Study4exams - 1pdf PDF

[Year]
Ερωτήσεις και Ασκήσεις Φυσικής

Προσανατολισμού Γ’ Λυκείου
με απαντήσεις
ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ
Μιχάλης Πετρόπουλος
Φυσικός, MSc
Πάτρα, 2017
Αντί προλόγου
Λίγοι μαθητές έχουν ενημερωθεί για τα δωρεάν ψηφιακά σχολικά βοηθήματα που έχουν
εκδοθεί από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (ΙΤΥΕ) “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ”.
Πρόκειται για μια σοβαρή και αξιέπαινη έκδοση, με πλήθος ερωτήσεων και ασκήσεων σε όλες
τις εξεταζόμενες ενότητες της Φυσικής. Εθελοντές εκπαιδευτικοί έχουν επεξεργαστεί το υλικό,
καλύπτοντας σχεδόν πλήρως τις απαιτήσεις κάθε υποψήφιου, που προσδοκά να αποδώσει σε
υψηλά επίπεδα στον πανελλήνιο εισαγωγικό διαγωνισμό.
Η πρωτοβουλία μας να συγκεντρωθεί όλο το υλικό σε ενιαία έκδοση (τα α’ θέματα είναι υπό
επεξεργασία και θα αναρτηθούν σύντομα), απλώς έχει στόχευση τη διευκόλυνση των
υποψηφίων, αλλά και των συναδέλφων. Για ευνόητους λόγους έχει διατηρηθεί η μορφοποίηση
τόσο των κειμένων όσο και η σελιδοποίηση, όπως αυτές εκδόθηκαν από το ΙΤΥΕ. Περιττή κρίνεται
η συμβουλή να προσπαθήσει ο υποψήφιος να απαντήσει τα θέματα με τις δικές του δυνάμεις,
χωρίς να προστρέξει άμεσα στις προτεινόμενες απαντήσεις, ώστε να αποκτήσει αίσθηση των
αδυναμιών του και να προβεί στις απαραίτητες επαναλήψεις και να τις ελαχιστοποιήσει.
Στην εποχή της απόλυτης εμπορευματοποίησης, που έχει επεκταθεί εδώ και πολλά χρόνια και
στα εξωσχολικά βιβλία που προορίζονται για τη μέση εκπαίδευση, με πληθώρα «βοηθημάτων»,
που εκμεταλλεύονται την αγωνία των μαθητών και των οικογενειών τους για επιτυχή ευόδωση
των προσπαθειών τους, η δωρεάν παροχή έγκυρων βοηθημάτων μόνο ως θετική πράξη μπορεί
να κριθεί. Είθε να εμπλουτισθεί ακόμα περισσότερο και να επεκταθεί σε όλα τα εξεταζόμενα
μαθήματα. Θα γίνει, έτσι, η αρχή για τη διόρθωση μίας εκ των πολλών στρεβλώσεων που
ταλαιπωρούν το εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Καλή επιτυχία στις προσπάθειες όλων των παιδιών μας, γιατί εμείς οι εκπαιδευτικοί είμαστε
τυχεροί υπερ-πολύτεκνοι…
ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΚΥΜΑΤΑ
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Β
Ερώτηση 1.
Κατά μήκος του θετικού ημιάξονα Οχ διαδίδεται αρμονικό κύμα. H εξίσωση ταλάντωσης
του σημείου Ο της θέσης x = 0 (πηγή) είναι y= Aηµωt . Το υλικό σημείο Α που απέχει
λ
από την πηγή x =
2
Α. έχει γραφική παράσταση απομάκρυνσης σε σχέση με το χρόνο όπως στο διάγραμμα
α1)
α2)
α3)
1
Β. το σημείο Α έχει φάση
β1) μεγαλύτερη από το σημείο της θέσης x = 0 .
β2) μικρότερη από το σημείο της θέσης x = 0 κατά ακέραιο πολλαπλάσιο του 2π .
β3) μικρότερη από το σημείο της θέσης x = 0 κατά π .
Να επιλέξετε τις σωστές απαντήσεις. Να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας.
Λύση
Α. Σωστή απάντηση είναι η α2.
x λ Τ
Το υλικό σημείο Α αρχίζει να ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή t= = = .
υ 2υ 2
1
Φυσικά, για t < t1 ισχύει y = 0
Β. Σωστή απάντηση είναι η β3.
λ
Το υλικό σημείο Α απέχει από την πηγή x = και η φάση του είναι:
2
 λ
 t 2  t 1
ϕA = 2π  −  ⇒ ϕA = 2π  − 
T λ  T 2
 
Άρα η διαφορά φάσης με την πηγή είναι:
2πt  t 1
ϕO -ϕA = -  2π - 2π  ⇒ ϕO -ϕA =π ⇒ ϕA =ϕO -π
T  T 2
2
Ερώτηση 2.
Κατά μήκος του θετικού ημιάξονα Οχ διαδίδεται αρμονικό κύμα. Το σημείο της θέσης
x = 0 τη χρονική στιγμή t = 0 διέρχεται από τη θέση ισορροπίας με θετική ταχύτητα. Τη
5T λ
χρονική στιγμή t = το σημείο της θέσης x = έχει ταχύτητα με μέτρο
4 2
1) υ =0 .
2) υ = υmax (μέγιστη).
3) 0 < υ < υmax .
Να επιλέξετε τη σωστή πρόταση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
Σωστή απάντηση η 1.
λ Τ
Το κύμα για να φτάσει στη θέση x = χρειάζεται χρόνο ίσο με .
2 2
Τ
Άρα το υλικό σημείο αυτό αρχίζει να ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή , με θετική
2
5T
ταχύτητα. Συνεπώς, τη χρονική στιγμή t ' = έχει ταλαντωθεί για χρονικό διάστημα
4
 5T   T  3T
ίσο με =
∆t   − = .
 4  2 4
Άρα το υλικό σημείο αυτό θα βρίσκεται σε αρνητική απομάκρυνση με μέγιστο μέτρο

(y = − A) και η ταχύτητά του θα είναι μηδέν.
Β Τρόπος:
λ 5T
Με αντικατάσταση των δεδομένων: x = και t = στη γενική εξίσωση του κύματος
2 4
 t x
y= Aηµ 2π  −  παίρνουμε:
T λ
 5T λ  5 1 3  3π 
y= Aηµ 2π  −  ⇒ y= Aηµ 2π  −  ⇒ y= Aηµ 2π   ⇒ y= Aηµ   ⇒
 4T 2λ  4 2 4  2 
y = −A
Άρα, αφού το υλικό σημείο βρίσκεται σε ακραία θέση θα έχει ταχύτητα μηδέν.
3
Ερώτηση 3.
Κατά μήκος ενός γραμμικού ελαστικού μέσου διαδίδεται εγκάρσιο αρμονικό κύμα με
φορά προς την κατεύθυνση του θετικού ημιάξονα Οχ. Το σημείο της θέσης x = 0
ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση = y 0, 05 ηµ(8πt) (S.I.) . Στο παρακάτω σχήμα
απεικονίζεται το στιγμιότυπο του κύματος τη χρονική στιγμή t1 , κατά την οποία το κύμα
έχει διαδοθεί σε απόσταση 3m .
Η ταχύτητα ( υ ) διάδοσης του κύματος στο ελαστικό μέσο, είναι
m
1) υ =8 .
s
m
2) υ =12 .
s
3 m
3) υ = .
4π s
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η 1.
Από τη σύγκριση της σχέσης =y 0, 05ηµ(8πt) , με τη γενική εξίσωση των απλών

αρμονικών ταλαντώσεων, y= Aηµ(2πft) προκύπτει:
1
2πft =8πt , συνεπώς, f = 4Hz , και T = s .
4
3λ
Σύμφωνα με το διάγραμμα, το κύμα έχει διανύσει απόσταση x = ή x = 3m , που
2
T 1 1 3
αντιστοιχεί σε χρονικό διάστημα ∆t = T + ή ∆t= s + s ⇒ ∆t= s
2 4 8 8
4
∆x m
Άρα =
υ ⇒=
υ 8 .
∆t s
Συνεπώς η απάντηση 1 είναι η σωστή.
5
Ερώτηση 4.
Κατά μήκος του χ΄Οχ διαδίδεται αρμονικό κύμα. Το σημείο της θέσης x = 0
ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση y= Aηµωt . Η διαφορά φάσης μεταξύ δύο σημείων
που βρίσκονται στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
1) αυξάνεται σε σχέση με το χρόνο.
2) είναι ανεξάρτητη από το χρόνο.
3) μειώνεται σε σχέση με το χρόνο.
Λύση
Σωστή είναι η πρόταση 2.
Οι εξισώσεις των φάσεων για τα δύο σημεία A και B είναι:
t x t x
ϕA = 2π( − A ) και ϕB = 2π( − B )
T λ T λ
Με αφαίρεση προκύπτει:
t x t x x − xA
ϕA − ϕB = 2π( − A ) − 2π( − B ) ⇒ ϕA − ϕB = 2π B
T λ T λ λ
Άρα η διαφορά φάσης μεταξύ των δύο σημείων είναι ανεξάρτητη του χρόνου.
6
Ερώτηση 5.
Το διάγραμμα 1 παριστάνει το στιγμιότυπο ενός εγκάρσιου αρμονικού κύματος μια

δεδομένη χρονική στιγμή t , ενώ το διάγραμμα 2 παριστάνει την απομάκρυνση από τη
θέση ισορροπίας του σε συνάρτηση µε το χρόνο, ενός δεδομένου σημείου Α του
ελαστικού μέσου, στο οποίο διαδίδεται το παραπάνω κύμα.
Από τη μελέτη των δύο διαγραμμάτων προκύπτει ότι η ταχύτητα διάδοσης του κύματος
είναι
cm
α) 0,1 .
s
cm
β) 1 .
s
cm
γ) 2 .
s
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η γ.
λ
= 5cm ⇒
Από το 1ο διάγραμμα προκύπτει: 5 = λ 2cm
2
Από το 2ο διάγραμμα προκύπτει: 2s − 1s = T ⇒ T = 1s ⇒ f = 1Hz
Από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής προκύπτει: υ = λf = 2cm / s
7
Ερώτηση 6.
Το διάγραμμα 1 παριστάνει το στιγμιότυπο ενός εγκάρσιου αρμονικού κύματος μια

δεδομένη χρονική στιγμή t , ενώ το διάγραμμα 2 παριστάνει την απομάκρυνση από τη
θέση ισορροπίας του σε συνάρτηση µε το χρόνο, ενός δεδομένου σημείου Α του
ελαστικού μέσου, στο οποίο διαδίδεται το παραπάνω κύμα.
Τη χρονική στιγμή t που αντιστοιχεί το παραπάνω στιγμιότυπο, η πηγή και το υλικό

σημείο Α περνούν από τη θέση ισορροπίας τους με
α) αρνητική ταχύτητα.
β) αντίθετες ταχύτητες.
γ) θετική ταχύτητα.
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η α.
Από το διάγραμμα 2 παρατηρούμε ότι το υλικό σημείο Α άρχισε να ταλαντώνεται τη

χρονική στιγμή t = T , οπότε απέχει από την πηγή απόσταση x = λ . Άρα σημείο Α και
πηγή είναι σε συμφωνία φάσης.
λ
Το στιγμιότυπο του διαγράμματος 1 δείχνει ότι το κύμα έχει διαδοθεί κατά 2λ + , άρα
2
T
το στιγμιότυπο αντιστοιχεί στη χρονική στιγμή =
t + 2T . Αυτή τη χρονική στιγμή η
2
8
πηγή έχει κάνει δύο πλήρεις ταλαντώσεις και μισή επί πλέον ταλάντωση, άρα διέρχεται
από τη θέση ισορροπίας με αρνητική ταχύτητα. Την ίδια χρονική στιγμή, το ίδιο κάνει
και το σημείο Α, εφόσον είναι σε συμφωνία φάσης με την πηγή, όπως προαναφέρθηκε.
9
Ερώτηση 7.
Στο διπλανό σχήμα η πηγή Ο παράγει
αρμονικό κύμα που διαδίδεται πάνω σε γραμμικό 

U
→
ελαστικό μέσο με ταχύτητα υ. Δύο σημεία   
Α,Β του μέσου βρίσκονται πάνω στη ευθεία Ο Β Α χ
4π π
διάδοσης και έχουν φάσεις ϕA = και ϕB = .
3 3
Α. Να βρείτε αν υπάρχει λάθος στο σχήμα ως προς τις θέσεις των σημείων Α και Β σε
σχέση με την πηγή Ο, και αν ναι να το διορθώσετε φτιάχνοντας το σωστό σχήμα.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Β. Τη χρονική στιγμή που το σημείο Α βρίσκεται στη μέγιστη θετική του απομάκρυνση,
το σημείο Β θα βρίσκεται στη θέση
α) y = Α .
β) y = −Α .
γ) y = 0 .
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
A. Πιο κοντά στην πηγή είναι το υλικό σημείο Α.
t x
Από τη σχέση ϕ = 2π( - ) , φαίνεται ότι όσο πιο μακριά από την πηγή είναι ένα υλικό
T λ
σημείο τόσο μικρότερη φάση έχει. Συνεπώς το σημείο με τη μεγαλύτερη φάση θα είναι
πιο κοντά στην πηγή. Η σωστή θέση των σημείων Α και Β φαίνεται στο παρακάτω
σχήμα:

U
→
  
Ο Α Β x
10
B. Σωστή απάντηση είναι η β.
Επειδή η διαφορά φάσης των δύο σημείων είναι ίση με π, θα βρίσκονται σε αντίθεση
φάσης. Συνεπώς το σημείο Β θα βρίσκεται σε απομάκρυνση y = −Α .
11
Ερώτηση 8.
Μια πηγή κυμάτων Ο αρχίζει την χρονική στιγμή t = 0 , να εκτελεί απλή αρμονική
ταλάντωση, πλάτους Α, περιόδου T και αρχικής φάσης ϕ0 =0 . Το στιγμιότυπο του
κύματος, τη χρονική στιγμή t = T , είναι όπως το διάγραμμα
Λύση
12
Σε χρόνο μιας περιόδου το κύμα διαδίδεται κατά ένα μήκος κύματος. Αυτό συμβαίνει στα
στιγμιότυπα β, γ.
Σε ένα κύμα κάθε υλικό σημείο επαναλαμβάνει την κίνηση του προηγούμενού του. Στο
διάγραμμα β, το σημείο της θέσης x = λ δείχνεται να ξεκινά ταλάντωση προς τα κάτω,
ενώ στο διάγραμμα γ, δείχνεται να ξεκινά προς τα πάνω.
Επειδή η πηγή ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση y= Aηµωt , αυτό σημαίνει ότι σε

κάθε σημείο που φτάνει η διαταραχή αυτό ξενικά αρμονική ταλάντωση προς τα θετικά.
Άρα σωστό διάγραμμα είναι το γ.
13
Ερώτηση 9.
Δύο μεγάφωνα Μ1 και Μ2 τροφοδοτούνται από την ίδια γεννήτρια συχνοτήτων και
τοποθετούνται όπως στο σχήμα. Ένας ανιχνευτής ήχου τοποθετείται στο σημείο Α.
Μ1 40m
900
9m 41m
Μ2
Καθώς η συχνότητα της γεννήτριας αυξάνεται σιγά - σιγά από 200Hz − 1000Hz
διαπιστώνεται ότι ο ανιχνευτής Α καταγράφει σειρά ενισχύσεων και αποσβέσεων. Οι
αποστάσεις του ανιχνευτή από τις πηγές είναι ( M1A ) = 40m και ( M 2 A ) = 41m , ενώ η
m
ταχύτητα του ήχου στον αέρα είναι 340 . Η συχνότητα για την οποία παρατηρείται η
s
πρώτη απόσβεση είναι
α) 200Hz .
β) 510Hz .
γ) 850Hz .
Να επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η β.
Για να συμβαίνει απόσβεση πρέπει για τα κύματα που φτάνουν από τα δύο μεγάφωνα
στον ανιχνευτή να ισχύει η σχέση : r1 − r2 =

( 2K + 1) λ . υ
Αντικαθιστώντας, λ = ,
2 f
m
r1 = 41m , r2 = 40m και υ =340 παίρνουμε:
s
υ 340 m / s
41m − 40m= ( 2K + 1) ⇒ 1m= ( 2K + 1) ⇒ f= ( 2K + 1) ⋅170 Hz
2f 2f
Για K = 0 βρίσκουμε f = 170Hz η οποία απορρίπτεται γιατί είναι μικρότερη από 200Hz.
Για K = 1 βρίσκουμε f = 510Hz που είναι η ζητούμενη, ενώ για K = 2 βρίσκουμε
f = 850Hz κλπ.
14
Ερώτηση 10.
Δύο σύγχρονες πηγές κυμάτων Π1 και Π2 ταλαντώνονται κάθετα στην επιφάνεια ενός
υγρού με το ίδιο πλάτος Α, παράγοντας αρμονικά κύματα συχνότητας f και μήκους
κύματος λ. Ένα σημείο Σ της επιφάνειας του υγρού απέχει r1 = 4λ από την πηγή Π1 και
r2 = 7λ από την πηγή Π2. Το πλάτος ταλάντωσης του υλικού σημείου Σ, αφού
συμβάλλουν σε αυτό τα κύματα, ισούται με:
α) Α .
β) 2Α .
γ) 3Α .
Λύση
Η διαφορά των αποστάσεων του σημείου από την πηγή είναι ∆r = | r1 − r2 |= 3λ , δηλαδή
ακέραιο πολλαπλάσιο μήκους κύματος. Συνεπώς έχουμε ενισχυτική συμβολή και πλάτος
ταλάντωσης ίσο με 2Α .
15
Ερώτηση 11.
Κατά μήκος χορδής μήκους L , που η μια της άκρη είναι ακλόνητα στερεωμένη, έχει
δημιουργηθεί στάσιμο κύμα, με το ελεύθερο άκρο της να είναι κοιλία.
Α. Το μήκος της χορδής μπορεί να είναι
κλ
α) L = .
2
κλ λ
β) =
L + .
2 4
γ) L = κλ .
Β. Αν Α είναι το πλάτος των αρμονικών κυμάτων που συμβάλλουν και παράγεται το

στάσιμο κύμα, τότε η σχέση που δίνει τη μέγιστη ταχύτητα με την οποία ταλαντώνονται
οι κοιλίες, είναι:
α) υmax = ωΑ .
β) υmax = 2ωΑ .
γ) υmax = 2ωΑσυνωt .
Να επιλέξετε τις σωστές απαντήσεις. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.
Λύση
Α. Σωστή απάντηση είναι η β.
Το ένα άκρο της χορδής είναι ακλόνητο, οπότε εκεί θα υπάρχει δεσμός. Στο άλλο άκρο,
σύμφωνα με την εκφώνηση, δημιουργείται κοιλία. Η απόσταση μεταξύ μιας κοιλίας και
λ
ενός δεσμού είναι , άρα το μήκος της χορδής θα πρέπει να είναι περιττό πολλαπλάσιο
4
λ λ
του . Διαιρώντας το μήκος χορδής με το βρίσκουμε περιττό αριθμό μόνο στο β.
4 4
Kλ λ (2K + 1)λ
L= + =
2 4 4
Β. Σωστή η απάντηση είναι η β.
16
Η μέγιστη ταχύτητα ενός υλικού σημείου που εκτελεί αρμονική ταλάντωση δίνεται από
τη σχέση υmax = ωΑ , με A , να δηλώνει το πλάτος ταλάντωσής του. Οι κοιλίες
ταλαντώνονται με πλάτος Α 0 = 2 Α . Με αντικατάσταση εύκολα προκύπτει υmax = 2ωΑ .
17
Ερώτηση 12.
Δύο σύγχρονες πηγές αρμονικών κυμάτων Ο1 και Ο 2 δημιουργούν κύματα ίδιου

πλάτους Α και μήκους κύματος λ =0,5cm . Αν για τις αποστάσεις r1 και r2 ενός σημείου Σ
από τις πηγές ισχύει r1 − r2 =
4cm , τότε το σημείο Σ
α) ταλαντώνεται με πλάτος 2Α .
β) ταλαντώνεται με πλάτος A .
γ) παραμένει ακίνητο.
Λύση
Γνωρίζουμε ότι για να συμβεί ενισχυτική συμβολή πρέπει να ισχύει η σχέση r1 − r2 =Νλ .
Αυτό πράγματι ισχύει γιατί
r1 − r2= 4cm ⇒ r1 − r2 =8 ⋅ 0,5cm ⇒ r1 − r2 =8λ , όπου
λ =0,5cm . Συνεπώς το υλικό σημείο Σ εκτελεί σύνθετη ταλάντωση μεγίστου πλάτους.
18
Ερώτηση 13.
Κατά μήκος χορδής, που έχει στερεωμένο το ένα της άκρο, διαδίδεται ο παλμός του
σχήματος. Όταν ο παλμός φτάσει στο σημείο Κ, τότε ο τοίχος θα ασκήσει δύναμη στο
σχοινί που θα έχει την κατεύθυνση της
α) F1 .
β) F2 .
γ) F3 .
δ) F4 .
Λύση
Σε ένα κύμα (ή παλμό) κάθε υλικό σημείο επαναλαμβάνει την κίνηση του προηγούμενού
του. Ο παλμός του σχήματος κινείται προς τα δεξιά και η μορφή του δηλώνει ότι σε κάθε
σημείο που φθάνει αυτό κινείται προς τα πάνω. Έτσι, όταν ο παλμός φτάσει στο σημείο
Κ θα τραβήξει προς τα πάνω το πρώτο μόριο του σημείου στήριξης. Σύμφωνα με τον 3ο
νόμο του Νεύτωνα το σημείο στήριξης θα ασκήσει στο άκρο του σχοινιού αντίθετη
δύναμη.
19
Ερώτηση 14.
Κατά μήκος ομογενούς ελαστικής χορδής αποκαθίσταται στάσιμο κύμα που

πx
περιγράφεται από την εξίσωση : y = 4συν( ) ⋅ ηµ6πt , όπου x , y σε cm και t σε s .
10
Α. Η συχνότητα των κυμάτων που συμβάλλουν είναι
α) 6Hz .
β) 3Hz .
γ) 10Hz .
Β. Η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών δεσμών είναι
α) 5cm .
1
β) cm .
5
γ) 10cm .
Να επιλέξετε τις σωστές απαντήσεις. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.
Λύση
Α. Σωστή απάντηση είναι η β.
πx
Από τη σύγκριση της εξίσωσης y = 4συν( ) ⋅ ηµ6πt με τη γενική εξίσωση των
10
2πx 2πt
στάσιμων κυμάτων =
y 2Aσυν( )ηµ( ) , έχουμε:
λ T
2πt
= 6πt ⇒ 2πf = 6π ⇒ f = 3Hz
T
Β. Σωστή απάντηση είναι η γ.
λ
Η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών δεσμών σε ένα στάσιμο είναι .
2
20
πx
Από τη σύγκριση της εξίσωσης y = 4συν( ) ⋅ ηµ6πt με τη γενική εξίσωση των
10
2πx 2πt
στάσιμων κυμάτων =
y 2Aσυν( )ηµ( ) , έχουμε:
λ T
2πx πx
= , από όπου προκύπτει λ =20cm . Συνεπώς η απόσταση μεταξύ δύο
λ 10
λ
διαδοχικών δεσμών είναι d= = 10cm .
2
21
Ερώτηση 15.
Δύο κύματα που διαδίδονται πάνω στην ίδια ευθεία έχουν εξισώσεις:
π π
y1 = 4ηµ(10πt - x) και y 2 = 5ηµ(10πt + x) .
6 6
Από τη συμβολή των δύο παραπάνω κυμάτων:
α) δεν μπορεί να προκύψει στάσιμο κύμα.
β) θα δημιουργηθεί στάσιμο κύμα, γιατί τα δύο κύματα διαδίδονται στην ίδια διεύθυνση
με αντίθετες φορές, έχουν ίδιες συχνότητες και ίδιο μήκος κύματος.
γ) θα δημιουργηθεί στάσιμο κύμα, γιατί τα δύο κύματα έχουν ίδιες συχνότητες, και
διαδίδονται σε αντίθετες κατευθύνσεις.
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Λύση
Για να δημιουργηθεί στάσιμο κύμα, είναι απαραίτητο τα κύματα που συμβάλλουν να

διαδίδονται σε αντίθετες κατευθύνσεις και να έχουν όλα τα άλλα στοιχεία τους (πλάτος,
συχνότητα, ταχύτητα) ίσα. Τα εν λόγω κύματα διαδίδονται σε αντίθετες κατευθύνσεις,
έχουν ίσες συχνότητες, ίσες ταχύτητες διάδοσης αλλά δεν έχουν ίσα πλάτη. Συνεπώς θα
συμβάλλουν, αλλά δεν θα προκύψουν σημεία που να παραμένουν ακίνητα, δηλαδή
στάσιμο κύμα.
22
Ερώτηση 16.
Στην επιφάνεια υγρού διαδίδονται δύο αρμονικά εγκάρσια κύματα ίδιου πλάτους A και
ίδιας συχνότητας , που παράγονται από δύο σύγχρονες πηγές Π1,Π2 με εξισώσεις
ταλάντωσης y=
1 y=
2 Aημωt . Σε ένα σημείο Μ της επιφάνειας του υγρού πρώτα φτάνει
το κύμα από την πηγή Π1 και μετά από χρονικό διάστημα 3Τ/4 φτάνει το κύμα από την
πηγή Π2. Λόγω της συμβολής των δύο κυμάτων το σημείο Μ ταλαντώνεται με πλάτος
α) A 2
A 2
β)
2
γ) 2A
3π 2
Δίνεται: συν = −
4 2
Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (α).
r2 − r1
Το πλάτος ταλάντωσης δίνεται από τη σχέση: A′ = 2Aσυν2π (1)
2λ
Για τις αποστάσεις του σημείου Μ από τις πηγές ισχύει:
r1 = υt1 και r2 = ut 2
 3T  3T 3λ
r2 − r=
1 υ  t1 +  − υt1 ⇒ r2 − r=
1 υ ⇒ r2 − r=
1
 4  4 4
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) παίρνουμε:
3λ
3π
=A′ 2Aσυν2π
= 4 2Aσυν
= A 2
2λ 4
23
Ερώτηση 17.
Κατά μήκος χορδής μεγάλου μήκους

διαδίδεται εγκάρσιο αρμονικό κύμα
πλάτους Α και μήκους κύματος λ. Το
στιγμιότυπο του κύματος τη χρονική
στιγμή t1 είναι όπως στο σχήμα.
5λ
Το σημείο Μ που βρίσκεται στη θέση x = τη χρονική στιγμή t1 έχει απομάκρυνση
3
α) Α.
β) Α/3.
γ) -Α/2 .
π 1
Δίνεται: ημ =
6 2
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (γ).
 t x
=
Το κύμα περιγράφεται από την εξίσωση y Aημ2π  −  (1)
T λ
λ
Τη χρονική στιγμή t1 το κύμα έχει προχωρήσει 2λ + . Έχοντας υπόψη ότι σε μια
4
T
περίοδο το κύμα προχωρά κατά λ, προκύπτει ότι =
t1 2T + .
4
5λ T
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) , x = και =
t1 2T + έχουμε:
3 4
 T 5λ 
 2T + 4 3  9 5  7π   π A
y= Aημ2π  − = Aημ2π  − = Aημ  = Aημ  −  ή y = −
 T λ   4 3  6   6 2
 
24
Ερώτηση 18.
Δύο ελαστικές χορδές 1 και 2 είναι

συγκολλημένες στο ένα άκρο τους. Ένας
κυματοπαλμός, ημιτονοειδούς μορφής,
οδεύει από τα αριστερά προς τα δεξιά στο
μέσο 1 με ταχύτητα υ1 .
Στο πάνω στιγμιότυπο φαίνεται ο

κυματοπαλμός τη στιγμή που φτάνει στο
μέσο 2, ενώ στο κάτω στιγμιότυπο
φαίνονται ο ανακλώμενος κυματοπαλμός,
καθώς και αυτός που διαδίδεται στο μέσο
2, με ταχύτητα υ 2 .
Από τη μελέτη των σχημάτων προκύπτει ότι οι ταχύτητες διάδοσης στο μέσο 1 και στο
μέσο 2 συνδέονται με τη σχέση
α) υ1 < υ 2
β) υ1 = υ 2
γ) υ1 > υ 2
Λύση
Όταν ένα κύμα αλλάζει μέσω διάδοσης η συχνότητα παραμένει σταθερή.
λ1 λ
Από το σχήμα και τον ορισμό του μήκους κύματος , προκύπτει: d = και d′ = 2 .
2 2
Επίσης από το σχήμα προκύπτει: d < d′ άρα και λ1 < λ 2 ή λ1f < λ 2 f ή υ1 < υ2 .
25
Ερώτηση 19.
Δύο σύγχρονες πηγές αρμονικών κυμάτων Π1, Π2 παράγουν κύματα ίδιου πλάτους στη
επιφάνεια υγρού. Μικρό κομμάτι φελλού απέχει r1 = 5m από την πηγή Π1 και r2 = 4,5m
από την Π2. Το μέγιστο μήκος κύματος που μπορεί να παραχθεί από τις πηγές,
προκειμένου να παραμένει ακίνητος ο φελλός είναι
α) 2m
β) 1m
γ) 0,5m
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (β).
λ 2(r1 − r2 )
Αφού ο φελλός παραμένει ακίνητος ισχύει η σχέση r1 − r2 = (2k + 1) ⇒ λ=
2 2k + 1
Με βάση την παραπάνω σχέση το μέγιστο λ προκύπτει για το ελάχιστο k, δηλαδή για
k=0. Με αντικατάσταση προκύπτει:
2 ⋅ (5m − 4,5m)
=λ = ⇒ λ 1m
2 ⋅ 0 +1
26
Ερώτηση 20.
Στην επιφάνεια ενός υγρού δύο

σύγχρονες πηγές παράγουν κύματα ίδιου
πλάτους και ίδιας συχνότητας. Για ένα
σημείο Μ της επιφάνειας του υγρού, η
γραφική παράσταση της απομάκρυνσης y
σε συνάρτηση με το χρόνο t είναι όπως
στο διάγραμμα. Αν r1 και r2 είναι οι
αποστάσεις του Μ από τις δύο πηγές, τότε
α) | r2 − r1 |=
2,5λ
β) | r2 − r1 |=
1,5λ
γ) | r2 − r1 |=
5λ
Λύση
Σωστή πρόταση είναι η (β).
Παρατηρούμε ότι το σημείο Μ αρχίζει να ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή t1 και σταματά

να ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή t 2 . Αυτό συμβαίνει γιατί τη χρονική στιγμή t 2
έφτασε το δεύτερο κύμα και προκλήθηκε αποσβεστική συμβολή.
3T
Από τη γραφική παράσταση προκύπτει: t 2 − t1 = .
2
3T λ 3T 3λ
r2 − r1 = υ (t 2 − t1 ) = υ ⋅ ⇒ r2 − r1 = ⋅ ⇒ r2 − r1 =
2 T 2 2
27
Ερώτηση 21.
Σε μια χορδή μήκους L δημιουργείται στάσιμο κύμα, με δεσμούς στα δύο άκρα της και
άλλους δύο ενδιάμεσα. Αν f είναι η συχνότητα ταλάντωσης της χορδής, τότε η ταχύτητα
διάδοσης του κύματος στη χορδή είναι
2Lf
α) υ =
3
Lf
β) υ =
3
3Lf
γ) υ =
2
Λύση
Σωστή πρόταση είναι η (α).
Στα δύο άκρα της χορδής δημιουργούνται δεσμοί, έτσι το μήκος της χορδής και το μήκος
λ 2L
κύματος συνδέονται με τη σχέση: L = 3 ⇒ λ=
2 3
Με αντικατάσταση στη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής παίρνουμε:
2L 2L
υ = λf = f ⇒υ= f
3 3
28
Ερώτηση 22.
Οι σεισμολόγοι, προκειμένου να προσδιορίσουν την απόσταση της εστίας ενός σεισμού

από ένα σεισμογράφο, χρησιμοποιούν τη διαφορά χρόνου άφιξης με την οποία
καταγράφονται από το σεισμογράφο τα διαμήκη και εγκάρσια κύματα που παράγονται
στην εστία του σεισμού. Αν Δt η χρονική διαφορά άφιξης των διαμήκων και εγκάρσιων
κυμάτων, υδ , υε οι ταχύτητες των διαμήκων και εγκαρσίων κυμάτων αντίστοιχα,
( υδ > υε ), τότε η απόσταση της εστίας του σεισμού από τον σεισμογράφο είναι
Σεισμογράφος
υδ
υε ΕΣΤΙΑ
α)
( υδ + υε ) ∆t
2
β) ( υδ + υε ) ∆t
υδ υε ∆t
γ)
υδ − υε
Λύση
Αν με t δ και t ε συμβολίσουμε τους χρόνους που απαιτούνται για να φτάσουν το

εγκάρσιο και το διαμήκες κύμα από την εστία του σεισμού έως το σεισμογράφο
d d
αντίστοιχα, ισχύει: t δ = και t ε = , όπου d η απόσταση εστίας σεισμογράφου .
υδ υε
Επειδή υε < υδ θα είναι t δ < t ε .
d d υ υ ∆t
Άρα, Δt = t ε − t δ = − και από εδώ λύνοντας ως προς d βρίσκουμε: d = δ ε .
υε υδ υδ − υε
29
Ερώτηση 23.
Σε μια χορδή έχει δημιουργηθεί στάσιμο κύμα. Ένα σημείο Μ της χορδής ταλαντώνεται
A
με πλάτος Α και τη χρονική στιγμή t = 0 βρίσκεται στη θέση x = κινούμενο προς τη
2
θέση ισορροπίας του. Η χρονική στιγμή που η επιτάχυνσή του γίνεται μηδέν για πρώτη
φορά είναι
T
α) .
3
T
β) .
6
T
γ) .
12
Λύση
Οι εξισώσεις κίνησης είναι:
=x Aημ ( ωt +=
φ 0 ) και υ υmax συν ( ωt + φ 0 ) .
Τη χρονική στιγμή t = 0 είναι:
A 1
x= και υ < 0 άρα ημφ 0 = και συνφ 0 < 0 . Επειδή 0 < φ 0 < 2π θα είναι
2 2
π 5π
φ0 = π − = . Η επιτάχυνση μηδενίζεται για 1η φορά στην θέση x = 0 , άρα
6 6
 5π  5π 5π
=0 Αημ  ωt +  ή κπ
= ωt + ή ωt
= κπ − και για κ = 1 έχουμε:
 6  6 6
π 2π π T
ωt = ή t= ή t= .
6 T 6 12
30
Ερώτηση 24.
Στα παρακάτω σχήματα βλέπουμε τα στιγμιότυπα μέρους μιας χορδής που

T
ταλαντώνεται, τις χρονικές στιγμές t1 και t1 + . Μελετώντας τα στιγμιότυπα αυτά και
4
έχοντας υπόψη ότι το σημείο της θέσης
x = 0 (δεν δείχνεται στο σχήμα)
ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση
y = Aημωt , συμπεραίνουμε ότι
α) έχει δημιουργηθεί στάσιμο κύμα στη

χορδή.
β) παριστάνουν αρμονικό κύμα που

διαδίδεται προς τ’ αριστερά.
γ) παριστάνουν αρμονικό κύμα που διαδίδεται προς τα δεξιά.
Επιλέξτε τη σωστή πρόταση και δικαιολογείστε την επιλογή σας.
Λύση
Σωστή είναι η (β).
Δεν θα μπορούσε να είναι στάσιμο κύμα, γιατί βλέπουμε ότι τα σημεία που τη χρονική
T
στιγμή t1 βρισκόντουσαν στις θέσεις ισορροπίας, τη χρονική στιγμή t1 + βρίσκονται
4
στις μέγιστες απομακρύνσεις.
Για να αποφασίσουμε προς τα πού διαδίδεται το κύμα θα στηριχθούμε στην παρατήρηση

ότι σε ένα τρέχον κύμα όλα τα σημεία του υλικού εκτελούν διαδοχικά την κίνηση του
προηγούμενού τους.
Αν το κύμα διαδίδεται προς τα αριστερά, στο στιγμιότυπο της χρονικής στιγμή t1 τα

προηγούμενα του σημείου Α βρίσκονται σε θετική απομάκρυνση και το σημείο Α μετά
από χρονικό διάστημα T/4 θα έπρεπε να βρεθεί στη μέγιστη θετική απομάκρυνση.
Αν το κύμα διαδίδεται προς τα δεξιά, στο στιγμιότυπο της χρονικής στιγμή t1 τα

προηγούμενα του σημείου Δ βρίσκονται σε θετική απομάκρυνση και το σημείο Δ μετά
από χρονικό διάστημα T/4 θα έπρεπε να βρεθεί στη μέγιστη θετική απομάκρυνση,
αλλά αυτό βρίσκεται στο -Α.
Από τη συγκριτική μελέτη των δύο γραφημάτων εύκολα προκύπτει ότι το κύμα
διαδίδεται προς τα αριστερά.
31
Ερώτηση 25.
Ένα εγκάρσιο αρμονικό κύμα διαδίδεται χωρίς απώλειες

κατά μήκος του άξονα x’Ox. Το σημείο της θέσης x = 0 ,
ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση y = Aημωt . Στο
διάγραμμα φαίνεται για ένα σημείο Μ του ελαστικού
μέσου που απέχει x M = 40cm από την πηγή η
απομάκρυνση σε συνάρτηση με το χρόνο
H ταχύτητα διάδοσης του κύματος είναι
α. 0,1 m/s
β. 0,2 m/s
γ. 0,5 m/s
Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
Από το διάγραμμα προκύπτει ότι το κύμα σε χρονικό διάστημα Δt = 0,8s διανύει

απόσταση Δx = 0, 4m .
Παίρνοντας υπόψη ότι η ταχύτητα διάδοσης είναι σταθερή έχουμε:
Δx 0, 4m
υ= = ⇒ υ=
0,5 m / s
Δt 0,8s
32
Ερώτηση 26.
Ένα εγκάρσιο αρμονικό κύμα διαδίδεται χωρίς απώλειες

κατά μήκος του άξονα x’Ox. Το σημείο της θέσης x = 0 ,
ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση y = Aημωt . Στο
διάγραμμα φαίνεται για ένα σημείο Μ του ελαστικού μέσου
που απέχει x M = 40cm από την πηγή η απομάκρυνση σε
συνάρτηση με το χρόνο.Το διάγραμμα της απομάκρυνσης
όλων των σημείων του ελαστικού μέσου (στιγμιότυπο του κύματος) τη χρονική στιγμή
t = 0,35s είναι το
α. (Ι)
β. (ΙΙ)
γ. (ΙΙΙ)
Λύση
Σωστή απάντηση η (γ).
Από το διάγραμμα προκύπτει ότι το χρονικό διάστημα 0,8s έως 1,1s αντιστοιχεί σε
3Τ / 2 . Οπότε έχουμε ή 0,3s = 3Τ / 2 ή Τ = 0, 2s .
=
Η χρονική στιγμή = 0, 20s + 0,15s αντιστοιχεί σε χρονικό διάστημα 7T / 4 .
t 0,35s
Παίρνοντας υπόψη ότι το κύμα σε χρονικό διάστημα μιας περιόδου προχωρά κατά ένα
μήκος κύματος λ εύκολα προκύπτει ότι σε χρονικό διάστημα 7T / 4 προχωρά κατά
Δx = 7λ / 4 .
Άρα σωστό είναι το διάγραμμα (ΙΙΙ).
33
Ερώτηση 27.
Κατά μήκος γραμμικού ελαστικού μέσου διαδίδεται εγκάρσιο αρμονικό κύμα μήκους
κύματος λ κατά τη διεύθυνση του άξονα x’Ox. Το σημείο της θέσης x = 0 , ταλαντώνεται
σύμφωνα με τη σχέση y = Aημωt . Η φάση ενός σημείου Μ του μέσου σε σχέση με το
χρόνο δίνεται από τη σχέση
φ=
Μ πt − 4π (SI)
Όταν το σημείο Μ αποκτήσει για τρίτη φορά τη μέγιστη δυναμική του ενέργεια, η
επιτάχυνση της πηγής (x=0) θα είναι
α. μηδέν
β. θετική
γ. αρνητική.
Λύση
t 
Η φάση του σημείου Μ γράφεται: φ =πt − 4π ⇒ φ =2π  − 2
2 
Από τη σύγκριση με τη γενική εξίσωση της φάσης προκύπτει:
x
Τ = 2s και 2= ⇒ x=
2λ
λ
Η πηγή και το σημείο Μ βρίσκονται σε συμφωνία φάσης, αφού απέχουν μεταξύ τους
ακέραιο πολλαπλάσιο του μήκους κύματος και θα έχουν κάθε στιγμή ίδιες
απομακρύνσεις. Όταν τo M αποκτά τη μέγιστη δυναμική του ενέργεια για 3η φορά,
βρίσκεται σε απομάκρυνση +Α, επομένως και η πηγή βρίσκεται σε απομάκρυνση +Α .
Παίρνοντας υπόψη ότι, α = −ω2 y , προκύπτει ότι το σημείο Μ έχει αρνητική επιτάχυνση.
34
Ερώτηση 28.
Στο σχήμα φαίνονται σε κοινό σύστημα αξόνων τα

διαγράμματα φάσης – απόστασης δύο αρμονικών κυμάτων
1 και 2 που διαδίδονται κατά μήκος δύο γραμμικών
ελαστικών μέσων τη χρονική στιγμή tο. Τα κύματα
ξεκίνησαν τη χρονική στιγμή t = 0 τη διάδοσή τους από
τις πηγές τους χωρίς αρχική φάση.
λ1
Ο λόγος των μηκών κύματος των κυμάτων, , είναι
λ2
λ1 1
α. =
λ2 2
λ1 2
β. =
λ2 3
λ1 3
γ. =
λ2 2
Λύση
Από τα διαγράμματα βλέπουμε ότι:
• τη στιγμή tο τα δύο κύματα προχώρησαν μέχρι x1 = 4m και x 2 = 6m αντίστοιχα.

Eπομένως
x1 υ1 ⋅ t o υ1 2 λ ⋅f 2
= ⇒ = ⇒ 1 1 = (1)
x 2 υ2 ⋅ t o υ2 3 λ2 ⋅ f2 3
• τη χρονική στιγμή tο οι φάσεις των πηγών είναι 4π και 3π αντίστοιχα. Επoμένως:
φ1 2πf1t o 4π f1 f 4
= ⇒ = ⇒ 1 = .
φ 2 2πf 2 t o 3π f 2 f2 3
Με αντικατάσταση στην (1) προκύπτει:
2 λ1 ⋅ f1 2 λ1 ⋅ 4 λ1 2 λ 1
= ⇒ = ⇒ =⇒ 1 =
3 λ2 ⋅ f2 3 λ2 ⋅ 3 λ2 4 λ2 2
35
Ερώτηση 29.
Κατά μήκος γραμμικού ελαστικού μέσου διαδίδεται προς την

κατεύθυνση του αρνητικού ημιάξονα εγκάρσιο αρμονικό
κύμα. Τη χρονική στιγμή t=0, το σημείο x=0 ξεκινά την
ταλάντωσή του διερχόμενο από τη θέση ισορροπίας με
θετική ταχύτητα. To διάγραμμα φάσης-απόστασης τη
χρονική στιγμή t1 φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Το σημείο Κ
βρίσκεται στη θέση
λ
α. −
2
3λ
β. −
2
γ. −3λ
Λύση
Τη χρονική στιγμή t1: φ Κ = 0 και φ Μ = 3π .
Επειδή το κύμα διαδίδεται προς τον αρνητικό ημιάξονα η φάση ενός σημείου δίνεται από
 t x
=
τη σχέση φ 2π  +  .
T λ
Με αντικατάσταση των τιμών για το σημείο Μ τη χρονική στιγμή t1 παίρνουμε:

t x  t λ T
φ= 2π  1 + M  ⇒ 3π
= 2π  1 +  ⇒ =
t1
T λ  T λ 2
M
Με αντικατάσταση των τιμών για το σημείο Κ τη χρονική στιγμή t1 παίρνουμε:
t x  λ
φK =
0 ⇒ 0=
2π  1 + K  ⇒ x K =
−
T λ  2
36
Ερώτηση 30.
Οι πηγές Ο1 και Ο2 του σχήματος βρίσκονται σε συμφωνία

φάσης και δημιουργούν στην ήρεμη επιφάνεια υγρού
αρμονικά κύματα ίδιου πλάτους Α, που διαδίδονται με
ταχύτητα μέτρου υ=4 cm/s παράγοντας φαινόμενα
συμβολής. Tο σημείο Μ απέχει r1=51,5 cm και r2=49,5cm
από τις πηγές αντίστοιχα. Για να βρίσκεται το σημείο Μ σε
υπερβολή ενίσχυσης, θα πρέπει οι πηγές να εκπέμπουν τα
κύματα με συχνότητες
α. f=1,3,5,7…… Hz
β. f=2,4,6,8…… Hz
γ. f=1,2,3,4,5… Hz
Λύση
Για τη διαφορά των αποστάσεων του Μ από τις δύο πηγές ισχύει : r1 − r2 =
2cm
Για να έχουμε ενισχυτική συμβολή πρέπει:
υ Nυ N ⋅ 4cm / s
r1 − r2 = Nλ ⇒ r1 − r2 = N ⇒ f= = Ν 1, 2,3…….
⇒ f = 2N Hz με=
f r1 − r2 2cm
=
άρα f 2, 4, 6 …..Hz .
37
Ερώτηση 31.
Οι πηγές Ο1 και Ο2 του σχήματος βρίσκονται σε

συμφωνία φάσης και δημιουργούν στην ήρεμη επιφάνεια
υγρού αρμονικά κύματα ίδιου πλάτους Α, που διαδίδονται
με ταχύτητα μέτρου υ=6 cm/s παράγοντας φαινόμενα
συμβολής. Tο σημείο Μ απέχει r1=31,5 cm και r2=34,5cm
από τις πηγές αντίστοιχα. Για να βρίσκεται το σημείο Μ σε
υπερβολή απόσβεσης, θα πρέπει οι πηγές να εκπέμπουν
τα κύματα με συχνότητες
α. f=1,3,5,7…… Hz
β. f=2,4,6,8…… Hz
γ. f=1,2,3,4,5… Hz
Λύση
Σωστή απάντηση η (α).
Για τη διαφορά των αποστάσεων του Μ από τις δύο πηγές ισχύει : r1 − r2 =
3cm
Για να έχουμε αποσβεστική συμβολή πρέπει:
λ υ (2N + 1)υ (2N + 1) ⋅ 6cm / s

r1 − r2 = (2N + 1) ⇒ r1 − r2 = (2N + 1) ⇒ f= = ⇒
2 2f 2 r1 − r2 2 ⋅ 3cm
=f (2N + 1) Hz με N = 0,1, 2,3...
=
Άρα f 1,3,5, 7 … Hz
38
Ερώτηση 32.
Σε ένα οριζόντιο σχοινί που έχει το ένα άκρο του ελεύθερο και το άλλο στερεωμένο
ακλόνητα, δημιουργούμε στάσιμο κύμα στο οποίο στο ελεύθερο άκρο σχηματίζεται
κοιλία. Το μήκος του σχοινιού είναι όπου λ είναι το μήκος κύματος του
στάσιμου. Τη χρονική στιγμή όλα τα σημεία του σχοινιού διέρχονται από τη θέση
ισορροπίας τους.
Η διαφορά φάσης μεταξύ των σημείων Β και Γ είναι
α.
β.
γ.
Λύση
Το πλάτος ταλάντωσης του τυχαίου σημείου σε ένα
στάσιμο δίνεται από τη σχέση , όπου
x η οριζόντια απόσταση από μια κοιλία, εδώ από το

ελεύθερο άκρο.
To σημείο B απέχει λ/2 από την κοιλία (x=0), επομένως
To σημείο Γ απέχει λ από την κοιλία (x=0), επομένως
Τα πρόσημα των όρων ΑΒ και ΑΓ είναι αντίθετα, άρα τα Β και Γ έχουν διαφορά φάσης π.
39
Ερώτηση 33.
Σε ένα οριζόντιο σχοινί που έχει το ένα άκρο του ελεύθερο και το άλλο στερεωμένο
ακλόνητα, δημιουργούμε στάσιμο κύμα σχηματίζοντας στο ελεύθερο άκρο κοιλία. Το
μήκος του σχοινιού είναι όπου λ είναι το μήκος κύματος του στάσιμου. Τη
χρονική στιγμή όλα τα σημεία του σχοινιού διέρχονται από τη θέση ισορροπίας
τους.
Ο λόγος των πλατών των ταχυτήτων των σημείων Α και Γ είναι αντίστοιχα
α.
β.
γ.
Λύση
, (1)
Το πλάτος ταλάντωσης του τυχαίου σημείου σε
ένα στάσιμο δίνεται από τη σχέση ,
όπου x η οριζόντια απόσταση από μια κοιλία, εδώ

από το ελεύθερο άκρο.
Το σημείο Α απέχει οριζόντια λ/8 από το σημείο x=0 και έχει πλάτος
Το σημείο Γ απέχει οριζόντια λ από το σημείο x=0 και έχει πλάτος 2Α.
40
υmax A A A A 2 υmax A 2
Η σχέση (1) γίνεται: = = ⇒ =
υmax Γ A Γ 2A υmax Γ 2
41
Ερώτηση 34.
Τα άκρα μιας ελαστικής χορδής μήκους L=2,5m

είναι δεμένα στα σταθερά σημεία Α και Β. Στη
χορδή έχουμε δημιουργία στάσιμου κύματος από
τρέχοντα κύματα που είχαν ταχύτητα διάδοσης
12 m / s .
Η συχνότητα με την οποία ένα σημείο της χορδής ταλαντώνεται μπορεί να είναι
α. 5 Hz
β. 4,4 Hz
γ. 7,2 Hz
Λύση
Τα άκρα του σχοινιού είναι δεσμοί, άρα το μήκος του σχοινιού πρέπει να είναι ακέραιο
πολλαπλάσιο του λ/2.
λ υ υN 12m / s ⋅ N
L= N = N ⇒ f= = ⇒ f = 2, 4 N ( SI )=
με Ν 1, 2,3, 4, …
2 2f 2L 2 ⋅ 2,5m
Παρατηρούμε ότι για Ν = 3 παίρνουμε f = 7, 2Hz
42
ΘΕΜΑ Γ
Άσκηση 1.
Κατά μήκος μιας ελαστικής χορδής μεγάλου μήκους που το ένα άκρο της είναι ακλόνητα
στερεωμένο, διαδίδονται δύο κύματα, των οποίων οι εξισώσεις είναι αντίστοιχα:
y1= 10ηµ 2π(5t − x) και y 2= 10ηµ 2π(5t + x) , όπου y και x είναι μετρημένα σε cm και
το t σε s . Στη θέση x = 0 , που είναι το “ελεύθερο” άκρο της χορδής δημιουργείται
κοιλία.
α) Να βρείτε την ταχύτητα διάδοσης των κυμάτων στη χορδή.
β) Να βρείτε την εξίσωση του στάσιμου κύματος που θα δημιουργηθεί από τη συμβολή
των δύο αυτών κυμάτων και το πλάτος ταλάντωσης κάθε υλικού σημείου της χορδής,
συναρτήσει της απόστασής του από το “ελεύθερο” άκρο της.
γ) Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις απομάκρυνσης - χρόνου, για τα σημεία Α, Β

λ λ
και Γ, τα οποία απέχουν από το “ελεύθερο” άκρο αντίστοιχα, x A = , xB = και
4 2
x Γ = λ , αφού δημιουργηθεί το στάσιμο.
δ) Να βρείτε τη σχέση που δίνει τη μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης κάθε υλικού σημείου
της χορδής. Μεταξύ ποιών τιμών κυμαίνεται το μέτρο της μέγιστης ταχύτητας των
υλικών σημείων της χορδής;
ε) Ποιά είναι η απόσταση από το “ελεύθερο” άκρο της χορδής των σημείων που
παραμένουν ακίνητα και των σημείων που πάλλονται με μέγιστο πλάτος;
Λύση
 t x
α) Η γενική εξίσωση του αρμονικού κύματος είναι y= Aηµ 2π  −  . Συγκρίνοντάς
T λ
την με μία από τις δύο εξισώσεις των τρεχόντων κυμάτων, έστω την εξίσωση
y1= 10ηµ 2π(5t − x) , προκύπτει:
t 1 x
5t = ⇒ T = s και = x ⇒ λ = 1cm
T 5 λ
Με αντικατάσταση στη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής προκύπτει:
λ 1cm cm
υ= = ⇒ υ= 5
Τ 1
s s
5
β) Η γενική εξίσωση του στάσιμου κύματος δίνεται από τη σχέση
43
 2πx   2πt 
=
y 2Aσυν   ⋅ ηµ  .
 λ   T 
Με αντικατάσταση των τιμών των Α, λ και Τ προκύπτει: y= 20συν(2πx) ⋅ ηµ(10πt) ,

όπου y και x είναι μετρημένα σε cm και το t σε s . Άρα το πλάτος ταλάντωσης
συναρτήσει της απόστασης είναι:
A=' 20 συν 2πx ( cm )
γ) Αντικαθιστούμε στην εξίσωση του στάσιμου τις τιμές του x των τριών σημείων.
Για το υλικό σημείο Α:
xA π
y= 20 ⋅ sυν(2π ) ⋅ (10πt) ( cm,s ) ⇒ y= 20 ⋅ sυν   ⋅ (10πt) ( cm,s ) ⇒
λ
A A
2
y A = 20 ⋅ 0 ⋅ (10πt) ( cm,s ) ⇒ y A = 0cm
Το σημείο Α παραμένει ακίνητο, άρα είναι δεσμός.
Για το υλικό σημείο Β:
xB
y B= 20 ⋅ sυν(2π ) ⋅ ηm(10πt) ( cm,s=
) 20 ⋅ sυν(π) ⋅ ηm(10πt) ( cm,s ) , δηλαδή
λ
y B = −20 ⋅ ηm10πt (cm,s) .Άρα το υλικό σημείο Β πάλλεται με μέγιστο πλάτος, επομένως
είναι κοιλία.
Για το υλικό σημείο Γ:
xΓ
yΓ= 20 ⋅ sυν(2π ) ⋅ ηm(10πt) ( cm,s ) ⇒ y Γ= 20 ⋅ sυν(2π) ⋅ ηm(10πt) ( cm,s ) δηλαδή
λ
y=
Γ 20 ⋅ ηm10πt ( cm,s ) .
Άρα και το υλικό σημείο Γ πάλλεται με μέγιστο πλάτος, επομένως είναι κοιλία.
Σχόλιο: To αρνητικό πρόσημο στην εξίσωση ταλάντωσης του σημείου Β σημαίνει ότι το Β
βρίσκεται στη μέγιστη αρνητική απομάκρυνση από τη θέση ισορροπίας του όταν το
σημείο Γ βρίσκεται στη μέγιστη θετική απομάκρυνση. Λέμε ότι τα δύο σημεία
ταλαντώνονται με διαφορά φάσης Δϕ = π . Οι γραφικές παραστάσεις απομάκρυνσης
χρόνου φαίνονται στα διαγράμματα που ακολουθούν.
44
δ) Το τυχαίο υλικό σημείο της χορδής ταλαντώνεται με βάση την εξίσωση
y A ' ηm(10πt) ( cm,s ) , όπου A=' 20συν(2πx) ( cm ) .

=
Η μέγιστη ταχύτητα με την οποία ταλαντώνεται κάθε υλικό σημείο θα είναι:
υmax = ω Α ' = 200π ⋅ sυν(2πx) ( cm / s )
Επειδή 0 ≤ συν(2πx) ≤ 1 , το μέτρο της μέγιστης ταχύτητας των υλικών σημείων

cm
κυμαίνεται μεταξύ της ελάχιστης τιμής υ =0 και της μέγιστης υmax = 200π ⋅
s
ε) Tα σημεία που παραμένουν ακίνητα απέχουν από το ελεύθερο άκρο της χορδής,
=x
2K + 1) λ ( 2K + 1)
(= cm , όπου K = 0,1, 2,3
4 4
Kλ  K 
Για τα σημεία που πάλλονται με μέγιστο πλάτος ισχύει:=
x =   cm , όπου
2 2
K = 0,1, 2,3...
45
Άσκηση 2.
Κατά μήκος ενός γραμμικού ελαστικού μέσου και κατά τη θετική κατεύθυνση του άξονα
πx
x'0x διαδίδεται αρμονικό κύμα με εξίσωση: =
y 0,1 ⋅ ηµ(4πt − ) (S.I.). Κάποια χρονική
2
στιγμή t οι φάσεις δυο σημείων (Μ) και (Ν) του μέσου, τα οποία βρίσκονται δεξιά της
10π 17 π
πηγής (Ο), είναι ϕΜ = rad και ϕΝ = rad αντίστοιχα.
3 6
α) Να βρείτε το μέτρο της ταχύτητας διάδοσης του κύματος.
β) Να βρείτε ποιο από τα δυο σημεία (Μ), (Ν) είναι πιο κοντά στην πηγή (Ο), καθώς και
την απόσταση μεταξύ των δύο σημείων.
γ) Να σχεδιάσετε το στιγμιότυπο του κύματος τη χρονική στιγμή t = 1s .
δ) Να βρείτε την απομάκρυνση του σημείου (Ν) από τη θέση ισορροπίας του, κάθε φορά
που το σημείο (Μ) αποκτά τη μέγιστη θετική απομάκρυνση.
Λύση
α) Η ταχύτητα διάδοσης του κύματος θα βρεθεί από τη θεμελιώδη εξίσωση της

κυματικής υ = λf .
πx
Συγκρίνοντας την εξίσωση =
y 0,1ηµ(4πt - ) με τη γενική εξίσωση των κυμάτων,
2
t x
y= Aηµ 2π( - ) έχουμε ότι:
T λ
2πt
4π=
t ⇒=
T 0,5s ⇒ =
f 2Hz
T
πx 2πx
= ⇒=
λ 4m
2 λ
Συνεπώς υ = λf = 8m / s
t x
β) Όπως φαίνεται από τη σχέση που δίνει τη φάση του κύματος ϕ = 2π( - ) , όσο πιο
T λ
μακριά είναι ένα σημείο από την πηγή τόσο μικρότερη είναι η φάση του.
 10π 20π 
H φάση του σημείου Μ, =
 ϕΜ =rad rad  , είναι μεγαλύτερη από τη φάση του
 3 6 
 17 π 
σημείου Ν,  ϕΝ = rad  . Συνεπώς πιο κοντά στην πηγή είναι το σημείο Μ.
 6 
46
Ο υπολογισμός της απόστασης μεταξύ των σημείων Μ και Ν γίνεται με αφαίρεση των δύο
φάσεων.
t x  t x  ( x - xΜ ) ⇒
ϕΜ - ϕΝ = 2π  - Μ  -2π  - Ν  ⇒ ϕΜ - ϕΝ = 2π Ν
T λ  T λ  λ
20π 17 π ( x Ν --xΜ ) 3π ( xΝ xΜ ) ⇒ x - x =
- =π2 ⇒ =π
2 ( Ν Μ ) 1m
6 6 λ 6 4m
γ) Υπολογίζουμε σε πόση απόσταση θα έχει διαδοθεί το κύμα σε χρονικό διάστημα 1s . Σε

t 1s= 2T , το κύμα θα έχει διαδοθεί απόσταση ίση με δύο μήκη κύματος ( 2λ )
χρόνο =
Βρίσκουμε την κίνηση χαρακτηριστικών υλικών σημείων.
Τα υλικά σημεία στις θέσεις x = 0 , x = λ και x = 2λ , θα βρίσκονται σε απομάκρυνση

y = 0 και είναι έτοιμα να κινηθούν κατά τη θετική φορά.
λ
δ) Επειδή τα σημεία Μ, Ν, απέχουν μεταξύ τους 1m = , παρουσιάζουν διαφορά φάσης
4
π
, με το σημείο Μ να προηγείται. Έτσι, όταν το Μ είναι στη θέση μέγιστης θετικής
2
απομάκρυνσης, τότε το Ν περνά από τη θέση ισορροπίας του με θετική ταχύτητα.
47
Άσκηση 3.
Κατά μήκος μιας ελαστικής χορδής μήκους L = 16, 25cm διαδίδεται αρμονικό κύμα της
2πx
μορφής: y = 8ηµ(10πt − ) όπου x , y σε cm και t σε s . Το ένα άκρο της χορδής
5
είναι στερεωμένα ακλόνητα, με αποτέλεσμα το κύμα να ανακλαστεί και να δημιουργηθεί
στάσιμο κύμα. Το άλλο άκρο της χορδής είναι ελεύθερο, δημιουργείται σε αυτό κοιλία
και θεωρούμε ότι βρίσκεται στη θέση x = 0 . Η κοιλία της θέσης x = 0 εκτελεί απλή
αρμονική ταλάντωση χωρίς αρχική φάση.
α) Να βρείτε το μέτρο της ταχύτητας διάδοσης του αρμονικού κύματος.
β) Να βρείτε τον αριθμό των κοιλιών που δημιουργούνται.
γ) Να βρείτε την εξίσωση της ταχύτητας συναρτήσει του χρόνου για την κοιλία Κ που
λ
απέχει από το σημείο x = 0 .
2
δ) Αν ένα σημείο Μ του θετικού ημιάξονα ταλαντώνεται με πλάτος Α 0 =8 3cm , να

υπολογίσετε την απόσταση του σημείου αυτού από τον πλησιέστερο δεσμό.
Λύση
α) Για να υπολογίσουμε την ταχύτητα θα εφαρμόσουμε τη θεμελιώδη εξίσωση της

κυματικής.
Γράφουμε τη δοθείσα εξίσωση σε μορφή αντίστοιχη της γενικής εξίσωσης του

x
αρμονικού κύματος y= Aηµ 2π(f ⋅ t − )
λ
2πx x
Έχουμε y = 8ηµ(10πt − ) ⇒ y = 8ηm 2π(5t − ) (cm,s)
5 5
Από τη σύγκριση των δύο εξισώσεων παίρνουμε:
2π 2π
2πf = 10π , συνεπώς f = 5Hz και = , συνεπώς λ =5cm
5 λ
cm
Άρα υ = λf = 25
s
β) Το σημείο ανάκλασης είναι ακλόνητο , άρα σε αυτό δημιουργείται δεσμός. Στο

ελεύθερο άκρο δημιουργείται κοιλία. Επειδή σε ένα στάσιμο, ο δεσμός από την κοιλία
48
λ
απέχουν το μήκος της χορδής L συνδέεται με το μήκος κύματος λ με τη σχέση:
4
κλ λ
=
L +
2 4
Με αντικατάσταση του L και του λ προκύπτει ότι κ =6 . Συνεπώς μεταξύ πρώτου και
τελευταίου δεσμού οι κοιλίες είναι 6 και δεδομένου ότι στη θέση x = 0 υπάρχει κοιλία
στο σύνολο δημιουργούνται 7 κοιλίες.
γ) Η απομάκρυνση των υλικών σημείων του μέσου σε ένα στάσιμο δίνονται από τη σχέση
2πx
y= 2 Ασυν ⋅ ηµωt .
λ
λ
Έτσι η κοιλία Κ της θέσης x= θα ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση
2
2πλ
y Κ = 2 ⋅ 8 sυν 2 ⋅ ηm10πt ⇒ y Κ = −16 ⋅ ηm10πt (cm,s) και η ταχύτητα
λ
ταλάντωσής της θα δίνεται από τη σχέση:
υK = 10π(−16) ⋅ sυν(10πt) (cm / s) ⇒ υK = −160π ⋅ sυν(10πt) (cm / s)
δ) Το πλάτος συναρτήσει της απόστασης από τη θέση x = 0 , δίνεται από τη σχέση:
συν 2πx συν 2πx 2πx 3

A ' = 2A συνεπώς 8 3 = 16 δηλαδή συν( )= ±
λ 5 5 2
2πx π 2πx π 5κ 5
Άρα = κπ + ή = κπ − , οπότε =
x ± cm , όπου x η απόσταση από το
5 6 5 6 2 12
ελεύθερο άκρο της χορδής που πάλλεται με μέγιστο πλάτος (κοιλία).
κλ 5κ
Οι κοιλίες απέχουν από το ελεύθερο άκρο απόσταση x=
κ = (cm)
2 2
Συνεπώς κάθε σημείο που πάλλεται με πλάτος 8 3cm , θα απέχει από την πλησιέστερη
5
κοιλία απόσταση d1 = cm .
12
Οι δεσμοί απέχουν από το ελεύθερο άκρο απόσταση
(2 κ + 1)λ 5κ 5
x=
∆ = + (cm) .
4 2 4
49
Συνεπώς κάθε σημείο που πάλλεται με πλάτος 8 3cm , θα απέχει από τον πλησιέστερο
δεσμό απόσταση d 2 για την οποία ισχύει:
λ λ 5 5 10
d1 + d 2 = ⇒ d 2 = − d1 ⇒ d 2 = cm − cm ⇒ d 2 = cm
4 4 4 12 12
50
Άσκηση 4.
Εγκάρσιο αρμονικό κύμα πλάτους 10cm και μήκους κύματος λ =1 m διαδίδεται κατά τη
θετική φορά σε οριζόντια ελαστική χορδή που εκτείνεται κατά τη διεύθυνση του άξονα
x΄x. Θεωρούμε ότι το σημείο της χορδής στη θέση x = 0 τη χρονική στιγμή t = 0 έχει
μηδενική απομάκρυνση από τη θέση ισορροπίας του και θετική ταχύτητα. Η ταχύτητα
m
διάδοσης του κύματος είναι υ =100 .
s
α) Να υπολογίσετε την περίοδο ταλάντωσης των υλικών σημείων της χορδής.
β) Να γράψετε την εξίσωση του κύματος στο S.I. και να κάνετε τη γραφική παράσταση
απομάκρυνσης συναρτήσει του χρόνου, για ένα υλικό σημείο Α της χορδής, το οποίο
3λ
βρίσκεται στη θέση x = .
4
γ) Να υπολογίσετε την ενέργεια της ταλάντωσης στοιχειώδους τμήματος της χορδής
μάζας 0, 001 kg . (Να θεωρήσετε το στοιχειώδες τμήμα της χορδής ως υλικό σημείο.)
δ) Στην παραπάνω χορδή διαδίδεται ταυτόχρονα άλλο ένα κύμα πανομοιότυπο με το

προηγούμενο, αλλά αντίθετης φοράς, με αποτέλεσμα τη δημιουργία στάσιμου κύματος
με κοιλία στη θέση x = 0 . Να υπολογίσετε στο θετικό ημιάξονα τη θέση του 5ου δεσμού
του στάσιμου κύματος.
Δίνεται: π2 =10 .
Λύση
λ
α) Με βάση τη σχέση: υ = βρίσκουμε ότι:
T
λ 1m
T= = ⇒ T = 10−2 s .
υ 100m / s
t x
β) Η γενική εξίσωση κύματος είναι: y= Aηµ 2π( − )
T λ
rad
Η συχνότητα είναι f = 100Hz , άρα ω = 2πf = 200π , και λ =1m .
s
Η εξίσωση του αρμονικού κύματος προκύπτει με αντικατάσταση και είναι:
=
y 0,1ηµ 2π(100t − x) (S.I.)
3λ
το οποίο βρίσκεται στη θέση x = .
4
51
3λ 3
Η απομάκρυνση του υλικού σημείου Α, που βρίσκεται στη θέση =
x = m
4 4 ,
3
θα δίνεται από τη σχέση y=
A 0,1ηµ 2π(100t − ) (S.I.)
4
Για να φθάσει το κύμα στο σημείο Α, που απέχει από τη πηγή 3λ/4 χρειάζεται χρόνο ίσο
x 0, 75m
με t1 = = ⇒ t1 = 0, 75 ⋅10−2 s . Άρα για t < t1 το σημείο Α είναι ακίνητο. Έτσι η
υ 100m / s
παραπάνω εξίσωση ισχύει για t ≥ t1 ή t ≥ 0, 75 ⋅10−2 s
γ) Η ενέργεια της ταλάντωσης θα είναι ίση με τη μέγιστη κινητική ενέργεια του υλικού
1
σημείου δηλαδή: = =
E K max mυmax 2
2
rad m
Όμως, υmax =
ωA =
200π ⋅ 0,1m ⇒ υmax =
20π
s s
Με αντικατάσταση παίρνουμε K = 2J
λ
δ) Από τον τύπο =
x (2k + 1) που δίνει τις θέσεις των δεσμών σε ένα στάσιμο,
4
βλέπουμε ότι ο πρώτος δεσμός προκύπτει για k = 0 , οπότε η θέση του πέμπτου δεσμού
θα προκύψει για k = 4 :
λ λ
x 5 = (2 ⋅ 4 + 1) = 9 ⇒ x 5 = 2, 25m
4 4
52
Άσκηση 5.
Το σημείο Ο ομογενούς ελαστικής χορδής μεγάλου μήκους, τη χρονική στιγμή t = 0 ,

αρχίζει να εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση με εξίσωση= y 0, 05ηµ8πt (S.I.) κάθετα
στη διεύθυνση της χορδής. Το αρμονικό κύμα που παράγεται διαδίδεται με ταχύτητα
μέτρου 2m / s , κατά τη θετική φορά του άξονα x΄Οx, κατά μήκος της χορδής.
α) Να βρεθούν ο χρόνος που χρειάζεται ένα υλικό σημείο του ελαστικού μέσου για να
εκτελέσει μια πλήρη ταλάντωση καθώς και το μήκος κύματος του αρμονικού κύματος.
β) Να γραφεί η εξίσωση του κύματος που παράγεται και να βρεθούν οι θέσεις όλων των
σημείων που βρίσκονται σε συμφωνία φάσης με την πηγή.
γ) Να γράψετε και να σχεδιάσετε την εξίσωση της ταχύτητας συναρτήσει του

3λ
χρόνου για ένα υλικό σημείο Α που απέχει απόσταση x = από την πηγή.
2
T
δ) Να σχεδιάσετε τα στιγμιότυπα του κύματος τις χρονικές στιγμές t1 = και
4
3T
t2 = .
4
Λύση
α) Από την εξίσωση=y 0, 05ηµ8πt (S.I.) βρίσκουμε: Α =0, 05m , ω = 8π rad / s . H

2π
περίοδος προκύπτει από τη σχέση ω = , άρα T = 0, 25s και συνεπώς η συχνότητα
T
είναι f = 4Hz . Ο χρόνος που χρειάζεται ένα υλικό σημείο να κάνει μια πλήρη
ταλάντωση, είναι η περίοδος ταλάντωσης του, δηλαδή είναι ίσος με 0, 25s .
Το μήκος κύματος προκύπτει από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής.
υ 2m / s
υ = λf ⇒ λ = = ⇒ λ = 0,5m .
f 4Hz
t x
β) Η γενική εξίσωση του κύματος είναι: y= Aηµ 2π( - ) , η οποία με αντικατάσταση,
T λ
των μεγεθών A , T και λ γίνεται:
=y 0, 05ηµ 2π(4t − 2x) ( SI )
Τα σημεία που είναι σε συμφωνία φάσης με την πηγή απέχουν από αυτή ακέραιο αριθμό
μηκών κύματος, δηλαδή βρίσκονται σε θέσεις για τις οποίες ισχύει
x = kλ = k ⋅ 0,5m k = 1, 2,3,...
53
γ) Η μέγιστη ταχύτητα θα είναι: υmax =ωA =0, 4π m / s , ενώ η εξίσωση ταχύτητας

