v - - - . a .. . .

l v v -- . - o o v v
p . i v d . . .
ut .. - 1 i iS-iw d h i t 1 Lr rvi-ai-.-M-qw--gvw ibis i v

.
b . -ihvv fia -. ar t . . v-1 -fx v - . . -i riq i gi r .l A. p
-v

ni - Mouunnzum MulSSAklAP 111scro1z1oA.l

f g.-.-mw- 1 gv kg
i p . MASyAll i
i ronmmaLMl uMLS1c1arc. i
iv
. M
.

-x1AnaA
o A tnæAayAn rrunonmmzos AliAlllilulA -. q1-p

ronrrfzumLml 1s-1zorrrMAMy-A. i .

mAsonm osz-rALv z mox .

rrlzlmxlzrrmnm xdfrmx - -~ ~p i
 koMlMkLldkS SlSLlo-fl-lfik

~ l l wl l l l l l l lil l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l
zsva SSSA
al
 MoM MMSMPA
MuMSAklAM lilSrfoftloAL

scmpronm

xu
MoMuMPlMA lmuaAnlAla msiromoAL

MAayAk
rfokrlllillxlliLMl lSMLPllililL

xlAndA

A MASyAk rrunoMAwos AliAbliMlA

rbnrtnnmul nrzorrmxslmanæ

MAsomx osz-rALv z nunc

frlzmuxnrfrlznm xorrmx

PSSL 1ses.
zeosnnmzamu vmznmixun M. nnn xdzwvAnusuAL.
 zzbæzz
-....-...... .. ..... uui-..g
il

lanutrus amus MlnALy

MAerAn mnALyl ronrmiznnrmb

MAayAri nlsrdnlAaA
meo-mag

A M. klft mmimam xbuyvmz manum liflzlllA.fAlioll

A szmzzd iLmMSvnL

xozLl

rroLny Plznnnozg
m uum n. mm s A -rbnriznsmal nxzorzrzuirw uLiiAnbaA.

nLsb xoq-mu
n. uLAszLo xmALy okSzASLAPA.

xusonuLssAL.

Pmsrxz 1ses.
SSSSMSSSSSM PPMMMMAMP M. AliAlL xbuyvAnuSuAL.
i ammnngmgzmgmzmmyziluul i
 MoM SMSMPA

flllMfiAklAll lilSrfolr-tloAL

scmpronns

xu
 MoMllMmMrfA

fluMSAlilAlil lllSrfoftloAl

scmPronms.

xu
MoMuMliMlfA llllblSAlilAli lilSffolilSAL

MASyAk
rPokyPllSMlSLMl liMLPllilSlL

lilAlllA

A MASyAk munoMAmos AliAllPlMlA

rdn.rlimrzmax 1s1zorrrMA1vyA.

MAsomx oszrALv z mox

frlznnxmrmnm norum

PlilSlL 1SSS.

meamnnmzamn Pmlznmzxxn 1u. AliAll 1cdnyvAnusuAL.

 l/li cpæ-l
w-..mmm n .. . .........u..
il

sumus amus MlnALy

MAeyAn mnALn cromlizmrlnb

MAayAn MlSPdklAlA
uso-lassa

A M. km kemmml konyvnm summam xfzzmArAlsolg

A szmzzd æSLzmzSvnL

xozLl

molunt Pmnmncz
m num n. nm s A rima-insunt nlzonmizw mLSwdaA.

nLsb xoq-nm
n. vLixszLb xmALy okszAaLArrA.

msormLssAL.

Plilsrlj lsea
naeznnnaamz mznnlminn M. Amlx xbuyvArcusnAL.
 . . . in eo maximus mihi mei labo
ris fructus constabig si quod maxime
apectandum eatp jidem meam probari re
bus narrandis iis. quibus cognitae et
perupectae sunty rationem scribendi qua
sum usum viris iisdem bonis et non im
peritisl quos spero me aequos habituros.
haud penitus improbari intelligam

nzwrvs in Praei Plorenh l1ist.

Pui lact limloh Snuttv Mazyar Akademiai kdnyvnyomddsznaL

 PMPMS lilLmfli liS Mlmlizl
lamvmzmtrlisfm

-L liazai tortenetunk e nevezetes egyik k1itfor

rdsdt. -- mely Psdthori lstvdn lengyel kirxily pdrtfo
g-asa alatt keszfilh melynek kiaddsdra kozel htirom
szdz ev elott mar ajdnlkoztak a bzgizeli nyomddk iji
s melyre nezvet annyi jeles tudos es tortenetbardt
betelj esiiletlen ohajtasa utdm csak nem i-eg groflie
meny Sozsef ekep kidltott felz nlfehat a nyomdaszat
mestersege tortenetiixlk e drdga kincse szamdra meg
mind ne legyen feltaleilva Pu - ime szerencsem van
a Magyar rPudom. Akademia rPortenelmi Sizottmd
nya koltsegeim az eredeti keziratboli valahdra ki
bocsdthatni
lL rPudosainka s kiilonosen Pray Sybirggb tov-db
bd a. halds emlekezetre melto windisch lfdrolgh s az
iment emlitett buzgo grof lfemcfny becses elet-rajzi
dolgozatokat adtak xlirutusrolg de egesz eleterfil s
minden munkiirol nemtudositanak sem olg sem az
olasz irodalomtiirteneszek. de Peayle sem.ki elso adott
teljesb kepet a xvL szizad e jeles irojaroL Pedig
nem eleg - hogy meg egyszer liemeny szavaival
eljek - tudnunk. hogy Srutus magyar tortenetet
frt. nem eleg fit idezni vagy idezve latuit dt magdt
lj n . 1. est in omnium orei ut iam atypographis Pvasilien
sibus a me llistoria vngarica postuleturu Srutuy Sekesi fidu
parboz i cracov.txvlll. xaL Peb. 1b1S.
vt murus imam

is kozelebbrmbl kella mint minden tortenetfrogkit luit

ffiiil kivdnunk hnszndlni. ismernunkmeg pedig nem
csak mint irot. hanem njgy is mint gondolkodo es
cselekvo fdrfiliig hogy becset megftelhessiik iy lleg
kiserlem tehat tortenetironk elete teljes kepet adnony
figyelmezve ugyan elozfiimre is m de mindentitt koz
vetleniil a szinte egyetlen luitffibol. Srutus sajdt le
veleiboL merftve. d

zj L. furzt Magazin fiir SesclL Siebenbiirgenm liroust

lSdi L so l.
aj Srutus eletet irtik z
q
l. Sayle Pefterz bictionnaire Plish et critiqua kotterd
last nzilam Maizeaux kiad. Sdzel MALL L k. Art. Porutus.
i Mazzuchelliz Srli Scrittori dr ltalia. Srescia 11SS-SS.
voL lL P. 1v. Art. P-ruto.
S. flviraboschiz Storia della Letteratura ltalianm Modena
lvn-sz. nzilam venez. lfgb-fh vfm vl1.P. lll sgs-goL l.
LL windischz Lebensbeschreibung des joh Mich. laru
tus. fli k. Anzeigen i ma APL liil szj - llljra lenyomtatva
kat csekely vziltozL Meues ung. Magazin L S. St. -Lefordit
vamj flrabovszky ay dltal rPud. Syiijtg lSifx vlL k.
i gen kemdny ldzsef z liin Sruchstiick iiber l M. Sru
tus p u. iiber den werth seiner ungrisch-Siebenbiirgischen gre
schichte. lSAPL fliurzs Magazin f. Sreschq Literatur u. alle
benk u. Merkwiirdigkeiten Siebenbiirgens. lironst L r.j.
lillrtekeztek. emlekeztekf rola tijbbem Az rijak kzszzsl
elsii Apostolo zeno p Pontanini nliiblioteca delll Plloquenza lta
lianaa munkzijdhoz irt bfi jegyzeseiben fvelence lvbsjg nzi

ij nliagyobb rdszint windisch eis egy-nevetlen hazaii utdnu mond

lix-q ki tehzit azt sem tudta hogy a kdt cikk egyg s forditva tigy p mint
nailunk szoktalg pdlda hflrutus ward in venedig geborem ilie Plorem
tinische Seschichtm welche er in acht lmchem berausgegebenv mag
diejenigen verfiihrt habemdie ihn ftir einenPlorentine/v haltenaz nSrutus
sziiletett venetidbavuA Plorentziai Piirtdnetek isl melyek nyolcz ka1etben
jiittek ki.ada ftehdt velenedbePj valdnak tartjdk bltet. de minden helyes
ok ndlkiilu fds mdg is nsziiletett venetidbana ly
 iis MunxAr. vn

llL Sziiletett Srutus ddnos Mihdly 1b11-ben1j

velencebensja regi tisztes csalddbolel Pddudban ta
nult. hol leginkabb Sonamico Ldzdr elfiaddsait es

lunk. erdemleg elsii. Pragb 11S1-ben Annzllisai 1v. kat eld

szavdban s a 1v. s v. kat tiibb helyein. s ismet rzsoz lndex
lian Librx PnibL univ. L zoo sz. ll. kijvideden bod. lfatonm
lngelg kfinyveszetileg eresner i lbcherl vog-tg llenisa lSrunetp
lilbert. Arwoodi chmelr erisse stb. - naszndltam mind
lnydjokat a z szdm kivetelevel. melyet Pesten nem birunk.
aj Mazzuchelli szerint filirabosclzi es ohmelnelj lblb
kiirdlg zeno szerint1bSS. kiiriilg Pl/indisck szerint light ki
lfigo-ben iit hatvantit evesnek eillitja. de hibdsanp mert az
iltala idezett helyl melyben lirutus magdt ennyinek mondjai
nx11xcu-ben. azaz lSSS-bena nem lbgo-beni kiiltz niam ipse
usu experiori iam ad Lxll annum provectusi beatae vitae
initium in vitae exitu essefl fAd cratonemi berlini kiad. L
Sbfm lj lizzel egyeziileg irja crdtbnak egy mdsp kelet nel
kiilii de ketsegteleniil lfflll-ben irt leveleben fmely evbe esik
t. i. crdte azon betegsegel melyriil a. levelben emlekezet van
fberL sda ljz nSinistro quidem meo fato acciditf uti ubi mi
nus velim. vincat omnem meam diligentiam et sedulitatem
fortunaz quacunz iam Lx-. annum ita luctora utu stb. rllehzit
csak Sayle id. h. adja kordt helyesen. v
sj nvenetias nunc mitto -irja Milesius Siindornak - vel
quod mihi ea patria estf vel quod. cum multa de illa dicantun
satis tamen multa de illa dici pro illius magnitudine non pos
sintu fberL MLL Ljg rllheopulusnak pedigi ki felszblitotta hogy
hazdja ttirtenetet irnzi meg . azt valaszoljaz nMe haec nos cura
magnopere angat i quot patria nostra habeti qui has illi par
tes possunt egregie praestareu fberL 1oes. LL s itt Sembo Pe
tert p Mavagero Andrdst s tiibb velencei tiirtenetirbkat emlit. -
oj Maga fejezi igy ki magdtfrheopulushoz irt leveleben
nuam quod illa fpatriaj careo hoc tempore fa level kelet nel
kiilij. neque ulla illius culpa hocp neque dedecore ullo meo ac-i

ciditj sed fortunae iniua-ira liius enim mihi iniquitate ereptus

est inter meos locus i quem nzaiores mei per acci annos retinu
vm - nnurtrs lium-z

tarsasagat kereste fel 1jg s kenytelen leven hazajatoi.

nem tudni mi okbol. tavol lenniex majdnem teljes
eletet kiilfoldon toitotte Sejarta Slasasj. Prancziaq
Memeh spanyol es Angolorszagokatej. sok udva
rokban hlizamosan mlilatottg neha bajok kozt. tobb
szor kellemeseng mindig hasznosanloi Angliabanv
iigy latszika koran voltv Pallavicini Miklossal. aligha
nem mint ennek Mentorany Antverpben lbbb tala
lom ot tudomanyos foglalkodasbannjg lbbg Mildno

erunt honestissimumu fberL men S. l.j. zeno szerint is id. h.

nacque . . . di famiglia antieezi ed onesta nelli ordine dei citta
dinip mely csaladbol valo azon Pietro Pruto cattaroi piispok
isp ki 1ziSS. magat jeles hebraistakent tiintette ki.
dj lnterfui ipse orationi flSonamici de laudibus l-listoriaej
adolescensi cum nunquam ab optimi senis p et sanctissimi latere
discederemu irja Silvius vonicusnak fberL Sgfi l.j.
ej frobbi kozt Mapolybanz nliquidem memoria teneo -
irja Sonzaga vespasian hgnek lirlassabcili sept. aseoy - cum
adolescens admodum me Meapolim contulissem eius urbis vi
sendae causa. fl fberL 1ooz. l.j.
gj nliquidemi irja mar xrakobol Pudith Andrasnaki
haud videar mihi plus aequo tribuere si id dicam quod res esti
me ltal-iam lustrasse. Salliam i Sermaniam. flispaniam. An
gliam. regiones fere omnesi unde sumi documenta certa ad
vitam recte et cum laude agendam possinta fberL tii-il l.j.
1oj... usu rerum tantoi quantum esse in eo homine
aequum esti qui magnam lfuropae partem aulas fere lfegum
omnium maæimorum per summum otium lustrat-iit itaque si quae
mihi incommoda tot terras obeunti obtigerunti fit quidem fru
ctui quem ex his capio . maximo quidem atque uberrimol
eorum etiam ut mihi sit iucunda recordatioa fberl. lofilh l.b.
. llj nMemini enim te. admodum atlolescentemi cum una
in Anglia essemus superioribus annis . . fa level kelet nelkiilip
berl. 11oe. lj i
uj ltt adta ki t. i. akkor ket munkajatl melyekrol fent
a szovegbem
 ns MuuxAn lix
i ban Sonzaga vespasidn herczegnela ki Maipolyoxszig
eredete megirisdra szolitotta feli s ahonnan lielveti
An. MemegPrancziaorszag-on sit Selgiumba. s ftdn in
nen hajonj Spanyolorsz-dgba menti hol az egesz oszt
s a tel nagy reszet slilyos betegsegben tiiltottelsj.
melyben ffi vigasztaldsa rfheupulusa a velencei ko
veto bardtsdgaxa es tdrsalkodfisa volt ny 1sso. feb
rudrban Luisinus Perencz szeretet-teljes levele
mar Pdrisban kereste fel uj .honnan Srutus Lyonba
mentum hoLha nagyon nem caisalodomp egesz 1S11-ig
meg volt telepedvet sokfele tudos munkdban fdradozvæ i
Azonban tett innen is neha hosszasabb kiffmdulaso
katz fgy marlbSL martiush megfordult Luccaban nx

mj nMamque superiore anno - irja a herczegnelz -- cum

ltfediolani aliquandiu commoratus . unde per lthetoa-um et Le
pontiorum Alpes eram iter in aalliam lielgicam facturusu
stbg cberL lootk lj es ismet z nPltenim superiorem annum
totum lustranda aermzz-rzzlzza galli-a. flispania consumpsil cum
omne autumni tempusi ac magnam partem hyemis periculoso
et gravi morbo confiictatusin-flispania traduxissemu c1ooa.1.j.
uj nquibus autem ego malis confiictatus sim in l-lispa
niav et alii permulti sciunt p et tu minime ignoras. cum enim
amplissima legatione ad Philippum llegem ctehdt lbbb-dn in
nenj a liepublica legatus fungerere p ita multus eram tecumu
stb. fberL 1oes. l.j.
lij Poledbbol lbSil febr. utzina inditva Pzirizsba fberL
lldzi sk. lLj
wj ott advzin ki fPa-zxciuasti az ajztnld level mar nLugduni
xvlL kaL Apr. M. ll Lxa ktilh ugyanaz tbbb itt irt leveleibiil
is kitetszik.
aj ltt kiilt 1bSl. kal. Mart. levele Lambinus Peneshez
fberL 11S1 sk. pll.j. Sryphius isi kinel Porutus meo Pazio
ndpolyi ttirtenetet adta ki. azt jegyzi meg e kdnyv vegenp
hogy Srutus nyomtatds ktizbenp fontos dolog miatti olaszor
szdgba utazoth
 x sumus fumma

laesa/a hosszasban mtilatott velencebem hol lio

ratiusit es caesdri scholionait nyomattamjg 1b11
elejen Pdrizsbanl hol elsfi meghivasdt vette Porgich
Perencnek Plrdelybewjg mig ez ev octobereben Ly
onta nem tudom mily iildozesek miatt. ott hagyvim
liizelben lakott. lilkkor jottek folyamatba az erdelyi
alkvasok a melyek reszletes elbeszellesehez terunk
1v. Mielfitt azonban Srutust hazankba kisvfrnfika
addigi froi palydjdval kell megismerkednunk lLlso
dolgozatai kdltiiiek voltak. lll i. a nleles kiiltok ver
seiu kozt nkik toscdnai nyelven frtaku Srutusnak
tizenegy sonettje ill fkiadva lbzu-benmf Legkoze
lebbi mfivecskejm melyrfil tudomdsom vani szinte
olaszlil iratotm s a nfinevelest illetig crrasse azt a
xvL szizad katholikus neveleszete keves darabjai
kozt emliti fel. cfmez La institutione di una fanciulla
nata nobilmentei s Antverpben lbbfx jelent meguy

lsj Manutius Pzilndl t. i. g es hol eliisziir taldlkozott Por

gzich Perenczczell s vett meghivzist Magyarorszdgbal haugyan
1S1S elejen irta hozzd azon levelet fberL zm sk. lLL mely
ben igy szblz lta enim octo iam ab hinc anna-si me primo con
gressu coepisti facilitate illa et comitate tua incredibili .u es lio
vacsbczi Parkashoz fszinte kelet nelkiilii de lblll-ki. levele
benjz neadem vero mihi video proponip quae octo iam abhinc
annis. cum veneticus ageremu fu. o. iiiy
mj Mint levelei mutatjdk liovacsbcziet npridie 1d. Aplha
Pzirizsban vette. s felelt ugyanonnan n1d. Apnu fberL SSAL v.
ex a SPL Lbg innen ment Lyonba fSSL Lj. hol octbberig ma
radt cam l.j.
mj L. liime di diversi nobili uomini et eccellenti poeti
nella lingua fPoscana. Libro secondo. ln vinegiai lbdlii tijra
1sa1s. v. ii Siblioteca dell. lSloquenza ltaliana di Mons. at
Povztaæai-zzi. zeno kiad. 1L ea l. i
mj L. araesse Lehrb. d. Lit. cresclm llL L 1oss. l. - lizt
meg azon evben kiivette egy franczia forditzis par lean lhllere.
 us numam xt

ugyanakkor es ott kovette azt egy oratio de lfebzzs

a Lkzrolo li caesare fio/rm imp gestisnx melyet Lui
sinus Perencz nexquisitis sententiis verborumque lu
minibusu magasztalz al - Majdan Lyonban lbfio-ban
Alberico massa-carrarai herczeg altal pirtfogolva.
Pacius Sertalan xv szdzadbeli irotol L Alphons nd
vpolyi kirdly kiadatlan tortenetet tette kozza Pacius
eletevelv s a szerziS kif-cajezeseinek is javitdsdvala ki
nek egyebiriut caesart koveto stfljet kortarsaie kozt
elsfi rangunak iteliuy rllovdbbd lbfil-benz nlilpistolae
clarorum lfirorumi quibus veterum auctorum loci
complures explicantug tribus libris a lo. M. Sruto
comprehensaeu zbjg lfxfiz-benz Prancisci contarevzi
Libri tres de lfebus in fletruria a Senensibus gestisgel
lbStl-ki velenczei tartbzkodzisa alatt gordtizost wj es

Anvers. mely Srunet eliitt csak azzirt nevezeteg hogy Plan

tin annyira elhiresfilt nyomddjdnak elsii darabja fnilam i
kiadas. art. Pxrutusl
uj L. gesneri Sibliothecai nzilam rlliguri 1SSS.
uj Luisinus lev. l. a bex-L kiad. uaa l. q
ul ljjra szinte Sryphiusnzil lbSl lbiifi stz Sartln Pa
cii lie liebus gestis a-b Alphonso L Meap. kege commenta
- riorum Libri x. v. ex benistz llle Merkwiirdigkeiten d. fia
rellis-czhen SibL illa l. - lilmliti Sayle id. h. ea ohmel isz
llie lilandschriften der k. k. flofbibl. L ma l.
aaj llber-inefl Allg. lSibL Lex. L SSSl
mj Sayle az id. h. ljjra veleuce 1azs.
mj Arwood flbegli Autori classici lL gi Lj szerint
Aldusndl ex es lbStlg Sayle szerint nses observations
sur les lv livres des odes dlllorace et sur llllpodon
furent inprimdes iz venisep chez Paul Manuce. avec cel
les de Lambin llan lbsfi in illa melyeket Arwood id. h. kii
ltin hoz fel lbab-re de-Sabalisndl. lbfifi-ra ismet Aldusndli
lbSs-ra Pdrizsbam lfarlesncil aligha nem csuszott hiba az ev
szdnmbao midan lloracz kiadzisdt ncum oommentariis A. Mu
 xn sacros limum

juL ciresdrvtnj adta ki sajat jegyzescivel. mind kettot

Manutius Peilnal - lblo-bena ismet firryphiusnal
Lyonban. kovetkeztekz M. fl ciceronis orationzmz a
L M. lSruto emendatorum voluminallL quibus accesse
runt breves Animadversiones ex doctissimorum homi
num commentariiszgx melyekkel cvicerdnak egy teljcs

reti et Aldi lilanutii. adde-tis scholiis 1o. llL bruti ad LL.

odarum et SpocL venct apud P. Manutium livio-ira teszi.
ny liayle az id. b. es liarles a Motitia Lit. lionLg meg
jegyezven amaz az utrcchti lapok utan. bogy azok a junger
man-fele lfiofi-ki frankfurtikiaddsba is bementelL - Porgach
Perenczhez liili-bem irt egyik- leveleben fberL Sgfl lj
mondjaz nliabeo in manibus caesaris commentarizxsi multis a
me animaidversionibus emendatosi quibus iustum volumen acce
detl in quoi certo orlinei politissimi scriptoris voces phrases
que omnesi tum. quod permagni faciendum estf rerum omnium
descriptiones in locos communes redactae habenturg ut si cui
sit scribenda historiap et lauta supellexi et luculentaa ex tanti
scriptoris monumentisi ad ea ornandai atque illustranda.
quae veliti suppcditentulu lium librum Sasileae eæcusum. ani
mus est inscribere rllransylvaniae Principi. si minus ex re ipsa.
at ex voluntate atque animi studio stb. vajon kijott-e ez al
caesarP - aesner lbso-ki kiadasa meg nem ismeriz Sruti
nAnalg/sin caesaris et flistorica quaedam brevi edenda spera
musn ugymondi hozza vetvenz nclaruit viennae lfflsafmi
oda latszik mutatnip hogy megjegyzese is lS1S-ra szolp s igy
lenyegben egyezik a lSrutus levelenek id. helyeveL ne hat a ea
zelben liili mar nkinyomtatott konyvu kijott-eP alabb meg
latjuk
avj aesner PnibL szerintg liayle az utrechti lapok utan
megjegyziz qulil ft imprimerr in douzea les oeuvres de cice
ron avec des notesa meg pedig lbiL -- Arwood id. h. SS. l
liilo re egy Lambin-fele kiadast emliti szinte S kotetbem -
Maga lSrutus e recensiojarol a kovetkezoket irja Lambinus
nakz nln ciceronis orationes priores flotomani commenta
riosl Sigonii in tres de lege agraria p qui falso alieno nomine
 v lis MunxAL xm

kiadcisdt nyitotta megmf Pabricius szerint meg ez

evben jottek volna ki ciceronis Libri de inventione
isul A biponti tdrsasig a ciceroi recensiok lv-dik
idoszakat ignotas Manutio-Lambiniana et Srutind-nak
nevezi. de Srutus kiadasdfg mely dli ev alatt hiromszor
jelent megq oly
lolei annak iltaldnosssggal
tartalmi kiterjedeset hozza
nem fel. hogykiull
vehetni be

Mekem ugyan ligy litszikp hogy egelsz cicerojag ki

nek liiaddsara annyira volt hivatvaq nem letesfiltæ
minek oka ketsegkiviil Lyonbol lirdelybe jovetele.
itt magyar tortenelmi kesziiletei voltaka melyekre

circumferunturr Muretip Paerni in alias. fuas in omnesi ita

habui in manibusv ut nihil mihi unquam de alieno sumpserimp
de nullius laude libaverimg si quando locus incideretæ ut quisi
esset lsudandusi id non ingenuo solum. et vacuo ab omni inviden
tia animoi sed prolixe etiami atque effuse praestiterim ln qui
busdam dissentiet sed id cum nullius contumelia fberL eoz -
- S. lj -l1arles szerint airevior MotitiaLitter. nom L lssj az
lbgo-ki frankfurti es lfioS-ki hanaui nepen nem megvetendfi
kiadzis ad Manutianam praecipue . magna tamen quoque eae
parte ad liminam covgfornzata esta
aaj nquae mea ratio fuerit in universis ciceronis scrip
tis edendis. primo volumini praefixa epistola declaravitu Lam
binushoz kelet nelkiili cugy ldtszik lin-liil leveleben fberl
eos l.j.
alj PoibL Latv lilrnesti kiad. L Lib. L c. S. Arwood roviden
lL se l.
azj lll i. me 1S1Sp es lbSb-1-ben. nPvrutus - igy
itelnek a bipontiak - in hac editione adhibito etiam Lambino
cum prioribus editoribus victoriop crcmmerzairiop Manutioi rlluxz
nebo aliisque textum sic emendavit i ut saepe lectiones Lam
bini reciperetg suasque animadversiones addidit ad calcemi
quibus maxime textum suum tueretuna M. lll cic. opp. L
æiponti 11soy.Lxxx1x. l.b.
xiv nnurus iiLsrs

fordftotta azontul minden gondjat es idejet liiilon

ben is egy kellemetlen osszeiitkozese Lambinussal
elvehette tole a folytatas kedvet liz t.i. plagiatussal va
dolta ot. mely vadra lirutus erzekenyen es nemesen
felelt baratjanakz kozos forrasbol kozosen meritet
tek. u. mondghol dt hasznalta. idezteisA valasz ffibb re
szeg mert szerzonk egyenesseget es emberseget szepen
jellemzia jegyzesben adomuf nPurutus ekesen irt.

aaj nliedditaemihi tuae literae sunt xl.lial. SextiLquae me

varie affeceruntz qua parte enim de munere tuo agis. incredibilem
ex iis voluptatem cepit namque ita existimes velimi tanti apud
me tuum munus essep ut arege maius nullum.luculentiusve sperare
potuerim. quid autem simileP arege aut honore. aut commodo au
geriz donari abs te immortalitate possum. quo fita ut feramliniqui
ore animoz te hominem mihi amicissimumi importuna levissimi
hominis interpellatione i pene ab instituto amandi mei avocari g
quisquis enim is esti qui me in hist quae scripta edidii sur ripu
isse ab ullo aliirmeti quae transferrem in meag is neque plane
me noviti et facit ipsel ut se se prodati tacente etiam met ut
enim qui aqua indigenta ubi facultas sitp e fonte sumerel quam e
rivo maluntg egentes. divitum adirei quam infimorum domus.
ita mi Lambine .i ut bene sis a literis. et ab ingenio paratus
cum mihi iidem fontes pateantp e quibus hausistii fnondum enim
exarueruntj aeque pateant eorum penetraliai quorumzbeata copia
mihi liceat. nullius cum iniurialditaripstulte faciami side tuo
surripiamt non minus quam tui si inducas animum surripere
de meo. inter sumere vero. et surriperep quantulum videtur
interesseP Sumit qui a quo mutuaturi indicatg qui non dissi
mulati cui debetg qui laudat postremoi quem auctorem ha
betz surripitr qui avertit in rem suamg qui tacetg qui abu
titur errore hominum impudentia tegendag qui ex alterius
industria fructum quaeritg qui ipse eget. cui deest unde hau
riatg qui minus est ingenio. usui natura literis munitus. ita in
altero certa est ratio bene merendi fhinc enim eiusp a quo sumi
tura provehitur lausj plectendus alius estt qui famaml et no
ment vitae fructum unum maxime homini libero expetendumi
 his MtmxcAL xv

mond lSaylet ambar a ciceroi secta ketelyeivel nem

gondoltgrs igen jo humanistanak tartathattikft -
Annyi all. hogy a classicusoknak altala magyara
zatokkal ellatott kiadasai a magok koraban nagyra
beosiiltettek -
v. Pe benniinket fokep a tortenetfro Srutus
erdekeL lilso munkaja e teren. mely neki a re
naissance korabeli tortenetirok kozt kitiino hirnevet
biztosfu Plorencz rlllrirtenelcez voltz Plo-icentinae lfisto
riae Libri octo priores Lugduni. apud haeredes lae.
luntaet mea kisfoL Mar lbbfi-ben. Spanyolorszag
ban. keszen allt aza s olvasta baratjai elfitti ikik kozol

Luisinus Perencz szavaival adom a munka exposi

tiojatz v tuarum vero me lectio hist oriaruma qui
bus res gestas Plorentinorum complexus esa vehe
menter delectabah Scriptae enim sunt a rlle sum
mo dicendi artificez in quo nec gravitas sententiaruma
nec ubertas desideratur orationis. quo fiti ut sua
vissime animos hominum erectos in legendo retine
ant. et praeclarea cum Mediceaimprimis familiaa deinde
cum.aliis florentissimis viris esse actum iudicem. qui in
tua scripta pervenerunu quorumque fortunae varietates
et vicissitudines monimentis illustrantur et celebrantur

sibi iniuriar et meleficio parat. Sadem ratione autemp et doc

tissimi hominesi alii permultil et tu imprimis eruditione. atque
ingenio excellens. quod in veterum scriptis emendandis alio
rum saepe coniecturam probasi haud ab ipsis sumpsisset sed
surripuisse videare. qua re quid excogitare iniquius potestP
verum neque illi tecum fur-ti agentp quod ab illis mutuatus
sis. neque aliis magisi quod ab illis dissentiasp libero nonnun
quam fastidio stomacherep iustum tibi bellum indicentz impu
dentis enim hominis estf cum sibi de aliis iudicium liberum
sumat. aliis id ademtum velle cbei-L bSS-SoL lLp
xvi nnvrus iturus

tuisz nam tu nobis quasitemporum imaginem nonltalica

quidem lingua. sed Latina expressistL Latinae enim
linguae gloria non ltaliae limitibusa ut Pletruscam
sed terrarum orbis finibus terminatun liistorias a
seniore cosimo exordiris. iamque ad Leonis x. Pon
tificatum perpetuo eas ordine deduxistiz ac cosimi
primum ancipites. variique casus. invidia. quam ini
mici ei homines coniiaranm exiliumi reditus in patriam
honestissimus incredibilem quandam habent admira
tionemz Petri vero senioris virtus. quae in eo. licet
adversa semper valetudine confiictaretura tamen elu
cebat. cuius animum non explere iucundissimae le
ctionis voluptate possit. consequutae sunt postea
turbulentissimae rerum tempestatesi cum ftespublica
bellis vexaretun quod reges ferre Laurentii ampli
tudinem et splendorem non poterant. llle vero. ut
patriae rationibus consulerea summis vitam periculis
exponeret atque opes suas profundere non dubitavit
Leo demum. Laurentiifnlium cuius virtutes laudibus
in caelum fers. diis hominibusque approbantibus
Pontifex Max. creatum lit quamvis reliqua cum his
contexerq quae patrum nostrorum memoria sunt
gesta. constituisti. hoc mihi tamen temporis spatium
summam attulit. mi Srutq delectationemu stb. ul
rlliraboschi itelete szerint Srutus Plorenczi forte
nete egyike a xvL szazad legszebb emlekeineka s
keves latin tortenetiroa volt pedig elegg. hasonlit
hato hozzi Panaszkodik hogy nem adhatta meg
munkajanak a veg tokelytujg s azert. zeno szerinta azt
lijra es sokkal bovebben kidolgozva szandekozott
hb PerL kiad. llM-S ll.
abb firaboschi az id. ll. soo. l.
 ns MunxAL xvn

kiadni - mire vfm-vada de hiaba var-va forditoja

Alberti. ennek olasz forditdsa keziratban maradt m
Aligha lSx-tztust mind az Atdolgozdstolimind a beveg
zestol a zsarnok L cosmnsa s utobb annak gaz fia
l. Perencz nagyherczegek diihossege nem tartoztotta
xvissza.. Plz elsfi kiadds is a legritkfubb konyvek koze
ten-tozika miutdn azt a herclzegek csakhamar felsze
detteka ahol lehetetm mint oly ktinyvem mely ilii-aln
szerint na Medici nevre nem nagy dicsfiseget drasz
tott. S valojabam Srutlls eleg vildgosan bizonyitja
magdt ellensegokiil. s munkdjanak csakugyan egyet
leni de nem csekely. foltja a Mediciek hfret elho
mdlyosnftamil s tetteiket vetkes szfnben tiintetni fel.
vilagosan s heitalmasan kel ki elfiszavdban levius
ellenl ki hizelkedve a Mediciekneka gyaldzta azt
ezekkel ellenkezfi- fiorenczi nemeseket vf lii pgyii
lolseg a Mediciek ellenz mely nem lakhatott lSrutus
naka mint idegenneka szivebem s mely csak a sajdt
haza szabadsdga szeretetenek kovetkezese lehet. hihe

Mj zeno az id. h.z nil lSruto era in procinto di far ri

stampare i suddetti primi otto libri con malto miglioramentm e
con accrcscimento di alirrettant-zl a - Pemegielenti ugyan Lyon
ban . s lbfifi-ban Pxrutus liliiszavdnak olasz forditasaz Le lli
fese dei Piorentini contra le falso calunnie del giovio fo volga
rizzamento di Pederigo Alberti della prefazione latina di asiam
michel lSruto alla sua lstoriai Piorentinajg mely eliiszoi zeno
szerint az id. h. nnem annyira a florencziek vedelmetp mint
vlL lielemen papa vddlaszit tartalmazza levius chizelgeseij
ellenebenfl csaklSPyS es 1St11 jtitt ki valahara olaszdl is a clas
isicai mlii Plorenczbenz dj forditzis szerint-ei nem tudonL
alj lllobbi kozt fPraefi S iv. ajz nquid quod Aloysium
Suicciardinum incertam hominem fidei appellatlquod avidas li
bertatis haberetut-P Magnum hoc crimenrlovio videtur-. homini
diuturna servitute ad omne assentandi artificium accommodata lu
nonum summus-ru -scmpr. xn. li
xvm SkuPllS lilLll fli

toleg a Lyonban szamiizve lakott sok fiorencziektfil

szullhatott bele. kikkel ott tdrsalkodotm mint azt mar
Poscarini fLetter. venezj vette eSszrefl Ma mar a nagy
embereik dicsosegeu de hazujok szabadsagdt is sze
reto florencziekv sot minden fiiggetlen tortenetesz ij
maskep fog itzelnii s a respublicaban sziiletett Srutus
szabadsdgszeretete es allaspontja elfitt tisztelettel
meghajolni nPlorentia -- igy kezdi nemes miivet -
quae urbs post eversionem liomani lmperiii in primis
italiae nobilissima semper ac florentissima habita esta
cum diu suis usa legibus et institutis rerum in lietruria
potita essetz nostra aetate coacta unius impe-rio parere.
libertatem quam ingentibus studiis et gravissimis con
tentionibus perpetua adversus paucorum potentiam reti
nuisset. ac dignitatem simul et lus imperii amisit quam
quidem rerum commutationem. cum insignes calamitates
in liepubl ac bella gravissima consecuta essent .- ea quem
admodum gesta administrataqzte sinti tum causas. ini
tia. progressionesqzte rerum fid quod scriptores eorum
temporum tradere neglexerunta etplurimi faciendum estj
repetita altius principio explicare instituamfi ul iiz
az o programmjag egy respublica tortenetei megi

ij lde tartozik cantu itelete Pnrutus lzlistoriajarol fndlamz

ilzlistoire l1niv. rllo. x1v. Sfifx Ljz nAfin de ne pas etre tente
de se vendre p il si habitua a une vie frugale g et sous llinspi
ration des exiles cij il entreprit de venger les Plorentins des
calomnies adulatrices de Paul love. en devoilant par quels
moyens iniques les Medicis etaient parvenus a eteindre la li
ber-te dans leur patrie. comme il avait vu plusieurs contrees.
il put slelever a des considerations plus eltenducs que les pedants
stipendies . dont il corrige les adulations par le sentiment de
haine dout il est animefl
ssj Libri L initium
 liS Muuxn xrx

rojanak egyedfil helyes programmja A kivitelben

hiisegre s reszrehajlatlansagra torekedett rarus
netiroi hivatasa erzeteben irta ez ismert sorokatz
nAc si quis unquam alius extitit. cui fuerit scriptoris
fides desideranda. una est civitas Plorentinorum hoc
temporea quae id maxime requirat. ita autem ea
tradita literis leguntura quae maiores eorum gesserunt.
ut quae absunt anostra memoria quam longissima in
his nemo fere habeat quae reprehendatz ubi propius
ad nostra tempora accedat. unius familiae Medicum
perpetuas laudes. confictas in civitatem gravissimas
criminationes. maledicta. convicia. mendacia impu
dentissima altero quoque verbo deprehendat. Meque
vero ego is suma qui cum Plorentinam llistoriam
scribere instituerima censeam mihi. ut colligam cer
torum hominum gratiami quicquam de eorum existi
matione detrahendumg qui in amplissima familia et
nobilissima aliquando cum laude iioruerunt Mam
et de cosmo Medicet et de Laurentiot summis illis
quidem hominibus et clarissimis. ita omnia cum fide
profiteor me tradidisset ut iis scribendisi quae illi
aut praeclare gesserunt. aut aliqua cum hominum
offensionet non diligentiae laudem modot sed gravi
tatis et constantiae etiam fsi id modo a me dici mea
modestia patiaturj relaturum me non desperemu aaj
li hivatasa es annak nehez volta komoly erzeteben
frjaz nvideo me in lubricum plane locum incidisset
qui de summis hominibus non libere solum sententi
am ferret sed detrahere etiam de eorum dignitate atque
existimatione mea oratione audeam. Sedtamen in re tan
ta. etquae magno esthonzinibzos ad vitam recte agendum ad

agj Praef. A fi
 xx i ssvrus tim-am

iumentm quaerenda tandem cansa orationr-homines ex

cellentissimisingeniis. et philosophiae atque eloquen
tiae studiis clari. cum illi essent sua scripta hominum
memoriae mandatum cui se maxime prospicere videri
vellent. perilli brevis temporis voluptatem atque in
certam adeo dubiamque spemimmortalitati anteferrent
Ac scio equidem plerisque viderit minime hoc perti
nere ad summam felicitatem. et quae sit hominum
de nobis post multa secula sententia futuraa haud
nobis esse magnopere laborandum. Sed cum iis no
bis res est qui cum famae et nomini student maxi-mel
tum ut hoc ipsum apud posteros conseqnantura dies
noctesque constantissime adversus voluptates omnes pug
nando. maximis vitae laboribus et gravissimis perfun
gztntzmu quod autem multo est gravius. neque hoc illi
ignorant. utquanta maxima in homine esse potest.
eloquentiam rebush narrandis et copiam adhibeantt

hac una cura izeglecta suae jidei hominibus proban

daet nullam se quidemi aut perexiguam gratiam apud
posteros inituros linimvero in eo hominei qui rem
tantam sibi suscipiat agendam huius vitae communis
causai nihil est temeritate ac levitate turpius i pluri
mum certe vel iis ipsis videtur obesse. quibus con
sulere debet maxime scribendoiolu A tortenetiras
muveszeteben lllachiavellinek nytijtja lirutus a palmatz
ahfiseget. a nyomozo es okfejto szorgalomet a maga
vreszere veszi igenybe. lPinghihez frt utoiratabanz
vinco fida industria certet diligentiaa studio expli
candis rebus. quod minime mihi sumerema nisi res
ipsa loqueretur ul Ment lelkismeretes gonddal

wj lL o. A ft i
Mj L. Plorz llist gg versof
 iis MunxAL xxr

elt addig elotte nem hasznalt kutffikkel. miket kesz

akarva nem nevez meg. keltseg kiviil hogy a koz
ldkre bajt ne vonjonuy - Solzat beszelltettem fron
kat magn-aita s meg nem yagyok megg mert tortclnetziroi lel
kismeretet mindenek felett nekiink van eirdekiink
ben ismerni. mienk leven legnevezetesb munkfijzia s
mert vadakat olvasunka melyeknek megvilagitasas
nal ezekre is vlssza fog kelleni emlekezniink -
nMagna quaedam res est -irja lbfifl rPheupulus Pal
nak - historiam scriberez qua quidem ego in ret
ita sum per multos annos versatus. ut me longa iam
exercitatio doceati quam prudenter ea sita et cunctan
ter attingenda.... Mon ingenio confido magis. cuiu
haud me poenitet tameni quam diligentia et studiot
usu quidem rerum tantot quantum esse in eo homine
aequum est. qui magnam ltluropae partem. aulas fere
liegum omnium maximorum per summum otium lu
strarittsjft lii elott az igazsdg. alphaja s omegaja a
historianak. s ki faradalma jutalmaul halhatatlansdg
utan torekszikz a felett a reszlehajlas vadjaval tar
tozkodobbak legyiink- llljabb kiadasai a Plorenczi
l-listorianak crraevius lPourmann altal folytatott nagy

nj nllicerem quae adiumenta mihi ad scribendum et a

quibus suppeditata essent p i si hoc esse necessarium existima
rem. illud tantum vere affirmare possum. neque Plorentiae
nato homini aut magis recondita i aut vetustiora eruerei magno
. etiam adhibito studioi licuissei qui se totum huic generi scri
bendi tradidissetu fgg ay Mellesleg legyen mondva i hogy e
helybfil is z nmeg sziiletett florenczid semui mit Penis eszre
vett mari kitiinik hogy lSrutus nem fiorenczig s csodalatos
mikep vonhatta ki beliilc gra liemeny az ellenkeziit. ki pedig
a helyet Penisbol irta ki fSai-elL lSibL tifll l.j.
se Poerl. mei 1.
xm maurus nLnrn

rllhesaurusabanuj. es ktilon velenceben utili-bem

jelentek megx ligyebirant meset hogy e munka mi
att kellett Prutusnak olaszorszagot keriilnie. csak
velencebol exulaltg skiilonbozo idfokbena mint lattuka
volt Mapolybam Plorenczben huzamosana Milanobam
s lakott Angliftbrzinp Pelgiumbam Lyonban. Spanyol
orszagbana midon vegre kiadta Plon Portenetetg s
azon innen Maissabana Luccabana sot ismet. es huza
mosabban. velenceben is. Az uj nagyherczegek tare
es mer-ge kihatott tartomanyuk hataraing de tilalmok
nem. li gy ms beszelli ezt a masik utan. kutffit egy
sem idem - Masodik torteneti munkaja Pærutusnakz
lie lnstmoratione ftaliac. nincs befejezve. Alkalmat
rea cronzaga vespasian herczeg adotti ki. nala leven
lSrutus lsbg-beni s a beszed a ket Sicilia eredetere
tervem fit annak megirasara felszolitottauy lirutus
vallalkozottt vita recepi me rem totam explicaturum.
ut quando intellig-erema unum a te modo quaeri. non
quam copiosa id et ornate. sed quam vere et constanter
praestem ga de kiterjesztvet ligy latszilg a tervet
olaszorszag valamennyi allamairaa ahonnanaczim.
A kovetkezett evben a nket Sicilia eredeteu mar ke
szen allotukeszen aszerzo anyavarosae.velenczee g tan
tobbisamert megtudvan a tervet olasz baratan kiki. a

Mj lllhesaurus Antiqu. et liist 1tal. vllL k. 1. r. lilia

- firn kemeny cMagazin i ea l. jegyzj megfoghatatlanul
felre ertve chmel vilagos szavait Paciusnak egy becsi code
xeriil filie lzlandschritten stb. L vigili kerdiz nvajon a Plon
rlliirtisnett egy korabbi kiadasarol van-e itt szo Pii holott Pacius
xfenn emlitett av. id jegyzj lirutusfele kiadasat erti ohmeli
mely meo jott ki.
aj L. lbdo-ki levelet a herczleghez fberL mos-ega
 ris Mtrmzh xxm

maga kiilon hazajaerdekebena siirgette aztl sf lie qsak a

nevezett ket toredeketa vagy helyesben reszt. blrjuk
u. m. 1. lix priore Libro ioannis Micia Sruti de ln
stazaratione ltaliae fbe origine venetiae l/rbisjg mely
lyel a velenozeikovetnek llliepolo Palnak kedveske
dettujg es i lix Libro secundo lo. M. grati de lm
stauratione ltaliaea Sicilia eredetem melyet cronzaga
nak kuldott sua v
vL Mar midfin lSrutus lbfiS es SzL-ben velen
czeben mulatott. hol caesari scholionait es floratiusat
nyomataa vette pozsonyi prepost es varadi valasztot.
piispok Porgach Perencz meghivasat A tudomany
kedvelfi piispoka ugy latszika mar ekkor szandekozott
kora torteneteit megirni. s Srutus tudos tarsalkoda
san kiviil classicai tolla segedelmet is igenybe ki

wj nSunt autem haec a me omnia desumpta ex libro se

cundo de lnstaurationeltziliaea quem ego. a vnultis desideratum..
brevip lleo immor-tali propitioi sum in lucem editurusfl ll. o.
i iooa l.
nj liiadva mar Levelei krakai gyiijtemenyeben lisi
ben p a PSS-Sl lev.g utana a berl. tizl-SSL ll.g sujrai aki
sero levellel egyiittp es teljesben ugyancsak a berlini gyiijt
loilP-SLlL-liemeny megroja e ketszeri kiadasert a berlini
szerkesztotg de ez altal a levelnek egy par erdekes helye tar
tatott megi melyet Psrutusi eletebeni kozze tenniatallott lilgy
kifakadasat ide irom. mert ebbfil latsziki hogy a velenczeiek
iit mint hazajahoz hiitelent ragalmaztak volt z nblam qui mihi
hanc pietatis laudem fa honszeretetetj praereptam voluntz ea
sunt homines indignitzaztei ut non solum propterea quod sibi
sint noti i eorum suppressa omnia habere velimp sed ne etiam
noti aliis meo testimonio sint fita enim sunt perditi i ut prae
clarum ducant. quaerere nomen etiam ex infamiaj magnope
re laboremfl
ep Serl.1oo1-1oSS.ll.
xxxv is sev-rus nLnrs

vanta venniuj ltlorgach feltetelei ienyesek voltaksox

de lirutus vagy nem bizott egy magdn m- allando
sagaba.vagy nemhatarozhatta el magat aszep franczia
varosnaki melyben akkor lakotn Lyonnak.Pozsony
nyal felcserelesercæ Az alkudozasnak nem volt ered
menye. lijvek multakg a philologiai faradozasok tan
nem hajtottak annyi hasznotl hogy a magyar meg
hivas vegre is kivanatosb szinben ne tiint volna fel i
s ima midon lSrutus 1b11 aprilisben epen Parisban
mnlata.levele erkezett liovacsoczinaka mely a nyolcz
ev elotti meghivasg a regi feltetelek mellett. megujitotta
siy A meghivo allasa az alatt-lenyegesen megvalto

wj nMe unum abs te delectuml e multis - irja Porgach

lllerentzzvzezlcw fnem Simonnakp mint azti-Sayle tolla tevedesbol
ejtej - quijcum praeclari muneris consortem sperares tibi la
borem leviorem futurumi quotibi esset magno perfungendumi
et consiliorum communicatione. et eorum studiorum societatei
sine quibus scribendi munus de rebus Pannonicisl praesertim
quae tantae essent . nemo recte obire posset . . fberL zzry
avj ulta enim octo iam abhinc annis. me primo congres
su cepisti facilitate illaa et comitate tua incredibilii ut nisi
in te uno colendo atque observando cum iis contendam. quo
rum est tibi maxime probata benevolentia et fides i non tibi
deesse magis . quam mihi videri possimus irja Porgachnak
flbfL lSerl. zzzpg liovacsoczinak pedig ezen evi aprilbenz
vllladem vero mihi video proponil quae octo iam ab hinc an
nis p cum venetiis agerem fiih lj A feltetelek fenyesek le
hettek i mert nyolcz ev utri-n is teljesen megnyugodott azok
ban Pzrutus
mi nlle quibus -- folytatja lin iment idezett sorait -
nihil mutarii addi p minui placet z in unop ut mihi prospicia
- turp non ipse magis p quam meartun rerum ratio requiritp ut
quae pecunia tum stipendii annui nomine. tum in itineris
sumptum mihi curanda venetiis esseti Lutetiae repraesen
tetunu li o.
 ns MumzAL xxv

zott volt. Porgdch Perencza egy idegzxn betoloncz

miatt a gycliri piispoki szektol elejtve ldtvftn magna
lluldnoshiisegere terti s ez altal cancellztrri emelte
tett. likkor iratta lirutusnak azt a levelet. melyet ez.
april m veven. rogton igenelve megvdlaszolta az
i utipenztg selso evi fizetesta lirdelyben nem kaphato
dolgolz vaisurldsdrztz Pdrizsba kerte kiildetnig konyv
tdr-cit s minden egyebet azonnal elszallitvzim maga
is csakhamar utnak indulandfx Mig ezek igyg flr
delyben nagy fordulat dlit vala be. lL ddnos martius
lzL meghalvdna s liathori lstvfm vdlasztatvan fejde
lemme. a fennhatalmakkal la ket csdszdrralb valo
.alkvdsok. az investitim a szekelyek tdmaddsa. a
Sekesi zavargasaL a kormfmy uj szervezese kozt
mult az idfL s Srutus nem vett semmi ujabb hfrt.
o azonban Lyonba ment dolgait rendbe szedni. ott
octoberig hieba varakozvdn ufnak indulu s decem
berbeil Secsbe. innen Semptere grof Salm Sryuldhloz

szzi-llg hogy onnum a teli utazds nehezsegei dztczdrezl

lnihelyt uti tarsasaga zztlsaxlp lirdelybe menjen. ligy
honapon tuL s foganat nelkiili lesven egyjo alkalman
Porgachot holleterfil tudosftottafs liecsbe kerte maga
utæin ktildetni a kijltsegetszjahonnan azonbanl valasz

nj nMoratus sum postea - t. i. liovacsoczi levelenek

vetele utdn-irja Porgdch Perencznek fSempterol febn elejenj
- Lugduni ad xvlL xaL octv quo die mihi fuit illinc disce
dendum certis de causisi quas nunc minime necesse habeo
commemorare. .. . veni l/iennam ad nx xaL necv quae mi
hi urbsl quod tu abessesi magno carere sui ornamento est
visa. Acceptus tamen et humaniter et prolixe acratonef cae
saris medico primarim et de me optime meritm mansi vien
nae circiter x. diemi unde Sgmptam fSemptej me contulii ad
amplissimum virum lulium com Salmensem. apud quem
iam xxxv. diem ago. lnde erat animusg etiamsi durissimo
 xxvl nnurus linum

nelkul maradvam nlartiusban mm Sazelbe ment.

ott varando be a tortenendoket ott von nem sokara
cratotol hirti hogy a cancellar embere liecsben
kereste oti hol szamara szaz arany forint vala uti
penziil utalvanyozva sal Leverte ugyan fin hogy level
nem jott Porgachtolz mindazonaltal kesziilt a legko
zelebbi fsepitemberij frankfurti vasarkor ujra meg
indulni siji ahova a penzt is kiildetni kereg kere ma
sodszort az utvonalt is kijelelve flllm. lSecsa Pozsonyja
s most mar ide varva leveleti koltseget ile sem egy.
sem mas nem -erkezett. Maradasa sem volt. tlgy lat
szik adossagok nyomtak. sot tan szemelyes szabad
saga is veszedelemben forgott isl li ketsegeben uj v
tervet szott visszaemlekezett Pudith Andrasra. kit
eggtykicara meg mint fiatal ferfita Polus bibornoknal latott.

anni tempore i ubi nactus itineris comites essemi me recta ad

tea vix desiderium tui ferens. Sed difficile iter. impeditumi
viae non stratae solumi sed obrutae nivibusg hic solitudo me
rar ut nulla spes esset comitatus gtum viennensis mora. si il
luc redirem p futura magni sumptus . alia ad te animo prope
ranti impedimento fuere. quibus difficultatibuæ tanquam ad
versis fortunae fluctibus i per huius viri liberalitatem et mu
nificentiam emersus. constitui cras bene mane viennam rev
dire. lllic ita tuas literas constitui exspectarep ut nulla sit fu
tura conditio i quae me ab uno desiderio visendi et com
plectendi tui avellat. Scribes igitur-. sed primo quoque tem
porez ferre enim diutius sumptum vix possem. lixistimo qui
dem ad exitum usque mensis Pebn me viennae futurumu stb.
fberL zza S. ll.j.
aaj lSerL S1S. l. i Mj ll. o. Sls. 1S. ll.
ul ncum ex inimicorum manibus i sceleratorum homi.
num evasissemp magno vitae periculo defunctus. ut mihi es
set coelum. terra. maria omnia clausas ad te unum mihi.
tanquam certo vitae naufragio perfunctoa statui perfugien
dumu irja budithnak fberl. SMj
 ris MvMkAL xx vn

kinek magas szellemet mar akkor mindenek csodaltaka

s ki velegigy latszihmar nagylelkiiseget is ereztette
iey llzv elebb pecsi piispoka most a lengyelek kozt
boldog hazi viszonyok kozt elo folia ugy tiinek fel
elfitte mint mar egyetlen revpart Pragaba sieta hogy
onnan Lengyelorszagba lie im Lengyelorszagy zsig
mond rhalalaval kiralyvalasztasi mozgalmaktol forr
van Mjj amiert idegenek beutazasa nem volt elegge
batorsagosz s doghalal is uralkodvan ssj. baratai
. tanacsara felhagyott szandekavali s liecsbe ment.
liecshez kozel az utazo tarsasag haramjak altal meg
tamadtatvan. tobben tarsai kozol megolettekg lirutust
amint latsziki szerencsesen elmenekfilt na latrok me
szarszekebolua s tarsai veretol azvajutottbe avarosbm
hol Miksa csaszar hires orvosa arato danos altal

mj .. grata recordatione ea animo voluendoi quae kme

tibi devinxissent .. fSia l.j.
mj nPlabelvarttitr tum comitia oracoviae de novo rege
creando g uti undique itineribus insessis fut ferebatur-p ne glis
cente in dies ambitu p novi motus exorirenturj nemini facile
aditus in regnum pater-etu fu. o. SPL l.j z li hely . nem szbl
hatvan az litis-ki kiralyvalasztasrol z ekkor Pudith meg nem
leven Lengyelorszagbang nem az lbizl/S-kirblz ekkor lirutus
mar liathorinal volt Plrdelybeng nem az lbsi-kirbl. mert a
levelr mely edologrol emlekezik i liili koltz tehat egyediil az
lbm/S-ki mozgalmakrol szolhatvan. midan kiiloniisen a cseh
rendek p alkalmatlanul is . szorgalmaztak Miksa elvalasztata
sat z bizonyitja hogy Srutus szoban forgo utja lbiz/S-ba teen
dbg s vegleg megertisiti ezt a level mas helyez nln Paciam veni
anno insequentiu fSPML l.j i azaz lbis/zi-bem
maj nAccedebat ingens pestis metusu SM. l. -- lilz is
erbsiti az altalam felvett evet. Linzbauernel olvassuk fin co
dice Medic. Sungu rPo. L lgl l.jz nAnno mz pestis per uni
versam Poloniamti - ne ezt isz nPestis inllungariau z uj ok.
hogyxPor-gachot sem kereste feli s haza ment.
xxviu munus nnnrn

apoltatvdna szovfjdott a kct fen-tiu kozt azon bensfibb

baratsaga mely koztok holtig tartott s si Mar ekkor ajan
lotta fit be a csaszarn ak iij baratja z de nem tudom mely
viszonyai tartoztatak lSrutusta itt allast fogniaeol Se
gitve megis a csaszar alta/l. Sazelbe terta csaladjahoz s ei
Prankfurtban szomoru hireket veven az oveiroL miket l

lfozelebbrol nem hataroz meg leveleibenifdradt volta

daczara annyira sietetu hogy egy nap kilencz nemet
merfoldet lovagolna otthon csak szomorusagra talalt
okctg t. i. leveleibfil sejdithetnL hogy csaladja sztlk
seget szenvedett Schvendi Lazart. ki most joszagaira
visszavonulva elt lSazelr szomszedsagabam volt fel
keresendfh hogy vele jovfijerol ertekezzek ny ran

wj liecens semper mihi eius diei memoria ub oculos ob

versabitur. cum me . eæ latronum lanieua superstitem . et ad
huc aspersum caesorum sanguine . hominem vix tibi cognitum
fama. non secus tibi fovendum suscepistii ac si in eo non mea.
sed tua salus agereturu irja cratonak fberL SSS l.j. li hely
hez hasonlonak ldtszik az. melyet az Sb jegyzet hoz g meg is
a kettii nem azonegy dologra vonatkozik. Amaz a lludithhoz
tett utat megelozte i ez kovette. Amaz masnemii veszedelem
riil szolp melybtil t. i. egy nagylelkzi partfogo ranthatta ki.
avj ninsinuasti in caesaris gratiamz quanti hoc mihiP
egisti de conditiones nihil mihi. rebus etiam meis laetisi ma
gis exoptandum Mam quo minus transigeretur. non caesaris
voluntas. non tuap sed temporum meorum ratio impedimento
fuit fu. o. SSS. ll. l.j.
dij ncaetera omittoz cratonis officia in me . . .. immor
tale in me Maximiliani caes beneficium. reditum ad meosa
cu o. P/Mj
aj Megcrkezese utan ndomi quidem - tria cratonak
- ut sunt humana. quae neque cgo. nec tu vellesz certe
quae mei adventus longiorem moram non ferrenL cogito ad
Suendium crasi summum perendiez quocum ubi fuero locu
tus z quid de meis rationibus p et de omni vitae meae statu con
stituamp continuo ad te pluribusu tibi l.j. Amely jo dolga
 ns MunrzAL xxrx

fisiltala volt most m fu- a csdszar valamely hivatal vegett

megnyerendoP llyesmire latszik mutatnia hogy. hi
hetfileg crdto intesere. L Perdinand tortenetet keszfilt
lmegfrni lie ehez sem foghatottzn quae a vulgo
scriptoribus suppeditantun non probanturz recondi
tioral unde sxuznztm. non habeofilrllalan meg egy
masa egy hdzi keresct is keseritette el eletetssj lfgy
ok kal tobb a tavozitsrzca ffilegv ha ezmnnak batrahagya
saval esheteltmegx S ligy lett. Megerkezett t. i. Sdthc
ri fstvdn fejdelean neve/gen meghivatdsa lforgach altaL
melyre lSrutusl Lyonban liili-l jlinius lua teljes bol
dogsfig erzetetol elmelegedve felelz Munc vero est.
maxime Princeps. cum mihi mea vitav quam insigni
fortunae linillria. casus adversi multi ad hunc diem

iactarunt. spe omnil atque exspectatione debet esse

p volt. ugy mondi nalap rtivid voltz quae mihi .. tunc orta luxi erat
usurae brevis futura liic enimi quo me cunqueivertol varia malo
rum faciesz fenebrae domi i foris tristis solitudog ut cum mul
ta sint quae angant . nihil sit quod moerorem levetu fibi l.j.
Siet Schvendihez acum alias ob causasp quae te non fugiunti
tum ...u caeo 1.p.
mi nlpse efficit unus scribendop ne me vitae pigeati et
l molestae mihi quod abs te tam longe absumv et invisae quod
nihil habeatl quare non eam odisse debeam . iis proæimzasl a
quibus longissime velim abesse. quid quod a me magnitudinem
animi exigitis. ad Socratis normanfP stb. caes l. A level lla
sileael 1v. ld. lilaiasn Mll Lxxllll
cij nbe rebus llacicis mihi iam integrum non est consu
lere z quod ut etiam sitl quantum ad id tu momenti addisi qui
non obscure mihi auctor sis p ut incertis et dubiis praeferam
certaP conditio est cum propter alia mihi honorificai tum quod
mibi baud est imlpeczlinzentop quo minus eadem operai salua
mea religione et fidei utrumque efficiamr quod tibi est curaea.
casu l.j.
xxx snufrus riLnrn

carior n1ea. lta enim me expetisa tantus princeps. ut

etiam si tui tarn praeclari de me iudicii causam nul
lam in me agnoscama qui mihi magis ex meo sensu.
quam ex cuiusquam iudicio cognitus sim. et fructu
tamen singulari fruar. quod tibi dignus sim visus.
de quo ita statueresi et meae modestiae fructu simul non
sentiam privari. Meque enim quod dignus tuo tanto
munera sim habitum sentio de me magnificentiusz sed
totum id tuae singulari beneficentiae. amicorum stu
dioa per quos mihi tantum apud te licuit asseqzti. ad
scriba Ac quanquam est perhonorifica conditiot quae
est mihi tuo nomine oblata. non me tamen illa ma
gis moveta quam certa abs te mihi iniecta spes foreq
ut indies meae apud te industriae fructus uberiores
referamz in quo quidem facile intellexi. ingens tuae
munificentiae exstare in studiosos homines optima
rum artiuma in quorum me numero haberi audistL
certe nunquam indignum visum. qui haberem si vo
luntas quaedam praeclara semper laudanda est. ubi
etiam minus pares consequantur vires. quod nisi
ego omnibus vitae commodis atque ornamentis antepo
nama nihil causae subesse eæistimemi cur non planefer
reus omnem videar humanitatis sensum exuissen fl S ve
giilz ncertq ne quando te poeniteat de me ita sensisse.
ut vir amplissimusPorgacius tibi sua praedicatione perr
suadere conatus esta neve eum aliquando de mea hde
sponsorem appelles. operam dabo a s si Sept-ben mar ut

osb Serl. Szl-fi l. Mesei mit lll/vindisch fMeues l1ng.Mag.

L mu es ennek nyomani szinte minden alap nc-lzlkiallp lfemeny is
fMag. 1. iiij iri hogy t. i. lSrutus mar elebb megfordult Secsben
Sathori lstvan hazaban p middn ez i mint ll. danos kovete a
cs. udvarnal mulatott Psathori ugyanis eldszor 1SSS volt ily
minosegben Secsben-Prutus ekkor velencebem Masodszor
 ss MosxAr. xxxi

kozbenameneteleti
delybe Prankfurtbam talaljuk
ertesitve eramahelytelenite
se hogy lir
csasziarnalsza
mara igen tisztesseges evdfjt munkalt ki. Srutus nya- i
jasa de kitero valaszt adottssjg s mu fe b r u a r ll-ken
liolosvarra erkezettwf
vlL Psrutus nem gyozi magasztalni a kegyes
fogadtatast. melyben liolosvart a fejdelem altal re
szesittetett nvlf-xceptci a Principe et liberaliter et
prolixet neque soluma quod desponsum erat. perso
lutum. sed mea spes etiam atque exspectatio supe
ratai cum esset summa. Mihil Porgacio in met nihil
Principe humaniust liberalius. effusiusa sal A liolos
vart allott fejdelmi torvenyszek befejeztevelsgj febr.
vege fele indtilt lSrutus is az udvarral Synla-Pejervar
ra. hol szamara egy kiilon lakhaz volt kirendelve1oy
s

lilvdfji seo eziist tallen Megbizatasa nem afejdelem tor

loeb-bem siit letartoztatvai tisztesseges orizet alatt. Miksa

cs. altali 1SS1-igz semmi nyomap hogy Pzrutus ekkor Poecs
ben megfordnlt volnai valamint annak sem p hogy Pwathori ot
szemelyesen azelott ismerte volna.
aaj . .. me subaccusare videbatis. tanquam negligerem
tua p et improbare meum consilium qui in Paciam cogitaremi
tam longe abs te. lmpetrasse enim a caesare mihi pec-hono
njficum stipendium. cui placere. ut caetera abessentp Principi
optimo et sapientissimap mihi instar opimi et luculenti stipen
dii esset habendam . . . Sed de his corami atque ita quidemi utp
salua existimatione meap et fidep nihil sim de rebus meis
constituturusa quod nonidemtibi intelligam probariti czssa l.j.
mj il o. asa l.
aaj L. levelet zwingerhez liazelbei PoerL S11. l.
sob il ott febr. illa claudiopolL . . ubi nunc Princeps
forum angiti conventu provinciae indicto . . . ob ingentem con-h
cursum hominumi qui undique confluunt stb. S1i. l.
loj nAd hunc diem - irja febr. i1. cratonak- qui
est a meo adventu x1v. fuimus claudiopolii propediem ituri
vra-f
 xxxn unurus emm

tenetefg hancm Magyarorszdg oszves historiaja meg

irasat kivantag meg pedig a legregibb idoktfil a jelen
pe
korigcsakhamar
l 1j. Srutus mindenek
elbetegesedett
elottkesziiletekhez
annyira. hogylatott
ez altal
i

meg levelek irasdban is gdtoltateln rPesti ereje fo

gyotti lelke le volt vc-rve. nvolentem destituunt vi
res -- irja cratonak Pej ervarrfnla mdr april 1. - imbe
cillitas est tantam quantum consequi adeo contu
macem morbi vim verisimile videtur. vna est spes
qua sustentorz non illa quidem in medicorum indu
stria posita. sed in liius unius opet quem nemo un
quam frustra rebus suis malis imploravitft lijjelei
ailma vissza kezdett ugyan ternL de eles ftan kosz
venyesj fdjdzrrllnai nem enyhfiltekg bti. fs felelem
fogta el a baj kovetkezmenyeitfilz vappendices enim
esse dicuntur calculi dolorem aqua inter cutem. re
solutio nervorum. comitialis morbus. tabes pestilen
tiales aliae...a flalaval emlfti a fejdelmi orvos
naka lilandratanak fmert a 11 betfi alatt ketseg ki

Albam luliam. ubi est Principis regia. atque illius mandato

destinata mihi certa domusfl PSS l.
hj nlmpositum munus scribendi super-ferunt Pannoniaa
regum res gestasg ut persequar ea. quae tum a Sonfiniol tum
ab aliisl ad nostram memoriam usque sunt literis consignata su
irja cratonak SS-L l.g Sathorinak pedigg mar mint kiralynakt
lbig-benz nest illud ipsum pridem abs te mihi mandatum
munus. res Pannonicas scribeudiz cuiusl pro summa tua in
patriam pietateæ ita es sedulus- exactony ut eorumi quae ipse
geris. quamvis illa immortalitate digna. non a scriptore abs te
quaesita praemia ne parum solida gloriap iis. qui te minus
uorintp frui videare. sed a quovis potius literis prodi velisi
cuius fidem nulla sollicitet praemii spesi quo minus libero iu
dicio utatur in scribendou ea l.
Mj L. berL SSAL
 lis MvMxAl. xxxm

vfil ez lappangx gondjaiu ki neki. az uj helyzeteben

tajekozatlan feriinaka a gyakorlati eletben is barati
segedelmet llyllljtotti s midtin az elbetegtilt Porgach.
kigyogyulasat nem sokara maga is szelidebb eg
alatt kerestet honnan tobbe vissza sem jott rola meg
sziint gondoskodninL Slandrata volt aza ki Por
gach helyet potolta a fejdelemnel is az uj ember
erdekebennlz meg is. ily helyzetben. Srutus az
egeszsegenek kedvezni nem latszo tartomany ellia
gyasarol gondolkodott ismet arato baratsagat vette
igenybm nem homalyosan a csaszarnal kilatasba
tett allasra celozvalsl Azonban. ugy latszik. lilam
drata uiestersege kiepitette ot. vagy legalabb te
temes enyhiilest szerzett nekig mert fm. lSrutus nem
csak maradta hanem idovel magat igen jol is erezte
helyzetebem nMea hic omnia bellez - frja ugyan
annak lbifu febr. ltL -- bellissime dicere non audeot
quoniam te careoft fli i. nnihil est abs-enti rpromissam

lal Porgachra ertendiL mint ugyan nekem latszikt a

Levelek kovetkezii helyez ncaeterai quae mea causa egit
flilandrata t. id cum me. novum hominem. et cui erant omnia
novas haerentemp et circumspectantem omniap is. quem minime
omnium aequum erat. tleserzcisseti non patiuntur praesentia
malai quae me vexantp pluribus commemorarefl SSSL l.
ul nuam - folytatja az iment id. helyen - quod
Princeps me liberaliter complexusp et amantem nullum in me
genus liberalitatis beneficentiaeque praetermiserig eius unius
in me summa indulgentia sum assecutusfl i
ul lsmet u. ottz nquae quanquam ita sint. video hinc
mihi tamen avolanrdzanzt atque id quidem med-rici consili i non
iudicio solum meo. quo vero ego hincpotius. quam ad eos. apud
quos mihi facta primum spes vitae. salutis praesidium. re
ceptus. atque arx tutissima patefacta estP itaque . . . eripe me
his . . . malisa stb. i
c
xxxiv snurus nLnrn

quin mihi et itberiezs. et citmulatius mea spe persolittam

siti nihil quod sit proprium optimi Principis et sanctis
simiaquin ab illius liberalitate me exspectare amici il
lius interiores velintfc 1 tij lils csakugyan lSrutus most a
kulfoldon maradt adossagait is kezdte torleszteninjg
kedve is feltidiilh ibid augz ea a fejdelemhez intezett
leveleben i sj nem csak frisebb szellem lengedez. hanem
uj munkatiste1-vez.r1l.i. Sathori. vagytarsa Sekesita
madasat Szentpalnal juliusban szerencsesen levervenl
s fgy az eleg hosszli zavargasoknaka a kis haza sze--
rencsejere veget. vetven. Srutus e haboru tortenetet
szandekozott megirniz noperam dabot ut stylo eam
causam suscipiam tuendam. quam alii defenderunt
armisi tu invicta manu. consiliot atque animi robore
incredibili ab inimicorum subita conspiratione vin
tdicasti ld est futurum. si quam primum de tota
gesta re conscriptum commentarium mihi iubeas tradi.
unde mihi liceat integram historiam. uberiorem
certetelg si modo mea modestia id dici a me patiaturz
ornatiorem luculentioremque contexere. quae mea
in hac tota re ratio sin si licebit agere coram . . . pau
cis ostendamunjz mit egyebirant e helyt csak elfi
leges tudomasul vesziink
1x. iiz ev vege fele indultmeg Lengyelorszagbam
Senrik kiralynak Praucziaorszagba visszaterteveL
a kiralyvalaszto mozgalom. A lengyel rendek Sathori
koveteivel megegyenesedvena lbifi januarban ot ki
ralyukka meghfvtak s mar majus 1. fejere tettek a
Piasztok koronajat udvaraval egyiitt Purutus is lira
koba kfserte az uj kiralyt. ki melletta annak egesz hala
si o. zgas 1. vnam m s1-s.1. m SS.l.
 ns MnnxAL i xxxv

laig fliathori t dec 1S. lbsfij maradvan. itt elte le az

otvenkilenczedik evebe lepett es sokat hanyatott ferfiu
eletenek rank nezve annyira gyiimolcsozo tizenegy
eva Az ellatasa melyet a most mar vkiralyi torte
netirou aaj itt nyert. melto volt egy tudomanyszere
to nagy kiralyhoz livdfja mar lbii-bena s mea
lijra. bfikezfileg neveltetettg lakasa a kir. varban ke
nyelmes es dfszesn minden egyebe kivansaga- sze
rint. all Syonyorkodott az egeszsegnek kedvezo fek
vesbena a kedves kilatasban is. mely az alatta elter
jedo varosra es tar kornyezetre nyilt. de egyszers
mind a helyzet maganyossagabam mely az alkal
matlan latogatok gyakori haborgatasaitol megovta s ei
orome a munkassdga melynekv mint maga mondjat
nem osztona hanem fek kellett si s a fo emberek ke
gyeiz Mischovski erseka a zborovskiaka Svetickieka
liuzinskietka Poniatovskiak vele leveleket valtottz-zka
nemelyek magok teven az elso lepestg ffileg azonban a

soj nftegis Poloniae flistoricusu fberL ziSSL

sil nquaerisp quo in loco res meaeP Auctum stipendium
regia munificentiag cracoviaei in regiai domus attributa. et
ea tum ad usum. tum ad elegantiam praecipue g alia. ut vo
lumusu. fberl. SSAL l.j. - lbSl juL ismet cratonak z nile au
cto stipendio quod gratularis. agnosco tuam in me benevo
lentiam stb fo. Sllbj
mj nbecreta mihi domus in cracoviensi arcet saluber
rimo loco. et unde est despectus in subiectam urbem. et lon
ge lateque patentes camposz ut ad usum voluptas accedati
quae ex loci amoenitate est summa. faxit beus ut solida. diu
turnaque sitz solitudo certe ea estf ut cum mihi sit necessaria
maxime . ne quis parum opportunus interpellaton me sua fre
quentiaascribendo avocet. sit eadem suavissimaa fu o. SSS SL
se u. o. sua 1.
ci
xxxvi nnurns nmi/rn

nemes eram baratsaga s amagyarurakjovolta szepf

tette eletet. kik kozfil nem csak magas dlldsuka hanem
mi-veltsegok. crdemeik cs iranta valo hajlandosa
gukert ldekesi Saspar. lierzeviczy Mdrtom firyulai
PaL es-kordnak egyik dicsosege-Pudith Andras.
kiemelendok. s vegret ki minden tekintetben elslf
lielyt emlitendo. a kiralyv valtozhatatlan s mindig
egyforma reszveteg gyongedsegei s kegyelmevel a
iegnemesb formakbanz ligy. hogy helyzetet irigyles
re meltonak erezte Mj. ne e szep elet sem volt arnye
kok nelkiilz voitak ragalmazoi ssjameg-megrtciro testi
fajdalmaia melyek kor es munka altal nevelvet erze
keny lelket gyakran lijabba nagyobb bajok fclelme
vel ostromoltak seja amiertmertekletesen elt. s egeszse
ges koraban is ligy. mintha beteg volna wjg sot vol
tak nehez gondjai is a penztar tiszteinek fukarsaga
miatt. kik oly pontatlanul szolgaltattak ki fizetesem
hogy volt eset. midfin szinte kolcsonre szortilt ab . iz
ki oly gondos volt tavol orszagokban hagyott regi
adossagai folytonos letisztazasabanl Legnehezebben
vegrc az udvari sereg amaz ertetlen irfgykedese il
mj LL o. est l. abj ll. o. Sll l.
mj flzifx asa - . . quantumvis me graves curae a me
aberrare cogant.quarum semper plenissima coh ors in animi mei
arcem invadit . . baratjai levelei felderitik i u. m. filia l.j.
sij sos l.
ssj nltes meae sunt arcto loco-irja 1S1S. maj. ciyulai
Palnalg kinck e vegett kozbenjarasaert folyamodik - vix
mihi annui quadrantis tertia parte persolutai ut nisi mihi in
ltegis benignitate aliquid perfugii positum sit. brevi sit futu
rumi ut magno meo incommodo sit mihi foenerato sumendum
et quidem conditione tetcrrimaz quis enim aulico homini tc
runcium foenoreturP stb. ibid l.j.
 ns Mlmklu xxxvii

lette mega mely az irot ugy tekintve mint a napsza

most. nem azt kerdezez mit. hanem mennyit in s
ilyeket akiraly elott is emlegetet bar siker nelkiiL
valobam jobb ebben a te orszagodban -frja egy
szer budithnak - a-toll helyett asot es kapat forgat
ni. mintsem engedni azon osztonnelg mely a mfi
szeretete altal felgyuladt lelkemet irasra ragadja. fme
biimnak okal stb mi Mem jcsoda tehat. ha az udvart
gytilolte oly mertekbena melyben kiralyat szerette m
ll. Meg-megakasztottak lSrutust a magy. tortenet
megirasaban tobb hivatalosi mas lelekderitfg de kut
ffinyomozo zitatzisai is. liii augustustol novemberig
a kiraly taboraban volt. Poroszorszagban. szemta
nuja a hadjaratnaka melynek czelja a partiito Pancz
kat meghodoltatnL Mem olvashatni mosoly nelkijl
erzekeny panaszat a felett. hogy oi az eltes ferat -
ekkor toltotte be hatvanadik eletevet -. ki gyer
meksege om a beke miiveinek elt. most hivatalbol
vala kenytelen csatakat. tiizeket es verengzeseket
szfnrol szfnre ldtnia a gyozo es meggyozott katonak
borzaszto zajata s a satorokig elhato ellenseges agyu
golyok kozt asebesiiltekjajgatasait hallanil stb. s iyle
lenvolt a kovetek elfogadasan Marienburgbam s min
deniitt.hol akiraly megallapodott tanuja tetteinelzain
tezkedeseinek Mss izben a kiraly varsoba hivtaa hol or
szaggyiiles tartatottz lirutus. nehogy kiragadtassek
csendes munkassagaboh szabatkozott Serieviczyhez
frt levelebenz ajanlkozva meg is. ha a kiraly iwt-an
azoknak felolvasasat kiva.nneeo.a mik elmenetele olta ke

Ssp asa 1. m cassa so 11.

hy asa 1.
xx xvm PMMPPPS krllgP/PPL

sziiltekgzy lesena hire voltyhogy a kiraly magaival

viszi a tartomanyokbawjz t. i. Sdthori akkor crrod
nobsn vilnabaq Pleszkov ali meum az orosz ellen in
tezett hadi miikodesei mellett a beke dolgarol is er
tekezve. man nem tevedek. ha felteszem. hogy di
plomaticai harczdban a kirily lirumssal is kivdnt el
niz aminthogy ezt csakugyan litra keszfilni ldtjuk
ismja s egesz nyaron in tdn ottani elfoglaltatisai
miatt. tole levelet nem taldloka augx l-jeigy mely nap
mar lirakoban intezi a kirdlyhoz azon szep vigasz
tald levelet ocscset liristof erdelyi fejdelema haldla
felett. mely Srutus munkdi kozt a szebbek egyikegsy
Magdn utazfnsai kozol a boroszloiak lbif-bengsj
es 1bSz-beng1j. hol fSleg Pudith. grata fiehdinger
baratsdga elesztette oti s a becsiek wm aaj es lbSz

np SerL Szizi. S. ll.

aaj Sveticki irja april 1S.z rPe bae aestate fiex in pro
vinciam abducturus secum estf asa l.
mj csakugyan azzal menti magsit Sveticki eldtt Pvrutuæ
hogy e levelere meg most nem felel . mert ezt epen az lttolsb
percbenrvettez nProficiscenti enim in regiam. ut liegi valedi
cerem. et conscenderem currum. tunc mihi sunt literae red
ditaea fSSL Lj. s igy veilaszaval adbsa maradi mig visszaterz
npatiare me tantisper in tuo aere esse. quod cracoviam re
verso liceat maiore cum otio .. . respondereu fu. oj
gsj Levelei berl. kiad. sv-lza ll.
vej ll. o. asa lq ha e level csakugyan lbw kblt.
Mj fl o. Slid tigtL ll.
gsj Sogy ama kelet nelkiili level u. o. a eos-m lapo-i
kon ez evben iratottp s igy az lbllS-g-ki telen Parutust Secs
benkellkeresniinka alevelazon helye mutatjai mely az utrech
ti unibra vonatkozva fez janudrban 1s1g kiittetettj az ant
werpi kdlvinistdk megtdmadtatdsdt a katholikusok dltal lijsig
kent beszelli eli s hozzi tesziz nSedatum tamen tumultum
 ris MumdL xxxix
benwj emlitendfikz ezek is az ok is. reszbem magyar
historidja erdekebenlehettekz oft naponkent Pudith
csal woj. itt zsambokival ertekezhetvem nLevat
animi moerorem - fhogy Secsben kelletinel to
vdbb volt kenytelen idozni t. i. vadhuc me vie nnae
hyemissaevitiatenetuj x- Sarmbuci consuetudoi cum do
tissimi hominis. tum vetere amicitia et studiorum
similitudine mihi coniunctissimi fmindketto philo
log es tortenetesz voltx qui cum de vngarorztm rebus
fere quotidieg et quidem ut in magna spe sim foret ut
neque met neque regem adeo meae huius poeniteat
moraefl Letesfilt-e isso fnov. v. decembj Serze
viczyhez intezett leveleben kifejeze tt kivdnsfaga Ma
gyarorszagba mehetnL es Porgeich SimonnaL s mis
a jelenkor dolgaiban reszt vett ferfiakkal ertekez
hetniP amit siirgeteth bar a kirzily gyongeden fel
tette otlux nem tudom. Megismerkedve fgfr Srutus

aiunt per interpositum Matthiae principis siuctoritzaitoami quae

adhuc sancta illis populis habetur-t quam diu sit tfuiturcz. non
libet divinarmu ligy evvel az elott a protestzinsok Antwerpben
meg nem predikaltakg s a Mdtyas fiihg nepszeriisege ekkor
elte utolso
aaj fliperceit
i. lbSl jiiL iii crdtohoz irja. hogy ennek mat-i

jusi levele iit nem talalvan tobbe lirakoban i Secsbe kiildtek

uteina fu. o. saxa l.j.
may Mint leitni fogjuk p irott ertesitesekkel is segitetter
u. o. SSPL l.
mj nAc video quidem liegem sollicitum de mea salute
fegeszsegerolj p ne quid mihi durius aceidat vereri z cuius in
me indulgentiam ita agnoscm ut non tamen absistendum a
tam praeclaro incepto censeamu geo l. - lzlogy e kelet nel
kiili level 1sso novemb. kolt. mutatja hivatkozasa a kirdly
hoz nproxigneu intezett levelereg mely nov. 1. 1sso. kelt fu. o.
1b. s ktiv. ll.j.
xL snurus timere

allapotjaival lirakobam most mar e le t e n e k fo

e ml e k e h e z terekz magyar tortenelmehez
x. Mondottama sfit lirutus sajat szavaival ki
mutattam. hogy a feladat. melyet Sathori meg lir
delyben elibe tiizott egy teljes magyar histo
riau volt. lllgy latsizilg a fejdelem-kiraly oly mf
veltsegiia oly tudomanyua oly iteletii ferfiti volt. kit
lionfini nem elegitett ki. ki ezt egy lij. s tobb kri
tikaval dolgozott tortenelem altal akarta mellozvq
helyettezvet læitni. Megis. nincs nyomaa hogy lSru
tus ilyenhez fogott Lehet. hogy koriiltekintve a
tert. atlatta. miszerint egy uj feldolgozam uj anyag
hianysi miatt. csak az ismertnek kritikai atdolgozata
lehetnu-. melylyel talan sem felseges megbizoja al
dozataihoz mert munkat nem adhatanda sem a koz
varakozast ki nem fogta elegithetni Sonfini folyta
tasa. vagy inkabb az tiirtdnelem. mely flunyadi
Matyas halala utan kezdfidik igazan. mely kidolgoz
va meg nem volt. s melynek annyi kozelkorfu s
reszben mar egykoru tanlija eltg mely idore egye
seknel nem keves elfikesziilem sfit egyediratok is
leteztekv aleveltarakban pediga fiilega fejdelemebem
annyi feldolgozatlan okmany vala egyiittz ekor kel
lett hogy kulonosen vonzza otz itt teremteni lehetetn
ebben nagy tanulsagok fekvenek. amiert e kor tor
tenetleinekegyaklqrllaitia llyclpllitiketia iranyt adhataa hogy
az a oz et 1s o tja e essenz quae oragno sit ho
minibus ad vitanz recte agendam adiumentm mint ma
ga fejezi ki magat iovi lietsegkivfil akiraly tudtaval
tortent. hogy a regi tortenetet abban hagyta. vagy

mj L. feljebb a x1x. lapon.

 ris MuuxAL xLr

hogy aza mint akkor lgevesbbe surgetos elhalasz

tutott. Sot nekem ugy latszik. hogy nem is ott
kezdte dolgozasau ahonnan az. amit tale ma bfrunk.
kiindula hanem a mohacsi veszedelem utani idoveL
Pla nem csalodomz azon Perdinandotilleto toredekeka
melyeket a Perdinfind rllortenetet siirgetfi cratoval
mar lbilil kozlbtt a kesziilo felben levo vnL konyv
bfil voltak vevet s tan leginkabb azert kozolva hogy
cratotol annal biztosabban nyerjen adatokat azon
korraa melyre tole leginkabb varhatott nlje Perdi
nando quod monesa - irja hozza az emlitett evi jii
nius 1S. - in eo sum totusz tu adiuva ultro eius cau-i
sae faventem z efficiam ut non desideres grati animi
officium. ubi. id quod te scio esse facturunn aequo
animoa me esse memorem meae fidei patiare. quae
est mihi rerum omnium summa Me vobis studere
mea- spontet et cupiditate incensum a vobis incitari.
unus t atque alter locus ositcnolezt. quos his literis inclu
sos ad te mitto. interea tu erue mihi. quae post Lu
dovioi interitumq qua de interregno. qua de comitiisa
de aliisl in Pannonia sunt gestag sed ita quidema ut
quae non meae solumi sed tuae religioni consenta
nea sintz imprimisa quando Scepztsius victus a Pcrdi
nat-noli ducibusg a quibusi qztoties. quibus in locis vi
ctus sit. Me multa z quicquid habesa quod pro veritas
tis causa sit. cui pariter itterqzte-nostrum favea in me
dium ailrft losj Me lassunk e sorokban egyebet.
mint valamely elogiummal biztatast oly fejdelemrfih ki
nem volt erenyek nelkiil z de ezt is becses adatok cii-ram
v melyek szerzfinkpeka magyar tortenetehez fogtak

pwaj lSerL Sli l.

xmr nnurus nLnrn

szolgalni Mert eme munka. elegsegeszmyag hianya

miatt. megv most lassan haladhatotm kiilonben nem
fogta panaszolni fez ev decemberebenj hogy megszol
jak a kiraly elott. miszerint keveset ir z nneque enim
quid scribam quaeritum sed quantumscribaziza mii
lrlsdekelve keri Sekesi Sasparh eszkozolne ki a ki
ralynaL hogy zsigmond lengyel es danos magyar
kiralyok egymashoz irt leveleik. mik 1i. m. a kiraly
leveltaraban vannaka vele kozoltesseneka miutan Pu
dithtol soleat kapott ugyan. de danos kiralyt illetfi
leg semmit losjz sokat.meg pediga mint latszika lill
ki paszkovi nala-letekori szamos titkos iromdnyokata
melyek segedelmevel foleg. remenylette megkezdett
munkdjlat szerencsesen megalkothatni mel Mem ket

Mj ll. o. SSL l.
mil nAudio - irja11b1S. febr. 1S. -- in ltegis tabula
rio. praeter caetera antiquitatis monumentai tabulas publi
casa legesg edicta reguma literas ad reges scriptae asserva
ri z ex quibus si mihi potestas fiat legendip quae ad Sigismun
dum a loanne lfege p ad ioannem a Sigismundo sunt scriptael
per ea tamporai quibus ille de regno cum Perdina-rzdo liege di
micavit. incredibile dictu estf quantum scribenti Pannonicas
res inde adiumenti sit accessurum. Adiuvanda omnino est
mea industriaz lvamque in bisi quae typis eaccusa leguntur-.
quae ad rem faciat. ne litera quidem. vnus mihi viri idem
amplissimus p et cupidus imprimis patriae illustrandae. multa
Andreas lludithius subministravitg sed ut de hisp quae ad
loannem llegem pertinent i sit mirum silentium . . . . Summa to
tius rei. ut mihi a liege impetres literas ad regii tabularii
praefectumi quibus mihi permittat cum regias illas literas in
spicere i tum si qua alia sunt earum rerum . de quibus scri
bimus p certiora monumentat stb. eos fila
msj liquidi quod elicuit suavitate sua Musas in hunc
seccssumP bibliothecam habet refertissimam z libros optimosg
 iis MunxAL xLur

lem. hogy a kir. leveltarba is bebocsattatottg s im

folyt a munkai hevvelz mohosaggal. sokszor az el
faradasig lolj. amiben most mar teljes boldogsagat
lelte fellosj igy 1en. hogy 1sso. februar 1 mar ne
mi diadalerzettel irhatta lSerzeviczy Marton cancel
larnakz nlta vero tibi persuadeas velima quicquid sit
in me ingenii. usus. eruditionis. si modo est in me
ullaa totum id rebus iis scribendis. quas in manibus
habeot plane esse exhaustumg ut quod aut mihi aut
amicis praeterea impendama nihil peneiamreliqulim
sit. quod ltex meam sedulitatem probetv est id
vero mihi quam gratissimuma tum re ipsaa tum exi
mio illius de me iudiciot atque adeo tuot cui ille plu
rimum tribuitz nihil enim mihi certius est. quam
per vos amicos meos complexos apud fiegem meam

de aiecozaditioribus rebus scripta multas quae ita parata eae lon

go usu rerum maximarum mihi reseravit a ut nunc modo spera
re incipiam i inchoatztm a me opus haud infelicibus auspiciisp
ut me iuvat sperare . me absoluturumfl il o. Sgfn l.
wlj nvnum hoc scio - igy szol a gyonytirii hely cryu
lai Palhoz flbllsj - nullum me agere feriatum diem z inter
arma ag-erep oppugnare urbes. expugnarei classicum canere.
versari in acie. dicere sententiam in regum consilio. bella in
dicere i foedera ferire i sed alia i atque vos ratione z quae ta
men ita animum fzzttigatp ut sint mihi induciae petendae . ne
oneri victus succumbamdl u o. bgfx l.
losj Picerem - ugyanahoz 1b1S. febr. lS. P- quam
mihi iucundum hoc cracoviense otium esseti quam non in
videam vobisi beatis hominibus aulae istum splendor-em sa
ntationes regum . petentium deductiones in regiam g sed non
faciam p ut sim multus i id quod mihi facere necesse esset p si
de his ad te plura. et volens omittam ea scribere. quae uos
cogantl mihi hunc meum secessum invidere . . .u il o. bill l.
xLiv SMPPMS liLfl/Pl-l

causam. cui non semper datur facultas legendi mea.

mihi licuisse consequi . quod in vita erat mihi maxi
me optandumi ut de mea industriaatam honorifice et
sentireta et pronunciaret quod reliquum est. dabo
ipse operam. sedulitatem. atque industriam pertinaci
studio tuendot ut neque vos ltegem. quod mihi apud
illum faveritis. fefellisse videaminig neque eum ip
sum poeniteat sui iudicii. quod de me animum in
duxerit bene speraremgy Mekem ugyan ugy latszik.
hogy most mar keves volt hdtra az egesz munkdbdl.
Mert a legujabb resz. melynek elkesziilterol tudo
sitja a cancelldrt nlbbo-tfil Lippa elveteleiga flbblj
terjedtg s ezt masoltatta mam hogy megkuldhes
senojz nArdeo enim cupiditate meum vobis studi
um probandL id quod spero brevi foi-a si vita suppe
ditabit s quae ani/ii uno hoc nomine gratior erit. ubi
eum tfirztctuma quem sperot ltegej et per eum lfngaris

wgj ll. e. eil l.

