Verslag jaarlijkse InZicht ontmoetingsdag Februari 2016

InZicht: implementeren in de praktijk

Bijna 100 onderzoekers, zorgprofessionals en mensen met een visuele

beperking wisselden tijdens de jaarlijkse InZicht ontmoetingsdag
ideeën uit, om kennis uit wetenschappelijk onderzoek te kunnen
toepassen in de dagelijkse praktijk.
Op 18 februari 2016 vond de jaarlijkse InZicht ontmoetingsdag plaats bij Bartiméus in Ermelo. Het thema was
‘Implementatie’. In deze publicatie vind je opgedane ervaringen in 9 implementatieprojecten en tips die jou
kunnen helpen bij implementatie.

Opening door dagvoorzitter Sabina Kef

Dagvoorzitter Sabina Kef introduceerde het thema van de dag en vroeg zich af: 'Hoe zorgen we dat kennis die
we door wetenschappelijk onderzoek verwerven daadwerkelijk gebruikt wordt in de praktijk?'. Zij onderstreepte
het belang van onderzoek, voor mensen met een visuele beperking èn voor organisaties die daarmee hun
diensten en ondersteuning kunnen verbeteren. Maar zij concludeerde ook dat toepassing in de praktijk niet
vanzelf gaat.

Zoals u wellicht weet ben ik vanaf 1994 gestart met een grote, nog steeds lopende longitudinale studie, naar
psychosociale ontwikkeling en sociale participatie in de adolescentie en jongvolwassenheid van mensen met
een visuele beperking. In 2006 organiseerden we 5 regionale seminars om de uitkomsten van ons onderzoek te
bespreken en over te dragen aan de praktijk. Er waren verschillende presentatoren: jongeren zelf, de
onderzoekers, professionals van instellingen en er was een kennismarkt. Super geslaagde bijeenkomsten, maar
toch is het ook daarna niet zo dat de wijze van dienstverlening en revalidatie voor jongeren en jongvolwassenen
veel vernieuwingen kende. Daarom hebben we in 2015 opnieuw een expertmeeting georganiseerd met al die
partijen, om tot nog concretere actiepunten te komen.

Samenwerken is belangrijk, noodzakelijk. Maar er komt daarnaast nog wel wat meer bij implementatie van
onderzoekskennis kijken. Daarover hebben we tijdens deze ontmoetingsdag ervaringen uitgewisseld.

Langlopende longitudinale studie, naar psychosociale ontwikkeling en sociale participatie in de adolescentie

en jongvolwassenheid van mensen met een visuele beperking (website VU)
(https://helios.psy.vu.nl/verderkijken/)
Plenaire presentaties
Wat is implementeren en hoe zorg je dat onderzoeksresultaten hun weg vinden in de praktijk? Marleen
Wilschut, zelfstandig adviseur I-generator en Eric Velleman en technisch directeur stichting Accessibility,
expertisecentrum voor toegankelijke ICT vertelden als ‘ervaringsdeskundigen’ over hun eigen ervaringen en
gaven tips.

'Men wil wel veranderen, maar niet veranderd worden'

Marleen Wilschut: Wegwijs in implementeren

Marleen Wilschut, zelfstandig adviseur I-generator vroeg het publiek in één woord aan te geven wat
implementeren is. ‘Doen’, klonk het meest luide antwoord. Maar ook reflecteren, inspireren en transpireren.
Marleen gaf de mogelijke routes voor implementatie en schetste de verschillende fasen van implementeren.
Implementeren vraagt vaak om een planmatig of procesmatig aanpak. ‘Zie het als een reis’, adviseerde
Marleen. Onderzoek voor je begint aan deze reis om welk soort innovatie het gaat, wie er betrokken zijn en hoe
de context is waarin geïmplementeerd wordt. Implementatie is zeker een uitdaging. Van onderzoek naar praktijk
kan wel 17 (!) jaar duren.

Tips bij het implementeren

Kijk wat nodig is, luister - aandacht doet groeien -, differentieer en werk met kleine stapjes.

Presentatie Marleen Wilschut

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Presentatie_Marleen_Wilschut_-
_Wegwijs_in_implementeren.pdf)

'Technici willen altijd meer, altijd anders'

Eric Velleman: Help, mijn innovatie gaat ervandoor

Eric Velleman, technisch directeur stichting Accessibility, expertisecentrum voor toegankelijke ICT, vertelde
levendig over het ontwikkelen en vermarkten van innovaties: in dit geval een zelfdenkende rollator met
handvatten en wielen vol technologie.