ταλάντωσης των υλικών σημείων είναι:
t x
υ = υmax συν 2π( - ) . Άρα =
υ 0, 4πσυν 2π(4t - 2x) στο (S.I.).
T λ
Η γενική εξίσωση της ταχύτητας ταλάντωσης των υλικών σημείων είναι
t x
υ = υmax συν 2π( - )
T λ
Η μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης θα είναι: υmax =ωA =0, 4π m / s
Με αντικατάσταση στη γενική εξίσωση της ταχύτητας ταλάντωσης: T = 0, 25s ,

3λ 3 3
λ =0,5m, =
x = m παίρνουμε υ=
A 0, 4πσυν 2π(4t - ) ( SI )
2 4 2
3 xA 3
Το κύμα φθάνει στο Α (x A = m) τη χρονική στιγμή =
tA = s . Για t < t A το σημείο
4 υ 8
Α παραμένει ακίνητο. Άρα η εξίσωση ταχύτητας – χρόνου είναι:
3
υ=
A 0, 4πσυν 2π(4t - 2x) για t ≥ s στο S.I.
8
δ) Για να σχεδιάσουμε το στιγμιότυπο, βρίσκουμε την εξίσωση της απομάκρυνσης

συναρτήσει της απόστασης και υπολογίζουμε που έχει φθάσει το κύμα την κάθε χρονική
στιγμή.
T 1
Τη χρονική στιγμή , η εξίσωση απομάκρυνσης – θέσης είναι:=y 0, 05ηµ 2π( - 2x) .
4 4
Τη χρονική στιγμή αυτή το κύμα έχει διαδοθεί σε απόσταση
54
T λ 3T
x =υt =υ = =0,125m , ενώ τη χρονική στιγμή , η εξίσωση απομάκρυνσης –
4 4 4
3
θέσης, είναι:=y 0, 05ηµ 2π( - 2x) .
4
Τη χρονική στιγμή αυτή το κύμα έχει διαδοθεί σε απόσταση
3T 3λ
x =υt =υ = =0,375m .
4 4
55
Άσκηση 6.
(Η άσκηση δόθηκε από τον εθελοντή κ. Αθανάσιο Παπαδημητρίου)
Η εικόνα παριστάνει το στιγμιότυπο ενός γραμμικού αρμονικού κύματος μια χρονική

στιγμή t1 , το οποίο διαδίδεται κατά τη θετική κατεύθυνση του άξονα x σε ένα ομογενές
ελαστικό μέσο. Το σημείο της θέσης x = 0 άρχισε να ταλαντώνεται χωρίς αρχική φάση
τη χρονική στιγμή t 0 = 0 . Η ταχύτητα διάδοσης του παραπάνω κύματος είναι υ = 2m / s .
α) Να βρείτε τη χρονική στιγμή t1.
β) Να βρείτε την εξίσωση του κύματος.
γ) Να σχεδιάσετε το διάγραμμα της φάσης σε σχέση με τη θέση, ϕ =f ( x ) , για τη

χρονική στιγμή t1 .
δ) Να βρείτε τη χρονική στιγμή που το σημείο Μ, που βρίσκεται στη θέση x Μ = 3,3m , θα
απέχει για πρώτη φορά 0,1m από τη θέση ισορροπίας του.
ε) Να γίνουν τα διαγράμματα της φάσης και της απομάκρυνσης σε σχέση με το χρόνο,

ϕ =f ( t ) και y = f ( t ) , για το Ν που βρίσκεται στη θέση x Ν = 2, 4m .
Λύση
α) Από το διάγραμμα του στιγμιότυπου φαίνεται ότι το κύμα διαδόθηκε, από την χρονική
στιγμή t 0 = 0 μέχρι την t1 , κατά x = 2, 7m .
x 2, 7m
Άρα t1 = = ⇒ t1 = 1,35s
υ 2m / s
56
β) Από εκφώνηση η εξίσωση ταλάντωσης της πηγής είναι y π= A ⋅ ηµωt , οπότε η

t x
εξίσωση του (τρέχοντος) κύματος θα είναι της μορφής y= Aηµ 2π( − ).
T λ
- Από το διάγραμμα φαίνεται ότι το πλάτος του κύματος είναι Α =0, 2m .
- Από το διάγραμμα φαίνεται ότι το κύμα διαδόθηκε, από την χρονική στιγμή t 0 = 0
λ λ
μέχρι την t1 , κατά + 2λ =9 , όπου λ το μήκος κύματος.
4 4
9
Άρα =λ 2, 7m ⇒
= λ 1, 2m .
4
- Από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής παίρνουμε
υ 2m / s 1
υ =λf ⇒ f = = ⇒ f = s −1 ⇒ T =0, 6s
λ 1, 2m 0, 6
t x
Οπότε η εξίσωση του κύματος θα έχει την μορφή =
y 0, 2ηµ 2π( − ) (SI) .
0, 6 1, 2
γ) Η φάση του κύματος, για την χρονική στιγμή t1 = 1,35s περιγράφεται από τη
1,35 x πx
συνάρτηση ϕ = 2π( − ) ⇒ ϕ = 4,5π − (SI ) ( 0 ≤ x ≤ 2, 7m )
0, 6 1, 2 0, 6
Το ζητούμενο διάγραμμα είναι:
δ) Από την εξίσωση του κύματος, για x = 3,3m και y = 0,1m έχουμε:
t 3,3 t 3,3 1
= 0, 2ηµ 2π(
0,1 − ) ⇒ ηµ 2π( − = ) οπότε:
0, 6 1, 2 0, 6 1, 2 2
t 3,3 π t 3,3 5π
2π( − )= 2kπ + ή 2π( − )= 2kπ +
0, 6 1, 2 6 0, 6 1, 2 6
57
Αφού, για το σημείο Μ, αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά, δεκτή γίνεται η πρώτη λύση
t 3,3 π
και με k = 0 . Δηλαδή 2π( − )= από την οποία προκύπτει t = 1, 7 s .
0, 6 1, 2 6
ε) Για το σημείο Ν (x Ν = 2, 4m) η φάση θα δίνεται από τη σχέση:
t 2, 4 t x 2, 4
ϕ N = 2π( − ) = 2π( − 2) , με t ≥ = s ⇒ t ≥ 1, 2s
0, 6 1, 2 0, 6 υ 2
Για το Ν (x = 2, 4m)
Η εξίσωση της ταλάντωσης του σημείου Ν θα είναι:
t 2, 4 t x 2, 4
y= 0, 2ηµ 2π( − = ) 0, 2ηµ 2π( − 2) ( SI ) με t ≥ = s ⇒ t ≥ 1, 2s
N
0, 6 1, 2 0, 6 υ 2
58
Άσκηση 7.
Μια πηγή κυμάτων Ο αρχίζει να ταλαντώνεται την χρονική στιγμή t = 0 , σύμφωνα με την
εξίσωση y= Aηµ(2πft) . Το εγκάρσιο κύμα που δημιουργείται διαδίδεται σε ομογενές ,
γραμμικό ελαστικό μέσο κατά τη θετική κατεύθυνση του άξονα x'Οx. Στο σχήμα 1
παριστάνεται το στιγμιότυπο του κύματος μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή t ' , ενώ στο
σχήμα 2 φαίνεται η γραφική παράσταση απομάκρυνσης συναρτήσει του χρόνου για ένα
υλικό σημείο Σ του ελαστικού μέσου στο οποίο διαδίδεται το εν λόγω κύμα. Να βρείτε:
α) την ταχύτητα διάδοσης του κύματος και τη διαφορά φάσης μεταξύ του υλικού σημείου
Σ και της πηγής κυμάτων.
β) τη χρονική στιγμή t ' στην οποία αντιστοιχεί το στιγμιότυπο του κύματος.
γ) την απομάκρυνσή από τη θέση ισορροπίας του υλικού σημείου Σ και της πηγής
κυμάτων την δεδομένη χρονική στιγμή t ' .
δ) τη μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης και τη μέγιστη επιτάχυνση του υλικού σημείου Σ.
ε) Nα σχεδιάσετε το διάγραμμα της φάσης του υλικού σημείου Σ συναρτήσει του χρόνου.
Δίνεται το πλάτος ταλάντωσης της πηγής Α =4 cm και π2 =10 .
(Σχήμα 1)
(Σχήμα 2)
59
Λύση
Από τα διαγράμματα προκύπτουν τα παρακάτω:
Στο σχήμα 1, παρατηρούμε ότι την χρονική στιγμή t ' το κύμα έχει διαδοθεί σε απόσταση
x = 5cm (1).
5λ
Από το ίδιο σχήμα επίσης προκύπτει ότι η απόσταση αυτή αντιστοιχεί σε x = (2)
2
Εξισώνοντας τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει λ =2cm .
Στο σχήμα 2 παρατηρούμε ότι η περίοδος ταλάντωσης του υλικού σημείου Σ είναι T = 1s ,
άρα και η συχνότητα θα είναι f = 1Hz .
Άρα η ταχύτητα διάδοσης του κύματος είναι: υ = λf = 2 cm / s .
Επίσης παρατηρούμε ότι το κύμα για να φτάσει στο υλικό σημείο Σ έκανε χρόνο t1 = 1s .
Ο χρόνος αυτός είναι ίσος με την περίοδο του κύματος ( T = 1s ) , άρα η απόσταση πηγής
και σημείου Σ είναι ίση με ένα μήκος κύματος και η διαφορά φάσης μεταξύ της πηγής Ο
και του σημείου Σ είναι 2π , δηλαδή ϕΟ − ϕΣ = 2π .
β) Τη χρονική στιγμή t ' το κύμα έχει διαδοθεί σε απόσταση
x 5cm 5
x = 5cm με ταχύτητα υ =2cm / s . Άρα t ' = = ⇒ t'= s.
υ 2cm / s 2
5 T
γ) Η πηγή τη χρονική στιγμή t ' έχει ταλαντωθεί για χρονικό διάστημα ∆t= s= 2T + .
2 2
Άρα περνά από τη θέση ισορροπίας της κινούμενη κατά την αρνητική φορά.
Το υλικό σημείο Σ, ξεκινά να ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή t1 = 1s . Tη χρονική στιγμή

5 3 T
t ' έχει ταλαντωθεί για χρόνο: ∆t = t '- t1 = s - 1s = s = T + .
2 2 2
Άρα το υλικό σημείο Σ τη χρονική στιγμή αυτή έχει κάνει μια πλήρη ταλάντωση και μισή
δηλαδή περνά από τη θέση ισορροπίας του κινούμενο και αυτό κατά την αρνητική φορά.
Αυτό ήταν αναμενόμενο, αφού τα δύο σημεία παρουσιάζουν διαφορά φάσης 2π .
δ) Η μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης δίνεται από τη σχέση:
cm
υmax =ωA =2πf ⋅ A ⇒ υmax =2π ⋅1Hz ⋅ 4cm ⇒ υmax =π
8
s
60
cm
Η μέγιστη επιτάχυνση στη ταλάντωση δίνεται από τη σχέση a max =
ω A= 2
160
s2
t x
ε) Η φάση του κύματος δίνεται από τη σχέση ϕ = 2π( − ) . Για το υλικό σημείο Σ
T λ
( x = λ ) θα ισχύει ϕ = 2π(t − 1) . H φάση έχει νόημα για t ≥ 1s .
Διάγραμμα φάσης - χρόνου για το υλικό σημείο Σ:
61
Άσκηση 8.
Κατά μήκος ενός γραμμικού, ομογενούς, ελαστικού μέσου διαδίδεται στη θετική
κατεύθυνση του άξονα χ'Οχ ένα αρμονικό κύμα που περιγράφεται από την εξίσωση:
 10πx 
y= 4 ⋅10−2 ηµ ( 200πt ) − (S.I.). Δύο σημεία Α και Β βρίσκονται πάνω στη
 17 
διεύθυνση διάδοσης του κύματος, απέχουν μεταξύ τους 17m , και γνωρίζουμε ότι το πιο
κοντινό σημείο στην πηγή Ο είναι το σημείο Α.
α) Nα βρείτε τη συχνότητα και την ταχύτητα διάδοσης του κύματος.
β) Να δείξετε ότι η διαφορά φάσης των σημείων Α και Β είναι ανεξάρτητη του χρόνου και
ότι τα σημεία αυτά είναι σε συμφωνία φάσης.
γ) Να σχεδιάσετε τις γραφικές παραστάσεις απομάκρυνσης – χρόνου για τα δύο αυτά

υλικά σημεία Α και Β, αν γνωρίζουμε ότι το σημείο Α βρίσκεται στη θέση x A = 6,8m .
δ) Να βρείτε τη μεταβολή της φάσης του υλικού σημείου Α σε χρονική διάρκεια ∆t =1s .
ε) Να βρείτε την απομάκρυνση από τη θέση ισορροπίας του σημείου Γ της θέσης
x Γ = 3, 4m, τη χρονική στιγμή t που το υλικό σημείο Β έχει απομάκρυνση y B = 2, 2cm ,
και αρνητική ταχύτητα.
Λύση
α) Συγκρίνοντας την εξίσωση του συγκεκριμένου κύματος
10πx
y= 4 ⋅10−2 ηµ[(200πt) − ] με τη γενική εξίσωση του κύματος έχουμε:
17
2πx 10πx 17
= ⇒
= λ m⇒
= λ 3, 4m
λ 17 5
2πf t= 200π t ⇒ f= 100Hz
Με αντικατάσταση στη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής έχουμε:
m
υ = λf ⇒ υ = 340
s
t xA
β) Οι φάσεις των υλικών σημείων Α και Β, δίνονται από τις σχέσεις: ϕA = 2π( − )
T λ
t xB
και ϕB = 2π( − ) , αντίστοιχα. Αφαιρώντας τις δύο παραπάνω σχέσεις βρίσκουμε τη
T λ
διαφορά φάσης των δύο αυτών σημείων:
62
2π(x B − x A ) 2π(17m)
ϕA − ϕB= = ⇒ ϕA − ϕB= 10π rad
λ 3, 4m
Άρα η διαφορά φάσης μεταξύ των δύο σημείων είναι ανεξάρτητη του χρόνου. Επειδή
ϕA − ϕB = 10π rad = 5 ⋅ 2π rad (ακέραιο πολλαπλάσιο του 2π ) ή ∆x = 5λ (ακέραιο
πολλαπλάσιο του μήκους κύματος) τα σημεία αυτά βρίσκονται σε συμφωνία φάσης
μεταξύ τους.
γ) Το κύμα φτάνει στο σημείο Α τη χρονική στιγμή
xA 6,8m 2 ⋅ 3, 4m 2
t1 = = = ⇒ t1 = s = 2T , ενώ το σημείο Β αρχίζει να
υ 340m / s 3, 4 ⋅100m / s 100
ταλαντώνεται τη χρονική στιγμή
x B 17 + 6,8m 7 ⋅ 3, 4m 7
t2 = = = ⇒ t2 = s = 7T
υ 340m / s 3, 4 ⋅100m / s 100
Και τα δύο σημεία εκτελούν απλή αρμονική ταλάντωση με εξίσωση ταλάντωσης
2
y A = 4 ⋅10−2 ηµ[(200πt) − 4π] , όπου t ≥ s και
100
7
y B = 4 ⋅10−2 ηµ[(200πt) − 14π] , όπου t ≥ s , αντίστοιχα.
100
63
δ) ∆ϕΑΑ
= 2π ⋅ f ⋅ ∆t ⇒ ∆ϕ = 200π rad
ε) Το σημείο Β βρίσκεται στη θέση x B = 6,8m + 17m = 23,8m και απέχει από το σημείο Γ
x B − x=
Γ 23,8m − 3, 4m ⇒ x B − x=
Γ 20, 4m ⇒ x B − x Γ =6 ⋅ 3, 4m ⇒ x B − x Γ =λ
6
Τα δύο σημεία βρίσκονται σε συμφωνία φάσης και έχουν κάθε στιγμή ίδια απομάκρυνση
και ίδια ταχύτητα, άρα η απομάκρυνση του σημείου Γ είναι y Γ = 2, 2cm .
64
Άσκηση 9.
Ένα εγκάρσιο αρμονικό κύμα διαδίδεται κατά τη θετική φορά σε οριζόντια ελαστική
χορδή που εκτείνεται κατά τη διεύθυνση του άξονα x΄Ox. Tο σημείο O της χορδής στη
θέση x = 0 , τη χρονική στιγμή t = 0 , έχει μηδενική απομάκρυνση και θετική ταχύτητα.
Η ταχύτητα διάδοσης του κύματος είναι υ = 1m / s . Για ένα σημείο Ν της ελαστικής
χορδής, η απομάκρυνσή του από τη θέση ισορροπίας σε συνάρτηση με το χρόνο
φαίνεται στη γραφική παράσταση που ακολουθεί.
yΝ(cm)
0 t(s)
2 4 8
-5
α. Να γράψετε την εξίσωση του κύματος στο S.I.
β. Να βρείτε πόσο απέχει το σημείο Ν από το Ο .
γ. Να βρείτε ποια είναι η μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης του σημείου Ν.
δ. Να βρείτε τη φάση του σημείου Ο, τη χρονική στιγμή που το σημείο Ν βρίσκεται για
πρώτη φορά στην μέγιστή του απομάκρυνση.
Λύση
α. Η εξίσωση που περιγράφει ένα αρμονικό κύμα που διαδίδεται κατά τη θετική φορά
 t x
του άξονα x΄Ox είναι: y = A ημ2π  - . (1)
T λ
Πρέπει να υπολογίσουμε το πλάτος Α, την περίοδο Τ και το μήκος κύματος λ.
Από το διάγραμμα προκύπτει ότι:
Α = 5cm και 2Τ = 8s − 4s = 4s , άρα Τ = 2s .
Από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής, βρίσκουμε το μήκος κύματος.
m
υ = λf ⇒ λ = υT = 1 ⋅ 2s ⇒ λ = 2m
s
 t x
Mε αντικατάσταση στην (1) παίρνουμε: y = 5 ημ2π  -  , (y σε cm, x σε m).
2 2
65
β. Από το διάγραμμα φαίνεται ότι η ταλάντωση του σημείου Ν αρχίζει τη χρονική στιγμή
t = 4s . Άρα, η απόσταση ΟΝ θα είναι ίση με:
x N = υ ⋅ t = 1m / s ⋅ 4s ή x N = 4 m .
γ. H μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης του σημείου Ν δίνεται από τη σχέση:
2π 2π
υmax= ωA= ⋅A= ⋅ 5 ⋅10−2 m / s ⇒ υmax= 5π cm / s.
Τ 2
δ. Το σημείο Ν μεγιστοποιεί για πρώτη φορά την απομάκρυνσή του από τη θέση
ισορροπίας του μετά από χρονικό διάστημα Τ/4 από τη στιγμή που αρχίζει να
ταλαντώνεται. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα το σημείο Ν αρχίζει να ταλαντώνεται τη
στιγμή t = 4s . Κατά συνέπεια πρέπει να βρούμε τη φάση του σημείου Ο τη χρονική
t 4s + Τ / 4 ή t = 4,5s .
στιγμή =
H φάση της πηγής δίνεται από τη σχέση:
2π 2π
φ = ωt = t= ⋅ 4,5 rad ⇒ φ = 4,5π rad
T 2
66
Άσκηση 10.
Δύο σύγχρονες πηγές κυμάτων Π1, Π2 δημιουργούν στην επιφάνεια υγρού εγκάρσια
αρμονικά κύματα. Τη χρονική στιγμή t = 0 οι πηγές αρχίζουν να ταλαντώνονται με
απομακρύνσεις που περιγράφονται από τη σχέση y = 0, 05 ημ ( 4πt ) , (SI). Η ταχύτητα
διάδοσης των εγκαρσίων κυμάτων στην επιφάνεια του υγρού είναι ίση με υ = 2 m / s . Σε
ένα σημείο K, της επιφάνειας του υγρού, το κύμα από την πηγή Π1 φτάνει τη χρονική
στιγμή t1 = 1s , ενώ το κύμα από την πηγή Π2 φτάνει στο σημείο Κ όταν η πηγή Π2 έχει
εκτελέσει 4 πλήρεις ταλαντώσεις.
Π1 Π2
Να βρείτε:
α. Πόσο απέχει το σημείο Κ από τις δύο πηγές.
β. Πόση θα είναι η συχνότητα και το πλάτος της ταλάντωσης του σημείου Κ μετά την
συμβολή των δύο κυμάτων;
γ. Πόσες υπερβολές ενίσχυσης υπάρχουν ανάμεσα στο σημείο Κ και την μεσοκάθετο στο
ευθύγραμμο τμήμα Π1Π2;
δ. Πόση είναι η ταχύτητα του σημείου Κ τη χρονική στιγμή t = 4, 75 s ;
Λύση
α. Από την εξίσωση ταλάντωσης των πηγών y = 0, 05 ημ ( 4πt ) προκύπτει ότι:
Α = 0, 05m και ω = 4π rad / s .
2π 2π 2π
Eίναι ω= ⇒T= = s ⇒ T= 0,5s .
Τ ω 4π
Το κύμα διαδίδεται με σταθερή ταχύτητα. Άρα η απόσταση του σημείου Κ από την πρώτη
πηγή θα είναι:
r1 = υ ⋅ t1 = 2m / s ⋅1s ή r1 = 2m .
H απόσταση του σημείου Κ από την δεύτερη πηγή θα είναι ομοίως, r2= υ ⋅ t 2 .
67
Το κύμα από την πηγή Π2 φτάνει στο σημείο Κ όταν η πηγή Π2 έχει εκτελέσει 4 πλήρεις
ταλαντώσεις, δηλαδή t 2 = 4Τ= 4 ⋅ 0,5s ή t 2 = 2s .
Οπότε, r2 =υ ⋅ t 2 =( 2m / s ) ⋅ 2s ή r2 = 4 m .
β. Το σημείο Κ μετά την συμβολή των δύο κυμάτων θα εκτελέσει απλή αρμονική
ταλάντωση, με συχνότητα ίδια με τη συχνότητα των δύο κυμάτων που συμβάλλουν. Άρα
1 1
=f = = ⇒ f 2Hz.
Τ 0,5s
Το πλάτος της ταλάντωσης του σημείου Κ μετά την συμβολή των δύο κυμάτων θα είναι:
r −r 4m − 2m
Α K′ =
2A συν2π 2 1 =
2 ⋅ 0,05 συν2π 0,1⋅ συν2π ⇒ Α K′ =
= 0,1m .
2λ 2 ⋅1m
Το σημείο Κ είναι λοιπόν ένα σημείο ενισχυτικής συμβολής.
γ. Θα βρούμε το σημείο Κ σε ποια υπερβολή ενισχυτικής συμβολής ανήκει. Είναι
r2 − r1 =N ⋅ λ ⇒ 4m − 2m =Ν ⋅1m ⇒ Ν =2 .
Κατά συνέπεια ανάμεσα στην υπερβολή ενίσχυσης που περνά από το σημείο Κ ( Ν = 2 )
και την μεσοκάθετο στο ευθύγραμμο τμήμα Π1Π2 , που είναι η υπερβολή ενίσχυσης με
Ν = 0 , περνά μία υπερβολή ενίσχυσης, αυτή που αντιστοιχεί σε Ν = 1 .
Ν=1
Ν=0
Ν=2
Π2
Μ
δ. Η εξίσωση της απομάκρυνσης του σημείου Κ είναι:
68
r −r t r +r   t 2+4
2A ⋅ συν 2π 2 1 ⋅ ημ2 π  − 1 2  =
y= 0,1 ⋅ ημ2 π  −  (SI) ⇒
2λ Τ 2λ   0,5 2 
y = 0,1 ⋅ ημ2 π ( 2t − 3) (SI) .
Άρα, η εξίσωση της ταχύτητας του σημείου Κ συναρτήσει του χρόνου θα είναι:
υ = 0,1 ⋅ 4π ⋅ συν 2 π ( 2t − 3) ⇒ υ =
0, 4π ⋅ συν 2 π ( 2t − 3) (SI) .
Τη χρονική στιγμή t = 4, 75 s η ταχύτητα του σημείου Κ είναι
=υ 0, 4π ⋅ συν 2 π ( 2 ⋅ 4, 75 - 3=
) 0, 4π ⋅ συν13π= 0, 4π ⋅ συνπ ⇒ =
υ -0, 4π m / s .
69
Άσκηση 11.
Σε οριζόντια ελαστική χορδή που εκτείνεται κατά τη διεύθυνση του οριζόντιου άξονα
x΄Ox διαδίδονται δύο εγκάρσια αρμονικά κύματα με το ίδιο πλάτος και την ίδια
συχνότητα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Τα κύματα συμβάλλουν και δημιουργούν στάσιμο
εξίσωση y 0,1 συν ( 2πx ) ⋅ ημ (10πt )( S.I.) .
κύμα που περιγράφεται από την=
Να υπολογίσετε
α. την ταχύτητα διάδοσης των εγκάρσιων κυμάτων που συμβάλλουν.
β. τη θέση του δεύτερου δεσμού και της τρίτης κοιλίας, θεωρώντας ότι στη θέση
x = 0 βρίσκεται η πρώτη κοιλία.
γ. την απόσταση μεταξύ του δεύτερου δεσμού και της τρίτης κοιλίας τη χρονική στιγμή
t1 = 5 / 6 s .
δ. το πηλίκο της δυναμικής προς την κινητική ενέργεια, ενός υλικού σημείου που
βρίσκεται στη θέση της τρίτης κοιλίας τη χρονική στιγμή t1 = 5 / 6 s .
Δίνονται: συν π / 3 = 1/ 2 , ημ π / 3 = 3 2 .
Λύση
α. Από τη σύγκριση της δοθείσας εξίσωσης με τη γενική εξίσωση των στάσιμων

κυμάτων
2πx 2 πt
y = 2A συν ημ .
λ Τ
προκύπτει:
2Α = 0,1m , άρα
= Α 0,=
05m 5cm ,
2πx
= 2πx ⇒ λ =
1m ,
λ
2 πt 1
T 0, 2 s ή f = = 5Hz .
= 10πt ⇒ =
Τ Τ
Από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής προκύπτει η ταχύτητα διάδοσης των
εγκάρσιων κυμάτων που συμβάλλουν, υ = λ ⋅ f = 1m ⋅ 5Hz ή υ = 5m / s .
70
λ
β. Οι θέσεις των δεσμών δίνονται γενικά από τη σχέση x Δ = (2k + 1) ⋅ . H θέση του 2ου
4
3λ
δεσμού Δ προκύπτει για k = 1 και βρίσκεται στη θέση =
x = 0, 75m .
4
λ
Οι θέσεις των κοιλιών δίνονται γενικά από τη σχέση x Κ= k ⋅ . Η θέση της 3ης κοιλίας Κ
2
προκύπτει για k = 2 και βρίσκεται στη θέση x= λ= 1m .
γ. Η τρίτη κοιλία Κ τη χρονική στιγμή t1 = 5 / 6 s έχει απομάκρυνση που υπολογίζεται με

αντικατάσταση των x, t στην εξίσωση του στάσιμου.
 5  50 
y =
0,1 συν ( 2πx ) ημ (10πt ) 0,1=
συν ( 2π ) ημ 10π  0,1 ημ  π  ή
 6  6 
 2 + 48  π
= =
y 0,1 ημ  π  0,1 ημ   ή y = 0, 05 3 m .
 6  3
Η ζητούμενη απόσταση μεταξύ του δεύτερου δεσμού Δ και της τρίτης κοιλίας Κ, τη
χρονική στιγμή t1 = 5 / 6 s , βρίσκεται με εφαρμογή του πυθαγόρειου θεωρήματος για
το τρίγωνο που σχηματίζεται στο παρακάτω στιγμιότυπο του στάσιμου κύματος:
( )
2
(ΔΚ)= 0, 252 + 0, 05 3 m= 0, 0625 + 0, 0025 ⋅ 3 m ⇒
=
(ΔΚ) 0, 07 m ⇒ (ΔΚ)
= 0,1 7 m
y (cm)
t1=5/6 s
Κ
5 3
Δ
0 1
0,75 x (m)
-5 3
δ. Το πηλίκο της δυναμικής προς την κινητική ενέργεια, ενός υλικού σημείου που
βρίσκεται στη θέση της τρίτης κοιλίας τη χρονική στιγμή t1 = 5 / 6 s , θα είναι
( 0, 05 3m ) =
1 2 2
Dy 2
U U 2 y 0, 0075 U
= = = = ⇒ = 3
K Ε − U 1 D 2A 2 − 1 Dy 2 ( 2A ) −y (0,1m) − ( 0, 05 3m ) 0, 0025 K
2 2
( )
2 2
2 2
71
ΘΕΜΑ Δ
Πρόβλημα 1.
Το πιο πάνω σχήμα παριστά το στιγμιότυπο ενός οδεύοντος αρμονικού κύματος σε

ομογενές γραμμικό ελαστικό μέσο κατά τη χρονική στιγμή t 0 . Τη χρονική στιγμή t = 0
το σημείο Ο της θέσης x = 0 διέρχεται από τη θέση ισορροπίας του με θετική ταχύτητα.
Για τις σημειωμένες στο σχήμα αποστάσεις ισχύει: (OK) = 0,1m , (OZ) = 0,3m .
Ζητούνται:
α) Η χρονική στιγμή t 0 και η μέγιστη ταχύτητα με την οποία ταλαντώνονται τα υλικά

σημεία του ελαστικού μέσου.
β) Να χαραχθεί πάνω σε βαθμολογημένους άξονες το στιγμιότυπο του κύματος τη

χρονική στιγμή t=
1 t 0 + 0, 01s . Την ίδια χρονική στιγμή να βρεθεί η απομάκρυνση ενός
σημείου Β αν γνωρίζετε ότι το σημείο αυτό απέχει από το O απόσταση, OB = 1, 4m .
γ) Το πιο πάνω οδεύον κύμα μεταφέρει ενέργεια 4,5 ⋅10−2 J , σε κάθε υλικό σημείο του
γραμμικού ελαστικού μέσου. Πόση είναι η σταθερά ταλάντωσης κάθε υλικού σημείου,
δεδομένου ότι όλα εκτελούν απλή αρμονική ταλάντωση;
δ) Αν το πιο πάνω στιγμιότυπο παρίστανε στάσιμο κύμα τη χρονική στιγμή t 0 , κατά την
οποία όλα τα σημεία του γραμμικού ελαστικού μέσου, έχουν μηδενική ταχύτητα, τότε,
να σχεδιάσετε το στιγμιότυπό του τη χρονική στιγμή t1 , όπου t=
1 t 0 + 0, 01s .
Δίνεται ότι η συχνότητα των οδευόντων κυμάτων που δημιουργούν το στάσιμο κύμα
είναι: f = 25Hz .
Λύση
α) Δίνεται ότι το στιγμιότυπο είναι οδεύοντος κύματος. Συνεπώς σε αυτό φαίνονται οι

θέσεις των υλικών σημείων του μέσου τη δεδομένη χρονική στιγμή.
λ
Από το διάγραμμα έχουμε (ΟΚ=
) = 0,1 συνεπώς λ =0, 4m .
4
Επίσης, το πλάτος ταλάντωσης είναι το (OZ) , δηλαδή η μεγαλύτερη απόσταση από τη

θέση ισορροπίας. Συνεπώς το πλάτος ταλάντωσης κάθε σημείου θα είναι
= = 0,3m .
A 0 (OZ)
72
−1 m
H ταχύτητα διάδοσης του κύματος είναι υ = λf = 0, 4m ⋅ 25s ⇒ υ = 10 .
s
Από το στιγμιότυπο του κύματος φαίνεται ότι τη χρονική στιγμή t o , το κύμα έχει
5λ
διαδοθεί σε απόσταση .
2
5λ
5λ 5 ⋅ 0, 2m
Άρα, x υ⋅ t 0 ⇒ t 0 =2 =
== ⇒ t0 =0,1s
2 υ 10m / s
Άρα t 0 = 0,1s .
Η μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης των μορίων θα είναι:
rad m
υmax =
ωΑ0 =π
50 ⋅ 0,3m ⇒ υmax =π
15
s s
1
β) Δεδομένου ότι η περίοδος της ταλάντωσης είναι T= = 0, 04s , η χρονική στιγμή
f
5T T
t 0 = 0,1s αντιστοιχεί σε = 2T + . Από την παραπάνω παρατήρηση προκύπτει ότι η
2 2
πηγή, την χρονική στιγμή t 0 = 0,1s περνά από τη θέση ισορροπίας με αρνητική φορά,
T
(δηλαδή προς τα κάτω). Συνεπώς σε χρόνο ∆t = = 0, 01s μετά τη χρονική στιγμή t 0 ,
4
βρίσκεται στη μέγιστη αρνητική απομάκρυνση, ενώ το κύμα έχει διαδοθεί απόσταση
λ
επιπλέον = 0,1m και έχει φτάσει μέχρι τη θέση
4
λ λ
x =5 + =5 ⋅ 0, 2m + 0,1m ⇒ x =1,1m
2 4
Με δεδομένο ότι το τελευταίο σημείο που έχει φτάσει ένα κύμα είναι ακόμα στη θέση
ισορροπίας και έτοιμο να κινηθεί όπως το προηγούμενό του, το στιγμιότυπο θα είναι το
παρακάτω:
Το σημείο Β θα παραμένει ακίνητο στη θέση ισορροπίας του, δεδομένου ότι το κύμα δεν
έχει φτάσει ακόμα εκεί.
73
γ) Η ενέργεια της ταλάντωσης κάθε υλικού σημείου του υλικού μέσου δίνεται από τη
1 N
σχέση: E = DA 2 . Με αντικατάσταση προκύπτει D = 1 .
2 m
δ) Παρατηρούμε ότι τα ακραία σημεία Ο και Α είναι δεσμοί. Γνωρίζουμε ότι στο στάσιμο
κύμα όλα τα σημεία περνούν από τη θέση ισορροπίας την ίδια χρονική στιγμή.
T
Οι χρονικές στιγμές t1 και t 0 διαφέρουν κατά
. Επειδή, σύμφωνα με την εκφώνηση,
4
όλα τα σημεία του γραμμικού ελαστικού μέσου τη χρονική στιγμή t 0 έχουν μηδενική
T
ταχύτητα και βρίσκονται στη μέγιστη απομάκρυνσή τους, μετά από χρόνο θα
4
βρίσκονται στη θέση ισορροπίας από όπου διέρχονται με τη μέγιστη ταχύτητά τους. Το
στιγμιότυπο του γραμμικού ελαστικού μέσου δίνεται στο παρακάτω σχήμα, στο οποίο
έχουν σχεδιασθεί και οι ταχύτητες που έχουν διάφορα υλικά σημεία.
74
Πρόβλημα 2.
Δύο σύγχρονες πηγές κυμάτων Π1 και Π2 δημιουργούν στην επιφάνεια υγρού που ηρεμεί
cm
εγκάρσια κύματα που διαδίδονται με ταχύτητα υ =80 . Οι δύο πηγές τη χρονική
s
στιγμή t = 0 αρχίζουν να εκτελούν απλή αρμονική ταλάντωση, σε διεύθυνση κάθετη
2πt
στην επιφάνεια του υγρού και η εξίσωση ταλάντωσής τους είναι y= Aηµ( ).
T
Με την επίδραση των δύο κυμάτων ένα μικρό κομμάτι φελλού που βρίσκεται στην
επιφάνεια του υγρού ταλαντώνεται, με εξίσωση απομάκρυνσης από τη θέση ισορροπίας
του:
y = 4ηµ 2π(8t − 4) , όπου y σε cm και t σε s .
Οι αποστάσεις του φελλού από τις πηγές Π1 και Π2 είναι r1 , r2 αντίστοιχα και συνδέονται
με τη σχέση r1 − r2 =2λ , όπου λ το μήκος κύματος λ των δυο κυμάτων.
α) Να υπολογίσετε το πλάτος ταλάντωσης των πηγών.
β) Να υπολογίσετε το μήκος κύματος λ των κυμάτων καθώς και τις αποστάσεις r1 και
r2 .
γ) Να υπολογίσετε την επιτάχυνση ταλάντωσης του φελλού την χρονική στιγμή t1 = 1s .
δ) Να βρείτε τη χρονική στιγμή t , κατά την οποία ο φελλός περνάει από τη θέση
μέγιστης απομάκρυνσης y = 4cm για 1η φορά, εκτελώντας σύνθετη ταλάντωση.
ε) Να βρείτε το πλάτος ταλάντωσης των σημείων που βρίσκονται στην μεσοκάθετη του
ευθύγραμμου τμήματος που ενώνει τις δύο πηγές.
Λύση
α) Συγκρίνουμε τη δοθείσα εξίσωση
y = 4ηm 2π(8t − 4) (cm,s)
με τη γενική εξίσωση της συμβολής εγκαρσίων κυμάτων στην επιφάνεια υγρού
 2π(r1 − r2 )   t r +r 
y= 2 Ασυν   ⋅ ηµ 2π  − 1 2 
 2λ  T 2λ 
Για το πλάτος του υλικού σημείου ισχύει:
 2π(r1 − r2 )   2π(2λ) 
2 Aσυν  =  4cm ⇒ 2Aσυν  = 4cm ⇒ =
2A 4cm ⇒=
A 2cm
 2λ   2λ 
Άρα το πλάτος ταλάντωσης κάθε πηγής είναι A = 2cm
75
β) Το μήκος κύματος βρίσκεται με αντικατάσταση στη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής

αφού πρώτα βρεθεί η περίοδος T .
Συγκρίνουμε τη δοθείσα εξίσωση με τη γενική εξίσωση της συμβολής εγκαρσίων

κυμάτων:
t 1
(i) Για την περίοδο ισχύει: 8t = ⇒ T= s
T 8
λ m 1
Υπολογισμός μήκους κύματος: υ= ⇒ λ = υΤ ⇒ λ = 0,8 ⋅ s ⇒ λ = 0,1m . Άρα
Τ s 8
=λ 10cm
= 0,1m .
(ii) Για τον όρο

( r1 + r2 ) ισχύει:
2λ
r1 + r2
=4 ⇒ r1 + r2 =8λ ⇒ r1 + r2 =8 ⋅10cm ⇒ r1 + r2 =
80cm
2λ
Από τις σχέσεις r1 + r2 =

80cm και r1 − r2 = 2λ = 20cm προκύπτει r1 = 50cm και
r2 = 30cm .
γ) Η μέγιστη επιτάχυνση του φελλού θα είναι
2
 rad 
 ⋅ ( 4 ⋅10 m ) ⇒ a max =
−2 m
a max =
ω2 Α0 =
16π 102, 4 2
 s  s
Άρα για t1 = 1s έχουμε
 t r +r 
a = −a max ηm 2π  − 1 2  = −102, 4 ⋅ ηm 2π ( 8t − 4 ) ⇒ α = −102, 4 ⋅ ηµ 2π ( 4 ) (SI) ⇒
T 2λ 
α =0
Δηλαδή τη χρονική στιγμή t1 = 1s ο φελλός έχει μηδενική επιτάχυνση άρα βρίσκεται στη
θέση ισορροπίας (y = 0cm) και η ταχύτητά του είναι μέγιστη.
T
δ) Η ζητούμενη χρονική στιγμή είναι μετά από τη χρονική στιγμή άφιξης του
4
δεύτερου κύματος. Για τη χρονική στιγμή αφιξης t1 του δευτέρου κύματος ισχύει:
r 50cm 5
t1 = 1 = ⇒ t1 = s
υ 80cm / s 8
76
Άρα η ζητούμενη χρονική στιγμή είναι:
T 5 1/ 8  20 1  21
t = t1 + = s+ s ⇒ t =  + s ⇒ t = s
4 8 4  32 32  32
ε) Για τα σημεία της μεσοκαθέτου ισχύει r1 = r2 , οπότε το πλάτος της ταλάντωσης για
κάθε σημείο είναι:
 2π(r1 − r2 ) 
2Aσυν  = 2Aσυν= = 4cm
0 2A
 2λ 
Άρα, Όλα τα σημεία της μεσοκαθέτου πάλλονται με μέγιστο πλάτος 4cm .
77
Πρόβλημα 3.
Κατά μήκος ενός γραμμικού, ομογενούς, ελαστικού μέσου διαδίδεται στη θετική
κατεύθυνση του άξονα χ'Οχ ένα αρμονικό κύμα. Το σημείο Ο της θέσης x = 0 εκτελεί
αρμονική ταλάντωση που περιγράφεται από την y= Aηµωt . Στο παρακάτω διάγραμμα
φαίνεται η γραφική παράσταση της φάσης ϕ των υλικών σημείων που βρίσκονται στη
διεύθυνση διάδοσης του αρμονικού κύματος, σε συνάρτηση με την απόσταση x από το
σημείο O , σε μια δεδομένη χρονική στιγμή t1 .
α) Να υπολογίσετε το μήκος κύματος και να βρείτε τη φάση της πηγής τη χρονική στιγμή
t1 .
β) Να υπολογίσετε πριν από πόσο χρόνο άρχισε να ταλαντώνεται η πηγή, δηλαδή τη

χρονική στιγμή t1 , αν γνωρίζετε ότι η συχνότητα ταλάντωσης της πηγής, είναι f = 10Hz.
γ) Την παραπάνω χρονική στιγμή t1
1) Να βρείτε την απομάκρυνση του σημείου της θέσης x = 0 (πηγή).
2) Να βρείτε τον αριθμό των πλήρων απλών αρμονικών ταλαντώσεων που έχει
κάνει η πηγή.
3) Να σχεδιάσετε το στιγμιότυπο του κύματος.
Δίνεται ότι το πλάτος ταλάντωσης της πηγής είναι A = 0,1m
δ) Τη χρονική στιγμή t1 να βρείτε την ταχύτητα με την οποία ταλαντώνεται ένα υλικό
σημείο, το οποίο βρίσκεται στη θέση x = 5m και να αποδείξετε ότι αυτό το υλικό σημείο
βρίσκεται σε αντίθετη φάση με την πηγή.
Λύση
t x
α) Η φάση δίνεται από τον τύπο ϕ = 2π( − ) που μπορεί να γραφεί και ως
T λ
2π 2πt
ϕ = −( )x + . Η σχέση αυτή, για συγκεκριμένη χρονική στιγμή, παριστά μία ευθεία.
λ T
2π 10π
Από την κλίση στο διάγραμμα, βρίσκουμε = συνεπώς λ =2m .
λ 10
78
Η πηγή βρίσκεται στη θέση x = 0 , έχει τη μεγαλύτερη φάση από όλα τα σημεία του
μέσου και σύμφωνα με το διάγραμμα η φάση της είναι ϕ= 10π rad .
β)
1ος τρόπος
m
Η ταχύτητα του κύματος είναι υ = λf = 2m ⋅10Hz ⇒ υ = 20 . Όπως φαίνεται από το
s
διάγραμμα το κύμα έχει διαδοθεί σε απόσταση x = 10m , συνεπώς
x
t= , από όπου t1 = 0,5s
υ
2ος τρόπος
Η πηγή ταλαντώνεται για τόσο χρονικό διάστημα t1 όσο χρειάζεται για να αποκτήσει
σύμφωνα με το διάγραμμα φάση 10π rad . Έτσι με αντικατάσταση στον τύπο της φάσης
x = 10m , ϕ1 = 10π rad παίρνουμε:
t x t 0
ϕ = 2π( − ) ⇒ 10 =
2π( 1 − ) ⇒ t1 = 0,5s
T λ 0,1s 2m
3ος τρόπος
Η πηγή ταλαντώνεται για τόσο χρονικό διάστημα t1 όσο χρειάζεται για να διαδοθεί το
κύμα σε απόσταση x1 = 10m . Επίσης γνωρίζουμε ότι το σημείο της θέσης που ξεκινά να
ταλαντώνεται έχει φάση μηδέν. Έτσι με αντικατάσταση στον τύπο της φάσης x1 = 10m ,
ϕ1 =0 παίρνουμε
t x t 10m
ϕ = 2π( − ) ⇒ 0 = 2π( 1 − ) ⇒ t1 = 0,5s
T λ 0,1s 2m
γ)
1) Η εξίσωση ταλάντωσης της πηγής είναι y= Aηµωt . Τη χρονική στιγμή t1 = 0,5s η

εξίσωση δίνει
y= Aηµ(20π ⋅ 0,5) ⇒ y= Aηµ(10π)= 0 ⇒ y= Aηµ(5 ⋅ 2π + 0) ⇒ y= 0 , συνεπώς η πηγή

τη χρονική στιγμή t1 περνά από τη θέση ισορροπίας κινούμενη κατά τη θετική φορά,
δηλαδή τη φορά που είχε και τη χρονική στιγμή t = 0 .
79
t 0,5s
2) Ισχύει N= = = 5 .Άρα η πηγή τη χρονική στιγμή t1 έχει κάνει 5 πλήρεις
T 0,1s
ταλαντώσεις.
3) Για να σχεδιάσουμε το στιγμιότυπο του κύματος, την χρονική στιγμή t1 , γράφουμε

t x
την εξίσωση του αρμονικού κύματος, y= Aηµ 2π( − ) , η οποία με αντικατάσταση
T λ
x
γίνεται: =
y 0,1 ⋅ ηµ 2π(10t − ) (SI)
2
• Αφού συνολικά η πηγή έχει κάνει 5 πλήρεις ταλαντώσεις το κύμα θα έχει

διαδοθεί σε απόσταση x = 5λ .
• Για x = 0 , βρίσκουμε ότι η πηγή τη χρονική στιγμή αυτή, περνά από τη θέση
ισορροπίας με θετική ταχύτητα, (y = 0) .
λ π
• Για x = , βρίσκουμε y = Aηµ(10π − ) = −A
4 2
Συνεπώς το στιγμιότυπο θα είναι:
x
δ) Η εξίσωση του αρμονικού κύματος είναι =
y 0,1 ⋅ ηµ 2π(10t − ) (SI) . Αφού κάθε υλικό
2
σημείο εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση, η εξίσωση ταχύτητας συναρτήσει του χρόνου
t x
θα είναι: υ = ωΑσυν 2π( − ) , η οποία με αντικατάσταση γίνεται:
T λ
υ= 2π ⋅ συν(20πt − πx)(SI) .
Με αντικατάσταση x = 5m , t1 = 0,5s προκύπτει
m
υ = 2π ⋅ sυν(10π − 5π)(SI) ⇒ υ = 20π ⋅ sυν(5π) ⇒ υ = −2π
s
Το σημείο αυτό βρίσκεται σε αντίθετη φάση με την πηγή. Αυτό αποδεικνύεται και από το
λ
ότι η απόστασή του χ από την πηγή είναι της μορφής x = κλ + .
2
80
Πρόβλημα 4.
Δύο αρμονικά κύματα ίδιου πλάτους ( Α =2cm ) και ίδιας συχνότητας ( f = 10Hz )
m
διαδίδονται με ταχύτητα υ =20 σε ελαστική χορδή x 'Ox , με αντίθετη φορά. Κατά
s
μήκος της χορδής αποκαθίσταται στάσιμο κύμα και στο σημείο Ο, της θέσης x = 0 ,
δημιουργείται κοιλία. Το σημείο Ο τη χρονική στιγμή t = 0 έχει απομάκρυνση y = 0 και
ταχύτητα υ > 0 .
α) Να γράψετε τις εξισώσεις των δύο κυμάτων και να βρείτε την εξίσωση του στάσιμου
κύματος που προκύπτει από τη συμβολή των δυο αυτών κυμάτων.
β) Να προσδιορίσετε τις θέσεις των δεσμών και τις θέσεις των κοιλιών και να βρείτε την
απόσταση μεταξύ ενός δεσμού και της γειτονικής του κοιλίας.
γ) Να βρείτε την απόσταση μεταξύ των δύο πλησιέστερων σημείων που βρίσκονται
εκατέρωθεν ενός δεσμού και ταλαντώνονται με πλάτος ίσο με το μισό του πλάτους της
κοιλίας.
δ) Να σχεδιάσετε το στιγμιότυπο του στάσιμου κύματος που έχει δημιουργηθεί κατά

T T
t1 = t2 =
μήκος της χορδής, τις χρονικές στιγμές 4 και 2.
Λύση
υ
α) Από τη σχέση υ = λf ⇒ λ = , με αντικατάσταση βρίσκουμε το μήκος κύματος
f
20m / s
=λ = ⇒ λ 2m .
10Hz
Τα δύο κύματα περιγράφονται από τις εξισώσεις:
Το διαδιδόμενο προς τη θετική κατεύθυνση του άξονα χ΄Οχ,
t x x
y1= Aηµ 2π( − ) ⇒ y1= 0, 02ηµ 2π(10t − ) (S.I.)
T λ 2
Το διαδιδόμενο προς την αρνητική κατεύθυνση του άξονα χ΄Οχ,
t x x
y 2= Aηµ 2π( + ) ⇒ y 2= 0, 02ηµ 2π(10t + ) (S.I.)
T λ 2
Σχόλιο: Το χ παίρνει θετικές και αρνητικές τιμές.
Για να βρούμε την εξίσωση τoυ στάσιμου κύματος εφαρμόζουμε την αρχή της
επαλληλίας των κυμάτων:
81
t x t x
y= y1 + y 2 ⇒ y= Aηµ 2π( − ) + Aηµ 2π( + )
T λ T λ
2πx 2πt
από όπου προκύπτει: =
y 2Aσυν( )ηµ( )
λ T
Αντικαθιστώντας τα δεδομένα της άσκησης βρίσκουμε:
=y 0, 04 ⋅ συν(πx) ⋅ ηµ 20t (SI)
β) Δεσμοί θα είναι τα σημεία για τα οποία το πλάτος ταλάντωσης θα είναι ίσο με μηδέν
2πx
και ισχύει | συν
|= 0 . Με λύση της εξίσωσης προκύπτει
λ
λ λ kλ
x∆ =
±(2k + 1) =±( + ), όπου το ± υπάρχει επειδή το στάσιμο κύμα δημιουργείται
4 4 2
και στον αρνητικό ημιάξονα.
Κοιλίες θα είναι τα σημεία για τα οποία το πλάτος ταλάντωσης είναι μέγιστο και ισχύει
2πx kλ
| συν |= 1 . Με λύση της εξίσωσης προκύπτει x K = ± , όπου το ± υπάρχει επειδή
λ 2
το στάσιμο κύμα δημιουργείται και στον αρνητικό ημιάξονα.
λ
Η απόσταση d μεταξύ ενός δεσμού και μιας κοιλίας είναι ίση με , διότι
4
λ
d =| x ∆ − x K |=
4
Το μήκος κύματος λ έχει υπολογιστεί από τη σχέση υ = λf και είναι λ =2m . Άρα
d =| x ∆ − x K |= 0,5m
2πx
γ) Τα σημεία αυτά θα πάλλονται με πλάτος Α, άρα θα ισχύει: 2A | συν |= A ,
λ
δηλαδή:
2πx 1
| συν |=
λ 2
από όπου προκύπτουν οι τριγωνομετρικές εξισώσεις:
2πx 1 2πx 1
συν = και συν = −
λ 2 λ 2
2πx π
Η 1η εξίσωση δίνει = 2kπ ±
λ 3
2πx π
Η 2η εξίσωση δίνει = (2k + 1)π ±
λ 3
Οι δύο σειρές λύσεων ενοποιούνται στην
82
λ
(kλ ± )
2πx π 3 ⇒ x =( k ± 1 )λ
=kπ ± ⇒ x =
λ 3 2 2 6
Θα δουλέψουμε στο θετικό ημιάξονα. Προφανώς ότι ισχύουν στον άξονα αυτόν
αντίστοιχα θα ισχύουν και στον αρνητικό.
Η θέση του πιο κοντινού σημείου στο σημείο Ο που ταλαντώνεται με πλάτος Α, θα βρεθεί
λ
αν θέσουμε στην παραπάνω εξίσωση, k = 0 , οπότε προκύπτει x A = . Το σημείο αυτό
6
είναι δεξιά του σημείου Ο, (βλέπε σχήμα) και θα είναι το κοντινότερο στον πρώτο δεσμό.
k 1 4λ
Αν στην παραπάνω εξίσωση x = ( ± )λ θέσουμε k = 1 , προκύπτουν x Γ = και
2 6 6
2λ
xB = .
6
Τα δύο πλησιέστερα σημεία στον πρώτο δεσμό είναι τα σημεία Α και Β με αποστάσεις
λ 2λ
από την αρχή Ο ίσες με x A = και x B = .
6 6
2λ λ λ
Συνεπώς η ζητούμενη απόσταση θα είναι: d = xB − xA = − ⇒d= , άρα
6 6 6
λ 1
d= = m
6 3
Σχόλιο: Ότι ισχύει για τα δύο (πλησιέστερα) σημεία Α και Β που είναι εκατέρωθεν του
πρώτου δεσμού, για λόγους συμμετρίας θα ισχύει και για όλα τα άλλα σημεία και στους
άλλους δεσμούς.
δ) Το στάσιμο κύμα εκτείνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις, με αρχή το σημείο Ο.
T
Θέτοντας στην εξίσωση του στάσιμου κύματος t = , προκύπτει:
4
83
2πx 2πt 2πx π

=
y 2Aσυν( ) ⋅ ηµ( ) ⇒=
y 2Aσυν( ) ⋅ ηµ( ) ⇒ =
y 2Aσυν (πx) ⇒
λ T 2 2
=y 0, 02συν(πx) ( SI )
T
Για x = 0 ⇒ y = 2A , δηλαδή το σημείο Ο τη στιγμή t = βρίσκεται στη μέγιστη θετική
4
απομάκρυνση.
T
Τη χρονική στιγμή t = η εξίσωση του στάσιμου δίνει
2
2πx 2πt 2πx 2πx
=
y 2Aσυν( ) ⋅ ηµ( ) ⇒=
y 2Aσυν( ) ⋅ ηµπ ⇒ =
y 2Aσυν ( ) ⋅ 0 ⇒=
y 0
λ T λ λ
T
Τη χρονική στιγμή t = το σημείο Ο, περνά από τη θέση ισορροπίας με αρνητική φορά,
2
δηλαδή προς τα κάτω. Προφανώς όλα τα σημεία του ελαστικού μέσου τη χρονική στιγμή
αυτή, θα περνούν από τη θέση ισορροπίας τους. Γνωρίζουμε επίσης, ότι όλα τα σημεία
μεταξύ δύο διαδοχικών δεσμών έχουν την ίδια φάση, άρα περνούν από τη θέση
ισορροπίας τους με ίδια φορά. Ενώ τα σημεία εκατέρωθεν ενός δεσμού, έχουν διαφορά
φάσης π και συνεπώς περνούν από τη θέση ισορροπίας με αντίθετες κατευθύνσεις.
Συνεπώς τα στιγμιότυπα θα είναι:
84
Πρόβλημα 5.
Σε ομογενή ελαστική χορδή μήκους L = 22,5cm που το ένα άκρο της είναι ακλόνητα
στερεωμένο, δημιουργούνται στάσιμα κύματα. Ένα από τα αρμονικά κύματα που
πx
δημιούργησαν το στάσιμο κύμα περιγράφεται από την εξίσωση y = 4ηµ(8πt -
) ( t σε
5
s , y και x σε cm ). Το ελεύθερο άκρο της χορδής βρίσκεται στη θέση x = 0 και
γνωρίζουμε ότι σε αυτό δημιουργείται κοιλία.
α) Να γραφούν οι εξισώσεις του ανακλώμενου και του στάσιμου κύματος.
β) Να βρεθούν ο αριθμός των δεσμών και ο αριθμός των κοιλιών, που δημιουργούνται
κατά μήκος της χορδής.
T 3T
γ) Να γίνουν τα στιγμιότυπα του κύματος τις χρονικές στιγμές t1 = και t 2 =
4 4
στο ίδιο διάγραμμα.
δ) Να βρεθούν οι θέσεις των σημείων της χορδής που έχουν μέγιστη ταχύτητα
μέτρου ίσου με το μισό της μέγιστης ταχύτητας μιας κοιλίας.
Λύση
x
α) Η δοθείσα εξίσωση γράφεται: y= 4 ηµ 2π(4t - ) ( t σε s , y και x σε cm ), άρα
10
x
εξίσωση του ανακλώμενου κύματος είναι y= 4 ηµ 2π(4t + ) ( t σε s , y και x σε cm )
10
2πx
Στη γενική περίπτωση η εξίσωση του στάσιμου είναι: =
y 2A ⋅ συν ⋅ ηµ 2πft
λ
Άρα, η ζητούμενη εξίσωση του στάσιμου θα είναι:
2πx πx
y = 2 ⋅ 4 ⋅ συν ⋅ ηµ 2π4t ⇒ y = 8 ⋅ συν ⋅ ηµ8πt ( t σε s , y και x σε cm )
10 5
Συγκρίνοντας την τελευταία εξίσωση με τη γενική εξίσωση του στάσιμου κύματος
2πx πx
έχουμε: = , άρα λ =10cm
λ 5
και 8πt = 2πf , άρα f = 4Hz . Συνεπώς η ταχύτητα διάδοσης θα είναι:
υ = λf = 40 cm / s
β) Η απόσταση κάθε δεσμού από τη θέση χ=0, όπου δημιουργείται κοιλία θα είναι:
85
λ κλ
x= + . Aν θέσουμε όπου x= L= 22,5cm και λ =10cm βρίσκουμε κ =4 , συνεπώς
4 2
οι δεσμοί θα είναι συνολικά 5, συμπεριλαμβανόμενου και του δεσμού στο ακλόνητο
άκρο. Τόσες θα είναι και οι κοιλίες, δηλαδή 5.
πx
γ) H εξίσωση του στάσιμου κύματος είναι: y = 8 ⋅ συν ⋅ ηµ8πt ( t σε s , y και x σε
5
cm )
T πx
Για t = , γίνεται: y = 8συν (cm) .
4 5
3T πx
Για t = γίνεται: y = −8συν ( cm ) . Οπότε τα στιγμιότυπα θα είναι τα παρακάτω:
4 5
δ) Κάθε υλικό σημείο της χορδής εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση. Η μέγιστη ταχύτητα
ταλάντωσης των κοιλιών είναι υmax ( κ ) =
ωA max ( κ ) ⇒ υmax ( κ ) =
ω2A . Εμείς ψάχνουμε τις
θέσεις των σημείων της χορδής που έχουν μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης υmax =
ωA ,
δηλαδή έχουν πλάτος ταλάντωσης Α ' = Α = 4cm . Το πλάτος ταλάντωσης των σημείων
πx
του στάσιμου περιγράφεται από τη σχέση A '= 8 ⋅ συν (cm) .
5
πx πx 1 πx 1 πx 1
Άρα έχουμε 4 = 8 ⋅ συν ⇒ συν = ± ⇒ συν = και συν = − .
5 5 2 5 2 5 2
Η λύση της 1ης εξίσωσης δίνει:
πx π 5 67,5
= 2kπ ± ⇒ x= 10k ± ( cm ) με 0 < x < 22,5cm ή 0 < x < cm
5 3 3 3
86
5
Για k = 0 ⇒ x = cm
3
35 25
Για k =1 ⇒ x = cm και x = cm
3 3
65 55
Για k = 2 ⇒ x = cm και x = cm
3 3
Η λύση της 2ης εξίσωσης δίνει:
πx 2π 10 67,5
= 2kπ ± ⇒ x= 10k ± ( cm ) με 0 < x < 22,5cm ή 0 < x < cm
5 3 3 3
10
Για k = 0 ⇒ x = cm
3
40 20
Για k =1 ⇒ x = cm και x = cm
3 3
70 50
Για k = 2 ⇒ x = cm (απορρίπτεται) και x = cm
3 3
Οι ζητούμενες θέσεις είναι συνολικά 9.
Ημερομηνία τροποποίησης: 31/08/2015
Επιμέλεια: Πρόδρομος Κορκίζογλου, Παναγιώτης Μπετσάκος, Αθανάσιος

Παπαδημητρίου, Γεώργιος Παπαλεξίου, Ηλίας Ποντικός
Επιστημονικός έλεγχος: Αντώνιος Παλόγος, Βασίλειος Ραυτόπουλος, Κωνσταντίνος Στεφανίδης
87
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: ΡΕΥΣΤΑ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Β
Ερώτηση 1.
Τα δύο δοχεία Α και Β του σχήματος

περιέχουν το ίδιο υγρό και στο
δοχείο B επιπλέει ένα σώμα βάρους
w. Η ελεύθερη επιφάνεια του υγρού
βρίσκεται στο ίδιο ύψος h και στα
δύο δοχεία. Για τις ολικές πιέσεις στα
σημεία 1 και 2 των πυθμένων των
δύο δοχείων έχουμε
α. p1=p2
β. p1>p2
γ. p1<p2.
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (a)
Η πίεση στον πυθμένα ενός δοχείου που περιέχει υγρό, βρίσκεται στο πεδίο βαρύτητας
και είναι ανοικτό στο πάνω μέρος του, ισούται με το άθροισμα της υδροστατικής και της
ατμοσφαιρικής πίεσης.
p  p  gh
Επειδή η ελεύθερη επιφάνεια του υγρού βρίσκεται στο ίδιο ύψος και στα δύο δοχεία, οι
υδροστατικές πιέσεις είναι ίσες, άρα και οι ολικές πιέσεις p1, p2 στους πυθμένες τους
είναι ίσες.
1
Ερώτηση 2.
Στον υδραυλικό ανυψωτήρα του σχήματος τα αβαρή

έμβολα E1, E2 έχουν εμβαδά διατομών Α1, Α2
αντίστοιχα. Αρχικά τα δύο έμβολα βρίσκονται στο ίδιο
ύψος. Ασκούμε κατακόρυφη δύναμη στο έμβολο Ε1 προς
τα κάτω και το μετακινούμε κατά y1=5cm.
Παρατηρούμε ότι το έμβολο Ε2 ανεβαίνει κατά y2=2cm.
O λόγος των επιφανειών των διατομών των δύο εμβόλων είναι
A1 1
α. 
A2 2
A1 2
β. 
A2 5
A1 3
γ. 
A2 5
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (β)
Επειδή το υγρό θεωρείται ασυμπίεστο, ο όγκος του υγρού που εκδιώχθηκε από το
έμβολο Ε1, ΔV1, είναι ίσος με τον όγκο του υγρού, ΔV2, που ανυψώθηκε μαζί με το
έμβολο E2.
A1 y2 2
V2  V1  A 2  y 2  A1  y1   
A 2 y1 5
2
Ερώτηση 3.
Στον υδραυλικό ανυψωτήρα του σχήματος τα αβαρή

έμβολα E1, E2 βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο σε
ισορροπία και μπορούν να μετακινούνται στους
κατακόρυφους σωλήνες χωρίς τριβές. Τοποθετούμε
ταυτόχρονα πάνω στα έμβολα δύο σώματα ίδιου
βάρους.
α. Τα έμβολα δεν θα κινηθούν.