noj nlam rem perduxi ab anno quinquagesimo casam-stasp
ad Lippae usque eacpugziutzionemtl u. o. SSSq s ismet z nScrip
si. ut dicebam i ad Lippae usque oppugnationemg quod mihi
opus tantum occupat fexacte enim et diligenter sum dimen
susj quantum est caesar materiae i a primo ad tertium usque
commentarium belli crallici. complexus Multum inquisP imo
tum videbitur multumi ubi leges non quantum scripserim so
lumi sed quid. et quemadmodum id adeo scripserim. Libra
rius est totus in describvendoa sed ut non putem. per totum
hunc mensem. absoluturumf u. o. SSfL -Az lbbo cs Sl-ki
tortenetek lSrutus xlli-i ktinyvcben foglaltattakt mely azon
ban csonkan jutvan reanki csak a nyirbatori szerziidesig me
gyen. fl resza midtin ep volta kiterjcdesre ketseg kiviilfelert
l caesar lll elsb konyvevel a galliai haboruroi
 iis MmvxArL xLf
liceat legereu mi S mfg ezeket tisztaztaki sfit a ma
solo mar a rllemesvar veszedelmeig flbbzj ha
ladtuzja kesziilt Srutus nakiraly kivansagarm iissze
vonrni azo/catg anili-et a ll. lanas haldlaig tbirtelnt dol
gokrdl im hogy. ha a kiraly holmit kevesbbe helye
sen taldlna eloadvzn ereszt azok itelete ala bocsaithas
sa-a kik azon tortenetek tanui voltakmlzy Meg vila
gosabban szol azon evi jum ll. Syulai Palhoz irt le
veleben. melyben a masolhatni kert leveleket emle
getvez nnon dubito - mond - quin fiex in iis. quae
conducere ad operis absolzotionenz putetv sit mihi mo
rem gesturusg ubi ex tua oratione cognoscat. quid
sit brevi de eo. quasi iam imposita corona-dq sper-an
dum 1 ul u lgy csak akkor szolunkmidon a veg czelhoz
kozel vagyunk lie mind ez elsii dolgozds volt. fliit
ra tehat a megbira-ltattasa ennek nyoman az igazit
gatas. az utolso kez simitaseL A kezirat lbStl iunius
my u o. zao 1.
mj niam quae scripsi hybernis mensibus i sunt ad illae
mesvariensem usque deditionem ita descripta accuraitel ut legii
et facilea et commode possing ubi a librarii erratis erunt per
purgatai quae i ut solet t nonnulla occurrunti in interpun
ctionibus praesertim . quae legentem morantur. et perturbant
sensum eorum quae legunturfl ll. o. SSd L - brutus pesti
codexeben a x1v. konyvbtil liger ostroma is megvan p mely
Pemesvare utan kovetkezett
llajnlnterea dabo operam.id quodllegem video vellei ut
ea in compendium freoligczana quae scripsi ad loannis Secundi resque
interitumt ut si quid liex minus recte relatum legat fquid enim
certius i quam natum hominem errare Pj eorum iudicio emen
dandum subiiciaturi qui iis gerendis interfuerunt p quorum
i verisimile est multos adhuc superstites essefl SSAL fe kelet
nelkiililevel kevessel az elebbi csse-asa Lj utan iratott
mely koltifebn ll. 1sso. kj ll. o. ssz l.
 xLvi natn-vs i-iLnrrs

ban Serzeviczy kezeiben volt lilrintve ehez irt le

veleben Srutus tobb vitas pontot. s hogy azok irang
igen isa fog meg Serzeviczy tanacsa szerint Porgach
Simonnal is ertekezni. folytatjaz nSed fuit tam en
prius frorrvM qvASl conPvs fllSiPofilAli
confi cienduma homini praesertim natu grandi
fhatvanharonl eves leven marj. et qui memor huma
nae conditionisa inon sit innnemor suac lfidei fitt ige
rete ertetikaamunkat elkeszftenij. cuius dandam ope
mm qnihi eidem ut certa monumenta post mortem ezr
stenzi itaque nullo negotio mutaril ubi opus erita ad
dia tolli multa poterunt. quae scribentem. quanquam
seduluma hominem tamena interdum fallant necesse
estmul S ezert. az elfiadottak biztosabb megallapf
tasa vegeth kivankozek n- folytatja - Magyaror
szagba. hogy ott a kortarsakkaL s kiiztok Porgach
chaL tanacskozhassekg sbar a kiraly felti az o fSru
tusj egeszsegetz nut non tamen absistenduma tam
praeclaro incepto censeamfc li vegre a kiralytol
ismetelve ajanlo levelek kieszkozleset ker a magyar
ffi emberekhezney ponto helyek ezeki ketsegtele
nfil bizonyitok. hogy lbso-ban Srutus rPortenelma
egesz 1b11-ig. azaz Sathori fejdelemsege kezdeteiga
elsfi kidolgozasban keszen alltg aA-kor evita/g tizenkrft
kiinyvre osztvag melyeket at volt dolgozando. s azu
tan liathori torteneteit megirandd fli i. szinte ak
kor. nov. 1. 1sso. irja a kiralynakz nllabitur ali
quando facultas. beo bene iuvantet defuncto tanto
labore fa vra/g dtdolgozds utdn t. ij de rPuis laudibus
solutiore animo agendi. quae non solum liberum ho

mj ll. o. SSSL l. mj ll. o. me SziL SSfL ll.

 iis MuuxAi. xLvnf

minem ab occupationibus aliis. sed vacuum etiam.

si fieri possita cura sui. propter argumenti maiesta
tem. atque amplitudinem requirunt. Mon enim de
spero foret lAM xu lvSrPlS LllSlilS PAMMoMl
SAlivM lililivM courlzcrls. quos meae seduli
tatis et vigiliarum testes posteritas legeta ut non mi
hi aliquando liceatg quod mihi unum in optatis ma
ximum esta rebus abs ille gestis admovere ananusllljf
A kovetkezett flbSo-l-kij telen tehat a ll. danos
halalaig tortentek atdolgozasaval foglalkodottz alia
nunc scribo - irja Serzeviczynek - quae propius
ad illius fkegisj tempora accedimts quae eo spero
legenti futura gratiorai quo plura suntg quorum ipse
possit esse memorgu s mert a kiraly ldrutusnak var
soba jovetelet akarta. ez. hogy Pathori tudhassa mi
beln faradom magat felmentetni kervem a kesz mun
kabol mutatvanyokat is kiildottz nne forte lftex. quae
sint ea requirata quae per totum hoc tempus scripsi.
in unam aut alteram paginam redacta. ad te mittor
ut legenda liegiu tradasmlsl lbsl es SS-ben folyt
mar az atdolgozas es tisztaztatas nlllemporis . .. po
tiorem partem mihi eripit vngarica liistoria. quam
llex. a capite descriptamt non poscit fparum enim
mihi videor dicerej sed flagitata atque id quidem ta
cendoz quae illius modestia stimulos mihi mea sponte
concitato additft lizeket irja crato baratjanak lbSi
julius SSg est nvenio ad alteras tuas.. in quibus.. i
agis.. de lilistoria vngaricaz quam qui ad te scrip
serunt absolutama haud plane scire videntur . quam
sit arduum opus historiam scriberefi ll. i. el volt az

mi u.o.so.1. mi u o. zia 1.
xLvnl nunrus nLsrnl

vegczvea de beveqzettzte/c nem tartotta szerzcje mind

addigg mfg volt rajta igazithato.igazitott pedig foly
vasa mint azt a fennmaradtt mar tisztazottt codexek
bizonyitjdk S hogy e folytonos munkat gyfizze..z
nne succumbam laboria quem ferret nisi incolumi va
letudine. haud facile esu victu tenuissimo utor. et
quasi qui adversa valetudine laborata ex medici prae
scriptoa vix fieri posse arbitratus. ut quis diu vivat
sanus. nisi idem quasi aeger vivatu ngy lly onmeg
tagadas. lelkismeretes gondes allando szorgalom gyii
molcse azon mihmelyet nem a dij. a jutalom - ezt
szintugy varhatott Miksa csaszartoL hol az reszere
mar ki volt nyervenojg -- hanem a targynak es
sajat dicsosegenek szeretete vitetett vele veghez uljg
s ligy vitetett vegheza hogy ne a kozneki a sokasag
naka hanem a keves valasztottaknak tessek lmy

llgj il o. adiit asa l. mj L. a iiti jegyzest

lcij ulta vero agitur et de gentis vestrae gloria - irja
Syulai Palnak - et cle ltegis adeor ut de mea non minus aga
tur z cuius si negem me blanda quasi titillatione moverip vix
me esse hominem putesp qui unum naturae opus maximumf
et in spem certam coelestia vitae. atque immortalitatis natus.
est gloriae zavidissimusfl lL o. bill l. S masutt keri cryulaiti
ajanlolevelek szerzese altal legyen segedelmere azon dolgok
ban nin quibus de summa illius ckegisj rei hoc est. de dome
stica laude et gloria agitur-u SSS l.
mj nAlii fortasse sit satis vulgo placeret equidem i nisi
vobis placeam p quibus cum quam paucissimis datum est recte
iudicare de hominum ingeniisz ne tota quidem literatorum na
tio sua suffragatione efficiat t ut me. quod illis placeam. plus
pilo amemu irja cratonak stii l. flijeles feramm l. liloranyit
a Porgach Perencz commentariusai elfitt az f iv elsii lapjam
munkait dochernel a crato czikkb.j.
 ris MrmxAL i xux

xL Azon ido alatt. mfg nagy munkaja kesziilt.

mellesleg Porutus meg nehany kisebbetirt. historiaia
philosophiai tartalommaL reszintlevel-alakbam llyekfil
kiemelendokz 1. Ad Stephanum Lllransylvaniae Princi
pem de lifeg-ncz a Polorzis delata aratulatim lbifi nm
ketseg kivfil egyike a legtartalmasb es ekesebb ily
szonoki miiveknek vquicquid fuit in me ingenii -
frja rola maga Pudithnak-. quicquid artis. quic
quid nervorum et viriuma in hoctuntum argumentum
eifudialnj i comnzentarizis de tumultu Sedanensu
1b1S. Porutusg mint nuua jelen volt maga a kiraly
danczkai expeditiojabang emlekiratat cratonak kiild
te megg elvesztet. mint szemtanueh meg pedig
a Pathori korebtSL s ogy Srutuset. a lengyel torto
nelem meltan fajlalhatjen S. liiadta lMS-ben lira
kobanz A. Pudithii convmentarizim de ltonzetisa cum
Praefatione L M. Sruti fazon tlil tobbszori ll. A zbo
rcuvski hdz tortenetetaxg corbineliushoz frt levelben usi

iuy Munkai krakai kiadasabam es PerL lg-SS l.

mj lSerL SSSL l. .
mj krakai kiad. es SerL dao-oa ll.- nlnchoatum opus
ad vos misi - irja zborovski Andras kir. udvarnagynak -
non ignarus multa deessei quae huic ipsi perpoliendo neces
saria requirebantunuvnum vero ubi hoc agerema speravi
foret ut laus quidem vestra tota habereturp quam quidem non
verba splendida i sed res a vobis in luce hominum gestae for
titera iustej et sapientem vobis peperissentg sed ut simul ex
vestra laude aliquid in me redundaret quod quidem speravi
futurum a si darem operam i ut non illae a malo artifice pro
ditae literis viderentur z ut enim cognitio rerum maximarum
sit prima iis p qui illa tenenturg nemo tamen non malitr illas
de diserto interprete cognoscere. quam de impolito et rudi.u
ll. o. los-ll. ll.
norum umam mh - SclllPlL xu.
b
L enu-rus suam

S liiadtaz ljhristoplzoa-i Longolii Lpistolariznz Libri

lllL rPullianae videlicet eloquentiae ad unguem ex
pressa imago. boctorum item- aliquot lipistolarum
ad eundem Longolium Liber. Sartholomaei item
lticcii de lmitatione Libri tres. a loanne M. lSruto
emendati lSazel 1sso. nsy ti Ad Steplzanunz lfegem
Lbnsolatua- luge-ntenz fratris mortem. fransylvaniac
Principis. lbsL ligy senecai mii.n1j. rPermekeny
volt rea nezve az lbSl ev philosophi-ai munkalatok
banz a hat evi folytonos es faraszto historiai dolgo
zæisok utam s azck simitasa melletu a munka valtoz
tatasa neki egy volt a pihenesseli llyen volt 1. a ki
raly kivansagara mtj altala frotte konyvz lie liisto
riae Laudibus. sive de certa via et ratione qua sunt
rerum scriptores legendig melyben a tortenetiras
rol nezetein es sajat magyar tortenelmerol sok erde
kest mondvan ell annak utobbi reszen mintegy elo
szo helyetta Magyar Llistoriaja elibe tiiztem S. Prae
ceptorum l oniugaliiam Libcr vnus addi/h il Prancis
cum veselinum lfgyike a legnemesb es szebb er
kolcsi ertekezesekneka classicai forniabam frva a czi
men megnevezett lengyel folir hazassaga alkalma
val. crtus baratjanak lbsl juL id igy ir felolez
qMam ne ignores integrum fere mensem cum alia
sci-ipsu quae vacuum animum requirerent ab omni

1wj ldgyike a legritkabb konyvekneln fPesti egyetemi

konyvtary
mj liathori liristof erdelyi fejdelem halala utan. lira
kai ltiadætsbeinp es lSerl. sil-liil l. i
usj nScripsip ut mihi imperastip de historiae laudibusfl
Az ajanlb level elejeni berl. SSSL l. liiadva elbszor az lfpist
krakai kiadasaban lbssg ismet a berliniben car-we l.
 ris Mtmxlrt . Lr

alia cura1 tum de Praeceptis coniugalibus commen

tariumz in quo etiam si plurimum me poterat Plu
tarchus iuvatret indulsi ingenio tamenq conatusi quasi
in solitudine agerem. et ubi nulla legendi facultas
aut copia librorum esset. ingenii periculum facere.
fit vero Plutarchi non magnus usus. in eodem qui
dem argumento versanti. sed quod alia tempora. di
versi religionis ritus. sacra varium elficiantu mi
Mem legkisebb erdemei koze tartozik lirutusnaka
meg pedig hazaitortenelmiinket tekintvahogy mss
callimachus Piiltip harom kiinyvet L llldszlo kirdly
nak iiirteneteirdla egy krakoi fugy latszik az eredetij
codexbol kiadta. lgy szcl maga errol zborovski Andras
lengyel kiralyi lldvarnagyhoz intezett liloszava
banz r/Placuit tuo nomini inscriptam Philippi cal
limachi l-listoriam in lucem emittere1 cuius exem
plar ananuscisizatum mihi vir illustrissimus P. Sboro
vius Palatinus cracoviensis frater tuus dono dedita
paucis ante mortem diebusft S tovabbz nPerdiu ia
euit politissimus scriptor hac temporum iniuriaa
quasi in obliuionis tenebrisz cuius scripta. si cum
multis conferantur . .. facile appareat. quantam
iacturam politiores literae fecerint1 quae tam diu
huius scripturis luce caruerunL . . . A kiadas tob
bi okaihoz jarultz impositum mihi munus a llege sa
pientissimo scribendi Pannonicas res. quarum iam
iustum volumen confecimus. ut in eodem argumento
versatus. in quo plurimum callimachus praestititi et
quidem in eadem regiap in qua ipse maxime auctori
tate et gratia floruinvidear. quasi vicarius tam prae

mp u o. sea l.
pit
Ln cunrus mnm

clari operis. hoc fidei et constantiae meae ofiicium

haud negligere potuissemwy Peltiino az. hogy laru
tus a munka elebbi kiadasait nem ismertet holott az
nem csak lblg jelent mar mega hanem ez elsiS ki
adas utan lbbfi. sot ujra lbis-ban is. es fgy negy
evvel is oelfitte. Azonban ezek szovege az elso kiado
sajat vallomasa szerint egy rossz masolaton alapszika
mely nem csak maskep van felosztva mint a krakoi
codex szoveget hanem szamos. conjecturalis. javita
sokat is tett sztiksegesse Azert lSrutus szoveget is
meteltek kevessel utana Songarm s a mult szazad
ban Schwandtner uli ugyan ekkor forgatta Srutus
elmejeben lzolizos caesar ljlommentdrizisai fde liello
civj uj kiadasaxuak kozzetetelet nqttibits emendan
dis - irja- ez evben a kiralynak - et alii hoc tem
pore multum et novi-nihil ipsi contulinzzisa id quid bre
vi nova Sasiliensis editiot nominis rllui auspiciis con
secrata edocebitulszy aLattuk feljebb flvfejj. hogy
crryphius caesarljat sajat scholionaival meg -1bSdz-ben.
velenczei tartozkodasa idejebena Manutiusnal kiadta
voltg mely ugyanott lbfifi es Strassburgban lbfiS
ismeteltetetta s oly fontos. hogy azzal caesar irodal

woy L. PhiL callimachi de nebus eestis a vladislao

Polonorum atque flungarorum liege Libri lPres. cracom lbSl
in Praef.
mi Az editio princeps kiadoja Scheufler zsigmond azt
mondja eliiszavdban z nin callimachi lzlistoriam. . incidi. . deter
sis. quoad fieri potuit. labeculis. quibus ab inepto et ignara scriba
toto pene corpore asper-sus fueraLu nam adta oporinus baze
li gyiijtemenye whalcondylasl lbfzej es Lonicerus a ohrom
rllurc. ll. kat lilia
lazj L. ne Plist Laudibusi berl. kiad. Mb l.
 ns MumzAL Lm

maban korszakot alkotott fnaetas Srryphio-Sruti

naui Lattuk fztljegyzj. hogy lbfz-ben azt lijra
kidolgozott szoveggel kinyomatta bazeli tartozko
dasa alatta s hogy mar akkor szandeka volt azt egy
tetemes commentarral bovftvet s Pathori lstvannak
ajanlvaa kiadni. lmet most lijra fel kivanta venni
a fonalat. melyet. ketseg kiviil bekovetkezett vi
szontagsagos eveit s llrdelybe jotte eta minden ide
jenek a magyar tortenelemre lelkismeretes rafordi
tzisa ejtetett el vele. Azonban most sem kesziilt ela
mint latszika ama iusti voluminis commentar. s igy
a bazeli nyomtatvanyok soha vilagot nem lattalg
minek okata a kovetkezo evekrfil hianyzo adatok
miatt. adni kepes nem vagyolL
xu Sryakrabban buzdfthattak baratai Srutus t.
kikkel levelezetti hogy leveleita melyek nem csak egy
szep lelek miiveszileg szep es nemes kifejezese vol
taka hanem tartalmi becsoknel fogvaa ha egyebet
nem fr vala is. a xvL szazad legjelesb humanistai
koze emelika osszegyfijtve kiadja. lilhatarozta tehat
magat e munkara lux s bar a historia aldolgozasa
nappalait ejjeleit igenybe vette mL szorgalmasan

maj Azon evi oct. SS. irja neki mar Melissus. niirnber
gi humanistaz nMonavius . . . de volumine lilpistolarum tuarum
cracoviae propediem edendo me certiorem facitu tifll l.
mj nbe epistolarum mearum editione. video quid ami
ci mei velintliatque adeo etiamt si causam cur velinti nullam
videoz quibus quo minus morem geram i facit opus quod ha
beo in manibus ita meis viribus maius i ut cum in eo sim dies
noctesque totust non aetatit non valetudini lyarczima vix illi.
quantum rei magnitudo postulet p mihi videar suppeditare. -
Spero tamen rem me ulterius non dilaturumu nov. i lSSL
PaerL ego l. zamoscius lanas fficancellar es fdvezerhez inte
Liv suurus sLnrs
simftgattm sfit mag-a tisztazgatta azokat ubi ugy.
hogy julius id. lbSz mar kozel jarna a befeiezeshez
mi Azonban meg septemberben bajlakodott velok
a betiiszedok folytonos surgetese daczaraull Aszer
kesztes sorat. sok tekintetben jellemzolega igy kozli
cratovalz nPrimaon mihi librum epistolae ad liegem
occupabuntz quae sunt fere gratulationes omnes. list
vero huic habendus honor. non solum quod in eo
mihi sint omniaz sed quod in eo ipsot non amori. sed
iudicio servioz ut in quavis fortuna dignum eo ho

zett ajanlo leveleben pedig z nltlon nominabo eos. qui nonum

iam abhinc annum hoc unum a me postulant stb. - Azokat
ii. m. osszetepte. quae de meis privatis rebus ad amicos scri
ptae. quibusi cum saepius quicquid venit in buccam. visae
sunt parum dignaet quae in manus hominum prodirentfl fliar
ne igy. ugy e faradalmas eletrajz teljesb es pontosabb leen
dettj quanquam et ex iis ipsis nonnullas haud plane indig
nas censuimus hominum luce. uno hoc nomine . . . quod in his
speraremus forei ut grati animi monumenta multa atque in
siguia in optime de nobis meritos homines apud posteros ex
starenhu ll. o. lfi l.
lai/l nlist opus in manibusi quod accuratius limandum
perpoliendumque suscepii ut si qua sint in sententiis obscu
riorai ea aut mutatai aut aucta clariora redderem. itaque iam
a principio librariorum vigilantiae diffisus. sum ipse descri
bere aggressus. magno cum labore. ut omittam iacturam tem
poris. cuius potiorem partem mihi eripit vngarica lilistoriafb
Szi-L l.
lacj ullo tamen enixe operamp ut exemplar fepistolarumj
paratum ad futuras nundinas viennam ad Aubrium mittami
qui ad socerum fkiehez Pj afferat r Mam cum superioribus die
bus viennae essemp serio mecum ea de re egit . cum hoc ad
didisseti epistolas a multis posciu fili-LL. l.
lslj lSerL SbtL l.
 ris MuuxAL Lv

nore censeam. qui summis regibus potest haberi ma

ximus.... Alter complectitun quae variae quidem
argumentot morales omnes videbantur eodem in libro
collocandaez tametsi operam dedimus ut haec laus
ne in aliis quidem clesideraretztr. praeclaram quandam
esse rem existimantem cum quis scribit. tanquam
aliud agentem. docendo adhortandoque adeo iuvare.
Sllertius destinatur ad te script-isl quam video in iu
stum volumen crescereg multo plenius futurum. ni
multas desiderema quarum apud me exempla non
exstant. Spero tibi pro summa tua aequitate hoc
meum iudicium probarL Mon enim volui videri in
epistolarum collocationet atque ordinet cuiusquam
dignitatis aut fortunae novisse discrimeng quod iudi
cium superbi nimium. et plus aequo sibi fidentis. a me
procul mea modestia reiicit. vt casus titlin ita sunt
ordine digestaez certa quod potui praestaret enixe a
me data opera esti ut nemo in eorum numero essem
quibus hic honos haberetura cuius virtus non eum
locum. in quo positus esseta honestaret sive primus
esset. sive esset postremus. Mullus enim est non ho
nestus sapientis cuius proprium est. non loco ornari.
sed loco ipsum esse ornamentoz ut saepe imum gra
dum honestissimum videamus. quo se sapiens demisitz
turpem summuma in quo constituit fortuna hominem
infimo dignumu m sj. A negyecli/c ktiny-v lludith Andras
hoza az iitiidik vegre Syulai Palhoz irottakata s mind
a ket konyvhez vetve meg szamos masokat foglal
magabam Megjelentek azok vegre egy kotetben a
1. es S. alatt felhozott munkakkal ily czfm alattz

lalij ll o. Sfirl. SS. l.

 Lvl nnn-rus nLnrn

lfpistolarzl-nz Libri l/i cracow messes lijran a tudos

vilag surgetfi kivansagarenkibovitve ket alabb neve
zendfi ropirataval s egy csomo reszint regibb fano
lipistolae claron vironczfmii konyveben megjelenti
reszint kiadatlan leveleiveL a brandenburgi valaszto
fejdelem neveloje cramer altal legi-ben mala s e
gytijtemeny volt ffi forrasa jelen eletrajzunknak
xm ldlzen 1bSS. evvel elhagynak bennunket
Srutus leveleig mert azon ketto. melyet mss crato
hoz intezetti s melyek cramer iment emlftett kiada
saban allanaka reank nezve nem tanulsagosak Lehet
hogy koronkent meg javftgatott Magyar Plistoriajan.
de az korantsem foglalta el minden idejet Lattuk
. mennyit tett e tiz ev alatt cmra-sega lehet-ethogy
azon har-om evet. a kiraly halalaig flbsti vegeigj tet
leniil toltotteP Szabad legyen tehat hinntlnka hogy
amit isso nov. 1.irt valaz Pabitur aliquando facul
tas defuncto tanto laboret de rPuis laudibus soluti

lagj nSes ecritsi devenus fortjrares. eltaient souhaitez si

ardemment des connaisseilrs. qulon apprit aveo une eætreme joie
dans la republique des lettres. que Mr. cramer avoit entrepris
dten procurer une nouvelle edition. La premiere partie de ce
dessein est deja executee. et llon fait esperer les autres en
peu de temsu irja Sayle. id. h. Az idomtalan vastagsagui mert
mss lapu. kotet czimez lolL Miclu Sruti opera varia Se
lectaa nimirum lipistolarum L. v.. de Plistoriae Laudibus ..
Liberi Praeceptorum coniugalium Liber. lipistolis et ora
tionibus compluribus editione cracoviensi auctiora. lSerL
sumptibus lliidigeri legi fnem 1SSS mint lSayles nemely
konyveszek allitjakj llistoriai munkai tezeket tehette Poayle
az id. h. kilatasbaj nem adattak ki ujra flramer altalg de
igen Plorenczi l-listoriajau mint lattukp a xvnL szazadban
tobbszor megjelent
 ns MurudLL Lvn

ore animo agendii nem volt szinlelt fxhsajtæizza ures .

szo. fldlega miutam ugy latszika a kiraly. be leven
fejezvet melyet kivanm amagyar tortenetg most mam
imert kezdetben nem kivanta.j lirutusm sajat ajanl
kozasaira isa s miutan ot gyakori egyiittletel utan
nem csak kegyeivela hanem bizodalmaval is szerettea
a magdeval bizta meg. Plz idfireg lbsS-ralteszem tehat
Srutus kelet nelkiili levelet. melyben e hely allz
nAgnoscent vero rlle. Stephane ltext posteri. non ex
mea oratione. sed ex rebus abs rlie gestis. dignum
quidema cui contingeret rerum scripton qui ita excel
leret copia atque ubertate orationis. ut rllu omnibus
artibus excellis. quae ille ad maiestatem regii nominis
evexeruntz verum. quod audeo de me sponderet teste
non indigebisz cuius quo magis oratio simplex. et
nullis oratoriis pigmentis ornatan colorataque est.
eo magis faciet fideml exzaressa a me verissima fuae
virtutis lineamenta. quae nativo suo colore ac sanguinea
non adventitio et accersito specta-ntes teneat ltaque
intelligo quam mecum honorifice egerist qui me ho
minem quidem perstudiosum rllui. sed cum multis
tamena quibus est fama cognita lllua sapien tiai iusti
tia. magnitudo animil unum inter multos delegerisa cu
ius scriptis res Lllzoas gestas commendares.... quae
cum ita se habeantv quod hunc mihi honorembabzteria
mihi ut debeot plurimum gratulorg immortales tibi
gratias habeou lmy liiszem tehat. hogy e mii meg
kezdetetu bar errfil sem hirem nincs. sem maradva
nyat nem birjuk valoban melto volna Solikowski
commentariusait lierum Polonicarum.melyek leva

unj Serl. ll. 1S.l.

Lvlu sntrrus sLnrr-z

tol So-ig terjedneka iteszetileg atneznia vajon nem

ment-e azokba oly resz bet mely a lSrutus tollara
mutatna P lirutus halaerzesa megbizatasa. megszokott
faradhatatlan munkassaga mellett vninclen egyeb mun
kanak ez idobol hianyzasa azt hitetheti el veliinka hogy
e harom ev is gyumclcstelen nem maradt nil
xlv A kiraly 1SSS dec. lfxmeghalvamlilrutus
hivatasa lirakoban megszfint Azonban ha lstvan
kiraly tortenetiroja a kiralyi varbola mint hihetoq
kikoltozott is. a varosti es Lengyelorszagoti nem
hagyta meg elg sot abekcvetkezett zavaros interreg
numot a fovarosbail toltotte. Az agg ferfiu t. i. sajat
jovojerolaggodva/ugy latszik. a leeudo utodban ve
tette meg remenye horgonyat A hirom tronkeresfx
Plrnoi Miksa foherczegek es zsigmond sved herczeg.
kozola az elsohoz vonzotta- a foherczeg nehai aty
janak Miksa cs. es kiralynak emlekezeten kiviiL ki fit
egykor kesz volt udvaraba fogadnL midon a respu
blicai erkolcsfi s meg ep erejii ferfi az erdelyi udvar
ral inkabb rokonszenvezve ezt elibe tette -tan llilrno
egyenisegenek ismereteg s irna tudosunk a politikai

mj ligyike jobb embercinek zamoyski lanos ftlcancel

iarl a kiraly sogora fennek kishugat birvanjp s lengyel hadve
zereinek tan legjelesbikef volt. kinek lbsg-ben Levelei kiada
sat ajanlvan p ajanlo leveleben irja z vquod si mihi hunc ho
norem habueris. ut me non indignum censeasv cuius stylo
res rfuae gestae posteris prodantura id quod llle audio non nol
leq efliciam diligentia et studio 1 ut hanc ipsam gravis et reli
giosi scriptoris fidelem sedulamque operam non desideresff
ll. o. 1S. l. lSrutus tehat kesz volt zamoyski hadjaratainak
tcrtenetet a kiralye mellett is felvallalnig s igy hatvanct eves
kora daczara eleg jo ercben lehetett hogy feltehessiik. mi
szerint kora altal sem gatoltatott a kiraly tiirtenetehez fogni.
 iis MunicAL Lrx

mozgalmakba vegyfilva lirno mellett szolalt fel egy

ropiratbanz nAd amplissimum atque illustrissimum
s
Polonorum et Lithvanorum Senatuma universosque
regni Polonici ordinem de lfrnesti Archidztcis Aastriaeg
augustae maiestatis Principis. et de universae fami
liae Austriacae laudibus flratioag sot nem sokaraa
a sved herczeg ellen egy lijabb irattal lepe felz n lo
zlzlicla lirati in orationem Lucae o/wal/cowski de Sveci
Principis laudibus ljenszn-afi llludjukg az lbSi augustus
ban osszeallt kiralyvalaszto orszaggyules tobbsege
zsigmondot emelte a tronra lSrutus allasa lira
koban most tarthatatlan lett. annal is inkabb.
mert ez avatkozasai altal legjobb embereivel is
ellentetbe jottz zamoyskivaL ki zsigmond -. a
zborovskiakkal. kik Miksa mellett alltakg s foleg az
austriai es magyar reszrfil folytatotta bar rovid. de
szerencsetlem haboru miatt iuy Plz alatt tertenhetett
hogyt midfin llrdely a jezsuitak kizarasat az orszag
.bol kivanvam Seczia dala es kovacsoczi liathori
zsigmondnal Leleszi lanos jezs. gyontatotja elbocsa
tasat silrgetnekz Srutust ajanlak az ifju fejdelem
melle tanitoliL de foganat nelkiiL lingel forrasam ki
edolgot beszelli uiiiu-nem bfrtam kipuhatolnig hihe

lmj- Mint hatottak a krakai zavarok i a dolog eldiilese

eliitt meg p lSrutus kedelyerea kitiinik sajat nyilatkozatabbl a
fenn idezett vcensurauban z nqui cbaratja clarius. kivel seta
kozben talalkozottj cum me subtristem vidisset. et. ut soleti
percunctatus essetr satin. saluaei et accidisset ne aliquidi quod
minus vellem i fci-edo ut haberem. quo aberraret animus a cu
ris gravissimim quibus turbulenta hoc intei-regni tempore con
ficiebaturj legendam orationem obtulitu stb. SSL S. l.
mi aesch d.l1ngr. keichs 1v. SziL lnnen ment ez adat at
Schlosservilagtbrtenelmebe is fweltg f. d.d. vollgxllLSStiLj
 Lx nmrrns nunc

toseget azonban nincs okunk ketsegbe vonnunka lio

vacsocziti Srutus kiilonos becsiilojet es levelezfijet is
a javaslok kozt talalvan S ielhagyta a mar behono
slilt Srutus Lengyelorszagot Sanclementi vilmos
vedelme alatt. ki ll. Piilop spanyol kiraly kovete
kudolf cs. es m. kiraly udvaraban. a kiralyvalasz
tasi mozgalmak idejem krakoban mulatott vala iuy
xv. liova vitte legyen magaval Sanclementi
Prutust s ennek oveit 1bS1-ben. nem tudomg de hi
hetoa hogy Pragaba. ahol a kovet.1i.udolfudvaraban.
tartozkodottg s aholq mint valamennyi irokkal egyiitt
i nekem is latsziki azonnaL s hihetoleg Plrndfdherczeg
zorgalnzazdsdraa neveztetett ki magyar kirzilyi tia-rte
netiro/vcz a pozsonyi m. kir. kamaratol hlizando ev
dfjjal lattatvan elusy iiz ota Pozsonyban la

mj ulta enim. e Polonia discedens p me habuisti in fuo

comitatu. meosquc omnesi cum per illum comitiorum aestum. quo
nihil vehementius unquam et turbulentius eæamsit i hominem in
tei-jicere iocus et ludus essetg ut quibus officiis statueres tibi
complectendum i cuius in ille insignia merita exstat-enti a me
homine extero. et viæ fibi cognita haud patereris desiderarLu
S e miatti halabol ajanlja neki ket krakai riipiratat. Praga
bana 1seo. januar 1. kolt levelebem ll. o. SSS. l. - lilibaz
tehat Pray. midon fAnnaL 1v. 1 lj allitjai hogy Pnrutus San
clementi altal lett Miksa cs. eliitt ismeretes-ki. t.i.. akkori mi
dou a spanyol kovet Srutussal megismerkedetti mar nem elt.
mj Az opera varia Selecta berlini kiadasaban olvassuks
nL M. Sruti Sacrae caesareae Maiestatis flistoriciu fSSi Ljg
lilrnii fiihg z nquia is Suae Maiestatis l-listoriographum egitag
a pozsonyi kamara igyz nSuae Maieshcaes et llegiae bomi
ni nostri clementissimi liistoriographusfi ligyediil helyes ci
mez Magyar kin ttirteinetird g mert a magyar tortenelem meg
irasaval volt megbizva. s evdijat a magyar kincstartol vontap
mint a sziivegben lathato kiralyi level tanusitja.
 es MuuxAL Lxr
k ottusxmar lirakoban befejezett tortenelmet v. ujra
dolgozva. vagy tan a legujabb idfot flblll otal frva.
Perek iizetest kapott u lla de pontatlanul ugya hogyt sok
utanjarasai daczara. orok fennakadasokkal kuzdotn
Plzert irja a kiraly lbgl junius 1.a helytartonakv
Pejerkovy lstvan piispoknekz nvt res l-lungaricas
loannes Michael lSrutusl-listoriographus nosterg accu
ratius scriberet et commodius. ex istius regni nostri ae
rario stipendium ipsi soluendum decrevimus postquam
vero dificu ltatem ipsum eæperiri maioremgaam sperave -
rita intelligimag itagut ultro citroque proficiscendm nihil
praeter temporis iacturam et vacuos loculos reportet.
quorum utrumque per se gravet propter senium ipsi
gravius fit. omnino benignitatis esse nostraeg qua
ipsum Srutum ob insignem doctrinamg et anteactae
vitae merita complectimun existimamus. id auctori
tate nostra in primis eificere. ne tam praeclarae
scriptionis stilzim egestas remoretitra neve ea cara curas
similes. quae quocunque potius solatio leniendae essent
augeat clementer itaque rPibi iniungimusg ut una cum
aerarii nostri quaestoribus eas rationes quantae cun
que angustiae. et poscentium diversorum necessitates
sint. ineas. ne stipendio ille suo diutius frustretura sed
ut. quae ad hoc neque illi tempus debentmy integre
persoluantun atque in posterum ille ita tractetur-a ne.
quod reliquum habet vitae et historiaeg quo minus ala

mj Mint lirnb fbhg alabb elbadandb levelebbl kitetszikr

melyben lSrutus halala utau a pozsonyi kamaranak meghagy
ja. hogy nres et scripta omnia dicti lSruti ibidem eæistentia con
scribi . . curetisfl -
mi 1bSLj1il. l-ig neki a m. kamara naso fttal tartozotn
lll a ev s par havi dijbbl tehat fltLSS-glxegy evre boc ft. esik.
Lxn nnnrvs iine-rm

criter absoluatur. squalor moerorque nccupent Sabes

benignae mentis nostrae sensumx quem te ita execu
turum confidimus. ut singularcg quod optamus hinc
ipse Smotm solcztivzm jrtl/llifijliflvta usi lis atudomdny
kedvelfi. s Srutusrdl e level tanusdga szerint meg
hato gybngedseggel gondoskodo liudolf rendeletet
teljesittetett uel ne a mi llistoriai nemzetiink nagy
lelkfi magyar financzemberei Magyarorszltg torte
netirojdt lijra sanyarognihagyak Mem sokdigx litu
tus vege kozel volt
xvL rPudnillik 1bS1. decemberben hirt ve
szen lix-ntum hogy Sdthori zsigmond fejdelem a
Sdthori lstvfm kirdly ingoival birtokaba jutott iliis
toriit sajto ali adatni keszfiL A most liudolf kirdly
dijdn elo aggastydn megremfil a hirenamert az nem
ligy lehetett frva 1 ahogyan lnostani urdnak tetszhe
tettgs igy az idfi elotti kiadds megelozese vegetta a ke
meny tel daczara. december 1S. litnak indLiltsAziszo
nyli utazds egy honapon tL/ll tartottg s o lbSi janudr
SS-kdn lehetett csak szembena Syula-Pejervaratt.
zsigmond fejdelemmeL liz. mint a kovetkezes mu
tatjaw felfiiggeszte a kiadatastg de Srutus az tit fæira
dalnmaitol megtorvm betegeskedik. februdr veg-elotti
napjfln figyba doL s majus liii elete hetvenotodik
eveb en meghalual Plrno foherczeg jlinills m mtir

Mj liolldr utain fAnaL SibL Augj Praynail az AnnaL

1v. S. lapjzim
mo liiiliinbeni fel evvel utbbbp nem gyiilt volna any
nyira meg a hzitralek
lsoj Prutus halzilsinak eve es kiiriilmenyei sokz-i nem vol
tak tudva. ule ne sai point ce que devint l M. Srutus de
puis l.an lseo. ni oti. ni quand il tnourutu irja Sayle az id. h.
 iis MnuxAL i Lxrre

ertesfilve volt az esemenyrol. mert e nap a kovetke

ao rendeletet bocs atotta apozsonyi kamarahozz vlo
- ncirca il lbtM chiuse i suoi giorni in rllransilvania. ovei
non so per qual occasionei si era di nuovo recatoa mond llli
rab. id. h. sco lv s ezt Mazzuchelli utan. -Pray libi meg
ketelkedett mind ez evrol a mind lirdelyben tortent halala
rolg migwindisch vilagossagra hoztaltlrncb ftihg levelet iiz ota
is csak annyi tudatott hogy lSr.1SSS.jun. lfi eldtt halt meg. Az
eldadasomat tamogato level illettb helye igy hangzik z nPrin
ceps rllransylvaniae tliathori zsigmondj fles vngaricas xx
libris a Pvruto comprehensas edere iam parabat Auctor fama
attonitusi nihil cunctatus. ut editionem impediret praepro
peram. sibique minus apud caesarem honorificam futurama
ipsa fere brumag 1fi. nimirum mensis Pecembris die. anno
lbgL sese in viam coniecit Pervenit Albam luliam ad Prin
cipem rPransylvanizie za lanuariig aegrotare coepit penultimo
Pebruariig moritur . ut dixip lii Maiift Polytatjaz nMortis
causa adfertur ab aliis alia. Sunt qui dicant i ab inimico quo
dam suo. rllransylvano nobili et locupleto. fustigationem fltali
bastonadam vocantj et pene lumbitragium esse passuma quod
uxori priori in crermania adhuc superstiti. aliam. gente rllran
sylvanam. inimici sui. quem modo memoravil matrem super
inducere ausus fuisset Sed haec post scientur certiusftMeny
nyi lehessen igaze monddboll. nem tudom. Llkkor. tehat lib
eves korabana s oly tiiriidott voltaban. s ily rovid erdelyi tar
tozkodasa alatti hazasodott volna-e meg lirutus P Alig kepzel
hetd lSlebb-eP Midiin elbszor erkezett lllrdelybeP vagy lira
koban laktakorP Szinte hihetetlen elbttem. mert feleseges
voltanak ez idobtil p krakai leveleibenp semmi legkisebb nyo
ma. flrokosei gyanant is csak leanya octavia s ennek ferje
Peverelli emlittetnekg lehetett volna-e feleseget. ha vani egy
szeriienignoralniP s ha emez gazdag voltp mikep szorulhatott
ugy meg lSrutusi fizetese kesese miatt. mintltudolf kiraly erin
ti levelebenP oly kerdztsekp melyeki tovabbi adatok hla miatt
aligha nem maradnak orok homalybam Azt azonban bizonyi
tani latszik e mondai mit a lzdzi keresztrol a v1. fej. es SPL
jegyzetben tfeljebb xxix l.j gyanitottam
Lxiv smrrus nnnrn

annem Michaelem lSrutum vitam cum morte com

mutasse intelligimus. quia itaque is. dum in vivis
fuit. Suae Maiestatis llistoriographum egit. et forte
scripta quaedam in rebus per eundem ibi derelictis
exstare possintt quae ad absoluendam plane eam.
quam contexere coepisse dicitur. l-listoriam pertine
buntz ideo benigne vobis mandamus res. et scripta
omnia dicti Pxruti ibidem existentia conscribii et in
ventarium superinde factum ad nos transmitti cure
tis. rebus et scriptis illis interim in arresto positis
bat viennae xv. mensis lunii. anno ll lbggfllsj
Pray azt jegyzi megg hogy az ldrno fdhg altal zar
ala rendelt iromanyok aligha Pozsonyban megtalal
tattaka miutan nazon levelekben. melyek ez iigyben
ezen tlil is irattaka azoknak emlitese nem talalta
tik. lnjft nam hogy Pray ezen alSrutus munkai ijgye
ben frt nkesfibbi leveleketu nem kozliz azokbol aligha
egyet-mast nem tanulhatank lin szerencses vagyokr
valamint lSrutus halala koriilmenyeit. sfit napjan
elsfi kozolhetem atudos vilaggal. ligy munkaja sorsa
rol is elsfi adhatnom nevezetes fel vilagositast llgyanis
lSlotius nego akkori cs. udmkonyvtarnoka zsambo
ki es lSrutus baratjai egydiecsben liili aug. S. ke1t.
s a helmstaedti egyetemi konyvtarban orzotta eddig
kiadatlam levelet melyet l/ogel 1Ll. a ur. a drezdai
kiralyi konyvtar titoknokaaszives kozlekenysegenek
koszonok. mind ezekrfil hitelesen ertesit
xvlL rll.i. az nAnnales Academiae luliaeu L
kotete masodik felevebeni a liil-fi lapokon ezek

unj windischnelf Magaz. SSPL l.

mj Pray lndex lian Libr. l. SoL l.
 ss MuuxLr. Lxv

olvashatokz nPost haec attulit idem fsciL Praesesj

in mediumi legitque epistolam lzlugonis Polotiia in bi
bliotheca publica repertam. MSa qua de Libris lie
rum l/ngaricarztm viginti ab lo. Mich. Sruto scriptis
exponitur-z quamque hoc libentius cum lectore nostro
communicamus. quod illorum lSruti librorum ac fa
torum mentio facta non est in Sibliotheca l-listorica
flamburgensi centur. vL art. ea ubi l-listoria Plo
rentina lSruti proponitun lfpistola nflac cura non
dum defunctum ecce ad aliam vocor aPrincipezhae
reditatem recognoscendam viri longe doctissimL 1o.
Mich. Pariitii lftom.lmp. lflistoriographia nuper in rllran
sylvania mortui lteliquit namque viennae bibliothe
cam satis instructami et in hac Libros ite-rum liuna
viginti . nondum tamen typis divulgatosiicuare Ar
chidux flirnestusj mihi eam demandavit curama ut
quas res. et qua jide narreta videam. atque cognitapad
se referaml lmperatori porro perscribenda. Stilus ho
minis est elegans. purus. homineque docto dignus.
corrigam igitur amanuensium forte errata. dictionis
splendorem certe non attingam. lie fide Principem
admoneba cum lSrutus in Polonia kegi lSattorio soo
thaleris annuis allectus. esset carissimust familiaris
simusquet cum una in aula viveretq cum una iter fe
ceriti cum expeditionibus bellicis unainteresseta tan
ta potentissimi principis humanitate delinitus. multa
in Polonorum et vngarorum gratiam Scripsita nomini
Austriaco et crermanico parum honorifica. quae ta
men post correxissea aut mitigasset saltema nisi mor
te fuisset praeventusff - S most beszelli lSrutus ha
mss mint azt az iment kozoltukg s al1bo. jegyzetben
szc szerint adtuk i
xvlll visszaterek meg a nhufsz kiinyvhezuz itta
nouum numen ulsin - scrumn xn. 111
Lxvi cunrus nnnrn

pozsonyi dolgokat folytatom A kamara meg nem

tudott semmit a Secsben feltalalt keziratokrolg hanem
Plrno fiiherczeghem ki idfokozben a lSrutus leanya s
ennek csaladja folyamodasaræu az elhunytnak tarto
zott lijabb hatralekok kifizeteset rendelte el. oct. 1S.
fgy frt fel z nile restantia salarii ligregii loan. Mi
chaelis quondam Sruti Suae M. caeset liegiaet llo
mini nostri clementissimi. l-listoriographi. filiae eius.
octaviae Peverellae exsoluenda. quae sit benigna Se
renitatis vestrae voluntas. ex llliusdem clementi man
datot SS. nuper transacti mensis Sept. die editot hu
millime cognovimus. cui quidem camera haeca ubi
proventus ziberiores redierinzy obsequenter sese ac
commodare studebit. Modo enim impendentibus aliis
longe maioribus fet magis necessariis erogationibzisj ni
hil ei dari potest Posita autem est ratio de restantia
ista. quae in quantam summam evadat. hisce adie
ctus extractus docebit. Mobis sane videretur humilli
meg si restantia ista eins haeredibics eæsolnenda est tlj.
producenda quoque per eosdem scripta eiusa ad quae ex
officio stipendium percepit. cum enim vivens adhuc
mille sexingentos quinquaginta fiorenos. den. SS sala
rii nomine perceperitz non immerito taæaripossen tan
tam pecnniamab ipso levatam. nnllo. quod quidem nobis
constaretv demonstrata fructnlaborzom suornm.. ua usi
A csaszar kifizettette a hittrale-Skot. ntametsi camera
non sine ratione tergiversareturln jegyzi meg a tor
texietiro Pray 1 l - Azalatt a cs. konyvtarnoknak
megvizsgalas vegett kiadott teljes hiisz kiinyv nyom

mj windisch id. h. SSS l. ki a kamara egesz levelet

kozlL lltana Pray a most id. hv a negyi altalam zarjel koze
vett. szbval pbtolva. tflonnan PL s
 ns MumzAL Lxvn

nelkiil eltiint Most zsigmond fejdelem peldanya volt

meg kinyerendfi A pragai udvar kiivetsege - mely
1bSS-ban cryulafejervaratt megfordulta midan a fej
delem lilrdelyt Szileziaval felcserelte -- ketseg kiviil
utasitassal volt ellatva.- lSrutus munkaja gyulafejer
vari peldanyanak elhozdsa vegettv s mint istvanfi
Miklos. a kovetseg egyik tagjat irta a kiralynakl a
cancellan dosika nLibrum 1P1istoriarum lSruti maxi
ma cum difficultata nec nisi coactus per ll. Pezium
reddiditug llistoriaja xxxL konyveben pedig frja
lstvanfiz nl-listorias vero narum vngaricaruma cura
et studiot auspiciisque et impensa Stephani Poloniae
kegis a lvoanne Michaele Sruto docte eleganterque
scriptosa quae auctore Albae fatis concedentet apud
Sigismundum remanserant. omnium qui viderant fir
ma asseveratione dignissimasa quae in lucem ederen
tur. ad oaesarem pertulitu fPecz t. i. mi lie ki fog
ia hinnia hogy ez a kiralyi peldany lett legyenP
x1x. ldejet llogy Srutus Magyar liistoridijdnak
hitelesseget targyaljuk A kerdes ket agra oszlikz
mondhatta-e az igazat g akarta-e azt elmondaniP Az
elsffre kutforrasai ismeretebol felelhetiink liasznal
ta a nyomatott irok kozol dovizost . hol kovetve
ot. hol elterve tfile . sot czafolva eloadasatlssj

mi Malam colom Agripp. liii dA/L l.

mj nlndicta comitia lllordam. non cibinium. ut lovius tra
ditu SerL m l. - nSecutus manuscriptos commentarios. i
non liovium nihil horum accurate scribentemfl - nMon in
eo lovium tantumi sed vngarum auctorem secutusfl -- i
ulta rem sum a lovio mutuatusi ut indicarim i quae accipe
rem ab vngarisi qui in multis ab illo dissentiuntu ll. o. 1l. l.
- ulta scripsit multis a lovio sumptis. ut res eademl scri
bendi alia ratio. et ex meo more atque instituto. docesita quale
sit
 Lxvru snurus suam
centoriust ml. wernherm kulonosen Suda leirasa
ban lulg a keziratiak kozol gyulafejervdri ila
mds dedknak ma mar elveszett liphemeriseit mm
d

meum iudicium de toto hoc genere fueritu stb. u. o. ill -

liiiltinben a munka folytaban szamtalanszon
mj liiilonosen a Martinuzzi torteneteirez niam rem
perduxi ab anno quinquagesimo exorsus ad Lippae usque
expugnationemg rebus scribendis usus p praeter Porgatii
scripta. Ascanii centorii ltali hominis commentariis. qui eo
rum temporum res gestas. eæceptas sive a Llastaldio1 sive ab
alio. qui ab eo lzauserit certe maxime earum rerum perito
literis mandavita zzs.1. - centoribnakp tortenelmiink re
szere meg nem elegge kibanyaszott. egykoru1 kutfbszerii. kil
lonben igen ritka munkajaz ncommentarj delle guerre di
rllransilvaniau velenczeben jbtt kii litis-bem
mj insequens annus res continet ad liudam gestas . . qui
bus narrandis. dedi operam. ut Poudae descriptionemg quan
tum consequi ingenio et studio potuit ob oculos ad vivum
repraesentaremp non in eo lovium tantum. sed vngarum auc
torem secutusi qui librum edidit de admirandis vngariae
aquisuu o. ll. l.
mj nbedit mihi lllhomas Literatus liphemeridem re
rum per ea tempora gestarump quae mihi ad haec ipsa certo
ordine et tempore digerenda magno fuit adiumentofl -
nquae omnia ex illhomae Plphemeride scripsimusfl -
n . . .non loviumg sed lllhomam auctorem sum secutum cui et
l/ngaro. et earum rerum imprimisperito . . fidem maluihabere ll.
o. llli ve. m - nile principum defectione non temere scripsh
sed secutus rllhomae Literati commentariosi qui satis diserteu
ll. o. zss -rrsn ezeket ertimasutt z nsum secutus manuscri
ptos commentariosa. ill.l. A munkaban bt fhomas Alberzsis-nek
nevezi. liz a liathoriak kedves embere volta kirbli rja Pprutus fl.
alabb de Llist laudjz nAtque in llacia quidemi cum alii ex
Saxonum gentel tum rllhomas Literatusl vngarus generei- me
lplurimum adiuvitz quem rllu fa kiralyj hominem gentis lia
thoreae clientem. propter eius singularem probitatem et jideml
 ns MunxAL Lxrx
Porgdch Perencz commentariusait mm Lzzski je
romos kovetsegi tudositasaitlsoL s Sathori levelta
rabol levelezesezlxceta nev szerint a zsigmond es aa
nos kirrailyokczlztunjza ligy Pudithtol is szamos titkos
iratokatlszy Szorgalmaza fmagyar es szaszj kortanuk
t szobelikozleseiket. shivatkozikis azokraz kik kozol
zsdmbokinnsj es ordtdnmj kiviil gra Slalm gyulalelj

tum tuae pietatisi tum illius oificii memori tantus liexl patrem
soles appellareu me l.
Mj nomnium maxime Prancisci Porgatiimonumenta no
stram ixidustrizsmp haud illam quidem per se lz-Lnguentemi sed hae
rentem in multis tameni quod nato homini nonnunquam accidere
necesse esti plurimum sublevarunta ne Sist laud. viso l. -
Porgach csak azota jelent meg l-loranyi altal fPest MSSL s
most ujra hitelesben az akademiai Monumentak xvL ktste
tebem
woj nLaski legationem ad Solimanumi quae scripta eius
manu ad haec explicanda magno mibiilsui fuitu 11. l. - lii
adva most mar Srevay Antal ziltal nllrkunden u. Actenstiickeu
okmanytara llL ktitetcibeni Secs 1sz1a.
mh L. a 1os. jegyzest - l-logy a kivantakat kinyertep
mutatja munkztjraii ugy egy passusa a 1S1. l.z nllicerem quo
ipse studioa praeter tot tantaque adiumenta . essem usus .
scriptis literisl annalibusa commentariis conquirendis. si id a
me dici mea modestia pateretunu
mj L. a 1oe. jegyzesn
loaj L. a x. fejez. xxxlx l.
mj L. a helyet feljebb a x. fejezetbem xLL l.
mj nltlam illud etiam dedi operam. ut tanquam aliud
agens revocarem sub styluma quod aliquando in sermone me
mini te solitum commemorare fa lcvel Salm Syulahozj cum
querereris. eo proelio describendo1 quo Pranciscus kex est
ad rPicinum victusp capti regis laudemi scriptores viro fortis
simo patri tuo fSalm Miklbsnakl praereptam in alios trans
tulisse.. . . ne graveris . . . prospicere tanti parentis laudi p
Lxx snrrrus ltLnrn
es lvbrgac/z Sinzorzlssj kiemelendok. foleg azonban a
kiquily maga. ki lSrutus rllortenelmet reszenkent olvas
van vagy maganak felolvastatvan. szoval is. irott
jegyzesekben is kozolte a szerzovel eszreveteleiu
vmelyeket ez. mind a kiraly tudomanya s eszebena
mind egyenessegeben bizva. mindenek feletttmelta
tottlel llgy latszik. egy egeszen elveszett. siit az

quam quidem ut nihil addam de meo. refert ex commemorati

one earum rerum i quas praeclare gessiti verissimamp et ma
ximami sed ita tamen . ut nisi sit. qui eam literis prodat . . .
oblivio sit tantae virtuti debitam praerepturaft lllSi il l.
mel L. a lfiL jegyzest. melyben Porgach Simonrdl to
vabb igyz nqui toto eo gerendo bellop insignis virtutis. et
fortitudinis monumenta multa constituitp viri praeter nobili
tatema et pacis et belli artibus clarusft ego l. - lis de l-list.
laud z nlnterfuit ipse frequens in consilio t cum aliis regiis
ducibus. et magnis gerendis rebusa in campo. in acie. pro
muris fortissime pugnando honesta vulnera accepig ut earum
cladiump quas vngaris ea temporum procella invexit. vere dici
possit . . . magnam partem Simonem Porgatium fuisse . . . At
que non solum is facilem se praebuit scriptis fratris tradendis z
sed severus etiam censor. si quid ille scripsit errore falsus.
quod minus scriptoris acris cura postularet fneque enim his
imposuit extremam manumj apposita nota emendavit. re
fidelitera ut gesta erati explicataz quod factillime potuit ipse
praestat-e. ut strenuus manu gerenda rep sic omnibus ingenuis
artibusa ut praeclare posseti quae gesserti scribere pe/ipolitusu
llSL l.
ml vquod ipsum munus fa javitasetj ne ilu ipse quidem
quanquam unus tot gentium curamn et populorum sustineasi
passus abs ile desiderariu 1S1. l. lgy kiilonosen Serzeviczy
cancellarhoz kelet nelkiilii de ketseg kiviil lblg nyaran irt
levelebbl kitetsziki hogy a kiraly vilnaban olvasvan Pprutus
negy konyvet. melyek lanas kir. hazassagatol fogva loachim
brandenburgi herczeg gyalazatos hadjarataig terjedtek fllS.
 ns MunxAL . . Lxxr

oszves irodalomban eddig ismeretlen tortenetirot is

hasznalh kit meg lilrdelyben kapott fejedelmetfilz
Llarrio Lajost. kinek munkajat liathoril hitelesseg
tekintetebenq felette nagyon becsiiltelssy lizen alta

/1. l.jp s melyek a munka mostani felosztasa szerint a lx. x.

xl ktinyveket foglaljak eli nemi eszreveteleivelq jegyzeseivel
kiildte vissza. Az urak elpartolasarbl szolvan lzabella kiraly
netolq s ennek okairol. nquae quanquam ita se habenti erit
mihi tamen semperl ut debetq tanti regis auctoritas primaz
quem sciop omnium maæimeq unam in scriptore requirere fidemfl
Srutus lilorgachot s egyeb magyarok velemenyeit kovette Mar
tinuzzirol szoltabanz nquod video ltegi gravissima ac sapien
tissima nulla rationepotuisse probaria g a lanos kir. termeszetes
fiarol pedigz vid vero ltex se negat unquam audiisse1 apposita ad
eum locum nota sua manus quem unum nunquam meorum scrip
torum Aristarchum recusabof Masutt Srutus szinte Martinuz
zinal Pekry szobeli kozleset kovettep ki Madasdi lllamasra fa
nagy barat szemelyes gyiiloltijerej hivatkozott p mit . ugy
latszik1 lirutus szamba nem vettz a kiraly ismet maskep vele
kedettq s azz nmihi unius liegis auctoritas tanti semper est
futura1 quanti illius virtus et sapientia est habendap quap non
minus quam maiestate nominisp excellit te level a SSL s
kov. 11. sin
mj liit nem kell az egykoru belga philologussal ossze
teveszteniinki mertl lSrutus vilagosan epidaurusi gorognek
allitja. nln his - irja1 azok kozt t. i. - qui Pannoniae regum
res gestas ad nostram memoriam usque consignarunt - Lu
dovicus quidam carrio habeturl Pjpidaurius genere i scriptor
caetera ferendusl in uno vix dignusp qui in scriptorum numero
habeatur. omnium1 quos aut nostras aut maiorum memoria extu
lerit1maledicentissimus lrluius scripta nondum typis excusap
apud Prirtcizzem magna religione servanturq qui illifidei laudem
summaminscribendo tribuitfl est l.-.- Alig ketelkedhetni1 hogy
liorutusp ha ovatosan isp hasznalta a bar elesp de liathori altal
oly hitelesnek vallottq irot
Lxxu cunrus suam-n

la alkalmilag emlitett egykoru kutfok. masokkal

egyuttl kikre munkaja folytan hivatkozika tekinte
lyes kesziiletet allitanak elfL melyet a mindennapi
tarsalkodasboL s elli tudomasabol egeszftett ki. -
Akarta-e elmondani az igazat1mikep azt ertenie ada
tottP azaz kovette-e meggyozodesetP jo hiszemii
iro volt-eP Lattuk szamos helyeibola nevszerint az
ll. fejezetboh hogy o maga a szorgalmas nyomozas
mellett. a hiiseget mindenek felett becsultet azt isme
telve igenybe vette a maga reszeret masban is foleg
ezt kereste es meltattag s a tortenelem szentsege
megserteset gonoszsagnak tartottaz nscelerate faci
una qui historiama dei immortalis summum in terris
munusn hinc spe praemii. hinc mali metua gratiaa
studiot odio adducti. impudentissimis ane-ndaciis con
taminare. tamquam tetra venenoi audentmsgj -- lis
csakugyanz a hitelesseg hireben allott munkaja mar
egykorui elotm mint azt az lstvanfi helyebfil lattuk
lxvlll fejv L. Llg hasznalta szeltiben lSethlen Par
kas a xvlL szazadbani mint maga is valljag hasz
nalta. bar szigoruan biralja es reszrehajlonak belyeg
zi. axvllLszazadban Prayg s a xix-ben elismerte
llngeL hogy nem iires uj dolgoktol1 bar azok. ugy
mond Prayt viszhangoztatvm nphrdsisok arjaban
lisznakuu oj Az elobbita Prayt. mint az ujabb idok
ben lirutus egyetlen ismerfijet. hasznalojan s mint
kritikai tekintelyt meg kell hallgatnunk nlle operis
oeconomia. et scribentis indole - igy szol Annalisai
1v. kotete elctt - vereora ut quae ego existimoq

m L. alabbh kozlott toredek cle-em

.l
aaj cresclL d. llngn keichsp L 1g.
 ns McnxAL Lxxm

aliis. qui illum legerinta probentur. lilegans illi. et

castigatum est latiumg non inficiorz sed in narrandq
ultra. quam opus sita prolizrzis est.. nisi mavis verbo
sum diceret ita narrationeml nullo saepe operae pre
tio ducit. traliitqua ohronologiae studium non maxi
mumz quo fiti ut legentem temporis. quo res gestae
fuerintp crebro incertum reddati occupetque multa.
quae posterius referenda erant et vicissim regerati
quae prius complexus fuit Ad haec orationum strepitu
quamvis fere paginam implet in iisque ad commu
nes rhetorum locos delapsus plerumqueg mentem
legentium ita longe ab proposito abstrahit. ut nisi
illot ubi orsus es. redeas. haud facilet quid sibi velita
queas intelligere. Mirumque est id modi diverticula
virum doctum de industria captare t qui id lSonfinio
alias fraudi. vitioque dederit. Mam ubi de ioanne
varadiensi quondam episcopot quem wladislaus ad
sedandos Pobefnos Pragam miserata iudicium expro
mita his verbis Pvonfinium sugillatz nPlura de varadi
ensia si quis esta qui aveat sciret a Sonfinio petam li
cebitz qui de eo multa tradit.quae scripta quidem de
lectantt quibus legendo fessis quasi sunt diverticula
quaerenda quibus a labore relaxent animosg robus
tiores non desiderant. qui legendis iis. quibus pru
dentia comparatun interpellatorem non quaerunt. ut
maxime iucunda oratione demulceat auresft Sed suum
met bonus iugulum petit. cui ad fastidium lectorem
interpellare moris sitg praesertim. cum ad explican
das prudentiae. ac politicae leges digrediturg quae tamen
ipsae haud satis rite sibi aliquando constant. et pa
rum nonnunquam cum religione consentiunt certe non
nihil illi ex familiaritate. usuque eorum. qui ab lto
Lxxrv i enu-rus suam

mana Plcclesiar secessionem fecerant. adhaesisset tam

quam per rimaui tralucet. eeterum duas ego in pri
mis res Sruto inesse reora quas longissime ab scrip
toribus abesse oportetz partium studiuma ac tantum
non implacabile odium. lsto in Pontifices ac lslcclesi
astici ordinis viros promiscue invehitura saepe nulla
de causa. alias vi. et ingratiis adscita ad propositum
occasionet tam importune dicax. ut iis quoquet qui
in eum ordinem animo non optime comparati fuerint
taedium tam crebra maleloquentia ingerat Saepe eti
am fidem in Sruto dcsidero. praecipue cum litteras
Pontificum sua sententia reddit. ut in Annalibus ob
servo. Purtiztm autem studio homin em vehementer agia
praesertim. cum ad Perdinandi L tempora narra
tionem adducit. ex quavis fere pagina perspicuum sit.
ln hunc. quidquid pene est invidiam detorquetz loan
nis contra Scepusii causam. adornatis saepe operosis
simis defensionibua ea diligentia et contentione agit.
quasi ex rostris declamaretz mirorque 1stvaniium. et
Srutum. eodem tantum non temporet iisdem de re
bus scribentes. tam contraria de eodem loanne Sce
pusio opinione duci potuisse. Sed credog cordatos
nullo negotio sibi persuasuros esset lstvanfim in re
publica maximam aetatis partem diligenten et cum
summa fide versatot cuique occultas molitionum cau
sas. cognitas fuisset valde veri est similet plusjali
quando fidei. quam Sruto tribui oporteret quem mer
ccnaria in scribendofidefuisse haud pauci suspicantzcrfi
lirffs gancsolg slilyos veidak. melyek eszrevetel nel
kiil nem maradhatnak Srutus bfiszavfu ha a torte
netfrotol egyedfil tenyeket kovetelilnkg ha herodoti
egyszeriia eposi. elbeszellotg nem aza ha iskolaja jo
 ns MuuxAL Lxxv

gosultsagat elismerjuka mely nem csak esemenyekeg

hanem cselekvenyeket ad elli a mely nem nyugodva
meg a tortenetek jelensegeina azok kerekleteit is
felmutatjag mely elott a miikodok gondolkodasa
erzeset szandekai nem kevesbbe fontosak a mfikode
seknelg mely. vegret a historiat erkolcsi es politikai
tanok hordozoiva teszin iji de ugy hogy ezek ne be
fektetvethanem azokbol kifejtve adassanaknzl iiz
iskola epen oly nagy osre kepes visszamutatni. mint
amazg s ha az ujkor alanyibb. beszedesebb rllhuky
didesnelv ez epen csak onnan vammert az ujkor nem
okon A nbeszedek zajau miiforma. melyet az oclas
sieai kepzettsegii ferfiiinak a renaissance fianak. el
nezhetunk. ki azt az esemenyek okai kifejtesera a.
kor nezetei es felfogasa dramailag hatasos eloadasa
ra hasznalja fel. Sonfinitol csakugyan kulonbozik
lihetorikai gyakorlat. ketseg kiviiL midon lionfini
Atilaval beszedet tartat vezereihezg de nem az. mi
don Srutus peld Pozsa cryorgyot beszelltetn s az o
szavaival fest oly kepeta mely atdatoktsola tanulmany
bola tehat valosagtol kol esonzi annak mind vonasait
mind a szinezetet lie errol Porutus olvasoja maga

mj n-Sed si llistoriae fines sunt latius proferendip ut

video sapientissimis hominibus placere. cum tota exaedificatiop
ut cicero aitl posita in rebus et in verbis sitz illud pertinebi
ad scriptoris munus. efficere non solum. ut qui legant non sint
solliciti de illius fide narrandis rebus. sed ut multa discant.
quae tum in privatal tum in publica re adminislrandag insignia
habeant emolumentap atque usus.u 111. l.
mj nSententiae occurrunt crebrae. sed quae cum rebus
ipsis nascanturg non sint aliunde quaesitaeu ibit l.
Lrxvr situ-rus tum
lSrutust hallgathatja meglny liemenyebbek e gan
esoknalavadakz a gyiilolete - az egyhazi rend ira
nyabam melynek meltatasat ma mar nyugtou az ol
vasora bfzhatjukg s a reszrehajldse - a lanas es
Perdinand kiralyok dolgabam Srutusnak lehetett te
ves meggyozfideses mint Praynak is lehetetta torte
netfroi allaspontjang Srutus le volt kotelezve Per
dinand fianaka mint lattukluja Srutus reszvettel ki
serte Miksa cs. es kiraly egeszsegi valtozasait iuy
Srutus meg volt ez altal kfnalva evdfjjal1 lex sot var
hatott meg jotetemenyeket a csaszari csaladtolz el
lenben Pnrutus nem volt lekotelezve lanos kiraly
nak a s nem varhatott semmit ennek fiatoL ki
tobbe nem eltz tehat Srutust nem vezerelhette nmer
cenaria fidesu az ellenkiralyok megbiralasaban wy

naj L. de l-list laud. meam l. s alabb a kozlott tore

dekbem -
luj L. feljebb a v1. fej. a xxvm lapon.
llbj L. berl. zeogs1.-z11. eva ll.
mj L. feljebb a ea jegyzest
mj Prayf1nd. nam Libr. l. zosg sajat szavaival akarja
Srutust megverni lii-ja t. i. ez crdtonak. adatokat kerven a
ket ellenkiraly harczaikrol s nfMe multas quicquid habesv quod
pro veritatis causa sit. cvl PAlil/Plili vfrmzqvu nosmvM
PAvSrL in medium afferzj intelliges venalem forte me indu
sbriam magnis regibus habere/i id quod fortuna eætorquet ab
invitog fsanctissimis regibus. ne sit discedendum ab ingenioi of
jicii memoriuj SlS.1S. l. llligyelmezztetvzinl hogy Pray elhagy
van a zarjelek koze foglalt elejet es veget az idezetnekp az
ertelmet is megcsonkitottm lelenthet-e a homalyos fogalma
zatu hely egyebet. mintz ume vele. az igazsaggaL melynek
mindketten egyforman kedveziink ram azt terjeszizgetikp ta
lan azt fogod hallanip hogy en nagy kiralyoknak eladom tolla
matP mit a sors attbl. ki arra szorultv ki azzal kenytelenr ki
 lis MmzxAL Lxxvn
i xx. lSrutus munkaja reink csonkdn jutolt. oly
cxssonkdna hogy tulajdonkep csak icet harmaddt birjukg
mert nem csak a xv-xx konyvek hianyzanak
egeszem melyekben az lbbz-tfil ll. Mmos kir. hald
laig tortent dolgok foglaltattaka tehdt tizennyolcz en
hanem a tobbi is majd mind htfzzagosa kiilonbsen a
xlv-bol csak egy darab van meg. - A codexeka
melyeknek egykor letezterol tudomdsom vana a ko
vetkezokz
i Aa azon teljes. es mind a xx konyvet tartalma
zott codex. mely Purutusnak licfcsben levd konyvtara
ban taliltatottv s melyet lirno ffihg Slotz konyvtdr
noknak politikai censura vegett dtadott Slotz itele
tet rola a xvlL fejezetben kozlottem Plz nyom nSl
kiil eltiinn lidtha a cs. k. titkos leveltdrba tetetett Pmy

szokott csilcarni flirutus itt nem magzirol szolz ii ugyana midan

a level kelta lin-ben nem szorlilt lelkenek elzamdsiszairaao s egy
sorral feljebb adatokat kert epen az igazsdg erdekebenjz
nemz de jdnizor kirdlyok ircinyciban nem szabad a hdldrdl
megfeledkezn-L a
mj vogel drezdai kbnyvtdri titkdr 1SSL nov. 1. figyel- .
messes tett egy a cs. udv. kiinyvtdrban nMova Sfhu jellel elld
tott Srutusfdle codexrei mely az nArchiv der deutschen Sesell
schaft f. iltere deutsche Seschichtskundeu lll ktiteteben a
agi l. emlitettilg nde minden leirds nelkiilag s mely mind ad
dig eliittem ismeretlen volt. lleptiltem Secsber bizton hivem
hogy a Slotz teljes codexe leszen az. mely lijabb idfiben kisza
badlilva kbzel heirom szdzados fogsdgdbbli most be fogottveg
re iktattatni az udv. kiinyvtzir keziratai kiizd Magy szomorti
sdgomra azonban ezen eddig ismeretleni s chmel Altal sem
emlitettf codexben nem egyebetr mint a b codex mzisolatdt
ismertem fel. mely egyik ktinyvtdriir Altal a mtilt szzizad elsij
feleben keszfilt
Lxxvm nmrrus limum-z
i az egykori gyulnfejefrvdri fejdelmi leveltdr
pelddnyæ rPudjuka hogy Sethlen Parkas ff 1S1Sj a
maga flistoriajdhoz llaszndlta lirutust. idcizve s nem
idezvet oly mertekbem hogy Pray a Sethlen irdlya
egyenetlenseget egy reszt a Srutus expildtioidtol
szarmaztatja n gf Lehet hogy. valamint Szamoskozi
Pentdsai a gyulafejervdri kiptalan leveltiribol nox
ligy Srutus xxkonyve is. ereven veszett el. ne lider
lozsef ismet ezt frja az erdelyi polyhistor tairsasdg
nak MSS aug. de nllleglzzethetetleoz tanubizonysdggal
megmutathatoom hogy mikor Pecz Sertalan Srutus
eredeti irdsdt magdval elvittet az erdelyi rendek ezen
kdrvalldsokon holmi modon segiteni kevdnvam ma
gok reszekre a munkdnak egy nzdsdt megtartottdka
amely is meg az elmlilt szazadnak fogytdn ftehdt a
xvlL szdzad vegena s igy Sethlen utdnj meg volt a
gyulafejefrvdri kdptalanndL Mem esven attol fogva
semmi nevezetes pusztlilasa a kiptalannaka taldntan
nyomdba lehetne akadniu fliemenyg id. h. fia Lf A
nyomozasok sikeretlensege meg nem cgifolja meg
lidertg lehet. hogy a Sethlen altal haszndlt s vissza
tett pelddny kesobb sikkadt elg s ha fgy. tigy losika
cancelldr kit letezfi pelddny kozfil csak egyet fogott
dtadni. s ha ez all cod.voll. egy regibb dolgozatot.es
tein mar akkor csonkdtz mert hogy az erdelyi rendek
nakkoru kciszittettcik volna- a mdsolaton nem lehet. Az
nem nehdny het munkdjzn v i
a egy lengg/elorszdgi pelddzxy hfre a mlilt szd
zad misod feleben jdrta melyet Penkfi szerint. mag
iiij AnnaL 1v. 1o. 1.
1sojL. Senkii mliiszavdt Setlen Mistoriija v. kiitetb
hez a 1s. l. -
 us MumcAL Lxxlx

11SS elott onnan. b. Pronay Sandor szerzett volna

megg de melyet a toalmasi konyvtar lajstromaban
hiaban kerestemull r .
P. egy mas gyulafejervari peldeinyt. meg pedig
toredekesm allit eic a becsi .cs. udv. konyvtarnak
nl-list Profr xcnu signaturaval ellatott codexet mely
csak az 1. i S. S. ll. S. fnem fii konyveket sezeket
is sok helyt
lstvanfi csonkan
es Pecz terjeszti
hozomanya P elit Sz leszi talan az

P. a nehai pozsonyi jezsuitak konyvtaranak

peldanym mely. mint okkal gyanithatjukq a lSrutus
pozsonyi hagyomanyaibol szarmazik Lehet hogy
az a helytartonaL Pejerkovi lstvan puspoknel. ki a i
nyomozassal lirno fohg altal meg volt bizva. kivalt
miutan a teljes peldany 1iecsben mar jliliusban kez
hez kerfilt fAj1 maradt eli shogy altalaqjutott ajezsu
itakhoz. Annyi su hogy ezen peldany aza melyet

mj nlluius vero l-listoriae lSruti. quantum quidem mihi

iunotuiti praecipuum et adcurate descriptum illud erit exem
plum apud gentem nostram hungaramq quod Magn. 11. Alex.
iunior Prbnayl L. Pn de lllot-Prbnai prout est ceteras inter
eruditionis amplissimae partesa flistoriarum flungaricarum col
lector et scrutator indefessusp rarusque simul aestimator. si
bene meminerimp e Polonia. procuravitfl ll.o. A1.l. -windisch
vilnai peldanyrbl beszelL nnclvasom kozre bocsatott tudosita
sokbol-irja lider az erdelyi philohistorikusok tarsasaganak
liili aug. 11. -- hogy ifj. baroqPrcnay Sandor lSrutus munkajat
Lengyelorszagbolszerzette meg. lie talantan ez is csak oly cson
ka. amint a becsi kcnyvtarto hazban talaltatik llollar fSuppL
ad comment. Lambeciij bizonyitasa szerintu fliemeny az id.
h. ea l.j. --crondosan atneztem koronacr b. Prbnay Albert ur
s exja jovoltabbl e vegett neh. b. Pronay Sandor tcalmasi je
les konyvtara lajstromati de ebben egy keziratot sem talal
tam. liova lehetett e kincs p ha lider hire nem-vak hir voltP
s
Lxxx i snurus l-iLnru

Pray libi-ben hasznalt tnexemplum. quod mihi ad

manum estay mely a jezsuita rend eltorlese utan
cum nala maradt. s vegre kezira.tgyiijtemenyevel
egyutt a m kizu egyetevzz birtokaba jutott lszy

Pobb regi codexrtil tudomasunk nincs. ne mel

to lesz. teljesseg okaera s hogy lSrutus irodalmat ki
merftsiika a masolatokat is felemlfteniz 1. s a legre
gibbp az iment emlitett becsi tlklovaa eog melya mint
mondatott a b codex masolatag i a pecsu melyrol
a 1S1. jegyzet szoL s mely viszont az l codex masag S.
a vnarosvdsa/rhelyi rPeleki-konyvtdra mely gr. rlleleki
Samuel erd. udv. cancellar koltsegeina a 11 es l co
dexekbfil allittatott
gondviselese alatt 1 s iyoszve
i a tudos lieler Srodofred

xx1. Miutan a b codexv az altalam e vegre meg

kert dere-k lin otvos Agoston ujabb nyomozasai
utan is. az erdelyi kaptalani konyv- es leveltarak
ban nem talalhatog miutan a o codex utani nyomo
zasaim es kerdeztiskodesem eredmeny nelkul ma
radtakg miutan Soroszloban es lirakoban szemelye
sen hiaba kutatoztam. vilnaba pedig hiaba frtam z hlisz
evi varakozas utam veigre a b est l csonka codexek

re szorulvaa ezekbtSL de fdleg azegyetemi fl codex

my flogy az egyetem. azeliitt Prayi peldanya csak

ugyan az . mely regebben a pozsonyi jezsuita collegiume volt.
kitiinik Srutusnak most a pecsi piispiiki konyvtarban levb
masolatabbl . melynek czime igy szblz nloannis Mich. Sruti
Plorentini kerum vng. Libri tredecim. e codice MSS colle
gii Posoniensis Soc. lesudezscriptip et cum Apographo codicis
caesarei MS. llist Prof. Mro xclL collatift fSarkady lstvan i
ur kozlesebbly
aaj 1SoS eltStt. L. liemenyt az id. h. Sfi l.
 lis MumcAL Lxxxr

bc/SL adom lirutust csonkan. de annyitt amenuyi tud

tunkra fennmaradt. Mind ketto altalanosan apogra
phuannak tartatvanz mindenek elott e kerdes volt
megoldandog majd a masodikz a meglevo es sok
helyt egymastol elterfi ket codex viszonya egymas
l1oz. Sokaig siker nelkiil maradvan lirutus on kezirasa
utani kerdezoskodcseima hogy ennek nyoman meg
gyozfidhessem z eredetieka hitelesek-e a meglevo code
xeka vagy puszta masolatok P vegre wachlernel 1 uji a
boroszloi Sehdiger-korzyvtarnak egy colligatuma
ban Srutus ket eredeti levelet talaltam lajstromozva
Szemelyes ismerfisom bu weichert konyvtarnok ur
szives volt azoknak hasonmasat szamunkra elkeszft- i

tetnig mi altal azon szerencses helyzetben vagyoki

hogy a b es l codeæek eredetiselget most mdr bizton
dllitliatonru ll. i. a ket boroszloi eredeti level nem
masa mint Srutus azon ket levele cratohoza melyet
cramer a berlini min-ki kiadas toldalekabant az
l lbo -bb.lapokon.innen adott. Mind a ket level lass
benkolt. s azon keztol van. mely a p codex nagy reszeg
s azllcodexben azl -v1.. ligy a felv1l. s a csonka xlv
konyvet frtag a masodik level postscriptuma pedig
fmely lathato az id. lL l lbfx lj Sruteis sajdt kezetdl cum
azon keztfil t. i.. mely amaz elsfi kez minden maso
latait atjavitottzu s itt-ott potolta. hlz tehat azon iro
deakja lirutusnaka kineka bar szep irassal bfrt. las
susagzirol meg is panaszkodik Pudithhoz mar lbil
frt levelebenz nScripta . nisi ipse afferamg dabo ope
ramg ut quam primum ad te mittamz quam citoa

i SresL mj rPh.altehuligeij
lSflS id lapmx und seine liiichersammlung in Sreslam

Molflhh mmm men -- SclilP-Po xlL r

Lxxxu nmrrusxiiLl-zrm
lzbrarzus
a . meas viderza
. . quo ego utor minime
. . strenuou ll if
nogy a masik kez lSrutusL mind a postscriptunn
mind a codexben az igazftasok es potlasok minemii
sege bizonyftja tlllekintse meg olvasom az ide ve
tett hasonmasokatl All tehat hogy a b eodem lSru
tuse voltg s s11. hogy az li codex-ben a fenn neve
zett konyvek szinte nem csak lirutusei voltaka ha
nem altala az utolso kommaig atjavittatvaug ha nem
autographok isg de eredetiek. Maskep all a dolog a
tbbbi konyvekre nezvet melyekben het vagy nyolcz
kez vtiltogatja egymast. de egytive dolgozva ligat.
hogy nemely lapon ketto is erintkezikL a masodik
kez majd mindenik konyvben megjelenik. az elso
pedig egy helyt.a xllL konyvbem a masodik kezet
azonegy lapon folytatjaz mibol bizonyos . hogy e ma
solatok is Srutus emberei altal keszfiltek a bar tobbn yi
re gondatlanuL dfszteleniiL s mi feltunfg sehol lSrutus
keze nyomat nem viselik. kiveve ismet az elso kez
altal szepen es gondosan tisztazott x1v. konyvet
lgy tehat. bar lirutuse volt ketsegtelenfil mind ket
tov s az li codeæ jo resze meg is van igazitvaq ennek
becse sem egyenlo g skenytelen voltam all-t is hasz
nalni mind a szoveg megallapftasabam mind nemely
hezagok potlasara S meg fgy sem nyerunk vegkep
biztos eis eggenlb szbveget lvem biztosat mindeniitt. mert
nemlcsak a lSrutus keze altal at nem javitott kony

vekben vannak szamos helyt alapos ketsegeima ma

solas helyes volta koriiL de meg az altala megigazf
tottakban isz mert ketsegtelena hogy sokat elnezett
a koros fert-lii g nem egyenlbt. mert az fl tobb helyt a i

mil SerL kiad. Sil l.

 s MunxAL Lxxxm

lP-bol kiegeszitendfi volt. holott a p es li nem azon

egy sziivegrecensia 11 i. a gondos osszevetes ketseg
telenne teszi. miszerint a b codex kordbbi dolgozatg
-az l pedig ke/sdbbi. nem csak iralyilag atalakitotti
hanem tartalmilag is javftotlg hol roviditett. hol pot
lott szoveget sua elli Mevelte a szoveg-megallapi
tas nehezsegeit az li codex utolso bekotojet annyira
korfilvagvan a peldanyh hogy lirutus szamtalam
a lapok szelein ejtett valtoztatasaiboL szokalg nehol
a lap aljara vagy felso hezagjara vetett onkezfi pot
- lasaibol sorokat is elvagott. mi altal nem keves he
zag tamadt. melyek kozol az elsoket neha biztosam i
nem ritkan conjecturalis tapogatozassal lehetetg de
nehal nem -.alevagott sorokat pedig epen neml pot
lanom. rPox-edekes. azaz betii s szotag-kiegeszitesei
meit zarjelbe rekesztettemg a hosszabb zarjelek Ppru
tusei A mondottakbol kitfinik az is. miert tartot
tam nmagamat mindenizlt a pesti codexhez. kive
ven ott. hol ennek hezagait a becsinek regibb szo
vegebol potolhattam. mi mindig hiven meg is je
gyeztetett
xxlL linnel tobbet tennem - t. i. az evsza
mokat felrakui. mit windisch koveteltg a torteneti
eloadast negykoru emlekekbol felvilagosltanii megi
gazitania mit Pray volt teendoa nha a masolast nem
restelliu mej--ezeket.mondomitennem sem kiadoi tisz
tern nem kotelezett. sem erom s erkezesem nem enged
tek llz a tortenelmi kritika dolgaa melytfil a szovegkri
tika feladasa meroben-kiilonbozik rllobbirg az a fl -
raszto gond s becsiiletes igyekves. melylyel a magyar
tortenelem ez egyik legbecsesb emlekem habar mint v
romot csaka valahara hozzzi-ferhetfixre tenni buzog
wl
Lxxxrv nnvrtrs ima-irin

tam. leljen engedekeny birdlokatg valamint bæitorsd

gom mentseget-a sziiksegbenz miutfnl annyi hivatot
tabb ero a nehez munkatol mind e napig vissza
riadt
i Pesta december l. 1SSS.

roLny Pmnmnozx
 wkwæmqxkww bamæm
xauk msestim matum
.
h md .kmxmswqiaxvbn.
qv.qwvuiz. æsurxlmhPMM
.
wk summum km m maxi
qM1wMwuMg xxi . mk
Sxxwvkmoæskgnzxs
hænxnt Pmmaærurx
mek nkbrnksc kuxqxwmxuprkæmnxæx sme xquita
fuxwkmww mqshv akxunx
vmkswixamf
mægææ xwuzææugwmwg
nx Mexæmæxmw. mææmpb
um Lamvtmxæ Mmaæbvn mansum mm
Sginæwim
xix acutis
axxw Sm unmkkmhsææa xnfxæwtmxmmwuæam Smxdumamx1mssksæsqxmææ
.
kxmwmmæmmn hæsxaæwæsmsæxmS m
knwwxæ massa
s mm agebam u -
xsvmv sbxmwwxgsmxmmvbm Snkmnvæ
. -
xwwæ
gandi mag nm muwkak cxvmxwæw Mæhp
 loAMMS MloliAlilLlS lillvllll

vlxlSAklfi AkvM ltltftvM

Lllikl ovi nxsrAur

voL. L
 PllAPiPArllloMlS
Loco PftASMPPrfliPvk PAkS Lllilitl loAM MlcfL mzvrr
llli ulsromsn LAvlMSvS
An
SillliPllAltlvM niruom PoLoltlSlti/M ltliSrPlM.

quia cum ita se habeant impure ii. et see

ilerate faciunt qui historiama dei immortalis summum

in terris munus divinum inventum. veritatis oraculum.

hinc spe pra.emiia hinc m.ali metu. gratiat studioa odio
adductia impudentissimis mendaciis contaminara tam
quam tetro veneno audent. Ab aliis enim rebus om
nibus historia est tutag una corrumpitun et perditur
mendacii labei Sit incultaa horridaa non perpolita scri
bendi elegantiaa careat omnibus orationis luminibus
fuco. atque ornamentis artis omnibusz ita plaeebit ta
men varietatet et vicissitudine reruma ac temporumt
quae scribenti historiam certa argumenta subiiciuntun
ut matrona delectat. quaea praeter formae bonuma et
naturale decus. nihil ab arte habeta quod ostentet Ac
cum multa alia sunt. et gravissima g quae in rerum
scriptore requiruntura scribendi facultas. acre ingeni
um. magnus usus. litterae interiores. cognitio antiqui
tatis. ornatus orationis sententiarum copiaz tamen si
optio detur. desiderari haec eadem omnia. modo una
exstet rerum fides. quam. hac una neglectaa adesse
etiam maiora. si qua sunt modot iis ipsis malim. ob
lectat enim veritas sua vi. inculta etiamt atque impoli
taa doceta hortaturt incendit ad reete agendum stimu
los. atque aculeos additz ut cum ornamenta quae ali
Lxxxviu 1o. Mlflli . nnvrvs

unde accedanti non contemnatg suo tum splendeat ni

toret tum roborea et viribus innitatun quanta vero
cum voluptate legimus privatorum commentarios.
quantumvis horridos illos. atque rudes. nobis per lon
gam avorum seriem a maioribus relictos P Mescio quo
pacto scilicet videmur nobis esse a mendacio securia
eum in eorum scripta ineidimusa quibus ob genus scri
bendi ineomptum. atque inornatumiartificium mentien
di. quod longe abesta nulli creditur fuisse quaestui fu
turum. quis autem laudari a teste mendacia eodem. at
que indiserto velitP contraria falsi ratio estz ruit in
nixa suis viribus quae nullae sunt. nisi errore homi
num. atque ignoratione fuleiantun Ac minime qui
dem est obscura causaa cur veritatis studio acerrimo
homines teneantur-z fallentes set et indueentes in frau
dem non feranti Scire enim homines .naturae institu
to avemus. a quo quam longissime videmur abesset
cum nobis. falsa. involuta veritatis velo obiiciuntuiz
Seientia enim. non solum non esse de rebus falsis
potest sed neque de iis etiam. quae incerta. incon
stantizn et dubia habentun ita iusto prope odio in eos
afficimun qui nos scientes et volentes fallunt. Scelus
enim est. per obiectam veritatis speciem hominem in
ducere in fraudema qui notamz
ne falli qua
possit.
una insitam a na
turalhabet veri. et falsi re fit naturae
divinae particeps quae eadem ipsa aeterna sapientia
et veritas est. cum autem utilitas historiae totas au
ctoritatet atque exemplis veterum constetz quantum
scriptoris scelus videri debet. fieri eius levitate. ut qui
bus homines iustiores esset et meliores debenta abro
getur iidesP quantus porro aditus munitur ad omnem
nequitiam improbis. si quae exempla iis ad virtutem
traduntuiz de contemnenda mortet de fortitudinet de
 llli nlsronmn LAvPlSvL Lxxxlx

fide scarvanda. in dubium vocenturP quam longe late

que improbitas proferat suos fines. si hominibus liceat
cum erroris excusatione improbis esseP quando porro
iisresse non licebit. ubi proposita exempla ad recte
vivenduma esse falsa credantuiy quae cxcusationem
adimant ab llonestatet et virtute refllgientibllsP quo
modo illa vero movebunt. afficienn rincendenn quibus
scriptoris vitiot sit abrogata fidesP lSlanda enimaquasi
sui lena hominis naturaiplus aequo semper sibi indul
get incrtiae cul pa deprecandaz itaque si quid agi
oportean quod sua sponte difficile factm carere cxem
plo intelligam et habetl quo recurratg lubens eo utitur.
depravatm suo vitiog unde contraxit labem. rPanta ve
ro huius pestis vis est. ut nisi sese efferat animus ex
citatus honesti amoret id quod perraro accidit. vix
unus. aut alter inveniatura qui suo exemplo aliis malit
praeire ad virtutis cursum capessmnduma quam ducem
sequi Plures enim semper aemulatores honestarum
rerum inveniuntura quam auctores. si quando de his
apud multitudinem agaturz unde ambitiosi homines
maxime popularem auram venantun Mam. ut rarot
sine aemulationet exemplum exstitit paullo ad virtutem
illustriusi cum homines plus aequo sui amantes nemi
nem patiantur se haberi melioremz ita exiguus est
semper eorum numerus. qui capti potius specie hones
tatisa quam studio inanis gloriae sese praebeant aliis
aemulandos. et virtutis praemium. unam virtutem pe
tant. Ac quando huc ventum estg haud verear. quid
tota hac de re statuam confisus recta animi conscien
tia significarez cum viri peracri inggellioa et doctrina.
nostra aetatet historiam scripserintg mihi ex iis non
nullosa ne quae vera sunt quidem probare possc. ita
assentari magnis regibus.et venari principum gratiam
xo 1o. MlPPL nnvrvs

assuetos. ut res gestas in omnium oculis. quas ipsi

vidimus. quibusque interfuimus. mendaciis non feren
dis aspergeret et tenebras offundere veritatis luci cla
rissimae impudentissime sint ausi. qua de re alibi.
ut nobis videmun et graviter in primiss et vehementer
conquesti sumus. sed haud tamen pro rei magnitudi
net atque indignitate satis fiquidem ut ipse de me
loquan cum mecum animo reputot quantum mihi onus
impositum sit a ftege maximot et sapientissimo g contraa
quam meae sint impares vires huic ipsi oneri susti
nendog non secus aestuot atque angor animot atque is.
qui obrutus grandi aere alienot cum non sit soluendot
sit idem. maxime suae fidei. atque officii memor. lam tum
mihi ob oculos obversatun quid ame homines exspectent.
de cuius ingenimetfideg tantusliex. adeo praeclarum iudi
cium fecerit z quanti roboris. et virium sita praestare fidei
partes. cui de multis sit libere scribendum z et quidem de
iis saepet qui testem fidelem horreum de summis homini
bus. de regibus maximis de iis. quibus non parci capitale
sita cum ipsi efficianfy net salua scriptoris fidet sibi parci
possitg de iis postremm qui stilum scribentis moderari
ipsiivolunnetut visum est. non ut rerum ratio postulata
in se suosque obtusuma et molli brachio intentatumg acu
leatum in alios requiruntrPersto adhuc in fidei partibus
qui potuit in scribendo aut Meronis. aut caligulaei
aetatet simul suae f1dei. simul suae securitatL atque
otio consuleret qui homanarum rerum. illis viventibus.
historiam ederetP Mam si is praeteriret silentio eo
rum scelera. venenaa incendia proscriptiones. inno
centium suppliciat tum libidines. flagitia. ince sta
stupraz quae erat eius historia futura. in qua non so
lum referre fzalsa. sed tacere vera. insigne flagitium estP
si proferret in lucem. quae suppliciaa quae cruces
 1111 msronuu Lsvmyva i xcr

erant religioso scriptori exspectandaeP Meque vero

quicquam in vita agenda excogitari indignius potesta
quam si quis palam improbus. cum positus in regia
sella. ex altoa atque eminenti loco neminem fallat
postulet. ut scriptoris praedicatione summus quidam
rex. iustissimus. optimus sapientissimusque videatur
quem quidem quis credat scriptoris personam recte
sustineret si nobis. pro rllraianm aut Marcot Meronem
aut caligulamg pro hleronet aut caligulaa- Marcum.
aut rPraianum effingatP Philosophus vero sit oportet.
et quidem vere philosophus hoc est vitae prius. quam
suae constantiaa et fidei immemon qui ita historiam
p scribit. ut stiluma tamquam veritatis teluma nullo or
dinuma aut fortunae discrimina sive privatum. sive
regem laedat. in omnes pari animi robore intendat.
Scribimus vngarorum res gestas aut nostra. aut pa
trum memoria bella maxima tum domesticaa tum ex
terna. vastatas provinciam in foedam servitutem red
actos nobilissimos populosa eversiones regnorumi
principum et populorum discidia. regum maximorum
controversias. ex his exactos alios via atque armis
iactatos alios perpetuis bellisz in quibus qui ita ver
satura ut non offendat is deus aliquis sit oportet non
homo. Sive enim qui scr-ibit. testis munera sive iudi
cis fungituri quod a nonnullis in rerum scriptore video
requirit cum medius inter duos aut testimonium dicat
aut de re statuat. de qua est controversia eius iniquis
sima conditio esta cum enim ab uno modo ius. atque
aequitas stetg qui indicat neque gratiam ullam ab eo
init. secundum quem leges pronunciare iubent cdat
enim quod illi negaris sine iniuria. non potesty et apud
eum offendit. contra quem pronunciat. qui de se ex
suo sensu. non ex alieno iudicioa quo nihil est iniqui
xcn 1o. MlclL nuvfrvs

us. iudicari aequum putat. quam quidem offensionem

cum nostra memoriam magni nominis scriptor se cre
deret cffugissez scite dicto atque acute eum dicitur
carolus ll. caesar perstrinxissez cum enim illi de
scriptum praelium legissem in quo victus. et captus
Pranciscus rex ad fllicinunl essetz totus in victoris
laudes effususz lininlverot inquit egregiez sed legas
etiam quae Prancisco regi tradenda scripsisti quo
acute dicto hominis levitatem iugulavitl notat et per
vulgata via se utrique venditantis. et duabus sedentis
sellisz ut cum haberet stilum venalema in uno haud
ageret iniustei ut ea cderet. quorum sibi uberiorem
quaestum sponderet. quo incommodo quidem eo gravi
oret quo difficilius a multis vitaturt tua me sapientia
atque aequitas summa levat. lta enim me vis gravi
tatis meae rationem habere in scribendm ut mea spon
te id agentem excitesz cum quidem id crebro usurpare
soleas. scriptoris iudicium esse liberum in probanda
sua fide posteris debere.. Sed tu hoc potes cum pau
cis. qui ita rex maximus te geras tanto imperio admi
nistrandm ut per te liceat. qui de tuis rebus gestis
scribat. religioso scriptori esset et securo a met1i. spe.
odiot studiot aliisque. quae scribentis animum sollici
tum habentz qui enim res gerit litteris mandandas.
temperat ipse scribentis stiluma ac quid de se memo
riae prodi velit praescribit lxlam quasi pictori efigi
em hominis ad vivum expressurus. ex illius lineamen
tisil1am. 11on alterius effingitg iustos regesa sapien
tes. fortes reipubL amantes. et contra violentos. im
portunos. crudeles exprimit rerum scriptor. quemad
modum illi. ex iis rebus quas gesserunt. quae verissi
ma lineamenta animorum habentur. se etfingi volue
runt Accedit ad cetera aliud incommodumf haud mi
 bl liilSlPolilAlil LAvbllSvS xcin

nus gravea et quod merito quemvis deterreata scriben

do. Plaud enim ignoro complures futuros. qui me ne
gent exterum hominem cum regionisa et locorum im
peritumg quibus res gestae traduntur. tum linguae mo
rum. leguml suscepto muneri satisfacere posse. Atque
est quidem hoc aliquidg sed non tamem ut sit cum iis
incommodis conferendum. quae natum inter eos ho
vminemt de quorum rebus est scribendum a i parum ido
neum reddunt Mam sollicitat scribentem. in patriam
a natura insitus amori et caritasin suos. tum omnium
maximet susceptum in eos odiuma quibus ea sunt mo
lesta. quae carissima ipse habet. ut quamquam suopte
inggeniot sit suae fidei memor. quo minus tamen facile
sit memor constantiam eum invitum. tamquam vehe
mentior procellaa hinc odium. hinc amor transversum
agat. et quidem unde illum nequicquam fidei studium
revocare queat cuius perturbationis est expers. qui.
quo minus suae fidei obliviscatun de alienis rebus
scribitg quo quidem in munere fungendo unum propo
situm habet. ut. nulla cum cuiusquam iniuria. testis
religiosi otficium. unde voluptas solidaa et perpetua
est. sua liberanda fide praestet ltaquc videmus in
hanc ipsam Pannoniam acccrsitum olim Antonium Pvon
viinium ex italia. a Matthia reget qui vngaricam histo

r-iam scriberet cum per idem tempus fioreret ut alios

omittam. loannes Pannonius. cuius monumenta inge
nii clarissima facile ostendunt. quanto superior lSon
fmio fuerit in scribenda historia futurus. si hoc genus
attigisset Mam Matthiae regis exemplum est postea
secutus l-lenricus octavus Anglorum rex. qui Polydo
rum virgiliuizr Srallorum lfranciscus. qui P. Aemili
um ex italia ad hoc ipsum scribendi munus accersivit
qua in re tamen minime Matthias- rexa ut de eo lo
xclv 1o. Mlcft snvrvs

quax-. fuit felixz ut enim nemo alius in Pannonia na

tus. homo italus in foedissimam assentationem edusum
Matthiae regis originemt in gentem valeriam ltomam
refertz cuius nobilitatis patrem auctorem ignobilis extu
lit valachorum pagusz quo assentationis genere nul
lum potuit putidius excogitarit quasi non maiori lau
di ioanni l-lunniadi fuerit relictus filiust qui patriae vir
tutis. atque animi effigiem rex vngaris imperaret
quam nasci ipsum e Pelopeg aut Agamemnone regum
rege. Atque hoc loco quidem referre non gravabon
quae Polybius auctor ltomanae historiae grauissimus
in hanc sententiam scripta reliquit cum enim sibi
unam maximam causam fuisse dixisset scribendi Pu
nicum bellum. Pabii. et Philini levitatem. qui ante se
scripsissentz lSonuun inquit. virunL amicorum patriae
que esse amantem deceg eorumque adeot qui cum ami
cis nostris sint aliqua necessitudine eoniunctig inimicos
prosequi odio decet. Atqui ei. qui ad scribendam hi
storiam accessit horum omnium immemorL et inimi
ei sunt saepe laudandi. cum hoc eorum res gestae re
quirenta et nonnunquam ii reprehendendi. castigandi
que vehementius quorum studiosi sumus. et necessa
rii. ubi quid ab his admissum sit. quare nobis repre
hendendi viderentur. Mon secus enim. atque animanti
eifossis oculis. nihil in toto corpore relinquitur. quod
usui sitz ita ubi desideratur in rerum scriptore veri
tatis studiumg nullus historiae est usus quae cum ita
sintz neque nos amor a reprehendendis amicis neque
a laudandis inimicis odiunn ubi hoc nostra fides re
quirata sidebet
debet. quosretardareg neque adeo
semel laudavimus moxnobis probro dari i
reprehendamus.