Eric: 'Je kunt ervan uitgaan dat een dergelijk project pi (3,14) x zoveel tijd en geld kost dan begroot.' Daarnaast
kan de producent andere gebruikers voor ogen hebben dan de ontwikkelaars van het product. De bedoeling
was namelijk een rollator voor mensen met een visuele beperking die zelf obstakels herkent. Een navigatie
hulpmiddel dus. De uitkomst is een rollator die afremt bij heuvel af en extra power geeft bij heuvel op. Hier bleek
veel vraag naar vanuit een andere hoek: senioren in Spanje.

Tip
Daarom is zijn belangrijkste tip: als je een product ontwikkelt dat je later wil vermarkten, betrek deze marktpartij
dan vanaf de start van de ontwikkeling bij je project.

Presentatie Eric Velleman

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Presentatie_Eric_Velleman.pdf)

Sfeerimpressie
Koffie, statafels, etagères met lekkers, groepjes mensen, een ontspannen sfeer bij de start van de
ontmoetingsdag InZicht. Voor deelnemers was er een breed programma: plenaire presentaties van 2
implementatie experts, 23 posterpresentaties en 9 workshops. Veel onderwerpen passeerden de revue: van
computertrainingen tot stress bij ouders van kinderen met een visuele beperking.
Deelnemers hebben de Ontmoetingsdag samengevat beoordeeld met een 8
 Sabina Kef: 'De dag is bedoeld om kennis uit te wisselen en om jonge
onderzoekers te laten kennismaken met het veld. Alles om te laten zien wat
er allemaal al gebeurt rond mensen met een visuele beperking'

Lees het complete sfeerverslag

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Sfeerverslag_InZicht_Ontmoetingsdag.pdf)

Ervaringen met implementatie: 9 workshops

9 Workshops en bijna 100 onderzoekers, zorgprofessionals (Visio en Bartiméus) en mensen met een beperking
die met elkaar ideeën uitwisselden. Over de manier waarop kennis en resultaten uit onderzoek hun weg kunnen
vinden op de werkvloer en over kansen, effecten en opbrengsten. Kortom over de uitdagingen van
implementatie.

Lees hoe anderen implementatie aanpakken: bekijk de workshopsamenvattingen, de presentaties en de tips

voor implementatie.

Elke workshop volgde hetzelfde patroon: een korte presentatie van het product/de kennis die werd/wordt
geïmplementeerd, uitleg over de gekozen implementatieaanpak, toelichting op behaalde
implementatieresultaten en uitwisseling van tips & ervaringen met implementatie. En in elke workshop pasten
de deelnemers het model 'Gedoe: managing complex changes' van Knoster, Villa & Thousand (2000) toe. Een
hulpmiddel voor projectleiders om te zoeken naar mogelijke knelpunten voor implementatie (gedoe) en een
passende oplossing.

Lees meer over het model (#)

Het model beschrijft 5 aspecten die bepalend zijn voor het succes van een implementatie traject
(verandering):

1. visie
2. vaardigheden
3. drijfveer
4. middelen
5. plan van aanpak

Als aan al deze 5 aspecten wordt voldaan, zou dit moeten leiden tot succesvolle verandering. Als
een of meerdere aspecten ontbreken, leidt dit tot gedoe, bijvoorbeeld:

1. Als een visie op de verandering ontbreekt, dan leidt dit tot verwarring. Medewerkers kunnen
zich dan geen goed beeld vormen waartoe de verandering moet leiden met welk
resultaat/voordeel voor de cliënt. De verandering komt niet goed op gang.
2. Als vaardigheden bij medewerkers ontbreken, dan ontstaat onzekerheid. Medewerkers
weten niet goed hoe ze de interventie/kennis (verandering) in het dagelijks werk moeten
toepassen.
3. Ontbreekt het aan een drijfveer, dan ontstaat er weerstand. Medewerkers zijn dan
onvoldoende gemotiveerd, zien het voordeel van de verandering niet voldoende in.
4. Zijn er onvoldoende middelen beschikbaar (zoals menskracht, tijd, materialen), dan leidt dit
tot frustratie. Medewerkers willen dan wel veranderen, maar ondervinden allerlei praktische
hobbels. Implementatie stagneert dan.
5. Ontbreekt een plan van aanpak, dan leidt dit tot een valse start. Medewerkers willen dan wel
veranderen, maar kiezen elk hun eigen pad. Iedereen doet wat hij het beste vindt, maar er
vindt geen afstemming plaats. Een implementatie verzandt dan op termijn.

