pretiofum' nucleu continere. iufculis (ineuruatis in lateracruribus) conT-
prehenfojartificesquadam induftria, ac im-
CAPVT IL pulfu mirabili laminas craftiufeulas excu-
tiant; vtrimquequadam eminentiori plani-
De fmardgdis.
tie binis dorfisiancipitique iniignes acie, ac
~<0Maragdi maturefcut.Prius albi funt,poft fpithamam pius minuslongiSjgladijs noftris
«3tempus incipiunt quada parte virefcere. paulo crafIiores,&: paul6 amphores lato di-
Viriditas indeferpit,vfquequo totum calcu- gito, adeoqj penetrabilis aciei,vt nihil acii-
lum oecupet.Inueniutur immaturi,qui par- tius excogitari poiTn,fed fragiles^& qua: vel
tim virides pardm fubfufei.Indi Mantse fe- faeili hebefcant denliantqueictu, ac minu-
runtur adoralle fmaragdum,qui ouum ftru- tim conterantur, Ex his cultris 3 ligno qua-
thionis aequaret. Occultarunt deam fuaro, tuor digitis lato,vulgarifqueenlis longitu-
eumab Hifpanis fuperatifuerunt. dine, affixis,& gummi illo genere, quod in-
digenas tzinacan cuitzatl vocantjferrumina-
CAPVT II L tis, eftbrmantenfes adeo immanes &atro-
ces , vt vel vno idu homo integer in duas
De margdritis.
partes fecari contingat^modo primus ille iit:

rArgaritse velut cxpa cruftis inuolui- reliquienimcaiTi paene funt atque inanes;
[tur.Tempore perit fpledor natiuus,& ea eft huius teli aciesatque fragiiitas. Quo
pondusjfed fi exterior eortexauferatur 3 inte- tempore prsefraclos gladiolos detrahentes,
riorrecenterfplendet.Oriza. quoque leuiter atqueacuentes , rurfusaddunt prasfiguntqj
confraeta &
fale, priftinu fulgorem recupe- fagittis quibus excuflis arcuum flexu ac vi
;

rant/Soliim ilke margarita^qua!: neftse dicu- transfigat hoftes eminus pugnantes, adeocjj
tur,contumaces fua gratia gaudet.Quidam exaniment neque enim eft harum in bello
:

putant margaritas pbft pleniluniucaptascu Indis minor vfus, qnam eniium noftratibus
tempore nunui &: decreicere, non quse ante. autiniaculandis inferiordexteritas» Fiuius
Ii i^
!74 IOANNIS fcVSEBII Nl£R£MBEKG lt
admixtus cryftallo > eodem
lapidis puluis refperfus. Aiunt alligatum metaearpo $ji
modo reda&o in laiuorem, mire extergit fenteriam compefcere , aliafqj fanguinis de*
oculos,& leucomataargemataquc diffipat, fluxiones. Sunt qui alligentcoilo, &£ pulue-
exacuitquc vifuuu rem eiusnaribusdifpergatHuenteindefan-
guine,aut cuiuis alteri parti ^cui effluxio con-
CAPVT V, tigerit. Eft & alia iafpidis viridis fpeciesmo-
uo orbifrequens &vulgaris, fedalbis cine-
<De tokecay%tli , feu Uptde neuxcuUri,
reifve diftin&a punjftis,quamytlibayotcam
TOltecayztli , feu lapis nouacularis v-a* vocant , feu obfcurum. fmarag-
quetzaliztli
rius,fpecieshabetur yztli, Variata nigro dum (ad genus iiquidem fmaragdorum ipfi
acmini) colore, cuiuspuluerem admixtum referunt) aiuntquebrachio appenfam coli-
cryftallo ferunt argemata difcutere , acuere cisdoloribusiliacifquemederi, atque idem
vifum , &L carncm eifdem fu perexcrefcen- prseftare vmbilico admotam, autcuiuis alij

tem abfumere. affecto loco. Alius lapillus delatus ad me,vt

vifum eft,pra:dicT:iscongener,fed virorelon-
CAPVT VI. g^ dilutiore, autcinereo,ac paucis viridibuS
diftin&us maculis, adiafpides virides perti-
De yttehuilotl,
nens,autfmaragdos Viliores,quem xoxouh-
D yztli genera referendus eft yztehui* qui vocabanttecpatl, feu viridem lapillum;
lotl.nigerrimi eft & nitentis coloris. fcd nullam eius infigpem facultatem narra»
uerunt. Hisetiam venit annumerandusla-
CAPVT VII. pis virensy&adprxdi&orum
f erentias
pertinens dif-
fed maculis obfcurioribus refper-
,
De'plumd fxtidd.
fus, quem vocant cuicuiltictecpalt* feu de-
"\Vetzalxaquyae , feu pluma fcctida, piclum lapidem, quamquam inquibufdatti
(maragdi genus eft valde vifens,vile ta- partibus magistranuucidusjcuius nihilnar-
meiT,& minime tranuucidum,*cumspuluei- rant infigne; necnon alius obfcurior atquc
rem teftantur mederi vctuftisplagis,a'c pra> ( viridior,tlilayotic vocatus,& quem quetza-
cipue pudendoru. Nomen inuemt a foetido lyzth vocant,coliGis iliacifquefalubris,&:ad
odore 3 qnem,dum interpolatur/pirare folet. iafpidis viridis pertinens difterentias.Sunt 5c
aUjlapides^quosytecpayoquetzaliztlivocat,
C AP VT VIII. viliorumfmaragdorum difterentia?, colicis
quoque & iliacis vtiies fubalbidasque.
De Upide UUis.

TLacuiloltecpatl/eu lapis pi&usjeftcan* CAPVT XII.

dido lapillo iimilis,niii quod pUrpureis
Dc fuccinu,
rnaculis, coccineis ac virenubus fit tranflu-
eidus, Ferturlacaugere. PErgit idem Auc\or,ages de apocconaHi
Icayocant fuccinum noftru, cuius duas
CAPVT IX. indicanc fpecies alteram qux in ftauumco-
5

lorem magis inclinat,vocatatletic,feu flam--

De tUpaltehuiiotl
meum apoconallijalteram vero dilutiprem^
TLapaltehuilotl dicunt prodefle renum quamquetzalapoconallifeu plumae fucci-

& vrinxardori,alligatum renibus. For- num vocare folent. Ad huius genera videtur
vocant tlapalte- pertinere xochipaliztli , lapillus obfcurus,
taile eft amethyftus. alij

huilatl quamquam adluccinum potius, quemvo-

cant coagulatum,autchalcedoniam gem-

CAPVT X. mam, pertinere quifpiam putare pofftc.

De oculo Auru
CAPVT XIIL
OrtafTe heliotropia eft lapis hoitzitziL
*De Upide finguinu*
tetl/eu oculus xluft di&iis. Magna eius
visapud Tototepecenfes, fed paruufuseft. APud me habeo iafpidem coccineum,
admirandaefiftendo fanguini virtutis:

CAPVT XI. iortaflenon diflimilis ab iUo de quo ldern

,

Francifcus Hernandus ita fcribit:Oftedunt

De lafptdibm n>indibus> &: aliam gemmam rubram & obfcuram,fed

LOcutus Francifcus Hernadus.de ezteti, viridi colore maculatam, affirmates fangui-

feu lapidefanguinis,Virentis iafpidis,in- nis ctiam obiiftere fluxui ,
quam ego inter
quit,videtur fpecies,fanguineis tamen guttis iafpidis quoque colloearem genera , etfi

chai
 HISTORI.E NAT VRM LIB.XVh 375
chalcedonix quadatenus videatur fimilis.il- Indi huayna Potochi, id eft Potochi adole-
la vero qua ezcetl vocauimus, &
eiufde vfus fcetem.Hic inuentum quodda vilius metal-
efle diximus, viridior efr , ac minus rubra, lum , &
psene plumbum admixtu argento^
fasec vero magis rubra eft , ac minus viridis. pro hydrargyro fuic. Illud zuruchec dixere,
quod iigmiicat faciexs dilaki,quonia. eiusin-
CA P VT XIV. flatione argentuliquefierer, necadureretun
Ds cornermu.
CAPVT XX.
COzti&ecpatli vocant,quas noftricorne-
De Upidibus admiratioms.
rinas appellare folentjfeu lapides luteos ;
aiunt^j cordis affectionibus fanadis magno- INter hec feria aliquam fabula admifcea-
pere inferuire : quam facultacem, 5c ceperas mus.Hoc ipfo iam feridagimus , dum fi-

omnes prxdictorum lapidil,aiunt Mexicani dem incerta fatemur. In Lybicis montibus

fib Hifpanis accepifle , cum anteaduentum Alard& Quemque(iacentinterNeubam &:
corum folum omamenti & lufus
eflent eis Zinchem; icribunc Mozaudi & Ludouicus
gratia, honaliter ac aurum & argentum, Marmolinueniri lapides admirationis..Beth
cochleac ac pennse. vocant Arabes. Hi non aliter qualupi afpe-
ctus,feruntur mutefacere confpectores. Ex
CAPVT XV. his Arabes narrant excru&a ab Alexandro

De lapidibm cpui<z>ices ferri fupplent.

Domum admirationis.Adeos querendos &
conuehendos monuifle Ariftocelem ( Arca-
Dlaphani quidam lapidesin nouo orbe totalis a Barbaris dicitur)
feruumprsemicti,
ad armorum vfum aptantur in fecures^ qui lapide publicaret mutefac~tus,iuflus fta-
cufpides j gladios exiftimo hos lapides ex
: tim tegere faxumjne noxiu eflet ve&oribus.'
ytztli efle,de quoiam diximus<
CAPVT XXI.
CAPVT XVI. De lapide aqueo.
De fappbim.
ADmirande, cOnditionis lapidem narrac
SApphiri putamen inuentum eft anferino Francifcus Hernadus his verbis:Sacri-
ouo grandius. flcus quidam oftendit mihi gemmam etiara
candenre,&: ad cryftallorum (vt videbatur)
CAPVT XVII. pertinente genera,in qua mirum erat gutcu-
lam velut aqua? intercepta,& parua conten-
De auro.
tam cauitate,femper tenere foraminis fupe-
AVrd inuehitur,praecer fodinas,m terrse riora-.quoq; magis deprimeretur 3 eoauidius
fuperficie,in riuis,in fluuijs, quo allu- ad fuperiora tendere cuius naturalem ratio-
;

mesconferut.Inde extrahiturdiluca arena. nem adhuc perueftigarenequiui»

Cerabarois populis Numen creditu aurum.
Non nifi expiati querunt,a coitu,cibo,potu,
& omni obleclamento abftinent,vt religiosc
CAP VT XXII.
iegant. Grana auriocto pondo inuenta in
De lapide (fteculari.

Hifpaniola, vnum inuentum triginrafexli- CHimaltizatl fpecies eft lapidisdiapfeni

brarum,quod vidit Anonymus au&or ma- &: candefcetis, qui in laminas tenuifu-
aufcripta: hiftorix. mas numerofafcj; philyras facili opera diri-
mitur,vndehabuitnomen:cftenimehimaU
CAPVT XVI II. tizatl minerale candicans^in laminas feclile,
quodantiquivocauerefpecuIare.Cobuftuni
De eleUro.
gypfl vicem prsebetjpigmentiqiCandido tin-
Ledtrum purum in Occidente inuetum gentis colore. Ceterum de fpecularibus pe-
teftatur Petrus Martyroculatus teftis. antiquorum haud ingratu eric cenfuram
tris

Guidonis exhibere. Specularia, feu fpecula-

CAPVT XIX. res lapides, materia quasda lucida eranc , vc

De
fandus Balilius feribic , & inftar aeris"tranf-
ziirucbec,feu metallo plumbeo*
parens. Hanc veteres feneftris imponebant^

A Rgentum viuunotum cancu fuit Bar-

,baris,fednullius vfusmamque l.oco il-
liusad argentibeneflcium aliud metalium
vt nos vitrum. Dehis fpecularibus
niuextati&: inlure ciuili.Neroiacellum fiu«
templu Fortunse ex fpecularibus coftruxit,
apud Pli-

fufhciebatur, inuentum in alio colle humi- in quo qui erat extrin{ecus,abfq vllo obfta-;

liori,qui iuxta Potofi tumulu iacet. Vocant culo confpiciebatur, ac, vc Plinius fcvipcuta
li z relU
 llb IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
reliqUit,portis etia claufis lux ibi inclufa non
tranfmiifa vidtbatur. Speculares hodie non
reperiuntur.Depofitaapud me quonda fuic
CAPVT XXVII
cryftallus cx iimili matena , altior digitos
De terrd acidd Jeu alumme.
duos,adeo traflucens,vtaerquodamodo vi- Elufdem Aucloris detlalxocotl,feu terr£
deretur,extremis foliim partibus vifui expo- acida, hax fententia eft. Necvenisalu-
iitis.Continebat infe chelydru,qui ore aper- minis Noua caret Hifpania cumque orbi
:

to agnellu quafi deglutiturus erat,fed ab hoc noftrofciffile, rubru &fquamofum cogni-

cicruxopponebatur.Erat afrabre effigiata. ta lint, item
ex vini faecibus herba, tealli &
vocata Arabibus,confe&a, &quoddeplu-
CAPVT XXIII. ma ob fimilitudinem vocantjii modo id ve-
De ftercore rum eft aiumen meminerinc
&c antiqui
Lun<e. ;

rotundiitem,& liqui-
iciffilisnobis cogniti,
MElcuitlatl, feu ftercus Lu.nse., cftalius di nobisignotorum,merito dubitareaiiquis
lapis Nouas Hifpania?, fimilis fpecu- poffit,adquod aluminisgenus Mexicanum
lari,feuchimaltizatl. In praztenues etiam fe- debeat referri. Et ego liquido potuis ac ftil-
caturlaminulas ex aureo colore purpura- latitio, quam alten cuipia generi putauerim
fcentes. Medijs ignibus,mirabile di&u,non annumerandum atque adicnbendu, perfua-
comburunturjmirabilius,noncalent. fusaparandi modo.Teruntiiquidemin pri-
mis aluminofam terra,ac in magna quedam
CAPVT XXIV. ac roftrata fi&ilia profundunt; mox aqua af-
fusa liquant quod ftillat,vtile eft.Coquunc
De lapide goffipij. ;

hoc quantum videtur cxpedire, fedprius

YChcatetl,feu lapis goffipij, eftterra ge- quam in debitam duritiem percoquatur, in
nus candentis, quodfebricitatibus mi- fruftula parua diuiditur difcinditurque , &:
rabilifucceiTufoletfumeudum propinari ex exquiiitecoaclumvenumdaturinemporijs,
aqua aut liquore alio frigido. Generatur candens,lucidum,diaphanum,& acri ad-
hxc in faxorum cauitatibusXonotla?,iuxta ftringentiqj velut noftrum fapore. Tempe-
quas flumeab excelfo loco fluit in praeceps. rant lllo pigmenta fua artifices, &; coccineis
Sunt huius compluracertiffimaq, teftimo- adijciunt colonbus. Dentesadftringit,ficcatj
nia, nec eft difficilis fumptu, autii non pro- atque extergit vlcera excrefcentem carnem
;

fuit, nocuit vmquamfumenti. exedit abroditque. Vtile eft tincforibus &c

fullonibus, acdemum totidem viibus,quoc
C AP VT XXV. noftrum accommodari poteft.
De tlanexillo >feu gummiluteo.
CAPVT XXVIII.
DE tlanexillo hax fcribit Fracifcus Her-
nandus:Gummi lutei genus eft mollif-
De cafeo limofo.

iimi ac lubrici, quod faxis muenitur adhar- AEmula cafeo efca tecuitlatl dicitur.
refcens, abinfilientifa*pe verberatis vnda. Scaturit nonullis e locis aluei Mexica-
Pe&oris afperitati, tuffique eft vtiliffimum ;
ni lacus,perfimilishmo , & fummas ftatim
nec diffimiliab eo quod expoterio ftillari petitaquas,vnde excipitur,verritur quseren-
folfc^Sunt qui eiufdem rei causa addant ta- tibus,aut coaggeratur pahs.Indi extraclu &c
pacpatli. Prouenit Hocitlalpae. pauliiper ficcafi permiiium ad Solem, efTor-
mantin placentulas: rurfusexponiturSoli,
CAPVT XXVI. herbisvirentibus fuperimpofitu, donecex-
quifite arefcat.Ita reponitur,vtcafeus,in an-
De tapacpatlt,feu hepatis medicind.
•*

ni tantii vniusvfum. Eftur,vbiopuseft,cuni

Mlnerale quodda eft atricoloris, inter
duo faxaTapayolami proueniens,op-
pidi Hocitlalpse,nec alibi fcaturit.ergo quo
diximus loco cogitur iuxta fauces, vnde col-
ligi foletab Indis,acfumendu prseberi dua-
rum drachmarum menfura. Tritum ac re-
folutum ex aqua , tuffim antiquam atquc
difficilem paffis, bis terve, autquotiesam-
pliiisexpedierit. Informisvero qu«edamres
eft, ac hepati contufo perftmilis.
maiziotorrefacl:o,vu]garibufq3 Indoru pla-
centis.Vnaquaeque limi huius vomica pecu-
liarem fortitur dominu,cui mille aceruos in-
terdu m
annuos reddat.Sapore eft cafei,a quo
fumpfit apud Hifpanos nomen, fed minus
grato,&cceni quoda odorc.Color adhuc re-
centi cyaneus aut viridis,fed limofusjinuete-
rato e viridi,nempevergens innigrum.Edu-
lisexigua portione,eademq, aflumpta loco
falis, condimentive maizij, aut quse ex eo

parantur, placentularum. Imptobi eft ac

rufticani cibi.
CA-
 HISTORIiE NATVR^ Lt-B. XVf. Z77
obfonijsiucundius atque commoditlsipfo
GA P V T XXIX. fale,nec tamen omnino fimilem praftat e(i

Defale & mtro> |^ m f#*f noni# ^idit

-5 °? ft gratius.
^ J
£xtergitexaquaautvinocaput,amPUetfur*
) Al dicitur yzratfde quo hxc fcribit Fra- fures, & alias fordes ei innafei lblitas,robo~
^cifcus Hernadus;Reperias apud Nouam ratque & exficcat,eleuat ampullas fpumaf-
Hifpaniam omnia eirciter falis generaj quae que non miniis ipfo fmegmate liue fapone.
inreliquo proueniuntorbe, nam nee deeft Propinatur ab Indis Medicis permixturri
maximum yztaxalli nuncupatum cum 5
fuo alijs medicinis,quas ijdem patli vocantj fri-

flore,& fpuma 5 fluuiacile,lacuftre,fontanu, gidumqueeiTeamnt: quo minus mfrer, ca-

autputeale ; nequeingenerando fofllli fuic phoramaded mordencem,&quamcelerri-
alibi liberalior nacura. Quvd?qu6d aliud in^ me abeuntem in flam mas Jfrigefa&tWi^ cffe
fuper genus non paucisin locis e terfa per- natura? aifertum a mulcis , nitrumque in vi-
ColatalymphisparaturiinferiusreliquiSjfoF num auclymphamconieclum mirum , iri

maturque in craffiores placencas, nuncupa- niodum gos refrigerare liquores, ipfumque

;

tu.rii patrio nomine yztayahoalli. Nec verif- grandihem,gelu ac niuem in hac re pr^ftan-
iiminicri prouencu,baurachArabibus voca- da vincerej Emollit prarterea maizij fpicas*
vero tequixquitl^ vlli cerraru cedit.
.ti,.Indis aqUaz cui incoquuntur additum, gratiamqj
Verrunt id e terra arefcente lacu,aut e mu- addit non mediocrem. Abluuntur eodem
-fis deradunt antrifve, rofeum ac candidum aquae infperfo, & perquam accommode ex-
plerumque,leue,fiftulofum SC fragile ,
per- terguntur crura ac pedes, & tuetur ea a fri-
colatumque formam &fplendorem noftra- gore,& fiflur.is ab eo confuecis oriri, corro-

tisreprafentans. vcmirari fubeat Quo fit, boratione &adftrictionequadam.

illorum fententiam, qui vulgare nitrum, &:
quoddiflbluendisliquandifquemecallisin-
tormentifque
CAP V t XXXI.
feruic ac ferc operii * bellicis -^ r/ J *
','
j »

plumjbe» pilas cxcuffuris ab antiquorum

De J*!im ** A 4i
.
/
*f
nicro difterre.enixitis concendunt 3 autfpu- /^Ommemorandaeft hicmirafalis ofi-
mam nitri,quain antris potiflvmiim in fpgr V_^cina;Tanta vis eft iri falina de Araya,vc
mx formam,raram & mirum in modum , fihodie decem oneres nauigia,ihtra quatri-
candefcentem , & in fpecubusalijfque fub- duum totidem implere polfvs. In anfra&u
terraneis meatibus confpicias,nefciantab a- quodam e ma&iardentibus Solis eftibus bre-
phroiiitro,qubdmediarnquamdamnitri&: ui coagulatur falfus vapor. Meminit eius
fpuma^nitrinacuram parcicipec, diftinguere Petrus Martyr.In ea,inquic Paria: ora re^io 5

acque fepararejcpntraab aphronicro aphro- e{t,noub genere falinaruminiignis, nomine

litrum diueriiim effe concend,ences; Paul,6 Haraia vi riamque ventorum agicacum ibi
•

acrior vulgarifale.eftnicrinatura, fedadeo mare aquas "impellit in adiacentem latarn

eivicina, Vcfc craiTiores parciculas fa?pius planiciem,qus Solefuperueilience,pacaco
percg.landofepares,veriirimu fal fisex nitro a:quorc cohgelantut in candidiffimam fal
i
extemplo habiturus. Quid dicam de fale bpcimum: quoj fi priufquam pluac,propere
vocato Indo, qui faccharum antiquoru eile adierint , orierari qunent quotquot nauigia
coftar,aut de muriaalatrone &alaxatre vo- 5 mnrefuftinet.Illico namqiie cadentibus:ini- s

catis 5
qui falesfuntfaditii &c familiariffimi bribus,liqiiefir;&: forbeciir arena liquor, re-
omnesviouoprbhNaphchicotameammo- ditcjj perterra* meatus adfuam originem,

niaco , & fvmiHbus fallvs venis ( noftra ,

yt ,
vndc tuerat impuliiis.Dicut alij ,non e mari
opinor, incuria, non plagse huius.omniup planidem repleri,fed e quibufdam fontibus
1

ferereru.mferaciirvma:cu^ in falientibus aqtfa marina nmarionbus, qui

,
hunc vfque die^m adinuentis. . ;
, remouentillasaquastempeftatevigente.Sa-
, . ;., .
linaseasmagnifaciunt incola£:.,quifalenon
CA P V T XXX.: ad vfum modo pacrium fruuntur, veriim
etiam in lateri3m fo^uam redadum , pere-
De mtro*
:"
:.. .. . .. - • •
: .
grinis permutatione rerum alienarum ve-
r

.
t^Raeter dicla in fuperiori Capite,adijcie- numdant. Idcm alibi inquic. Ciuitates h&
X dahascdenicroleu tequixqmiithExIa- 'Ponti adhxrentes (al conficiunt
(

, qno vni-
.
cubus^ftate arefaais verritur ,fcopis,aut col- uerik illaru rerrarum nationes vtuntn'r,Cx

. CQnditur. 4buudat eo totus pjene Mexica- mos, poft hacc aut paniculos f ormant , per-
nuslacus. Addicur. quibufdam ferculis & peregnnarum rerum per
fora&: nundinas peregrinarum per-
Ii x mu*
 \7* lOANNlS' fiVSEBtl NIMREMBERGU
mutatione afportandum. Muteczumae de-
commoditate participes fie-
ditij falisillius
CAPVT XXXV.
bantidetrecTantes autem illius mandatami* Dt terrd albd.
nime fine fale propterea Tafcaltecani 3
: &
Guazuzingi , plerique etiam alij fuas efcas IN planitie
vis.
Vcnetucle ingens ferpentiurii
Natura prouidit damno. Fodina eft
condiebant,quiMuteczume; imperio aduer-
fabantur. Idem AucTor ait In regione Bai- :
terrae albae , & mollis ;
haec haufta liquore,
prxftat probatiiTimum antidotum.
tiox prouincise in montibus Daiagonis, ad
milliaria duodecim a Cafpiofalfo lacu,faii-
nasfunt montanse, faxeacryftallo lueidiores C AP VT XXXVI.
candidjorefqj. Sunt &: huiufcemodi falinae, De pigmentis raris.
quafc crefcunt mirum in modumin Laleta-
nia, quse Catalonia dicitur, fub Duce Car- TEticatl, feu bpisticati,genus eft lapidis

don#,regionis illius Optimate primario.Sed albi,quo vfto vtiitur pi&ores ad album

nobiliores has Bainoas elTe atTeuerant,qui v-
trafque nofcunt.Sine cuneis ferreisclauis
hocfcindi minime pofle aiunt. Laletanum
autem facile frangi,& ego expertus fum*
cOlorem exprimendum,quamuis chimalti-
& catloeandore cedat.Texotli,ieu iilaticuge-
nus eft terrae,in montibus quarumda Noufc
Hifpaniae regionumeffofFae.Teritur hasc,in-
cluditur faccis, atqueaffusa. defuper aqua te^

C APVT XXXII. huior parspermittitur excolari: iiccataredi-

^itur in placetas cyaneas,quibus picTorcs etU
De fale palmamm» dem colorem e.mulantur. Quae rcmaniit iti
faccis craillorparsjtunditur y affufaq5 rurfus
CAribes fale carent : fubftituunt ex pal-
mis, quarum germina &: tcneriores aqua,tcnuiof fecundo fluitad eadem vtilis,
caules aduruntjdcin iixiuium ex cinere coa- quamqua dilutior atque vilior. Quod Mc-
gulant pro forma & modulo vafculi. Con- xicani tlahuitl vocantiUos Arabum semula-
denfatum ad falis vfus 5 licet non iln-
albefcit tione macram,Latinivero rubricara fabri-

ceros, nohnihil enim amarefcit. lem appellant.Genus eft pallentis terr^,quae

torrefada , rubrum eueftigibinducit colo-

CAPVT. XXXIII." rem,vtilis picToribus, ardiumque parietibus

iblove rubro inficiendis coiore.
Dc chapopotln TetlilH feu ater lapis genus eftterr^ inM^-

FOrtaiTe bitumen ludaicumjabantiquis ftefc'arum regicne Ngux Hifpaniae pr^cipue

di&um chapopotli
, ex atro fulue-
eft effoffk,atra,& qua pidof es Cide colOri imi-
ta'ndOpailim vtanuir, etii alia pareturapud
fcens, purpureo colore fpltndet, actrifolij
afphaltitis aut rutaf grauem quemdam odo- eos atramentidifferentia.VoCaturocotlilli,
rem fpirat, &
eifdem faculcatibus pollet. fc ex Fumb afllilarum pinus CUiUiuis nuncupa-
•SeptemtrionalifcatuiitOceahOj&liquidum patria linguabcOtljVbdeniomenatramen-
t'i

fluens ftatim , in Noua; Hifpania: littora to.Vftarum hfempe fumusirl^aforum oper-

decurrit , in laminas cogitur , biha paiTuum
torum cauitdtein pilulas coic, quasdcmum
milliaria quadoquelongas,craiTas vero duas derafas,in fuis emporijs venumdafeiVequeii-
ter folent.
trefvefpuhamas. Vili ( tantaefteius in his
regionibus copia ) venditurpretio : vtuntur Tecuixtli genus eft tefta?,cuius fumocon

C.oMexicane; mulieres commanfo,ac pafTim decorare Indi denigratis trabes,ceterafque

*

non iine voluptate quadam ore retento, ad 'materias, folent; atqiie ihftcere rudes quaf
dam & modici iumptustai5elias.
r

extergendos &C nitori antiquo reftituendos

dentes* Xicalteti eitaliud candidam acminer-ale
pigmentu m,quoxicar« V6cat^ qu apn mdm
CAPVT XXXIV. illinuntur , vt alij defuper appoiiti colores
tenacius adhsefe(cant,nec viileant facile de-
De arend candenti. radi, aut vlla violentia deien.
r
Ztacxalli dicitur arcn* genus Huci- Tecocahift cftochraeauttcrrse pallentis
tlalpas proueniens, vbi aqua ex edito
quoddani :genus-,quo JsicTfdres luteum fi|o-
'

quodam praxipitatur loco,quod febricitan- rem imitantttr. Cuti hatc frigore dcn'i'fc*ti
:

opem, opitulari cohfeeuit. Suntexhifce mutieri-

ribus egregiam ac propediuinamfeft
bus,qua! faciem illo fucentjviri autemc^r-
ii drachmx vnius menfuraaliquoties fuma-
.tur. Eft autem yztacxalli anna candens. pus vniu erfu m code inficere cbnfuefcebafit,
cum olim eiTcntimpctum iii hoftes facTuri,
aut adituri bellum , lta enirriiHisforc terr6-
ri, habebant'perfuafum»

CA-
 HlSTORI-fi. NATVRjE LIB.XVL
CAPVT XXXVII. GAPVT XLL
De terra foctida. Dv t%ocui vtnitl lapide.

DE tlalyac,feu terra fcetidaiinquit Fran-

cifcus HernandusEffodmntur apud
:
tN Ghichimecis quoque lapis quidam
A peritur exalbo in cinereum vergens,leuis
re*

Nouam Hifpaniarnmyfeos , quod ijdem ac pumicofus, a quibus vbi nafcatur non

tlalyacvocant,noftriverd Arabes queazeg, poteft extorqueri , etli fingant Angelorum
duas differentiac: altera forma terrae, fed la- efle os; Madentem hic lapis terram oler,nee
minulisargenteisautaureisinterftindta j al- malo faporeconftat, quo fit vt enixse ra-
tera ad lapidis naturam magis accedens>ni- menta eius iumantmec non lateris patientes
graque. Ambae funtcalidar,ficcae,atque ad- dolorem,aut febres,cum aequa portione ra~
ltringentisnatur^& acri guftu.Conflciunt dicisquam lucheanmec vocant , ab arborc
^x eis indigenas
atramentum , quamquam quadam magna apud Chichimecas nafcen-
idem,ex hx darum fumo,in ficlilia excepto tem,vt ijdem ferunt depromptam.Eiufdem
}

Vafa,& poftquam in glebas coaclus eft,dera- lapidis ramenta conie&a in nares, aiunc fe*
fo , velut antiquosetiam fecille conftatjfo- darecapitis dolorem.
leant iaterdum parare. Excitant etiam eo
medicamentoBrafilijcoiorem.eftenimci.. C A P V T XLIL
tradubiumantiquorummyu^autilli velut ^ /•*/.
De mhm ™»™m g™*™ • •

chalcif1S & pfoci congener. .

Peruina Prouincia bituminisge- fluic

IN
_nus quoddam mellis colore, lentoreqj ££,

odore tacamahacae, infontemquemdam

De abuacbtetl
mari propinquum, morbisantiquis,& a fri-
& tranilucidus, iuxta
L Apis eft candens
Panucinorum fluminarepertus
, cuius

puluis ex aqua fumptus dicitur febribus

gore ortis, fedandifque dolonbus, &: flatui
difctitiendo valde vtile; roborans diflipanf.
&
q ue tumorespracternaturam , partibus,
ardentibus,&; quas pun&a coniitantur, me* quibus admouetur, mordicus adhaerefcens.
deri. -In eadem prouincia Incollao extrahitur c
cefpitibus palis impoiitis arundimbufve,
CAPVT XXXI X* expofitifque Soli
,

, liquor fuluus , & grauis

W
nj . ji i
Alcececx l*pde>
odorisad.eadem
conglutinandis atque medendis.
vtilis, & recentibus plagis
Hsc ex

A Llatus eft , inquit Francifcus Hernan-

dus, ex oppido Alcececa regionis Pa-
nucenfis, lapis quidam cry ftallo p#ne fimi-
Francifco Hernando.Poftea Monardis (en*
tentiam producam.

lis,fed fuffufcus,eum bituminis genere quo-

dam atro duroquej quorum ramentasequo
CAPVT XLIIL
pondere mmpta aiunt mira breuitate uk
nientibus medeti. Veriim neque nomen mi- ,
- I W
ttv, +„
tU0 _//
Ml
?
T Nnafcitut tecopalli, feu gummi faxeurt1
r.
M$+.
:
s
hi didum eft, neque pondus. funt tamen Acautibtis, haud diltimile adnafcenti quU
apudnos & lapis&: bitumen. bufdam arboribus 3 nomine,odore,forma 8£
facultatibus, veriim efhcaeius, ac praeciJDU^

CA P V T XL. adarcendosvaporefuocapitis doloresj&in

cuius foraminibus vefparum quoddam gc-
De ettetL nus prolemedunt,vermicul6fve,quifedani
dis dentium doloribus , ii tufi ex oleo a-
INuenitur in regione Panucenli alius la- -mygdalatum dulcium maxillis illinantur^
pis c nigro fuiuefcens , & in chalybis in- mirabiles limt. Nafcitur apud uauhna- Q
clinanscoloreni , prargrauis, cuius ramenta .huacenfes 3 vbi lapidum violatorern voca-
fnmptadyfentericis medentur , ac ventris re confueuerunt
dolori: naribus vero infperfa, fanguinem ab
Jpiisfluetemiiftuntj&hemicranisEmeden-
tur. Etquamqiiam lapisapud.nos iit, non
CAPVT XLIV^
.1

potuit tamen ab Indiscxtorqueri vbi pro- Vnde RexSalomon tttnta auri wim coegerit*
ueniat, aut reperiri poffit,

NOlo
dumtaxat
ptoiixas quseftiones implicaret
exhibebo fententiam Pe-
tri Iatrici > , de qtm
vbiin Sophalam incidit
Ii 4 h££
3$Q IOANNJS EVSEB II -NIERfiMBfiftGlI
haxhabet : Regnum hocauriferaxeft j in dicitur,vterq3 fluuius Marannon.Ctim fub-
plurimisenim llliusprouincijs venas funt , e it mare ,plufquam bis milleinfulas ckfcum-
quibus auri magna eruicur copia, ac prsefer- fcribit. Impetus ex rumore correntis illifi in
tim in regho Toroa in quo etiamnum vete-
;
illas, a quarta leuca fertur audiri.
rum aedifieiorum iapideorumfuperiuntve-
ftigia, quaz Sc magnitudine } &fplendore> CAPVT XLVL
cum veterum funt Romanorum sedificijs
comparanda. Hanc ob caufam nondefunt
De Orinoco fluuio.

quicredant ,hinc Salomonem , ac deinde ORinocus, ilue fluuius Paria?, vltra 400.
Reges omnesHebra:os,quodfmgulis tribus dilabitur leucas feptemplici ore fufus
annis,cefte Scriptura,exOphir(qua Sefalam per longum interuallum,conaic falfas aquas
aut Sephalam efle dicunt)accipiebat,aurum dulciOceano.
eduxifle.Septuaginta enim Interpretes SoH^
pheir aut Sopheiram nuncupant
men Sophale affineadmodum
, quod no-
eft.Et hascre-
CAPVT XLVIL
reruntincolae (tefteThomi Lopeiio infuO
De "Parandque*

Itinerariolndico) penes fe libros efleiqui Sa*- Vxta, Paraguay fluuius Paratiaque, fiuc
lomonem hinc omnefuu accepifle aurum argenti, abali js Parahuay dicicur,fi humi
teftentur. Ahbi tamen diximus,probabilius fecerit falicem,in petram conuertit.Ego in-
videri, in auream Cherfonefum , veiregio- ueni,quiramo falicis immerfb aquis,in fclp-
ncm quar a Pegu ad vfque Malacam cum petis vfusad extundenduprb filiceignem.
inlula Sumacra.extenditur , quar & auri ve- Ipfe mihi retulit, vidifle frondem partim li-
uisj&alijsrebus adSalomonem deferri fo- gneam,partim faxeaminon enim totaaqua
litis, qualia funtgemae,iimij,pauones,ebur, abforbuerat. Subitis fluuius argentiintumei:
Qc lignum qiiod rhyinum in Scriptura no^- cremecis.Cogit ripse fuse habitatores per tres
minatur,abundabar, nauigarionem infticu- menfes in nauiculis morari,abarborucaGU>
tamjhsec iiquidem omnia in India Orienca- minibus ligatis.Qua parte mare fubit,.patet
li, non veroin Sofala ( auro ebore exce- & tunc,nam in lupe-
triginta leucas.Stringitur
pro) ieperiuntur,vci nec in Peru,quam non- riorialueodiktatur per quinquaginta.
uulli eiie Opfhir volun^cuiusfaere/raemine-
re Licera?$ebore enim & ligno tbyino carec. c.apvt x;lviil
De
CA P VT XLV. defagtiadero.

p\Efaguadero dicitur ab Hifpanispbrrio-'

De MzrmombuJ fluum.
A_>/lenti amnis fuperficie tehus , fed qui io

AQua m Thales valentiiTlm u ele-

dixit
mentum: ego mirificentiiTimum quo-
-tundoprDecrpitidilabitur impetu* •

que dtxtrim. Memorabd ahquos fluuios,

fontes, rnaria, dignitTima miratu.Fluuius de
CAPVT XLI^
De aqua mitrwiL,
Oreliana pef 'quincjuaginta leucas difrundi-
figfam pelago (e;datjfi angulos cerre refpicia- Qua fal/a maris effjcax antidotus vul*
jttus,fexagmEa, Hic amnis princeps eft oiii- neratis venenato telp^
riiwm qui Peru alluunt , ab/Indisspropterea
Apu rimac d j4rus,ideft frMtpum. Dicitur ec- C A P V T L.
ia Capac mayu,id cdflummaugujim. Capac
De mari flmgmneo,
enirn agnomenregiueft. Anno i yyj.ingen-
tes ru pes in illurn collapfe; inter miierunc pe;r CHiribicenlium mare quibufdam fertu.r
tridu.utorrencem,donec montem illum fu- anni remporibus adcolorem fangufnis
.perarunt.aqUiEqnacuordecim leucas fuper- cifca littora rubrefcere. Interrogara fenes
-greflse , interimincolse iriferioris plagas.ad- caufam,putare feaiebant,quod ingens mul-
njirati vaftum illum fluuiu repente jftccum, titudo pifcium pua ep tempore egefleratjquJg
orbem finiri credidere.Cireumcurrit perio^ ab vndis raptaca , fuperne- cruencum colo-
dum 2ooo.leucaru. Mareefrufus dulcefa- rem illum darerit aquis.
cit ambitu centum leucarum.In exicu pame
iungitur cum vaftoalio fluuio Marannone, GAP VT LI.
qu i am pliflimo etiam riclu viginci leucarum
immergiturpelago.. Vicinitas hsec (tantiim
De fiuutjs Auriferis*
diftant ibi fexaginraleucas) confundithos 1N Tacincebecha duo amnesfunt aUrife*
fluuios;qua „q;vruusfunc J akeri adfcnbutur,
>
ri,alius in Malinaltepecha.Aurifera quo-
ideo anonauiiis vteique fluuius Amazonum que flumina funt Duraba,Boragua 3 Naibas a
Junna 3
 "HISTORIiE NATVRiE LIB.XVL 381
Iunna,Attibunicus,& Iachcs.Haecin Occi-
dentalibus Indis nouiorbrs.Inantiqua funt
Tagus inHifpania,Hebrusin Thracia,Rhe-
CA P VT LVL
nus&DanubiusinGermania, Pactolusiri
De gurgitibus laUeis.

Lydia, Gangesin Orientali India Ticinus ,

LAclei gurgites per quadraginta milliaria
exVerbano lacu, &: Adonaex Lario ef- nobilitant infulam quamdam iuxta
fluentes,Ada prseterea & Padus in lcalia. Cubanij aquaargenteaac fpiifa , ac fi fari-
nam in toto illo pelago fparfiilent.
CAPVT LIL
De fonte pice<e aqiu. CAPVT LVII.
N Cuba aquse piceas fons fcatet, eius pix
De mari nigro.
praftat arborese adomnesvfus. QVid mirum,fi pelagus nigrefcar, ciim
rubeat.PetrumManyreallego,quiita
CA P VT LITI. i. fcribic:Petro Ariae dixit Gil Gonzalus, dixe-

Defonttbm runt&comites, adleucas aColoniaPana-

dulci-falfis.
N Prouinciae Caizimu reginnculis,Igua-
nama,Caiacoa,Guariagua,fcatentadmi-
, fuperficie pnmadul-
rabilis naturae fontes
cesj qua^medium tenentaquaefalfo-dulcesj
qusE fundo iacent,amarae falf^cp.Putat falfas
maris aquas leniter emanare, in fupercilio
fluere de motibus, per terrse meatus dulces.
Hx fubmerguntur,&: emergunr ill^necfuf-
ficiunt hx corrumpere penitus illarum
ces:quae funt medias vtrafque fufcipiunt,&
vtrarumquefiunt participes.Si autem quisin
alicuiusfontis margine ftratusaurem fixerit,
concauam efTe adeo ibi terram nofcit, vt re-
boct a millianbus tribus veniens equesj pe-
desautem ab vno milliarifentiatur.
C AP VT LIV.
Defonte Boiuca.
Boiuca. infulafiue Agnaneo fons cele-
IN
bratur perenis & nobihifimus,cuius aqua
cpota reiuuenefcunt fenes. Multorum
xna,aliquorumexperimento id probatum
fertur.Quidam fenex decrepitus eofe con-
tulit, amore vitse audax. Lotus &: potus ibi
ma circitercentu inueniffe pelagi yaftitatem
nigricoloris 3 in quapifces adnatabat magni-
tudine delphinalijharmonice cancantes, vti
deSyrenibuseft narratio , fimilique modo
foporem attrahentes. Hic angufti animi
homines mirabuntur,dicent remeffe impof-
fibilem: hosegoparumperaftabor. Nonne
legimus erythrseum finum efTe rubru, vnde
Rubri maris affecutus eft nomen , fiue id fic
lati- ex aqux natura,fiue a rubris arenis,faxifque
littoralibus reuerberatibus rubris id eueniat?
Rubrumapparetmare,quisergo natura he-
betattantopere, vteitollat, quin nigras &
genuerit arenas &; faxa nigra, quse nigras yi-
_, deri faciant aquasalibi?De cantu vero fabu-
lam &
ego ipfe arbitror,licet a viris referatur
cordatis, attamen in illorum excufationem
nonneTritones cognitu eft efle vocalesfAu-
diti fuerunt aliquando, &
repertiexanimes
proiecti ad littus in Occiduo mari Hifpano.
None fub aquis& rana coaxat? Quid ergo
erit mirandum,fi vocales &
alij pifces num-
fa- quam alias auditi reperiantur. Credat ho-
minum quifque ad fui libitum,ego naturam
effe magnipotentem exiftimo.

aliquot dies
demum redijt
, refumpfit vinle robur,florens
, vxorem iteriim duxit , 8c
C AP VT LVIII.
genuit filios. Hazc teftantur ferij Au&ores, De mari fermdo.
&: ferio Petrus Martyr,me tamen fidei non Clrca Guadalupea & Galantam infulas
oppignoro. mare feruidum inuenitur.Putantaliqui
casnofum efTe ibi mare,&herbas illas in pro- .

CAPVT LV. fundo gigni,tendereque ad fuperna,vt vide-

De aquis Chinbicenfibus.
CHiripiccnfis fluuij latex frangit
,queveficarum renumque calculos, fed
oculorum nubes^generat.Exquodam fonte
fcaturit>vt ferunt, materiaignisinextingui-
bilis,vulgo alchitrani feu grasci.
mus in iacubus,faepe ln magnis quoque flu-
minibus,etiam curretibus,accidere. Volunc
alij non ibi natas,fed e fcopulis frequetibus
purgat- raptatas vi tempeftatum, enatare per ea ma*
na.Itaremin dubiorelinquunt, quoniam
an fixas cedant nauium proris, an erutse va-
gentur,nondum habent exploratum.Natas
ibicredendumeft, aliter impulfu nauium
conglobarentur ( ficuti fcopa: domorum
conglobant fcobes) &
curfum inipcdirent*

CA-
3$2 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
os pifcina: vix quatuor palmorum , refpexit;

CAPVT LIX. per illud,ingensabyflus delitebat, caligo im-

menfa. Collegit cum focijs texucos qui pro
1)e fiuuio falfi, funibus funCjdemifit vafculum,excraxic duL-
cem & iucundum humorem,octo bracas^vc
Ahuan fluuius regionem Maguanam dicimus , diftancem. Volens explorare pro-
^Prouinciae Baionse interfecat. Hicab fundicacem,inuenicquadraginca, per qua-
originc falfus delabitur vfquequo pereat. rum triginca duas aqua falfa fubfidebat,
Fortafle meatusgypfeos & fubterraneas fa- aliaso&odulrisinnatabac j namque leuioc
linas peruadit. ount aliquas in ea infula ce- eft,& eniinec. Mareplufquam quatuorleu-
lebratx. cas diftabat. Nihilominus credicum,mari-
num humorem per abdica faxorum illuc
CAPVT LX. t
cffundi.

De fonte liquons, ambia.

CAPVT LXII.
Cripfit Monardes in fuis Simplicibus rDe lacu filfo.
MilTuseftmihiin craflb arundinis tu-
bulo liquor quidam e fonce manans non Acus in Hifpaniola quindecim porrc-
procul a littore maris,mellis modo flauus & clus leucas,cres laciis , credicur colonia
liquidus,& odore cacamahaca:. Aiunt,&; lit- maris,per fubcerraneos canales& amplds
teris ad me fcriptis fignificanc, infignium meatus cransfufis illo aquis, iicec decem leu-
efle facultatum , inueteratis prasfercimin casOceanus diftec.Argumencum eft falfedo
morbis a frigida causa prouenientibus.Om- aqua^tum profundicas fu mma deinde,tibu^
;

nium corporis partium dolores a frigore rones,& alios marinos pifces ibirepertos eue»
aut flatibus ortos lenit, & perfri&iones tol-
litj quofuis tumoresrefoluit.
net effectus quoscaranaauttacamahaca,il-
Eofdem obti- CAPVT LXIIL
larumquevicemin ea regioneprasbet. Ma- De riuulis Amapam.
nibus non nifi madcntibus tra&ari poteft &: 5

vbicumque reponicur, aded tenaciter hseret, GValcherus Ralegh hec fcribicRegio A-

vt auferri nequeat, donec cemporisfucceflu mapasseadmodueft humilis& depret
abfumarur. Exigua admodum quancicace, fa, & propcer aquarum copiam valde palu-
&; dumcaxac profpeciminemihi miflus eft, ftris,& propcerea mukiibi paflim riuuli co-
quoniam ifticmagna?ciim fitxflitnationis, fpiciuncur rubei coloris , qui venenacis ver-
pro re magni pretij adfertur. Caltaus tcrcio mibus ferpcntibufqs admodum fcatent-, vn-
gradu videcur , manifefti lentoris particeps. de Hifpani, qui hac de re non erant admo-
Clufius adijcitillum liquorem fotbuifle.At- nicijvarijs morbis correpci func,& equi pluri-
tuli quoque qux Francifcus Herrjandusfcri- mi excinclyca vt poft fpacium fex mefium^
bit inter Mineralia, nec piguit icfem hic re- quosibi Berreocommoratuseft,exHifpanis
ponere inter foncana. tantum i lo.milites fuperftites remanferint,
pecoribus,quc habuerat,omnibus extin&is.
CAPVT LXI. Nam
in
Berreo conftituerac longe minori vii
Guiana peruenire,&: ad minimum iooo.
De pifcinis Tguey. Anglicorum milliarium icinerefuperiedere,
fed iricidebat cum fuis in hoc icinere in pe-~
QVsedam pars faxofae Prouincise Yguey ricula non minima,ka vc inopia,fame,mor-
m Hifpaniola carec fluuijs,nonaquis. bis & alijs moleftijs quamplurimis affligc-
Crebrasfub cerram pifcinas faxaclaudunt rentur.Ego exomnibus,qui per Amapaiara
naruraeartefabrefactas. Indi xagueyes di- in Guianam proficifcebaritur , quaerebam,
cunt.Caufa eft confluxio vicinorum flumi- quomodo iftaaquarubicunda vcerecunqui
num infpecus illabentium, fufis per arca- refpondebant, fe circa meridiem lagenas &c
nos meatusaquis. Scriptor ille Hifpaniolae vaia fua ifta aqua replere,cum Solin medi»
Anonymus,quem fe^pe laudo,inueniflefcri- cselo eflec } rcliquo vero ance vel poft meri-
bit pifcinam fubcerranea, fiue xaguei,dimi- diem cepore aquasiftas peffiiferas admoduin
diam leucam Signum fuit,cum per
patuifle. &: noxias eiTe,circa medium autem noctisin
rupes illas am bularet^greifus omnes fonuifle merum venenum mucari.Incelligebaeciam,
tamquam ii caua eflent omnia inferna,vel- ex ipforum relacione, mulcasibi aquas na-
cabulacionem aiiquam incederet.
utifi per tura fua venenatas &: noxias efie.

Nonfine pauore iceregic inuenic tandem :

CA-
 HlSTORIA NATVRA lib. xvl
feniimarefcere ? &: perdi. Aiiorum tamen
CAPVT LXIV. contraria eft fententiajquamuis perire 8CiiV-

De termori quod per vartas folitudines ftagi

mcrernento Nili. ,

nantes certonon contineantur alueo , vi-

VExauit prifcaingenia cremcntum Ni- deantun Tanta igitur inter Auclores recen-
Qjiot philofophantium capita > tot
li.
tiores de Nili fontibuseftopinionum diuer-
fenfliSj ioio toc delnia. Patuit iam hoc natu- fitas, ^nonminor inter veteres ^ fed hxc
rx myfteriumj fine magno tamen myfte- dicla fufficianti
rio. Ignorantia regni Congi miraculumfe-
Nam
cerat.
dumEuropad
hiems Congiana tuncincipit,
vere gaudent,&Sol figna Se-
CAPVT LXV.
ptemtrionalia fubit. fcfoc ab Apnh Se~ m De terrxmotibus.
ptembrem vfqueextenditur.Tunc quotidie
aerautpluuiusaut nebuiofus tanta porrd
imbrium copia eft, vt quamuis
:

terra maxi-
NEc alienum erit^noftranarrationere-
centesaliquas elementorum infolen-
me arefeat(tota enim £ftate,quaf a Septem- tias,&: firmiflimae terrx miras inquietudi-
bri ad vfque Aprilem durat non pluit) breui
5 nespofteritaticommendare. Anno i6z6>
penitus madeicat,atqueinde tanta fiumini-
busaquarumcopiaacceditjVt
ipsa node FeftiApoftolorum Petri
SS. &
peragros late Pauli , ingens tremor terrx ccepit in Pro-
ftagnantiaexundent. Atque haec inundatio- utncia quadam Sinarum > centum diflita
nisNili aliorumque Africse fluuiorum eft leucas ab vrbe Paquin. Per integru m men-
caufaiquasCongianis miraaut nouanon vi- femfemelfingulishoris trepidauit humus.
deturjvidentemm eam ante oculos^imbres Viginti& o&ooppida aut fepulta hiafcen-
inquam afliduos ; qui quotanniscerta anni te rerra, aut fubmerfa aquis erumpentibus
e
tempeftate decidunt. Ahjs vero populis,&: fu bterraneis. Acceflere veftigia tantx
ftra-
pradertim iEgyptijs qui pluuiam ^penitus gisvfquead ipfam aulam Paquin in alias ;
ignorant(numquam enim in ifigyptopluit) quoque phgas progrefla calamitas* Tam
admirabile videtur & nouu m , quoda Iunij importume pluuice eius anni ( fuit enim ille
finead vfque vigeiimam Septembris diem ipfe quo Hifpania multis vexabatur iiluv
aut circiter , magna aquarum vis late per
uionibus)vt campia^quora fimularent,nec
omnem regionem iiagnet,magno&:fertili- pontes ncc alia ingenia humorem fuperare
tatis&fecunditatis indicio:ftenlis alioquin
ager nullum fruclura proferret, caditus non
potuerunt , ratibus dumtaxat & fcaphis
commercium &: itineratio conftitit. Multa
irriguusi Atinundatio haec itafertilem
& oppidaobruta, aut illuuionum impetu era-
vberem reddit 5 vt cum feraciflima iit Pro- dicata, Rex Sinarum largiteropem tulic
uincia comparandus; Veteres porro i£gy- mortuorum cognatis , & alijs e naufragio
ptij augmentihuitiscaufam ignorantes &: ereptis. Apud Camarines quoque
,
terram
creaturarrationisexperti bonumfibia diui- eodem diequatuordeciescontremuifle, fi-
• na prouidentia collatum attribuentes. eo de dignisteftimonijs renimtiatum eft: mul-
vefania: proceflere, vt Nilo vclut Numini
tainterim sedificia diruta. Ingentem mon-
victimasimmolarenr^ ideoque dytd-S M- tem medium crepuifle immani hiatu^ ex
f^or@w ei nomen dabant, vt Ptolemseus te-
immensa vi excufliile arbores peroras pela-
ftatur. Qni quamuis Geographus/it e£re- gi
?
ita vt leucam occupareht sequoris > nec
gius 3 in huius tamen Nili origine indaganda humor perilludinteruallum apparerer.Ac-
grauitereft hallucinatus. Putat namque e cidithocanno 1618. Sed &: prsecedenti an^
3

duobus lacubus 4 qui ad radicem montium no 162.7. die 30. Iulij infolens terr^e con-
Lunar, duodecimo circiter gradu , & dimi- fternatio nonnulla Apuliai oppida haufit,&:
dio latitudinis Auftralisin eodem parallelo prope Troiam eminens aborfus e terra aut
fu»t, originem trahere &: vnum ab altero
, aggeftusmons. Ingens quoque lacus, qui
centum ac decem diftare leucis. Luiitani^ viginti millianbus vix circumfcribebatur,
quialiquot annis inillafunt regione com- exiiccatus fuit. Luceria^quftd ad Deiparam
morati, eamque peragrarunt,tradunt,duos fpeclaret, tutamanfit. Audita vox
ibi eft
quidem efie lacus e quibus oritur Nilus, fed , V& fli diclans. Propterea
in aere querula
aliurftillorum eflefitum : vnum enim lllo- omnium exiftimationeeam terram ferua-
rum duodecimo efle gradu latitudinis Au- interpellatio Virginis*
tiit Capuccini Fra-
ftralis,alium vero iub ^quatore fub eodem tres in ciuitatc SanS:i- Seueri euafere per
pasne meridianoquoprior. Sunt qui Ni- hiatum domus qux crepuit media ^ , cete-
lum nonniii e feciuido habere ortum cre- ra ciuitatis pacne obruta ,'
Recentior eft
dunt, & primi aquas in illum fe non exone- Vefuuij montis treraor &: terror , de quo
rare- fed in areuoiis campis* quiinteriacent^ nonnihil poftea*
C A^
3§4 IOA.NNIS. EVSEBII NIEREMBERGli
Septembrisanno i^o.magnis teir^j
die 2.
C A P V T L XV I. motibus praeuijs crepuit terra , totignestofe
c ulata vt
Dc ycntu vehementtfmt.
•"
fe f p quodamPf
ruennnEx
> ,
r totara infulara
lacu procurnt diias leu- f»
ANno
mus ventus
itfiy.die i^O&obriSjValidiflU
perflauit Dagamim ,diruit
cas ignis vfquead mare qudpepulitmon-
tem per id interuallum, quantum plumbea
,

opidulaeiusccrritonjcumEcclefijs, arbores glans emiflafcopletopergeret. Fragorvndi-

eradicauit , proceras &c robuftas palmas queingens,villxdirut£, homines multiex-
truncauit ;
omnia alia arbufta nudauit co- ftindti. Poftera die obfcuratus Sol nimio ci-

mis , nec vlla frons vlli reli«£ta ramp , aut nere &c purriiceiPromota caligo eft vfque ad
ramus arbori, aut arbos nemori. Camotes diem fequentem,in qua perinde meri* fuit
adhuc euulist: obruit arenis homines,viuos diesac medianox.Cinis pofteaquatuor di-
humauit. columnasligneasintraEccleiias, terram fuperans grefluni impediebat,
gitis

vaftas y &c dnorum hominum amplexu vix lngens palusexiiccata quoque.Madritihoc

circumfcribendas, velutarundinesinfregki ipioanno,quoh^c(cribo,annofcilicet 163 1.
Dagami cum , latdfliroum oppidum eflec, die ^.Iulij, lygubris &C funeftusdies accidit^
duasdumtaxatdomosftantesretinuit, iine in quolitteris vacarenonlicuitamplorandse
te&is tamen jtumaquistum vento ceteras potais diuinae mifericordiae cura omnibus
expugnata: &c dirutx. Ipfe vidi nuperrime fuit.Acciditvtfecundahoranoetisinimanc
anno 1630. valido prxcidi vento arbores, incendium vaftaret pulcherrimi fori latus
oculatus teftis fui. Eodem die dirutos ali- vnum^ deindepseneinfulam domuumde-
quos muros, eadem vi verberantis aeris,de^ uoraret.Plures mercatores in hoc igne nau-
miratus ium. fragatifuntJntraduas horas viderunt fe di-
uites& indigos. Tanta flamma atrox dili^
CAPVT LXVII. gentia percurrebatdomos, vt vixnudieua-
derent:^ fauftum accidifle fibi putabant,
De wcenJm.
< '••
amiflisbonisomnibuSjCum vita elabi.Perie^
N Parian anno 162.7. vifus eft ignis e runtnihilominusnonnulli. Alij quiadfub-
caslo labi, Tranicurrebat a domo in terranea confugerant,audiebantur lamen-
domum , quaii fafru quodam fecuras u> tari.Erutialiqui,nonnulli ftupidi&pasneex-
tertiadens. Locupletius dedimus hanchi- animes.Conurmaxflammaperfticitper vn-
ftoriam in noftris
Quxftionibus diuinis. decimdies.Contetifuimus obftare,ne pro-
Eodem annoin Cauite o&oginta domos ferperet , dirutiscircum vicinis doraibus.
vnicum incendium vorauit. De diluuijs &C Hoc vno remedio compefci potuitrion ex-
ignibus alijs recentibusin Hifpania men- ftingui.Licetaliudnonparuumincendimut
tionem fecimus in primo l.ibro Quxftio- t
lacrymis, quasmifera plebs en udit,fopora i
num naturaliu m. Apud Iapones in Tacacu ri faris pofler. Occafio tanti damni adhuc
editiiTimus monseft,Vngen dietus,quifub- incerta:certiiumatameiicaufa, peccatano-
tus ardet. Eiupitinaliquas diflect-tisvora- ftra, Illud prorfusmirandum,poft menfem
gines, &c recenrerin immaniorem
, cceno- &c cfimidium inuentum fuifle fubterraneuni
sa aqua. &c feruenciirima plenam. In hanc , ignem,qui adhuc reftabat integer.
iuflit Iaponicus tyrannus iedecim Chriftia- Maior cladespoftea acciditin eodem fo~
nos immergi , fi-fidem legem veri Dei & roex famafalsa incendij. Dieij.fequentis
non defeieret. Iam ciim circum barathrum mcnfis,qui Auguftus erat^elebrabarurTau-
horrendum conftituerentur CJirifti mili- rica,&iblenes Hifpanisludiarundinu.Ecce
tes, iuileruntcarnirices primum omnium, tibiinmedijsludis Rege PhilippoIV. prje-
qui adolefcenserat , appcllatus Xinzaburus fente,clamor refonat.Forum conflagrat,fo~
Ludouicus, ni deteftaretur Chriftum , im- rum ardet. Cepit omnes panicus pauoi.Cce-
niitti in feruens &c fcetidum itagnum. Ille perunt relinquere fpe&acula, deierere fene-
no expc£tato impulfore,a<3:us,iicut S.Apol- ftras,fugam corripere tam cxco &c violento
lonia , diuino Spiritu ,
protinus defiluit in ad fexagintafuffocati pofteai
'incurfu, vt vfq ;
horrendumi lacum.Admiratiidololatra!,ce- inuenirentur, &c plufquam quingentivalde
teros ipfi noua crudelitate immerferunt. lseii.Nonnullifinefenfuper aliquot diesse-
Gioriam horum Martyrum cael-um fignifi- gre animam agebant. Multa furta accide-
cauit: apparuerunt enim per aliquot noctes rut.Proculdubio nifi Rex Philippus immo-
iuper voraginem cadeftes ignes &c claritates. tus perftitiflet,cuius pr^fentia continuit plu-
Accidit hoc in perfecutione Iaponica , quaj rimosne difcederent, maior ftrages fuiiTer^
anno 162.7. renouara fuit. Nuperrime in qu.am fiabhofte caperetur Madntii. Tanta
infula S.Michaelis , quajjvna ex feptem eft vis incurfus fuit refugientiu hominudefcen-
€\ux dicuntur infulae Azorum fiueTercerae, denuuaiq; per fcalas,vc aliquse sedes contre-
muerint, }
 HISTORIiE UA TVR^B LIB.XVI. 385
miiermt,parietescrepiierint.De Vediuij mo- aduerfus carcitatem ocularibus quibufdam
tisabortu in fine eiufdeanni nonopuscrat non vitreis, fed ex quodam retium genere
commemovare,cuius iic reces memoria eft. contextis,alioqui laborant oculorum dolo-
Abforbuitmultasviilas. Neapolis liberaca re, poftmodum lucis orbitate. Atqui in
fuit precibusS.Ianuan),cuius fanguis inuen- Europa plerofque impudicos praeftaret or-
tus tunc fuitcolliquefa&us &C feruens. Alia bos eife lumine quam ipfos oculos habere
,

Chrifti crucifixi lmago fanguine fudauic. retia,qmbus eorum anime. miferrimc impli-
Alia Deiparas icon cruentis lacrymis defle- cancur&: obcccancurex ieminarumafpeclu
uit ; figna diuinsE iuftitiae
, fed mifericordiae fplendido, lafciue lllns incuences. ln ijldem
fimul.Saspius olim euomuitignes Vefuuius, parcibus, cdm iam cerra retegitur dirHuxu
annis 81.472.6Sy. 1024.&: 1306. eiuscine- niuium , vapores humus iaculatur inftantis
res aliquando Conftantinopolim vfque 6c peftilentia:, vt homines etiam valecudinis
Syriam&jEgypcum& Africam diflipati. incegrse & abfque dolore & morbo,
aliquo
Imo Marcellinusin Chronicofuo ait Om- : deliquioinfeftent,& antequadrantem hore;
nemfaciem Europa rmnuto contexit puluere, interimant. Illudincredibile fere,quodvar
ftus fluuius Ganges tranfmeetur per pontes
C AP VT LXVIII. ex niue niuium operic fluuium,
ftruclos. Vis
vc fornice facTo fternant pontem,qua cranf-
De ddumu. eunt viatores fubcerfluente amne impetu
& ftrepicu immanh Forcaile ex rupibus vi-
Vo temporeinfeftataaquis Hifpania, cinis praxipicancur pras pondere fragmenta
Jeodemanno quifuit 1616. Oriens & ingentianiuium, &: montes gelati 3 qui pau~ !

Occidens fenfitiratum humorem,& paulo
poft Hifpalenfem illuuiem. Oppidum Po-
toficulminiinhserens pameaquisobrurum.
Quid mirandum ibi accident , in noftro
Opere, quod Opera ejr dies infcribitur, nar-
raui.Sed &
Hiipane aquas religiofie fuerunt.
Hifpah Deipavx imago,muro adhserens fu-
peratoaq*uis,intac1:a &: ficca inuenta eft.Sal-
mancicse quoque aliud Virginis fimulacrum
interrapidos flu&usprouolucum,verendum
& iiccum fuit repertum. Nec hacTenus pla-
catushumor: nuperrime Mexicenfis ciuicas
aquispame fuperata fuic.Mirabtliusaliquid
accepiaboculato tefte, cumaliorum quo*
que fide: In nouo Regno Granatenfi ingens
trepidatio terrse euuliit mcntem quemdam,
&expulitin aliam fedem fatis remocam a
prima , velut lapillum per aerem iactarum.
In pnmafedeputeus fiue abyiTus magno-
perehifcenteterravelinquitur. Sine fundo
cauicasilla videtur. Impletur tamen con-
fluente e circumiacencibus culminibus
turbidaaqua, &foedo humore. Interdum
tamen velut naufeas magno euomit
picu ceenofum & vaftum fluuium, correptis
quibufqueobie&isfaxisarboribufque
hementiomniummutuo incurfu horren-
dtim fonans.
lacim ica ftruuncur, vc cooperiant per partes
fluuium.Pontesquoque alioquifiuntibiex
rudentibus.Circa terras quoque Siranagar
virinent , feminas agriculturam exercenc.
Diuturna nix ibi perfeuerar. Velut panem
autedulium conditum comcdunt mcolse;
Femiuse pro inauribus vtuncur folijs ob-
longiscuiufdam arboris fimilis palmae.Fru-
gahs hic mundus &: decor Barbarorum,or-
nacum ridecfeminarum Europat, potiiis ex
fumptu quam fpecie elegantiam quzeren*
tium.
CAPVT LXX.
De fonte laSieo.
POft tot diuitias natur§,poft tot mira,ex-
hibebo miracula. Aliquo fignogratije
lubet conciudere has naturae tabulas &: fidei
argumento obfignare.Narrabo fon-
noftrae
tem lacTeuminiEthtopiaquondam vifum,
ftre- innocentiam Chriftiani militis fignifican-
tem Mauris. Dominus Chriftophorus Ga-
; ve- ma is erat, ftrenuus pro Luiicano Rege dux»
Ter Maurum Regem vicerac fuderacque:
ied numquam ma^is vicTor quam ciim , fe-
melvicTus, Capcum enim Maurus,
iuftic

C AP VT LXIX. Vt confanguineu m, & alios fepcem Magna-

tes, in praelio vulneracos, applicito medica-
De niue admiranda qu<sdam. mine aiiquo failos integrofque redderec.
Chriftophorus propinauit in potione vi-
MOntana ante regnumTibet^ad ortum rus. Sic fubitoin prasfentia Regis exanima-
fluuij Gagis,dtucurna nix fepelic.Via- ti omnes. Fremuit rabidus Barbarus. Sic-
tores obcsecantur aflidua fplendefcentiaal- cine,inquit,medicaris? imperterntus Ghri-
boris & lucis, fed rupices ineolx fe tuentur ftophorus, Plane,inquit.anne & tu vis fimi-
K k liter
386 IOAN. EVSEB.NIEREM B.HIST.NAT. LIB.XVT.
iiter a me opem & medicinam quaerere? mentum vi&oriae iuflit Barba-rus. eodem
Iratus plusMaurus Vi&oris ius admonens
, loco fepelire. Inde tamen iacleus riuus e ter-
Chnftophorum, iceriim rcgat,Quid de me ra proiiiuit. Tot inde mkaculis claruit mi-
vido captoque feciiTes. Amputarem in- „ les Chrifti, vt ab ipfis Mauris coleretur, cu-

quit, capuc tuum , & in Indiam mitterem: ius opem segrotantes precarentur (uppli-
deinde m quatuor frufta te profecarem , vt ces. Pignus quoque creditum incolumira-

in diueriis te locis in exemplum uaducerem. tis (ux ( iic eciam incer prophetias vulga-
Idem,inquit Rex, de te confticuam.Sseuif- tum) donectantivirioila retinerenr.Cum-
iimistamen cruciatibus prius illum exer- quepoftmukosannos a Chriftianis repor-
cmt.Caputignito lebete auc galeaiuftitope- tarentur , ingenti lu&uexitium imperij fui

regionis (Gallae vocantur )

•-

rire demde plures corporis artus adurere, incolas illius la-

;

acusper vngnlastransfigere , tergora ignitis mentati funr. Adijcio tanckm quod nu-
forncib.us profcindere^TinuItispofteaalapis perrirce hoc ipfo anno 163 1. in quo foax
&; opprobiijs obfbnare patientiam inui- Commentaria iiue aduerfaria concludo,
ctam , tandem manu ipsa Pvex fua facrum mirum vifu &c diclu accidiile audiui , Mo-
iilud caput impia iecun refecuit. Nihil,in- lam Belgij fluuiura iuxta Grauiam toruni
ter hecChriftophorus iterabat,formido tua fanguineum , cuius cruentus mi-,
effluxifle

iupplicia , miles Cbrifti fum &: beatse Ma- mor igni applicituscondenfatus omnino
rix. Poftea cadauer in quatuor partes fe- fuiifet. Prodigium ingentis cladis putojtem-

clum 3
etusvnum& maxillam admonu- pus id interpretabitur.

1 A N-
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IES V
t> E
MIRIS ET MIRACVLOSIS
NA TV R I S
N E V R O P A
tlBER PRIMVS.
ATis exnouo orbe admiraiionempauimus tot
naturarumperU
^mnarumfatiatam narratiombus, quas tuftiVoluminis hiftoril
prafentauiwusi credo tamen3 mirabilwraex noftro &? njetutto
orbe exhiberi poftejiift quod inmriofa cMaieftati refum
confue-
y
tudo ipfts miraculis detrahat,qu<z nulld magis re qudm nouitatis
»
commendanturpurpurd.A t ftnude rerum fyeffetur aftimatw,
non cedtt nofteforbis recentu Accedit.quodm noftro mundo dm
Chnftuno aut ipfam natune maieftatem fublimet gratia.aut legesfuas tranjfcendat vir-
tus ^Dei. fdeo mirandaplura, ideo mirabilwra.Excerpft propterea ex nobilibus Auclo-

nbusnonnuUa innoftrd Europdjn Htfjanid maximeatque Hibermd celebfata. (Cum

ommaaliarum prouinciarummra <$r miracula longum eftet perfequi exqUiftttus)qu<e^

frout in aduerfarijs notaui (nec enim racabat plus digerere) edere libuit , contexendo,
confarcinando interdum^Variorum Striporum Terba.tAppendipoftedPaUftime admi-
randa ^pbipriftina naturx gloria decedit gratia honori. Plures ibi hodie natura- mvra^
}

culofe funt qudm mirx. Bx Vtrifque confuam iftas commiffuras.quas d noftrd Hift?anid
ex.ordwr. Refundamftnelege, qu&^age inftillamt remwifcentialeSiwnis. VXefcio an
diquandoexundemp vltra propofttumtranfgreftus. Vemam facilem cunofttas dabit,
ordmis f$ rationk minimum, nouitatis omnino ftnguUritatisque ftudwfa. fncompta
ttiamplacent quandoque , atque inordmata ftoru Vanegatio decorem viridarij ampliat.
$<epe quoque neglefius (efr ftluefcens pratorum viror deleclat.Jguare elegantU atit legis

dhcuiusminor aut nuila mihi ratw erit. Dabo qux repperi , nec qui fhicilegio carpit oc-
currentia^cultur* agri ftudet 5 legit tantum ftpicai 3 quas altena peperit 4eba.

CAPVT PRIMVM. San&i Dominici Calciatenfis vulgus appe!-

latjgalium viclimus&: gallinam, qui dum
De atttbus S.Dominici de la Calcada, vixeruntjcuius coloristuillent, ignoramusj
poftea vero cum iugulati fuilTent,& aflijre-
llvstre & miran- uixerunt magnam Dei potentiam fum-
,

dum innocetia? teftimo- mumque miraculum referentes , cuius rei

nium Hifpania feruat veritas & ratio fic fe habet. Vir quidam pro-
notiffimam tacnen inter bus & amicus Dei, &c vxor eius optima mu-
nos hiftoriam exteri ver- lier,-cum filio adolefcentulo magnae probi-
bis, qui &: oculatus teftis tatis ad S.Iacobum Compoftellam profi-
fuit,edam,LuciusMari- cifcentes, in hanc vrbem,itineris labore de-
na:us 5 I» anuquiifima, inquit,ciuitate,quam feifi, ingrediuntur , & quiefcendi gratia re-
Kk 2 ftice-
388 IOANNIS EVSEBII N IEREMBE&G 11
{titerunt ihdomo cuiufdam,qui adultam fi- propterea qudd viderim & , interfuerim
liam habebat.Qjisecum adolefcentem pul- plumamque mccum feram.
chrafacie vidifTec , eius amore capta eft. Et
cumiuuenisabea requifitus atquevexatirs
eiusvoto repognaffet, amoremconiicrtit in
C AP VT IL
odium, &: ei nocerecupiens, tempore quo De Upideo homine Ddroc*.
difcedere volebant, eius cucullo crateram
fuipatrisclam repofuit. Cumo^ue peregrini DAroca feliciffima ciuitas non immeri-
maneMifceffiffent,exclamaurt puella coram co fuis Corporalibus gaudet:in quibus
parentibus , crateram iibi fuiile fubreptam. Hoftras quas Sacerdos incer facrificandum
Quod audiens Praetor > faeellitesconfeftim confecrauerat,& fuperuenientibus hoftibus
miiit,vt peregrinos reducerent. Qui cum inuoLutaspanniculocandidofub lapide re-
veniflent,puella confcia fui fceletb , acceffit pofuerat, inuenic in carnem conuerfas, &:
adiuuenero i & cratera eruit e cucullo. Qua- panniculo adha?rentes, otim vi&oresDuces
propter comperto deli&o iuuenis > in cam- comunicaturi a pradio reuertifset. Quse qui-
pum produ£tus,iniqua fententia &C iine cul- dem res admirabilis,& pro magno celebra-
palaqueo fufpenfuseft: miferique parentes to miraculo fecit vrbem Daroca felicem &C
cumfilium deploraffent,pofteadifcedentes memorabilem. Accidit,vt quidam peieraret
Compoftellam peruenerunt.Vbi folutis vo- per fancl:aCorporalia,in lapide conuerti fibi
tis,& Deogratias agentes/ubinderedeuntes imprecatus,fi ialfa affereret, & lllico inTaxil
ad locum perueoerunt vbi filius erat fufpen- conuerfus,eodem quo erat habitu forma &
fus,& mater multis perfuafa lacrymis adfi- haclenus duratomnrbus confpicuus.
liumacceffrt, multum diiluadentemarito*
Cumquefiliumfufpiceret , dixit ei filius:
Mater mea,noli flere fuper me,ego enim vh
CAPVT IIL
uus fum ,. quoniam Virgo Dei genitrix & Decoruis SiVmcentijtgtr Cu%nu
S.Iacobus me fuftinent &feruant incolu-
mem. Vade,eharifTima mater^ ad Iudicem, MOrtu.0 in Hifpania fortiffimo marty-
qui me falsd condemnauit i & dic ei me viue- r e Vincentio, corufqui ad corpus eius
re propterinnocentiam meam,?t me libera- tamquam ad cadauer defcenderunt, ftatim
riiubeat,tibique reftituat.Properat follicita omnesoccubuerunt.Sic nonnulli hiftoriam
mater, &c pras nimio gaudio flens vberius hanc narrant.Et quOnia perfonale delidum
Prsetorem conuenit in mensa fedentera,qui in genUs plerumqne redundat,in aufus illius
gallurn &gallinam affos fcindere volebat. vindiclam diuina procurante gratia , qua iri
Prsetor,inquit, filius meus viuit, iube folui, Sandiis fuisipfc mirabilem oftendit, ab illa
obfecro.Quodcum audiffet Pra:tor,exifti- feraper hora circacorpus Martyriseoruita-
mans, eam quod dicebat,propter amorem quam excubitores-afliftunt.Vnde &eodem
maternum fomniaffe, refponditfubridens: corpbre a Garthagind (Hifpanica dico,non
Quid hoc eft,bona mulier Ne fallaris,fic
? Africana) Vlyfliponemper maretraftato,&:
enim viuit filius cuus, vt viuunt hx aues. Et coruiinnauecircacorpusiuCTiteradfuerunr..
Vix hoc dixerat, ciim gallus & gallina falta- In Ecclefia quoque S.Vinceotij^Vlyfiipo-
ueruntin mefisa, ftatimquegalluscantauit. nenfi in vrbe, v bi corpus eiufde nobili iri fs-
Quod cum Prxtor vidifiet,attonitus conti- retrorccondrcum iacet,corui cireaaltare vf-
nuo egreditur , vocat Sacerdotes & ciues, que ad moderna fere tempora excubare fb-
iuuenem fufpenfum,& in-
proficifcuntur ad lebant,circa fenarium numeru vel inframec
uenerunt incolumem , valdecjue lastantem, femper ijdem,fed fucceflrue diuerfi.In haius
&parentibus reftituunt,domumque reuerfi, reifignum fignacula,qua: aperegrinisabin-
gallum capiunt &gallinam, &in Ecclefiam dedeferuturj cum Martyris imagine, infcri-
transferunt magna folemnitate. Quasibi ptam etiam corui im^ginem habent.Vulgari
claufx,res admirabiles & Dei potentiam te- quoque nucupatione S.Vincentius deCoruo
ftiricantesjobferuatur. Vbi feptcnnio viuut^ vocacur &C quodin vita non h;ibuic , poft
;

hunc enimterminuip Deusillisinftit.uir,& mortem euentus agnomen dcdic Die quoq;

infine feptennij antequa moriantur,pullum folemnitatis S. Ceivvini in Hiberniacorui
relinquunt &c pullam fui coioris &: magni- de Glindalachan,quia forte lacalumni ip-
tudinis. Et hocfitinea Ecclefia quolibec fe- fius fuderant,pereiusimprecationem necad
Magnse quoque admirationis eft,
ptennio. terram defcendunt,nec cibum fumunt, (ed
quod omnes per hanc vrbem tranfeuntes circa villam& Ecclefiamcum magno cla-
peregrini, qui iunt innumerabiles,galJi hu- more eodom die taro a requie fuf-
volantes,
ius &c gallinaz plumam capiunt , $c num- penduntur ,quam refe&ione. ExSilueftrt»
quam illisplumasdeficiunt.Hoc ego teftor Gyraldo ifta excerpo.
C A-
 DE MlRACVLOSIS NATV RIS IN EVROPA LlB.L 3g$
quae tantam memoriam meruit. Regnante
CAPVT IV. Ramiro I. Abdcrrahamanus, eo nomine IL
De auibtts rtauenna* Maurorum imperium obcinebaC nacura fe~
;

rox , perpecua rerum geftarum felieitace fe-

INRauennamquoque
Italia apud vrbeni
die folemnitatis ApollinarisS.
liobiteni •rocior efTechls erat.
qui denuo Vajentie; regnandi fpe
Abdalla enim patruO^
arma fum-
omnes vndique corui,cornices & monedu- pferat, fugato fub initia regni,& poft fugarri
\x acun£tis pambiis fingulis annis ta- ^defun&o, Barcinoneque Chriftianis erepta
Italias

quam ex condicto conueniunt, quibus eo r AbdelcariniDucisvirtute,viribusipfe,copijs

dem die eX antiqua confuetudine equi vnius -&:gloria maioresexarquafle v^debatur. Ita-
cadauer datur Si rei iftius quseftione facias^ .quelegacione ad Raroirum mifsa, centum
.

vtratianem qua^rasjailignarenonprefumo* ,Virgine$ exfoedere olim cum Mauregato

nifi forte longeex vfu trac\u temporis inoli- ,Rege inito reprarfentari tributi nomine
flagi-
to , &quaiiinnaturamiamconuerfo., vbi :tabat: quo poftulato haud dubium,nifl pa-^
corpus fuerit,5£ aquilse congregantunvel pq- reret , noui belli denunciacio continebatur.
.

tiusaliquo San&i illius miraculo ifta con- Grauismetus, fed maior ignominia.Lega-
tingunt,vnde &c quoniam ab hoc coruorum ci continuo extruii: ne violarentur^ Ius gen-

conuentuTeuconica lingua primo Rauens- tium valuit , tametii fcedumatqueintole-

burghfidt^. coruorum vrbseft di&a,inde &
randum vi.dcbatur nouo Regi de re turpifli- 3

Hauennam vocacam nonnulli conieftanc. mafuiiTeinterpellatum. Omnes (quorum

setas idonea erat) tota ditione arma indue*
CA P VT V* re compulfijpaucis exceptis agrorum cultui
,
deftinatis > ne cum fame fimul &c hoftibus
De gallma SAgnatij. pugnare neeeiTe eiTct.Ipii Epifcopi & viri fa-
crati eaftra fecuti : magna totius gentis ex-
NArfatio iftarum auium fuggerit quod fpe&atio erac. In Riuogiam irruptio facta,
Manrefatacciditmeticis S.Ignatij no- quoniamis cradus in Maurorum dicione

ftri Patris , qui in eo oppido rigidiflime fe .erat,& Rex ampliflimum pulcherrimumqj

exercuit,& in admirabilem prouexic fan£ti-
moniam.Ibi gallinam aquis fubmerfam puer
cumalijsrjuerubslacrymatusj abfenteenim
matre fuffocata auis fuerat,& timebat j?uer
flagella.Cumque memoria S.Ignatij magna
ibi fancticacis commendacione inomnium
ore frequentecur,cceperunc pueriexpoftula-
re San&um,vc refticuerecur ales. Ecce fubito
gallina mortua , & pedibus iamcombufta,
exurgit viua &integra, vocata deinde Galti-
na miraculofa^ aut S.lgnat ij.Cuius oua maxi-
me quserebancur.Pignus aucargumentum
aliquod miraculi auis hax pra: fe deiriceps
tulit,vtnumquamcum alijs gallinis con-
iungeretur, fed folitaria incqderec.
CAPVT VI.
Delapdibus Clauigij*
Clauigij capo clariitima monumenca
IN
iacenc vi&oriae S.Iacobo & Angelis mili-
tantibusobtentae. Lapilli eius agriiniignia
funt, quibus ad S.Iacobi fepulchru peregri-
ni vtuntur. Saxei bacilli ibi innafcuntur , &;
concha?petrea2, quasapud mehabeo. Alij
ducebat gloria: feruire,tueri nominis exifti-
matione bello hoftibus prouocatis,& quod
^necefle erar^ fponte feciile videri cupiebac»
. Abderrahamanus contra magnos deleclus
habere,arma,equos,corrimeatumcompara-
re, & conferre qusecumqueex vfu belli fu-
turaarbitrabatur , certusnoftrorum copijs
obuiam prodire.Ad Alueldam caftra caftris
collata: oppidum eatempeftate munitum,
deinde etiam Monafterio mfigne , quod
D.Martiniolim nomine Sanctius Rex Vaf-
conum ardificandum curauit,nunc ad cafas
ferme redaclum cernitur.Monafterij reddi-
tus &: bibliothcca in paucis nobilis , ixx
D.Maria: Rotunda^ confequenti tempore
commigrarunt Lugrunnium,vnde Aluelda
diftatodo paiTuummillibus.ljsinlocis pu-
gnatum vtrimque totis viribus ac copijs:
atrox dimicatio fuit, nullaque ea tempefta-
te maior. Collectitius noftrorum exercitus^
veterano &cxercitato militi impar erat viri-
bus &induftria. Ducu diligentia^iim par-
tibusomnibusadeilent, inclinata resftetic
nodis fuperuentuxiim profpe&um tenebr^
abftuliiTent, ceffatu. Nox interpofita faluti
noftris fuit,vtin bello nihil tam paruum eft 4

lapides pignore milicari inligniuncur,aut en- quodnon interdum magnasrei mometum

fe, auc lancea, auc veftigio equorum alij co-;
lumbseformam habent.Atquod mirabilius
eft,excifa2 ibirupes effigiem S.Iacobi natura
oftendunt. Nec pigebic ex noftro
artifice
loanne Mariana commemorare vi6tonam>
faciatiRamirus Rex imminutasnumero co-
piasmetu debilitatasin vicinu colkmfub-
duxic: vi&um eiTe ea re confiteri Vifus eft.
Loco munito pro tempore 3 & vulneratiscu-
ra adhibita 3 in fuprema rerum defperatione
Kk 5 &
 lOANNIS EVSEBII NIEREMB£HGI!
&:lu&u omnes, vt fit in vota & pteccs con^
, barbaris animi concidebat. Fceda fuga raitj
uerfi.Regem moeroreopprenum > & dereru nequeminorcaedes; fexaginta millia Mau-
fummafbllicitum fomnuscomplexuseft.
, rorum perempta. Glauigium, quo loco pu-
Dormienti Iacobi Apoftoli fpecies obie£ta gnatum effe , hoc ipfo cempore.armorujii
auguftiorquam pro humano habitu } bono ftragespailimeffoiTa? indicat ; Aluelda &Ca-

anrmo efleiubet; de vietoria nihildubitare, Mauris erepta?. Annofalutisodin-

lagurris
Numinis ope quam certc^affuturaro proxi- gentefimo quadragefimo fexto^ Rainirire-.
maluce fperaret. Rex ad has Iacobi voces gni fecundojpugnatum eft.Vi6tor exercitus
excitatuSjlxtulque nuntio^cuni exftratis (e iecundiim Deogratias actas pro ctiuino mu-
corripuiilet 4 Pfaefules Magnates ad fe & - nere, D.Iacobi,Cuius prxfiditi viftoria conl
vocari iubet.Cum conueniflentjhac ienten- ftiterat , Compoftellano templb Vdti ream
itia orationemhabuit: Compertum habeo, vniuerfam Hiipaniam feciry tamecfi pars
viri praeftanres,quoIocores naftre^ fmc,iuxta maxima in ditioneMaurorumeint , ex fin-
mecurn vosomnes confiderare, Hefterna gulis iugeris agrrvinexque modium flrigtf-
pugna tantum rton victi fumus non noftra \ lis annisfrumentiaut vinipendefidij quod

virtute , ied noetis beneficio euafimus , nu- Romani Pontifices votum nonnulli deindc
mero imtninuti, debilitati viribus , oppreffi ratum habuerunt, vti ipfomm Vitterae indi-
metu , hoftilisexercitusantevalidus noftra ciofunt; Ramiri Regis diploma Calagurri
calamitate robuftior euafir. Nequepugnse eitjConceiTum menfis Maijdiequintay ±v&
repetenda: facultatem eile videtis , neque ottingencefimafeptuagefimafecunda.ma]-
ineunxUefugselocum. Diutiiis in his locis lem octingencefima odogefima quarta. Ad-
maximecupiamusjfrumenti aliarum-
eflefi ditura prjeterea J vthoftium fpohjsdiuidun-
que rerum inopia haudquaquam patietur- dis,lege m o-mne tempus lata, Iacobus Apo-
Duram &ancipitcm (ortisnoftrae neceffita- ilolus pro vno milite eflet 3 quod longa de-
tem, pradidio humano &: viribus deftituta, fuetudine antiquatum Vedigal vini Sc
eft.,

.tantumquenon malorum pbnderepreflanl., frumenti nonhullipopulipeniJunt.Ex belli

ciiuinum Numen, quod certe vobis poili- manubijs aedes.Marise Virgrnis nomine fe-
. ceor(faceffat roodo metusmequeanimiau- cundo a b vrbe Oueto lapide in latere Nau-
ribus officiat, qno roiniis noftris di&is fidem rantij montis sdificata,ftrucliir£e genere,&
adiungatis) reftituetatquefuftentabit- Te- rotius operismaieftate in pauciselegantiiti-
mcritasinafleuerando turpis eft,praefertiih ma extat; propec^uealtera MichaelisnoniU
ciim iudicandum eft, quantum rebus diui- ne eiuidem Regis opus, Exornaiiit Regina^
nis religioniquetribuamus . cum iic pericu- (quamnonnulirVrracam vocant, alij Ma-
lum, neautijs neglectisimpia fraude, aut terna, vnde Ordonius &L Garzias nati funt)

fufceptis anili fuperftitioneobligemur,Iaco- quidquid laboris poterat impendi detra-

bus Apoftolus mihi per quietem oblacus,vi- hique ex cultu domeftico folita exornan-
,

etores nos fore poUicicus eft. Erigice animos, dis Iacobi' alijfque tota ditione diuorum
'mceroremomnemdeponite.Vana non effe templis coiiferre.'
quasdicimus , rei euentus declarabit* Agite
ergo,pleni bona fpe in hoftes irruite,pro pa-
communi falute certa-
tria,pro libertate,pro
C-A.P VT VI L
teXicuit nobis cum fumma turpitudine fer-
uire Mauris:hax quiaintolerandavideban- De Ufidibus alijs mire figttratis.
tur, arma eorripuiftis. Pulcherrimi incepti
& pnftinae virtutis memores,Chriftianae re- APud S.Catharinam de ^Vadaia in mo-
ligionisignominiam,veftr£cjue gentis dede- nafterio S. Auguftini inueniuntur lapi-
cus Deo au&orejacoboauipice^propulfate. desfuapte naturaad cordisfpeciemforma-
Ha'c vbi dixit,aciem inftrui, U. iigna canere ti,&figurarota^infigniti : fcilicet.S.Augu-
iubet.Noftri magnaalacritatein hoftesim- ftini &l S.Catharinse infignia reprxfentanr.
preflionem faciuntj DJacobinomenma- Gotorricse reperiuntut alij lapidescoturni-
gnis vocibusingeminantes: quod ab hoc ces figurantes. In alio Aragonenfis regrii
mitio fufeeptum, in morem abi)t,vt Hifpa- agro olearum effigiem perfecte Oftendunt,
nis militibus fit pro teilera militari. Barbari JHosomnes apudme feruo. ApudPiedras
noftrorumaudacia 3 quosvi&os eiTe puta- buenas Crucis formam exhibent. Auila;
bant 3 commoti &; cazlitus inie&a formidi-
, apud Auguftinianas Moniales magna reii-
ne perculii , noftrorum impetum non tule- gione colitur imago Deiparas faxo fponte
runt. lacobus , vcierat Regi pollicitus,in fuafigurata,ficutnon procul Madrito ima-
equo candido niueum vexillum przeferre vi- gocrucifixi ? quamnacura lapidiimpreffit.
fus eft , quodrubras Crucis figura diftin-
£tum erat. lyus afpcclu noftris vires aucla^
GA-
 E MIRACVLGSIS NATVRIS XN E VRQPA LIB> I. 39!

C A P VT VIIL CAPVTX-
De campanJ Vildko t>s feptdchro Ferdinandi Gontales
Comitis CaflelU.
COncinuum miraculum Hifpaniascani-
pana Vililk eft, de qua Varius iic fcri- MEmoria quoquedignnm eft,oiTa Co~
bitlib.i. deFafein.c. 14. In Regno Hifpa- mitis Gaftella: fortiifimi
Fernandi
fyiae , in oppido Vililla nuncu pato , Csdar- Gonzali , qux iacent
Petro Arlanca^
in S.
auguftana: dicecefis,campana quxdam eft, ftrepitu &: concuiTibne/fua fignificare vi-
quam miraculorumappellant.Hsec per ali- ftoriasCatholicorum contrainfideles. Ob-
quoc menfes antequam aliquidaduerfi in
, feruatum infonuiile vehementer in oppu-
Chriftiana Republicacoutingat ex feipsa, 3
gnatione Granatenfis regni , ciim tandem
nemine impellente , puliatur. Guius rei te- omnis Hifpania Mauricum iugum exciiiTiL
ftimonium per publicos tabellioneSjteftibus Nec tanriim noftratum vidorias fonitus
plurimis adhibitis, hifce oculis egometlegi, hic prardicit , fed exterorum. anna Nam
quam de eadem lllius regni Proreges fuis \u 14 j6. pndie ante vicloriam loannis Hunia-
teris Mariana nofter fimmterte~
faciebant. di:s 3 cum profligauitTurcas ^ infonuere pa-

ftaturlib.ii.de Rebus Hifpanisee.io* Tri- riter. Aliquando alijsprod/gijs noftrorum

ginta fex paiTuum millibus infra vrbem Cx~ fehcitatem promittit idem Comes quippd ,

iarauguftam oppidu Vihlla ad Iberi ripam anceillam vicboriam,miraculofam quidemi

iitumeft, ex Celfe Romanorurn in Ilerge* quam vocamus deLasnattas, ciim Rex Ai-
tibus coloniae ruinis conftitutum, nullaque phonfus VIII. innumeras Maurorum ca-
rehac tempeftate &auorum memoriano* teruas proftrauit/audituseft m tota ciuitate
biliuSi quam campana,cuius,nullo mouen- Legronenfi bellicus ftrepitusvfquead tem-
re, infolito infoientique pulfu nobiliilimos plum S.Iiidori; cuiusfonbus pulfatis^ vigi-
in vtramque partem euentus fignificari ijs lanti Sacerdoti nuntiatum fuit , Comitem
Iiomimbus perfuafum eft; inepte an vere\, Ferdinandum Gonfalum adeiTe cum Cide
nondifputo. Oculatitamenhuius miraeuli Ruy Diaz atque aduentaiTe illuc vt euoea-
,

teftescitantur viri non leues. Eam campa- ret Regem Ferdinandura primum qui eo
,

nam pridieeiusdiei,'qua captifunt Reges, intemploiacebat. Poftera die vidoria illa.

fua fponte pulfatam ferunt. Iterumad ter- aceidit*
tium KaL Nouembris proximi Ianuarij
menfis Nonis tertio fonuiife,quo tempdre
compoiito MediolamVfcedere Aragonius
CAPVt XI.
eft in libertacem refti^Ujtus. Ha&enus Ma- De feptdchro Caflillarum.
riana. Atquidopuseft aggerere Auctores,
cumteftatilTimaresfit , &c ipfe quater aut VAllifoleti quoque in fepulchro cuiuf-
quinquies noftris diebus audiui pulfatam, dam. Equitis ex Caftillarum familia,
quod fide publica &
multis teftibus com- qui conditus eft in choro monafterij S.Cla-
probatum, Regibus noftris renuntiatum ra2,auditi ftrepicus , aliquem. ex eadem fa-
fuit,iniignialiquo euentu fubfequenti. Si- milia moriturum fignificant.
milis campana inter Iapones admirabilis
eit, tumukus prsefignificans.
CAPVT XII.

CAPVT IX. De campantf qua vltro pulftntur.

Defepdchro SJdcobi Apofloli. VlCx in Hifpania multse campanse,quat

vltro pulfatar ,funeftum aliquod pras-

NOn foltim campana

Hifpanise imminentes cafus
Vililhe Xuggerit
, tdd &:
nuntiant.Ioannes Lupus Epifcopus
poleniis fcribit,campanulam in monafterio
Mono-

fan&i lacobi, huius^Pgni Patroni ,;feptil- Camorenfi Patrum Praedicatorum triduo

chru m ,v bi audita inftru m eta bellica &; ft re-
pitus interni figmficant pericuia noftra.Me-
mini , antequanl detegeretur coniuratio
Neophytorum Maurorum,quos Morifeos
dicimus, auditos fimiles fonitus.
anteobitum alicuius Religiofi fponte fua
folitam pulfari , etiinemo tunc temporis
Idem Audor prodit, fi-
decumberetlecto.
milem campanulam fuiiTe in monafterio
S.DominiciCordubenfi,qu^ vltr6 infonans
portendebataut Fratris illius monafterij auc
infignis alicuius viri eiufdem Ordinis fatu m.
Meminit quoque Angelus Rocha alterius
Kk 4 cam-
39* IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
campamiladnltalia in coenobio Salernita-
no Dominicanorum>quae mortem Fratrum
pariter praedicebat. Gobelinus etiam in Vi-
ta S.MeiniUphilitteris mandauit, in Ger-
&c fpe delibutus. Ecce die condicTovocatiit
Bernardus pueros , iuffit fibiminiftrare in
Sacro: quo pera&o genibus fe flexit > mani-
bus eleuatis antealtare imitati illum funt
:

mania in Bodkenfi monafterio aliam hu- pueri,atquehoc habitu Deo animam inibi
iufmodicampanam fuilTe, prjemonentem reddiderunt, rmraculis pofteaclari,
fpontaneo pulfu alicuiusMonialis difceffurn
ex hac vita.
CAPVT XIV.
CAPVT XIII. De Chrifio fidem(fore,

De imagine pueri lefu crefcentk* EOdem ipfoin oppido puellam requirc-

NVper Vifum Scalabifci,vulgd Santaren,
nouum miraculum in monafterio Pa-
trum Prsedicatoru. Icon pueri le(u aliquot
ab hinc annis inuenta eft creuiffe adole-
bat adolefces.Q^uicum videret,nificon-
tra&o matrimonibrcijci, maritakm fidem
prormfit, Teftesnon fuppetebant. Detulit
fponfaadolefcentem ante altareChrifti cru-
& cifixi, ipfum Dominum teftemconftituens

fcere.Conftat hoc plurium teftium fide, qui nuptiarum ac fideiufTosera.Maritum poftea^

paruulam ipfam eamdem affirmat pridem fidem datam infitiantem poftulauit puella,
vidiiTe. Nequetamen oculorum dumtaxat corara Magiftratn : nulla erat iuri fno tuen-
fidem allego,nouasthecas, fcilicet grandio- do probatio. Vnum teftem fide dignum
res,fuitopus fabricari,vbiferuaretur ; nam dicitfibi efle.AdeuntomnesEccIefiam, fi-
antiquaoillam iam noncapiuut*Haecimago ftunt ante altare, Rogat femina Chrifturo,
pueri Iefu ipfa illa eft ,
quacum aliudmira- num ita effet,iUum hominem obftri&uni
culum olim accidit,quod narrareopera* no- fibi fuiiTe. Mirum di&u,annuit Crucifixus,
ftras & pietatis pretium duxuVixerat in illo vtraque manu reuulsa e clauis crucis. Hoc
Ccenobio Frater quidam Dominicanus, codem habitu hactenus perfeuerans,raagna
omni virtutum cultu pradignis. Vocabatur omnium religione Sc piecate eolkur,
Bernardus de Morlans, & facriftaeratillius
monafterij. Hiccharitatisergoaliquot pue-
ros primadocebat elementa.vt interim do-
CAPVT XV.
£trina Chriftiana Sc pietate illos/ imbueret. De Bucharifiid multiformi.
Duo prefertim pueruli ventitabat ad illum,
miffi a matribus cum ientaculis in caniftris, GEleberrimum quaqjScafabifcum fecit
quianteaut poftlecTionem fecedebat in fa- maiusaliudmir¥culum.AfTeruaturibi
cellum quoddam Ecclefia:,atquead pedem Euchariftia multis J fr#rabilis ,forma varia
altarisientaculaamicecommunicabant.Se- Chrifti myfteria repnfifentans, nunc natiui-
mel vnus puer attollens ad altare oculos,vi- tatem,nunc paffionem , nunc refurre&io-
ditpuerum Iefum cum matrefua.Inuitauit nem,&,quod rairabiliuseft,rnultis iimuifiC
illum , fi placeretfecum ientacula guftare, eodemtempore fufpicienubus diuerfamy*
defcenderet,annuente etiam inuitationi al- apparent. In hoc Collegio
fteria iingulis
tero puero. Placuit Deo fimplicitas paruu- Madritenfi duofunt Fratres Lulitani, quo-
lorum,defcenditque puer Iefus,& cum duo- rum vnus Hoftiam intuitus,vidit imaginem
bus paruulis comeflauit aliquoties.. Hoc Chrifti fpinis coronati,prout a Pilaco often-
fa&um,donec pueri Magiftro fuo dicerent, fus fuit populo Iudaico,&: vacamusm* ho-
cum puero Iefu fe fua ientacula partiri , ni- zwtf.AlterviditfruftumcarniscandidiiTimie.
hiltamen ab ipfo vmquam accepifTe,neque
ienraculumfuum iplis communicafTe.Tunc
fan&us vir iuffit illos de hoc ipfo queri
CAPVT XVI.
apud pueru Iefum,& poftularc, illum,fiqui- De miraculofis imagimbus*
dem toties conuiuam illum habuiflent , de-
berealiquandoinuitareeos iimul cum Ma- ^ Lphonfo CalWregnante , in Oue«
giftro ad ccenandum in domoPatris fui.Fa- .tenii templo fama eftCrucem auream
cTum ita: annuit puer Iefus , ante triduum fine humano artifice caelitus fabricatam,re-
dicens fecum epulaturos.Renuntiarunt dno pentecomparuifTe, quam Rex,qui eam pri-
difcipuli refponfum Magiftro qui ftatim: mus confpeXit,Sacerdotibus oftendit,&re-
intellexit die Afcenfionis ( tunc triduum
, ligiofiffimeferuariiuffit.Eademopinio vuU
complcbatur) e vit£ omnes migraturos.In- go de icone B.Mariae, quam vocant Re-
eft
terim ad exitum fe adornauit,orationi dedi- gum, &
Hifpalenfi templo magna maiefta-
tus , cseleftiumque rerum contemplatione te 6c Regio cultu atque familia colitur.Huic
fan B
 DE MIRACVLOSISNATV RIS IN EVROPA LIB.L 39l
RexFerdinandus vi&orias fuastri-
fanctus De quahoc inter cetcra, quod fimulacrum
buebat,hancfeeum in caftrisvelutcommi- ipfius citharcedicuiufda ad mortemdam-
litonem ferebat eamdem eapta HHjpali
;
nati,atque ad patrocinium cius confugien-
triumpho voluit excipi* quam Angelico ar- tisjinnocentiam vhius ocrex argentee excuf-
tificio laboratam autc eado laplam,vaga Vide Martyrologium Ro-
iione dcclararit.
traditio di&at* manum,&: Molanum ad Vfuardum,& Ra-
mirefium ad Aduerfaria, & Ghronicon Iu-
GAPVT XVII. Archipiefbyteri.Proxiroa huic hiftoria
liani
eftS.Pauhe Barbat2e,quam diuerfam putoa
De Cruce Carabacenji. S. V Vilgeforti nam a Iuliano diuerfo tem-
,

pore,diuerfis prouincijs &. loci$ 3 atque enar-

CRux quoque Carabacenfis e caslo la- ratione hiftoria: diuersa recenfentur.

pfaftetit Sacerdoti Sacra fa&uro coram
MauroRegulo. Creditur nihilominus e li- CA P vt kx.
gno S.Crueiseffe,&tunctemporis defuiiTe
Ierofoly mitaho tatriarchar. Miru eft,quan- De mensa ma>
tumhaccCruxinfetnaies poteftates fuget.
Paene quotidie miracula in hoc genere pa- ROdericus Toletanus hb^; de Rebus
trat.Infeftatum oppidum Garabaca: qtioti- Ta-
Hifpania? eap. 1 3. vbi loquitur de
dianistepeftatibushocreraediuinpromptu ric Mauroruduce depopulante Hifpanias,
habuit.Nam oftenfum facru lignuingruen- ficfcribit: Cum enim Toletum venitlet,in-

tes retundit horrifonos & fulgurantes nim- uenit eam fere habitatoribus deftitutam:
bos: qui deinde quidem redeunt, fed often- plures enim ad Amayeram,alij ad Aft-uriaSj
sa iteriim crucc refugiunt. Quo latere Grux alij confugerant ad montana; Taric autem
ad hoc deputata , abeunt,
retegitur in turri ex Arabibus,quos fecum duxerat,&: Iudaeis
&circumeunt turrem,vt altero impetant quos Toleti inuenerat, muniuitToletumi
angulo. Venit illuc Sacerdos qui Cruccm exinde iuit Guadalfaiaram , &; ad montem
manibusfuftinet, atque fubito recedunt ad qui dicitur Gebeleuleman , &impofuitei
confpe&umeius , ficque paulifper certant nomenGebeltaric. Indevenitad ciuitatem
tempeftatcs, id eft dsemones,donee tandem monti vicinam,in quainuenit menfam Viri-
penitus fugentur, dem ex lapide pretiofo , menfa & pedes &
ex vno lapidecrant , &
erat immenfaslati-

CAPVT XVII L tudinis & longitudinis

nomen Medinatalmeida, quod interpreta*
$ Sc impofuit villae

Dealijs c&UBibtu pignoribus. tur Ciuitas menfa.

ALia
S.
cjeleftia
Ildefonfi
pignora Oueti feruantur i
nimirum caiula ^ quam e
GAPVt XXI.
carlo Mater Dei detulit. Sunt qui putenr* De monte cannarum
illa cadem vefte Chriftum Dominum coni

uiuaii ritu indutum , inftituiile fui Corporis Fldem allego Geruafij, e^ qUo nbnnulla
& Sanguinis Sacramentum. Aiiud caslefte tranflcripfit Berchoriusjinter alia de nor
donum mnmitax Dei Matris tkclefia ftra Hifpania ficenarrantis.In Gataloniaeft
Tortofae feruat. Cingulum eft facerdotale, mons eannarum altifijmusi & quafi inac-
quod B. Virgo deuoto Sacerdoti detulit. ceffibilis, in cujusfummitate eft lacuSjCuius
Hoc cingulum ipfe ego vidi , & venera^- aqua eft fubnigra^ &
fundus imperfcrutabi-
tus fum. lis , vbi roanfio dsemonumabincolis fertur
eflefubaquai ad modumpalatij jedirleataA

CAPVT XIX. Vnde fit i quod fi modicum lapidem in la-

eum ieceris, ftatim, quafi oftenfis dasmoni-
Dc fan&d Liberata> bus,tempeftatem &
tumukum audies vi- &
debis.Inhuiusergo montisconfinijs eftflu-

SAncla VViigefortiSiaiias Liberataiquam uius arenas trahens aureas : argenti etia func
Belgae a depeUedis curis Ontcommeram ibi minersei U
in quadam eius partieula eft
nominat, Regis Portugalhse filia^poftquam nix & glaciesfempiterna. Ibietiam cryftalli

aChriftofpoofo fuodeformari petijflet, ne eopia reperitur. Ibi dudum acciditvnum

ab amafio ad nuptias expetetecur, atque ita
fubitd promiffa illi barba excreuiiTet , pro
Chriftianas Religionis ac pudicitia? defen-
fionecruciaffixa fuit, miracuiis clariflimai
miraculum.Quidam enim agricolade villa
proxima, qux dicitur Merchera, Petrus de
Tabula nuncupatus,parUulam habebat fi-
liamj quazipfum perpetuoeiulatu turbabat:
qui
 IQANN IS EVSEBII NIEREMBERGM
qui iratus ipfam dazmonibus commendauit; omnia idola paganorum confregit, exceptd
qui ftatim inuifibiliter adfuerunt , puel- & vno, quod erat in terraAndaluiia ,quod
lam raptam in turbine abftulerunt. Septen* confringere non potuit^ Erat enim imago
nio ergo decurfo, quidam viator ad pederri columnam lapideam in
xrea^ fuper altam
montis trantienSi vidit hominem celeriter , qux faciem vertic ad
confinio raarisfica
decurrentem & voce flebili proclaman-
, Auftrum, &clauemin dextramanu tenet^
tem,Heume,quitantoponderepremor!Et Quod idolum Sarraceni Mahumetem fa-
requiiitus quis eflet refpondit 5 ie in monte
, bricafledicunt
, &intus (ficutdicitur) le-
cannarum iam feptennium fub dxmonum gionem dxmonum inclufit, eiquetantam
commendacione tranfegifle, qui ip.fo quoci- virtutem dedit, vtnumquamfrangi poffiti
diepro vehiculovterentur. Dixitetiam fub Cum autem Chriftianus appropinquac,fta-
eadem conditione,efle filiam Pecri prasdictit tim perielitaturj Sarraceni adotam &.idzb
i
&adiunxit, quod fi pateripfamin monte non moriuntur^
requireret, daemones ipfam libenter refti-

tuerent. Quibus prsedi&o patri

Viatorem relatis, is ftacim moncem afcenditj
per dictum
CAPVT XXIL
da-monesadiuratvtfiliam reddant. Et fta- De portu Mongia.
tirri repentino flacu filia prodit procera fta-

tura,arida,tecra,oculisvagis,horrendoafpe~ Ifi ocuiaci teftes plenara fidem fecif-

#u, quar tandem paulatim extitit reforma-» fent,fcripcifque mandaflbnt (praecipue
ta. Non multumvero poft alius, quopro GallaecigE defcriptor Molina) quse deportu
vehiculo dxmones vtebantur , fimili patris Mongias narrantur vix ', credi poflent. Ex-
atteftatione Jiberatus eft-, qui quia rapcus crefcentes marini fluclus , dum faxa ofFen-
fuerat a*cacis& difcretionis maioris,fideliiis, dunt , cmces & bailiftas perfe&iflime fcul-
qux apud dasmones gerebanrur ,expreflir s ptas in ipfisfaxis formant, quaedetumente^
aflerens, fub lacu efle palatium latum^ vbi pelago eftigiatae apparent. At rurfusaeftus
dsemones conueniebant> &quid per mun-
:
Oceani fequenti die omnes delet , & in alijs
dumfecerant , fuis maioribusnuntiabant. rupium partibus alias fculpit,delendas quo-
Quia maledi&io parencum noceac filijs. que fuecedenti ajftu ? & alibiimprimendas»
Vnum aliud pono mirabile , quod in Arue-
nia dicicur accidifle.
induere nollet ,
Quidam enim dum
rnater fuaimprecata eftei
fc
CAPVT XXIIL
maledicendo , quod numquam ahas fe in- De naui faxea.
duere valeret, quod &
faclu eft quia ftatim ;

verba pondushabuerunt. Veftes enim de- eodem Mongias portu nauis perftac
pofuit,&extuncc6cinue tam seftatequam
IN
totaexviuolapidc,vt malus quoque 8C
Iiieme nudus fuit * aflerens teftate neque vela faxea fint. Mirumdicl:u,tam magnam
maiora caumata,neque maiora fe hieme fri- molem , tantum pondus vnus digitus pueri
gorafuftinere, quamantea. Hoc mihinar- contaclu folo mota bit. Fertur in hac naui
rauitquidam Abbas ,quiperClarum mon- Deirjarara appa
temtranfien5,dic~tum hominem-pGft ani-
malia nudum vidit; ipfumquead fe conuo-
cans, rei feriem ab eo inquifiuit. Iftapoftunt
CAPVT XXIV.
allegari exemplariter , quod parentes nullo De medullis GalkcU,
modo debeant filios maledicere & maxi* ,

me dasmonibuscommedare^ne forte, laxa- Edullje apudGallsecios vocantur In»

tadiuinae permiflionis habenai ^daemones >tex feu argillofkturres, omnino foi
ipfos rapiant, & eos faltemad tempus inde- lida^, fponte fiue a natura fadge, non aliter
center afrligant. Nam & ego audiui 3 adijcit ac fi exquifita ars illas xdificalfer. »Quinque
BerchoriuSjin patriamea Pictauia,in Paro- func aucfex; ruhro dumtaxat limo con*
chia deFontanis ,propecmitatem Mallea* ftant , interiacent inter Ponferradani &
cen, femel accidifle, quod vir quida filium Valdiorres. Quidam putant,vi aquarum
fuum iuuenem dsemonibuscommendaue- montem illum turrium figura errbflumjah)
fit, vel dederit,diabolus vero vifus fit ipfum malunt fodinas auri ibi f uiffe , &ametal-
inpalude circumiacentifubmergere/vt vix, licishuiufmodi efligiatam humum.Signuni
tam macre quam pluribus alijs ab oppofico eft,in ripis fluuij Sil , qui proxime labitur;;
trahentibus, potuerit puer de manu diaboli aurum inueniri,
liberari. Quod addic Geruafius non con- ,

cum
ftat noftris hiftorijs. Ciim Carolus
Magnus , inquit, Hifpaniasperuagaretur,

C4-
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.I. 395
tiofior eius latex vfque in Baetieam ve*

CAPVT XXV» na ^ s deportatus.

De antro Gall^cu. C A P V T XXXI.

NOn ditur.
procul imtaenfum antrum con-
Nemohactenus penetrauit il-
De monte furado ,feu perforato.

lud,nemo fmeminuenit.Qu.idam aufi per~, VOcatur monsy#w/<?,faxeum promon-

uadere , triduo in latebris itinerati funr. torium,quod fluuiusSil medium per-
ObintitprofundusamniSj ne vlteriiis pro- forans tranfmeat. Mirum vifu &c diclu.

eederent.
CAP VT XXXII.
C AP V T XXVI. Defixo excipiente corpm S.facobi
De lacu Carecedone. Apoftolu

IN cadem plaga lacus, Carecedo di&us, CVm primiim

qua
Yriam
nauis,
Flauiam appulit
corpus S.Iacobi delatum m
a^mulatur mare flu&u& furore,cumvix
ambitu vnius leucse circumfcribatur. Hifpaniaixi,fanctumcadauer,deponendum
fuper faxum, ipfa rupes fe expandens,
i
in &
CAPVT XXVII. fepulchri formam fponteeftigians,- excepit.
Hactenus perfeuerat eadefpecies Cepulchii»
De S.PetrodeRocat,feu Kupium.
CAPVT XXXIII.
INter miracula mundi cenferi poteft tem-
plum S.Petri a Rupibus diclum , iiue de De Lamis de Gud y (ffi
origine

Rocas. Ex vno integro lapide conftat , cum famagi fluuij.

duobusadlaterafacellis , vigintiduopedes
latis. Tam profunde excauata rupes.
CElebris originefuaTamagusamnis. E
lacu exoritur vocato las lamas de Gua>
vbi per aliquot an-ni menfes ingentes mugi-
C APVT XXVIII. tus audiuntur, quafl eos ederet animal ali-
quodi Vaccse inftar refonant.Si accedas vbi
De monte Laroeo } feu Codis*
clamor videtur edi,ftatim procul audies. Sie
partem perpetua fuga elabitur curiolis.
INter fluuios Sil atque Bibey^qui
Galleeias alluunt, iritercedit mons Laro-
eus, vbi fe&a immanis rupes videtur a cul- GAPVT XXXIV.
mineadmediumvfque,tum in ipsa rupe
<De crucibus herb&.
itinerafatislatacircumexcifa.Godos vocant
hax itinera. Opera Romanorum Bruto
Ducecreditur excauatum eiufmodi faxum, ANnotatione admirationeque dignifll-
mu eft,in omnibusaediflcijs, quae iuflii
& fumptibus celeberrimi 6c magni viri
CAPVT XXIX. D.Petri Gonzalez de Mendoza,Gardinali$
tituli S.Crucis,conftrucl:a in Hifpaniafunt,
Defonte Lou%ar<e*
fponteenafci herbulam,qu£e crucem perfe-

Cebreri iuxta exordium cleformet in medio atrio ru m Res digna .

INLorimontanismirus
fluuij erumpit fons intumet ;
vitu &
miraculo habita. Erat hic Cardinalis
fan&iflimae Grucis prsecipuus cukor vbi- :
fluchbus,&; deferuet,quemadmodum pela-
gus,aquo vigintileucasdiftat.Idem incre- cumque falutiferum hoc iignum offende-
bat^ fupplex adorabat.
mentum ac decrementum ver &£ hienas
eonferuant.
CAPVT XXXV.
CAPVT XXX. Defoniibus ficris Hi[j?amx*
De fonteVMntfi
PErcelebres fuerunt noftris Hiftorieis
ad Baptifmata Pa-
fontes
Mlra virtus fontis iuxta Vianam eli- Hifpanias
fchaliaexundates/ iuuat tamen aliquid dare
ciendo segrotantibus fudori , quo
plures morbos deponant. Aliquandd pre- ex fancto GregorioTuronenfi.Libro j.Hi-
ftoria-
 396 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
Itoriaruminquit. Eoanno
dubietas Pafchas pelliferat enimei fub Re£e,licet magna, ta-
fuit- in GallijS verb nos cum mulris ciuita- menin illa regionepoteftas.) Expulfifque
tibus quartodecimo Kalendas Maias fan~ a Bafihca fan&a eqmribus , ad fe reuerfus,
ctum Pafcha celebrauimusj alij vero cum ccepit dentibus proprium lacerare corpuf-
Hifpanis duodecimo Kalendas Aprilis fo- culum nec prorfus recineri a fuis
, obni-
lemnicatemhanccenuerunc. Tamen,vc fe- miam pocerac debacchationem. Tandem-
runt , fontesiiliquiin Hifpanijs nucu Dei que opprefl"us,inter fuorum manus fpiri-
complencur in noftrO Pafcha repleti funt.
, tum exhalauit. Denique Theodegililus hu~
Idem adrerc Vafa^us ad annum jyo. ex Si- ius Rex regionis,cum vidiffet hocmiracu-
giberco & Robeno Gaguino.Laciiistamen lum,quodm his facratis Deo fontibus ge-
ldem S.G regorius Turonenfis de his fonti- rebatur,cogitauitincrafe,dicens, Quia m-
bus lib.i.Miraculorum. Eft&i lllud llluftre genium eft Romanorum Romanos enim(

mfracuium de foncibus Hi(pania?,quos Lu- vocitant homines noftra: Religionis) vt ita

prouincia ptofetc. Pifcina namque
iiitania accidar, & non eft Dei vircus. Veniens verd
eftapudOfencampum antiquicus fculpca, adannumfequentem , oftium figiilis ftris
&: ex marmore vatio in modum Crucis mi- cum Epifcopi figillo muniuit,pofuicque cu-
ro compoiica opere j fed & aedes magn;e ftodes in circuitu templi , fiforce aliquem
claricatisaccelficudinisdefuper a Chriftia- deprehendere pofTic fraudis alicuius eon-
nis conftruda eft. Igicur ciim dies facer poft fcium, per cuius ingenium in fonribusaqua
curriculum anni decedencis adueneric , quo fuccederet,fimiliter&alio fecic anno.Ter-
Domrnus confufo prodirori myfticamdi- tio vero conuocata virorum multitudine,
fcipulis prabuic ccenam, conueniunt in lo- foflas in circuicu Bafilicsefieriiuiiic,ne for-
cum lliu cum Poncifice ciues iam odorem te dogis occultis lymphse deducerentur
in
facri prarfencientes
aromacis.Tunc daca ora- foncem : fueruncquefoflaeinprofundovi-
tione Sacerdosoftia templiiubetfimul mu- ceniim quinum pedum ,in lacicudine vero
niritignaculis ,aduentum virtutis Domini- quindecentim. Sed nihilabdicum pocuit re-
cx prarftolances. Die aucem tertia,quod eft periri. Tamen vitx finem faciens, &
credo
fabbati conuenientibus ad bapcizandum
, pro huius inquiiicionis temeritate, anni fe-
popuiis, adueniens Epifcopus cum ciuibus quencisdiem,quo hoc myfterium celebra-
fuiSjinfpe&isiiguaculis, oftia referacclaufa. batur, videre &
non meruit, quod arcanura
Ac mirum di&:u,pifcinam, quam reliquerac vinucisdiuinxinueftigare praefumpfit. Ha-
vacuam,reperiuntplenam,fed ita cumuio bentur autem in ea Reliquias fan6ci Scepha-
altiore refercam vt fblec fuper ora modio-
, ni Leuicse.Ergo quia fons ille diuino nucu,
rumcricicum adgregari, videafque huc il- vc fupra diximus, ad ofEcium bapcizandi
lucquelacicesfluctuare, nec partem in di- replecur, & quia,cum complecus fuenc,aui-
uerfam defluere. Tunccum exorcifmo fan- de ex hoc populus haurire feftinat , quidam
clifkatum confperfum defuper Chrifma accepto vafculo,Prefbycero,qui hac aquam
omnis populus pro deuotionehaurit, vas & miniftrabat , porrexit ad complendum.
plenum domi pro faluatione reporcat, agros Quod dum complet fenior, hic inter com-
vineafque afperfionefaluberrima tutaturus. manum alterius extendit
primentes curbas
Etcumexinde mulcicudo amphorarumfi- ad balcheum , culcrumquefuracuseft quo :

ne colle&o numero hauriarur, numquam vagina recondico, manusextendit adacci-

tamen velcumulum minuic,licet 3 vbiinfans piendam hydriam quam tradiderat Pre-
,
primus incin&us fuerit , mox aqua reduci- fbytero. Qua
accepta amotus in parcem
tur,& baptizaris omuibus, lymphisin fe re- aliam , neque vnam guccam aquae in ea pa-
nerfis, vt initio produntur nefcio,ica & fine cuic reperire. Tunc confufus valde , fibi &
clauduntur ignaro. Quidvero acciderit vni ob furci caufam hoc euenifle cognofcens,
ex hxreticis Deum non metuenti , neque homini cultrum,quemfuratusfuerat, red-
venerationem prarftanti huic loco fando, didit, &t fic iteriim porreclalagena,plenam
neque credenti corde miraculum quod in aqua: recepit. Eft enim populus ille hsereci-
eo Dominus ad corroborandam fuorum fi- cus,qui videns harc magnalia,non compun-
dem prseftare dignatus eft,non filebo. Venic gicur ad credendum, fed femper callide di^-
cum turba equorum folucifque impedi-
, uinarum prarcepcionum facramenca ne-
mencisiuflic inbafilicam poni,equitibufque quiflimis incerprecacionum gratulacionibus
in ea pr^fepia prxparari, irridens mifer non definic impugnare. Sed virtus Domini
quse
de hoc loco narraban ur ab incolis. Igitur diuerfam partem adftruic &
confundit.
media nocle prajtereunte a febre corripitur,
ac pxne exan lmis , & tardiiis quara debue-
ratpccnicens exclamat,equites ab ardeex-

CA-
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.L 397
raculi cuiufdam efflagitatio in manfuefa~

f
Ks A
A T) t/-
i V v VVUT
t1 XXXVI. ciendo animali natura fua feroci\pr#tcr fcc-
diftimas templorum confturcationes turba-
t^ , r rr- ** • rumLinterdiuinaoffciaexcitationes^& ri-
De taurojMBi Mara.
fm er omnU £cc/e ram ,,„ di iutos
J
Tu propterea fro tua in
p Deum p
pietate } acpa-
,

Pud nosinHifpaniateftatiiiimafama Horali vigilantia abufum prddtclum , tam-

eft de tauro D. M arci , in ipiius fefti- quam a Religione Chriftiana alienum , tollere
uicatis die , fola diei reftiuitatis energia, ad- atque abhorrere deftderas. Sed cum homines
duciad templuminter plebem ipiam in- illi plm nimio , & contra quam Christianos
numeram virorum , feminarum ac puero- deceat.nefanda fuperftitioni fuA indulgentes,
rum , pofitis etiam in cufpidibus candciis. appeiiatiombus ejr inhibitionibus violenter fe
Quidam hoc ad miracula referunt, alij ad tueantur ac defendant , nobls humiliter fup-
magiam, quemadmodurcTGnllandus li- plkari fecifti vt in pramiftis prouidere de
,

bro 2. de num.2. referc de quo-

Sortil. q. 8. benignitate ApoHolica dignaremur. 2S[os igi-
dammago Graeco tempore Adriani VI. turftatemitatis tu£ folertiam ejr religio-
qui folis verbis compreflerat vires ferocif- nem fummopere in Domino commendantes,de
fimi tauri cora ducentis vltra viris,quem- & renerabilium ftatrum noftrorum S.R.E. Car~
queipfeGrillandus dicitfe habuifleincar- dinalium Congre<rationis facrorum rituum
ceribus Capitblinis examinandum , eum- fentenpa fupradiiimn abufum tamquam Ec-
que horum maiora verborum potentiaef- clefiafiicA pietati , necnon etiam facro ritui
ficere potuifle , eum tamen euaiifle femi- aduerfantem y & deteflabilem , ifs in locis, in
examinatum, fauoribus Romani populi, qu& hucufque irrepfit , funditus toiiendum
Magnatumquequorumdam. De draconi- atque abolendum efte fiatuimus ejr ordina-
huSy Holcot ad illud Sap. \6. Filios autem mus , ac fratemitati tu# per prafentes com-
tuos nec dratonumvicerunt dentes, fe&. 178. mittimus ejr mandamus , plenam ejr amplam
fic meminic. Mercatores etiam (quod eft fuper hoc facultatem ejr auBoritatem tibi con-
mirabiie di&u) quibufdam carminibus dra- cedimus^ vt abufum pradiffum exomnibus ejr
cones faciunt manfuetos ad cempus,quibus quibufcumque locis iua dicecefis Ciuitatenfis y
iniidentes 3 freno eos ferunt vfque cum appofitis luris & facii remedijs , aljjf% Eccle-
in ^Ethiopiam veniunc, vbieos vendunc, fiafiicis cenfuris ejr poenis^toliereac funditus
quia nempe (vt proxime retulerat) JEthio- abolerejmni ejr quacumque oppofitione ejr re-
pes in feruida plaga habitantes draconum curfu acinhibitione posipofttis & reieBis^au-
carne vefcuntur ,
quia eam vefcentes infri- Boritate noftra cures , cum effeBu facias. &
gidac, venenum neriipe arte aliqua prius ^on obBantibus prxmiftis, ceteriscfe in con-
excutiences, velcaudam,inqui latet, ab- trarium facientibw qmbufcumque. Ddtum
fcindentes, vt dicitur in libro de Natura re- Roma apud fanctum Petrumfub annulo Pi-
rum> Planecserimonigmhuiustauriinuenio fcatoris die 10. CMartij iy.98. Pontiftcatus
damnatam a RomanoPontifice perdiplo- noftri anno feptimo. Marcm Veftrius Bar-
mafequens > quod etiam Moura Luiitanus, bianus.
aquoiftaaccepimiiSjproducic. Nihilominus fuerunc , quiad viresna-
Ciemens VIII. Venerabili EpifcopoCiui- time id reducant. Lagunain Diofcoridem
tatenftVenerabilisftater i faliitem& Apotto- dixit inebriaritaurum ; hoctamencon-
,

Mcambenediclionem*Exponinobis nuper feci- ftat non fieri. Alij dicunc, caprifico pofle

fti, apud nonnulios iftim dicecefts Ciuitaten- tauros manfuefierijaucdexcro genu alliga-
fis populos inoleuiffe abufum quemdam in to. Hoccum Rom£eClemencis VII. prin-
feHo fancii Marci Euangelislte ,
quodietau- cipatu Gra^culus quidam efteciflet , ducto
rtts quidam ferociftimus publice ad Miffam faepius ferociflimo tauro per vniuerfam vr-
.^* Proceftionema vicinis producitur CMarci bem quem , tenui admodum funiculo ita
nomine , candelam ejr panem in cornu ge- religarat a genu , peritiiTimi magi nomen
Bans , magno fane cum diuini honoris ejr apudimperitosaflecutuseft. Fertur Hifpa-
animarum periculo , cum ipfimet bellua a , nos eumdem morem in Indiam tranftu-
feminis pr&fertim ac reliqua vulgi multitu- §£ iemel reliquis manfuetum taurum^
lifle,

dine , quafi e cdo a Deo, vel a fanBo Marco in excommunicatum hominem qui ade-
ad Proceftonem mifts , veneratio ac diuinus rat impetum feciile.
s

cultus tribuatur. CAd quod p'ericulum 7 qud-

niam &
hdc fcandala atqueincommoda acce-
dunt , primum gentiiica iiia fuperftiiio afft-
nisac fimMimaidololatru, deindeetiammor- M CA-
tis difcrimen , tum diuin& virtutisj ac mi-
3'9* IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
tura plene prodentes.Sed &; memorandura
CAPVT XXXVII. eft ludibhum lepulchn Regis BeliJEo nam-
que referato,Xerxes Darij hhus vitream vr-
A a
De palatio f£/ arca ToktanL nam reperit, in eaqj cadauer oleo innatans;
qiue vrna tamen plena non erat,vacuumque
INrer meroorabilia Hifpaniae admiran- a fummislabrispalmae fere fpatium habe-
dum eft quod noftri Hiftorici confcri-
, bat. Vrnarque columna exigua adiacebat,
bunt,& Rodericus Toletanus
explicatiiis cui infcriptum eum qui fepulchrum ape-
,

dearca, quaeapertafuit a Roderico Rege, ruiifer, vrnamque non repleuilTet, peffimc

paulo ante quam Arabes ex Africa , infti- muldamm iri. Quibus leclis Xerxes <

gante Comite luliano,in Hifpaniam irrue- Ohftufuit^retro^pedem tulit.ora^ buxo

rent,& profligato Roderici exercitu, ipfocj; Pa//idioragerens,exhorruit aquorisinftar,
occifo,ea m fu biugarent. lnquit eni m : Erat <$uodfremit exigua cum fummum ftringi-
tuncToletipalanum, a multorum Regum turaura.
temporibus perpetim clamum,pluribuique Sed poftqua remoratus palantes fenfusfub
ferisobferatum. Id Rodericuscontraom- rationisvexillumretraxic , eueftigiooleum
niumvolucatemapei-uitjVtquidineolate- infundi imperauit: veriimiuiTaita implere
ret cognofceret. Thefauros autem, quos ii- haud potuit , quare & iteriim infundi pra>
tjebat,fperabat. Veriimprseter arcavnam, cepit: fed & ne tic, quidem repiere potuit,
nihil inuenit.Qua aperta , pannum litteris donec tandem faepius conamine irrito ite-*
Latinis hasc verba referentem deprehendit: rato defifteret,|claufoq; monumento, fum-
Cum continget feras ftangi ,palatium atque mo cum moerore recederet. Et certum,nec
arcam apenri, ejrqu* in ea funt videri; tunc inanem euentu columnse prasdidtio fortita
fcito gentes eiufmodi Hiftanias inuafuras, eft.Nam Xerxes exercitu fuo quinquaginta
fuo% dominio fubmiffuras. Quibus le&is Rex myriadum a Gratcis deleto , ciim trepidus
cioiuit palatium arcamqj fe aperuifTe,&: ge- in regnum fe reciperet,ignobilimorte vitarrt
mino , quo ante claufum erat , modo con- finiuit,nocTu in ledo a hTio trucidatus. Ad
cludi imperauit. Erant autem in panno de- huius paterni monumenti iimihtudine Se-
lineati Arabes,capita vittis tegetes,veftibus miramisfepulchru fibi fecit: fupra celeber-
veriicolonbus ami£ti , gladios &; iacula vi- rimas vrbis portas,jn edito atque confpieuo
brantes, vexillaque in altum extenfa geren- loco,cum hac mfcriptioneSj cui RegumSa-
tes.Hifce fimilis illa,qua: a Cedreno hiftoria bylonis pofime futurorum fuerit pecunu pe-
hoc rere m
odo deicribitur anno 779. Re- nuria,aperto fepukhro fumito quantumcumtfe
gnante Conftantino &: Irena,quidam apud Ubuerit pecunia.Ne tame,nifi indiguerit,alio-
longos Thracise muros fodiens, inciftam quinaperito nonenim e re eiusfuerit. Per-
;

incidit: qua purgata &

aperta,virum proce- maniit hoc fepulchrum iromotu, donec ad
rum in ea recumbentem orfendit,laterique Darium regnum deuolutum eft qui indi- :

ciftae iricifas licteras hanc fententiam expri- gnu ratus ie neque ijs portis vti (ideo autem
xnemes-.chriffus e virgine nafcetur^ in^eum non vtebatur, quod iibi tranfeunti cadauer
ego credo.ConBantino &
lrena imperantibus culminaret ) necfumerepecunias repoftas,
Sol me rurfum videbis. Et Suetonius gemina & eas quidem fe itritantes, referauit monu-
huic de Iulij Csefaris fato hiftoriam his ver- mentum,proq5 thefauris inane fepulchrum
bis narrat:Paucosante menfes ciim in Co- reperit, &:mtente omnibusfepulchriparti-
loniaCapua deducli,lege Iulia coloni ad ex- bus luftratis, in faxo ad latus iepulchri hxc
ftruehdas villas fepulchra vetuftiffima difij- verba incifa offendif.Nift pecunia eftes inex-
cerent, idque eo ftudioiiiis facerent, quod defunBorum
plebilis, ejrturpis lucri cupidus ,

aliquantum vafculorum operis antiqui fcru- fepulchra non ^mjf^.Diligentius auteper-

tantes reperiebant,tabula eneain monume- fcrutato fepulchro, in obfcuro angulo exi-
to,in quo dicebatui Capys conditor Capuas guam arculam reperit,qua aperta, execran*
fepultus,inuenta eft, confcripta litteris ver- daveneni violentia profilijt , quae tertiam
biiqj Grxcis. ha^c fententia; ^andoque ora hominum parte m fua truculentia fuftulit.
Capyis deteBa eftent ,fore vt lulio prognatus
manu confangmneorum necaretur , magnif^
mox Italiacladibus vindicaremr. Ammianus
CAPVT XXXVIII.
Marcellinus almd huiuftT,odi prod.giu fcri- '
r\
De «««** ^r
r 1
PW
bitlib.31.Cum Calcedonosiubuerterentur A Pud oppidum Olianam quod eft , in
veteres muri,vfapud Conftantinopolim x- _/"\.ripaSicoris,&: diftat ab Uerda paiTuum
dificaretur lauacrum,ordine refolutofaxo- milha circiter quadraginra , domus eft
ru,inquadratolapide, quiftruduralatebat B.Marise Virginis Caftiluedreniis, inalto
in media,Gra:ci verfus incifi reperti funt fu- loco poiita: ad quam domum lingulis annis
 DE MIlUCVLOSlS NATV KIS
in Martio menfe diebus Venerisex infula
fluministria lumum cserulei coioris aiceu-
dtmc, &Ecclefiam per feneftras- -ingrefla,
lampades accendunt j&fubinde defcendunt
adeumdemiocum vnde venerant, ibique
ab iiifpicientium ocuiis euanefcunt. Quae
res admirabilis a populis illius regionis
virisfide dignis afrirhiatur»
CAP VT XXXIX.
De. icone Dciparxad aquos Lt^pias.
SJEuitnie per vntu-erfam Europam cirea
annum Domim 600, grauiftima pefte,
regnante Riccaredo Hifpaniarum Rege,
Gregorius Magnus Pont.creatus, priiisqua
maugurandus iblemni indicta Suppli-
eiletj
catione/requenter iuffk Clerum populu m-
que adefleyvt Dei iram^patrocinante D*Vir-
gine (cuius peculiarem effigiem manu ge-
ifabatfdepiecaretur.Nec morajpijflimi P6-
tificis precibus peixis elanguitj& fedata fuit.
Hane poftmodum effigiem D. Leandro
Hifpalenfi Praefuli vna cum mofalibus in
Iob libriSj alijfque Reliquijsdono mifit.In
Cathedrali templo futnmo cum honore
feruata fuit, dohec luxu libidineqtie ener-
uacam Hifpaniam Poeniimpune vaftarenti
Chriftianis vndique fugientibus. Hifpalen-
fes aliquot Sacerdotes lnfidelium manibus
elapii, Toletum fugerunt, ablatis aliquot
San&orum Reliquijs,vnacum facra hac efr
figie,qui cun&a hax prope amnem Guada-
lupe , barbarorum mecu in marmoreo fe-
, phaflunlenfubiret,
pulchro 5 adiuncl:is litteris in reigeftaeme-
moriam,ingefta cellure condidere. Multis
demu elapfisfaeculis,tempore Alphonii Xi.
accidit,vt bubulcus amiffum bouem ad-
uerfo amneGuadalupeinueftigaret: quem
mortuum reperiens,dum parat corio nuda-
re, reuixiffe videt attonitus , cum fe
D.Virgo augufta fpecie derepente obtulit,
imperans vt Clero fignificaret,vt eo locioc-
cultam facram effigiem effoderent , ibique
dedicata af de collocaret. Paftor hic demum
rediens,inuiitaca in Deuflamma,^ D.Vir-
. gine religione accenfus , vc cadeftibus man-
datisobtemperaret,ecce tibi famiiiam om-
nem luctu&mceroreobiitamobtiiij mor-
tem,fedipfeinfolicaquadam in B.Vnginem
fpe, precestanto animi feruore fudic., vtice-
rtim cunctisftupentibus vitalis cerneretur.
Statimque vniuerfo Clero rei geftse feriem
onineui retulit, recenti miraculo confirma-
tairuOmnesiliicd ad indicatum locum con-
uolant,repertamque imaginem tumultua-
ria excitataxdicuSa reponunt.Miraculi hu-
iustama vniuerfam momento Hifpaniam
peruaiit, mngnus eo ftatkn concurfusfleri,
IKt EVIIOPA LIBJ. 399
frequcntesfe D.Virgini commendare,vni-
uerfiopem auxiliumquea^rumnis fuisexpe-
Rexipfe Atphoftfus XI.- fama rei exci-
riri.
tus huc venit, multumque agri, Caftri Iulij
&Talabricx templo &
Gcenobioaffigna-
uit, vr Deocommodiusobfequium praifta-
& rent.Templumetiam maiori ambitu extru-
xit, varijique ornamentisdecorauit: nec in-
cafstim; nam vix elapfo triennio,D. Virginis
praefensnu merr feniit. Merriorabiie ehim
aduerfus quinque potentifiimos Pcenorum.
Reges pradium- commiiit prope Amnem
faifum , non procul a Tariffa , & adiuuante
Alphonfo Luiitaniae Rege,focerofuo,vicl:or
euaiit , circa annu 1 340. ipfe Rex hoftium
fpolia Deo obtulit , inter qux adhuc magni
ex xre tripodeste-mpli parieci affixi vifun-
tuiv Templum
vndique varijsdonarijs &C
frequenri anathemate ieptum eft,columna3
votiuis tabellis tectx.Ha;cintef confpicuus
eftcereus immenfae magnitudinis ex cera
alba,quem Olyfliponeniis populus fazua
peftilentias lue D.Vugmisope liberatus,an-
no i49o.offerendum curauit: nam vaia fa-
cra tam aurea quam argentea recenfere irn-
menfum forec. Argentea^lampades tnginta
perpetuolumine vifuntur,inter quas aliquas
opere &; magnitudine conipicua^. Inter
muitaRegum Principumque donaria vide-
reeft maioristormenti bellici ferreum glo-
bum, quem Alphonfus Albuquercius, auo-
rum memoria India^ Prorex, in monumen-
tum miraculi,quoeum D.Virgoin Goenfl
obfidione tutata eftmiiiit. Nam ctim fea-
comesquidam eiusita
tormenti globo difcerptus fuit,vt iilius ce-
rebro foedatus fuerit. Quo ille periculd
commotus, in D.Vnginis Guadalupia^ fe
tutelam commendat. Vixorationem finie-
rat , ciim tormento excuffus globus pedus
percuiht, fed innoxie ad pedeseius dela-
illi
illi pfus fuit,licet vix a quadraguica pailibus ex-
cuilus fuiifet. Nunc argenteis incruftatus '
bracteis hicferuatur, cum quo monile mi-
iitmultis gemmis &c adamantibusornatu.
EfBgies hsec D. Virginis exligno eft, quod
quamuis cariei obnoxiu admodum eft,mi-
ratamen Dei pruuidentia pet fexcentos an-
nos fubterraincorruptadurauit. Fufcive-
r6coloriseft,&:vultui maieftasineft tanta,vt
referant ^ditui/e fixis oculis non poffeillam
intueri,reuerentiaenim fentiunt iibioculo-
rum aciem prieftringi.Multa effent hoc lo--
co de facra hac sede dicenda, quae fpatijs ex-
ciufus iniquis prasterire cogor. Opidum eft
exiguum,amcenum , fontiumq^ frequentia
irriguumadmodum. Fiumen Guadalupe
(nam guada Mauris aquam notat muros )
eius pr^terftuitjCuius vtramque ripam bico-
lores vndiq^ & proceras populi obumbrant,
Ll z ali-
400 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
tantam altitudinem enatas , vt
aiicubi in re Barcinone Guifrius Pilofus cognom>
nauium malis inferuiant nonnullis in lo- ; ne III. Cpmesimperabajt, apno 880. opi^
cis , luci inftar , ita denfae , vt vel fiagran- liones qui his in rupibus gregem pafce-
tifTimi Solis radios non admittant. Ager bant, frequenter animaduerterunt , diebus
fuburbanus Vini mellifque &c cuiufque fabbati poft meridiem in rupem vnam fre-
generis fructuum ferax , cetera copiose quens lumen caelo defcendere vna cum
fuppeditantur. iuciindiflimo mufices concentu. Hoc of~
tentum vbi parentibus reculerunt, & re ipsa
compertum eflet Parocho,
CAPVT XL.
illis

&
,

Epifcopo Manrefaerem tota«i

villas illius

fignifica- 4

runc. Quicum eadem oculis vidiflenr,

T>t monte Serrato» frequenti Clero Supplicatione indicla de- ,

ducente eos infolitd qiiodara &

fragranti

INter miracula reponi poteft

naturas odore, ad rupem peruenere, vbj B.Virginis
mons Serratus
, qui licet crebris vndi- imagoin antro reperrafuic(nunc in coeno-
que rupibus ambiatur ^ ipfe tamen longe bio vifitur) quam Epifcopus vnacum Cle-
fuper oranes eminet , vt procul vifenti- ro Manrefamverfusmagno honore deferre
bus egregie turrica? arcis monti impoiitas f tatuebant. Cti m vix eo loci ventu m , vbi
fpeciem praebeat jtaliqueordine rupes hx nunc coenobium eft,non potuereimagineni
difpofitas videntur, vt natura religiofb quo- loco mouere,fed ibifixa permanfit;quo con*
dam horrore intuentium oculos infecon- fpccTo, Epifcopusibisedemvouit D.Virgi-
uerteie videatur<Ambitu fuoquatuor leu- ni , dedicauitque. Ccenobium in media
cas complectitut , nubibufque fecondere montisfitu eft,fub inaccefsa rupe,vt e pro-
ob eximiam altitudinemcreditur.Vertice pinquo fpeclantibus ruinam minari videa-
eius defpe&antibus , vicini montes campo- tur,necimmerito. Nam ante paucosannos
rum imaginem prsebent. Rarae hic con- pars pr^cipitisfcopuli diuulfa decidit,vt no-
ualles, plerumque folid2erupes,&: immen- fbcomium protriuerit,multofqj inillo <^gros
(x aititudinis afpreta atque vbi in rupis
: afHixerit. Templum eft exiguum,& obfcu-
verticem magno labore te euafiiTe putas, rius paulo,freq.uentibus vndiqUe votiuis ta-
ftatim fe offert alia multo altior , in quam bellisornatum. Spe^tanturfupranonaginta,
vbi per ligneosgradusenixuses,crefcere ad- argentcae lampades.lmago B. Virginis colo^
huc. rupis altitudo videtur interdum in : re eft fubfufco^ & intuentium oculos catle-
vaftae magnitudinis muruexcurrunt, varijs fti quadam maieftate perftringens.His in ru-
hinc inde quaficaftellis prominentibus:in- pibus duodecim funt Anachoretarum caf^;
terdum feorfum collocatjejceterifcjj auulfas nec admirationecaret, videre interconfra-
montibus , turrium imaginem praebent. Et gofas & afperrimas rupes domunculam
hcec horrendae procul appareanr,frequenri quamdam tamquam hirundinis nidum
tamen &c viridantearbore eoniita^ThefTa- fcopuloaffixam.EtquiapenfilesfuntjViden*
la Tempe referunt: &
ciim prorfus inacceiTe; turquouisvento cafum minitari: & quod
videantur s humanx tamen induftria: hic captum pafne omnem fuperat * vbi eo per-
natura victa cemt. Nam inuijs in locis fum- ueneris,videas vno in tuguriolo conclaue*
ma arte fublicias fcalas duriffimis fcopu- triclinium, mufarum, facrarium ? atrium,
lis affixere, qua; ciim multa fronde funt hortum, &: quidquid demum concinnisae-
tectse,aduenisgtatiffimas vmbrasaduerfus dibus conuenit ^ omnia affabre facla. Nec
Solis asftum prcbent. Aiuntamontis iugo modicis impenfis his in locis camla vna ex
fudo c2elo Baleares infulas ( vulgo Mal- ftrui poteft. Multa de hoc montc dicenda

lorca &
Menorca^) quae fexaginta hinc leu- fuper(unt,qu2e,vt orationis fatietatem effu-
Montis radices
cis diftanc, pofTe confpici. giam, filentio inuoluo , fi hoc vnum inftar

alluitamnis vulgodi&us Lobregat , Pco- colophonis addidero, montemhuncna-

lomaco vero Rubricatum quod fane no- ;
tum videri ad folitariam vitam degendam,,
men potiori ratione illi impofitum fuifTc Nullas hicturb2e,nulli importurii ftrepitus,
puto quam Arabico finui Mare rubrum.
,
qui rnente a diuina contemplatione poffirit

Fludusenim toto anni tempore maxime auocare. Solum hic audire eft iiicundos a-

rubenc, colorem ab arenis ,

quas pcrtranlit, uicularum garritus,ipfafqj aues videre Ana-
mutuatur. Amnis eft inglorius, nulliufque choretarum manibus intrepide alludere,^
pame vtilitatis:nam hibernis aquis fummo- cibum capcre.Miraculorum feriem enarra-
pere ex^ftuat vero agris inutilis,are-
, seftate re, non eft huius inftituci , neque paucis-ea
fccnte \>x ne alueo iners voluitur. Reftat vc complecli poflem,
paucis B. Virginis ccenobij illis in locis
exftru&i originem referam. Quo tcmpo-
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.L 401
nenfis defcriptione fontismeminit , quem
CAPVT XLI. Salfulasvocac,quileucacancum abhac ar-
ce diftac. Prifcis fcriptoribus non incelebris,
De pifcibus ^vimpans^ noftris verorecencioribusomnino prasreri-
tus.Ec quia res eft admiratione digna, nol-
SVnc in Hifpania, pifces qui non oua,fed lem eciam mihi obliuionis notam vc ceceris
animalia pariunt. Valentise fiquidem , inuri proinde fufius paulo de illo in prar-
:

Marineus Siculus ait> pifce vidimus, quem fentiaru agam.De eo iic Pomponius Mela:
pifcatores e man captu portauerant,&: tor- Vltra Leocata litoris nome,&: Salfiilae fons
culari magno locauerant aquse pleno,craffi- non dulcibus, fed falfioribus,quam marinas
tudine & longicudine magnse mube : cuius iint, aquis defluens iuxta campus minuca
;

caput^oSjnareSjOculijbouiseiTevidebantur, arundine gracilique peruiridis, ceterum fta-

prxtcr cornua quibus carebat. Mammas gnofubeuntefufpenfus. Id manifeftac me-
habebat muliebres , & manus mamtllis ap- dia pars eius, quaeabfciffa proximis 5 veluc
pofitas. Vuluam quoquemulieris,quam po- infula natac , pelhque fe acque attrahipati-
ftero die vidimus parientem pifciculum iibi tur. Quin & ex ijs quae ad imum perfoffa
perfimilem 4
longitudine cnum pedum , &: ftuir,fuflufum mareofte~ndicur,vnde Graijs
craflicudine colli canis Gallici ,
quemdie noftrifque Aucloribus,verineignoranria,an
quarto poft partum mater fame,vt opinorj mendacij Hbidine vifum eft, tradere pofte-
coa&a deuorauir. Qu.am rem ne quis com- risin ea. regione pifcem e cerra penicus erui,
mencitiam putec, vidit etiam mecum vna qui vbi ex alto hucufque penetrauerit per
Rex Cacholicus Ferdinandus , viderunc & eius foramina i&ucaptantiumincerfectus
,

alij complures Equites. extrahitur. Athenaeus vero lib.8.. ex Po-

lybij opinioneeadempame referc,licetalijs

CAPVT XLIL verbis.Polybius 34.Hiftoriarumlibro, vl-

tra Pyrenem ad Narbonem fluuium cam*
De fde fiffili, pum pertinere ait, quem Illiberis & Rhu-
fcinajnterfecat eiufdemnominis vrbes pre/
non mod6cbquitur,ve- quas incolunt Celtae: in hoc
INriimHifpania ial

etiam plurimus eftoditur,hoc &£ eft,

terfluentes
campo
,

pifces eos, qui foffiles vocancur,erui

fic & gignitur: fic enim in mulcis Hif paniae cradic. Campus ipfe exilis paru mque fecun-
locisexaquishauftiseputeis,vtapudSegun- duseft , multo tamen gramine laetus , fub-
tiam ,exquo Regibus magnum ve&igalexi- cus vero, ciim arenofa duorum vel crium
gicurigignicuretiam in excremis maris litco- cubitorum altitudineeaterra iit, ex proxi-
ribus ceceris candidior. Sunc & montes Hi- mis fluminibus aqua influit , cuiusrortuo-
fpanise naciui falis, vc apud Ribagoruam, in fos atque multiplices curfus cum pifces cibi
quibus lapicidinarum modo fal csedicur , & gracia fedencur (auidiffime -enim graminis
arborummodopoftea pullulac acrenafci- radices dicuntur appecere ) effecerunt vc
cur. Apudoppidum Anciqueram vallis eft vniuerfus ille ager fubterraneis pifcibus fk
amosniflima , cuius longicudo eft paffuum refertus, Ariftoteles vero his omnibus anti-
mille &
quingencorum ex omni parte
, & quior,libro De Mirandis aufculcacionibus,
claufamoncium iugis,qu2e vallis hieme plu- circalocum vbi fons hic erumpic , non fo-
uialibus aquis implecur^ &: in forma magni ltim longe a vero deuiauic,fed aha etiam de
lacus efficicur. Cuius aquae calore Solis in hac pifcaturadiuerfatradit.In finibusMaf-
falem.candidum conuertuncur. In Antecse iilienfiunijinquit^circaLigufticamlacuseffe
vallefalinaefuncaquarum.Sunt&inoppido fertur> quiebullienseffufufque pifciu mul-
Salinarum faiinse memorabiles , &:aliaein titudinem immenfamverique fidemfupe*
oppi&o quod Salinas de orodicituv > apud & rantem eijciac, cecerum flantibus Eteiijs
NouanosNauarrse populos. tantumpulueremconcitari, vccoaceruata
inlacum humo iicca , fuperficiem obtegac,
CA P V T XL 1 1 1.
m f° rm amqj areae redigac , vnde indigenis
licet, pertusa liccitate, iri tnuijs quofcum-
DefonteSalfuUmm^pifcibusfojjilib^s, quepifcescitra negptiumeximere. Strabo
etiamlib.4. idem manifefte afferithisver-

ARx quse hodierno die Salfas, antiqui-

Meminit eius
tus Salfulse vocabatur.
bis: Iuxta Rufcinonem lacuseft,
quem alluit paulum fupra mare, refertns
& ager
fii-

in Itinerario Antoninus is fiquide Narbo-

: linis. Habet &: effoililes ceftrias pifcesmam
nefalfulasxxx.m.p. numerat,qui fepte ma- fi quis duos aut tres fodiat pedes , & in li-

gnis leucis refpondent ,

quas hodie nume- mofam aquam fufcinam demiferit, pifcem
rantur.Pomponius Mela^in Gailise Narbo- eximix magnitudinis fixu penetrac Q,nod
Ll 2. ~ne
402 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
necuiforte miruvideatur,nonvno idloco
accidereteftatur Theophraftus libello De
pifcibus: refert enim,circa Heraclea,& ali- C A P VT XLIV,
bi in Ponto, &: circa Tium Ponti,Milefio>.
rum coloniam, tofliles reperiri pifces. Na* De Vityufis infulis Hisjam^
fcuntur vero ilh circa fluuios &: aquofa lo*
ca,qusecum iiccantur,paulatim pifcesfub-
indehumorem fe&ando terram fubeunt.
EX Nonioquoq;
infularum
harum
defcriptionem
vlurpo.Mediterraneum mare
Quod vero in Paphbgoma cotingit, pecu- intrantibus geminse fe bfferunt infuke,a fre-
liarem & abdita ratiunem habet: lllic enim quenti pineo frutice di6tx Pityufx* Poftea
xnultos & bonos pifces eftodi aiunt ?
cum Ebufus vtraque vocata.Dehinc vna vocata
neque reftagnet ijs in locis amnesmnratur- eft Ebufus, alteraveroOphiufa, quxdC
que &C ipfe gigni fine coitu.Eadem psene ex Coliibraria. Diftanta Baleanbus trecentis
Theophraito narrat Plinius Hb.^.c. $j. Le- ftadijsjvt Antonini fert Itinerarium,vt vero
pide hac de re Senecalib.3. Quadinat. ad Pliniuslib. 5.cap.y. fepringentis. Subiacet
Lucillum. Theophraftus arhrmat , pifces vero Ebulus maion infulse Balearidum , vt
quibufdam locis erui.Multa hoc in loco ci* reiert in Cofmographia fua^Ethicus. De
biin mentem venere, c[ux vrbane in re m- vtraque vero infuia fic Strabolib.3. Pityu-
credibili fabuloiaqj dicas, non ciim retibus fse,inquit,longiusin pelago exiftetes quara
aliquem aut cum hamis , ied cum dolabra Gymneiije, declinantur in occafum, e qui-
ire pifcatum .Exfpe&a vt aliquis in man ver- bus vna quide vocatur Ebufus,vrbem eiuf-
fetur.Quideftautem quare pifcesin terram dem nominis continens , circuitus infulai
non tranfeant,u nos mariatraniimus?T.Li- ftadiorum quadriugentotum;latitudo inae-
uiusprodigij loconarratlib.ji. in Gallico qualiSj vti &; longitudo : propeiacet infula
agro, quainducereturaranum,fub exiften- Ophiufalongeminor,&deferta. Cur vero
tibus glebisemetiiiTe pifces. Iuuenalisidem defer ta fit, fer petu m facit copia adeuntibus
vtvalderarum,&inftarportcnti,Satyra 13. perniciofa,niii,vt Melafub finemlib^.in-
eile dicitur. grefhs eam intraid fpatium, quod Ebufita-
...
cfttirantiiam fub aratro na humo circumfignauerunt, fine pernicie
Pifcibus inuentlsy &
f&t& compare muU, tutaeft. I jfdem illis ferpentibus ,qui folent
Sed nihil seque mirandum duco,quaquod obuios a ppetere , afpedum eius pulueris,
Appuieius Apologia pro feprima dicar , in aliudve,quod verius, procul &cum pauo-
Getulisemedixerraneismontibus pifces per refugientibus. Vnde& Pliniuslib^.cap.j-.
Deucalionis diluuia reperiri. Fofiiles vero Ebufeterraferpentesfugdt.Colubraruparit.
pifces 6c hoc aeuo quandoque inueniri,refe- ideb infefta omnibm } nifi Ebufitanam terram
runt Rondeletius lib.De pi(cibus,& Geor- inferentibm. Vocatur autem hodie Mono*
gius Agricolalib.De ammanubus fubterra- colobrer,vt auclor eft Ambroiius Morales,
neis.Sedadcarceres redeo.Fontem hunc a qui ait, illos falli , qui vicinam illi infulam
falfulis non tota leuca diftare,oculatus te- Dragoneram Ophiufam credunr, Ebufus
ftis refert Gafpar Barrerius,cuius aqua falfa vero interfluente tantiim freto ab Ophinsa
eft. Hiberno tempore percalida eft, seftiuo feparata , qux a Dionyfio Alexandrino Sc
vero gelida.Adiacet huicfonticampus,mul- ab Euftathio eius Commentatore B«o-©*»
tahumiliquearundine, &; aquaticis herbis vocatur, prorfus eontrarijs dotibus exorna-
frequens (vtnotauit Mela) &continuaa- ca: fiquidem, PomponioMela citato
tefte
quarumexhoc fonte emanantium illuuie loco, frumentistantum non fecunda, ad
vdus.Hinc vero per canales quofdam in vi- alia largior, & omnium quse nocent anima-
cinumlacum aquaomnis feexonerat.Fons lium adeoexpersj vt necea quidem, qua2
vero pifcofus admodtim eft: nam hiber- & deagieftibusmitia fiunt,aut generet,aut,(i
no tem pore aquas calore , asftiuo vero grato inueda iint,fuftineat. Plinius etiam , Nec
eius frigoreallecl:i,gregatim huc pifcescon- cuniculos, inquit Ebufw gignit populan-
,

fluunt. Arx veroloco campeftri fita eft, tes Balearium mejfcs. Idem ailerit lib. 8.
egregie munita, &c propugnaculis inftru&a, cap.38. Diodorus vero Siculus libro 6.
vt hoftiles impetus contemnere videatur. cap.y, vitesibi&lanam prouenire,palmif-
Talivero arte propugnacula hax difpoflta que fertilSm effe refert. Plinius aurem, 8c
funt, vt non vna , fed plures arces videan- ficus ferre lib. 1 j.cap. i^.dicit. Honos Uu-
tur. Sublicijsenim pontibusitafuntdiftin- datas feruat (ricus ) in cafpls , Ebufo infuU
&a, vt,vno capto, nihil damni hinc reliqua pnzfiantifimas amplifimas^ mox in Marru-
percipiant. cinls. Saccharum etiam, rarum olim felici-

taus donum, tuliiie innuit Statius Papinius

Siluarum lib. i.hdc Hendecafyllabo.
Quod
 fiE MIRACYLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.L %©#
Quod ramis pia germinat Damafcm, .

jE/quas pr&coqnit Ebofiacannas f

Largis gratuitum cadit rapinis.
CAPVT Yf V
Nihil enim moror illos,quicontra omnium De Limia^fim Lethefluum
librorum confenfum Hypafitafubftituunt;
Compafcuam veio pecori etiam fuifle of- TVTOn tam aquaru gloria, quam prifcdi
tendit Feftus Auienus in fua orbis terrarum IX rum fabulis ceiebratus eft Limia Lu-
defcriptione, fitaniasamnis, Graecis Aw^,vt& Silio Itali-
^Ac diletfa vagopecori confurgit Ebufm, co Lethe vocatus Pomponio:
e\x, P H- M &
Vrbem habuitcognominem &c Carthagi- , nio obliuionis flumen didunijFrancifco Ta-
iieniium coloniam, qux centum fexaginta raphx, & Hieronymo Paulo lib.de Flumi-
annis poft cdnditam Carthaginem > tefte nibus Hifpaniae,Eunemim vocatur, fed pa-
DiodoroSicu[o,deduaafuit. VndeSiiius rumexaa^cum,fecundumPliniumlib.4.
Italicus lib>3. Pbseniflam vocat. cap.22. i£minius iit dicendus, cuius hxc
Jam^Ebufm Phanifa mouetjnouet Arta- itint verba:cxf Minio , quem fupradwmm,
brm arma. ducentis miiHbm pafuum(vt auftor eft Varro)
Liuius etiam lib.2.8. Magonem tota Hi- abeft Aeminim^quem atibi quidam inteiiigunt,
fpariiapulfum,Ebufumvt adfociam vrbem ejr Limeam vocant, obliuionis antiquis dicim^

traiecifle dicit. Inde nauibusad Pityufam multum^fabulofm. StraboexCelubens &C

inmlamcentummilliaferme a continenti
(Pornitunceamincolebant) traieeit. Ita-
que claiTis bona cum pace accepta eft, nee
commeatusmodobenigne priebiti,
claflisfupplementum , iuuentus armaque
data. Firmam autem & validam fuiife vr-
bem idem afleritlib.22.Pliniusvero fcede-
ratam ciuitatem fuifle au&or eft. Diftatau-
tem aDianio Ebufus,tefte Plinio,feptingen-
tisftadijs, licet HieronymusSurita ex Ifi-
doro lib.14. Originumcap.6. feptuaginta
vult fubftituere,nixusetiam ms.Plinijexem-
plari. Sed a vero deuiare palam eft.
prseEerquam quodluliusSolonius eap.ztf.
Plinio fubfcribat, accedit Titus Liuius, qui
lib.iS.dicit, fermecentum millia pafluum
acontinentidiftare, & bene ;
nam huicnu-
mero explendo centumtantiim ftadiade-
funt. Adde his Diodorum Siculumjqui diei
vniustantiim nauigatione ab Iberiaabefle
dicit. Quare tetinendam puto Plinianam
lectionem, &c Ifldonlocumemendandumj
&: feptingenta ftadia pro fepmagintafubfti^
tuendum, Nam ciim feptuaginta ftadia vix
decem millia pafTuumexpleant,ipfe vifus
longius a continenti diftare iudicabit. Pro-
inde ita legendu m cenfeo in Iiidoro, Ebufm
infula HijjanU diBa } quoda Dianio nonpro-
culfit^qwfi Ebo&os. Nam feptingentis ftadijs
Vaccxis dicit Limea fluere, fed ab Andrei
Refendino errorisconuincitur, quirefert,
ex paluftribus quibufdam locis inter Aquif-
fed,in caldenfemvrbe &opidum Monteregium
erumpere ,cuiusaccolas olim Limicos ex
vetufto lapide docet vocatos. Sed vnde fa-
bularum origo, &: obliuionis nomen refert
Strabo? Celticos, Lufitanos &: Turdulos,
cti.m focijs armis ad basc loca perueniflent,
traiedo Limea,exorta feditione Ducem a-
miiifle ,
quare palantes& vagos proximas
amnis ripas occupafle, oblitoiq^expeditio-
Nam nis fufceptas &: iniuriarum , amni nomen
obliuionis indidiffe. Vanum hoc nomen,
vanior deinde religio auxit, cu paflim perl
crebuiflet, his; aquis epotis obliuionem in-
curri , adeo vt Decius Brutus omnium ore
ferretur j quodprimus tantopere formida-
tum militibus flumen traieciflet , vt teftan-
turAppianuslib.de Bello Iberico,L.Florus
lib.i2.cap.i7.&Plutarchus in Quarftioni-
bus Romanis. Auri etiam grumulos,vt ple-
raqueHifpaniae flumina , fuis vndiscom-
mixtos defert. Vnde Silius Italicus lib. 1 1.
^B^fufer Grauios lucentes voiuit arenas^
lnferm populis referens obliuia Leth<e.
In Bastica etiam fluuiolus eft Guadaletcj
diclus,queFlorianus Oecampius,nuda no-
minis iimilitudine alledus Lethem etiam
,

ab eo diftat. Sed quid fibi vult etymon ll- indigetat, quafi flumen Lethem dixeris.
\ud} quafiEbozos. Delio opus habet natato-
re ,niii placeat legere, quafi 'ffauazx,.

videlicetDianium ftatim excipiat& fubfe-

quod CAPVT XLVI.
quatur. Nam Graecam vocema^tatis lapfu De Ana flumo } fiue GuadknL
corruptaefle s &:inEbozos,aut,vt alij codices
prafferut, Abozos migrafle,nihil eertius eft.
INter Hifpania: prxcipuos amnes iure
Sed Le£torum iudicio coieduram hanc ex- cenfetur Anas, qui corruptehodie Gua-
pono. Infuk hxc hodie Zuiza vocatur,cla- diana diclus , tumquod notiflimus inter
ra, inexhaufta & perenni ialiscopia,qua: Bseticam &Lufitaniam limes, tum quod
non foliim Hifpaniar, fed fc vicinis prouin- magnitudinefua confpicuus iit.Oriturau-
cijs fufflcit.
tem, teftePlinio, Laminitanoinagrocite-
Ll 4 rioris
404 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
rioris Hifpania:(quem alij Manchade Ara- fiponenfium moenibus Atlantico pelago
gon, Campo de Montiel vocant) modo
alij infunditur.Quid in metem Ifidoro lib. 15.
fe ih ftagna fundens, modo inanguftias re- veneritdeTagi etymo, admirari licet. Ta-
forbens, auc in cocum cuniculis condens, 6c gum } mqu\z } fiuuium CarthagoHijjanu nun-
farpiiis nafci gaudens* in Aclanticum Ocea- cupauiti ex qua ortus procedit arenis atmferls
num effundicur. Nam ciim procul ab ortu copiofus , & ob hoc ceterls fiuuijs prdatus.
fuo, ex hominum confpectu fe eripiat, per Sed vndeTagi ety mon a Carthagine dedu-
ciEcos &c fubterraneos meatus ad feptem cit , aut quidnam Tago cum Carthagine
milliaria lucifugus fluit donec prope Vil-
, commercij i nam procul admodum a No~
laharta (loci id nomen eftjiteriim in lucem ua Garthagine oriri,ex Strabone iam di&u.
crumpatmaiorivi &latiori alueo. Video Famailli praecipua,exauriarenis grumulif-
tamen has Anae latebras conrrouerci, vt & que, quostamquam teliuris fpoliaOceano
fabulofas a plerifque eliminari. Sed Plinio defert. vnde Iuuenalis:
& receptae paflim opinioni fuifragantur Omnis arena Tagi, quod% in mare voluitm
Hieronymus Giraua, &c HieronymusPau- aurum.
lus^ &c Gafpar Barrerius,doctiflimi Hifpa- Ceterique paflim Poetae, quos recenfere
ni , &res omnibus noftns apertiflima eft» operoium eft.Mela vero non aurum folum,
Iactitet fe nunc fabulofo fuo Alpheo Gra^- fed& gemmasilli adfcribitlib^.cap. x. his
cia,quemferuntinPeloponefoPifastranft- verbis: In altero((mu)Olyfipo,& Tagi ofiium
re, &c in Mediterraneum mare influere, nec amnis aurum gemmas^ generantis. Mirantur
adulterari pelagi falfugine, fed fub ima ma- multi, celebns iilius Sc pailim vulgats? auri
riahofpitalesfuasaquasferuare , &inAre- famasraraadeo extare veftigia. Caufam
thufam fontem prope Syracufas refundere: refertAndreas Refendius , legecautum id
hoc tame vno Alpheo Anas inferior,quod fcrutari,ne commotisarenis, deprefliores
Graecorumprseconijscaruerit.Amnishuius frumencarij agri aquarum illuuiem patian-
materiam prsebuere,
latebras incolis iocandi fidem camen vetufta? gloria?,Lufita-
tur. In
dum patrio fermoneferunt pontemefle in norum Regum fceptrum ex T.aganoauro
Hifpania,vbiperpetud plurima armento- conflatum,quo purius nullu reperiri poilir.
rum milliapafcantur.Aufonius vbideEme-
Anam cequoreum.Pru-
ritaloquitur,vocat
C A P VT XLVIII.
dentius vero Hymno in S.Eulaliam (loqui-
tur de Emerita:) De Sdone.
C£uam memorabilis amnis Anas
JPraterit , ejrviridante rapax Hifpaniae amnesclarusadmodum
INter
Moonia pulchra alluit. eft Salo; qui licet nec lato alueo tumear,
Feftus Auienus inlambisdicitper Cyne- nec auriferis arenisfuperbiac , nullitamen
tas populos fluere. omni enim ferro ipiius a-
cedic ferri gloria:
\Jina amnls illic per Cynetas effiuit qua eft violencior aquas enim tempera-
*

Stdcatfo glebam. menco ferrum acrius robur &c miram duri-

Sed fi Orteliofidesaliqua^hallucinatur e- tiem acquirit. vnde Martialis, vbi de Con-
gregie Auienus. Nam
cum Cynecse circa gedo amne egit,fubdk:
Promoncorium facrum fint , mulcis milli- G)uibus remifium corpus afiringesheui
bus pafTuum inferids fluere Anam in con> Salone qui ferrum gelat.
perto eft. Et lib.^.Epigr. r.vbi de Bilbili:
guam fiuBtt tenui, fedinquieto
CAPVT XLVIt. K_Armorum falo temperator ambit.
Num vero hic fic idem amnis, qui Iuftino
De Tago fluuio. lib.vltimo Bilbilis vocatur,vel ? vt manufcri*
ptialiqui,Birbilis, non abhorret animus vt
QVid prohibet perfequiiam ex eodem credam, prasfertim cum illi maximam fer-
Nonio nobiliores Hifpaniae amnes? ri remperiem adfcribat,^tf vt nullum apud
1 am apud Grazcos quam Latinos fcripto- eos telum probetur, inquit, quodnon aut Bii-
res Tagi nomen illuftre fuit , adeo vt cum bilifiumine, autchalybeintingatur. qua? cer-
Marone dicere liceat: teSaloninoftro inprimis quadrant.Nullus
Cuinon dicltts Hylas? — * enim,praster Salonem,ferri gloria in Hifpa-
Oritur autem nobiliffimus hic amnis in nia notioreft, necea decaufsamagis cele-
Celtiberis, tefte Scrabone, &: per Vettones bris. Potuic enim abadiacente^VibeBilbi-
&c Carpentanos lapfus,Toletum prarpoten- lis vocari. Vnde mihi nata fufpicio, non in-
tem vrbempsenecircuit; tandem Lufita- commodum apud luftinum legi pofle,
niam raediam fecans,pleno alueo fub Olyf- guod non aut Biibilisfiumine , vc nomen flu-
minis
 DE MIRACVLOSIS NATV ktS INEVROPA
minis prsetereac, vrbem vero oftendac, Sed
LecTori hoc difpicicndum rehnquo.
CAPVT XLIX>
NObililTimum Hifpania: flumen Bi- tis,
a quo &prouinci?enomen indicum.
Tugienii falcu exoritur,tefte Plinio. Strabo
Vero &
Stephanus By^antinusex Argenteo
monte , que Feftus Auienus Argentarium
> prope Caftulonem dicunt erumpe-
Vocat
re. Sed idem Strabp ex Oroipeda monte
oriri aucTor eft. Ariftoteles vero
ignorantiamfecutus, lib.i. Meteororum,
LIB.L 40$
vocatur.Olim vero abincolis Cirtiu appel-
latu,aucTor eftTitus Liuiusl.2 8,^m^,ir3^
<\uit 3 fitperato Bm, quem incoU Cirtium ap-
pellant -, dua,s opulentas ciuitafes Jine certa-
mine in deditionem accepit. Stephanus verd
Byzantinusabincohs mp-A*v fcribitvocarij
fed perperam vtrobique , vtin Epiftolicis
Quxftionibusobieruauit LLipfius, &: Cer*
tim ex manuicripto Liuio (ubftiiuit. Fuic
etiam Tarteflus antiquis didus, vt ex Hefi-
choro oftendit Scrabo ;
quomodo etiam
Ariftotelicitatoloco4icitur,quibusStepha-
nus fufrragatur,qui Tarteffi amnis prope vr-
bem TarteiTum meminit , vnde Feftus &
, xui fui Auienus in lambis fuis:
Jger bis adhdtct^ adluitfrjefyitem -

Vnacum Danubio ex Pyrenads montibus Tartef&s amnis.

putat fluere. Polybius vero vna cum Ana Ifidorus Originum lib. 1 3. Battis etymon a
ex Celtiberia credidit oriri , qui tamen am- fiudv deducic , quod fc.ilicet per humilia
nes nongentisinter fe diftant ftadijs,aucTore locafluat; Becanus a Belgica diclione Baet>
Strabone. Modicus autem primo impetu quod vtilitatem deflgnat,Ba^tis nomen de-
fertur Ba^tis, fed mulcisftipatus fluuijs,qui- riuat,quiaillius aquiscommodiffimelana:
busaquas famamque ingratus aufert. Non inficiunturjcuiuscausa maxirae commen-
procul a marigrandemlacumefficit , qui dantut ab antiquis. Vnde Martialis:
Fefto Auieno Ligufticus vocatur. Meminit Bxtis oliuifera crinem redimite corona,
& Suidas Liguftici in Hifpania, (ed quid Aurea qui nitidis vellera tingit aquis.
efTet,nonexpreffit. Atque hinc, tamquam Huc etiam allufifle videatur Juuenalis Sa-
Vnofonte* geminus exoritur quantufque : tyra 12.
vnico alueo venerat 3 tantus fingulis fe mari Generofi graminis ipfum
mifcet j licettemporisiniuriaalterumeius Infecit natura pecut,fed ejr egregius fons
oftium, quod ad meridiem vergebat, obli- Ftribus occultis, & B&ticus adiuuat aer.
matum nunc fit. DifTentic tamen a paflim Refert Philoftratuslib. j.cap.2.Vitae Apol-
receptahac opinioneclariflimus vir Ioan^ lonij Tyanad, Ba?tim Oceani quafi natu^
iies Genefius Sepulueda 3 Sc geminis oftijs in ram prae fe ferre: fiquideni increfcente O-
mareadhuc hodierno asuo dicit erumperei ceani aeftu,verfus fontes agi,fpiritu quodam
infraenim Hifpalim conftatquatuorinfu- ipfumamariimpellente. Vnde & Statius
las ab hoc amne effici , fed duas efle prseci- Papinius $\l lib.2.
puas,alteram fedecim, alteram viginciocTo \_sfttollat refluos in aflra
fontes
circiter millibus pafluum longitudine pace- Graio nobilior milite B<ais.
te. Minor iHa,haec Maior ab indigenis dici-
tur, quaru.m inferiorem Baetis quaii duobus
brachijs complexusalluit ,donec Oceano, CA P VT L.
breui finuterrasvfquead infulam intranti
occurrat quasduo brachia Oceanum dex-
,, De Durio,
tra lxuaque influentia , veteres duo Bsetis
oftia efle dixerunt.Hinc Strabo t&tisbifa- :
DVrius ex maximis Hifpanise amnibus^
riam partitus inOctanu exitjnter cuius oflia ortus in Pelendonibus , tefte Plinio,
intercepa infula centum, vel{vt quidam tra- &; iuxta Numentaniam fluensjdein per Ar-
dunt) ampliusftadijskUttor-ediHat. Feftus reuacos& Vaccasoslapfus , difterminat ab
vero Auienus triplici fe oftio mari quon- Auftria Vettones, & a Lufitania Gallsecos.
dam infudifleaucTor eft: In Oceanum Atlanticu multis fluminibus
—— Sed infulam audus procurrit. Straboni AapictQ, Ptolo-
Tartefus amnis, ex Ligultico tactt meovero Aft/^jAppiano in Ibericis A&feio^
Fer apertafufus vndique adlapfu ligat. vocatur , noftra ver6 setare incolis Duero
Neque isle traclu [implici prouoluitur , diclus. Ifidorus lib.13. cap.21. Durium a
Vnufve fulcat fubiacentem cefyitem: GrsecisquafiDoricum cognominatum di-
Tria ora quippe parte Eoi luminis cit. Amnis eft egregie pifcofus, &c optimas
Infert in agros, ore bis gemino quoque_j alofas& lampetras ( quas muramas fluuia-
VWeridiana ciuitatis alluit. lesnonnulli vocant ) &t falares roagna fre-
Vulg6 Guadalquiuir, id t^fmdus magnrn, quentia fundit. Sed praxipue clarus olim
ob
406 IOANNIS ^VSEBt I NlERiBMBERGir
obauriferasarenas. quod&SiliusTtalicus fons oricur ab aliorum fontium natura iorW
cecinic lib. i. ge diuerfus; Siquidem non fblum orirur,
Hinc certant Vatiolt tibi Durim^ Tagmj^. fedetiamoccidic. Oricur autem Kalendis
Licet noftro etio obaccolarum inertiam Maijs , 6c ad Kalendas vfque^Noueiribres
adnaodum raro inueniantur. aquasVillx-nouanis.abudedifFundit.Poft-
ea vero occulcatuf ,Tatetquehieme tota &:
CAPVT LL adftarutum tem.pus
M aias, renafcitur ,
, hoceftad.Kalendas
& accolas reuifir. Quod
3

De Ibero fluuio* quidemiingulisannisfieri compertum eft.