Mam qui res gerunt ipsi efficiunt sua inconstantia ut

minus nobis in eorum laudibus constemusz cum non
 llli PllSlloltlAlS LAvbllSvl xcv

semper iidem aut rectet aut improbe facere consueve

rint. Sit igitur hoc nobis iixum animo. ut. de medio
sublatis personis sive illi amici nobis sive inimici
sint. de eorum rebus gestis nobis esset ex nostra
fidet scribendum statuamus.Atque haec quidem Poly
bius z ex quibus coniici possit quanto aptior sit scri
bendae historiae is. cuius parvi intersit recte quid.
et cum laudet an foedet et cum dedecore ab alienis
agatura quam eius ad quema tanquam ex his unum.
qui aut laudantum aut vituperantury sensus laudis
et infamiae pervenit Mam quod minus exterum homi
nem adiuvet aut peritia locoruma aut perspecti gentis
moresa cuius res scribit z quo id officiat minus in
dustria efficit z quaet quanto illa magis scribentem
deticiunt. tantoa ut ea sibi studio pares in eo exci
tet sedulitatema curamque acriorem quae tamena ut
nobis
bis magnoiam
aliquot adiumento esset.
annos cum perfecit
vngaris usus a qui no
fuit. cumltriennium

in llacia versatia cuius magna pars ab vngaris in

coliturv te principe. egerimus. et quidem. quem ita
nunc regem Sarmatiae veneramura ut vngarorum
unum nobilissimuma et maiestate nominis et maiorum
gloriaa te liceatgquae tua summa facilitas esta de his
rebus eonsulers quae sint mihi litteris consignandas
quarum ita es peritus. ut nemo alius magisa cui a
rebus aliis omnibus otium sit. Atque in bacia quidem
cum alii ex Saxonum gente. tum rllhomas literatus
vngarus gener-et me plurimum adiuvit g quem tu ho
minem gentis liathoreae clientem. propter eius sin
gularem probitatemi etvtidem. tum tuae pietatis tum
illius officii memor v tantus rex patrem soles appella
re. Sed omnium maxime Prancisci Porgatii viri cla
rissimi monumenta nostram industriama haud illam
 xcvr i 1o. M1c.n. nnvrvs

quidem per se languentem . sed haerentem in multis

tamem quod nato homini nonnunquam accidere ne
cesse esta plurimum sublevaruun cum illa. post mor
tem eius. curasses ad te mittenda. in eo usus Simonis
fratris viri fortissimi studio acerrimo. cuius ut virtus
gerendis rebus. ita est in nostris scriptis. apud poste
ros futurum. celebret atque illustre nomen Mam et
interfuit ipse frequens in consilio. cum aliis regiis du
cibus. et magnis gerendis rebus. in campot in aciet pro
muris fortissime pugnandoa honesta vulneralaccepiu

ut earum cladiumg quas vngaris ea temporum procel

la invexit. vere dici possit. quod olim Aeneas usur
passe dicitun de rProianae urbis exscidio verba factu
rus. magnam partem Simonem Porgatiumfuisscx Mam
in tragica illa Losontii deditione ita oris decore de
formatot est tanta calamitate defunctum ut nullus glo
riae insignior titulus. nullum virtutis monumentum il
lustrius . quenquam unquam. parta de hoste clarissi
ma victoria. honestarit Atquc non solum is facilem se
praebuit scriptis fratris tradendisz sed severus etiam
v censon si quid ille scripsit errore falsus. quod mi

nus scriptoris acris cura postularet fneque enim his

imposuit extremammallllmj. apposita nota. e1nendavit.
re fideliten ut gesta erat. explicataz quod facillime
potuit ipse praestaret ut strenuus manu gerenda ret sic
omnibus ingenuis artibusa ut praeclare posset quae
gesserit scriberet perpolitus quod ipsum munus ne
tu ipse quidema quanquam unus tot gentium curam.
et populorum sustineas. passus es abs te desiderari
Picerem quo ipse studiot praeter toti tantaque adiu
menta. essem usus. scriptis literis. annalibus. priva
torum commentariis conquirendisa si id a me dici mea
modestia patereturi aut hoc mihi commemorare neces
 llli fllSfoklAS LAvnmvs. xovn

se essetz cum meam sedulitatem. et studium satis ea

ipsa historiaa quod brevi futurum speroa sit probatu
ra. certe in eo laboravimus maxima ut omnes intelli
gerent. quo nobis nostrae fideia legentibus fructus la- i
boris aliquis constaretu enixe a nobis datam operam
esse. Ac quando iam satis apparetl cumulate nos fi
dei munus implevisset certe in eo plurimum elaboras
set ne quid verit cuiusquam gratiat praeteriisset ne
quid falsi invexisset et alienum a nostra fidet videre
murz reliquum essen ut de ingeniot deque iis artibus
ageretur. quibus qui carent. etiamsi videantur prae
clare vellet longe ab eo absunt. ut credantur scriben
di munus absoluisse. Mon enim quaerimus sedulum
nescio quem e foro mediot qui quotidie quicquid agatur.
quod dignum memoria putet. referat in commentari
umz sed qui-ita narrett ut doceatg ita doceat. ut qui
legit. non solum possita sed velit etiam doceriz rusti
ca enim sapientia quaedam est. quae etsi eadem est
semper habendaa ut gemina sive in auroa sive in cu
pro niteat. est eadem semperg neque aeque delectat
tamem neque cum voluptate aeque tenet. ubi ita ru
dis. atque horrida se in animos insin11.et. Pinge enim
de virtute Socratem verba facientema Athenis natuma
disertum non sapientem soluma finge Platonema aut
eius auditorem Aristotelem. multos sui amatores sa
pientia inveniatz finge contra. de eadem disserentem
Anacharsim hominem Scythamg unum fortet aut alte
rum teneat uit quasi lynceis oculis. altissime etiama
hominum iniuriai in terrae viscera demersam sapien
tiam agnoscantz multitudinem non tenebitz quae non
quid audiat sed quanta cum voluptate audiat quaeritz
ut nisi dicentis orationet aut scribentis. quasi illecebra
capiaturi minime eum fructum referam quem sapientis
nonum uuum nlsiu -- scmr-L xm e
xcvm 1o. Mlcfli nnvrrvs .

oratio quidemi sed infantis eiusdemi et impoliti paritz

dum enim quasi cum parturientet atque enitente labo
rat. molestia gravi afficituri et non facile ferendaz
cum ignoreti quantum eius molestiae sit pretium futu
rumz quae spes laboremi ac molestiam plurimum levat.
ltaquet ut reiicientem puerum salutariaifallit medicusi
quae sunt sua natura amarai dulcibus tegendoz sic de
licati nimiumi et mollesi dum ea scriptor explicati quae
si attente audianturi sint profuturai suavitate-oratio
nisi blandae conciliatricis animorum. ut attente audi
anti sunt fallendi. liademi quae Liviusi multi ante il
lum litteris mandarunti quorum scripta tameni simul
atque Livii legi sunt coeptai obsoleveruntz quod ac
cidisse veteribus. in poeticis. animadvertimus Mam
quod Plnnio licuit dicerea vetera contemnentiz versi
busi quos olim Pauni vatesque canebanti et virgilio de
eo ipso linniot cuius cum carmina legeret dicere soli
tus ferturi se aurum e sordibus eruerei licuit Livio in
maximos illos pontificum annalesililabii scriptai Piso
nisi atque eius ipsius coeliii in quo se paullulum ere
xisse historia dicituiu usurpare. ita enim narrat. ut
cum ad rei exitum est ventumi qui legiti tanquam ni
mium celeri cursu fluxerit voluptasi redire ad princi
piumi et repetere voluptatem eadem legendo cogaturs
ut cum resi quas narrat. nudae etiam omnibusiorna
mentis sapientem iuventi ut iuvent tamen omnesi scri
ptor efficiat orationet cum splendidis. atque illustri
bus verbis comptai et ornatai tum sententiarum uber
tate refertai quae animos legentiumi tanquam suavi
pabulo alat. Mam quae pars in oratione tertia re
quirituri eum bellai praelia narrati urbium oppug
nationes. populorum clades. exercituum caedesz qui
legit non se illa legere. sed haud secusi ac si in acie
 me msroumn LAvPlSvSL xcrx

pro muris pugnet haurire etiam oculis putatg ita ani

mo affectus. ut ipse quasi vulnera exciperet inferret
horreret i trepidaret parta victoria. triumphum de ho

ste victoa sibi agere videntur. Ac memini met cum

xx ab hinc anno essem Plorentinam historiam edi
turus. criticorum quorundam superbum iudiciuma scrip
ta ad amicum epistola. deprecatumz qui mihi idem vi
tio verterent. quod maiorum memoria. magni nominis
scriptoribus olim esset obiectum. iln eodem me versa
tum argumentot inon mea sed aliena literis complexum
edidisse. qua de ret quando ea ipsa epistola cum his
editurv quas nunc in manibus habemus. pluribus in
praesentia non agam. llis respondendum videtun
qui quidem non sedulitateuu et fidem in meis scriptis.
sed. plus aequo sibi indulggientesa scribendi genus re
quirunt aptum delicatis auribusr et mollioribusinge
niisz qui ita discere volunt. ut nullo cum laboret et
quasi aliud agentes discant. hion probant genus gran
det sublimet intensum contortis. atque elatis verbis.
sed lene. sedat.uma et quasi libero cursu. atque ae
quabili tractu liuens. ut nulla salebrzt legentem more
turt a quo genere cum me longe abesse contendann
suscepisse me scribendam historiam mirantur. lie
quorum iniuria antequam dicere aggredior g illud sta
tui mihi esse faciendum. ut ostendam. ex quo homi- r
num genere ii sint. quibus minus ea quae scribimus
probentur. Sunt enim permulti. qui inflati speciosis
titulis iurisprudentiaet philosophiam atque aliarum
ingenuarum artium. se populo venditent. non iam illi
docti. qui si tamen vere docti sint. meliore loco res
hominum habeanturt sed doctores etiamt si diis pla
cetz qui si cathedram conscendunt. docendi causag
non iam clamoriblls infestis. et sibilis. sed lapidibus
e ik
c id. MlclL nnvrvs

etiam praecipites a corona agantur. Atque hos qui

dem toga modot et barba. ac supcrcilio superbos im
periti homines de privatis suis rebus. tamquam bel
phis Apollincm consulunt. demissos homines e coelot
per quos privatorum controversiam si quando gravio
res intercedann minuantun itaque stipatos forensi
turbaa ac clientium catervis videmus per forum volitaret
tanta turgentes opinione suiz ut quo loco quemvis ha
bent de medio populoa eos habeant qui non inania
nomina. quibus imperiti capiuntura sed eat quae nomi
nibus significantun sibi censeant spectandzn quo digni
maiore laude ii videntur. quos pertinax studiuma acer
rimum ingenium cognitio antiquitatis. atque omnium
politiorum artium. ad summum decus. et gloriam eve
xit. Mam alii. qui eodem morbo laborant quasi ex alia
classe e sophistarum scholis repente mediciz quibus
vulgolhomines. tentatam valetudinem variis pestibus
et morbis permittunt curandamz quama ex coeli ob
servationa secta vena. atque oblato pharmacm non
solum impune perdunt. sed pcrditae etiam pretium
poscunt. si quando secus accidat. non servatae recon
ditiore arte aliquai sed casu. li quorum numero si
quos virtus excellensr et insignis eruditio exemit. cu
iusmodi ego novi nonnullosa et coloa atque observo
in primis adeog hi mihi ignoscere aequo animo debentz
cum iis mihi res est. quos medicos non literaet non
ingenium non usus. atque observatio assidua. non
acre studium. sed error imperitorum hominum facitz
qui discunt hominibus mactandis hominum morbis auxi
1iari. quorum tanta arrogantia esta ut. cum nihil mi
nus sapiant. quam eam artem. quam profitenturg si
quis illis fidem habeatg sint parati peieraret aut Ascle
piadia aut liippocratim aut Saleni in se animam inf
 liil msronmm LAvbllivS cl

migrasse. Meque se tamen continent intra praescrip

tos sibi cancellos. aut de iis rebus modo pronunciant.
quarum sibi scientiam sumunt. sed suis finibus etrgzressia
de iis etiam indicanta quorum ne elementa quidem di
dicerilntz ut iam audeant statueret quis condendo car
minet quis dicendi facultatet quis historia scribenda
excellatg cum tanta eorum imperitia sit. ut si iis sit
de spe vitae deplorandum. nisi. ex grammatici prae
scriptionet integram periodumg ut pueri in ludoa stru
ant. cum nomine sint spem vitae abiecturi liinc illa
monstraaet portentaa veteribus non aequati solum. sed
praelati etiamnostris temporis scriptorestquorum nemot
qui sanae mentis sit esse similis velit. quae tanquam
decreta Areopagitarum. plebs illa literatorum. qui
quas non norunt literas pretio vendunt. ita excipit
hianti oret uti ab iis. quos commendat prolixa toga. ni
hil posse temere excidere contendant. lnde illa mana
runt. durior lSruti oratio. plus aequo elaboratum ge
nus scribendL et nimio artificio excultum. laude in
contumeliam virtute in affine vitium. quo nihil est ini
quius. versa. quid enim si tu doctor nescio quis rudis
et durus potius. cui imprimi litera a quae fidem faciat
te scire aliquidi nulla unquam potuitP Mon enim haec
iis scribuntur. quorum in his etiam. quae suae artis
sunt. infantia est summag non legguleiis. nescio quibus
non forensi rabulae. non medico circumforanem non
scribae e regio tabulairiot nonxmollii non delicata qui
integrum diem audire in scena histrionem possitg ad
duci non queat.ut horae spatium legata quae sint viro
sapiente dignas iis scribuntu-ra qui ita leguntx ut do
ceri velintg qui otium non ferunt in scriptoreg quia
ubi occurrunt quasi praegnantia verba. non indigeam
obstetricet ipsi eliciant partumg qui paucis dici multaa
cn lfh Mlcfh nnvrvs

non multis pauca velint lioc ingenio fuit ioachimus

camerarius qui. ut ipse habitus est. omnium consen
su. doctrins ingenis eloquentiaa nostri saeculi eum
paucis prineepsg ita nunquam mihi negavit testimo
nium ingenii. atque industriae luculentuma cum ne me
quidem de facie novissetz hoc fin xylanden hoc P.
victor-ius Sigonius liargaeus io. Srats Andreas bu
dithius summi homines et quorum auctoritatet ubi a ra
tione discedam. qua una est standum. nulla est cau
sa. cur ego desperem levissimorum hominumconsen
sum importune alienae laudi obstrepentium disiectum
iri. quid enim habes personate doctos quod repre
hendasP verbis utimur latinis propriis Significanti
bus et quae maxime huius facultatis sunt g quae cum de
lectu sumere si aeque esset magna laus ac negligere
dedecushaec a nobis non viderentur commemorauda
cum res narrantunin quibus unum propositum estmudas
res explicars et nullo artificio orationis eomptas iis ver
bis utimun quassive propria sive translata sinu quicquid
sit quod narratur. ob oculos ponant lixplicandis con
siliis disquirendis causis in concionibus ubi quid re
cte. et perperam gestum sit oporteat notaria quae sunt
certae scribentis partes ita consulto eontractiores su
mus id quod est agendum ne in immensum historia
crescatr ut quo ea. quae scribimus recte intelligantus
unum satis sit. ea a non oscitantibus legi Sententiae
occurrunt crebraeysed quae cum rebus ipsis nasean
tur. non sint aliunde quaesitaez id quod si accidat. ita
male cohaereant necesse est. ut appareat de alieno
sumptas male alieno loco collocatasz id quod. ut spe
ramus. in nostris nemo animadvertet ubi intentis
etiam fixisque oculis omnia sibi statuat dispicienda. v
 nn rnsvroiemn LAvnnnvsu em

Sed hoc minime mirum est. idem animi morbus. qui

veteres olima nostros homines vexat. ut praesentium
laudi invidentes. in his faueant antiquitati. quae in
suis reprehenduntg si quid ab illis scriptum scitet ele
ganter. apte sita id in coelum laudibus efferantg si
quid a suis g dissimulent quod sentiant. net vera faten
dot quos nolunt laudare cogantur. Sed horum iudicium
facile patimur iis probari qui cum ipsi recte iudicare
non queant. barbatorum hominum togama et superci
lium habenti quod pro ratione sequantur. illud magis
urget. quod obiiciunt praestantiingenio homines.et do
ctrina excellenti. a nobis in historiam invehiiquae nostra
fides. et rerum ratio reiiciat. de quibus nobis suscepimus
scribendum ita enim a nobis induciaautin concione apud
populum. aut in regum consilimaut ad milites verba mul
tos facientes. ut saepe iis oratio adingatur. quam vix
disertus oratoxy et longo usu exercitatus. ubi maxime
etiam meditatus veniat ad dicendum.sit habiturus. qui
bus sia id quod facile possum. veterum auctoritatem op
ponam g quorum. tota hac de ret praeter unum Polybium.
est fere omnium una-v atque eadem sententia. satis iis
videar fecisset quibus nihil certius esta quam viros doc
tissimos optima ratione adductos. id sibi esse agen
dum statuisse. Mam si ita angustis finibus placet his
toriam definiri. ut nudae res narrentun et. ut sunt.
rectet et cum laudet et foede ac fiagitiose gestaeg nec
Sraeca historia l-lerodotm rllhucydidet xenophonta
summis hominibus. nec. liomana Sallustiot aut Liviot
aut l-lalycarnasseo indigebatg et is erit scribendae
historiae aptus. cui satis sit non haberi mendacemz id
quo nullo negotio praestabit. intra fori cancellos in
clusus scribaa et cui unicam diei horam lica-am de mu
civ 1o. Mlclh imvrvs

nere publico detractam in hoc uno munere scribendi

collocare. Sed si historiae fines sunt latius proferen
di.. ut video sapientissimis hominibus placeret cum to
ta exaedificatioz ut cicero ait. posita in rebus et in ver
bis sitz illud pertinebit ad scriptoris munus. efficere
non solum ut qui legant non sint solliciti deillius fidet
narrandis rebus. sed ut multa etiam discant. quae tum in
privata. tum in publica re administrantlal insignia habe
ant emolumentaaatque usus iterum ratiotinquit.ordinem
temporum desiderat. regionum descriptionemz vult eti
am. quoniam in rebus magnis memoriaque dignis. consi
lia primumldeinde actat postea eventus. exspectantun et
de consiliis significari quid scriptor probeta et in rebus
gestis declarari. non solum quod actum. aut dictum sit.
sed etiam quomodo. lit cum de eventu dicatum ut
causae expliceutur omnes vel casus. vel sapientiaetvel
temeritatis hominumque ipsorum non solum res ge
staet sed etiama qui fama ac nomine excellann de cuius
que vita. atque natura Atque haec cicero quidemz
quae cum tanta sint. non librarium credo requirunt.
qui e forensibus cancellis. vulgo consueverita ex for
mula conceptos libellos edere venales. sed magni con
siliia et prudentiae hominemaqui multa anatura habeata
quae ingenia multa quae industriaet et studiis optima
rum artium referat accepta credo ego vero rllhucy
didem. cum hoc videreta eam rationem consiliorum
explicandorum sibi ineundam statuisset ex qua pru
dentiae certa praecepta llauriunturg ut nunquam a nar
ratione rerum degressus ex ea ipsa quasi serie re
rum quae recte consulta. quae perperam essenta ex
plicaret Mam cum exorsus scribere Peloponnesiacum
belluma quae eius quasi semina. atque initia fuissenta
 ne msronmu LAvlllSvS cv

narraretz non id egiti ut oblitus sui muneris a prop

riisi et personisi et temporibus traducta rei ad quaes
stionem infinitam. et de universo generei quid cense
ret esse agendum principi populot in re similii doce
reti quod munus philosophi politici estg sedi ut scrip
torem rerum deceti non interrupto orationis filot quid
commodi Atheniensibus sperandum esset. ubi statue
rent sibi corcyraeos iuvandosi ex eorum legatione do
ceti quid timendum malii ubipaterentur se non neces
sario bello implicarii ex iis quae corinthius legatus
disserit adversus corcyraeumi eo consiliot ut Athe
nienses deterreat ab iis auxilio iuvandis. Mam quod
negent scriptorem decerei verba legatii ex suo sensu
repraesentarei cuius fides requiriti ut certai atque
explorata referati totum hoc nihil est. cum enim ita
de re consteti ut minime dubium siti quid legatus cor
cyraeus fuerit ab Atheniensibus postulaturusi quid
dicturus corinthiusi ut a societate corcyraeorum
Athenienses avocaretz parvii credoi referati ubi qui
scribiti eandem rem suis verbis descriptam tradat
Adiuvat porro scribentis ingeniumi et temporis ratiot
ct rerumi ut non fugiat prudentem hominemi quid ae
quum fuerit diceret tum qui societatem cum corcyraeis
ineundam suadereti tum qui dissuasor contendereti a
belli consiliis Atheniensibus abstinendum Sunt enim
communes loci quidami qui etiamsi non omnibus pate
anti iis tamen non sint occultii qui ut tuto de rebus
maximisi et grauissimis agere credanturi insignis vir
tutisi et prudentiae opinio suadet. liebus narrandis
mihi modo emineat scriptoris iidesz ubi de ratione
gerendarum rerum agatur aut in senatui aut in regum
consilios quid oportuerit eum diceret qui auctor geren
cvi 1o. lllclh elzvrvs

dae ret quid et qui dissuadeat quod. ut scire possit

natura rerum. personarum temporum. ut iam diximus.
efficit suo modo explicetg ita legentibus suam iidem
probaturus. ut admirentur prudentiam praeterea par
tim causis rerum. et consiliis explicandis. partim
eventis praedicendisg ex quibus rebus cum magna uti
litas maneat leggentes. non est scribenti verendum ut
id accidat ulla cum suae fidei iactura. Meque verot
cum apud Livium legimus. quid Pabius Maximus
adversus Scipionem disserat auctor eius retinendi
in italia. cum is bellum in Africam transferretg quid
Scipio respondeatz dubitare possumusa quin eadem
fuerit utriusque ratio tum suadendm tum dissuademlm
qua usus est Livius. cum una. atque eadem esset res.
quae in controversiam venisset vt autem si mihi
colloquendum cum eo sit cuius linguam non teneam.
satis censeam. eum probe interpretis munus praestitis
set qui eius sententiam mihi planam faciat idl assecu
tus. quibus id verbis efficiet minus laboremg ita me
cum bene actum puteim si quando gravis rerum scrip
tor. et prudens. ubi consultatio sit de gravioribus re
busl ita suscipiat suadentis. et dissuadentis personam
ut pro rerum praesentium statu apposita atque accu
rate verba faciat quod si illud accedit ut quae apte
dicenda sint luculentet et diserte explicetz tum illi
gratiam habeam.qui perfecerit ut quae mihi necessa
riot quocunque modo scripta erant cognoscenda ea
cum voluptate etiam cognoscam quemadmodum enim.
ubi mihi data optio sit malim. per interpretem liltrus
cum. homo 1talus. quam per 1nsubrem. aut Ligurem.
quorum asperior lingua1 mores mitissimihabentura pe
regrini hominis sententiam mihi explicarig ita multo
 rm lllSiPokLAl-l LAvbllSvS cvn

me magis legere delectet apud luculentum scriptorem

quicunque is sita orationem scriptam tum lectis verbist
et puris. tum multis. quasi sententiarum luminibus
nitentem. quam horridam. et incomptam apud scripto
rem magis Pisonis. aut coeliia quam LiviL aut Sallu
stii similemtAa quando huc ventum est quid mihi toto
in hoc genere accidat dicere non gravaborz si quando
enim usu venit. ut mihi narranda sint. quam ante met
alii sint literis complexi. ita soleo in eodem argu
mento versaria ut ne verbum quidem mihi efiluerc pa
tiar. quo ante me esse usos illos animadvcrtamz noni
ut in huius laudis contentione me fore superiorem cre
damr sed. ut dem operammet in magna latinae oratio
nis ubertatet et copia. videar quae proxima laus est.
inferior discessisse. viderunt hoc incommodum olim
gravissimi hominesi qui principes sunt historiam scri
bere agressL si incommodum hoc modo appellare
oportet sed non eo tamen sunt deterriti. quominus
sibi statuerent pulcherrimo in incepto perstandum
Mam ut quis maxime concedat aliquando in eo offendig
non illud rei peccatum est. sed eorum. qui hoc munus
magis arduuma quam domesticae vires ferrent. attin
gere sunt ausi. hion enim cuiusvis esta ubi induxerit lo
quentem aliquemfacile assequi ingenii vii quid ille pro
ratione causaetquam aut defendit aut oppugnat sit dictu
rus z id quod potuerunt illi mirifice praestare qui scriben -
di gloria aut apud graecos aut apud litomanos homines
rllhucydides Plerodoti. Liviia et Sallustiiiloruere. Sunt
enim ita communes loci. t unde haec petunturt ut non
omnibus datum sita quod vix assequi pauci semper
potuere doctrinaa atque ingenio excellenti. illos pro
prios efficere suosSed si qui sunn qui. ut illi ipsi inge
cvm 1o. MlckL snvrvs

nium usu. ut eruditionet usum. et eruditionem ingenio

adiuverunn non mirabuntur. quae inducitur Pabius.
adversus Scipionem dixisset eadem ratione dictante.
Livium. oculis legentium subiicere potuisse. Mam si
religio est. non iisdem verbis. res easdem referrez
quo hoc ferant aequiore animot levem iacturam sar
ciant tot commodis quae inde acceduntz quae nisi ma
ximaa atque insignia sinu nihil icausae esse dicimus.
cur nostri temporis scriptores reprehendanta eta a qui
bus illi sunt hoc mutuati. veteres tum crraecae tum
liomanae historiae auctores qui scribendo gloriam
eoruma qui res gesseruntl aequarunt. Placet quidem
omnibus res graecorum gestas tum a xenophontm
tum a rPhucydidm et herodoto scriptas legerez sed
non omnibus eodem modo. Mam si qui sunta quibus
sit satis. nosse quid a quoque administratum gestumve
sit. neque ulterius munus scribentis exiguum quam
quod ipsi assequanturi iis cumulate suppeditatur quod
quaerunt. silentio praeteritis. quae minus ad se perti
nere existimentgsin proferendi longius sunt scribentis
fines. et ea exigenda.a quae doctissimi homines requi
runt. ut explicet regum consiliaa causas. eventus re
rum. tumiquibus rationibus his gerendis duces atque
imperatores sint usi. ut ex sententia succederentg quii
bus iis fuerit utendum male gesta ret ut laetus even
tus sequereturz facile patiantura nulla sua cum mole
stiag ubi ab eodem fonte hauserint. quantum sibi ad
explendam sitimi qua tenentun sit satis. iis consulii
qui ad eundem fontem avidiores aliquantot quam ipsi
accesseruntz ut enim quiparvam urnam ad amnem attu
lerunt. cum liceret grandiorema iis non debent invideret
qui grande labrum ex eodem hauserinta sic qui acces
 llli PllS/PoklAS LAvblbvS erx

serunt ad legendam historiammbi quantum licuit. sint

legendo assecuti. non debent iis invideret quorum ani
mi capaciores plura arerum seriptoret quam ipsi retu
lerint. et potiora referre. quasi t enim perennis fons
gravis et copiosus rerum scriptori ita maiora petenti
bus subministrati ut aeque pateat omnibus neminem
eximium habeata sive multum is poscata sive parvo sit
contentus futurus Atque hic quidem repetenda memo
ria videntura quae pluribus iam a nobis de historiae
utilitate sunt supra explieataz quae si quis putat a
seriptore annalium pateret et qui rudes rerum com
mentarios conficiunn atque ob id nos deterrere a le
genda historia conaturg hi non secus videntur repre
hendendi. atque qui abstemii natura. a vini usu eos
absterreant. quibus et suave gustatu. et salubre sita
modicet atque ex ratione valetudinis sumptum. quis vero
non reete statuas eum crueisuffigendumi qui. quoniam
ei non datur luce fruii cupiat terrarum orbem. sole
sublats tenebris perpetuis involuiP llaec habui. ltex
maxims et fortissims quae in praesentia de historia
dissereremg in quibus si minus aliud. at illud me asse
cutum sperot quod voluit ut ea ipsa grata tibi iucunda
que accideret. quod me praeclare voluisse intellige
resg qua in re magnum fructum laboris atque indu
striaet mihi videor retulisse.
 lcAMbllS MlciiAlilLlS lSlivPl

vucAnloAnvM ltliltvM
LllSPlk PlllMvS

nonne rivum fuit - sonu-toum xn. 1

 LllSlSll PPtlMvS

....................quasirebus
cum crermanim et Polonis compositis nihil praeterea
incommodi aliunde esset vngaris timenduma Ladis
laum kegem omni alia cura soluto animot quiesceret
perfunctum illum quidem cum vicinis regibus gravi
bellot sed quod prae eo bellot quod a iPurca hoste
perpetuo imminereta ludus et iocus videri posset. ln
liudensivngariae regiaq ubi. quasi in specula. aequum
esset regem suo imperio subjectos populos perpetua
vigilia. ab impendentibus belli tempestatibus tutos
redderet immersum profundo otiot desidem vitam
ageret atque id adeo elarssieum canente hoste poten
tissimot qui terra copias haberet comparatas innume
rabiles. mari instructam dllcentarllm navium classemg
ut cum quid posset terra. marique neminem fugeretg
quid vellet non esset difficile ex ratione rerumtemporum
eoniiceret terra finitimos vngaros. venetos maritimo
bello petii quibus quidem ab Aegeo atque ionio mari
infestus immineret Spleildida atque illustria nomina
esset regnaret imperare populis. non secus ac praesi
des deos ab hominibus in terris coliz sed tantum inter
homines honoremrmagnam eurarum molem eomitari.
quam qui non paribus viribus ferrenta regio quidem
se honore indignos redderenn qui non prius in regni
insignibus quam in iis virtutibus. quarum praemium
lii
d
regnum esset conspiceretur liaec querentem nobilita
tem lionfinius inducit. atque ita quidem ut eius rei
culpam in eos derivare videatun qui regem accusa
rentg cui si fides habenda est haec scribentit de mul
torum fide detrahatur oportet. qui iis. de quibus vn
gari querebantur consentanea traduntz cetera quae
mox secuta sunt tempora docuerunL neque eam vir
tutem Ladislao affuisset quam illi lionfinius tribuit. et
defuisse constantiam et magnitudinem animi quae ubi
desideratur in rege. non facile obtinet auctoritatem
atque imperium in suos. Mamque eodem fere tempore
Stephanus Palatinus. frustra rege semel atque iterum
edicto regio vctantet circumsessum castellum So.....
positum in corvini ditionet quod in editissimo colle
situm fet inprimisjv natura munitum ditionis suae op
pidis parum erat opportnnum ut . .. praefecto praesidii
donis in sententiam traductm ut successori discessu
rus. oppidum imparatum a rebus omnibus traderet in
potestatem redegit Anno inde insequenti. qui fuit an
nus superioris saeculi nonagesimus quartum maxi
morum regnorum mutatione ltalis semper futurus me
morabilis. Ladislaus sive ad elevandam inertiae fa
mam sua sponte. sive suorum consilio id quod vero
propius est. Paullum liinisiunu iam vere appetentet
in fines ful-earum cum x equitum millibus praedattlm
misitg qui quidem nemiue contra arma ferentet cum
rPurcae iam coeli tempore soluto amne llanubium trans
ire nequisscnL per quinque millia passuum regionem
populatus. nonnullis incensis ca.stellis. vastatis agris
atque undique ingenti praeda abacta. ne uno quidem
e suis desideratot incolumem exercitum reduxit ldem
detecta militum coniurationet qui de tradenda rllurcis
Alba Sraeca consilia agitabantg in potestatem reda
 b
ctos. cum subiecti tormentis. fassi crimen essenn in
audito supplicio superioribus saeculis affecitz cum
vinetos catenis teterrimo carcere asservari iussissetz
singulis diebus singulis mactatis. tostas eorum car
nes fame enectis pro cibo apponendas curavita quo
sensus doloris esset acerbiora adiecta contumelia ver
borunn quam suavis cibus palato videretun Mam qui
novissimus relictus nemini erat suis carnibus infeli
ces epulas relicturus. lenta inedia mori est coactus
valuit quidem atrocitas supplicii ad minuendam in
famiam tam barbarae immanitatisg sceleratis homini
bus. nunquam facile patientibus. nisi suppliciorum
magnitudine a male agendo se abduci. lilodem anno
in lllyrio tumultuatum. corvino ducet ab osvaldo za
grabiensi pontifice castella repetente armis. quae illet
quod zagrabiensis sacerdotii esse contender-et. male
a corvino possessa dicebat. Adiunxerat vero fsibi
corvinus Laurentium ducem Priorem Auraneae sa
cerdotium est peropulentum ordini tum lihodiorum
equitum sacrumg qui nunc Melitenses ab insula Meli
ta ordinis sede appellanturj et liorvathum aliosque
regulos nonnullos. quorum copiis fretus. victo osval
dot amissa omnia recuperaveran pagis omnibus. qui
eius sacerdotii essent foede direptis atque incensis
quibus cognitis rebus Ladislaus. qui pro eo atque
maiestas requirebat finfiijctam iniuriam osvaldo in
digne ferret non solum corvino infensus. sed iis etiam
qui ad arma eunti auxilio fueranta non dissimulabat
scclerati incepti poenas primo quoque tempore repe
titurunL fiinc ortuminitium simultatuma quas pessimo
exemplot adversus regem. per imminutam illius maie
statem. Laurentius dux exercebat Mam. tumido super
bia animot cum ad indictum a rege conventunia Leu
e

choviam principes regni omnes convenissentg unus pa

rere regio edicto reeusaveratg quam quidem iniuriam
tantam. quamquam alta in pectus descendisset sibi
rex in praesentia statuit dissimulandam. componendis
controversiis inter Polonos atque vngaros distentus
lam quod sequitun inexorabilis odii indicium kegii
quaestoris procuratores in pago quodam exigendo
tributo intentos superbe regis maiestate contempta.
interfici iussitg quod perinde vulgo interpretabzmtur.
ac si regis sanguine manus cruentasset Meque his
Laurentius contentus quasi sceleris cumuluma perfidi
am in regem aequet et in regnum addens passus rPur
cas a moenibus Albae crraeciae Paulli liinisii virtute
reiectos ad li bemetrium suae ditionis castelluma
Savum amnema quo loco vado transiri poterat. eopias
traducereg cuius rei non obscurum signum barbari
ediderunt cum eum tractum omnem. magna homi
numa ac iumentorum abacta praeds rapinis atque in
cendio vastassentg Laurentii pagis certis notis appo
sitis quibus a ceteris dignoscereutura pepercerunt
Meque hic malorum hostilium finisg milite ad Peto-
viam traducto cuma praeter alia illata provinciae de
trimentaa ad septem millia liberorum capitum ab
duxissent. transmisso Savog abicerunta quicumque aut
aetatis imbecillitats aut adversa valetudine parum
essent itineri faciundo aptia in ripa numinis sectis ca
pitibus interfectis lnde in croatiam digressi cum de
sertam regionem nacti nihil invenissenh quare mo
ram trahentibus operae pretium exstareta ne grave im
pedimentis agmen iter accelerantes moraretur. et alia
corruperunt fetj vilem sequentium turbam. in his infan
tes pueros qui aut morbi tabe confecti. aut enecti fa
ms gestari nutricum ulnis commode non possenti in
l
 1

terfecerunu in sepes et macerias immanem in modum

cadaveribus abiectis. quarum rerum nunciis. ut aequum
erat permotus rex. dimisso Leuchoviae conventu. in
rllransilvaniam vngarici regni nobilem in primis pro
vinciam proticiscituiy rerum componendarum caussas
quae. per intestinas principum seditiones. nutare fe
rebantur. Meque diutius moratus quam praesentis
temporis ratio postulabat. et provinciae status. iusto
conscripto exercitu. e rPransilvanizt movit. lnde lllhe
mesvarium profectus. cum de ratione gerendi belli et
qua hostem aggredi placeret de consilii sententia con
stituissetg in inferiorem vngariam descendit. cupidus
sarciendae ignominiam quae partim praefectorum re
giorum incuria. partim discidiis regulorum. iam in
apertum bellum erumpentium erat accepta duobus
ducibus clari nominis Panllo xinisiot Sartholomeo
llragiio iussis cum xnn millibus equitum in rPurcai
rum fines impe tum facere. qui quidem a.rma late cir
cumferentes. cum nemo occurreret armatus qui po
pulabundos ab effusa praedandi licentia prohiberet.
omnia belli terrore impleverunn pagis incensis. dire
ptis oppidis. sacris. profanis locis. nullo discrimine
vastatis. unde numquam non certae bellandi caussae
exoriebanturi mox cum magnam undique praedam
hominuma et iumentorum omnis generis abactam apud
gravis armatu rae equites deposuissenn quos retro
subsistere placueratq parum excursionibus. et leviori
bus proeliis aptosg ad Sinderoviam usque progressL
suburbiis ignem iniecerunu qui in praesidio erant.
prae metu. erumpere non audentibus ita successu au
ctis animis. cum nihil obsisteret magno cum belli ter
roret qua infesta signa inferrent. circumvagantibusg
quaqua versum per centum millia passuum regionem
S

omnia igni ferroquet non sine insigni ac memorabi1i.

qua belli vis saeviret. cum agrestium clade sunt po
pulati. cum ex arcibus. et oppidis direptis magnam
vim praedae asportassent interea rex. qui va
ciae substiterat. non minus sedando intestino bello.
quam externo propulsando intentus. de suorum sen
tentia. omnes quorum suspectam fidem habebat. edi
cto in certam diem proposita sibi praesto adesset ad
caussam graviorum criminum dicendam iubet. litat
vero regis animus maxime in unum Laurentium du
cem incensus. neque ille suo ingenio magis. quo nihil
mitius erat quam magnitudine iniuriarum eius. qui
nihil sibi reliquL ad summam arrogantiam eo sper
nendot insectandoque fecisset. Accedebat amicorum
auctoritas prudentiam hominums et patriae amantium.
qui verebantun ne per contemptam regis maiestatem
aucta potentiorum hominum audacia. rempub. duce
ac moderatore destitutam praedae haberet verisimi
le quoque est in Leuchoviensi conventm ab Alberto
reget et ceteris fratribus ad sese respiciendum. et re
gium munus incitatum quod quidem diu tueri haud
posset ubi privati. ex illius cessatione occasione ca
ptataa magna cum illius dignitatis iactura. regnum
pergerent praedae haberez lta reges decere suo im
perio parentes populos temperaret ut qui. unius iuris
aequabilitate volentes. et prudentes starent miti ac
placido imperioL feroces. et contumaces. vitac sup
plicii metu in officio continerentun ln unum vero
Laurentium omnium fere erant intentae querellaet quem
regiae maiestatis patriaet divini atque humani iuris
violatorem impune ferre tot admissa scelera iniquo
animo ferebant Mamque ad cetera. quae maiore cum
invidia commemorabantun unum. iactabatun quod
 e
nullo suppliciot quantumvis saevot atque immanii per
indet atque eius magnitudo requirebati credebatur
posse expiariz pactum cum hoste barbarot uti accepto
in singula capita aureo nummo vngaricoi pateretur
per suae ditionis agrnmi rPurcas provinciam praedarii
ab iniuriai et maleficio in suos abstinentesi a quo ta
men scelere non desunti qui illum longe abfuisse con
tendanti contra atque alii affirmanti pretium redem
ptionis avaro hosti persolutumi ut intactis suis agrisi
quo visum esset impune excurrere licereti afiirman
tes. iam et par sceleri intemperantia accusabaturi
archiepiscopum colocensemi propter virtutisi et sa
pientiae opinionemi magnae apud regem auctoritatisi
contumelioset atque inclementer appellasset eti capta
ta occasionea tria castella Sirmiensis sacerdotiii audi
ta Sotephani antistitis morte diripuissei quae iiagitiai
et scelera tanta religiosum regem maiorem in modum
movebant. cuius rei Laurentius consciusi quamquam
esse regem remisso animoi et magna in suos indul
gentia non ignorabati non est ausus tamen se iudicio
sisteret regis edicto evocatusi sed matrem misit femi
nam lectissimami et iam exactae aetatisi quae incen
sum regis animum supplicibus precibus placareti
caussae diffisnsi in qua nihil perfugii ad spem salutisi
omnia ad exitiumi atque interitum prona intelligebat
Mami et missa ab illo munera reiecerati et oblatis
contra lllurcas delectis equitibus trecentis noluerat
utii bellum atque arma moliens animo quod cum mi
nime Laurentius ignoraretg oppidai atque arces suae
ditionis omnesi villachum in primisi et maiore militum
praesidiot et munitionibus firmati uxore cum cariori
bus rebusi et omni familia Memetuivari collocatai
quod castellum positum in Austriae finibnsi omniumi
1o

quae illius ditionis erant situ. atque opere munitis

simum habebatur. lit rex. iam omnibus ad bellum
comparatim copiarum ducem eundem liartholomeum
lllragfiuma quo liinisii collega. paullo ante res erat
praeclare adversus rllurcas gesta. belli summam cum
imperii potestate administrare iubet. qui quidem bre
vi ad villachllm copiis adductis. quod erat oppidum uni
versae eius ditionis caput. oppugnare instituita iussus
non prius obsidionem soluerea quam captum redigeretin
potestatem quo in rerum discrimine cum Laurentius
versareturg omni alia spe deplorata. ad Palatinum
confugitg illia ut iam diximus. amicitiaet et affinitatis
foedere coniunctumg qui quidem cum negasset se pos
set salua sua fidet adversus regem cuiquam auxilia
subministrareg illud se amicitiae tamena et veteri ne
cessitudini daturum dixit. ut monitum sui otlicii re
gem. pro eo muneret quod sibi mandatum esset cuius
in regno summa potestas. atque imperium haberetun
averteret ab armis. Meque secus fecit. quam pollici
tus erat lit regem monuit ut iudiciot quam bello cer
tare cum regni principibus malleta et hortatus est. ut
se facilem regem silis. et mitem praeberet Sibi dela
tum supremum regni ius iudicandia et publicis. et
privatorum controversiim a quo ne liceret quidem ad
regem provocare. Semper vero hoc fuisse apud vn
garos in moret ut si quando esset de capite viri prin
cipis agendum publico indicto conventu. caussa per
centumvirale iudicium cognoscereturz a quo instituto
ne discedere vellet. magna cum suorum ofensiona
illum etiam atque etiam orare. liac tam superba ad
monitionet quae verbo speciosam officii functionem
prae se ferreta ne esset index impotentis animi. et re
gium imperium contemnentisg vulnus. quod nondum
 11

citatricem obduxerat quasi nova iniecta plaga. re

cruduit cum regi imperanti. ut a corvini ditione ab
stineret superbe parere recusasset ita quidem ferunt
regem respondissez lxion se esse adeo sui iuris. et con
stantiae immemorem ut monitore indigeret quem ta
men rectaa et salutaria monentem pro sua fidet et con
stantia. ultro esset sempen et libens auscultaturllsz
Sed iustius tamen regem Palatino imperanti non ob
temperaret sceleratum praesertim llominem armis per
sequcntem quam Palatinus monenti regi pridem non
paruisset a vt atque iniuria abstinere in non meren
tem esset iussus iam a regiis capta urbe ingrediellti
Ladislao in arcem victori. mater Laurentii se ad pe
des abiecit miserabili habitu pulla vestet passis cri
nibusr atque omnibus ad commovendum regis ani
mum sua sponte mollem atque ad misericordiam pro
clivem compositis. et Satist inquit . tissime rein
ulciscendo iusto animi dolori indulsisti vicisti qui
dem quae ea natura sunt ut vi expugnart atque ar
mis queantz sed tibi multo clarior victoria superest
tuis vince te ipsum iratum quem una sola virtus. et
magnitudo animt non telaa armat non tormenta vin
cere consuevit et de victa iracundia triumphum age.
fiondona parentis lacrymis. filii errata in ultimoillius
discrimine moeroret luctui squaloret illuvie obsitaeg
condona innocentie filii pueri nunc in patris calamita
te suam non agnoszczentia quo illi sit aliquando dome
sticorum malorum acerbior sensusg condona viri er
rataa lacrymis uxoris quae paullo ante fortunata fe
mina. et divitiis. copiist clientelm florentissimm nunc
per viri orbitatem imminens sibi suisque exitium gra
vissimo perculsaa atque afflicta casm deprecatun lioc
te decus manet maxime rex. hostiunr victorem ut
m

quos perdidit domesticum scelus. tua clementia con

servatia in hoc orbis terrae theatrot testes tuae lau
dis. et gloriae constituanturg quae numquam est ex
profiigatot et victo hostet quam ex conservato maior
futurag haec una te virtus. non sceptrum non orbis.
non alia regni insignia dei simillimum redduntg cuius
unius esta ignoscere hominum erratis colligentium ab
errore animum erigere supplices in spem salutis.
benignitatet clementia. miseros fovere. Plexerunt sup
plicis nuatronae preces mollem regis animumg vincen
te insita ingenio clementia. quae illum sui esse magis
memorcm quam inimicorum cogebati iustam susceptam
in reum iracundiam et aliorum omnium praeiudicio
damnatum et suo. qui pertinaciam sceleri addendo
sibi spem veniae omnem praecidisset lit abiectam
erexit et hortatus. ut bono animo esset omnia de filio
meliora sibi spondere iussit lltiamsi illum vicisset
armisg in decernendo de illius capitet et fortunis. se a
iure gentium et regni moribus non discessurum. lisse
centumvirale iudicium cuius certum ius esset deiis
caussis cognoscendi. quae maiestatis essent quo filii
caussam reiecisset. ut nihil suis esset a vi extraordi
naria. atque iniuria timendum fiis ita gestis admini
stratisque rebus. cum omnia Ladislaus in potestatem
redegisset. quae Laurentius in inferiore vngaria obti
nebatg Pravuui militem transmissum in lllyrium du
xit. cetera quae in illius ditione erant occupaturus
interea non intermittebant Laurentii studiosi homi
nes. cum rege in dies magis de iracundia remittentet
agere de illo reconciliande liloveban ut sperarent se
effecturos. rei miserabilis habitus. qui repente detur
batus ex altissimo fortunae verticet spoliatus patriis
bonis. quae moderatissimo etiam homini spiritus ani
 la

mosque augerent. de vits quae una reliqua erat sol

licitus esse cogereturg cuius spem nullam in causss
perexiguam habebat in regis misericordiai quam
iustum in illum odium exhauserat llis malis obrutus
eum adeo miserabili habitu parum etiam aequos sibi
homines in sui misericordiam liexissetg a rege impe
travin qui cum magno principum comitatu se quin
queeclesias contulerat. ut pateretur ad se in conspe
ctum adduci. ita cumpfracta ferocia ad regem perdu
ctus et in gratiam receptus essetg magna principunn
et patrum frequentia stipatum. lSudam ubi conventum
agi placebat est secutus. lnde peractis de more eo
mitiis quae octavarum iudicia vulgo vngari appel
lant. duumviri creati. qui regi iam placats pro reo
supplicarentg quem quidem in ceteris facilem. ut spem
certam faceret bonorum restituendorurs quod unum
enixius posccbatun no11 impetrarunt veri simile est.
duriorem se in eo praebuisss de eorum sententia quo
rum prudentis et consilio difisus suot ius maiestatem
que regiam tuebatur. litat enim verendum ne resti
tutione bonorum impetrzama quae in inferiore vngaris
perampla. ut iam diximus possederata cum fortuna
mutaret animumg quem adversae res non vera virtus
fregissent. et cum finitimis barbaris coitionem adver
sus rempublicam faceret a quo scelers integris suis
rebus non abfuisset. ln eodem conventu seditio inter
nobilitatem. et patres orta. quae cum magnas turbas
cxcitasset. aegre potuit sederi liex novo edicts et ad
eum diem vngaris inaudito. ostiarii tributi nomins
in singulas domos singulos aureos nummos vngaricos
imperaban cum ad vetus institutum regum nobilitas
rem revocaret qui quam facillima solutione in quin
que domos singulos imperare consuevissent lie vero
ulli

id nobilitas ferebat iniquiore animot quo rex arctiore

vinculo se vngaris devinxerat initurus regnumg cum
in iusiurandi verba adactus. pollicitus esset. se a su
periorum regum legibus. moribus. institutisv non di
scessurum. cum vero utrumque grave esset. horum
alterum postulabat. in exigendo tributot ut aeque pon
tifices atque nobilitas penderentg aut si hoc recusa
rent. staret rex antiquo regum moret qui non ostiatim.
sed in quinque domos unicum aureum nummum vn
garicum imperabant cum seditio ita glisceret. ut iam
rex patresque vim vererenturg astu. ct fallacia elusa
nobilitatis conspiratio est. ltex enim pollicitus se no
bilitatis postulata non neglecturumg duos e pontificum
collegio llominicum Albensium. ioannem vesprimien
sium antistitem deligit. magnae prudentiaet et consilii
homines. qui de nobilitatis postulatis cognoscanta
Protonotariis regni fquos appellantj qui ius regi di
centi praesto esse consueverunn illis adesse iussis.
ita multitudine deliniri coepta. cum diem de die du
cendo morae caussas alias aliis duumviri necterent.
frustra ii comitiorum exitum exspectantes quos iam
necessariarum rerum facultas deficieban dilabi coepe
runt. Ad hunc modum amandata multitudinet cum
qui manserant facile muneribus. et spe praemiorum
conciliati se in sententiam traduci passi essent. de
cretum per nobilitatis infrequentiam fraude interce
ptum tenuia eta ut rex voluit. in singulas domos au
reus vngaricus nummus. et imperatus esta et exactus
frustra qui capita seditionis fuerant contra tendenti
bus. Ad hunc modum magno restincto incendia quo
paullo ante conflagratura regia credebatun rex ali
quanto sedatiore animo cognoscendis reorum caussis
operam dediti nobilitate in primis sollicita de iudicii
 vis
eventu. lix eo enim apparebat futurum. ut sive seve
rum se atque acrem in noxios. sive plus aequo remis
sum. mollemque praeber-et aut ius suum in vngaros in
posterum obtineret. aut amitteret. inter reos maxime
scelere eminebat. Petrus Pokyt qui maiestatis postu
latus. infensa maxime nobilitatet caussam dixeratg quae
in unius iniuria communem omnium deprecabatura cum
quidem non esset dubitandumt quin si is impune fer
ret. multi essent futuria qui. dempto iudiciia atque acri
oris animadversionis metu. venalem fidema poscenti
essent pretio addicturi. Pokio prodentea Palatinus. ut
supra narravimus. joannis corvini arcem occupave
rat. insigni regis offensionm cuius maiestatem in cor
vini iniuria haud dubie imminutam contemptamque
apparebat Augebat vero eius rei invidiam Palatini
dignitas cuius erant principes partes violatam ab aliis
maiestatem regii nominis. et iudicii severitate1 et. si
usus requireret armis vindicandi. Ad cetera criminai
quae multa reot et gravissima obiiciebantun parricidii
accusabatura cum fratrem negantem cedere paterna
hereditate praecipitem in flumen deturbasset et mox
emergere conantem hasta transverberatum interfecis
set. lta reus damnatus cum nihil illi perfugii in Pa
latini auctoritatet et potentia fuisseta foedo supplicio
vivus in quatuor partes discerptus. et regi et corvino
poenas scelerum luit. Prior Auraneaet quo erat eius
nobilitas maion et si sana mens esset iirmiores opes.
eo magis regi invisus supereratiudicandus ln lllyrio
magnae potentiae regulusmt ferebatur multa in regem
nefariet multa in deum scelerate admiseratg quorum cri
minum vim cum multis testibus convictus non sustine
ret. et ipse multis nominibus damnatusg uno gravissi
mo maiestatis. quam multis modis violaverat fquo
le

supplicio eiectus non tradituri interiiti magno poten

tium hominum terroret quibus domesticae opesi ad
versus regemi et meliorum consensum extulerant ani
mos. lit saepe ab regei mobilitate ingeniii atque in
constantia defeceratg ita appetens rerum novarumi ut
numquam praesentibus acquiescereti futuris inhiareti
quamvis multo infra spem positisg eti quod defectio
nem semper impune tulisseti per regis dissimulatio
nem corroborata audaciai ut visum esseti excurrendo
praedandoque omnia insignibus provinciam affecerat
detrimentis. Accedebat ad ceteram infamiami ab eo
dem cusus adulterinus nummusi crimen in hominum
societate omni supplicio vindicandumi tum propter
violatum in eo gentium iusi tum propter laesam regis
maiestatemi cuius nominet salutarii et sacrosancto
populisi ad iniuriami et maleficiumi qui tantum scelus
suseipiunti abutuntun rPanto quidem flagitio vix se
credunt inquinari desperati hominesi et qui patriis
fortunis malis rationibus dilapidatisi creditoribus pa
lam in conventu decoxerunt lnde Ladislaus efferri
ab omnibus summis laudibusg vindex severus regii
nominisi ultor sceleratorum hominum appellarig quo
rum supplicio improborum licentiam vexandis suisi
audaciam contemnenda auctoritate publicai coercuis
set armisi insigni dedecoris notaeregia sublatai quam
regis nimia indulgentia cunctatioque inussisseti illu
stri posteris edito documentot animadversionis seve
ritate retineri regum maiestatemi plus aequo mitet ac
lene imperiumi raro diuturnum rerum potientibus fu
turumg saepe futurum exitiot ni per severam animadver
sionenn efferens sese potentium hominum audaciai a re
rum novandarum studio coerceatur. Mam et Laurentii
ducis ferocia repressa armisi et Stephani Sepusii con
 vncArucAnvM klikvM Llli lo 11

tumacia. aut elusa consiliot aut constantia discussaq

apparebat omnem spem rebus novis studentibus prae
cisam. quidquam in rempublicanu quo impotentes im
perii animi efferebantur. contempta regis auctoritatet
moliendi. lnsigne vero exemplum ad continendos ho
mines in officio in iis conspiciebatun quorum erat
fortuna excelso loco colloeata. quid esset iis pertime
scenduma quibus animus magis. quam vires ad per
turbandum reipublicae otium suppeditaretz ex his enim
alterum videbant subita rerum mutatione paene ad ege
statem redactum. quem pater rex in magnis opibus
gratia florentem atque auctoritate reliqueratg alteruml
cuius dubium erat potentia maiora an merita in rem
publicam haberentuty per Pokii supplicium maiestatis
damnatumz cum iudicibus una reum damnandi caussa
fuissetv petitum iniustis armis oppiduma quod alienae
ditionis. Palatinm pretio emptus prodidisset. Plodem
vero trahebatur animi contumacia recusantis Palatini
parere regis imperiot qui illum ponere armaa et tem
perare ab iniuria. et maleficio in corvinum prohibuis
set. 1am. quasi in eo non satis esset regis maiestas
violatag centumvirali iudiciot cui cum summa pote
state praeerat. regem suae cognitioni subiiciendum
superbo iudicio censuerat. cum ad eum Laurentius
dux. moribus regnia provocasset. quae omnia ita se
vere administrataa ne plane in regis laudem verterenn
minime dubia fama efiiciebaa ea ipsa per eos aucto
res acta. qui in Matthiae olim regis consiliot magna
cum fideia et sapientiae laudet sententiam de republica
dixissentg quorum adhuc nonuulli. multis humanis ca
sibus perfunctia auctoritatet et gratia apud Ladislaum
iiorebant Mam quo tempore iniit regnum. vivebant
adhuc clari homines rei militaris gloriai et sapientiae
nouum avum nus-n -- acum-mum llL i
t 1S xo. mons snis nuvrL

famaa duo Stephani Sathon et Sep11sius.illet parta

memorabili victoria de rPurca hostet in liinirmezen
sibus campis. a frugum ubertatet ita patria lingua ab
vngaris appellatis. hic Austria. et Silesia Matthiae
regis auspiciis. ductu suot atque imperiot in vngaro
rum potestatem redactag Paullus 1iinisius. cuius in
liinyrmezensi pugna summa excelluit virtus. Matthias
crerebus. vladislaus Losontius. Sartholomaeus brag
fiusr bmericus brencenniusi atque is quidem cuius
virtus dubium sit fuerit in secundis. an in adversis
rebus maior. lam e pontificum collegio summi homi
rnes. et quorum exstabant in rempublicam praeclara
fortitudinis. et sapientiae monumenta. vrbanus Agrien
sis bpiscopum Sigismundus quinquecclesiensis. Ladis
laus Serebus rPansilvanus. ljominicus Albensis. Stepha
nus Syrmiensia Petrus colocensisi quorum virtum et
consilio. Matthia reget et mox Ladislam quamdiu
vixerunt regnum vngaris ab omni belli clade invi
ctum mansitg cum quidem frugum ubertate omnium
generum et exterarum gentium commerciot maxime
bellicae rei gloria fioreret llorum mortet quasi eum
iis reipublicae propugnacula omnia corruissent con
velli regnum et labefactart est coeptumg quod nunc
mancum atque externis bellis. et intestinis discordiis
lacerum et divulsum in partes diversas. magis dei
immortalis providentia quam hominum consiliot et
viribus continetur. lnde Ladislaus. quasi iam alter
factus. cum nullus esset splendor a domestica virtu
teg ea viventi lux occidisset qua ad eum diem claruis
setg coeptus a suis contemnt atque adeot ut cum ob
nimiam eius facilitatem nulla iam esset eius apud suos
auctoritas. quantus esset rex. non tam ex regii mune
ris maiestate cuius. propter ingenio insitam secor
 vneAmcAnvM nsnvzu me L 1g

diam erat onus viribus gerenti maius. quam ex suorum

potentia. auctoritateque intelligeret. quod tantum iia
gitium eo maiori invidiae nobilitati erat. unde in mul
titudinem manabat. quo maiorem sanctioremque re
giam maiestatem esse aequum est unius imperio pa
rere assuetis. Meque vero in vngaria modot sed
etiam apud nationes exteras. erat Ladislai regia infa
mis. id etfecerant e principum numero nonnulli impo
tenti homines ingeniot quia per unius invidiam magna
cum populorum ofensione regnarentz imparem enim
regio muneria vix regem agnoscebant. dissimulantem
conniventemque in omnibus. in iis saepet quae parum
ex reipublicae usu administrataet ingentem secum mo
lem malorum trahebant. hldictis quidem regiis.sive tri
butum provinciis. sive militem sive munera alia publica
imperari opporteretg Ladislai nomen praeferebatura ut
si quid in eo offenderet id totum in regis invidiam
verteret. cuius nominis maiestate abutebanturg regni
commodis ipsia soluto animot atque omnis curae ex
pertes fruerentur. Meque eorum tamen quemquam fu
giebata quidquid de maiestate regis detraheretura quo
eorum esset flagitium maius. id in eorum dedecus
redundaret qui molli. atque inerti obedire inducerent
animumz hoc enim a natura homines habent compa
ratum quod penitus insitum animis dissimulare haud
queuntg ut nati liberi. et sui iuris. nullius in se impe
rium quem se esse deteriorem censeanta nisi coacti
invitique patiantun quae una olim caussa fuit. cum
aliis nobilissimis gentibus. priscis temporibue tum
principi orbis terrarum populot hinc desiderio liber
tatis. hinc odio iniusti imperii vincente metum prin
cipes et imperio simula et vita deturbandi Ladislao
enim si parum aptus regno administrando videbatur.
gis
go 1o. MlcllASLlS anv-rr

eodem consensuv quo illi regnum erat delatum popu

lorum convents et principum more atque instituto
maiorum indicts erat regnum abrogandumz cuius rei
exemplum veteres olim cralli prodiderunt qui. cum
diu pertaesum esset secordiae veterum regum iis ad
emptum regni ius Pipino Martelli filio detulerunt.
Mam et maiorum memoria venceslaum qaesarem
quod nominet et regni insignibus magis quam virtute
summo rege digns imperii maiestatem tueretun prin
cipes abdicare iussum honore deiecerunt in eius lo
cum ftuberto liavaro surrogats cui non ita multo
post Sigismundus venceslai frater melioribus christi
nae reipublicae auspiciis successit quamdiu vero
vngaria eum regnare paterentura quem aut contemne
rent aut odissentg vix posse recusare videbantun quin
quaereretun magna cum eorum invidia quae caussa
iis esset perferendi eius imperium in quo contende
rent nullam esse iustam caussam regnandi Meque
cuiquam obscurum erat quae huius incommodi caus
sa essetz satis enim apparebat hinc improbis homini
bus quos non vera virtus sed legum metus et legi
timi imperii coercet quaeri iniinitam licentiam cum
privatim tenuiores vexandt tum rempublicam diripi
endig quae severo custods et moderatore careret.
reget cuius unius certum munus esset cupiditati po
tentium obviam iret suscipere publicam rem non au
denteg quas nullo malorum vindics cuius virtuts et
sapientia erigeretura deplorata spe salutis et liberta
tis afflicts prostrataque iacebat. liane hominum fa
mam a vers initio sumptot quo latius percrebrescens
pervagabatura multitudo principum licentiam aemulata
alebatg quorum fids secundum regem si ulla in pa
triam pietas tangeret animos respublica niteretur. lie
 vneAnrcAnvn nsnvM Lns. L m

quidem licentiae ventum erat. at per forum medium

eunti quod ne in privato quidem homine esset feren
duma facere convicium auderent Mam. et ante ab eo
initum rcgnum. impune in se lioemos bacchantes lin
guae petulantia. atque audacia non ferends facili
et pacato animo tulit. cum Polonam suema et ever
rendis haris quam regno administrando aptiorcm.
palam vocarentg quam tantam licentiama cum regii
ministri non ferentes coercere imperio instituissentg
usque eo elata multituds conviciandot et maledicendo
fertur exarsisss ut ex infima plebe hominema Polo
num generet ob tam immanem licentiam coniectum in
carcerema missum faceret metu ultimi discriminis vi
cta auctoritate publica. coacti sintg cum seditiosis vo
cibus ni missus fieret se carcerem refracturos et
ignes facesque iniecturos minitarentur. Meque in eo
tamen constitit multitudinis scelus amentia furentisz
dicitur enim homo e populi faees in regem. qui e fe
nestra tumultuantem multitudinem spectabat intento
arcu sagittam emisisss cum pervulgato iam in illum
convicio mactandam inertem suem e Polonorum coe
no in lioemiam invectam vociferaretur. gratam victi
mam llussii manibus futuramt quibus illam parenta
ret. Sed e principibus qui eo licentiae perrumperent
fnon enim omnes ut nobilitatet ita scelere eminebantj
eo invidia maiore laborabanu quo eorum erat conspe
ctior fortuns et magis quae agerent in hominum ocu
los incurrebant. lii regios spiritus prae se ferentes
cum plus nimio invidiosa potentia inflaret animos
quasi in regis contumeliam. longa patientia assueti
perferre suorum inurias ostentabant pares vires exer
citibus alendis suscipiendis expeditionibus gerendis
bellis cum sua sponte certas sibi caussas fingentes
iz 1o. nic-rursus anv-rr

quas speciosas inane reipublicae nomen efticiebat.

rempublicam lacerare aeque belli. pacis tempors quo
vis et libido suadeban non vererentur. ltaque cum
unus nomine esset rexg multi conspiciebantus qui
privati nomins magno cum populorum incommodo
regnarentz ut cum in eot quem legitimum regem agno
scebant. nihil praesidii haberentg eorum perferre re
gnum cogerentus in quos male de republica meritos
frustra regiam animadversionema et severitatem re
quirebant. lta gliscente in dies licentiaa cum omnia
auderent quae cupiditas et libido suaderet. respubli
ca privatis in medio relicta praedae eram quae multis
aerumnis atque incommodis vexataa omnibus destitue
retur. quibus subnixa antiquum decus gloriamque
tueretur. Meque ulla spes erata in posterum meliorem
rerum statum futuruma qui convulsus et debilitatus
nisi deus immortalis rebus praesens et propitius ad
esset brevi erat futurum ut ad exitium rueretz certea
ut credendum sit. deteriore si fieri posset loco fuisss
fidem facita paucis post annis factum decretum in so
lenni gentis conciliot quot magno omnium consensu
idem efflagitantium exteris a regni petitione inter
dicebaturz cuius rei caussis commemorandis altero
quoque verbo legenti occurrit reipublicae rnina. pe
stis exitium. et quod crebrius usurpatus per exteros
reges invecta desolatio regniz de quo quidem decrets
suo locot ubi eo ventum erit. latius agemus. Meque
deerant tamen ex amicis viri optimia quos ad virum
clam Anna regina adlegabag virilis animi femins et
minime potentium hominum cupiditati opportuna. qui
de his regem monerent. fore sperantes ut cum suo
ingeniot minime esset aversus a melioribus consiliis
aliquando expergisceretur in eo alte virtus sopita.
 vnenzlcAnvn nmzvM Lm L og
u

quae languentem inertia animum ad suscipiendam

regni curam vehementius excitaret Plaec illi vero
prudentes homines. et amantes reipublicae incu1cabant.
Agnosceret enimvero sese aliquandot eta quod illi es
set ab vngaris impositum munus. unus e multis non
prius suorum suffragiis. quam dei immortalis consilio
delectus in cuius salute contineretur tot gentium. et
populorum salusg susciperet personam rege dignamz
capesseret convulsama et labefactatam rempublicam.
quae invicta ab externo hostet per unius cunctationem.
adducta in rerum omnium discrimena praeceps rueret
ad extremum casumt Mon ex imperii maiestatet ditio
nis magnitudinqpotentiaa divitiis prius spectari reges
oporteret quam ex iis virtutibus quibus a maioribus
illa essent partaa sapientia iustitiaa fortitudinet
magnitudine animis quae quomodo desiderari in rege
possenta cum ex iis tamquam elementis efficta regis
persona expressaque credereturg quae tanta esset.
ut dei immortalis maiestatem in terris. iure imperii ad
ministrando gentibus populisque repraesentaretP Si
recta volentem deflcerent viresg si se personae maie
statem respicientem. si creditam suac fidei rempublicam
id quod dignum set dignum maioribus esset. destitue
ret virtus z at excitaretur suorum exemplot in alieno re
gno iniustam dominationem exercentiumz disceret a
suis rex legitimus regnarca qui privati. per suam in
iuriama postestate regia abuterenturg ab iis agnoscere
suum ius. quorum ius in vi. atque in armis positum es
setz cessuram potentium hominum audaciama quam
quam armis munitama simul-atque pro tuendo imperii
iure legitima et maiestate regnia augusti in terris ho
noris. proque salute suorum quorum caussa non sua
regnar-et arma susciperetg quae numquam suo robo
ga 1o. iacuimus mtvri

ret et viribus magis. quam caussa valuissent cur ve

ro desperaret. maiorem vim afiuturama vindicanti le
gitimum regnum a suorum iniuria. quam appetentibus
suis alienumP lnter cetera insignia reges gladium ge
staret ut fides esset nusquam tutam vim. aut salutaria
arma futurap nisi ubi ea iustum et legitimum imperium
moderaretur. Privatos. nisi iubeat legitimus magistra
tus.non posse inter inermes tuto conspici armatosz sa
tis praesidii privatis adversus vim omnem constitutum
ubi publica auctoritas obtineat suum ius. vigeant le
ges. iudiciag ubi sit quem improbi horreann carcer.
tortor. securesz ut cum ad vim improbi confugiant. ma
gno argumento sit quod caussae difiidant quae sola
in legitimis imperiis debeat spectaria gerere illos. et
civibus privatim. et reipublicae perniciosa arma. lta
cum maiorum memoria alios. tum patrum aetatet quo
rum exempla nondum e praesentium hominum memo
ria exoleverinta multos. per armorum licentiam iniu
stum principatum occupassa et tristem in liberos po
pulos dominationem lncedere e principibus vngaris
nonnullos magna sua. atque eorum iniuria. quibus re
gis maiestas sancta sita regio moret hinc trahentes
longo ordine clientium catervas. illinc prae se agen
tes equitum turmas. et peditum plenissimas cohortes.
quorum metu terreant. qui sui iuris memores. priva
torum imperium audeant detrectare. llis subnixos im
peraret ediceret iuberet vetaret plecteret nullo aut cen
sus. aut ordinum discrimina quod paucorum cupidi
tas. et libido sustulerit. quae si illi iniuria adversus
leges. et per vim agerentg cur ipse ligitimus rex age
re dubitarem regni iure subnixus. et magna bonorum
voluntatet quorum modo essent iusta sufragiag qui
que id unum expeterent omnibus votis. ut de medio
 vneAmcAuvM nnnvM Lm. 1. ga

sublatis. quorum importuna ingenia perturbarent qui

etum reipublicae statum unus modo esset quem ve
rum agnoscerent regem cuius/fidei legest regni iura.
reipublicae salus. privatorum fortunam libertas.
us regni incolumitas permiittereturP iiaec atque toti
alia
multa in eandem sententiam prudentes homines apud
regem sedulo agendot monendot nonnunquam et ea
stigando liberius. unum modo efiiciebant ut defuncti
ipsi insigni pietatis laudet regis culpam augerent le
viorem futuram ubi monitore carerets fovebat enim
dies inveteratum animi morbum cuius tollendi nulla
spes esset -stupore animi magis. quam ingenii perti
nacia vincente suorum consilia omnia. iam pridem
vero beatrici reginam nuptiarum spe adempta. quas
illaa ut ferunt amoris impotens. regni praemium po
scebat quod magnis illi largitionibus conciliaverat
Annam Sandalam ex Salliat ortam regio genere uxo
rem duxeratg ex qua postea liberos suscepit Annam
quae Perdinando caesari nupsit Ludovicum quipatri
admodum adolescens in regnum successit Seatrix
quidem detestatat sub Ladislao reget privatae femi
nae fortunam quam patre rege natam avot maioribus.
paullo ante vngari reginam venerati essent in itali
am rediitz etiamsi minus. per viri indulgentiam tueri
iura pudoris visaa luculentum nostris hominibus ar
gumentum ad scribendum domesticis laudibus sup
peditaturaz certe si iis fides habenda est non illa so
lum digna visa. quae ob maiorum nobilitatem corvini
tanti regis. tori consors. atque imperii esset sed quam
ob domesticam virtutem etiam cum viro femina vir
tutet atque animi magnitudine certaret Ac quamquam
inerat in Ladislao a natura stupot tarditas ingenit
quam in privato etiam damnandam splendor regii no
ea 1o. MrcnAsLis anv-rr

minis insigniorem reddebatg non deerant tamen qui

illius nomini faventes. insita a natura mentis atque in
genii vitia. illi in laudem vertebanu ratione rerum ita
ferentet ut maximarum saepe virtutum speciem prae
se ferant insignia vitia. quae illis afinia habentur. itar
quae inertiaa et secordia erat. pacis. atque otii studi
um ferebaturg mollis et demissus animus. specioso
nominet clemens. placidus. lenisg tristitia. animi an
gor. curis gravibus semper aegra. et pavida mens. cum
timoris argumentum non ab imminente ullo malot sed
ab ingenio exstaret. prudentia. et consilii maturitae
in turpem assentationem hominibus efusis. appella
batur. quae quamquam rerum peritos homines mini
me fugiebant. qui haec propius animo intuebanturg in
signem illi tamen tribuehant animi moderationem quae
efficiebae ut minus ingenii labes obesset publicis re
bus. ita cum sese non fugeret conscius sui. facile in
ducebat animum ubi de gravioribus rebus ageretura
meliorum consiliis obtemperarec quae praecipua laus
est in homine habenda. in rege praesertim cui cum
summa potestas sit in homines mandata. non saepe a
natura inest virtus magnis ge rendis imperiis pan cum
unus sita cuius errata. si quid ab eo temeret atque in
consulte agatun multorum semper incommodot magna
saepe populorum ruina. atque exitio luafnjtun Adiuvit
die ut diximus. hanc regis facilitatem et moderatio
nem fortuna. raro favens rectis hominum studiis. quae
haud nitenti suis viribus clarissimos belli duces. ma
gni consilii. et spectatae fidei homines e Matthiae re
gis sanctiore disciplina. quo minus succumberet sus
cepto muneri. suppedit avitz nondum enim plane illa
exoleverat ita a maioribus posteris tradita per ma
nus. ut quasi anatura inhaerentia vngarorum animis.
 vneAmcAnvM nnnvM Lis L all

labefactari quidem posset casit tolli nulla ratione

posset. Atque eius quidem moderationis fructum in
gentem Ladislaus consensu omnium referebat cum
illi minus referre sapientiae laudem liceret quae in
regs et populorum moderatore est prima laus. Mam
si quid adversi accidebat quidquidindeincommodi esset
deportatum eius rei invidiam in eos quorum consilio
male gesta res esset homines derivabantz si quid re
ctet atque ex sententiaa decus aliorum virtute partum
ad eum perveniebatiqut cum sibi ditiideret suaden
tibus meliora paruisset imperita multitudine spectan
te magis id. quod iniquissimum est cuius auspiciis
quam cuius virtutet et consilio respublica domi foris
que administraretur. rPutissima vero ratio in magnis
gerendis imperiis ubi offenditur aliena invidiag aliena
virtute comparatur laus z quod illis usu venit qut quid
quid agunt quod ad summam rempublicam pertineat
de consilii sententia sibi statuunt agendum igitur
quamdin domi Ladislai regia fuit sapientium homi
num eonsilio munitag foris respublica-per viros fortes
administrataz merito dignus visus qui tanto inter
ris muneri praeesset flinc. statim a regni initiot vi
ctus Albertus fraterg Maximilianus tantus regni aemu
lus insigni clade acceptaa e regno decedere coactusg
Alba recepta magna cum gloria pulsi lllurcae eiSa
batiae moenibus atque ad internecionem caesig po
stremo Laurentius liosnae dux. alii ex regis dissimu
lations et domesticis opibus exsultantes ferociaa re
pressi armisz quae omnia si animi virtus par con
secuta esset non inertia corrupissetg brevi erat eam
laudem assecuturus ut neque Matthiae regi Ladis
laus partam fortitudinis laudem et posteri Ladislao
domesticam gloriam inviderentg quibus nunc perpe
zg ro. mcrmzms nnvrr

tuis malis atque aerumnis circumsessis incolume re

gnum vngariae staretg quod ditionis magnitudinet at
que imperii aMatthia rege maximum atque opulentis
simum est posteris relictum lilrgo ubi per eorum in
frequentiam. quorum consilio res gerebantus morte
aliirs aliis variis casibus sublatis ii successerunt. qui
non aequs ut personam. et munus ita virtutem eorum.
quibus successissent tuebanturz quae olim in rege
moderatio fuit reipublicae salutarisg et regi simul de
stituto suorum consiliot et suis pariter destitutis re
get quo accerrims ad reprimendam sceleratorum ho
minum audaciam indigebant. exitio fuitz ubi enim
unius auctoritate regnum administrari est coeptum
qui ipse aliorum virtute innitebaturz tum vers quasi
regis posita persona. qua tectus multorum conscienti
am fugiebat. et nudato ingeniog qui vere Ladislaus
erat non qui esse videbatus apparereg tum cognitus
contemni a suis parites atque ab exterisg regnum.
quasi capite avulsot deformis corporis truncus man
cum. ac debilitatum convellig et ruere ad exitium coe
pitg ne plane everteretus nullius virtutet et consilio
magis quam dei immortalis providentia prohibents
qui rllurcam perpetuum hostem christiani nominis in
illius perniciem incumbentem. longissime ab liuropa
averterat liaiasetem enim. regni Ladislai fere initiot
postremis temporibus Selimum. Persarum bellum. quo
rum victricia arma longe lateque Asiae provincias po
pulabantus ab Pluropae rebus quo animum intende
rati avocaverat magnam occasionem sibi eripi e ma
nibus exscindendi christianorum imperium frementem.
cum vero sua sponte barbarus vngaris infensus pa
ratissimis suis utebatura qui longam expeditionem hor
rentes animis longe vngaricum bellum Asiatico prae
 vuesmcsavm nmzvM Lm L zg

ferebantg tum quo alacrius gereret susceptum. illi

erant omnis quae in Ladislai consilio gerebantus ac
totius regni incommoda quam exploratissimaa plena
exploratoribus regis quam nulla insignis virtus tam
deside rege obtinente imperiuma moderabaturz iam
enim militia illaa multorum morte exstinctaa qua Mat
thia regs tot bella praeclare gests tot erant victoriae
de hostibus partas nulli fere tum erant in vngaria
gloria rerum gestarum clari duces infrequens vetera
nus et qui plura stipendiaa quam belli decora nume
rabatg novus miles in spem modo militiae auctoratus
ut robur quidem et vires pares ad bellum afferretg
animum imparemg qui non a natura solum. ut illa ma
xime etiam faveas sedadisciplina rei militaris atque
usu etiam estg fortissimis militibus quorum aemula
tione fieri meliores potuissent ut sunt res humanas
omnibus iam vitae munere defunctis ln eo vero La
dislaus et de suis creditus esta et de exteris pessime
mererif quod magnam opportunitatem bene gerendae
reii dum fllurcarum regia bello arderet. atque in par
tes varias distractae vires levi impulsu labare sua
mole possent. magno cum gentis dedecors corruptam
fluere sibi e manibus passus esset. Sed haec
quae aliquanto postea acciderunt suo loco ordine
commemorabunturz huiusmodi quidem fuerunt. ut si
hoc salva fidet et constantia scribentis liceret.
viderentur perpetuis oblivionis tenebris involven
dag llum componendis vngariae rebus Ladislaus
omnibus aliis solutus curis animum intendit g lioe
mi indies quorum salus in magno rerum omnium
discrimine versabatus crebris nunciis et . litteris
regem urgebant id quod non semel per legatos
egerant ut difficillimo suo tempors venire in lSoemiam
So 1o. MrcnAnLis nnvrl

maturaret Mamque haud ita pridem alii missi in vn

gariam oratoresv primae nobilitatis hominem cum ob
tributi collationem. esset inter regni ordines ingens
ortum discidiumg quo legatio regi gration Soemorum
faciliora postulata etficeretg reg-iae civitatis. et totius
adeo regni nbminet et prolixet et magnifice polliciti
erantz Paratos lSoemos. sive domi. sive foris. reg-iad
versus communem hostem gerenda res esseta dele
ctorum peditum xv. equitum xmillia. tormenta com
meatus. atque alia omnia quae necessaria gerendo
bello haberentun suppeditare. Mam quod vngaros
contumacius regio edicto reclamantes. de tributo que
ri audissentg lSoemos sua voluntatet non semel atque
iterum modo id a suis exigi pass uros. sed. ubicumque
etiam id esse ex reipublicae usu crederetun cuius u
num Ladislaum moderatorem. regemque venerarentur.
lam. et gratias regi egerant. quod. pro sua vetere con
suetudinev ac pietatet religionis caussam ultro susce
ptam Alexandro Sexto pontifici commendaveratg in
qua una re maxime esse posita regni securitas. et
tranquillitas credebatura cui minus ad eum diem re
gii ministri prospicere potuissent. per civium perpe
tuas discordias quarum nullus finis. rege in longio
rem diema ad suos reditum diiferenta ostendebatur.
fiinc serie rerum provecti dicendot et ad preces con
versi. etiam atque etiam orabanta ut aliquando indu
ceret animum invisere suos. dum in dies. per regio
rum dissimulationem. longius serperet intestinum ma
lum. usque eo regno civilibus discordiis vexato. ut
ita se ostendere posse sperarent. quae facies rerum
in Pooemia esset. si negarent. ulla verba a se posse
inveniri. quibus eam. ut par esset audientis oculis re
praesentarenn At esse eosdem 1ioemos. qui in regni
 vMSAlilcAkvM l-tlSllvM LllL L

petitionet vix decimum sextum annum natum Ladis

laum Matthiae tanto regia cuius esset nomen. et fa
maa magna cum fortitudinis laude apud omnes gentes
pervagata. omnium ordinum suifragiis praetulissentz
cum quidem ea tum aetate esset. in qua. praeter spem
regiae indolis. et maiorum nobilitatem nihil esset.
quod petitionem illius commendaretz ut si qui illi es
s.ent eximii habendi. nulli verius quam lSoemi tanto
honore digni censerentun non Moravia non vngari. non
alii. qui in illius ditionet atque imperio continerentur.
quem quidem si tam perditaet atque aftlictae suorum
res ad sui respectum non revocarenta neminem ubi ab
illo discederenta lSoemos sibi sperare in magno rerum
discrimine positis affuturum vnum se illum agnosce
re domesticorum malorum vindicem ultorem scelera
torum hominum ducem eundem regem iustissiniumg
ut si parum memor sui muneris. et suorum qui ultrot
et volentes se illius fidei permisissena pateretur a
se frustra opem imploraret iam illos. abiecta spe sa
lutis. deserta locaa et solitudines eum liberis. et con
iugibus sibi statuere petendas. ubi extorribus patrio
solot tuto liceret fatum occidentis patriae lugere. ita
vero in rebus hominum comparatum esset uta quem
admodum noctis tenebraet exoriente solet mortalium
oculis disiicerenturg ita quaecumquelmala discordiaet