β. Το έμβολο E1 θα κινηθεί προς τα κάτω και το E2 προς τα πάνω.
γ. Το έμβολο E1 θα κινηθεί προς τα πάνω και το E2 προς τα κάτω.
Λύση
Αρχικά στο έμβολο Ε1 ασκούνται οι δυνάμεις:
- Fα, από την ατμόσφαιρα, Fα=pατμΑ1
- Fβ, από το υγρό, Fβ=pυγρ Α1
Επειδή το έμβολο ισορροπεί οι δύο δυνάμεις έχουν ίδια

μέτρα.
Μετά την τοποθέτηση των βαρών στο έμβολο Ε1 ασκούνται επιπρόσθετα οι εξής
δυνάμεις:
-Το βάρος w
-η δύναμη F1 από το υγρό μέτρου F1 = Δp A1 ,
όπου Δp είναι η μεταβολή της πίεσης που δημιουργήθηκε στο υγρό λόγω του βάρους w
που τοποθετήσαμε στο Ε2.
w
p 
A2
Παίρνοντας θετικά προς τα κάτω, για το έμβολο Ε1 έχουμε
w  A 
F  w  F1  w  p  A1  F  w   A1 F  w 1  1 
A2  A2 
A1
Επειδή  1  F  0 . Άρα , το Ε1 κατέρχεται και επειδή τα υγρά είναι ασυμπίεστα το
A2
Ε2 ανέρχεται.
3
Ερώτηση 4.
Το κλειστό δοχείο του σχήματος περιέχει

υγρό πυκνότητας ρ και πάνω από την
ελεύθερη επιφάνειά του υπάρχει αέρας. Η
στάθμη του υγρού στο κλειστό δοχείο
βρίσκεται σε ύψος h1 από τον πυθμένα του.
Ο πυθμένας του δοχείου συγκοινωνεί με
πλάγιο σωλήνα ανοικτό στην ατμόσφαιρα.
Η στάθμη του νερού στον πλάγιο σωλήνα βρίσκεται σε ύψος h2 πάνω από τον πυθμένα
του δοχείου. Η πίεση pαερ που επικρατεί στο αέρα του δοχείου είναι
α. pαερ =ρgh1
β. pαερ = pατμ +ρgh1
γ. pαερ= pατμ +ρg(h2- h1)
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (γ)
Η πίεση στον πυθμένα του δοχείου (σημείο 1) ισούται με:

p1  p  gh1 (1)
Η ελεύθερη επιφάνεια του υγρού μέσω του σωλήνα έρχεται σε επαφή με την ατμό-
σφαιρα, επομένως η πίεση στον πυθμένα του δοχείου (σημείο 1) ισούται με
p1  p  gh 2  2
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει:
p  gh1  p  gh 2  p  p  g  h 2  h1 
4
Ερώτηση 5.
Το κλειστό δοχείο του σχήματος ύψους 2h περιέχει υγρό

πυκνότητας ρ και στο αβαρές έμβολο εμβαδού Α
εφαρμόζεται εξωτερική δύναμη μέτρου F. Το δοχείο
βρίσκεται σε συνθήκες κενού. Το μανόμετρο M1 είναι
προσαρμοσμένο σε σημείο του πλευρικού τοιχώματος που
απέχει h από τον πυθμένα και το μανόμετρο Μ2 είναι
προσαρμοσμένο στον πυθμένα του δοχείου. Για τις ενδείξεις
p1 , p2 των δύο μανομέτρων ισχύει
F F
α. p2  2p1 β. p 2  p1  γ. p 2  2p1 
A A
Λύση
F
Η ένδειξη στο μανόμετρο 1 είναι p1  gh  , (1)
A
F
Η ένδειξη στο μανόμετρο 2 είναι p2  g2h  , (2)
A
Λύνοντας την σχέση (1) ως προς ρgh και αντικαθιστώντας στην (2) παίρνουμε
F F F
p2  2(p1  )  p2  2 p1 
A A A
5
Ερώτηση 6.
Στον υδραυλικό ανυψωτήρα του σχήματος τα έμβολα

A1 1
E1, E2 έχουν λόγο εμβαδών  και μπορούν να
A 2 10
μετακινούνται στους κατακόρυφους σωλήνες χωρίς
τριβές. Ασκούμε στο έμβολο Ε1 κατακόρυφη δύναμη
μέτρου F1 μετατοπίζοντας το σημείο εφαρμογής της
κατά y1 οπότε το έμβολο Ε2 ασκείται από το υγρό
δύναμη μέτρου F2 που μετατοπίζει το σημείο εφαρμογής
της κατά y2. To έργο W1 της δύναμης F1 και το έργο W 2 της δύναμης F2 συνδέονται με τη
σχέση
α. W1  W2
β. W1  10W2
1
γ. W1  W2 .
10
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (α)
Το έργο της δύναμης F1 είναι ίσο με W1  F1y1 (1)
Το έργο της δύναμης F2 είναι ίσο με W2  F2 y2 (2)
F1
H δύναμη F1 προκαλεί στο υγρό πρόσθετη πίεση p1  p  , (3)
A1
η οποία σύμφωνα με την αρχή του Pascal μεταφέρεται αναλλοίωτη και στο μεγάλο
έμβολο Ε2, οπότε ασκείται σε αυτό πρόσθετη δύναμη με φορά προς τα πάνω μέτρου F 2
F2
για την οποία ισχύει p 2  p  , (4)
A2
6
Ο συνδυασμός των (3) και (4) δίνει
F2 F A
 1  F2  F1 2
A 2 A1 A1
Επειδή το υγρό θεωρείται ασυμπίεστο, ο όγκος του υγρού που εκδιώχθηκε από το
έμβολο Ε1, ΔV1, είναι ίσος με τον όγκο του υγρού, ΔV2, που ανυψώθηκε μαζί με το
έμβολο E2.
A1
V2  V1  A 2  y2  A1  y1  y 2  y1
A2
Με αντικατάσταση των F2 , y 2 στη σχέση (2) παίρνουμε:
A 2 A1
W2  F2 y2  F1  y1  W2  F1y1  W1
A1 A 2
7
Ερώτηση 7.
Σε σωλήνα σχήματος U ισορροπούν δύο διαφορετικά υγρά 1 και 2 που δεν

αναμιγνύονται, με πυκνότητες ρ1 και ρ2 που ικανοποιούν τη σχέση ρ1=2ρ2. Το σχήμα που
δείχνει τη σωστή διάταξη των υγρών στο σωλήνα είναι το
α. (i) β. (ii) γ. (iii).
Λύση
Σύμφωνα με την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων, δύο σημεία ενός υγρού σε
ισορροπία που βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο έχουν την ίδια ολική πίεση.
Φέρνουμε μια οριζόντια γραμμή που να περνά από τις διαχωριστικές επιφάνειες των δύο
υγρών. Σωστή διάταξη θα είναι εκείνη που δίνει για τις πιέσεις των σημείων Α, Β, pA= pB.
Διάταξη (I)
pA  p 1g2h pB  p 2gh
Επειδή ρ1>ρ2 και 2h>h προκύπτει pA>PB.
8
Διάταξη (II)
pA  p 2g2h pB  p 1gh
Επειδή ρ1=2ρ2 προκύπτει pA=pB .
Διάταξη (III)
pA  p 1gh pB  p 2gh
Επειδή ρ1=2ρ2, προκύπτει pA>pB .
Άρα, σωστή διάταξη μπορεί να είναι μόνο η (ΙΙ)
9
Ερώτηση 8.
Το κλειστό κυλινδρικό δοχείο του σχήματος περιέχει δύο υγρά

που δεν αναμιγνύονται. Το νερό που έχει πυκνότητα ρ2 και τo
λάδι που επιπλέει έχει πυκνότητα ρ1=0,8 ρ2 . Στο πάνω μέρος
του δοχείου δεν υπάρχει παγιδευμένος αέρας. Tα ύψη των
υγρών στο δοχείο για το λάδι και το νερό είναι d και 2d
αντίστοιχα. Το σημείο 1 αντιστοιχεί σε σημείο της
διαχωριστικής επιφάνειας μεταξύ των υγρών και το σημείο 2
είναι σημείο του πυθμένα του δοχείου. Αν p1 , p2 είναι οι πιέσεις στα σημεία 1 , 2
αντίστοιχα, ισχύει
p2 p2 p2
α. 2 β. 3 γ.  3,5
p1 p1 p1
Λύση
Η πίεση p1 στη διαχωριστική επιφάνεια μεταξύ των δύο υγρών (σημείο 1) είναι
p1  1g d , (1)
Η πίεση p2 στoν πυθμένα είναι
p2  p1  2g 2d , (2)
Διαιρώντας κατά μέλη έχουμε
p 2 1g d  2g 2d 1  22 p 2 0,82  2 2 7 p

      2  3,5
p1 1g d 1 p1 0,82 2 p1
10
Ερώτηση 9.
Ο οριζόντιος σωλήνας του διπλανού σχήματος εμβαδού

διατομής Α1 διακλαδίζεται σε δύο οριζόντιους σωλήνες
με ίσα εμβαδά διατομής Α2=Α3=Α1/4. Οι δύο σωλήνες
μικρής διατομής έχουν την ίδια παροχή. Το ιδανικό
ρευστό ρέει στην περιοχή του σωλήνα μεγάλης
διατομής με ταχύτητα μέτρου υ1=5m/s. Στην περιοχή
των σωλήνων μικρής διατομής το μέτρο της ταχύτητας
του ρευστού είναι
α. υ2= υ3= 2,5 m/s. β. υ2= υ3= 5 m/s. γ. υ2= υ3= 10 m/s.
Λύση
To ιδανικό ρευστό είναι ασυμπίεστο, επομένως η συνολικός όγκος ρευστού που

διέρχεται σε χρόνο Δt από το σωλήνα διατομής Α1 θα ισούται με αυτόν που διέρχεται
από τους σωλήνες διατομών Α2 και Α3.
A1 A
Π1=Π2+Π3 ή Α1υ1=Α2υ2+Α3υ3 ή A11  2  1 3  41  2  3 , (1)
4 4
Οι σωλήνες μικρής διατομής έχουν ίδια παροχή,
A1 A
Π2=Π3 ή 2  1 3  2  3 , (2)
4 4
Από (1), (2) παίρνουμε 4υ1=2υ2=2υ3 ή υ2=υ3=10m/s.
11
Ερώτηση 10.
Στο σχήμα φαίνεται ένας σωλήνας με

διακλαδώσεις διαφορετικών διατομών και ένα
ιδανικό ρευστό που τον διαρρέει. Για τις
επιμέρους παροχές των σωλήνων γνωρίζουμε
ότι Π1=2Π2=2Π3. Τα βέλη δείχνουν την
κατεύθυνση κίνησης του ρευστού. Στη διατομή 4
το υγρό ρέει προς τα
α. αριστερά με Π4=Π2.
β. δεξιά με Π4=2Π2.
γ. δεξιά με Π4=Π2.
Λύση
Ισχύει η αρχή διατήρησης της ύλης. Στις περιοχές που έχουμε είσοδο του ρευστού
(περιοχές 1,2), θεωρούμε την παροχή θετική και στις περιοχές όπου το ρευστό
εξέρχεται (περιοχή 3), τη θεωρούμε αρνητική. Θεωρούμε αυθαίρετα ότι στην περιοχή 4
το ρευστό εισέρχεται.
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ύλης, Π1+Π2-Π3+Π4 = 0 , (1)
Από την εκφώνηση έχουμε Π1=2Π2=2Π3 (2)
Από (1), (2) παίρνουμε Π4=-2Π2
Άρα, το ρευστό στην περιοχή 4 ρέει προς τα δεξιά, δηλαδή εξέρχεται με την παροχή του
σωλήνα να είναι 2Π2.
12
Ερώτηση 11.
Ο κυλινδρικός σωλήνας του σχήματος στις

περιοχές 1,2,3 έχει διατομές με διαμέτρους δ1,
δ2= δ1/4 και δ3= δ1/2 αντίστοιχα. Ένα ιδανικό
ρευστό ρέει μέσα στο σωλήνα. Για τα μέτρα των
ταχυτήτων υ1, υ2, υ3 στις περιοχές 1,2,3 ισχύει
α. 16υ1 = υ2 = 4υ3.
β. 4υ1 = υ2 = 2υ3.
γ. υ1 = υ2 = υ3.
Λύση
To ιδανικό ρευστό είναι ασυμπίεστο, επομένως η συνολικός όγκος νερού που διέρχεται
σε χρόνο Δt από τις περιοχές 1,2,3 είναι ίδιος.
Π1=Π2=Π3 ή Α1υ1=Α2υ2=Α3υ3 ή
12 2 2
 1   2 2   3 3  12 1  22 2  323 
4 4 4
161  2  43
13
Ερώτηση 12.
Νερό τρέχει μέσα από ένα λάστιχο ποτίσματος και γεμίζει ένα δοχείο. Η παροχή του
λάστιχου είναι τέτοια ώστε το άδειο δοχείο να γεμίσει με νερό σε 30 s. Με το ίδιο
λάστιχο θέλουμε να γεμίσουμε ένα δεύτερο ίδιο άδειο δοχείο αλλά χρησιμοποιώντας το
δάκτυλό μας φράζουμε μέρος της οπής ώστε το εμβαδό διατομής της να μειωθεί στο
μισό. Το χρονικό διάστημα γεμίσματος του δοχείου τώρα είναι
α. 15 s.
β. 30 s.
γ. 60 s.
Λύση
V
To νερό είναι ασυμπίεστο επομένως η παροχή του λάστιχου είναι σταθερή.   =σταθερό
t
Η μείωση της διατομής απλά αυξάνει την ταχύτητα ροής του νερού.
Εφόσον θέλουμε και στις δύο περιπτώσεις να γεμίσουμε δοχείο ίδιου όγκου, θα χρησιμοποιηθεί
ο ίδιος όγκος νερού, και επειδή η παροχή είναι ίδια, το δοχείο θα γεμίσει στο ίδιο χρονικό
διάστημα.
14
Ερώτηση 13.
Οι δυο βρύσεις Α και Β σταθερής παροχής

χρησιμοποιούνται για να γεμίσουν το άδειο δοχείο με
νερό. Όταν η βρύση Α είναι ανοικτή και η βρύση Β
κλειστή, το δοχείο γεμίζει σε 1,5 min. Όταν η βρύση Α
είναι κλειστή και η βρύση Β ανοικτή, το δοχείο γεμίζει
σε 3 min. Όταν είναι ανοικτές και οι δύο βρύσες, το
δοχείο γεμίζει σε χρόνο
α. 0,5 min.
β. 1 min.
γ. 1,2min.
Λύση
Όταν η βρύση Α είναι ανοικτή και η βρύση Β κλειστή, το δοχείο όγκου V γεμίζει σε χρόνο
t1 , άρα η παροχή της βρύσης Α, ΠΑ , είναι
V
A  , (1)
t1
Όταν η βρύση Β είναι ανοικτή και η βρύση Α κλειστή, το δοχείο όγκου V γεμίζει σε χρόνο
t2, άρα η παροχή της βρύσης Β, ΠΒ είναι
V
  , (2)
t2
Όταν είναι και οι δύο βρύσες ανοικτές, τότε η συνολική παροχή είναι      και το
δοχείο όγκου V γεμίζει σε χρονικό διάστημα t για το οποίο ισχύει:
V V V V 1 1 1
     
(1),(2)
      
t t1 t 2 t t1 t 2 t
t1  t 2 1,5min 3min
t   t  1min
t1  t 2 1,5min  3min
15
Ερώτηση 14.
Η παροχή ενός σωλήνα νερού ελαττώνεται γραμμικά

σε σχέση με το χρόνο όπως δείχνεται στο σχήμα. Το
νερό χύνεται σε αρχικά άδεια κυλινδρική δεξαμενή
που έχει εμβαδό βάσης 2m2. Όταν μηδενιστεί η
παροχή, το νερό στη δεξαμενή θα έχει ανέβει σε
ύψος
α. y=0,05 m.
β. y=0,10 m.
γ. y=0,15 m.
Λύση
To σκιασμένο εμβαδόν στο διάγραμμα παροχής-

χρόνου δίνει τον όγκο του νερού που θα χυθεί στο
δοχείο.
m3
60s  0, 01
  s  V  0,3m3
V 
2 2
Το νερό θα ανέβει σε ύψος
V 0,30m3
h   h  0,15m
A 2m2
16
Ερώτηση 15.
Σε μια κατάσταση, γνωστή με τον ιατρικό

όρο ως αθηροσκλήρωση, η διατομή μιας
αρτηρίας λόγω συσσώρευσης λιπιδίων
φράσσεται εν μέρει με αποτέλεσμα ένα
τμήμα του εμβαδού της διατομής της να
καθίσταται ανενεργό. Το ανενεργό τμήμα μιας αρτηρίας είναι ίσο με το 25% του
εμβαδού της. Αν η ταχύτητα ροής του αίματος στο φυσιολογικό τμήμα της αρτηρίας είναι
υ1, τότε για την ταχύτητα ροής του αίματος στο εν μέρει φραγμένο τμήμα, υ 2 , ισχύει
α. 2  41 .
4
β. 2  1 .
3
3
γ. 2  1 .
4
Λύση
Συμβολίζουμε με Α1 το εμβαδόν της φυσιολογικής αρτηρίας, οπότε της εν μέρει

75 3
φραγμένης αρτηρίας το ενεργό εμβαδό είναι 2  1  1
100 4
Σύμφωνα με την εξίσωση της συνέχειας, η παροχή κατά μήκος της αρτηρίας παραμένει
σταθερή, άρα
3 4
2 2  11  12  11  2  1
4 3
17
Ερώτηση 16.
Από τη βρύση του σχήματος που έχει εσωτερική διατομή εμβαδού Α

(σημείο 1) εξέρχεται νερό με ταχύτητα υ1. Στο σημείο 2 το εμβαδόν
διατομής της στήλης του νερού έχει μειωθεί στο μισό. Αν η
επιτάχυνση της βαρύτητας στην περιοχή είναι g, o όγκος της στήλης
του νερού που υπάρχει κάτω από τη βρύση μεταξύ των σημείων 1 και
2 είναι
A12 A12 2A12

α. V  . β. V  . γ. V  .
g 2g g
Λύση
Ο όγκος της στήλης του νερού βρίσκεται από τη σχέση της παροχής:
V
  V    t (1) όπου:
t
- Π, είναι η παροχή της βρύσης που δίνεται από τη σχέση   A1 και
- t , είναι το απαιτούμενο χρονικό διάστημα για να μετατοπιστεί μια στοιχειώδης

μάζα νερού από το σημείο 1 στο σημείο 2.
Η μάζα του νερού στο βαρυτικό πεδίο επιταχύνεται ομαλά με α=g.
2  1
2  1  g  t  t  (2)
g

Η εξίσωση συνέχειας μεταξύ των σημείων 1 και 2 δίνει   1   2  2  21
2
1
Με αντικατάσταση στη σχέση (2) βρίσκουμε : t 
g
και με αντικατάσταση στη σχέση (1) παίρνουμε:
1 A12
V  A1   V 
g g
18
Ερώτηση 17.
Σε μια μάζα ρευστού που ρέει σε σωλήνα, προσφέρεται από το περιβάλλον ρευστό
ενέργεια 50J ανά μονάδα όγκου και η κινητική ενέργεια του ρευστού αυξάνεται κατά 70J
ανά μονάδα όγκου. Κατά μήκος της ροής ο σωλήνας
α. στενεύει και κατέρχεται.
β. στενεύει και ανέρχεται.
γ. φαρδαίνει και κατέρχεται.
Λύση
K 1 2
Η κινητική ενέργεια ανά μονάδα όγκου του ρευστού,   , αυξάνεται, επομένως
V 2
η ταχύτητα ροής αυξάνεται. Από την αρχή διατήρησης της ύλης (εξίσωση της συνέχειας)
    
προκύπτει ότι αφού        , δηλαδή ο σωλήνας στενεύει.
Από την αρχή διατήρησης της ενέργειας έχουμε:
W K U 50 J 70 J U U 20 J
      
V V V V V V V V
Η δυναμική ενέργεια ανά μονάδα όγκου ελαττώνεται, άρα ο σωλήνας κατέρχεται.
19
Ερώτηση 18.
O οριζόντιος αγωγός του σχήματος με διατομή επιφάνειας

Α1 σχηματίζει στένωση με διατομή επιφάνειας Α2. Οι
κατακόρυφοι λεπτοί σωλήνες Α και Β συνδέονται στον
κύριο αγωγό και στο στένωμα και είναι ανοικτοί στο
πάνω μέρος τους. Το νερό ρέει στον αγωγό από τα
αριστερά προς τα δεξιά. Για τα ύψη h1 και h2 του νερού
στους κατακόρυφους σωλήνες ισχύει
α. h1 = h2.
β. h1 > h2.
γ. h1 < h2.
Λύση
O σωλήνας είναι οριζόντιος, οπότε η εξίσωση του

Bernoulli παίρνει τη μορφή
1
p  2  .
2
όπου φαίνεται ότι στις περιοχές που πυκνώνουν οι ρευματικές γραμμές, στη στένωση
του σωλήνα, η ταχύτητα ροής αυξάνεται και η πίεση ελαττώνεται, δηλαδή p1>p2. Από
την υδροστατική για τις πιέσεις στα σημεία 1, 2 αντίστοιχα, ισχύει:
p1=patm+ρgh1 και p2=patm+ρgh2
Επειδή p1>p2 έχουμε h1>h2.
20
Ερώτηση 19.
Στον οριζόντιο σωλήνα του σχήματος , ρέει προς τα

δεξιά ιδανικό υγρό πυκνότητας ρ. Το εμβαδόν
διατομής Α1 είναι διπλάσιο του εμβαδού διατομής Α2
και το υγρό διέρχεται από την διατομή Α1 με
ταχύτητα υ1. Για τη διαφορά της πίεσης, p1-p2 ,
μεταξύ των σημείων 1 και 2, ισχύει
α. p1  p2  12 .
β. p1  p2  1,512 .
γ. p1  p2  212 .
Λύση
Εφαρμόζοντας το νόμο του Bernoulli για τα σημεία 1 και 2 που ανήκουν στην ίδια
ρευματική γραμμή έχουμε
1 1
p1  12  p2  22 , (1)
2 2
Από την εξίσωση της συνέχειας για το σωλήνα έχουμε
A11  A2 2  2A2 1  A22  2  21
Αντικαθιστώντας στην (1) παίρνουμε
1 1 1
p1  12  p2  412  p1  p2  312  p1  p2  1,512
2 2 2
21
Ερώτηση 20.
O οριζόντιος αγωγός του σχήματος με διατομή

επιφάνειας Α1 σχηματίζει στένωση με διατομή επιφάνειας
Α2 όπου Α1=2Α2. Δύο κατακόρυφοι λεπτοί σωλήνες που
είναι ανοικτοί στο πάνω μέρος τους συνδέονται στον
κύριο αγωγό και στο στένωμα. Ένα ιδανικό υγρό ρέει
στον αγωγό από τα αριστερά προς τα δεξιά και οι δύο
ελεύθερες επιφάνειες του υγρού στους δύο
κατακόρυφους σωλήνες απέχουν μεταξύ τους Δh. To μέτρο της ταχύτητας του υγρού
στην περιοχή διατομής εμβαδού Α1 είναι υ1 και η επιτάχυνση της βαρύτητας στην περιοχή
είναι g. Η ταχύτητα υ1 και η κατακόρυφη απόσταση Δh συνδέονται με τη σχέση
α. 1  2g  h .
2g  h
β. 1  .
3
g  h
γ. 1  .
3
Λύση
Εφαρμόζοντας το νόμο του Bernoulli για τα σημεία 1 και 2

που ανήκουν στην ίδια ρευματική γραμμή του οριζόντιου
σωλήνα έχουμε:
1 1
p1  12  p2  22 1
2 2
Όμως p1  p  gh1  p2  p  gh 2
Οπότε η (1) γίνεται:
1
gh  (22  12 ) , (2)
2
Aπό την εξίσωση της συνέχειας προκύπτει: A1  1  A2  2  2  21 , (3)
1 2gh
Συνδυάζοντας τις (2), (3) παίρνουμε: gh  312  1 
2 3
22
Ερώτηση 21.
Ο σωλήνας του σχήματος αποτελείται από δύο οριζόντια

τμήματα και ένα κατακόρυφο. Το κάτω οριζόντιο τμήμα
έχει εμβαδόν κάθετης διατομής Α1 και το πάνω τμήμα
Α2=2Α1. Τα δύο οριζόντια τμήματα απέχουν μεταξύ τους
κατακόρυφα κατά h . Ένα ιδανικό υγρό ρέει από τα
αριστερά προς τα δεξιά. H ταχύτητα του υγρού στο κάτω
τμήμα είναι υ1 , ενώ οι πιέσεις στο κάτω και πάνω τμήμα
είναι ίδιες . H υψομετρική διαφορά h ανάμεσα στα δύο
οριζόντια τμήματα του σωλήνα και η ταχύτητα υ1 συνδέονται με τη σχέση
312
α. h  .
8g
12
β. h  .
2g
312
γ. h  .
2g
Λύση
Εφαρμόζοντας το νόμο του Bernoulli για τα σημεία 1 και 2 που ανήκουν στην ίδια
ρευματική γραμμή έχουμε
1 1 p1 p2 1 1 2  22
p1  12  p2  22  gh   12  22  gh  h  1 , (1)
2 2 2 2 2g
Από την εξίσωση της συνέχειας μεταξύ των σημείων (1) και (2) του σωλήνα έχουμε:
1
A11  A2 2  A11  2A12  2  , (2)
2
312
Συνδυάζοντας τις (1), (2) παίρνουμε h
8g
23
Ερώτηση 22.
Το κυλινδρικό δοχείο 1 του

σχήματος έχει μεγάλο εμβαδόν
βάσης και περιέχει ιδανικό υγρό.
Στο πλευρικό τοίχωμα και σε
βάθος h υπάρχει οπή εμβαδού
διατομής Α1 από την οποία
εξέρχεται το υγρό με ταχύτητα
μέτρου υ1. Σε ένα ίδιο δοχείο 2
υπάρχει το ίδιο υγρό και σε βάθος h/2 υπάρχει οπή εμβαδού διατομής Α 2 από την οποία
εξέρχεται το υγρό με ταχύτητα μέτρου υ2. Αν οι παροχές των οπών είναι ίσες, ο λόγος
A1
των εμβαδών είναι
A2
1
α. .
2
1
β. .
2
γ. 2.
Λύση
Τα δοχεία έχουν μεγάλο εμβαδόν βάσης, έτσι θεωρούμε ότι κατά την εκροή του υγρού
από την οπή, η ελεύθερη επιφάνειά του διατηρείται σε σταθερό ύψος και ισχύει το
θεώρημα του Torricelli (   2gh ).
Έχουμε ίσες παροχές από τις οπές των δοχείων, επομένως
h
1   2  A11  A 2 2  A1 2gh  A 2 2g 
2
h
2g
A1 2  A1  1
 
A2 2gh A2 2
24
Ερώτηση 23.
Στο δοχείο του σχήματος που έχει μεγάλο εμβαδόν διατομής,

πέφτει νερό από μια βρύση η οποία έχει σταθερή παροχή, Π1.
Στο πλευρικό τοίχωμα του δοχείου και κοντά στον πυθμένα
υπάρχει μικρή οπή εμβαδού Α από την οποία εξέρχεται το νερό,
με αποτέλεσμα η στάθμη του νερού στο δοχείο να
σταθεροποιηθεί σε ύψος h. Αν το εμβαδόν της οπής
διπλασιαστεί, η στάθμη του νερού θα σταθεροποιηθεί σε ύψος h 
για το οποίο ισχύει
α. h  2h .
h
β. h   .
2
h
γ. h   .
4
Λύση
Kατά την εκροή του υγρού από την οπή, η ελεύθερη επιφάνειά του διατηρείται σε
σταθερό ύψος. Με εφαρμογή του θεωρήματος Torricelli προκύπτει:   2gh
Η παροχή της βρύσης είναι σταθερή, Π1. Αφού η στάθμη του υγρού διατηρείται σταθερή,
οι παροχές της βρύσης και των οπών είναι ίσες.
Στην 1η περίπτωση ισχύει: 1     2gh
Στην 2η περίπτωση ισχύει: 1  ΄΄  2 2gh΄
Από το συνδυασμό των δύο σχέσεων προκύπτει:
h
A 2gh  2A 2gh  h  4h  h 
4
25
Ερώτηση 24.
Το δοχείο του σχήματος με εμβαδόν βάσης Α1 περιέχει νερό

ύψους h. Στο πλευρικό τοίχωμα και κοντά στον πυθμένα υπάρχει
βρύση με οπή εμβαδού διατομής Α2. Η σχέση ανάμεσα στα
εμβαδά των διατομών είναι Α1=5Α2 και η επιτάχυνση της
βαρύτητας στην περιοχή είναι g. Τη χρονική στιγμή t=0 που
ανοίγουμε τη βρύση, το νερό εξέρχεται από αυτήν με ταχύτητα
υ2 της οποίας το μέτρο είναι
α. 2  2gh .
25
β. 2  gh .
12
γ. 2  2, 4gh .
Λύση
Όταν ανοίξουμε τη βρύση, το νερό εκροής θα έχει ταχύτητα υ 2 και η ελεύθερη επιφάνεια
του υγρού θα κατέρχεται με ταχύτητα μέτρου υ1.
Από την εξίσωση της συνέχειας μεταξύ της ελεύθερης

επιφάνειας και του σωλήνα εκροής έχουμε:
2
A11  A2 2  5A2 1  A2 2  1  , (1)
5
Εφαρμόζουμε την εξίσωση του Bernoulli για τα σημεία 1 και 2

της ίδιας ρευματικής γραμμής.
1 1
p  gh  12  p  22  12  2gh  22 , (2)
2 2
Συνδυάζοντας τις (1), (2) παίρνουμε
22 25
 2gh  22  2  gh
25 12
26
Ερώτηση 25.
Το δοχείο του σχήματος περιέχει νερό ύψους h.

Θεωρούμε ότι η ελεύθερη επιφάνεια του νερού στο
δοχείο έχει μεγάλο εμβαδόν ώστε το ύψος h να
παραμένει σταθερό. Στο πλευρικό τοίχωμα του
δοχείου και κοντά στον πυθμένα, είναι
προσαρμοσμένος ένας σωλήνας σταθερής διατομής ο
οποίος κάμπτεται έτσι ώστε το νερό να εκτοξεύεται
κατακόρυφα προς τα πάνω. Για τα μέτρα των
ταχυτήτων του υγρού καθώς αυτό διέρχεται από τα
σημεία Β και Γ που βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο
επίπεδο (βλέπε σχήμα) ισχύει
α.    .
β.    .
γ.    .
Λύση
Εφαρμόζουμε την αρχή της συνέχειας για μια

φλέβα νερού μεταξύ των θέσεων Β και Γ.
A   A  (1)
Στα σημεία Β, Δ το εμβαδόν διατομής της φλέβας

είναι ίσο με αυτό του σωλήνα
A  A  (2)
Καθώς η φλέβα νερού ανέρχεται από το σημείο Δ

προς το σημείο Γ, η ταχύτητά της μειώνεται, οπότε σύμφωνα με την εξίσωση της
συνέχειας μεταξύ των σημείων Γ, Δ , το εμβαδόν διατομής αυξάνεται και γίνεται
μεγαλύτερο από αυτό του σωλήνα, A  A ή A  A
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) προκύπτει:   
27
Ερώτηση 26.
Σε ένα πείραμα μέτρησης του ιξώδους, χρησιμοποιούμε δύο

οριζόντιες γυάλινες πλάκες εμβαδού Α όπου ανάμεσά τους
είναι τοποθετημένο ένα νευτώνειο υγρό (1) πάχους με
συντελεστή ιξώδους n1. Η κάτω πλάκα είναι ακλόνητη ενώ
στην επάνω πλάκα ασκούμε οριζόντια δύναμη F με αποτέλεσμα μετά από λίγο αυτή να
κινείται με σταθερή ταχύτητα υ. Επαναλαμβάνουμε το πείραμα αντικαθιστώντας το υγρό
(1) με ένα υγρό (2) ίδιου πάχους με συντελεστή ιξώδους n2=2n1. Η εξάρτηση της δύναμης
σε συνάρτηση με την ταχύτητα υ της πάνω πλάκας σε κοινό σύστημα αξόνων δίνεται από
το διάγραμμα
α. (Ι).
β. (ΙΙ).
γ. (ΙΙΙ).
Λύση
Όταν η πάνω πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα, το ιξώδες (δυνάμεις εσωτερικής

τριβής) και n δύναμη F έχουν το ίδιο μέτρο που υπολογίζεται από τη σχέση
nA
TF
Tο μέτρο της δύναμης, F, είναι ανάλογο της ταχύτητας της
πάνω πλάκας, υ, (όταν η κάτω είναι ακίνητη), άρα το πηλίκο
F nA


είναι σταθερό και παριστάνει την κλίση της ευθείας στο
διάγραμμα F=f(υ).
n 2A n1A
Επειδή n 2  n1  
Το σωστό διάγραμμα είναι το (II).
28
Ερώτηση 27.
Σε ένα πείραμα μέτρησης του ιξώδους ,

χρησιμοποιούμε δύο οριζόντιες γυάλινες
πλάκες εμβαδού Α όπου ανάμεσά τους είναι
τοποθετημένο ένα νευτώνειο υγρό, 1, πάχους
με συντελεστή ιξώδους n1. Η κάτω πλάκα
είναι ακλόνητη ενώ στην επάνω πλάκα
ασκούμε οριζόντια δύναμη F μέσω μιας
διάταξης με τροχαλία και δίσκο όπου τοποθετούμε σταθμά (βλέπε σχήμα).
Επαναλαμβάνουμε το πείραμα αντικαθιστώντας το υγρό, 1, με δεύτερο υγρό, 2, ίδιου
πάχους που έχει συντελεστή ιξώδους n2=10n1. Στην περίπτωση του πρώτου υγρού, η
μάζα των σταθμών που κρεμάσαμε για να κινείται η πάνω πλάκα με σταθερή ταχύτητα υ
είναι m. Στην δεύτερη περίπτωση για να κινηθεί η πάνω πλάκα με σταθερή ταχύτητα
υ/2, η μάζα των σταθμών πρέπει να είναι
α. m.
β. 10m.
γ. 5m.
Λύση
Όταν η πάνω πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα, το ιξώδες (δυνάμεις εσωτερικής

τριβής) και n δύναμη F έχουν το ίδιο μέτρο που υπολογίζονται από τη σχέση
nA
TF
nA
Επίσης ισχύει F  mg   mg
n1A
Για το υγρό (1) έχουμε:  mg , (1)

10n1A
Για το υγρό (2) έχουμε: 2  mg , (2)
Από τις σχέσεις (1), (2) παίρνουμε m  5m
29
Ερώτηση 28.
Δύο οριζόντιες γυάλινες πλάκες εμβαδού Α είναι

τοποθετημένες σε οριζόντιο τραπέζι. Ανάμεσα στις πλάκες
υπάρχει νευτώνειο υγρό πάχους με συντελεστή ιξώδους
n. Η κάτω πλάκα είναι ακλόνητη ενώ στην επάνω πλάκα
ασκούμε οριζόντια δύναμη F με αποτέλεσμα αυτή μετά από λίγο να κινείται με σταθερή
ταχύτητα μέτρου υ. Ο ρυθμός προσφοράς ενέργειας μέσω της δύναμης όταν η πλάκα
κινείται με σταθερή ταχύτητα υ είναι P. Προκειμένου η πάνω πλάκα να κινείται με
σταθερή ταχύτητα 2υ, θα πρέπει ο ρυθμός προσφοράς ενέργειας από τη νέα οριζόντια
δύναμη που θα ασκήσουμε σε αυτήν να είναι
α. P.
β. 2P.
γ. 4P.
Λύση
H δύναμη προσφέρει ενέργεια στην πλάκα με ρυθμό
W F  x nA W nA 2
  F        P   2
t t t
O ρυθμός προσφοράς ενέργειας είναι ανάλογος του τετραγώνου της ταχύτητας. Άρα,
όταν η ταχύτητα της πάνω πλάκας διπλασιαστεί, ο ρυθμός προσφοράς ενέργειας θα
τετραπλασιαστεί.
30
Ερώτηση 29.
Μια πλάκα εμβαδού Α και μάζας m αφήνεται

χωρίς αρχική ταχύτητα να κινηθεί πάνω στο
πλάγιο επίπεδο του σχήματος γωνίας φ.
Μεταξύ της πλάκας και του επιπέδου
υπάρχει στρώμα νευτώνειου υγρού πάχους
και συντελεστή ιξώδους n. H πλάκα θα
κινείται στο επίπεδο με επιτάχυνση της
οποίας το μέτρο
α. παραμένει σταθερό.
β. από μια μέγιστη τιμή μειώνεται μέχρι μηδενισμού του.
γ. από μια μέγιστη τιμή μειώνεται μέχρι να αποκτήσει μια σταθερή τιμή διάφορη του
μηδενός.
Λύση
Όταν αφήσουμε την πλάκα ελεύθερη να

κινηθεί, ασκούνται σε αυτήν, στην διεύθυνση
της κίνησης,
- Η συνιστώσα του βάρους wx=mgημφ
- Το ιξώδες λόγω της επαφής της με το

nA
ρευστό μέτρου  
Εφαρμόζοντας το 2ο νόμο του Νεύτωνα έχουμε
nA nA
F  m  mg   m    g 
m
Αρχικά, η ταχύτητα είναι μηδέν και η επιτάχυνση μέγιστη, ( max  g ), οπότε η
πλάκα ξεκινά επιταχυνόμενη κίνηση. Καθώς η ταχύτητα αυξάνεται, η επιτάχυνση
nA
ελαττώνεται μέχρι τη στιγμή που οι όροι g  γίνονται ίσοι, τότε η
m
επιτάχυνση μηδενίζεται και η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα.
31
ΘΕΜΑ Γ
Άσκηση 1.
A) Ένα κυλινδρικό δοχείο με εμβαδό βάσης Α =100 cm2 περιέχει νερό μέχρι ύψους h1=45
cm. Να υπολογίσετε την υδροστατική πίεση σε σημείο Γ στον πυθμένα του δοχείου.
B) Ρίχνουμε πάνω από το νερό ποσότητα λαδιού μάζας ίσης

με του νερού, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα 1.
Να υπολογίσετε:
B1) τη συνολική πίεση στη διαχωριστική επιφάνεια Β μεταξύ

των δύο υγρών.
B2) τη δύναμη που δέχεται ο πυθμένας μόνο από το

περιεχόμενο του δοχείου.
Γ) Εισάγουμε έναν ομογενή κύλινδρο μικρών διαστάσεων

μέσα στο δοχείο. Ο κύλινδρος ισορροπεί όπως φαίνεται στο
σχήμα 2, μισός μέσα στο λάδι και μισός στο νερό. Οι στάθμες
των δύο υγρών να θεωρήσετε πως δεν αλλάζουν με την
είσοδο του κυλίνδρου. Να υπολογίσετε την πυκνότητα του
κυλίνδρου.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2,
η πυκνότητα του νερού ρν =1 g/cm3 , η πυκνότητα του λαδιού
ρλ=0,9 g/cm3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm = 105 N/m2.
Λύση
Α) Η υδροστατική πίεση σε σημείο Γ στον πυθμένα του

δοχείου δίνεται από τη σχέση
kg m N
p = ρ  g  h1  103 3
10 2  0, 45m  p  4500 2
m s m
(ρν =1g/cm3 =1000kg/m3)
Β1) Ο όγκος του νερού είναι
V = Α  h1  100 104 m2  0, 45m  45 104 m3 .
Η μάζα του νερού είναι
m kg
ρ   m  ρ V  103 3  45 104 m3  m  4,5kg.
V m
32
Η ποσότητα λαδιού που ρίχνουμε είναι ίσης μάζας με του

νερού. Άρα m  m  4,5kg. Ο όγκος του λαδιού είναι
m m 4,5kg
ρ   V     V  50 104 m3 .
V ρ 900 kg
m3
(ρλ=0,9 g/cm3= 900kg/m3)

Για το ύψος της στήλης του λαδιού h2 έχουμε
V 50 104 m3
V = Α  h 2  h 2    h 2  0,5m  50cm.
Α 100 104 m2
Τέλος, η συνολική πίεση στη διαχωριστική επιφάνεια Β μεταξύ των δύο υγρών είναι το
άθροισμα της ατμοσφαιρικής πίεσης και της υδροστατικής πίεσης από την υπερκείμενη
ποσότητα του λαδιού
N kg m N
pB = p + ρ  g  h 2  105 2
 900 3 10 2  0,5m  pB  104,5 103 2
m m s m
Β2)
Α΄τρόπος
Τη δύναμη που δέχεται ο πυθμένας του δοχείου μόνο από τα υγρά την βρίσκουμε από
την υδροστατική πίεση που δημιουργούν τα δύο υγρά στον πυθμένα.
F = p   Α =  ρ  g  h 2  ρ   g  h1    
 kg m 3 kg m  4
 900 3 10 2  0,50m  10 3 10 2  0, 45m  100 10 m 
2
 m s m s 
 N N 
F   4500 2  4500 2  100 104 m 2  F  90 .
 m m 
Β’ τρόπος
Επειδή το δοχείο έχει κατακόρυφα τοιχώματα, η δύναμη που δέχεται ο πυθμένας από το
περιεχόμενο του δοχείου είναι ίση με το βάρος των δύο υγρών συνολικά.
m
F     m  m   g   4,5  4,5 kg 10  F  90N
s2
33
Γ) Έστω ότι ο κύλινδρος έχει εμβαδό βάσης β, ύψος d και

πυκνότητα ρk. Οι δυνάμεις που δέχεται πλευρικά από τα
υγρά αλληλοεξουδετερώνονται. Έτσι δέχεται τις τρεις
δυνάμεις που φαίνονται στο σχήμα: το βάρος του W, την F1
στην άνω βάση του και την F2 στην κάτω βάση. Αφού ο
κύλινδρος ισορροπεί θα είναι
F  0  F2  F1  W . (1)
Οι πιέσεις στην άνω και κάτω βάση είναι p1 και p2
αντίστοιχα:
p1  p    g   h 2  
d
 2
d
p2 = p + ρ  g  h 2  ρ  g  .
2
Το βάρος του κυλίνδρου σε συνάρτηση με την πυκνότητά του είναι
W = mK  g  ρ  V  g  ρ  d  g .
Η σχέση (1) γίνεται
p2   p1   W 
 d   d 
 p + ρ  g  h 2  ρ   g      p + ρ   g   h 2      ρ    d  g 
 2   2 
d d
ρ  g    ρ   g    ρ    d  g  ρ   ρ   2ρ  
2 2
g g
1 3  0,9 3
ρ  ρ cm  ρ  0,95 g
ρ   cm 
2 2 cm3
34
Άσκηση 2.
Ο κυλινδρικός υοειδής σωλήνας του διπλανού σχήματος

έχει σταθερή διατομή Α =10 cm2. Εισάγουμε αρχικά 400
mL νερού, που σχηματίζει δύο κατακόρυφες στήλες
ύψους h1=10 cm.
Α) Να υπολογίσετε την συνολική πίεση σε ένα σημείο Γ

στον πυθμένα του δοχείου.
Έπειτα εισάγουμε στον δεξιό σωλήνα 90gr λάδι

πυκνότητας ρλ=0,9 g/cm3.
Β) την υψομετρική απόσταση x μεταξύ της ελεύθερης

επιφάνειας του λαδιού και της ελεύθερης επιφάνειας του
νερού.
Γ) τη συνολική πίεση στο σημείο Γ μετά την τοποθέτηση

του λαδιού.
Δ) τη μάζα ενός εμβόλου που πρέπει να τοποθετήσουμε

πάνω από την επιφάνεια του λαδιού, ώστε οι επιφάνειες
των υγρών να είναι στο ίδιο ύψος.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2,
η ατμοσφαιρική πίεση patm= 105 N/m2 και η πυκνότητα του
νερού ρν =1 g/cm3.
Λύση
Α) Η συνολική πίεση σε ένα σημείο Γ στον πυθμένα του

δοχείου, ισούται με το άθροισμα της ατμοσφαιρικής
πίεσης και της υδροστατικής πίεσης
N kg m
p, = p + ρ  g  h1  105 2
 1000 3 10 2  0,1m 
m m s
N
p,  101103
m2
(ρ ν =1 g/cm3 = 1000 kg/m3)
Β) Από τον τύπο της πυκνότητας θα βρούμε τον όγκο του

λαδιού και στη συνέχεια το ύψος της στήλης που
σχηματίζει.
m g 90g
ρ   0,9 3   V  100cm3 .
V cm V
35
Η στήλη του λαδιού έχει ύψος h2 που είναι
V = Α  h 2  100cm3  10cm2  h 2  h 2  10cm  0,1m.
Mετά την προσθήκη του λαδιού, έστω ότι η στάθμη του νερού στο δεξιό σωλήνα
κατέβηκε κατά y, οπότε στον αριστερό σωλήνα ανέβηκε επίσης κατά y.
Το σημείο Ζ βρίσκεται στη διαχωριστική επιφάνεια νερού – λαδιού. Τα σημεία Δ και Ζ
βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο ενός υγρού (του νερού) που ισορροπεί, άρα
έχουν ίδιες συνολικές πιέσεις.
p = p   p + ρ  g   y  y   p + ρ  g  h 2  ρ  2y  ρ   h 2 
kg
900  0,1m
ρ h m3
y  2   y  0, 045m  4,5cm
2ρ 3 kg
2 10 3
m
(ρλ = 0,9 g/cm3= 900 kg/m3)
Άρα η υψομετρική απόσταση x μεταξύ της ελεύθερης επιφάνειας του λαδιού και του
νερού είναι
x = h 2 - 2y  10cm  2  4,5cm  x  1cm  0,01m
Γ) H συνολική πίεση στο σημείο Γ μετά την τοποθέτηση του λαδιού είναι
N kg m
p, = p + ρ  g   h1  y   105 2
 1000 3 10 2   0,1m  0, 045m  
m m s
N
p,  101, 45 103
m2
Δ) Μετά την τοποθέτηση του εμβόλου μάζας m,

πάνω στην ελεύθερη επιφάνεια του λαδιού, οι
επιφάνειες των δύο υγρών βρίσκονται στο ίδιο
ύψος. Το σημείο Λ βρίσκεται στη διαχωριστική
επιφάνεια νερού – λαδιού. Τα σημεία Λ και Κ
βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο ενός υγρού
(του νερού) που ισορροπεί, άρα έχουν ίδιες
συνολικές πιέσεις.
p = p  p + ρ  g 10cm  p + ρ  g 10cm  p 
w  mg
ρ  g 10cm  ρ  g 10cm    ρ  ρ   g 10cm  
A A
 g g 
m   ρ  ρ  10cm  A  1 3  0,9 3  10cm 10cm 2 
 cm cm 
m  10g.
36
Άσκηση 3.
Μία βρύση με παροχή Π1 =12 L/min γεμίζει ένα κυλινδρικό βαρέλι με εμβαδό βάσης
Α=1000cm2 σε χρονικό διάστημα t1=3 min.
Α) τη μάζα του νερού που χωράει το βαρέλι.
Β) την υδροστατική πίεση στον πυθμένα του βαρελιού σε συνάρτηση με το χρόνο και να
τη σχεδιάσετε σε αριθμημένους άξονες.
2
Μια δεύτερη βρύση κυκλικής διατομής με ακτίνα r2  cm και ταχύτητα ροής

υ2=15m/min χρησιμοποιείται για να γεμίσει το ίδιο βαρέλι.
Να υπολογίσετε το χρονικό διάστημα που χρειάζεται:
Γ) η δεύτερη βρύση να γεμίσει το βαρέλι.
Δ) να γεμίσει το βαρέλι, αν χρησιμοποιήσουμε ταυτόχρονα και τις δύο βρύσες.

Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2 και η πυκνότητα του νερού ρ=1g/cm3.
Λύση
Α) Από την παροχή της βρύσης βρίσκουμε τον όγκο του βαρελιού
V L
1 =  V  1  t1  12  3min  V  36L.
t1 min
Η μάζα του νερού που χωράει το βαρέλι θα προκύψει από τη σχέση της πυκνότητας
m kg kg
ρ  m  ρ  V  1000 3  36L  1000 3  36 103 m3  m  36kg.
V m m
(ρ=1 g/cm3= 1000 kg/m3)
Β) Η υδροστατική πίεση στον πυθμένα του βαρελιού, σε βάθος h, δίνεται από τη σχέση
V  t
p = ρ  g  h = ρ  g 
= ρ g  1 
A A
12 103 m3 / 60s
p = 1000kg / m3 10 m / s 2  t 
1000 104 m 2
p = 20  t (S.I.)  0  t  180s

Η υδροστατική πίεση στον πυθμένα του βαρελιού
σε συνάρτηση με το χρόνο δίνεται στο διπλανό διάγραμμα.
37
Γ) Η παροχή της δεύτερης βρύσης είναι
2
 2  m
 2 = Α 2  2   r2  2   
2
102 m  15   2 = 6 103 m3 / min.
   min
Από την παροχή της βρύσης βρίσκουμε το χρονικό διάστημα για να γεμίσει το βαρέλι
V V 36 103 m3
2 =  t2 =   t 2 = 6 min  360s.
t2  2 6 103 m3 / min
Δ) Αν το βαρέλι γεμίσει ταυτόχρονα και με τις δύο βρύσες, τότε έχουμε για τη συνολική
παροχή και των δύο βρυσών
  1   2 = 12 103 m3 / min  6 103 m3 / min     18 103 m3 / min.
Το απαιτούμενο χρονικό διάστημα για να γεμίσει το βαρέλι είναι t3 για το οποίο ισχύει:
V V 36 103 m3
  =  t3 =   t 3 = 2 min  120s.
t3   18 103 m3 / min
38
Άσκηση 4.
Μία βρύση B1, παροχής Π1, εσωτερικής διατομής Α1=4cm2,

ξεκινά τη χρονική στιγμή t=0 να εισάγει νερό με ταχύτητα
ροής υ1 = 30 m/min, σε μια μικρή άδεια κυλινδρική δεξαμενή
εμβαδού βάσης Εβ=2000 cm2 . Τη χρονική στιγμή t1 = 100 s, η
στάθμη του νερού ανέρχεται σε ύψος h1. Εκείνη τη στιγμή
ανοίγουμε μια δεύτερη βρύση, B2, αφαίρεσης νερού, που
βρίσκεται στον πυθμένα της δεξαμενής, διατηρώντας ανοικτή
και τη βρύση B1. Παρατηρούμε ότι μετά την πάροδο χρονικού
διαστήματος Δt =100 s, δηλαδή τη χρονική στιγμή t2 = 200 s, η
στάθμη του νερού ανέβηκε κατά h2 =5 cm ακόμα. Τη χρονική
στιγμή t2 κλείνουμε τη βρύση B1 και αφήνουμε ανοικτή μόνο
τη δεύτερη βρύση.
Α) την παροχή της πρώτης βρύσης.
Β) το ύψος h1.
Γ) την παροχή της δεύτερης βρύσης.
Δ) την υδροστατική πίεση στον πυθμένα της δεξαμενής, μετά από πάροδο χρονικού
διαστήματος 100 s από τη στιγμή t2 που κλείσαμε τη βρύση εισόδου νερού.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ = 1 g/cm3
και ότι η παροχή της βρύσης Β2 παραμένει χρονικά σταθερή.
Λύση
Α) Η παροχή της πρώτης βρύσης είναι
m
1 = Α1  1  1  4 104 m2  30  1  2 104 m3 / s.
60s
Β) Από την παροχή της βρύσης βρίσκουμε τον όγκο του νερού που θα εισέλθει στο
βαρέλι σε χρονικό διάστημα t1 = 100 s
3
V 4 m
1 =  V  1  t1  2 10 100s  V  2 102 m3  20 L.
t1 s
Τη χρονική στιγμή t1 = 100 s, η στάθμη του νερού ανέρχεται σε ύψος h1 που είναι
V 2 102 m3
V = Ε  h1  h1    h1  0,1m  10cm.
Ε 2000 104 m2
39
Γ) Όταν είναι ανοικτές και οι δύο βρύσες, τότε έχουμε τη μία βρύση να εισάγει νερό, ενώ
η δεύτερη αφαιρεί, οπότε η συνολική παροχή είναι:
  1   2 (1)
Επίσης για τη συνολική παροχή έχουμε:
V  h 2000 104 m2  5 102 m

  =      2         104 m3 / s.
t t 100s
Άρα η σχέση (1) μας δίνει για την παροχή της δεύτερης βρύσης
  1   2   2  1     2 104 m3 / s  104 m3 / s   2  104 m3 / s.
Δ) Σε χρονικό διάστημα Δt = 100 s από τη στιγμή t2 που κλείσαμε τη βρύση εισόδου, ο

όγκος του νερού που θα εξέλθει από τη βρύση Β2 είναι
V2 m3
2 =  V2   2  t  104 100s  V2  102 m3 .
t s
Η στάθμη του νερού θα κατεβεί κατά y
V 102 m3
V = Ε  y  y    y  0, 05m  5cm.
Ε 2000 104 m2
Το νερό στη δεξαμενή θα έχει ύψος h
h  h1  h 2  y  0,1m  0,05m  0,05m  h  0,1m  10cm.
Η υδροστατική πίεση στον πυθμένα της δεξαμενής, σε βάθος h, δίνεται από τη σχέση
kg m N
p = ρ  g  h  103 3
10 2  0,1m  p = 1000 2 .
m s m
40
Άσκηση 5.
Η αθηροσκλήρωση είναι πάθηση των αρτηριών

που δημιουργείται από τη σταδιακή εναπόθεση
λιπαρών ουσιών στα τοιχώματά τους, με
αποτέλεσμα τη στένωση και την απόφραξή
τους, που μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα ή
εγκεφαλικό επεισόδιο. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται μια αρτηρία που είναι εν μέρει
φραγμένη στην περιοχή του σημείου Γ. Στην περιοχή που δεν υπάρχει η μερική
απόφραξη, η κυκλική διατομή Α2 έχει ενεργό ακτίνα r2 = 12 mm και η ταχύτητα του
αίματος είναι υ2 = 0,5 m/s. Στο σημείο της στένωσης Γ, η κυκλική διατομή Α 1 έχει
ενεργό ακτίνα r1 και η ταχύτητα του αίματος, υ1 , είναι αυξημένη κατά 125% σε σχέση με
τη υ2.
Α) την ταχύτητα υ1 του αίματος στην περιοχή με την στένωση.
Β) την ενεργό διάμετρο δ1 της αρτηρίας στην περιοχή που υπάρχει η στένωση.
Γ) το ποσοστό % που είναι φραγμένη η επιφάνεια της διατομής της αρτηρίας.
Δ) τον όγκο του αίματος που διέρχεται από το σημείο της αρτηρίας με τη στένωση σε
χρονικό διάστημα ενός λεπτού.
Λύση
Α) Στο σημείο της στένωσης Γ η ταχύτητα του αίματος, υ1 , είναι αυξημένη κατά 125% σε
σχέση με τη υ2. Άρα
   2   2
100%  125%  1 100%  125%  1  1, 25 
2 2 2
1  2  1, 252  1  2, 252  1  2, 25  0,5m / s  1  1,125m / s.
Β) Κατά μήκος της αρτηρίας έχουμε σταθερή παροχή αίματος. Από την εξίσωση της
συνέχειας θα υπολογίσουμε την ενεργό διάμετρο δ1 της αρτηρίας στην περιοχή που
υπάρχει η στένωση
r2 2  2
1 =  2  Α1  1  Α 2  2    r12  1    r2 2  2  r12  
1
2 0,5m / s 1
r1  r2  12 103 m  12 103 m 
1 1,125m / s 2, 25
12 103 m
r1   8 103 m  8mm  1  2r1  16 103 m ή 1  16mm.
1,5
41
Γ) Το ποσοστό % που η αρτηρία είναι φραγμένη υπολογίζεται από τη σχέση:
12mm   8mm  100% 

2 2
A   1  r2 2   r12
100%  2 100%  100% 
2 2  r2 12mm 
2 2
A 80
100%  100%  55,56%
2 144
Δ) Η παροχή αίματος στα δύο σημεία της αρτηρίας είναι
1 =  2 = Α 2  2    r2 2  2    12 103 m    0,5m / s  

2
m36
3
6 10 L L
1 =  2  72 10  72 10  4,32 .
s 1 min
min
60
Από την παροχή του αίματος βρίσκουμε τον όγκο του αίματος που διέρχεται από το
σημείο της αρτηρίας με τη στένωση σε χρόνο ενός λεπτού
V L
1 =  V  1  t  4,32 1min  V  4,32 L.
t min
42
Άσκηση 6.
Ένας κυλινδρικός σωλήνας νερού βρίσκεται στο

οριζόντιο επίπεδο και αποτελείται από τρία τμήματα
μεταβλητής διατομής, όπως φαίνεται στο διπλανό
σχήμα. Το τμήμα Α έχει εμβαδό διατομής A1 = 4 cm2,
το τμήμα Β, A2 = 2 cm2 και το τμήμα Γ, A3. Στο τμήμα
Α του σωλήνα επικρατεί πίεση p1 = 2·105 Ν/m2. Στο
τμήμα Β το νερό έχει ταχύτητα υ2 =10 m/s. Το νερό
εξέρχεται στον αέρα από την έξοδο Δ του σωλήνα.
Α) την ταχύτητα υ1 του νερού στο τμήμα Α του σωλήνα.
Β) την πίεση p2 στο τμήμα Β του σωλήνα.
Γ) τη διατομή του σωλήνα A3 στο τμήμα Γ του σωλήνα.
Δ) τη μάζα του νερού που εξέρχεται από το σωλήνα σε χρόνο t = 5 min.

Να θεωρήσετε το νερό ιδανικό ρευστό.
Δίνονται: η πυκνότητα του νερού ρ =103 kg/m3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm = 105 N/m2.
Λύση
Α) Η παροχή του σωλήνα και στα τρία τμήματα

παραμένει σταθερή. Από την εξίσωση της
συνέχειας θα υπολογίσουμε την ταχύτητα υ1
του νερού στο τμήμα Α του σωλήνα
  =    Α1  1  Α 2  2 
Α 2  2 2cm 2 10m / s m
1    1  5 .
Α1 4cm 2
s
Β) Για να υπολογίσουμε την πίεση p2 στο τμήμα Β του σωλήνα, εφαρμόζουμε το θεώρημα
Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα σημεία 1 και 2
p1  12  p2  2 2  p2  p1    12  2 2  

1 1 1
2 2 2
N 1 3 kg   m   m  
2 2
p2  2 105  10   5   10  
m2 2 m3   s   s  
N
p2  1, 625 105 
m2
43
Γ) Από την εξίσωση της συνέχειας για τα σημεία 3 και 4 του σωλήνα, που η διατομή είναι
σταθερή, έχουμε
 =    Α3  3  Α4  4  3  4 (1)
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που διέρχεται
από τα σημεία 1 και 4. Η πίεση p4, στο σημείο 4 είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού το
νερό από το σημείο 4 του σωλήνα εξέρχεται στον αέρα, άρα
1 1 2  p1  p 4 
p1  12  p4  4 2  4 2  12  
2 2 
 N N 
2 2   2 105 2  105 2 
 m
4 2   5   
m m  m
 4  15 .
 s  kg
103 3 s
m
m
Από τη σχέση (1) έχουμε 3  4  15 και από την εξίσωση της συνέχειας για τα
s
τμήματα Β και Γ του σωλήνα, υπολογίζουμε τη διατομή του σωλήνα A3 στο τρίτο κομμάτι
του σωλήνα
Α 2  2 2cm2 10m / s 4
 B =    Α 2  2  Α3  3  Α3    Α3  cm2 .
3 15m / s 3
Δ) Τη μάζα του νερού, που εξέρχεται από το σωλήνα, σε χρόνο t = 5 min θα τη βρούμε
αφού πρώτα υπολογίσουμε την παροχή του σωλήνα
m m m3
   B = Α2  2  2cm2 10  2 104 m2 10    2 103 
s s s
Από τη σχέση της παροχής του σωλήνα θα βρούμε τον όγκο του νερού που εξέρχεται
από το σωλήνα, σε χρόνο t = 5 min
3
V 3 m
 =  V    t  2 10  300s  V  0, 6m3 .
t s
Η μάζα του νερού που εξέρχεται από το σωλήνα, σε χρόνο t = 5 min, προκύπτει από τη
σχέση της πυκνότητας
m kg
ρ  m  ρ  V  1000 3  0, 6m3  m  600 kg.
V m
44
Άσκηση 7.
Ένας κυλινδρικός σωλήνας νερού βρίσκεται στο

κατακόρυφο επίπεδο και αποτελείται από τρία τμήματα
μεταβλητής διατομής, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
Το τμήμα Α έχει εμβαδό διατομής A1 = 5 cm2, το τμήμα Β ,
A2 = 2 cm2 και το τμήμα Γ, A3. Στο τμήμα Β το νερό έχει
ταχύτητα υ2 =5 m/s. Στο τμήμα Γ του σωλήνα η κινητική

ενέργεια του νερού ανά μονάδα όγκου είναι  5·104
V
J/m3.
Στο τμήμα Γ (σημεία 3 και 4, βλέπε σχήμα) η διατομή είναι
ίδια και το νερό από το άκρο Δ του σωλήνα εξέρχεται
στον αέρα. Η υψομετρική διαφορά μεταξύ των σημείων 1
και 2 είναι h1= 50 cm και μεταξύ των σημείων 2 και 3
είναι h2=30 cm.
Α) την ταχύτητα υ4 του νερού στην έξοδο Δ.
Β) το εμβαδό διατομής A3 στο τμήμα Γ.

Γ) τις πιέσεις στα σημεία 1, 2, 3 και 4 του σωλήνα.
Δ) το έργο που παρέχεται από το περιβάλλον ρευστό σε όγκο νερού ΔV = 1L, κατά την
μετακίνησή του από το σημείο 2 στο σημείο 3.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ =103 kg/m3
και η ατμοσφαιρική πίεση patm = 105 N/m2.
Λύση
Α) Στο τρίτο κομμάτι του σωλήνα, στο τμήμα Γ, η κινητική ενέργεια του νερού ανά

μονάδα όγκου είναι  5·104 J/m3, άρα
V
1 J
m  32 2  5 104 3
K 1 2  K / V  m m
2  32  3    3  10 .
V V 2  103 3
kg s
m
45
Β) Η παροχή του σωλήνα και στα τρία τμήματα

παραμένει σταθερή. Από την εξίσωση της συνέχειας θα
υπολογίσουμε το εμβαδό διατομής A3 στο τμήμα Γ του
σωλήνα.
  =    Α 2  2  Α3  3
Α 2  2 2cm 2  5m / s
 Α3    3  1cm 2 .
3 10m / s
Γ) Η πίεση p4, στην έξοδο Δ είναι ίση με την

ατμοσφαιρική, αφού το νερό εξέρχεται στον αέρα.
N
p4  p  p4  105 .
m2
Από την εξίσωση της συνέχειας για τα τμήματα Γ και Δ του σωλήνα, που η διατομή είναι
σταθερή, έχουμε:
m
  =    Α3  3  Α 4  4  3  4  10 .
s
Για να υπολογίσουμε την πίεση p3 στο τρίτο κομμάτι του σωλήνα, στο σημείο 3,
εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που διέρχεται
από τα σημεία 3 και 4
1 1 N
p3  32  p4  4 2  p3  p4  p  105 .
2 2 m2
Για να υπολογίσουμε την πίεση p2 στο κομμάτι Β του σωλήνα εφαρμόζουμε το θεώρημα
Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα σημεία 2 και 3, θεωρώντας
σαν επίπεδο αναφοράς για τη δυναμική ενέργεια του ρευστού το οριζόντιο επίπεδο που
διέρχεται από το σημείο 3.
p2  2 2   g h 2  p3  32  p2  p3    32  2 2    g h 2 

1 1 1
2 2 2
N 1 3 kg   m   m  
2 2
kg m
p2  10 2  10 3   10    5    103 3 10 2  0,3m 
5
m 2 
m  s   s    m s
N
p2  1,345 105 
m2
Από την εξίσωση της συνέχειας για τα τμήματα Α και Β του σωλήνα, έχουμε
Α 2  2 2cm2  5m / s m
  =    Α1  1  Α 2  2  1    1  2 .
Α1 5cm 2
s
Τέλος εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από
τα σημεία 1 και 3.
46
p1  12   g  h1  h 2   p3  32  p1  p3    32  12    g  h1  h 2  

1 1 1
2 2 2
N 1 3 kg   m   m  
2 2
3 kg m
p1  105  10  
3 
10   2    10 3 10 2  0,8m 
2
m 2 m  s   s   m s
N
p1  1, 4 105 
m2
Δ) Α΄ τρόπος
Το έργο που παρέχεται σε όγκο νερού ΔV = 1L κατά την μετακίνησή του από το σημείο 2
στο 3 από το περιβάλλον ρευστό ισούται με το άθροισμα δύο έργων, του W2 = F2Δx2 =
p2A2Δx2 και του W3 = -F3Δx3 = -p3A3Δx3. Όμως, A2Δx2 = A3Δx3 = ΔV, οπότε το έργο του
περιβάλλοντος ρευστού είναι:
 N N 
W   p2  p3   V  1,345 105 2  105 2  103 m3  W  34,5J.
 m m 
Β΄ τρόπος
Το έργο που παρέχεται από το περιβάλλον ρευστό σε όγκο νερού ΔV = 1L κατά την
μετακίνησή του από το σημείο 2 στο 3 μετατρέπεται σε αύξηση της μηχανικής ενέργειας
του ρευστού. Άρα, αρκεί να υπολογίσουμε τη μεταβολή της μηχανικής ενέργειας του
ρευστού μεταξύ των δύο θέσεων. Θεωρούμε ότι η δυναμική ενέργεια είναι μηδέν στο
οριζόντιο επίπεδο που διέρχεται από το σημείο 3
1  1 
W     K 3  U 3    K 2  U 2    m  32  m  g  h 3    m  2 2  m  g  h 2  
2  2 
W    V   32  2 2     V  g  (0  h 2 ) 
1
2
1 kg   m 2  m 2  kg m
W  103 3 103 m3  10    5    103 3 10 3 m 3 10 2  0,3m 
2 m  s   s   m s
 
W    34,5 J.
47
Άσκηση 8.
Το δοχείο μεγάλης
επιφάνειας, που φαίνεται στο
διπλανό σχήμα, είναι ανοικτό
και γεμάτο με νερό. Η
επιφάνεια της διατομής του
δοχείου είναι A1 και στο
κατώτερο σημείο του
πλευρικού τοιχώματος, σε
βάθος h1=80 cm από την
ελεύθερη επιφάνεια του
νερού, υπάρχει μικρό άνοιγμα από το οποίο εξέρχεται σωλήνας Β, με εμβαδό
εσωτερικής διατομής A2 = 2 cm2. Ο σωλήνας στη συνέχεια στενεύει σε μικρότερο
σωλήνα Γ, με εμβαδό εσωτερικής διατομής A3 = 1 cm2. Οι διατομές A2 και A3 είναι πολύ
μικρότερες από την επιφάνεια του δοχείου A1. Πάνω στο σωλήνα Β είναι
προσαρμοσμένος λεπτός κατακόρυφος ανοικτός σωλήνας, στον οποίο η στήλη νερού
έχει ύψος h2. Από το σωλήνα Γ το νερό εξέρχεται με ταχύτητα υ3 στον αέρα.
Α) την ταχύτητα υ3 του νερού στο σημείο εξόδου του σωλήνα, Γ.
Β) την ταχύτητα υ2 του νερού στο σημείο 2 της εξόδου από το δοχείο.
Γ) την πίεση p2 στο σωλήνα Β, στο σημείο 2.
Δ) το ύψος h2 της στήλης του νερού στον κατακόρυφο λεπτό σωλήνα.

Λύση
Α) Η πίεση p1, στο σημείο 1

είναι ίση με την ατμοσφαιρική,
αφού το δοχείο είναι ανοικτό,
όπως και η πίεση p3, στο
σημείο εξόδου, Γ, αφού το
νερό εξέρχεται στον αέρα,
άρα
N
p1  p3  p  105 .
m2
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα
σημεία 1 και 3. Επειδή η διατομή A3 είναι πολύ μικρότερη από την επιφάνεια του δοχείου
48
A1, θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την οποία κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού
είναι μηδενική, υ1=0.
1 1 1
p1  12   g h1  p3  32   gh1  32 
2 2 2
m m
3  2g h1  2 10 2
 0,8m  3  4 .
s s
Β) Από την εξίσωση της συνέχειας για τα τμήματα Β και Γ του σωλήνα, βρίσκουμε την
ταχύτητα υ2 του νερού στο σημείο εξόδου από το δοχείο.
Α3  3 1cm2  4m / s m
 B =    Α 2  2  Α3  3  2    2  2 .
Α2 2cm 2
s
Γ) Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που

διέρχεται από τα σημεία 2 και 3, για να βρούμε την πίεση p2 στο πρώτο κομμάτι του
σωλήνα, στο τμήμα Β
p2  2 2  p3  32  p2  p3    32  2 2  

1 1 1
2 2 2
N 1 3 kg   m   m  
2 2
p2  10 2  10 3    4    2   
5
m 2 m   s   s  
N
p2  1, 06 105 
m2
Δ) Σύμφωνα με την υδροστατική, η πίεση p2 στο σημείο 2 ισούται με την πίεση στη βάση
της στήλης νερού του λεπτού κατακόρυφου σωλήνα. Άρα το ύψος h2 της στήλης του
νερού είναι
N N
1, 06 105  105 2
p2  p m 2
m
p2  p   g h 2  h 2   
g kg
103 3 10 2
m
m s
h 2  0, 6m  60cm.
49
Άσκηση 9.
Το δοχείο μεγάλης επιφάνειας, που φαίνεται στο διπλανό

σχήμα, είναι ανοικτό, έχει διατομή με μεγάλη επιφάνεια,
Α1 και είναι γεμάτο με νερό. Σε κάποιο σημείο του
πυθμένα του δοχείου υπάρχει ένα μικρό άνοιγμα, από το
οποίο εξέρχεται σωλήνας Β, με εμβαδό εσωτερικής
διατομής A2 = 4 cm2. Ο σωλήνας στη συνέχεια στενεύει σε
μικρότερο σωλήνα, Γ, με εμβαδό εσωτερικής διατομής A3
= 2 cm2 . Οι διατομές A2 και A3 είναι πολύ μικρότερες από
την επιφάνεια του δοχείου A1. Η στήλη του νερού στο
δοχείο έχει σταθερό ύψος h1=1 m, ενώ ο σωλήνας έχει
συνολικό μήκος h2=1 m. Το νερό από το σωλήνα εξέρχεται
στον αέρα, στο σημείο 3, με ταχύτητα υ3, ενώ στο σημείο
2 το νερό εξέρχεται από το δοχείο με ταχύτητα υ2.
Α) την ταχύτητα υ3 του νερού στο σημείο εξόδου του σωλήνα Γ, στο σημείο 3.
Β) την ταχύτητα υ2 του νερού στο σημείο εξόδου από το δοχείο, στο σημείο 2.
Γ) την πίεση p2 στο σημείο εξόδου από το δοχείο, στο σημείο 2.
Δ) πόσος όγκος νερού εξέρχεται από το σωλήνα Γ σε χρόνο t = 1 min.

Λύση
Α) Η πίεση p1, στο σημείο 1 είναι ίση με την

ατμοσφαιρική, αφού το δοχείο είναι ανοικτό, όπως και η
πίεση p3, στο σημείο 3, αφού το νερό εξέρχεται στον
αέρα, άρα
N
p1  p3  p  105 .
m2
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική

γραμμή που διέρχεται από τα σημεία 1 και 3. Επειδή η
διατομή A3 είναι πολύ μικρότερη από την επιφάνεια του
δοχείου A1 θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την οποία
κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού είναι
μηδενική, υ1=0.
50
1 1 1
p1  12   g  h1  h 2   p3  32   g  h1  h 2   32 
2 2 2
m m
3  2g  h1  h 2   2 10 2
 2m  3  2 10 .
s s
Β) Από την εξίσωση της συνέχειας για τους σωλήνες Β και Γ βρίσκουμε την ταχύτητα υ2
του νερού στο σημείο εξόδου από το δοχείο
Α3  3 2cm2  2 10m / s m
  =    Α 2  2  Α3  3  2    2  10 .
Α2 4cm 2
s
Γ) Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα
σημεία 2 και 3, για να βρούμε την πίεση p2 στο σημείο 2
p2   2 2   g h 2  p3  32  p 2  p3    32  2 2    g h 2 
1 1 1
2 2 2
N 1 3 kg   m 
2 2
m  3 kg m
p2  105  10 
3   2 10   10    10 3 10 2 1m 
2
m 2 m  s   s   m s
N
p2  1, 05 105 
m2
Δ) Τον όγκο του νερού, που εξέρχεται από το σωλήνα σε χρονικό διάστημα t =1 min,
θα τον βρούμε, αφού πρώτα υπολογίσουμε την παροχή του σωλήνα
m m3
    = Α3  3  2 104 m2  2 10    4 10 104 
s s
Από τη σχέση της παροχής του σωλήνα θα βρούμε τον όγκο του νερού που εξέρχεται
από το σωλήνα Γ, σε χρόνο t = 1 min= 60 s
V m3
=  V    t  4 10 104  60s  V  24 10 103 m3 .
t s
51
Άσκηση 10.
Το δοχείο μεγάλης επιφάνειας A1, που

φαίνεται στο διπλανό σχήμα, είναι ανοικτό
και γεμάτο με νερό σε σταθερό ύψος h2=50
cm, ενώ πάνω από το νερό υπάρχει στρώμα
λαδιού ύψους h1=40 cm. Από τον πυθμένα
του πλευρικού τοιχώματος του δοχείου
εξέρχεται λεπτός σωλήνας σταθερής
2
διατομής A2 = 1 cm . Ο σωλήνας αρχικά είναι
οριζόντιος και στη συνέχεια κάμπτεται,
ώστε να γίνει κατακόρυφος προς τα πάνω.
Το άνοιγμα του σωλήνα βρίσκεται σε ύψος
h3 =20 cm πάνω από το επίπεδο του πυθμένα του δοχείου και από εκεί το νερό
εκτοξεύεται με ταχύτητα υ3 (βλέπε σχήμα). Η διατομή A2 είναι πολύ μικρότερη από την
επιφάνεια του δοχείου A1.
Να υπολογίσετε
Α) την πίεση p1 στο σημείο 1, στη διαχωριστική επιφάνεια λαδιού – νερού.