Placulumpsene eflet, Iberum' pf attetire,

nobilifli mu m Hifpanias amneliij qui p-
CAPVT LIIL
pe quitoti prouinciae Iberisenomen dedic, •

De"fonte Boetw. .

vcmuicisplacuit,qui, tefte Plinio Hb^.c.3.

nauigabili commercio diues oritur in Can- Burgehfem ciuitatem ad pafluuni
SVpra
tabris } haud procul opido luliobriga qua~ millia circuer viginti verfusOriencem,
dringentis quinquaginta millibus pafluum paguseft nomine'Boetius,fub alciflima rupe
fluens , nauiumque dueentis quinquagiuta pofitus, exqua fohticulus efrluensjih plani-
pafluu millibus a Varia opidocapax* ldem, m apud pagum pramom ina tiim defcen-
tie
tamen exa&iiislib^cap.io.a Portu Vidto- dlt, & duos m lacusingredicuf,quibustan-
xix luliobrigenfium fontes lberi quadra- tam :vim ialubritatis &c virtutis infundit, vc
gintapaiTuummillibus abeile fcribit. Flo- omnes fluxuni fanguinispatienceSjCiim hac
rianus veroOecampius penficulatiiis eius aqua lauantur, ftatim liberentur. In iugo au -
cxortum rimatus -, dicit non procul ab tem monciSjVnde fonei©ulusoritur,af:des eil
AguiUr del Camfo (loco id nomeneft) Ibe- facra fan£he Cafildx dicata.
rum,binis fontibus fcaturire, &-ab'incolis
locumindigetari jfo/tfi^/c-^qua&lberi fon-
tesdicas.Multis hic ftipatus fiuminibusa
CA P VT LIV.
Sepremtrione inAuflrum fertur,cthn cete- Definte Antiquenz.
ri Ortu in Occafum de-
Hifpaniae fluuij ab
labantur. In causa eft Iubeda mons, a quo On minbiis virtutis eftfonsegregius
ih Occafu ireprohibetur,vndeln Auftrum .in Baetica prouinciaiuxca oppidum
necefTario fe flecTit , muitas &c iliuftres pras- Ahciqueram.Nam fi locis fons Boetiusfan :
teriens vrbes. Infra Dertofam indignanti guinis profluuium fiftit ,
potis Ahtiquarius
fimilis mari feinfundit,tanto quidem im- calculos difloluit. Tdeoque a petra quam
,
pettijVt vltra quinquaginta palTus Mediter- extrahic per vrinam^cognominatuseft.
ranei marisfalfasvndas edulcoret. NobilU
tacus eciam LucTacij' Catuli fcederc s quo in-
ter potetiflimos populos Romanos & Car-
CA P V T IV
thaginenfes vtriufque Imperij terminus eft De V&riinflulL
ftatutus.Vndepnma Hifpaniae diuifio vltra
lberum &t cis Iberum manauit, Sed & pra*-
INcer mirabilia Hifpaniseenarrare Iicet
ter hunc Iberum amnem alterius in eadem propugnaculum olim Valentini regni,
Hifpania meminifle videtur Auienus, &in quodexBernardini Gomefij Commenta-
- Baecica ftacuere. nam ciim multa de Tar- rijs defcribam. Eft lllud magnus quidam
teflfijs dixiflec, fubdit: mbiiSjfeu potidsfaxeum quoddam&im-
iberus inde manat amnls,ejr locos mane monftrum ex rebus interfe quaii
,

Fecundat vnda: flurimi ab iffo ferunt contrarijs congeftu m, quale ex pradenti de-
DicJoslberos, non abillo flumine^, fcriptione quamnosibidem commentati
,

(guodinquietosFafcones pralabitur. fumus, atqueob raru, nequeahbivfquam

Vnde forfan Florianus Oecampius Bxticse repertum iimilem eius fKum,aiiquant6 fu-
flutholum Riotinto, vocatum olim fuiiTe fiushicexplanatum , facile erit colligere.
d.icit Iberum. Etiam ifta Nonio debemus. Siquidem moles ipfa , quamariprominec,
arque Balearium maiorem ad orieucem
CAPVT LII. SoiemdirecTo refpicic,ambicu quidem mil-
lejdiametro vero,quod inxquale fit, foliim
*De fonte Vilk-noua.
quingentis paflibus conftat,eftquealtiflima
paruo Lufitanix oppido, quod vulgo
IN
Villam-nouam vocantj diftatqj aCauii
&:acuminata paululum , atque omni ex
parce,rjifi qua domiciliacQntinentur
, prs-
ciuitate pafluum miiiia circiter vndecim, rupca , quamquetotampxne mare cingit,
inde-
 DEMIRACVLOSISNATvRlS IN EV ROPA L IB. I. 407
indeque Paminfulam vocanx : tam paruo tificatu abdicauerint; Luna neque Concilij
enim tecrae fpatio cum continenti cdmmic- exhortationibus, neque anathemate feu
titur 3
vt fepius excrefcentibus fluctibus minis , neque demym Sigifmundi Impera-
prorfusabeatin infula, talifquenunc quo- toris rogatu,qui a Germania Perpiniaftum,
que manufacta eft. Montis praeterea tanra eiusabolendi fchifmatis causa venerat, a
eft exceliitas , vt praster amoemflimum in- propoiitodimoueri potuit. Necdnbium,
deaperti maris profpectum, facile iitad- quin iitus lociinexpugnabihs , atque inde
uentantes naues ad triginta feremilharia a fecutaanimi fecuritas, in tanta eum perti-
fummo iugo profpicere. In cuius vertiee nacia confirmauerit.
area tam lata eft , vt in ea potuerit arx am-
pliflima atqueinexpugnabilis extrui, oppi- CAPVT LVI.
'
danis quide fola ea parte inontisquacon-
tinens afpicitur,quaequddammoddi-ucun- De bdnm Alhama.
dior eft, ad habitandu m relieta. Per hanc
enim vnicus eft in oppidum ingreflus, vna- NObiles Alhama? thermae funt ,
qua-
que porta validiflimo aggere munita,fuaq5 rum occafione deipsa vrbe pauca ex-
f ofsa & ponte ab eodem continenti diftin- cerpendaex Nomo erunt. Credit lofephus
&a. Quui & vtrobique maris laeua dextra- Moletius Aihamam efle Artigim Pcole-
,

quetancaeftaltitudo , vt minoribus naui- rnasi, quam Plinius luhenfem dicit cogno-

bus portus fiat,ex eo qudd,dempto Subfo- m.inari , Tnrdulocum opidum quondam:

lano, cui eft apertus, a reliquis ventis etiam fed quibus conie&uris fultus hoc aflerat,
terreftcibus tutus iit , nauibus hinc inde incectusfum quare nequeconfirmare
;
ar-

commutatomariobie&u montisa tempe- gumentis , nec reijcere mihi in animoeft.

ftate prote&is atque ab hoftilium quoque
,
Diftat nunc a Granata feptero miliianbus 5

nauium incurfu beneficio arcis defeniis. immenfisvndique praxipitijs&: afpernmis

Sedquae in ea monftrofa apparent , funt rupibusambitur,agro tamen lattiflimo frui-

duo in primis. Alterum,cauernarum ad ra- tur, in pratis, hortis aruifque mira paflim
dices montis frequentia , quae mari ita per- luxuries: Granatenfibusolim Regibus a-

uia: funt ac penetrabiles, vc fluctus maximo moeniilimum otium &c deiicias prasbebat ,

cu m fremitu & asftu , ac etia iitfinito faxa- fed falubres& vberrimihicebuilientesfon--

tilium congeftu pifcium, fubtUsperexca- tes locum prsecipue commendabant, qui
uata foramina erumpant , vtpote quibus fecreto quodam naturae miraculo, ex mci-
tantopere intus contufa? rupes ne hifcant mis terrae vifcenbus fecum caloreni benefi-
quidem , fed conftipante faifugtne niukd cum ferunt, nulhus externx flammse indigi
magis obdurefcant. Alterum eft fons ma- vt calefiant. Cum enim multis m locis ter-
gnus aquarum maxime dulcium, & limpi- raopertosignestegac, quibus iuge pubulum
diflimarum,quiab imaquoque moleeru- aluminis,fulphurisaut bituminisvena prae-
pibus mari interfluente emanat, ad foiius bet, fit, vc eorum ardore incalefcens tellus,
arcisac oppidanorum vfus enatus,cum fefe feruidum vaporem in fuperiora emittat lo-
protinusefiundatinmare, vt appareat, na- ca,quo ofFenii vicini fontes efleruefcunt in-
tura in muniendo locoartificioquafi vfam ter venas fuas,atque ita profluunt calidi,in-
fuifle.Guius profectd inexpugnabilis molis corruptoiuterdum fapore,fi remotiores ab
natura haud incomperta fuifle creditur Be- ignispabulo fontiumortus. Qudd iiverd
nedi6toPapa!cognomento Lunae, Arago- per ipfa loca fulphure aliave materiapiena
nenii, qud maxime tempore (notaeft hi- fluant aquse, calorem non folum iiiius con-
ftoria, fed breui nunc percurrendaj Apo- taclu, fed &
faporem &: odorem trahere,in
ftolica Petri SedePaftore carente , &c Car- confeflb fed ciim ftudio hasc inquiranr^
eft:

dinalibus in partes diuiiis, ac varias inter
ele&iones commolientibus, ab eorum par-
te Auenione congregata ele&us ille fuit,ac
Pontifex renuntiatus, qui protinus pro tali
fe qui natura! arcanis nobiles curas mtule-
runt, temperatumaded huius fontiscalo-
rem prardicant, vt nudocorpori nulla indd
noxa ipfaverd aqua pacataadeo &limpi-
;

fegerens , folaque Hifpamse Aquitanix & da fluit, vt numerare iniedas ftipes, &: re-
obedientia contentus qud poflet ttuius ,
lucentescalculosfacilequiuis poflit. Epo-
Pontificio fungi munere , in Pasninfulam tam varijs segritudinibus,& netuorum prs>
fe recepit; vbi palatium cufti templo ma- cipue, ferunt conferre. Martio prasfertim
gno^exfe&olapide (quale extatj tam ma- & Septembri vcilis menlibus. Adauget et-
gnifice aedificauit , vt dignitati fumrnse & iam ftruCtur^ elegancia natiuam loci amoe-
Cardinalibus ad habitandum fuftecerit. nitatem. Regum enim cura &c liberalitate
Sed ciim ex tribus ele&is duo alij ceflerint, thermas hic excitat^ magnis impenfis,aded
feque decreto Conftantieniis Goncilij Pon- vt inter Hifpanise balnea nobiliflimx ha-
bean-
408 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
beantur, &cumStatio Papinio I. Sylua- uius lib.8.cap.$. (vnde Pocta de illis:

rum liberc dicam: Siue bltumines rapiunt incendia vires,

Necfi Baianis veniat wuus bofies ab oris 3 Luteave exiguis ardefcut fulpburafumis.)
Talia defikiat (fas fit componere magnis difcriminat nacuramarcani metalli fapor,
Parua ) Neronea nec qui modo lotm in vn- vel odor aquse impteflus. Huius tamen
M fontis aquanulla peregrinaqualitate adul-
}
Hic ftemmfudare negat. — J~i terata , ex terra. erumpit calida> quod mi-
rum eft.

CA P VT LVIL ;
Siuepares flamas vndarumlance repcndest
Arbiter in fcedus mons elementa vocat.
De aquk cdidis, i
Ne cedantfuferata tibi
fed legibm xquis
,

Alterim vires poftit vtrumque pati,

IN olim Amphjlocho-
Cilicinis eft vrbs,
deinde Amphilochia nam
polis di£ta,5£
vt ait Claudianus elegans Poeta. Procom-
pertoenim habentincola:,a fulphurisvenis
;

eam Amphilochus,qui Teucrum ex Troia vires fumere. Vnde & multis med*tur ma-
ln Hifpania eft fecutus, condidifle dicicur. lis , qux fulphurea curanc balnea- Sed ie-

Romanitamen Calletia deui&a Aquafca- motum effe caloris fomitem extra du- ,

lidas vocarunt,quod prope eam fons iit,cu- bium eft; vnde nuilum eius veftigiumie-
ius aquatanta inflammatione perpetuofer- cumveliuntaqux.
Uet ,vtquibus ignis vfum expe&are fafti-
dium eft , aut quos inopia vrget , illic oua,
carnes &obfonia percoqnant. Sedprasfer-
CAPVT LVI-IL
tim vicularum capitibus radendis, quarum- De b&lneu Ledefwx.
ea regio feraciffima eft,magno eft vfui: nam
citravllam coquorummoleftiam diclo ci- N ripa Thormis, aSalamanticaciuitatc
ablatis pilis, cotia pura relinquuntur.
tiiis, paiTuum millibtis circiter ocl:o,mons eft,
Therma:indefaluberrim£ deriuantur va- ex quo latitans aqua per fulphureas venas
rijs £gritU\hnibusfalutares.Sueui,qui exilla deorfum fluit, & prope flumenerumpit;
Scytharumgentiu inundatione vniuerfam qusetanticaloriseft, quantum manus &
Hifpaniam lubiugarunt , ea Calletiaeparte nudacorpora ferre pofTunt. Cuius aque vir-
poft Romanos occupata, proprio idiomate tutem ciim Maurus,vtferunt,nomineCe-
V Varmfeappellareceperunt, ideft lacum, pha expertuseflet, eam claufitasdificio , te-
llueflumen aut fontem calidum (fe enim Ctoq3 lapideocooperuit, quo& meliusvini
particulaaquamiignificat) qusecognomi- fuam conferuaret,& infirmicurari commo-
natio pauluimroutataadhuc durat.Quare diiis poilent. iEdificiu autem quod aquatn

non funt audiendi, qui ab auri copia, quod iiftir, pifcinas formam efficitradquodaqua
ex proximo Minio fluuio colligebatur , di- perueniens , vbi profluere nequit , inferiiis

ctum eile prodiderut.Dehis aquis Nonius crefcit ac furgit in altum, & au6ta ^urgitem
Prsecipue vrbem nobilitant non
iic fcribit: prafbet , in quo homines ad pedus vfque
vno locoerumpentescalidi &falubres fon- merguntur,& velutinpelagonatant. Qui
tes,vnde & vrbinomen, quorum nonnulli vbi languefcere incipiunt , aqti£ecaloread
itamoderati funt caloris,vt innoxie corpus vifcera vitalia penetrante, ftatim egrediun-
eumqueat perferre ali) vero tam intense
: tur, (equelinteis inuoluunt , & pailijs la-

ferunt, vcta&us calorem afpernetur,& oua neis cooperti,fudando dormiendoquepur-

in illis facile coqui poflint. Tantus verd gancuromni morbo , &pra2cipue fcabie.
circa hos foncesa:ftuserumpit,vtvel rigen- Huic autem balneoLedefmaoppidum,cui
te bruma, &: operta tellure ninibus, vicinaj propinquum eft,nomendedit.
fontibus xdcs numquam niue vel pruina
albereconfpec~foe iint. Diceres,vnain vrbis
regione hiemalem, altera vero vernalem &:
C APVT .LIX.
tepidam auram regnare Mira etiam hic
. De bdneu Beiar<e.

naturx prouidentia elucefcit nam cum :

fuburbanus ager raras iiluas ferat , nec cx- APud opidum Beiaramaquadegelido
niuofo monte per
dux materia? multum iit ferax , quantum ac ferme femper
vrbi ad foctim opus calidarum hanc
eflet, iubterraneos meatus ad planiciem defcen-
copiamdiuitevena eftudit , quibusincoke dit,vbi vicus eft longuss qui ab ipiis balneis
ignis beneticio iine ignefruerentur. Ctim nomen accepit. Veriim hic vim duplicem
veio validiomnesfontes, a latentibus fub nacura demonftrat. Suntenimbalneaduo
terrarum aluminis, fulphuris & bituminis diuerfarum aquarum , quse npnmultiim
venis originem trdiant, vt refert Vitru- interfe diftantjquoium alterum calidions,
 B E MI RAC V LO S
&alterumfrigidioriseftaqu32;quarumalte-
ram bibentes,alcera vero lauates hominesj
mirifice iuuantur.Hincprxtereanon longe
abeft lacus b non vtilis minus q.uam admi*
I S N A T V RIS IN FVROPALIBJ* 400
mauit perpetuo mihi venerandus Dominus
meus Henriciis Gardinalis & Princeps,co-
ram Rege Ioane & cetens fratribus Rcgijs^
ciim in arboruin truncis &ramis tum in ,

r.ab.ijis ,
qui &: turcures piices iubnigros &l iumento,quod fonti admotum, pede pat>
excellenresgignit>&: futurampluuiam tur- latim abforberi ccepmm a?gre randem & ,

binemque magno aeris fonitu pramuntiat> famulisextra&umeft. Affirmat Plinius al-

adeo vteius murmur quafi tauri mugitus terum iuXta fluere, qui omnia reipuat. Is
faspenumerc* ad 'duodeuiginti millia paf- hodie ii extat)faltem ignoratur. Fons iile

fuuna fueritauditum. nunc appellatur Feruentia , &: ager in quo

vifitur Cadima, non procul a Tentugalenfi

CAP VT LX. municipiOi

De Tamaricis fontibtis.
- ••.,.
-
CAPVT LXIV,
,ii - .

Mlrificu m . eft qnod de Tamaricis fon- De monte ferreo*

tibusm Cantabria. prodit Plinius
li b .
3 1, . c . 2, . his v e r bi s ln Cantabriafpntes Ta~
: ^Antabtia eft vbiq montofa &: afpera*
;

marici w augurw habentur. TresfuntyoBonis '& Hifpanias paene diffimilis , Baccho

gedibm difiantes.ln <vnu alueumweunt vaffa prorfus inimica,Marti verd & Vulcano ad-
amne. Singulis ficcantur dmdecies diebus y alu eo amica , ,vt non immerito. quis illius Dei

quando vicies citra fufiicionem vliamaqua :i qfficinam vocet,ex quaplena m.anu natura
ciimfit vicinus illisfons fine intermifliom lar- Martiohuic populo armalargiatur. Nam
gus. Dimmefi, non profiuere eosajpicere va~ ptaeter plumbum & magnetem lapidem
lentibm, ficutprottime Lartio Licinio Legato (quem nonnulli ferrum viuum vocantjco--
pofi praturampoBfeptem dies accidit. piofas adeo ferri venas fundit j vt auctor lic
Plinius lib. 34.cap. i4.Cantabrias mantima
C A P VT LXL parte, quaniOceanusalluit,
praerupte altum, incredibile diclu, totu ex
montem effe

"Defuteo HisJ>alenfi> ea materia ferro Inexhaufta haec ferri co-

s

piaj& in noftram vfque ^tatemdurat,quam

IDem Plinius refert lib. £.wp. .97. Hifpaji per Hifpanias Galliafque incoise magno
puteumfuiiTe, quicrefcente maris arftu qua^ftu diftribuunt*
minueretur,aUgereturverodecedente,cete-
ris natura vulgaris»
CAPVT LXV.
CAPVT IXII. De temperamento ferr'u

De monte StellL CEltiberi armis ferroq; abundabantrara^

bonitatismam prserer Salonisad Biibi-
HAbet. altiilimos Lufitania motes,quo- lim aquas,quibus inuidam armoru tempe-
rum vel pr^cipuus,qui a Stella cogno^- riem parabatjpeculiarisipfis eratratioferri
menhabet,in cuiuscacuminefrequeter in temperandi-,fiquidem,tefte Diodoro Siculo
lacu quodam fragmenta nauiumreperiun- lib.^.cap.^. ferreas laminas in terram abf-
tur , clim tamen a mari plus quam duode- condentes , ibi tamdiu efte finut,quoad in-
cim leucis diftet» Quin hc exa2ftuare,&te- firmiori parte ferrugine exefa validior fu-
peftatem ibi audiri,afrlEmat accolae,quocies perfit.Ex eo tu. enfes forciffimos,cum cecera
ihtumefcit mare. Similia fere leguntur de adbelli vfus, arma neceflaria componunt*
monte quodam prope aquas Flauias,vulgo Hoc pacTo fabricacisceducomnia,vt neque
Cte^,intranfmontanaPortugallia. j
fcucu,neque galea, neque aliud vim eorum
temoretur.Salonis fluuij vim indurado fer-

C AP VT LXIIL ronon femel celebrauit. Martialis b prazci-

puehocverfu lib.^.Epigr.v.
De fonte Catinenfi. Gratonon pudeat referreverfu
OCto leUcis,inquic Vafeus,aConim bri- . SauoBilhilin.optimammetallo,
ca vifituretiam hodie fons ille admi- G^avincitchalybatfaNoricoffo,
rabilis>quem Pliniusin Catinenfi (icaenim it ferro plateam fuo fonantem,
ih Pliniolegendil) Hifpaiiiaeagro ponitjquij ^uamflucfu tenui ,fed inquieto,
quidquid admotum fuerit,abforbet. Cuius \_Armorum falo temperator ambit*
reife prEefente facl:um periculum,mihi affir- Latiusde hocfluuioegimusiam,
Mm CA-.
410 IOANNIS EVSElBIl
CAPVT LXVI.
De eqmbm Olyflfiifonenfiibus*
COnftans inter vetei"esfuitfama&: ad*
miratio,cu;ca Olyftiponenfis vrbis con-
fimaequarum fceturam ventis maritantibus
inolefcere. Vnde Silius Italieus lib.3.
Htc adeoychm ver placidumflatufi^ teptfiitf
Concubitm fieruans tacitos grex proflat e-
quarum y
JEt Venerem occultam genitali condppt autai
Sedno multa dies generi^properat^fienectHs.
Septima^bisflabulis logifima ducitur &tas.
Luculeter idcm confirmat Plinius 1.8.c. 42.
fed de setate mukiirn aPoeta diuerCus.Con-
fiat in Lufltania circa olyfiponem opidum y
T*gttm amnem equas Fauonioflante obuerfits
}
animalem concipere fiirkum/d^ partu fim\
& gigni pernicifimum , fedtrienniumvita
non excederc^.Szd fufpectas fidei jue fit
nius,ex M.Varroneh#c hauiic lib.i.de
rufticacap. v.lnfioetura^-xno inquit, res in-
eH inHiflania yfied e?t <vera y quodin
credibilis
LufitaniaadCceanum in ea regione y vbi efl
opidum Oiyfipo monte Tagro^quadame vento
certo tempore concipiunt equa, vt hic gallind
quoque fiolent, quaru oua xtTtnn^id: appellanti
Jedex his equisqui natipulli y non plustrien-}
H
nium viunnt. ejc ille. De equabus ah s Gras- j Vefpafiano vixit. Incolk ab Hercule condi-
cise ldem arrirmauit S. Auguftinus.EtGolu-
mella:res eertiiTima eft,&; qu£ fuo tempore
indubiu vocari non poifet.-Mimr ita afler'
uerare hoc ferios iftos Au&ores Philofo- & diftantes conteniplariliceret.Intam ridicu-
phos,atquefa"pientiftimosnatur^ Do&ores,
quales Varro &C Columella fuerunt, quafi
compertum ipfis efletexaliquoexperimen-
to euidenti aut minime reprobando. Quare
non credut aliqui hoc omnino fabuloium*
eiim non fit extra naturae vires nam &c pi-;
fcesmultifinemarefecundantur. &; equa
vifa in Hifpania edere muia ali-a mula gra-
uidam, quemadmodum de muribusrefert
iElianus.Sed necleue veftigium prifcas,hoc
elt immancatse fecurtditatis,nuc apparct ex
ijs qua^ Refendius iic narrat. Sed quaquam
de conceptu ex vento difputandu a mene-
gaui, referam tamen , quod inquirendas rei
gratia percun&ati mihi indicatueft.Diuerti
abhincfeptenniumapud colonumagri Be-
neuencani iuxtaTagu,&; cum ab illo quere-
rem, ecquid de huiufcemodiconceptu aut
fciret ipie,aut ab alijsauditum memihifletj.
refp6dit,neque fe neq* vicinos,qui equarias
haberentjde ea vmquam re fuiiTe follicitos;
tantum vt equire feminasanimaduerterent,
admitti eas curare: fetame,cum pulchram
equam haberet,cuperetq} bene vendibilem
in proximas nudinaserricere,antehinnitum
in Infuia, qusE inmedioTagoeft,folainclu-
NIEKEMBERGn
(uTe vr abundancia pabuli faginaretur. P&$
menles duos reperiiTc grauida , miratum
eo quodilluc numqua acceiiMetadmifla-
qj^
rius. Euentum expedafre. Septem fere iarn-
menfes cum tuliiiet vterum,enixa, non cpa$*
de ani mal,fed concreti fanguinis inforianeiH
materiamiabortuaicij fufpicacum Be iiad .
equaru genitutaaliudnoui nihii Ha&enus
Refendius', C^uare Ludbuicus Carrion y SC-
Eduardus VVetonus famaoaamtiquam ve«*
ram fuiile cenfent. Accedit,quod natura fk-
pe mutari foieatinec conuincit,Non eft ho-*
die, ergo non fuit heri.
CAPVT LXVIL t
De sjeculo fiibtdofi,
& -
>;
INter GalleciosLueefes in rrxagnoPortu
Flauium Brigantiii a Ptolbmxo Tccenfe*
tur. Dionetiaiiilib.37.vocatBrigantia: ab
Pii- Athico vero&:-Paulo Orofi6 Brigantia vo^
Re catur altiifimai pharo memorSdi opetis or-
nata. AntOniuS Betiterus Betanebs eiTe,Flo-
rianusvero Oecampo, & diligentirlimus'
Gafpar Barrerius laCoruna vocariairemr.'
Magn^cuiuTuis claflls capaci.portu orrtat^
Inhonorem gentis Flauix olim extru£tam 3
nomenipfum.oftendit , Domkiani forfan
seuotnam a Plinio nulla eius mentio,quifurj
tam referuntjturrimqj hic efle at? eodeex-
ftruclam, in qua fpeculu arcana arte fabri-
Catuerat, vnde nauesvel longiirimofpatio
lam opinionem vocum ignorantia,& anri-
quitatis imperitialapfi funt.
Namcuturris
illa fpecula dicatur, ipeculum illud miran-
dum fine opifice vl.Io c6ftnxere,&,vt cxin-
fcriptione licet videre,in Augufti honorem
extrucla fuita Lufitano architedto 1 fedlu-
bet illa apponere. Marti.Aug.Sacr. C.Smim
Lupm ArchiteBus ^E.Danienfls Lufitanut
exul. Ab hac fabula perfuafi nonnuili,cre-
didere,arcem Herculis fuiiTe,&akeras colu i
nas ab illo hk fixas, non fecds ac circa Ga-
des;dictamque vrbem hanc Corma tlquam
Columnam. Quod egregium etymonapud
Paulum Iouiumtantumvaluit, vtabim-
peritoaliqub Hifpanise antiquitatis perfua-
ius,huic opinioni etiam fubfcriberet,cum
inVita Gonfalui Ferdinandi de Aguilar,
agensde aduentii Regis Philippi I. in Hi-
fpaniam,itafcriberet:Nec diu Philippus a-
micorum fuorumftudiavotac^ fruftratus,
vtfua regnaex arbitrio adminiftranda fufci-
perec , Cantabria Oceano deuecluspcr-
in
uenit in Portum
, qui vocatur adColdnas,
fortafle quodibi quoq;alterasHerculisco-
lumnar ficutGadibus poficse fuerunt, ctim
eo extcrno litore terra? Hifpanicse finis.
Sed
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA
Sed opinio ha?c infirmiori tibicine fulca
quam vt ratiombus conuelli mereatur.
proculab hocopido praeftantiiTimi iafpidis
iiincfodinaej quae omnia erudice .obferuac
Ludouicus Nonius.
C AP VT LXVIIL
DeUmpadevltrb accensd.
APud exterum AucTore inueniohifto-
riam, quam Madrici annis accidiffe
pre,tericis,ipfe memor fum,nec commemo-
rare nequeo,ctim adgloriam B. Marise fpe-
clec. Au&or eft Ioannes Burgefius libro de
Patrocinio B.Virginis^ad homines Socicca-
tisIefu.Hicfcnbiteditu aPauloV.
ma 3 i.Augufti,anno 15.17.fui Pontificatus
anno i^.quofencentiam illam, afterencem
quod beaca Virgofuericcocepca in peccato
originali , deincepsin publicuefTerrivecuic
iiuein fcholis, finein templis,concionib.us,
le&ionibus,concluiionibus , alijfqj
cumque publicis aelibus.Igitur quo dieMa-
dricumcurfor RegiusPoncificiura diploma
deculic,vbi defcediiTec exequo,lampas n.o-
clurniscantum horis coram imagine purif-
fimas Virginisaccendi folica,media placea,
claradie,eo ipfociim curforappellerec
menco, cunctis obftupefcencibus fponce ar-
dere cosp ic , confumpcoqj exiguo , quod a
praececica no&efupereracoleo , perdurauic
flamma,ipsaqua? fuppofica erac, aqua ignis
fomencum fuppedicante. Ad quod
lpectaculum proxima nocT:e innumeri pro-
pe morcales conucnere, vigiliafque ftupore
defixi produxere.
C AP VT LXIX.
De ftatud B.Virginis Foyenfisifeu Fidei>
mwacido celebribits
f£/ UpiUis
repertis.
QVid excurram vlcra Hifpa-
referc, fi
niam,vc enarrem cum eodem Audio-
re gioriasalias B. Mariae? In agro Foyenfi,
inquic, D.ionancinae regionis,emerfic fons
vberrimus Deiparse benefieiorum &£ mira-
culorum , perpecuoconfluencium vndique
peregrinoium afrluxu frequencacus: quibus
peregrinis ad fpiricale fubfidium acque fola-
cium praefto func homines noftrae Societa-
tis, qui concinencer accerfuncur e Collegio
Louanienii ab ljs qui ad B. Virginis Siche-
menfem , e Dionancenfi qui ad Foyenfem
, feu Fidei,& coco propemodum orbe Chri-
ftiano frequentes adeunc. Ac fi de miracu-
lis, qusehodieque perclementiffimamDei
Macrem tum Sichemij , tum Foij plurima
eduncur, dicere velim,duo mihi iuftacom-
plendaeflenc volumina : paueis
LIB.L 41I
,
de ftatua B.Virginis Foyenfis>qu$recenD'or
Non eft biftoria,nondum adeo multorum licce-
ris celebraca, CollegioDionaren(i,obvici~-
niam , noftrorumque hominum in Deipa-
ramcolendam ftudium,annexa. deque la-
pillis , quosprimi difcipuli noftncompere-
runc,miraculorumgloriacelebribus,ediiTe-
ram.Quercuserac annofa& procera,cuius
in octo pedes (cie diameter explicabar,
quam vix fuo complexu quini homines
cingerenc, quo indicio crecencis abhincauc
quadringencis annis fteciife credebacur. Hqc
dum in frufta ca:dicur,pabulum ignis fucu-
ra,in ipfius crunci medicullio ac corde re-
perca fuic , paulo maior pedali , ftacua fan-
dipio- cliffimas Virginis Filium Deum geftancis;
quidem illa ac ceftacea, fed eieganci
ficl:ilis
forma miratotius orisaccorporis venuftate
ad cadeftem quamdam maieftacem com-
pofica. Credibile eft, iam olim ance aliquoc
fiecula,cum primiim illa quercusadolefce-
quibuf- rec,cx(bapercoquecorcice, ftacuam llliim-
pofitam acque affixam , poft excrefcence
fenfim robore , incercepta acque inclufam
camdiu deiicuiiTe cui rei
in illius vifcenbus :
fidem faciunc quoque reperci clathri fer-
rei, Vetuftatepropemodum exefi ac con-
mo- fumpci,quorumfepcoinclufatenebacur.In
alioicem eiufdem quercus fragmenco,veluc
ad Deiparse pedes rice compoficum puella-
recapillamencum,virginitatis,vticonieclu-
raeft^ Virgini matri dicata: monumencum.
exciti Denique vulgares cseruieiquidam lapilli,&
ipfifenioobioleti,quosqua decausa Regi-
naf casli confeerarint , haud facile eft diui-
nare.Sufpicio quoqueeft,a prioribus illis fa>
culis B.Virginem hoc loco coli folicam a
peregrinis, vc non noua, neque reeens orca^
icd vecufta,& poftliminib reuocaca&redin-
cegrata videacur hxc religio.Nam ex itine-
in eo agro
re qusedam eft vallis } Sc depreila planicies^
quse ance omnem hominu qui fuperfunc, s
memoriam a peregrinancibus nomen inue-
nic. Ciim aliquamdiu domi fepofica,&: fine
culcu & honore iacuiifec imago hasc Dei-
parse, iuiTu Toparchas alceri propinquse af-
fixa quercui, miraculis clareicere coepic,
ac
peregrinorum ex omni vicina regione con-
curfancium mulcicudine frequentari , dum
aliquando eiufdem cura Toparchas Sacel-
lutn eo loco coftrueretuti quo prior ftetififet
illa quercus, cuius in trunco toc annos ima-
go facralaruerac. Ad idSacellum Serenif-
fimiquoque Belgaru Principe> Albercus &£
Ifabella Auftriaci peregrinacionem infticue-
runc,miraculorum fama permoci, acpro ea
qua fan 6ciffima Dominam noftram colunc
v
pietace , mulcis locum muneribus exorna-
runc incer cecera cabellam aftabre facl:am
,
dumcaxae in ara principe locaiidam donarunt , quarri
z Mm Dio-
412 IOANNiS EVSEBII NIEREMBERGII
Dionantenfesnoftri difcipuliagmine pul- raeulaJapiIlositemhofcefummi,infimi,pl&-
cherrimo fupplicantium ricu deculerunr, beij,virinobiles,Principes, fummopereex-
oblatoque per iingulas claffes cereo,ae bre- petut,ac eximio quodaienfu religionis affer-
ui carmine fanctiflimx Matri recitato , uant.Ex fegminibus ac fragmentis quercus
dedicarunt.Ab eifdem quoq difcipuiis no-
; effigiatur infignes ftamasad prototypas nor-
ftris primum eft ob{eruatlim,quod a cete- mam &ideam,aut cruces eftormantur, aut
ris deinceps rnagno plaufu celebraretur. corolbeprecatoriastorno effinguntur. La-
Ager eft proximus Sacello B. Virginisnn eo pilli aut eifdem corollis inferuntur, aut pa-
leui terra; conucr fione fplendentes gemma- lis annuloru m includuntur,aut in thecis re-
rum in morem effodiuntur lapilli,tanta co- ligionis causa afleruantur, Quidam fuapte
lorum varietate ac venuftate, vt natura, vel iponte forati reperiuntur velut ad precato-
naturamfupergreffusDeus,inijsmirificelu- riascorollas facti; quidam averoadamante
fiffe videatur. lu his adamantis candidus ni- vix differunt,ob duritiem chalybi feu nitro
tor,inillis onychius pallorarridetjin lftis infcribendo opportuni ceterifacillime fe-
py- ;

ropimicarigms,inalijscryftalliluxeffulgec ; cantur,& fere in hexagonam figuram,quse

quidam chryfolithi auru , alij fmaragdi vi-
rorem,lac alij galacrices,alij epali rofarn,ali-
qui amethy fti purpuram,alij hyacinthi vio-
lam,nonnulli coralli coccum,alij haimatite
fanguinem aemulancur , nonnulla facurum
ruborem amant,alijs dilutus ruborgratiam
conciliatrdenique videtur in huncagellum
beaca Mater omnium gemmarum colores
ac pretia transfudiffejquodcp magis miran-
dum , diuiniorem quamda vim ijs indidiffe
ad falutem mortalibus impertiendammam
plurimi folo lapillorum accactu grauiffimis
leuati funt doloribus , ac periculofis ere&i
morbisrfebricitantibus vero paffim hauftus
ftellse formam repraefentant, vt B.Matris,
qua: ftella eft maris,& ftellis coronata,me-
moriam ingerant. Nemo enim adeo rudis
eft, qui nefciat, in fragmentis quercus auc
lapillis iftis nullam ineffe vim natura infi-
tam miracula patrandi , fed quod ijs Deus
fupranacurascurfum acvires erFecta qua>
dam edac admiranda , idpro arbirrio cle-
mentix fusefacit, ad memoriafanctifliniae
fux Matris in animis noftris exfufcitadam,
ne quando nos vmquam tam beneficse Pa-
rentis obliuio capiat-tum denique ad fuper-
biam noftram edomandam, &inierendam
hnmilitatem quam prse ceteris Virtucetn
,

puluifculus lapillorum,aut potionis cui fue- amat fanctiffima Mater , 6c cuius ftudium
rit iniectus facer lapillus,fegminum denique fuis fectatonbus cupit effe commendatiifi-
vcriufque quercus/alutifuit.Theologo viro mum,vt illam in ijs quoque minutis icorii-
iam astate praegrandi,mihi eiufdem vicsera- bus fragminibus quercus aclapillis\> &in
,

tionibus,ali)fquemultisnominibusconiun- ipsaDeum pie ac religiose colamus. Per

cto, ciiffi peftifera lues graffarecur , enatum hafce vero icunculas,cruces,corollas, gem-
vlcus peftilens ac lethale ab aure in hume- meofque lapillos, prseclara fefe obtulit ho-
rum,vtdevitaplaneconclamarentMedici. minibusnoftrisoccafioDeiparexulcusam-
Venit in mentem Deipara* Foyenfis opem plificandi, §£ in exteras vfque regiones pro-
implorare,ac lapillum vlceri imponere,tum pagandi. Necincommode fe Domina no-
aquam,cui lapillus facer erat iniectus,pota- ftrae fidei prodidit in eius Principis ditione,
re, voto nuncupato , fe quinquies ad aram cui pro fymbolo illud eft , Auita fide ciim }

Virginis Foyenfis facturum. Iilico fenfit vl- aduerfus auitam fidem hserefis Caluiniana,
cus maturuiffe,ac pr^ter fpem Medicorum fi quando alias , atrociter exfurgere ., & ln
erupit,eaque via expurgato omni noxio hu- Principes fuos rebellis,Chriftianam pertur-
more,priftina2 fanitati reftitutus,multos ad- bare Rempublicam omni ope contenderet.
hucannos Theologise lucubrationibus
S.
acfancliffimxMatris laudibus celebrandis
impenderefepoffeconfidit. Ceteramira-
CAPVT LXX
cula, illuminatos csecos , erectos claudos, T>e fonte Brajilienf miraculofo.
&
herniofbs folidatos , curatos languidos ,
apoplecticos^ mortuos infantes ad vitam & /^\Ccurrit quod idem Ioannes Burgefius
Baptifmum exfufcitatos,confulto prsetereo. V>/fcribit ad hon orem Deiparx nec eft ;

Non vulgarismihimiraculilocoeft ipfead- cur prjetermittam obuiam narrationem.

mirandus peregrinorum vndequaque con- Qui primi,inquit, Societatis Patres in Bra-
fluentiume Belgio atque eXtrema Gallia filiam traiecerunt,ad oppidum Portus- fe-
concurius 3 fu mmufq; aduerfus Deiparam curi fedem fibi delegerant leuca circiter dif.
pietatis ardor,qui fruftu ahquod ac fegmen^ fitam, caeli falubritatem,& fitus amcenita-
tuiftiusquercusjfiuepriorisquxfacraftatua tem iecuti, templumque Virginis Matri
fuo coplexu tot annos occuluit, fiue pofte- adiutrici dicaranc, fed crebro tumultu,bel-
rioris, in qua locata trienio prima edidic mi- loque incer barbaros orco , coadi funt in
oppi-
 i5E MIRACVLOSIS NAT VRIS IN EVROPA L IB.h 413
oppidumfe conferrc. Ciim idtemplum as- hilominus, inquit Pater, atqueita eam iftie
diflcaretur , & ciim alise ad vicTum oppor- relinque,-vtnonampliusteadoriatur. Iuic;
tunitates fuppeterent > vnaque potantibus f^uaque ibi eum inuafit febris. Confert fe ad
aquaecopia defideraretur , admirabili cafu templum atque , ante altare Virginis abie-
fons mire opportunus & falutaris erupit^ cTus, fupplex ab eius clementia opem petiti
Arborem ingentem fecus fabricam vnus ex eo fe Iofephi iuiTu venifl'e,abipfo fibi man-
operarijsconfcenderat , cumque ligna cx- datum efle conteftans,ne febnm inde refer-
derec > illico conuulia ad cerram cadens ar- retad Gollegium. Fauit Iofephi precationi
bor , hominem molliter humi expofuit, &iuuenis obedientia: fancTifiima Materj
fiiacjj ruina montem,cui adha?rebat,fecum ratamcp habuit Patris auctoritatem, cegro^
traxic'. Ex illo hiacu limpidiflimus fons tufq5 moleftiflimo in pofterum morbo le^-

aquas pocabilis erupit , quse adpellendos uatus reuettit ad Collegium.

morbos afperfa vel epota praefencem vim
haberet,& nunc exipsa Virginis ara videtur
emanare, &rum Ghriftianorum peregrina-
CAPVT LXXI.
tione tum Echnicorum termonecelebraca, De imagine B<Virginis Mari<e
aquafanBa Dei Uatris ab adiutorio nuncu-
Cdnamnfi
patur. Hancfedem vnacum templo , &c
aqusecuftodiam numquam Patres defeme-
re,fedad religionem piumquecultum reti- IN Canarijs qusedam beatiflimce Marias
matris Dei imago colitur, quaeincola-
nendum,Oratorij feu eremitorij nomine rum dumtaxat humeris die ipii fefto per^
conferuarunt. Ad hoc Virginis templnm, mittitportari.Si alij id tentent, immobilis-
cum Francifcus Diaziusgrauipericulofoqj perftatiGlaret multis miraculisi
morbo laboravet , ab Iofepho Anchieta,
quafi voto fe obligans, petijc vc die poftero
pro feofferret Milfae laerificium.Morbige-
CAPVT LXXII.
nuseratignis facer, feu fupercutanea in- De ptnSiis Vrgauonenfibus
fkmmatio , quam nobiles Medici caufte- nupemme refertu*
remvocant. Is in extima cute circa lum-
bos dextro e latere nafcenscuraacerbiflimo REcentiitima eft inuentio fancTorum
cruciatu , quafi perpetuo cincTu in orbem Martyrum, Bonofi , Maximiani &C
ferpit ; cuius ea naturaeft , vt fi extrema aliorum in oppido Vrgauonis , certe admU
coeanc capita , exigua admodum vitce fpes rabiliSjfi vmquam fOjit. Ignorati prorfuS
fuperfit. Iofephus haud grauate Sacrum fe erant, fed cadeftes claricaces, C3fleftiumque
pro eo fa&utum ad diuse Virginis recepit. luminumprocefliones , & alia mira figna
Ihrerim tamen, inquit, vnge morbi locu m locum, vbi lacebant, indigetarunt.Reperti
oleo ex lampade quse ardec ante facra Eu- e^flbfsa terra cineres,& ofla clariflimis poft-
chariftia^nonxgrtim eritMatri, nosprius eailluftria prodigijs explorationem enim
:

ad^opem a Filio peteridam-eonfugiiTe. Ea fan&arum Reliquiarum , &

diftincTionem
intmctio dolorem mitigauit,& quaii quida ab oflibus & cinevibus profanis, nouo mi-
prass futurse valecudinis fuit.Poftridie Pater roque modo oftendit Deus. Colligit plura
ad templum fe Virginis contulit, promifli- admiranda diucrfis relationibus eruditifli-
quefidem liberauit , quo eodem die poft musvir Bernardus lofephus Aldrete ego :

Mifiam ciim fe aquaex eodem fontea?gro- ex nouiflima excerpam aliqua nec enim ;

tus, qui vna venerat abfuiflec , dolore &:

, inufitata h«ec miracula tacere penicus per-
rnorbo prorfusliberacuseft, vnaqj Bayam, miiit afTecTus erga hos SancTos , qUorum
diuinae Macris laudes deprsedicances,per- ofliculum apud me (eruo &c coio, cincTum
uenere. In eo Bayenfi feu Saluacoris Colle^- fanguine quo manauir, &
penecrauic char-
gio Francifcus Fernandus, nondum Sacris tam cui inuolucum , miraculofo illo
erat
iniciatus,longo cemporequarcana laboraue^ cruore purpuracam, Menfe,inquitille,De-
rac,&cum diefefto Prsefentationis B.Vir- cembri iam.adulto, fcilicet anni 1630. in
ginis,quem diem SMatris <e/?<tfe_j>nuncu- caftrisPofthumianiSj vulgo CaBrodel Rio,
panc, i u Kal. Decembris mulci e Bayenft quodam Numinisimpuliu ciues ad ducen-
Collegioad eiufdem Collegij templueius tos fibi inuicem Religiofim ad vifitandos
inuocationis,duabus leticisBaya diflitum, Martyres Vrgauonem votis conceptiscon-
proficifcerentur, hserebat quarternarius in dixerunt peregrinatione. Primario's eCle-
Gollegiojerat enim dies paroxyfmi. Rogat roducToresdeuotxfequebantur turb^onn
P.Ioiephus Prouincialis, Cur nonvnacum nis setatis,fexus & coditionis.SacrofancTum
alijscommunem diei religionem obeat.Eo Crucis prasferebatur pulcherrimum vexil-
die refpondet fe febrim expecTare.Vade ni- lum,in iancTuario collocandum.Multiplex
Mm 3
ap*
414 IOANNIS EVSEBi I NlEREMBERGtl
apparatus,familias,&: impedimenta , non fane, ciim ipli & apes fmt. Nec extra ana^
exiguaemanus referebat ipeciem. Noclu logiam&proprietatem : natura namque
propter xftiui temporis calores,iter eft per^ potiores meliorefqj meliflas fulgore illuftres
a&um. Albente cselo peruentum in mu- Poeta perhiben Duplicem vetatefle Re-
nicipium. Feftiuse pompx fupplicatio in- gem j deteriore ablato , bono referuatOj
greditur,&excipiturornatu* Inpuriffimae aitque:
Virginis Deiparasconueniuntomnes a?de, JOeterior tjui njifm 3 eum>neprodigm obfit, J
diuinis iimuladftant myfterijs&concioni, Dede necitmcliorvacuafine regnet in aulat
quse folemni ritu abaduenisfunt celebra- fquakmibm ardes,
Altererit maculis auro
ta fanctaque exomologeii expiati , facrae
;
(Nam duo funt genera) hic nielior infignk
Euchariftiae diuino funt pane refecti Eo- ejr orz~>,

dem mox ordine fan&uarium adeunt, fan^ Et rutilis clarm fiquamis\ilk horridm alttr
&os Martyres, eorum fornaces & rogos,(i- Defidiajatam^, trahens inglorim duum*
mulque illafancta loca pio veneranturaf- Vt bin& Regumfiicies, itacorporagemis
fectu,ingeotiquealacritate erigitur, & figi- 3S[amqueali£turpeshorrent,&.c*
tur Crucis fpeciofum trophaeum. Pomeri- -— Elncent ali<&.& fiulgon cotuficant
dianahora, fumptocibo, a municipibus i^Ardentes auro , & faribm lita corportl
per vias& vicos San&orum lipfana & ci^ guttis,
neres religiose eraendicant,& pijflime ero- H&c potior foboles. u —
gantur. Soleinoccafum vergente , hilares Noftn igitur Martyres*vtoptim£ pfseftan-
regrediuntur,Obulconempr*etergrefti,non tiflimaeque kicis apes , fuas oftentartt fplen-
longe a riuulo falfo ad puteum in iatis com- donbusexuuias & opes & tamquam pul- ,

modo metati prato per familias 6c contu- cherrima ex fornacibuseruta vafa aurea^
bernia, multa no&e ad ccenam aflident. aureis rutilant ardentes radijs, 56 Yatio allu*
Paratus ex periseoru promiturcommeatus. cent fulgore luminoii*
Sarcinulam ,dum fe volutat,ftrigofusvo- Vigauonem cum cortciuibUs honeftus
lutatafturco.Herusabeain mappula. edu- aditvircumvxote,ipfiu{q; amitina Anna
cit oua cum putamirie elixa hxc per lin-
: de Corduba (hsecfratris , tfla ibrotis fllia.)
teum pellucent. Ipfo euoluto,tiia,ceterisin Abijs Anna a triennio domi fuerat educa-
volutabro attritis,ficmicarefunt vifa , vt ta, qusE duodecimum annum agens, a fui5
adeorum fptendorem kgi & fciibi poflet. enixe vtfecum eam addu-
petijt nutritijs,
Sc qualis in autumno. Ab ad-
Nox lllunis, cerentj &eftadducl:a.Puenatum candore
miraculum conclamatur. Con-
itantibus tu m finceritate, alijfque vif tutibus magno^
curruntcertatimomnes. Inter primosad- pere commendata erat,&iam diu erg<i (m-
fuit Prefbyter virtute &c fandse Inquifitio- clos Martyres magna deuotione afficieba^
nis minifterio grauis. Is prd fua auetoritate tur,fiuequod de ipiisinaudierat,iiueetiam
duo referuauit, tertium iam direptum fue* fimul , quodeoruminterceflionecredebat
rat. Prae tanti iigni admiratione ftupor oc- periculofo morbo fuifle liberatarm In
fe a

cupatomnes: neclinereligioiis lacrymis municipio cacleftis alimenti participatio-

luxillajquaeiimilisadamantiSjvelcxli^cum
ferenum eft, cernitur &c confideratur.SoIer-
terquaeritur & inquiritur a curioiis caufa
occurrit &; probaturcertior &: vera. Erant
in eadem perae Sandorum cineribus typici
paftilli feu formse, decenti obuoluta* ora-
rio. Ab his in volutatione colliiis tenuifii-
mus refultauit puluifculus,putaminibufque
inhseiitjatque ex ilio polline luxafTuliat;alij
vero credunt ex contactu. Durauit lux illa
ad nonum vfque diem. Ciuium &
externo-
nem deuotepercepit , 6cin itinete cord.1-
tafegeflk.Pera&aperegrinatione,damura
: omneslsetiperueniunt. Non multos poft
diesteter ingruitimber^ nubium atra den-
faq$caligine procellofa oppidum occupat
tempeftas,tonitrua fulgetra, & fulmina &
fragorenimio reboantunhofrent ©ppidani:
qui non vtauicuiaad Liuros,fed ad laurea*
tosconfugiuflt MartytiJS^fe^eorum lipfa^
nisveluti certiflimamuniunt tutela. Anna
verd a fuo affini intex familiares ea quas
,

rum concurfusconfpiciebatur. Sandorum Vrgauone obtinueratdiuidente^particijlam

ex cineribus &: vel minutiflimis ofliculis
fulgores frequenter emicant.Hifq, ipfls co~
ruicantibus, corpora , quo condita in loco,
indicata funt } ieque plane beati Martyres
his luminibus, ficut &fanguiniseruptioni-
bus, Vrgauonenfes &Argionenfes teftan-
tur. Patriam purpura,quae Argiona eft ; &:
luciscorufcationibusVrgauonenfes: Vrga-
»o quippe JLucls apes3 vt dixi, eft. Aptiflime
reuerenter accipit,& m foiliculo ad colium
appendit, &intinu condit.Sequentis men-,
fisOctobris quintadecimadie, in annua
S.Virginis Tereiiaz ceiebritate, ad Carme-
litarum ccenobium frequentes oppidani
conueniunt.Adeftcum amitinaetiam An-
m, dc eius famiiia. Inip-averoconcione,
dura inilgnia fanclse Virginis referuntur
miracula,incipit puella anguftiari, eiufque
pedus
 3D£ MIRACVLOSIS NATVRlS iNEVROtA LIB.L 41$
pe&us magno exe.ftuare ardore. Vulcu,qua- paterec manifefta , confencaneum maxrme
to premacur angore,perfpicue demonftrac fore &c neceflariumjhis tentari experimen-
Innuitqj, veftem remouens, pe&us confla- tis. Illa nodem peruigilat precibus incenta
grari. Summifse rogat , vtinde educatur. fummis, Dominum obfecrans, vt fuade-
Ne concio turbarecur,obcinere nequic:pra> claret virtute , an ea miracula vera ab ipfo
cipitur ferib,vc quiefcac,& paciencer toleret iint. Mane Nouembris feptima Aiina fci*

dolorem. Ipfaexiitimansigneumillumar- borum incumbitin curam. Eademferme

dorem ex folliculo prouenire,in finum ma* hora, qua pridie, fbmnus occupat iufla, in ;

num mittit quee fanguine imbuta recenti,

, le&ulo recumbit. Vix obdormierar, cum
eum folliculo,eodem etiam madido,edu- folitus opprimicaeftus : furgic, &: maximo
cicur eoq; referaroj fanguinem ab ofliculo
•> pectus torqueri dolore quencur, Sacculum
fluxifle , euidentibus cognofeuntadftantes educere conacur/ed prohibetun Euocan*
iignis. Vident &: fubuculacruoreinfeclaim turocyus Prefbyteri. Adueniunt, fimul&:
Mirantur,& filentio occultantprodigium. Magiftratus cu curia. Prefbyteridem,om-
Myfterijs facrofan&is pera&is , peruulga- nibus praTencibus , perplexos acu fenfun
tum innotuit» Magnalia Domini magnifi- diiTuic nexus > eofdem
efle afferens qui a fe
cant omnes,& oiTiculum maxima cum re- i uerant intricati.
OlTiculu eruit,ex eo con-
uerentia feruatur. Non ex eo Anna eft ela- fpicicur acun&is ebulliens cruor fluere, &:
ta,fedfohtis domefticis obfequijs inferuic chartas inuolucrum eolmbutum. Aduer-
humilior, & feruentior in San&orum reli* tuntomnes diligentermec eft qui ambigat.
giosa deuotioneperftat frequentiiis. Acci- Gerciflimum mirantur& reuerentur mira-
pitab amitinaaliud ofliculum hilaris,nouo- culuith Eademdie,fecunda poft meridiem
que indic facculo,charca inuolutum, & in hora,Prefbyter alius oflisadducit fragme",
iinum pro more mictic.Sexca verb Nouem- dc folliculuminduit,&; puella2cradit,ieque
bris die, fecunda ante meridiem hora,dum ait dubium elle an ex fan&is fic Marcyri-
cibos ad foculum, vt folicajparat, fomnum bus , licetex eo fuauis effletur odor. Sufci*
obrepere fentit. Vt quieti fe dedat,in inte- pit illa, in finuque condic.Poft duascirciter
riorem domus recedit aream , ad crabes in horas nocus aduenit Glericus Js abijs effla-
eo loco confticutas reclinata, paululu dor- gitat offa fanguineconfperfa oftendi. Anna
mitat. Maximo illicb pedoris ardore exci- educic folliculum fericum nouum e finu,
tatur. Querula clamitat voce fe comburi, promptoqueoiTe,fanguineas ftillas recentes
manu educit facculum cruencatum,&: ami- cernuntur. Amitinaiubet peclori iterum
tinas oftendit. Recognofcit ea,ofliculum,a adhiberi. Paret paruula: mox magnapre*
quo idem eife quod dederac-.hocat
fanguis, mitur anxietudine amitinam enixe preca*
;

etiam & fanguinem adhuc dilatati, & eum tur vt remouere finat. Decenta, vulcu,cla-
qui digicis,fubuculae & pectori h£eret,recen- more,collacrymatione, eciam animi de- &
tiilimum, Aduenit opportune Prefbyter liquio doloris fignificans magnitudinem 5
ipfius leuir,continuoq3 adfunt plures Cleri- foporatur. SubitbJ experreda , emergente

ci& laici, non tamen pari fidejqui tardius, dolore ingemifcic. Inter hxc plures e Clero
minus creduli , fanguisenim ftccus erac. &: plebe vencitanc; alij euocaci, alij vulgan-
Iam vefperi quinque regrefli Sacerdoces de te famamiraculum.Adfuit & Magiftracus,
readeb difeeptant ardua , ineamqj veniunc demum bc Ecclefiafticus Iudex. Abfque
fentenciam, vc iterum exploretur. Senior, ha^ficacione vllaomiies perfpicue cernunc
vtexperirecur > ofliculum petit, exhibi- & manantem fluencemqj fanguinem ab ipfo
tum in facculum miccic , quem ferico pur- otTe,eoquecharta,folliculus,&: digici liti in-
pureo confuit filortrieis ac nodis fic fua ne- fpiciuncur.Summa veneracione Dominum
clit manu, vt nemo difTuere pofTec,nifi ne- glorificanc , gratiafque agunc , tam infignis
xibus fedis* Tradit & puellse , monetque miraculi fufpiciunc excellenciam. Ea node
amitinam > quanci momenti &: ponderis duo fimul oflicula inipfo facculo ad puellat
negotium neque fe dubitare ait de Do-
fit ; collu appendic eius amicina. Poftridie fexca
mini omnipocentia acque puellze virtuce; Feria, Nouembris odaua,dum foculicon-
fed oportere in fimilibus omnem folertiam fueta exequicur obfequia , fomno grauata
&r curam adhiberi, nequa frausaucillufio paululum obdormic cremens ac gemens»
exignocis caufis fubfic ;
fedulb igicur caue- Dolor rurfum redic acerrimus , excitatque
tec,ne qua obreperet deceptio.Sic& alia pro violenter ingenciferuore. Sacculum auferri
rei grauicateediireric.Mulierillius maxime clamore poftulac. Ablatus , humeclus &
afflidlatur verbis , vc quae eercb fcirec de eruentatus reperitur. Sanguis ab oflibus
puellae fincericace, qubd non doius auc fu- erupebat , qui inuolucra imbuereeft vifus»
fpicio alicuius fraudis elTec.Ipfam eiuscon* At puella ,qubd vehementi &C intolerabili
folacur Confeirarius; & vcomnibus vericas vexarecur &: opprimeretur pecloris dolore,
Mm 4 refu-
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERG if
refugit & omni niticur & contendit vi, ne
, aliquid, ftrages horribiles cardeiq; portencfi
iibi SanSorum apponantur offa. Iuraraque, verentur. Signorum denfitate nonnulli
reftataeft,quoties ab his fanguis proflueret, pradlringuntur. Atqui plura &: maiora func
fe luauiiiluio perfundiodoie. Ipfius pietas, i piriraha quam corporea. Omnia manifefte
virtus & iincevitas a Iudice,A(IeiToribus &C Deidigitus ,nohhumana efhcitinduftria,
teftibus magnopere commendatur. Atque An haec promifcui fexus & aetacis frequen-
in fua depolkione hsee modefto refert mo- tcm mukitudinem intenebris, ipfoqueno*
«io, fe fan&os Martyres Vrgauonenfes re- clis filentio & conticinio eodem verborum
ligiofo veneraricuku,inque eoril honorem continere valeat Atqui non huius fcd il*
?

ffequenter Virginis Deiparae beatiflimeRo- lius mirificus cftcrre£tus& opus. In maxi^

farium,velaliquampartem, Chrifto Do- mo per latiiTimos laetiffimofquc campos in
mino noftro m.agno ofFerre affe&ujeius fua- vijs concurfu , ad Fefcennina & Sotadica
uitatefuumaffluerefenfum,exeoquenon- carmina,di£teria,fcomroata, conuitia, qui-
numquam martyria fomniare, vt inaudie- bus rufticulr agreftefque operje vrbanos vr-
xat. Hsecilla. Vnusvero exParoclus qui gent,6c yerberanc impudetiflime^illecerte
,

duabus ei no&ibusadftiteracdormienci, ii- frenat,fremitufque cohibet conftictos. Ho-

mulcumeiusamitina &ipfius marico,tres minum metamorphofesavitijs advirtutCy
integemmi & oculati teftes ^ceftificantuiv vitasmorumcjj refbrmationem , plurima-
quod ciirn puella placidiHImo quiefceret que reiigioia, non abaliocertequam ab il-
fo mno,audita iit hasc verba proferre : ln~ lo..Ipfe eft, qui omncs caiiginofas tenebra-
fantnlm lefas adCrucis imum adflat flipitem, ru m content poteftates. gu* conuentio fa~
Deinde amicinam vocans,clair.iibac Thia cii adtenehrasi In Sok caligat
, qui in tanta
:

(vulgans noftra dialeelo Graxa patrueles, lucenondifcriminat quas funtipiius,vei e

auunculos, materteras &c amitas tbios &C contrario Cimmerijs obiita tenebris.
,
Ac
/^/Wcompellat, honoris gratia puella & qua^ris caufas.Effecl:usconfpicui,illse latenc,
feniorem non amitina, vterat, kdamitam Qmnium ratio gnefta, quafi ex oraculo &
femper voczi)thia manummihi pr<ebe,genua reddinequic. In abftrufis apce phyflologus
flecle, &
lefum ChriHum adora Mox quafi dixit: Nec qu&rendainvlla parte natura ra~
iallabat,&blandiufcuiearridens,puerulurn tiotfledvoluntas. A
diuina hsec proueniunt*
Iefum foporabat , acpijsmodulata muke- ae,vtdixit Avofrolus^O altitudo diuitiarum
bac cantiunculis , hac nempe 6c fimilibus: fapientU ejr ftientuDei^quam ineomprehen-
yt Filij Virqo ferluit crepundia Maria , ac fibiliafhnt iudicia eius , ejr inueftigahiles vim
preflam Iwanotideexpandit, Scd gratia &c eius\ Infert fubinde:^^ enim cognouit fen-
leposomnisLatinononexprimiturfermo- flum Domini? aut quis confiliaritu eius fuitf
nc. Aniculse & nutrices,his verficulis fopo- Pcftaliqua idem Auctor fcribit : ca- A
rem fuisaduocant pufillis,fcilicet: ftris Pofthumianis oppidum , nuperrime
Como lo lauay tuerce la Virgen Maria, ciuitatis honorenobilitatum,Bujalanze ad
Como lauay tuerce,y en romerico tendia* millia fedeeim diftac ^ a Corduba ver6, in
Rurfus addebat: Vis mi pufilley <vt in tuis ri- cuius eft Epifeopatu^uacuor viginti. In &
cumham cunis ? Ex peregrinatione namque co MariapufiHa,adhucfine cognomine,
lafluudine flum defatigata.Cnnow eciamlal- duodecimum agens annum, ciui viro pro^
lantis tono 6c modulo clare fepiiis incul- bo, eiufqueconiugi bene moracaancillula
cabatdeSanclorum martyrfjs: aliquoc ni- inferuic , virtutis mdole fincera fideliter.
rnirum San&andreana fuiflecruce decmTa- Ha5c,vtpr£efentaneum remedium, cineri»
tos,alios rapcacos, alios viuos in fornacibus cijpaftiilihorumMartyrum partem,tu-
Sanctuarij combuftos,aiios e faxis 6c turri- moriin manusiiniftrx carpovc adhiberer,
bus prseeipitatos,alios muris in ipfis obftru- inpecloreadipfum condic cor, Dominica
fos , ficuci in parietibus occlufos, alios ma- die,vigefima cercia Marti) currentis huius
nicis, compedibufque vinclose currium fa- anni millefimi fexcentefinii tngefimi pri»
ftigijs in prsecepsdeturbatos , &in puceum mi, poft hora? quadrantem fe fentit fenfim
proieclos.Subiungebat deindc : Ehcufantfi incalefcere&aduri ,acherse iignificat.Ipfs
Martyres qnamimmania tormenta
, mar- & iinum nudac, &
cinericiam rubefcentem
tyria, quam^ feuospafli eflis cruciatus a ne- cducitparticulam , fanguine delibutam re-
quiflimis illisl Acque ad iingula quarque re- centi.Eius adfpectu ambae turbatasconfter-
plicabat : <$ukm pulcher mirabiliftfe locus! nantur,ac c manibus prolabitur formae il-

guampulcher mirabiliftfc locus / Hsecabea lius pars.Hanc reuerenter eleuant, & char-
referunt & teftantur dicta in fomnis, &c in- ta munda inuolutam iterum in finum mic-
auditanon quodmane interrogata 5
alia : tunt. Simul autem domo exeunces, in via
iilentio occulcabat. Hac fanguinis tam fre- seftuatfecundo: cximitur inuolucrii cruen-
quenti fluxione terrentur multi/acimmane tatnm,eoqueincuftodiam tradito ^ forma»
emf-
 DEMIRACVLOSIS NATV RIS IN EVROPA LIB.I. .417
ciufdem akera pectori admouetur.
pars cescommendant, & virtucem ea mquetra- ;

Necdum horae medierace decursa , ijfdem duntaudicamorantem ,dumofficula con-

ardore,aduftione , eciam fudore, animi & dita in fmu^atqueexijs f«epiiisvifum fluen-
corripitur deliquio Promicur parcicula
. tem fanguinenij&guttas cadentes. Ipsa au-
cruore magis quam prior imbuca. Lectiffi- tem Apniis nona die in A iTeiloris aedes de-
mx&minx domum venerant; quse reino- lata , eadem ipfa iureiurando adftricca de-
uicace intellecT:a,officulu m,quod fecum de- pofuic,aliorum teftimomjs perhibita.Cete-
ferebac , a Canonico Toletano fibi fangui- ra caute iudices prouideri cenfenc cu- &
acceptum,in puel-
nis neceivitudine iuncto ranc. Ex Lli&ose mimfterio opiculacioni &
\x finu recipiendum curat. Mox maiore addictis femims, artis Apollinea: etiam e
quam ancea seftuans ardore,magnoque ani- pentioribus, nobile binum iubent aduocari
ini deliquio , ad pariecem fe demittit, fenfi- pa! .Iilsead prxfcriptum fecreto didu&am
bufque priuata manec. Educitur officu- reducunt puellam , feque iri ea exploranda
lum fic fanguine manante imbutum , vc haud ignaue ftrenuam nauaile afErmant
fluences guttas manibus excipere potuerint. operam fimulque ailerunt sctatula paruu^-
:

Inde abeunces , ad eiufdem Canonici pa- lam,prorfusfanguinis,nedum vulneris feu

trem diuertunc. Eius filia cincriciam for- plagulas veftigio &C indicio alienam prorfus;
mam & officulapuellas condic in iiau. Nec In lseuo vero carpo tumorem ( quem vul-
multamora: iteraturardor, & exanimacur gus furunculum vocat)fuiife , veriim tam
paruula prompta, cuncta cruenca fimul ap- ficcum &
fanum, acque ab ipiis , cdm vni-
parenc. Sed puiilla adeo laila & fatigata, vc uerfa fuerincicrucata , mundo indutam in-
lectuliindigueritlaxamenco; quo recreata, duiio , nequid fufpicionis iubeflec. Medici
ad Solis occafum domuin regrefta cum veio puiiilam,vc erac,fupra lectulum cuba-
hera eft. A conciue ibi rogaca , ne vrbani - re, pectufque prsEcipiunc nudari 5
id, veftes,
tati deeffec,officula papyro amicta exce- cunda quoque quancum poffinc& fas, ac-
pic &c pectori
;
necdum admouerac,cum an~ cenciffime rimancur* Nihil•prorfusodoran-
goribus affluSUcaijfdem , cruoreconfperfa cur, nec nocanc ,
quod fraudis vel verfutiar
promunrur. Poftera die,quarca & vigeiima habeac indicium,vel minimam fufpicio-
Marcij, appoiicoipfi pro moreofficulo,per nem. Ecadomnem abolendam , ne quis a
tres horas foiicis incenca manet obfequijs. pecl:ore cruencus manecfudor, vt quando-
Exicverdin'compluuium,ineoque maiori- que, rariffimetamen,contingit,cutis mea-
bus &grauioribus aftecta moleftijs , fenfi- tibus & porisobftruendis &c obturandis,
bus collabiturdeftituta.Adle&ulum addu- fimulque comburencium ardorum refrige-
ctam,eductum acerbiffimo afflicTat dolore rationi efficaciffimis,comparatisetiam pre-
officulum cruoreinfeclum. Piura per ie- tioiis & gelidis medicaminibus , pedoris
quentesdies vfque ad Aprilisoctauadiem partes fouent j & ftudiosefubuentas curant,
in paruulx finum mifla funt ofTa, &: cineri- His ex artis non vulgari,fedabftrufiore do-
cij etiam paftilli non tamen ex omnibus
; cl:rinacuratis,atqueadeffecT:um dato inter-
crupit fanguis,nec pari in ipfis apparuic mo- uallo , cinericJa: fex formse , & officulum
do. Martyrumcerto eacredica , quse fan- amicimi-
pectori applicantur, finufqj fueto
guine confperfa-, femper camen ijfdem cor- ne obnubitun Vicariusftolafumpta, Cru-
repta ardonbusicafacifcebac , vc exanimis ce,aquaque luftrali cum accenfiscereis pa-
prolabererur.Cunctaad Ordinarium dcfe- ratis,deprecaciones &iexorcifmos , quibus
runtur, Isnunc (quod Eccleiia noftra Prse- abobfeffisdiemones, eorum &:illufiones
fulecarec) V.C.Don ConialusCaftroTo- magica: , vanaque veneficia propulfanturj
-bofo,amphffimi noftri SenatusDecanus, Romanorecitatdeuoce ritu. Paruula Ca-
iimulque Canonicus,piecace &c licceris con- tholicam iuifa profitetur fidem , ac pxx
ipicuus. Abeoiudexeftprimariusconftitu- cunctisprolata nil hxikans verba profert;
tus. Qui cii m eximia religione in hos Mar- fatanse omnibufque operibus eius , padis
tyres afTeetus, ipforuminuiferecSancrua- etiam tacitis velexpreiTis abrenuntiac/eqj
numjineo fpecioiiffimam erigendam Cru- la:ciffima affeuerac eam fidem cenere&cre-
cem fuis curauit fumpcibus . Iuffic igirur dere, quam fandta Romana Eccleiia macer
per Vicarium, affignaco illi AiTeiTore, dili- & magiftra noftra docet 6c tenet, fingula-
gencer probaciones nihilque omicci
fieri , que my fteria ipiius enuntiac , fe in ea vi- &
quae ad veftigandam veritatem opus fore gaudec,& moricuram proceftatur, in
xiffe
•
intelligerenc.Iudices ad rei cognitionem di- eiufqueteftimonium Apoftolorum vltro-
ligenter folertiam omnem adhibent , pluri- neaclaraaltaqueproferc Symbolum*
.bus Religioiis, virifque probis recepcis ce- Ad hoc plures conuenerant fpedacu-
-ftibus,quidiuerfafigna pacrata acteftanturj lum poft cres circiter horas,nullufque in
&: paruulseanimi candorem etiam j & pre- ea ehe motus: cineres & officulum amo-
uen-
418 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
uemur, aliaque reponuntur oftium fragmi- trefierenc: fed ecce mirus candor & integri-
na. Plures difceilere: Vicarius tamencucn ras omnibus. Adhibuit proxime in aiia
Notario & ahjs,non longc a leclulo manec, theca. Hoftias non confecratas:reuiiit poft-
aceamconcinue incuetur iiquainvuku , ea: hasrepperit vermiculis fcaccntes.illas in-
turbatio. Ad Solis occafum aduertic ango- tegrasjcandicantefque. Satpe hoc experi-
rem: preces&exorcifmosrefumit, magna- mentum faclum donectandem Complu-
,

que religione vt fapiens omnia exequitur

, tenfium DoccorumTheologorum, Medi-
exorcifta. Puiilla folito anxia afHsctatur ar- corumque iudicio miraeulum conclama-
dore»Deni;ientibusfenfibus,aciideuixiiTet, tur. &: magno omnium cultu & deuotionc
exannnatur. Vocati quiabieranr, redeunc, inpublicasaras Sc Sacellum producTse mi-
&: ex Medicis vnus prxlloadfuit:eoque di- raculis clarent.Ego tunc temporisComplu-
Iigenter eun&a aduertente, Vicarius iigilla- tieram,Theologiejoperani nauans.SsepiihV
tim oila educit. In cubiti eaui fragmine (an- meintuitusilias : miratus fum, ceteras Ho-
guisrecenciilimuscernitur. Excipic Medi- ftias candoris fplendore vincere.
cus, & accurata circumfpiciccofideratione,
eius recognitiscx extremis
piiTe,
fanguinem eru-
certiiTimdnofcit,abeaque partenon
CAPVT LXXIV.
tam large>quascarni haderat.Digitocruo- De faxo Complutenfi,
rem tencatuuento, veriiTimumqueaiTeue-
rat, fupra vires natur«eprodigiose fufum. SAxum/uperquodfandi pueri Iuftus&:
Hoctanto peihibito teftimonio,quodom- Paftor fecuri ccTI fuerunt,feruaturCom-
nibus adftantibusnotiftimum (neceratqui pluti,falutari manans oleo,fiue potius exfe-
ambigeret) Iudices, ipfeq; Medicus,&: alij, daus, quod ipie vidi. Medetur pkmbus
Notario exfcnbente iubfcribunt. Poftera segrotis.
die, Aprilisdecima,Iudices mane teftibus
adhibitis j in puellse finu plura ofticula re-
ponuntj nectemporis multaintercapedine
CAPVT LXXV
pro more doloribusig.nitiscorrepta,animo De ftatua Chrfii Xauerienfi,
deficit. Promuntur appofitaj&ex oifieulo
largus fanguinis tantummodo fluxus. Id
VEneranda Chrifti Domini pendentis
autem minimum erat, nec auellana maius. patibulo colebatur imago in caftello
Vefpere autem alijsappoiitisoiTmm parti- Xauerij,vbinatus eft S.Fraciicus Xauerius.
culis , nullus ex ijs prodijt fanguis. Tunc Igitur quotiefcumque magno in aliquo la-
paruula heriseftreftituta.Sequentibus die- bore verfabatur in India Francifcus dura
bus faepius emiiTus. Hax autem omnia viueret, fudabatin Nauarreniiregno ftatua
publicis notaca tabulis,ad Ordinariumfunc Chrifti.Mortuo vero Xauerio,perillius an-
tranfmifla*. ni fextas hebdomadarum Ferias fangui-
nem fudauic imago Crucifixi.
C AP VT LXXIIL
De facm Bofiiis Complutenfibus*
CAP VT LXXVI.
De imagimbus defudantibus , ftj
AMultis iam feruantur annisinColle- miraculofis S.Ignatij*
gio noftrse Sociecatis Complutenli in-
corrupca? Hoftia? confecrata?,miraculisillu- NOuis nuper prodigijs gloria S.Ignatij
ftres,quae pneientiam Chrifti inEuchariftia paretis noftrae Societati^ caditus (igni-
eertiilimo confirmant argumento.HasHo- ficata in Hifpaniaeft.Antiqueras miraculo-
ftias,vt argenteam pyxidem venderenr,im- fus imaginis hiiius Sancli fudor multosc
pij homines ex Maurorum gente furripue- morbisrecreauit, pluraalia patrauit admi-
rant.Gomplexfceleris fuerat adolefcensex randa.CelebriOrcamen,plunbufque,fcili.cec
Hifpams parentibus , & ab auica origine pa^ne innumeris,miraculis commendata eft:
Chnftianis. Hic feruauit Hoftias,quas cete- imago Muniebrega: in, Aragonise regno,
ri contempicrant , & reftituit P. Ioanni quo loco nuilus hisannis prafteritis peregri-
So.irio,iniigni viro noftre, Societatis,virtute nantium multitudine , votis miraeuJiique
& iinceritate mencis. Hic fancTus vir , ex frequencior. ErecTa Ignatij fpecies rn altari
coniilio doctiiTimi PacrisGabrielis Vaz- omnibuscoledaanno \6z$.(d\\i cnim con-
quez,ob fufpicionem veneni,repofuic loco tempta inveftiario erat inter alias virorum
humido/cd decenti, vt corruptashumefa- etiam fsecularium imagines)eoipfodie plu-
clionein cineres redigerer,& fancle diffipa- res aegrocos impedimento aliquoru mem-
rec.Vifitillas poftaliquod tempus,num pu- brorum repente fanitati integise refticuir,

raagno
 DE MlRACVLOSIS NATViUS INEVROPA
arnagno omniu ftupore , & reuerentia tanti
patroni.Quedam mulier c#ca,qu# aderar,
ex rumore audiuitlasticiam &: admiratio-
nern plebisob miracula pacrata,fecre,toque
orationem deuotam f udit pro vifus reftitu-
tione. Senfkftatim oculosfibiintustra&a-
ri>moxfubit6 vidit. AucTaeuidetibus (iguis
dcuotione,concurrit miferoru plebs.Multi
quotidie miraculose reftituebantur valetu-
aini: nullamdiemtriaauc quacuor rniraeu-
la ad minus , infignem non fecerunc. Duo
morcui eiufde San&i meritis ibidem vitam
receperunt. Vnuserat filius Medici illius
oppidi, quem, pacre iubente humari,macer
priiis vnxit oleo lampadis ardentis ailte alta-
refan&i Ignacij.Mirabile di£tu,ftacim rcui*
xitpuer,vica: fanicatique fimul reftitutus.
Prima fexta Feria poftquam publico cultui
in altari produ&a fuit hatc imago, miru fu-
dauic quacuor hoias liquorem,qui nec aqua
nec oleum videbatur mirabiliOr tanien
} vir*
tute,cum multixgrocantes,madefac~tis eo-
dem fudorelinteis , Valetudinem obtinue-
rinc.Sequenti deinde fexta Feria timilis fu*
dor per duas horas repetitusfuit.Auguftum
&miru quiddicuntprxfe ferre hanc ima*
ginem , &; reuerentiam obtuentibus inge-
rere. Suntetiam quidicanc diuino aliquo
artifice & Angelica manu fa&a.
fic narrant.Peregrinu m hominem cttotulifTe
cuidam Nobili Sacerdoti fe velle
Ignatium Sociecacis Iefu fundatorem
qualibet mercede contentum perfecifTe^
mox qusefitum,vt pretium acciperec,difpa-
ruifle. Hsec fama inter multos nefcio an
:
aliud certius.
CAPVT LXXVIL
De Crucifxo Manrefe.
MAnrefse quoque marmorea
Domini fpecies, ante quam
olim folitusfuit fundere S.Ignatius in
ciufdem San&i fefto vifa eft fanguincum
fudorem fundere.
* defcriptain principio praedicationis figna
CAPVT LXXVIIL
JDe miraculofo oleo
DamafcL
APpendam iam alia admiranda de
quoribus,feu oleisfacris, quaeoccur-
runt.MatthfusVVeftmonafteriefisinFto-
ribus fic narrat. Anno U03. oleum
cmanare miraculoseaquadaimagine
tx Maria? de Sardenai, non long£ a ciuitate
Damafci , quod miraculum etiam muhos
Saracenosad fidem Catholicam vocauit,&
multis languidis cotulit fofpitace. Soldanus
ctiam quidam,fcilicet Damafcenorum,pe*
LiB.L 4I9
nitus Ciecus erTectus, inUocato B.Virginis
Maria* auxilio , infufioneolei illius vifus fui
claritatem fufcepic , qui fexaginta metretas
olei anhui reditus dedit adlumen ince*den-
dumante altare B.Virginis,vt lumen red-
derec pro lumine &: quia primtim , ex quo
;
lumen recepic,lampadem vidit lumine co-
rufcailteVEtex illotempore,fcilicet ad Na*
tale fequcns,cccpitvberius oleu a prscdicM
imagine ftillatim eliquare,& oleum illud in
anno confequenti in c.unem folidari.Anno
gratiae 1104. Rex loannes NataleDomini
celebrauitapud Cantuar,Hiiberto Archie-
pifcopo illi neceflaria miniftrante. Deinde
in craftino Circumciilonis conueneruc ad
colloquium apnd Oxon Rex& Magnates
'
Anglix,vbi cocefTa funt Regi auxiliana mi*
litaria dequolibetfcuto dux mzvcx & di-
rriidia, nec etiam Epifcopi,vel Abbares^fiue
Eccleilafticaf perfona? fine promifrione re*
cefrerut.Eodemannoniiraculiscrebrefceri-
tibus de oleo,emanate de imagine B.Marise
dc Sardenai,vnde prardictum cft,incarnem
folidato, &c exinde SoldanoDamafceno*
rumcurato,fama celebrisin Orientefidem
fblidauit.
Nec refert,quod recentiores quidam fuis
in Icinerarijsnegenthocde oleo miraculo-
Hiftoriam rummam faepe accidit, vt priorum tempo-
rummiracula pofteris fzeculis definerent,
pingere quod homines ijs indignos fefe reddidifset,
, & vel alias ob caufas occukas foli Deo cogni-
tas. Occurrithic,quodS.GermahusCon-
ftantinopoleos Patriarcha fcriptu reliquit
in Epiftola ad Thoma
Claudiopolitanum
Epifcopu, qua^ inferta eft Adioni IV. Con-
cilijVII.Maximeomniumanifeftifiimum,
&nullam controuerfiavel ambiguitatem
fuftinens,eft, quodimago,quie pridem So-
fcopoli Pifidix incemerata: Dei Genitricis
fuir, ex depida palmi (ua vnguenti emana-
Chrifti tione profuderit.Cuius miraculiteftes funt
preces multi.Licet autem nunc huiufcemodi non
, flat opus miraculi , non tamen incredibilia
erunt priora , ne pari modo incredibilia iu-
dicentur,que; inAdibus Apoftolorum funt
diuerfa,& charifmataSpiritus,quse mic mi-
nime patrantur,amatorehominum videli-
cet Deo per talem condefcenfione eos qui
li- infirmioreserant,potentiores in fidefua per-
ficiente,& pariter fcientia virtutem etia per
hos oftendente, quemadmodum Apofto-
ccepit lorumfadumefttempore.Aliquandoenim
bea^. horum vmbra , aliquando vero veftiu fub-
lata fudaria fanitates prseftabac. Sicut erao
in illisnonomniscorporis vmbra,fed Pecri
tantummod6, dabat laborantibus medela ;
fimiliter & fudaria non omnis vefti meci, fed
Pauli folummodo,fanabant innrmos,in ia-
tis-
 IOANNIS EVSEBII NJE:REMBER G II
tisfacTionem fideieius qui ab ipfis praedica- fit fe iconiam illi dilaturu m. Qui cum lero^
batur^ qui gratiam fuam etiaper inanimata folymam peruenifiet , expletis orationfbus
demonftrabat.Ita .& fuper imaginibus. fiepe. immemor prom'iffi,redire difpofuit,
fuis,fui
fieri.plaeuit,non in omni imagmc yei picTu- Cumque iter arripiens, a ciuitate fuilfec e^
ra talis fpecie beneficij inter credenres efte- gre(rus,eccevox emiila de cado dixitadeu:
£ta,fed in folis SandovUjVel etiameiufdem Quomodo manu. vacuaiiccine redis? vbi
Domini,quo non fuapte mtelligei etur farii- efticonia qnam tefan.c^imoniali delaturum
tates accidere, fed ex fola gratia Dei noftri. pro;miiifti?Et.tunc promifu menior Mona-
Deeadem imagine,,eiulq;origine & mi- chus effedus, inciuitatem reuerius eft , 8&
raculiSjlonge vbeniis Matthazus Paris /fiue veniens ad locum vbi iconia vendebanuary 1

idem iiue diuerfusa V Veftmonafterienfi) in vnam qu<^ fibi placuit comparauit,&: [ecuni
loanne Regcjcuius relationem,quiaobfer~ rediens portauit. Et cu m vchifieiad locu ;

uatudignaeft, paucifq^ nota&: obuia, huc qui Gidi appellatur, vbi leo ferox &: homi^
tranilcnbere placuit.Anno izo^.Feriater- num deuorator infpelunca latebat,Mona*
tiaante Pafchalem lolemnitatem, contigit cho venienti occurres,humiliter coepit Jam-
miraculum omnilaude digni{Timu,deoleo bere pedes eius^ fic diuinaeurn protegete
imaginisMarie; Marris DeiapudSardenai, gratia lilaEfuseuaht.peuide latrontiiTi per-
in hunc modu. Accidit incarcere militum peffus iniidias,cum^manus in eum vioientas
Chriftianorum iu caftro Damafcenp,qu6d extendere decreuiiTent , angelica eos voce
miles quida extraheret de armario fuo fio- increpanteadeopeiterriti iunt ,* qu6d:nec
lam vnam,in qua pofuerat de oieo quod de loqui, nec fe mouere.ajiquatenus potuerut.
iconia Dei Genitricis apud Sardenai diftil- Tunc Monaehus iconiam,quam tenebar^
lat. Sed cum diligenter fiolara lilam infpe- diligeuter jinfpiciens^liquid diuinaE-virtutis
xit ; inquaoleum repofuerat.,luddiffimum, inealatere cognouit y &(ecumdeliberans
-

& velut^que^fontis perfpicuuni,apparuit in vticoniam ad fuam deferret patriam, fan-

ea oleum incarnatumj fed in duas partes di-
uifum.Herebat namque ima pars oiei in in-
ieriori parte fiolas,&: altera fuperiori. Miles
autem accipienscultellum fuu, voluitcon r
iungereparte fuperiorem cuin inferiori:ied
centinuo vt aciescultellioleumiHudincar-
natumtetigit^videntibus Capellanis militi-
bu{qjcaptiuis,&ceterisvniuerfis,gutt£fan-
guinis inde,cuncTis admirantibus , effluxe-
runt. Et quonia plerique de hac Matris Dei
imagine veritatem ignorant,digniffimu eft,
vt quam habuit originem, ad laudem, eiuf-
dem Dei Matris nefcientibus referamus.
Fuitapud Damafcu metropolim Syria; ci-
uitatem venerabilis qucdam matrona,quas
fancTimonialishabitum fufcipiens,Deo de-
uotiftime feruire ftudebat. Et vt liberrus di-
uinis vacaret obfequijs,ciuilem declinas tu-
,roukum, fex ab yrbe prjedicTa milliarijsad
cTimonialem defraudando,inaniteriabora-
bat>Tu_nc veniensad Achon ciuitatemjna^
uem intrauit,volefns repatriareifi poffit.Gu*
que diesaliquot veliscucurrifient patenri-
bus, eccefubito tempeftatJe fubortaaded
pericHtari coeperunt,vt finguli quse fua erat
in mare proijcerent, Monachus autem cum
fuumfacculu inter alios vellet vndis com-
mittere,dixit ad eum Angelus Domini: Vi-
dene feceris,fedleuaiconiam manibus.tuis
vehementeradDominum.Qui Angeliob*
temperans iuflionibus,iconiam in altum le-
uauit,& continuo tempeftas quieuit.- I.gno-
rantibusaute illis quo pergerentjad Acfion
ciuitatem reueriifunt.Tunc Monachusde
imagine Dei intelligens voluntatem, fuifq^
promi/fionibusfatisfacere cupiens,'ad fan-
climonialem redjjt , & abea beneficiu ho^.
Ignotus tamen eieraty
fpitalitatis fufcepit.

locum Sardenai appellatum receifit, ibique .

propter fiequentiam , &
ideO iconia ab ec»
domum fibi,&:Oratoriuin honorem fanfte nonrequiiiuit. Monachus vero hocipfum}
Pei GenitricisMariaea:dificaus,hofpitalita- aduertens, c^gitauit cum iconia ad propria,
tisofTiciu deuote peregrinis &: pauperibus remeare, Jylane autemfad'o,cum abeundi
exhibebat . Contigit autem Monachum Iicentiam impetraiTet,gratia orationis Ora-
quemda de vrbe Conftantinopolitana ora- torium intrauin&tdu^mjfada oratione,exire
.tionis gratia,& facralerufale.m loca vifitan- voluit,oftium inuenire non potuit. Ponens
di, venire , qui a iancTimoniali prse/ata in ergo quamtenebat imaginem fuper altare.
oftmm eft charitatiue receptus.Quemcdm Oratoiijjoftium vidit apenurm&cuniite-
cognouiffetad faneTam tendere ciuitatem, riim a(lumptaicoiiiaabOta,torio exiremo-
rogauiteum humiliter&; deuote,vtrediens liretur, quaegredereturnoninuenit.Videns
adferretfecum de fancTa ciuitate Ierufalem tandem Monachus. circa iconiam diuinam
iconiam quamdam, id eft quamdam tabu- Vinutcm 5 pofuiteam in Oratorio fuper alta-
,
lam depicTam, quam inoratorio fuo pone- re,&: rediens ad fan.cTimonialem feminam,
ret,& quas fibi oranti Dei Genitricis imagi- omnia per ordmem retulit quas de. iconi^
nem reprsefentaret.Ilfe vero fideliterpromi* mirabiliter, vt fupefius relatum eft $
gefta-
iunc.
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.I. 421
funt.Dixic ergo,diuinam eiTe voluncacem,vc pacrauiro, prouciam alcer Matchxus (fi ta-
iconia ibi remanerer,&: debico ibidem vene- men alcer,no vnus & idem) nobis expofuit.
rarecur obfequio. Accepit ergo imagineSan-
climonialis,benedicens
Genicricem de omnibus
Dominum
ibiMonachus
que,
eiufque
CAPVT LXXIX.
reuelauic. Monachus quoque in eodem lo- De bdfamis JEgyptu
co reiiduum vicsefue; peragere decreuic,pro-
pcer vircucesquas Dominum fecilTe coguo- Llcec inmirabilibus terrsepromiiIx
< ali-
uerac per imagmem fuae fan&ae Genicricis. qua feribam de ^igypci balfimeto, &:
Goepic iconia deinceps valde abomnibus fbnte lefujiuuat hic anmliare hiftoria pro-
venerari^&cceperuntomnesmea Dei ma- Marcyr memoriae pro~
bacis teftibus.Pecrus
'
gnalia admirari. didic Iib,3.LegacionisBabylonicx,de fon-
His ita geftis,femina Sacrimonialis locutn te^Egypci, ecuiusaquaolim balfametum
praeparas, vt fibividebatur,honeftiorem 3 in rigabacur , in quo Chriftum infantulum a
quo imaginem ponerec, rogauit Prefbyteru Virgine macre ablutum fuiiTe,verus tradiuo
quemdam,tamquam fe digniorem, & mo- habec, cam apudChriftia'nosquaapud Sar-
rumhoneftare praeditu (vt credebac)vc ve- racenos.Ab his,quibusfuerata Soldanode
ftibus facris indutus ad lmagine accederet, me cura demandaca; peco,vt me ad eu m lo-
& cum ad iocu pramominatu m transf erret. cum,vbiChriftuslaraerac interea temporis,
Illcauce verebatur nimiseam tangere:quia dum Hcrodes lerofolymis moraretur, per-
&C tempore illo quo fuper akare pofita fue- ducerentjtumvtlocinumencolerem, cum
rac/udare caspic;& liquorem olei lucidiili- etiamquoniam ibidem balfami arbufta zo-
mum emictere no ceilauic. Quam defuda- feueranc,id exopcabam. Eum locumnoftra
tione femina San&iinonialis pnus cum fin- cempeftace Macaraeam incolie appellanc,
done munda decer^ens ,poftea vafculu pa- qui ab vrbe Cairi pafluu millia crrcicer de-
rauita2neu,& liquorem recepir quem ciim ;
cem diftac. Mercurij igitur dte fexco Idus
in nomine Domirii eiufque Genicricis cri- Februarij^quinoftrae Quadrageiimse pri-
buifTec,a varijs languoribus illico fanaban- mus eo anno fuic,vbi primum eluxic,Maca-
tur,& huc vfquefanantur.Prefbyceraucem ra^am verfus proficifcimur, palacium primo
praedi&us ad imaginem cemere accedens,vc adfpeclu Sc prima fronce Regali mole con-
eam transferret, procinuscum liquorcm ex ftru£fcumingredimur,inincernis aucem di-
ca manancem tetfgit,arefad:ae fune eius rna- rucum,e6qudddefercu,ex quo balfami ar-
nus, & poft criduu migrauit ad Dominuin. bufta inceriere.Illuc enim^quo cempore bal-
Poftea vero nullus praefumpiic imaginem, famum colligebacur,Soldani relaxadianimi
praeter folam Sanctimonialem, cangere, vel graciafefequotannisconferebant. Pio do-
eam loco mouere. Tunc femina religiofa lor! adeo precioiiarbuftaliquorisinceriere;
fubcerimaginem vafculum praeparauic vi- fed incercum an cuftodil incuriajan fraude
treum,inquoliquor ab imagine recipere- dolove &
inuidia,an religione piecatela:- &
tur, & inhrmoru neceilicatibus feruarecur. sa idacciderit.Quida enim vindarij cufto*
Procedence denique tempore res dictu des terram irrigando male ceperaife aiunt.
mirabiliscontigic , & ha&enus inaudica. Exfonce namq ;
viuo,puceali tamen, in eo
Nam imago prefata,admirancibus eunetis, loco fcaturienci aquaexhaufta , arbufta illa
ccepic mamillas carnisemiccere, 6c mira- rigabancur &
nucnebacunneqj enim ex fim-
bilirer carne veftirn Vndehucufque a mari maceria balfamu conftabac, quod
plici iila
millis deorfum carne videcur induca, a quo non aiiter ex perfra&isaut cociiis ramisper
liquor iile inceiTancer diftillac. Quem liquo- &rguctas cadentescolligebacurjquam
ftirias
rem Fratres cempli ad domos fuas deferunc ex vitiu pucacurislacrymales gucca:cadunt,
ciim inducias habenc a paganis, vc peregri- ciimapud nos verno cepore palmices inci-
nis oracionis gracia aduencancibus inde dif- duncur.Sed nulla prxcerea eius foncis aqua
tribuat > qui honorem Dei Genicricis in di- cranfplancacis baifami arbuftis adhuc vc na-
mundi parcibus accollant.Sunt aucem
ueriis fcerencur, autadultis vccoalefcerenc , pro-
Monachi in quadam monafteri j parte,diui- vmquam,longo experimenco copro-
fuiffe
num agentes Officium,fed digmcas& magi- bacum eft. Imo &t cum m aliud folu crans-
jfterium Sancfcimoniahum eft, propcerreue- ferrencur,eadem eciamaquainde afportaca
renciam praedithe mulieris quaelocu prius
, parum viguiiTe.Rex enim quonda Cyprius,
inhabicauic , & in honorem S. Marise Dei nominelaches Caitbeio, Soldano permit-
Genicricis Oraconum fabrieauit. Jrla&e- tente,arbufta pauca cupaiqj ipfas aqua ple-
nus'ille. nas,quibus illa irrigaret,in Gyprum afterri
Commemorat deinde miraculu inSolda- jvbineque balfamum procreabant,
iuftic
noDamafceno per oleum hums imaginis neque frucices diu vixerunc.
Nn Qu
422 IOANNIS EVSEB-II
Qui fraudem interueniffe cenfent , aiunt
idfactu inie&u panni menftruo mfe&i, cu-
iusvenenifera vi arbuftabalfami radicitus
ene&a fuerinc. Aft qui laefam pietatem cre-
dunt,ica pre/dicanr,inquit Martyr:Cautum
fuit femper prifcorum RegumSoIdanorum
decreco,ne Iudaicse prouincise quifqua bal-
fametum ingrederetur,ne quid ignominio-
fum in loci numen perpetrarcnt, cum in eo
fonte paruuli Iefu,pro tempore in iEgypto
laiitauit^panos^quibusinuolUebatur^Mana
Virgo lauerit,vbique arbufta germinabant,
ibiSoli ficcados exnofuent. Beatam namq
Virgine,m Mauri obferuant, eiufqj nomen
religiofiifimevenerantur.Incautos lgiturad
cuftodiam Soldaniconftitutos oeconomos
Iuda?um,qui fe Maurum profitebatur, ad-
mififle inquiunt, ludaeamo^ vxorem fuam,
quajncromific, paruulum vtriufque filium
lmteaque infantuli in opprobrium matris
Chrifti in ipfo fote immerfifle.ac lintea ibi-
dem iiccanda protedifle volunc. Quare ter-
NIEREMBERGII
balfami liquore ferme vfque ad illud tem-
pus,quo in ^gypto erat, durafle. Ita enitn
fcribit: Arbor ha>c(ficus Pharaonis) fica eft
in horrojin qua balfamu proueniebat,cuius
eciam extancplanculae duoscircitercubitos
alt£,fedexaruerunc omnes.Na Aflan Bafla
pradeceflor Imbraimi huius,qui meo cem-
pore prouincia adminiftrabat, ^Ethiopem
quemdam qui cura balfami habebat,quod
magnam pecunise vim collegerac,prsefocari
fa&um eft,vtnulloquiarboruin
iuflit:quo
eiufmodi cura gererenofler reperco, penitus
}
deperirent.In helici tamen Arabia,Impera-
tore Solimanno procurante , balfamum in
eopia prouenuyex hoc horto vt plurimum
tranfplantacum; quod etia MechaperCa-
rauanam aduehitur , cuius mecum bonani
quancitatem afportaui. Hcc ille.Ego tamen
puto Balfamum m Arabia femper fuifle.
De horto Balfami fcribit quoque Breden-
baehius Metropolitanae Mogtuinse Eccle-
6x Decanus, in f uo Hodceporico Ierofoly-

ram,cuius virtute arbufta germinabat,fon- mitano. Nam Ierofblymitanam peregrina-

temq5,cuius vigore rigata nutriebatur,illic6 tione fufcepit anno Domini 148 3.Poftfan-
poftcontumehani vim fuam amififle^inh^- fta loca Palafftina: adica^pieq; culca,motem
ficanter inquiunt. Vtcumque fit,omnia illa Sinai,& inde iEgyptu pecijt, & inter cetera
arbufta radicicus inceriere,nec vllum ex eis in^Egypto vifenda,vifir quoq Balfami hor- 5

extat veftigiu m. Ea in rofeti modum acuta tum , qui adhuc odoriferum illu liquorem

intra quinquenniu fenefcebant,fed ipforum reddebat cu m hxc peregrinatio aduentum

5

rami inidem folum tranfplantaci, facile ad Petri Marcyris in Jigyptum nouemdecim

fuumgenusinftaurandufnpullulabant.Eft dumcaxat annis anceceflerit. De Domo
aurem ld balfameti fpatium pafliiu longitu- D.Virginis,& infantisChrifti habicaculo,&
dine circiter ducentoru m , latitudine ver6 de fonte, & Ficu Pharaonis , eadem prope
non multo plus dimidio , terreisaggenbus quas Martyr fcribunc Princeps Radziuilus
iinecalceac lapidibuscircumfepcum. & Bredenbachius , vtintelliget Leclor ,fi
Defcnbit deinde Martyr tuguriolum, in horum fcripta inter fe conferre velit.
quo B.Virgoinfantulu lefum laclafle fer-
tur,vbi,inquit Martyr.duofummaepietatis
inhominibusaduerfa^legis (in Sarracenis)
CAPVT LXXX.
Vi /
De ° k ° m Uc muUt0
•
/

annotaui argumenta, qua: pra^termittenda '

minime duxi.Extat in praediao tugurio in- T N Vita fandae Burgundofora* apud Be-
tra murum cauata qusedam in modum ar- Xda Tom. 3. de oleo in lac mutato,& de-
marioli feneftella, in qua paruulu infantem inceps multiplicato,huiufmodi hiftotia nar-
follicita Virgo,dum fibi aliquando foris vi- ratur. Qu^dam puella,nomine BitihildiSjin
<2um quas ritaret,recondebat: ibi ardentem eodem Ccenobio intra adolefcentix annos
perpetuo lampademMauriferuant.Tenent conuerfa,ciim,diu regularis difciplin^ habe-
& aham,funiculo traiedo llli arbori , quam nis confeda, immobili defiderio catleftia ad
Mt aperuifle,cranfeuntiq5 Iefu cefliire, po- praf mia anhelaret,venic,vc iuftus arbiteriu-
pulus credit,appenfam , arboremqj ipfam ftam animamiufticise copia plena ca^locon-
reuerenter obferuanc. Ficulneam ipfi Pha- dere vellet. Cumq) iam in excremis pofita,
raonisarborem appellant.Ea vero eft,qusea pofceret per fuccefllones nocliii lumenco-
noftris fycomorus dicicur,cerrae illius arbor ra Mc accedi,&: facrx ledionis preconia an-
Marcyr Legationem iEgy-
peculiaris.Obijt te fe legi,& vna afliftetium vas quodda oleo
ptiam anno Chrifti 1 jo i.& ijoz. lymphaqj repleflet , omnes foporoppreflic
,B
Sed Iir Princeps Nicolaus Chriftopho- forores^ficq) craieda nodis meta abfque fo-
rus Radziuilus , Dux Olicas , Niefuiiij& dalium folamine a^gra nocle peregic.Reuer-
Palacinus Vilneiis,qui anno 1 ;8i. ex Polo- cente aute diei crepufculo, ciim Matutinas
nia egrefluSjVenetijfq; anno 1 j83.foluens, laudes Domino ceciniflent, a:gra,,quae iace-
peregrinationem Ierofoly mitanam inijt,&; bat, intuita lucerna,qu£e oleo Iymphaqj re-
^gyptu quoque luftrauit,indicare vidctut, pleta erat,in lac commutata , quacrit vtrtim
hoc
 feE MIRAGVLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.I: 42^
lioc aliqua fodalium commutaiTet. l\\x in- vaftabat morbus quidam , cuiuis pellencli
quiut: An nefcis,quia hic lac non fueric? M- causa credi mus liquore hunc diuinitus col-
gra ait:Nequaqua hoc labofe anima meam latu m.Si quis enim 1II0 cbrreptus morbojn
confumice, fed qnid rei veritas habeac, iim- morcisdifcrimen Veniiiet,&: eum liquorem
pliciter indicate.Affirmantibus itaq forori- ;
attigifTet,cofeftim fanabatur. Erattum Vc-
bus 5 quia nihil prorms inde certu haberent, romanduorum Comes Ingomarus homo ,

Matrem Monaftenj vocant, Sc rei cauiam prardiues & potens. Is metuens vndiq tum
;

indicant.-ac illa protinus,vt diligetius

agno- graifance peftem ,vbi didicit fudoris huius
fcerec,oleuma la&e feparare iubec.Cumcjj miraculumi fo,tum fecontulic ad B.Eligij
fegregacum fuiiTec oleum ,. &: nihil exinde patrociniu implorandum, atque ex eodem
fuper fpecie lactis remanfiftet^ccepit oleum liquore cum multa fide nonnihil fibi dari
denuo crefcere , & vberiiis a vafe manare. petijt,promictens,fi fanclus Epiicopus obti-
Tum demum hx quaz aftabant Dei virtu- neret apud Deu,vt eius prardia non ihfefta-
tem agnofcentes , omni ftudio coliegerunc ret is morbus,decimas rerum fuaru,& ma-
oleu illud>& in facrario condiderunt,ex cu^- ximam vilia fe eius Eccleiix delegaturum,
ius olei perun&ione quasda infirmas forores Accepto igicur falutari liquore, inuifit pra>
fDoftmodum atta&a2,priftina2 fanitati reddi- dia fiia> omnes eorum incolas re-
iuiTitque
xx funt; illa ver6 qua: felice expe&abat exi- tierenter eu m atcingere, Atque ita faclu eft,
tum,omniiucuditate repleta,ciim animam vtcum vndiq'; morbusille prouincia vafta-
cx\o reddidiiTet , tanta iuauicas odoris cel- rer,nulla tamen ex ijs qui erant ditionis eius
lam repleuit,vt balfamum inibi crederes de- corripuerir. Quamobrem valde ille exhi-
fudare. Quid autem aliud fuit, vt creatura Jaratus decima partem ex omnibus dona-
>

aquas in latiis fpeciem verteretur,vel oleum
fnulciplicarecur, nifiquod miferacio diuina
alijs oftendere voluitjqualicer £gra vifitaue-
rit,& du illa fodalibus noluit indicare quid
VidiiTet,veftigium vificacionis fusereliquit,
uit Ecclefe S.Eligij. Fuit au tem donu illud
ampliffimum,ita vc centum homines & pe-
cora plurima cefTerint Ecclefia: ijli.
Mirabile eft quod deoleo,ex facris lipfanis
S.VValpurga: manare folito,memoriaj pro-
didicPhilippusEpiicopusEyftettenfisin hi-

T WVT
ftoriaS.VValpurgse.NotandLi,inquit,quod
V T
A P V
C A1 l i-AAAL etiamidemfacrumoleumtanc^mundiciaj
iv, /•• 1 - r ac meracicacis exiftic ; vt fine omni corru-
Be altu oku mramlofis. - 1

ptionej& fed a maculationisfec U kntil, pe r

ducencos annos feruacum-coniimilis puri-
DEoleo feuhumoreque emificlinteum, tacisinueniaturcum illo quod hodierno die
quo checa,in qua Reliquia: S.Eligij e- de ftillicidio eiufdem facrx emanatipniis
rant,operiebatur 3 ha:c S.Audoenus lib.z.ds fcripcum eft,
Vica S.Eligij cap. 3^.n.4o..Ea theca propter Compluti ego vidi lapidem,in qpo fecu-,
aurigernmaru.mq) fplendorem Qriadrage- fuerunc fortiflimi pueri SS. luftus $c
ri ca^fi
fimerdiebus tegi folebat lineo panno^itemqj Paftor. oleo etiam manat.
Loloferico fane eleganti &: pretiofo. Quod Celebre erac qtiondam oleum S. Marcini,
ciim aliquando inicio Quadra.gefimse tadu de qtio n S.Eugedi Abbacis Vita talis hifto-
i

zfez 3 P°ft aliquot dies multis aditantibus
cotigit inaudicum miraculum.Coepit enim
fudare linteum illud,fenfimq magis atque
magis vapores exhalans j copiofixis hume-
clari. Qriodvt viderunt qui turh aderant,rei
nouitace obftupefa£li, Chrifti eximiam illic
ria legitut: Vice quada imminente vefpera,
omne lllud monafteriu , quiaerac exlignisj
5
&: non foltim contignatis indifcretifcj; cel-
lulis,veriim eciam pulchrefuerat ccenaculis
geminacum j ica fubico redactu eft in fauii-
lam vt mane non foliim nihil reiiderec ex
>

aiebant declarari potentiam. Ciim autem aedificijs- verum etiam celeritate arentis pa-
cciadiftillarecernerentlinteums fenioribus buliignis ipfe psenetocus redderecur extin-
;
.d cofulciftimum vifum eft, vc ablaco linceo aus.Cumque Fracres illi,proucquifque far-
a theca,exprimerent humore in vafculum, culum fecunmq, pofuerat, ferrum reuera,
ifque pro medicina feruaretur ficqj fadum ; quod iolum exuri nequiueratj prunis euen-
eir; :& llle liquor in vafeameo feruacus,mul- tilacis inquirerenc, ecce Ancidiolus fandus
tis poftea attulic fanitatem. Tanta aute fuit Prefbyter profpexic ampullam cura oleo
eius fudoris admirandi copia,vc pannus ho- B.Marcini , qua: falucis gracia ad leduli fui
lofericus ,cui eraclinteum illud adiunaum, capitium dependebat,plenam,ckufamque,
optimo colore cindus,colorem illum amic- vcfuerac,poft vaftaincendia, poft6 ccena-
;

terec,eoquelinteum llludinficeretur.Duos culorum deiuperruentium ardenciumqwe

fere fextarios fudor ille compleuit. ruinas ita integram ac ftabilitam inter fu-
Ea tempeftate aliquot Francije vrbes dire mantes igniu refidere fiuillas,vt tres quon-
Nn % dam
 424 IOAN.EVSEB.NIEREMB. DE MIRAC.NAT.IN EVRoPA
dam pueros rofcidis refrigcrijs legimus in
caminoPerfico claruifle.Qua: etia ampulla
cura oleo ipfo ad virtutum teftimonium
vfque hodie in eodem Monafterio referua-
tur.Vndenon amplius fub Eugendo fan&o
LIB>L
quiiam &ampullara, &fcriptura fmepro^
pheciam S.Thomse Martynseumeiidctm
& cum didiciflet virtutem talem vncTionis
rogauitDominum Thoma Carituarienicm
Archipraefulem vt eum denuo vngeret boc
3

incendiali arbitror cafui licuiiTe ,

quarh, vt vnguento. Qui hoc facere omnino recufa-
dixi, beatiflimo quonda ceflifle Martino, uit,dicens fibi fufficere quod femel per ma-
velpoftmodum Condateicenfes Mona- nusfuas facram fufcepitin coronarione pri-
choscum oleo virtuteque Marcini remiui- ftina vnc1:ionem,quae habere no debuit
ite-
fcimureuaiiiTe. rationem.HancaquilamcumampullaRex
Richardus portauit in.Hiberniam profectu-
CAPVT LXXXIl. ms,& denuo rcdiensin hanc terran),quam
petentiArchiepifcopoapud Ceftria tradi-
De olco Kegum Anglix* dit, dicens iam patenter clarefcere
, quod
non fuit voluntatis diuince vt vngeretur ilio

Mlra funt quse devnguento,quo Reges

inauguratione inungi
vnguento, fed alteri deberi tam nobileSa-
Angliaein fua cramentum. Archiepifcbpus verd refemans
folenc, fcnbitThomas VValfingfiamusin tantaiocalia fub reuerenda cuftodia , ea te-
HenricoIV.Die traflationis S.Eduardi Re- nuit vfque ad tempus Coronationis Regis
gis &. Confefloris coronatus eft Rex Hen- moderni,qui primUs Regu>m Anglie, vncms
ricusIV.apud VVeftmonafterium perma- efttam pretiofo JiquorerVngepantur porro
nus DomiaiThomas Archiepiicopi Can- Regismanus^capuc^pe&us/capul^&amba:
tuariefis,ipfo videlicetdie quo iueratinexi- compages brachiorum,addira hacappreca-
lium relegatusannoreuoluromon iinediui- t\on^ngunturmanm,caput,pecfm 3 ficapuU s
no miraculo(vt putatur)&in auipicm vbe- & compages brachiorum de olea fantfificato,
rioris gratise fibifuturae (prouCcreditur)vn- vnde vncli fuertini Reges & Prephet£ , $
cmseft illo csleftivnguento , quod olim ficutvnxit SamuelBatiidemin Rcrem, vtfis
B.Mariamater Deicommifit B. Thomse knediclm ejr confiitutm Rexin regnoittoftt-
y

Martyri Archiepifcopo Cantuarienfi, dum perpopufom i&um, quem Dominm Dem tum
eflet in exilio,conferuandu,prasdicens eide, dedit tibi ad regendum gukernandum & .

qudd Reges Angloru, qui vngerentur hoc

vnguento ,pugiles eflentEcclefiaebenignn CAPVT LXXXIIL
Hoc vnguentu in aquila aurea, ampul-& De cattdam homimbpts.
la lapidea conferuatum , latuit per multa
tempora,fed tadem miraculose manifefta- SCribit Ioannes Maior lib.2. cle Geftis
tum.Dum Dominus Henricus I.Dux La- Scotorumc.i). Ad Rocheftriatranfiens
caftria^ bella gereret Regis fuiinpanibus Auguftinus,in Angliam aS.Gregorio Ma-
tranfmarinis, ipii nempe tradita fuit prasdi- gno miiTus, verbum Dei euangelizarecce,
&a aquila per quemdafancTum virum, qui pit : fed concra virum Dei pifcium caudas
illam inuenerat reuelatione diuina .Qui de- vulgusirrilorie proiecit -quare Numen fup-
diteam nobiliflimo PrincipiEduardo(pri- plex Auguftinusimplorat, quatenus iliius
mogenito Eduardi Uiuftris Regis Angliaf) loci paruuli caudati m peccaci pcenam na-
Vt in ea vndione poft mortem patris vnge- fcantur ,& quatenus moniti addifcant non
retur in Regem. Qui pofuit in turri Lon- temnere Diuos.Ec propcere^vtAnglorum
doniarum vnguentum praefatum,recludens Annales recitar, paruuli caudaci naiceban^
incifta multis firmata feris,latuitque ibi Vel tur. Ab influentia igirur cseli has caudas mi-
perobliuionem,vel per negligentiam,vfque nimehabent.Nec m hactempeftate homi-
adtempus Richardi Regis , fili) Principis nesCaudaros iilic nafci ai;bitror,fedad tem-
memorati. pus,vt fidem Doaori gens incredula daret^
Anno Domini praedicto millefimo trece- hxcpcenainrliciaeft. Scotis & Gallisop-
tefimo nohagelimo nono pra?dic1:us Rex pofitum aflerencibus haud aflentior. In Hi-
Richarduscuriose perfcrutatus res a proge- ipania quoquefercuraliam geotcm huiuP
nitoribus fibi reli^as , inopinato reperit a- modi fuifle.

ioan^
 42S
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE IES V
£> E

MIIUS ET MIRAGVLOSiS
* NA T VR I S
I N E V R O P A .

liber segvndvs,
l i a nunc peruolabo regna3 quocumquelubuerit fipatiatm : fci-
Ucet hunc ordinem noftrorum mifceUaneorum pollicitm^ofcitan-

tef ordmare.lPalabor ybiques prxzcipum tamen cdmpm Hiber-

nm erii> amplifimum admiraiionu atrium. Hic duo pnemomta
funto: nonnatura viribm n>eritatem harum hifioriarum <efti-

mandami alterum efl > iniquam incredulitatu exceptionem effe^

Z}{on efi 5 ergo non fuit> neque enim eadem feruat 1)em lege

mirabilia fua, tempora fg) circumHantias habent. Namquefi ea qu& pura natur<e au-

; Uoritas fufientauit^fepe languerunt quid mirum fi qu& aliena , nempe non naturali^
j

opulentid conftiterunt > tandem defiderentur. S<epe peccata communem naturam pm~
uerterunt, cur occafio nequibunt efie derogandu miraculul

CAPVT PRIMVNi. fuit^vel mortenaturali nioripot£ft:vndeS£

Viuentium infula vocatur. Morbotamert
De infulu admirandu» iethaligrauiftimeinterdum vexanrur,& vfc
que adextrerriam exhalationem. miferabi-
, irvm eftquodGretfe- liter afticiuntur. Cumq^ nihil ampliusfpei,
^rus nofter ex Silueftro nihiliamvitas vitalisfupereffe prajfentiunt,
I
Giraido exfcripfit>duas cumque inualefcente vajetudine tam fina-
S infulas effe lacus inMo^ liter vtmortemori malinc
afHi&i f uerint ,
monio Boreali s quarum quam vitam ducere mortis in maiorem *

i altera maior, altera mi- demuinfulam fe nauiculadeferri faciunt,

i nor. Maior,tefte Giral- qui ftatim vtterra attingunt , fpiritum red-
dojEccleilam habet antiquse religioniSjmi- dunt. Hactenus ille : quodindignum fide
nor vero capellamicui pauci cadibes , quos plures putabunt; fed Auctores graues repe-
GaelicolasvelColideos vocantideuote de- rio idem comprobare, licet alij non experti
feruiunt.In maiorem numquam femina vei iudicium contineant. id mihi indubitatum^
feminei fexus aiiquod animal intrare po- natura? audoritatemhocvltimum excede-
tuit,quin ftatim moreretur. Probatum eft re. quare miraculoadfcribilicetj vt funt ijs

hoc multoties -per canes & catoSjaliaque partibus alia huiufmodi.

fexus illius aniinaUa quas pericuii causa fre-

quentetaduectaftatim occubuerunt. Mi-

ruHi de auibus terrae iliius^qux ciim mafcu-
CA PVT II.

Isefru&ibusinfulse paiTim infideant 5 akerius De infuld Sanffia-.

fexusillius auiculse pra2teruolando,feufiria-
£es) paresibirelinquunt,&; tamquam inii-
ESt quoque in Boreali Britanni£ parte,
tasvirtutis non ignarse^infulam iliam quaii ibi cap.^.Giraldus,
ait infula qua^dam^
|>eftem fugiunt. In minori vero infula ne- quae & Sancta vocatur , vbi mulieres non
nio vmquam moritur, numquam mortuus pariunt, concipiunt tamen x & prsegnantes
Nn 3
effe>
426 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
effe&a* vfquead pariendi attieulura natura*
intumefcunt: quo imminentead alte--
liter
ram infulam aduectse, naturali libertati na-
CAPVT V.
turseindulgent. Quae n" forte detenta: fue* De lactt Lageni<e 9 ($r anatibm
rint (iicut aliquoties probandi causa conu S. Colemanm.
pertum eft) incolerabili ftatim vexatione
&vfquead lacu Lagenia: inueniunturanates mu
torquentur
anguftias,
,

donec emittantur, dolore

ipfasfere mortis
pre-
IN
nores,quae vulgari vocabulo vo- cercella*
muntur. cantur.Ha: atempore San£ti tam mafueta:
fa&se funt, vt de manibus cibos fumant, &
vfque hodie hominum acceflu^non refor^
CAPVT IIL mident. Sunt autem quafi femperconuen-
tum adimplentes circa tredecim numero*
T>e infidi Aren. Quoties vero vel Eccleiiae &c Glero, vel ip-
iis auiculis iniuria fit forte,vel aliqua mole-

etiam infula quardam in Occiden- ftiaillatafuerit ftatim euolances , inlacu

ESt quodam
,

procul inde remoto fe recipiunc,

tali Cona&iae folo poiita , ait Giraldus

cap.6. cui nomen Aren, a S.Brendano, vt nec ad prioremlocum redeunt,doneccon-

aiunt,confecrata. Inhachominum corpo- dignafatisfacfiofuerit fubfecuta. Interim
ra nec humantur, nec putrefcunt , fed fub verodumabfentesfuerint, aquas ftagni iU
dio pofita , &expoiitapermanentincorru- lius, quse limpidiflimx priiis &c clarafue-
pta.Hichominesauos, atauos &c tritauos, rant, fcetidaefiunt&:corruptae,& nec ad
longamque ftirpis fuse retro feriem miran- hominem nec ad pecorum vfus accedunt.
do confpiciunt& cognofcunt.Eadem iniii- Accidit &c miluumcum vna auicularum
lanecprofertnec paticur mures. Cumper iftarum,quam rapuerat,in arborem quam-
rotam Hiberniam ,aic Giralduscap.tf.co- dam propinquam fe recephTe,qui & mnltis
piose nimis mures abundent , hxc camen intuentibus membiis omnibus ftatim irri-
infulamure caret. Mus enim necnafcitur guit, nec praedam fub pedibus prsedo refpe-
hic, nec viuit inue&us ; fed ii forte allatus xit. Accidit etiam glaciali quodam in tem-
fuerit , ftatim praeperi curfu in proximum pore vulpeculam auium iftarum vnamra«s
marefeprsecipitat, iin autem impediatur* puhTe,quas manefa&o,in tugurioquodam
ftatim emoritur. lacui coniun&o , &c S.Colemanniconuer-
fatione olim venerabili,intra faucesauicuB
vitalem fpiritum praxludente , inuentaeft
C A P VT IV. furfocata. Relatus igitur ad
lacum , auibus
prorfus optimi patroni beneficio,
illa^iis
^De gallis gallinaceis. prafdaindemni^mortis poenasprsedo per-
fbluic vterque.
^ Alli gallinacei , inquitGiraidus c*3j.
tnon hicvt alibi terciam & extremam C A P VT VI.
nociis partem a du^bus primis triplici inter-

uallo vociferado mftinguunt; parum enim De Femigenenfi terrL

ante diem hic audiuntur,
atertia,cantum hica primagalli voce dies
diftare dignofcitur.Nec arbitrandum ta-
men eft, aliam hic quam alibi gallos habe-
re naturam haud ahter enim vociferantur
;
hucaliunde adue&r.fed frciit breui conten-
& quantum ahbi
St quoque in Lagenia prouincia quas-
,dam, quas Fernigenan dicicur, quam a
Wefefordia folum Sianeniis aquadifter-
minat, vnde mures maiores, qui vulgariter
rati vocantur perimprecationemfancli
,

ta Britannise no&e eft, iic &C Hibernia , & Iu fti Epifcopi( cuius forte libros corrofe-

tanto breuiore , quantd Sol adiacet occafui ranc)prorfusfunt expulii,nec ibi poftea na-
fpatio propinquiore.Quantoigitur noxhic fcinec viuerepoffunt inuedi. EtiamReli-
contra&ior , tantd poitgallicantum dies qui'32 &puluistumuli,quofepultus S.Vdal-
acceleratior.Vnde &C femper seftiuo tempo- ricus, gliresfugant , imo& necant quod :

re tamquam aurora lurgente perclara die- num ex maledicf ione his animalibus infli-
fcat,ex Solis fplendore parum fub terra gy- cla a S.Vdalrico accideric,an Deuspeculia-
rantis , nocfe tota fupra Horizontem po- ri ratione S. Vdalrico hanc gracia concefle-

lus albefcit. rit,dicerenonhabeo : vtrumque accidere

potuit,&:expenenciainpromptueft,cuicur
reluclemur^cdm ipfefenfus nos conuincat?
Brufchiusin Cacalogo Monafteriorum de
Vten-.-
 DE MIRACVLOSIS NATV RlSlNEVROPALIB.lL 42f
VtenburaiEffecit idemEpifcopus (S.Vdal- poma dicuntur. De hoc Sanfto Siluefter
magni muresfintin Cceno-
ricus) vt nulli Giralduslib.4.Topogr.Hiber.cap.28.ha2c
bio,imo vt & aliunde importati viuere non h^Pt: S.Keivvinus Quadragefimali quo-
poflint, fed illico expirent ac intermorian- dam tempore hominum frequentiam ex
tur. Qua
vero induftria id fa&um, ignora- confuetudine fugiens , folitudinequadam
tur. Eodem beneficio afFecifTediciturto- ttigurio modico, quo a Sole tantum 6c plu*
tum Epifcopatum fuum Auguftanuim uia defenderetur , fbli contemplationi va-
casjlecliioni & orationi infiftebat. Qm cum
CAPVT VII. manummore
lum
folitoper fcneftramad ca?~
eleuaret,ei forte merula infedit, &:
De lacubus miris* quafi nido fungens oua depofuit* Gui pra*-
diclus Sanclus tanta manfiietudine & pa-
Mlfcebo intet tot Hibernise miranda, tientiacompaflliseft , vt nec manum clau
quae nofter Molina prodidit in de- deret, nec retraheret , fed vfque ad plenam
fcriptione Gallasciae. Lacum inquitinHi- pullorum exclufionem eam infatiganter
bernia efle, cuius iimo aut fabulo ii infixeris extenderet &aptaret.Inhuiusautem figni
baculumligneum,faceiTere in ferrum,qua- perpetuam memoriam omnes ima<nnes
tum arenascondituseft , reliquam partem Hiberniam in manu extensa
S.Keivvini per
paulatimlapidefcere. Alium narratlacum^ merulam habec Ab alijs dicitur hic fan&us
cuius aqua dulcis &: amara quotidie fit , ita Coenginus, dequo memorat Scriptor re-
Vt dimidium diei dulcefcat, poftea acerbe- rumabipfogeftarum, quiin noftii Biblio-
tur , vt pro veneno fit. Redeo iam ad Gi- theca Ingolftadienfi extat manufcriptus.
taldi narrationes. Praedic"tuspuer(fermo ftierat defiliocuiuf-
dam Reguli a?grotante,quem in ftudio pie-*
CAPVT VIIL tacis S.Coenginusinformabat) cum poma

defideraret , S.Coenginus arborern falicis

Decosmeterio Vltonix* benedixic quae vfque in prsefentem
, diem
pomagignere folet. Hxc llle. Salicis huius
St ih Vltonia ccemeterium quoddam* per benedidionem pomiferae mentio eft in
i

Jocufque facer,fanc"torum virorum diu- Vita S.Laurentij EpifcopiDublinefis.Cum

tina frequentia confecratus. Femineus hic
fexus non admittitur. Huc fponfum fponfa
non fequitur. Celebrato quoque locali di>
uortiojconfortesorationum non efFecFi,in
hacparte iam ad imparia iudicantur. Huc
fine gallina gallus intrabit. Vbi & paftu
<juolibetintusinuento (mirabile vifu) voce
monitoria fociasquoque fuadet
fuadet.
CAPVT
enim AucTor catf.defcripfifFet fitum loci,in
quem olim S.Coenginus fecederecofueue-
rat,&ad quem fubinde ipfeetia S.Lauren-
tiusfe recipiebat,fubiungit: Nec finefontis
dulcedine locuseft, namex eaderuperiuu-
'
lus fbnorus erupit, apud quem riuulu etiam
falix mirifica reperitur , poma ferens vfque
3 necper- ad hiemale S. Martini feftum crudiffima,
vt vixaquoquam tum pofTmt deguftari;
appropinquante autem Natiuitate Domi-
IX.
J

nica,celeriter maturefcunt,folis infirmis

medicinali remedioreferuanda.
pro

De Jahcibus pomiferis.

PVer quidam nobilis , quam S< Keivvi-

CAPVT X.
nus alumnum habuerat,a*grotans,forte De hpide <vmifero.
poma defiderabat: cui San&o compatien-
te , &: orationemad Dominum fundente, Clrca partes Corcagiaeeft infula quas-
falixqua?da non procul ab Ecclefia poma damEcclefiam continens S.Michae-
3
protulit , tam puero quam alijs argrotanti- lis,antiquas nimis 8c authenticas religionisj
bus falutifera, & vfque in hodiernum diem vbilapis quidam eftextraoftium Ecclefias
tam falix illa,quamalie;exeacircaccemete- a dextris, ipfi fere cohaerens oftio, in cuius
rium tranfplantatae more pomarij ( falicis fuperioris^partis concauitate quotidie mane
tamenalias per omnia tam folijs qua fron- per merita ^Sanclorum loci tantum illius
dibusnatura permanente ) fingulis annis vini reperitur quantum ad Miflarum fo-
,
poma producunt. Sunt autemhaecpoma lemnia iuxta numerum Sacerdotum qui
,
alba Bc oblonga, falubria magis quam fapi- ibi eodem die celebraturi fuerint , conue-
da,in magna reuerentia ab indigenis habita; nienter fufrlcere poffit.
quas etiam ad remotas partes,contra varios
morbos a mukis deferuncur 5 &: S.Keiy vini
Nn 4 CA-
4£S IOANHIS EVSEBII NlERfeMBERGlt
CAPVT XI.
De auibus Vltoni^^
vkefiore Vltoni* parte funt monta-
IN
na quatdam, in quibus grues &
auefque variae fuo intempore abunde nidi-
ficantjpropter refuginm pacem non tan*&
tlim hominibus,verum etiam pecoribus &:
auibus ab incolis ibidem exhibitam,ob re-
uerentiam fcilicet S. Beani , cuius Ecclefia
locum illuftrat.San&us ifte mtto &inaudi-
to more non tantum aues fed Sc auium , femper obnoxij, infipidi manent &: infulfi*
fuarum oua tuetur. Si enim,vt oua rapias^
manum admoueas * videas protinus pullos
marcidos& rubros,&; tamquaeadem hora
iam exclufos lin autem manum retrahas
cum
:
voluntate,videas itertim, feu miracu-
lose,feu phantaftice,contra naturse
pullos in oua vel conuerfos vel reuerfosi
Accedunt duo,infpec~tor fimul&: raptor
liic pulloSj ille oua videbit.
CAPVT XII.
De ajylo ferarum-.
i
Momonia,inter collem Bren-
IN auftrali
dani &marefpatiofu , quodHifpaniam
interluit & Hiberniam , eftlocus quidam
non modicus,vno ex latere fluuio pifcofbj
altero ver6 riuulo quodam inclufus^qui ob
reuerentiam S. Brendani aliorum^lociil-
lius fanclorum , non tantum hominibus &£
pecoribus,verum etiam ipfis feris^ tam ad-
uenis quam indigeniSjrefugium praeftat in-
auditum.Vnde non tam ceruijquam apn&
lepores , aliacquefera^ ciirn canes a veftigio
fequentes nuftatenus fugere poffe fe prefen-
tiunt, a partibus proctil inde remotis
cum iftum quantocyus transferuntur.
vtriuulum pertraniierunt, canibus ibidem
curfum uftentibus^nec vlterius infequenti-
bus,ab omniftatim periculotutifunt.Mira
Deivirtus,qu6d San&orum meritis necna-
tura vorax,nec venator inftigans,
prascurrens, prxdonesimpios &pertinaces
promptam transferuntad rapinam.In duo-
bus iftis refugijs exiongo pacis vfli , quaii
domefticx, hominumfrequentiamaues&;
ferasnonrefugiunt.
CAPVT XIII.
De fluuio pfcukntijfimo*
Dem Giraldus inquit:Ex altero loci pre-
dicli latere illabitur pifcofiffimus,&
cipue falmonibus ad miraculum vfquefe-
-
cundiffimus» Hofpitalitatis namque gratilj
quam fandi ibidem viri pro viribus 3 imd
longefupra vires inperegrinosaduenasin-
fatiganter exercere (olebant , ad charitatis
cxplendse tam fufficientiaquam exuperan-
tiam, pifcium indulta eft copia tanta. Et nd
, grutse, auaritias ftimulis (vtaiTolet)ademolumen-
tum mercimoniale cupidos mortalium ani-
mos ipfa prouOcaret abundantia 3 ad man*
r\x modum remedium diuinitus eft indul-
tum , vtnumquam vltra primam captur^
noclem pifcesvtiliter referuentur:quacum-
libet enim fale conditi , putredini tamen
necartequantahbet in craftinum referuati
vel ad vfum prouenientjvel ad efum*
CApyt xiv.
curfum De pafcuis Brigidfa
5
^Ampeftria puicherrima Brigidd pafcua
;vocantur,in qua^ nullus aratrum aufus
quibus pro miraculoducitur,
efl mittere,de
quodlicetprouinciae totius animalia folo-
tenus vefperi herbam corroferint,mane fa-
clo, non rniniis herboiitas apparebit; tam-
quam de pafcuis illis di&um fuerit:
JSxquantum longis carpunt armcntadiebm^
Exigu a tantum gelidw ros notie repn\t.
CAPVT XV.
De molendmo S^Luchermu
APud OfTyoriaeft molendinum S Lu-
cherini fiue Lucherini Abbatis* quod
diebus Dominicis nihil , de furto vero vel
rapina numquam molit.
ad
Qui
lo-
CAPVf XVI.
De molendino SiPhechini.
Audatusiam Giraldusc.ji.ait:InMe*
diaapudFouenam eft molendinum,
& pra:da quod S.Phechinus in lacere cuiufdam faxi
miraculose nimis manibus fuis exfculpfit.
HoCiiicut 6c Ecclefiam Sandi iftius mulie-
res non intrat;nec in minori reuerencia mo-
lendinum iftud abindigenis^ quam vnaEc-
clefiarum Sandieiufdem haberifolet.Con-
tigitautem,Hugonede Lacy exercitum per
locum illum ducentej fagittariu quemdam
muliercu]am,Violcnter atcraclam , inipfo'*
molendinolibidinose violaffe, qui repecina
vltione igne infernali inmebropercufrus,
vfqne in ipfum corpus ftatim exariit,&no-
prej- cteeademexpirauit. Item,exercicu lbideiri
pernoetante ; annonam,quam ab Ecclefijs &:
 BE MIRACVLOSISNATVRIS IN EVROPALIBJL 4^9
snolendino pafTimrapuerant,Hugode La-
cy totamrefhtuifecic,precer pauculam aue-
nx particulam de molendino
quatn coram dextrarijs fuis duo miiices oc-
culce reliquerant,quorum vnus in infania
verfus , eadem nocle in ftabulo confra&o
cerebroincerijtjalter vero mane
iniidebat ei, afos, quiannona reddideranc,
fuper fida religione irridente) fubica & im-
jprouisa morte iuxta latus Hugonis de
Lacy vidente& admirante maiori exerci-
, incollo geflantem. Dicebatautem,obre-
tusparte, obiteroccubuiu
CAPVT XVII.
De camganis (£/ baculis Sanciorum.
HOc
campanas
non prxtereundum, quod
etiam
San&o-
baiulas , baculofq;
fumin fuperiore parte recuruos,auro
gento vel xreconte&os, in magna reueren-
liatam Hibernix &Scotise , qua& Wal-
\\x populus &
Clerus habere folent , ita vt
facramentafuper haec longe magis quam
fuperEuangelia, &pra:ftaie vereantur
peierare. Ex vi enim quadam occulta, & ijs
quafrdiuinitusinfita, nec non&
{cuius praecipue Sancti illi appecibiles eiTe vi^-
dentur) plerumque puniuntur contempto-
reSj &
grauiteranimaduerciturin tranfgrek
fores, Hiec Giralduscap^y.
C AP VT XVIII.
De baculo lefu»
INter vniuerfos Hibernie. baculos,Iignese-
que naturse Sanc"toru Reliquias, virtuo-
fus ille &c famofus, quem baxulttm lefu vo-
caht, nonimmeritoprimus 6c prascipuus
eiTe videtur,perquem vulgari opinione fan-
clus Patritius venenofos ab infula vermes
eiecit: huius fiquidem tamincertuseftor-
tus, quamcertiffimavirtus. Noftrisaurem
temporibus , &noftrorum opera, nobilis
thefaurus ab Armachia Dubliniam eft
tranflatus.
Z APVT XIX.
De campanafugkiuL
Sc in Lagenia , in terra fcilicet Ma&a-
l
^levvijCampana qii£edam,qu£e niii a Cu-
ftodefuoexorcifmo quodam,ad hoc com-
poiito, fingulis no£tibus adiurecur, &vin-
culo quolibet vel rragili ligetur , mane in
Mediaapud Chenarech, in Ecclefia S.Fia-
oanivnde venerat,reperitur , quod& ali-
, quemdam folum obulum baculo praffen-
quoties certum eft contigiiTe.
furrepcam
CAPVT XX.
De comu S. Batmiji
m
"Idimiis,inquitGiraldusc.34.inVVal~
(milite,qui lia (vnde &vehementiusadmiramur)
Hibernenfem ( al.paupere & mendicum)
baiulum quemdacornuquoddam seneum,
quod S.Patritij fuiiTedicebat,pro Reliquijs
uerentia Sancti illius, neminem aufum hoc
fonare. Ciim igitur (Hibernicomore ) ck~
cumftati populo cornu pcrrigerec ofculan-
du m ,Sacerdos quidam,Bernardus nomine,
demanibus iliud eripuit, &oris apponens
angulo,aeremque impellens fonare ccepir^
qui&eadeni hora, multis adftantibus, ore
quidem aure tenus paralytice retorto , du-
& ar- plici pafhone percuffus eft.Cum enim cor-
rencis eloquij priiis exticiflet , &c delacoris
linguam detractor habuiffet , fermonis cu-
iuflibet ftatim amific vfilm. Vnde &: in hac
parce fic lasfus eft
vc femper haclenus lin-
,
, &c gUacfuericimpeditae. Praecerea lechargum
patiens, hic ftatim obliuionicuncl;a tradide-
vindicta rat -> vt vix etiam fe nomen habuilTe memi-
niffet. Enimuerotamenormiterin memo-
ria\x fus fuerat,vt Pfalmosjquos antea cor-
de tenus optime nouerac , mukis abinde
diebus quaii de nouo recordantem videre-
mus,&; licteras etiam,quarum notitiam co^
piose fatis habuerat, denuo mendicantem,
tamquam elementarium , fenem mirare-
mur.CuitahdeminHiberniamad S.Parri*
tiumexceffushuius caufa peregre profeclo
plenior valetudoredijt, fednon plena.
CAPVT XXL
*De baculo S. Cyrici.
N Prouincia.de VVarthrenion, inquit
Giraldus lib.j.Icinerari} cap. i.inEccle-
iiavidplicetS.Germani,baculus,quiS. Cy-
rici dicitur, inuenitur
, fuperius in Crucis
modum vtrimque protefus, auro
paulifper
& argento vndique contedus. Qui quam-
quam virtuoiiffimus in omni negotio com-
probetur , longe plus camen ad glandiculas
gibbofas &L ftrumas , quae in humanis cor-
poribus excrefcere folenc,euacuandas peni-
tus &: delendas , fpeciali quada virciue pras-
pollet adeo quidem, vtomnes paflim qui
,
huiufmodi vexantur incom modis, fi bacu-
lum deuote cum vnius denarij ©blationc
petierint,optatam recipiat fanitatem.Con-
tigit autem his noftris diebus ftrumofum
tafle,cui per medium illico refidesftrumo»
fus
430 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIl
fus illetumor euanuic&poft pufillum,poft-
quam altef ius
latio redintegrata
oboli relatione debita eft ob-
, &; integraquafiftatim
C AP VT XXIV.
euratio eft fubfecuta. Item alius ad bacu-
lum accedenSjCum certa denarij promilTio- De coUibus ddmircindu*
neciifatus eft , quitamen die ftatuta pro-
miiTanoncomplens ,

commodum cum confufione recepitrfed vt

priftinum ftatim in- Q Vbiungere iuuat, quod Giraldus
CJlib.2.Itinerarij Gambriarcap.7. fcribic.
ideol

deli&i venia facilnis impetrareti ciim trium Monse collis faxofus, non ma«
Eft in infula
denariorum oblatione , nonabfquetimore gnus,&parumaltu$ , cuius exvna partefi
magno& deuotione beneficium triplicaf- clamaueris , ex alteranequaquam audieris^
fet , continuo ftabilis curationis gaudia &vocatur ab incolis per antiphrafin rupk
recuperauit. mdientiurnXw JBoreali quoque maioris Bri-
quodab Hurobro flumine
tannias latere,

CAPVT xxii quafi Trans-Humbrum ab Anglfs nomen

accepit,eft collishauddiffimilis , cuiusex

Deatmpand baittldi vno latere fi cornu altifonum vel cubat

clangor experitur, oppofito in latere non
IDem Giraldus in Itinerario Cambrise audietur.
lib. i.cap. i. fieprodit: ApudEleuein in
Ecclefiade Glafcum, eftcampana baiula CA P V T XXV,
virtuofiflima, qua proprio vocabulo Bangti
vocant,quaf &
fan&i Dauid fuifle perhibe- De Ecclepd S. Tefiedaucu
tur. Hanc mulier quaedam viro fuo, qui in
caftello de Raiderguuy iuxtaV Varthrenion
(quGd Refus filius Gruffini noftris diebus
EXinMonainfula
ebdem Giraldo Gretferusfcribit? Eft
Ecclefia fancli Tefre-
conftruxerat) in vinculis tenebatur,vt eum dauci ConfeiToris,in qua Hugo Comes SIo-
Sed
velficliberaret, clamallata fuppofuit. peiDurienfis , cum femel vna cu Comite m
quoniamcaftellani non folum^ob hoc vi- Ceftrenfi hanc infulam vi ingrederetur, ca-
mm nonliberarunt , verum & campanam nesno&e quadam pofuiifet, infanos omnes
ipfam violenter captiuam quoque tenue- mane recepit, & ipfemetinfra menfern mi~
runt , no&e eadem vltione diuina totum rabiliter extin&usoccubuit.
oppidum , prseter parietem vnum vbi cam-
pana pendebat,igne proprio confumptu efti CAPVT XXVI.
CAPVT XXIII. De fontibus admirdndis*

T>e lapide in infuld Mond.

CVrMomonia
fontes prxtcreundi fune
in inquit ,
?

Siluefter
Eft foris
GiraU
ESt hicbpis humario femori fere con-
formis, cui infita virtus hoc habet , vc
dus Cambrenfislib.2.de Topographia Hi-
bernise c.7.cuius aquis fi quis abluitur , fb~
fpatioquantolibetafportatus, proxima per timcanusefticicur. Vidi hominem ,Cuius
.ieno&e reuertatur , ficut ab accolis £>luries pars barbae lymphis iftis lota canis incan-
eftcompeimm. Vnde & Vgo ComesCa- duerat,alcera parte totain fua naturafufc^
ftrenfis , qui tempore Regis Henrici I. tam manentc;
infulam iftam , quaro terras adiaeentes viri- Eftecontrafonsin Vkonia,quo fiquis
liter oceupauerat, au^dita huius lapidis vir- abluitur,no*anefcetamplius.Hunc autem
tute , ipfum alij lapidi longe maiori ferreis foncemfeminsefrequentant, &
viri cani-

catenisfoititerligatu i probandi causa pro- tiem vitare volentes.

cul inmari proijcifecir, qu; tamen fummo Eft & in Conaclia fons dulcis aqux in
diluculo, cum multorum admiratione,pri- Vertice montis excelfi,& procul a mari: qui
ftino more, fuoin loeorepertus eft. Cuius die naturali bis vndis deficiens,& toties exu-
rei occafione publico Gomitis ediclo pro- berans,marinas imitatur inftabilitates.
hibitum eftme quis de cetero lapidem a lo- Eft etiam in V Vallia non procul a caftel-
co mouerepraefumat. Gontigic aliquandc* lo Dineucer,in prouinciatamen de Canter-
jufticum quemdam experiendi gratia ad bochan,fons,quifimilisinconftantia;lym-
femur fuum lapidem ligaiTe,fed putrefa&o phas habere folet. Vide ipfum Girald.lib.2.
ftatim femore, ad locum priftinum lapis Itiner. Cambrisecap.io.
euafin Eft fons in vlteriore Boreali Vltonise par~
te^quiobnimiam fuifrigiditatemlignaim- •

pofita
 DEMIRACVLOSTSNATV RISINEVROPALIB.il. 43I
polita per feptennijfpatium in lapides ob- Eft 6c in Francorum Regno,non procul a
durat. Caftro Pafcenii, fons quida, aquashabens
Eftin Norvvegia fons iimilis naturx, mafculorum vfui compecentes, mulieribus
quamoadfrigidam Zonamagis accediC:in veronecad iuteriorem nec adexteriorem
hoc enim non caciim ligna/ed & lina,linee;- vfum vciliceraccedentes.
quelaneseq^ zdx per annu impoiica,durifli- Adde hucduos Siciliae fontes, non pro-
mummlapidem congelacur. Vnde&Gu- cul a Gelonio ftagno.lbi&fontes duo,in-
cialdemaro Danorum Regi noftris diebus quit Solinus cap. 1 1. alcerum ii fteribs fum-
regnantiquidam Epifcopus Norvvegise O- pferic, fecunda fiet ; alcerum ii fecundahau-
xtppale,quodanno pmetico probandicau- fenc, vercicurin fterilitacem.
sa abeodem fufceperat, natura? iam retulic In Britanniaf: Chiltrenfi territorio funt
biparticar. Parte enim mediafonti impotica fonces mulci ,
quibus in generali frugu fer-
lapis erat,altera parte,quasexcraiacuerat,in tilicate aquarum mopia
penitus deiiccatiSj
fua permanence nacura. Similequid accidic Concra defe&um vero fa-
teilus arefcit.
in lacu quodam Gappadocise. memque rupcis aquarum venis, &referacis
Eft in Cappadocia,itinere quod eftincer fontium clauftris, malorum prasnuntia vn-
Mazaca &c Iuana 3 lacus amplus 3
in quem dique videas exuberare fluenta.
lacum pars iiue arundinis, fiuealius gene- In Francorum Regno Vicomeniiterrito-
ris, fi dimifla fuerir,&: pottero die exempca, rio,& Nichatenii vico , eft fons quidam
inuenicur lapidea >, quse autem pars extra eiufdem prognoftici prodigio pollens.
aquam manferit, permanet in fua proprie- In Normannixvero parnbusquibufdam
tate.Eccequanceeffoacia^eft lacusifte,quia fccus contigic.Abundant enim in abundan-
quodalibiper annum veleciam fepcennale tia, in defe&u quoque frugum aquse defi-
fpaciumcoplecur aquariftms naturavnius
, ciunc.
diei naturalis fpatio complet. '
EftfonsinSueuia prouincia, (quseSuitis
Sunt & certaquaeda ligna, quse aquanon moncis exceiii , qui non
dicicur) invercice
tolerac.Eft in Cornubia iilua qusedam,cu- niii Sole fuper Horizoncem elucence,fcacu-
iusligna,quantumlibet modica, inaquam rigines emiccit ftacim enim ac Sol fub Ho-
:

mifla,aquano fuftinet,inquit Gyrald.ibid. rizoncem defcendic,& donecitertim per re-

Rurfus func ligna , quas aquis inie&a lapi- uolutionem fe nobis mane prxfentaueritj
dum inftar fubmerguncur, fcaturire deiiftic. Mane verd non tamen
Eft in Gailiaiiluaqusedam, Pariiienii ab ftatim vt diefcit, fed Sole recens orto, & fu-
vrbe parum diftans,Sequana: fluuio larera- per Horizontem emerfo,in magna quacica-
coniunda, quam publicaquaedaftrata
liter teaquasemitr.it; nodletoia, quamquamta-
difterminat, cuius vna ex parte ii ligna in men no&is natura^quse humida eft & frigi-

aquam proieceris, occulta. quadam,innaca da,magisaquxproprietas conuenire foleatj

tamen grauitate 5 lignexque nacurae nimis nec ftillam prasbens.
alienaadfundum fluminis lapideo ftatim Eft fons in Pi&auia apud S. Ioannem
tam more quam moledefcendunc.Eftigi- d'Angely, qui in hieme nullis, in adtate ve-
tur hax iilua duplici prodigio monftrola. ro concra communem fontium naturam
Admirandaeft enim in ipsa. tam innatura- vberrimisfoletmanatefluentis. Adde fon-
lisleuium grauicas admirandaquoque eft tem, de quoPlinius Iunior lib. 4.Epift.vlt.
,

fub modico foli difcriminetam magna di- Actuli tibiexpacria mea pro munufculo
ueriitas. quseftionem alcimma ifta erudicione di-
Aiuntlignum cuiufdam ficUs Mgyptlx, gniflimam. Fons oritur in monte,per faxa
dicit S- Auguftinuslib.il. Ciuit.no vtligna decurrit, excipitur coenatiuncula manufa-
cetera in aquis nacare,fed mergij&^quod eft cla. IbipaululumretencuSjinLariu lacum
mirabilius ciim in imo aliquamdm fuerit,
, decidit. Huius miranacuracer in die ftatis
inde ad aquae fuperficiem rurfus emergete, audibus ac diminutionibus crefcit decre-
quando madefa&um debuit humoris pon- fcitquei Cerniturid palam,& cum fumma
dere prasgrauari. Deeadem Solinuscap.4j. Volupcate deprehenditur. Iuxta recumbis,
Materiafieus ifigyptie, in aquam mifla fub- &: vefceris,atque etiam ex ipfo fonce (nam
iidit. Deinde ciirn diu federit in liquore^ Incerim ille cercis
eftfrigidiilimus)pocas.
leuior fa£ta fuftollitur j Sc versa vice, quod dimeniifque momencis^vel fubtrahitur vel
naturain alio ligni genere nonrecipit, flt aflurgit. Annuiumfeu quid aiiud ponis in
humore iicca. ficco,alluicur feniim^ac nouiiTimeoperitur:
Eft in Gona&ia fons quidam , aquas ha- detegicur rurfus, paulatimque deferitur. Si
bensfolis hominibus acceptabiies,iumcntis diutiiis obferues,vtrumqueiDerum ac tertio
vero & pecoribusalijfqj animalibus quibuf- videas. Spintiifne aliquis occultior os fon-
cumque,ii guftatse fuerint,peftilentes. tis &
fauces modo laxat ; modo includit,
prout
432 IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGII
prout inlatus incurritautdccefTitexpulfus? pelkffet planefuperftitiofu. Adquid enira
quodin arapullis certifquegeneris eiufdem Sacerdos a primo orcuvirgo,& lac,& vmus
videtnusaccidere, quibus non hians,nec coloris vaccas?Extant &:alibi,quatvel tac~ta
ftatim patesexitus.nam ilia quoque,quam- vel mota tempeftates vel excitant,vel vulgd
quam prona & vergentia, per quafda oblu- creduntur excicare.
dantis animas morascrebris quau* fingulti- In Cyrenaica prouincia fons, quem Solis
busfiftunt quod efFundunt. An qux Ocea- appellant , &c rupesqusedamviiitur Auftt®
no naturac,tbnciquoquej quaque ille ratio- facra.Haec cum mambushumanisattingi-
ne aut impellicur aut reforbetur , hac mo- tur,ille im modicus afTurgit,arenafquequaIl
dicushichumorvicibus alternis fupprimi- maria agens, fic feuit, vt aequor flu&ibus,
tur vel egentur? An vt rlumina qusein mare inquitMela lib.i. Yadianus Melx corn-
deferuntur, adueifantibus ventis,obuioque mentator non vult ha*c inter fabulofa m<
asfturetorquentur,ica eft aiiquid,quodhu- merari, cum Pliniusparia memoret, -veluti
ius fontisexcurfum per momenta reper- cap.47. lib.i. de Dalmatiaefpecu, inqueiai
cutiat? An latentibus venis certa menfura deiecto leui pondere,quauis tranquilio die
s
eft, & pignor euixi collegic quod exhaufe- turbini fimilis emicet procella.Quod&iti
rac ? Minor riuuseft & pigrior ciim col- proximisalpibus Abbatisceliie <itapagus
legit; agilior, maiorqueprofertur? Anne Heluetiorum vocaturj ingenti akiffime &
quodlibramentum eft abditum & carcum, demiflo fpecu fieri obferuauimus. Hxc Va-
quod,cum exinanitum eft, fufcitat,& elicic dianus.
fontem, ciim rcpletur, moratur & ftrangu-
lat ?Scrutaretucaufas (potes enim) qux
tantum miraculum efHciunt.Mihiabunde
CAPVT XXV III.

cft , fi fatis expreffi quod efficitur. Hacle- '

De kcu ($* monte Ptktu
nus ille.

Eft fons in Hungaria tanto malitia^ maio-

ris,
IDem Vadianus lacum feu ftagnum ia
quantdgeneralitisipfafe malitiainfun- monteiuxca Lucernam Heluecib--
Pilati
dit. Huius enim fluenta non miniis homi- rum nobilem vrbem , eiufque admiranda3
nibusquam aiijs quibuflibet animantibus feu vera,ieuexfolaperfuafionevulgi nata
libamina propinant venenofa, defcnbens, itainfit: In Heluetia prope Lo-
Eft fons in Armorica Britannia, cuius ex cernam , veterem 6c percelebrem vrbera,
aquis in cornu bubali hauftis ,,fi petram ei monseft prasaltus,quem ob fragofara aipe-
proximam forte perfuderis,tempore quan- riratem,&praecipitem akitudinem, etiam-
rumlibetfereno&a piuuijs aiieno, pluuias num vernaculalmgua fraclum cognomi-
incontinenti non euades. nant, aliense linguaedurante veftigio Frac-
Erat 5c in Sicilia fons mirae naturse , ad mont ; infra cuiuseditiflimum verticem ia-
quem rubro indutus veftimento fi quis ac- cus eft, Pilati cognomento,anguftus admo-
cefTeric,ftarimadeiufdem ftaturas modum dum,-& palus veritis quam lacus, in queaa
in akum profiiiens fontis ebulht fcaturigo, de induftria iniecla maximas tempeftatcs
qux ad aliosprorfus immota colores, ad ciere,& omnia vndis opplere aiunt,qux vc-
cuius etiaabfceflum folite^ menfurse fe con~ ro cafu incidat, nihil irritare eum tamquam
formansjpriftiiios iterum redic in canales. plane humano fenfu culpa carere,quod ca-
fu fit,inteliigat. Capit res ridem,qudd pa-
C A P VT XXVII. catii irritare aufos mox fuiile capite plexos,
©billacam accoiis calamicatem , bppidani
Defonte Momonia. Egoannofuperiore, ciim menfe
referant.
Augufto Lucernam venifTem,lacusvifendi
ESt fons in Momonia , inquit Giraldus ipfum poftridie montem a varijs
gratia in
iib.z.Topograph. Hibernia? c.7. quifl comitibusedudus fum, acprima quideai
ta&us ab homine,veletiam vifus fuerit,fta- luceoppidum egrefli,in mediam ferc mon-
timtotaProuincia piuuijs inundabit quse : tis altitudine eqius,difricili fane,nec admo-
non cefTabunt,donec Sacerdos ad hoc de- dum trita via,vehebamur. Mox equitandi
putatus , qui &.virgo fuerit a natiuitate, ampluiscum copianoneffet , iumentis ia
Mifias celebratione ln Cappella ( quse non proxima pafcua dimillis , & conduclo qui
procul a fonte ad hoc dignofcitur e.fle fun- nos anteiiet paftore , baculis nixi reliquum
dataj &
aquae benedito, la&ifque vaccae akitudinis pedites, arctifhma femita^quaqj
vnius coloris afperiione ( barbaro fatis ritu non cuiuislter fuerit , per ingenteshinc &;
& ratione carente fontem reconciliauerir.
) inde rupiumanfraclus fcandendoexupera-
Nec iniuria Giraldus barbarum fatis &ra- uimusjdemumque nonfinefudoreadpalu-
tione carentem ritum nominat. Merito ap- dismarginem peruentumeft.Mons ipfece-
tera
 >E MIRACVLOSIS NATVRIS INEVRGPA
cerafereprzeceps, eo inlocopafcuuseft, &c
ingehci {cfc ambituin fpeciem orbis incli-
nans, valle profunda relidet, ipfo in medi-
tulliolacum fuftinet tcnui tantiim iuncd
veftitum, &c horrida iuxta claufum filuaj
quodque folum adeunti religionemincu-
LIB.If, 43:
tum hoc loco religiofus apparuit, neclaptl-
lum quidem in lacum illurn inijcereaufus,
he Lucernx 6c finicimis oppidis exitiiim
crea^rec. Adiicio qua' Grecierus ceftacur;
EgOi inquit,quemdanoui (&c quinonnof.
fem milii, cunl viuerec , familiariflimum,
3

tiac,alco vndique filentio feptum.Nullus in P.Ferdinandum Crendelium , ftudiorum

eum riuus influic,nullus exit:aqua nigricas, ineorum adtutorem ftrenuiffimu, Sc pror-
phlegechontea , 6c plufquampatuftrts im- fusindefeflum ) quiciim Lucernae degei^t,
moca iacec,nec venci facile corpetem excie- 'cupiditate lacus huius videndi duc~tus,cum
rinCo Auftro enim &Zephyro reliqua monris ante aliquot annos ,. eo afperrimb §k difli-
pars altiflime aflurgens lare obducitur ab cillimo ttinere euafiflet, non modo ynum
Euro & Aquilone loci profunditas,&,quam altenmive lapillum , fed plures etiam
dixijdenfa filua cuetur. Mirum autero> hi- grandiores lapidesimmifit •, nullopr.orfus
berniseum niuibus nocrefceremecrurfum vllius concitatse tempeftatis iridicio , fed
contrahi caloribus, defideaqua per-
sefttuis cselo , vt antea , fereho vultu allucente, ita
petuo,vc ferunc, cenorefuosfefeintralimi- vt vulgaris illa opinio non tam veritac*j
"tesconcinente.Illud retulerim,nos in afcen- quam tradicione imperitas mulcitudinis
fu a paftoreillo,quiducebat, cantiimnon nitivideatur.
iurifiuraridi facramento adactos fuifle , ne
quid itnporcuniuscentaremus viib .lacu^aut
ne quid inij ceremus3capitis ille fui aleain lu-
di aiebat: iterlim iterumque modeftiam,at-
CAPVT XXI ±
que eciam filentiunfc, tamqua ad facra per-
De alijsfontibus prodigiofs'
<ducerec,expoftulans. Qua re vcveteri loei
famae quidquam tribuereminon parum^fa-
teor,commotus fui:quamquam fabulofum ADijciam alia mirabilia cumGretferi
quidam fom-
ctTeconftec, quocl de Pilato noftri cenfura.InHalefina regione,in-
hiaruntjcetnieum quocannis in lacu videli- quit Solinus c, 1 1 . fons alias quietus 8c tran^»
cec Iudicis habitu , nec annum fuperuiuere quiilus,ciim filetur;fi infonent tibi£e,exulta-
poflequividerint, magna. vanitate. Hsec bundus ad cantum eleuatur,& quafi mire-
enim mortalium leuitas eft,vt locisnathrae turdulcedinem voci.si vkra marginesintu-
Numirie aliquo ili.fignibus fabularu prse- mefcin ApudGaramantas perhibent,inquic
ftigias adheclant , & interim natura nefcio S. Augufttnus lib.2, i. deCiu.c. 3.fontem elte
quomodo comparacu y vc nbn difticile cre-
-
quemdam tam frigidum diebus ,vtnon bi-
dancqui audiunt \ religionis vi quadam ad batur , tam feruidum n.ocl:ibus,vtnon tan-
hoc ipfum nos allicience y & in lianc eciarri gatur. In Epiro alium fontem,in quo faces,
credulitatem reium nouaruni ducence cu- vt in ceteris,extinguuncuraccenf£e,fed,non
pidicace. Porro,veruni lic nec ne,quod de Vtin ceterisi acceriduntur extinclse. Prioris
memorato lacus ingenio conftans accola* fontis meminit Plinius lib. j.c.j. & Solinus
tum fama circumferc , ne nuncquidem di- c.32,.pofteriorisidemPlinius lib.a. c.103.
Xerim,ctim experiri mihi n6 licuerit,ac nt\ Solinusc.13. Ifidorus lib. 13. Origin.c. 13»
£ licuerit qurdem,id facere fine magno dif- Priori eft fimiiis fons Ammonis , de quo

Crimine pptiiiiTem. Sed pleraq; tamen om- Plinius l.i.c.io3.Iouis Ammonisfons in-
hia , vc recjpiam multorum expefientia St terdiu frigidus, noclibus feruet. Necplures
au&oritace deprehenfa confirrnataqueha- fontes acCumulo pr^dicl:os fcriptores adeat^
;

turse miracula, Omnibus prope iri parrifous iquem plures mirificos fohtes cOgnofcendi
eius inflgnia mondnc: vc iricerim non refe- defiderium tenet. (^amcjuahi nonnulli
ram, eum mihi locigenium vifum eife,qui hon taritum a Poetisjfed &ab Hiftoricis &c
in hoc prxfercira cam cdico haud diflicile Philofophis proditi , ad fabulas potiiis
natse de fe famas refpondere poflit adeo : quam ad rerurii naturarn ^ vel potius ad
enim excelfus mons eft, vc a. prima luce ad fu perftitiones malorumque geniorum prse-
laeum videndum^ mox adfummum moii- fligias fpectare videantur , vc furit illi de

tis vercicem egreffi , &c citra moram longo quibus Solinus cap. 10. Fontes ftne caliS
defcenfu ad equos reuerfi * occafo iam O* filubres kliquot loc/s efferuejcunt , qui
Sole cum nocTis principio vrbem ingrelli meaelas adferunt , aut folidant ojffa fiaBa %
fuerimus , duabusplurimum horis ad ci- aut abolent a folifugkincertum njenerium>
bum medio in monte capiendum infum- aut etiam ocularias dtfipant agritudines»
tis. Ha£tenus rede, his enim & fimilibus rae-
Haee Vadianus fcribit , qui prseter foli- dendi facultatibus non paucos fontes in-
o ftru£t©s Q
 IOANKIS EVSEB II NiERBMBERGll
ftru&os prsectitofque innenire licet. Sed qui guftauere,rifu foluuntur in mortem.ifi
qui oculis medcntur , fubdit Solinus , & remedium eft^ex akero bibere.Hxd
affetlis
coarguendis valent furibm. Nam quifquis de miris fontium.
facramento Vaptum negat , lumina aquis Ftlix quipotuit rerum cogmfcereianfas^
attreBat , vbi periurium non esl , cernii Et fontem luBrare boni. —
clariiis
-,fi
pcrfidia abnuit , detegitnr facinm Sed quoniam humanisingenijs raodusefl
c.uitate ejr captm oculis admifumtenebris
, pofitus, &c longecitra perfeetum omne eft^
fatetur. Hax Solinus,quseautfacl;aiunt vi omne quod humanum eft, rerum huiuf-
naturali aquse, autdiuinavirtute > auc'ope- modi caufas vos
xatione dsemonis; Non primummamnulli T>icitePierides3 nw dmniapojumm omneh
aquae ea vis naturaliter infica eft, vt occulta Iftorum enimuero&fimilium caufasinter
patefaciat,foncemqjtacl:u puniat^ &c infon- arcana fuimiracula, fibique foli referata,
tem illaefum abirepermittat.Non fccundu: inuida natura referuauit. Ex quibus recle
vbi enim Deus ad hqc per horum fontium concludit S. Auguftinus lib.z i*Giuit.cap. j.
aquas patranda iefe obligatiic?Vbihoc fcri 3 hon omnium quas fidei tradic rationem ex-
ptura vel tiaditio ceftacu fecit? Reftac ergo pofcendameile , cum ne eorum quideni
tercium, vtfcilicet, quidquidhfc fic,id ope omnium,qu^ in fenfus incurrUnt,racionem
dasmonis viresnequaquam cranf-
fiac,cuius reddere queamus. Bomines infideles, inquic,
fcenditjVt quem taetu illa aqua vel acutiore quibm cum diuim vel fr&terita vel futura
videndi acie doner, vel lumine penitus pri- miraculafmdicamm^qu&illis experienda nojfc
uec, ita vt aquam illam non pro inftrumen- h>alemm oftendere ? rationem a nobis earum
to, fed pro iigno producendi efFe&us adhi- fagitant rerum : qdam quvniam non pofu-
beat quo ofFuciarum genere ciebro olim
5 mm reddere (excedunt enim vires mentis
darmonEthnicisnondum Chriftiana fide bumana ) exiftimdni falfa efe qu&dkimm:
illuftratis illudereconfueuerat. de tot mirabilibm rebm , quas <vel vide-
ipft
Eiufdem elaftis fons eft^de quo Philoftra- re poftumm , vel videmm, deberent reddere
tlis lib. i.de Vita ApollonijThyansei c.^.Eft ratibnem. jgupdfifieri ab homine rion poffe
autem iuxtaThyana ( Apollonij patriam)ci- viderint 5
fatendum e?t eis , non ideoaliquid
iiicaci Gappadocie. aqua Ioui(vt perhibenc) nonfuiffe^elfuturumnoneffe.quiaratio in-
facrata,quam indigenannextinguibilem vo- de non poteft reddi> quandoquidem funt isJa,
canc. Fonseius frigidusfane fcacuritjebul- de quibm fimiliter non potesJ,Hxe Augufti-
lit aucem non feciis atque igne calefactus Ie. nus.Ec cum mulca nacurse admirandatum
bes. Hanc puris, &: iuramenci fidem fer- circa alia,cum circa fonces enumeraiTet,
uantibus viris afpeclu placida,& guftu dul- fubiuhgic : Reddant ergo rationem de his qus
cem effe perhibenc periuris vero &: infidis paucd pofuimm , qua proculdubio
fi eftene-
;

f>alam aduerfatur.epotanamque oculos pe- fcirent,drfutura efediceremm,multo minks

defque ae manus peierantis inuadit,puftu-
lis ac vomicis totum corpus inquinaUs; ne-
queillinc difcedendi faculcas dacur^fedibi-
dem permanenceSj coramaqua ipsa fuam
deploranccalamicacem , palam quodpeie-
rarunc profitentes.
Quamqua hsee,& fi qu^e huiufmodi alia
etiam Dei voluncace , non Angelorum bo^
norum vel malorum minifteriOj in
tionem perfidise & periurij contingere poA
crederent , quam quodnunc dieentibm nobis
noltint credere dliquando effe venturum. Ghii$
enim eorum nobis crederet ,
fi quemadmo-
dumdicimm futura hominum viua corpora s
qu& femper arfura atquedotitura, nec tamen.
aliquando moHtura fint , ita diceremm iu
futuro f&culo futurum falem qttem faceret
ignis velut in aqua fiuefcere, eumdemquc^
detefta- fyeret aqua velut in igne crepitare: aut
j^urumfontem cuim aqua in refrigerid
,

fontem in Sici-
funt. Scribit Stephanus efle noclis fic ardeat vt non pofiit tangi; in
,
afiu
liaPalicenumvocatum, quodiuxta Palicos bm vero diei fic algeat , vtbibinon pofiit*
Fratres fit.In eum,inc]uit 3 tabella mittitur a aut futurum lapidem, vel enm qui fuo calore
iuracis,quae,fi verum dixere, fluitat ; ii fal- manum conBringentis adurerei , vel eum qui
fi^m,mergitur, ipliquC continuo flamman- vndecumque accenfm extingui omnino non
tur. Fontemipfumdecem fiftulis aquam fofiet, &eefera qua,pratermifiis alijsinnu-
reijcereiri altitudinem cubitorum fenum, meris , commemoranda interim duxi Hac
.

pucesinundatum iri loeacircum omnia,&: ergo in ii/oficulo , quod futurum esl

fi ,

procinus coire denuo in fe ipfatm Gurgit^ diceremm futurd , nobis^ incredulirefton-

amnis Olachae in Bithynia periuri velut derent,fi vultisvtea credamm ,defingulis
fiammam vrencem pati videncur, vc fcribic reddite ratiortem-, nos non poffe conftererauy^
BJinius lib. 3 i.cap. 2,.Incer infulas Forcuna- eo quod iftis ejr fimilibm Deimiris operibm
tas vnafingulari duorum fontium inquic , infirma mortalium rafiocinatio vincere-
Mela ? ingenio maxime eft infignis, alcerum iur : fixam tamen apud nos effe rationemj
mtt
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.II. 43$
nonfine ratione Omnipotcntem facere, runde armentarios moibos.Eft $c in iftchiopia la-
animus bumanm infirmm rationem non po- cus, tefteeodem Solino cap.43. quoperfu-
tejl %jtddere: &
in multis quidem rebm inccr- facorpora velut oleo niteicunt. Huius la-
tum nobis cfe qnidvelit ilhd tamen effccer-
;
cus aqua^ potui fane falubetrima, adeo li-
tifiimum , nihil eorum ilii ejfe impofibile^y quida eft,vt ne caducas quidem vehat fron-
qtucumque voluerit : ei/fc nos credere pr&di- des,fed illicd folia lapfa ad fundum demit-
centi,quem nequeimpotentem neque mentien- tat, laticis tenuitate. EademMelalib. 3. fi-

tem pofumm credere^j.Ex vulgi rumore,vel milia Herodotus inThaiia. Liparis Ciliciae
potiusfuperftitioneeftillud Vadiani in I.3. flumen natantes feu lauantes ipsa fua aqua
Melas. ^fudio 3 mqmz } vulgo credijn Baden- inungir. Et in India feu locus feu fons eft,
fibm thermis 3 qu<e ad Rhenum funtfonticulum qui iereno cario niagnam olei multitudi-
efie feruentis aqiu , in qnem fi qnis pullum nem emittit. Carthaginenfesfontem ha-
gallinamve 3 autaliud huiufce gener.is merfcrit, bent,in quo oleum fupernatat odore quaft
facile deplumari volucrem : fifnrto fubtrd- citrij fcobis , exquoetiam pecoravngi n>
xerit, nthil efficerecalorem, nec plumas folui 3 lent, vtfcribit Vitruuius hb.S.cap. $.

aperto furti indicio.

C AP VT XXX II.
CAPVT XXX- De aquis fmguinets.
De fontibm alijs fuperftitiofis.

