Professional Documents
Culture Documents
Olasılık
Olasılık
0
İÇİNDEKİLER
1.KAVRAMLAR
1.1. Rassal Deney, Örneklem Uzayı ve Olay
1.2. Olayların Biçimlenmesi
1.3. Olasılık Tanımı
2.PERMÜTASYON VE KOMBİNASYON
2.1.Permütasyon
2.1.1. Sıralı Permütasyon
2.1.2. Dairesel Permütasyon
2.1.3. Tekrarlı Permütasyon
2.2. Kombinasyon
2.3. Olasılık Kuralları
2.3.1. Olasılıkların Toplanması
2.3.2. Olasılıkların Çarpımı
2.3.3. Olasılıların Şartlı İhtimalleri
3.İKİ SONUÇLU OLAYLARDA OLASILIKLAR
4. ŞARTLI OLASILIKLARDA ÇARPIM KURALI
5. TOPLAM OLASILIK KURALI
6. BAYES TEOREMİ
HEDEFLER
Olasılıkla ilgili kavramların açıklanması, olasılık kurallarının örnek
olaylarla açıklanması
Permütasyon ve kombinasyonun kullanım yerleri ve hesaplanması
1
1. KAVRAMLAR
İstatistik biliminin önemli bir alanı olan olasılık kavramı, araştırılan herhangi bir olayın
meydana gelme şansını ölçmemize yardımcı olmaktadır ve istatiksel öngörülerin
(tahminlerin) temelini oluşturmaktadır. İnsanların yaşamlarında sık sık belirsizliklerle
karşılaşmaktadırlar. Çiftçi için hava durumu, firma için gelecek yılın satışları,
uygulanan farklı tedavi yöntemlerinin başarılı olup olmayacağı v.b. belirsizliğe örnek
olarak verilebilir. Olasılık belirsizlik altında daha doğru kararlar almaya yardımcı
olacağından bir çok alanda kullanılmakta ve faydalı olmaktadır. Olasılık konusunu ve
hesaplamasının daha iyi anlaşılabilmesi için bazı olasılıkla ilğili temel kavramların iyi
anlaşılmasında fayda vardır.
ÖRNEK: İki madeni para aynı anda atıldığında ikisininde tura gelmesi istenmektedir.
RASTGELE DENEY: İki madeni paranın aynı anda atılması.
S = {(yazı, yazı), (yazı, tura), (tura, yazı), (tura, tura)}
E = {(tura,tura)}
ÖRNEK: Üretilen üç tane televizyondan en az iki tanesinin kusursuz olması
istenmektedir. K= kusurlu, N=kusursuz.
2
RASTGELE DENEY: Üretilen üç tane televizyonun kusurlu olup olmaması.
S = {(KKK), (KKN), (KNK), (NKK), (KNN),(NKN),(NNK),(NNN)}
E = {(KNN),(NKN),(NNK),(NNN)}
ÖRNEK:Atılan bir zarın tek olayına A ve 4’ten küçün gelme olayına B olayı dersek.
S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
A = [1, 3, 5] ve B= [1, 2, 3]
= [2, 4, 6] ve [4, 5, 6]
A B = [1, 2, 3, 5]
A∩ B = [1, 3]
3
1.3. Olasılık Tanımı
Rassal bir deneme yapıldığında sonucu önceden belli olmayan durumlarda bir olayın
gerçekleşebilirliğinin sayısal olarak ifade edilmesine “OLASILIK” denir. Diğer bir
ifadeyle rassal denemede bir olayın hanği sıklıkla gerçekleşeceğinin bir sayı ile
ülçülmesidir. Olasılık 0 ile 1 aralığında bir ölçekle ölçülür. 1 olasılığı olayın kesin
olarak gerçekleşeceğini ifade ederken, 0 olasılığı olayın gerçekleşmesinin
imkansızlığını ifade eder. Bunlar iki uç değerlerdir.