Β) την κινητική ενέργεια ανά μονάδα όγκου του νερού στο σημείο 2 του σωλήνα που
βρίσκεται αμέσως μετά την έξοδο του νερού από το δοχείο.
Γ) την πίεση p2 στο σημείο 2 του σωλήνα που βρίσκεται αμέσως μετά την έξοδο του
νερού από το δοχείο.
Δ) το ύψος h4 που θα φτάσει το νερό, από τον πυθμένα του δοχείου.
Να θεωρήσετε το νερό και το λάδι ιδανικά ρευστά.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρν =103 kg/m3,
η πυκνότητα του λαδιού ρλ =0,9·103 kg/m3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm = 105 N/m2.
Λύση
Α) Η πίεση p1 στο σημείο 1, στη διαχωριστική επιφάνεια λαδιού – νερού, είναι το

άθροισμα της ατμοσφαιρικής πίεσης και της υδροστατικής πίεσης από την υπερκείμενη
ποσότητα του λαδιού
N kg m N
p1 = p + ρ g h1  105 2
 900 3 10 2  0, 4m  p1  103, 6 103 2 .
m m s m
Β) Η κινητική ενέργεια ανά μονάδα όγκου του νερού στο σημείο 2, στο οποίο το νερό
εισέρχεται στο σωλήνα είναι
1
m  2
2
K 1
2    2 (1)
2
V V 2
Χρησιμοποιώντας την εξίσωση συνέχειας κατά μήκος του σωλήνα θα βρούμε τη σχέση
μεταξύ των ταχυτήτων υ2 και υ3.
52
2 = 3  Α2  2  Α2  3  2  3
Άρα η σχέση (1) γίνεται:
1
m  32
K 2 1
    32 (2)
V V 2
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli
για μια ρευματική γραμμή που
διέρχεται από τα σημεία 1 και 3.
Επειδή η διατομή A2 είναι πολύ
μικρότερη από την επιφάνεια του
δοχείου A1, θεωρούμε ότι η
ταχύτητα υ1 με την οποία κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού και του λαδιού
είναι μηδενική, υ1=0. Η πίεση p3, στο σημείο 3 είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού το
νερό εξέρχεται στον αέρα
N
p3  p  105 , άρα
m2
1 1
p1   12   gh 2  p3   32   gh 3 
2 2
1 1
p + ρ gh1   gh 2  p   32   g h 3  ρ gh1   gh 2   32   g h 3 
2 2
1
 32  ρ gh1   g  h 2  h 3  
2
1 kg m kg m
 32  900 3 10 2  0, 4m  103 3 10 2   0,5m  0, 2m  
2 m s m s
1 J
 32  6, 6 103 3
2 m
K J
Άρα η σχέση (2) δίνει  6, 6 103 3 .
V m
Γ) Για την πίεση p2 στο σημείο 2, στο οποίο το νερό εισέρχεται στο σωλήνα εφαρμόζουμε
το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα σημεία 1 και 2
1 1
p1   12   gh 2  p2   2 2 
2 2
1 1
p1   gh 2  p 2   2 2  p 2  p1   gh 2   2 2 
2 2
N kg m J
p 2  103, 6 103 2  103 3 10 2  0,5m  6, 6 103 3 
m m s m
N
p 2  1, 02 105 2 .
m
53
Δ) Θα υπολογίσουμε το ανώτερο ύψος h4, στο οποίο θα φτάσει το νερό από τον πυθμένα
του δοχείου (υ4=0), εφαρμόζοντας το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που
διέρχεται από τα σημεία 1 και 4.
1 1
p1   12   g h 2  p   4 2   g h 4 
2 2
p1   gh 2  p
p1   gh 2  p   gh 4  h 4  
 g
N kg m 
103, 6 103 2
 103 3 10 2  0,5m  105 2
m m s m
h4   h 4  0,86 m  86 cm.
3 kg m
10 3 10 2
m s
54
Άσκηση 11.
Το ροόμετρο Venturi, που φαίνεται

στο διπλανό σχήμα, αποτελείται
από έναν οριζόντιο κυλινδρικό
σωλήνα μεταβλητής διατομής που
διαρρέεται από νερό. Στα δύο μέρη
του έχει διαφορετικές διατομές A1 =
4 cm2 και A2 = 2 cm2, αντίστοιχα. Οι
δύο λεπτοί κατακόρυφοι σωλήνες
είναι ανοικτοί. Όταν στο σημείο 1 η
ταχύτητα του νερού είναι υ1 =2 m/s, το νερό στον πρώτο κατακόρυφο σωλήνα βρίσκεται
σε ύψος h1=1,35 m. Να υπολογίσετε:
Α) την ταχύτητα υ2 του νερού στο δεύτερο κομμάτι του οριζόντιου σωλήνα (σημείο 2).
Β) την μεταβολή στην πίεση του νερού, καθώς αυτό μεταβαίνει από το πρώτο στο
δεύτερο μέρος του οριζόντιου σωλήνα.
Γ) το ύψος h2 του νερού στον δεύτερο κατακόρυφο σωλήνα.
Δ) το ποσοστό μεταβολής στην αρχική παροχή του σωλήνα, προκειμένου να μηδενιστεί
το ύψος του νερού στο δεύτερο κατακόρυφο σωλήνα, ενώ στον πρώτο να παραμείνει σε
ύψος h1=1,35 m.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ ν =103
kg/m3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm = 105 N/m2.
Λύση
Α) Η παροχή του σωλήνα παραμένει σταθερή. Από την εξίσωση της συνέχειας θα
υπολογίσουμε την ταχύτητα υ2 του νερού στο δεύτερο κομμάτι του οριζόντιου σωλήνα
(σημείο 2).
Α1  1 4cm2  2m / s
  =    Α1  1  Α 2  2  2    2  4m / s .
Α2 2cm2
Β) Αν η πίεση στο τμήμα Α είναι p1 και

στο τμήμα Β είναι p2, το θεώρημα
Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική
γραμμή που διέρχεται από τα σημεία 1
και 2, δίνει την μεταβολή στην πίεση του
νερού, καθώς αυτό μεταβαίνει από το
πρώτο στο δεύτερο μέρος του
οριζόντιου σωλήνα.
55
p1  12  p2  2 2  p2  p1    12  2 2  

1 1 1
2 2 2
kg   m   m  
2 2
1 3 N
p  103  2   4    p  6 10 .
2 m3   s   s   m 2
Άρα, καθώς το νερό περνάει στον στενότερο σωλήνα, όπου η ταχύτητα μεγαλώνει, η
πίεση μειώνεται.
Γ) Σύμφωνα με την υδροστατική, η πίεση p2, στο τμήμα Β, ισούται με την πίεση στη
βάση της στήλης νερού του λεπτού κατακόρυφου σωλήνα.
p2  p   g h 2 .
Ομοίως για την πίεση p1 , στο σημείο 1.
p1  p   g h1 .
Άρα, για το ύψος h2 του νερού στον δεύτερο κατακόρυφο σωλήνα έχουμε
p  p2  p1  p   gh 2   p  g h1   p   g h 2   g h1 
N
6 103
p   g h1 p m2
h2    h1  h 2   1,35m  h 2  0, 75 m.
g g 3 kg m
10 3 10 2
m s
Δ) Αλλάζουμε την παροχή του νερού, ώστε να μηδενιστεί το ύψος του νερού στο δεύτερο
κατακόρυφο σωλήνα και η πίεση p2΄ να γίνει ίση με την ατμοσφαιρική.
N
p2  p  105 .
m2
Έστω Π΄ η καινούρια παροχή του νερού και υ1΄ και υ2΄, οι νέες ταχύτητες του νερού στα
δύο τμήματα του σωλήνα. Η εξίσωση συνέχειας δίνει
  Α1  1  Α2  2  4cm2  1  2cm2  2  2  2  1 (1)
Από το θεώρημα Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα
σημεία 1 και 2, έχουμε
   p   12       p   g h  12      p  
2 2 2 2
1 1
p1   1 2 2  1 1    2
2 2
 g h          2     g h        2   
2 2 2 2
1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
2 2 2 2
m
2 10 1,35m
2g h1 s2 m
1   1   1  3 .
3 3 s
Αρχικά η παροχή Π του νερού ήταν
56
3
m 4 m
  Α1  1  4cm  2  8 10
2
.
s s
Η καινούρια παροχή Π΄ του νερού είναι
m m3
  Α1  1  4cm2  3  12 104 .
s s
Τελικά το ποσοστό μεταβολής της παροχής του νερού, προκειμένου να μηδενιστεί το
ύψος του νερού στο δεύτερο κατακόρυφο σωλήνα, ενώ στον πρώτο να παραμείνει σε
ύψος
h1=1,35 m είναι:
m3
4 4 m
3
12 10  8 10
   s s 100%  50%.
100% 
 m 3
8 104
s
57
Άσκηση 12.
Στον οριζόντιο σωλήνα Venturi,

μεταβλητής διατομής, ρέει φυσικό αέριο.
Τα δύο μέρη του σωλήνα έχουν διατομές A1
και A2, αντίστοιχα, όπως φαίνεται στο
διπλανό σχήμα. Κάτω από τον οριζόντιο
σωλήνα υπάρχει δεύτερος υοειδής λεπτός
σωλήνας που περιέχει νερό. Μέσα από τον
οριζόντιο σωλήνα μεταφέρονται 0,6 kg
αερίου το λεπτό. Όταν στο σημείο 1 η κινητική ενέργεια ανά μονάδα όγκου του αερίου
είναι 4 J/m3, η υψομετρική διαφορά του νερού στους δύο κατακόρυφους σωλήνες είναι
Δh=0,21 cm.
Α) την ταχύτητα υ1 του φυσικού αερίου στο πρώτο κομμάτι του οριζόντιου σωλήνα
(σημείο 1).
Β) την μεταβολή στην πίεση του αερίου, καθώς αυτό μεταβαίνει από το πρώτο στο
δεύτερο μέρος του οριζόντιου σωλήνα.
Γ) την ταχύτητα υ2 του φυσικού αερίου στο δεύτερο κομμάτι του οριζόντιου σωλήνα
(σημείο 2).
Δ) τις διατομές A1 και A2 στα δύο μέρη του οριζόντιου σωλήνα.
Να θεωρήσετε το φυσικό αέριο ιδανικό ρευστό.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ ν =103 kg/m3,
η πυκνότητα του φυσικού αερίου ρα =0,5kg/m3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm=105N/m2.
Λύση
Α) Στο πρώτο κομμάτι του σωλήνα, στο σημείο 1, η κινητική ενέργεια του φυσικού
 J
αερίου ανά μονάδα όγκου είναι  4 3 , άρα
V m
1 J
m  12 24 3
K 1 2  K / V  m m
2   12  1    1  4 .
V V 2  kg
0,5 3 s
m
Β) Έστω ότι η πίεση στο τμήμα Α είναι p1

και στο τμήμα Β είναι p2. Τα σημεία Δ και Ε
βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο ενός
υγρού (του νερού) που ισορροπεί, άρα
έχουν ίδιες συνολικές πιέσεις. Στο σημείο
Δ η πίεση ισούται με την πίεση του αερίου
p1, ενώ στο σημείο Ε η πίεση ισούται με το
άθροισμα της πίεσης του αερίου p2 και της
υδροστατικής πίεσης από την υπερκείμενη
58
ποσότητα του νερού.
p = p  p1  p2 + ρ g h  p2 - p1  ρ g h 
kg m N
p  ρ g h  103 3
10 2  0, 21102 m  p  21 2 .
m s m
Έτσι η μεταβολή στην πίεση του αερίου, καθώς αυτό μεταβαίνει από το πρώτο στο
δεύτερο μέρος του οριζόντιου σωλήνα είναι αρνητική.
Γ) Το θεώρημα Bernoulli για μια οριζόντια ρευματική γραμμή που διέρχεται από τα
σημεία 1 και 2, δίνει την ταχύτητα υ2 του φυσικού αερίου στο δεύτερο κομμάτι του
οριζόντιου σωλήνα
1 1 1 1
p1    12  p2    2 2  p2  p1  p    12    2 2 
2 2 2 2
2
N 1 kg  m  1 kg m
21  0,5 3   4   0,5 3  2 2  2  10 .
m 2
2 m  s  2 m s
Δ) Μέσα από το σωλήνα μεταφέρονται 0,6 kg αερίου το λεπτό. Ο όγκος του αερίου
προκύπτει από τη σχέση της πυκνότητας
m m 0,6kg
ρ  V V  V  1, 2 m3 .
V ρ kg
0,5 3
m
V 1, 2m3 m3
Η παροχή του αερίου στο σωλήνα είναι  =     0, 02 .
t 60s s
Η παροχή του αερίου είναι σταθερή και στο πρώτο τμήμα του σωλήνα είναι
m3
0, 02
 s = 5 103 m 2  Α  50 cm 2 .
  1 = Α1  1  Α1   Α1 
1
1
m
4
s
Η παροχή του αερίου στο δεύτερο τμήμα του σωλήνα είναι
m3
0, 02
 s = 2 103 m 2  Α  20 cm 2 .
   2 = Α 2  2  Α 2   Α2 
2
2
m
10
s
59
Άσκηση 13.
Μια λεπτή πλάκα Π μάζας m=0,1kg και

εμβαδού Α=100cm2 τοποθετείται πάνω σε
σταθερό οριζόντιο τραπέζι και ανάμεσά τους
υπάρχει στρώμα νευτώνειου ρευστού, πάχους
d=2mm, με συντελεστή ιξώδους n=0,4Ν·s/m2.
Ασκούμε σταθερή οριζόντια δύναμη F1=4N και
παρατηρούμε ότι η πλάκα μετά από μετατόπιση x=10cm αρχίζει να κινείται με σταθερή
ταχύτητα μέτρου υ1.
Α) την ταχύτητα υ1.
Β) την ισχύ P1 της δύναμης F1, όταν η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα υ1.
Γ) την θερμική ενέργεια Q που απελευθερώθηκε λόγω τριβών, μέχρι την απόκτηση της
ταχύτητας υ1.
Ασκούμε αντί για τη δύναμη μέτρου F1 μια άλλη δύναμη μέτρου F2 και η πλάκα μετά από
λίγο κινείται με σταθερή ταχύτητα μέτρου υ2. Αν η ισχύς της δύναμης αυξήθηκε κατά
300%
Δ) να υπολογίσετε τη δύναμη F2 και την σταθερή ταχύτητα υ2.

Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2.
Λύση
Α) Εφόσον η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα η συνολική δύναμη που της ασκείται
είναι ίση με μηδέν. Στην πλάκα ασκείται η δύναμη F1 και η τριβή Τ από το ρευστό, άρα
n A 1 F1 d  4N    2 103 m 
F  0  F1  T  F1   1   1  
d nA  0, 4s / m2   100 104 m2 
m
1  2 .
s
Β) Η ισχύς P1 της δύναμης F1, όταν η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα υ1 είναι
WF1 F1 x m
P1    P1  F1 1  4N  2  P1  8W.
t t s
Γ) Η θερμική ενέργεια Q που απελευθερώθηκε λόγω τριβών, μέχρι την απόκτηση της
ταχύτητας υ1, ισούται με το απόλυτο του έργου της τριβής Q  WT .
60
Το έργο της τριβής θα το υπολογίσουμε εφαρμόζοντας το Θεώρημα Μεταβολής της

Κινητικής Ενέργειας για την πλάκα.
1
K τελ - Κ αρχ  WT  WF1  m 12  0  WT  F1  x 
2
2
1 1  m
WT  m 12  F1  x  WT  0,1kg   2   4N  0,1m 
2 2  s 
WT  0, 2 J.
Άρα η θερμική ενέργεια Q που απελευθερώθηκε λόγω τριβών είναι
Q  WT  0, 2 J.
Δ) Αν η ισχύς της δύναμης αυξηθεί κατά 300% η νέα ισχύς P2 της δύναμης F2, όταν η
πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα υ2 είναι
P P -P
100% = 300%  2 1  3  P2 = 4P1  4  8W  P2  32W.
P1 P1
Εφόσον η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα η συνολική δύναμη που της ασκείται είναι
ίση με μηδέν. Στη πλάκα ασκείται η δύναμη F2 και η τριβή Τ’ από το ρευστό, άρα
n A 2
F  0  F2  T  F2  (1)
d
Η ισχύς P2 της δύναμης F2, όταν η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα υ2, με χρήση και
της σχέσης (1) είναι
n A 2 2 P2 d  32W    2 103 m  m
P2  F2  2   2   2   2  4 .
d nA  0, 4s / m   100 10
2 4
m 2
 s
Από τη σχέση (1) βρίσκουμε τη δύναμη F2
n A 2  0, 4s / m   100 10 m    4m / s 

2 4 2
F2    F2  8N.
d 2 103 m
61
Άσκηση 14.
Α) Μια λεπτή πλάκα Π μάζας m= 1 kg και

εμβαδού Α=200cm2 αφήνεται πάνω σε πλάγιο
επίπεδο, γωνίας κλίσης φ = 30°, το οποίο έχει
επικαλυφθεί με στρώμα νευτώνειου ρευστού,
πάχους d και συντελεστή ιξώδους n= 0,5
Ν·s/m2. Η πλάκα μετά από κάποιο χρονικό
διάστημα αποκτά σταθερή ταχύτητα μέτρου
υ1= 2,5 m/s.
Να υπολογίσετε το πάχος d του στρώματος

του ρευστού.
Β) Ακινητοποιούμε την προηγούμενη πλάκα

και ασκούμε σ’ αυτή δύναμη F παράλληλη στο
πλάγιο επίπεδο, με κατεύθυνση προς τα
πάνω, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Η
πλάκα κινείται προς τα πάνω και μετά από
μετατόπιση x=2m αποκτά σταθερή ταχύτητα
υ2, διπλάσια από την ταχύτητα υ1.
1) τη δύναμη F.
2) τον ρυθμό με τον οποίο παρέχει ενέργεια η δύναμη F στην πλάκα, όταν κινείται με
σταθερή ταχύτητα υ2.
3) το ποσοστό του έργου της δύναμης F που μετατράπηκε σε θερμική ενέργεια, μέχρι η
πλάκα να αποκτήσει την ταχύτητα υ2.
1 3
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, το ημ30°= και το συν30°= .
2 2
Λύση
Α) Στην πλάκα, στον άξονα x της κίνησης,

ασκείται η συνιστώσα wx του βάρους και η
τριβή Τ από το ρευστό.
Το βάρος της πλάκας είναι
w  mg  1kg 10m / s 2  w  10N
και η συνιστώσα του βάρους στον άξονα x
είναι
w x  mg   10N 300  w x  5 .
Εφόσον η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα η συνολική δύναμη που της ασκείται είναι
ίση με μηδέν.
62
 m
n A 1 n A 1
 0,5s / m    200 10
2 4
m 2    2,5 
 s
Fx  0  w x  T  w x  d d 
d wx 5N
d  5 103 m  5mm.
Β1) Η πλάκα κινείται τώρα με σταθερή

ταχύτητα υ2 διπλάσια της υ1, άρα με υ2= 5 m/s.
Εφόσον η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα
η συνολική δύναμη που της ασκείται είναι ίση
με μηδέν.
n A 2
Fx  0  F  w x  T  F  w x  
d
 0,5s / m2    200 104 m2    5 ms 

F  5N  
5 103 m
F  15N.
B2) Ο ρυθμός με τον οποίο παρέχει ενέργεια η δύναμη F είναι η ισχύς P της δύναμης F,
όταν η πλάκα κινείται με σταθερή ταχύτητα υ2, άρα
 WF F x  m 
P = =   F  2  15N  5   75W.
t t t t s t
B3) Η θερμική ενέργεια Q που απελευθερώθηκε λόγω τριβών, μέχρι την απόκτηση της
σταθερής ταχύτητας, ισούται με το απόλυτο του έργου της τριβής Q  WT .
Το έργο της τριβής θα το υπολογίσουμε εφαρμόζοντας το Θεώρημα Μεταβολής της

Κινητικής Ενέργειας για την πλάκα.
1
K τελ - Κ αρχ  WT  WF  Ww x  m 2 2  0  WT  F x  w x  x 
2
2
1 1  m
WT  m 2 2  F x  w x  x  WT  1kg   5   15N  2m    5N  2m  
2 2  s 
WT  12,5J  30J  10J  WT  7,5 J.
Άρα η θερμική ενέργεια Q που απελευθερώθηκε λόγω τριβών είναι Q  WT  7,5J.
Το ποσοστό του έργου της δύναμης F που μετατράπηκε σε θερμική ενέργεια, μέχρι η
πλάκα να αποκτήσει την σταθερή ταχύτητα υ2, είναι
63
Q Q 7,5J 7,5J Q
100% = 100% = 100% = 100%  100%  25%.
WF Fx 15N  2m 30J WF
64
ΘΕΜΑ Δ
Πρόβλημα 1.
Στον υδραυλικό ανυψωτήρα του διπλανού σχήματος,

τα έμβολα Ε1 και Ε2 έχουν εμβαδό A1=10cm2 , A2 =100
cm2 και βάρη w1 =10N, w2 =130N, αντίστοιχα. Το
έμβολο Ε2 συνδέεται με το κάτω άκρο κατακόρυφου
ελατηρίου σταθεράς k, το άλλο άκρο του οποίου είναι
ακλόνητα στερεωμένο. Τα δύο έμβολα βρίσκονται
αρχικά σε ισορροπία στο ίδιο ύψος, με το ελατήριο να
είναι επιμηκυμένο από το φυσικό του μήκος κατά
d=30cm.
A) Να υπολογίσετε τη σταθερά του ελατηρίου k.
Στο έμβολο Ε1 εφαρμόζουμε κατακόρυφα προς τα κάτω μια μεταβλητή δύναμη τελικού
μέτρου F1=12N, με τρόπο ώστε τα έμβολα να μετακινούνται με ταχύτητα σχεδόν
μηδενική, τελικά τα έμβολα ισορροπούν σε νέες θέσεις.
B) πόσο μετακινήθηκαν τα δύο έμβολα.
Γ) τη δυναμική ενέργεια του ελατηρίου στη νέα θέση ισορροπίας.
Δ) το έργο της δύναμης F2 , που ασκείται από το νερό στο έμβολο Ε2 λόγω της
υδροστατικής πίεσης, κατά τη μετακίνησή του.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2 και η πυκνότητα του νερού ρν =1g/cm3.
Λύση
Α) Δύο σημεία Γ και Δ, ακριβώς κάτω από τα

δύο έμβολα, βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο
επίπεδο υγρού που ισορροπεί, άρα έχουν ίδιες
πιέσεις
w1 w F
p = p  p +  p + 2  
A1 A2
10 130  F
  F  30.
10 10 m 100 104 m 2
4 2
Άρα η σταθερά του ελατηρίου k είναι:
N
F  30  k  d  30  k  0,3m  30  k  100
m
65
Β) Εφαρμόζουμε κατακόρυφα προς τα κάτω

και σιγά-σιγά μία δύναμη τελικού μέτρου F1 =
12 N. Tα δύο έμβολα μετακινούνται από την
αρχική τους θέση, μέχρι τη νέα θέση που θα
ισορροπήσουν κατά y1 και y2, αντίστοιχα. Το
νερό είναι ασυμπίεστο, άρα όσος όγκος νερού
κατεβαίνει στον ένα σωλήνα ίσος όγκος νερού
ανεβαίνει στον άλλο. Άρα
V1  V2  A1  y1  A 2  y2 
10 104 m2  y1  100 104 m2  y2  y1  10 y 2 .
Η δύναμη του ελατηρίου στη νέα θέση είναι

N
F  k   d  y2   100   0,3m  y2 
m
Τα σημεία Κ και Λ του υγρού, βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο υγρού που
ισορροπεί, άρα έχουν ίδιες πιέσεις
w1  F1 w F 
pK = p  p +  p + 2  + ρ   g   y1  y 2  
A1 A2
N
130  100   0,3m  y 2 
10  12N kg m
 m  103 3 10 2  10y 2  y 2  
10 104 m 2 4
100 10 m 2
m s
N N N N N
2, 2 104 2
 1,3 104 2  0,3 104 2  104 3  y 2  11104 3  y 2 
m m m m m
N N
1, 2 104 2
 12 104 3  y 2  y 2  0,1m  10cm
m m
 y1  10y 2  y1  1m
Γ) Η δυναμική ενέργεια του ελατηρίου στη νέα θέση θα είναι
1 1 N 1 N
U ,   k   d  y2   100   0,3m  0,1m   100 0, 04m2  U,   2J
2 2
2 2 m 2 m
Δ) Για να βρούμε το έργο της δύναμης F2 , που ασκείται από το νερό στο έμβολο Ε2,
κατά τη μετακίνησή του θα εφαρμόσουμε το Θεώρημα Μεταβολής της Κινητικής
Ενέργειας μεταξύ των δύο θέσεων. Η ατμοσφαιρική πίεση δεν επηρεάζει την κίνηση του
κυλίνδρου καθώς οι δυνάμεις που οφείλονται σε αυτήν αλληλοεξουδετερώνονται.
K τελ - Καρχ  WW2  WF  WF2 (1)

66
K τελ = Καρχ  0
WW2  w 2 y2  130N  0,1m  WW2  13J
1
WF    U  U  100  0,3 J  2J  WF    2,5J
2
0  13J  2,5J  WF2  WF2  10,5J
67
Πρόβλημα 2.
Δύο ομογενείς κύλινδροι ισορροπούν με τον άξονά τους

κατακόρυφο μέσα σε δοχείο με νερό, μεγάλης επιφάνειας,
όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Ο κύλινδρος Γ, μάζας
mΓ=0,5kg, έχει ύψος h=50cm, εμβαδό βάσης Α=20cm2 και
είναι ολόκληρος βυθισμένος μέσα στο νερό. Ο κύλινδρος Β
είναι ολόκληρος έξω από το νερό και έχει διαστάσεις ίδιες με
τον κύλινδρο Γ.
Α) την υδροστατική πίεση που επικρατεί στην κάτω βάση

του κυλίνδρου Γ, δηλαδή σε βάθος h= 50 cm από την επιφάνεια του νερού.
Β) τη δύναμη που δέχεται ο κύλινδρος Γ από το νερό εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης,
καθώς και από τον κύλινδρο Β.
Γ) την πυκνότητα του κυλίνδρου Β.
Αποσύρουμε απότομα τον κύλινδρο Β. Να υπολογίσετε:
Δ) την ταχύτητα του κυλίνδρου Γ τη στιγμή που εξέρχεται πλήρως από το νερό.
Να θεωρήσετε ότι δεν αλλάζει η στάθμη του νερού κατά την έξοδο του κυλίνδρου Γ απ’
αυτό και ότι η δύναμη τριβής που ασκείται από το νερό στον κύλινδρο Γ, κατά την
κίνησή του, είναι αμελητέα.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10m/s2 και η πυκνότητα του νερού ρν =1g/cm3.
Λύση
Α) Η υδροστατική πίεση σε βάθος h=50 cm από την

επιφάνεια του νερού είναι
kg m N
p = ρ  g  h  103 3
10 2  0,5m  p  5000 2
m s m
(ρ ν =1 g/cm3 = 1000 kg/m3)
Β) Οι δυνάμεις που δέχεται ο κύλινδρος Γ στα πλευρικά

τοιχώματα αλληλοεξουδετερώνονται. Έτσι η μόνη δύναμη που δέχεται από το νερό
εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης είναι η F, στην κάτω βάση του, που έχει φορά
κατακόρυφα προς τα πάνω.
N
F = p  Α = 5000 2
 20 104 m2  10  .
m
Ο κύλινδρος Γ δέχεται ακόμα το βάρος του wΓ και την δύναμη επαφής Ν1 από τον
κύλινδρο Β. Εφόσον ο κύλινδρος Γ ισορροπεί ισχύει:
68
F  0  F  1  w   F  1  m  g 
m
10  N1  0,5kg 10  N1  5.
s2
Άρα η δύναμη που δέχεται ο κύλινδρος Γ από τον κύλινδρο Β είναι N1  5 .
Γ) Στον κύλινδρο Β ασκούνται το βάρος του wΒ και η δύναμη επαφής Ν2 από τον
κύλινδρο Β, η οποία ως δράση – αντίδραση έχει ίσο μέτρο με τη Ν1. Για την ισορροπία
του κυλίνδρου Β έχουμε
F  0  w    2  1  5  m  g  5 
m
m 10  5N  m  0,5kg.
s2
Άρα η πυκνότητα του κυλίνδρου Β, που έχει ίδιες διαστάσεις και όγκο με τον κύλινδρο Γ,
είναι
m m 0,5kg 0,5kg kg g
ρ     4
 3 3  500 3  ρ  0,5 3
V Α  h 20 10 m  0,5m 10 m
2
m cm
Δ) Αποσύροντας απότομα τον κύλινδρο Β, ο κύλινδρος Γ αρχίζει να ανέρχεται υπό την

επίδραση των δυνάμεων της μεταβλητής F και του βάρους wΓ. Για να βρούμε την
ταχύτητα του κυλίνδρου τη στιγμή που αυτός εξέρχεται από το νερό θα εφαρμόσουμε το
Θεώρημα Μεταβολής της Κινητικής Ενέργειας από τη θέση που ο κύλινδρος ξεκινά χωρίς
αρχική ταχύτητα μέχρι τη θέση που εξέρχεται πλήρως από το νερό με ταχύτητα υ.
K τελ - Καρχ  WW  WF (1)
Πρέπει να υπολογίσουμε το έργο της μεταβλητής δύναμης F.

Έστω μια τυχαία θέση στην άνοδο του κυλίνδρου, όπως
φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Ο κύλινδρος έχει μετατοπιστεί
κατά y, άρα είναι βυθισμένος κατά h-y μέσα στο νερό. Σε
ένα σημείο Δ ακριβώς στη βάση του κυλίνδρου η
υδροστατική πίεση είναι
kg m
p = ρ  g   h  y   103 3
10 2   0,5m  y  
m s
p  10   0,5  y  (S.I.)  0  y  0,5m
4
και η δύναμη F που ασκεί το νερό στον κύλινδρο είναι
F = p  Α = 104   0,5  y   20 104 m2  F = 10  20y S.I.  0  y  0,5m
69
Για να βρούμε το έργο της F θα κάνουμε τη γραφική

της παράσταση σε συνάρτηση με την μετατόπιση
y.To σκιασμένο εμβαδό ισούται με το έργο της
μεταβλητής δύναμης του νερού.
1
WF = 10N  0,5m = 2,5J .
2
1
K τελ - Κ αρχ  WW  WF  m  2  0  m  g  h  WF 
2
1 m
0,5kg  2  0,5kg 10 2  0,5 m  2,5J  0    0
2 s
Ο κύλινδρος Γ εξέρχεται οριακά από το νερό.
70
Πρόβλημα 3.
Ομογενής κύλινδρος, μάζας Μ =0,1kg, έχει ύψος h =20cm,

εμβαδό βάσης Α =10cm2 και ισορροπεί με τον άξονά του
κατακόρυφο μέσα σε δοχείο με νερό, μεγάλης επιφάνειας,
όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Μια σημειακή μεταλλική
σφαίρα, μάζας m =0,05 kg, αφήνεται από απόσταση d =45cm
πάνω από τον κύλινδρο και συγκρούεται κεντρικά και
ελαστικά μ’ αυτόν.
Α) τη δύναμη που δέχεται ο κύλινδρος από το νερό στη θέση
ισορροπίας του εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης και το
βάθος στο οποίο βρίσκεται η βάση του.
Β) τη συνολική πίεση στην κάτω βάση του κυλίνδρου, στη θέση ισορροπίας του.
Γ) σε ποιο ύψος πάνω από τη στάθμη του νερού θα ανέλθει η σημειακή μεταλλική
σφαίρα μετά την κρούση.
Δ) την ταχύτητα του κυλίνδρου τη στιγμή που εισέρχεται ολόκληρος στο νερό.
Θεωρείστε ότι δεν αλλάζει η στάθμη του νερού κατά την βύθιση του κυλίνδρου σ’ αυτό
και ότι η δύναμη αντίστασης που ασκείται από το νερό στον κύλινδρο, κατά την κίνησή
του, είναι αμελητέα.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2, η ατμοσφαιρική πίεση patm=105pa και η
πυκνότητα του νερού ρν =1g/cm3.
Λύση
Α) Στον κύλινδρο ασκούνται το βάρος του w και η κατακόρυφη

προς τα πάνω δύναμη, Fν, εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης
που ασκείται από το νερό στην κάτω βάση του κυλίνδρου. Η
ατμοσφαιρική πίεση δεν επηρεάζει την ισορροπία του
κυλίνδρου καθώς οι δυνάμεις που οφείλονται σε αυτήν
αλληλοεξουδετερώνονται. Για την ισορροπία του κυλίνδρου
έχουμε
m
F  0  F  w    g  0,1kg 10  F  1
s2
Έστω ότι ο κύλινδρος είναι βυθισμένος κατά y μέσα στο νερό.

H υδροστατική πίεση σε βάθος y από την επιφάνεια του νερού
είναι p = ρ  g  y και για την κατακόρυφη προς τα πάνω δύναμη, Fν, ισχύει:
71
F 1
F = p  Α  F = ρ  g  y    y    y  0,1m
ρ  g   103 kg 10 m 10 104 m2
m3 s2
(ρ ν =1 g/cm3 = 1000 kg/m3)
Β) Η συνολική πίεση στην κάτω βάση του κυλίνδρου, στη θέση ισορροπίας του είναι ίση
με το άθροισμα της ατμοσφαιρικής πίεσης και της υδροστατικής πίεσης
N kg m N
p = p + ρ  g  y  105 2
 1000 3 10 2  0,1m  p  101103 2
m m s m
Γ) Η σημειακή μεταλλική σφαίρα με την πτώση της θα αποκτήσει, πριν χτυπήσει στον
κύλινδρο, ταχύτητα υ1, την οποία υπολογίζουμε με εφαρμογή της Διατήρησης της
Μηχανικής Ενέργειας. Θεωρούμε στάθμη μηδενικής δυναμικής ενέργειας την πάνω βάση
του κυλίνδρου:
Ε, = Ε ,  Κ αρχ  U   K τελ + U  

1 m m
0  mgd  m  12  0  1  2  g  d  2 10 2  0, 45 m  1  3 .
2 s s
Μετά την κεντρική ελαστική κρούση η σημειακή μεταλλική σφαίρα και ο κύλινδρος θα
αποκτήσουν ταχύτητες υ1΄ και υ2΄, που δίνονται από τις σχέσεις
m 0, 05kg  0,1kg m m

1  1  3  1  1
m 0, 05kg  0,1kg s s
2m 2  0, 05kg m m
2  1   3  2  2 .
m 0, 05kg  0,1kg s s
Η σφαίρα μετά την κρούση θα ανέλθει κατακόρυφα y1

μέχρι να σταματήσει. Το y1 υπολογίζεται με εφαρμογή
της Διατήρησης της Μηχανικής Ενέργειας μεταξύ των δύο
θέσεων. Θεωρούμε στάθμη μηδενικής δυναμικής
ενέργειας την πάνω βάση του κυλίνδρου:
Ε  = Ε   Κ αρχ  U   K τελ + U  

2
 
 m
2
  1 
   
s 
2
1 
1
m  1  0  0  m  g  y1  y1  
2 2g m
2 10 2
s
y1  0, 05m.
Το ύψος Η πάνω από τη στάθμη του νερού που θα ανέλθει η σφαίρα είναι:
72
H  h  y  y1  20cm  10cm  5cm  H  15cm
Δ) O κύλινδρος κατά τη βύθισή του δέχεται δύο δυνάμεις, το βάρος του w και τη
δύναμη, Fν, εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης από το νερό. Η ατμοσφαιρική πίεση δεν
επηρεάζει την κίνηση του κυλίνδρου καθώς οι δυνάμεις που οφείλονται σε αυτήν
αλληλοεξουδετερώνονται.
Για να βρούμε την ταχύτητα του κυλίνδρου τη στιγμή που εισέρχεται ολόκληρος στο
νερό θα εφαρμόσουμε το Θεώρημα Μεταβολής της Κινητικής Ενέργειας από τη θέση που
ο κύλινδρος ξεκινάει με αρχική ταχύτητα υ2΄ μέχρι τη θέση που εισέρχεται ολόκληρος
στο νερό με ταχύτητα υ.
K τελ - Καρχ  WW  WF (1)
Η δύναμη, Fν είναι μεταβλητή, γιατί η υδροστατική πίεση

στη βάση του κυλίνδρου διαρκώς αυξάνεται, καθώς αυτός
βυθίζεται. Για να βρούμε το έργο της Fν πρέπει να
κάνουμε τη γραφική της παράσταση σε σχέση με τη
μετατόπιση και να υπολογίσουμε το κατάλληλο εμβαδό.
Έστω μια τυχαία θέση στη διάρκεια βύθισης του κυλίνδρου,
όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Ο κύλινδρος έχει
μετατοπιστεί κατά x, άρα είναι βυθισμένος κατά y+x μέσα
στο νερό. Στη θέση αυτή στην επιφάνεια της βάσης του
κυλίνδρου η υδροστατική πίεση είναι
kg m
p = ρ  g   y  x   103 3
10 2   0,1m  x  
m s
p  10   0,1  x  (S.I.)  0m  x  0, 2m
4
Άρα το μέτρο της δύναμης που ασκεί το νερό στον κύλινδρο είναι:
F = p  Α = 104   0,1  x  10 104 m2  F  1  10x S.I.  0m  x  0,1m
H μετατόπιση x παίρνει τιμές από μηδέν έως h-y=0,1m,

όταν ο κύλινδρος εισέρχεται ολόκληρος στο νερό. Η
γραφική παράσταση του μέτρου της δύναμης Fν σε
σχέση με τη μετατόπιση δείχνεται στο διπλανό σχήμα.
To σκιασμένο εμβαδό ισούται με το έργο της Fν, που
είναι αρνητικό, γιατί η δύναμη του νερού είναι αντίθετη
της μετατόπισης:
1N  2N
WF = -  0,1m = -0,15J .
2
73
 
2
1 1
K τελ - Κ αρχρ  WW  WF  M  2  M  2  M  g   h  y   WF 
2 2
2
1 1  m m m
0,1kg  2  0,1kg   2   0,1kg 10 2  0,1m  0,15J  0    3 .
2 2  s  s s
74
Πρόβλημα 4.
Ένας οριζόντιος κυκλικός σωλήνας εσωτερικής

ακτίνας r1 εκτοξεύει νερό από ύψος h=15m. Το νερό
εξέρχεται του σωλήνα με ταχύτητα υ0, τη χρονική
στιγμή t=0 και όταν φτάνει στο έδαφος η επιφάνεια
r1
διατομής της φλέβας του έχει ακτίνα r2 ίση με
2
Στο σημείο πτώσης του νερού στο έδαφος είναι
τοποθετημένο ένα δοχείο όγκου V   3 L , το
οποίo γεμίζει τη χρονική στιγμή t2  2 3 s .
Θεωρούμε την αντίσταση του αέρα αμελητέα.
Α) τη χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού μέχρι να φθάσει στο έδαφος.
Β) την ταχύτητα υ0 εξόδου του νερού από το σωλήνα.
Γ) την οριζόντια απόσταση S του σημείου που χτυπάει το νερό στο έδαφος από την έξοδο
του σωλήνα και τη γωνία φ με το οριζόντιο επίπεδο, υπό την οποία προσκρούει το νερό.
Δ) την εσωτερική ακτίνα r1 του σωλήνα.
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2.
Λύση
Α) Η κίνηση που κάνει το νερό είναι οριζόντια βολή.

Σύμφωνα με την αρχή ανεξαρτησίας των κινήσεων η
χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού, μέχρι να
φθάσει στο έδαφος, εξαρτάται από το ύψος h που
εκτοξεύεται
1 2h 2 15m
h  g  t12  t1    t1  3s.
2 g 10m / s 2
Β) Από την εξίσωση της συνέχειας προκύπτει ότι έχουμε σταθερή παροχή κατά μήκος της
φλέβας του νερού, από την έξοδο του σωλήνα μέχρι και ελάχιστα πριν την πρόσκρουση
στο έδαφος. Ελάχιστα πριν το νερό κτυπήσει στο έδαφος η επιφάνεια διατομής της
r1
φλέβας του έχει ακτίνα r2 ίση με .
2
75
r12  0
1 =  2  Α1  0  Α 2      r12  0    r2 2      
r2 2
r12  0
 2
   2 0 . (1)
 r1 
 
 2
Η ταχύτητα του νερού όταν θα φθάσει στο έδαφος είναι
  x 2  y 2 . (2)
Η ταχύτητα που θα έχει το νερό την ίδια στιγμή στον κατακόρυφο άξονα, υ y , είναι:
y = g  t1  10m / s 2  3s  y  10 3m / s . (3)
Έτσι η σχέση (1) με χρήση και των σχέσεων (2) και (3) γίνεται
  20  x 2  y 2  20  0 2  y 2  20  0 2   y 2  40 2 
 
2
30 2  10 3m / s  0 2  100  0  10m / s.
Γ) Η οριζόντια απόσταση S του σημείου που χτυπάει το νερό στο έδαφος από την έξοδο
του σωλήνα είναι:
S = υ0  t1  10m / s  3s  S  10 3m.
Η γωνία φ με το οριζόντιο επίπεδο υπό την οποία προσκρούει το νερό είναι
y 10 3m / s
    3    600 .
0 10m / s
Δ) Η παροχή του σωλήνα είναι ίση με την παροχή σε όλο το μήκος της φλέβας του
νερού. Εφόσον το δοχείο όγκου V = 𝜋 · √3 L γεμίζει τη χρονική στιγμή t2 = 2√3s και με
δεδομένο ότι το νερό χρειάστηκε χρονικό διάστημα t1=√3s για να φτάσει στο έδαφος η
παροχή θα είναι
V  3L L m3
=       103 .
t 2  t1 3s s s
Θα βρούμε την εσωτερική ακτίνα r1 του σωλήνα από την παροχή του
76
1 1
1 = Α1  0    r12  0  r12   r1  
  0   0
 103 m3 / s
r1   r1  102 m  1cm.
 10m / s
77
Πρόβλημα 5.
Ένας σωλήνας εσωτερικής διατομής Α=10 cm2 με τη βοήθεια

πιεστικής αντλίας εκτοξεύει νερό με ρυθμό 1L κάθε
δευτερόλεπτο, παράλληλα σε πλάγιο δάπεδο, γωνίας
κλίσης φ=300 και κατεύθυνση προς τα πάνω. Το νερό
προσπίπτει κάθετα στην πλευρική επιφάνεια ενός σώματος
μάζας m=0,5kg, που παραμένει ακίνητο πάνω στο πλάγιο
επίπεδο, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
Το σώμα παρουσιάζει με το δάπεδο συντελεστή στατικής τριβής μσ. Το νερό μετά την
πρόσκρουσή του στο σώμα πέφτει προς το δάπεδο χωρίς ταχύτητα και απομακρύνεται.
Α) την ταχύτητα με την οποία εξέρχεται το νερό από το σωλήνα.
Β) την ισχύ της αντλίας που προωθεί το νερό, αν θεωρήσουμε ότι η δυναμική του
ενέργεια δεν μεταβάλλεται.
Γ) τη δύναμη που ασκεί το νερό στο σώμα κατά την πρόσκρουσή του σε αυτό.
Δ) τον ελάχιστο συντελεστή στατικής τριβής μσ, ώστε το σώμα να παραμένει ακίνητο.
1 3
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2, ημ300= , συν300= και η
2 2
πυκνότητα του νερού ρ =1 g/cm3 .
Λύση
Α) Η παροχή του σωλήνα είναι
V 1L m3
=     103 .
t 1s s
Από την παροχή του σωλήνα βρίσκουμε την ταχύτητα υ με την οποία εξέρχεται το νερό
από το σωλήνα
 103 m3 / s
 = Α        1m / s.
 10 104 m2
Β) Η ισχύς της αντλίας που κινεί το νερό ισούται με το ρυθμό μεταβολής της κινητικής
ενέργειας του νερού
78
1 
  m  2 
P

 
2   1 2  m  1 2     V   1   2  V 
t t 2 t 2 t 2 t
P    2    103 3  1m / s   103 m3 / s   P  W.
1 1 kg 2 1
2 2 m 2
(ρ=1 g/cm3=1000 kg/m3)
Γ) Η δύναμη, F, που ασκεί το νερό με την πρόσκρουσή του στο σώμα είναι αντίθετη της
δύναμης, F΄, που δέχεται το νερό από το σώμα, ως δράση – αντίδραση. Η δύναμη, F΄,
που δέχεται το νερό από το σώμα ισούται με το ρυθμό μεταβολής της ορμής του νερού.
Παίρνοντας θετικά την κατεύθυνση της αρχικής ταχύτητας του νερού έχουμε:
p m  m    V  V
F           
t t t t t
kg
F       103 3 1m / s 103 m3 / s  F  1N.
m
Άρα το σώμα δέχεται δύναμη μέτρου F=1Ν στην
κατεύθυνση της ταχύτητας του νερού.
Δ) Το βάρος του σώματος είναι
w  m  g  0,5kg 10m / s2  w  5N
και οι συνιστώσες του βάρους
w   m  g   5N 300  w   2,5

3
w y  m  g    5N  300  5   w y  2,5 3.
2
Η συνιστώσα του βάρους wx είναι μεγαλύτερη της F και για να μην κινηθεί το σώμα προς
τα κάτω, η στατική τριβή πρέπει να είναι προς τα πάνω και να έχει τιμή που θα βρούμε
από την ισορροπία του σώματος
Fx  0  w x  F  T  T  w x  F  2,5N  1  T  1,5 .

Η στατική τριβή είναι μικρότερη ή ίση της μέγιστης στατικής τριβής, που δίνεται από τη
σχέση
T,max        w y
Άρα, ο ελάχιστος συντελεστής στατικής τριβής, ώστε το σώμα να παραμένει ακίνητο θα
είναι:
 1,5 3
  T,max      w y     ,    , 
wy 2,5 3 5
79
Πρόβλημα 6.
Ένας κατακόρυφος σωλήνας σταθερής διατομής

Α1=10cm2, τροφοδοτεί με νερό δύο οριζόντιους
σωλήνες διατομής Α2=3cm2 και Α3=4cm2, οι οποίοι
εκτοξεύουν νερό προς το έδαφος. Οι οριζόντιοι
σωλήνες βρίσκονται σε ύψη h2 και h3 αντίστοιχα.
Το νερό αρχίζει να ανέρχεται στον κατακόρυφο
σωλήνα με ταχύτητα υ1=3m/s και εξέρχεται από
τους δύο οριζόντιους σωλήνες με ταχύτητες
υ2=6m/s και υ3, αντίστοιχα. Οι χρόνοι που
βρίσκεται το νερό στο αέρα μέχρι να κτυπήσει στο
έδαφος είναι t2 και t3=2t2, αντίστοιχα.
Α) την ταχύτητα υ3 με την οποία το νερό εξέρχεται από τον ψηλότερο οριζόντιο σωλήνα.
Β) τα ύψη h2 και h3 στα οποία βρίσκονται οι δύο οριζόντιοι σωλήνες.
Γ) την πίεση του νερού p1 στη βάση του κατακόρυφου σωλήνα (σημείο 1).
Δ) ποιο ποσοστό % της συνολικής ποσότητας νερού που τροφοδοτεί ο κατακόρυφος
σωλήνας φτάνει στον ψηλότερο οριζόντιο σωλήνα.
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ=1000kg/m3 και
η ατμοσφαιρική πίεση patm =105 N/m2.
Λύση
Α) Από την εξίσωση της συνέχειας θα υπολογίσουμε την ταχύτητα υ3 με την οποία το
νερό εξέρχεται από τον ψηλότερο οριζόντιο σωλήνα
1  1  Α 2  2
Π1 =  2   3  1  1  Α 2  2 + Α3  3  3  
Α3
10cm 2  3m / s  3cm 2  6m / s m
3  2
 3  3 .
4 cm s
Β) Οι δύο δέσμες του νερού κάνουν οριζόντια βολή.

Η χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού, μέχρι να
φθάσει στο έδαφος, εξαρτάται από το ύψος που
εκτοξεύεται. Άρα, από τη σχέση των χρόνων
πτώσης του νερού στο έδαφος, t3=2t2, θα
υπολογίσουμε τη σχέση των υψών h2 και h3.
80
1
h2  g t 22
2
1 1 1
h 3  g t 32  h 3  g  2t 2   h 3  4 g t 2 2 
2
2 2 2
h 3  4h 2 (1)
σημεία 1 και 2, θεωρώντας σαν επίπεδο αναφοράς για τη δυναμική ενέργεια του
ρευστού το οριζόντιο επίπεδο που διέρχεται από το σημείο 1.
1 1
p1  12  p2  2 2  gh 2 (2)
2 2
Ομοίως εφαρμόζουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από
τα σημεία 1 και 3
1 1
p1   2  p3  32  gh 3 (3)
2 2
Οι πιέσεις p2 και p3, στα σημεία 2 και 3 είναι ίσες με την ατμοσφαιρική, αφού το νερό
από τους δύο σωλήνες εξέρχεται στον αέρα.
N
p2  p3  p  105 .
m2
Στις σχέσεις (2) και (3) τα πρώτα μέλη είναι ίσα, άρα θα είναι και τα δεύτερα.
Χρησιμοποιώντας και τη σχέση (1) υπολογίζουμε τα ύψη h2 και h3 που βρίσκονται οι δύο
οριζόντιοι σωλήνες
1 1 1 1
p 2  2 2   g h 2  p3  32   g h 3  2 2   g h 2  32   g h 3 
2 2 2 2
2 2
 m  m
2 2  32 6  3 

s   s 
2 2  2gh 2  32  2g4h 2  h 2   h 2  0, 45 m.
6g m
6 10 2
s
Από τη σχέση (1) προκύπτει h3=4h2=1,8m.
Γ) Από τη σχέση (2) βρίσκουμε την πίεση του νερού p1 στη βάση του κατακόρυφου
σωλήνα (σημείο 1).
p1   12  p2   2 2  gh 2  p1  p  gh 2    2 2  12  

1 1 1
2 2 2
1 3 kg   m   m  
2 2
N 3 kg m 5 N
p1  105  10  10  0, 45m  10 
3   6   3    p1  1,18 10 .
m 2
m 3
s 2
2 
m  s   s   m2
Δ) Το ποσοστό % της συνολικής ποσότητας νερού που καταλήγει στον ψηλότερο

οριζόντιο σωλήνα είναι:
81
m3 V3 V  t 
100%  100%  3 100%  3 100%  3 100% 
m1 V1 V1 1t 1
m3 Α  4cm2  3m / s m3
100%  3 3 100%  100%  100%  40%.
m1 Α1  1 10cm  3m / s
2
m1
82
Πρόβλημα 7.
Το δοχείο που φαίνεται στο

διπλανό σχήμα, είναι ανοικτό, έχει
διατομή με μεγάλη επιφάνεια Α1
και είναι γεμάτο με νερό σε βάθος
h1=1,75 m. Στο σημείο B του
πλευρικού τοιχώματος, που
βρίσκεται σε ύψος h2=1,25 m από
τον πυθμένα, υπάρχει μικρό
άνοιγμα εμβαδού διατομής
10
A2= cm2, που είναι κλεισμένο με πώμα. Η διατομή A2 είναι πολύ μικρότερη από την
2
επιφάνεια του δοχείου, A1. Τη χρονική στιγμή t=0 αφαιρούμε το πώμα. Το νερό από το
άνοιγμα εξέρχεται με οριζόντια ταχύτητα υ2 και με την πτώση του γεμίζει μικρό άδειο
δοχείο όγκου V=1 L που βρίσκεται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο με τον πυθμένα του
δοχείου.
Α) την ταχύτητα υ2 με την οποία το νερό εξέρχεται στον αέρα.
Β) τη χρονική στιγμή που θα γεμίσει το μικρό δοχείο.
Γ) το εμβαδό της διατομής A3 της φλέβας του νερού στο σημείο που φτάνει στο μικρό
δοχείο.
Αν η ελεύθερη επιφάνεια του νερού στο μεγάλο δοχείο έχει επιφάνεια διατομής
A1=100cm2 και τοποθετήσουμε πάνω της έμβολο μάζας m=15kg
Δ) να υπολογίσετε ξανά τη χρονική στιγμή που θα γεμίσει το μικρό δοχείο, αν

επαναλάβουμε την παραπάνω διαδικασία θεωρώντας ότι το μεγάλο δοχείο παραμένει
γεμάτο με νερό σε βάθος h1=1,75 m.

Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ=103kg/m3 και
η ατμοσφαιρική πίεση patm =105N/m2.
Λύση
Α) Η πίεση p1, στο σημείο Α, της

επιφάνειας του δοχείου είναι ίση με την
ατμοσφαιρική, αφού το δοχείο είναι
ανοικτό, όπως και η πίεση p2, στο
σημείο B, αφού το νερό εξέρχεται στον
αέρα, άρα
83
N
p1  p2  p  105 .
m2
σημεία Α και B. Επειδή η διατομή A2 είναι πολύ μικρότερη από την επιφάνεια του
δοχείου A1 θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την οποία κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια
του νερού είναι μηδενική, υ1=0.
1 1 1
p1  12   g  h1  h 2   p2  2 2   g  h1  h 2   2 2 
2 2 2
m m
2  2 g  h1  h 2   2 10 2
 0,5m  2  10 . (ώ Torricelli)
s s
Β) Η κίνηση που κάνει το νερό είναι οριζόντια βολή. Σύμφωνα με την αρχή ανεξαρτησίας
των κινήσεων, η χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού, μέχρι να φθάσει στο έδαφος,
εξαρτάται από το ύψος που εκτοξεύεται
1 2h 2 2 1, 25m
h 2  g  t12  t1    t1  0,5s.
2 g 10m / s 2
H παροχή της φλέβας του νερού στο σημείο Β, στο σημείο εξόδου από το δοχείο, είναι
10 m m3 L
 2  Α2  2   2  104 m2  10   2  5 104  0,5 .
2 s s s
H παροχή της φλέβας του νερού παραμένει σταθερή μέχρι την πρόσπτωση του νερού
στο μικρό δοχείο, άρα το χρονικό διάστημα Δt που χρειάζεται για να γεμίσει το δοχείο
είναι
V V 1L
2 =  t =   t  2s.
t  2 0,5L / s
Κατά συνέπεια το μικρό δοχείο θα γεμίσει τη χρονική στιγμή
t 2  t1  t  0,5s  2s  t 2  2,5s .
Γ) H παροχή κατά μήκος της φλέβας του νερού είναι σταθερή και από την εξίσωση της
συνέχειας, από την έξοδο της δεξαμενής μέχρι και ελάχιστα πριν την πρόσκρουση του
νερού στο μικρό δοχείο, με ταχύτητα υ3, έχουμε
 2 = 3  Α2  2  Α3  3 (1)
Η ταχύτητα του νερού όταν θα φθάσει στο έδαφος είναι
3  2 2  y 2 (2)
Η ταχύτητα που θα έχει το νερό την ίδια στιγμή στον κατακόρυφο άξονα, υy , είναι
84
m
y = g t1  10m / s 2  0,5s  y  5 (3)
s
Έτσι η σχέση (2) γίνεται
2 2
 m  m m
3  2  y
2 2
  10    5   3  35 .
 s   s  s
Η σχέση (1) τελικά δίνει
10 2
cm  10m / s
Α 2  2 35 2
 2 =  3  Α 2  2  Α3  3  Α3   2  Α3  cm .
3 35m / s 7
Δ) Εφαρμόζουμε το θεώρημα
Bernoulli για μια ρευματική
γραμμή που διέρχεται από τα
σημεία Α και B. Επειδή η διατομή
A2 είναι πολύ μικρότερη από την
επιφάνεια του δοχείου A1
θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την
οποία κατεβαίνει η ελεύθερη
επιφάνεια του νερού είναι
μηδενική, υ1=0. Η πίεση p2, στο
σημείο B, είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού το νερό εξέρχεται στον αέρα, ενώ η
πίεση p1’, στο σημείο Α είναι
W mg
p1  p  p  p   p  (4)
A1 A1
Το θεώρημα Bernoulli με χρήση της σχέσης (4) δίνει
 
2
1 1
p1  12   g  h1  h 2   p2   2 
2 2
   mAg   g  h  h   12      
2 2
mg 1 1
p   12   g  h1  h 2   p   2 1 2 2
A1 2 2 1
         40  2 10 .
15kg 10m / s 2
kg m 1 kg m 2
m
 10 3
10  0,5m  10 3
100 104 m 2 3 2 3 2 2
m s 2 m s s
Η χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού είναι ίδια με πριν
1 2h 2 2 1, 25m
h 2  g  t12  t1    t1  0,5s.
2 g 10m / s 2
H παροχή της φλέβας του νερού στο σημείο Β, στο σημείο εξόδου από το δοχείο, είναι
85
10 m m3 L
  Α 2  2    104 m2  2 10    103 1 .
2 s s s
H παροχή της φλέβας του νερού παραμένει σταθερή μέχρι την πρόσπτωση του νερού
στο μικρό δοχείο, άρα το χρονικό διάστημα Δt’ που χρειάζεται για να γεμίσει το δοχείο
είναι
V V 1L
 =  t  =   t  1s.
t  1L / s
Κατά συνέπεια το μικρό δοχείο θα γεμίσει τη χρονική στιγμή
t 3  t1  t  0,5s  1s  t 3  1,5s .
86
Πρόβλημα 8.
Το δοχείο επιφάνειας A1=100cm2,

που φαίνεται στο διπλανό σχήμα,
είναι ανοικτό και γεμάτο με νερό σε
ύψος h1=80cm. Μια βρύση μπορεί να
εισάγει νερό στο δοχείο. Σε δύο
σημεία των πλευρικών τοιχωμάτων,
στα χαμηλότερα σημεία του δοχείου,
υπάρχουν δύο μικρά ανοίγματα Γ και
Δ με εμβαδά διατομών A2=1cm2 και
A3=2cm2, που είναι κλειστά με
πώματα. Κάτω από το δοχείο
υπάρχει πλατιά δεξαμενή, σε
κατακόρυφη απόσταση h2=80cm από
το δοχείο, στην οποία καταλήγουν οι
φλέβες νερού από τα ανοίγματα. Τη χρονική στιγμή t=0, ανοίγουμε ταυτόχρονα τη
βρύση παροχής ΠB και το άνοιγμα Γ, οπότε το νερό εξέρχεται με οριζόντια ταχύτητα υ2.
Α) την παροχή της βρύσης ΠΒ, ώστε η στάθμη του νερού να παραμένει σταθερή στο
αρχικό ύψος h1.
Β) την ταχύτητα υδ με την οποία το νερό προσπίπτει στην πλατιά δεξαμενή.
Γ) τον όγκο του νερού που εισήλθε στη δεξαμενή μέχρι τη χρονική στιγμή t2=10,4s.
Αφαιρούμε το πώμα και από το άνοιγμα Δ, οπότε το νερό εξέρχεται με οριζόντια

ταχύτητα υ3.
Δ) το ύψος h του νερού στο δοχείο τη χρονική στιγμή που ο ρυθμός με τον οποίο
κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού στο δοχείο είναι 0,02 m/s .

Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g=10m/s2.
Λύση
Α) Για να παραμένει σταθερή η στάθμη του νερού στο αρχικό ύψος h1, πρέπει η παροχή
της βρύσης ΠΒ να είναι ίση με την παροχή ΠΓ στο άνοιγμα της εξόδου Γ του νερού
B =    B  Α2  2 (1)
87
Η πίεση p1, στην ελεύθερη επιφάνεια του υγρού είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού το
δοχείο είναι ανοικτό, όπως και η πίεση p2, στο σημείο Γ, αφού το νερό εξέρχεται στον
αέρα, άρα
N
p1  p2  p  105 .
m2
σημεία 1 και 2. Επειδή παραμένει σταθερή η στάθμη του νερού στο αρχικό ύψος h1, η
ελεύθερη επιφάνεια του νερού έχει μηδενική ταχύτητα, υ1=0.
1 1 1
p1  12   g h1  p2  2 2   g h1  2 2 
2 2 2
m m
2  2 g h1  2 10 2
 0,8m  2  4 . (ώ Torricelli)
s s
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) βρίσκουμε την παροχή της βρύσης ΠΒ.
m m m3
 B =     B  Α2  2  1cm2  4  104 m2  4   B  4 104 .
s s s
Β) Η κίνηση που κάνει το νερό είναι οριζόντια βολή. Σύμφωνα με την αρχή ανεξαρτησίας
των κινήσεων η χρονική διάρκεια της πτώσης του νερού, μέχρι να φθάσει στο έδαφος,
εξαρτάται από το ύψος h2 πάνω από τη δεξαμενή, που εκτοξεύεται.
1 2h 2 2  0,8m
h 2  g  t12  t1    t1  0, 4s.
2 g 10m / s 2
Η ταχύτητα του νερού όταν φθάνει στο έδαφος είναι
  2  y (2)
2 2
88
Η ταχύτητα που έχει το νερό την ίδια στιγμή στον κατακόρυφο άξονα, υy, είναι:
m
y = g t1  10m / s 2  0, 4s  y  4 .
s
Έτσι η σχέση (2) δίνει
2 2
 m  m m
  2  y   4    4     4 2 .
2 2
 s   s  s
Η γωνία φ με το οριζόντιο επίπεδο, υπό την οποία προσκρούει το νερό είναι
y 4m / s
    1    450 .
2 4m / s
Γ) Τη χρονική στιγμή t2=10,4s έχει εισέλθει στη δεξαμενή όγκος νερού που θα
υπολογιστεί από την παροχή για χρονικό διάστημα Δt= t2 - t1, όπου t1 ο χρόνος για να
φτάσει το νερό στη δεξαμενή.
3
V 4 m
  =  V =     t 2  t1   4 10 10, 4s  0, 4s   V  4 103 m3 .
t s
Δ) Έστω υ2’ και υ3’ οι

ταχύτητες με τις οποίες
εξέρχεται το νερό από τα δύο
ανοίγματα, αντίστοιχα. Ο
όγκος του νερού που
εξέρχεται στη μονάδα του
χρόνου από τα δύο
ανοίγματα ισούται με το
άθροισμα του όγκου νερού
που εισέρχεται στο δοχείο
από τη βρύση και του όγκου
που προέρχεται από την
κάθοδο της ελεύθερης
επιφάνειας του νερού στη
μονάδα του χρόνου. Άρα η εξίσωση της συνέχειας μπορεί να γραφεί:
 B + Α1  1 = Π2  3   B + Α1  1  Α2  2 + Α3  3 (3)
Τη χρονική στιγμή που ο ρυθμός με τον οποίο κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του
νερού στο δοχείο, δηλαδή η ταχύτητά της, είναι υ1’= 0,02 m/s, έστω ότι το ύψος του
νερού στο δοχείο είναι h. Η πίεση p1, στο σημείο Α είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού
το δοχείο είναι ανοικτό, όπως και οι πιέσεις p2 και p3, στα σημεία Γ και Δ, αφού το νερό
εξέρχεται στον αέρα, άρα
89
N
p1  p2  p3  p  105 .
m2
σημεία Α και Δ
       
2 2 2 2
1 1 1 1
p1   1   g h  p3   3   1   g h   3 
2 2 2 2
    2g h
2
3  1 (4)
Ομοίως, με εφαρμογή του θεωρήματος Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που
διέρχεται από τα σημεία Α και Γ, έχουμε
       
2 2 2 2
1 1 1 1
p1   1   g h  p2   2   1   g h   2 
2 2 2 2
    2g h
2
2  1 (5)
Από τις σχέσεις (4) και(5) προκύπτει ότι υ2’ = υ3’.
 B + Α1  1
 B + Α1  1   Α 2 + Α3   2  2  
Α 2 + Α3
m3 m m3
4 104 +100 104 m 2  0, 02 6 104
2  s s  s        2 m.
4 4 4
10 m + 2 10 m 3 10 m 2
2 2 2 3
s
Τελικά για το ύψος h από τη σχέση (5) έχουμε:
2 2
      
2 2  m  m
 2    0, 02 
  
s   s
2 2 1
2  1  2g h  h   h  0,19998 m  19,998cm.
2g m
2 10 2
s
90
Πρόβλημα 9.
H δεξαμενή, που φαίνεται στο διπλανό

σχήμα, είναι ανοικτή και γεμάτη με
νερό σε ύψος h1=125cm. Στα σημεία Β
και Γ του πλευρικού τοιχώματος και
του πυθμένα, αντίστοιχα, υπάρχουν
μικρά ανοίγματα με επιφάνειες
διατομών A2=1cm2 και A3=2cm2,
αντίστοιχα. Τα δύο ανοίγματα
βρίσκονται σε ύψος h2=120cm από το
έδαφος και είναι κλεισμένα με
πώματα. Οι διατομές A2 και A3 είναι
πολύ μικρότερες από την επιφάνεια A1
της δεξαμενής. Τη χρονική στιγμή
t=0, αφαιρούμε ταυτόχρονα τα δύο
πώματα. Το νερό εξέρχεται στον αέρα από τα δύο ανοίγματα με ταχύτητες υ2 και υ3
αντίστοιχα. Η ταχύτητα υ2 είναι οριζόντια.
Α) τις ταχύτητες υ2 και υ3 με τις οποίες εξέρχεται το νερό στον αέρα από τα ανοίγματα Β
και Γ.
Β) το μέτρο των ταχυτήτων υ2’ και υ3’, με τις οποίες το νερό των δύο φλεβών
προσκρούει στο έδαφος.
Γ) τις χρονικές στιγμές t2 και t3, που το νερό των δύο φλεβών προσκρούει στο έδαφος.
Δ) τις επιφάνειες των διατομών A2’ και A3’ που έχουν οι φλέβες νερού όταν φτάνουν στο
έδαφος.

Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10m/s2, η πυκνότητα του νερού ρ=103kg/m3
και η ατμοσφαιρική πίεση patm =105N/m2.
Λύση
Α) Η πίεση p1, στο σημείο Α είναι ίση με την ατμοσφαιρική, αφού το δοχείο είναι ανοικτό,
όπως και η πίεση p2, στα σημεία Β και Γ, αφού το νερό εξέρχεται στον αέρα, άρα
N
p1  p2  p  105 .
m2
91
Οι διατομές A2 και A3 είναι πολύ μικρότερες από την επιφάνεια του δοχείου A1 και
θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την οποία κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού
είναι μηδενική, υ1=0. Η ταχύτητα υ2 με την οποία εξέρχεται το νερό στον αέρα από το
άνοιγμα Β προκύπτει από το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται
από τα σημεία Α και Β.
1 1 1
p1  12   g h1  p2  2 2   g h1  2 2 
2 2 2
m m
2  2 g h1  2 10 2
1, 25m  2  5 .
s s
Ομοίως προκύπτει η ταχύτητα υ3, αν εφαρμόσουμε το θεώρημα Bernoulli για μια φλέβα
νερού που διέρχεται από τα σημεία Α και Γ.
1 1 1
p1  12   g h1  p2  32   g h1  32 
2 2 2
m m
3  2 g h1  2 10 2
1, 25m  3  5 .
s s
Β) Τα μέτρα των ταχυτήτων υ2’ και υ3’, αντίστοιχα, με τις οποίες το νερό των δύο
φλεβών προσκρούει στο έδαφος, θα τα υπολογίσουμε με το θεώρημα Bernoulli. Η πίεση
p2, στο σημείο Γ, είναι ίση με την ατμοσφαιρική, όπως και η πίεση στα σημεία που το
νερό φτάνει στο έδαφος. Πρώτα για μια ρευματική γραμμή της κατακόρυφης φλέβας.
 
2
1 1
p  32   g h 2  p   3 
2 2
2
 m m m
3  32  2 g h 2   5   2 10 2 1, 2m  3  7 .
 s  s s
Και για μια ρευματική γραμμή της φλέβας νερού που κάνει οριζόντια βολή, το θεώρημα
Bernoulli δίνει το ίδιο αποτέλεσμα
92
 
2
1 1
p  2 2   gh 2  p   2 
2 2
2
 m m m
2  2 2  2 gh 2   5   2 10 2 1, 2m  2  7 .
 s  s s
Γ) Η δέσμη του νερού που εξέρχεται από το πλευρικό άνοιγμα κάνει οριζόντια βολή.
Σύμφωνα με την αρχή ανεξαρτησίας των κινήσεων η χρονική διάρκεια της πτώσης του
νερού, μέχρι να φθάσει στο έδαφος, εξαρτάται από το ύψος που εκτοξεύεται
1 2h 2 2 1, 2m
h 2  g  t 22  t 2    t 2  0, 24 s ή t 2  0, 2 6 s .
2 g 10m / s 2
Η δέσμη του νερού που κινείται κατακόρυφα κάνει ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη
κίνηση με αρχική ταχύτητα υ3. Η ταχύτητα υ3’ που θα αποκτήσει τη χρονική στιγμή t3,
είναι
m m
5
3  3
7
3  3  g t 3  t 3   s s  t  0, 2s.
3
g m
10 2
s
Δ) Τις επιφάνειες διατομών A2’ και A3’, που έχουν οι φλέβες νερού όταν φτάνουν στο
έδαφος θα τις υπολογίσουμε από την εξίσωση της συνέχειας για την κάθε φλέβα νερού,
από την έξοδό της από τη δεξαμενή μέχρι και ελάχιστα πριν την πρόσκρουσή της στο
έδαφος.
    Α 2  2 1cm2  5m / s 5
 2 =  2  Α 2  2  Α 2  2  Α 2    Α 2  cm2 .
2 7m / s 7
Α  2cm2  5m / s 10
 3 =  3  Α3  3  Α3  3  Α3  3 3   Α3  cm2 .
3 7m / s 7
93
Πρόβλημα 10.
Η δεξαμενή μεγάλης επιφάνειας A1, που

φαίνεται στο διπλανό σχήμα, είναι
ανοικτή και περιέχει νερό σε σταθερό
ύψος h=50cm, ενώ από πάνω από το
νερό υπάρχει στρώμα λαδιού ίδιου
ύψους h. Σε δύο σημεία των πλευρικών
τοιχωμάτων, υπάρχουν μικρά
ανοίγματα Β και Γ με διατομές A2=2cm2
5 2
και A3= cm , αντίστοιχα. Οι διατομές
3
A2 και A3 είναι πολύ μικρότερες από την επιφάνεια A1 της δεξαμενής. Τα δύο ανοίγματα
βρίσκονται σε ύψος h2=80cm, h3=20cm από τον πυθμένα του δοχείου, αντίστοιχα, και
είναι κλεισμένα με πώματα. Τη χρονική στιγμή t=0, ανοίγουμε ταυτόχρονα τα δύο
ανοίγματα, οπότε το λάδι και το νερό εξέρχονται στον αέρα με οριζόντιες ταχύτητες υ2
και υ3, αντίστοιχα. Οι σχηματιζόμενες φλέβες νερού και λαδιού, αφού κάνουν οριζόντιες
βολές, καταλήγουν μέσα σε μικρό άδειο δοχείο, όγκου V=10 L, που βρίσκεται στο ίδιο
οριζόντιο επίπεδο με τον πυθμένα της δεξαμενής.
Α) τις ταχύτητες υ2 και υ3, με τις οποίες το λάδι και το νερό εξέρχονται στον αέρα από τα
ανοίγματα Β και Γ, αντίστοιχα, τη χρονική στιγμή t=0.
Β) τις χρονικές στιγμές t2 και t3 που οι δύο φλέβες από το λάδι και το νερό, αντίστοιχα,
προσπίπτουν στο δοχείο.
Γ) τη χρονική στιγμή t που θα γεμίσει το δοχείο.
Δ) το ποσοστό του συνολικού υγρού στο μικρό δοχείο που καταλαμβάνει το λάδι, κατά
τη χρονική στιγμή t, που το δοχείο γεμίζει.
Να θεωρήσετε το νερό και το λάδι ιδανικά ρευστά.
Δίνονται: η επιτάχυνση της βαρύτητας g =10 m/s2, η πυκνότητα του νερού ρν =103kg/m3,
η πυκνότητα του λαδιού ρλ =0,9.103 kg/m3 και η ατμοσφαιρική πίεση patm =105N/m2.
Λύση
Α) Η πίεση p1, στο σημείο 1 είναι ίση με

την ατμοσφαιρική, αφού η δεξαμενή
είναι ανοικτή, όπως και οι πιέσεις p2, p3,
στα σημεία Β και Γ, αφού το λάδι και το
νερό, αντίστοιχα, εξέρχονται στον αέρα,
άρα
N
p1  p2  p3  p  105 .
m2
94
Επειδή οι διατομές A2 και A3 είναι πολύ μικρότερες από την επιφάνεια της δεξαμενής A1,
θεωρούμε ότι η ταχύτητα υ1 με την οποία κατεβαίνει η ελεύθερη επιφάνεια του νερού και
του λαδιού είναι μηδενική, υ1=0. Η ταχύτητα υ2 με την οποία εξέρχεται το λάδι στον
αέρα από το άνοιγμα Β προκύπτει άμεσα από το θεώρημα Torricelli
m m
2  2g  2h  h 2   2 10 2 
 2  0,5m  0,8m   2  2 .
s s
Για την ταχύτητα υ3 με την οποία εξέρχεται το νερό στον αέρα από το άνοιγμα Γ θα
εφαρμόσουμε το θεώρημα Bernoulli για μια ρευματική γραμμή που διέρχεται από το
σημείο 4, στη διαχωριστική επιφάνεια λαδιού – νερού και του σημείου 3, στην έξοδο του
νερού από τη δεξαμενή.
1 1
p4   12   g  h  h 3   p3   32 (1)
2 2
Η πίεση p4, στο σημείο 4, είναι το άθροισμα της ατμοσφαιρικής πίεσης και της
υδροστατικής πίεσης από την υπερκείμενη ποσότητα του λαδιού.
p4 = p + ρ gh
Έτσι, η σχέση (1) γίνεται:
1 1
p + ρ gh   g  h  h 3   p   32  ρ gh   g  h  h 3    32 
2 2
 kg 
   0,9 103 3  0,5m 
ρ h m m
32  2g     h  h 3    2 10 2  m  0,3m   3  15 .
   s  kg
103 3  s
 m 
Β) Οι δέσμες του νερού και του λαδιού που εξέρχονται από τα πλευρικά ανοίγματα
κάνουν οριζόντιες βολές. Σύμφωνα με την αρχή ανεξαρτησίας των κινήσεων η χρονική
διάρκεια της πτώσης εξαρτάται από το ύψος εκτόξευσης. Το λάδι θα φτάσει στο δοχείο
τη χρονική στιγμή t2.
1 2h 2 2  0,8m
h 2  gt 2 2  t 2    t 2  0, 4s
2 g 10m / s 2
και το νερό τη χρονική στιγμή t3 .
1 2h 3 2  0, 2m
h 3  gt 32  t 3    t 3  0, 2s.
2 g 10m / s 2
Γ) Η παροχή του νερού είναι

5 m m3
  = Α3  3  104 m2  15     5 104 
3 s s
Η παροχή του λαδιού είναι
3
4 m 4 m
  = Α 2  2  2 10 m  2     4 10
2

s s
95
Τη χρονική στιγμή t που θα γεμίσει το δοχείο έχει εισέλθει σε αυτό συνολικός όγκος 10L
από τα δύο υγρά. Ο όγκος αυτός θα υπολογιστεί από την παροχή του νερού για χρονικό
διάστημα Δt=t–t3 και από την παροχή του λαδιού για χρονικό διάστημα Δt=t–t2
V  V  V      t  t 2       t  t 3  
m3 m3
10L  4 104  t  0, 4s   5 104  t  0, 2s  
s s
3
m m3
102 m3  4 104  t  0, 4s   5 104  t  0, 2s  
s s
9t  102, 6s  t  11, 4s.
Δ) Το ποσοστό του συνολικού υγρού στο μικρό δοχείο που καταλαμβάνει το λάδι, κατά
τη χρονική στιγμή t, που το δοχείο γεμίζει είναι :
m3
V   t  t2  4 104 11, 4s  0, 4s 
100%  2 100%  s 100% 
V V 10L
m3 4
4 10 11s
V s
100%  100%  44%.
V 102 m3
Επιμέλεια: Παναγιώτης Μπετσάκος, Ηλίας Ποντικός

Επιστημονικός έλεγχος: Αντώνιος Παλόγος
96
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Β
Ερώτηση 1.
(Η ερώτηση δόθηκε από τον εθελοντή κ. Αντώνιο Παλόγο)
Σε ένα ρολόι θέλουμε το άκρο του ωροδείκτη και το άκρο του λεπτοδείκτη να έχουν την
ίδια ταχύτητα λόγω περιστροφής (γραμμική ταχύτητα). Αν συμβολίσουμε με  το μήκος
του ωροδείκτη και με  το μήκος του λεπτοδείκτη, τότε για το λόγο των μηκών ισχύει
α) 
1

1
β) 

 12
γ) 
 12

Λύση
Οι γραμμικές ταχύτητες των δύο άκρων δίνονται αντίστοιχα από τις σχέσεις
2
        . Παίρνοντας υπόψη ότι:   και ότι   12h ,   1h
T
προκύπτει:
2 2 T
              
  
 12
T T  T 
1
Ερώτηση 2.
Στη ράβδο του σχήματος ασκούνται τρεις ομοεπίπεδες δυνάμεις ίσου μέτρου. Η ράβδος
μπορεί να στρέφεται γύρω από σταθερό άξονα που διέρχεται από το σημείο Ο και είναι
κάθετος στο επίπεδο των δυνάμεων.
Ο 
F3
 
F1 F2
Η κατάταξη των δυνάμεων, κατά τη σειρά με την οποία το μέτρο της ροπής τους ως
προς τον άξονα περιστροφής αυξάνεται, είναι:
α) F3 , F1 , F2 .
β) F3 , F2 , F1 .
γ) F1 , F2 , F3 .
Λύση
Το μέτρο της ροπής δύναμης ως προς σταθερό άξονα δίνεται από τον τύπο:   F  L ,
όπου F το μέτρο της δύναμης (κοινό για τις τρεις δυνάμεις) και L η απόσταση του
φορέα τους από τον άξονα περιστροφής (μοχλοβραχίονας). Από το σχήμα φαίνεται ότι η
δύναμη F3 έχει μηδενικό μοχλοβραχίονα, επομένως δεν ασκεί ροπή. Επίσης, η δύναμη
F1 έχει μικρότερο μοχλοβραχίονα από τη δύναμη F2 , οπότε ασκεί μικρότερη ροπή.
Επομένως, η κατάταξη των δυνάμεων, κατά τη σειρά με την οποία το μέτρο της ροπής
τους ως προς τον άξονα περιστροφής αυξάνεται, είναι: F3 , F1 , F2 .
2
Ερώτηση 3.
Στο σχήμα (α) φαίνεται ένα ελεύθερο στερεό, το οποίο στρέφεται υπό την επίδραση του
ζεύγους δυνάμεων F1 και F2 .