INuenias etiam fontes > ex quibus olinl

T TAbuerunt etiam ethnici alios fontes fen Dei feu da^monuni virtute fanguis
JTXinfolitis efte&ibus admodum miran- effluxit.VVilhelmus Malmelburienfis I.4.

dos. NamEuftathius lib.i.n. 1 1. de Amo- inVVilhelmo huius nominis fecundo An-

ribus Ifmenij teftatur^Adecomij & Daph-
nopohfontemfuiiTe, in quemfivirgo in-
traretj aqua pellucida maneret, fi veio quae
virum paifa eifet , turbidacontinuo redde-
retur. Similis fons prope Ephefum memo-
ramr nomine voeatus , dequo mira
Stygis
Achilles Statius lib.8. de Amoribus Clito-
phontis : curii aliqua violatas pudicitia? ar-
guitur,eum in fontem defcenderecompel-
litur,cuius vnda vix medias tibias attingit.
Iudicium autem fieri hoc padto confueuiu
quaedelata eft,faiso fe infimulari iurat-,iuf-
iurandumque in tabella defcriptum collo
fuo alligatum fuftinens, in fontem defcen^
glorum Rege: In pagoPerruchefeireinvil-
la Hamftedecontinuis quindecim diebus
fons fanguinem tam vbertim manaitit, vt
vicinum vaduminficeret. Rogerius Houe-
denus in Henrico II. Eodem anno 1 148.
quidam fons fluentis aquas iuxta Ecclerlam
S.VVinini in Occidentalibus partibus ter-
rx Regis Scotiae manauit fanguine per odo
dies> 6itotidem nodeSifineintermiflione.
GAPVT XXXIII.
Defontibus ad SanSiomni nwrita)

dit.ac ii verum iufmrandum iurauerit,aqua exortis*

omnino immota manet,(in miniis,intume-

fcityatque ad collum vfque fe attollens ta- MAtriti habemus fontem falutarenr,

bellam contingit.Nec abhisdiuertunt,qua* S.Ifidoriagricolae meritis exortum.

de PalicisferibitStephanus , bc iufiurando Sitibundo enim Domino largiter propina-
facro ibidem. Qusecumque enim quis iu- uit perennes aquas fan<S:us Bubulus, quas

raueritjin tabellam fcribit,atquein aquam percufsa terra baculo fuo eftudit. Dantur
adijcit: ii vereiurauerit,tabella fupernatat; iftas aquse febrientibus,qui poftea valetudi^
li peierauerit, illa quidem euanefcit,ipfe au- ne integra gratias pie referunt. Alios fontes
tem periurusvritur. Cuiusfontis meminit Sancl:orum meritis exortos collegit Gretfe-
quoque Ariftoteles lib. de Admirandis au^- rus lib. 1. Rerum variarum cap. 1 i.Ex qui~

ditiombus bus,inquit,primashicteneat llleS. Iuonis

, cuiusfepui-
Perfa; Epifcopi Sc ConfeiToris

CAPVT XXXI. chro apud Eaftreia in Orientali Anglia re-

De aqms okofis^
SVnt & fonteslacufque
Agrigentino oleu fupernatat; inquit So-
linus c 1 1. Hoc pingue hxretarundinu co-
mis de aifiduo volutabro,ex quarum capil-
lamentis legitur vnguentum medicu contra
perto,iancT:oque corpore in linteo expoiitOj
ex ipfis Maufolei finuofis anfraSibus eru-
pitvnda bullis vberrima fugacibus.Manac
ad hunc diem fons dulcis , potui accOm-
©leofi. In lacu
modusjomnium valetudini,vt fcribic Mal-
melburienfis hb. 4. deGeftis Pontif. An-
glorum, eap.De Epifcopis Dorceftreniibus
iiue Lincolnieniibus.
Oo a Secun-
 436 IOANNIS EVSEBI
Secundus fit fons S.Auguftini apud eum-
dem Malmefburienfem lib.i.deGeftis P6-
tif.Anglorum.Nam cum in Dorfatenii pa-
go ad Baptifmum deeflet aqua jadiufium
Pontificis ex occultismeatibus fonserutft,
qui hodieque & Auguftini merito & vsus
, tis660. tefte eodem Balaeo. Ait IlluftriiT.
fui commodo incolis clarus .habecur.
Tertius ik fons S.VVenefredse virginis
& martyris in Cambriafeu VVallia,dequo
PouelusCaluiniftainfuis ad cap.io.lib.2.
Itinerarij Cambria*,auclore Giraldo, varias
calumnias eie&auit.Eft fons hodiecelebris,
a fuperftitiofo (icribe religiofo VVenefre-
j
dx virginis cultu nomen habens,cuius aqua
pura eft, falubris, & grati faporis, qui ingen
murorum ftru&ura ardatus iubito ebul-
liens ,magnum exfe emittit flumen
, mii-
fcumque odoriferum fua. frigiditate gi<?nit,
qui fons ad c^edem prsedi&ae virginis pri-
mum ex terra emanauitob meritorum eius
fanditatem,omneslaguorestam hominum
quam pecudum curare folitus. Ait Poue-
lus,hanc de iftofonte opinionem natam ex
Monachorum auaritia. Quomodo,dicfo-
desfHoc modo,inquis. HenricusII.Anglie;
Rex, ciim exCambriar primafua expedi-
tionereuerteretur,eaftellumdeBaiivvuerk
praefidijs firmauit , &
cellam propendem
caftellum pro Templarijsconitruxit, eam-
que pofleflionibus iufficieter locupletauit.
I oftquam ille Templariorum Ordo
com-
muni generalis Concilij decreto deletus
efTetjCellailla in ccenobium Monachorum
conuerfa eft anno 1 3 1 2. atque illarum pof-
feffionum quasdamab Eduardo II. eifdem
Monachis conceflae funr. Hi Monachi pri-
ma hanc fonti miraculoiae fanclitatis opi-
nionem fui queftuscaufa procurarunt.Qua
ratione hoc probas?Attende. Ante coenobij
huiusereaionemnullusextat Auclor , qui
ad fontem iftum miracula patrari cofueta
teftetur ergo a Monachis quseftus gratia
: niftajloquens enim de Bafmvverck,ait.*Sub
confi&um eft,quidquid de huius fontis mi-
raculis vulgi ore decatatur. Vbiantecedens
fallum, &confequentiavana eft men- & prumpervim oblatum ibimorteluit
dax. Nam
Robertus Salopienfis res S. VVe-
nefridss Htceris mldauit, 6c in his etiam mi-
racula ad fontem fupra nominatum patrari
folita.At Robercus ifte tempora Henrici II.
anteceftit, vixic enim fub Rege Stephano
anno redemptionis U4o.ipfoetiam Bateo
tefte Cehtur.i.Scriptor.Britanniae, cap.76.
Idem Molanusiu Additionibus ad
teftatur
Vfuardum,&: SuriusTom.tf.ad 3.Nouem-
bris quo die anniuerfaria huius virginis
,
tuemoria recolitur etiam in Martyrologio
Rdmano. Vitam S.VVenefridaf aRoberto
lcripcam inueniesapud Surium loco citato
(fed,quod doledum, compendiarie &: mu-
tato ftylo) in qua faluciferi huius fontis,&
I NIEREMBERGII
miraculorum qua: edit, exprefla fit mentio,
(\ux fine dubio nec CleriusCambrius fijen-
tio inuoluit, qui prius Vitam huius vir^nis
pofteristtadidit,vt fcribit Balaius Cent. 10.
Claruit autem Clerius circa annum falu-
Baronius in Notis ad Martyrologium Ro-
manum 3.Nouembris,femiraculaad fon-
tem VVeneftidae patrata longe maiora
S.
his quse prodita funt , accepifle a Reueren-
diflimo Thoma Epiicopo Aiaphenfi tefte
oculato,quod argumento eft , thaumatur-
giam iftam, ad noftram vfque setatem me-
diosincerhasreticosperdurafle. Deindeet-
iam,quomodofieripotuiiTet , vtresifta in
emolumentum Monachorum verteret, fi
fanitasiiuehominibus fiue iumentisafgris
reddita, fuiflettantum dolo&: impoftura
concefla?An qui adfontem opis causaven-
titabant,tam ftupidi erant, vt vnum segri-
tudo depulfa eilet animaduertere nequirec?
Sed en alium , 8c quidem validiilimu arie-
temPoueli: Giraldus Cambreniis lib.2.
Itinerarij cap. 10. non meminithuius fon-
tis, vtique mentionem haud prjetermiiTu-
rus, fiquidilliustempore de huius fontis
miraculis compertumfuiilet.Quas hax ve-
fania 3 ex vnius iilentio alijs loquentibus fre-
num inijcere,& ipfamexperientiam voce
publicaveritati teftimonium perhibentem
opprimerevelle?Deinde,RobertusSalopie-
iis, horum miraculorum teftis , antiquior
eft Silueftro Giraldo Cambrenii,vc taceam
Clerium Cambrium: quo iure igitur iilen-
tium huius aflertioni illius praziudicet? Ho-
mo erat Giraldus jion infinitas fed finitse
memori^j quid mirum igitur, ii fontis hu-
ius meminiiTe excidit , quamuis in Bafin-
vverck ad dimidium milliare diftante per-
noclaflet \ Meminit eiuidem fontis in fua
Britannia V Vilhelmus Cambdenus Calui-
hoc Bafmvverck Holy vvell,id eft fons facer
VVenefridse virginis memoria , qvx ftu-
, 8c
mufco gratiflimi odoris longe eft celeber-
rimus: ex quo emanat fluuiolus ftatim exi-
mius, parque molse agenda; ; tantoimpetu
proruit.Vbi nullam difertam mentionem
miraculorum vides. Cur? niii quia Camb^
denus eodem fpiritu agitabatur quo Pouel-
omniu miraculo-
lus, Caluiniftico fcilicet,
rum atrociflimo hofte.DeindeCam bdenus
itaVVenefridamdefcribit,quaii altera Lu-
ftuprum per vim fibi illa-
cretia fuerit,qua2
tum ipfamet manu fua vindicarit, quod
non eftita.Nam cum Cadocum Alani Re-
gis filium,Caftitati (ux iniidiantem,fortiter
repuliflet,ab eodem prx libidinisimpatien-
tia capite amputato interfecla eft,vt in eius
Vica
 DE MIRAGVLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.tt. 4$f
Vita Robertus Abbas Salopienfis,
fcribit rumeft hoc,&quia rarum,^ideoadmiran-
Hinc Additioad Vfuardum 3.Nouemb. dum. Obcuius rationemaffirmat Arifto-
Iri Anglia S.VVenefrid_e virginis marty- & teles lib.i. de fiiftor. animal. cap.i i. foli
ris, quam Gadocus filius Alani Regis occi- homini aures im mobiles datas efle,&vnum
dit pro eaftitate. hominem aures non mouere , ab eo quod
Fontem S.Giementis Romarii Pontificis ex communi lege naturas & ordinarie fit*

& Martyris precibus miraculose produ- aflertione vniuerfaliprolata.AdiugitS.Au-

£tum,inuenies Vita S.Clementis Tom.<5\ m guftinus Sunt qui totam ca_fariem capite
:

: Surij,vt &foritem S.Trudonis Preft>.yteri immoto, quantum capilli occupant,depo-

& confeflbris. nunt ad frontem, reuocatque cum volunt.
Suntqui eorum quse vorauerunt incredi-
GA PVt XXXIV, biliterplurima& varia > paululum pr_ecor~
dijs contractis, tamquam defacculo, quod
t>e lufiiniano Imperatore , (e[r
alijs mim placuerit, integerrimu proferunt. Quidam
proprietatibw hominum. vocesauium pecorumque>&aliorum quo-
rumlibethominum fic imitantur atque ex-
SCribit Procopius Ca_farienfis in hiftoria primuntj vtnifi videanturjdifcerniomnino
arcanamuper a Nicolao Alemanno pu- non pofllnt» Plutarchus in Qua_ftionibus
"blicata , luftmianum impefatoremab ad- Sympofiacis adducu>Parmenonem anima-
uerfanjs fuis, prsefertjm a Prafmis vocatu m lium voces pecoru mque giunnitu fciti£ m
/lilMI.I * _•»
/-._ * /--.« /V t_
afinu tum ob ftupiditatem
,
•-*-» _TV I-»
qtiaiaip fenior
_H-.a .-] - *- .-. -_-_,£-*-% _*•» •* 0* 1 __«* _ _-* «_. /7 _S *<" _' •

iimeimitari&exprimerefolitum , a quo
. >_ __ ' . _ _
"*_!

tenebatur> tum quia fubindeafmorum ri- prouerbiumillud, QvS\v <sy>oq r Uctpfj^Jov-

tu auriculas mOuebat. Refpexit huc Cliro- 7v$ vv NihilddParmenoniiJuem.quoiigniR-
nicon Alexandrinum : A^Mo/ S\ 'k&tfyv, catur, neminem in animalium vocibus ex-
J
E'mop%6?<; ayduJkyi. id eft: Alij clamitarunt, primendisParmenoni parem fuifle.Huiuf-
fekrds fgaudari. lege yctvMpi, fiue y&vSct- modi alium hbminem. ipfe vidi,& quemad-
f>«-
quia linguaGrascofumvernacula yxv- modum teftatur Gretferusde quodam fa-
«Axpo; eft afinus. Hax & mirabiliora S. Au- miliari fuo qui canum maiorum ,
mino- &
guftinus lib. 14. de Ciuit.cap.24. Homi- rum latratus tam dextre effingebat vt vel j,

num quorumdam naturas nouimus mul- ipficanes canem latrantem feaudire mu-
tiim ceteris difpareSj& ipsa raritate mirabi- tuo latratu teftarentur. Pergit S. Augufti-
les,nonnulla vt volunt de corpore fuo fa- nus: Ipfefumexpertus , fudare hominem
cientium , qua_ alij nullo modo poflunt, & folereciim vellet. Notum eft quofdam fle-
audita vix credunt. Sunt enim qui aufes & re cum volunt y
atque vbertim lacrymas
moueant vel fingulas, vel ambas fimul. Vi- fundere. Jam illud multo eft incredibilius,
di&egoquemdam^ qui arbitratu fiio vel quod plerique fratres memoria recentrili-
Vnam vel vtramqueauiem mouebat.Apud ma experti funt.Preibyter fuit quidam no-
Athenasum lib. io.initio. Herculescibum mine Reftitutus-in parsecia CalamenfisEc-
mmens mm tcihclQ, $1 T^ct7rocf)s)V x$\v wf- qui quando ei placebat ( rogabatut
clefi-e,
tov.id eft, aures mouet non minusquam ani- autem vt hoc faceret ab eis qui rem mira-
mantes quadrupedes. Andreas Vefalius lib.i. bilem coram fcire cupiebant ) ad imitatas
de Humani corporis fabrica cap. 1 3 .ait , le quafi lamentationescuiuflibet hominis vo-
Patauij duos vidifle^ vnum Foroiulienfem } ces,itafeauferebat a fenfibuSj& iacebat fi-
alterum Genuehfem quibus aures moue- , miliimus mortuo,vt non folum vellicantes
rentur.& cap, 17. interdum,inquitiquibuf- atque pungentes minime fentiret,fedali-
dam raris fibris carnalis membrana, quam quando etiam igni vreretur admotb fin^
carnofam vocamiis,fupra aures augetur^ & vllo doloris fenfu , nifi poftmodum ex vul
modice auri proximam cutem & ipfam nere. Non autem obnitendojfed non fen-
quoque aurem motu agit arbitrario. Qnin tiendonon mouerecorpuS) eo probabatur^
& Andreas Laurentius lib. 1 i . Hiftor. ana- qu6d tamquam in defun£to nullus mue-
tom. cap. 1 k.fctibit,fe in quibufdam obfer- niebatur anhelitus,hominumtamen voces^
uafle aures moueri > idqueexiguorum mu- ficlariiis loquerentur b
tamquam de lon-
fculorum opera fieri exiftimandum: & Va- ginquo fe audire poftea referebat. Simile
luardus lib.2 Anotomes corporis humani,
.
quiddeHermotimo Clazomenio prodidit
cap.i.refert, fe Romse vidifle Hifpalenfem Pliniuslib.7. cuius anima reli6to , vt varie
quemdamy cui nomen erat Manfigiio, qui credebatur, corpore vagari , & quseinlon-
aurem moueret. Qriinipfe riouiquemdam giflimis regionibus viderat 3 narrare folebat-.
Societatis rioftr^evirum prudentiflimum,
quique hanc Prouinciam Toletanam mo-
deratus bisfuit-cuius aures motare vidi.Ra-
Oo 3 GA^
 43$ IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
per manferit inextin&us &: ciim tanta %•
CAPVT XXXV,
;

gnoru ftruestantointempore fichiccon-

iumpta,numquam tamen cinisexcreuerit.
De mo?2/trosa muliere. Cumtempore S.Brigidaeviginri Moniales
hic Domino milicaflent (ipsa vigefimiexi-
\Mc memorise prodidic Giraldus in ftence) poftgloriofum eiuscraniicum fem-
LTopographia Hiberniae part.i.c.2,0. percancum vigintiibiexciterunt, & nume^
Duuenaldus Rex Limiricenfis muliereni ru m non auxerunt. Cii m vero iinguhs no-
liabebatvmbihco tenus prorfus barbata, ctibus fingulse per ordinem iguem cufto-
q.U2E& criftam habuic a collo fuperiiis por diantmodte vigefima Monialis vlcima ligm>
ipinam deorium in modum pulliannuicri- appofitis inquit : Brigida , cuftodi ignem,
neveftitam. Mulier ifta duplici prodigio lftum tuum, te enim nox.ifta concingit &:
3
monftrofa non Hermaphrodita tamen,
,. ficigne reliclo,imane materia more fbiica
fcdalias muliebri natuta. cmollita adin* coniumpta inextincl:us repericur. Virgeo
ruentiil tam rifum quam ftuporem,curiam quodam & orbiculari fepe ignis ifte cir-
aili.due fequebatur.In fpifcse quidcm pilofi- cuicur, intra quem mas non incrat 5
& fifor-
tateueuccr, inbarba:verd prolixitate mo- teincrare prafumpferit (quod a temerarijs
xem gerens patriar, nonnaturse* quibufdam nonpumquamattentacum) di~
uinamvlcionemnoneuadic. Icem mulieri-
CAPVT XXX VL bus folum,&
tanciim
his non oris
& vencilabris
flacu,fed foliibus
igaern licecexfuffla-
De agtlitate fedurn* re.Icem per imprecationem Virginiscapra-
rum fcecus hic nonproueniunc.
"N vrbe Cretenfi vifa eft noftris diebus
.mulier,inquit Girald. hb.2. Itiner. c*i
naanca, manibus carens a natiuicace,cui ca-
i.
CAPVT XXXVIII.
men contra defe&um iftum tale natura re- D efdcom cafio.
medium dederat , vtpedes cam flexibiles,
tam delicatos articulos haberec, quod arti- ATempore Brigidse , ideni Auclor ifl-'

culorum proceritate paritcr & ftexibilitate quic,talco quidam egregiuslocuiftum

non miniis fubtiliter quam alise mulieres frequencabac, quiEccIefiafticse currisfum-
acu fuere confueueric, &; quidquid filo ac mitati infidere confueuerat. Vnde,& a po-
forfice manibus fieri folec j citra defe&um pulo Auis Brigidsevocabatur,& invenera-.
omnem, ccrrii
intuentium admiracione,pe* tione quadam a cunclis habebacur. Hic adl
dibus complet. Similis, iedvir,Halae
ifta nucum ciuium feu milicum Caftrenfiurlj,
SueUorum ante viginci aliquot annos& &
tamquam manfueca, ad hoc domeftica,
magnocuidam Principi iilac iter habenti iinaces,&: alias aues,tam campeftresquacn
iucundum (pectaculum exhibuit pedibus fluuialeSjCircaplaniciem Kildariae,cum in-
iuendo,larciendo,{cribendo,8£ alia agendo, cuenciumnon modica deleclacione perfe-
qua: alij manibus peragunt, Ha?c ille. No- qui folebac, & ad terram ab aereinnata ve-
ftraquoque ajcateSalm.antice vifus qui mu- locicate coercere ( quis vero locus miferis
tilus biachijspulcherrime litteras pingebat auiculisrelinquebacur, ciim homines ter-
pedibus, ccaiiamanuumprseftabat munia* ram &:aquas,auis inimica grauiique tyranus
aerem obiidebat.? ) mirit de hoc alite,qudd
CAPVT XXXVII. circa templum, quod frequentabac, parem
non admiccebac , fed amoris cempore pro-
De igne S. Brigid^. cul indefecedens ? & apud mohtana de
GHndelachan ex confuetudine paremin-
Eftituamur rurfus Hiberniae rebus , uenicns, natura: indulge.bat,quo completo^
^vnde digreili paplulumfuimus. Gi~ iterum adEcciefia folus reuercebacur, viris
raldus Cambrenfis inTopographia Hiber- Ecclefiafticis,tunc praxipue ciim intra Ec-
niariic tcftatur: Apud Kiidariam Lagenias, cleiiarum finus& fepta diuinis depucantii£
quam gloriofa Bngida redd.idit illuftrem, fignum prasferens honefta.cis.Inip-
officijs,
memoratu funt miracula mulca, iiv
feiigna primd Domini Comitis Ioannis
fo difceffu
rerque eaprimum occurrit ignis Brigidar, ab Hibernia auem ( qux pertoc durauerac
, q-uem lnextinguibiiem dicunt , non quod faxula , & deleclabilicer Brigidae lpcum (U
cxtingui non poilit, ied quia tam follicite luftrauerat)demum praeda;, quamceperac,
Mo.males &£ ianctGenuilieresignera iuppe- miniis caute infidentem , dc hu manos ac»
tente materia fouenc Sc nutriunt, vtatem- ceiius parum euitantem , baCulo quem gc-
pore virginis pcr totannomcurricula fem- ftabac rufticus quidam petijt.Exquo pater 3
cafiim
 t)E MIRACVLOSIS MATVRIS IN EVROPA LJBJL 439
Caftmi in fecundis fore metuendum>&: vitaj

diuturnse , delecf abili & ^ileccae parum cife C AP VT XL.

cOnfidendum.
De ligno reuirefcente.

CAP VT XXXIX. JL eadem S. Brigida narrat IoanneS

De libro mirawlofo. ^Capgrauius: Cum grauiterab amicis
ad accipiendum maricum arctatam fe vi.de-
Dem ait:Inter vniuerfa Kildarias mira- rec^ rogauic Dominum, vc aliquam defor-

2 qua
cula nil mihi miraculoiiusoccurrit micacem fupercorpus fuum daret,vc homi-
liber illemirandus tempore Virginis ( vt nes eam petere &: arfectare ceifaifencJ & fta-
aiunrj Angelodi&ante conicripcus.Conci- tim alteroculuseiuscrepuit, &liquefacl:us
nec hic liber quatuor Euangeiiftarum iuxca eftincapitefuo, Ecaifunlpcis fecum tribus
Hieronymum concordantiam:vbiquoc pa- puellis, perrexit ad Epifcopum Machillam
gina: fere funt,coc figura diuerfse varijfque iancli Patritij difcipulum : & incuens eam
diftinctilfima:. Hic maieilatis vultu videas Epifcopus fanclus , columnam jgnisfuper
diuinitus impreifum: hinc myfticas Euan- caputeius apparere vidir.lectis enimoratio-
geliftarurn formas nunc fenas , nuncqua- nibusj Brigida capite fubmiifo pedem alta*
ternasjiiu nc binas alas habentes.Hinc aqui- risligneum manufuatetigit, &£ ab illa hota
lam 3 inde vitulum , hinc hominis faciem, pes iile viridis iine putredine & iine defecfu
inde leonis aliafque figuras pame infinicasj in secemum manet. Et accepto velaminej
quas li iuperficialiter& vfualimore miniis perfe&32 fanicati reddicur oculus eius.
acuteconfpexeris,litcura poriiis videbitur,
quam hgatura; nec vllam actenderis prorfus
fubtilitatem 3 vbi nihiltamen praeterfubtili-
CAPVT XLI.
tatem ;
autead perfpicaciiisintuendum
iin De lapide molari.
oculorum aciem inuitaueris &: longe peni- 3

tusadartisarcana tranfpenetraueris , tam Mlrabiliora forcafle fcripfic Cogitofus

&
delieacas fubciles^tam aLtas&arcfaSjtam de eadem virgine Brigida. Nonfo-
nodofas & vinculatim colligatas, tamqs re- liim aucem^inquitjin fua vita camali, ante-
centibus adhuc coioribus illuftratas nota- quamfarcinam deponeret camiSj virtutes
re poceris intricaturas , vtvere hieGomnia operacaeftplurimasjfedlargitas diuini mu-
Angelica -potius quam humana. diligentia neris infuo Monafterio,vbieiusvenerabile
iam affeueraueris eife copoiita. Hax equi- requiefcit corpus , femper operari vircutes
demquanto frequencius &c diligentius in- non ceifat, quas nos virtutes non foliim au-
tueor/emper quaii nouisobftupeo,femper- diuimus , fedetiam oculisnoftris vidimus»
que magis ac magis admiranda confpiao. Nam Prxpofitus maximi & clariilimiMo-
"Nocte prima (cuius mane libru fcripcor in- nafterij S.Brigid^jde quo in eius Opufculi
choaturus fuerac) afticit ei Angelus in fom- principiobreuem fecimusmentionem,ope-
nis, figuram quamdam tabula^quam ma- lapidum caefores qu^rere, lapidem
rarios $c
liu pre/erebat; impreifa ei oftendensj &c di- &c incideremolarem, per loca qua^cumque
cens; Putafne hanc figuram in piimalibii, vbi poifentinueniri, tranfmiiic 5
.& illifine

quem fcripcurus es, pagina pofiis imprime- vlla prouidencia viarum arduam aicenden-
re?Cui fcriptor detantac fubtilitatis arte ? 8>C tes viam, ad cacumen petrofi montis perre-

de ram ignotse 5£ inufitata? rei difrides noti-
tia,refponditnequaquam. Cui Angelus;In
craftino die dic Dominae tuae vt ipia pro te
orationes fundatad DominUjquatenus ad
acutiiis intuendum,8£fubtiiius intelligen-
dum tibi tam mentis quam corporis ocu-
xerunt , &elegerunt lapidem grandem in
ipfo montisaltiifimi cacumine:&: csedentes
eum de omni parte in rotundum 5£ perfo-
ratum,mOlarem lapide for mauerunt.Ciim
vero Praspofitus de Monaftei;ioinuicacus ab
eis veniffec cum bobus ad illum montem,

los aperiat 3
&c ad re&e protrahendum nta- iuquo lapis formacus fuic molaris , atque
nus dirigat. Quo fa£to,nocl:e fequente ite- ciimboues fecum propter arduam montis
Angeluseamdem figuram aliaf-
riirn adluit afcenfionem trahere &c cogere non poffet;
que mukaseipracfentans. Quasomnesdi- duriifimum iter cum paucisillum fequenti-
Uina opitulante gratia ftatim aduertenSjSd bus vix afcendere potuit.Ille vero cum om-
memoria; fideiiter commendanSj libro fuo nibusfuisoperarijs dum cogitaret quomo-
iocis competentibus ad vnguem fcriptor doillum molarem deporcarec lapidem de
impreflk. Sic igicur Angelo prarfentance, iugoaltiifimi montiSjCiim bouesinillo pre-
Brigida orante 3 lcriptore imitante 3 liber eft ruptomontis fub onenbus &c iugum eile
illeconfcriptus.- nullo modo potuerint; tunc fada defpera-
Oo 4 tione,
440 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
ex eis defcendentibus illum deie-
tione,alijs perlatus eft iuxta portam interioris caftejf^'
rere lapidem5& eosin vanumlaborafTe qui quo £ccle£iaambitur,vbi multiconueniuns:
illum formauerunt,illePra?pofitus pruden- ob venerationem S.Brigidse. In ipsa porta
ti difpenfatione & confiliofuis operarijs fi- honorifice pofitus eft, &de fidelibus hunc
deliter dixit : Nequaquam hoc ita fiat , fed lapidem tangentibus morbum expellit.
hunc leuate viriliter molarem, & iubmitti-
tein praxipitium de altiflimo
cacumine in nomine & virtute
iito montis
Reueren-
C AP VT XLH.
diflimze S.Brigid£,quia nosnuliisartificijs De lupo loquente*
&:viribusper ifta loca petrofa hunc mola-
rem lapidem poflumus portarejniiiBrigida, ADhuc daboaliquidplusadmiradum
cuinihil impoflibile eft, fecundum lllud exSilueftro Giraldo:Circa trieniumj,
quodomnia poflibilia funtcredenti 3 illum anteaduentum Comitis Joannisin
inquit,
portabitadlocum ex quoviresboum tra- Hiberniam , contigit quemda Sacerdotem
here ipfum poflint, Etiicfide ftrmaprae- departibusVltonia: verfus Mediam itine-
cipitansillumin vallem , & paulatim de rantem,in iilua quadam eoniuncta Medise
monte defcendens, aliquando petrasdeui- perno&afle. Gumquead igniculum,quem
tans,aliquando fuper eas faliens , in locis & iibi fub arbore quadam frondosa congefle-
verrens humidis miadices montispoiitis, vno tantiim comitatus puerulo , lucu-
rat.,

in quibus nec homines nec boues ftare po- braflet,ecce lupus ad eos accedens, qui fta-
terant pro lllorum funditate, mirabili co- timin huiufmodi vcrba prorupit Securi :

mitatu vfque ad loca plana iine vlla fractio- eftote,& nolite timere 5 nonenim trepidan-
ne , vbi illorum erant boues , cum eis pro- dum vobis eft vbi timor non eft. Cumque
greflus eft , &exindecum bobusvfquead ipii tantovehementiiis confternatis animis
molendinu vectuseft , artificiosecum alte- obftupuiflent^verba de Deo fa na fubiunxit* #

roiun&us eft lapide. Et vtplusifte molaris Et obteflatus a Sacerdote,adiuratufque per

quiinnominebeatas dire&useft Bri-
lapis, Deum omnipotentem, & per fidem Tnni-
omnibus adhuc innotefceret , addit
gidae, tatis , ne cis noceret , & quamam creatura

&hoc inauditum antea& prafclarum mi- fuuTet,qua2 fub beftiali forma humana ver-
raculum. Namciim quidam paganus ,,ae ba pr^ferret Catholicum in omnibus re-
;

molendino vicinus fuo habitacuio dolose fponfum prasbens,tandem tamen fubiecin

per aliumfimplicemvirum, ignorante mo- Dequodam hominum generefumus OfTy-
lendinario qui opus molitura: exercebat, rienfium , vndequolibetfeptennioper im-
fuumgranum ad hoc tranfmiiit molendi- precationem Sanclti cuiufdam,Natalis fcili-

jnum.Etcuminterhosmolarestranfie&um cet Abbatis, duo, videlicet mas & femina,

& fufum fuiflet lapides, illum fupradiclxim
Japidemmolarem nullusimpetusfortis flu-
minis,& nulla aquarum violentia, nulla ar-
iificum conamina mouere potuerunt. Et
dum illi qui hoc viderunt de hac re cogita-
rent, nimio perculli ftupore, granum iilud
magi eflecogno(centes,nullo modo dubi*
tabant , quod ille molaris lapis , in quo
S. Brigida virtutem operata eft
granum gentilis hominis in farinamcom-
primere refpuiflet, &
ftatim tollentes foras
granum pagani,& fuum granum Mo-
ipiius
nafteriale fubter raolarem illum iapidem
ponentes, curfus folitus &
quotidianusfine
vllis impedimentis reparatuseft molas. Et
poft interuallum temporis accidit , vt mo^
lendinumipfura ignecombureretur. Nec
tam aformis quam finibus exulare cogun-
tui.Formam enim humana prorfus exuen-
tes,induuntlupinam. Completo verd fe-
ptennij fpatio , ii forte fupecftitesfuerint,
alijsduobusipforumlocofimiliconditione
fubrogatis , ad priftinam redeunt tam pa-
triam quamnaturam.Etfmihiquidem per-
egrinationis huius focia non procul graui-
diuinam, ter infirmatur ; cui,ii placet,iam in extremis
agenti,Sacerdotale folatium intuitu diuinse
pietatis indulgeas. Quo diclo,lupum prxce-
dentemvfque ad arboremquamdam fatis
propinquam Presbyter fequitur tremebun-
dus. In cuius concauitate lupam confpicic
fubfpecie ferina gemitus &: plancl:us huma-
nos emittentem. Quseftatim vt ipfum vi-
humanam,
dit, prasmittens falutatione fatis

& hoc paruum fuit miraculum, ciira ignis gratias Deo retulit,qudd in tali arti-
etiam
totam doffium combureret j&alterum la- culo tanto eam folatio dignatus eflet vifi-
pidem, qui iunclus fupraditto lapidi fuit, tare,& iic vfqueadextremam Gommunio»
hunctantum fpecialem S.Brigickelapidem nemaSacerdotecuncta rite perada fufce-
nullomodotangere eftaufus & combure* pir, quam & ipfam conftanter efflagitauit,
re , fine vlla moleftiaignis in magno mo- attentiusfupplicans , vc Viatici largitiona
lendiniincendio permaniit incolumis.Poft- beneficitt coliuTimaret.QuoSacerdoscum
ea hoc vifo miraculo , ad Monafterium fecarerefirmiterafleruiflec, lupus, quipa-
rumper
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.II. 441
rumper abfceffer&t ,iceriim acceflk, often- confeffioneiam didicerac ) quidagendurri.
denseiparuulum librum maniialem,& ali- illi forer,cOmmunicato confiiiocertius in-

quothoftiasconiecratasconunentem,quse ftrueretur. Audiensergome trafireperpar-

more patria: Presbyter itinerans fub indu- tesillas,duos mihi de Clericis fuis tranimi-
mento a collo fufpenfa deferebat. Rogabac iit,rogans vt tanco negotio traclado in pro-
eciam , ne Dei donum &
fubfidium eis di- pria perfona > fi fieri poffet, intereffem : fin
uinaprouidentia deftinatu aliquatenus de- aucem de aflenfu meo litteris faltem eos
,

negaret. Et vtomnem abftergeret dubieta- cercifacerem. Audito ergo ab illis feriatim

tem,pede quaii pro manu fungens , pellem negotio (quod& pritis camen ab alijs audie-
totam a capite lupe retrahens vfquead vm- ram) quia cauiis quibufdam vrgentibus ad-
biiicum replicauir, & ita ftatim expreffa for- efle non potui, litceraru beneficio, coniilio
ma vetulas cuiufdam apparuit. Quovifo, quidem abfens non fui. Cui &; Epifcopus
randem Sacerdos obnixe poftulantem 8c cum Synodo obtemperans , Sacerdorem
deuote fufcipicntem , terrore tamen magis ipfu m,cum litteris fuis,rem geftam &Sacer-
quam ratione compulfus,communicauit,& docis confeilionem concineutibus, appoii-
ftatim alupo pellis retra£tata priori formas tis etiam Epifcoporum & Abbatum qui in-
fe coaptauit. Hisergo pouiisquam re-
rite tererant figillis , ad Summum Pontificern
cte pera&is, humanam potiusquam beftia- deftinauit.
lem focietatem eis ad igniculum totanocle Non itaque difcredcndum eft, fed potius
lupus exhibuit. Mane vero facl:o,extra iil- ample&endum, diuinam
fide certiffima eft
uam ipfos conducens, Presbyceroque pra?- naturam pro faluce mundi humanam nacu-
bensiter, viam ei certiflimam longe prseof- ram aflumpfiffe, ciim hic folo Dei nutu ad
tendit. Multas etiam Sacerdoti fuperim- declarandam fui potentiam & vindi&am,
penfo beneficio gratias in difceilii refere- non minimomiraculo humana natura lu-
bat,promictens efticaciores mulco fe ei gra- pinam induerec.
tias relacutum,fi Dominus eum ab hoc exi- Sed animal huiufmodi brucum an homo
lio, cuius iam duas parces compleueraCj re- dicectir? Animal namque racionale a bruco
uocauerit. Inter vltima vero confabulatio- longe alienu Videtur effe. Prseterea,animal
nis huiusverba quadiuit Presbyter a lupo, quadrupes pronum in terram nec niibile,- ,

vtrum gens inimica, quann infulam fuper-
uenerat,olim foret, diuquein ea permanfu-
ra.Cui lupus,Propter peccataanquit,populi
viriorumenormitates iraDeide-
noftri, &c
fcendens in generationem prauam , dedic
eamin manusinimicorum.Quamdiu ergo
gens ea mandata Domini cuftodierit , Sc in
vijseiusambulauerit > tota manebic
conuulfa:finaute(quia procliuis eft curfus
ad volupcaces , 8£ imitatrix eft natuta vitio-
rum ) ad noftrosex conui&u mores forte
condefcenderinc , diuina in ie quoque pro-
euldubio vindicTam prouocabunt.Similem
quoquefententiainLeuiticoreperies,
mino ad populum Ifraeliticum loquente in
hunc modunv.Omn^nim execrationes
(prxdictas fcilicet) ypcerunt accoU terra-qui
fuerunt ante <vos &polluerunt eam. Cauete
ergo,ne ejr vos fimiliter euomat ,cum paria
feceritis, ficut euomuit gentem qu& fuit ante
w/.Tocum hoc autem poftmodum conti-
gicprimo per Chaldseos, &; poftea per Ro-
manos. Item &
in Eccleiiaftico: Regnum a
gente in gentem transfertur propter wiufti-
Has^&iniuriaSj & contumelias & diuerfos
, nouem renato fbgno reformabantur in ho*
dolos.
Biennio vero poft ela pfo contigit
Media tranfitum fecifle, vbi Epifcopus ter-
ra^illius Synodum tunc forte conuocaue-
rat^ Epifcopos etia &c Abbates vicinosafci-
uerat/vt fuper hac re (quam ex Sacerdotis
humanae naturse quisadiuget?Item qui hoc
animal occiderit,numquid hominem occi-
derit,& homicida dicetur?Sed miracula di-
uinanoninrationemhumane,difputationis
trahendafunc,fedadmiranda. Auguftinus
camenlib.i6.de Ciuicace Deicap.8.vbide
monftrofis hominu generibus,quos Oriens
& in- paricquseftionem mouet,quorum quidam
caninis capicibus, alij vero capicecarences
oculos in armis habere dicuntur , &: varijs
deformati formis , vtrtim a primo parente
propagaci reuera homines dicendi funt,tan-
dem fubiungit^idem de iftis fentiendum effe
Do- quod de monftroiis hominum partubus,
quos fieri perfxpe audiuimus, & quidquid
iftas hominis definitionem ( animal fcilicet ra-
tionale,morcale) fub quacumque forma re-
cipit,illud hominem
efTe vera ratione tefta-
ri.Idemhb.i8.deCiu.Deicap.i8.refert de
Arcadibus , qui fortedu&i tranfnacabanc
quoddam ftagnum, atque ibi conuerteban-
cur in lupos, Sc cum fimilibus feris per illius
regionis deferca viuebanc.Si aucecarne non
vefcerencur humana , rurfum poft annos
mines. Cumque itidem de varijs hominura
me per in luposmutationibus fermonem produxe-
rat,demum fubnectit: Nam ejr nos cum efe-
mus in Italia.audiebamustaliade quadam re-
gioneillarumpartuWyvbiftabularidsmulie-
res imbutas ijs malk artibusjn cafeo dare fo-
Ure
442 IOANNIS
lere dkebant quibw vellent feu poffent viato-
ribm, vnde in iumenta illico verterentur
neceffaria qudqueportarent, fottfy perfuncla
operatterum ad fe redirent,nectamenin
mentemfieri befiialem,fedrationalem buma-
namfeferuarificut Apuleim in libris.quosafi-
ni aurei titulo infcrtpfit } fibi ipfi refert acci-
dijfe, vt accepto veneno , humano animoper-
manente.afwm fieret. Noftris quoqiie tem-
ponbus quokiarn vidunus,qui magicisarti-
busimbun,pingties,vt videbantur, porcos,
fed tantiim rubios,ex quacumq prasiacen- 5
te materia producentes in nundinis vende-
bant: fed hi .{tatim,vt aquarn aliqua tranfi-
bant , cuanefcentes , in propriam &c veram
reuertebancur natura. Quantahbetautem
induftria. feruatisafTumpta fpecies vltra cri-
duumnondurabat. Item vetulasquafdam
EVSE-B II NIEREMBERGII
iniuriofus,blafphemansvbiq; viam Domi-
, & ni,Chriftianorum perfecutor,& interfec>or
.crudeliiiimus. Audiens autem (un&us Pa~
els tritiusillius belluetyrannidem efTrenatani,
ftuduit illum ad viam falutis reuocare,din-
gens ad lllum conuertenduma vitijs fuis pei-
fimis Epiftolam commonitoriam.Ipfe veid-
venumdatiis vt faceret malu,de die in diem
feipfodeterior facTus,admonitionem deih-
ritfancti Patritij, &: defpexit, fuaq> ftagitia,
f acinora,fraudi u m facTiones,cruentacas c^;-
(ies dilatauit. Quodctim Patritius relatsi
veridico didicifI'et,diuinitusedocTus, intel-.
lexitvascontumelia^ obduratum in nequi-
tijs,nullimod^obduratu correcTioni/ed po_
tius perditioni pra*paratu,in hunc modum
Dominum: Domiaic Deus
ferturoraflead
omnipotens iicut fcis, & potes homioem
,

tam in VVallia,qua in Hibernia,&: in Seo- hunc vulpinum invitijsmonftrolum, mo-.

tia fe in leporinam rranfmurareformam,vt do monftrofo eijce a facie terrx, Sc ilhm
adulcerinafubfpecie vberafugendo , lac a- confummatx iriahtia^finem impone. Indi-
Jiennm occultiiis furripiant.Vetus quidem, nansDominus aures fuas ad vocem fenji
fed &adhuc recens frequenfq) querela eft. fui,pra;dicl:umtyrannum quadadie inme-
Da:monesigitur feu malos homines,iicut diofori ftantem,circnmftante multirudine
nec creare, ita nec naturas veraciter mutare fuorum, fubito in vulpem transfoi*mauit,il-
pofTe,fimulcum Auguftino ientimus fcd : lequeaconfpectu omnmm fugiens , num-
fpecie tenus que a vdro Deo creata func,ip-
3 quaminterraVlteriLiscorBfTaruk. Hoc fa-
fb permitcence,vcfcilicec videatur efTe quod cTum nullus difcredere iure poteric,qui vxo-
non funt,fenfibus hominum mira illufione rem Lotm cautem mucatam,aut hiftorias
captis ac fbpitis,quatenus res non videantur deNabuchodonofor Regelegeric.
licut fe habent, fedad falfasquafda & ficTi-
tiasvidendum formasvi phantafmatis feu
magicanncantationis mirabiliter abftraha--
CAPVT XLIV,
tur.Sed omnipocentem Deum,ficutnatu- De ptihcibiisa S. Ndnna.no deportaiu,
rascreare,fic& eafdem,cum voluerit, in fe
inuicem permutare,feu vindicando,fen di- St in ConacTia vicus quidam quem
uinam potentiam declarando, vel vnamin (S.Nannani illuftrac Ecclefia,vbi ab an-
alceram penicuscransferre,ficut.vxoris Lot tiquo canta pulicu m excreuerat multitud©,
coptra Dominicum praecepcum refpicientis vtea peftilentialocus ille fere defercus , &2
in ftacuam falis,ficut etiam aquse in vinum habitatoribus vacuus donec in-
extitifTet ,

mutationeni; vel interiore manente natura, terceiTione S.Nannaniin pratu quoddani

foliim exteriiis transformare
pofitis patetexemplis , potentifiimum efTe,
indubitata veritatecredendum eft. Deilla
vero fpeciali panisin Corpus Chrifti muta-
, ficut in pro-
proximum funt deportati,vc nec vnu-spoft-
modum hic reperiri potui0'er, In tantiiiwi,
tur meritisSancti iftius locum illnm vis di-
uina mundauic in pij^o vero tantafupa-
:

tione nec fpeciali imo verius fubftanciali abundac copia, vc nonSpntu hominibus ve-
(quia fpecie tota manente , fubftantia fbla rtietia beftijs femper maneatinacceiTibile-
mutatur ) hic pmereundum tutius exifti-
maui 5 quoniamfuprahumanamlongein- <: A P V T XLV.
telligentiam alta nimis &: ardua eft eius
complexio. HacTenus
De mirabilivirtute receptwa.
ille.

Scquoque in eadem ConacTia , addit

CAPVT X-LIII. Giraldus ,locus quidam muratus,ampli
Caftelli iimilitudinem pra:ferens,aS.Parn-
*De T\ege mtttato in Vttlpem. tio confecratus,in quem tot aimenta num-
quam incroeunc (ciim camen tociuspro-
IVuat hic apponere,que Iocelinus narrat. uincias praeda refugij causa fkpiflime inclu-
Regnabatin finibusqurbufda Britanniar, di fokat ) cjuin multo plura mtrare potue-

quae modo VValliadicitur,tyrannusquida rint: donec fcne vel fufhcicnri£ vel difti-
Cereticus nomine, flagiriofus,irauduletiis, dentia: veibum eiurerit. > •

CA-
 &E MIRACVLOSISNATV RIS IN EVROPA L1BJL44^
os fuu m,ne difTe minaret verbu m Dei per il-

CAPVT XLVL lam regionem,vt augereturinDomino nu-

merus credentsu.Sanctusautem hominem
De fimi exiermmm Chrifto lucrifacere volens , conuenit illu m
Viuis ac veris rationum aflertionibus,adcre-
IOcelinus de S.Patticio ha?e fcribic: fcrat dendum in cuncTorum Condkotem, exip^
auteminquodam promontorio fupere- fiscreaturarumfpeciebus &naturis perfua-
jninenci prsefaco oppido Empchor,munkio dens: &vteumin viam veritatis efficaciiis
qusedam extru&a , cuius adhuc murorum induceretjverbis fidem faciens, fignumfe-
apparent ruinofa veftigia» Dominus autem cuturum fpopondit,dicens: Ciim omnium
loci iugo durx fubiugatam in
feruitutis iibi artuum fenfuumq; tuorum officia in te fo-
famulam depreflerat nutricem S. Patritij* piantur emortua , vkseque tuae lumen in li-
Inter opera feruilia cetera ipfi iniun&ajiuffit mine iaceat, ii Chriftus tibi reftituerit vires
illi quotidie cun&as officinas infra munici- Sc venuftatem vemantis iuuentucis, n6nne
piumexiftentes fcopis emundare,a ftabulis iure in illii credere tenereris?Refpondit ille^
etiam equorum fimum exportare. Mulier fi tanti miraculi exhibitionem exequaris in
Verd,mente ingenua, intelliges omnem po- me perGhriftum,confequenter credam in
teftatem a Deo elle^ cun&aque qux a Deo ipfunr. Orauitergo S.Patritius^ manus
funtjordinata exiftere^neceflitatem vertit iri imponendoeum benedixit, ftatimque de-
virtutem^acpatienterfuftinuitimpofitaiibi corem &c fortitudinem induens, in ftatum
feruitutem. Puer vero Parrkius compalTus iuuenilisastacisrefloruic. Omnes ergo qui
afni&ioni nutricis fuae, Dominu exorabat^ aderantj ob cale fignum pacracii ftupor cir*
Vtillam dignaretur de tam feruilis operis la- cumdeditj &c in laudes Chrifti 8c reueren-
boriofo laboritio liberare.Oranteigitur Pa- tiam S.Patricij illorum ora refoluci.
tricio, omnia habitaculailla abique huma-
namanu mundata cernebantur, nec infra
feu iuxta fimialicuius veftigium inuenieba-
GAP VT XLVIIL
tur. Mirabatur municeps,& omnes qui vi= De immtiUtione om*
derant vel audierant hoc fignu. Abfoluicur
nutrix a mgo ferukutis ob aiumni fui meri* TEc mintis admirandum 5 quodideni
tum.Nec hoc miraculum momentaneum l Audor fubdit. Fuit quida ex Hiber-
Videtur,aut annuum,quia vfquein praefens r\\x Magnatibus Eugenius vocabulo , qui
conftat efle continuatum.Sicutenim incole, diu praedicanti fibi refiftebat PatritiOj (cd,
loci illiusatquefinitimiatceftancur,fi infra Verbi viui& efficacis ratione tademcircu«-
prxfatasmunitionis ambitum totiumenta^ feptus&conftri&us, ac fignisirrefragabili-
quot locus capere poffet , aggregataibidem bus coiiuidus, crediditj acque vicaiisvnd^
demorenturjnullatenus aliqua fimi parcicu- lauacroiocus , in Chriftorenouarimeruit*
la reperitur.Eft autem locus celebris in valle Erat idem diues &c pocens in regno,fed vul-
ChKhfitusjlingua gentis illius Dunbreatan,. tu membrorumqj habicudine cucl:is defor^-
ideft mons Britonum nuncupatus.Signum miorquifueruntiub eius conftituti domi-
fcire fitientes, non finit latere, vtpote toties nio. Hic multoties fuper deformitatefu^
diuulgatuma patriotis omnibus* fancto Patritio c6queftus,precabatur illum
vt precum fuarum obtentu fuce larualis fa^

CAPVT XLVII. horrorem exterminaret j vt fic Dei fui

ciei
omnipotentiam , in quem cunctus populiis
De fene reflorefcente* credidit,experiri poflet. Quadam vice fan-
<6tus hominiSjde
Patritius precibus puliatus
Dem narrat Erat fraedi&o Dichu ger-
: fe ipfo fie verecumdati atque confufi/cifci-
manuscarne,Rius nomine,secatis &infi- tabatur ab eo, cui in formaoptaret affimi-
delitacis prouectse , cuiuscorporistaberna- lari.Ille vero citcumfpectis cundisin circui-

Culum pf-se fenio fentiebatur pronu proxi- tu pofitis , praeelegit ipeciern Roichi Eccle-
mumqueruinse,qui grauiffime dolebat fu- ^fiafticicuftodiscodicu fandi Patritij : erat
perMagi interitu &c fratris couerfione.Hic ipfenatiOne.Brito , gradu tunc DiaConuSj
enim totus terram fapiebat , vitam nullam fandi Pr^fulis confanguineus,fpeciofus for-
prascer praefentem eflecredebacifratrem ec- ma prse filijs hominu in finibus illis degeii-
iam fuu fe amifiile aeftiniaban qui in Chri- tium;erat nihilominiis homo vitas fancliffi-
;

ftum credens,ad futuram gloriam^quae re- mx , vt djcerepofletillud Pfalmifta: ex fen-

\ielabitur iniemis eius, omni annifu anhela- tcnXAa-fiemine jn volnntate tid ptdflitiJU de-
fcat.Hac de cauSa fingulis diebus impugnas tori meo virtutem. Si vet 6 Patritius fecit eos
mbulauitPatritium , $c nkebatur oppilare in vno le£lo fub vno amiclu fomnum cape-
 IQAttNlS EVSEBII NlfiREMBERGII
ye, ftanfquefupereos, leuauitpuras manus multa bonain prxfenti fxculo acq- futurd^
?

in oratione. Res mira , &: valde inufitata: & etiam femini illorum,fi fibi acquiefceres^
Curn excuflb fopore a ftrato furrexiflent> pollicebatur. Illi autem non foliim a prece
nullain vtriufque vultu apparuit diftantia; &predicatione Patritij aures auerteruntyve-
Difcreuitillostantummodotonfura.Cun- riim etiam aloco prazdicto violenteripfutri
&os ergo hoc agnofcentes admiratio per- expulerunt. Sane~tus moleftiiis impedimeh-
cuflit.Sed hoc infe fignu experti copiofior tumEcclefiasfundanda? ,
quani fuiexpul-
lastitia pec"his perfudit* Quoniam S.Patri- fionemaccepit, ipfis & femini ipforum inij-'
tius Eugenio fuper forma in melius mutata cere malediclioms iaculum incepit. Secun-
fatisfecitj ipfeconfidensadhuc deimpetra- dinusautem difcipulus S.Patficijfententia;
tu petitionem alteram adiecit,eratenim vaL- verbum ex eius ore rapuit,&: antequam fine
de pufillx ftaturar. Precatus igitur Pontifi- concluderetur,deprecandodixit Obfecrd
:

eem fan£tum,vtquQd fuis meritis non prse- Domine Pater,vt maledictio veftra non fit
ualet homo nomine Dei fui
3
in adijceret ad fuper homines iftos, fedfuper vicinds loci
ftaturam fuam cubitu vnum. Praecepic Pa- lapides. Sanclus prius modicefubncuit, &£
tritius homini menfuram defideratae longi- poftmodum poftulata conceflit. Mirares.
tudfnis fibi oftedi.Stetit ille articulis pedum Ab illo die vfque in prefens lapides illi nulli
innixusfuperhaftam fuam erectam, extre- ftru&urse aptiaut Vtiies inueniuntur , quin
ma digitorura quantum potuit extendit, etiam fi fortealiqui ex improuiio seclificio
fuique ftatutam ad eiufdemmenfuras alti- imponantur, velociteropusillud ruerefeu.
tudinem popofcit pertingere. Orante ergo dicitur.Nullum etia ignis caloremf
diifipari
Patritio > fuboculisomnium homo , imo naturalem admittunt, necinaquam mifli
homuncio , ad praoftenfam altitudinem ftrepitum,vt moris eftlapidum,faciunt vn- ;

excreuit , &
ne figna magica feu mendacia de &; prouerbiumapudHibernicosincre-i
iudicarentur in ftatura & m forma prasfcri- buit,vt fi quando lapis in ^dificio frangitur^
pta , in admirationem multorum vfque ad de lapidibus Vfneachmaledictis a S.Patri-
vitas terminuro perdurauit. tio efle dicatur. Endaverdjprasdiftoru fra-
trum iunior , fuper iniuria S.Patritio illata

CAPVT XLIX. pcenituit 5

niam
& prouolutus pedibus ipfius,ve-
popofcit, & poftulatam promeruit,
De Veftigijs petr<e imprejjis. Hic nouem filios habuit,quorum vltimum

natu,nomine Cormacum,obfequio diuirio

Elufdem Au&oris fequentem hiftoriam mancipandumcumtotanonapartefu^ter-
accepi. Quadam viceS.Patritius qua- rx S.Patritio obtulit. Frater vero ipfius En^
tuor Virgines itantes fuper lapidem vnum dx ? Leogerus diclus, conuerfus ad fidera 3
velauit, confecrauit 3 fponfoque cseleftide- qnindecim villas S. Patritio contulic curn
fponfauit* Resautem apparuit mira,& val- fuo nepote,quas fpectat ad ius Ardmaehanas
deinufitata 4 Virginum Deo dedicatarum Ecclefiaf. S.Patritiusbaptizauit pueru,edu-
lapidi duro imprefla vfque in prsefensappa- cauit, litterifq,imbuit; puerautem secate 2
rent Veftigia, vtcunclis clarefcat5 quod be- fapientia &c fanclitate creuit , virtutibus at-
nedicentis Patritij precatiofiuepraedicatio que miraculisclarus in Donaino requieuit.
penetrare poflitj emolliendo pe&ora etiam
iaxea.Daturnihilominiis nobishacinre in~
telligere,ytad eum 5 cui fe probauerunt,pof-
CA P VT LI.

fint peruenire.Vocatur locus 5 in quo confe- De legumine jinefemine nata,

cratse fuerunt, Tedna>vbiillis Domino fer-
uituris asdificabatur Ecclefia ,
quas pertinet ANony mus Auclor inter alia S.Colu m-
hodie ad ius Mecropolitana: fedis in Ara- bani miracula haec habet : Legumen
machia* quod ruftici herbiliam vocant , ex ad-
pifi 3

ucntusfuitemporeperfingulosannosfpon»

CAPVT t. te nafcitur per illas rupes , quas ipfe peram-

De lapidibus mdediStis\
JNter miracula S.Patritijhsecrefert lo*
celinus.Intetione Ecclefix videlicet
ficandae diuertit Chrifti famulus ad locum
farnofiflimum Vfneach nomine
germani, Fiechus & Enda no minati,
finibus principabantur: quibus S. Patritius
bulauit,nulloferente , &
quod nobis maius
miraculum videtur^ per fcifluras petrarum 3
vbi nui!ushumoradeft,non aequaliterta-
men,per fingulos annos nafcitur. In mukis
asdi^- autean locis, vbi prasfenti anno ortafuerat,
in alio deerit. Sed in hoc virtutem Domini
Duo vero noftn cfle credimus, quod ipfe per feruum
illis in fbum quotidieoperatur. Namiiin vnolo-
co pcr fingulos annos nafeeretur , forfan
mukj
 DE MIRACVLOSIS NATV RISIN^VROPA
mulci putarencnonefle meritum San&i,fed
de illius femine vbi caderec &
indeorirerur.
Mosenimcftcuftodiipfiusfpelunca?,quan-
daapparueric, ibi fignum mictere quouf- ,
queadmaturitatem peruenerit, diligenter-
que hunc colligere & Abbaci tranfmittere.
, Hinc
Abbas vero Regibus fuis fiue Principibus
folitus eft pro benedi&ione fanfti Colum-
bani dare.
CAPVT LIL
De arbore rof&riorum,
rVperrime noftris diebus in Hibernia
Lgerminauit arbosa manead no£tem 3
apca ad ne&endos rofarios ad noftrx
& Deipara deuocionis argumentumo
notiflima fuit.
CAPVT LIII^
T>e pfcibm jancli MauriTfy
> labat; Mirarirem prodigiofam vniuerfi,id-
N quodam monafterio Gallia^, S.Mau-
appellato,tot funt in quodam ftagno
ritij
pifces,quot Monachi,quorum aliquo asgro-
tante , fupernatat aliquis pifcis infirmus,-
morituro prsemoritur pifcis.
CAPVT LIV.
De S. Rofilil
SAncla Rofalia Regio Normannoru fan-
guine nata, aula virginitatis amore auer-
fata,in peregrini motis fpecu, Angelo dudto-
re,vt vixit,ita obijt fan&e: cuius quingencis
propeabobitu anniSj peftilecia Panormum
anno i£z4.infeftace,in quo vixerac loco,in-
ta&um virgineu corpus, vna manu innixu,
altera rofario dependente lapideo cortice
obduc"tum inuentu, miraculisnobilitatum,
Panormum ahno Kaij.inueetum eft.
CAPVT LV.
t)eficdeto rmrabiliter contextd*
CVm Negapatahi morereturferuusDei
P. Francifcus Perezius, quiinfigni fan-
climonia,virtutibufque,interluminanoftre;
Societatis illuxic,qu6d nulla tunc ibi Socio-
ru domustempluroq5 foret,inter pauperum
cadauera mum
fepeliri iufleratrat Mifericor-
dise fodales illius iufta nihil morati , in
nmrio eum faceilo c6didere,eiufc[5 reliquias
velut pretiofiitimum chefaurum. afleruan-
du diixere. Omnesquippe eum tum viuum
tum.morcuum,vc virum fancWimum
m
LIB.II. 44S
bant,multi crines &: veftis fruftilla veiut reli-
quias afleruabanr.Gledebac opidani,cx quo
pretiofum hoc ofliu pignus penesfe habue-
re,a grauibus caiamitatibus Sc incommodis
eius interceffione ac meritis conferuatos.
& Naichus,cui paret,ciim antequo-
tidianas prope depeculationes finmiflo mi-
liteagerec,&: opidanos miris diuexaret mo-
dis,exquo Perezij bic quieuere offa , num-
quam,etii daretur occafio,quod a Luficanis
variaipfe detrimenta accipereCj eosinfefta-
uit. Vt vero fuam Pacres sedem conftruxere,
Perezij huc trasferri offa placuit, oppidanis
fodalibufq^ Mifericordiatlicet obftarfribus.
fed precibus hi tandem vic~h ceflere. Aperto
ergotumulOjduoifa fingula legere,Patrum
fidei quifpiam conatur,eadem vinda accolligaca
Res a radice quadam tenui , quse defub cramo,
cuiiuncl:aerat3proferpebau,comperit i eius
hic velut origo erar, e qua alise radicula? to*
tum adcalos vfquecorpusambiences,& ofla
femorisgenuumque percranfeunces puliu-
que cum potiris , cum nullaadeflecircum-
quaque vident arborem , e quahsecce pro-
duceret radix, qua?> & a capite progignere-
tur,&: in pedes dutaxat definerec.Turn pri-
miim obniti plebs,& facrutollicorpusim-
pedire : atpollicitisPatribus ipfum opido
non erTerendu,fed ad fuam dumtaxat ^dem
tranfportandum,quo ab omnibusmfpicere-
tur,refragari defiere. Supplicatio ergo indi-
ota, &2 magnoofla plauiu ad templum no-
ftrum delata^ ligno perpetuo magniq[5 pre-
tij,quodThecam dicunt,inclufa,qua? forni-
caca^ fofl<gimponucur.Magno cercacim quif.
que facrum hunc chefaurum honore profe-
qui, feque feliciflimu credere, fi quid exip-
fo,vel quod ipfum cetigifiec,nancifci pofleti
Itafcilicet Deushonorarefolet, a quibus^
dum viuerenc,eius honor promptus eft.
CAPVT LVL
De Cruce fimguined*
Aulo antequam grauis cocitaretur pro-
cella aduerfus NedphytosTrauacorios^
infigni prodigio fignificata fuit ; cuius hifto-
riamcum alijsmirabilibuslubetreferre ex
relatione Petri Iarrici. Prius,inquit, quam
procella haec in Chriftianos defcenderet,aH-
quibus cam fignis ac praefogijs pr^fignaflevi-
detur Deus.Cotatxenim, vbi templum ac
Crucem erexifle Buceriu diximus(erathic
pri- Andreas BuceriusexnoftraSociecace) diei
Veneris vefpera anno 1^04. liquor quidam
fanguineus ex vno Crucis latere promanare
vifus eft. Hoc liquorein Crucis modu dif-
cole- fufo , omne lignum circufecus maduic, Sc
Pp ad
 IOANNI^ EVSEB II ^IEREMBERGII
ad feptimanas aliquoc manfit humecTatum; Vtbonam rioctis partemreifinem fpedatit-

c medio vero Crucis fqjgor quidam , qualis riintemplo manferint , Deumquein San-
egemis emicarefolet,prodijt.Ade6 mirum ctis fuis laudarint , Ethniciveroobftupue-

hoc vifum cunciis , vt plurimi ad fpectacu- rint. Aliquot poft diebus Chtiftianus, qui

lum,parsChriftiani,parsEthnicijconfluxe- peregrinationis causa templum adieratcum

rint, variafquedeeademrecompofuerint donario, eieiu(demfacereVoluit periculu:
(quod indigenis fi qiiaiido noUum &inufi- poft accenfas enim trigihta lampades,olea~
tatum contingit * perfrequehs ) cantilenas^ ginus liquor ad tres horas arfit. Concu bia
quas magria gratulatione Chriftiani decan- reuerfus nodte, extincTas bmnes reperic,&:
tabant. Notatu pdft latus Crueis, e quo li- ellychnium lri plerifque abfumptum.Tum
quor ille ftillabat^illum terrae tra&u refpice- infigni cumcandore adftanti neophyto,Ex-
ie,in quo neOphyti vexati fuere,quafi infta- periri,inquitiVolo, num hic Deus operetur
tis eos adueifitatis ^
quse trimeftri pcift illos miracula. Mox ellychnia aliquotaqux lu-
opprerTir,fimul &: fplendoris & glbrise Gru- ftraliimmergit; lgnique applicat. Ardenc
cisChriftihinc proraanaturse c6moneret; illa quafi oleo fuftufa. Replec quoque duas;
Similiaquippe iam fuperioribul fseculis ali^ eadem aqUa lampades ; impofitifqueaqui
bicontigtiTe, referunt hiftoriae ^ prsefertini tindis ellychnijs,nbri thinus collucet,qu^rri
quando fuosexagitare Deus,& nominis fui fi vnguine pinguiifimo icaterenti Tum lllc
indeglotiaelicere decreuerat» Inhoccein- miraculum ingeminat. Adfuntilhcd piurK
cendio aut poft paulo,duo fane memoratu mi, qui cmn verbis eius non crederenc , fa-
digna contigere , quae filctio minime pra^- cei e idem ipfi periculum voluere.Omnibus

tereunda. Colchetae cvim templumjquod ergo lampadibus aquam infudit; quse hora;
e ligno conftruclum, barbari in cineres re*- fpatio ariere. Quod vero ellychnia ante^
degiffenr, Crux tamen ingenseiusin medio olco perbibita calumniarentur Ethnici, no-
fita,nullum ab igne damnum ienfit,vti nec ua ellychnia aquae immerfere , quae nori
tabula ligneaakari fuperpofita. Vacciacori- miniis alijs cundis infpecl:antibus luceni

niquoque templo,quod D. Apoftolo Iaco- dedete* Quin&: poftridiequindecimlam-

bo facrum erar,iam abfumpto , puerpera e padasoleoac totidem aqua luftrali reple-
partu gemelloru grauiftime laborans, ciim runt: applicatum ignem non minus hai
vnum etTudilTetjalterum enici non poterat: quam alice concepere» Hoc pridie KaL
crgo templi sedilem rogat , num quod fibi Aprilisanno 1607. contigit^
applicaretremedium noffet. Isergo paulu- Quod iam narrabo,longeeft mirabilius»
lum terras eloco vbi Apoftoli fteterat ima- Neophytus Antonius,loci cui nomen Mo-
go aquse mixtum,puerperae inpotum ciim ral Magiftratus,abodimeftrioculoru, raa-
dediller,fine vllo ipfa labore mortuum fce- nuum pedumque vfum amiferat , 6c varia
tum fuam hoc pacto po-
peperit.Infinitam remediatentauerat fruftra.Ergo fecundfim
tentiam oftendere voluit Deus,&: hanc vel quietem videre fibi vifus eft quemdam So-
puluerilocorumfacroru, in quibus nomen . cietatis virum, ad veftem talarem Pluuiali
eius olim inuocatum erat,virtutem indere. indutum, quem ingens hominuturba fup-
plicantium ritu prasccdebat. Acccdens is

CAPVT LVII. manuqj apprehensa,Cotatastem-

propifis ,

plum fuum adire iubet. Experredus seger^

Deaqudignis ahmento , & aliqmbus mi~ hocquefpecTro animatus,iuila exequitur,&?
raculis S.Franafci Xauerij. Cotatam abit. Hic in foporem incidit. Ap-
paret denuo idem Pater , fed ca qua tabula
ADijcitidem Au&or aliquaadmiranda forma,bene iubet fpera-
altaris praeferebat
meritis S. Francifci Xauerij eodem re Deoq} fidere,qui falutem membrorum-
loco patrata,nec pronam occafionem prx- quevfum redderet, quem non multdpdft
teribo tantum viru memorandi* Non om- S. Francifci interceflione , vc vero fimile
nia,aliqua dumtaxatcxcerpam. Quod fub- diuinum agnofcens be-
fit,eciam dedit. IUe
nedtitur, inquit, plunum comprobatum eft ncficiu,elegans poema panxit,quo & mor-
teftimonio. Ethnicus audico plurimahoc bos fuos, 6c S.Francifciapparitiones,illiu/-
in loco patrari miracula,rei periculum face- que precibus impetratam valetudinem
re voluit, aut fi feciis habere rem fe compe- commemorat.Hsecomniacuratusipfefuo
rifTer, mendacijqueco*
Chriftianis illudere, confirmauit teftimonio,vt taceam illotum 2
arguere. Aquaergo luftralemlampadi iam qui a?gru ante, poft fanatu coram viderunto
deficientiinijcitiVifurusnum prpdigiu ope* Ecce & aliudeiufmodi plurimoru adftan-
raretur Deus. Cernens autem ea ipiam col- tium confirmatum calculo.Chriftiana ma»
lucere magis, mirari ccepit. Idem faciunt & trona,cui Annat nomen, a bimeftri & ara-
Chnftiani, idem quoque fequitur efiedus, plius omnem lingua& vfum perdiderat.Ma-
ter
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS INEVROPA tIB.lt. 447
ter filiasnomine S.Fracifco vomm nuncu- quoremftillarat, ingens foret, vtpotequa?
pat, Cotatamque peregrinatu abituram fe fexaginta longitudine fpithamas , quinde-
fpondet.Cui eodeni vefpere vifus quida Pa- cim latitudinecomplecl:eretur;Vifum eft ob
trum,qui paruulorum agminatim velutad ventorumvehementiam eamdem accide-
doutrinam Chriftianam procedentiu ccetu re. Ergo tranfuerli ligni , e quo liquor ille

ftipatus, per vicos incedensaka diceret vo- manarat, parsquarta recifa eft , e qua poft
ce: Mirabile quid iam editurus fum.Vt ma- pluresformatas crucesminoresinaris col-

trona^domum fubijt loqui ipfa incipitj,

, locandse , quih^:
minutiores ih popu-
alise

moxqueomnis difparec viiio. lumpetentem diftribuendae:beatum ham-

Matrona nobilis duplici laborabat mor- cjue fe credebat p cui habere cohtigiflfet;
bo,fruftra in Medicos efFufis opibus.Tem- t Has auro argentoVe infertas de collo gefta-
plum hoc fe adituram vouet, aureamqj da- bant,& B.Xaueri) %num dicebant. Colo-
turam crucem falute modo obtineat. Nec
5
nij vero prseiidianj Lufitanitantiipfas fece-
irritas preces-.nam moxfanitatireddita.Alia re, vt fifimiiem hancifcerentur, ,'aut 'seream
prodigia miraculaque hoc in tra&u fieri in- S.Patris efligie, hac aflumpta, maioricurri
dies folita prsetereo; fatis fit 3 plurimos tam fiducia conflidu inirent,quam fi cataphra-
Ethnicosquam Chriftianos illum fuis in €ti &armis imperuijs tecli forent. Hinc &C
morbiSj-r.fHidionibuSjaduerfis^periculifque femper vidores redibant : & tametti pauci
inuocare, acfa^pevotorum fieri compotes, numero,infinitas tamen hoftiu turmas pro-
pradfertiminaede Cotanea 5
quse quamuis fligabant,vix vllis fuorum amiflis.Teftahtur
SS. Trinitati facra, vulgo tamenS.Xauerij id varia certamina ac confli£tus, quos curri
homined.icitur,ob innumera quse patroci- Regulis arci Colanix inhiacibus inierexiira
nio eius meritifque quotidie fiunt miracula. enim pellere prsefidiu vellentiannuo arcern
Patres Gotata. abire Compulii,veriti nequis preflere o btidio, fed fruftra, namomnibus
maleuolus forte per concumeliam S.Pacris in oppugnationibus irriti, a Lutitano fufi
imagiriemtolleret, aliamqueeiusloco fub- funt, idq) protegente eum diuina potentiij,
ftitueret (nec inanis is metus erat) Colanio &c precibus S>P.Xauerij,erga quem vrbs h^c
eam mercatori dedere,vt Re&ori Golanio mirifice aflicicur.
dein traderet. Ipfe no&u Golanu ingreflusj,
v

mane Re&orem adire confticuit. Veriim

iiac ipsa no&e Vicinam hofpicio domum
CAPVT LVIII.
incendiu corripit.adeo quidem vehemensi De arbore [uhko arefcente,
vc iamiam,afBance in primisvenco, vicina
quoque in cineres domus redigenda videre- N quodam ^thiopias regno centu quin-
tur. Infticor illico tabula efferc,cetera flam- quaginta iam olim templa in vno territo-
miscredidit iam inftantibiis Sc fane veluc
5 rio decem leucarumfpatio numera-
circiter
ftuppeadeflagraflec doiBUs vcpoce ligneaj
j 3 fi quid aDeo
bantur,quas ^Ethiopes ol.im
& aridis palmarum frondibus ce&a $ fi ac- obtinerecontendebant, Litanias decantan-
Suaergo defeiiirus,omni hu-
cefliflet ignis. do adibant. Feruilt orareillosfolitos, vt iri

inana defticucusope,Deo fe ac S.P.Xauerio precationum exauditarum argumentuar-

'commendat: repente mutatus ventus , &: a borem arefaceret Deus,haudJ procul ab illis
diuerforioflammamdiuercens , aiiorfum^ diflitam templis. atque ita cum fieretillis
vbinocere non poterac,flauic.Omn'esinopi- ad orandum fe componentibus , arborem
hatam mutacionem vt miraculum fufpexe- ad priftinum virorem interim reuerti foli-
re,tabulse eiusignari; verumre comperta, tam^ itaquepetitorum fecompotesfore in-
S.Francifci precibus hanc venti mutatio- telligebant. Veriim ex quo ab Ecclefiar fe
nem adfcripfere , atque inde maiori Cola- Romanx vnione fepararunt 5 hoc ceflafle
nes erga ipfum ftudio affe&uque ferri cce- funt qui dicunt.
pere,etli arite eius perftudiofi foreiit.Quod
vero tabulse videndae percupidi eflent,Na-
talis Dominici die publice in templo fpe-
CAPVT LIX.
cT:anda proponitur ,
quam vifura ofculacu- De Jtattfd lefi lacrymante.
raque ciuitas vniuerfa ad templum conflu-
xit. Gollocatam dein in faceilo Collegij^ E)em Iarncusj ciim ageret de Fratre rio-
plurimi voti causa adeimt, domique co- ftras Benedido a. Goes,tic nar-
Religionis
luncob innumeraquae Beati viri meriris a rat: In India militeciim ageret,clafreoram
Deo confequuntur beneficia. Quodverd Malabaricadecurrete confcensa, Trauan-
Cruxante templum Cocacenum fixa,cu- coridem appulit. Templu hichaud procul
ius vna extremirasfanguineum,vt diximus, a. Colecheafitum,ac Deipara: facru ingref-

sntequam inde Patres egrederencur , li- fusj ciiminara Deiparaseiufdemparuulurh;

 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
collo pendulum geftatisvideret imaginfem^
in genua coram illa prouolutus eft. Ludo
tiim ae ceteris adolefcetias,ac praefertim mi-
litaris vite; illecebris nimiopere deditus erat.
Vicse ergo fuperiorisdelicl:areuoluentej ita
omniupoenituit , vtde falutequodamodo
defperaret. lnterraergo prouolutusiacry-
mifque perfufus,benigniifi mam mifericor-
Matrem orauit , vtfuam apud Filium
dias
mediatorem hominum ncxaiu impetraret
confringere* & quidquid in eo facrum & r&a
hgiofum erat, deftruere coepere/eruata du-
taxat, ad ludibrium D. AntOnij Paduani
fquamuis patria Olyfliponefis) ftacua.Huic
in nauesacceptxgladiu accingunt, ac con-
tumeliarum in eamdem plauitra exoneranc.
Anconium Luficanum per contempcum
nuncupant,& rogant,fua vcnauem adpor-
tum Bayenfem perducat,vtque fecum con-
mclum ineat inuicant fed bretii vltrix Dei
:

veniam.Et ecce paruulus quem mater vlnis
ftringebat , inlacrymasvifus eft prorupere*
Videbat quippe oculis eius diftillante quam
Vberrime liquorem la&i periimilem , quo
toca inf erne ara permaduic. Quo ille fpe&a-
culo confternarus, commilitones teftes mi-
raculifuturosaduocat , remqueex ordine
narrat.Iili fuis rem oculis videntes, linteum
manus adfuic.Foeda fiquidem tempeftas v-
niuerfam claflem hucillucqj diftraxic, per-
que nauicularios\ diriflima pefte grailante,
tantamcalamitatem fubijt,vt binxdumca-
xacnauesoram Bayenfemaccigerinc: qua-
rum vectores , aquandi gratia exfcenfione
Fadacapci a Lufitanis,invinculaconiecl:i
funt ceteri,quiin nauibus permanferant,
;

eidem intinxere liquori,quod inter fediui- quod exhaufti eftent morbis , vita integra,
fum, velut facru quidapud fe deinde ailer- ie fuafquenaues Lufitanis dedidere qua-*
;
uarunt,aefuum inde natum gaudium fefta rum altera 7 quod ex hauriendas fentinaj ve-
bombardarum maiorum ac minoru difpio^- clores non fufficerent omnibus contagio
(

iione, templique frondibus 6c arborum ra- extindlis) fundu prse aquae fubintrantis pon-
mis condecoracione,teftati funt. Is verd cu~ dere pecijc 5 alcera vero,quaD.Anconij ima-
ius vnius ob caufam hax contigerantjreipsa go vehebacur , vc ridendo poftularanc pira-
breui fe potenti Dei dextera tadum often- tas,Bayam perduclia eft. Veriti vero , fua ne
ditmamtotius vitaefuperiorisnoxaru exo- pateret nequitia 3 imaginem truncatam ac
mologefimapud quemdam Societatis no^- mancam in mare prascipitemdederunt:vn-
itre Sacerdotem iniigni cum dolore ac pce- da^ vero rationis expertes^ maiorem (vt ap-
nitentia mox peregit, ac Religionis fe voto paret) ftatuje honorem exhibuere^poft ali-
obftrinxit. Ergo Societatem Iefu ingreiTus, quot enim dies adlituseam eiecerunt > &:
vitam in eadem preclaro cun&is datoexem- quidem ftantetm Eminus confpicientibus
plopofuit. Eaautemvirifuithumilitas, vt inambulans homo in littore videbatur,fed
etii a fuperionbus facris Sacerdotij ordini^ cominus imago vifa.Qjram honeftusciuis
busex fingulari priuilegio , quodin rerum in litcore repertam, magna cum reueren-
temporalium viiimin Societate cooptatis tia in sede iacra proxima collocauit : fed
(
qui temporales coadiutores dicuntur ) ra- Vrbis Prsefeclus tota rei ferie cognita, ad
riilimeconceditur s admouererur 3 nuquam vrbem eamdem deferri Voluit .*
qua: vt
voluerit condefcenderejparacusjquo humi- magnaomnium gratulatione &L plaufu a
Jitatem magismagifqueexerceret, Martha? Clero fupplicance excepca, in asde Capu-
g
iemper obire panes. cinorum collocaca fuic. Ita fuos in hoc
mundo & in alteroDeus , ob ludibrium
CAPVT LX, quod a nefarijs
nent^ honorare folet 6
fceleratifque facrilegis fufti»

Deftatm fanMi Antonij de Padaa

ambnkrm fer aqitas.
CAPVT LXL
[Eque prseterire pofsu ^quod idem Au^-
cloralibifcribit.Annoiy^jiRupellani
De njatcps S. Columba.
pinat^Bayani deprardaturi cum foluiflenc>
priufquam in Braiiliam cenderenc, arcem Damanus Scotus hxc memoriaspro-
quamdam Lufitanorum , in Afrjcas ora ad diditde S.Columba: Alio tempore
promontorium Candidumiquod n.gradi- vir beatusquadam no£te, ciim apud Colu»
bus eft latitudi-nis Septemtrionalis, titam, banum tunc temporis inopem bene hofpi-
inualerunt: quodenim negligentiusexcu- taret,mane primo Sancl:usdequantitace 6c
barent vigiles , iine vllo obftaculo obtinue- qualicacefubftancise plebeium hofpitem in-
runt/iugulatoqs cum aliquoc militibus Pre- terrogac. Qui incerrogacus, Quinquecan-
fecto,moenia adterram deiecere.Quod ve- tumod6,ak,vacculas habeo,quae,(i easbew
ro hxretica iabe confperii eilent, templum nedixeriSjin maius crefcent. Quasillicoa
quoque euertcre, altaria demoiiri,imagines Sando iuifus adduxit,& huius Columbani
bu-
 bE MIRACVLOSIS NATVRIS INEVROPA
buculasquinales sequaliter benedicens in-
quit:Centenas &: quinq Deo donanteha-
; coniectant,fanclum Pacritium,aliofq5 cerre;
bebis vaccas,& erit in filijs &nepotibus tuis
florida benedi&io. Quse omnia luxta fancli
vkiprophetationem in agnis &c pecoribus
eius,&: proie pleniffime adimpleta funt,mi-
mmq$ in modum numerus a Sa&o prsefini-
tus fupra memorato viro in centenario &c
quinario expletus numero,nuilo modo fu-
peraddipotuit: nam illaqusefupraprxrjni-
tum numeru excedebant, diueriis praerepca
caiibus nufpiam comparuerunt, excepto eo
quod aut iu vfus proprios familix,aut in
opuseleemofynseexpedi poterat.Inhacica-
que narratione miraculum &
prophetiaii-
mulaperte oftenditunnam in magnavac-
carum ampliatione benediclrionis pariter
orationis virtus apparet , & in praefinitione
mimeri prophetalis prsefciencia.
CAPVT LXIL
De terrd Hiberm&exiudi ferpentibus*
Dmirandam benediclaone Hiberniaa
fanctoPatritio accepic,eie£tis inde ba-
culo fuoomnibus venenatis reptilibus,eacj5
gtatia regioni impetrata,vt ne toleret quide
eiufmodi animalia,etia aliundeillata, &,vt
omnia ferme quse infula illa progignit,non
inefEcax antidoru aduerfus venena prejbear.
Rem hanc explicabo verbis Giraldi Cam-
breiisexTopographiaHiberni^defumptis.
Et quamuis ipfe dubiter, vnde \\xc felicitas
Hibernise prouenerit^num a fancto Patritio>
an vero ab innata cadi teniperie,& occulto
quodaminfula:genio3& infira naturali an-
tipathia huiufmodi veneniferis animalibus
prorfus aduersa , nos tamen ipfum philofo-
phari,rte dicamfatuari,iinemus, nobifcj; id
quod tota Hibernia Oithodoxafemper iibi
perfuafitjparker perfuadebimus, nepe gra-
tiamhancex S.Patritij fontemanaffe.Non
enim audiendi funt^ qui vc San&oru hono-
fern ac gloriam dererant, ea quas ipiis
quam fuptanatur^ viresgeftaarcribuuntury
ad naturej arcanam quamdam energiarn re-
uocant,vel faltem reuocare conantur.
Giraido mira prorfus memoranti aures pra>
. beamus.
Inter omnia,inquit,vermium genera
no nociuisHiberniagaudet, venenofis
omnibuscaret.Carec ferpetibus &colubris,
carec bu fonibus & rani s , caret toituis &c
fcorpionibus,caret &: draconibus Habet ta*
.
nien araneas,habet fanguifugas,habet &c la-
certaSjfed &c,prorfus innocuas. Vnde fatis bi-
ftorice fatifque facete dici vel etiam fcribi
poteftiRanarin Gallia& Italiaclamofse &c
.garruiavn Bricania muta:,inHibernianul-
LIB.II.
Quidam vcro figmento fatisfauorabili
Ia?.
Sanctos,peftiferis cunclisinfuiam purgade.
Sed probabilior aiferit hiftoria,aprimiste-
poribus longe^ ante omnem fidei reuelatse
gratiairijiicut aliarum quarumdam rerum,
iic&iftarumnaturaliquoda defeclu fem-
perinfulam deititutam fuijGTe.Nec mihi mi-
randum videtur 5 qu6dvermium iftoru,iicuc
&:pifciumauiume]ue & ferarumquarum-
dam naturalem defedum terra patitur.Sed
hoc ftupore dignu occurrit, quod nihil ve-
nenofum aliunde adue&um vmquam con-
tinere vel potuit vel pote ft.Legitur namque
in antiquis terrx iftiusSanclorum fcriptis,
quod aliquoties experiendi gratia ferpcntes
& in ollis ameis delati iunt,fedquam cito tne-
dium maris Hibernici curfum tranfmeaue-
rant,exanimes 5c mortui reperti funt.Toxi-
cumquoq; iimiliter allatum,medijsin flu-
clibus innata maiitia benignior aurapriua-
uit. De his autem Bedafcnbit in hunc mo-
dum,deHibernialoques; Nullu ibireptile
vidcnfoleac , nullus viuere ierpens vajeat.
Nam ikpeillo de Britania allati ferpentes,
mox vt proximante terris nauigio odore ae-
risillius afflati fuerint,intereat. Quin potiiis
omniapxne qux de eadeinfula iunt , con-
tra venena valent.Scrutatorestame Oceani
mercatoresaiferentesaudiuimus^qu^dcum
naues in portu Hibernico aliquoties exone-
raiTent,bufonescafu illatos in fudo nauium
inuenerunt,quosdumviuos interram pro-
iecitrenr,ftatim verfo ventre,videntibus &c
admirantibus multis, medij creptierunt &c
interierunt.Conftat igitur,quod velSanclo-
rum meritis(ficut vulgata per orbem ailerit
noua quidem Sc inau-
opjnio) iiue ex aeris
dita,benignimma tame clementia,iiueter-
reeipfius vi quadam occulta,& venenis jni-
mica,nec animal venenofum hic fubfiftere
poteft,5£ venenum quodlibet, aliunde ad-
u.ec"tum,omnem maligmtatis efficaeia pror-
fus amittit : in tantum fiquidem terra harc
tarn- inimica veneno eft, vc fi aiiarum regionuni
feu viridaria, feu quselibet alia loca puluere
ipiius afpergantur , venenofos abinde ver-
Iam mes procul extermineti
Corrigia: quOqueterrae iftiusmon adulte-
rinar, fed verae,^:de corijs animalium quse
folis hic nata iunt,facl:sejc6tra bufonum ferpen-
enim tumq^ morfus in aqua,rafas 6c pot£e,efricax
remediu ferre folent. Vidi pculis meis cor-
rigiam huitifmodi ftrictam&arclabufoni
circulariterpericuli causacircumpofita, ad
quam perueniens,& traniire volens,,ftatirn
tamquam percumis capiteretroceCidit,par-
tefq^ adappoiitasie trasferens,&: corrigiam
vndiqueinuenta tamquam peftem quam-
dam fugienSjinmedio tadem circuli fpatio
P p 3 ter-
450 IOA&NIS EVSEBII NiEREMBERGII
terramfimofam frrbifro pedibus efFoffam,
mukisintuentibus fubintrauir. Quinimo
omnia paene qux de eadeinfula funt, iuxta
Beda: obferuationem, cotra venena valcnt.
Afleritenim,fe vidifle quibufdam a ferpen-
codicum , qui de
tibus percufTis, rafa folia
Hibernia fuerant , ipfamque rafuram aqua:
immiflam,protinustotamvim venenigraf.
fantis, totum inflati corporis abfumpfifTe
ac fedafle tumorem.
Contigit autem noftris di&bus in Borea-
libus Angliaefinibus, iuuenisos dormientis
colubrum intraiTe,& per guttur apertum in
ventrem defcendifTe. Qui malefuumin-
continenti remunerans hofpkem,eius inre-
itina rodere dentibus &: lacerarenon cefla-
uit , adeo vt iuuenis ille tantis anguftijs tor-
queretur,quod morte mori maliet, qua vi-
tam ducere mortis.Poftcibum tamen fum-
ptum,aliquam quietem refpecTu temporis
alteriushabebat,ante vero penitusnullam*
CAPVT LXIIL
De fefulchro S. Remigvj*
PVluis qnoqjpauimeticirca fepulchru m-
Remigij ferpentes fugat,fcrifc
fancli jcnbir.
Flodoardus lib. Hifto.ria: Rhcmenfis dcv
quodameolonovilteRhemenfisEpifcopi,
qui fecus amnem Saram loco lutofo ma-
nebat , &in fuis habitaculis aferpentibus
moleftiam magnam fuftinebat. Hic ergo
accipiens puluerem,quem fecumab Eccie-
fix (faneliRemigij) pauimentocollectum
detulerat,per habitacnla fua refperfit,&: ee-
tera, ae poftea ferpens in ijfdem locis non
apparuir. Compertum quoque traditur,
qtiodinomnibusEccleiijs S.Remigij ,cir-
cumiacentibus atrijs vel coemeterijs colu-
ber numquam foleat inueniri. Sed & fi de-
latus huc aliquo modo fuerit nullatenus ,

Cum autem loca San&orum Dei per An- hic viuere poffit. Hax Flodoardus.
gliam luftrafTet,&: diu,&incafsum,tandem
ianiori conlilio in Hiberniam tranfue&usj
ftatim aquisteme illiusfalubriter hauftis,&
C APVT LXIV.
cibarijsfumptisjlethalem hoftem lethaliter DeMelitdinfM} &H lapillu S.Pauln
extincTum per infetioratranfmiiit, & lartus
fanitate refumpta repatriauit. Hax Giral- QVod interuentu S.Patritij Hibernis
dus,qui &
de Baculo,quo S.Patritius vene- diuinitus conceiTumeft ,idem etiani
nifera animalia ex infula expulifTe fertur, obtigitMelitenfibus B.Pauli meritis.Narri
vniuerfos Hiber-
ifta litteris prodidit. Inter exquovipera faneTam lllam manuminua-
nise baculoSjligneaequenaturarSancliorum dere aufa fuit, omnia animantia venenife-
Reliquias,virtuofusille&:famofus (
quem ra venenil innoxium in illa mfula habenty
baculum Jefuvocmt) nonimmerko prseci- & hoc non accidere ex naturali regionis in-
puus & pnmus efle videtur , per quem vul- ftitutione, fed B.Pauli meritis , inde liqui-
gariopinione fandhis Patritius venenofos dum fit, quiaincolae illius infulse ciim vi-
ab infula vermes eiecit, cuius fiquidem tam diflent viperam ex manu S. Pauli pendeii-
mcertuseft ortus,quam certiflima virtus. tem^exiftimarunteumiamiam , intumo-
De eodem S. Bernardusin Vita S. Mala- rem conuerfum,animaexhalatunim. Qu^
chias:Nigellus (inuafor Epifcopatus) videns fua opinione &c expeclatione cum falfi
iibiimminere fugam , tulitfecum infignia fuiflent,DeumefTeexiftimarunt. Signum
qusedam fedis illius , textum fcilicet Euan- igitureft, viperarumpriusinMelita, vztk,
geliorum, qui fuit S. Patritij, baculumque alibi,mortiferu morfum fuifle, neque ma-
aurotecTum, &gemmispretiofiiTimis ad- tationem vipera: &: aliorum alteri quam
ornatum, quem nominant baculum Iefe,eb S. Paulo adfcribi debere. Ex cuiusfpeeu, in

quod ipfe Dominus,vt fert opinio,eum uis f q^o trimeftri 3 non Meli^
habitafle fertur
manibustenuerit atque formauerir. Hax ten fes tantiim
fed&aduenxlapillos cx-
,

fanctus Bernardus. dunr, adfcorpionum& anguium exiriale

Eiufdem Baculi fit mentio in manufcri- virus ab humams corporibus pFofligadum 5
pta quadam S. Patritij Vita, vbi dicitur,ab vc ^ Thomas Flazehus prioris Deeadis de
ipfo Domino &Saluatore noftro geftatum, rebusSiculis Qu.amuis autem alias
lib. 1.

ic per feruum fuum Amatorem /cuius etiam terrae , nominatim Gaulus infula,
meminit Baronius in Notationibus Mar- non procul Melita diftans, venenifera ani-
tyrologij Romani ad diem 17. Martij, & malia vel non progignant,vel aliunde illata
Vita S.Patritij typis excufa Tomo 3 . BedxJ mox interficiant , quod &: de Ebufo non
Patritio munen tranfmifTum* longe a Baiearibus difTua proditum eft-

attamen quod vni folonaturaieeft, id ali-

cui alteri caslitus per merita Sancticuiuf-
piam obtigifle, nihilafldealienum conti-
tim Quapropter licer particula: ter rex e>;

Ebufo
 t)E MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA L *B;II;
Ebufo aut Gaulo inColubrariam infulam, poma- Mirum diclu diclo citius eodem- , ,

ferpentium feracem , aut alio illata: & alla- que momento eiuidcm ai boris omnia po-
tx } jjfdem exitiumadferant, nonrecleta- ma,amiisa amaritudine, inmirau^ (ecun
raen colliges , idquod vni cerra a natura diim verbum Sancl:i j verfi funt dulce-
conceflumeft , idalterifimiliter a natura dinem.
xioh a miraculoalicuius San&i obtigifle. Ceterdm non pigebit mirabiliorem m'u-
Simile priuilegium careiidi venenatis Epi- tationem dareexeodem Adamanno.Nani
fcopatus Toletanus poffidet fancli Ilde- puer quidam valde veftiru &: habitu defpc-
fonii meritis. ctus, benedi&ione a S.Columba accepta,
inalium hominemmutatus eft, quem ad
CAPVT LXW virum fenclum accedere voleutem,cum
familiares repellerent;Sinite Fratres,aiebat,
De fonte S. Columba. iinite modo. Adpueruni vero valde tie-
mefadum dicit : O
tuum, Sc fili, aperi os
Vita SiColumbae,
IN
nus vetuftus Scriptor ,
inquit Adamari-
Alio.in tempore
jporrige linguam. Iullus tutn puer,cum in-
genti tremoreaperiensosfUum , linguam
vir beatus, cum inPi&orum
Prouinciaper ponexit quam Sanclus , fandam manuin
:

aliquotdemoraretur dies,audiensinplebe extendens, &diligenter benedicens,ita pro-

gentili de aliquo fonte diuulgari famam^
quem.quafidiuinumftolidi homines, dia-
boloeorum obcxcante fenfus, veneraban-
tur. nam de eodem fonticulo bibentes, aut
in eo manus vel pedes de induftria lauatesj
phetice pnefatur,dicens: Hic piier,quam-
uis vobis nunc defpicabilis &L valde vili$>
videaturmemotamen obidipfum defpiciati
abhac enim hoiinon folum vobis non
difplicebitj fed valde placebit bonifque ,

darmoniaca, Deo
permittente, percufli ar- moribus&: animae virtutibuspaulatim de
te, aut leprofi, aut lufci , aut etiam debiles, dieindiemcrefcet,&c. Hic erat Ereneus
aut quibufcumque alijs infeftati infirmita- pofteaperomnesScotias Eccleiias famofuSj
tibus reuertebantur,ob qusEomniafeducl:i & notiihmus.
gentiles diuinum fonti deferebant hono-
,

fem. Quibus compertis,SancT:us alia die in-

trepidusacceffitadfontem.Quodvidentes
CAPVT LXVII.
raagi, quos ipfe fsepe confufos 61 viclos a fe De drboribus flerilefcentibpts.
repellebat, valdegauififunt, fcilicet putan-
tes eum iimiliailliushocua^taclu aqusepaf- Lias arborum mutationes, quia oc~
furum.llbvero inprimis eleuata manu fan- .currunt , lubet hic appendere» Quar-
e~ta,cuminuocatione Chrifti nominis ma- dam mulier poma attulit fancl:a: Virgini
nus lauar^ &
pedes, tum deinde cumfocijs Brigidx. Simui autem accedebant leprofi^
de eadem afe beriedi&a bibit,ex illaque die ftipem ab ea emendicantes, luffit ergo po-
dsemonesabeodem recefferunt fonte *
& ma illa dari miferis. Atmuiieridr udiens; :

non fohim nulli nocere permiiTus eft , fed pomaadfe retraxit , dicens : Non leprofis
etiam poft Sancti benediclionem , &c in eo haec malaattuli , fed tibi & Virginibus tuis.
lauationem , multae in populo infirmitates Difplicuit ldfantoVirgini, aitque ad il-
pereumdem fanatze funt fontem. lam : Non recl:e facis , du m hoc mifericor-
dixofficium impedis. Itaque arbores tuas
CAPVT LXVL houeris asterna fterilitate damnatas. Abijt
bulier, & ecce hortum fuum,quem pomis.
Demird arbofps mutatwne. plenum reliquerat, vacuum inuenit, &c d"e-
inceps perpetuo fenfit fteriletm
Dem Adamannus narrat:Qusedam erai Scribit etiam Audoenus Rliotomagen-
arbor valde pomofa prope Monafte- lis EpifcopUs in Gommentario de Rebus
rium Rpboris-campi, ihauftralieiusparte: geftis S. Eligij Epifcopi Nouiomenfis
de qu a cti m incolse loci haberent pro n im ia Quandoque iter neceftarium fufcipienSj
fruttus anlaritudine querimoniam , qua- peruenit ad locum quemdam propinquum
dam die SandTus ad eam acceihtautumnali Compendio Regali palatio. Feiiusexiri-
tempore \ videnf^, lignum incaftum abun- nere,diuertitin agrum cuiufdam coloni,
dos habere frucTus, quiex eisguftantes plus vbi erat arbor nucibus onufta,e quibus mi-
Isederent quam delecTarent, Sancluseleua- niftri eius illo in diuerforio manentes quaf-
ta manu benedicens ait , In nomine om- dam decerpferunt. Accurritocyusarboris
nipotehtis Dei omnis tua aiiiaritudo , 6 dominus , procaciter improperans nuces.
arbor a.mara, a te recedat,tuaque hitcufquc Id vbicomperit B.Eligius,vocat
iibi eripi.
^maridima , nunc in dulcifiima vertantur adfevirumjCx: blandeac comiter illum
Pp 4 #ppei~
 4S2 TOANNIS EVSEBII NIEREMBEftGlf
appellans , orat nc propter paucas nuces, cura paftoralis, 6c quas manducare confue*
cum plurimse illi rch&as eifent , tantas tur- uerat, pafcebat oues beftia ieiuna.Gtim vir

bas ciear : ait fe pro nucibus ablatis liberali-
ter fatisfa&urum. Sed ille tumido animo
bonitatem eiusafpernas,afperis in eum ver-
bis vtitur , eadem (aepiiis iterans.
Dei animo mutatOj famulos quidem-,qubd
id feciffent,acriter obiurgat, homini illi
tresaureos numerari iubet, fedad arborem
conuerfus vtolim Saluator nofter ad.fi-
>
culneam,itaait:Quandoquidem adeo tua
causainfeftamur,numquamdeincepsexre
fru£tus nafcatur in jeternum. Confeftim
Domini ieiunarevolebatadnonam , pra?-
cipiebatvrfoeadem hora cum otiibus re-
uertixiim vero noluifte,t,adfextam.In ora*
Tum vir nibus itaque mandatis viri Dei obtempera-
bat vrfus,vt nequead fextam iuilus redirei
veniretad nonam ; neque ad nonam iuffus
redireyveniret ad iextam.Cumque diu hoe
ageretur^ccepit in loco eodem tanta: virtu-
tis fama longe lateque crebt efcere.Sed quia
antiquus hoitis,^nde bohos cttnit enitefce-
re adgloriam,inde peruerfosper inuidiam

ad vocem cius arbor exaruit, hodieque iic rapit ad pcenam, quatuor viri ex difcipulis
jperfeuerat. TenebatfidepleniiTima illam venerabilisEutychh, vehementer muiden-
Do mini fententiam: gui credit in me>opera tes quod eoruMagiiter figna non faccrec,3&

qU& ego facio, & ipfe faciet . atque ita cum is qui folus ab eo relictus fuerat , ta.nto hoc

riducia imperauit arbori , Dominieum$ vt miraculo clarus apparerer, eumdem vrfum

diximus ,fecutusexemplum. iniidiantes occiderunt. Cumque hora,qua
iuiTusfuerat,nonrediret,vir DeiFiorentius

CAPVT LXVIII. fufpecfuseftredditus , &c vfquead horamt

vefpertinam expectans,arrligi ccepit, quocl
De njrfomirifoe mxnfuetOi isquem exiimpUcitate multa fratrem vo-
care confueuerat, vrfus minimereuertete-
SAn&usGregoriuslib. j.Dialog.c. ij iie tur. Die vero altera perrexit ad agru vrfum^
narrat. In N.urfinx partibus prouincias pariter ouefquequasiittirus, quem occifum
duo viriin vita atq habitu fanctae couetfa.-
;
reperit. Sed ibliicite inquirens,cititis a qui-

tionishabitabant,quoru vnusEutychius,ai- bus fuerat occiius inuenit. Tunc (eCe in |a-

ter vero Fk>rentiusdieebatur;Sed idem Eu- mentum dedit > Fratrum malitiam magis
tychius in fpirituali zelo atq; in fef uore vir- quam vrii mortem deplorans. Quem vene^
multorumque animas
tutisfe exercuerat, fandtis vir Eutychius ad fe deduclurocon-
ad Deuro perduCereexhortando fatagebat; fblari ftuduit .;fed idem vir Dominicofam
Florentius verb iimplicitati atque orationi eo doiorjs magni ftimulis accenfus, impre-
deditam ducebatvitam.Nonlongeautem catus eft^dicensrSpero in omniporenti Deo„
erat monafteriurii , quod Rectoris fui mor- quia in hac vitaante ocuios omnium ex iui
te erat deftitutum^ ex quo iibi Monachi malitia vindichm recipiant, qui nihil fe \x-
eumdem Eutychium prarefle voluerunt; dentem vrfum meu occiderunt. Cuius vo-
Quieorum precibus acquiefcens, multis cem protinus vltio diuina fecuta cCx. Natri
annis monafterium rexit,difcipulorumque quatuor monachi , qui eumdem vrfum oc-
animos in ftudio fancte conuerfationis exer- ciderant, ftatim elephantino morbo per-
cuit. Ac ne oratonum , in quo pnus habi- cuflifunr^vtmembrisputFefcentibusinten»
tauerat , folum remanere potuiflet,illicve- rent. Quod faclum vir Dei Florentius ve-
nerabilero virum Florentium. reliquit. In hementer expauit, (eque ita Fratribus ma-
quo dum folus habitaret , die quadam CeCe Jedixiilepertimuit. Omni enim vitai fuae
in orationem dedit, atque ab omnipotenti tempore "flebat,quia exauditus ftrerat , fed
Domino petijt, vteiiliicad habitandum crudelem fe in eorum morte clamauit ho-
aliquodfolatium donare dignaretur. Qui ?
micidam. Quod idcircb omnipotentem
mox vt impleuit orationem, oratorium e- Dominum feciiTecredimus , ne vir roiras
greiiu5 3 ante fores vrium reperit ftantem. iimplicitatis, quantolibet dolore cqmroo-
Quidum ad terram caput deprimeret,ni- tus,intorquere vltra pracfumeret iaculum
hilqueferitatis in fuis motibus demonftra- maledictionis.Qua hiitoria audita,fubiun-
ret, aperte dabat intelligi, qubdad viri Dci xir Petrus Diaconus : Numquidnam valde
obfequium veniflet. quod virquoque Do- graue effe credimus,fi fortafle cuilibet exa-
mini protinus agnoUit. Etquia ineadem gitante iracundia maledicamus?Refpondit
cella quatuor vel quinque pecudes reman- 6. Gregcrius : De hoc peccato cur me per-
ferant, quibusomnino deerat quipaiceret cundaris ,an graue iit , cum.Paulus dicatp

&cuftodirer, eidem vrfo praecepit dicens : Isl^quemaledici regmtm Dei popdehuntiVcn-

Vade, atqueoues has ad paftum eijce , ad fi igitur, quam grauisculpa cft,qua2 feparat
horam veio fextam reuertere.Gcepititaque aregnocasleftis vitaf.Petrus:Quidiihomo
jhoc indeiiaenter agere. Iniungebatur vrfo non fortaffecx malitia, fedexlingua: imu-
flSl
 13E MIRACVLOSIS NATV KIS 1N EVROFALIB.IL
verbum iaculaturinpro-
ria maledicTionis
ximum?Gregorius: Si apud diftriclum Iu-
dicem,Petre,otiofus fermo reprehenditur^,
quantd magis &: noxius? Penfa igkur quam
iit damnabilis, qtii a malitia non vacat^
&ille fermo pcxnalis eft,qui abonitate
vtilitatis vacat.
CA P VT LXIX.
De mirabili conferuatione vite,
Jximus lib.c?. Hift. nat. ofcilkim ani-
"malis iionijjvocati cabim, fanguinem
continere, quo iblo prsefidio Naodabeguea
Malacenfis,licet pluribuscsefus vulneribus^
incruentus maniit,donecereptum illi ofcil-
lum iilius animaiis, tuncvbertim fanguis
manauit. At non minoraprasfidia gratise
funt, quamnaturae* quapropterexhibebo
hiftoriam } quam libro fecundo de Vita
Pij V.prodidit Antonius Gabutius.Noneft
hoc loco omittendum b quod in hoc bello
Belgico fu b AlbanoDuce ,magna omnium
admiratione atque vtinam pari hazretico-
,
rum ad re&a fidcm conuerfione, diuinitus
accidiiTe^graues Auctores memoriae mada-
runt.Hiipanum militem Catholicum,inter
alios quos peremerunt,ab Aurantio captu,
arborique alligatum, impij milites harreti-
crasneorum tormentorum icTibusoccidere
conati, tantum abfuit vt illu confoderent,
Vt ne creberrimis quidem ac vehementifTi-
misignitisglobisineum emiflis vel mihi-
mum laederepotuerint. Quoviio obftupe-
facti, eum veftibus exuere cceperunt , rati
hominem occultisquibufdamarmis com-
munftum,qu£ tormentorum vis penetrare
non poilet. Sed cum nihil in eo prasfidij re-
facrum agnum e collo pe-n-
periftent pr^ter
dentem,ex ijs,vtcoiecturaeft,quos Pius V.
primo fuiPoncificatus annode morecon-
(eorum namque magnumnu-
fecrauerat
merum inHifpaniam,Galliam & Belgium,
prazfertim militibus pro fide Catholica di-
micantibus,diftribuendos curauerat ) hoc
illi detracTo, primo iclu tranfuerberatusoG-
cubuit.
Idem Auclorlib.g.vtPius V.omniu men~
tes ad Deum rite colendum,ac fuam quem-
que falutem procurandam excitaret 3 preea-
torias coronasjpiaculares calculos,^reastu rri
cruces, tum San&orum imagines^ accereas
Agni cseleftiseffigies,resad augendam pio-
rum religionem inprimis accomnlodatasj
plurimas varijs temporibus rite confecrauit.
Qux res tata pietate ac veneratione ab om-
nibus excipiebantur, quantam ex omni me-
moria recordari nemo poteft. Nam etil fa-
lutarem illam vim rebus eiufmodi diuinitus
453
adiun&am a Pontificia poteftate proficifci
non ignorabant,tamen propter fingularem
huius Pontificis fan&itate,nefcioquomodo
adhafce res ab ipfo potiiisquam aceteris
ll Pontificibus coniecratas in dies magis ac
magis affieij ijfcjj munitos fe in periculis tu-
tioresforeexiftimare,iam per annos ferme
quadragintacumforistum in Vrbe confpi-
cimus,in quo vel ij , in quosipfe aliquando
'animaduerterat, admirabile ftudiu.pietatis
in illum oftenderunt. Veriim neque ijsreli-
gionis inftrumentis, fiueetiam Pontificis
i anc"htati,diuinse virtutis defuit teftimoniu:
namcumtumefcentem inTiberim, & ex
alueo,fummo PopuliRomanicum terrorei
parique periculo,defluentem, vnusex cereis
illisorbiculisiubentePioproieclus fuifTer
%
confeftim impetus aquae refedit.
CAPVT LXX*
De puellis cams.
Ocutus Theodoretus in Philotheo, feli
fhiftoriareligiosa de S.IacoboNifibeno
eremita: Venerat,inquit,in Perfidem,vifu-
rus plantas verse religionis, &ei quam erat
curam adhibiturus. Ciim isautem fontem
tranfmitteret,puell#qu£edam, quae pannos
lauabant,& veftespedibus emundabant,ne
nouum quidem,& qui decentem prse fe fe-
rebat grauitatem funt reueritashabitumj
,
fed exuto pudore, &c perfricla facie, im- &
pudentibus oculis diuinum hominem aipi^
ciebantx,nequecapita operientes, neque Ve-
ftes, quas fuccinxerant> demittentes.
Hoc
cum segre tuliffet homo Dei , & vellet De£
virtutem in temporeoftendere,vt facto mi-
raculo liberaret ab impietate,fonte quidem
eft execratuSi& fluetum confeftimeuanuit.
Pueilas quoqueeftexecratus, &c impuden-
temearum iuuetutem caftigauit,canisante
tempus indu6tis,& fermonem faclu eft con-
fecutum^mutatufqueeftnigrorpilorum,^
fimileseuaferunt nuper platatis arboribus
3
quse vere circumtectsefuntfolijs autumna-
hbus. Ex autem ciim fic fenfiiTent fuppli-
eium (nam & fontis fluenta eftugerant , &c
fua inuicem capita intuetes^videbant repen-
tinam illam mutationem) curfu advrbem
contenderuntirenuntiaturas illud quodac-
ciderat.Illiautem cum accurriiTent,6c ma-
gnum m
Jacobu ofTendiiTent,rogauerunt vc
iramcompefceret, &c fupplicium remitte-
ret. Ille autem non diu cUnc?tatus,Domino
quidem precesobtulit,fluenta autem rurfus
mox rurfusefuisema-
fcatereiuflit.Illavero
naruntpenetralibusjluftideriuata nutibus»
Iili autem cum hoc impetraiTent petebanc
?
vcfiiiarum quoque fuarum crinibus color
fuus
454 lOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
fuus redcleretur.Aiunt aute eu m hoc quo- ledicendo immifit,euidens eft id yoliintate

que requifijffe autem puellas

conceffiffe ,
Dei ab lllo fa&um ; & quis de cetero eft qux
quse illam acceperant difciplinam 7 &c quo-
-

confilium Deidiffoluere queat?Neque ipii

niamnonvenerunt, reliquiffe fupplicium San£h aliquando inter fe digladiantur , me-

documentum tempevantix,
taioderationis,& diuihae Virtutis
& euidens monimentum.Tale eft noui Iiu-
ius Moyfismiraculum , quod quidem non
Fa&um eft virgae percuffione, fed operatio-
nem accepit iigno Crucis.Egoautem prae-
& argumetum mores vinculi charitatis quo copulantur:
perpetuum nequeignorant j Deum non exauditurum
preces San6ti, qui precibus preces alterius
Sanctiirriras reddere tentet. Neque enim
congruit Deum,vt alium ex fuis famulis af-
jrligat,alium recreet. Quare inceftuofum il-

ter miraculum valdequoque miror man-

,
lum Corinthium idem Paulusquiligauit,
fuetudine. vt magnus Elifeus
Neque enim etiam foluit. Et Teftamento Elias
in veteri

impudentes illas puellas vrfis tradidit im- cadum ne ldemque Elias

plueretclaufit,
manibus;(ed quadam innoxia difciplina,&: iterum aperuit,quamuis Deustimehaberen
quse decoris parum habebat, vfus,pietatem feptem millia San&orum qUi genna eorarri
iimuldocuit& moderatione. Hsecautem Baal nonincuruauerant. Rurfus eum Iob
dixi non vt Prbphetam faeuitiae accufem
,
ab amicis fuis contumelia affecftts fuiffet,
(abfitvtaded infaniam ) fedvtoftendamj voluitDeus vtipfe illishoc deli&um con-
qu6d cumeamdem haberet virtutem, ea donaretjdicens:/^ nd feruum meum Iob} &
efFecit quse congruebant Chrifti manfuetu- or&bitfro vobis.Yx quemadmodum ex fan-
dini, & nouo TeftamentO. dis Angelis alter alteri non aduerfatur , ira
& de fanetis hominibus ftatuendum eft,

CAPVT LXXL HaxAu&orille. Sitamencontingeret,aut

proutnon dubitocontigiffe,vt
contigiflet,
De Lpide fjtonte contnto. Sanctus quifpiam diras alicui ab alio Sando
immiffastolleret, vel fuftuliflet, id non niii

IDem Theodoretus de eodem S.Iaeobo Deo, ipfoque adeo San£to volente fieri,aut
(cribit:Gum aliquandovidiffet ludicem faclum effe, vt hac ratione vtriufque Sancti
Perfam iniquam tuliffe fententiam, quem» meritumapud Deum inclarefceret, cum
dam maximum lapidem , qui prope iitus minoris virtutis nonfit,a maledi&ionis pce-
eum coteri & difpergf,-
erat,execratus,iuffit na foIuere,quam eidem fubiacere ,
quod
& illiusiniquam arguere fententiam. Lapi- optime obferuat Gretferus>
de autemftatimcomminuto in particulas
innumerabileSjConterriti fuere qui a,derant=
Horroreautem plenusiudex,reuocauit qui- CAPVT LXXII.
dem priorem , alteram autem iuftam tulit
fententiam. Et hic quoq; fuum Dominum
De coruo fe Lcerante*

eft imitatus,qui ciim vellet oftendere,fe fua

fponte ac lubentem fubire pa{Iionem,& fa-
c?le,fi voluiffet,punijffetfceleratos , noneis
DE fan£to Coenigiho nseclitterisman-
data funt ineiusVita: Puer (fermo
intulit fupplicium,fed flcum inanimam ver- fuit de iilio cuiuidam Reguli segrotante)

boarefaciens,fuam oftendit virtutem.Hanc ciim lacconcupifceret, vir Deiceruam de

ipfe quoqueimitansclementiam , non pu- monte ad cellamiubet venire, cuiuslacin
nijt iniuftum iudicem/edi&u lapidis illum vfum infantis fecit mulgeri ; fed coruus
docuit iuftitiam. veniens munus ladis cum vafe efTudit»

Auclorquseftionum ad Antiochu huiuf- Quod Dei famulo valde difplicuit, eique

modi queftionem interceterasproponit:Si dixit: Noein arca inobediens extitifti,mi-
fan&usaliquis VtfmtiSiiaA) fj TtfAaptw, cafti- hiin hocdifplicuifti,ideoquedicotibi, va-
gationem aut pcena,aut dsemone aut mor- de nunc quidem, fed indie natalitij meihic
lem, aut aliam quampia animadueriionem requiem non habebis. QjJod & nos ( en
immiferitindominum^aut in fubftantise teftemoculatum ) oculisimpletum cerni-
fuas facultates,aut inliberosalicuius immi- mus. nam per tres dies Patris Coenigini
ferit,poteftneille homo,inuocato alio San- ales illa non tantum ciuitati non valec

£to,allaborare vt effugiat fententiam male- proximare,fed.etiamin vertice montis/e

di&icnis a priore San&o latam. Senfus eft, lacerare non ceffat.
num fiquisSan&usalicuimaledixerit, li-
,

cear,implorata ope alterius San£ri,maledi-

clionis iaculum declinare. Refpondit Au-
&or : Silanclusiitillevirquipcenam ma-
CA-
 DE MIRACVLOSIS MATVRlS IN EVROPA LIBJL 45 5

CAPVT LXXIIL CAPVT LXXIV.

De incorruptis pambus. De mcorruptwne aqu* Baptifmalis*

DE fah&o Bernardo hec fcributur

Vitaec.4. Tam multisguftata eiufmo-
lib.4. C Xperientia compertum eftj aquam per
X-Lverbum Dei & per Eccleiicfanelorum-
di benedi&io (Bcrnardi) reddidit fanitate> que hominum orationes Confecratam &C
vt folius DeijCuius hec virtutefiebantipot- fan&ificatamjongo tempore aliquando in-
fent notitia comprehendi.Vidirnus in Mek corruptam perfeueraffe,& adeo puram lim-
denfi territoriO militem deuotiffimas refe- pidamque perftitifTe^ ac fi iam tum primiim
rente gratias viro Dei^quod ad primum gu- ex puriffimo &; limpidiffimo fonte haufta
ftum panis ab eo benedi&i plena receperit fuiflet. Exquo euentu Grseciolim Latinis

fofpitatem afebre quartana,qua fic grauiter calumniam ftruxerunt, aderentes eos recli
laborauerat mefibus ferme decem & o&oi fidecarere* qudd aqua benedicla apud ip-
vt i-n hora acccffionis quafi freneticus , nec fos non duraret incorru pta. Ceterum hoc
matrem Virum quoque
agnofceret fuam. falfum efle demonftratManuel Caleca,
,

venerabilem Gerardum Lemouicenfem prasfertim fiioquamurdcaquaBaptifmali,,

Epifcopum teftaritem audiuimus,iuuenem qua? non modoper annicirculum incorru-
quemdam de familia fua lethaliter in capi- ptionis expersmanet, Ccd &c longe diutius,
tefaucium, cumiacerctfpumans,&impos vt& illaquam quifque ex fonte Baptifma-
mentis , immifsa fibi in os buccella panis, tis acceptam fecum domum defert; quae

quem bencdixerat homo Dei, tam celerem etiam femper fit limpidior inquit Calecaj
,

fenfiiTevirtutem,vtincolumisfurgeretipsa quod& ipfum experientia docuit. Argu-

hora. Neque illudtacendum,quodipfam mentumautem nobiseftiqudd&in vino
quoquefubftantiam panis ab omni corru- (benedicl:o)quamuis craffioris materise fir>

ptionis iniuria eadem benediclio vindica- idem cotingat,vt ait idem Caleca. Memo-
batiadeo vt plures viderimus,qui per fepte- rabile huiusrei exemplum extat in libroRe-
nium & vltra eofdem feruauerant panes, tormationisStiriacseedito a R.D. Iacobo
neccolore,necfapore mutato.Ante hos pau- Pratpofito Steynizenfi.Nam ciim ComuTa-
cos dies veherabiles Abbates Gerardus &: rij, quibus ha^refeosexpellendae cura com-

Henricus de Suedias partibusvenietes,dum miila erat,veniflent VVeifTenfelfiam,repe-

fuper his conferremusjteftati funt nobis,pa- rerunt in templo fan&i Leonardi Baptifte-
nem antevndecim ahnos eius benedicno-rium claufum, plenumqueaqua, prout ari-
ne fignatum manere apud fe adhuc penitus te 1$. annos a Catholico Sacerdote imple-
incorruptum. Nec dilTimilemapud aliquos tum, confecratu &: occlufum fuerat.Cum*
noftrum vfque hodie nouimUs* &
apud queEpifcopus Baptiftenum referafiet , ap-
alios multos credimus eflerepofitum. v
paruit aqua illa tam pura,munda & limpi-
Moxfubiungit memorabile exemplum da^ac-litum primumex illimiacpuriffimo
de Eskillo Archiepifcopo Londerjfi in Da- fonte fuifTet haufta. Quod fpe&aculu non
nia. Nam cum a S.Bernardo panem bene- modo Epifcopu , fed & totum circumftan-
dictum poftulalTet, eumqjquddiutiiisdu- tem populum in magnam admirationem
raret, recoqui in furno iuffifl"et,reprehenfus rapuit.Memorabilius aliquid afFert Grctfe-
efta fancl:o Bernardo quafi modicsefidei. rusnofterexrelationequadamde Regine-
Itane,aiebat, non poterit benedicliOipfum fium in Liuonia ad Lutheranifmum defe-
panem magis quam recocl:ioconferuarei &C £tkrt}e,vbiconftantia quarumdam Monia-
hon acquieuit benedicere illum ( bis co- Jium mirabiliterenituit,exquibusvna, no-
(kum ) fcd commuhem fibi panem pneci- mine Anna Netken,aquam benedicla qua-
piens exhiberi $ benedixitj &dixit Ecce draginta integros annos puram prorfus ac
:

nunc tolle fecum, nihil deinceps de corru- illibatam conferuauit , 6c per eamde multis
ptione follicitus. Tulit,& ad fuos permulta (alutem attulit , non finehaereticoruadmi-
quidem profpera rediens,vfquehodieglo- ratione ae fremitu. Sediuuatipfiusrelatio-
riatur fidei fux defecl:um euidentiffima nisverbaapponere. Eadem induftria fimul
rei veritate conuinci. Gonfeilus eft etiam pcr quadraginta annos thefaurum fpiritua-
nobisdepane quem rctulit , quod nunc lem, aqUam benediclam conferuauir,cuius
vfque, ciim iam tertius annus tranfie- potuque omne argritudinis gci^us
afperfu
rit, illasfum ei beati viri fides & benedi- pauperum Lotauorum ad eam gregatim
,

ctio euftodiuir. accurrentium^perfanabat. Accidit quadam

vice, vt cum Mofchus Liuoniam prop^
totam fubiugaret^ milites praefidiari) caftra
meta-
4$6 IOAN.EVSEB.NIEREMB. DE MIRACNATJN EVROPA UB.lt
metarentur inter Rigam Dunamuntam & cos dies putrida fceteat,&corrupta,cum ego
vnumque fecum haberent a dasmone ob- hanc meam ab annis iam inde quadraginta
feflum & agitatum. Vocantur leuamen al- feruem,& nihilominus purafemper iit,lim-
laturi Mimftri: veniunt,multatentant,fed pida&incorrupta.Qua^veftraigitureftfen-
nihil proficiunt,&; abfcedunt.Hoc animad- tentia ? vndenam putatis id prouenire? Re-
ueitens quidam Monachus,qui e Monafte- fpondet illi: Quia arcana verba fuper hanc
rio fuo pulfusab hazreticis.aham vitse fufte- aquaro recitata funt.Tum illa:Salua res cft.
tandaerationem npn inuenitquam meren- Vos arcana hxc verba oon habetis, ldcirco
do ftipendia,dixitincirculo ad focios,fe, fi aquam hanc confecrataro mihi non acci-
copiani cuiufda rei habereti omnino ener- pietis quia talem ipii facere non poteftis.
,

gumenum fanaturum. Quidnam hoc effet, Hoc accepto refponfo, Miniftri fremere.ac
percontantur diligenter,Refpondet,aquam fiendere, ac tandem alter ad alreru, Apage,
benedidam. Vbih£ecinuenietur.? inquiunti mquit , quantum negoiij in vna muliere?
Mittiteiait^poftulatum ad Anna Netken, Praedixi tibi antea, malum efle cum hac fe-
obtinebitis. Nil morasi,legatum deftinant mina difputationem ingredi. Abiiftamus.
ad monafterium, aquam benedi&a obnixe Atque exinde nihil vrnquam ab eis mole-
petituri. Atqui virgo veritaha^reticoruim- ihx habu.it Anna de aqua benedicta. Hxq
pofturas , iuuenem primoafperius excepit, Refatio llla.

demdeillo preces ingeminante 3 fenem ne- Aquae benedi&se fine corruptione perfe-
gotij explanante& inftante 3aquam conce- uerantis locupletiflimu infuper teftem ha-
dir,que; vtafperfafuperenergumenumfuit> bemus S.Chryfoftomum ita fcribentem.

illico eum ab omni infeftatione hberauit. Idcirco in hac folemnitate (Epiphanias,qua

Miniftri detatoeuentu certiores fa£ti,duos Grasci jwg^a^ao-^bvcelebratjfub mediam
exordiae fuoad Annam deftinanf.quicum no&em omnes v^vdd^o^ ciim aquam
multa fruftrade fidecum illaexegiflent,fe- (benedielam) acceperint, domum latices
rio mandant, aquam benedidam veluti
vt referunt ac recondunt, & per integrum an»
rem fuperftitiofaro efFundat, At llla, Vos, num conferuant. Vtpote quod hodiernadie.
inquit,mihiaquamnondediftis,idcirconec fan&ifieatas funt aquae ( per Baptifmum
accipietis. Nihilomimis prscceptum vrgen- Chrifti in Iordane ) fitque miraculum eui-
tes,&:muitumindignantes , interrogauit dens ^ dum nihii temporis longinquitate

Anna vnde putarent huic aqusc tanta vir-

,
aquarum illarum natura vitiatur^ fed inte-
tutem&energiaminefle. Accipite vos,in* gro annp 3 atque adeo biennio St triennio
quit,aquam naturalem, & eam veftris con- tepe , quas hodie fuit haufta , incorrupta
ceptis verbis benedicite , atque prope hanc & recens permanet,ac poft tantum tempo-
meam ritu veteri benedictam collocate. ris cum ijs qua: nuper fuerint e fontibus

Mendax iim, fi non veftra aqua intra pau- edu&as, certar.

IOAN-
 457
IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE IESV
D E

MIRIS ET MIRACVLOSIS
N A T VR I S
IN TERRA HEBRAEIS PROMISSA
LIBER VNVS.
'TVDIVM facrarum Litterarum fuccefiuis inter philofophan-

• dum horis vfurpabam, nec implacide mturalibtte dmina commi-

ifcebam.Atque vtpemtius intelleclumfacrorum librorum compa-
rarem^ex PaUftin<e & Ierofolymitan<e ^fhis enarratoribus ex~

^pifcabar rnulta. Inter hos AuSiores euoluendos plurimd natur<e

^miracula 5 plurefque miraculofas naturas obferuaui : atque pre-

tium alicuius oper<e duxi , fi naturali hifton<e appenderem , qu&
aut mtraaut miraculofa occurriffent. Certe pr<eter iucunditatem
, communem admiran-

dorum cenfum^ nonnihd et'um pr<eftabitfacrarum rerum inteUefiui > ($r noftr<e Reltgio-
nis fideiy quam S. Lucianus Martyr ex mtrabili rupe Golgothand diferttfiimd confir-
fnauit oratione , quare non omntno ingrat<e erunt h<e hiftori<e, quas fcilket aggefi 5 non
digefti : dtu emm in hac operd morari non opus erat, qu<e etiam diffufo agmme fortafie
placebit. Satis eft mutuaffe omnia ex probatiftmis Aucloribus mtrtfice conteftanttbus,
quorum non tantum ndrrationes s fed Ubenter excerpfiverba. Muka hic exfofepho$
U^tcephoro^Saligmaco^redembachiOy Adrichomio, Rjtdziutlio, Cotouico 3 1$) atys dtli-

genttfitmis Scriptortbus^antiquis recentibufque*

CAPVT PRlMVlvL perfcrutabilis profunditatis,ac femper intra

fua labra cohibet vnda.m ,
perpetua aqua
De ortu Iordams* plenus, nec vmqua deficiens,nec vmquarri
exubcransjfedquantum aquas fcaturigine
gnota diu nobilifiimi inijcitur , tantum per abditos fubterraneos
amnis natalitiaexhibeOj meatus in Dan fiuePaneadem fontcm Ior-
qax Plinius etiam igno- danis eijcitatquetranfmittiti Multotem-
rauit.Phiala dicitur fiue pore ignoratum hoc effe Iordanis prin-
fuit
Phiale , corrupte Syala, cipium jquod tandem a Tetrarcha quon-
fons ex quo Iordanis dam Trachonitidis Philippo hac arte de-
_ fluuius , vt Iofephus &: prehenfum eft.Is namque miflis in Phialam
Hegetippus tettantur, ducit originem , qui paleis, inuenit eas apud Panium in fontem
quidem ticus cft in regione Trachonitidej Dan redditas vnde
, antea fluuius Iordanis
non longe a via qua a Catfarea Philippi feu nafci credebatur.Idipfum poftea & ab alijs
Paneade, inter Orientem& Auftrum , in iimili praxi faephis probatu m eft. Sarraceni
Trachonitidem afcenditur a qua ciuitate ; hoc ipfum nomenclatura indicant.
fontis
adcentefimum vigefimum ftadium,fiue nam eum ^Medan , hoc eft aquas Dan vo-
quindecim millepaflibusd.ftat.Et proprie cant:u>»2£ fiquidemlinguaillorum, qux
quidemarotunditatePhiala dicitur, rotse Hebraicse affinis eft,aquas lignificat. A quo
fpeciem praferens. Eft autem fons hic im- quidem nomine 8c ampliiTima adiacens ei

Q^ rcgio
45« IOANNIS EVSEB II NIEREMBERGIJ
regio appellatur Campeftria , & planicies Dib6,Iezrael,Taphue,Carith,& Elifei forih
Medan.Porro funt qui locurn hunc a Mat- tium,torrentium, &: lazer &: Arnon flumi-
thxo Magedan, & a Marco Dalmanutha num recipit. Arnon fluminum aquis in fe
appellari putaht. receptis, poft multos circuitus , ac fmuofos
flexus,tandem iuxta predi&i Arnonis oftiu*
'

CAPVT II.
velut inuitus, inquit PhniuSj in
tuum fmelacum Afphakitendirum natura
Mare mor-

delabitur: cuicommixtus^ &: nomen amit^

De lordttne flumo*
tit,& limpidiffimas eximise dulcedinis
3 Sc
faluberrimaslaudatafquefuasaquas perdit»
IOrdanis Hebraice, /4r<sk7?, maximus&: Quas vbi pifces,quibus
peftiletibus mixtas.
amoeniiTimus totius Palsellina^ fluuius, Iordanis abundat, guitauerint,illico aut re.-
eft vtriufqueTeftamenti Scripturis celeber-
natant,aut moriuntur. Poftremo &: peftife-
rimus. Qui prseterquam quod e fonte rum hoc mare latum centil vigimi,longum
Phiala\inTrachonitidcregione fito (vtnu- ducentis trigmta ftadijs,medium prxterla-
perrimedeclarauimus) primam fuam fumat pfus, breuique fpatio egreiTus, in horrenda.
originem ,ad radices riiontis Libani, quar- quadam terrae voragine atque abyllo abfor^
tOjinquitHieronymus , a\ Caefarca Philippi betur. Vniuerfa vero Iordanis longitudo*
feu Paneadis milliario, exduobus fontibus
quaabortufuofub monte Libano vfque
haud procul a fe diflicis , lor fcilicet &: Dein ad defertum Pharan feextedit,centumcir-
(quiDanus Paneas, &: Paneus dicitur) bi- citer milliaria conficit.qui toto hoc decurfti
corniserumpit:quorum priorin fluuiulor, ex vtraque fui parte latis,amcenis,argilloiis
alter ip fluuium Dan (ad quem olim Sala-
& vberrimis campis cingitur,illique vtrim-
dinus caftra locauic) mox deriuatur. Hi ante que multis & altilTimis montibus iibi inui-
portam Csefareas Philippi in vnum con^- cem fuccedentibus&cohasretibus circum-
fluentes , vt aquis ita vocabulis coniuncTis* datur. Eiuseftnatursehoc flumen^quodri-
Iordanis,qui minor vccacur &£ nomen &c
, pas aluei meflis tempore impleat, quod fa-
fluuiumefriciunt. Hmeregiones perquam clum eftinifraelistranfitu, vt Wolphan-
ameenas prseterlabens , poft longos quos gus V VeiiTemburgius fcnbit. Atque in his
facitcircuitus Trachonitidemab Iturasa
, quidemcampis fcu Iordaniscampeftribus,
SiGalilaca fujperion feparando, poftquam qua^setate Hieronymi a Palzftinis Hebrseo
vrbem Seleuciam a iiniftris alluit,in vallem vocabulo Aulon vocabancur,nobiles has vi-
quamdam mter Csefaream Philippi 3 &C ma- febaturvrbes,Tiberias,Scychopolis,Salem,
re Galilasse medioloco iitam,influens, fta^ Iericho,&: alix mukse. Sed&: innumerihic
gnum facit latitudinis triginta&longitudi- erant pagi,praca virencia,peramcena predia,
ftadiorum,quodaqua* Meron
nis fexaginta horti,arundineta,carecl;a,arbufta, &:fakus
& Samachonitislacusnominatur. Inde la- iriquibusmorabancurleoneSjtimididamjej
ctsm hunc tranfgreiTus , 6c oppido Arofeth ceruique fugaces, deniq omne ferarum ge-
;

gentium a dextns falutato, curfum fuu ver- nus. vnde etiam fecundum literaillud Pro-
iusOrientemflecTit,&fontibusaliquotau- phetse intelligi poiTet, Afcendit leo delorda-
clus, centumvigintialijspraecericis ftadijSj ne. Huncfluuiumprimo Ifraelicae,fjoftea
inter Caphamaum &: Corozaim , nobiles Elias 6c Elifeus, aquis eius miraculosediui»
Galilca; ciuitates,quas aquis fuis allambit &: tranfleruc.Ineodem Naa-
fis,ficcispeclibus
ditat, in mareGahtese feulacum Geneza- manSyrusElifeiiuiTu fepcies fe lauans,d
reth,qui,iuxcaPlinium,fedecim millia pak lepra purgatus fuit.In eodem fluuio Chrifti
iuumlonguseft,latusverofexmilliapafluu, Prxcurfor Ioannes Baptifta,confluentesad
Jate fediffundic.Hocmare medium tranfe- fe vndique Iudeos,fua confitentes peccata,
menfus , ad auroi a auream Iouis templum baptifmo pceniteti«e baptizauit. Inter alios
c longiuquo profpicit,&: ab OccidenteTor- vero &: ipfelefusa Ioanne hoc flumine ba-
rentis CiioDjabOriente autem fluuij Iaboc ptizacus mundiiTima; carnis
, fua? contacTu
vberrimis au&us aquis , deinceps Iordanis eius fluenta fanclificauit,illifqueatque om^
maiorappellatur.Tum Peraeam a Samaria, nibus totius mundi aquis regenerandi vir-
& Moabitidemaludsearegionesdiuidens, tutem indidit.Quo fado ipieprimumfuos
Conuallem illuftre, quxa lacu Geneiareth mulcos alios plu-
difcipulos, deinde per eos
ad Af*ph«Uciten vfque ducentorumtriginta res quam Ioannesex Iudseis ibidem bapti-
ftadioru longicudine pacet
, mediamiecat, zans, Baptifmum in remiflionem peccaco-
variafquetumvrbesitum pagos, &:a Solis rum promulgauit. In cuius rei memoriam
ortu campeftria Moab,ab occafu palmife- Chnftianis peregrinis &:aceolisfolemne eft,
ros Ierichuntisagrosfuis fluentis irrigando vt corpora &L veftimenta fua in Iordanis
fecundat, &c prxtcr minoresaliquot fonces, aquis abluant. Ait tamen Ciemens , Pe-
trum
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRJE PROMISS^ LIBER. 4S9
trum dumtaxat a Chrifto baptizatum , a qui cumfpe&atores omnes miraculihuius
ftupore animaduerteret conftringi, hurna-
Petro rcliquos. Hactenus Chriftianus A-
drichomius. nos miferatus errores,cum gemitu &. fufpi-
riooculosfimul &: palmasadcselum tem-

CAPVT III.
dens, rerum omnium Deum totafidepro-
fufis lacrymis inuocat 3 vt fallacisdsemonis
De arundmetis ludaxk illis aquis innatantis prseftigias difpellerer,
ac fraudc & errorctanto miferos illos mor-
INnafcutur Iordani falix, nigramyrica^ tales liberaret. Hsec illo cum fletibus fup^-

vitex, &: multa arundinum genera quse i

plicante, confeftim fubnatansviclimaillai
,

Arabibusad varios vfus feruiunt.Etenim ex que; inuifibiliter credebatur aiTumpta,fuper-

vnogenere iacula,tela & leues lanceas con*-

3
ferri aquis videtur,&: confpeclibus omniu m
ficiunt;exalio genere fagittas quinq afpro- redditur, Itavnius Chriltiani precediabo-
;

rum pretij ,
quibus vix alij quam fatrapse v- licus tantorum fseculorum dolus, ac longe
tuntur: aliud genus diligenter legut in alium lateque celebratum miraculu, hominum-
vfum.nam Turcje,Grseci, Armeni, Arabes, que de eo portentofaopinio adeo fublata
Perfa?,Iudsei,i£gyptij auium pennis infcri- eft, vt deinceps nihii eiufmodi in eo loco fic

bendo non vtutur, fed hac arundine,elegia fa&um* Eufebiuslib7.Hift.Eccl. cap, 13.
nuncupata, fcribunt. Eampriusin Athon &: Nicephoruslib.6.cap. i^.ifta traduxit.
montis riuis obferuaueramus 3 Belonius
inqujt.
CAPYTV.
CAPVT IV. De aquis Meron*

De Panio antro*
AQnx Meron fiueMerom,
ronymo Merromjlofepho
quse Hie^

PAnium antrum, fpecus {iue fpelucaeft, &: alijs Sa<-

licetvmbrofa, amoenirTima tamen, in
altiiTimifoxofique montis , qui Panius ap-
pellatur,radice iitajvnde Danfons Iordanis
fluuij profluit,ex quaparte fpecui fubie£ta
eft in immenfum hians terr<| deuexitas,ple-
na aquis ftagnantibus, tamimperfcrutabilis
profunditatis, vt demittentibus aliquid do-
nec terram inueniant,longitudo nulla fuffi-
ciat. Pauld aliter de hoc antro Zieglerus.
machoniti£& Semechonitis lacus , hodie
autem aquseMaron vocantur,lacuseft tri-
ginta ftadijs latus &
fexaginta longus , qui
inter Casfaream Philippi 5c mare Gafilaras
quafi inmediofituseft,quem lordanisflu-
uius medius perfluir. Qiii quidem lacus
temporerefolutionis niuiu a Libano mon-
te defluentium valde accrefcit ac dilatatur,
atseftiuo tepore ex maiori parte exiiccatur.

Sub monte,inquit,excelfo Libani, in cuius Quo fit,vt diuerfi generis herb£e,arbufta,&:

latere antrum hoc vmbrofum aperitur,pro* arboresinfiluameoloci excrefcant , quas
fundi prsecipiti),vnde grauis odor exhalat. leonibus, vrfis,pardis,alijfc]ue feris maxime
Forjs, ad pedes montis,& faucesantri,fcatu- abundat, acRegibus Principibufque viris
riunt fontes, vnde Iarden fluuius concipi- gratam &
iucundam prsebet venationem.
tur. Naturalis Panij pulchritudoregijsopi- Ad has aquas & vrbem Berothi , Iabin rex
bus,&: Agrippse diuitijs magnificentius ac- Afor,acalij viginti quatuor Chananseorum
curata eft. Cui loco, alioquin celeberrimo, Regescum peditum trecetis millibus,equi-
non parum honoris contulit marmoreum tum decem millibus curruum vero duo-
,

illudtemplum, quod in loco ei vicino, Au- bus,ahasvigintimillibus, contra Ifraelitas

gufto Csefari ab Herode feniore erectum conuenerunt,ac caftrametati funt.Quibuf-
tuit.In prsedictum aquse receptaculum gen* cum fortitlimus Ifraelitarum Dux Iofue
tili patrioque quodam errore accola: cele- manusnconferens,Deo adiutore primoim-
bri ac fefto die congregati , victimam da> petuhoftesfudit,fugauit,fugietes per odo-
moni nefcio cui proijcere ac immolare fo- decim vfqueSidonem,atqueadeo
milliaria
lebant,quse mirifice,daemonis illius aftu & vfque Aquas Maferephot , perfecutus eft.
opera, fubitd difparebat. Quo cum adftan- Reges ad vnum omnes occidit , equos vni-
tibus perfuaderetur,hoftiam inuifibiliter in uerfos fubneruauit, fc currus combuflit.
cadum efle fublatam,ea respro ingenti mi- Iof. n.Iofephusy. Antiq.2. Liranusinlo-
raculo vbique celebrata fuit. Accidit autem fue u.Brocardus Itin.i. Breidembachius
fub GallienoImperatore,dum hsec gereren- ibidem.
tur,adefleRomanej vrbis Senatorem,Regia
profapia. , opibus ac nomine clariilimuro,
Afteriu,illuftrem poftea Chrifti martyrem:

Qq * CAr
460 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
Afphalticis, hoc eft bituminis : olim Vallis
C A P V T VL filueftris,amcena nemora iignificas,delicijs
&C fertilitacelaudati(fima,Iordaneque me^
De mari GaliUa* dio irrigua; ideoque paradifo Domini com-
parabatur,quotemporequinqueSodomo-
MAre diclum ab adiacehte
Galilseae fic
prouincia,alias mare Cenereth, Ce-
rumReges magno pradio ab AfTyrijsfupe-
rati funt,capto etiam Lot filio fratris Abra-
neroth^ChenerethjChinereth^Chenererh, hx, qui eam fibi terram, vti fertiliilimam*
&C TiberiadiSj a ciuitate Tiberiade (quam non mulco ante delegerat.Sed huius prifti-
feruntillis primiim nominibtis fuiffe ap- nam felicitatem lericho 6c Engaddi patrio
pellatam ) necnonaterra continente,ftag- balfamo,canni(que mellisoftentanr.Sed aic
num Genefareth , atque lacus & aqua Ge- Dominus ad Abraham: Chmor Sedomorum
nefar ac Genefarites nuncupatur.Nunc Ta- & Gomorrh&multiplicatut eji , & peccatum
bariae ab accolis vocari,nocat Nigencui af- eorum aggrauatum esf nimis. Dejcendam&
fentitur Vitriacus.Iofepholib.j.Belli c.18* videbo, vtrum cUmorem qui venit ad met
quadragintaftadijsinlatitudine,centumq5 opere compleuerint. neque vaiuit toc fceleri-
in longitudine patet Hegefippo vero lon-
•, bus condonandis deprecatio viri iuftiflimi
gitis extenditur,&: Plinio etiam latiiis, alij- toties repecita; iam emm Sc ipfe verecunda-:
que aliam menfuram affignac. Toto autem batur, ftupebatadillam Dei clementiam,.
ambitu fuo viginti millia paiTuum comple- quodinquinque maximis vrbibus necde-
&i,fcribit Niger, Aquaeius dulcis, fecunda cem quidemiuftiinuenirentur. Igicur tem*
atquepotabiiiseft; fiquidem nec paluftris tant in Angelis, quod in bruta admiferant.,
vliginis crafTum aliquidaut turbidum reci- &demilTocsditus igne,in teftimonium cx-
pit,quia ab arenofo vndique littbre circum - leftis iuftitias, &exemplum pofteroru,con-
uenitur,ac prseter hoc fluuio & fonte lenior , quarum
flagrarunt vrbesquatuor Regiae
eft, frigidior tamen paludis aequore 3 eo nomina Sodoma, Gomorrha, Adama,Se-
quod. nonin ftagni morem fternitur, fed boim,vnde & pentapolis nomen acceperut.
perdiffuiioralacus fpatiafrequentius auris Quod nome videcur habuifTe; nam Segor,
fpirantibus agitatur. Varia autem funt in qua: quintafuit,non eftfubuerfa.Subuerfus
eopifcium generaab aiterius loci pifcibus autem locus ille igne & fulphure facius eft
tam fpeciequam fapore difcreta , mediufqj iacus peftilens & horribilis, cuius lacicudo.
Iordane fluuio fecatur ,vt notauimusctim eft qumque, vt alij volunr,fexmilliarium^
delordaneageremus. Oppidis amoenis &: longicudo aucem icerhabet quatuor auc.
celeberrimis circumfeptum eft , Caphar- quinquedierum. Iofephusvero dicic, eius
nao,Tiberiade,Bethfaida, Bethfan, Gada- longicudinem efTe quingencorum oclogin-
ra,Tarichee,Chorozaim ,&: plerifque alijs. ta ftadiorum ad Zoara vfque Arabie,latitu-
Siiuas etiam nonuullis in locis, ad auroram dincm vero efTe centum quinquaginta fta~
praefertim,finitimas haber. In nouoTefta- diorum. Eft enim quidem ipfe falfus&; fte*
mencociim nauigatione Domini,tum vo- vero leuitate etia quse grauiffima
rilis,nimia
catione & pifcatione Apoftolorum,alijfque , demergi autem inpro-
funt in eo fluitant
miraculis valde celebratur. Hicdum Apo- fundum,nec deinduftriaquis facile poteft.
iloli iubente Domino in dexteram nauigij Denique Vefpaiianus,qui eius vifendi causs
rete miferunt centum quinquaginta tres
, illuc veneratjiuftitquofdam natandi infcios
magnosceperuntpifces, quonuraero ( vt vincTis poft terga manibus in altu proijci,
quio.mnium pifcium genera complectitur, & euenit omnibus,tamquam vi fpiritus fiir-
ficut teftantur quide animantium naturis fum repulfos defuper fluitare. Eftadhuc
ac proprietate fcripferunt) fignificatu fuit, mirabihscoloris mutatio^qu^terin diesftn-
per Apoftolicam praedicationem nobiles&: gulosfuperficiem vertit , & Solis radijs va-
ignobiles, diuites&pauperes,& omneho- nata refplendet.Multis autem locis vomic
minumgenusdemari huius faeculi extra- nigras bituminis glebas , fiiper vndam &C &
hendum ad lalutem. habitu &: magnitudine tauris finecapitibus
affimiles natant. Adeas autem ciim lacus

CAPVT VII. exercitoresacce(Terint,nacl;iquodaggeftum

De ^Mari mortuo.
MAre mortuu dicitur etiam mare fai-
fum,falis & falinarum; Araba, quod
Lacme folitudinis, feu deferti item mare:
primum OrientalejSodomiticum, &lacus
eft,ad naues trahunt,&: quia lentum eft,re-
pletaseas abrumpere nequeut,fed quafi re-
ligata fcapha pendeta cumuio,donfic men-
ftruo mulieris atque vrina praeluatur. Eft
autem vtile non modo ad compaginemna-
uium ,fed ad corporum etiamcurationem
multis remedijs admifcetur. Denique ad-
huc.
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISSiE LIBER. 46 1
hucinlacu diuinireliquiasignis &oppido- Luciferam narem infiftens, quaf^iritm ig-
rum videre licetimagines,renaicenteiquein ni eft,
fruct.ibus cineres, qui colore quidem fiinc Velificauit apex,flammdfi flamma perem-
edulibus iimiles, fed carpentium manibus pta eft,

in fumum diiloluuntur. Aquse funt fpiifc, ibit fubter aquas deftruBu? naufiaga iucis.
fb'rdidae,foetida2, amariiTima:,&: fupraalias Hx Sodomum ejr Gomoritmfignat^ infiuu-
marinas faifa^ in quo quod viuit nihil repe- la pcen<z
ririqueat , atqueinde Mortuum nomina- Getibm iniuftis\queis-pcitora dura timorem
tnr.Quia ii lordams liluc inrluens pifces ra- Defieruere Dei,de cdo iura tueri,
puerit, ciimaugeturimbribus, ftatim mo- lncfc vnum rerumDominuftectare docebunt.
humur,& pinguibusaquisfupernatant, ni~ Hoc vltimum a neminealio antiquorum
hilqueviuum in eofubmergitur. Bitumen notatumreperi. Ego olim ad morestorii
ipfum^vnde Afphaltites,eximofundo ebul- his iambis:
lit,quod vento agitante, & concretum lit- 2{ec mortuum tumenMare feret mortuum.
tori appulfum in magna colligitur quanti-
, Sedfoftite face nauigat teftacea
tate.Refoluitur,vt dixi,menftruo, fitqueex Nauis fecunde,naufiagans catiginc^.
eo venenum. Lacus ipfe etiamnum in mo- Tranquillitas efi totajucis cotumitas.
dum camini infernalis perpetuis exaeftuat Vt tota tempeftasjenebra fiunt nigr&.
vaporibus,quorum halitu littora &: montes Sit prona tredentifides-, certu haudmihi efty
vtrimquead quinque milliaria fterilia fqua- Nifi ficiilis tembm caro fit , fiacuta mens-,
lent. Scribit Ludouicus Romanus ,aftrui Eftmare voiuptas mortuum.Mens tuceat
poile,tres eile vrbes,que; imgulein cliuo iin- Salfis perictis foftitans Diofioros,
gulorum montium funtpoiita? , & circiter 2{e naufragemur <&ftibw cupidinumi,
altitudinem trium vel quatuor cubitorum Idem fortaiTe accepit Munfterusa Ter-
adhucviiitur nefcio quid inftar fanguinis, tulhanOjdumde Mari mortuodixit:X«w-
quaii exprimat rubicantem ceram humo na ardens fupermtat,extincta mergitur.
admixtara. Tota circtim regio aquarum
prsefertim expers eft. Appendere
iuuat quas Tertullianus canit in carmine de
prseterea
CAPVT VIII.
Sodomis: De lingua Marts mortun
Sic igitur c&lo pariter terrafe fepultis,
Nec mare viuitibi,morseft marisiila quieti, Ingua Maris mortui dicitur,vbi Iorda-
guod nultm animat
fluctm,
pr anhela volumina L rnis egreditur
16 poft fubterraneis
Mare mortuum,fedpau-
& fecretis quibufdam
Quodfo etiam patrio numquam fiuffirat ab meatibus terra abforbetur , atque inde in
Auftro, marium aliquod euoluitur. Hsec ita fe ac-
Qupdfenequit proferre aliquam de gurgite cepiifea Saracenis , refert Brocardus, atque
gentem alij etiam teftantur.
Squamigeram,Uuive cuti velcortice fiepta,
Vetcrijpam concham, aut duphci compagine
claufam.
CAPVT IX.

Soium i/iicpropria mentiturfiuge bitumen T)e pttteis bituminis.

JExuftifuligo maris,quod viuidm ardor

Subter fiagnacoquens,de fulphuris drfalis Vtei bituminiserantinagro Sodomo-
sftu rum ante fubuerfionem &: iuftitia Dei.-

Temperat, in^ picem dat terra h&rere ma- mox verd,Sodomis deletis,lacus ibi, q»em
rinam, afcatenti bitumine Afphaltitem dixere,re-
Jnitehiturproprio cu tepore pingue cremata penteextitit.Sedait Brdcardus:P^#0 tegi-

Virm aqu<& ^ftumifq^cutk fuper aquora nigra musin Genefi,Valtis fiiuefirishahebat multos
Texitur. Appeliut,queis efi ea captio mercis: puteos bituminis,hiputei vfique inhodiernum
K^idclinant leues Uterti libramine lembos , diem cernunturin iittoreeim habentes fingu-
Vt femel impofitam doceant confcendere li pyramides erectasi
venam.
Namfe ftonte leuans adnabit merck adora
Nauigij, pretiumfydabit pro munerelargo,
CAPVT X.

Ni pU{ra contigerit ,
quam menfis femina De fonte Elifiu.

veftit.
Ecce atiudmonfirupelagide clade notatur. Ons
Elifei fcaturiens c pcde montis

Cunffa immifia natant,natura recefiit

illic
Quarentanae ,fluuiuni generat vberri-
Mergendis data corporibm-.fi denique tefid mum U amaeniirimum,cuius aquas inialu-
1

Qq 3
bres
462 IOANNIS EVSEBI I NIEREMBERGII
bres ante & amaras ad precesciuiu Iericho, fructus ibi nafcentium. Itemque Cyprum
lagenam fi&ilem plenam,ait lofephus,
falis mirabalfamum gignit ;
vt qui diuinum eflb
in profluentem aquam mittens fanauit, &: illum traclu dixerit,non errabit,vbi &larga
faluberriinasfecit Ebfeus. Illiusaquas Ar r & opima generantur quas funt carifTima.
chelausToparcha,Herodishlius,deduxitin Sed nec in alijs ei fru&ibus aliqua facile to-
riuos pluresadirrigationem campi,pratoru, to orbe regio certauerit,adeo mulciplicatum
palmarum, cannarum mellis, & hortorum quodfatum eftreddit. Cuiusreicaufa naihi
Iericho. Illiusaquae fluunt, ait Brocardus, aquarum yis la2ta,&acris calor,
videtur efle
iuxtalocum Gaigala% & illico in tantum ciimhic prouocet quaenata fuerint atque
fticcreicunt vtimpellat magna molendina, difFundat,iiquor autem firmis fingula radi-
fed poftea in riuos fecretae , hortos & prata cibus ftringat,virefque fuggerat ^ftiuo tem-
irrigant vfque Iericho,&:infra,& ibi tandem pore,quo fic perufta eftilla regio, vt nihil
influitinIordanem. Iuuat tamen ex Iofe- facileprocedatacpullulet; aqua tamen fi
pholib.j.deBello Iud.c.4. integramnar- ante Solis ortum hauriatur, aurse fpiritu re-
rationem edere. Adipfam, inquit, Iericho frigefcit,naturamque contraria aeri fumitj
largiilimus fons eft,rigandiique aruis vber- hieme vero contepefcit , eaque merfis mi-
rimus, iuxta veterem fcaturiens ciuitatem , tifllmaefficitur.Tanta eftautem caditern-
quam Iefus Naue filius Hebrenrum duc~tor peries,vt quo tempore in alia Iudaeae regio-
primam in Chananaeoru terra bello pofTe- ne ningit,lino illic cancum indigenx veftia-
derat. Huncfontem aliquandoferuntnon xur.Ceterum P.Nicolaus Hue,Carmelita-
fohim terrse atque lignorum fru&us , fed nus excalceatus, in Itinerario fuo fcribit,
etiam feminarum partum obtundere foli- Eliasfontem ficcum efre,nifiaccedacaliquis
tum ,cun&aque pariter morbo ac pefte cor- Carmelitanus Frater,tuncafhrmac manare
mmpere.Poftea vero manfueuifle,contraq; & exundare ad pracfentiam eius.
faluberrimumacferaciinmum efle fa&um
ab Elifeo quodam Propheta,qui Elias notus
fuerat atque fucceflerat.Receptus enim rio- CAPVT XI.
fpicio ab Ierichuntis habitatoribus , quod
humanioreseosexpertuserat ,ipfbs&om- De floribm lerkhuntints*
nem iliam regionem perpetuagratia remu-
neratus eft,progrefTufque adfontem,lage- >Rope hunc fontem arbores crefcunt
nam ficlilem falis plenam in profluentem inftar prunorum fpinofa^in quibusta-
aquam raifit ; iuxtadeinde adcadum dexte- men flores nafcuntur quos rofas Ierichun-
,

ram tendens, fontique lmmergens blanda tinas vulgus appellat,miradiefle&us.No&c

libamina, ipfum quide precabatur,vt fluen- enim natalitia noftri Saluatoris paulatim
aquarum venas ape-
ta leniret, ac dulciores hiant, atque indeferecludunt, licet ficcse
riret; Deum vero, vt fecundioribus auris fint & aridse, in teftimonium virginei par-
flu mina temperaret orabat,tamque v berta- tus,vt crederelicet.Hsecfcribunt Salignia-
tem fmctuum , quam fucceilionem prolis cus &: Adrichomius. Sed Bilonius lib.i.
daret indigenis, nec eorum genitrices filio- Obferu.c.86. feuerius cenfet. Peruenimus,
rumaqua deficeret quoad manaret.Ad has inquit,in pagum vbi aliquado lericho fuit,
preces ex difciplina manibus quoque multa nunc vero turris quardam quadrangula fu-
operatusfontemimmutauit , &quiantea pereft,columbario vix firmior. Stirpes per
caufaerat luis, orbitatis ac famis,ide vi&us li^nc memoriam
planiciem nafcences in
acfecunditatisau&or eft efte&us. Denique reuocarunc pufillam illam plantam, quam
rigationis eius tanta potentia eft, vc fi atti- nonnulli impoftores Rofam Ierichuntisap-
gerit modo terram , fapidior iit aquis diu pellarunt,qu^ radice aquseimpofita fefe ex-
perfeuerantibus. Vndeeo qusslargius abu- plicans , fatis tolerabilis impofturae praetex-
tuntur,exiguum emolumentu habent,quas tumdedit, vtadmirationem fpeclantibus
veroparciuSjplurimum. Amplius tamen inducerentjaflirmantes, eam in Vigilia Na-
quam ceteri fontes fpatium rigat,& feptua- tiuitatis Dominicae dumcaxat aperiri,vel
gintaquidem ftadijslongam, vigintiautem mulieribus partus difncultatelaborantibus.
latam planiciem permeat. Optimosautem Quiillius naturamignorantes,alio tempo-
in ea paradifbs ac denfiflimos educat pal- renon pofle aperiri exiftimant , falluntur.
marumque irriguarum genera, tamfapore Argumentum furopferunt exfacra Scriptu-
quam nominibusvaria, quarum pinguifli- ra,quas \\a.bzt i Sicutj)lantatio rofa inlerkh&y
mascalcibus preife plurimum mellisemic- ciim tamede vulgarirosarubra fiuecarnei
tunt,non muhuaho raelledecerius,quamr coloris fit intelligendum ; nam hax apud
quam & mellis altrix cft illa regio , &C opo- Ierichonon nafcitur, fed in Arabix deferto
balfami ferax , qui omnium carifumuseft maris Rubri littore, per aienas nafeentem
iarn
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRiE PROMISSiE LIBER. 463
iam obieruaueramus. Non minus halluci- m ralis eft Decerpitur i : folium ex ftipice

nati funt alij ,

qui illius iconem pro amomo contra Solem,moxque gutta lucida & mire
exhibuerunt \ ciim nihil fit minus. fragransicaturitexruptura, & hic baliami
pretioiiflimus liquor vitreis vafiscolligitur,
minime fluxurus,nifi adortum Solisfiac
C AP VT XII. ruptura. Fohticulus autem lefu paruulus
cftj non fufficiens irrigationi totiu* horri:
De Engaddi ffl fonticulo lcfu. quare Saraceni alium foderuntiuxta illum
puceum,exquoquatuor bouesaquam.pro-
ENgaddi,que. & Engadda Iofepho,prius trahunt per rotam , fperantes e.x vicimtate
di&a Afaibnthamar,id eft vrbs Palma- fontis Iefu aquam fore ialubrem: at longe
rum , eb quod floreret palmis& baliamis. aliter res euenit , doncc miiliscanalibus a-
Inhabitarunt quondam Amorrhad hanc quam puteiducerentin fontem Iefu quo j

vrbeiri,quosinterfecitCodorlahomor.Iux- faclojlargiter&ialubriter ex aquis mixtis

ta eremu Cades fita montibus , quo-
eftin -rigatur balfiuni hortus. Mirum di&u , ve-
rum horrida fane & admiranda difpoikio rumtamena meridie Sabbativfqueadau-
eft. Nam ciirn altiilimi fint & ipfse rupes , roram diei Lunae, boues nullo verbere lm-
praeruptse promineant, &quaiiruinam mi- pelli poilunt vt in protrahenda aqua labo-
nentur,ita tranfeuntes perturbat, dum fibi rentjquodeft fideinoftrae teftimoniumce-
quifque timec , ne inie &; fubiectas valles Scd& Saraceni hic fe &c puerosiuos
-lebre.
concidant.As;er olim egregiussri-atiflimum lauant,non vt baptizentur,fed vt corporum
fpirans odorem, multitudinearbuftornm, fuorum fcetorem naturalem euadant.Hac-
&:aliarum odonferarum herbarum,maxi- tenus ille. Fuit Engaddi vna ex praf cipuis
mebalfami,fecundumquofdam , quaeeo ludaeae vrbibus, vna icilicet Toparchiaru,
loci vbertim nafci dicum. Sunt autem bal- ordinenona, difta.ns ablerofolyma ftadijs
famaarbufculae vniomnium terraru, iuxta trecentis,vt Iofephus aucr.or eft, atqueetia-
Plinium, falso tamen , Iudaeas quondam num oftenditur, au&ore Hieronymo, vicus
conceilas,quas vineasEngaddi Salomonem pra:grandis Iudasorum Eugaddi mxta Mare
in Canticis nominare dicunt, quarum fru- mortuum.
tices fi acuto vitro, lapide oiTeifve cultellis
incidantur , ftillant fuccum pretiofiffimum
eximias fuauitatis,quem opobalfamum vo- CAPVT XIII.
cant,pra?ferturq;omnibus odOribus.Hunc
hortum,feu vineas balfami tempore Hero- De fonte hortorum*
dis Magni Cleopatra iEgypri Regina, con-
cedente Antonio vel amatore vel. marito, FOns hortorum,cuius in Canticis Salo-
inuidens tantam felicitatem Herodi,tranf- monisfit mentio , &: ex monte Libano

tulit inJ£gyptum,vbiirrigatura fonte par- procul aTripoli fex millibus paffuum cum
uo,vberrime tamen fluente,inquo famaeft impetu fcaturit,ac breui fpatio auctus in ve-
farpe lotum a beataVirginepuerum Iefum, hementemcurfuque velocem fluuium ex-
adeocjj potum ex eo fibi & fponfae fuse fan- crefcit,fuifque aquis,qu# limpidiiu ma?,fri-
dum Iofeph parauiiTe,cumini£gypto eiTet, gidae&:dulcesfunt,omnes hortos (vnde&:
atque ideo ab incolis m veneratione & cul- fons hortorum vocatur ) totamque regio-
tu haberi maximo. Sunt tamen adhuc fur- nem,quseinter Libanum &Tripolim eft,
culi quidam balfamorum in monte Engad- minores aliquor,
irrigat ac fecundat.Prseter
di,fed nullius cultus, nullius prouentus ;
vi- in tres magnos riuos fe diuidit,quoru prior
delicethoceftiuftitise Dei iuftiiTimum iu- inter Tripolim &
montem Leopardorum
dicium, qui de peccatoribus
fefe vlcifcitur in mare magnutn labitur; alter Leopardo-
& perfequentibus nomen fuum , vt quo- rum montem circumiens idem mare in-
niam Herodesolim balfami hortorum pof- fluit; tertiusinter Arcas &cRaphaneasA-
N feiTor puerum Iefum perfequebatur , Iefus grippxregniciuitates fluens medius, Anta-
fugiensin ^Egyptum poft fe traxit balfami radumque alluens, in pra^didum tandem
hortum. Eft autem hortus hic in JBgypto mare fe exonerat. Fluuiu m hunc Iofephus
(itus inter Heliopolim & Babylonem, ha- etiam fabbaticil appellari fcribit, ob quod
bens in longitudine duos iadus arcus , in dam peculiare miraculum, cuius videndi
latitudinevnumterrseferealbaf. Nosciim gratia Titus flumen adire, &
idiplum co-
ibi eifemus, ait Saligniacus , in menfe Se- ram explorare operaepretium duxit , quod
ptembri balfami lignum humile erat,paimi lofephus his verbis defcribit:Nam cum fir,
icilicet Sc dimidij in altitudine,folia habens quando fluit plurimus,neque meatu fegnis,
parua vt ruta, albiora tamen. Melfis balfa- tamen interpoiitis fex diebus,fontibus defi-

Qq 4 cieiiSj
464 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
ciens, fkcum exhibet locum videre ; deinde
quaii nulla mutatione fafta, feptimo die
miliscxoritiu-.Atquehuncordinem femper
ii-
CAPVT XIV.
eum obferuare pro certo compertum eft , a De putco aquarum <pimntww.
facro Iuda:orum feptimo die fic denomi-
natus.Hsec Iofephus. Querat curio(us,num Vuat hic meminiiTe putei nquarum vir
alius fons iitdequePhnius lib.31. cap.a. uentium,cuius in Onticis Saiomonis &
fcribit : omnibus
In Iudaea riuus Sabbatis mentio.luxta viam,quaTyrum duciTjiiruSs
iiccatur.Cuiaccedit auctoricas Eiiae Thef- egregius eft&i admirabilis,atque verfusA-
bitis Iudan , qui eiufdern mentionem facit quilonem a Sandalio caftio paulo ampliiis
in Lexico , m voce Sambation. Sarnbation, quam milliari; veifus Auftrum vero a Ty«*
inquit , nomen eft fluuij , dequo dicunr, paruo milliario diftat.Quamuis autera iin-
quod hebdomadis tan-
per fingulos dies gulariter puteus dicatur,iunt tarae quatiioc
to lmpetu currat, dempto Sabbato, vt la- iontcs quadcati, quorum iiieqni pravcipuus
pides magnos moueat , nec vllo modo eft,in vDoquoque quadrati laterequadra-
pertraniiri poflit,ex quo fapientes vocarunt ginta, reliqui vero vigintiquinqne cubitos
eum Sabbaton,abeoquod ceiTet fiue quie- habent. Omnes muris fortiilimis dedurit
fcat in Sabbato. Confentit quoque cum iimis lapidibus infokrbili opereobnvmatis
Theibite Zabamus , qui hunc ipium flu- concluii , vnde varij deducuntur aqusEdn-
uium Gozam a veteribus'nominatum fcri- C~tus, & riuiqui totam Tyri planiciem., om-
bit,quod celeriter oculis fubripiatur, atque nefqueeius hortos irrigant & fecundanc
id contingere Sabbato 9 nemo Iudaicorum Diitant hi fontesa man magno pauloam-
fcriptorum, quos legerim , praster Iofe- pluis quamarcus iacere poteft^in quo tau-
phum,diffitetur. Quod vero Elias illius fpado fex molas agunt
tillo , &L deiude £c
quietis hanc caufam afterat, decem tnbus mari mifcent.
illic capciuasdetineri , vt non poflint exire
inde nec Sabbato, ne violent illud: ha^c ex
tabulis Rabbinorum & nugis,quas ipfe non
CAPVT XV.
probat. Praxlaram hanc imaginem obfer- Dc Adom flmio.
uauit nofier Cauiinius lib. 1. Parab. hift.
Quietisfabbatinantain roultis etiam flu- ADonis fluuius, quiex Libano niopte:
mmibus fuorum veftigia prseceptoru Deus profluit contra Aquilonem , tribus a
impreffit.Clamat D.lgnatiusMartyrSpiri- Beryto,& totidcm contra Auftruei
ciuitate
tus fan&ituba. Vnufquifque veftrum , in- mare magnum ingiedi-
a Biblo milliaribus
quit , Sabbatumcolat, noncorpore , Ced tur. Nomen Adonis fortitus ab Adonkk

mehte, facrarumlegum gaudens medita- Bibliorum & Cypriorum Regisf3lio,quces

tione^ioncorporis remiiiione. Dei fcilicet ob forraa: excelleotiam Venus in delicijs
opera admirans , non opiparis epulis , aut habuit,quo,dum innemore venatur,primo
mollioribus poculis indulgens, veletiam dente fub inguine pcreullb
astatis flore apri

compofito gradu incedens , aut fahationi- & oceifo,

quotannis a Gentilibus in menfc
bus aut choreis , in quibus nihil eft botix lunio tum in Biblo Poenicia^ vrbe, inqua
mentis,oblectatus. Poft Sabbatum autem &£ templum habuit, tum alibi gentium fo-
ceJebret quifquis Chriftum diligit diem lenni ritu anniuerfaria occiiionis eius dies
Dominicum, diem refurredionis myfterio ingenti planclu celebrabatur: quodie,li
dicatum , regem &
principem omnium Luciano credimus,fluuius hic inftar fmgui-
dierum. Hascille: ex quibus licetagnofce- ldcm fluuius Chriftiano-
nis rubefcebat.
re antiquorum in colendis diebus feftis re- rum temporeCanisvocatuseft, adquem
ligionem,noftrorum vero temporum deplo- Ieroiolymitanum regnum ac Patriarchams
rare impietatem ,
quibus cxci mortales, terminabatur, &c Antiochenus Patriarcha-
quod erat pietatis , hoc totum lafciuiaz tri- tus &ComitatusTripolitanus incipiebant.
buerunt. Belonius non dedit fidem huic In huius fluuij oftio excelfi , afpen &: pra:-
narrationi-.atteftisoculatus nonfuit; fate- rupti attolluntur montcs , quiClimax, id
curtameniam famam adhuc perftantis mi- eft gradatio fiue afcenfio vocanrur , penes

raculi.Quid fi adhucnonextaret?Anpro- quos Lycusfiuuius in mareprorumpit. Hi

pterea dicendum non extitifle, poft: multo- ciim iterfacientibusiuxta marcaditum nc-
uim Au&orumfidem? garent , Imperator Antoniusdiflicukarem
iftam tollere cupiens , montesincidi iuffir,
ac anguiiaro inter montes viam aperuir,
quodepigrfemmain ea excifione hoc mo-
do infcujptum indicat/ hnfer.Cs.jar. Anto-
niw
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRJE PROMISS_£ LIBER. 465
mm.Pim.Felix femper Aitg.Brit.Max.Parth. febij Ca_farea_ Palaeftina- Epifcopi permanfit
Max.Germm.Max.Pont.Max.imminentibus a_tatem , qui fiorensfub pijfiimo Conftan-
montibm Lyco fiumini t&fis <viam dilatauit tino Magno htic profe&us, id oculis fuis fe
fer Antonianam fuam .Qux auidcm via ob infpexifiefcribic,(edad impijlTimi Impera-
anguftiam,8_ imminences montes periculo- tons Iuliani Apoftata. tempora perdurauin
fiilrma ac pameimperuiaeft, vtpauciflimi ouiannoa Virginispartutrececefimofexa*
Viri, facili negotio, numerofo exercitui bic gefimo tercio , deferta Chnftianorum reli*
traniicu impedire poffenc.Nam .acitudinis gione,gencilium errorem amplexus, hanc
Vix habec cubicos duos,at logicudinis ftatia Saluacoris noftri ftatuam dciecit, fuamque"
quacuor. Neme
hifce anguftijs a Cane flu- in eius locu conftituic. In quam mox ignis
uio 3 cui craniitum prebet,a quibuida Pajfm e caelo fumma vt dilapftis, caput vnacuin
Canis inditumeft,abalijsverd,obfrequen- cblloa pecloreauulfum,interram proftra-
tes paganoru , Cbriftianis hunc rraniimm uir» Cqius fa&i meraoriain cruncataftacua,

prohibencium,excuriiones,P/^^ Pagmi di- fuliginofa rulitiinis macula veluci per infcri-

citur. Quem Chriftianorum exercicus ali-
1

ptionemcolurjonae incifaoi longo tempore

quocies non iine ingenti periculo tcaniijr. firmata fuic. Cum
ifta a Iuliano cencarecur,
Ethnici Chrifti ftatuam loco fuo emotam,

CAPVT XVI. funibus ad pedes vihc_is,per mediam craxe-

re viam,omnique impiecacis genere concu-r
t)e berbdmiraculosdiuxta fiatuam Chri- meliofiffime aktfeto prominencia membra

fii Domimm cmitate Faneade. confregerunc, &

capuc acrunco diuulfum
extraxerunt. Q^uodChriftianiclam fubla-
C_£.fares_ Philippi, alias Paneadis,ciuis tum, vna cum alijs corporis particulis hinc
mulier illa fuic ,
quam (anguinis fluxu indecolleclis, conferuarunt , acpoftea in
laborancem fimbria. Chrifti atcadtu in Ca- Ecclefia honoratiore loco pofitum,culcu
•pharnao fanacionem rapuiiTe , diuinorum conuenienti profecuti funt,honorem^queni.
Euangelioiu teftatur Scripcura, inqu^do* imagini exhibebant, ad ipfiusarchecypura
inus eius magnifica,fimulque admiraiidum S_ protocypum primariumque exemplar,
quoddacollatiSeruatoris m eam beneficij, quod ifta repra_fentabat,referenres. Porro
& graci eiuserga benefactorem fuu animi cam prsedi&a Chriftieffigiem,quam crun-
monumentumac cropha_um, mukisfarcu- cum Imperacoris fimulacrurn atro adhuc
lis fuit vifum, quemadmodu ceftancurEu- fulminis i<_tu ambuftum,pr3_clarusScripcor
feb.lib./.Hift^cap.i^.S-Niceph.lib.^.c.iy. Sozomenus Salaminusin Ecclefiaftica fua
Pro foribus namquedormistuae-ad foncem hiftoria
,
quam circa annum Domini qua-
quemdam fub dio in ediciori loco fuper ba- dringenrefiamm trigeiimum Imperacori
fim duas pra.claras ex a.re fufas erexit fta- Theodofio iuniori nuncupauic,in di&is Jo
tuas> quarum alcera mulieris ipfius feminae cis fuo etiamnum temporeexcitiiTe,teftatur
habicu, genibus flexiSjpalmifqUeproceniis, lib.j.cap.io.
fupplicancis pra_fe tuhc imaginem ;
altera
autem huic ex aduerfo
viri ftacu , dfploide cum
collocaca
decenti
, direclo
quadam
CAPVT XVII.
grauicate amidi,dexceram inclinaca. mulieri De agro Dmafceno.
porrigere vifa eft. Ad
huius pedes ex bafi
herba qusedam enafcebatur noua,& fpecie AGer Damafcenus eft , vbi ailertmr,
cundis Medicisomnino ignota , qua. ciim Adam a Deo plafmatu,6_ hinc tranf-
ada.rea-illiusdiploidis fimbria excreuiiTet, lacum in Paradifumterreftrem,atque inde
eamque fummo vertice terigiffet,pr._fencif- ob peccacum quo fe &: nos
rurfus eiecl:um .

iimas inde accipiebat viresad omnis gene- omnes perdidit, huc relatum.diftataucem
ris morbos languorefqueme-
asgricudines, fpatio quantum arcus iacit ab Ebron. Ager
dendos, qusecumque illa fuiilec infir-
ita vt vfque ade6 fertilis,6_ fpeciofus,vc aliqui pa-
micas corporis, hauftu exiguo madefadiia- radifum terreftrem intelligi hic debere,cre-
lutarisgraminis depelleretur. nihil omnino diderint. Habet terram rubram
, mire &
virium gerens,fi,antequama£nea_ fimbriae tradabilem quam
Sarracenideferuntin
,

fummitatem crefcendo contigiilet , decer- ifigyptum, Indiam,_Echiopiam, care ven-

peretur. Hanc ftatuam ad fimilitudinem
vulcus Iefu,eiufque formam ac habitu con-
flacam fuifie , illamque viuide expreftiile,
veracertaqi maiorumtradicioneacfcriptis
celebratueft.IniignehocChriftitroph^um
nonfolumvfque ad illuftns Hiftorici Eu-
dentes. Feruncaucem fouea_ reuoluco an-
no habecurquefama conftanci 3
adimpleri,
terram hanc talis efle virtucis,vt eam geftan-
tibusnulla incommoda noceant, vnde &C
aliqui abucuntur in varias fuperftitiones,
Hsecexlofepholib.i. Antiq. cap.2. Bro-
cardo
 10ANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
cardo Itiner.6.Breidembachio & Salignia-
co Tomo 10, cap. j. collegit Adncho-
niius*
CAPVT XXI.
Defaltu Dommi.
capvt xynt APpellatur faltus Dominimonsaltus,
Deagris defertps Gazjr^ vnde videtur mosThabor &c Hermo^
ciuitas Endor,Naim, &c lezrael, atque ferg
tofti planicies CampimagniEfdre.lon. In
IVxta Gazaram j iiue^Gazam^agri deferti c

mueniuntur ob murium&foricuabun- montem hunctradunt tranuffeDominum, ;

cum.eum Iudad
1

dantianiiquos nifi deuorarentaues , Per- volebant prsecipicare , &:

tropteri ab Ariftotele nuncupatsc , naturas fubito ad ta&um veftis ipiius faxum fub-
inftin&u cateruatim eo aduolantes , nul- ceradiquatum, ac refo-
Eerfugifle,&:inftar
lam fementem poftent facere incolae quin lutum quemdam eftecifle iinum, quo cor-
ftatim abfumeretur , vt Belonius obfer- pus Dominicum muniretur &: reciperetur^
uauit. tantae vtique capacitatis^quantae ipliim eor-
pus Domim* extitit quantitatis. ln quqho-

CAPVT XIX. dieque vniuerfa lineamenta, &

rugae veftis,
quxa tergo Dominierant,pedumqueeius
De aite venatkd* veftigia veluti manu fculptoris exprefla
feruanturi
COnfpeximus^inquit idetri BeloTnus^in
eadem Gazaraauem , mea opinione
reliquas cantus fuauitatefuperante quam
C AfVT XXII.
,

veteres venaticam auem appellafle arbitra- De Emmatts, & fonte eim*

mur. Sturno paulo maior albo ventre^ eft,

& deorfum cinereo, vt molliceps, gros bec EMmauSj quae & Emaus dicitur,& Am-
nobis di#us,cauda nigra,alafque vt in pica maus, &Ammau caftellum, ciuitas eft
feparante^pici Martij in modum volans^ iniignis^ex Vndecim toparchijs ordinefexta,»
Hacaliqui collocatin tnbuDan.Apud hac

CAPVT XX. vrbe Iudas Machabams fugauit exercitum

Antiochi. Diftat ab lerofolymisitinere fe£-
D$ origwe Vitri, ftj flmio Belo* quihorje, triumverohorarum & dimidia:,
vt Zeiglerus ait.Fuicpatria Cleoph^.Nobi-
BElus,alias Beleus,eft fluuiusexiguus,fed litatus hic locus fuit miraculo Chriftij
profundus,quera&: Pagidam vocant , quem in caftello hoc difcipuH duo cogno-
duobusaPtolemaide ftadijs diftat quie : uerunt poft refurreclionem in fra&iohe pa-
proximis montibusfcaturiens .$ rotundam nis. Sed &
aliud miracLTlum,quod, quem-
quamdamcentum cubitorum prasterlabi- admodum &; alia muka, aitSozomenus
tur vallem admiratione digfiiflimam. Pli- lib._f.cio. folis indigenis pertraditionem
nio Cendeuiam paludem appellatam , vbi fuit cognitum. Eft,inquit, vrbs Palarftinx.j

primocompertum fuiiTevitrum,idem Au- quas iam Nicopolis dicitur , cuius quidem

ctor fcribit.Vitream enim habetarenam,ex
qua igneliquefa&a vitrum conflatuf,quain
cumexhauferint multx naues pariter ac-
cedentes,locus idem rurfusimpletur: venti
iiquidem quaiideditaopera conuehuntil-
lucdecircumiacentium montium fuperci-
lijs arenam iftam,vtique communemjlocus
autem mirabili quadam natura tum ipfim
arenam 3 tum alia quoq qua* fuiceperit me-
5
tallain vitrum ftatim mutat.
quoque illud videtur , quod
arense in vitrum quxcumque
,
vt pagi (fic enim iam tu fuitjdiuinus Euan-
geliorum liber facit mentionem, eamque
Emaus appellat; at Romani, capta Ierofo-
lyma,&partac6traludfosvicT:oria,Emaus
Nicopolim appellarunt. Ante hanc vrbem
propter triuium (in quo Chriftus poft refur-
rectionema mortuis cumCleopha ince-
dens,quafi fimulabat fe ad akerura pagum
propere contendere) eftfonsquidam ialu-
Mirabilius taris, inquo non homines modo qui a?gro-
iam conuerfas tantloticurantur, verum eciam aliaanima-
pars fuper lia quse varijs morbislaborant.Nam ferunt^

margines loci ipfius fueritiacl:a,in vulgarem Chriftumcum difcipulisquodam tempore

arenam denuo conuertatur.Meminithuius a viaad fontem illum diuercifTe inque eo
?

fluminis etiam Tacitus. lauiffe pedes , &: ex eo tempore aquam vim

morbis medendi habuifle. Dicicura qui-
bufdam ipfe Ghriftus Cleophaedomum ir*

Ecclefiam dedicaife. Refert in Chxonicis

Eufe-
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 46/
Eufebius anno Chrifti 131 .Nicopolim ter-
ix motu concidiile. Fuerat etiam olim bel-
lo Iudaico iuifu Variexufta, procuius in-
CAPVT XXV.
jftauratione lulius Africanus, Ecclefiafticus Dedomovbiconcepta D. Virgo.
Scriptor temporu , lcgationcm fufcepic an-
•110 Chriftibis cetefimovigelimo& quarto, 'Vbiculum vbi D.Virgoconceptafuit
fub Imperacore M.Aurelio Antonino,qui »itt domo '
S.Anaae, magnoapudipfos
Macrino fucceflerat. Habuittemporibus etiam Turcas honore habetur. Ipfi affir-
Chriftianorum , cum occupaflentTerram niant(teftaturhoc Blaiius BuizaFrancifca-
fanctam,Epifcopum,quierat fub Metropo- nus ) nullum vxoratum in eadomo habi-
litano Csdarienfi, tare pofle: ftacim enimconiuges violento &*
mifero exitu intenbant , ea propter cufto-
CAPVT XXIII. dem eius loci caftkatem colete , quod incer
Turcas mirum dictu.
De ciceribm lapideu*

NOn procul aBethlehem,minus quam

CAPVT XXVI.
binis milliaribiiSjVaftaterebinthusin- Dedomo S.Thowx Apofioli.
uenitur,fub qua,inquit Bellonius lib. 3 . Ob-
feru. cap.87. D.Vhgo quielcere folebat, TDem Blafius narrat , in domo S.Tho-
eum ex Bethlehem ierofolymam profici- Amae Apoftoli pullum infidelem poife
fceretur, iuxta quemdam agrum lapillis degere :qui idtentarunt, atroci obituerfc*
quibufdam rotundis oblitum , magnitudi- ptos eilee viuis.
ne &; formaciceris.Vulgi opinio eft,D. Vir-
gmem, dum hac icer faceret , quemdam
confpexiffe qui cicer fereretjeumque inter-
CAPVT XXVII.
rogatumquidnam ageret, refpondifle, La- De fonte Capharnmm.
pillos fero. Abeo cemporefolum petrofum
remanfifle , camquam cicer in lapillos fuif- Dlcicur Capharnau , fiue Capernaum^
fec tranfmucatum. fons vberrimns muro circumdacus,
Aliter Cotouicus defcribic hanc hifto- qui,vc Iofephus ceftatur,hoenomineabin-
riam. Difcedentibus,inquit,a Rachehsfe- digcnis appellatur,ab alijs
•mXQmfonsvinus
pulchro Septemtrionem verfus,campus ci- dicitur. Scaturitepedemontis Chrifti, ac
cerisvulgodi&us cernitur,fterilis plane & mox in fluuiumexcrefcit, qui fimiles Cora-
arenofus. Oecafionem huic nomini de- eino Alexandrino generat ac nutrit pifces,
difle fernnt infigne Chrifti miracnlum. quiin Nilo iEgypti ftumine dumtaxac re-
Giim enim illac lterfaceret, hominem fe- periri folent, vndenonnullifontem hunc
mina fpargentem interrogafle eum aiunt, Nili venam effeopinantiJr.Diuidicur autem
quidfeminaret: illum vero refpondifTe, La- hic fluuius in cres riuos,quorum primusin-
pides. SubiunxiiTe Dominum, Lapidesfe- ter fontem Luense& vrbem Capharnaum
minas, lapides &
metes illumque meflis
, medius,mare Galilseae in?reditur,fccundiis
tempore pro cicerebpidesciceri periimiles fuo aquedu&u Bethfaidam ciuitate tranfitj
meiluiiTe. atque exinde in hunc vfque diem tertius veroterram Genefar,iiue regionem
agrum iilum nihil aliud producere. Nos Genezarisirngac , &: tandem a mari Gali-
plurimos ex ijs collegigaus noftrati ciceri Iseasetiamabiorbecur; Abhoc fonte tota^
haud abfimilesi quae per duo vfque ad Iordanem
milliaria
extenditur , regio etiam Capharnaum no-

CAPVT XXIV. rriinacur.Cecerumoporcetnarrarealiquid

demonte, ex quo fons ifte erumpit. Dici-
De SardineU& mirabih proprktate. tur mons Chriftij quodSeruatornoiterle-
fus Ghriftusineofolitusfitorare S^ praedi-

NOn Abana fluuio .Sardinel-

procul ab
laeft,magnus vicus 3 ad Orientem Da-
care,quiaaciuitaceSaphet verfus Orientem
tribus ab vtbe Capharnao,contra Occiden^
mafci quife a Chriftianis folum admittit
, tem totidem milliaribus non procul a mari
incoli, alio s vero ance confe&um primum Galilse^e abeft. Formam habet oblongaiiK
habicationis annum enecat. Ita Bonaven- nam in longicudine duos teli iadus 3 in laci-
tura de Mirica ceftatus eft. tudineautem lapidisia&um continet.Aki-
tudo eiustanta,eft, vt ex eo non fokim co-
tum mare Galilaex, & Terra Zabulon 81 ,

Nephthalim , fed & ciuicas Cedar ac Tra-

chonitis
 468 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
chonitis & Iturxx regioncs ,deniq & Seir, ;
qiiiarum fragmentis, quse faturis fuperfue-
Hermon,atqjLibanusmontesproculcon- rantj &: quod Dominus fcribitur dimifsa
fpici poflint. Naturatotus herbofus, flori- turbanauigio profecTusin terra Magedan.,
«lus &: amosnuseft, accadefti Philofophise iiueDalmanutha , intelligendum eife de
conuenientiflimus. vnde Chriftus fre- & nauigatione, quanonquideadoppofituru
quenter hoc loco orauit &
docuit: hic diui- maris littus nauigarit , fed in eodem littoris
naoratione integras nocTestraxit: hic on> latere maris oram circumlegerit. Quod
nibusfuisdifcipulisadfevocatis,duodecim EuangelicshiftorieTatiscpnuenirevidetur,
eX eis delegit , quos & Apoftolos ordinauit cum non dicatur hic transfretafle, fed ve^-
ac nominauit,Simonem nempe,quem no- niflein fines Magedan, Ad pedem huius
minauit Petrum i &
Andream fratremeius: montis etiam Dominus lefus languentium
Iacobum Zebedad filium^ & Ioannem Ia- & a fpiritibus imraundis obfeflbrum multi-
cobifratrem,quibusimpofuitnomina Boa- tudinem curauit,acibidem prsedicTum de
nerges, quod eftfilij tonitrui Philippum^ ; vitabeatafcrmonem , ftansirilococampe-
Bartholoma:um,Mattha:um publicanum, ftri,fummatim coram copiosa plebis muL*
Thomam Iacobum Alphseifilium, Simo-
;
titudine replicaiTe videtur.
nemChananeum,quivocatusfuitZelotes:
Iudam Thaddaeu, quem Graxi Lehbazum
vocant, Iacobi Alphxi fratrem, Iudam &
CAPVT XXVIII
Ifcariotem,qui&; prodiditillum. Hicvna De lapide veftigia Chriftiexprimentei
cum eifdera ledens ,
prolixo Sc iniignr fer-
mone, quem D. Matthseus tribus capitibus T N quodam Ioco ad iitus maris Galilara^ $
defaibit,de o&o beatitudinibus ac Euange- A qui a ciuitate Capharnao verfus Occide-
licis perfecTionibusdifleriiit, clare diferteoj tem milliario vno, a,riuo autero fontis Ca-
in Apoftolis nos inftituens,quibus in rebus pharnai contra Orientem viginti paflibus
vera iita fit beatitudo,veteri(que legis Chri- diftat , poft refurreeTionem fuam quodam
ftiana perfeeTio; modum
item docens,viri- die primo diluculo ftetit Iefus,acPetrum,
literelee'mofynaserogandi:monens etiam, Thomam*Nathanaelem, Iacobum,Ioan-
non ahbi quam in cado thefaurizandum, nem>aliofqueduosdifcipulQSEOtanocTein
omnemqj de vi6tu & veftitu follicitudinem mari Galilaeas ducentis a terra cubitis fru-
inDeum proijciendam: item fedulo praeci- ftra pifcatos allocutus, Pueri, ait, nnmquid
piendo, non teroere efle iudicandum aut pdmtntmum habetisH')fc^u€ fe nihil habere
docendu m jorationi vero vigilanter inftan- refpondentibus -, rete ad dexteram nauigi
dum. Vrgensporrd ar&am virtutisviam partememitti iuflit : qui iuflis parentes,
iine mora capeflendam , &: per anguftam mox magnos ceperunt pifces centum quin-
portam ad vitam intrandum denique a : quaginta tres , quo miraculo Petrus per
pfeudoprophetisdiligentercauendum,fuaz- Ioannem Dominum'agnofcens in marefe
que huic docTrin^ firmiter inhserendum. coniecit,ac Dominum adijt. Hoc igitur
Oftenditur etiamnum ibilapis,inquoIefus locoa Dominolefu lapidiveluticeraeim-
Chriflusprazdicansfedit, &locainquibus preffaveftigia multisfeculisfuntvifa,quem
Apoftoli confedifle memorantur. Sunt qui quidem lapidem paucisabhinc annis aSar-
Chriftum hoc quoque in monte quinque racenisablatum,teftatur infuolibelloSali-
panibus &: duobus pifcibus quinque homi- gniacus.Decem inde paflibus locus viiitur,
num millia fatiaife cenfent-.ideoque locum vbi reliqui iex difcipuli nauem egrefli,pofi-
hunc Chrifti &: Apoftoiorum meniam ap- tas videruntin littore prunas, & pifcem fu-
pellant.NonnulliveroiuxtaTiberiademci- perpofitum,5<:panem,vbivna cumeis Ie-
uitatem id contigifle autumatjquod tamen fus pranfus eft, qui ibidem aprandio Petru,
mare Galilaeas facTu efle, ex Matthari,
vltra an fe diligat,ter fcifcitatns,ter id profitenti,
Marci & Ioannis Euangelio manifefte pa- ter fuas oues pafcendas commifit , ipfum-
cet,quifcribunt,Dominum vna cum Apo- que in fenedute fua crucis martyrio con-
mare Galil^a! traiecifle, atqueperacTo
ftolis fummandum, Ioannem ver6 placide mo-
lioc miraculo,Apoftolos idem rurium traf- riturum iignificauit.
nauigafle mare , Iefum ver6 fuper maris
aquaspeditemtranfiuifle,tandemqueom-
nesvnaminterramGenefarvenifle. Adri-
CAPVT XXIX.
chomio ver6 alterum multiplicatorum pa- De fruclibus iMaris mortuu
nummiraculum hoc loco peradum fuifle
videtur,quo nempe feptem panibus &c pau- Q Vnt arbores pulcherrima? fub Engaddi
cis pifciculis quatuor hominum millibus *3ad Mare mortuum,pulcherrimaferen-
faturatis , feptem fportje impletx funt reli- tes in fpeciem poma 8c vuas , fed ciim de-
;

cerpun-
 DE MIRAGVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISSiE LIBER. 469
cerpuntur, intus cinere &: fauilla plena, in
fumum difToluuntur
laht teterrimum.
, fcetoremqueexha-
Quo refpiciebat in Can-
CAPVT XXXIII.
tico Moy iesiDe innea Sodomorum yinea eo- De faxo Cedron.
rum.ey de fuburbanis Gomorrha: vua eorum
•vua fellis^ ey botri amarifimi. Tertulhanus ArratetiamBlafiusBuiza,,in faxo quo*
in Sodom a hoc idem confirmat: dam Gedronis aut Vallis Iofaphat,ex-
NufquamfuntSodomi, nufquam illorum preiTa videri lignamanuum & peduChri-
impia lucent ftiDomini, qui violenter vincfus i tra&us &
tJM&niajcum dominis domus omnisinops ita fu per illam rupem cecidir.

nufquam-,
1oU rogmregio efijoincatro horrorefauilU
Hincqffitu cano cineres incendiafignant.
CAPVT XXXIV.
Occidtt illaprior feritas.qua profpiciens Lot. De faxo Elm.
Nu/lm arat fiuflra ficeas fuligwe glebas
Semiperempta etiamfi qua illu iugera^Utas IDem narrar, faxum ,
quod Prophetx
K^iutumni conantur opesfaciCe optimafefe pro iecfo quondam fuit
Eliae , eiufdem
Vromittunt ocidis , pyra> feffica, omnia & eftigiem exprimere.
mala,
Donec carpuntur-.nafrotinmindice tafifum CAPVT XXXV.
Soluitur in cinerefit vanafauilla^fomum.
De terebtntho Vwnnis.