dissensiones intestina bella in civitatibus tamquam

noctem et tenebras offunderent publicis rebusi unius
sapientis regis adventu tollerentun suis redderetun
pax. otium securitasg quibus rebus magna regna. at
que imperia constabilita in terris beata iiorerent nunc
unum esse vitae fructum maxime regi expetendum ut
cum unius tidei. et sapientiae esset multorum salus
commendata. nihil. se moderante rempublicam iis e
Sz 1o. Mrcmnms snvri

venirett qua re ei. a quo essent accepti in iidem. esset

eorum salus defendendaz sed si quid iis tamen acci
deret. quare subsidio indigerent. non esse minus ube
rem fructum regi sperandum. cuius virtute restituere
tur populis salus. quam cuius sapientia factum essen
ut ea ipsa acriore vindice non indigeret Mon crede
re quidem lioemos sumptu tantum regem moverit sed
si tamen propter rationem praesentium temporum.
vngarica res aerarii angustiis laboraret. id quod ali
quando accidere in magnis opibus. et luculentis haud
mirum essetg et sumptum lioemos. et ceteraa quae
regi quae suis necessaria essent cumulatius etiam
illius spet ex censu tributo imperato subministratu
ros. Mullum quidem proclivius beneficium haberi.
quam quod ita fieret ut nullo eius incommodo a quo
manareta in magnum eius commodum redundareta in
quem collatum essetg sed eam tamen esse lioemorum
in patriam pietatem. ut etiamsi esset privatis. reipu
blicae salus. vitaet et fortunarum iactura redimenda.
non essent recusaturi. quae cum ita legati apud La
dislaum agerentg in lioemos saeviebat indies latius
impunitatis spe corroboratum malumz cupidi enim re
rum novarum homines. per regis diuturnam moramr
ut dictum est. turbandi rempublicam licentiam nacti.
domi intestinis discordiis. quibus alendis. ortum reli
gionis discidium abunde materiam subministrabatg
foris caedibus. et latrociniis omnia infesta faciebantz
quo ea. quae moljebantun facilius consequerentur. in
partem militibus traductis. quorum non contemnenda
manus. erat a regiis per pagos. et circumiectas arces
distributaq ut provincia hoc praesidim adversus om
nem externam vim. si qua exsisteret per adeo turbu
lenta reipublicae temporaa et adversus civiles tumul
 vneAnrcAnvM rtsavM Lns. L ss

tus tuta essetz in urbe enim iam inde a venceslai et

Sigismundi tempore in partes divisaa flussitae crebris
concionibus populum ad ius suum armis persequen
dum excitabant quem fere habebant in potestatet id
in primis agentes. ut regii ministri sibi potestatem fa
cerent deligendi e suo corpore idoneum hominem qui
rebus divinis procurandis praeesset. pontificis titulo
honestatus. quo muneri accederet auctoritas maior.
besignabant vero minime obscuret eo loco dignum
hominem ut credebanta pontificis maximi hostem acer
rimum quem eo-ipso nominet quod pontificis caussae
ceteris vehementius adversabatue multitudini proba
ri intelligebant. ut numquam antea turbulentae ma
gis. et a quietis consiliis aversae. hlrat is vero in pri
mis a facultate dicendi paratusg ut non esset defutu
ra quasi incensa fax ad excitandum maius in multitu
dinem incendium quod ut ageret tum odium suade
bat. quo infestus ferebatur in pontificiorum caussam
tum imbutus pravis opinionibus animus Accedebat
ambitiot qua malum indies sua sponte recrudescens
magis corroboraretz cum speciosum videretun per
populi suffragationem ad summos honores aditum pa
tefieri infimae sortis hominibusg qui quidem ultro de
ferebantur non doctis. atque eruditis. sed qui magis
diserti Pontifici ltomano maledicendo essent. llaec
hominum haud occulta studia maxime pontificios mo
vebanta ut eorum postulatis infensius obviam irent.
quae contenderent. maxime efficere publicis rebusg
cum susceptas komani pontificis partes. hinc religio
ne adductil et pietatis studiot ut videri volebam hinc
freti regis gratie in optima caussa constantissimL
acerrime tuerentur. lta ingens seditio orta pridem
a religionis principiot numquam tentatae rei sine in
nonvm SvlML nrsm - scmrromzs xlL a
SA 1o. mcnAsLrs snvrr

genti populorum cladet latius indies opinione hominum

proferebatun singulis adversus eos. qui diversa senti
rent. pertinacissime sua defendentibus. non religionis
studiot cuius erat levissima cura. sed animi pertinacia
quae mox in aperta odiaa et graves simultzttesp atque
inimicitias. qui exitus civilium contentionum esta erum
pebat varia quidem hominum studia a pontificiis dis
sidentiuma unus erat omnibus propositus finis. sublato
vetere ritu sacroruma quae olim sancta maioribus. et
magno in honoret et veneratione fuissent alia sacra
inducendi. quae imperiti. falsi praeclaro religionis ti
tulot facile vetustis patrum sanctionibus praeferebanta
quarum iugum populis gravet e cervicibus deiiciendum
concionatores. seditiosum hominum genus. multitudi
ni persuadere conabantun lilt potentes homines qui
demi quibus ingentes opes spem crescendi per tan
tam rerum mutationem faciebann tenuioribus se ad
iungebant. qui cum optimam in speciem caussam
complexi. meliores in republica partes sc tueri existi
marenta non intelligebanta se fovere eorum studian
qui augustum keligionis nomena cuius palam se vin
dices ferrent. impiae regnandi cupiditati praetexerenta
pervulgata multis via. quam semper potentibus. po
puli levitas stravisset. sibi ad honores. atque ad ex
traordinaria imperia aditum aperiendi lam in artifi
cum collegiaa quae tum permulta in civitate regia ha
bebantury quasi contagione serpens omni humana ope
maior pestis saeviebat. quorum aptiora ingenia in civili
bus contentionibus turbando otiot atque agitandis sedio
nibus habebantun Pjo vero impunitatis ventum erat. ut
odio animis exardescentibus palam in forot sacris.
profanis locis. omni rerum discrimine sublatot conse
rerent manus. caedem facerent. a nullo maleticii ge
 vneAnrcAavM mmvm L1e. L ss

nere temperarent cum nulla esset magistratus aucto

ritas quae populi audaciam coerceret legum summa
contemptis nullus iudiciorum metus frustra contra
tendente loanne crensons spectatae virtutis et ma
gni consilii hominet quem Ladislaus arci praeesse
cum potestate regii imperii iusserat. Atque ut plane
nulla spes reliqua videretur tollendi e civitate indies
seditionem ingravescentem. certa utrimque opinio
praecepta animis efficiebat tamquam adversus impios
sceleratosque homines se iustissimas inimicitias per
sequi. quae eo honestiores credebantus quo ma
iore cum pietatis laudet pro christi religione in pa
rentes liberos fratres violato naturae iuret exerce
rent impia arma. id illis in concionibus seditiosis ho
minibus suadentibus quibus ut crederent imbutis se
mel prava religione animis suscepta certa opinio ef
ficiebat quaecumque docerent tamquam e coelo de
missos homines edivinarum litterarum oraculis hau
sta afferre. fluius discidii origo ex loannis viglephi
scriptis cuius tum erat inter sacrarum litterarum in
terpretes celebre nomen. seditiosi hominis ut appa
ret et per religionis et sapientiae ostentationem ma
iora suis viribus molientis. Pla scriptaa ut fit ex An
glia in lioemiam allata. ioannes Plussius viri et eru
ditionis summae habitus et quem insignis probitatis
et religionis fama vulgo iisdem quaesita artibus com
mendabat populo proposuit legends usus flieronymo
Pragensi adiutore consilioruma qui quae is scripta a
se traderet multitudini in concionibus homo cum
primis in dicendo copiosus et disertus susciperet ex
plicanda. ita cum ingenti hominum plausu atque ad
mirations uti fere semper nova omnis lwlieronymi
verba acciperenturz brevi llussius attonitis magis
ga
 se to. urcnArzLls nnvrr

pontificiis periculo ret quam certum consilium expe

dientibus id quod imminens e propinquo exitium re
quirebat publice docendo populum. singulos monen
dor atque adhortandot magnos processus effecerat in
magno motu rerum. principibus conniventibus sive
partium odiot quod propius vero est ut iam diximus
sive religionis studiot quo nihil impotentius hominum
animis ubi semel insedit haerere animadvertimus
Povebat inprimis ortum discidiunt eorum temporum
ratis et praesens rerum statusz quia ut etiam religio
nis respectus vulgo homines ad se digna consilia fle
cteret per se convulsus labare videbaturg ut minime
difficile esset quorsum res esset evasura divinare.
Mam venceslaus cui. ut supra docuimus ob insignem
secordias atque inertiae opinionem principum ma
gno consensu imperium abrogatum est ita se per ea
tempora gerebat ut neque communis salutis neque ma
iestatis regiae memort facile ostenderet nihil esse
praesidii in regis auctoritats ad consensum multi
tudinis tollenduma ubi illum non insignis virtutis
et sapientiae opinio tueretur. Accedebat ad intesti
num malum. tum foedum in christiana republica di
scidiuma quod iam diu magna cum populorum querela
ab llrbano usque vL et clemente vlL tenebat tribus
tum ltomanis pontificibus crregorio xlL ioanne
xxm Poenedicto xL pertinacibus studiis impium
inter se bellum gerentibusz ut numquama veterum me
moria in maiore discrimine respublica versari visa
esset Mam. ne in eo consisteret tam immanis pestis
christianorum regum praepostera studiag cupiditas
que faciebantz quorum. ut quisque iudicio suo magis
quam certa ratione ferebatut alii crregorium. loan
nem alit alii lienedictum pontificem agnoscentes ve
 vneAmoAnvM nmzvM Lm L sv

nerabanturz quae tanta -discidia. nisi praepostera pon

tificum ambitio per sacrosancti concilii auctoritatem
tolleretura videbantur brevia magno christianae rei
publicae motu in apertum bellum eruptura. Plinc. cum
in optima caussaa sacerdotum contaminata vitag et mo
res impuri. libero populorum convicia proscinderen
tura tamquam inde origot et caussa eorum malorum
esseta quae ab infenso terris numine impenderentz ni
hil facilius futurum apparebat quami ut ea scita pla
citaque populi amplecterentun quae hominibus lius
sitae concionatores apta futura suasissentl convel
lendo exscindendoquekomano pontificatuL quem sem
per magna religione maiores viri sanctissimi venera
ti essent. lnde per Sigismundum caesarem ex doan
nis pontificis auctoritate1 concilio constantiam indictot
repressa quidem in praesentia trium pontificum ambi
ltiot et. per eorum discordiam exorta in lSoemia pestis.
llussio et liieronymo damnatis atque ultimo suppli
cio affectisz quod tamen tantum abesti ut seditionem
restingueretz ut adversarii inde ansam criminandi pa
tres nacti. multo vehementius incenderint populorum
animos cum praeter datam iidem. contraque gentium
ius. et divinas atque humanas leges omnes quarum
se severos custodes ferrent. coniectos in carcerem
et damnatos quererentur. lnde iam facta multo magis
plausibilis caussa cum eorum desiderio homines ani
mis aestuarent. quorum auctoritate longius opinione
provecta esset. e praesentibus angustiis erumpens
victrix ad gentes iinitimas. e lioemiae finibus mana
vitg id natura ferentet ut quae semel placuerunt. sive
specie honesti. sive commodi obiecta. quo maxime lio
mines moventura multo avidius vetita petantun ln lioe
mia quidem. Pragae maximep quae regia urbs. cum
as 1o. mcum-sus rmvn

sua sponte est populi frequentia et exterorum com

mercio insignis. tum est situs et loci natura praevali
da. mansit diu pertinaciteiz manetque ad hunc usque
diem eadem de religione sententia insita gentiz quae
centesimo fere post annot auctorem Lutherum nacta.
acrioris hominem ingenii. universum christianum or
bem est magnis atque insignibus cladibus sensim ser
pendo progrediens emensa rPantum quidem lSoe
morum discidium eo debet admirabilius videri. quo
apud illos veterum memoria visae sunt semper llomani
pontificis validiores partesg praeter unum Pogibraci
um regibus omnibusq quasi per manus eodem pieta
tis studiot eas acerrime tuentibus Ae cum in regia
urbe hic rerum status essetz in aliis regni partibus
haud multo res quietiores habebantuiz eo acrius in
censis ad seditionem animis. quo materia uberior a
lendae cupiditati obiectaa regios ministros apertiores
audacioresque depeculandot dilapidandoque regio ac
rario efficiebatg nullis hominum querelis. in quorum
oculis regni vectigalia foede lacerata distraheban
tur. a scelere eos retardantibusg qui eorum quae fie
rent non regem ultorem horrebam qui longe aberat
non magistratum non iudicem quem infinita scelerum
licentia sustulerat. quae omnia minime silentio prae
tereunda. res vngarorum scribenti. cum Soemorum
vngarorumque res tum eodem imperio contineren
tur. deinceps quemadmodum gesta administrataque
sint. videtur ordine demonstrandum fluiusmodi qui
dem fuerunt ni fallimun uti propter insignes eorum
temporum calamitates. quibus acciderunt digna vi
deantun quae nemo a scribendi munere aliena existi
met. cui. per hanc rationem propositum sit consulere
hominum vitae. lioemia cum ubique feraci solo. et
 vncAnlcAnvzwr nnnvM Lns. 1. se

irriguot opimos. ac fertiles agros habet totam regio

nem nobilibus amnibus inter-fluentibus tum montibus
metallorum feracissimisg a finitimis gentibus dirimi
tur. crermanis. Austriis. Moravis. magno populorum
compendiot quorum per eam rationem industria ali
tura ac regii aerarii proventu. ln his cuthnenses ar
gentariaet non solum argenti bonitatet quae praecipua
est. sed copia in lprimis. atque ubertate nobilesz cum
enim in aliis credatur optime agi. ubi e silieis fractu
ris. media argenti pars efferatur fquaestus hic magnus
habeturj in his tanta vis et copia est. ut non e silice
argentum. ida quod in aliis usu venit. sed. quod miracu
lo etiam propius videri debeat ex argento silicem
scindi oporteata qui transversus in venarum et fibra
rum modum vario flexu errabundus in argentum in
currit fiis praeerant regii ministri. tanta apud omnes
ordines oifensionet et invidia. ut vix illis satis ad sa
lutem praesidii in regis auctoritate esseta quo minus
a multitudine concitata. loco deturbarentur. Mulla
vero erat potestas maior. quae ad vim. et ad arma
spectantem multitudinem a scelere deterreret magna
ex parte ex urbana faece opiiices. atque institoresg
qui pridem relictis tabernis. quae strenuis modot at
que industriis. sunt quaestuosaet otium laboriosae vi
tae praeoptaverantg cuius dulcedine deliniti potentes
homines duces nacti. quibus venalem sicam ad homi
num caedema et domestica latrocinia addicerenn in
famis inertiae in magna gladiorum impunitatet uberio
rem quaesituma curae omnis expertes. faciebant. ltex
cuthnensibus per principum gratiam conciliatus. eius
muneris functionem mandaveratg quam quidem iisdem
artibus. quibus partam habebant. nulla dissimulationq
in expilando regis aerario versantes administrabant
go ro. mcrui-rus anv-rr

lie vero progressi consuetudine peccandi ferebantura

ut non iam occultet sed palam atque in omnium ocu
lis. non iudicum severitatem non hominum existima
tionem veriti. quae scirent ad summam rempllblicam
atque ad regis aerarium pertineret qui eorum fidei. et
sua. et totius regni vectigalia permisissct. impuden
tissimet quo qua cuique visum esseta asportare aude
rent lam operis infensi. agrestibus hominibue quo
rum ministeriot ad fodienda metalla utebantur. quod
eos minime omnium fugere domestica furta et flagitia
intelligebanta laboris mercedem atque operis nega
bant. miserorum iniuria. ne ab ingenio discederet et
esse improbi gratis viderentun turpem quaestum fa
cientes. qui totus in magnum reipublicae incommodum
vertebat. lta et regi peculatus rei eranu unde optima
ad praedam materia ostentabaturg ct miserrimis ho
minibus per summam iniuriam mercedis interversaez
quorum squaloret et sordibus nitentes. nequidquam
dei. et hominum fidem implorantium splendebanta pro
cul rege agentet in quo tamem ubi adesseta parum
erat perfugii futurum quo minor eius culpa esset. fer
re iniurias privatas suas aequo animot assueto. lta
que cum diu famem et egestatem passia omnia alia
subsidiaa cum spe salutis haberent deplorata. insigni
aerarii iactura opere intermissot proximum urbi mon
tem facta seccessione occupanta eo consiliot ut inde
collectis animis. in regios ministros impetum face
rent. neque prius ponerent armat quam sibia quidquid
mercedis nomine deberetura esset ad assem persolutum
nullam vero sibi fortunae iniuriam maiorem aeerbio
remque credebant immineret ubi etiam in salutis dis
crimen venirent quam eam qua in praesentia iacta
bantur. qua hominum audacia territi regii ministri.
 vnemlcAnvm nmzvM Lm. L cn

cum quidem furtorum conscii. non iam solum certos.

ac firmos flagitii testes. sed inimicos eosdem etiam
atque armatos non immerito horrerentg audaciag et
ipsi in fiduciae ostentationem versa. partim lassa
viam. partim coloniam quae duae urbes haud ita1on
ge ab argentariis aberant confugiunt. a magistratu
armatam manum hominum. quae par esset cuthnensium
coniurationi opprimendaet postulaturi. lta. composito
inter se consiliot cum convenisseu quid agi maxima
et qua ratione oporteretz a ficto quidem crimine ora
tionem exorsi. sed haud dissimili verot magistratum
docenti seditiosos e rustica plebe homines. qui operar
in argentariis locarent1 aviditate praedae secessione
factaa ac magna hominum coacta mamn ad cuthnenses
argenti fodinas. regios thesauros praedatum. direptum
que venisse. vim se corum veritos ad eos confugis
se. unde sibi sperarint ad reprimendam sceleratorum
hominum audaciama et ad ius regii aerarii tuendum.
auctoritatem viresque haud defuturas Mi propere ire
auxilio accelerarent. no11 leve incommodum. ac detri
mentuma et regem simula cuius res in primis ageretus
et lSoemiae populos omnes subituros. qui in regis im
minuta maiestatet censcrent. publicam caussam agi.
quae regia potestatet quamdiu esset incolumis. a suo
rum iniuriaa contineretur Meque eos dubitare deberet
quin magnam a rege gratiam essent inituri. ubi is re
scisset. suos. quemadmodum eorum virtus. et fides po
stularet haud passos esset regios ministros oppressos
scelere nefariorum hominuma nequidquam a se opem
auxiliumque implorare. rllanto vero esse gravius cuth
nensium scelus. quanto eorum essent certiores par
tes. si qui aliunde tantum facinus auderent. pro sua
fidet atque in patriam studiot eorum conatibus obviam
de 1o. Mlcnxums snvvrL

ire. liis magistratus auditis cum ut fidem regiis mi

nistris haberent temporum vis efficeret quibus leges
et magistratus auctoritas inter civilia armaa et con
tentiones silebautg veriti ubi iis ferre auxilium cunc
tarenturi ne publicae caussae viderentur defuissez
eos bono animo esss ac de se omnia sperare iubentz
quae sua in regem fides et in patriam pietas postularet
se enixe praestaturos polliciti. lndet adhibita celeritatet
cum multitudine armatorum non contemnenda ad mon
tem. quem cuthnensesoperac insederant contendunt at
queeumundiqus ne qua aditus ad fugam territis pateret
corona cingunt. Mox iis denunciant ni continuo sui po
testatem magistratui faciant ad caussam dicendam.
et se ad certam diem iudicio sistant illos se hostium
loco habituros. Mihil poterat gratius accidere obses
sis quam si quibus nihil esset praesidii in vt atque
armis ubi iis esset utendum. potestas fieret cum re
giis aequo iure de communibus controversiis disce
ptandt quorum praesertim desperatam caussam at
que omnium pridem iudicio perditam iugulatamque
intelligebant. itaque audita ret pacti se dedentibus
fraudi non fors delectos e suis decem tradunt qui
tum apud coloniensema tum apud zassaviensem ma
gistratuma quoad caussa cognita sit obsidum loco habe
anturz neque interea se dicunt recusars quin de suis
ultimum supplicium sumant ni tralatitia falsaque esse
doceant quae de se ab adversariis sint delats atque
eorum omnia furta. artes consiliaa in omnium oculis au
ribusque constituant. Mihil vero sibi facilius futurum.
ubi vis absit et facultas detur cum his summo iure
experiundiz effecisse enim provectos infinita licentia
peccandt ut eoruma quae admiserint non sint testes
defuturt quantumvis foeda. atqueimmanis videantur
 vMSAltlcAkvM lilikvM Lm L tiS

omnem ndem superare. At regii ministri hoc ipsum

veritt cum se criminum invidiam aegre se posse su
stinere sperarent et caussae diffist et multorum con
scientia convictiz ad regem. maxima usi celeritate pro
neiscuntur. Mox facta adeundi potestats domi nctam
fabulama et iam magna ex parte coloniae et zas
saviae actama quid acciderit in cuthnensibus argen
tariis docent multa afferentes. quae falsa quidem sed
tamen similia veria regi possent verissima viderit cui
praesertim non ita esset hominum improbitas perspe
etat publici muneris commendatione tumentiumg quae
res illis apud gratiosos in regia homifnesl auctorita
tem conciliabat. Accedebat quae numquam a regia
abfuit dira atque importuna assentatorum manus
per quos Ladislao raro cognoscere licebat alia solum.
sed etiam quae ad summam rempublicam pertinentia.
regem permagni interesset omnium principem scire.
lnde improborum corroborata audaciat ad caedes in
cendia et nefaria alis atque immania facinoraa quibus
perditae civitates regnaa evertuntura eiectis quorum
virtute et consilio tam immanis pestis tolli posset
sumpserat vires Me quid vero ad regem manaret quod
acriter vindicatum. improbos a malencio retardaret
iidem obsessas regis aures habebantg cum minime
ignorarent se eorum. quae nefaris ac scelerate age
rent ubi de his esset caussa dicendaa non posse in
vidiam sustinereg id quod accidere esset necesss ubi
querelis bonorum regis aures paterentg favebant
aliorum criminum reis in aliorum animadversions et
poena. domesticorum scelerum vintdicem timentes
Adiuvabant in primis regiorum caussam e nobilitate
gratiosi apud regem homines quos ad huiusmodi ca-l
sus multis sibi muneribus et largitionibus devinctos
aug
id ro. urcnuzms nnvri

paratos patronos. si quid accidereta defensoresqile ha

bebant. Summa illa orationisz lflos. qui ad cuthnenses
argentarias. operaslocarent. cum impetum facientibus
in regiosthesauros. regii ministri. pro eot atque aequum
esset et eorum fides postulareta arreptis armis ob
stitisseng facta manu. in vicinos montes secessisseg
indet ubi per regiorum dissimulationem liceret firmi
oribus comparatis viribus. quas in magna gladiorum
licentia sibi haud desperarent affuturaa scelerato in
cepto finema quem destinassent animis imposituros.
quorum audaciae coercendaa cum se esse impares in
telligerent. ad coloniensem et zassaviensem magi
stratum confugisset unde spes propinqui auxilii ad
versus improborum vim ostendereturz eos cognita ret
pro sua fide. atque in regem observantia cum delectis
milituma in montes profectos. nihil tale exspeetantes.
subito oppressisset et cum nihil satis adhuc explicati
ad incepta periicienda haberent Plinc mali metu. at
que imperio decem e suis dare obsides magistratui
coactosg ut fides esset-. ubi de iis. quae acta essent
rex docereturiudicio afiuturoa dimisissez qui nisi sta
tuat insontes.pro regii muneris maiestata severe vin
dicandumv quid de seipsi statuanta quibus nihil prae
sidii in legum et iudiciorum severitate positum intel
liganti in posterum non habere. vnum quidem sibi
subsidium reliquum esset uta quando regiis ministris
propterea sit vitae periculum adeundums quod regium
aerarium diripi impune a sceleratis hominibus non
patianturi destituti auctoritate publicaa quam non mu
niat regii nominis maiestas. regni veetigalia pridem
suae fidei commissa quibus conditionibus conduxe
-rint. regi renuncient. in solitudines et deserta loca
quaesito receptu. et quo non sit nefariis hominibusi ad
 vnaAmcAnvM nnnvM Lna. L lis

maleficium et iniuriam accessusz id quod tamen in

telligerent non sibi maiori calamitatL atque incom
modo. quam regia cuius maiestas esset in suis violata.
dedecori futurum orare supplices. atque obtestam
ne rex. per suam cunctationem sceleratorum hominum
audaciam patiatur diuturna impunitate maiores sum
mere viresg quos non fidesi non officii religiot non
studium pacis. atque otii deterreat a nefariis et perdi
tis consiliisz quibus si liceat tantum facinus ferre
impunet non sit animus ad maiora aggredienda defu
turus. llandam operam esse ne regis lenitatem quae
sit populis salutaris. legibus temperata. et iudiciorum
severitate. improbi indies. ea licentius abutendot in
reipublicae perniciem convertam quae in legum arcet
civium olim concordia munitissima adversus impro
borum amentiam atque audaciam diu manserit invi
cta. liiusdem vero regis esset et lenitatis partem et
severitatis. ubi reipublicae usus requirat. ac tempo
rum ratioo praestarez ea quidem tempora esset ut in
digeant severo legum custodet quarum maiestatem
ubi scelerati homines sibi statuant contemnendam
iam illud futurum reliquum videri. ut populi. relictis
patriis sedibus. eo confugiann ubi plus leges. et iura
gentium quam vis. et sceleratorum arma possint Pri
vatis quidem illatam iniuriam posse aequiore animo
ferri fad unum enim aut ad alterum pertinerejz regi
illatam in cuius maiestate periclitetur multorum salus.
nec posse ferria nec debere. ljlnimvero res visaa ut par
erat et regi simuL et iis. qui regi in consilio ade
ranta cum severa animadversione digna tum quae
plurimum momenti haberet in tam turbulentis tempo
ribus. ad improborum aut reprimendam audaciam
aut fovendampromovendamquet sive eam rexa pro sua
de m. mctuens ssvi-t

consuetudinet ferret remissiore animog sive pro im

perii maiestate et praesenti rerum statu. severet at
que acriter vindicaretz ad tempus enim efficta oratiot
cum nemo adesset. qui miserorum caussam tueretun
multi qui insontes oppugnarenn quorum gratia accu
satores nitebantun facile potuit regem etiamsi minus
suo ingenio acrem. ab insita animo facilitatet at
que ignoscendi consuetudine abduceret quo illum
natura inclinabat. igitur pronunciat de consilii senten
tia. ut quam primum de iis. qui sunt in potestatet non
iusso magistratu caussam cognoscere re in posterum
pessimi exemplia non tormentis quaereret non rogare
testes. quod iniquissimum est. indicta caussa. tam
quam de convictis maiestatis. supplicium sumantt
qui fuga voluntarium sibi exsilium consciverintg iis
esse ratum exsilium iubet. poena gravi adiecta. si
quando in potestatem veniant. per aliorum suppli
cium omnium praeiudicata caussa. ut capite plec
tantur. lta miseri homines. iniquo iudicio circum
ventit innocentes innoxviiquet ingenti regis invidiaa et

populi offensionet ultimo supplicio aiiiciuntura quod.

omnium acerbissimum est visum per eos damnati ac
cusatores. quorum scelera nullo supplicii genere satis
expiari posse crederentun insigni quidem futuri do
cumentoa nusquam minus tutam innocentiam. quam
in regia esset ubi plus quam aequitas. et ius. pauco
rum gratia. et potentia possitg id quod accidat opor
tett ubi rex non ita obtinet suum ius in suos. ut quid
quid de illo detrahatun sibi privati sumantz qui qui
dem peccant tanto maiore cum regum invidia. quanto
eorum sunt certiores innocentiae tuendae et nequi
tiae vindicandae partes. Sunt qui suspicentur. regem
veteris offensionis memorema lenitatis et moderationis
 vneAnrcAuvM snnvm LllL r. M

suaet cognoscenda innocentium caussa. minus rationem

habuisse. Mam regni initio per religionis discidium in
partes diversas distractis hominum studiis. cuthnen
ses operaet ut iam commemoravimus. quo se recepe
rat rexi impar urbano motui sedandot facta manuv mi
nati erant. se in regiam impetum facturos. ni magist
ratus sui ordinis hominem missum faceret qut quod
regi erat conviciatusa comprehensus et in carcerem
conditus. ad supplicium asservabatulx vnus ex iis.
de quibus erat supplicium sumendum superstes. de
fesso carnificet ut dicitut aliis mactandis. cum laxio
ribus vinculis adstringeretur. fuga elapsus. et regi
orum nequitiam et suorum calamitatis luculentus
futurus testis. incolumis evasit. flaec aliaque multa
genera malorum quibus laborabat Pvoemiae regnum
ut tandem exoratus rex induceret animum in lSoemiam
proficiscia omni alia cura in praesentia omissa. per
fecerunt. 1ta. certo die vngaris dictot quo die sibi
lSuda discedenti praesto essent lioemos. ne imparati
opprimerentura de suo adventm deque iis. quae agt
et constitui placeret quorum caussa accerseretut fieri
certiores iubet cer-tatum ferunt inter lioemos. et
vngaros ingentibus studiis de splendor-et et magnifi
centia apparatusg his assectandot et deducendo reget
illis excipiendo nihil sibi reliqui ad celebris pompae
spectaculum facientibus lSrat vero regius comitatus
principum nobilitate et frequentia imprimis spectan
dus. maxime tum fiorentibus in vngaria et publicis.
et privatis rebus. ubi vis et conspiratio im
proborum facesseret quae iis plurimum officiebat
lta vero vngari Ladislaum contemnebane ut in eo
ipso tamen videri vellent non Ladislaum sed vnga
rorum regem honestaret quo colendot atque augendo
zis xo. mcnAsLrs nnvrr

omni genere honoris. tueri se gentis decus existimabant

conspiciebantur nobiles homines. patrio moret lon
gis deducentibus clientium. atque amicorum agminibusa
insidentes rPhraciis equis. ct generosae indolis. quos
aureae phalerae ornabant. variis lapillis. gemmisque
collucentesg ut non vngari magis cum lioemis de pom
pae apparatm quam inter se ipsi de magnificentiae
laude certare viderentur. Plonesta vero contentiot et
in pari nobilitata index magni animi. pro gentis glo
riaa adversus nobilissimas nationes susceptag certe
aeque apta in primis tum ad concilianda. tum ad reti
nenda populorum studiaq qui rerum specie magis. quam
rebus moventmz Multa vero in eo consequebanturz
nam et regi. cuius ipsi gloria splendebantg et patriaet
id quod erat cunctis praevertendum et vero suis pri
vatim erant ornamentog quo non illi ambitiose minus.
quam in gentis decus. et gloriam animos intendebant
lncedentis regis latera duo pontifices tegebanta va
radiensisi cuius sapientiae fama celebris. religionis
que ferebatun et Agriensis. magnae idem in regia
auctoritatisn et apud omnes ordines gratiosus. lzlos
alii eiusdem ordinis sequebantury tum virtutis. atque
integritatis opinionet tum gratia et auctoritate
insignesz ex his enim pridem in pontificum col
legium cooptatis fere sanctius regis consilium
constaban principibus raro in aula frequentibus.
quorum nobilitas et splendor eificere nitentibus
rdomestica virtutet et religionis commendatione
videbatur. lta illi vero populis apud vngaros
sacrosancth ut nobilitas in praecipuc honore ha
beatur. iter Ladislao in regni fines ingressot sa
crae pompae persimile fuit. quacumque enim in
cedebat. ingenti frequentia ex oppidis effusa multitu
 vMSAklcAllvM ltlslltvM LllL L

dot cum coniugibus et liberis laetis ominibus atque

acclamationibus advenientem excipiebant tristitiam.
squalorema luctum exedentem animos ex tristi recor
datione malorum. quae ad eam diem erant passt spe
certa salutis discutientes. Aliquot iam annos a lSoe
morum regia abfuerat ut magis desiderio absentis
in perdito praesertim reipublicae statu afficerenturg
quem unum non male credebant si par virtus digni
tati regiae adesset sua sapientiaa et consilio posse
domestica vulnera sanare. Accedebat ad hanc homi
num spema amor in eundem susceptus a primis us
que regni initiis. Adolescentem e Polonia accitum.
florentem aetatet et maiorum gloria quasi in sinum ac
ceperant ad patria instituts et mores conformandums
quo tempore-a si quid vitii tamquam a stirpe exsiste
ret ut minus eo offenderetadolescentia faciebat cum
lenitas morum.etclemens. ac facile ingeniuma quo
nihil in rege plausibilius habetura apud multitudinem
eum amabilem redderet itaque una. atque eadem
omnium vox exaudiebatus deum immortalem precan
tiuma ut praesens suis propitiusque adesset regi op
timo in primis quem sperarent benigno numine lioe
miae populos aliquando respicientet tot. tantaque
mala sublaturuma quae domi. foris a suis aequs at
que ab exteris ad eum diem perferrent. lirevi foret
ut paucorum conspiratio sceleratorum hominuma qui
per falsam religionis speciem reipublicae insidiaren
turl fortissimi regis constantia convulsa disiectaque di
laberetur. lustissimum regem miserorum suscepturum
caussam. quibus nihil praesidit aut spei in legum. ac
magistratuum auctoritate relictum esset lita fors ut
per civium concordiam. et iuris aequabilitatemg licentia
peccandi repressaa improbos in officio contineret
uonvm avus ars-in - scmpronius xuslv .q dc
 so 1o. MrcnAnLrs nnvri

qui e suorum iaerumnis. et reipublicae ruinis. in pa

triae perniciem sibi vires. et robur snmerent lnde
Ladislaus Pragam invectus triumphantis similis.
non vere minus ad religionem compositus. quam ho
minum opinionet et fama ferebatur. ad venceslai prae
sidis Pragensium numinis contendin a religionis com
mendatione auspicandum primum in urbem ingres
sum arbitratus llinc humi ad aram prostratus. egit
deo immortali gratias venerabundns. quod sospiti.
atque incolumi ad suos perveniret tot annos ab iis
supplicibus votis cxpetitm ac maxime eorum neces
sario tempore licuissetg simul castet et religiose pre
catus. uti quando hoc unum maxime semper in opta
tis habuisset. ut dies sui adventus. laetus lSoemis
salutarisque illnceret. iis. voti composa republica
constituta et pace reddita populis. relinqueret disce
dens perenne desiderinm. et gratiam perpetuamque
memoriam sui. Mox sacris regia pompa. et stata cae
remonia pernctis. magna populi frequentiaa universis
ordinibus prosequentibus. in arcem conscendin omni
genere honoris. et magnificentiae a principibus excep
tus z cum nulla in ret quae studii in regem et pietatis sig
nificationem haberet vngaris concederent. et quidem
quos aemulari facilius quam consequia superare nullo
modo posse crederenturx Mox per-paucis diebus ad quie
tem datis. ad publicas res ordinandas. cuius unius rei
caussa venerat. cogitationes omnes convertit li quibus
cum corrigenda multaa tollenda alia. moderanda fere
omnia essen/n quae aut regis indulgentia. aut licentia
regiorum corrupissetr facto a rebus divinis initiot quibus
improbi homines impiam cupiditatem tegebantg religio
nis statum civilibus dissensionibus nutantem novis le
gibus sancir-et iirmareque constituita cum morbum per
 vneAxlcxnvm nrznvM Lm L sl

se gravema diuturnitas temporis. et populi pertinax

studium opinione omnium validiorem reddidisset. Mam
legum auctoritas. cum regis maiestate iam pridem
apud maiorem multitudinis partem exoleverat quae
Plussitarum factioni addicta. atque aliorum quiapon
tificis romani praescriptione atque imperio defecerant.
contemnebat eorum auctoritatema quorum de religione
iudicium semel erat aspernata. in qua una positam
credebant notam iustia ac legitimi imperii. neque illi
quidem male. Mullum vero certius argumentum prave
homines de rebus divinis sentiret quam ubi ea de
ereta. et scita probent. quae detrahant de legum auc
toritateg quas ita magistratus temperatq et modera
tura ut divinae mentis idem interpres. deum re
ctorem humanarum rerum referat in legibus vigen
temz ut nihil aliud sit. non agnoscere legitime im
perantemv quam. sublato numine eterris. eum religio
nibus omnibus vitam hominum eversam. atque ex
stinctam velle. Male quidem cum hominibus agatun
ubi multitudo in magnam rerum licentia sibi permissa
non iudicis metu. sed religionet a male agendo deter
retur. quam raro non contemniti ubi datur cum com
pendio facultas peccandi. quae vero pars pontificiis
adversabatuiy eum vehementius insultantibus in
sacerdotum ordinem. lSoemi principes vires subminis
trarentg multa adversus eorum commoda moliebantur
hinc elati odiot quod dies alebata numquam deficiente
materia seditiosos homines in adversarios furendi.
hinc haud dubia spet ubi per hanc rationem disiicien
dos pontificios curassent. in eorum sacerdotia inva
dendia quae opima et peropulenta possideri ab inerti
bus atque impuris hominibus seditiosis vocibus que
rebantun errore imperitorum. per obieetam religio
rpze
 1o. MlcnASLlS llllvllll

nis speciem divinarum atque humanarum legum con

temptores. impudentissimet ad privatum quaestum
abutentes. lta rex motus pontificiorum querelis sacro
sanctas aedes . ct religiosa loca aliar quae ferro at
que igni miserandum in modum erant deformata de
integro instaurareg et redigere in pristinam statum
splendoremque constituit cum illi quidem contende
rent hoc esse unius regis munus. cuius sancta populis
maiestas. et summum esset in homines imperium temp -
la et sacra loca. sarcta tecta adversus hominum et tem
porum iniuriam praestarez quorum religionem nisi
castam inviolatamque homines haberent haud facile
ulla. aut magistratuum aut legum vi in officio con
tinerentur. raro domestica disciplinam et liberali educa
tionet cum ad ceteram vitaet et morum elegantiam
tum ad virtutis et honestatis decus homines perpoli
entemisiessct cum religione coniuncta. Spectabantur
vero in templorum et sacrarum aedium vestigiis quae
fere eversaev ac solo aequatac tristem quandam et
miserabilem urbis faciem prae se ferebant. alterius
factioniss quae superior viribus erat barbarae imma
nitatis.- et saevitiaeg alterius verae pietatis insignia
documenta si quis ex vultuv atque oris habitu. que
rentium interiorem sensum atque habitum animorum
aestimarett quae enim a primis annis vitae praecepta
a parentibus una cum nutricum lacte imbibissent ita
alte haerebant animis. ut vix ab illis avelli sineingen
ti doloris sensu possenta ita affectu ut satius ducerent.
vitae munere per voluntariam mortem defungn quam
per violata eius religionis sacra. quibus alti educati
que essent. vita frui. lam sacerdotes. et ministri sa
crorum induti obsoleta vestet oculis. atque animis in
ruinis templorum delixis. plorare commune fatum
 vneAnrcAnvm nnnvM Lm L sa

conspiciebantur. et quidem in eorum querela. et luc

tu adversariis magno cum eorum contemptu et ludib
rioa scenam eorum malorum. quorum auctores fuis
sent spectantibus quae res miserorum calamitatem in
immensum augebat. vna vero reliqua ratio leniendi
eorum desideriuma quae amisissentg susceptum dolo
rem animis. ex iactura carissimarum rerum. iletu. et
comploratione testariz quod quidem magna cum adver
sariorum invidia accidebat. lilodem modo eiectae sacris
locis nobiles virgines. quibus sea prima aetate devo
vissent fcum lectae a suis divinis rebus procurandis. et
virginitatis honore. et gentium iure sacrosanctae ha
berenturj infestas propinquorum domos. dies. noctes
que querendo plorandoque reddebant praedae adver
sariis relictis opulentis sacerdotiis. quorum fructibus
expositae procul a virorum conspectu. pro populo
castis votis precibusque operantes. ali consuevissent
lSella ad internecionem gerentibus sancta esse adver
sus hostes religionum iuraz ut cum odii magnitudi
nem victores. ferro victos caedendoa urendo agros.
exscindendo urbes exhausissentg parcerent tamen sa
cris aedibus. religiosisque locis. iis in primis. quibus ad
dei immortalis numen placandum sacrae virgines rei di
vinae operam darenta quas non religio soluma sed se
xusimbecillitas etiam. adversus hostilesiniurias. com
muni omnium gentium iuret consensuque tuereturg et
recte illi quidemg net si minus his conservandis ratio
nem haberent suae humanitatis. viderentur adversus
gentium ius. et christi religionem sanctissimam quam
venerari homines castea et religiose decet. impium
bellum gessisse. lilnimvero tetrum. immanet dirum et
nusquam in terris aut visuma aut auditum nefas. quod
impune lSoemi. violato gentium iuret quo maxime ho
si 1o. Mrcrusms anv-rr

minum vita staret in eos exercerent quibus patria-

caritas. ut persoluerentur omnia pietatis officia pos
tularet. A civibus suis. multis affinitatis. et coniun
ctionis vinculis secum coniunctisa usque eo illos. et
sui et suorum immemores esset sacras deo virgines.
non posse ullis precibusa non ulla iniecta religionet
extorqueretlltadei immortalis delubris. et sacris alta
ribus impias manus abstinerent. quod ab externo
hostet cruento interfectorum sanguinet victi bello im
petrarent Atque eorum permultos. quos in se adeo
immanes experirentut quo eorum magis videretur in
expiabile scelus. aut in filias parentes. aut in sorores
fratres saevireg cum unum esset tamem quod ab illis
poseerent ut. nullo eum caussae detrimentot quam
armis tuerentur. paterentur set quo loco sacrosancta
maioribus caeremonia. deo immortali volentes set pru
dentesque addixissent animam efflare. Mon se mortem
non servitutem. non cruciatusa non quae essent ex
trema homini in vivendot deprecariz unum hoc posce
ret ut vitam nullo suo merito suis gravem. quando
nullum aliud in terris miseris effugium pateret deo
immortali reddi inviolatam liceret cui illam conse
crassent. quid vero non se passas esse P quod iniuriae
genus. quod contumeliaet quas indignitates. quos ani
mt mentis cruciatum quae mala. quas pestes non
pertulisseP cetera se omitteret atque adeo quamvis
foeda. indigna. et non ferenda aliis. unum se pro sua
pietate erga suos non posse ferret quod patria habe
at cum privata multorum calamitate coniunotumg
per impiorum hominum seelus. lioemorum genti per
petuam inustam notam barbarae immanitatisg ut in
suos cives. quasi in sua viscera saevientes. prae sep
ultimos scythasa mansuetos mitesque ostendant qui
 vxeAmcAnvM unnvM Lm L ab

omnium hominum crudelissimi habeantun quo sica

riis. latronibus. parricidis pateat tutus ad salutem
receptus. a sacris adytis. et sanctissimis christi
penetralibus. per vim avulsas set et iactatas per
summam iniuriama non luctu. non squalore obsitas.
suis inhiantibus innocentium sanguini immanem si
tim explere potuisset quorum fortunas et.copias.
impia cupiditate incensi exhausissent Atque hae
quidem pontificiorum querelam quae per se graves
multo graviores regi videbantura qui ultra vota pos
centium opem. atque auxilium caussam tuebatura non
obscure iis infensus. quorum adversam de religione
sententiam. itaa parentibus a primis annis educatus.
maxime improbabat. lnde se convertit ad res forenses
constituendas. quaet omni sublato discrimine rerum.
cum neque ullus magistratus esset. qui ius dice
ret. nulla iudicia. pro lege libidot atque immanis re- i
rum omnium licentia haberetun tamquam per longum
annorum spatium iustitiam tenuisseu a.ffiictaet et pro
stratae iacebant Ac quoniam inter utriusque factionis
homines novae quotidie controversiae de privatis re
bus exoriebanturt his res repetentibus antiquo posses
sionis iuret quorum praescripta dies legibus exisset
illis tuentibus usucapionis ius. ac veteris usurpationis.
de iis ita statuitt ut quae quisque possidereta certo le
gibus praefinito tempore iis quidquid minus possidere
aequo iuret atque ex legum praescriptione dicerentun
fraudi ne essetg cum ita edixisseta sine multorum iniu
ria fieri haud posset uti ea bona ullo civilis iuris ti
tulo repeterenttlrt aut donationis. aut testamentia aut
dotis. aut alieni aeris dissoluendi. venditionisvez quae
aut addita privatis. aut multaet proscriptionim tributi
nomine emancipatat regia in alienum ius abiissent Ali
se 1o. metuens nnvri

orum omnium licentiam quae fere consequi lites et

controversias civiles solent in primis inter se inge
rendi probrs convicis maledicts et alia contumeliosa
verba. gravi. et severo edicto coercuit vetitis quid
quid esset qua de ret caussa religionis dissiderent
tneque vero aliunde exstant magis capitalia odiaj
quidquam quo cuiusquam existimatio laedereturt inter
se probro darez quod ad eum diema tamquam maledi
ctis non caussa certarent magno privatorum. et rei
publicae incommods immanem in modum promiscue
cuivis liberum fuisset Atque ut pietatis cultus regia
magnificentia splendidiort a.tque augustior ad veteris
religionis respectum multitudinem revocaretg ponti
ficiis sacris iam pridem desuetam aedem urbis maio
rem magnificis atque opulentis donis locupletavita
auri et argenti caelati magna vig eregia suppellectils
multa sacra vestet aulaeispictis tapetibusllamaseenot
ac Memphitico opereg peritis musicae artis hominibus
undique accitis qui statis horis dum sacerdotes opera
rentus sacris assistentium aures animosque demulce
rentz quibus ipse frequens ubi per publica negotia lice
ret quae tum multa urgebant voluit interesse. llaec
iidem flussitae concionatores palam in forot in sacris
aedibus et frequenti populi conventu iactabantz cum ali
ae rationes deficerent adversus christum gerentesbel
luma quarum nullam sibi reliquam fecissentg ad hanc
unamt frustra tentatis aliis descendisss ut per infi
mam multitudinem multis illecebris delinitama proiectam.
ac desperatam caussam. adversus bonorum consensum
tuerenturg qui numquam essent suae fidet et religioni
defuturia quantumvis elati adversarii odiot aut occultis
insidiis aut aperta vi contra adnixi obsisterent deo fa
cile suam caussam adversus impiorum consilis et vim
 vnezuueAnvM maznvM Lm L m

omnem defendente. Sed posse multorum sensum falli.

qui mentis et consilii expertes et ipsi set et eos igno
rarenta quibus ducibus utentes ad fictae pietatis. et
religionis cultum temere ducerenturz rationis vim in
iis vigeret quorum mentes. disiectis errorum tenebris.
semel divini numinis splendor illustrassetg ut et agnos
oerenta quem pietatis cultum deo immortali deberent
et. quae se digna essenta vitae instituta rationesque
sectarentur. Musicos cantus. pompam sacroruma ac
eensa funaliaa strata templa picta vestet atque inter
texta aurot ineensos odores. reliquum sacrarum aedium
apparatuma regii luxus. et magnificentiae ostentationem
haberez condi templa deo immortali in mentibus ho
minum multo his augustioraz in quibus nihil esset quod
sensus.....dine deliniret. omnia quae vera religione
pectora implerenta qua deum in terris colere homines
et venerari par esset. Mam cetera eos captaret qui ex
lilpicuri schola non ex christi disciplina sanctissima
sibi in voluptate statuerent finem beatae vitae. Laban
tem pontifieiorum caussama ut cetera abessent. nemi
nem magis. quam regem iudicare ruituram qui eam
praestare suis inviolatam vellet. Mon adeo levibus
subsidiis fuleiendam christi caussam ut videri ponti
ficii vellent. qui paupertatem amplectendam animis
innocentiae vindieem. aversandas voluptates. delicias
exsecrandas docuisseg per quas raro pietatem ei co
lere licuisset. qui vere christianus esse non nomine
modo haberi velletz castis precibus. supplicibus votis.
eonformandis ad pietatem animis. sanctitate morum.
deum colig non litari sacrorum ferculis. non signis e
marmoret aut aeret non tabulis pictis egregii artificis
manu. non cantus suavitatet quae imperitorum aures
tenerenta non instructis aris regio ornatur non templis
ss 1o. mxcuAaLrs nnvrr

auro stratis. quae quidem regiae opulentiae argumen

tum. non iustitiae. pietatis religionis haberent. Meque
vero his tegia quod unum propositum haberenta sacer
dotum flagitia. sed nudariz quorum ratio eadem mo
ruma et religionis habereturz posse offundi tenebras
imperitis. quorum oculi non essent ad ea exploranda.
cegnoscendaque eruditiz non posse eos alucinaria quo
rum mentes haud perstringerent adversariorum fal
1aciaet tectae speciosis nominibus religionis. et pietatis.
quibus per auriuma atque oculorum ludibria imbecilles
animos circumretitos. inducere in fraudem consuevis
sent. rPot iam saecula sceleratos homines regnaret non
caussa fretos. quam nullam haberenta sed partim igno
ratione imperitorum hominuma quibus pro ratione aucto
ritas. falsa imago rerum. atque umbra pro solido essetg
partim sapientium dissimulationm qui quiescerentg ne si
contra obfirmatis animis. minus. quod contenderent asse
querentun aliena culpa redderent bonorum caussam in
famema quae ret non opinione hominum inniteretur. Pal
lacibus et captiosis nominibus. quando verac. et solidae
res essent nullaet rebus inanibus impositis falsam mul
titudinem assuefieri probare noxiai salutaria aspernarig
ut qui ferculorum. quae salubria essent reiicerenta sen
su e gravi morbo depravatot peterent quae pernieiosa
essent non rationem sed palatum consulentes. cuius
multitudinis peccatumt quo levius haberetun eos effi
ceret qui monitore carentem. et certo dueet effusis ultro
erroris tenebris. in certum exitium ruere sui impotentem
paterentur. lioc enim agere christianae reipublicae
moderatoresa ut per totius christiani orbis ruinam
sibi aditum sternentes ad summos honores. malis arti
bus partum regnum. et multorum crroret et opinione
constabilituma sibi perpetuum-efficerem quantum vero
 vnsAnmAnvM anum Lm L sg

hoc scelus videri debereP in foro ubi iust fasque colere

turt et vigeret magistratust et legum auctoritas-t eos dam
11arit qui abutentes regum maiestatet per eam homines
in errorem impellerentz hos ferre impunet qui falsaet
et commentitiae religionis lenociniot magnam orbis
terrarum partemt ut esset in quos impiam tyrannidem
exercerentt in exitium traherent. Ac praeclare quidem
cum hominibus posse videri agit .si contenti impuni
tate peccandit ulterius non progrederenturz quod om
nium indignissimum sitt sceleris praemium posceret
cuius quidem magnitudinem si ulla religio essett quam
homines colerentt nullo supplicio expiare possent Sa
tis longet ad impium quaestum intentis animist homi
num errore proeessissez eorum pridem artest et falla
ciast detectast exploratumt quibus praestigiis uterenturt
ad captandos animos imperitorumz conspici difiiuentes
deliciis. refertos voluptatibus. saginatos regiis epulist
nitida cutet quae index essett otiot et desidia animis lu
xuriantiumt atque adeot ne quid ad summam nequitiam
deessett in magno omnium fastidiot praese omnes con
temnentest quibus ne hiscere auderentt immanemt at
que importunam dominationem tectam auctoritate divina
ostentarentt quod dictu exsecrabile essett religionem
conciliatricemt et quasi lenam domesticorum iiagitiorum
facientest omnium religionum hostes quas homines co
lerent. ltaque qui nossent quae impunet et nefarie pa
lam in deumt in homines admitterentt eost quae oculis
atque auribus tenerentt cogi dissimularet fateri se ocu
lis. auribus captost carere communi sensus atque hoc
quidemtne parum opportuni interpellatores de his que
rendo expostulandoquet beatis hominibust qui ne mini
mum quidem de suis deliciist et voluptatibus peractum
vellentt negotium exhiberent. hlulla edicta regumt nullas
eo 1o. Mlcl-lAlSLlS snvrl

veterum sanctiones. nullas leges quamtumvis severe la

tas. aeque atque imperium religione septum. in terris ho
mines horrere. Sperare improbos. quae impie agerent.
efficere astu et calliditatet ut iudicem. ultorem scelerum
fugerent. quo minus pro male factis. poenas meritas
luerent. ita legum et iudiciorum severitati illudentes
llomanis sacris initiatum hominem unius religionis
vinculo populos omnes habere devinctos. qui christi
anum orbem colerent ut ni ultro aperirent. nudarent
que omnia. quae agerenn non admotis quaestionibus.
non tormentis coacti. crederent se beatae vitae spem
omnem habere deploratamz scilicet. quo arcanorum
arbitros. dum impune in omnibus ilagitiorum sordibus
volutarentun cogerentur illis obnoxii tamquam sacro
sanctos homines vereriz quod et privatis saepet et ma
ximis civitatibus nonnunquam insignia detrimenta at
que incommoda importasset. Ac ceteros quidem falli.
etiam si hoc ipsum minime esset ferenduma haud ita
dolendum videris illud ferri non posset summos in ter
ris reges. pontificem romanum saepe vilissimum caput.
atque emersum e fece plebis. abiectos ad pedes vene
rariz quod christus in terris execratus esset cuius se
vicem gerere fejlati in terris homines mentirentun
lutulentis pedibus figi oscula patientes. illam foedo er
rore hominum fretos. sumere sibi arbitrium terrarum
ius potestatemque largiendi regna. quibus visum esset
adimendia omnia. quae spem quaestus obiicerent
agendi. gerendi bella. vastandi provinciasa urbes
evertendi. populationibus. atque incendiis omnia per
miscendi. adeo obiduratis hominibus patientia malo
rum. ut deprecari vim. et iura legesque implorare op
pressis iugo servitutis acerbissimo capitale essetz cum
quidem homines sacrosancti legum metus expertes qui
 vneAnlcAnvM nnuvM Lm r. el

ipsi se aliis esse leges iactarent foedissimis volupta

tibus addiett stupris. incestis. omni libidinum generet
immanibus facinoribus coopertia neminem agnosce
rent cuius animadversionem uno tecti religionis no
mine vererentur. flaec quamquam libere tum in forot
tum in populi concionibus a liomani pontificis inimicis
. iactabantut constitit regi tamen pietatis in suos fructus
uberrimusz ab eo enim tempore cum nihil sibi reliqui
adversarii facientes deterrere populum a pontificiorum
caussa conarentur. sensim multitudo conversa ad sa
crorum cultuma a quibus iam pridem abhorrere erat
visa. ad veteris religionis respectum traduci coepit
quam semel reiectam non erat facile futurum ut agno
sceret nisi per haec blandimenta delinita. lirat vero
regi persuasum praeter susceptum animo religionem
magnum inesse momentum ad homines a fera natura.
ad mitiora vitae instituta revocandos. in dei immorta
lis cultu. et venenationeg id quod initio rerum accidisse
verisimile est atque adeot ubi minus etiam sacrarum
litterarum veritas illuxisset quarum auctoritas no
bis. . . . Mam cum nullus cultus vitae politioris habe
retura qui detrectantes cogeret metu supplicit magistra
tusa et legum imperium subireg sapientes homines
statuerunt sibi sanctiorem disciplinam e coelo peten
dam qua se deliniri multitudo patereturg quam quidem
desperandum esset magistratus. et legum minus po
tentem reddi cultu meliorem posset quem ab homine
agnoseerent haud se natura praestantiore. quod pium
hominum votum. sibi quos colerent deos pro suo
cuiusque sensu fingentium deus humanarum rerum mi
sertus. provexit ad optatum finem demissa e coelo
suae sapientiae lucet quae cogeret in homine mortali
venerari praesentem deum. lta quibus non contigit ut
eg 1o. mcnmLrs mzvrr

maiore virtute innixia sibi ipsi esse vitae lex possent

sensim mitescentes. cum non se crederent mortali ho
mini pareret sed deo. durum legum. atque acerbum
iugum. et volentes induxerunt animum subire et aequo
animo ferre potuerunt Plinc rex senatum supplevit red
actum ad summam infrequentiam. sive incuriag sive
id quod verisimilius est quod nulla iam erat in civi
tate publica auctoritas. quam improborum conspiratim
vit atque armis omnia obtinentium. sustulissetg qua ex
re fiebat ut nemo sibi eum honorem existimaret peten
dum. in quo per violatum ius summi imperiia victrix
improbitas atque audacia ageret triumphum de victis
legibus. ln primis vero cooptandos in eum ordinem
curavit viros bonos. et quorum esse integram famam
existimationemque constaret iis motis. qui vitae sor
dibus. atque insigni nota turpitudinis ordinidedecori
essent lam quoniam. perturbato gentilitatis atque ag
nationis iure e vetere civitate multi in Movamt e
Mova in veterem alii immigrarant this regionibus est
urbs regia distinctaj edixit ut ex prisco regum insti
tuto singuli quemadmodum a maioribus accepissent
contenti patrio locot decederent de alieno iure. lnde iu
dicia. quae non secus. ac si urbs teneretur hostium
armis. nulla in foro exercebantun delectis qui iudica
rent non ex sensut atque ordine prius. quam ex ante
acta vita. et documentis virtutis. et fidei multis. ad pris
tinam severitatem integritatemque revocavit Mox con
versus ad cognoscendas privatorum caussas de re
giis ministris. qui cuthnensibus argentariis prae
erant. cum. praeter vetera crimina peculatus. quae
erant defixa in omnium oculis. recenti iudicii infamia
flagrarent. cognita caussaa supplicium sumendum
curavit ingenti totius populi plausu. quibus erat pri
 vnesnrcsnvn nnnvM Lm L ea

dem hominum nequitiaa audaciaque invisa. ignari quam

fluxa eorum memoria esset quae scelerum redimendo
rum praemia constituerenturg quo acerbius malum non
exspectantibus videretur-g se periculo iudicii defunc
tos apud regemt per potentium hominum gratiam credi
derant Movisse quidem regem maxime dicitut quo
severius in eos vindicaret insignis eorum fraus non
solum innocentibus hominibus circumveniendis quod
quidem scelus nullo non erat supplicii genere maius
sed publica etiam auctoritate abutendog per quam rex
inductus atque impulsus in fraudem sumi supplicium
de insontibus iussisset. iam ad latrocinia reprimendat
quibus tum regis tum principum magna infamia. qua
cumque Soemia ab exteris adiri poterat erant itinera
infesta. legem-latam a superioribus regibus iussit pro
mulgart qua potestas fiebat privatis ut in suo quis
que fundoa agroa villa deprehensumt cuiuscumque
ordinis ac fortunae esset qui exercere latrocinia. et
insidere publicas vias convincerentura impune inter
ficerent hoc adiectot ut eius rei causss liceret manus
cogeret conducere homines armatos omnia denique
agers quibus spes esset a stirpibus exscissa scele
ratorum hominum manu. tamquam pestemt ac labem e
regno lioemiae tolli. Magna ad hoc iis praemia pro
posits qui aut vivos magistratui sisterent aut inter
fectorum capita afferrentg nulla adiecta exceptionet
qua sese redimere a iudicum et magistratus severitate
liceretg id ne qui sibi in posterum futurum impune
sperarent. ingentem hominum numerum in Ppoemiam
qui latrociniis student non ingenia magis gentis qui
bus nihil mittius Pt quam situs opportunitas invehit
regionem totam. qua in longitudinem latitudinemque
patet iierciniae silvae saltibus tamquam indagine cin
ei ro. MlcflAliLlS Skvllll

gentibus. ut ipsa media. perpetuo in orbem ambitu

septa claudatuia lta passim latebrae multae. et oppor
tuna loca faciendis latrociniis. facilem et tutum prae
bent receptum facinorosis hominibus a iudiciorum. et
supplicii metu. quo uno deterrentllrz quae res. egen
tium hominum audaciam magna cum pernicie ultro ci
troque commeantium alitg quae tum eo maior ostenta
batur. quo longius rex aberat sede imperii in vnga
riae regia constabilita. inter haec omnia. insigne La
dislai exstitit pietatis documentum excitanda iuven
tute ad capessenda studia liberalium artiuma quae ad
eum diem. ob perpetuas civium discordias. inerti otio
et desidia languebat. doctis hominibus ex ltalia per
amplis praemiis accitis. qui in Pragensi scholaa cum
philosophiam. et civilis iuris prudentiam. tum dicendi
facultatem et litteras politiores vulgo docerent. qui
bus artibus maxime excolitur hominum vita. llis om
nibus ingenti hominum laetitia administratis. rex in
vngariam rediit. bonis omnibus magno sui desiderio
relictog quorum tamen qui prudentiores erantr ita
eius mite ingeniuma et in rempublicam studium lauda
bant. ut auctoritatet atque imperio diffisi. quod seve
rum in primis. atque acre praesentia tempora postu
labant. breve populi gaudium divinarent futurum. Mon
videtur hoc loco praetereunduma quod lSoemicarum re
rum scriptores tradunt. regi. cum aliquot dies olomu
cii substitisset quae est Moravorum primaria urbs.
accidissez praefuisse enim dicitur caussae cognitioni.
quae ut eiusmodi fuisse credatun eorum gravitas facit.
a quibus literis prodita estg credere inter homines po
tuisse accideret qui fas iusque colant. ne mediocris
quidem ingenii hominis videtur. ubi scribentium auc
toritas absit fiquidem cum aliquando vratislaviae
 vxsAmcAnvM naavM L1n. L ab

substitissem. tum visendi caussa nobilissimam urbem.

tum propius cognoscendia quos in ea eruditionis fama
illustris probitatisque commendaretz cognitam testa
tamque rem testimonio principum civiuma haud sum
veritus litteris mandareg cum mihi loqui etiam cum
nonnullis licuisset ad quos ea ipsa res pertineret lta
autem rem gestam feruntz vratislaviensem civem. ho
minem cum aliis rebus omnibus domi copiosum. et or
natuma tum magnae inter suos cives auctoritatis cum
iter in Poloniam haberem in quodam pago. ubi per
nectare eonsuevisset ad cauponem divertisse. Mocte
intempestai cum fessum ex itinere altior somnus op
pressissetg cauponem observato tempore clam in con
clave ingressum quingentos aureos vngaricos num
mos quiescenti surripuisse. lixperrectum hospitem.
rem compertam. ad iudicem loci detulisse. cum quae
siti pecuniae loculi nulli exstarenm caupo furti crimen
deprecaretur. iudicis imperiot ut par eram cauponem
in vincula coniectumz cum essem de moret subiectus
tormentis rem ordine ut gesta eram fassum. Mox cum
dicerem se hospiti furtum reddere paratumz modera
tum hominem. qui quidem suum recuperare satis ha
beret quique sibi magis suae humanitatis habendam
rationema quam alterius flagitii eenseret dixisss quo
minus caupot pecunia recuperatat missus fieret se ni
hil morari. floc enimvero se iudicem facturum negasset
ut qui hospitii ius tanto admisso facinore violassetg
etiamsi id totum pro sua facilitatet de suo iure sibi
hospes censeret remittendumt impune ferrem lltiamsi
illi satisfactum esset haud tamen satis esse legibus
persolutumg quae reipublicae caussa severe sancitae
capitale supplicium in furti convictos constituissent.
A fure eodem. et hospitii violators ne per unius im
nouvm avum mam t scmpronius xm b
ee xo. morum-ms Skvllll

punitatem multi exemplo fierent deteriorest legibus

constitutae poenas set ut par essett expetiturum lta
reumt fractis cervicibust suspendi imperasset atque
adeot quod apud loci incolas esset in moret ubi carni
fex non adessett qui de damnato supplicium sumerett
ab eo ipso imperasse suspendi cui furtum factum con
starett tristi conditione adiectat et barbarae immanita
tist ut si is recusarett tum ille a damnato reot eodem
suppliciot afficereturt quod ei subeundum essett qui
furtum fecisset. Ad mentionem tam foedae rei aliquan
tisper hospitem sensuum omnium stupore captum hae
sisse. lnde cum precibus omnibus frustra tam turpem
notam nominit et familiae inurendam avertere conatus
essetz quo minus sibi pecuniam haberentt haud se illis
in mora futurum respondissez modo incolumi famat
sibi potestas fieret inde -ab.eundit insignis adeo id se
beneficii loco habiturumt et aliquando parem pro eo
gratiam hominem inter suos gratiosumt atque hones
tum iis relaturum. ld se ab iis eo facilius impetrare
deberet quo magis conscius essett nullo suo meritot
innocentem set et nullius culpae affinemt tantum de
decus subiturum certe quod perpetuot et sibi viventit
et posterist foeda nota generi inustat haererett quod
multo acerbius esset. cum frustra omnia expertust se
nihil proficere animadverterett quod esse mitius ma
lum videreturt statuisse salutem praeferre iudicio im
peritorum hominum apud quos male hoc nomine audi
turus esset. liinc cum aeger animi ad Sigismundum re
gem profectus de tanta sibi illata iniuria questus essetz
litteras impetrasset quibus pro sua aequitatet omni
labe infamiae purgatum in integrum restituebatt in
dignum plane ea calamitate hominemt quemt metu
mortis iniectot defunctum tristi munere invitum coac
 vMSAklcAkvM klikvM Lm. L

tumque appareret llas Sigismundi litteras regis sa

pientissimia Ladislai diplomate coniirmatas. cum ad
iecta gravis multa esset qui illi iocot seriot factum
opprobrarent usque eo illi usui fuisset ut deterriti ho
mines paenae metu. a probro vulgo temperarent. ma
neret tamen apud omnesy- tacite aspersa nomini aeter
nae infamiae nota. Meque plus illi praesidii in suorum
civium iudicioa etiamsi apud illos plurimum gratia
valebat. de sua integritate fuissez creatum enim ab iis
senatus praefectuma cuius est munus iudiciis publicis
praeesset a nobilitate reiectum. cum negarenn se ei
verbo audientes futuros. qui se tanto dedecore suos
que contaminasset fsummum enim ius imperii. in no
bilitatem etiam obtinet senatus vratislaviensisj rur
sus ad Ladislaum. quo erat usus semel aequissimm
confugisse. lium misericordia motum. cum caussae in
nocentis favereta quot saluis legibus. facilior aditus ad
ius suis dicendum pateret. in senatum de integro adle
gendum curasset quot post tantam acceptam calamita
tem- erat motusa nobilitate maxime adnitentet quae
maiorum ius adversus eius postulata obtenderet. Sed
ne in eo quidem. morem Ladislao a vratislaviensibus
gestum lta virum bonum. et cum primis sui ordinis
honestumt cum nullius rei sibi conscius esseta qua ret
minus integram existimationem apud suos retineret.
quamdiu vixit. forot templist publicis urbis locist non
cum suis. non cum exteris congredi ausum abstinuisse
fteverso ex Pooemia Ladislaot Anna regina anno al
tero postquam nuptum in vngariam venerat. filiam
lSudae peperit. cui est matris inditum nomen. haud
obscura potentium hominum offensionet qui pridem
per illius orbitatem salutarem futuram ut credi vole
bana vngariae populis. in spem magnam regni libe
sua
gg ro. iueramus snvrr

randi. animos sustulissent cui eadem malas atque in

commoda. quasi ex infelici arboret e tam inerti rege
prole succedente ominabanturz quae spes tamen nere
languesceret animis. regno impar sexus efficiebatg vn
geris vetere gentis institutot nisi parentum insignia in
rempublicam merita exstarent feminas a regni admi
nistratione arcentibus. Meminerant quidem maiorum
memoria carolo ftegt cui Martello fuit cognomenu-na
to ex carolo Meapolitanorum et Stephani regis filia
regni honorem delatum et ex filio nato Ludovico ftegi
datum ut Mariae filiaet quae Sigismundo regi lioemiae
nupserat regnum deferrentg quod idem sorori liedvigi
apud Polonos contigeratg per cuius nuptias. primus la
gellonum Ladislaus regnum erat adeptusg sed. ut satis
appareret inLudovici filia patris merita quae maxima
in vngarorum gentem exstiterant valuisse. a qua lau
de ut vulgo ferebant longe aberat Ladislaus. quamquam
ne hoc ipsum quidem acciderat sine ingenti armorum ci
vilium motm carolo Meapolitanorum rege Parvo cog
nomento a magna principum parte accitot qui Ludo
vico in regnum succederet uuo nominet quod vir in
capessendo regne feminae praeferretur. liodem fere
tempore iterum rPurcae frustra laicae oppugnatione
tentata ab vngaris victi. atque insigni accepta cladet
discedere e regni finibus coacti. cuius rei bene gestae
fama cum late percrebruisset rllurcae qui. appulsa
classe ad maritimas llalmatiae urbes. totam illam
oram venetis. in quorum fere ditione est infestam fa
ciebant incepto destiterunt. Atque haec quidem gesta.
manente integrot atque inviolato adhuc foedere cum
liaiasetet quod anno ciem cum venetis. et cum vnga
ris. in centum annos percusserat avocatus Asiatico
belloa quod adversus Persas susceptum infelicibus
 vneAnrcAnvM nnnvM Lm L eg

auspiciis pari cum dedecora magna totius gentis offen

sione gessitg quae barbararum gentium omnium su
perstitiosissima ex eventis. non ex caussis. et certa
ratione rerum. summam imperii administrantibus aut
adversatura aut favet. lnde otium Ladislao per biennii
tempus. nulla re domt forisque gesta litteris proden
dan quoad Anna regina rursus uterum gerensa sol
licitudinem principum auxitg verentiuma ne subditi
tio partu haud iustus heres inviso regi quaerereturg
quae res creditur parienti exitio fuisse. lngentis spi
ritus feminas et in sexu imbecillo praeseferens virilem
animum. ubt mensibus exactis. sensit adesse pariendi
tempusg fiduciae simul ostentandae gratia. simul eorum
calumnias refutandi. quos infenso animo exspectare
partus eventum non ignorabat e principibus unum aut
alterum advocandum curavit. quem si virilis sexus
partus ederetut intelligeret multo id ceteris iniquiore
animo laturum. 1ta. eo praesentet et quidem minime
invito fqui fuerit non traditurz non desunt quidem
qui fuisse ioannem Scepusium suspicentut qui postea
cum Perdinandoa ab vngaris rex creatus de regno
armis disceptavit quam calumniam ioannis probumt ac
moderatum ingenium reiicit cui praesertim regnum am
bienti minime expediebat tam foedae rei invidia apud
suos laborarej Ludovicum peperit qui post patrem
regnavit. quae reginae importuna. verius quam ne
cessaria ostentatim aliis. ut iit super alios doloribus
utero exorientibus. illi rerum mortalium ultima fuit
non sine magna eorum invidia. per quos praesentes.
minus quam erat aequumv licuit obstetricibus in ex
tremo discrimine laborantem curarez eum virorum
conspectum veritae minus soluto animo instituta mu
nera obire auderent lvarrant hoc loco periti homines
llo 1o. mctuens mzvri

vngaricarum rerumt dignam remt quae in tam augusta

regia animadversa posteritati tradaturz raro inter ho
mines exemplot natum Ludovicum nudatum cutet no
vae rei admirationet et tristis ac funesti ominis cunc
tis qui aderant obstupescentibus. inde accitos medicos
aegre admotis fomentist delinimentisque multist cutem
puero longa die obducere potuisset neque ferenti aper
tum coelum nudo corporet quod cutis praesidium nul
lum muniret et remedia omniat ut lenissima etiam es
sent cum ad contactum membra trepidantia horrerent
ubi applicarenturt detrectanti liquidem a nonnullis
audivit post longam disceptationemt in sue media per
spinam sectat atque exenterata infantemt quoad bes
tiae calor inciperet deferueret medicos impositum habu
isseg mox in aliamt quae ad hunc usum caesa praesto
essett et exinde in aliamt eodem ordine immissumg
donec manans superne cruort ut in pustulis fieri anim
advertimus sensim in tenuem pelliculam coalesceret
atque inducere cutem incepit. item vngaros exsecra
-tos. quaet haud longe a portentot et miraculo abessett
parum secundis patriae auspiciis natum puerumt ali
quando suis exitio regem futurumt minime malos vates
ominatost liodem annot quo Ludovicus est natus A
lexandro regi Poloniae mortuo ffuit is dies x1v. kal.
SePtemb-l Sigismundus fratrum regum minimus natu
Sllfficitllri Ladislao qui aetatis praerogativa erat
superior in petitione regni futurust summa aequitate
animit atque insigni in fratrem pietatet de suo iure
decedente. Mamt quasi parum in eo prolixus fuisset
misso ad Polonorum senatum osvaldo xarlaciot magni
consilii hominet et rerum usus. enixe illius petitioni
suffragatus est. itaque Ladislai nulla facta mentionet
magno senatus et totius nobilitatis consensut quorum
 vrxeAnrcAnvM nmnvM Lnæ r. 11

studia constans iustitiam et clementiae fama petenti con

ciliaverat Sigismundus Polonorum rex creatur l-laec
Ladislai facilitas. eum visa omnium iudicio habere
temperatia ac moderati animi laudem. tum magnis illi
postea procurandis administrandisque rebus subsidia
fuitz ab eo enim tempore vngaris difisust quorum
consilio ei eratinnitendum. nihil postea non fratris nutu.
atque arbitrio gessit moderatore acri indigeret et suo
non alieno consilio innitenteg de bellot de pace. sem
per eius unius consilio ususz ut vere diei possit hac
concordia animorum. ut postea apparebit. Ladislao
adversus principum conspirationem regnum stetisset qut
iis de caussis. quae iam sunt a nobis commemoratae
omni alia sublata spe reipublicae constituendaet de
abroganda illi regia potestatet ac regni procuratione
exterorum regum fidei mandanda cogitabant. inde
Ladislaus Stephanum rPelegdium praecipuae nobilita
tis hominem. legatum cracoviam misit qui festum
diem celebraret quo frater rex erat insignia aecepturus
Puit is dies xllL kal. interkalares clillflvlL Polonis
in omni posteritatis memoria clarus futurusz ita enim
se domi forisque gessit per tot annos. quibus regnavit
ut inter omnes suae aetatis regest dignus habitus sit
ad cuius exemplar ceteri reges. et rerum publicarum
moderatores conformarentun Audita Annae reginae
mors varie vngarorum animos. pro cuiusque in regem
studiot affecit il principibus quidem nonnullt quorum
minus erant recti de republica sensum haud molesta
tulerunt e medio sublatam. cum suis inceptis obstan
tem. tum. quamvis sexu imparem. virili animo tamem
et ingenii fiducia id quod illi facile per viri imbecilli
tatem licebat tuentem regni iurag efficientem certet ut
non sine magna invidiaz et bonorum omnium quote
m ro. lacrumis nnvri

la. maiestate regis ad immanem licentiam rerum om

nium abuterentun ltegibus exteris quidem. venetis
in primis accidit illius mors permolestaz ita enim
adversus rPurcam ma.ritimum bellum moliebantus ut
magnam spem bene gerendae reia per Annae regi
nae ggratiamv quaet haud dubie. ut paullo ante di
ximus virum regebam in-vngarorum armis positam
haberent ld facile credebant futurum. ubi Ladislaus
dum ipsi viribus omnibus mari rem gererenm id quod
se facturos spondebantg bello eodem tempore terra
illatot barbari viresa cum infesto exercitu in fines
ingressus distineret. Pavebat vero maxime vene
torum rebus Anna regina apud virum Ladislaumg
cum ex crallia nuptum in vngariam iret magnificen
tissimo apparatu ab iis in urbem acceptag ut dicere
audita sim in ea se primum civitats sive populi et
principum in se studia effusa. decretos honores festos
dies ludos spectarem sibi reginam visam. lnterea reis
cum se hominum conspectum abiecta spe salutis
subduxissem obnrmatum animum adversus omne so
latii genus a regni procurations et sui cura averte
ram nullius rei minus memora non nominis non salu
tis non existimationis quam se regem esss tot gentibus
populisque imperantem. Meque vero ulla caussa. tam
mollis ac fracti animi poterat subesss quae non eo
indigna haberetun qui imperaret vngaris fortissimae
gentm atque omnium malorum potentia quae in homi
num vitam invehat fortuna. aut casus. vtrumque vero
rerprehendendum. sive mollitia animi movebatur ex
eius iacturs quam amaveratg sive animi conscientis
quod eam amiseram cuius virtuts et consilio fretus
regio muneri. tanto graviori suis viribus non succumbe
bata vtrum quidem turpius essetinprocuratione regnm
 vneAnlcAnvnt nnnvM Llh L lla

et virum eundem et regemt feminae consilio indigereg

an victo mollitia animo 11on habere pra escriptum lugendi
modumt quam amabatt vix poterat diiudicarit ut cetera
abessentt uno hoc nominet parum dignus regnot quod
id desperarett sine tam insigni nota infamiae se recte
posse administrarez neque enimt etiamsi sua sponte
mollist plus aequo desiderio mortuae angereturt verio
rem luctus caussam in uxoris amissionet quam in de
decore domestico habebat Meque vero multo minor
vngaris imposita plagat qui assueti fortissimi regis
imperio obtemperaret regem agnoscere cogerenturt
euit propter debilitatem tarditatemque ingeniit femina
imperaret. Aegre aliquando passus esse diciturt cum
integrum iam annum in luctu fuissett se a lioemorum
legatist et aliarum gentium adirit cum ad eum ami
cos interiores allegassentt qui eum ad suit et regni
respectum revocare niterentun omnibus vero erat
unat atque eadem legationis caussa erigendi iacentem
ac pertinaci luctut et moerore confectum levandit publi
cis rebust quae nullo certo regni moderatoret parum
recte poterant administrarit tam segnem moramt atque
infamem non ferentibust Atque ita quidem legatos ad
misitt ut facile pateretur eos disertos se alloquendot
et consolando haberiz quidquid in eam sententiam
apte dicerent ad excitandum eius languentem animum
ad regium decusg nullum ipse fovendo luctut agnos
ceret modum. itaque ut aliquando hoc ipsum ab invito
extorquerentt ad enmt communi sensu Strigoniensem
pontificem summiserunt gravem hominem et magnae
apud illum auctoritatist qui gnarus tractandi ingenium
torpentis intestina malot a religione exorsust colloca
tum illumt inquitt dei immortalis providentia in regio
soliot ut tum virtutet et constantia tam excelso loco
lu 1o. Mlcmnms nnvrrr

digna. tum moderatot et iusto imperio populos rege

retz quod ita praestare posseta si ipse regi se a ra
tionet et mentis consilio patereturg quae quidem ita
obtineret in homine principatum. ut ubi eam perturba
tionum humanarum quasi procella obrui pateretun
animantem in hominis forma ab hominis ingenio de
generantemt quod prodigii. ac portenti similis esset
repraesentaret quod si in privato turpe essetg quanto
habendam in rege turpius. cuius sapientia ut corpus
anima. maximae civitates regna nobilissima. atque im
peria regerentur P vngaros. lioemosv Silesios. Moravos
integrum iam annum duo maxima unius imperio subiec
ta regna. quasi exsanguia corpora. quae regimen vitae
amisissentt caput rector-emque desiderare. quae offen
sio per se gravis. ut multo gravior videretun efficere
suorum in se insignia studia. quorum lSoemi volentes.
et scientes sibi eum regem adolescenteme Polonorum
regia ascivissentg e lSoemorum regia. vngaria. et
quidem nobilissimis competitoribus praeteritis. Maxi
miliano rege ltomanorum cuius Pridericus pater Shris
tiani imperii summam potestatem obtineret. fratre
Albertot ioannc corvinot Matthiae regis patris meri
tis in rempublicam tantis subnixo. Meque vero suis
aliam esse caussam tamdiu tolerandi tantum incom
moduma quam animorum constantiam quandam incredi
bilem eo colendoa ornandoa indies maioribus. atque
illustrioribus honorum incremenentis augendo. Mam
et tunc se ad illum adlegatum omnium nomina qui
cumque censerentur tum in vngariam tum in lSoemiae
regnot qui laetum illi nuntium afferreta quod illi felix.
faustumque esset. liberis eiusa gentibus populisque
omnibus. qui illius imperio parerent. ingenti approba
tione Ludovicum filium infantem regem appellatuma
 vnennrcAnvm imam Lnæ L lib

qui honos raro umquam inlterris regi viventi habitus

esset propediemque adeo foret ubi finito dirot feralt
et funesto luctu. animum induceret se suis restitueret
et capessere rempublicam ut decoratum regiis insigni
bus filium in ulnis nutricis .videret regia pompa. et
populi celebri spectaculo gestantis Pructum illum ma
ximum eo die anteactae vitae retulisset cui esset da
tum valetudine incolumia vegetis. atque integris viri
bus tum corporis. tum animi. fut spes esset diutumam
patri hanc voluptatem futuramj videre filium in regia
sede collocatum quem libera principum et populorum
suffragiaa ubi veterum moret atque instituto stari op
porteret certum efficerent regni successorem. lta La
dislaum fquae regum paucorum felicitas essetjvisurum
antea regem filium quam ulla aut indole regii animi.
aut significatione virtutis. quae digna esset summo in
terris honoret regnum promereri potuerit Argumento
esset quam insignis suorum in se caritas. quam om
nium ordinum propensa voluntas essetg apud quos
perspecta regis patris iustitia. lenis. ac clemens ani
mus. filio vix in lucem suseeptot pro praerogativa ad
regnum haberetur. lndignam rem videri. duo regna
obtinentem imperantem tot populis. nationibus. genti
bus. tam diu eessare gravt ac letali somno sopitumz
expergisceretur aliquandot memot quantum esset onus
regnaret regi etiam vigilantissimm acerrimot fortis
simog neu suis. qui solliciti de illius salutet hoc unum
supplicibus votis flagitarent diutius quam illius virtus.
et constantia requireret esset in mora. Ad tam laetum
nuncium dicitut et exsiluisse gaudiot et posita obso
leta vestet quam ad eum diem doloris impotens con
ltumaci animo retinuerat passus esse sibi persuadert
ut ad vestitum rediret adeo erectot atque alacri animot
fle i i 1o. mcmnLrs anv-ri

ut ne punctum quidem temporis. quo eius voluptatis

usura diiferreturs intercedera voluerit. lgitur praeter
omnium exspectationem. eodem die sese spectandum
populo. indutum purpurea veste lautumque ostendit
coniiuente in regiam frequenti multitudinet fquaet odio
nobilitatis regi favebat com lie-anni atquet ut is ipse
dies. tum vngaris tum lioemis. felix diu fortunatus
que esset lactis ac faustis ominibus precante. Magna
quidem admiratione digna res videatur. quam multitu
dinem paulo ante diximus incedentem per forum re
gem sibilo solitam exciperet tam effusa in illum studia
filio ornando augendoque regio honore ostendisseg sed
non illa aeque tamen illis videatur digna admirationea
qui quam sit mobileivarium. et mutabile multitudinis
ingenium norunt. Mullum fretum euripus nullus. tam
repentinas iiuctuum agitationes habet quam in iis
quae agit sibi permista multitudo. vnius audita vox
ei faventis. quem hora ante eversum volebat levis
sima aura rumoris irato populo reconciliatz unius vox
ei refragantist quem sustulerat in coelumg nulla mu
tandi consilii nova caussa ac certa ortat coelo ereptum
devoluit ad imum. numquam multitudine aut faveret
aut odisset certo iudicio assueta. Multa quidem. et i
clarissima tum in crraeca. tum in ftomana historia
huius rei exempla. Miltiades Athenis populi suifragiis
delectus imperator adversus Persarum copias innume
rabiles. cum de his in Marathoniis campis clarissima
victoria potitus essetg eiusdem populi suffragiis mox
damnatus in carcere squaloret illuviet paedore confec
tus interiit. vindex rllhemistocles Srraecorum libertatis
terra marique de barbaris victoria parta nulla um
quam oblivione in hominum memoria interitura .. et
Athenis et Srraecia universa populi iudicio damnatus
 vnennrcxnvm usum Lm. L . 11

ex-sulavit Patria eiectus Alcibiadest cum revocatust

maritimo bello imperator creatus praefuissett post
magnas res adversus Lacedaemonios clarissime gestas
eandem exsilii calamitatem subirei iterumt et taedio

vitae sibi letum consciscere est coactus in itomana

civitatet vigente adhuc prisca illa maiorum disciplinat
quo res admirabilior sitt flamillus patria pulsus quam
saepe victor ditionis magnitudinet atque imperii pro
pagaverat hostium faucibus ereptam in illius posses
sione haerentium exsul servavitt unus habitus dignus
quo viventet quae hostium praeda cecideratt itoma
renasceretur. in eadem civitate Africanust qui Sartha
ginienses atque iiannibalem vicitt docuit quam non
firmo subsidio innitaturt qui multitudinis studiist et
populi suffragatione septam dignitatem habeatt atque
adeo quamtumvis insignibus meritis in rempublicam
partam quem summis honoribus extraordinariis im
periis adolescentem ornaverat viderat de victis hosti
bus triumphum agentem omnium post urbem conditam
maxime memorabilem. passus est populus ltomanus
exsulatum iret et tmagjnum calamitatis monumentum
exstaret cuius celebrandae gloriae non erat itomat
trejx omnium gentium futurat satis. Movit inde vnga
ros ratiot ut fit post rem actamt cui locus antea non
fuisset rationis vimt et consilii obruente impetu quo
dam animorum in regis misericordiam inclinantium.
hleque illi vero levitatis opinionemt ex mutatione con
silii verebanturz quemadmodum enim credi volebant
se pietatis laudem promeritost qui salutari consilio re
vocare regem ab infami luctu conati essentt sic suae
constantiaet gravitatisque ducebantt reprimere consilio
aeque salutari impetum animorumt quo paucorum te
meritate impulsi tantum dedecus admisissentt posteris
fs ro. mcum-ms anv-rr

quibus in primis prospiciendum suaderent iura omnist

quae homines colerent rei auctores cuius. maiorum
memorm exemplum nullum exstaret. flraut autem in
eorum numero praecipui quibus aut magistratum aut
publica auctoritas. aut propria virtus animos augebat
quo illis facilius fides a vulgo hominibus haberetur.
lii palam regiorum turpes assentationes et blanditias
exsecratt non regi eos gratiticart sed suo tempori
servire contendebant venalis linguae homines. et qui
haud gratis de re tanta serere sermones in foro. ac
frequenti adeo regia auderent Pessimi exempli rem
esse. et minime ferendam si id quod essent vngari
commenti ad regis luctum levandum sive misericordia
adducti. sive errore humani ingeniia qui tamen ab recto
animi studio prodcisceretur. non maturo consiliot nom
publica auctoritatet indictis de more comitiis. non co
acto gentis conciliog tamquam legitime iure teneren
tura nonnulli spe praemii emptit et suae libertatiet et
aliorum immemores homines ab invitis extorquerent.
ne iure comitiorum regibus ereandis ita esse severe
omnia a maioribus sancita. ut iis neglectis. neque diu
tius regnum incolume stare posset et convelli gentis
iura. labefactari principum auctoritatem communem
que libertatem everti necesse esset. Megatum olim
regnum Ladislao Postumo Alberti caesaris filiot eius
dem vngarorum regis. cuius adultam aetatem exspec
tare perniciosum reipublicae crederetun atque eo
praeteritm principum magno consensu in patris de
mortui locum sudiectum Ladislaum lagellonum Polo
norum regem magnae indolis et spei adolescentem
id quod eventus declarasset llei immortalis benelicio
non versari rempublicam in eo discrimina ut regni
rationibus id postulantibum neglecto maiorum iuret et
 vnemrcsnvm nanvM Lrs L ple

vetere consuetudinet esset ad nova consilia. atque

eadem quidem indigna vngarorum constantia descen
dendum. Ac tanto quidem flagitiot quo gravius vide
retum contumeliam additam. quasi pecudes ac stipites
essenm excogitatam fallaciama qua per speciem solandi
regem aegrum animm falsi vngari. vagientem adhuc
infantem in cunis patri viventi collegam adderenm
magna quidem regis invidis sed multo maiore infamia
gentis si iuris maiorum. et libertatis obliti paterentur.
quae principum potestas et populi esset a maioribus
post tot saecula posteris tradita per manus eam per
ludum et iocum sibi ereptam in hereditarium regum
ius transireg quo quidem in cernendis regnis ac ma
gnis imperiis nihil iniustius aut minus ferendum in
terris esset. ln iis quae ad summum ius regni perti
nerent maximai minima quaeque spectari oportereg
cum quidem nihil minimum in eo esse posset quoda
ut nihil praeterea accederet suapte natura maximum
esset id quod fere semper accideret ubi de multorum
populorum et gentium salute ageretur. A contemnen
dis initiis ubi prima neglecta dissimulari intelligerenm
progredi homines ad extrema. sensim eos fallends
quorum ea non negligi interesset ut prius opprime
rent imparatos quam posse opprimere crederentur.
conscendisse Ladislaum hunc primum ad summam
licentiam gradumg utisi in eo conniveant principes

regum suae constantiae parum memores haud dubi

tandum sim quin Ludovicus filius sit alterum conscen
surus atque ex testamenti tabulis non nobilitats non
multitudine consults ubi liberos suscipiam quem ex
his malim regni heredem sit declaratur-us lamr qui
supremus sit futurus gradus quando nemo facile norit
in iis quae cupidius expetit habere modum. praeser
so xo. MionAnLrs nnvvrr

tim qui in regiae maiestatis fastigio sibi ipse lext et

et praescriptio sitt mox secuturum aliumt qui su
periorum exemplot ad audendum animo validioret
non extra regiam solum sed extra regnum etiamt qui
sibi potiort non reipublicae melior habeatur regem
vngarist ut hortetur libidot atque ambitio imponat.
lit principes quidem haect aliaque eiusmodi multat iam
restincto animorum ardoret vulgo ferebantt ita ani
matit ut non temere essent in eorum sententiam de
scensurit qui suae constantiae memores in incepto
perstabantt haud dubiet apud Ladislaumt principem
gratiae locum vngaris praerepturi. ln ea sententia
lioemi fueruntt Silesiit Moravit alii. Sive enim temere
egissentt nolebant videri ex mutatione consiliit sibi le
vitatist et inconstantiae notam ultro imponeret in re
gravi illa quidem sed quae non esset ab eorum fide
alienat qui de suo iure decedentest regi optimot et mi
tissimo gratificarenturz sive recte egissentt ad id quod
actum essett addendam constantiae laudemt tuendo
praeclare incepto arbitrabantur. Atque ita illi quidem
adversus vngarorum sententiam disserebantt ut videri
vellentt nullius se insectandi causa verba faceret et
quid secuti essent docerentt qua re statuerent sibi in
suscepta sententia perseverandum Mihil putidius vi
derit quam hominem poenitere consiliit cui naturat ne
quando hoc acciderett esset munus rationis largitaz
longe vero putidissimum cum eum quem poeniterett
nullus usust pudor certus ex consilii mutatione conse
quereturz ita enim cogi fateri se errasse in agendot
quod in hominet cuius sunt propriae ac certae pruden
tiae partes. ita ferendum non estt ut illi spes omnis
veniae praecidaturz nam aberrare a viat cum sit qui
eunti viam praeeatt esse hominis ultrot et consulto
 vSSAlilcAllvM ltlSltvM Llll L