F2

F2

F1

F1
(α) (β)
Αν μετακινήσουμε τα σημεία εφαρμογής των δυνάμεων μετακινώντας παράλληλα τους

φορείς των δυνάμεων, όπως φαίνεται στο σχήμα (β), χωρίς να μεταβάλλουμε τη μεταξύ
τους απόσταση, τότε το στερεό:
α) στρέφεται όπως και στο σχήμα α.
β) στρέφεται αντίστροφα από το σχήμα α.
γ) ισορροπεί.
Λύση
Η ροπή ζεύγους δύναμης είναι ίδια ως προς οποιοδήποτε σημείο και εξαρτάται μόνο από
το μέτρο των δυνάμεων και την απόσταση μεταξύ των φορέων τους. Στο σχήμα (β) δεν
έχουμε μεταβάλλει ούτε το μέτρο των δυνάμεων, ούτε την απόσταση μεταξύ των
φορέων τους. Επομένως, η ράβδος στο σχήμα (β), υπό την επίδραση της ίδιας ροπής του
ζεύγους δύναμης, θα κάνει ό,τι έκανε και στο σχήμα (α), δηλαδή, θα στρέφεται με φορά
αντίθετη των δεικτών του ρολογιού.
3
Ερώτηση 4.
Μια ομογενής λεπτή ράβδος μάζας M και μήκους L περιστρέφεται γύρω από σταθερό
άξονα που είναι κάθετος σ' αυτή και διέρχεται από το ένα άκρο της. Η ροπή αδράνειας
1
της ράβδου ως προς τον άξονα περιστροφής είναι ML2 . Η ροπή αδράνειας της ράβδου
3
ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας της και είναι παράλληλος στον
προηγούμενο άξονα είναι:
1
α) ML2 .
4
7
β) ML2 .
12
1
γ) ML2 .
12
Λύση
L
Ο αρχικός και ο τελικός άξονας περιστροφής είναι παράλληλοι και απέχουν d  .
2
Επειδή ο ένας άξονας διέρχεται από το κέντρο μάζας μπορούμε να κάνουμε χρήση του
θεωρήματος Steiner.
Έχουμε:
2
1 L 1 1
I  Icm  Md  ML2  Icm  M    ML2  Icm  ML2 
2
3 2 3 4
1 1 1
Icm  ML2  ML2  Icm  ML2
3 4 12
4
Ερώτηση 5.
Μια ρόδα αυτοκινήτου ακτίνας R κυλίεται με το κέντρο μάζας της να έχει σταθερή
ταχύτητα  . Ένα μικρό καρφί μάζας m είναι καρφωμένο στην εξωτερική επιφάνεια της
ρόδας. Αν θεωρήσουμε τις διαστάσεις του καρφιού αμελητέες, τότε η μεταβολή της
ορμής του καρφιού, μεταξύ κατώτερης και ανώτερης θέσης
α) είναι m .
β) είναι μηδέν.
γ) έχει μέτρο ίσο με 2m .
Λύση
Επειδή η ρόδα κυλίεται η ταχύτητα του καρφιού όταν περνά από την κατώτερη θέση
(όταν είναι σε επαφή με το έδαφος) είναι μηδέν, ενώ όταν το καρφί διέρχεται από το
ψηλότερο σημείο της τροχιάς του έχει ταχύτητα 2 . Έτσι, το καρφί στο χαμηλότερο
σημείο της τροχιάς του έχει ορμή μέτρου 0 και στο ψηλότερο σημείο έχει ορμή μέτρου
p  2m .
Συνεπώς, η μεταβολή της ορμής του μεταξύ των δύο παραπάνω θέσεων θα έχει μέτρο
Δp  p  p  2m  0  Δp  2m και οριζόντια διεύθυνση, δηλαδή θα έχει ίδια
κατεύθυνση με αυτήν της ταχύτητας που έχει στο ψηλότερο σημείο.
5
Ερώτηση 6.
Ο ομογενής τροχός του σχήματος συγκρατείται ακίνητος πάνω στο πλάγιο επίπεδο.
Κάποια στιγμή αφήνεται ελεύθερος και αρχίζει να εκτελεί σύνθετη κίνηση. Η επιτάχυνση
λόγω μεταφοράς  cm και η επιτάχυνση λόγω περιστροφής a  του τροχού έχουν
 cm
αναλογία μέτρων  R , όπου R η ακτίνα του τροχού.
a
Η κίνηση του τροχού γίνεται σε πλάγιο επίπεδο το οποίο είναι
α) λείο.
β) τραχύ.
γ) αρχικά λείο και στη συνέχεια τραχύ.
Λύση
Επειδή ισχύει cm  a  R , ο τροχός κυλίεται (χωρίς να ολισθαίνει) επιταχυνόμενος.
Στον τροχό ασκείται το βάρος του w , το οποίο έχει μηδενική ροπή επειδή ασκείται στο
κέντρο του τροχού (στον ελεύθερο άξονα περιστροφής).
Επίσης, στον τροχό ασκείται η κάθετη στο έδαφος δύναμη στήριξης (κάθετη αντίδραση)
N , η οποία έχει μηδενική ροπή επειδή ο φορέας της διέρχεται από το κέντρο του
τροχού.
Επειδή οι δυνάμεις w και N δεν ασκούν ροπή, δε μπορούν να δώσουν γωνιακή

επιτάχυνση στον τροχό. Επομένως, είναι απαραίτητη κάποια άλλη δύναμη η οποία θα
ασκεί ροπή στον τροχό. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνον αν το έδαφος είναι τραχύ, ώστε η
ροπή της στατικής τριβής να προσδώσει την απαιτούμενη γωνιακή επιτάχυνση.
6
Ερώτηση 7.
Το σύστημα του σχήματος αποτελείται από μια αβαρή ράβδο ΑΒ μήκους d  30 cm και
δύο πολύ μικρά σφαιρίδια με μάζες m1 και m2  2m1 . Το σύστημα περιστρέφεται γύρω
από σταθερό άξονα που έχει προσαρμοστεί στο μέσο Μ της ράβδου ΑΒ, όπως στο σχήμα.
m1 Μ m2
Α Β
Η ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς τον άξονα περιστροφής του σχήματος είναι
I 0 . Αν ο άξονας περιστροφής μετακινηθεί παράλληλα στον εαυτό του στο μέσο της
απόστασης ΜΒ, η ροπή αδράνειας του συστήματος
α) θα αυξηθεί.
β) θα μειωθεί.
γ) δε θα μεταβληθεί.
Λύση
Η ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς τον άξονα περιστροφής που έχει
προσαρμοστεί στο μέσο Μ της ράβδου ΑΒ είναι:
2 2
d d d2 3
I0  m1    m2    I0  (m1  2m1 )  I0  m1d 2
2 2 4 4
Η ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς το νέο άξονα περιστροφής είναι:
2 2
 3d  d 9 2 11
I1  m1    m2    I1  m1d 2  m1d 2  I1  m1d 2
 4 4 16 16 16
Επειδή I1  I0 , η ροπή αδράνειας του συστήματος θα μειωθεί.
7
Ερώτηση 8.
Ο ομογενής δίσκος ακτίνας R και μάζας M του σχήματος (α) μπορεί να περιστρέφεται
γύρω από άξονα που είναι κάθετος στο επίπεδό του και περνά από το κέντρο του. Η
1
ροπή αδράνειας του δίσκου ως προς τον άξονα περιστροφής του είναι MR 2 και
2
επιπλέον γνωρίζουμε ότι η μάζα ενός τμήματος του δίσκου είναι ανάλογη της επιφάνειας
που καλύπτει.
R
r
(α) (β)
R
Αφαιρούμε από το δίσκο ένα κυκλικό τμήμα ακτίνας r  όπως φαίνεται στο σχήμα
2
(β). Η ροπή αδράνειας του δακτυλίου που σχηματίστηκε είναι:
3
α) MR 2 .
8
7
β) MR 2 .
16
15
γ) MR 2 .
32
Λύση
1 1
Η ροπή αδράνειας I του δακτυλίου που σχηματίστηκε είναι I  MR 2  mr 2 , όπου m
2 2
η μάζα του κυκλικού τμήματος που αφαιρέθηκε.
Η μάζα του κυκλικού τμήματος που αφαιρέθηκε είναι ανάλογη της επιφάνειας που
καλύπτει. Επομένως:
2
R
m r2  
 m  M  2
2 M
  m
M R2 R 4
8
1 1
Με αντικατάσταση στη σχέση I  MR 2  mr 2 έχουμε:
2 2
1 1 M R2 15
I  MR 2   I MR 2 .
2 2 4 4 32
9
Ερώτηση 9.
Σε ένα σφαιρικό κέλυφος μάζας m , όλες οι στοιχειώδεις μάζες που το αποτελούν

βρίσκονται στην ίδια απόσταση R από το κέντρο του. Η ροπή αδράνειας του σφαιρικού
κελύφους ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο του είναι
α)  MR 2 , όπου κ ένας αριθμός για τον οποίο ισχύει   1 .
β)  MR 2 , όπου κ ένας αριθμός για τον οποίο ισχύει   1 .
γ) MR 2 .
Λύση
Η ροπή αδράνειας ενός στερεού σώματος δίνεται από τη σχέση I  m1r12  m2 r2 2   ,
όπου τα r1, r2, … δηλώνουν αποστάσεις από τον άξονα περιστροφής (και όχι από το
κέντρο μάζας του σώματος). Οι στοιχειώδεις μάζες του σφαιρικού κελύφους βρίσκονται
σε αποστάσεις r για τις οποίες ισχύει
0rR
και για ελάχιστες από αυτές ισχύει
rR.
10
Ερώτηση 10.
Στο σχήμα φαίνεται μια διπλή τροχαλία, η οποία μπορεί να στρέφεται γύρω από
ακλόνητο άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας της και δύο μικρά σώματα Σ 1 και Σ2,
τα οποία αναρτώνται από τη διπλή τροχαλία. Για να ισορροπεί το σύστημα πρέπει
R1 R2
Σ1
Σ2
α) το Σ1 να είναι βαρύτερο από το Σ2.
β) το Σ2 να είναι βαρύτερο από το Σ1.
γ) το Σ1 να έχει ίσο βάρος με το Σ2.
Λύση
Στο σχήμα φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στα Σ1 και Σ2 και οι δυνάμεις που
ασκούνται στη διπλή τροχαλία. Από τις δυνάμεις αυτές ροπή προκαλούν οι T1 ' και T2 ' .
Επειδή τα Σ1 και Σ2 ισορροπούν, από τη σχέση F  0 έχουμε:

11
T1  w1
T2  w 2
Για τις δυνάμεις T1 , T1 ' και T2 , T2 ' ισχύει: T1  T1 ' και T2  T2 ' .
Επειδή η διπλή τροχαλία ισορροπεί στροφικά, από τη σχέση   0 έχουμε:
w1 R 2
T1 'R1  T2 'R 2  T1R1  T2 R 2  w1R1  w 2 R 2  
w 2 R1
και επειδή R1  R 2 έχουμε: w 2  w1 .
12
Ερώτηση 11.
Σε ένα ελεύθερο στερεό ασκείται ένα ζεύγος δυνάμεων F1 και F2 , από τις οποίες η
δύναμη F1 ασκείται στο κέντρο μάζας του στερεού. Το στερεό ισορροπεί. Αν καταργηθεί
η δύναμη F1 , το στερεό θα εκτελέσει:
α) μεταφορική κίνηση.
β) στροφική κίνηση.
γ) σύνθετη κίνηση.
Λύση
Έστω F1 και F2 οι δυνάμεις που αποτελούν ζεύγος δυνάμεων. Για τις δυνάμεις αυτές
ισχύει F2  F1 άρα για τα μέτρα τους ισχύει:
F2  F1 ( F) .
Η ροπή ζεύγους δυνάμεων είναι ίδια ως προς οποιοδήποτε σημείο και έχει μέτρο:
  F  d , όπου d η απόσταση των φορέων των δυνάμεων F1 και F2 .
Επειδή αρχικά το στερεό ισορροπεί, ισχύει:
  0    F  d  0
Επειδή F  0 συμπεραίνουμε ότι d  0 , δηλαδή οι δυνάμεις F1 και F2 είναι

συγγραμμικές. Επομένως, ο φορέας της F2 διέρχεται από το κέντρο μάζας του στερεού,
όπως φαίνεται στο σχήμα (α):
13
 
F2 F2
cm cm

F1
(α) (β)
Όταν καταργηθεί η δύναμη F1 , επειδή η δύναμη F2 δεν ασκεί ροπή ως προς άξονα που
διέρχεται από το κέντρο μάζας, το στερεό θα εκτελέσει μόνο μεταφορική κίνηση στην
κατεύθυνση της δύναμης F2 , (βλέπε σχήμα β).
14
Ερώτηση 12.
Η τετράγωνη πλάκα ΑΒΓΔ πλευράς  του σχήματος μπορεί να περιστρέφεται γύρω από
ακλόνητο άξονα που διέρχεται από το κέντρο της Κ και είναι κάθετος σε αυτή. Στην
πλάκα ασκούνται οι δυνάμεις F1 και F2 με μέτρα F1  F2 ( F) .

Fβ

F2

Α Fα Β

Fγ
Δ Γ

F1
Η δύναμη που πρέπει να ασκηθεί στο στερεό για να ισορροπεί είναι:
α) η δύναμη F , μέτρου F  F .
β) η δύναμη F , μέτρου F  2F .
γ) η δύναμη F , μέτρου F  2F .
Λύση
Για να ισορροπεί ένα στερεό που μπορεί να περιστρέφεται γύρω από ακλόνητο άξονα,
πρέπει να ισχύει   0 ως προς οποιοδήποτε σημείο. Επιλέγουμε να υπολογίσουμε τις
ροπές ως προς το σημείο Κ ώστε να μηδενιστεί η ροπή της δύναμης που ασκεί ο
ακλόνητος άξονας περιστροφής. Στο σχήμα φαίνονται οι κατευθύνσεις των ροπών:
15

Fβ   
τα τβ τγ

F2

Α Fα Β

τ12
Κ

Fγ
Δ Γ

F1
Από τις κατευθύνσεις των ροπών φαίνεται ότι η δύναμη F δε μπορεί να ισορροπήσει
την πλάκα, διότι ασκεί ομόρροπη ροπή με τη συνολική ροπή των δυνάμεων F1 και F2 .
Για τα μέτρα των ροπών των δυνάμεων F και F έχουμε αντίστοιχα:
( ) 
  F     F 
2 2
( ) 
  F     2F     F  
2 2
Για το μέτρο της συνολικής ροπής των δυνάμεων F1 και F2 έχουμε:
( ) ( )
12  F   F  12  F  
2 2
Επομένως, η δύναμη που πρέπει να ασκηθεί στο στερεό για να ισορροπεί είναι η δύναμη
F , επειδή ασκεί αντίθετη ροπή από τη συνολική ροπή των δυνάμεων F1 και F2 .
16
Ερώτηση 13.
Η αβαρής δοκός ΑΒ του σχήματος (α) στηρίζεται σε ένα σημείο της Ο και ισορροπεί όταν
στα άκρα της Α και Β τοποθετηθούν δύο μικρά σώματα Σ και Σ1 με μάζες m και m1 .
1 m
Αν η απόσταση (ΟA) είναι ίση με το της απόστασης (ΑΒ), ο λόγος είναι ίσος με
3 m1
α) 1 .
β) 2 .
1
γ) .
2
Λύση
Επειδή τα σώματα ισορροπούν πάνω στη δοκό, της ασκούν δυνάμεις ίσες με τα
αντίστοιχα βάρη τους. Στο σχήμα φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούν ροπή στη δοκό, ως
προς το σημείο Ο:
Επειδή η δοκός ισορροπεί ισχύει   0 . Ως προς το σημείο Ο έχουμε:
  0     1  w(OA)  w1 (OB) (1)

17
1
Όμως (OA)  (OB)  (AB)  (OA)  (AB) . Από το συνδυασμό των δύο σχέσεων
3
προκύπτει (OB)  2  (OA)
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) προκύπτει:
m
mg(OA)  m1g2(OA)  2
m1
18
Ερώτηση 14.
Από το κανόνι Κ εκτοξεύεται οριζόντια ένα βλήμα Β. Το βλήμα, ακολουθώντας

παραβολική τροχιά, φτάνει στο έδαφος. Αγνοώντας την επίδραση του αέρα, και
θεωρώντας το βλήμα ελεύθερο στερεό, το σχήμα που δείχνει σωστά τον τρόπο με τον
οποίο το βλήμα συναντά το έδαφος είναι:
Κ
Β
(α)
Β
Κ
Β
(β)
Β
Κ
Β
(γ)
Β
α) το σχήμα α.
β) το σχήμα β.
γ) το σχήμα γ.
Λύση
Το βλήμα ως ελεύθερο στερεό μπορεί να περιστραφεί μόνο γύρω από άξονα που
διέρχεται από το κέντρο μάζας του. Από τη στιγμή που το βλήμα Β φεύγει από το
19
κανόνι, μέχρι να φτάσει στο έδαφος, η μόνη δύναμη που ασκείται πάνω του είναι το
βάρος του. Επειδή ο φορέας του βάρους περνά από το κέντρο μάζας του βλήματος δεν
ασκεί ροπή, επομένως δε μπορεί να το στρέψει. Αφού στο βλήμα δεν ασκούνται ροπές
ικανές να το στρέψουν, θα φτάσει στο έδαφος με τον αρχικό προσανατολισμό του,
εκτελώντας μόνο μεταφορική κίνηση.
20
Ερώτηση 15.
Στο σχήμα φαίνεται μια καταδύτρια σε διάφορες φάσεις της κατάδυσής της.
Α Β
Η στροφορμή της καταδύτριας:
α) είναι μεγαλύτερη στη θέση Α.
β) είναι μεγαλύτερη στη θέση Β.
γ) στις θέσεις Α και Β είναι ίση.
Λύση
Κατά την κίνηση της καταδύτριας στον αέρα, μοναδική εξωτερική δύναμη είναι το βάρος
της, το οποίο, επειδή διέρχεται από το κέντρο μάζας, δε δημιουργεί ροπή. Όμως, όταν η
συνολική ροπή που δέχεται ένα σώμα είναι μηδέν η στροφορμή του διατηρείται σταθερή.
Επομένως, η στροφορμή της καταδύτριας διατηρείται σε όλη τη διάρκεια της κίνησης,
μέχρι την επαφή με το νερό. Άρα, η στροφορμή της καταδύτριας είναι ίση στις θέσεις Α
και Β.
21
Ερώτηση 16.
Ο δίσκος του σχήματος περιστρέφεται χωρίς τριβές γύρω από κατακόρυφο ακλόνητο
άξονα που περνά από το κέντρο του. Από μικρό ύψος αφήνουμε ένα κομμάτι
πλαστελίνης να πέσει και να κολλήσει πάνω στο δίσκο. Το συσσωμάτωμα δίσκου –
πλαστελίνης που προκύπτει περιστρέφεται σε σχέση με το δίσκο
α) πιο αργά.
β) με την ίδια γωνιακή ταχύτητα.
γ) πιο γρήγορα.
Λύση
Η συνολική εξωτερική ροπή στο σύστημα δίσκος – πλαστελίνη είναι μηδέν, επομένως η
στροφορμή του συστήματος παραμένει σταθερή:
   
L  L       I     
I
Επειδή η επικόλληση της πλαστελίνης αυξάνει τη ροπή αδράνειας, θα ισχύει
I    , επομένως    .
22
Ερώτηση 17.
Τα παρακάτω σχήματα δείχνουν τη στροφορμή της Γης, λόγω της περιστροφής της
γύρω από τον εαυτό της (spin) σε δύο θέσεις, στο περιήλιο (μικρότερη απόσταση από
τον Ήλιο) και στο αφήλιο (μεγαλύτερη απόσταση από τον Ήλιο) της τροχιάς της γύρω
από τον Ήλιο.
(α) (β) (γ)
Το σχήμα στο οποίο έχει σχεδιαστεί σωστά η στροφορμή είναι:
α) το σχήμα α.
β) το σχήμα β.
γ) το σχήμα γ.
Λύση
Η ελκτική δύναμη που δέχεται η Γη από τον Ήλιο έχει φορέα που διέρχεται από το
κέντρο μάζας της, άρα δε δημιουργεί ροπή.
Η στροφορμή της Γης λόγω της περιστροφής της γύρω από τον εαυτό της παραμένει
σταθερή κατά μέτρο, διεύθυνση και φορά, αφού καμία ροπή δεν της ασκείται. Το σχήμα
στο οποίο συμβαίνει αυτό είναι το σχήμα (α).
23
Ερώτηση 18.
Πετάμε μια μπάλα του μπάσκετ κατακόρυφα προς τα πάνω με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτή
να περιστρέφεται καθώς ανέρχεται. Στο χρονικό διάστημα που η μπάλα ανέρχεται, η
γωνιακή της ταχύτητα
α) αυξάνεται.
β) μειώνεται.
γ) παραμένει σταθερή.
Λύση
Η μπάλα είναι ένα ελεύθερο στερεό και ανερχόμενη θα περιστρέφεται γύρω από άξονα
που διέρχεται από το κέντρο μάζας της. Η μόνη δύναμη που ασκείται στη μπάλα, αφού
χάσει την επαφή με το χέρι, είναι το βάρος της, το οποίο έχει σημείο εφαρμογής το
κέντρο μάζας και δεν μπορεί να προκαλέσει ροπή. Αφού η συνολική ροπή που ασκείται
στη μπάλα είναι μηδέν, η γωνιακή της ταχύτητα θα παραμένει σταθερή σε όλη τη
διάρκεια της κίνησής της.
24
Ερώτηση 19.
Ένας τροχός περιστρέφεται γύρω από σταθερό άξονά. Η κινητική ενέργεια του τροχού
είναι  . Αν διπλασιάσουμε τη στροφορμή του τροχού, τότε η κινητική του ενέργεια θα
γίνει
α) 2 .
β) 4 .
γ) 8 .
Λύση
Η στροφορμή ενός στερεού ως προς σταθερό άξονα δίνεται από τον τύπο: L  I .
1 2
Η κινητική ενέργεια λόγω στροφικής κίνησης δίνεται από τον τύπο: K  I .
2
Με πράξεις έχουμε:
1 1 I22 L2
K  I2  K  K
2 2 I 2I
L '2 (2L)2 L2
K'   K'   K '  4  K '  4K
2I 2I 2I
25
Ερώτηση 20.
Ένας τροχός κυλίεται κατά μήκος πλάγιου επιπέδου. Η ροπή αδράνειας του τροχού ως
2
προς τον άξονα περιστροφής του δίνεται από τον τύπο: I  MR 2 . Ο λόγος της
3
κινητικής ενέργειας λόγω μεταφορικής κίνησης προς την κινητική ενέργεια λόγω
K 
στροφικής κίνησης του τροχού, , ισούται με
 
3
α) .
2
2
β) .
3
γ) 1 .
Λύση
Επειδή ο τροχός κυλίεται ισχύει: cm  R . Επομένως:
1
Mcm 2
K  K  M2 R 2 K  3
2    
  1 2
I   2
MR 2 2   2
2 3
26
Ερώτηση 21.
Ο άξονας του αρχικά ακίνητου ομογενή τροχού του σχήματος (α) είναι ακλόνητος. Γύρω
από τον τροχό έχει τυλιχθεί πολλές φορές αβαρές νήμα, το οποίο δεν ολισθαίνει πάνω
στον τροχό. Στην ελεύθερη άκρη του νήματος ασκείται σταθερή δύναμη F , η οποία
προσφέρει στον τροχό έργο W και μετά καταργείται. Στο σχήμα (β) ένας ίδιος αρχικά
ακίνητος τροχός κυλίεται υπό την επίδραση της ίδιας σταθερής δύναμης F , η οποία
προσφέρει στον τροχό το ίδιο έργο W όπως και στη περίπτωση (α) και μετά
καταργείται. Η γωνιακή ταχύτητα, μόλις καταργηθεί η δύναμη F , είναι:
 
F F
(α) (β)
α) μεγαλύτερη στον τροχό α.
β) μεγαλύτερη στον τροχό β.
γ) ίση στους δύο τροχούς.
Λύση
1
Η κινητική ενέργεια του τροχού (α) δίνεται από τον τύπο: K    2 .
2
1 1
Η κινητική ενέργεια του τροχού (β) δίνεται από τον τύπο: K   2  Mcm 2 .
2 2
Σύμφωνα με την εκφώνηση, το έργο W και στις δύο περιπτώσεις είναι το ίδιο. Στη β΄
περίπτωση το έργο μοιράζεται σε στροφική και μεταφορική κινητική ενέργεια, ενώ στην
1 1
α΄ περίπτωση γίνεται όλο στροφική, επομένως ισχύει: I 2  I 2     .
2 2
27
Ερώτηση 22.
Δύο στερεά Α και Β στρέφονται γύρω από σταθερό άξονα με κοινή γωνιακή επιτάχυνση
μέτρου a  . Ο λόγος των μέτρων της στροφορμής του στερεού Α προς τη στροφορμή του
L1
Β ως προς τον άξονα περιστροφής κάποια χρονική στιγμή t1 είναι  2 . Εκείνη τη
L2
P1
χρονική στιγμή, ο λόγος της ισχύος της ροπής που επιταχύνει το στερεό Α προς την
P2
ισχύ της ροπής που επιταχύνει το στερεό Β είναι:
1
α) .
2
β) 1 .
γ) 2 .
Λύση
Επειδή P   και L  I έχουμε:
P1 11 P1 1a  1 P1 11 P1 L1 P1

        2
P2 22 P2  2a  2 P2  22 P2 L2 P2
28
Ερώτηση 23.
Το σφαιρίδιο Σ του σχήματος διαγράφει κυκλική τροχιά με σταθερή γωνιακή ταχύτητα

ακτίνας R. Το σκοινί στο οποίο είναι δεμένο το σφαιρίδιο περνάει από κατακόρυφο
σωλήνα ΚΛ.
Ασκώντας κατάλληλη δύναμη στο ελεύθερο άκρο Α του σκοινιού μειώνουμε την ακτίνα
περιστροφής του σφαιριδίου στη μισή της αρχικής. Το σφαιρίδιο θα περιστρέφεται:
α) πιο γρήγορα.
β) πιο αργά.
γ) το ίδιο γρήγορα με πριν.
Λύση
Επειδή η τάση του νήματος, που λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη για το σφαιρίδιο,
έχει φορέα που διέρχεται από τον άξονα περιστροφής, δεν ασκεί ροπή, επομένως η
στροφορμή του σφαιριδίου ως προς τον άξονα περιστροφής διατηρείται:
R
L  L  L  L  m R  m    2 
2
R
  2 R    4
2
Άρα θα κινείται πιο γρήγορα.
29
Ερώτηση 24.
(Η ερώτηση δόθηκε από τον εθελοντή κ. Κωνσταντίνο Στεφανίδη)
Σώμα αρχίζει να περιστρέφεται τη χρονική στιγμή t  0 , υπό την επίδραση σταθερής

ροπής. Τη χρονική στιγμή t1 η κινητική του ενέργεια, λόγω περιστροφής, είναι  1 .Τη
χρονική στιγμή 3t1 η κινητική του ενέργεια, λόγω περιστροφής, θα είναι:
α) η ίδια.
β) τριπλάσια.
γ) εννιαπλάσια.
Λύση
1 2
Η Κινητική ενέργεια λόγω περιστροφής δίνεται από τη σχέση K  I (1).
2
Επειδή η ροπή είναι σταθερή η επιτάχυνση θα είναι σταθερή (Νόμος στροφικής κίνησης).
Επειδή η αρχική γωνιακή ταχύτητα είναι ίση με μηδέν, ισχύει ότι     t , κατά
συνέπεια όταν ο χρόνος τριπλασιασθεί η γωνιακή του ταχύτητα θα τριπλασιασθεί.
    t1 
    3 (2)
    t 2  3  t1 
Από τις σχέσεις (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι η κινητική του ενέργεια θα
εννιαπλασιασθεί.
K   I2  I  3   9 I

1 1 2 1 2
 K   9K
2 2 2
30
Ερώτηση 25.
Το μολύβι του σχήματος μπορεί να κινείται ελεύθερα

πάνω σε λείο οριζόντιο τραπέζι. Ασκούμε την ίδια δύναμη
F δύο φορές, μία στο άκρο Α και μία στο μέσο Μ. Το
κέντρο μάζας του μολυβιού θα διανύσει το μήκος του
τραπεζιού
α. σε μικρότερο χρόνο όταν η δύναμη ασκείται στο μέσον Μ.
β. σε μικρότερο χρόνο όταν η δύναμη ασκείται στο άκρο Α.
γ. στον ίδιο χρόνο και στις δύο περιπτώσεις.
Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
Σωστή πρόταση είναι η (γ).
Για τη μελέτη της μεταφορικής κίνησης ενός σώματος θεωρούμε ότι οι δυνάμεις
ασκούνται στο κέντρο μάζας. Έτσι, στις δύο περιπτώσεις το κέντρο μάζας δέχεται την
ίδια συνισταμένη δύναμη, ΣFcm  F , οπότε θα αποκτήσει και την ίδια
επιτάχυνση, αcm  F / m . Συνεπώς διανύει την ίδια απόσταση στον ίδιο χρόνο,
1
Δx cm  αcm  t 2 .
2
31
Ερώτηση 26.
Σε κεκλιμένο επίπεδο αφήνεται ελεύθερη ομογενής σφαίρα μάζας m και ακτίνας R. Η

σφαίρα κατέρχεται κυλιόμενη (χωρίς ολίσθηση) στο πλάγιο επίπεδο. Η ροπή αδράνειας
της σφαίρας ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο της υπολογίζεται από την
2 2
σχέση I  mr . Σε κάθε θέση του κεκλιμένου επιπέδου η κινητική της ενέργεια λόγω
5
της μεταφορικής κίνησής της είναι ίση με
α. το 1/2 της συνολικής κινητικής ενέργειας που έχει στην θέση αυτή.
β. τα 2/7 της συνολικής κινητικής ενέργειας που έχει στην θέση αυτή.
γ. τα 5/7 της συνολικής κινητικής ενέργειας που έχει στην θέση αυτή.
Λύση
Ο λόγος της κινητικής ενέργειας λόγω μεταφορικής κίνησης προς την κινητική ενέργεια
λόγω στροφικής κίνησης είναι ίσος με:
1 2
K μετ mυcm 2
mυcm 5 2
2    K στρ  K μετ
K στρ 1 2 2 2 2 2 5
Iω mr ω
2 5
Όμως η συνολική ενέργεια είναι:
7 5
E  Kμετ  K στρ  E  K μετ  K μετ  E
5 7
32
Ερώτηση 27.
Ένας αθλητής καταδύσεων κατά την εκτέλεση ενός άλματος κατάφερε συμπτύσσοντας
τα άκρα του να μειώσει την ροπή αδράνειας του στο μισό της αρχικής τιμής της. Η
μεταβολή αυτή είχε ως συνέπεια η κινητική του ενέργεια λόγω στροφικής κίνησης να
α. διπλασιαστεί.
β. παραμείνει σταθερή.
γ. τετραπλασιαστεί.
Λύση
Ο αθλητής στη διάρκεια του άλματος μπορεί να θεωρηθεί ένα ελεύθερο στερεό. Τα
ελεύθερα στερεά περιστρέφονται γύρω από άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας
τους. Η μόνη δύναμη που ασκείται στον αθλητή είναι το βάρος του, του οποίου η ροπή
ως προς το κέντρο μάζας του είναι ίση με μηδέν, με συνέπεια κατά την εκτέλεση του
άλματος η στροφορμή (L) του αθλητή να διατηρείται σταθερή.
Η σχέση της στροφικής κινητικής ενέργειας γράφεται:
1 1 I 2 ω2 L2
K στρ  Iω2   K στρ 
2 2 I 2I
Σύμφωνα με την τελευταία σχέση, αφού ο αριθμητής διατηρείται σταθερός και ο

παρονομαστής υποδιπλασιάζεται η K στρ διπλασιάζεται.
33
Ερώτηση 28.
Η ομογενής ράβδος του σχήματος

έχει βάρος w και ισορροπεί οριζόντια
στηριζόμενη στο μέσο της.
Κόβουμε το ένα τέταρτο της ράβδου

και το τοποθετούμε όπως στο σχήμα.
Χωρίς να αλλάξουμε τη θέση του
στηρίγματος, για να ισορροπήσει η
ράβδος πάλι, πρέπει να ασκήσουμε
στο αριστερό άκρο μια δύναμη κατακόρυφη
α προς τα πάνω μέτρου w /4.
β προς τα πάνω μέτρου w/8.
γ. προς τα κάτω μέτρου w/8.
Λύση
Η ροπή του βάρους του αριστερού τμήματος της ράβδου ως προς το στήριγμα (μέσο Μ)
w L
παραμένει σταθερή στις δύο περιπτώσεις και ίση κατά μέτρο με τ1  
2 4
Στο δεξιό τμήμα της ράβδου, στην δεύτερη περίπτωση, η ροπή ως προς το Μ έχει μέτρο
w L
τ2  
2 8
Από αυτές τις δύο σχέσεις προκύπτει πως κατά μέτρο έχουμε τ1  2  τ 2
Για να ισορροπήσει η ράβδος θα πρέπει στο αριστερό άκρο της να ασκηθεί κατακόρυφη
δύναμη με ροπή ως προς το Μ ίδιας φοράς με αυτήν της τ2 και μέτρου
w L w L w L
    
2 4 2 8 2 8
L w L L w
Άρα, τ F  F     F  F 
2 2 8 2 8
34
Ερώτηση 29.
O δίσκος και o δακτύλιος του σχήματος είναι

αρχικά ακίνητοι και έχουν ίσες μάζες και ίσες
ακτίνες. Με τη βοήθεια νημάτων που είναι
τυλιγμένα στις περιφέρειές τους ασκούμε
εφαπτομενικά την ίδια δύναμη F μέχρι να
ξετυλιχτεί νήμα ίδιου μήκους d και στα δύο
σώματα.
ω1
Για το πηλίκο των γωνιακών ταχυτήτων που θα αποκτήσουν ο δίσκος και ο
ω2
δακτύλιος αντίστοιχα, ισχύει
ω1
α. 1
ω2
ω1
β. 1
ω2
ω1
γ. 1
ω2
Λύση
Επειδή ξετυλίχτηκε νήμα ίδιου μήκους, το έργο της δύναμης είναι ίδιο και στα δύο
σώματα.
Με βάση το Θ.Μ.Κ.Ε. έχουμε:
K τελ  Kαρχ  WF  K τελ  F  d , άρα και τα δύο σώματα αποκτούν ίσες κινητικές
στροφικές ενέργειες.
Τα δύο σώματα έχουν ίδιες μάζες και ίδιες ακτίνες. Ο δακτύλιος έχει όλη τη μάζα του
συγκεντρωμένη σε απόσταση R, ενώ ο δίσκος σε διάφορες αποστάσεις και ένα πολύ
μικρό της τμήμα σε απόσταση R . Άρα ο δακτύλιος έχει μεγαλύτερη ροπή αδράνειας από
το δίσκο, I1  I2 .
1 2
Από τη σχέση της κινητικής ενέργειας K  Iω εύκολα προκύπτει ότι ω1  ω2 .
2
35
Ερώτηση 30.
O δίσκος και o δακτύλιος του σχήματος είναι

αρχικά ακίνητοι και έχουν ίσες μάζες και ίσες
ακτίνες. Με τη βοήθεια νημάτων που είναι
τυλιγμένα στις περιφέρειές τους ασκούμε
εφαπτομενικά την ίδια δύναμη F μέχρι να
ξετυλιχτεί νήμα ίδιου μήκους d και στα δύο
σώματα. Το πηλίκο των κινητικών ενεργειών
K1
που θα αποκτήσουν ο δίσκος και ο δακτύλιος αντίστοιχα είναι
K2
α. 1
1
β.
2
γ. 2
Λύση
Επειδή ξετυλίχτηκε νήμα ίδιου μήκους , το έργο της δύναμης είναι ίδιο και στα δύο
σώματα WF  F  d .
Με βάση το Θ.Μ.Κ.Ε. έχουμε:
K τελ  Kαρχ  WF  K τελ  F  d , άρα και τα δύο σώματα αποκτούν ίσες κινητικές
στροφικές ενέργειες.
36
Ερώτηση 31.
Η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο σε ελλειπτική

τροχιά και η μόνη δύναμη που δέχεται είναι η δύναμη
βαρύτητας από αυτόν. Αν η μέγιστη (αφήλιο) και η
ελάχιστη (περιήλιο) απόσταση της γης από τον ήλιο κατά τη
διάρκεια της ελλειπτικής της τροχιάς ικανοποιούν τη σχέση
rmax  4rmin , τότε η κινητική της ενέργεια όταν βρίσκεται στο αφήλιο (Κα) και η κινητική
της ενέργεια όταν βρίσκεται στο περιήλιο (Κπ) ικανοποιούν τη σχέση
α. Κ π  16Κ α .
β. Κ π  4Κ α .
γ. Κ π  Κ α .
Λύση
Η βαρυτική δύναμη είναι δύναμη κεντρική, δηλαδή έχει φορέα που διέρχεται από το
κέντρο της τροχιά της και από τον Ήλιο. Οπότε σε αυτήν κίνηση της Γης η συνολική
ροπή ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο της τροχιάς της είναι ίση με μηδέν (Στ
= 0) με συνέπεια η στροφορμή της να διατηρείται σταθερή.
Θεωρώντας τη Γη ως υλικό σημείο σε σχέση με τον Ήλιο έχουμε:
Lπ  Lα  mυπ rπ  mυα rα  mωπ rπ2  mωα rα2  ωπ rπ2  16ωα rπ2 
ωπ  16ωα
Η σχέση της κινητικής ενέργειας γράφεται:
1 2 1 2 2
K mυ  mr ω , οπότε ο λόγος των κινητικών ενεργειών θα είναι:
2 2
1 2 2
mr ω
K π 2 π π rπ2162 ωα2
   16 .
K α 1 mr 2 ω2 16rπ2 ωα2
α α
2
37
Ερώτηση 32.
Ο αρχικά ακίνητος οριζόντιος δίσκος του διπλανού σχήματος, μάζας Μ και ακτίνας R,
μπορεί να περιστρέφεται χωρίς τριβές γύρω από ακλόνητο άξονα που διέρχεται από το
κέντρο του και είναι κάθετος στο επίπεδό του. Μέσω νήματος που ξετυλίγεται χωρίς να
ολισθαίνει με το δίσκο, ασκείται εφαπτομενικά στην περιφέρειά του σταθερή οριζόντια
δύναμη F.
Όταν ο δίσκος αποκτά κινητική ενέργεια Κ1, η στιγμιαία ισχύς της δύναμης F ισούται με
Ρ1. Η στιγμιαία ισχύς της δύναμης F, θα διπλασιαστεί όταν η κινητική ενέργεια του
δίσκου αυξηθεί κατά
α. Κ1 .
β. 2Κ1 .
γ. 3Κ1 .
Λύση
Σωστή είναι η (γ).
Για τη στιγμιαία ισχύ της F στη στροφική κίνηση ισχύει Ρ  τ F  ω .
Η ροπή της F είναι σταθερή και ίση με τ F  F  R , οπότε για να διπλασιαστεί η ισχύς Ρ
αρκεί να διπλασιαστεί η γωνιακή ταχύτητα ω.
1 2
Από τη σχέση της στροφικής κινητικής ενέργειας, K  Iω , προκύπτει ότι όταν
2
διπλασιάζεται η γωνιακή ταχύτητα η κινητική ενέργεια τετραπλασιάζεται.
Άρα, Κ 2  4Κ1 και η ζητούμενη αύξηση της κινητικής ενέργεια είναι 3Κ1 .
38
Ερώτηση 33.
Το γιο - γιο του σχήματος αποτελείται από ένα μικρό κύλινδρο

μάζας Μ και ακτίνας R, στο κυρτό μέρος του οποίου έχει
τυλιχτεί πολλές φορές ένα αβαρές νήμα.
Κρατώντας το ελεύθερο άκρο του νήματος και αφήνοντας τον

κύλινδρο ελεύθερο, το νήμα ξετυλίγεται και ο κύλινδρος
κατεβαίνει περιστρεφόμενος γύρω από ένα νοητό οριζόντιο
άξονα x 'x που ταυτίζεται με τον άξονα συμμετρίας του. Αν η
ταχύτητα του κέντρου μάζας είναι υcm , τότε η ταχύτητα του
σημείου Α, το οποίο βρίσκεται στην επιφάνεια του κυλίνδρου, είναι
α. υcm
β. 2υcm
γ. 0
Λύση
Κρατώντας ακίνητο το άκρο του νήματος ( υΒ  0 ) ο κύλινδρος κινείται προς τα κάτω

κάνοντας κύλιση χωρίς ολίσθηση, για την οποία θα ισχύει υcm  ω  R . Σε κάθε σημείο
του κυλίνδρου η ταχύτητα θα προκύπτει από την διανυσματική πρόσθεση της
συνιστώσας ταχύτητας λόγω μεταφορικής κίνησης ( υcm ) και της γραμμικής
(εφαπτομενικής) συνιστώσας ταχύτητας λόγω στροφικής κίνησης ( υγρ  ω  R ), δηλαδή
θα ισχύει υ  υcm  υγρ . Στο σημείο Α οι δύο συνιστώσες ταχύτητες έχουν την ίδια φορά
οπότε υΑ  2  υcm .
39
Ερώτηση 34.
Ο δίσκος του σχήματος, με ακτίνα R, κυλίεται (χωρίς να ολισθαίνει) σε οριζόντιο επίπεδο

και η ταχύτητα του κέντρου μάζας του Κ είναι υcm. Το σημείο Α του δίσκου, που φαίνεται
στο παρακάτω σχήμα, έχει ταχύτητα με μέτρο
α. υcm
β. 2υcm
γ. 3 / 2 υcm
Λύση
Το σημείο Α του δίσκου έχει γραμμική ταχύτητα υγρ,Α, η οποία έχει μέτρο ίσο με τη υcm.
Για να βρούμε τη συνολική ταχύτητα του σημείου Α, υ Α , θα βρούμε τη συνισταμένη των
δύο ταχυτήτων υcm και υγρ,Α. Οι δύο επιμέρους ταχύτητες σχηματίζουν γωνία θ, που
ισούται με 1200, γιατί τα δύο τρίγωνα που σχηματίζονται στο παραλληλόγραμμο είναι
ισόπλευρα. Έτσι έχουμε
υΑ  υcm 2  υγρ,Α 2  2  υcm  υγρ,Α  συν1200
 1
 υcm 2  υcm 2  2  υcm  υcm      υcm 2  υcm
 2
40
Ερώτηση 35.
∆ύο ίδιες ομογενείς ράβδοι μήκους και μάζας m, είναι ενωμένες, όπως φαίνεται στο
σχήμα και το σύστημά τους μπορεί να περιστρέφεται γύρω από την άρθρωση Α σε
κατακόρυφο επίπεδο. Αν g η επιτάχυνση της βαρύτητας, το μέτρο της συνολικής ροπής
που δέχεται το σύστημα των ράβδων είναι
5mg
α.   .
3
7mg
β.   .
4
γ.   2mg .
Λύση
Οι ράβδοι έχουν ίσα βάρη, με μοχλοβραχίονες ως προς το Α, τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΚ

και ΔΓ αντίστοιχα. Άρα
  w      w     
   l 5 7mg
  mg  mg    600   mg  mg      mg  mg  .
2  2  2  2 2 2 4 4
41
Ερώτηση 36.
Mία ομογενής ράβδος μήκους και βάρους w, είναι αρθρωμένη στο άκρο της Α και το
σκοινί είναι δεμένο σε απόσταση 3 4 από το Α. Το σύστημα ισορροπεί με τη ράβδο σε
οριζόντια θέση. Η δύναμη F που ασκείται στη ράβδο από την άρθρωση έχει μέτρο ίσο με
2w
α.
3
w
β.
3
w
γ.
2
Λύση
Το σύστημα ισορροπεί, άρα θα ισχύει ΣF  0 και Στ(Α)  0 .
Η πρώτη σχέση δίνει
FT  w (1)
και η δεύτερη
3 2
τΤ A   τ Β A   0  Τ  w  0 T  w .
4 2 3
Χρησιμοποιώντας τη σχέση (1) έχουμε
2 w
F w  w  F  .
3 3
42
Ερώτηση 37.
Mία ομογενής ράβδος μήκους και βάρους w, είναι αρθρωμένη στο άκρο της Α, όπως
φαίνεται στο σχήμα. Το ελατήριο είναι κατακόρυφο. Το σύστημα ισορροπεί με τη ράβδο
σε οριζόντια θέση. Η δύναμη που ασκείται στη ράβδο από την άρθρωση και η δύναμη
του ελατηρίου συνδέονται με τη σχέση
α. Fελ  FΑ .
β. Fελ  3FΑ .
γ. Fελ  2FΑ .
Λύση
Σωστή απάντηση είναι η (α) .
Το σύστημα ισορροπεί, άρα θα ισχύει ΣF  0 και Στ(Α)  0 .
Η πρώτη σχέση δίνει
FΑ  Fελ  w (1)
και η δεύτερη σχέση ισορροπίας δίνει
w
τ Fελ  A   τ Β A   0  Fελ   w   0  Fελ  .
2 2
Χρησιμοποιώντας τη σχέση (1) έχουμε
w w
FΑ   w  FΑ  , δηλαδή Fελ  FΑ .
2 2
43
Ερώτηση 38.
∆ύο ίδιες ομογενείς ράβδοι μήκους και μάζας m, είναι ενωμένες κάθετα, όπως
φαίνεται στο σχήμα και το σύστημά τους μπορεί να περιστρέφεται γύρω από την
άρθρωση Α σε κατακόρυφο επίπεδο. Αν η ροπή αδράνειας ράβδου μήκους και μάζας
1
m ως προς άξονα κάθετο στο κέντρο της είναι Icm  m 2 , τότε η ροπή αδράνειας του
12
συστήματος των ράβδων ως προς το Α είναι
5 2
α. I A  m .
3
4 2
β. I A  m .
3
17 2
γ. I A  m .
12
Λύση
Για να βρούμε τη ροπή αδράνειας ενός συστήματος σωμάτων προσθέτουμε τη ροπή

αδράνειας του κάθε επιμέρους σώματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα προσθέσουμε
τις ροπές αδράνειας των δύο ράβδων ως προς το σημείο Α.
Η πρώτη ράβδος, η οριζόντια, σύμφωνα με το θεώρημα Steiner θα έχει
2 2
   
2
1 1 1
I1,A  Icm  m  MA   Icm  m    m  m   m m  m 2.
2 2 2
 2  12  2  12 4 3
Η δεύτερη ράβδος, η κατακόρυφη, σύμφωνα με το θεώρημα Steiner θα έχει
1   2  1 5
2
16 4 2
I2,A  Icm  m  KA    m     m m  m 
2
m 2 2 2 2
m .
12  2   12 4 12 3
44
Άρα η συνολική ροπή αδράνειας του συστήματος θα είναι
1 4 5
IA  I1,A  I2,A  m 2  m 2
 m 2.
3 3 3
45
Ερώτηση 39.
Τρεις σφαίρες αμελητέων διαστάσεων ίδιας μάζας m, συνδέονται μεταξύ τους με

ράβδους μήκους L αμελητέας μάζας, όπως φαίνεται στο σχήμα.
Το σύστημα περιστρέφεται σε οριζόντιο επίπεδο γύρω από κατακόρυφο άξονα που

διέρχεται από το μέσο Μ της μιας πλευράς. Η ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς
αυτόν τον άξονα είναι
5m  L2
α. .
2
5m  L2
β. .
4
γ. 2m  L .
2
Λύση
Για να βρούμε τη ροπή αδράνειας του συστήματος των τριών σημειακών σφαιρών
προσθέτουμε τη ροπή αδράνειας της κάθε σφαίρας ως προς το σημείο Μ.
L
2
L
2
 L 
2
IM  IA  IB  IΓ = m  ΑΜ   m  ΒΜ   m  ΓΜ  = m   + m    m L2    
2 2 2
2 2   2  
mL2 mL2 3mL2 5mL2

   
4 4 4 4
46
Ερώτηση 40.
Ομογενής σφαίρα μάζας m και ακτίνας R κυλίεται χωρίς να ολισθαίνει σε οριζόντιο

επίπεδο. Η ταχύτητα του κέντρου μάζας της σφαίρας είναι υcm και η γωνιακή ταχύτητα
7
ω. Η ολική κινητική ενέργεια της σφαίρας είναι K ολ  2
mυcm . Η στροφορμή L της
10
σφαίρας ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας της είναι
3 υ 2
α. m  cm .
5 ω
3 υ 2
β. m  cm .
5 R
2 υcm 2
γ. m .
5 ω
Λύση
Η σφαίρα κάνει σύνθετη κίνηση, μεταφορική και περιστροφική. Η ολική κινητική

ενέργεια της σφαίρας είναι το άθροισμα της μεταφορικής και περιστροφικής κινητικής
ενέργειας.
7 1 1 7 1 1 2 1
K   K  K   2
mυcm  mυcm
2
 Iω2  mυcm
2
 mυcm
2
 Iω2  mυcm
2
 Iω2 
10 2 2 10 2 2 10 2
2
2 2 2 mυcm
mυcm  Iω   L   L  .
5 5 
47
Ερώτηση 41.
Ένα μικρό δαχτυλίδι με τη μάζα του όλη συγκεντρωμένη στην περιφέρειά του, αφήνεται
ελεύθερο να κινηθεί στο σημείο Α του κεκλιμένου επίπεδου του διπλανού σχήματος,
κάνοντας κύλιση, χωρίς να ολισθαίνει και μόλις φτάσει στο σημείο Β εισέρχεται, χωρίς
απώλεια ενέργειας, σε οδηγό σχήματος τεταρτημορίου, όπως στο σχήμα, συνεχίζοντας
να κάνει κύλιση. Όταν φτάσει στο σημείο Γ, συνεχίζει την κίνησή του μέχρι το σημείο Δ,
όπου σταματάει την άνοδό του. Εφαρμόζοντας τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας
μεταξύ των θέσεων Α και Δ προκύπτει ότι το τελικό ύψος h2, που φτάνει στιγμιαία το
δαχτυλίδι και το αρχικό ύψος h1, που το αφήσαμε συνδέονται με τη σχέση
α. h 2  h1 .
β. h 2  h1 .
γ. h 2  h1 .
Λύση
Η κίνησή του δαχτυλιδιού από το σημείο Α μέχρι το Γ είναι κύλιση , χωρίς ολίσθηση και
χωρίς απώλειες ενέργειας. Από το Γ μέχρι το Δ η κίνηση είναι επιβραδυνόμενη
μεταφορική και ομαλή στροφική, καθώς η μόνη δύναμη που ασκείται είναι το βάρος,
που δεν προκαλεί ροπή, αφού ασκείται στο κέντρο μάζας του δακτυλιδιού. Στο σημείο Δ
που σταματάει η άνοδος του σώματος, αυτό συνεχίζει να περιστρέφεται.
Η μηχανική ενέργεια του δαχτυλιδιού παραμένει σταθερή καθόλη τη διάρκεια της

κίνησης.
Έτσι αν χρησιμοποιήσουμε την αρχή διατήρησης της μηχανικής ενέργειας από τη θέση Α
στη θέση Δ έχουμε
ΕΑ  ΕΔ  mgh1  mgh 2  K π . (Θεωρήσαμε στάθμη μηδενικής δυναμικής ενέργειας

αυτήν του δαπέδου).
Άρα mgh1  mgh 2  h1  h 2 .
48
Ερώτηση 42.
Μία σφαίρα, κυλάει (χωρίς να ολισθαίνει) πάνω σε οριζόντιο τραπέζι ύψους h. Τη στιγμή
που η σφαίρα εγκαταλείπει το τραπέζι ο λόγος της μεταφορικής κινητικής ενέργειας
K μετ 5
προς την περιστροφική κινητική ενέργεια είναι ίσος με  . Ελάχιστα πριν η
Κ στρ 2
σφαίρα κτυπήσει στο δάπεδο για το λόγο της μεταφορικής κινητικής ενέργειας προς την
περιστροφική κινητική ενέργεια ισχύει
Κμετ 5
α.  .
Κστρ 2
Κμετ 5
β.  .
Κστρ 2
Κμετ 5
γ.  .
Κστρ 2
Λύση
Η κίνησή της σφαίρας είναι σύνθετη και αναλύεται σε μεταφορική και στροφική. Η
μόνη δύναμη που ασκείται στη σφαίρα είναι το βάρος, που δεν προκαλεί ροπή, αφού
ασκείται στο κέντρο μάζας της σφαίρας. Έτσι λόγω του έργου του βάρους, η
μεταφορική κινητική ενέργεια αυξάνεται Kμετ  Kμετ , ενώ η περιστροφική παραμένει
σταθερή, Kστρ  Κ στρ , αφού δεν υπάρχει έργο από ροπή.
Kμετ K μετ Kμετ 5

Kμετ  K μετ    
K στρ K στρ K στρ 2
49
Ερώτηση 43.
Mία ομογενής ράβδος μήκους και μάζας m μπορεί να περιστραφεί στο κατακόρυφο
επίπεδο γύρω από οριζόντιο άξονα, που διέρχεται από το άκρο της Α, όπως φαίνεται
στο σχήμα. Η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς τον άξονα περιστροφής της είναι
1
IA  m 2 . Η ράβδος ξεκινά από την οριζόντια θέση, χωρίς αρχική ταχύτητα και
3
περιστρέφεται κατά τη φορά κίνησης των δεικτών του ρολογιού, με την ενέργεια που
προσφέρει μια δύναμη F , που ασκείται στο άλλο της άκρο και είναι διαρκώς κάθετη στη
ράβδο. Κάθε χρονική στιγμή ο λόγος της ισχύος της δύναμης προς το μέτρο της
στροφορμής της ράβδου είναι σταθερός και ίσος με
F
α. .
2m
F
β. 2
.
3m
3F
γ. .
m
Λύση
Κάποια χρονική στιγμή η ράβδος θα έχει αποκτήσει γωνιακή ταχύτητα ω. Η ισχύς της
δύναμης δίνεται από τη σχέση P  τ  ω και η στροφορμή της ράβδου L  Ι  ω .
Έτσι, ο λόγος της ισχύος της δύναμης προς τη στροφορμή που αποκτά η ράβδος είναι
P τω τ F 3F
    , που παρατηρούμε ότι είναι σταθερός, ανεξάρτητος του
L Iω I 1 m 2 m
3
χρόνου.
50
Ερώτηση 44.
Δύο όμοιοι οριζόντιοι δίσκοι, ροπής αδράνειας Ι, περιστρέφονται αντίρροπα γύρω από
κοινό κατακόρυφο άξονα όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Οι γωνιακές τους
ταχύτητες έχουν σχέση ω1  2ω2 . Κάποια στιγμή οι δύο δίσκοι έρχονται σε επαφή και
συνεχίζουν να περιστρέφονται σαν ένας δίσκος με γωνιακή ταχύτητα ω  ω2 / 2 . Η
απώλεια ενέργειας του συστήματος Q είναι
3
α. Q  I  ω2 2 .
5
9
β. Q  I  ω2 2 .
4
3
γ. Q  I  ω2 2 .
4
Λύση
Η απώλεια ενέργειας του συστήματος Q είναι η διαφορά της αρχικής κινητικής ενέργειας
του συστήματος των δύο δίσκων μείον την τελική. Η αρχική είναι:
1 1 1 1 5
K αρχ  Κ1  Κ 2  I  ω12  I  ω2 2  I   2ω2   I  ω2 2  I  ω2 2 .
2
2 2 2 2 2
Η τελική κινητική ενέργεια είναι:
2
1 1 ω  1
K τελ  Iολ  ω2   2I    2   I  ω2 2 .
2 2  2  4
5 1 9 9
Άρα Q  Κ αρχ – Κ τελ  I  ω2 2  I  ω2 2  I  ω 2 2  Q  I  ω 2 2
2 4 4 4
51
Ερώτηση 45.
Mία ομογενής ράβδος μήκους και μάζας m μπορεί να περιστραφεί γύρω από οριζόντιο
άξονα, που διέρχεται από το άκρο της Α, όπως φαίνεται στο σχήμα, ενώ στο άλλο της
άκρο έχει κολλημένη μια σημειακή μάζα, ίδιας μάζας με τη ράβδο.
Το σύστημα ξεκινάει από την κατακόρυφη θέση, χωρίς αρχική ταχύτητα και
περιστρέφεται κατά τη φορά κίνησης των δεικτών του ρολογιού. Το μέτρο του ρυθμού
μεταβολής της στροφορμής του συστήματος αποκτά μέγιστη τιμή ίση με
 dL  3
α.    mg .
 dt max 2
 dL  1
β.    mg .
 dt max 2
 dL  5
γ.    mg .
 dt max 2
Λύση
Ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής είναι η συνολική ροπή των δυνάμεων που
ασκούνται στο σύστημα. Όταν το σύστημα σχηματίζει τυχαία γωνία φ με την
κατακόρυφο τότε οι μοχλοβραχίονες του βάρους των δύο σωμάτων είναι οι (ΓΔ) και
(ΕΜ).
Tο μέτρο της συνολικής ροπής είναι
52
Στ  mg·(EM)  mg· ΓΔ   mg ημφ  mg ημφ

2
Παρατηρούμε ότι όσο κατεβαίνει η ράβδος η γωνία μεγαλώνει, το ίδιο και το ημφ,
καθώς και η συνολική ροπή. Όταν η ράβδος γίνει οριζόντια μεγιστοποιείται το ημφ και ο
ρυθμός μεταβολής της στροφορμής.
 dL   dL  3
Έτσι    Στ max  mg  mg     mg .
 dt max 2  dt max 2
53
Ερώτηση 46.
Mία ομογενής ράβδος μήκους που μπορεί να περιστρέφεται γύρω από κατακόρυφο
άξονα που διέρχεται από το άκρο της Α, βρίσκεται ακίνητη σε λείο οριζόντιο επίπεδο.
Στη ράβδο ασκούνται ταυτόχρονα δύο οριζόντιες δυνάμεις F με το ίδιο μέτρο. Η μία
δύναμη ασκείται στο κέντρο της ράβδου, ενώ η άλλη στο άκρο της, όπως στο σχήμα.
Η ράβδος θα
α. περιστραφεί σε φορά όπως οι δείκτες του ρολογιού.
β. περιστραφεί σε φορά αντίθετη των δεικτών του ρολογιού.
γ. παραμείνει ακίνητη.
1
Δίνεται ημ300 
2
Λύση
Παίρνοντας ως θετική φορά την αντίθετη της κίνησης των δεικτών του ρολογιού, η
συνολική ροπή των δύο δυνάμεων είναι:
Στ  F  (ΑM)  Fψ   ΑΒ
Η συνιστώσα Fx δεν έχει ροπή ως προς το σημείο Α.
Άρα Στ  F - Fημ300   F - F   0.
2 2 2
Η ράβδος ήταν αρχικά ακίνητη και έτσι θα παραμείνει.
54
Ερώτηση 47.
Ένας ομογενής δίσκος μάζας m και ακτίνας r έχει κολλημένη σε σημείο της περιφέρειάς
του μία σημειακή μάζα m, όπως φαίνεται στο σχήμα. Το σύστημα μπορεί να
περιστρέφεται σε οριζόντιο επίπεδο γύρω από κατακόρυφο άξονα που διέρχεται από το
σημείο Α, που είναι αντιδιαμετρικό της σημειακής μάζας. H ροπή αδράνειας δίσκου
1 2
μάζας m και ακτίνας r, ως προς άξονα κάθετο στο κέντρο του είναι Icm  mr .
2
Η ροπή αδράνειας του συστήματος δίσκος – σημειακή μάζα, ως προς τον άξονα που
διέρχεται από το σημείο Α είναι
5m  r 2
α. .
2
9m  r 2
β. .
4
11m  r 2
γ. .
2
Λύση
Για να βρούμε τη ροπή αδράνειας ενός συστήματος σωμάτων ως προς έναν άξονα
προσθέτουμε τη ροπή αδράνειας του κάθε επιμέρους σώματος ως προς αυτόν τον άξονα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα προσθέσουμε τις ροπές αδράνειας του δίσκου και της
σημειακής μάζας, ως προς τον άξονα που διέρχεται από το σημείο Α.
Ο δίσκος σύμφωνα με το θεώρημα Steiner θα έχει
1 3
IΔ,A  Icm  m  r 2  m  r 2  m  r 2  m  r 2 .
2 2
Άρα η συνολική ροπή αδράνειας του συστήματος θα είναι
3 3 11
IA  IΔ,A  Im,A  m  r 2  m   2r   m  r 2  4m  r 2  IA  m  r 2 .
2
2 2 2
55
Ερώτηση 48.
Ένα στερεό σώμα μπορεί να περιστρέφεται γύρω από ακλόνητο άξονα. Το διάγραμμα
που περιγράφει πώς μεταβάλλεται η στροφορμή του σώματος σε σχέση με το χρόνο
φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Στο χρονικό διάστημα από 0 έως τη χρονική στιγμή t1,
το συνολικό έργο των ροπών που ασκούνται στο στερεό σώμα είναι μηδέν.
Η αρχική στροφορμή του σώματος είναι
α. L0  10 Kg  m / s
β. L0  20 Kg  m / s
γ. L0  5 Kg  m / s
Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας
Λύση
Εφόσον στο χρονικό διάστημα από 0 έως τη χρονική στιγμή t1, το συνολικό έργο των
ροπών που ασκούνται στο στερεό σώμα είναι μηδέν, η μεταβολή της κινητικής ενέργειας
του σώματος θα είναι επίσης μηδέν. Έστω ω0 και ω η αρχική και η τελική γωνιακή
ταχύτητα του τις χρονικές στιγμές 0 και t1 . Σύμφωνα με το Θεώρημα Μεταβολής της
Κινητικής Ενέργειας θα είναι
1 1
W  Κ τελ – Κ αρχ  0  Κ τελ  Κ αρχ  I  ω2  I  ω0 2  ω  ω0 . (1)
2 2
Η αρχική στροφορμή του σώματος είναι L0  Ι  ω0 και η τελική L  Ι  ω  10Kg  m / s ,

όπως φαίνεται από το διάγραμμα. Σύμφωνα με τη σχέση (1) θα είναι
L0  L  10Kg  m / s .
56
ΘΕΜΑ Γ
Άσκηση 1.
Ο ομογενής και ισοπαχής δίσκος του σχήματος έχει ακτίνα R  10 cm και μάζα
M  2 kg , είναι οριζόντιος και μπορεί να περιστρέφεται, χωρίς τριβές, γύρω από
κατακόρυφο ακλόνητο άξονα που διέρχεται από το κέντρο του. Ο δίσκος είναι αρχικά
ακίνητος και στην περιφέρειά του είναι τυλιγμένο αβαρές, μη εκτατό σχοινί μήκους
 4 m . Τη χρονική στιγμή t 0  0 ασκούμε στην ελεύθερη άκρη του σχοινιού σταθερή,
οριζόντια δύναμη F  2 N και ο δίσκος ξεκινά να περιστρέφεται. Το σχοινί δεν
ολισθαίνει στην περιφέρεια του δίσκου.