CAP.VT XXX. COn procula Bethleem terebinthus

Iquajdam eftjappellata beatg Virginis^
De lapide limpido. ad cuius vmbram paulifper recreata fuic
Dei Genitrix; magnoque proptereain ho-
B OrientaliTyripdrta,quam prOcul nore habeturjtum quod vifa fuerit die Sab*
.arcus bis iacerepoteft,magnus in me- batiincombufta ardere , quemadmodum
dio arense quidam oftenditur lapis , fuper rubusMoyiisi
quem Chriftum ftetifTe ac prasdicaife affe-
runt,vbietiam mulier quseda exuollens vo-
cem de turba,Domino d\xi&t,Beatm ven*
CAPVT XXXVI.
De templo Bethleem.
ier qui te potUuit^ vbera qudjuxifU.Qui
quidelapisob honorem Domini nuquam Elena Conftantini materinflgnecon-
arena , feu puluere aut niue tegi dicitur,
I_I
1 ftruxit in Bethleem templum , cuius
quamuis ailiduo pame ventorum afRatu quidem a^dificij ea magnificentia eft^fplen-
arena ibi agitecur. dor & elegantia j vtquod huiccompares^
toto terrarum orbe non inuenias,Adricho-
C A PVT XXXI. miusinquit.Videliceteftexcelfumcumpri-
mis &c amplilTimu,cuius tota fuperior con-
De admtranda fpecie hominu cameratioquatuorex marmore columna-
a natura exprefsd. rumordinibus conftat^ quaru non mod6
multitudo miraculum, fed etia magnitudo
Dominici prxfepij,Aquilonari latere admiratione excitat^Habet enim ordo qui-
INinteriori,resadmiranda confpicitur, ho- libetquinquagintacolumnas, fingulari ar->
minis nempe efngies cucullatum
, & vene^ tificio Sc fumptu , cum vel ipfa materia fui
randu fenem barba oblonga reprsefentans, pretiocuiufuisa:ftimationem vincat. Super
quam natura ludibuda lineis nigricantibus ipfas colunas nauis Ecclefiaf oftenditur ope-
tato artiflcioexprefnt,vt omnibusinduftrie re vermiculato,qu£e omnis veterisTeftamc-
depidavideatur. Sunt qui miraculo rem tiexhibethiftoriasjabexordio mundi vfque
adfcribantj acdiuiHieronyniifiguram ex- adChriftiortumj mirando af tificio^ co- &
primere putent. loru varie^ate diftinda. Parietes tabulis ex
alabaftro pretioiiitimis funt incruftati,qua-
C AP VT XXXIL rum ea opulentiaeft^ &
pulchritudo>vtipfe
aliquando Sultanus harum forma 6c pretio
De faxo fanSii Stepham.
illecl:us,facratiffimo templo manus facrsle-

quoque vbi S.Steplmnus lapidi- gas admouerit iubens latomis vt e patieti-

INbusloco
,

obrutus imago, faxo impreffa

eius bus leuiter fubmouerent, 5c pro palatio fuo
manet. Ita Cotouicus teftatur lib.2. Idem in Babyloniam tranfportairehtded illi vtac-
quoquereperi apud Blaiium Buizam. ceiTeruntstabulas amoturi, ex folido pariete
Rr mirae
 IDANNIS EV5EBII NIEREMBERGti
mirse magnitudinis ferpens prodijt
mam tabulam momordit,que;&: ftatim cre-
puit;&in hunc modu reliquaz morfa? a fer-
pente crepuerut numero quadraginca. Qjjo
ifojSultanus timensvltricemDeiira, iuf-
ftuniTuocauit,&detemplo exijt turbatus,
&c plenus formidine,timulq, ferpens difpa-
ruit.Vifuntureciamnum ferpenus lbi vefti-
gia&C flxursetabularumj quam hiftoriare-
lacam ait in Annales fcnptorii Saligmacus,
adeo vtTurca? etia 8>c Sarraceni reuerenter
hocte.mplumfrequentent. Pauimencu hu-
ius templi totum ftratum eft marmore,fed
&ipfaconcameratioeftexmarmore,reftu-
dines & colore &c pulchntudine admiradas.
Infuperioreremplihuius parce verfus Orie-
t.m altare erecmm eft,eo loco vbi Magi } re-
licTis dromedarijs,cu munenbuslefum Dei
Filium adorauerunt.Ad locum autem dul-
ciflimsenariuicacisdefcenditur ab Ecclefia
inCapella decem gradibus,locu vei ipfo cc;~
Joauguftiorem, astemamemoria omnibus
fidelibus honoradum,inquo medionociis
filetio Virgo facrofanclo partu grauida,ca-
ftis vifceiibus &c llhbato pudore edidicSal-
uatorem, renellum inraniulu in commune
exponens duum aniinalium raedio.Hic lo-
cus tegitur mensa marmotea &candida,in
qua& Sacrum peragicur, &quieoveniunt
peregnni,ofculo deuotionem conteftantur.
Cereru lapidis illa pars, fuper qua Ghnftus
dicitur natus, &c pradepis pars in quam fuit
reciinatus,non veftiuncur marmore,ied nu-
dx patentjVterant tempore natiuitatis.La-
pis m quem reclinauit Maria &c cui flexis,
genibusinfedit, fimilitudinem ftellse
Eftaute tata hax Capella fumpcuofoopere
ex marmore &c auro exornata.Et de prasfe-
pio quidem , ait Hieronymus , in
minus infantulus vagijt , tacendum potuis
eft quam infirmofermone honorandum.
, loco, itemqs monafterium Virginjs a Pacl-
Tranilatum pcftea Romam , in templo
S.Maria; Maioris afTeruatur. Neque longe
iitemplo locus eft Circumcifionis , neque
procuiindecryptaadhseret,locus olim ftu-
dsorum fancTi Hieronyrtii, ficut fcribit Sa-
iigniacus. Crypcaquoque viiiraturad
ftrum,in qua multalnnocentium corpora
fuerunt congefta. Extruxerat autem ijf
dem templum B.Helena,vt patetexEufe-
bio &c Nijephoro.In exicu templi ad Aqui^
ionem ambicus eft Clauftri monachorum,
quodMinores ex Ordine D.Francifciinha-
bicanc. Ad
Griencem, quantum eftiacTus
lapidis,monumenta vifunturPaula: &Eu-
ftochij. In Ecclefia Fratrum eft facellum
S. Cathannae quo primum inducuntur
, ;
peregrini.
, Sc pri-
G AP VT XXXVIL
De Ecclefid Angdorum.
INloco vbi Angeli paftoribusnuntiaruht
Chriftum nacum,ruin# videntur antiqui
monafterij Monialiu,atemporibus fancla:
Paulas Romana;. Tanta nunc veneratidhe
templuilludapudTurcas habetur, vceius
omnem lapidemintacTumcuftodiant. Se-
mel quidam aufus eft auferre aliquos,fed ex*.
pertus breui vltionem diuinam; eius eninx
eoniux,liberi, pecudes, armenta, ftatim in~
teremptafuertint.
CAPVT XXXVIII.
D? faxo quod dicitur Lac Virginis.
And procul,inquit Cotouicus,a Mo=
mafterio Bethleemitico antrum ( cui a
Virgine nomeneft,quodqueitem Cryftam
lacteam vocant) fubijmus. Id ingreflu ob-
fcurifTimum &ar£tumjVia leniterdecliui &c
faxosa,ade6anguftum pr£ebetaccefTum,vc
nifi genibus flexis ,aut faltem inclinato ad
vterum capitc 5 vix penetrare queas. Itaque
ne vfquaoffenderemus, ardentem quifque
manu cereum geftauimus. Ad penitiora vbi
deuenimus^ antrumoftendimus quadrata
forma viginciquatuor circiter pedes per
quadrum continens,in cuius fere medio A-
ram marmoream etiamnum integra videre
eft. Ferunt,hoc loco Maria Virginem cum
habec. Iefu mfantulo ( dum Herodesin Bethlee-
miticos infantes fxuientem fugeret ) la-
tuifTe,atque intevim dumFiliu lactaret,lacte
quoDo- fuo locu irrorafTe. Incuiusrei memoriam
diui Hieronymi xtate templu in hoc ipfo
la Romana erecfum volunt ^quod tamen
hac tempeftate penitus dirutum, & folo x-
quatum,incineremabijt, nihilq pra2teraU
;
tare marmoreum &c antri foramenrotun,
,
dum ( quod inrummitate rupis excifum,
Au- lucem olim admififTe verifimileeft ) reli-
quum oftendit. Huiusantri faxum, coloris
& fubalbidi,duritie creta non fuperat,vt fcal-
pello radifacillime poflit.Id vulgo lac Vir-
ginisvocant D miramque ei indigens vici-
nique populiomnesattribuuntemcaciam,
multis experimentis approbaram^ Ferunt
namque, feminas lacli^ inopia laboraiJtes,fi
vel exiguum huius pulueris abrati , aqua,
Vel vino, aut lacle diflbluti accipiant , fla-
tim vbi id fumpferint,lacTe repleri idque
non fohim a Chriftianis, fed ab ipiis quo-
que Mahuraetanis, &c Mauris, &c Tur-
cis publice cmnium ore confirmatur:
qui.
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR/E PROMISS^ LIBER. 471
qui hocipfum in fuis vxoribus&: animali- oculoscapiac ,pafcacatquedelecler. Ctim
busfspiiiiroe feexpercos aiunc.Caufam ve- etenim circumuicinam regioneni correfa-
rovirginali lacti artribuunt,ac diuinomira- c~tam,aridam, inculcam, & Solisardore ex-
culo adferibunt. Precibusinantropera&is, uftam Peregrini perfpiciant , minufqj inrer
ac falutata Virgine,iinguli de cryptse lateri- pecrofos, ftenles fqual.idofque monceS viri-
bus aliquid deraiimus , &
nobifcu adfpor- dariafe repeituros putent, vbi iroprouise
cauimus. Cuius ego vim in noftratibus fe- vallem arborifera,odoriferam, herbidam,
minis frequentiflime certam didici , atque rloribus frugibufque ridentem atquecul-
Orientis populi opinionem haud vanam tiilimam oftendunt , rei nouicate haerenc
eife comprobaui, attoniti, &
infummamrapiuntur admira-
tionem. Vbiadvallis mediumventum.eft,
CAP VT XXXIX. mons occurrit,ad Septemtrionale latus,an-
guliim effieiens,atque ln hemicycli formam
De Fonte fignato. inftar arcus (tic extendens,cui'us cofta, qua
vallem refpick, villa occupat ,
quam Salo-
IDera Au&or iic narrat.Fotem iignatum monis Hettan olim nuncupatam aliqui vo-
d$e aiunt in iacris Litteris celebrem.Di^- lunc: hodieruinofapenitus nil pmer vc-
;

Bethlehem tria circicer millia paf-

itacis a tuftos fornicesaliquoc,&: aceruos lapidum,
fuum, dtfcenfumque prsebet foraroinean- nonnullaq; Maurorum vallem colencium
guftiflirno, fupra quod ficus anriquiifima, cuguriola continet. Ad radice.m montis fub
patuiis diffufa ramis, vmbraprxftat incran- ipio pago fons eft a Fonte iignato deriua-
tibuslastiffimam. &
Hunc nos incrauimus, tus:is per deductas arcecanaliculasagros ca-
fedquifque quo facilior foret via , ceream pofqueomnesHorticoncluiiirrigatjhume-
faculam ardencem praferebac^eftenim lo- cfatque moxin aquxductum influir,
fata,
cus fubterraneus,& obfcurus valdc,cellam &pereum Ierofolymam vrbem iubrta
in
formaquadrata oblonga fornicaro opere Salomonis templum fuaseffundicaquas.
pedesdecem, longam
referens,latacirciter
Viginti quinque, quaza Septetrionein
ridie diftenditur. In medio foila eft, in
Me-
ipsa
CAPVT XLI.
rupe excifa,longa pedes fex,lata duos, toti- De SutuifaUs.
dem palmos>profunda tres^quse fontisaqua
limpidiiTimam acfaluberrimam frigidam- STatua falis,in qua vxor Lot,refpiciens,
queex ipfoviuo faxo exhibentem excipit3 eft conuerfa , incredibilis anima^ ftans
eamque pcr canalem continuum rupi inci- memoria. Teftatur Iofephus, fe fuo adhue
fum difrundit^ atque inde antiquum aquar- tempore ftatuam hanc vidiiTe,quin & hac-
ductu publicis impeniisinhunc vfquediem tenus manet, & extat, ii Brocardo,li Bre-
conferuacum in vrbem ad SalQmonistem> dembachio , ii Saligniaco & alijs oculatis
pli aream defert» teftibuscredendum eft,qui poiicam dicunc
interEngaddi &: Mare morcuum.Hanc hi-
CAPVT XU Iloriam arguco carmine narrat Tercullia*
nusin Sodoma,& miraaddit:
De Horto conclufo. 2{amqtte comes aomuXi heti me! male tum
quoquelegls
I^JEc iniucundum eric audireHorticd- FeminawonpaiienS , diuina admurmurd
i.\lcluiielegantia. Hortum,inquit idem cdli
Auctor,conclufum Salomonisin facns Lit- ^udaces oculos nequidquam fola retorfit,
terisceleberrimum adijmus» Isnonmuro T{ec habitura loqui quodviderit > fimul &
conclufusmec arte,fed ab ipsa natura mon- iUic
tibus afperrimis &c maxim6 prsecipitibus v- Infiagile mutatafalemjftetit ipfafepdcrui
trimque feptus, vallern paruam refett, lon*
Ipfifo imago ftbi formam Jine corpore fer*
gitudine ftadia fere duo , latitudine paiTus uans.
quingentos continencem.Glebc; eft fertilif. Durat adhuc > etenim nudd fiatione fub
fimse& fortunatilTimae , coloris nioerrimi, dthram,
diueriigenens arboribus , malisprsfertim iiec pluuijs dilapfaftu t nec diruta ventis:
punicis, aurantijs^citrinis, ficubus, -alijlque guin etiam ftquis mutilauerit aduena for«
permultiSj nardo etiam & croco varijfque mam,
autem dicipoteft,,
fructibus abundans.Vix Trotinus ex fefe faggetfu vulnera comflet.
quantuciim eminustum comiausmirandi Dicitur ejrviuens alio iamcorpore fexus
fui iitus elegantiajamoenitatejac pulcherri-
Munificos folito dijpungerefangyine mefes>
mo profpecTu accedentiu pratereuciumque
Rri CA«
*n IOANNIS EVSEBII N IEREMBEIifci!
montis ebulliens , &eademquagignitur
GAPVT XLIL forbetur humo,in quo Philippus Apoftolus
EunuchumiEthiopem baptizauit>qui dum
Definte Samari*. in curru vetus inftrumenturn relegeretj

IHOns Samariae dicitur altcrriis eoltmfcus fontem reperit Euangein>

JL quater in anno variari,viridi (cincet,fan*

guineo, turbido &
limpidoj mira grata & CAPVT XLVI.
viciflitudine infpicicntiu oculos deleftans.
Fit etiam pifcinge Samariae mentioin libris De Torrente Vhilfthiim.
Regum^vbi occifi Achab currus ablutus dfc
Narrauit illud Vitriacus cap.84* Vl&oria Dauidis meruitaliquam men-
tione Torretis fliiuij terreThilifthiim;

CAPVT XLttt. qui alioqui nulla naturse commendatione

eft iniignis. Oriurr e ludsese montanis,fluic

De foniibm Lafe* per Vallem terebinthi,aUuensJv4odin,apud

Sechrona efTunditur. Eft autem inter Azo-
LAfafuitciuitas antiquajqua? p6ft Gra?* tum 6c Ioppen,quo loci cuminiidias Iona*

ce Kafotpfin dida eft,e6 quod pulchre thaeludaeifq; ^fuiflec Apoilohius, cjepre^

fiuat: lbiemmdiueriiaquarutn fontes,ca- heniis jjs,ionge JateqUe profligatus eft. En

lidi & frigidi,dulces& amari, profluentes, hoc eodem Torrente quinquc
elegit fibi

prseterVim medicam,potu quoque iucundf limpidifltmoslapides Dauid, quibusin pa*

funt. Oftendituraurem hic quacdam rupes ftoralem peram repofitis , progrefliis eftirt
feu faxu, fuperquodduoveluti vberapau- monomaehiam contra Goliath Getheum*
luluminterfe diftanuaeminent, quorum Apud iiunc Torrentem fufus eft a Macha^
vnum fundit fontem cahdiflimum & dul- bsis Gendebaeus, i.Macha^.
cem,altcrum frigidiftimum 6c amaru ;
quas
aquse incer fe mixtje,lauacrum gratiflimum
&
CAPVT XLVIL
prsebent,multifque morbis vitijs faluta-

re,maxime vero neruoru contra&ioni con- De Torrente Arwn.

ueniens:atq; rnde prortuens Mare mor-
, in
tuum efFunditurj habetque idemlacus me- Jcittir ArnotTciuitas, vbieraht cxcelil*
talla fulphui is &C alu minis.Buc (iib mortem Moab.Eft & Arnon rupes quardarri
"in
fuam deconfilioMedicorum profe&us He- in fublime porretla ? in finibus Amorrhseo-
rodesfenior,& immiflusin folium oleo ple- rum,inter Moab & Agarenos^n cuiusvcr-
num,inibi fouendus, vifus eft illis animam rice Torres per abrupta defcendcns in Ma ~<

agere quare exorta comploratione\ farrri-

j
re mortuum fluit.Ziegkf.us putatcuniculis
Jiarium excitatus,&ad fe reuerfuSjHuIlam- abforberi anretnfluxu.Eftigrtur & eiafclem
queamplius falutis fpem fuperefle intefH- nominisTorrens ArnonjCjuioriture mon~
gens, ingenti liberalitate in amicos , duces* tibus &c rU pibus Arabiar,atque inde fluit pct
milites vius eft,&paulo paft,delattismTe- totum deiertum 5 Moabiti^em diftermi-
richo, mortuuseft. nans & Ammonitida, demum fefe cxone-
rat & labitnr in Mare mortuum. Regio

C AP VT XLIV. vtrimque adiacenstota eft fruciifera. Flu-

utum hunc miraculose flccis vcftigijs tr*nf-
De fonte B.Virginis* ierunt Ifr ai%a?, pTofligato , qui obftiterat5
Hege Sehon.
fontcm beatcMa-
IN Valle Iofaphat effe
Blafius Buiza, vbi pueri Iefu
riar, fcribit

panniculos fertur lauifle, cuiusaqua febri-

CAPVT XLVIIL
busmedetur, etiamsegrotantium Maho* De fmte Stloe.
metiftarum, a quibuspropterea magnoin
cultu habetur, Stkre fons, cui pifcina iiue Natatoria Si-
loe, quse &c pfin* inferior nunciTpatu^
CA P VT XLV. eoniunela, eft m Occidentali latere ValJis
lofaphatoE radice montis Sion fcaturir. A-
Defonte JEthiofis. qua eius clara,dulcis Sc vberrima, cum fi-

lentio placidcq; fluit in Torrentem Ccdro,

FOds i&thiopis eft in medio itinere,q«o Huc fontem mclytus Rex Ezechias rcftau-
Gaza contra Beth-
iturab Ieruialem in rauit, atque in eius pifcina catcus ille a na-
furam,vigeiimo ab vrbe lapide ad radices tiuitate oculos fuos ?
Chriftifputo& luto
inurh
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 473
inun&os,lauans,viium recepic.Teftacur Io- Alia Chrifti nati iigna referuntur, fubita
fephus,Siloe,& alios oranes quotquot eranc ruinatempli Pacis j cres foles viii in Hifpa-
cxtra ciuitatem fontes,ante Titi Cefaris ad- nia in vnum coeuncesjfons oleiiuxca Tibc-
uencu adeo eosaqua ven-
defecifle, vc iuxca rim manans omnium Sodomicarum coco
;

derecur ;
aucem eius , canta
poft accefliim orbe repencina inflammacio acq incerirus; ;

vbercate hoftibus fluxifle, vcnon modd ip- fpledormedianoc~ce exorcus,&: inlimbum

fis&iumentiseorum,fed eciam horcis fuf- vfque dehifcence terra immiflus ;
iimuia-
ficerenc. De huiusaqux vircuce diligentif- crorum in i£gypto cafus . Quae omnia
fimus loci huius perfcrucator Saligniacus ica non oportec hic examinare.
fere fcribic: Fontis huiusaqua hodie adhuc
ipiis etiam Sarracenis in pretio eft. Nam C A P VT L.
cum corpore naturaliter inftar hircorum
fceteanc, in hoc fonce fe pueros fuos la- & De botro terra promijja.
uant,eaque locione fcecorem iuu mitigant.
Quin &: eam Turcje magnifaciunc , quod NEhel-efcoI dicitur, hoc eft Torrens Sc
eius vfum oculorum viiui conferre com- Vallis botri, vbiabfcideruntbotrum
percumiit. Habec Nicephorus > Heleuam mirae magnitudinis exploratores,quos mife-
Imperacricem ad fontem hunc mirifica rat Moyies : quem ,in teftimonium cerrse
conftruxifle opera. duo viri portabant in
fernliflima:, in vecte
Cadeibarne,quemadmodum demalis quo-
CAPVT XLIX. quegranatis&ficislociillius.
riuus Sorec medio milliario.
Diftat hinc

De Vmeis Engaddi> & prodigiis

Natimtatis Chrifiu C A P VT LI.

LVdolphus a Saxonia fcribit CuChri- : De vuis fine acmis.

ftus nafceretur, Vineaz Engaddi florue-
runt,& Chriftu veram vitem venifle often- Dlftac a Nehel-efcol medio milliario
derunt. Modusautem Naciuitatis Chrifti Sorec,Sorech, Zoredcorrens. Huius
figuratus eft in virga Aaron qua: floruit & , vinee; &: vites eranc elecla: &$£>tim3e,facie-
fru&um amygdalinum proculic.Sicuc enim banc fru&us pulcherrimos,vberes & perpe-
virga illa mirabiliter concra nacuram ger- cuos, quorum vuaenonhabebantacinum,
minauic fic Maria fupra ordinem nacurx
, vc ceftancur Hebrasi.Vinum eius loci rubens
mirabiliter Filiu genuic. Virga Aaron pro- delicaciflimum. Vinum Cos, ideftopcimi
tulic fructu iine plancacione Maria genuit
, odoris,coloris& faporis.Hic habitauicDa-
Filiu fine virili comixcione. In tefta amyg- lila,quam adamauic Samfon. In hoc riuo
dalina dulcis nucleus latebac 5
in cefta car- narrac baptizatum a PhilippoEunuchum
nis Chrifti dulciilima Deicas abicondica Bredembachiusj interfecat autem Dan &
fuic. In virga. Aaron inuenimus frondium Simeon tribus.
viriditacem, floru fuauicacem, &fruc1:uum
vbercatem : fic Maria habuic viridicate vir-
ginitatis,fuauicacem piecacis, &: vbercacem
CAPVT LII.
NonfolumauteChri-
perpetua? fatietatis. De Valle ^r herhd Baaras.
ftusludads, fed&Paganisortumfuu pra?-
monftrauit,quia omnes homines ialuos fie- BAaras iiue Babras,appellatur vallis iux-
ri voluit. Vnde Odauianus qui tunc toti , ta Machaeru,vbi radix,inquit Iofephus
mundodominabatur &ideoaRomanis , lib.7.Belli Iud.c<2j. eodem nomine gigni-
tamquam Deus reputabatur,Sibyllam pro- tur, quasflammasquidemaflimilis eft co-
phetiflam confulebat, an in mundo aliquis lore, circavefperamveroveluciiubare ful-
fe maior futurus eflec. Eodem autem die gurans. Accedentibus, eamqueeuellere cu-
quando Gnriftus in Iudaea nafcebatur , 5i- pientibus facilis non eft,fed tamdiu refugit,
bylla Romae circulum aureum iuxta Solem necpriiis manet quam ii quis vrinam mu-
contemplabatur , in quo circulo virgo pul- liebrem,vel menftruu fanguinem fuper eam
cherrimareildebac, quae puerum fpecioiif. fuderic.Quin eciam cunc ii quis eam cecige-
fimiiin gremio gerebat. Quod illa Cafari ric, mors cerca eft, niiiforce illam radicem

O&auiano monftrauit, Regemquepoten- feracde manu pendencem. Capicur aucem

tiorem ipfo natum efle mtimauit. alio quoque modo iine periculo ,
qui talis
Idem Ludolphus narrat, Magorumftel- eft.Tocam eam circumfodiunc,ica vc mini-
lamlapfam in cifternam proximam Be- mum ex radicecerra iiccondicum. Deinde
thalem. abea religanceanem , illoque fequi euma
Rr J
quo
474 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
quo religatus eft cupiente,radix quidem fa-
cile euehitur,canis vero
tamquam eiusvic-Cj a qiio
continud moritur,
herba tollenda
CAPVT LIV.
erat,tradkus. Nulfas enim poftea accipien- De lacti Gadar<e.
tibus mctus eft.Tantis autena periculis pro-
pter vnam vimcapieaffi,operej pretiumeft. Acus olim ciuitati Gadara* propirt-
Namque euocantur damioriiajpeflim oru m quuserat, euius aqua, tefte Strabone,
hominum fpiritus,viuisinimerfa, eofq; ne- adeo fuit noxia , vt pecora ea gnftata pilos,
cantia quibus fubuentum non fueritj ha?c cornua & vngues amiferint.In hunc lacum
cito , etiamfitantummodo offeratur argro- duo porcorum millia,de quibus in
Euange-
tantibus, abigit.Multa hic fuperftitiose di- lio Marci daemonibus agitata eiTe
agitur, a
cTa a Iofcpho. putauit Zieglerus,cuius etiam opmionis eft
Gerardus Mercator fed , vt etiam primus
;

CAPVT LIIL
Gandauenfts Epifcopus Cornelius Ianfle-
niusin Commentatijs in fua Concordiam
Euangelicam annotauit, exfacraScripcura
De ruta Macharu & D.Hieronymo fatis liquet, praecipitata

ea fuiiTe in mar e Quod enim Lu-

Galilaeae.
MAchaerus dicebaturoppidum &: ca- cas ftagnum dicit, Matthaeus & Marcus
ftrum munitiflimum m faxosarupe mare vocauerunr. Hi autemlacum Gene-
alta &C vndiquepraecipitiiiturn,vallibusex fareth mare appellare folent , quem Lucas
omni parte cin&um, loci natura 6c firmita- ftagnum fere vocat. Hierony mus vero lib.
teinacceflum &; inexpugnabile, magnitu- De locis Hebraicisciuitatem Gerferamde-
dine (imul &
pulchritudme admirandum. fcribens, Gerfera, inquit, vbi eos, quia dar-
Propter commoditatem loci primiim ab monibus vexabantur, Saluator reftituit fa-
Alexandro Rege a^difieatum,pdftinftaura- nitatihodieque fuper montem viculus de-
;

tum ab Herode , &c praecellenti in medio monftratur iuxta ftagnum Tiberiadis , iri
baffticaexornatueft. Aitaucem lofephus, quod potci praf cipitati funt. HacTenus Hie-
Ioannem Baptiftam ,quod Herodesvere- ronymus.
retur ne aliquf ndo po|>utas ipiius doclf ina
commotus,defecT;ioneffi aliquam pafaret,
vinclum miffam iri Machaeruro, &: ibi oc«
CAPVT LV.
cif u m fuiiTe. Quod faclu ffi fecuta eft 1 1*- De palitde Carfire^
dseorum exiftifDatio, ab irat6 Deo per di-
tumeiTeHerodis exefcitum pugnauefat :
AEmula Nili palus Cxkrcx fuos alit
enim infeliciflime contra Afetam.Dici.tur crocodilos,Ca?faream Pala^ftinar dieo,
hoc eodem loeo fepultus a quibufdam non Philippi. Maritima eft vrbs, & Strato-
D.Ioannesirfter Elifeum Abdiam Pro- & nis pruisW/5>@i»dicTa,hoc cft Turris Stra-
phetas.Caftellum autem ipfuffi erat muni- tonis vocata.Pfima Flauia Ziegleri diftat ab
tiflimum, vt diximus , &ciuitatem habc- Ierofblymis ftadijs fexce ntis.Hanc quidam
bat colli fubie&am , qua afcenfus erat in indicant a Plinio dicTa fuifTe Apolloniam,
arcem. Inter cetera, quas ibi vifenda erant, Ptolomasustaffieninter Turrim Stratonis
natura vel homirium induftria excogitata, & Ioppen Apolloriiam locat, velutidiuer-
rutaerat mirabilis magnitudinis ( a nulla fam.Poftremum Flauia colonia a Vefpafia-.
enim ficu vel celfitudine vel magnitudine no vocata fertur. Vtbs fuit munitiflima
vincebatuf ) qua* perfeuerauefat ibi abuf- maxiffle & opulentifTima.Cingitur ab Oc-^
que Herodis tempofibus, manfiffetque vl- cidente Man magno , ab Onente palude
teritis, nifia Iudaeis , qui locum tenebant, quadam dulci & profiinda, in quaeft mul-
excifa eflet. Sedcum Lucilius BaiTus expu- titudo crocodilorum,vt aucTor eft Bredem-
gnationem tencaflet,eafuscaftellum ttadi- bachius. Hanc Herodes , mecu defecTionis
dit. Rufusenim miles ;£gyptius , ctim ce- Iudasofu , toti genti quafi arcem impofuit:

piiTet fingulariaudacia Eleazarum fortifli- defcripta enim magnifice eiusforma,iotam

mum iuuenem * eique tamquaffi mox ftif- xdificijs marmoreis exornauitaceuratilti-
pendendo crticem defkiflet Lucilius itt me,tam Regijs palatijs quam priuatorura
confpedu Iudacorum , miferatibne fimul ciuiu £edibus,&, quod fuitoperoiiitimum,
& defperatione ad deditionem coegic
B portumaddidit (cuinomen Sebaftus, ita
obfeflos. abHerodeappellatusin honorem Caefaris)
tutum a tempeftatibtis,magnitudine Pyraso
parem, admirandum ftrudura eo magis, ;

qudd omnis illa materia aliunde aduehi de-

buerit.
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^E PROMISS^ LIBER. 475
buerit. Proie&is autcm
mare molibus,
in
defuper turres impofuit, quarum maximse
&C puichcrrimac a Drufo Gsefaris priuigno
CAPVT LVI.
deftru&<j\Circumportuma:des,concinuata De aquis Maferephot.
ierie, marmorc extru&x futtt
polititfimo
extante in medio tumulo,in quo templum Quse Maferephot,alias Maflerephot,
Casfaris a longe confpicuum , & in eo fta- "V Hierony mo Mafrephothmai m, ialin^
tuar, Romse altera,altera Casfans, vnde no- funtiuxta Mare magnum,vbi tempore ex-
men vrbis. Caefareas : inquaetiam cloacar crefcentis&: inundantis maris aqua in al-
fubterraneae admirandse ad recipiendam ex ueosquofdam ftuit,&: aut Solis feruore auc
mari aquam inaeftu vrbi fubluendar, ad & igne in fal excoquitur. Ad has vfque aquas
deferendam in mare purgamentorura pro- filij Ifrael^Duce Ioiue^periecuti funt Cha-
luuiem &imbrium. Extruxit etiam thea- nanafos.
trum ibi & amphitheatrum , vnde late
profpectus in maria^Acque hec
decim annoru m fpatio abibluta funr .Perfe-
omnia duo-
CAPVT LVII.
&a autem Cadarea , in eius dedicatione "De bdnm Amatha.
magna fuit. rnagno apparatn,
ceiebiitas ,

maximis fumptibus, abufque Italiain hunc

vfum petitis quse eb facerentj inftrtmi Ludi
AMatha villa in vicinia vrbis Gadara*
in monte ikx, adcuius montis radices
quinquennales dicati Augufto. Fuit,vt Io- aquje calidaferumpunt;, balneis defuperse-
iephusait,ciuitasluda:a: lnaxima, & qua: Aqu^e ad iarciendam corporum
dificatis.
maiorem incolarurn partem Grsecos ha-
1

commodse^Gen.^^. Hie-
valetndine funt
beret. Non longe aCa*fatea rlturius erar, ronymus de Loc.Hebrakis litera A.& G.
quidepaludibus eidem vrbi adiacentibus
defluebat.Hiccum Herodes Agrippa auin-
quennalia celebrarec , neque adulatores
CA PVT LVIII.
compefceret qui Detim eum falutabanr, De Eletitherio flumo*
fulgorc veftis perftTicti, ab Angelo percuf-
fusinterijt. In hac Cornelius Cencurio a fiuuius,qui ex Libano mo-
ELeutherius
Petro Apoftolo baptizatus, primus in ea te in Iturara prorumpit,& per regionem
Epifcopus fuiftetraditur. In hac Philippus Emath &c Roob, atque Galilzam gentium
domum habuit , inqua &habitauit cum fluenSjVelanam vrbem, aecaftru Belcifort
quatuor fuis filiabus virginibus prophetii- alluit tandemque iuxta ciuitatem Horma
,

iis. HicAgabusPropheta zona Pauli li- tribus fere aTyro Aquilonem verfus, duo-
gatuseft, atqueipfe PaulusinprastOrio He- busautema Sarepta contra Auftrum mil-
rodisferuatus coram Rege Agrippa & Fe- liaribus,Marimagno mifcetur. Hic fluuius
licePrseiide, aebienmo detentus in vinculis teftudinibus abundat,dequo Plinius lib. 9 .

aFefto, Caefarem appellauit. Ctim Chrifti iicfcribit:TeftudinesPhcenicio mari vltro

fidem fuiftet amplexa , habuit Epifcopum. Veniunt ftatuto tempore anni in amnem
Nominat huius Epncopos B.Hieronymus, Eleutheriumeftusa multitudine. Adhunc
Theophilum, Eulebium, diligentilTimum vfque fluuium Ionathas Machabseus Pco-
Bibliothecae diuina? cum Pamphilojmar- lomaeum Philometora iEgypti Regem co-
Acaeium MpvtxQ&e&wv,
tyre perfecutorem, mitatus eft. Per eumdem fluuiumDemetrij
Euzoium,Gelafiutm Habuit rpfafedes Ar- Principes ac milites a facie lonathse, in A-
chiepifcopum poftea\vt patetexTyrio, & mathite rcgione caftra metantis,fibi timen-
habuit fub fe Epifcopatus viginti. Atque tes^ inceniisnoclu caftris , clkm fugam ce-
hocloco Marinus a Theotecno eius loci perunt. Huius fluuij Iofephus, Plinius,>
Epifeopo confirmatus , martyrium pro Ptolomaeus , alijque aliquoties mentionem
Chrifto amplexuseft. Pofta BalduinoRe- faciunt.
ge, ferentibus opem Genuenfibus,recupe-
rata, Carebat tumportu. C£farienfis Epi-
fcopi titulo nunc vcitur Suftraganeus Seno-
CAPVT LIX.
xieniis in Gallia ;
forte Parifieniis. Defcri- De terrd AeeUama-
buntur fcopuii iuxta Cadaream Paheftina*
alofepho Eifc» i.Belhitf. ACeldema, liue Haceldemach, hoc eft
ager fanguinis, ager erat figuli ad Au-
ftralem plagam montis Sion fitus , a tergo
habensmontem eiufdem nomints medio-
eriteraku , iacl:u lapidisaPifcinafupcriore
Rr 4 diftans,
476 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
diftans , qui ludseorum coniilio tiiginta at- nymi monftrabatur arbor Sycomori, vnd«
genteis,quibus Iudas Chriftum vendidit,in Chriftus vocauit Zachxum ficut.& tcn> ;

icpukuram peregrinoru emptus cft. Cuius pore Bedaj ficus , ex qua fufpenfus Iudas»
medium Imperacrix Helcna quatuor mu- de quo nos Lib. i . Curiofas Philofophiae.
ris, longitudiue feptuaginta duorum, lati-

tudineveroquinquagintapedum fecit in«

cludi,acfuperius teftudine(qua: feptem fo-
CAPVT LXII.
raminibus , per quas defuncta Chriftiano- Be Conualle Mmhre^ terebmthoeim,
rura corpora dimittuntur,patet)concame-
rari. Eft vero huius terras virtus mirabilis,&: COnuallis Mambre, qux &c vallis He-
fidem pasne fuperans quod defun&orum
, brodicitur^fertiliseft&amcenavalde,
corporavigintiquatuor horarum fpatioin inquahahitabat Abrahamintabernaculo,
puluerem redigat: quam virtutem,etiamin vbi &
tres Angelos hofpitio iufcepit, pedes
alias regiones deue£ta,minime perdit. Nam eorumlauit 3 &; fub ilice iiue quetcu Mam-
cu iuiTu Imperatricis Helenas de hoc agro , bie miniftrauic ad menfam. Vidic autera
quantum ducentse Sc feptuaginca(vt aiunt) tres,& vnum adorauk,quod nimirum fum^-
nauescaparepoterant, Romam auectu, ac mas 8c tremendae Tnnitatis admuabile my-
iuxta montem Vaticanum ineum locum fteriumeft. Vidit, ait Hieronymus.dieia
exoneratum fit, quemincolse Campu fan- Chrifti,&;la!tatuseft. Arbor autem ip(a,
clum vocitant, licet caelum mutarit , eam*» quam terebinthum vocat Hieronymus,du-
dem tamenretinere vim, quotidiana expe- rauit vfque ad imperium Conftantij iunio-
rientia docet. Romanosenim refpuens,fola ris, atque setatem fancti Hieronymi. Moti-
peregrinorum corpora ad fepulturam ad- ftrabatur autem peruetus, &annos magoi-
mittit quorum etiam hic omnem carnis
;
tudine indicans. Cumcjj a Chriftianis tune
fubftantiaintra viginti quatuorhoras pror- ibidem Eccleiia eiTet aedificata , aeuncfisia
fitf confumitjoflibus tantum refiduis. circmtu geniibus terebinthus illa velut ia-
figni quodam Numine conferuata faper-

CAPVT LX. iftitiose colebatur , eo

eaquondam Angelos
quod Abraham fub
aecepiifet hofpirio*
De lapdthm fepulcbri RachtL Enimuero Helena Confbntmi filij in-
B.
ftinchi, ad arborem Mambre,qu£e nuncte-

SEpulchrum Rachel eft,vbi inpartu Ben- rebinchus dicitur (quindecim ftadijs Me-
iamin obijtRachel vxor Iacobi,quo lo- ridiem verfus vicinam habens Hebron aIe- ;

cimonumentum hoc cum pulchra pyra- rofolymis autem abeft ducenta circiter Sc
mideerexit Iacobin titulum , iicut &C fan- quinquaginta ftadia , vbi vera certaque fa-
6ta Scriptura &c titulus adhuc teftantur, &c ma eft,vna cum AngeliscontraSodomata
eft fubquercu. Superpofueratfuper tubam euntibus etiam Filium Dei hofpitio accc-
,

Rachelisduodecim lapides,pro numero fi- ptum effe ab Abraham,ab eocj} Ifaaci pro-
lioru Ifrael, quitemporibus Bredembachij creatione annuntiatam) maximum ornatif-
ibierac. Inueniunturiuxta fepulchrum la- iimumque templum erexit : intellexerat
pilliquidam omninonigri, quos colligunt enim Conftantinus , veteres Graecse fuper-
peregrini.* dicuntur enim conducere mulie- jfticionis aras fub ea conftruxiiTe, &Graecis
ribus ad faciliorem partum. Eft in quinto facrificijs iftic vinum libafle,
opcratoseile,
milliario ab Ierufalem , in eo loco qui a thura adolcuiile,bouem hircum &gallum 3

Septuaginta vocatur Hippodromut. facrificaile, lucernasoleo infufo appoiuifle,

CAP.VT LXI.
^De quercu annosa>feu Sichem»
MEmoriam aliquam meretur longami-
tasarboru, quam potiilimum com-
mendat Quercus Sichem, feu Sichimo-
rum,qua? & terebinthus. Subhac lapidem
prargrandem erexit Iofue, in teftimonium
fcederislfraelcum Deo : ibidem Abime-
placentasobtuliilejquofdam etiam num-
mos,&varij generis vnguenta in vicinuta
puteum conieciiTe,ita vt rerum coniectaruta
ingeti copia aqua inutilis iit reddita. Quod
fane Conftantini vxorismater ,ciim forte
iftac traniiret,vifum genero fuo renuntiauir.
Animaduerterat enim,aeftiuo tempore loci
incolas , longinquiores etiam , Palacftinos,
Phcenices,& Arabes,annuasferias ineare-
gione peragere, &C conuentuscelebritafque
eagrata fueratomnibus Iuda^is quidem, :

lech conftitutus eft Rex fuper Ifrael. Quer- quodPatriarchagenerifque fui principera
cus harc tempore Hieronymi oftendeba- iadarent Abrahamum 3
Gra?cisver6, pro-
tur infuburbano rure Neapoleos , prope pter Angelotum ineum locum aduentum;
fepukbru m Ioleph. iEtate quoque Hiero- Chriftianis pond jquodaDeodikdotibi
id
 DE MIRACVLOSISNATVRI5 TE&KM WLOUISSM UBER.
477 •

id pnedicium fuerac quod mukis tis latronis incrucein morte

, pofte^ Domini fan-
teculis de Virgtae faturuim fuftat. Qua re guinis coloretn jrdhirc cbprehendere liceri
Conftantinuscognica,Epifcopis Pakftinis Scribic Eufcbius qudd Lucianus Ancio-
,
vicio vembat, inprimi% Eufebium Pam- chenus Prefbyrer.vir mofibus, «Wifir^encia
phili perftringebac, quod cam fan&um lo* & erudicione pnecipuus, ad cribunal iudicis
<>ura ctefpexiilenw.Itaqtie Epifeopis PJTceni- adda&ii$,corani Prarfide &c pop^lo iwiigni
cia: mandaiwc > yt ex iptis fundaimentis "sM oratione Cforifttana- rcliguonis ration^
rldU
euerterentur ,
ftm ulaCra jgne combu reren- dens , mcer ali a iidei qu x addaee-bat
tetffe-
tur, ac^tempiu m tbi canta^ anciquitaris' no- nionia, etiam hanc feifTiTranT teftem
adfe
mini couemens extrueretur,tn quo diuinum buerk,dicens: Adfti pulatu r his ipfe inlerO-
nomen Eccleiiae tecepto ritu colereiur,. lo^ folymislocus» &
Golgptkxmmp&s fub pa-
eufque de cetero a contaminatione omni tibulionere difrupta, Hec Lueianus.CuiM
iiber eiTec. Quod ftquis deinceps eiufmodi quidern fciilura: ea eft lacicudo quod
, hu-
qajdqnifaiceiJe deptehenfusefet, eum gra- corporrs craflitio factfd capere poffit:
tiiani
ui multatum iri posnaconftituit. Atqueim- profunditas vero tanta , quod ab huius
rei
h#4t adi rer&colfeta, legrcimum- coit-
petfata curiofts,dimifsa bolide,ttequ aquam
potue-
fecuca funt exicum* Adsfcripfaus totum ric inueftigari vt veriii mile
} ht,infernu vf- m
h-unclocum. «x Nicephoito life.8. cap.30; qae paterej&quemadmodumlatronid^
»jftiis eirinr delicati funt , qui his legendis tero via per Chrifti morcem m ca?lurrt teftf-
oieu-m & operam abfumi clamanr. Intelli- *ata eft,ita per pecras huius feifturam
laoro*
giwnsusiilted .Hienwsyfla*, quod fupra pofue- m fmiftro(vc olim rebelii Core) viarm in iaw
f»mm: Vidit dietn C&rifti Abraham, quod! fernum apertam eife. Exquo patet,-
qa^tm
fctupulum illi moueat , cui ignotum iir, verum (it , quod deipiis ait Bicronynttu^.
Gfa^osto-y^i^q^ni-dicicur adorafte^ii^ Chriftus,inquiens 3 vnum reliquitfiniftru^
Mlkxiffe Chriftum qui tum Abrah* appa- alterum affumit dexterum v iicut in die
ia^
ruerit, Angelos vet^ illos fuiffe, quipoftea dicij faeiet.Ex fimili
criminediilimilesfoiu
Sodoma m fubuerterinc,ideo4ue- borti fen- ti^ncur fines alter antecedit Petrum
:
in Pi*
teritiam iVtfere facit,iequitUf Hkionymus, radifum^alter ludam in infernu.
Confeto
Cum Laitriniplerique per tm trespetfonasj , hreuis vitam acqt*ifiu& l<ongam &:
s blafphe--
per vmm5ytmm Dmm imeitigant. Often- mia finica pcena plec^kur a?terna.
yfc Huo
diiur adhuc hodie,ai« S^Ugniacus^y ilex illa que Hierony mus.
amte oftiuiti tabernaculi Abrahae.nam licec
antiqua ilex atiiieritjtamen ex eius radiee
aiia pullulauit j cuws folia paulo maiora
GA P' VT LXIV
® e
....
*&wus fUgellmtitm
^ . i*
funt folijs lentifci,ftuaus vt quercuu m.Ce- co-ntinuis.
terum Beion-uslib.i. Obferuacap.S/. fcri-
bit Nobis porrd demonftratus fuit locuSj
•
13 £&** FiBonifaciuSiGuardianusMoni
in quo Abraham tres vidit,& vnum adora* JtV. tis Sion , in libello fuo, fe quidem fx-
tiit,extra pagumHebroiTjad agri cuiufpiam pius locum lithoftrotum vififle , fed voca-
fbilam,in quo Adam creatus dicitur.Hune tum a Saniacco , cum vel exa&ionis impos
notat terebinthus triplici caladice exvno ftt2,vel multae imponeiTdae causainuitus
ttunco prodeunte. adiret. Gellulas autem fe perraro ---

(kmfoA iocum verd flagellationiSjVbi mul-

tismodisChriftusiIlufusfuic,feptimo vix
r
k* A
i\ Y \T
r>
V t1 LAIII.
tvttt demum ainno (aibfente Saniacco) a vetula

ts*
De 1 *jt
lapidibus fajfs
r rr • atimiftumjatque tumfe , quotquoc ade> &
montis
Cdmma,
tmtt audiuiffc quaii ic^us flagilknlium : u
Vetulam interrogatam an hoc fsepius con-
i#, r
-
.
U tirtgeret,refpondiffe,fexagintaaiinos,quos
Niigne manfit monumentura Domitiiw ibi habitaiTet , die noduque indefmenter
1
Xca^paflionis in Caluarias monte,vbi on> fuifle auditos; Geteriim,quod multi putanc
nia ceftata funcDomini fui niortem.Velum afferuntque videri ac confpici ibi
, homi-
templi in duas partes fciilum eft,terra con- nem aiTidud mouentem
cufla eft, monumenta aperta func > morcui
dexteram , i& &
terrogantem fubeuntes de extremo iudi-
furrexeruht, &
petrae Iudxis cordis expro- cij dk # nugas cffe aniles fabulas putac&
brantes dunciam rupta^ diiTiiierunt. Cuius Cotouicus , credit tamen hiftoriani nar-
;

reietiamhoc prxclaruminpetrofoGalua- fatam;

riaemonteadhuc extat argumentum ibi :

enimconfpicietiamnum poceft illa, quse

iub m anu Gb rifti lseu a,& a ii niftris pcnden-
CA-
478 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

CAPYT CAPVT L XV III.

De columnis lacrymantibus. De igne frodeunte exfefulcro DmiA

ADijciunt aliqui , interquos Petrus a DAuidis fepulcrum , vna cum agro re~
San&o Dominico quatuor lapideas ,
galium fepulcrorum , in ciuitate Da-
coiumnas effe in monte Caluariae perpe- ,
uidmagnificein fublimi collocatum erat*
tuo ftillantes aquam,quafi aetemislacrymis in quo ipfe Dauid^Salomon^ alijque Reges

pafllonem Dominicam commemorantes* Iuda^irem & loiada Pontifex fepulrifunt*

Sub ipfum montem ponitillas ^quahiatus Inhoc monumentum Salomon in fepul-
ille lapidum pertraniit. turapatrisfui Dauidmaximas intulit diui-
tiasjquod pofteaHircanus Pontifex & dux

CAPYT LXVL aperiens,tria millia talenrorum argenti inde

extulit.Poftmodum vero Herodes Afcalo«
De Aroer fiue Ariel terr&motu* nita ludarorum Rex , &
ipfe auferens ex
eotheiauri vim magnam,cum ftamma in-

ARoer,quae & Ar,& Arnon Moab, & de exiliens duos fatellites eius extinxiffetj
Rabbath Moab,hoc eft gradisMoab . ab incepto deftititj&adexpiandum fe,ip-
dicitur,vrbs antiqua,pocens, &L Moabitaru fum monumentum candido marmorc or-
precipua, fita fuper ripam torrentis Arnon hauit,quod longotempore i.bi permanfits
in confinio Moabitarum Amorrhaeorum , vbi poftea Sarraceni Ecclefiam fibi conftru-
&: Ammonitarum in valle medra^gloriofa; xerunt , quas etiamnum extat , locumquc
& niuris validismunita,poiTeiTaoUm agen^ hunc mire colunt ac venerancur*nec Chri-
te vecerrima. Omnijm, 6c poftearecenta a ftianorum quemquailiuc introire^ermit-
filijs Lot,idMoabicis,ciim prioresac-
eft tunt. AliudmirandumBeniaminus addit,
colasfubucrtiffenc vnde& eorum metro-
,
Locus, inquir, fepulcrorum Dauidis Sa- &
polis fa&a domina Moab nuncupatur,
,
lomonis , ab hinc annis mille iuffu Patriar-
quam poftea SehonRex Amorrhxorum il- chas Chriilianorumocclufus, <5£ab oculis

lis iure belli abftulit: quo ablfraelicis incer^
fe&o, filijGad vrbemhanc poffederunt&
reftauraruntjatque ab hoc loco
ctonafiliQs Aramon proftrauit
quidam putanteffe Ariel , quod Ariel fiue
A'p£«b$i hoc eft MartisidohijCemporeHie-
ronymiadhucibi coleretur , vnde& Areo-
hominum ad hodiernum vfque diem cela-
tus eft.Corruente enim muro templi quod
praeclara vi- inSion eft,lapides ex antiquis Moncis Sion
Iephte.Hac murorum fundamentisadtempliinftaura-
tionem eruti fuere^in quibuseruendis cafa
lapide quodafublato, antrioftiuro ab ope-
rarijs inuentum fuit , quod fubeuntes , ad

polim diclam Hieronymus vero Ariel

. quoddam palatium , matmoreis innixum
apud Ifaiam allegorice Ierufalem iiue tem» columnis,peruenere,in quo monumentum
plum iigniticare cenfec in Ezechiele verd,
: videre auro & argento obduclu, ante quod
altare holocaufti denotare. Huius vrbis menfa erat,in eaque fceptrum & corona au-
muri m infantia Hieronymi nocle terraf- rea,ad cuius finiftram fimilisornatusfepu^
motu coirueruntpoft morte Iuliani,quan- crum, erantque illic \mx conclufa: : quid
do totius orbis littora tranfgreffa funt &£ vero continerent ignotuni fuit. vero Cum
exundarunt maria. NuncPetradicitur,aic hominesilliin palatium penetrare confti-
Brocardus, &
eft metropolis Arabias lecun-' tuiffentjturbinis fpiritu percuffi , ex antri
dx. Habuitpoftea fedem Epifcopalem * &: oftio in cerram exanimaci deciderunc. Ia-
fub fe Epifcopatus duodecim* cuerunc aucem eodem loco vfque ad vefpc-
ram, cu^m fpiritualiorurfusexeitaci,huma-
CAPVT LXVIL nx voci fimilem m^xcxMnv.Surgite^estte ex
bocloco. illiveroimpulfi,atquepauorecor-
De fpeluncd Adam. repci,maximetrementes exierunc, remquc
Dlcitur fpeluncaAdam ,incuiUs rupis omnem ad Patriarcharerulerunc. Hxc ille»
cauitate tradut Adam &Euam multo
tempore,cencu videlicec annis,luxiffe Abe-
lem
C APVT LXIX.
filinm (uum incerfec~tum,inqua vifun-
tur le£H eorum faxei, habentes in longitu- De antro Oltuetl
dinetriginta pedes. Sed& fonsin fpelunca
fcaturit, de quo bibiffecreduncur primi pa- LVbet hic defcribere antrum ad radices
rentes noftri.Brocardus & Bredembachius Monris olruaru, Chnfti oratione,fan-
Itin.tf.SaligniacusTom.iQ.eap.jv guinis iudore,atq ; Angeli pr«fentia,a Patre
seterno
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 479
Kternoad Filium fuum confirmandu miiTi, Alia eft fpeluncafirmi(Tima&: inexpugna-
praxelebre, atque ommbus Chriftianis ve- bilis,vltra Iordanem,in finibus Arabia: iita.
nerabile.Id hguvx eft quafi fphamcavn ru- Quam Templi, quorum
Fratrcs militix
£e excifum qtiatuor columnis feu pilis ex tutela: ac defeniioni commifla erat , anno
eadem rupecxiis fufFuirum,latum perdia- faiutispoft milleiimum centcfimum fexa-
roetrn m pcdes circiter triginta. In fum mi- gefimo feptimo , Siracono Chriftianorum
tate rupis uixta vltimam columnam ad Oc- De quornm proditorum
hofti tradiderunr.
cafum vnicumfpiracuium h,ibet,feu fora- numero Ierofblyrnicanus Rex Amalricus
men rotundum, perquodlumen adm;tti- duodecim in crucem egit. Hax Tyrius
tur.Iuxcamurum qui ad Orientemrupem lib.i.9.Belli (acri.
fuftentat, altare quondam extiiifle referur, Alia eft Arbelorumfpelunca,quam Bac-
eolociquoCbiiftusproftratus m terram, chides, per regionem Arbeilem exercitum
asternumprecatus eft Patrem , Pater.m- ducens, expugnauiu, adquam magnus Iu»
quies 3 //?^W^^,&c.Proftrataibidemia- da:orum numerus confugerat. Eamdem
cetcoiumna,pro fignoolim(vt volunt)po- Iofephus hiftoricus,dum Galiliex-praseiTer,
fita, vbi Angelum iubftitiile, ac Chriftum contra Romanos permuniuit. Idem Iofe-
confortaiIe,iacra2 narrant Litterx. Haxex phusin Vita fua fcribit.
Cotouico lib.2.

C A P VT L XX I.
C AP VT LXX.
De cauemd Adomm.
De SfdwKu wimitifjimis,
CErerum in Adomin videtur qua:dam
St fpelunca trans Iordaneminregione cauerna profunda , fuper quam olira
I

^Suetsea ciuitate Tiberiade fexdecim
milliaribus Italicisdiftans,fitaveroin
fimo cuiufdam montis cretacei, cuifubie-
i&um erat iramane pretipitiuirhHsec ab vna
dumtaxatmontisparteaccedi poterat per
anguftum adeo collem,vc vix pedis haberec
ere&um fuit asdificium. Adomii autem eft
altif- locus fanguinarius,frequentibus homicidijs
8c latrocimjsinfamis , etiam pofterioribus
temporibus rem & nomen retinuit.Mons,
&c portiomontium Engaddi, afpetfu terri-
bilis,&valdepericulofus quemque iyie ,

latitudinem atque homini etiam ab omni

, conductu nemo oemere tranfeat. Eo loci
onere expedito abfque periculo iter non homoille, quidelerufaiem in Ierichoten-
praeberet.Intus habebat aquarum fontes,ac debat, curatus eft a Samaritario,cum inci-
tres manfionesfeu diuerforia, itaconftru- diflet in latronesjab ijfquevulneratus efTet,
&a, vtperligneasfcaias ex vno in alterum quodetiamnum muitis contingit. Diftata
afcenfusacdefcenfuseflet. Locus ifte,eo Iericho contraOccidente quatuor leucis^
quodnatura ficuquecommodiffimus eftet, Quondam villuia, nunc caftrum , vt Bre-
Chriftianorum munitiffimum &c inexpu- dembac hius& Brocardus voluntjvt Hiero-
l

gnabilequondamprseiidium feu munici- nymus, ruina^ in forte tribus Iudae>Grarce

pium fuit.Quod cum Rex Coradinus,an- aja&acrtc, 7rvppcov , id eft afcenfus rubentium
no puta poft V irginis partu miliefimo cen- propterfanguinem qui ibi a latronibusfun-
teiimo quinquagefimo feptimo,ingentibus ditur.Hebr. Maledomimi eft confiniu tri-
copijs oppugnaret ,aduentanti cum exercitu bus Iudae, &c Beniamin, vbi &. caftellum
Balduino tertio Ierofolymorum,RegiceiIit, militum fitum, ob auxilia viatorum.
folutaque obiidione , dum venienti hofti
occurnt, in pugna,quam cum eo commife^
rat,viclus eft. Idem hoc munimentum iu-
GAPVT LXXII.
ratus Chriftianorum hoftis Saladinus obii- De fjjelunea daplicL
dione cinxit, anno nimirum nati Saluatoris
miliefimo centefimo feptuagefimo nono, ^Vr non fpelunca^ duplicis meminiffe
ante quihtum obiidionis diem , dolo &c in- *licebit , quam cum agro &: arboribus

fidijs, nonfine proditionis fufpicione per emit Abraham a filijs Heth quadringentis
,

deditionem m
fuam poteftatem accepit, ficlis argenti? inquafepultifunt Adam 6c
Verum ld lerofolymorum Rex ftatim pro- Eua, Abraham &Sara , Ifaac Rebecca, &
ximo anno recuperauit 3 ac poft trium heb.- Iacob & Lia. Maufoleu adhuc temporibus
domadarum obfidibnem,cum ftrenue ad- Iofephi 6c Hieronymi monftrab \tur per-
modum a feptuaginta fortiffimisvirisde- optimo marmore fabricatum.circa fpelun-
fenderetur,per deditione recepit, & armis cam hancSarracenisedificarut munitionem
atque commeatucommuniuit , virifque fi- firmifTim.am,cum ante fuifTet Ecclefia Ca-
dis ac ftrenuis cuftodiendum tradidit. thedralis^vt auelor eft Bredembachius.
CA~
4SO IOANNIS EVSEBII NIEkEMBERGII
latebris trahere. Specus enim illi aditus ha^
vnum poft alium ho-
CAPVT LXXIII. bent anguftosmec niii

minem admittenteSjfed intus funt ampliffi-

De Trachomtide. mi,& fupra qua credas eapaces, planofolo
defuperte&i. Nam totusis locusconftat ex
'Peluncarum mentioni proxima eft hu- petra afpera , & non facile meabili nifi ali- ,

Jiusprouincias hiftoria. Trachonitis* iiue quoducenteper femitas,quae non per dire-

Traconitis,aliasTrachon, Tracon, non & clum feruntur,fed multismseadris ftcxuoix

parua,fed,vt Pliniusajt, regni inftar regio (jinttImperatorisOclauiani Auguftirem-

eft, trans lordanem inter Palseftina & Goe- pore,Cum Zenodorus Trachonitaru Prin-
leiyriam fita quae verfus Septemtrionem ceps propter lucrum , quod illiinde cede-
,

Damafcum refpicit; ad Orientem deferto bat, latrociniaifta foueret,idem Imperator

Arabiae quod Bofrae Arabiae defeitae me- Trachonitidem eique continentem Bata-
,

tropoli iungitur , conterminaeftjncipiens naeam & AuranitidemZenodoroabftulir,,

enim, vti eam defcnbit, amonte
lofephus atque Herodis maioris regno ea lege con-
Libano,& fontibus Iordanis vfqueadTy- tnbuit, vtfua diligentia latrohes cberceret,

beriadi proximum lacum latitudine pandi- latrociniaque extingueret.Qui mox,adhi-

tur.Avico autem,qui appellaturArphas,ad bitisducibus, Trachonem iuftrans, latro-

Iuliadaoppidum longitudinetendic,&: ha- num receptacula expugnans, eos maleficijs

bitaturab mcolis Iudaeis, Syrifque permix- abftinere & agricultutse operam dareco-
tis. Suntquiopinantur,Trachonitidem & gens , magnam circumuicinis peperitfecu-
Ituraeam vmuseiufdemque regionis eile vo- ritatem. Veiiim cutti hoc vitas genus Tra-

cabula, &: vt nomma , ita &£ regiones, qux chonitas gladio &c raptu viuere alluetos
hisvocabulisfigniftcantur,diuerfas efte ac nondeleclaret jfemel kerumcg ab Herode
Iordane medio diftin&as prouincias , tum defecerunt atquead priftinalatrocinia &C
,

ex iacro Luca: Euangelio^tum ex alijs Scri-
ptoribus fatis aperte liquet.Qu.6d ad Pro-
uincise Trachonitidisoriginem attinet,non
CorefiliusEfau,vcS.Hieronymusin.Lame-
pracdas reuerfi funt.Sed denud Herodis
opera perdomiti,imperata facerefunteom-
pulfi. Porro anno Ghrifti fepdmo Hero-
des,ciim fe iam morituru elTefentiret,Tra-

tationis Ieremias Commentariis ai-t

;
fed chonitidem vnacum Gaulonitide , Bata-
prout idem Au&or in Quseftionibus feu nxk &
Paneade regiombus extrema^ vo-
Traditionibus Hebraicisin Genefim,& Io- luntatis codicillo ,fiiio fuo Philippo fratri

fephus m
Iudaicis Antiquitatibus manifefte
fcribunt, Hus filius Aram, nepos Patriar-
che/Noe primuseam inhabitauit,acgentem
hancinftituit. Qui Pateftinam inter Sy-
HerodisTetrarchse Galilaese aiTignauit.viv
de &:in Euangelio D-Lucae^Trachonitidis
&£ huvxx regionum Tetrarches fuiile fcri-
& bitur:quibus,vt Iofephus meminit,triginta

riam, cognomine Caden, tenens principa- feptem annis pacifice prsefuit.Poftea Qau-
tum,non folumTrachonuidem,vertim & dij Ca^faris donatione eafdem regionespoi-

terrarn Hus vrbemque Daniaicum condi- feditRex Agrippa,predicl:i Herodis nepos^

dit. Trachonitis auteregiohascappellatur,
quod faxofa &: afpera fit, atquetubterraneis
.
meatibus ac cauernis abudet.Tes^&M' enim
Graxis iocum faxofum fignificat tra-
chones etiam dicuntur occulti fub terra
Ab hac regione vicini montes,quiiniacris
voluminibus Seir &: Hermon vocantur ,
Straboni Trachones montes appellantur.
, & Nec pratereunda hic eft memoria Philippi
huius regionisTetrarchae,quo tepore Chri-

meatus ac fpecus. Fontibus &: riuis hxc re- ftusDei Filius in terrahomo interhomines

gio penitus caret , ideoque pluuialcs aquas conuerfabatur. Philippus ifte vir perpetuo

mcolse per trachones , hoc eft meatus fub- modeftus &c amator quietisfuit. Degebat
terraneos inlacunis, tam naturalibus quam enim femper in fua ditione. Quoues vero
artificiose fa&is, diligenter colligunt, ac eo-
domoptogrederetur, iter faciebat cu pau-
rum plericj in trachonibus , id eft fpeluncis cisfelectiscomitibus, fubfequenre fella, in

& cuniculis commorantur,ac ferarum mo- qua fedes folitus erat iura reddere.Et fi quis
fedelitefcunt. Rapto hbenter viuunt,ailue^ ex occurfu opem eius inuocaret , finedi-

tim Damafcenorum aliorumqtie propin- latione mox ibi fella pofita reiidens caufam 5

quorum
agros iimul &: vicos excurfiones audiebat,iuftoque iudicio innoxium abfoi-
facere,populari,exercerelatrocinia,colonos uebat,& fontem damnabat. Obijcin bac
vexare, pecorain fua receptacula abigere, anno Imperij Tiberij Casfaris vi-
ciuitate

-prasdas agere,atque his artibns vidum qua> gefimo , Principatus autemfuitrigefimo

Habebaot autem infuis habitaculis quinto, atque in monumento ,
quodiam
rere.
& aquse copiarn,vt ex- ante iibiconftruxerat , magnificeacfum-
paratam cibariorum
terna vi petiti poilent fatis diu bellutn in ptuose funeratus eft.
C A"
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRJE PROMISSiE LIBER. 48 1
in monte hoc adorau'erunt,& vos dtciti<7 quia
CAPVT LXXIV. Jerojolymis efi locm vbi adorare oportet.
hunc montem cum Samantanurum
In
fedi-
De Maard. tiofi confugiiTent,nequidquam ofFerente fc-

curitatem Cereali,tandem occifi fiint. Ce-

'
Aara Sidoniorum,Latine/^/#/?fi S$h reriim fons Iacobeft puteus,adquem Iefus
idoniorum, cuius in hbro Ioiue fic me- farigatus fedens cum
mulsere Samant.uia
tio,quae poftea cauea Tyri di&a eft, fpelunca locutus eft de aqua viua , & adorando Deo
cft inexpugnabilis,acque Ghriftianoiu inu- in fpiritu & veritate quo loco Hieronymi
,

nicipiuai , in Sidonienfi territorio ficum, cempore Ecclefia excru&a erat & fabncata.
quod anno poft nar.umChriftum millefimo Erat ad radices montis Garizim.
cencefimo fexagefimo feptimo prselftliarij
milices pecunia corruptiSarracenis cradide-
runt. V Vilhelmus Tynus Jib. i5>,Belii facri
CAPVT LXXVl
cap. 1 1 De Libano monte*

CAPVT LXXV.
t
Ibanus,Hebraice Lebanon
Phoenices mos, facris Litteriscelebra-
, infignis eft

De monte Hebai @y Ganzjm. ciflinius,quiterrsepromifla2 fines aSepcem-

trioneclaudit» nama tergo Sidonis orfus,
|
Eba!,qui dicitur & Ebal & Gebal^co- verfus Orientem vltra Damafcum tendens
Lrrarius monti Garizim in quo fteterut mille quingentisftadijs,tefte Piinio, hoc eft
fex cribu-scauernofus eft & voraginofus,& centum o&uaginta fepcem millibus paffuu,
qui fkpe terrsemotum patiatur. Grefcit au- ad Smyram &: Palmirenam vfqjregionem.
cem ad dextra partem fontis Iacob mons, porrigitur.Ob eminencem aucem fuam al-
habens duo capica,quorum alteri Garizim, titudinem proctil tum incerra exiftenribus,
Hcbai notoe inditum eft. Hic ad im-
alteri tum mari nauigantibus,a quadragefimo
in
perium Moy[i,poft Iordams traniitum ,Io- milliario cofpiciendum fe prsebetjomnium
fue , xdificato altari lapideo , obtulic holo- quippe quos habec Syria, montiu alriftlmus
cauftaDeo, infcripfu Decalogulapidibus* fimul ac amceniflimus eft, vnde quibuf- & .

& coram Arca per Sicerdotes promulgauic dam Mons montiii appellatur.Nihil enim,
inGanzim legern,obferuati bus benedi&id- inquit D.Hierony mus in Zachariam. fcri*-
nesconferendas , in Hebal veso tranfgre- bens, Libano in cerrarepromifllonisexcel-
dientibus maledi&iones inriigendas,populo fius eft, nec nemorofius arq jcondentius. In
crnni refpondente, Amen. Ec quod m hoc Ofee: Mons Libanus fertiliilimus& virens,
monce fex potiffime tribus c6ftitiiTent,pra> denfiffimis arborii comis protegkur. Ideo-
cipuaqua-dam veneratione a pofteris fre- cjue magnoeius videndi defiderio Moyfes
quencibaturcausafacriiicij & orationis. In tenebacur, quem tamen non nifi procul a
Garizirn lorahan Sichunitis maledixir. faftigio montis Nebo,afexageiimo fcilicet
Temporeaute Alexandn Macedonis Ma- milliario,fpec1:areei dacum fuic. Diclus au-
nafTe5,frarer laddi Pontificis ludxoru m,ab cem eft Libanus a Liban,c|uod Hebra?isal-
akan pulfus,ep quod alienigenam duxiflec bum,velcandidum,&: chus fignificat; nani
vxorem, nempefiliaSanabellat DucisSa- thusquidem plurimum optimumque ac ,

marias,foceri auxilio xdificauit in monte fragantiusfpiransin eo legitur , &: niuibus

Garizi m templum ad inftar cempii Ierofo- perpetuis albefcic. Inipfius etenim fummi-
lymitani,eiufqueprimum Pontificem egic^, tatibus ac praxipue qux Ca^farese Philippi ,

idqueSamaricanLfrequentabaccausafacri- imminent ( nam ibi fe akiorem Libanus

ticij & orationis, &: prasferebanc templo Ie- tollic) nullo non anni tempore,etiam media
rofolymkano.PofteaabAntiochoEpiphane sftate ciim feruentitTuni calores lbidem
,

poficaeic ibi ftatua Iouis Hofpicalis. Tem- eflefolenc , fiigidiflima^ niues inueniuntur,
poiibus Brcdembachij oftedebatur ibidem quse inde fub paieis , ne nimio caeliaeftu li-
fanum aiuiquirlimum Iouis Olympiaciho- quefcantiConferuata?, per duorum vel plu-
fpitale. Hircanus vero poft morrem Antio- rium dierura iter in circumiacentes vrbes ,

chiPij templum cum Cuthseorum gente vt vinum fua commixtionerefrigerenc,de-

euertit,quatdefolatioinciditmannum du- feruntur. Refert ex Problematibus A!e-
centefimum a die quo fuerat conditu.Vulc xandri Aphrodifei Dominicus Marius Ni*
tamenhociempiumperduraiTeBredemba- ger , in hoc monte ex ca:!efti rore coa-
chius vfque ad bellum quodcum Romanis gulum quoddam dulciilimum fieri, quod
populusludaroruminijt. Refpexit ad hunc Jkcchar accolas vocitant , proximum fa-
montem Smvmimz hmuims:Patres } nojlri iis glebulis candidum & fragile , vnde
,

S f fone
4$2 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
nomen accepimus. Pro-
forri nos facchari
abundantiam,pluuiarumque fre-
pter roris
quentiam , ac naturalem ipfius humidita-
tem , Libanus nobiliflimisfcatet aquarum
venis, celeberrimorumque fontium ac flu-
minu m principium& origo eft.Ex eo enim,
praeter cetera,inclyta haxerumpunt flumi-
na Chryforrhoas lordanis , Eleutherus,
: ,
Leo,Lycus,Adonis,qui nunc Canis dicitur,
&
Fons hortoru , qui magno impetu ema-
nans , tribus fluuijs in marecurrit. Eadem
quoque ratione pradtantiflimarum arbo-
rum &. herbarum Libanus fertilifllmus,vti-
liflima varix ele&aeqj materiae filua, & me-
dicinazhortuseft. Etquantumad arbores
huius montis attinet,earum naturasex par-
te huius vrbis a Hierony mo defcribuntur*
Arbores Libani,quantum in auras confur-
gunt vertice,tantum radice in ima demer-
gunt, vt nulla tempeftate quatiantur , fed
ibbili mole confiftant. Harum arboru ra-
mi hucillucque tenduntur,vt veniant vola*-
tilia cadi,& habitent ineis> Crebtas hiccre-
fcuntCedrienodes &imputribiles,miraq5
proceritate (quibus idcirco in facra Scriptu-
ra fuperbi comparantur ) fublimes. Recta?
quoque &C ele&as abietes,odoriferaecuprefu
feu cy parifu,pingues oliuse,pini,buxi,diuer-
ikque arbores thurjfera: , quarum gummi
tletium clibanum a Medicis nuncupatur.
Porroquantumadherbas , varijs Libanus
fragrat aromaticarum medicarumque her-
barum genenbus^ quarumoptime redoleti
odore virulenti ferpentes aliaque venenofa
,
animalia procul inde fugatur.Omne tamen
iilueftrium ferarum canorarumqueauium
genusineoadmodumfrequens eih Valles
Libani oiim mirum in modu feraces eranr,
acoptimo tritico vineis, pomarijs, hortis
, ptemtrionali parte tribus Afer confpicitur,
atque vberrimis pafcuis abundabant; vnde
cb graminum perpetuo virentium copiam
ammalia , quas a Sacerdotibus iuxta legis
praffcriptum quotidie Ierofolymis in tem-
plo offerenda erant,in compafcuiseius pa-
fcebatur.Deeximijs huius montis donis &C
virtutibusclarifllme OfeePropheta in per- ^tis vitae operibus,
fbna Dei ad poenitentiam conueriis in hax
verba loquitur Ero quaftros jfraeli germi-
: y
nabit ficutlilium 3 &
erumpet radix eiw vt
Libanilbuntrami em,&erit quafi oliuaglo-
ria eim> ejr oclor eim vt Libani. Conuertentur
fidentes in ymbra eim.viuent tritico.&ger-
minabunt quafi vinea memoriale eius ficut
;
njinum Libam. In hoc monte eiufque valli-
bus, nec non adiacenti ei regione , quas ab
eo Libamca , &
alias Syria Libanica deno-
minataeft, multi, &
diuerfaetumnarionis
tum rcligionis habitant populi,Syri nempe,
Arm.-ni &Gracci,item Chnftiani,qui i'e a
Galiisoriginem traxifle glonanturilacobi-
ni,Georgiani, Maronitse &
Neftoriani , ex
quibus vno temporeoeliingentos exereitni
fuoadiunxifle Herodeslegitur.Ex Maroni-
tis autem anno poft Ghriftum natum mille-
fimo centefimo o&uagefimo fecundo,qua-
draginta bellicofiffi morum virorum millia,
abiurato errore,orthodoxam Catholicam-
que fidem amplexi funt. Ex quibus omni-
bus&admirandahuius montis pradiantiaj
8c accolarum etiam frequentia facile col-
ligi poterit.
G A P VT LXXVIL
De monte Hermon.
TJ Ermon mons, qui ab Hebrads Cher-
JLJl mon , a Hierony mo Aetmon & Er-
mo,ab AmorrheisSanir & Senir,aSidonijs
Sarion,Sirio,& Sireo,a Phoenicibus Sanior,
in Deuteronomio etia Sion, alias Seon vo-
catur , StraboniTrachon, alijs Trachonus
dicitur , Ptolomasoaute Alfadamusappel-
larividetur.Situseftvltralordanemeregio-
ne ciuitatis Paneadis,quam quidem ab au-
rora defpicit,a Meridie vero moti Seiriun-
gitur,acvergens verfus Septemtrionem,quaV
Trachonitidem regionem circumit, prope
Damafcum Libano fe copulat. Vnde in fa-
habemus , quod
cra Scriptura frequenter
Iordanem adSolis
terrafiliorum Ifraeltras
ortum atorrente Arnon vfquead montem
Hermonextendatur.Monsifte excelfas al-
montequidem Ga-
titudinis eft:nam liceta
laadcacuminum fiiblimitatefuperetur, at-
tamen altero monte Hermo,qui intra lor-
danem iuxta motem Thabor fitus eft,nec-
non & tertiomonte Hermon, qui in Se-
&
multo maior altior eft,ideoque perpetuo
etiam in eo inueninntur niues,quasD.Hie-
ronymus fuo seuoTyrum ob delicias defer-
ri fblitas fcribit , vt nempe seftatis tempore
eftiuapocula temperarent.Proceris quoque
ac laudatiffimisabudaiabietibus^qua: mul-
praecipuetrabibus&na-
uigijsaptiffimae funt , vnde & in Ezechiele
Propheta habemus , quod tabulata nauis
Tyrise de abietibus montis Sanir fuerinc
compatta.' Ex Canticis Salomonis quidam
colligunt, in hoc monte leones , pardos &c
leopardos habitaffe. is enim Chriftum his
vcrbis fuam fponfam alloquentem introdu-
cit: Veni deLibanofionfamea, veni de Liba-
no,<veni 3 coronaberis de capite Amana,de ver-
tice Sanir &Hermon.de cubilibus leonumje
montibus pardorum,iwe,vt Hebra;i habent»
leopardorum.Hzbuit monsifteinfignes fpe-
luncas,quaruvna, vt Marius Nigerfcribit,
quatuorhominum millia capere poterat.
Tenue-
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRJS PROMISS^, LIBER. 48^
Tenuerunt autem eum quondam Hcusei tribus Apoftolispuicherrimu hoc locoex-
& Amorrhsei pofterioribus veroannisin
; ftruxit templu(quod ex VVilhelmo Tyrio
eo dominacus fuiiTefcribitur Og Rex Ba- apparet fuiiie cathedrale) multamqjreliquit
fan ,
quem ciim Ifraelicae occidiiTent pecuniainfubfidiumeis qui ibi manerent,
montem hunc poffederunc filij dimidise locumqjipfumexcolerent.HuictemploaC'
tribus Manafle. cefTerut poftea duo Monafteria,vt hic eilent
quaii triaex D.Petri deiiderio tabcrnacula:

CAPVt LXXVIil quorum vnum inueniofuiiTeGrsecorum

que D;Elise confecratum, veniimile eft al-
at^

De montibm Gelboe\ terum fuifle Moyii dedicatum. vtrumq au~ ;

temvideturhabuiiTeAbbatem.Nunctrium
GElboe mons , fiue montes in quibus horum templorum,&: per ambitum plani-
Saul caftrametatus eft contra Phili- eiei(quam Iofephus Hiftoricusquadragia-
fthe/OS,ibiquecum Ionatha filio fuo occifus ta diebus muro circumdedk)aliorum pala-
eft,quamobrem imprecatus eft ijs monti- tiorum,turrium,nobili(Timorumquea?difi-
bus Dauid,vt nec pluuia,nec imber,nec ros eiorum grandes tantiim vifuntur ruinae , in
defcenderet fuper montes iftos. Extendunt quibusleonesalia?quefera?iatent.Fuitenim
fe montes illi ab Occidente a Iezrael vfque mons hicnon foliim fouendis mulcendifqj
ad lordanem per vndecim leucas. Narrat feniibus idoneiis, verum etiam extruendisj
igitur Bredembachius, montes illos in mul- qu^ totipatria: pr^fidioc{Ient,munitionibus
tis locis eile petrofos, aridos, fteriles. Sunt aptiflimus. Vndeinlibroludiculegimus,
qui volunt eiuitatem effe prope montes defcendiffemb hoc monte exercitum Ba-
qux diceretur Gelboe, a quaipfi montes rac pugnaturum aduerfus Sifaram.Porrd ia
nomen accepetint. Eft &: Gelbus vieus ipfo Dorninicas transfigurationis loco iam
grandis, fitus in monte Gelboe > vt Hiero* hortuseft arboribus confitus * &: fontibus
nymus au&or eft. irriguusjqui muro ambitur.Quo quipedem
montis accoluhti propterreligionem atque
GAPVT LXXtX, obferuantiam loci, neminem accedere per-»
mittunt. Ex hifce fontibus crediderim oriri
De monteThabor. correntem Cifon. \

THabor,quem Septuaginta
Itabyrium, alij Tabyrium
Polybius
interpretes
,
CAPVT LXXX.
Mafteim voeati monseft pulcherrimus in De monte Eroge.
medio Galil^a: carapo,mira rotunditace ex
omni parte aequalicer finicus,cuius altitudo ERoge mons , alias mpns Meridionalis'
trigintaftadijsconfurgens,quse in mari na- ad vrbis meri-
dicT:us,altus &£ celfus eft
uigantibus procul (pe&andam fe exhibet 5 diem parum verfus Occidentem vergens^
afcenfu difticilis ,&: Septemtrionali tracTu de quo hoc notatu dignum legimus , quod
inaccelTa Invertice autem viginti fex
eft. Ciim Ozias Rex Iuda, fumpto Sacerdotali
itadiorum campeftrisplanicies patet.Diftat habitu.j fan&uarium templiingreiTus,fuper
contra Orientalem plagam a Dioca?farea aureum altare thymiamatis, Deo thuris in-
decem millibus,eftc]5cseli temperie faluber^ cenfum adolere quod folis Sacerdotibus
^

rimus, vineis,oliuis, varijfqj arbuftis,frucTi- fas eratiprsefumerec j fadus iSc illico terrse-

feris arboribus totus vndiqueconfitus,rore motus maximusjcuius etiam Amos Sc Za-

perpetud viuidus,arborum frondibus,ver(i-
coloribufque herbis femper viridis, atque
fuauiomnigenum florum odore fragantif-
iimus. Hinc magnaferarummaximeque
auium hic eft frequentia, quarum & grato
concentu amceniilimus eft,&: venatu cele-
bris.Vt paucisdica, totus hic mons pafcen-
disoculis reficiendifque animis dicatuseft,
ideoque eum Chriftus Dominus merito
delegittum orationi tum transfigurationi
, fronte percuiTus eft,quapropter ftatim tem-
fuse, quo Sole lucidior niueque candidior
refulgens,coram Moyfe & Elia celeftis glo-
rix asterngqj beatitudinis aliquod fpecimen
difcipulis fuis Petro,Iacobp & Ioanni exhi-
buic. incuiusfacTimemoriaD.Helena
charias Prophetse faciunt mentionem, quo
&ipfum templum fuperius fiilum fuic,6i
mons iftefciiius medius tanta quidem vi
atque virtute, vt altera eius pars fua volubi-
per quattior ftadia procedens, obiecTu
litate
demum Orientalis montis ( quimonsof-
fenfionisvocatur) conftiterit,obftrucTa via
publica,&: oppreftis ruina hortis Regijs.Ip-
feinterim RexOziasfulmineicTus,lepra in
plo atque vrbe eiedtuSjtabe per omnem vi-
tam ipfi adh2rente,in domo feparata vfque
ad diem mortisfuae feclufus fuit.
his
Sf CA.
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
HonisChrifti fore aEmuhtorem , etimque
GAPVT LXXXL (vt mendacia mendaci figno probetjin car-
lumhocloco dasmonum ope efie eleuan-
De monte Olimti. dum,ceterum a Domino lefufpiritu oris
fuioccifum iri. Suprahunc montem Ghri-
fOns 01iuetifiueoiiuarum,abvber- ftumeodem modo acforma^quaafcendir^
Lcatefrequentiumin eo creieentium adiudicandum viuos &c mortuos innubi-
oliuarum,Gr2Ece quoquegAaioy diclus, qui bus venturum efte , ex A6lis Apoftolorum
alias etiam mons inclytus &c mons fanctus liquet,vbi legitur^quod cum Apoftoli,de-
vocacur.Sicus efteregione Ierufalemad O- fixis incaelu ocuhsjalcendentemGhriftum
rientem , atqne a ciuitate alta intetiacente intuerentur,duo viri adftiterunt illis, amicl;i
valle Cedron, difcretus ab ea fecunddm fa- veftibus albis,qui & dixerunt: Viri Galildj,
cram Scripturam iter fabbati , iuxta Iofe- quid Jlatis afpicitntes in cdlum?'bic lefmqui-
phum vero ftadi js quinquediftar.qui etiam aftumptm eft a vebisin cdu,fic veniet ,quem«
addit, fummu m
montis fex ab vrbe ftadijs admodum vidiftls eum euntem in calum.
abefle j tantae enim altitudinis erat. Ex eo
nonfolumomnespsene plateae Ierufalem ,
fedetiam mare mortuum facile videri pof-
CAPVT LXXXII.
fentiPraeter oliuas autem palmis,pinis,myr- De fixo incowftifftpttbdi.
tis,alijfquefrucliferis arboribus abundaban
Inhuiusmontis vertice fan&iflimus Rex Bechaniafaxumeftcoloris fubrlaui 2
Dauid^a facie filij fui Abfalomfngiens,flens
IN albidis interfecantibus venis,duorum cir-
& nudis pedibus Deum adorauitiineodem citer pedum akitudinis ^ omnibus ciim O-

quoquemonteeius filius Salomon omnis rientis tum

Occidentis Ghrifticolis vene-
pietatis oblitus, Aftaroth idolo Sidoniorum rabile.Illud enim efle produnt, in quo fe-
e regionelerofolymitam templi(ex quo om~ dentem &quiefcentem Saluatorem Mar-
Bis quje ibi peragebatur idoloiatriaprofpici tha hifce allocuta
eft verbis t>amine fihk :
i

poterac) fanum erexit , quod ipfum etiam fuiffes jratet mem non fuiffet mortum. Por ro
cum ceteris idolorum delubris lofias de- maximaadmiracione dignum eft,acociam
ftruxit. Hunc montem Chriftus orationis faeculis,&: atot peregrinis,fragmentis huius
&quietisgraciafaepe frequencauit 3 ibique faxiafportatis,noneife attenuatum. Hac^e-
perno&auit: atq^ex huiusfummitauecoram nusGotouicus lib.i.
adftantibus & intuentibus difcipulis , dara ,

eisbenedictione,in caelum afcendit,facie(vc

ctiam ex vltimis pedu eius veftigijs a ad tantai
CA3?Vt LXXXIIL
rei memoriam, petrofo monti inftar ceras DeaquttTiherienfibus*
impreflis etiamnum euidentercolligicur)
,

ad Occidencem verfus,Catholicam ex gen- EmmauS

EStlogeaciuitate Ammaus vicus ^tton
fiue
tibusRomanam fpe&ans Ecclefia,ad quam Tiberiade,vbi funt aque;
ipfeeiuscaput, tamquam geminos&illu- calidas fanandis corporum vitijs idonea;3
ftres ocuioSiD.Pctrum fuum interris vica- quns Iofephus etiam aquasTiberienfes no-
rium Paftorem,ac Apoftoloru coryphxum, minat. Hic Vefpafianus pro Tiberiade ca-
& P.Paulum gentium Do&orem mifliirus ftra pofuic.
erac. Cu m hoc ioco a B.Helena Imperatoris
Gonftancini matre rotundo fchemate &:
pulcherrimo opere coderetur Ecclefia,quaj
C APVT LXXXIV.
mfui medio lapidi imprefla Dominicain- De Carmelo> Ipelunca Eli<s t & loco
cluderet veftrgia^locus ille,dequo afcendit, igne e&lefli taclo,
du mquam,vt Pauiinus Nolanus Epifcopus
teftatur , tegi marmore aut pauiri recepir, CArmelus mons , qui Hebraice dicitur
fcmper excuflis,folo refpuente,qua2 manus Carmel, fiue Charmel, eft excclfus
&
adornadi ftudio tencauic apponere fum- ; valde &: nemorofus, nobiliflimis vineis^
mum eius cacumen, vcfcribicD.Hierony- oleis,arbuftis, frucl:iferisarboribus herbifqj
mus,propter Dominici Corporis rneatum, odoriferisabundanSjVtobfummamrerum
nullo modo contegi auc concamerari po- o m niu m copiam fercilicati & abundanti? in
tuitjfed traniitus eiusa terraad cadum vf- Scripcuracomparetiir. AbeftaPtolemaide
que patec apertus. Quae Ecclefia multis ftadijs cencil viginti, vt lofephuscradit, In-
ibi faxulis
permanfit,Chrifti autem veftigia colebatur acolonismultis, eiiifquepalfmi
adhuc cernuntur, Sunt non infimi ordinis multa fic metioin Prophecis, Inhoc mbnce
viri,qui aflerunt,Ancichriftum huius afccn- Eltas Propheta cora Rege Achab 6c octin-
gentis
 DE MIRAGVLOSIS NATVRIS TERR^E PRQMISS^ LIBER. 485
gemis quinquaginca pfeudoprophetisBaal, ciilima eft, i\ cum alijs,qii2e filueftres dum-
ciim illi nequidquam cuitris fe dilaniantes taxat arbores gignunc , conferas.
idolo immolarenc ipie Deum verum igne
,

cxlicus demiiTo , experimencocoprobauiC;

ibique genibusgeftu admirabili oras,
flexis
CA PVT LXXXVI.
pofttrium& femis annorum ikcitacem, De Tyrio ferpente.
pluuiam a Deo impetrauit. Locus ignecon-
fumpcuSjinquic Iofephus, ha&enusibi per- Alunc quidam, in hac regione reperiri
durac.In hoc monce,in pedemontis Onen- ferpetem Tyrum, vndecyriacum di-
tali,aic au&or Itinerarij Chiftele, fpelunca cunc confici , efleque longicudinis femicu-
eft &fons vbi habitabanc Elias &L Elifeus, bici,crafiitudinis autem digici,colore griieo
&filij Prophecarum , poftea habicauerunt incermixco, maculis rubris. Eft nacura ca%
ibi &orjginem &
FracresCarmelitse, vnde cus.habetq-,cam prxfens venenum,vt nullo
nomenhabenc.Euit etia ialtus in Carmelo, remedio illiobuiari poflIt,fed membrumle/-
vc colligitur ^.Reg. 1.9. Ifa. 37.Mich.7. fumabeonecefle eft refecari. Eft crinicus
circum caput,&: irriratus,videcur ignem fo-
G.A P V.T LXXXW uerein lingua.Illudeftanilis commecatioi
quod liber de Nacuris rerum fie fcribic:Ty-
De monimu IerofcljmitiUm. rus eft in parcibus Iericho circa folicudines
Iordanisinfeftusauibus &animalibus, ma-
'
Erufalem iica eft in montanis^quse adeo xime ouis auiu, quae cum ipfis auibus com-
.abundant, Bellonius inquit, omni arbo- edir. Huiuscarnes confe&se cum quibuf-
rum genere , filueftribufque &c aromaticis dam admixtis,omne toxicumvenenum ex-
herbts, vcmontilda: in Creta comparari peilunt quam confedionem cyriacum di-
;

poillnr, cuieciacemperamento& ahjsdo- cunt. Ferunc aute nonnulli,hunc ante paf-

tibusrefpondet.Excoliturcerra inipiis fco-
pulis fcalarum in modu, vndecognofci po-
teft vecerum ludaaorum diiigencia &. indu-
ilria, qui fblum alioqui pecrofum & fteriie,
culturafruc~hbusabundansreddiderunt.Si-
miiis diligentia obferuaturveteium Grse-
corum,qui ^Egsei marisinfulas habi&arunc,
fionem Chrifti nuliu liabuiiTe remedium ,
maximeque hominibus fuiile infeftumapsa
vero die paftionis vnum ex eis infeftifiimum
circa partes Ierufalem cafu fuifle compre-
henfum jj8£ ad Chrifti latus fuilTe cruce fuf
penfum:atq;exillodie totum illud ferpen-
tis genus accepifTe virtutem contra omne

quarum piurimas confpeximus,nunc defer- venenu. Ael:or Tyrus idem eile fertur quod
tas,& vix centum incolas alentes, in quibus vipera nam &: Au<2:ores in medicinaloque-
;

olim pluresquam fexies milleniviuere po- ces de cameferpetina vel tyriacaconficien-

tuerunc, ytapparetextuniulis &collibuSj da,rar6 vel numquam deTyro fub hocno-
qui antiquitus ex firma materia per fcalas minefaciunc mentionem,fed de vipera. A
exsedificati fuerunt,adretinendam terrame Tyro vero denominatione dicicur cyriaca.
per prxcipitia deuoluerentur,&in ea ftirpes
nafci poflent. Infula%Ceos, Milos,Andros,
Naxos,Paros,&: plerasque alise eadiligencia
C AP VT LXXXVIL
aveceribus Graxis fueruntexculc2e,vt vbe- De Vifcmd proiatica.
rioresredderencur planis locis.Sic etiamlu-
dafi,cum folum haberent fterile, vc dixi, Se Plfcina ,
quse vocacur Grasceprobaticaj
adalendas vites aliofque fructus ineptum, hoc eftouinafeu pecualis,eo quod oues
magno labore &
fumptu fecundum reddi- aliasque pecudes litanda? inealauabancur ;

derant. Colles,vcapparec ex ftrucluris quas Hebraiceaucem Bechfeda(corrupce Beth-

nuc etiam permanent,veterem maieftateni faida) id eft domus efTufionis , quod aquae
quodammodo refipiunt. Arbores fponte in pluuiales ad eam confluebancjfica erat inter
illis montibusnafcentesfuntadrachne, pi- portam vallis & templum. Ampla &: prxci-
cea^aria^ilex^erebinthuSjlentifcus, plancae, puaeratpifcina totius vrbis, quinque porti-
ciftus,ied6,thymbra,fmilaxafpera,maron, cus habens quam Rex Salomon fecit pro
;

origanum, heracleoticum, tragoriganum, minifterio templi,atque hinc a Iofepho fta-

faluia,ftachis,ruta filueftris,triroliu,afphal-
tites,cyciaminus,vmbilicus,fiuecotyledon,
chyrous,iiyiTopus iilueftris,a noftradomefti-
cadifreres,quaftame Creta: ignotaeft.Mo-
tiu pars,quaead Occidentem vergit,vitium
aliarumq- fru&iferarum arborum, vt olea-
rum,ficuum,maiorum punicorumjOpulen-
gnum Salomonisnominatur. Inhac enim
pifcina Nathinari lauabathoftias,quas tra-
debant Sacerdocibus in templo ofTerendas.
Huius aquacertistemporibus ab AngelO
Domini mouebatur, &
qui pofteius mo-
cum primus defcedebat in eam,a quacum-
que decinebacur infirmicace fanus fiebac: ,<

Sf 3 ideo*
 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
multkudo
ideocp inporcicibuseiusiacebat diadema Melchom idoli Ammonitaram,
magna languentiu m,ccjeorum,claudorum, pretiofis gemmis 5d lapidibus ornatum, ca-
aridorum,expec~tantium aquasmotum, ex pitifuoimpofuit,vrbem deftruxit,populum
quibus Chnitus fanauit hominem, qui tri- trucidauit, reliquafque Ammonitarum vr-
gintaodo annoslanguerat.Tempore Hie- bes omnes,regionem gentemcjj excidit.Po-
ronymi oftendebaturgemini lacus,quorum ftremum a Ptolomxo Philadelpho Rege
vnus hibernis pluuijs iolebatadimpleri; al- ^gypti vrbs &: regio fubiugata eft, & Phi-
ter mirum in modum rubens,quafi cruen- ladelphianuncupata,hacTenus nomen reti-
tisaquisantiqui in fe operis figna teftaba- net. Habuit temporibus Chriftianorum
tur. Snnt qui exiftiment,hunc fuifTelacum, Mecropolitanum Epifcopum, qui habebat
vbifacrum ignem quonda recondiderunt fub fe Epifcopos duodecim.
Sacerdotes ,
quem cum requireretreuerfus
Nehemias, eiuslocoreperitaquacraflam, C A "P V T XCL
t.Mach. i. Alij maiunt,poftNaciuitatem
beatilTimx Virginis Marias prope ipfam pi- De mari ftbttlofo.
fcinam natse id miraculumaccidifTe.
MAre fabulofum ad tribum
, fpecTans

CAPVT LXXXIX. Simeon,dicitur defertum arenofum.

Terratotaeftlatiflima, infrugifera, aquaru
De gigmtibm Ham. egens,Solis adufta ardoribus,&:quasafpe6tu
fui horrore vifentibus incutiat. Caretenim

HAm, Hom,eftlocus, in quo olim

fiue
habitaueruncZuzim,vel Zozim, hoc
domibus,hominibus,beftijs,arboribus,gra-
minibus,abundatautem collibus&: monti-
eftvirirobufti, horrendiquegigances, quos culis,non quidem vfitatis & folitis , fed ex
Chodorlahomor,alijq} tresReges AfTyrio- arena,quae viventorum in vnum cumulum
rum,cum contra Sodomitas hac traduceret aggeritur , vtquodin Occidente fieri vide-
exercitum,interfecerunt.Huius loci,vtno- mus niueeleuata,hoc ibitenuiflimo pulue-
tatB.HieronymusinHebr.textu, Gen. 14. re in modum fumiagitatolongefiat mira-
fit metio.namSeptuaginta interpretes,quos bilius. Neque ibi vlla certa itineris ratio eft:

Latina Vulgata editio feciua eft , Bahem le- nam cumarenx (vtalibiteftatur Hierony-
quo dixerunt,
genmt,/7£ pro heth pofito,pro mus) fint mobiliiTima?,pergentiumveftigia
slfj& ca/&%,hoceft Hieronymus
in tis. fubtrahunt, vndeetiam marefabulofuma
Qu.£ft.in Gen.Pagnin. Gen. 14. pofterioribus Scriptoribus appellatur,quod
fcilicetadinftarmarisarena ventorum flatu

CAPVT XC. nunc huc nunc illuc diffluat,&: fubitd in al-

montes erigatur.Et quoniara
tiflimos fsepe
De gigMtibus Raphaim. nullus hic viarum callis apparet,quem hac
ducem fequi pofllnr,
iter facietes itineris fui

ALuit fua monftra Rabba,quas &, Rab- haud fecus qna fi in vafto Ocea-
ea propcer
bath filiorum Ammon, ob magnitu- no nauigandum efl'et,ad Cynofuram naud-
dinem ficappellata.Die"ta&;Ammon,Am- cam profecTionis fu^fcopumexplorarede-
man,& Vrbs aquarum,qu6d lacob torrens bent.Sed neq flc adhuc in tuto funtmam fi
;

eam circumfluat.Poftremiim Philadelphia qua finiftra fortuna contingeret,vtquiillac

Vrbs potens,Regia &c metropolisterras Am- iteragut Auftro ferrentur,vt Septemtrionc
rnonitaru,in qua olim habitauerunt Zom- aguntur,fabulo obruti omnesoccumberec.
zommim,Heb. Zamzommim,hoc eft fce- Naetfi,inquit Ludouicus Romanus, pro-
lere turpicudineqj infames,qui& Raphaim fperis vehebamur tamen tur-
flatibus, atro
gigances, gens antiqua ,
quosinterfecerunt bine fabuli adeo inuoluebamur,vt adempto
Lot Ammonita^generatiexLot&filia
fili) econfpecTu interuallo decem pafluum alter
eius iuniore, atquehorum habitatione iibi alterum non confpiceret. Ob id incolse ca-
vendicarunt.Erat autem vrbs haxfedes ip- melis vehuntur,caueis inclufi ligneis, inque
fius Regis Ammonitaru, vnde &regioipfa eis vitam trahunr,ducibus came pilotis, qui
Ammonitisfiue Ammanitis vocataeft. Vr- non aliter quam m vndabundo mari,pyxi-
bern hancexpugnauit OgRex Baiangigas, de &pagina ducuntur.Et ibi iitiexaniman-
inquamonftrabaturlecluseiusferreus,lon- tur complures. Quamobrem intelligimus
gicudinis nouem, latitudmis quatuor cubi- apud Iofephu Herodis Regis beneficium ,

toru m. Poftea obfedit hane Ioab, atque in
eiusoppugnatione Vrias,fidiffimusDauidis
milicu,icelere ipfms Regis perijt.Expugna-
uit demum ipfe Dauid , tolienfque
ciim Augufti Csefaris exercitui per Jocaari-
da facTuro iter,de aquarum copia & reliquis
ad vitaro neceflarijsabundeprofpexit. Nar-
aureum rat hiftoriam Nicephorus,quam opersepre-
tium
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 487
rium eft hic adiungere.M. Antonio,t'nquit, rum exiftens.Ea ipsa olimRegum,magiftra-
imperium admimitrancejudcus quidam iri tuum &l Senatoru veftes tingebantur.Ori-
fohsaridifque locis irer faciens.jc6munit.er ginem igitur huius expofitun,dicimus,pur-
cum viatoribusChriftianis Pfalmos cane- purafuifTeexconchyhorum genere, quod
bat.Cum vero morborepentinoitaafflige- intrinfecus animatam continebat carnem,
recur,vt credererur moriturus, acque ibi in & in medijs faucibus candidiiBmam habe-
iocis ljspermafuruseffc, magnacocencione bat venam, qua exfeela, pretiofus ille pro-
viacoribus fuis obfecrando mfticic, ne eum manabat cruor,qiio hnx &: ferica ad veftes
ica preftdio omni deftitucum relinquerent, indecontexendas tingebantur.Grediderim
ied vcdiutni Lauacri parcicipem faceret,ac conchylium iftudetianum hodie inueniri
deinde ahirenc. Vtaute illi,nequequipra> quidem, quandoquidem fpecies plane non
ftare hoc poffet (Sacerdoreenim opus erat) intereunt, nullum tamenipfiusvfum futu-
neq aqux copiam
5
adefFe,quse in Bapcifmo ru m,cum nemo fit,qui venas illius eximen-
perficiendo,S£ confuetudine anciqua,& ie- dasmodum fciat. Coquebatur fanguisifte
ge certa &
inuiolata requirerencur, caufati vna cu vena priiis aperta in vafibus plum-
iunt,& propterea in cancarum rerum penu- beis,adiecl:a camen aqua modico vapore,&
ria petitionieius no annuerunt.Iudasus por- longinquse fornacis cuniculo. Inde fplendi-
ro m fententia fua permanfic, &c iureiuran- dusille&quafi incermedius incer rubruni
do eos,vc iibifatisfacerent, adegit. Illi staq ;
& nigrum eliciebacur color,qui garyophylli
detra&is homini veftibus, arena , quse ibi eft nec enim vllum aiium fimihorem huic
:

erac pro aqua,vfi, in nominc
& Spiricus fan&i, rercium arena in eum co-
ie£ti,baptizarunt.Per hanccam
admiranda facrorum myfteriorum
tionem,imbecillitaceomni camquam vin-
culo quodam is folutus,ionge melids quam
iam prorfus iter iecit. Poftquam
illijvalidus
aucem domum funt reuerii, rem eam ad
Dionyiium Alexandrie, Epifcopum recule-
runt. Ille verbadmirationeftupens, Eccle-
iiam de ea confuluit;cui vifum eft, aqua in~
fuperad eum modum initiacumiuxtaEc-
clefiastraditionemabluendum effe, vt ita,
quod facro ei deeiTec,farciretur.
Patris j & Filij, puto.Erat &c alia coloris fpecies,quam puni-
hiacinthinum dicebat. Amifia; au^
ceii fiue
infolica&: tem purpurse caufam hac efTeopinor,qu6d
inicia* Syria,& aliaquoque loca, in quibusillade-
prehendebatur,in Turcarum,barbaroril Sc
incultorum hominum deuenerint potefta-
tem,quod optime obferuat Guido Panci-
rolus.Suntqui fcribanr, purpuram pro foli
propinquitatecolorehabere.Vndepuniceu
procreat Africa,id eft quafi violaceum co-
loremjTyrus vero rubeum. Eiuscruorisdi-
gnatio pra:cipualanistingedis,fi prasfcrtim
vnoiclu lapidiscxdatur, alioquin dolorem
aliquamdiu fuftinens jamitric colorem.Sunc
autem purpurarum plura genera,nonnulla*

CAPVT XCII. augentur infigni magnitudine,aliae funt par-

ux. Marinse magnae fcabrasque funt,parua^
De cancro curfore. adlictora& oras reperiuntur flore rubro.
Murex quoque eftexhisquifirmiori inte-
PEr altquot Mediterranei maris.littora guntur te(la,& eft frequens &
nobilis apud
cancer inuenitur admirandas naturse: Tyrumjpraebetqj eumdevfum acpurpura.
nam media e;ftate,fummifq5 Solis ardoribus In Italia difcernunt per oleum fufum fuper
cateruatim mare egrefTus,per iittus vagatur, fericumpurpuram veram a notha. Nam fi

ad tres baliftse ia&us per arenam excurrens, relinquat macula^nothaeft^inveftis ferica

tanta celeritate,vt vix afTequiliceat,cum ta- nihilvitij contraxerit, legitima eftpurpura.
men pufillx caftaneae magnitudinem non Ex purpura (inquitidem Pancirolus) arra-
excedat ;
& integro die periummos Solis az- menti genus c6ficiebatur,quodeneauftum
ftusin ficco verfatus,noc~tu in mare fefere* nominabatur.Hoc foli Imperatorespriuile-
condit.Ariftotelescancrum curfore nomi- gijs&litterisfubfcribendis vtebantur, alijs
nar. Pleriq ;
autem failuntur,qui inter ceta- omnibus fu b pcen.a rebellionis id erat pro-
ceos pifces reponunt,&: dromonem,hoc eft hibitu, eos videlicet, poft publicatione bo-
curforem appellatmam,vt dixi,pufiliuseft. norum omniu^capitalinonimmerito poena
pleclendo, qui eofuiflet vfus. Id ipfum $C
CAPVT XCIIL Nicetaslib.
dum ait,eum in ipfo
de Vita Manuelisconfirmat,
Imperij fuiinitioCon-
*De purpura. ftatinopolim miiifTe litteras rubroaureoq;
figtllo Scferico filo munitas,&; cOnchse fiue
promifTse& diftribnta: purpurse fanguine pielas.Et 1.6.ait,Sultanu
IN
parte inueniebatur purpura^ primutn in-
Ifraelitis terrse

PerfieRegem Imperatori Conftantinopoli-

ter colores locum obtines, &quafi Rexeo- tanoinanesmagnorum munerumpoliici-
Sf 4 tationes,
 IOANNIS EV.SEBI I NIEPvEMBERGII
vationes, qu?e vubricatis quidem litteris in- valleuta,montibus vndiqne circumdata,ob
fcnberentur ,fed exigu a prxberentur, obie- Solisrerlexum immeniiscaloribusobrioxia
ciiTe.Exquoapparet,lmperatorem non alio eft,quibusciim paimae plurirnu gaudeanc,
quatn ifthoc attamento fcribcre folitum. matuntatem inde frucTuurn caufari facjl^
Quod ii in pupiiiart etate Imperator adhuc quis viderit. Acque hinc etiameft, quod
efiet conllitutus ,tum virideslittevastutor fructus '& fegetes in valie Iedchutinadua-
ip[iusexarabat,quemadmodum de Alexio bus antc hebdomadisqualerofolymisma-
Protofebafto, Alexij Comneni tutorcydem turefcant.Sunt aucem tria palmaru genera,
Nicetas teftatur.PrincepsSabaudiae dicitur vnum humile qnod ,
dactylos communes
pnuilegium habere Michaelis Pal&ologi profert,quales noftrequandoque vident re-
cum encaufto fubicriptum. Encauftum ita giones:alterum producTius,vt noftra pyrus,
prasparan folitum Terebatur in puiueretn quod daeTylos flaucicentes rotundofque gt-
conchylium purpuras, & adijciebatur non- gnit, optimi faporis
fednonitadurabiies,
,

nihil de coclo ex ipsa coiore ,ac iimul liqua- cum facile marcefcant: tertiu genus in ma-
barur, reducTaque inde materialiquida , $C gnam proceritatem excrefcit , oblongos Sc
deniicatefua fcriptioni apta, dicebaturen- iapidos habens frudus, qnales ad no.ftras
cauftum,vt in Lege quadam expreilum ex- partes non deferuntur. Illud vero omnibus
ftat,qua: vnica eft,quse 6c confedtionem en- commune vtin tertio vel quarto anno
eft,

caufti doceat , 6c noVnen etia eidem impo- irucTincent,maximedepreiliores.

nat.Vnde $c inchioftro,hoc eft atramenti,
corruptum vocabulum poftea deriuatum
credo. Atq-, hinc eft encauftica illa piccuta,
CAPVT XCV/
de quaPHnius diiTerit,quod fcilicct cum en- De baljamo.
cauito fieri confueueric. Ceteriim encau-
ilumcum purpura iuitin defuetudinem. i
Alfamus nobjiiiTimaplantarufoli lu-
^dxx tribuitur , 6c in fola Ierichunte ,a

CAPV.T XCIV. quavrbs nomenillud eftfortita.Nam fonat

vin; Hebraica vox bonum odorem.Dehoc
De fdlmL Plinius iicfcribit: Omntbusodonbuspra;-
fertur balfamu vni terrse Iudaear conceilum.
TVllum folum gcnuit fecundiorespal- Quondam in duobustantum hortis, vtro-

mas qua Ifraeliticum, de quo Piinius

! quc Regio,creuit. Malleolis feri dicitur,vin-
itafcribit:SuntPalmae inltalia, fed fteriles. citurvtvitis, nec fine adminiculis iefufti-
Ferunc in maritimis Hifpanig irucTum, ve- net. Properat naici intra tertiu annum,frn-
rum immitem,dulcem in Africa, fed ftatim cTum ferens. Folium proximum ruta?, per-
euanefcentem.Contra in Oriente ex his vi- petua coma.Inciditur vitro,lapide,oiTeifve
na,gentiumq-, aiiquibus panis,plurimis vero cultellis.Fei-ro ljedi vitalia,odit. Ihcidentis
etiam quadrupedum cibus. Hinc caryotae manus libratur,ne quid vitra corticem vio-
fiunt , &c ciboquidem & fucco vberrim.ae. let.Succus e plaga manat, quem opobalfa-
Ex quibus prascipua vina Orienti,iniqua ca- mum vocant. Exircias fuauitatis , fed tenni
piti; & vt copia ibi atqne fertilitas, ita nobi- gutta. Alexandro Magno ibi res gerente,to-
iitasin Iuda?a , nec intota , fed lerichunte to die ssftiuo vnam concha impleri iuftum
rnaxirne. Nulla arbor frugifera,nifi infer- erat. Pra^cipua gratia eft lacrymae, iecunda
ui/ia. Gignitur ieui fibuloiaqjterra,maiore feminijtertiacorticijininimaligno.Ceterum
in parte &c nitrosa. Coma omnisarboris in poftquam Romanus PrincepsTitus deftru-
cacumine e(t,&; pomum non inter folia,vt xitlerofolymam (in vkionem mortisChri-
ramos palmitibus
inceteris, fediuos inter fti)& Iuda:os in perpetuum exilium adegit,
racemofum.Arboribusvtrumquefexu eiTe, baliami quoq- herba &: plantatip trailata eft
5

diiisentiulmi naturse obferuatores cradunc. iniEgyptum. Verum Alpinus probat,plan-

Mas in palmitefloret,feminacitra florem tam balfami incolam Arabise eiTe, & iuifle;
germinat cantiim, fpinas modo. Diftinctiiis ludaeae autem peregrinam,quod nos in Cu-
Corouicuslib.2. Ierichuntinaspalmasnar- riofx Philofophi^ Ltb. i.latiiis diiTeriiimus.

rac.Mirumfane, inquit, qudd hicpalmas,

frucTus matuvos producentes cofpicias plu-
rimos,cum camen iuxta lerofolyma frucTus
GAPVT XCVI.
non producant, licet vnius tantiim diet iti- De puteo beaU Virgtnis.
nereab inuicem diftent. Incausa efTe puta-
uerim vcriufque loci difterentem titum. le- "^Regorius Turonefisl.i .Miraculorum
rofoiyrna enim in montibusaltiffimis poii- fiicicribit Eftautem in Bethleem pu-
:

ra, non aclco arftu flagrat. Iericho contrain teus magnu s,de quo Maria gloriofa aquam
fertur
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PRQMISS.E
fertur haufifl"c,ybi f^pius afpicientibus mir a-
culum illuftre monltratur , id eft ftella ibi
mudis corde,qua* apparuit Magis,oftendi-
tur.Venientibus deuotis,ac recumbentibus
fuper os puceii opetiuntu r linteo capita eo-
rum.TuncillejCuiusmeritumobtinueritjVi-
det fteliam ab vno parieteputei fuper aquas
tranfmigrari ad alium ,'
illo modo quo fo-
lent fupercaelorum circulo ftelletransferri.
Etciim multiafpiciant^ab illis tantiim vi-
detur quibus eft mens lanior.Nonullos vidi
quieam aflerebantfe vidiile. Nuperautem
Diacouus nofter retulit,qu6dcum quinque
viris afpexit,fed duobus tantll ajpparuic.
C AP V t XGVIL
. -
De mtdu PaUfiims Syrijs:
^Elebris JPalatftinis mula fuit& Regia
^maieftate digna. Salomon fuper mula
Dauidis Regis circumductus , ab om ni po-
pulo Regio nomine falutatus fuit: in cenfu
enim '& in honore Principum habebatur.
Ideo dicitur mulus apud Hebraos rcce$> vt
habesEfther8,io. Sic autem dicitur±quaii
defubftantiaRegis-.interopes enim Regum
coputabantur muli: nam rccm eft facultasi
fubftantia>opes,diuitia?j&quidquidhomo
acquirit. Racas enim eft acquirere faculta-
res,fubftantiam, eongerereopes.Hincergo
muliiicnominatifunt j quod ad diuitias
Regumfpe&arent»Vocantur ecia muli achas
theramm, quodanimaliafint magna&ho-
norabilia.Exduabus fpeciebus,equa &: afi-
nojcomponicur hsec diclio, ex achas y quod
Syriace magnum &: honorabilem iiueprin-
cipem fignificat,&; tharin t id eft duo, eciam
Syriace iiue Chaldaice , quafi animal ma-
&
gnum honorabile ex duabus fpeciebus
genitum.Hiautem Larineveredivocantur
muli,nempe natipx equa & onagris mafue-
fa£tis:nam veredus apud Latinosequus eft
curfusvelociitimi,qUalibusantiquivteban-
rnrin venatione. Veredis item vtebancur
Principum cabellarij,qui mutatis per ftatio-
nes equis>quam velociffime,qu6 inftituere-
tur,peruenirent; qui inde etiam veredarij ap^
pellati (unt.Putant autem dicl:um veredum
a vehenda rhedajVnde &. veredarium Vrbis
apud Hieronymum lcgimus , metaphora
profeclo non inuenufta pro gubernatore,
reclore vel adminiftratore. SwguU,inquit,
wetuunt vertdarium vrbes dffwdere.opam-
quam non defint,qui rhedanum ibi potiiis,
quam ve«edariu m legendu m cenfeat. Ex his
loci illius Efthercap.S, 1 o.explicatiofacilis
eft,vbi legimus, Ipfrfy episJoU,quaex RCgis
nomine mittebantur, annulo ipfim obfignau
fint , &mif& per veredarios } qui per omncs
LIBER. 489
prouincias dtfeurrentes,vetercs litteras nouti
nuntijs pmcmrentjA eft per equites, mulis
& veredis equitates. Ad verbum io Hebrai-
co legimus, per mulos magnos ejr honorabi*
duobm genitosfilios-equarum^x om-
lest ex
™a vnadi&ionecomprehendit D. Hiero^
ny mus,cum zkper veredarios ,id eft Princi-
pu tabcllarios,huiufmodi velociffimis mu-
hs equitantes.Hocipfum fignificare volue-
runtSeptuagintainterpretes,dicentes,£?w/*-
feerunt litterasper veredarios,q\iod
magis ex-
phcatChalde^sParaphraftes,qui ficlocum
huncinterprecatur.^////,inquit,///^r^ per
manm curferum currentium equis,& afeenfo-
rum celerum equorum,& mttloru equinorum*
DubicaripoiTet,antantushonosmonftris&:
fterilibusquadrupedibusdatus,anfuigene~
ris muke eilent, ideft diuerfse fpeciei a no-
itratibus,&:legitimaanimalia. Nam apud
Ariftotelemlegohb.^.Hift.animal.c.24./»
terra Syria fitper Phcenicem muU ejrcoeunt
& pariunt omnes. fed id gcnm diuerfum efi,
quamquam fimile.Et lib. i.cap.6. <£uas terra.
SyrUfert , qu<e fimilitudine quadam nomen
mularum acceperunt ,quamquam non ommno
tadcm qaamuU jpecie continentur , coettnt
enim y &muiuainter fe ratione progenerant.
!
Harc Philofophus.Negare tame nonpoiTu-
musjnoftratesquoq; ludseisfuiiTemamvo-
catur praeterea mulus voce Hebraica pcrcd3
vthabes ^.Reg.^.quem ita di&um volunt a
feparatione, quodnon gignat, & feparatus
fitj idenim fignificat^4^,feparare,diuide-
re. Denique Gen. 25,24. dicuncur muli &-
7»i^,nam,iuxta aliquorum fententiam, Ana
faciebat coire afinos cum equa,ficquenati
funt muli.ided putant dicl:um cik iumen-
ium ieminjd eft huius noux fpeciei anima-
lis,quod D.Hieronymus aquas calidas, alij
maria aut congregationes aquarum,alij gi-
gantes interpretantur.Quod probe Ono-
jnatographus obferuauiti
CAPVT XGVIli
De chocrogryllis fiu bmnaceth
/V Nceps fuit^quod animal chcerogryl-
jljLIus fit^cuiusMoyfes meminitinter im-
muda.Clemens Alexadrinus intelligit hyf-
nam,Lyranusj Abulenfis, Caietanuscuni-
culum,alijhericium. Ego puto cum noftro
CorneliOjfui generis animal efle,& peculia-
re Paljtftina?,magnitudine mediocriu cuni»-
ctiloru m,de eauernis petraru gregatim proi-
cedens,pafcenfque in Palaeftina iuxta Marc
mortuum,inquit Eucherius lib.de Nomia
Hebraic.cap. 1 2.atqueinde forte Grjecedi"
clus eft chcerogry lluSja y
^uq
id eft ru pe,6£
^J^.o?,id eft porcus.quafi dicas porcellum
rupium*
490 IOANNIS EVSEBt INIEREMBERGII
rupium.Ita fere S.Hierony mus,vel quifquis cito corrumpUntur:^ quocirca etiam plebei]^
eftau&orCommentarioruminProUiC^o; ac vilionbusdumtaxatincibum cedunt-Vt
nam ha?c Commentaria non efle S.Hiero- autem diutitisconferuentur, nondumma»'
nymi,exeo colligitur quod hoc ipfo. loco
,
obruuntur, deniq ;
turi colligumur,&: arena

Au&or citet S.Hieronymum.Porius viden^ in cubiculisappenfi,velad Solern appofiri

tur efle Vcn. Bedie, cui ea attribuit Trithe^ maturefcunt* Sunt qui frudtus hofce para-
mius.Hic ergo Auctor fic aif.Pro lepufculo difi poma appellant,eofdemqueefle putanc

antiqua tranflatiochocrogryllum pofuit.Eft in quibus comedendis Adamus procoplaftes

autem hoc animal non minus hericio , ha- prseceptum Domini tranfgreflus legitur.Id
bens fimilitudinem muris & vrfi , cuius in auteminfrudibus hifcenotatu dignu,imd
Palasftina: regionibus magna eftabundatia, mirandumputauerim* quodin orbiculos
iempercj} in cauernis petrarum &terrae fo- concifisvenasin fingulis reperiascrucitixi
ueis habitare confueuit* Vnde
Origenes &c effigiem vtrimque referentes. Ha?c Cotoui-

hic pro chcerogryllo vertit herhateum. cus;Alij adhuc magiscomendanteumdern

Chcerogryllus ergo diftin&um eft animal fruclu, quem
(altem crucis figura nocacum
acuniculo & hericio , licet id neget Petrus narrant. Necdubicant efle inquoAdara
Serranus. Quorlu enim Septuaginta & no- deliquit. ideo a quibufdam vocatur fru&us

fter vocareteurn choerogryllu,tam obfcu^ mortis.

ra&ignota voce> fiefletcuniculus velhe-
ricius? harc enim nomina &. animalia nobis G A P VT C.
nociftima fut.Vnde& Eucherius acS.Hie^
jonymus diftinguit herinaceos fiueehcero- De locuftu TaUftims.
gryllosabhericeis ,fiue echinis i qui fpi^

nofos vndique habent aculeos, vt vix con- Viclum Ioanis Baptiftae locuftas fuiflt^

tingipoflint,quosadlibitum exerunt,vel re> Euangelicateftaturhiftoria^Dubiueft,

mittunt &contrahunt , ijfque pomis fe in
quod genus locuftarum eflet. Brocardus in
hortis onerat,qua: ad latibula fua deferunc. defcriptione Terrx fanctse ait, in Palseftina
herbas efleeo nomine,fequead Iordancm

CAPVT XCIX. fsepe vidifle Monachos illisvefci.Alij aflir-

mant efie pifcem marinu hoe nomine. Sed
De fomu yaradijn verius eft fuifle loeuftas eommunes, quibus
falitis, in multis regionibus vefcuntur, prx-
mufa arbor fertim pauperes,vt aitPlinius lib.^.cap^cy.
REperitur in Palaeftino folo
feu frutex potius, cuius fru£tusquoq ; U lib^.cap.i. Sed Leuit.n,ii.locufta in-
mufa vel mufi dieitur, akitudine fefquiho- termundas volucres numeratur. Signum
minis, ftipite viridi,comam in cacumine lioceftjinvfucibieflejquare intcr cibaria
habenscircum extenfam & folia in digito-
)
fuerut Iudzis, JathiopibuSjLibyjs, Parthis^
rum modum protenfa,ndeoqj ionga,vc fta- alijfq; Orientalibus,quiinde dx^L^£t^ty
turam hominis ere&ifereexcedacitam lata ideft locuftiuoriiuntdi&i , tefte Diodoro
vero vtexcenfus quifpiam facile folio vno
,
Siculolib.$,cap.3.&Plin.lib.6. 30. &Hie-
cooperiatur.Suntqui putant, hax: priusex- ron.lib.i.contra Iouin. ItaS. Ioannes Ba-
ficcataveteribuspro papyro in vfu fuifle: ptifta locuftas comedit . Porro locuftas
habent fiquidem a fummo vfque ad imum comedebat vel elixas, vel toftas,& in polli*

ordine certo diftates,quo

re&iflirtias lineas nem redaftas, imo etiam (ale & fumo du-
ferehodieapudlcalos in pergamenis arte ratas,in totum annum feruabant.Quomo-
fieri folent.Quotannis ftipesexcinditur,vel do & quale horaini alimentum fit locuftas
arefa&a planta ex radicibus alios furrogat docec Mercurialis lib.i. Variar. le£tion.

furculos. Semel tantum ex vno ftipite fru-
^tus fertjquipluresinvno botro crefcunt,
non-
aliquando decem,plerumque viginti
numquamplures,quorum quifq^oui habet
magnitudinem (untq; obdu&i corticefeu
:
folliculo fpiiTo,coIoris crocei,inftar ficuum,
odoie rofis,forma noftris cucumeribus noh
abfimiles.Coloresprimumvirides: aft vbi
maturefcereincipiunt , paulatim inflauum
cap.20. vbi incer alia docet,locuftas cibum
efle ficcum,qui vitam abbreuiet, pediculos
, gignat 3 & morbos creet, vt accidit Acrido-
phagis Africanis.Hi func homines paulo ce-
tens breuiores,macilenti, ac fupra modum
nigri, VeristemporeZephyrus ac Libycus
ventiiniinitum pa^ne locuftarum ex deierro
ad eos deferunt numerum.HaE permagnas
funt fed colore alarum turpi ac fqualido.
$

mutantur vel croceum. Sapore quide dul- iEthiopesad idaflueti,inquamdam latam

longamquemultis ftadijsconuallem pluri-
ciflimijideoque grati palato, Ccd ftomacho
noxij,fomnumquippeinducunt,fumoceie- mum materiei ex propinquis locis ingerut*
bri cauernas implent,&: fatiant multura, ac cum fuo tempore tamqua locuftarumnu-
bes
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 49
bes a venris fupra vallem defertur, materia &guftui fuaues. Prseter femen melleum in-
congeftam, omnemque loci herbam antea tusfuccum habent.Eo potiilimiim refertse
fuccifam incendunt. Locuftze verd defuper funt in Oriente prouenientes quo Indi &:
,
volantesingentifumoenec1:ae,paululumvl- Arabes zinziberj myrobolanos,myrifticas
tra Vallem ad terram tanta decidunt copia, nuces,aliaqj aromata condiunt , vt teftatut
vt vi&um omni genti abunde prsebeat.Has Strabo de Indicisarboribus fcribens.Arbor
enim fale fuperinfufo diutius feruat,cibum harc amat loca maritima^ealidajficcajCam-
guftu eis fuauem. Hic eft foluseorum per peftria.Multum hxc cognitaNicea^marif-
omne tempus locuftarum vi&us. Neque queLigufticiaccoIiSjVbieam efitant pueri,
enim pecora nutriunt , neque pifces edunt etiamque porcuNafcitur&in agroNeapo-
procul a mari poiiti,neque vllum aliud vitx litano,inquit MatthioluSjprseiertim in A-
adminiculum habent. Corporeleues furit, pulia,ac euam in Gampania. In Via Appia
veloces curfu, &; vita: breuis,vt quilongifti- frequentiffima confpicitur.Incola? falequA
me viuunt, quadragefimum non excedant vocant, nomine a filiqua detorto. Gertius
annum.Finis eorumnonfoliimmiferabilis mihieft,melilludagrefte ex apibus agrefti-
eft,fed &incredibilis. Nam, propinquante bus fumptum, quarum magna varietas eft.
feneda,pediculi alatinonfolum vifu varij, Satisattulimusin Hiftoria noftranaturali.
fed fpecie horridi ac turpes in corporibus Inregionibuscalidioribustantaapumcopia
nati, ventrem primd, tum pe&us deinde , efle iolet,vt cu aluearibus capi non poflint,
totumcorpusparuotemporeexedunt.Qui iniikiasauolentj&aut inarborum truncis,
morbum patitur,primiim veluti fcabiei cu- aut in rupium fifluris mellificent.In Bzetica
iufdam pruritu aiiec1:uscorpusfcalpit,volu= funthominespauperes,quihocex filuiscol-
ptate limul &
dolore perceptiSi deinde ex- ligendo vendendoque melle qu^ftum fa&i-
orientibus pediculis, fimulque effluente fa- tent. Id in Pateftina multum fuifle creden-
nie,morbi acerbitate ac dolore percitus,vn- dum & quia calida &c fertilis erat regio,
eft:
guibus corpus cum magno gemitu lacerat. &£ quia Deus fa?pe vocat terra la&e & roelle
Tanta vero vermiumeopiaefnuit, alijsfu- tnanantem,Exod.3,8.&i3,y.&333. &Le-
peraliostamquamexperforato vafefcatu- uit.io^i^.Num. 13,28.6^ i^S.j&Deut.tf,
rientibus,vtdelerinequeant.Hocpadofiue 22.&u,^.&: i6,5>.&27,3.& 3i,io.Iof j,£.
cibi iiue aeris causa miferum fortiuntur vi- & quia 6x faclo Ionathas
1 .Reg. 1 4,27. ma-

tx finem. mele rupibus reuera fluxifle,

nifeftumeft
Qudd autem quidam bonietiam Au&ores
CA P VT CI. tradiderint,melfuifleaniam&oriinfuaue,
idedfortafleeftquodfapiat quidemplcm-
De melle filueftn @jr pliqw. quenaturaflorumquibusapes pafcuntur,
&arborum,inquarum truncis confeclum
Liud ferculum Ioannis Baptiftas mei eft/empertameeft mel,id eft dulce.Mimis
Sunt qui putent,filiquas
.filueftre fuit. etia probabile eft, qudd Suidas & alij non-
fuifle,aut exfiliquis,quarum arboruingens nulli Auctores putauerint hoc non mel,fed
vis in montanis Iudads.Mellei faporis iunt 3 nefcio quem rorem fuifle,quo Ioahnes,ficut
melleum fuccumcocludunt,& quideapud olim in deferto populus, alitusfit,quodbe*
Germanos panis fanffi Uannis vocatur. Eas ne obferuat Maldonatus.
iiliquas dico , quas Latini dulces vocant,
Qixcx recentiores xy locerota , antiqui ce-
ratoria. Arbor in magna fatis proceritatem
CA P VT C1
attollitur,corticecinereoincguleumincli- De fyints lerofolymitanis (efr
nante , vt in loto arbore , ramis in latitudi* Corond Cbriftu
nem potius quam longitudinem expanfis:
folijs eo pofitis ordine quo in fraxino,latio- T) Elonius lib.2. Obferu.cap.88. hxc aits
ribus tamen quam in fraxino ,durioribus, AJDiligenter autem examinatis fpinarum
rarioribus magis, circinatis fuperne ex fufco generibus, quod certiores fieri cuperemus,e
viridibiis,infernedilutgviriditatis 4 Floretce- qnafpina contexta fuerit Corona Chrifti
ratoria hiemis fine, aut vere iam appetente* autem frutice fpinofo
capiti impofita,nullo
Fructum profertaeftate &c autuno. Frucl:us frequentioreinuento ipfo rhamno; arbitra-
iiliqux funtlat*e,compreflk, aliquando pe- mur coronam ex eo contextam fuifle. Nam
dem vnumauteoplus femen
longae, quae nequerubum alitimve fpinofumfruticem
continent amplum,latum etiacompreflum iftic crefcentem inuenimus , praster paucas
caftanea: colore.Hse recentes ab arbore de- cappares fpinoias, Ciim autem Itali rham-
cerpra2,guftui funt ingrata?, fed diu in crati- num vulgariter appellent fpinafanffa, prae-
bus ficcatx adeo mitefcunt,vt dulces fiant, fertim circaMacerata & Pifaurum (Vbi fepes
eo
492 IOANNIS EVSEBl I NIEREMBERGII
eoconftatUj quemadmodum Ierofolymis.) habent fpinofi.Idem fentiunt Htigo Cardl
hoclocoidfubijcerevoluimus. Huc aece- inloanncfToletusitem Card. Aiuitt.i.io
dit,qu6dveteresAuctores Arabes fruticemj c. i5).FrancifcusSuarez j.par.q.at-tf.difp.j y.

e quo contexta Corbna, alban-

fuit Qirifti fe£t. 3 .dicitjCommuniter omnes iemire,co-
fegi appellet,quod vocabulum Latini inter- ronam non exfpinis, fed ex iuncis mannis
pvetes Coronam fpinea verterunt. Accedic f uifle contexta.ex quo colligir, ex
coro- illa.

Palxocuscap.^.Expl. SacrasSynd. vbiait: na Chriftolethalia vulneranon fuifleinfli-

Nonnulli,& quide veriumihter ,opinanturj elamec craniupetibranpoaiific, fcdfoiiim
id fpinaru m genusex quadam exortu plan- cutem &c caniem, licet verifimile ih, fpinas
ta,qux wulgbfpina Chrifii ioletappellari, &; fuperiorem capitis par-
ita fuifle infixas per

fatiscopiose lerofolymorum in agro nafci- tem, vt per inferiorem fanguineconiperfe

rur , tum quod militibus commodiiis inci- prodirent 5 atq; hacrationeiortiter in carne
derit vc illam citius reperirent , tum quod infixa: hasrerent. Veium longe- aliterapud

fpinasduras admodum Sc acutas babeat. Laurentrum Iuftinian.hb. deTriumphali

Huic fides augefcit indc, quod Marcellus agone c. i^.vbi dicit , fpinarum puncliones
Empiricus berbam falutarem ipfam nuncu- cerebrum perforates-Et fubdit:Debuitpia-
pet.Salutaris,inquit,herbefafciculum,ideft ne mori tanto dolore trasfrxus_,fe tamenre-
ipinxalbx qua Chnftus coronatus fuit. feruauic ad vitam,vt his etiam grauiora per»
,

Hanc autem Diofcorides rhamnu primum ferret. Et S. Vincentius de Paflione Domini

nominat.Maximetamen fauet Anguillara. dicit:Quis fads cogicare poteft,quantusdo-
Prima,inquit, rhamni fpeciesomnium fen- lor venerandum illud capuc toc aculeis con-

tentia eaeft,quseRomas fpin'a fanta nomi- fixum afrecerit,cdm nos vel ad vnius fpinas

narur,a Samnitibus fpino di chnfio, a Mar-
cello lib. deRe medica, Saluatork^bLfpina
alba. Salucarisherbaz fafciculum,inquit,id
eft fpinse alba: qua Chriftuscoronatusfuin
Cordusetiam rliamnu a Latinis albam fpi-
ztam diciteftacur-prudeter interim nos
nens,ne ftirpes diuerfas hoc nomine cofun-
damus. nam prseter rhamnum fpinam
, ar-
bore{centem,albse fpinaz nomine paflim ab
pun&ura fere intolerabili dolore vexemur.
Placec camenhic afterre fententiaBalduini
Ambiani,qui adftrues iEgyptios fuiife vfos
calceis exiunCo faclris , quemadmodum e
papyro, & apud Hifpanosex fparto, tic in-
mo- quic:In iEgyptonatuseducatu(q5 Moyfes,
cumpues ioceri fui pafceret,paftorumiEgy-
pcioru more,vc credere par eft,induebatur.
Huicad rubum ardentem vtExodi facra ,

Aucloribus in herbaceo genereduocardui monumenta teftantur,accedenti,vt propiiis

i;idicantur.Contrataffie,vt obferuauit Da- ftupendum illud flammarumnoncombu-
niel Mallonius , exiuncis quidem marinis rentium oftentum agnofceret Dominus ,

f uille,maximeillucl probabile reddit,qtiod Deus ftatim edixit, Solue calceaffleniudepc-

GulielmusDurates hb.6.Rationalis diuin.
oSc. cap. de Parafceue,tradir,qui fe ocula-
tum teflem exhibet,docens,eamdem
dille in thefauro Regis Francorum. Nam,vc
referc Genebrard.lib.4.fuse Chronologias
"dibtts /ȣ.Qu.od igiair illud eratcaiceame-
tum?id enim facrxtacent Litterx. Vt qtud
fe vi- etiam Moyfes eo calceatusad rubu.m pro-
hibeturaccedere?Vno breuique verborum
cotextu jVt bipartitae qu^ftioni fiat fatis,pro

S.Ludouicus Rex Galliae a Graecis redemit ^Egyptiorum paftorum morc calceamenta

coronam fpineam, eamqueLutetiaafpor- Moyiiseratexiuncomarinocotexta: ldeo-
rari pra:cepit,cui ipfeobtuam comitantibus que DominusDeus, prxiciens Fiiiufuum
Epifcopis 5c Hegni Procenbus venic,multis aiiquando factum hominem inter ceteras ,

cum lacrymis'&fufpirijs,nudis pedibus,vn- ex eiufmodi

fuppliciortl acerbitatesoorona

dique affluente & in genua procumbente iunco marino compacla coronandum,vuk

pO| ulo.Eam quoqueex marinisiuncistefta- ea calceamenta lolli, quod indignum vide-
turfuiile Giegorius Turonenfts lib.i. de returjferuum id nedibuscalcare,quoipiius
GloriaMarc. num. 1.7.& AnfelrnusDia- Dominus aliquando eflet coronandus. Ac
logo de Painone Domini. Lyran.in c.27, forte h^c ipinofi diadematis ad luncea cai-
Mstthei dicit,exiuncis mannisad modum ceamenta relacio,fpinofa quibufdam videa-
fpinarnm acutis & ego qui hsee feripfi,au- tur, illorumque mentifpinam hanc infigac,
:

diui a quodam qui fuerat vltra mare cum qui nimirumex eiufmodi iuncocalcei po-
B.Ludouico Rege Francia^ quodin littore tuerint contexi, ciim tam acutis fpinis iun-
maris fenferat pundurasiuncorum per fo- cus ille,qui Gnrcis c&vc^oiyot;, alijs rhamnm^
tulares intermedios. Landulphus de Vita alijs carellum appellatur,ilc afperatus^vc vix
Chriftidicitin hunclocum,eos quiaccura- manibus tra&ari queac.Ec me quoque fpina
tiiis fpineam coronam infpexere^deprehen- hxc aliquado pupugitj cuius tamen aculeus
diifeeam fuifle ex iuncis marinis, quas non hebefcere mihi vifus eft , ciim in animum "

foliim hl acutum definunt,fed etiam latera induxi, potuiiTeiuncu illum compingendis

calceis
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRiE PROMISSiE LIBER. .493
calceis alijfque id genus deftinatum tcne- fti34. num. 66. rnonet , : dum dicit \_At
rum euelli, priufquam fpinse in rhamnu ex- nullatenus audiendos puto, qui exiunco ma-
crefcerent,iuncu mque durius afperarentjita rino Domino contextam coronam fuifie edi-
vt ii qui forte aculei in ipfo tum eminerent, xere, cum certumfit &Luc& ejr Ioannis Eu-
i

facile poilent aut manu auelli,aut ferro ab- angelifiarum afertione, ex ffinis efse compa-
radi, aut quouis alio modo efFringi, atteri c~iam ,ambobus itadicentibus , Piecientes co-
atquecontundi.Vero enim ftniillimum eft, ronamde Jj>inis. ionge enimdiuerfa ejl iunci
vt apud nos ftraminei calcei ( quorum vfus ac Jpinarum ratio :nam iunco marino nu/Uj
domorum feptis non egreditur) e contuiis nec injujje <vei ramis inhdrent Jpin&.fed eius
contextifque fegetu m calamis fiunt , ita ve- tantum acumina in fiinas definunt. Confir-
teresiuos liue ^fegyptios iiue Htfpanos &c marihoc rationemuitipiici potefi. Inprimk
iuncum & fparcum malleisconcudiiTe,qud enim cum lerojoiyma a mari- longe dijlet
f acilius in funes contorqueri , aut in ilrata (namfi de mari Tyberiadisfit mentto, prater-
contexi,autin calCeos compmgi poflent. quam quod fiagnumil/udmarenon Jit, lor-
Veriim redeamus ad propoiitam tractatio- danis fiuminis pr&dufione firmatum , fed
iiem.Quidergo dicemusinhacconrrouer- tacusjmo fiagnum Genefareth dicitur , nec
lia? An conciltatiOj quam excogitauit Io. »omen,nifi quate-
aiia rationemarts (ortitur
Arboreusuvcap.27. Matth.dicens, primo nuscongregationes aquarum maria vocan-
Chrifto coronam de fpinis fuifle impofita, tur.fi de Mari mortuofiue Affhaltite fit men-
tamque geftafle diui fed in Caluaria: mon- tio, at in eo nihii ne pijces quidem fuperuola-
terurfusilliexiuncisalteramfuiireimpoii- re pofunt, Jed fcetore inde erumpente necan-
tam. In manufcripto antiquo dicitur.Cii m tur.Ita Brocardus in Defcriptione Terrafan-
Chriftus fuiffet ctucifixus , conftrinxerunc B<& 1. Parte c.j. §.35*. proxime poma nulla^
aliam coronam deiuncis marinis, quorum etfiqux circa iittora exoriuntur , licet forin-

fpinse funt acutiores,& pofueru nt hanc co- fecus rofcida , intus tamen cineritia fioio^ ci-

ronam fuper caput eius
duriuspungebatur , &
plus vulnerabatur,
cutis capitis eius ex aculeis illorum iunco-
rum , quam corona fpineaqua fuit antea
coronatus. Vertim S.Brigitta: reuelatum
fult , eamdem numero qux
impoiitaftiit perpetuo etus capiti adhxfiflc,
quoad tn Caluarise monte veftibus nudare-
tur. Cdmeniminconfutilisea tunica, vc
multi pie contemplabantur, detrahi non
poftquam Iefus nereac puiuere oppietadeprehenduntur. tan-
taest Sodomitici facinoris detefiatio. Si de
Mediterraneo jonfiat ,inter lerufiaiem ejr Me-
diterraneum mare muitorum millium inter
patere difiantiam) quomodo potuerunt itain
pfitis Chrifto promptu efiemariniiuncimilitibusf^tfide
fiinis.ubique perui*. Spinas enim ejr tribuios
Jponte maiediUa terra producit. Amplms au-
tem idem Baronius Card. qux in
teftatur
Ecclefijs .alTeruantur fpinx eafdem vere ,

poiTec, niii &£ corona fpinea tolleretur, fpinas , non autem iuncos videri. Accedit:
ideo detracta eft corona a Chrifto in cru- &c iilud , quod facrsc Scripturse verba finc
cem a£to,eadem denu6 eius capiti fuit im- prout fonant intelligenda , prsecipue autem
poiita.ita enim fibi reuelatum fuiffe,fcribit cum ad literam expiicata , nec fidei (ince-

lib.7. cap. 1 y. Quo fado, coronam de ipi- ritati, nec morum honeftati reludantur.ta-
nis, quam depofuerant de capite eius ctim lis enim eft regula S. Auguftini ltb. De
crucifigeretur,iteriim impofuerunt,& apta- docl.Chnft. cap, 3. Q^ua de causa Baiilius
uerunt capiti fuo facratiilimo. Fauet Ter- ille Magnus Hom. $.'& 9. in Hexaemeron
tullianus lib.contra Iudaeos cap. 1 y. dicens, dicebat: Ego cum audio CMoyfem dicentem
Chtiftum ctim fpinea corona fuiile cruci- cdum^ terram, aquam , pifces, foenum, nihil
fixum. Idem Iiidorus Pelufiotalib. 1. Epi- aiiud inteliigo, mfi cdum, terram , aquam t
ftol.f) r. Aptiorem conciliandi rationem cre^ pifces,fosnum. Si enim aliter dicere voluijfet,
derem, fiquis diceret,eam coronam, quam verbis expiicafet. Plura hac de re no-
alfjs

Iudadimagini fanctiillmi Crucifixi in Be- tatGeorgius Ederuslib.Bibiioth.Oecono-

rytoimpofuerunc , e cuius lateris vulnere micorum. Liceret etiam hoc ipfum ex tex-
exiuitfanguis&aqua , cuiushiftoriam re^ tu Grseco confirmare. ita enim habet:
fertAthanaiius Opuf.de Paflione imagi- Ka) 01 ?&7i£?ai7rKi%cww(;ri$ctvQv cJ% dzdv-
Corona enim ipfius
nis, ex iuncis futffe. $&v. a^vSa autem non eft quodltbet fpi-

Chrifti&vnicafuit&exrhanino, hoceft nsegenus, fedprseacutas, prout notat Au-

veris fpinis fuifle videtur mihi cum Baro- cior Etymologiarum Grarcus. Adde.quod
nio &
Mallonio nam in primis apud fan-
: iuncus marinus Graece dicatur b%j%oivo^
ctosPatresfemperexfpinis coronam legi- Ioannes autem non fcripferitcoronam h
mus quos ,
vtique ad litteram expiicare te- 9^ 6%v o^olvm, id eft ex iuncis marinis , fed
nemur. Valde aucem notandum puto, <^g c&Kdvd®>», id eftex Jfinis. Tzndem colri--
'<^uod111. Card.Baron.Tom. Lanno Chri- munis Pacrum confenlus huc accederevi-
Tc deturi
494 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
detur.in eo enim quod Chrifti captit fpinea.
corona redimitum legunt , alij quidem im- CAPVT CIII.
pietam eam figuram ntKant^ quaariesinter
De arboribus hrofolymitanis , <&
vepres comibus h&iifle legitur. Ita D. Hie-
ligno Crucis Chriftu
ionymusincap.27. Matth. Alij vero, vt
maledictum foluerec anciquum liidorus :

Hieronymus vbi Alij>

ADijcit Belonius: Fru&iferse iftic arbo^-
-Bpiftola. 95. flipra.
res proueniut,ficus,oliua, Punicama-
quod de pec'catoribus,qui per fpinas incelli-
lus,zizipha,pruhus,Cum verdlignarij mer-
guncur, gtoriam quacrebat: ita Ambroiius. catores in vrbibus varia lignoru genera ad-
Alij alia qua: de veris fpinis intelliguntun
feruare foleantin fuis aedibus &fabrorum
Imo veie nec explicari pofleC ,
quomodo taberriis, vixfufpiearilicet, ex altero quatn
tot puncturis Ghrifti caput corona laceraf- fupra memoracarum arborum ligno Cru-
fet, ciim Bernardus dicat, mille funCluris-, cem fabricacamfuifle. Adrichomius fpe-
&: 2\\b\ i denfitate$indr%.^xc\^\iccxivs\ ma- cialius fcribic : Ad duas leucas de Ietufa-
riniiunci appellatione nullusfpinasintellii
lem incer Etnaus & Ierufalem eft caftrurn
gat, nec econtrafpicarum nomiheiuncurrt ad S.Crucem appellatum,quod Graeci mo-
marinum interprececur.Adijcitetiam Mal- hachi inhabitant , in quo iuxta maius alca-
lonius, magnam huic loco explieando cla-
re, ait SaligniacuSi arborquaedam dicituc
ritatem iliud ailacururaiquod Iudicum c.jj.
ftetifle, de euius ligno Crux Chrifti fa&a
parabojice dicitur dehgnis Regem fupra fuerit. Radziuilius eiufde meminit, &oli-
ie creare certantibus. Ifa enun legimusi uam nominati Guilielmus Durates Parte 6.
lerunt ligna , vt vngerent fuperfe Regeni. Rationalis diuinor.offic.Rubrica de die Pa-
Vixemntfy oliut: Imferanobis. gu? refton- ra rce ues, ex quatubr lignoru fpeciebus con-
dit : 2{umquid fofumdeferere finguedinem
ftare refert Chrifti Crucem , affertcp illud:
meam qui, ejr homines ,
L>u vtuntur ejr & Pe s eedfm eftjruncus tnpreffus } oliua fuprt-
vxnire vt inter lignaprowouear? Dixerunt-
mum,
que iigna ad arboremfcum: Feni>ejrfuper nos
Pdlmatfc tranfuerfum Chrifti funt in Critcs
rtgnum aocipe ^imreffondttek : Numquid hgnum.
pofum deferere dukedinemmeam , fiuttusfy Haec eadem lignoru' genera in Ghrifti Cru-
fuauifimos , & ire vt inter cetera ligna pro- ceconcernplatur B. Auguftinus. Hsec fere
mouear ? Locutafy funt ligna ad vitem profequicur Francifcus Samarinus 3-Parte
Veni&impera nobU.gQdi refpondit eis:7^um- Sacerdotaljs thefauri^tit.De diebus maioris
quid pojfumdcferere vinum meum y quod deos
Hebdomada^. Idem docuit Albettus Ma-
homincstfe Utifcat, ejr inter ligna cetera pro-
gnuslib.4.C6pendij Theologise verit.c.i U
moueri? Dixerunt^omnia Ugna ad rham-
Imoetiam Bernardus Tra&. de Paflione
num: Veni^ impera nobis.^ua refpondit eis: Domini cap.vit.Ludolphus de Vita Chriftij
Si vere me Regem vobis conjlituifiis, venite, Antonius Gliflandus quaEft.^^.ihPaflio-
& fubvmhrimea requiefcite. Siautemnon nem fecundum Matthseumjacobus Vora-
vultis 3 egrediatur ignis derhamno ejrdeuoret gineusSerm^.inDom.^.poft OdauaEpi-
ctdros Libani. In rhamno enim immites, phania:,qui etiam quatuorheolignoru my^
&: dolofi, 6c fuperbi,& omnes improbi no- fteria explicat:in ijs enim quacuor lignis di-
tamur,Vt Auguftinus,Hieronymus & Caf- cit denotari quatuor Crucis virtutes.Primd,
liodorus in Pfal. J7. notant,quia rhamnus quia fugat malas cogitation.es, quas perce-
eft aculeis afperrima , flore gratiflima , & dru denocantur,cuiusodorfefpentes fugac:
valde fpinofus eft frutex, arbufculum & fecundd , quiaintribulacioneconftantiana
icntibusfpinifquecontextum, quodtenec prasbec, & flgnificatur per cupreflum, qux
quidquidattingit,&: retentum vnlnerat, & nullius venti cur bine comam amitcic: cercio,
vulneracorum fanguine deledacur :
infu- quiadehoftecriuphat, fignificacur per pal-
per &ignem emittitexfe , & cecera ligna mam,quaviaorescoronabancur: quarrd,
tonfumit. Ideo fuperbi tumidi ambjtio- & quia pcenicencise amaricudinem cemperac,
ne maxima per fas nefafquedominium ca- iignincaturperoliua ,cuius liquor dolores
ptantes , in rhamnodenotantur, & ifti ca- vulneru redqic colerabiliores.Hf c eft caufa,
put Chhfti dilacerant. Vere tamen nunc
cut nosin ijsquacuor caiibus Crucis figno
dicerepoceft rhamnusinChrifti capicecon-
nosmuniamus, velciira cogicaciocurpis fc
quiefcens Venice, requiefcitefub vmbra
:
ingerit, vel cum aliquodpericulufubitdc-
mefL non enim decec fub fpinofo capite mergit, vel ciim aliquod phatafma diaboli-
membrumexiftere delicacum. Hoccamen cu feniibus noftris fe obijcit,vel cum aliquis
concionacorie dicictir. dolus nosarripitjVelcimorinuadic.Ac Beda
in Colleclaneis & Floribus dicic , Crucem
cx cedro,pino,buxd U cupreflb faclam eflc.
Chry»
 DE MIRAGVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^
Chryfoftomus Orac.de VenerationeCrucis,
Anaftaiius Sinaita, & loannes Caracuzenus
AflertionecontraMahumetem,dicur,Cru-
cem efle excupreflb,pino & cedro. Verum
dubio my ftice func accipienda.me-
haec fine
que enim Cmxex cam multis fectionibus
connexa, ad corpus grauiftimum fuftinen-
dum fuiflet idQnea$ mixtaq; fuiflent ligna
feIitiainfelicibus,immo ligna maximepre-
tiofa,qualia funt cedrus,oliua,cupreflus,pal-
ma quod ;
optime annotauic Daniel Mallo-
nius.Ideb Goropius Becanus, 6c ahj,e quer-
cu conftruchm Chrifti crucem aflerunc.
Approbac Lipfiuslib.3. deCrucec. 13.^3-
uet.Ciacconus lib. de Signis fanctiflim«e
Crucis,cap. 3 o.qubd Crucis Do minicae fru-
fluia roboris ligni fpecimen pra? fe ferre vi-
deancur.Siilius Creca lib. 1.
^uem foHqua dirofuffenfnm robore vidit.
& mtra
—
- Erectum fuffixum robore mosBU
OHentabat ouans poputis. «
Idem fereSeduliuslib.3. Operispafchalis.
Vccumque igitur res fit,incertam rem om-
ncm puto,neque ita fcitu neceflariam.iilud
tamen fubdo,lignum illud fan&iflime, Cru-
cisChrifti,quod in pluribus Ecclefijs often-
diuir fubfuluum,nigricans tamen apparere,
quale illud eft quod Matue. in auguftiflimo
DJBarbarae Sacello aurea Cruce tecfum,
gemmifqi magnificenciiTime exornacum,
proucdecetjcomonftracur. Tale quoq il-
lud apparec,quod Bononix apud S.Scepha-
ni a^descommonftracur. Feriint& verum
Chrifti Crucis lignum fic cognofci & pro-
bari,quod'&aqusE inie&u non fupernacet,
fedftatim fubmergaturjin ignem verb con-
ie&um , prunisipiisquafi ignitum candeat
magis,nec abfumatur. Etiignumquidem,
quod aquisiniedum mergatur ftatim,mul-
tiplex eft,vc de ebeno dicitur,& de robore,
& alijs.ImmbPiinius \\b.9. cap.3. docec,li-
gnum gallinae ouo perfufum non ardere.
Apud piures veteres, & Gottifredum Viter-
bienfem in Chronico cap.4. egregia fabella
Poft diluuij tempora Sethu , in-
c.elebratur.
fignemillum Noefilium, quemalij Oron-
tem nominarunt, inuento Adseprotoplafti
fepulchro,ad paradifum terreftrem conten-
difle,ad eius valuas Cherub illu, verfatilem
gladium igneum manu vibratem,inuenifle,
abeocj; oleum,quod mifericordiae dickur,
petijfle, vt eo fuper Adtc cumuium effufo,
protoplafti fcelus expiaret. Moxadipfum
eu Ciierub reuertiflet, pro oleo baccas tres
illi C paradifo deculiiTe, dixifleque Setho, vt
baccasillasfuper Adxtumulumcompian-
tarecGherub iuflaSethus peregit,baccifque
plantatis, haud ica multb pbft ecce tria vir-
gulta fuccrefcunt,qu£pauld pbft fimulcon-
LIBER. 495
grefla,in vnicum tatiim ftipitem coeunt,ex
quo maxima af*bor cemporum fucceflione
progignicur. Ciim veroceleberrimum illud
templum Ierofolymis conftruendi tempus
adueniflet,variaq-, Ierofolymam lignacom-
portarentur, Deoiic volente,illud quoque
iignum Ieroiblymas vehitur,vt leroiblymi-
tani tempii coftrucfioni deferuiret.Sed ecce
nouuminauditumque miraculum: ar-
tibi
borenim ha?c nulli vmquain templo con-
ftruendo vfui cfle potuic.nam interdum 16-
gior,interdum breuior videbatur:fl breuio-
reeguiflent, longior excrefcebat;fl quidvc-
rbexipsa fecaretur , iufto breuis nimis vifa
reijciebatunRepudiatur ergo portentofum
lignu m,nec templi asdificio deferuit. Eo ta-
men vtebatur Salomonin priuato fuo pala-
tio exftruendo qua horcus verfus srdincium
protendebatur. At ReginaSaba, qua^ab
vlcimis terras finibus venicad audienda fa-
ptentiam Salomonis, lignurn cumincuica
cflec,exhorruic:porcencienim quid inligno
nouerac,nec camen Salpmonicoram, quid
vidiflec, indicare aufa eft. At notaco ligno,
vbi difcefliflec,rem per licceras aperit,vidifle
fe in fiii palatij ^diflcio lignum,in quo inno-
cens efletoccidendus, vnde tocius Hebraici
regni ruinafubfequerecur. quale verb fitil-
lud lignu notis aperic.Re cognita,Salomon
3
lignum iliud ex xdificio tolli, ac fubcus cer-
raiti fepeliri mandat, vc ibi compucrefcens,
;
maloomini non fubferuiac. Fiunt omnia
prouc Rex Salomon imperac,ibique fubcus
terram conditur.Ibi pofteafirmofaeapifci-
na^quat^g&eiJjSa-n^ dicitur,excauacur,non ca--
men ftacim lignum detegitur (ed aduentan-
;
te Chrifti paflione , tempore lignum illud
paulatim detec"tum,vci aquas cagere pocuit,
vim eiadmirabilem contulit,qua fanaretur
quicumque poft Angeli motionem eb im-
miflusprimus fuiflet tuncque excauatum;
omnino,aquis etiam fupernatat,ita tamen,
vt nulli vfui deferuire poflet. Quare extra»
6tum epifcinalignum, adtempli externos
parietes apponitur.Cum verb Chrifto crux
parada eilet,Infelixillud lignumjinquiunt,
accipiatur,quod cuilibet bono operi fiundo
ineptum eft. Quare exipfoCruX Chrifti
fabricatur. Alij tamen,antequam Crucis fi-
guram acciperet , priiis autfuper pifcinam
eamdem ,alij fuper torrentc Cedron fuper-
extenfum poncis officium diu peregifleau-
tumanc.Ica MagifterHiftorise Scholafticae
in 3.Reg.C;26.Carthufianusin c.jjoannis.
Hancomnem hiftoriamcum Gretfero no-
ftro &Malionio apocrypham cenfeo , nec
certum quid conftare , ex quo ligno Crux
fit fabricata. Illud miraculum certum,mul-
tiplicari fan6ium lignum, vt S. Paulinusi
obferuauit. nam fi omnia fruftula Crucis
Tt z iun-
496 IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
iungerentur, fufticerent mulcis magnis cru- corufcarent longelateque ad miraculum,&
cibus conficiendis,ipfatamen vnaeft. tunc Sacerdos in vno lapide legeret quid ef-
fetagendum,&inaltero,ideflecoplendum
C APVT CIV. &perficiendum a Deo , quocertiores red-
derentur de refponfo qui incerrogabat. Vel
De vrim g/ thummim Upidibta. certe inillis lapillis corufcantibus depi&um
vifebatUr diuinitusquid agendu,quidvero
|Vos miraculofos lapillos,vrim &thu- non, & cuiufque belli verbi gracia exi-
rei, ,