Olasılığın uyması gereken üç önemli kural vardır. A bir olayı, P(A) olayın gerçekleşme
olasılığını ve Oi temel sonuçları göstermektedir.
1. 0 ≤ P(A) ≤ 1, A olayının gerçekleşme olasılığı 0 ile 1 arasındadır.
2. P(A) = , Deneme (N) sonsuza giderken NA / N oranı P(A)’ya ve Ni /N
oranıda ’ye yaklaşır.
3. P(S) = 1, Olayın sonucu örneklem uzayı içinde olacaktır.
4
ÖRNEK: Atılan bir zarın 3 çıkma olasılığı nedir?
P(A) =
ÖRNEK: 10 tanesi hatalı olan 500 SEDAŞ faturasından seçilen bir tanesinin hatalı
çıkma olasılığı nedir?
P(A) =
2. PERMÜTASYON VE KOMBİNASYON
2.1.1. Sıralı Permütasyon : n elemanlı bir A kümesinin seçilen k tane elemanının kaç
farklı şekilde olabileceğinin hesaplamsında kullanılır. Formülü aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK : 1, 2, 3, 4, 5 sayılarından seçilecek olan iki sayı kaç farklı şekilde sıralanabilir
?
5
ÖRNEK : 5 kişi 4 kişilik bir koltuğa kaç farklı şekilde oturabilir ?
Pn = (n-1)!
ÖRNEK : 2 kadın 3 erkekten oluşan bir grup 5 kişilik yuvarlak bir masada kaç farklı
şekilde oturabilir ?
ÖRNEK : 2 kadın 3 erkekten oluşan bir grup erkekler bir arada olmak üzere 5 kişilik
yuvarlak bir masada kaç farklı şekilde oturabilir ?
n1, n2….nxPn =
6
ÖRNEK: 244222 sayısındaki rakamların yeri değiştirilerek 5 rakamlı kaç farklı sayı
türetilebilir?
ÖRNEK : 10 kişilik bir aday kadrodan 5 kişilik basketbol takımı kaç farklı şekilde
seçilebilir?
2.3.Olasılık Kuralları
Bazen olasılık olayları bileşim, arakesit yada şartlı olabilir. Bu başlık altında bu
olasıkların hesaplanması incelenecektir.
A ve B gibi iki olay bir deneyde aynı anda meydana gelemiyorsa yani
bağdaşmaz olaylarsa bu iki olaydan en az birinin gerçekleşme olasılığı:
P (A∪B) = P(A) + P(B)= + bulunur. Dikkat edilirse atılan bir zarın aynı anda
2 ve 4 gelme olasılığı yoktur. Burada kullanılan veya sözcüğü bize ipucu vermektedir.
A ve B gibi iki olay bir deneyde aynı anda meydana gelebiliyorsa yani
7
bağdaşır olaylarsa bu iki olaydan en az birinin gerçekleşme olasılığı:
P (A∪B) = P(A) + P(B) – P(A∩B) = 0.5 + 0.8 – 0.4 = 0.9 bulunur. Dikkat iki olayında
yani öğrencinin her iki derstende geçme olasılığı vardır.
Bir deneyde aynı anda birden çok olay meydana gelebiliyorsa bunlara bağımsız olaylar
denir ve bu olayların aynı anda meydana gelme olasılığı:
ÖRNEK : İki zar aynı anda atıldığında ikisininde 3 gelme olasılığı nedir?
ÖRNEK : İki zar aynı anda atıldığında ikisininde 3 veya ikisininde 2 gelme olasılığı
nedir?
P (A∩B veya C∩D) = P(A) * P(B) + P(C) * P(D)
Bu örnekte ilk olarak aynı anda atılan iki zarın ikisininde 3 ve 2 gelme olasıkları
bulunur. İkinci aşamada bu olasılıklar toplanır.