model 'Gedoe: managing complex changes' van Knoster, Villa & Thousand
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_model_model_Gedoe__managing_complex_changes_van_Knoster_ea.pdf)

Workshop 1: Geluid in Zicht

Spreker: Kirsten van den Bosch (Rijksuniversiteit Groningen)

Geluid in onze leefomgeving levert een schat aan informatie en heeft sterke invloed op ons gevoel en gedrag.
Dat geldt ook, en misschien zelfs meer, voor mensen met ernstige verstandelijke en visuele beperkingen. Een
belangrijke 1e stap naar betere auditieve leefomgevingen is het vergroten van het bewustzijn over hoorbare
veiligheid.

Samenvatting workshop Geluid in Zicht

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_1_Geluid_InZicht.pdf)
Presentatie workshop Geluid in Zicht
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_1_-
_Ontmoetingsdag_2016_van_den_Bosch.pdf)

Workshop 2: Implementatie van een serieus game

Wat is effectiever: een mail, een brief thuis of juist een verzoek van een
manager/teamleider?
Sprekers: Paula Sterkenburg (Bartiméus en Vrije Universiteit Amsterdam) en Mirjam Wouda (Ons Tweede
Thuis)
 Wil je goede zorg verlenen, ga dan eens in andermans schoenen staan! Uit wetenschappelijk onderzoek over
gehechtheid blijkt dat de sensitiviteit en responsiviteit van de opvoeder bepalend is voor ontwikkeling en welzijn
van het kind. Hierin blijven investeren blijft noodzakelijk, omdat de mate van sensitiviteit en empathie kan toe-
èn afnemen in de tijd (Hastings, 2013).

Samenvatting workshop Implementeren van een serieus game

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_workshop_2_-_Serious_Gaming.pdf)
Presentatie workshop Implementeren van een serieus game
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_2_-
_Inzicht_EMPA_2016_Handout_sterkenburg.pdf)

Workshop 3: Vervolgstappen voor het onderzoek DiaNAH

Vervolgstappen voor het onderzoek Diagnostiek en Revalidatie van visuele

stoornissen na niet-aangeboren hersenletsel (DiaNAH). Een case-control
studie.
Spreker: Joost Heutink (Rijksuniversiteit Groningen: Klinische en Ontwikkelingspsychologie en Koninklijke Visio)

De meerderheid van de patiënten met visuele stoornissen als gevolg van hersenletsel na de geboorte, vertoont
nonspecifieke visuele klachten (nvask), zoals ‘wazig zien, lichthinder en veranderde lichtbehoefte. Er is weinig
bekend over de oorzaken van deze problemen, wat consequenties heeft voor de behandeling van de klachten.

Samenvatting workshop Vervolgstappen voor het onderzoek DiaNAH

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_3_DiaNAH.pdf)
Presentatie workshop Vervolgstappen voor het onderzoek DiaNAH
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_3_-
_2016.02.18.Inzicht_Workshop_Joost_Heutink.pdf)

Workshop 4: Veilig op een scootmobiel

Sprekers: Christina Cordes (Koninklijke Visio & Bartimeus) en Bart Melis-Dankers (Rijksuniversiteit Groningen)

Is scootmobielgebruik door ouderen wel veilig als je naast slecht ter been ook slechtziend bent? De conclusie
na onderzoek in het project Mobility4All is: dat gaat over het algemeen best goed. Slechtziende mensen
presteren wel duidelijk slechter dan hun normaalziende leeftijdsgenoten, maar in het algemeen scoren zij nog
voldoende. Bij zeer lage gezichtsscherpte (<0,16) en bij een beperkt perifeer gezichtsveld is wel extra aandacht
vereist. Knelpunten zijn vooral het juiste kijkgedrag en het zelfvertrouwen.

Samenvatting workshop Veilig op een scootmobiel

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_4_Veilig_op_een_scootmobiel.pdf)
Presentatie workshop Veilig op een scootmobiel
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_4_-
_2016.InZicht.presentatie.Cordes_Melis.M4A.160218.pdf)

Workshop 5: Implementatie Inzicht Hemianopsie training

Spreker: Rachel van Vliet (Koninklijke Visio)

Ongeveer 20-30% van alle mensen die hersenletsel oplopen, krijgen te kampen met visuele problematiek,
veelal homonieme gezichtsvelduitval (rechtszijdige of linkszijdige gezichtsuitval van beide ogen). Deze uitval
geeft problemen bij oriëntatie en hindert in de dagelijkse mobiliteit. Aan cliënten worden verschillende type
trainingen aangeboden, die tot voor kort niet systematisch onderzocht waren op effectiviteit. Gerda de Haan
heeft hiernaar onderzoek gedaan, wat resulteerde in een evidence based training, de compensatoire
kijktraining: Inzicht Hemianopsie (IH-training).