^mim , centeo cum Philone & Iiidoro tus & abfolutio: quemadmodum noftra &
Peluiiotaadeum fi ne m aDeodatos &co- maiorum setate in oppido Lufitania* Santa-
paratos,vt futuraprasnuntiarent, qyiinfe- renoafliduo miraculo,in pellucidacryftallo
rebatur intra piicas Rationalis,& indeeffe- viiitur Chriftus pro cuiufque deuotione,
rebantur adinterrogandum Deum. Iiidori nunc puer tenellus , nunc duodecim anno-
verba harc funt: Siquidem tz$ Aoyia>, id eft rum, nunc triginta, nunccrucifixus, nunc
Rationali^ AnXaxnc, &«Aw3s/a inhasrebant, Iudexfazuiflimus ex quo multa fidembus
;

quarum altera perfpicuicatem,altera verita- commoda proueniunt. Hxc vt probabilia

tem fignificat. Denique quia fplendor qui- aflerimus cum Chriftophoro Caftro qui ,

dam,vtnonnulliaiunt,in lapillis illis exifte- tamen aliter adhuc fentit. Huius difficulta-
batjCiim ad Sati&a Sanclorum facrificandi tis,inquit,tam diuerfas folutiones dum mc-
causa fc coferret,atque ea quse venturaerat ditarer, & nihil quodfatisfaceret inuenire,
vere declarabat, his fortafle nominibus ap- incidi in locu Ofese , qui fortafle veritatem
pellatsefurit. Haecille. idque facis declarat, aperiet. Dum enimcominatur filijs Ifrael,
qu6d duobusnominibusnonvna fed duse extremam vfque ad Chriftum du-
vaftitate
res vocarentur. Quid enim aliud fignificat, raturam,defuturam dicit formam eius Rei-
Pones in R&tumdi iudicij Haurimejr Hathum- publicas illis verbis: Dies multos fedebuntfly
mim y &quociesaliasnominancur,quaduas ifrjtel fineRege 3 fine Prwcipe,firie facrificio,
res fuifle illis nominibus appellatas?Qui ex- fine altari, ejr
fine ephod, ejr finetheraphim,
iftimaturfuifle duo lapillilucidi,clari mftar Videtur fignificare, vere, vrim &thum-&
cryftallini fpeculi terfi, di&iyrim j&thum- mim,qui erant inRacionali.Hoc aperte nos
mim numero plurali,hoc eft illas luces , illse docent Septuaginta, qui cum Exodi 28. &
inflammationes, feu illuminationes,&iilas alias,vbi inueniuntur duo illa nomina,tras-
perfeetiones,feucompleciones, poiico abfc feranc AmAwotp &
d A«35/W, hoc eft manife-
tra&o pro concreto , more Scripturae , pro Bajionem feu perjpicuitatem veritatemfir &
tlli lucidifiimi lapides vi aitForerius,qui pro-
y militer hocloco protheraphimtranftulerc
pcer multitudinem &
copiacorufcationum JvXcJtmssmanifefiationes ,vrim thummim &
& emicationu, quas emittebantin refpoiv volentes intelhgere per qusefutura manife-
fis, fignificamium perficiendum ,confum- ftabantur,vt recte animaduerterut Cynllus
mandum,& complendu quod que,rebatur, Alex.Theodoretus & Thebphyladtus.Erac
numero mulcitudinisvocabatur.De modo ergo vrim & thummim ijdem qui thera-
enim refpondendi pcr vrim & chummim phim per quse interrogabatur de futur».
,

varia eft fententia.Plures Auctorum exifti- Theraphim autem imagunculxerant, feu

mant,corufcationibus lapidu refponfada- idola,qua! interrogata refponfa dabant voce
ta. Sed difficile intelligitur, quomodo pof- manifefta.Quiaergo Deus voluit populum
fent multarefponderi,& explicate,illisemi- illum abladare, & a ritibus gentium & da?-
cationibus.Dauidenim cofuluit Dominum monu cultu fuauiter auocare,iicut reliquit
i Reg. o,-/Aiccs:Perfequar latrunculos hos? eis tam varia facrificioru genera, quas prius
. 3

ejrdixit Dominut per vrim & thummim: dasmoniexhibebantur, pofterius Deoprje-

Perfequere , abfque dubio enim comprehendes ftabanturj ita modos illos admirandos,qui-
eos,& excuties pradam.Hoc refponium quo- bus dazmones te hominibus admirabiles
modo poiiet lllis emicationibns percipi? oftendebant,pr«dicedi futura & occulta re-
IdeoTyrasus nofter lib.2.de Apparitionibus uelandi,conferuauit Ifraelitis,fed per Deum
cap. 1 1 pro certo affirmat,voce externa vel
. ipfum,& in illius honorem huiufmodi erant
inccrna edoctum Sacerdotem, quid refpon- oracula, fortes, omnia oftenta , & vifapro-
derec interrogantibus. Sed hac ratione phetica: & in his numeratur theraphim,pro
quorfumiuberetDeus vrim & thummim quibusdeditillis vrim & thummim, fed
inferri in Rationale adinterrogandu Deum medio fummo Sacerdote , vtoccafio plebi
ipfum jfi voce refponfum daretur?Mihi non ignoranti remoueretur idola ea colendi.
videtur improbabile , in illis lapidibus pcl- Erantigitur duo paruula fimulacra aftabre
lucidis fcribi folitum refponfum ad interro- Dei manu,vel artificum,quse fere-
facl:a,vel
gata, ita vtcum educerentur e Racionali, bat Sacerdos inter plicas Rationalis,& quo-
tics
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 497
ties aliquid erat interrogandu, efFerebat,&; accolarum idiomate a curfus celeritate no-
per Deus 5 velAngelus nomine Dei,clare
illa men forcicus eiLHebraicu enim nomen Ai~
&: perfpicue quid agendii quidve non agen- debelmtChiddechel , vt &
Dtglath, quo vo-
du refpondebat: & propter fermonis perfpi- cabulo eum Iofephusnuncupat, fignificat
cuitatem quo manifeftabantur refpon(a<*£ velocitatern.Graxa vero & Latina voceTi*
propter veritate di&i aut promifli certo cd- gris dicitur, quia inftar tigridisbefticenimia
plendi, vnumdicebatur vrim , illumin..tio- pemicitate decurrit. Tigtisenim, vt habet
nes, perfpicuitates; alteru m thn m mim ,con- Plinius , ariimal eft tremendse velocitatis,
fummationes ,completiones*&; veritates^ Medis denique, Armenis bc Perfisjqui hunc
quod de refponfocomplendocerciores red- fluuium accolunc,tigris fagitta fonat, quod
derentinterrogances.Dum autem Sacerdos fluuius veluti fagiua emiila citus volet e& :

eaidolaoftendebat> verifimile eft eaemica- iiquidem proripitur velocitatei vt vnda die

re aut corufcare folicajad captandam popu- tantum peragat ltineris^ quantum vir acer
li attentionem , &: ad ingenerandain adrivi- &: velox feptem diebuscurrendo conficere
racionern , quas Deo vero eos coniungeret 3 poiletiProdiens igitur in Armenia maiore
quafi cancorummiraculorum audfcori* exlucido confpicuoquefoncein loco edito,
primiim per fexagies 6c bis mille paflus prse-

CAPVT GV. ceps inter faxa deuoluitur,multoru tor-

De Euphrate fg) Tigride fluuijs.
IAm excurremus nonnihil extra Terra?
promiiraEterminos-,merentur enim fuam
commemorationeTigriscV Euphrates ce-
leberrimi amnes Syria?,quas DauidiRegi pa-
ruit,prout Ifraelitis promificDeus,iuxcafa-
crofan&az Scriptura: fidem.E terreftri
difo dicuntur promanare, ied mox aterra
abforptosjpoft longum iiibterraneu decur-
fum,tandem ex montibus Armenia? maio-
ris,multorum inter fe millium pafluum in-
teruallorurfum euiergere.vbi Plinius,Pto-
lomseus,alijque Ethnici Gofmographi eos
primiim orin putauerunti Euphrates iiue
Eufrates,Hebrads Peratb feu Pdrath dicitur,
cuius nominis visapud nos fecunditate at-
que fru&uumabundantia fignificat. Apiid
Ezechielem Propheta fluuius hic Chobar,6c
Hebraice Chebar vocatur,iuxta quem idem
Prophetaieviftone vidifle afleriti Iofephus
& recentiores accoia: patrio vocabulo Pho-
ra,fora,\e\ forns modo appellannHic Ti-
gride multo maioreftjacq- plus cerrae obit*
Namabeo Armenia maiore
loco vbi in
erumpitjceler&fremens Cappadociam re-
vnde fe rle&ens, poft ducenta pafe
cT:a petit:
fuum milliaTaurum montemjquamquam
duodecies mille paiTuu molem eiobijciac*
fracto nonnihil curfu perrumpit. Ita nacu-
rae,inquic Plinius, dimicatio illa sequatur,
hoc eunte quo vulc,illo prohibente ire qua
velit-Hinc faxofus & violentus Mefopota-
miam praeterlabens , diuerfa oppida alluit,
rencium non aquas folum , fed etiam faxa
&
fecum trahens, inlacu Arechuiam fiue Ar-
fiflam influit 3 in quem omnia illata pondera
enatanti Eft vero aqua eius laci nitrofa,quse
veftes in ea loras dilacerat ac rumpit. Vnu m
genuseipilcium eft 5 idquetranfcurrentiSi
Plinio tefte,non mifcecur alueo,ficut nec e
Tigri pifcesin lacum tranfnatant.Necpati-
para- tur amnisaquam feeumcommifceri: nam
&curfu6£colorediflimilis per eum fercur,
tranfueclufqj occurrenteTauro moncerur-
fusin fpecu mergicur , fubterque lapfus ab
alcero montis lacereerumpit in lacum , qui
Z^r^W^vocacuri&iefleeumdem, manife-
ftueft,quoddemerfaperferati Deinde ter-
tium tranfit lacum falfum , & pifcibus ca-
rentem,qui thofptes feu thofitis appellatur,
atqueipfe qui.dem pifcibus plena non per^
mixta aqua in alteram ripam peruenit, rur^
fufque 111 cuniculos multo cum fonitu de-
mergitur,& poft vigintiquinque millia pa(-
fuu exoriensmox in Armenia,luftrat Gor-
diseorum fiueCordia^orum montes amomi
feraciflimos,in quibus Arca Noe poft dilu^
uium quieuit,eiufque reliquise Berofi & Io-
fephi vfq.ue tempore oftenfse ibidem fuifle
memoranturi Vnde &locusab Armenis
& Cibelnoe ,id eft Egreforium
Apobaterion
Noe, vfque modo appellatur. Hinc contra
Aflyrios pergens, eofque prasteriens , citra
Seleuciam &
Babyloniam centum viginti-
quinque milhbus pafluum diuiditurin al-
ueos duos. Vbi remeauere aquae , atque in
vnum alueum Coiere* aliquanto fpatio ve-
inlacusGhaldaicosfefundk, eofque
cl:us,

nimirum Epiphaniam & Antiochiam,quse feptuaginta milliumpafluum amplitudine

ad.Euphratem vocantur;item Zeugma^A- implet.Moxquevafto alueoprofufus,duo-
painiam,Seleuciam & Vram Babylonem , , bus oftijsin Rubru mare defluic. Inter Eu-
vei;6 mediamfecat.Quam procultranfgref. phratis & Tigrisoftia vigintiquinque millia
fus, tandem deferturinPerilcu mare,quod paiTuumfuere,aut,vtahj tradunt , feptem
in facris Lirteris Mare rubrum vocatur.Ti- millia,vtroque nauigabili.Duo hi amnes fi-
griscam Hebraro quam Gr^co, Latino &c mili quidem ratione , fed maiori felicitate
Tt 3
quam
49» IOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
quam Nilus i£gyptu, ftatis temporibusre- ios spromfionkiure fibi fubditos jrebelles
fen-
ftagnantes, Syna: humuirrigantj opimant., tire debuerunt ; ejr a Chananais, Phitifthxp,
atque ^Egypti folo reddunt fertiliorem. Li- \Moabitk,MadianUis, Amatecitis , Ammoni-
nmm autem non inuehunt , iicutin ^gy- tis.Syris, Afyrijs, Babytonijs & Chaldjiis fu~
pto Nilus , veriim quotannis quafi nouos perari, fubigi, atque eisfub tributi ac captitti-
agros creantes,Syriam vbertaje terrai Cha- quA ipfis fuerant
tatis iugo feruire , ac iufie ,

naan pameparemeficiunt; Vnde, vtetiam fromifa ,perderemeruerunt. Incredulitatis

Plinius meminit,varijsarborum,trucluuni
herbarumquegeneribusabundiu. Hxc in
hortis operofiflima eft , indeque Prouer-
bium Gxxds,(JHutta Syrorum otera.TzAcm
hicobfcruandum,ftuuiuEuphratem qubn-
dam defignatum fuifle Ifraeliticaeterrse ter-
minum. Elegerat namque
ergo vitio adfcribendum e&, quodnon diutiM
has terrds ifrael pofederk. N&que enim
fionforin crimine eB.fi illecuirepfomittituf
indigmmfe fecerhfponfione^prxfertim cum
proponatur optio promiltentis. Si votueritis
fjr audieritisme ,qmbona fitnt tertA come*
fibi Dominus detis fin autem noiucritis ytjrme adiracun^
; •

Deus filios Ifrael de cunclis terrse populis diam prouocaueritis , giadius deuorabit -vqs,
in peculium,&: regnum facerdotale acgen- Etiguntur crgo prafentia , net fiaivm qiti eti^
temfanctam , ipfifque in poflefnonem da- giturientarinon poteft , nec perire: quia ejr
turum fe promiferat omnem terramade- Saulele&min Regem, ejr ludmin ApoHolum^
fcrto Pharan &Torrente y£gypti,qui iuxta
fuo poHea vitio corruerunt. Et mihi, inquic
Rhmocoruram Mari magnoinfluit,vfque ldem Auctor^ in Euangeiio prdmittuntuf
ad fluuium magnum Euphraten. Terram fegna cdbrum^ qua Inftrumentum vetm om-
fane lacle &: nielle manantem, ac non tan- nino non nomwatyfed
fin&n fecero qu& pra-
tum,VLPlinius aic,totiusOrientis feitililli- ceptd funt nequaqudm erit cutpa in promit- ,

mam, fed, vt facra Scripturateftatur , inter tente,fedin me qtti promifUm accipere non
omnesterras maxime egregiam.De qua & merui. Vbi enim optid profdniiur ad etigen-
D. Hieronymusin baec verba fcribit: Incly- dum, quioperari renHis/frufirdcUpias quod
tamefa terram ludw, &
cuncJis terris ferti- promifum est. Hactenus H ierony mus,
liorem, dubitarenemo potertt,qui d Rhinoeo*
furdvfque ad Taurum montem ejrEuphratem
ftuuium cuntfam confiderauerit terram , & CAPVT CVL
vrbiitm potentiam, amcenitatem^regionum,
PaUfiinam videlicet & Phmnicen^Arabiam, De Mofopotamid $/ pdradifo.
Syriam,CceIen3 Citiciam, tjr ceteras regiones.
\^£c venit quidem terra hdc in lfraelitarum "Onnullam hic mentionem meretim
poteHatem regnante Dauide, qui in regno Iu- Mefopotamia. Kegio quondam con-
.

daejr ifraet iam confirmatm ,fubiugatis fibi numerata fuit Syrise,iicut &: Armenia,nani
multis in circuitu nationibm,Philifih&isnem- omnes iftaeteme Hebraica voceo^N fue-
pe,ldumdis,Amatecitis,Moabitis Ammoni- & runtdictaej vndenataquoquefuit vox Ar-
tis,c£fis plurimis Syrorummillibm , vniuer- meniaepro AramU. Faciumefttamendif-
fam Syriam fubegit , ejr vfque ad flumen Eu- crimen apud Hebra:osin.multiplici illa A-
phratem imperium fuum diiatauit.difiofitif^ ramja : nameampartemquam Grasci vo-
opporiunts in hcispr<afidijs,Syrosomnesannua cant Mefopotarniam,appellant Aram na-
tributafibi pendere compulit. k_A qua viBoria haramij ideft Aramia duorum fluuiprum.
triumphator Ierofolymam reuerfm, compofito Hi autem duo fluuij funt Tigris &: Euphra-
Pfatrno qui Latinis qmnquagefimm nonm efi, tes, Tigrisab Oriente,& Euphrates ab Oc~
Deo ter optimo maximo epinicia cecinit.Cete- cidente:inmedioeorumeft Meibpotarriia»
rum nondiu ifraeliticus poputm has regiones eft autem //kt@* Graecis medim,& -mTuy^
pofedit,fotm enim Dauidis filim Salomon, fluuim. VndeTacitus Prsefectuscampis,, :

regm patcrnifuccepr^omnibm Regibm aflu- qui Euphrate & Tigride inclytis amnibus
mine Euphrate vfque ad terminos Aegypti circumflui, Mefopotamiainorrienaccepe-
pacifice dominatm fuife fcribituri pott cuim runt. EftdeindeAramToba,Aram Ha~
mortem continua , qu<e Syri tum filtjs ifrael marh, Aram Damalcena, &c. Eft autem
intuleruntjoella, ifraelem non Syris,fedSyros MefopQtamiafertiliflamaregio, prsefertira
ifraeli magis imperafe declarant. Accidit au- ea partevbi alluitutEuphrate, quiannua
tem ifraeiitis clades hdc,quvdpro omnipoten- inundadone fuperfunditur terris, vnde co-
teDeoipfnm 'BaaI,Beelphegor^eeifibubi Afia^ pialaeti graminis prouenit, nutriunturque
roth As~tarte,Moloch,MeIchom, Chamos, <vi-
y pecora innumera. Vnde Gen,24.1egimus^
tulos aureos , aliaj^ gentium colerent idola, quodcum feruus Abraham veniffetinMe-
caifo Deo optimo maximo praferrent. Hanc fopotamiam , procuraturus filio domini fui
enim ob caufam fiepe & ipfi inferiorcs famu- vxorem, occurrerit illi Rebecca ,& inuita-
ueric
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TER^ PROMISS^: LIBER. 499
•ueriteum iti domum patris fui, dicens : Pa- enim vocancur i£thiopes Num. \z, Vnde
leamm&foem pturmUm efi apnd nos &ld- ', &: illudin Cantico Habacuc: Viditentoria.
cmfpatiofm ad manehdtmi^cc. Habet eciam Jetbiopm, tMbabuntur feUesterY*. Madiam
haxregio plantas quafdam perpetudflo- Qiiibusadde loca 2.Paralip. 14. &c zi. dc
rentes. Producit & ard mata qu jedam ct , Piai.7i.& 86.
pr£etereapicemquamdam mollem \ naph- At obijcitur contra diclam fententiam de
tham -noinine, quam aiut ardere inftar oiei. f»aradifo. Nam hinc Iequeretur 3 inquitint,
Plinio legio fecundiflima eft iuxtaTi-
iita paradifum illum iam non exiftere loca ;
gridem fl-uuium circum Seleuciam ciuita- enimilla &
oliiii atqueetiam nunc cora-
tem,vbi inculti agri quinquagelimum,cnlti niercijsfrequentanttir , &
nullum apparet
aucem centefimum reddunc fruclum.Inte- ibiparadiiiaut Chefubimanteillum pofiti
riora veroregionis afpera (unt & ftenliaja- Veftigium. Porro paradiihm debere adhuc
borantque magna penuriaaquarum. Vnde exftare, videcurdocere Ecclefiafticusc.44,
fit, vt ficubi fons aliquis iiiuentus fucnt,ille vhidicicEnochcranflatum in patadifum.
abfcondatur ab incolis , nehoftibusinno- Acque idem de Elia (imilicer teftancur mul-
tefeat, Id teftatur qubque memoratum vi- ci Patresituitiiius ad Orthddoxos qu^ft.^j;

gefimumquarc-um Genefeoscaput,& item 76. & 8y. Irenxus lib.j. Adderfushacrefes,

vigefimumnonum eiufdermHuius regionis &: Tertullianus in Apolog.Conrra gente?,
iniigniores vrbes funtEdefiaj Charrse &;
)
Verum quod ad Scnpturam Ecclefiaftici
Niiibis.In Edefra,qiiieriunc Rafe nuncupa- atcineCitnGr^co codice non nominatur
turjregnarTe dicitur temporeChrifti Aba- paradifus,im6iTecadditurlocus aliquis in
garus,qui dacis ad Chtiftum Iefum litteris, quem fuerit Enoch tranflacus. Ytrdc Sc
refponlum meruitaccipere.Porro deChar- S.Thomas de hac re agens, non fimplicicet
'ris , Hebrxo Haran appellatur Ge-
quae in affirmac Enoch &c Eltam degere in illo pa-
nef. hquomodoilmc ex Vr Chaldxorum
i radifo,fed fere addit,^^r^r,vel, vt cre-
demigrauetit Tarah cum filijs fuis Abranlo ditur. Ad Iuftinij Irensei&Tertullianifeni
& Loc,&c. Nifibis vero non mulcum ab tentias refpondeo,eosquardam alia ijfdern
Haran diftanSjfuit olim magni nominis,di- locis adiungere , quas Ecclefia non tectpit,
cla ahquado Antiochia,& aliquando Myg- vcqudd in illumcerreftrem paradifum du-
donia abinterfluente Mygdbne fluuioi ctus fitiacro j quodquein eo demorencur
In finibusMefopotamise creditur paradi- omnes iuftorurn animse vfque ad diem iu-
fum fuifle,vbi Tigris &: Euphratesinvnum dicij. Proinde non cemere nos facere, fi et-
aiueuconfluuntj 5c iceriim fa&o aquarum iam in hoci qudd volunc paraciifum adhuc
d.mortio (eft non longe a Babylone) abeunc exiftereiabijs recedamus.Aflerunt quidem^
iri alueos peculiares , a quibus deinde alia vel potiiis referunt &C alij Patres hancfen-
duo fluminaPhifon &:Gehon deriuahtun tentiam , ficuc & Scholaftici plerique ; fed
alcetum enim Armeniam permeans Phifon nullo modocamquamdefide.Opcimeharc
vocacur , cuius & meminic Ecelefiafticus difleriiit Eftius , & nos in noftra Curiosa
c.24.quod nomen ecli apud profanos fcri- Pliilofophia de loeoparadifiampliusnon-
pcores ica exprefliirn non reperiatur,extare nihil fcripfimus*
tamen apud illos videtur nonnihil mutactn
Nam Quintus Curciuslib. j. ceftatur, Eu-
phracem 6c Tigrim quodam loco ab acco-
CAPVT GVIL
lis vocari Pha(in.& Plinius lib.6.cap.2. 1 .tra- De mdnie Sind.
dir,Tigrim induosfcindi alueos,acque vbi
remeauere 5 Pafirrgrim appellari. Slnaj qui& Sinaidiciturjmonsprarclarus
Porro quse fit cerra Heuilach j quam cir- Sc fahclius (cuius pars quasdarri eftOreb^
cuire dicicur Phifon, colligipocfcftexGe- vnde legem dacam nunc in Sinai , nunc in
nefisij.& i.Reg.ij. Gerte Scrabo Geo- Oreb fcripcumeft)eftcjj rocundus,omnium
graphuseam regionem collocat in confini- in ea regioiiecelfiflimusj & afcenfu difficil-
bus Arabise & Mefopotamije.Getertim al- limus^ concinetin alticudinegraduum fe*
ter fluuius Arabiamdefertam petit, & Ge- ptem mitlia 5 demptis locisin quibus reclis
hon vocatur^cuius item meminit Ecclefia- paflibus aicendicutj &non per gradus.No-
fticusdi&ocap.i^. Dicitur autem is cir- men accipit ab eo quod rubis abundet,
cumireomnem terram ^chiopiat non il- , quemadmodum &c herbis optimis ad pa-
lius Africana?, quam longiflimis fpacijs per- fcua,&c. Fuerat iam olim inaccefliis pafto-
luitNilus^fed Afiacicse , quae vicina eft ribus 1 quod vulgato rumore Numen illid
Arabise 6C Mefopocamise. EiTe enimjEthio- habicaredicerecutjideoque tamquam reli»
piam quamdam Palaeftinae vicinam , facile giofum magnacum reuerentia habebanc,
teftexfacris Licteris oftendere. Madianitas In huius moncis vertiee die quinquagefimo
Tc 4 egref-
 IOANNIS EVSEBTI NIEREMBERGII
egreiilonislfrael de ^EgyptoDeus terribili cetur 5
communior autem fententia eA,
montes illos inter fe diftinctos eile fed ra-
fonitu legem fuam promulgauit If-
,
igne &c
,eamquefuo digito duabustabulis Oreb multo in-
dicitus cohaerere: efle etiam
raelicis
lapideisinfcriptamdedic Moyii , ciim ibi feriorem altitudine monte Sinai. Eft autem

per quadraginta totidemquc nocles

dies, feraxoptimarumherbarum , ideoquepa-
fcuis valde commodus. In huius montis
ieiunaflet,qui ob vitnlum aureum ab Aaro-
ne conflatum, &ab Ifraelitis adoratum,ta- pedeDeusin rubo apparuit Moyii oues
bulasadradicem montis confregit & pro- lerhro foceri pafcenti, rn rubo ardente, (cd
iecit, vitulum contriuit* 5f reos occidit; at-
rubifrutice, ramis , frondibus floribus &
incombuftis.Accedereiuiluseo Moyfes ve^
que rurfum afcendens monteffl, Vidit glo-
&
nouas tabulas nit , fed difcalceatis pedibus. Huius petra
riam Dei tranfeuntem >
virga Moyiispercuila eftuditiitientipopu-
Decalogi fcriptasdiuinitusa Deo accepit,
quibufcum defcendens, facie adeo refplen- loflumen aquarum. In Oreb monds ca-
duit, vt filij Ifrael oculos in vultum eius in-
cumine orante Moyfe elcuatis manibusj,
ideoque neceiTum Iofue debellauit Amalecitas , inque huius
tendere non valuerint :

fpelunca vt diximus ftans. Elias vidit

fuerit,vt velamine te&us ita tande populo , ,

loqueretur. Hic commoratus eft &iedit

Deum in iibilo aurse tenuis,

lfiael toto anno & diebus quatuor , quo

tempore conftruxit Moyfes & dedicauit
tabernaculum , Pontificem , Sacerdotes &c
CAPVT C IX.
Leuitas confecrauit, leges tulit qusead fta-
De Lpidibus montu
tum religionis Sc politicum fpe£tabant,po^
pulum numerauit, caftra difpofuit. Media
parsExodi,tocus Leuiticus liber, &princi- ARbufcularum formis infigniti funjt
lapides montis Oreb. Crcditur eiTe
pium Numerorum completi funt in hac
myfterium eius loci quo Deus Moyil
maniione. In huius montis fummitatc ,

in flamma ignis de medio rubi ardentis

poftea corpus S.Catharinssex Alexandria
^Egyptiab Angelisdelatum & fepultum apparuiti

eft, excuius membris virgineis olei fluit

vnda ialubris. In Sinai Abbas fuit Io.Cli-
macustempore filiorum Conftantini Ma-
CAPVT CX>
gni. TnthemiusinClimaco. Ad radices De Mari rubm
huius montis a Iuftiniano Imperatore fun*
datum eft monafterium S. Catharina:
Monachorum,eftque vnum monafterium NArrare etiam Oportet beneuolum He-
deRegula S. Baiilij ,vbiplufquamnouem
brxis pelagus. Mare rubrum Hebrad
quiefcunt corpora Iamfuph, Qixo\Brythrmm^\\) Sinum Jra-
millia defcriptorum
bicum ieu Perficum vocant. Aqua eft colo-
.Monachorum. Habuit pofterioribus tem-
rubei , quod camen negat Ludouicus
ris
poribus,cum Chriftiani ea loca poffide-
rent , fedem Epifcopalem , fed iuffraga-
Romanus) cempeftuofummare,& magno-
neam. Dictus hic mons Arabibus Agar
rum animalium propter profunditatem ca-
pax. Huius aquis Dei virtute inftar muri
aiiquando , vt quibufdam placet , nunc
vtrimquediuiiis,filij Ifrael,fexcenta fcilicec
vero Tur.
virorum millia , abfque mulieribus &: par-
uulis & vulgo promifcuo innumerabili , per

CAPVT CVIII. medium iiccopede tranfierunt

laticudo maris extendebat fe ad iex millia-
, quo loci

De monte Oreb. ria:quos infequens eques Pharao cum fuis

Principibus, equitibus, fexcencis curribus,

PRoximum eft vt memoremus montem & felecbiiTimo totius iEgypti exercitu,

Oreb, montem fanctum, maiori com- aquis i£cu virgas Moyii rurfum confluen-
mendatione, quam natura nobilem , qui 5c tibus, omnes ad vnum fubmerii funt,quos
HorebChorebque dicitur.Iugum eft mon- mortuos lictori adnacantes Iiraelitx armis
tis Sinai,atque inde vno nomine mons Dei & veftibus ipoliarunt jlxtique gratias Deo
appellatur , &, fcriptum eft legem datam cum cantu in tympanis 5t choris perege-
nunc in Sinai,nunc in Oreb quidam vero ;
runt. Diclum fuit Hebrseis Umfuph, id

exiftimant Orientalem montis par-

iftius eft mare caricofum ,
quod in lictore eius

tem dici Sinai,Occidentalem Oreb.Hiero- multse crefcant carices. Significat autem

nymoautem , quod
videtur duplici nomi- «j13 fuph finire , deiinere ; hinc epfufhfr.-
ne idem mons nunc Sina nunc Choreb vo- ms 3 &c terminus,extremum fiuevltimum.
Inde
 DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRiE PROMISSJE LIBER. 5OI
Inde etiam ^io fuph iuncus , iuncetum pulos magnecis, quospercranfire dicunc, &c
genus iunci iiue caricis 3 quodiic vocacur nosidnegauimus lib.jr. Curiofk Philofo-
eo quod crefcac in extremicate fluminis phia*, vbide magnece egimus.
auc maris. Sumicur collecTiiie pro iunceco:
ideo lamfuph quafi mare caricis appella-
tur, quod eoiunci genere abundec. Vnde CAPVT CXL
Herodotus lib.i* tradit,iEgyptios ex iunco
De im&gtne Chrifti in
fua nauigiafacerei Etquamuisproprieha?c
Beryto,
vox Mare rubrum fignificet in facris Licte-
ris , aliquando tamen pro pelago maris

profundo accipitur, vt Iona? 1,6. Citcum- NObiliorem Berytunifecit Saluatoris

dederunt, inquic, me aqua vfque adanimam 3 imago: quapropter meminifTe eius
oportet. Berytus a Gergefseo quincofiiio
abyfius vallauit me , pelagm operuit caput ,

meum. vbipro pelago , quod vercic Hiero- Chanaan eius conditore , olim Geris di-

nymus, in Hebraico eft <po fuph. Errant c~ta creditur , & poftea Feiix Iulia appellata
aucem qui dicuti Mare fuph,ideit rubrum, fuic. Anciqua , infignis &C robufta Phoe^

operuiffecapuc Ion#. Nam Mare.rubrum niciae vrbs eft, quinque contra Aquiionem
non coniungicur mari Ioppe , Medi-
id eft a Sidone , Auftrum vero a Cane
verfus
fluuio tribus milliaribus , alto munitoque
terraneo, vc ipfi putanc , eft enim hoc alie-
in loco fita. AbOccidente mari magno
num ab ipsa Geographia , &a rerum expe-
alluitur , ab Oriente autem Campeftns llli
rientia. Ideo DHieronymusnontranftu-
lic Mare rubrum , fed petagm operuit caput
adiacet regio , mukis fructiferis arbori-

meum : fuph enim iigmficat quoque pela-

bus^fatis, iiluis &C vineis fertilis &c amos-

gus , iiue quodcumque mareprofundum. na , quam fluuius quidam irrigans iuxta ,

Verfabatur enim Ionasin mari Ioppe id ,

vrbem in mare labitur. Vrbs hxc quon-
eft Medicerraneo in Ioppe namque con-
:
dam Romanorum colonia &c domicilium

lcendit nauem. Forfan Ivnx videbacur,ob fuit , atque Augufti Cxf. beneficioiingu-
frequentes carices quibusinuoluebacur, ie lari priuilegio Romanum ius ciuibus eon-

verfari in mari caricofo , &C propterea Chal-

ceilumerat. Quam priiisHerodes fenior^

dxus Paraphraftes exponic , ^Mare cari- &c poftea Agrippa Rex templis^oris, por-

cofum fifpenfum erat capiti meo. Ideoque ticibus, theatro, amphitheatro , balneis*
nonnuili exponunc locum hunc Iuncus alijfque magnificis xdificijs exornauerunt.
,

atligatus eU capiti meo , iiue tareBum. Ec Cum Chnftiana religione vigeret 3 Epi-
quia fuph algam quoque deiignat poftet fcopali Cathedra decorata,Tyrenii Archi-
,

vercimare algofum eft enim alga cenuis

.
epifcopo parebat. In hac ciukate ftupen-
&: oblonga , pifcium capicibus k(c in- dum iilud accidit miraculum, quodcirca
uoluens. Quare aliquihunc reddunt fen- Chrifti imaginem contig^fTe ,
grauiflimi

fum*: ^Alga alligata ejl capiti meo , id Scriptores referunt. Cum enim perfidi

eft, pifcis m quo ium qui me abforbuit, Iudasi ligneam illam Domini noftn lefu
,

cuius capuc eft iicut caputmeum dura iconem , quam

Chrifti cafu ibi repertam
,

in illius ventre fum , eft quaii algacapiti Nicodemus olim proprijs fuis compofue-
meo obuoluca. Sedi limplicior & verior rac manibuSiilluderenc, 6c po(tfputa,cola-
DJTieronymus vt
fenfus eftqueni adferc ,
phos, flagra, omne deniqueiniuriaium &C
pelagus profundum iignificec , quemad- ignominixgenuSjquodipii Chrifto Salua-
modum tori noftro ipforum patresinculeranc, fei-
obferuac Ludouicus Ballefter.
Cetenim ruborem aquarum Maris rubri reis clauis imaginis manus pedefque , ac

non ipiis ineiTe dicunc, nam in vafe excra- latus lancea foderent,continuo copioii fan-

ck.x mbedine illa carenc quare terrasillius

:
guinis & aquaeexea riuuli emanauerunt^
color auc alia externa "fcaufa purpurac li-
cuius vndione ciim varij paralytici, casci,
claudi furdi muti, leproii alijque infir-
quorem. Quidam id tribuunt corallio- j , ,

rum muicitudijai • Eftetiam memorahile^ mi mox fanitati reftituerentuL,lignistam

quod Bredembachius narrac,prope Mem- admirandis vifis , omnes,qui in ciuitate"

phim eiTe lacum , qui iingulis annis rube- Iudad erant fidem Chrifti ampleitentes,
icac inftar fanguinis. Aliud incertum, ab eiufdem vrbis Epifcopo Baptifmigra-
qnod de portu Rubri maris ipfe nar- tiam fufceperunt. Idem autem fanguis ,
rac &c Adrichomius repetit, ad Thor ii-
tum propter rei tam mirandas celebran-
i

ueThour, nominatiftimum porcum hu- dam asternitatem , tum propter diuinam

ius pelagi , naues applicare coniun&as
eius virtutem , in omni humana infirmi-
clauis Hgneis , non ferreis propcer fco- tate curanda fkpius expertam , roultis fas-
,
cuiis,
 S02 ioan.evseb.nier.de mirac, NAT.TERRJB PROMISSiE LIBER.
culis jinvanjs eius prouinciae Ecclefijs ve-
nerationihabitus
adhuc de hoc
, conferuatus
rairaculo fcrmo
fuit.

S.
Extat
Atha-
C AP VT CXII.
nafij Epifcopi Alexandrini ,
qui in feptimo De arbore hofyitah B. Virginu*
generali Concilio, Nicaeno II. A&ione iv.
ad coniirmandam &
ftabiliendam facra- Adziuilius prodidit , medio miliiari
rum irnaginum venerationem, coram tre- extra Cairum in Natarea villa effe do-
centisqumquaginta Epifcopis ledtus eft. mum antiquiftimam, in qua B. Virgojf r
Porro Berycum in Sarracenorum potefta- annos feptem cum Chrifto habitauetit. In
cem delapfam anno Chrifti millefimo muro eius adhuc vifitur armarium longum
centefimo vndecimo, menle Aprili, Bal- &c latum xcubitum vnum , vbi B. Virgo
duinus I. Icrofolymorum Rex terra & Chriftum recondidit , fubquoeft aitare,
mari per duos continuos menfes diu no;- vbi P. Francifcus SaiTus Societatis noftras
ctuque impugnans , aflultibus armorum facrificauit prsefente Radziuilo. Ia&u lapi-
vi recuperauit.Sedannofalutis millefimo disab illa douioeftficus, dieta Pharaonis,
centefimo ocluagefimo feptimoa Saladino ad cuius radices in ipfo trunco eft quafi.
capta , rurfum. decimo poft anno a Chri- conclaue quoddam miraculose fa&um,
ftianisrecepta, fsepiufque tum a barbaris ciim B. Virgo ad ipfam arborem aflideret.
viciffim deftrii&a & inftaurataeft. Nunc Illa enim diffifla per totum ad radicem
verd Barutusdicfca , maximum & celeber- vfque, hanc illimanfiunculaprasbuit, do-
rimum eft emporium , &: Syriae por- nec Iofeph domum in villa reperiflet. Tra-
tus. Hinc Berytia habetur vnahodiequo- ditionem hanc ipfi Turoa; retinent, ideo-
que nominatiflima . Incolicur a Maho- que arborem venerantur s &lampades ibi
. metanis. accendunt.

INDEX
 INDEX CAPITVM
HISTORIiE NATVR^E
MAXIME PEREGRINiL
LIBRI PRIML C APvVi. ?{onfunt duo motus in c&tis. z i3 a
Cap.vii. Primum mobiienon foteft rapere
: apvt i . Vfus, & votuptas, & inferiores orbes. bid. b {

dlgnitas VhilofifhU de Na- Cap.viii. De Intelligentijs c&lorum. zz,&

tura animata. pag.i,n Cap.ix. Cenfura de opinantibus c&tos ani-
Cap.ii. guam ibara fuerit
'

matiaeffe. ibid.b
ifta PhiiofifhU Regibus & Ca p.x. Excluditur iilaanmdium differen-
ijs magnis viris. bid. b 1
/MjAliud mortale,aliud immortate.23,a
C ap .iii. tMotus caieHes in animaiibus in~ C ap.xi. Anc&li fotidiflnt. ibid.b
ueniuntur. 2,b Cap.xii. Tres foliim funt cdi. 24^
C4p.1v. Pr&fagia ex animaiibus. 3 >a C a p.xiii. An c&ti corfuptibites flnt. 2 j,a
C ap.v. Vtititas ex animatibus. ibid. b Cap.xiv. ^sfn flnt vioient& aqu&fuper c&-
C ap. vi . K^Animalia in aere genita. 4,% los '
16 >&
Cap.vii. OVteteora in animaiibus generan- n
Cap.xv. teijciuntur, qui Ptanttas ejr Come-
tur. ibid. tas futafunt animatia, i bi d b .
Cap.vih. Cdesles imagines in animdibuZ
inueniuntur. ibid.b LIBRI III.
Cap.ix. Pr&Jiai confldtratio animatium con- Ca P .
1 . be gradu finfltiu£fubflaniid. 2 8^1
temfUiioni c&li. fy % Cap. 1 1 Quot fenfus inflnt animatibus. 19 ,a
.

Cap.x. PUnta ejrmineratU in attimalibus Gap . 111 . Anflt gradus medius inter animalU
generantur. ibid.b
&flirpes. ibid.b
CAV.xi.PotiticaejrEthica ex animalibus\6,b
Cav. xii.XMedicinam docent animatia. y,b
Cap.iv. guanta commuuio flt flirfium &
animatium. jj >a
Cap X 1 n Diuerfarum artium eXemfla in
. .
Ca p. v. Piant£ qu£ animalia gemrent. 2,a
3
ammalibus. 8>a Cap.vi.^» plantaborametL, fiu agnifera^
Cap.xiv. Quantifecefint Ariftotetes , Ae-
adzoofhytajpeclet.
lianus ,
34^
& Oppianus contemplationem ani- C ap.vii. Anflnt piant£ qua pr&ter taBum }
tnatium. 9,2.
atiosfenfus habeant. $$,%
Cap.xv. De fide admirabitiu naiuf£.\bid.b
Cap.viii. An interplantas ejr animaiUme*
Cap.xvi. i^fdmiratio non debet obftafe vt- diam perfetfionem obtineant cateflU cor-
ritatiin effeclibus natura. 1 o b ,
pra. ibid. b
Ca p. x vi i.gmd de Ded demonflretur ex na- .

Cap.ix. fjyu&animaiiapraflent fenflbus. 36", b

tura animatium. 1 i pa
Cap.x. <$uo fundamento antiqui afltgnarint
Gap.xviii. Deinduflrijsanimalium. ibid.b
mentem animalibm. 3 8 ,a
Cap.xix. Deflruciura animatium-. '

i2,b Cap.xi Ex catiiditate animalium probatuf,

.

C ap.xx. Prouidentia Dei circa animdU. A-

mentemaliquamifswefle. 59,%
gitur etiam de ocotochtti aflutiL b
1 3, Cav.xu.Ex fermone ejr fefmonis inteiteclu,
Cap.xxi. Prouidtntia circahominesperani- ibid.
(

mdtia.
Cap.xxii. gupmodo ex febus natufatibus
I4) a C a p .X 1 1 1. Ex ludo & iocis* 40, b
Cap.xiv. Exfurore. 41^
fhitofifhandum fli de diuinis. ibid.b Cap.xv; Ex virtutibus. ibid.
Cav.xxiii. RatiohuiustfiflorU. '

ir^b C a p.xv
1 De canibusex Empifico.
. ibid.

L IBRI II.
Cap.xVii.^a;^^. 42,b
Cav.xviu.Ex difiretione. ibid,
Cap. i. De varietate animaiium, & quid fit C ap.x ix. Ex varijs acTionibus. 43^3
ammat. \j^ Cap. xx. Sagacitas animaiium fine ratione
Cap. n.An mundus flt animal. ibid. b vindicatur. ibid.b
C a p 1 1 1 ^An Angeti planta ejr etemeni a
. .
, Cap.xxi. An difciptinaflt brutis. 4.5,
flnt animatia. ig,b Cap.xxii, K^fnflnt in brutis affeUm- 46, a
C ap. v. y^An cdi flnt animaiia.
1 1 9, a C a p. xx 11 1 . \±An rifus ejr fletus competat
C ap.v. De motione cderum. 2 o, b brutk, ibid.b
Cap.
 INDEX GAMTVM
Ca^.xxiv. Jnfoliequi tdcrymas fundani. Cap. xxviii. Depifiibm vefientibm aurL
ibid.
47> b
Gap.xxv. Memoria quibm brutls infit. ibid. Ca p.xx IX- Anfuerint aiiquarum ffetierum
creata fotumfinguta animaiia.
Gap.xxvi An liberias aut indifferentia ali-
. | jbid.b

qua brutis infit. 48,a Cap. xxx. Crfn dnimalium ingenia mutata
Cap. xxvii. ^pmodo animaiia prafin- fuerint , & diuerfa fatfa } qttdm Demilla
creaiterii. tf8,a
tiant. 4-9^
C a p .xx vi 1 1 . Quidfit infiinfim animalium.
Cap.xxxi An rapacia, . iracunda, exitiaiia

ibid. dr carniuora animalia a Deo in initiocrea-

Cap.xxix. Cur nuilum animal fr&terho- ta eodem ingenio. ibid. b

minemptmintelleBu fit. ibid.b C ap.xxxii. An vipert ejr firpentes vene-

riumjolum poH peccdtum habedni. 691 a
LIB RI IV. Cap. xxx 11 1. Cur Dem venenata & noxia
animalia fecerit. ibid.
C a p. 1 . An calum fit taufa dliquorUm ariimd-
Cap.xxx iv. An fitmutata animaliumcom-
littm. Jo,a
plexio &vitatisvis. 70,6
Cap.ii. Opiniones dentium de animalitim
Cap.xxxv- An aliqtiorum animalium figu-
origine. l
5 i°
rd mutata. ibid.
C a pu 1 1 . Yabutaris origo animatittm. ji, b
Ca p.xxxv guffpecies ferpentis fuerh, 1 .
Cap.iv. De opinione Metempfychofts aptid
qua d&mbn decefit Eudm.
Indos, ejr eorumdem fabulis. 54, a 71 ^
Cap.v. Mundiortm. ibid.b
C a p .vi .gu&nam fuerit materia mundi. fj b ,
i
LIBRI V,
...

Cap.v 11. guafarie chabsfiubfidebat. £6,b Cap.i. De animatibm noui orbis , qiiomodo
Gap/viii. An fil in die primo edttSfm. illo tranfueBa^opiniones varia. 72.^.
Cap. n. guomodo homines ejr animaiia
Cap.ix. IbiBributio partium mundi.ibidh trdnfueeia in nouum orbem. i bid. b
Cap.x. Occttfatid partium vniuerfi. j8,a C a p. 1 1 1. An atiqtta Animalia reproduxerit
C a p. xi. Ad aliqua etementajfeclare qu& in- terra. . _
74a b
de non fuerunt. ibid.b Cap, iv. De hominibm repertis quafi fpontt
Cap.xii. Aer qttosincotas habeat. ibid. fubortis.
7J a,

C ap.x n An aues ex aqua eduffa fuerint. C ap. v. An homofponie pofiit ab humd nafiL
1 .

ibido

Cap.xiv. jguomvdo duei ex aqua edutf*. Cap.Vi. An humanm aliquis fcetm pr&ter^
6o,a quam a femineavuluaprodire pofiit. 76^.
Cap.xv. Qttod genus caufie aqu&pr&fiiterint C a p v 1 1 x^4n exfemme non humano homa
. .

infifiium auiumfaproduciione frimd\\bid. b

verm pofiitoriri. ibid.b
C a t>.xv 1. An aeraiiquidgeneret. ibid. C a p. v 1 1 1 ^Xn Centaurifuerint. ibid. .

C a p xv . 1 1 i An ignis admittat atiqua viueri- Cap.iX.J^ Satyri omninoftnt commentitij.

tioi 6i,a 77&
Cap. xviii. An in igne aliquod animat ge- Cap.x. K^dn ifdias fropheta Satyros fuifie
ibid.b agnouerit.
neretur. 7 8,a
CAV.xix.AnigneaJitfalamandra. 6i,b Ca p i x 1 <^n TSljmdes
. & Mympha extite-
Cap. xx. An aiiqua grandior befiia ignem rini.
73 ^
K toieret. 63,a CAV.xu.AnSirenesfint. ibid.b
Cap. xxi . Anin niue nafcantur viuant^ Ca xi 1 1 guid ifaias Vropheta per Sirenes
. .

aliqua animantia. <?4,a intellexerit. ibid,

Cap.xxii. (guomodo e terra exorta pri- Ca p. xiv. <^An Tritones fuerinu 8 i,a
mum animatia. ibid. Cap. xv. Anh&mines cynocephalifuerint.$i 3 %
C a p xx. 1 1 1 . In qua magnitudine dnimatia Cap.xvi. AnVygmdfuerint. S^h
creata. ibid.b Cap.xv i I. t)e fugna Tygmaerum cttm aui~
creatdmulta aninia- btis. * 8j,a
Ca^.xxiV; 'K~An initio
tiaixvnoquoque genere. 6j,a Cap.xviii. AnPropheta Ezechiel notterit
C a p.xx v ^uorumnam animalium erant tu -
.
Pygm&os. ibid.b
nic&pe/iice& quibus indutm Adam. ibid.b C a p .x 1 x. An animaliaperfecfa ffonte nafci
Cap.xxvi. Animatiacarniuora ejrrecenter pofiint. $6,b
creata quibm rebm vefcerentur in arcd C a p. x x An animatia, qu& fionte nafiun-
.

No'e. 66$. tur^produxeritDem in creatione prima re~

C a p.xxv 11. An aiiqua viuentia ej; marina rum. 8 7 ,a

animaiiacreata pturaqtthmbina ex eadem C a p x x 1 An aduiterin& natuts a Deo cori-

. .

fiecie. 6-JyX di ta in prirna producJione. 8 8 ,a

Cap.
 HISTORIiE NATVR^ MAXIME PEREGRIN.E.
C AV.xxufi^An gryphes verefuennt. 8^,a C ap .xx\\.\JMira inferendi indufiria. io2 >h
Cap. xxni. K^An gryphes fuerint in Ame- Cap.xxvii. De generationemineraUum ah 3

ricL 5> 0> b feri pofient. io5>,a

Cap.xxiv. De adulterinis animalibm, feu f tvt> t
bigeneribm. ibid.
t
L I B li I V 1

C ap.xxv. An aliqu* natur& nec ne fuerint Cav.i. De forma ammalium , & generibm
pofi peccatum Adami , qw non fuiffent fi diuerfis. 1 1 o a
non jutjjet lapfm: 9\ , Ca p. i 1 . De partibm animalium externis, de
Cap.xxvi. AnaliquaanimaliaexoticaAme- capiteejr cormbm. ibid.b
rtU &infuUrum remotifimarumpofi pri-
mamproduclionemenatafuerint. ibid.b
Cap.ih. De capite fenfibm. & 1 1 i,b
Cap.iv. Decollo. 112 b
Caj.xxvTi. Ajiw Americafueiintinprin- Cap.v. Demammis. ibid-
cipio mundiformata animalia qu£ ibi inue- C ap.vi . T)e dorfo. 1 3 ,a
niuntur. ibid. CAV.vu.De lumbis,teflibm(&cruribm.\bid
Cap.xxviii. 4n quibm regiombm animalia Cap.vii i. De genitalibm. ibid.
gemrentur. - ibid. Cav.ix. De genubm. ibid.b
QAV.xxix.De regtombm exttialibm. ^z.b Cap.x. De pedibm & vnguibm. ibid.
CAv.xi.De cauda.
T T "R R T VT
VI. CAv.xu.De tegumento. ibid.b
Cap.i. De progeneratione animalium. 5*3,3 Cap.xiii. De pilis. ibid.
Cap.ii. De conceptu animalium. 5>4,a Cap.xiv. Decolore. nj,a
ChV.iii.DefceturLanimalium. ibid. Cap.xv. Deoculorumcolore^. lbid.b
Cap. iv. Defostu. ibid.b Cap.xvi. DecarmLJ. n6,a
Cap.v. Departu. ibid. CAV.xvu.Dequalitatibmcarnium ibid-
Cav.v 1. De propagine animalium per coitum Cap.xviii. Decarnibm volucrum. ibid.b
fine decifionefeminis. 5>y,a Cap.xix. Decarnibm'pifcium. ibid,
Cap.v i i. D? propagine efr fecunditate anu Cap.xx. D<? adipe_j. H7,a
malium fine coitu y nec vi mafculina. ibid.b Cav.xxi. De fanguine^j. ibid.
C ap.vii 1. De fjontanea genefi animalium. Cap.xxii. De laBe^j. ibid,
96,3. CAv.xxui.De ofibm. ibid.b
Cap.ix. Ex animalibm viuis fionte nafcun- Cap.xxiv. De medullL ibid.
tur alia animalia. ibid. Cap.xxv. De cerebro. lbid.
Cap.x. Ex animalibm nwrtuis alia animalia Cav.xxvi. Decordes. ibid.
renafcuntur. ibid.b Cap.xxvii. Deiecore-j. ibid.
CKv xi.Explantis animalia.
t
97 ->b Cap. xxviii. De fell(Lj. u8,a
CAV.xu.Deblantis. ibid.a Cap.xxix. De pulmon<Lj* ibid.
C a p x 1 1 1 In mineralibm ammalia. 99 y %
. . Cap.xxx. De ftomacho» ibid.
Cap.xiv. Exvarijs rebm animalia qenita. Cap.xxxi. De extis. ibuL
ibid. Cap.xxxii. Deintefiinis. ibid.b
Cap.xv. Ex elementis animalia. ibid. Cap.xxxiii. Deventre^» ibid.
Cap. xvi. De generatione per diuifionem. Cap.xxxiv. De liencj. ibuh
Ioo,a Cav.xxxv. De coagulo. 11 i?,a
Cap.xv 1 1. De generatione per fauagtnem. Cap. xxxvi. Derenibm. ibid.
lbid. Cap.xxxvii. DeveficL ibid.
Cap.xviii. De generatione per degenera- }
Cav.xxxviu. Deexcrementis* ibid.
tionem. ibid.b Chv.xxxix.De magnitudine^j ibid.
Ca p.xix. De generatione zoophytorum feu C ap.xl, De motu. ibid.b
plant-animalium. ibid. Cap. xli. De temperamento, i2o,a
Cap.xx. Degenerationebafilifci. ioi,a Cap.xlii. Deodore^j. ibid.
Cap. xxi. De generatione plantarum. CAv.xiuiu.De alijsqualitatibm. ibid.
ro3,b Cap.xliv. De voce^j. lbid.b
Cap.xx 1 1 De caufis cur planta generentur
. Cap.xlv. Decibo. i2i,a
dtfimiles & diuerfe. 1 o4,a Cap.xlvi. Depotu. ibid.b
Cap. xxiii. Quomodo diuerfe generentur Cap.xlvii. Demorbis. U2,a
plant£ rationefoli. ioj,a Cap.xlviii. Deremedijs,
Cat. xxiv. Quomodo generentur planta Cap.xlix. Cur animaliatgrotent. ibid.b
diuerfiz ratione cultura, &
de erronbm de- Cap.l. De vitL i23,a
fcnptionum. io7,a Cap.li. De fomno. ibid.b
Cap.xxv. De artificiosi arborum generatio- Cap.lii. Derejpirationcy. ibid.

n<Lj.
t
ibid.b CkvXui.Veingenio. ibid.
Vv Cap.
 IKDEX G A P I T V M
Cap.liv. Deinduftrijs. H4,a Cap.xxviii.D^ nouiMexki moribm. ibid.fe
Gap.lv. De difiplina. ibid.b Cap.xxix. De fortitudine chriHiana. ibid.
Gap.lv i. De ftratagematibtti.. ibid. Cap.xxx. De virtute chriftiana Indi cuiuf-

Gap.lv n. De prafagio. l% 5& dam. l 5 l >b

Cap.lviilD^ condttianibm & affecitbm. L I B R I IX.
ibid.b
Cav.l \yi.De fin(Lj, ii6^ Ca p. 1 . De pinuum dafypode ,
jiue ocotochtU.
Cap.lx. De eruditione ex brutisi ibid. iJ3,a
Cap.lxi. De vfu animalium in • alimento. Ca i> . 1 1 . D e animatibm fftnofis. 1 J4 ,a
ibid.b Cap De animali Sionioftue Cabim. j j, b
.1 1 1 . 1

Cap.lxii. De veFUiu. fa.7^ Cap.iv. De animdibm manticatis ,fiuetla-

Cap.lxiii. De feruitid. lbid. quatzinh. \ j6,a
Cap.lxiv. De medkamentis. . ibid. C a p v D t animali caudimano Jeu coyopotlin*
. .

C ap.lxv. De generibm plantarum. ibid.

Cap.lxvi. De partibm plantarum* nS^b Ca p.vi De animahbm loricatis.
. 1 $$>,%
CAV.LXvw.^ArborumdiffeEiio. i3o,b Cap.vii.D^ dafypodtbm Noua HiJJ/ani*. 161
Cap. lxv 1 1 1 K^Anpartibm heterogeneis con-
. Gap.viii. De teporibm IndicU. ibid.b
ffent mineralia. 13 1 , b Cap. ix. Devifcachis. ibid.a
Cap.x. De vulpibm Indicis. i6i,a
LIBRI VI II. Ca p.xi. De animalirotundd faciei* 163,
Cap.t. De varijs hominumfiguris. i 3 2,a
Ca.xii. Deanimali anonymo. ibid.

Cu.De varijs monttrorii nationibm. 1 3 3 ^a

Ca p . x1 1 1 . De animali Pigritia fiue Haut*

Cap.iii. De infulanis meridionalibm. *3J,a i6 4,a

Cap.iv. De hominibm caudatis ibid.

C a p .x 1 v. De quadrupede candenti. 1 66^
Cav.v. De Amazonibm. ibid.b Cap.xv. De tigribm Indiarum. ibid.b
Ca p . v1 . D e hermaphroditis. 1 3 6 a ,
Ca p.x v 1 De tigridibm Bamb#. . 167,
Cap.vii. De Penecaijs ejr femints Arupints. CAP.xvn.D^^n*. i68,a
ibid. Cav.xyui. De dante Ajrieano. ibid.b
C ap. viii. Delongmis. ibid. Cap.xix. Deempalanga. ibid.

C a p. x De repuerafcentibm*
1 . ibid b .
Cap.xx. De lupisBamb*. ibid,

Cap.x. Deanthropophagis. ibid. Cap.xxi. De leonibm Indicis. 1 69, a

Cap.xi. Leges politica a-liquorum Barbaro- C a p x x 1 1. De leonibm exiguis.
. i bi d
rum. Cap.xxiii. Dele&nealbo. ibid.
l
17&
Cap.xii. Moresnonnullarum Gentiu.ibid.b Cap.xxiv. De animalibm leoni affinibm,
Cap.x iii. Religio Peruanorum. 8,a ibid.b
1 3

Cap.xiv.D^ fuperfiitioneCongtanoru. bi d b i .
Cap.xxv. De gtatoiemisanimo. ibid.

Cap.xv. De fcientia ejr AsJrologia Ingarum. C a p x x v 1 De x>ainis ejr apris Indicis. ijojl
.

i3i>^ Cap.xxvii. Defuibm Indicis. 171,0-

Cav.xvu^Admiranda. ibid.b Cap.xxvii 1. Devrfis Indicis. ibid.b
Cap. xvii. De Sacerdotibm Tibetenfium. Cap.xxix. *De vnicornibm IndU Occiden-
i4o,b talis. ibid.
Cap . xv
Pudor ejr charitas adumbrata in
1 11.
Cap.xxx. Defele ftluejlri. t
ibid»

Cuianorum fuperfiitio nibm. 1 4 1 ,a

Cap.xxX T)e muslela Jiluefiri, ibid. 1 .

Cap.xix. ^Jfqmbm Pilatm adoretur.Cafii- CAV.xxxw.De muflela Libyca. 171 ,*

tas dxmonibm iacJata. Vts lignijantf* Cru- Gap.XxXiii. De vulpeculis Chiappa.ibid.h
cis. ibid. Cap.xxxiv. De Jciuris Indicis. ibid.
Cai *xx.De ventriloqua femina ) & fulmine Cap.xxxv. Depecuris. %
173^
adorato. ibid.b Cap. xxxvi. De canibm Indicis. ibid.
C ap .xxi. Qui alantur viperis\ejr piBis con- Cap.xxxv i 1. Decanemontano. 174,2
tenti vejlibm nudi incedat:ejr alia de Guay- Cap.xxXViii. De\canibmferoxibm. ibid.

curis. ibid. Cap.xxxix. De canibm ingentibm. ibid.b

C ap* xxi 1 . De feptuaginta ejr oBopartibm Cap.xl. CMirandade canibm.
maximi templi Mexicani. i4 z > a Cav.xli.Dc animali canicida. ibid.b
Cap.xxiii.D^ c&rimonijsMexicanoru. I46,a Ca p.x li De animali Mapach.1 . ibid.a

Cap.xxiv. Dt effuftone fanguinis fiperfli- Cap.xliii. Demolemontano. I76,b

tiosa. ibid.b C a p.xl iv. De cercopithecis. 177 &
Cap.xxv. De varifs fupersiithnibm. i47,a Cav.XLv. Debaribm. I79,b
Cap.xxvi.D^ miniUris deorum. i48,a Cap.xlvi. Defimio albo. i8o,a
Ca p.xxvii.D^ votis 3 iuramentis^ejr nupttjs. Cap.xlvii.D^ animali maripeto. ibid.
ijq, a Cap.xlviii. Deciacali. ibid.b
Cap»
 HISTORIiE NATVRifi MAXIME' PEREGRINA
C ap.xliX. De lupis Indicis. ibid. Gap.xcv. CMiranda animaltum obfequia.

Cap.l. Deammalitiecrophago, fiue iejet, 202,3 .

feuhytnL .
i8i,b Cap.xcvi. De dominio in animalia S.Pa-
Gap.li.D^ tauris nbuiorbis. i8i,a tris lofephi Jnchieu , ex Societate Iefit.

(^ap.lii. Dealijsperegrinis vaccis. ibid.b 2o3,b

C a p. li 1 1 De equis tjr ouibus Indicis.ibid. a
.

"Cap.liv. Depecoribm Liby<&feu adim main.

LIBRI X.
183,3 Ca$.i. DeauevariL 2o<5",3
Cap.lv. Deequis viridium iubarum. i84,a Ca p.i De Magellanica aue^>«
1 . ibid.b
Cap.lvi. De animali mofchiferb. ibid. C^v.m. Deleporeaqueo. 207,3
Cap.lvii. Deceruis. ibid. Cap.iv. bepaferefiulto* ibid.b
Cap.lviii. De venatione cerucrum. ibid.b Cap.v. De aueouimagnL ibfd,
Cav.lix. Devicunis. ibid. CAv.vi.De auecornipeti. 2o8,a
C a p lx D e lapidje be&ar,
. . 1 8 j ,a Gav.v 11. Demaia. ibid.b
Cap.lxi. De lapide be&arfimiafum. i86,b Gap;vii 1. De paJJerelongiroHro. ibid.a
Cap. lxii. Delapide hiftrieisjeu Malacenfi. Cav.ix. DealteraxochitenacatL 20.9,3
ibid. Cap.X; DeauecaudatL ibid,
Cap.lxiii. Dehuenacu. 187,3 Gap.xi De alia xochitenaeatL
. ibid;
Cap.lxiv. DetarugiSk ibid. Cw.xn. Demomot. ibid.b
Cap.lxv. i)f dantis. ibid. C av. xiii. DemanucodiatL 210/3
CAPiLXvi. Decapris Abyfiinis. ibidib Cap.xiv. De aue verminoia feu tuputa.
Cap.lxvii; De capris cymaiilibtu. ibid. 2i3,b
CAV.Lxviii-De capro laBante hcvdos. i$Sj3l O ;

a p x v. De Moz,ambieani s ga/iinisi
. 2 1 4,
Cav.lxix. DerofiomakL ibicL Ga^.xvi. De aue cornutL ibid*
C a p ,lx x D^ cynodeticofiueit&cuimecuani.
. Cap.x v De aue ridibundL
1 1. ibid.
ibid.b C av.xvi n. De lufcini/s. ibid.b
Cav.lxxi. becappL ibid. Gap.xix. De gallis. ibid.
Cap;Lxxii. De eiulatore^j. ibid. Cap.xx. De aue barbati fetinenihbn focott.
Cap.lxxiii. Z>£ ammali quodam pilofo. ibid.
185,3 C\v. xxi.DeaueviuiuorL ibid,
Cap.lxxiv. Dejuanimali. ibid^ C ap.xx u-.De coturnice aquaiicL ibid.
Cap.lxxv. De g/ire Chiappa. ibid.b Cap.Xxiii. Decoruo. ibid,
Cap.lxxvi. De peuL ibid. Cap;xxiv. Decoruo aquatico* 2 1 j,a
Cap.lxxvii. D? frf/^fi i^o,a CAp.xxViD? anatibm cornicinibtis. ibid.b
C av.lxxv iii. DemuribttSi ibid. CAP;xxvii Deauibut non confifientibw,
C a v. lxxix. De animalificcbi ibid. lbid.
C ap.lxxx. Defostido animali. ibid; Cap.xxvii; De mergo Americano & At-
Cap.lxxxi. X>f myrmecophago } fiue tamen- ttico. 2i£,a
doa. ibid.b CAV.xxvm.be quachiltont^. 217,3
CAP.Lxxxii.Dfgr^*. i5?iia Cap.xxix. De aue LitiroHra. ibich
Cap.lxxxiii.D^^cJ». ibid. Cap.xxx. De aquilkcrislata. ibid.
Cap.lxxxiv. De elephantLj* ibid. Gap.xxxi. De aquila virga. ibid.b
Cap.lxxxV. Hifiona Garzid ori& deelt- Cap.xxxii. DefiruthioncLJ. ibid.
phantis. 1.92,3 C ap.Xxx in. Deemeui ii8,a
Cap. lxxxvi. Narratio Eduardi Lopez de C av. xxxiv De tritono aut^. > 22o,a
elephaniis. 19^^ GAP.xxxVi Depafiere aquaticb. ibicL
Cav.lxxxviu Narratio CadamuBi de ele- CAV.xxxvt.De auerauca. ibid.
phantis. i^J^b C av. xxxv 11. DehoaBzin. ibid.b
Cap.lxxxviii. Narratio loannis Hugonis Cap.xxxViii. Derabihorcadb. zii{z
de elephmtis. 196>b Gap.xxxix. DeaueauritL ibid.
C a lXxx iXi D? armatura elephantorurh
.
Cap.xl. Debubone oculauro. ibid»
ex Urrico. 199& C ap.xli. De auicula fioridL ibidib
Cap.xc. Devenationeelephaniorum.ibid.b Cav.xlii. De xomotl. ibid,
Cav. xcv.K^ilitis elephantos venandi modus* Cap.xliii. beauecalua. ibid.
ZOOyZ Cap.xLiv. De aue pulchrL ni 3
a
CAV.xcn.befide elephantis itegis m AuuL Cav.xlv. DeaUeJiccL ibid.
ibid. CAV.xLVi.Deaueventi. ibid,
Cap.xciii. Decaoch. [ ibid.b Cap.xlvii. De auibmtorquatis. ibid.b
Cap.xciv. De cane quodam Vlyftponis. Cap.xlviii. De pico falutifero. 223,^
ibid. Cap.xlix.D^ pico imbrifceto. i bid t

Vv 2. Ca^p.
 I N D E X C A. P I T V M>
Cap.l. De fxco Martio. lbid.b
Cap.li. De accifitribm Chiaffd.. ibid. L I B Pv I

Cay.lu. Dealcatrazl. ibid. Cap.i. De tritoritbm* 2444

Cap.liii. Dekic&oth* ibid» Cav.ii. DehydrL ibid.b
Cap.liv. De coruo Sinarummarino. 114,3. *
C .1 1 1 .Qupdnn, an.imal fuerit behemoth.ibidi
Cay.ly. Deauris. ibid.b Cap.iv. Defifce remoranti, 24 j,b
Cap.lvi. Deregina aurarumi ibid. Cap.v. 2>f fifce.Goenfu 146,%,
Cap.lvii. Degaraguy. 22j,a .
CAY.YiiDeachkaro. ibid.b
Cay.l\>iii. Dehoacion. ibid. Cap.v 11. D^ fchaubhut.
.

2- 47,3
Cap.lix. D<? fetrofh&nico Jndiarum^ ibid. Cap v 1 1 1 Zte /#^>#.
. . ^ cariibus marinis, 1 b d
i

Cay.lx. De ffittacis. ibidb ChY.ix.Demanati, ibid.

CA.Lxi.Narratio Anonymide ffittucis.116 ,a Cap.x.D? hicoteis & ouistefiudinum.1^9^
CAf.LXii.^W/ii? Clufijde ffittacis.\b\d. Cap.x 1. D<? anguittis aren&. ibid*
Cay.lxiii.Dc ingenio ffitt&corum. 119 & Gap.xii. D^ xaybis. ibid.
Cap. lxiy. DenoyrL lbidb G a p.x Defifceludicro^fiueaxolotLibid. b
111 .

Cay.lxy. Deauibm fenriifulchris. ibid. C ap.x iY.De fufia fifciculom genere. ibid.
Cap.lxvi. Deturdk Chiaff&>& fafieribm Cap.xv. De catanfifc<Lj>. ibid»
fabris. '
. 2 3o,b C a p x v D e concha nigra
. 1 . . 2 j o 3ia
C.ap.lxvii. Derhinocerote aui-j. lbid. C AP.xvii. De cancris OrtentaUbm. ibid.b
Cap.lxviii. Deaue montanL 231, a Cap.xviii. De reuerfo fiuegaicano. ibid.a
Cap.lxix. ,Hf 401 long&yfeu hoitlattotl. Cay.xix.Dc fifceromerreo. 2ji,b
ibid. CAY.xxtDe tiburontLs. ^J^a
Cap.lxx. Deturture Indica feu cocotun* Cay<xxi .Degaleiquodam generic?. ibidh
ibid.b C ap.xx 1. Degeneribm lutrarum. 2 j 3 5 b
1

C ap.lxx Df cygno cuculato.

1 . 232^ C kY ixxui. De cattiuari. z$4&
-Cap.lxxi De coturriuibm Indicis. ibich
1 .
Cap.xxiv. Defifcetauriforme.
Cap.lXxiii. De aue mueLfiueceoan. 2,3 3,b Cay.xxyiDc fifcegibbofo* ibid-
Cap.lxxiv. Dt> ,44? euocairice niuis. ibid. C a p.xxvi. Defifce tereti. ibid,b
Cay.lxxy.Dc fauxi. ibid. C a p.xx v De fifceferrL 1 i 1 ibid,
Cap.lxxvi. Depaatli. . 234,a Cap. xxviii. D^ auratofifce.
C ay, lxxyyuDe auefolyglotta, ibid. Cap.xx ix. DetubetislacJtfiuis. ^j^a
Cap.lxxviii. DenoiiuacanorL ibid.b Cay.xxx.Dc conchis. ibid,
C a p lx x 1 x. D^ 4^«///) 4/^, venatione
. ^ Cap.xxxi. Deconchti mufcosd. ibid.
gemmarum. ibid. CAV.xxxii.Debrage* ibid.
C a p l x x x D<? feyferach.
. .. 23 j,b , C a p. xxx 11 1. Defifce Metenfi* ilnd-b
Cap.lxxxi. De tetraon<LJ. ibid.a .
Cay.xxx 1 v. De lumbricis. ibid,
C a p lx x x 1 1 D? vulture aquatico feu ie-
. . ChY.xxxY.De fifce volucri. ibid.
tet&auhqui. z$6,a Cap.xxxvi. Defeecanauc. ibil
C ap.lxxx iii. De auibmFarrenfibm. ibid.b Cap.xxxvii. Demcrfififce. *S7&
C ay. lxxxiy. De skuL 2 37>b C a p.xx x v 1 .Defifcibusfubterrancis.i bi d 11
T

C ap.lxxxv. De auibus chagrinis. 238^ Gap.^xxxix. Demufcafalufiri. ibid.

C ay. lxxxy De ferdicibmmagnis. ibid.b Cap.xl. Deouismufcarum,
1. ibid.b
Cap.lxxxvii. Deauibm ingentibm. ibid. C a p.xli Deouis fifcium. ibid, .

Cap.lxxxviii. De autbm faruulis. ii,9 3 b CAY.xLii.De cicadd lacufiri, 2j8, 2l

CAY.Lxxxix.De.flercoreauium. 240,^ Cap.xli 11. De fcarabtfo lacuftri. ibidf
Cay.xc. De futeo Comitlan. 241^ Cap.xliv. De atofmam. ib'id.
ChY.xci.De fuferfiitioneinefu,. ibid. Cap.xlv. Degeryms edulibus , fiue atolo-
C a p .x ci D<? i«# feregrink-
1 . bid. i catl . ibid.b
C ay. xciii. Devefferttiionibm Indi& Occi- Cap.xlvi. Derarits magnh. ibiL
dentalis. ibid. Cap.xlvii. De vermiculis Candidis \ fiue
Cap.xciv^D? vefiertilioritbm Orientalibm. omiliTiac. ibid.
i&ifo C AP.XLvm.Dtf cceno eduli.fiuecocolm.ibid.
Cap.xcv. D<? vefiertilioriihm HifjranU. Cap.xlix. Defimijsfiuuialibm. ibid.
ibid. Cap.l. De bonitL 2ji),a
Cap.xcvi. De nagualibus. ibid. Cap.li. DealbacorL ibid.
C a p.x; .v 1 1 .De ftfcatione auium. " ibid. Cay.lii. De fuibm marinis. ibid?
Car xcv
. 1 1 1 . Facetum aucufij; genus. Cap.lii 1. De requierithm. 2f>o,a
2 43 ,a Cap.liv. Demaanis tefiudinibm, ibid.
^

Ca ? . x c 1 x D^ vmlik
. & cusiodia anferum. Cap. lv. De ambiza fett forco -
aquatili
ibid.b ibid.b
Cap,
 HISTORI^ NATVR^ MAXIME PEREGRIN^
Cap.lvi.D*? aliquibm pifcationibm. C ap.xli i.Deferpentibm Senegd & incan-
ibid. 1

Gap.Lvii.D£ pifcatione t<eclarum. i6i,a tationibm ferpentum. ibid-.

Cap.lviij. De pifcationibm alijsTernaten- Cap.xliv. De anguibmmaripetis, 284,3

fium. ibid.b Cap.xlv. De apachycoatl. lbid.b
Ca p.l ix. DebaUnis pugnacibm. ibid. Cap. xlvi. De tzinhuitzli. ibid.

C a lx. Depifcatione baUnarum.

p. 161,0. Cap.xlvii. Deyzhunperkin. xbid.

C ap.lx De aquatilibm ingentibm.

i. 163 ,a Cap.xlviii. Depolpoch. 28y,a
Cav.lxii.Dc pifeemularJ. i6f,a. Cap.xlix.D^ kokob ferpentis genere.ibid.b
Cap.lxiii. De cancrls maximis. ibid.b
C ap.lxiv. De conchyltjs. ibid.
LIBRI XIII.
Cap.lxv. Depifcatione conchyliorum.i66,b Cap.i* De apibm. i%6,$,
Cap.lxvi. De ofireis magnis £67, Cap. 11. De feorpionibm Guatimalicis.1%7 ,a
Cap.iii. De cucuijs. ibid.
LIBRI XII. Cap.iv. De gryllis. 288,b
Cap.i. De dominaferpentum. ±68,a Cap.v. De araneis. ibid.
Cap.i 1. De h&morrhoQ Indico. 169, Cap.vi. De vermibus montanis. ibid.
Cap.i u.De aliquibm viperis Chiappa. ibid. Cap.vii. De altjsvermibm Chiapp^ ibid.
Cap.i v. Deferpente armato. 170,0. Cav.viii. Demiguis. i%9>%
Cav.v.Dc caymane feu crocodilo. ibid. Cap.ix. Deyetin. lbid.
Cav.vi. Deiguanis. 2-7 1>& Cap.x. DecuUcibmparuulis. lbid.
C a p. vi i.Deferpeteaquatilifiue acoatl. 171$ Cap.xi.D* axin,qua pinguedo quadam ver-
C a p v De matre formkarum fiue tzi-
. 1 1 1. ,
mium efl. ibid.
catlinan. ibid.a C ap. xii. DetetUtoca. ibidh
C. ix.Df? angue ceruinofeue macacoatl.17 3 ,a Cap.xiii. Deformicis* ibid.
Cap.x. De amphisbt&nis. ibid. Cap.xiv. De tomicJli. 2^o,a
Cap.xi. Deaguafen. ibid.b Cap..xv. Dehocitexca. ibid,
Cap.xii. Deoto. *74? a Cav.xvi. Devermecornuto. ibidL
Cap.xiii. De dopone. ibid. C ap.xvii. Deigneo verme ,fiue teocuilin.
Cap.xiv. Deattaligato. ibid. ibid.b
Cap.xv. Deangueventi. ibid. Cap.xviii. DepolH.n. ibid.
Cav.xvi.Dc angue Uqueo. ibid.b Cap.x ix. De hirudine tenui. ibid.
Cap.xvii. Deanguefiupido , fiue canaug- Cap. xx.De fcarab&is Indicis. lbid.
coatl. ibid. Cap.xxi. De marfupio terrefiri. ibid.
Cap. xviii. Debitin ferpente. 27 j-,a Cap.xxii. De coyayahoal. £,91,3
Cap.xix. Delacertis Indicis. ibid. CAV.xxm.De tenamaz>nanapaloa, ibid.
Ca p.xx. De monoxilo mucronato. ibid.b Cap.xxiv. De araneo aureo. ibid.
Cap.xxi.D^ tapayaxin. 2 7^ 3 a Cap.xxv. De acotatl. ibid.
Cap.xxii. De cuti. ibid.b Cap.xxvi De araneismagnis.
. ibid.b
Cap.xxiii. De taletec. ibid. Cap.xx vii. De araneo feinofo. lbid.
Cap.xxiv, De z>aro colotigenere. ibid. CAP.xxviii.D^r^^T^g^m^.ibid.
Cap.xxv. De lacerta foporiferJi. ibid. Cap.xxix. Depapilione. 191,9.
Gap.xxvi. t>e cantore lacerta. 2,77,3 Cap.xxx. De nopal ocuillin ,feu tunarum
Cav.xxvii. De bufone Indico. ibid. vermibm. ibid.
C ap.xxviii.D^ rubetisfiue tamacolin.ibid. C AP.xxxi.Dtf cuchipilutljeu verme quiin-
Cap.xxix. Deferpenteraro. ibid.b ducit fomnum. ibid.b
Cap.xxx. De ferpente oculipeto. ibid. Cav. xxxu.De fpongijs formatis. ibid.
Ca.xxxi .De ignitis ferpetibmfeu tleoa.ibid: Cav.xxxiii. De alcyonio peregrino. 195,3,
Cap.xxx 1. Deferpetibmfanguineis.17%,^
1 Cap.xxxiv. Dearborelapidea. ibid.
C a p. xx x 1 1 1 gui fuerint igniti ferpentes
.
Cap.xxxv. Defungo lapideo. ibid.
Scriptura. ibid.
Cap.xxxi v. Demorbo vermium. 280,3
LIBRI XIV.
Cap.xxxv. De tetzauhcoatl. 282,3 Cap . 1 . De arbore illufiri. 2 S>4>%
Cap.xxxvi. De alatis ferpentibus. ibid. CAv.11.De arbore aurea. ibid.
Cap.xxxvii. Dedraconebipede. ibid. Cap.iii. De arborelucai*. lbid.
Cap.xxxviii. DeferpentibmBamb^. ibid. Cap.iv. Demulli arbore. ibid.
C ap.xxxix. Deferpentibm medicinalibm. Cap.v. De gacirma, 19$ ,a
ibid.b Cap.vi. Ibemocarue. ibid.
C ap.x l. Deferpentibm manfuefatfis.iSi,,* Cav.vii. De Utanis. ibid.
C ap. xli. De ferpentiforti.
v

ibid. Cav.viii.Ds cocco arbore. 19 6,

CAv.zLu.DedMmalibusinfuUlaboli.ibid.b Cav.ix.Dc cocco Maldinenfi. 19 8 , b
Vv 3 Cap,
 I K D E X C A P I T V M
Cap *x. De granadiUd. *99 Cap.lVi.D* alterd Motinenfi herbdexpur-
Cav.xi. Demaguey. 3oo,a gante. ibid.
C AiX Ve mecotzttifiue magaey luieo. 3 1 ,a
1 1 . C ap.l v i.Deamvhuitli Tyauhtepecenfi.ibid,
1

Gap.x 1 1 1. De maguey magno-. ibid; C ap. iv 11 Di? mexixqutiitljfeu nafiurtio,

1.

Cap.x iv. De mexcalmetlfeu maguey apto iberideveJndicd. ibid.

vt ajfumedatur. ibid. Cap^l ix. i)r najiurtio Peruano. 3 17,3
Ca p.xv. Demexocotlfeu mdguey prunorum. Cap.lx. D* memeydd Tepecuacuitienfi. ibid,
ibid. C a p.lx Zte macaxocotlffeu pruno ceruind.
1 .

Cap.xvi. De tepe mexcaUin', feu maguey 3i8,a

montano. lbid. Cap.hxii.D* ttxoBl,fiu pomofaxeo.ibid.h
Cap.xv n.D^ teometlfimaguey\dirdno.\bid. C ap.lxiii . De mizquitljfeufiiqud. ibid.
Cap.xviii. Dexotometl,fiumagueyferui. C a p\lx v. 1 D* /<?/»*// , feu pldntd acinosd.
ibid. 3 I£,a
G ap. xiXi De arbore trifH. 302^ Gap.lxv. t>e tlalcacd mecaxochitl,feu flore
Cap.xx.D? herbamimofa. 303^ funispabuliterrefitis. ibid.
Cap.xxi. De dutroa herbd. ibid. b G ap . lxv 1 . De mecaxochitl. 3 20,a
Cap.xxii. De herodvwafwe emidd.^o^n, Gap.lxvi 1. Demecapatii fin carcaparrilld.
Cap.xxii l.De arbore fiondiuiud. ibid. ibid.
Cap.xxiv. De cornubm ptantabitibm. ibid. Cap.lxviii. t>e quauhmecapatli. ibid.b
Cap.xxv. De tocd. ibid.b CAv.LXix>De quauhmecatldlterd. lbid.
C APvXXvi. De cereo fpinofo. 3 o _f,a Ca p.lxx. De cocolmecatljfeu cunarumfanei
Cap.xxvii. De abdehoett , feude tympano 321,3
aqueo. lbid.b Cap.lxxi. t>e alterd otcacatzan 3 fiu pe-
Cap.xxviii. Zte/fr^^ metrofiderd.$o6 } b huatlanicd. lbid.b
Cap.xxix. De acaiapalacatt/feutefld aquis Cap.lxxi 1. De chind Mechoac anenfi.^iz,^
impofltd. .3 o7,a Cap.lxx 1 1 1. DecacaliHacopatli ffiu fudis
Cap.xxx. De genipat. ibid. gtutinofie medicind. ibid.
Cap.xxx 1. De atepocapatli , feu gerynon C ap; lxx iv. Dt quauhyyae,fiu arbore fosti-
medicinL ibid. dd. ibid.b
Cap. xxxii. DeheMmortem ejr vitam Cav.lxxv. De tlaoUimaitiove^ de% potio-
indicantc^. 308,3 nibm dr placentarum generibm ex eo pa-
Cap.xxxi 11. De ayotlifeude cucurbitarum rari folitts. ibid.
Jndicarum naturdey generibm. ibid.b Caf. lxxvi. De modo parandi panem ex
Cav.xxxiv. Decohyne. 3 J o,a maizio. 3zj,a
CAv.xxxv.DetunL 3 1 i,a Cap.lxxvii. De xocoatl. ibiclb
Cap.xxxvi. De nopal nocheztli , feucocco CAV.Lxxviu.De ahoapatlihemioniticd.ibid
Jndicojn tunis quibujdam nafcente. 3 1 2 ,a CAv.Lxxix.De caquanquahuitlyfeuflgni ar~
Cap.xxxv 1 1. De yohuabxochitl >feuflore bore. 32,6,a
noBurno. ibid.b Cap.lxxx. De pythahayd. ibid.
Cav. xxxviUiDemangle. 3i3>a Cap.lxxxi. De chicd ex maizio. ibid.b
Cap.xxxix. De caphare arbore. 3 14,3 CAP.LXxxn.D^^f^r. ibid.
Cap.xl. Decubebis. ibid. Cap.lxxxiii. De radicibm albis. ibid.
Cap.xli. De catdamomo. ibid. Cav. Lxxxiv.Debatiatls. ibid,-
Cap.xlu. De calamo aromatico. ibid.b C ap.lxxxv. De copeie arborefiu copeo. 3 27,^
Ca p.xl 1 1 1 De fiuBu , quem Suzaratenfes
. CAP.Lxxxvi.Z>^^4^»i. ibid.b
carambotasvocant. •
ibid. Cap.lxxxvii. De citreis. ibid*
C^p.xliv. De carandas. ibid. Cap.lxxxviii. De cafiia Occidentali. ibid,
Cap.xlv. Decoru. ibid. Cap.lxxxix. Debibao. 328,a
Cap.xlvi. De curcas. 3 iy,a Cap.xc. Dechachacu. ibid.
CAv.xLvu.De arbore ferente firifoles.ibid. Cap.xci. Deguayabis. ibid.
Cav.xlviiu Decofto. ibid. Cav.xcii. Deviyd. ibid.b
Cap.xlix. DecrocoJndico. ibid. Cap.xciii. De matei/lu. ibid*
C a l D^ colubrino ligno.
\>
, . i b id Cap.xciv. Deguadis. ibid.
Cap.li. Decolot. ibid.b Cap.xcv. De barbafio. ibid^
Cap.lii. D<? aparequd,feu herbd calidd.ibid. Cap.xcvi. De iucubijs. ibid.
Cap.liii. Deatochietttertid. ibid. Cav.xcvii. Deagibm. $19»*
C a p. l 1 v.De tragorigano Jguauhnahtiacenfe. CAV.xcviu.Devinis. ibid.b
ibid. C av. xcix.*De acarachL ibid.
Cap.lv. Detlatochietl 3 feu humili pulegio. Cap.c. Decabuyd. ibidL
ibid.b Cap.ci. Deguayacis. 330»»
Cav,
 HISTORIiE NATVR^ MAXIME PEREGRIN.E.
Cap.cii. Demamey. ibid. laffe manante, i b d b
i .

Cap.ciii. Mmani. ibid.b Cap.xxv. Deyyauhtli montana. ibid.

Cap.civ. De aruma. ibid. Gap.xxvi.D*? cuamiahoail,fiufiica arboris.

Cap.cv. De &uchone\ 33i,a 347. a

Cap.cvi. Deboficd. ibid. Cap.xxviiv De chilii IndU Orientalis. ibid.
Cap.cvii. De guamis, ibid.b Cap.xxviii. De tfS quos vocant doriones
Cap.cviii. De anonibus* ibid. Indi Orientaks. bi d b i .

Cap.cix. De guanabanis. ibid. Cap;xxix. De holquahuitl,feu arbore holli.

Cap.cx. De incbriante arbore. ibid; 348,a
Cap.Cxi. Denociuis arboribus. 33i,a Cap.xxx. De hoauhquilitl ,fiu olerefeminis
Cap.cxii. De cohobbd. ibid; in trifiam compofeti. ibid-b
Cap.cxiii. Demagnisarioribus. ibid.b Cap.xxxi. De nanacatl , fiu fungorum ge-
Cap.cxiv. De oleribus magnis. 333> a Heve. ibid.
Cap.cxv.D^ ogegha. ibid.b C a p.xxx 1 1.
:

De ytuuinpatli,feu canis inter-

CAV.cxvi.Devari/s generibus paimaru.ibid. fectofe. 345>,a
Cap.cxvii. De tfacJu Jieriliherbarum, feu Cap.xxxiii. betotonek xoxecoyoliin , feu
femiti S.Thdm*. 3$4;b xoxocoyollin calido. ibid.b
CAv.xxxiv-.DetlatlauhapatlifecundLibid»
LIBRI XV. Cixxxv. Deapit&aipatli tuntololotli.-$jo,a.
CAPii. f>e mattatli.feu pinea Iniica. 3 3 y3a
CAV.xxxvi.De axixpatli ocymoide,feu medU
Cap.ii. Demellis Indicigeneribui. ibid* camento euocante vrinam^ocymi foUjs con-
Cap . 111 . De nahuiyteputzfeu quatuor dorfis. ftante. ibid.

ibid. CAv.xxxvii.De axixpatli coztic,feu pai/idL

Cap. iv. De nanahuapatli , feu morbi Gallici ibid.b
medicinL ibid.b CAP.xxxvni. De axixtlacotljeu virgd diu-
Cap.v. De ololiuhqui , feu plantaorbicula- retica. lbid.

rium foliorum. 3 37> a

CAP.xxxix. De apaniholoafiu herba lymphis
r i> a
CAP.viiZte phehuame, fitt medicinaadpar- infilienti. 3

tum accommodata. ibid. Gap.xl. De acxoyatic prMifeuherbajiwi*

Cap.vii. De pinahuihuitulifeuherba vere- liabieti. t
. ibid.
cunda. ibid.b Cap.xli.D^ acxoyatic fecundL ibid.b
C a p .vi 11. De afaro Mechnacanico, feu curit- CAv.xLii.De ahoato,feuequercuparua.$$i 3 a
zen. 33$,a Cap.xliii. De ahoapatli fecunda,feu quer-
Gap.ix. De pilpoc. ibid.b neamedicinL ibid.

Ca p.x. De qumhtlailatun, feu arbore crepi- C a p.x l 1 v .Detonalxochitl Ocoitucenfi, quam

tante. 35»,a alij ionacaxochitl fiu floremcum Solepro-
.
3

Cap.xi. DexiuhquilitlpitT^hoac, fiude an^ ueniententvocant. ibid.b

nir tenuifolia,vel de olere herbaceo. ibid.b Cap.xlv. Detondxihuitl, qiiam alij net&a-
Gap.xii. Deiatuache,feu radicemichuacani hualxochitl , alijveroaxochiatl, akjtetch-
expurgante. 34o, a paoa&tli fiu hueitalchapaoaptli & tona^
Cap.xiii. De tlatlancuyk,feupipere longo. laxochiatl vocant. ibid.

ibid-b Cap.xLvi. De toionili&patii ., fiu febrium

Cav. xiv.Detetlatia,feu arboreventi. ibid. medicina. ibicL

Cap.xv. Be texaxapotli ,feu tndica ptar- Cap.xlv 1 1. fie atiichipinci} feu aqu& guttL
mica. 34ij a 3J3> a
C a p .x vi y De tlaiquequezal, fea pennk terr<e. C ap.xlvi 11. be achiotl , feu medicina tin-
ibid,b gendoapta. ibid;

CAP.xviii Detamatindo. 342.> a C ap.xlix. De acaxaxant,fiu plama paluslri

Cap.x vi 1 1. De iubaplantk infuiarumFhU & lenta,qu&(foflat'W comprimentibus cedat
., lippicarum. ,ibid; digitis. ibid.b
CAV.xix.Detanglah 343 >a C AiP X. De acaxilotic, fiu maizij culmo , aut
Cap . xx. De i&ahmngtieni >fiu filipendulk arundine. ibidv

MichaeuacanicL ibid. C ap.l De chicomatatl,feufixtuplici arun-

1 .

C ap.xxi.P^ capolim,fiu cerafo dulci Indico* dme. 3T4> a

lbid.b Gap.lii. DeyZtachicomacatl , feu chicoma-
Cap. xxii. De cacaoaquahuitl 3 feu arbore catlalbL - ibid.b
cacak •
344^H Gap.liit. DeACuit&thuari racua,fiu herbt
.

Cap.xxiii. De chichimecapaili ,fiuChichi- . aduersa venenis. ibid.

mecd gentis medicwL 34^a' CA p • l 1 v. De ayaqmueramo,fiu ligno pMa,

Gap.xxiv. Dexhkhioalmemeya,feu planti 3W Vv Cap»

4
 I M D E X CAPITVM
Gap.lv. Deatlatzon piIIin,feudeaquosd C ap.xc. De camotli,feubatatl ibid.

herbd atpensl capillo. ibid. Cap.xci. Dequauhchamotl3 feuiucd. $68,z

Cap.lvi. De quaquauhtzontic , feu trunco C ap.xcii. De chihic camoticjeu amard ba-
ibid.b tatd. ibid.
fecJo.
Cap.lvii. Detletlemaczin,feu paldmanus C ap.xcii i . De cacamotic tlanoquiloni feu ,

ignei. ibid. batatd purgatiud. ibid»

Cap.lviii. De atzoyatl ,feuherbd grauis Cap.xciv» De charapu,feu arbore crepitan-

/o>. ibid. b
odoris. 3 J6,a
Cap.lix. De azpan 3 fiufigno fiue vexillo. Cap.xcv. Detecopalquahuitl. ibid.

ibid. Cap.xcvi De hoitzitoxittd nethind,feu ar-

.

^
Cap.lx. De ayecocimatl, feu herbd fimilici- hore refindmanante. 3<^9,a

matl ibid.b Cap.xcvi i. De hoitziloxitl , feu de arbore

Cap.lxi. t>e chiantzotzolti , feu plantd in batfamilndici. ibid.

humore intumefcente. ibid. Gap.xcviii. De tzinacancuitlatt quahitt,

Cap lx 1 1 . De acuitott, feu ptantd volubiti fiu arbore ferente gummi fimile fiercori
prope aquas proueniente. 557 &
vejpertitionum. 3 7 o ,a
Cap . lx 1 1 1 . De mohuitti , feu herbd purpu- Cap.xcix. De cocoxihuitl,feu acri herbd.

red. ibid.b ibid.

Cap. Lxiv. De axoqueniett 3 fiu picietl ar- Cap.c. De cocoztamal, fiu luteo tamali.

dex. ibid. ibid.b

Cav.lxv .Depetum feupicietl vel iettherbd. Cap.ci. De cempoalxochuitl 3 feu fotiorum
3j8,a viginti floribus. 37L>a
Gap.lxvi. De tlalyetl,feuyetlhumili.5 j9,b Cap.cIi. De caryophyllo. ibid.b
Cap.lxvii. Detlalyetlalterd. ibid.
Cap.lxviii. De quapocyetl , feu tabaco ti-
LIBRI XVL
gneo. ibid. Gap . 1 . De coccis mineratibus.
Cap.lxix. De.amaquahuitl feu arborepa- 3
Cap.ii. De fmaragdis. ibid.
pyri. 6o,a Cap.iii. De margaritis. ibid.
3
Cap.lxx. De amacoztic , feu papyro tuted. C ap. iv. Deytztli lapide. ibid.b
ibid. Cap.v. De tottecay%tli 3 feu lapide ftouacu-
Cap.lxxi. De amatzquitl , feu vmdone lari.
374,3
papyraced. ibid.b C a p.vl De yztehuilott. ibid*
Ca p .lxxi 1 . Deytzamatl 3 feu papyro noua- Cap.vii. De ptumd foetidd . ibid.
culari. ibid. Cav.v m. De lapidelaffis. ibid.
Cap.lxxiii. De quauhtlapott ,feu anond. Cap.ix. Dettapattehuitotl. ibid.
3^i,a Cap.x. De oculo aluri. ibid.
C a p lxx 1 v. De cochiztzapott 3 feu tzapott Ca p x. 1 . De iafiidibus viridibus. ibid
fomnifero. lbid. Cap.xii. Dejkcciriis. ibid.b
Cav.lxxv. Demdile. ibid.b Cav.xiii, De iapide fanguinis. ibid.
C A p.lx x vi De xoihiocotzoquauitt^feu ar-
. CAv.xiv.Decornerinis. 37 f>*
bvre liquidambaris Indici. $6z,z CAv.xv.De lapidibm qui vices femfufplet*
Ckv.Lxxvu.De tzacuttifieuglutine* ibid. ibid.
Cav. LXXviii.DecoatzontecoxoChittiibid.b Cav.xv i.Defapphiris. ibid.
CAV.Lxxix.Dechitpatlifeu medkind chilli, C av. xv 11. Deauro. ibid.
Cap.xviii. Deelefiro.
J6 h a
Gap.lxxX. De chilti. ibid.
ibid.
Cap.x ix. Dezuruchec 3 feumetallophmbeo.
C a p.lxxxi De amamatztld expurgante3feu
. ibid.

rhabarbatdvocatoMonachorum. 3^4,6 Cap.xx. De lapidibus admiraiienis. ibid.B

Cap.lXxxii. De ancoas3 fieu zingibere ma- Cap.xxi. Detapide aqueo. i ibid.
fiuto. 3^j,a CAv.xxii.DetapideJpecularu ibid.
CAV.LXxxHi..Deabacd. ibid.b G A.p .xx 1 1 1 Defiercore Lunk..
v

3 7^,a
Cap.lxxxiv. De amudio. 3<^>a CAP.xxiv.Dtf lapide gofiipij. ibid.
Cap.lxxxv. De betre. ibid. Cap.xxv. Detianexillo 3 feu ?ummi iuieo.
Cap.lxxxvi. De folk. Indo3 quod malaba- ibid.
thrum quoquenjocant. ibid.b C a p.xx vi De tapacpatti .
3 feu hepatkmedi-
Cap.lxxxvii. Debuyobuyo. ibid. cind. ibid.
C AP. lxx x vi 11. De piperis tongi ptantd 3 C ap.xxv 1 1 . De terrd aridd 3 fen alumine^,
alijffceius generibus. ,
ibid. ibid.b
Cap.lxXxix. De arbore ferente beniui: Cap, xxv iii. De cafeolimcfo, ibid.

567 3 b CavIxxi-x. Defale & nitro. 377>*

Cap.
 histori<£ N AT V KJE M AX M E I PE R E G R I N^,
Cap.xxx. De nitro. ibid. Cap. vii. Delapidibmalijs mire figuratis*
Cap.xxxi. Defalinade Araya. ibid.b 3^o,b
Cap.xxxi i De fdlepalmarum. .
57 S,a C a p. ui.De campana ViltiLz. 35) , 1

C a p. x xx ii i De chafofotli. . ibid. Cap.ix. Defdptdchro S.Iacobi Apofloli.ibid»

Cap^xxxiv. Dearenacandenti. ibid. C a p x. De fepulchro Ferdinandi Gon&aUs
.

Cap.xxxv. Deterra alba. ibid.b Comitis CafleiU ibid. b .

Car.xxxvi. De figmentis raris. ibid. Cap.xi. De fepulchro Caftiiiarum. ibu.L

C a p.xxxvi i De terra fattidL .
ft?k Cap.xii. De campanisqu£ vliropuifantur,
Cap.xxxviii. De ahuachtetl. ibid ibid.
Cap.xxxix. De Alcececa lafide. ibid. Cap.xlh. Deimaginepueri lefu crefce??tis.
Cap.xl. Dee&tetl. ibid. 3i?2,a
Cap.xli. Detzocui omitllapide.
: ibid.b C ap.x 1 v. De chriBo fideiuffore. ibid.b
•Cap»xlii.D£ ambii bitummis genere. ibid. Cap.xv. DeEuchariftia muluformi. lbid.
Cap.xliii. DetecopaBfaxeo. ibid. C a p.x vi De miraculofls imaginibm.
. i bid*
Ca p.xl v. Vnde Rex Salomon tantam auri
i C a P x v n De Cruce Carabacenfe_j.
. .
5 9 3 ,a
<vim coigerit. ibid. Cap.xviii. De alijs cdeftifrw pgnoribus.
C a p x l v .D e Maranonibm fluuifs.
.
380^ ibid.
Ca p.xlvi. De Orinoco fluuio. ibid.b Cap.xix. DefanBaLiberata: ibid.
Cap.lxvii.D* Paranaqucj>. ibid. Cap.xx. De wicnsafmara<idinL ibid.b
~
Cap.xlviii.D* defaguadero, ibid. Cap.xxi. De monte cannarum. ibid.
C ap. XLix. De aqua marina. ibid. Cap.xxii.D^ fortuMongix. 35>4>b
C AP.xx 1 1. De naui fattea.
'

Cap. l. De marifanguineo. ibid. 1 ibid.

C ap.l De.flimijs auriferis.
1 . .
ibid. Cap.xxiv. De medullis GaiUcU. ibid.
;
C a p, l Defonte pice& aqu£.
i1. 3"8i,a Cap.xxv. De antro GaiUcis. 595,*
i
C a p.li u.Defontibm dulci-falfls. ibid. Cap.xxvi.D<? lacuCarecedone. ibid.
Cap.liv. DefonteBoiuc*. ibid. Cap.xx vii. De S. Petrode Rocas,feu Ru-
Cap.lv. JDe aquis Chinbkenflbm. ibid. pum. ibid,
Cap.lv 1 De gurgitibm lacJeis.
* ibid.b C a p .xx V 11 .De mote Laroco feu Codis. ibi4-
Cap.lv 1.1 De mari nigro.. ibid. CAv.xxix.DefonteLou^r.t. ibid,
Cap. lviii. D^ mari feruido. ibid, Cap.xxx. De fonte Viana. ibid,
Cap.lix. Defluuiofalfo. 382,3 QAV.xxxi,Demonte furado,feu perforato*
C ap. lx De fonte liquoris ambU.
.
ibid. ibid.b
C ap JLX 1 .De fifcinis Tguey. ibid. Cap.xxxii. Defaxoexcipente corfm S.la»
Cap.lxii. Delacufalfo. ibid.b cobiAfoBoli. ibid,
Cap.lxiii. Deriuulis AmapaU. ibid. Cap.xxxiii. De Lamisde Gua,& origine
Cap.lxiv. De incremento Nili, "
8 3> a Tamagifluuif. ibba*
3
Cap.lxv. De terr&moitbm. ibid.b Cap. xxxiv. Decrucibusherb&. ibid.
C a p .Lx v 1 ,De veniis vehemhifmis. 384^ Cap.xxxv.D^ fontibm facrisHifl>anid.ibi<l<
Cav.lxvjt Deincendijs. ibid. Cap.xxxvi. De tauro fanBi Marci. 3.97,^
Cap.lxviii. De diluuijs. Cap.xxxvii. Defalatioejrarca Toletana.
3$T&
C ap, lxix. Deniue admiranda quada.ibid 3i?S,a
Cap.lxx. DefivtelacJeo. ibid.b Cap.xxxviii.D^ luminibm olianis. ibid.b
Cap.xxxix.D^ iconeDeifam adaquas Lu-
D E fias. 199>z
Cap.xl. DemonteSerrato. 4oo,a
MlRIS ET MIRACVLOSIS C ap.xli. De pifcibm viuifaris. 401/a
Cap.xlii. De falefofUi.
N AT V R l S Cap.xl iii. De fonte Salfularu?n,& pifcibm
ibid.

X N V R O P A E fofilibm.
CAY.xLiv.DeFityufls infulis Hiflani£^oi b
ibid\

LIHRI PRIMI Cap.xlv. De Limia,fiue Letfje fuuio.^01 ,b

}

Cap.xlvi.D^ Ana fluuio , fiue GuadidnL

Cap.i. Deauibm S.DominicidelaCal- ibid. ,

cada. 1%7,-a. C a p .xlv i 1 * De Tago ftuuio. 4o 4 ,a

Cap.ii. De lapideo homine Daroca. 388, Cap.xlviii. DeSalone. ibiddi
Cap.iii, Decoruis $.Vincentt{ &Ceivvini. Cap.xlix. De Bdtii 4bj,a.
ibid. Cav.l. DeDurio. ibid.b
tlAV.iy.peauibm Rauenna. 385»^ C a p. lt; D e iberofluuio. 406"^
Gap.v. DegalHna S.Ignatij. ibid. Cap.lii. De fonteViiid-notiA, . ibid-
t
CaviVi. Delapidibm cUutgij. ibid. Cap^l u.Defonte Moetio, ibid.b
Cap.
 I N D E X G A P I T V M
QAZ.Liv.Defonte Antiquera, ibid. CAV.xvu.De c&mpanis ejr baculisSan£it~,

Qav.lv. Depaninfidd. ibid. rum. "42.5>,a

Cap.lvi.-D? balneis Alham<ei 407,3 Cav.xviii. Debdculo Jefu. ibid.

CAV.LVii.Deaquiscaiidis. 4o8>a C a p x 1 X De campand fugtfiuL

. . . i bi d»

Cap.lviii. De balneis LedefriiA* ibid.b C apjxx. De cornu S:Patritij. ibid.h

Cap.lix. DebalneisBeiar*. ibid. Cap.xxi. De baculoS.Cyrici. ibid
Cap.lx. Dc Tamaricis fontibm> 4o.9,a Cap^xxii, Decampand baiuld. 430,3
Cav.lxi. DeputeoHifialenfi. ibid^ Cap. xxm. De lapide in infuld CMonL
C ap. lxi u De montcStelld. ibid. ibid.

C a p. lx 1 1 1 De f&nte Catinenfi.
. ibid^ C ap.xxi v. De cotlibm admirandis. ibid, b ,

Cap.lxiv. Demonteferreo. ibid.b C ap.xx v. De Ecclefid S Tefiedauci. ibid.

Cap.lxv. De temperamento ferrh ibid* Cap.xxvi. De fontibm admirandis. ibid.

Cap. lxvi. De equabm Olyfiponenfibm. Cav.xxvii. Defonte MomonU. 432 ,3
410, a Cap.xxviiijD? lacu ejr motite Pilati i bid b . .

CAPiLxvii.I)^ (jteculo fabutofii ibid.b Cap. xxix. De alijs fontibm prodigiofit.

Cap.lxviii;^ lapade vltro accensd.^i i^a 433,b
Cap.lxix. Defiatud B.Virgwis Foyenfis, Cap.xxx. De fontibm alijs fuperftitiofij.

feu Fidei, ejr lapillismiraculo celebribmin 43J>* ...

eo agro repertis. lbid. CAv.xxxi.De aquisoleofis. ibkj.

Cap.lxx. Defonte Brafilienft miraculoff. Cap.xxxii. De aquisfanguineisi ibid.b

4iz,b Cap.xxxiii. De fontibm ad Santforum
Cap.lxxi. Deimagine B. firginis Marid merita exortis. ibid.

Canarienfi. 4i3>b Cap.xxxiv. De lufiiniano tmperatore , ejr

Cap.lxxi 1. DeSantfis Vrgauonenfibm nu^ alijsproprietatibm hominum* 437,3
perrime repertis. lbid. Cap.xxxv. Demonfirosd muliere^ 438,3
C ap. lxx 1 1 1 . Defacris hoHys Complutenfi- Cap.xxxvi. De agititMe pedum. ibidL

bm. 4i8,a Cap.xxxv 1 1. DeigneS.Brigidd. ibid.

Cap.lxxiv. De faxoComplutenfi. ibid.b Cap-xxxviil DefaJcone cafio. ibidh

Cav. LXXV.Defiatud ChnjH Xaiteriefi Abid, Cap.xxxix. De libro miraculofo. ^9yk
C a p. lxx v De imaginibm defudamibm tjr
1 -
CAV-XL.De ligno reuirefcento^* bid b i .

miraculofis S.lgnatij. ; ibid. C a p .x l 1 De lapide molaru

. ibid^
Cap.lxxvii. DeCrucifixo Manrefe. 419& Cap.xl 11* De lupo loquente^j. 440,^
Cap. lxxvii i. De miraculofo oleo Damafci. Cap.xliii. De Rege mutato in vulpem?
ibid. 44*>a
Cap.lxxix. De balfamis Aegypti. 4Z ? b i Cap.xlivw De pulicibm a & Tgannanode-
Cap.lxxx. De oleo inlac mutato. 422, portatis. ibid.
Cap.lxxxi. De alijs oleis miraculofis.^i^z Cap.xlv.2^ mirabili virtufe receptiud. i bid
Cap.lxxxii. Deoleo Regum AnglU.^z^z Cav.xlvi. De fimiexterminio. 44%a
Cap. lxxxiii. De caudatis hominibm. Cap.xlv 11. Defene refiorejcente^. ibid*

ibid.b Cap.xlviii. De immutatione oris. ibid b ?

Cap.xlix.D^ veftigijs petrx imprefiis.qa.^

LIBRI II. C ap.l. De lapidibm malediBis. ibid,

Cap. 1. Deinfulis admirandis. 42 jya Cap.li. De legumine fine femine nato»

ibid.b
Cav. ii.DeinfuldSanBd. ibid.b
Cav.iii. DeinfuldAren. 4±6} n Cap.lii. De arbore rofariorum. ...
44j-,a

Cap.iv. De ga/Ms gallinaceis. ibid. C kv iLiii. DepifiibmS.Mauritij. ibii

Cap.v. Delacu LagenU i jtnatibm S.Cole- & Cap.Liv. De S. Rofalid. ibid.

manni. ibid.b Cap.lv. De fceleto mirabiliter contexto.

C ap.vi De Vernigenenfi terrd.
. ibid. ibid.

Cav.vii. De lacubmmiris. 4 2 7> a C ap.XVI. De Cruce fanguined. ibidb

Cap.vii 1. De ccemetetio VltonU* ibid. Cap.lvli. Deaquaignis alimento , &alj-
Cap.ix. Defiiticibm pomiferis. ibid. quibm miraculis S. Francifci Xauerij*
Cap.x. De tapide vinifero. ibid.b
Capjxi. De auibmVltomtz. 428,3 C a v lvi 1 1. De arbore Jubtto arefient^j.

C ap. xii. De afylo ferarum. ibid. 447,b

C ap.x 11. Defiuuio pifculentifimo.
1 ibid. Cap. lix. De flatua lefu lacrymantcj.

Cap.x iv. Depafcuis Brigidt* ibid.b ibid.

Cap. xv. De molendino S. Luxherini. Cap. Lx. DefiatudfanBiAnionijdePaduA3

ibid. ambulante per aquas 44M
Cap.xvl Demolendino S.Phechini. ibid« Cap.lx 1. De vaccis S.Cokmb^
•
ibid.b-
Qav.
 HISTQRIiE NATVR^ MAXIME .pEREGRINiE.
Cap. lxii. Deterra HibernU exitiali fer~ Cap.xxv. De domovbi concefta B.yirgo.
fenttbus. 445>?a ibid.b
Gap.lxiii. Defefulchro S.Remigij. 4jo,b Cap.xxvi. De domo D.ThomaLsffoftoti,
Gap.lxiv. De Meiita infida , ejr Ufillis ibid.

S.Pauti. ibich Cap. xxvii. De fonte Cafharnaum. ibid.

Cap.lxv. De fonte S.Columb*. 4Ji>a C a p x x v 1 1 1 De iafide i/eftigia Chrifli ex-
. .

Cap = lxvl., De mira arboris imitatione^). frimentc_j. 468, b

ibid. Cap.xxix. De fiuctibw CMaris mortui.
Ca pj lx v 1 1. De arboribm fteritefeentibm. ibid.

ibid.b C a p.xxx. De lafide limfido. 465VI

C a p.lxvi 1 1. De vrfo mirifice mapteto.^ji,^. Cap.xxxi. De admiranda ftecie hominis a
Cap.lxix. Demirabtli confernatione vitx. natura exfrefa i bid.
4)3>a Cap.xxxii. De faxo fanBi Stefhani.
Cap.lxx. De fueltis canis. ibid. b ibid.

Cap. lxxi. De lafide ffonte Contrito. Cap.xxxiii. DefaxoCedron. ibid.b

4j4,a Cap.xxxiv. Defaxo ElU. ibid,
Cap.lxxii.D*? coruofe laccrante_j. ibid.b Cap.xxxv- De terebintho Virginis. ibid.
Cap.lxxiii. De incorruftis fanibm. 4jj,a Cap. xxxvi. De temflo Bethleem. ihid,
Cap.lxxiv. De incorruftione aqux Bafti- Cap. xxxvii. De Ecclefia ^Angelorum.
fmalis. ibid»b 47o,b
Cap.xxxVih* De faxoquoddiciturLacvir-
D E ginis. ibidi
Cap.xxxix. De fonte fignato. 471,
MIRIS ETMIRACVLOSIS Cap.xl; De Horto conclufo. ibid^

NATVRIS Cav.xli. De Statua falis.

CAP.xLiii De fonte SamarU.
ibid.b
47i 3 a
tNTERRA HEBR^IS PROMISSA CA-P.xLin.Defontibm Lafz. ibid»
CAPiXLiv. De fonte B.Virginis.
L I B R I
Gap^xlv. Defonte Aethiofis.
ibid.
ibid.
"^AP.l. Deortu lordanis. 4J7>a Cap.xlvi. Detorrente Philifthijm. ibid.b
jCav.ii. De lordanefluuio. 4j8 3 a C ap.xlv 1 1. De Torrente Arnon. ibid,
Cap.iii. be arundinetis Iudji&. 4J5>,a Gap.xlviii. De fonie Siloe. ibid.
Cav.iv. De Panio antro. ibid. Cap.xlix. De vineis Engaddi, ejr frodigtjs
Cap. v. De aquis Merdm ibid.b ^atiuitatis chrifli. 47 3 ,a
C ap. vi. De mari GaliUd. 4<Jo,a Cap.l. Debotro terra fromiftz. ibid.b
Cap.vii. De Marimortuo. ibid. Ca p . l1 . De vuis flne acinis. i bid*
Cav.viii. De tingua Maris mdrtui. 4^i>b G a p. L 1 1. De Vatle ejr herba Baaras.
Cap.ix. De futeis bituminis. ibid. ibid.
CAV.x.be fonte Elifei. ibid. C ap.liii. Deruta Machari. 474>a
C APiXi Deflonbm lerkhuntinis.
. 462, b Cap.liv. De lacu Gadar&^ ibid.b
Cap;xii. J)e Engaddi & fonticulo lefu. Cap.lv. De falude Cafarea. ibid.

4^3^ Cap.lvi De aquis Maferefhot*

i
47J,b
CAPiXin. De fonte hortorum. ibid.b C ap.lvii. De balneis Amatha. ibid.
Cap.xiv. De futeo aquarum viuentiunt* Cap.lviii.X)^ Eleutherio fluuio. ibidi

4^b Cap.lix. De terra Aceldama. ibidi

CAV.xv.be Jdoni fiuuio. ibid; Cap.lx. De lafidibm fefulchri Racheh
Cap.xvi. De herba miraculosa iuxta fta- 47<M
tuam chrifti Domintin ciuitate Paneade^j. Cap.lxi. be qitercu aftnosa 3 feu Sichem.
4^J 3
a , ibid.
Cap.xvii. be dgro Damafceno. ibid*b Cap.lxii. De Conualle Mambre 3 ejr terebin-
C a p.xvi 1 1 Ve agris defertis Gazara. ^66^
. tho eius. ibid.b
Cap.xix. Deduevenatica. ibid. C a p. lx 111 . De lafidibm fcips montis Cal-
Cap.xx. De origine vitri 3 & fluuho Belo. uaria. 477 ,a
r

ibid. Ca p. Lxiv. De itiibus flagellantium conti-

Gap.xxi. De fdltu Domini. ibid.b nuis. ibid.b
Cap.xxii. De Emmaw 3 ejr fonte eius. Cap. lxv. De columnis lacrymantibm.
ibid. 478 3 a
C ap.xxi 1 1. De ciceribm lapideis. 467^ Cap. lxvi. De ^ydfroer fiue Ariel terra-
Cap xxiv* De SardiwiU mirabili frofrie- motu. ibid»

iaie- ibid. Gap.lxviI; De ffelunca Adam> ibid*

Cap.
 INDEX CAPITVM HIS T. NAT. MAX. PEREG.
Cap.lxviii. De igne prodeunte ex fepui- Cap.xciii. De pttrpura. ibid.
chroDauid. lbid.b Cap.xciv. De paimL 488^
Cap.lxix. De antro oiiueti. lbid. Cap.xcv. Debaifamo. ibid.b
Cap.lxx. I)e fieiuncis munitifimis. $79,2. Cap.xcvi. De puteo beatA Virginis. ibid.
Cap.lxxi. De cauerna Adomw. lbici.b Cap.xcvii. Demuiis FaUJlinis & Syrijs.
Cav.lxxii.Dc fyelunca duplici. ibid. 48^,a
Cav.lxxiii. DeTrachonitidcs. 480, Cap.xcviii. Dechxrogryllis feuherinaceif*
Cap.lxxiv. DeMaara. 4Si,a ibid.
Cap. Lxxv. DemonteHebal &
Garmm. Cap.xcix De pomis paradifi.
• 45?o,a
ibid. C a p c De locutfis PaUfiinis.
. . 1 bid- b

Cap.lxxvi. De Libanomonie^j. ibid.b Cav.ci. Demei/e fiiuetiri fiiiquU. 4.9 i,a

'

&
C av.lxxvii. De monte Hermon. 482.^ C a p c 1 1 De ftinis Ierofoiymitanis ejr Coro-
. .

C ap.lxxv iii. Demonttbm Geihoe. 483^ nachrifli. ibid.b

Cap.lxxix. De monfe Thabon ibid. Ca p. c 1 1 De drboribm
1 . lerofoiymitanis , ejr

Cap.lxxx. Demonte Eroge^j. ibid.b UgnoCrucis chrifti. 45>4>b

Cap.lxxxi. De monte oitueti. 484^ Cap.civ. De Vrim ejr Thummim lapidibus.
Cap.lxxxii. De faxo inconfumftibili. 45>6,a
ibid.b Cap. cy. De Euphrate ejr Tigride fiuujjs.
CAV.LXXXui.De aqiiis Tiberienfibus. ibich 45>7>a
Cap.lxxxiv. DeCarmeio.fieiunca EiU>& Gap.cvl. De cMefopotamia & paradifo.
loco igne c<eiefii tacio. ibid. 4i>8,b
Cap.lxxxv. De montanis lerofoiywitanis* Cap.cvii. Demonte Sinai. 499,h
48;^ CAPiCVin. Demonte Oreb. joo,a
Cap.lxxxvi.^7)^ ferpente^. ibid.b Cap.cix. De lapidibus montisOreb.\bid.b
Cap.lxxxvii. De Ptfcwaprobatka. ibid, CAv.cx.De Marirubro. ibid.

Cap.lxxxix.D^ giganttbm Ham. 486,a Cap.cxi. De imagine ChriBi in Beryto,

Cap.xc. De gigantibiu Raphaim. ibid. joi,b
CAV.xci.Demarifabuiofo. ibid.b Cap.cxii. De arbore hefpitali B,Virginis,
Cap . x c n De cancro curfor^j.
. 487 > a joi,b

INDEX
 INDEXRERVM
MEMORABILIVM.
A. defipientibus confert. ibid,
Acctpitres crocodilis aduerfhntur* i2 3,b
b Aca ptatani genus Jndimm. cum chamdeonte pugnawt,.
,
114^
muribus aduerfantur. ibid.
ventrem emotlit. 3 6$, a afalo Uem funt contrartf ibid.
orishatitumemendat. ibid. Aceldama quidfuerit. 4.71$
^Abbatijfa qu&ddm Monialium emptus a It^d&is pro irigintd argentcls, quibus eut
vetula,fubito, menft ruis floribus ludas Chriftam vendiderat. 47^,a
reuocatts, & mutato , iuuencula facia
toto corpore Helena Imperatrix eius medium muro includi
fuit. I36,b & teftftdine operiri curauit. ibid.
tAbderrahamanus Maurorum Rex felicitate nimia eius terra defunttorum corpora Jpatio vigmtiqita-
infolefcit. 3 85) ,b tuor horarum in cinerem redigtt. i bid „
a Ramiro HiffanU Rege ceritum virgines loco inde abktn 'terra ',
R^omamab eadem Imperatrice
tributi pofcit. ibid. dfuevkifuit. ibid.
tius Legati indigne repeiluntur. ihid. tAcel nahfiacatl acolmitali minifter idolorum. tn
in aciem contra Ramtrum procedit. ibid. maximo <Jfyiexicdnp templo ,
'

& Uus mmus.

a Ramiro vincitur & fugatur ope S. facobi. ' M-^b ;

. . ,< .
,
-
.

Acembulain herbis differunt a cirrisi i2.9,b

aAbdias Rrophetu vbifcpultus. 474» a Acete in (fanara appellatur elephts. .
% 9 5 ,b
Abtbeiba Regulus in arborehabitat*. 3 32,6 AchtA vox Syriacaquidfignificet. 4$9A
ab Hifpanis ibi obfidetur. ibid. Achdus quale animal. it?o,b
eifdemfe tradit. 3 3 3> a Achiotl arbor Indka. §$h&
iAbietes loca fiigida amantj. .'oj.b rnaylmi &s~Umatur ab Indis, & prope domos illo~
retliftma, & elecJifiim& in tnonte Libano crefcunt. rumferitur. ibi<J.
482,* fehrium calores temperat. '

ibid.
Abratiam Tatriarcha vbihahitnuerit. 4f](>h , dyfentericts auxiliatur. '.
ibidi
tres ibi Angelos hoffitio excepitj, vnum adora- & tumores pr&ter naturam difftellii, ibid.
uit. ibid. CQmmpdiftime mifcetur.
iutapijs ibid»
ineo Trinitntts myfterium indkauit. ibid<477,a dentium dolores a causa ealtda ortos leuat.
vbi fepultusi 47 9 ,b ,
ibid.b
Abortum cohibet aqua , in qm tufit radices herba vrtnam euocat. l ;
ibyk
apancholoa atiquamdiu madmritit\ transfufa per , croci apud nonnullos vicem fubiu i bi d;
colum, &
potuta. 3 5 1, a pigmentum ex eaconficitur ^uomodo, &adquid
Abfinthium loca humida amat>. *Q5,b illud vtile. ibidl.
Abftergendi vim habent tettacea &offa fepiarum. Achkarus quatis pifcis, 146,
Acitfjoeinvejpertiiionemverfit diciturin fitbulit.
AbftineutU fymbolumqua animaliafint. 6,b 52,b
Acacius Movo^ah^Q^ Caftrea otim Epifcopus. Acitli,genus anatis,quaikauis. 5074
475>* in etus corde gtmmam reperiri,fabulaett. ibi-
aAcattetepon, ferpens Indkus. Z7$h dtm b.

eft ex
genere lacertzirum. 276^ Acoatl ferpcns Indicus. nyxh
morflus eius lethifer non eU. ibid Acolchichi auis defcribitur. 22$,a,fo
lumborum eius caro iTenerem excitat,. ibid. Acolin,auis Mexicanaforma coturnicis. 3.14$
crufta vero fcorpiohum icltbus aduerfaiur. ibid. Acototkquicbitliduisqu&continue canit. 110A
Acamott, fpecies herb& camotli. 3^7 .,
h palato tamenquam auribus eft gratior. Ibid.
Acacaw,quale pifcis genus-. i 5 4,3, Ax.etPotpdipi qu&nationes. 45)0,5
A cara cha radix Indica. '
3 2 9 ,b AfUon venatione delecTabatur. 9 ,a
Acatlyyacapan , locus intempto maximo Mexka- Acukhehuariraqua herba Indka^ 3 54,^
i4^ a fuccUs eius vel ftillatitius liquor feddt febrmm
Acaxaxan herba Indka. ardores. ibid.
febres fedat,* ibid. corroborat. ibid.
dyfehterias curat,i ibid. venenatis potionibtts promptifiimemedaUr. ibidL
deliquium animifituii. ibid. fcorpionum itlibus iutifiimum esl remedium. ibidb
cordi languenti opitulaturo ibid. -
renum ardoremextinguit. ,
ibid.
Acaxilotic herba Indica.
febres interpolatas fedafo.
mh fkuciumtumores deprimit. ibid»

354> a pefloris dolores fledat. ibids

lumbricos yehtris necat. ibid. vrin& acrimoniam obtundit> :
ibid.
bilem egregie purgat. ibid. appetitum excitati ibid.
tnenfium nimias fluxiones cohibei. ibid. Acuilotl, herbaMexicana. 3/7>*
tumonbus pr&ter naturam prodeft, ibid. folia eius fumptn pugjlli msnfura ex vim ,
flatui
tnbefcentes tmpinguat.
'
ihidi difcutiunt, .
ibi 4i

X* tttfi
 INDEX -R/E R V M
tufa admotaquejontratla membra laxant. ibid. Adumetochtli minifler idolorum in maximo tempk
tumorespr&ter naturam fupprimunt. ibid. Mexicano > quodeius munus. & i48,b
tiAcuki animalis hohz.tlaqHatz.in dolori captitsk- kAZgidtus Abbasffolitane viuens> cerua fibi lacpra-
uando faciunt. 54 b bente vitlhauit. 203,3
"
i

eorumdem paluisdyfenteria prodesl. ibid. eidem cer/u,a canibus atla ,perfugiumpr<£buit,

kAculeiinherbisquidfint-. ,
I30,a ibid.
Acuki infixiextrahuntur cauda animalis tlaquat- a venatore vulneratur. ibid.
zJn tusa & impofita. 157,^ veniamvulneratorilibensimpendh. ibid.
tie,m,ft poLlin,infetlum paruulumfndicum^rhum zAgilopes fiinantur tufis & impofitis folijs arberis

& impofttum fuerit.. 2<?o,b tomatl. 3 I9,b

Acxoyattc,herba Indicafxmilis abieti. 35 i,a hem eorum fucco cumcerufa , rofaceo & lhhar~
radix eim in farinam redatla , fumptajue e gyro applicato. ibid.
frigido quodam liquore , febres foluii. ibi- iiem eodem cumfimogallinarumcortaUumfubatlo^
dem b. & tn Imteoappofito. ibid,
Acxoyatic fecunda,paruaherba. 3 5 1 ^t»
lAgithalus ex Timandra faBm dichurin fabulu,
radtx eius conjtufa mediocrher-y &e liquore ali- 52,b
,
quocongruentifinani vcntriculo , fex obolorum t/Egyptij elementa non folum dixerunt efie animata^
pondere fumpta, humores omnes , pr&cipue pir- fed &
per Jexm ea dtfiinxerunt: 1 8 „b

. tuitam & bdim , per fuperna & tnferna chra credunt,orygem canicuU fielU exortnm prafctre.
noxam vacuat. ibid. ii5,a
hydroptcis, cachetlicis ,afihmaticu magnopcre con- ; caufamincrementi Nili ignorantes , eidemvelnt
fert. ibid. Numini facrificia obtulerunt. 3 8 3 ,a
eadem tufa, & refoluta ex lotio humano,& infiil- sALlianm quanti animalium contemplatidnem fece-
lata , oculorum morbis medetur , & argemata rit. $,a
difcuth. ibid. eAlurmoculis fuisdiei vel incremehtumveldecre-
iAfdamus protoplafies a Deo in ea Philofophta menium imhatur. 2,b
qu<z in confideratione animata fubfidntia confifiit, tAznez. lacuslri infitli genm. 2 5 8 ,a
edotlm fuit. 2,a es~l fimile cicadisterresiribm. ibid.
in agro 'Damafcena creatus effe ajfiricnr . vALqttwoBitim a cynoCephalo manifeUatnr. 3,a
4<a5,b quomodo ab Ingn Indn Uignotnmfuerit, i 3 9 »b

vbi dicatur fleuife filium fiiUm Abel a Caino iA'er qua ventm efi,ab Origene
}
zAtgyptijs dtce- &
interfetlum. - • 4^S a 3
batur mas-tfUanebuiofm &wersifemwa. iS^b
vlnfepultusi 47 9>b . quosincolashabeat. 58^
" mhil generatyfedeflflcrilis,
^Adamaciuhas ih excidio Sodomitico conflagrauh. ^o,b
4~6o,b humor tameneim efi fecundus. ibid.
Adamantes quare fcalpivel flanginon pojfint. 6i,a tiAfacus in mergum mutatm dicitm in fabulis*
ignis naturam non recipiunt. ibid. 5*>b
ideo combufiiohihoh funtobnoxij. ibid. i/Eslas cicdd<£ cdntu indicatur.
3 %%
quomodo aquilarum mmisieno in regno Murfii eAthiopes draconum carnem comedunt. 97,3
3
colligantur. i34,b.2 3j a 3 locuBisetiamvefcuntur. 4j?o,b
Adamantis herba leonibm aduerfatur. 122,2 cAthiopia quas beflias progeneret. 91&
Adeps proprie efi' animaltum non rumintntiunu. Occidentalis habet hommes bene quidem forma-
ii7,a tos,fedqui vhocum pedetantam habeant se~
aAdim main ,
peregrinum anirttal in Libya. biam^ vt pedis vmbra a Solis meridiani aflu fe
iS5,a,b tueantur. i$$yh
Adipes vtm habent emolliendii 3 ,b illi homines funt magnigemmariji ibid*
Admiranda Peruanorum fuperaht admiranda <±AL- Septemtrionalis qua monslra humana alat.
gyptiorum
• Romanorum. & 1 4o,a i 3 3,b
Admirationondebetobfiare veritati in effetlibm na- tAZthiopta qu&dam efl qu&Terra [antla ftt vicinai
turx. io,b 499-a
AdomiJ&cm fanguinarius , homicidijs & latroctnijs zAithiopis fons vbi fitm. 47 1 ,a
infamis. 479 ,b lAZtitis laptdis vflus ab aquila monslratus fmn
tbtin latrones inciderat viator ille Euangelicus, 7,b f

quemcurauiiSamaritanus. ibid. aAJfetliones muliebres fanat calamus aromaticus,

Adona fluuius aurifer* 3Si,a 3H>b
bAdoms adokfcens, 'Btbliorum & Cypriorum Regis lAffetliones quafuis frigidas mirabili prafiantm
'

filius.
J 4 6 4>£ fanat oleum e femine planu magaan exprejfumi
propter formam a Venere adamatm fuit. 343>*
ibidi AJfetlus omnes k Stoicis dicebantur ejfc animalias.

abaprointeremptusefi. ibid. 17, b

^donis flnutus ex Libano monte orhur. 464^ non funtinanimalibm. 46 ,a
48i,a Affetlus cordis a nimio ardore fedat herba atlichi-
vnde nomen habeat. 4^4,b pinca. 35 3, a
Chrifiianis appellatm esl Canis. ibid. Afiica quas befiias generet. 9 1 ,b
tAdrachne arbor in montdnis lerofolymitanis fponte Agabus Propheta vbt fe z^ona Pduli Apofioli ligaue-
prduenh, 485^ riu 47 5,
Adftlterin£ natura an a Deo ifi prima rtrttm produ- zAger Damafienus propter fertilhatem credhur
iitonecondiu. 88, a fuiffe paradifm. 4<?5,b
terra .
 MEMQRAB. ILIYM*
terraeim , qm rufa esl , aitqm ad fuperfitttones morbo articulari ex fiigidd causa ortomirabilice-
abuwntur. ibid. lerttate medetur. ibid.
Ages, radtces Indica. 3 29,a fiatm difcutit. ibid;
earum plurima funt fpecies. ibid b . tumoresex pituttaortosdiffipat. ibid.
tAgttttas pedum qutbufdam efi incredibtiis neruos, qui ab humortbm craffis dtftenti, laxat.
ibid.b
Aglaiphon egregiam equi ftatuamfecit. 9,3. *Ahostz.otl pifcis Indicus e lutrartsm genere .
Agnmeo infula fontem habct, cuim aqua epotd fenes
reinuenefcmvL,. 381,3 AhuAchteti Upiscandens & tranfimidus. $79>*
Agnorum efum Gatenks fugiendnm fuadet, & qua- puiuis eius exaqua fumptm febrtbus ardentibm
re. 1 1 6,a medetur. ibid.
Agnus Deife.coUomilitis Hifpani dependens, eum, Ahucyabllifiouiorbi* venenatm ferpens. i6c) s b
qub minus ab h&retiw Hotlandk potuent bombar- Aiatochtli , cataphrablnm Indiarum animat*
dis l&di vel oc-cidi, praferuat. 45 5 a >

aUm tn extumeftentem Tiberim conietlm,eiufdem vna notle leuca (patium excamt, ibid.
impetum fedat. ibid.b eius defcriptio. ibid.
Agnmmanfuetadmis fymbolum. 7,a quomodo formicas capiat. ibid.
Agntis e% pianid borametz. nasm,an fit animat. quo afiu in fuga fe tueatur. i bid

54»a.b crufta eim trtta , &

drachma vnim pondere tntro
Agriculturam qui Teruanos docuerint. 1 3 8 ,a fumpta , euocato fudore magnopere confert ad
AgridefertiquareJicdttJi. 466,3. curandummorbumGallienm. ibid.
Agrigsntinus iacusoleum fupernatanshabet. 43 j,a quot eim Jpecies. ibid.
Agrtpparexmontem Panmm regiisoptbus & dtui- cumviperis focietatemalit. ibidb
tijs accurauit. AS9& officuium cauda eim in tenuiffimum puiuerem
Aguafen ferpens maxime lethifer* z 7 3 ,b redatlum , indeque confecld piiula magnitu-
antidotumetus pangaguafem ibid. dine capitis acicuU , &auriindttd ,eim doio-
j{hemero,pifcium genus m
prouincid MedioUnenfi, reni fedat, & tinnitum,etiam cumaliqua fur-
aurovefcicreditur. 67 a 5
dttate coniuntlum^curati i6o,a
Ahoachtocatl, araneorum genm,magnitudine oui co- ceruumquo aflucaptati ibid.b
lumbini. 291 ,b . conchulis eius vtuntur Indi in maleficiis ,pr&cipuc
jihoapatliherbula Indica. $5*->& ad tndagandos puniendosfures. &ibid. •

radix eius alnum Jifiit. ibid. Aicuxom,genus pfittacorum in Brafilta. z ij,b

•vrinameuocati. ibid. Atdcbel , Hebratcum nomen fluuij TigriSi
flatus difcutit. ibid. 497>b *
ventriculum &
cerebrumfirmat. ibid. Atotochtlns (\uomodo formicas venetur. n,b
Ahoaton herbalndica ,finequercus parua. Ijij. quomodo fedkiniuridtueatur* ibid.
iradixeius, triumvnciarummenfurd cocTae trt~ AUmherbis qnld fint. izy,h
bm libris aquts, fontamad tertias, & ius deco- AUyotli , ipecies cucarbitarunt Indiearunu.
llipropinatum vtce potm^puerperascorroborat. 309, i
ibid. Albacora qualis pifcis* 25 5>',a
dyfenterias compefcit. ibid. Alba jpina. «ide, Spinaaibd,
laxata renumofiaconfolidat. ibid. Aibanfegi , fiutex e quo Arabes dicitnt contextnni
lajfitudini medetur*. ibid. fuiffe (foronamChrtfii. 492,a
Ahoautli , oua mufcarum palufirium axaxayacutl Aibertus putauit, cdos vtm habere generandt ani-
appellatarum. 2-57=b maicula. ji,a
ex ys placentacomefiibilesfinnt. s ibid. Albertus Ptus Archidux Belgarum Princeps fta-
Ahoehoetl arbor Indica , vnde Jic dicTa. tuam IB.Vtrginis Foyenfis inuifit. 4 1 1 ,b
3°)~>b .
Albicoris pifcts captus,furfum tratlus , & os paten-
abtetum efi jpecieti ibid. ttus apertens^volucrem viunm , quem pauio ante
quatuor eim funt dijferentU. '
ibid. abforpferat, reuolantem emifit. 1
5 7, b
cortex eius vfim fanat ambufta. 3 o6,a Albugtnes iilitu difcutiunt furculi herba cacoxthuitl
defquamatam item & exefam cutem. ibid. corttce nudati. 370, b
cum tithargyro & pollme thuris vlcera curau. AlcatraT^quale atiis genusi zz 3 ,b
ibid. mire ptfces venatur. ibid.
sicatricem obducit. ibid. Alces cornua ramofa habeU 11 o,b
tufus cum atramento futoriOi ferpentia vlcera co- eaque folidai ibid.
htbet. ibid. & lata. 1 1 1 ,a
fecundas fuffim trahiti i bi d propter fnperius labrum fcijfum ex opifionomis
ventrem adslrtngit. ibid. eft. 1 1 i,i
vrinam euocat,. ibid. curfu velociffimovalet. •
npjb'
foltatufa & tMita, crurum fcabiei & tumoribm propter erajfitudinem fuperioris iabti efi optslo-
medentur. ibid. noma. . izi.b
infiammationes eorum molliunt» ibid. comitiali morbo infeila tuti 1 2 2,a
& vulnera ab eis abarcent. ibid. Jimplexefi & fiottda. I24,b
dentium dolores fedant Jifxacet& cttm ijs coltuan-
} quo firatagemate in venatons & canes fe perfe-
tur. ibid. quentes vtatur: ibid.
bepaticis conferunt. ibid. AlcececA lapis , ita dittus qmd ex oppido Alcececd
refina arbom doioresexfiigoreortos fmat. ibid. diatm ftt. 379i a
Xx % etns
 I N D E X R E R V M
eim ramenta&quo pondere fumpta} mira breuita- im decotti radicum tinguam febrientium bvme-
teinfamentibmmedentur. ibid. 8*t- ibid.b
AIco , Jpecies canum Indicomm , qui funt par- petloris doloribm confert. ibid
ftuli, &abfndis humero aut gremio portantur. pitmtam &
bilem fupra infiacjuepurgat. ibid.
lac eim medetur vlceribus labiomm. \ ibid.
Akyones nidulantesfemporisprafagiafitggemnt. 3 a 3 Amacpalli , jpongU marina genm m Itidta.
coniugalis amoris funt fymbolum. 7,a 292,b
ex Ceyce & coniuge fatltdtcunturinfahulis. 5 2,b Amalo&cjfte auis defcribitur. 222 b
Alcyomm peregrinm,pUnta (pongiofa. 2 9 3 ,b Amamaxtlajjerba Indtca. 2 r b
tAlexander Magnm
;

Arifiotelt autlor fuit confcn- vrinam egregie euocat ibid.

bcndi Itbri de HtBoria animaltum 2 ,a trifa &
fumpta bilem purgat. ibicj»
domum admirationis ex lapidtbm beth extmxijfe . calculum fiangit, & frattum expellit. ibid.
dicitur ab Arabibm. 375>b Amamatz*tla herba Indica rhabarbaro fimilis*
,

«AlexanderRexoppidum& cafiellum Mach&rum 364, b

confiruxit. 474>a fuccm eim exprejfm corpm expurgat. ibid.
Alhama qualis ciuitas. 407 b fieces&iufdem fuccfaluumlaxant.
3 ibid.
varU ibi therma, &
qua UU ex eausa. ibid. bilem fufficienter-expurgat. ibid.
Alitum pugna Iuitj Cafaris necem prafignificamt. radtx eim quando coIIigenda,& qttomodo. ib id.
Amapaiaregio paluftris. 382,^
Alka,auisinfularumFurramm. i$6,b riuuliibivenenatisferpentihm fcatent. ibicl.
AUtummufleUeftaduerfium. J2z,a Amaquahuitl arbor magna Indica. 6 o,a
3
Alo,genm pfittacorum. 11 c ,b exeaconficitur papyrm. ibid.
Alopecia curatur cinere hippocampi cremati. 4,a Amatha villa vhi fita.
47 5 »b
itemfimo capramm ftlueftrmm, fi cum aceto & balnea ibi commodijfima ad valetudinem* ibid.
oxymelle teratur '. 117, Amatlauttz.oa feftum Mexieanomm. \ 4 3 ,b
itemfiercorecatticumfinapi&aceto* ibid. Amatz.quitiherbalndica. $6o,b
Alpacamafca, ideft terra animata, dicebatur Periia- im decoSJji co> ticis etm febrientibm prodeft. ibid.
niscorpm humanum. 1 3 8 ,b Amaz,onas ejfe, aliquibm pro fabulafiuit. 1 3 j,b
Aipes zAZgypti homines habent> pr<tterfaciem,bra- ad Cambales generationis causa migrmt» ibid.
chia& pedes humanos , camelis omnim firmles. Ambia bituminis genm in Pem. 3 79 ,b
13 3, b ; morbisilludanttquisy &k firigoreorth, medetur.
ij funt pifcatores ftrenui , aduerfm vxores fero- ibid.
• ciffimi. , ibid. dolorescjHofcumquefedat. ibid.
Regem fuum fumme venerantur. ibid. fiatm difcutit. ibid.
Alpes Liby<z qu<& monUra. pariant. 13 4,b tumores pr&ter naturam dijfipat. ibid.
Alphet besliaex leone &
leopardo generatur. gi,a Ambiii a fiutlu fic appellata arhr m India,
Alphonfm XI. HtlfanU Rex templo &ccenobio Ca- 342, a
slri lulij & Talabriaz multa dona. elargitur. hiiem concocjuit & expurgat. ibid.
399, b pitttitam incidit & expurgat. ibid.
infignem vitloriam contra Pcenos obtinet. ibid. calorem nimium fedat. ibid.
Alphonfm Sanchez, de Huelua primm nouumorbem filia tufa eryfipelatis vtiliffme imponunmr.
detexit.
7$b ibid.b
AitlatonochtU,fpecies tunamm Indicamm. 3 1 1 ,b ex ea confettio adeadem vstiltSi
fit ibidi
Aluum expurgat fermentum exmaiz,io confeclum. Ambiz.a,pifcis Indicm, fropter pinguedtnem dtclus
5M>a porcm aquatiiis. i6o,b
laxatarbufculayohualxochtli. 3i2,b tam eU maghm,vt 5 oo.ltbras appendat. ibid.
item cortex arboris totlatia , duarum drachma- quomodo captatur ibid.
rum pondere redatlm in pulueremi fumptm. & captm adaulamRegiamdeferridehet. ibid.
34i,a Amhranoneft femen baUnamm. 161,3.
item herba chilli.. 3^3.b Ambrofim tres faltem caUs agnouit* 2 y ,a
item fdces fncci herba amamaz,tli. 3 64 ,b .
Ambufta fanantur cortice vfto arboris ahoehouL
item fuccm foltorum arboris maguey. 5oo,b 306,
item tufz radtces fndtca herba nahuitepmz., itemfilijs herba tonalxihuitl.
3 5 i ,b
3 3<5 a 5

cortex arboris ahoehoeth

Amerina m arborem vfque accrefcit , & fiuticis na-
Jislit vftus 3 o 63 a turamexuit. 128^
item pomaarboris tuna.fi cum granulU cthi loco Amethysliquandoque e coccis terretfrihm erucTun-
fumantur. 3 1 1 ,b tHYi
573,**
item herba t!aquequetz,aL 34 b Amiantm ah igne Udi non poteft,
; 6i,&
itemherb&yyauhtli fuccm. Amicitia fymbolum, aues
347 >a cajfia. 7j a
itemaqua,m qua tufa radices herba apancholea Amitod quale pifcisgenm. 254 b
aliquamdiu maduerint,transfnfa per colum & Ammam vicm non ionge k- cimtate Tiberiade.
potata. 484>b
3j, 5a
item radix herha ahoapatli. 3 c 2 ,a aqua funt Jandndis humanorum corforum vi-
ibi
itempigmentum quod exarboriachiotlconfiatur, tijs maxime tdonea. ibid.
353;b Ammam caftellum,ctuitas extoparchiis ordine fexta.
Abii dolores fiflunt tres quatuorve gum balfami ex 466,b
arborehoiizjloi;hitieliMi,antecibumlinZh<x l .
369 ,b apud hancfugatiit Iudds Machabam exercitum
Amaco\tic arbor magha Indica. 360,-a Antiochi. ibid.
quan-
 M E M O R A B I L I V M,
•
quantum ferofitymis dtftet. ibid. Angelinon funt animatta. 28,

eft patrta Clsopha dtfiipuli Domini. i bid. Angelorum templum tn loco vbi Angtli paflortbus
nobitis fa':iuexmtraculo tbi k Chrtfto feraatore nuntiarunt Chnftum natum. 47o,b
pattato. ibid. Turcis illud est in maxima veneratioMi ibid.

habuit temporibm Chriftianorum Epificopum. 467^ Angli quare dicantur cauda,i. 424,^
zAmmon ctmtas , quam torrens Ltbuc aliutt. Anglt fertf. corma rugofi habent. 1 1 o,b

4 86,a Angtta Reges inaugurantur oleo quod B. Virgo de-

ad eam Frias Heth&iu a Dauide Reve occifm esJ. dtt S.Thowa (fantuarienji 424,^
J
ibid.
* /
Anguesnigri R.oman otum cladem a Lufitanis infe-
ThiUdeiphia hodis uocatur. ibid.b rendam pr&fignarunt* 3 ,b

Chrtfiianorum tempore habutt Epifcopum Metro- Angues plerumque fine coitu jponte ex limo gene-
politanum. ibid. rantur. 9<S,a

Amohuith,herba Indica* 3 1 6,b Ndotici vulpi aduerfantur. 1 24A

Amorem conctltat herba ptna hmhuiz,tli. y,b AngudU ex <dga %n aquis Jpoi. te procreantur. 3 1 b
3 3
Amoriscomugatis fymbolum,alcyon, 7,a ex mortuis hominum cadauertbmnafcuntur.^6,h
Amphdothta, vel etiam quandoque e limo ortuntur, <?9,a

Amphdechopotis ciuitas a quo condita. 40 8 ,a in amne Zenu m arena procul ab aquis repertun-
L propeeam fonscaltdifiimm. ibid. tur„ ,
*49> a
Amphtfboemquales ferpentes. 27 3>a AnimA immortalitas Periianis nota* 8,b
1 3

l 7&
Amptilla cum oleo S. Martiniin medio incendto m- Animal qmdfit.
tegra euadit. 4*3>b Animat quoddam apud fapones gignitur , quod cum
Amudium, herba Indica. 3 6 6 ,a fenueritjnmare fiprdctpitat. i8o,a
radix & femen eim obftruclicnes Jpienis apermnt. ibiin pifcem mutatur. ibid.b
ibid., Animalia cdeftium motuum infiindicia habent. xh
humores infi-aclos difiutiunt. ibid ex ijs captantur prafiagia. 3 >a

femen tufum,& ex vino fumptum , ventris dolo- exijs quantavtttitas. ibidb

rem e fiigo reortump lacat. i-b id etiam in aere qu&dam nata fimt, 4,a
im decocltt herbiz fitccurrit dtacisnephriticifque. inijfdem meteora generantur. ibid.

ibid. & calesles imagines in eis inueniuntur. ibid.

ventriculumroboratherbaipfa. ibid. eorum confideratio prtftat contemplatiom cdt &

AmygdaU amaia fia vtttpe edantur, necillafuper- aftrorum. 5,a
btbsrtt, eam occidtmt. 1 1 ,a plantA & mmeraliain generantur.eis ibid. b
An apud Malaba res appeliatur elephas. 1 9 3 ,b Politica & Sthtca ex iifdem defiumi poteft. 6,b
Ana anprimm adulterina generationis auSlor. 8 8,b variarumvtrtutumfunt fymbola. ibid.

Anas fluuim pr&ctpum in Hiffania. 40 3 b cur Dem eorum contemplationem homini propo-
vnde oriatur. ibid. fuertt* 7>b
modo apparet,modbin varios meatus fubterraneos eorum difcipulus in multis eft homo. ibid.

fe condtt. 404^ ab ijfdem quoque dtuerfarum artium exempU

Anates defumuntur* 8 a
fife expurgantes, temporu prafiagia fiugge-
3

runt. 3,a eorum contemplationem quantifecerint Ariftotetes,

ex cadauere earum bufones nafiuntur. $7$. zy£lianus & Oppianus. 9 a >

caro earum humida eft, & ventrem efficaciter pro- exitlorum natura qmdde Deo demonftretur.i 1 ,a

curat. \i6,b quantatltoruminduftri(e. v ibid.b

illarum efu quidam barbari abftinent , rati fi tor- mirailtorumftrullura, nb ;

porem auis contraciuros , & hoftes ejfugere non mira 'Dei circa ea prouidentia* 1 3 ,b

valtturos. 24i,a ex tllorum proprietattbus Deus S> Iobo maieftatem

Anates cornicines d&moritbm funt terrori, vt Turc& fuamindicat* 15&
credunt. *i5>b quanta eorum varietas 1 7,a

Anaxagoras magnamfibi gratiam faclam fuifie dt- quot finfus infint.

ijs 1 9 ,a
xit, qubd Solem videret. 5 ,b inter ea &
ftirpes an fit gradus aliquis medius.

occidi maluit quam dicere cdos effe animatos. ibid.b

i.9>a quanta inte-r ea & fttrpes communio. 31,»
mentem animalibm tribuebat. 3 8 jb qua praftent fenfibus. }6,b
Ancoa, fpectes herba chilli. 3 47,a
quo fundamento anttqui ijs mentem afiignartnt*

Andaguaih Pilatumadprant ,& verum eum Deum 38^

reputant. 141 ,a ex calliditate. 39,a
per duas eis coiumnas diaholm reffonfa dabat, ex fermone & fermonis inteileUu.
• ibid,

fuos cuttores Chrtftianis ejfe caftiores &pudi- e x ludo & iocis. 40,0
ciores. ibid. exft*rore. 4 1 ia
eorum pefttlentifiimum Oratorium a Patribm So- e x virtutibus. ibid.

cietatis adttur. ibid. ex vtiijs. 42)b

ab ijfdem plurimi eorum conuertuntur. ibid.b ex dtfcretione. ibid.

Andros infula k veteribm Gr&cis magna ddtgentta exvarijsa&ioritbus* 43 a

excufta. 48 5,a mentem tamen ijs ineffe omnino negatur. ibid.b
Angania infula , in qua funt hominss canino captte^ difciplinaeisnoninesl. 45,
dentibm & ocults deformes. ,_
*$h a affetltbus carent,tmpetushabent, 46 a
Angelm adpreces S.Brigtd&firiptori cuidam librum rtfus & fletus ijsnon competunt. ibid.b

dtcTttHit. 439> a atiqua ex illis msmoriam habpt. 47 ,b 4 8 ,a

Xx - %"
 iNDEX RRRVM
liberUs aut indifsrentia illis nonineft. 4 S ,b rum aperitur. ibid.&fcqq.
quomodo pr&fentiant. 49,a Anna, matrona quadani Chrifliana, lingw vfu om-
tnslinblmeorumqmdjit: ihid. ninocaret. 446 ,b
»0» eji tudtcium, fed etm quidam hislrio. ibid. a S. Franctfco Xatierio curatur. ibid.
nullum , pr&ter hommem , esl cum intelletlu. Anna Netkenmonialis abh&reticisexpulfa,aqttam
ibid.b benedttlam per quadraginta annos tncorruptam
m altquorum c&ufa fit c&lum. 5 o ,a feruauit. 455>b
de eorum origine Genuum opmiones s
5 1 ,b Anona,arbor magna in Jndijs. 561, z
qu&dam m ignegenerantur^non eX eo. 6 1 ,a germina etus venenis reftflunt. ibid;
analtquaignemin fehabeant. 6$,z nuclei pomorum curant diarrhceas. ibid.
nonnulla quoque nafcuntur & viuunt in mtte. Anones,fruilus Indicus. 3 3 i,b
64>a Anferes auditu praftanti 37,^
quomodoe terra primum exorta. ibidi caro eorum humtda , ventrem procurat. 1 i6,b
inqua magmtudtnecreatn (inti ibid. b furemmtre produnt. 24 },b
antntttocreatamultu ex vnoquoque gentre. 6$,a. Anfer arboreus tn Scotia ex arboribus generatun
tm nonnulla tllorum Jingula mntummodo creata 3 3,a
fmt. 6j,h Anfermus pes,herba,fuibus venenofa. I22,a
an eorum ingenia mutata fuerint diuerfa falJn, & Anteca vallis faltnas habet. 40 1 ,a
quam Dem illa creauit. 6 8,a Anthus auis equorum hinnitumimitatur. 1 2 3,b
homtni pnmum ftterunt tnnoxia * posl peccatum Antichrtfius afcenftonis Chrijii futurus efi &mula-
veronoxia. ibid; tor. 484,3,^
fantlts viruvfque hodte funt innoxun i bid. inmonte Oliuetid&monumopeeleuandus ejt quafi
an ea,qu& modo funt rapacta , iracmida , exittalia inc&lamafcenfurus. ibid.b
Csr camimra a Deo tn
, imtto Jint creatn eodem fed ffirttu oris ^Domini lefu occidetur. i bido

ingemo. ibid.b oAnttgone in ciconiam verfa dtcttur in fabulis.

quare fibtmutuonoceanti. ibid. 5*,b
cur nonnulla ex i$s venenatu & noxia creatz fae- Antiquera vrbs vallemjibi vicinam habet , vbi co-
rint. 69 a<& feq. pwfifimHm fal generaturi 40 1 ,a
e orum ccmplexio & vitnlis non esl mutata, veluti prope eam ettameHfons, quicalcitlos potfts dtffol-
mumtneH hominis. 70,b uiti 406,^
nec eoruw figura esimutnta. ibid. iS". Antontj de Padua ftatua per aquas ambula/t,.
ea qu& funt in nouo orbe, quomodo illuc tranfuecln. 448,a
72 a,b,&feqq. <nAntonius Cranfius leui [ubucfiU contaMt* fiam«
an aUqua e terra reproduEhz fuerint. 74,^ mas iaculabaturt 4^
an perfecla jpectet Jponte nafci pofiint* 8 6,b S. Antomus eremita Centaurum in deferto vidit.
an ea qu& fponte nafcuntur produxerit T>em m •7<5,b
prtmarerum creattone. 87,3 itemSatyrumi 78^
an eaqu& funtin America & remotifiimis infu- Antonius Jmp, montes qui dicebantur Climax in-
lis, poji pnmam produtltonem enata fuermt. cidt iufiit-, &
anguftam viam inter eos apemiti
91J3 464,b
an qu<£ in America reperiuntur, a principio mun- <ss4ntonius neophpa oculorttm, manstum pedumque
di tlltc fuerint formata. ibid. ojficto carens* 446,b
in qutbm regiontbm generentur. ibid. notlu a S. Francifco Xaueriocuratur. ibid.
alia mnnumquam exaltjs viuie nafcuntur. 9 6 ,a Antrum quoddam m Gall&cia tnacceffibile. 395^
item exalifs mortuis. ibid.b Antrum Olweti, Chrtftt oratione fanguineo fudore*
3
quandoque etiam ex plantis nonnulla oriumur. Angeli pr&fentia celebre. 478,^479,*
Antrum Panium, eft ifelunca montis Panij. 459,»
tn mtnerdibus etiam reperiuntur. 99,%. grauem odorem exhalat. ibid»
ex alijs varijs rebm ettam generantur. ibid. in tllud a genttltbus proijci quotannis folita vi-
imb &
ex elementu nafcuntur. ibid. climaahquainhonoremaltcmusd&monis. ibid,
Jingftla voces proprias habent adcoitum. 120, b S. Afterij preeibus praftigia, diabolica ibi exerceri
cur agrotent. I22,b folit&cejfant. ibid.b
creata funt adnotitiam Dei , ad eruditionem no- Anus fluuius pr&cipuus Hiffania. 40 3,
ft;ram,& advfum. 1 i6,b vndeoriatur. ibidU
varta ex ijs m edicamenta. 1 2 7 ,a,b modoapparety modo invarios meatus fubterranios
quamuis feroctfitma , f&pe tamen hominibm obfe- fecondit. 404,^
qma pr&siiterunt. 202,,a feqq. & Apachycoatl,ferpens Jndicus. 2§4,b
asTmia Comttifia Megenfis ita a pjittaco quodam Apancholoa, herba Indtca lymphis infiliens. 3 5 1 ,a
ddtgebatur ,vt qmcumqueiret , ille eam fequere- oris vfttonem & vlcera curat. ibid
tur. 227,^ aqua,inqua tuf& radtces aliquamdiu maduennt,
nemo veHem eiusattingere audebat , quin ab illo transfufa per colum & potata , fittxum alui
pftiuco morderetur. ibid. curat. ibid.
Anna de (fordnba puella duodennis cum educatori- practpue pueromm& gtauidarum, ibid-
bus fuii Vrgiiptonem adtnutfendos Martjres,qui aborfum cohtbet. ibid.
ibtcolttntur, profictfcnur. 41 4,b nApanme ,fic ditli captiuiquia Mexicanis macTn-
particulam. Reliqniarum eorumdem Martjmm bantur tn honorem fuorum deorum. I44,b
acctpit. ibid. Aparequa vrttc& Indtc&genus. 3 1 6,a
varia patttnr , quibus veritas earum Reliquta- ssfper feroafiimus a S. 'Brtgida ita manfnetus red-
dttus-,
 MEMORABlLI?M;
ditus,vt otiiculas ad paftum educeret &-reducc- Apapbltz.in. vide, AxtxtlacotL
*'*;
;
203,b Apoffumen Induum animal,vbtpr£cipm reperiatur;
alius a venatoribus atlus adDeicolum Abbatem ij6,b
confugit. ZO z,a cjualejit animal. ibid.
alius item ad Marianum monachum. bid
i catulosin lucem editos, dnm paruuli funt , caui-
aliusadBafoliRhemenfis Abbatis cellam:
Apes,fidelttatiserga Princtpes
ibid. tate quadam ventris includit & feruat. i
5
7,a
fymbotum. yjn arbores celerrime fcandtt. Ibid.
ttem politica difctplim. jbid. a venatonbus quffitum, vt ejfugiat mortuum , fe
item Monarchia. ibid. ftmulat. ibid,;
cx bobus generantur. 2 %$ catida eius advrin<& meatm aperiendos mire pro-
an ratione pr&dtu. 5 .a defti
3 ibid.
ex tauri cadauere nafcuntur. 573 calculumitemeijcit, ibid.
varijsmodkreuiuifcunt. ibid. Venerem excitat. ibid.
itemexfioribuscerinthi^arundinis, olete, exonun- iac generat. ibid.
**r> ibid b fiaclis & coltcis medetur, ibid.
fer poros iotius corporis reffiranti 1 2 3 ,b aculeos infixos extrahtt i bid
licetminima, tamenDei magnitudinem commen- ventYememollit. ibid;
d*»t> *86,a parturientibmitemprodeft, ibid.
funt animalcula maxime induBria. ibid & tufitentibm. ibid.
in nouo orbe varium earum genus. ibi d. ssfpoftoliad nouum orbem penetrarUnt; 7 3 ,b
in Ceyba nidulantur incauu arbonbus. ibid.b Apothecarij ciyfieris vfum ab aueibi didicerunt. y,b
inprouincia Vera-pacis funt qu&dam qm acuko eAppetitm excitatur efu carandas. 3 1
4,b
carent. 1

2 8 7 ,a item tragorigano Quauhnahuacenfi. 3 1 6 ,a

Apes PlatonicA eloquentiam Arifloclis pueri indi- item herba acuichehuariraqua. 4>b
3 5
cabant. ^b item herba chilli, 363^
Apharz.eftrengua, herba Indica. 8 }a Apri vnim dens ex infula Madagafcar appendtt
3 3
puluis eius radtcis,ex aqua,vino buglofiove aut quatuordecim librasi
, 2 3 9 ,a
meltffoboti fucco fumptus fex obolorum ponde- Apri hedera efu morbos fuos curant, 8,a
rejtiacos dolores fanati ibid. tn Afiica non genetanttir. 9 % ,a
ventriculum calefaciti ibid; quando coednt. 9 3 ,b
concoclionem iuuat. jbid. dentes exertos habenti ii2,a
vifcemm temperiem fiigidamtolliti ibid. aliquando reperti funtpofterim folipedes , antc-
obftrucliones aperiti ibid. rius bifulcii 1 1 3 ,b
menfes & vrinam prouocati ibid; felle carent. % 1 8}a
vteroconfert. ibid. ignes, funt natura.
:

\ zo,a
venenatis potionibus aduerfatun ibid. perpetub funt feri, fij ,b
flatus difcutit. ibid. AfUA beftk ex atiarum aquarum cadaueribmnon-
vires reftaurat. ibid. numquam generantur. 97^
«m decocli eius idem bmnino praftati
< ibid ApH& ptfces e ttmo qmndoque nafcuntun 99,^
tWja; m#j Wdfrta fafauaca , <«^»/> ponderibus ^pulia ingenti terrs.mbtu concujfa; 38 3 ,b
drachma vnius , humores crajfos lentos va- & j^purimac fiuuim per quinquagintu leucas diffun^
™*t. ibiddb ditur^vbi in mare infiuit. 3 8o,a
Aphatz.t punt%umetr. nde t Apharz,efirengua. rUpes in tllum collapfe, per triduitm eim curfum
eAphronitrum mediam quamdam nitri & sfiumz fitterunt. ibid.
tiitri naturam habet.
377>a circumcurrit periodum ioob.leucarum. ibid.
Apices infioribm plamarum quidfinti i iy,b mareinfiuens ,dulce itlud rcddit ambku centum
Apitz.a!patli qualis herbat 32 b leucarum,
2. f ibid.
Apit^alpatli, feu batata purgatiua i 368,3 confunditur cum fiuuio Maranone. ibid.
radices eius duarum vnciarum menfura a cubi- dum mare infiuit , bis miile infulas includit. ibid .b
tum eunte fumpu, aluum mira lenitate & fe-> eimfiagor ad quatuor leucas auditur, ibid.
curitateexpurganti ibid.b <tAqua ab Origene &
^AEgypttjs varto reffeclu mas
btlim e venis extrahunt. ibid. vel feminadicebaturi i8 b
:

dpitz,alpath tzjmtololotlt, herba Indica. quod genm caufie in auium pifciumque prodttUio-
3 5 o,a
eius radix in farinam redach genuum fiigus
, & ne prtma prafttterit. 6o,b
dolores pelliti jbid. fola pifces produciti ,a
.,
5 1

ius eiusdecocla firmatdentesi ibid. etiam auesi ibid,:

gingiuas adftringit. ibid^ Thaleti eft vatentifiimum elementumi 3 8o,a
dyfentericisopitulatur. ibid, Aqua baptifmalis non folumper annum,fed diuttus^
vteri &renumlaxttatimedetun ibid. tncorrupta feruari poteft. 45 j ,b
Apobaterion , quis locus ftc ab Armenis vocetur* Aqualuftralislampadiimpojita , olei insiar ardeu
497>t> 44<5,a,b
Apocconalli lapis,fuccini noflri quadraginta annisa moniait quadamincorrupta
ffecieSi 3 7 4,b
eApocymum cantbus in cibo datum eos necat. feruatafuit. 4j5^b
122, dc ea re tefttmonium S.Ioannis Chryfvftomi'.4 5 6 ,b
Apollonitis Tyanms brutorum loquelam calluiffe ttAqnaptuuiainfoUjsarboris maguey recepta^va-
dicitur a Porphyrio. 3cj,a rtosmorbos pelliti 300.3
Apolloniusjonatha infidias ftruens ,fugatur, & vbi Aqua falfa maris antidotm esl efficax contra tela
tdacciderit. 47*>b venenatai 3<>o,b
Xx 4 Aqua
 INDEX KERVM
A<\h& intercmanea. vide , Hydropifis. cius itlus agh ininfianiam. ibid.
Aqna , inqua tufiz radtees herba apancholoa ali- Araneus Jptwfus , ttidem Indiarum infctlnm-.
quamdtu maduertnt, transfafaper colum , po- & ibid.b
tataflaxum alui curat. 3 5 1
a , A ranet e plantis etiam naficuntur. . 3 z ,b
pr&ctpm puerorum gramdarum. & ibid. ctbus funt-flellwnum. 1 2 1 ,a
abortum cobtbet. ibid. Aranet Indtcinonnulli columbini oui magnimdmem
Aqua.tn qna herbamohttitli trita aliqnamdtu ma- habent. zyijo
duerit ,Ji , quot-tes expedtent , haunatur , fcabiem apud Caribes exaquant dimidium malum ci-
curat. 3$7>b tuum. ibid.
Lanas ttium purpureocolore inflcit. ibid. in nonnuiiorum telis etiam pafier capnur. ibid.
<i/4qu& qus, fupra calos flunt , non vtoienfe ibi dett- Arat_genus pfittacorum mBrafiiia. >

227,^
nentptr. z6,a. tn magna apud eofidem esl affimatione. ibid.b
Aqi. a A4aflerephot qutdfmt. 47 5 b Arauers papiLonit fndtci genus. 28S,b
Acjua Aferon quales. 45 9jb calceos arrodunt,vt tnntUes fiant. ibid.
Aquaqnaflufo Indtcus maximus-. _ 277,a gaiitnas&aliacibariaadojfaexedunt, ibid.
Aqaaquei z,pailtn quales ferpentes. 27 1 ,a Arbitrtum ahbertate dtjfert. 48,
mites funt & innoxij. ibid.b Arbor qmd flt. i2S,a
nullum ommno flrepitumcient. ibid. Arboraureareperiwrin Htfpaniola. 294,a
decem imo viginn dtes fne cibo perdurant. Arbor metrofidera , in Iaua maiofe naficHur. .

ibid. 5o6",b
eorum caro esl deiicatiffima.
t
27 2,a exea quifiuslum gertt ,ferro Udinon poffe dici-
ea tamen qui vefcuntur,fi aliquando lue Venerea tur. ibid.
Uborarint ,re£idiuam patwntur. ibid. A rbor mulli, quaiis fit. 295 ,a
Aquatica pauca puimonem habent. ibid. iecore\renibm_vrtna affeclos ieuat. i bid.
Acjuetz_Oidlm ., ferpcns fndtcus fimilis crocodtlo. iac & refina eim vuinera ciaudit. i bid.
27°, a ,
decotlum fioliorum eim fcabiofbs fianat. ibid.
in eius vcntriculo reperti laptlli luhiaficonfierunt. fejluca ex ramis ctm tdonea flunt expurgandis den-
ibid. tibm. ibid»
integrmn hominem cum veflibus deuorat. ibid. Arbor qu<zdam ad precss ^/^thiopum^Catholicorum
w aquk facile capitur. ibid. adhuc,exareflcebai,&uerumfiondeflcebat. 447,b
oua pomt ad zJ>. anficnnorum magnitudine. ijs fiatlis fchifimaticis omntno exaruit. ibid*
ibid.a,b Arbor qu&dam poma fierens amara beneditltons ,

glandnUtn fauabtts eius reperta mofchum redo- S.Patrtttj fert poma dulcia^ 45 1 ,a
ient. ibid.b Arbor de rai^arbor Indt& Orientalis. 3 r 3 ,a

caquefebribusmedentur. ibid. etm fiub vwbra ollingenti vel mtlie viri tegi pof-
genitalium ems adeps verum mofchum refert. fittnt. ibid.b
lbid. Arbor,rofarijs ^B.Virginu conficiendis apta, nuper
vcntrtcpiim etm abiutus,Sole cxficcatus , contufits tn Htberma germinauit. 445 ,a
cr fnt,>piHs , iapidis veficce, & renum flangtt. Arbor trtftis,qttalus arbor, 302, a.

ibid. varia apud vanos nomma habet. ibid.

qua ratione intcrimatur. «
ibid. notlu floret & fiuauijftme olet , Sole orto flores a-
eAqutla, temperantid funt fymbolum. 6,b muttt,&iota,marcidaapparet. ibid.
Atitu lapidis vfium monflrauerunt. -j,b fiorescorreficiunt. ibid.b
vifu pr&flant. 37,a,b fiuflra eammtilti in Hisflaniam transferre voiut-
aib<z repertuntur in regno Murfilt. z J4,b runt. ibid.
sarum mmiflerio Indttiii adamames inuefligant. de ea Indomm fabula. ibid.
23;, Arbores ex auro &
argentoad viuum ejfitla er-ans
Aqmla a iflata, egregia auis, digna qu& a Regijs au- in horto ad aulam Ingarum Regum Periianorum.
cupibus alatur. 2 1
7,0., i40,a
QAqutia maxima inuenta tn Alextco , qua vna vtce Arborts Ltbani ,quantumin auras confurgunt ver»
veruecem deuorabat 2 3 8 ,b tice,tantum radtcem in ima demergunt,&tdeb nul-
Aquda vtrg£, vdius aqmlarum gcnus in fndid. id tempeftate deitciuntur. 4823
2 1 7,b Arbores locuu fiunt , cum Tarquiniui pell&rsmr,,
i_Ar .vide,Aroer. 4 5> a
A raba,fic dittum Mare mortuum. 46o,a Arbores puicherrimix. fub Engaddi ad Mare mor-
Arabes Alexandrum Domum admirationis ex lapi- tuum poma flerunt , fed cmeribm tntm piena,
dtbus bethextruxijfe fabulantur. 37 $,b 468,b.4^5),a yi

srundiidbus lordanis ad varta minifleria vtun- Arbores vart& Santlorum malediclionibm flerile*
tur. 4)9> a flcunt. 45i,£.4f2,a :

ijs tn firiptiombus loco pennarum auium vti fib- Arca m palatio Toletano reperitur , & quid tn ea.

icnt. ibid. 35> 8 >a

Arachnein araneamverfa axciturin fabulis. ibid. aita alibi a Dario plena venenifero fuffltu, quo
Aranea ex Aiachne fiitta dtcnurin fiabulis. ibid. maona hominum multttudo deleta fuit. ibid.b

textonam & venatonamartes exercet. 8,b Arcadici canes ex cane & tig rtde generantur. 9 1 ,a
A raneas ijeneno carentes habet Htbernta. 449 ,a Archelam Rex hiflorU & naturce. animahum confi-

Araneus aquattiu , Indtaium infitlum innoxtum. deranda fiudtofijflmm fuit. 2>a

291, A/chelam Toparcha , Herodh fiiius^aquas fontts

Aranem anreus,ium Indtarum infiellurn. ibid. £l>fet deduxtt per rtnos plures ad trngationem
campi.
 M E M O R A B I L IV M*
CAmpi,pratorum,palmarum,canmrum msllis, & ttem torrentis cuiufdam. ibid.
hortorum lericho. 4<ji,a qui in Iordanem fe exon erat. t
4 j 8 .-b
Ardeadum eji triftis , temporis prsfagia fuggertu Arnon Moab. vide, Aroer.
<tAfrob'r,vrbsanttqua& potens. ,,
47S,a
Arectona lacm, vbi hydra fuiffe dicitur. 444,b oliminfeJfakgenteVtterrimaOmnwn. ibid.

Areninfula in Scotia,in qua cadauera hominumnon poftea a Moabitis. ibid.

humantur , nec pmrefctint , fed fub dio expofita, exindea Sehonrege Amorrh&orum. ibid.
incorrupta manent. 42.6 ,a deniqtiea fitijs Gad Ifraelitis. ibid.

in ea nec glires nec mures nafcuntun ibid eiusmurtm tnfantta S. Hieronjmi rioile terret,-

Arenabapriz.atur qttidam fudctm. 487^ motuconcideruntj. ibid.

Arenas peliit herba cocoz.tamal. 370, hodte Petradicitur ,es~lqttemetropolis Arabi& ft-
Argemata defcmiuntur ptttuere cortici* arboris ca- cundte. ifofth

a habuit fub fe Epifcopatwdxodecim i bid

poltn. 344
ttem gummiex arbore holti deftuente. 348,a Arofeth Gentwm,ciuttasfa Iordanc ftuuio alluitur
item radtce herbs. acxoyaiu fecundd, tusa,& refo- 458,
lmaextotiohumano,&insl:ilUta. 3 5 i^b Artes diuerfa. ab animalibm peti pofiunt. 8 ,a
iiem furcutis herba cacocxihuitl cortice nudatts. Articularismorbm curatur efu cdrnis velfiercorvs
37°> b ammalis yaquiepoti. 163^
item puluere lapidii toltecayuli cryftallo admi- item mirabtlt celeritute refna arbotis ahoehoetl.
fto. 374,3 3oS,a
Argentem mons , vnde H&tis ftuuim prodtt. itsm farfaparrilla ; 3 21 ,a

4°5> a itemvelut per miraeulum , admotis herb& cocol-

Argentumcimrebafilifciillitum, aurum effe appa- mecatl foltjs; 3 2. 1 ^b

ret.. io?,b itemiure decoElicortitis arboris tetlatu. 34 1 *

3 -

Argentum viuum notum qitidem fuit Indis barba- iternherbk cuamiahoatl. , 347>^
ris, nullius tamen vfm. 37 5 a
r
,
item femin e herba quimichipatli. 3 49^
Argm canis folm Vlyffem reducem,domefticis omni- mtra item celeritate per folta herb& atzoyath
btii ignotum^agnouit. 4 i ,b 35^a
Arias Montanm Ittnerarium Beniamirii Tudelsnfis item cortice herh& yetl. 3 59 a >

Htsfam ludiei in Latinum tranftulit. 8 9 ,b item fi iijs herbis, chdpatli. 3 6 3 ,a

ArieU vide, Aroir. Arttculorttm vniuerfi corporis dolores tollit, mo~ &
Aries qua occaftone interftdera relatus. 2,b tumtmpeditum fuccm foliorum magufy
reftituit

Arietestrimutiadcoitumaptt. v

S"sh ferui exprefm,& bibttm decem vnctarum men-

in Afiick flatim cornigeri generantUr. 1 1 1 ,a fura. 301 ,b
in Tartaria non minotes funt aftriis . 1
1 9 ,b Artubm motti ob nertiorurif conuulfibnem prtuatis

advtrumqtte aqutnotlium^ cnbandi rationem mu- medentur contufa magdey montnm foltat &intra
tant. i23,b corp.m fumpta. 3o1 b .