peccare volentisg quo amentiae qui perveniat non

eum esse in hominum numero habendum. quibus ne
errent in omnibus quae agant etiam si minus sint ab
ingenio parati. minime sit in aliorum prudentiaa et
fide subsidium defnturum. cum vero hominem semper
constantiam decere fscitum enim vetus illud. rllurpe
dicere non putaramj tum maxime in fungendo ofticiog
in benigne facienda habendo honore summis regibus.
qui dei immortalis vim. maiestatemque in terris refer
rent. Adeo vero hominis proprium esset in benigne
faciendo tueri constantiama ut eunt male etiam collo
cati beneficii poenitere turpe essetz in ceteris enim
esse iiagitiosum peccarez in iis. quae cum dubia habe
renturt omissa possent carere laudeg ubi facta essent
reprehensione iusta carerentg veluti cum improbus
. sublevaretut qui speciem viri boni prae se ferretg in
eam partem peccanduma si hoc modo esset peccaret
quae tutior crederetun Mihil certe homini honestius.
quam ubi dubia officii ratio perplexum animum haberet
in beneficio faciendo alacrem se et prolixum praebereg
quo nihil magis proprium hominis esset Se verotquid
quid vngari se sequi dicerent iis quae acta essent re
scindendist quorum consilium deus prohiberet ut per
stringere sua oratione auderent et in sententia perstatu
ros. et in puero ornando regiis insignibus praestaturos
eosdem principes partes. si modo vngari sibi in hac
pietatis laude lSoemos praevertere paterenturz hones
tissimum enim sibi foret ubi percrebrescat a lioemis
regnum Ludovico infanti delatum. ut Ladislao olim
patri adolescenti ascito e Polonorum regia detulis
sent futurum tamquam praerogativam. ad vngariae
regnum capessendumz quod suae fidei et constantiae
pignus nunc in eundemt magno illius merito regem
uozrvm uvnm man -- scm-toum x11. e
Sz ro. motu aus anv-rr

optimum et sanctissimunt ac documentum pietatis cla

rissimum ad posteritatem dedissent liaec lSoemorum
ccnstantia perfecit ut vngart ne vinci in contentione
officii viderentut dicerent set quo minus Ludovicus
infans ex sua. et Soemorum sententia. regio diademate
decoraretut haud se in mora futuros ixion se quidem
regis odio a lSoemis dissensisset in quo colendo omni
pietatis ofticiot et cum lioemis. et cum aliis omnibus
essent certaturig sed studio retinendi illibatam liberta
tem et maiorum iura. quae non permitterent ut e cunis
vagientes pueri ad regnum veluti hereditarium ad
vocarentun quod vero consilium temerarium magis.
quam vix nato infanti tradere regni sceptrum cuius
non sapientiaet non iustitiaet non magni animt quae
praecipuae virtutes in rege requiruntut factum peri
culum esset ut fieri aliquando cum spe . . . . .. liceret
exculto in spem regnt vitae cursus in multos annos
esset optandus quae quamquam ita essent maluisse
tamen se de suo iure decederet et quidem iusta cum
posterorum querele quam videri parum faciles regi
suo gratificando fuisseg quem ut aequum esset se
cundum deum immortalem. divinis omnibusa atque
humanis honoribus semper venerati essent verebatu
tur vero ne ubi pergerent a lSoemis dissentiret atque
haec subita animorum mutatio ad regem manaret ad
ceteras eius offensiones. quarum plane esse immemor
haud poterat hac una adiecta. alienarent a suis ratio
nibus illius animum cuius commodis semper aliquanto
impotentius. quam regis maiestas postularet et suorum
fides. adversati essent Meque deerant qui crederent
saucio iam moerore animot ex desiderio amissae re
ginaet veluti per redivivum morbum lucte nova con
tumelia auctot tantae malorum moli ferendae imparem
 u

vneAnrcAuvM unum Lrs. r. ss

sublatum iri. ita Ludovicus. vix expleto altero annot

rex Albae per fllhomam cardinalem Strigoniensem
pontificem vetusto gentis moret sacro diademate redi
mito capite coronatun quae dum ad hunc modum in
vngaria administranturg fit certior rex suorum litte
ris. audaces. ac facinorosos homines. cum quaerentibus
rerum novandarum caussam. regis profectio opportu
nam obtulisset. spe conturbandi rempublicam novos ex
citasse in lSoemia tumultus lilrant vero litterae tum ac
riter. et vehementer scriptaet tum copioset et luculentis
verbis. ut appareret ab perpessis ultima omnia ad com
movendum regis animum profeetas. Summa haec lit
terarumz Pacem atque ordinum concordiam. quam
paullo ante praeclaris institutis inter cives rex firmas
set. victa bonorum caussa. turbatamg numquam defi
ciente materia seditionis fcum quidem ad tempus so
pitae potius. quam exstinctae civiles dissensiones vi
derenturj inter animos efferatos odiot quod longa die
inexorabile adversus omnem remedii vim occaluisset
Pesperatos homines. cum. dilapidatis patriis bonis.
omnia deficerent. honestas. nomen. existimatiot quae
quibus deessent. redderent vitam invisam. unam spem
salutis reliquam in armorum licentia positam haberet
quaet ubi vigeret magistratus auctoritas. non dubita
rent quin sibi e manibus extorquerentur. Sua sponte
etiam. propter multa atque insignia maleficia. quibus
sese contaminassent. magistratus. legum. ac iudiciorum
severitatem odisseg satis gnaros. salva auctoritate
publica. se diu saluos tmanere Pj non posse. quorum
ferociae nisi rex obviam iret. verendum esset. net
corroborata tempore. ad perdendum reipublicae sta
tum. quo eorum consilia spectarent. sumeret vires. ld
credi accidere ob nimiam regis lenitatem. qua minime
gus
 u

sci .1o. MlcflAl-lhls snvrr

ex eorum temporum rationet usus esset improborum

hominum malefactis vindicandia parum eandem sem
per futuram usui. ubi non recti studiot quo raro vulgo
homines ducerentun sed iudiciorum ac legum metu a
male agendo prohiberentur. Mam probitatem bonis
pro lege esset caeque enim illos fore in officiot ut
nulla etiam iudicia legesque essent. quae iuberent aut
vetarent. et praemia pro cuiusque meritis. ac paenas
constituerentj aliam improborum rationem esse. Me
quidquam a sapientibus hominibus tot leges severe
latas. nisi rex. magistratus legum custos. index. idem
scelerum vindex adesset poenam et supplieii. ex legum
praescriptione severus exacton Legem. quae vindice
careret contemni suo modo robore vigentem. quod
ubi acciderett necesse esset contemptam reipublicae
pesti. atque exitio esseg cum ea deficiente bonorum
consensm nequid superesset quod improbi vererenturz
ut satius esset legem non scribi. non magistratum
non regem creari. non iudicia constituit quot minore
cum culpa homines. flagitiosi. ac scelerati essent. floc
vero eos ageret qui in iudicando essent remissiores.
ut quibus ignoscerent. ii quidquid sibi remissum de
poena. et supplicio esset non in eo secum benigne ac
tum. sed victas leges audaciae atque improbitati cessis
se existimarentg quo nihil accidere in civitatibus perni
ciosius posset ld cum alibi in lSoemia tum maxime in
regia civitate usu venisse et nlagna quidem cum rei
publicae calamitate. quod minus rex. pro potestate
regii imperiia proque hominum sceleret et audacia. im
probos ferrot igni.armis. ultus esset id quod illi facile
licuissetg creditum a sceleratis hominibus non voluntate
eum. propensa ad lenitatem clementia facilitatet sed
desperatione virium fecisse. quae tota ratio eo specta
 vblfiAltlcAl-ivlii klilltvM Llll L

ret ut augeret malorum audaciam non frangeretz qui

cum non haberent quod metuerent a regia potestatm
haud uno nomine viderentur detestandi et quod ipsi sce
lerati essent et quod alios efiicerent sceleris aemulatio
net et spe impunitatis ad male agendum deterioresvt
vero praevalidæt corpora. quae suis viribus morbi vim
alerent quo afiicerentun leviora remedia non admitterent
fiis enim refricari doloremg morbum non tollij sic opu
lentum regnum cum suo robore intestina bella. et popu
lorum dissensiones aleret ad tollenda domestica mala
non indigere clementt ac lem sed accerrimm reget et
qui per multorum caedem et nocentium hominum sup
pliciaa qua parte respublica laboraret si iieri posset
munere etiam quod gereret maiori malefaetis homi
num terribilis occurreretg ut medicus secandm atque
urendo corpora adectm sic laesam reipublicae partem
caedm ac sanguine sceleratorum hominum sanaturus.
ln regia civitatm quam rex nequidquam paullo ante
pacatam reliquisset sopito ad tempus magim quam
sublato malm eo ventum esse impunitatim ut omnia
improbis vt atque armis obtinentibum in silvas. et
deserta loca viris bonis esset confugiendum. relicta
urbm quae olim lioemorum regia. atque imperii do
micilium fuissetz tum sedes et receptum feris omnibus
immanioribum et nocentioribus hominibus pateret. Si
lere leges iudicia contemnt tolli auctoritatem publi
cam regni iura labefactart maioribus receptas reli
giones a rege sanctissimo instauratas. veteres ritus
sacrorum dei immortalis cultum augustissimum divina.
atque humana omnia agi. fert misceria turbari. Atque
haec quidem tanta mala. cum ab alia sceleratorum
manu. tum ab eorum maxime inveht qui nominis de
lationem ob multa admissa dedecora et scelerm ubi
se lo. MlclAlSLlS nnvrl

publica auctoritas leges et iudicia tueretur- in civitate

vererentur. ln ceteris discordes iu hoc uno minime
dissideret quae uua certa esset improbitatis notat ut
paribus studiis aduixi. per sublata iudicis atque ever
sas leges in bonorum exitium iucumbereum quorum
fortunis spes esset occurri domesticis incommodis
posse. llorum vero consensum et conspirationem ne
farios homines coutemnere. non audacia solum sed
numero etiam superiores prona multitudins ubi auc
tor. quem sequeretuiu non deesset ad omne genus
scelerum quo quaestuosum otiuma ab neglecta artis iu
dustria quaerereturt cum eius maior pars labore diurnot
atque urbanis opificiis alerentun Pefendi quidem ma
gistratuum auctoritatem ab integris et studiosis me
liorum partium. sed maioribus tamen animis quam
copiisz cum in iudiciorum severitats non in vi. atque
armis publicam salutem haberent constitutam liadem
ratione regis instituta ab aliis convelli. quorum
licentiae nulla essem quae obsisterem aut regis qui
procul abessem aut magistratus quem praesentem
contemnerenm auctoritasz defendi ab aliis quorum in
teressem regi in suos integram. atque illibatam cou
stars qui tamen non adeo multi essentg ut cum per
adeo contraria studia pax coire inter cives non possem
urgente intestino malog brevi esset necesse. omnes in
diversas partes distractos praecipites ad exitium im
pelli. lta cum res in iudicium deducerentum atque de
his iudices a rege delectia pro sua fide statuereum
quorum integritatem. atque innocentiam anteacta vita
commendaretg neque stari placere rebus iudicatis
quae nullae essenm ubi plus arma quam leges ac iura
possenm et quod obtinere iure non sperarenm vi extor
quere. et per iniuriam conari. ilium quod necesse
 vseMucAnvM nnnvm Lm. L sv

esset eveniret ubi legest et iudicia suum robur non

obtinerentt egestate impellentet quae raro a nequitiat
et improbitate abessett aeque eadem vitae et morum
immanis pestist improbos eodem revoluit act victo bo
norum consensut ad rapinast caedest latrocinia convertit
cum nulla essent frenat quibus tam profligata hominum
audacia coerceretur. Meque intra hos fines scelerato
rum hominum amentiam constitissez elatos de plebe
hominestquos et multae aliae inustae ignominiae notaet
et alienum aes ad rerum novarum studium impellerett
cum nihil sibi reliqui fecisseutt quod depcrderentt iam
pridem cum fortunist honestate consumptat arma ad
versus exsules sumpsisset summae homines nobilitatist
atque inde flubitum oppidum munitissimumt quo se illi
vim veriti recepissentt omnibus viribus oppugnatum
isse. Sed propugnatorum virtutet cum illis adderet
animos imminens salutis discriment et studium tuendi
nobilitatis decust inconditae multitudinis impetum re
pressumt lnde cum diu omnia expertis irrita cessissentt
eoeptam oppugnationem parum secundis auspiciis. re
infecta omitteret ac male multatos retrot unde disces
sissentt redire coaetos. lixceptos tamen ab his in in
sidiis duos fratres Schaumbergensest nobiles hominest
atque in lSavariam abductost unde se grandi pecunia
redimere essent coacti. Ad ea omnia per eadem tem
pora novum malorum cumulum accessisse. ljxortum
Sreorgium quendam copitlanseium insignis hominem
audaciaet ac notum latronum ducemz quit magna per
ditorum hominum comparata manut caedibust popula
tionibus. exustionibus agrorumt arcium atque oppido
rum eversionibus. omnia domi foris Pragensibusinfesta
efficeret nemine sceleratis inceptis obsistere audente.
Mam eo successnt atque audacia provectumt ut ad
gs 1o. Mrcruizms nnvrr

moenia urbis usque praedabundus accedere auderetz

quod non regi contumeliosum minus. quo vivente latro
sceleratissimus haec in suos auderet quam populis
miserum acerbumque esset. Saeva. ac truculenta ho
minum ingenia. haud posse odium explere inimicorum
mortet quam ulciscendis privatis iniuriis ultimum ma
lorum omnium. ii habeant constitutum. qui inimicitias
exercerent humano morez membrorum mutilationibus.
in innocentes saeviret usque eog ut per omnes cruciattls
viribus exhaustis. tortores patientia malorum iis fati
garentur qui torquerentur. liiieratis odio animis cele
rem mortem. quae tolleret miseris supplicii moram. iis
quos odissent negareg concedere paucis beneficii locot
unicum perfugium in malis. iis quibus vita esset exitii
caussa. Atque haec ita foris impune agt ut nemo iame
regia urbe auderet pedem efferret non secus. ac si hostili
exercitu esset circumsessst vix hominibus se moenibus
inclusos tutos ab iniuria et maleficio existimantibus
Plodem temporet quasi continenti incendio ex religionis
discidio excitatot ardere in civitate odia hominum quo
latius in dies serpentem fiammam nulla spes restinguen
di esset materiam seditiosis vocibus multitudini con
cionatoribus subministrantibua quae civitatis otium per
turbaret et reipublicae statum diu nutantem labantem
que convelleret. Ali tantas discordias callido artificio
hominuma qui urbanae plebi se gratiiicari crederent ea
suggerentes quae cum excogitata essent non sine certa
labe male conscii animt ab impuris hominibus multi
tudini tecta religionis velo obiicerenturg quo minus
appareret quae intus lateret nequitiae labes. llorum
vocibus imperitos homines auscultare suadentiuim quae
suavia essent quo ea arctius arrepta tenerent obstri
ctis religione animisg qua abutentesv nullo dei immor
 vxeAnrcAavM nnnvm me r. sg

talis. nullo divinarum atque humanarum legum metuv

in omnium facinorum et flagitiorum licentia volutaren
tur. vnum esse telum acerrimum quo armati improbi
in bonorum caussam auderent impetum faceret munitam
religione impunitatem peccandig ut cum vitam omni
maleficiorum et libidinum genere contaminassent ne
que in foro iudicem verentesa quem aspcrnarenturg
neque sacrosanctam potestatem in homine agnoscen
tes. a quo dei immortalis interpretet scelerum expia
tionem peterentg a nullo maleficii genere abstinerent
in quo aut spes commodi. aut voluptatis illecebra
existeret Satis per se esse alacres improbos ad quod
vis admittendum scelus. frustra legibus. incensis cu
piditate animisa frena iniicientibusz quod cum esset
persuasum non solum nullo cum legum metu. sed cum
pietatis laude etiam iis liceret improbis essez duci
enim laudi velatam nequitiam religionis larva. exer
centibus nullo discriminet in omnes promiscuam libidi
nem. Meque diu futurum quin sacrosancta virginum col
legiai si quo spectarent eorum consilia aditus pateret
fprohiberet a suis deus tam dirum-et funestum omenl
suae libidini prostituerent Persuasisse sceleratos con
cionatores multitudini imperitaet nullum deos offerri
posse sacrificium gratius. quam deletam religionem
i sanctissimam e multorum animis solo
maiorum conculcata
sacra. profanata templatexcissa. aequataz quorum

admittendorum scelerum si quis veram caussam quae

reret unum audiret religionis nomem et pietatis stu
dium iactariz si quis propius rem spectaretg per
obiectum religionis. et pietatis nomee exerceri palam
teterrimum latrocinium animadverteret llifficile esse
multitudinem ut cetera abessent legibus frenarez
quid futurum ubi illi esset pro lege cupiditae libidot
go lo. mctuens nnvrr

furorg in scelere. et latrocinio religionis et pietatis

quaereretur laus P lta vero distractos animos in factio
nes diversas. neque eum ipsum Ladislaum. neque su
periores reges alios. frustra omnibus viribus adnixos
conciliare potuisse. Movas sectas. nova factionum
exorta nominaz llussitas alios vocarig Salixtinos
aliosg alios Picardosg amissis veris nominibus quibus
in eadem patria iisdem essent sacris initiatiz quorum
omnium essent varia quidem sed aeque foeda. et pro
digiosa de religione commentaz ut qui in tanta civitate
vere vocari cives possent et meliores partes tueren
tur. vix unum. aut alterum liceret inveniri. Magnum
ex his metum omnibus iniectum. ne ita domi. forisque
respublica concussa. in extremum discrimen adducere
tur. vacua lioemorum regia praesidet et custode com
munis salutis. qui unus. si adesset. sua auctoritate
ruentem rempublicam sustineret quae omnia quam
quam. ut essent per se gravia haberentur. unum ta
men malorum omnium gravissimum verendum. et qui
dem non sine acerbo gemitu. et fletu bonorum. ne
christi religione violata sceleratorum audacia. sacris
aedibus incensis. quas rex magnificentissimis muneri
bus auxisset. sacris. profanis. humanis. divinis. con
fusis. aversum dei iratum numen a tam foeda. et
tetra facie rerum. populorum vota. et supplices pre
ces. deprecantium praesentia mala. atque his maiora
in dies imminentia aspernaretun Mam civiles alias
dissensiones. quacumque illas de caussa susceptas
facilius. aut sopiri. aut tolli possez ea arma numquam
nisi cum vita poni. quae falsi vulgo homines prava
opinione de divinarum rerum. et dei immortalis cultu
sumerent. cuius sacrosancte nomine saepe viri princi
pes. et magni reges. molientes gentium. et populorum
 vncAnroAnvM nsavM Lm L g1

exscidium improbam cupiditatem tegerent. id quod

nuper in eadem Puoemia usu venisset. lxlullum vero
acrius militum genus gerenda ret quam quos pietatis
studium concitaret ad armat sive recte illi. sive per
peram subdolis concionatorum adhortationibusimbutis
animisv de religione sentirentz doctos enim erigere in
coelum animos. unde vitae praemium peterenta quod
summum bonorum omnium desponsum bene rem ge
rentibus essetg ubi per honestam mortem esset vita
defungenduma pro christi caussa in acie pugnare
praesentibus animisa irruere in .ferrum. in vulneraa
mortem contemnere auderet beatam sibi vitam. et sem
piternam felicitatem spondentes bimicare vulgo alios
pro eorum victoria. quibus venalem sanguinem et vi
tam haberent addictamg pro his saepet quos non ama
rent. quos odissent nonnumquam incitatos una praemii
spet quod sibi vitae pretium statuerentz qua ex re acci
dereta ut iis levi casu spes debilitata. fiduciam minueretg
vires vera virtus non adderet ne tum quidem cum
spes praemii augereta firmam ac validas satis. cum ve
rum virium robur totum ab uno recti studio proficis
ceretur. florrerm memoria repetentest quae a patribus
accepissent Sigismundi caesaris tempore accidisset
civilia bella ob hanc unam caussam ad intemecionem
gestar defectiones populorum. eversiones urbiummxer
cituum strages. populationes. varstitatem. incendia qui
bus paene esset regnum Psoemiae eversumz hunc enim
finem propositum haberet huius amentiae duces. ut
verbo crediti sacrosanctae religionis propugnatorem
cuius nomini multitudo plauderet re archipirataa et
praedonum duces crudelissimL cum nullae iustae caus
sae videri possent capessentiblls iniusta armat per vim
aliena regna invaderent privatos fortunis everterent
gz ro. mcnanms snvrr

e republica facerent privatam diriperent sacram patriae

exitium et suorum tamquam hoc esset maximum do
cumentum pietatim horrendo scelere molirentur. quo
rum malorum recordationm quae nondum animis exo
levissent simul praesentium sensu. atque impendentium
metu perculsos lSoemom supplices oraret ut tandem tot
cladibus perculsim tot vexatis aerumnim quibus feren
dis nullae sufficerent hominum virem sua rex. et su
orum caussa. aliquando damnatis mitioribus consiliim
quae non frangerent feroces animom sed in amentia
et scelere confirmarent improborum hominum auda
ciam primo quoque tempore statueret vi sibi. atque
armis comprimendam l-labere set et multa. et gravia
alia praetereat de quibus quererenturz cum praeter
unum regem ad quem confugerent adeo afflictim et
perditis suis rebum quod miserrimum esset neminem
haberentz cuius desiderio si diutius tenerentun tum
vero nihil sibi esse caussae arbitraria cur non esse se
omnium mortalium infelicissimom et calamitosissimos
censerent. rPela. quae in corpore haererent ita laedere
ceteras partes ut sensus mali omnis pertineret ad ea
put cuius rex instat excelso loco positum populom
gentesque multas unot atque eodem imperio contineret.
Prospicere suorum adversis rebus non ita multos
posseg quae maioribus viribum studio acriore es
sent quam quae secundae forent administrandaeg
plures etiam si possent nolleg qui ita posset ut de
beret unum modo regem esset ubi tum sui. tum suorum
et vidert et vere adeo esse memor vellet Mon illum
quidem negligere aliena. sed prodere sum ubi clausas
aures haberet suorum querelis. ltegi aequm ac lSoemim
regnum ilagrare domestico ineendioa regi dissidere
ordinesg regi rempublicam distraht dilaceraria everti.
 vneAmcAnvM nnsvM Lm r. ga

quod si co loco essent res vngariam ut rex inde

avellm sine magno regni incommodo haud posset quod
proximum essem mittere legatos in lSoemiam ne gra
vareturg atque eos quidem cum summa potestate iuris
dicundi. quaerendi de sontibus in convictus pro sce
lerum magnitudins animadvertendm tum de sacris
paritem ac profanis rebus ex sua fidet et sapientia
constituendm prudentes homines et priscae severitatis
in quibus cum gravitas et fides tum ad coercen
dam improborum hominum audaciam. coniuncta vis
animi. et constantia par haberetur. Plum quidem sta
tum rerum esss ut nisi mature exorto incendio occur
reretur. vix sperandum essem advenienti in regnum
nisi armatot et iusto exercitu instructog aditum paters
cuius metu teterrimi latrones se reciperent in silva
rum latebras extra Soemiae fines fiis litteris ut lioc
morum affiictae res postulabanm et graviter et vehe
menter scriptis. Ladislaus maxime quemadmodum
aequum eram commotus dicitura sed nullo cum lSoemo
rum usu. et compendiog qui in magna rerum pertur
bationet regia virtuts et magnitudine animm non regis
inani simulacro ad tollenda domestica mala indige
bant. lta vero tangebant imbecillum animum suorum
querelas ut volentem eorum accisis rebus opem ferrs
averteret praesens vngaricarum rerum status quarum
molem vix fortissimus rex. et Matthias quam Ladislai
similis ut cetera abessenm sustineret. Accedebat haud
plane inanis suspicio de nonnullorum in se minus se
cundis studiis quibus quidem male affectis sua sponts
et cupidis novandi res materiama se absents ad ea
efficiendai quae agitarent animis praeberi nolebam
satis gnarus volentibus minime defuturama turbandi
occasionema cum ad animi studium domesticae opes
M ro. mcnAnus nnvvri

accederentt semper in privatist merito regibus suspec

tae. Augebat suspicionemt eorum haud dubia conspi
ratio tiam enim ad regem manaverati quit cum pro
xime actum esset de puero Ludovico regni honore
honestandot deliberatam rem in dubium revocaret po
pulis aliis contra tendentibus. conati erant Plrgo cum
plane crederett in magno rerum motut parum tutum
ffore hocj tempore ex vngaria discedereg de suorum
sententiat ioannem varadinensium pontificemt cuius.
ut alibi diximust magnis in rebus erat spectata fides.
quique iam inde a Matthiae regis temporet amplissi
mis legationibus ad exteros reges functust egregiam
reipublicae operam navaveratt legatum in lSoemiam
decernitt addito collega Stanislao olomucensi ldpis
copot cuius virtuti plurimum rex tribuebatz simul
lioemos in diem certam ordinum conventum indiceret
atque habere omnia parata iubett ne sint legatis ad
venientibus in morat qui statim iter capesseret atque
properare in lSoemiam essent iussi. quae cum ita es
sent administrataz omnium opinione celeriust legati
Pragam advenientest ne quid integri lSoemis relinque
rent ad nova capienda consiliat frequentem principum
conventumt praeter suam spemt offendernntt haud
ignari multos esset qui conscii maximorum scelerum
non crederentur legatorum cognitioni severissimorum
hominum caput obiecturi. lta advocato conciliot ioan
nes accurata oratione expositis regiis mandatist do
cetz quanto cum animi moerore rex audieritt quae
post illius discessumt praeter suam exspectationemt
acta essent. Meque vero magnopere constaret maior
ne esset misericordia eius in viros bonost per longam
malorum seriemt a quibus minime aequum esset iacta
tost an iraeundiat atque indignatio in crudelest et sce
 ævneAmcAnvu nsnvn Lm. L ga

leratosg qui superbe spreto regis imperiot eorum ma

lorum auctores haberentun quae non ferenda illata
ab hostibus barbaris. nullo suo merito viri bonia et
patriae amantes. per summam iniuriam a suis pertu
lissentz cum miseris nihil praesidii in regis maiestate
positum esset cuius nimia clementia. audaciam nefari
orum hominum crescentem diuturna impunitatea in rei
publicae perniciem aluisset. Ac si eius tolerantiae
caussa quaeratut qua pacis studiosi homines. ad tan
tam improborum licentiam obduruerint nullam cer
tiorem posse inveniri. quam singularem eorum in
regem fidemg cuius illis potior cura quam salutis
fueritg cuius vindicandae via atque armis a scelerato
rum impetu. qui illam everteret insigni cum reipubli
cae clade conati sin-t. non fuerit facultas volentibus
defutura. Meque vero improbos solum in eo fecisse
sceleratet quod ausi perturbare civitatis otium in suos
saevissent sed etiam quod ausi laedere regis absentis
maiestatem quae quo maiore in honore apud nationes
exteras semper habita esset eo magis suis inviolata.
atque illibata esse deberetg cum satis intelligerent in
ea unaa multorum populorum salutem continerig qui
non facile inducerent animum obtemperare unius im
periot nisi iis esset persuasum eum cui obtempera
rent esse praestantiorem. lxlon hostes barbaros. non
rllurcas. non Scythast sed his multo immaniores lSoe
most regis optimi novis institutis ct legibus rempubli
cam constabilitam obduratis animis adversus omnem
humanitatis sensum per conculcatam- dei immortalis
religionem pessumdatas legest sublata iudicia. erepta
civibus iura libertatis labefactare audacissimet sce
leratissimeque ausos. quorum effrenatam audaciameo
acrius regem sibi censuisse vindicandam quo magis
ge ro. incessus nkvrr

eorum scelere cogeretur vim ingenio afferret quo nihil

sibi in vita gravius posset accidere. Sua sponte enim
ad clementiam et misericordiam proclivem intelligeret
oblito pristini instituti in eos gravi. ac severa animad
versione vindicandam quos flecti atque emolliri sua dis
simulationet et indulgentia maluisset quod unum sem
per sibi in optatis maximum quando per nonnullorum
furorem atque amentiam minus obtinere licuissetg in
genti quidem cum animi moeroret sed necessario tamen
consiliot intelligere sibi ab invitis. vi. ferrot igni extor
quendumz una enim modo ratione videri recte rempubli
cam posse procurart ut quemadmodum in corpore vitio
sae partes ferro abscinderentut ne ceteris contagione
obessentg per ultimum supplicium atque eas poenas
quae essent legibus in sceleratos constitutaet areliquo
rum civium coetu. a quibus dissiderent capitalibus odiis.
fracta animorum pertinacia. avellerentur. Perditissi
mam vero eorum rationem esset qui cum sua sponte
esse probia atque insigni adeo cum laude queant pro
bitatem inviti sectari cum dedecoret nullam certe lau
dem maiorem promeritia magistratus et legum metu
cogantur. Mon enim in recte agendoa sed in recte
agendi caussa. inesse virtutis commendationem quae
tum vera sit virtus. cum quidem non honesti speciet
sed germana sua forma nitens. aliud etiam agens.
suum nitorem et decus tueatun quando sua spe rex
falsus nimium cum iis molliter agendot paratiores in
dies fieri ad ea audenda animadvertat quae sint ma
xime evertendae omnium libertatt aspernari regia
imperia. iugum legum excuteret palam caedes faceret
publica iuxta. et privata. sacra. et profana loca diri
peret violaret suae libidini. et cupiditati cuncta aequata
habereg aliam sibi statuere rationem consilii ineun
 vlMSAltlcAltvM lllSkvM Lll l.
sv

dam. et quae propria eorum temporum sitg ut lenitatis

suae nimiae culpam. ne ea posthac improborum amen
tia corroborata in patriae exitium vertatg severo iudi
cio in sontes. et magnitudine suppliciorum animadver
tendot regii muneris simul. et suae constantiae memor.
Meque vero quemquam ignorare deberet quanto gra
vior. atque acerbior iniuria sit quae ab iis inferatur.
qui amicorum persona fallant. quam quae a palam
inimieis. qui. quo animo sint. prae se ferant vtrumque
autem horum regi accidisset minime tanta contumelia
dignoz per illius enim contemptam maiestatem. viola
tum summi imperii ius a palam improbis. quibus infes
tissimis utaturg atque ab iis. in quibus. captus fucata
specie probitatis. documenta suae liberalitatis illustria
constitueritg qui quidem optime de se merito hanc gra
tiam referant. ut quod unum illi in vita sit molestis
simum. beneficentiae eum suae et facilitatis poenitere
sit necesse. Peclarare illos hunc suum animum cum
aliis multis nefarie agendis. tum vexsndis. atque ex
agitandis bonis. quibus uno hoc nomine sint infesti.
quod constanti fidet et eximia pietate in regem patri
amque sint. Audisse quae illi consilia adversus bonorum
consensum inierintg quas coitiones fecerint abditis. et
remotis locisy quae in patriam simul. et in suos cives
privatim. quod non sint passi se in eorum sententiam
traduei. sint molitiz exstare litteras. et quidem penes
quosdam quos sciret secum in consilium attulisset iis
de rebus. quae in sceleratorum coetu sint adversus
rempublicam administrataeg quas sibi litteras consi
gnari denunciatione ultimi supplicii iubeatz nihil enim
regi exploratius esset quam quae ipsi esse existima
rent quam occultissima. Simul his dictis.minitabundus.
cum dicentis mens vultus oculi arderent proferri lit
Mouvm llvlifi- fllsill- scunvroruzeh xlL 1
gS ro. manu-ms nnvrt

teras ac sibi tradi extemplo iubet -Mox scirev inquita

se a quibus. apud quem scriptaet quo tempora quorum
signis obsignatae sintg ut nisi verbo sint audientes
atquet omni praecisa mora. iis exsequendia quae rex
imperarit animum intendann haud ipse sit passurus a
rege impositas sibi iustitiaet et severitatis partes. te
terrimorum hominum maleficiis vindicandis. pro sua hde
et constantia desiderari. rPantc haec maiore cum atten
tione audita quanto minus a Ladislao rege exspec
tatag quem in publicis rebus oscitantem aut minus
cognosceret quae gererentura aut dissimulare eadema
etiam si perspecta haberet diffisum ingenio coniectura
probabili credebantz quo impunius. et solutioribus ani
mis. quae collibuisset in patriam admittere auderent
Sed multo admiratio maior incessit a legati dicentis
persona. ioannes enima cum satietas illum honorumv
et publicorum munerum coepisset quae magna cum
iidei. et sapientiae laude apud suos et apud reges ex
teros obiisset. Pranciscanorum sodalitio se addixeran
ambitiosae vitaet et curarum pertaesus. quibus per
omne vitae suae tempus erat gravissimis perfunctus.
quo illi tamen vitae generet tuto receptu. ut credebata
a publicis curis. haud diu per regem licuit fruig saepe
enim interpellatus. quamquam reluctaretun excusata
procuratione sacrorum. quibus se addixisset interesse
publicis consultationibus de pacet de bellot a quibus
se subduxerat cogebatun quae quamquam ita essentg
nulla aut cornmodia aut honoris illecebra emollitus.
quae fidem faceret animum praesentis taediot priori
fortunae redditumg constanti animo in suscepto con
siliot sacram vestem. eius ordinis insignet in quem
erat adlectus. retinuerat in regiae splendoret una modo
opinione sanctitatis. et sapientiae insignia quo altior
 vneAmcAnvM nnnviu Lm. L gg

animi virtus despicientia rerum humanarum conspicere

tur. Plura de varadinensi si quis est qui aveat scirm a
lSonnnio petat licebit qui de eo multa tradit quae
scripta quidem forte delectent quibus legendo fessim
quasi sunt diverticula quaerendat quibus a labore re
laxent animosg robustiores non desiderant qui legen
dis iim quibus prudentia comparatum interpellatorem
non quaerunt ut maxime iucunda narratione demulceat
aures. llrgo veriti lioemi in humili persona praesen
tiam animi. et maiestatem regii imperiia ne si infici
andoa tergiversandove tradere litteras cunctarentun
caussae per se malae accessionem viderentur pertinacia
quaesissm litteram ut erant obsignatae multorum sig
nim quae nemini non erant notaa producunt legatisque
tradunt Mox varadinensis. non lectis litterim non
revulsis signim non inscriptionibus inspectim omnibus
sibi ex animi conscientim cuncta duriora. atque acer
biora sua exspectatione ominantibusz hoc. inquit
lSoemt a vobis postulat rext cuius vobis nutus debet
esse pro imperiot atque adeo fsi hoc eius modo patitur
maiestasj vos orat atque obtestatum ut ob id ne sina
tis vos altius efferri animis in dies magis de patrim
et de vestris civibus male merendm quod non sit hodie
passurus. suam clementiam vestro scelere vincia et
condonandis vobis insignibus maleficiim quorum culpa
vobis erat ultimo supplicio luenda. iquasi pervicaci be
nignitate pugnare cum vestra contumacia constituatg
certe non ita est rex vester de vobis merituam ut quae
debeant esse apud vos lenitatis suae et clementiae
monumentaa qua vos in praesentia est complexum pati
amini ingrati animi. et nefandi sceleris monumenta
essez quod quidem est futurum st pro remisso vobis
ultimo supplicioa contumaces in male agendo. adeo
. ir
 loo lo. mcrmmsznnvri

praeposteram gratiama regi optime de vobis merito re

feratis semel vestro ingenio improbia quod vobis satis
esse ad summam nequitiam debuit. mox facti regis
facilitate dcteriores qua non erat vobis adeo pertina
citer abutendum. liogat vos inquama rex atque obtes
tatur. quem severum atque acrem tot in vobis male
ficiis vindicandis nemo non statuat effereudum in
coelum summis laudibus aliquando tot malis quibus
patriam. immanem in modum. scientes voleutesque
perdidistis aliquis a vobis statuatur modus conversis
ad pacemt et coucordiam animis quos in pravas cupidita
tes et nefaria studiaa partium odium distraxit lioc
nisi a vobis regem patiamiui impetrare in vos omni
vestra spe mitiorem expertig tum non est vobis recu
sandum. quin feris bestiis quorum truculenta ingenia
non leuim sed auget dies quam hominibus videamini
similiores quorum est divina indoles et dei quam si
millima uatura. cum vero hoc regi optatissimum
contiuget qui aegerrime ferm se a pristina sua clemen
tia avocarm tum erit maxime idem vestris rationibus
consentaneum Mam hoc vobis plane verendum esm ne
quando a vobis consuetudine peccandi. exhausta nimia
eius vfacilitatet et indulgentia in tot vobis sceleribus
conniventis durius vestra opinione iu obsistentes suae
beuiguitati animadvertam quod illi necessarium consi
lium. quamdim quemadmodum instituistis vos gerere
pergitis ut minus sibi necessarium in dies putet dare vos
operam oportet illius clemeutem in vos animum agnos
cends pareudo alacriter illius imperiot ab iniuriai et ma
leficio in eos abstinendot quibus esse subsidio in ageuda
vita vos divina. atque humana iura suadent. Ac ne quis
vestrum minus alacriter sibi regi obtemperandum sta
tuam nou reipublicae prius quam vobis privatim sa
 vneAnrcAnvM nnnvM Lns. L 1o1

lutaria poscentiz hoc vobis spondeot omine tanto ves

tra exspectatione laetioret per oblivionem veterum
iniuriarum pacemt et concordiam complectentibus ani
mist quae vos a respicienda republica avertuntt foret
ut privatae res vestraet quae non possunt esse
a republica seiunctaet eo statu futurae sintt quo ne in
beatissima quidem et moderatissima civitate esse
meliores possint Simul cum haec dixissett concerp
tas dilaceratasque litterast ne colligi frustat et legi ab
astantibus licerett disiicit in partes diversast cum haec
adiecissett orare se deum immortalem pacist otiit con
cor-diae auctorem ut quemadmodum disiici a se do
mesticorum scelerum monumentat per regis mitissimi
adeo lenem animadversionem . . . mi vidissentt sedulo
operam darent ut simultatibust atque inimicitiis omni
bus animo oblitteratist cum suis civibust quos eadem
patriat coelum idemt et terra eadem alerett in gratiam
redirent Mon defuerunt qui cum haec gererenturt con
versis subito a iudicii metu ad hilaritatem animist
linimverot dicerentmulSoemost quando minime recu
sare possentt quin esset sua contumaciat constantia
legati victat quo honestius victi viderenturt detracta illi
tam humili sordida vestet minime indice tam excelsi
animit qui sub ea laterettpraetextam illumt etpalmatam
induere deberet quae victorist ac triumphantis essett
magis certe illius virtute tcti constantia dignam quam
obsoletam Pranciscani tunicamt et agrestis hominis
veriust quam sacerdotis cucullum. Meque vero squali
dumt atque horridum cultumt personam quam gerat
deceret qui et pontifext et regis legatust a prima sua
adolescentia magnis in rebus gerendis versatust apud
suos paritert atque apud exteros aeque magnam adep
tus gloriam esset lnde loannes luculenta orationet et
los ro. mortuus nnvri

ad tempus accomodatat omnes hortatur ad colendam

pacem finiendaque odiat quae nihil caussae esset cur
haereditaria relinquerent posteris. quos quidem aequius
esset aemulari maiorum virtutem iustitiam et forti
tndinem. ferendis aequo animo inimicorum iniuriis.
quam ferociam. atque andaciam simultatibum atque
inimicitiis pertinaci odiot atque inexorabili persequen
disg quas cum ipsi mortales suscepissent haud dignum
viris fortibus videretur. eas nullis vitae spaciis
circumscriptam definitasque habereg quasi vita etiam
defunctis statuerent sibi per aeterna odia inimicitias
immortales exercendas. Mam christum in quo uno ad
conformandum vitam ad pietatem esset homini propo
situm charissimum exemplar. terris excedentem nihil
quod vere suum esset hoc est plane divinum aeternum
et seiunctum a concretione mortalium rerum praeter
pacem et concordiam suis reliquisseg in quorum nu
mero ut censerentun lSoemis dandam operam esse.
liane unam haberit qua veluti compage nexa omnia
quae orta essent coalescereut vigerent suam vim et
robur tuerenturz hanc. qua solutaa corruerent ad interi
tum omnia et perdita everterentun vnum vere resi
piscentibus agendum ut si vere esse homines set si
redemptos eodem christi sanguineq habere unam at
que eandem cum iis communem patriam intelligerent
a quorum essent salute aversig tandem collectis ani
mis. statuerent aliquem odiis. atque inimicitiis modum
seque aliquando restituerent suisg quos cum ad civilem
societatem in easdem vitae leges. atque institutaa qui
bus ipsi devincti essent natura consociasset quomodo
se ab iis dissociari posse crederent sine gravissima
naturae iniuria ac dei immortalis omnium parentisg
cuius sanctissimum numen castis precibus. et puris
 manere/invia nanvM Lm. L los

animis ab omni flagitiot et labe mortalitatis deberet

coliP quod vero tetrius. atque exeerabilius monstrum
quam animantium omnium hominem nobilissimum in
feram. atque immanem bestiam degenerantem. qut
unum praestantissimum naturae opus. dei immortalis
viva imago potens omniuma quae coelum terra. mare
gignit mundi totius rector in terris. moderatorque
haberetur. quod prodigium. et portentum in terris
maius. quam natum ob eam caussam ut hominum so-.
cietatem tueretue atque adeo non solum adeundis
aliis vitae. incommodis. sed si usus postularct morte
etiam oppetende omnia ageret quae dissoluendaet atque
evertendae hominum societati essent P confundt ac per
turbari omnia naturae iura homines credituros. si in eo-.
dem corpore animam cum aliist alia dissociata membra
pugnare viderent. quid vero aliud futurum ubi pedi
bus manus. manibus pedes. alia membra aliis nega
rent sui usum quam ut omnia. deplorata spe salutis.
simul in certam perniciem ruerentP quod si in eam
rabiem agerentut ut pedem manus sauciaret frangere
humeros. cruras effodere oculos. truncare aures. di
gladiari inter se omnia conspicerentur. quem non cre
diturum alucinari set spectra videret fureret insanireP
Meque vero lSoemos existimare deberet ubi ita per
gerent esse infesti suis civibus. prius se in alios.
quam in ipsos set crudeles fore. qui sensus esset in
laesa corporis partet eum ad universas pertinerez
quarum si qua esset quae in communi offensione do
lore careret tamquam stupore affecta sensum amisis
set haud dubitandum quin a reliquo corpore videre
tur abscindenda. quod quidem in primis in hominum
coetu observari aequum esset ut qui alterius incom
i modo non moveretut- is indignus hominum societate
1oz1 lo. uma/usus nnvrl

a qua se ostenderet habere alienum animum.arceretun

lam si hocin eoresset verum. qui non afficeretur sensu
alterius incommodig quanto in eo verius. qui ipse effice
ret uni inferendo iniuriam. ut sensus doloris ad omnes
perveniretP quam illa porro arcta vincula coniunc
tionis habendaP eandem religionem. eadem sacra. ini
tia eadem. quibus inter se devincti. eodem christi be
neficiot a principet et parente rerum omnium deot in
filiorum iura adoptati essentP possene animum indu
ceret ut et sui et suorum memores. eos haberent hos
tium locoa quibuscum unum. atque eundem patrem
agnoscerent deum P Patriae illos. cui prius. quam sibi
essent nati. ita vitam. fortunas. omnia referre accepta.
ut minime deberent funestis armis dimicantes. in eius
sinu constituere suorum crudelissimam lanienamg a
qua in lucem suscepti primum coeli spiritum hausis
sentg seu caderent. seu vincerent in magna orbitatet
et luctu per amissam sui partem futura. ln civilibus
enim contentionibus mediam quasi matrem indul
gentissimam. non posse sine ingenti moeroret armis
decertautes suos spectaret sive hi enim. sive illi supe
riores essent civilibus armis. numquam non patriam
vinci. quasi ancipiti ferro a suis confossam. et iugula
tamg cum eodem temporet quo victores exsultarent in
suorum civium caedeg per suorum interitum. luctum
acerbissimum hauriret quid vero eas ipsas laetas res
sibiinvidentium experirenturP certe tantum hoc malum.
ut vita. quam inducti pravo errore sibi beatam finge
rent contempti. invisi suis. miserrima infelicissimaque
fruerentun Meque vero esse magnopere mirandum.
improbos deeeptos sua spet in agendo falliz adhibere
enim illos in consilium odium. iracundiam. cupiditatem.
mentis errorem. perturbatum scelere animum. cum
 vncAnrcAnvm nnnvM Lna. L los

pessimos consiliarios sempera tum iis ipsis teterri

most atque importunissimos hostest quibus. falsis re
rum nominibus blandirentuL Per hos enim ali volup
tatem immanem ulciscendi eost quorum exitium mini-l
me merentium peterent. saepe sua certa perniciet et
ruinaz ut verius animorum tortores crudelissimi vide
rentur appellandi. quibus homines impotentes sui. se
ultro excruciandosa mactandosque dederent. odium
unde in homine exsisteret animi duritia. atque immani
tas. quae esset propria feraruma multo prius iis capi
tale esset qui odio haberent quam quiodio haberenturz
eorum enim vitama quos improbi odissenta aut aperta
via aut insidiis peti. quam ut minus inimici adimerentt
naturae decreto inexorabili. aliquando exigenti oppor
teret reddit eorum semper animos laedit qui pravo
errore a recta via defiectentesa odio indulgerentg
quorum cum natura immortalis esset immortalia vul
nera. et propterea insanabilia esse oporteret. lisse
certos animi morbos. qui ita perderent ut aliqua cum
voluptate perderent. amorema libidinem. venerem
luxum. vinolentiama somnum. intemperantiamv aliag
quae quamdiu optata quaererentura spe adipiscendi
oblectarenfn ubi liceret potiria immoderate sumpta ita
nocerenta ut boni tamen specie laederentt et quam
quam non diuturna ingenti eos tamen voluptate per
funderentt cum iis semel esset persuasum in his po
situm beatae vitae finem odiuma tetrum. atque insa
nabilem morbuma cuius sedandi per vulnerat per caedes.
per sanggzuinem. sicas. venena. incendiaq vix spes ulla
essetg plane tollendj esset spes nulla. alte animo in
sidentis. cuius vis in homine esset infinita Sequi odii
impotentemt mentis inopema perpetuos cruciatus e
scelerum conscientia quae semper angerent per se fla
loe ro. mcmnms nnvrn

grantem cupiditate ulciscendig tum tristes comitem

quacumque incederet. graves curas perpetuo aculeo
aegros pervellentes animam quas non suorum com
plexus minueret non allocutio amicorum non sermoa
non optatis ultro laeta occitrrens fortuna. non secundae
rezsa non convivia. non vpulaet non solida voluptas
ullag saevientibus teterrlmis vitae pestibus superbiav
atque elatione animia quae odium alerent iniuriarum
recordationet unde necesse esset effervescere iracun
diam atque animi aestum quibus rationis vis pulsa
loco obrucretur. contra consulenti patriam et amanti
suorum adhuc in vita propositum praemium maximumz
nihil enim aut commodi ab em aut ornamenti suis ci
vibus posse eveniret quin quasi diffusum in corpus
universum in eum ipsum redundaret Mam cum esset
eius parm non posse prius de republica bene mereria
quam ipse una cum multis fructu reete a se factorum
frueretun ld si ita esse sibi persuaderi paterentura
brevi intellectum-m non se aliis prium ea agentes quae
se essent dignm quam sibi ipsos prospexisse. Mequc
autem se illos modo hortari ad pacem regis legatum
quia ut nemo umquam superiorum regum pact et con
cordiae studet-eta sed Shristi etiam legatum. pacis
auctorem ctlins imperio cum coelum terra. maria. om
nia parerent ut peroranti postrema primis consentien
tia responderent nihil suis in terris pace carium ama
bilium maius reliquisset cum his atque aliis multis in
eam sententiam dictim vir copiosum et disertus tandem
pcrorassetz ingenti plausu universit solutis omni cura
animim quos metus ultimi supplicii augebat certatim
sua studia ad conciliandam inter cives pacem et con
cordiam profztentum officii sedulitatm locum veniam et
gratiae apud regem quaerentesz simul inter se com
 vneAmcAnvM nunvn Lm l. 1o1

plexi spondent in posterum se adnixuros ne aut pa

triae videantur defuisset eius iura tuendot aut civibus
suis. cum iis domesticas copias communicandm aut
regia illius maiestatem unanimiter colendot eius per
ferendo imperiaa edietis obtemperands ita comparatis
animis ut nullam occasionem declarandi suam in illum
pietatem. et studium essent praeterituri Peinceps con
cordibus animis de religione aetum. quod unum ma
xime urgebam et requirebat paesens auxilium. vetitis
Picardis quorum erat in primis perdita. et profligatr
iratiot coetus habers docere populumt concionarig cum

iis esset certa praefinita dies. intra quam diem. nisi

amentis et pertinacia desisterenm iis capitale esset.
Pacta est tamen potestas iis qui posito erroret resi
piscerenm utrius mallenm seu Pontificiis seu calixtin is
sese adiungendi. fA calicet quo lrlussitae in sacra
coena vulgo promiscue utendum docebanm qui eius
sectae eranm calixtini coepti appellarig quod quidem
insigns etiamnum hoc temporet templis in licentia
illustri loco affixuma ad eorum discrimen. in quibus
sacra more ftomanorum peracta . . . . . . . inspicitirj
lioc quidem ut in tam perditis rebus mitius malum
visuma sic ad conciliandam multitudinem Pontif ciis
parum usui fuim multis quidem inter se dissidentibus
sed ut uno omnes atque eodem consensm pari odio in
Pontificios ferrenturg qui caussa superiores vitae in
temperantis eam ipsam caussam. quam arcte com
plexi tuebanturv non acritera ac vehementer minus
quam adversarii oppugnabant. Actum tamen aliquid.
et factum gradum ad maiora apparebatg cum hoc ob
tinentibus facilior aditus pateret ad cetera perfici
enda. quae rex sua sponte animo agitabam eodem
modo infensus omnibus quorum de religione non ea
los ro. Mrcnmms anv-rr

dem esset sententiat quam ipse probabat. Meque de

erat lulius Pontifex ita regi in caussam propensot qui
cum moneret hortarique non desistebatt utt pro supe
riorum regum eonsuetudinet quorum eximia fidest et
constantia fuisset veterum patrum sanctionibus tuen
dist ignit ferrot seeleratorum impias coitiones exscin
derett quae christianum orbem satis iam pridem con
cussumt et labefactatum regum diseordiist perditum
irent. ln ceteros regem lenem esse oporteret quorum
scelera inclusa intra mortalitatis finest peccantium im
punitate atque amentia non excederent ad deumz in
impios hominest qui gigantum more in deum intenden
tes scelerata armat Shristi augustissimum noment
sacra maiorum religionem sanctissimam evertere co
narenturt per omnia supplieiorum generat quibus spes
essett reprimi immanem pestilentiae luemt quae sensim
ab infectis in integros serpendo recrudescerett saevien
dum. vt ingenti coorto incendiot mediainterscindicon
suevissentt ne ad extrema progrediendot omnia hauriret
continens iiammat ut crnst ut brachium secarit ne vis
mali ad integras partes cum totius corporis pernicie
pervaderett ita magnitudine supplieiorum saevientem
in populos perditorum hominum licentiam coercendamt
quae ubi per regum dissimulationem latius vires pro
ferrett brevi necesse esset funditus christianam rem
publicam interire. quibus adhortationibus rex confir
matust sperabat foret ut pulsis Picardist et per eorum
confossamt et iugulatam caussam aliorum viribus de
bilitatist qui a pontifice defecissentt inde facilior os
tenderetur ratio opprimendi universost a quibus ita Pi
cardi de aliis dissentiebantt ut quantum ad Pontificios
pertinerett id quod iam diximust eorum eademt atque
aliorum omnium caussa esset. ferebantur porro de
 vneAmcAnvM nnnvM L1n. L 1og

his multa. magna cum eorum linvidia. sive illa vera.

sive falso ab adversariis conficta. ut noimulli videri

volebant quae non modo religionis verior cultusi
sed propter summam turpitudinem atque obsceni-i
tatem reiiciat ratio communis vitae lzlrant quidem
Pragae regis homines studiost qui ita pontifici gra
tificari conabantur. cuius erat apud multos sacro
sanctum nomena ut maioris invidiae in eos conflandae
causszt multa fingere crederenturt quae monstri similia
magis. quam vera essent Mam quantum de adversa
riorum caussa detraherent tantum addere suae robo
ris et nervorum videbanturg quae convulsa iam pri
dem et abiecta per multorum defectionem in lSoemia
languebat l-lanc pestem Sallus quidam dicitut e ve
romanduis in lSoemiam invexisset unde eius sectato
res Picardi appellatig quo nomine nunc etiam qui eam
galliae partem incolunt appellantur. lst si modo haec
vere de eo feruntut se dei filium ementiendot a deo e
coelo demissum ferebat qui in pristinum statum ho
mines. unde unius hominis culpa essent deiecti. resti
tueret ad tantam rei novitatem undique magna homi
num multitudine confluentet quorum haud contemnen
dum numerum brevi in sententiam traduxerat flaec
illius scitaz Plomini adhuc viventi affectiones animo
rum quantumvis illas alte a natura insitas. perturba
tionesque omnes a stirpe evellendas. ut tamquam in
exsangui corpore. et vitae sensuumque omnium ex
pertet vigeret suo robore integra ac vegeta mens.tota
contemplandis divinis rebus intentaa unde orta esset
Mato homini liberot divinae indolis animantt uni natu
rae parendum soluto omnibus legum vinculis. quae
latae ab hominet magna cum humani generis iniuria.
inter pares dignitate homines certum ostenderent
11o ro. mcmzms mzvri
o

discrimeng ut ex eodem genere essent qui imperarent

et qui imperantibus. mortis. et suppliciorum metu in
viti parerent quod discrimen nullum a natura esset
omnium parentet cui deceret homines in omnibus ob
temperaret nihil non iustum atque aequum imperanti.
connubiorum affinitatum coniunctionum iura e vita
hominum tollendaz inter quos naturae commune ius
esset promiscuos concubitus permittendosg in com
munem usum alendos liberosg nisil cuiquam privatim
suum agnoscendumg abstinendum vestite atque or
natu corporis. cuius nullum esse usum crederent ubi
nullus sensus algoris. aestus. tempestatum ventorum
atque imbrium esset quae omnia. aliaque his absur
diora commente ea animi duritia tueri ferebantut ut
mulieres cum viris pertinacia certantes in his puellaet
quarum animos neque aetas. neque sexus. fiducia vi
rium corroboraret non secus alacres ad supplicium
irent ac si supplicio defunctis. aditus certus in coelum
pateret quod iis a concionatoribus. et obsceni sacri
ministris persuasum esset llquidem cum in regia
urbe peritos horum temporum homines percunctatus
essem de iis quae tum essent gesta fdigna enim vide
bantura quae accuratius explorata litteris mandarenturj z
audiebam sectam etiamnum eandem vigeret censerique
adeo in eorum numero non solum quorum integra fama
existimatioque esset sui ordinis honestos homines.
atque industrios. verum etiam viros principes e prae
cipua nobilitatet quorum prima dignitas. atque aucto
ritas inter suos haberetur. certe eo ingenio homines.
eaque vitae et morum sanctitatet ut minime verisimile sit
tam foeda im fmaj nia tetra religionis scita posse pu
taria aliundet praesertim ab homine obscuri nominis.
quem nulla insignis conditiot ac libero homine digna
 vneAnrcAnvM nsnvM Lib. L 111
l

ars commendaret. in lSoemiam invecta Mam si qua

alia res est quae esse maioris momenti in vita homi
num credatur. una est religiot quae ut praedicata ha c
reat imperitorum animis. auctoritate indigeat quae iis
pro ratione est. vsque adeo quidem apud multitudinem
auctoritas potest ut nihil quantumvis absurdum. et por
tenti similet cuius auctor magnus vir. et celebris nominis
sit. non magno consensu plausuque accipiatg cuius rei
luculenta testimonia multa. ut nulla umquam maiorum
memoria. crallia suppeditatz cuius pestis origo a ccn
cionatoribus manat quibus magnam auctoritatem ie
ligionis opinio conciliat. turbulento hominum genez-et
qui venali lingua addieta potentibus hominibus. pol u
lum. quem habent in potestatet ad inferenda patriae in
pia arma. illi excidium. per caedes. populationes. incen
dia molientes adhortantur. lnterea legati. quo maior
auctoritas inesset in tabulas publicas referri decre
tum inter alias regum sanctiones et leges iubentz si
qui contra fecisset ac decretum esset. arguerentur.
iusso de iis cognoscere arcis praefecto. atque e sua
fidet et legis praescriptionet in sontes animadver
tere. quae deinceps acta in eo conventu essent cui 1S
indicendi multae caussaet et graves lSoemis fuissent
cverisimile quidem est multa praeterea fuissej scrip
tores non traduntz quae res digna admiratione videa
tur. l-loc unum tamen eodem consensu omnes ferunt
factum esse virtutet et prudentia legatorum. ut et facile
tumultus omnes in praesentia sedarentur. et quae vi
tiosae partes reipublicae quasi ruinosae domus labem
facerent exscidiilmque minarentur. brevi coalescentib as
ad concordiam animis. quamquam attritaet et prostra
tae civilibus discordiis. in veterem statum revocaren
tur. quibus consiliis. atque artibus hoc sint assecutL
11g 1o. Mrcnsnnxs snvrr

quem fructum maxime decet percipere legentes apud

eosdem scriptores mirum silentium. nuda narratione
rerum. pro tam ardui muneris functionet contentos.
ita ab his legati lSoemi inducuntur de communibus
malis querig ita adhortari regem ad comprimendam
tollendamque adeo coniurationem sceleratorum homi
num ut illi persuadere nitantury omni damnata morat
esse ad vimt atque arma perfugienduma quibus. de
medio sublatis. qui tot auctores malorum ferantur.
sperandum sit multitudinem quae raro furitt nisi eam
seditiosi homines certi duces. ad tumultum et arma
impellant. posse ad sanitatem revocari g verisimile certe
haud brevi disceptatione legatis fuisse utendum qui
tot res. tam capitales controversias tantas domiaforist
tot admissa scelera. magistratuum furta. depeculatio
nes aerarii iudicum forensia latrocinia. quibus lSoemiae
status ruere propediem credebatun pro sua severitatet
et hominum exspectationet essent vindicaturi. ibum
haec in lSoemia gerebantur. rex anxius curis. cum vc
reretur. nev si quid sibi humanitas accidjsset. filio
ineunti regnum opportuna aetas ad iniuriam apud eos
esset fraudi quibus praesens status rerum parum pla
cebatz ungarici regni praerogativa Ludovicum subni
xum ornare quoque lSoemici regni insignibus. ut om
nis occasio novandi resi hoc unum captantibus tollere
tura optimo consilio constituit. Meque erat minus solli
citus de filia. ubi. vivente adhuc set Ludovicus dece
dereta duorum regnorum heres. atque adeo quamquam
vngari. lioemique antiqua consuetudinet deficiente vi
rili regum stirpel muliebris sexus in comitiis regiis
habere rationem consuevissent. Meque magis fore
sperabam id quod aliquando usu venit in eo ipso
vngariae regum ut se vita functot valeret mortui me
 vneAmcAnvM aanvM Lm r. lla

moria ad posterorum commendationem quod ii modo

assecuti ferebantur. qui maximis subnixi in rempubli
cam meritim non liberis solum regnum adeundum sed
etiam virtutem dignam regni honore reliquissent aemu
landamg quod Ludovico avorum memoria contigit qui
praeter vngarorum. et Polonorum Meapolitanorum
regnum in italia obtinuit et Sigismuudo caesari Lu
dovici generot quorum gloria in omnium gentium an
nalibum litteris consignata viget. Mihil vero Ladislaum
ut quis maxime illius memoriae suffragaretum praeter
inertem innocentiam atque eam quidem non in regia
modo - in qua non est satis ftemjperare ab iniuriaa cum
fhocj sit regis certum et pfrimumj munum magni regis
pfraeserjtim ut gentes et pofpulosj multos suo bene
ficio fcomprejhendat - sed in privata domo etiam infa
mem liberis relicturus erat quo freti sperarent ubi
standum esset principum suffragiim quorum praeroga
tivam iustis regum comitiim solent fere populorum stu
dia sequt se regnum adepturos Melnini quidem dubium
erat qui e praesenti rerum statm atque habitu animorum
faceret coniecturam quim ubi utrumvis liceret alium La
dislao mortuot fuerit comitiorum eventus futurum quam
quem postea secutum vidimus Sive casus hom sive for
tuna tulit haud plane aLadislai rationibus aversm sive
Puoemorum suffragatiog filio regnum stetit vivente ad
huc patret regi declaratm in quo mortuot parum erat
adiumenti regnum petenti futurum. igitur cum suorum
litteris Ladislaus cognovisset omnia legatorum virtute
tranquilla in lSoemia esseg tuto ubiqum et pacato iti
nerm Pragam modico praesidio tectus contendit se
cum Anna. et Ludovico puero adductis. in quibus
caussa profectionis potior erat verisimile est. ne
vngaris oneri esset deterritis magnitudine sumptuum
uozwm avum lllS/L -- scmpi-onus xlL s
llli lo. Micrmnnrs anv-rr

quos immanes superiore expeditione fecissenm per

paucis secum assumptis in lSoemiam profectumi ne
cessario magis comitatu. quam ad pompae ostentatio
11em. et magnificentias cuius nullus erat usus neque
vngaris neque Soemis futurus. lam e crermania Pride
ricus lirandenburgensis princeps cum uxore Sophia La
dislai sorors et liberis eodem veneratg ad celebraii
dum festum diem magnificentiore comitatu sua spontee
crermanorum nobilitatet qui opibus et potentia clari
essenm una multis profectis. lta puer Ludovicus eum
nondum aetatis annum tertium attingerem a Stanislao
clomucensium pontifice de more insigni regio acceptot
magno populorum plausu rex Soemorum appellatus ob
id visus dignus cui vix nato duorum regnorum nobilis
simorum insignia deferrentura ut esset qui fortunae in
constantiae posteritati proderet illustre inter homines
exempluma e tanto fastigiot flore aetatis praeceps de
turbandus. Perunt Annam puellama cum gestantem
Ludovicum coronam auream vidisset aemulatione au
gusti honoris puerili incenso animot tamquam quid
quid maiestatis fratri accederet. sibi grandiori per
iniuriam ademptum eriperetuiy nec lacrymis tempe
rasss et interroganti regia quaenam fletus caussa es
set ita respondisset ut risum quidem astantibus regi
admirationem simul iniiceretz Merito enimvero plorare
set quae natu maior fratre Ludovicot cui impositum-re
gium insigne esset visa parum digna coronae honoret
abiecta contemptaque iaceret. llins iam sacris peractis
regem iussisse tuam haec inter sollennia sacrorum ac
ciderantj illi auream coronam imponi. cum hoc addi
disset merito queri regis filiama sibi uni insigne re
gium negari. quae res tum minus animadverss eia ut
docuit postea eventus in regni omen vertim ingeutium
 vrvoAnlcAnvM nnnvM L1n. L 11b

malorum et cladium caussa sua culpa vngaris futura

Stecundum rem divinam principes in regia convivio
acceptit a Ladislao nulla re praetermissat quae aut
regiae magnificentiae significationem haberett aut ad
exhilarandos accumbentium animos apta videretur.
Sed publicam laetitiamt ac regii convivii hilaritatemt
ingens repente exortus inter lSoemost atque vngaros
tumultus a foede initio turbavit lSoemus e plebe homo
nefariust atque impurust tum quaestus generet quo ni
hil exsecrabilius estt tum vitae turpitudine infamist
qui in ea urbis regionet quam Movam civitatem appel
lantt lenoniam exercebatt tumultus initium fecit. lst cum
quereretur domo se ab vngaris per vim pulsum quod
eos accipere hospitio reeusassett quiritando imploran
doque popularium fidem cuncta questut clamoret tumul
tuque impleverat. Mox accurrentes hinc vngarit hinc
lSoemi auxilio suist cumt ut fitt conviciist et contu
meliosis verbis incensis animist se ad vim parassentt
eductis utrimque gladiist in speciem iustae pugnae con
serunt manust cum leno quidem occasio certaminis
veriust quam caussa exstitissett quae tota erat posita
in utriusque gentis mutuis odiist quae in diversos lin
guat institutist moribus capitalia erant. lnde cum supe
rante multitudine lSocmorumt qui undique accurrentes
auxiliot pro suis cum alienis pugnabantt infesta omnia
vngarist 11ulla auxilii spes ostendereturt non virtutet
aut robore animorumt sed numero obrutit quo inferio
res habebanturt fuga saluti consulere cogunturt e suis
nonnullis amissist sauciis multis. Meque tutior receptus
a fuga hospitia petentibus fuitz certior enimt ett ob idt
immanior caedes edita in inclusost cum ab hospitibus
nequidquam violatam hospitii religionem querentest
ac dei immortalis fidem implorantest tanti mox scele
ga
11e 1o. mcnAnLrs nnvrr

ris futuri ultoris. in barbarum morem trucidarentun

Auxit Soemorum scelus. caedem vngarorum secuta
praedaz cum eius avidis materia luculenta obiecta ad
inflammandos animos. faces addidisset plurima ves
tis suifulta pretiosis pellibus. argenti factia atque iu
fecti magna vis. equorom ornatus. quem aurum
gemmaet lapilli vario artificio distinguebaut quae
omnia. ut est eius gentis mos. ad augendam eius diei
celebritatem certatim quisque in pompae et mag
nificentiae aemulationem protulerat. interea cum per
vasisset rumor in veterem Sivitatem quem quis
quet ad ea quae acceperat plura. et graviora addenda
augebat per speciem tuendi suos. incensi alii praedae
cupiditatet odio vngarorum alit in Movam armati ad
volant nullo discriminea ut in vi capta urbet armati
hostes obvios quosquet nobiles homines praesertim
qui inter ceteros vestitu. atque ornatu equorum cori
spiciebantur concidunt frustra a furentibus odiot de
precantes tam indignam caedem. cum hinc aviditas
praedaet hinc odii magnitudot aures precibus occlusis
setz unum Stephanum lSatliorem adolescentem cuius
erat ob familiae nobilitatem et domesticas opes. in
signis splendorv callidum consilium. ab imminenti
exitio vindicavitg cum pretiosa quaeque lSoemis ob
iecisset uti ab intentis praedaet locus ad efugium re
linqueretuia quae omnia per se foeda. atque indigna
ut nihil praeterea accederet auxit post sedatum tumul
tum de sontibus supplicium sumptum quos magistra
tus comprehendendos curaverat laetissimamque urbis
faciem multo taetrius immaniusque foedavit vt enim
quisque conspectior sceleris magnitudine habebatura at
que inter capita seditionis fuisse arguebatut ita atrocio
ribus suppliciis sceleris convictus admissum luit. blon
 vneAmcAnvM klikvM Lna. r. 111

faecs. non ignes. non secures. non forcipess iis uren

dis. excarnificandisquet non alia foediora supplicia satis
sufficere visa de sceleratis poenas sumentibusz cum
usque eo magistratus severitas descendisset ut vivis
nonnullis mandarint deripieildam cutim ad inferendum
improbis terrorem excogitato mortis genere taeterrimot
atque mitioribus ingeniis inusitato. hlnimvero merito cre
ditum dignum facinus. in quo vindicande index omnem
humanitatem exueret ne quis in posterum spe levioris
animadversionis admittere auderet rllamquam potiti
hostium praeda iusto proelio victores. non hospitum
spoliisg vngarorum pretiosis vestibus indutt quas
suffultas aut pardorum aut ponticorum murium pel
libus. ingenti sumptu sibi ad domesticum usum pa
raverantg prodire in publicum erant ausit cruentis ad
huc manibus hospitum sanguinet per nobilitatis insig
nia. ipsi obscuri sceleris ac flagitii clarissimum indi
cium praeseferrent ignari quantum sibi discriminis ab
irato rege immineret cuius maiestatem in suis tam
foede violassent. illumultu sedatoa sancta maioribus
caeremonia. regni principes. dignitate maiestatiregiae
proximia in novi regis verba iurarunt. qua re adminis
trata Ladislaus. nequidquam semet mox per legatos
salutaribus legibus. atque institutis devincire civium
animos conatus. omni alia sublata spe reprimendi au
daciam sceleratorum regiam auctoritatem ac magis
tratuum iura armis munivitg quorum metu improbi de
territi. agnoscere auctoritatem publicam in regiis mi
nistris cogerenturg interea iussis iis. penes quos esset
iuris dicendi potestas. ubi privatis minus stari rebus
iudicatis placeret armis cogeret qui ad vim confugi
entes parere edicto recusarent ludicibus certam con
stituit poenamg qut nisi abessent reipublicae caussa.
11S 1o. Mronnnms snvri

et regis iussu. paterentur. per suam infrequentiam.

minus sedulot quam rationes privatorum postularent.
iudicia exerceriz iisdem arcium. et publicorum vecti
galium administrationem mandavit. recte arbitratus.
pecuniam publicam. quam ad eum diem regii ministri
impudentissime depcculati essent. tutius multorum
fidei. quam unius permitti. cum quidem in multorum
conscientia alter. alteri quasi appositus custos iniice
ret frena. Praeter haec omnia. uti ad ea intentius ser
vanda. quae decrevisset magistratus suam auctoritatem
obtineret eius unius iudicium. potestatemque esse vo
luit ex iis. quibus administris tractanda publica pecunia
uterentur. ubi minus fungendo fsibijimposito munere su
am fidem probarent. ut visum esset coerceret ignominia
notaret multare pecunia. ordine moveret atque in eorum
locum surrogaret quos magis idoneos iudicarent. inpri
mis sedulo ageret ut aerarii ministros crebrius ad ra
tionum calculos revocarentz re enim producta in longi
orem diem. opportunitatem. unde minus suspicari liceret
admittendi fiagitii captantibus. ostendi. non sine magno
tum reipublicae tum regis detrimento. Aerarium ad
condendam pecuniam publicam. in arce constituit ve
titis ministris cuiquam assem persolui. cui non ipse
nominatim scripto sua manu obsignato numerari iu
beret aut quibus ipse hanc potestatem mandassetz
quod unum ab illo edictum exceptum magno cum om
nium risu fcruntz perinde enim id esse credebatur. ac si
iuberet. patefacto aerariot quidquid eo per multos an
nos. in magna ubertate rerum esset congestum. horae
spatio hauririz unus enim ipse in summa potestate legis
auctor. cuiusvis potius. quam sui iuris. ea. quam in
alios tulerat lege erat coercendus. in immensum na
tura ad largiendum effusus Accedebat quo minus li
 vneAmcAavM nnnvn ms r. 11g

ceret ingenio moderart immanis atque importuna cu

piditas poscentiumz qui variis artibus assentandm
blandiendoque sua spontet nihil suis neganti effecis
sent ut cum laudis loco impudentia flagitandi habere
tura nullus illi in dando profundendoque praescribi
posset modus. llo certe rem redegerunt ut discessu
rus in vngariam ne nummum quidem reliquerit cuius
condendi caussa. aerario opus esset. Atque aderant
tamen prudentes homines. quorum fretus consiliot dis
ceret male utentibus regia munificentia obviam iret
certe efficeret in dando adhibito delectu. ne fovenda
improborum cupiditatet quibus totus patebat. illius
tempori insidiantibus. videretur male suum beneficium
collocasse. Sed et hoc ipsum frustra tentatum. regia
assentatorum plenaa qui quo minus rex sibi statueret
aliquem in largiendo modum erant futuri impedimentm
ea cupiditate inflammati homines. ut quaestuosae im
pudentiae coercendaet
dae inhiantium spemv quousque
improbamsuperesset quod prae
aleret nulla satis

certa ratio iniri posset Piscedentem e Pwoemia Ladis

laum novi exorti rumores. atque inde crebri allati
nuncii retardarunt vngariam laborare pestilentiae luet
sive coeli clementiaa sive aliunde invecta per exterarum
gentium commerciumg id quod saepius accidit e finiti
mis populist multis confluentibust eorum emendorum
caussaa quorum est vngaria feracissima. Meque regi
imminens inde periculum veritot licuit subsistert quo
ad de eo certiora afferrentut negantibus vngaris. in-
certis esse rumoribus temere fidem habendam atque
exortam famam elevantibusz ut quidquid contra ten
deret neque ire recusanti liceret tueri suum ius. et quasi
suis emancipatus qui nihil de celeritate remittendum
censerent vellet nollet iter continuare cogeretun Pe
mo ro. Mrcnxnms nnvri

rox gensa et adversus omnes fortunae casum ingenti

animi robore subnixa. cum aliorum morborum genera
contemnit tum com quos medici populares morbos vo
cant quod longe lateque contagione in proximos ser
pendot urbes gentesque populentur. lit aliorum malo
rum omnium et mortis aeque potentes exteros rident
qut pestilentia saevientet receptum in salubriora loca
quaeruntg posse quidem vitare morbi vim ad perni
ciem imminentisg fatum vitaret quo se cumque quis
vertat neminem posse. Sive enim domt sive peregre
agat bellt pacis temporm aut venenm aut gladiot aut
morbot aut naufragiot nato homini mortem obeundam.
Mam cum maxime pestilentia grassatur. nullo territi
metm in form in templim in concionibus frequentem
rusticis immixta urbana plebm quorum promiscue con
gressu morbi vis invalescit vehementium in cauponm
et ganea temere aguntg amicos et eognatos invisunt
laborantes g adsistunt omnibum contrectant tabe fluentia
membraa certantes officiis mutuis non sine ingenti hu
manitatis laude. ubi usus poscat. nullo discriminet
aeque suis praesto futurt atque alienis. quam seduli
tatem tantam etiam si raro impunitas sequitura minime
tamen vitae periculo a functione tam necessarii suis
officii deterrenturg quae res apud eos insignem forti
tudinis commendationem habetz una certe ea caussa
est ut numquam ubi praesertim accedat infecti coeli
pestilens vis sit plane vacua vngaria a tanta cladet
nullis legibus quemquam vitare cogentibum qui sua
sponte contemnat quae intelligat sibi pestem atque
exitium afferre. Pivertit Ladislaum iter in vngariam
per Moraviam facturust cremsirim ad Stanislaum
olomueensium pontificem cui inter alios eius ordinis
homines propter summam prudentiam et virtutis opi
 vneAnrcAavM nnnvM ms r. 1z1

nionem. plurimum ut alibi diximus tribuebat. Auxius de

liberorum saluts cum plus aequo metu afflictaretum ne
quid illis quod minus vellet acciderem tamdiu cremsirii
morari constitueram quoad de pestilentiae saevitia mi
tiora ex vngaria nunciarentura ad animum sua sponte
imbecillumt et timentem omnia patrio amore accedentet
qui multa cogeret cavers in quibus nulla esset caussa ti
mendi. Meque vero erat una Ladislao caussa expostu
laudi de suis. Mam et aegre ferebam per non magnam
temporis moram. saluti liberorum parenti prospicere non
licereg et multo magis adeo esse suam auctoritatem vi
lem suis ut praepostero ordinet esset regi ex eorum
praescripto vivenduma in quos vitae et necis potestatem
permitterent divinas atque humanae leges omneslndig
nam semper rem esse ut nihil praeterea accederetg re
gem cogig indigniorem cogi a suis g longe indignissimam
cogi ea agers in quibus nullo cum reipublicae usu. peri
clitaretur liberorum salus. lmperari sibia quod si pri
vato accideret acerbissimam ffiejri possim ut obiiceret
liberos in quibus positum omne vitae solatium haberet
infecto coelo pestilentiae lus inter perpetua hominum
funeraa urbanorum. atque agrestium turba vulgante mor
bos cum in parva mors certa sui securitas nullo cum
suorum maleficio inesset in profectionet nullo cum rei
publicae commodot angeret animum gravis timor per
dendi liberos quos haberet vita cariores. Agnoscere se
vero humanarum rerum vicissitudinem Luctus sui acer
bitatem. ex desiderio amissae reginas ab vngaris leni
tam. ultro suis suffragiis ornato infante filio regni insig
nibus quod unum illi in vita fuisset summe expetendum z
mox sublatam omnis luctus memoriamt cum. magna nu
per populi celebritatet principum summa frequentia. ex
terarum gentium magno concursu. ad sacram aram regia
me 1o. nrcnAnms nxvri

corona frejdimitus pontificis manibust ac rex a lioemis

appellatus esset cum videretur Ladislaus rex non pos
se altius a fortuna efferrit eo secunda aura provectus.
quo sua vota intendere esset audaxt exitum docuisset
ob id esse elatum in sublimem locum ut esset inde
praeceps deturbati magist et foedior ruina cogi suo
rum imperio regem tantum quod privato parum hones
tum essett eo iret unde invitus detrahendust et per vim
essett ubi ipse ultro ire constituissett et quidemt quod
indignissimum videreturt cogi ab iist in quos omnis
humanitatis expertest rex indulgentissimus benignita
tis suaet et munificentiae documenta illustria edidissett
eos commodist honoribust dignitatibus functionibusque
orfnansj quae meritorum ingentium in rempublicam
praemia essentz quibus supra omnem suam spem auctit
hanc sibi gratiam rcferrentt ut per eost liberis ab im
minenti vitae discriminet prospicere non ita magna
temporis mora haud liceret. flaec atque alia ad hunc
modum querenti auxit animi moeroremt auditus prin
cipum obstrepentium fremitust iam minime obscuret
et per ambagest sed aperte minitantium nisi primo
quoque tempore se itineri dare induceret animumt fu
turum ut minime facilist et tutus reditust vngariam
repetenti pateretz contemptos set ac destitutos ab eot
quem sibi regem ultro imposuissentt cuius filium vi
ventist insignibus regiis ornassentt quod nemini antea
maiorum memoria eontigissett quando sua sponte ex
sulare regno constituissett quod tuto non posset recto
rc careret quid sui iuris esset procuranda publica sa
lute consideraturos. Mon creatum a suis regemt ut
unum sibi tantum delatum honorem intelligerett sed
cum eo perpetuam coniunctam reipublicae procuratio
nemt quam quidem perpetuos perferendo laborest vi
 vneAmcAnvM nnnvM Lus. L les

gilias. noctes insomnes ducendo vitae multa discrimi

na adeundot vix recte posset rex fortissimus sustinerez
certe iis carere incommodis. et potiri in multos popu
los. et gentes imperiot neminem qui vere esset rex.
posse. Peplorandam eorum salutem qui belli ducem
in gerenda re quaererent et cum in acie contra hostem
armatum stare fopojrteren in navigando tum. cum
fracto malot et clavo amissot agitata adversis ventis
navis fiuctuaret non multo ante exortam adversam tem
pestatem quaererent qui gubernaculis praeesset. lix
celsum in regia locum summum ius in multos. atque
imperii potestatem . maiestatem nominis. praemia for
titudinis esset et invicti animi ab omnibus malis. quae
hominum vitam angerentz quibus virtutibus ita honos
haberetun ut in quibus desiderarentura regium nomeit
atque insignes nobilitatis tituli dedecori essent quae
iisdem artibusa quibus essent partaet multis rebus
praeclare gerendist atque illustribus sapientiaet et ius
titiae documentis essent conservandae. Atque haec illi
quidemz rex sollicitudine fanjxius cum conceptum animi
dolorem quamvis alte depressum vix posset dissimu
laret perpaucos movebat studiosos sut in quibus Sta
nislaus deiectum animo erigere in spem salutis omni ra
tione conabatur. quando ita reditum sui urgerent in
duceret animum fillis Pj morigerarig liberorum curam
suae fidei permitteret diu sibi perspectam neu dubita
ret illos Sremsirii relinquere tuto locot et salubri coelot
et quod caput esset non procul ab vngariae finibus.
ut crebro de iis cognosceret si quid accideret liceret.
vacuas se illis aedes atque hortos. quorum amoenitate
oblectarentur traditurum undique aditu septot ne locus
contagioni esset per liberum accessum ultro citroque
commeantibua vbt mitescente pestilentiae vi fsi modo
ma ro. MlcuAams mzvfrr

vere ulla essetj tutus illi pateret in regiam receptusg

tum ubi visum esset e propinquo loco ad se filios revo
caturum. liis rex confirmato anime gratias Stanislao
egitz viri boni illum ofiicio functum et consolando
moestum patrem anxium de filiorum salutet et pro
spieiendo liberis. quorum procurandam salutem ultro
tam amanter prolixeque suscepissetz pro quibus huma
nitatis ofiiciile quae eo sibi cariora essent quo illa
magis in multis desiderassetg cumulate spondebat se
aliquando gratiam relaturunL cum ita rex motus Sta
nislai orationet cremsirii relictis liberis. pergere ire
in vngariam statuissetz ne id quidem licuit illi a prin
cipibus impetrare. ioannes Sepusiusa cuius tum ob
ingentes opes. et domesticam potentiam prima erat in
regia auctoritas. de ea re consultantem ab sententia
avertit Sive sua spontet sive principum voluntatet id
quod credi malebat cum ducentis equitibus delectis.
lllrencinio profectusz Paucis excusato necessario offi
ciot quod poscenti patriaet negare haud licuissetg
liegem docett vngaros ferre iniquo animot tam diu
illum abesse a regnot quem non ob eam caussam sum
mis regibus praetulissent quos habuisset competi
tores in petitione regnt ut ablegatus a suis. mini
me necessariam moram certe suis gravem honesta in
speciem caussa tegeret a pestilentiae labe liberos
fprojcul habendi lit se quoque habere liberos. paren
tes. alios propinquitate coniunctos. in quos quidem ea
dem esset indulgentiaa quam is prae se ferret in sues.
hoc naturaet hoc gentium iuret hoc ratione efficit atque
humanitatis postulanteg sed non tamem ut non esset
eorum pietas in patriam maior. illurpe habert et non
ferendum adeot accitum medicum uno hoc nominet ut
afectae multorum valetudim si quando id casus re
 vneaalcanvm nnnvM Lra L les

quirat auxilio sitg ubi maior ingruat vis morbi. a se

opem in malis implorantiblls deesse. ln qua quidem
culpa regem haereret qui secundis modo rebus. sui
muneris memor. fruatur regni eommodis. quasi haec
illi sit una caussa regnandi. avolet idem. ubi quid ac
cidat. quare suis adversa fortuna laborantibus oporte
at praesentem aut ret aut consilio opitulari. credere
vngaros. plane suorum regem oblitum. quos minime
contemnere aequum sitg cum ob alias caussas. tum ob
hanc unam maximet quod non credant. eo absentet pos
se suis. illius fidei communem salutem commendatam
constare. votis omnium ita posci. ut ulterius desiderium
absentis se negent passuros. lvullum vero illum certius
habere argumentum sorum in se caritatis. quam ab
illis tanta animorum contentionet et per adeo prolixa
studia requiri. recte quidem existimantibus. in uno
reget quem auctorem publicae salutis unum colant se
dei immortalis vim. numenque venerari. lioc videri
satis ad illius emolliendum animum atque ad reditum
ad suos maturandumz sed aliam tamen subesse caus
sam graviorem. quae memorem personaet quam gerat
eum ad mutandum sententiam impellatg nusquam enim
ita cum populis bene agi. ut non. eo absentet penes
quem sit summa imperii. multa eveniant quae minime
ille suis evenire velit citius. nullo gubernatore emer
gere navim posse per adversam tempestatem adversis
ventis . .. . . . . ..quam civitatem. aut regnum e civilibus
discordiisg ubi is absit qui multitudinis animos.iiuctu
antis ad quantumvis levem auram. et populorum turbu
lenta consilia. repentinosque motus. tum moderari pru
dentia. tum auctoritate sedaret et comprimere possit
lam palam in forot atque in hominum coronis exau
diri expostulantium vocesz Sordere Ladislao vnga
me 1o. Mrcrmnms snvrr

riae regnum unis lSoemis addictog despicere vngaros

qui sibi externum regem vix cognitum famat praelatum
Maximilianot Priderici caesaris filiot posito in propin
qua spe potiundi summi imperiit populorum omnium vo
tis suffragiisque consentientibust regem sibi adopta
rint. consulto rumores ab hominibus serit non vngaris
magist quam regi iniquist de quo plus aequo videri
solliciti velintt regnum pestilentia laborarez quae la
tebra regi male afecti animi in vngaros quaeraturz ne
que tamen plane falso id ferriz pestem enim nullam
saevire in civitates vehementiust quam partium disci
diat et civiles contentionest eas in primist quae inter
regem et populum exortaet numquam fere non cum
omnium exitiot atque interitu finiunturz ut enim in mix
tis rebust quae ex contrariis inter se partibus coag
mententurt dissoluta compage illa naturae admirabilit
qua orta omnia coalescantt sequi eorum occasum ne
cesse sitt ita in regni procuratione cuncta in certum
exitium prolabi necesse esset discidio per concordiae
dissolutionem inter populost et regni moderatorem orto.
quae quidem malat nulla spes sit posse tollit nisi sum
mi imperii metut improborum audacia repressat ante
quam longius impunitate provehaturt coerceatur armisg
quae quidem arma numquam salutariat nisi cum iis in
nititur communis salust huius unius rei caussat ubi fo
r-is cetera sint tuta ab externis hostibust in pacet atque
otio retineantur. Meque principes llngaros dissentire
a multitudinet apud quam offensio quantumvis levis
gravissima habeatur-t quae a rege tamquam a capite
manat Mulla illos dissimulatione palam fremeret in
dignarit queri se destitutostcontemptost elusost quod in
dignissimum sitt in vngarorum regiat in qua paullo ante
pater rex filium filius patrem regem viderit multitudot
 vrzcAnrcAnvM nnavM Lm L lai

principum auctoritatem secutat duos reges venerata

sitt regem quaerentest qui tot gentibum nationibustpo
pulis imperet quorum fopibusj ac robore stet invictum
vngariae regnum inter enmt qui regno potiaturt et
qui obediat regis imperiot ita natura comparatum esset
ut tam diu ist qui pareat se patiatur regit quamdiu
recte is regis mlmere fungaturt cui ius imperandi tradi
tum sit. Sur vngaros converso rerum ordinet perturbato
naturam patriaet gentium iuret quo uno semper hominum
societast ac regnat et summa imperia steterint Ladis
laum regem agnoscere deberet a quo ipsi parum digni
habeanturt in quos ipse imperium obtineatP l-laec
principes liberet haec populum querit et quidem ut non
dissimulent ni quam primum maturet rediret se illum in
regiam urbemt quam adeo vilem habeat nisi coactos
vit atque armis haud recepturos. lioc quidem se ut
rum regis caussat an suorum ferat iniquiore animot
haud secum statuere possez ut enim cetera absint
caussam quaerit cur minus regi conveniat cum suist
tum iim qui pareant turpe esset tum haud satis deco
rum regit cum quidem non saepius in populist quam
in rectoribus regnorum discidii culpat caussaque con
sistatz certet quod dissimulari haud possitt vngarost
quo sanctius semper coluerint regium noment eo contu
meliosius sibi esse censeret tamquam de sua fide in
dubium venerint se a rege contemni. Mihil vero illos
medium existimarez aut enim procul agente reget col
lapsurum regnum tamquam capite adempto prodigio
sum ac deforme corpus fqued omen deus avertatjt autt
alio rectoret quem haud ita diu sint desideraturit suum
decus splendoremque credere recuperaturum. ldnim
vero rem non ferendam viderit eo indignitatis ventum
ut Pooemist ac Moravim qui appendices regni vngarici
lzs lo. mortuus anv-rr

sinm inferiores vngari habeantur fids officio. pietate

in patriam atque in regem adeog cuius iam inde a
maioribus illustria multa. atque insignia exempla
prodiderint. Ad hunc maxime modum Ladislaus assue
tus suorum iniurias et contumelias perferrs cum li
beris in vngariam rediim languentem diuturno otiot
iam inde ab eo temporet quo pulsi iterum rllurcaet ac
caesi ad laiezam fueranm liajasets quo minus animum
intenderet vngariae rebus quibus liber ab externis
bellis maxime inhiabam parum secundis auspiciis in
Asia bellum gerente. Sunt qui hoc loco nimiam in
Sepusio animi fiduciam reprehendanm et superbam
sui ostentationem parumz illius gloriae faventes mode
rationem animi maiorem certs atque aequitatem requi
rantz et si enim multa in Ladislao desiderabantura quae
quis vellet conspici in regeg aderant nonnulla. quae
abesse a rege satius existimar-etz at erant omnia in
persona. quam gerebat verends summum regni ius
imperii maiestas regius honos supremum in terris
humanarum rerum fastigium. quo cum Ladislaus esset
maxime Stephaui patris gratiam et suffragatione pro
vectus haud consentaneum videbatur filii constantiam
in tuendo patris instituto desiderari. qui regni Palati
nus et regii aerarii pra efectus potentiaa atque auctoritate
semper omnibus in vugaria antecelluisset. quamquama
ut quis etiam a persona hominem separaret multa
eranm quae Sepusius Ladislao debebam mox plura fue
runm atque ea quidem multo illius spe uberioraz um si
quid adversus illius dignitatem et commoda cogitarem
insignior iniuria in eum esset qui et profusus in bene de
illo merendot et constantiae suae memori aeque in tuendo
beneficio fuisset fiquidem censes ut multa de Sepusio
ferrentum quae maxime stndiosi illius nominis credi vel
 vncAnlcAnvivi nnnvM me 1. me

lentz multa contra dissiparentur ab inimicis ab illius vir

tutet et constantia alienat ortum postea inter illumt etPer
dinandum de regno discidium effecisse. Multos ille verot
praeter domesticam potentiam opinione liberalitatist
et magnificentiae sibi conciliaveratt multos alienave
rat a suis rationibust in quos dignitatis suae aemulos
infestus incurrebat ex illustri loco conspectiort et ma
gis ad invidiam exposita fortuna. l-linc animis in con
trarias factiones distractist ut fere in bellis civilibus
solett verisimile estt pro suo ingenio multost qui ita se
magnam inituros gratiam a Perdinandot et fratre ca
rolo caesare tam augustae maiestatis principe spera
rentt tum haec ipsat tum multa alia excogitasset quae
ioannis morest atque ingenium reiicerentt quod in eo
vere regium fuisse ii afirmantt quibus ad interiorem
illius amicitiam diuturnus usust et consuetudo aditum
patefecit Meque exstitit hominum licentia in loannem
dicendit quam in Perdinandum maior t atque adeo quam
quam illum maximorum regnorum potentemt et quem
tum disciplina maiorumt tum integer animust ab omni
scelerist et nequitiae labet in primis morum et vitae
sanctitast a probrot et maledicto vindicabat. lium ea
partim in vngariat partim in lSoemia gerunturt ltaliat
ingenti coorto belli incendio flagrabatt lulio secundo
pontifice maximo peracri homine ingeniot universas
liuropae vires excitante ad exscindendum venetorum
imperiumt terra marique florentissimum quo quidem
temporet unus communis hostis Paaiasetest sive quod
occupatus esset Asiatico bellot sivet quod religionis
suaet et constantiae esse ducerett ut nonnulli credunttnon
violare percussum cum venetis foedust quiescebatt
magna omnium admirationet qui non ignorarentt quan
tam tum ille occasionemt et quam opportunam omitte
Morrvm livlllh lnSiL - scmrronnSn x11. g
1go ro. mlcnArzLis nnvri

rett vetere maiorum institutot per nostrorum regum

discordiast terrat marique imperium augendit qua ra
tione maiorest a contemnendis initiis exorsit rllurcarum
rem tantam fecissent quantam nunc horrescimus me
moria repetentesz sive enim in venetos arma conver
teret subito oppressos gravissimo bellog sive a terra
vngaros aggrederetur a maritimo bello securust haud
dubius erat futurus rerum eventus Stetit tum vngaria
tamen non suis viribust quae sub secordet atqua inerti
reget quasi adempto capite languebantt non exterorum
regum auxiliist qui vires omnes adversus venetos in
eorum ruinam conspirantes intendissentt sed clemen
tia fatit quae hostis potentissimi mentem alio averte
rat. Ac lulius quidem Pontifext per speciem gerendi
sacri bellit callido consilio moliens in venetos armat
iubilei annum a lSonifacio octavo in annum centesi
mumt mox in quinquagesimum ab aliist postremo in
xxv ab aliis redactum in decimum revocaveratt
quod tament quaecumque huius rei caussa fuerit non
tenuit creditur vero luliust cum nihil animo agitarett
cuius quantumvis magnum essett atque arduum non
sibi spem facerett de sacro indicendo bello cogitasset
ita quidemt ut venetis victist quos haud plane eversos
vellett adversus communes hostes regum vires con
verterett opportune classe venetorumt ubi mari ge
renda res esset qua de re dubitari non oportebat usu
rus. lnsigne quidem eius studium amplificandi chris
tiani nominis fuisset illud documento est cum x annos
pontificatui praefuisset non esse passum de sacro ae
rario assem decederet quo fratris filius auctiort atque
opulentior esset. lit in venetos quidemt funesto bello
circumventos exstitit hinc lSajasetis rllurcaet fidei et
constantiaet illinc christianorum Ptegum odii in primis
 vnaAmcAnvM nmnvM Lm. L 1S1

memorabile exemplum Plodem enim tempore a crallia

Ludovicus. ab Anglia llenricus. a erermania Maximi
lianus Saesar. Perdinandus ab 1-lispania. magna tum
gloriaa ob -receptam de Mauris liaeticam florentem per
cameracense foedusg in venetos converterant arma.
quae tum unoa atque eodem consensu. ob hanc unam
caussam posueram inter se molientes bellum. ut subito
oppressozsa tanta belli mole sustinenda impares ever
terent. lSaiasetes cum. obiectos totius occidentis viri
bus. ad graeciae et Palmatiae littora classe appulsa.
nullo negotio posset spoliare maritimo imperia cuius
fines longet lateque patebantz foederis. et religionis
suae memori ultro maritimaa ac terrestria auxilia labo
rantibus obtulitg ut si uti vellent. non tuti solum
essent futuri ab externa iniuria. sed formidolosi
etiam ipsi hostibus. quamquam eorum copiae innume
rabiles ferrentur. lta cum exercitu quinquaginta homi-
num millium comparatm in lnsubribus Ludovico regi
paribus copiis instructo occurrissentz ingenti proelio
victi. quidquid in continentia per centum. atque eo
amplius annosa tenuissenn tum Ludovico victori. tum
Maximiliano caesarL et lulio Pontifici. tempori cedere
coacti. tradiderunt Stetit tamen venetorum respublica
quamvis per multos annos. tot circumventa. et con
vulsa malis invicta adversus tantos hostesz magna
cum gloria omnibus belli exitu recuperatis. quae Lu
dovicot et Maximiliano cesserant. simul insignis
pietatis. et religionis laude partat qui rllurcae. hostis
perpetui Shristiani nominis auxilia. Muropae imperio
imminentis. diiiicillimis suis rebus oblata reiecissent.
rPantas italiae clades terrae motus ingens secutus in
omen vertitz qui nobilissimas urbes. insignibus in his
veterum monumentis prorutis. prostratisque deforma
gas
lsa 1o. Mlcnssnrs envrr

vit. irato numinet ut vulgo creditum est nostrorum im

manem cupiditatem ulciscentet quorum alii in aliorum
exitium ruentes armati attererent vircs. quas inte
gras. et fiorentes sive terra. sive mari rem geri oporte
ret inmortali cum pietatis laudet certa spe potiundi ma
ximi imperii. essent in rPurcam hostem explicaturi.
Meque tamen fuit eius cladis rllurca expers liyzantii
eodem tempore terra movitg quae mali labes vehe
menter urbem concussit et summi olim imperii maies
tatet et praesentibus opibus superbamg quas imma.nis
gens e praeda multarum nationum. et gentium eodem
congessit Movit vero multo vehementius imperitorum
animos. praeter tantam ex improviso casu acceptam
cladem. barbara superstitiot qua. ut ferunt nulla alia
gens aeque laborat. neque in hoc solum adeot sed in
iis etiam. quae a natura exsistunt. et quorum sunt haud
obscurae caussaez praesensionem enim his inesse im
pendentium malorum existimant. et quoniam raro eve
niunt si quando exstent portenti. ac prodigii loco ha
bent. Meque vero tum iustiores ferebantur venetorum.
quam vngarorum querelaet quorum aeque eximia me
rita in christianam rempublicam habebantur. Affiicti
enim veneti ingentibus bellorum cladibus. ac magna
exuti imperii parte. nondum regum immane odium ex
pleverant g qui praepostera ambitionet et . . . tate elati. in
gentium malorum essent christianis populis auctoresz
solliciti vngari malorum impendentium metu. cum cer
tum hostem haberent cuius vires. quae erant immen
saet odium aequabat bellandi facultas. odii vim con
sequebaturg viribus infirmis. et perexiguis suis. si quis
illas cum hostis viribus conferret. desperatis extero
rum regum auxiliis. destitutos set proditosque quere
banturz ut non iustae iam solum. sed liberae eorum
 vneAmcAnvM nsnvm Lm. L wg

vocest ubicumque christi nomen colereturt magna cum

unius pontificis invidia exaudirenturz lluo esse chris
tianae reipublicae propugnacula rllurcae hosti obiectat
venetorum a supero marit ioniot Aegeot lnsulis a
terra vngarorum olim maiorumt et patrum memoria
validissimaz cum vere christipontificest non elati cupi
ditate dominandit sed clari sanctitatist et sapientiae
famat christianos regest populosque mitit ac placido
imperio haberent ilorum alterum per pontificem lu
lium concitatorem iniusti bellit oppugnatum christia
norum regum armist a quibus esset defendendumt be
neficio liaiasetis hostist cuius maxime id evertiinteres
set incolume mansissez alterum destitutum spe externi
. auxiliit suo robore parum firmumt quamdiu hosti visum
esset incolume mansurumt quo potentioret an infesti
ore uterenturt haud satis constaret. quod vero be
neficium exspectari posse a lllurca hoste maiust quam
eo tempore abstinere ab armist quo illi maxime sint
et gloriosa et honestat et sumpta in victos hostes fu
turaP Ac tantum christianorum regum dedecus nul
lam unquam hominum memoriam obliteraturam. lnde
in Abduae campis concurrisse utrinque duas acies
infestis signis in quibus centum amplius hominum mil
libus censerenturt quibus belli duces lltrinque fortissimi
praeessentt et imprimis rei militaris peritit in his rex
maximus ac potentissimust multo maiore cum sua et
gentis gloria adversus rllurcam hostem pugnaturus
Mon enim pro vngaris solum qui primi obiecti essent
tam potentis hostis armist sed etiam pro christianis
populis universis sumpturum armat qui brevi futurum
esset ut per vngarorum quasi latus peterenturt ita se
jtj ltt megszakadvan a Pray-codexben az l. ktinyvt folytataisa es
vege a becsi peldanybol vetetett ll. ll.
lSti 1o. MrcnAnLrs anv-rr

rie rerum victorem trahentet ac Ludovicum quidem

victoriam adeptumt sed quam illi funestam cruentam
que effecissentz ut utrinque et in rege victoret et
in venetis victis luculentam plagam respublica acci
perett in italiam quasi totius orbis terrae theatrum a
prava hominum cupiditate inductisg quo spectaculo
nullum aliud rPurcis gratius contingere potuissett cu
ius in multas gentes imperium nostrorum perpetuis
cladibus in id fastigium creveritt ut illi exscindendo
impares essent christianorum regum omnium vires.
Mam crallorum copiam qui vicissent affectast veneto
rumt qui victi essent prostratas atque afflictast ut vix
spes esset longo temporis intervallot aliqua ex parte pos
se recreari. quae quidem quantum illi terrorist quantum
pestis atque exitiit quas cladest quas ruinast sive terra
illum sive mari bello aggrederenturt fuerint importatu
raet ubi concordibus animist eodem consensut christiani
imperatoris ductut atque auspiciis adversus communem
hostem excitatae essent P in italia celeberrimis hominum
conventibumitom ae maxime nihil esse magis in hominum
oret quam sacrum bellumt christi militiam sacra armat
unam omnium vocem exaudirit vngaris auxilio eun
dumt fortissimis propugnatoribus christiani imperiig
instruendas-classes terrestrest navalesque copiast ex
pedienda armat telat tormentat ad tam iustum bellum
reges e crermaniat cralliat irlispania excitandost quae
quidem unam vim habeant ut erecti populi in spem
salutis eo graviust acerbiusque affiictenturt quo se lon
gius a salutis spe abesset frustrati sua exspectationet
atque illusi animadvertant. ixion se quidem veterum
pontificumt sanctorum hominum scitag non decretat
non leges convelleret non potestatem divinam erratis
hominum condonandist damnaret non dilectitiam pecu
 vnennrcnnvn mzavm Lm. L lati

niama quae vere cogatur pellendis ex lfluropae

finibus barbaris hostibus christiani imperii finibus
propagandis. sed execrari ac detestari praeposterum
eorum usum. qui imperitos homines falsos insignibus
pietatis titulis secum praecipites in exitium trahant.
Miserrimos enimvero homines. quibus tantus animis
stupor insitus sim ut non videanm quam se stipem dare
in belli sacri usum credanm eam se lulio secundo
pontifici subministrare ad arma christianis populis in
q ferendaa ad gerenda impia bella. ad alendas inter re
ges discordias inflammandam ltaliama cralliama crer
maniam. bellorum facibus per nobilissimorum popu
lorum exscidiumg vires rPurcarum fovendast atque
augendas in omnium ruinam imminentium. quicunque
in lduropa christi nomen profiteantun sancte quidem
coli ab vngaris komanorum pontificum maiestatemg
sed eos ipsos efficeret potestate divina prave utendot
ut salua sacro sancta potestatet quam maxime illiba
tam inviolatamque velinm non possint facers quin de
pontificis iniuriis querantur. floc vngaros querm quod
gravissimum. atque ultimum malorum omnium haud
dissimulare possint Suas calamitates quae luctui acer
bitatique sinm parentibus liberis coniugibus imminet
patriae fatum. piis nobis ac supplicibus precibus de
precantibus lftomanis sacerdotibus quaestui esset pon
tifici maximo imprimis qui non se divinae potestatis
vicarium in homines geram sed christi infestissimum
hostem Mam si vere in terris tantum munus admini
stret cur non etiam sibi sumat tuendi christianos po
pulos principes partes fovendi miseros afflictis rebus
erigendm eopiis auxiliis iuvandm vindicandi ab exter
nis bellis z quae undique impendentia ab eo hosts cu
ius barbariem longe pontificis immanitas vincitg ma
me 1o. Mlcnxnms nnvrl L1n. L

gno cum christianae reipublicae discriminet pari re

gum dedecoret atque infamia horreantP callidum suae
potentiae ostentatoremt sacram pecuniam sponderet
crucis insigne militem gerentemt exercitust armat
classest quasi vngaris indigentibus non verbist sed
certis peditumt certis equitum auxiliist tam prolixis
sollicitationibus standum sitt in quorum capita interea
insultet hostis barbarust immitist crudelist in finibust
atque in vestigiis haerenst videlicet ut dum is vicos
exuratt oppida vastett longe lateque vngarorum agros
populetur. ltomani sacerdotest ex vngarorum aeru
mnis et calamitatibus coactist suae pietatis mirificum
referunt fruetumt beatam vitam et eurarum expertem
in victu regium cultum laxas aedest pretiosam supel
lectilemt villas instructas regia magnificentiat signis
antiqui operist hortorum amoenitatet ut in his quasi
triumphum agentest non devicto rPurcat sed de caussa
christi proditat rllurcae deliciis et voluptatibus omni
bus emollitit effeminatique conspiciantur. - llaec qui
dem passim vulgo hominest qui quamquam tum esset
otium ab externis armist tanquam ingruentem ex alto
tempestatemtlonge animoprospicientestquae hinc clades
vngaros manerentt neque a domesticis viribus paratos
et frustratos spe externi auxilii miserabantur.