Samenvatting workshop Implementatie Inzicht Hemianopsie training

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_5_IH_training.pdf)
Presentatie workshop Implementatie Inzicht Hemianopsie training
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_5-
_Implementatie_IH_training_inzicht_2016.pdf)

Workshop 6: Implementatie OASID

Observatie van autisme bij mensen met visuele en  verstandelijke

Beperkingen
Sprekers: Gitta de Vaan & Mathijs Vervloed (Radboud Universiteit Nijmegen)

Mensen met een verstandelijke en visuele beperking laten veel gedrag zien dat mensen met een Autisme
Spectrum Stoornis (ASS) ook laten zien. Daarnaast zijn er nog geen valide diagnostische instrumenten om ASS
vast te stellen bij deze doelgroep. Het onderzoek richtte zich op de ontwikkeling van een instrument dat kan
helpen in de diagnostiek van ASS bij mensen met een verstandelijke en visuele beperking. Dit instrument heet
OASID (Observation of Autism in people with Sensory and Intellectual Disabilities).

Samenvatting workshop Implementatie OASID

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_6_OASID.pdf)
Presentatie workshop Implementatie OASID
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_6--_18-02-2016_Gitta_de_Vaan_-
_Mathijs_Vervloed.pdf)

Workshop 7: Shared space, geen piece of (space) cake

Spreker: Hanneke van der Velde (Koninklijke Visio)

Shared Space is een concept voor inrichting en gebruik van de openbare ruimte. In een Shared Space gebied
ontbreekt vaak een traditionele indeling in rijbanen, fietspaden en trottoirs. Ook zijn er geen stoplichten en
zebrapaden meer. Voetgangers, fietsers en gemotoriseerd verkeer moeten rekening houden met elkaar. Uit
onderzoek van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en Koninklijke Visio blijkt dat Shared
Space gebieden niet goed toegankelijk zijn voor mensen met een visuele beperking. Door het ontbreken van
bijvoorbeeld trottoirbanden en oversteekplaatsen kunnen zij problemen ondervinden met oriënteren, met het
aanleren van een veilige en vertrouwde route en voelen zij zich minder op hun gemak.

Samenvatting workshop Shared space, geen piece of (space) cake

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_7_Shared_Spaces.pdf)
Presentatie workshop Shared space, geen piece of (space) cake
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_7_-_shared_space.pdf)
Workshop 8: Implementatie van de crowdingtraining: een multidisciplinaire uitdaging

Sprekers: Bianca Huurneman (postdoctoraal onderzoeker Donders Instituut), Jan Jaap Slobbe
(kenniscoördinator Bartiméus) en Rachel van Vliet (programmaregisseur Koninklijke Visio)

Kinderen met een enkelvoudige visuele beperking hebben vaker last van crowding dan goedziende
leeftijdsgenoten. Crowding verwijst naar het verminderde vermogen om een object te herkennen wanneer het
omringd is door andere objecten. De crowdingtraining is ontwikkeld vanuit promotieonderzoek. Er was nog
niets. De training bleek effectief en wordt nu geïmplementeerd. De crowdingtraining verbetert de nabijvisus en
zorgt voor een afname van crowding.

Samenvatting workshop Implementatie van de crowdingtraining

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_8__Crowdingtraining.pdf)
Presentatie workshop Implementatie van de crowdingtraining
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_8_-
_ZonMw_180216_presentatie_Bianca_Huurneman.pdf)

Workshop 9: De rollator brengt je vandaag thuis (ASSAM project)

Spreker: Eric Velleman (Stichting Bartiméus Accessibility)

ASSAM is een 3 jaar durend project met 10 partners. ASSAM richt zich op het ondersteunen van ouderen met
afnemende fysieke en cognitieve mogelijkheden. Dit gebeurt door het ontwikkelen van modulaire navigatie
ondersteuning voor verschillende producten, zoals een rollator, rolstoel en driewieler.
Gekeken wordt ook naar een naadloze overgang tussen binnen- en buitenruimten, zoals bij wooncomplexen en
winkelcentra. Dit maakt langduriger mobiliteit en autonomie mogelijk.