4pud Mexicanos quatuor habent cornua. 1 8 5 ,b zXrundmes gmerarunt vermes & mures in R(jua
inHiff>aniatalesolim. ibid. H/Jpania. $z,b
ialij maximam habent caudam. ibid. Arundmum varia genera ad 'fordanem nafcuntnr*
rupes editifitmas fcaridunt tj qui funt in nouo 455>>*
Mextco. ibid. eis Arabes ad varia vturitur. ibid
Aripac , locm iri templo maximo Mexicano-. 1 4j,a alioque genere ,elegianuncupato$ Turca , Graci,
Artftoclis pueri eloqueritta per apes Platonicas tn- Armenti Arabes, Perja, ludai, zAbgyptij, loco
dicabatur. 3>b auium pennarumin fcribendovtuntur. ibid. <

AriflocratU fymbolum ftrmicA. 7,3 zArupini tnfuU femin<e omnes claudtcarvL>. i$6,&
AriftoteUs librum de Hiftoria animalium iuffu & Ajdfonthamar, hunc Engaddii 46 3 ,a
"expenJisAlexandriMagniconfcnpfit. ia Afbtftm ab tgne Udt non poteft. 6 1 ,a
quanti animaltum contemplationem fecerit. 9 a ,
Afcalaphm m bubonem verfm efie dicitttr infnbuiis*
cdum & vniuerfum animatum ejfe riegauit. 5.4,0
I9,a AJcenfionis Chrifti memeria viguit in India Occi-
irirebm natmalibm , moralibus & dtalecTtcis, dentalt ante pottremUm Chrislianorum aduentum*

fummum eiusfnit acumen,tri his qua dttitniora 74*

funt, hebetior fuiti 23^ Afim quando coeawL,. 93'*
a barbaris Arabtbus vocatur Arcatotalts. raro coeunti ibid.
3 7 5 ,b
Arithmetica fimijs nota. g .a quamdiu vterum ferant. 9 4>a
Ingisjndis etiam nota fuit. I parturientes tenebras qu<erunt,i ibid.b
$j } \y
Armadtllo. vide, Aiatochtli. '

d trimatu parereinciptunt. 95,a

Armelini apud Septemtrionales genetantun 9 2 5a binas mammas habent,. i 1 3 3
a
Armeni arundimbus Iordants ad Varia rninisleria earumlaceflettamcrafium. 1J7&
vtuntun 459 a 3
& efficacijfimum. . ibid.

ijs in fcrtbendo loco pennatutn auium vti folent. plm ceteris nutnt, ventrerit pargat, vires multum
ibid. auget. ibid.

montem Libaniincolmt. -
482^ manbm funt viuaciores. 1 2 3 ,a

Arne m monedulam verfa efte dicitur in fabults. Afinm befita eft natura timidior. 1 1 i,a

5 2 >b
ex eim cadauerefuct & fcarabd riafcuntur. 97,3
Arnon, ciuitatis nomen. esl folipes/ 1 1 3 b
47 2 ,b »

steni rupis ctiiufdam* ibid. vngnlas habef. ,

i&d,
,/
'
eanda
 INDEX R E R V M
taUda eim corpus longitudine fere aquat. 1 1 4, a ab incolis in ctbutn adhibetur. i bid.

color murinm ei vulgaris. 1 1 5 ,a Atexcalquefauitl, arbor lapidea,qm faxeos ftipttes

eim caro fiieci pejfimi. 1 6 ,a germinat. j^b
fangms et crajfiffimm. 1 1
7>a Atextli ypotionis genus ex arhoris cacaoatl confech
cor habet proportione maximum. ibid .b femwe. ^fc
eim fiercm eft optimum. 1 1 9 ,a Ath in Guz.errate & Decan appellatur eicphas.
tardum incejfum habet pigrum. & ibid. i93,b
Reatini contra tam veloci curfu valent,vt volare Attopus t euhoatzjn xochipilli , mimsier idolmtm in
videantur. ibid templo maximo Mextcano , & etm mumu. 1 49 % y

calido & ficco eft temperamento. 1 20,a Atlaconli,feftum Mexicenfium. H4,b

famis admodum eft patiens. 1 1 1 ,\> Atlatona,dea Adfexicenjium. 14 f b
an a potu abftineat, qui. & ibid. Atlatz.onpilhn,frutex Mexicanus.
3 f f a
peftis ei eft exttialis. 1 22,a alui fiuxum ,certo quodam mocb fumptm,fftit.
rhododaphne ei eft venenum. ibid. ibid.
acuta herba ab eodepaslatn T'ufctafoporem gra- vrina ardori &
retmtioni medetur. ibid.
mffimum ei inducit vt mortum videatur. oculoruminflammationes fanat. ibid.
ibid. Atiauhcojocm tn templo maximo Mexicano.
1 45 ,a
ad trtgefimum annum viuit. 1 2 3 ,a Atleaoalt feftum Mexicanorum. \ ^fa
infeftumhzbetcoruum. I24,a Atltchipinca herba paruula Indica. 5 e z*
etiam colotam inimicam habet. ibid. cordis ajfecltbm a nimio ardore fedat. j bid.

jimplex & ftolidm eft. ib i d . b Atlixeuhqniteuliba obuchtli, minifter idolorum m

pontes nontranfit,fi per raritatem eorum tranf- templo Mexicano maximo,& eim munm.
,a 1 49
luceant fluuij. n$& aAftoc,vulpes Indica, quale animal. 16 1&
ignem formidat. 1 1 5 ,b vulpe noftrateduplo eftmaim. ibid.
eim caro a nonnullis comeditur. 1 1 6,b fuesjceruos &
homines occidit. ibid.
portandis oneribm eft commodus. 117A tnturiam fibi faclum fedulo vlcifcitur. ibid.
arat etiam, vbi leuis esi terra. i bid beneflcii come es~i & gratum. ibid.
Asphaltitesarborin montanis Ierofolymitmii jponte dolor dentiumji pene illim expurgentur,curatur,
prouenit. 48 5, a ibid.
Aflaroth, Sidoniorumidolo fe regione templi lerofo- iAtocatl, ar anearum genm in India.
291^
lymitani, utmonte OUueti,Salomonfanum erexit. Atochietl htrba,qua cerui Occtdentis,a venatoribus
484,a vexaft, vtres defefias reslaurant, &
nouam perni-
<tAsler pifcis ,qualis. 4b $
citatem accipiunt. 1 g^ fo
iS.Afterim martyr prt&Ffigias diabolicas in antro Atochietl tertia. $1631
Tanio exercen folnas precibm fukceffarefacit. ad hanc confugiunt cerui,quandofe kfos fentiunt*
459' a ibid.
^Afthmati medentur lacerta Indica taletec. ij6,b Atolh , pultes apud Mexicanos, & quomodo ab eU
item medicanien quoddam egregium ,quod confi- parentur.
^Jifc
citur ex herba mexixquilitl. 3 1 j,a. zAtolocatlfum ran<t eaudata tn India. 25 8,b
item radix herba acxoyatic fecupda. 35 1 ,b Indieisvefcuntur. iBid.
itemfolia htrba tonalxihuitl, intra corpm fumpta. mercimomum ex ipjis. ibid.
cAtoxinaJocusla rum palustrium fpecies, 258^
Afthma veluti per miraculum curatur folijsficcaiis a Mexicanis in cibum adhibetur. jfbid.
herb&yetl. 358, b Atoyaxocotlqualis herba. 3i8a
Aftratiu&potiffimumpr&ftentbenejficia. 3,b Attaligatm,paruulm ferpens. 274^
an rkediam inter plantas & animaltaperfeclionem venenocaret. ibid.
obtineant. 35,b hominem tamen alio modo enecat. ibid.
Aslrologia orygi zALgyp tiorum fera nota. 8 ,b Attalm Rexhiftdritz &natura animalium confide-
Jtfgis etiam Indis nota. 1 3 9 ,a ,b randa ftudtofiffimm fuit. 2ja
Aftypalala ferpentes non fert. 9i,b Attilunicm, fluuim aurifer in India Occidentalu
eAtatapalacatl herba Mextcana , vnde fic dtttn. 38i,a
3o7,a Attun,moleHijfimum pulicis genus. 189^1
tnflammationes atque eryjipelata arcet , & Ji ad- in pedibm hominum lendes innumeros prodmunt,*
Jint,curat. ibid. ibid.
infantium febres fedat. ibid Atuitzjiaoac caimecac , locus templimAximi Mexi-
ptidicitiam feruat. ibid. cani,& qttis eim vfm. 1 4 3 ,b
Atehuapatlt herba Indica. 349>b Attoyatl,herba odoris grauis in Indtjs. 5 6 ,a
3
tufa, & infufa e liquore aliquo congruo, expurgat flolta etm appltcatatumores difcutiunt. ibid.
inteftina. ibid. articulorum dolores mka celeritate mitigant.
oculis mflammatis confert. ibid. ibid.
vrinam elicit. ibid. ifcntris dolorem tollunt. ibid.
humoresomnesperinfernadetrahit. ibid. crurium tumores abigunt. ibid.
AtepocapatU herba Indtca. 3 07,b vrinam & fudores euocant. ibid.
ventrtculum &
renes ftigida dislemperie iabo- petlori appofitajattisabundantiamfaciunt. ibid.
rantes reftituunt & confirmant eius radices. morbo Gallico medentur. ibid.
ibid. Aucham, vide, Apojfumett,
fterilttati a b eadem caufa orta medentur. ibid Aucupij facetum genm. 24 3 ,a
tAtetepitz, fcarabms lacuftrti m Mexico. 258 ,a Audire pifces,probatur. 3 6,b
Anes
 M E M R A B I L I V M.
"

A ttes in aquis etiam nafcunmr, 5i,a zAuis torqfrata qualis fit. ibid.b
etiam ex fiondibus. ibid. Auis tritona,fic dttla , qubd vno tfiritu tot efformet
inaere habttant. 59>a ionos,quafia inbus gutturibus procederent,. z 1 $fi
ex aqua eduBa fuerunt. ibid. lufcimam fuauitate cantus fuperat. ibid
quomodo ex aqna edufta. 6o,a Auisvenatica,qualis, 466,^
quod genus caufie in amum pifciumque produtlto- Auis^venti defcnbitur: z Z2,a>b
ne prtma pr&fttterint. \ ibid. b Auis verminofa a putredine fic ditta. 21 3 ,b
. earum plures funt in volando admodum pertina- Ams vmmora, tta dtcla qubd viuis faltem ptfcibus
ces. jifl vefcatur. 2i4,b
earum fiercus poft afinorum optimum. i i <?,a Auis qu&dam peregrina ad S. Jmnem aduo/autt,
craffiorem reddunt vrinam. ibid. & accepta benedittione iternmauolauit. 203,^
earum voces nonnulli homines ad viuum expri- Aulon,fic vocata tempore S. Hieronymt Campeflria
munt. 437»b lordanis. 458,b
Aucs ChagririA quomodo a fimiis fe iueantur. Aura auis e coruino es~l geriere. i 24, b
zjSAb fcedis cibis vefcitur. ibid.
Aues non-confiftehteSiMexicanus fdetus. z i j ,b vbi nidificet nefcitur ibid.
Augufttu Imp. coruumfibi de vitlorta Acliacagra- penna eius exufia cinis vetat pilds nafci. ibid;
lulantem vtgtnti mdltbus nummum emtt. 3 9 ,b caro eius comefta, morbum Gallicum curat. ibid.
Autcula,cuius efus ab agrotante P. Peiro Canijio ap- fiercus eius prodesl melancholms. i bid.
petebatur 3 vltrb aduolat. I4,a,b i
cor eiusfble exficcatum,admodum odorum efi. i bid
altain concha nata Francifco 'Gallis, %Jgi allata in aliqutbus locis occidere eam non hcet. ibid.
fuii. $i,z Attrea Cherfonefus auri ferax infula. 3 8 © ,a
AuicuU Blafium Epifcopum , in folitudine perfecu- tnde Salomon aurnm fuum habuit. ibid.
tionem decltnantemfpauerunt. 2 o 3 ,a Aures in omniiumentorum genere pra feferunt tn-
Auis aurita qualis anti. 22 1 ,a divia antmi. iu,b
Auis barbata vnde 'fic ditta. 1 1 4, b Aares qmdam homines mouent , velfingulas , vel
Auis calua vnde fic ditla. z z 1 ,b ambas. 4.37,31
e fulicarum genere videtur. z iz,z Attreus dens innatus puero Silefioi 6 ,b
Auiscornuta,auismiriopificij.
'

2i4,a Attrium dolor, &

imnttus etidm cttm aliqua furdi-
eius defcriptio. ibid. tate coniuntlus, ckratur officulo cattda aiatochtli
qAfuis euocatrix niuis,fic ditla,quedantequam nin- animalis, in puluerem redafio^confefiaque indept-
gat,clamitet,poftea fileat. 15 3 , b luia magnittidine capitis ackuU. i6o,a
eius formadefcribttur. ibid. item fucco foliortim arboris tomatl eis infiillato.

Atiis fiorida defcribitur. 2 2 1 ,b

^Auis latirofira , anatis fer4 in Ihdik genus. Ji proueniat ex causa firigida ; mitigdttir vrina
bubali^ficontritamtfteaiur mprha akt oleoi

\/fuis longa, vndefic ditla. 2 3 1 ,a 127, b

eft permcifiimtvolatus. ibid;b Aurttm tgnis naturam recipit, ideoque liquefieri aitt
Ams minima Periienfis, qu# vix grana viginti qtta- friolliri potefl. 6i£
tuor afpendere deprehenfa fuit. z 3 5>,b inuenitur in India ciidm ifi teme, fuperficie i

forte eadem cum Ganambuch.

eft 24o,a 375> a
jittis moniana , auis admodum domeftica. 2 3 1 ,a item tn riuis & fluuiji. ibid;
hominemimpenseamat. ibid. Cerabarois populis Tslumen efie credebatur-.
ergaqUem etiamadmodumetlcomis. ibid.- m.
Autsniueahumanum fermonem imitatur. a, 3 3,b aui & illudhon nift expiatiqu&runt ,abslinentes k
homines tranfeuhtcs quandoqut irridet ,quando- coitu,cibo,potu,8cc. ibid.
que infetlatur. ibid. eim granaotio pondo inuehta funt in Hiftamelai
Auis paradifiaca vhde fic ditlal 21 o,a,b ibid.
an vere pedibus careat dtffutatur, 211, b. Atttho m erodium verftii dicitur in fabulis. 5 z,ft
2iz,a,b Axaxayacatl imufc& paluslres in Mexicahapro-
efl aw.s exiguiffima. iizh uincia. *'57» a
eius defcriptio. ibid. ex ijs tritis & commixtis fiunt gUbuli comefhbi-
Jndi ea deftccata crifta loco vtuntur. ibid les. ibid, .

quibus in locis pr<ecipue nafcatur. z1 3 ,a edrumctiamouacapiuntur. ibid.B

osfuis pennipulchra qualis fit. zzc>,b. z 30,4 &inde placentaejforniantiir. ibid.
vbi pr&cipue reperiatur. z 3 o,a Axixtlacoti herbalndica. 35°^'
bccidere eam non licet > bene tamen deplumare. radices eius tufie, & applicata tritim drachmarum
ibid. pondere t vrinam mm euocaht. ibid.

sft pradij loco, & adheredes tranfit. ibid. epota, eim extergunt meatus, ibid.
quomodo capiatur. ibid. coiicii fubuenimvt,. ibid.
d/fuis polyglotta,miracdntus fuauitate omnes alias faciei maculas emundant. ibid.
fuperans. i H,a,b , fcabiem capitum puerorum & vhiwrfi corporu
Auis pulchraianatis Jpecies. zzz,* curant. ibid*
k varus colortbus ita vocata. ibid febres euocato fudore tollunt. ibid.
Amsrauca, halcyonum sjecies. z io,a fiatus dtfcutiunt. ibi d.

Afiis ridibunda vnde fic dtcTu. zi 4,a tumores pr&ter naturam diffipant. 3 5 1 >a
eius defcriptio. ibid. yfxicalli > ffecies cMurbimrum Jndicarunu.
*Auis ficcaiMcxicano lacui accdla. 2 z i,a
 INDEX RERVM
Axin, pinguedo qu&dam vermiculoYUm fndtco- duas infulas efficit. ibid.
rum. z89,a,b. vide, AxocuiUtru. vulgo vccatur Cfuadalquiuir. i bid
Axis beslia in India generamr. 9 1 ,a ,"
.varta ems etyma. ibid.b
Axixpa.tlicoz.tic. vide,A mamaxtla. *%ahem. vide,Zuzim.
Axochiatl, herba Indica. 3 5 z> b
'

Tahuan fluuius ab origine fua 'falfusfluit. 3 8 1 3a

folia cim exaqua refoluta , epotaque pugilU men- Bainoaregio faliniswontanisabnndat* 378,a
fura, aut co rpon tllita,febrem extinguunt. i bi d. Balduinm III. Ierofolymorum Rex Coradinum Re-
iaflitudinimedentur, ibid, gemprdw fuperat. 479^
doloribm e morbo Gallico fubueniunt. ibid. BaUnacatulos fuos recentes&teneros , aliqua ex
tumores prater naturam , qui crura caputve ,ob causa confiernatos , ore excipiunt & sonduwL,*
malumhabiiuminfederint,curant. ibid.
aflhmati fumpta 3 flrumts appoflta,
diarrhceis ori eim lagana auisinjidiatur, qu& &cor eim,fi ah
vflionibm ,vlcertbus internts &
extemts me- ea deuoratnfue rit,corrodit. 158^.
dentur. ibid. BaUn* contra fe inuicem pugnaces. z 6 1 ,b
renumardoremmitigant. ibid. earumfemennoneflambra. z6i,z
corporafulminetacla fouent. ibid. eas pifcandimodivarij. ibid.a,b. i63,a,b
Axocmllin,genm quoddam vermium. 289 ,a,b Bdlriea Alham&defcYibuntUY. 407,^
coquuntur ab Indis , & pinguedo qu&dam ab tjs BalneaBeiara. 408,^
ehcitur. ibid. Balnea Ledejma. ibid.
dolores cuiufcumque partis corporis , quam infe- aqua illorum valde efl fnlubrts. ibid.
derint,fedant. ibid. Balfametum cmfttum in ep loco ty£gypti , vbi oltm
neruos tenfos laxant & emolliunt. ibid. Chriflm Dommm latuit. 4 2 1 ,b
tumores difcutiunt aut maturant. ibid perijt;cuimculpa nefcitur. }
ibid.
eryflpelatis conferunt. ibid. ex Iud&a a Clcopatra Regma in ^Algyptum tranfl»
idcenbm & conuuljis opem ferunt. ibid latum fuit. 4^hz
enterocelis fuppetias adferunt. ibid. ibi trrigatur a paruo finte, inquo dtcttur B. Virgo
Axolomichin,ptfcis Mexicani genm. 2 5 6,a flxpe tauafle puerulum fefum. ibid;
Axolotl qualts ptfcts. 2.49 ,b vbitlludbdfametum ih <Aigypto fttumfit. ihid.
quomodo adctbum pr&paretur. ibid. quaeimmeflis. ibid.b
Axoqnenyetl,flrutex Indtcus. 3 $ 7,b Balfamum quomodo cx arbore Mexicdna hoitmh-
Axungia prouenit ex anmalibm tion cotmgeris. chitleliciatur.
'

$69,
1 1 7,a tiUs baifami tres quatuorvc gutta ante cibum lin-
Ayaquicueramo,arbor Mexicaha. 5S5& H& , ventriculum a flrigtda causa imbecillum
maquis mergitur. ibid. corroborant. ibid.
eleum inde flillansad omniaremediorum genera, vrinam & renum veftc&qut excYemenU emcanu
quibm flyrax congruit,efl accommodum. ibid. ibid.
Ajecocimatl herba apud Indos ephafeolorum genere. cbftrucliones apeYiunt. ibitL

35 6 >k refpiYationisdijficultatimedentuY. ibid,

fnccm eitu oculorum inflammationem curat. ibra. aluidolores fedant. ibid.
radtx velcruda, veltm decoclieius ventriculum balfamum ipfum in peffulos effor'mdlum,& vhIua
& inteslina fupra wfiaque purgat. ibid. obditum , fecundas & fcetm Cmortuos trahit*
AyocomolUioih pultis gentes apud Mexicanos , & ibid.
qmmcde ab ets paretur. 3 Z4,a partumaccelerat. ibid*
Ayotlt herba Indica,cucurbitarum genus, 3o8,b flerilitutem a fiigidis humidifjue ortam hnmeri-
multaeiusreperiUnturdifferenttdi. ibid. bmauertit. ibid.
infeslina pnrgat & conferuat. 3 1 o,a dolores ab ijfdem caufls ortos fedat. ibid^
Az.cacoyotl, vulpes Indica. 1 62 , b flatm& tumores prater naturam difcutit. i bid.
Az.panherba Mexicana. 35<$ 5 a cerebrumcorroborati ibid.
>
faciewcorrugatamextergit. ibid. paralyfl auxiliatur. ibid.
lepras,lichenes,& varos fanat. ibid. colicts iliacifque, & articulorum doleribm efl ad-
impetigims curat. ibid. modum vttle. ibid.
njulnera recentia conglutinat. ibid.

B. in Arabia Felice magria copia prouenit. 4 1 2,b

quod in ludaa nafcitur , omnium eH pY<x,Hantijfi-
| Abylonica feruhm per mulam parientem pra- mum. 488,b
y wdicata. 3> a quomodo eliciatur. ibid.
Bacharia qua gryphes.
regio, in 8 9 ,a Balthafar BaYrerim e Soc. Iefu vdria in India mon-
r
Bachir<£ t ammalia vulptbm flmilia. 1 6 3 ,a flYavidit. 1 34,b
Baculm Iefu,ita diclm ,quo S. PatrtUus venenatas Banda, Moluccdrum infula Emeu auis peregrtn<e
besltasex Htbernia eiecit. 429 9 a. 450^ ferdx. ziS,z
eum Ntgellus inuafor quidam furio absiulit. Bapttfmalisaqua. vide, Aquabdptifmalis.
45o,a Baptifmm cuidam collatm arena loco aqua*
Baculus S.Cyrhi flrumascurat. 4*9'" 487>a '

r}n . .

"Sacuhquidam Santlorum nonnullomminHibernm Baratria, monslrumhumdnum in S. QrucUinfula

& Scotta rehgiofiffime habtti. A 1()& in Indta. 1 34;a
Batts Hisfania nobtlijfimumflumefu. 4©5 a ; Barbafcm paruula IndU hefba. 3 2 8,b
inde prouincia , quam perluit,afpellata* ibid. pifcespeY eam captuntUY. ibid.
vnde matur. ibid. BdYdate, cataphYaUum Indiaruni animai. 3 5 9,«
vria
 MEMORABILIVM.
*vua noble hm& ffiatium excauat. ibid quidam elephantem dixerunt. 24 y d .

eius defcrtplto. ibid. Heiara opidum balntdhabet falubria. 408 b ,

quomodo formicas capiat. ibid. Beliua,qtiam fugamt Tdulm Leonenfis Prafat,terr<ts

quoaftum fuga fe tueatur. ibid. aborfm fmt. 74>b
drachnu vnius ponderetntrb
cruila eius trita, e± Belus\ftumm exigum profundM* & 4.6 6.

fumpta , euocato fudore magnopere coiifert ad ineovitrum primo repertum. ibid;

cmandum morbum Galhcunu i b d i Benedittm a GoesTrattancortdem cumclaffeappelht.

qnoteius fpecies. ibid. 447.b
cum viperis focietatem habet. ibid.b templum BiVirgtnisingreditur. ibid,

offtculum caud& in tenuiffimum pulfserem redu— vita prioris dehctareuoluens lacrymatur. 448,3
tlu,indeque confella ptlula magnttndtnecapitis imaginem lefttltm finu matris fua confislentu la-

acicuU, er aurt indtta etm dolorem fedat ,

,
& crymari videt. ibid.
tinmtum etiam vnm ahqua fwdkate coninn - confitemr, & Societatem ingreditur. ibid.
clum curat. i6o,a fummaetm ftuthumditas. ibid.
<

veruum quo aftu capiat, ibid.b BenediiIm,cognomme Luna Papa infchifmate ele- ,

conchulu ems irtumur Indi in maleficys, pr&eip* e clm,ad P ctnxnfulam ,muniuffimamtn Regno Va—
ad explorandos& puntendos fures. ibid. lenttdi. arcem,profugit. 407, a
Bares,fimtorum genm ,domefiica muma~& mimftena vt Pontificatum abdicaret, perfuaderi non potmt.
obiens. i75>>b.i8o,a ibid b
B«rliathes,genm auis> in aquis generantur. 5 1 ,a Bengda tnfula , in qua, vir fuit trecentos trigintu

Barnftard,auisinfularumFarrarum. 2-37= a quinque annos atatis habens* I ? 6 .a

jBafhdes 36 j. cdos ftawebat. 2j,a \ ^BemammT udeienfis Hifbanm Itinerarium fcrffit.
Bafthfcm ex decreptti galli ouo nafci dicitur. 89, b
101, a Bemut,fruclm arboris cuiufdam Indica. 3 67 ,b

cx varijs Ancloribm idnarratur. 1 oz,a,b Bernardmm (fasldlm , herbarijla ddigemiftimm

is generandimodus improbatur. ibid.b 364, b
eft hieroghphicum
maledici, 1 c 3 ,a SSBernardm panem benedicit, qui febrem arcet.

mira de ems lethifero veneno. ibid. 455> a

galh cantndtcttur exanimari. ibid. ahosttem, qui admulta tempora incorrupti fer-
contra eumnatura muftelam prouidit. ibid. ttantur. ibid.
dicitur efe furdm , fed non fdtis apta rattone. Bernardm de Morlans ,ex Ordine Prtedicatorum,
ibid. pueros excharttate m pfimisrudtmemis tnslitmt,
cinis eim atanearum texturas impedit. ibid.
idem cinis argento illitm > illud aurum apparere pte mortturi >
ipid,

fam. ibid.b Bernardm qmddm Saterdosjemerecornu S.Patritij

fabulvfum eft , qubdfi primm hominem videat, inftans,grauiter punttur. 429.,^
eumdem ifiterimat j
prior vero vtfm mtertma- Bemecct anes velut poma m
arbonbm nafcuntur. 5 ,b
tur. ibid. Berytm ciuitas k quo conditat 5 o ,b «

mnSlelarum virM eH exitm

ei 1 2 3,b ohm Geris, mox Iulta Fehx appellata* ,
ibid

"Bafihfcm fduefter an vere fit bafiitfcm. 1 oi,b eft

Romancr.um colonia. ibid.

Bafiltm tres fdtem calos agnouit. 2 5 ,a Chriftianorumtempore Epifcopum habebat», ibid.

Bafolm Rhemenfis Abbas apro, k canibm atlo, ad & hodieBarmmdtcnur. 502,1
fe confugienti, perfugmmprabnit. 202,b 'Befucm, palmes qmdam Indicm 3 3 1 ,a

Baffanm Laudenfts Epifcopus ceruce venatoresfu- Betain amphorem magniiudmem acerefcit^ vt natu-
gientiapud fe perfugittm pr&buit. 20Z,b ram pUntct exuo/t,-. I28 a *
3

Batanaa prouincia ab OEtnniano Augufto Zenodoro Beih Uptdes Lybicidicuntur conff^lores fuosmntns
Trachonitidis Pnncipi adimtmr, eb quodUtroci- reddere, velut lupm. 3 7 5 ,b
-
. nia propter lucrum foueret. 48o,b Betre planta Indica. $66. a.
cam Herodimaioriajfignat* ibid. ginpuos &
ventrkulumroborat. ibid,

Batata, herba fndica. 3 67,^ Bez,ar lapis,fecttndm ab Orientah^nafciturin vifce-

varUeim fmt dijferentia varijsetiam nomimbm * re vicum ammalis Peruani. 1 8
5 ,a
difttntla. , ibid. de einfdem generattone narratio Francifci Her-
Batat a amara,ftue chichic camotic. 3 6 8 ,a nandh ibid.&feqi
radix eim tnfa& exaqua epota,.dyfenteriasfiftit. reperitnr ettamin teuhtlalmacame. ibid.

ibid. itemin macatlchichilttc^aut temamacame. ibid.b

Batata purgatiua , fme cacamotic tlanoquiloni. in omnibm pane ceruu &
caprets reperttur ibidi .

ibid. etiamtn tau/isvaccifque. ibid.

radiceseim duarumvnciarum menfura a cubi- non tamen vbique paris eft virtutis& quare.ibid.
ium eunte fumpta , aluwn mira lenitate & fe- qud etm vis& ejficaciai iB6,z
curitate expurgant. ibid.b varioshabet colores variafque formas. ibid»
bilim e vems extrahuat. ibid. Viliiam p< etto venditnr in NouaHiffiania. ibid.
'Battatd ,radices quadam qu<z ab Indis e terraefo- impoUores MediCt eumimitantur & adalterant.
dtuntur. j 3z6,b ibid.
Baurach Arahibm dicitur nitrnm. 3 77 a > exfirmjs etiam per nonnullos confcitur. ibid.b
Heham rarum plant&in fndra genm. 3 z8,a virtute & molemaiorrepertm eft in tarngis. 1 87/a
folta tanta fnnt -,vtnon raro pro tetlo vel fc^phis *BilbdtsHifiiama ftumm tdern cum Salone. 404, b
mferutant. ibid. Bilis expnrgatnr tnbm nucleis arboris quauhtla-
Behvmothanfmriihydra* M4>b latz.i'0^, 3 39 a
Yf item
 I N D E X RERVM
item arbore tamarindus. 3 42 ,a Boues odorantes,temporis pr&fagia fug aerunt. a
3
itemherbaamamaxtla. 3 50,b cerutctm valde torofam habent. 1 1 i,B
irew /jcrW amawaz.tti. 3 64,b funt bifulci: 1 i ^,b
atfew hcrba acaxilottc. 3 54^ cauda eorum corpus longitudine fere &quat. 114,1
jtw fuperna & tnferna ciira hoxam vacuatur ra- caud& eorumima parte fetofie. ibid.
dtce herb& acxoyatic fccunda. 3 5 1 ,b eorum pili funt dectdui. 114J5
/7<?w? ture decoiit radtcum herb& iepeamatl. 3 6o,b cor heruofum habent .
i I7,B
perir,ferna,radice herb& iacuache. 340,3 liqmdum fimum egerunt „ 1 1 9 ,a
"BUh atra per poros euacuatur per olcacatz^an her- tarduminceffumhabent. ibid.B
bam, 322,3 apud Indos vonnuiit vix maximos hircos magmtu-
itcmcortice (lipitumherb&buyo buyo , infartnam dine fuperare videntur. ^ibid.
redailo,&incorpus famptoi 367,3 '& alij cametorum altitudine. ibid.
S. Birgittaad lertium vfque &tatis annum mutafutt. tcmperamento funt caiido & humido. 1 20,a
44>b imofiigtdo & ficco funt temperamento. ibid
a Chrifto fctfcitaia ftiit cur animalia etiam irra- vocem g rauem edunt j 20.,b
tionalia &grotent,& quid ^Dominus reffonderit. nonnulh luporum inslar funt carniuori. 1 2 1 ,a
122,b turdo.rum.fimuseistn pabulo datur'. 1 ibid,
*Bifontesapud Sepiemtrionales gignitur. 92, d Jndici & Garamanttct funt opiftonomi. ibid. b
Bitljildis momatis &grotahs,oleumtamp<adis i qu& ei de elephantiafivexantur. "
I22,a
nocielumen pr&bebatjnlacmutanvidet. • 4iz,b &febrh ibid.
'Btttn ferpens terrtficus .
t 17 S& peftis eis eft exitialis. ibid.
boues & apros rapit , eofque quandoqtie integros falina herba eis eft vencnum. ibid,
deuorat* ibid. fimum gallin& tnter pabula fumptu eos necat. ibid.
Bitisammai fi amuliere afficiaiur ; extemplo eam helleboronigronecantur. ibid.
tegrotare facit . no,a quindectm aut ad fummum vigintiannis viuunt.
Bitumen quodex Marimortuo oritur ad quidvttle 123 a
ftt. 46o,b fimphcesfunt & ftolidi. 1 24,^
Btanta auis ex arbore gignitur , eiufque rei hiftona. faltattones tamen dtdiciffe conftat. ibid.
tempeftatum funt pr&fciy. 1
2 5 ,3
Blafcorum in Htffiania familia Vnde id cognominis tmpendentem peftem) terr&motum i & fiugum fer-
forttta. 103, b tilitatem pr&fentiunt. ibid.
Blafim Epifcopus in folitudine perfecUtionem decli- veflerubeaefferantur. ibid.b'
nans, ab amcuiis pafcitur. 2 o 3 ,a perpetuo funt manfueti. ibid.
Biafim Mag&rus fubtatum dentibus armatum ho~ quiferifunt^manfuefieri facile pofiunt. ibid.
minem faitando crtcumtulit. 3 7,b eorum caro in hominUm aiimentum cedit. 1 2 6,b
Bod terr& fiiius a S. Hilarione ihcenfus fmt. eorum laUe &
cafeo Scjth& vefcuntw. ibidL
74> b 'Boues tn regno Ade& funt camelts aquales. 2 4 5 ,b
Boettus,pagus prope ciuitatem Burgenfem in Hiff>a~ Boues in Prouincia Aden pifcibns vefcuntur. 66,b
nia. 4o6j;b Boues nAEthiopici^ryihr&i &
Phrygij cornua mobt—
ibi fons oritur, cuius aqua loti quicumque fangui- Itahabenti rn,a
nis fiuxum paitentes fanantur. ibid t
Boues Indici comu ahirorfum aduncum habent.ibid.
Boiucainfula fontem habet , cuius aqua epota fenes tdque quatuor pedes latumi ibid.
remuenefcunt. 3 8 1 ,a Boues optftonomi apud Garamantes generantur. 9 2,a
Bdiuntngo , venenatiffima befiia , fui pr&fentiam fuo i2i*b
tintinntibulo proditi 1 j,b Boues Scythici prdpter maximum fiigus cornubus
Bombyces nafcuntur ex mori fiti/s. 32,^97,3 carent. no,b
Bonami,pygm&usfic dtt~tus,w aula Madritanafmt. Boues Sufi& numerandi fcieniiam tenuiffe creduntun
85, 124.0 1

Bonafus quomodo fugiens fe tueatur. 1 1 ,b Boues vnicornes &folipedes ih India nafcuntur. 9 2 ,a

cornua habet abiique antrorfum adunca. 1 1 1 ,a Bouina exta, cordecarenttajultj C&faris parricidtum
eius caro dukis &
fuauu efi. 1 i 6,a pr&fignabant. 3,b
Bonita quatis pifcis. 2 j 9 ,a Brachmanes animaltbus mentem tribuehant. 3 8 ,b
Bomtas fumma , vnum ex diuinitatis lineamenw. Bfahe,pifcis Mexicani genus. ^S^A
i-j* Si Brendanus omhibus feris & auibus afyium impe-
Bonofus Martyr VrgauonenfiSi 41 3 b trauttin Vltonia 4 2 8,a
Reiiqui& ems eximio miraculo imtemuntur. Brigantium Gall&ci& oppidum» 4 1 o,a
4-i4,a,b. &feqq. pharus tbimemorandioperis. ibid.
Borachera, arbor Indi& inebriansi 3 3 1 ,b qua ratione de tllapharo dtcatur ejfejpeculu.ibid.
Boragua , fiuuius aurifer in fndta Occidentali. S\ Brigtda precibus fuis efficit vt fcriptor quidam
,

38o,b. librum quemdam mirabtlemjquem Angelus dic~tn-

Borametz. plantaifeu agniferai an ad fyophyta fpe- bat,fcriberet. 4$9>&
tleti 34,a.66,b ab amicis ad accipiendum maritum artlata, Da-
Borfycitesgemma arborum ac ftirpium imaginesbel- minumrogat vt deformitas fuo corpori accede-
liffimetn fe dtlineatas habet. 34 ,b ret. ,
ibid.b
Bos altquando ex &there decidtt , ecnephia correptus. oculuseiusalterexcidit. ibid.

4 ,a fuper eius caput Machtllas Epifcopm coiumnam

Bos qcudamignarum ruslicum fidem edocuit dicens , igneam vtdet. ibid.
arttcuiata voce, Credo in Deum Patrcm. 4j,a ab eo velamen facrum accipit. ibid
etus
 MEMORABILIVM.
eim adtnnocationemmolaris lapis innoxie a fium- Cacahoapatlachtli, pptionis genus ex arboris cacabati
momonte deuoluitur. ibid.44©,a femine confetla. *>\6,i.
arborem quamdam fterilefcere fiacit. 45 r ,b Cacalotetl lapis, eius natur^vt fi igne calefaclus fue*
*Bruchi ex homimtm mortuorum cadaueribm nafcun- rit, tomtru edat & dtffiltat. 1 7 8 ;a
tur. y6,b Cacaltz, in, herba Jndica» 3 5 o,a
Bruta exfententia Porphyrij interfe fermocinantur. £/«j *Wj# i« farinam reda£ki j
gtnmm firtgm &
dolores pellit. ibid*
eorumloquelamquicalluerint* ibid. ius ews decotla firmat dentesi ibid,
Bubalmapud Septemtrionales gignitur. <?2,a gtngiuas adfiringit, jbid,
habet oornuaarcuam tttslai Ittmz
' arefcentis , mu- dyfentericis opitulatur. ibid<,
crontbm introrfum verfis, 1 1 1 ,a «ztf en <5" r<?»»w laxitati medetut. ibid.
pilos mtidtjfimos habet. 1 1
5 ,a Cacamiz.tli,antmal Indtcumjeoni ajfimile. 1 69 b
VBubo ex Afcalapho fatlm dkittirinfabulis. 5 2,b Catamouc tlanoqUiloni,fieu batata purgatiua. 368^
Bubo oculaurm qualis auis. 1 1 1 ,a radtces eius duarum vnctarum menfura a cubi-
Bubula caro cmm condttionisi i 1 6,a tum eunte fiumpu , aluummira lenttate & fe-,
Bubulum lac non hutnt, & quare. 1 1
7,a cnntateexpurgant. ibid.b
Buccins, pifces e limo qtiandoquemtfcuntur. 99,a btlim e venis extrahunt. ibid,
item pef fauaginem. ioo,a (facanochtli, fpectes tunarum Indtcamm. 3 1 1 , b
'Bufones ex anatis cadauere nafcuntur. 97 ,a CacatochtltJpeCtes cuniculorum in Noua Htfpama.
«/m/» *» folidijfimorum lapidum meditnllio inue- i6i,a
niuntur. 99 ,a CacatodyCoruus candidusinlndiai 2I4,1>
Jjw&fli maximi fitnt. z 77 3a Cacaxhocitl,florumgenus. 37 1 ,b
Guatimala arbores afcendunt ,
*» & velut vttuli Cacaxocotl qualis hsrba* 3 1 8,a
boatum edunt. i§7,a Cachexia curatur tragorigaho Quauhhahuacenfi*
BupreBis causitcam vim habet. 4>a 3i6,a
Burdo jiertlis es~i, 94,a tufis radictbus herba fndic* nahuiteputz.. $$6,b

'Buftera, canisfic appettata^pariens lket,abinfecutto- herba cuamiahoatl. H7:«a

ne ceruinondeftitit, J 75»a »W*ctf &er£<e acxoyaticfecund<e\ 3 5 1 ,b
Butionis caro humida efi,& ventremprocurM. 1 1 6,{> <«6 intempene fitgida orta curatur folijs plant*
Butyrumconcoquendivimhabet. 3,b cempoAlxochmtlcontufis i <& ex aqua vel vtnopo-
*£uyo buyo, planta fndica. 3 66,b tis. 371*
cortex ftipitum etm redaSlm in farinamj& in cor- CW»* ArcadU monfirum exitiale fiammas erucTati
pm fumptm atram bilem expurgat. 3 67,a 63,a 1

venenatas plagas curat. ibid. Cadocus AlaniAngtU Regis filius S.VVenefiidam±

paralyticis medetur. ibid. qtibd libidini cius confienttre nollet, martyrto afficit.
fiatm difcutiti, ibid. 436,b
radkeseim propinantur aduerfm venehatas potio- Cdeftes imagihes in dhimalibus reperiuntur, 4,b
nes. ibid. (fdumqualemnaturamhabeatiPhtlofophi & Ma-
'ventrkuli affeUionibus fiigidis fitbueniunt. ibid. thematici dtfceptant. $,b
ijsquiob maleficia coire nequeunt opem pmfianti an aliquorum animalium:.
fitfcaufa j o,a
ibidi illudhabere vim generamdt animalcula, putauit
y fiutlusipfius herb&foliacenbrum& ventrkulum Albertus-. ,
5 1 ,a
roborant. 366J5 eius aura qtiandoque diuerfitatem in plantarum
concotlionem iutianti ibid generatione producerefolet. ic»5,a
dentes firmant, ibid. (fdum empyreum primum omnmm in mundiwttt
doloremeorumdemfedani. ibid. ., creatum. jf$,a
pituitam eos erodere folitam arceni. ibid Cdi nonfunt animalia". 1 9,a. 2 2,b

carnem exhauftam circa eorumdem radkes infiau- * prifcis putati funtanimati , qubdeos Deos efie
rant. ibid; crederent: 1 c>
3 b
oris halitum emendani. ibidi Hebraieos deos effe putauerunt , quod animatos
crederent. ibidi

d. intjsnon funtduomotus. na 5

non funt onerofi , nec grauitant fuper fe inuicem,

CAbim ffinofum animal in Iaua nafcitur-. ibid.b

IntelUgentijs ad eorummotum non esl opus. n,a
ofcilli etus extremiiatem quifiecumgeflat, quam- anfint foltdii 23 h
uis multifm vulneratus > cruorem non emittit. non fiunt plures quam tres. i^,b
Mc\. anfint corrttftibiles. i$ 3 a,

Naodabegu&a Malacenfis id experimehto com- Cafarea PaUjitnaciuitas mariiima. 474,b

probautu ibid. futt vrbs mumtijfima opulentiffima: &ibid,
Cabuya, radix Indka ad conficiendos funes apta. ab Herode i defeclionem metuente , mttnita fuit.
ibid.
Cacabi, panis genus exyuca herbaconfeflum. 3 68,a Sebafte ab eodem vocata, quare. &ibid.
Cacaoaquahmtlarborlndka. 344>b prope eam fons esl, vbi Herodes ab Angelo percuf-
Mexicanis prius pro nummo feruiebat. 3 4 5 ,a fusinterijt. 475 a
eifdem materkm prabet gratiffima, poikniSi ibid. ibi Cornelius Centurio baptiz,atus fuit, ibid *
quatuor eius arboris funt differentU. ibid.b tempore Chrifttanorum futt Archiepifcopatus,
quomodoinde varU parentur potiones. ibid» ibidi
 I N i X R JE R V M
ibiMarinmmartyriumfubijt. ibid. pedatim incedunt vt honunei.
a "Baldmno Rege Turcis erepta fuit: ibid. curpt tamen veioctfftmo vaien&i ibid,
Cafirea Phihppt ciuuas , cuim incola ftsit multer ialido Qrficco fttnt temperamento* 1 zo,a
tlla , quam Chnftm a fangumts fluxu fimbrt& ruminant. ixi,b
vefiis fmt attatlu fanauit. 4 6 $ ,a aquam turbidam fuauius bibunt. 1 ibid.
ibi ftattta anea chrtslt ab eddem rnuiiere ftatut quamduo fitim toierant. ibid.
curara. ibid; nd quincjuaginta imb & ad centum annos vfaut
adeimftatu* bajimenafcibatur her&aMedicisigno- viutint. H3>a
ta,qmomnesmorbos fanabat. ibidj naturali odio aduerfantur equis. ibid.b
Caiacoa,regto prouincia Cai&imUiinqudfuntadmi^ tabieinfijiamur. ii<S,a
rabtles ftntes. 38i,a eorumcamtbm nonnuili vefcuntur. ibid.b
Cdamm aromattcmin Iudta feritur. 5 14, b ih infuld Madaigafcar rton alid qukm illortim
eim vfm adtterfm affetltones muitebresi i bid carne vefcebantnr< ibid.
&contra nerttorttmdolores. ibid. ** eorum ptiis freslet camelota conficimtur.
Caicttlm frangitur fucco foliorum arborts tnaguep 127,«
3oo,b portandis dneribut funt commodi. ibid.
item herba phuame. 3 j,h 3 in milttid vfum habent. ibid.
item perlapidem Bez.ar. *86ja equttm vifum prtmbabhorrent, pofteh vfU & con-
Catculum ftangit & ftaclum expellit herba ama* fttetudinemetum deponunt* 19 1,&
maxrta. 359>b Camotiii herba Indica: 3 6y,b
Calcuios extrahit cauda animalis tlaquatz,in tufa,& variaeim fmtdifferentU} varys etiamwmimbtut
vnius drachmamsnfumcum acjKO, bisterve fttm- diftintleei ibidi
pta,ipfoagroeo dte a cibo abfttnente^ i-0& Campana VtMiana y quam mitacuiorum appellant.
Cale antmal tn <ts£tbiopia gignitur. 9 r ,b
CalUtrix animalin <ts£thioptd gtgnitur. ibid ea ffonte pHlfatur, ingrmnte dliqua aduerfitate
necalibt gtnerart poteft. ibid. rei Chrtsliana. ibidk
Caior d febre ortm toltttur radicibm arboris tuna. atiain/aponid vltrb fonans iumultm prafigmfi-
3lf,b cat. ibid.
Calor naturatis vigoratur nechillatollt,quodeftpultis aitath MonaHetio Camorenfi PPi Prtdicatorum
genwapudMeXicanos. 3M>a triduo anteahcuius Reltgtofi obitum (ponte fa-
eiaguefcens wftauratur herbdttaquequetz,al. 24i,b nat. ibid.t?
ntmim Jedaiur arbore tiimarmd". 34i>a alia fuit m Conuentu S; Dominici Cordubenfi,
renum &
vrtna, temperatur gummi arboris tuna. quA dum vhrb fonabat, aUcuimohitumindi-
311 b ^ cabat. ibid.
Catpulltjocm tn tempto maximo Mexicano. 146,^ '
altatncosnpbio Salernitano "Doniinkantirum fimi-
Calyces fnnt pari dectdua piantarum. 1 2 8 ,b liter vltroneo pulfu mortim aiicnim Fratrfc

qmd fint. I29>b pr&dicebat, 35H>»

Camelo-pardalm in <±Althiopik generatur. 9 1 ,b alia inGermanid in 'Bodkenft monatlerio jponta-*
cornua habu in dorfitmadunca. in^a neo fomtuaticuim Monialis obitum prafagie-
Cameim ab lndis tnter fidera relatm fuit. 2 ,b bat. ibid.
f

Cameiiin Proutncia Aden pifctbm vefcuhtur. C6,b aha quadamHibernid , nifi vefferi ligetur ,
in &
in Batlrtana & Arabid plerumque nafcuhtur. admretur,notlu fugit. 429 ,a
5>i,a Campana nonnulU ih Htbernid &
Scotid religiofijfi-
'JBaclrian& ex afris ftmul pafcehtibm concipiunt. mehabtta. 4i?,a
*9i,a Campeftria Iordanis quas olim ciuitates comptexa
funt admodttm libidinofi, 94,a fuerint. 458,^
quamdiu vterum ferant. ! ibid. Canauhcoati,ferpens vaftm,fed ftupidm. 274 ,b
fingulos parittnt» ibid.b tantm eft , vt oclodecim fimttl viri in eo federint.
a tnmatu parere incipiunu 9 5 ,a ibid.
quando pariant. ibid. ceruis infidiatur. ibid.
tnammash*bentinterfcmina* ii2,b tota vis eim es~i in fpiritu, quoceruos ditrahit.ibid.
eafque btnks. 1 1 3,a vifcachasexantrisfuisextrahitanheiftu. ibid.
tergumgtbbofumhabent. ? ibid. Cancer t fj/mbolum iram comprimentis. 6,h
genitaliaauerfa habent. ibid. Cancer S. Xauerio effigiem Cructfixi , quam in rmrt
tr^ra habent tonga* ibid ad illudfedandum miferat,reslituit. 1 4,b
&genitaiiaadeoneruoja ,vt nerum ex eo confici CancriOrientales, contraqnkmnoftri, fub nouitu-
poffit,quo arcmintendatur. ibid. nium vegetiffimi &
carnofiffimi funt. 25'o,b
in ftngulis cruribm fingula genuahabent. ibid.b tam funt magm,iit contrA eosvaiiis fe defender»
veftigiopedisitnocarnoftfunt. ibid. quisdebeat. i6$h
if«& eisfimiles bubulis 9 fedmmores. 1
1
4>a Candores anes tanttmolis funt , vt vitulum deuo-
ptlos denfos habent. ibid.b rent. 2 3 8,b
eofjue duriores. ibid. Canicula pifcis pauidos filiosin ventrem fufctptt,&'
^#//0 )«»/ co/or? 1
1 5 ,a rurfm denuo edit. 1 fj,b
eorum caro dulcis & fuauis eft. 116& CanicuU ortmfuga parra auis indicatur. $ ,a

fed fuccipefftmicum fenuerintji' ibid. animaltum in Afticd cubam.

certo item ibid
^oy»»» /<<f fj? tenuiffimum*. 1 1
7,a Canide.genm pfittacorumin Brafilid. zty
er dtttciffmum pofi humanum» ibid. CanisftuMus,tdmqui&Adoms. 4^4,b
Canisqmdam wiro aftu olmm exlecjtho fiictt. H,b
Canis
 M £ M O R A B I L i V Mi
Cahis amijfumcniufdam Breutarium adleucas ali- clementia eis tribuitur. ibid.
quot refert. 1 4,b eorum in domtnos fidei multa funt exempla*
Canis cjwdAm Peguenfium in India progenitor efie ibid.
dicitur. 7^>b ad venationem funt commodi. 127 &
Canis cjmdam in Sausa India vrbe adorabatur. varijfunt generis, venatiCi,viHatici, paUorales.
138 b ibid.

Canes t magnanimitaw & gratitudinis fymbolunu. in nouo orbe variant. 1

7 3 ,b
aliqui dkuntur xoloitz^euintli , qui omni prorfm
fuperpios humores graminis efu euacuanti 8,a pilo carent. ibid, /

olfaclu praflant. 37,a ahj vocantur itz.ceuinteporz.otli , qui fimiles funt

an , qubd tntelligant humanas voces , rationejint jMelitenfibm. ibid.
pr&dtti. 39,a a!ij appellantur techichi,trifies affettu , & edules.
de ijs Varia ex Empirko. 4 r ,a ibidi

tArcadki '& Htrcant e£ cane & iigride gene- ahj qui Indis non iahtum funt alimentum,fed &
rantur. 9 1 ,a gula. ibid.
conctpiuntquandoquecxlupis. ibid. nutnebantur hi ad cibum quemadmodum cu-
,

auerfomodo coiunt. 9 ^> a wcuh tn Htff>ania,& cafiratt cttoptnguefcunt.

cum Upis, vulptbm & tigribm coiunt. ibid. ibid.

hon mft poft annum admtttendi. ibid.b ahj nominahtur alco ,

qui funt paruuli , &
quandocoiant. ibid. ab Indts humero aut gremto portantm.
funt admodum Ubidinofi. ibid. ibid.

quamdtu ferant vterum. 94> a denique qui plane funt muth

alij 1 74^

jftequenttus monflra pariunt. ibid.b ex Htjpawa tranfiatttn Htfianiolam,numero &

multos ftmul fcetus edunt. ibid. magnttudme au&i funt ibid.
duodecimo anno parere deftnuni. 9 5 ,a infiluis vagantur, d" pfo lupisfum. ibid.

Yofirati funt. 1 1 2,a eos occidennbm pramium conftttutumi ibid;

dentes petltnatim coeuntes habent. ibid. . a Lujitanis plagiarijs adhtbentur ad venationem
eofcjue mutabiles. ibid.b lndorum. ibid.

in America funt aliqui qui coUum non habent. vtuntur tjs cjuoque Hifpaniprocarnificibm. ibid.
ibid. eorumopera etiam vtebanturijdem Htjpam con-
inueniuntur ibi etiam gibbofi. 1
1 3 ,a tra nudos Indos. ibid.
nonnulhcorpm longum habent. . ibid. ijs ad excubiat vfi funt Milites Rhodienfes
trura habent longa. ibid. qui & odore Turcas d Chrtfiiants dignofce~
genitalia ilem ojfea. ibid. bant. ibid.B
vnguesijs refti. ibid.b inRegnoThebeth adafinimolem excrefcunt.ibid.h
caudam gertint eonwlutam & intortam. 1 1 4,a apud Tartaros bint tugum fubeunt , trahas ve- &
eorum piU funt decidui. ibid.b ^ hunt more boum. ibid.
eorum pthguedo axungia dkittin 1 1 7,a in Albania crefcunt ad formam ampltffimam,
eorumlac efi craffum. ibid; adebvtterrificislatratibm vltraleonum rugi^,
tnfanttbus admodum fanumi ibid.b tminfonent. l 7$&
cerebrum ebrum ad ltin& vel incremenium velde- -^ quidam, ceruum infequehs,peperit^ nec tamen w-
crementiimaugetur velminuitur. ibid. terea aceruo,quincaperet dejitttt. ibid.
ventnculum arblum habent. 1 1 8 ,b alim quirCanch& pepererat, vna nocle catulos fuos
Iknemque longum. ibid. iranfiuUttn^tilaregum nouem tnde leucas di~
fimumficcumegerunt. Ii9,a fians: ibid;

in Aibania &
Indiafunt inufitau maghitudmts. alim duabm horis percurrit leucas amplius trt-
ibid. ginta. ibid.b
€ urfit velocijfimo valenh ibid . b in India peculiarem hoftem habent animal ytz\e-
fiigtdo & ftcco funt temperamehio. 1 20,a cutucani vocatum. ibid.
hym& vmbra contaclu obmutefcere dkuntur. mira de quodam cutufdam artificis Vlyjfiponenfis.

ibid. zodjb. & feqq.

temperamento funt calido & ftcco. ibid. procul odorantur ferpentem armatum, & fiatim
diuerfotamehreff)etlu,diuerji. ibid. fugamcaptanti iyo,&
vocemacutnmhabenti ibid.b CantSmarinith IndijS abundant. *47>b
in India Occidentali & Afika mmiinmnimtur. (fannarum mons alttffimm in Catalonia^. 3 9 3,b
ibid. i
m eim fummttate efi Ucm profundiffimm
thododaphhes filia &flores eU funt venenum. ibid.
i22,a "
m eum fi lapis coniiciatur,ftatim tempeslas exo-
apocymumincibodatunieosnecat'. '•-. ibidi ritur* ibid.
cham&leon albtu herba eos occtdtt. ibid. fluuim aurumvehens.
esl'ibi ibid. .

1
quindecim aut ad fummum vigintj annis viuunt. magnumtbiacciditmtraculum. ibid„
I23,a Cantabria Prouincia fern aru feracijfima.409 ,b&
hacontct denos ,femin<£ duodenos taht4m. ibid. tneamonstonu ferrem. ibid»
adomnia funtdmles. i24,b Cantharidescaufticamvtmhabent. 4^
impendentem pefte>n,terramotum & fiugumfer- (Jahtharoletbronjocmin Chalctde Thracm,vbiom-
tilttatem prafentmnt. 1 2 5 ,a nescantharimortuntur. 92,^
perpetub funt mmfueli .-
l
ibid. Caocam lacm, vbi hydra fuijfe dicitur. 244 ,b
rabk infeHantur* I26,a Caoch quale antmal. zoo,b
Yy 3
Capa
 I N D E X R E R V M
Capa animal Indicum-feculiaris generis. i 87,a fertilitatem prxfentmnt. iij^
eim defcriptw. i bid natura fiunt timid<z. ibid.b
ab eo phlebotomm vfus. ibid. earum caro in alimtntum hominiscedit. 1 x6,h
'

(apac may,u,fiuutm lndi& Occidentalis. vide, Apu- earum lac commodum efi ad conficiendum cafieum,,
rimac. ibid.
(apbamaum ciuitas k lordane fiuuio allambitur. Capra AbjffinA quales fint. 1 %-j, b
ex nonnullarum vellere fitte pilo pannrn ille confi-
(faphu m
arbor fndi& Occiden talis. 3 1 4,a citur , quemcymattlem fiue vndulatum vocant*
etiam m
Onentah India naficitur* ibid. ibid.
(apillamenta in herbis qutd fint. 1 i$,b CaffiA cornua non habenti j \ 6,b
Captlli ne crefcant ,impedtt lac primi fartm cants. fllyrtca vngulas fohdasbabenti 113,^
I27,b LibycA funt vitulma quandoque mole^ariettna,
nutrwntur pamhus illis qui ex radicibm tufis
, Jpecie* i8 3,a,b
arboris maguey fiuntj. ^oo.a Capreolm cornua fpiris contorta habeh 1 1 o,b
eos mgrat itts decotlt foltorum mecaxochiti berba* eaque ramofa* ibid.
320, 2. afque fohda. ibidi
Capitula fiunt pars decidtta flantarum* i2S,b tnfuper & decidua^ 1 1 1 ,a
Capolin arbor Indica. 343,b viju porro pollet acutiffimoi i bid b
tm decoih corticis eim dyfenterias curat*. m> dentes exertos habet. 1 1 2,a
fuluis corttcts argemata dtfcuttt. 344,* (aprt tn infula AmboinopulloslaZhmt. i88,a
vifum darificat. ibid. ttem tn mfiula Lemno. ibid*
infiammatwnes mitigat* ibid. Cavrifcm paritcuhces. 3z,b
Cappa quale ammal. quandoque ficm* fit ioj,b
Cepra mofchifaa. vide, Cjazlell&i Caput roboratur arbore nopatnoeheuli* 3 12/b
Capra qu&dam funt inambulauit. 8,b ttemherbatexaxapotla. ,. 341,^
Capr& tn aAZjrypto certo cubam Strij vel (anicula
, ttem folijs ficcatis berb& yetl. 3.j8,b
exortum wdtcant. 3,a eiut> dolores fanamur ,
camnii dentihm ferpentis/1

Capr&inMtmante nat& fex menfibm nobtbunjt .91,3. teuhtlacocauhqui colln &eeruix pungatur.z6$,%
Capr& quando cdeant. 9 3 ,a ttem Ji abluatur panibus iliis qui ex radicibm
fum valde libidinofiz. ,
94>a tufis arboris maguey fiuntt 3oo,a
terno& quaternocoiwimplentur, .
ibid. item tufis & impofitufilm arboris tomatl. 3 1 c)
7 b
quamdiu vterum ferant. •
ibid. itemfi puluts fiuCtus herb&meeaxochttlinffer-
monfira fi"equentius pariunt. ibid. b fmfuerit, ^ lc ,a
iAigyptU quinos fioetus parere dicuntur. ibid. item velut per miramttimifi admoHeantur her~
femelUcornibmcarent; 1 i<S,b ii b&cocolmecatlfoha. 32i,b
corntm hab :nt m dorfium adunca. 1 1 ,a item appltcentur tufie radices Indiac herbs
fi

vtfum acmiffimum. '

ibid.b nahmteputTLi 3 3<j,&
auditumacemmum. ibid. item hcrba pbehuame. 3 37,^
earum morfm efi exittalis arhori* 1 1 2,b 1 item herba texaxapotid admota naribus a &
tnammas habent inter femina. ,. ibid„ vapore eiminsfiirato. 341,$
eafijue bmas. 11 3, itempuluerearborishollij, 3i-8,ai

graciha habent crura. -lbid. •

ttem fuccoherbd qttoquauhtZoniic. $$$fo
l fluntbtfulca. ibid.b fi
e fiigida caasaortt fuerint^arborexochioeot-'
igmtos& fplendentes habsnt oculos. n$,b z.oquauetL .36 2,S
rwclu- vident. ibid. itemfiramer/tulapidistoeuitiaribm indantur»
earum carofuccicU\pefiftmi, n6,a mk
itemvapore gummitecopalli.
leuior eft ,&' ventrem procurat. ibid, jbid.
earum nonadmodit pwguecrafiumveefi/i ij,z
lac plagas ei infltclas fianant fiolia virentia h^rbayetl^

recensleue efi,& ventrem procurae. ibid. .

manibmoleoperunilisemolUtaJk.c. 3)9,2
earumcerebrumbumtdtfifirttnmeB* ibid.b tumores praternaturamtlludinfidentesobmalum
fielle carentt : I i8,a , cmant folia herba tonatothuitL
habitum
tn fndta ad maximommafinorum magnitudmem 35i,b
accedunt. ii^a Capitum pueroruip ingenum dplorem &, ,'catorem
propelacum Casfiium admagnitudinem maximo-, exttnguunt fiolia herba xiubqmlitlpiz^ihoac $on-»
rum equorum. ibid.b tufia & admota , velcXaquarefoluia&tUtta,
in Ltbycts monttbm ad boum magnitudinem.ihid. 339>b
venenis pingueficunt. i2i,a Caracoles , fabulofum,-apudlndos hominttm genm,
comittalimnrbotnfeUantur.. I22,a vndeorti. — j4,a,b
numquam fan& fihnt, fiemper febri obnoxu. ibid. (arambolat fiuftwarbo-migno}*.. 3J4,b
rhododaphnes0olia & ftores ets fittnt venenunu. fiebri quottdian&aduerfatur. ibid,
ibid. , oculorum lippitudwes fanat. .
.. ibid.
item fdina. ibid. Carandas arbuficula parua IndU* ibid,

ficonyz^am ederint,moriuntur. ibid. appetitum exatat. , . ibid»

tn vico quodam Indta pifces pro cibo eis obijciun-

• (farbafim ab igne Udt non potefl, . 6.1 ,a

tur. ibid. CarfapamMa., vide ^Sarfiaparriila.

ad otlo vt fiummum annos viuunt. 1 2 3 ,a Cardamomumqualisherba. 3i4)a
im/Ethiopta ad duodecim. ibici. oris halttum commendat,fi mandawr, ibid.

impendentem fefiem , tsrr&motum & fittgwn pitmtame capite trahtt* ibid„

far-
 MEMORABIUVM.
Carduliniquidamhomines curfu canes anteuertunt. O" exiguos oculos. ibioL
37>t> auriculds rotundas habet. ibid.
Canbes Indi fale carent. 3 7 8 ,a naremanterioremhabetdijfijtami ma.
f# palmuilludftbiconflcimit. ibich dentes habet ex flauo rufos , eofque robuflos.
Carith fons in lordanemtnftuit. 4$8,b ibid.b
Carmeltta monachus quidam, quoties capitium ad poslertores pedes mcmbranis connexos habeti
ccctputreducebat,fcintilla*vibrabat\ 4,a n?,b
(farmelat monsnobilipfimm* 484,^ caudamhabet fquamofam. ii4,a
in eim pede efi fms,apud quem habitauerunt Elias ptlos verb molles & tnaquales, ibid . b
&EUfem. 48 j,a eofque nitidtffimos. 1 1 f .a

ab eo Carmeltt& monachi nomen habent. ibid. & e cinereo candtdos. 1 bid

Caro arborum &
ftuticum qu& fit. i 2 9 ,a efi odoratus. noa
(faro auis aur& comefta > morbo Galliat medetur. qua afiutia lignum fibi comparet. 1 24^1

22.4, b maltgne efi aftutm. ibid.b

Caro faltta cuimconditionis Jit% I i 6 a in fuga ftbi genttaliamordicm euellit . i bi d
Caro fuperexcrefcens abfumitur , & recens refiuut- gregattm lignatum exit. 1 z 5,b
tur per radtcis herba cocolmecatl puluerenu. perpetuoeft ferus. ibid.
321, eim card tn altmentum hominis cedit. 1 x6.b
item femine herb& hoauhquilitl. 348 ,b pellis etiam in vefiimmtorum v fu rwvcnit, 1 z 7 ,a
item femine herb& quimtchipatli. 3 49 ,a Cafuia S. Ildefonji Oueti ajferuatur , quam Mater
*/«» vtrentibm folijs herb& jetlmanibns oleo per- Deiec&todetulit. 3?3? a
unclis emollit&,Scc. 359> a arbttrantur attqUi eam ejfe vefiem in qua Chrtftm
item puluere lapidtstoltecajz,tli,Jicrjslalloadmi- Eucharifitam tnfittutt. ibid.
Xtwfuerit. 374 a Catalonia faltnis montams abundat 3?8,a
376,b
»/«# tlalxocotl feu alumine Indico. Catan, qualis ptfcis. 249, b
j# meatibm vrinarijs fuperexcrefcens repnmitur Catenaaurea a Peruano fcege confeUa^ 700. pedtbm
herba cocoz,tamal. 3 7o,b longa,&carptcra(fitie. i4P a 5

£arniuora ammalia quid in Arca R{o'e comede- S, Catharina de Vadata, locm qutdam ita dtElm, vbi
rint. 66 3
z,h in monafterio S> Attgufiini mtrandi lapides repe-
an initio a Deo creata eodem ingenio. 68 b , rtuntur. 39° 5 b
Carpiones in India auro vefci creduntur. 67 ,a S. CatharinA corpusab Angelis Alexandria inmon-
Carthaginenfes nouum orbem repererunt. 7 3 ,a tem Sinal delatum fuit. 5 oo,a
netamen Carthago incolis deslitueretur , eo naui- Catinen/is fonsin Hisfanta^ quidquid ei admouetur
gare lege prohtbuerunt. ibid. abfbrbet. 409&
jCarjfit& aues ab igne immunes funu 61 ,b Cattzj,genm Vygm&orum inTartaria. 8 3,b
Cafeus vnde fiat. iz6,b Catoblepa animal tn Ltbja gmeratur. 91 ,b.
Caffia verfus Orientem aut Meridiem plantari 92,
vulu ioj,b Gattiuare,quale pifcis genw. 254,»
Uberaliffime in HiJpaniola,Cuba & lamaica pro- Cauda animalis tlaquatzjtn tufa, '& vnim drachmx
uenit* 3 ly^b menfura cum aqua bis terve fumpta ipfo &gro eo ,

Caffi&aues$amiciii& fjmbolum. 7,a diea ctbo abslinente, vrtna meatm minfice exter-
Caflacain, cataphratlum fndiarum animal. 1
59
,b giu 157-a
##*« notle leuc& fpatium excauat. ibid vrinameuocat. ibid.
eim defcriptio, ibid. calculos extrahit. ibid.
quomodo formicas capiat. •
ibid. tienerem excitat* ibid.
quoaftu in fuga fe tueatur. ibid. lac generat. ibid.
crufta eim trita , &drachma vnim pohderemtro fl-aclis & medetur^
coiicis ibid.
fumpta , euocato fudore magnopere confert ad tufa & impoftta extrahtt aculeos infixos. ibidi
curandum morbumGallicum. ibid. ventremque emolltt. ibid.
quot eim Jpecies^ ibid. Caudati homines qua rationein Anglia nafceban-
cum viperis focietatemaliti ibid.b tHri 424,^
ojftculum caud& eim in tenuifftmu puluerem reda- Caudices funt perpetua pars plantarum, 1 zS.b
tlum, indeque confecla piluldmagnitudtne ca-* Caulis inherbis &plantts qutd dtcatur. ibid. -

pitis actcul&,& auri indita eim dolorem fedat,

t Cauftica visqmbm animalibminft. -
3jb (

& thmttum , etiam cum aliqua furditate con- Caxtlatlapan. vide, Cacamotic tlanoqutloni.
.iuntlum curat. i6o,a Cajmanes. vide, Crocodtlus Indicm.
eeruum quorilu capiat* ibid (fa%abe,panis ex radictbm tucis confetlm, 3 28,b
cofjchulis eim vtunturlndiin maleficijs,pr&cipue Cazjques in Cumana m more habebant vt mtnor ,

adindagandos&puniendos furesi ibid. natu patriin hereditate &

principatu fuccederet.
Caftagneda mangue^arbor Indt& Onentalis* 3 1
3 ,a i37,b •

, eim ab vmbra otlingentt vel mille vtrt tegt pof- Cecochttl herba Indica. 3 5 3 ,b
funt. ibid.b febres interpolatas fedah 354>a
Caftanea loca frigida amat. 1 o 5 ,b lumbricos ventrtsnecat. ibid.
Caftillarum fepukhrum Vallifolet'% ftrepitum exci- bilem egregte purgat. ibid,
tat^quando aliquis ex eadem fnmilia efi morttu- menfium ntmias fiuxiones cohibet. ibid.
rm. 39i. 3 b •
tumoribpu pr&ternaturamprodeft. ibid.
£a(litatis fymbolum,elephas, 7,a tabefcentesimpmguat. ibid.
Cafior paruum habet cafut. 1 1 1 ,b dejiptenttbm confert. ibid.
Y y 4 Cem- ,
 I N D E X R E R V M
Cempoalxochuitl plania a multitudine foliorum fic Cerebrum animantium ad lun<n velincrementlitn vhl
appellata. 37i>£ decrementum minuitur vel augetur. 1
1
,b
fohorum fuccm btbitm aut folia ipfa contufa ,
, & Cerebrum corroboratur radice herba ahoapatlt.
cx aqua aut vmo pota , Ventriculum fitgtdum 352,3
. li '

contemperant. ibidj ttem folijs fiuclus herba buyo buyo. $66,

9nenfes s vrinam,fudorem diciunti ibid. item fuffltu arboris tecdpaiquahuttl. $69,3,
flatm difcutmnti ibid. item balfamo arboris hoiizjlochtth
369^
venerem ext^tant. ibid. (fereticm tyrannm,homo flagitiofm ,& Chrisliano-
cachexiam ab mtemperiefiigida cutanti ibid. rum perfecutor. 44z,a
obslruEhonesaperiunt. '
ibid. a S. Patritio per epiflolam ad faniora monetur,
conuttlfa laxant. ibid. ibid.b
hj/dropem leuant. ibid. abeodem in vulpem transformatur* ibid.
ventrem procuranU ibid. Cerem fptnofm 3 a rbor Indtca. o j ,a
3
febribm medcntur* ibid. Qerigon. vide, Chturca.
Cenalfil Arabibm dtcitur dens elephanti. i 9 5 ,b Cerne mfuladuplomatorem coruum progignit quam
Cencontla^ollm auis iucundius camt quam lufcmta. Europa* 2i4,b.
8,a. 2 34,a b Ceruavenatores fugiens ,apud Baffanum Lauden-
Cendebam vbi a Machabais cafm fuerit. 47 2 ,b fem Epifcopum perfugtum habutt. 2 02 ,b
CenotTLCjut auis Indtca , qua antequam ningat cla- altaapud S.zAigidtumAbbatem. zo'$,a'
rnat, & pofiea filet. 23 3 ,1) (ferudt, corntbm carenL,. j x 0) b>
Centaurtanohmfuertnt. 76 >b Cerui diclamo fagittas fibi infixas euellunt, 8,a
<?/*<p# w/2# «^*» deferto S. Antonio.- ibid. in Afitca non nafcuntWi 9 2,,b
^//^ ^»^ *» Thefiaha natm dtcitur. i bi d* funt admodum hbtdmofi. ^ c^a
<?//*«««?» *» Saund Arabta ciuitate inuemm. nonconciptunkAnteArBurifiduSi ibid.
77 ' a quamdtuvterumferant.' ibid.
3»* mortum condttm Romam miffm fuit. ibid. fmgulos pariufttj. ibid.b
Centz^on todochtt m teupm locm tn templo maxtmo
, pariunttuxta vtas,& quare. ibid.
Adexicano. M4>b cornua ramofa habent* 1 j o,b
Centz,onuitzjnahoac idola & dij apud Mextcanos. eaejue fohda; ibid.
143, b atque eiiam decidua. ni,a
Ceoan auis humanum fermonem imitatur. 2 3 $\b bma (tmphcta & recla , vnde fabulones dicumut,
hommes tranfeuntes quandoque trrtdet , quando- ibid/
que infecTatur, ibid. tjs tantitm fitnt aures fcifia aut velut diuife,
Ccos infula inculta & fterilis, Gracorum dihgentia ibid.b '

fafkhefl fertiliffima. 485^ roflrum habent. ?i;M

Ccfha Maurm , primus inuentor balneomm Lede- dentes habent vtrimque qUatuor, & alios infuper

fi»*> 4o8,b duos molareSi ibid^b

Cephalm, abflinentia fymbolttm. 6, b . ceruicem valde tarofam. '
ibid.
Cepm ammaltn zAithiopta generatur^ 9 1,b mammas gerunt inter femina. ibid;
CercelU,anatesin lacu Lagenio. . 4i6,b eafqaequaterna vbera habentes, i i j.a
miraearummdoles. ibid. gracilta eis fint crura. ibicf.
Cercopes in flmiat mutati dicuntur in fabulis. $1. b funt bifklci ibid.b
Cercopttheci in Indta funt fiequentiffimi. 1 yj,b cauda carentr. 114,3
formafigura & magmtudme diprunt* ibid. & extguumquodhabent 5 venenatum effedicitur»
funt mettculofi. ibid. ibid.b
omm afiu fnnt induflrij. ibid. pilosmoileshabmt*- .
ibid,
quomodo fluuios tranfmittati>Z>* ibid. ahquandoalbminuentmefl. iij.a
vno vulnerato,rehqut opemferunt* 1 7 8,a & nunc in Jndijs Occidentalibm tales repertun-
quomodo captantur. ibid. tur. . ibid,
quomodo fe aduerfm hoHes armervt,. ibid. atque etiam in Tartaria. ibid.b
ex tllorum forte humanorum alluum imitatione eorum caro flucci pefflmu ibid.a
orta fabula de Cynocephalis Pygmais. & ficca eft, & ventrem ftrmgit. ibid.b
ibid.b cor habent proporuone maximunu. 1 7,b
famtltarttatem contrahunt cumbarbaris. 'ibid. ficaclo faucientur y eorum offa nullumfonum edunt,
pro argento cum tliis ludunt, ad tabernas eunt ,j & ibid.
fymbolum foluunt,. ibid. eorummedullaesllaudatijflma. ibid.
JHauana qutdam mtro afiu pecunias acquirebat felle carent. , 2i8 3 a
vt tabernas adire pdffet. ibid. curfu velocifflmo valent. 1 1 e>, b
alim pro vmo miffm , non prius pretium dabat, calido &• ficco funt temperamento* 1 20,a
quam fuamlagenamacceptffet : qui&mulie- quamdiu viuant. *2.3,a
res fucatas odio habebat*. ibid. / ferpenttbm aduerfantur. 1 24.3
alim tanti erat roboris , vt aprum occideret. cum cham&leonte bellum gerunt. ibid.
179 a '
penna rubrs, asfetlu perrentur, 1 25 b
ahm quis alio aflu mortem euadit. ibid natura funt timidu ibid.
eorumoffa tu(a & hausla ,doloresex Gallicomorbo manfuefieri facile pofiunt. ibid.
fedant, euocatofudore. ibid. femelU dextrum cornu effodere dicuntm\quod ad
varia Alorum form& defcnbuntur. ibid. multavttleesl. n6,a
Vide Sc m
Simta. eorum caro in hominum altmsntum cedit, ibid . b
 MEM ORA B I L I V Mo
iH Scythia cicurdtis eis veluti equis infident. maligne afiutm eft. ibid:B
iZ7,a ftatura efi timidm 9 xz 5,S
m Mtthridates Pomicm cufiodiam fui credebau perpetUo eft ferus. ibid.
ibid. Channd pifces fine coitu pariunt. y 5 ,b
in Noua Hifpania tionvnum eorum efl genm. Chantico, dea Mextcenfium. 1 44 ,a
184,* Chaos, e quo mundm formatm,quale fuerit. 5 5 ,b
JMacame ab Ihdis dicuniur cerUorum reges. ibid. qua facie fubfiderit. $6$
quidamt minores,fi vulherentur , admodumfero- Chapopotli vnde ad Noua Hiifanid littora ventat.
ciunt. ibidi
in Duarhe, Xapida,& armtnta
altjs prouincijs vtlivenditur pretio: ibid.
eorum reperiebantur,vt apudnos boum, ibid. multeres Mextcana ea vtuntur adextergendos &
Septemtriohales eos currtbm irahis iniunmnt. & dealbandos dentes. ibid.
ibid.b Charapu, arboris genm in India. 3 68,
fn Occidente alicubiyfi Idfi Jiht, herbi atochielt fe puluereeim in fiumen insferfo , pifces torpefcunt
curant. ibid. vt faciie capi poffinn ibid
in Virginia longtores caudas habent: ibid. fiuclm eim vkem fmegmatis prabet iauandis ve~
ihNouo Jldextco habetit caudas pdofas & proli- fitbm. ibid.
xas. ibid. Charitas in {uianorum fuperftitienibm adumbratu.
in Mogor loco canum ad capiendos alios ceruos i4i,a
adhtbentun ibid. Charra infignior Mefopotamia ciuiias. 49 i y

quando fe lethaliter trahsfixos fentiunt, atochietl in Hebrao Hayan appellatur. ibid

ierti&efu vires refiaurant: $i6 s a Chafca dicitur Venm ab Ingis Indis. i
3 9 ,b

jftrum quidam a Ptolomao Phtladelpbo educatm, Chermonmons. yi&z^HermoTU.

Grace loquentes intelligebat. 3 9 ,a Cherfonefui aurea auri ferax ihfula. 3 So a 3

Ceruix inherbU quid fit. i 3o,a inde Salomon aurum fuumhabuit. ibid.
Cetus qua occafione inteirfidera relatm. 1 ,b Cheter Elion a Cabaitslis cxli ahima effe fiatuttur.
Ceyx citm coniugein alcyones mutati dkunturtn fk- i9> a
bulis. $2.b Chianatifii fpdtihis genirt apM Mexicahos,& quo-
Chagangariqua arbor Indica, 3 5 3 a > mododpudillos paretur. 324,a,b
maxtmi aslimaturab Indis, &propedomus illo- ChiantlottolatolU,aliud potiohis genm dpudeofdem
rumferitur: ibid. Mexicanosi ibid b
febriumcalores temperat*. ibid. Chianiz,otz.ollij9erb<z genm in India. 3 5 6,M
dyfentericisauxiliatur: ibid. femen eimfumi folet matutinotempore,& poftre-
tumores pr&ter naturam difjjellii. ibid. mo vefpere , aduerfm febres dyfenterias. &
iulapijs commodiffime mifcetun i bid 1 ibid.
dentium dolores a causa calida ortos leuat. ibid.b •
ex eo & dtijs permixtis fiunt pergrata quadam
vrinam euocat. ibidi genera bellariorum &
potionum, 3i7> a
croci apudnonnullos vicemfubin ibid. Chicha,vinumexmai7^pfaUum, }X6,b
pigmentumexea conficitur,quomodo, & ad quid eainebrianiurbarbari. ibid.
illudvttle: ibid. quomodo paretun ibid,
Chalcintli ycue acaional quacuilli, minifteridolorum renum , iecoris doiori, calculi & vrmi retentioni
in templo maximo Mexkano , & etus munns. prodeUi ,
ibid;

149 ,b Chicic camotic herba Indica. 36 8 ,a

Chalcides laceriorum gentts in Qpro^ Syria & Ly- radix eim tufa dyfenterias fifiih ibid.
bia generantur. 9 2,a Chichimecapatltlndica herbula- $46,2
tertn annopariunti 94,5 eimradix e liquore conuenienii fumpiu fcrapiili
Chaldai primi Utterarum repertores , cuim arboris vnim pondere , humores omnes per fuperna &
folijs pro charta vfifuerint. 32.7,^ inferna euacuat ,fed maioriex parte per infer-
Chamdeon cft ouiparus. 94J5 na. ibid.
oculos habet profundos &cauos: i 1 1 ,b flatm difcutit: ibi d. b
quos & ctrcumagitutos ejfe tradunt: ibid colicis doloribm opiime auxiliaturi ibid.
femperorehiati iii,a inde conficitur nobile quoddam pharmacurrui,
ei dehtium & gingiuarum loco os continuum fupra ibidi
infiaque Ubraambiens ferratum. ioid. Chkhtoal memeya, herba Indica: 346 ,b
mutnt colorem fubinde,redditque femper eum quem iortex eim purgai eos qui quartuna vel terttana
proxtme attmgit , prater rubrum& candiduttu. laborant tum felictter , vt agrifiatim quando-
1 1 5 Jb que a purgatione curenytr* ibid.
sarnem non habei nifi in capite & maxillis . i 1 6, a Chicomatutl, herba Indica: 3 54,a
nullibi htfi in oculis,corde & qutbufdam venulis aqua fitllatitia fiorum eim inflammdtionibm oris
fanguinem habet. iiy 3a narium &
oculorum auxiliatun ibid
pragrandem pulmonemhabei. i 1 S3a foliacurant dyfenterias. ibid.
caret liene confficuoi | ibid;b fangmnis vomitiones tollunt. ibid.
tardum &
pigrumincejfumhabeiC np.b Chicomecatl,dea Mexicenfium. i 44J5
tton alioquam aeris alimento viuit. i 2 1 ,a Chiconquiauttl pochtlan mimsleridolorumintempio
fecundum alios vefcitur rore mufcis. & ibid. maximo Mexicano, &
quod et munm* 1 49 ,a

tota pane hieme dormit. i 2 3 ,b Chicuatltauts Indica,noBua fimilis. z 54^

ferpentibus ± ceruu & accipitribm aduerfatun Chicumecatl yteupan , locm in templo maximo Me-
xicanoi i44>s
Chi&i
 . ..

I N D E X R E R V M '

Chi!cotz.tli, chilli berb<e Jpeeks. 3 64,3 ^ venatoribm qu&fitum , «&* efugiat, mortuuih fe
ChUUico, locus quidam m maximo templo Mexica- fimulat. ibid^
m. I44,b m«^<i eim ad vrim meatm aperiendos mire pro-
ChUU berba Indica* 5 47 ,a deft. ibid.
ea in acetartjs vtuntur Indi* ibid . b . calculum item eijcit. ibid.
eft gingiber noftrum. ibich venerem excitat. ibid»
Chilli planta Mexicana* 36 3 ,a lacgenerat, jbid.
.
quotidiano apud Indbs feruit vfuii ibid. jrrf<j?w 0- colicis medetur. ibid.
venerem fitmulat. ibid.b aculeos mftxos extrahit. ibid.
aiuvtm emollit* ibid. ventrem emollit, ibid
vrinam & menfes ettacat* i bid parturientibusitem prodeft. ibid„
ventriculum ex ftigpre imbeciUum corroborat. d* tujpemibtu. ihid.
ibid. ChocolUtl, potionis genus ex arbons cacaoatl femtm
concoclionemiuteat* ibid. confecld, < 346^
appetitum mire excitat* ibid. ^ admodum vtile eft betlick febre confumptis , u-
pttuitofos bumorcs purgat* ibid. btdu atqueextenuatk. ibid.
liecltcss eft opportunum remedium^ ibid. Choerogryllui, cuius Moyfes memimt inter immunda
. immodice fumpta , variorummorborumeftcaufa* animal Jit.
animalta,<jttale 489,12
ibid. '

CbriBiani peregnni cur in fordane ftuuio fe & vefti-

Chilpat li berba Indtca* $6$£ mentn fuaablnant. 4j8,i?
folia. eius mira velocitate & ejficacia corpus ab Chnftopkorui Gama ter Maurum regem i»-es£tbio-
humonbusexpurgant. ibid. ptavicit. 385,^
quartanis medentur. ibid. k Regeiliocaptm ,& Regis confanguineum cum
dentium dolores fedant. ibid, feptem a/ijs Magnatibus , in prdto vulneratist
palmarum curanu
lichenes ibid. fanos reddere iuffus, tllos propmato venmo in-
.
fcabtem fananti ibkL teremit. ibid*
vlceribus putridis & cancerofis opemferunt.ihid. fortiffimaeimconiiantia, ibid.386,3
lac eius verrucas exedit. ibid. diris cruciatibusinterftcitur. 386",^
tumores pr&ter naturam rumpit. ibid. vbi crm ttnum & maxtlla eim fepulta fuit, fons
/o/m dyfenteritz medentur. ibid. laclem profitimt. ibid.b
articulorum item dolortbus. ibid. miraculuclaret. ibid„
Chiltecpw, chilli herb& jpecies* 36 3,b Chriftma puella quadamin fideiufforem poftulatura
Chtmalti^atl, jpecies lapidis dUphani. 37 )• ,b iuuene qttodam ei fidem marttalem pollicente.
/8 tenmjftmas. iaminas diuidebatur- ibid.
vetereseas feneftristmponebant loco vitru ibid. iuuene ftdem negante, ipfim erucifixieffigies tefti-
Chin&,idola qu&dam^ Indowmtn tnfults Philippicts. ]
montumdtcit. ibid,
2.90^ Chryforrhoas ftuuim ex monte Libano oritur.^Sz.st
pyramidis artificiofa formam referunt. ibid. Chryfoslomm tres faltemc&losagnouit. 24,b.Z5,a
formica, alb&ijs funt tnclufe. ibid, C huckaUj arbor fcetida adffeiiuu 3 00 a. .

iw* c&»4* admodum formidant barbarh i bid foliorum eim fuccm amarus emaculat vefies*
manqipium quando apud barbaros emitur , haic ibid,
pyramidianteadmouetur. ibid. vulnera infecla cancere & nimis inflammata rfa-*
ferui minas ibt fibi dttlas valde exhorrefcum. nat. ibid*
ibid. vermicuhsinplagisextinguit. ibid.
Chipaoacyzjic .herba Indica. b
354 fucco eodem ,decoilo cum radtcibm , qtti lauatur,
fuccus etus vei ftillatttius liquor fedat febnum laffuudinemnon fentit. ibid.
ardores, ibid. aqua pluuia in ftlijs eim recepta , multos morbos
csr roborat. ibid. pellit. ibida
venenatis potionibus promptiffime medetur. ibid. ex radictbm eim tuftspanesfiunt, quorum in ab-
fcorpionum icltbus tutiffimum eft remedium^. luendo capite vfmiCuimdoloresfedant. ibid.
ibid. maculas oru abftergunt. ibid.
renum ardorem extinguit. ibid . capillos ntttriunt. ibid.
fauciumiumores deprtmit. ibid. folta eademtriplex linigenus advarios vfmpra-
pecioris dolores fedat. ibid. ftant. ibidL
z^r/wrf acrimoniam obtundit. ibid. inuumeri p&ne funt vfm huius planta. ibid.
appetitum exeitat. ibid. , foliorumitemfucammenfesciet. ibid.b
Chiragra. vide, Articulorum dolores. aluumleait. ibid-
Cbiriguam ,
prouincia Charcas incoU , pifcatores vrinam euocat. ibid.
dexterrimu 2.6 3 >b renes&.veficamemundaL. ibid»
Chrurgi phlebotomU fcientiam & vfum hippopota- calculos ft-angit. ibid.
mo debent. 7,b vrin& meatm extergit. ibid*
Chirurgica fcientia inbeftijsetiam reperitur. 8,a eademfilia vulnera recentia mire conglminant.
Cbirqumchm. vide, (faffacairu. ibid.
Chturca Indtcafera vbi pr&cipue reperiatur. i$6,b *ff#, & loco affecloimpoftta , paralyfim curant,
qttale fit animal. ibid. ibid.
catulosin lucem editos^dumparuuli funt, cauita- Ji fuccm calens bibatur , dolores quofcumqm '
fi-
te quadam ventru includit& feruat, 1 5 7 >a ftit,etiameosqui funtkVenertalue. ibid.
arbores cekrrime fcandit. ibid. Chucia» vide^ Chmrca.
Cia^
 M E M O' R A B I L I V M*
Ciacalis quale ahimal. i 8 o,b Clades %jmamrtim a Lufiiams inferenda peran^
Cicada aftatem indicat. 3,a gues nigros fignificata. 3,B
Ctcada femma muta ejfe dicituK 1 1 o,b Clangor matuttnus fultca pufagia temporis fugge-
& quare. ibid. rtt. ibid,
Cicada manibus S. Francifci infidens cantauit, Clajfis Hiffanica per monfirofum alitem in fndijs
io3,b pr&nunttatafuit. ibid.5 i 3 a
"Cicatrices vulneribUsobducunturvfto cortice arboris Clauigiufn , campm in Hijpania,vbi vifuntur monu-
ahoehoetl. $06, a. menta viclort£ ope S.lacobiobientdt. 3§9,a
Ckeresiapidei non procul a Bethiehem reperiuntur, eXcifa tbi rupes ejfgtem S.Iacobt natura arttpce
& qua ratione yibi oriantur. 467 ,a oslendunt. ihiA,
Ciconi&, fymboium pietatis erga parentes fenes, , Clemens Romanus tres folum c&losagnouit. 25^
vulnert per\pugnam accepto cuntlam apponunt. ClememiainbuiturelephantisJ.eombus, & canibus.
8,a I26,a
farentes Juos Atate grandes nutriUjnt. 116,2. eius fymbolum, Rex apum'. 7 ,a
Cicuta herba in Tufcta afinis . foporem indticit. Cleopatra Regina balfmieta Iud&& in zy£gyptum
I22,a tranftultt. 463^
Cihoapatli hemionitica, herba Mexicana.
2 5 ,b 3 Cleophas dtfcipulm Domini ex caflro Emaus ortus
decotli eius tus parturientibus exhtbetur, vt faci- futt. .
466, b
lius enitantur. .
ibid. Clibanum eletlum , gummi arborum thuriferarum
folia trita,& pugilli menfura e liquore congruo ex- montis Ltbani. 4 8 1 ,z
hibtta, placant ventris tUmorem, }i6,a. Cltmax,ajperi & pr&ruptimontes* 464, b
hjdropem curant. ibid. eos Antonim Imp.tncidt lujftt. ibid.
vrinam & menfes euocant. ibid. ClyHertsvfus per tbim auem monslratUs fuit. 7,b
Cihopiptitt, de<e Mexicanorum. 1 4 5 ,a Cnipes ex vlmi folys producuntur. 3 2,b
Cinconi, auis minima e Mexico allata. *4o,b Coacalco, locus maxtmi iempU Mexicani,& cui vfui
Cingulum facerdotale,quod B. Virgodeuoto Sacer- deferuiret, 1 4 3 ,a
doti dedtt,Tortofx. ajferttatur. 9 3 >a Coatlan Jocus in maximo iemplo Mexicano ficdi-
3
Qnis exufla penn& auis aura pilos nafci vetat. clus. . i45,b
224,^ Coatz,ontecomatl, herba Ihdica, 3 5 5 ,b
vulnertbus etiammedetur. ibid. fuccus radtcis eius medetur oculis inflammatione
Qinis erinaceorum vim abjiergendi habet. 3 ,b laborantibus. ibid„
(inis plumarum auts Indtca hoaclz.in intra corpus capitis dolores antiqUos fandto ibid
fumptus,morbttmGalltcum curat. 22o,b febres mitigat. ibid.
Cinnamomum verfus Orientem & Meridiem plan- vrina ardorem temperai, ibid.
tarivult. 105,^ ventris dolores fedat. ibid
(mteupan r locus mtemplo maximo Mexicano , & Coatz^ontecoxochttl herba Indica. $6i,b
quiseius vfus. _ *
I44,b inde placentuU fiebant temperando ventricult ca- *

Cioacoatlidolam Mexicanorum, 1 4 3 ,a lori. ibid.

(toapdti herba humilis Indica. 9 >b (oca herba auro,argento &gemmis dntefertur a Bar-
3 5
fuccus eius hbttus tujft confert. ibid. baris. 3o4,b
puerperis mirum inmodum opitulatur. ibid. fumrna diligentiaab ijfdem plantatur & colttur.
Qoa quacuilli iz.taccioatl , mimsler idolorum in ma- ibid;
xtmoiemph Mexicano 3 & qua illi ejfent cura. eius folo odore & fucco, licetieiuni^ labores fuos
.
M9>a obeunt. ibid v
Cioquacuilli , miniftra idolorum in fnaximo templo eius puluis flalnlit offa confrafhi. ibid.
Mexicano,& quod tllius munus. — 1 48 a b vulnera tumenua compontt. ibid
CioatIamacaz.quu animal peregrinttm. 17 $,a frigiditates pellit. ibid.
cicuratum, efl blandtjfimum. 176,0. putrefatla mundat. ibid*
interdumtamen ferttatemoftenditi ibid. magna Jndorum circa eam esl fuperftitio. ibid.
eft furaciJflmumanimaL ibid.b nonnullistn locis fola virgmes illam poffunt colii-
(irctcuU caro humida eft , &
venirem procurdt. gere. ibid.
1 i <S,b foita oregeflata , & hinc atqUe inde conuolutafinm
Qmmherbisdifferuhtabacetabulis. iiyk extinguunt. 3o?,a
Cirtius ftttmus, alias B<etis. 405, a nutriunt corpus. ibid..
Citli, lepus apud Nouos Hifpanos. 16i,b famem fedant vbi ctbi copia non adeft. ibid
Citrea fndtca, arboresfat procera & alta. 3 2.7 ,b lajfitudtnem m itineribus extingnunt. ibid.
ftcapfts,ex eiusltgno fat~iis,condanturveftes ,fer- catapotijs inde faclts viuntur Indi ad fomnum
uantur a tineis. ibidi conciitandum. ibid,
panis in eiufmodi capjis feruatus ^fellefit amartor. adebrtetatemtnducendam: ibid.
ibid. ad laborum & curarum obltuionem. ibid.
naues inde conftruBaa vermibus non corrodiin- eaetiam Indisefl pro nummo. , ibid,
tur. ibid. Cocatrix. vide, Crocoddus Indicus.
Ciua teu tl, dea Mexicanorum. 1 45 a 3
Cocci terreftres m Occtdemah India generantur.
Ciuetta au res rotundas habent. 1 1 1 ,b 575 a >
» ,

roftrum habent. i 1 i,a qnomodo e terra erumpant ibid

ignitos & (plendentes habent oculoS. 1
1 5 ,b amethjHos , topazj.os , & alios lapides erutiat.
notlu vident. ibid. ibid.
facde manfuefieri pofunt. i2j b ;
Coccm afalrr Indka, qualis, 196 ,a
 a,
.. . bbb

I N D E X R E R V M
apudvariosvarianomina fortttur. 197,% vrinarias meatus obfirultosaperit.
ibid.
ex ea naues fabncantur. ibid. carnemiMdem fuperexcrefcentem reprimit. ibid.
tx ramis etm MaUbares &dium tecTa & nauium Coemetenum quoddam efi w Fltoma Hib<rnm
tabpiafa faciunt. ibici. proumcia, qub nulla femtna tntrare
potefi. 427,3
in duo genera disiingttitur, ibid Ccengmus. vide, Ketvvinus.
nux etus quandodecerpatur^ ibid.b Cohobba,herba Indi&mebrtans. 2,a
3 3
nux tlla q»b recenttor , e'o eim liquor fuau>or. tta tnebriati vt fmfum omnem
tollat. ibid,
ibid. Cohyne , arbor Amencana. 3 o a
«
1

dupiex ex nucibm exptimitur olei genm. ibid. barban pocula faciunt.

eius e fiutlu ibid.b
oleum illud prodeft ad neruorum contraclwnes atque ettam eo ad fuperfiuwnem abutuntur.
diffoluendas. ibid. ibid.
nux tlla dupttci corpce tegitur , & quis vtriufque Cola,fiuUuscumfdam palm& Indtc& famem & ap-
vfm. 29 8, pentumexcitat. 34,a
3
Cochitz.tz,apoti arbor magna in India^ 3 6 1 ,a fiomachumhumonbus puroat, ibid.
folta eim tufa , & appofita nutncum papiliis , me- Cotapus m Syria nafcttur, a £$.
dentur d.iarrhoeis mfantuiorum. ibid. Colcuicmlttc,fpccies coturmcum Indicarum m No~
eim offa vfia , &tn farinam redacia , opitulantur na Hisfama. z 3 a
5
vlceribus putridis, ibid. Coiicts medetur cauda ammalU tlaquatz^intuft , &
poma etm ingefta fomnum concitiantc ibid vmm drachm&menfura cumaquabis terve fum-
(focho^genm pfittacorum. zzjjb P ta -
ij7,a
Cocochiatl,herba Indica. 37*b iftm im decotli herb& tlalatochietl.
3 3 1 6 ,b
dicitur amoremconcihare. ibid. nem mecaxQchiti hsrba, 3 zo a
fuccm radicis eius medetur urtianhs febrtbus. ttem herba cocolmecatl ex vino intracorpm fum-
ibid. jpta.
32 b , 3

ocuioruminfiammationibusconducit. ibid. itern radices herba tz^ahumgueni. ,b

34 3
fomnummducit, ibid. itemherbulachichtmecapatii. $4-6 >b
cortex tihus fiuxibus ventris prodesi. ibid. item gumrni ex arbore holli defiuens. 348 ,a
Cecocxihtutl htrba ,tn arborvs magmtudinem excre- item radices herb&axixtUcoiL 50 b
3
fcens. 37G,a item balfamum arboru hottT^lochitl. }6$,b
furculi cortice nudati atbugines & argematailhtu itemiapis ytlibayotcam,brachwappenfus.
374^
difcutiunt. ibid.b Coilis qmdam exiguia,& non attm tn tnfuia Mona 3
fuccus fiaius abfumit. ibid. e cutm Vno -tatere quamitis quis maxims clama-
Itchenas curat. ibid. uerit,abalteranon audietur. 430,b
dolores a fiigida causa ortos curat. ibid Coil Hm mgernmt equi fufque deque fiicatum fcw-
folia medentur Veteribus plagii. ibid. tillat.
.^Jj
tufa& appiicataverrucascorrodunt. ibid. C°inochtii, fpecies tunarum Indicarum, 511 p.
pr&cipue przpuUj & pudendorum. ibid. £otor vitiatm reslitmturtragorigano Quauhna-
Cocoim, excrermntHm quoddamfoetens paludis Me- huacenfi. 3 1 6,a
xicana. 2.5 8,b Colot quaiis herba. 3 1 5 ib
ab Indis mhilominus comeditur. ibid. ,
S. Coiumbabenedtclione fua rusltci cui,ufdam vac~
Cocolmecatl qualis herba. 3 2 i,a cas numero auget. 448,
ocnlos fanguinotentos breuiprifitno refiituit mto- fontem ,d<zmonnm iHufiom noxium, benedictione
rt, appofito tantum folio. i bid. fanat. 45M
vlcenbusorismedetur. . ibid. arborem quamdam , arnara poma ferentem , bene-
vkeraaGalticaiue fanat. ibid. diclione fua dutcta proferre faat. ibid.
puluisradicum carnem fuperexcrefcentem abfu- puerum item deformem benedtcltone fua informo-
tnit,& decentemreslttmt. ibid. fummutat. ibid.b
vires auget& firmat,exhaufiafque farcit. ibid. Columba, conttnentia coniugalis fymboium. j,z
wonbundis mire prodefi. ibid.b fttperfiuos hiimores guslata helxine expurgant,.
dentium,capttis , articulorumdolores admota eius .
8,a
folia quafiper miraculum teniunt. ibid. emanuludoci Regis Britanni&filij, Dei tnfignis
Vencremmireexcitant. , ibid. famuli, efcam acceperunL,. 2 o 3 ,a
herba tpfa capm impofita fomnum conciltat. tot funtinlucaia tnfula,vtex proximis regtont-
ibid. bus eb traijciatur adearum capturam. 294,
intra corpus fumpta ex vino coiica medetur. Columbanm Abbas vrfos mjiims fibi obfequentes
ibid. habuit. 20 2,a
fiatus difcutit. ibid. Coiumn& quatuor in monte Calunri& perpetub aquam
venenis adnerfatur. ibid. fiillantes,quafi lugentes mortem Domtni. 47 8 a
concoliwnem promouet. ibid. Colymbus,genm anatis^ qualts auis. z o7,a
febres tollit. ibid. tn eius corde gemmam reperiri,fabuta esi. ibid b .

gingiuas firmat. ibid. Coma tn herbts quid fint 1 29 b ;

CocotzM, auts fndtca. 2 5 1 , b Cometfi, tefte Seneca , fupnra lunam gignumur &
vndenomcn habeat. ibid. mouentur, 2 3 ,b
caro etus nmiieri zJ elotyp& , ignorante ipsa vefcen- non funt anlmalia. 16,
da data, morbo etus medetur. ibid. Conceptio 'DVirgwis fine peccato originali ,mtra-
Cocoz.tamal,fiutex Indicus. 3 yo,b culo adslruttur. 4 1 1 >a

vrtnammtreeuocat. ibid. Coweptto procuratur per Upidem Bez,ar. 1 86,a

arenas & pttuitofa excrementapellitt% ibid. item herba tiatUuhcapatli. 3 5 o,a
. Concha
 MEMORABILIVM*
Concba Venerk Tanucenfis aures habet. 25 o,a,b CW jf/w» £/*# primm Trachonitidem regicnem'
(foncharumin Auftralimari T^jua HijfanU vart& non inhabttauit. 480,^
funt Jpecies. 156,1 Coriani Indi quo paflo eos qui fcelera patrarunt,
Conchulis aiatochtlianimalis vtttntur Indiin male- condemnauerant 1 3 7 ,b
ficijs,pr<ecipue adexplorandos & puniendosfures. Regum tllorumfcuittm efiet.
quale X 3 8,a

i6o,b Cormacm adolefcens , Enda Htbernia Prinapts

Comhyliaquomodonafcantur. -
i66 3 a. filim,a patrefuo S.Patrttio tnftauendm tradi-
quomodo e mari extrahantttr. ibid. b tur. 444>b
Concoflionem promouet herba cocolmecatl. 3 2 1 ,a Cornix ex Coronide fatla.dicitur in fabulk, $ 2,b
ttemfuluis radicis kerba eurttz>en. 3 3 S,a quamdiu viuafc. I2.3,a
jtemvirentia foliaherba yetl mambus oleo perun- Cornu S. Patritij d nemine impune fonari^?oiesJ<,
BisemoUitjyScc. 3 5 9,a 429,b
item oleum quod ex arbore xochiotcotz,oqnauttL Cornua temolin derafa i & inaqua fumptu^Venerern
fttllat. 362,^ minficeexcitant. iyo,b
item herba chilli. 3 6 3 b ,
(forona Chrifti, qua in paffione coronatm qua
fuit, e
item foliafruclus herba buyo buyo. 3 66, jpinarum genere compafhfuerit . 49i,b.&: feqq.
(foncoquendi vtm habent cefypus & butyrum. 3 ,b eim memoria in India Occtdentult viguitante po-
Condores Indtarum aues,fbrte fmt qm nobis dicun- ftremum Chrifltanorum aduentum. 74,a
tur gryphes. 90,3 Corontcui ager mlpat non fert. yi,b
(fonfefjioSacramentalis nota erat in India Occidentali Coronis in cornicem mutata dicitur in fabulls. 5 2 ,b
antepofiremum Chrijlianorum aduentum. J4,a Coroz,ain ciuitas d lordane fiuuio aUambitur. 4 j 8,a
Congiani Indta populi quaie idolum coiuerint. 1 3 8 , b Corpora cdefita an mediam mter piantas & anima-
quamfint ftuptdi. 1 6 8 ,a lia perfefltonem obtineant,. 3 5 5 b
qttomodo domosfuas adtficent %
3 3 5,b Corpora fulmine tath fouent folia herba tonalxt-
Coniugalts amoris fymbolum,alcyon. 7 a buitl. 35z,b
continenti&jColuwbtt. ibid. Corpm Pertianis dicebatur alpacamafca. 1 3 8 , b
(fonfideratio animata fubfianti&pofl Theologiam om- refurreclurum ab ijs credebatur*. ibid.
nium fcientiarum eji praftanttjfima. i,b Corpm S. CatharinA ab Angelis Alexandrta in
aRegibus& facris Decionbus fuitexculta. ibid. montem Sinai delatumfmts joo.a
a Deoeft Adamo tradita. 2,a Corpm humanum ferpentes gignit.iyS,a,b.8c feqq»
eius ignoraiio,generis ncftri fuit ruina. ibid. extergitur & impinguatur frixis,exprej?oqtejuc~
qui Reges eam pnzcipue excoluermt. ibid. cocomeftisfolijsarbufcuUyohualxochtli.iiitb
in ommbus fcientijs efi neceffaria. ibid . b extergitur fermento quod ex matz.10 conficttun
Conftantia flymboium,coz,cacoauthlus auis. 7,a 3*4>a
ConftantmtiS Prorex Lujitanus fimu cuiufdam den- Cortex eft perpetua parS plantarum. 1 2 8,b
tem a barbans Indis fuperftttiose
, & tdoiolatrice quiddicatur in arboribm & fruticibm.
2^,a 1

cultum,publtce comburtt. i8o,a Cortex vftm arboris ahoehoetl ambufta fanat.$Oo,a

(fontinentia comugalis fymbolum,columba. 7,a defquamatam item &
exefam cutem. ibid.
Conuallis Mambre, locus vbi olimhabitauit Abra- cumltthargyro &
polline thuris vlcera curat.ibid.

ham. 4?6 b ; cicatricem obducit, ibid.

terebinthus ibi,fub qua Abraham Angelos hoffi- tufus cum atramento fhtorio , ferpentia vlcera co-
tioexCepit. ibid. htbet. ibid.
ibi ab Helena maximum ornatiffimumque tem- fecundas fuffitu trahit. ibid.
plum confirutlum. ibid. ventrem adftringit. lbid.
flrequentiffiima olim ad eum locum omnium natio- vrinam euocoL. ^
ibid.
num peregrinatio. ibid. Cortex herbaptnahuihuiz.tli ventris fiuxionibuspro-
Conuulf* laxantttr folijs piantA cempoalxochuitl defl. 3 57»b
contuJa,& ex vino vel aqua pota. 37 1 ,a fortex arboris tetlatia duarum drachmarum pon-
curantur radicibm herb<& tzjihuengueni. 343, b. dere redafius in puluerem, & fumptus y
aluumla-
vide, Taralyfis. xatj. 34 1 » 3
-

Conyz,a herba capras occidit. 1 2 i,a ius decofii eius articulorum dolores foluit. ibid.
Coouapanjocm templi maximi MexicarL 1 44,b fcabiem curat* ibid.
Copeia arbor picem gignit,velut pinm. 3 27,a diarrhceas fanat,. i bid
eim folijs Chaldu , primi litterarum repertores* Cortex herba yetl moderate , & quantum nucis pu-
iocochartavfijunt. ibid. tamen capiat,fumptus , morbo Gallico egregie au-
vtraque folijfacies litteras fufcipit^vt charta. i bid xilUtur. 359£
minime corrumpitur, nec,etiamfi madefiat, littera venenatts fagittarum iclibus mire obfiftit. i bid.
ex eo delentur. ibid. articulares doiores fijiit. ibid.
Cor reficitur floribm arboris triftis. 3 o 2 ,b tumores quofcumque difcutit. i bid
roboratur arbore nopalnochez.tli. 3 1 i,b flatus pelltt. ibid.,

herbd texaxapotla* .
3 4 1 ,a Cortex fltpitu herbs. buyo buyo redafius in farinam,
herba acuichehwriraqua. 354>b &m corpus fumpttts,atram bdsmexpurgat.^j.z
fujfitu arboris tecopalquahuitl. 3 6 9,a venenatas plagascuratj. ibid.
eim affefim a nimio ardore fsdat hc.rba atlicht- paralyticis medetur. ibid.
pinca. 35 3, a flatus difcutit. ibid.
ti languenti opitulatur herba acaxaxan. 3 5 3 , b Coru qualts fiutex. 3*4>b
Coradinus Rex d Baiduino III. ferofolymorum Re- dyfenteridt, prodeft. ibid,
ge fuperatur. 475?,a Corui machmas & ingenia excogitnuerunt. 8,b
Z z aftate
 a a.»

I N D E X R E R V M
Afiate nonbibunf. infc* n6,a. Crff^ «»/«/^ nullum iethale atiimal toletare diciturl
tnfeslt funt tauro & ajind i 24,a ibid.

Corui, qut ad corpus S. martyris Fincentij velut ad Crocodtlus in t/Egypto nafcitur. ibid. a
cadauer aduolttabant,ftatim mortui; 3 8 8 ,b quotdiebusvterumferat. 94, b
fikjeidem corporivelut cuftodes adftiterunt. ibid= *^ ouiparm. ibid.
corpore eodem tranftato y altjper mare fiipra nauem <z;//kj f* «« <*^«^ hebesjextra. acntiffimm. 1 1 1 ,b
volitarunt. ibid. hnirua ei immobilis. 1 1 z,a
•
altj in tempio Flyffipone ad aitafe cxcubant- ibicL qutatotuadharct. ibid.
aiijinfcftiuitate S. Keivvwi emni requie df ctbo dentes exertos habet. ibid.

abfttnent. ibici* eofque peclinattm coeuntes. i bi d

aliun fefttuitate S.Apollinaris circa Rauennamu <S£" vahdrftimos. ibid.b

Jmgulis annis velut ex condiclo cotiueniunti te/fri i« lumbis annexos habet, 1 1 3 ,a

389,3 tnrdum & ptgrurn inceffum hab&t, 1

1
9,b
Corui candidi alicubi in India reperiuntur.- 1 1 4,b iiocem non edit. 1 xo,\>

duph maiores progignit Cerne infuU qukm Eu- potomageton herba ei esf contraria. 1 2 2,a
ropa. ibidv crocumtimet , vnde aftqmtnde eumdiBum vo-
Corutmarini, ne pifcationem fua rapacitateimpedi- lupp* lbid.

rent a P. lofepho Anchieta iujfifibediunt. 204,0 /^ panehieme dornnt, 1 2 3 ,b

Rex Stnarum multos exillii altt pro pifcatiombus. fi/M tn terrd,nocics tnaqua degit. ibicL
infeftttm habet ichneumonem^. ibid.

quomodopifces capiant. ibid. item deiphmos in Ntlo^acdpitres^&cc. ibid„

Cormpeta,qualis anis, 2o8,a maltgne afttttm cfi. I2.4 5 b

Coruna GalUcU oppidum. 410,8 fumram Ntli inUndaiionem prafentit. 1 1 5 ,a

pharm tbt memorandi operh. ibid» wultt ftmul congregantur. ibid.b

qua ratione de illa pharo dicatur effefpeculit, ibid .< fugaciftimum eft ammd,fed audacifftmiim timido.
Corum qutdam Augufto Imp- de vtihrta Acltaca^ ibid.

gratuians ab eodem vigtnti numnmm milltbm perpetub efi ferw, ibid;

,

,. emitur, 39>b *//^ ^//^ pfo /»*»« •?/?

? quiailla arripit pr&dam,
.
< aiiwqttidam, qued lac
'
effudijfet , a S.Keivvino belluas & homtnes. ij 8,b

maledicitur. 454'" S.Heleno obtemperap* zoi,%

ex hgnis cxoriuntur. 3 2 >b
Crocodtlm IndiciM immanis eti beftiaj 270,^
Coftes
ineius ventriculo repertiUpilh litbiaft conferunt.
Coftmarbor fndtca. 3 * 5' a

Cotu quaiw amm-dcula apud Brafiiienfes. 1 6 1 ,b ibid.

Coturmciscantw tewporadifiingtitt. 2,b integrum hominem ctim veftibm denorat; ibid^

anex aere gignantur. 60,b in aquis faciie capiwr, ibid.

'ex curriipto-Aeren&fcuMUY. 99,0 oua ponit ad 28. anferinomm magmtudins. ibi-

venenis prriguefcunt. J2i,a dem a,b

Coturmces IndiCA in Noua Hiffania variarumfunt glanduU in fhuctbmeim tepertamofchum redo-

ftecterum. b.&feq. 2 3z :
,
/«z-k. ibid.b'

Coturhtx aquatica Mexicana defcribitur., 1 1 4, b cd;^e febribm medentur. ibid»

Coyayahoal, vermis Indicus. 29 1 ,a gemtnlium eius adeps verum mofchunirefert.ibid.-

puluis ewi dolores dentiumfanat. ibid. ventriculw eim ablutus , Sole exjiccattts, contu-
Coyametl, aper Indicm,fimilts eft nofiro apro. 170,^ ftts &
fumptus,lapides renum veficafrangiti &
foramen w dorfo habet per quod refftrat. ibid. b ibid.

quomodo capiatur. ibid- qptaratione interimatur. ibid»

(rocus Indicus quakis arbor. j",
plane aduerfatur. \7 J >a 3 1
,
tigridi

Ji cicuretur,efi placidm.
ibid. Crocuta befiia ex leana lALtbiopica & hymk gene-
Coyba Indi mendacium capttale habebant, 1 3 8,a^ ratur. 9 1 ,a
Coyolcoz.que, ffecies comrmcum Indicarum in Noua Crucifixionis Chrifti memoria in India Occidentali
Hiffania. 2>3 3> a viguit ante poftremum Chriftianommaduentum*

Coyopollin quale animalculum. I5 8,a,b 74> a ,

• -

Coz.cacoauthlm auis conftantU fymbolum. 7,a £. Crucis ligni obiefiu Tatres Societatu horrendam
auium (\u& apud Mexicanos dicuntur tempeftatem^dtaboli aftu exatutum,fedant. 141 a,b> 3
«/£ **£*»*
*-Z4>b Crurium edomata toliuntur iure decofit herba tla-
aura.
•magnitttdine aquilis par ibid. tlancuya. 340,b
eft*

omnes corporis illirn partes defcribuntur . ibid. Crurum fcabiei tumoribus , , inftammationibms &
21 5, vulneribusmedentur filia arboris ahoehoetl tuja
ventis obfiftit.

C02L» ^«^/^' herba. 3 ZI a 5

& illtta. ,
3Q6>;&

Coz.titiecp4tii 3 lapides lutei funt cornerini noftri. eorum tumores dtfcutiuntur , Ji ius decofli herb&
,

mextxquilitl illmatur. 31 7,a

375,a
«r^ ajfeHiombm fanandis magnopere infermunt. tumores ttem pr&ter naturam ea infidentes ob ma~
ibid'.
lum habitum , curam foliaherba tonalxthuitl.
eam facultatem didicerunt Mexicaniab Hiffa» 352-> b
ms. ik i(L Crtix Chrifii e quo ligni genere compafh fuent,
Cozjiexocotl qualis herba* 3 1 8 ,a 494,b. & feqq.
Crabrones ex cadauere equi mfcHntur* 97,a Cruxaureain Uuetenft templo Alphonfo Caftoap-
Cty/ww TheftalU vrbsduos tantumeoruos admtttit. paret. i9^
k Rege religioftjfime aferuatur. 1 bid
gz,b
Crux
 M E U O R A 6 I L 1 V M.
Cm%. Carabasenfis e c&lo lapfa. 3 9 3 ,a in nouaHisfania nouem tllonmfuntfpecies.i 6 r $
infernales potcfiates mire fugat. ibid in Htffamola quatuor. ib d i

opptdum Carabacu k tempefiatibm defendit. ibid. fura quomodoconficiatur. J

197,0,
Crux iignea in templo Colcheta a barbaris incenfo CurcOs planta, cutus fiuclus coniefius chohram mor~
praferuaturmiraculoseabincendio, 446 3 a bumexcitat. 3l5> a
Cruxmarmorea apptd Indos Occidentales ante po~ Curcuma qualis arbor. 3 1
j,a
firemum ChriflianorumadHentnmm veneratione Curies,fpeCtes cUniculorum in Hifpaniola . 1 6 1 ,b
habita. 74 >a Curiofitas\humana inutiliter occupam t vttaperdit ,1 z
t
f

Crux fanguinem fudans, excitata contra Chrifttanos Curttz,en-,herba Indica. 338,»

perfecutimis prognofttcum^: puluis eius radirisjxaqua^vinOjbHglufioveaut me-
445 ,b
Crjpta iatlca qualis iocm. 47 o,b Uffoboti fiucco fumptm fex obolorum pondere a

eim antri faxum duritie cretam non fuperat, & iiiacosdoiores fknatl ibid,
factiiime abradi potqft. ibid „ ventrimlum calefactt. jbid.
puerperk lac non habenttbui prodejfe dicttur. concoclionemiuuat. ibid.
ibid. vifcerum tempertemfi-igidam tollii. i b d i

CryslalUni lapidesinuentiin Corporibm hurmnis. 6,b obftrucliones apertt. ibid-

Cuamiahoatijoerba Indtca. 3'47>a menfirua & vrinam prouacat. ibid„

fi
fumatur ex aqua duarum drachmarummenfu- "E/ftro confert. ibido
ra,omneshumores vacuat ,pituitam practpue. venenatis potionibm aduerfatur, ibid,
ibid; y?^^« dtfcutit, ibid.
cachetlicis medctun ibid. •j/rrw refiaurat. ibid.
hydropem fanat. ibid. rW decocli cius idem omnmo prttfiat. i bid
morbum Galitcstm curati ibid. rW/.r eius additzi pafanac<e , aqws pand.ertbus
articulorum doiores tollit. ibid. drachma vnimjoumores craffos&lentos vacuat.
Cubebcz,fiuclm arboris Ipdi* Orientalis. 3 1 4,a ibid.b
tufa, & e vinofpo d^ntnculum caiefacium. ibid. C«r/« ^- ui exceiluerint.
3 7,b
venercm excitann ibid Cuti,ferpens Indicus. 2-7 6,

fiatm difcutiunt. ,
>
ibid. Cutis defquamata&exefacuratur vflo corttcear-
vtero conferunt; ibid. boris ahoehohl. $06,
Cuchipiiud, vcrmts fndicus. ^SUjb CuT^co ciuitas a quibiu fundata. 1 ? S a '

in puluerem redaclus, & cx vino potus , venerem maximm tbi virgimtatis cuitm. ibid.b
ftimuiat. ibid. mult& ibt virginesin Solis tempioclanfa cufiodte-
Cuchuchu radix IndU iucunda. 3 28 a , bantur. ibid,
Cucuij alati in Hiffaniola vermes, 287,b quit ibi poena in delinquentes virgines ftatuta.
quaiuor partes veluti fpecularcs habent: ibid. ibid.
cuiiccsftncoiis infeftifiimos,capiunt. ibid. puellam qui comprimit ? qua pcena ibi puniatur,
viatonbm ndtlurnis pro iumme inferuiunt. 2 8 8 ,$. ibid.
adeorum luminapifcari,fcribere,legerc licet.ibid. Cyanm Monaftices fjmbdUm. 7,a
Cuecalmtahoatl genus apum, cum noxio venenato & Cygnm ex Neptunifbbole fatlm efedicitur infabu-
aculeo. $$6)Z iu* 5 2,b
Ctiiani fuperftitionibmfuis Pudorem & Charttatem [ygn m cncullatm, qUalis auisi. 1 3 1 ,a
adumbrant. 141^ Cynttz in herbis quid fint. 1 5o,a
qmbm ritibm dmson&s coianf. ibid Cynocephdli homines an vmquam fuerint. 82,a
Cmcuiitic tecpatl3 fmaragdi obfcurioris genm 374,b . illorum hiftorias varvj narrant. ibid.&feqq.
Cuitlamii.tli,animal Indicumjeoni ajjimtle. 1 69 ,b Cynocephaii\ iatratu & perfufione iotij horas difier-
Cuitlaxcoyotl^ vulpes Indtca. 1 6 2,b tmnant. 2,b
Culices e capnfico generantur. 3 2, b luna dccrefcente,eis vifm decrefcit; 3 ,a
vicum quemdam nimium infeflantes,per S. Man- muficam dtfcunt , tibias item inflare , & citharam
nanum pelluntur. 44 2, b puifare. 8,a
Culmiinherbisquid fint. ny.z roslrati funt; 1
1 1 2,a
Cultri apud fndos olim ex ytz^tii iapide conficieban- Indicum fermonem intdiigunt; 124,^
tur. 373,b XjUn<& ecltpfim pr&fenttunt. I2-5^
Cumancnfeslndi quo paUoMcdicis vterentur. 1 5 7 ,b Soiis &. huna comuncliones agnofcunt , & tunc
Cumcoati ^ ferpcns noui orbis 3 in tenebris notlurnts mire afftciuntur. ibid*
jpkndens. 27 8, a (fyprini qumquies aut fexies in 94 b anno pariunt.
Cuniculi apud Hifbanos & Bakares nafcuntur.9 1 ,a quand^queUmo oriuntur.e 99
funt admodurnUbidinofi. 94,a CjreniszALgypti Rex moriens Senatum populumque
genitalia auerfit habent. 11 3, Romanum hsredem reltquit. 3 1 ,b

eorum caro dulcis & fuauis esl; 1 6 ,a

funt odoratii 120.^ D.
ruminant. 1 2 1 ,b \ Abuh, animal Libycum, lupo fimile. . j 8 r ,a
C?- noBu pafcuntur t ibid.
& manm habet hommi fimiles.
pedes ibid.
a potu menfes aliquot abftinent; ibid. cadaueramartuorum exhumat & deuorat. ibid.
natura funt timidiores 125^ mirat, e(l fioltditatis. ibid.
femifiri funt, ideflmedU natm& inter fera & ^fMuftca capitur. ibid.
manfueta. ibid. itgari fe patttur. ibid,
eorum caro in aiimentumhominis cedit. 1 26 ,b Dagamtm prouincia vaftatafuit vento vehementtffi-
,
vorttmpelles in veslimentoru vfum veniunt. 1 27, a . mo; 584,»
Z Z- 1
 bb .

I N-D E X R E R V M
'D&nfon fap.e Indis Ucutm fun fpecie tigtidis. 1 66,b item arbore nopalnochez,tti. 3 1 2 , S>
k Piachibus melodtjs adnocatMi 1 38, b item herba chapopotU. 378^
JDrfW2.se comna rugofa habcnt. 1 1 o, b carnem exhaujtam ctrca eorumdem radices m-> ' c
eaque antrorfum adunca. 1 1 1 , a fiaurant fbha fiullus herba bujo buyo. 366 b ;

fanguis eis dtlutior. 1 i7>a eos corroborat gummi quod ex olcacat^anaUerA

natura funt timida. 1 2
5,b fidlat, ore latum & manfum. 3 2 1 ,b
'Damafceni agri terra rufa a Sartacenis care vendi- ttem herba tlatfauhcapatli.
3 49 . k
tur. 46 5, b item iw decoftiffricaruherbdlquimichipoili.ibid
eam quigefiet immunem ab omniincommodo effe
, itsm tiu dscolUt herb<z cacahuru 5o a ~
3 ;

dtcunt. ibid. i/ew nuclem , fiu.il w .gummt Qr vintim arboris

ea porro advarias fuper&itiones abutUntur. ibid, molle. 362,3
'Damajcus cmitas ab Hus filio Aram Noei nepote,
, item fiUa fiullusherbis. buyo buyo, 366 b
&dificata. 480, a item tlalxocotl feu. alumen Indicum. 376,b
Danomm Reges yrfyth progenitotem habeitt. 76, eorum dolor curamr , ji pene ammatts- atoc ex~.
^Danta animal Indicum eft peculians genens: purgcntur r 1 £'%.£?

187,^ _ item,fi marinorum luporum dentibus calenttbus

eius defcriptio. ibid* \contingantur. M7 & 3

abeo phlebotomu vfumhomines funtedotli. ibid. item puluere vermiculicoyay ahoal. 291^3
Dantes q uale animai, eiufque defcriptio. 1 6 8 ,b itemfoUjs-arboris ahoehoeil tufis Qr iHitis. 3o6,a
pelliseius vtiliffima. ibid. item herba pebnchilh. 3i7>b
fcroctjfimum efi animaL ifbid.' it em fucco foliorum hcrba mecaxochttl fubajfs
Danubiusfiuuius Germanu aurifer. 38 1
, a illitus. 3 2o,a
Dariusl{jx fepulchrum BeUapertriiubet, & quid item adm&tis herbaco&olmecatt folifu 322,^
ibireperertt. _398 b ; k caUsa calida orti, arbore achiotl. 3 5 3,0:
J&aroca Htfpanu ciuitas. 38 8, b .
item concatefaclisfohjs herbayetfdcc. 359,3
varijs miracutis ibi faltis illufiris eft, ibid. ttem fohfi herba chdpatli, 3 6 3 ,3
Dauid ex quo torrente lapides fibi elegerit. 472,^ item folys fiuclits herbabuyobuyo, $66,h
eim fepulchru maximu dimtijs exornatum. 47&,b ftem vermicuhs ,gummi tecopalli innafcenttbus s
ibid.
ignismdc egrrfius fpohatoresoccidit. fi tufi,ex oleoamygdalormn dulcium maxtilis
ibid. tllinantur. 379,b
efi tnacceffibde .

Decottum fohorum arboris muili fcabiofos curat t pttuitam eos erodere folkam arient foliafiuclm
herba buyo buyo, 36 6,b'
Defittxiones excapite,mundi mtnorus funt ptuuk.^z ^Dentesmaxillares apud T'etx.cocanas & Tollucen-
vnde oriantur ex fententta Auicenna. ihid. fes reperti quinque vncias lati, decem iongi. $j y h
Detcolw Abbas apro a venatoribw aclo perfugmm Dentium. tria funtgenera >ferrati,continui& exertk

prabuif^ 20 2, ri 2 }
a
Deliquium animi foluit herba acaxaxaru. 3 5 3, b Defipientes ad mentem reducunWr 3 capitibus eor&m
Delphinw quk occafone tnter ftdera relatw. 2,b tmpofita htrba acaxitottc* 3 5.4,%
lafciuiens,prqfagia temporu fuggertt, 3 a , Dewtprimw eiw Philofophh, qu<z in confiderauone?
cur poft tempefiatem in mari ludat. 49, a animata fubfiantuemfifi.it, Dotlor &magtfier.z,z '

ex Tyrrhenis nautis facim dicitur in fabuits. quodfit, ex animalibw demonftratur. 1 1 ,a

eiw mira circa animalia prouidemia* 1 3, h
catulos fuos recentes & teneros aliqua , ex causa item circa homines per ammalia. 1 4, a
conslernatosyorc exctpit & condtt. 1 5 7 ,b S. Iob maies~latem fuam ex animaiium proprie m—
Delphm Ntlotici crocodtlis aduerfantur. 1 2 3 5 b tibwindtcat. 1 j,a

Deiubrum Solisin Aula Jngarum vndaque auri ta~ etfi rebus infit, tamen ea non animat diuinitate fuL
bulationeopertummicabatj. 140, a i8,b
Democratia fymbolum formica* 7,a quod vnusfit,& trinus,a Lambis Ttbe-renfiumSa-
Democntw Muficam philomeU aui acceptnm ferri cerdotibus agnofcitur. 1 40, b
debere ajfertt. 8,a Diabolus iatlat,fuos cuitores caftiores & pudictores
Demofiraiw quid depifce turt£ dixerit* 5, a efie Chrislianis. 141,2
pifcatione delecTabatur* %a Diteteticamedicina fcientia a iupis & teonibuj ob-
Dendrachates gemma arborumac fiirpinm imagines feruatur* 8 a 5
>

in fe bellijfime delin catas habct. 3.4, b Dtarrhoea fanatur iuredecotli corticisarboris tetla-
Dens alicuius fimua Rege ZeiUn promagna re fa- tu. 341, &
cra afieruabatur. iSo,a item he rba t!aquequetz,al. ibid . h
tUem prtdamcedtt Confiantino Proregi Lufituno. item gummi ex arbore hotli defiuente, 348 & ,

ibid. item folijs herb&tonaixthmtU ,

352,^
a Rege Pegu oblatU magnis thefauris repetitur. infantulorum, curantur filijs arboris cochttz.tz,a-
ibid. pott tufis , & papiiiis nutricum appUcatis*
aProregepubiicccomburitur. ibid. 36i,a
'Dens vnms apri ex tnfula Madagafcar appendtt item nudeis pomarum arboris anom. ibid*
qtiatuordecim libras. 1 3 9> a Diafiroma curatur fiucco expreffo ex femiafii ma-
Dens aurew, innatw fuit puero Silefio. 6, b ^guey lutei filijs. 301,2.
Dentes dealbantur herbachapopotlt. 378 >a Dtbonfens in Iordanem infiuu, 4 j 8,b
commodh purgantur &
exterguntur barbis lupo- Diceros auis lufiitia fymbolurru. 6,b
rum marmorum* 2.47>a DicTumwa ceruis vuineratis comeditnr ad fagittas
item fefiucts ex ramis mulli arboris» / 8, a
29 5 a 3 emftendiU,
Dtclyes
 M £ M O R A B I L 1 V M«
DiUyes heflia in Afiica generatur. 9 1 ,b item corticibm radicum exficcaktrum fruticis corui
Dtdacm de Lepe Regis Hifpani& nomen infcripfit ar- 3 1
4,b
hori,quam fedecim vin extenfis bracbtjs comple- item ftuEiu arboris cuiufdam in Bengala & alijs

Ui non poterant. 3 3 3,
a Indi& mediterraneis locis prouententis
3 1 j,a

P/>* incrementum vel decremcntum imitatur &lurm item vino ex palmis Indicis confetlo. 3 3 4,a
oculisfuis. 2,b item iure detoEht corticis capohn arboris. ibid.
*Dierum feUorum religiofitas magno miracnlo circa item gummiex arboreholh defluens. 348,^
Eontem hortorum , de quo tn Canticis , docetur. item ture decotlt corticis arborts holli. ibid.

464, a iiemherba tlatlauhcapatlt. 349»b

Diogenes mentem ammaltbm tribuebat. 3 S,b item herba cacaltz.iru. 350> a
Difceptatto circA Pafcba miraculo dtrimitur. 3 9 6 ,a item radice herb& ahoatnn^,* 3 c i,a
Difciplma brutis non tneft. 45,b item arbore achiotl. 3 J 3 >
a
Diuinitatis tria Uneamenta^ fumrna potentia-,fumma item herba acaxaxaru. ibid.b
fapientia, fummabonitas & qmdqtiodqueindi-
,
item fiiijs hsrb&chicomatatl. 354> a
cet. '
15,0. itemfemtne herb&chiant^otz.olli i fimptummutU'
Dolores articulorum vniuerfi corporis & mo-
' tollit ,
r
tino tempore,& posiremo ve/pere. 35^,b
tumimpeditumreflitutt fuccm fohorum maguey item herba mohmtli. 357,b
ferui exprefias , & bibitus decem vnctarum men- item radice arboris t%acuili. 362 b

fura. 3oi,b. vide,Articulorumdolotes. «tfw j^///j /?f r/?x chilpatli. 3 6 3 ,a

Dolorescapitis fedantur ,fi abluatur panibmill'vs,qui «e»? radife tusa herb& chichiccamotic. 3 68 a 3

ex radicibm tufis arboris maguey fiunt\. 300^ item ramentis lapidis eatetl fumptis. }79>&
Dolores ex ftigorc vrti fanantur refina arboris ahoe-
hoetl. 306,a E;
inire alleuantur herba mexixquilitl. 3 1 7 ,a
fedantur herbaololiuhqui.
item virenttbus foltjs herb~& yetl manibm
3 37 a >

oleo
EM. vide, /fff^/;
Ebrietas mducitur vfu catapotiorum e coca her-
peruntlts emollitis &cc :
3 59> a ba fhttis. 3°J» a
item balfamo arborii hoitzjlochitl. 3 69 ,b Ebufm infula^maiori Balearium fubdita. 402, b
i tem fucco herb& cacoxihuitl. 3 70, in ea ciuitas etufdem nominis. ibid. 40 3 ,a
Dolores e fiigore vel lue Indtca orti tolluntur folijs interfiuente tantitm fieto ab Ophiusa feparatur*
kerb&tlatlancuya. 34o,b 4oz,b
*Dolores cMufuis particul& humani corporis cnrantur caret animalibmnoxijsautvenenatis. ibid,
lancmationeoffts exauehoatlz^in. 220,b vites,lanam,palmas proferi. ibich
item fiddmoti fuertnt axocutllin. 1 8 9 ,b 0//^ c//^?» faccharum in ea, prouenit. ibid.
itemfi fuccm ftiiorum arboris maguey calensbi- vrbs, qu& in ea,firma olim fuit & valida. 40 3 ,a
batun •
30o b 3
a Dianio quaptumdtftet. ibid.
Doloribm renurn viilis eft herbamimoft: 3o 3 a , hodie infula iila Zuiz^a appeilatm. 1 bi d

Dolofi per rhamnum adumbrantur. 49 4 a 3

faletotamHisfaniampafcit. ibid.
Dopo ferpens admodum lethifer. 2.?4>a Ecatotl qualis ferpens. -2.74> a

alexiterium eim pangaguafen. i bid. Ecclefia in maiort infula lacm Afomonij , quam
Dorcades cornua decidua & renafcentia habeni. 1 1 1 ,a nullum femtneifexm animalmtrarepoteH.^z^z.
eaque lata. ibid. Echinm ajftxm temporis prqfagia fuggerit. 3 ,a

Doriones,arbot mdgnainlndid. 347>b adannumvfque fine ctbodurarepoteft. I2i,b

Draco bipes in regno Congi reperitur* 1 8 2 .a maxime a lupo timetur. I2,3,b
<« Cjentilibm prodeo habetur. ibid. quaaftutia pr&damvenefun I24,b
Dracones ab elephante timentur. l i4,a Echinminher.bisquid fu, 'i3o,a
carnem eorumcomedunt ss£thiopes, 397> a Edejfactuitas Mefopotarrii&infignior. 499> a
a?r#ff/ fc£ lumbts plant& hafcmtur; 5 ,b hodie Rafe dtcitur: ibid.
Dragoneraqualisinfula. '40Z,b •
*£* regnauit Abagarm,adquem Chriftm epiftolam
Duarhe, noui orbis pronincia , z'« £«<S ceruorum ar- mifit. ibid,
menta,vt apud nos boum,vifuntur. i84,a .
Eglobeftiatriceps Babylonem defertaincolens.i^b
Duraba ,'
ftuuiiu aurifer in India Occidentali. Eiulator quale ammaU i88,b
380, b EiaxcaiatoUiyforbifionis genm apud Mexicanos, &
Durim^maximm Hiffani& ftuuim. 405 ,b quomodo paretur. 324^
olimobaurtferas arenas celebris 4o6,a Eiettrum purumin Occidente inuenttim fuit. 375 ,a
hodie propter accolartim inertiam admodum rdrb Slementnnpnfiintammalia.- i8,b
aurum in eo reperitur. ibid duo faltem cur a ^doyfe in hiHoria creationis
Dntroaherbapajfim incampeftribm Indiarmn pro- mundt relata, j6,a
ueniu *$ ;-3°3 3 b Elephantes yeligionis fymbolumh 6,b
eins flos cjaouis liquore vel cibo fumptm, hominem 1
-
item ftudiofitatis.
•

7 3a
fenfibm omnino priuat. ibid. ##»* caflitatis; ibid.
ealndic& &
Lufitan& femina vtuntur addemen- itempcenitenti&t ibid.
tandosmaritos. ibid. . & obferudnti&, ibid.
DtiHemldm'\ex Limkicenfis in Hibernia mon- Chirurgicen callenL. 8.2,

ftrofammulierem habebat. 438,a Ittteras pinguntjinguasftequenter intclligunt, ali-

SDyfenteria curatur puluere aculeorum animahs quando etiam loquuntur, natura non mdufiria ,

hoitz.laquatz.in drachm& vniia pondere fumpto. humdna. .

ibid.
per fnmsinambnlmt,. ibid.b. io,a
Zz 3 dtf
 . . .. b h .

I N D E X RERVM
an rAtione fint pradith 59,a,b.& feqq. cumfugtunt aut pugnant,fefosinmediHm agmen
Aptid Maiabares fermone inter fe communicant» recipiunt: ibid^
ibid.b fiuutos tranfeuntes quo firatagemate vtantur.
j m ratione praditos efie , probant quidam ex catli- i29,a
dttate. ibid.a quo item vt fofias tranfiliant. ibjd.'
ex fermone &fermonis intelkfiu. ibid. candida vesie efferantur. ibid. b
ex ludo &
iocis. 4o,b ignem formidant. ibid.
exfurore. 4 i >a natura funt timidi. ibid.
ex vtrtutibus. ibid. manfuefieri factie pofiunt. ibid,
ex vitijs. 42 ,b parentes fuos amte grandes nutritmt, 2 z6,a
ex difcretione. ibid. iuftitia , hberatttat & clemmtia eis tribuuntur»
ex varijs atliontbus. 45,3 ibid,
in Afia &^fiicagenerantur^ «n,a homines dmant. ibid*
auerfo modo coeunt. 9 3 ,a eos mulierum forma captos ejfe confiat. ibid
femtna in coitst fedet ibid. cadauera fui generis fepelitint. ibid,
ecculie coisunt.. ibid. varia hominum mnnia obeunt. ibid,
tam mas quam femina qttoto atatu anMcoire inci- ex tanta eoru motenihtlesl efculentum praterpro-
piant. ibid.b mufadem, labra, cornuum meduUami renes? &
raro quoque coeunt* ibid. ibid.b
qttando coeant. ibid, apud Indos funt minores apii adarandum. 127,?.
quando pariant. 95 a , in mititia vfium habent, ibid,
quamdiuvterum feraiit,, 94,a innouoorbe nulltfunt. 191,«
fingulos pariunt. ibid.b Zeilan infulanobittores alit,- ibid.b. 1 9'z,a
dum parturiunt^aquai intrant,& quare. i bid. Jialiunde quidam aduehantur fyhos non mfi cum
illorum dentes multi inter cornua numerant*. reuerentia quadam &
honons ddauone acce-
no,b dunt. 191,^
capitamagnababent* m,h Zeilani ,fi fe ad feruitia Principum in extranet*
scuios tamen minores quant pro tanto corpore. vegnamitti fusftcentttrg nauim ingredt nplunt.
ibid. ibid.
. & aures itemmincres. nz,a ft tureiurandoeospatria reftituendos quis affirma~
probofctdem habent. ibid. uerit, tunc primum obedtunt. ibidv
& Imguam perexiguam-t* ibid. armatosmiiitesLibemms quamalias farcinas por~
dentes exertos habent. i bid tant. ibicL
ep.fque vatidijfimos* ibid.b itinerando fejft probofcidi velut bacuio innttun-
numeroverh, prater eos quieminent , quatuor. tur. ibid»
:

ibid. fuibus quieie& impauide adfuefcttnt.ibid. 1 9 j,b

fiatim cum mti furtt eos kabent* ibid. propter metum murittm conuviuta probofcide dor-
mamwas inter armos habent. i bid mmnt. i^ijb
teftes in lumbts annexos hakent. 1 1 3 ,a in Libya & fndia albiinmnimtur. ibid.1 9 j 2b

genttalia auerfit habent. ibid. albi d Peguams veiut facrofancli adorantur*

crura pnora posierwribus funt longtora. ibid, 191,
genitale eis admodum paruum-j. ibid.b falces fuis promufcidibus alligatas gubernant m
multifidi funt y & pedes digms vtrimque quims omne latusymaona hofiium fuorum clade. ibid.
dtfcretos habenr. ibid. qmdam albus in Pegu fuit eodemquo Rex honore
pilos duriores habent. 1 1 4,b cultus. '
ibid.
tn Jndia funt nigri & murinicoloris, in idzthiopia femcliam confficati ,anemine fe regi patiuntur.

albt. ii5,b ibid.

duplex cor qui habeantjnuenti funt. 1 1 y,b eum,qui eosVenerisperamdantes confpexeritfim-
eis cor quadruplo maius e$~l bubnto. 1 1 8,a mmodo interficerecontendunt» ibid»
eisiecur ejfe fme fetle quidamputant* . ibid. mira de eorumingenijsex Garz.id Orta. 1 9* , a.
cjuatuor ventres habent- ibid.b & feqq.
Jndici maiores funt Afiis. 1 1 9 ?a posl Zeiianos prafiantijfimi funt Siani. i<H,a
voplites tntus fietlttnt contra quam dtia animalta. ^Kjx Pegu quomodo lilos venetur. ibicL
ibid.b (
eorum m medtcina nullum vfium habent*
otfia

fiigido &Jicco funt temperamento. 1 5 1 zo,a ibid.b

vtno fumpto t ad pugnam ammofiores redduntur. quomodo apud varias nationes appeltentur. ibid.
iii,b dentes eorum in commerctjs vaide afitmantur.
promufcidelocomanusviuntur. rbid. ibjd.

aquam turbulentam fuamus bibunt. ibid de tjfdem narratio tdoardi Lopez.* 1 9 4,a

fecundum quofdam ducentts, fecundum quofdam de ijfdem narrattoCadamufit. 59J,b

trecentis annis viuunt. 1 23 ,a item alia Joannis Hugonis. 1 96,
fownumcapiunt*
eretlo corpore ibid.b eorum vfus m&xtmus m beiiis. 1 9 9,3
htrcum,porcum, mures &
dracones timent. 1 x\,z. quomodo capiantttr, ibid.b. &feqcj.

adomnia funt dociles. ibid«b fidelitas cuttifdam erga Regem fttum. zoo,a,b
gembus fummijfis > aliquando Regibus fupplices Eleutherius flttuius teftudtntbtts abundat. <<} 7 5 >k
fuerunt. ibid. ex monteLtbanoorttur. 48z,a
quo ftratagemate in fojfis & foueis Capti fe ex- Elias fiuuiHm /ordansm ficcis pedfhuf tranftt*
pediant* ibid„ 458 ' b
 U E U O R A B I L I .
V M,
S.EUgius Nouiomenfis Epifcopus arboremexarefce- Enfes apud Indos olim exyzt/i lapide conficitbantun
refacit. 452>a 373>b
£lifeus fiuuiam Iordanem ftccis pedtbus tranfiit. Enterocelafanatur radicibus arboris tuna. ,b
3 1 r

item applicattone axocuiilin. iS^.b

£Uzta8ochtU,fl>ecies cunicutorumin Noua Htsf>a- Epcoaqua cuilUtepiton mimfier idolorum in templo
»ia.
Sloquentia Ariftoclis pueri per apes Piatonicas tn-
16 i,a. maxtmo Mexicano, &
eifti munus. 1 49,
Epilepfiain corpore humano , esl fulgur in meteorts.
dicata.
3j b 4,b
Eloxochitl herba Indica.
35 4>* curatur ,ft btbatur ftercui cameii cum medici-
febresinterpoiatas f*dai. ibid. ms -
i2 7 ,b
lumbrtcos ventris aecatx ibid. ttem perlapidemBetyr. 186, a
bi/em -egregie purgat. i bi d itemfibintvermestum tufi3 &exdqua rtfolmi,
menfium mmias fiuxiones cohibet. ibid. iniracorpus fumantur.
tumoribus pr&ter naturam prodefi. 192.A
ibid. item fuffitu fotiorum herba tlatlancuya.
340,^
tabefcentes impmguat. ibid. Epiphantus Falentintanorum errorem f&cula
, efie
defiptenttbus confert. ibid. ammalta dicemium, refutauit. 1 8 a
Emblons j pifcium genus in prouincik Lugdunenft, Epifcopatm To/etanm venenatis animalibus caret.
aurovefctcreduntur, 6j,z 451,3
Emeu, auis Indicaininfu/A Zanda, quxeft vna ex Epocaquacuiltz.in; c&rimoniarum magiUer in templo
Moluccts. 2 i8,a maxtmo Mexicano. 148 b
eamdefcrtbitC/ufius. ibid. Equa leporem partens, fugam Xerxis pramonjtrauit.
etiam in Taprobana reperitur. z 1 9 ,b 3>b
Emolliendi vim habent adtpes & medulU, 3, b Equa qu<edam peperii mulam granidam alia mu/L
Emmaus. vide Ammatu. 86, b
Empalanga qua/e animaL x68,b EquA pra ceteris funt libidihofia. 9 4 ,a
factle cicurari poteft. ibid. ab afino citius imp/entur qukm ab equoi ibid;
SmpedoclesplamasanimaUaeffe,&inte/UUu pr&di- quamdiu vterum ferant,
tai efie afieruit.
94^
! g3b fingulos pariunt. ibid.b
Empyreum c&lum primum omnium
creatum.
in mundiortu
e *
in regno Var deformes & ntilliiis vfus fcetus
a edunt. ibid^
Encaufium atramenti genus ex purpura confict fo- ftantes pariunh 9^,3
Ittum.
4 S 7 ,b EquA rtyffiponenfis fo/i $ vento coticipere dicuntun
Imperatoresin fcribendovtebdntur. ibid.
eofoli
4io,a
quomodo pararetur. 488,a in Cjr&cia quoque ta/esefie ajfirmatur. ibid.
Encubertddo „ fataphratium Indiarum antma/. Equusotim qmdamex tamo& equageneratusfuit.
159,1 9i,a
vnd nofte leuc& ffatium excauah
eita defcriptio.
ibid
ibid.
altus Francifco Galliarum Regi fuit , ex ceruo &
equa natus. ibid,
quomodo formicds cdpiat. ibid. Equus Tibertj Cafaris, cum in pugna furore calebat ,
quo afiu tn fuga fe tueatur. ibid. ignes videbatur sfirare.
7 3,b
crufta eius trita , &drachm& vnius pondereintrb Equi an, quodtnteiUganthumanas voces,fnt ratw-
fumpta, euccato fudore^ magnopere confert ad ne pr&dtti, , 39^
curandummorbumGalkcumi ibid. hominem, /acrymari datum eft. 4-7, a
folis tl/is, pofi
quot etus fpectes. ibid.a,b lacrymari tamen dicendi funt improprte. ibu
cumviperu focietatemhabet. ibid.b dem a,b
ojficuium cauds. in tenuijfu&um puluerem reda-
in regno Var coBis carnibtis cum riz.o aluntur.
Rum,indeque confetla pi/ula magnitudine ca-
pitis acicuU, & auri indtta , dolorem eius fedat, in Prouincia Aden pifcibui vefcuntur. ibid
&tinnitum etiam cum aliqua furditate con- quando coiatvL,. o ^ajb
iuntlumcuratj.
ceruum quoaslucapiat.
i6o,a ex eorumcadauere crabrones & veff*. nafcun-
ibid.b tur.
conchuUsettu vtunturfndiin ma/eficijs ,pr*cipue 97 a ,

in pdpebris inferioribut carent pilis. 1 1 1 ,b

ad exp/orandos &
puniendosfures. ibid. dentes habent numero quadragintai 1 1 2,b
Enda Hibermts pradtcattoni S. Tatritijfeoppomt. mammaibmas. ii3>^
444. a crttra item longa-. ibid.
pcenttet, & veniam vmpetrat* ibid . b funt folipedes. ibid.
€ngaddt, loctts palmis & balfamis.
fi-equens 46 5 ,a vnguias habent,. ibid.b
vbifitus. ibid. caudam geruni fetofami, j 44,3
vine* etm,de quibm in Canticis , funt balfimeta,
ibid.
& longitudme fere corpus aquantem. ibid.
torum piii fisnt decidut. ibid.b
balfameta itla inde a Cteopatrafunt in nsEgyptum
illis foUs,pr&ter hominem,ocu/orum coior varmt,
tranflata. ibid. 115, »
nonnuili faltem ramufculi ibi fuperfunt. ibi d. noUu vident. .
ibid,
fuitvnaexpr<ecipuislud<£&vrbtbusi ibid.b eorumcaro fucci peffimn \ 1 6 S%
€nlanda,arborlnduOrienta/ts. 3 1 j,b feuumnonhabentffedpinguedinenu, 117^
Enotocitt IndUhommum genus ,quibus adeoproUx<& lac eorumesl tenmus. ibid.
aures funt,vt ad terram dependeant
i fex homi- & eis m iecore fei non esl,fedin aluo, 1 1 8,a
nesfub vna con di pojfuvL, 1 3 2 ,b venenatum habeivL.
fel ibid.
Zz 4 curfu
 a . . b,, .. . 1 , '

IND.EX k E R V M
curfuvelociffimovdent. n^.b item impofitione tttforum foliorum afboris tamft*.

aquam turbidam fuauiits bibwvt,. .

1 z 1 ,b rindi. 34i,b
vtno Jumpto ad pugnam animofwres fiunti item admota herba tonalxochitl.
35 2 b
ibid. ,
,

fcabies eis efi mmifera 1 2 1, a Sthtca ex animalibm defkmt popefi, b 6,

tuffis eos crebro vexat. < ibid, Etz,allt, quaiefifium apud Mexuanos. 1 42,b
afthmaineisincurabile* ibid. BtiLalcjualiuli fefium apud Mextcanos. 1 4 i, b

comittalt morbo wfeHantw. ibid. £«^, c.v tgnorattone antmat<x, fubfiantta^ruina anfam
vicula eos occidunt. i bid accepit. 2) a
*ra gp acutiJfimimorbi } vefica, conuerfiointeFHno- Euchnrifiia Scalabifci in oppido ajfcruatur ,qum dt~
rum, &
cardiacm.
y
ibid. t*erfisdiuersa figurd&pparet. 39i»b
fibri cjuoque vexantur. ibid. Eudoxm oiim non mtnsres nauigationes infhtutt
fienes intra duas horat aliquando eos occtdit. quam Lufitani. 73 a >

ibid. Eugenim,cjuidamex HibernU Proceribm,pr<zdtcan-

hernia ex caicitratt* moriuntur. ibid tt S. Patritlo omni conamine refislit 443^ . :

vexantur etiam crtfiiaft,coriagine,dracunculo ver- conuertttur i &baptiz.atur. ibid,

me y &d)'Juria. ibid. propter oris deformttatem erubefcens t S. Patntium
helleboromgronecantur.- ibid. rogat i/team toiiere dignaretut. sbid.

^ jS.& 10. quilongijjme ad 30. d»»w viuunt, rogatm ab eodem,cui fimsiisfiirma effe veiiet,Dia-
123, coni cmufdam firmofijfimt ffectem eiigtt. ibid.
nonnuMa femelU ad ^o.vel 50-. ibid. k S.Patrmo cum eodem Diacpno ineodem irfto

PlinimaUaliquem jo.vixijfe. ibid. dormtreiubetur. ibid.

maresminmtemporisviuunt quam ftmina. ibid. eidem firma omnimfimiiis tedditur, vt dignofci^
«'.$ //*/?i, c^^/i -z/r/t , &
fues naturalt odw aduer- mfi tonfura ab eo non pcjfet.
y 444, a
fantttr. 125, b fiaiura item pufittm exifiens , eam a'S. Patntw
?'«?o 7? /#/?* vefiigia calcatterint , torporem contra- emendan rogat. ibid.

hunt K ibid. & ab eodem ad proeeritatem perducitur. ibid.

-
earum hinnitum anthmauis imitatur» i bi d • Eunemius ,LnfitanU fiuuius. 40 3, b
<ew faitationes didictjfe conslat. 1 24, b vnde obituionts nomen ei inditum-t. ibid.

natura funt timtdi. 125,^ auri grumulos vndisfms commixtos defert, ibid.
perpetub funt manfueti. ibid. Euphrates ceteberrimm amms SjrU. 497, a
feri,manfmfieri Jkctle pofunt. ibid. eterrefiri parad/fi pvomanaredkitm/ ibid.

hominem amant. i2.6,a nomen habet a Jecunditate*. ibid,

eorumcaro anonnullis comeditur.- ibid.b cjuas vrbes & regiones /illuat* ibid.

«^ plauslra & araira trahenda fiunt commodi. Sjriamflatistempsrtbm inundat. 498^

eft termmns Iudce<e.
127,3. ibicL
*'» mttitia vfum habent. ibid. Euphemocares Siityros inuenit. ?8,a
«j Mtthrtdates Ponticm cuflodiam fui commit- EutrapelU fj/mbotum, fimij. 7j
tebat* ibid. Exanthemam curantur per germina arboris texocll
tujd,& ex aqua fumpta. S, b
:

circaripasTigris fiuuij inuentiqui crines vtrtdes .i 5

&oculos glaucoshaberent. 184 a Exploratores hofimm apud Mexkanos vbi ecade-

£qui fcn btfulct in tAZthiopia generantur.' b rentur, 1 4*> b
9 1 ,

Erenem ,cftmin pueritta admodum defirmis fittfiet Exta bouina ,corde carentia '
, futij C<efamparrtct~

k S.ffolumba, data benediclwne , in firmofum dium prctfignabant. 3>'5

mutatus eji. 45*>b EzechieiiPropheta an pygmaos nouerit. §5 , b

jfcriceti apud Septemtrionales gignuntur 92 a ,
Ez.tetllapis chalybiscotore , fjecies insfldk vtrtmu,

tota p&ne hieme dormtunt. 1 2 3 ,b 374,3. 379, a ,,,,,

^- i//o veterno pingmfcunt. ibid. aihgatm metacarpo,dyfenteriam comfefcit. 374 >*,

maltgne aflutt funt. 1 24, b nafo^auteuiltbet parttjanguinem Jlillanttpulue-
remeiminsjergutitffifiendofanguiw. ibid*
*or#?» pelits tnvefiimentorum vfumvenit. 117,3.
rdmenta etm fumpta dyfentertcis medentur»
Erinacei humano modo Je compiext cocunt. 9 3 ,a .

/£#<?* *« /»»?£« annexos habent* 1 1 3 ,a 379>a ,

ventris dole rem fifiun t« i-b id

maltgne afiuti funt. 1 z^, b
mutattonem Aquiionis in Aufirum, dum fe in naribminsfierfaffangmnsmretinent. ibicl;

hemicramam fandnt. ibid.

cubile condunt ,pr<zfagiunt. 125 ,a
j^»* femifiri , hoc esl medU natura inter fera &
manfueta. * 15 >b F.
«w# z» «»w abjlergendt vim habet. 3 > b
Ermpnmons.vidcflermon.,. FAciem a macuiis emundant radices hetba axix-
Erodim ex Autho fiiclm dtcttur in fabulis. 5 2,b tlacotl. 350, a
Erogemons propter terra mottsm in eofallum cele- corrugatam extergit herba azjpan. 3 5 6, a
,

brts. 4&3>b Fagus tefie Orpheo locuta efi 4-5 =

a
JEruc&cxoleribmgenerantur, 32,b Eaiafott ,aper Indicm.fimtiu efl noslro apr-o. 170,3
firamen in dorfo habet per quod refftrat. ibid. b
<?# rore etiam generantur. 99, b
quomodo capiatur. ibid.
Eryfipeiata curantur pufiapifciculo cum miltomame
tigridi plane admrfatur. 71 a
permixta&admdta* 249,^ 1 >

289, cicutetut} esl placidus, ibid.

item per apphcationem axocuillirLj. fi
item herbaatatapalacatl. 3°7» a Falco egtegtus locum KtldarU fiequentaui^, folttus
ttem radtctbm arboris tuna» 3 ll >^ infiderefHmmitatitHrrUj 43 8 >b
voca-
 M E M O R A B I L I V M.
fyocabatur kuU S. 'Srigid^. ibid. narem anteriorem dtffiftam habent, iti,i
a cttntlit m veneratione quadam babebatur. roftrum quoque habent. ibidl*
ibid.
lingua eis tmbncata afferitntis. ibid,
faremtbinonadmktebat. ibid. dentes peclinatim coeuntes habent* i bid,
natura infttnilu ad Fenerem aUmjrocnl indefc- eorum morfm venenatm, ibid.b
cedebat, & namra ibi fatisfacieba t, ibid mucrones vnguiumin digitorum vaginas condunt
Eccleftafiicis viris puritatis (peculum fuit. ibid. H4,a
Fames fedatur efu foliorum berba coc<& aljj cibi cauda earum
, fi fere longitudinc edrptti aquat.
deftnt.
Farra infuU quas auesgignant.
p^b ibid.
x36 , eorum pili funt venenofl. ibid.b
Farris grana e nafo muUeris cniufdam orta. 3 1 b muribm
,
aduerfanturi 124 a
Fauciumtumores dtfcutmmur folijs herba tlatlan- eisnonnnlli vefcuntur. iz6,b
cujaimpoftcis.
340j b Femina qu&dam Inda bis in anno pariunt 1
j 3 ,a
.

item herba acuychehuariraquh 3 c 4, b ?k j/t/W^ Arupiniomnes claudicant.

1 3 6,a
Tcebrescurantur radtce herba acxojatic infannam
ih regione Siranagar agricultmam exercent viri ,
redatla, &
e ftigido quodam iiquore fumpta.
nentx g 5 ,b 3
ibiquepro inauribm vtuntur foliis oblongis cu-
item folijs herb&totoniUzf>atlituJis ,refolutis ,& iufdamarboris. ibid.
ex aqua fumptis.
3 $ 2, b F emineaimago,manm injtarorantis inattumattol-
itemherba tcnalxocbitl pagilli menfura ex aqna lens, a Lambis Ttberenjium Sacerdotibm colitur,
hordacea vel cichorij epota.
3 5 2. , b & diciiur Mater Dei. j 40, b
itemfolijs herba tonalxthuitl ex aqua refolmis, Feminisirr.becillibm vigorem addit maguey maonm.
epotiftjue pugilUmenfnra , aut corpori illitk. 30i,a
35i,b Femfiella habetur in tuguriolo quodam extra Cai-
n
item herba acaxaxaru. b rumftn qua B.Ftrgo Chriflnminfantnlum repo-,
3 5 3 ,

item fuccoradicis herbaquaquauhtz.ontic.

355^ fuit -
422,a
item femine herba chiantz.otz.olU, fumptomatu- Fer* ex auro & argentd ad viuum efftBa erantin hor->
tino tempore, & poflremo vefpwe. 3 56 , b to ad anlam Ingarum Regum FeruanorurrLi.
item folijs herbx hottz^iloxitlanethina tufts & tllttis. I40,a
3693 Fermentum ex maizjo apud Mexkanos quomodo
item foltjs planta cempoalxochiitlcontufis
, & ex paretun $24a
aqnavelvinopotu. tyY-a corpm extergit. ibid*
item ychcdtetlterra candentis genere,ex aqua aut vrinam euocan ibid,
alio potu ftigido fumpto. aiuum expurgat.
376 a ibtd,
itemramentts lapidis tz.oonh 17 9, renum nimtoscalores tollit, ibid
item cum fudore radicthus herba axixtlacotl. Fernigenan Hibernia prouincia~, in qua ex S, lusli
35°' b imprecatione mures maiores non nafcuntur
Wdentes curantur fucco filiorum & pomorum 426,b
he rb& tm<z exprefto. b
3 1 3 Ferrumigpisnaturamreypit , ideoque Itquefteri aut
item puluere lapidis ahuachlotl ex aquafumpto. mollirt poteft. 6i,n
379' habet fuam facieni,funm os, fuum tergm,<& cal-
infsmttnm fedantUr herba ataupalacatl. 07 ,a CCSi
3 '

,
i3i,b
interpolau fanantur herba abaxilotic. l
3 5 4^ in (fantabriaabundantiffme prouenit.
409 b
&
;

curantur fucco foliorum

pefttlentes pomorum quomodo commodiffime tempcretur. ibid,
herba tnna exprefto. Feruentia ,fons mirm in agro Cadimenji Hifhania,
3 1 i,b
quartam curantur herbatexaxapotla , tttsa^ il- qui quidquid ei admouetur abforbet, 409 >a b
litnque ante eim acceflfwnem.
341 a Fefiorum dierum reltgiojitas magno miraculo ctfca
item folijs herbn chilpatli. 6 3, a fontem hortomm , de quo in Canncis , docetur.
3
'

item carambolu»
3 I4,b 464, a
iertiana curantur fucco radicis herba pinahui-
Feflucd ex ramis arboris mttlii idonea funt expur-
hniz.tli.
3 37 b gandis dentibw. 29 5 , a
Febrium calores temperat arbor achioth Fiat, in hiftoria creationis,quid fgnificet.
3S5& 5 o,b
item fuccm velftiilatitim liquor herixe acmche- Fiber dentes exertos loabeti 1 1 i,a
huariraqunt. .

3^4^ Fibra in herbis qUidflnp. 1 3 o 5a

Febricimntibm quidmedeatur. i&jfc.i-joz Fibri inundatwnem fimiorum , in quibm degttnt,
eis exhibetur refrigerij gratia matz.atlijiuepmea
pr<zfentiunt. 125^
Jndtca.
eorumlinguas humetlat itu decofii radicumherba
3 3 f a FiceduU caro min/ts Jiecat , & ventrem procurat.
n6,b
tepeamath "
3 (> o b Ficm ftzpe mutaturin caprificum-a lo^.b
eis conducit arena jttacxallio §
2 a 7 '
Fidelitawerga Principes fj mbolum apes» 7 .a
Febrifuga loca bumentia amat. 1 o5, b Fiechm Hibernm prozdtcationi S.Patritijfeopponit,
Fel quodnam vehementius Jit, quod remifflm , exco-
444., a
loredifcernitnr. Fd 'Arabtbm dicitur elephantm
1 1 8 a 1 9 5, b ,

Fel hislricis inMalaca mirabilem gignit lapidem. Fimm gallma wter pabula fnmptus boues intertmit*
i86,b '

111^3.
Feles m Rhenea infula non nafcumur. 9 2, b Firmamentum a ftolo Deo eft fatlum , quamuis ex
quamdiu vterum ferant. 04, b materia. 50, b
tiiultosfimnl fcetmeduntj. ibid. FUgellattonis Chrtfti memoria in Jndia Occtden- \

tali
 1 a
z . . . .

I N D E X R E R V M
talt viguit ante poflremum Chriftianorum aduen- dolorem eorumdem fedanil ibid.
tum. 74,a pitPtitnm eos erodere fotttam arcent. ibid.
Flamma qutd fit. 6 , carnem exbmftam circa eorumdem radkcs in-
humoremin fehabet. ibid. ftaurant. ibid.
Fiatm difcntiuntur refina arboris ahoehoeil. $06, oris halitum emendant. ibid.
ttcm iubebis. 3i4,a. Folta herba cacoxihuitl medentur vetenbm pUgis*
itemtragongano Quaubnahuacenf. $i6.a 37o,b
item iure dccoclt herb& tlalatochieth 3 1 6,b tP2Ja & applkata verrucas corrodunt, ibid,
. zVew W£i cocolmecath 3 2 1 ,a pr&ctpue praputij & pudendorum. ibid,
itemolcacatz,anherba. 3 2.2..,a Folia planta cempoaixochuttl comufa , & cx aqua,
necmnherba ololiuhqui. $ 37> a aut vmo pota, ventrtculum ftgidum contempe-
pro#f phehuame.
e/z<*#? /bf r^? i bid . b rant. 37 1 ,&
itempuluereradkis herba curitzjm 3 38,a menfes 3*vrinam,fudoremeliciunt. ibid,
item folijsherb&tlatlancuya. 340,^ ftatm difcutiunt. ibid»
porro herba tlaquequetz.ah 341 ,b Venerem excitant, ibid,
& herbula cbkhimecapatlu 346, b cacbexiam abintemperie frigidacurant. ibid»
/»cco f/s#<«?« herbayyaubUi. 347 > a obfirutliones aperiunt. ibid.
$• radkibm herba axixtlacoth 3 5 o, b conuuifa laxant. ibid»
&radice berb&aboapatli. 352.^ hydropem leuant. ibid»
**<?w fc&jfj kr&e acutlotl p«gi//* menjura ex vmo ,
ventremprocurdntj ibid»

fumpta. 357> a febribm medentur. ibid

e^- «wttce for£<« jpe?/. 3 5 9> a

Folia herba chtlpatii mira velociiate & ejficacia cor-
quin&nucleo , fi-utlu ,
gummi & vino arboris pm ab buMonbm expurgant. 36 3 , a
molle. $6 i,a. quartanis medeniur. ibid.

& aleo quod ex arbore xochiocotz.oquauetl ftiilat. dentium dolores fedant.. ibid»
ibid. palmarum curant^
lichenes ibid.

malabathro item* x66 b 3

fcabiem fmant ibid.

necnon cortke fttpitum berbdt buyo buyo, in fart- vkeribm putrtdis &
cancerofis opem ferunt*

nam redatlo, in corpm fumpio.& 3 6f,i ibid.

balfimoquoquearborishoitzMocbtth 3^$>,b dyfenterU opituiatiiur. ibid.

fucco infuper berb&cacoxibuiti. 3 7 o,b

atque artkulorumdoloribus. ibid„

deniquefolijs planta cempoalxochuitl contufis, & t

Fohaarboris c.ochttz,tz,apotitufa , & nutrkum fa-
exaqua am vino potk. 3 7 1 sa pillis appofitd, medentur diarrhoeis infantuiorum.
#• amb:a. 379>b 3£i,a
Florenttusquidam Eremicbla, virfmplex & oratio- Foha arboris hoitzJlochitlane\hin& tufa & iilim fe-
nideditm. 45 2 a =
bres arcent. 569,2?

vrftmad fevenientem pecudes in pafcuis cuslo-

'

Folia herba tlatlancuya impofita , medentur vicert-

diretubet. ibid„ bm. 3 4°>.b

eiufdem vrfi occifores maledkit, qui & ciephantiafi dolores e ftigore ortos , vel lue 'jndka , lemunt'.

corrtpiuntur. ibid.b ibid,

valde proindedolet. [ibid. faucium tumores difcntiunt. ibid.

.F/om fint parsdectduaplantarum. 128^ fudores euocanii < ibid.

cjuidftnt. J29,a_ ftatm difcutiunt. ibid.

.

ibid. neruorum refolutionem fanant. ibid.

/#<^ partes habent.
epileotkis fuffitu tuuant. lbid.
.F/w lericbunttnus notle Saluatoris natalitia pattla-
timhiat ,atque inde fe recludtt, quamuis ftccm & Ftf/w herba tonaixihttitl ex aqua refoluta , epotaque

*aridm 3 in teftimonium virginei partm. 4^2,b pagtllimenfurdl aut corpori dlita ,febres exttn-
aliter inqmt de eo 'Belomus. ibid guunt. 35 z >b 1

taffuudini medentur. ibid.

Fcetm mortuos extrahit mecaxochitl herba, 3 20,a
balfzmum quoque arboris hoitz,Uoehtti in pejfulos doioribm e morbo G allko fubueniunt i bid»

efformatum, & vulua obditum, $6<),b tumores prater naturam ,qui crura caputvem-
Folia quid proprie fint. 1 2«),a federint ob maium habttum.curant. ibid.

Foiiaherb& acmlotl pugilli menfura fumpta ex vino, afthmati fumpta , ftrttmis appofita, diarrhaeis,

fiatm difcuttunt. 3 57> a

vslionibm, vkertbm tnterms & externis me-
tufa & admotu > contratla membra laxant. dentun ibid.
ibid.
ibid. renumardoremmitigant*
corpora fuimine tacfa fouent ibid.
tumores prater naturam fipprimunt. ibid.

Foliaarbons aboehoetl tufa & tlltta ,crurum fcabiei iWz^ berbdtotomltzjpatlt tufa, refoluta, &ex aqua
& tumortbm medentur. 506, z fimpta, febres exttnguunt. 3 5 2 , b
inflammationes eorum emolliunt. ibid. Folta herba tz,abuengueni tufa &-adwota > medentur
& vuinera, ab abarcent.eis ibid, fcabiei. 543^
dentium doiores fedant,fiex aceto cum ijs coliuan- redac~tu vero in puluerem , medentur vicenbm.
tur. jbid. ibid.

hepatkisconferunt. ibid. iVw W£<« yetl ficcari permifa,3cc. pituitA expuU

Folta fiutlusherba buyo buyo cerebrum & ventn- ttonemmire euocant. 35
S b ,

culum roborant. $66,b aUbmati velut per miraculum auxiliantur. ibid.

concoBionem iuuant. ' ibid. vteri affetltombm mire conferunt , & pracipue
ibid. fuffocatimibm ibid,
demes ftrmant. t
 M EM O R A B I L I V M-
fyncopenfugant. ibid. qua in eo miracula contigerintl ibld
caput roboram. ibid. d Sarracenis &
Turcu m pretio habetur. 47 3 a
fomnum inducunt. ibid. ad eum Helena mirifica conslruxttopera. ibid.
ventrkuloviresaddunt. ibid. Fons Villa-nouanus rmrabilis*. 406,^
grauedinemcurant. ibid. Fonsquidamin Brafilia mirabiliter erumpit. 415,3.
sadem virentia mambtis oleoperunUis emoUita,&cc. varios morbos pota ctus acjua fanati i bid.

coBionem iuuant. .a cuslodiam habent FP. Societatis lefu. ibid.

359 eitts
appofita,tumores Uenis difcutiunt, i bid. alius in zAgypto , in quo ablutus fmt Chrtftus
k fligore ortos fedant.
dolores i bi d cum ibi lateret. 4^ 1 ^b
vulnera cancerofaextergunt ibid. alius tn Aiomonia,cuius aquis qttiabluitur,fiatim
carnemcreant,& cicatrice obducunt'* ibid. canm efficirur. 43o,b
plagas capitiinfliclas fanant. ibid. altm in Vltonta qtto ablutm quis amphits non
,
•
concalefac7a,Scc. dentiumdolorcs fedant. ibid. canefrit^ ibid,
torumdem puluis infpiratus , tratfufque narwtts^ alitu tn (fondb~lia,qui, licet remotm a mari,maris
verbera & cuiufuis generis fnppUcia fe»uri (ZsiumimitatuYi. ibid„
vetafc,.
'
ibid; alim in VVallia , qui & ipfe mare amulatur.
animum auget. ibid. ibid.
& ad tolerandos labores vim fuppeditat. ibid. alim in Vltoniainquoligna pofitapofi fepten-
,

Folia arbufcuU yohualxochtli, ftixa , exprcfioque nium laptdefcunt. ibid.43 r,a

fucco comefia , coryus extergunt & impinguant. alim in Norvvegia , in qtto non tanttim Ugna , fed
3 1 i,b &lina Une<eqtte laneaque tela pofl vnum an~
,

fjncopen ,peBariimpofita ,ex timoribus profeBam num lapidefcunt. 454 ,a

toilunt. ibid. Mim in Cappadocia ,in quo quidquidinfra aquam
Foliaarboris jtz.amatl vlceribus profunt. ^6o,b fuerit, vno die lapidefcit. ib id
quid fint.
Folliculi in herbis 1 3 o5a alim in (fonaUta homimbm fatubris , beflijs pefii~
Fons zAthiopis vnde fic diBus , & vbi fitus. lens, ibid.
472,a aiim in Gallia viris vtilk,feminis inutilis. ibid.
. . x .

Fons Boetius adeo pdutaru vt aquaeius Itti qui- , alij duo in Sicilta quorum alter fieriles fecundas 9
,

cumqm fangumis fluxum patientes fanentur.

,
aiter fecundas fieriles reddit. ibid.
406, b alijmultiin Britannia malorumprognoftici. ibid.
Fons Capharnaum vbi oriatur,, 4S7 ,b alimin Gallia itidem prognofticm. ibid.
in tres rtuos diuiditUr. ibid. alim in Sueuia, qui fole oriente fcaturlt^ occidentt
ab eo regio quam allait dicitur Capharnaunu. ficcatur. . ibid,
ibid. altm in PicTnuia , q ui hieme nullis , aftate plurimis
mons ille e quo oriiur> diciturmons Chrifli, & aquis fcatet.: ibid.
quare. ibid. alim mirandm a Plinio defcriptmi ibid.
ineo duodecimfunteleBiApoftoli, 468,» alim in Hungaria , homintbm & animalibm
<vari&ibiconcionesaChriftohabii&. ibid„ exitiofmi 43z a ?