8
ÖRNEK: Şampiyonlar liginde bulunan A, B, C ve D grubunun 1. Ve 2.’leri bir üst tura
çıkmışlardır. Çeyrek finalde grup 1.’leri ile 2.’leri karşılaşacaklardır. Grup 1.’lerinin
galip gelme olasılığı % 60 ve grup 2.’lerinin galip gelme şansı % 40’tır.
Oynanan 4 maçta da grup 2.’lerinin galip gelme olasılığı nedir?
P(A1∩B1∩C1∩D1) = 0.4*0.4*0.4*0.4 = 0.0256 olarak bulunur.
En az bir tane 1.’nin galip gelme olasılığı nedir?
P(en az bir 1.’nin galip gelmesi) = 1- P(A1∩B1∩C1∩D1) = 1 - 0.0256 = 0.9744 olarak
bulunur.
P (A\ B) =
P (A\ B) =
olarak bulunur.
P (B\ A) =
olarak bulunur.
Örnek : Bir sınıftaki öğrencilerin 0,35’inin sadece istatistik dersinden, %25’inin ise
hem istatistik hem de matematik dersinden başarılı olduklarını varsayalım. Rasgele
9
seçilen bir öğrenci istatistik dersinde başarılı ise bu öğrencinin matematik dersinde de
başarılı olma olasılığı nedir?
Çözüm: E1 = istatistikten başarılı olması olayı
0, 25
P( E2 | E1 ) = = 0,714
0,35
Örnek : 120 kişilik bir sınıfta erkek öğrenciden 50 kız 70 erkek öğrenci mevcuttur.
Bunlardan 10 tanesinin adı Ahmet’tir. Bu sınıftan kura ile listeden gözü kapalı çekilen
bir öğrencinin erkek ve isminin Ahmet olması olasılığı nedir?
Çözüm:
Bu sınıftan kura ile listeden gözü kapalı çekilen bir öğrencinin erkek ve isminin Ahmet
olması olasılığı nedir bize şartlı olasılığı verir. Çünkü ismi kuradan çıkan öğrencinin
erkek olmasına bağlı olarak isminin Ahmet olması aranmaktadır.
70
P(Erkek) = P( E1 ) =
120
10
P(Ahmet) = P( E2 ) =
70
Kurada çıkan öğrencinin erkek olması ( E2 ) halinde bunun Ahmet isminde bir öğrenci
olması ( E1 ) ihtimali P(Ahmet/Erkek) = P( E2 / E1 ) şeklinde gösterilir.
10 70
P( E1 E2 ) 70 120
P( E2 / E1 ) = = =0,1428
P( E1 ) 70
120
Örnek : 3 çocuklu bir ailede, ikiden az kız çocuğu olma olasılığı G olsun. Buna göre
bütün çocukların aynı cinsiyete sahip olma olasılığı (H) nedir?
Çözüm: Burada G ortaya çıktıktan sonra H nasıl oluşacaktır. Bu şartlı olasılık olarak
nitelendirilir. H’nin G’ye bağlı şartlı olasılığı ;
P( H G )
P(H/G) =
P(G )
10
Örnek : 3 hatalı lamba 6 iyi ile karıştırılmıştır. Eğer 2 lamba arka arkaya çekilirse
ikisinin de iyi olma olasılığı nedir?
6 5 5
P( E1 E2 ) = = = 0,42 yani P( G1 )P( G2 / G1 ) = P( G1 G2 ).
9 8 12
P(G1 G2 ) 5 /12
P( G2 / G1 )= 0.625
P(G1) 6/9
İki sonucu olan bir olay n kere tekrarlanırsa bir olayın (X) ortaya çıkma olasılığı:
11
E1 ve E2 bağımlı olaylarından E2 , E1 ’den sonra meydana geliyorsa bu olayların her
ikisinin de gerçekleşme ihtimali;
P( E1 E2 ) = P( E1 ) ( E2 / E1 )
P (A B) = P(B) P(A/B)
Örnek: Bir piyangoda 8 boş ve 2 ikramiyeli bilet vardır. Bir kimse bu piyangodan iki
bilet satın almıştır. Her iki bilete de ikramiye isabet etmesi olasılığı nedir?