..-. .---.-h
 1o. MlcflAliLlS nnvrri

vlxSAkloAltvM ltldltvM
Lnzsnn sncvnnvs
 LllSlilt sncvnnvs

lnterea lulius pontifex. sedandae invidiae eaussa.

quam sibi ingentem coniiaverat. excitatis regibus ad
venetum bellumy tum pecuniae cogendaet qua immani
ad bellum adversus Maximilianum. et Ludovicum ge
rendum indigebatg missis ad christianos reges legatis
de suscipienda adversus rllurcas expeditione nihilo
remissiore studio agebat lam illet insigni clade
fractis venetorum animis. passus erat ab illis secum
de compositione agi. magna foederatorum querela.
Maximiliani caesaris. et Ludovici regis in primis. Mam
neque ille adhuc omnia recuperaverat quae sui iuris.
atque imperii retineri iniuria a venetis querebatur-g
cum quidem in cameracensi foedere diserte cautum es
set nisi absoluto belloa et omnibus recuperatis. quae
veneti foederatis erepta suae ditionis fecissent. ne cuia
iis inconsultis. qui eo foedere comprehenderentur. disce
dere ab armis liceret. et Ludovicus non obscure Pon
tificem incusabat desponsum cardinalatus honorem
l-lelviorum Pontinci. primae apud se dignitatis. et gra
tiae homini negaret et contra atque rex tenderet ius sa
cerdotiorum distribuendorum in crallia ad suum arbi
trium potestatemque revocaret atque hae quidem caus
sae verbo obtendebanturg aliae suberant verioresg in
quibus illa gravissima. Pontificem. iam de venetis.
1z1o 1o. mcnsa-ms navrr

Plaminiae urbibus receptist quem belli finem sibi

proposuisset plus aequo gravem exterorum regum fu
turam potentiam in ltalia ltomanis pontificibus exis
timantemt ad nova consilia convertisse animumg ut
quorum viribus innixust sua venetos sibi restituere
coegisset eos venetorum armis pulsost spoliaret italiae
imperio t quod inter se partiti hinc l-lispanust hinc
crallust hinc crermanus sibi perpetuum spondteretl
quae Pontificis ratio neque exteris regibus erat ob
scurat et vngaris maxime erat invisag qui ut vere ca
pessenti Pontifici adversus rPurcam bellum tantum
haerentem in sinu hostem et regium aerarium et pri
vatas fortunas omnes essent effusurit sic gravate fere
bant per speciosum nomen sacri bellit ad inferenda
iniusta arma christianis populis pecunias cogi. quae
quamquam ita essentg Ladislaus rex tament cuius per
magni intereratt veret atque ex animi sententia suscipi
bellum fide habita pontificis litterist conventum prin
cipum Strigonium indixerat ut ad rv ldus Martias
deliberanti de re tanta frequentes adessent in primis
Sigismundum regem fratrem hortatus. ut eodem mis
sis et ipse legatist per eost communi consiliot secum
de sacri belli expeditione ageret qua de ret a pontifice
lulio monitus essett hoct contento studiot urgente. Stri
gonium se principes edicto evocasset certa illis ad con
veniendum praestituta diez ut quando non hoc minus
ad Polonost quam ad vngaros pertineret qui omnium
maxime opportuni hosti praepotenti ad iniuriam essentg
consilio sibi adesse ne gravaretur. Antequam exiret
induciarum diest qui dies esset ad x1v. kal. luliast
constituendumt conduceretne reipublicae inducias in
longiorem diem proferrit an suscipi in praesentia ad
versus rPurcam bellum cuius praesertim Pontifex auc
 viveAnrcAnvM nnnvM ma u. 1z11

tor essett ut cum ad publicum eommodum auctori

tas divina accederett vix posset sine sceleris notat
de belli eventu dubitari. Magna quidem de re cons11lta
tionem instituit et maxime ad universam christianam
rempublicam pertinentit sed quae tament propter hos
tis propinquitatemt aliquanto magis ad Polonost at
que vngaros pertineret qui ab illo principes bello
petendi fpropjiores periculo essentgut cum duorum re
gum eadem caussa essett fratrum praesertim et que-i
rum essent concordes animi atque aeque recti de christi
ana republica sensum haud consentaneum videreturt ha.
bere alterum ab altero separata consiliacuibus cogni
tis rebus Sigismundust cum nemo esuis esset quin ea
dem de mittendis ad Ladislaum legatis sentiretz una
gravis actio de foedere cum Moldavo ineundot quo
amicot an hoste uterentur gerendo adversus rPurcam
bellot permagni interesse reipublicae credebantt quo
minus maturo mitti legatos placeretg erat impedi
mento. hiemini quidem erat dubium quint nisi de foe
dere cum barbaro transigereturt de iist quae agenda
essent in Strigoniensi conventut institui recte legati
haud possent Pore enim ut ex futuro tum rerum statut
de belli gerendi ratione consilia variarent. ita cum
res in longiorem diem proferreturz Sigismundust pon
tificis nuncium quit ob eandem caussam per eos dies
erat in Poloniamt atque in vngariam legatust dimisit
pollicitum se primo quoque tempore de Pontificis pos
tulatis cum fratre rege acturumt et de consilii senten
tiat quid magis crederetur reipublicae conduceret con
stituturumg certe quando eadem utriusque gentis caus
sat idem animorum consensum voluntasque esset ni
hil omissurum iis omnibus agendim quibust salua sua
existimationet et fidet pontifici speraret se gratificari
lziz lo. unen/ustus mwrr

quae dum ita administrantum percusso foederet et pace

cum Moldavo constitutaa Sigismundus legatos duos
summae homines auctoritatis Micolaum Pirleium Pa
latinum Lublinensema ioannem Laskium designatum
Archiepiscopum crnesnensem regni cancellarium ad
fratrem decernitg quibus in vngariam iter facientibus
occurrit missus cum litteris a Ladislaot qui illos do
cerem conventum Strigonium indictum certis de caus
sis in nx kal. lulias dilatam quo nuncio accepto
Sigismundus revocatis ex itinere legatisnihilo secilis
tamen pergim quod instituerat agers ac Petrum illo
micium spectatae hominem fidem et prudentiaet ad Ladis
laum cum mandatis mittim qui illum doceam appetere
propediem induciarum diem. qui dies esset xlllL
kal. lulias quas cum lSaiasete paetas haberetg de qui
bus quae sententia fratris regis esset se quam pri
mum certiorem fiermmagnmet suaaet reipublicae interesse
existimaret. Moveri se quidem Pontificis auctoritate
praeclare suadentis et se digna. sed non minus moveri
praesentium rerum suarum statui et vero totius chris
tiani orbis qui plane deplorandus videretur. nisi deus
immortalis supplicibus suorum precibus exoratus ali
quid subsidii labanti reipublicae tam necessario illius
tempore afferret. Manere Maximiliano adhuc paene in
tegrum cum venetis bellum. atque adeot ut perexigua
spes essem propter multas caussas quas haud necesse
haberet commemoraret brevi confectum iri. lta cum
nihil subsidii in externis armis vngarisa et Polonis
positum esset non videri tutum consiliuma suscipi bel
lum. cuius tristis exitus nullo cum pontificis usm duo
rum nobilissimorum regnorum coniunctum excidium ha
beretg laetus non esset exspectandus. ubi. desperatis
regum auxiliis adversus rllurcarum immensas vires
 vneAnlcAnvm nnnvM L1s. lL lzts

domesticis subnixi suist sumerent arma. Ad haect ve

rendum net dum inanis rumor speciem perferens veri
bellit ad hostis aures pervenirett ipse terra marique
potens serio praeverterett per inanem verborum osten
tationem tum ltomaet -tum in aliis ltaliae conventibust
iactatum bellumt et in vicinum Poloniae regnum ad
iunctis secum proximis Scythist e lllaurica cherso
nesot irrumperett magna cum earum gentiumt et po
pulorum cladet quibus adversus tantam vimt atque
impetum essent vires defuturae. Plt hoc quidem il
lum sua sponte meditari molirique animot haud ig
narumt quin exeunte iam die induciarumt nisi de
integro instaurarenturt hosti pro argumento essentt
christianos reges non abhorrerc a belli consiliist
quod perinde esset habendumt ac sit omnibus con
iunctis viribust belli classicum canerent. quam qui
dem rem veritum non opinione dubiamt sed ante ocu
los positam statuisse de suorum sententia cum lSaia
sete agere de die induciarum proferendat ut intereat
exploratis regum consiliist quae in praesentia longis
sime aspe pacis abessentt et auctus domesticis copiist
paratiort et vegetior cum ceterist si quandotrebus com
positist id serio sibi agendum statuerentt ad bellum
coiret. Accessisse ad ceteras caussast regii aerarii an
gustiast quae tantae essentt utt ne pacis quidem tem
poret suppeditareturt quantum esset satis ad alendum
externum militemt quo maxime rex indigeret ad tuen
dos regni fines adversus Scytharum incursionest quit
stato anni temporetlSorysthene amne transmissotvicinas
regni provincias popularenturz ut quidt belli tempore
esset futurumt haud difficile esset divinare. Mam quod
pontifex satis prolixet et in belli sumptum se certam
pecuniam et minime dubia auxilia pollicereturt ag
 lgtzjt 1o. mcmnms nnvrr i

noscere se vero tam egregiam illius voluntatem in

amicos regestet maiestatis pontificiae perstudiosost sed
ita quidemt ut quam eius impares vires essent adeo
prolixis pollicitationibus praestandist aeque intelligeret.
quae tamen ubi etiam iirmiores sua opinione essent
satius videri finjtegras ad belli tempus reservariz quo
quidem temporet et ad conducendum ad bellum exter
num militemt et ad firmanda praesidiis minus tuta
locat esset futurum ut maiore vi pecuniae foederati
indigerentAtque haec ille quidem de pontificis postu
latist haud arbitratust tam turbulentis reipublicae tem
poribus regest qui pertinacissime adversus pontificem
arma retinerent in rllurcam conspiraturost quorum at
tritas vires perpetuis bellist qui sperari posset sacro
gerendot nisi longo temporis spatio frejstauratas pa
res foreP cetera acta de inito foedere cum Moldavot
cui cum Sigismundo ita conveneratt ut inter conditio
nes pacist quibusdam de rebust quarum rerum ius con
troversum essett arbitrium ad Ladislaum reiiceret cuius
sententiae stari placebat lit haec quidem ipsa actio bre
visz rogabat enim rPomicius Sigismundi legatus Ladisla
um de iis ipsis controversis rebus ita statuerett ut non
prius sibi spectandum censerett quid ab illo fratris volun
tast quam quid caussae aequitas postularetz ita enim esse
animo affectum ut non gratia et auctoritatet Ladislai re
gis fratert et summus ipse rext sed caussa superior videri
vellett alioqui non recusaturust quin si secus sentirett ac
suis rationibus conducere existimaretfmulto antiquiorem
suam fidem omni necessitudine haberet lieliqua erant
mandata de tollendis controversiist quae inter Sigis
mundumt et Albertum lirandeburgensem sororis filium
intercedebantt qua de re auctor pacis Ladislaust inter
illos mediust non unis litterist et nunciis sedulo egerat.
 vxeAnrcAkvM reunvM LlS. m ms

iam et hoc ipsum lulius pontifex et Maximilianus

caesar urgebant vehementiusz postulabant enima ut
Sigismundus delectos e suis ad se mitteret. quorum
probatam fidem. et prudentiam habereta per quos. fa
cta potestate de iis rebus iudicandi. quarum ius inter
illos dubium ambiguum esset. transigeretur. quibus
Sigismundus. non sui iuris minus. quam auctoritatis
tantorum principum memor. ita morem illis gerendum
putabam ut vereretuly net ubi facile eorum postulatis es
set assensus. id. pro sui iuris praeiudiciot ab adversario
arriperetur. ne eo vero ita rPomicius apud Ladislaum
egitz Mihil caussae Sigismundo videri. quare de suo
iure decedendm arbitrii cuiusquam faceret. quae a su
perioribus regibus legitimo iure possessaa ipse postremot
quo descendere adversarii superbia. et contumacia invi
tum coegisset. armis recuperasset Mon se fratri quod
peteret negarea propterea quod de illius in se voluntatet
et fide dubitaretg sed ne videretura compromissum fa
ciendot caussae suae praeiudicium faceret quasi. quoni
am parum caussae aequitati confideret. ad vim. et
ad arma descendissetg quae quidem eventus docuisset
non adversum iusg ut adversarius videri vellet. sed
pro iure esse adversus vim atque iniuriam sumpta
quod si tamen in ea sententia manere perseverareta cum
fratris caussaa quem coleret parentis locot tum ut osten
deret tanti esse apud se Maximiliani caesaris. tanti.
pontificis auctoritatem quanti utriusque maiestatem iieri
apud populos. gentesque omnes aequum esset. se Poso
nium tantae rei procurandae idoneos e suis homines mis
surum qui ad 11x.ka1. lulias principum legatis praesto
essent. ftogare fratrem ut et ipse legatos cum liberis
mandatis. et plena transigendi potestate de iis. quae in
controversiam vocarentura eodem mitteretg qui commu
Mouvm uvxm lzllSrh - solnm-onus xm
ma 1o. Mrenxnms nnvrr

nem caussam. quando ad eum aeque pertineret quidquid

iuris lagellonum proles inPrussiam haberet sua aucto
ritate tucrentur. Postremum eratin mandatis de opavi
ensi ditionet quam Sigismundus. ut videtur. a Ladislao
oppignoratam. cum dies solutionis exisset. auctioni subii
cere constituissetz quod ne faceret et reminlongiorem
diem differret maiorem in modum Ladislaus postula
verat. pollicitus set pro oppidi redemptione intra certam
diem aureorum nummorum cc. millia soluturum. quo
tempore exactot cum fides dictis non exstitissetg haud
contradieente Ladislaot cpaviam cum universo eo tractu
casimiro lllensinensium reguloa eadem pecuniae sum
ma addixerat. quam venditionemfhlegatus. ut Ladislaus

ratam haberet in primis rogabat quo aequior fratri

regi esset dificillimis reipublicae temporibus vendere
coacto. quae dum ad hunc modum inter duos fratres
gererentur. gravissimae expostulationes Maximiliani
caesaris de lulio Pontifice ubique ferebantur Plius
quidem adhuc litterae leguntur. cum ad alios christia
nos reges. tum ad duos fratres Ladislaum et Sigis
mundum reges seriptaet quorum maxime intererat. re
gum arma in lllurcam converti. quas quidem cum his
contexere visum est. ut aequi pariter. atque iniqui
intelligant Maximilianum. principem religiosissimum.
non adversus pontificatum. qui illi semper. ut aequum
erat sacrosanctus fuitg sed adversus-male pontificatus
munus administrantem pontificem arma sumpsisse. floc
vero erant literae scriptae argumenta Adductum se
pontificis auctoritate cum ceteris regibus bellum adver
sus venetos ex cameracensi foedere suscepissez qui
alieni iuris usurpata multa per summam iniuriam pos
siderent in his. quae pertinerent ad summam imperii.
cuius ipse esset moderatorg cuius belli primis auspiciis.
 vneAmcAnvM nsnvM L1n.n. lzfl

cum rex crallorum Ludovicust in Abduae campis cum iis

signis collatist insigni proelio victos fregissetz inde exu
tos continentis imperiot ac se recipere in proxima conti
nenti aestuaria coactost pontificit quas in Plaminia urbes
occupassentt Perdinando Llispaniarum regi maritimas
alias Apuliae urbest aliarumt quae iurist ac ditionisim
perii essentt sibi partem restituissez lnde cum iam bello
confectot unum sibi superesset munus obeundumt ut pro
maiestate imperiit componeret italiae statum quae per
tot annos quassata insignibus belli cladibust recreandat
constituendaque videreturz audisse pontificem religionist
et constantiae suae oblitum recup eratis iist quorum caus
sa reges concitasset ad arma t venetos victos communes
hostest et quidem non armis priust quam gentium iuret
omnibus oblitteratis offensionibust in gratiam rece
pisset magna cum suat atque aliorum regum offen
sionet quibus se iureiurando obstrinxissett non prius
se passurum cum venetis de compositione agit quam
foederati reges omnia recuperassentt quae sui iuris ab
illis intercepta possiderentun Meque vero solum victos
passum esse secum in gratiam rediret sed dignos
etiam habitost quibus cumt novo inito foederet societa
tem coirett scilicet insigni cum eorum contumeliat quo
rum armist impar ipse bello gerendot vieissett illustri
titulo foederi adscriptot ut coniunctis viribust et com
municatis consiliist italiam pulsis barbaris tunc enim
nomine omnes comprehenderet insigni nobilissimarum
gentium et populorum iniuriat qui non essent in ltalia na
tij in antiquum gloriae splendorem vindicaretliinc ve
netostcollectis animistquos tot belli adversis casibus frac
tos abiecissent Patavium imperii urbem nobilissimamt
quam sua sponte a Ludovico rege victi sibi essent resti
tuere coactit falsist per fraudem portarum custodibusv
lot
pis to. itrcrmams nuvrr

iterum occupasset nobilissimis civibust qui caesariana

rum partium studiosihaberenturt aut in exilium pulsim
aut ultimo supplicio affectist aut taeterrimo carceret ubi
naturae extremum spiritum redderentt erudelissime in
clusis. Meque hoc tamen illi satis fuissez avidum
christi pontificem eorum sanguinist quibus positis in
excelso reipublicae loco tantum deberett eadem secum
religione foederis devinctist ulterius belli faces profe
rendo esse progressumr cenatum enim adversus Ludo
vicum socium regem cuius victoriae magnum fructum
retulissett se foederis legibus solutum concitarez scili
cet utt pulso Ludovico Maximiliani armist mox de
Maximiliano pellendot cum aliis regibus nova consilia
iniret numquam a caedibus t- incendiist populationibust
temperaturust quoad spes esset per populorum genti
umque nobilissimarum excidium dominandi cupidita
temt cuius nullos sibi fines praescripsissett expleturu1n.
iiinc petitam crenuam maritimo bellot quae Ludovico
regi parerett quam quidem venetorum classe cum sua
coniunctat ne gratis videretur tantorum scelerum infa
miam sustineret speraret se suae ditionis facturunL
iiinc missos ad i-ielvetiost qui mercede conductum.
militem Mediolanum adducerent t ut hereditario iure
Ludovico regi debitum principatum mox pari virtutet et
felicitate vindicatum armis eriperet praeclarissime de se
merito regit cuius maiorum exstare in itomanos pontifices
illustria pietatis monumenta christianissimi cognomen
argumento essett hac gratia relata. iiodem impetu animi
ab eo petitum Alphonsum Perrariensium regulumt cral
lorum perstudiosum hominem uno pominet quod a Ludo
vico regetaceeptus ab eo in fidemtnon pateretur se avelliz
cuius iniuriae tament si ea modo iniuria esset potior pars
ad set penes quem esset ius summi imperiit pertinerett
 vncAmcAnvM nnnvM Lm 11. lztg

cumAlphonsi maiores a superioribus imperatoribus quo

rum adhuc litteras et monumenta exstarenm maiorem di
tionis suae partem beneficiario iure accepissent quibus
de rebus cum per suos legatos cum pontifice expostu
lassem monuissetquet pro summa sus et maiorum ob
servantia in ftomanos pontifices um omissis ferociori
bus consiliis pacem populis redderet et vere aliquan
do de bello communi hosti inferendo cogitaretg ni
hil aequi ab homine iracunds asperot atque impotenti
ingeniot licuisse impetrarez liogatum enim maiorem
in moduma ut si quid illi controversiae cum Perrari
ensi esset eius rei cognitionem ad foederatos reges
reiiceret de quorum in se fidet atque observantia mi
nime posset dubitareg conditione se usurum negasss
qua nihil aequius tamen excogitari posset Meque ob
eam tamen caussam se passum esse christiani regis pie
tatem christi pontifice colendot a se desiderarigcum is
quidem omnium prius quam pontificii muneris memor.se
indies in amicum regem duriorem implacabilioremque
redderet praepostere arbitratus quod rex suae pietatiaet
religioni daret uti illius in se iniurias dissimularet a me
tu maioris imperii . . . .estitutione virium proficiscm cuius
quidem maiestatem imperimut caesarem deceret coleret
venerabundusg sed ut non possem sine nota violatae Au
gustae maiestatis sui iuris oblivisci. quem vero posse
ferre aequo auimot qui paullo ante ad exscindendume
terris venctorum nomem christianorum regum omni
um arma concitasset eum mox spoliatos maxima im
perii parts atque in paludes et maris aestuaria reiec
tos . tmde ad continentis imperium emersissenm socios
asciscers ad eos perdendos quorum armis hosti sua
vi adempta recuperassetP cui vero non exploratum
eius in reges exteros odiumP Altero quoque verbo au
pio 1o. Mlcmnms anv-rr

diri usurparet ad se unum populorum omnium votis

consentientibust delatum pontificatumt ut essett qui lta
liam aliquandot barbaris ex eius possessione deturba
tist in libertatem vindicaretz qua hominis iniuriat et
contumacia tanta se adductumt cuius fidei esset sum
ma christianae reipublicae commendatat statuisset
cum Ludovico rege coniunctis armist perniciosis illius
consiliis obviam ire. lta autem dei immortalis benefi
cio hactenus rem gestamt utt quod satis in praesentia
posset videri armis pro iusta caussa decertantit hos
tium ferociat et impetu retardatot iis. quo improba cu
piditate ferrenturt non licuisset pervenire. Mon se cum
pontificatu bellum gereret quemt ut deceret christia
num principem religioset ac sancte colerett sedt cum
lulio pontificet qui oblitus personae maiestatist quam
gererett et muneris pontificiit divina potestate ad per
turbandum christianum orbem abutereturt cuius ipse
rectort moderatorque esset ld vero eo admirabilius
debere viderit quo maiore pertinacia pontifex maxi
must quem homines divinis honoribus venerarenturt in
gravescente aetatet maximus natu in castrist in aciet
in urbium oppugnationibustinter vulnera et caedes mi
litari ornatu conspicercturt magno hominum terroret
qui in pontifice sacrosanctum imperium munitum ar
mis vererenturt ignari quibus armis esset pontificis
potestas munienda. lnnocentiamt pietatemt religio
nemt sapientiam pontificum armatnon exercitus armatost
non tormentatnon telatnon gladiost quibus lulius pontifex
feroxt qui et sese ignorarett et quo inter homines munere
fungereturt ubi continuo portae armato non aperiren
turt denunciaret minitabundust per moenia se aditum suis
vit telist tormentist atque armis patefacturumz ld enim
soiltum usurparet esse eiusdem pontificist et pascendo
 vncAnrcAsvM nsnvn Lm P 1s1

christi greget pastorale pedumt et arcendis lupis

christi gregem ore faucibusque inhiantibus gladium
gestare. liane animi saevitiam multo maiore cum laudet
in furcam hostem ostentandamt in quem iustius illius
odium essett quam in christianum principem cuius virtu
tit et fidei summa christiani imperii administranda tra
dita esset ixion christi hostem a pontifice armis petit
non suscipi bellum pro christianae reipublicae finibus
propagandisg sed adversus Maximilianum caesaremt
Ludovicum regem christianissimumt Alphonsum lferra
riensium principem qui semper in fide et clientela ltom
pontificum fuissett eundem ltomani imperiibeneficiari
umt unde magna incrementa dignitatist et potentiae sem
per Ptomanis pontificibus accessissent. Sed deum immor
talemt pro ea caussa stetisset quam iust atque aequitas
tuereturz pontificem enimt cum irriti eius conatus om
nes cecidissentt hostis exitium sibi belli finem statu
entist verumt quem vellett eventu desperatot secum de
componendis controversiistsimulato ad tempus pacis stu
diot agere instituisset precatumt ut liononiamt ubi mox
esset futurustMattheus curcensis lipiscopust vir sum
mae prudentiaet et in maximis rebus spectataetad set hu
ius rei agendae caussa 1nitteretur. quod quamquam mini
me ex animi sententia agit sed fallacit ac vafro consilio
intelligeretz quo tamen aequi atque iniqui intelligerent
per se non stetissetquo minustsublatis controversiist con
verterentur in lllurcas arma t quod regem decerett et ad
ministrantem christiani orbis inperiumt communicato
consiliot cum regibus tum liispanot tum crallo pontifici
obsecutum atquet ut velle visus essett Pvononiam crur
censem misisset facta illi potestatet cum de aliis rebus
agendittum de tollendis controversiistquae integre adhuc
sibi atque caedem gravissimae cum venetis interce
1 se 1o. inrotulans snvri

derentg qua in re polliceretun iis se aequissimum fu

turum imprimis de callo reget etAlphonsot inimico pon
tifici conciliandoz hoc enim se iam pridem agitare
animo quibus rationibus inter christianos reges. pace
constitutaa eodem consensu. communibus hostibus in
ferretur bellum quod magno cum dedecoret insigni
cum totius christiani orbis querela. inter christianos
reges gereretun cum his mandatis dimisso crurcensi.
quo maior auctoritas legationi accederet. neu ipse vi
deretur in communi omnium caussaa separata consilia
haberet egisse cum Perdinando llispaniarum reget
crallorum Ludovicot ut legatos ad pontificem de com
positione mitterent. quos sapientiae fama plurimum
commendaret. ut eodem animorum consensu rem age
rent. qua quidem in actione gravissima eadem. et ad
rempublicam constituendam maximi momenti facile
animadverti potuisset quam inexorabilis pontifex in
eos essen quamque inexpiabili odiot a quibus semel
animum vel levissimam ob caussam alienassetz pas
sum enim se a Perdinandi legato adiriz ut admitteret
a Ludovico rege tanto missum nullis precibus exorari
potuisse. quae quamquam ita essent administrataz ni
hilominus tamen pontificem ut fides esset. haud se
abhorrere a pacis consiliis. a quibus vere abhorreret
misisse qui in itinere crurcensi occurreret. et ut ad se
venire acceleraret adhortareturz pollicitum sep cum
firmam et solidam pacem tum perhonorificam et ma
xime ex populorum sententiaa foederatis regibus. con
ci1iaturum. qua re cognitaa crurcensem. qui per rPri
dentinas alpes iam Mantuam pervenissetg de aliorum
legatorum sententia. in quibus hieronymus vickius
fuisset qui Perdinandi legatus ex llispania. huius rei
caussa eo advenissetg cmn aliorum regum legatis. uno
 vnesulesnvn nnnvn Lm xL 1Ss

Ludovici excepto Parisiorum pontifice. summae auc

toritatis hominet ire properasse. lveque fuisse unam
modo odii caussam pontifici cralli regis legatum non
admittendi. sed alias praeterea non minus gravesz
in his illam praecipuam. ut. per eam occasionemy ab
eo crenuam in italia averteret quae civitas opulentis
sima. quippe quae maxime civium industria et com
mercio exterarum gentium fioreret semper fuisset in
caesarumifideg ut non ad se minus. quam ad Ludovi

. cum. qui ea ipotiretur. pontificis iniuria pertineret

quam vero illius postulata gravia. et non ferenda es
sent ob eam caussam nolle se commemoraet quod nul
lus tam obscurus in hluropa angulus esset. quo non
eorum fama pervenisset. quae essent tum in eo con
ventu acta. vnum quidem haud se posse silentio prae
terirez pontificem maximum. in cuius nominet primae
inter christianos reges maiestatis. quidquid sancti ho
mines in terris colerent continereturg ausum disertis
verbis negare set cameracensi foedcri. cuius ipse
auctor transactorque fuisset staturum. quod quidem
interpretari oporteret non secus. ac si. soluto vinculo
humanae societatis. quae una fidet et religione officii
contineretur. homines ad eadem rerum initia revocaren
turg quibus quidem pro iuret et legibus vis et libido fuis
set. lirgot deplorata spe pacis. cuius amabile nomen pon
tifex occultis consiliis obtenderet. quae cum communibus
hostibus ad convellendum reipublicae statum inita habe
ret. eo se recurrere coactum maiorum exemplot sapien
tium hominum. quo praesens rerum status postularet ut
patrum. concilium de sua. et foederatorum sententia
indiceretg cuius tamen sententiae auctores essent e
cardinalium eollegioa qui inter ceteros virtutis. et sa
pientiae fama excellerentg quo nomine iis pontifex in
lact m monitus nkvrr

fensus. amplissimi ordinis honorem abrogasset. lixcu

sare set quodt inconsultis amicissimis regibust in
hanc sententiam descendissets veritum enim ne ponti
fext odio inflammato animot ad impediendum tam sa
lutare consiliumt certe maxime christianae reipublicae
e tot malis vindicandae opportunumt aliquid impedi
menti obiicerett praevenire voluisse. litogare amicos
regest utt pro sua consuetudinet bene de republica
merendit missis ad conciliumtdelectis e suist qui idonei
maxime tantae rei gerendae haberenturt publicam
caussam capesserentt quam pontifcxt sacrosancti mu
neris parum memort perditum iret. liis Maximiliani
litterist cum fide a nobis e regio tabulario descriptist
ex quibus apparett quantopere religiosi reges pontifi
cis caussae favebantt discussa tota actio de sacro bello
est Meque vero cuiquam verisimile videbaturt exori
entibus indies inter reges novis belli caussist arma
facile in rPurcam conversum irit quae pontifex idem bellit
idem pacis auctortomnium pertinacissimus adversuscral
lum retinebat. ita quidem erant incensi odiis animit ut
numquam longiust a pacis consiliis abfuisse crederen
turt vesana quadam rabie animos rapientet unde nul
lus esset a pravis consiliis receptus Mam ad veteres
offensionest novae quotidie iniuriarum accessiones fie
bantt id quod accidere erat necesset inter gerentes
armat non solum non exstincta belli fiamma spe pacist
sed vehementius etiam indies per utrimque acceptas
atque illatas clades animos urentet cum utriusque ea
dem esset pertinaciat bellum aut hostis exitiot aut suo
finiendi Meqne enim se pontifex deserebatt vir aceri
mus et magno animot haud ignarust quanta sibi esset
invidia sustinendat lliaximiliano caesaret et Ludovico
reget querelis gravissimist per suos legatos fatiganti
 vnqxnlcAavn nnnvM Lm 1r. lfjs

bus regum auresg quos ab inimico pontifice respici

endo avertere conabanturz lSelli facem pestem popu
lorum eversorem christiani orbist sacrosancti con
cilii auctoritate e pontificia sede deturbandumt quod
unum telum aeerrimum itomani pontifices horrerent
qui parum rectet mandatum sibi sacrum imperium-ad
ministrarent Pltiam atque etiam christianis regibus
cogitandum quorsum tenderet tam iniusta atque im
manis itomanorum pontificum potentiaz quibus si quan
tum vellentt per regum dissimulationem liceret
brevi esset futurum id quod superioribus saeeulis non
semel accidisset ut servitutis iugum magni reges sub
irent privatis non ferendum uti ad unius irati ponti
ficis libidinem saepe improbit sceleratit impotenti inge
niot sibi intelligerent quae agerent dicerentque omnia
conformandat durissimas accipiendas leges maiestatis
reis caussam dicendamt regnorum maximorum posses
sione concedendum ita olim per summam iniuriam
iienricum caesarem deiectum dignitate imperiit ita
adversum unumt atque alterum Pridericumt ita adver
sus Philippum Pulchrum crallorum regem universum
christianum orbem concitatum iiec enimvero posse
ferre aequo animot qui ius fasque homines colerent
ut inter pontificemt et reges orta controversiat sive
actor pontifext sive reus esset sibi ius sumeret in
eum pronunciandit quo cum haberet controversiam insti
tutamP ut cuius res essett is de sua ret ut esset visum
idem reust idem iudex statueretP fiaec vulgo fere
banturt quibus irritatus superbus pontifext infinita im
perii potestatet quae apud reges exteros nondum exo
leveratt facile ius suum auctoritatemque tuebatur.
itaque et apud Ladislaum per rilhomam Strigonien
sem cardinalem qui tum itomae agebat et apud Si
me . lo. Mrcmrcms nnvrl

gismunldum. per ioannem Staphilaeum legatum diser

tum hominema facile regum criminationes. per se satis
munitus pontificii nominis auctoritatet refellebat. lio
dem anno Sigismundus memorabili de Scythis victo
ria parta. qui perpetuis excursionibus. superioribus
annis Lithvaniam vastavera.llt. legatos in vngariam
misit qui fratrem regema tum de rebus ab se gestis
docerent. tum de domesticis rebus consulerent. qua
rum ad illum privata mandata habebant. vixerat ad
eum diem Sigismundus coelebs non sine gravi Polo
norum expostulationm qui regis fortissimL ut regni
atque imperii. ita virtutis. et felicitatis heredem posce
bant fl numerosa casimiriprolm cum Ladislaum maxi
mum natu lSoemi primumg moxvngari sibi regem ascivis
sent. Albertum et Alexandrum fratres. quorum uter
que regnavit. nullis superstitibus liberis importuna
eripuerat morsz casimirum a nuptiarum studio vi
tae sanctitas et divinis rebus addicta mens. Prideri
cum komana sacra averterantz ut unus superesset Si
gismundus. in quo aut coelibe interireta aut marito re
vivisceret lagellollum prolesz cuius ab interitu vindi
candaet in tot fratribus deficientis. magna cura Polo
nos incesseratz etsi enim Ladislaus iam Ludovicum
susceperat s tamquam alterius nationis. et gentis. a prima
aetate in lioemorumr et vngarorum regiam adoptatum.
vix casimiri legitimam prolem agnoscebant. quae cum
minime Sigismundum fugerenn suo ingenio facilem et
in caussa iustissima suis faventem. discedere facilius
a superiore vitae instituto potuit. atque adeot quod
diuturnus usus probasset quam iustissimas suorum
querelas ulterius ferre. ita cum non placeret per
unam deleetam e suis. alias in Polonia ab se praete
ritas videri. quae regnantem pari nobilitata dispari
 vncAnrr-Anvn anum Lm n. lff/

fortuna invitae ferrentz eo descensum estt ut ex vn

garorum nobilitate delectam. quae regiae indolist et
probitatist ac pudoris fama excellerett rex frater ro
gatus primo quoque tempore in Poloniam mitteret. bum
recenti gloria Sigismundus florerett confecti ex sententia
belli gravissimit haec una accessio iustissima quereba
turt per regias nuptias spem posteritatis in ea familia
propagandaet cuius mitissimum imperium iam inte
grum saeculum Poloni essent experti. lLnimvero fuit
hoc Sigismundi iudicium vngaris quam honestissi
mumt ex quorum subole quaesitus regni haerest fidem
faceret. non fortunam solumt etiamsi esset in privato
insignist sed virtutem etiam spectatam ldxcitavit qui
dem eius rei fama magnam in vngaria inter regni
principes aemulationemt cum sua spe quisque incita
tust aut filiam aut propinquamt per cuius fortunam
crescerett parem regiis nuptiis fingerett ut sibi homi
ncst haud tacito naturae instinctut in non optima etiam
caussa blandiendo favent. Sed inter alias omnest ubi quis
discederet a suist magno consensu lSarbara virgo ioan
nis Scepusii soror eminebatt non solum patris gloriat
principis olim vngaricae nobilitatist et fratris ioannis
potentiat sed virtutis propriae commendationeg cum for
mae decust morum elegantiat hanc vitae sanctitast pu
dorque augeret. vna haec in complurium delectut in qui
bus maiorum nobilitatemt probitatis fama aequarett ut
aliorumt ita Ladislai iudicio digna habitat quae per Sigis
mundi regis torumt ad maiestatis regiae fastigium effer
returt in quacumque fortuna esset natat ut scriptores
omnes eorum temporum video affirmaret Polonos in pri
mist fortunae regiae par. Pertur quidem iledvigae vir
ginis matertlectissima feminat per casimirum fratrem
rPensinensium ducem cum Ladislao primumt moxt eo in
 lss to. Mrcuarznis nnvrr

sententiam traductot cum Sigismundo de conciliandis

nuptiis egisse. Mam Ladislaus maxime fratri huius con
silii auctort Michaelcm lianelunl virum spectatae pru
dentiaet ad eum legatum miseratt ut una cum casimirot
qui eodem tempore cracoviam ob eam caussam erat pro
fectust de nuptiis transigeretz quibus iam Sigismundus
virginis amore incensust cum fama afferret fratris iu
dicio consentientiat magna in nobili virgine accessiot
quam fpujdor ornatt et dignitas formaet haud fuit in
mora. lngens quidem autltarditast et stuport in re tanta
oscitantis Ladislait aut virtus et magnitudo animi no
tanda fsi verum estt nobiles inter illum simultatest et
Scepusium intercessissej qui potueritt soluto animo cu
ris omnibust quem iustus dolort atque inde susceptum
odiumt et iracundia par commoverettdeligere ex inimica
domot et quidem ut etiam regia affinitas abessett plus
aequo per se potentit quam apud regem fratrem reg
i ni honor augeret. Mam si minus sensitt regnandi cu
piditate elatum hominem per fratris regis affinitatem
altius evehit quam ut facile ad maiora contendens deiiei
possett desideranda in illo prudentiamt ct vis consilii
fuitt quae etiamsi minus a natura adessett pruden
tium hominum tamen illi consilium non deeratt ne rem
temere committerett cuius esset futurum ut paullo
post nullo cum usut et compendiot falsum sua opinione
poeniterett sint cum hoc non ignorarett animum tamen
habuit in potestateg et fratri maluit consuleret quam
privatis inimicitiis indulgeret magnae in eo virtutist et
plane regi-ae indicium fuit. uam si qui suntt qui in aliis
parum memoriae Ladislai faveantt iidem tamen in hac
una re fateantur necesse estt maximam illi laudem
aequitatist et iustitiae debcrit qui quam constanti fama
cxcellere virtutet pudoret sanctitate morum intelligereta
 vueAnrcAnxrM nicum Lm m 1sg

facile pateretun per regis fratris coniunctionem excel

llere honorez cum quidem saucius animus atque invisa
inimici potentia. non esset impedimentoa quominus
in eot libero iudicio utereturz certet ut sibi altius pre
mendum dolorem animi. et prolixius rem agendam cen
seret. minime dubitandum est. quin et insignes aliae
Scepusii virtutes effecerinta et comitas quaedam regia.
in primis ac clementes et placidi- mores. quae illi vir
tus ne ab inimicis quidem umquam est negata Mam
quod ad extremum in sententia non manserita eius rei
culpa omnis in Scepusii inimicos r-eiiciendag quorum
maxime consilio Ladislaus regebatun verentium ne
inimici opes satis per se validaet ut cetera abessenta
fortunae secunda aura in immensum provectaet ali-.
quando plus aequo formidolosae essent principem
gratiae locum apud regem ambientibus iii. cum non
dum de nuptiis transactum credereturaurgendot obtun
dendoque facile a rege extorserann qui -se iis plane
dedisset. ut cum aliis mandatis ioannem Procekium
sibi fidum hominem ad fratrem legaret. qui eum ab
instituta cum Sccpusio afiinitate deterrereta non ob
scura levitatisv et inconstantiae nota. et magna cum
Sigismundi offensionet qui tum Polonorum principum
tum eius maxime suasm abhorrentem sua sponte a nup
tiis animum ad virginis nuptias flexisset ltaque cum
in vngariam ad Ladislaum eundem rllomicium lega
tum aliis de rebus mitteret. quas tum ab illo non ig
norari. magni reipublicae intererat. privata de hac re
eidem mandata dedit. querelam atque expostulatioxlis
plenaa quae non leviter commotum eius animum indi
carentz Mirari set cum aliquid accidisseta quare sibi
frater censeret de nuptiis sententiam mutandam a
cuius consilio numquam discedere constituissetg m
 leo to. ntrcnxnms snvrr

illud tempus rem distulisset quo paene de his actum

transactumque esset Meminisse deberet cum ad
hortanti. ad propagandam subolem paruisset. a
quo vitae genere sua sponte semper alienus fuissetg
ita passum se de sententia deduci. ut tametsi iam pri
dem coelibem vitam. obsequutus ingeniotmaritali iugo
praetulisset curam inveniendi. quae digna regio toro
haberetur. is susciperet qui auctor eius consilii esset
et frater idem et summus rex adeot quem a primis an
nis sibi sanctitate patria colendum statuisset. quod
cum recepisset se facturum. eam sibi despondisset non
quam ipse maxime probasset cui esset nuptura. sed
quam. ex onmi vngarica nobilitatet frater rex selegis
. set natam illam quidem illustri locot atque ex familia
amplissima. sed quam regiae virtutes multaet in ob
scuriore etiam fortuna. dignam ostenderent. ex qua
Sigismundus rex susciperet liberos. in spem maximi
regni educandos. Meque se credere debuisset temere
fratrem fecisset qui. ne quando falli tanta in re posseta
cum fraternus amor. atque egregia in se voluntas. tum
suorum consilium. praeter illi insitam prudentiam effe
cisset. Ac quamquam illius consilium alte animo con
didisset. non secus. atque is vellet facturusg condu
cere tamen utriusque rationibus arbitratus. primo quo
que tempore rem agiy ita distulisset multis obiectis re
bus. quae volenti impedimentum. et moram afferrentg
ut postrcmot cum suorum preces diutius ferre non posset
hoc ipsum in dies maiore contentionet et studio a se
postulantiumg coactus fuerit eandem sibi despondere
quae sibi oblata a fratre tantae rei auctore fuisset
Mam cum iterum a se esset consultusg per eundem
llanelilm internuneium. cuius fidem. et prudentiam
spectatam haberet multo se magis in suscepta senten
 vncAmoAnvM nsnvnr L1s. 11. 1e1

tia confirmatumt ut non sinet gravi infamia posseta

neque adeo minus fratrist quam suat eam non duceret
de qua eius unius auctoritatem secutust ut mitteret
aliorumt quibus auctoribus in deliberando de re tanta
esset usust secum i transigi passus esseti eo enim tum
fuisse progressumt undet salva maiestate regii nominist
et sua fidet quam a se desiderari numquam esset pas
surust revocari haud posset Ac cum illius pridem
animus sibi ea de re exploratior essett non dubitare
set quin eat quae Procekius attulissett non de suat sed
de eorum sententia sibi curasset significandat quorum
turbulenta consiliat ad perturbandum populorum otium
et quietum statum reipublicae per ordinum discidium
et nonnullorum privata studiat intenderentun Satis qui
dem sciret matura usum consultatione tantum regem
fecisset ut censeret cum Scepusia domot per affinitatis
iust amicitiae foedera iungendat cum non ignorarett in
una ea re de utriusque regni commodist in primis de
liberorum incolumitate agit quibus expedirett si quid
patri humanitus acciderett ab eorum rationibus Sce
pusium non alienum esse. vngarorum hoc esse recep
tum a maioribus iust non agnoscere oblatum regem
fortunae temeritatet sed delectum e multist liberis po
pulorum sufragiist quae vera regum creandorum ra
tiot non prius gentium iuret quam naturae legibus esset
in vitam hominum invecta. quae quamquam ita se habe
rentt ubit integra ret tament et nulla cum iactura digi
nitatist discedere a suscepto consilio liceret primo
quoque tempore nuptias maturandit quod secundo loco
is velle videreturt rem in longiorem diem differre se
aequissimo animo paratumz ut pro infecto haberet
quod transactumt fixum. ratum semel habitum esset ne
ipsum quidem fratrem memorem suae constantiae sib
Morwm avum msL -- scmrronzsu x11.
me m. monAnLrs nnvri

suasurum Accedere ad haec omnia principum. et po

pulorum offensionem quos sua spet atque exspecta
tione frustratos. plane sciret minime necessariam di
lationem temporis iniquo animo laturos. iam imminente
veret quo temporet propter Scytharum incursiones.
oporteret regem esse in armisg atque ita hoc quidem
ut implicato bellicis curis. quibus vacare per anni ra
tionem haud liceret. verendum esset. ne actior de nup
tiis frigggeret atque excidere animo crederetur. ltaque
cum minime ignoraret quanta esset fratris in se pie
tas. atque observantiai a quo semper cultus eximie
fuisseta rogare enixet ne induceret in animum crederet
ab eo quidquam ea actione admissum. quod illi offen
sioni esset. Scire quidem set aquibus haec mutatio con
silii manaretg sed non ignorare simula quae eorum ratio
in ea re agenda essetz neminem enim posse fugere
fminime illis improbam cupiditatema qua fiagrarent
animis dissimulantibum non eos reipublicae commoda
spectaret sed privata sua. quae exercendis privatis
simultatibus. et serendis inter regema et suos dis
cordiis. sibi comparanda statuerents ut non solum
non viderentur audiendi afferentes prava consiliaa et
aliena a publicis rebus. sed procul a regia arcendi
fnisij viderentur aifere etiam reipublicae opportunaz
eosdem enim esset qui non ita pridem fuissent inpedi
mentot quo minus. ut convenisset vratislaviae duo re
ges fratres congrederenturg qui quidem congressus
fnejmo posset negare quin salutaris in primis fuisset
vngariaet et Poloniae populis futurusz scilicen quod
vererentur. ne per mutuum regum colloquiuma quae
scelerate in rempublicam regemque adeo ipsum animo
molirentur consilia. conatusque omnes infringerenturz
nihil enim sibi certius esset quam illos unum hoc ma
 vneAmcAnvnl nmuvM Lm m 1SS

chinari. quibus rationibus deiecto de se optime merito

reget a reipublicae gubernaculis eum ipsum. liberosa i
et duo regna simul exteri regis fidei tutelaeque trade
rent Meque illos quae sentiant dissimularet iam Maxi
milianum caesarem designantes animisg vicinum qui
dem regem. et religiose colentem amicitiae iurag seda
cuius potentia quanto maior esseta tanto vicinitas pro
pinquior doceret. positum in ipso regni limine caven
dum. certe non ferendum praevalidum regnum ac
peropulentum non suo robore. sed unius nutu. atque
arbitrio staret qui se eius appetentissimum in regni
petitione ostendissetg praesertim cum non saepius ho
mines quid debeanta quam quid possint. velint. iam
ignorare neminem. hanc machinam admoveri a scele
ratis hominibus. quibus in vi aperta nulla spes esset
suppetere vires ad praesentem rerum statum labefactan
dumg sed unum se tamen sciret adversus improborum
hominum scelerata consilia satis praesidii fratrem eum
in sua gravitatet et constantiar tum in suorum sapien
tiag et consilio positum habere. Mam. ut minime esset
de Maximiliani fide dubitandum. quae raro tamen. in
optimis etiam ingeniis praestaret a dominandi cupidi
tate invictum animumg quam illi ipsi Maximiliano li
cere suscipere aliena regna administranda caroli ne
potis tutelam gerenti. in cuius ditione tot regna opu
lenta. et maxima essent. ut missa fieret procuratio im
perii tanta. atque aliorum. quae sui iuris essenm admi
nistratio. vt vero illius esset egregia voluntas. unde
aifuturas volenti tantas opesi militema tormenta. pecu
niam. ut satis posse afferre subsidii ad tuendum un
garicum regnum. adversus rPurcarum arma credereturP
quem distrietum gerendis bellis gravissimis saepe aera
rium deficeret exhaustum. non solum numerosis exerci
1 lt
lezjt 1o. nrcnAnnrs anv-rr

tibus alendist firmandis praesidiisturbibust armist telis

tormentis comparandist sed saepe minus nccessariis sum
ptibust a quibus natura ad dandumt et largiendum profu
sus cum vastus animust atque in tanta rerum mole regenda
impotens suit nulla admitteret frena temperare haud
possetP Meque tament quamquam undique esset oti
um ab externis bellist illi facile futurum vngaricum
regnum acceptum in fidem recte administraret nisi
abiecta cura suorumt quae per longissima terrarum
spatia disiunctisimat animum omnibus etiam aliis curis
solutum unius imperio regenda fatigarent cbiectam
vngariam perpetuis bellorum incendiist cui quidem
omnium potentissimus hostis ad exitium imminerett
certo praesidet et propugnatoreindigereg cuius virtute
et sapientia ab impendentibus undique tempestatum
procellis tuta tegeretur. crrave officii pondus suscipere
patrem familiast quantumvis magni usust industriumt
atque experientemt cui esset privata domus adminis
tranda s quanto gravius non unicum vngaricum regnum
cuius tamen longe lateque fines paterentt sed multat at
que eadem regna maxima sustinereP Ac nemini iam
obscurum esset quo spectarent eorum consiliat qui haec
molirenturz sperare enim impari Maximilianot oneri
sustinendot qui tot regnorum administrandorum mole
premereturt ad eos perventuram regni procurationemt
qui insigni cum gentis dedecoret auctores exstitissent
regnum in provinciae formam redigendi. ita futurum
ut vectigalia regnit portoriat metallorum fructust quo
rum esset vngaria feracissimat haberent in potestate.
iiosdem hos esse hominest qui vngariae imperio in
hiantest quo per regni exscidium modo se perventuros
sperarentt domesticis viribus djftisit et anno superioret
auctores dissoluendae actionis de vratislaviensi con
 vueAnrcAnvm nsnvM Lna lL nga

ventu fuissentt et nunc obstarentt fallacibus dolis utrique

regno insidiantest quo minus incepta de regiis nuptiis
actio ad exitum perducereturt quam intelligerent Polo
niae pariter et vngariae tum salutaremt tum perhono
rificam futuramz veritos enimt ne per fratrum con
gressum perniciosa consiliat quae agitarent animo disii
cerenturt id unum ageret ut inter eos novas discidii
caussas serendot aditum sibi ad ea patefacerentt undet
manente inter eos concordiat spem suam et vota frus
trati arcerentur. quae eorum inceptat magno cum ani
mi doloret eo progressa cognovissett ut iis ipsis adni
tentibust convenisset inter ordines regnit ut de iis in
principum conventu agereturt qui esset indictus ad 1x.
kal. Maiast quo tempore rPhomas cardinalis esset
abfuturust in cuius sapientiat et consilio maxime rex
acquiesceret. Pecisse verot pro eximia sua pietate tum
in fratrem regem tum in eius liberost ut de imminenti
illis periculo primo quoque tempore eum docerett et
si modo relinquerett locum monendi set id quod
ut crederett animum inducere vix possett etiamt
atque etiam orarett ne a sceleratis hominibus se ab
duci in adeo praeposteram sententiam patereturt cui
locus esset sine certa tum vngarici regni perniciet tum
suorumt et suat minime posset 1d quidem cum multo
ante animo providissett optimo consilio adhortanti ad
iungendam cum Scepusia domo affinitatemt se esse
assensum Pore enim sperasset ut cum rege affinitate
Scepusio coniunctot improborum conspiratio debilitatat
convulsaque languerett qui lagellonae familiae maies
tatemt atque amplitudinem exstinctam vellentt in cuius
ditione tria regna opulentissima haberentur. hlam ne
videretur parum certa afferret eorum litteris se ea ha
bere compertat quibust per interpositi iurisiurandi re
me 1o. nncnAnLis mzvrr

ligionem ultro citroque missist de communicatis inter

se consiliis cavissent. quando vero horum scelere es
set factum ut minus vratislaviam convenirem et de
novo conventu lSrunam indicendo cogitaret. qua de rei
per Procekium legatum monitus essetg et obtempera
turum se illius postulatis libentissimet et ad praesti
tutam diem affuturumz scire enim se multa inter vn
gariaet et lioemiae regna intercederet quae eadem
propter ortas controversias de Silesiae et Moraviae
iure ad Polonorum regnum pertinerem quas tolli quam
primum utriusque regni permagni interesset vnum
rogare. ut. quod constituisset perficere maturaret. net
iam aestate ineuntet quo anni tempore barbarorum
incursionibus obviam iri oporteret. a quibus maxime
observari sua tempora non ignoraretg decedere de
regni finibus magno reipublicae incommodo cogeretur
quod ipsum tamem ubi minus per alias regni occupa
tiones liceret. ubicumque visum esset set aliis omni
bus omissis consiliis. sedulo aeturumz eam enim suam
esse in illum observantiam indulgentiam in liberos. ut
nihila quantumvis arduum et magni discriminis. quod in
telligeret iis commodot ornamentm voluptati foret eorum
caussa esset deprecaturus. Atque haec quidem arcanot
quae ad fratrem regem pertinentia legatus habebat in
mandatisz illa palam in senatu acta g quorum erat primum
caput de sacro belloz cuius cum iam spem omnema
ut iam diximus propter regum et pontificis disci
dia. abiecisset. hortabatur fratrem ut secum aliquan
doa compressa vngarorum ferocia. qui supra vires
elatis animis. potentissimum hostem contemnerenta de
tuendo suorum otio per longioris temporis inducias
cogitaret. Mam ut finis aliquis imponeretur intestinis
bellis. quibus iam universus christianus orbis fconj
 vneAnlcanvm nnnviu me n. mv

cussus labefactatusque fcuius rei tamen nulla certa

spes ostendereturj ita regum esse attritas vires. ut tot
bellis perfunctis. una supercsset reliqua cura. quibus
rationibus aliqua ex parte recreari atque refici possent
spes nulla esset ita posse recreari. ut eo tempore tuto
explicari posse in christi hostem instauratae crede
renturg id quod requireret multorum spatium annorumg
certe non esset eius temporis. in quo quidem barbarum
hostem quiescere magni beneficii loco esset habendum.
lam quoniam plurimi interesse existimaret ad regni
vngarici securitatem. Moldavum. cuius principatus
iisdem finibus a rllransilvania discriminaretur. tutum
ageret a rllurcarum. et rllartarorum armisg rogaret ut
acceptum in fidem sibi susciperet tuendum. minime du
bius. quin desertus ab vngaris. rllurcis aditum patefa
ceret ad irrumpendum in vicinam rllransilvaniam.
regni provinciam nobilissimam. et peropulentam lta
enim esse animo afectum. ut. ubi desperandum de
salute esset cum sua vngarorum ruina coniuncta
ulciscendi voluptatem esset ab eorum exitio a quibus
difficillime suo tempore esset desertus. petiturus. Mam
se anno superioret cum rllauroscytharum rege. qui
Procopitae vulgo appellarentur. per suos legatos per
petuam amicitiam. et foedus postulantet ita pacem
iunxisset ut eodem foederet multum eo repugnantet et
contra tendentet Moldavum voluerit includiz id vero eo
accuratius. et contentione animi maioret quo certior
a suis fieret clam a barbaro coacto militet copias in
gentes comparari. quibus Moldavum nihil min.us ex
spectantem. a rebus omnibus imparatum adoriretur.
Meque in eo satis se visum illius securitati pro
spicere z delectorum militum manum e Lithvania ac
cersitam. qui. ad subitos casus. armis oppresso a
ms 1o. MmnAsus nnvrr

barbaris hostibus praesidio essent in finibus consti

tuissez cuius sui studiit atque ofhcii Moldavum memo
rem per legatost quos honestandarum suarum nuptia
num caussa ad se misissett sibit ut aequum essett gra
tias egisseg fassum se illit et suamt et salutem suorum
acceptam referrez cum etiam illud addidissett comper
tum se haberet rPartari consilium fuisset ut aut filiot
aut Selimo generot qui contra liaiasetis patris volun
tatemt sibi eius filiam despondissett pulso se Molda
viat principatum conciliaret quod cum se minime fu
gerett fretum regis fratris auxiliist cuius eadem caussa
agereturt barbari conatibus ire obviam constituisset
ne destitutus Moldavust cuius per se essent parum
validae virest potenti hostit qui eius fortunist et capiti
imminerett predae relinquereturz quod si acciderett
haud dubitandum censerett quint successu viribus
auctist ad maiora animum intenderett quem nulla ami
citiaet aut foederis religiot quam coleret in officio
contineret Satis vero certum illum documentum huius
sui consilii dedisset quod eo aunot id quod numquam
antea facere consuevissett citra lSoristhenem amnem
hibernassett quo quidem in locot magis contractis co
piist in omnem occasionem opprimendi Moldavum
imminere diceretur. Atque hactenus quidem Moldavumt
dissimulato consiliot quod alte animo reconditum ha
berett speciem amici principis retinuisseg quod cum
violentum esset et propterea non posset esse diutur
numt repente rediisse ad ingenium et aliena positat
suam induisse personam l-lominem ingratissimum a
se receptum in fidemt summae necessitudinis officiis
cultumt multis insignibus amicitiae documentist hono
ribus decretis honorificentissimist non ita pridem au
disset insciot atque inconsulto set cum hoste paullo
 vneAmoAnvMl nnnvM Lm 1L lgg

ante infestissimo pacem foedusque iniisse. ld noluisse

fratrem ignoraret ut statueret de senatus sententia.
qua ratione sibi esset cum homine tam barbarot et
praepostero ingenio agendum cum per se subnixo viri
bus non contemnendis. tum novi foederis fiducia. qua
in spem rerum maiorum animum erexisset quod qui
dem usque eo non dissimularet ut vic-ino regi iam vix
ferendus videretur. Aliud erat legationis caput de
actione iniuriarum inter provinciales instituenda.
quas quotidie Polont qui agerent in liuthenorum fini
bus. sibi a vicinis vngaris inferri querebantur. Postu
labat vero Sigismundus. ut Ladislaus legatos mitte
ret viros spectatae fideia et prudentiae ad fines regnt
qui cognoscerent de privatorum caussis. ac pro sua ius
titia. atque aequitatet de ortis inter eos controversiis
constituerentz id quod pridem pollicitus se facturum.
adhuc non perfecisset ut crederet regni curis gra
vioribus distentus ld si ageret tum delectos e suis
quoque missurum sei qui communi consilio cum illius
legatis. cognita ret iurgiis. et litibus. a quibus nullius
auctoritate adducti haud desisterent imponerefnjt finem g
cui incommoda ut quamprimum occurreretut in primis
ad quietema et otium utriusque gentis crederetur per
tinere. ltogabat praeterea maiorem in modum. ut quod
posse fieri commode a regionis peritis cognovisset
qua Puthenorum fines ad rllransilvaniam pertinerent
interiectae silvae ad oppidum flusthium usquet facto
initio a zidazoviensi agg-rot exscinderentur. ld si age
retura qui mercaturas facerent commeantes aperto
itinere ad finitimorum nundinas commercii caussa. ube
rem proventum. et suos aequet et vngaros perceptu
ros. Postremum erat caput de lulii pontificis postula
tis. quorum illud in primis in speciem honestum et
11 ly lo. lllffMAzLlS mzvrr

christi pontifice dignum ut legati ad Maximilianum

tum a Sigisruuntlm tum a Ladislao mitterentmz qui illumi
aversum a tguieticiribus ermsiliita. ut pontifex credi vo
iebnh ad pat-enu et foedus adhortarenturg quo quidem
inter ffisristianros reges ermstitutm aliquando alacrio
riinu-s zwimis de suscipienda in communem hostem
cx ynulitione agercturg qua una re speciosa maxima et
piausibilLMaximilianus tegi querebaturpontificis aliena
n pace consilim alterum haud minoris momenti. ut
auctoritate sua Lateraneilse concilium quod adversus
Piuis illtlictllm a Maximiliano et Ludovico reget lto
mam iudixisset missis ex vngaria et Polonia legatis.
ceomprobarcnt quae omnia per Stapllilaeum lulii
itsgutum agcbauturi callidum hominem et non indiser
fluug quo facilius Sigismundum et Ladislaus haud
dubie sua sponte pontificis perstudiosL accusanti lu
lium Maximiliaum augustae maiestatis principL aures
minus facilcs praebercnt Mam ad utrumque regem
missum facile Ladislao persuaserat. Pisanum conci
lium nou diviuot nou humano iuret non ex veterum
patrum saiuotiouiblls coactum cum eius indicendi uni
us osset ltomuui pontificis potestas rPam perditi con
silii auctores dolectos e cardinalium collegio unum.
uut altcrum turbulcllto ingenio hominem et cupidos
rvruiu novarum quos illlecia spes maximorum hono
rum. et praemiorum ingeutium a Ludovico rege. a
roctu via ouicii et respectu amplissimi ordinis. in
quem essent adlecti abduxissetz scilicet ne deessent
qui christianum orbem sercudis de religione tliscor
diis. iam tertium annum perpetua iri-ocelh bellorum
cmu-ixssuun iverturbsrexit Sou studio PleitliiS con
cilium iudici nou fiuieuzli inter reg-es bella non
uxori-ulli in iliunism hostemi ægum et populorum
 vncAnrcAnvM nnnvM Lm n. 111

armat non emendandorum morum gratiat sed deii

ciendi de fastigio sacri imperii sanctissimum pon
tificem qui unus regum inceptis parum laudabilibust
minime certe ex usu christianae reipublicae obstaretg
quae regum concordiat non armist salutaribus consi
liist non turbulentist salua retinerit atque incolumis
posset A quibus vero concilium indictumP ab hosti
bus pacist atque otiit desertoribus amplissimi ordinist
qui adversus iura humanat divinaque omniat in eius pon
tificis exitium conspirassent a quo insignibus commodist
atque honoribus aucti honestatique essent. Scilicet hoc
esse institutum ambitiosorum hominum ut quo malis
artibus innitentes pervenire haud sperarentt quasit
per cuniculos tentata viat splendidis nominibus tegen
tes malam caussam pervadere conarentur. quinque
modo inventos cardinales ex omni numerot qui empti
pretiot fidei et religionis suae immemorest per chris
tiani orbis discidiumt cralli regis gratia fretit et in alia
sacerdotia opimat quibus se e vitae egestatet et alieno
aeret quo obruerenturt vindicarentt et in pontificatum
adeo invaderentt quam sibit iulio deiectot animis
destinarent et quidem quamquam ceteris omnibus eius
dem ordinisimprobam paucorum defectionem a christi
vicario exsecrantibus t qui quando in amplissimo ordine
excellere virtute haud possent t scelere excellere in nefa
riorum hominum coetut diris omnibus t atque exsecratio
nibust a congressut et communicatione bonorum amotit
maluissent iiis facile impulsus Ladislaus t proficiscenti
Staphilaeo in Poloniamt litteras ad fratrem dederatt
quibust quae secum Staphilaeus egissett quaeque sua
de his sententia esset significabat. Mam de ceteris
Sigismundo assensust de mittendis legatis in primist
hoc unum amplius poscebatt ut quorum essent de re
11z ro. mcnas-ms mzvri

publica christiana iidem sensust eorum una ratio le- t

gationis essetg ut paritert et cum Maximiliano de com
ponendis cum lulio controversiis agerent et per lega
tost iussos primo quoque tempore ftomam iret pontifi
cem consolarenturt spe factat se eit pro sua religionet
atque in pontificem observantia in his quae de com
probando Lateranensi concilio postulassett non studiot
non auctoritatet non gratia defuturos. lnterea tamen
Ladislaus rogabatt ut quando Strigoniensis cardina
lis tum ltomae essett in cuius maxime fidet et sapien
tia. regni vngarici summa continereturt per eum pon
tifex de iist quae pertinerent ad indictum ltomae con
cilium sibi omnia accurate curaret significanda ldrat
vero regum consilium ita lulio in hist quae poscerett
morigerarit ut non ostenderent a Maximiliani caussa
alienum animumt quod in graviorum rerum consulta
tione difficillimum est z naturae enim instituto hominibus
plus aequo suis rebus faventibust raro is qui medium
se inter dissidentes interponitt offensionem eius effu
gitt cui minus favett ut maxime etiam habeat liberum
a studiot atque odio animum. ld vero numquam fere
non acciditt ubi eorum sunt elatiores animit inter quos
est instituta contentiot de graviore praesertim ret et
maioris momenti. Mam quantumvis exiguum sitt quo
in alterius caussam propendeatt ita id alter accipitt ut
quasi a se ablatum per iniuriam adversario adiudicet
atque alterius commodumt etiam si sit levissimumt in
signem suam iniuriam faciat Meque enim poterant
fratres regest legatos ad pontificem mitteret quin in
signi praeiudicio totam Maximiliani caussam iugula
rentt qui sibi ius indicendi concilii sumpsissetz quam ta
men auctoritatem penes imperatores fuisse iam inde
a constantini caesaris temporibust multis subnixus
 vucAnlcAuvn nmnvM Lm ll. 11S

veterum exemplis Maximilianus contendebatz contrs

tanta erat pontificis in tuenda sua caussa constantis
ut qui non ostenderet a Maximiliani rationibus ali
enum animum eum non secus ac si inexpiabile sce
lus admisisset. diris atque exsecrationibus omnibus
defixum a sermonet et coetu hominum amove
ret. uno itomanorum pontificum ad continendos sum
mos reges in fids telo acerrimo. quidquid vero a La
dislao agebatus id in Sigismundum auctorem et Ma
ximilianus et pontifex pariter reiiciebatg cuius maxime
consilio tum vngarorum res administrari non ignora
bat. atque ades quamquam magna cum vngarorum
principum offensions qui aegre ferebant regem cum
propter animo insitam tarditatem indigeret consiliot
quo tuto carere ne sapientissimi quidem reges possum
damnata suorum fidet ad exteras confugereg id quod
in magnum gentis dedecus et contumeliam vertebat.
lioc quidem initium simultatum inter Maximilianum et
Sigismundum de quibus alio loco pluribus agendum
interea Ladislaus cum de Sigismundi postulatis in
arcano consilio retulissetg perrogatis sententiis ad
hunc modum iPomicio responditz quod frater rex
celebrare nuptias aliquanto citius maturasset. quam
conducere suis rationibus existimaretg accipere se
vero eius excusationem aequissimo animo. quando
plane id sciret iustissimis de caussis fecissez nihil
enim sibi esse certius quam fratrem in quem eximia
semper sua caritas atque indulgentia fuisset pro illius
erga se amors atque observantia. quae sibi. liberis
que commods ornamentot voluptati futura intelligereg
et optars et velle. ita quamquam res secus esset
acts quam ipse agendam censuissetg sese tamem
quod reliquum essett deum immortalem precarL ut
lii-d 1o. Mrcnxnms anv-rr

nuptiis fratri secundis suorum studiis. faustis populo

lorum votis atque ominibus conciliatis. quando earum
auctor crederetur. qui idem conditor rerum onmium
esset deus. aeque felix eventus responderetz sperare
enim ex hac coniunctionet lagellonum prolem in Polo
niae regno laeta fecunditate in multa saecula propa
gatum iri. lie cedendo cuiquam regnot qua de re se
admonitum voluisset. mirari. unde nam haec fama
esset orta. minime illa quidem a verot qua de re ta
men unum modo set quod responderet haberet temere
rumoribus non esse fidem habendam. praesertim qui.
nullo certo auctoret de rebus maximis ferrentur. lta
iubere illum plane de eo soluto animo ac sine cura
esse. Meque sibi umquam venisse in mentem tantum
flagitium admitteret et sperare in posterum. fretum
pari constantia. non admissurum Agnoscere se enim
vero in tam ieiuna ac levi calumnia. malevolorum
animos. qui ea de se curassent dissipanda. quae si iis
quantum vellent liceretg maxime quidem vellent ita
evenire ut futura sperarent nulla ratione fieri posse
intelligerent. quorum odium quo in se esset iniustius.
eo detestandum sibi magis. atque exsecrandum. Sed
ea de ret si quando daret deus. ut cum fratre congre
deretur. id quod speraret brevi foret fusius se. atque
uberius acturum. Mam iam appetere diem. id quod illi
per Procekium significandum curasset in quem diem
indictus conventus lSoemorum. et vngarorum esset
quo quidem ex utroque regno delecti homines essent
conventuri. quibus in regis consilio dicendae senten
tiae de summa reipublicae ius essetg ut de minuendis
controversiis agerent. quae inter utramque gentem.
et multae intercederent et graves. lie conventu per
actot in quo haud esset dubitandum. quin is rerum
 vrvennrcAnvM nsnvM Lm ll. ub

eventus sequereturt quem xmaximet et vngarit et Po

loni vellent qui duorum fratrum imperio contineren
turt operam daturum se ut cum fratre colloquereturt
minime dubiust quint propter gravissimas caussastquae
hoc maxime postularentt eorum congressust et priva
tim sibit et reipublicae universaet esset magno usuit
et compendio futurus. omnia verot dei beneficio in
vngaria esset ut vellet Mam et cum Scepusio sibi op
time conveniret et in dies magis curae foret ut multis
officiis sibi eum devineiendot perquam honorificam illi
coniunctionem cum iagellonum domot et posteris adeo
futuram demonstraret Ac magnopere se doleret creor
gio ioannis fratrit id quod illi sciret maxime esse in
optatist de croatiae praefectura non licuisse gratifi
cariz qua de re tamen eo minus se laboraret quo is ipse
creorgii frater ioannest quit cum de ea ipsa praefec
tura agereturt in consilio interfuissett suae voluntatis.
et studii esse posset certiort ac locupletior testis.
iiaec regem fratrem noluisse praeterireg ut si qua illi
suspicio in animo altius insedissett minus sibi probarit
quod esset actumt hac suae facilitatis lenitatisque sig
nificatione in Scepusios fratres perspectat tolleretur.
iiaec fere Ladislaus ad ea quae rPomicius privatim egis
setz quibus illud adiecitt quod uni regi arcano signi
ficari velletz itei iam pridem agi coeptae de iilisa
betha sorore Maximiliano collocandat qui futurus exi
tus essett se adhuc ignorareg cum quidem cunctato
rem illum semper suo ingeniot et tum multo magist
cum illius tempora id minus requirere viderenturt re
sponsum procrastinarett et diutius rem traherett quam
fratrum regum dignitati conveniret quae quamquam
ita se haberentt non dubitare tament quin res ut coep
ta iam erfatjt recte administratat esset ex sententia
llle ro. mcnAums anv-ri

successuraz quod ut accideret esset omni ratione

agenduma multis de caussis. quae fratri essent mini
me obscurae. Missurum se quidem quam primum ad il
lum legatos qui simul de reconcilianda gratia cum
pontifice agerent simut exploratis illius consiliis. quae
illius esset de ea re sententia ad se deferrent. Spera
bat vero Ladislaus. ubi de pace Maximiliano cum Pon
tiiicet et cum venetis conveniret per eius auctorita
tem. venetos de iis urbibus decessuros. quae maiorum
memoria vngarici iuris ditionisque ab iis possideren
turz sua sponte enim illo-vt se hoc daturum veteriami
citiae pollicitus erat ut non prius de pace transigi
pateretut quam vngaris veneti quae per iniuriam in
tercepta. ut videri volebant in balmatiae ora obtine
rent restituerentz cuius rei caussa etiam mitius agen
dum cum Maximilianot in controversia de concilio
censebatg ne si propensiore voluntate et studio vide
rentur inclinare in pontificis caussamg illius iam per
se saucium animum pontificis iniuriis. a se alienarent
ltaque cum proxime per oratorem suum de Latera
nensi concilio egisset ita suae sententiae moderatum
esset ut prolixo responsa atque in omnem partem
tutot id quod tanti momenti actio postularet diceret
sumpto ad deliberandum spatiot in magis idoneum tem
pus rem videri diiferendamg quam in sententiam sci
ret a fratre rege etiam pontifici perscriptum. Multa
vero interea posse accideret quaret integra utriusque
amicitia et nulla cum offensiona illata mentio de con
cilio parum opportuno temporet tollereturg atque hoc
quidem. tametsi pontifex nulla re deterritus a sus
cepto consiliot rescripsisset misso a se ad ceteros re
ges litterarum suaruma et fratris exempla uno con
sensu omnes sibi respondisset neque ulterius videri
 vucAmcAnvM nnnvM Lm 1L 111

concilii diem proferendum. et aliquando serio rem

agendami in qua una facile appareret gentiuma et po
pulorum omnium quicumque christi nomen colerent
salutem vertig quorum affiictae fortunae per tot con
tinentia bella. nisi lleus immortalisvrempublicam la
bantem sustineret. haud procul a ruinaa atque exitio
abesset. cuius pontificis studiot ut non esset magno
pere obsistenduma si in mittendis ad Maximilianum le
gatis a pontifice dissentientem. caveri oporteret ne mo
nendi illius potius. quod indignum eius nominis maies
tate fesjset. iniquo animo laturusi quam rogandi caussa
missa legatio videretur. Mon enim dubitandum videri
quin nonnihil illius animus esset oifensus. quod ad pri- v
mam mentionem ab eo indicti Pisani concilii. amici re
ges legatos continuot qui id sua auctoritate comproba
rentt non misissentg cum eam potestatem aconstantini
usque temporibusi qui principum primus initiatus chris
tianis sacris. Micenum concilium indixisset caesarum
semper fuisse contenderet. Atque haec quidem de Maxi
milianoz cui locum relinqui ad iustam expostulationem
non placebata amico principii et cuius ingentes opes. quid
ab eo amico sperandum g quid timendum ab illius offensot
atque alienato animot docerent. ile Moldavot e m rPauro
scythis. quos foedere iunctos. se inconsultot signiicaret g
pro sua fide et constanti in fratrem voluntatet atque amo
re non neglecturum respondit Mam sua sponte iam para
tos suos fessje in armis. atque ubi occasio postularet ad
signa conventuros.Ad haec edicto principes ad se evo
cassa quorum maxime consilio in arduis reipublicae re
bus uti consuevisseta ut de eorum sententia. quae ratio
ineunda adversus impendentia mala videretura constitu
eret. Mam et ad Moldavum pariten et ad rllransilvanos
legatos misisset quibus negotium dedisset ut de tol
nonum acum kilSiL ncmi-romam xlL i
MS 1o. Mrcmnms nnvrt

lendis controversiis agerentt et simul eorum consilia

ex-plorarentt ut si quando eorum auxiliis adversus
communes hostes indigerett quid de eorum in se stu
diis sibi esset sperandum non ignoraret. Meque tamen
sibi obscurum esse quo barbarorum consilia spectarent t
quorum fidem spes modo et metust officii uterque fal
lax custos moderareturz nihil enim sibi exploratius
esset quam ex aliorum eventut positos ipsos procul a
belli atque armorum discriminet consuevisse aut spes
suas foveret aut quae metuerent propulsareg ab hoste
sociumt atque amicumt non officii rationet quam nullam
nossentt sed spe quaestust et commodi discriminantest
quem unum finem gerendis administrandisque rebus
propositum haberent Scripturum se tamentad Molda
vum quantumvis illum male animatumt et quae defici
enti a melioribus consiliis imminerentt pericula denun
ciandot et quae speranda praemiat manenti in fidet da
turum operamt ut eum in officio continerett deterreret
in primis a foedere cum Selimo et lPartaro iungendog
quibust potitis iis quae per illius scelust et perfidiam
se adepturos sperarentt certa ipse praeda in medio
positus relinqueretur. kogare fratrem ut interea ac
curatius cum suis ageret de belli apparatut ut liceret
constitueret qua commodius hostem aggrederenturt
irrumpere tentantem in regni finest neu fidem iis ha
berett qui foederum religionet. et gentium iure ad ever
tendos eost quibus sancta essent foederum iurat abu
terentur. in dubia amicorum fidet ne quando eat aut
plus quam aequum essett aut minus credentibus fraudi
essett dandam esse operamt ut volentibus- discedere
ab officiot materia perfidiae subtrahereturt verendum
enim proprium scelust cum aliorum pernicie coniunge
rentt id quod accidere necesse essett ubi temere iis
 vneAmcAnvM enimt Lm ll. wg

haberetur- fidesz religioni suae consulentibust net quo

rum per se voluntas egregia essett ea nimium diffiden
tium culpat in animi alienationemct iustum odium ver
teretz nullam enim haberi offensionem maiorem in
magnis animist quam malam hominum de eorum fide
existimationemz aliarum rerum iacturam ferri posset
quibus amissist non ob id tamen sit ab hominum coetu
exsulandumt non posse quemquam agere in hominum
societate libero et soluto animo fide amissat quae vitae
agendae ex hominis dignitatet sit tamquam basist et
firmamentum. vtrumque vero facile posse vitarit ubi
inter beneficium et iniuriam inter superbum amicorum
fastidium et nimiam indulgentiamt aut prorsus nimi
um morigerandot aut adversando nimium contumaci
bus modus aliquis constitueretur. llle controversiis
provincialium finiendis paucis responditzl lam superi
ore anno se ad regni fines oratores misisset cum sum
ma potestatet qui de his cognoscerentt ac pro sua pru
dentia atque aequitatet ut visum essett constituerentt
quod quidem ab his praeter-missum se magnopere mi
rariz sed rem ulterius non dilaturumg neque hoc Po
lonorum caussa solumt sed suorum etiamt quibus im
plorantibus suam fidem salua regii imperii maiestatet
deesse haud possetz missurum enim primo quoque
tempore lcgatost quorum probitatemt et prudentiam
cognitam haberett qui expostulantibust atque a se
opem implorantibust sua auctoritatet et consilio ades
sentt gravit ac severa animadversione in pacist atque otii
perturbatores vindicaturi qua de re ob eam caussam
se fratrem certiorem facere voluisset ne illius legatist
si forte praeverterentt maturius advenientibus sui es
sent in mora. lie aperienda nova ad commercium viat
non eadem vngarost et Polonos sentiret queri enim
liii
 1So 1o. MrcnAnLrs nnvri