F
Ο R
α) το μέτρο της γωνιακής επιτάχυνσης a  του δίσκου.
β) τη χρονική στιγμή t1 που ξετυλίγεται όλο το σχοινί.
γ) το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας  του δίσκου τη στιγμή κατά την οποία έχει
ξετυλιχθεί όλο το σχοινί.
δ) το έργο της δύναμης στη διάρκεια του δεύτερου δευτερολέπτου της κίνησης.
1
Δίνεται η ροπή αδράνειας του δίσκου ως προς τον άξονα περιστροφής του: I  MR 2 .
2
Λύση
α) (βλ. σελίδα 119 του Σχολικού Βιβλίου)
Από το Θεμελιώδη Νόμο της Στροφικής Κίνησης έχουμε:
 F R
    a   a   a  
 1
R 2
2
57
2F 2  2N rad
a    a   20 2
R 2kg  0,1m s
β) Επειδή το σχοινί δεν ολισθαίνει στο δίσκο το μήκος του είναι ίσο με το μήκος του
τόξου s που διαγράφει ένα σημείο του δίσκου. Έτσι, από τον τύπο s   R βρίσκουμε
τη γωνία στροφής μέχρι να ξετυλιχθεί όλο το σχοινί:
s 4m
s  1  R  1    1  40 rad
R 0,1m
Επειδή a   . , ο δίσκος θα εκτελέσει ομαλά μεταβαλλόμενη στροφική κίνηση, μέχρι

να ξετυλιχθεί όλο το νήμα. Επομένως ισχύει:
1 21 2  40rad
1  a  t12  t1    t1  2s
2 a  20rad / s 2
γ) Για την ομαλά μεταβαλλόμενη στροφική κίνηση του δίσκου ισχύει:
rad rad
1  a  t1  20 2
 2s  1  40
s s
Μόλις ξετυλιχθεί όλο το σχοινί καταργείται η δύναμη F , επομένως δεν ασκείται, πλέον,
ροπή στο δίσκο. Επομένως, από τη χρονική στιγμή t1  2s και μετά, ο δίσκος θα
εκτελέσει ομαλή στροφική κίνηση με τη σταθερή γωνιακή ταχύτητα που έχει αποκτήσει.
Άρα, μετά το ξετύλιγμα του σχοινιού, η γωνιακή ταχύτητα έχει σταθερό μέτρο:
rad
1  40 .
s
δ) Το έργο της δύναμης στη διάρκεια του δεύτερου δευτερολέπτου της κίνησης
βρίσκεται με εφαρμογή του θεωρήματος έργου - ενέργειας στο αντίστοιχο χρονικό
διάστημα.
1 1 2
WF  I2  I 1
2 2
Όπου, το  δηλώνει τη γωνιακή ταχύτητα στην αρχή του δεύτερου δευτερολέπτου
(που συμπίπτει με το τέλος του πρώτου) και το  δηλώνει τη γωνιακή ταχύτητα στο
rad
τέλος του δεύτερου δευτερολέπτου   1  40 .
s
rad rad
Για το  ισχύει:   a   t  20 2
1s    20
s s
58
I  2      MR 2  2   

1 1 1
WF  2 2
2 2 2
WF  2kg   0,1m   (40rad / s) 2  (20rad / s) 2   WF  6J
1 2
59
Άσκηση 2.
Η οριζόντια και ομογενής ράβδος ΑΒ του σχήματος έχει μήκος d  2 m μάζα M  3 kg

και μπορεί να στρέφεται γύρω από κατακόρυφο σωλήνα που περνά από το κέντρο της.
Στο σωλήνα έχει προσαρμοστεί, σταθερά, ένας μικρός κύλινδρος ακτίνας R  0,1 m .
Γύρω από τον κύλινδρο είναι τυλιγμένο πολλές φορές λεπτό νήμα, στην ελεύθερη άκρη
του οποίου αναρτάται, μέσω τροχαλίας, ένα σώμα Σ. Στα άκρα Α και Β της ράβδου
έχουν στερεωθεί δύο μικρές σφαίρες με μάζες m1  1 kg και m2  2 kg αντίστοιχα. Ο
σωλήνας, ο κύλινδρος, η τροχαλία και το νήμα θεωρούνται αβαρή. Το νήμα δεν
ολισθαίνει στον κύλινδρο.
m1 m2
Α Β
Σ
h
Αρχικά όλη η διάταξη είναι ακίνητη. Τη στιγμή t 0  0 το σώμα Σ αφήνεται να κινηθεί και
η ράβδος ξεκινά να περιστρέφεται. Το νήμα ασκεί στον κύλινδρο σταθερή ροπή μέτρου
  16 Nm .
Να βρείτε:
α) Τη συνολική ροπή αδράνειας I  του συστήματος της ράβδου και των δύο σφαιριδίων
ως προς τον άξονα περιστροφής της ράβδου.
β) Το μέτρο της γωνιακής επιτάχυνσης a  του παραπάνω συστήματος.
γ) Το ύψος h κατά το οποίο έχει κατέλθει το σώμα Σ από τη χρονική στιγμή t 0  0 μέχρι
τη χρονική στιγμή t1  10 s .
δ) Τον αριθμό των περιστροφών N  της ράβδου στο ίδιο χρονικό διάστημα.
60
Δίνονται: Η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς τον άξονα περιστροφής της
1 m
I Md 2 , g  10 2 .
12 s
Λύση
α) Η συνολική ροπή αδράνειας ισούται με το άθροισμα των επιμέρους ροπών αδράνειας

της ράβδου ΑΒ, του σφαιριδίου Α και του σφαιριδίου Β ως προς τον άξονα περιστροφής
της ράβδου:
2 2
1 d d 1
I  Md 2  m1    m2    I   3kg  (2m) 2  1kg  (1m) 2  2  (1m) 2 
12 2 2 12
I  4 kgm 2
β) Η μόνη ροπή που ασκείται στο σύστημα είναι η ροπή της τάσης του νήματος. Ο
κύλινδρος και ο σωλήνας είναι αβαρή, άρα δεν έχουν ροπή αδράνειας. Από το
Θεμελιώδη Νόμο της Στροφικής Κίνησης για το σύστημα ράβδου – σφαιριδίων, έχουμε:
 16 Nm rad
    a   a    a  4 2
  4kgm 2
s
γ) Tο νήμα δεν ολισθαίνει πάνω στον κύλινδρο, έτσι όταν ο κύλινδρος στραφεί κατά
γωνία  , θα ξετυλιχτεί νήμα μήκους s  R   και το σώμα Σ θα κατέβει
κατά h  s . Άρα έχουμε h  R   . Διαιρώντας 1ο και 2ο μέλος με το αντίστοιχο
χρονικό διάστημα Δt που απαιτήθηκε για την παραπάνω μεταβολή παίρνουμε:
h 
R    R  ,
t t
όπου  συμβολίζει την ταχύτητα με την οποία κατέρχεται το σώμα Σ.
Παίρνοντας ρυθμούς μεταβολής της τελευταίας σχέσης προκύπτει:
 
R    R  a
t t
όπου  συμβολίζει την επιτάχυνση με την οποία κατέρχεται το σώμα Σ.
Με αντικατάσταση στην τελευταία σχέση παίρνουμε:
rad m
4  0,1m    0, 4 2
s s
Από την ευθύγραμμη ομαλά μεταβαλλόμενη κίνηση του Σ έχουμε:
61
1 1 m
h  t12  h   0, 4 2 ( 10 s)2  h  2 m
2 2 s
δ) Από την ομαλά μεταβαλλόμενη στροφική κίνηση του συστήματος ράβδου - σφαιριδίων
έχουμε:
1 1 rad
1  a  t12  1   4 2 ( 10 s)2  1  20 rad
2 2 s
Για τον αριθμό περιστροφών ισχύει:
 20 rad
N   N   N  10 στροφές.
2 2 rad / .
Εναλλακτικά, η γωνία στροφής 1 θα μπορούσε να υπολογισθεί από το τόξο στροφής

s  1  R , με δεδομένο ότι το μήκος του νήματος s που ξετυλίχθηκε ισούται με το ύψος
h κατά το οποίο μετακινήθηκε το σώμα Σ:
h  1  R  1  20 rad .
62
Άσκηση 3.
Μια λεπτή ομογενής ράβδος μήκους L  0,3 m και μάζας m  1 kg μπορεί να

περιστρέφεται σε κατακόρυφο επίπεδο γύρω από ακλόνητο οριζόντιο άξονα, που περνά
από το άκρο της Ο, όπως στο σχήμα. Η ράβδος ισορροπεί ακίνητη στη θέση ΟΑ. Ένα
μικρό σφαιρίδιο μάζας m  1 kg αφήνεται να κινηθεί εντός τεταρτοκυκλίου που έχει
κέντρο του το σημείο Ο και συναντά τη ράβδο στο σημείο Α, έχοντας ταχύτητα μέτρου
m
2 . Το σφαιρίδιο συγκρούεται με τη ράβδο και προσκολλάται στο άκρο της Α
s
δημιουργώντας το σύστημα ράβδος – σφαιρίδιο το οποίο έχει ροπή αδράνειας που
4 2
δίνεται από τη σχέση I mL . Το σύστημα ράβδος – σφαιρίδιο ξεκινά να
3
περιστρέφεται γύρω από το άκρο Ο της ράβδου.
φ̂
Β
Α
Να βρείτε:
α) Τη ροπή αδράνειας I της ράβδου, ως προς τον άξονα περιστροφής που περνά από
το άκρο Ο.
β) Το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας  του συστήματος ράβδος – σφαιρίδιο αμέσως

μετά την κρούση.
γ) Τη μείωση της μηχανικής ενέργειας του συστήματος λόγω της κρούσης.
δ) Το μέτρο του ρυθμού μεταβολής της στροφορμής του συστήματος ράβδος – σφαιρίδιο
dL
όταν διέρχεται από τη θέση ΟΒ, η οποία σχηματίζει γωνία 
ˆ  300 με την αρχική της
dt
θέση.
m 3
Δίνονται: g  10 2
 300  0,5 , 300 
s 2
63
Λύση
α) Η ροπή αδράνειας του συσσωματώματος ως προς τον άξονα περιστροφής του ισούται
με το άθροισμα των ροπών αδράνειας της ράβδου I και του σφαιριδίου I  ως προς
τον ίδιο άξονα: I  I  I .
Με αντικατάσταση, έχουμε:
4 2 1 1
I  I  I  mL  I  mL2  I  mL2  I  1kg  (0,3m)2 
3 3 3
I  0,03 kgm2
β) (βλ. σελίδα 124 του Σχολικού Βιβλίου)
Στη θέση Α οι φορείς τόσο του βάρους του σφαιριδίου όσο και του βάρους της ράβδου
διέρχονται από τον άξονα περιστροφής άρα έχουν μηδενική ροπή ως προς τον άξονα
περιστροφής που διέρχεται από το σημείο Ο. Άρα η στροφορμή διατηρείται.
Με αντικατάσταση, στη μαθηματική σχέση της διατήρησης της στροφορμής έχουμε:
4
L  L  mL  I  mL  mL2 
3
3 3 m rad
  2  5
4L 4  0,3m s s
γ) Η μείωση της μηχανικής ενέργειας οφείλεται μόνο στην μείωση της κινητικής
ενέργειας του συστήματος
1 1
E  K  m 2  I  2 
2 2
1 m 14 rad 2
E  ·1kg·(2 )2  · ·1kg·(0,3m) 2·(5 ) 
2 s 23 s
E  2 J  1,5J  E  0,5J
dL
δ) Ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής του συστήματος ράβδος- σφαιρίδιο στη
dt
θέση ΟΒ ισούται με τη συνολική ροπή που δέχεται το συσσωμάτωμα στην ίδια θέση:
dL dL dL
    w  d1  w  d 2   mg(d1  d 2 )
dt dt dt
64
Από το ορθογώνιο τρίγωνο OAB έχουμε:
d2
ˆ   d 2  0,3m  0,5  d 2  0,15 m
L
Επίσης, από το ορθογώνιο τρίγωνο ΟΛΚ:
d1 0,3m
ˆ   d1   0,5  d1  0, 075 m
(OK) 2
dL
Με αντικατάσταση στη σχέση  mg(d1  d 2 ) έχουμε:
dt
dL m dL kgm2
 mg(d1  d 2 )  1kg 10 2 (0, 075m  0,15m)   2, 25 2
dt s dt s
65
Άσκηση 4.
Ένα στερεό Σ περιστρέφεται γύρω από ακλόνητο άξονα ως προς τον οποίο παρουσιάζει
ροπή αδράνειας I  0, 2 kgm2 . Η γραφική παράσταση της γωνιακής ταχύτητας του
στερεού Σ ως προς το χρόνο δίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί:
ω (rad/s)
8 A
B Γ
4
t (s)
O 2 4
Να βρείτε:
α) την αλγεβρική τιμή της γωνιακής επιτάχυνσης του στερεού τις χρονικές στιγμές
t1  1s και t 3  3 s .
β) τον αριθμό των περιστροφών που εκτέλεσε το στερεό από t A  0 μέχρι t   4 s .
γ) την ισχύ της δύναμης που ασκείται στο στερεό τη χρονική στιγμή t1  1s .
δ) το μέτρο της στροφορμής του στερεού ως προς τον άξονα περιστροφής του τη
χρονική στιγμή t B  2 s .
Λύση
α) (βλ. σελίδα 109 του Σχολικού Βιβλίου)
Σε ένα διάγραμμα   (t) , η αλγεβρική τιμή της γωνιακής επιτάχυνσης ισούται με την
κλίση της καμπύλης.
Κίνηση ΑΒ:
Από t A  0 μέχρι t B  2 s η κλίση της γραφικής παράστασης της συνάρτησης   f (t)

d
είναι σταθερή, επομένως η γωνιακή επιτάχυνση a   γράφεται:
dt
66
rad rad
4 8
    s s rad
a 1   a 1    a 1   a 1  2
t tB  tA 2s  0s s2
Κίνηση ΒΓ:
Από t B  2 s μέχρι t   4 s η κλίση της γραφικής παράστασης της συνάρτησης   f (t)

d
είναι μηδέν, επομένως η γωνιακή επιτάχυνση a   είναι μηδέν:
dt
a  2  0
β) Σε ένα διάγραμμα   (t) , η γωνία στροφής ισούται με το εμβαδόν του τμήματος

που περιέχεται μεταξύ της καμπύλης και του άξονα του χρόνου t .
Από t A  0 μέχρι t B  2 s το εμβαδόν κάτω από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης

  f (t) δίνει τη γωνία στροφής για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα:
(4  8)  2
1  rad  1  12 rad
2
ω (rad/s) ω (rad/s)
8 A 8 A
B Γ B Γ
4 4
t (s) t (s)
O 2 4 O 2 4
Από t B  2 s μέχρι t   4 s το εμβαδόν κάτω από τη γραφική παράσταση της

συνάρτησης   f (t) δίνει τη γωνία στροφής για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα:
2  4  2rad  2  8 rad
  1  2    20 rad
 10
Ο αριθμός περιστροφών δίνεται από τον τύπο N   . Επομένως: N  
2 
στροφές.
67
γ) Η ισχύς της δύναμης δίνεται από τη σχέση: P   , όπου  η ροπή της δύναμης και
 η γωνιακή ταχύτητα.

Από τον τύπο a 1  υπολογίζουμε τη γωνιακή ταχύτητα τη χρονική στιγμή t1  1s :
t
rad
1  8
 rad s rad
a 1   2 2   1  6
t s 1s  0s s
Με αντικατάσταση στον τύπο P   έχουμε:
rad rad
P   1  P  I  a 1  1  P  0, 2kgm2  (2 2
)  (6 ) 
s s
P  2, 4 W
δ) (βλ. σελίδα 122 του Σχολικού Βιβλίου)
Για τη στροφορμή του στερεού ως προς τον άξονα περιστροφής του τη χρονική στιγμή
t B  2 s έχουμε:
rad kgm2
L  I    L  0, 2kgm2  4  L  0,8
s s
Παρατήρηση: Στη στροφική κίνηση, τα μεγέθη  ,  , a  αντιστοιχούν στα μεγέθη x ,

 ,  της μεταφορικής κίνησης. Επομένως, το διάγραμμα  t αντιστοιχεί στο
διάγραμμα   t που έχει μελετηθεί σε προηγούμενη τάξη.
68
Άσκηση 5.
Ένας οριζόντιος δίσκος μπορεί να στρέφεται στο οριζόντιο επίπεδο γύρω από ακλόνητο
κατακόρυφο άξονα που διέρχεται από το κέντρο του. Αρχικά ο δίσκος είναι ακίνητος. Τη
χρονική στιγμή t 0  0 ασκείται στο δίσκο σταθερή ροπή, με αποτέλεσμα ο δίσκος να
rad
αποκτήσει γωνιακή επιτάχυνση μέτρου a   10 . Να βρείτε:
s2
α) το μέτρο της μεταβολής της γωνιακής ταχύτητας  σε χρονικό διάστημα t  4 s .
β) τη ροπή αδράνειας I του δίσκου, αν στο ίδιο χρονικό διάστημα t  4 s η μεταβολή

kgm2
του μέτρου της στροφορμής του δίσκου είναι L  0,8 .
s
γ) Τη στιγμιαία ισχύ P1 της ροπής που στρέφει το δίσκο, τη χρονική στιγμή t1  2 s .
δ) Τον αριθμό των στροφών 1 που έχει εκτελέσει ο δίσκος από τη χρονική στιγμή
t 0  0 μέχρι τη χρονική στιγμή t1  2 s .
Λύση
d
α) Η γωνιακή επιτάχυνση a   είναι σταθερή, οπότε έχουμε:
dt
d  rad
a    a      a  t    40
dt t s
β) Η στροφορμή στερεού δίνεται από τον τύπο L  I και η ροπή αδράνειας I του
δίσκου είναι σταθερή, οπότε έχουμε:
kgm2
0,8
L s
L  I  L  I    I   I  I  0,02 kgm2
 40
rad
s
γ) Η στιγμιαία ισχύς P1 της ροπής που στρέφει το δίσκο, τη χρονική στιγμή t1  2 s

δίνεται από τον τύπο:
rad 2
P1   1  P1    a   a   t1  0, 02kgm2  (10 )  2s  P1  4 W
s2
69
δ) Ο αριθμός των στροφών 1 που έχει εκτελέσει ο δίσκος από τη χρονική στιγμή
t 0  0 μέχρι τη χρονική στιγμή t1  2 s υπολογίζεται ως εξής:
1 1 rad
a  t12 10 2  (2s)2
1 2 2 s 10
1   1   1   1  στροφές.
2 2 2 
70
Άσκηση 6.
Η ακίνητη διπλή τροχαλία του σχήματος μπορεί να στρέφεται

γύρω από σταθερό άξονα που συμπίπτει με τον άξονα
συμμετρίας της. Η τροχαλία έχει ακτίνες R1  10cm ,
R 2  20cm και ροπή αδράνειας ως προς τον άξονα
περιστροφής I  1kgm2 . Στην τροχαλία που είναι αρχικά
ακίνητη, ασκούνται μέσω κατάλληλων αβαρών νημάτων οι
δυνάμεις F1  60N και F2  40N , με σημεία εφαρμογής και κατευθύνσεις όπως στο
σχήμα. Να υπολογίσετε:
α) τη συνολική ροπή που δέχεται η τροχαλία.
β) τη γωνιακή επιτάχυνση που αποκτά η τροχαλία.
γ) τη γωνιακή της ταχύτητα τη χρονική στιγμή t  4 s .
δ) τη χρονική στιγμή t  4 s , το μήκος των νημάτων που έχει τυλιχτεί ή ξετυλιχτεί σε

κάθε τροχαλία.
Λύση
α)
  F2 R 2  FR
1 1  40N  0, 2m  60N  0,1m    2Nm
β) Η γωνιακή επιτάχυνση βρίσκεται από το θεμελιώδη νόμο της Μηχανικής για τη

Στροφική κίνηση
71
 2Nm rad
a    2
 a   2 2
I 1kgm s
γ) Η κίνηση της τροχαλίας είναι στροφική ομαλά επιταχυνόμενη χωρίς αρχική ταχύτητα,
οπότε η γωνιακή ταχύτητα βρίσκεται από την αντίστοιχη σχέση της κινηματικής
περιγραφής της στροφικής κίνησης.
rad rad
  a   t  2 2
 4s    8
s s
δ) Η τροχαλία στρέφεται δεξιόστροφα, οπότε στην εξωτερική τροχαλία, ακτίνας R 2 , το

νήμα ξετυλίγεται, ενώ στην εσωτερική τροχαλία, ακτίνας R 1 , το νήμα τυλίγεται.
Το νήμα που έχει τυλιχθεί ή ξετυλιχτεί βρίσκεται από τη σχέση
s  R , όπου  η γωνία στροφής.
Η γωνία στροφής είναι κοινή για όλα τα σημεία της διπλής τροχαλίας και βρίσκεται από
τη σχέση
1 1 rad
  a  t 2  2 2 (4s)2    16rad
2 2 s
Έτσι, για τα δύο μήκη των νημάτων έχουμε:
- εσωτερική τροχαλία: s1  R1  0,1m 16rad  s1  1,6m
-εξωτερική τροχαλία: s2  R 2  0, 2m 16rad  s2  3, 2m
Άρα στην εσωτερική τροχαλία τυλίχτηκε νήμα μήκους s1  1,6m και από την εξωτερική
ξετυλίχτηκε νήμα μήκους s2  3, 2m .
72
Άσκηση 7.
Οι τροχοί ενός ποδηλάτου έχουν ακτίνα R  0,3m και μάζα m  2kg ο καθένας. Το
ποδήλατο κινείται στην κατεύθυνση από το νότο προς το βορρά με ταχύτητα 6m / s. Ο
ποδηλάτης φρενάρει ομαλά και το σύστημα σταματά μετά από 3s . Σε όλη τη διάρκεια
της επιβραδυνόμενης κίνησης οι τροχοί κυλίονται. Για τον κάθε τροχό:
α) να υπολογίσετε τη ροπή αδράνειάς του, αν θεωρήσετε ότι όλη η μάζα του είναι
συγκεντρωμένη στην περιφέρεια.
β) να βρείτε πώς μεταβάλλεται η γωνιακή ταχύτητά του σε συνάρτηση με το χρόνο.
γ) να γράψετε τη σχέση που συνδέει το μέτρο της στροφορμής του σε συνάρτηση με το

χρόνο και να τη σχεδιάσετε.
δ) να υπολογίσετε τη ροπή που τον επιβράδυνε και να σχεδιάσετε το διάνυσμά της,

καθώς και το διάνυσμα της αρχικής γωνιακής ταχύτητας.
Λύση
α) Επειδή η μάζα του τροχού θεωρείται συγκεντρωμένη όλη στην περιφέρειά του, η
ροπή αδράνειας είναι:
I  mR 2  2kg  (0,3m)2  I  0,18kgm2
β) Η κίνηση του τροχού είναι μεταφορικά και στροφικά ομαλά επιβραδυνόμενη. Η

γωνιακή ταχύτητα κάθε τροχού δίνεται από τη σχέση   0  a  t 1
Επειδή οι τροχοί κυλίονται, γωνιακή και μεταφορική ταχύτητα συνδέονται με τη σχέση

cm  R .Έτσι για την αρχική γωνιακή ταχύτητα έχουμε 0 παίρνουμε:
cm(  ) 6m / s rad

0    0  20
R 0,3m s
Επειδή οι τροχοί κυλίονται γωνιακή και μεταφορική επιτάχυνση συνδέονται με τη σχέση

cm  a  R  2  .
Όμως για τη μεταφορική επιτάχυνση έχουμε:
m m
0 6
 s s    2 m
cm  cm 
t
cm
3s s2
73
m
2 2
 cm s  a   20 rad
a    
R 0,3m 3 s2
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) των 0 και a  παίρνουμε:
20
  20  t SI   0s  t  3s
3
γ) Η στροφορμή του τροχού δίνεται από τη σχέση: L  I . Με αντικατάσταση

παίρνουμε:
20
L  0,18(20  )t SI   L  3, 6  1, 2t SI   0s  t  3s
3
δ) Η ροπή που επιβράδυνε τον τροχό βρίσκεται από τη σχέση:
L 0kgm2 / s  3, 6kgm2 / s
      1, 2Nm
t 3s
Επειδή το ποδήλατο κατευθύνεται στο βορρά, η γωνιακή ταχύτητα είναι προς τη Δύση.
Το αρνητικό πρόσημο για τη ροπή δηλώνει πρόσημο αντίθετο από αυτό της γωνιακής
ταχύτητας.
74
75
Άσκηση 8.
12
Η ομογενής ράβδος ΑΒ του σχήματος μάζας M  2kg και μήκους L  m , μπορεί να
7
στρέφεται γύρω από οριζόντιο σταθερό άξονα κάθετο στη ράβδο, που διέρχεται από το
σημείο της Ο.
L
Η απόσταση ΑΟ είναι ίση με . Η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς άξονα που
4
1
διέρχεται από το κέντρο μάζας της M και είναι κάθετος σ' αυτή είναι Icm  ML2 . H
12
ράβδος διατηρείται στην οριζόντια θέση με τη βοήθεια κατακόρυφου νήματος που είναι
δεμένο στο άκρο Β. Κόβουμε το νήμα. Να βρείτε:
α) την τάση του νήματος πριν αυτό κοπεί.
β) τη ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς τον άξονα περιστροφής της.
γ) τη γωνιακή επιτάχυνση της ράβδου αμέσως μόλις κοπεί το νήμα.
δ) τη γωνιακή ταχύτητα της ράβδου όταν αυτή διέρχεται από την κατακόρυφη θέση.
Δίνεται η επιτάχυνση βαρύτητας g  10m / s2 .
Λύση
α) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στη ράβδο στην κατάσταση ισορροπίας. Από
τη συνθήκη ισορροπίας για το άθροισμα των ροπών ως προς τον άξονα περιστροφής
παίρνουμε:
L 3L Mg 2kg 10m / s 2 20
(  )  0  Mg T  0 T    T N
4 4 3 3 3
76
β) Η ροπή αδράνειας της ράβδου, ως προς το σημείο Ο, βρίσκεται από το θεώρημα των
παραλλήλων αξόνων (Θεώρημα Steiner).
2
L 1 1 7
I(O)  Icm  M    I(O)  ML2  ML2  I(O)  ML2 
4 12 16 48
2
7  12  6
I(O)  2kg  m   I(O)  kgm 2
48 7  7
γ) Μόλις κοπεί το νήμα, η μόνη δύναμη που ασκεί ροπή είναι το βάρος.
Από το Θεμελιώδη Νόμο της Μηχανικής για τη στροφικής κίνηση έχουμε:
L m
Mg  12 10
 4 12g s 2  a  10 rad
  I(O) a   a     a    
I(O) 7
ML2 7L 12
7 m s2
48 7
δ) Η γωνιακή ταχύτητα της ράβδου στην κατακόρυφη θέση βρίσκεται με εφαρμογή της
διατήρησης της μηχανικής ενέργειας μεταξύ της οριζόντιας και της κατακόρυφης θέσης.
77
L 1
 (1)   (2)  U (1)  K (1)  U (2)  K (2)  Mg   0  I(O) 2 
4 2
12
2kg 10m / s 2  m
MgL 7 rad
    20
2I(O) 6 s
2  kgm 2
7
78
Άσκηση 9.
Ο ανελκυστήρας του σχήματος (α) αποτελείται από το θάλαμο επιβατών συνολικού

βάρους w   2000N και το τύμπανο περιέλιξης του συρματόσχοινου ακτίνας
R  0, 25m , στο οποίο έχει προσαρμοστεί ο κινητήρας του ανελκυστήρα. O θάλαμος
ανεβαίνει με σταθερή ταχύτητα μέτρου   1m / s .
α)
1) Να υπολογίσετε τη γωνιακή ταχύτητα περιστροφής του τυμπάνου.
2) Να υπολογίσετε την ισχύ του κινητήρα.
K R K R
Θ Α Θ
(α) (β)
β) Στο σχήμα (β) δείχνεται ο ίδιος ανελκυστήρας στον οποίο έχει προσαρμοστεί ένα
αντίβαρο Α βάρους w A  1800N . Ο θάλαμος ανεβαίνει πάλι με σταθερή ταχύτητα
μέτρου   1m / s .
1) Να υπολογίσετε την νέα ροπή του κινητήρα, που ασκείται στο τύμπανο.
2) Να υπολογίσετε την νέα ισχύ του κινητήρα.
Λύση
α)
1) Όταν ο θάλαμος ανέβει κατά y θα τυλιχτεί νήμα μήκους s , για το οποίο ισχύει:
y  s  R   .
Διαιρώντας με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα παίρνουμε:
y s  1m / s rad
 R    R       4
t t R 0, 25m s
79
2) Επειδή ο θάλαμος ανεβαίνει με σταθερή ταχύτητα, ισχύει:
F  0  w    '
Όμως ΄   έχουν ίδιο μέτρο. Άρα το μέτρο της τάσης  του συρματόσχοινου είναι
ίσο με το μέτρο του βάρους w  του θαλάμου,   w  .
Σχήμα (α):
K R

T

T'

wΘ
(α)
Επειδή το τύμπανο στρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα η συνολική ροπή που

ασκείται στο τύμπανο είναι μηδέν, οπότε για τη ροπή 1 που ασκεί ο κινητήρας στο
τύμπανο ισχύει:
  0  1   R  0  1   R
Για την ισχύ του κινητήρα, σχήμα (α), έχουμε:
 m
P1  1    P1  w   R   P1  w     2000N 1  P1  2000W
R s
β)
1) Επειδή το τύμπανο στρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα, ισχύει ότι :
  0  2  w   R  w A  R  0  2  w   R  w A  R 
2  (w   w A )  R  (2000N  1800N)  0, 25m  2  50Nm
80
K R
 
TA T
 
TA ' T'
Α Θ

wA 
wΘ
(β)
Για την ισχύ του κινητήρα έχουμε:

P2  2    P2  (w   R  w A  R)   P2  (w   w A )   
R
m
P2  (2000N  1800N) 1  P2  200W
s
81
Άσκηση 10.
Μια συμπαγής σφαίρα μάζας m  1kg και ακτίνας R  0, 2m μπορεί να κυλά (χωρίς να
ολισθαίνει) σε πλάγιο επίπεδο γωνίας φ. ‘Όταν αυτή αφεθεί ελεύθερη να κυλήσει στο
επίπεδο, ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής της ως προς το κέντρο μάζας της έχει
μέτρο 2 / 7 kgm2 / s 2 .
α. Να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στη σφαίρα.
β. Να υπολογίσετε το μέτρο της στατικής τριβής.
γ. Να υπολογίσετε την επιτάχυνση του κέντρου μάζας.
δ. Να υπολογίσετε το ημφ της γωνίας φ του πλάγιου επιπέδου.
Δίνονται: g  10m / s2 και η ροπή αδράνειας της σφαίρας ως προς άξονα που περνά από
το κέντρο μάζας Icm  2mR 2 / 5 .
Λύση
α. Οι δυνάμεις που ασκούνται στη σφαίρα είναι:
 το βάρος που αναλύεται σε δύο κάθετες συνιστώσες
 η δύναμη στήριξης Ν από το πλάγιο επίπεδο και
 η δύναμη της στατικής τριβής, Τ, που προκαλεί την περιστροφή της σφαίρας.
β. Ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής της σφαίρας ως προς το κέντρο μάζας της
ισούται με τη συνισταμένη των ροπών. Μόνο η στατική τριβή, Τ, προκαλεί ροπή στη
σφαίρα.
82
2
kgm2 / s 2
dL dL / dt 7 10
 Στ  T  R  T    T N
dt R 0, 2m 7
γ. Eφόσον η σφαίρα κυλάει, ισχύει: αcm  α γων R .
Με εφαρμογή του θεμελιώδη νόμου της Μηχανικής για τη στροφική κίνηση παίρνουμε:
10
N 5
2 α 5Τ 7 25 m
Στ  I  α γων  T  R  mR 2 cm  α cm    α cm 
5 R 2m 2 1kg 7 s2
δ. Με εφαρμογή του θεμελιώδη νόμου της Μηχανικής για τη μεταφορική κίνηση

παίρνουμε:
10 25 m
N  1kg 
T  mα cm 7 s 2  ημφ  1
ΣF  mα cm  mg ημφ  T  mα cm  ημφ   7
mg 1kg 10m / s 2 2
83
Άσκηση 11.
To σφαιρίδιο του σχήματος έχει μάζα

m  1kg και εκτελεί ομαλή κυκλική
κίνηση ακτίνας R1  0,5m με γωνιακή
ταχύτητα μέτρου ω1  2rad / s πάνω σε
λείο οριζόντιο επίπεδο που έχει στο
μέσο του οπή. Το σφαιρίδιο είναι
δεμένο σε λεπτό αβαρές και μη εκτατό
νήμα το οποίο περνά από την
κατακόρυφη οπή και καταλήγει στο
χέρι του πειραματιστή. Το νήμα μπορεί να ολισθαίνει στα τοιχώματα της οπής χωρίς
τριβές. Ο πειραματιστής κατεβάζει κατακόρυφα το χέρι του προσφέροντας στο
σφαιρίδιο ενέργεια 7,5J , οπότε η ακτίνα περιστροφής του σφαιριδίου μειώνεται σε R 2 .
α. το μέτρο της κεντρομόλου δύναμης που ασκεί το χέρι μέσω του νήματος στο
σφαιρίδιο, καθώς αυτό περιστρέφεται με γωνιακή ταχύτητα μέτρου ω1.
β. το μέτρο της στροφορμής του σφαιριδίου.
γ. τη γραμμική ταχύτητα περιστροφής του σφαιριδίου στην ακτίνα R 2 .
δ. την κατακόρυφη μετατόπιση του χεριού του πειραματιστή.
Λύση
α. Το μέτρο της κεντρομόλου δύναμης είναι:
mυ12
Τ1   mω12 R1  T1  1kg  (2 r/ s) 2  0,5m  T1  2N
R1
84
β. Το μέτρο της στροφορμής δίνεται από τη σχέση
L1  mυ1R1  mω1 R12  L1  1kg  (2r/ s)  (0,5m)2  L1  0,5kgm2 / s
γ. Η ενέργεια που προσέφερε ο πειραματιστής, καθώς κατέβαζε το νήμα με το χέρι του,

ισούται με τη μεταβολή της κινητικής ενέργειας του σφαιριδίου.
1 2 1 2 υ2  2WF (1m / s) 2  2  7,5J m

mυ2  mυ1  WF  υ2  1   υ2  4
2 2 m 1kg s
δ. Όταν ο πειραματιστής μειώνει την ακτίνα της κυκλικής τροχιάς, ο φορέας της
δύναμης που ασκεί στο σφαιρίδιο διέρχεται από τον άξονα περιστροφής του, οπότε στο
σφαιρίδιο δεν ασκείται εξωτερική ροπή με αποτέλεσμα η στροφορμή του να διατηρείται
σταθερή.
Επομένως L2  L1  0,5kgm / s 2 .
L2 0,5kgm2 / s
L2  mυ2 R 2  R 2    R 2  0,125m
mυ2 1kg  4m / s
Άρα το νήμα κατέβηκε κατά Δx  R1  R 2  0,5m  0,125m ή Δx  0,375m
85
Άσκηση 12.
O οριζόντιος δίσκος του σχήματος στρέφεται χωρίς τριβές

γύρω από σταθερό κατακόρυφο άξονα που συμπίπτει με τον
άξονα συμμετρίας του με γωνιακή ταχύτητα μέτρου
ωo  10rad / s . Τη χρονική στιγμή t  0 ασκούνται στο δίσκο
δύο εφαπτομενικές οριζόντιες σταθερές δυνάμεις F1  18N και
F2 όπως στο σχήμα. Τη στιγμή t1  5s που το μέτρο της
γωνιακής ταχύτητας του δίσκου είναι ω1  30rad / s , η F1 καταργείται και τη στιγμή
t 2  20s , ο δίσκος σταματά στιγμιαία.
Α. Να βρείτε τα μέτρα των γωνιακών επιταχύνσεων του δίσκου από τη χρονική στιγμή
t  0 μέχρι τη στιγμή t 2 που θα σταματήσει στιγμιαία.
Β. Να σχεδιάσετε το διάγραμμα της γωνιακής ταχύτητας του δίσκου σε συνάρτηση με το

χρόνο από τη χρονική στιγμή t  0 μέχρι τη στιγμή t 2 σε αριθμημένους άξονες.
Γ. Να υπολογίσετε τον αριθμό των περιστροφών του δίσκου από τη χρονική στιγμή t  0
μέχρι τη στιγμή t 2 .
Δ. Να βρείτε το μέτρο της δύναμης F2 .
Λύση
A. Από 0 έως t1 , η γωνιακή ταχύτητα αυξάνεται, οπότε η ροπή της F1 είναι μεγαλύτερη
της ροπής της F2 . Στο δίσκο ασκούνται σταθερές ροπές και αυτός περιστρέφεται με
σταθερή γωνιακή επιτάχυνση. Το μέτρο της επιτάχυνσής του από 0 έως t1 είναι:
Δω ω1  ωο 30 r / s  10 r / s rad
α γων1    α γων1   α γων1  4
Δt Δt 5s s2
Από t1 έως t 2 καταργείται η F1 και ασκείται μόνο η σταθερή ροπή της δύναμης F2 με
αποτέλεσμα ο δίσκος να επιβραδύνεται με σταθερό ρυθμό. Στο χρονικό διάστημα
t 2  t1  15s , η γωνιακή ταχύτητα του δίσκου από 30rad / s μηδενίζεται. Άρα,
Δω 30 r / s rad
α γων2    α γων2  2 2
Δt 15 s s
86
Β. Το διάγραμμα της γωνιακής ταχύτητας σε

σχέση με το χρόνο δίνεται στο διπλανό σχήμα.
Δθ
Γ. Ο αριθμός Ν των περιστροφών δίνεται από τη σχέση N  , (1)
2π
Η γωνιακή μετατόπιση Δθ του δίσκου ισούται αριθμητικά με το εμβαδόν που

περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης του ω-t και του άξονα των χρόνων.
 10  30  1
Δθ  εμβ.     5rad  15  30 rad  Δθ  325rad
 2  2
Αντικαθιστώντας στην (1) παίρνουμε, Ν  162,5 / π περιστροφές.
Δ. Για το χρονικό διάστημα από 0 έως t1 , ο θεμελιώδης νόμος της Μηχανικής για την
περιστροφή γράφεται:
Στ  I  α γων1  FR
1  F2R  I  α γων1 , (2)
Για το χρονικό διάστημα από t1 έως t 2 , ο θεμελιώδης νόμος της Μηχανικής για την
περιστροφή γράφεται: Στ  I  α γων2   F2 R  I  α γων2 , (2)
Διαιρώντας τις (1), (2) κατά μέλη παίρνουμε:
F1R  F2 R I  α γων1 18  F2 4
    F2  6N
F2 R I  α γων2 F2 2
87
Άσκηση 13.
Η σφαίρα του διπλανού σχήματος έχει μάζα

m  60kg , ακτίνα R  1m και το εμπόδιο έχει ύψος
h  0, 4m . Ασκούμε στο ψηλότερο σημείο της σφαίρας
εφαπτομενικά οριζόντια δύναμη μέτρου F  400N η
οποία παραμένει διαρκώς σταθερή σε κατεύθυνση και
μέτρο, με συνέπεια η σφαίρα να υπερπηδά το
εμπόδιο.
Α. Να υπολογίσετε τη ροπή αδράνειας της σφαίρας ως προς τον οριζόντιο άξονα που
διέρχεται από το σημείο Α και είναι κάθετος στο επίπεδο της σελίδας.
Β. Τη χρονική στιγμή που βρίσκονται στην ίδια κατακόρυφο το σημείο Α, το κέντρο

μάζας Κ της σφαίρας και το σημείο εφαρμογής της δύναμης F, να:
1. σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ακούνται στη σφαίρα (να αγνοηθεί η στατική τριβή).
2. υπολογίσετε τη γωνιακή επιτάχυνση της σφαίρας ως προς τον άξονα

περιστροφής που διέρχεται από το σημείο Α.
3. υπολογίσετε τη γωνιακή ταχύτητα της σφαίρας ως προς τον άξονα περιστροφής

που διέρχεται από το σημείο Α.
Δίνονται g  10m / s2 και η ροπή αδράνειας της σφαίρας ως προς άξονα που περνά από
το κέντρο μάζας της Ιcm  2mR 2 / 5 .
Λύση
Α. Η ροπή αδράνειας της σφαίρας ως προς άξονα που διέρχεται από το σημείο Α
βρίσκεται με εφαρμογή του θεωρήματος των παράλληλων αξόνων.
2 7 7
IA  Icm  mR 2  mR 2  mR 2  I A  mR 2  60kg  (1m) 2  I A  84 kgm2
5 5 5
Β.
1. Οι δυνάμεις που ασκούνται στην σφαίρα όταν

τα σημεία Α,Κ,Γ βρίσκονται στην ίδια
κατακόρυφο είναι:
 η οριζόντια δύναμη F,
 το βάρος w,
 η κάθετη δύναμη στήριξης Ν.
88
2. Με εφαρμογή του θεμελιώδη νόμου της Μηχανικής για περιστροφή γύρω από άξονα
που διέρχεται από το σημείο επαφής Α παίρνουμε:
Στ(A)  IA  α γων  F  2R  IA  α γων 
F  2R 400N  2 1m 200

α γων   2
 α γων  rad / s 2
IA 84kgm 21
3. Με εφαρμογή του θεωρήματος μεταβολής της κινητικής ενέργειας στη στροφική

κίνηση μεταξύ των δύο θέσεων παίρνουμε:
1
K τελ  K αρχ  ΣW  IA ω2  0  WF  Ww (2)
2
WF  Fx  400N  0,8m  WF  320J
Ww  Uτελ  Uαρχ  mgh  60kg 10m / s2  0, 4m  Ww  240J
Με αντικατάσταση στην σχέση (2) παίρνουμε:
1 1 40
IA ω2  0  WF  Ww  84kgm2  ω2  320J  240J  ω  r/s
2 2 21
89
ΘΕΜΑ Δ
Πρόβλημα 1.
Η λεπτή, ομογενής ράβδος ΟΑ του σχήματος έχει μήκος L , μάζα M και μπορεί να
περιστρέφεται σε κατακόρυφο επίπεδο γύρω από οριζόντιο ακλόνητο άξονα (άρθρωση)
που διέρχεται από το άκρο της Ο. Στο άλλο άκρο Α της ράβδου είναι δεμένο ένα αβαρές
νήμα, στο άλλο άκρο του οποίου είναι αναρτημένο, μέσω τροχαλίας ακτίνας R, ένα
σώμα Σ μάζας m1  0,1 5 kg .
Α
Κ
φ̂
Ο
Το νήμα είναι κάθετο στη ράβδο ΟΑ στο άκρο της Α. Η ράβδος, το σώμα Σ και η
τροχαλία ισορροπούν ακίνητα, με τη ράβδο να σχηματίζει γωνία   450 με το οριζόντιο
δάπεδο. Να βρείτε:
α) το μέτρο της τάσης T1 του νήματος στο σημείο Α.
β) τη μάζα M της ράβδου.
γ) το μήκος L της ράβδου, αν η ροπή αδράνειάς της ως προς τον άξονα που διέρχεται
από το σημείο Ο είναι IO  15 10 104 kgm2 .
δ) Το μέτρο της δύναμης F που ασκεί η άρθρωση στη ράβδο.
m
Δίνονται: Η επιτάχυνση βαρύτητας g  10
s2
και η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς άξονα που διέρχεται απο το κέντρο μάζας
1 2
είναι I cm  ml
12
90
Λύση
α) Στο σχήμα φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στη ράβδο και στο σώμα, καθώς και
οι δυνάμεις που ασκούν ροπή στην τροχαλία (ως προς τον άξονά της):
 
τ2' τ1'
 R 
T2 ' T1'

T2
Σ

 T1
 w1
Fy  Α
F
Κ
 
 Fy F
Fx 
Ο w
 
τw τ1 θ̂

Fx
Επειδή το σώμα Σ ισορροπεί, ισχύει:
F1  0  T2  w1  T2  m1g  T2  5 N
Επειδή το νήμα είναι αβαρές, έχουμε:
T2 '  T2  T2 '  T2  T2 '  5 N
Επειδή η τροχαλία ισορροπεί, ισχύει (ως προς τον άξονά της):
  0  T2 ' R  T1 ' R  T2 '  T1 '  T1 '  5 N
Επειδή το νήμα είναι αβαρές, έχουμε:
T1 '  T1  T1 '  T1  T1  5 N
91
β) Επειδή η ράβδος ισορροπεί, ισχύει (ως προς τον άξονα που διέρχεται από το Ο):
  0  w  1  0  w  1  w  1  L
Το μέτρο της ροπής  w του βάρους της ράβδου ως προς τον άξονα που διέρχεται από το
σημείο Ο δίνεται από τον τύπο:
w  w  d , όπου d είναι ο μοχλοβραχίονας του βάρους w . Ισχύει ότι:
L L 2
d  (OK)    d    450  d
2 4
Επομένως:
L 2 5L 2
w  w  d  w  Mg  d  w  M 10  (SI)  w  M  (SI)
4 2
d
Α
Κ
φ̂

Ο w

τw
Με αντικατάσταση στη σχέση w  1  L έχουμε:
5L 2 2 5
w  1  L  M   5L  M kg 
2 5 2
2 5 2
M kg  M  0, 2 10 kg
5 2 2
γ) Η ροπή αδράνειάς της ράβδου ως προς τον άξονα που διέρχεται από το σημείο Ο και
η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας
σχετίζονται με το θεώρημα Steiner.
92
2
L 1 1 1
I(O)  Icm  M    I(O)  ML2  ML2  I(O)  ML2 
2 12 4 3
3  I(O) 3 15  10 104 kgm 2
L   L  0,15m
M 0, 2  10kg
δ) Αναλύουμε την T1 σε δύο συνιστώσες: μία κατακόρυφη και μία οριζόντια, όπως έχει
αναλυθεί και η F . Επειδή η T1 είναι κάθετη στη ράβδο και η T1y είναι κατακόρυφη, η
γωνία που σχηματίζουν θα είναι ίση με τη γωνία ̂ που σχηματίζει η ράβδος με την
οριζόντια διεύθυνση (όπως φαίνεται στο σχήμα).
Επειδή η ράβδος ισορροπεί, ισχύει:
10
Fx  0  Fx  T1x  Fx  T1  Fx  N
2
Fy  0  Fy  T1y  w  Fy  Mg  T1 
2 3
Fy  2 10N  5  N  Fy  10 N
2 2

T1  

T1 T1y
Fy Α
φ̂
Κ 
Τ1x
 
φ̂ Fy F
 
Ο Fx w
 
τw τ1 θ̂

Fx
Με χρήση του Πυθαγορείου Θεωρήματος έχουμε:
2 2
 10   3 10 
F  Fx  Fy
2 2 2
 F   N   
2
N  
 2   2 
 10 90  F5N
F2     N 2  F2  25N 2 
 4 4 
93
Πρόβλημα 2.
Λεπτή ομογενής και ισοπαχής ράβδος ΒΑ με μήκος L  0,6 3 m και μάζα M  5 kg

ισορροπεί σε οριζόντια θέση, όπως φαίνεται στο σχήμα. Στο σημείο της Ο υπάρχει
ακλόνητη οριζόντια άρθρωση γύρω από την οποία η ράβδος μπορεί να περιστρέφεται
στο κατακόρυφο επίπεδο χωρίς τριβές, ενώ στο σημείο Γ υπάρχει στερεωμένο
αμελητέων διαστάσεων σφαιρίδιο μάζας m1 . Η απόσταση (ΓΟ) είναι ίση με 30 cm , ενώ
η απόσταση (ΟΜ) είναι ίση με 10cm , όπου Μ είναι το μέσο της ράβδου ΒΑ.
α) Να υπολογίσετε τη μάζα m1 .
β) Ενώ το σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία προσκολλάμε στο σημείο Μ σημειακή μάζα

65
m2  kg με συνέπεια η ράβδος υπό την επίδραση της βαρύτητας να περιστραφεί
99
χωρίς τριβές γύρω από το σημείο Ο.
β1) Τη ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς τον άξονα περιστροφής που διέρχεται
από το σημείο Ο.
β2) Τη γωνιακή επιτάχυνση του συστήματος ράβδου-μαζών στην οριζόντια θέση αμέσως
μετά την προσκόλληση της μάζας m 2 .
β3) Τη στροφορμή συστήματος ράβδου-μαζών στην κατακόρυφη θέση.
Δίνονται: η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο
1 m
μάζας της Icm  ML2 , g  10 2
12 s
94
Λύση
α) Οι δυνάμεις που ασκούν ροπή στο σύστημα ράβδος – σφαιρίδιο είναι οι εξής:
το βάρος w της ράβδου, που ασκεί τη ροπή  .
το βάρος w1 του σφαιριδίου, που ασκεί τη ροπή 1 .
Οι κατευθύνσεις των ροπών φαίνονται στο σχήμα:
Για τη στροφική ισορροπία της ράβδου ισχύει:
(O)  0  w  w1  0 (1)
Τα μέτρα των ροπών των δυνάμεων είναι:
  w  (OM)    Mg  (OM)    50N 101 m    5 Nm
1  w1  (O)  1  m1g  (O)  1  m1 10m / s 2  3 101 m  1  m1  3 (SI)
Με αντικατάσταση στην (1) έχουμε:
5
  0  1    m1  0,3  0,5  m1  kg
3
β1) Για τη ροπή αδράνειας του συστήματος ως προς τον άξονα περιστροφής του ισχύει:
I(O)  I(O)  m1 ()2  m2 (M)2 (2)
Επειδή ο άξονας περιστροφής είναι παράλληλος σε οριζόντιο άξονα που διέρχεται από
το κέντρο μάζας, θα χρησιμοποιήσουμε το θεώρημα Steiner για να υπολογίσουμε τη
ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς τον άξονα περιστροφής της Ο:
95
1
I(O)  Icm  M  (OM)2  I  ML2  M  (OM) 2 
12
1 
I (O)    5kg  (0, 6 3m)2  5kg  (0,1m)2   I(O)  0,5 kgm2
12 
5 65
I(O)  I (O)  m1 () 2  m2 (M) 2  0,5kgm 2  kg  (0,3m) 2  kg  (0,1m) 2 
3 99
65
I(O)  kgm 2
99
β2) Για τον υπολογισμό της επιτάχυνσης της ράβδου στην οριζόντια θέση, θα
χρησιμοποιήσουμε το Θεμελιώδη Νόμο της Στροφικής Κίνησης. Οι ροπές του βάρους w
της ράβδου και του βάρος w1 του σφαιριδίου αλληλοαναιρούνται, οπότε η γωνιακή
επιτάχυνση του συστήματος θα οφείλεται μόνο στη ροπή του βάρους w 2
.
65 m
(O) kg 10 2  0,1m
m2g(OM) rad
a    a   99 s  a  1 2
I(O) I(O) 65 s
kgm2
99
Η κατεύθυνση της επιτάχυνσης είναι ομόρροπη με την κατεύθυνση της συνολικής ροπής,
η οποία φαίνεται στο σχήμα:
β3) Η στροφορμή του συστήματος θα βρεθεί από τη σχέση L  I (3)
Για την εύρεση του μέτρου της γωνιακής ταχύτητας  στην κατακόρυφη θέση θα
χρησιμοποιήσουμε τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας παίρνοντας ως επίπεδο
μηδενικής δυναμικής ενέργειας το επίπεδο που διέρχεται από την τελική θέση του
κέντρου μάζας της ράβδου.
96
1
U  K   U  K   (m1  m2  M)g(OM)  0  m1g[(OM)  (O)]  I( )2 
2
65 m
2 kg 10 2  0,1m
1 2m g  (OM) rad
m2g(OM)  I(  ) 2  2  2
 99 s  2
2 I(O) 65 s
kgm2
99
65 rad 65 2
L  I  L  kgm2  2  L kgm2 / s
99 s 99
Η κατεύθυνση της στροφορμής είναι ομόρροπη με την κατεύθυνση της γωνιακής

ταχύτητας και φαίνεται στο σχήμα:
97
Πρόβλημα 3.
Ο τροχός του σχήματος έχει ακτίνα R  0,1 m και στρέφεται γύρω από οριζόντιο
kgm 2
σταθερό άξονα που διέρχεται από το κέντρο του με στροφορμή μέτρου L0  20 .Η
s
ράβδος ΑΟΒ του σχήματος έχει μήκος d  0, 4 m , είναι αβαρής και μπορεί να στρέφεται
γύρω από οριζόντιο σταθερό άξονα που περνά από το σημείο Ο και είναι παράλληλος
στον άξονα περιστροφής του τροχού. Τη χρονική στιγμή t 0  0 ασκείται στο άκρο Β της
ράβδου κατακόρυφη δύναμη μέτρου F  400 N με αποτέλεσμα η ράβδος να εφάπτεται
στον τροχό στο άκρο της Α. Η ράβδος ισορροπεί οριζόντια, ενώ ο τροχός, λόγω τριβών
στο σημείο επαφής με τη ράβδο, επιβραδύνεται και τελικά σταματά. Η τριβή ολίσθησης
που ασκεί η ράβδος στον τροχό, όσο αυτός περιστρέφεται, έχει μέτρο T  10 N .
Να βρείτε:
α) Την απόσταση (ΑΟ).
dL
β) Το μέτρο του ρυθμού μεταβολής της στροφορμής του τροχού, , κατά τη διάρκεια
dt
της στροφικής του κίνησης.
dK
γ) Το ρυθμό μεταβολής της κινητικής ενέργειας του τροχού, , τη στιγμή που το
dt
μέτρο της γωνιακής του ταχύτητας είναι το μισό από το αρχικό.
δ) Τη χρονική στιγμή t1 κατά την οποία ο τροχός ακινητοποιείται καθώς και τη μέση
ισχύ P της ροπής που τον ακινητοποίησε (σε απόλυτη τιμή).
Δίνονται: Η ροπή αδράνειας του τροχού ως προς τον άξονα περιστροφής του I  2 kgm2
και ο συντελεστής τριβής ολίσθησης μεταξύ τροχού και της ράβδου   0,1 .
98
Λύση
α) Η τριβή ολίσθησης που ασκεί η ράβδος ΑΟΒ στον τροχό, όσο αυτός περιστρέφεται,
δίνεται από τον τύπο T  N , όπου N η κάθετη δύναμη επαφής που ασκεί η ράβδος
ΑΟΒ στον τροχό. Με επίλυση ως προς Ν και αντικατάσταση έχουμε
T 10N
N   N  100 N
 0,1
Από τον 3ο Νόμο Newton, η κάθετη δύναμη επαφής που ασκεί η ράβδος ΑΟΒ στον τροχό
έχει ίσο μέτρο με την κάθετη δύναμη επαφής N που ασκεί ο τροχός στη ράβδο ΑΟΒ
(βλ. το παρακάτω σχήμα). Επομένως: N  100 N
Οι δυνάμεις που ασκούν ροπή στη ράβδο ΑΟΒ είναι οι εξής:
η κατακόρυφη δύναμη F , που ασκεί τη ροπή 
η κάθετη δύναμη επαφής N που ασκεί ο τροχός στη ράβδο ΑΟΒ, που ασκεί τη ροπή 1 .
Οι κατευθύνσεις των ροπών φαίνονται στο σχήμα:
Για να ισορροπεί η ράβδος ΑΟΒ σε οριζόντια θέση, πρέπει να ισχύει:
  0 (ως προς το σημείο Ο) (1)
Θέτουμε (AO)  x .
Τα μέτρα των ροπών των δυνάμεων είναι:
  F  (OB)    400  (0, 4  x) (SI)    160  400x (SI)
1  N  x  1  100x (SI)
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) έχουμε:
  0  1    160  400x  100x  500x  160  (AO)  0,32 m

99
β) Το μέτρο του ρυθμού μεταβολής της στροφορμής του τροχού κατά τη διάρκεια της
στροφικής του κίνησης ισούται με το μέτρο της συνολικής ροπής που ασκείται στον
dL
τροχό:   (2)
dt
Η μόνη δύναμη που ασκεί ροπή στον τροχό είναι η τριβή ολίσθησης, η οποία είναι
σταθερή. Η κατεύθυνση της ροπής φαίνεται στο σχήμα.

τ2

N
K

T
Το μέτρο της ροπής της τριβής ολίσθησης είναι:
2  T  R  10N  0,1m  2  1 Nm
dL dL kgm2
   2  1 2
dt dt s
γ) Ο ρυθμός μεταβολής της κινητικής ενέργειας δίνεται από τον τύπο:
dK dWF
    (3)
dt dt
Το μέτρο της αρχικής γωνιακής ταχύτητας ω0 βρίσκεται από τον τύπο: L0  I 0 . Με
αντικατάσταση έχουμε:
L0 20kgm2 / s rad
0    0  10
I 2kgm2 s
Επομένως, όταν το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας είναι το μισό από το αρχικό θα είναι:
rad
5 .
s

100
dK rad dK J
 (1Nm)  5   5
dt s dt s
δ) Τη χρονική στιγμή t1 κατά την οποία ο τροχός ακινητοποιείται θα ισχύει L1  0 .
dL kgm2
Επειδή  1 2  . έχουμε (SI):
dt s
L 0  L0 20
1  1  1  t1  20 s
t t1  0 t1
Η μέση ισχύς P της ροπής που ακινητοποίησε τον τροχό (σε απόλυτη τιμή) δίνεται από
W
τον τύπο: P  , όπου W το έργο της ροπής που ακινητοποίησε τον τροχό.
t1
Από το Θεώρημα Έργου – Ενέργειας, για τη στροφική κίνηση αν θέσουμε ως αρχική τη

στιγμή t 0  0 και ως τελική τη στιγμή t1  20 s , έχουμε:
1 1
K      W  0  I0 2  W  W   I2  W  100 J
2 2
W
Με αντικατάσταση στη σχέση P  έχουμε:
t1
W 100J
P   P   P  5 W
t1 20s
101
Πρόβλημα 4.
Η τροχαλία Σ του σχήματος μπορεί να περιστρέφεται γύρω από οριζόντιο ακλόνητο

άξονα που διέρχεται από το κέντρο της και είναι κάθετος στο επίπεδό της. Η ροπή
αδράνειας της τροχαλίας ως προς τον άξονα της, είναι I  0,01 kgm2 και η ακτίνα της
είναι R  0,1 m . Γύρω από την τροχαλία είναι τυλιγμένο πολλές φορές λεπτό αβαρές
και μη εκτατό νήμα, το οποίο δεν ολισθαίνει πάνω στην τροχαλία. Στη μία άκρη του
νήματος έχει αναρτηθεί το σώμα Σ1. Στην άλλη άκρη του νήματος έχει προσδεθεί το
σώμα Σ2, το οποίο βρίσκεται πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Το σύστημα ισορροπεί
N
ακίνητο με τη βοήθεια ιδανικού ελατηρίου σταθεράς k  100 , στο οποίο έχει
m
προσδεθεί στο ένα άκρο του το σώμα Σ2 και το άλλο άκρο του σε ακλόνητο στήριγμα. Τα
σώματα Σ1 και Σ2 έχουν μάζα m  1 kg το καθένα.
Σ2 k
Σ
Σ1
α) Να βρεθεί το μέτρο της δύναμης F που ασκεί το ελατήριο στο σώμα Σ2 , όταν το
σύστημα ισορροπεί.
β) Τη χρονική στιγμή t 0  0 κόβουμε το νήμα στο σημείο που συνδέει το σώμα Σ2 με την
τροχαλία, με αποτέλεσμα η τροχαλία να ξεκινήσει να περιστρέφεται και το σύστημα
ελατήριο – Σ2 να ξεκινήσει απλή αρμονική ταλάντωση.
Να βρείτε:
β1) Το μέτρο της γωνιακής επιτάχυνσης a  της τροχαλίας.
β2) Πόσο έχει κατέβει το σώμα Σ1 από τη χρονική στιγμή t 0  0 μέχρι τη χρονική στιγμή
t1 κατά την οποία το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας της τροχαλίας γίνεται αριθμητικά
ίσο με τη γωνιακή συχνότητα της απλής αρμονικής ταλάντωσης του συστήματος
ελατήριο – Σ2.
102
dK
β3) Το ρυθμό μεταβολής της κινητικής ενέργειας της τροχαλίας τη χρονική στιγμή
dt
t1 όπως αυτή καθορίζεται στο προηγούμενο ερώτημα.
m
Δίνεται: g  10 .
s2
Λύση
α) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στα σώματα και στην τροχαλία:
Στο σχήμα φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στο Σ1:
η δύναμη w είναι το βάρος του σώματος,
η δύναμη T1 ασκείται από το κατακόρυφο νήμα.
Επίσης φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στο Σ2:
η δύναμη F ασκείται από το ελατήριο,
η δύναμη T2 ασκείται από το οριζόντιο νήμα.
Στην τροχαλία Σ έχουν σχεδιαστεί οι δυνάμεις που ασκούν ροπή:
η δύναμη T1 ' ασκείται από το κατακόρυφο νήμα,
η δύναμη T2 ' ασκείται από το οριζόντιο νήμα.
Για την ισορροπία του Σ1 έχουμε:
103
F1  0  T1  w  T1  mg  T1  10 N
Επειδή το νήμα είναι αβαρές ισχύει:
T1 '  T1  10 N
Για την ισορροπία της τροχαλίας Σ έχουμε:
  0  T2 'R  T1 'R  T2 '  T1 '  10 N
Επειδή το νήμα είναι αβαρές ισχύει:
T2 '  T2  10 N
Για την ισορροπία του Σ2 έχουμε:
F2  0  F  T2  F  10 N
β1) Μόλις κόψουμε το νήμα, η τροχαλία θα ξεκινήσει να περιστρέφεται με γωνιακή

επιτάχυνση a  και το Σ1 να κατεβαίνει με επιτάχυνση  . Στο σχήμα φαίνονται οι
δυνάμεις που ασκούνται στο Σ1 και η δύναμη που ασκεί ροπή στην τροχαλία.
Για τη μεταφορική κίνηση του Σ1 ισχύει η Θεμελιώδης Εξίσωση της Μηχανικής:
F1  m  w  T  m  T  mg  m (1)
Για τη στροφική κίνηση της τροχαλίας Σ ισχύει ο Θεμελιώδης Νόμος της Μηχανικής για
τη στροφική κίνηση
  a   T 'R  a   TR  a 
104
και με αντικατάσταση της Τ από τη σχέση (1) παίρνουμε:
(mg  m)R  a   mgR  mR  a  (2)
Επειδή το νήμα δεν ολισθαίνει πάνω στην τροχαλία, η επιτρόχια επιτάχυνση a  R των
σημείων της περιφέρειάς της είναι ίση κατά μέτρο με την επιτάχυνση  του Σ1:   a  R .
Με αντικατάσταση στην (2) έχουμε:
mgR
mgR  mR  a   mgR  mR 2a   a   a   
  mR 2
1kg 10m / s 2  0,1m rad
a   a   50
0, 01kgm2  1kg(0,1m)2 s2
β2) Μόλις κόψουμε το νήμα, το Σ2 εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση με γωνιακή

k 100N / m rad
συχνότητα       10 .
m 1kg s
Σ2  k
Fελ
Ψάχνουμε πόσο θα έχει κατέβει το σώμα Σ1 όταν η τροχαλία περιστρέφεται με γωνιακή

rad
ταχύτητα   10 . Επειδή το νήμα δεν ολισθαίνει πάνω στην τροχαλία, το σώμα Σ1 θα
s
έχει κατέβει κατά h που είναι ίσο με το μήκος Δs του σχοινιού που ξετυλίχτηκε,
h  s  R .
Εφαρμόζουμε το Θεώρημα Έργου – Ενέργειας για την περιστροφή της τροχαλίας.

Θεωρούμε ως αρχική θέση τη θέση στην οποία βρίσκεται το σώμα τη χρονική στιγμή
t 0  0 και ως τελική τη θέση για την οποία το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας της
rad
τροχαλίας γίνεται   10 . Το μοναδικό έργο είναι αυτό της τάσης του νήματος .Με
s
βάση τα παραπάνω έχουμε:
1 2 1
K      WT'  I  0  T ' R   I2  T ' h (3)
2 2
rad
Το T ' βρίσκεται με αντικατάσταση της τιμής a   50 στη σχέση TR  a  , έχουμε:
s2
105
rad
T  0,1m  0,01kgm2  50  T  T'  5 N .
s2
Με αντικατάσταση στη σχέση (3) παίρνουμε
1 rad 2
 0,01kgm2  (10 )  5N  h  h  0,1 m
2 s
dK
β3) Ο ρυθμός μεταβολής της κινητικής ενέργειας της τροχαλίας τη χρονική στιγμή
dt
dK
t1 δίνεται από τον τύπο:    . Με αντικατάσταση, έχουμε:
dt
dK dK dK rad dK J
    T ' R    5N  0,1m 10  5
dt dt dt s dt s
106
Πρόβλημα 5.
Μια συμπαγής ομογενής σφαίρα μάζας m  0,7 kg και ακτίνας r , αφήνεται από το
σημείο Α ενός πλάγιου επιπέδου που σχηματίζει γωνία ̂ με το οριζόντιο δάπεδο. Το
σημείο Α βρίσκεται σε ύψος H  84 cm από το οριζόντιο δάπεδο. Η σφαίρα καθώς
κατέρχεται κυλιόμενη διέρχεται από τα σημεία Β και Γ που απέχουν από το σημείο Α
κατακόρυφη απόσταση h1 και h 2 αντίστοιχα, με h 2  4h1 . Μόλις η σφαίρα φτάσει στη
βάση του πλάγιου επιπέδου, μπαίνει σε κυκλική στεφάνη ακτίνας R  28 cm . Η σφαίρα
κυλιόμενη εντός της κυκλικής στεφάνης εκτελεί ανακύκλωση.
h1 Β
Δ
h2
Η
φ̂
α) Να βρείτε το μέτρο της επιτάχυνσης του κέντρου μάζας,  cm , της σφαίρας κατά την
κίνησή της στο πλάγιο επίπεδο.
LB
β) Να βρείτε το λόγο των μέτρων των στροφορμών της σφαίρας στις θέσεις Β και Γ.
L
γ) Να βρείτε το μέτρο της ταχύτητας του κέντρου μάζας της σφαίρας cm στο ανώτερο
σημείο της στεφάνης (σημείο Δ στο σχήμα).
δ) Να βρείτε το μέτρο της δύναμης N που δέχεται η σφαίρα από τη στεφάνη στο σημείο
Δ.
Δίνονται: Η ροπή αδράνειας της σφαίρας ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο
2 2
μάζας της: Icm  mr , ˆ  0,7 . Η ακτίνα της σφαίρας r είναι πολύ μικρή σε σχέση
5
m
με την ακτίνα R της στεφάνης, g  10 2 ,
s
107
Λύση
α) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στη σφαίρα.
Στο σχήμα (α) φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στη σφαίρα καθώς κατέρχεται στο
πλάγιο επίπεδο. Στο σχήμα (β) έχει αναλυθεί το βάρος w σε δύο συνιστώσες:
Για τη μεταφορική κίνηση της σφαίρας ισχύει η Θεμελιώδης Εξίσωση της Μηχανικής:
Fx  mcm  w x  T  mcm  T  mg  mcm (1)
Για τη στροφική κίνηση της σφαίρας ισχύει ο Θεμελιώδης Νόμος της Στροφικής Κίνησης:
2 2
  Ia   T  r  mr 2a   T  mra 
5 5
Επειδή η σφαίρα κατέρχεται κυλιόμενη cm  a  r , οπότε η τελευταία σχέση

2
γίνεται T  mcm (2)
5
Με αντικατάσταση της (2) στην (1) έχουμε:
2 7
T  mg  mcm  mcm  mcm  mg  cm  g 
5 5
5 m m
cm  10 2  0,7   cm  5
7 s s2
LB
β) Για το λόγο των δύο στροφορμών ισχύει:
L
LB IB L 
  B  B  3
L I L 
108
Τα  ,  θα βρεθούν από τη διατήρηση της Μηχανικής Ενέργειας μεταξύ της θέσης Α

και των θέσεων Β, Γ αντίστοιχα. Επειδή η σφαίρα κατέρχεται κυλιόμενη (cm  r) , η
κινητική της ενέργεια μπορεί να γραφτεί ως εξής:
1 1 1 2 1 2
K  mcm 2  I2  K  (mr 22  mr 22 )  K  m(r 22  r 22 ) 
2 2 2 5 2 5
7 7
K  mr 22 ή K  mcm 2 (4), (5)
10 10
Από τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας μεταξύ των θέσεων Α και Β και γράφοντας
την κινητική ενέργεια με τη μορφή της σχέσης (4) έχουμε (επίπεδο μηδενικής δυναμικής
ενέργειας αυτό που διέρχεται από το σημείο Β):
7 10 g 1 10g
UB  K B  UA  K A  0  mr 2B2  mgh1  B2  h  B 
2 1
h1
10 7 r r 7
Από τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας μεταξύ των θέσεων Α και Γ έχουμε (επίπεδο
μηδενικής δυναμικής ενέργειας αυτό που διέρχεται από το σημείο Γ):
7 10 g 1 10g
U  K   U A  K A  0  mr 22  mgh 2  2  2
h 2    h2
10 7 r r 7
1 10g
h1
L B B r 7 L h1 1 LB 1
   B    
L  1 10g L h2 4 L 2
h2
r 7
γ) Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της Μηχανικής ενέργειας, θέτοντας ως αρχική τη θέση Α

και ως τελική τη θέση Δ. Λαμβάνοντας υπόψη ότι r<<R και γράφοντας την κινητική
ενέργεια με τη μορφή της σχέσης (5), έχουμε:
7 10
U   K   U A  K A  mg2R  mcm
2
 mgH  0  cm  g(H  2R) 
10 7
10 m 100 m m
cm  10 2  (0,84m  0,56m)  cm   0, 28  cm  2
7 s 7 s s
δ) Η σφαίρα φτάνοντας στο ανώτερο σημείο Δ της κυκλικής διαδρομής, δέχεται

συνισταμένη (κεντρομόλο) δύναμη στην κατακόρυφη διεύθυνση:
109
mcm 2
F ( F ) 
R
Δ

N

w
Οι δυνάμεις που ασκούνται στη σφαίρα στο σημείο Δ είναι το βάρος της w και η δύναμη
από τη στεφάνη N . Με αντικατάσταση έχουμε:
mcm 2 mcm 2 0, 7kg  (2m / s) 2

mg  N  N  mg   0, 7kg 10m / s 2 
R R 0, 28m
N  3N
110
Πρόβλημα 6.
Η ομογενής ράβδος ΟΑ του σχήματος έχει μάζα M  4 kg και μήκος L  2 m . Η ράβδος

ισορροπεί σε οριζόντια θέση με τη βοήθεια άρθρωσης στο άκρο Ο και νήματος που είναι
δεμένο στο άκρο Α και σχηματίζει γωνία 30 με τη ράδβο, όπως φαίνεται στο σχήμα.
Από ένα σημείο Γ της ράβδου έχει δεθεί μέσω αβαρούς σχοινιού ένα γιο-γιο μάζας
m  12 kg , ο κύλινδρος του οποίου έχει ακτίνα R  0,1 m . Το γιο-γιο ελευθερώνεται και
κατέρχεται διαγράφοντας κατακόρυφη τροχιά, χωρίς ποτέ το σχοινί να γλιστρά. Καθώς
το γιο-γιο κατέρχεται το νήμα ΑΒ ασκεί στη ράβδο δύναμη μέτρου T  100 N . Να βρείτε:
α) το μέτρο της επιτάχυνσης  cm του κέντρου μάζας K του γιο-γιο.
β) το μέτρο του ρυθμού μεταβολής της στροφορμής του γιο-γιο ως προς τον ελεύθερο
άξονα περιστροφής του, που περνά από το κέντρο του Κ.
γ) την απόσταση (ΟΓ).
δ) τη δύναμη F που ασκεί η άρθρωση στη ράβδο (μέτρο και διεύθυνση ως προς τον
οριζόντιο άξονα).
Δίνονται: Η ροπή αδράνειας του γιο-γιο ως προς τον ελεύθερο άξονα περιστροφής του
1 m
Icm  mR 2 , g  10 2
2 s
O M Γ φ̂ A
111
Λύση
α) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στο γιο-γιο:
Εφαρμόζουμε τη Θεμελιώδη Εξίσωση της Μηχανικής για τη μεταφορική κίνηση του γιο-
γιο:
Fy  mcm  w   1 '  mcm (1)
Εφαρμόζουμε το Θεμελιώδη Νόμο της Μηχανικής για τη στροφική κίνηση του γιο-γιο:
1 1
   cm a   T1 ' R  mR 2a   T1 '  mRa  (2)
2 2
Επειδή το νήμα δεν ολισθαίνει πάνω στο γιο-γιο, το τόξο ds κατά το οποίο έχει στραφεί
η περιφέρειά του σε χρόνο dt , θα είναι ίσο με την απόσταση dy κατά την οποία έχει
ξετυλιχθεί το νήμα, άρα και ίσο με την απόσταση dy κατά την οποία έχει κατέβει το γιο-
γιο. Επομένως:
dy  ds  d R 
dy ds d
   R  cm   R 
dt dt dt
dcm d
  R  cm  a   R
dt dt
Αντικαθιστώντας τη σχέση cm  a   R στη σχέση (2) έχουμε:
1
T1 '  mcm (3)
2
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) της 1 ' από τη σχέση (3) έχουμε:
112
1 3 2 20 m
w   mcm  mcm  mcm  mg  cm  g   cm 
2 2 3 3 s2
β) Ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής ισούται με τη συνολική ροπή που ασκείται στο
γιο-γιο. Επειδή το βάρος ασκείται στον ελεύθερο άξονα περιστροφής, μόνο η τάση του
νήματος ασκεί ροπή στο γιο-γιο:
dL dL
    T1 ' R (4)
dt dt
Το μέτρο της T1 ' υπολογίζεται από τη σχέση (3) με αντικατάσταση του  cm .
1 20 m
Έχουμε T1 '  12kg   T1 '  40N
2 3 s2
dL dL kgm2
 40N  0,1m  4 2
dt dt s
113
γ) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στη ράβδο.
Από την ανάλυση της τάσης του νήματος T έχουμε:
3
Tx  T    Tx  100N   Tx  50 3 
2
1
Ty  T   Ty  100N   Ty  50 
2
Επειδή η ράβδος ισορροπεί, ισχύει ότι:   0 . Παίρνοντας ροπές ως προς το σημείο Ο,

έχουμε:
L
  0  w  1  y  w   T1  ()  Ty  L (5)
2
Το μέτρο του βάρους της ράβδου είναι: w   Mg  w   40 N
Το μέτρο της T1 είναι ίδιο με το μέτρο της Τ1΄, οπότε με αντικατάσταση στη σχέση (5)
παίρνουμε:
2
40N  m  40N  ()  50N  2m  (O)  1,5 m
2
δ) Επειδή η ράβδος ισορροπεί, ισχύει ότι:
114
Fx  0  Fx  Tx  0  Fx  50 3 N
Fy  0  Fy  Ty  w   T1  0  Fy  50N  40N  40N  0  Fy  30 N
Από το Πυθαγόρειο Θεώρημα έχουμε:
F  Fx 2  Fy 2  F  8400 N  F  20 21 N
Για τη διεύθυνση της δύναμης F υπολογίζουμε την  :
Fy 3
    
Fx 5
115
Πρόβλημα 7.
Η λεπτή ομογενής δοκός ΑΒ του σχήματος μήκους L  7,5 2 m και μάζας M  20 kg

ακουμπά σε λείο κατακόρυφο τοίχο ΟΒ και ισορροπεί σχηματίζοντας γωνία 
ˆ  450 με
το οριζόντιο δάπεδο. Ένας ομογενής, λεπτός δίσκος μάζας m  1 kg και ακτίνας R
κυλίεται (χωρίς να ολισθαίνει) κατά μήκος της δοκού προς το άκρο Β, υπό την επίδραση
δύναμης μέτρου F  20 2 N , παράλληλης στη δοκό, όπως φαίνεται στο σχήμα.
M 
F
φ̂ Α
O
Να βρείτε:
α) το μέτρο της επιτάχυνσης  cm του κέντρου μάζας του δίσκου.
β) το μέτρο της ταχύτητας του κέντρου μάζας cm του δίσκου τη στιγμή που φτάνει στο
ανώτερο σημείο Β της δοκού, αν ο δίσκος ξεκίνησε να κινείται από τη βάση Α χωρίς
ταχύτητα.
γ) Το μέτρο και τη διεύθυνση της δύναμης A που ασκεί ο δίσκος στη ράβδο.
δ) Τον ελάχιστο συντελεστή οριακής στατικής τριβής μεταξύ δοκού και δαπέδου ώστε ο
δίσκος να φτάσει στο άκρο Β της δοκού, χωρίς η δοκός να ολισθήσει στο δάπεδο.
1
Δίνονται: Η ροπή αδράνειας του δίσκου ως προς το κέντρο μάζας του Icm  mR 2 ,
2
m
g  10
s2
116
Λύση
α) Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στο δίσκο.
Για τις συνιστώσες w x και w y του βάρους του δίσκου έχουμε:
w x  w  w x  mg450  wx  5 2 N
w y  w  w y  mg450  w y  5 2 N
Εφαρμόζουμε τη Θεμελιώδη Νόμο της Μηχανικής για τη μεταφορική κίνηση του δίσκου:
Fx  mcm  F  w x  s  mcm (1)
Εφαρμόζουμε το Θεμελιώδη Νόμο της Μηχανικής για τη στροφική κίνηση του δίσκου ως
προς τον ελεύθερο άξονα περιστροφής που διέρχεται από το κέντρο του και είναι
κάθετος στο επίπεδό του:
1 1
   cma   Ts  R  mR 2a   Ts  mRa  (2)
2 2
Επειδή ο δίσκος εκτελεί κύλιση (χωρίς ολίσθηση) ισχύει: cm  a   R
Με αντικατάσταση της τελευταίας σχέσης στη σχέση (2) προκύπτει
1
Ts  m cm (3)
2
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) των F , s και w x υπολογίζουμε το  cm .
1 3
F  w x  s  mcm  20 2 N  5 2 N  mcm  mcm  15 2 N  mcm 
2 2
m
cm  10 2
s2
117
β) Ο δίσκος ανέρχεται με σταθερή επιτάχυνση, άρα οι εξισώσεις της κινηματικής για τη