Samenvatting workshop De rollator brengt je vandaag thuis (ASSAM project)

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Verslag_Workshop_9_Rollator.pdf)
Presentatie workshop De rollator brengt je vandaag thuis (ASSAM project)
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_workshop_9_-
_20160218_Inzicht_EricVelleman_presentatie.pdf)

Reactie van een deelnemer: 'Ik zie heel interessante workshops. Over
onderwerpen waar wij ook mee bezig zijn, maar op een andere manier.'

Implementatietips uit de workshops:

Implementeren moet je leren, wees geduldig, begin klein en houd het dichtbij.
Deel ervaringen en successen!
Betrek de praktijk (gebruikers van kennis) vanaf het begin bij je onderzoeksproject.
Zorg dat de implementatie antwoord geeft op een vraag uit de praktijk.
Maak een plan van aanpak voor de implementatie.
Kondig de implementatie activiteiten van tevoren goed aan.
Zorg voor goede communicatie tussen alle betrokkenen bij de implementatie.
Betrek managers in vroeg stadium bij de implementatie.
Zorg samen voor goede randvoorwaarden voor implementatie, zoals voldoende menskracht en
middelen.
Blijf het implementatie proces monitoren en koppel resultaten regelmatig terug.

23 posterpresentaties
12 mensen op een rij, die om de beurt 1 minuut lang hun poster presenteren. Ze promoten hun onderzoek en
nodigen de aanwezigen uit om in de pauze een kijkje te komen nemen. Ze houden zich goed aan hun tijd. En
nóg eens 11 onderwerpen passeren de revue; van energie managen in je werk en geluid in zicht tot de DiaNAH-
testbatterij.

Posterpresentatoren

Reactie uit het sfeerverslag: 'Ik had hier wel over gehoord, maar het
enthousiasme waarmee jij erover spreekt, is aanstekelijk. Ik heb hier zeker
iets aan voor het rapport dat ik schrijf.’

Posters InZicht Ontmoetingsdag 2016

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Posters_Ontmoetingsdag_InZicht.pdf)

Toegift: hoe werkt implementatie bij Bartiméus en Koninklijke

Visio?
Zowel bij Bartiméus als Koninklijke Visio is de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met implementatie van
kennis. Het betreft zowel kennis uit wetenschappelijk onderzoek, als kennis uit andere bronnen, zoals
richtlijnen, protocollen of interventies.

Voor toepassing in de organisatie blijkt een planmatige aanpak nodig èn een lange adem. Voor implementatie
lijkt het realiseren van een netwerk van mensen, waarlangs kennis zich kan verspreiden een essentiële factor.
Lees meer over de implementatie ervaringen van Bartiméus in 3 artikelen.

Artikel 'Twee jaar implementatie in beeld. Een mooie oogst.'

(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Artikel_1_2_jaar_implementatie_in_beeld.pdf)
Artikel 'Kijk, zo kan het ook'
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Artikel_2_Bartimeus_implementatie_-
_Kijk_zo_kan_het_ook.pdf)
Artikel 'Stap voor stap implementeren van kennis. 10 projecten in 1 jaar'
(/fileadmin/publicaties.zonmw.nl/documenten/InZicht/2016_Artikel_3_Bartimeus_implementatie_-
_Stap_voor_stap.pdf)

Samenwerkingspartners

De InZicht Ontmoetingsdag 2016 is georganiseerd in samenwerking met:

ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek en stimuleert het gebruik van de
ontwikkelde kennis - om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het ministerie van VWS en
NWO.

Colofon Redactie Inesz van Benten (ZonMw), Els van Gessele (ZonMw), Marion Keizer (Vilans) en Wendy Steentjes (ZonMw), met bijdrage
van Iris Stekelenburg-van Halem (zelfstandige, ABC Redactie), Fotografie Willem Jan Ritman.

Meer informatie
ZonMw-programma InZicht (https://www.zonmw.nl/nl/programma-opslag/inzicht/)
Informatie over implementatie op de ZonMw-website (https://www.zonmw.nl/nl/thema-opslag/implementatie/)
Informatie over implementatie op de NJI-website (http://www.nji.nl/implementatie)
Vindplaats Verbeteren doe je zo (Kennisplein Zorg voor Beter) (http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/Vindplaats-Verbeteren-doe-
je-zo.html)