et superioris et inferioris vngariae civitates hanc

unam rationem esse excogitatam a Polonis ad antiqua
emporia tollends quae magno privatorum et regii
aerarii emolumento institutaa ubi alia negotiatoribus
patefieret ad commercium via. pari reipublicae et popu
lorum incommodot propter exterorum et indigenarum
infrequentiam brevi esset futurum ut tollerentuin
vberes enim percipi fructus e portoriis quae tum ex
peregrinis et adventitiis mercibus omnis generis tum
ex iis quas ex vngaria exteri homines ad finitimas
gentes importarent exigerentun quae quamquam ita
essentg non defuturum se tamen fratris postulatisg de
quibus sponderet se quam primum in senatu rela
turum minime dubius quina cognita eorum aequitatet
non secus atque ipse speraret cuperet certet sui es
sent pronunciaturi. inde exploratis suorum sententiis
enixurum set ut nullo cum reipublicae detrimentot
fratri gratificarctur. cui in omnibus rebus quae suae
potestatis essent et a iure gentis non abhorrerent
maxime indultum vellet cum hoc responso Ladislaus
rllomicium ad Sigismundum remisitg quem sollicitum
de fratris et liberorum salute una cura torquebat ne
deditus nimium suis aliquid de ss et de liberis sta
tueret quod indignum maiorum gloria revocari sine
magno dedecoret et ingenti rerum motu haud posset.
Mam et si Ladislaus negabat fid quod erat ei agen
dum quem interfdumj tanti flagitii suppuderetj res
ipsa evicit haud supervacaneam Sigismundi sollicitu
dinem de tam foedo fratris consilio fuissez coniicitur
enim ex his quae crermani Scriptores tradunt in his
cuspinianus actionem de iungends inter Maximili
anum et Ladislaum affinitatet de qua anno xv. est
postea transactum aliquot antea annis esse institutam
 vneAmcAnvM nnnvM Lns. n. 1S1

atque hoc quidem clam. credo ob simultates. quae mi

nime obscurae inter fratrem et Maximilianum inter
cedebantz satis enim sciebat propter eas caussas. quas
rllomicius exposuisset. Sigismundum minime eam affini
tatis coniunctionem probaturumz sic enim rex pruden
tissimus iudicabat. Maximiliano Ladislaum. arctiore
coniunctione devinctum. non recusaturum. quin de il
lius sententia. duo regna. quae in sua ditione essent.
administrarenturz quod ubi accideret. haud magni fa
ciendum putabat Maximilianum cum re vere rex esset
nomine regem non haberi. quo quidem tam splendide
titulo Ladislao cederet non invitus. ita quidem insig
nibus titulis. et multis honestatus. ut unus esset a
quot propter imperii ius. et maiestatem. tituli ab aliis
atque illustria ad posteritatem nomina peterentur.
linimvero non nomina rerum sapientibus. sed res spec
tari. quibus nomina imponerentun Meque probabile
videbatur. Sigismundum tam acriter in auctores eius
consilii invehi. nisi certa res illum moveret. atque
adeot unde crederet certum exitium regno vngariae
imminere. liaro enim. quantumvis obscura. et recon
dita. quae agantur. non ad regum aures manant qui
bus aliud etiam agentibus. exploratorum ingens ma
nus. quos in regia ingentium praemiorum spes alit
omnium quorum habent suspectam fidem. pectora re
cluditg quae caussa est. qua re admodum raro ex sen
tentia succedant adversus magnos reges inita consilia.
nisi eorum intolerabile regnum. morum immanitas. et
multa documenta saevitiae consilia ineuntibus facilia
reddant lvam ne laetum eventum sortiantur. ut cetera
absint et eorum domestica potentia. quibus insidiae
intenduntur. et lubrica hominum fides facit ubi spe
quaestus. et compendii sollicitatun lit si vero nlagna
1SS 1o. MlcliAlzLlS nnvrr

praemia proponantur commissa tegentibus. tamen qui

tam levi ingenio suntt auctionantium in moremt unde
maiora sperantt fidem venalem addicunt interea Sce
pusiust ad ceteram potentiam in qua erat satis nervo
rumt et roborist ad maiora praesentibus audendat ut
dictum est Sigismundi affinitate tumenst cum fortu
nam suam agnoscerett facto semel in regiam gradut
Ladislai animum neque sua spet neque opinione mul
torum rem maiorem per interiores amicost de Annae
filiae nuptiis tentavitt nondum decimum annum agen
tist adiuvandam fortunam ultro faventem consiliot et
magnitudine animi arbitratus. omnia vero in uno erantt
cumulate quae adspiranti ad regnum opportuna ha
berenturt nihil quod a spe consequendi quae concu
pissett ut supra aliorum etiam spem essentt animum
deterreret quod in viro principe maximum est idem
difficillitmumjt cum divitiist copiist clientelist ditionis
magnitudinet nobilissimae provinciae procurationet in
omnium oculos incurrerett perfecerat cum sermonis af
fabilitattelt tum vitae elegantiat comitatet ac facilitate
morumt ut invidia non obesset quam domesticis vir
tutibus superavcratt et omnium iudicio dignus habe
returt cuiust deficiente Ladislai prolet in regiis comi
tiis ratio haberetun Mam si vngari moverentur exem
plot erat recens Matthiae regis memoriat in quo qui
dem nihil fuit magna laude dignum sive ab ingenio
manaret sive a parentis disciplina summi virit quod
quis in ioanne desiderarett cum haud dubie Matthiamt
maiorum nobilitatet et familiae splendore superarett
qui a patre ioanne iiunyade modo Matthiae illuxit tanto
quidem maiore cum illius laudet quanto sibi ipse fuit
clariort atque illustrior suae fortunae auctort sed ob
scurae originis tament unde virtute innixus ad summos
 vneAareAavM nnnvM Lm n. lsa

honores pervenit qua in re non erat ioannes Matthia

inferiorz nam ea fuerant Stephani patris merita in rem
pub. .ut satis sufragationis in his filio regnum petentt
qui multis t praesertim niteretur suis. relinqueretun
quae illum merito gratiosum apud omnes ordines red
derent Mama ut rex maxime esset a suis rationibus
aversusg non diffidebat Sigismundi auctoritatet penes
quem unum summa consiliorum erat fratrem regem.
iam animo deleta ofensionum memoria posse in sen
tentiam traducis id quidem quo honestius. petitae nup
tiae ab ea domo viderentura quam frater rex vinculo
affinitatis sibi iunxisset. Ad reliquam spem propensa
quaedam Sigismundi in vngaros voluntas accedebat
iam ab eo tempore perspectaa quo Ladislaus frater
eum Silesiaet atque Austriae praefeceratz qua in pro
vincia administranda ita se gessit ut et ipse vngaris
ingens desiderium sui reliquerit discedens. et vngari
ab eo tempore pari cum benevolentia sint domi .forisque
prosecuti. Sed quidquid ipse suae spei faveret ea
modo animo voluendot quae adiuvarent altius sese
efferentem ad regiae fastigiumg quo minus tamen id
Ladislaus sibi persuaderi pateretura suspecta iam pri
dem nonnullis eius potentia faciebat qui non magis
regis studiot quam ioannis odio tnon enim deerant in
magno numerot qui illi parum aequi domesticam glo
riam inviderentj dandam operamtcenserent ne quando
fplusj aequo gravis reipublicae efficeret Ludovico
in primis regni haeredt quem aetas nnagis. ubi matu
rius opinione .hominum. per regis patris mortem. aditus
patefieret ad regnum. reddebat iniuriae opportunum.
Mam et rex sua sponte hoc sibi persuaserat auctum
Sigismundi affinitatet ut minus illi etiam tanta acces
sio quaereretun vix se ferre posse in se regem suos
 1S1 lo. amemus nrtvri

que incumbentemz-ut si ad domesticas opesi accederet

per filiae nuptias. aucta potentia plane desperaret
quamvis alioqui moderatum hominem et fortunae suae
potentem posse in officio contineri quis vero cre
derett avidum imperii. si modo eo morbo laborabati
ullo propinquitatis iure posse flecti ad pudoris et of
ficii respectum cuius laude frui quam regno malleti
Meque interea deerant illi ipsi parum Scepusio aequi.
qui crebro illa Ladislai auribus insusurrarentz vide
ret quo progrederetun nimium eo fovendot atque or
nandot cuius quantae essent opes. non ignoraretg quo
spectarent consilia si quantum vellet liceretg e mi
nime dubiis argumentis dubitare minime posset cog
nationum atque affinitatum iura facile a privatis colia
et quorum sint pertenues opesi quibus ubi ea sibi sta
tuant violanda. raro ullum par sceleri praemium spe
randum sitz aliam rationem esse eoruma qui aut
male parta regna malis artibus tueanturi quos ne li
berorum quidem caritas. arctissimum naturae vincu
lum securos a vi apertai atque insidiis reddatg aut
alienis immineant cupiditate regnandi inter eosi qui
de regno contendanu posse affinitatem contrahi fnihil
renim faciliusj non aeque facile contrahi amicitiam
posset quae tam sancto sit digna nomineg quam qui
dem non honesti finibus. sed suae cupiditatis definitam
habeanti quae nullis certis circumscribi finibus queat.
Smnia vero ad utilitatis rationem metientes. quae fal
lax norma. raro officii rectas regiones teneata in foeda
flagitia saepe immania facinora transversos agi. Mam
si quando accidat. uti parvo filio relictot pater rex. ut
sunt res humanaet impleat vitae fatumz quanto laxio
rem campum Scepusio generot quam privato ad res
novandas. qui tantum domestica potentia ceteris ante
 vncAnrcAnvM nnnvM ma n. lsb

cedatt esse patefacturumP Magno totius orbis discri

minet visas olim concurrere armatas ltomanorum acies
inter socerumt et generum de imperio terrarum dimi
cantesz inter hos vero modoP Saepe inter parentest et
liberos de summa rerum armis decertatumt quo nihil
arctiust in his quae a natura exsistantt possit excogi
tariz ut iam minus prodigiosum debeat viderit saepe
fratres adversus fratres gravissima gessisse ad inter
necioncm bellaz a quibust pertinaci fati vi invitum
trahentet ne Ladislao quidem tuto licuerit esset qui
per omnia exempla moderati animit pietatis iura in
suos sempert sanctissime coluerit. Atque horum om
nium exemplum peti e rilurcarum regia licerez in qua
fere per eadem tempora Selimus filius a patre magno
proelio victus imperio patrem victorem primot mox
provectus sceleris successut vita deturbarit Meque in
eo rllurca mitiores christianos reges tamen umquam
fuisset quorum sceleret saepius quam rebus hominum
expediatt violatum naturae iust monumenta illustria
scriptorum litteris consignata testentun in crallorum
fastis adversus Ludovicum Pium a Lothariot Pipinot
et Ludovico liberis sumpta armat captum patremt at
que-in custodia habitumt et mox abdicare se imperio
coactumz cum impiis fratribus carolum calvum natu
minimum congressumt ultorem admissi in parentem sce
lerist a fratribus expetiisse poenast Antisiodorensi
proeliot post hominum memoriam maxime memorabilit
amplius centum hominum millibus interfectis fiis ad
dendam lSernardi conspirationem in avum Ludovicum
et mox convictit et damnati caedem ut Pius rex quem
probitast et sanctitas morum fiajm nobili auxerit ad
gloriam cognomentot sui immemor in effundendo suo
rum sanguine sit visus iam illa recentioris memoriaet
1SS 1o. mcnAnms nnvrri

et quorum Ladislaus possit meminissez carolum Sep

timumt Ludovico filio capitali odio a se dissidentit ad
versus regni iurat et maiorum institutat Pio Secundo
Pontifice eum legibus soluentet adimere successionis
ius haereditarium conatumzLudovicum a carolo fratre
bello petitumt cum sociatis armis cum carolo laur
gundot et Prancisco lSritannot ad eas conditiones vic
tum descendere coegissentt quae victo durissimae et
plane indignae regio nomine impositae essentt qui
eundem victorem mox fallaci foedere deceptumt ve
neno de mediot ut tum creditum est fsujstulisset ln
lienricum olim caesarem filium eodem nomine arma
tumt proelio victum a filio patremt redactum in potes
tatemt situt et squalore carceris finire vitam coac
tum Mon minus clara scelerum documentat ex annali
bus Anglorumz lsabellae reginae discidium a viro
liduardog fugam in cralliamt arma ab uxore viro il
latat regno eiectum a filio patremt captum coniectum
in carcerem positis regiis insignibus regno se abdicare
coactum quid illa Plticardi in fratris liberos scelust op
pressos a tutore pupillost a patruo fratris filios t tot bellat
tot caedest tot cladest neque exterorum quam suorum
magist quae legentest propter scelerum magnitudinem
horrore perfundant. Meque tamen magnopere mirandum
ita in suos efferari hominum ingeniaz ubi enim sint spe
randat et maximat et multat cupiditatem quam spes
foveatt excitarit qua elatos ita ad ea quae expetant
praecipites ferrit ut nulla satis valida ratio futura sit
quae ab exitio sustineatt suo sceleret et fiagitio ruen
tesz quam quidem rationem obtinere suas virest ubi
vigeat cupiditast et animi intemperantia haud saepe
consuevisse. ltaro vero pietatemt et fidem non requirit
ubi felixt et fortunata perfidia sitz ut enim arcem deie
 vueAnrcAnvM nnnvM Lns u. 1S1

cto praesidioa hostibus paterez sic fraudibus dolis

insidiis malis artibus patere animum quem non fides
iustitiaet atque innocentiae custos tueatur. citius con
verso naturae ordins amnem rapidissimum recurrere
ad fontes quam praecipitem cupiditate auimum ad of
ficii religionem ubi semel a recta via deflexerit posse
revocari Mihil enim verius quam quod sapientes fe
rant MvLLAM fidam regni societatemg et qui regno
potiatur. consortem non pati. quae cum ita se habeant
haud viderieos falli. qui statuant maximos saepe re
ges in terris nisi illos hinc summa virtus hinc bene
volentia populorum tutos reddat qui esse credantur
omnium mortalium beatissimt mortalium infelicissimos
habendosz quantam enim illam calamitatem hinc ami
corum catervas hinc armatorum agmina post se tra
hentes vix unum aut alterum in magna hominum mul
titudine agnosceret cui tuto vitam credantP vitae ali
ments aliena fidet suo periculo sumere assuetosl iriaec
crebro callidi hominnes inculcandot quae speciem of
ficii prae se ferrent imbecillum regis animum alienare
a Scepusio conabantut per unius invidiam crescere
sperantes cuius magnitudinem suae tenuitati efficien
tem non ferrent. Meque haec Scepusius ignorabat ita
contumeliae insolens. ut multa sibi danda temport
dissimulanda mults devorandaque adeo statueret non
ignarus quamquam spe etiam regiarum nuptiarum
deiectum iis omnium consensu se dignum habert
quos iniustum odium a suis rationibus non alienaret.
iit tulit tamen iniquo animo repulsam et inde concep- .
tum dolorem imo pectore condiditg si qua se occasio
daret non dissimulaturus. Mam etiam si nullam ius
tam querendi quantum sal11a fide posset habebat quod
filiam rex. cui visum esset negaretg quem vellet sibi
l
1SS 1o. mcnxams snvrr

ascisceret generum.non pater solum. sed rex. qui multa

sibi statuit cavenda. quae tuto negligat privatusg ne
gatam tamen ab illo affinitatem. quam Sigismundus
rex frater. eo ipso auctoret suis nuptiis honestassetg
ut solent fere semper homines. iudicandis suis rebus.
sibi plus aequo blandiri. in deteriorem partem acce
pit. lta quidquid Ladislaus in Scepusiam familiam
studii per fratris regis nuptias contulit totum filiae
negandis corrupit. in omnium animis. nisi iis modere
tur excellens virtus. tenacius iniuriaet quam benehciis
memoria haerenteg quae cum tristem habeat recorda
tionem ei obnoxii animi. a quo est beneficium accep
tum facile gravis. et molesta effiuit nisi continuot per
gratiae relationem. tamquam alienum aes. quidquid eo
nomine debetur. dissoluaturzz cuius rei non semper vo
luntasg raro cum v voluntate facultas adest cum
hic rerum status in vngaria essetg dubia primum
fama. inde certi nuneii ad Ladislaum Poyzantio affe
runtur. Selimum imperio potitum. patre medici opera
quem promissis ingentibus onerasset veneno sublato.
Mam fratrem Aehomatem lSaiasetis liberorum natu
maximum. quem pater imperii heredem designaverat
practeritum lanizerorum sudragiis. penes quos. ve
tere institutot deligendi regem summum ius potestas
que est. facile petitione deiecerat sibi debitum patris
iudicio principatum haud dubiet ut credebatur. repeti
turum armis. quem frater per summum scelus. atque
iniuriam invasisset. quae causa Selimo fuit omit
tendi in praesentia consilia de vngarico bellog quod
agitare animot Sigismundus fratri regi. lSaiasete ad
huc viventet significaverat benigno nostris fato eum
rapiente in Asiam. ne convulsum. eodem temporet no
bilissimum regnum domesticis discordiis. sub rege im
 vneanrcAnvn nnnvM Lm ll. 1gg

perii impareg Selimo praeferoci homine ingenio apud

rfurcas hostest rerum potiente externis armist colla
bereturz satis enim constatt nondum adeptum impe
riumt ad conciliandos sibi militum animost male in pa
trem affectost iis de inferendo bello Ladislao spem
fecissez invitos enimt et imperium detrectantes Paaiase
tes edixeratt se in Asiam adversus Persas educturumt
avidus delendae ignominiaet quae superioribus annist
male gesta ret rPurcarum nomini inusta haesisset qui
habitus animorum cum minime Selimum fugerett inde
nactus occasionem criminandi patremt et militarem
sibi praerogativam ad capessendum imperium concili
andit et alia multat et magna haec cum illius invidia
commemorassc ferebatur. instauratum a patre bellum
susceptum semper adversis suorum votist populorum
infaustis cminibust numquam non infeliciter gestum
utinam non aeque semper patriae funestum futurumt
scilicet ad nobilitandos Asiae campos suorum san
guinet augendos Persas perpetuos hostes gloriat optima
praedat regiis spoliist rllurcarum victorest quibus ma
iorum virtus totius orbis terrarum imperium destinas
set. iiec enim egisse iiaiasetemt imperatorem tantumt
ut partam gloriam apud nationes exterast maximis
olim rebus terra marique gestist aeterna nota infamiae
afficeret Meque tamen iilurcam hostium virtute vinciz
itineris longinquitatet famet sitit iniquitate locorum
sua invictum virtute vincit quibus quidem malis feren
dis posse militem referre fortitudinis laudemt quamdiu
vires adsintt quibus illa feranturz ubi deficiant virest
virtutem in recto animi studio laudandamt qui ea aude
antt quae sint adversus vimt atque industriam ho
minum sua natura invictat apud prudentes homines
tristis maneat nota temeritatist tmajiora hominum viri
1go 1o. Mrcmums nnvrt

bus ausos certe non sine nominisi et gloriae iacturai

quam sive virtutis et fortitudinis praemiumi sive for
tunaet et felicitatisi sibi praeripiant victores. Locorum
imperitosi fessos longinquitatet atque asperitate itine
rumi squaloret illuviet frigoret fame enectosi pugnatu
ros adversus hostes vigentes animisi recentibus viri
busi a militet tormentisi a commeatu paratosi iuxta in
campisi atque in montibusi alio armorum usui aliis
bellandi artibus pugnare assuetosi quibus impune rllur
cam hostem tfjrustra superbumi virium fiducia ludi
ficentur. Periculum virium faciendumi ubi essenti quae
vinci possentz adversus vim tempestatumi asperitatem
locorumi inopiam rerumi quae non consiliot non ratione
moderari homines possenti si quis sibi statueret pug
nandumi cum non secus videri facturumi ac si quis
classe in summis Alpium iugisi in mediis Aegaei fiuc
tibusi equitatu pugnare se cum spe victoriae speraret
Mon quaeri laudem viris fortibusi sed corrumpi par
tamiamittii non quaeri decusi ubi sibi agenda suscipe
renti quae essent viribus hominum maiora Mon ad
ducturum patrem suos fuisse ad delendam suorum igno
miniami sed ad hostium gloriam augendami foediore
aliai atque insigniore accepta cladeg quod adeo triste
omen a lllurcarum regia lleus propitius averteret Ad
ducturum se militem multo patris meliore consiliot si
dignum modo se censerenti quem imperatoremi belli
ducem sequerenturi ad certam victoriami adversus
vngarosi ac nnitimos lllyriosi ubi opulenta praedai
laetissimi campii ferax regio rerum omnium copiai at
que ubertatet nihil esset quod non facilem explica
tamque victoriam spondercti inerti obtinente regnumi
non equitant non peditum roboret non tormentisi non
belli ullo apparatui et praesidio munitumi quae etiam
 vudAnicAievM nnnviu Lna n. 1S1
cum adsint ubiprudentiaa et vis consilii desideretur
id quod tum accidat nulla habeantur. lmperaturum
militi fortissimot seiducem iam cognitae virtutis. ab

esset verbo arrogantiai et quidem adversus eos. qui

bus nullus esset rei militaris gloria clarus dum usut
consiliot belli artibus. nullus qui maiorem virtutem
aut insigni de hostibus parta victoriai aut alio militiae
decore tuereturn Mam in rege nihil esse paesidiii qui
ne regio muneri succumberet rectore ipset et duce
indigeret iis artibus destitutus. quibus recte magna
regna. atque imperia administrarenturg ut omnia ex
posita victoris virtutt et felieitati benigno adspirante
fortunae numinet propitia fata portenderent cui invicta
virtus. et magnitudo animi summum in terris impe
rium pollicitaretun Patrem gravem annorum molet
cum corporis viribus. vigore animi senescenta impa
rem rebus gerendis veluti in tranquillam stationem
ad privatae vitae otium ablegandumg ubi senem satius
esset supremo vitae munere defungt rebus coelesti
bus intentum quam per fortissimorum militum eae
dem quorum invicta virtute staret illurcarum impe
rium florentissimas copias. reipublicae nervos. et ro
bura una cum gentis gloria interire. Atque haec Seli
mus ad suos. ingenti quidem cum nonnullorum offen
sionet veteranorum praesertim apud quos nondum
lSaiasetis maiestas obsoleveratg sed magno idem ta
men eum multorum plausut quos aversos ab Asiatico
bellot spes uberioris militiam novo duci conciliaverat
cuius ferociam bene sibi de illo ominantes. in magni
tudinem animi. et sui nduciam vertebant. quarum
rerum fama latius indies percrebrescensi perculsos
vngarorum animos in primis terrore implerat im
manis hostis . . . . . . impotenti animo formidolosas

..z.
lgg ro. mcnsa-ms navim

vires perhorrescentiumt quae ne obstarentt male ad

versus vim imminentem atque impetum munitist po
situm in eius ipsius voluntate sciebantt quo infestis
simo utebantur. Sed eam famam ut diximust disiecit
lSaiasetis subito audita morst nutantem sedem imperiit
non prius se fulcire posse Selimo existimantet quam
ut patrem venenot sic fratrest in hist Achomatemt
qui inceptis unus maxime obstarett tolleret armis. Se
que in vngaria modo constitit famat sed egressa crer
maniae finibust quacumque pervaderett vulgo homini
bus ad eat quae audirentt multa affingentibust ubique
ingentem ciens motum pervenerat ktomam multo initiis
progrediendo maiorz nihil quidem certius credebaturt
quam potitum Selimum vngariae regnot id quod erat
verendumt rationem eorum temporum aestimantibust
armis subactist quae interiecta victoriam morarenturt
infesta signa itomam illaturum. ium primum coeptum
solito aliquanto acriust diligentiusque de indicendo
Sacro bello agitarit ac de vngaris vere auxilio iuvan
dist quibus ita pontifex prospectum volebatt ut facile
apparerett eius unam esse curam a tam immani hoste
belli procellam erumpentemt ab italiat atque ab urbe
avertendit quo nemot ut diximust dubitabatt quin
barbarust everso vngariae regnot ut numquam antea
memoria maiorumt et externist et domesticis malis la- .
befactatot immineret animos una enim erat reliqua
vngaria lPurcae obiecta arxt cuius neglectum praesi
diumt aditum superbo victori ad italiaet et finitima
rum gentium exscidium aperiret. Auxerunt itomae ter
rorem missae a Ladislao ad pontificem litteraet per Mar
tinum colocensem internunciumt hominem navumt et in
dustriumt quibus ad copias contrahendast et conduce11
dum externum militem tamquam imminenti certo a rllurea
 vneAmcAnvM nnnvn Lm n. 1gg

bellot atque ad cetera comparandat quae requireret belli

usust postulabatt ut potestas ierett per tributi collatio
nemt sacram pecuniam cogendit quae ingens e sacer
dotiorum decumis in vngaria percipiebaturt religiose
reget quamquam suae potestatis esset tributum sa
cerdotibust sacrosanctis hominibust nisi per pontiicem
licerett minime imperare audente. Sed quo minus de
regis postulatis transigereturt lulii pontiicis mors in
terpellavitt christianae reipublicae peropportunat ubi
in successore deligendot magnam ostentatam occasio
nem eius liberandae a praesentibus malist cardinales
animo complexi non praeteriissent. Pessi populi per
tot annos longa bellorum seriet quae diu christianum
orbem universum exagitaverantt non iam occultis votist
sed apertis studiist dignum excelso in republ. loco
pontificem poscebant qui clarus sapientiat et sancti
tate vitae sacrum imperium administrarett in primist
qui non sibit et suist sed christianis populis suscipe
ret pontiicatum gerendum. lam pridem tenuerat hic
most magna cum christianae reipublicae perniciet per
pontiicatus honorem obscuros saepe hominest facino
rosos nonnumquam et iagitiorum ac scelerum mag
nitudine infamest ad summos honores ac maximarum
civitatum imperia evehendit cuius modit patrum me
moriat per Alexandri pontiicatumt caesarem ilium
est ltalia expertat qui incensus immani dominandi
cupiditatet per fratris mortemt cuius ambiebat locum
principum caedest urbium incendiat populorum exsci
diumt ad italiae imperium adspiravit omnium qui um
quam fuerunt latronumt paricidarumt proditorum homo
sceleratissimus. liinc parti privatis nobilissimi prin
cipatust maximorum regum quaesitae afinitatest bella
gestat insigni cum ltaliae cladet neglecta vngaria
uouvm avum main scmpi-oniam xn.
me 1o. urci-iulius anv-ri

deserts ac praedae relicta immani hostig hinc rilurcae

imperium vires potentia aueta. et per nostrorum per
petuas aerumnas constabilitaa liberae civitates in ser
vitutem redaetaeg innumerabilia mala in christianam
rempubLimportatag quorum adhuc finem videmus nul
lum deteriora semper praesentibus visuria nisi illa com
munem temporum conditionem miseratus a suis deus pro
pitius avertat iulio mortuot cardinales de mors comitiis
habitis Leonem decimum pontificem ex Medicum familia
suffecerunt g raro exemplo vicissitudinis humanarum re
rum eodem dis quo superiore anno captus in potes
tatem hostium venerat iit varia quidem ut solet de eo
hominum iudicia ferebantur. neque in italia solum
sed apud exteras nationes etiam apud Ladislaum
maximet cuius permagni intererat. propter impen
dentem a rPurca belli tempestatem quam maxime ido
neum moderandae reipublicae pontificem creari. per
tot annos quibus pontificatum iulius administravit
perpetuis belli fiuctibus iactatae. Ac nonnulli quidem
capti admiratione maximarum virtutum quae novo
pontifici vulgo tribuebantur continentiam pudoris
sanctitatis non desperabant illius pontificatum maxi
me ex usu reipublicae fore. ita quidem prudentes ho
mines de eo praeclare sentiebant ut mandatam olim
sacrosanctam potestatem feroci ingenio hominia spe
rarent aliquando suecessoris moderations et sapien
tia. cuius fidei credita esset futuram populis saluta
rem a quibus virtutibus longe iulius abfuisset cuius
totus pontificatus per strepitum armorum et conti
nentia bella. atque ea mala. quae bella sequerentura
suis paritera atque exteris formidolosus esset traduc
tus. ingentis spiritus vira et qui eam potestatem quam
gerebat etiamsi infinita esset cupiditatet et elatiione
 vneAnrcsnvm nnnvM nm ll. lgb

animi aequaret italiae imperio inhians. cuius se vin

dicem ferebat de medio sublatis. quae spei tantae ob
starent. belli incendium excitaverat quot si vita pro
ductior contigisset esset christiana respublica con
-flagratura. quae hominis immanis cupiditas. ut insig
nior ad infamiam esset veneti. praeter ceteros effi
ciebant quibus semper sanctissima pontificis auctori
tas fuissetg ut si esset de iis rebus disceptandum.
quae in controversiam verterent religiosa civitas non
recusaret quominus de his. omissis ferocioribus con
siliis. aequo iure disceptaretur. in eius potestatet cuius
res esset quo nihil aequius excogitari poterat futura
Meque vero ut reciperet a venetis interversas urbes.
id quod tamen ipsi negabant. satis subesse caussae
credebatur. per funesta arma evertendi eius civitatis
imperium. in qua una esset positum summum italiae
decusg quae a supero mari. perpetuis classibus. aditum
communi hosti obstrueret christiano nomini infestis
simog ad quem ex liluropa pellendum. si verae gloriae
aestu pectus flagraret. decebat christianum pontificem
regum vires concitareg neque tanta cum hominum invidia.
sacro bello tantopere a gentibus populisque omnibus ex
petitot praevertere iniusta armaz in eo enim uno bellot
nonvngariae solum regnum. sed communis omnium etiam
salus vertebat. qui eandem cum vngaris caussam. eadem
sacra religionis colebant quorum illum unum principem.
et christiani populi moderatorem. nominis magis. quam
muneris maiestatet a quo longe aberat tot malorum
auctor. agnoscebant. lvam si antiquissimum quodque
ius spectari oporteret Ladislaus. ut nemo alius ius
tius. adversus venetum Senatum. ius maiorum in bal
matiae urbes armis erat repetiturus. A quo tamen tan
tum abfuitg ut cum iis ipsis venetis a Saiasete vexatis
lat
me 1o. mcnxnus nnvrt

maritimo bellot superioribus annis passus esset sibi

persuaderi aequis conditionibus foedus feriret pacem
que firmaret rPhoma cardinali Strigoniensi eius sen
tentiae auctore. lixstant vero apud eius temporis scrip
torest quo haec gerebanturt populorum eaedem de
iulio pontifice querelaet omnium illum malorum auc
torem agnoscentiumt quibus per omne eius pontificatus
tempus erat italia vexata. Piominem exsecrabantur
impotenti ingeniot ferocemt iracundum in primis do
minandi cupiditate elatumt ut non pateretur quemquam
eo progredi augendo imperiot quo avidum animum do
minandi intendissett eius personaet quam gereret obli
tust qui suis non regnat non potestatest non imperiat
sed pacem qua nihil vellet haberi in terris maius aut
melius haereditate adeundam reliquisset iiinc illa iusto
dolore expressa commemorabanturz bellum pernitio
sissimum in crallos comparatumt lacessiti armis nobi
lissimi italiae regulit Sononia obsessat aliarum urbium
exscidiumt caesi exercitus. belli duces viri fortissimit
calamitates cladesque innumerabiles populis invectaet
quae superbo titulo vindicandae in libertatem italiae
a pontifice maximo obtenderenturt quem non itali mo
dot quasi iis tantum creatus pontifex essett sed crallit
crermanit iiispanit vngarit universus christianus orbis
adeo certum custodem pacist religionist et sacrorum
praesidem agnoscerent. Meque eum malorum finem
Mam crallis ex italia pulsist novos alios quaesitos hos
test alia icta foederat novas coitionest perniciosa alia
inita consiliat et quidem adversus eost quorum armis
sua recuperassetz ut nisi deteriora animo molientema
per opportunam mortem tolleret deust misertus tot
malorum quibus vexata respublicat iactataque essett
nullus esset eorum in iiuropa futurus finis. quae om
 vueAmcAnvM imum Lm. m 1g1

nia quovis tempore deploranda ut aoerbiora foediora

que viderenturi faciebat praesens vngariae statusi
quo quidem erecti animi in exspectationem Sacri
bellii inter spemi et metumi quasi ea mala praesagi
entesi quae inde postea essent eventurai anxii torque
banturz Adesse vicinum hostemi in quo quidem ita po
tentia voluntatemi voluntas potentiam aequareti ut vix
coeuntibus omnium regum viribusi et paribus animo
rum studiis in unius exscidium gerentium armai spe
rari posset debellatum iri. odio quidem inexpiabili in
nostros elatumi quod in immensum adversa religiot et
barbara superstitio augereti ita flagrare cupiditate
proferendi imperiii ut per christianorum regum ruinam
cresceret quam per eorum malleti in quos illum aliae
belli caussaet eandem colentes religionem armarent.
Plunc tantum hostemi quod portenti simile esset a
Shristianis regibus contra pacis studium obfirmatis
animis maxime formidolosum vngarisi et vicinisi crer
manis immineret eos lulio pontifice excitanteg qui ani
mo infestiore in Ludovicum crallorum regemi quam in
communem hostem ferreturi praepostera ambitionei
per regum et civitatum discordias viribus afflictisi
quibus christianam rempublicam stari aequum essetg
nam Ludovico regi maxime infestumi qui metu indicti
in liltruria concilii sperasseti tamquam freno iniectoi
cogere exsultantem ferocia ad officium rediret a Py
renaeis ilispanosi Anglos a liritannico Sceanot diver
sos Pxelgasi crermanosi flelvetios ad vastandam popu
landamque cralliam evocasset nequicquam reget nullo
suo meritot se deseri atque oppugnari adeo per sum
mam iniuriam querenteg qui fatale christiani orbis
incendiumi ubi diutius vixisseti terra marique ponti
ficia auctoritate superbumi atque indomitum gerentem
lSS lo. mcmnms anv-m
l

animum esset perpetuus hostis bello persecuturus. At

que haec quidem de luliot non vere minus. quamli
beret metu homines per illius mortem defunctt quere
banturz neque iidem tamem quamquam de illo secus
fama ferretur. sibi multo meliora de novo pontifice
spondebant. commemorabanturi quae iam inde a cosmo
proavot maiores in patriam admisissentz in suos cives
malis artibus quaesitus principatusg maiore invidia
gestusg Petri fratris superba dominatim aeque patriaet
atque familiae infelix rPum illa invidiosa magis quo
recentiora et quae propterea maiore cum offensiona
in hominum oculos incurrebantz comparatus multorum
eaedibus in patriam reditusg Pratensis urbis in liltru
ria exscidiumg direptai atque incensa templa. atque
adeot inspectante pontificis legatot sacrosanctae ho
mine potestatisi in cuius unius pietatet ac religione
positum victis perfugium oporteret. quid vero vnga
ros de eo posse sibi pollicert quia quod regnum in li
bera civitate quaesisset suorum oppressa libertateg
amisisset avaret et crudeliter imperandog armis pa
triae illatis repetiissetg per suorum ruinam atque exi
tium recuperassetP Meque verum esset qui ita foede
in suos pietatis iura violasset infestis armis patriam
invasisset victam parere suorum imperio coegisset
eum de vngarorum salutet exterorum hominum de
rllurca hoste pellendot de sacro indicendo be1lot quod
magna cum gloria olim maiores gessissentg pietatis.
ac veraet et solidae gloriae studio incenso animo co
gitaturum. lam et illa ante oculos obversabantun ex
torris triste exsilium proscriptim belli incommoda.
fuga captivitas. multorum annorum res adversaet vita
acta in castris. inter vulnerat et eaedesg quae fidem
facerent ab omnibus aliis curis alienato animot auctas
 vneAnrcAnvM nnnvM L1S. rL me

vires potestate infiniti imperiit ad bellum atque ad

arma conversurumt quibus suis crudelem atque inius
. tam in patriam dominationem constabilirett non suis
ipsumt quam iulium exteris fut in mali aemulatione ho- i
mines deteriores fierentj aequiorem. Atque haec qui
dem quisque pro suo ingeniot atque animi studio. in
terea Ladislaus initio Leonis pontificatust cum x1v.
iiaL april. honorem iniissett honorificentissimam le
gationem iiomam misitt qua pontincem de more vene
ratust id quod iam coeptum erat agi iulii pontificatut
tum de cogenda sacra pecuniat tum de foedere ineun
do monerett haud dubia spet quin ubi Selimus audis
sett regest quod tot iam annos verbo magist quam re
agitatum essett pace sancita in sacri belli expeditio
nem consensurost esset a belli consiliis discessurus
Summa vero haec legationist cuius adhuc exemplum
exstatt quam quidem ob eam caussam placuit litteris
prodit ut posteri intelligantt huiusmodi per ea tempora
pontifices christianae reipublicae praefuisset ut vi
derentur cum rilurca hostet dum vngaros prolixis
pollicitationibust et magnificis verbis ludificarenturt
collusisse. Ladislaum enixe pontificem orare pro christi
religione sanctissimat cui moderandae pontifex prae
essett proque ea virtutist et sapientiae opinionet quam
iam inde a prima sua adolescentiat apud gentest na
tionesque omnes de se concitassett aliquandot quod
superiores pontifices neglexissentt serio suscipere
vngarorum caussam induceret animumt cum qua esset
coniuncta communis multarum gentium et populorum
salust atque adeot si eorum praeclara meritat atque
illustria in christianam rempublicam multa exstarentt
quorum ktomanos pontifices oblivisci minime aequum
essett qui vngaros christianae reipublicae propugna- i
zoo 1o. mcmnnrs snvrr

tores fortissimost praeclare de christianae reipubli

cae salute meritost quorum monumenta gloriae illus
tria in omnium gentium annalibust de rllurca hoste in
signibus partis victoriist consignata exstarentt saepe
verbis amplissimist ac decretis honoriicentissimis ap
pellassent. lllanto vero illum maiore cum gloriat iis af
futurumt quanto maiore cum dedecore christiani no
minist essent a nonnullis proditit illusit derelictit qui
cupiditatibus suis magis inserviret quam sacrosancti
munerist quo fungerenturt habere rationem maluissent
lSellum sua sponte honestissimumt et gloriosissimumt
meliore reipublicae statut et ab omni belli clade integ
ris viribust adversus immanem hostem susceptum ef
icere rationem communium temporum necessariumt
non suscipiendum illud quidemt pro christianis impe
rii finibus propagandist sedt quod ultimi discriminis
essett pro tuendis arist et focist dei immortalis sanctis
simis delubrist coniugumt et liberorum salutet quibus
servitutem indignissimamt certam pestem atque exi
tiumt immanis barbarust nondum expleta dominandi
cupiditatet per tot caedibus haustum suorum sangui
nemt minaretur. vnam hanc vngaros expeditionem
reliquam manere in qua aut una cum libertate victi
in acie caderent aut eam ipsam a servitutis iugo du
rissimo fid libere suis ominarij Leone pontiice sacram
potestatem gerentet vindicarent ln eo uno consilio verti
communem omnium salutem christiani imperii decust
populorum omnium et gentium securitatem quibus per
vngarorum exscidiumt rPurcarum arma imminerentt
ut per contemptum mortist servitutis metu superato.
quae non ferenda liberis hominibust minime omnium
ferenda vngaris essett infestissimis barbarorum ho
stibust statuerent sibi . . . suorum capitibus arcenda
 vucAmcAnvM nnnvm Lm rL go1

pro patria pugnandumt pro christi religionet quam

caste colerent cuius templis augustissimis taeterrimus
hostist quacumque longe lateque protulisset imperii
inest ad ultimas usque gentes esset funestas faces
subiecturus. Longe eos fallit qui in eo crederent vn
garorum modo salutem vertit quod periculo propiorest
exorienti incendio principes obiicerentur. iiec enim
esse regibus exteris statuendumt in neglecta vngaro
rum salutet christianae reipublicae universae salutem
prodit quod qui non viderett plane esse expers omnis
sensus videretun lisse enim vngariam quasi chris
tiani imperii terminum finemque circumscriptumt
quem si per regum discordias hosti praepotenti liceat
transcenderet quint ubi visum sitt finitimas provinciast
rPurcarum arma populenturt nemo sit prohibiturus.
quemadmodum vero in eadem navit cum naufragium
impenderett non prorat non laterat non puppist non
alia ulla eius pars ita expers periculi essett ut navit
aut fluctibus obrutat aut scopulis illisat sperandum es
set eius unius iacturat partem ullam incolumem foret
ita in eadem christi navit ad cuius gubernacula Leo
pontifex maximus gubernator accessissett sive illa rec
tum in portum cursum tenerett sive fluctibus iactata
obruereturt quod deus omen averterett unam omnium
salutemt unum omnium discrimen agi. Peti quidem pri
mos a rllurca vngarost quibus non vicinitas modo ob
essett unde hosti oriretur odii occasio maiort sed glo
riae etiam aemulatiot atque imperii Primos vngaros
futurost quorum urantur agrit exscindantur urbes
templa incendanturt coniugest virgines flliaet liberi in
servitutem rapianturt primost quorum fortunam homi
nes deplorenttlugeant fatum pestist atque exitii eadem
sibi ominantes malat misereanturt quae mala necesse
zoz 1o. mcnAnms nnvrr

esset illis eo graviora accideret quo inexspectata ma

gis ac minus provisa. imprudentes imparatosque op
primerent facta illis a christianis regibus spe auxi
liorum ingentium. Mihil hoc veriusz sed ita esse ta
men vngaros primos. ut continentem belli fiammam.
ubi prima conflagrarint nisi proxima corripienti. sum
ma ope occurratur. intelligant magna cum populorum
ruina. et straget longe lateque iiluropam omnem de
populaturam. Per vngarorum ruinam. si hoc modo si
nerent nomini christiano iniqua fata. petitum iri crer
manum. italum. callum. iiispanum. et haud meliore
fato futurum Sritannumg quamquam illum a ceteris
alio orbe divisumg qui omnes non pro sua victoria
inter se concurrerent armati. sed. quod vix verisimile
esset eos non videret pro victoria communis hostis.
in omnium perniciem incumbentisg quam quidem illi
victoriam. per mutuas caedes viribus fractis. multo
sua spe efficerent faciliorem vnum postulare La
dislaum. postulareque adeo Sigismundum regem frat
rem. cuius pietas. et religio par. caussa eadem es
setg fiagitare eodem consensu populos. gentesque om
nes. quae in christiano orbe continerentur fquo enim
non pervenisse longe lateque iactatL numquam sus
cepti belli famamj ut. quae potestas uni mandata es
set. christi rempubl. moderandi. tuendi pacem. otium.
ea ut multis populis. gentibus. nationibus salutaris
esset id futurum. ubi christi pontifex operam daret
finiendo bella. pacem firmandoa foedera inter reges
sanciendot ut ad suscipiendum tam necessarium bel
lum. id quod dignum summi pontificis pietatet et sa
pientia esset converterent animos. Meque vero Leoni
pontinci tam honestum ad posteritatem futurum. ca
pessere rempub. per Alexandri et iulii pontificatum
 vneAnrcAnvm nnnvM nra n. eos

tumultu bellorum quassatamt quam turpet pati a

christiani imperii moderatoret fovendis tuendisque
suist in rerum omnium ultimo discrimine agentibust
pietatis officium requiri Potuisse iuliumt depravato
animo falsae gloriae titulot reges exteros concitare ad
armat atque adeo non ad pellendos iPurcas hostestncn
ad tuendos reipub. finest sed ad opprimendos christi
anos populost ad gerenda immania bellat effundendum
innocentium sanguinemt iiiuropam universam ferro
ignique vastandamz desperaturum Leonemt omnium
mortalium summo consensu divinam inter homines po
testatem adeptumt in eum hostem convertere regum
armat quit unus bello victust propter immensas opest
multos simul reges maximost ac potentissimos verat
ac solida gloriat famat nominet magnitudine imperii
esset expleturusP Meque honestet neque tuto inter eos
bella gerit quibus unus communis hostist aeque potenst
atque infestus cavendus pariter omnibus metuendus
que essetz utervis enim eorum caderet quo in discri
mine necesse esset eos versarit qui infestis signis ar
mati concurrerentt eum suo exitio effcere communem
hostem ad victorem opprimendum validiorem. Mon a
iulio venetos fractos armis crallorumt non armis iiel
vetiorumt crallost sed auctas lilurcae virest hostis po
tentissimi corroboratam spem delendi christiani im
periit cui uni agendae rei iamdiu immani cupiditate
inhiaret. Si verae gloriae aemulatio incitaret Leonis
animum si cuius virtutis decus voluerit in tam spe
cioso nomine appareret eam sibi amplectendam animo
putarett quanto maiore cum gloria vrbanum illum
Secundumt cuius illustre noment per tot saecula vige
rett pontificem eundem vere maximum optimumt sanc
tissimumt quam iulium Secundum pontificemt chris
foli lo. mcnmms mzvrr

tianae reipub. eversorem verius fignoscendum libera

oratione de eo pontifice agentibusi qui secus de se no
luerit agii aemulaturumP i-iunc simul cum pontificatu
vita functumi tristem sui memoriam posteris reliquis
sez illumacuius pontificatu quingentesimus iam annusi
et septuagesimus numerareturi in omnium ore essea
praedicarii efferri laudibusi vocibusi scriptis doctorum
hominum celebrari Per hunc vere christi pontificemi
auctorem tantumi excitatos universos iiuropae princi
pesi ad liberandum terarum orbema barbarorum servi
tutet atque ad propagandam christianam rempublicam
coisset cuius in praepotenti urbe sedemi et domicilium
barbara gensi atque immanis armis invasissetz uno
animot eodem consensu belli duces clarissimosi fortis
simum militem ex italiai Sermaniai Salliai ultima Sri
tanniai relictis patriis sedibusi cum una esset omnibus
patriai ubicumque coleretur christi nomeni in tam long
inquam expeditionem profectos. hlodem animorum ar
dore suscepisse gravea difficilea arduum bellumg ges
sisse pari cum pietatisi et fortitudinis laudeg potitos
clarissima victoriai in sacrosanctae urbis moenibusi
atque ailgustissimi templi penetralibus victricia signa
tixisse. inde perfecisse arma circumferendot ut cuius
essent sedes coelestes orbesi summot ac celsissimo
mundi verticet is in terris ubique gentium victor chris
tus regnaret. iilandem esse belli caussam pontifici
Leonii quae vrbano fuisseti vires quae illam tueren
tur maioresz ut minime dubitari oportereti quin esset
penes eos victoria futurai in quibus pro optima caussa
gerentibus bellumi cum viribusi quae essent praeva
lidaei ubi eas in aciem eductas non attererent alter
in alterius perniciem armatii esset iunctum pietatis
studium par. Sive mari res esset gerendai paratam a
 vncAmcAnvM nnnvM Lm 1L nos

venetis instructissimam classemg qui non essent a

maiorum perenni gloria discessurii quorum semper
eximium studium tuenda maiestate christiani nominis
fuissetz paratam a Liguret llispanot crallot atque eo
quidem vincere magna cum gloria christi hostes as
suetot sive terra esset eoncurrendumi aiuturum militem
veteranumi multis clarum victoriisi multis duratumi et
eorroboratum malisi belli ducesi qui rei militaris sci
entiai maximorum bellorum usui clarissima virtutis
insignia adeptii digni essenti qui cum veterum laude
coniungerentur. Accingeret se tanto moliendo operii
eui perficiendot unum illum vere pontificem maximum
aetatet opibus florentemi fungentem augustissimot at
que amplissimo in terris muneret dei immortalisi at
que hominum consensus destinasset pontifieatus prae
mium nullum aut maiusi aut uberiusi quam inde par
tam gloriam apud gentes omnesi quae christi religio
nem sanctissimam venerarenturi percepturumi atque
adeo etiam si suis magna regnai atque imperia conci
liareti quibus potiti in altissimum dignitatis locum
eveherentur. Alterum esse Ladislai postulatum in quo
uno ne longiore oratione opus esseti et qui concederet
pontifexi et qui impetraret rex pietatis laude esset
certaturusz ut per pontificem licereti ex sacerdotum
et pontificum censui lustrato regnot sacram pecuniam
cogeret qua uteretur ad bellumi cum in magnis aera
rii augustiisi quae ex regiis vectigalibus percipereturi
aut nulla aut perexigua habereturz laborari aere ali
enot ubique angusta idei et propter impendentis bel
li metumi minus ab exteris vngariae emporia frequen
tari i ex qua una ret aut uberior proventusi aut augustiori
qui totus e mercium portoriisi et scriptura constareti esse
consuevisset Mami propter feracitatem solii non solum
nos 1o. incessus nnvrr

abunde suppeditare vngaris necessaria vitae alimentat

sed etiam frugum magnam vim et vini copiam ingentem
tum ad vicinos crermanost tum ad Polonost et septemtri
onalem usque cceanum incolentes populos asportari.
i-lanc summam regis postulatorum esseg quae minime
dubitarentt quin aequissima pontifici sapientissimo vi
derentur. itaque volentest et prudentes se illam oratio
nis partemt missam faceret quae tota precibus atque ad
hortationibus constarett quam quidem tanti pontificis
tum pietast tum sapientia minime necessariam redderet
iam antea Leo sua spontet inito pontificatut ad pietatist
et religionis opinionem sibi conciliandamt rPhomam Stri
goniensem cardinalem legatumt cum summa potestatet
Pannoniae praefeceratz ut nondum literis regiis accep
tist ultro oblati muneris laudem promeritus multo ma
iorem videretur. i-iinc pontifext tamquam plane explo
rata regi sua voluntatet cuius illi adeo insigne docu
mentum dedissett ad hunc maxime modum respondisse
ferturz quam prolixo animot et quam propenso in re
gem essett quando iam satis re ostendissett declarare
longiore oratione supervacaneum duxisse. quae rex
quereretur de conditione praesentium temporum eo sibi
graviora accideret quo magis intelligerett ea ab illis
ipsis manaret a quibust maiore cum pietatis laude ar
cepda viderentur. cptime se intelligeret et quidem non
minore moerore animit quam sollicitudinet et curat ve
rissimum esset quod rex commemorassett non vnga
riam solumt et finitirnas vngariae provinciast quae et
multaet et maximae essentt sed lSuropam universam
in magno rerum discrimine versariz Scire quorum
culpa esset factumt ut christiani regest quorumt ut
idem periculum ita idem animorum consensus tuenda
communi salute esse debuissett minus laboranti rei
 vneAmcAnvM nnnvM Lm. n. gov

publicae subsidio fuissentt minus in praesentia essentz

sed illud etiam non ignoraret deum immortalem cuius
sanctissimam religionem barbari hostes impiis armis
oppugnarentt pro suorum caussa vigilaret supplicibus
precibus ab eo opem implorantiumt neque passurum diu
ab illis impune in suorum capita insultari. Paturum se
quidem operam ut quas partes sibi impositas essetaeter
no consilio intelligerett cuius personam in terris reprae
sentarett eas christiani populi a se ne desiderarent. Ac
turum quidem per suos legatos cum christianis regibus a
quorum nemo sibi eximius futurus essett quem non pie
tatist et religionis fama commendarett ut aliquando letali
somno experrectit in rllurcam communia arma converte
rentt quae in sua viscera elati immortalibus odiist ad eum
diem intorsissent vt numquam alias maiorum memoriat
peropportunam occasionem ostentarit pelleudibarbarum
ex liuropae finibus quod quidem quin brevi esset futu
rum minime esset dubitandumt ubi aeterno pacis foe
dere coniuuctis animist unum iustum hostem agnosce
rentt quem sibi armis petendumt nihil de contento
studio remittentest debellandum communibus viribus
statuerentt quibus in mutuam perniciem distractist
pertinaci studio rempublicam perderentz tamquam
enim hosti barbaro stipendia facientest non inter se
gerentes bellat eas vires coniceret quaet pro christi
caussat in communes hostes explicataet salutem popu
list regibus immortalis gloriae monumentat atque ex
victi hostis exuviis aeterna ad posteritatem erigenda
trophaea pofllicerentury vt magno excitato incendiot
quam primum fiamma adhaesisset ii accurrerentt quo
rum domos ulterius serpens flamma esset continuo
correpturat ita eos vngaris ire subsidio aequum esset
atque adeo non sua minus quam corum caussat quos
gog ro. mrcam-sus nnvrr

sua ope sibi iuvandos statuerentt qui ardentibus belli

dammist incendio proximit brevi post intelligerentt nisi
mature iis opem ferrentt se una cum a se desertis per
ituros quae cum se minime fugerentz nihil sibi
prius fuisse in iulii demortui locum surrogatot quamt
ut ex pontificum collegio delectos viros et spectatae
prudentiaet ad reges mitterett per quost discordiisg
et controversiis sublatis id quod omnino brevi fore spe
rarett tum spe divini auxiliit tum regum virtute con
fisust ad conficiendam tam taetramt atque immanem
belluamt concordibus animis adhortaretur. id si mi
nus ex sententia succederet tmaioris enim molis remt
quam ut spes esset facile transigi possejt tum vero
se per amplissimi ordinis homines quo legationi auc
toritas maior accederett pro sua pietate in christianam
rempub. et muneris maiestatet ut inceptam rem per
agerett et ad tam salutaria arma christianos reges
impelleret omnibus viribus adnixurum. Mam de sum
mittendis auxiliist quibus implicati reges propriis bel
lis adhuc ipsi indigerentt ut maxime esset praeclara
voluntas nihil habere set quod in praesentia respon
deret cuius rei deum immortalem haberet testemz ne
que desperare tament brevi spe maiora vngarist atque
firmiora auxilia suppeditatum iri. Me nimium demitte
ret animumt neu plus aequo viribus suis diffiderett
quas deus immortalist pro cuius caussa starett quem
admodum perenni benignitatis suae aura provexissett
fovissetque sempert ita praesenst et propitius suist es
set corroboraturus. Meminisse deberet eosdem esse
vngarost quorum maiores virfij fortissimfijt insignes
saepe de eodem hoste victoriast quamvis multo nu
mero inferiores freti constantiat et animi magnitudine
retu1issent. lilosdem ipsos triumphos monumenta eadem
 vueAnwAnvM nnnvM Lns. n. gog

gloriaet statuas. imagines. honoris titulos posteris ae

r mulandos. profiigata e terris tam taetra. atque impor
tuna barbariet manere. Meque vero tum fuisse vnga
ros alios. alios nunc essez vigere in his eandem animi
virtutem. pietatis eundem sensum. eadem pectora in
censa verae gloriae studiog ut nihil causae esset quare
maioribus partam militiae gloriam inviderentz neque
fuisse tum alium deumg nunc esse alium. pro cuius
gloria. et suorum salute pugnarent. vt semper fuisset
fore eundem semper aeternum. immortalem. praepo
tentem. vindicem suorum hostium acerrimumg cuius
forti dextra fidentes vngari. contra hostem superbum
hinc maximarum virium fiducia. hinc christiani orbis
discidiot saepe steterint invicti. cur vero dubitaret La
dislaus rex conferre cum eo hoste signa. quem cum
alii saepet tum ioannes iriuniades. patrum memoria.
militem hinc capistrano in acie adhortantet hinc io
anne carvaiali pontificis legatot vicerint fuderint.
castris exuerintP iit quidem Mahemetem hostem tum
in acie stetisset cum multis aliis victoriis clarum du
cem. tum superbo titulo tumentem maximae captae ur
bis. in qua sedes imperii. et domicilium per tot sae
cula fuisset lvihil autem verius. quam uno eo proeliot
una cum domesticis viribus. quas imminens in hluro
pae excidium ostentaret. eius animum fractum. quo
esset universum terrarum orbem complexus idem
coelum. eadem esse hominum ingenia. vitae eundem
cultum. instituta. legesz ut nisi eadem virtus atque ar
dor animorum in iis spectaretur. quorum maiores tanti
fuissent haud prodigiosius monstrum videretur. quam
ex aquila. avis imbellis. aut ex leone cervus. hinulus
ve natus. iam pridem vngarorum annales. quae monu
menta rerum in omni posterorum memoria essent du
Monvm men msn -- sonu-romam x.u.
z lo 1o. MrcnAnms snvrr

ratura maiorum virtutem testari Mamque et apud omnes

alias gentest et itomaemaximet evolui doctorum homi
num commentariost vngarorumlvictoriist et triumphis
refertosz plures certe iam festos dies in pontificum fas
tis eorum memoriae consecratos haberit quam toto
anno profestos numerari. Mam de pecunia transmit
tendat nihil se habere aeque in optatisz sed multo in
fra optata positam agendi spem volentis quidem prae
clara molientisque adeot sed itat ut volentem vires
deficerentz sui enim muneris esset hoc est christi pon
tificist et vero sui etiam ingeniit omnibus quicumque in
christiana repub. censerenturt ut voluntatet et studiot
sic beneficiot atque subsidio adesset eos in primist quo
rum perpetuis custodiist et vigiliis christiana respub.
adversus hostem potentissimum innitereturt sed quo
minus efficerett quod vellet rationem paesentium tem
porum obstarez quem enim sperare a christianis re
gibus aut auxiliis exterost aut pecunia in belli sump
tum posse iuvarit qui quererenturt ea ipsa sibi ad belli
usum deesset quae a se poscerenturP Ali ab his iam
tot annos ilumerosos exercitust tum quibus sua tu
erenturt tum quibus ultro hostem lacesserent quiescen
tem corruptis animist falsis gloriae titulist quasi de
decus essett cum christiani reges funestum inter se
gererent bellum ex his priorem ponere armat et 11on
instar insignis victoriae essett pro christi caussa in
tegrum ab omni belli cladet superbot et contumaci
hosti arma inferre. inde factum esset ut neque quibus
rationibus sumptum tolerarentt neque quibus exercitus
hostium intra ines vagantes alerenturt illis amplius
superesset. lixhaustos populos tributis conferendisz
non percipere ex agris fructust privatost deustist et
vastatis per tot annos perpetuis hostium incendiist ac
 vneAmcAnvM nnnvM Lna n. aut

popu1ationibus. iami ne qua pars reipub. vacua esset

praesentibus malisi magnam opificum manumi qui ar
morum licentiam praeferrent diurno laborii tabernis
occlusisi atque opificiis relictisi castr-ai et bellum se
quis quo quidem perfunctii iam liberioris vitae dulce
dine imbutis animisi se ad latrocinia eonferrenti ut
quorum industria esse usui patriae consuevisseti sce
lus et audaciai pestii atque exitio esset. Mami quo uno
populi maxime ditarii et liberae civitates consuevis
senti sublatum exterorum commerciumz ut omnia ar
mis obtiilentibusi neque privatimi neque publice homi
num industriai ut maxime se ad pristina vitae instituta
converterenti suis quaestuosa haberetun itaque neque
qui conducerent publica vectigaliai neque redempto
res publicorum munerumi in civitatibus inveniri tsi
qui essent modot qui accedere ad hastam auderentj ut
quam minimo etiam licitantibus addicerenturi cum toti
fracti malisi imprimis crebris tributis pendendis non
essent.soluendo. iami sua sponte ad primos belli mo
tus. rilhomam- clardinalem Strigoniensem designasse
in vngariam legatumi qui apud regemi cui maxime
esset hominis fidesi et prudentia probatai suo nomine
agereti ut quibuscumque in rebusi suo consilio auc
toritateque indigereti de iis aut ipse statuereti quid
magis ex usu reipub. esse existimareti aut si mallet
se de iis faceret certioremz ex eo quam egregia vo
luntatet et fiagranti esset in vngarorum gentemi facile
intellecturum. Amplissimum sibi munus in terrisi dei
immortalis consiliot et providentia delatumi id quod
se credere iuvaret daturum operami ut aequii atque
iniqui intelligerent vere divino consiliot et providentia
administrari. id sperare se effecturum. ubi in tam
saevai ac turbulenta tempestate iactatam tot malis
llli
zlz ro. Mrcmnnrs nnvrr

rempub. iis artibusi quae dignae christi pontifice es

senti pro sua pietatet et religione sibi temperandami
moderandamque statueret. ita quidem se constitutum
cum animo haberea pro christi caussa vita defungentii
nullam maioris honoris accessionemi si ulla modo
maior esset sperandai summum pontificatum gerentii
nullam apud posteros potiorem laudem gloriae titulum
nullum clariorem additum iri. ln hanc sententiam
scriptae litteraei quae adhuc in Leonis monumentis
legunturi neque regi gratae acciderunti et querelas
vngarorum auxerunt quorum affiictae res per tot an
nos. quot regnabat Ladislaus. ut praesentem ex
poseebant opem sic prolixis pollicitationibus ostenta
tami quam desponsam veriusi quo praeter spem elusis
acerbior frustratio esseti reiiciebanti multa addentesi
quae iustus animi dolori et longa patientia malorum
suggerebati quibus sanandisi praeter magnificam ver
borum pompami nihil sibi subsidii positum in homa
norum pontificum auctoritate querebantur. Mon gran
dibusi et phaleratis verbis duci viros fortesi quibus
inter urbanas delicias diffluerent liomani sacerdotesi
sed quae gerendo bellot et hosti potentissimo propul
sando essent armisi telisi tormentisi exercitibusi clas
sibusi in primis quibus sumptum tolerarenti pro com
muni salute christianae reipublicae vngari arma
gerentes. lit erat quidem Leo pontifexi ut tegendorum
consiliorumi quae alte condidisset animo egregius ar
tifexi ita eorum a quibus abesseti ostentator idemi et
simulator acerrimus cuius reii quamdiu vixit et alia
dedit documentai et illud uuum maximum quod qui
dem illius litteraet et diplomata ad reges multai eo vita
functo edita in lucem declararunt. ita enim se gessit
per omne pontidcatus sui tempus inter carolum l-lis
 vncnnlcAnvri nnuvM LlPL 11. sua

niaet Pranciscum cralliae itegemt duos acerrimos lio

mani imperii aemulost ut variis artibus se utrique
venditandot at crallo per affinitatem regii sanguinis
luculenta munerat peramplas ditionest atque opima
sacerdotia referrett quibus suos augerett spe iniecta
fquod regiae munificentiae praemium essetj sua suffra
gatione se petenti imperium affuturumg ita pa-ciscere
tur cum alterot ut si opulentum principatum fratris
filio armis conciliarett eum legibus solueretg cum ve
terum pontificum sanctionibus Meapolitani reges ab
imperii petitione excluderenturt quibus carolus teneba
tur-t non multo ante Meapolitano regno potitus per
Perdinandi avi materni mortem a quo illi nullis virilis
sexus liberis superstitibus relictist hereditate obvenie
bat Accessit vero ad pontificis augendam invidiam
fama eorumt quae itomae acta per idem tempus fere
banturt quae neque alios. et minime omnium vngaros
fallebantt quorum maxime intererat non falliz quo enim
die-t de moret ad Lateranit pontiticatus insignia accepitt
tantum dicebatur pecuniae profudisset ut sive liberalita
tist et magnificentiae famam captarett ea urbis anno
nam per annum tuerit sive sacrum bellum vere spec
tarett quod unum omnium maxime credi volebat animo
agitareg alere commode per annum ingentem manum
militum posset Mam si quis apparatus magnificentiam
intuereturt ludost pompam sacrorumt facta signa ex
aeret et marmore antiquo operet quibus ornatum forum
liomanum sacrae aedest et viae publicae viseban
turt nullum umquam diem laetiorem itomae illuxisse
existimarett et quidem cum vere itomat imperium
in populost et gentes omnes obtineretz idem si haberet
rationem eorum temporum quibus ea agerenturt fateri
idt quod res erat cogereturt neque foediust neque
zld 1o. Micnnnms nnvri

maiore cum invidia distrahi pecuniam publicam anovo

pontiice potuisset ita enim erat magna cum invidia a
lulio coacervatat ut tamen et bellit et pacis tempore
ad necessarios usus aeque esse compendio reipub.
possetz certet ut quis mitius de -eo statuerett minime
dignam rem pontifice maximo censerett ltaliae afflictis
rebus exhaustis populis per bellorum perpetuas cla
dest privatist et publicis fortunist ltomae in totius
quasi terrarum orbis theatrot uno die tantum in osten
tationem inanis potentiae effundit quantum unius ini
nita cupiditast per multos annos. universum christianum
orbem bellorum incendiis miscendo coniassett quasi
esset hoc unum benignitatist et muniicentiae munust
quoquo modo exhaurire refertum sacrum reipub. aera
riumt quod quidem ad tristia tempora et graviores rei
pub. casus aequum esset reserari. liaec omnia vngari
non vehementer magist quam veret inde futura mala
horrentes animis palam ferebant. Meque vero pote
rant speraret se diu tutos fore a rllurcarum armist ma
nente foedere superioribus annis cum lSaiasete ictot
cuius subitat ac violenta morst et Selimi barbara per
idiat icta foederat quacumque de caussat aut cum vn
garist aut cum Polonis rescidisset. Mamque uni omnia
inhiantit nihil praeter vimt atque armat non religiot
non ides erant futura impedimentot quo minust occa
sione oblata perveniendi quo intenderet animumt ab
iniuriat etmaleicio in quenquam temperaret. vna qui
dem erat illi religiot eodem loco tum exterorumt tum
suorum sacra habentit ut ex ratione suorum temporum
rerum gerendarum momenta captarett sive quid frau
det fallaciist dolist sive quid aperta vi molireturt quae
cupidius averet foederist iurisiurandL fideit omnium
quaecumque sceleratis inceptis obsisterefnjt superbus
 vuexnrcAuvm nnnvm Lm lL gla

centemptor. lilrgo cum solliciti vngari de patriae sa

lute vehementius angerentur t aequiora illis fata omnium
spet atque exspectationet Selimum ab vngarici belli
consiliist cuius gerendi suis spem feceratt restitantemt
et tergiversantemt nunciis acceptis de patris mortet
avcrterunt. Ad longinquum bellum profecturust quo
gerendo maturato opus eratt ne frater nactus. tempus
ad contrahendas copiast regni successionem dubiam
faceret moram trahentit nihil a tergo relinquere vole
bat quod intentum gerendis rebus in iijuropam avoca
rett quae gravior curat quam ut dissimulari possett
ne vehementius torqueret animumt et cum vngaris et
cum venetis induciarum foedus ut mox dicemus per
cussit quod barbari consilium sive fama in vngariam
perlatumt sivet quod probabilius est praeceptum con
iectura prudentium hominumt qui rationem temporum
et rerum gerendarum secutit eo illum descensurum
credebantt cum aliorum omnium animos in vngariat
tum Ladislai maximet cura ingenti levavitt dei immor
talis providentiae acceptum referentist quod nullo ho
minum consilio explicandum malumt praeter omnium
opinionem disiecissetz dilatum magis in praesentiat
quam sublatumt eat quae aliquot postea annis evene
runtt 11on insigniore vngarorum cladet quam christi
anorum regumt et pontificum infamia docuere. Selimus
igitur per Paaiasetis patris mortemt et cruentam regiam
suorum sanguine riiurcarum imperio potitust lSyzantii
regni insignia accepitt eius fines per ingentem populo
lorumt et gentium stragemt et maxima exscissat atque
eversa imperiat longe lateque propagaturus. indet
compositis domi rebust milite donativot populo congi
ario delinitot quemt propter admissum in patrem sce
lus paricida crudelissimus plurimum a suis rationi
Sls ro. mcrcurius snvri

bus alienaverat magnis instructus copiis. expeditionem

in Asiam parabat Achomati fratrum uni maxime in
festus. qui gravis imperii aemnlus supererat cum li
beris de medio tollendus. iit Achomates quidem. cum
imparatus a rebus omnibus fratrem irrumpentem in
Asiam. sua. et omnium spe celerius. vix se posse sus
tinere speraretz sese in minorem Armeniam. quam ap
pellant atque Amasianos montes receperatz quot propter
locorum asperitatem. Selimo minime facilem accessum
futurum rebatur. iiinc finitimarum gentium fidem im
plorando. cum. in magno rerum discriminet adire
quemque supplex. tanto infra maiestatem regii nomi
nis. cogereturg intentiore cura copias cogeret militem
mercede conduceret auxilia accerseret arma. tela. tor
menta ceteraque compararet quae adversus fratris in
gentes opes rem gerenti explicatum. et facile efficerent
bellum. quibus cognitis Selimus. cum. anni tempore
exclusus a rebus gerendis. desperaretintentum fratrem
adornando bello de summa rerum in certamen descen
surumg et ipse in magis idoneum tempus expeditione
reiecta. retro conversis signis rediret atque hiemare in
Sithinia constituitz iam enim. exacta aestatet late
campi longe patentes. atque altissima mentium iuga
nivet geluque obriguerant magno futurae impedimento
ducenti exercitum gravem impedimentis. intra lPaurum.
et caucasum montem. praegelidis locis. atque obiectis
saevot atque inclementi coelog ut haud facilem fore
receptum in iduropam. ulterius morantiintelligeret. Ac
ne districtus cura Asiatici belli. parum tutam a tergo
rPhraciam. et Moesiam relinqueret quibus terra infesti
vngari perpetuis excursionibus. mari veneti classe im
minebant cum Ladislaot et Sigismundot et mox cum
venetis foedus renovavit quibusqiam pridem pater cum
 vneAnrcAnvM nnnvM Lm. lL z11

isaiasetesinducias erat pactus qua quidem re admini

strandat quamquam invitust et suo maxime necessario
tempore eo erat confugere coactust haud tamen ab insita
ingenio superbiat et animi contumacia recessitz ita enim
prior legatos misit ad duos fratres regest ut in edendis
postulatist legati imperantium magist quam postulata
edentium speciem prae se ferrentt certet ut facile appa
rerett nihil Selimum de animiferocia remisisse. iioc vero
argumento erant scriptae litteraet quas legati affere
bantz Mittere se ad illos internunciost fidos sibi hominest
per quos iis optionem daret utrum inire secum pacem
an gerere bellum mallent vtrum horum sibi agendum
statuerentt et constantem se illis amicum et hostem
acerrimum fore. inter haec medium nihil esse. Agnosce
rentt quamdiu licerett laetam suis rebus aspirantem for
tunamt quae raro diu sereno vultu respiceret hominum
resz non eandem illis occasionems hac neglectat ultro
poscentibus datum iri. Me attollerent animost nec ni
mios sibi spiritus sumerentt quod domestico bello im
plicatum diu se abfuturum existimarent crrave quidem
sibi bellum gerendum non negaret cuius laetus exitus
victori maximum in toto orbe terrarum imperium spon
deatg tristist certam ruinam victot atque exscidium
importett sed affuturas dei immortalis beneficiot et
virest et iis animum et virtutem adeo bello gerendo
paremt quae arduat et difficilia multist explicatissima
atque factu facillima redderet iiis auditis Ladislaust
quo minus de pace transigereturt haud fuit in morat
iis de caussist quae iam sunt a nobis commemoratae.
iam ne veneti quidem abhorrebant a pacis consiliist
cum per tot annos ingentes clades perpessit quarum
iam finem respiciebantt tum pacis magist quam belli
artibust ubi per nnitimos hostes licerett tueri fines
zls 1o. MmuAsLrs nnvrl

imperii assuetiz neque erat ab eorum sententiai Sigis

mundus alienusz qui domestico bello propulsandot
quod a Moschis imminebati ita intenderat animumg ut
vix credendum esseti bellum suum proprium facturumi
quod susceptum communibus regum viribusi vix esset
cum spe victoriae gerendum Stetit enim hoc semper
Sigismundot quod illi postea in magnam sapientiae
opinionem vertiti ut tametsi eum itomanus pontifex
monendot hortandoi castigando nonnumquam liberiusi
ad arma fcomjpelleretz sponderet christianorum re
gum auxiliai voluntarium militem ex italiai cralliai
crermaniai quod foedusi melioribus suis rebusi cum
rPurca icisseti nostrorum parum laetisi pari gravitatei
et constantia tuereturi optimo ille quidem consiliot cum
certus hostis tantus yPurca urgereti certa auxilia flhristi
anis regibus ne volentibus quidem subministrare licereti
magna cum invidiai atque insigni totius reipublicae
incommodot aeterna inter se gerentibus bellai cuius
hostes impunet quam visum erat arma circumferendot a
suis proditam impune lacerabant ixlihil quidem verius
erat qua et Polonorumi et vngarorum gentem vere
eadem vellet quae Pontifices ltomani velle videri vo
lebanti ut laboranti reipublicae qua maxime quassatai
et convulsa erat fulciendai verai non simulata ad tem
pus religione tacti opitularentur. Mam toto fere Leonis
pontificatu unum verbo visum est agi. qua rationet
pace inter reges constabilitai hostes barbari ex lauro
pae possessione pellerenturg unum vere est actumi ut
pontificiis opibus aucta Medicum familiai domi foris
opulentai regnai principatusque iuret iniuria iulianot
fratrii Laurentio fratris filio quaererenturi quae prae
postera ambitio universo christiano orbii sed inprimis
italiaei infinitas aerumnasi cladesque invexit. quae
 vMeAn1cAnvM nnnvn Lm. 11. z1g

res cum minime Sigismundum fugereti in eo quidem

suam religionem constantiam que retinuiti ut idem crebro
pontifici urgentii nunc unami nunc aliam caussam af
ferendot quare diceret sibi minusi quod vellet liceret
haud contumaciteri superbeque repugnaretz certo con
silio absisteret ab armisi quae cum necessaria etiam
efficereti ultro bello illatot praepotens hostisi per to
lerabiles conditionesi et cum sui iuris etiam iactura
aliquai essent ponenda Lacessere enim ultro hostem
quiescentem terra marique succinctum maximis viri
busi infestumi acrem eius est qui validior bello ge
rendot spe certa vincendi nitatur. Mam qui potentiorem
aggredituri eum certo periculot dubia spet belli aleam
subiret in qua raro inconsultam temeritatem laetus
sequitur eventus. lam qui spem victoriae faciebant belli
capessendi auctoresi itcm pontificem callum llispa
numi reges aliosi quorum nominai et illustres titulii
quasi hoc permagni fiereti magna bella gerentibusi
quae firmas viresi nervosque requirerenti apparebat
longe ab eorum malorum metu abfuturosi quae qui
dem si quid durius accidereti id quod erat verendumi
illurcarum viresi et nostrorum spectantii victos vnga

rosi et Polonosi qui haererent in finibusi manebant La

cessitum enim armis rPurcam verisimile erat primum
in eos belli impetum effusurumi non in exteros regesi
aut in ltomanum pontificem qui ingenti marisi et ter
rarum tractu ab eius armis tuti agerent liac Sigis
mundum caussaet aliae praeterea Ladislaum movebanti
quae maximae et gravissimae haud Selimum fugiebantz
meminerat enim barbarus inertem regem et suo ingeniot
pacisi atque otii amantem. meliore suo temporet eum
patre implicato Persico bellot illi tum esset armorum
ratio cxplicatissimai acbietis ferocioribus consiliisi
ggo 1o. mcnalzms nnvrr

pacem fecissez ut haud quaquam videreturt multo de

terioribus suis rebust petenti ultro pacemt se difficilem
praebiturus. Sedt quaecumque barbari sententia fuerit
de nostrorum rebust quae de illius rebus nostrorumt
intuenti animo statum eorum temporum nulla umquam
videtur nostris ostentata occasio maiort nulla op
portuniort ac certior ratio sacri belli suscipiendiz
quae enim hostibus reliqua salutis spest quantumvis
magnas copias viresque Selimus hostis ostentarett ubi
terra marique hinc Perdinandus i-iispanorumt Pran
ciscus crallorum rext hinc venetus Senatust ceteri
italiae populit a Sarmatia Sigismundust Ladislaus ab
vngariae finibust eodem tempore divisis partibust lon
gissime ab iluropae finibus gravit ac difficili bello
distentum terra marique essent adortiP Mam vngarit
ta.metsi corrupta maiorum disciplinat aut regis aut
temporum vitiot a patria virtute nonnihil degeneras
sentt in omnium tamen conspiratione tantat quo propi
ores periculot hostem in finibus haberent. regno ex
scidiumt populis servitutem atque exitium minantemt
eo minus videbantur quieturit nondum plane in feroci
bus animis maiorum virtutis memoria exstinctat quaet
insigni semper cum gentis gloria subsidio christianae
reipub. terrori hosti barbaro exstitisset. .
vneAnonvM McitlilS Ac quando ad hunc
locum ventum estt non erit alienum a suscepto scri
bendi muneret pauca de vngarorum moribust atque
institutis commemoraret quorum res gestas suscepimus
litteris consignandas. Mamque et narratio erit legenti
bus iucundat et plurimum conducet cognoscendis re
bust de quibus deinceps nobis agendum estt quae qui
dem huiusmodi fueruntt utt nisi nos amor fallitt ex ea
rum rerum admirationet in nobilissimam gentem sus
 vneAnlcAnvm nnnvm Lm. ll. gg1

ceptust aeque eius virtutis faciant idem unde mana

runtt ac virtus fidem facit roboris ac viriumt quae in
bene excultis ingeniis virorum fortium animos ad rei
militaris laudemt atque ad res tantas gerendast qua
rum fama implevit terrarum orbem excitare consueve
runt. Sunt vngarit ut non ita instituti ad hanc vitae
mollitiamt cui fere populi exteri studentt crallit ltalit
llispanit quos molles nonnumquam et effeminatos li
bere ct salse dietis salibusque perstringuntt ita eo in
geniot ut et nosse videanturt quae apud alios habeant
elegantiae-laudemt et quod summae laudi est dandumt
iudicio eadem videantur aspernariz horum enim inten
tiore curat iuere delinitos animost atque arei militaris
studiis avocari existimantt cui uni maxime a pueris
assuescunt. Ab his enim sibi credunt suppeditari tum
corporis virest tum animorum roburt quo maxime in
digentt cogente eos non solum ferocia insita animist
cuius haud facile potentes suntt sed infesto etiam sem
per rllurca hostet belli artes praeferre pacis artibust
quas tamen magno in honore habent Plumanitatist at
que hospitalitatis iurat ita sancta habentt ut non pa
tiantur ab exteris ultro citroque commeantibust ulla
apud se oficiat quibus constat hominum vita deside
rariz quod quidem eo dignum maiore admiratione estt
quo magis barbaris undique gentibus circumfusit in col
luvione rerum omnium.t quae feros morest ritusque in
vehuntt iust fast officii religionemt et optime norintt et
castet ac religiose colant. cetera quae adventitiat at
que aliunde importata sibi alii parant ingentibus sump
tibust ita non aspernantur-t ut modice utentest et se
posse aequo animo carere ostendantt et contemnant
nostrost et merito quidemt qui ea putent vitae usum
necessarium habere. lrlis se exercent plurimum quae
zzz ro. mcnAnLrs nnvrr

alendis viribust et augendo robori conducere credan

turt venationet cursut luctat equorum agitatione in pri
mist quos immani sumptu paratost impenso studio alunt.
Mon illis temere mollis stratust non intertexta vestis
aurot non picta phrygio opereg vix apud principes
lSelgica aulaeat Syriacat et Memphitica tapetiat alia
pretiosa supellext pictae tabulaet signa ex aeret ex mar
morez quarum rerum usque eo nostri eupidi sunt ut vita
citius. quam his posse carere credantun Summa hiemet
cum usus requiritt sub dio pernoctaret strato nivibus
solot pluvio aequet et sereno coelot ita adversus omnia
incommoda obduratis patientia animist ut etiamsi pro
pinquus sit receptus in tectat eos qui iis utanturt nisi
id adversa valetudo extorqueatt tamquam fractos mol
lesque aversentur. iidem explere sitim aquat ubi non
sit vini facultast cuius tamen sunt avidissimit quo maior
laus constantiae sitt in expeditionet et bello praeser
timt et quidem ita in eo sibi imperantes utt quod non
semel agere gregarios militest et ex plebe homines
vidimust e scrobibus in quibus restagnare aquas plu
vias videmust et cum corruptae adeo coeno putrescuntt
summa aviditate hauriant. Mam si qui suntt qui in
crermaniat cralliat in primis in italia versatit peregri
nos mores adamare in vitae cultu animadvertanturt
cavillis iocis acerbe dictis nonnumquamt et contu
meliosis verbis tamquam mulieres e virorum caetu
abiecti contemptique exploduntur. itaque ne sint ludi
brio suist nimis exactam victus curamt tamquam mi
nime virilem et mascula vngarorum virtute parum
dignamt aversanturt atque adeo ut cogantur saepe re
dimere populi conviciat abiectione eorumt quae ma
xime probantt quaeque usu meliora esse noverunt
haud raro insigni valetudinis iacturat cuius ne tum
 vneAulcAnvM nnnvM Lib. n. gas

quidem ullam habent rationem. cum ventum est in vi

tae discrimenz assuescere enim vitam contemneret vi
rorum fortium existimant ut qui militiam colantg qui
bus sit crebro in castris. et in acic agendum. unde adi
tus ad decus. atque ad veram gloriam patet usque eo
humana omnia contemnant ut maiore capitis parte
abrasa. etiam cum vehementissima frigora tenent et
quae vix in hypocaustis vitantur. tecti levissimo pileot
nudo saepe capite incedant vnum illis praecipuum
armorum studium. quae culta. ac perpolita cura acer
rima. fortitudinis laudem habentg probrot ac dedecori
neglecta ducuntur. Mam qui in ceteris delicias contem
nunt certe magni haud faciunt curandis ornandisque
equis. numquam sibi faciunt satisg usque eot ut auro
saepet torquibus. ac gemmis et lapillis tecti conspici
antur. haud mollius. et delicatius. quam quae apud nos
magno in honore habentur itaque passim multos in
venias. quibus pluris stet equus. quam domus. aut fun
dusz cum sit eorum haud exiguus censusz quod quidem
eo est admirabilius. quo regio tota. et aliarum rerum
omnium. et equorum feracior habetur. quos optimos
gignit et ad bellicos usus. atque itinerum laborem
pernicitatet et viribus insignesg quae caussa est cur
ab exteris cupide expetantur. iveque ob id tamen suis
contenti. minore studio e peregrino orbe quaeruntz
petunt ubicumque fama sit. e generoso pecoret aptio
res ad belli usum alis in his. quorum prima apud illos
laus est e vicinae fPhraciae armentisg quos idoneos
nacti. quo minus potiantur. numquam magnitudine
pretii deterrentur. atque adeo etiamsi vendendus ager.
aut fundus sit. unum illud vitae subsidium reliquum
habentiz neque hoc illi tamen sine certa caussa. mili
tares homines. crebris excursionibus ita cum hoste
iiti 1o. maximus nnvn

rllurca proeliari assueti. ut virtuti semperi ubi bene

res gesta sitg saepe minus gesta ex sententia salutem
uni equo referant acceptam. Litteris se minus dedunt.
sed ut magno eos honore prosequantur. qui sive ex
suis. sive ex exteris. atque hoc quidem ne videantur
facere contemptionet studiis ingenuarum artium excel
lantz Matthiae regis tempore certet id quod testantur
exterorum hominum monumenta multa. quae illi in
scripta leguntur. nulla in toto christiano orbe regia fre
quentior doctis hominibus fuita nullius regis nomen ma
iore cum gloria. et apud suos. et apud exteros est perva
gatum. lncensus quidem huius laudis studiot bibliothe
cam luculentam in primis construxisse fertura accitis
undiquet e crraecia praesertim. qui magnis illecti prae
miis veterum scripta ad se afferrentg quae studio acer
rimo asservanda in urbe regia curavit quod vero
vilgari minus cupidi huius laudis. quam ceteri vide
antur. facit. ut alibi diximus rllurca hostis in vestigiis
haerens. qui non patitur-a quo animi propendent. in ali
arum ingenuarum artium studiis. quae sunt pacis at
que ctii versari anxios metu mali imminentis. qui ad
rei militaris gloriam. et bellicas artes capessendas.
aliis neglectis omnibus. volentes nolentesque impellitg
posse aeque fvijros tum subnixos ingeniot tum studio
gloriae incensos perveniret quo ex aliis nationibus
multi. eorum scripta docenti quia rege potiente rerum
perstudioso doctorum hominum. et favente ingeniis.
in pacatot et tranquillo regni statu. frui securo otiot et
vacuo omni cura animo scribere potuerunt Languent
vero inter arma mitiora studiaa et. ubi ab hoste datum
pugnae signum auditun obstrepitur in scholis sapien
tiam docentibus. quae non campum. solem. aciem. pul
verem. sed Lycaeuma Academiam. Porticum requirit.
 vnaAmcAnvM xxxvii me u. zgs

quae praeclara nomina immani fPurcarum barbarie e

terris sublatai in scriptorum vix monumentis exstanti
quae lues teterrima ne ulterius serpens inficiat uni
versum christianum orbemi una vngarorum virtusi et
fortitudo efficit quae tamquam arx munitissima prae
potenti hosti obiectai non multum spatii excolendis in
genuis artibus maxime etiam volentibus relinquit Atque
eadem haec illis caussai cur minus lautet et luculenter
habitent minusve studeant aedificiorum elegantiaet sa
crarum aedium. thermarumi aliarumque substructio
num pompaet quae tanto studio hoc tempore ab exteris
gentibus expetituri ut huius aevi homines inter set ambi
tiosa aemulatione certantes ingenii. atque industriae
laudet veterum gloriam aequare credantur. A qua ne
vngari quidem abhorrerent et animi ma gnitudinei et
copia atque affluentia rerum omnium exter is paresi nii
praeter bellica munerai quibus administrandis ab omni
alia procuratione publicaet et privatae rei animi avocan
turi certa rationet quo minus in eo sibi indulgerent
adducerenturi ita proclives suopte ingeniot ad magni
ficentiae laudemi ut in eorum contentionet quae insig
nem virtutemi atque altitudinem animi requiranti pares
non ita multosi ferant superiorem neminem Male cre
dunt vngaros ab aedificando sumptus magnitudine de
terrerii qui hoc existimant planeque videntur praesen
tem rerum vngaricarum statum ignorarez eo enim in
discrimine vngaria versaturi ut iisi qui aediicent
ttam triste omen propitius deus in hostium capita aver
tatj verendum siti ne magis in eo hosti barbarot quo
nihil magis in terris invisum habenti quam sibii et
posteris videantur prospexisset quod ultimum malorum
omnium maxime detestanturz abesse atam foedo animi
morbot docent perpetuis motibus bellorum eorum af
nouum uuum SlSfL - ncmi-romam xlL
aga lo. tuetur-aus nnvfrt

flictaet atque eversae fortunaez quarum iactura fut

certare in his constantiai et fortitudo cum fortuna vi
deaturj potius illis auxit quam imminuit animosz do
nando enimi largiendoa munificentiaet et liberalitati
studendot nulla ex parte maiorum gloriaet laudique con
cedunt. Plebem habent servorum locot eos praecipue
qui agros colunt quibus cum ita severe agunti ut apud
eosi quibus minus gentis moresi atque instituta per
specta sint et multitudinis ingenia non noverunt raro
a crudelitatis invidia absinti praesertim cum insita
barbaries multitudinii agrestium animos efferavit ita
enim a natura vim rationis habet ut nulla educationet
ac disciplina severiore excultai neque ad ea quae sunt
digna homine erigat animosi et ad pravum usum de
tortai ad feritatem et vim maiores sumat viresi minus
obfutura si rationis usu careret qua una re a bestiis
differt inde fit ut cum habeat neminemi quem in vi
vendo ducem sequaturi nullosque norit officii finesi
quos intra sua commoda habet definitosi aegret nisi co
acta mali metui quod proprium servorum est ius fasve
agnoscat Mam si quando videtur fidem coleret et hu
manitatis iurai id ab invitis extorquet subeunda mox
sceleris poenai quae animo terribilis obversaturg quo
freno uti nobiles homines consueverunti non secusi ac
si iis sit cum feris bestiis agendumi quorum caussam
multa sunt quae tueanturz si qui enim sunt qui cre
dant plebem ut officium eolati religione magnopere
moverii longe fallunturi vix rudes homines acrii et se
vera legum censura in officio continentez non enim
deumi quem vere nullum norunt sed careeremi et tor
torem horrentes animisi ab iis abstinenti quae avidius
expetunt deterritii ut dictum est poenae metui qua
inteliigunt male admissa expiandaiPotest agere religio
 vncsmcsnvM iimili/viii Llll lL

in mitioribus ingeniist quibus a primis annis ad pietatemt

et vitae elegantiam excultist neque magnopere magis
tratu opus estt neque leget quae iubeatt aut vetetg cuius
metu improbi inviti fideit atque officii iurat et agnosceret
et colere adeo coguntur. Perunt quidem patrum memo
riat Leonem pontificemt cum audisset apud crermanos
in sorites immania supplicia decernit adhortatum prin
cipest et liberas civitatest ut iuberent aliquanto mitius
cum iis agi fverendum enim ne defunctos corporis poena
animarum iactura sequereturj hoc responsum retulissez
facinorosos homines apud se non mortet sed mortis ge
nere a male agendo retardari Accedunt ad cetera in
commodat varia hominum ingeniat quibus ad servitia
vngari utunturt in agris praescrtimt quit ut originet sic
diversi ingenio praeter odium iis a natura insitum qui
serviuntt in eos qui imperantt fnemo enimt ubi utrumvis
liceatt ei facile parere inducat animumt cui se natura
meminit paremj afferant varios morest aeque tamen bar
baros z ut mirum non sitt eos dissidere animist qui linguat
moribust studiisque diversi dissideant. Misti homines ex
colluvione barbararum gentium quibus undique vnga
ria ambiturt praeter domestica malat habent quae inter
se mutuenturt quaeque contagionet atque usu fiant dete
riorat ut improbi sintt et domestico suot atque intes
tino malot et ab aliis invectog hinc iilyrii montani ho
minest et procul a maritima orat fines vngariae acco
lentest ut nullo fiant commercio exterarum gentium
mitiorest quo plurimum homines perpoliri solentt id
quod accidere videmus maritimam oram incolentibust
illinc cretae detestandae barbariae hominest in qnos nisi
domini obtineant suum iust cum iis asperet et duriter
agendot nulla spes sit sua sponte ad meliora vitae in
stituta flectit multis nominibus miserit sed uno maxime.
ibit
SSS 1o. MrcnAnLrs nnvri

quod neque habent cognitumt quid sibi fugiendum quid

expetendum sit neque expetuntt quod vere sibi agnos
cendumt cognitum comparandum putent. viget in primis
apud vngarost cum in vulgo aliist tum in claris feminis
in primist matronale decus pudoris fama tuendaz cuius
sunt adeo severi vindicest ut in stupri compertast quam
quam insignes nobilitatet id quod raro quidemt sed
nonnumquam tamen acciditt capite animadvertantg e
plebe mulieres vivas defossast humo certatim vulgo
aggesta obruant. hladem capitis poena in viros compre
hensost constitutaz neque enim severe minus aviris ca
stum genialem torumt quam ab uxoribus requiruntt qui
bus cum imbecillior virtus culpam minuatt non tamen
minuit poenamz sive enim vir sitt sive uxort admissum
dedecust nullo sexus discrimine censent sanguinet et
mortet cum nominis perpetua infamia luendum. vereort
ne quod sum dicturust in magna eorum omnium licen
tiat quae aetast et libido suadett exteris videatur minus
ide dignum. rllantus est apud vngaros pudoris cultust
neque in molli solumt atque imbecillot sed in virili eti
am sexut quae maior laus ut videri debeatt efficiunt
iis vivendi permissae laxiores habenaet ut feminam
prius nosset quam quis sibi legitimam desponderitt in
turpibust ac probrosis rebus habeaturt quod ipsum ta
men homini diu inter illos versantit neque novumt ne
que dignum adeo magna admiratione umquam potuit
viderit adeo expetitur omnibus haec promiscualaus. Ad
excitandam inventutemt ad rei militaris gloriam virtu
tis aemulationet laudes maiorum idibus canunt rebus
ab illis gloriose gestis in carmina per certam tempo
rum seriemt tamquam in annales redactist quae a pue
ris memoriae traditat ita haerentt ut nulla certiora mo
numenta rerum habeanturt nunc apud vngarost quo
 vusAmcAnvM nnnvM Lns lL gzg

rum magna pars cum vngariae regia conflagravitt quam

quae his carminibus consignata exstat Mequc illud si
lentio praetereundumz cum in gerenda in hostem ret ne
mini militaris rei laudet atque animi magnitudine conce
dantg in sermonet et mutua consuetudinet nihil illis mi
tiust atque humanius haberi. Sulli clamorest nulla ver
borum iactantiat dissimulata animorum ferociat quae in
campot atque in acie adversus hostem armatum subito
effusat quo minus exspectaturt terrett ac percellit hostem
magisz sedatus sermot atque aequa bilist et compositit
ac moderati animi index t ut inter eos qui militiae studentt
et qui urbanas artes atque agros colunt nullum fiducia
animorum ostentatat faciat discrimen
Sed ut ad institutum revertamurt pactas cum Selimo
inducias variet pro cuiusque ingeniot vngari accepere.
Prudentes quidem homines et Sigismundi consilium lau
dabant qui auctor fratri quietist atque otii fuissett et cen
sebant deo immortali gratias agendas cuius providentia
factum credebantt ut ferox hostis difficillimis vngaro
rum rebus et quae facile bellum explicatum efficerent
alio arma converterett minime dubiit quint ut tum res
erantt barbaro inferente bellot fuerit magna accipienda
cladesz contra aliit unius modo praesentis temporis me
morest et implicati hostis longinquo bellot difficili certet
et numquam fere non maioribus infaustot et funestot quo
Selimi potentia terribiliort ex propinguo loco imminebatt
ubi cum fratre debellassett eo gravius praereptam sibi
occasionem querebanturt per fallacem religionem foe
derist se a perpetuo belli metu vindicandit quae non
tollerett sed differret in vestigiis urgeus malum. cm
nium unam vocem exaudiri bellum atque arma poscen
tiumt neque hominum modot sed eorum etiamt quae
muta atque inanima sensu omni carerent cccasi . . .
ggo ro. Mrcmsnrs nnvrrr

siquis se ultro dantem agnosceret. ea etiam quae timi

dis eodem modo semper formidolosa essent quantum
vis dura. atque aspera molliri. contra quae in prae
sentia facillima temporis ratio efficeret. ubi bene ge
rendi rem occasionem sibi effluere paterentur. cum
nulla spes esset amissam revocandi. poenam certam.
atque animi moerorem. quem nulla poenitentia levaret
subiectura vix satis acriter. pro eorum stuporet et
tarditatet eos posse reprehendi. qui religione foederis
a belli consiliis regis animum deterrerent. quasi cum
eo hoste res esset cui sanctum esset gentium ius. fas.
religiog cuius imperium tam longet lateque patens. non
armis prius. quam pcrfidia. fraudet fallaciisl. dolis. per
que iis datam. et proditam fidem. quos in amicitiam
receptos defendendos sibi susciperet. esset partum.
iiis-permulti incensi. quorum erant ferociora ingenia.
quique per armorum occasionem in spem rerum nova
rum erexerant animos. quidvis potius. quam ut quies
cerent passuri. videbantur. ubi per se inclinatis ad se
ditionem animis. dux multitudini concitatae non dees
set. Augebat regis invidiam per eos dies bene gesta
res. certis nunciis allatis. ex croatiae praefectura fquem
Sanatum vocanti vesprimiensis episcopi ductu rei mi
litaris peritia clari hominis. insigni clade affectos iur
cas. atque e finibus eiectosz certe digna victoria visa.
quam rex frater Ladislaoa misso lSudam rPomicio le
gatot gratularetur. inde maior nobilitatis pars. in pri
mis fPhomas cardinalis. qui proxime ktoma redieratcve
risimile est quod per hanc rationem speraret se Leoni
pontifici gratificaturumj auctor regi erat ut potitus de
hostibus victoria. territis instaret. certa spc. ex finiti
mis provinciis pulsis barbaris. reliqua quae rilurca
insidiatus vngarorum temporibus in finibus occu
 vucAnrcAnvm nrmvm Llli ll.

passet. quae haud contemnenda erant. receptum iri.