Fons Caunenfis in Hiifanta 3 qui quidquid ei admo- alius in Armorica Britannia, mire pluuias exci~
uetur abforbet. 409^ tans. ibid.
For.s EUfeivbi fcawriat. 46i,b alius in Sicilia , qui ad rubntm colorem intume-
ciusaquas deduxit Archelaus Herodis F.ad irri- fcebat. ibid.
gandos campos,6cc6 lerichuminos. 467^ almsin Momonia, quiiaclus vel vifus ab homtne ,
olim quoflibet ftuBus, & partus etiam hominum pluuijs furit. ibid.
exftinxit eius aqua> ibid. alius in Cjrenaica . qui humanis manibus tatlus,
eius item aqua admodum efi fapida. ibid. intumefctt,fluclus latlai, & velut mare feuit.
JEons hortorum, de quo in (fmticis Salomonkt qualis, ibid. b
Crvbiariatun •

4^3,b alius in Halefina regione,qui dum filetur filet

t , ; fi
vocatur etiam Sabbaticm, & quare, i bid tibi& fonent, exultat b & mtumefciti 43 3 ;

Titm Imp. miraculum circa eum pattari folitum aUusapud Garamantati de die frigidtffimus,notlu
explorauit. ibid feruentiffimusi ibid.
appellatm eft etiam Sambation. 4^4,a alius qui fu res & periuros proditi 4 3 4,a
& Goz^am-Ji ibid. aUusitemqui periuros prodit e? punii. ibid.
txmonte Libano oritur. 4Si,a alius,qui peliucidus manebat ,virgine eumintran-
,
Fons lefu in AZgjpto vbifitmi 46 3 b , te^ polluta verbjurbabatur, 4 3 5 ,a
e irrigantur balfameta? ibid. aliusqui pudicitiam indicabat. ibid;
alim in valle fofaphat, vbi JB.Virgo pannicu- altus apud Carthaginenfes,in quo oleum fuperna-
ios fefu ablmfie dicitur. 47 z ,a tat. 43 5, b
eim aqua febricitanttbm medetur. ibid. altus d/tmonum illufione noxius, a S. Columbd fa-
Fons UBemtn nAthiopia Chrifiiammilitu innocen- natur, 4.5 i',a
;
, namfignificauit. 385^ Fontes admirabiles inprouincia Caizjimu. 38 a
5

JFotts Lou^ara mark infiar <&flum patitun 3 9 5 ,a aliusitem in Boiuca, infuld , cuius aqua lotus de-
alius quidam prope Ftanam confert agrotantibm crepitm fenex vlYih robur adeptus eft. ibid.
elicicndo fudori. ibid. Fontes ad Santlorum merita exortt. Vnus Madriti^
Fons SamarU quater m anno coloribus variatur. prectbus SJfidori agricoU. 43 5 b ,

4 7 2,a aqutz eius febrienttbus conducunto ibid.

,
Fons fignatm, in Sacris celebratuS) vbi fuerit* 47 1 ,a aliusad preces S.Iuonis. ibid.
Fons Sdoe vbt fcaturiat* 47 ; b 2, aliusadpreces S.Auguftinu 45^,a
aiim
 ..

1 N D E X RERVM
etlittt ad merita S, VVenefreda. ibid* Frutlus arbonsmoUe •ventremftiperionmcorrohorafi
alttts ad preces S. Clementis. 4 3 7,a & tnferiorem calefacit. 3 6 1 ,b
Fontes ex auro & argento fatliin hortk ad aulam vrinam elicit. z6i,z
Jngarum %jgum Peruanorum. 1 40,a vuinera recentia & inmterata CMfolidat, ibicL
Fontes Lafie quales fuerint. 47 2,a fanguints fiuxumfifiit. ibid.
Fontes facri in Htsfiama olimfuerurit,ejui ad Bapti- h&morrhoidascurat. ibid.
fmataPafchalia exundarunt. 395> D $?6,a - ocidorumnubes dtjfipat* ibid.
Fontes Tamariciin Cantabria, & mira de tjs ex PU- fiatus dtffipat. ibid»
nio. 4o<?.a membra corroborat. ibid„
Formica Phrygid oputentiam Midtfignificabant. 3,b gingmas & dentes confirmat. ibid.
Formka piendunia aut interlunia dignofcunt.ibida. orts vlcertbus medetur. ibid.
fcugalitatis osConomica funt fymbotum. 7,a Frutlus funt pars dectdua plantarum. ) 1 2 8,b
ifern arifiocratia. ibid. Frugalttatts osconomica fymbolum formica. j&
quanta illarum induBria. 1 1 ,b Frutex qnid Jiti F28,a
quomodo eas aiotochtlus venetur, ibid Frutices ex attro &
argento ad viuum ejfitli erant
agrotis vrfis fnnt pro remedio. 1 2 2,a inhorto adaulam Ingarum Regum Peruanorum.
in Phdippicts infulis duo earum genera reperian- 140,3
tur. z8<),b Fuct ex afini cadauere orimtur. /
97^
montem Leana alba inueninntur.
circa 190,3. Fuga Xerxts per leporem ab equa natara pramon-
earum Jiercus pdos nafci vetat. 2.24,^ slrata fmt. ?.&
Formicarum mater ,ferpens in Jormicarumcuntculis Fuigurationes quomodoin corpore humano repenan-
degtns. 272,a tur.
4, a
pukherrimus omnium ferpentium , & innoxtns. Fuiica matutino fm clangore temporis prafitgiafug*
ibid.b gertt. 1

j^
tufus appcfitufijue tumores prater natnramexor- eim caro humida e$~t,& ventrem procurat. 1 1 6,h
tos difcutit. 27 j,a Fulmena qttibujdam adoratur. I41»b
Fortttudo k Stoicis dicebatnr ejfe animal. 1 7 ,b Fungt arborum fine radicibm viuunt. I l8,b

eius fymboiumiec. 6 b ,
Fungus Uptdem in Noua, Httfania reperitw.
Foyenjis ager in dtttone D-onantenf prouincia Leo- 2j>5,b
diet?fis,&de ftatua B.Virgwiseo in loco hittoria. Fures quomodo apud Indos explorentur. ? 6 oa b
4ii,a,b
Fraclis medetur cauda animalU tlaquatz.intufa,& G.
vnius drachma menfura cum acjua bp terve fum-
pta. 1 57,a GAcirnia arbor Indica. 2 9 5 ,a
Francifcus Affifienfis auiculas fibi ad nutum cbfc- ex fiuclu eius exprimitttr fapa , pmgando
;

quentes habmt. 20 3,b gutturi&raucituticonducens. ibid,

mantbns eius cicada infedit. i bid ex ramis eius deficcam eltcttur ignis velnt ex JiUc&
Franctfcus 'Diaz.ius ad fiontem T.Virginis in Braji- percujfoi ibid.
Uaab igne Jacro curatur. 4 1 3 ,a Gaicanus pifcis , cjuo adalios pifces eapiendos Jndi
Francifcus Gatlia Rex concham cum auicula in ea vtuntur. i$o&
natam dono accepit. 5 1 ,a quomodo pifcationem fuam obeat. ibid. b Sc feq.
.

ecjhum item ex ceruo & equa generafum. 9 1 ,a Galgal vox Hebraa catum fignificaL. 5 8,a
Francifcus Hemandes Philippi II. Htsfaniarnm Re- Galltcm morbm. vide, Morbm Gallicm a
gis primarim Aledicus. 1 o,a Galttna fciagraphiam calient. §,b
etujdem Regis iufiu mifius fuitm Americam , vt earum caro mtnus ficcaefl , nutrit competenter* &
nouiorbismiraculacoramvideret defcri- & 116, b
beret. ibid. Galltna &
gatlm iugulati &afft,ad comprobandam
Francifcus PerezJtus e Soc. fefu, corpus fuum inter tuuenis cumfdaminmcemiam reuiuifcunt. 587,!?»
'

patfperum cadauera fepettri iubet. 44 y 3a & feq.

Reltquia eius pretiofijfimt thefatsri infiar afieruan- Jingulis feptennijs progenies iUornm renonatnt.
tur. ibid. 388,a
JSIegapatani ciues eius meritis ab exatlionibus Gallina quadam Manrefa aquisfubmerfa % a S.Igna^
iniquis liberantnr. ibid.b tio Loyola vita reslitmtur. $85?5,a

fceietu eius miromodo connexumeftrepertu.ibid. ea mmcjuam poHek altjs GaUmis iun^ fota tn-

S.Francificus Xauerins imaginem Cmctfixi ,quam cejfit. ibido

inmare ad itlud fedandum miferat ,cancri mini- GalUnafa auis e cornino efl genere, x 24,b
I4,b fcedts cibis vefcitur. ibid,
flerio recipit.
<tAfntonium quemdam neophytumjtcuhrum, ma- vbinidificet nefcttur. ibid*

nuum pedumque vfu defittutum curat. 446,b penna etm exufla cmts vetatpilos nafci. ii?id„

item matrona cmdam locjnelam reflttuit. 447,a caroeim comefta morbum GaiUcumcnrat, ibid,
alta item matrona ab eo curatur. ibid. flercm etm prodesl melancholtcis. ibtd.

adeiusinuocationemincendiumfiftitur. ibid. cor eins fole exficcatum , admodum esl odorum.

imagmes etus Lufitanis in hofltm euntihus funt ibid.
ibid.b in aUquibus locis occidere eam non licet. i bid.
locoarmorum.
Frenesmorbus , qm equos intra duas horas occidit. CJatlina Aioz.ambicana ntgras carnes habeht. * * 4>s

I2i,a Galli cantu fuo tempora diftmguunt. * >b

Fngus pellit pulnis berba olotiuhqui refim mixtus. caro eorum mtnns Jicca efl r & competentsr nnt nt.
in5,b
337; a
itoni*
 U E M O R A B I L I V M;
'komb us fitnt maximo terrori. i 2 4 ,a quercio D. Virgtni GuadalupU dohomittitur;q'nod
hominis cranium extimefcunii,. ibid. tn objidione Goenfi periculum euafifiet. 599 ,B
*'« pluribm IndUrum plagis fub dimidiamnotlem Ghuten , qnodex arbore tzjcutlt conficitur,condu-
tacent. 2 1 4,b cit ptcloribm , vt pigmenta tenacius hareantu,
Ganges India Orientalis fl/tuittt aurifer. 38 1 , a 3<?2. 3 b
per pontes cX niuefirutios tranfmeat: 3 8 5 ,b Goenfis pifcis mira forma. 246,3
Garagay qualuauis. , 22.5,3 Goifugel, atm infularum Farrarum: 2 3 7,a
Gari&im qualis mons\ 48 i-,a Gonambuch, auis minima BrafiUana, qua fcarabeo
^f qua in eo contigerint. ibid. maior non efii 240,»
ibi temvlum adinfiar Icrofolymitam adificatur: tantm fuauitate lufcinU non cedit, ibid
ibid. wuemturetiaminperu. ibid.
ibi flatuitur idolum louis Hoffitali-s: ibid. Gotorrica locus tta appellatm,vbi lapides reperiuntur
Gttfpar Quichtfuque, firtijfim.m & confiantiffimm cotumicum figuram haventes. 3 9 o, b
Chrifiiathletes. i$i& Goyot, (pecies herb&abaca. 3 6 5 ,b
Gaulm tnfula venenatis beslijs caret. 4Jo>b Gracult fuperfluos humores degufiatis lauri fohjs ex-
Gaz.elU in Indta nafcuntur. 9 z ,a purgawtj. 8,a
cornua habent modice adunca. 1 1 1 a .
Grxa auium pennis in fcribmdo non vtuntur , fed
vottum item longttm efr procerum. 1 1 2,b arundwe quadam: 459,^
crura earum poBenora priortbus funt longrora. Grajfa quak animal. 1 9 1 ,a

113, Grana farris e nafo muliew cuiufdam crta.

tauda earum corpus longitudine fere aquat.
H4,a Granadilla in Peruanis monubm (fonte nafcitur.
habenh
pilos nitidiffimos 1
1 5 ,a
tofque rufos adpalltdum vergentes. ibid. nomen idaccepit ab Hifpanis, & quare. ibido
tiigram fupraoculos lineamhabent. ibid.b in floris eim folijs paffionis Chrifii figttra delinea-
in Sinarum regnoamcirca innsnmntur. 1 84^ t£ conffictuntur. ibid.B
mofchi materiam fuppeditant* ibid. Gratitudtnw fymbolum cants: 7,1
'

flluas incolunt. ibid. Grauedofanatur herba texaxapotlajadmpta naribm t

yuomodo neccntur. ibid. &vapore eim injpirdto. 3 4 1 ,a

? pelle earum ficculiparantur. ibid. ..- itemficcatis folijs herbayetl. 35 8,b

Gebal. vide, Gariz.tm* Grauidarum alui fluxum fislit aqua, in qua tuf& ra-
Gelboe mons qualis. 48 3,a dtces herba apanchoola aliquamdm maduermt,'

Gemma quomodo in Borealibm regionibtU colligan- t ransfufa per colttm & poutu. 3 5 1 ,a
tun 2J5,a Gregorim Magnm Supplfcationes contra pefiem in-
Genethd ames rotundas habent. 1 1 1 ,b dixit: 399>a
/»»* femtfera, hoc efi , medU natura inter fiera & iconem D. Virginis in Supplicatione circurpfert.
manfueta. izfh ibidi
Gengibib Turcarnm > Arabum & Perfarum , es~i eamdem D\LeandrciHiffalenfidonat* Ibid.
gingiber noflrum-. 347^ Grm filentio fuo prafitgia temforis fuggmt. 3 ,a
Genicula in herbis quidftnt. 1 2 9 ,b ex Pygmdt.a facTn dtcitur in fabuiis* 5 z, b
Gempat arbor in Amertca magni aflimatur: 3 07 a ;
Grylli qaomodo in cimtatem S. Thoma in Indik Oc-
jfoo-0 «^* barbari , profecluri ad belium , aut ad cidentziiivenerint. 288,b
inuifendos amicos,aui adfolemniiatem aliquam, Gryphes an vere 89,^
extiteriht.

totum corpus madefaciunt. ibid. Guada Mauris aquamfignificat: 399,b

Gentiles quid de anmalinm origine fiatuerint. Guadalete B&ticafluuiolmfdiblm etiam Lethe.^o^b
5i,b Guadalquiuir flwim,alias Batis* 405,
Genuum fiigus & dolow pellit herba cacalttyn. Guadtana fluutw. vide, Anas.
Guanabana,fiuc7tts Indicm. 3 3 1 ,b
?Geographia Salomoni fmt cognita. 7 3 ,a Guariagua regio prouincia Caizdmajtn qua funt ad~
ttiam Ingis Indit nota fmt. 1 39^ mirabiles flbmes. 38i,a'
'Geometria hirundinibm nota. 8,b Guart,quaIisarbot: 302,a
Gerfera ciuitas,vbi Saluator eos quia damonio ve- varia apttd variosnomina habet. ibid.
xabantur,fanitati reflituit: 474>a notlu floret &fuauijfime oiet,SoIe ortoflores amtt-
v

Getulm aures rotnndas habet. 1 1 ,b 1 tit,&tolumarcidaapparet: ibid.

Giaufi albend , jic Auicenna vocat coccum arborem* flores eim cor reficiunt. ibid.b
197,$. fiuflra eammuhi in Htfflaniam transferre fnnt
Gigantes fuerunt circa PaUslinam & in Peruana conati. ihid.
regione: 84^ de ea Indorum fkbula-. ibid.
Gigantes a Joanne Aluare Maldonato in India in- Guayaz.4 radtx Indica -, e qua panes conficiuntur.
uenti funt canino p<ene vultu. 1 3 i,b 330,1
Gingiuas flrmat herba cocolmecatU 32 1 ,b Guayba qttalis fiutlm. 328^
easUemherbacacaltzJru. 3fo,a - Guaycurt ,
gens barbarajindiemviuHni, & nihd
eas item herba tlatlauhcapatli. ibid. poffidere volunt. i4l,b
item nuciem ,fiutlus , gummt & vinttm arboris etiamvenenatacomeduni. ibid,
molle. i6z,-x nud.iincedunt,vt fecunus viuani. ibid»
Giires quando coeanh 9$,b in cute fibi pingunt vefles Hijpanicas. 1 42,a
dentes exertos habenu iia^a vmck vxore funt contenti. ibid.

Globm ferrem tormenti bellici ab Alphonfo Alba- verbetibmadmilitiam feexercent. ibid.

Aaa enam
 b . . .. a . » A
,

I N D E X R E R V M
r
etiam pueruli trium vel duorum annorum pungi Hetlor 3o'e'tim vidtt aues in concha nafci.
51^
& cruentari petmt. ibid. Hedera qmmodo ecerm viuicormbmnafci potueru,
-viri fknt ignamffimt. ibid. 31,
fimina verb maxtme induflriie. ibid. quandoque in
arboris magnitudinem accrefcit
, &
l
T>eum nutlum agnofcunt. ibid. naturam exmt.
fiuticis 128 a
tiec d&mones vlios, ibid. Helena infigne m Bethlehem templum confiruxL
animas poftmortemvagaricreduni. ibid. 4<>9,b
(jHazftungi efcas fuasfwe (ate condiebant; 37 8>a Helenm onagros & crocodtlosfibi obfequentes habuit.
Xjttchon planta pefttlens Indta. 3 3 1 ,a 101,3.
Gmtguit,qHalisauis. zo8;a Heliodromm^uk^cHmSole Orientem & Occidentem
Cfularbor vndenata. 5 z 3 b. vide* Guart. pettt.
2 k
Gummiex holli arbore Jndtca defluens vrinam euo- Helleborm niger equis ,bobm & fmbns efiexitialts.
cat. $4 8 a > 111,3.
vterum emundat. ibid; Eelocapolim,fpecies arboris Indic* capolim.
344^
fiertlitatem fugat, admotum Vulaa. ibid'. Heifmgega&,aues tnfularum Farrarum* 2 3 fjb
diarrhceis djfemenifque medetur-. ibid; Hemtcramas fanat puluu arboru hollt nattitm m-
menftrua eltcit.

corporiagilttatcm inducit:
ibid.
ibid.
tferfus.
ttem ramenH lapidis ez,tetl,
H g ia

37 9
0^* emotltt,& corpmflextbtie reddiu
Venevem exettat,
i bid
ibid.
Hepaticis confcrum filia arboris ahoehoetl
tlhm -
tufi &
3o6,a
w/*Wj confeYt. ibi d Herbaqmdfit. lx %^
argemata difcutit, ibid.. Herba mtmofa ,
qualis planta. 3o 3 ,a
Gummiex arboremolle fttllans ventrem fuperiorem curhoc nomine appeitetur ibid.
correborat, & tnfenorem calefacit. 5 6 1 Jb fingnlis noclibm Sole occidente fenefcit &ficcatmi
vrinam eliat. }6iA orientevero vigorem denub reapit*. i b d. i

vulnera Yecentia & inueterata confolidati ibid; foliaeiuivulgocomedunturcontratuffim. ibid.

fangmnis fl.ttxumcohibet. ibid; ttem ad petlm purgandum. ibid,
hamorrhoidas cHYat. ibid. & ad vocem clartorem reddendam. i bid
oculoYum nubes diffipat. ibid j renum dolortbm eft vttlis. jbid„
J&tfw dtfpellit, ibid. vulnerarecentiaglutinati. ibid.
tnembra corroborat. ibid. Herba baknavum teYgoYibm quandoque innafcun-
gingiuaJ & dentes confirmat, ibid tHYi
3V*
oruvicertbmmedetur. ' ibid. Herbula, qtta CYHcempYafefert enafcitUYinomnt-
3

pitmtofos humores purgat. ibid. bm adtficijs qu& Petrm Cfonfalez. de Mendoz^a

Gummiarboris tm& Yenum & vrin&catorem tempe- C*rd. ut. S, Crucis m Htffania adtficamt.
rat. 3 1 i,b 39S,b
Gutturmorbidum curatur,ftcaputferpentis teuhtla- Hemerobim,£mu!us Solisi z ,b
c-oauhquicoltoatligetHY, 269,0. Hereb vox Hebraa calum fignificat* 5 8,a
Quttmis inflammattones curantur fuceo foliorum Hereditas qmynodo apud Gaz,iquas Cumanos inbe-
arbortstomatl. 3i5>>b redesdeuolmretur, i$7-f)
quomodo apud VeruanoSi Ibid.
H. Hermaphrodtta tnter nonnulks barbaros frequente?

HAemcrrhoidat curat nuclem,fruHm,gttmmi & Indis fiunt exofi. ibid»

vinumarboris molle. $6i>a Hermogenes abfque vi diuina omnia e terra ebuliijftc-
item herba tlatlauhcapatli, 3 49 ,b fiatmt. c
2 a
Hareticm quiddm pifcmam ftcram violans , mtra- Hermon mons varijs nomimbus appelUtur. 48 1, b
hiliter diumttm punttm, 3?6,a vbifitm. ibili
HajfheYt,atjis tnfularumFarraYum. 2.37> a leones,pardi & leopardiin eo habitarunt. i bid»
Halitm oYti bonm YeddttuY,ft cdYdamomumfiequen- habmt vaYias fpelmcas. i bi d

tiusmanfitetur. 3 1 4,a. vide,Or# halitm, ab Ifiraelttis occupam , dimidiatribui Manajfes

Ham, locus tn quo oltmhabitaueYunt Zazjm fiue gi- affignatm futt. 4,3 5 . a
gantes. 4§6,a Hermotimm CUz,omenm corpoYe fuo, vt putabamr,
HamcueYo ,fpecies cucurbitarum Jndicarum, 3 1 c,a egYeftm vagabatuY, &qu<& inremottjfimis regtont-
Hannon olim non mihores nauigauones infittuit quam bm vidtfict referebat. 4 5y b 3

Lufitani. 73> a Herodes Afcalontta fepulchrum Dauidis fpoltam-

Hapaz,tochtli,fpeciescuniculorHmin Noua Hifpa- rm,dtumitm prohtbetur. 478,b
nia. i6i,a Herophtlm homtnem animaltum difcipulum efie dt-
Haran ciuitas MefopotamU,alias Gharra* 49 9 >a xit. 7s b
Hariphim vox Hebr<x.a,cdum fignificat. 5 8,a Heuilath terra qm fit. 49 9 &
Harm ferpens fndicm e Ucertar-um numero.
,
Hiaci,poma IndtcapomisMaris mortui ftmilla. 3 z6,b
276, Hibermavarias beneditltones a S. Patrttio acceptt.
galltnas venatHY & afiu capiti ibid j
449> a
Heatototl qualis auis xiijs. etufdtm beneficio venenatis & noxijs vermibm ca~
Hebal qualis mons. 481^ ret. ibid.
&qu&ineocontigerint. ibid. nec ran&ibiinueniuntur. ibid.b
Hebrus Thracu fluuim olim amifer. $ 8 1 ,a venenata ammalia, almnde in eam asjortata, tllica
Heclicis oppoYtunum efi remedim» herba chilli. 3 £ 3 ,b itttereun-L,. ibid.
cmi-
 M'EM ORA BILI VMi
Corrigldt ver£ de corys animalUtm qu&ibi nafcun- Hoedifolius caro esl innoxta Guleno, i i 6,i
tur, contra bufonum & ferpentum morfm efji- hieme tamen imprdbaiur %afi. 1 bi d .
cax funt remediuw. ibid. Hocitexca^ cimicis lndic&genus. ^po.a
imo p&ne omnia qua eim infuU ftint,contra vene- Hcedorumadepsminus caltdusaut ficcusesl quam
navalent. 4jo,a caprarum. 1 '7,a
Hicote&,genns tefludinum in India, vbi maxime re- Hoelicpatli qualis herba; 32 2,b
periantur. 249,2 Hoterus Aledictts e NorvvegiaadTetrum Tau-
fi crebro comedantur ,morbum Gallicum pariunt. vvium in Hollandiam mifit mergnm Arcltcttm.
ibid. 2i6,a
JJiemsin regno Congiano incipit, dum Europ&i vere Hotttallotl, qualis auis. 2 3 1 ,a
gaudent. 3 8 3 a efi pernictffimi volatus. ibid.b
Hieron Rex historia &
natura animaltum confide- Hotttyochttl, arbor Mexicaria, vnde nomenadepta.
rand& fiudiofijfimm fuit. ifi. 369*
S.Hteronymm leoni fptnam e pedeextraxit. 202,b balfamum quomodo ex ea eliciatur. ibid .b
cumdem leonem fibi perpetuum famuium exper- eius balfami tres quatuorve gutt& ante cibum lin-
tus esl. ibid. cl& , ventrtculum a fiigida caitsa imbectituT»
Hieronymm Perez. Iefutta fuccidi fecit in India corroborant. ibid.'
arborem , centum vigmtt pedes tn ambitu haben- tfltinam & renum vefic&que excrementa ettocant.
lem. 33 3,a ibid.
Higuar&,genm pfittacorum in HiJfaniola. 116 a , obfirucltones aperiunt. ibid.
S. Hilanon 'Boam terra filium incendit. 7 4,b rejpirationis difflcultatimedentur. ibid.
S.Htldegardis gryphonem inter volucria refert. 89,a aluidolores fedant. ibid.
Hippocampus crematus, alopecias curat 4,a idem balfamum in peffulos efformatum, vutua &
Htppocenmurm in Sauna Arabia ctuitate inuentm, obditum fecundas , &
fostus emortuos trahit.
77» a ibid.
Htppotytm venatione deleblabatur. 9a partum accelerat, ibid.
Htppopotamus phlebotomt&vfummonslrauit. -y,h fierilitatem a fitgidis humidifque ortam humori-
JJircani canes ex cane &
tigride gmerantur. 9 1 ,a * bus auerttt. ibid,
Hirci ante annum ad coitttm funt apti , nec vttra dolores ab ijfdem caufis ortosfedat. ibid,
fexenntum coeunt. 9 3 ,b fiatus & tumores prater naiuram difcutit, ibid,
cornua habent in dorfum adunca. 1 1 1 a , cerebrum corroborat. ibid.
filos habent duriffimos. H4,b paralyfi auxiliatur. ibid.
corum caro fucci peffimi. 1 1 6,a colicisilacifque, & articulorum doloribus efi ad-
eorum adeps mmus calidm am ficcus efi quam mod.um vtile. ibid,
leonurru. •
H7,a vulnera recentia conglutinat. ibid.
funt odorati. I zo,a cleum quod ex femine arboris exprimitur, eadem
ad fextum vfque annum vimmt,. 1 z 3 ,a omntno prajiat,mttius tamen, bemgnms moU &
ab ehphante timentur. 1 2 4, a tius. ibid.
Hirundines Geometnam callent. 8 ,b Hoitzjtlopochtli idolum , cui confecrata erat prima
item Architecluram. ibid. pars templi maximi Mexicani. 1 42 ,b
exPrognefnU&dicunturinfabulis. 52,b dicebatur ettam Ilhuicatlxoxouhqui. ibid.
Htfpanicanum opera vfi funt contra nudos Indos, Hoitz.rfoxtttanet}nnaarbor mediocrts Indica. 369,3
174, a filia eins tufa & iltita fibres arcent. ibid.
Hifpania ab Ibero fluuio Iberia diclu. 4o6,a tus decoclorum corttcum vrtnam & fhdorem euo-
Htjpanica ctaffis per monfirofum alitem in Indtjs cat. ibid.
pranunttatafuit. 3 } a. 5 1 ,a cbftrutki aperit. ibid.
Jltffanus quidam miles , Agnum Vei a collogefians, quartanam curat, ibid.
ab h&reticis occidi non potefi. 453^ menfes trahit. ibid.
Htfirices in Afiica & Iridia generantur. 9 2,a tumores prater naturam difcutit. ibid.
quamdiuvterum ferantt 94, b ventriculum roborat. ibid,
crura habent breuta. 1 1
3,a yapor decoSti illtus fcorpionum ihlibus medetur.
ptlos habent duriffimos. 1 4,b ibid.
1
dentes exertos habent. 24z,a Hoitz.ttz.il papalotl, papilionum genus in India .292,*
in Malacafel eorum mirumgignit lapidem. 1 86,b Hoitz.itz.tltetl lapis Indicus. 3 74,a
Hoatlli quaiis auii. 2 2. 2 ,a Hoitz.ttz.dtoi oi fefurretltonis typus eft. 20 <5,a
Jloatlon auis ex ardearum genere. 1I5& varm etus funt fpecies. ibid.
Hoacl%w, quatis fit auis. z % o,b Hottznahodc teucallijtocus in maximotemplo Mexi-
malt ominis habetur ab Indis. ibid. cano. *43>k
eius vftts tn medicina multm ibid. Hottz.tlaquatsLinqualeanimal. 1 54,a
Hoauhatolli , forbitionis genm apud Mexicanos. eius aculei dolori capitis leuando facimt. ibi-
3M> a dem b.
Hoauhquilttl herba Mexicana. 3 4$ 3 b dijfert ab hifirice. ibid.
femen eiuscum aqua multa epotumfanatmorbum Hoitz.tocatl,araneorum genus in India. 29 1 ,b
Regium. ibid. Hollandi leories martnos comederunt. 1 69,a
morbiltos curat. ibid. Holti arbor Indica. 3 4 8 >a
filta tufa extergunt vlcera. ibid. corticis eius decoUi im meietur dyfentericis*
camemgemramfiperexcrefcentem vero exedunt. ibid.
ibid. gummt h lefiuens vrinam euocat. ibid.
£aa 2 w-
 . ,

t N D fi X R E R V M
irtim-zmundat,* ibid; fticcns tfadicis eius msdetur oculis inftdfttmathne
flenlitatem fugat,admotumvulu&. ibid. Uboranttbus. ibici.
menftrua ehctt. ibid. capttis dolores antiquos fanat. ibid.
diarrhceis dyfenterijfquemedetur. ibid. febres mitigat. ibid,
corporiagilttatemmdudt. ibid. vrina ardorem temperat. ibid.
efta emollit, & corpm ftexibile reddit. i bid. ventrisdoloresfedat. ibid.
veneremexcttat. ibid. Huettalchapaoatz.lt herba Indica.
3 5 2 3b
colicis confert. ibid. filta etus ex aqua refolma , epotacjue pugilli
argemata dtfcutit. ibid. menfnra , aut corpori ilhta $ febrem fanawt, a
pttlmseiusnaribus infjerfus htmicraneas fedat. ibid.
ibid. laffuudini medentur. ibid-
capitis dolores fisJit. ibid. dofonbus e morbo Gallico fubueniunt. ibid,
pituitameuocat. ibid. tumores pr&ter naturam , quicrur^ capmvt ob
ftemutamentumciet. ibid. malum habttum tnfederint,curant. ibid»
Holoturia e limo quandoque nafcUntur<. <?5),a aslhmati fumpta , ftrumis appofita , diarrhceis
Holquabuitl. vide, //<?&. vfttonibus,vlcerwusintemis&extermsmeden-
i2"<»»0 /'« »*#/^ <?/? dtfapulus animalium , e# fenten- tfir -
lbid.
tia Herophili. -7 b , renumardorem mitigant, ibid.
qukmpr&ftanscreatura. i4,a corpora fulmine tatla fment. i bid.

*»*/? deftnitur animal rationale mortale. z$,a. HMchocjttachaqmiherbafndica. 354,b

folus inter animalta pr&siantiores habet fenfus. fuccus eius vel fttilatittus Uquor fedat febrmm
3S>a ardores. ibid*
/0/w principiorum notitiapo\let,quibusartesfcien^ corroborat. ibid.
ti&que ftruuntar 45,b venenatis potionibus promptijfime medetur .
/J/j tpfi concefta ptrudentia,diligetia,cogitatio./\.6^h ibid.
folus Ucrymatttr. 47 3
a fcorptonum itlibus tmiffimum eft remediuwu*
pr&tereum, nitllum animal habet inteileUum ,& ibid.
quare. 451 b . renumardorem extinguit. ibid.
quomodo in nouum orbem tranftatm fuerit. 7 2. ,b fauciumtumores deprimtt. ibid.
/?<?//;/ Jponteab humo nafci.
<#» 7 5 5a peiioris dolores fedat. ibid.
analwndequam a feminea vulua prodire pojfii. vrina acrimontam obtundit. ibid.
y6,z appetitum exciut. ibid.
an ex femine nonhumano oriri poffit. ibid. b Hmtz^nahoac calpuli,loctts in templomaximo Mexi-
an vmquam aliqui cynocephalt fuerint>. S 2 ,a cano. 146, a
monftrofi vnde proueniawt,. 1 34,b Hmz.ttpalancapatli qualk herba. 5 z 1 sa
an in beftias transfirmart poffmt. 44i,b. 442,a Humana curiofttas inutilieeroccupata vitam perdit.
} 3

Hominum 76000. oltm vmus dtei facrificio macluta i,a

apud Mextcanos. l 4-7& Humanum corpm ferpentes gignit. 278,a,b.
Honopuefiam regtoIndi&,cttittsincol& fub aquisdor- 8c feqq.
mue dicuntur. S I3i 3 b Humbles pifcium genm , in prouincia Lugdunenfi,
Hor&tam noclurna qukm diurn& per cynocephali auro vefctcreduntur. 6j,&
latratum & lotij perfufionem diflermtnantur.ifa Humores frigidi & craffi per feceffam & vrmam
Honus : cohclufus Salomoni celebratus vbi fuerit. paulatim euacuantur'tribm qnatuorve fiiijs ma-
. 47i,a guey lutei, additis filiquafirii ternis. 30 1 ,a
eft locus a natura amoeniffimus. i bid mfraclt dtfcutiuntur femine & radice herbs, amu-
Hortus facer totus aurem & argenfem in aula Inga- dij. $66,a.
rum Regum Periianorum. 1 40^ lenti & crajfi extenuantur & pelluntur tragon-
H0i<$ confecrata, k Sacerdotejoofte aduentante,pan- gano Quahuahuacen/i. $i6,a.
niculo candido inuoluta , & fub lapide repofit&, in .. itemherba mecoxocbitl. 320^
camem verfte. jSS^b item herba phehuame. 337 b 3

H-oftu confecrata 4 quodam Jldaurofurripiuntur. -

. , ifem radtce herb<e curitz,en addita cacanaca, <&-

4 1 8, a quis ponderibm drachma vnim. 33 8,a

ab adolefcente Hiff>ano,fceleris focio, PP.Societa* Hftmores cttra mxam expurgat tufttm Motinenfis
tis refiituuntur. ibid. herba femen ,&-ex aqua drachm&vmm pondere
propter venehi fptsfticionem in loco vdo ,fed deeenti potntum. 3 16J&-
reponuntur,vt fpecies putrefcantj. ibid. item tres nuclei axboris quauhtlatlatZ^in. 3 3 9 ,a
flliquo tempore pbft tntegerrima reperiuntur. per inferha,radix herb&iacuache. \ 340,a
ibid.b per vomitum^epotus fuccm herb&tlaqttecjuetz^aL
apponunwrnon confecrata,fede& pmrefcmt, non .
34i b ;

ift<e. ibid. ,
per fuperna &
infexna , fed.maiori ex parte per
\ tandemmiraculumdeclaratur, &ipf&Hofti&dt- inferna , radix herbuU chichtmecapatlte Itqtto-
r
., gnecoluntur. ibid. r
i:
'je aliquo congrmnti fumptd fcrupttli vnius-
Huamachucu Jndidt, Jocus vbi iaffis lapis pro Dea , V pondere. 34-6A
coMatur. 1 3S,b herkaCHamiahoatl ex aqua duarum drachma»
,fi
Huanacu animal Ihdtcum cuius fit natnr&. 1 87, a . mmmenfura fumatur. 347,3
Huarahuao, chillih$rb<e (pecies. 3 6 3 ,b per fupema f
& tnferna citra noxamradix herba
eius iterum tria funt genera. ibid. acx.oyatk fecmdnt. b
.
3 5 1 ,

HuehHelicaton3 herbaIndica, 3$5>k arborxochjocotz,9quauetL 3^2,a

filia
 M E M O K A B:U I V M,
foUa befb& chdpatli. $6$£ Iaralnare Jic Serapio & Rhajisvdcani coccumarU-
H>m fiUm Aram primm Trachonitidem regwnem I rem. i 97>3 ,

mhabttauit, 48o,a Iardu,firuthionumin Indm genus } vtlius quamftm-

terram Hm condiditi ibid. thtones Ajricani. H7,b
^Damafcum adtficauiti ibid. - vtrtabvno canecapipotesl. ibidi
Huyana Capuc catenam atiream fecit longam 700. J inas outs mcubat. lbid-

1
pedibm,cuim crajfuies carpum cx<zquabat. 140,^ mirmeim ajiut ad alendos pullos* i bidi
Hyacinthmvbirepertatur , &>quom6do colligatur. Iaruma arbor Indica. 3 3 o,b

235,* laffis laptStn Huamachucu IndU ioco Dem crede-

Hyanapardalimmaximeodiohabeti I24,a batur. 1 38 s b
maligne asluta eft, ibid.b faz.er flumen in Iordanem iyifluit -. 4j8,b
vocem humanam imitatur. ibid. IbisauiiclyJierisvfum monftrautt. 7, b
perpetub est fera. 12.5M Ibix in fummis HeLuetiorum montibm nafcuur.
Hydra qu&dam habitattii cfrca laeui Areclonam &
Caocaum. 244,b cornua robtiflahabet. t ,
iio,b
Hydrographia Salomonifuit cognita* 7 3 ,a eaque rugofa. ibid;
Hydropiftm carat vrina camelt. 1 27,b &tndorJ'umadunc4. in,a
item puluis pici Marttj. 1 2 3 ,b gractlia habet crura. 1 1 3 ,a

folia ciboapatli hemionitica trita. 3 16$. oculos hdbet igmtos & JplendenteS» 1 1 5 , b
fuccus radicis &germinum herba tlatlancuya epo~ noblu videti ibid»
tus vel infufuSi 3 4.o,b falit magis quam curraJL. 1 1 9,'b

herba texaxapotUi 34 M fed velocijfime pergit. ibid.

radices herb<z tz,ahueaguenii 3 4 3 ,b fiigoris admodum ejl patienS. 1 20,a
/7<?r£<* cuamiahoatl. 3 47 a , factle manfuefleri potefi. *25,b
r*<&* 6<?r£<e acxoyaticfecundt. 3 5 1 ,b Ichcatm, vermts Jndicm . 19 1 ,a

p/#»/<s cempoalxochuitl contufa

/i>//<« , & ex vino puluisetksdoloresdentiumjanati ibid.
velaqua pota. 37*> a Ichneumon quomodo fe contra iclm & morfmaffi-
tiyofciamus potus fuesnecati i£i,a, . dummumat. 43,3
Hypanes fluutus folliculos defert $ e quibus volucres ?'» i/kgyptonnfcitur. 92, a
quadrupedes exeunt. 3 3 ,b £7*/w obhngum habet. . . i 1 1 , b
Hyphearjine radtctbus viuit. I i8,b auriculas rotundati ibid.
eimmorfmefivenendtm. ii2'jb
1. caudamhabei conuolutam & ifitortami 1 1 4,a
(^rfertlongitudineQorpm^quantem. ibid;
"TzAbin Rex vbi a Iofue viBusJiti 459,b pilos babet durijfimos. ibid.b
jLlaches (faibeius fypri Rex balfami arkufia ex ferpentibm hbenter vefcimr. 1 2 1 ,a

aASgyptoin Cyprum transfert ,fed irrtto effeblu. . ahoqumpromtfcue efi qmnimrm. ibid.
««w ^ galltnoi venatur* ibid.-.

Iaches , fluuius aurifer in Indsa Occidentalii -

ad fex annos vfque viuit. I23,a
38i,a crocodilo esl infefim.
'
ibid.b
S. lacobm Apofiolm Ramiro Regi HiffanU apparet, cumaffidegern mimicitias. ibid.
& de viclorid contra Mauros obtmenda eertum maligne aslutm efi. 1 24,b
etim reddit. 39©,a aventoadmodumfibitimet. i^Jjb
adeiusfepulehrum audiuntur firepitus & bellica /ka/e manfuefieri potefi. ibid.
inslrumenta, quando rei ChrifitanA altqua ad- IBerici fanantur fimo caprarum filueflrium cum
uerfitas ingruit. 3 9 1 ,a vino bibito. i27,b
cum corpus eius in Hiifaniam transferretm ,-
& Idolum qmda Congianis Indm populis adorabatur,
Tri<£ Fiauia in faxo collocaretur , faxum illud quale fuerit.> 1 3 8,b. 1 3 9,a
fponte in fe fepulchri formam ejfigiauit. 3 9 5 ,b /f cor<? ^<5* curantur mulli arbore. 1 9 j 3a
S.Iacobus Nifibita puellas quafdam propterimpu- /^'f«y vehementer conualefcens curatur radicibm ar-
dentiam canefctre facit. 45 3 ,b boris tun&. 3 1 1 ,b
lapidem folo iufiu , vt iniquam Iudicis cuiufdam leiunium fext£ Feria notum erat in Ind/a Occtden*
fenteniiam redargueret,contertt. 4 5 4, a tali ante pofiremum Chrifitanoru adu,entum.jA,z
Jacuacheherbalndtca. 340,a Iericho ciuttas ohm tn campeslrtbm fordanisfita,
humores radix per inferna omnes purgat. ibid. 458,b
pituitam pracipue. ibid. Iefefi animal Libycum, lupo jimite. 1 8 1 ,»
febribus medetur. ibid. ,
pedes &manm habet homini Jimdes. ibid.
ftsccus eius infiillatus oculis prodefi. ibid cadauera mortuorum exhumat & demrat. ibid,
exittre decotli eius fyrupus paratur , quitrium mir&eft floltditatiSi ibid.
vnciarum pondere pituitam bilemve mird faci- Mufica capitur. ibid,
litate purgat. ibid. fepatitur.
ligari ibid.
vrtnam euacuat. ibid. Ignisab Origene &
z/Bgyptip vario refpettumas vet
Jambolus infula quales & quam miros habeat incolas. femina dicebatur. 1 8,b

i55>a an aliqua vtuentia admittat. 6 1 ,a

S.fanuarius ISJjapolitanam ciuitatem a ruinain- in eo nonnulla ammalia generantur , no» ex eo.

eendtj Vefuuij montis praferuauit. 3 8 ),a ibid. b.& feq.

fanguis eius tunc inuentus fuit colliquefaUus & Ignis S. Brigid<e dtcitUr efie inextinguibilis. 4 3 8> a
feruenSi \ ibid. a MontaUbmcontinue fouetur Qr nuirim- ibid.

Aaa 3
non
 ' .

I N D . E X. R E R V M
Mn ofis fidlU , fed fille tnntum & ventilabro eX- tbipropeamnemdefoditur,' ibid-
fufflare eum licet. ibid.b iterumreligiofijfimeeffodituri ^bid-
ignisflacera virgintbm facris in CutlCo ciuitate In- alia in (Janaria, qm a nemme nifiab incolis por-
dja reclufis ajferuahaiur* i 3 &, b taripermittiti a 17j .

^
ignis facer} morbus,curatur illitkfolijs & fiuclu ar- alta D. Vtrginis de Sardenaiprope cimtatem
boris miz,quitl. ibid. Damafci oieum exfudare deprehenfa
,
efti
Ignitiferpentes, quosDemmlfraelitas immifit , qui
fuerint. 277,^278,^ &: feqq. multiobmde Saraceniad.CathbUcam
fidemcon-
jgmne quales ferpentes. 27 1 ,a uerfifunt. ^.
mites funt & innoxij. ibid . b '
oleo tllo Damafii Soldanma cuitate Itberam eks '

mllumomnino firepitumciervtj. ibid, ibid.b

decem imb vigintidies Jine cibo perdurant. i bid i amonacho quodam Confiantinopolitano lerofoly-
eorum caroefl delicatijflma. 272^ mis Damafcum allata } & cmdmSamhmniali
ea tamen qui vefcuntur, fi aliquando lue Venerea datafmt. 4M;a
laborartnt,recidtuampatiuntur. ibid. abeademinOratoriocollocatur. jbid,
tguanama regio prouincia (faizjmujn qua funt ad- a nemme , praterquam tlla Sanclimoniali , tanoi
mirabiles fontes. 382,3 ote
f fl' .
ibid.
Ildbrimei,auis infularum Farrarum. 2. 3 7 a
5
coepitmamillas carnis emittere,& mirahiliter car-
S.Ildefonfus Bptfcopatum Toletanum a venenatis
animalibm purgauit.
neveflirt. .

ibi ^
45* ,a Jmago D. Antonij Paduani fiuper aqttas inambulat,
Jlhwicatitlan,locmm templo maximo Mexicano, & 448, a,b
quiseim vfm. I44,b Imagq S. Ignatij LoyoUAntiqueYainHtsfamafu-
Jlhuicatlxoxouhquiidolum, cuiconfecrataerat pri- daitit -
ma pars templi maximi Mexicani. 1 42 ,b
'

ttem aha eiufdem Muniebrega in

$&&
Aragonk regno,
vocabaturetiamlioitzjilopochtl}. ibid^ ibid.
Jliavi dolores fanantur mecAxochitt herba. 3 2 o^a -ea dicitur Angelorum manu ejformata*
4 1 o^ a
puluere fadicis herba curitz.en fumpto ex aqua,, Imago S.Stepham m faxo imprefia efi,vbilapidatm
vino,buglofiove aut melifiobott fucco , fex obo-
I
flte .
.
4^9,a
lorum pondere. 3j8,a Immortulitas animaPeriianisnota. '

i^gb
radice herba tzahuengueni. 34 3 ,b Immutatio hominum in refurretlione accidentaUs
balfamo arboris hoitz^tlochitL 36 9, b 1

* nt > '

36,a
lapide ytlibayotcam 9 Ji brachio appenfim fuerit. Jmpetigocuratur lacle arboris tetlatia
, fi pmdenter
374, b adhihatur.
341 a
Jllamaton,animal peregrinum. *7J>& item herba texaxapotla.
341 a
•
cicuratum, eB blandijfimum. \ 176, a itimarborexochibcotzoquauetl. 362 a
interdum tamen feritatem oflendiu ibid. Jmprobi perrhamnumadumbrantur,
494&
eft furactjfimum animal. "
ibid.b Dem Mexicenfium.
Inacuiltotec,
1 4 S b 3

Jlpemaxtla,vulpes Indtea. -
i6z]o Incendium trifle Madritum deformau 3 84^
JmaginescdeftesinanimalibminmniHntur, 4^ In chioslrum quid. 7$ 8 a
fmagoChrtfti crucifixi fanguine fudauit. 3 8 j^a Indi camelum inter fidera retulerunt. z> b
aliapuen Iefu , a puerulis vt fecum comederet . exeorum metempjychbfi , qu& fkbuU inde oria*
'
inuitata,annuit. 3 9 2}a 54.a
fingulisannis in maiorem quantitatem excreficit, qmmodofuresexplorent. i^o.b
ibid. quomodo de belli emntis , antiona incolumitate &
alta Chrifii crucifixi feruaturin cafiello Xaue- Zememconfulant. $$z z
rienfi. 41 8, b Induftria variorum animalium quanta. 1 1 ]b
ea,quoties S.Francifcm Xaueriusmaliquo labore Infansin vlnis maternis, tacentwm adultioribm , ad
verfiabatur,fudabat. ibid. T.Ignati] Martinihortatum dixtt AueMaria.
Xaueriomortuo, eoannofingulis fextisFerijs fan- 45>a
guine fudabat. ibid. Jnfantes in vtero exclnduntur latle primi partm ca-
aliaeiufdem Chrifticmcifixi Manrefa marmo- ™> iij,b
rea, antc quam S.Ignatim Loyola orare fole-- Inflammationes crurum emoUiunt fiolia arboris ahoe-
batinetufdem Sancli fejio
, vifia esi fudajfe. hoetltufa&illita. 306^
419, a Jnflammationes qudtbetarcentur,&fi adfint }curan-
alia lacrjmatur. 448,a turherbaatatapalacatl. 307 a
Jmago 2?. Virginis cruentis lacrymis defleuit. 385, a - mtigantur puluere corticis arboris capohn-,,
dlia Deiparaimago Hisflali muro aquis fitperato 344>a
adharensjnta&n&ficcainuenta. ibid. curantur herba quapocyetl. 3 6o,a
alia eiufdem Deipara Salmantica inter rapidos Inga Reges apud Peritanos interdixerunt humanas
flublm ficcadeprehenfaesl. ibid. hoslias. .
I38,a
alia eitifdem Deipara eolitur Auila t qua ex fiaxo anim&immortalitatemnouerunu ibid.b
jponte fiua figurata fiuit. 3 9 o, b cAslrologia fcientia pollent,. 1 3 9 ,a,b
atta (frucifixt prdpe Madritum ^quamnatma quomodo tn ea errent. i bid
lapidi imprejfiu ibid. in eorum aula delubrum Solis vndique auri tabtt-
tdia D.Virginisa D. Cjfregorio Magno donatur latione opertummicabat. i4o>a
Leandro Hifpalenfi Archiepifcopo. 399^ fngomarm Veromanduorum Comes oleo e thsca Re~
Pcenis Hilfaniam vafianttbm t Toletum defertur. Liquiaria S.Eltgtjemanante diuuncul* fua pradia
ibid. & incolas k pesle fieruat. 423 b }

1
deci-

I
 M E M-O R A B>lLl ¥
decimam bonomm fuorum partem B.Fligio do- pantheris duabm ,vt innoxie fe infpiciendas a Sotifs
nat. ibid. fcrmittant,imperat. '

ibid. b
Irinocentis viu fymbolum, mm Armenim. 6} b inmediomari,eoei cedente\orat: ibid.
infama%ur-atHr,fibinivermes tun& tufi ? &e£ aqid Jimijs item, vt funus vnim illarum curdreht ritan-
refoluti,intracorpm fummtur. ' ; ;

2^2,"a dat,itUcjue obediunf. -,

205 a 5

Infamentibm mira-CelmtAtemedentur ramiri^a U- "•

aues , vmbra in aeW fktlo , ab dftu fe protegere
pidisAlceeecd. '

379,a fitcit. ibiiih

InfeEhxauerfomodocoeunt. ,
95/a alUquoqueaueseiobediunt. ibid.
jnfitionis arborum tria funi genera, , I07,b fiacrum pro Francifco Dia"z,io celebrai , &tlle ab
quartum genut adduColumeiU. '
ibid. igne facrq curatitr.
411&
fnjimttmantmaliumqmdfit. 49 ,a FYancifium item Fernandum folo iuffu a febri
diusrfitas etus iri diuerfis vnde. ibid.b liberat. ibid„
Infida mtnor Ucm Momonij,in qudritmo mortpotefi, Iranvn esl in animaltbm. 46, a^b
fedvtmofiaturinde euehtdebet. ;

45.5,a;b •
tariiquiin arbitrio fug habet , magna dtcendm
mdevocatalnftiU-viumtiuriu. ibid.b prafiare prudentia. 6>h
JnfiiUfanffti ,in cfuk mulieresnoit parimt, berie -ta- Irenkus Falentinianorufnerrorern\f<x.cula effs anima-
men concipiunt. 4^5'^ Ha dicentium r refutauit. 1 8,a

Intelligenm ad c&lorum motum nm requiruniUr. Ifabella

r
Clara Fugenia Belgij Princeps B. Ftrgi- \

ii, a riem Foyenfem in agro Dionantenfi tnuifit.. 4 1 1 ,a

InteriunUa formicis dignofcuntur. $a ffaias Prophetesan perpilofoSiSatjros ejfevelfutfib
Iriierriodiuminberbisquid fit.
-
- i29,b agnouerit. * 8,a
'

7
Intefiina expurgantur fusd & infusd herba atthua- qmdper Sirenesintellexerit. 79 9 b
'
paH e liquore altquo cdngruo. 3 49 ,
Ifidorilocm inlibris Originum emendatUr. 403,3
pef fuperna & mfirna purgantur radice herb<& IfrailitA fiuuium fordanem ficcis pedibm trarifie-
apecocimatl. 3 5 ^,bj rurit. v
458,
tnndlucra funt pars decidua plantarum. 1 z 8,b Itabyrium mons,alias Thabor,mons fulcherrimtu &
alias vafcula dicuntur 3 & qutd proprie Jint. amoenifiimm.' 4§3,a
f$6,k ex transfiguratione Chrifii Domini in eo facla fa-
In\iguanin regio, cuim incoU caudati funt. 1 3 f,
a Bmceleberrimm. ihid.
ioannes Aluarez. Maldonatm in Indid iriuemt gi- Jtembo zALthiopibm appellajur elephas. 1 9 3 ,b
gantescaninovultu. *3i,b ithaca leporesnoh gigmt. y £ fo
idehivltra montanas Andes pygm&os reperit, cu- Itinerarium BeniamihiTudelenfis Hifpani Iud<ei
*
bitumnonexcedentes. ibid. ab Arid Montanoin Latinumconuerfum. Syfc
Joahhes BaptiBa Pr&curforad fevenientesin Ior- Ituma eadefn putatur effe cum Trachonittde.
darie fiuuio baptifybat. -
458^ 48o,a
iri eodem fiuptio
eitamChrifium baptitauit ibici» .
ftz.ceuintepotz.otli x ffieties canum Indicorum qui
,

in cafiro Mach&ro ab Herode detentm fuit captt- fimiles funVMeittenfibus» .

173,^
um. 474> a Itz.cutntecuaM"^uale animal: ^ •

i88,b
tjuodnam genm locufiarum fuerit , quo vefci in luana'ferpenT,temperantU fymbolum. £,b
deferto folebat, 45?o,b luba Rex hifioru& natura animalium confiderand&
'

mel illudfiiuefire,quod in cibum adhibebat , qmd fiudtofijfimm fuit. 2,a

fuerit. 49i,a Iuba planta, a leuitate fic vocata. 3 4 2 ,b
foannes Baptisla Cifatm, c&los non efie fotidbs, expe- rddixeim trita,ac per fe fumpta,AM cum pihpoc3
rimento didicit docuit. & 24, a venenatis refiftit potionibm ibid.
loannes Na, BengaUincola, centum quadraginta imdecotii corticis ,fiorum ac feminis inferuit bal-
•
dtatis annos habebat. 1 36^ neis ,

343,a
%
Idnas Propheta a quali forte pifcedsuoratm. 16 j } b okum e femine eins exprimitkr , fnirabilis pr<£-
fopici Calmecac, item ftantU aduerfus frigidas quafuis affecltones,
Jopico,item .
ibid.
Jopico vero tz.ompantlifocain templo maximo Mexi- im decotli cortich. aut radicisextergit & Jiccat^
cano. i45,a carnem fuperexcrefcentem palpebris. ibid.
Jordanis fiuuim vndeoriatur. 457,a.& feq.45 8,a. & oculorum ex atrd bili fufcitatos (umores con-
482, a fictt, ibid.
quas cwitates & prouincias alluat»
4 5 8 ,a Iuca fiutlm vel radix qu<zdam Indica , e qua panis
qukcircaeummiracontigerint. ibid.b '

conficitur. 328^
Jofephm Anchieta contra folis dfium auicularum quomodo feratur. 3 2.9 ,a
mimfierio defenditur. 14,0 Tucai-a infula miram arborem proferL 294 ; b
vtperam, venenatijfimum iri Brafilia animaljnno- totined columbs, vt ex proximis regionibm eb tra-
xiein Jinucondtt,& manudemulcet. iojjb ijciatur ad earum capturam. ibid.
inde occafionem captat , multa de diuina potehttd Iucubiaplantalndica. 328,b
fermocinandi. ibid. Iud<ta a Moabittde regione diftermiriatur Iordane
- viperam benediciione donatam pldcide dimittit. fiuuio. 458,a'
ibid. Iudicium non eft in animalibm , fed eim quidam hi-
:

aliam pede calcans,vtfeferiret hortatur. 204,a ftrw. 49,»

pantheras arborum ramis & pomis pafcit. ibid. ludocus Regis BritannU filim,infignis Deifamuius 9
eafdem focias fuas vocat. ibid. porretla manu columbas pauit. 20 3, /

ambm rapacibusjie pifcationem Fratrurnimpedi- luli funt pars decidua plantarum. 1 28,b
rent, efficaciier imperat, ibid. quid proprie fint. 129^
,

Aaa 4 «? Iului-
 .

t N D E X R E R V M
Julianm fmp. Apofiata meam Chrifii flatuam , a
muliereilla, qua attattu fimbria vefiis Chrifii a
u
fanguims fiuxu curata fuerat , erectnm , detecit.
465» b LAbiorum vlceribm medetur tac herba tepea^
Julttu Afiicanus pro infiautatione exusla ciuitatis matl -
36o b 3

Emaus legationemobtjt apttd Aureliuni Antont- muJtiarborisvulnera claudiu i9 5>a

num Imp. 467^ arboris tetlattaexulcerat membra qm atttgtriti
Ittlitts Csfar interficiendus prafignabatur per exta
bouina corde carentiai 5 ,b iepram,ophia/tm,tmpetiginem,fi prudenter adhi-
item per pugnamaltturru. ibid. beatur,exftccat. ibid.
Iunna.fiuutus aurtfer in Indta Occidentati. 3 8 1 ,a vlcera infanabilia curat. ibi d.
Iuo Prefbyter aui peregrinaad fe admlanti benedt-* herbachilpatliverrucasexedit* 565, a
Elionemdedit. ioj a tumorespraternaturamrumpit*
3 ibid.
fus decotli herba tiatiancuyaedomata crurittm tolltt. Lac puerperarum nutricum auget & yz+cahoitli,
54o,b bambrtcoruminlndiagentii, .
2-$6>h
pttuttofos tumores fupprimit. ibid. itempigmentumquod ex arbore achiotl conficnuw
menfes euocat. ibich 353/b
Ius decotli fpicarum herba quimkhipotii dentes fir- item foha herj>a atz,oyatl peclori applicita. 5 y 6*1
mat. 345?,b> item lapis tlacuiloltecpatl. 374>a
decotli fotiorum herba jetl .pulices inttrtmit Lacvirginis: vide, Crypta iattea*
Laccavnde paretur. 37o,a
decotlorum corticum herba hoitZiloxittanethina Lacerta Indic£,ferpentis genus. 1 7 5 ,a
vrinam&fud&remeuocat. l6y,z variaearum funt genera. jbicL
cbslruth aperit. ibid, Lacerti humano modo fe complexi coeuntj* 93,2
quartanam curat* ibid. quandocoearvtj. ibid.
. menfes trahit. ibid. palpebras vtrimquehabint. fii.b
tumores prater naturam difcutit. ibid.
:
itnguam bifidam habeivt,. 112^
ventrtculum roborat. ibid. aquatici funtnigri* n6,<*
etufdem turisvapor fcorpionum ittibus medetur. tjfque vtrimque funtpuntkt alba in latertbui. -

ibid. ibid.
Jufiurandum Periienfibusinufitatum. 1 $S,b nonnulli tamen etiam ftint virides. ibid.
lufimianus Imp.a Prafims vocatus fuitafinus, quod exiguttm & ficcum pulmonem habent,. ,
1 1 8,a
aures fuai mouerepojfet. 437>a in Calecut IndU regione iuuenitur quoddam genus
lufittia a Stoicis dicebatur effe animaL i 7, b magnitudme aprorum. 119,*
eius fymbotum,dicerosauis. 6,b tn Galliaquibufdam partibus catulorum cams
tribmtur elephantis leonibufqnei n6,a magnitudme reperin dicuntur. ibid.
S.Iufiut Spifcoptuimprecattonefuapromnciam Fer- aquAtict,fiira incttattfint, reclt^pedibus infislun ts
nigenan in Htbernia a muribtu maionbus immu* ibid, b
nemfecit. 4*6,b priora genua pofi curuantur , poBeriora antror-
Jxcocauhquitz^onmolco teuhoa s minifier idotorumin funu. , , ibid.
ttmplo maximo Mextcano, & eius munus. i^yjx aquattci tardum s & pigrum inceffum habetvt,.
Jxtlilco teuhoamimfler idolorum in templo maximo ibid.
<JtyCextcano,& quod eius munus. I49» a partibus fuis iterum coeuntj.
dijfetlt j zo,a
Jzquiatolii, forbitionis genus apud Mexieanos , & funt omniuori. 1 1 1 ,a

quomodo paretur. 3*5'a tota pane hieme dormiunu 1 2 3,b

Jz.quitlan teuhoatzjn minifier idolorum in maximo ferpentes hoUes habent,. 1 24,3
templo Mexicano,& quod ei munus» 1 4^,a ipfi rubetis & cochteis aduerfantur. i bid,

aquatici multi fimul congregantur. 1 z 5 ,b

K. virides homini funt bemuolt. n6,a

eifqwvefcebantur Afri. ibid.b
S.Kehvinus fua falices poma ferra
bcneditlione Lacm Carecedot marefiuclibus amutatur. 59 5 ,a
facit. 4Z7,a 3 b Lacus Gadara qualts tocus. 474>b
merula manui eius infidens , ibi oua fua pofutt. Lacus Tilatiin Heluetta,qualis. 4 3 2,b
ibid.b JLacus qutdam vigmh militaria in ambitu hahens ter-
idw pingitur hicSantlus cummeruta inmanibus. ramoluexficcatus. 383,^
ibid. slius quidam eslin Hibernia, cuim limo yel arena
filio cuiufdamreguli agrotanti iac ceruinum pro- infixus bacuius Itgneus , in ferrummutatur.
curat. 454 b 4»7» a
coruum, quod lacMudeffudiffet , maledicit. ibid. *ltus,cuius aqua vnadiei parte dulcis,altera ama-
Kicz.oth Mofcouitkaauis. 2.2 3,b ra &venenata eU. ibid.
Kildana Lagenia prouincia loctu,abincolatu S.Brt- Lagana aitis ori baiana infidiatur, & ab ea deuora-
gidatllufiru. 438, a xajcor eius erodit. 1 5 8,a
tgnisibi S.Brigidacontinue fouetur, ibid. Jjagenius iacus habet anates mira indolis. 4z6,h
falco quidamfolitarim ibt femper turri infidet. Laletania vel Cataloma fatinis abundat. 3
7S,a
ibid. Lamba, fttnt Sacerdotes Ttbetenfium in Regno Ca~
liber tbi afferuatur Euangeiiorum admirabiiis. thaya. i4o,b
439> a partim ij communem vitam agunt w vt 'Kjiigtofiy

Kokob,ferptns Indtcut, a8j,a partimpriuatam,vt Clmct fiecuiares. 1 40,^

 M E M O..R-A B I L I V M.
paupertatem colmvt,. ibid. Laridum elr tn animahbm non cornigcru; 1 1 7 ;
a
exeleimofynisvitmnt. ibid. Lartx teredmes productt. 32,,

c&hbes ptrmamn>t>, ibid. Lafa qualts ciuttas. 472,

orationi admodum dsditi. ibid. ibi fontes faluberrhnL ibid,
vitam ag u m modesifft ibid. eofanitatts causaprofeblus fuit Hcrodes. ibi d
ietlwne & oratione veccata remittt putant,- Lafer verfm Orientem & Mendiem plantartvuit
ibid. io^b
ieittnio vacam. ibid. Laffuudo nonfintitur ab eo, qtti lauatttr fetcco folio-

fdentium obfera ibid. rum arborts maguej , decocto cum radiabw,

templa& ft-ipdUfhiem fizram habem vndequa- 3oo,a
que mundijftma . ibid. Laffttudtnem in itinerando tolUmt comeslafolia hcrb&
bts fattem in anno templa fita aperiunt. ibid. coca. 305,3
.
femmeam effigiem coiunt,quam dtcun t ejfe matrem Laffttudini cuicumque medetm radix'herb& ahoatan.
Dei. ibid. 352,a
Deumtrinum&vnum fktentur. ibid. item folia herba tonalxihuitl. 3 5 2, b
fecnndam Tnmtatis perfonam appellant librum Laterainherbisquidfmt. \ I29,b
magnum. ibid. Laualaua, ex araneorum gsnere vermiculm. 291,3
fuperslittofo ritu ciuitates expurgant. ibid. eitts vitlus agit in infamam ibid
funera proborum auibm certis , malorum cantbus Lauarets, pifctum genusin prouincia Lugdunenft,
obijciunt. 1 x >
a aurovefcicredumur. 6j z :

Ltimbrt regnum , in quo caudati funt hommes. Laz.ari cuiufdam, vitri-voracis dicli , mira& ftu-
i$5,b < penda prorftis voracitas. 3 7, b
Lamia perpetuoeft fera. i*5>b Lema quamdiu vterum ferat. 94,3
Lampades argentea triginta , Principum virorum plures ftmul fcetus edtt. ibi,d.b. vide 6c iri

donana,ad D. Ftrgmem Guadalupiam vifuntur. Leones.

399, b Leander Hisfalenfis Epifcopus iconem D.Virginisa
Lampas qmdam vltro accenditur in teftimomum , D.ffregorto Magno accepit. 5 9 9 ,a
tmmaculata Concepttonu - B.f^trginis. 4"ii,a Leges pohticA barbarorum quorumdam. 1 3 7 ,a
Lam purpureo colore infciunturftfi intinganmr m Legumen meritts S. Columbani sfonte enafcitur ,

aqua , in qua herba mohuitli trita altqttamditt 444, b

maduerit. 3 $l& Legumtna, ne incoclibilia fiam ,
quomodo ferenda.
Lamftcium qui Peruanos docuerint. i$8,a 1 04, a
Lamgerum pecm qm temporecoeat. 93,3 L emmer, peftilens beUiola,vnde nafcatur. 6o b ,

Laptlii qmdam effodiuntur in agrb Pojenfi regionis de eo mtra ex Olao. 99,b

Dtonantenfts,qm colorum varietate ac venuftxte Leo qua occaftone inter ftdera relatm. i,b
'

naturam excedere vtdentur. 4 1 2,3 fortitudmis efi fjmbolum. 6,b

exiliorumattaclu pturimt gramjfmis leudtt fknt Leo quidam fpinampedtinftxamhabens, adS.Hie-
doloribm. ibid. ronjmum, vt ab eo luuaretu r,confug it, 20 2 ,b
pouones ttem qttibm inietlus aiiquis eiufmodi la~
,
admttts,eiui fe famulum pr&bmt. ibid,
pilhts,multis falutt fuerunt. ibid. Leogerm Htbernm per S.Patritmmadfidem Chri-
eftfd ratione tanta vk eis infit. ibid. ftt conmrtitur, 444>b
N
LapilU,aift ex fpectiinfaU Mehtenftsjn quo S.Pan- eidem qumdecim villas donattit. i bid

Imhabitumt^ venenisobfunt. 4J0,b Leones dtfcernunt fuperbos ab humilibm,- 4z,b

Laptlinli in captte humano aUquando inuent i. 4,a caputhabentrobufiifftmum. Iii,b
Lapts qmdam apud (fariftum nafcttur, qui peclitur, fiontem toruam-n ibid.
netur , texttur : vnde mantUta egregie contexta fupercilium pragrande, ibid.

fiunt; qu& vbt fordefcttm, in ignem proieUa , pur- oculos nonnihil cams. . ibid.
gamttr. 6 1 ,b femelldaures rotundas habent^ 1 1 1 , b
alim tn qm pueri Iusim & Pattor ficuri csfi Ungtta eis imbricatce asfieritatis. 1 r i ,a
funt,ohumftillat. 4 2 3>b dentes habent petlmatim coeuntes» ibid.
•
aluu qmdam quotidie tantum vini producit,qum~ & mmabiles i bi d . b
tnm ad Miftas celebrandas fufficit. 4'2.7>b eorum morfmvenenatm e'sl. ibid.
alim quidam humani femoris formam habens,d
, collum anguftum habent. ibrdo
hco fuo abffortatm^notiu vltrb ad eumdem re* & moderatecfaffam cermcem. '

! ibid
mrtitur. 45o,a eamqueexvnoojfeconftantem. ibid.
alim quidam a S. Iacobo Niftbita,vt iniqua ludi- femelltfmammas m veritre gent, '

ff ^,a
cis cuiufdam fementia redargueretur,filo iufta eafque binas. ibid.
'

conterimr. 454> a torpus longum habent, - ibid.

Laptsftue caicttlusfiangimr fuccofoliorum arboris auerfa genitalia habent. ibid,

maguey.
'
3oo,b tortuofum qniddam pro talo habent. 1 14,3

Lapides renum &

veftcdt. fiangit ventriculm Croco- mucronesvnguium in dijlitorrim vaginas cQndunt,
dili Indici ablutm , Sole exjiccatm , contufm & ibid.
*
fumptm. 270,b. vide, (falculm. cattda eorum imd parteefl fetofa. ibid»
Lapides lociVfneachin Htbemtd a S.Patritioma- fuiui funt coioris, '"1151,3

ledtcttntur, qua occafione,& 444>b in Tartaria funt &nigri rubei. & ib id. b r

inepti funt ad quodcumqutiopm. ibid. in Reghoetiam Coilaminiienti funt nigri. ibid.

Lapides cryftalhm in humanis Corporibm inuenti oculoshabmtignkos& Jflendentes. .
i'bid»
:

fum. 63 b nacltt Vident. ibid.

 6

I N D E X K E R V M
iorum adeps calidior eft quam vllius quadrupedts. funt admodum libidinofi.
94*
ii7,a incertifunt ftxus, ibid.
durijjima omnium ammalium offa habent. 1 1 7 ,b multos fimul foetus pariuntj. ibid.
parum medulU habent. ibidJ mulorum cilia non habent. iu,b
eorum ftlli venenofa vts tribuitur. 1 1 8 ,a oculi eorum crebro hebetantur* ibid.
ventriculum arlium habent. ibid^b auditu pollent acutijfimo. ibid,
fimumficcum egerunt. 1 1 9,a natura funt timidiores. in^a. 125,^
eumque foetidum. ibid. collum anguftum habent. ii2,b
vrina eft graueolens. ibia. auerfa genitalia habent* H3,a
fedatim incedunt vt homines* 1 1 9 b
, crura ttem lonoa* ibid.
cjtrfa tamen veloctjftmo valent. ibid. <£• quidem pofteriora prioribus funt iongiora,
calido & fivco funt temperamento» 1 i o,a ibid.
vocem grauem edunt. ibid.b imo pedum vettigio funt pilofi. ibid.b
famis admodum funt patientes. m,b cauda cannt. H4,a
vefcunturaltermsdiebuSi ibid. funt villofiffimi. ibid.b
raro bibunt. ibid. ptlique funt mollcs. ibid.
quando <zgrotam vfimia eis eftpro remedio. 1 2 2 ,a , & raro nitidt. 1 1 |,a
fibri tentantur. ibid. notlu vident. ibid.b
diuviuunt. i*3,a alijcharopisalij glaucis funtoeulis. ibid.
apertis oculis dormiunt. ibid . b eorum caro mehoris fucci eft qnam hubula &
alijeosinfomneseffedtcunt. ibid. ouilla. 1 1 a
}

lupis maxime aduerjantur. ibid. ventremftringittficcatjVrtnammouet. ibidlb

diffidiumeiscum fcorpione s I24,a fanguis eis dtlutior. 1 1 j,z
item cum leontophono , muribus , thoe, & manoce- eorum lac eft crafium* ibid.
rote* ibid, cor habent proportione maximnm. ibid.b
galli eismaximo funiterrori. ibid. gemmumiecurhabent. 1 .

n8,a
cuma venatortbus qu<zruntur,veftigta fua cauda ventrem (impltcem habent. ibid.
obducunt. 1 24,b eis folisex ys qm vnum ventrem habent ejt coa-*
cos mappa proritat* 1 25 b , gulum. U9,a
ignem firmidant. ibid. faltunt magis qttam currant. ibid.b
eos item rotarum orbes circumatli terrent* ibid. velocijfime tamen pergunt. ibid.
funt foliuagi. ibid. vari} fecmdum vartos Auttores funt tempera-
nonnifipullimanfuefiunt. ibid. menti. i2o,a
parentes fuos <ztate grandes nutriunt. 1 16 & herbaaluntur. i2i,a
iuslitia, liberahtas &' clementia eis tribuumur. noncomeduntcarms, ibid.
ibid. rumtnant. ibid. b
eorumcarnibusvefcuntur Ariophagi i/Ethiopia &nottu pafcuntur. ibid.
populi. ibid.b apertis oculis dormiunt. 123 ,b
in Tartaria adhibentur ad venandos vrfos , ona- omnium animalium funt prada. '
ibid.
gros, & boues feros. 1 27,^ tempeftatum funt pr<efcij, 1 2 5 ,a
apud Jndos nopt orbis efi qmdam eorum fpecies funt femiferi , hoc eji medu natura inter fera &
valde ignaua. lCyji manfueta. \
ibid.
quorumcaroeftefculenta. ibid. facile manfuefieri pofiunt. ibrd.
gratitudinis eorum infigne exemplum. 1 7 o,a a barbarts Noua Hiffania vocantur.
citli 1 6 1 ,b
Leonides pifcatione deleckibatur. $& Lepores "Sifaltini duplex iecur habent. 9 2,a
Leopardiex pardo &
le&na generantur. 9 i,a Lepra curatur lotio canino,addito nitro. 27 ,b 1

Lepades pifces e limo quandoque nafcuntur. 9 9,3 item confiricata & illita cantharide Jndica. 290,^

Lepecopithecos Jndicum animal t vbi pracipue repe- item puluere tlaxquipilhn vermiculi injferfo.
riatur. i$6h 290, b
quale fit animal. ibid. item puluere arbufcuUyohualxochtlL 3 1 2,b
catulos in lucem editos,dum paruuli funt} cauitate item lacle arboris tetlatU,fi prudenter adhibeatun
quadam ventris includit & feruat. j5 7,a 34i,a
arbores celerrime fcandit. ibid. item herba aiLparu. 3 5 6,a
a venatoribpu quafitum,vt effugiat t mortuum Je Lethe,LufitanU fiuuius. vide, Limia.
fimulat. ibid. Utbanus mons, qua m magnus. 4 8 1 ,b
cauda eius ad vrin<t meatus aperkndos mire pro- vocatur mons momium, & quare. ibid.

deft. ibid. vnde nomen habuerit. ibid*

calculumitem eijdt. ibid. femper niutbus riget. ibid.
venerem excitat. ibid. qua ex eo flumina fcaturianU 48 2,a
lac generat. ibid. cedri in eo frequentiores. ibid-
frailts & colicis medeturl ibid. item & a\i& varia arbores. ibid.
aculeasinfixos extrahit. ibjd. h vanis nationibus incolitur. ibid.
ventrem emollit, ibid. Libella oculos habet in lateribus. 1 1 1 ,b
parturientibusitem prodeft. ibid. Liber efi pars corttcis imerior qua ligno adharet,
<& tuffientibus % ibid.
Lepmabequa natmfugam Xerxis pr&monftrauit. Liber Euangeliorum admirabilis in ICildaria Mona->
fterio afieruamr ,ab Angelodiclratus. 439>a
Lepores in Jthtca non generantur* $ijb Liber magnus vocatur fecunda Trmitatis perfo-
ttf*
 M £ M O R A B I L I V M*
n&a Lambis Tibetenfium Sacerdotibus .
1 40, b ab Ingis dicitur Quilla.
b
Ltberalttas tnbuitur elephantis & leontbm., 1 z6,a eiusmacuUs vulpem effeabipsa Lnnacompie-
1 3 9,

S. Ltberata, Regis PortugallU flia\fro cafiitate ol~

xam fabulantun ihid.
nnenda precata , barbam accepit , martynnm & eam canibus dixere ejfe amicam. i bi d.
fuftinuit. Lunda, auis infularum Farrarum.
395\ a % 3 6,b
citharoedi cuiufdaw, ad patrocinium eim confu- Lupi,dt<etetices fcientia non tgnarh
8 a 5
gientis, tnnocentiamdccUrauitfmuUcrum ems apud Canopium,ad lacum Mxotidem,kpifcatori-
ocrea vnim argcntea excuffiom. bid. b
i busaccipiunt flipendta &alimenta vt pifcatio-
Libenas ab arburio dtfflri. 48 b s nis inftrumentahuftodiant
Lichcnes curantur herba az.payu. 42 a 3

3 c <$ } a in (freta numquam nafcuntur.

fucco herbtz cacdxjhuitl, » y X)3 ,

0; b
-
auerfo modo coemt. 9 ,
a
Lichenes paimarum finant filta herbt chilpatli. tot anno non nifi dies duodecim comnti ibi d . b
quamdiu vterum-firanh
Ltetiis tumores difcutiunt virentia foliaherba yetl 94^
pariunt vt canes. ibid. b
manibm aleo perunclis emoitita,&cc.
359^ multos fimul pariunt, ibid.
LignaJiluA cuinfdam Cornubiana aquis nonmna- quando pariant. 1 a
**M> 9
43 a i 5 dentespeUmatim coeuntes habent. 1 1 z 3a
alia ttem filua cuiufdam prope Panfios
more fubfidunt.
Upidum ceruicem habent rigidam & ex vno ojfs confian-
ibid. tem>
<
ibid.b
alta ttem ficm cuiufdam <is£g)'ptij primh fubji- crura habent longa*. 1 1 3,a
dunt 3 poslea emergttnt & aquis mnatant. ibid. genitalia item offea. 1
ibid.
Lignum , equofrux Chr/fii compacTn fmt, quale caudam villofam babent* 1 1 4^
fterit^ 45> 4j b.&feqq. eamque longttudtne corpori propt parem\ ibid
Limaces e plantis etiam nafcuntur. 3 i,b pilos denfos habent. ibid. b
Limia,LufitanUfiuuim> 40 3, Cano funt colore. \
1 1 f 3 a
vnde obliuionu nomen ei inditunu.
ami grumulos vndis fuis commixtos
ibid. ignitos & fplendentesloabent oculos, ibid.b
defert. noctu vident. ibid.
ibid.
eorum cerebrum adiun&velincremeniumvel de-
.

Lingua Maris mormi qu& dicatur. 46 1 ,b crementum augetur velminuitur, 11 7, b

Lmteum quo thcca Jnqua RetiqnU S. Eligijajfer- eorum iecur equtm vnguUfimile efi. lbid,
uabantur^cooperiebatur^coptojitm okum exfudat.
Jtalici ,fi hominemprtores viderint , tum vocem
413,3. amittere faciunt. 120 a
Lithiafi conferunt lapilli in ventriculo crocodili In-
dici reperti.
iatrant & vlulant. ibid. b
270,a infame terramedunt. s i2i,a
item ventricuUit eiufdembefiU ablutus, Sole cxjic-
notlu pafcuntur. ibid.b
catus,contufus& fumptus. ibid.b- fqtiilU contatlu torpent. 1 1 2 ,a
vinumexpalmisIndicisconfeBum. 354,3 ditt viumvt..
,
i2 3,a
Loceto auis Indica^ua antequam ningat , clamat,
posled Jilet-.
& naturali odio aduerfintur equis. ibid . b
2-3 3>b eorum vefitgta calcata equis , torporcm eis tnfe-
Locuft&exmulivadauersnafcuntur. 97^ '

runt,. ibid.
Locuft<z,qmbus S. loannes Baptiftaindefertovefce- ecbinum metuunt. ibid.
batur, quate genus fuerint.
49 o,b iis leomaxime aduerfatur-t ibid.
inter voiucria munda a Afoyfe recenfentur. ibid vulpibm ipfihofies funt. 1 24^
Jud&u ,<ty£gjpujs 9 Libyts & Parthmnter ciba- item ouibm &
tarandisi, ibid.
riafuerum. ibidi mdigm aftuti funt. ibid.b
'quomodo cas vefci foltti fint. ibid contra armenta dimicaturi,qua aftmia vtantur.
cjuale alimentum fint.
ibid. ibid.
v£thiopes quomodo eas colligant-. 4511 a ignem formidanu
3 iif^B
Lottgo volttans temporis prafagia fuggeriu -
3 ,a tympani fopitu fugantuh ibid.
Lomv via, auis infularum Farrarum? 1 % 6,b lapidum ttem colltfonem ttment: ibid.
Lucia,vxor Gafparis Quichifuca,fortiJfima & con- non nift pulli manfuefiert pofiunt: i bid
ftantifftma Chrtsliathteta. 1 ^ >a rabie infeftantm.
1
1 %6, a
Lucilius Bajfus mmitiffimam arcem Mach&rum eorum caro ab Infubribm aliquando comcditur.
dolo expugnauit.
A1A-& ibid.b
Lucius Darifia, ciuis Eberfdorfianusin Auslria, eorum pelles in veslimentorum vfum veniunt*
duos pfittacos Brafilianos Mofcouorum Duci dono
1 27,a
dedit. ^
i2?ja in TZamba oleo palmarum delecTantur. i6S,b
Lumaus, hirundinis Indica Jpecks. ijofc, in Noua Hisfania noftris prater caput ,funt fi-
,
humani corports meatus etiamfcedos fubit
, & miles. i8o,b
fanguine exfuclo fe fatiat. ibid. Lupi marini in Indijs abundantt, 247 ,a
Lumborum dolor fedatur , fi pingmdine ferpentis firmidabiles funt viuiatu. ibid.
teuhtlacoauhqui perungantur.
169A barba eorum ferumnt dentibm purgandis* ibid
Lumbrici e limo oriuntur. ya^ dentes eorum dentium doiorem fiftunt: i bid
Lmnbrki ventris necantur herba acaxilotic. vultures marinos ftbi immtcos habenti
354^ b ibid .

Lunapifcis^qualis. ,

^a eorum pelies,ctiam ad crumenam velcincnUapta-

Luna per partes a fe dijfidet. 3 63 b t£,pe/agm fapiunt. ibid*
eius decrementumimitatw cynolephdus vifus fui Lupmex Lycaone facim dicitur in fabulis. 5 1 >h
decremento, Lupw quidam cuidam Prefbytero loqmtur. 440^
3 ?a
 . . .. a ...

INDEX RERVM
6$ bomine fe transfirmatum afferit. ibid. Macuihococitffiorum genw, lji,b
Euchartfiiam fibi dari pettjt. 44 1 , a Macuilcallij ar
Lufcinia auis Mufica prtmadoclrix. 8,a Macutlquiahmtl ,partes maximi templi Mexitan-,
cencontlatollo cantus fuauitate vincitur. ibid vbi exploratores hofiium occtdebanmr. 1 4 z/b
,0

exPhilomela facln dtciturin fafyuliS). ^2,b Jfylacuilcipacllt yftupan^ locm tempUmaximt Me~
Hi-fhaniola toto anno concimt. 1 4,b xicani,&quiseimvfw.
z'« 1
1443
Lttfttam Romanis cladem intuierunt per nigros an± Macuti malinalj/teupan , /<?^^ /« maximo tcmplo
gues prafigmficatam^i 3,b Mexicam. M5,a
*« qnadaminfularepererunthomine, duoin la- , MacuUorisabfierguntur pantbmillk,quiex radi~
tere dextro brachta^ duas manw^aures afininas, cibw tufis arborts maguey fmnt. 3 co,a

faciem humanam, dextrum crus equmumj fi~ Madagafcar infula amm maxima-m , ruch dttiam,
nifimmhumanumhabentes. i3J,a gigntt.
li9A
Lufitani pUgiarij caties adhtbent feroces advenatio- d Magno ChamTartarorum exploratur, ibid.
nem Indorum,irt eos vendant* I74>a Madritum trifti incendio deformaiur. 3 84,^
Lutra dentes exertos habet, 1 1 z ^a Magaan plantafa lemtate fic vocata. 3 4z b
}

pilosnitidtjfimos habet. U5,a radix eim irtta, ac per fe fampta,aut cumpthpot;,

eolore accedit nonmhil ad cafianeuMt ibid veficnatisrefifttt potiombw. ibid.
fiigido & ficco efi tsmperamemo, 1 3.o,a im decotli corticis,fiorumac feminisjnfermt bal~
efi odorata. ibid. neis. 343,a
maligne aftuta eff. 1 i^h oleum efemine eius exprimitur mirabilis pr<zsi*n*
manfueferi factle potesli 1 25 , b tt£ aduerfus fitgtdas quafuis ajfeclienes. ibid.
eiw caroin ahmentumkominis cedit- I26,b iusdecotlicorticis aut radtcis extergtt & ficcas.
etw pellis in veslimentorum vfitm venit. 1 27 ,a omnem carnem (tiperexcrefcentem palpebm,
ctcuraturaltquandojjt pifcesm retia compeiiat. ibid.
ibid. & ocubrum ex atrabili fufcitatos tumores conft-
£## pnw^ *« mundi orw creata qualis fuerit. '

c*h
.
ibid.
57>,*> Magey comeftibilis \ euius folia afia comeduntur.
Xy£jd <p^* £<?/?/<« progeneret, 9 1 ,b. 9 2,a 301,
Lycaon m lupum mutatw dtciturin fabulis. 5 2,b
'

Magnanimitatis fymbolum^canes / ^s
Lyc'}finran^sverfidtcunmrinfabuits. ibid. Magnes efl heterogenea vtrtutisi t 3 1 ,b
Lycus fluuim ex monte Libano orttur, 48 2,a Magnus ChamTartarorHminjuiam Madagafcar
Lynx paruum habet cor. 1 1 1 ,b explorari curat. 2 3-9 ,a
oculos prominentes. ibid. admm inde relata eft pmna maxima auis rucb3
vifumacutiffimum. ibid. nonagmta palmorum longitudtnern j & calami
gemtalia auerfa habet. 1 1 3, a duorum palmorum crafjitiem kabens* ibid,,
#^»«w C7 fplendmtes habet oculos,
1
1 1 5,b Maguey, arbor fceda adfpcElm. 3 oo,a
#0$« &»«&*. ibid. foltorum ems fmcus amarus emacuiat vefte^
<?#?•/# vslociffimo valet, 119 ,b ibid.
maUgne afiutm eft. 1 24,b vulnerainfecTacancere 0- nimisinfiammata fa-
eicuratur quidem,fed non omnino. 1 z5, b nat. ibid'.
«#/ pe//# *« veslimentorum vfum venit. 1 27,a vermiculos in pUgts extingmt ibid „

advenandum e$l mduftrius ibid. fucco eodem, decocio cum radtcibus, qui lauatury
laffttudinemnon fenttt. ibid.

M.- aqua plttuiain folijseius recepta, multos morbos

pclltt. ibict
"
yf ^ra Sidoniorum Chriftianoirum olim muni- e x radicibus eius tufis panes fiuntquorum m ,

cipium inexpugnabile. 48 1 ,a abluendo captte vfus,cuius dolores fedanh ibid.

prodhar Saracenis a prafidiarijs. ibid. maculasorisabfiergunt. ibid.
zJtyCacacoatfferpens cerutnum caput habens. ij 3 ,a capillos nutriunti ibid.
fenefcentietcornua nafcuntur, ibid. fiita eadem triplexlini genusad varios vfus pra,-
eaque adVeneremexcitandam profunt. ibid. ftant. ibid,
Macalchichdtic Indicum antmal, m cuius vifcertbm innumeri pane funt vfus huius planta. ibid
lapis Bez,ar generatur, i85,a foliorumitem fuccus menfesciet. ibid.b
Macame,ceruorum genus in Noua Htjfania. r 84,a aluum lenit. ibid.
<?£ /W# vocantur ceruorum Reges$ ,
ibid. vrinam euocat, ibid.
Macamiz.tli,animat Indicum Jeom affimile. 1 69 ,b renes & veficam emundat. i bid.
,Macaxocotl qualts kerbal 3 1 8,a lapides fiangtt. i bi d

flruttw etwalHumemollit» ibid. vrina meatus extergit. i,bid.

Machabat vbt CendebAum vicerint. 47 ^b eadem folta vulnera recentia mire conglutinant.
Macha>rw caftrum munitijftmum 474» a ibid.
*i£ Alexandro Regeprimum &dificatum. ibid. affa , & loco affetlo impofita , conuulfionem curant.

<«&Herode poftea mftauratum. ibid. ibid.

zfo «S. loannes Baptifta capttum detentm futt. fi fticcus calens bibatur,dolores omnes fislit^etiam
ibid. eos qui funt a Venerea lue. ihid.

a LncilioTiafioexpttgnatur. ibid. Maguey luteus, qualis arbor. 3 o 1 ,a

Machillas Epifcopm,S.Pattiti/ difcipHlmjBolumnam trta quatuorve eius folia^dditisfihquafiris ternis,
igneam fuper caput S. JBrigtda videt. '

4 } 9h fitgidos ac crafios humores per fecefium vri~ &

eam facrovelomduit. ibid. nam paulatim edwunt. ibid.
pre*
 U E M 6 K A B I L I V M.
pnpinari ab fndis folet enixismuliertbus altquot du&eim funt jpecies. ibicU
diebm k partu vt robur acquirant. ibid. '
filia eius vlcenbus opitulantuf* ibid*
fuccm expreftm ex femiaffi filqs diaftromati con- Manati,monftrummarinum->. 247>a
ferre dicttur. ibid. cius defcriptio. ibid.
Maguey magnm. 3oj a 5 quomodo capiatuK ibid.&feq.
vtgorem addit mulieribm imbecillibm, aut ijs qui pinguedoeius numquafnftt rancida\ i^$,h
fyncope funt aJfliUi. ibid homwi eft fiociabtlts. ibid.
Maguey montanm. 3oi,)b Mandragor& mala vrfis funt vmena-, l z z,a
xontufa eim folta,aut intrA corpmJumpta^aut illi- Mangle arbor Indi&Occidentalts 3 f ,a
3
ta,curant eos quorum artm motu funt prtuati . par eiarbor Go& in IndtaOrientali. ibid.
ob neruorumconuulfionem. ibid. cmus fub vmbra otltngenti vel nrille viri teqi
Maguey prunorunu. 30 1 ,a poffunt, ibid?B
frutlm eim commanfw 3 &ore geftatm , medetur Mani radtx Indica. 3 3 o, a
oris vlcufcalis ex calore ortis ibid b Manfigho Lufitanus aufesfuas mouerepeterdt, 4 3 7 a 5

Maguey ferun ibid. eJWanfuetudo quidfit. 1 &

fuccmfoltorum eim expnfiu^&bibitm decem vn- etus fymbola,outs,agnus,imo leo. ibid.

ciarum menfnra vntUerficorporis dolores arti-
, Mant& Ind:& popult fmaragdum ,, ifui ftruthtonis
culorumtoUtty&motumimpeduureftiiuit.ihid. ouum&quabat,adoraueruni. 373»a
Maia,qualis auis^ zo8,a eum,Hifjamsaduementtbus,occulcarunt. ibid.
Maiz,wm,frumenium Indicmru. 3zz b 5 Manttltaegregie contexta ex iapide quodamtexttli
tam valentibm quam male valenttbm,fi decenter fiunt,qua vbi fordefcuntyin ignem conteSta emun-
covtaturquts^admodumesl Jalubre. ibid. dantur. 6i,B
Chltu eft facile. ibid Manucodtatd , auis fic dicTa , vnde nomen fortita^
vbernmh in quouis foloprouenit. ibid; zio,a,£>
ficcitatibm & akjs terr& intunjs non eft obnoxium. a Lufitanis vocatur palTaro de fol ibid b
ibid. an verepedibus careat dtfputatur, 1 1 i,b. Z 1 z a,b 5

multas habetdifferentias. 3Z3,a eft auis extguiffima. z 1 z ,a

feritur Martio, metttur 2Slouembri, . <* ibid. eius defcnptio» ibid.
temperata natm& eft. ibid. IndieJldeficcatacrift&locovtuntur, ibid.
concotlu facile* 1 bi d quibusin locis pr&cipue nafcatun 1 1
3 ,a
nullm eo commodior apud Mexicanos vitlm. Mapach,antmal peregrinum, i75>a
ibid. ctcuratum, eft blandtjfimum. 1 76,3
corporaquantum fatis ef nutrit,. ibid. interdum tamen feritatemoftenditi ibid.
nullummfert grauttatis finfum. ibid. eft furactffimum animal. •
ibid.b
ventrem &
petlm molht. ibid. Marakg, ftullus arboris Americam cohyne. 3 1 o,a
vrinameuocat: ibid.b ex eobarbari poculafaciunt. ibid.b
pultes qwimodo exeo parentur. ibid.& feqq. ,
eoque ad fuperftitionemabutuntun ibid.
panesquomodoexeo pinfantur. 3Z5,a Marannone fiuuius viginti leucarum riflu mare in*
exeoetiam conficitur xocoatffiue aquaacida vri- gredttun 380,*
n& ardori extinguendo. ibid.b confunditur cumfiuuio Apurimaci, ibid.
Mala mandragor& vrfis funtvenenah 1 zz,a Metrcm Capac Periianos aferitate & barbarie auer*
Malabathrumjierbalndtcai $66, '
tere ccepit. I38,a
vrinam ciet. ibid. Mare,terr& & &theris &mulum eft. i44?a
orishalitumemendati ibid. jP; Iofipho Anchieta in eim littore oranti cedit,
tineas a veftibm arcett ibid. zo4,b
flatm dificutit. ibid. Mare Galtl&& vnde fic diUuftu. 46o 5
a
Malacenfis lapis mira virtmis in felle biftricis gene- altjs etiam nomimbm appellatum fuit. ibid
Y0tur. iS6,b hodie Tabari& maredtcttur, ibid*
mOxvmo in pretiohabetur. ibid. qu&ciuitatestuxtailludfit&. ibid^
Maledicm per bafilifcum ferpentem adumbratus. nobilitatum Chrifti & Aposlolorum innouo
io3,a Teftamentoineo pr&fentia. ibid.
Maleficiatis vt coire nequeant $ opem ferunt radices Mare mortuum qutbm alijs nominibm appellatum
herb&buyobuyo, $6y,z, fit. ...\ 4^o,a,b
Maluaquandoqueinarboremexcrefcit. iz8,a olim fuit iocus amcenijftmm, ibid . b
Mama Oello Huaco,vxor Marci Capac,cum mari- ignec&leftideletus fmti ibid.
to fuo Periianos a feritate auertere cceperunt, vari&etuscondtttones» ibid.
i38,a Mare rubrum varie varijs appellatur. 5oo , b
Mambrejocmvbiolim habitauit Abrahami 476,b qu& tn eo olim mirabtlta contigerint. ibid.
ibt terebinthm^fub qua Abraham Angeloshosfi- & feqq.
tio exceptt, ibid. "
nonnulla alia de eo curioja. 5 o 1 ,a
ibiab Helena maximum ornatiftfimumque tem- Marganas,gem*s pjittacorum in Brafilia, 227,
plumconftrutlumi .
ibid. Marganta altquando reperta eft magnitudinem nu-
fiequenttjfima chmad eumlocum omniumnatio- cishabens, 265^
num feregrinatio. . ibid* vendita ea fuit noOi aureis, ibidi
Mamey fiutlus quidam Indicm* 3 3 o,a Margartt&cruftis tnuoluuntur. 37 3,a
Mammtt cu r dat& animalibm * 1 1 z ,b pereunte Jplendore earum natiuo &pondere,fi
ijs carent ouipara. ibid. exterior cortex auferatur , interior recenter
Mana> arbor Indica vaft& magnitudinis, 3 6o,b Jplendet* ibid.

Bbb oryz,a
 a 8 . bb.. a . . .. b

INDEX RERVM
oryaateuiter confratla &fale priftinttm fttlgorem Maximus Aquilanus leui fubucuU fuA contradu
recuperant. ibid. ftammu iacutabatur. ± fr
Maria de Brimeu, Ducijfa Arfchotana ± pfittacum Maxtte^animal peregrinunu.
rmr& magnitudmis habuit.
1 7 /,a
2 2 7 ,a cicuratum eft blandifimam.
Maria HungarU Regina cornti habuit qmd dtceba-
i 7 6jl
interdum tamen fentatem oftendit. 1 bid.
tur ejfe vngula gryphts. 8 <>, b eft furaciffimum animal. ibid.b
Marianm monachus aprum a canibui dttum , & ad Meatm vrtnx exterguntur fucco foliorum arboris
feconfugtentemjutatuseft. 20 2, m^gmy. 300> b
tJMariconmorion quaiis IndU beltua. 78,b objirucli aperiuntur herba cocouamal.
3 7 o,b
Mannorumin GatUcta familiaex Tritonc monjlro Mecacaoati,jpectes arboris cacaoatlcjuahmtl. 345,
marino orta diatur. 7<5j b MecapatU,
Martnus C&fare& PaUftin&martyriumfubtfi.^-j^,^
nobile mtdi.camentum , vanas haUet m
Noua Hifpania dijjerenttas,
20i3
5
Marinus Dalmata vrfum , quteiusafeltum imere- ventricultcaloremroborat,. ibid.b
rnerat y eiufdem vicem fubire iuffit & coegiti renum & vrtn&meatHs expurgat. ibid,
ao2,a,b vrinam ctet. ibicf.
MaronitA montem Libanum inhabitant. 48 2,b articuhru & GalUc*. luk doloribus medetur. 321,*
ex ijs Herodes fuoexercitui oclmgentos adtunxtn fudores euocafc. ibid.
ibid. vlcera obfcotna curat,. foift,
anno Chrifti 1 1 1. eorum 40000. abiuratoerrore^ rnorbos inueteratos & tncurabiles fanat. ibid.
Catholicamfidem amplexi funt. ibid. tumores puternaturamortos difpeiUt. ibid.
Marttnete pefcador, qualis aws. 2 22 a cjua ratione&gris propinetur. ibid.
Martinm Enrricm,Nou£ HifpanU Prorex, fucco Mecaxochi tlarbufcula lndtca,genui volubilis. 320^.
pomorum arboris tum a multts morbis bitem colo- venmculum calefacit. ibid.
remque attinentibm eft pme Uberatus. 3 1 1 ,b oris hatitum emendat; i bi d
Maferephctqualesacjux. 47 5, humores tentos&crajfos attenuat,. ibid.
Maftotm mons t mons pulcherrtmus & amcentjjimus. venems aduerfatur. ibid.
483, tliacis & colicis conduciti i bid.
ex transfiguratione Chrifti Domini in eo fablafa- •Vtinam «uocati Void.
clus celebemmus ibid. renum & veftca morbos coercet. i bid.
Mataneajocus extra Cairum/vbi ChriftmitttAEgy- foetus mortuos trahtt. ibid.
ptolatmt. 42i,b febrmm ngoribus medetur. ibid.
balfameta ibtotim, mododeperdita. ibid. filiorum decotli ius capillos nigrat. i bid
Mateillu herba Indica. 3 2. 8,b frutlus eius puluis tnjperfuscapitts dolores tolltt*
pr£manfa,impofita<jue oculis vna velalteranotle, ibid.
omnes ocalorum morbos vtnctt. ibici * fuccus fubafitn, illitm deniium doloremaufert.ibid»
caligmem eorumabfumtt. v
ibid. Mecatian,locui quidam in maximo templo Mexica-
oculum fu£ fcdi repomt. i bi d no^ &
quis eim vfits. 1 44,b
vifum vfque ad miraculum reftituit. i bid Mecatlani. vide, Hollu
Mater formicarum ,ferpens in formtcarum cunicu- Medtcamenta varta ex' aninialibus; \ 27,3 b
lisdegens. 2 7 2,a Medicinafctentta ex ammaiibm primuproftuxit .y,b
pulcherrtmus omnium ferpentium &innoxtus* Medulla eft pars pcrpetPtaptantarum.
, I28,b
ibid.b quidfit. 2zsr ,a
tufus appofitufijue tumores prater naturam exor- MedulU vim habent emolliendu
tosdtfcutit.
3^
273>a apudGalUcioscjuidfintj. 394 b
Mathematic&fcientUopushabent cogmtione htftorne Meliis genera varta junt m Noua Hifpania. 3 3 ;,a
ammalium. i( b Melampus Thirefias brutorum loqueUm catluijfe
Mathemattcorum circa c&li naturam pugna. o,b dicttur a Porphyrio.
5 ^ j3
Matrix efi pars perpetuaptantarum. 1 2 8,b Melancholia curatur herba nanahuapatli,redac~t* tn
qutd fit. nc^a farinam, &
tnfpersa.
3 3 £ j> y
Matrona Damafcenafexab vrbe miUaribusin loco ftercoreauis aur& drachma vnius pondere potato*
Sardenai Oratorium D
Vtrginis confiruit . 4 2 o ,a
.
2 24,b
peregnnos &pauperes tbt hojptttogratuito excipu. MelcuttUtl) lapis Nom HifpanU. 3 7 6,z
ibid. lammas.
in tenttes fcmdi potefi ibid.
a Monacho quodam (JonftantinopoUtano^Ierofoly- inmedijstgnibus non comburitur ibid.
maprofictfcente, tmaginem BVtrgints tndefibi Melttainfula S.Pault Apoftoltmeritisaferpentibus
afferripeut,vt eamm eaOratortocoiiocaret.ibid. esl immunts.
45 o,b
tamdemabeoallatamaccipit. 4U 3 a oitm tbi venenatafuerunt,. ibid.
& inlocuhoneftiorem & facratioremcoliocat.ibid. MembracontracTaUxanturfolijs herba acuilotlpu-
foia ipfa eam imaginem attingere poteft» ibid. gilli menfura e mno fumptts.
3 j 7,a
vleum ab ea ftttlans vafculo exciptt. ibid. corroboramur nucleo^fruclu^ gummi vino arbo- &
Matz.atlt, pinea Indka. 5 3 5 >a ris molle. 3<52>a
exhibetur pomum etus febritntibus refrtgerij gra- Memeya Tepecuacutlienfn qualis herba. 3 1 jth
tta. ibid. Memoria qutbus ammalibus tnfit A7&
Maxentim Abbas autculas agreftes micis panis & Mendacium apud Indos Qoybas capitale habebatur,
granu tntict pauit. io$,a 138.
Maximimm Marty r Vrgauonenfts. 4 1 3 ,b Mensa prifcts Philofophis tribuebatur animalibus.
ReltquU eitts eximio miracuh inueniuntnr, 3S,a,b
4i4,a,b.&:feqq. ommno tamen ifs den 'ganda 4 3 ,b
Mtm
 M E M O R A BILI V M.
Mens e morbo mota,reslitniturper fuffitum pluma- dolores a causa fiigida exortos mire fallent.iL»

rum ttiis Indtctt h^aVtz.m->. 2Z0,b 3i7.a

tSMenfis cientur fiicco foliorum arboris maguey. crur/umtumores difcmit, ftiusdecocli tiut illina-
3oo,b tur. ibid.
ture decofti tragorigani Quanhnahuacenfis. 3 6,1 impeugines fanat, calce permixta. ibid.
s

filijs cihoapttllt hemioniticx trita, .

3 26,a afihmaticis inde egtegium medicamentum para-
herba phehuame. 3 37,b
tur. ibid.
pttluere radicis berb& curitz.en~, 3 3 8 ,a
renum calori medetnr^ butyro vaccinofalis exper-
mre decotli hsrbx tlatlancuya. 340, b tic<ommifia,& applicata. ibid.
herba texaxapot-la. 54 t,a vrina ardorem fed&L. ibid.
itemherba.tlaquequetz.al. ibid*b Mexocotl arbor Indtca prunas firens. 3 o 1 ,a
fucco herba yyauhtli. 347>a fiuclus eiui commanfm, & oregefiatHS , medetur
gummi ex arbore hoili defiuente. 3 4 8 ,a oris vlcufculis ex calore ortu. ibid b .

herbachiili. 365^ tSMkatlacotl, &

«*r* decotlorum corticum herba hoitZjiloxitlane- Micaxihuitlqualesherba. 359xb
thin&. *>&9& Michael Ayatumus fndus Pitlw, ex infults Phi-
folijs pUnt£ cempoalxochuitl cmtufts, <& ex aqua lippinis, puer feptennis baptiz^atur. 1 5 1 ,b
aut vino potis. 3 7 1 ,a j
nouies quotidie recitat corollam B.Maru. ibid.
Unufiuentes euacanfur tufts radtc.bm hcrbx In- Patronorum fiiorum fofephi & Mtcbaelis fefia
didtnahutteputz.. 33<5,b , quoritucelebrauertt. ibicU
, mmif fifiuntur fitcco foliorum arboris comatl in inoculorum & aurtum cuttodia exaclijftmusAhid.
vettere fubdito. 3 1 9, b fimmaetushumilitaj. ibid.
berba acuxilottc. 354 a 3 |
e-ius fbrtttudo & confiantia. 1 5 z ,a
.W£i mohuitii. 557jb fiufira ad matrimonium follicitatuf. ibid.
Mercatores quidam magicis infufurrationibus ad trtfii cafu moritur. ibid.B
tempm manfuetos factunt dracones , qttos & mortem fuam prafciijfe videtur. ibid.
^/Ethiopibm venduntL,. $97 A funm eim admodnm lugetur. i bid.
Mergm fugiuum temporisprtefigiafuggerit. 3,a MichalalaBiaiiis dejcrtbttur. m,b
ex i/Efaco fme Buhde dtcitur fatlus in fabuiis. Michipillin quidfit, 1 57, b
fiatis anni temporibm capitur. ibid.
Mergiti Amerkanus, qualis auis. 2 6 ,a inde cibus non ingratus conficitur. 1 5 8 ,a
Meron lacm,quem fordanis fiuuim perfluit. 4 5 8 ,a Michuacahatollt, potionis genus aptsd Mcxwttnos,
hbdie Maronvocatur. 4$9,b 3i4>b
tempore refolmionis niuium a monte hibano val- Michohoauz.atolli forbitiovis genus apud Mexica-
de dtlatatur. ibid. nos. 1

3*5»*
tfiiuotemporeexacefcit. ibid. Midtt. opulentiaperfirmicas PhrygU fignificata. 3,b
prope eum Iabin &
Rex Afor alij 14. Chananm- Midah a Cabalifiis cdi anima ejfe fiatuitur . 1 <?,a

rum reguli a Iofue fugati vtcltfitnt.&ibid. Migut£,molefit(ftmum pultcis genus. 2.89 £

tJMcrula auk S, Keivvini manibus wfidet oua , & in pedibus hominum lendes tnnumeros prodticunt,
fua ibi ponit. 4^7^ ibid.
^ ,

Merula fuperfluos humores deguftatis lauri folijs Miles quidam Hiff>anm,Agnum Dei k collogefians,
expurgahts. g,a ab hareticis occtdt non p otesl. 45 3 ,a
Mefipotamia,prima fkit hominum habitatio. 6$,b Militaris difcipUnafymbolumgrues. ?>*
qualisregh. 49 8, Milites Rhodienfes tta inslruxerunt canes, vt cum
quaeim infigniores vrbesi
49 9, a- notlu vagarentur ,Chnfiianos a Turcisodore tn-
in eim fintbufereditur fuifie paradtfm, i bid ternofcerent. *74>k
MetempfychofisIndorum^&fiibuUinde orta. 54, Mtlochillt,chilliherba fpecies. 3 64$*
Metl. vide, Maguey. Mtlos tnfula inculta & fiertlts , Qr&wnm diltgen-
Metochthjjpecies cuntculorum in ffjua Hisfania. tia faffa efi fertiliffima<, 4 8 5,a
161, a Mtluus vulpi aduerfatur. 1 24^

Metrodorus pifcatione delechbatur. y,z Mtneraliatnanimalibus generanttir. j,b

Mexcalmetl, arbor valde Jpinofa. 3 o 1 ,a an plantarum more feri queant. 1 o?,a,b
filia eius afia eduntur, ibid. an partibus heterogeneis conHent. 1 3 1 ,b
MexicaniPrinctpibus & Regibus fuis fmt fidijfimi. Mintfja palmites vifi in Indta duas vlnas in longi-
138, tudtne habentes. 333»^
pauperes, qui nullum tributum penderepoterant, Mifertcordu fymbolum,offtfiaga. 7,a
ex pediculis foluebant. ibid. Mtfiecaquateti, pifcis Mextcani genus 256^
Mexicaninoui quos ritus fuperfiitiofos haberent, tJWtxcoa teupan , locus in tempb maximo Mexi-
i5°>b cano. i44>o
Mexicanum maximum templum cum fuis pariibus Mtxcoapantz,ompantii,locut templimaximi Mexi»
defcrtbitur. i 42,a. & feqq. cani,&quid in eo fieret. 1 42 ,b
Mexico calmecac,monafiertum idololatramm Alexi- Miz.quitl, arbor Nom Htffania. 3 1 8 ,b
canorum. i43^a es~l verijftma antiquorum acacia. ibid x
Mcxicoul tehuoatz.ini Sacerdos idolorum apud JM<e- Mizjtli animal in India leoni admodumfimile.i6^,b
xicanos,fimilis Patrtarchd, I48,a Moabitis regtoaludaa dtslerminatur lordane flu-
quts, eim curte incumberent. ibid. uio. 45 8> a
quovettituvteretur. ibid. <JWobile primum non poteft rapereinferioresorbes.
Mexixquilttl, herba Mexicana, 3 1 6,b 2i,b
Bbb 2 Moc**
 : 1 b
..; a 2.

I N D E X R E R V M
Mocdrix arbor gojfypifera. *9J>a drcaudam fetofam. 114,1
Mogor in venationtbus ceruorum canum loco vtitur curfh velocijfimo valeti 1 1 $Jj
ceruis& pantheris. z84,b et voxobfccena & dira. 1 i<*,b
Mohias, (pecies cuntcuiorum in Htsfianiold. 1 6 b , leoni admodum aduerfatur. r*4>a
MohuttU, pigmentum exfolijs herba xiuhquilitlptt- perpetubeft ferus. i2j,b
z,ahoac confetlum. 3 3 9 ,b rarb&dtjficultermanfuefieripotefi, ibid.
atto td captllos colore tingit. ibid. itadicitur veneraripuellas,vttjs vtfis manfuefcatt
cjuomsdoconfictatur. ibid. altocjuin ferrn &.indomitus<, 126^
Mobuitlt,feu berba pmpurea. 3 5 j,b Monocolobrer. vide,Ophiufa.
djfenterias cohibet. ibid. Monopoli Afu monftra , qua capite carent , faciem
ntmtum menfxum flttxum fislit. ibid* verb in peclore habent. 1 34^
fi aquajn qua altquamdiutrita maduerit, queties Monoxilus mucronatus,ferpens Indicut. 27J,b
expedtat,baurtatur,fcabiemcurat. ibid. efl ex lacertarum genere. 176&
& lanas purpureo colore tnficit. ibid morfrn ei*u let htfer non eft. i bid
Molaris lapis adinuocaitonem S. Brigidtt innoxte k lumborum eiuscaro V*enerem excttat. ibid.
fummo monte deuoluttur 439^.440,3 crufta verb fcorpionum itlibus aduerfatur. ibid.
miraculose pagam cuiufdam grana moleredetre- tJMons ommnoferrem extat in Cantabria. 409, b
tlat. 44°> a Mons ingens medtus crepuit, 3 8 3 ,b
incendiumiterummiracuiose euadit. ibid. Mons Ptlati in Heluetia,qualis. 4 3 z-,b
Molendinum S. Lucherini , diebus Dominicisnthil, Mons SerratusqualislocHS. 400,
de furto vero aut rapina numquammolit. 42 8, eTtlocHslongeawceniffimu*. ibid.
•
aliud S. Phechmimirabile. ibid. coenobium ibi adtficatum efi , & quk occaftone.
Molle arbor procera pulchra. & 3 61 b , ibid.
nucleus ventrem fupertortm corroborat , & infe- Monjirofi homines vnde proutniant. 1 34 b

riorem calefacit. ibid. Montana regmTibetcnre^fcaturigtHem fluuij Gan-

vrinam elictt. 3<>2,a gU perpetui niue rigent. 3 8 j ,a
vulnera recentia & inutterat* confolidat. ibid. ja mx viatores excacat Jplendore. i bid,
fangumis fluxum retinet. ibid. Morbiinueteratt & tncurabdes fannntnr farfapar-
hamo rrhotdas curat. ibid rilia. 321^
oculorumnubesdijftpat. ibid. iure decotli radicis contufa olcacatzan kerb*.
flatus difcutit. ibid. 32i,b
membracorroborat. ibid. Morbuticurantur femine herb&hoauhquilid. 348,b
eadem o?>nia,& luculentius prajiatfiuilut. ibid. Mori e folijs bombjces gentrantur. 3 2 ,b
gingiuas Cr dentes confirmat. ibid Moribundis mire prodeji herba cocolmectth 32 1 ,b
oris vlcertbusmedetur. ibid. Morbus Galltcus caufatur,fi quis affidue htcoteisfi-
gummi ex ea Jitllans eadem omuia praftat,. ue teftudinibusJndtcis vefcatur. H9>*
ibid. Morbut Galiicus curatur crufta aiatocbtli tntd &
infuper pituitofos humores purgat. ihid. drachma vnius pondere intrb fitmpta. 1 9 ,a
5
vtnum inde paratur ad ea omnta vtile. ibid. item tfu carnis vel ftercoris animaiis yx.quiepotL
Momot qualis auis. 209, 163,
Monarchu fjmbolumapes. y,z item ojfibus cercopithecorum tufis & hauftis,eu9ca-
Monachus auidam (farmelita , quoties capitium ad to fudore. 1 79,4
occiput reducebat, fcintillas vibrabat'. 4,a item cinere plumarum auislndica hoattzjn tntra
alius quidam Conftantinopolitanus , Ierofolymam corput fumpto, izo,b
proficifcens , a matrona quadam Damafaend item efu carnis auis aura. 224,!»
%
hosjitto exctpitur. 420,a
imaginem BVirgtnis inde affemt, ab ed
item efu carnis auis coz.cacoauhtli.
item ferpente tapajaxin ad ignemficeato
* Ma >

i/t ftbi ^inU-

rogatur. > ibid. mremredaclo , fumptoque ex vint vel aqua.
ab Angelo, neimaginem emere obliuifceretttr, 176,%
monetur. ibid.b item Jarfapariild. 3 2 1 ,a
eiufdememptaimaginis benefictoaieone & la- iure decotla radtcis contuft olcacatz.an herba.
trombus Ubefatur. ibid. ibid.b
imaginem ftbi feruarc volens , diuinitus impe- funditus exfiirpatur &
curaturherba nanahuax-
ditur. ibid. patli tusk ex aquarefoluta , pugilli vniut' &
Monachi quatuor,qui vrfum S .Plorentijocciderant, menfura e liquore aliquo congruo fumptd.
eiufdem Santli maiedttlione ex morbo elephanttaji 3?6>b
^
pereunt. 45^b item herbd ololiuhqui. 5 37»*
Monaftices fjmbolumjyanus. 7 ,a ture decotlt herba phehuama e*dem cura qua chi-
Monedula ex Arne fach dicitur in fabulU. 52 b , m aut farfaparrilla parati, 3 37>*
Mongu portuf y
vbt crefcente* marim flutlus ad fa- item herbd cuamiahoatl. 34 j.a,

xa, cruces & balltftas fculptasin faxU ejformant. item folijs herba atz,ojatl. 35 <M
394» b tortice herbajetl, moderate, & quantum nucis
in eodem portu esl nauu tota lapideat quam tamen putamencapiat,fumpto. IS9' Z
puer vno digitulo motabit. ibid. dolorts ex eo prouenientes leniuntur , Jt juccut
Monoceros in India generatur. 9 2 ,a foliorum arboris maguey calens btbatur*
cornu habet contortum, 1 o,b 300,^
'

ffitris 1

Itnguaw (ftnofam. H2,a toliuntur folijs herba tlatlancuja. 34o,J»

crura ttcm breuia. 113,* &folijs herbatmalxthuitl. 3 5 2,b .

pujlu.
 MEMORABILIVM.
pufiutis ab eo ortis fubueniunt radices tuf& herb& quomodo eius partes dijirtbut& fuerint. 57^
Indtc& nahuiteputz.. 3 3
6,a zJvturi Babylontci oltm locuti fit nt. 45 ,a
eim vlcera curat herba cocolmecatl. 3 21 , a Muresdomorum rutnaspr&fagtunt , atqueante mi-
Morfi ptfcis genus. grant. S,b. I2;,a
*J?»*
ttus dentes Indi colligunt , efr Mofcouitis atquo ex arundinibus natiferunturin Noua Htspanta,,
Tartarisdtuendunt. ibid. 32,b
tx ijsmanubriagladtorum & cultrorufiunt/ibid. quotannisplutint in Aqutlonari c&lo. 6o,b
Mortem ferre^qudminferrf,eft fortins'. 6,b quomodo cc Cant. 93 b ,

Mortis triduan& Chrtfiimemoria in Indid Occiden- falts gufiatu pr&gnantes fieri putantur. 94,a
tali viguit ante poflremum Chrtjhanorum aduen- plurtmos fimul fcetus partunt. ibid.b
tum. 74,a imo femelcentum vtgintt. ibid.
Mofchum Chinenfe optimum* 184,3 hafcuntur item ex mortuo hominis cadauere. 9 6,b
d befiiaquadam,qu& vulpis maghitudinem babet, etiam e limo. 99 } a.
& filuas tncoitt, prouenire folet. ibid. exertbs dentes habenr. 1 1 2,a
Motcz.uma,fndt& ctuitas>vbiauis rmnftrofa Htffa- caUdo & bumido funt temperamento, 1 20,3
nic& cldjfis aduentum pr&nuntiauit 3 $ 5 1 ,a
. . ad Chalibas aurum voraredicuniur. 1 21 ,a

Motinenjis herba, herba Indica. 3 1 6,b in Cypro, Paro,Gyaro ferrum erodere. ibid.
tufumeius femen,&ex aqud drachma, vnimpon- prionbuspedibus promanuvtuntur. 'ibid.b
dere potum , humores omnes citra noxam vllam an bibant, non Jat confiat, ibid.
expurgat. ibid. helleboro nigro necantur. 1 22,a
Moz.ambtcan& gallin* nigras carnes habent. 2 1 4,a diu viuunt. 123,1
Motus duo m c&lis non fmt. 2 1 ,a ferpentibus aduerfantur. i24,a
Moyfes curm hislorid creationis mundiduorum tan- eorum hofies fnnt felesjkc, ibid.
tum elementorummentionemfecerit. 56 ,a leoni aduerfahtur. ibid.
nulla etus verba in creattoms hiftorid defcnbendd ab elephante timentur. . ibid.
myficnocarent. jo,b mahgne asiuti funt. itiid.b
Mucutl malinal,deus Mexicanorum. I45,a mutuas caudasmordicus tenenies in aquas Upfos
Mugtles Umo ortuntur.
ptfces quandoque e 99 a , extrahunt. 125,3
Mula partens ,pr&mdictum fmt Babylonica ferui- Hatura funt timidi. ibid.b
tuth 3,a ante Htfpanorum aduentum non erant in nouo or^-
MuU non concipiunt. 9 4,a be,modbverbreperiuntur. 190,3
maribus funt viuaciores. 1 2 3 ,a in infula Aren non nafcuntur , fed aliunde tliati
proculodorantur fcrpeatem armatum , & nuUts moriuntur. . 42<S,a
flimulu vt procedant adigi pofiunt. 270,3 Mures maiores ,ftue rati, ex S.Iufii imprecattone m
in PaUfiind celebriores fuerunt , &
d ftlis Regi- prouincia Fernigenan nonnafcuntur. 42<S,b
busaut viris illuflribusequttatg. 489,3 Murfilt Regnum vltra Malabar} liberum,& nemmi
apud Hebr&os dicuntur reces. ibid. tributarium. *34>b
Mularis pifcis vndefic appellatusi 165 ,a,b inueniunturibi adamantes^ & quomodo colligan-
Muli naturd funt timidiores, 1 1 2,a tur. ibid.
crura habent longa. 1 1 3 ,3 in montibus eius fuhi aqutU alb&> ibid.
funt folipedes. ibid.b Mus Alpinus in funpnis Heluetiorum montibus na-
vngulas habenti ibid. fcitur.. 92,3
tx candido colore in cinereum canefcunt. 1
1 5 , a qua afiutid in pabuiando vtatur. 1 24,a
aquam turbidam fuauius bibunt. 1 2 1 ,b tempeflates defignat. 1 2 5 ,a
rarb febrtcitant. 1 2 2,a pluutd infiantefomnumpetit •> fetenittttc , ludtt.
pejiis eis efl exitialis. ibid ibid.
rhododaphnts folia & fiores eis funt venenum. faciie cicu ratur. ibid. b
ibid, eius caro in alimentum hominis cedit. 12 6,b
ad otlogefimum ahnum viuunt. 1 2 5 ,a Mus Armentus vit& tnnocentis fymbolum. 6,b
portandis oneribus fuht commodi. 117,3. Mufa arbortn Gutnedjponte prouentt. 296,3,
Muliebres affetltones curantur calamo Aromatico. fata femei , tellurem quam inumbrat ad reltquos
3i4,b prouentusinutilemreddit. ibid.
MultermonftrofainHibernid, 43^,a i Mufa arbor in PaUflina,& fiuEius etiam. 490,2
Mulieres in Liby& defertis funt,promiJfti ad genua an eius folia primum anttquis pro chartd tnfer-
mamillas habentes. 1 ?4,a uierint. ibid.
pluribtu defcrtbuntur. ibid. fmfie putatureain qua Adam protopiaftes pec-
Mulieribus imbecillibus vigorem addit maguey ma- cauit. - ibid.b
gnuii 301,3 Mufc& quomodo coiant. 9 5 ,a,b
Mulli arbor^ qualisjit. 29 5 ,a ex mortuis bomwum cadaUeribus nafcuntur.y6\>
iecore^rembus,vrind affellos leudt. ibid. mortu&jficinerecondantur,reuiutfcunt. 97,3
iac & rejina eius vulnera claudtt. ibid. Mufc& paluftres tn Mexicana promncid magnd co-
decotlum foliorumeius fcabtofos fanat. ibid. ptdreperittntur: ^57^
fefiuca ex ramis eius idone& funt expurgandis den- txijs tritis & commixtis fittnt globuli comefttbiles,
tibus. ibid. ibid.
Mundus non efi animal. 1 8 ,a earum etiam oua capiuntur. ibid .
qui animal eum efie dixerint . i bid &inde placent& ejfinguntur. lbid.
quomodo Jit creatus. 5 4,b Mufica,Democriio auctore,a philomekiaue prtmum
qu&nam eius materia fuerit* 5 5
,b defumpnii 8,a
Bbb 3 Mufme-
 . . b

I N D E X R e a V M
Mufmoms apud Hijpanos & Baleares nafcuntur. redaihin farinam i&mfferfa, putridis vieerf-
*>2,a bus medetur. ibidi
cornua habeti t in anfiatlum conuolma . 1 1 1 ,a melanc.holtcos curat. ibid»
curfuvelociffimovalent. njj.b r*/S» r* ^^ refoluta}pugilli vnim menfurafnm-
MusleU cum ferpente pugnatura , rutam edunti pta e licjuore congruo
, ^»^r/>/ expediat, luem

4 5) a Gallicam funditm extirpat, omnia corporis &

ore parere dicuntur. tjj,a vlcufcula exficcat,:
'
ibid.
k naturd data contra bafiitfcum. ro 3 ,a £,. Nannanw vicum quemdam a culicibtu nimy?
genitalia habentoffea. ibid. hberat. 44a> b
caudamhabentvtllofami Xi4>a NaodabegueaMalacenftsfontra Lufitnnos pugnans^
in tems fiigtdis hteme pilos nitidiffimos habent, quamuis mpUtis vulnertbus confojfm, benefictooffi-
&tunc armelini vocari proprte pojfunt, 1 1 j,a cuh Cabimi ammalk quodfecum gefiabat , fm* ,

domefiicA plerumque in dorfo &iatertbm funt ru- guinemnon emtfit. 155,^

tiU. ibid. l^apatecutU jteufan, locmin templo maximo Me-
tarum fimus eft odoratw. 1 1 9 ,a xtcano. I45j b
calido &
funt iemperamentsa
ficco 1 2 o,a Narium infiammatioHu curantur aqua (iilUutta.
vocem acutam habent. ibid b . florum herba chtcomatatL 5 ? 4^
eis allium eft aduerfum. 1 22, a Nafo fanguinem ftsllantt injpergitur puluis lapidh
totd pane hieme dormiunt. b ettetl.
374) b
1 2 3,
earum virm bafihfcis efi exitio. ib i d Natmttas ChnUi iti virga Aaronis florente frafi-
ferpentibm aduerfantur. I2 4,a guratafum 47?ja
cormcidr futbuihofles funt, ibid; Natura ad contemplandumopera fua foUicitat. i^a
item muribus. ibid. primaDei fcrtptura.
eft 1 e fo
'
maiigne aftuu funt, 1 2 4 ,b eamquia multi Phiiofiphi fine fuofignificatu con- '

•
; f/tfa efi altqua Limagumfittuium c&ntinuatts faU f\derarunt,ignorarunt,& varios crrores erra-
tibus tranfifie,& non ejfefubmerfa 1 % j ,a uerunt. ibid.
idomumruituram fenttentes y pattlo ante migrant* fimulacrum fiue Anigmadiuinitatis.
eft i8,a
!2j ; a N^atmaiibm e rebut quomodo phiiofophandum fn
naturd funt timida. ibid b de diuinis. 14, fo

femijera funt,hoc eftmedU natura inter fera& Naues e citrea Indica conflrucla a vermibm non
manfueta. ibid. corroduntur. 327,1»
earum pelles in veslimentorum vfum vemunt. Nauis tota lapidea.esi in porttt MongU,quam tamm
127,3 puer vnodigitulomoueti 394,b
foetus fuos emktunt , & rurfum in pericuiis intra Nauu Tyrrheni in deiphinoj mumti dicuntur m fst-
ferecipiunt. *57>b bliltS. e ^Jb
Ltbjc£ quaiesfint. 1 7 2. ,a Naxos infula inculm & fieniis , Gracorum diitgen-
M-jro egregiam bucuU fiatuam fecit: ^a tU facTaeBfertiliJfimai 485>a
Mjrrha verfus Onentem Aleridiem plantari & Ne &, Lemmorum infuU,perdices non alunt. yifc
vult. ioj,b ISfjapolis ciUitasa Vefunymontis incendio prafer-
*fcf/ r/#.r, ni fiepius purgetur, in fiuticem abit. 1 2 8 ,a uatafuit precibm S.Ianuarij. 384, a
Nechillatoiii,puitis genm apndMexicanos& quo-

N. modo ab eis paretur. ^ 1 4 ,a

caioremnaturalemvigorat» ibid.
*^T Aaman Syrus ab Elifeo Propheta in hrdane veneremexcitat. ibid.
zf\ iauare tuffus fuit , vt d ieprd itberaretur. Necotzji,quaiis~arbor. ?o*,a
45S,b Itia quatuhrve eim folia, additis fiiiquasirte ter-
Naguaies Indica auesautfera , fub qudrum capite nis f frtgentes ac crajfos humores per ficejfum &
Indi cum d&mone fosdus pactfcebantur. 242,^ vrmampaulatimeuacuant. ibidL
Nahutteputz. herba Indtca. 3 3.6, a propinari folet ab Indis enixis mulieribm aliquot
radices eius puftnlise morbo Gaiiicoortistnjferfie diebus h partu, vt robur acquirant. ibid.
fubueniunt. ibid. fttccHS expreffm exfemiajft foltjs diafiromati con-
aluum lemunt. ibid. ferre dtcttur. ihid»
vrtnam cient. ibid. N^ehei-efcol, iocm vbi expioratores Iofite botrum mi-
> fudorem euocant. ibid. ra magnitudtnisabfciderunt. 47 3,
capitisdolorem toliunt. ibid. Nereides an vmquam extiterint. "79&
pculoruminflan-tmationes difcutiunt. ibid. ah eadem fintcum Sirembm. ibid.b
ventriculum fitgidum calefaciunt. ibjd. Ners auis maxima Afttcana* % 3 c>,a
vifcerum obftrutttones referant. ibid. b Nerui tenfilaxantur vel emoiiimtur perapplicatia-
wc»y^J /<?»?<? fluenteseuocant. ,
ibid. nem axocutllin~> .
289 3 b
cachexiam fanant* ibid. qtii ab humonbm crafiis difienti fitnt 3 iaxantur re-
imdecoclipuerpefts propinatur. ibid. Jinaarborisahoehoeti, }o6,h
foliaeiusadmota tumomprater naturam aut con- Neruorum refoiutio. vide, Paralyfis.
cocjuuntautdiffipant. ibid. Netlatiloian, locm in tempio maxtmo Mexicano, &
Naibas * fluuius aurifcr in India Occidenfaii. cmejfet vfisi. I44>b
38o,b Netonattuh caoalo,ieiunium Mexicanorum. i43,a
iW;<? ,fiutlus Amtricanus. 3 1 o,a NJjtottloian , iocm in templo maxtmo Mextcano.
Nanacatl , fungorum genus in Noua* Hiffamd. 144, b
54 8,b. Netz.ahualxochitl,herba Indica. 3$i tb
Nanahuapatli) herba Indtca, 5 3 6,b foitaeim ex aqtsa refoiutu , epotaque pugilli men-
fura,
 M E M O R A B f L I V M.
fura,aM corperiillitn,febremextinguunt. ibid. eiufmodialiqHem HolUndt ex tnJtijs AmUeUda^
lafittudini medentur. ibich mum aduexeruntj. ibid.
doloribm emorbo Gallico fubuenvwt. ibid. de eo genere qwd
Cluftm narret. ii^,h
tumores pr&ter naturam , qut crttra captttve ob 'JSTuclem arborts molle ventrem fuperiorem corrobo-
malumbabitumtnfedertnt,curant T ibid. rati & inferiorem calefacit. 3 6 b ,

aslhmatt fumpta , ftrumis appofita , diarrhoeis, tirtnam elkit. $6i,&

vHwmbm, vlcertbm internts & externis mc- vulnera recentia & inueterata confilidaU i bid.
dentur, 'ibid. fanguinis fitixumretmet. ibid.
renum ardortm mitigant. i bi d h&morrhoidas curat. ^bid..
corporafiilrmnetaitafouewt,. ibid. ocuiorum nubes dtfiipati ib\d>
N~extama'Xochitl hcrba Indica. 3>b fiatm difcutitt
3 5 ibid.
febres tnttrpolatas fedat. a membracdrroborat.
3 54
,
ibid.
iumbricos ventris necat. .
'

ibid. gwgtuas & dentes cpnfirmati i bid.

btlem egregie purgat. ibid. ofis vlceribmmedeturi ibid<$
menfium ntmias fitixiones cohtbeti ibid. Nunnim Acuha TtengaU Prator virum ibi vidtt
(
tumortbm pmer naturam prodesl. ibid. trecentos tngintaqutnque atatis annos habentem,
tabefcentes impinguat* ibid. i$6,a
deftpientibm confert. ibid, 'JSfutneibm lac attget yZiCahoitli lumbrkornm in
& Njcolam adhucinfans aliquoties in hebdomada Jndiagenm. .^J^b
ieiunabat. .
44,b Njttrttioni corporis feruit herbacoca. 30 5 ,a
2s(Jcopolis ciuitas eadem qua olim Emaus. 46 6 ,b Nytlimene in noftuam vcrfa dicttur in fabuhs.$i,b
tuffuVariexufia fuiti 467^ NymphA an vmquam extttermL*, 7 9 ,a
pro m« inHauraiione legationemapud Aureuum
Antoninum Imp. obut Juitns Africanw. ibid O,
*Njgellm qmdam furto baculum Iesv, quo S. Ta-
trtuus venenofos vermes ex Htberma etecit,firto OUferuantU fymbolum,elephaSi 7 ,a
aufert.
4j 0) a ObfiruUtones apertt tragoriganum Qjtauhna-
jSTigrtta;, Jndia populi , graui vermium morbo infe- huacenfe. 1 £,a
3
fiantur. i8o,a.&feqq. item hetba phehuame. 3 37^
qui tn rcgno Senega habitant, maximt fum incan- item puluis radtcts herbacurit&etzs, 3 3 Sda
tatcres. item herba texdxapotia.
2.8 3,
3 4 1 ,a
JSJihtl ad Partiienonis fuem, prouerbium. 4 37 b , item radices herb* tz,ahuenguenh 34 5 ,b
JVtlus vnd* fua incrementa habeat, 3 8 $,a item im decotlorum corticum herbaboitzJtXoxitlane-
Nifibis % ciutias tnftgnior Mefbpotamk* 49 9,a ihin&i 369,%
Nttrum in Jndta abunde prouenit. 3 7 7 ,a . iiem tres quatuir ve gutta balfami ex arbore hott*
tfuomodoabfndisco/ltgatur. ibid* z,ilochttl ehciti,ante ctbum HnUtt* 3 6y b
VHlgarr noftmmabanttquorumnkronon dtffert. item herba cempoalxochuitl contufa,
filia ex &
ibid. aqua aut vino pota. }7*>*
p*« /0 acWor e# «'#* 04/«r«f y3/u 'Vulgari. i bid. Occeni vero Quauhxicaico , locus in templo maxtmo
^&tnde falelkipotefl. ibid. Mexicano, & quis eius vfus. 1 44^
i Medtcis fndts permifceinr alijs medicinis ibid. Ocelolquahuiti, arbcr Mexkana* 3 5 5 ,a
.

<rr#r/* e^ /Ww, «^»<c tnsj>erfum,extergiti eaque d in aquis mergitur. i bid.

\ fiigore & ffuris inde ortis tuetur. \ ibid. oleum inde ad omnia remediomm generat
fttllans
2\£m: perpetua occupat montana regni Tibet ad or- quibus ftyrax congrtiit,efi accommodum. ibid.
tum fluuij Cfangis „
1 8 5 ,a Ochpam%tli$ feftum Mexicanorum. 1 4 5 ,a
ea mx vtatores fplendore fio excacau ibid. Ochnus ex Autonoo faclus diciturin fabulis. 5 2 } b
pontesexea fitpra Gangemfittuium fiunt. ibid.b Ocotochlus peftifera beftia , qua foiertta, ctbos altjs
,

JS/otlua fud garrulttate pr&fagia temporis fuggerid beftijscommunicet. 1 3, b

3,a qualefit animal. 15 3,b
ex NytlimenefaShdiciturmfabuliSi 52,0 Unguamhabetvenenatiffimam. ibid.
Nottua canora^ auis Jndica. 2 $4^ prada capta,aiia animdta conuocdt vt indeprius
N<erz*aapud Septemtrionales • gignitur,, 92, a edant \quibus fatiatis^ipfametcomedit. ibid,
iV« fx-?/£ iltotlm auis mire nututfcit. 1 o,a . 1 2 ,a Ocotlilli, atramentt genus cx fumo affularum pinus
Nopalnochez.tii iunarum apud Mexicanos fpecies. •
cuiufuis colleBumi 37 8,b
3i2,a OUamanus Cdfi k Romanispro T>eohabitus. 47 3 a
«; ti tnterdum purpureuSiinterdumcoccinem pa~ Stbyllam, an quis fe maior effet confulit. ibid.
raturcolor. ibid, ab ea, ChrtHo nato , Regem eo potentiorem natum
vulnertbm opitulatur, fitundatur,&in modum effe audit. ibid' 4
emplaftnadmoueatur. ibid.b Zenodoro Trachonitidis Brincipi, quod latrocwia
€or,caput &
ventrtculum roborat* ibid. foveret,eamadimiti 480,^
dentes egregte extergit. ibid. eamHerodiafftgnat. ibid.
Nopalocutiltn,vermes 'fndici innoxiji, . 191 a Ocuiliz.tac,genus vermiculornm candidortim, 158,^
tnfamam Otran£>. ibid. Oculorurn caliginem abfumit pramanfa , ocuhs &
paraljticts & profunn
tptlefticis ibid. vna velaltera nocleimpofita herba matetllu. 3 aS^b
NouacuU apud Indosohm ex ytz.tli lapide conficte- eorum fluxibus medetur herba ttatlauhcapatii*
bantur. 373$ 349>o
'

Noyra,genm pftttacomm apud Iattanos & Moluc^ eorum tnfiammationes difcutium tttfie radices Jndi-
«»/«• 2*8,a m herba nahmteputz.. 3 3 6 ,a
Bbb 4 um
 : 1 b .

X N D E X '

R E R V M
iiefflfuccxs radicis herbapinahuihuiuli. 5$jh Ofeum quoddam a Philippicenfit>ks wfuianps ex wul-
itemherbaatehuapatli. 349 ,b tts alextpharmacis conficitur. 8yb
3 3
itemherbatlatlauhcapatli. 349 ,b qua ad illud confciendum ajfumantur. ibrd
irew aqua fiillatma fiorum herba chkomamtt. uliudquod ex arbore xochiocotz.o^uaueit fttllat,

354 a fiatus dtfcutit. 36^

»f «» &er£,a atlatz.onpillin->.
3 j j\ a tumores praternafuramdijfipat* ibid.
*>*;« fitccmherbaayecocimatti 3 5 6,t> concotlionem procurati ibid.
item fiiccusherbaquaquauhtzidntic. $5$\> ventriculum corroborat. ibid.
eorumlippitadocuraturcarambolis. 3 14, t> iHeriafiefiionibmconfert. ibid>
eorum morbos vincit pramanfd , &oculis vnd vel aliud exfudat e faxo fuper quo SS. Martyres
alterd noilc impofitn, herba mateillu. 3 2 S,b Juftm & Pasiov ficuri percuffi funt. 4 1 8 , b»
*'*«« /i?m£» /w£<« olottuhqui tritum \ &iiiitum 4 23>b
fronti & capiti cum laEie & chiili. 3 3 /,a ahudquodeximagine B. Virginisde Sardenaiex--
jf e?» /w£*# ^f y^ iacuache tnfiillatm. 3 4 o,a fudauit, Soidanum Damafcenum a cacitate fa-
*f * w //«:£*« kr£<e yyauhtli ,, *# f*/ *#*>«* , z/f / nat. 4ic>,s,b
admotm capiti. 347> a Cahuimolei portio,quammiies quidamwlage*
ifem *W*.v herba acxoyatk fecunda , tufa ,& nula feruabat,in carnemmutata fuit: 420.»
refoluta ex lotio humano t & inslillatn. 35 1 .!> caro tlla , cultellis tentata , fanvmnem emittit*
ilkrum nubes dtffipat nuclem, fiutlm gummi & ibid. >

vmurn arboris molle. 362.,» diud lampadis r coram Bitihitde pueildin extremis,
fanguinotenti breui pnfiino reUitwntur mtori, po-ftd appenf<x,,inlac mutatur. 422^.425,2:
appofito fittoherbacocotmecatl. 3.2i,a aliud copiose exfudat ex liriteo, quo theca, in qu&
cx atrd bile fufcitatis tumoribm confert pUnta ReliquU S. Eligrj afieruabantm ,cooperUbatur*
•

magaan^. 343> a 42 3.a

Ocumatiimaximamcharitatem in fui generis ani- illudmorbum quemdamfiaUias deuaflanterrii
inalia cxercet* S,a citrat. ibid.b
Odorari pifces,probatur. 37,a atiud exReliquijs S^Watpurgaffillat, 425,^
Oeconomica fiugalitatis fymbolum formict; 7, a a ducenlis annis feruatum,*.que reeens sB atquis
Oefypm concocjuendi vim habet. 3 ,£> quod recenter fiillat. ibid»
Ogegha mirum in (fongo arborum genus. 3 3 3 , b atiud , quoinmgibantui tilim Reges AnglU , k *

Oicacatz^an herba Indtca. 3 1 >a B.Firgine datum efi S.Thoma Cantuarienfi,

oculos fanguinolentos breui prislino- nitori resli- 4i4> a
tuit,appofitotantum fitio. ibrd. atiud quod ex femine arboris Mexkana hoitzj^
vicenbm oris medetur lbid. tochitl exprimitur eadem omnino prxflat qua
,

vlcerddGallkdlue fanat. ibid. balfamum ex eadem arbore elkifum mittits ta-* ,

putuis radtcum carnem fiuperexcrefcentem abfu- men, bemgnius &

moitms. 3 69, b~. vide, Balfa-
mit, & deccntem refiitutt. ib id. " mumquomodoex arbore Mexicand, Scc.
vires auget &firmat,exhaus~tafque farcit* ibid. aliud S. Martini in magno incendwnm abfumu
tn&ribundis mire prodeft': ibid.b tur< 4 z*$>fr
dentium, capitts^artkulorum dolores admota eim Oliana oppidum vbi fitumj J98,b
filta cjuafi per miraculum leniunh. ibid. prope eam domus quadam efi
',•
act quam fingulip
Venerem mire excitaivL.. ibid. menfis Marnj dtebm Veneris tria lumma t>e-
herba tpfa capitiimpofita fomnum facilem conci- niunt. 398 »b
liat. ibid. Oliueti mons vnde nomen habeat. 484,3
corpm ex vino fumpta medetur. ex eoomnes platea ciuitatis Ierofolymitana con-
intra x colica
-

ibid. tpici pojfunt. ibid.

fiatm difcutit. ibid. in eo apparentadhuc Chrtfiiin caium aficendentis

venenis aduerfatur. ibid. vefiigia. ibid^

concotlionem promouet. ibid. in eo Chriflmadiudiciumventurns effe credkvr*
febres tollit. ibid. ibid.b
gmgiuas firmat^. ibid. Qlloatolli forbitionis genm apud Mexicams3 & quo-
Oicacatz.an altera. 3 2 1 ,b modo paretur. 3 24 b
gummi quod ex ed fiillat vtuntur indigena ad cor- Ololiuhqui,herba Indica. 337^
roborandos dentes , idemore ferentes & man~ Inem Gallicam curat. ibid,

dentes. &i«fc dolores efitgoreortosfedat. ibid.

iut decotla radkis contufa infunditur aduerfks flatm difcutit. ibid.

imeteratosmorbos* ibid. tumores prater naturam abigit. ibid*

im idem epotatur aduerfm Gatlicam luem. ibid. puluis refina mixtm peliit fiigus. ibid„

idem im ventriculum debilem corroborat. 3 2.2 ,a offibm luxatisautfiatlis auxiliatur. ibid.

fiatm difcutit. ibid. femen tritum, illitumquecapiti fionti cum lacie &
bilis atrdt, & pitmta acerbitates perforos vacuat. & chilli, oculorum morbis medetuu ibid.

ibid. intrd fumptum,Venerem excitat. ibid,

Olea mutatumonnumquamin oleaflrum , rarb verb Olympiodorm Platonicm ehmentaanimata effe dixtt
oleafter in oleawu * 1 3 ,b 18,
cum fioret , quandocjue penuridfiatus arugine m- Olyffiponenfis poputm cereum magnum ex cerd albb
<
feftatur apud Tarentum. I o^Jb jD Vtrgmi 3 fua a dmffimd pefie liberatrkt,obtu-
>

Olera erucas producunt,. 3 i,b lit. 399» a

Oleum pdmarum quale fit. 1 69,* Omacame,dij Mexkenfium» 1 4 3 >k
Omc"
 M E M O R A BILIV M*
Ometicbtli dem apud Mexicanos. 1 4 3 ,a «VfWi puluere herbAololiuhquirefina mixto. 337,»
0«4fln pr&cipuiin Phrygta &
Lycaoritdnafcuntttr. Offifiaga, fymbolum mifericordta y,a.

92., Oftracoderma e limo quandoque fiunt. yy,z

S. Heleno obtemperauerunt. ao2,a Ofireaadmodummagnain Marijndico capiuntur.
Onocentaura k Pythagord defcrtbitur. 77 A
Ophta/is curatur latle arboris tetlatU , fi
prudenier Otus ferpens maxime lethifer. *74.a
jtdhtbeatur. 34*> a reperiturininfuldCubu. ibid.
Ophir infula ChriSlophoro Colttmbo & ahjs esl Ouis,manfuetadinis fymbolum. y,a
Htffiantoia. 7*> D -73y* Ottes in Prouincid Aden pifcibus vefcuntur. 66 ,b
alijs Regnum Periienfe. 7 3 >a in Ponto abfinthio pafta pinguefcunt. 9 2,a
diclaeftab Ophir fiho Jeclan,nepote Heber. ibid. terno& cjuaternocoimunplentur. 94,
a Phoentcibm &
Carthagmenfibm reperta. ibid. qtsamdiuvterum ferant. ibid.

Ophiufa infitla deferta ,

propter venenata & noxta fieauentiusjnonftra pariunt. ibid.b
animalia. 402,b plures fimulfoetm pariunt. ibid.
hodicvoCatur Monocolobrer. ibid. plerumcjuedecimo anno parere ceffant. 9 5 ,a
OpinionesGentiumdeongmeanimalium. 5 i»b oculos habent patulos. iii,b
Opptanm quanti animaUtim contemplationemfece- mammas habent inter femina. U2,b
rit. 9> a eafijuebinas. 113^
^
Oppilationes colatorij aperiuntur vrind cameli. vngulas habent. ibid.b
127, b pili earum admodum tenaces funt. 1 I4,b
Opulehtia Mid&per formicas PhrygU ftgnificata. & valde denfi. ibid.

3,b nihtlominus molles. ibid.

Oqutchtli,feu fiosmafculmi 37 *>a earum caro facci pefftmi. 1 1 5 ,a

Or^w inferiores a prtmo mobili rapi non poffunt». C^* dtffictlis concoclu. ibid.

21, D earum laceftcrafum. 1174

Orbis pifcis capite caret. i 1 o,b fedadmodum vtiUk ibid.

Orebmonsquaiis fit. ^oo^b i» qutbufdam regtontbtis fellecarent. 1 1 8 ,a

Orellana fiuuim per quinquaginta teucas dtjfundt- inregionibus fiigidis hteme fellent carent, ineunta
tur, vbi in mare infiutt. 3 8o,a. vide, Apurtmac. vere eo implentun ibid.
Origenes elementa non fo/um dixtt efie animata , fed «4r«»i rc»w aquabtles funt; 119,3
& per fexus ea diftinxtt. 1 8 , b in fndid admaximornm afimrum magnitudinem
Orinocm fiuuius IndtA OcctdentalU.38o,b accedunt. ibid.

Oris hahtm bonm redditur,fi cardamomumfrequen- vox eis mollis &

remiffa. 1 2 o,b

tms manfitetur. 3 1 4,a apud Garamantes carne & laBe aluntur. 1 2 1 ,a

tnmitem emendat mecaxochitl herba. 3 2o,a aqpas in Angltd eisexittales ejfe , fcnbtt Carda-
& herba abaca. 366,2, ntts. ibid.b
item filia fiutlus herb& buyo buyo. ibid. b tuffis eas crebro vexat. 1 2 2 ,a

item herba malabathrum. ibid. comitialimorboinfeftantur. ibid.

eiiis infiammationes curantur aqnd fiillatitid fio* numquam fana funt,femperfebri obnoxU. ibid.
rumherb&chicomatatl. 354 a fx-fgftt facromoriunwr. ibid.

eim macuU abfterguntur panibm tilis,quiexra- d^ <sfectf7w veiduodecim annos viumt. 1 2 3 ,a

dicibm tufis arboris maguey fiunt. 3 oo,a lupum infefkiffimum hofiem habent. 1 4,a
eim vlceribm medetur herba cocolmecatl. 3 2 1 ,a ;M mortuA mortuum eum expauefiunt. ibid
item herba tlatlauhcapatti. 3 5 o,a fimplices funt& ftolid&i ibid.b
itemnuclem, fiutlm ,
gummi & vinum arborts naturdfunt timida. 11$ b
molle. 3624 perpetuo funt manfueu. ibid.

item herba apancholoa. 3 5 1 ,a *<«*•»;« crfro *» alimentum hominis cedit. 1 2<S,b

Orphem terram & alia elementa rationalia ejfe fta- lacearum commodum eft adconficiendum cafium.
tuit. 1 S>,a ibid.
Oryx fera t/E-gypti Aslrologiam caUet. 8,b f *r#*» pe//w »» veftimentorum vfum veniunt.
in Afiicd generatur. 9 1 ,b I27,a
cormt robuftum habet. 1 1 o,b Ouimagna, qualis auiti 207,0
idtjue btfulcum. 1 1 1 ,a 0«/W fuerunt UU tuniu ^»^«j ^ D^ , /?^/? ^cc^-
reperiturtamenetiamquadricornis. ibidi r«w sWff/f fuerunt prtmi parentes. 65 b ,

cornuaei funt longtffima. ibid. O%toa,exoticumgenus vulpium in Jndid. *6i,b

linguam fiinofam habet. 1 1 2,a vt venatores ejfugiat,wortuam feftmulat. ibid.

gcmmum dorfum, id cft pr&pingue habet. 1

1 3
,a

pilos in contrartum ad caput verfos habet. 1 1 4, b P.

colore esl latteo,pr<eter os. 1
1 5 ,a

OJfaFernandi Gonz.ali,Comitis CaslelU,concuffio- PAchatamac a Periianis vnimrfi fatlbr credeba-

ne fud& ftrepim vifioriam ab tnfideltbm obti- tur. 1 3*U
nendam prafignificant. 39 1 ,b «ff* »oww pr& reuerenttd eloqui non audebant
ibid.
Offa ex aue hoaclzin lancinatione fedant dolorem cu- Peruani.
itsfuis particuU humant corports. 2 2 o ,b adtd'compulfi,terram & aerem ofeulabantur, &
OJfa cercopithecorum tufa &
haufia , dolores e morbo fereidtremulifaciebant. ibid.

Galltco fedant,euocato fudore. 179 ,a Tatllt , fpecies cuniculorum in Noud Htsfianidi

OfJafepiarumabsJergendtvimhabent. 5,b i.6 1, a

O^ conftatta ftabtlumtm herbd eocd . 3 04 J? Patloltu fltfmm in Lydid aurifer. 3 8 x > a
 . . ..

l.N D E X R E R V M
Padus fiuuius Ilalumrifer. ibid. Papmrttm natio nigerrima. j 5 3ya
PmmfuU, loctts munttijjimus in regnaV&lentU tta mter eos etiam ejmdam candidi nafcuntur. ibid..
ditlus. .
406^.407^ Solis prctfentta occ&canwr , quamuis tlium-non
cocQnfxgtrat Bencditttts Lttna infchijmate.^oj^ videant. ibid,
P&phagus bcftia in Indta generatur. 9 2 ,a "Papjtrus in Mexicoconficitur ex arbore amaqua-
'Pagtdafiumus extguus^fed profundm. r* 46 6, x buttl, & quomodo. 3 6p,a
vitrum pnmo repertum.
in eo ibid. apud Sinas eft omnium ttnuior & ibtd.
terfior.
T'agurus ,fymbolum prudentt&. 6 b } Paradijiacaauts vndeficdtch. iiqjl)*,
Palaucapatlt.vidc,Xwhc[Uilitlpitz,aboac. an vtre pedtbus carsat dtsfutathr. zx 1 yf>.
Paliurus cjuandoquc in arboris magmtudtmmaccre- zi,2.,a,b
fci>t i & fi-uttcUnaturamexuit. n8,a eft auis exiguijfima. iii,b
Palmarum oleum quale Jit. 1 6<) ,a etus defcrtptio. ihid.
Palmarum varU earum funt in regno (fongi Jfectes. Indi ea deftccata crifta loco vtuntur. i bidv
333-b qmbus in locts p raciptte nafcatur. 2*3,2
ea tndigenis oleum^vinum^acetum^fruUus & pa* ^Paradifum in patrta ftu fuijfe , credunt ZeiUm*
mm fubminiUrant. ibid. 19'4> a
eleum butyro fmtle eft , paulo tamen virtdius. vbialiocjui fuijfecrcdatur. 495,3,5
ibid. Paralyfis mcorpore humano fuimen in metcorts*
eft
quomodo-oleumilludeliciatur. ibid. 4>b
vinumquomodo exprimatur. ibid. vnde dicatur Jideratio. ib id.
id vinum aduerfus lithiajim & dyfuriam eslre- curatur,Ji btnt vermes tum tufi , &
ex aqua refc-
medtunu. 3 J4,a l :i,tntracorpus fumantur. 19 z^a
e x tllis Caribes fal elicwnt. 3 7 8>a item fi folia arboris maguey ajfit, loco affecla&
Palpcbris fuperexcrefcentem carnem extergit & ex- impojita fuermt. jooji»
jiccatius decotli corticii aut radtcis hetb& maguan. item filtjs herb& tlatlancuya. 3 4o,b
343>a cortice fiipttum herba
buyo huyojn farinam re-
Palumbes fuperfiuos humores deguftatis filijs lauri dallo,&in corpus fnmpto. 3^7»*
expmgant. 7,b ite m balfamo arboris hottz.tlochitl. l&%b
Pamacua, arbor Indica. 3 5 3 ,a
Paranaque fiuuius JndtteOccidentalis'. 380,^
maxtmi &fiimaturab Ihdis, & propedomos tllo- faltcem , quam humefacit , in petram conuemu 1

rumferitur. ibid. ibid.

febriumcalores temperat,. ibid. fubitbnonnumquamexcrefcit. ibidL
dyfetitertcis auxiltatur. ibid. dum mare UUbttur,patet mgtnta kucai. ibid.
tumorespraternaturamdiffetlit. ibid. Pardalis quomodo animalia vmetur. 43^1
iulapijs commodtjftme mifcetur. ibid Pardus Itnguam habet imbritatx afferitatis. iiyx
demwm dolores a causa calida ortos lcuat. ibid. b Parentcs ttberos fuos maledicere nondebent,& eius
vrinam euocat.. ihid. retinjigne exemplum. 39 3 5^.394,1
croci apud nonnullos vicem fubit. ibid. Pariens mula,pr<zwdiciumfuitferuituit Babylonic*.
ptgmemumexeaconficitur, quomodo^ &adcjuid 3>*
tllttd vtile. ibid, Partx ftccA efi natur&>& ventremfirmgit. 1 1 6 ,b
PantMCtuttas. vide, C&farea Vhilippi. Parmeno cjuidam animaltumvoces pecorumque grun-
Panesifimiarum genus Juntcornigerti iiO,b nitus fcitiffime imitabatur. 437>b
Panis tn capfis ex cttrea Indtca faclis Ji feruetur ,fit Parosinfula tnculta & fterilis, Gracorumdiligentta
felle amarior. 327,b faEfa es7 ferttliffima. 48 5 ,a
Panis a S.Bernardo benedtElus febrem arcet. 45 5, a Parotides difcuttuntur folijs arboris iomatl cum fale
alij ab eodem beriedttlt ad multatempora incorru- illitis. 3 9,b
1

ptt feruantur. ibid. Parra auis fuga fua Sirij ortum indicat. . 3 ,8,

Tanium antrum qualis locus 459^ Parrictdium Julij Ctfaris , per boutna exta corde ca-
Panormus ciuitas S. RofalU meritisa gram pefte •rentia prajignabatur. ibid.b
liberatur. 445*a Tarturtcntes tuuantur vfia , &
in cineres redacla,
Pancjuetz.ahz,tlifefiumMexicariorum. I43,b atquein corpus fuwpta cauda ammalis autmtch-
PantheYA tn AJia & Africa generantur. 9 2,a patlanu. 173^
auriculas rotundas habetit. 1 1 1 ,b item per lapidem JBezar. 286,a
dentes petiinatim coeuntes habent. u 2,a Partus promouetur &• faciltorredditur iure decotli
qua afiutia pradam venentur. 1 b 24, cthoapatli hemionittca partumnttbus exhtbtto.
a quibufdam earum caro csmedttur.
ijs Magnus Mogor canum loco vtitur
Ji6,b
in venatio-
32
K
b
herba item phchuame. 3?7>b
nibus. 1 84,b herbd tlaquequetT^al. 34i 3 b
innoxte cum P. lofepho Anchieta vcrfantur. item balfamo arboris hoitzjlochitl ip pefinlas effor-
204,3 mato, & vulua obdtto. 3 69 3 b
•
alia du£ eius iuf.u inffici fe permittunt. ibid.b Parus ex Timandra ft.ffh dicitur in fabults.
Papaz,tac,nomen capituo inditum , qui quotannts in
templo maxtmo Mextcano iugulabatur. c
1 44,b PafferaqttatkHS,auisqus.continuecanit. xiy,*
Papiliones voUtu fuoverindtcant. 3,a palato tamen cjUjtmauribusiueundwr. ibid.
erore generantur. J>9,b Pafier longtroslrSis^ qualts ams. 2oS,a,b
Papiones in fndta generantur. «?z,a Paffer qutdam , crure fiaBo attmpim fttgiws 5 «*
Pappifunt pars dectdua planUYum. 1 2§ b 3 S.Seutro Abbate fanatur. 203,3
qutdproprie fint. i3Q,n Paffer fiultus^^uaUsams. io7,b ,

-fajfc'
 M E M O R A B I h t V U.
Pafieresad Remigium Rhemenfem Archkpifcopum Penna ex aui maxima ruch e Madtgafcar ad Ma~
aduolare folui. 20 5, gnum Chamailata fuit,habenslongitudtnemndn>
& de manu eius certatim cibum fumcre. i bi d gmta palmorum & calami duorum palmorum
,
pajferes infuU Corui ad mulm vtdes. 1 2 7 ,a crafftttem^.
x^ %
Pajferes fabri, quales atses. 2 3 o, b Pepones vifiih Indta vitra centum libraspendentes.
pajftonis Chriflt memorta in Jndta Occidentali vt~ 355>k
guit ame pofiremum Chrtflianorum adusntit. Peraa d Samarib dtuiditur Jordane ftuuio.
74^ 4 5 8f,a
Pajfmcanis,quidfin 46 5, a Perdices quomodo venatores eludant,; \ z,a
S.Pamttm CerettcUmtyrannum Chrifiianorum & ex Talopuero frtla dtcuntu r tn fabulis. 5 2 ,b
perfecutoremin vulpemmutat. 442,b in Lemmorum tnfults non nafcumur. 9% b
iocum quemdam confecramt,tn quem qmtquot ar- fttllucmferantur, monuntur. ibid."
A
mentzi perfugtj causd intrauerint , numqtiam 8 vento conciptuntji o<J, a
ita tmplent
ibid.
, auin plura adhuc tntrare pojfmt. earum caroficctor eft, & vrinam momt. 1 1 6,b
eis teftudo aduerfatur. I
nmricem fuam k dura feruiiuie liberat. M,3
4 4 3 ,a in infula S. Heiena ex&quant gailinas. 1 3 8,a
a auodam Rto prohibetur verbstm Dei pradtcare.
ibid.
*
Peregnm Chrtsliant cur in Jordane fitsmo fe & ve~
ftimenta ftta abiuant,. 458 b
tumdem quia fenex vaide erat,iuucntuti priflina
, Pertlloltgero Indttbeftta: i<$ 4ja
reftttutt,fubconditionevt (fhrtftumCredat. m eius defchpttoi ibid.&feqq,
ibid. b Pertpatettci negabant reperiri
pofle , an pnus aues
Eugentum item quemdam , prtdtcationi eim obfi- quam ouacreata e
fint. 1} \y
ftentem,conuertit& baptiz.at. ibid. Perturium an afontibus nonnullis naiurali eorum
mmdem, oris defrrmttateiaborantem^formojijfi- virtute prodatur.
43 3jb. 434 a
mumefflctt. 444 , a Perfe auium pennis in fcribendo non vtuntur
Jed
& flaturd pttftllumadiuflam proceritatem per- arundme quadamu ;
,

4 V 9 ,a
ductt. ibid. PerficA arbores in Rhodoflorent tantism. 1 05,'b
virgtnum ab eo confecratarum veftigia faxo tm- Pertropteri aues, qm mures & forices prope Gaz.am
pnmuntur. ibid. interimunt.
4.66,3.
lapidibm loctVfneach matedicit , &qua ecca/ione.
J Peruani quam potitiam oiim obferUauerint. 1
37 ,a,b
ibid.b quomodo apud eos bereditates deuoiuerentur. ibid.
Paulm nomen inter antiqua Peruenftum Regum no- apud eos largiebantur Reges ditijflmi fubdttis om-
minareperttttr.
'

-^^ nibus veflimenta & neceffaria vtta. 1 3 8,a

pauim Leonenfis Praful immanem beiluamfugauit. Regibus fuis funt fideltjfimi, ibid.
. 74> b dferitate & barbarie eos auertere cceperunt Mar±
Pauim Ricim nofiris temporibtts cdos animatos effe cm (fapac & vxon ibid.
ftumt. t9) b Regem pme vt Numen reuertbanturi
^ ibid»
Pauoqualis fitauisi 90, a Soiem coiebantj.
jbj^
Pauxis auis Jndica. 2 5 3 ,b Pachatamaccredebant vniuerfi fnflorem. ibid.
Peclmes ptfces e hmo quandoque nafcuntur.
Peflm molhtur mat&m
99, a
3 2 3 , a
Tangatanga Deum putabant vnumin tribw,
ires in vno.
&
jbid.
purgatur efu foliorum herba mimofai o 3 ,a animA immortaiitatem nouerunt,,
3 ibid. b
mm dolores fedat herba acutchehuariraqua. 3 j 4 ,b corpus refmrefiufum credebant. ibid.
ttem itu decoclt radicum herira tepeamatl. 3 6o,b reliquos eoriim ritiis videconfeqrfenter.
ttem radkes herbte tz.ahuengueni:
34 3 >b Peffis totamEuropam mifere depafcitur. 3 69 ,a
Pecnri, beftioU Indtca. 173 b contra eam Gregorius Magnus fupplicationem *»-
Pe-des a frtgore & fctfuris inde oriri folttis tuetur dtxiu ibid.
mtrum aqua infferfunu .
3 77 -a frdatun ibi^
Pedtcultgeneramur m vefiibm laneisjexfis ex velle- Petra.vide^Aroer.
,

re outum a iupo occijarum.

99 a Petrus (fantfius agrotans auicuU efttm appetensjam-
necantur femine herb<& quimichipatli. 349,a dem vltrb aduotantem acctpit. 1 4a b
"Pegttenfes in Jndik canem generis fui progenitorem Petrus puer tredecennis forufflmm & conflanttfft-
)' h«bere dicuntur n6b mm Chriftiathletes. icia
tlephamos aibos velut facrofanUos adorant. 1 9 i,b Petrm Sarmiento in Magetlania homines inuenit qu$
P eierans quidam in lapidem vertttur. 3 8 8 ,b pro voce vlulatum haberent.
1 32 b
Pelicani qua ratimeoflrea exconchisocciuflseltctant. Peua Bengalanumanimalculum , tigridumprodttor.
,
43,b i89,b
tyelonchilijherba Peruana, nafturtij genm. 3 1 7,a Phacao qualis herbai zziz
flores etus acetarp adduntur fapbris gratia.ibid b Phalangta quomodo coeant. 9 c ^b
ventricuio exftigtda causd imbeciiit,aut flatu do-
Pharmaceutria medicim fcientia etiam in besltjs
efl^
ienti fubuenit. ibid. 7>b
tujfl auxiliatur. ibid. Pharmapudciuitatem Brigantium in Gaikcia qua
cum alumine tritu doiores dentium fanat. ibid. Yatione dtcatur Jpecalum.
4 0) b
vlcera curat tnftammata^ ibid. PhafmnA pediculis
infeHantun 9 3b
Pelonmexixqutittl. vide, Pelonchili.
ficca funt natur&,& ventrem ftrmgunt. n6,b
'PenecayS) locus apud Maiabares. 1 3 6,a Phehuame,herbaJndtca.
3 37,a
virt & mulieresibi altero crure adeb tumefcente im decofiieim , eadem cura qua china aut fatfa-
uafcuntur t vt ideb a reiiquis Jndis pro maiedi- parilU parati,morbumGaliicumcurat. ibid.
c~lis haheantur.
ib id. itoffi &afihmati medetun ibid.b
flatm
 . a bb
1 .

INDEX RERV M
jiatus difcutU. ibid. Pilofi apud Ifi iam qui fintl j g ^b
calculum comminuit. ibid. Pinahuihuiuli, herba Indica.
3 3 7> b
renum & vefica ajfeclionibus ex ftigore ortis fac- dtcitur amorem conctliare. ibich
currit. ibid. fuccm radtcis eim medetur tertianis febrtbus.
dolores capitis tolltt. ibid. ibid.
colorem vitiatum emendat, i bid. oculoruminfiammationibmconducit.- ibid.
menfes trahit. ibid. fomnum tnducit, ibid.
partnm accelerat. ibid. cortex illtm fiuxibm ventris prodef}. ibid*
obftrutttones rejerat. ibid. Ptnguedo plerorumque ammantium fenfu caret.
humores crafios ac lentos euacuat* ibid.
Thiala,Jiue Pingums,aues ab Hollandisin infulis freti Magella-
Thtala,fins e quo Iordanis ducit ongine^n. 457>a. mcis reperta. 2o6,b
Philadelphia, olim dicTu Rabba , ctmtas tn qua habt- earum defcriptio. 207 ,a
tauerunt gtgantes Zamz,ommtm->i 486,a Pinm loca fiigida amdt. 1 o 5 ,b
#, quo hoc nomen habeat. ibid.b Ptpitz.ahoac, parua herba Indica. ,
3 5 1
futt fedes Metropolitana. ibid. radtx eim contafa medwcnter, & e liquore aiiquo
Phdippus Marntxius Santl-Aldegondtus mirelo- congrtientt, ventricuio mam^fex obolorumpon*
qmculum pfittacumhabuii. ziy, a dere fnmpta 3 humores omnes , pr&ctpuepttui-
Phtlomelaams,Muficaprimadotlrix. 8,a tam & brtem,per fuperna & infirna cttra no-
Philometer Rex hiftaria &
natura animalium confi- xam vacuat. ibid,
deranda ftudiofijfimus fuit. 2,a hydropickycachetlicis & afihmaticis magnopere
Philofophia Regia & (acra,confideratio & fpecttlatio confert. ibid^
animata ftsbslantiaefti i,b.2,a eadem tufa, & ex lotio humano refoluta, & inftd-
Philofophorum circa cdi naturam pugnd* <),b lata.oculorum morbis medetm , & argemam
Phlebotomia vfusab hippopotamo monflratus fuiti ^difcutit. ibid,
7>b Pirata Rupellenfes Promontorium candidnm Afttca
ttem a danta fndico animali. 1 8 3 ,a exptlant. ^%,%
Phoca catulos fuos recentes &
teneros,aliqua ex cau- . jpoltatis & incenfis templis,exus~ltfque Sanblorum
. saconflernatos,oreexciptunt&condunt, 157^ tmaginibm^ folam D. Antomj Paduani imagU
Phosmces Nouum orbem repererunt. 7 3 ,a nemadludtbrta feruant. ibid.b
Phamixan fitinrerumnatura , Dotlores dubttant. eamdem plnrimis conmtijs profcindunt. ibid.
%b partim nauftagto pereunt/parttma Lufitanisca-
an fingularis fit. 6y,b piuntur. ibid.
Piaehes, MedtciapudCumanos. 1 37,b ^Pifcattonequi delefhti fuerint. $&
quaconditioneagroscuraretenerentur. ibid. Ttfcattonum attqttot genera^ %Coh> 261, a,b.
melodijsdamonemaduocant, i$8,b 262^. 263,a,b
Pica ex famtlia Enippeij fatla dicuntur in fabulis. 'Ptfcatores apud Canopium, adlacum Maotidem In-
52, b • pisdant alimenta „• vt ptfcationis tnftrumenta cu~
Pkttitli parua auis IndttcAjpalato & flomacho acce^ [iodtant.
43^
ptubilis. 2 34,a Ptfcatm Apofloloruminmari (faliha quidfigmfi-
Picm imbrifatmdcfcnbitur. 22 3, cet. 460&
Ptcm Martim in Noua, Htffania. 2 1 3,b Ptfciculi in athere creaii funt aliquando. 4,a
eim pultiii falmaris efl hjdropicis. ibid. Pifcma probatka vnde fic difkb. 48 5 ,b
Picm falunfer,qualis auis. 22 3 ,a in ea lauabanturhoftia offerendfi. ibid,
Putatis erga parentes fenes fymbolum merops, aftttr, ^Angelm quotannis etm aquas mouebat,vnde alt-
& cicoma. 6,b quisagrotm fanabatur. ibid„
Pigmentum ex arbore achiotl conficiturt & quomodo. Tifctna habetur in Lufttania qu& Feria v. Heb-
353»t> domada fantla mirum odorem de fe fbargit.
fcabiei & vlceribm medetm. ibid. 35>6,a
ventriculum corroborat. ibid. & SabbatofanBoaquisexundat, ibid.
ftuxum alut cohibet. ibid. Pifcis auratm qtta/e ptfcis genm. 2 5 f,b
lac auget. ibid. Pifcismularisvndeficappellatm. '
265,a,t>
Ptgmenmm ex filtjs herba xwhquilitlpitz.ahoac , ad Pifces quaoccafionetnter fiderarehti. i,b
nigrandos capilios quomodo conficiatur. 3 3 9 ,b Pifces aliquando fme humore confiiterunt ,vt An-
Pigrttia India beftia. 1 64>a dre&Ouiedi efuiinferuirent, i4,a
eius defcrtptto. ibid.&feqq. audiunt & odorantur. a6 3 b
Pilatm ab Andaguailis adoratur , & verus Dem x fola aquk generantur,
e 5 ,%
ejfe reputatur. l4 J > a quodgenus caufa m eorum aummqne produtltom
Pdt vetuntur nafci cinere exufta penn& auis aura. prtma aqua prasltterint. 60,
224,^ in prima creatione non bina tantum cuiufque sfe-
item ftercore formicarum& fanguine vefferti-
, ctei,fedinnumericreatifuerunt. 6j,a
lionum->. ibid. nonnulli auro vefcuntur. ibid.
Pilipocarbor Indica> bigener efi,mas & femella, , m terra Babylontca fluuijs egredientes pabulari
3} 8,b inftcco dicuntur. 91,3.
radtces venenatismorfibus ac potionibm refiftmt. in Anconitano itttore in folidtffimis laptdtbus re-
ibid. perti funt. 99 ,a
reltqua antidota imperfeSliora perficit. ibid. ejfodiuntur etiam e terra. ibid
Jemter vacuat ,fefquidrachma menfura . ibid ftomacho carent. 1 1 8 ,a
m
 MEMORABILIVU.
ftoHtlfanik repefiuntur qui non ouafed viua am- Pochtlan teuhoayiica tecutli, minifter idolorum in
malia partant. 4oi,a tempto maximo Mextcano,& qu&etcur&. 1 4 a :

in eodem Regno varijs in iocis effodiuntur. i bid b . Pflp J4*>0// ,profundus in valle Comitlan puttus , /«
tot prdcisein ftagno Monafterif Si Mauritij,quoi ^«0 /»«r plurtma volticres. 1 4 1 ,a '

Monachi in Conuentu. 44 5 a , Podagra curaturftmo caprarum ftlueftrium mtxto

k^Conacbo aliquo agrotante^pifcis infirmm aquis axungta. iz7,b
fupernatat\morituro,moritur. ibid. piitijraturcarne vicuna.iSj^. vide} Arnculo-
PitHitamexpurganttresnuctei arboris Quauhtla- rum dolores. .

latzJn->* 3
35),a PosnitentU fymbolum,elephas: j,2,
arbor tamarindus. 4 z ,a 3 Pohtica ex ammaltbus defumt poteft. 6,h
c
herba cuamtahoatl,fiex aqua duarum drachma- Politic&difciplin& fymboium^pes. j,a,

rum menfura fumatttr. 347 ,a PoUtiCA barbarorum tjuorumdam leges. i 37,a

^uluis arborts holli. . 348,* PotUn,tnfdl»m paruulum apud Jndos, 290^
herba tUilauhcapatli. o
3 j $a tritum &
impofitum, acukos &
fagittas ocyus ex-
foliaficcataherbtyett. 358,b trahitx ibid,
fiuc~lus,nucleus}gHmm'i&viwfarboris mvlle, 3 62,a Polpoch,ferpens Indicm. 28 5,
arbor tecopalquahuitl. 3^9,a Potymeftor Mitefitu curfu leporem cofccutus eft. 3 7 ,b
&
pr fuperna inferna citra noxam vacuat radtx Polypus pifcis ad oleam adnatat, 1
>1&
herha acxoyatic fecunda. 3 5 1 ,B P oma innafcuntur faltctbm ex benedifliom S. Kei-
»#* decotlt radicum herba tepeamatl. 3 6o,b vvini. 4i7,a.b
*cr inferna purgat radix herba iacuache. 3 40, a Pompilius PolonU Rex a muribm cum coniuge &
itemfy ropus ex iure decocli eius paratus. ibid fitijs deuoratur. cj(?
;
.b

per poros euacuaturper otcacatz.an herbam. 5 2 i,a Porceiltnacaro parum ntttrit ,fed plus ventrempro-
Pituitofa excrementapeltit herba cocottamal. 3 7 o,b curat. H5>a
fituitofos humores purgat herba chiUi. 3 63 , b Porcina caro valdenutrii,fed minus ventremprocu-
Tityocampa cauUicam vim habet. 3 ,b rat. u6,a
Pityufa Hijpamarum infuU defcrtbuntur. 40 z>b Porphyriui bruta inter fe fermbcinari putattit 3 9 ,a .