μεταφορική κίνηση γράφονται:
1
cm  cm t, L  cm t 2
2
Λύνοντας την πρώτη σχέση ως προς το χρόνο και αντικαθιστώντας στην δεύτερη
2
1  cm  cm
2
παίρνουμε: L   cm    L   cm  2L cm
2 
 cm  2 cm
Με αντικατάσταση των L, cm βρίσκουμε:
m m
cm  2  7,5 2m 10 2 2
 cm  10 3
s s
γ) Ο δίσκος ασκεί στη δοκό τις δυνάμεις Ts ' και N ' . Η Ts ' έχει ίδιο μέτρο με την
Ts (δράση - αντίδραση) και η N ' με την Ν (επίσης δράση-αντίδραση).
Από τη σχέση (3) με αντικατάσταση υπολογίζουμε την Ts , έχουμε:
1 1 m
Ts  mcm  1kg 10 2 2  Ts  5 2N
2 2 s
Άρα Ts '  5 2 N (4)
Για τον άξονα τον κάθετο στην κίνηση του δίσκου (άξονας y'y) ισχύει:
Fy  0  N  w y  N5 2 N
118
Άρα N '  5 2 N (5)
Από τις (4) και (5) και επειδή οι δυνάμεις Ts ' και N ' είναι κάθετες, με χρήση του
Πυθαγορείου Θεωρήματος έχουμε:
A  N '2  Ts '2  A  (5 2N)2  (5 2N) 2  A  10 N

Ts '
 θ̂
A

N'
Από το σχήμα φαίνεται ότι:
'
     1  ˆ  450
s '
Άρα η δύναμη A είναι οριζόντια δύναμη, παράλληλη προς το δάπεδο.
δ)
Εφαρμόζουμε τις συνθήκες ισορροπίας για τη δοκό:
Fy  0  N1  w   N1  Mg  N1  200 N
Fx  0   2  T     2  T  10(SI)  6
119
(  )  0   2  (OB)  w   (A)    (OB) 

L
 2  L  Mg 
  A  L 
2
Mg 200N
2  A   10N   2  110N
2 2
Με αντικατάσταση στη σχέση (6) βρίσκουμε T  100N
Για να μην ολισθήσει η δοκός πρέπει:
T  T(max)  T  N1  100N   200N    0,5
Άρα s,min  0,5
120
Πρόβλημα 8.
1
Ο λεπτός ομογενής δίσκος του σχήματος (α) έχει μάζα M  9 kg , ακτίνα R  m και
30
μπορεί να περιστρέφεται σε κατακόρυφο επίπεδο, γύρω από οριζόντιο σταθερό άξονα
που διέρχεται από το σημείο Ο της περιφέρειάς του.
Αρχικά ο δίσκος βρίσκεται σε τέτοια θέση, ώστε η ακτίνα ΟΚ που συνδέει το σημείο Ο με
το κέντρο μάζας Κ του δίσκου (που συμπίπτει με το κέντρο του δίσκου), να είναι
οριζόντια. Από αυτή τη θέση αφήνουμε το δίσκο να στραφεί. Η γωνιακή επιτάχυνση με
rad
την οποία ο δίσκος ξεκινά τη στροφική του κίνηση έχει μέτρο a   200 . Να βρείτε:
s2
α) Τη ροπή αδράνειας I(O) του δίσκου ως προς τον άξονα περιστροφής του που
διέρχεται από το σημείο Ο.
β) Τυλίγουμε πολλές φορές ένα αβαρές, μη εκτατό νήμα γύρω από έναν ίδιο δίσκο και
την ελεύθερη άκρη του νήματος τη στερεώνουμε στην οροφή, σχηματίζοντας ένα γιο-
γιο, όπως φαίνεται στο σχήμα (β). Αφήνουμε ελεύθερο το δίσκο και αυτός ξεκινά να
κατέρχεται με το νήμα διαρκώς κατακόρυφο και χωρίς αυτό να γλιστρά ως προς το
δίσκο.
γ) Να βρείτε τη ροπή αδράνειας I cm του δίσκου ως προς άξονα που διέρχεται από το
κέντρο μάζας του και είναι κάθετος στο επίπεδό του.
δ) Να δείξετε ότι η τάση του νήματος που ασκείται στο δίσκο δε μεταβάλλει την
συνολική κινητική του ενέργεια.
ε) Να βρείτε το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας  του δίσκου όταν έχει ξετυλιχθεί νήμα
με μήκος ίσο με την ακτίνα του δίσκου.
121
στ) Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της στροφικής κινητικής ενέργειας του δίσκου όταν
έχει ξετυλιχθεί νήμα με μήκος ίσο με την ακτίνα του δίσκου
m
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας: g  10 . Επίσης δεν θεωρείται γνωστός ο τύπος
s2
της ροπής αδράνειας ομογενή δίσκου για άξονα που διέρχεται από το κέντρο μάζας του.
Λύση
α) Στο σχήμα φαίνεται η μόνη δύναμη που ασκεί ροπή στο δίσκο:
O R K

w
Από το Θεμελιώδη νόμο της Μηχανικής για τη στροφική κίνηση έχουμε :
MgR
  Ia   w  R  I(O)  a   I(O)  
a
m 1
9kg 10  m
I(O)  s 2 30  I(O)  1,5 102 kgm2
rad
200 2
s
β) Από το Θεώρημα Steiner έχουμε:
2
2  1 
I(O)  Icm  MR 2
 Icm  I(O)  MR 2
 Icm  1,5 10 kgm  9kg   m 
2

 30 
Icm  5 103 kgm2
γ) Στο σχήμα φαίνονται οι δυνάμεις που ασκούνται στο δίσκο, w και T .
122

T
K R Σ

w
Επειδή το νήμα δεν ολισθαίνει πάνω στο δίσκο, το τόξο ds κατά το οποίο έχει στραφεί η
περιφέρειά του σε χρόνο dt , θα είναι ίσο με την απόσταση dy κατά την οποία έχει
ξετυλιχθεί το νήμα, άρα και με την απόσταση dy κατά την οποία έχει κατέβει ο δίσκος.
Επομένως:
dy  ds  d R  ycm   R 
dy ds d
   R  cm   R
dt dt dt
Για την ταχύτητα του σημείου Σ, στην περιφέρεια της τροχαλίας, στο οποίο ασκείται η
τάση T του νήματος έχουμε:
()  cm  
και επειδή: cm   R   και η μεταφορική ταχύτητα είναι αντίθετη από τη
στροφική, θα ισχύει:
(  )  0
Άρα, το σημείο Σ είναι στιγμιαία ακίνητο.
Δηλαδή, η τάση T του νήματος ασκείται σε στιγμιαία ακίνητο σημείο. Άρα το έργο της
WT είναι μηδέν με συνέπεια να μην επηρεάζει τη συνολική κινητική ενέργεια του δίσκου
(σύμφωνα με το θεώρημα μεταβολής κινητικής ενέργειας – έργου).
123
δ) Για τον υπολογισμό της γωνιακής ταχύτητας  του δίσκου όταν έχει ξετυλιχθεί νήμα
με μήκος ίσο με την ακτίνα του δίσκου, θα χρησιμοποιήσουμε το Θεώρημα Έργου –
Ενέργειας.
Θέτοντας ως αρχική τη θέση στην οποία αφήνουμε το δίσκο και ως τελική τη θέση στην
οποία έχει ξετυλιχθεί νήμα με μήκος ίσο με την ακτίνα του δίσκου και με δεδομένο ότι η
μόνη δύναμη που προσφέρει έργο είναι το βάρος w του δίσκου, έχουμε:
1 1
K      W  K   0  Ww  Icm2  Mcm 2  MgR 
2 2
m 1
2  9kg 10
 m
2MgR s 2
30
Icm 2  M2 R 2  2MgR     
Icm  MR 2 3  1 
2
5 10 kgm  9kg   m 

2
 30 
rad
  20
s
d  dW
ε) 
dt dt
Όμως η μόνη ροπή που προκαλείται στο δίσκο και μεταβάλλει τη στροφική του κινητική
ενέργεια είναι από την τάση του νήματος Τ, καθώς η ροπή του βάρους ως προς τον
άξονα περιστροφής είναι ίση με μηδέν. Έτσι παίρνουμε:
d  dW TR d d 

    TR (1)
dt dt dt dt
Στην τελευταία σχέση ο μόνος άγνωστος είναι η τάση του νήματος Τ η οποία μπορεί να
υπολογιστεί από το θεώρημα έργου ενέργειας μόνο για τη στροφική κίνηση του δίσκου
μεταξύ των δύο θέσεων.
K(  )   ( )  W  K(  )  0  TR
Όμως σύμφωνα με την εκφώνηση R  R , άρα η τελευταία σχέση γίνεται:
rad 2
5 103 kgm 2  (20 )
1 I  2
s
K  (  )  0  TR  Icm 2  TR  T  cm  
2 2R 1
2 m
30
T  30N
124
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) βρίσκουμε:
d  1 rad d  J

 TR  30N  m  20   20
dt 30 s dt s
125
Πρόβλημα 9.
Ένα κομμάτι ξύλου μάζας m  0,5Kg είναι ακλόνητα στερεωμένο στο κάτω άκρο
ομογενούς και ισοπαχούς ράβδου μάζας M  2Kg . Το συνολικό μήκος ράβδου και
κομματιού από ξύλο είναι r  1m . Tο πάνω άκρο της ράβδου είναι συνδεμένο σε
ακλόνητο σημείο Ο με τέτοιο τρόπο ώστε η ράβδος να μπορεί να στρέφεται στο
κατακόρυφο επίπεδο γύρω από οριζόντιο άξονα που περνά από το σημείο Ο, χωρίς
τριβές. Το σύστημα ισορροπεί με τη ράβδο σε κατακόρυφη θέση. Ένα μικρό σώμα Σ,
μάζας m1  0,5Kg , που ολισθαίνει σε λείο τεταρτοκύκλιο ακτίνας r  1m , φτάνοντας
στο κατώτερο σημείο της τροχιάς του, κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα 0 , προσπίπτει
και σφηνώνεται στο ξύλο. Μετά την κρούση το σύστημα ράβδος - ξύλο - βλήμα
εκτρέπεται ώστε η μέγιστη απόκλιση της ράβδου από την αρχική κατακόρυφη θέση της
να είναι   600 . Να υπολογίσετε:
α) τη ροπή αδράνειας του συστήματος σώμα - ξύλο – ράβδος.
β) το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας της ράβδου αμέσως μετά την κρούση.
γ) το μέτρο της ταχύτητας 0 του βλήματος πριν την κρούση.
δ) Το ποσό της θερμότητας, που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της κρούσης.
ε) το μέτρο της την ταχύτητας του βλήματος, ώστε το σύστημα βλήμα-ράβδος- ξύλο, να
κάνει ανακύκλωση.
Mr 2
Δίνονται: η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς το κέντρο μάζας της I  , η
12
m
επιτάχυνση της βαρύτητας g  10 , οι διαστάσεις του ξύλου και του βλήματος να
s2
θεωρηθούν αμελητέες, αντιστάσεις αέρα και τριβές αμελητέες.
Λύση
126
α) Η ροπή αδράνειας του συστήματος σώμα - ξύλο – ράβδος ως προς τον άξονα
περιστροφής Ο είναι ίση με: I (O)  (O)  (O)   (O) (1)
Επειδή δίνεται η ροπή αδράνειας της ράβδου ως προς το κέντρο μάζας της, ενώ η
ράβδος θα στραφεί ως προς το σημείο Ο, με το θεώρημα Steiner θα βρούμε τη ροπή
αδράνειάς της ως προς το σημείο αυτό.
Mr 2 r Mr 2 2
I(O)   M( )2   I(O)  Kgm2 (2)
12 2 3 3
Η ροπή αδράνειας του σώματος (Iσ ) ως προς το Ο θα είναι:
σ(O)  m1r 2  0,5Kgm2 (3)
Η ροπή αδράνειας του ξύλου (Iξ ) ως προς το Ο θα είναι:
ξ(O)  mr 2  0,5Kgm2 (4)
Με αντικατάσταση στη σχέση (1) βρίσκουμε την ολική ροπή αδράνειας του συστήματος
(I ) σώμα (m1 ) - ξύλο – ράβδος, ως προς το Ο.
2 5
I (O)  (  0,5  0,5)kgm2  I (O)  kgm2 (5)
3 3
β) Μετά την κρούση το σύστημα θα στραφεί γύρω από το σημείο Ο. Αφού δεν υπάρχουν
τριβές η μηχανική ενέργεια διατηρείται. Συνεπώς, θεωρώντας επίπεδο μηδενικής
127
δυναμικής ενέργειας αυτό που περνά από το κατώτερο σημείο της ράβδου, εφαρμόζουμε
τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας, από τη στιγμή που ολοκληρώθηκε η κρούση
μέχρις ότου η ράβδος σχηματίσει γωνία   600 με την κατακόρυφο:
Mgr I 2
  (m  m1 )gh  Mgh ' (6)
2 2

όπου h '  r[1  ( )]  0, 75m (7)
2
και
h  r  (1  )  0,5m (8)
rad
Αντικαθιστώντας στην (6) τις (5), (7) και (8) βρίσκουμε   2 3 .
s
γ) Το σώμα Σ ελάχιστα πριν την κρούση εκτελεί κυκλική τροχιά ακτίνας r  1m , άρα έχει
στροφορμή ως προς τον άξονα Ο που βρίσκεται από τη σχέση:
L  m10 r  0,50 (S.I.) (9)
Επειδή στη διάρκεια της κρούσης του σώματος με το ξύλο, οι δυνάμεις που
αναπτύσσονται μεταξύ τους είναι εσωτερικές και όλες οι άλλες δυνάμεις έχουν ροπή
μηδέν ως προς το Ο, η στροφορμή του συστήματος σώμα-ξύλο – ράβδος διατηρείται,
οπότε από την αρχή διατήρησης της στροφορμής έχουμε:
5
Lολ(πριν)  L (ά)  Lσωμ(πριν)  L(ά)  0,50  I (O)   0,50   (SI) (10)
3
Με αντικατάσταση στη σχέση (10) βρίσκουμε την ταχύτητα του σώματος ελάχιστα πριν
την κρούση του με το ξύλο.
5 10 20 3
0,50    0   2 3m / s  0  m/s
3 3 3
20 3 5
0,5kg  ( m / s) 2 kgm 2 (2 3rad / s) 2
m  2  2 3
δ) Q  1 0    3 
2 2 2 2
100 70
Q J  10J  Q  J
3 3
128
ε) Έστω ότι το σώμα Σ έχει την κατάλληλη ταχύτητα 1 ώστε μετά την κρούση το
σύστημα να έχει γωνιακή ταχύτητα 1 ικανή ώστε να κάνει ανακύκλωση.
Για να κάνει ανακύκλωση θα πρέπει να φτάσει στο ψηλότερο σημείο με γωνιακή

ταχύτητα ελάχιστα μεγαλύτερη από το μηδέν. Θα θεωρήσουμε ότι η γωνιακή ταχύτητα
του συστήματος στο ψηλότερο σημείο είναι μηδέν (αν είναι ακριβώς μηδέν θα
ισορροπήσει στο σημείο αυτό).
Επειδή η μηχανική ενέργεια διατηρείται για το σύστημα, γράφουμε τη διατήρηση της

μηχανικής ενέργειας μεταξύ της κατώτερης και της υψηλότερης θέσης. Θεωρούμε
επίπεδο μηδενικής δυναμικής ενέργειας την κατώτερη θέση:
Mgr I 12 Mg3r

E,  E,  U     U       (m  m1 )g2r 
2 2 2 .
Με αντικατάσταση στην παραπάνω σχέση βρίσκουμε τη γωνιακή ταχύτητα που πρέπει να

rad
έχει η ράβδος αμέσως μετά την κρούση, προκύπτει 1  48 .
s
Με αντικατάσταση στη σχέση (7) βρίσκουμε την ταχύτητα του σώματος ελάχιστα πριν
την κρούση του με το ξύλο.
5 10 40 3
0,51  1  1   48 m / s  1  m/s
3 3 3
Επιμέλεια: Δημήτριος Κλαυδιανός, Παναγιώτης Μπετσάκος, Αντώνιος Παλόγος, Γεώργιος

Παπαλεξίου, Ηλίας Ποντικός, Κωνσταντίνος Στεφανίδης, Παναγιώτης Τσουμάκης
Επιστημονικός έλεγχος: Αντώνιος Παλόγος, Βασίλειος Ραυτόπουλος, Κωνσταντίνος Στεφανίδης
129
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο: ΚΡΟΥΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Β
Ερώτηση 1.
Ένα βλήμα μάζας m εκτοξεύεται κατακόρυφα προς τα πάνω με ταχύτητα υ0 . Όταν το

βλήμα φτάνει στο ψηλότερο σημείο της τροχιάς του εκρήγνυται σε τρία κομμάτια.
Αμέσως μετά την έκρηξη, η ολική ορμή και των τριών κομματιών είναι
α) μηδέν.
β) mυ0 .
γ) διάφορη του μηδενός και διάφορη του mυ0 .
Λύση
Επειδή η έκρηξη διαρκεί πολύ μικρό χρόνο, τυχόν επίδραση εξωτερικών δυνάμεων,
όπως εδώ το βάρος, θεωρείται αμελητέα. Συνεπώς στη διάρκεια της έκρηξης η ορμή
διατηρείται. Επειδή η κρούση έγινε στο ψηλότερο σημείο, η ταχύτητα του σώματος πριν
την έκρηξη είναι μηδέν, άρα και η ορμή του.
Συνεπώς από την αρχή διατήρησης της ορμής προκύπτει: p=

Τελ p=
Αρχ 0.
1
Ερώτηση 2.
Μια σφαίρα Α μάζας m κινούμενη οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ συγκρούεται

κεντρικά και ελαστικά με άλλη ακίνητη σφαίρα Β ίσης μάζας. Η μεταβολή της ορμής της
σφαίρας Α, λόγω της κρούσης,
α) έχει ίδια κατεύθυνση με την αρχική ορμή και μέτρο mυ .
β) έχει αντίθετη κατεύθυνση με την αρχική ορμή και μέτρο mυ .
γ) έχει αντίθετη κατεύθυνση με την αρχική ορμή και μέτρο 2 mυ .
Λύση
Επειδή οι σφαίρες έχουν ίσες μάζες και η κρούση είναι κεντρική ελαστική τα σώματα
ανταλλάσσουν ταχύτητες. Συνεπώς η τελική ορμή της σφαίρας Α θα είναι μηδέν. Η
μεταβολή της ορμής της θα είναι:
    
∆p =−
p Τελ p Αρχ =
0 − p Αρχ =
−m ⋅ υ
Από τη σχέση αυτή προκύπτει ότι το διάνυσμα της μεταβολής της ορμής της σφαίρας Α
θα έχει ίδια διεύθυνση με την αρχική ορμή και αντίθετη φορά (-). Το μέτρο της θα είναι
∆p= m ⋅ υ .
2
Ερώτηση 3.
Δύο σώματα με ορμές των οποίων τα μέτρα είναι ίσα ( p=

1 p=
2 p ), κινούνται σε
διευθύνσεις κάθετες μεταξύ τους και συγκρούονται πλαστικά.
Το μέτρο της ορμής του συσσωματώματος μετά την κρούση είναι ίσο με:
α) p .
β) 2p .
γ) 2p .
Λύση

 
Για την κρούση ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής, οπότε: p Αρχ = p Τελ . Το μέτρο της
ολικής ορμής, p 0 , του συστήματος πριν την κρούση είναι p o = p2 + p2 = 2p .
Άρα p Τελ = 2p .
3
Ερώτηση 4.
=
Δύο σώματα με ίσες μάζες ( m1 m=
2 m ) και ορμές των οποίων τα μέτρα είναι ίσα
( p=
1 p=
2 p ), κινούνται σε διευθύνσεις κάθετες μεταξύ τους και συγκρούονται
πλαστικά. Αν η κινητική ενέργεια και η ορμή ενός σώματος συνδέονται με τη σχέση
p2
K= , τότε η μείωση της κινητικής ενέργειας του συστήματος είναι ίση με
2m
p2
α) .
m
p2
β) .
2m
p2
γ) .
4m
Λύση
p12 p 2 2 p τελ 2
| ∆K |= K1 + K 2 − K Συστ = + − (1)
2m 2m 2(m + m)
 
Για την κρούση ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής, οπότε: p Αρχ = p Τελ .
Το μέτρο της ολικής ορμής, p0, του συστήματος πριν την κρούση είναι
po = p2 + p2 = 2p .
Άρα p Τελ = 2p .
Με αντικατάσταση στην (1) παίρνουμε:
4
p2 p2 ( 2p) 2 p2
| ∆K =| + − ⇒ | ∆K =|
2m 2m 2(m + m) 2m
5
Ερώτηση 5.
Ένα σώμα εκτοξεύεται κατακόρυφα προς τα κάτω και συγκρούεται ελαστικά με

οριζόντιο δάπεδο. Αν η διάρκεια της κρούσης είναι αμελητέα και υ το μέτρο της
ταχύτητας του σώματος ελάχιστα πριν την κρούση, τότε η μεταβολή της ταχύτητάς του,
λόγω της κρούσης
α) είναι μηδέν.
β) έχει κατακόρυφη διεύθυνση με φορά προς τα πάνω και μέτρο ίσο με υ .
γ) έχει κατακόρυφη διεύθυνση με φορά προς τα πάνω και μέτρο ίσο με 2υ .
Λύση
Επειδή η κρούση είναι ελαστική το σώμα θα αναπηδήσει με την ίδια κατά μέτρο
  
ταχύτητα. Συνεπώς, ∆υ = υτ − υα . Αν ορίσουμε θετική φορά προς τα πάνω προκύπτει

ότι και το διάνυσμα ∆υ θα έχει θετική φορά, το μέτρο του θα είναι:
  
∆υ = υτ − υα = υ − (−υ) = 2υ
6
Ερώτηση 6.
Μια σφαίρα Σ1, μάζας m1 = m , συγκρούεται κεντρικά πλαστικά με ακίνητη σφαίρα Σ2,
μάζας m 2 = m . Στη σφαίρα Σ1 μετά την κρούση μένει το
α) 50% της αρχικής ενέργειάς της.
β) 100% της αρχικής ενέργειάς της.
γ) 25% της αρχικής ενέργειάς της.
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
Λύση
Με εφαρμογή της διατήρησης της ορμής βρίσκουμε την ταχύτητα του συσσωματώματος.
m1υ1 υ1
m1υ= (m1 + m 2 )V , από όπου προκύπτει
= V = .
(m1 + m 2 ) 2
1
Οπότε η κινητική ενέργεια της σφαίρας Σ1 μετά την κρούση θα είναι:
m1V 2 m1υ12 1 Κ 1
Κ=
'1 = =
⋅
2 2 4 4
Όπου Κ1 η κινητική της ενέργεια πριν την κρούση,
m1υ12
=
K1 = 4K1′
2
Συνεπώς το % ποσοστό της ενέργειας που αντιστοιχεί (μένει) στη μάζα m1 θα είναι:
Κ΄ 1
α % = 1 ⋅100 = ⋅100 =25%
Κ1 4
7
Ερώτηση 7.
Ένα σώμα Α με ορμή μέτρου p και μάζα m συγκρούεται κεντρικά και ελαστικά με άλλο
ακίνητο σώμα Β, ίδιας μάζας με το Α. Η μεταβολή της κινητικής ενέργειας του σώματος Α
είναι ίση με
α) μηδέν.
p2
β) − .
2m
p2
γ) .
2m
Λύση
Επειδή η κρούση είναι ελαστική και τα δύο σώματα έχουν ίδια μάζα, τα σώματα
ανταλλάσουν ταχύτητες. Επειδή το σώμα Β είναι αρχικά ακίνητο, το σώμα Α μετά την
κρούση θα παραμείνει ακίνητο, κατά συνέπεια η μεταβολή της κινητικής ενέργειας του
σώματος Α θα είναι ίση με
mυ2 m 2 υ2 p2
∆K =K τελ − K αρχ =0− ⇒ ∆K =− ⇒ ∆K =−
2 2m 2m
8
Ερώτηση 8.
Μια σφαίρα Σ1, μάζας m1 = m , συγκρούεται κεντρικά ελαστικά με ακίνητη σφαίρα Σ2,
μάζας m 2 = m . Η κινητική ενέργεια της σφαίρας Σ1 λόγω της κρούσης
α) μετατρέπεται σε θερμότητα που μεταφέρεται στο περιβάλλον.
β) μοιράζεται μεταξύ των δύο σφαιρών.
γ) μεταφέρεται εξολοκλήρου στη σφαίρα Β
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Λύση
Επειδή η κρούση είναι ελαστική διατηρείται η μηχανική ενέργεια και δεν υπάρχει
μεταφορά θερμότητας στο περιβάλλον. Επειδή τα δύο σώματα έχουν ίδια μάζα, λόγω
της κρούσης, τα σώματα ανταλλάσουν ταχύτητα. Επειδή το σώμα Β είναι αρχικά
ακίνητο, το σώμα Α μετά την κρούση θα παραμείνει ακίνητο, κατά συνέπεια, λόγω της
διατήρησης της μηχανικής ενέργειας, όλη η κινητική ενέργεια του σώματος Α θα
μεταφερθεί στο σώμα Β.
9
Ερώτηση 9.

Ένα σώμα A μάζας m1 = 2m , το οποίο έχει ταχύτητα υ1 συγκρούεται πλαστικά με
σώμα B μάζας m 2 = m . Μετά την κρούση, το συσσωμάτωμα μένει ακίνητο. Ο λόγος των
υ1
μέτρων των ταχυτήτων, , των δύο σωμάτων πριν την κρούση είναι:
υ2
1
α) .
2
β) 2 .
γ) 4 .
Λύση
Από την Αρχή Διατήρησης της Ορμής προκύπτει ότι για να είναι η ορμή του συστήματος
πριν την κρούση μηδέν πρέπει το δεύτερο σώμα να κινείται και μάλιστα με ορμή
αντίθετη από αυτήν του σώματος Α.
Εφαρμόζουμε την Διατήρησης της Ορμής για την κρούση.
    υ m 1
p pριν = pmετά ⇒ m υ1 + m υ2 = 0 ⇒ 2mυ1 − mυ2 = 0 ⇒ 1 = =
υ2 2m 2
10
Ερώτηση 10.
Ένα σώμα A μάζας m1 = 2m , το οποίο έχει κινητική ενέργεια K A = K , συγκρούεται

πλαστικά με σώμα B μάζας m 2 = m . Μετά την κρούση, το συσσωμάτωμα μένει ακίνητο.
Η μηχανική ενέργεια που μετατράπηκε σε θερμότητα κατά τη διάρκεια της κρούσης,
είναι ίση με
α) 4Κ .
Κ
β) .
3
γ) 3Κ .
Λύση
Αφού το συσσωμάτωμα μένει ακίνητο όλη η κινητική ενέργεια που είχαν τα σώματα
πριν την κρούση μετατρέπεται σε θερμότητα.
Q = ΚΑ + ΚΒ (1)
Από τη διατήρηση της ορμής προκύπτει:

   
p pριν = pmετά ⇒ m υ1 + m υ2 = 0 ⇒ 2mυ1 − mυ2 = 0 ⇒ υ2 = 2υ1
Με αντικατάσταση στη σχέση (1)παίρνουμε:
1 1 1 1
Q =K Α + K Β = m1υ12 + m 2 υ22 ⇒ Q = 2mυ12 + m(2υ1 ) 2 =mυ12 + 2mυ12 ⇒
2 2 2 2
Q =K + 2K ⇒ Q =3K
11
Ερώτηση 11.
Ένα σώμα A μάζας m1 κινούμενο με ταχύτητα υ1 συγκρούεται κεντρικά και ελαστικά

με ακίνητο σώμα Β μάζας m 2 . Το σώμα A συνεχίζει μετά την κρούση να κινείται κατά
υ m1
την ίδια φορά με ταχύτητα υ '1 = 1 . Ο λόγος των μαζών των δύο σωμάτων, , είναι
2 m2
ίσος με
α) 3 .
β) 2 .
1
γ) .
3
Λύση
Επειδή η κρούση είναι κεντρική ελαστική και το σώμα Β είναι αρχικά ακίνητο, το σώμα Α
μετά την κρούση θα κινηθεί με ταχύτητα που δίνεται από τη σχέση
m1 − m 2
=
υ '1 υ1
m1 + m 2
Με αντικατάσταση παίρνουμε
υ1 m1 − m 2
= ⋅ υ1 ⇒ m1 + m
= 2m1 − 2m 2 ⇒ =
m1 3m 2
2 m1 + m 2
2
m1
Άρα, =3.
m2
12
Ερώτηση 12.
Δύο σφαίρες A και B , με ίσες μάζες, κινούνται πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο με ίδιες
m m
κατευθύνσεις και ταχύτητες που έχουν μέτρα υ1 =10 και υ2 =20 , αντίστοιχα. Οι
s s
σφαίρες συγκρούονται χωρίς να δημιουργείται συσσωμάτωμα. Αν μετά την κρούση το
m
μέτρο της ταχύτητας της σφαίρας A είναι υ '1 =15 , τότε η κρούση είναι
s
α) ελαστική.
β) πλάγια.
γ) ανελαστική.
Λύση
Επειδή οι σφαίρες κινούνται με ίδιες κατευθύνσεις η κρούση δεν είναι πλάγια.
Ισχύει η διατήρηση της ορμής.

 
p=ολ(πριν) p ολ(μετά) ⇒ m1υ1 + m 2 υ2 = m1υ1 '+ m 2 υ2 '
=
Επειδή m1 m=
2 m η σχέση γίνεται υ1 + υ2 = υ1 '+ υ2 ' , από όπου με αντικατάσταση
παίρνουμε:
m
υ '2 =
15
s
Ελέγχουμε αν διατηρείται η κινητική ενέργεια του συστήματος, δηλαδή αν ισχύει
1 1 1 1
m1υ12 + m 2 υ22 = m1υ1'2 + m 2 υ'22 ή υ12 + υ22 =υ1'2 + υ'22
2 2 2 2
Όμως υ12 + υ=
2
2 202 + 10=
2
500 και υ1'2 + υ=
'2
2 152 + 15=
2
450
Άρα, αφού η κινητική ενέργεια δεν διατηρείται η κρούση είναι ανελαστική*.
*Διόρθωση
13
Ερώτηση 13.
Σφαίρα A που κινείται σε λείο οριζόντιο επίπεδο με ταχύτητα μέτρου υ και κινητική
ενέργεια Κ , συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με άλλη ακίνητη σφαίρα Β , ίσης
μάζας με την Α , που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο. Η κινητική ενέργεια του
συσσωματώματος μετά την κρούση είναι ίση με
α) 0, 25Κ .
β) 0,5Κ .
γ) 0, 75Κ .
Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
Λύση
Εφαρμόζουμε την αρχή διατήρησης της ορμής για το σύστημα:
υ
(m1 + m 2 )V= m1υ + 0 ⇒ 2mV= mυ ⇒ V=
2
(m + m)V 2 υ2 Κ
Κ συσωμ = =mV 2 ⇒ Κ συσωμ =m = ⇒ Κ συσωμ =0,5Κ
2 4 2
14
Ερώτηση 14.
Ένα ακίνητο βλήμα εκρήγνυται σε τρία μέρη A , B και Γ . Τα μέρη A και B έχουν
ορμές που βρίσκονται σε διευθύνσεις κάθετες μεταξύ τους με μέτρα που είναι ίσα με:
Kgm
p1= p 2= p= 20 .
s
Το μέτρο της ορμής του τρίτου κομματιού είναι:
Kgm
α) 10 .
s
Kgm
β) 20 .
s
Kgm
γ) 20 2 .
s
Λύση
Επειδή η ορμή διατηρείται θα ισχύει

      
p pριν =pµετά ⇒ 0 =p1 + p 2 + p3 ⇒ p3 =−p12 (1)
 
Από τη σχέση (1) προκύπτει ότι οι κατευθύνσεις των p3 και p12 θα είναι αντίθετες.

Το μέτρο της ορμής p12 είναι:
Kgm
p12 = p12 + p 2 2 = 2p 2 = p 2 ⇒ p12 = 20 2
s
m
Άρα το μέτρο της ορμής του 3ου κοματιού είναι p3 = 20 2 Kg
s
15
Ερώτηση 15.
Ένα σώμα αφήνεται να πέσει από ύψος h πάνω από το ελεύθερο άκρο κατακόρυφου
ιδανικού ελατηρίου σταθεράς K . Η κίνηση του σώματος γίνεται στη διεύθυνση του
άξονα του ελατηρίου χωρίς τριβές και αντιστάσεις από τον αέρα. Το σώμα αφού
συμπιέσει το ελατήριο το εγκαταλείπει στο ίδιο σημείο που το συνάντησε.
Η μεταβολή της ορμής p του σώματος από τη στιγμή που έρχεται σε επαφή με το
ελεύθερο άκρο του ελατηρίου και μέχρι να επανέλθει στο ίδιο σημείο έχει μέτρο
α) 0 .
β) p .
γ) 2p .
Λύση
Οι δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα, σε όλη τη διάρκεια της κίνησής του είναι
συντηρητικές (βάρος και δύναμη ελατηρίου), άρα η μηχανική του ενέργεια διατηρείται.
Αυτό σημαίνει ότι το μέτρο της ταχύτητάς του ελάχιστα πριν και αμέσως μετά την επαφή
του με το ελατήριο θα είναι ίδια αφού στην ίδια θέση θα έχει ίδια κινητική και δυναμική
ενέργεια.
Συνεπώς η μεταβολή της ορμής του θα είναι:

  
∆=p pµετά − p pριν
Τα διανύσματα έχουν ίδια διεύθυνση, ορίζουμε θετική φορά προς τα πάνω,

μετατρέπουμε τη διανυσματική σχέση σε αλγεβρική και λαμβάνουμε υπόψη ότι
 
p=µετά p=pριν p

Προκύπτει ∆p = p − (− p) = 2p . Η κατεύθυνση του διανύσματος ∆p θα είναι κατακόρυφη
με φορά προς τα πάνω.
16
17
Ερώτηση 16.
Ένα σώμα αφήνεται να πέσει από ύψος h πάνω από το ελεύθερο άκρο κατακόρυφου
ιδανικού ελατηρίου σταθεράς K . Η κίνηση του σώματος γίνεται στη διεύθυνση του
άξονα του ελατηρίου χωρίς τριβές και αντιστάσεις από τον αέρα. Το σώμα αφού
συμπιέσει το ελατήριο το εγκαταλείπει στο ίδιο σημείο που το συνάντησε.
Το μέτρο της ταχύτητας του σώματος είναι μέγιστο.
α) τη στιγμή που έρχεται σε επαφή με το ελατήριο.
β) στη θέση όπου η συνισταμένη των δυνάμεων που δέχεται είναι μηδέν.
γ) στη θέση μέγιστης συσπείρωσης.
Λύση
Από τη στιγμή που το σώμα έρχεται σε επαφή με το ελατήριο εκτός από το βάρος του
ασκείται και η δύναμη του ελατηρίου με φορά προς τα πάνω. Παίρνοντας τα θετικά προς
τα κάτω ο θεμελιώδης νόμος της Μηχανικής γράφεται:
ΣF= mα ⇒ mg − Fελατ = mα ⇒ mg − kx = mα , όπου x η παραμόρφωση του ελατηρίου.
Καθώς το σώμα κατεβαίνει το x μεγαλώνει. Επομένως η επιτάχυνση α μικραίνει.

Συνεχίζει όμως να αυξάνεται η ταχύτητα του σώματος, αλλά με μικρότερο ρυθμό.
Κάποια στιγμή θα γίνει ΣF = 0 , στη θέση αυτή η ταχύτητα θα είναι μέγιστη και η
επιτάχυνση ίση με το μηδέν. Στη συνέχεια, επειδή το x αυξάνεται, η kx θα γίνει
μεγαλύτερη από το βάρος, η επιτάχυνση θα γίνει αρνητική και το σώμα θα αρχίσει να
επιβραδύνεται.
Άρα το μέτρο της ταχύτητας του σώματος είναι μέγιστο στη θέση που ισχύει ΣF =0.
18
Ερώτηση 17.
Kgm
Μια μπάλα αφήνεται να πέσει κατακόρυφα στο έδαφος με ορμή 10 και αναπηδά με
s
την ίδια κατά μέτρο ταχύτητα. Ο χρόνος πρόσκρουσης είναι 0,5s .
Kgm
Ο μέσος ρυθμός μεταβολής της ορμής της μπάλας στη διάρκεια της κρούσης σε
s2
έχει μέτρο ίσο με
α) 40 .
β) 20 .
γ) 10 .
Λύση
Η μπάλα στη διάρκεια της κρούσης δέχεται τις δυνάμεις που φαίνονται στο σχήμα και γι
αυτό μεταβάλλεται η ορμή της.
  
Η μεταβολή της ορμής θα είναι: ∆
=p p(μετά) − p(πριν) (1)
Επειδή τα διανύσματα έχουν ίδια διεύθυνση ορίζουμε φορά (θετική προς τα πάνω) και
μετατρέπουμε τη διανυσματική σχέση σε αλγεβρική:
Kgm Kgm
∆p = p − (−p) = 2p = 2 ⋅10 ⇒ ∆p =20
s s
Kgm
20
∆p ∆p
s ⇒= Kgm
= 40 2
∆t 0,5s ∆t s
19
Ερώτηση 18.
(Η ερώτηση δόθηκε από τον εθελοντή κ. Ποντικό Ηλία)
Η κρούση μεταξύ των δύο σφαιρών του σχήματος είναι κεντρική

και ελαστική. Οι σφαίρες μετά την κρούση θα κινηθούν όπως
στο σχήμα
Λύση
Σωστό είναι το σχήμα (α).
Για την κρούση ισχύει η διατήρηση της ορμής.
Οι σφαίρες του σχήματος της εκφώνησης έχουν πριν την κρούση συνολική ορμή
pαρχ= m ⋅ 3υ + 2m ⋅ υ ⇒ pαρχ= 5mυ
Άρα και η τελική ορμή του συστήματος των σφαιρών πρέπει να είναι pτελ = 5 ⋅ mυ
Στο σχήμα (α) μετά την κρούση οι σφαίρες έχουν ορμή
7υ υ
pτελ =2m + m ⇒ pτελ =5mυ
3 3
Στο σχήμα (β) μετά την κρούση οι σφαίρες έχουν ορμή
= 2m ⋅ 3υ − mυ ⇒ pτελ
pτελ = 5mυ
Στο σχήμα (γ) μετά την κρούση οι σφαίρες έχουν ορμή
= 2m ⋅ 3υ + mυ ⇒ pτελ
pτελ = 7mυ
Άρα, η διατήρηση της ορμής ικανοποιείται μόνο στα σχήματα (α) και (β).
Η κρούση είναι ελαστική. Επομένως θα πρέπει επίσης να διατηρείται και η κινητική

ενέργεια του συστήματος.
Πριν την κρούση οι σφαίρες έχουν κινητική ενέργεια

20
1 1 11 2
m ⋅ ( 3υ ) + 2m ⋅ υ2 ⇒ Kαρχ
2
=
Kαρχ = mυ
2 2 2
Στο σχήμα (α) μετά την κρούση οι σφαίρες έχουν κινητική ενέργεια:
2 2
1  υ 1  7υ  11 2
Kτελ = m ⋅   + 2m ⋅   ⇒ Kτελ = mυ
2 3 2  3  2
Στο σχήμα (β) μετά την κρούση οι σφαίρες έχουν κινητική ενέργεια:
1 1 19
m ⋅ υ2 + 2m ⋅ ( 3υ ) ⇒ Kτελ = mυ2
2
=
Kτελ
2 2 2
Παρατηρούμε ότι η διατήρηση της ορμής και η διατήρηση της κινητικής ενέργειας
ικανοποιούνται μόνο στο σχήμα (α).
21
Ερώτηση 19.
Ένα σώμα A μάζας M είναι ακίνητο σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Ένα άλλο σώμα B
μάζας m , που κινείται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο συγκρούεται πλαστικά κεντρικά με το
1
σώμα A . Αν μετά την κρούση το συσσωμάτωμα έχει το της κινητικής ενέργειας που
3
είχε ελάχιστα πριν την κρούση, τότε μεταξύ των μαζών των σωμάτων ισχύει η σχέση
M
α) = 6.
m
M
β) = 2.
m
M
γ) = 3.
m
Λύση
(M + m)V 2
τελ
K 1 2 1 V2 m
Δίνεται ότι: ολ
αρχ
= ⇒ = ⇒ = (1)
K
ολ 3 mυ 2
3 υ 2
3(M + m)
2
Εφαρμόζουμε τη Διατήρησης της Ορμής για την κρούση, οπότε παίρνουμε:
τελ αρχ V m
p ολ = p ολ ⇒ (M + m)V= mυ ⇒ = (2)
υ M+m
Αφού υψώσουμε την (2) στο τετράγωνο την εξισώνουμε με τη (1), οπότε προκύπτει:
m m2 1 m Μ
= =
⇒ ⇒
= 2m M άρα =2.
3(M + m) (M + m) 2
3 (M + m) m
22
Ερώτηση 20.
Μια μικρή σφαίρα Σ1, μάζας m1 , συγκρούεται μετωπικά και ελαστικά με ακίνητη μικρή
σφαίρα Σ2, μάζας m 2 . Μετά την κρούση οι σφαίρες κινούνται με αντίθετες κατευθύνσεις
και τα μέτρα των ταχυτήτων τους υ΄1 και υ΄2 αντίστοιχα συνδέονται με τη σχέση
m1
υ΄1 = 2 υ΄2 . Ο λόγος των μαζών των δύο σφαιρών , είναι ίσος με:
m2
α) 1 .
1
β) .
5
γ) 5 .
Λύση
Έχουμε ελαστική κρούση δύο σωμάτων από τα οποία το ένα αρχικά είναι ακίνητο, οπότε
οι ταχύτητές τους μετά την κρούση δίνονται από τις σχέσεις:
m1 − m 2
=
υ '1 υ1
m1 + m 2
2m1
=
υ '2 υ1
m1 + m 2
Τα σώματα μετά την κρούση θα κινηθούν στην ίδια διεύθυνση αλλά με αντίθετες φορές.
Όπως προκύπτει από τις πιο πάνω σχέσεις το σώμα Σ2 θα έχει ίδια φορά με αυτή που
είχε πριν την κρούση το Σ1. Συνεπώς για τα μέτρα των ταχυτήτων θα ισχύει:
m1 − m 2 2m1
−υ '1 = 2υ '2 ⇒ − υ1 = 2 υ1 .
m1 + m 2 m1 + m 2
m1 1
Από όπου προκύπτει: − m1 + m 2 = 4m1 ⇒ m 2 = 5m1 ⇒ =
m2 5
23
Ερώτηση 21.
Όλες οι σφαίρες του σχήματος βρίσκονται πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο είναι
ελαστικές και αρχικά είναι ακίνητες. Οι μάζες των σφαιρών συνδέονται με τη σχέση:
m=1 m=2 4m3 . Στη σφαίρα μάζας m3 δίνουμε αρχική ταχύτητα uo και οι κρούσεις που
ακολουθούν είναι κεντρικές. Ο αριθμός των κρούσεων που θα γίνουν συνολικά είναι
α. 2.
β. 3.
γ. 4.
Λύση
Η 1η κρούση είναι μεταξύ των σφαιρών με μάζες m3,m2. Αυτές θα κινηθούν με ταχύτητες:
m − m2 m − 4m3
u 3′ =3 − o ⇒ u 3′ =
3u
u o =3 uo = −0, 6u o
m3 + m 2 m3 + 4m3 5
και: u 2′ = ⇒ u 2′ = 0, 4u o
2m3 2u o
uo =
m3 + m 2 5
Η σφαίρα μάζας m3 γυρίζει πίσω με ταχύτητα μέτρου 0, 6u o και συγκρούεται κεντρικά

ελαστικά με την ακίνητη m1. Μετά την κρούση θα κινηθεί με ταχύτητα
m3 − m1 ′ m3 − 4m3 1,8u o
u 3′′= u3 = (−0, 6u o )= ⇒ u 3′′= 0,36u o
m3 + m1 m3 + 4m3 5
Επειδή μετά την 2η κρούση η ταχύτητα της σφαίρας με μάζα m3 είναι μικρότερη της
ταχύτητας της σφαίρας με μάζα m2 δεν θα υπάρξει άλλη κρούση.
Άρα θα γίνουν 2 κρούσεις.
24
Ερώτηση 22.
Α uo Β
Τα σώματα Α και Β του σχήματος με μάζες mA και mB αντίστοιχα είναι ακίνητα πάνω σε
λείο οριζόντιο δάπεδο. Εκτοξεύουμε το σώμα Α με ταχύτητα uo προς το Β, η κρούση που
ακολουθεί είναι κεντρική πλαστική και διαρκεί χρονικό διάστημα Δt. Το μέτρο της μέσης
δύναμης που άσκησε το σώμα Α στο σώμα Β δίνεται από τη σχέση
mBmA u o
α. F = .
(m A − m B )Δt
mBmA u o
β. F = .
(m A + m B )Δt
(m B + m A )u o
γ. F = .
m A m BΔt
Λύση
Επειδή η κρούση είναι κεντρική η διατήρηση της ορμής αλγεβρικά γράφεται:
mA u o
p αρχ = p τελ ή m A u o = (m A + m B )V ή V = . (1)
mA + mB
Το μέτρο της μέσης δύναμης F που αναπτύσσει το Α στο Β είναι:
∆p m B V − 0
=
F =
∆t ∆t
Mε αντικατάσταση της V από την (1) παίρνουμε:
mBmA u o
F=
(m A + m B )Δt
25
Ερώτηση 23.
Ένα σώμα μάζας m1 κινούμενο με ταχύτητα u1 συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με

ακίνητο σώμα μάζας m2. Το ποσοστό % της ορμής, που μεταφέρεται από το σώμα μάζας
m1 στο σώμα μάζας m2 κατά την κρούση είναι μεγαλύτερο όταν για τις μάζες ισχύει η
σχέση
m1
α. =1
m2
m1
β. >> 1
m2
m1
γ. << 1
m2
Λύση
Μετά την κρούση το συσσωμάτωμα αποκτά ταχύτητα που βρίσκεται με εφαρμογή της
ΑΔΟ.
m1u1
m1u1 = (m1 + m 2 )V ⇒ V = .
m1 + m 2
m 2 m1u1
Το σώμα μάζας m2 αποκτά ορμή=
p 2 m=
2V .
m1 + m 2
Επειδή p2, αρχ.=0, το ποσοστό % της ορμής που μεταφέρθηκε από το πρώτο στο δεύτερο
σώμα είναι:
m1m 2 u1
Δp 2 m1 + m 2 m2 100
=
π%= 100% = 100% = 100% %.
p1 m1u1 m1 + m 2 m1
+1
m2
m1
Παρατηρούμε ότι όσο μικραίνει ο λόγος των μαζών μεγαλώνει το ποσοστό της
m2
ορμής που μεταβιβάζει το κινούμενο σώμα m1 στο ακίνητο m2 .
26
Ερώτηση 24.
Ένα σώμα, Σ1, μάζας m1 κινούμενο με ταχύτητα u1 συγκρούεται κεντρικά και ελαστικά με
ακίνητο σώμα, Σ2, μάζας m2. Η γραφική παράσταση του ποσοστού % της ορμής του
σώματος Σ1 που μεταφέρεται στο Σ2 κατά την κρούση, σε συνάρτηση με το λόγο των
m1
μαζών απεικονίζεται στο διάγραμμα
m2
α)1
β) 2
γ) 3
Λύση
To Σ2 μετά την κρούση θα κινηθεί με ταχύτητα u 2′ =

2m1u1
m 1 +m2
=
και θα αποκτήσει ορμή p 2 m= ′ 2m1m 2 u1
2u 2
m 1 +m2
Το ποσοστό % της ορμής του σώματος Σ1 που μεταφέρεται στο Σ2 είναι:
27
Δp 2 p ′ −0 m 2 u 2′ m 2 2m1u1 2m 2
π%
= 100%
= 2 100%
= 100% ⇒=
π% 100%
= 100% ⇒
p1 p1 m1u1 m1u1 m 1 + m 2 m 1 +m2
200
π% = %
m1
+1
m2
Η συνάρτηση είναι μια υπερβολή, άρα σωστά διαγράμματα μπορεί να είναι τα 1, 2.
m1
Όταν ο λόγος = 1 , τότε π% =100%. Αυτό συμβαίνει μόνο στο διάγραμμα 2.
m2
28
Ερώτηση 25.
Σε πείραμα στο C.E.R.N., δύο πρωτόνια επιταχύνονται σε μεγάλες ταχύτητες, κινούμενα

αντίθετα σε παράλληλες διευθύνσεις με ταχύτητες ίσων μέτρων, και αλληλεπιδρούν με
δυνάμεις ηλεκτρομαγνητικές.
Στη φάση της αλληλεπίδρασης δεν επιδρούν στο σύστημα των δύο πρωτονίων εξωτερικά
αίτια π.χ. πεδία. Μετά την αλληλεπίδρασή τους τα πρωτόνια κινούνται
α. σε παράλληλες διευθύνσεις, διαφορετικές των αρχικών.
β. στις ίδιες διευθύνσεις με πριν.
γ. οπωσδήποτε σε κάθετες διευθύνσεις.
Λύση
Η αρχική ορμή του συστήματος είναι μηδέν και θα παραμείνει μηδέν, αφού δεν
υπάρχουν εξωτερικές δυνάμεις. Άρα, σωστές απαντήσεις μπορεί να είναι μόνο οι α, β.
Επειδή οι διευθύνσεις των αρχικών ταχυτήτων είναι παράλληλες, οι δυνάμεις

αλληλεπίδρασης δεν βρίσκονται πάνω στις διευθύνσεις των ταχυτήτων, με συνέπεια να
ακολουθήσουν διαφορετικές πορείες από τις αρχικές. Όμως κάθε στιγμή πρέπει να
έχουν ταχύτητες ίσων μέτρων και αντίθετων κατευθύνσεων.
29
Ερώτηση 26.
υ1
Θ
υ2
Σε μια πλαγιομετωπική σύγκρουση δύο αυτοκινήτων 1, 2, που κινούνται σε κάθετους

δρόμους, δημιουργείται συσσωμάτωμα, το οποίο αποκτά κοινή ταχύτητα V που
σχηματίζει γωνία θ=45ο με τη διεύθυνση κίνησης του αυτοκινήτου 1. Ο εμπειρογνώμονας
ζυγίζει τα αυτοκίνητα και βρίσκει ότι το αυτοκίνητο 2 είναι 20% βαρύτερο από το 1.
Ο λόγος των ταχυτήτων υ1/υ2 είναι
α) ίσος με ένα.
β) μεγαλύτερος του ένα.
γ) μικρότερος του ένα.
Να αιτιολογείστε την απάντησή σας.
Λύση
P2 pτελ
P1
p2 p u
Είναι εφθ = ή 1 = 2 ή p1 = p 2 ή m1u1 = m 2 u 2 ή m1u1 = 1, 2 m1u 2 ή 1 = 1, 2
p1 p1 u2
30
Ερώτηση 27.
Οι σφαίρες Σ1, Σ2 του σχήματος είναι ελαστικές. Η σφαίρα Σ1 κινούμενη με ταχύτητα u1

συγκρούεται κεντρικά με την ακίνητη Σ2 που βρίσκεται μπροστά από λείο κατακόρυφο
τοίχο με τον οποίο στην συνέχεια συγκρούεται ελαστικά. Η σφαίρα Σ1 επιστρέφει με
ταχύτητα u1/2. Η ταχύτητα της Σ2 μετά την κρούση με τον τοίχο είναι:
α) u1.
β) u1/2.
γ) 0 .
Αιτιολογείστε την απάντησή σας.
Λύση
Η κρούση των δύο σφαιρών είναι κεντρική ελαστική, άρα για την ταχύτητα της σφαίρας
Σ1 έχουμε:
m1 − m 2 u1 m1 − m 2
=u1′ u=
1 ⇒ − u1 ⇒ 2m
=1 − 2m 2 − m1 − m
= 2 ⇒ m2 3m1
m1 + m 2 2 m1 + m 2
Η σφαίρα Σ2 μετά την κρούση της με την Σ1 αποκτά ταχύτητα u1′ για την οποία ισχύει:
2m1 u1
=u1′ = u1
m1 + m 2 2
Μετά την ελαστική κρούση της με τον τοίχο θα επιστρέψει με ταχύτητα ίδιου μέτρου,
u1
δηλαδή .
2
31
Ερώτηση 28.
Μια σφαίρα Α μάζας m κινούμενη με ταχύτητα μέτρου υ συγκρούεται κεντρικά και

πλαστικά με αρχικά ακίνητη δεύτερη σφαίρα Β διπλάσιας μάζας. Η μεταβολή της ορμής
της σφαίρας Α είναι
α) mυ/3
β) -2mυ/3
γ) -mυ/3
Λύση
Εφαρμόζουμε την αρχή διατήρησης της

ορμής για το σύστημα των σφαιρών λίγο
πριν και αμέσως μετά την πλαστική κρούση.
υ
p αρχ = p τελ ⇒ m υ = 3m υ κ ⇒ υ κ =
3
Η μεταβολή της ορμής της σφαίρας Α είναι
2mυ
p′Α p Α =
Δp Α =− m υ κ − m υ ⇒ Δp Α =
−
3
32
Ερώτηση 29.
Στο διάγραμμα του σχήματος φαίνονται οι αλγεβρικές τιμές

των ταχυτήτων δυο σφαιρών A και B πριν και μετά τη μεταξύ
τους κεντρική κρούση. Οι μάζες των δύο σφαιρών συνδέονται
με τη σχέση
α. mB=3mA
β. mB=2mA
γ. mB = mA
Λύση
Επειδή η κρούση είναι κεντρική η διατήρηση της ορμής αλγεβρικά γράφεται:
p αρχ =
p τελ ⇒ mA υ − mB υ =
− m A ⋅ 2υ + 0 ⇒ mB =
3m A
33
Ερώτηση 30.
Η σφαίρα A του σχήματος, μάζας mΑ, προσπίπτει με ταχύτητα μέτρου υ στην ακίνητη
σφαίρα B, μάζας mΒ =mΑ/3, σχηματίζοντας συσσωμάτωμα. Κατά την κρούση το 25% της
αρχικής κινητικής ενέργειας του συστήματος γίνεται θερμότητα. Αν η σφαίρα Α
προσπέσει στη σφαίρα Β με ταχύτητα μέτρου 2υ, το ποσοστό της αρχικής κινητικής
ενέργειας του συστήματος που θα γίνει θερμότητα είναι
α. 25%
β. 50%
γ. 75%.
Λύση
Εφαρμόζουμε την ΑΔΟ και έχουμε:

p αρχ =
p τελ ⇒ m A υA =
(m A + m B )υK , (1)
2
 m A υA 
1 1
m A υ2A − (m A + m B )υK2 m A υ − (m A + m B ) 
2

mA + mB 
A
=Π% =
Q
100% 2 2 = 100%  100% ⇒
K αρχ 1
m A υA
2 m A υ 2
A
2
mΒ
Π% = 100%
mA + mB
Παρατηρούμε ότι το αποτέλεσμα είναι ανεξάρτητο της αρχικής ταχύτητας υΑ.
34
Ερώτηση 31.
Οι δύο σφαίρες του σχήματος κινούνται σε κάθετες μεταξύ τους

διευθύνσεις με ταχύτητες ίδιου μέτρου και συγκρούονται
πλαστικά. Η κίνηση γίνεται σε οριζόντιο λείο επίπεδο. Το μέτρο
της ταχύτητας VK του δημιουργούμενου συσσωματώματος είναι
α.
β.
γ. .
Λύση
Από τη διατήρηση της ορμής έχουμε:
35
Ερώτηση 32.
Ένα αρχικά ακίνητο σώμα που βρίσκεται σε λείο οριζόντιο δάπεδο εκρήγνυται σε δύο
κομμάτια Α και Β με μάζες mΑ=m και mΒ=2m αντίστοιχα, όπως στο σχήμα.
Αν με Κ συμβολίσουμε την κινητική ενέργεια του συστήματος των δύο κομματιών μετά
την έκρηξη, τότε για την κινητική ενέργεια του κομματιού Α, ΚΑ, ισχύει
K
α. K A =
3
2K
β. K A =
3
K
γ. K A =
2
Λύση
Α. Η έκρηξη οφείλεται σε εσωτερικές δυνάμεις, άρα ισχύει η αρχή διατήρησης της

ορμής.
p αρχ = p τελ ⇒ 0 = 2mυB − mυA ⇒ υA = 2υB
Β. Η κινητική ενέργεια του δημιουργούμενου συσσωματώματος είναι: =

K KA + KB
1 1 m 2 υ2Α p 2A p 2B K A
=
Όμως, KA = 2
mυΑ = =
και K B =
2 2 m 2m 4m 2
KA 2K
Άρα, K =K A + ⇒ KA =
2 3
36
ΘΕΜΑ Γ
Άσκηση 1.
Ένα σώμα A μάζας m1 = 10kg , κινούμενο με ταχύτητα υ1 πάνω σε λείο οριζόντιο

επίπεδο κατά τη θετική κατεύθυνση του άξονα x ′Ox , συγκρούεται με ακίνητο σώμα Β.
Α) Αν η κρούση είναι μετωπική και ελαστική και τα δύο σώματα μετά την κρούση έχουν
ταχύτητες ίσου μέτρου, να βρείτε:
1) τη μάζα του σώματος B.
2) την % μεταβολή της κινητικής ενέργειας του σώματος Α.
Β) Αν η κρούση των δύο σωμάτων είναι πλαστική και η ταχύτητα του σώματος Α είναι
m
υ1 =4 να υπολογίσετε:
s
1) Την κοινή τους ταχύτητα.
2) Τη μεταβολή της κινητικής ενέργειας του συστήματος των δύο σωμάτων, πριν και
μετά την κρούση.
Λύση
α)
1) Έχουμε ελαστική κρούση δύο σωμάτων που το ένα αρχικά είναι ακίνητο, οπότε οι
ταχύτητες των σωμάτων μετά την κρούση δίνονται από τις σχέσεις:
m1 − m 2
υ1′
= υ1 (1)
m1 + m 2
2m1
υ2′
= υ1 ( 2)
m1 + m 2
Τα σώματα μετά την κρούση θα κινηθούν στην ίδια διεύθυνση, αλλά δεν διευκρινίζεται
αν έχουν ίδιες ή αντίθετες κατευθύνσεις. Έτσι διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
37
i) να κινηθούν με την ίδια φορά:
m1 − m 2 2m1
Θέτουμε υ1′ =υ2′ , δηλαδή = υ1 υ1 , η επίλυση της σχέσης δίνει
m1 + m 2 m1 + m 2
m1 = −m 2 , που είναι άτοπο. Άρα τα δύο σώματα δεν μπορεί να κινηθούν με ίδιες
φορές, μετά την κρούση.
ii) να κινηθούν με αντίθετες φορές:
m1 − m 2 2m1
Θέτουμε υ1′ = −υ2′ , δηλαδή υ1 =− υ1 , η επίλυση της σχέσης δίνει:
m1 + m 2 m1 + m 2
m 2 = 3m1 ⇒ m 2 = 30kg , που είναι το σωστό.
2) Με αντικατάσταση στις σχέσεις (1) και (2) τις τιμές των μαζών m1 = 10kg και
m 2 = 30kg προκύπτει
m − m2 10kg − 30kg υ
υ1′ = 1 υ1 = υ1 ⇒ υ1′ =− 1
m1 + m 2 10kg + 30kg 2
2m1 2 ⋅10kg υ1
υ2′
= = υ1 υ1 ⇒
= υ2′
m1 + m 2 10kg + 30kg 2
Η μεταβολή της κινητικής ενέργειας του σώματος Α είναι:
υ
′ m1 ( 1 ) 2
mυ 2
mυ 2
2 − m1υ1 ⇒ ∆K =− 3 ⋅ m1υ1
2 2
∆K 1 =K1′ − K 1 = 1 1 − 1 1 ⇒ ∆K 1 = 1
2 2 2 2 4 2
Η εκατοστιαία μεταβολή της κινητικής ενέργειας του σώματος Α υπολογίζεται ως εξής:
∆K 3
a% =1 100% =
− 100% ⇒ a% =
−75%
K1 4
Β) 1) Η κοινή ταχύτητα του συσσωματώματος βρίσκεται εφαρμόζοντας τη διατήρηση της

ορμής για την κρούση.
m1υ1 10kg ⋅ 4m / s m
m1υ1 = (m1 + m 2 )V ⇒ V = = ⇒ V= 1
(m1 + m 2 ) 10kg + 30kg s
38
(m1 + m 2 )V 2 m1υ12
∆K= K τελ − K αρχ= − ⇒
2 2
(10kg + 30kg) ⋅ (1m / s) 2 10kg ⋅ (4m / s) 2
∆K = − ⇒ ∆K =−60J
2 2
39
Άσκηση 2.
(Η άσκηση δόθηκε από τον εθελοντή κ. Παπαδημητρίου Αθανάσιο)
Ένα σώμα Σ1, μάζας m1 , κινούμενο σε οριζόντιο επίπεδο συγκρούεται με ταχύτητα

μέτρου υ1 =5m / s κεντρικά και ελαστικά με ακίνητο σώμα Σ2, μάζας m 2 . Η χρονική
διάρκεια της κρούσης θεωρείται αμελητέα και ο συντελεστής τριβής ολίσθησης μεταξύ
του επιπέδου και κάθε σώματος είναι µ =0,5 . Αμέσως μετά την κρούση, το σώμα μάζας
Σ1 κινείται αντίρροπα με ταχύτητα μέτρου υ1′ =3m / s .
m1
α) Να προσδιορίσετε το λόγο των μαζών .
m2
β) Να βρείτε το μέτρο της ταχύτητας του σώματος μάζας m2 αμέσως μετά την κρούση.
γ) Να βρείτε το ποσοστό της κινητικής ενέργειας του σώματος Σ1 που μεταβιβάστηκε στο
σώμα Σ2 , λόγω της κρούσης.
δ) Να υπολογίσετε πόσο θα απέχουν τα σώματα όταν σταματήσουν.
Δίνεται g = 10m / s 2 .
Λύση
α) Η κρούση είναι κεντρική και ελαστική, οπότε οι ταχύτητες των σωμάτων μετά την
κρούση θα δίνονται από τις σχέσεις:
m1 − m 2
=υ1΄ υ1 (1)
m1 + m 2
2m1
υ2΄
= υ1 (2)
m1 + m 2
Με αντικατάσταση, στο S.I., στη σχέση (1) παίρνουμε:
m1 − m 2 m1 1
=
−3 5 ⇒ − 3m1 − 3m
= 5m1 − 5m 2 ⇒ 2m
= 8m1 ⇒ =
m1 + m 2
2 2
m2 4
β) Με αντικατάσταση στη σχέση (2) παίρνουμε:
2m1 m m
=υ2΄ ⋅5 ⇒
= υ2΄ 2
m1 + 4m1 s s
40
γ) Η κινητική ενέργεια που μεταφέρθηκε στο σώμα Σ2 κατά την κρούση είναι ίση με την
κινητική ενέργεια που απέκτησε το σώμα αυτό, ακριβώς μετά την κρούση. Έτσι το
ποσοστό της κινητικής ενέργειας του σώματος Σ1 που μεταβιβάστηκε στο σώμα Σ2, λόγω
της κρούσης είναι:
1
m 2 υ′22
K 2′ 4m1 (2m / s) 2 K 2′
100% = 2 100% = 2
100% ⇒ 100% =
64%
K1 1 m (5m / s) K
m1υ1 2 1 1
2
δ) Μετά την κρούση και λόγω της ύπαρξης των τριβών καθένα από τα δύο σώματα
εκτελεί επιβραδυνόμενη κίνηση και τελικά σταματά.
Εφαρμόζουμε το Θ.Μ.Κ.Ε. για κάθε σώμα χωριστά.
1 1 1
0 − m1υ1′2 =Wm1g + WN1 + WT1 ⇒ − m1υ1′2 = −T1 ⋅ ∆x1 ⇒ m1υ1′2 =mm1g∆x1 ή
2 2 2
υ1′2 (3m / s) 2
∆x1= = ⇒ ∆x1= 0,9m
2mg 2 ⋅ 0,5 ⋅10m / s 2
41
1 1 1
′22 Wm2g + WN2 + WT2 ⇒ − m 2 υ′22 = −T2 ⋅ ∆x 2 ⇒ m 2 υ′22 =mm 2 g∆x 2 ή
0 − m 2 υ=
2 2 2
υ′22 (2m / s) 2
∆x 2= = ⇒ ∆x 2= 0, 4m
2mg 2 ⋅ 0,5 ⋅10m / s 2
(Τα έργα των βαρών και των κάθετων αντιδράσεων είναι μηδενικά, διότι οι δυνάμεις
αυτές είναι κάθετες στις αντίστοιχες μετατοπίσεις)
Η τελική απόσταση μεταξύ των δύο σωμάτων είναι: S = ∆x1 + ∆x 2 = 1,3m
42
Άσκηση 3.
Δύο μαθητές παγοδρόμοι Α και Β, με μάζες αντίστοιχα m1 = 40Kg και m 2 = 60Kg ,

κρατούν τις άκρες ενός σχοινιού αμελητέας μάζας. Οι μαθητές στέκονται αρχικά ακίνητοι
πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο (παγοδρόμιο) απέχοντας μεταξύ τους L = 10m . Κάποια
στιγμή οι μαθητές αρχίζουν να μαζεύουν το σχοινί ασκώντας δύναμη ο ένας στον άλλον,
χωρίς να πέσει κανείς από τους δύο.
α) Να βρείτε ποια είναι η σχέση μεταξύ των δυνάμεων που ασκεί ο ένας μαθητής στον
άλλο μέσω του σχοινιού.
β) Να βρείτε τον λόγο των κινητικών ενεργειών που έχουν οι μαθητές ελάχιστα πριν τη
στιγμή της συνάντησης.
γ) Αν ελάχιστα πριν τη στιγμή της συνάντησης, ο μαθητής Α έχει αποκτήσει ταχύτητα

m
μέτρου υ1 =2 , ποιό θα είναι το μέτρο της ταχύτητας του μαθητή Β;
s
δ) Αν οι μαθητές τη στιγμή της σύγκρουσης αγκαλιαστούν και παραμείνουν

αγκαλιασμένοι ποια θα είναι η κοινή τους ταχύτητα;
Λύση
α)
Οι δυνάμεις F και F′ που ασκεί ο ένας μαθητής στον άλλο μέσω του σχοινιού είναι
εσωτερικές δυνάμεις για το σύστημα μαθητές - σχοινί. Κάθε μαθητής ασκεί και δέχεται
δύναμη από το σχοινί (δράση – αντίδραση). Επειδή το σχοινί είναι μη εκτατό η δύναμη
μεταφέρεται από το ένα άκρο του σχοινιού στο άλλο και το μέτρο της είναι σταθερό.
Συνεπώς σύμφωνα με τον 3ο Νόμο του Νεύτωνα οι δυνάμεις που ασκούνται στους
μαθητές από το σχοινί θα είναι αντίθετες. (Στο σχήμα παραβλέπονται οι δυνάμεις που
ασκούν οι μαθητές στο σχοινί).
43
β) Το σύστημα μαθητές – σχοινί είναι ένα μονωμένο σύστημα σωμάτων. Εφαρμόζουμε τη

διατήρηση της ορμής μεταξύ των δύο θέσεων:
     
p Tελ =p Αρχ ⇒ p1 + p 2 =⇒
0 p1 =−p 2
Οι μαθητές ελάχιστα πριν τη συνάντησή τους έχουν αντίθετες ορμές και για τα μέτρα των
ορμών τους ισχύει:
p=
1 p=
2 p (1)
Πολλαπλασιάζοντας και διαιρώντας το β΄ μέλος του τύπου της κινητικής ενέργειας με τη

μάζα m βρίσκουμε τη σχέση που συνδέει την κινητική ενέργεια με την ορμή:
mυ2 m 2 υ2 p 2
=
K = = (2)
2 2m 2m
Ο ζητούμενος λόγος των κινητικών ενεργειών είναι:
p12 p2
K1 2m1 2m1 K m 60kg K 3
= 2
= 2 ⇒ 1 = 2 = ⇒ 1 =
K2 p2 p K 2 m1 40kg K2 2
2m 2 2m 2
γ) Με αντικατάσταση στη σχέση (1) παίρνουμε:
m1 40kg m 4m
m1υ1= m 2 υ2 ⇒ υ2= υ1= ⋅ 2 ⇒ υ2=
m2 60kg s 3 s
δ) Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της ορμής μεταξύ των θέσεων λίγο πριν συναντηθούν και
αμέσως μετά τη συνάντηση.
(m1υ1 − m 2 υ2 )
= p Τελ ⇒ m1υ1 − m 2 υ=
p Αρχ (m1 + m 2 )V από όπου =
προκύπτει V = 0
(m1 + m 2 )
2
44
Άσκηση 4.
Τα σώματα Σ1 και Σ 2 , αμελητέων διαστάσεων, με μάζες m1 = 1Kg και m 2 = 3Kg

αντίστοιχα είναι τοποθετημένα σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Το σώμα Σ1 είναι δεμένο στη
N
μία άκρη οριζόντιου ιδανικού ελατηρίου σταθεράς k = 100 . Η άλλη άκρη του
m
ελατηρίου, είναι ακλόνητα στερεωμένη. Το ελατήριο με τη βοήθεια νήματος είναι
συσπειρωμένο κατά 0, 2m , όπως φαίνεται στο σχήμα. Το σώμα Σ 2 βρίσκεται ακίνητο
στο οριζόντιο επίπεδο στη θέση που αντιστοιχεί στο φυσικό μήκος  0 του ελατηρίου.
Κάποια χρονική στιγμή κόβουμε το νήμα και το σώμα Σ1 κινούμενο προς τα αριστερά
συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με το σώμα Σ 2 , αν θεωρήσουμε τις διαστάσεις των
σωμάτων αμελητέες, να υπολογίσετε:
α) το μέτρο της ταχύτητας του σώματος Σ1 λίγο πριν την κρούση του με το σώμα Σ 2 .
β) το μέτρο της ταχύτητας του συσσωματώματος, αμέσως μετά την κρούση.
γ) το ποσό θερμότητας που μεταφέρθηκε από τα σώματα στο περιβάλλον.
δ) τη μέγιστη επιμήκυνση του ελατηρίου.
Δίνεται π =3,14 .
Λύση
α) Η ταχύτητα του σώματος Σ1 ελάχιστα πριν την κρούση θα βρεθεί από τη διατήρηση
της μηχανικής ενέργειας για το σύστημα Σ1-k μεταξύ των δύο θέσεων. Η αρχική του θέση
είναι στη μέγιστη απομάκρυνση και η τελική θέση είναι η θέση ισορροπίας του.
45
N
100 ⋅ (0, 2m) 2
kΑ 2 m1υ12 kΑ 2 m m
= ⇒
= υ1 = ⇒
= υ1 2
2 2 m1 1kg s
β) Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της Ορμής (Α.Δ.Ο) για την κρούση:
m1υ=
1 (m1 + m 2 )V , από όπου προκύπτει
m1υ1 1kg ⋅ 2m / s m
=V = =⇒ V 0,5
(m1 + m 2 ) (1kg + 3kg) s
γ) Με βάση την αρχή διατήρησης της ενέργειας, η θερμότητα ισούται με την μείωση της
κινητικής ενέργειας του συστήματος:
m1υ12 (m1 + m 2 )V 2
Q = ∆Κ = − ⇒ Q=2J − 0,5J =
1,5J
2 2
δ) Το συσσωμάτωμα θα κινηθεί υπό την επίδραση συντηρητικών δυνάμεων.

Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας μεταξύ της θέσης φυσικού μήκους
και της ακραίας θέσης. Με Α συμβολίζουμε τη μέγιστη επιμήκυνση του ελατηρίου.
(M + m)V 2 kA 2 M+m 3kg + 1kg m

= ⇒ A= V= ⋅ (0,5 ) ⇒ A= 0,1m
2 2 k 100N / m s
46
Άσκηση 5.
m
Ένα σώμα ΣΑ, μάζας m1 = 10Kg , κινείται με ταχύτητα υ1 =4 πάνω σε λείο οριζόντιο
s
επίπεδο. Η διεύθυνση της ταχύτητας του σώματος ΣΑ ταυτίζεται με τη διεύθυνση του
άξονα ενός ιδανικού ελατηρίου το οποίο είναι στερεωμένο, όπως στο σχήμα, σε ακίνητο
σώμα ΣΒ, μάζας m 2 = 30Kg . Το σώμα ΣΑ προσπίπτει στο ελεύθερο άκρο του ελατηρίου
που αρχίζει να συσπειρώνεται.
α) Να υπολογίσετε την ορμή και τη μηχανική ενέργεια του συστήματος πριν την κρούση.
β) Να εξηγήσετε γιατί η μέγιστη παραμόρφωση του ελατηρίου συμβαίνει τη στιγμή που

τα δύο σώματα έχουν κοινή ταχύτητα.
γ) Να υπολογίσετε την κοινή ταχύτητα των δύο σωμάτων την στιγμή που η
παραμόρφωση του ελατηρίου θα είναι μέγιστη.
δ) Να υπολογίσετε τη μέγιστη δυναμική ενέργεια που αποκτά το ελατήριο λόγω της

παραμόρφωσης του.
Λύση
α) Από το σύστημα των δύο σωμάτων και του ελατηρίου πριν την ‘κρούση’, ορμή και
μηχανική ενέργεια είχε μόνο το ΣΑ.
47
p αρχ = m1υ1 = 4kg ⋅10m / s ⇒ p αρχ = 40kgm / s

10kg ⋅ ( 4m / s )
2
mυ12
E αρχ = K αρχ + U αρχ = + 0 ⇒ E αρχ = ⇒ E αρχ = 80J
2 2
β) Από τη στιγμή που το σώμα ΣΑ έρχεται σε επαφή με το ελατήριο, τότε το ελατήριο

αρχίζει να συσπειρώνεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα σώματα ΣΑ και ΣΒ να δέχονται
δυνάμεις από το ελατήριο. Συνεπώς το σώμα ΣΑ να επιβραδύνεται και το ΣΒ να
επιταχύνεται. Όμως για όσο χρόνο η ταχύτητα του ΣΑ είναι μεγαλύτερη από την
ταχύτητα του ΣΒ μειώνεται η απόσταση μεταξύ των σωμάτων (πλησιάζουν) και η
παραμόρφωση του ελατηρίου μεγαλώνει, συνεπώς αυξάνεται και η δυναμική ενέργεια
λόγω παραμόρφωσης. Κάποια στιγμή οι ταχύτητές τους θα γίνουν ίσες, τότε η
παραμόρφωση του ελατηρίου θα είναι μέγιστη και φυσικά η απόσταση μεταξύ των
σωμάτων ελάχιστη. Από τη στιγμή αυτή και μετά θα μεγαλώνει η απόσταση των
σωμάτων, γιατί η ταχύτητα του ΣΒ εξακολουθεί να αυξάνεται και του ΣΑ εξακολουθεί να
μειώνεται. Αυτό συνεχίζεται μέχρις ότου το ελατήριο να αποκτήσει το φυσικό του σχήμα.
Άρα τη στιγμή που τα δύο σώματα έχουν κοινή ταχύτητα το ελατήριο έχει τη μέγιστη
παραμόρφωση του.
γ) Οι δυνάμεις μεταξύ σωμάτων και ελατηρίου είναι εσωτερικές, έτσι σε όλη τη διάρκεια
της “κρούσης” η ορμή του συστήματος διατηρείται.
Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της ορμής για το σύστημα μεταξύ της θέσης που το σώμα ΣΑ
πρόκειται να ακουμπήσει το ελατήριο και της θέσης που το ελατήριο έχει υποστεί τη
μέγιστη παραμόρφωση.
p αρχ 40kgm / s m
p αρχ = p τελ ⇒ p αρχ = (m1 + m 2 )V ⇒ V = = ⇒ V= 1 ,
(m1 + m 2 ) (10kg + 30kg) s
δ) Το δάπεδο είναι λείο και το ελατήριο ιδανικό, οπότε η μηχανική ενέργεια του
συστήματος διατηρείται σε όλη τη διάρκεια του φαινομένου. Εφαρμόζουμε τη διατήρηση
της μηχανικής ενέργειας για το σύστημα μεταξύ της θέσης που το σώμα ΣΑ πρόκειται να
ακουμπήσει το ελατήριο και της θέσης που το ελατήριο έχει υποστεί τη μέγιστη
παραμόρφωση.
(m1 + m 2 )V 2
E aρχ =E τελ ⇒ K aρχ + U aρχ =K τελ + U τελ ⇒ K aρχ + 0 = + U max ⇒
2
(10kg + 30kg)(1m / s) 2
U max =80J − ⇒ U max =60J
2
48
Άσκηση 6.
Ένα σώμα μάζας Μ=4 kg κινούμενο πάνω σε οριζόντιο επίπεδο συγκρούεται μετωπικά
και ανελαστικά, έχοντας ταχύτητα υ1 με μια ακίνητη σφαίρα μάζας m=3 kg, η οποία είναι
κρεμασμένη με νήμα μήκους ℓ=0,9 m, όπως φαίνεται στο σχήμα. Μετά την κρούση η
σφαίρα εκτρέπεται και η μέγιστη γωνία που σχηματίζει το νήμα με την αρχική
κατακόρυφη θέση του είναι φ=60º, ενώ το σώμα μάζας Μ διανύει απόσταση d=4 m μέχρι
να σταματήσει. Ο συντελεστής τριβής μεταξύ του σώματος μάζας Μ και του οριζόντιου
δαπέδου είναι μ=0,2.
α. την ταχύτητα υ2΄ της σφαίρας αμέσως μετά την κρούση.
β. την ταχύτητα υ1΄ του σώματος μάζας Μ αμέσως μετά την κρούση.
γ. την ταχύτητα υ1 του σώματος μάζας Μ ελάχιστα πριν την κρούση.
δ. το μέτρο της τάσης του νήματος, αμέσως μετά την κρούση.
Δίνεται: g=10 m/s2.
M υ1
m
Λύση
α. Για την κίνηση της σφαίρας μετά την κρούση μέχρι να σταματήσει για πρώτη φορά
εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου – ενέργειας
1 1
=
Ww = K (τελ) − K (αρχ ) ⇒ Ww = 0 − mυ′2 2 ⇒ −mgh = − mυ′2 2
ΔK
2 2
⇒ mg (1 − συνφ ) = mυ′2 2 ⇒ 2g (1 − συνφ ) = υ′2 2 ⇒ υ′2 = 2g (1 − συν 600 ) ⇒
1
2
m  1
υ′2 = 2 ⋅10 ⋅ 0,9m 1 −  ⇒ υ′2 = 3m / s.
 2
2
s
49
60º ℓ
m
υ1΄ Ν h M
M Τ
d
Β
β. Για την κίνηση του σώματος μάζας Μ μετά την κρούση μέχρι να σταματήσει
εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου – ενέργειας.
1 1
WT = ΔK = K (τελ) − K (αρχ ) ⇒ WT = 0 − Mυ1′ 2 ⇒ −T ⋅ d = − Mυ1′ 2
2 2
1 1 1
⇒ −μ ⋅ N ⋅ d = − Mυ1′ 2 ⇒ −μΜgd = − Mυ1′ 2 ⇒ μΜgd = Mυ1′ 2
2 2 2
m
⇒ 2μgd = υ1′ 2 ⇒ υ1′ = 2μgd ⇒ υ1′ = 2 ⋅ 0, 2 ⋅10 2 ⋅ 4m ⇒ υ1′ = 4m / s.
s
γ. Από τη διατήρηση της ορμής κατά την κρούση προκύπτει:
g g Mυ1′ + mυ2′ 4kg ⋅ 4m / s + 3kg ⋅ 3m / s

p πριν = pμετά ⇒ Mυ1 = Mυ1′ + mυ2′ ⇒ υ1= = ⇒
M 4kg
υ1 = 6, 25 m / s.
δ. Η συνισταμένη της τάσης του νήματος και του βάρους της σφαίρας θα είναι η
κεντρομόλος δύναμη. Άρα
m ⋅ υ′2 2 m ⋅ υ′2 2
Fκ = Τ − w ⇒ Τ − m ⋅ g = ⇒ Τ = m⋅g + ⇒
 
3kg ⋅ (3m / s) 2
Τ = 3kg ⋅10m / s 2 + ⇒ Τ = 60N.
0,9m
ℓ
Τ
m
υ2΄
w 50
Άσκηση 7.
Ένα βλήμα μάζας m=500 g κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα υ1 σφηνώνεται σε σώμα

μάζας Μ=9,5kg, που ηρεμεί σε οριζόντιο δάπεδο, δεμένο στην άκρη οριζόντιου
ελατηρίου σταθεράς k=80N/m, που βρίσκεται στο φυσικό του μήκος, ενώ το άλλο άκρο
του είναι στερεωμένο σε ακλόνητο σημείο, όπως φαίνεται στο σχήμα. Η μέγιστη
συμπίεση του ελατηρίου είναι x=0,5m. Η συνολική θερμότητα που απελευθερώνεται από
την έναρξη της κρούσης μέχρι να σταματήσει το συσσωμάτωμα για πρώτη φορά είναι
390 J.
α. την ταχύτητα υ1 του σώματος m.
β. την ταχύτητα του συσσωματώματος αμέσως μετά την πλαστική κρούση.
γ. την τριβή ολίσθησης που ασκείται στο σώμα.
δ. το μέγιστο μέτρο του ρυθμού μεταβολής της ορμής του συσσωματώματος από τη
στιγμή που ξεκινά την κίνησή του μέχρι να επανέλθει το ελατήριο στο φυσικό του μήκος.
Δίνεται: g=10 m/s2.
Λύση
α. Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας όλη η κινητική ενέργεια που είχε το
βλήμα πριν την κρούση θα μετατραπεί μέχρι να σταματήσει το συσσωμάτωμα για πρώτη
φορά σε δυναμική ενέργεια του ελατηρίου και σε θερμότητα λόγω της κρούσης και λόγω
των τριβών στην κίνηση του συσσωματώματος. Αυτή η συνολική θερμότητα που
απελευθερώνεται από την έναρξη της κρούσης είναι 390 J. Άρα
1 1 2 1 1 N
Κ αρχ = U ελ + Q ⇒ mυ12 = kx + Q ⇒ ⋅ 0,5kg ⋅ υ12 = 80 ⋅ (0,5m) 2 + 390J ⇒
2 2 2 2 m
1
⋅ 0,5kg ⋅ υ12 = 400J ⇒ υ12 = 400 ⋅ 4J / kg ⇒ υ1 = 40 m / s.
2
51
β. Από τη διατήρηση της ορμής κατά την κρούση προκύπτει για το συσσωμάτωμα, που
κινείται με ταχύτητα V μετά την κρούση:
g g m ⋅ υ1 0,5kg ⋅ 40m / s
= ⋅ υ1 ( M + m ) ⋅ V ⇒
p πριν pμετά ⇒ m= = V = ⇒
= V 2 m / s.
M + m 9,5kg + 0,5kg
γ. Με χρήση της αρχής διατήρησης της ενέργειας από τη στιγμή μετά την κρούση μέχρι
να σταματήσει το συσσωμάτωμα για πρώτη φορά έχουμε
1 1 2 1 1
2
( M + m ) V=
2
2
kx + QT ⇒ ⋅10kg ⋅ (2m / s)=
2
2
2
80N / m ⋅ (0,5m) 2 + WT ⇒
20J = 10J + T ⋅ 0,5m ⇒ T = 20 N.
δ. Ο ρυθμός μεταβολής της ορμής του συσσωματώματος ισούται με τη συνισταμένη

δύναμη που δέχεται το συσσωμάτωμα. Στο συσσωμάτωμα ασκούνται δύο δυνάμεις, η
τριβή και η Fελ . Το μέτρο της συνισταμένης παίρνει τη μέγιστη τιμή του ελάχιστα πριν
το συσσωμάτωμα σταματήσει στην ακραία θέση, όπου οι δύο δυνάμεις έχουν την ίδια
κατεύθυνση και η τιμή της Fελ έχει μέγιστο μέτρο. Παίρνοντας τα θετικά προς τα δεξιά
έχουμε:
dp dp N dp kg ⋅ m
= ΣF = Fελ + T = kx + T ⇒ = 80 ⋅ 0,5m + 20N ⇒ = 60 2 .
dt dt m dt s
52
Άσκηση 8.
Ένα σώμα Σ1, μάζας m=2kg, κινούμενο πάνω σε πλάγιο επίπεδο γωνίας κλίσης θ,
προσπίπτει με ταχύτητα υ1 = 6m/s σε ακίνητο σώμα Σ2, μάζας Μ=4kg, με το οποίο
συγκρούεται ελαστικά. Ο συντελεστής τριβής ολίσθησης μεταξύ των σωμάτων και του
πλάγιου δαπέδου είναι μ= 0,25.
α. τις ταχύτητες υ1΄ και υ2΄ των σωμάτων Σ1 και Σ2 αμέσως μετά την κρούση.
β. την απόσταση d2 που διανύει το σώμα Σ2 μέχρι να σταματήσει.
δ. το χρονικό διάστημα που κινήθηκε το σώμα Σ2 μέχρι να σταματήσει στιγμιαία.
δ. τη θερμότητα που αναπτύχθηκε μεταξύ του σώματος Σ1 και του δαπέδου από τη
στιγμή της κρούσης μέχρι τη στιγμή που σταματά στιγμιαία το σώμα Σ2.
Δίνονται: ημθ= 0,6, συνθ= 0,8, g=10 m/s2.
υ1 M Σ2
Σ1
m
Λύση
α. Η κρούση είναι κεντρική ελαστική. Τα σώματα μετά την κρούση θα κινηθούν στην ίδια
διεύθυνση με ταχύτητες που δίνονται από τις σχέσεις:
m−M
υ '1 = υ1 (1)
m+M
2m
υ '2 = υ1 (2)
m+M
Από τη σχέση (1) έχουμε
m−M 2kg − 4kg

υ '1 = υ1 = ⋅ 6m / s ⇒ υ '1 = − 2m / s.
m+M 2kg + 4kg
53
2m 2 ⋅ 2kg
υ '2
= υ1 ⇒=
υ '2 6m / s ⇒=
υ '2 4m / s.
m+M 2kg + 4kg
Σ2 Σ2
υ2΄
υ1΄
Σ1
θ d1
β. Για την κίνηση του σώματος Σ2 μετά την κρούση μέχρι να σταματήσει εφαρμόζουμε το
θεώρημα έργου – ενέργειας
Ww + WT = K (τελ) − K (αρχ ) (1)
+ N
Σ2
N wx
T T
Σ1
wx θ
w wy
θ wy
Η τριβή δίνεται από τη σχέση Τ=μ·Ν και Ν=wy. Άρα η σχέση (1) γίνεται
1 1
−w x ⋅ d2 − T ⋅ d2 =− Μυ′2 2 ⇒ −Mg ⋅ ημφ ⋅ d 2 − μ ⋅ Mg ⋅ συνφ ⋅ d 2 = − Μυ′2 2
2 2
1 υ′2 2
⇒ −g ⋅ ημφ ⋅ d 2 − μ ⋅ g ⋅ συνφ ⋅ d 2 = − υ′2 2 ⇒ d 2 = ⇒
2 2g(ημφ + μ ⋅ συνφ)
(4m / s) 2
d2 = ⇒ d 2 1m
m
2 ⋅10 2 (0, 6 + 0, 25 ⋅ 0,8)
s
γ. Θα βρούμε σε πόσο χρόνο θα σταματήσει το σώμα Σ2. Πρώτα ας βρούμε την

επιτάχυνσή του. Παίρνοντας ως θετική φορά αυτήν της αρχικής ταχύτητας του σώματος
Σ1 έχουμε:
54
ΣFX = Μ ⋅ α 2 ⇒ − w Χ − Τ = Μ ⋅ α 2 ⇒ − Μ ⋅ g ⋅ ημφ − μ ⋅ N = Μ ⋅ α 2 ⇒
−Μ ⋅ g ⋅ ημφ − μ ⋅ Μ ⋅ g ⋅ συνφ =Μ ⋅ α 2 ⇒ α 2 =−g(ημφ + μ ⋅ συνφ) ⇒
m
α2 =
−10 (0, 6 + 0, 25 ⋅ 0,8) ⇒ α 2 =
−8 m / s 2 .
s2
Ο χρόνος κίνησης θα προκύψει από τη σχέση
υ = υ2′ + α 2 ⋅ t ⇒ 0 = 4 − 8 ⋅ t ⇒ t = 0,5s.
δ. Η θερμότητα που αναπτύχθηκε μεταξύ του σώματος Σ1 και του δαπέδου από τη στιγμή
της κρούσης μέχρι τη στιγμή που το σώμα Σ2 σταματά είναι Q = WT = μ ⋅ m ⋅ g ⋅ συνφ ⋅ d1 ,
όπου το d1 δηλώνει τη μετατόπιση του σώματος Σ1 στο χρονικό διάστημα των 0,5s.
Η επιτάχυνση του σώματος Σ1 είναι:
ΣFX = m ⋅ α1 ⇒ − w Χ + Τ = m ⋅ α1 ⇒ − m ⋅ g ⋅ ημφ + μ ⋅ N = m ⋅ α1 ⇒
−m ⋅ g ⋅ ημφ + μ ⋅ m ⋅ g ⋅ συνφ = m ⋅ α1 ⇒ −g ⋅ ημφ + μ ⋅ g ⋅ συνφ = α1 ⇒
m
α1 =g(−ημφ + μ ⋅ συνφ) =10 2
(−0, 6 + 0, 25 ⋅ 0,8) ⇒ α1 =−4m / s 2 .
s
Στο χρονικό διάστημα των 0,5s το Σ1 θα μετατοπισθεί κατά d1, που είναι ίσο με:
1 1 m
d1 =υ1′ t + α1 ⋅ t 2 =−(2m / s) ⋅ 0,5s + (−4 2 ) ⋅ (0,5s) 2 ⇒ d1 =−1,5 m.
2 2 s
Με αντικατάσταση στην παραπάνω σχέση της θερμότητας παίρνουμε:
m
Q = WT = −μ ⋅ m ⋅ g ⋅ συνφ ⋅ d1 =0, 25 ⋅ 2kg ⋅10 ⋅ 0,8 ⋅1,5m ⇒ Q =6J.
s2
55
ΘΕΜΑ Δ
Πρόβλημα 1.
Ένα σώμα μάζας m1 κινούμενο σε οριζόντιο επίπεδο συγκρούεται με ταχύτητα μέτρου

m
υ1 =10 κεντρικά και ελαστικά με σώμα μάζας m 2 = 3Kg που κινείται με ταχύτητα
s
m
μέτρου υ2 = 15 σε αντίθετη κατεύθυνση από το m1 . Η χρονική διάρκεια της κρούσης
s
θεωρείται αμελητέα. Αμέσως μετά την κρούση το σώμα μάζας m1 κινείται με αντίθετη
m
φορά από την αρχική του και με ταχύτητα μέτρου υ '1 =5 .
s
α) Να προσδιορίσετε τη μάζα m1 .
β) Να βρεθεί το μέτρο της ταχύτητας του σώματος μάζας m 2 αμέσως μετά την κρούση.
γ) Να βρεθεί το % ποσοστό της μεταβολής της κινητικής ενέργειας του σώματος μάζας
m1 σε σχέση με την αρχική κινητική του ενέργεια, λόγω της κρούσης.
δ) Να υπολογισθεί πόσο θα απέχουν τα σώματα όταν σταματήσουν. Δίνεται ότι ο

συντελεστής τριβής ολίσθησης μεταξύ του επιπέδου και κάθε σώματος είναι µ =0,5 .
m
Δίνεται g = 10 .
s2
Λύση
α) Έχουμε κεντρική ελαστική κρούση δύο σωμάτων που είναι και τα δύο σε κίνηση.
Εφαρμόζουμε τους αντίστοιχους τύπους του σχολικού βιβλίου.
m1 − m 2 2m 2
=υ1′ υ1 + υ2 (1)
m1 + m 2 m1 + m 2
2m1 m − m1
=υ′2 υ1 + 2 υ2 (2)
m1 + m 2 m1 + m 2
Οι παραπάνω σχέσεις είναι αλγεβρικές, λαμβάνονται δηλαδή υπόψη τα πρόσημα των

ταχυτήτων. Στην περίπτωσή μας έχουμε ορίσει θετική φορά προς τα δεξιά, δηλαδή τη
φορά της ταχύτητας υ1 .
56
Με αριθμητική αντικατάσταση στην σχέση (1) παίρνουμε:
m1 − m 2 2m 2 m1 − m 2 2m 2
=υ′ υ1 + υ2=
⇒ −5 10 + (−15) (SI ) ⇒
m1 + m 2 m1 + m 2 m1 + m 2 m1 + m 2
−5(m1 + m 2 ) = 10m1 − 40m 2 ⇒
3m1 = 7m 2 ⇒ m1 = 7Kg
β) Με αριθμητική αντικατάσταση στην σχέση (2) παίρνουμε:
2m1 m − m1 2⋅7 3−7 m

υ′2
= υ1 + 2 υ′2
υ2 ⇒= 10 + υ′2 20
(−15) (SI) ⇒=
m1 + m 2 m1 + m 2 10 10 s
1
Κ 1( τελ ) − Κ 1( aρχ ) Κ 1( τελ ) m1υ1′2
∆Κ 1
γ) a =
% =
% =
% ( % (2
− 1)% ⇒ a = − 1)% ⇒
Κ 1( aρχ ) Κ 1( aρχ ) Κ 1( aρχ ) 1
m1υ1 2
υ′2 (5m / s) 2
a% =
( 12 − 1)% =
( − 1)% ⇒ a % =
−75%
υ1 (10m / s) 2
Το (-) δηλώνει ότι η ενέργειά του μειώθηκε.
δ) Για τη δύναμη της τριβής που αναπτύσσεται στα δύο σώματα ισχύει:
Τ1 = mΝ1 = mm1g και Τ2 = mΝ 2 = mm 2 g .
Παρατηρούμε ότι κατά τη διάρκεια της κίνησης η κινητική ενέργεια του σώματος
ελαττώνεται μόνο λόγω του έργου της τριβής. Μέσω του έργου της τριβής αφαιρείται
κινητική ενέργεια από τα σώματα και μετατρέπεται σε θερμική, μέχρις ότου όλη η
κινητική ενέργεια γίνει θερμική και τα σώματα σταματήσουν.
Συνεπώς από την αρχή διατήρησης της ενέργειας, έχουμε:
Για το σώμα μάζας m1 το έργο της τριβής θα είναι ίσο με την κινητική ενέργεια:
57
m1υ1′2 m1υ1′2 υ1′2 (5m / s) 2

T1 ⋅ d= ⇒ mm1gd= ⇒ =
d = ⇒ d= 2,5m
2mg 2 ⋅ 0,5 ⋅10m / s 2
1 1 1 1
2 2
Ομοίως για το σώμα μάζας m 2 το έργο της τριβής θα είναι ίσο με την κινητική ενέργεια:
m 2 υ′2 2 m1υ′2 2 υ′2 2 (20m / s) 2

T2 d 2 = ⇒ mm 2 gd 2 = ⇒ d2 = = ⇒ d 2 = 40m
2 2 2mg 2 ⋅ 0,5 ⋅10m / s 2
Άρα η μεταξύ τους απόσταση είναι:
d = d1 + d 2 = 2,5m + 40m ⇒ d = 42,5m
58
Πρόβλημα 2.
Ένα σώμα Σ1 με μάζα m1 = 1Kg είναι δεμένο με αβαρές και μη εκτατό νήμα μήκους
L = 1,8m , του οποίου η άλλη άκρη είναι ακλόνητα στερεωμένη, όπως φαίνεται στο
σχήμα. Αρχικά το νήμα είναι οριζόντιο. Αφήνουμε ελεύθερο το σώμα Σ1 να κινηθεί. Το
σώμα Σ1 μόλις το νήμα γίνει κατακόρυφο, συγκρούεται κεντρικά και ελαστικά με σώμα
Σ 2 μάζας m 2 = m1 , που είναι ακίνητο πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Το σώμα Σ 2
μετά την κρούση συναντά και συγκρούεται με το ελεύθερο άκρο οριζόντιου ιδανικού
ελατηρίου σταθεράς k = 100 N / m , του οποίου η άλλη άκρη είναι ακλόνητα
στερεωμένη, όπως στο σχήμα. Το σώμα Σ 2 συμπιέζει το ελατήριο και στη συνέχεια
συναντά εκ νέου το σώμα Σ1 και συγκρούεται μετωπικά και ελαστικά για δεύτερη φορά
με αυτό. Να θεωρηθούν οι τριβές και η αντίσταση του αέρα αμελητέες.
α) Να βρείτε το μέτρο της τάσης του νήματος ελάχιστα πριν τη σύγκρουση του σώματος
Σ1 με το σώμα Σ2.
β) Να βρείτε τα μέτρα των ταχυτήτων των δύο σωμάτων Σ1 και Σ 2 αμέσως μετά την
κρούση.
γ) Να βρείτε τη μέγιστη συσπείρωση του ελατηρίου.
δ) Να βρείτε το μέγιστο ύψος που θα φτάσει το σώμα Σ1 που είναι δεμένο με το νήμα
μετά τη δεύτερή του κρούση με το σώμα Σ2.
m
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας: g = 10 .
s2
59
Λύση
α) Στην κατώτερη θέση η συνισταμένη του βάρους και της τάσης του νήματος θα ισούται
με την κεντρομόλο δύναμη, η οποία θα έχει φορά προς τα πάνω και μέτρο που βρίσκεται
από τη σχέση:
mυ2 mυ2 υ2
Σ=
F ⇒ T − mg
= ⇒=
T m(g + ) (1)
L L L
Το σώμα Σ1 διαγράφει το τεταρτοκύκλιο. Η τάση του νήματος που ασκείται σε αυτό δεν
παράγει έργο. Έργο παράγει μόνο το βάρος του, που είναι συντηρητική δύναμη. Τριβές
ή αντιστάσεις δεν υπάρχουν. Έτσι εφαρμόζοντας τη διατήρηση της Μηχανικής ενέργειας,
για τις δύο θέσεις, οριζόντια και κατακόρυφη, μπορούμε να βρούμε την ταχύτητα υ του
Σ1 ελάχιστα πριν την κρούση. Θεωρούμε επίπεδο μηδενικής δυναμικής ενέργειας του
σώματος λόγω του βαρυτικού πεδίου, εκείνο στο οποίο βρίσκεται το σώμα βρίσκεται
στην κατώτατη θέση.
mυ2 m
E mηχ ,αρχ= E mηχ ,τελ ⇒ = mgL ⇒ υ
= 2gL= 2 ⋅10m / s 2 ⋅1,8m ⇒ υ
= 6
2 s
m (6m / s) 2
T = 1kg ⋅ (10 + ) ⇒ T = 30N
s2 1,8m
β) Τα δύο σώματα έχουν ίσες μάζες και η κρούση είναι ελαστική κεντρική, άρα τα
σώματα ανταλλάσσουν ταχύτητες. Έτσι το σώμα Σ1 μένει ακίνητο και το Σ 2 κινείται με
m
την ταχύτητα του Σ1 , δηλαδή με ταχύτητα μέτρου υ =6 .
s
60
γ) Οι δυνάμεις που ασκούνται στο σύστημα Σ2-k είναι συντηρητικές.
Εφαρμόζουμε τη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας μεταξύ της θέσης που το Σ2

συναντά το ελατήριο στο φυσικό του μήκος και της θέσης της μέγιστης συσπείρωσης του
ελατηρίου. Με Α δηλώνουμε τη μέγιστη συσπείρωση του ελατηρίου.
m 2 υ2 2 kA 2 m2 1kg m
= ⇒ A= υ= ⋅ (6 ) ⇒ A= 0, 6m
2 2 k 100N / m s
δ) Το σώμα Σ 2 εγκαταλείπει το ελατήριο με ταχύτητα μέτρου υ1 και συναντά το σώμα

Σ1 ακίνητο στη θέση όπου το νήμα είναι κατακόρυφο. Στην κρούση που ακολουθεί τα
σώματα θα ανταλλάξουν ταχύτητες, άρα η ταχύτητα που θα αποκτήσει το σώμα Σ1 θα
έχει μέτρο ίσο με αυτό που είχε πριν συγκρουστεί για πρώτη φορά. Συνεπώς, επειδή η
μηχανική ενέργεια διατηρείται, θα φτάσει ξανά στην αρχική θέση από όπου αφέθηκε
ελεύθερο, δηλαδή στη θέση όπου το νήμα θα είναι οριζόντιο.
Επιμέλεια: Παναγιώτης Μπετσάκος, Αθανάσιος Παπαδημητρίου, Γεώργιος Παπαλεξίου
Επιστημονικός έλεγχος: Αντώνιος Παλόγος, Κωνσταντίνος Στεφανίδης
61
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο: ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ DOPPLER
ΘΕΜΑ Β
Ερώτηση 1.
υήχου
Αυτοκίνητο της τροχαίας κινείται σε ευθύ δρόμο με σταθερή ταχύτητα και έχει
10
ενεργοποιημένη τη σειρήνα του, η οποία παράγει ήχο συχνότητας f s . Μοτοσικλετιστής
που προπορεύεται και κινείται με ταχύτητα μέτρου το μισό από αυτό της ταχύτητας του
αυτοκινήτου, ακούει ήχο με συχνότητα f A για την οποία ισχύει
19
α) f A = fs .
18
20
β) f A = fs .
18
21
γ) f A = fs .
19
Λύση
Έχουμε πηγή που κατευθύνεται προς παρατηρητή και παρατηρητή που απομακρύνεται
από την πηγή. Άρα ο ήχος που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής έχει συχνότητα που
δίνεται από τη σχέση:
υήχου − υA
f A = fs
υήχου − υs
υήχου υs υήχου
Με αντικατάσταση υs = και υA = = παίρνουμε:
10 2 20
υήχου 19
υήχου − υήχου
20 = 19
=f A fs ⇒ f A f s 20 =
⇒ f A fs
υ 9 18
υήχου − ήχου υήχου
10 10
1
Ερώτηση 2.
Μια πηγή ήχου που πλησιάζει προς ακίνητο παρατηρητή εκπέμπει ήχο συχνότητας f s
που διαδίδεται με ταχύτητα υ . Για να αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής συχνότητα f A
διπλάσια από τη συχνότητα που εκπέμπει η πηγή
α) να πλησιάζει τον παρατηρητή με ταχύτητα υs = 2υ .
υ
β) να πλησιάζει τον παρατηρητή με ταχύτητα υs = .
2
γ) να απομακρύνεται από τον παρατηρητή με ταχύτητα υs =υ .
Λύση
Ισχύει f A = 2f s (1)
Έχουμε πηγή που κατευθύνεται προς ακίνητο παρατηρητή, άρα ο ήχος που
υ
αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής έχει συχνότητα f A = fs (2)
υ − υs
υ
Από τις (1) και (2) προκύπτει υs = .
2
2
Ερώτηση 3.
(Η ερώτηση δόθηκε από τον κ. Παλόγο Αντώνιο)
Μια ηχητική πηγή κινείται με σταθερή ταχύτητα υs προς ακίνητο παρατηρητή. Τα μήκη
κύματος που εκπέμπει η πηγή προς την κατεύθυνση του παρατηρητή, πριν και μετά τη
λ
διέλευση της από αυτόν, διαφέρουν μεταξύ τους κατά , όπου λ το μήκος κύματος
10
που εκπέμπει η πηγή όταν είναι ακίνητη. Αν υ η ταχύτητα διάδοσης του ήχου στον
υs
αέρα, ο λόγος είναι
υ
1
α) .
5
1
β) .
10
1
γ) .
20
Λύση
Το μήκος κύματος που εκπέμπει η πηγή προς τον παρατηρητή είναι ίσο με την απόσταση
που αυτός «αντιλαμβάνεται» ως μήκος κύματος.
Όταν η πηγή πλησιάζει τον παρατηρητή αυτός «αντιλαμβάνεται» ως μήκος κύματος την
απόσταση λ Α = λ − υs Ts , όπου Ts η περίοδος του ηχητικού κύματος.
Όταν η πηγή απομακρύνεται από τον παρατηρητή αυτός «αντιλαμβάνεται» ως μήκος

κύματος την απόσταση λ B = λ + υs Ts .
Με αφαίρεση κατά μέλη των δύο σχέσεων προκύπτει:
λ λ λ 1 λ
λ B − λ A= ⇒ (λ + υs Ts ) − (λ − υs Ts=
) ⇒ 2υs T=
s ⇒ 2υs = ⇒
10 10 10 f s 10
υ υ 1
2υ= ⇒ s=
υ 20
s
10
3
Ερώτηση 4.
(Η ερώτηση δόθηκε από τον κ. Παλόγο Αντώνιο)
Ένας παρατηρητής απομακρύνεται από ακίνητη ηχητική πηγή με σταθερή ταχύτητα υΑ .

Η συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής είναι μειωμένη σε σχέση με
αυτή που εκπέμπει η πηγή. Το μήκος κύματος λ Α του ήχου που φτάνει στον παρατηρητή
σε σχέση με το μήκος κύματος λ που εκπέμπει η πηγή είναι
α) λ A < λ .
β) λ A > λ .
γ) λ A =λ .
Λύση
Ένας ακίνητος παρατηρητής γράφει τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής ως

εξής: υ = λf s (1)
Ο κινούμενος παρατηρητής γράφει τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής ως

εξής: υήχου( AA
) =
λ f A (2)
Όμως:
• υήχου( A ) = υ − υA , όπου υ η ταχύτητα διάδοσης του ήχου για τον ακίνητο

παρατηρητή.
υ − υA
• f A = fs
υ
υ − υA
υήχου( AAAA
) = λ f A ⇒ υ − υA = λ ⋅ f s ⇒ υ = λ fs
υ
Από τη σύγκριση της τελευταίας σχέσης με την (1) προκύπτει ότι λ Α =λ .
4
Ερώτηση 5.
Μεταξύ δύο ακίνητων παρατηρητών B και A κινείται πηγή S με σταθερή ταχύτητα υs

πλησιάζοντας προς τον A . Τα μήκη κύματος που φτάνουν στους παρατηρητές A και B
είναι λ Α και λ Β αντίστοιχα. Όταν η πηγή είναι ακίνητη εκπέμπει ήχο μήκους κύματος λ .
Το μήκος κύματος λ και τα μήκη κύματος λ Α και λ Β συνδέονται με τη σχέση
(λ Α + λ Β )
α) λ = .
2
(λ Α − λ Β )
β) λ = .
2
λ ΑλΒ
γ) λ = .
(λ Α + λ Β )
Λύση
Ο παρατηρητής Α, που τον πλησιάζει η πηγή, «αντιλαμβάνεται» ως μήκος κύματος την

απόσταση λ Α = λ − υs Ts , όπου Ts η περίοδος του ηχητικού κύματος.
Ο παρατηρητής B, που απομακρύνεται από αυτόν η πηγή, «αντιλαμβάνεται» ως μήκος

κύματος την απόσταση λ B = λ + υs Ts .
Με πρόσθεση κατά μέλη των δύο σχέσεων προκύπτει
(λ Α + λ Β )
λ Α + λ Β = 2λ ⇒ λ =
2
5
Ερώτηση 6.
Ένας επιβάτης λεωφορείου, που είναι ακίνητο σε ευθύγραμμο δρόμο, αρχίζει να ακούει
τη χρονική στιγμή t0=0 τη σειρήνα πυροσβεστικού οχήματος που κινείται στον ίδιο
δρόμο. Μέχρι τη χρονική στιγμή t1 ακούει σταθερή συχνότητα μικρότερη της
εκπεμπόμενης fs . Από τη στιγμή t1 έως τη στιγμή t2, η συχνότητα του ήχου που ακούει
διαρκώς αυξάνεται. Στα χρονικά διαστήματα (0,t1), (t1,t2) η κίνηση του πυροσβεστικού
οχήματος ήταν αντίστοιχα
α. ευθύγραμμη ομαλή απομακρυνόμενο από το λεωφορείο, επιταχυνόμενη.
β. ευθύγραμμη ομαλή πλησιάζοντας το λεωφορείο, επιβραδυνόμενη.
γ. ευθύγραμμη ομαλή απομακρυνόμενο από το λεωφορείο, επιβραδυνόμενη.
Λύση
Ο ακίνητος παρατηρητής στο χρονικό διάστημα (0,t1) ακούει ήχο σταθερής συχνότητας
μικρότερη της εκπεμπόμενης fs. Άρα η ηχητική πηγή απομακρύνεται από αυτόν με
υηχ
σταθερή ταχύτητα και η σχέση που συνδέει τις δύο συχνότητες είναι: f A = fs .
υηχ + υs
Έτσι, σωστή μπορεί να είναι η (α) ή η (γ).
Στο χρονικό διάστημα (t1,t2), ο ακίνητος παρατηρητής ακούει ήχο με διαρκώς

αυξανόμενη συχνότητα. Για να συμβαίνει αυτό θα πρέπει στην παραπάνω σχέση το υs
διαρκώς να μειώνεται. Αυτό συμβαίνει στην επιβραδυνόμενη κίνηση.
6
Ερώτηση 7.
Οι δύο ηχητικές πηγές του σχήματος Π1 και Π2 εκπέμπουν ήχο ίδιας συχνότητας fs. Η
πηγή Π1 είναι ακίνητη ενώ η Π2 κινείται με σταθερή ταχύτητα u2 απομακρυνόμενη από
τον ακίνητο παρατηρητή A. Δεχόμαστε ότι κατά τη διάδοση του ήχου από τις δύο πηγές
δεν έχουμε απώλειες ενέργειας και η ένταση του ήχου είναι σταθερή στην περιοχή του
φαινομένου με συνέπεια ο παρατηρητής να ακούει διακροτήματα. Τα παραγόμενα
διακροτήματα έχουν
α) σταθερή συχνότητα.
β) αυξανόμενη συχνότητα.
γ) μειούμενη συχνότητα.
Αιτιολογείστε την απάντησή σας.
Λύση
Ο παρατηρητής ακούει από την ακίνητη πηγή Π1 ήχο συχνότητας f1=fs, ενώ από την
u
απομακρυνόμενη πηγή=
Π2: f 2 f s < f s όπου u= η ταχύτητα του ήχου στον αέρα.
u + u2
Επειδή έχουμε την ίδια ένταση του ήχου στην περιοχή του φαινομένου, αυτό σημαίνει ότι
το αυτί του παρατηρητή δέχεται δύο ηχητικά κύματα ίδιου πλάτους που οι συχνότητές
τους διαφέρουν λίγο μεταξύ τους. Η συχνότητα του δημιουργούμενου διακροτήματος
είναι:
u u2
f Δ = f1 − f 2 = f s − fs ⇒
= fδ = f s σταθερή
u + u2 u + u2
7
Ερώτηση 8.
Προκειμένου να βρούμε την ταχύτητα περιστροφής των αερίων μαζών σε έναν

ανεμοστρόβιλο στηριζόμαστε στο φαινόμενο Doppler. Aπό μια σταθερή πηγή που είναι
και δέκτης εκπέμπουμε από μεγάλη απόσταση υπέρηχους συχνότητας fs προς τον
ανεμοστρόβιλο (βλέπε σχήμα). Ο ανακλώμενος υπέρηχος ανιχνεύεται από τον δέκτη σε
διάφορες τιμές που κυμαίνονται μεταξύ μιας ελάχιστης fmin και μιας μέγιστης fmax.
Η ελάχιστη συχνότητα ανιχνεύεται από την ανάκλαση στην περιοχή του σημείου
u ηχ − u π
α. Α και είναι ίση με f min = fs .
u ηχ − u π
u ηχ − u π
β. Α και είναι ίση με f min = fs .
u ηχ + u π
u ηχ + u π
γ. Β και είναι ίση με f min = fs .
u ηχ − u π
Λύση
Η σωστή απάντηση είναι η (β).
Η ελάχιστη συχνότητα ανιχνεύεται όταν ο υπέρηχος ανακλάται στο σημείο Α του

σχήματος, επειδή οι ανακλώσες αέριες μάζες απομακρύνονται με ταχύτητα uπ , ενώ η
μέγιστη ανιχνεύεται από την ανάκλαση στο σημείο Β του σχήματος. Έτσι για το σημείο Α
u ηχ − u π
=
έχουμε: f1,προσπίπτοντος = = f1′
f s f1,ανακλώμενου
u ηχ
Ο δέκτης ανιχνεύει ως ελάχιστη συχνότητα την
u ηχ u ηχ u ηχ − u π u ηχ − u π
=
f min = f1′ f s ⇒=
f min fs
u ηχ + u π u ηχ + u π u ηχ u ηχ + u π
8
Ερώτηση 9.
Μοτοσυκλέτα και περιπολικό κινούνται σε ευθύγραμμο δρόμο με ίσες κατά μέτρο

ταχύτητες υο, κινούμενα αντίθετα και πλησιάζοντας μεταξύ τους. Κάποια στιγμή, το
περιπολικό αρχίζει να παράγει ήχο με τη σειρήνα συχνότητας fs. Λίγο μετά, το
περιπολικό αρχίζει να επιβραδύνεται και την ίδια στιγμή αρχίζει να επιβραδύνεται και ο
μοτοσυκλετιστής. Ο μοτοσυκλετιστής, κατά τη διάρκεια της επιβραδυνόμενης κίνησής
του, ακούει ήχο που η συχνότητά του
α) είναι σταθερή.
β) αυξάνεται διαρκώς.
γ) μειώνεται διαρκώς.
Να αιτιολογείστε την απάντησή σας.
Λύση
Η συχνότητα του ήχου που άκουγε πριν την επιβραδυνόμενη κίνησή του είναι:
υηχ + υ0 υηχ + υμ
f1 = f s και μετά f 2 = f s . Παρατηρούμε ότι ο αριθμητής ελαττώνεται
υηχ − υ0 υηχ − υ π
διαρκώς με το χρόνο ενώ ο παρονομαστής αυξάνεται. Άρα ακούει ήχο με μειούμενη

διαρκώς συχνότητα.
9
Ερώτηση 10.
Ο πoδηλάτης Α του σχήματος πλησιάζει προς την

ακίνητη ηχητική πηγή S με σταθερή επιτάχυνση
μέτρου α ξεκινώντας από την ηρεμία. Η πηγή
εκπέμπει ήχο σταθερής συχνότητας fS. H συχνότητα
fA που αντιλαμβάνεται ο πoδηλάτης σε σχέση το
χρόνο καθώς αυτός πλησιάζει την πηγή δίνεται από το διάγραμμα
α. (I)
β. (II)
γ. (III)
Λύση
Ο παρατηρητής πλησιάζει κινούμενος προς την πηγή με σταθερή επιτάχυνση. Επομένως

έχει ταχύτητα μέτρου .
H συχνότητα που αντιλαμβάνεται δίνεται από τη σχέση
Η τελευταία σχέση δείχνει ότι συχνότητα είναι συνάρτηση 1ου βαθμού ως προς το
χρόνο.
10
Ερώτηση 11.
Οι ακίνητες ηχητικές πηγές S1 και S2 του σχήματος

εκπέμπουν κύματα σταθερής συχνότητας fs. Ένας
παρατηρητής κινείται με σταθερή ταχύτητα υΑ
κατά μήκος της ευθείας των πηγών και με
κατεύθυνση προς τα δεξιά. Όταν βρίσκεται στο χώρο (Β), δηλαδή μεταξύ των πηγών,
f1 9
αντιλαμβάνεται λόγο συχνοτήτων = όπου f1 και f2 οι συχνότητες που
f 2 11
αντιλαμβάνεται από τις πηγές S1 και S2 αντίστοιχα. Αν υηχ είναι η ταχύτητα του ήχου στον
ακίνητο αέρα, ο παρατηρητής κινείται με ταχύτητα
υηχ
α. υ A =
9
υηχ
β. υ A =
11
υηχ
γ. υ A =
10
Λύση
Όταν ο παρατηρητής βρίσκεται στο χώρο (Β) πλησιάζει την πηγή S2 και αντιλαμβάνεται
συχνότητα f2 ενώ απομακρύνεται από την S1 και αντιλαμβάνεται συχνότητα f1. Επομένως
υηχ − υA
fS
f1 υηχ 9 υηχ − υA υηχ
= ⇒ = υA
⇒ =
f2 υηχ + υA 11 υηχ + υA 10
fS
υηχ
11
Ερώτηση 12.
Το σώμα Α μάζας m κινείται προς το ακίνητο σώμα Β

μάζας 3m με ταχύτητα μέτρου υΑ=υηχ/5 και
συγκρούεται κεντρικά ελαστικά με αυτό. Το σώμα Β
περιέχει ηχητική πηγή S που εκπέμπει κύματα
σταθερής συχνότητας fS, ενώ το Α περιέχει δέκτη Δ
που την καταγράφει. Η συχνότητα f2 που καταγράφει ο δέκτης μετά την κρούση και η
συχνότητα fS συνδέονται με τη σχέση
10
α. f 2 = fS
11
11
β. f 2 = fS
12
9
γ. f 2 = fS
11
Λύση
Η κρούση είναι κεντρική και ελαστική, επομένως οι ταχύτητες των δύο σωμάτων μετά
την κρούση είναι:
mΑ − mΒ υ 2m Α υ
υ′Α = υΑ = − Α , υ′Β = υΑ = Α
mΑ + mΒ 2 mΑ + mΒ 2
Μετά την κρούση ο δέκτης καταγράφει συχνότητα
υ υ
υηχ − Α υηχ − ηχ
2 10 ⇒ 9
=f 2 fS = fS =f2 fS
υ υηχ 11
υηχ + Α υηχ +
2 10
12
Ερώτηση 13.
Το σώμα Α μάζας m κινείται προς το ακίνητο σώμα Β

μάζας 3m με ταχύτητα μέτρου υΑ=υηχ/5 και συγκρούεται
κεντρικά ελαστικά με αυτό. Το σώμα Β περιέχει ηχητική
πηγή S που εκπέμπει κύματα σταθερής συχνότητας fS,
ενώ το Α περιέχει δέκτη Δ που καταγράφει το μήκος
κύματος του ανιχνευόμενου ήχου.
Αν με λ1 συμβολίσουμε το μήκος κύματος που ανιχνεύει ο δέκτης πριν την κρούση και λ2
λ1
αυτό που ανιχνεύει μετά την κρούση, ο λόγος είναι
λ2
9
α.
10
10
β.
11
5
γ.
6
Λύση
Η κρούση είναι κεντρική και ελαστική, επομένως οι ταχύτητες μετά την κρούση είναι
mΑ − mΒ υ 2m Α υ
υ′Α = υΑ = − Α , υ′Β = υΑ = Α
mΑ + mΒ 2 mΑ + mΒ 2
Το μήκος κύματος που καταγράφει ο δέκτης πριν την κρούση είναι ίδιο με αυτό της
πηγής, λ1 = λ S .
υΑ υηχ
Μετά την κρούση η πηγή απομακρύνεται από το δέκτη με ταχύτητα μέτρου = ,
2 10
υηχ λS 11
άρα ο δέκτης ανιχνεύει μήκος κύματος λ 2 = λS + υS ⋅ T = λ S + ⋅ = λS
10 υηχ 10
λ1 10
Άρα = .
λ 2 11
13
ΘΕΜΑ Γ
Άσκηση 1.
Σώμα Σ1 , με μάζα m1 = 4Kg , είναι στερεωμένο στη μία άκρη ιδανικού ελατηρίου
N
σταθεράς k = 500 , το άλλο άκρο του οποίου στερεώνεται σε κατακόρυφο τοίχο.
m
To σύστημα ισορροπεί πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Ένα δεύτερο σώμα Σ 2 , μάζας
m
m 2 = 1Kg κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ =10 κατά μήκος του άξονα του
s
ελατηρίου, συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με το σώμα Σ1 , όπως στο σχήμα. Το
σώμα Σ 2 έχει ενσωματωμένη σειρήνα που εκπέμπει συνεχώς ήχο συχνότητας
f s = 700Hz .
α) Nα υπολογίσετε τη συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο ακίνητος παρατηρητής

του σχήματος, πριν από την κρούση του σώματος Σ 2 με το σώμα Σ1 .
β) Να υπολογίσετε την περίοδο και το πλάτος της ταλάντωσης μετά την κρούση.
γ) Να γράψετε την ταχύτητα υ του συσσωματώματος σε συνάρτηση με το χρόνο. Για την

περιγραφή αυτή να θεωρήσετε ως αρχή μέτρησης του χρόνου (t = 0) τη στιγμή της
κρούσης και ως θετική φορά του άξονα των απομακρύνσεων τη φορά της ταχύτητας του
συσσωματώματος αμέσως μετά την κρούση.
δ) Αν η σειρήνα δεν καταστρέφεται κατά την κρούση, να βρείτε το πηλίκο της μέγιστης
συχνότητας f A,max προς την ελάχιστη συχνότητα f A,min που αντιλαμβάνεται ο
παρατηρητής, κατά τη διάρκεια της ταλάντωσης του συσσωματώματος.
m m
Δίνονται η ταχύτητα διάδοσης του ήχου στον αέρα υηx =
340 και g = 10 2 .
s s
14
Λύση
α) Έχουμε πηγή που απομακρύνεται από ακίνητο παρατηρητή. Η εξίσωση που

περιγράφει τη συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής A είναι
υ
fA = f s , από όπου με αντικατάσταση παίρνουμε:
υ + υs
m
340
=fA s ⋅ 700Hz
= ⇒ f A 680Hz .
m m
340 + 10
s s
β) Το συσσωμάτωμα θα εκτελέσει απλή αρμονική ταλάντωση με περίοδο
m1 + m 2 1kg + 4kg π
T =2π =2π ⇒T= s
k 500N / m 5
5 −1 rad
και γωνιακή συχνότητα ω = 2πf = 2π ⋅ s ⇒ ω = 10
π s
Εφαρμόζουμε την Αρχή Διατήρησης της Ορμής για την κρούση.
m
1kg ⋅10
m1υ s ⇒ V= 2 m
p Πριν = p Μετά ⇒ m1υ = (m1 + m 2 )V ⇒ V = =
(m1 + m 2 ) (1kg + 4kg) s
m
Η ταχύτητα V = 2 είναι η μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης, επειδή η θέση αυτή είναι και
s
θέση ισορροπίας της ταλάντωσης. Συνεπώς V = ωΑ , από όπου με αντικατάσταση
παίρνουμε:
m
2
V s ⇒ Α= 0, 2m
Α= =
ω 10 rad
s
γ) Τη χρονική στιγμή t = 0 το συσσωμάτωμα ξεκινά ταλάντωση από τη θέση ισορροπίας

του με θετική ταχύτητα, οπότε η συνάρτηση που περιγράφει την ταχύτητα του σε σχέση
με το χρόνο είναι:
υ = υmax συνωt ⇒ υ = 2 συν10t (S.I.)
15
δ) Ο παρατηρητής αντιλαμβάνεται τη μέγιστη συχνότητα όταν το συσσωμάτωμα, με την

πηγή, τον πλησιάζει με τη μέγιστη ταχύτητα, δηλαδή με 2m / s .
υ 340 340
f A,max= f= 700Hz ⇒ f A,max= 700Hz
υ − υs 340 − 2
s
338
Ο παρατηρητής αντιλαμβάνεται την ελάχιστη συχνότητα όταν το συσσωμάτωμα, με την

πηγή, απομακρύνεται από αυτόν με την μέγιστη ταχύτητα, δηλαδή με 2m / s .
υ 340 340
f A,min= f= 700Hz ⇒ f A,min= 700Hz
υ + υs 340 + 2
s
342
Το ζητούμενο πηλίκο είναι:
340
f A,max 338 700Hz f 342
= ⇒ A,max
=
f A,min 340 700Hz f A,min 338
342
16
Άσκηση 2.
Τα τρία οχήματα του σχήματος, A, B και Γ κινούνται σε ευθύγραμμο

m m
αυτοκινητόδρομο. Τα μέτρα των ταχυτήτων τους είναι υ1 =20 , υ2 =30 και
s s
m
υ3 =20 αντίστοιχα, όπως στο σχήμα. Τα οχήματα A και B κινούνται προς την ίδια
s
κατεύθυνση και προπορεύεται το όχημα A , ενώ το όχημα Γ έρχεται από την αντίθετη
κατεύθυνση. Το όχημα B εκπέμπει ήχο συχνότητας f s = 930Hz .
α) Να υπολογίσετε τη συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο οδηγός του οχήματος

A.
β) Να υπολογίσετε τη συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο οδηγός του οχήματος

Γ.
γ) τα οχήματα B και Γ διασταυρώνονται, οπότε στη συνέχεια απομακρύνεται το ένα

από το άλλο, να υπολογίσετε τη νέα συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο οδηγός
του οχήματος Γ.
δ) Ο οδηγός του οχήματος Α τη χρονική στιγμή t = 0 , ενώ προηγείται του οχήματος Β,

m
πατάει γκάζι και προσδίδει στο όχημά του σταθερή επιτάχυνση α =2 για χρονικό
s2
διάστημα 5s , παραμένοντας σε όλη τη διάρκεια της επιταχυνόμενης κίνησης
προπορευόμενος του οχήματος Β. Να σχεδιάσετε το διάγραμμα της συχνότητας που
αντιλαμβάνεται ο οδηγός A συναρτήσει του χρόνου σε αριθμημένους άξονες για το
χρονικό διάστημα των 5s .
m
Δίνεται η ταχύτητα του ήχου στον αέρα υ =340 . Οι πράξεις να γίνουν με ακρίβεια
s
ενός δεκαδικού ψηφίου.
Λύση
υ ± υA
Θα προσαρμόσουμε τη σχέση f A = f s στα δεδομένα κάθε ερωτήματος. Όταν ο
υ  υs
παρατηρητής κατευθύνεται προς την πηγή, τότε στον αριθμητή ισχύει το (+), ενώ όταν
απομακρύνεται (-).
17
Όταν η πηγή κατευθύνεται προς τον παρατηρητή, τότε στον παρονομαστή ισχύει το (-),
ενώ όταν απομακρύνεται το (+).
α) Για την περίπτωση του οδηγού Α έχουμε: παρατηρητή που απομακρύνεται από την
πηγή με ταχύτητα υ1 , και πηγή που κατευθύνεται προς τον παρατηρητή με ταχύτητα υ2
υ − υ1 340m / s − 20m / s
=
fA = fs ⋅ 930Hz ⇒
= f A 960Hz
υ − υ2 340m / s − 30m / s
β) Για την περίπτωση του οδηγού Γ έχουμε: παρατηρητή που κατευθύνεται προς την
πηγή με ταχύτητα υ3 , και πηγή που κατευθύνεται προς τον παρατηρητή με ταχύτητα υ2
υ + υ3 340m / s + 20m / s
=
fΓ = fs ⋅ 930Hz ⇒
= f Γ 1080Hz
υ − υ2 340m / s − 30m / s
γ)
Στην περίπτωση αυτή έχουμε: παρατηρητή που απομακρύνεται από την πηγή με
ταχύτητα υ3 , και πηγή που απομακρύνεται από τον παρατηρητή με ταχύτητα υ2
υ − υ3 340m / s − 20m / s
f3 = fs = ⋅ 930Hz ⇒ f 3  804Hz
υ + υ2 340m / s + 30m / s
δ) Η ταχύτητα του οχήματος Α που επιταχύνεται δίνεται από τη σχέση:
υA =υ1 + αt ⇒ υA =20 + 2t ( S.I.) µε 0 ≤ t ≤ 5s ,
18
Η εξίσωση Doppler για τη συχνότητα του ήχου που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής Α, ο

οποίος απομακρύνεται από την πηγή αλλά η πηγή πλησιάζει προς αυτόν, με βάση όσα
αναφέρθηκαν παραπάνω για τα πρόσημα, είναι:
υ − υA υ − (υ1 + αt) 340 − (20 + 2t)

=f = fs f=
s ⇒f 930 (S.I.) ⇒
υ − υs υ − υ2 340 − 30
=
f 960 − 6t (S.I.) με 0 ≤ t ≤ 5s
Τη χρονική στιγμή t = 0 η συχνότητα που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής Α είναι

f = 960Hz , ενώ τη χρονική στιγμή t = 5s η συχνότητα που αντιλαμβάνεται είναι
f = 930Hz .
19
Άσκηση 3.
Μια ηχητική πηγή Σ2 κινείται µε σταθερή ταχύτητα υ2 = 15 m/s σε οριζόντιο επίπεδο και
εκπέµπει ήχο συχνότητας fs = 355Hz. Στο ίδιο επίπεδο κινούνται άλλα δύο σώματα με
ταχύτητες υ1 = 20 m/s και υ3 αντίστοιχα, όπως φαίνεται στο σχήμα, τα οποία φέρουν
δέκτες ηχητικών κυμάτων. Για τις συχνότητες του ήχου f1 και f3 που αντιλαµβάνονται οι
65
δέκτες των σωμάτων Σ1 και Σ3 ισχύει f1 = f3 .
71
α. τη συχνότητα του ήχου, f1, που αντιλαμβάνεται ο δέκτης του σώματος Σ1.
β. την ταχύτητα υ3 του σώματος Σ3.
γ. το λόγο των μηκών κύματος λ1 και λ3 των ήχων που αντιλαμβάνονται οι δύο
παρατηρητές.
δ. αν o δέκτης του σώματος Σ1 αντιλαμβάνεται τον ήχο για χρονικό διάστημα Δt1=7,1 s,
για πόσο χρονικό διάστημα Δt3, αντιλαμβάνεται τον ήχο o δέκτης του σώματος Σ3;
∆ίνεται υηχ = 340 m/s.
Σ1 υ1 υ2 Σ2 υ3 Σ3
Λύση
α. Ο δέκτης του σώματος Σ1 αντιλαμβάνεται ήχο συχνότητας f1 για την οποία ισχύει:
m m
υηx + υ1 340 + 20
=f1 = fs s s ⋅ 355Hz=
⇒ f1 360Hz
υηx + υ2 m
340 + 15
m
s s
β. Ο δέκτης του σώματος Σ3 αντιλαμβάνεται ήχο συχνότητας f3 για την οποία ισχύει:
m m
υηx + υ3 340 + υ3 340 + υ3
=f3 = fs s ⋅ 355Hz=
⇒ f3 s ⋅ 355Hz.
υηx − υ2 m
340 − 15
m
325
m
s s s
20
Όμως ισχύει
m
340 + υ3
65 65 s m m m
f1 = f 3 ⇒ 360Hz = ⋅ ⋅ 355Hz ⇒ 360 = 340 + υ3 ⇒ υ3 = 20 .
71 71 m s s s
325
s
γ. Τα μήκη κύματος λ1 και λ3 των ήχων που αντιλαμβάνονται οι δύο παρατηρητές είναι
υηχ υ υηχ + υ2
λ1 =λ + υ2 Ts = + 2 ⇒ λ1 = και
fs fs fs
υηχ υ υηχ − υ2
λ 3 =λ − υ2 Ts = − 2 ⇒ λ 3 = .
fs fs fs
Με διαίρεση κατά μέλη των δύο σχέσεων προκύπτει:
υηχ + υ2 m m m
υ + υ 340 + 15 355
λ1 fs ηχ 2 s = s s 71 .
= = = =
λ3 υ ηχ − υ 2 m
υηχ − υ2 340 − 15 m m 65
325
fs s s s
δ. Ο αριθμός των πυκνωμάτων Ν που εκπέμπει η πηγή είναι ίσος με τον αριθμό των
πυκνωμάτων που φτάνουν στους δύο παρατηρητές.
Για τα χρονικά διαστήματα Δt1 και Δt3 που αντιλαμβάνονται τον ήχο οι δύο δέκτες ισχύει:
Ν
f1 = (1) και
Δt1
Ν
f3 = (2)
Δt 3
Οι σχέσεις (1) και (2) δίνουν:
f1 Δt 3 65 Δt 3
f1 ⋅ Δt1 = f 3 ⋅ Δt 3 ⇒ = ⇒ = ⇒ Δt 3 = 6,5s.
f 3 Δt1 71 7,1
21
ΘΕΜΑ Δ
Πρόβλημα 1.
(Το πρόβλημα δόθηκε από τον εθελοντή κ. Παλόγο Αντώνιο)
Το ελατήριο του σχήματος έχει σταθερά k = 400N / m και έχει στο ένα άκρο του
στερεωμένο ένα σώμα, Σ1, μάζας m1 = 1kg που φέρει ενσωματωμένο ένα δέκτη ήχου, Δ.
Το σύστημα εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση πλάτους 0, 4m πάνω σε λείο οριζόντιο
επίπεδο. Τη στιγμή που το σώμα Σ1 διέρχεται από τη θέση ισορροπίας του, συγκρούεται
κεντρικά ελαστικά με ακίνητο σώμα Σ2, μάζας m 2 = 3kg , το οποίο φέρει ενσωματωμένη
πηγή ήχου συχνότητας fS = 688Hz .
Να βρείτε:
α) την ταχύτητα του σώματος Σ1 ελάχιστα πριν τη σύγκρουση.
β) τις ταχύτητες των σωμάτων Σ1 και Σ2 αμέσως μετά τη σύγκρουση καθώς και το πλάτος
της νέας ταλάντωσης.
γ) τη συχνότητα που ανιχνεύει ο δέκτης όταν το σώμα Σ1 διέρχεται για 1η και για 2η
φορά μετά την κρούση από την απομάκρυνση x1 = −0,1 3 m . Να θεωρήσετε θετικό τον
ημιάξονα προς τα δεξιά.
δ) το ρυθμό μεταβολής της κινητικής ενέργειας του σώματος Σ1 τη στιγμή που ανιχνεύει
συχνότητα f A = 680Hz .
Δίνεται η ταχύτητα διάδοσης του ήχου στον αέρα, υηχ =

340m / s .
22
Λύση
α) Το σώμα Σ1 ελάχιστα πριν τη σύγκρουση κινείται με τη υmax της ταλάντωσης, επειδή

διέρχεται από τη θέση ισορροπίας του.
k 400N / m
υmax =υ1 =ωA ⇒ υ1 = A= ⋅ 0, 4m ⇒ υ1 =8m / s
m 1kg
β) Η κρούση των δύο σωμάτων είναι κεντρική ελαστική, οπότε οι ταχύτητες των
σωμάτων μετά την κρούση θα είναι:
m1 − m 2 1kg − 3kg
υ1΄ = υ1 = ⋅ 8m / s ⇒ υ1΄ =−4m / s
m1 + m 2 1kg + 3kg
2m1 2 ⋅1kg
=υ΄2 = υ1 ⇒ υ΄2 4m / s
⋅ 8m / s =
m1 + m 2 1kg + 3kg
Άρα, μετά την κρούση η ηχητική πηγή απομακρύνεται με σταθερή ταχύτητα υ΄2 =4m / s
και το σώμα Σ1 γυρνά πίσω ξεκινώντας νέα ταλάντωση με περίοδο ίδια με την αρχική και
νέα μέγιστη ταχύτητα ταλάντωσης υ΄max =4m / s . Άρα το νέο πλάτος ταλάντωσης είναι:
υ΄max υ΄max 4m / s
υ΄max =ωΑ΄ ⇒ Α΄ = = ⇒ Α΄ = ⇒ Α΄ =0, 2m
ω k 400N / m
m 1kg
23
γ) Εφαρμόζοντας τη διατήρηση της ενέργειας για την ταλάντωση υπολογίζουμε την

ταχύτητα του σώματος Σ1 όταν αυτό διέρχεται από τη θέση x1 = −0,1 3 m .
1 1 2 1 k 2 400N / m
m1υ΄2max = kx1 + m1υ12 ⇒ υ1 = υ΄2max − x1 = (4m / s) 2 − ⋅ (−0,1 3m) 2 ⇒
2 2 2 m1 1kg
m
υ1 =± 2
s
Την 1η φορά ο δέκτης κινείται προς τα αριστερά απομακρυνόμενος από την ηχητική
πηγή, οπότε η συχνότητα που ανιχνεύεται θα είναι:
m m
υηχ − υ1 340 − 2
=
f1 f s = 688Hz ⋅ s s ⇒=
f1 676 Hz
υηχ + υs m
340 + 4
m
s s
Τη 2η φορά ο δέκτης κινείται προς τα δεξιά κατευθυνόμενος προς την ηχητική πηγή, που
απομακρύνεται, οπότε η συχνότητα που ανιχνεύεται θα είναι:
m m
υηχ + υ1 340 + 2
=
f1 f s = 688Hz ⋅ s s ⇒=
f1 684 Hz
υηχ + υs m
340 + 4
m
s s
∆K ∆WF ΣF ⋅ ∆x ∆K
δ) = = = ΣF ⋅ υ ⇒ = −kxυ (1)
∆t ∆t ∆t ∆t
Πρέπει να υπολογιστούν τα x, υ .
Για τη συχνότητα f A που ανιχνεύεται από το δέκτη ισχύει:
υηχ + υA 340 + υA
=f A fs = ⇒ 680 688 =
(SI) ⇒ υA 0
υηχ + υs 340 + 4
Άρα, το σώμα Σ1 βρίσκεται σε ακραία θέση, η ταχύτητα του είναι ίση με μηδέν, οπότε με
αντικατάσταση στη σχέση (1) προκύπτει
∆K
=0
∆t
Επιμέλεια: Πρόδρομος Κορκίζογλου, Αντώνιος Παλόγος, Γεώργιος Παπαλεξίου,

Ηλίας Ποντικός, Παναγιώτης Μπετσάκος
Επιστημονικός έλεγχος: Αντώνιος Παλόγος, Κωνσταντίνος Στεφανίδης
24

Study4exams - 1pdf PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Study4exams - 1pdf PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

[Year]

Ερωτήσεις και Ασκήσεις Φυσικής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΚΥΜΑΤΑ

Α. έχει γραφική παράσταση απομάκρυνσης σε σχέση με το χρόνο όπως στο διάγραμμα

Β. το σημείο Α έχει φάση

β1) μεγαλύτερη από το σημείο της θέσης x = 0 .

β3) μικρότερη από το σημείο της θέσης x = 0 κατά π .

Να επιλέξετε τις σωστές απαντήσεις. Να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α. Σωστή απάντηση είναι η α2.

Φυσικά, για t < t1 ισχύει y = 0

Β. Σωστή απάντηση είναι η β3.

Άρα η διαφορά φάσης με την πηγή είναι:

3) 0 < υ < υmax .

Να επιλέξετε τη σωστή πρόταση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Άρα το υλικό σημείο αυτό θα βρίσκεται σε αρνητική απομάκρυνση με μέγιστο μέτρο

Η ταχύτητα ( υ ) διάδοσης του κύματος στο ελαστικό μέσο, είναι

Να επιλέξετε τη σωστή πρόταση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή απάντηση είναι η 1.

Από τη σύγκριση της σχέσης =y 0, 05ηµ(8πt) , με τη γενική εξίσωση των απλών

Συνεπώς η απάντηση 1 είναι η σωστή.

1) αυξάνεται σε σχέση με το χρόνο.

2) είναι ανεξάρτητη από το χρόνο.

3) μειώνεται σε σχέση με το χρόνο.

Να επιλέξετε τη σωστή πρόταση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή είναι η πρόταση 2.

Οι εξισώσεις των φάσεων για τα δύο σημεία A και B είναι:

Το διάγραμμα 1 παριστάνει το στιγμιότυπο ενός εγκάρσιου αρμονικού κύματος μια

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Σωστή απάντηση είναι η γ.

Από το 2ο διάγραμμα προκύπτει: 2s − 1s = T ⇒ T = 1s ⇒ f = 1Hz

Από τη θεμελιώδη εξίσωση της κυματικής προκύπτει: υ = λf = 2cm / s

Το διάγραμμα 1 παριστάνει το στιγμιότυπο ενός εγκάρσιου αρμονικού κύματος μια

Τη χρονική στιγμή t που αντιστοιχεί το παραπάνω στιγμιότυπο, η πηγή και το υλικό

Να επιλέξετε τη σωστή πρόταση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή απάντηση είναι η α.

Από το διάγραμμα 2 παρατηρούμε ότι το υλικό σημείο Α άρχισε να ταλαντώνεται τη

Στο διπλανό σχήμα η πηγή Ο παράγει

αρμονικό κύμα που διαδίδεται πάνω σε γραμμικό 

ελαστικό μέσο με ταχύτητα υ. Δύο σημεία   

Α,Β του μέσου βρίσκονται πάνω στη ευθεία Ο Β Α χ

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

A. Πιο κοντά στην πηγή είναι το υλικό σημείο Α.

B. Σωστή απάντηση είναι η β.

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή απάντηση είναι η γ.

Επειδή η πηγή ταλαντώνεται σύμφωνα με τη σχέση y= Aηµωt , αυτό σημαίνει ότι σε

Να επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Σωστή απάντηση είναι η β.

στον ανιχνευτή να ισχύει η σχέση : r1 − r2 =

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή απάντηση είναι η β.

Α. Το μήκος της χορδής μπορεί να είναι

Β. Αν Α είναι το πλάτος των αρμονικών κυμάτων που συμβάλλουν και παράγεται το

Να επιλέξετε τις σωστές απαντήσεις. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α. Σωστή απάντηση είναι η β.

Β. Σωστή η απάντηση είναι η β.

Δύο σύγχρονες πηγές αρμονικών κυμάτων Ο1 και Ο 2 δημιουργούν κύματα ίδιου

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Σωστή απάντηση είναι η α.

r1 − r2= 4cm ⇒ r1 − r2 =8 ⋅ 0,5cm ⇒ r1 − r2 =8λ , όπου

λ =0,5cm . Συνεπώς το υλικό σημείο Σ εκτελεί σύνθετη ταλάντωση μεγίστου πλάτους.

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.