Çözüm:
2
Birinci bilete ikramiye isabet etmesi hali P( E1 ) = ’dur. Birinci biletin ikramiye
10
alması halinde geriye 8 boş 1 ikramiyeli olmak üzere 9 bilet kalır. İkinci bir ikramiye
1
isabet etmesi hali P( E2 / E1 ) = ’dur.
9
2 1 1
P( E1 E2 ) = =
10 9 45
Örnek: Bir torbada 2 kırmızı 5 tane de beyaz top vardır. Ardı ardına iki top çekiyoruz.
Bu iki topun her ikisinin de beyaz gelme olasılığı nedir?
Çözüm:
5 4 20
P (A B) = =
7 6 42
5 2 10
=
7 6 42
Eğer B1 , B2 … Bk gibi ‘k’ tane ara süreç olduğunda, bir çok sonuç ara süreçlerde
sonuçlanan olaylara bağlı olduğunda bu olayı açıklamada toplam olasılık kuralına
başvurulur.
12
Teorem: Eğer B1 , B2 … Bk olaylar S örneklem düzeyinin farklı parçalarını oluşturuyor
ve P( Bi ) 0, i = 1….k, S örnekleminin içinde bir
k
A olayının olasılığı P(A) = P B P(A/B ) dir.
i 1
i i
Örnek: Bir inşaatın zamanında bitimi işçi grevleri yüzünden aksayabilir. Grev olma
ihtimalinin 0,6 ve eğer grev olmadığı durumda işin zamanında bitirilmesi olasılığı 0,85
ve eğer grev olması halinde işin zamanında bitirilmesi ihtimali 0,35 ise işin zamanında
bitirilme olasılığını nedir?
Çözüm:
13
B1 , B2 , B3 arabanın 1., 2., ve 3., acenteden gelmesi olayları olsun. Bu durumda,
Şimdi bu yukarıdaki örneğe istinaden biz şu soru ile ilgilenelim. Firmaya gönderilen
genel muayeneye ihtiyacı olan aracın 2. acenteden gelme olasılığı nedir?
6. BAYES TEOREMİ
Çeşitli nedenlerin aynı sonuçları verebildiği durumlarda bazen sonuç bilindiği halde
bunun hangi nedenden ileri gelmiş olduğu bilinmeyebilir. Söz konusu sonucun hangi
olasılıkla hangi nedenden ortaya çıktığı araştırılmak istendiğinde Bayes Teoremi’nden
yararlanılır. Sonuçtan nedene doğru gidilir.
Ağaç Diyagramı
14
P( Br ) P( A | Br )
P( Br | A) = k
, i = 1,2,….,k
P ( B ) P( A | B )
i 1
i r
Bu şemada A olayına r. branş ile ulaşılmaktadır. Fakat A’ya k tane branştan sadece
birisi ile ulaşıldığı bilindiğinde A’nın olasılığı onun r. branş ile ilişkisinin bütün k
branşlarıyla olan ilişkisi toplamına eşittir.
Örnek: Toplam olasılık kuralına verilen örnekte, genel muayene ihtiyacı olan aracın 2.
acenteden gelme olasılığı nedir?
Çözüm: Olasılıkları Bayes teoreminde yerine koyarak çözebiliriz.
(0,3)(0,2) 1
P( B2 / A)= =
(0,6)(0,09) + (0,3)(0,2) + (0,1)(0,06) 2
15
Ağaç diyagramında 2 branşla ilişkili olan durum gösterilmiştir. Bu durumda bir aracın
aşırı derecede kirlilik yaratması halinde testi geçememe olasılığı;
0, 2475
= 0,66’dır.
0, 2475 0,1275
Kaynakça
16