PtusV Pontifex Max. vdrios Agnos Dei benedixit ,

. Potentia famma , vnunfexdiuinitatis imeamenti*.
eorumdemque vis &
efftcacia. 45 3 ja,b J 5> a
P/agdtf venenatas curat cortex ftipitum herba buyo Potomageton herba crocodilisaduerfaria. ibid
buyo in farinamndaQus t & in corpus fumptus. Potionibus venenatis obfislunt radtces herba buyo

, 5 6 7>a buyo. $67 &

P/igif veteribus medemur folia herbt cacoxihuitl. totofioppidum^ quamuis in coiie pofiium 9 diiuuio a-
370> quarumpme futtobrutum. 585,3.
pulms lapidis quetzalxaquyaci 374,a Pouelm Calutmfia miraculaad fontem S.VVenc-
Planeta non furtt animalia. 2.6, b fieda virginis falfa fuggillat. 4 3 6,z
Planta in animalibus generamur. 6jj refutatur. ibid.&feq.
nohjnntanimatia. i8,b Poxcauhcamoti} (peciesherbxcamotIi. $67, b,
quomodo generentur* i o 3 ,b Poyauhtla parsmaximi iempii Mexicani , & quid
quacauft fmt quod genehntur dijftmiles & di- ineoficrct. i42,b
wrfis. io4,a,b Pr&putij verrucas corroduntfoiia herb* cacocxihuiti.
quomodo diuerfa genenntur iatiom fuiipfiu^ 37o>b
ibid.B Pr&fagta e'x animalibm capiuntttr. 3 ,a
quomodo ratione cali. i o j4 a prafini Iuftintanum Imp.afinum vocabant , eo quod
quomodo ratione foli. ibid,&: feqq. aures fuas mouere pofiet. .
4 37^
f
quomodo ratione cultttra. 1 07^ Prata S. Brigid<£ femper herbofa , quamuis omnes
tfuot earum fmt genera, i 27 ,b. 1 2 S^a beHia quottdie ea ad fblnm vfque depafcantur.
quas partes habeant». iz8,b.&feqq. 4i8,b
flatanus Indicafemel tanihm ftutlum fert, tum & Prejbyter quidamadimaginem B.Virginis de Sarde-
tnteriu 2.95,^ nai temere accedens,&contingens,ditiinitusmorte
fulpa eius recenii butyro mollitie ac fapore eft per- pleclttur. 42i,a
Jimilis, ibid.b primum mobiU nonpoteU rapefe irferiores orbesi
iSEgyptium vulgus nugaturjbancejfearborem cu- 21, b
ius pomo peccaueruni primi parentes. ibid. Principis foiliciH ae folertis typm Suliac Scythia
"Plato mentem ammaltbus tribuebat. 3 8 ,b animal. 43,a
Tlatonic&apeseloyuentiani Ariftoclis pueri indica- Producat quid in hifioria creationisfigmficet. 5 o, b
runL>. 3,b Progne in hirundinetri verfa dicitur in fabuiis . 5 2 ,b
Platyceroscornu folidumhabet. iio,b Protogeufta fndica animalia guftu excellunt. 37^
& deciduum. 1 1 1 ,a PrudentUfymbolHmpagurmi 6,b
atque latum. ibid. Prurigines curantur lotio canino 9
addito nitro»
femina pilosjfitidiffimoshabeivL, 1 1 j 5 ^a i27,b
naturaefttimuius. ii5,b Pftttacm quidam edoBm ifta Litantarum verba,
Pleuritici iuuantur ramentis lapidis tz.ocui. 3 7 9 ,b Sande Thoma * ora pro nobis mire a mtluo ,

Plemluniaa formicis digynofcuntun 3,a liberatur. 39^

Pluuiacum grandtne quomodoin corpore httmano re- Pfittaciin Afia i
Afrtcd&Americareperiuntur.
periatur. 4,a 225, b
quomodo ab animalibus prafentiatur. 4 9,a varia eorunJ genera defcribuntur ab Hernando,
P*cch(lli lchilliforb& ffecies, 364^ ibid.
Cee vmm
 ..

INBEX RERVM
^numgenmvocatur toz,nene + qmdretiquis ad folta tufa eryftpeiatis vtilifiime
imponutur. ibid.b
humanum firmonem addifcendum eji aptim* ex ea confettto ad eadem vtilis.
r fit ibid.
ibid. 'Pultces mterimit ius decoftt
foltorum herba yetl
alterum Vdcatur covhe , loquaculum etiam. ibid 355>>a
J
tertium quilitoton quod etiam humanas voces
imitatur.
,

ibid*
Puiiigallinaceicarominusficca
nuirit.
efi, & competenter
in fftfpaniold innUmerifunt virides,ijque vel ma<-
itCb
Puiuistumuli S.Vdalricigiiresfiuc ratos tnten-
iores,velminores,velminimi. zi6,a. mH '
4*6,b
uildrouandmquatmrdecimeorum fpecieseffe an. Puluts
,
hoilt arboris naribus infferfus
hemtcraneas

sji
ibid.b
ahud genm,ditlum guacamayan>qui cum pue-
&nkl\ ;
captiisdoloresjtfiiti
,
348>a
fo^
ristudtt. ncf^ pttmtam euocat.
[^^
alim quidamin Potoftjndosoccurfantespatriafua fiernutamentum ciet. ibid.
nomine inciamaba^a\ ibid. Puluis arbufcuh yobuaixochtft vlceribus
infanabi-
aiim Htffali Medicum quemdam ineptum inje- hbus medetur. *\„ l
r 1 p 2jO J
ibabatur. ibid. feabtem&iepramtoliiii jbid.
alius tabernarium vinarium iltudebati i bi d Puiuis radtcis herba curitz,en
i exaqua,vino,bugiofi^
:
plurtmi funt fimplictJftmoingeniOi ibid. b ve aut mekfioboti fucco fumptus
fex oboiorum
Ptcroph&ntcm Indictfs defcribttur. iz j } a,b pondere,tiiacosdolores fanat. '
?^8a
Ttolem&m Secundm ceruum quemdam ad Gr&cum ventrtcuiumcalefacit. ibidi»
fermonem ajfuefecerat. i z^Jo concetlidnem iuuat. f^i^
Ptolem&m Geographm errauitin reddendd causd tn- vifcerumtemperiemfiigidamtotttt. ibid,
crementi Ntii. 3 8 3 ,a obfiruflionesaperit. '

ibid^
Puchittw,locm templimaximi Mexicanii J44,b menfirua & vnnam prouoeat. i bid *
Pudendorum vlcertbm medetur herba tlaquequet- vt.ero confert.
ibid.
Zjal. 34i,b venenatis potiombus aduerfatur. ibid.
eorum iierrucas corroduntfilia bcrba cacocxihuitl. fiatus dtfcutiti jbid'
370, b vires inslaurat. Ibid»
torum vetttftisplagis medetur puluis lapidis quet- Puluisherb* otoiiuhqui refina mirtius fiigHspellit*
zjtlxaquyac. 374>a 337,a
Pudicittam feruat berbaatatnpalacati. 307,1 ojfibus luxatis autfiaBis auxiliatur. ibitL
Pudortn Cuianorum fuperslitiombm adumbratmi Puluis foltorum herba yetl infpiratus nartbufqm
,
-141, a
qmdam Chrtfium fidfiufioretii actipit a iuue-
trdtlus, verbera & cuiufuis generis Jupphcia fen-
Puella
ne,ei fidemmantalem promittente. 35>J,b J
tirivetat.
animum augeti
^ 9>a
ibid»
iHo negante Jidem t crucifixt ejfigies ei teUimontum adtolerandoslaboresvim fuppeditat. ibid.
perhtbet. ibid. Pitluistapidts ahuachtetl ex aqua fumptus ,febref
PuelU nubiles quomodo atiQtbi virginitatem fpohfo ardentes curat. 379>a
probarentji '

i$S,& Puluis tapidis ezjetl infpergitur naribus fangumc

PuelU quadam a S. J&cobo Nifibitd, propter im- fitlianttbus. 574;b
pudtnttam cantfcere ante tempm coguntur. Putuis iapidis quetz.alxaquyac medetur vetuftts
45 3, b
':

pl*gis. ibid.a
Puero Stiefio innaim dens aurem. 6,b pracipue pudendorum, ibid.
Puerperaquadam, infantem enitinon vatens,potato Puluis lapidis toltecayz.tli admixtus cryslatto arge-
pauxttto terra, e ioco vbi S.Iacobi Apoftolifieterat mata diftutit, 374,a
imago,fine labdre enititur. 44<>,a vifum acuit. ibid.
Puerperis iac augetyz,cahoitli lumbricorum in Indid carnemjuperexcrefcentemabfumit. ibid»
genm. z$6,b Puluis pammenttcirca fepulchrum S, Remigijfer-
^
item cretacea terra yabrafa a faxo crypta lacle<e,& pentesfugat. 450j b
in acjud,vetvtnoivellafieepota. 47o,b Puluis pict Martij hydropifim curat* •
2 2 3,b
eis , vt robur acquirant,aliquot diebm k partupro- Purpuraeitmoquandoquenafcitur. yy,z
pinari ab Indis folet maguey lutem t 3o 1 ,a Verno tempote per fauaginemgeneratUr. 1 oo 3 a.

item im decofti herba nahuiteputz,. $6,b primummter coloreslocumobtweti

3 487,»
tas corroborat radtx herba ahoatan trium vncia- edoitm Regum,Magiftratuum & Settatorum ve-
rum menfurd cofia e tribm iibris aqua fontana fies tingebantur. ibid.b
ad tertias, & im decoflt propinatum vtce potus. qmd propriefit. ibid.
35i a 3 • pro folirationecoloremvariat. ibid.
wirum in modttm eis prodefl herba tlalyetl. pluraetus funt genera. ibid.
359>b quomodo in Italtd genuina a npthd difcernatur*
inua-ntur ramenm lapidis tz„ocui< 379,b ibid.
Pugiones apud Indos oiim ex ytz,tli lapide conficte- ex ed atramenti genus , encaufium appettatum,
bantttr, 373,b conficiebatur. ibid.
Pu^na alitum Julij Cdfaris necem pr<tfignificautt. eofolt Imperatores in fcribendo irtebantur. ibid.
J.b quomodo ittud encauflum pararetur. 4 8 S,a
Puii a fiuBu ftc appellata arbor in India.\ 3 42,a Pus promouendi vimhabetvitultnus adeps. $h
bilemconcocjutt& expurgat, ibid. Pusia^pifciculi minimi genus. 2 49 ,b
pituitamtncidit & expurgat. ibid. cum mtltomame permixta & admota ,eryfipetata
caloremnimtum fedat. ibid, , curat. ibid.
'

Putei
 MEMORABILivM.
futei bituminis vbi fuerint. 46 1 ,b inarboris magnitudinem excrefcit» \jo,i
Putem aquarum viuentium, de quo in Canticis, qutd fircult corttce nudati albugines 0* argemata itUtu
fuerit. 464J} dtfcutiunt. ibid.b
Tutew B.Virgmis quis, & vbi. 48 8, fuccus flitus abfimit. ibid.
Tutew quidam fuit Hispati,qui maris afiu crefcente ttchenas curat. ibid.
minuebatur, decedente augebatun 409 , a #0/0 w
^ fiigida causa ortos fanat. i bid.
futortm efi femtferm,hoc eslmedia nntura inierfe- fvliamedenturveteribuspiagis. ibid.
ra & manfueta. 1 2 $,b /«/** ^* appltcata verrucai corrodunt. ibid.
manfiefiert potefi. ibid. pmcipue praputij &
pudendorum. ibid.
Putrefafta mundantur putuere herb& cocd. 04, b Quauhhyyautli, herba Indica.
3
3 40 b ,

Pygm&a in gruem verfi dicttur in fabutis: 5 i,b /o/*a «#.f impofita medentur vlceribus, i bid.
fygm&i an vmquam extitermt. 8 3 ,b.& feqq. iMwj ^ ^or^ ^/ /« ff /«ii/^i or/^ lentunt.
eorum htftorias varij narrant. lbid. ibid.
eum gruibus pugnant. $$,& fnuciumtumoresdifcmiunt. ibid.
m E^echteit Propheta innotuerint. ibid .b fudores euocant. ibid.
a Ioanne Aluare Maldonato vltra niontanasAn- f *j dtfcutiuni. ibid
J?^
des repertifint cubitumnon excedentes. 1 3 i,b neruorumrefdlutionem fanani. ibidi
aliud iliorum genus quatuor dodrantes non exce-
, epileptim fuffitu iuuant. ibid.
dens,in Ortentisquadam mfula fiatuit Argen- radicis &
germinum fuccus epotus atit infufus,
fil** I33,a euacuat aquamtntereutaneam. ibid.
Pyragmm fiirps ab hdi non potefi.
igne 6i,a. *'»j decotlt eius crurium edomata toliit, ibid.
Pyraufid besltoU ab tgne tmmunes fint. 6i,b pttnitofos tumores fupprimtt. ibid.
in igne viuttnt,extra ignem pereunt. 99 b menfes euocat. ibid»
^Tythahaya quaits herba. $i6,z Qtiauhpecotli Noua Hifpania animah i 7 6, b
mitefcit facile. ibid.
ejf voracijfimums, ibid»
placidum efi & blandum: ibid.

Q* racamayas,genw
Quachtlton , auis Indica
pfittacorum.
, vigilias
ii$,b
& cantus
Quauhtenz.o,ftne mufteiafilueftris^mmal Indicum.
171, b
gaiu amulans. 1 1 7,a peiiiseiusveftibus parandis commoda. ibid.
Quadrangularis jorma consllantia & permanenttA Quauhtlacoyametl. vide^ Quauhcoy ametk
nota. 55?a Quauhtlamacame,ceruorumgenus in Noua Htfpa-
Quamiu li,animal Indicnmjteoni affimile. 1 6 9 ,b nia. 184,»
Htfpani iliud pantheram ejfeputauerunt. ibid. Quauhtiattatiin,arborfhdica. 559&
Quapachtlt,animal Indicum , fpecies fciurorunu. tres eiusnmieihumores omnes per fuperna tn- &
i74>a ftrna , pracipue pttuitam &
bthm euacuant.
Quapachtototl auis rifum hominis imitans» 4 6, b. ibid.
214, a Quauhtochtii^ fpecies cuniculorum in Nowa Hifpa-
eim dsfcriptio. 2i4,a nta. 1 6 1 ,a
rtfwilltm barbaris eftmaieominofwi ibid, Quauhtz.apotl, arbor magna in Indijs* 3 6 1 ,a
Quapicotl. vidq Quatthcoyameth germinaeius venenisobfifiunt. ibid.
Quapocy etl herba Indica,
3J9 £ nuclet pomorumcurantdtarrhceaSi ibid,.
infiammationibm refisiit. 3 6o,a Quauhtz.onecolim ,fpecies coturntcum Indkarumm
QuaquauhtZ.ontit qualis herba. US[jua Htfpama. 1 3>A
3 5 9 ,b 3
Quaquauhtz.ontic herba Indica. Quauhxicalco paruuium Mexicanorum templum,
3 5 5 3b ,

fuccusradiciseius medetur octitis inftammatwne 0- cui effet vftti i 4 3 ,a,b

iaborantibus. ibid. Quauhxicotlt pfeudomelifieegenus apud Mextcanosi

capittsdolores antiquos fanat. ibid. 5.¥>a
/ei;re j mingat. ibid. Quauhxilco pars tenipli maximi Mexicani> & quid
^r/Wffi ardorem temperat: ibid. tbifitrer; I43>a
ventris dolores fedat. ibid. Quauhyyaearbormagnalndica. $n)&
Quartanam purgatione feliciter & nonfarb fiatim fuccus eius naribus inflillatus fternutamentum ex~
curat cortex herba chichioal memeya.
3 46, b citat. ibid*
jzi /m ^r£<« chilpatli. 3 63£ c^«/ purgati ibid.
«w decoftorum corticum herba hoitzjloxitlane- Quaxolotl ch<antico,dea Mexicenfium» 1 44,a
thin&. $6<),a Quecholijftftum Mcxicanorum. I44 5 a
Quatotoni,picigenus. n},a Quechollt,menfis apud Mexicanos. 1 4 3 ,a
Quauhacacahoati, Jpeciesarboris caeaoatl quahuitl. Quecollitiami,fefium MexicanorUm. x 44J3
M$t> Quemi^ (f>ecies cuniculorum in Htfpaniola. 1 6 1 ,b
Quauhapatachtli arbor qualis. ibid.b Quercus 'B.Vtrginis Foyenfis vnde habeat vim fa-
Quauhchamotl,herbaIndica. 368,a nandivarios languores. 412,^
Quauhcoyametl,aper Indicus,fimitisefi nofiroapro. Quetzai dppocconalli,fuccini noftri fpecies. 374,b
J 7°> a Quetz.alyz,tli$ fmaragdi dilutioris genus. 3 74,
foramen indorfo habetpey quod reffirat. ibid. b vbipr<ecipue reperiatur. Z3o,a
quomodo capiamr: ibid. occidere eam non licet,bene tamen depiumare. ibid.
tigridi plane aduerfatur. 1 7 i ,a efipradij loco,& adheredesttanfit. ibid.

fi cicuretur, esl placidus. ibid, quomodo capiatur. 1 bid

QitauhchillijMinima chillt herba fpecies, 3 6 3 ,b Quetz.attototl qualts auis. 1 iyb> 2 3 o»a
Gcc : .£/»«-
 . . . b
.

I N D E X R E R V M
Quett.alxaquyac,genus fmaragdi. 374.a. Radixherba. ayecocimatl vet crudavel
im decocli
pnlms eius medetur vetuflis plagis. ems,ventriculum& meflma per
fractpue pudendornm.
i bi d .
fufewa & w~
ibid» ferna vacuat.
356, b
Quetz.paleochtton ferpens fndicus e Ucertarum ge- Radix^ herba curitz,en in puluerem redacla
\x ,

nere. 2 7 6,b oQua,vino,bugloffoveaut meljfoboti fttcco fum-

eius puluisfi fumatur in aqua drachma vmus ptafex obolorum pondere , thacos dotores Lnat.
pondere,fudorem euocat. ibid. 33S,a
Qmchtfique Gafpar fortijfimus & conflantijfimus addtta ca$anau A^uirpondenbm
drachma vmus%
Chrtftt athletesi I $ i ,a humores craffos & lentos vacuat. ibid.
Qmlla dicitur Lrnia ab Ingis Indis. 1 5 t>
3 b %adtcesalb&,PerHenfisfi4ius,.,mtro rmdo corpu-s
Qutlttoton,genus pfittacornw. $. 2 \ b humanum expwgant. 26 b
3
Quimichtpatli herba fnAica. ^o a
femen eius exungmt vermes vtceribus quorumuts
3
Radtces herb.A atcpocapatli ventrtculum
& renes
fitgida dtpmperie laborames rejittuuni 0- confir-
anunalium ingt neratos ib d i 1
107,b
carnem fuperexcrefcentem abfumit. ibid.
f* '.
...

Jtertlitati ab eadem causaorta medentur.

,

i bid.
articulorum doiores mtre fedat. ibid. Radtces herba axtxilacoti
applwau, tufa , &
aqu& mtxtU9?i t Jan£t vlcera orts. ibid. tnum drachmarumpondtreyvrinam rmre eUocam.
pedtculos necat. ibid. 35o,b
dentes frm-at ms
fpicarum eius-.
deeotli i bid b . epota, eius extergunt meatusi
ibid.
Quimichpatian^animat Indicum, fpecies fciurorum. coltcisfibuenmnt. ibid!,
173.3 maculas emundant.
factei
ibid.
QuttUthochoatJ araneorum genus magnitudine oui
Golumbinu.
fcabtem capitum puerorum & vmuerfi eorports
% $> 1 ,b cmant,. lbi ^
febres euocato fudore tollmt. j bid
R. fiatm difcuttunt ibid.
tumores pr&ter naturam dtffipant. ibic}.
RzAbbaciu'itas,in cfua otim habttaUerUnt Zam- Radtces herba buyo buyo propmantur aduerfm vene-
z,ommim g'gantes. 486^ natas pottones. ? (,-
a
dtcTu eji poslea PhtUdelphia. i b id. ventnculi a^etliontbmfiigidis fubueniunt, ibid.
Rabthorcado qualts auis. 221 a ijS z/ui ob maieficia cotre nequeunt opem
praslanjt.
Rachelis fepulchrum vbi fit. 47<J,a ibid.
laptlliibt mmmuntur qmpartum mutieribus ma-
, Radtces herbd tz.ahuengueni tufie atque ex aqua pa-*
turare dicuntur. ibid. tavrtnam& menfeseuocanti. 343>k
Radtx eslperpetua pars pUntarum. 1 28,b conuuljwnes curant. ibict
JZadtx arborts pthpoc venenatis morfibus ac potioni- petlort conferunt. ityd,
busrefijlit* obslrufhones aperiunt*
55 8.b Ibid.
hmtervacuat,fefquidrachm&menfura^ ibid. cceliacisopituUntur, .ibid.
reliqua venentanttdota imperfetlioraperficit. i bict. hydropifim curanti ibid.
Radtx arbons tun<t auxittatur enterocetts.
3 1 1 ,b colicam finnant. ,i.bid.
eryftpeUtis medetar. ibid; iliacis profunt* jbid.
calorem a febre crtum tolliti j bi d. Ramenta Uptdis AtceCecA mira breuitate infanientt-
iecmort vehementer co^calefcenti
efl remedioAbid. bm medentur. 379,a
vtceribus mire fubptenit. 3 1 2,a RamentaUptdis jz.tetl fumpta djfentericos curaht.
Radtx herbte ahoapatlt ajttum fiftit. 3 5 -i , a
vrinam euocat. ibid. ventris dolori medentufi ibid.
fiatus dtfcuttt. ibid. naribminfperfa,fanguinemfis~lunt* ibid.
'ventricnlum & cerebrum firmat. ibid. hemicramam fanant. ibid.
Radix herb& ahoaton tnum vnctarum menfura co- Ramenta Upidis tz.ocui puerperas iuuant* b
3 7S> ,
finetribus libns aqu& fintan& adterttas^ & ms item pleuriticos. ibi4.
decotli propinatum vics potus, puerperas corro- & febricitnntes. ibid.
borat. 35*.a . eadem indttu in nares, capitis dotoremfedant.i bid.
dyfenterias compefcit. ibid. Rami funt perpetua pars pUntarum. '
nS t b
laxata renum ofiu confolidat. i bid. qmddtcanturtnarbortbui. ibid,
lafftudini medetur. ibid. Ramirui Rex Hifpamaper legatosab Abderrahamo*
Radtx amudij herba sfilenis obftruttiones aperitf .,no Mauro m/Jfos centum vt vtrgtnes tributi loc»
,

366,3. pendat folltcttatur. 385?,b

R.idix herbaacxoyattcinfarinam redatfa,fumpta- legatos inttjua petentes repellit. ibid«
que efiigido quodam Uqmre, jebresfolutt. 3 c 1 ,b bellumcontraMaurumparat. ibid;
Radixacxoyatic ficund&fontufamedtocriter , e & & eiufdem ditiones muadit. ibid.
ttquoreahfuo congruenttjnaht ventrtculo,fex obo~ fuperatur a Mauro. ibid.'
lorum pondtre fumpta,humores omnes ,pr<ecipue et notlu S. Iacobus apparet? & de vicloria eertum
pituitam &
bthm , per fuperna inferna citra & ; effe iubet. 35>o,a
noxamvacuat. 35i>b egregia oratione fuos alloquttur t & animos ets ad-
hydropicis^cacheclicis^afihmaticis magnopere con- dit. ibid»
fert.
*
ibid. collatts armis Maurum vincit & fugat, ibid,b
eadem tufa,& refoluta ex lotto humano,& infltlla- Compoflctlano templo Hifpantam vott reamfactt.
ta,oculorum morbts medetur 3 & argemata ibid.
dtfcuttt. lbid. Rana vocifer4»tes,tempejr# prafagiafuggerunt. 3 ,a
w
 M E M O R A B I L I V 3VL
in Athert aliqttando ort* funt. 4 a Requienes quates pifcesfint.
}
ig0l a
ex colcnis Lycijs facli dicuntur in fabulis. 5i,b funtpifcesadmodumnoxij^necedulesl ibid.
tnagndex partenoBucoeunt,. 93^ Refina arborts dhothoetldolores exfiigore ortosfanah
quales fatus cdant» 94, 3o<5,a
flerttmque ffonteexlimo generantur. 96,3. morbo articuUri ex fiigidd causk orto mirabili
etiam e limo oriuntur. 99 a ,
celeritate medetur. ibid.
ffrexaqud. ibid.b fiatus difcutit. ibjj^
lingua p rtmaeis coh&ret,intima abfoluta a guttu- tumoresex pituitdortos diffipat. ibid.
re,qud vocem emittunt. nz,a . neruos , qui ab humonbus crajfis diftenti fuat,
erura earum pofleriora prioribus funt longiora. Uxat. ibid.b
113, a Refina mulli arboris vulnera cjaudit. 29 5 ,a
Um anteriores quam pofieriores pedes membranis Refytrationis dijficultati medentur tres quatuorve
connexos habent. ibid.b gmt&baifami ex arbore hoitzAlochitl eliciti,anu
aureus orbis earumoculoscircuit». uy,b cibum Itnclt. 369^. vide ^ffhma.
habent pellttcidas oculorum genas. ibid Reslitutus Prefbyter,qm quandoei placebat,adinri~
mllibi nifi in oculis fangttinem habenn 1 1 7,a mtas quafilamenmtiones ctuufttbet hominis voces,
geminumiecur habent. 1 1 8,a imfe auferebat k fenfibus , vt mortuo fimillimm
. aquaticA funt innoxu , & femina mare efi mator. . iaceret , &
non folum vellicantes pungentes &
119, non fentiret , fed & ignem fine fenfu pateretur.
faliuntmagisquamcurrant. ibid. 437* b
in Cyrend planemuu efie dicumur. 1 2.0, b Refurreclionis iypus boitz,itz.iltototlus fndia auis.
tttque item Seripht<e. ibid. I2,a,b
ex accidenti tantum mutas ejfe qttis inquiat ibid. . Refurreclionis Chrisli memoria viguitin India Occi-
,
terrefiresherbd pafcuntur. I2i,a dentali ante poftremum Chnftianorumaduentum*
wortuamtalpamdeuorant. ibid. 74,*
totd p<tne hieme dormiunt. H3,b Reuerfus , pifcis genus, quoadalios pifies capiendos
aquatica. & terrefirespluuiam denuntiant. 1 2 5 ,a . Indi vtuntur* 2$o,a
aquaticarum caro in hominis alimentum cedit. quomodo pifcationem fitam obeat, ibicL b.
126, b "V~ :& feq.
RaphatmgiganteSyk filijs 48£,a
Lotinterfetli. Rhabarbarum monachorum 3 6^fa
Rauennaciuitasltali&vndedicTn. 3^9,a Rhamnus ffina , figura fuperborum & doloforum,
'Rjbus e nathralibusquomodopbilofophandumJit.de •
494. a
diuinis. I4,b Rhenus fiuuius Germania aurifer., 3 8 J ,a
Rettoris vigilantis tjpus Suliac ScythU ammaL Rhinocerotes befti&auerfomodo coiunt. 93£
43> a idque occulte. ,
•
;
ibid.
Regia &
facra Philofophia^siconfideratio & fpecu- cornu folidum habent.
'
1 1 o.a
tattoanimata fubfiantta. 1 3 b. 2,a - idque br-euiffimum . 1 1 1, b
Religionis fymbolumelephas. 6,b Rhinocerosauis perniciffimi velatus. 2 ^Ojb
Remtgius Rhefaenfis Archiepifcopus pafieres manu eftauis crudelis immanfaeta. & x $ 1 ,a
fudpauit: ae$;a cornu eitis eamdem vimhabet qmm comu qua-
- ftiluis pauimntitirca fepulchrum eius ferpentes
.
drupedis. ibid.
fugat.; 450,b Rhodienfes Milites ita inftruxerunt canes , vt' cum
Remora ptfcknoneft fabulofa. 245,b . noclu vagarentur ,Chrifi\anos k Turcis odorein-
Mcnes emundantur fucco filtorum arboris maguey. ternofcerent,. I74,b
3oo,b Rhododaphnes fblia fioresmulis > & afinis ,capris&
exfiigidd dtftemperie laborantes reftituuntur & canibm funtvenenum. I2z a 5

xonfirmantnx radkibus herbt atepocapatli. 3©7,b Riog rande fiuutus vbifitm. 1 6 3 ,b

itemherbd phehuame. $37 b Ritu quidamjoomo malitiofus &fenex, SiPatritium,
eorumcalor temper.aturgumwarboristuna.5 1 i3b quo minus verbum Dei pradtcare pojfit, prohtbet.
'

,• mratmherbd•mexixquiliti ', butyro vaccmo falis 443,a

experti commifta, & applicata. 3 1 7 ,a et prior iumHiUtisfios a S. Patritio reslituitur^

item fermentoquod ex maixjo conficitur. 3 2 1 ,a fub condmone vt in Chrifiumcredat. ibid. b

^Jtemfolijsherbatonalxihuitl. 352,b Robur loca fiigida amaL^ 1 o 5 ,b

herbd acuichehuariraqua. .35 ^b Roderkus HifpanU Rex arcam in palatio Toletano

ttemlapide tlapaltehuilotl.- 374>* . ftantem aperit,& quidin ed inuenerit. 398,a
, eorumdoloribm. ttttlis
eft
herbamimofa. 3o 3 ,a Romaniolim firtenouum orbemrepererunt. 73,a
&calamwaromaticus. 3i4 b ;
eorum clades a Lufitanis inferenda per angnes ni-
torum excrementa euocant tres ' quatuorve gutta. gras fignificata. 3,b
balfamiex arbore hoitzjlochitl eltciti . antrei- Romertreo pifcis genus in Oceand Septemttionalu
bumlintlA. }&9,b ,liji,b
luxata ecvum ofia confolidat radix herba ahoa- ttburonis excumtntis vefcitur. 2 5 2 ,a,b
taru. 352,a . quomodo Je,noajoJodeuoretur,cuBodiat. ibid.a
. & herbacacaltz.in->. 35o,a Rofa Ierichutinanotle Saluatoris nataiitidpaulatim
torum meatus expurgat farfaparrilla. 3 2.0, b • hiatiatquethJiferecludtt^quamuisJicca &arida3
eorummorbos fanatmecaxochiilherba, ibid.a in tefttmonium virginei partus. 46 2 ,b
Repnlta ex auro& argento ad viuum efticTu.erant aliter de ediudtcat Belontus. ibid.
^in hortoad aulamlngArum Regum^Peritanorum. S.RoJalia e Normannia Regum profapid orta.
I40,a 44j>*
Ccc 3 atiUm
 . 1

1 N D £ X R E R V U
Aulam jpctniti&mmonth cuiufdam ffecudegit. quale fit animal. ibid.& feq.
ibid. nec mafculmum nec femininum genus habet. 94,»
& Panormum defertur.
tiuscorpm inuenitur , tft viuipara. ibid.b
ihid. ex aqua generatur. cjcj,b
%oftomaka Lithuamcum & Mofiouiticum animat, crura habet breuia. 1 5,a
voraciffimum &
1

88,a
inutile. \ nigri& fiaui cohris.
eft 1 1 5 ,a
Rubelliones ptfces Jine coitu pariunt. $ $& tnrdum & pigrum tncefum babtt. 1 9 a ,

Ttjtbeta laftifiua quale pifcts genus-. i$6>* frigido & humido temperamento.
eft 120^
Ruch auis maxima in Madagafcar , aquiU Jimtlis. ftigoris admodum eft patiens . ibid *
2$9,a meile hbenter vefcuur, 21 a 1 ,

. tanti cfl roborist vt eisphantem toliat ) & in fublime a fmbus in cibum expetitur. ibid.
attoltat. ibid. Salem ciuitas oltm tn campeftribus Iordanis fita*
. alarum eitts expanfarum ab vna extremitate ad 45^t)
attam ffatiumeft xG.paftuum^. ibid. Salices ex beneditlione S.Keivvini poma ferunt.
penna, eius otlo paftus funt long&i i bid 427, a,b
Rucqm aues tndtca forte funt qua nobis dicuntur Salina caprit & ouibus eft venenum. 1 i£ a
gryphes* 90,a Salina de Araya fale maximopere abundat. 5 7 7,b
elephantWm capit fufiollit.& i bi d Salix ,quam ftttuim Paranaque humefecerit ,in pe-*
Rugas ex facie abftergit herb<t az,patu* $ 5 6, a tramconuertitur. 580,^
Rupeitani piratd Promontorium candidum AJrica Salo cla rus admodum inter HifrAnU anmesfiuuius*
expilant. 448,a 404, b
ftwliatis &
incenfts templis,exuflifque Santlorum Aquaeius fertumdurumreddit. ibid.
imaginibusfitam S.Antonij Paduaniimaginem forte idem eft cumTZilbilu ibid.
adludtbrtum feruant. ibid.b Salomon Rex forte hisloria &• natura animaltun»
eamdem plurimis conuitijsprofcindunt. ibid. conjiderandd, ftudiofm fuit. 2,a
partim nauftagio pereunt,partim a Lufttnnis ca~ calluit Qeographiam <fr Hydrograpkiamu. 7 5 ,a .

piuntur. ibid. vnde tan tam auri copiam habuertt* % 7 9 ,b. 3 8 o, a

Rupicapr& cornua rugofa habenti 1 1 o,b Salpa pifcis ad portum el&nginquo adnatat. 57 &
eaque in dorfum aduncat 1 1 1 ,a Saitatio Satjricaquid. 78,^
& breuifftma. ibid. Saltus Domini,qualislocptSi 466,^
collum longujp& procerum habent. 11 x,b Samachonitis lacus , quem lordanis ftuuius effictu
fiigram fufpaeculos lineam habent* 1 1 5 , b 45 8 > a (

faliunt magis quam currant. 1 1 9,b Samarta a Peraa diuiditur fordane fluuio. ibid.
.
fid velocijfime pergunL,. ibid. S. Samfon ternbilem ferpentem coram Chitdebert»
natura funt timida, 1 2 5,b Rege fugauit. 74,b
farentes fttos atate grandes nutriunt. ii6,a, Santlimonialis Damafiena fexab vrbe millianbus
earum caro in atimentum hominis cedit. i bid b . in loco Sardenai Oratorium D.ftrginis conHtmt*
earum pelles m veflimentorum vfum ventunt. 42o,a
117,3. peregriHcs &pauperes ibigratuitohoffitio excipit.
Ruflicus quidamignartts perbouem infide edocetur. ibid. i

45» * a monacho quodam Conftdntinopotiiano, Ierofoly-

Rutacontravenenavaiet^ 43> a P mam proficifcente, imaginem 2?. Virgmis md«
Ruta Machari eximia* 474> a Jibi afferri petit^vt eam in fuo Oratorio repo-
neret. ibid,

$. eamdem a monacho ailatam accipit. 42 1 a ,

in locum^honefiiorem & facraiiorem coilocat.ibid.

SAecula efte animalia, Valentiniani docuerunt. -foiaipfaeamattingerepoteft* ibid.

i8,a oleumabea ftiltans vafcuio excipit. ibid.
Saccharumolimin Ebufiinfulamagna copiaproue- Sanclus aliquis fi alicui maledixerit',an liceat, im~
nit. 46z,b plorata ope alterius Santli ^matediclionis iaculum
Sacra &
Regia Phitofophiayeft conjideratio Jpecu- & dectinare. 45 4,a
latioanimata fubflantia. I,b.2,a Sanguis quot modisin damonum cultu intra atque
Sagitta extrahuntur , Ji pollin , inficlum paruulum extra templa ejfmderetur. 146,^
Indicum, tritum & tmpofttum fuerit. z 9 o,b Sanguinisfitixus JiftituT fimo caprarumfilueftrium,
Sainus, aper lndicus,per dorfum reffirare dicitur, Ji imponatur cum aceto. 1 27,^
31,3.170^ itemnucleOjftnclu ,gummi & vinoArbork meiie.

Jimilis eft noftro apro. I70,a }6i,&

quomodo capiatur, ibid. Sanguis narium Jtftitur . infferfis ramenm lapidis

, tigridi pianeaduerfatur, 1 71, a ez.tetl. 379,a

Ji cicuretur, eft placidus. ibid. Sanguis vejpertiltonumpilos nafci vetat, iz^b
Sal fndum, eft faccharum antiquorwu* 377 A Sanior mons,&
omnia eitugenera inNoua Hiffania reperiuntur. Sanirmons. vide, Hermon^.
ibid. Sapientia Jumma , vnumex diuinitatis VmeamentU.
in Htffanianonmodocoquitur\fidetiamc terra 15,^
effoditur. 4oi,a Sapphiri putamen inuentum efl anfirino ouo gran-
Saiadtnus Turca fpeluncam munitijfmam , Chri- dtm. 37 5**-
ftianorum propugnacu!um,proditionecapit*479,a. Sardmeila vitus,quia foiis ChriftimUinhabitarifi
Salamandra anjn ignea natura, 9 2, b permittit* *&7&
Samn
 M E M O R A B 1 L I V M.
SatioHmons. vidc, Hcrmoru. ScinciintyEgypto&OricntegmerahtHr. $&l
5arfaparrilla,nobilemedicamcntum, variashabet in Sciurus quando coeat. 93^
Noua Hijftanid dtjferentias, 3i.o,a auriculasrotuhdds habet, 1 1 t,b
ventricMtcaloremroborah ibid.b cxertos dentes habet, X 1
;
a
tenrim &
vrina meatui expurgat. ibid* genitnlia habet offea. 1 1 3 ,
a
vrinam ciet. ibid. caudamhabet villofanu, 114»
articulorum & Galltca luis doloribiu medetur. camque longitudine corpori fere parcnu i bid.
$ii»a & fupra dorfum refleXam. j bid*
fudores euocat,. ibid. plerumque esl rufi colotis. 1 1
5 ,a
i>lctraobfccenacurat. ibid. *» Franconid potins efi nigen ibid.b
niorbos inueteratos & infanabiles fanat. i bid « w c/tro rffo/or e^* fuauis efl. 1 1 6>
iumores prater naturam ortos difpellit, ibid. frutlibus arborum viuit. iii,a
qud ratiorie agrotis propinetur. ibid. priortbus pedibus pro manu vtitur* ibid»
Safapim. vide> Seruoy, /ow ^iCWf ^?/tfw^ dorritit. 1 23 , b
Satyri an omnino fint commentitq, 77, b fluuiumtraijciens quoftratagemate iftatur, 1 i$,z
aliquis vifus efi k S. Antonio, 78,a tempeflatumefipr&fciHs. ibid.
Euphemocares etiam altquos reperit. ibid. '<[/? femifertu , /w <?/? w^;> »<«f»r* mterfera &•
an eos Jfaias Propheta fuifie agnoucrit. ibid manfueta. ii5,fr
olim Sicinifta dtcebdntur. 79 a , ^a/ff manfuefieri potefi, ibid.
funt cornigeri. 1 1 0, b «w c<g ro in alinreritum hominis cedit. 1 26, b
caudas habentj. H4,a ^?e//« in veftimentorum vfum veniunt. 1
27^
curfu velocifiimo valent, i 1
9 ,b in India varia eius funt fpecies. 7 2 ,b 1

i$t£j3i India vrbs, vbi canes adorahtur. 1 3 8,b t. tUlocotequtUtn, qua pomis vefcitur , eaque pro

Saxei viridiucrsd formd 'gefiuque dmerfo reperinn- futuro recondit. I73»a

turinfhiahundcu. *4o,a facile cicuratnr. * ibid.
Saxitm quoddam locutum efi, 45 ,a ,2. quapachtli, priore duplomaior. ibid #
Saxum,fuperquo SS. Martyres Infius &• Paslor 3. techallotl,caudamhabens fere depilem. ibid.
fecuri percujft f»nt,oicnmexfudat. 4i8,b.423,b »0» cicuratur, ibid.
Saxum quoddam Cedronis refert veHigta manuum pajferes voce imitatur. ibid.
er pedum Ghrifli. 469,6 4. tlalmototli dttlus. ibid.
Scabies curatur decoilo foliorhm mulli arboris. j;. quimichpatlan.reliquisminor. ibid.
295, a «#j c<t«^4 z;y?4 c^ redacla in puluerem , <*? ^k*
puluere arbufcuU yohualxochtlL 3 1 i,b incorpus fumpta^paricntesiuuat, ibid.
herba texaxapotla. 34*'»* ^. yzjattechalotl. ibid.b
inre decofti corticis arboris tctlatU. ibid. Scorpius qud occafion\e inter fidera relatus. z,h
tnfis & admotis folijs herba tz.ahuenguen'i. 3 4 3,b Scorpius ex cancri mortui & inficcofepultisadaue-
radicibus herba dxixlacotl. 3 5 o,b re oritur. 97,»
35 3 D
;
pigmento ex arbore achiotl confeclo. > item ex ocymo. ibid.b
^r£i tletlemacutu. 555*6 difftdium eicumleone. 224,»
kquajtn qua herba mohuitli trita aliqudmdiu ma- ftellionemhosliliterodit. ibid.
duerihfica,quotics expedicrit^hariridtar.^ jf,b sw«y i#*'£/w adutrfatur crufia ferpentis acaltetc-
folijs herba chtlpaitk 3 6 j ,a poru,. iy6,&
Scabiei crurum medentur filia arboris ahoehoctl tu~ ctfdem tritiffimum efi remedium herba acuiche-
fa&iHita, 3o6,a huariraqua. 354>fr
Scabies puercmm capitibris ihnafci folita turatnr item vapor iuris decoUdrum corticum herba
herbd tlaqriequet&al tusd , & cmplafirt rriodo im- hoitzjloxiilanethina. 3 69,^
pofitd, 34J.fr ihGuatimaUmaximifunt. iSjA
Scalabifcum Hifpdrik oppidum t vartjsmiraculis ce- ScrophuU foluuntur foriitcr ftercore cameli. 127,6
iebre. 39i,a,6 iolluntur item firno bubali in cataplafmdtibus po-
quidfwt.
"Scdpi in herbis i i?,a fito%
• s
ibido
Scarabei quomodo coeant. 9 5 ,a Scythopolis ciuitas olm ih campesiribus Iordanisfita.
* exafinicadauereoriuntur. 97^ 45 8,b
Starus pifcis linozjoslim odoratur, f 7. * Sebafte ciuitat , cadem iquA C&farca Pakftina.
Sccletum Francifci Perexajc Soc. Jefit miro modo 474>fr
connexum eji repertum. 445>6 Sechakim voX Hebrxa,c<tlum fignificat. $%,%
Schaubhut qualis pifcis i47,a Seiundafrinitatis perfonaa Lambis Tibetenfium
Scholasliciquarationeltberc dijpatcnt dncalifint Sacerdotibus liber magnus vacawr. 1 40,6
animati. i'9»a,6 •Securida trahuntur fuffitu vfit cotticisarboris ahdi-
SciagraphiagaHimtnota. 8,6 hbetl. .'..
306,»
Sciatica paffio curatur fimo bubalk 1 27 , b ifemherbatlaquequetKal. 34I,b
Sciendi cupiditas k r/f maxtma cupiditatstmjmb aua- item bdfamo arboris hoit%tlochiti %n pcfiulos
ritiamaior. i>a ejformato,&vrilu<eobdito. 369,6
M^m efi cum appetitu felicitatis. <
ibid Stecanauc qualis ptfcis. 256,6
edmvtadoperanatur<s contWpldtidaHonuerta- Se^menta quercus B.Virgihis Foyenfis Vnde ba-
ptus,ipfanatura folltcitat. ibid. beaht vtm fanandtwarios morbos 41 2,6 *

adinuttltaeam nos detorqnemm. i,bid. Semen amudtj herba Jplenis obfirutliones aperit,
& Jic ab ignorantia ntldtjfert, ibid. 366, a
igffltAnMeiw qudrimtdid., >bid. . humorcs infialhs difcntit. ibid.
Ccc 4 tufum,
 . ab

I N D E X K. E %. V M
tufum, & hvino fitmptnm^ventris dolorem efii- in Melitenfiinfuia nnlli rtpmmtm tx meritis
goreortum placat. ibidl- S.PattMApoftolt, ibici.
Stmen berba chiantz.otz.olli>fitmpwm matmino tem- 'bltmibifnerunt.
JbicU
& poftremo ve^ereffebres & dyfenterias cn-
pore in Gaulo infula nullatenus vinert
pofinnt. ibid;
rat. Serpentes ignet.de quibns Moyfes,anvereignem
35 6,b 5i-
Scmenherbdt ololiuhquitritum & &
cum
capiti & chtUi,ocnlorHm morbu medetun
latte
, illitum fionti tauerint.
^ales.fnerint;
^^
?.77,b.2 7 8 5 a. ScCcqq,
.
337>a Serutms Babj/bnica per mttlam partentem pram-
tntro fitmptumveneremexcitat. ibid. dicata. j a
Stmina funt pars decidua plantnrum* u S ,b Sermy fndicum aritmal vfo practpne reperiatun
Seneca (fometas fitpra Lnnam gigrit
'
& mouen ajfe-
rit* i3 b quale fit animah
3
ibidj
Senex qnidam Jndits lotione & potione fintis cutuf- catulostn lucemeditbs ,dttm parunji
fnnt , cam±
dam iuuentutem primam wepit*.
$enirmons.vife,Hermon-j.
i 3 6 ,b taie quadam ventris includit
&
feruat 1 j, 7 ,a . -

arborescelerrimlfcandit. 'iblcll
Senfus funt dos & fons gkru animalinm. 2 8 ,a avenatortbus qu&fithm,vt effttgiat , mortuum
& ml meniemadit nifi peripfos, ibid. fimulat.
fi
jjbia.
1 qnot animaltbtu infinL>, 25 ,a cauda etusad vrina meatns aperiendos mire pro»
datifunt ad pmutdendas^ ininrias, & ad tuendnm <¥• ibid.
corpus. ibid. calculum item eijCtt.
ibijj
dnoillorum fitnt officiAfywm.flcceffitatis ,altcrum vcmrem exeitat. it>ic3i
Voluptatis. •

. 38,a lacgenerat. 'ibidl

Se9uafieau,ceruorum gentis in America& quatenm . -fiaftis & colicismedetur* ibid,
ii a noflris dijferantji i84,b acttleosinfixos extrahit. ibid.
Sepiarumojfavtmabftergepdihabento 3,b ventrem emollit.
ibid.
Sepulchrtk» Dautdis mdxtmis dtuitys exornatum. parturientibtisttem prodeft, jbitj.

47 8 * b 'e?* tuffi&mibns. jbjd,

ignis inde egreffus jpoliatores occidit. ibid. .Seuerus Abbds pajferem ,ftatto crnreaucupemftt*

eft inaccejfibtle. ibid. gientem,fanauk. 2Q ^ a

SepulchrumRachelvbifu.. Aj6* Seuum proprte ab animahbus ruminantibus prone-
lapilli ibt tnueniuntur , qUi paftnm mnliertbus .»'>•. n 7 ,a
'•
maturare dicuntur. ibid. Seyferach aues Tartarta, ffeculatorum locomcolk
Serenitas quomodo ab animalibus prafentiatur. 49 ,a
-
deferuiunt. '22
,b 5
Serpehsarmatusvbirepertus. %jo,z «We raafilo Deo fac~h,quamnis ex materia. c o, b
Serpens oculipetm , (ic dtftus quod oculos inuolet. Sideratio qualts morbus. .'
'^^
•
177^ - ... Sigifmmdus Imp^fiuftra Benedicjo Lmz, vt. Pontt-
Serpens rarus, coluber minimus Indkus^ ibid , ficatum abdtcaret,perfuadereconatur. "
407,
Serpens terribilis , a S. SamfonecpMmChildeberto ,4S//e/7o p«f yo innatus dens attreus. fifa
Jtege fugattfs,terr£aborfus fuit.,^' i .

7 4,b .SiliquA fnnt pars decidua plantarum.

i. 2 S,b
• - a Theodato.Cjez^one. -
altus occtfm ibid. . quid proprie finti 1 jo.a
Serpens quidam repertus in Chiappa , in c.uius vtero ,^7o«r ^«j vbi fcattiriati 47 2 b 5

inuentitriginta&vnus fatus. ±6cf,h qua in eo miracula cohtigefinti ibid.

Serpensjperquem diabolus decepit Euam, qualisfue- .. aSaracenis&Turcis.inpretiohabetur, 473,3
rit. 7i,a,b ad eUm Helena mirtfica conftruxit opera. ibid.
SerpentestaBueXCellunt. 37>a SimU arithmeticam callenn ... § a
an venenum folum pofi hominis peccatum accepe- in Perucumincplis ptoargentocollitdant. ibid.b
rint. ..
69 ,a • fartoriamadamulationem fcimi. 8,a.i'i,a
•
inAftypakanoninueniuntnr. ,9£>b ex Cecroptbns fkcli efie dtcitntttrt^ fabulis . jzjb
tx mortnis hommumcadaitmbus, mfcnntufi^h inAfiica & lndia generantur.' 9h*
-'
ttiamin folidijfimorum lapidnm meditnUtc\innc- humanomodo fe complexicoistnt.»
niuntur. 5?9*a funtadmodnmltbidinofie. 54=a
mb
'

ex alijs etiam rebus fiunt* ibid. vtnfque palpebris hahmu.

ctlia in
5

tsuandoque elimo oriuntur. ibid. j ^#/0j profundos- 0' canos, ibid.

tis tesludo aduerfatur, 124,3 'wtfwe^os* ibid.
ipfi
qmbusanimaltbui. \ ibid. ftmas item nares. ii2,a
chamdeoneisinimicus. *
ibicl. , - earnm morfus eft venenatus, ibid.b
abindisOccidentalibtucomeddntur. ii6,b ibid.
in hnmaniscdrpvrtbui nafcmtur, tyS&S&Ceqq. , mammasttemtn peclore. ibid.
alatiininfulaFloridafuntreperti. .k*fc$i,a , : f4/^'#<? ^«^. Ii3,a
m infula "Bamba fmt maxitm^ harrend^ma- ynguesijsfiinttitfibricati. U.3>b
gnitudinis." .
2#2 9 a,b , pilosdenf&ybent. Ji4,b
qui dum ctbo funt repleti &fmati,in fcmnttm m- * ,
earumcaro eft fucci pejjimi.'
}\6#
cidunt,vtfaci\iimeoceidipoffm%* vil?jd.>b , f :cfiant,fedent,incedunt vt hpmines, U9,b
edrumijuecarnesindeltcijshabmtur. ibid. frigi^futfttewperamento* ,JiO,a
2
4 S. Patritio ex Htbernia bacstlp^ expejluntur. ,|. fruclibus arborum viumt, 121,
449 b5
.
^ ,
pedtculs delegzmr ;
Vibid.
tes fttgat pulnis pammenti circa (epu)£\rum inebriata capiumur.
W0 /c wf /?<»? pro
.
^uz,b
d -a
S.Remigij* '

< .vt^ v^M ^3 i '<jtg rsmedie^ ;

 M E M O R A B I L I V 3Vt.

tfscercopitbecm aduerfatur. 1 24,a eum, HtSfanis aduent^ntibm,occuUarunt. ibich

'ipfkteftudini veiiimaci. ibid. Snack^ammal Mofcouitumveiociffimocurfu vaUt\

adomnia funtdociies. • I24.b ii9,b
fadtvr.e afiut&i fiunt. ibid.b in Tartwria reperitur. 1 9 i ,a

funt femtfer& 9 boc eft medU natura inter fera & quomodo ibt capiatur. ibid.

manfueia-. 1 1 5 , b tn Scythia capreolorum greges prail veltit dux.

factiemanfueferi pcfiunt. ibid ibid.
e«,rum carntbm vefcuntur Afri. 1 z6,b efl mftar exploratoris: vififque aduerfartjs,fignum
in Gutnea funt ,qn& tnftar fkmuliin pila tnn- dat fuis., vt fugiant. ibid.

dtmt qu&cumque imponuntur. 1 79 b ,

Sodomita omnes per totam terram in notle Natwta-
item qu& aquam a fluuijs tn hydrijs capite domum tis ChrisJt repente mflammati perierunt. 473/0
ferant. ibid. fumma cUrttnte w&quahtates habet.
Sol in 3 6 b
ex ijs per nannullos conficimr iapis T3ez,*r. 1 8 6,b an pnmo die creatuo fuertt. j7,a
a P.Iofiepho Anchieta fiunm vntm ex tiiis c/irare a^Peritanit coieb-aur. 1 3 8,a

iuff& obedittnt. 205,3 vitlima ei agnus , etufque cor holocauftum. ibid.b

iuxta fluutum Chagrenomr.es ramos & frondes ab Ingis dicitur Tnu. 1 3 9 : b
auium captandarum causa.excutiunt. 2 38,a,b tisa ortm & occafm quomodo ab ijfdem obfruatm.
ijs fimdia funt qu&aam animalia in flumjs Chtap- ibid.
2 58,,b 4ttm quotidie mergi , e^- velut vrinatorem alia ex
p&.
Simim quidame feminaaliquotgenuit iiberos. y6,h parte cmergere dicunt Peruam. ibid,

Simon XeiT^yemon , forttjfimm & canftantifftmm fius deiubrum m aula Ingarum vndique aurt ta-
ChriHt Hthletes: 151,^ bulationeopertum micabat. I40,a
SimuUcra xALgypti in notle natiuitatis Chrifti cor^- quomodo cuittu apud Mextcanos. 1 49 ,b

ruemnt. 47 3 D 5
Soldanm Damafeenm oieo, qudd ex imagine T). Vir-*
Sin& fortean nauum orbetn repererunt. gtnis de Sardmai exfudamt , a cacitate iiberatur.
73 a ,

habent omnium tenuierem terfiorempapyram. &

360, Soii natura diuerfa qnandoque diuerfitatem in plan-
eomm regnum ingenfi terr&mottt conctiffunu. tarum generattone producere folet. 105, a,b
383, Soiftitia quomodo ab Jngis Indis dignota fuertnt.

Sinaimms fantlHt, qualis fit. 499 b I39,b

qua, thi mtrabiita conugertnt>. 5 oo,a Somnm conciliatur per Upidcm Bez.ar f 1 8 6 ,a

illuc corpm S. Quharma Aiexandria fuit forta- vfu catapotvo rum e coca herba fiatHs* 305^
tum ab Angdis. ibid. herba cocoimecat/. 3 2 r , b
Jsodie dicttur Tur. ibid. fitcco radicps herba pinahuihuiz^tiii. 2 3 7>b

Stngadt, quaits arbor. 3 02, a foiijs ftccatis herba yeti. 3 5 > ,i>

varia apud varios nemina habet. ibid. pomisarbo?uco£hiz.tZcapotl<, 36i,a

nollu floret & fuauiffime oiet,Sole brtoftores amit- arbore xochiocotz,oqua0etl. 3 6 2,a

tit
y
& totn marcida apparet.. ibid- Sophaia regnumauri ferax. 38o,a
floves eim cor reficiunt. ibid.b indsforteSalomonwrum fitumhabuit, ibid^

fiuftra eam multi in Hisfianiam transferre conati Sorexin iunenca pinguefaffa , & in fuis erofacuic
funu ibid. nidum feafie,& peperijfe dicitur. 5?4jb
diealndorumfabula. ibid, Specuiares lapides. vifie, Chimaitiz.Ml.
Sinm in herbis quid fint. 1 29 , b SpecuUtio animata fubHantupoH Theologiam om-
Stpantipe , vermiscornutus apjtd Mich.oacanenfies niuni fcienttarum eft pr&ftantiffima. 1 ,b
Indos. 290, a a Regibm &
facrts DoFiortbm fuit excuifia.ihid.

Sirenes an extent. 7 9 ,b a Deo efl Adamo tradtta-. z ,a

quid per Strenes Ifaias Propheta inteiiextnt. eim igno ratto,generis nosiri fuit ruina. ibtd.

ibid. quiRegeseam pr&cipmexcoiuertnt. ibid.

quidfmt Mythologis. 8o,b Specm esl in vrbe Thebana sAZgyptta, in quo tngefi-
jtlttes funt,non ptfces. ibid. moquoqmmenfe nulltu ventm esl ^cptm reiiquis
ideoerram piStoreseat ptfciumforma pingentes. diebm ventm perflet. n^.b
8t,a Sp.lunca Adamt , vbi mortem fiiij Abelis iuxtt,
Sirij ortm fuga parr& auis indicamr. 3 ,a 478,a
certo ttem animaiium in Afiica cnbattt. ibid. . Spelunea munitiflfima in regione Sueta. 479,a
Sirton mons. yidQ,Hermotu. ChriBtanorum oltm propugnacuium» i bid
Sifymbrium,ntficultura co'emaMr,in menthumde- a Smiadino prodttione capitur. ibid.

gemrat. io4,a a Cbriftiams recuperatur. ibid.

Sitis exfttngmtut 3fi folia herba coc& quk ore geftaue^ Spknis obftruttionei apent femen & radix herbz
rit,& htnc atque inde conuoiuerit. 305^ amudij.
'
$66,a

fitcco e folijs &

pomkarboris tuna exprefio. 3 1 1 ,b Spongi&an fentiant. 29/b.&feqq.
item yoilatoili , pultis genere apud Mexicanos. Sphmges in is£tixopia generaniuy. , 91,0
3M>a '.:.-'. Spiritm fanflt aduentm memorta viguit in Indta
.

Skua , atiis in mfuiis Farris. 2 3 7, b Occidentaii atite poftremum Chrtfhanorum ad*-

eirn defcriptia, ibid. uentunt. 74>a
1 aliaeim defcriptioex Clufio. ibid. SquiiU contaflm iupum torpere fhcit 1 2 2,i
SmAragdicrefcnnt^rmamrefcunt. 37 3,a Stagnum quoddam in monafterio S.Mauritij in Gal-
vnum aitquem, qui ouum ftruthtonis <zquabat, *do- Ita tot alit fifces qttot Monachi ikt degunt.

rarunt M*nt& Indomm popuii. ibid.

Mona*
 a .

1NDEX RERVM
Monacho aliqm agrotdnte , fupernatat pifcis. vix ab vno cane capi potes% jbid.
ibid. mas ouis incubat. ibid.
montttroy pr&moritur. ibid. mtrmeimaftmadalendospullos, ibid.
Stamina in fionbns plantarum quid fint; i iy,b Studiofttatis fymbolum elephas.
7,3
Statua &nea a multere iUa ,qu& attatlu fimbrta ve- Su bellua rapax apud Patagqnas. 1 8 $>,a
fiis Chrifita fanguints fiuxu curatafuit, ereSh. eim pellibm fe gigantes etm regknis tuentur a
465, fitgore. ibid.
^
adetus fiatua bafim enafcebatur herba Medieis tatulos fuosimpense amat. ibid.
tgnota,qu& omnes morbos fanabat. ibid. Subslantia fentiens efi media inter res ereatas, 1 8 , b
ftatua ea Chnfium Saluatorem viuide expreffiti Subslantia antmata confideratto posl Theologiam,
ibid. omnium faentiarum esl prafianttffima. 1 ,b
Iulianus Apoftata eamdeiecit: ibid b a Regtbm
(
&
facrWDotlonbm fmtexcultaMdi
ab Ethmctstontumelioseraptata fuii. ibldi a Deo efi Adamo tradita. % z
eiuscaputa Chrisliants fmt feruatuni & in ho- eim ignoratio,generis noflri fuit ruina. ibid.
}

nore habitnm. ibid^ qui Reges eam pracipue excoluerinu ibid.

Stattta falts,exvxorc Lotcomersa facfa ,vbt fita tnommbm fcientip efi neceffana* ibid.b
fmtit. 47 ib Succut foltqrum arbork maguey amarm emaculat
Stelis fine radieibus viuit. i 1 8 ,b vtfet- ) 3oo,a
mons aluffimus in Lu/itaniJiJn cuiiis cacumi-
Stella, vulnera infecln cancere & nimis infiammata fa-
nenauiumfagmenta reperiuntur. 409.^ nau ibid.
Stella an medtam inter plantas & animalia perfe- vermiculos iH plagis extinguit. ibid.
tlionemobttneant. 35, b etm decotlo cum rddmbm qtti Umtnr^ laffitu-
vere & proprte fub extremi iudicij diem de cdo dmem non fentit. i bid

cadent. 56 ,b menfesciet, ibid.b

Stelltones in Italta & Thracia, ptoueniunti 9 2 ,a stluum lemti ibid.
funt lucentibus guttis difitnclL 1
1 5
, a vrinam euocati ibid.
v fangmne carent. &i7,a tenes&veficamemtindAti ibid^
mclle Ubenter vefcuntur. 1 2 1 ,a calcuhsfrangit. jbid^
item aranets & rore. ibid^ vrina meatm extergit. ibid.
k fcorpto maxirneodiohahcntur* i*4> a calens btbitm , dolores omneSfiftit, etiam eos qui
maligne afiuti funt. ibid.b funt a lueVenenL ibkL
Stercusama ams,drachm& vnius pondere potatum, &
Succm foltorum pomorum arboris t»n<& exprejfm,
prodeft melancholias. 224,b febres ardentes , item pituitofas & peplentes
Stercus formkarum ptlos nafcivetat. ibid. fedat. |rij k
Sterilttatem fugat gumrm cx -arbore hoUi defiuensfi ftttmexpleii ibid.
vulue admoueatur. 348 a ;
vtfcera arentiahumefaciti ibid.
berba tlatlauhcapatli. 35 o,a Succm foliorum herba cempoalxochHiiibiUiw, ven-
tx frigida dtftemperie fi orta faerit, ematur radi-
ctbiu herba atepocapatii. 3oy,b
'tticulumftigidumcontemperat.
menfesy vrtnam^fudorem
37 M
eltiii. i bid.
& batfamo arboris hoitz. ilochitl. 3 69, b fiatmdifcutit. ibid.
Sterlocht monslta Arab"t&,cum tttbm oculis,magnis Fenerem excitan ibid .
ore &• nafo. 13 3,a cachexiam ab intempetie frigida Curat. ibid.
mares binas habent mammas vt eas tegere vix obftrucliones apertt. ibid.
poffwt,. , ibid. conuulfa laxat. ibid.
funt voraces. ibid. hydropem leuat. jbid.
cum vicinis bella gerxnt. ibid. ventremprocurat. ibitl.
Rex eorumesb tributarim Magno (fhamo. ibid. febtibmmedetur, ibid,
Sternutamemum ciet puluis arboris holli. 348,3 Succm hetba ayecocimatl oeukrum infiammatjiom
Stirpesqaantam habeant cum animaltbm commu- medetur. }$6,h
•
ntonem. 3 r > a Succm herba cacoxihuitlfi/ttm abfimit. 3 7o,b
Stoici iu$litiam,fortitudinem,virtutes > vitia& ajfe- lichenas curat. ibicL
tlut omnes,antmalta efte dtxerunt. 1 7, b doloresa ftigida causa ortos fanat, ibid=
£tolones in herbts & plantis qutd dicantur. 1 x8,b Succm herbayyauhtli medetur oculorum morbis 3 ek
Stomachm ab humortbm expurgatur fiuUft cuiuf- velillttm veladmotmcapttt,
347 >»
dam palma Indtca, cola ditlo. 3 3 4,a vrinam & menfes euocat. ibid.
Stormfinch^ atiis infularum Farrarum. x 3 7,a fiatm abfumit. ibid.
Strabo ejuidam tanta fuit vifm perffiicacitate , vf ventticulum , & vifceta omnia ob frigm langue-
vltra 1 3 5000. pafiuum clariffime viderit exeun- fcentia confirmat. ibid
tem e Carthagme claffem. $j,b aluum cohibet. ibid.
StrepftcerosinCretariafcttur. £2,a Succm radtcis herba pinahmhuix.tli medetnr tertia*
cornuA rugofa habet. 1 10, b nis fehnbm. 337»b
eaque eretla. m,a oculorum infiammationibm cmducit. ibid.
Strumos curant filia herba tonalxihuitl eifdem appa- fomnum conciltat. ibid»
Jita, 3Jib Succus radtcis herba quaquauhtz.omis medetur och-
itembaculns S.Cyrici. 41?) b lu infiammatione laborantibus. 3 5 5 ,b
Struthto comefm ventremprocurat,i 1 1 6,b eapttis dolores antiqms fanat '. ibid.
Strutbto Occtdentis vilior efi quam Afrtcanus. febres mtttgat. ibid.
2i7,b vrin^ ardarem temperat» ibid.
ven-
 M E M 6 R A B I L I V M.
ventris dolores fedat. ibid. fimplices funt& flolid*. ibid.6
Succus radicis & girminum herb& ildtlancuya epo- tmpendentem peslew,terr£motumj &frugumftr~
tus attt ihfufus > euacuat aquam ihtercutenu. ttlttatem pr&fentiuni. 125,*
Ho,b eandidavesleejftrantur. ibid.b
Sudor euocatur ,fi fumat ur puluis ferpentis quetz,- hatura funt timidd. ibid.
palcochtton in aqtta drachm& vntus pondere. earum caro in hominufh alimentum cedit. 1 26, b
tn HifpanioU lafctua funt naiitr& , & vttulum
fiexaqua potetur drbufcuU yohualxochtli. ^n,b magntiudine fuperant. "171,»
item tragorigano Quauhnahuacenfh 3 6 a ex vnms adipe eltqnata 2 y
.
' pondo butyriproate-
item iure decotlt herb& tlaUtochtetl. ibicl. b runt. ibid.
farfaparrilla. 32i,a ^ pellts earttmtympanis feruiebat. ibid.b
item fapplicentur tuf& radices IndicA kerba nk- fttnt ettam martna. ,
quarum duo funt generd.
huiteputm 3 3<5>a

item folijsherb& tlatlahcuyai 34°>b qudrattone estapiahtur, ibid.b

&herba texaxdpotla. 34i,a Sftjfitus plumarumduis Indica hoaclz.inmentemr'e-
folijs quoqUe herb& ax^oyatl. 3 5 6 ,a jfitmteis qnie friorbo a!iqtio'ea pdrum conflantes
iure pr&tereadecoclorum coriicum herb& hottz.i- euaferunt. 1x0 ,b
loxitlanethina. 369,2 Sutllum pecus quo tempore coeat. 93#
& tandem ft folia plantacempoalxochuitl contu- Sutiac Scjthitx. animal, typus Prtncipis fvUiciti dcfo-
fa,& ex aqua aut vino pota ftterint. 37 1 ,a Urtis,& recloris vigilantis, 43^
Sueuus Dani& Rex ex vrfo atatio gemtus. j6,b Sumatra Infula auisemeu peregnnd ferax. 21 8,a
Sttes quomodo a ferpemum morfibus fe curent->. '
Sttpellecltlta omnia" Ingarum %jgtim Perjianorttnt

ex auro lielargentogram etiam ihjl rumenta c6-

,

qu&damin tAZthiopia corhua habenu 5>2,a quina. 14° a

funt admodum Ubtdinofa. 94»a Superbi peir rhamnUmad<Ambrantm. 494, a
quamdtuvterum ferant. ibid. Superftittones vari& Aiexicenfium recenfenmr.
multosfimulfoetus emtuntur. ibid.b I47> a >b
domesltc& bis in anno partunt 95>* Surculus in arboribus & fruticibus quid dicatur.
anguftamfiontemhabent. 111, b I2 9 ,a .

oculos profmdos & cauos. ibid. Surcult herba cdcocxihmtl nudati albugines & arge-
roBrum habenu. 1 i2,a mdtd ilhtu dtfcutiunt. 37o,b
cerutcem crafftffimam hahent. ibid.b Sun,ftruthio ftc Indis dtcltts , vilior eft quamftru-
in ventre mammas gerunt. ii3,a thio Afrtcanus.' 2i7,b
tafque denas,fed generof&duodenas. ibid. vixabvnocanecapipotesJ, ibid*
leftes in lumbis annexos habent. ibid. mas ouis incubdt. ibid.
repertkfunt aliquando folipedss* ibid.b mruseius aflus adalendos pullos. ibidi
. tdlo carent probidre. M4,a Suyuntu auis e coruino es~i genere* 2 24,b
cdudam habentconuoiutam &intortam. ibid. fcedis cibis vefcitur. ibid.
eamque glabrdhL», ibid. vbinidificetnefcituh . ibid*
pliearum admodum ftthi tenaces. ibid.b pe nn& eius exus~t& cinis vetat pilos nafci. ibid.
atque item durtjfimh ibid. caroeiuscomeftamdrbum Galhcumcurat. ibid.
tarum lac eft craffum. ii7,a fiercus eiw prodesJ meldnchoUcis. ibid.
tarum cerebrum ad luhai/elihcremehttim velde- cor etus Sole exficcatum mire odorum eft. ibid.
crementum augetur vel minttitur. ibid. b in quibufdam locis occtdere eam non hcet. ibid*
•ventriculum amplum hdbent, 1 1 8,b Syalefiorrupte pro Phtala , fons e quo lordanit fiu-
tarum ftercus pejfimtm. H9,a uiusbrigihemducit. 4$7J&
caiido &
humido funt temperamento. 1 20,a Syncopecuratur per lapidem bez.ar. i86,a
deuorant ferpentes , limaces & falamandras. itemper folia ficcata herb& yetl. 3 5 S,.b
in.a ex timortbus profeclu, tollitur impofitis petlort ar-
alioquin funt omniuora. &id. boris y ohualxochtli felijs. 3 1 2,b
famis temport cadaueribus vefcuntur. ibid. ea affeclis vigorem addit maguey magnus. 3o1 >a
&pr& fame proprips fcetus abfumunt, ibid. Syrrhafis^fiuetnfantiumaduHio curatur fucco fo-
vini f&cibus inebriantur. ibid.b liorum arboris tomati. 3 1 <?,b

hyofciamo poto infaniunt. i22,a Syrupus exiure decotlt herb& iacuache paratur , qui
anferinus pes herba eis efl venenofa. ibid. trtum vnciarum pondere pttuitam bilemve mtra
cham&leon albus & helleborus niger eas necant* facihtate purgat. \ 40 a }

ibid.
tufftcrebro vexantur. ibid.
angtna eas necat. ibid.
quando agrotant, , cancrvrum efu fanantur. TAbem fanat herba dtaxilotic. % 5 4 .,&
ibid.a,b Tagmfiutiim HisJ>ani&,oltm aurifer 3 8 1 ,a .

quindecimaut adfummum vigmti annis viuunt» tam apud Gr&cos quam Lattnos Scriptoresnomtn
ll *> z eius tlluslre efi. 404,a
....
plurtmum dormiunt. lbid. vbi oriatur. ibid.
paturalt odio aduerfantur eqpsis, ibid.b quare hodte celebris tllius &
paflim vulgata aetri
ferpentibus admrfantur. i24,a fam& rara adeo extent vefttgtd. ibid b .

muftelashoftes habent, lbid. Talehtcuatliqualis auisi 22i,a

abdephante timmtur. ibid. TaleteCfVdrHUlumUcert&ienus. 276,^
'

Mftb-
 ., a

1 N D E £ R E R V-M
affhmatirfitdentHr,&qmmodo. ibid. rmllefimul m filuis conffieiunttir.
Talpkinlndia funtoculati, qui dieutitur tucatu, jncile manfuefieri poteft, -
ibid.
«w c«ro «» alimentum haminkudit. 126, b
in Coronicdagromoriuritun 9i,b ad ittnera conficienda domatur. I2 7} a
aurtbm carenL.. 1 1 i,b Tarantaquam. vide y Hollt.
roslrum habent. ii2,a Taric Maurorum dux menfam totam finaragdinam
torum pelles in vtliimtnmum vfu ventunt, inttenit in ciuitate quadam.
395 b
127,3 Tartfjfm fiumm; altas JBxtis.
Talm 40 'b
puer in perdicem verfm dicitur infabulisi Tartari fortean nouum orbem repetierunt.
7 3#
,

5*,b Tart*ga,fndiCum antmal,vtctnum vicun*. 1

87, a
Tamacoliquale plfcis genm^ i 5 <>,3 i» eorepertm Bez.ar virtute& molemaiorAM,
Tamacolm, feu rubeta Indica. 2 ^7 7,a Tafcaltecani efcas fuas fine falecondiebant.
3 7 S,a
variaeim Jpecies. Vbidi Tatanucha Indta homwum genm, qttibm adeo pro-
*dulesfunt,&gratinutrimenti. ibid. lix& auresfum ,vt ad terram dependemt , 0- fex
cucurbitarum Indtcarum. 309,2
Tamalajtotli,ff>ecies homines fub vnd condi poffint. x 2 ,b 3
Tamamacame, ceruorum genm tn NouaHttbamai Tatou,Cataphratlum fndtarumantmal, l$%z
l$4,a vna notle leucA fpattum excauat, ibid,
•Tamalapatra,herbalndicai ^66, b eim defcriptw. ibid.
vrtnamciet. ihidi qtiomodo fqrmicas capiat. ibid,
orisifaiitum emendat,^ ibid. quo afium fuga fetueatur. ibid;
tineasavesitbmarceu ibid. '
crufia eim tma ey drachma vnim
, pojndere intra
jkf*# difcutiti ibid. fumpta , euocato fudore maghopere confert ad
Tamalesiplacenu genmtfuodexQHis mufcarum pa- curandum morbum Cja/licum* ibid.
lustrium in Mextco conficitur. 2 5 7> ^ ejuot eim (pecies.
jbjd
Tamaraka,fittclm arboris Americam cohjtne. 3 1 o,a Cum viperts focietatem alit. ibid. b
ex eo barbari poculafaciunt. ibid.b bfficulum caudaeius tntenmffwum ptilmremre-
eoque ad Jitperftttionem abutuntur. ibid. daftum , indec^ue confecld ptlula magnitudme
Tamarici fintes in Cantabria, & mira de ijs ex PU- capttis acicuU, ey auriindita, ews dolorem
fe~
tliOa 409,3 dat, & tinnitum ,mam cum aliqua fitrditate
Tamarindm a fruclu Jic appellata arbor in Indta. coniuntlum curat. j 6o, a
teruum quo afiu capiat. ibid.b
bilemconcoquit&expurgat,. ibid. conchulis etus vtuntur Indi in tnkleficijs, pr&upuk
i fitmtam incidit &
expurgat t ibidi ad indagandos & punitndos furesi ibidi
» caloremnimium fedat. ibid. TatuSi &
'folia tufi eryfipeUtis vtilijfimh mponuntur. Tatufia. v\de,Tatoui ifnmediatepracedenS,
ibid.b Taurus zAZthiopicus ptlos contrario modo ad caput
fit ex ea confetlio ad etkdem vtilis. ibid. verfos habet. \ i^fe
. Tamendoa quale animaL 1 90 jb velociffimo Curfu valet. H9,b
Tangatanga apud Peruanos Deus credtbatur vnm Taurus S. Marct in Hitfaniaan miraculo an ma-
tn tribm, &
wes in Vno. 1 3 8 ,a,b gia mitefcati 35>7,a
Tanglat herba Indica. 2
4 3 ,a Tauri quo tempore coeant. 93^
^1/««/ cb^fo c«w pifcibm eorum vitium quo mtnits
, ex eolum cadauere apes najctintun 9 7,3
elixari quandoqne poftunt,emendat. ibid cornua robufia habent. \ \ o,b
inJufavino,additgrattam&odJrem. ibid. capui item robufiiffimum. 1 1 1 ,b
fernit condimentis & intintltbm <. ibid. fiontemitemtoruam. ibid.
T apachporcauhqut,genm concha in Auftrali Indta- & latam. ibid.
rummarii 156,2. fanguis eis inter reliqua atiimalda CUfiiffimns i
Tapacpatli, minerale atri coloris» $76,3
tritum ac refolutum exaqua ,tujfim atitiquam at- ifijue celerrime coit. ibid,,
quedifficilemfanat, ibid. qui calidus in potu fumptus,venenum eft, ibid.
Tapayaxin , ferpens Indicue , Ucertarum jftectes. cor neruofiffimum haUnt. \ bid. b
zj6, a 4A2thiopici,& omnesferi,curfu vehciffimo vaknt*
ab homimbm tangi amat. Ibid. ii9,b
Jiccatm ad ignem, redatlm in UUorim $ fUmptttf- infeftum habent coruum. j ^^
que exvmo velaqua , morbo Cjallico&dolori- tis Mithridates Ponticus cuftodiam fuicommttte-

bm eiufdem maximopere medetur. ibid hat. izj&

Taphuafinsinfordaneminfiuit. 45S,b ^ regio Quiuira genUs montirofum quoddam alit.

TapiroufiUi animal IndicUjpeculiaris generis. 1 87,a 18*,

eitu defcrtptio. ibid. in infula Madagafcar etiam funt gibboji . rbid,
abeo phlebotomi<t'vfum habent homines. ibid. ftmtlesfumnoftris,fedformadiJfimtles. fbid,
T aprobafiainfula attis peregrina Emeuferax. 2 1 8,a caro fuauiornoftrts. ibid.b
Tarandm apud Septemtrtonalesgeneratur. .9 2 ,a tton mugiunt,fed grunniunt. ibid.
cornualata habet. Iii,a turmatim pafcuntur. fbid.
colorem fecundumanni tempm & locorum varte- annuatim fe veien lana exuHnt t & fjffunm tn-
tatemcommutat. n$,b duunt. ibid.
eim caro dulcts & fitauis eSii 1 1 6 ,a Taxus loca fiigidaamat, *oj b 3

Veloctjfimocurfu valet. 1 1 9,b auresrotundai habet. l'i 1 ,b

lupum mfefttjftmum hofiem habet. 124^ roftrumhabet, iii,a
cr>tra
 H E M O R A B I L I V M.
CFtira habet hreuia» 1 1 3,a Turca & Saraceniid venerdntitr. 4?b?ft
caudam villofam habet. 1 1 4,a •
in eo efi locus vbi Magi Chriftiim Dominum ado^
cano efi colore. i 1 j, a rauerutvts. ibid.
fiutltbus arborum viuit. 1 22 a
> itemlocustn quo Tl.Virgo Chrislum pepertt.ibid.
tota p&ne hieme dormit. 1 2 3 ,b Templum Pacu m notle nauuttatis Chrifit fubtto
parentes fuos atate grandes nutrit. \ 1 6 ,a coruit. 47 3>b
,
eiuscaroinalimentumhominiscedii. ibid.b Templummaximum Mexichnum cumfuis parttbus
Teancalco, locus temptimaximi Mextcani, & cui defe\bitut. i42,a.&feqq;
. deferuiretvfui. M3,b Tempora galii & coturnicu cantu dtslmguantur. 2,b
Tecamateuhoa minifler idolorum in maximo templo T enamazjianapaloa infeclum Indtcum vndeficap-
Mexicano,& quodeius munus. 1 48, B peUatum. z$i,&
Tecciacalli pars maximitempliMcxicani, quid & tornua habet longa & tenuia. ibid.
ineafieret, 142,^ animalculumwnoxium.
efi ibid.
Tech^ilotl,animai lndicum,ft>eciesfciurorum. 17 3 ,a Tentfyn tototl; auitbjrbata. 2 f 4, b
Techtchi,(peciescanii fndtcorum, trtslesad/petlu,& Teocmlin,genuicantharidis parita IndicA . 29o b ,

edules. 373, b confricata&lepratilttn,e%medaur* jbid.

Techteliijocus in templo maximo Mexicano, 1 46,4 vndenomenhabeatj. ibid.
Ttcizcalco, item locus tn templo maxtmo Mexicano, Teomatl hefba Ihdtca , cuius fuccum hauftam Ji
& quis eius vfus. 1 4 3 ,b euomat £grotus,efi fignummortis -

} finoneuomatt
Tecocahttl genusterrapallentis, quo pitlores luteum vitdm promittit 3o8,a,b
coloremimitantttr. 37$,b Tepantehuoatz.m, adminifler Patriarch<e Mexica-
wulieres faciemea fucant. ibicL norufru, 14 8, a
viri, ad pugnam iiuri, ea feinficiebant, rati fic fe TepatXiincoteuhoamimfter idolorum intemploma-
hofti futuros terrort: ibid. ximo Mexicano,& eius munus i 4 9 ,a
,

Tecoletl qualis auis. 221 ,a Tefemexcallmarborlndica), --

301,^
Tecopalli,gummi faxeum in Ihdta. 2,79, b contufaeius folia, autintra corpus fumpta , aut
vapore fuoarcet capitis dolores. ibid. illita , curant eos quorum artus motu funt pri-
inforaminibuseius innafcutur vermes, qui tufiex uati obneruorumconuuifionem. ibid.
oleo amygdalorum dutcium maxillts iiiinuntur, Tepedmkti arbor magna Indica. 3 6 o, a
& (ic dentium dolores fedant. ibid. tus decoiit radicum eim linguam febrientium bu~
Tecopalquahuitt arborlndtca. 368,b meBatj. ibid.b
<ab ea fiuitgummi quod thuriantiquorum omnino peUoris doUribus cotfferf. ibid.
eft jimile. ibid. pituitam & bilem infia fupraque purgai. ibid
ventriculum,cor, cerebrum, 0" vtertm corroborat lac eius medetur vlceribm labtorum* ibid,
arbor fajfitw, Tepehilhuiti,feftum Mexicenjtum.
$69,* j 45,b
pituitam abfumif. ibid. Tepeilhuitlfeftum Mexicanorum. j 44,^
vuluam procidentem in fkum locum rtflituit. Tepemaxtiaton,fiue feiis fituejiris,anima\ fndicum.
ibid. 171, b
T ecmtiat, efca fimitis. cdfeo in India. 3 -/6,b Tepetototts auisadmodum domeftica. 1 3 1 ,a
fcaturitexlacu Mexicano. ibid. hominem impense aman ibid,
Tecuixtli genus terr&futtts fumo fndi decorare fi- . ergaqnemeft etiam admodumcomis, ibid;
lent denigratas trabes. 37§,b Tepeytz,euintti,animat ih India, canino capite,ceruos
Tedm,locus in Hibernia,vbi virginuma S. Patri- aggrediens. i 74ja
tioconfecratarum vesligia faxoimprejfafuerunf. Teputz.tecatt nomen captiui, qui quotannis in templo
444> a maximo Mexicano tugulabatur. I44,b
Temacatl , locus in templo maximo Mexicano. Teque,ferpens Indicus , qui cantorum inftar canit.
*45>k 2 77 ,a
Temacuilcahuilia , ferpens fndicus fortijfimus. exeo paratur toxicum ad inficiendas fagittas.
ibid.
Temamacame Indicum ahimal, in cuius vifceribus Tequixqutlitt Indis dicitur nitrum^ 377-*
lapis beZgr generatun x 85 a
, Terchpaoatttli^herba Indica. 352,b
Tembul planta fndica. 3 6 6/a fotia eius ex aqua refoluta , epotaque pugitlt men-
gingiuas & ventriculum roboraf. ibid, fura i aut corport itlita , febrem extinguunt.
Temytllijbomhycis Indica genm. 25>o,a ibid.
Temocotl.si^Ttatiancuya. iaffitudini medentur. ibid,
Temoiin,genm fcarabzi Ihdici. ipo^b doloribus e morbo Gallicd fubupninnt. ibid.
in aquafumpta eius derafa cornua , venerem mi- tumores prkter naturam ;
qui crura caputvi
rifice excitant» '
ibid. ob maium habitum infederint , curant.
TemperantiA fymbolum qu&fint animalia. 6,b ibid.
Tempium, Angelorum , exftrutlum in loco vbi An- aflhmati fumpta, firumis appoftta , diarrhceis^
geli paftoribtu natiuitatem Chrislidnnuntiarunt. vslionibur, vlceribm internis & externis me-
dentur. * ibid,
Tempium Bethteemiticum ab Helena Cohftantini renumardoremmitigant. ibid.
JUagnimatre conftruftum. 469, corporafulmine tacln fouent* ibid *
eim ichnographica deferiptio. ibid. T'erebinthusfert foiiiculos \ e quibus emiituntur qua-
ftuftra inde zAigypti Sultanus tabulas quafdam damanimalia ceu culices. 3 2 ,B
marmoreas pro fuo palatio exornando auferre Terebinthus prope Bethlehem in honore habetur , &
mlitur. ibid. quare, 469^
Ddd Tert^
 . . b ..

I N £> £ X K E R V M
Terebinthus,fub qua Abraham Patriarcha Angelos pens,&<vndef\cdiftttsl 2(J8,a,b
hojpitio excepit } etiamnum hodie ofienditur . ^jCb quomodovenenum etacutetur.
169 jl
Teredtnes e larice progenefantur.
1 h.<J7 3a 3
dentes eius canini in
medkina vfum babent.ibid.
Terrainbesliotarum produtliomius aliquod habet. eiuipinguedim lumbi ad fedandum eomm dolol
,

b50, rem munguntur. ibid,

Terram in creatione niundt fupra aquas eminuifie, .
carnes eim ab- Indis comeduntur.
jbid.
fecens & fklfa opimo: < 6 ?b quomodo feritas illim mitefcat. ibid.
analiquaammaliareproduxerit. 74 b caput eim athgatum cotlo , gutmrt morbido
fert
Tcrraab Orige-ne & ay£gyptijs vario reffeUu vel fuppetiai.
foi^
masvet femina dicebaiur. i8,b febneyitibm medetwr\ ibid»
abOrpheo infaria fuit Ptutone & Pfoferptna vi- TeuhtUlmacame ammat fndicum/tncuim
vifcert-
uificanttbus. 1 9 ,a bmtapvsbez,ari}}uemtur, iSc a
Oceanomnatareab Ingis Indffpjttaiur. 1 3 §,b T euhtUci feslum Mexicanorum, 145 b
Terra agri Damafceni,vbi Adam conditus efie dtci- Ttuhxochittherbalndica.
^J4,a
tur,a Saracenii carevenditun 46j>b febresimerpolatas fedat. ,/- ^j.
ea?n cjui gefiet , ab omni imommodo immunisejfe lumbncos ventris necat. ibid,
credttur. ibid, -bflemegregtepurgat. jbid*
ea multi ad fuperslitiones abutuntur. ibid. menfium mmiai fluxiones cohibet. j bid»
Te f ra agri Hacetdama defuntlorum corpora vigin- tumonbm prater naturam prodefi, .-. . .

jfridi
.tiquatuor horarum fpatwconfumit. 47<S>a tabefcentes tmpingmt. ibid.
Terra Hus aquodenominata. 4802 . defipientibm confert. .
ibid*
Terraloci vbi S. lacobi Apofioli imago fieterat , m Teuti^n, mimsleridotorumin templomaximo Me-
aquapotn, puerpef* partum , infantem entti non • xkano,& qmd eimmunm. J48 5b
valentij,accelera£j. 446 ,a Texaxapotla,herba Indica. 34t,%
Ttrr&motus ingens concuffu regnumSinarum. 38 3 b oletmalamedicavelcitrea^ ibid,
.
itern Apultatru. ibid; admota naribm,& vapore eiminfpirato^grauedtni
Teruanam purgatione fdiciter & non rafo fiatim & capitis dolori medetur. { bjd.
curat cortex herb& chichioal memeya, 46, b 3 tufa,illitaque ante quamna febris acceffionem,
T ertulhanus f^atentinianorum errorem , fdcula effe eamcurat. ibid.
animaita dicentium ^refnauit 1 8,a ijtero confert. 1
ibicj.
Teftaceaabfiergendivirfy habent. 3,b menfeseuocat. ibid»
Teftudo vna marma Indica capta , oftoginta homini- vrinam ciet.
jjjj^
bus pro prandio fuffecit. 2.6o,a obfirucliones aperit* \b\d.
Tetetz.auhqui,quatts auis. 236,3 fudorem elicit..
ibid.
Teticatl.gcnus lapidii albi , quo piclores vtunturad ventriculum cor & caput roborat» ibid-
colorem album efficiendum. 3 7 8 ,b hfdroptfim curat. ibid.b
TetUcmah calmecac,locm tn templo maximo Mexi- impettgmem fanati ibid.
cano, & quis eim vfm: I44 a 5 fcabtem detergit. ibidi
Tetlanman , locm m tevnptt maximo Mexicano. Texcalamati arbor magnalndica. 3<So,a
ibid. imdecoclteim radtcumlinguam febrientium hu-
Tetlatia,arbor Indica magna & procera.
40, b i metlat. ibid.B
iumenta fi adeamfsfe confrtcent Atque fcaipantt petlorUdoloribusconfert. ibid
eis pili defiuunt ibid. pituitam & bilem infra fupraqut purgat. ibid„
homtnes& beslta fub itlim vmbra fomnum ca- lac eius medetur vlcefibnslabiorum. ibid»
ptantesalopeciamincurrunt:. ibid. Texminani ,ferpens Indicus , hominum ocuios inua~
eius Uq exulcerat membra qua attigerit. 3 4 1 ,z dens. a77> b
lepram,ophtafim, impetiginem ,Jiprudenter adhi- Texocbitthchiltiherbtsjpeciet, 364 a
beatur,exficcat. ibid. Texocll qualis arbor. 3 1 8,b
vlcera infanabitia curat. ibid germina eius tufa3 & ex aqua fumptn^xanthema-
corticn eim decotlum foluit dolofes articulorum. tisniedentur. ibid.
ibid. Texotli, efi genus terrtjquo pitlores vtunturadcya-
fcabiem curat. ibid* neumcoloremefficiendum. 378 b
diarrhceas fanat. ibid Texoxocoyollinherba Indica. 349,b
duarum drachmarum pondefe redatlus in pulue- tufa, &infufa e itquorealiqm congnio^expurgat
&
rem3 fumptm^luum laxat. ibid. intefiina. ibid.
Tetlatoca genus veff>& m /ndijsi 2 8$»,b oculisinfiammatis confert, ibid»
Tetldii genus terr&^ qua pttlores adcolorem atrum vrinam elicit. ibid.
efficiendumvtuntun 378^ humores omnes per inferna detrahit. ibid.
Tetraocjualis auisfiti i$$ y z>b Textoria arS araneis notu. 8,b
Tetz.auhcoatl,coluber minimus Indicus. jj,b
3. Teyhuinti ,genus fungorum in NouaHifpanianon
alitts eiufdent nommis. 182 a , quidem lethtferum \ amentiam tamen inducens,
Tetz.catz.oncat'1 mimsler idolorum in maximo templo 348,b. 34?,a
A4exicano,& qitod eius muttus. 148, Tez.caapan,fons in templo maximo Mexicano,& cui
Teuhoatz^m rmmfter tdolorum in maximo templo efiet vfui. I44>A
Mextcano, eiufque munus. 1 49, b Tez,cacalco, locusin tempb maximo Mexicano , &
Teutiachco , locta w templo mdximd M.exicano. cui deferuiret vfui. 4 3 ,b 1

i44,b Tez.cacoo acllacochcalco , locus in temph maximo

TeuhitacBcauhqHiifeu domina ferpentum^uatis fir* Mexicana 146,3
Te&~
 MEMORABILiyU.
Tez.catlacho , tostti in templo maximo Mexicano. Tigris BengaU animal nocentiffimum. 1 ? ,B
eitts aduentum aliudanimal latratu prodit. ibid.
Tbabormons,mons puleberrimm: 4S 3,a in Indta & Htrcania etiam nafcttftr, 9 x,a-
ex transfiguratione Chrtfti Domini in eofatlafa- ccculte coit, ibid.
clm celeberrimm. ibid auerfo modo coit. 9 3 ,

Thales brutorumloquelam calluifie dicitur a Por- plures fimul foctm parir. 94,b
phvrio. 39>a aures rotundas habet. \ 1 1 ,b
Theca, tnqtta ReliquU S. Eligijerant,oleum emtt- coilfim angufium habet. 1 1 2; b
iit. 42.3> a genttaliaauerfa habet. 1 1 3>a

Tbecoatljgnttw nouiorbis ferpens. ^llh eim caro nihdo efl deterior bubula: 1 1 6,a
Themolo, pifcium genm in prouincia Mediolanenfi, in India crefcit equi magmtudine. 1
9 ,a
auro vefci credttur. 6j,a veloctjfimo cur.fi valet* ibid b
Theodatm Gezo apud Rhodios immanem colubrum fi tjmpanorum fono obfirepatur, infamret fifejue
'
dcctdit: 74, b difcerpere dtcitur. 1 1 5 ,b

Tbeodegifilw Rcx h&reticm miraculo de verttute non mft ptillm manfuefit. ibid.
miraculi circa ptfcinam facram campi Ofen edo- eim clumbm Indi vefcuntur. 1 2. 6,b
cetur. 35?5,b in nouo orbe mole,furore,& jpecie differt. 1 66 >h
Theodoretm tres faltem cdos agnouit. i 4,bs 1 5 ,a vulgaris tbi nosiris eft mator. ibid
Theoybrattm Phtlofophi nomen negauit ti qui c&los Htffanosab Indisinternofcit, quia illisyarcitjoot
•
ammatos effe negarent* i<?,a inuadit, ibid.
Tbeotecnus f&fare& Pal&(lin& Epifcopm, Marinum auide Indos au&ritat , etiamindomibm & ca/is.

martjremtnconftantiafirmat. 475> a ibid.

Tberaphimqmdfuerint. 49<S,b leombm eft multo ferocior. ibid.
Thiabunaca^prouincia Collai,in aua incredtbiliapri- anomodo feritas etm vmcatur. ibidi

fcorum £dtficia, I4°< a nulla alia fera magis timetur Indis Occidentali-*

in eadem prouincia porrb alia funt admirandai bm. ibid»

ibid. poft introduUum iam Euangelium feritas illa mi-
ThotsbeflU ex lupo , pardali g$< panthera oriuntur. tior faflacsli ibida

91, a auomodo capiatur. ibid.

per tempora immutuntur , &^colorem diuerfum in Bengala eft ferociffima. ibid*

&Hate &
hieme trahunt: 1 1 5 b Uforem fuum ad triginta milliaria in littore maris
:
curfttvelociffimovalmt. H9,b perfeauitur. ibid.
leoniadmodum aduerfantur. iz4,a carn is human& eft auidtffima. i bid
hominem ddigunt , nec offendunt. 1 2.6 , a notlunaues infilit,vtnautasopprimati ibid,
S.Thdmai Apoftolm innouu orbempsnetrauit. 7 3,b tim rabiem Bengalani maxime metuunt . l6j,a
ab incolis Zome appellatur. ibid. in Brafilia magna eim vis. ibid.
memoria eim viget in India Occidentali. 3 3 4,b dum fametjncredtbilivelocitate pollet. ihidi
! monsiratur eim femita, in qua non oritur herba. .
pafta, adeo eft ignaua , vt agregarijs canibm in
ibidi fugam agatur. ibid.

'Braftlienfes traduni eum apud fe pradicajfe. in Htlfania Noua ex arbqribm crocodibs ffecu^
ibid. laturi &indeeos.inuadtt. ibid.

Parana oslenditur locm vhi federit.

in ibid inBamba fiirit plurima. .ibid.b
- in eim domo nullm infidelium potefi degere. quadumfament,pecudesexipfis domorumvefti*
4<S7> b bulis auferunt. ibid»

V.Tbomas Aquinas, calos animatos effe fiatuert vel Varijse&modiicapiuntur.^ ibid.

negare , ad fidem non fertiriere putauit. 1 9 ,b

eim feritatioppofuit natura animalculum peua.
S. Thomas Cantuarienfis a B. Vtrgine accepit i89,b
oleum ,
quo Reges Angli& olif» inaugurabantur. Ttlia loca fiigida amat. I o 5 ,b
:
4*4i a Tillapa fonstntcmplomaxmo Mexicano ,& quid
Thummim&vrimquidfuerint. 49<S,a ineofieret. J
43 a
quomodo Dem pertllos lapides resjonfa dederit. Ttlocan,locm in templo maximo Mexicano. 1 4 5 ,b
ibid. Tingamaran,fic apud Malabares vocatur coccm ar-
Tbm verfm Orientem Merid.icnfque plantari vult. bor. 297>a
ioj.b . Tinniim aurium^etiam cum aliquafurditatc contun-
Tibertas ciuitas incampeftribm fordanis ftiafuit: < clm^curatur.officulo cauda aiatochtli animalis, in
83 b v v. \ puluerem redaclo, confeclaqueinde pilula magni-
45
Ttberis exundamjnkflione Aguh&eikenedtfti com* tudmecapitisacicuU. i6o,a
pefcitur. ^ 453^ Tipha &
femen^fi pitfa ferantur,tertio anno mu-
Tiberim Imp. tam perfftcaxfuiinoclu quamtnter- tanturintriticum: \$4&
diu. 57,b TipuUexaquagenerantur. 99^
Ttbetenfesifi Cathay&. Regno, fiduos habeant filtos, Tttitl menfis nomen apud Mexicanos. 143 a 3

allerumLambamefficiunt: I4c,b Titttlt feftum Mexicanorum. 1 4 5 ,a

Tiburocjuakpifcis genm. i5i,a Titus nomen tnter anUcjuaPeriienfium Regum no-

Ttcirim fiuuim aurifer. ..
38 1 ,a mtna reperttur. 7 3> a '

Tigris celeberrimm amnis SjrUi 497. a Tttm Imp. mtraculum circa Fontem hortorum
e terrefiri paradtfo promanaredicitur. ibid. .fingulis dtebus Sabbatis patrari folitum explo-
vnde nonen babeat.- ibid.b rauit. 4 6 3.b
$j nam ftatis tcmporibm inundat. 49 8 a , Tlacametlarbor Indica. ,
321^
Ddd 2. vigo*
 .. . 1 1 d

\ isr t) 6 x k E k V M
1

bigonm^adclitmuiieribm imbecittibm , aut ijs qni Tklhuicamacame, ceruorum genm in Nouatiisia^

fyncope funt tentati, ibid. nia. ^gi^
TUcaxipehoaliz.tti feftum Mexicammmx i 4 5 ,a Tlalloci dij imhrmmapud Mexicanos,quibm pnma
Tiacaxolott quatis beflia. 1 63 b , pars maximi templi Mexicani confecrata
erau
quomodo capiatun - ibid. 141, b
Tlachpahuaz,tic,pama herba fndica. 3 5 1 b , Tlallocttm Dem Mexicenfium. x ^^
yrf^/A: «#* contufa mediocriter, e ii^uore altquo & Ttaimatotlt,aritmal Indtcu, (peciesfciurorum.
173^
congruenti,tnani ventriculo 3 fex obolorumpon- TUlmtz.tli i ammal Indtcumjeoni afftmilc. 1 6y, V
derc fnmpta, humores omries ,pr&c%pue pitui- Tlalnanacame^genm fungomm lethiferum in Noua
& biiem, per fuperna & inferna citra
iam rib-
xam vacuat. ibid. I lalneultU paruamm apum genm , aculeo careris.
hydropicis, cacheUicis & afthmaticis magnopere 3^,a
conferr. ibid. Tlaloc idolumjui prima pars templi maximi Mexi-
eademtufa,&refoiutaexlbtiohumanb, &infttlla- cani confecrata erat.
1 4^ b
ta bcutomm morbis medetur,
, argemata dtfi & Tlalocaritlenamacac idolomm maximmapud Me~
cutit. ibid. xicanos Sacerdos.
141 b
Tlacochcako , locm iri templo maximo Mexicano, TUltocol. vide, Tlachpahuaitic.
Tlalxicojocm in templo maximo Mexicano
> & quid
TtacolicalcoacatUyacapan , locm in ntaximo tempib ibtferen
143 i
Mexicano, & quis eim vfm. 1 4 3 ,b TUixocotl,feU alumen Jndicumi
3 7 6,b
Tlacocacalic qualis herba. 3 x 1 ,b dentes adftringit.
ibid*
Tlacohoili , ptgmentum ex folijs herba xiuhquilitl- ficsat & extergtt vlcera. ibid.
pitzahoac confetlum,- 3 5 9, b carnemexcrefcentemexedit dbroditque.
i
ibidl
<# r0 *W capillos colore tingit, i bi d Tlalyac feu terra fcettda^vnde Indi quodcUm atra-
quomodb conficiatur. ibid. menti genm conficiunt, 370 a
Tiacolquacuilhidolomm inmaximo Mexicanotem- Tialyetl herba humilis IncUca.
3 f 9 b
pto mimfter ,& ipfim munm. .I49>a fuccm etm bibitm tujft confert. ibid.
Tlacoquauhtli , i///*'z# aqmiarum in India genm. . puerperismtruminmodumopituktur. ibid.
217, b Tlamacatz.inco locm in maximo templo Mexicano^
Tlacoxihuitl herbat in arboris magnitndinem excre- & quis etm vfus. .
M4,a
fcens. 370,a Tlamacaz,que,pueri , quod munus iti templo maximo
furculi cortice nudatiatbugines & argemata ilhttt Mexicario bbirent. icoa
difcuiiunt. ibid.b Tlamacaz.yapapari,herba Indica. 347>a
fuccm ftatm abfumit. ibid. fifumatur ex aqmduam drachmarum menfura,
Uchenas curati,- ibid. omneshumores vacuat tpituitam pracipue.ibid*
*/o/om a frigida camk ortos fanat. ibid. cacheclicis medetur. ibid.
folta m edentur veteribm plagis. i bi d hydropem fanat. ibid,
ttffa & appiicata verrucas c&rrodttnt, ibid. morbumCjaUicumcurat. ibid.
pracipui pr£putij& ptidendorum* ibid. articuiorum dolores tollit. ibid.
Tlahmtl,genm palleniis terra ,qua torrefacTa, fta- Ttamazjnco calmecacjocusin temphmaxitno Me-
tim rubrum irid/ucit colorem pitlonbm vttlis. ,
xicano. , 144.3
378> b Tlahexilloygenm gtimmi liitei. 57 6A
Tlacutl^lquahuitl,arbor Mtxicdha. 3 5 5 ,a asperitatipetloris&tufieftytilijfimum. ibid.
*» rf<7«# mergttur. ibid. Tiablli,JrumentumIndtcum. 3**>b
oleuminde (lillans ad omriia remediorum genera, tam valentibns quamniale valentibustfidecenter
qtabm ftyrax corigrttit,efi accommodum. ibi d. : eovtatur quis,admodumes~i fafubre. ibid.
T lacuiloltecpatl iapuslndicm;
' F
374 a 3 cultueft faeile. ibid.,
/^c <i#ger. ibid. vberrime in quouis folo prouenit, ibid.
Tialantlacauitllapaliijoerbalndica. 34o*a ficcitatibiis & altjs terra iniurijs non esj obnoxtu.
humores radtx etm per inferna omnes puraat. ibid.
ibicl. ;' / !K . ::muita4 habetdfferentias.
W&
pituitam pracipuk ibii. ferttur Martto,metitur Nouembri. ibid.
febnbm medetur. ibid. temperaia natmraefti ibid.
fuccmeiminfttllatmoculis prode$» ibid. concotlufacde. f ibid*
exiure decotli eim_ fyrupm parawr\ quitrtum '
nullus eo apud ' Mexicanos wmmodior efi viclm,
vnciamm pvndere-pitmtam biUmve mirafa- ibid.
'
ctUtute purgat. ibid. - <corporaqHariiumfatis eft nmrit* ibldi.
vrinarit enacuat. ibid. •"••;
totellum infert grauitatis fenfum. ibid.
Tlaicacahoatlyfpecies arboris cataoatltfuahnitl^ ,b vemrtm& pcMtHmoliit. ibid»
Tlalcapolin herba Indica,fiue quenmparua* 3 5 i,a <
: vrinam ettocat. ibid.b
r«,c/^ M10 m/z/# vnctarummenfura cocTz e tri-
, pultes quomodoex eoparentur. 5 ibid.& Ted^,
'

bm Ubris aqua fontana adtertia^ & ius deCb- '

panes quomodo ex eo pinfantur/ 32j,a
ili propinatum vicepbms^pHerperai cc-rroborUt. '1
eX eo ettam conficttut xocoatl,fiue aqua acida vri-
ibid. naardoriextinguendo. ibid.b
dyfenterias compefcif. • •
ibid, Tlapainochtlifficies tutmrum Indicarnm, 3 1\ b
laxatarehumojiaconfolidat, ibid. T/apattecacayatU,florum genusi 7 a
3 3

lajfitudim medetttr. ibid. Tlapaltehmiotllapis Indtcus. 3~4,a

Tlalcoyotl qualeammaU i8p,a,b renum & vnm a/dori prodesl, ibi

7V
 M E M O R A B I L I V M.
TiapitzJ catz.in,minifter idolorum in templo maximo TiatonilatoHi,potionis genm apud Mexicanos. 3 z4,b
Mextcano,& quodeiusmunus. I48,b venerem excitat. ibid.
Tlaquacum. vide, Tlaquat^iru. vrinam euocat. ibid.
Tlaquat.z.m Indtca fera vbt pracipue reperiatur. T lauhquechul auis gulofa, viuis faltempifcibm ve~
I5<£,b fcitur. 1 14 ,b
qualefit animaL ibid. Tlaxqutpillin,vermis quidam Indicus. 2<?o,b
catulos in iucem editos , cauimtcqttadam ventris, puluiseim wsfierfusmedetttrlepra. ibid.
dum paruuli jrHnt,includtt feruat. i 57,3
& Tlayapato, vide, Tlatiauhcapatii.
arbores celerrtme fcandit. Tlayetlaltera qualis herba 3 59,b
ibid.
k vendtoribus qtufitum, vteffugiat^ mortuum fe 77<?<w ignittti is^om orbis ferpens. 2 7 5b
fimuiat. ibid. f0»f ra «#* morfum quod antidotum. ibid.
cauda eius ad vrina meatus aperiendos mire pro- Tletic apocconaili,fuccini noflrt /pectes. 374, b
deft. ibid. TietlemaczJn herba Indica. 355>b
calculumitemeijcit: ibid. vkertbm k Gailica lue maximo eft auxilio. i bid
veneremexcitat. ibid. fcabiei medetur. ibid.
Uc generat. ibid. Tleuhquecholtototi auis defcribitur. 22 3 , a
fraclis & colicis medetur. .
i bid. T Ulantlenamacac,Sacerdos idolorum apud Mexica-
acuhos infixos extrahit. lbid. nos,qui captiuum quemdam in honorem Det cuiuf-
ventrem emollit. ibid. damtartarioccidere Jblebat' *43,&
parlurientibus item prodeft. ibid Titlayotic,fmaragdi dtluixoris genm. 74 b 3 ,

& tuffienttbus. ibid. Tlillan calmecaejocm in maximo templo Mexicano,

Tlaquequetz,al,herba Indica, vnde nomen acceperit. & quid ibifieret. m>*
54 i,b Tlilocotequillin, animaljndicum, fpecies fciurorum.
fuccus eius epotus vrinam ciet. ibid. I73>a
menfes ettocat. ibid. Thlticayotli , fpecies cucurbitarum Indicarum.
ventricuiumk causa fiigida debilem, feu extra ?io,a
admoueai,feu in puluerem redatlam potes,cor- Tobaclliqualisams. 222,a
roborat & firmat. ibid. Tocantboclli, fpeciescanictilorHm in Noua Hiffa-
jUtus difcutit. ibid. nia. • i6tyL
diarrhoeam fifttt. ibid. TochnacatzJi herba Indicd,- 3 5 3 ,b
fudendorum viceribus medetnr. ibid. febres fedat. ibid.
obslrutltones vteri aperit. ibid. djfenterias curat. ibid.
calorem elanguefcentem inftaurat. ibid. deliquium animi foitiit. ibid.
tufay & emplaftri modo impofita , fcabiem puero- wrdfri languori opttulatur. ibid
r,um capitibus innafci folttam curat. ibid. Tolcowotlli,halcyonum fpecks: 220,a,b
faffitus eius firanguiationi vteri medetur. ibid Toletanm Epifcopatus venenntis animalibm caret.
partttm acceierat. ibid. 451, a
fecundas pellit. ibid. Tolocapolim3 fpeciesarboris Indict capolim. 344,a
"

alui fluxum fiftit. ibid. Tologdato,fpeciesherbaabaca. ;

3<?5,b
tujfim curat. ibid. Toltecatl,nomencaptiuoinditum,qui quotanms m
humores omnes per vomitnm expurgat epowseius templo maximo Mexicano iugulabatur. I44,b
fitccus. ibid. TciieCay%tliiapis,fpecies lapidts ytz,tli. 374>a
Tlalteconimkhin quate pifcis genus. 1 54,b «;& p«/»ii admtxtm cryftallo argemata dtfctttit»

Tlatlancuya,arbufcula velher ba Indica. 3 4o,b ibid.

folia eius impofita medentur vlcertbus. ibid vifum acuit. ibid.
dolores efiigore vel lue fndica ortos leniunt. ibid. carnem faperexcrefeentem abfnmit. ibid.
faucium tumores dtfcutiunt. ibid Tomatl,fiuclm arboris fndtca. 3 1 j,a

fudores euocant. ibid. etmfoiia &fiuclu4 igmbmfacris conmnientiffiml

flatusdifcutiunt. ibid. illtnuniur. ibid.b
neruorumrefolutisnem fanant. „ ibid. foiia tufa & impofiia fanant agihpia. fbid.
epilepticos fujfituiuuant. ibid. & capitis doloresi ibid.
radicis &
germmum fuccus epotus aut infufus , ventriculo aftuantiauxiliantur. ibid.
euacuat aquam intercutaneam. ibid. cumfile illim paroltdas difcutittnt. ibid.
ius decocli crurium edomata tollit ibid fuccm vakt aduerfm gutturis inflammationes,
pituitofos tumores fupprimit. ibid. ibid.
menfes eupcat. ibid. item contra vlcera ferpentia. ibid.
Tl atlauhifapath herba Indica. -
3 4 9 ,b cum cerufia,rofaceo & lithargyro adagilopas pro-
dyfentertjs medetur. ibid. deft. ibid.
ocu!,6rufluxibus& tnflammationibtts prodeft.ibid. €um gallinarum cortalium fimo fubaftns , in &
h&morrhoidtbus confert. > ibid. Itnteo appofitus, eifdem agtiopts prafentaneo eft
febres refirtgerat. ibid. remedio. ibicL
dentes firmat. ibid. aduftioni infantiftm,quam fyrrhafin vocant, me-
gingiuas comprimi t ac roh orat i 3 5 o, a detur. ibid.
pituitam trahit. ibid. inHillatus auribus ,eayum dolores fedat. ibid.
tumores prater naturam maturat & rttmpit. in vellere fubditus,nimios menfes fifiit. ibid.
ibid. Tominejos auicula minima in Peru,qm crabrones vei
eonceptionem procurat. ibid. cicada effe put antur. 240,3. vide , Auis ntinima
w« vketibm medetnri ibid. Periienfisy ^Conambttch.
D dd 3
Tona-
 . . .

I N D E X R E K V M
Tonacaxocbitt.vx&zXonalxochitl. bumores lentos &craps extenuat. ibid,
Tonalaxocbiatl. vide, Terchpaoauli, appetitum excitat.* ibid.
Tonalchilliy chtlliherbdt, ifecies. 3 64,3. Trinitntis memoriain India Occidenulianteposlre-
Tonalxtbuttl, herba Indica.
3 j % ,b mum Chnfttanorum admntum tn ventrattone
foliaeimex aqtta refoluta, epotaque pugillimen- habitu.
74» a
fnra/ittt corpori tllitu rfebrtm extingunnt.ibid. eiufdem fecunda perfonaa Lambis Tihetenftum
laffttudintmedentur. ibid. Sacerdotibm Liber raagnus vocatur. 140,^
doloribm morbo Gallico fubueniunt.
e ibid. Triticum fiepe tn lolmm abtt. j 04,3
tumorespr&ternaturam,quicruracaputveobma- Triton, mannum monftrum, Marinorum famtlm in
tum babitum tnfedertnt, curant. ibid. GalUcta progenitor efie dkitur. 76 fe
1
aslhmati fumptaftrumis appoftta^diarrhoeis^vjho- Tritonesan vmquam fuerint.
.

8 1 ^
mbm^vlcertbminternis &
exttrnis medentur. varie defcnbuntur. ibid.&feq. I
ibid. in Occidentalt Indiaru Oceano reperttfunt.z^z
renum ardorem mitigant. ibid. Trocbtli crocodtlorumdentes purgant, &indealnn-
corporafulminetacTufouent. ibid. tur. 45>a
.

Tonalxthuitl qttalis herba. 359»b Tropillotlauis e coruinoeft genere. ii4,b

Tonalxochttlbetba Indka. 352,a foedis cibis vefatur. ibifl.
pugillimenfira ex aqua hordaced velcichorij epo- vbintdtficet nefcttur. ibid.
ta, febres extingmt. ibid,b penna eim exufta. cinis vetat pilos nafci. ibid.
admota confert eryftpelatis. ibid. caro eim comeBa morbum Gallicum fanat. ibid.
Topaz,if quandoque e coccis terreftribm erutlantur. ftercm eim prodeft meUncholicis. i bid.
373»a cor eius Sole exficcatum mire odorum eft. ibid.
Toroaregnumauriferax. 380,8 in qmbufdam locis occidere eam non licet. ibid.
indeforte Salomon aurum fuum babuit. ibid. Trugillm Srachalog ex vrfo patre, vrfo vero auo.ge-
'

Torrens Arnon. vide, Arnoru. nitm. j6,b

Torrens Phtltslhiimvnde fcaturiat. 47* 3 b Truncm in arboribm,fimicibm & plantis qutd
exeo Dauid laptdes elegit , quibm gigantem pro- dtcatur. n8,b
ftrauit. ibid. TugurielumextraCairumviJitUr, inqtto B.Virgo
ad eum fufm es~t d Machab&is (fendebxm. ibid. Chriftum infantulum latlauit. 422^
Toteillamacaz.qmidolorWm maximm apud Mexi- ibi &
feneslella, in qua eumdem repofuit. ibid.
canosSacerdos. H2,b Mauri ibi candelas acceitdunt. ibid
Totoltnyxochio. vide, Tlacoxibuitl. Tuitlatepoll/Jpectes cuniculorum ihNoua Hijpama.
Totoneaxoxocoyollin herba Indica. 349>b i6i,a
tufa,& infufa ehquore aliquojxpurgatintefttna. Tullantetthoa minifter idolorum in maximo temph
ibid. Mexicano,& quodeim munm. r49>b
oculisinflammatisconfert. ibid. Tulnahoac , locm in templo Mexicenjium maximoi
vrinam elicit. ibid.
H5> b
humores omnes per inferna extrahit. i bid. Tumores mitigantur, difcutiuntur, maturantur am
TbtontltZspatli herba,feu febrium medicina. $$i }b rumpuntur butyro ex vermibus montanis infula
folia eimiufa,refoluta,& ex aqud fumpta,febres Chsappfi expreffo. 288,b
extinguunt. ibid. item perappltcattonemaxocuillin. 289,^
TotouutUtl, chilli herb<t ffecies. 3<>3,b arbufcula y obualxocbtli appoftta. 3 1 2,b
Touis,genm pftttacoruminTZrafiltd. iiy,h ttem folijs herbaatz.oyatt. 35^
Toupan y dem Amertcanorum. 3io,b item cortice herba yetl. 3 j ^,a
Toz.nene,genm pfittacorum.
TozLpalatl, locm in templo maximo Mexicano.
&i% crurum curantur folijs arboris ahoehoetl tujis &
itlitis. 3o6,a,
i45> b itemftius decob~liherb<t mexixquitttlillinatur.
Trachon vel Trachonm mons. vide,Hermon->. Ji7»a
Trachonitisqualisregw. 48o,a ex pttuttd orti diffipantur refina arbotk ahoe-
eadem putatur efie cum Itur<ed. ibid hoetl. 306,*
qttiseam primminbabttauertt. ibid. item iure decoUi berba tlatlancuya. 3 40,^
vnde nomen fortita ftt. ibid. prater naturam qui accidunt,fcd*ntur,dts~ftellun~
latrocinijs infefta fuit. ibid. tur,concoquunturfnaturantur,rumpuntur,aut
OcTnuianm Auguftm eam Zemdoro ademit. fupprimuntm , fi pinguedine ferpentis teubtla-
ibid.b coauhquiperungantur. 169,*
Heiodt ed conditione affignatur vt latrocinia coer- item tufo appojitoque ferpente tzScatlinam. 27 3 ,a
ceret. ibid. itemfarfapa rrtlla 3 2 1 ,a
ab Herode deficit,fed ab eo domatur. ibid., item admotis folijs IndiCA herba nahuiteputz,.
Tragelaphm in Coichide & apud Septemtrionates 35 6 >
prouentt. 92, a i tem herba cloliubqui. &
3 3 7,
Tragonganum Quauhnahuacenfe , herba Indica. item herba tlatlaubcapatli. a
3 j o,
3i6,a radictbus quoque herba axixtlacotl. 35*»*
tm decotli eim menBrua efficaciter euocat. ibid. Ji crura caputve infederim ob malum habttum,
cachecltcis&bydropicismedetur. ibid. curantur folijs herba tonalxihuttl. 3 5 1 ,b
«bstruElionesaperit. ibid. diffellunturttem arbore achtotl. 5$h*
colorem vitiatum reftituit. ibid. itemherba acaxilotic. 3"j4>&
fiatm dtfcutit. ibid. & foltjs herba acutlotl pugilli menfura e vmo
fudorem cuocaij. ibid. fumptts* 357> a
ttem
 M E M O R A, B I L I V M.
kem oho quod ex arbore xochiocotZoquauetl tWA w™ f » puluerem , medentur vkeribm,
JhUtti $6i& ibid.
latle etiam herbdt, chilpatli. 3 6 3 ,a radicestufz atqm ex aqua poU vrinam & menfes
necnon ittre decoclorum \orticum herb& hottz,i* euocant. ibid.
loxitlanethtn^ 369,3 conuulfiones curanti ibid.
infuper balfamo arborhhoiczjlochitl. ]6%h peclori conferunt. ibid.
denique ambidbitumine Jndtco. 379>b obfiruSitones aperiunt. ibid.
vulnerum tolluntur fimobubalitmpofito. i*7,b ccehacis opttulantur. ibid.
Tuna, herba Jndtca. 3 1 1 ,a hydtopiftm curant. ibid.
vart&cim funt dijferenti& i & vnde petend<e. ibid. colicam ftnanti, ibid.
foltorum pomorumqueeim fuccm exprefitu febres tliacis profunt. ibid.
ardentesmagnopereextingmt. ibidb Tz,aponochtli,Jpecies tunarum fndicarum. 3 1
3 b
Jitim explet. ibid. Tz.aputlaleoatz.in miniUeridalorumin templomaxt-
vifcera arentiahumefkcit. ibid. mo Mexicano, quod eim munm. & 148 ,b
pozfc* ««<$ <;# m granulis loco ctbi fumpta , aluum Tz.icatltnam Jerpens tn formicarum cuniculu de-
fifiunt. . ibid. gens. 2.ji,sl
gummi eim renum & vrin& calorem temperat. pulcherrimm omnium ferpentiam $ e^ innoxtm.
ibid. ibid.b
fuccm aut aqfta fitllatitia mtrabilis eil aduerfm f «/«.f appofitufijytumores prater natmam exortos
btliofas & pefitlentes febres. ibid. dtfcuttt.. 273,a
tadices etm auxtliantur enterocelis. ib id Tzj.lacayotli ,
j^«m cucurbttnmm Lndicarunu.
eryfipelatts medentur. ibid. 308, a
taUremafebreortnmtollunt, ibid. Tzj,nquauhyo,chdliherb<& fpecies. 364, a
iecutort vshementer concalefcenti.funt remedto. T^nacancuitlatfgummi quoddamarboris cutufddm
ibid. JndtCA. $70,3.
vlcenbm miteJnbuemunt< 3 1 z,a ex eo mafia qu&dam paratur , fignandis Uttern
Tun&Indicd^vetmesinnoxij, *9i,a apta. ibid.
infaniam curam. (
ibid» Ttytchoillin, vermis Jndicm. 19 1 ,a
paralyticis ttem& epilepticis profunt. ibid. puluis etm dolores dentmm fanat. ibid.
T nniC&pelltce&,quibm indutm fmt Adam,quorum- T%tnhuitzJt,ferpens Jndtcm. i84,b
nam ammaliurn fuerint. 65 , b Tz.tnttzAan,qualisauis. 130,3
Tunichoethz,emo i genm herb&Jndic&t, 349>b 6#^i? pukherrima,non tamen cantat. ibid.b
Tuputaams ficdtilakcantu*. Ii3>b Tz,ocutomitl lapis quidam Indtcm. 379,b
Tturc&atiium pennis in fcribendo non vtuntur, fed puerper& ramentis eim iuuantuir. ibid.
Arundtne quadam. 459> a #Wi» pleuntici. ibid.
Turdi caroficca efi,& vrinam mouet. 1 1 6,b C^ fehricitames.
1
ibid.
Turtur Jndica, qualis auis. 23 1 , b eadem conieclu in nares, capitis dolorem fedat.
vndenomen habeat. ibid. ibid.
«?# muheri %dotyp&,ignorante ipsd vefcenda
c<*ro s Tz,omolco, &
data,morboemsmedetHu ibid. Tzjomolco calmecacyloca in templomaximo Mexica-
Turtures fuperfiuos humorcs gufiatd helxine expur- no. 145,3,^
gant. 8,a Tz,ompantliquid efientapud Mexicanos. 142,, b.
earum caro ftccior efl,& vrinam mouet. 1 1 6,b I43,b. I44,a
TV/T» curatur efii foliortim herba mimofie. 3 o 3 ,a Tz.omptltutz.patU. videi TexaxapotUi
«»» &er£*« pelonchtli. 3 7,b
1 Tz.onyz.tac fndi&ammal raroin hominum cottfpa-
$- /?cr^4 tlaqueqnetz,al. 3 4 ,b 1 clum prodiens. 1 66$.
puluere infuper herb&jyanhtli expotione cacaoatl de eo Jndorum fabul&. ibid.
bibitOi _ . 347,a Tz,onayotlt, jpecies cucurbitarum Jndicarum. 3 1 o ,a
i^ &*&;*<? /#«ro &£Nkfi tlalyetl. 9 ,b
3 5 Tz,one,genm pottonis ex arbotis caeaoatl femine con-
tlanexillo item , gwo^ «/2 ££»«* gummi Imet fetla. ,
'34 6 > a

376, a Tz.ontololotic qualis herba. 3 1 i,b

7*«///* anttqua cnratnr inre decotli hcrba phehuame Tz.mttz.on yayauhquiauis Mexkana* H$,h
337, b
tapacpatli minerdi , trito ac refoluto cx aquL V.
376,a
Typerumqualisarbor.
Typho quornodo tncorpore humano repiriatur.
3 r 5»a VAcc& bimul& recTe concipimt. 93>b
ibid.
4, a raro coiunt.
Tyrrhemnauttz m delphtnos mutnti dtcuntnrtnja- quamdiuvterum feranti 94>a
bulis. 5i,b Jingulas partunt. ibid.b
Tyrm ferpens^ naturd c&cus. 48 5 ,b dectmo anno plerumque parere Cejfant. 9 5 ,a
indetyrtacumconficttur. ibid. in 7>eilan futtt qu& cornu vmcum m media fionte
Tz,acuttiifeu gluten$arbufcnlum Indicam. $6i,h habent. in,a
exradice etm gluten pr&paratur , ^#0 vtumur mammasinter femina gerunti iiz,b
pitlores vt ptgmentzt tenactus h&reant. ibid. eafque binas , & qaaternas papillas habentes.
eaipfa prodefi dyfentericis. ibid. ii3,a
Tz.ahuenguem herba Jndica qualit. inAmerica funt gibbofa. ibid.
3 4 3 ,a
/o/m «*# /*/*» # admota $ medentur fcaken earum lac esl crajfu tt. 1 1 7 a
'

ibid.b #• commodnm ad conficiendum cafeum. ix6,h

D dd 4 regia
 a . b . .. £
b

INDEX R E R V M
regi^Qmuira genm monftrofnm quoddam alit. capiti cnm latle & chilli illituvt. 37,a
3
i8z,a gummt ex arbore holli defiufns. 5 4 8 ,a
in infuta Madagafcar etiam funt gibbofiz. ibid fotiaplanu cempoatxoehuitl contufa} & ex aqua
eajimtles noftris fitnt,fedforma dtjfimttes.ibid. vetvinopota. 57 lA
carotamenfuauiomostris. ibid.b Venter fuperior corroboratur per & infierior calefit
non mugiunt,fed velut porci grnnniunt. ibid. nucleum,fiutlum tgummi ,& vinumarbork molle*
turmattm pafcuntnr. ibid. 3<Si,b. &feq.
annnatim fs veteri lana exnunt , & nouam w- eim dotorem toitit im decotli herba tlatatochietl»
duunt. ibid. 316, b
ad Nilum atiqua funt expitest ibid. item fuccm radicis herba qttaqmuhtz.QMic.
triduo qhMriduove a potn abftinent. 1 8 3 ,a 355>*>
earum duo finnt genera. ibid. item folia herbx. atz,oyatl. 5$ 6,a
ftigore gaudent. ibid. e fiigore ortum placat femen herba amudij w-
fcabie mir<& contagionis laborant. ibid &
fum e vino fumptum. xdGz
Valentiniani facula conftitueruut ejfe animalta. & ramenta lapidis ez.t.-J. 579
18, eimfinxiontbm prodeft cortex herba pinahuthnt-
•
abIrenao,TertuIliaw,Epiphaniorefutath ibid. ult. 3$ 7 ,b
Valles Tartarorum quaita monslra producatvL.. eum emollit &
procurat eauda anmalis tlaquat-
i33>b z,in tufia & impofita. *$7A
ValuuU funt pars decidua plantamm. 1 2 8,b item maiz.iunu. 325,*
quid proprie fint. 1 3o,a &herf>aabaca. $66,*
Vari curantur heaba az.pan->. 356^ itemfolia plantnt cempoatxochnkl contufa , &
Vartoti curamur femtne herba hoatthquilitt. 48,b ex aqua vel vino pota. 37 r ,a
3
Vafques l^jthes canibm vfm esl pro carntfictbm. eim tnmor placatur folijs cihoapatli hemiomtica
i74>a tritis. $i6&
Veitz.ompantli, locm quidam in templo maximo Me- Ventrtculm aslnanscuratur tnfi^r impofitis fofys
xicano. *44>b arboris tomatl. 3io»b
Velocitate qui excetluerint 37,b roboratnr arbore nopalnochez.™ '3 1 2,b
Venatione quideleclati fuerint. 9,21 itemfarfaparrilla. 320,b
Venatoria arsaranets nota. 8,b item olcacatz,an herba. 3 2 2,a
Venefca Periiana quari fe videns, in rupibus fe abf- itemherbatexaxapotla. 34!ja
condebat. I4i,b herbatlaqneqnetz,al. ibid.b
fulmtnis fe filiam effe dicebat. i bi d radice herbaahoapatli. $$i>&
tempeftatem ingentem excttat. ibid. ttem pigmento etiam e% arbort achiotl confe~
marfiupium e ventre fuo , exipfim carne 0- cuts tlo. 353,b
faftum, dependens habebat,eqno ipfam alloque- & ficcatisfohjs herba yetl. 3 j 8; b
batur d<zmon->. ibid. porro oteo quod ex arbore xochiocotz,oquauett
ferpentem etiamalebat , per quem diabolm ei lo- ftillat. 561,3.
quebatur. ibid. & folijs ftuttus herba buyo buyo. 566,
Venenatts pottsnibus adnerfatur puluis radicis her- item arboris tecopalquahmtl fujfitu. 3 69 ,a
b&curitz.en. 338,a tandem inre decsclorum corttcumherb* hoitz.i-
itemradixherba pilipoc. ibid.b loxtttanethina. 569$
item radtxherba maguan,trita & per fefiumpta, eim afecliombm fiigidis fubmniunt radices herbt
aut cum pilipoc. 3 42 b , buyo buyo. 367,»
& herbaacnichehuariraqua. 354,b firex fitgida diftemperie laboret,reftituiturt cott-
Venenis & venenatis per lapidem
refiftitur bez.ar. firmatur & calefit radtctbm herba atepoca-
i8(S,a patli. K 307&
permecaxochitlherbam. 3ip,a item cubebis. 3H,a
perherbamitem cocolmecatl. 311,3 item herba pelonchtli. 51 7,b

&per germina arborisanona. 36 i,a & mecaxochttl herba. 320,a

Venenis pwguefcunt c<?,pr& &
coturnkes. 1 21 a , radicibm quaque tufie IndicA herba nahuite-
Venerem excitat cauda animalis tlaquatzjn tufia, putz..^ $56,2.
&vntm drachma menfiura cum aqua bis^terve & radicibm herba curitz,en. 3 3 8,a

fumpta. 157.Z item fucco herba y yauhtlu 3 47 >a

item lapis bez.ar. 1 8 6,% item herba chilli. 3 6 3 ,b

cornua fenefcenti ferpentimacacoatl adnafcentta. tribminfuper quatuorve guttis balfamiex ar~
bore hoitzMochttl eltciti,ante cibulinclis. 3 6?,b
2.7 h*
item caro lumborum ferpentis acaltetepon. 176,% item fucco fioliorum planu cempoalxochmtt bt-
cornua temolin derafa, &
tn aqua fumpta . i<)o,b bito,vettpfis fiolijs contufis , ex aqua aut &
vermis cuchtptlutl in cinerem redablm, ex vino & vmopotis. >
37 i,a
F

p9tm. 29 2, per fnperna & inferna purgatur radice herba

cnbeba. 3*4» a ayecoctmatl. 35<>>b
herba cocolmecatl folia. 3.2, i,b Ventrttoqna Termna. yidb3 VeneficaPeruana.
nechttlatolli, quod eft pnttis genm apnd Mextca- Ventm vehmeptifiimm prouinctamDagamm va-
nos. 3i4>a ftauit. 384.*
item tlatomilatolli, itidem potionU genm apudeof- Venm ab Ingis dtcitm Chafca. 1 3/9 >b

dem. ibid.b Ver papiltonum volatu mdtcatur. 3> a

femen herba ololmhqui tritum , & fiontt atque Veredi apudLaiinosfut eqni curfmvetociffimi.^9,z
 M E M O R A B I L I V M.
viebamnr Principum tabellarij.
tjs ibid. gelu&niuerecreatur* ibid'
vnde nomen habeant. ibid. quomodo capiatur. { y Jo
j

Vermes ex arundmibus nati in Noua Htfbanta. lana eim inftar fencidelicata,

' 1 8 5 ,a
ji.-* caro eim Jndis edulis. ib'id\
Vermes, tncorpore enati, grauiter Nigritas India- in vifcere fuo gigmt Upidem beUr } fecundum ab
rumpopulostnfeftant. i8o,a.&feqq. Orientali, ibid-,
Vermes vlceribus quorumuis animaltum ingenera- Viiilla ciuitas HijpanU ad fberi ripam ftta. yji,z
ti extinguuMur femine herba quimtchtpatli. campana tbt eft , qUAfpontepulfatur, quando rei
349, a ChrtslianA aliqua aduerfitais ingruit. ibid
Vermes montani in arboribus Chiappfr nafcentes\ Villa-noiia,Lufttanuoppidtilum.
'

406,1
288, b V -

fons tbt mirabtlis. i bid b .

butyrum ex ijs expreffum tumores mitigat. i bid. S.Vtncenttm martyr in Hisfania\ 3 8 8, b

alij in eadem infula vermes reperiumur. ibid. corui qm ad etm corpus defcenderantjamquam ad
Vermtculi in plagis extinguuntur fucco foliorum
cadauer,ftatim emortui fuerunt,. ibid-
-
arboris maguey. joo a 3 eidem iam corpon corut velut cufiodes
affiftunt.
Vero topantlacaqui,Deus Mexicanorum. 1 4 j ,a ibid„
Verresdemesexertoshabet. iiz.a corporeeiufdem tranflato^ corui per marefupra
Verruc&deftruunturftercorecameli. I27,b nauim volitarunt. ibid;
Verrucas, pr&cipue pr&putij &
pudendorum, corro- in templo ems VUffipone corui ad altare excubant.
dunt folia herba cacoxihuitl tufa applicata. & ibid.
3 7 o,b VinU Engadili, de quibus in Camicis Salomonisfue*
Verticillaquomodocoeant. 5>5>a,b runt balftmeta. 463,^
Verttctllumm herbts quid (it. 3b,a,b ea inde fum a Cteopatra
1 itarifUta ih tAlgjpmm.
Verueces quatuor corntbus injignes reperiumur. ibid.
1 1 1 ,a
cumChriftmnafceretur,floruerunn 473>a
10 ProUincia Aden locoaurium parm cornua Vinum quomodo ex herba ancoas conficiatun 3 6 ,a,b 5
habent. ibid. Vtnumex arbore molle ab Indis pararifolitum, ven-
Vetuecum genus in Arabta felici ad vrbem Reane trem fuperiorem iorroborat,infertoremcalefacit<
inuemmr ,cuim cauda pondo eft Ubrarum qua- 3<ji,b
dragintuquatuor H4,b vrinam elicit. iGiiU
Veficaemundatur fuccit foliorum arboris maguey. vulnera recentia & inueterata cdhfolidat. i bi d.
30o,b fanguinujluxumcohibet. ibid,
eim morbos fanatmetaxochitlherha* lio,% hmmorrhotdas curat,
r
ibid
eim affecltonibm ex ftigort ortis fuccwrit herba oculorum nubes dtffipat. ibid»
phehuame. 3 ?7,b fiatm dtfpellit.
•
ibid.
txcrementaillim euocant tres quatuorve gutt<& '
inembra corrobordt, ibid.
balfamiex arborehoit&ilochifi elkiti^ante ci- gingiuas & dentes firmat. ibid.
bum linclte. $69 oris vlceribm medetur. ibid \

Velfaexeqmcadauerenafcuntur. 97^ pituitofoshumores purgat. ibid»

Veifaftamts Imp. ad Mare morwumacceffit,vt an Vipera, venenattjfima inSrafilia beftia,a P. Iofepho
qudt, de eo narraremur vera efient explorareti
Anchieta blanda, manu fe demukeri patttur.
460, b ioj^b
Veiferttlto ex Acithoe' faclm dicittsr in fabMisi alia item,ab eo pede caicata j & fe vindicare iujfa^
nonaudetneque poiefi. 204^
Vefpertiliones Indiarum Occidentaiium varif ab Vipera an venenum folum peccatum
poft hominis
Hollandis reperti. 24i,a,b acceperit.
*
69 a
fiquem monyrderint femel , eumdeme cemenis viuipara.
eft p^fo
alifsiterummordent. 242,3 ei teftudo aduerfatdr. J 2 4,a
aduerfm eumdem morfum quid reimdtfi ibid. munbm tpfahoftiseft» ibich
in Cretanoslris funtmaiores. ibid. ab fndis OcctdeHtalibm comeditur,
;
1 i6,b
nontamenitamagniquamOccidentaUs, ibid.b Chiappa varia eim geneta proferh 269, b
in Ortente gailtnarum magnitudinem aquawLi inBamkMfunP >
v'e)renatiffim&. 28z,b
ibid. Vires augeniur,reflauramur & firmmtur perlapi-
infeftiij funt fruc~iibm<, ,
ibid. dembez.ar. i86,a
ih Hiffania funtcopioftffimh ibid^ item pulueri radicis herba curitteru. 8 ,a
3 3
Vejperttltonum finguispilosnafcivetat^ 224,b &per herbamCocolmecath 32i>a
Vefiesa tineisferuantur > ficapfts ex citrea Indtcd Virgd Aaronis fiorens , natiuitatis Chrilii extmta
- .faclisincludantur. 3i.7>b **«&»'
fuit figura. 473^
item malabathro. $66,b Vtrgines,Solis reltgidnidicaU,c1aitfeafieruantur m
emaculantur fucem foliprum 4rborii maguey. Co%co Indiacimtdiet. 138,^
300, a '
jiqmlafctmjfet,viuahumabatur. " ibid.
Vefuuim mons arfit. 385,* numquam domoprodtbaivL.. ibid,
olim eiiam ptpms^\: ibid. nec virumvidem',
-
tiec d vtro videntun ibid,
cineres eim in Africam vfque,sAZgyptum,Syrtam ignem facrum feruabant. ibid.
& Conftanttnopolim delati. ibid. Vtrginia infula fjures hermaphrodttoS habet.
Vicftna, pemcijftniumitt PeruanimaU 1 84^ 13M t
montanisrupibHfque gaudet. 1 ibid. Virgtmim a S. Patriiio confecratarum veftigia faxo
frigm &
defirta hmatb ibid impreffa fuerunt, 444 a
S.Vtr
 b 1 1 ,

INDEX RERVM
B.Virgo ttota eratin India Occidemali ante poftre- obfccena ftanantur farfaparrillai 321,»
mum ChriUtanorum aduentum. 74,a pmridacurantur herba nanahuapaili, redacla m
cipu tmmaculata fine pdccato originali conceptto farinam, & insfersai 3 3 6,B
miraculo comprobatur. 41 l,a offtbm item arboris cochiz.tz.apod vftis, & infa-
vbi Chnftum mfantulum in aABgypto lacTuuertt. rinam redatlis. 361,2
421,3 & foltjsherbachtlpatlt. $6$,%
Srrhoma, Cantuarienfi vnguentum fitppeditauitj ferpentia cohibentur vfto cortice arberis ahoehoetlj
quo Reges Angli&tnungt folent. 424,8 tufo cum atramento futorio. 3 o 6,a
Vtri in regione Stranagar nent,& femin& agricultu- & fucco foltorum arboris tomatl. 9 b 3 1 ,

ram exercent. 385,^ exterguntttr & ficcantur femine herba hoauhquU

Vtrio auts tpfo folftittj die prodit. 3 ,a Ittl.

3 4 8,b

Virtutes a StotcU dicebantur ejfe animalia. 1 y,b tlalxocotl feu alumine Jndico. $76,h
Vtfcach&jCumculorum genm. i6i,a reftoluuntur ftercote cameli. Hjth
Vifcera arentia humetlantur fucco e folijs & pomis Vlcertbm a Gallica lue maximo attxilio eftherba tle-
«rh&m tun& exprefthi 3 1 i_,b ilemaczJn->. 355>^>
eorum obftrutttones referant ttffit radices Jndtca Vlcenbm lubiomm medetftr lac herba tepeamatl*
hertya nahuiteputz* 3 $6>b 36o,b
eorum tempenem ftigidam tolht puluis radtcis Vlcufcuia oris ex calore orta curanturfruftttmagftey
htrb& curitz.eru. 3 $ 8,a prunorumcommanfoj&oregeftato. 3oi s b
cb frigttsftelanguefcant, confirmantur fucco herb& Vlfo celeber ^Danus, ex vrfto proauogenitus. j6,h
yyauhtit. 347> a Vlmm tefte Phtloftrato locuta eft. 4 5 ,a
Vifcum ftne radicibus viuit augetur. & 1 2- 8,b Vlul& in Creta non reperiuntur. 9 2 ,B
Vifum admtraculum vftque reftitutt herba mateillx. Vmacatl,dem Mextcenfiumi 2 4 3 ,b
328, VmbelU funt pars dectdua plantarttm. 1 8, b
Vtfus cUrificatur & acuitur puluerecorticis arbork quid proprie fint. 1 3 o,a
eapohrui 344> a Vmbra hy&na fuper canem cadens,obmutefcere eum
ittm pttlum lapidii toltecayntli cryftallo admtxto. facit. I20,a
Vmetochttin ,pr&feclmeamtorttmwtemplo maximo
Vit& mnocentls fymbolum,mus Armentus. 6,b Mexicanoi 1 48,b

Vites prope Danubtum emerferunt ,

qu& clauiculos Vncia f&uiffimtim animal,fiquem dtim lihidinepru-
%

&folia expuro auro candicantta tuierunt. 294^ rit ffkuciauerit ,fauciatm amuribm permingituri
Vttta a Stoicts dicebantur ejfe ammalia. I7,b & moritur. lio,a
Vttrum tnftuuto Belo reperttrm fuit. 466,2* perpetuo eft fera* il 5 3 ^>
Vttulma caro bubuU pr&ftau 1 6, a Vngen mons edittfftmm apud Japones, quifubtm ar-
cuttfs condttionk fit. ibid. det. 384,2
Vttuiinm adcps promouendi pm vim habeti 3,b erupit in aliquas difteflm voragines. ibid
Vitz.ilinquatec dea Mexicanorum. J45> a - ineum iufftt tyrannus Iapomcus pr&ctpitari fe-
Vttz.ilinquatec yteupan , locm in maximo templo decimChnftianos. ibid.

yyMextcano. ibid.a Vnguesin ftonbus plantarttm tjuid ftnt. 129,^

Vttz,nahoac tehuQatz,in adminifterPatriarch& Me- Vnwnes quomodo naftcantur, z66,a
xtcenfium. 148^ qmmodoe mari extrahantur. ibid.

VitT^epecalcolocmintemplomaximo Mexicano i & Volucres Indtca, a P. Jofepho, vmbra facla, ab &ftn

quisetmvfm.
'
3 4 3 ,b Solis eumdefendereiuft&obediunt. 205,a,b
Viuerraquamdiuvterum ferttt. -
5Hj d Vomitiones fanguinis comprimuntur folijs herb&chi-
multosfimulfmmedit. ibid. comatatl. 3 54s&
factle manfuefieri potefr. n$,b Voracitatis eXemplar Roffotnuka JLithuanicum &
r/iagna eim gratta eft in venatiotie ouMculorum* Mofcouiticumanimal. i88,a
2 27,a Vota cjualia conciperentur apud Mexicanos. 1 jo,a
Vtyabttumenaut gluten qUoddam Jndicum. 328,b Vox clarior redditur efu foliomm herba mimof&.
Vlcera curanmr per apphcattonem ax&udli'/u. 3°3> a
189 >h Vranofcapoj fimper farfitmaffticit.- Iil,b
ttem vfto cortice arboris ahoihgetlcum, lithargyro Vrbs palmarum* Engaddi* vi de,

& pollvie thuris. 3o6,a Vrgauonenfium Martyrum ReliqUi&eximiomira'*

radiabm item arboris tun&. 3 1 i,,b
eulo reperiumur. 4 1 3 ,b. & Feqq.
&impofitiifolijsherb&tlatlancuya. 340,b Vrim & thummim quid fuerint. 49 6 a ,

nec non fptys herb& fZahuengueni in puluerem i

quomodo per illos lapides Deus resfonja dederit B
redab~lu>. \
343>b . ibid.

pigmento etiam ex arbore achiotl confeclo. 3 5 3 ,b Vrina acrimoniam obtundit herba acttichehttarira-

fofysquoquearboris.ytz.amatIi > 36o,b qua. 354>k

antiqaa fanantur puluere herb& xiuhquihtlptt- calor temperatur gummiarbar&tuna, 31 i 5
b
z,ahoac» _- '
Wh herba item mexixquihtl.
^- hcrba atl atz.onpilliiu.
3 1
7,a
inftammatacuranturherba.pelonchili. 31 7,t> 355A-
.
mfanabdia fanantur arbufcula yohualxochtli. fucco item radicis herb* fua^uauhtz.omtc.
3i2.b 355>
et Utle arboristetlati& Jt prudenter adhibea- & laptdetlapaltehuiloth 374» a
tur. 3* l a > defttllatio eius curaturper lapidem betar. 1 8 6 ,a

imema&externa curantnr folijsherba tonalxt- eius meatus exterguntur fucco foliorum arborit
huttL 35i>b maguey. 300,b
item
 M E M O R A B I L I V M.

titm farfaparrilla. 32o,b a/bos & ampbibios gignit Myfut. \ \ 5 ,a

epotis quvque radicibus herb & axixtlacot/. 5 o b plerumque fiuntcolorenigro,
3 ,
ibid.
reteuttoni eitts medetur berba atiatzonpil/in^. eorumcarofiicctpejfimi, ibid*
5 55> a laridum & axungia dicitur eorum pinguedo*
Vrinam ciet &
tuocat puluis dculeorum animalis ii7,a
hoitu/aquatz,in dracbm& vnius pondere fiumptus. carent medu/lal ibid,b
!54.b ventnculttmamp/um habent. n8,b
ttemcaudaanima/is tlaqua.tz.in tufa , &vhiu$ »0» rarb eretlo corpore incednnt. i\yh
drachm& menfura cum aqua bis tirve fumyta, arbore auerji derepunt iVt homtnes» ibid.
*pf° £& ro eo d*e k cibo abftmente. 1 5 7 ,a priora genua antrorfum fieclunt , pofteriora pbft.
item fiuccus foltorum arboris maguey. 3 06, b ibid.
i tem vftus cortex arboris aboeboeth 3 o6,a fiigtdo & humido fiunt temperamento. i2o,a
& ius decotli herba tlalatocbieth 3 1 , b frtgoris admodum fiuni paticntes. ibid
mecaxochitl item herba. 32o,a herbarum paftu non viuunt) mfimedtcin& gratta.
farfaparri/Uetiam. ibid.b l2i,a
maiz.tum quoque fiuefiumenium fndicum> 32.3,6 melie hbenter veficuntur. ibid.
item fiermentum quod ex eo conficitur. 3 244 aiioqum fiunt ommmri. . ibid.
necnon i/atomt/ato/U potionk. genus ex matz.io prtortbus pedibus pro manibus vtuntur. ibid b
apudMexicanos. ibid,b bibendoaquammorfhvoratot. $ ib d.
item.cihoapatli hemionitic& fiolta trim. 3 2.6, mandragor& ma/a evs fitnt. venena. 1 2 2,3

item tujk radices Indic& herb& nahuiteput\ 3 3 6,a quando<&grotant, fiormicarumefin fianantur .ibid.
pu/uis infuper radicis herb& curitz.en. 3 3 8, a naturatiodto aduerjantur equis> 1 2 j,b
radix etiamherba iacuache. 340, a mares htbernis menfibus fiomno fiepultiUtent qua-
itemherbatexaxapotU. 34* >a draginta diebus , fiemin& quatnor menftbjis*
item herba ilaquSquetzjih i bid b . ibid.
itemradicesherb&tzJ ahuenguenituf&& ex aqua i/loveternopingueficMvt,. . ibicL
pot&. 343,b • maligne aflutt finnt. 1 2 4 ;b
fuccus etiam herb& yyauhtli. 3 47,3 eosmappaproritat. I2)',b
Csr gummi ex arbore ho/li defluens. 3 48 , a tympant fionitu fugantur, ibidi
herbaitem atehuapat/i. 34%b fiunt fioUuagi. ibid.
porrb radices herb& axixt/acotl, tufik & app/tcata »0» «i^ p##if manfiuefiunt,* ibid
triumdrachmarum pondere, $5o,b cadauera fiui generis fiepeltunt, 1x6, a
item herba amamaxtla* ibid. . in Prouincia Ver&-pacis inuemuntur maximt, &
& arbor achioth 3 5 3 >a lanigeri. . I7i 3 b
& foliaherbczatz.oyjtth 356,3 fiuntquemeticutofi,& homines fiugiunt. ibid.
etiam nuc/eus3 fiuclus,gummi, &vinum arboris S.Co/umbano Abbati obtemperauerunt. 202, a
molle. }6i,& quidam,qui S.Marint afinuminteremerat , etufi-
infiuper herba chil/i. 3 6 3 ,b demvicem a SanQo Jubireiufius,obtemperamt?
0- herba malabathrumo 3 66,b ibid.
ius quoque decotlornmcorticum herb& hoitzjioxi- ^r/^ quidam Danoyum Regum progenitor efiefier-
tUneth$n&. 369,3 tur. j6,b
hecnontres quatUorve gutu ba/fiami ex arbore exeonatus fiiimnomineVrfus, ibid,
hoitzMochit/ e/iciti,ante cibUm lincla. 3 69 , b Vrfins qttidam ad Florentium eremicoiam ventens,
herbaetiamcocoz.tamal. 37o>b pecudes cuftodtre iubetur. 4 5,2 5 a
&fi/ia pUnt&cempoa/xochuit/ contufa , & ex ab tnuidu qmbufidam occtditur. ibid.b
aquaautvino pota* 37*>a grauiteroccifioreseius puniuntur. ibid.
Vrinarios meatns obftrutlos aperk herba cocozitarnah Vrtic& pifices ex /imo quandoque finnt. yyg.
37°» b Vrus apud Septemtrionales gignttun 9 2,a
Vrtnatnx,genus anatis,qualis auis. 107,3 Vrufia aukuia dtcitur ex muficaprocreari. 2 4o,b
in eius corde gemmam reperiri 3 fabu/a eff. vnde nomen adepta. ibid,
ibid.B Vfineach locui in Htbernia,cuim /apidibm S.Vatri-
Vrfi mandragora & fbrmicarum efu morbos fiuos tiusmaledixit,& quaoccafione. 444, b
curant>. . 8,a Vtenbura Monaflcrtum S.Vda/ricimeritis amuri-
quando coeani. 53 b , bmmaiortbusvelratisimmuneefi. 42-7A
funt admodum Itbidinoji. 94 a ,
Vterus corroboratur fiujfitu arboris tecopalquahuith
quamdiu vterum ferant,, ibid . b 369,3
qua/emfiostumedant,. ibid. emundatur gummi ex arbore hdli defiuente,
q uando pariant. 9 5 >a 548, a
caput habent inualidijfimutri. 1 1 1 ,b eiconferuntcu/eb&c 3i4 s a
ocu/i eorum crebrb hebetant ur. ibid itempu/uisradicishevb&curitz.en<. 338,»
\

aures tUorum fiunt rotunda. ibid. itemherbatexaxapot/a. 34i 5 a

roslrum habent. 1 1 2,a eim ajfettiontbus, & pr&cipue fnjfocationibm mi-
dentes petljnattm co'iuntes habent. ibid b re confernht ficcata foiia herbx yet/. b
3 5 8,
.

coHumanguftumhabent. ibid. item oleum quod exarbore xochiocotz,oqu*uetl

genitaliaedrumfimu/ vt expirauemnticorhefcere ftt/iat. 36 2,a
dicnntur. laxitati eius medetur herba cacaUzJtn. 3 5o a
1 1 3 ,b :

genua&cubitaeiscontraria. ibid. obftrutlwnes eius aperii herba t/aquequetz.al,

plos denfoshabent* n«j.,b 34ijb
ftran*
 . . 1 hb .

i N D.E-X R E R V M
m
ftranoulalioni iUiiismdeturherba tlaquequetz.al.

cunicuhrum in Hiifianiola.
Vtia, Jpeciei i6i,h i^Algh-vogel cjttalis
w*
auis. * jjj^
Vulnera curmtur cinere exufia penna attU aura\ VVenefitda virgo propter ufiitatem martyno
*$**?* .
. -
436,b
item fi pluma auis co&cacoaubtli admoUeanmn a C*mbderio CaluinifiaXnglocalumnijsimpetaun
ibid.
iatte ttem & refma mnlli arboris. * 9 5 >a S. FVtlgefortis,Regis Portugalliafilia pro caftitatt
arbore nox*lnochez,tli ^fi tundatur^ & in modttm ,

obttnenda precata,barbam acceptt, &mafiVrittm

emplaslri admoueatun / .
3i2>b fufitnmt.345^. vidQ,S.Ltberata.
infecla eancere,&nimis infiammata , fanantur VVilheimus Cambdenvts Calmnisla S.Wenefiedam
fucco fottorum arboris maguey 300,4 virgtnem xalumniatun
4 3 6,b
exterguntur virentibtts foltjs herbayetl mambus
oleo peftintlis emollitis,&cc. $ 5 9,a
recentia tnire conglutinantur perfolia arboris
magueyi 300,0 XaAgua arbor fridica. 5 i-j y \»
herba iterii mimofa . 3 °3 a > etus philyra loco charta vtuntur quidam.ibidi
balfamo arboris boitzMocbith 369,0 Xamocohuyca Indt&regto, cmus mcoia,qmamembru
curamur nucleo r fiuclu gummi ,
& virib arboris excrementorum pmgatiom desltnatts carent, folis
molle. 362, a fiHtluum, fiornm Grherbarum odoribm viumt.
tumores corum tolluntur fimo bubali impojito. 132, b
127, b Xavtd«yioui$rbU prbmncia,in qua ceruoruniamm-
puluere etiam herba cdc<k. \ 04, b ta,vtapudmsboHm^vifuntur. 184,8
- crurum abarceritur folijs arboris ahoehoeti tttjis Xauhxaub pants genta exyuca herba confeclum.
&illitis. $06,<x 368,a
Vulpes Indtca. vide, Atoc. Xauxa Iridiz ciUiiSs. Vide >Saufa.
Vulpesqu&dam,anatcm SiCblemarini rapiens,fufo- Xaxduis^ genui pfittacorumin Htjpaniola. i i6,&
Ctitur. 4i6,b Xajb&pifces e cancrorum ludicorumgenere. 249,a
Vuipes hamu deglutientes quomodofe expediat.4.5 b , in Htjpaniola repiriurimr. ibid.b
in Cretanumquamnafcuntur. 5?2,a Xetz.ayemon Stmon forttffimus & corifiantiffmus
anditumbabmt acerrtmum, Iii,b Chrtslt athletes. j j i }a
geriitalta babent ojfeai 1 1 5,a Xerxes fugandus pr&rrionfiraturpetlepbrem ab equa
caudam villofam babent. 1 1 4,a natum. $ fe
eamque longiiudtne corporiprope parem. ibid. fepu lchrum Beli aperit,& quidihi repererit. 3 9 S,b
tiilos denfos habervL,. ibid . b trucidatun jbid.
raro candtda inuemuntur. 1 5 ,a Xicaltetlgenus pigmentijllini folitumjjialijdefuper
plefumque funt coloris rufii ibid. appofitt colores tenactiis adb&reant» 37 8,b
in Suecta candiddt, funt ibid . Xicotltvejparum genus. 336,a
calido & ficco funt temperameriio. 1 2o,a Xtlomani%rfi> feftum MetficanorHm. 1 44^
.fttnt odorau: ibid. Xtn^aburus Ludouicm Chrislianus Iapori ; iubetur
ganniunt,& bhnde immurmurant. foid b abnegare Chriflum ,autin fiagnum rhontis Vngen
iatrando & vlulando canes tmttantur. ibid. prwipitari. 384,3
funt omniuora. 1 21,a Vltro in laCUm defiluit. ibid.
aues &
galUnas venantun ibid. Xtppe Jepico teuhoa,miniBer idolorum iri tefnplo ma-
notlu pafcuntur. ibid b ximo Mexicano,& eiusmunm.^ I49,a
tnorbus earum alopecia. 1 1 1 ,a Xitomacapolim, [pectes arboris Indidesapolim.^^z
ederint amygdalas amarai , nec fuperbibennt, XtuhqutUtipitz.aboac herba Indica.
3 3 9,b
fi
moriuntun ibid. puluis eius antiqua vlcera fanat. ibid.
fat diu viuuntj. i z 3 ,a foiia contufa & admota velex aqtia refoluta &
±

tnuribus aduerfantur. 1 *4> a illita, dolorem & calorem irigentem puerorum

eis Niliangues,mdum , lupnfque aduerfantun capitum extinguunt. ibid.
ibid. '
•

_
ibid.
* Xiuhtecutliideus ignis apud Mexicarios. 1454
quaaslutia beftias &pifces capianti ^
Xlepapantototi qualts auis. mjsk
waligne afihu fitnt*. ibid.b Xochicacahoatl , Jpecies arboris cataoatl quahuitl.
canem infetlantem cauda hac & illac per ipfius ri-
345. b
clumduclaeludunt. ibid.b Xochicalco, locui in templo maximo Mekicamjic di~
ebferuatum efi,eas,fiigore concretafiumina tranf- tlUs. HJjb
euntes, aure ad glaciem appofita , cbriiettafic Xocbicamotl,fpecies berba camotli. 1 67,b

craffitudtnem glaciei. 1 25 a XochicootiLoquauetlarborprocera India.

,
3 6 2,a
earum caro a nonnullis comeditur. 1 16, fomnum tnductt. ibid.
Vultur aejuaticHt, auu infularum IliffianioU & capitis dolorem e causa fiigida UnaU ibi d
VJoannis. *)*>& humoresdtfcutit. ibid.
etusdefcrtptio. *bid; impitiginibusritedetur. ibid.
Vultures trtenmo vterumferre dicuntur» 9 4>b oleum quod indefitilat fiatrn dtfcntit, ibid.
JiMcoitumafcuh fecundi fiunt. 5>5>b prat\r naturam tnmores dijfipat, ibid.
quomodo conctptant. ibid. concoclionem procurat. ibid.
Vuluam procidentem tn fuum locum resiitmtfuffittts 4/entriculum corroborat. ibid,
arboris tecopalquahmtl* j 6$fi T/tcri aWeUiombm confert, ibid.
 M fe U O R A B I L I V M.
Xochiph/i7Lt/i[cuius lapidts jpecies fiu
3 74^ tumores difcutit. {%{&,
Xochitenacatl,qua/isauis. io8,a 5 b fldtum peiltt.
t jbi&
ahud eius genm^ 2 09 a , im decocltfoltorum pulices interimit, bid,
. . & tertium genus. ibid. Tgualapa. vic\c,Ho//i,
i

%ochitototl quatis auis* 22t,b Tguey proutncia ptfctnas habet

fub terra ih faxts
Xochpa/tapachtti,genus concha in Notta Hisfanta. natura arte fa&asX
3 82 a
Thotcamoti, sfecies herba camotti.
67 ,b
3
Xocoatolii,pultis genus apud Mexicanos,& quomodo
abeis paretur.
T/tac pu/tis genus apud Mexicanos,
& qwmodo ab
3i3 b s eis paretur. ^i^vb
Xoconochtli, fpecies tunartim IndicarHm* b tnteupan , locus faidamin temf/o maximo
3 1 1 :
Mext-
Xocotluet^i feflum Mexicanorum. \45 a cano.
;
I44b
Xo/oit%e-4\ntti,fpeciescanHm Indicarum qui omni Tnti dtcitur Sol ab Ingis Jndi-c.
, 1 V9 .t>
prorftts pilo carcwL. t/h,b Tohuaixochtli,Arbufcula Indtca. $H,b
Xoiomet/,arbor Indica.
fucctts foltorum eius expreflus
$01, b tumores appbfita dtfcutit , maturat j & rumpit*
, &btbitus decem ibid.
vnciarum menfura,vniuerfl corporis dolores ar- ex aqua pota fudorem euocat. ibid.
ticulorum toiltt3 & motitm impedttum reflttuit. aluum cieti ibid^
ibid.
puluiseiusinffierfus medettir v/ceribusinfanabtlt*
Xamoti auis qua/is. 221 b bus. ibid.
eius pennas fndt intexebant fuis veflibus. ibid. fcabtem & lepram to/Ut u ibid 4
XoxougmhoaUti auis ex ardearum genere . 225,3 foUafnxa^xprffoqtiefuccocomeflajsorpusextey-
Xoxouhqui tecpati, fmaragdt genus dUhtms. 374,!? guht&impinguantj. ibid*
fyncopm ipcchrtimpoftta, exiumiribus profdia n
t. tollunt. ibidi
Tollatolli,pu/wgen(ts apftd Mexicanos,& qttomodo
YAcacintU,aHuindica -

t vigitias & cantm gal/i ab eii paretur. 3 24,a

^muians. ii 7 ,a.zii,b fttim extinguit. ibich
e fuhcarum genere videtvn 2ii,a Topicalco yeoacalco , hcus in tempio maximo Mext-*
Tacatecuhttitdolum MeXicanorum\ quodmercato- cano ftc ditlus. -
s

rum
1 4 5 ,b
detts habebatur» t4 5>a Ttecpayoqnetz.diuti , fmaragdi dilutioris genus.
fahuar Ht*acac,fepttmus IngarHm gHttas fangui-
3 374, b
nufleuiffefertur. i 4o b 5 Ttepeyocjocus in tempto maximo MeXicano. 1 4 5 ,b
Tayauhquitototi qualis auis 2 09 ,a Tt/ibayotcam,fmaragdi genus.
Tchcatet/,genm terra candentisl
3 74^
376^ brachio appenfusco/icis doioribm iiiacifjue mede~
febricttantibus mtro fuccefiu ex aqHti am alio potti t**\ ibid.
frtgido dxtur potahdum. ibid. idem pr&flat aUigatm vmbilicoi ibid.
TchuamtsLoz,, qualis kerba\> 2 i ,a tt^matl, arbor lndica vajlx magnitudwis*
3 3 66,
Tetin puiicum in Indtk genus» 2 8 5} a du<z eius funt sjecies.
,
ibidi
Tetl herba Indica, 4
3 58 foiia eius vlceribus opimUntun ibid.
fo/ia eiitsjiccaripermifla^&cinuoluta, obferuatif- Ttz.cuinpatti h&rba Indtca.
349,*
tjue retiquis\qu& ih
textu Operis ahnotantur, pi- femeneiusextingnitvermes vlceribtft qttorumuis
tuitaexpuittoriemmireeuocant. ibid. b animalium ingeneraios. -
ibid;
afihmativelut per miraculumauxiliantur. ibid. carnem fuperexcrefcentem abfumit* i bi d.
toert affeElionibns miri mferunt j & practpue articu/orum do/oresmire fedat. ibidi,
fuffccationtbusi ibidi aquk mixtum t orts vlcera fanat» ibid.
fyncopen fitgant,, ibid» pedtculos necat. ibid.
caput roborarvL,. ibid. dentes firmat ius decoBi sficarum ettts. ibid b .

fomnum inducitnt. ibid. Ttz.ecuiucuani2{j>uaHtffani*fera<, cambus ini-

ventrkulo vtres addmt* ibid. mictffima. 175M
grauedinem curant.
eadem folta virentiamahibus oko
ibid 3
periihtiis emoti
Ttzjti lapis, equofndinouacHlas,enfes,pugiones i &
alta ad fcindsndttm aptainftrumenta parare fole*
iita.Scc cotitpnem iuuant»
3 5 9 >a bant»
373 } fe
appofitajumorestienis dtfcuttuni. ibid. quomodo ea inde conficiantnr* ibid»
dolores a frigore ortos fedant. ibid* Totuualcuachtlt^ auts miri opificij* i 1 4,*
vulnera cancerofa extergunt» ibid. eius defcriptto. ibid.
carnem creant. ibid, Tuca, berba Indica. 3 6 8 ,*
cicatricem obducuht. ibid. Txhunpez,kin,ferpenslttdicus. i84,b'
flagascapiti ihflttfas fanant» ibid. &nocentiffmusi
eft venenattffimus ibid.
concalefaJki fedant dolores dentium* ibid. TyacatecHtltiieupahlocmihtemplo maximo Mexi-
iorumdem puluts infftratus traclufque nanbus,
,
cahorum. i45>^
verbera& Cutufuts generis fupplicta vetat fen- Tyauhtlt herba Indica.
,

3 46^
\p& ibid. fuccHs eius medetur oculorum morbisjtii vei illitut
animum augei. ibid. vei admotus capiti. $ $j,&
'0-ad iolerandos laborei vim fuppeditah
gortex moderate,quantum nucis putamen capiat
ibid. vrinam &
menfes euocat* ibid.
t flatns abfumtt. ibid.
fumpius morbo Galltco egregie auxtliatur. ibid.
"venenaw fagtttarum icltbw mire objiftit. ibid.
ventricu/um & vifcera omnia ob frigus languc~
fcentia confirmat. ibid.
tirticultires dokresfedat. Galorem natura/em vitiatum emcndaU ibid,
Ec© aluum
 1

f N D E X RERVM MEM O R AB ILl VM,

eduHm cohibet. ibid. TX^ehutlotl,fpecteslapidis ytz.tli, '

374,1
puluis etus bibitur ex pottone cacaoatl aduerjus Tz,tuaqua , verw* cornmtt* apud Michoacanenfes
tuffwuj ibid. fndos. 190^
Tytacnanacamefungorum genusm Nouk Htffama.
Z.
Tz,cahoitli, lumbrkorum genus. 1 5 6,b
enixis & nutrtctbus auget Uc. ibid. ZAhinttt , 4p*>* Indicus noftro apro efl ftmills.
Tz,tfuauhtlt,ac/uiUrum egregia ffecies ,digna qu&a i7o,a
RegijsaucuptbusaUtur. 1 1 7,a, b '

foramen m dorfo habet fer quodresjirat. ibid.b

Tzqutepotl, IndU vulpecula. 1 6 z,b quomodo captaptr. ibid.
quomodo ab infequtnttbus fe tueatur. i6$,a ttgwflk p/*?»* aduerfatur. 1 7 1 ,a
cms caro, velftercus eduur contra morbum Gallt- yf cicuretur ,eU placidui. ibid.
cum. ibid. Zamuro0uu e coruino esl genere. 1 4,b
& contra dalores articulorum. ibid. /i&sta £ *£# vefcttur. ibid.
e earne eius conficitur oleum. ibid. f^i mdtficet nefcttur. ibid.
T^tacayotli , fbectes cucurbitarum Indicammu. penna exufta ctnis vetat pilosnafci.
etui ib d

3
IO > a . c*™ eius comefta, morbum Galltcumcurat. ibid.
,

Tz,tacchieomacatlherba radix in pulucrcmredaBa ftcrcm etus prodeft melancholtcis. ibid.

propmatur ijs quiab alto ceciderunt. 3 54,b coretus Sole defccatHm,mtreodorumes~}. ibid.
Tz.tac ctntcutlyteupan, locus templt maximi Mexi- »» altquibus locis occidere eam non licet. ibid.
cant,&cuideferutretvfui. *44> a Zamz,ommtm gigantes d filijs Lot imerfecli. 48 6,a
Tz.tacmacame 3 cermrum genus in Noua Htffantd. ZebracjHaleantmalt&vbinafcatur, < i68,i
184. a equumveloeitatefuperat. \\>id*

Tz.tacmtchin^uale pifcis genus. 1 5 4,b inde Lufttanorum prouerbiw > ZebrA veloctor.
Tz,tacnochtli,§ectes tunarum Indicarum. 3 1 1 ,a ibid.
Tz.tacpatlt herba Indica. ,b incoU eo animali vti ncfciunt. ibid,
355
fuuusradicis eius medetur oculis inftammattontt equorumloco tam bello qttim pace effe pofte^.
laboranttbus. ibid. ibid.
eapms dolores antiquos fanat. ibid. Zeilan infuU nobiliores elephantes altt, 1 9 1 ,b
febres mttigat. ibid. ZeiUni credunt patriam fttam fuiftc paradtfum,
•vrimardoremtemperai. ibid.
ventris dolores fedat. ibid. cutufdam montis iuhnen vocant verticem Aaarm
Tz.taclechalotl} animal fndicum ,Jpecies ftiurortm, ibid.
ibiatunt pediseim ejfe vesligittm. ibid.
Tz. tacpalli arena genus. etiam pcenituife. ibid.
ejl 3 7 8 ,a ibi
id febricitanttbus conducit. ibid. Zenodorus Twchonitidis Punceps latrocimapropter
Tz.tacxihuitlherba Indica. 350,b • iucrum fouet. 480,0
radices eity tufa,, & appUcau trium drachmat um eadem prouincia ei ab Qtfauiano Augufto adtmi-
pondcre, vrwam mtre euocant* ibid. tur. ibid.

tpota,etHi extergunt meatus. ibid. Zefhalui venatione deUSUbatur. $> *

xolicu fubueniunt. ibid. Ztbethm apud Htffanos &
"Baleares nafcituf.9i>*
i bid.
facieimaculas cmundant. jbid. Zobella apud Septemtrwnales gignitur.
fcabiemomnemcurant. ibid. Zoophy ta qua jint. 1 o 1 ,a

febreseuocatp fudoretollunt». ibid. Ztic*yotU % sjecies cncurbitMHm Indicarum. 309,«;

/fom* difcutmnt. ibid. Zut^a qualts mfuU. 4°3» a •
.

tumores pr&ternaturamdifcutiunt. yyi,z Zuruchec, metallum plumbeum, cuiut nfus apud

T&aI, fiue fai Indicum. 3 77>a lndos. $7$^
omnia etusgmera in Noua Htsfiani^ reperiuntun Zu%tm,tdemeftqtiodvk\tobvikl. 486,a
ibido y habttauerunt ohm m Ham-i> ibid.

APP.RO-
 APPROBATiO.
^E commiffione Domini D.Ioannis de Velafco 8c Ace-
uedo in hac Philippica Curia Vicarij generalis ,&in Ec-
clefia Ronceuall^nfi Prioris ele&i, &o Librum hunc de Hi-
ftoria naturali a perdoito Patre loanne Euiebio Nierember-
gio e Sqcietate v compofitum, attentione qua potui per~
IEs
legi ; plenum magnorum mirabilium , Conditon mtum pof
fibilium, inueni : ineoquenihilcoatraifidei veritatem reperi;
quin niulta admiratione digna notaui, ( fit-fides apud Au-
£tores.) Pofllint ergo typis mandari , & Au£tor iufte latirea-
ri , vt arcanorum natimt diligens inueftigator. Sic lentio, iti

hocCoenobio Matritenfi Ordinis B.Mari^ de Mercede,die

decima o£taua menfis Februarij, anni Domini millefimi fex-
centefimi trigefimi fecundi.

Vr-Jomnes dt\Cftmfo Redmddy Rid*

SVMMA PRIVILEGII REGII.

|HiLiPPVS IV. Hifpaniarum & Indiarum Rex Catholi-
cus, ac Potentiflimus Belgarum &BurgundionumPrin-
ceps,DipIpmate fuo ianxit, nequis Idmnti EufebijNieremher-
gij e '
SocietMe Iesv Hitforwm NatM& pneter Balthafaris Mo-
reti voluntatem vllo modo intra itouennium imprimat 5 aut
alibi terrarumimpreflam irt Inferioris Germanix ditionesim-

portet , venalemve habeat. Qui, fecus faxit \ confifcatione

Librorum &c alia graui poena mul&abitur , vti latius patet in
iitterisdatisBruxella? xxiil Augufti M. DC. xxxin.

Signat»

BteenhmjcUo

Eee 2 SVM-;
 ' ERD 1 nand it Diuina fauen te clementia ele&i Rorpa-
i

norum Impefatoris femper Augufti Diplomate cautum

eft/nequisjntra Romam Imperij & Regnorum ac Dominib-
rum fiiormri hereditariorum fines y Societatis Ie-s v Patrum
Opera confenfum eorumdem Patrum
citra Au&orum &
defuper -obtentum imprimere , recudere , vel alibi recufain-
ferreaut vendere prafumat Qiiifecus faxit, pmerLibrorum
omnium confifcatipnem, vigintimarcharum auri puri poena
mul&abitur, vtilatius patet ex Diplomate dato Vienna? die
;
i'v. Augufti, M. DC. XXVI.

. Signat.

Ferdinandvs,
; FetrmHemicm^Strdendorff.

Ad mandatum Sac Casf.Maieftatis proprium.

Hermmnm a Queifenbergk

FACVETAS R.P. PROVINCIALIS SOG IESV

PROVINCIA FLANDRO-BELGICA.
Go'idfrafcriptus Societ&tis Te s v per Flandro-Belgicam
fFroufricialis j
fa£taahadmodum Reue-
propoteftate milii
rendoPatreMutio Vitellefco Sccietatis nofte Prapofito Ge-
rieraliy concedo Balthafari Moreto vt iuxta Priuilegium Qefa-
,

reumSocietatinoftraconcefium, P. loannis Eufebij Nierem-

bergij Hiftoriam Naturse cudere ac rccudere foluspoffit. In
cuius fidemhasmanu propria fubfcriptas 5 & officij mei
rei fi-

gillo munitas,dedi Antuerpiae m. Aprilis, m.dc. xxxv._

Fredricm Taflis.
 ANTV 11 P I &>

EX OFIFICINA HANTINIANA
BALTHASARIS MORETI.
M. D C. X X XV.
 SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES

3 ^Dflfl DDElEDbE ^
crlsrb fQH41.N72
loannis Evsebii Nierembergii ... Histori