Sed haec nequidquam apud regem agebantun qui totus
fratri addictus. auctori pertinacissimo servandi foede
ris. aures belli consiliis occlusisset. cuius non initia
modoa quamtumvis ea laeta fortuna ostentaret. sed
exitum etiam sibi esse spectandum censebatz quem
enim posse dubitaret quin Selimus ex bello Asiatico re
versus. eo esset vehementius in vngaros exarsurueg
quo difiiciliore suo temporet captata belli occasione.
finitimas sui imperii provincias armis essent agressiP
Scilicet speranduma petitis bello vngaris ab hoste acer
rimoa aifuturos auxilio christianos regggessa qui quere
rentur se vires deficeret non quas in rPurcam intende
renta christiani orbis liberatores. sedi quibus inter se
mutua odia exercentes. cum sua coniungerent reipu
blicae minam. quam nullae hominum vires eundem eti
am in locum contractaet essent facile imminentem pro
pulsaturae. quod fratris consilium tamem optimum ut
postea dies declaravit haud facile rex multis probabat.
qui. ut diximus raro caussas intuentes. unde tuto iudi
care prudentes homines de rerum eventu noverunt de
iis quae inconsultet et temere sibi suscipiunt agenda.
aeque temere atque inconsulte laetum sibi finem. aut
tristem spondent. lta iam populus numquam non ma
ledicendo disertus. regis tetrditatem. et cunctationem.
efusus in immanem verborum licentiam carpebat. ne
que in privatis locis modot sed in foro etiam. atque in
magna adeo hominum frequentiag quorum licentia clau
sas regis aures. quae iam pridem suorum maledictis
occaluerant nequidquam fatigabat ita adversus furen
tes. animo obfirmati. ut quidquid aculei inesset. id non
ad eum e suscepta sententia rcmovendum. sed ad con
firmandum in eo consilio valeret. quod. ut optimum
ggg 1o. mcnxums anv-rt

censeret. unum certum argumentum credebat. multitu

dini non probari. itaque omissis praesentibua ad vete
res querelaa per occasionem rerum praesentium recur
rebanta unde maiorem in regem conilari invidiam arbi
trabantun illo ventum in vngaria longa patientia malo
rum ut quae caussa primis hominibus fuisse-a submit
tendi colla unius imperiog eadem unius socordia atque
inertia cui in se vitaet et mortis potestatem permi
sissent. vngaris esseti se ab miius imperio vindicandi
lielectum olim unum e multis. quos eodem rationis
munera dignitate pari. natura honestassen qui iustot
atque aequabili imperio populos civitatesque tempe
raretg neque eum delectum. qui aut corporia aut ani
mi robor-et sed qui virtutea constantia sapientiaque in
ter multos emineret. ut esset. cuius consilia et aucto
ritatet multitudini tuta libertas. salusque constaretz
nunc. male uni creditam. qui aeque negligeret et ali
orum salutem et suam plurium consilio videri permit
tendam. eo de custodia deiecto. qui procurandae rei
publicae parum idoneua aeque parum dignus regio im
perio haberetur. Apud Ladislaum nullum esse aut tem
porum. aut rerum discrimeng nullum belli aut pacisg
ut norit. quo tempore sit salutaris pax. perniciosum
bellumg perniciosa pax. bellum salutareg tempore effi
cientet et natura rerum. ut nihil in terris perpetuum
et stabile sit. quare idem sit semper ratum iirmumque
habendum. otium praeclaram quandam rem esset et
populis aequa et maximis regibus expetendam quo
rum salus sit cum salute reipublicae coniunctaz sed
ita si honestum otium sit. si tutum. si cuius operae
pretium exstet a rerum gerendarum studio quiescen
tibusg cuius ratio propterea habeatun ut securi homi
- nes a metu bellia ea meditentur pacis tempora quae
 vnauucsnvn nnnvn Lm. 1L gas

eonducant ad arma redeuntibusi id quod aecidat. ubi

mensi quae alatur honestis studiisi vigeat suo roboret
semperque agat. aut moliatur aliquidi quod suis civi
bus ornamentoa et compendio sit. vere enim illud de
summis viris dici. et quos insignis virtus in excelso
gradu honoris collocariti numquam minus. quam cum
plane vacui esse credanturi otiosos esses aeque eos in
agrot in venationet in silvai in abditisi et remotis locisi
atque in foroa et in curia agere semper eodem modo
praeclare consuevisset aci ne sua quidem caussa adeo
magisi quam suorumi memores. se ea lege natosi ut
quantum ingenioa usu sapientia valeanti totum id pa
triae se debere intelligant. sibi partem sui minimam
debere existimantes quid vero aliud videri cessaret
Ladislai moret quem nemo umquami ne in summo qui
dem reipublicae discriminet letali somno experrectum
videriti quam migrare e vita adhuc lucis usura fruen
temP in homine vivente imaginem mortis circumferreP
lta oportere magnis viris esse tempora divisai ut lae
tis suis rebusi fquae esset temporum vicissitudoj se ani
mo ad subeundas adversas compararentz pacis tem
pore meditarfenturj quae conducerent gerendo belloz
ne cum usus requireret et virtutis esset periculum fa
ciendum. tamquam subito procellae impetu perculsii
quod accideret imparatisi everterenturi eo minore cum
hominum misericordiai quo magis licuisset adver
sus subitos casus pectus fortitudine ac constantia mu
nientibus. minime hominum misericordia indigere.
hion esse dissimilem eorum rationem. qui summa im
peria gererent. atque eorum. qui navi gubernandae
praeessent quorum certum munus habereturi superatis
navigationis incommodisi quibus multisi et variis essent
perfunctii in portu saluam navimi atque incolumem si
zSA 1o. maximus mzvrr

sterez ut enim illi. cessante adversa tempestatm non

propterea cessarent. memores eorum. quae essent passL
sed in maris tranquillitate reficerent. quae adversa tem
pestas corrupissetz ita cum bellum praeclare gestum
consequeretur certa pax. animum debere intendere po
pulorum moderatorem instaurandis reiiciendisque iis.
quae belli vis aifecisset legibus et iudiciis in primis.
quae inter armorum strepitum militum clamorema clan
gorem tubarum conticuissent. vnius verot atque eius
dem munus esset et belli tempore severe exercendo
militari imperio. et tempore pacis. domi aequabile in
omnes iure retinendot suos in officio continereg quorum
neutrum praestaret. qui. nullo temporis discrimina in
ertia. somnot etlanguore animi perditus. quasi veternot
infami otio conficeretun Pacile vero eos. et magistra
tibus domi. et in castris ducibus obedientes esset qui
vigilanti regia acria sui muneris memori parere assue
vissent. rPurpe otium esse. cum esset honestum bel
lumz perniciosam pacema cum salutaria arma haberen
tur. quid autem aliud esse inertem regem. quam fer
culum in pompa inani specie ornatuque spectandumP
Plnim vero dignum illum potius. qui in scena tragicum
rPhyestem. Atreuma Agamemnonem ageret. quam qui
regiam potestatem inter homines administraret vnga
ros viros fortissimos haud prius agnoscere regem ex
sceptrot id quod a fortuna saepius qua.m a virtute ma
naretg quam a sapientia. iustitia. animi magnitudinet
quae verae regiae virtutes efficerenh ut qua quisque
fortuna esset sive in privata domoa sive in regia na
tus. is dux. imperaton et rex esset habendus Mam
aeque lapidem et truncum posse purpurag et regni in
signibus ornatum. tanquam sacram rem pompam et
spectaculi caussa populo ostendi. vt procero corpori
 vueAmcAnvM nnnvM Lin. n. ess

adnexum pusillum caput prodigii atque ostenti simile

repraesentarctt ita imparem regem magno gerendo
imperiot eificere turpet atque immane monstrum Mul
lum vero haberi portentumt aut prodigium maiust quam
fortissimae genti socordemt atque eieminatum regem
imperare. Plum dignum regio muneret qui nossett non
se sua caussat sed aliorum regnareg qui meminissett
ita sibi administrandam regiam potestatemt ut regni
commodis populi fruerenturt ubertatet copia rerumt
otiot securitatez ea quibus haec pararenturt vigiliast
curas. l-aborest belli incommoda rex princeps subiretz
quibus perfungendis ne animo deicerett sciret mag
num sibi propositum praemiumt gloriam noment con
sentientem omnium famamt numquam apud posteros
interituram laudemt quaet natura mortales hominest
vita functos immortalitate quo intenderent animum
impertirent. cum vero illa omnia tum unum maxime
regem deceret ita in otio esset paratust ut tamquam
ex altissimo verticet quae mala impenderent providen
dot iis consiliot et ratione occurreretz in primist si qui
male effecti in rempublicam haberenturt iis ultro obvi
am eundo nihil integri relinqueret ad iniuriamt hostis
ipse metuendus improbist amicus omnibus expetendus
exoptandusquez quorum caussat sua sponte . . . . . . .
. . . . non leges conditae essent vngaris rem esse
cum hoste potentissimot a primis annis versato in ma
ximis bellist ingenio acerrimot vigilantissimot cuius
cum essent immanes virest exercitust classest copiae
innumerabilest et quid vellet neminem praeterirett et
quid posset ipse intelligerett cum sua sponte christi
anis populis infestust tum domesticis viribust et chri
stianorum regum discordiis invictus. odium quidem
inexpiabile in nostros ita maiores posteris reliquisseg
zse 1o. Micmnms nnvrr

ita semper hereditate adiisse posterost ut multis par

tibus auctumt in longam nepotum seriemt transmise
rint suis hereditate adeundum. quieturum vero illum
quamdiu expedirett et foederis religionem ex suot non
ex aliorum tempore ratam habiturumz ubi vires exte
nuatas Asiatico bellot haud diuturno otio instaurassett
in eos ipsos per quorum turpem dissimulationem affec
tas reticere licuissett non foederis non religionis non
famaet non nominis memoremt terra marique belli im
petum conversurum. ita vngaros partim regis secordiat
partim fato quodam inexorabilit cui obsistere nulla vir
tus nulla vis consilii possett elapsam e manibus mag
nam opportunitatem conficiendi tam truculentam belluam.
deploraturos. quam diversam vero Ladislai regist et
barbari hostis gerendo bello rationem foret si id acci
derett quod usu venire posse nemo non viderett qui
quidem quis esset rerum status in vngaria eo tempore
non ignoraretP veteranum ab altero militem eductum
iri ad bellumt longo militiae usu exercitatumt duratum
omnibus belli incommodis frigoret aestut inediat itine
rum laboret diuturna patientia malorum omuiumt unde
materia viris fortibus ad gloriam suppeditaretz vnga
ros militem obiecturos feroci hostit qui incisis longa
inertia industriae nervist insuetus bellicis laboribus
ferendist non rei militaris peritiat non usu ad rem
gerendam in hostem paratust nomine modo maiorum
virtutem tuereturt quam quidemt ante Ladislaum re
gem incorruptam per tot secula a labe infamiaet et
quasi traditam per manust a maioribus aceepissentt
nullo suo vitio exoleseentemt sed unius regis culpat
cuius constantiat et magnitudine animit ubi altius so
pita languerett fuerit excitandaz ut etiam si nulla alia
caussa ostenderetur ad bellum tam necessarium susci
 viveAnrcAnvM nnnvn Lns. m estf

piendum. una deberet videri gravissima. eluendi sem

piternam maculam. quae vngarorum nomini. magna
cum regis infamia haesissetz a quo uno tamquam a ca
pite in subiectas partes. tam dira. ac tetra pestis. in
vngaros sui. et maiorum immemores. manassetz tam
quam enim cum Mathia mortuo rege fortissimot exuis
sent maiorum ingenia. Ladislaiinduissentg sic aver
sos a maiorum virtute ad nequitiamg a recto cursu
gloriaet a virili ac militari cultu. ad mollem. et langui
dumg a laboret duritia. tolerantia ad turpe otium. ad
vinum. ad crapulam defluxissez ut nisi contrariis stu
diis exorienti famae vngari obviam irent. verendum
esset. net magno cum gentis dedecoret cuius clarissima
monumenta gloriaet apud gentes omnes litteris prodita
exstarent ad posteritatem tra.nsmitteretur. lvihil tum
haberi contemptius milite vngaroa cuius fortitudine
propagata olim rerum gestarum fama ad ultimas gen
tes. nihil fuerit illustret aut celebre magis. vbi ge
renda res esset in campum. atque in aciem eductum
iri novum militeatw. indole virtutis. et nativo roboret
sub inerti rege emollitog non graviore ulla disciplina
ad rem militarem. non ad civilia iura. non ad leges. et
mores maiorum conformatumz neque tamen. ut eorum
esset egregia voluntas. ullam esse spem. tyronem. ve
terani aemulatione excitatum ad conserendam cum
hoste manum. allaturum animum alacriorem inane
modo veterani nomen iactarig virtutem. et militare ro
bur frustra in ganea. ubi consenesceret. atque inter
pocula quaeri iiuius militis virtute patriam ab hosti
um armis vindicandam. quorum invictae vires. tum
militum ferocia. tum ducis fortitudinet constantia. mag
nitudine animi adversus vim omnem haberentur. Mihil
verius esset quam quod a sapientibus usurpatum est
PSS 1o. Mrcnmms nnvrr

ad regum exemplari eos qui parerent regum imperiot

conformari. quasi cum regni insignibus reges sume
rent eas virtutes quos summus in terris honor require
retg simulatque quis iniret regnum multitudinem cre
deret eum. ut honoris maiestatet sic sapientia excel
leret iustitia. fortitudineg ut nihil ab illoa aut dict aut
agi posset quod non dignum aemulatione putaret. ita
vngaros a maiorum virtute descivisset regem aemu
latos. in sui et suorum oblivionet perpetua languore et
somno sepultumz cum quisque ad ea. quae eregia hau
riret inertiaet et mollitiae exfemplajv de suo multa
adderent quae non magis regis ingenium sua sponte
ad probitatem propensum. quam desidemv atque iner
tem vitam referrentg quae in illo quidem ne efficeret
casti mores. et severa a parentibus suscepta disciplina
praestaretg in suis a quibus haec abessent et privatis
aequet et reipublicae capitalis esset. crapula enim et
vino enervatis viribus iuxta dies noctesque in popinis
et gurgustiis delitesceret ut neque orientem. neque occi
dentem solem aspicerent. obliti quibus orti maioribus
essent atque aquanta virtutet constantiaa magnitudine
animi ferendis belli incommodis. voluptatibus contem
nendis degenerarent. quem vero ex his posse negare.
non genus set non partam gentis gloriam magnis ge
rendis rebus adversus exteras nationcs. pessum dare P
proculcare leges. mores. instituta. quibus per tot sae
cula invictum mansisset vngaricum nomenP quid enim
vngaro contrarium magist quam desidem vitant iner
tema mollemg otium. somnumP lam pridem obsolevisse
perennem illam vngarorum virtutema quaet patrum
memoria. ad summum decus laudis per-venisset ut vere
dici posset cum fortissimo rege. quasi esset vngaro
rum Mathias ultimus. in quo attolleretur in coelum pa
 vxeAarcAnvM unuvM L1n. m zsg

tria virtusi simul gentis gloriam interiisseg iuventutis

praclaram subolem. quae gloriae aemulationet cum
nationibus exteris in omni genere laudis de principi
loco certaret. exstinctami cuius exemplo posterorum
animi ad virtutis studium excitarentur. lixolevisse
Martium illud roburi quod non fortunai non belli ulla
visi non telai non tormentai non metus mortisi non re
rum humanarum ulla vicissitudo minuissetP Atratos
milites. institutam illam militiam ad veterum discipli
nami laudatores multosi aemulatorem habere neminem
illum militi vngaro hiemare sub tectis probro fuissei
discriminata habere anni temporai non pro rerum ne
cessario usui aut pro aestusi et frigoris magnitudinet
sed pro animi mollitiai aut ad vaporariumi aut sub dio
pernoctaret apricarii umbras quaereret dies noctesque
perpotaret ac ventris gravem semper virtutii atque in
dustriae ingluviem referciret pravo usu vincente insi
tam fortitudinem animis. iioc militiae generet Ladis
lao reget vngariam starei ut non uno nomine vngaris
esset de praesenti rerum statu conquerendumz nam et
rem indignam viderii iuventutemi per armorum desue
tudinem. otio emolliri. quod in magnum privatorum
incommodum vertereti et patriae esset perniciosumi
in suorum virtutet nihil praesidii haberii quo validis
simo ad communem salutem adversus praepotentem ho
stem tuendam indigeret. Adeo vero hac infamiae labe
apud exteras gentes laboraret ut nisi aliquando resi
piscentes colligerent ab errore animos. et ad tantam
delendam infamiami eodem consensu conspirarenti non
solum perditae patriae suorum ignaviai sed pertina
ciae etiam in sceleret et fiagitio tuendot essent rei po-i
steris futuri. merito illi quidemi qui volentesi et pru
dentes pergerent ultro patriam perditum iret aviti ge
m lo. nrcrmsms nnvri

nerisi praeter linguae sonumi et corporis ornatum eo

dem sub eoelot sedes easdem et terras incolentes ho
minesi nihil retinentes. Magno christiani orbis incom
modot a contemnendis. . . . . ndisque initiis lllurcarum
gentem emersami cumi successu auctis animisi sibi ad
maiora aditum patefecisseti per Asiae regiones omnesi
qua sibi viam ferro aperireti eodem impetu vastandot
et populando omniai in vicina rlihracia sedem fixisseg
sed ut aeque magnum aditum vngaris patefaceret ad
veterum gloriam nobilitandam. quii armis domitis fe
rocissimis gentibusi atque accipere imperii iugum co
actisi regnum posteris optimis legibus constabilitum
reliquissent. aut ultro ipsi barbaris bellum inferret
patriae infestis. aut non minore animoi quam intulis
senti defendere illatum assueti floc tantum malum in
multitudinem a capite derivaret quae ferme eo esset
ingenioa ut eum auctoritate semper in agendoa raro
ratione movereturi et perderetur eademi et servaretur
exemploa in quamcumque partem principes flecterent
animosi sive ad nequitiam et libidinem proni. sive ad
honesta studia erecti. liane pestem populatam terra
rum orbem universumi maxima regnai populosi gentes
que nobilissimasg in his ltomanam civitatem. princi
pum prava aemulatione corruptis populorum moribusi
terrarum omnium imperio deiecisset barbararum gen
tium quibus imperaverat. futuram praedamz ita enim
populos principibus viam praeeuntibusi et ad nequiti
am et ad decusi pareret ut quam illi viam capesserenti
eam rectam esse existimarent quae cum ita essenti
regem decere iustitiam coleret religionemi dignas alias
artes summo in terris honoreg contra a nequitiai et
sceleret mentemi animumi abstinerei non suorum mi
nusi quibus se certum exemplari et ad virtutem et ad
 vuoAnroAiwM amavit Lm. rL zzn

improbitatem prgaebereta quam sua caussa. Mon enim

sibi uni regem sapientem. iustuma fortem temperan
temg non uni esse desidem ignavum. sed populisa et
gentibus multis. quibus unius auctoritas. norma. et vi
tae lex esset. Atque in rege quidem cum ad alia vitae
instituta capessendaa quae praeclara haberenturg tum
ad militiae gloriam insigne suis incitamentum esse de
berez quorum virtutet et magnitudine animi ubi rei
publicae durior incideret casus. ab imminenti discri
mine tutum regnum redderetur. Mam si quando aber
raret a recto vitae cursu. intelligere deberet se non
re solum otfenderet quod quidem esset per se malum
sed iiagitii. atque improbitatis documentos magno enim
reipublicae infortunio eum labi. qui multos secum lap
sus in exitium traheret l-lanc tantam hominum in di
cendo impunitatem rex cum vindicare palam non au
deretg quod accidere necesse erata dissimulando negli
gendoque alebat. veritus multorum consensum qui tam
perturbatum rerum statum in magna fori frequentia.
et populi corona impune perstringebant. quod incom
modum. si se agnosceret et quam personam sustine
reta paucos ad supplicium poscendm haud aegre disii
cere potuisset Mam multitudo ita paret quamdiu me
tuitg ut simulatque metu soluatum facile excutiat im
perii iugum quod subiit invitaz ut non ita immane dic
tum debeat videri tuenti imperii ius. oderint dum me
tuant. cum de legitima etiam potestate feratur. quae
est a persona tyranni separata. qui regnat sua. non
populi caussa. llo enim saepe recurrere regem necesse
esset qui totum regium munus habet in procuranda
suorum salute constitutum ut quando minus nimia fa
cilitas suis usui sit. ne magno reipublicae malo con
tempta iaceat regia auctoritas. a suis timeri. cum pro
uoxvm nvna. msm - scmrroiznm xm
 lo . MlcflAlliLlS nnvrr

ventut quam diligi cum multorum exitio malit. Paret

enim multitudo magistratui vindicandis hominum male
factis imminentit . . . ne timore . . . . . extorfquenjtet
atque eundem quoniam metuitt odit naturae institutot
sequente odio metumt quo fmagjistratus et legislator
non moveturt modo salutare odium sit iis ipsist qui
oderuntt et a legumt et iudiciorum metu proiciscatur.
Mam assecutus quod intenditt ut magistratui maneat
integra in multitudinem imperii postestast sive inviti
pareantt sive volentest in quos imperium obtinet non
laboratz nihil enim est illi certiust quam probost et in
stost ut nulla legum praescriptiot nulla magistratus
auctoritas intercedat. sua sponte qui esse debeant fu
turost improbost ubi per imperantis dissimulationem
lieeatt non secus ac feras bestiast per-ruptis claustrist
quo sensu praecipites feranturt in omnia scelerat et fa
cinora ituros. Amare plebst quos timet haud novitt
numquam non improbat contumaxt feroxt atque adeot
ubi etiam in iis qui regnant facilet ac mite imperium
experiaturz horret enim imperii potestatemt quae co
git hominest etiam cum nulla caussa timoris sit cogi
tare non quid eum statuere aequum sitt in cuius est po
testatet sed quid possitt ubi secus quam officii ratio
postulatt lubeat pronunciare. Mam si est certa caussa
timoris ex conscientia scelerum multo odit vehementius
malefactorum vindicemt atque adeot ut maxime etiam
propinquitatet et interiore necessitudine coniunctumz
iustitia enim custos severa legitimae potestatis. impe
rantem cogitt unius suae ideit et constantiae memoremt
omnium obliviscit quae recte iudicantis animum a func
tione suscepti muneris avertat lta vero is in sceleris
animadversione severitatem habet ab immanitate di
stinctamt ut in animi mollitiamt falsus ficto clementiae
 vueAmoAnvM itiiitvM LiiL lL

nomine non incurratt existimans dissolutum aeque et

crudelem odio dignumt atque adeo certa rationet cum
aeque nimia lenitast et plus aequo durior animadversio
populis capitalis sit. Meque tamen ita statuendum est
eos qui per turpem dissimulationem conniveant in suo
rum malefactist meliore conditione apud multitudinem
quam acrest severosque esses tamdiu enim sibi indul
genti favet quamdiu vigett qua alitur aut commodi spest
aut impunitas peccandit simulatque spes abiitt cum ea
ipsa spet numquam futura solida studia tam levi fulta
subsidio abeuntt quae ita benignitatet et munificentia
comparanturt ut quibus benigne fit commodo fruanturt
parum eorum meminerint quorum munerat et largitio
nest non voluntatem atque animi studium spectant At
que hoc quidem multo ante quam gererenturt facta
coniectura tum de Ladislai ingeniot quod optime ex
ploratum habebatt tum de Sigismundi consiliot a quo
regi Ladislaum sciebat. novus pontifex futura divina
verat. iamt et multorum litteris certior factust et famat
quae multo ante praecurreratt Selimum distentum cura
Asiatici bellit cum nostris de foedere agere cognove
ratt cum Ladislao maximet quem quidem in aliorum
positum potestate parum sperabat ex sua sententia de
suscipienda in rPurcam expeditione constituturumt mi
nime dubius quin simulatque Selimus spem pacis osten
tarett praesentibus viribus diffisust tuta consilia esset
speciosis praelaturus. iitsi vero speciosa haec pieta
tis simulatiot erat peritis rerum non obscurat qui non
ignorabautt sub plausibili religionis nomine concoqui
privata consiliat non aegre tamen multitudini proba
baturt quae non saepius solidat atque expressa vit quam
speciet atque umbra rerum teneturt id quod ambitioso
pontifici satis erat non minora ea potestatet quam ge
lcf
zM ro. metuens anv-ri

rebat animo molienti. itaque idoneum tempus arbitra

tus per insigne pietatis officium. ut credi volebat op
timi pontificis laudem sibi conciliandi. intentiore cura
de suscipiendo adornandoque bello agere instituitz si
mul ad alios christianos reges. et ad Ladislaum litte
ras in hanc sententiam deditg quarum exemplum apud
nos exstatz crratulari se in primis amico regi. quem
audierit perfunctum metu rPhracii belli in praesentia
otium agerez sed multo illi vehementius fuisse gratu
laturum. si. quamdiu illi per hostem liceret implicatum
intestino belloa praeclaram oblatam occasionem com
plexus animot arma hostibus nihil tale exspectantibus.
ut dignum summo rege esset inferret ilecere quidem
reges. tanto in terris munere dignos. pacis studiosos
esset sed ita deceret ut si urgeat vicinus hostis. potens.
infesto animoa immani odioa qui sit a pacis consiliis
aversusg sit confugiendum ad arma. quibus populi ab
hostisimpetu securi. pace optata fruantur. rPempore effici.
ut ferus hostis. quamquam ille quidem non sua solum.
sed omnium etiam opinione invictus. ut maxime eius
sit implacabile odium in populos. gentesque omnes.
qui christi nomen venerentur. pacem spectet. certe
horreat animo ab vngaris imminens bellum. ubi et sui.
et hostis. et temporis sint adeo memores. quo quidem i
temporet et gerendis rebus procul ab iiuropae finibus
adversus fratrem. et propulsando bello. ubi vngarus
moveat diversa orbis terrarum partet sit impar futu
rus. Sed eam tamen pacem spectare. quae tamdiu sit
duratura. quamdiu illam necessariam sua tempora effi
ciant. quae illius consilia moderenturg ut eam dare pos
centi. tam regi contumeliosum. quam vngarorum no
mini foedum sit. quem enim non videre id ab illo agi
eo consiliot ut nihil a tergo relinquens. quod gerentem
 vncAnrcAnvM kflkvM Lm n. gas

longinquum bellum. sollicitum habeat securo animo a

belli vngarici metut in Asiam adversus fratrem expe
diat arma P ltaro tam opportunam occasionem oblatam.
tetrum atque immane monstrum a christianorum populo
rum cervicibus deiiciendi quamdiu intestina bella. ani
mi impotfentisj distraherent virest externam vim adden
dam. quae labefactaret atque everteret distractasz cuius
rei suppeditaret idem ipse hostis illustre exempluma qut
per christianorum regum discidia. in eam magnitudinem
crevisset quam vix posse everti spes esset concordibus
populorum animis. qui christianis sacris initiati nomina
darent in tam salutarem expeditionem consentientibus
Ausos superiores vngariae reges. elatos verae gloriae
cupiditatet non solum occurrere inferenti belluma sedul
tro etiam quiescenti inferret et quidem securo tum a ci
vilibus. tum ab externis armis. cum quidem numquam
magis ab hostis temporet quam a vera pietatet atque
animi magnitudine opportunitatem gerendi rem capta
rentz virtute enim fieri expeditaa ac perviaa quae arduzt
atque aspera essentg quae infestat atque iniqua. planag
viro fortt nihil quo terreatura praeter nequitiae et iner
tiae labem agnoscente. Meque vero vngaris foris exem
pla petendaa ipsi se modo aemularenturg qui si semper
ultro quaerenda materia ad gloriam per honesta armat
atque ea ipsa quaerenda ab hoste lllurca. numquam fere
non superiores exstitissentz cur non fortitudinia laudem
constantiae adderent vetus institutum retinendol qui
rem gerere non auderet dum occasiot et tempus adiuva
ret quomodo eum sperare posset fortem futurum ubi vi
gerent corroboratae tempore hostium viresP Poedus cum
hoste feriret cui nulla foederis religio esset quid aliud
esset quam sibi infidum pacirt ac belli arbitrum consti
tueret cuius. ubi visum esset intelligeret se praedam
gas 1o. metuens nnvfrr

futurum. non illum quidem pacii non otio studereg prae

ferocem hominemi et per multarum gentiumi et populo
rum exscidiumi ad ea quae parta haberet novis coacer
vandis cumulandisque imperiis intentumi sed avertere
a suorum iugulis per simulatum pacis studiumi vnga
rorum armai parum opportuna gerenti difficilet arduum
et longinquum bellum. Mam usque eo habere animum
in potestatet ut. repressa ferocia ad tempusi et pro
spiceret animot qua se peti posse intelligeret et ne id
obesset multis dolisi fallaciis nosset obviam ire. neque
vero eius obscurum esse consilium. cuius voluntasi et
animus esset exploratusz quem enim ignoraret vnga
riami praemii locot militi desponsami adversus fratrem
bello Asiatico pcrfectoP quid porro celebre magisi
quam quae a Selimo filio ante oppressum patremi
gesta in rllhracia essentP quid certiusi quam re prae
staturum quod verbo ostentassetg cum militem ita in
sententiam traduxisset educturus ad longinquum bel
lumi ut non posset illosi fratre debellatot spe vngariae
expeditionis frustrariP Mequidquam sperarii Selimum
aeqniorem exteris futurumi cura intestini belli perfunc
tumi qui elatus improba cupiditate regnandi. pollutas
ac contaminatas adhuc manus suorum caedet et san
guine ostentaret quid vero turpiusi quam qui suo pos
set alieno arbitrio pace fruii sumere et ponere armaP
Mumquam cum barbaro hoste solidam pacem foret quam
fallax religio foederis. potius quam visi atque arma
tuerenturz ita enim natura comparatum esset ut qui in
ferior viribusi foedere cum potentiore iungereturi isi
quod in hominum vita miserrimum esseti precariam salu
tem agnoscere ab eo cogereturi qui plus posseti eius
imperio et voluntate aut futurus incolumisi aut periturus.
Audire se vngarorum animosi ut viros fortes decereti
 vneAmoAnvM nnnvM L1n. 1L ipfi

propensos ad fortiora consiliai ad foederisi et pacis men

tionem reclamarea arma posceretcampumiaciemi castra
spectarez quorum studiai atque alacritatem debilitaret
et frangere non eius regis esset qui per multa fortia factai
ingens sibi nomeni et gloriam apud exteras gentes om
nes comparasset. lievocaret a metu intempestivo ani
mumi net quod indignum summo rege habereturi ani
mum sui immemor metu videretur abiecissei abiiceret
mollia consiliai ut fides esset illum eundem Ladislaum
esset quem ingens opinio virtutis adolescentem ad lioc
morum primumi mox ad vngarorum regnum evexisset
capessenti praesenti animo bellum adeo opportunuma
deum immortalem affuturumi numquam suorum imme
moremi pugnantium pro iustissima caussai pro christi
religionet pro patriae salutet quae hoc a suis pietatis
munus postularet. Mam ne falsus vates dubitare de belli
eventu videreturi facere vngarorum animis insitam vir
tutemi quae pro christianorum salutet et christi gloria
in rllurcam hostem explicatis viribusi haud dubitandum
esseti quin praeclaris initiis consentientem expeditionis
exitum esset habitura. Auxit his litteris Leonis testa
tum animumi rllhomas cardinalisi qui ad augendum le
gationis honorem satis per se illustremi plurimum con
ducere arbitrabaturi ubi hoc percrebrescereti per eum
unum auctorem et suasorem bellii adversus rfurcas ex
peditionemi Leone Pecimo pontincet susceptamz iam
enim cognoverati ex suorum litteris. qui nihil eorum
quae in regia fierent eum ignorare patiebanturi adversis
populorum studiisi Ladislaum ad foedus inclinaret atque
inde exorta querelai prope ventum ad seditionem esse z
ut minime videretur dubitandumi quini accedente pon
tificis auctoritatei regis animus. victa constantiai in
eorum sententiam qui bellum suaderent traduceretur.
gas ro. mcmms nnvrr

quae dum ltomae ita administrantur. iam in vngaria

perniciosissimi belli semina iaciebantun quod omnium
maxime memorabile patrum memoriaa inter nobilita
tem et rusticam-plebema prope ad intemecionem est
gestumz cum enim pleriquet ex regis dissimulatione
fiducia sumpta. omni iniuriarum genere miseros ve
xarentz fdomjesticorum malorum impotentesa liberis
querelis. et iustis adeot ut credebam in sui oppresso
res inter se mutuo incitati invehebanturg quae eo ve
hementius animos accendebam quo illi minus praesi
dii. ad propulsandas potentiorum iniuriam in fiegis
auctoritate positum habebam vetere institutot publicis
malis indormientis. itaque cum miserande communem
fortunam levationem malorum nullam referrentg unum
eiiiciebann ut maiorem indies invidiam in nobilitatem
coniiæzrents sed nullo cum proventu. crescente inde po
tentium hominum audacia qui nihil gravius ab oppres
sis. quam liberae linguae convicia. quibus parum mo
vebantun rege et suae aequa et publicae caussae im
memoret vererentun quae tanta mali vis. eo latius
indies serpebat. quo maior erat quies ab externis ar
mis. parum opportunaa ad continendos in oficio feroces
populost quos. nisi belli laborest atque incommoda fa
tigent raro leges et magistratuum auctoritas. ab infi
morum. et tenuiorum iniuria coercentz assueti enim
augeri militiae gloria. cum rPurczr gerentes bellumg
quae materia per ictum foedus. tum deerat ab externo
hosteg a suis per summam iniuriam petebantg frustra
dei atque hominum fidem. ut ulciscerentur domestica
malaa implorantibusz eo quidem provecta audacia im
punitate ferebatura ut non solum privatorum domus
parum tutae a suorum maleficio essem sed etiam vici
diriperentuxw vastarentur agri. qua libido praedandi
 /

vxeAnrcAnvM nnnvM me lL me

suadebat longe lateque circumiecti pagi populationi

bust atque incendiis deformarentur. Accedebat ad cg
teras caussast nonnullorum e principibus ambitio non
ferendat maximarum civitatum et regnorum communis
pestisz infesti enim miserorum fortunis quae per se
tenues. tributi collationibus exinanitae erant iis tueri
militiae splendoremt victus opulentiamt tum generosos
equost numerosas familias aleret domit forist ubi minus
suiicerent domesticae copiaet magna cum ordinis in
vidia cogebanturftj Manet ad hunc usque diem hic in
vngaria mos. et in vicina Poloniat nt alibi diximusv
quem necessarium hominum ingenia eiiciunt ut ex in
ima plebe homines a potentioribus servorum loco ha
beanturt in his maximet qui habitant in pagist et agro
rum cultura victum quaeruntt perexiguo quaestu labo
ris t axquo nulla miseris remissio daturt numquam do
minos materiat qua in illos saeviant deiciente. lit eo
rum quidem tam acerba conditio t ut in frugum parti
tionet saepe ne eius quidem partist quae illis pars.
operis pretium cedit penes illos ius ullum potestasve
sitz quidquid enim in horreo conditum habentt quid
quid in cellat generosa vinat et melioris notaet obsig
nata omnia eius signot qui dominus fundi est non prius
distraheret aut sumere ad domesticum usum audentt
quam sit facta a dominis divendendi potestast quam
tamen nemo e nobilitate negatt cui quaestu sit potior
existimatiot et nomen. ld ipsi aliquando observavimus
in quodam rllransilvaniae pagot cumt de gentis moret a
domino institutum colonis oenopolium essett iis inter
dictum externo vinot atque aliunde importatog ut aut
plane vino abstineret aut emere cuiuscumque notae
ij lnnen kezdve mi a kcnyv vegeig vant a Pray-codexbent
ftalan a szerzfi keze altaltj ki van tcrclve - lll lh
zbo meum vxeAmcAnvM nnnvM Lm ll.

essett e domini cella cogerentur. id excogitatum ut

essett unde vina distraherenturt quibus tempestatet
calamitateve aliqua insita vis deperissett ut domini cum
ubere quaestut ita insigni colonorum incommodot atque
detrimento. illadem in aliis ratiot quae a dominis iuret
iniuria exigunturz dare operast quo lubett et quamdiu
visum sitt vecturast equos iumentat quibus imperan
dist an exigendis cum miseris durius agatur difficile
dictu est liltsi vero minime apud omnes tanta saevi
tiat apud viros principes praesertim quorum dignitas
non temere aspergitur tam infami avaritiae labeg non
desunt tamen in magno numerot quibus miserorum cala
mitas lacrymaeque quaestui sintt qui aliunde non suppe
ditatur. itaque sive aquatione est opust sive lignationet
sive sint reconcinnandae aedes exstruendus aggert mu
rust fossa ducendat nisi praesto sint ad nutum impe
rantit vincti pedibus in ergastulist tamquam rei maie
statis aut fraudem capitalem ausit caussam dicere co
gunturz ut ad hastam empta mancipiat haud deteriore
conditione habeantur. Atque ad hunc modum ferme
vulgo iactanturt ita nonnullis rationem suae humanita
tis habentibust utt quod semper acciditt in paucorum
aequitatet sit parum adversus multorum iniurias sub
sidii ac levamenti.
 loxmxus MicflAlSLiS snvri
vneAmcAnvM unnvM
Liliiilit rnnr1vs.
 Liliiflli rlllSPdlli vs

cum ita incensis ad seditionem animis. inde ex

oriens fiamma in apertum bellum brevi crederetur ex
arsurai fama atque multorum litteris afferturi indictum
ltomaet vetere patrum institutoi Sacrum bellum rem
perdiu in magna exspectatione positami rPhoma cardi
nali apud Leonem pontificem maxime procuranteg quai
tamquam arida materiai flammae iniectai ingens re
pente coortum incendiumi vngariam universami atque
illi adiacentes provincias omnes paene adduxit in ulti
mum rerum discrimen qua de re antequam dicere
aggrediamuri quaedam nobis - a principio repetendai
paucis quidem. sed aliquanto altius. quorum iam
supra mentionem fecimus lilrat pridem itomam pro
fectus. sub iulii pontificis mortem. rllhomas cardi
nalis. non sine spe adipiscendi summi honoris. sive
Ladislai gratia fretus. apud quem principem auctori
tatis locum obtinebat. sive magnitudine divitiarumi
quibus maxime pollere credebaturi ipermultos annos
peramploa atque opulento sacerdotio functus. Meque
vero apud suos modot sed apud exteros etiami propter
sapientiae atque integritatis opinionemi erat eius illu
stre nomeni quaea innitenti tot fortunae atque animi
bonisi in primis suffragari in petitione pontificatus cre
deretur. quae tamen omnia cum animi cupiditate haud
maiora essent ut sunt hominum ingeniai quorum vota
raro benigna fortuna explet minus in praesenti fortuna
acquiescebati elatus futuri spet quae non contento in
SM lo. mcmrzms mzvrr

vngaria summo gradu honoris. quo ex infima plebea

subnixus honestis artibusi et regum gratia pervenerati
sibi augustissimam in terris dignitatem spondebat. Ma
xime vero accendebant sua sponte in tantam spem erec
tumi fallax assentatorum turbai commune potentium in
regia malum. qui eadem saepe inculcando facile effe
ceranti ut ad summum in terris imperium evectumi tanto
gerendo honori crederet se minime imparem animum al
laturum. igitur pontificiis comitiis Leone pontifice renun
ciatot quidquid sibi efficeret pontificis maiestasi id totum
detractum iri de domestico splendore arbitratusi redire
in vngariam primo quoque tempore constituit. inter
suosi secundum regem princeps dignitate auctoritate que
futurusi quando itomae in sacri imperii sede conspici
haud licuisset. Alii reditus caussam alio referunti cum
vi immani pecuniae exhaustai ne ita quidem posse ferre
liomanae aulae sumptusi aut explere sacerdotum cupi
ditatem sperareti quorum sufragationem sibi ingentibus
largitionibus comparaverati profectionis consilium sibi
necessarium statuisse. quaecumque illi caussa reditus
fuerit etiamsi iam fama obtinuisseti cum Selimo ab vn
garis antiquum foedus renovatumi aLeonei ut diximusi
ad sacram militiam adornandami legationis honore im
petratot in vngariam contenditi ignarus quantam secum
perniciem et pestem pietatis nominet sensim se insinu
antem in patriam invehereti cui maxime vir optimusi et
religiosissimus consultum vellet iam et ante rPhomae
adventum Ladislausi quamquam diu in contrariam seu
tentiam salutant-i fratris consiliot animo obfirmatot cupi
dis hmniniirae. rerum novarum turbulentis vocibus recla
mantibusi de inferendo rPurcae bello passus erat in eon
silio agii dandas manus arbitratusi quando regni admi
nistrationemi arbitrii eorumi qui plus possenti suae im
 vMSAlilcAlivM nuam LllL llL

becillitatis conscius fecisset Mam quo facilius pateretur

se a suscepto consilio deducit qui belli erant auctores.
occasionem eandem iactabam quae tum erat in omnium
oret lluropam a rllurcarum armis liberandi. quo nihil
in speciem magnificentius. si magna bella inani osten
tatione verborum gererentun poterat excogitari Selimi
quidem esse ingentes viresz sed non esse invictas. iam
pridem vngaros docuisset et suaa et maiorum memoria
clarissimis de his victoriis potitos. quot nominibus
vero suscipiendum bellum sive quis rationem temporis.
sive quis spem victoriam ex temporis opportunitate.
sive quis pietatis desponsam laudem spectaret ex
bene gesta reP vllumne opportunius vngaris ad no
minis famam ad. gloriam ad immortalitatemg ullum
non vngaris solum. sed christianis populis etiam
gentibusque omnibus salutare magis posse geri P quem
vero posse dubitaret quin gerendum bellum christi
imperatoris auspiciis. pro patriae saluta gentis gloria.
christiani imperii propagatione esset laetus finis con
secuturasP Plo vero fiducia maiore ad arma eundum
quo magis constaret. Selimum. quidquid roboris. et
virium haberet. in Asiam adversus fratrem eduxisse.
Accedere praesentem rerum vngaricarum statumz quae
quidem eo essent redactaet ut. nisi per externi belli
occasionem nobilitatis parte ablegataq quae otii impo
tens belli materiam a suis quaererem quam externus
hostis non suppeditaretg levaretur plebs praesentibus
malisg minime dubium essett quin agrestes victi diutur
nitate malorum. pagis relictis. ac divendito villae in
strumentot excitarent civile bellum cuius exitus. sive
vincerem sive vincerentun aeque esset patriae tristis.
et funestus futurus. quae in victis. eodem modot per no
bilitatis. et plebis victoriam plectereturP cui vero du
gse ro. mor-rursus nnvrr

bium esset quint ubi hoc acciderett continuo hostis vi

ribus integert in orbam patriam alterutra parte suit
esset victricia arma conversurus P interea cum in re
gis consilio de re tanta patrumt et principum sententiae
variarentz haec fere in medium afferebant qui ex pon
tiicis sententia bellum suadebantz longe eos fallit qui
agi in praesentia potius de suscipiendo externo bellot
quam de intestino malo propulsando existimarent quod
maxime in omni consultatione spectari oporterett ut quod
bellum necessario suscipiendum essett honestum idemt
atque opportunum suscipientibus essett id ab eorum sen
tentia staret qui arma suaderent. Mam quod bellum ne
cessarium efficeret praesens rerum statust oppressis po
pulis mole malorum ingentiumt idem opportunum tem
poris rationem efficeret cum Selimum fratri illata arma
avocarent ab iiuropae rebust haud dubie adversus uni
versas Asiae vires difficile pariter ac diuturnam bellum
gesturum Accedere Leonis pontiicis eximiam volunta
temt quam verbo modo ostentatam passi essent supe
riores pontiicest magno reipublicae incommodot suo
ingenti dedecoret a se desiderariz cui quidem nihil lon
gius videreturt quam inter christianos reges sublatis
discordiist arma barbaro inferre. Plorentem aetatet gra
tiag auctoritate apud omnes tantat quantam in eo esse
decerett qui sacrosanctam in terris gereret potestatemt
adnixurum viribus omnibust ut eorum votis responde
rett sapienter rempublicam administrandot a quibus
magno consensu illi pontiicatus esset delatus. iam
quod bellum adeo opportunum occasio efficeret idem
genere caussaet pro qua susciperetur effici et glorio
sum et honestum pro communi salute christianae rei
publicae adversus teterrimum hostem gerendumz qui
bus enim viribus vngarost ubi hanc sibi occasionem
 vneAnmAnvM nnnvM Lns llL asf

effiuere emanibus paterenturt aut illaturos ipsos inpo

sterum iPurcae armat aut illata propulsaturosP lzdtsi
vero tum plurimum attenuatae civilibus dissensioni
bus viderenturt sperare tamen brevi futurumt ut per
ordinum concordiam sublatis intestinis odiist instan
ratae resumerent antiquum robur. lioc quidem vnga
ris agendum universist patriae caussat cui vitam de
berentt et si qua sunt vita cariorat singulis privatim
suat ut aliquando ostenderentt vngaros non posse
nisi suis viribus vincit invictos externo bello. A pa
triat quando sese tempus darett avertendam immanem
pestemt quae quidem vexatat atque affiictat ne per
exiguum quidem temporis spatium intermissionem ma
lorum a suis posset impetrareg dumt letalibus odiis in
fiammatis animist in mutuas caedes exardescerent
Serpere indies latius ortum incendiumt cui nisi rex per
principum conspirationemt obviam irett a quibus vulgo
crederetur alit brevi fore esset necesset ut eius conti
nenti fiamma vngariae regnumt et finitimae regni pro
vinciaet desperato omni externo auxiliot contlagrarent
quod adeo triste omen si vere exsecrarentur animist
ut vultu gestuque indicarentg cur non vere aliquando
expergefacti efficerent ut verteret in eorum capitat qui
vngaris speratam gloriamt a rei militaris studiis eos
deterrendot salutemquet tum iis ipsist tum christianis
populis universist inviderent P in otio aliis agere liceret.
quorum industriae fructum aliae ab his excultae artest
et pacis aequet et belli tempore subministrarentz vn
garost hoc instituto a maioribus acceptot unam rem mi
litarem coleret a qua cum discederentt otium non fe
rentibus necesse essett et corporist et animi vires flac
cescerez ut si nulla alia caussa ostenderetur gerendi
bellit haec una in primis gravis videri possett milita
Mouvm nvus mSL - scmpronius xm
gss ro. mcnnnms nnvrr

res homines ad armorum decus revocandi. quo quidem

per multa illustria facinora. sperarent se maiorum vir
tutis aemulos perventuros. in hanc pietatis laudem.
aliis omnibus damnatis consiliis. animos erigendos. ut
salutaribus armis hosti illatis. cum suis pacem colere
inducerent animum. eodem coeloa iisdem sibi legibus.
atque institutis devinctis. ita fore quo excedens tam
dira. atque importuna lues. quae diu haesisset in pa
triae sinu. pestem. atque exitium hosti importaret
quam in partem illam bacchari aequius esset vnga
rorum armis fortissimorum hominum. veros hostes iur
cas petendos. quibus formidolosa semper merito fuis
sentz iis saluti esse deberet quibus perniciosa esset
sine magna eorum invidia haud possent. qui intulis
sent secum mutuis vitae ofiiciis. naturaet et gentium
iuret patria. caritatet et sanguine coniunctis. Prustra
eniti. qui per miserorum clades. atque infortunia. per
venire ad summos honores sperarentg qui quidem
quanti faciendi essent. cum esse seiuncti ab insigni
sceleris infamia parti haud possentP certe qui hoc
sibi persuaderent eos eodem loco honorem. et decus.
infamiam. et dedecus habere. vnis vngaris conficiendi
barbari hostis destinatam laudem. quorum maiores.
viri fortissimi semper in christi militia primos ordines
duxissent. ad quorum exemplum posteri conformati.
aeternis virtutis. et fortitudinis constitutis monumentis.
semper cum maiorum gloria certassent a quorum vir
tutet posteri eorum vera. et germana proles numquam
degenerassent Speciosum hoc vero vngaris in omni
posterorum memoria. unos delectos. qui in christi mi
litia antesignani. tam tetram barbariem. ab hominum
coetu. quibus aeternum bellum indixissent exter
minarent. Mam. si qui essent. quos iurisiurandi re
 vneAntcAnvM nmvM LnL m. gag

ligio a belli consiliis avocaret quo obstricti Selimo es

sent iis ita statuendum esseg cum hoste religionum
omnium. paricidia sceleratissimm monstro in hominum
vita. post hominum memoriam. teterrimo. nullum iu
stum foedus. potuisse iniriz nisi hoc forte crederent
quem a violanda in patrem pietate nullae divinas. aut
humanae leges. non hominum existimatioa non fama
deterruisset maiore fidet et constantia foedus cum vn
garis percussum servaturum. illam potiorem esse vn
garis religionem deberet ut a suis abstinentes manus.
cum pietatis certa laudet et patriae memores. et chri
stianae reipublicae universaet cuius propugnatores for
tissimi semper exstitissent immani ac truculento hosti
arma inferrent. viris fortibus turpet ubi usus posce
ret vitae parceret pro eorum salutet quibuscum ha
berent communem patriamz quanto iis turpiust qui in
suos scelerata arma intentarent quae tum modo habe
rentur honesta. cum pro suis sumptat adversus iustos
hostes gererenturP quae vngarisa praesentis hostis
vires difficilia efficerent multis partibus belli opibus.
et nervis superioris. ea ipsos. hostis tempore pro oc
casione utentes. sua sibi virtutet et animi magnitudine
facillima reddituros Praecipere quasi victoriae prae
rogativam. qui ipse praevertens. non pateretur se op
primi bello imparatum. ltaro vero hoc consilium eventu
frustrariz qui enim princeps inferret arma. eum suis fidu
ciam. trepidationem et metum hosti. iniicereg qui saepe
fallax interpres alienae audaciaet quae fiducia posita
in consilio esset eam manare a domesticarum virium
conscientia censeret. lilodem errore subiectos iis po
pulos falliv quibuscum gereretur bellumg qui in eum
inclinarenti quem timerent armatuma ab eo aversii
quem contemnerent cunctantem propulsare illata arma.
lP
geo 1o. MlciiASLlS nnvfrr

ita enim animis affici consuevisset ut se a belli incom

modisi quae vitari alia ratione minus posse crederenti
per defectionem ab iis redimerenti quos impares suis
tuendis existimarent iiinc civitatum nova consilia nu
tantium in fidez quae quidem mala eos manerent qui
sua cunctatione hostem redderent alacriorem. Si. ut
dignum esset maiorum virtutet iusta sumpta in hostem
arma turpi otiot et paci infidaet sibi praeferendum sta
tuerent necessarium bellumi utrumque assecuturosi ut
et plebi consulerent. quae frustra in otiot suis invisai
cessationem malorum quaerereti et iis simuli qui ad
bellum proficiscerenturi unde fortitudinis laudemi atque
opimam praedam. bene gesta ret nulla cum suorum
iniuriai essent deportaturi. Satius quidem fuisse eam
animi moderationem in nonnullis fuisset ut ultra ius
humanitatisi in miseros saeviendo ne progrederenturz
eam in plebe aequitatemi ut dissimulandot obsequendoi
nonnulla moderatius ferendot meliorem suam caussami
deteriorem adversariorum efficerentz sed quandot se
cus quam vellent accidisseti quemadmodum in fiumi
num alluvionibusi aquarum impetus violentiori per de
rivationem in novos alveos reprimereturi esse feroci
bus animis aditum ad externa bella aperiendumi quo
rum unum iustissimum vngaris convulsai ac labefac
tata respublica ostentaret. quam vero caussam vnga
ris refugiendi ab armisi post hominum memoriami gen
tium omnium consensu re militari excolendai pro gen
tis gloria pugnandoa patriae iurai christi nomeni im
perii fines tuendoa fortitudinis insignem laudem pro
meritis. quibus. ut hereditarium cum rPurca bellumi
ita virtutem gerendo bello paremi maiores reliquis
sentP lSellum quidem instare gravissimum adversus
hostem aeque terra marique potentemz nihil hoc ve
 vncAmcAnvM nnnvM Lm. nL gal

- riusz sed ut certam spem faceret vngaris eorum tum

virtus. tum pietas. quam semper deus immortalis cuius
caussa ageretur. praesenti ope fovisseta munisset sua
invicta dextra. adversus vim omnem tutatus esset.
laeto eventu cum eo ipso tam potenti hoste debellandi.
quod quidem tum futurum sperari oporteret. cum inter
se complexi animot et unam communem salutem respi
cientes. privata odia. inimicitias simultates. unde
caussa tot malorum exsisteret. sibi quasi a stirpibus
evel-lendas animis. atque exscindendas statuerent. ld
patriam postularet cui omnia deberent. ut quisque de
suo iure decedendot controversias omnesa quae saluti
communi officerenn patriae omnium parenti condona
rent. qua una ret per iuris amabilem aequabilitatem.
civitates maximaet ac regna opulentissima ad summam
imperii gloriam magna incrementa. et progressus fe
cissent. Adnitendum omnibus viribus. ut tum gererent
bellum. cum domi constabilita pax. per civium concor
diam coalescentibus animis. laetum rerum eventum
pollicereturz ut enim tuta corpora adversus vim om
nem tempestatum essent. quae aequabile temperamen
tum. e contrariis principiis constituta moderaretmg sic
optimum haberi civitatis statum. in quot lex una rerum
humanarum moderatrix. varios civium ordines in unum
ceu corpus conformando eificeret. ut neque plebs no
bilitatia neque plebi nobilitas. altera in alterius perni
ciem nimia licentia saeviendo exitio esset. quam vero
hanc immanitatemq vngaricam plebema non Scytharuma
non rllurcarum. armis. non ultimae barbariae hominum
sed vngarorum plecti. cuius caussa si contra hostes
in acie caderentt esset vita functis summa speranda
lausP quo morbo vexari. quo agitari furoret amentia
nobiles homines. ut iis armis suos peterent sempitemo
ggg ro. Mrcnalzus nnvrr

cum dedecoreg quae cum spe gloriam et praedae lucu

lentaet essent in rllurcam hostem intentaturi P ut aequi
ore animo parcerent suis. superesse hostium urendosl
ac populandos agros. diripiendas atque evertendas ur
besg arces. pagosincendendos qua longe lateque pate
ret eorum imperium cuius essent immensi fines lnde
neque materiam defuturam praedae avidis. ad cupidita
tem explendamg neque avidis gloriae ad immortalem
sibi comparandam laudem. Liceret ubi a suis abstine
rent. locupletari hostium spoliis. ornari manubiis locu
pletari divitiis. quae ex totius orientis exscidio eodem
congestae coacervataeque in immensum crevissent. Pa
cis tempore has clades omnes non abarbaro hostet sed
a suis miseram plebem perpessam atque adeo unam ob
caussam perpessam quod diuturna tolerantia malorum
suos alacres in sui perniciem reddidisset. Serendum
foris bellum ut domi coleretur pax z quaerendum exter
num hostem ut esset in quem saevirent parcentes suisg
sitientibus humanum sanguinem none suorum sed ex
hostium iugulis hauriendumg hostium ruina. non suo
rum restinguenda odiorum incendiaa quibus nobilissi
mum regnum conflagraretg odia. quibus nisi primo quo
que tempore re ad concordiam redacta. occurrerem es
sent brevi omnia eodem casu ruitura. lsleque hoc unum
tamen patriae impositum vulnus g simul enim domi exor
tum gliscere civilem furorem atque adeo ut propediem
ni deus propitius suorum animos alio averterm eruptu
rus esset in apertum bellum g simul percrebrescere apud
exteras gentes adversam famam inter se vngaros ho
stilibus odiis certareg quos quidem minime verisimile
esset. in partes diversas distractis viribus per civilia
arma bello gerendo adversus hostem Selimum suifec
turosg ut deo immortali grates agendae viderentun
 vueAnlcnuvn nnnvn Llll lll

cuius aeterno consilio esset factum ut immanis hostis

necessario bello implicatust minus soluto animo cogi
tare de rebus vngaricis possett quibus certius a suist
quam ab hostibus exitium impenderet. vtrumque vero
effici suscipiendo sacro bello. Mam et materiam non
dcfuturam ad gloriamt defendentibus patriam ab ho
stilibus armist et improborum ferociam audaciamque
fractum irit ut quibus lex minus possett belli vis inii
ceret frenos. iloc commento olim in itomana civitate
principes saepe populum elusisset tribunitiis actioni
bus concitatumt optimo quidem consiliot ne civibus
nimio otio luxuriantibust materiam fo vendis odiis. quies
ab armis suppeditaret. Mon posse umquam hominem i
vacare ab agendot vegetum animalt et impatiens otiit
ut cum minus nosset agere praeclaret ne quando ces
sarett cogeretur male ageret ad id natura impellentet
quae segne animalt hominem praesertim unum maxi
me animantium omnium ad industriamt et solertiam
natumt minime pateretur ignavia torpere. ita autem
usu veniret ut quemadmodum frumentariae molaet
quamdiu externa vit aut ventorum aut amnium ageren
turt nisi aliunde materiat quam attererentt iniicereturt
se conicerent mutuo attritut necesse esset intestina
peste laborantem civitatem sua mole obrutam evertit
nisi suscepta expeditio bellit a civilibus contentionibus.
unde intestina mala omnia orirenturt curas avocarct
quid autem eos sequit qui otium suaderentt deterre
rent ab armis P llulce esse pacist dulce otiit atque ama
bile noment nihil verius. Sed quidt si pax ab externo
hostet domi funestum pararet bellumP Pax vero P quae
quamdiu esset futuraP cum quidem vngarorum dis
cordiae ita hosti rPurcae opportunum bellum efiicerentt
ut eum tum quiesceret portenti simile esset quem vero
gai 1o. Mlcnnnms cnvri

posse ignorare fidem saepe repetendumt inculcandum

que essej quemadmodum male affectit et longo morbo
tabescentest quantumvis levi impulsut icti collaberen
turz sic civitatemt quamdiu cam intestinae discordiae
exagitarentt a quantumvis imbecillo hostet qui eam
peteret infestis armist eversum iriP quid enimt si Se
limust cuius paullo ante noment metum ultimi discrimi
nis christianis populis omnibus iniecissett omnibus aliis
curis exsolutust domesticis cladibus regnum aiectum
totis viribust contempta vana religione foederis ado
rireturP ullamne reliquam spem superesse vngaris
vires bellot gerendot qui pacet infestioribus suis quam
hostibus bellot uterenturP iiominumt ut varia ingeniat
ita varia studia esseg litteris aliost alios fingendit pin
gendit caelandi arte delectarit mercaturae faciendae ap
tiores aliost magis alios colendo agrot idoneosz vngaros
militares homines bellicae rei gloriam adamaret igno
rare ceteras artes pacis atque otiit quibus animos cre
derent effeminarig in his litterast nisi quatenus requi
reret necessarius usust studia liberalium artiumt tum
quaecumque alia ad vitae cultum exquisitioremt at
que elegantiorem spectarentt quibus in militaribus in
geniis masculam virtutemt quae insita vngarorum
genti a natura essett enervarit et praecidi industriae
nervos contenderentt quo genere qui oblectarenturt
mollest et delicatost ipsi deliciarum omnium contemp
torest atque ex aliorum mollitiat admiratores suit ne
que forte iniuriat abesset verbo arrogantiat appella
rent. in his conspicit quae virtutis argumentum habe
rent non fortunaet pulcherrimum ducere z antiquo opere
caelatum aurum numismatat vasa priscae elegantiaet
pietas tabulast signa ex aeret et marmoret neque re
quirere si non adessentt neque si hereditate adiissentt
 vncAmcAnvn nnnvn Lns. nL gas

relicta a maioribus. magnopere existimarent sibi ab

iis. qui carerent invidenda. quo virorum fortium animi
propenderent. vngaros arma. aciem. campum spectaret
neque vitam illam crederet quam domi fluentem. et li
quescentem deliciis. non agerent in castrisz odisse pa
cem. qui vigerent belli artibusg iners. et segne otium
impigri atque acresg quo languerent vires. hebescerent
animi. torperent dextraet feroci ingenio homines. et
quibus vita esset invisa. quae materiam ad gloriam
viris fortibus per bellicas artes non subministraret.
quae cum ita essent etiamsi nulla praeterea armorum
occasio offerretur. e praesenti vngariae statu oblatam
videri capessendamg ut qui ius fasque omnet in vi. at
que armis positum haberent ii in castris forum. in ea
stris leges. in castris iudicem agnoscerent. atque eum
ipsum septum armis. ne aditus ad iniuriam scelerato
rum hominum audaciae pateret. i-ianc unam rationem
tutissimam haberi eorum impotentiae coercendaet qui
in eadem cum ceteris aequabilitate colere communis
societatis iura recusarentg ut eo se volentes pruden
tesque conferrent ubi discerent vereri tortorem. vin
cula. secures scelerum ultrices. quibus. feroces homi
nes se submittere cogerentur
lvemo adeo erat rerum imperitus. quin cum haec
audiret vere dici. atque e republica fatereturz magna
enim cum nobilitatis invidia quotidie multa. atque in
signia exempla ferebantur superbiaet crudelitatis. at
que avaritiaet quae in miseram plebem plerique e no
bilitate edebantz quae quidem iam omnem modum su
pergressa apparebat haud diutius quam necesse esset
populos passurosz vnum modo obstabat toum adhuc
certi seditionis duces nulli exsisterent qui civilis mo
tus initium facerentj quominus ubi irent ad arma. spe
gea 1o. MlcllAliLlS mzvfn

rarent audacibus inceptis. finem quem vellent impositu

ros. agrestes homines. et quos caussa modot et suscep
tus dolort ex nobilitatis iniuriis. non peritia rei militaris.
non armat non exterorum auxilia armarent. Meque erat
tamen nobilitas paratior ab armis. quibus maiorum ius
adversus tantam hominum conspirationem ubi in aper
tam vim erumperet tuerenturg quae quidem res eorum
auctoritatem elevabat qui in regis consilio bellum sua
debant. Mam neque suis viribus vngari confidebant ita
discordiis civilibus agitatig neque habebant quo confu
gerent destituti suis. propter eas caussas. quas supra
commemoravimusg ut ne tum quidem. cum Asiatica ar
ma barbarum hostem implicatum haberent satis robo
ris affuturum ad rem gerendam arbitrarenturz nihil enim
Selimus prius videbatur tentaturus. vngaris ab inito in
duciarum foedere discedentibusg quam ut per oblatam
occasionem iusti in speciem bellt armis vngaros per
sequereturt iuris gentium. et foederum ruptores. quo
iidei vinculot iurisiurandi religionet sancitot aeque bellot
pace res hominum starent Mondum vero animis obso
leverat funesta illa clades. quae patrum memoria omni
um maxima erat ab Amurathe rllurcarum rege ad var
nam acceptaz cum vladislaus vngarorum. et Polono
rum rexa adhortante Plugenio lll pontiiicea qui nutan
tem atque haerentem animot ne foederis religione impe
diretura legibus soluerat bellum rupto foedera non sine
magna hominum invidia. nihil minus barbaro opinanti
intulissetz quo quidem infeliciter gestot facile intellec
tum est ne in rllurca quidem hoste violari datam iidem
per sacrorum interpositam religionem deo immortali
placere. Personis rebusque adeo potest variari perfi
diae scelus. ut in altero admissum graviusg non aeque
grave admissum in altero sitz sed eadem est perfidia
 vxoxnrcnnvm nsnvn Lm. llL zsv

semperi cum non prius hominem per datam fidem fal

lati quisquis ille siti quam sit sceleratus in deum cuius
numinis augustissimi sanctimoniai et maiestate abuti
turi ad hominem fallendum. hleque vero erat dubitan
dumi quin Selimusi ad tempus simulato pacis studio. .
ubi expedircti discordiarumi et bellorum satori quorum
volenti nusquam erant honesti in speciem obtentus de
futurii animo agitaret vngaricum bellumi non ignarus
praesertim qui tum rerum status apud vngaros essetg
quod bellum non prius tamen erat gesturusi quamidfra
tre oppressot qui unus incepto obstabati iiuropae re
busi omnibus aliis solutum curisi intenderet animumg
quem quidem ad omnia sua sponte erectumi quae aliis
ardua et maioris molis viderenturi non solum insita
animo audaciai et domesticae vircsi sed nostrorum re
gum tempora etiam ferocem reddebant iis de caussisi
quae non semel sunt a nobis commemoratae. neque
erat dubiumi quin incepto eventus responderet ni tam
quam arx obiccta eius conatibus vngaria imminentem
ad exitium christianis populis remoraretur. illud etiam
subibat. quod sollicitis de populorum salute erat ve
rendumi net in rPurcam bello susceptoi in magno re
rum motu male in principes animata plebsi per disces
sum nobilitatis vacua metui excitaret interea civile
bellum. cuius sibi aeque foedumi et tristem exitum
victi pariteri victoresque ominabanturz ut in taetra ac
deformi malorum faciet quae ob oculos obversabaturi
ineundi consilii difiicillima ratiog explicandi nulla plane
habereturz iam enim animos viribus deficicntibusi cum
per rerum omnium patientiam a quibus abhorret ho
minis naturai nobilium hominum aucta impunitatet iis
quae per se gravia perferrenti graviora indiesi acerbio
raque vererenturi populi non obscure defectionem mo
gcs lo. mrcnAn-Lxs anv-rr

liri. agitare animis caedes. populationeg incendia. per

haec malorum solatium quaerentes in pagis. in com
pitis vulgo ferebanturg temere adhuc. et ut magno
cum hominum consensu. ita nulla certa hominum coi
tione. nulla militum firma manu. qui volentibus. quod
non audebanta et minus quid possent agnoscentibus
ostenderet suas vires. Seque aberat suspicio tamen
apud regema cuius nimia dissimulationa haec accide
bant. plebis urbanaet atque agrestium caussam ponti
fices tueri. magnae potentiae in regia homines. de quo
rum sententiaa hoc accepto instituto a maioribusa rex
summam reipublicae administrabatg cuius rei caussa
cos opimis sacerdotiist et sacris honoribus magna qui
dem cum invidia. et offensione nobilitatis auxerat. qui
sanguinis sui praemia vulnerum. caedium. quae in eam
pot atque in acie armatis necessario pro communi pa
tria essent perferenda. inertibus hominibus. quasi de
republica praeclare meritis. mandari querebantur. Pjx
infimo genere plerique orti. cum. a prima pueritia.
victui ostiatim quaerendo assueti fquod illis saepe
probro dare nobiles homines consueveranty littera
rum ludum olim frequentassenn tacito naturae in
stinctu impellentet tueri sui ordinis homines et conso
ciare consilia insimulabfantj Plinc legem latam non
nulli tradunt ne cui in posterum liceret pontificatum in
vngaria iniret qui non adlectus ex corpore nobilitatis.
in sacerdotum collegium et sacris initiatus essetz qui
bus ne temere assentian diuturnus usus. qui instar le
gum omnium est. refragaturz multi enim semper ex
plebe ad hunc usque diem pontificatus honore insignes.
in regum consilio de summis rebus rogati sententiam
dicuntg multi qui amplissimas legationes apud exteros
reges obeunt. et magno adhuc in honore habentun
 vncAalcAavm naavm Lm. 1n. gsg

lirgo cum caussa anceps sollicitos animos exspecta

tione eventus in contrarias sententias distraheretz non
nulli sivel quod contra. atque alii sentirem certam ra
tionem secuti. vere erant ab armis animo aversoz sivet
quod ita se regi gratificaturos putabant. et suo inge
niot et Sigismundi fratris consilio a tam temerario in
cepto abhorrenti. contra eos qui bellum suadebam ad
hunc modum verba fecisse dicebantur z qui sperarent se
posse occurrere civili bellot per occasionem sacri belli
gerendi. eos probare magis erga patriam suam pieta
tem et fidem quam certam rationem sui consilii sive
rei. sive orationis vitio explicare suadentes id quod
male reipublicae conducere existimarentz neque enim
solum quam necessario esset id agendum de quo con
sultatio esset. sed quam recte etiam. facilet tuto id
posse agi credereturl considerari oportere. ln eo re
rum discrimine vngarorum res verti. ut neque soli es
sent pares sustinendo bello. quod ultro inferendum
alii suaderentg neque spes esset ulla reliqual per chri
stianorum regum consensionem. quorum vires tot an
norum continentia bella fregissent. Selimum hostem
magna fortuna. et felicitate suo imperio adiunctis ori
entis opibus. praesentibus viribus debellandi. qui ut
etiam male gesta rea ex Asia redirm quemnam dubi
tare posset cum nullae vngarorum copiae essem qui
bus obsisterent Selimi viribus affectis. ad quas vellet
illos conditiones securum de belli exitu. perducturumP
cuius quidem male gesti invidiam quae semper mise
ros. ubi suo merito perirent. sequeretum qua ratione
se deprecaturos sperarent. ui principes sua sponte
lquiescentem essent bello adorti. quemadmodum nulla
provocati iniuria. sic violato gentium iuret quod. foe
derum. et religionum omnium contemptores. negare
ev o ro. Mrcrunms nnvrr

haud possentP Mon vngaros adversus Selimumt bar

barum hostem crudelem immanemt fadderent si pla
cerett eundem hominum in vita prodigiumt et porten
tumj suscepturos bellum sed adversus dei immortalis
religionemt per quam iure iurandot et summa cum cae
remonia sancitamt ictum cum eo foedus essett quod
quidem bellum patriae infelixt atque inauspicatum
faverteret a suis deus tam triste omenj omnium maxi
me memorabili exemplot quod patrum aetas fposjteris
exsecrandum detestandumque frejliquissett essent ges
turig cuius recordatione aequum essett vngaros a tam
foedo consilio deterrerit cum minime dubitari oporte
rett quin in simili re violati foederis deus ultor vindex
que vngaris immineret itefricabant vero hoc loco
grandes natu hominest tristi commemoratione et mina
cibus verbis rem per se foedam gravemque augentes.
vngarist acceptum vulnus vladislai temporet qui vn
garorum idemt idem Polonorum rext iuliano caesarino
iflugenii pontiicis legato suadentet Amurathi lPurca
rum imperatori arma intulissett rupto foederet quod
summa religione cum eo percussissett cum vanis pol
licitationibus iniatus iuveuist et maioris animi quam
viriumt affuturas gerenti rem universas iiuropae vires.
de victoria minime dubitaretz quam illius spemt irato
numine pro meliore caussa stantet similis auspiciis
eventus frustratus essett ad varnam rege fortissimot
suae aetatis ioret cum maiore exercitus parte caesoz
qua plaga nusquam christiana respublica graviorem ac
cepisset. Mam quo maiore invidia victi laborarentt quo
rum afiictas rest sequi hominum misericordia consue
vissett commisso proeliot iussisse tum barbarum regem
in confertos signa inferrit christi in crucem sublati
imagine in vexillo praelatat qui adversus divini iuris
 vmcAnlcAnvm nnnvM L1n. 1n. aiu
o

violatorest pro iis staret in aciet a quibus iust fast re

ligio starett et proditae fidei a sceleratis exigeret poe
nas. Ac Selimi quidem virest quantumvis attritae bellot
et debilitate dicerenturt nullo negotio instauratum irit
subito delectat e iuventutis fioret in supplementum mi
lite scriptog ut quidquid detrimenti Parthico bello esset
acceptumt sarciri facillime posset liellum autemt ut ce
tera abessent sua sponte vngaris gravet hostis dirum
atque inexorabile odium in sacrosanctam christi noment
et religionemt formidolosum efficere. Mihil enim verius
quam quod belli suasores audirentur usurparez adduc
turum illum exercitatum militem per longinquam mili
tiam multa emeritum stipendiat duratum adversus om
nia belli incommodat multis perfunctum in Asiat atque
liuropa bellist quem esset excepturus vngarus miles
conscriptus tumultuario delectut et qui nomine tantum
gentis gloriamt atque inanibus nobilitatis titulis tue
retur. Mon eandem fore rationem infinitam li
centiam insectantium suost paganos hominest rusticamt
atque imbellem turbamt ac descendentium cum rPurca
hoste in proeliumt qui ita de summa rerum esset di
micaturust ut non arrogantibus verbist et inanibus
minist quibus inertes homines se vulgo venditarentt
sed fortitudinet et vero animi roboret inter suos aequet
et inter hostes insignis pugnaretz ut si male audirent
vngari apud nationes exteras ita de suis meritit eo
illis aequiore animo ferendum videreturt quo ipsi ma
gis ne praeclarius audirent fajuctores essent lbuplici
vero nomine plectendost et quod sibi privatimt et quod
patriae dedecori essentt cuius salus bonorum consensu
fnon enim omnem nobilitatemt cum sceleratis homini
bust in regni exscidium conspirassej frustra niteretur.
limollitum quasi pestilentit et dira tabet longo iner
aia 1o. MlcPiAliLlS nnvrr

tiae malo. nativum illud. atque invictum maiorum ro

bur. quorum pectora semper firmissimae arcis locot
christianae reipublicae hostibus opposita stetissent
quae ita uno hoc praesidio fulta. et munita inniteretur.
ut quem belli exitum vngari haberent. cum communi
hoste gerentes bellum. eum quominus sibi communem
censerent ceteri christiani populi. non possent recu
sare. ivamque ad eum diem. nullam spem ostendi. quod
saepe itomae peramplis ac magnificis verbis ostenta
tum. et in regis consilio iactatum esset e crallia. italia.
vicina crermania auxilia affutura foventibus inexpiabi
libus odiis regum discordias. quae lassarent vires citius.
quam animos. quam longissime a pacis studiis abhorren
tesz ita enim nonnunquam videri pacem quaereret ut
eius rei minime dubiam caussam praeseferrent. non
quiescendi ab armis. sed sumendi spatium ad instauran
das vires. eundem spectantes armorum finem. qui odii
essetg quod quidem inexorabilet atque implacabilet
nulla certa excogitata ratio posset sedare. Peflagrasse
iam per tot saecula illum regum animis pietatis ardo
rem. quo certatim incensi. propriis relictis regnis. arma
in christi hostes expediebant. Potuisse olim maiorum
memoria pontifices. sed vere illos pontifices quidem.
et maximos et sanctissimos. secum trahere regum ca
tervas. quos vera pietas ab ultimis terrarum finibus
ad tam gloriosam expeditionem exciretg potentissimos
populosy maximas civitatesg exercitibus terramg mare
classibus sternereg descensuros in aciem fratres. et
ferro de regni possessione certaturos in concordiam
redigere. iiec vero modoP immo potuisse eo adducere
aemulatione verae laudis. ut in spem certae gloriae
erecti. iidem laborum gerendo bellot praemiorum iidem
consortes. quae sibi maxima. parta de hostibus victo
 vneAmoAuvM klSltvM LlS. llL

riat sponderentt discerent regna aspernarit multo am

pliorem gloriae titulumt liberatae sacrae urbist ab im
pia barbarorum dominationet quod praemium summae
virtutist et pietatis essett consecuturi Meque alienos
ab hac laude fore praesentes regest si eius sententiae
auctor christi pontifex praesto esset qui exemplo ma
gist quam verbis reges adhortandot monendot privatis
consiliis publica potiora habendot sibi ad posteritatem
monumenta clariora pietatist religionist fortitudinis
constituenda censeret quae vero auxilia vngarost ab
iis posse exspectaret quibus cum non suficerent ani
mis virest ad sese mutuo conficiendost cum eo ipso
hoste infestissimo christiani nominist tantum non pa
cis foedera inirentt ut esset quicum consociatis armis.
christianam rempublicam perditum irent P Pasci modo
vngaros inanibus titulist decretist in speciem magni
ficentissimist crebris litterist pietatist et religionis illu
stribus nominibus refertist verum roburt et solidas vi
rest iis suppeditarit quorum armis futurum esset tob
rueret enim vero deus tam exsecrandum omenj ut ali
quando christianus orbist qua longe lateque pateret
subderetur cthomanorum imperio. Si vera pietast si
religio insideret animisft serio aliquando cogitaturos
christianos reges de rPurca debellandot atque adeot
ut id vere illos vellet non ostenderent grandia verbat
et inani vento ambitionis tumentiat sedt per sublatas
discordiast conciliati animit et quo proxime hostis bar
barus immensis circumseptus viribus incumberet con
versa arma. Minime certe dignos vngarost qui ita lu
dibrio haberenturt si eorum in christianam rempubli
cam meritat posita in excelso loco reipublicae ne quem
quam possent fugeret spectarentur. quot vero iniuriaet
quam insignes in tam fallaci ratione in vngaros in
uonvm rivum anna - ScnlPionlS. xm
au 1o. inuenimus nnvri

esseP lix his. cum multa essent. vix constitui posset

quae indigniori graviori maior habenda videretur. ilesti
tui fortissimam gentemi verbo arrogantia abesseti de
fendenda christiana religionea finibus propagandisi bar
baris hostibus ignii ferro persequendisi iam pridem ha
bitos principesi et quidem ab iis destituii a quibus ma
xime eos sublevari aequum esset Prodi a christianis
regibus christianam rempublicam impiis hostibusi tot
populosi nationesi tot gentesi quibus esset in terris sanc
tissimum christi nomen z ut miserorum aerumnaet quam
quam ingentesi non moverent magisi quam earum auc
toresi a quibus essent propulsandae illatac ab aliis z quae
mala enim sua sponte durai atque acerba hominibus
contingerent. etiamsi eodem modo semper laederenti
effici tamen ab eot a quo manarent graviora Mon vn
garorum mala aSelimo hoste invehii non a Scytha im
manii non a Persa religionet institutisi legibusi mori
bus ab iis divcrsoa sed a christianae reipublicae mo
deratoribusi quorum principes partes essenti in Selimum
communem hostem invehendi. Laedere vero non minusi
qui cum posseti iacentem non sublevareti quam qui e
summo ad infimum deiecisseti hoc natura homini prae
scribentet cuius proprium esseti iuvaret foverei opem
implorantibus esse subsidiot ut crederet in neglecto offi
cio insignem iniuriam in universum humanum genusi
contineri. quae cum ita se haberenti abiectis belli con
siliisi quae vngarorum praesentia tempora non ferrent
non videri committendumi ut suscipientes parum oppor
tunum bellumi impares viribusi certo suo exitiot nullo
levamento malorumi christianorum regumi qua fiagra
renti invidiam augerenti eum hoc percrebrescereti per
illos factum esset ut populi exterii qui possenti et vel
lent vngaris adessei implorantibus opem adversus ho
 vncAmcAnvM mmvM Lm. nL ms

stem barbaruma viderentur defuisset magno quidem eo

rum dedecoret qui receptum pietatis munus. quo die
inaugurati. regni honorem iniissent. minus praestitisse
convincerentur. Mam venetos vix esse sperandum ad
bellum consensuros. saepe infelicibus auspiciis terra.
marique cum Saiasete congressos. Accedere ad haec
recentis in illos beneficii memoriam. cum ingenti belli
mole oppressis. ne succumberent victi. hostis unius suae
iidei. et constantiae memora ultro auxilia pollicitus es
set. lilt si vero beneficii genus praeposterum videretun
in eum quem liceret everteret iniuria abstinereg in bar
baro tamem foederum ac religionum omnium hostet qui
beneficiuma et iniuriam. non ex alterius sed ex suo sensu
commodoque metiretur. insignis beneficii loco haben
dumg praesertim cum e victia et prostratiruinat augere
magnis accessionibus ditionem. atque imperium posset
cuius beneicii quamdiu non obliviscerentun quem
posse speraret venetos hanc mortuo gratiam relaturos.
ut cuius constantia. et fidet adversus terrarum orbis con
sensum. imperium invicti retinuissenn eius posteros ul
tro oppugnatum irent keliquum esse Sigismundum La
dislai fratremg ad quem grave bellum gerentem. qui
confugiendum censerent. eos sedulitatem magis suam
in fungendo pietatis muneret quam prudentiae partes in
dando consilio praestare. Agnoscere Polonum suas vi
res. quas ita attereret Moscus perpetuus hostis. ut esset
existimaturus secum bene agia si abhorrentem sua
sponte ab armis Selimus quiescere pateretur. 1ta. quod
accidereinecesse essett vngaros hosti crudelissimo ob
iectos faverteret hoc a suis propitius deusj perditum iri.
exterorum quidem regum magna infamia qui per chri
stianorum et populorum ruinam cresceret quam per rPur
earum eversionem mallentg sed sua tamen nolg levi cul
1 s
alis xo. Mrcnwms mzvfrr

pa. quae multo magis augeret domestica mala. non a Se

limo prius hostet quam a suorum temerario consilio in
vecta. lsleque illud solatii miseris reliquum futurum
quod nemo umquam in suo gravi. et adverso casu desi
derassm ut cum aliorum misericordia perirentg nemine
non existimante vngarum dignum eo malot quod sibi
ipse sciens. et volens conscivisset. Mam si quid durius
accideret de victoris misericordia multo magis esse de
sperandumg ui quidem eo vehementius esset in victos
saeviturus fid quod alii etiam vidissentj quo iustius que
rereturf ad se opprimendum diliicili suo tempora per
apertam defectionem vngaros foederis religione abusos.
lit tamen. quod in praesentia urgeret. non defuturam
regi opportuniorem rationem quiescenti abellol qua in
testinum malum per nobilitatis. et plebis discidium ortum
tolleretur. Secessisse olim in maximis civitatibus ple
bem a nobilitatet exagitatam principum iniuriis. quae
tamen sapientium hominum consiliot et virtute se iis re
conciliaria per aequas conditiones. et reipublicae salu
tares leges passa esset. hleque vero ita male agi cum
vngarorum gente. ut non esset sperandum. quemad
modum olim ftomae aliquando reipublicae amantes
homines excitatum iril quorum sapientia. iniuriis om
nibus oblitteratist agrestis et urbana plebs. per pacis
aeternum foedus. cum nobilitate coirem hoc statuen
tes. quorum esset unum corpus. una communis patriaa
omnium parensg unam atque eandem communem salu
tem omnibus procurandam. quam pari consensui con
cordibus animisa sarctam tectam adversus omnes im
pendentes calamitates domi forisque tuerentur. floc
tutius consilium certet ut in fluxis rebus. honestius. eo
debere existimari quo minus. qui dissentirem certum
consilium haberem quod sequerenturz neminem enim
 vneAmcAnvM lililivM LlPu lll

posse dubitaret quin bellum neque legitime per foederis

religionem neque tuto per praesentem rerum statumt
atque hostis potentiam a foederis violatoribus suscep
tumt tristemt ac funestum exitum esset habiturumz non
enimt id quod vere ab aliis usur-patum essett cui obstricta
idest seda quo esset obstrictat neque in quemt sed a
quo violata essett oportere spectariz ut si quist pro ra
tione suorum temporum statueret idem sibit aut servan
damt aut frangendamt quod eam hosti perido obstrin
xissett is intelligere deberett se ita agendot meliorem
hostis caussam cuiust in admittendo facinoret aemula
tor essett suam facere deterioremt ut enim virtutem
etiamsi in hoste eniteat aemulandamt ita flagitium et
scelus non in hoste solumt sed in parente quoque dete
standum. incidit in hunc modum de bello consultanti
bus rilhomas cardinalist quemadmodum diximust ltoma
profectust sedt ut fama eorumt quae itomae acta essent
multo ante illius adventum ad regem perveniret. inde
magis in dies percrebresceust ex vngaria ad finitima
iPurcarum praesidiat et prostremo ad Selimum etiam
Prussiae hibernantem manavit quae omnia maiora ve
rot pro suo quisque sensu veris falsa addendot affere
bat z liductum komae e sacris penetralibus crucis vexil
lum a pontiice maximot immortalibus praemiis propo
sitis iist qui in sacram militiam crucis insigni sumptot
nomina profiterentur. rPantum eorum ieri concursum
qui nomina darentt ut non suiicerent undique confluen
tium studiist qui iis auctorandist et militiae sacramento
adigendist praeicerentun iirgo cardinalis legatust per
eorum factionem quibus geri bellum placebatt frustra
melioribus dissentientibust qui certam inde pestemt et
ruinam vngaris portendebantt pontificis edictum pro
mulgare constituitt optimo ille quidem animot sed mi
zvs 1o. micnAnLis nnvri

nime ex vngarorum temporet quit saeviente intestina pe

stet haud satis liberis animis possent externo bello va
carez in eo quidem satis a se regi cautum credebatt si
nont tamquam unus e regiis ministris bellum suaderett
ne violata foederis religiot regi apud hostem fraudi es
sett sed tamquam pontificis legatust cui liberum ius in
vngariae regnot atque orbe christiano universo indi
cendi sacrum bellum auctorandi militest et cruce sig
nandi Leo pontifex permisisset. iam enim undique mag
nus numerus voluntariorum confluebatt quorum studia
legatust quamquam satis per se fvejrae gloriae aestu fla
grantium adhortando ultrot atque excitando ad virtutem
pietatemque capcssendam animist confirmabatt nulla
adhuc certa exorta fama civilis motust qui inter sacrum
bellum promulgandum est excitatus Pioc quidem Leot
sibi finxerat animot et sua sponte studio gloriae incen
sust et assentatorum vocibus inflatust quorum greges
alebatt fiorenti aetate pontificatum adepto speciosissi
mum ad hominum existimationem futurum arbitratust
quos in magnam sui exspectationem erexissett ubi osten
derett eadem fuisse sui imperii auspiciat et tanti hostis
ab liuropae finibus pellendit cuius gloriae superiores
pontifices videri eupidi magist quam vere esse voluis
sent. iam rPhomas cardinalist non audente rege ponti
ficis auctoritati obviam iret antiquo ritu operatust lio
mae compositum edictumt populorum laetis ominibus
promulgaveretz atque inde egressa fama urbe regiat et
latius ad finitimas gentes. ut diximust pervagatat non
superiorem solum inferioremque vngariamt illyrios.
iPriballost Pardanost Moesost sed gentes etiam populos
que omnest qui Panubium ad Pontum usque liuxinum
accoluntt ingenti ubique concitato motut conciverat ad
bellumz cuius gerendi principes partest vngaris con
 vnesnrcAnvn nnnvM Lin. nL gvzg

sensu omnium deferebantur. et peritis cum lPurca bel

landi. et quorum maxime intererat bellum ex sententia
geri. Atque in principio quidem. edicti fama gliscentet
suscepta animis pietas. et religiot hominum studia ac
cendebat. sibi per adeo gloriosa arma. celebre viventi
bus nomeng quibus contingeret in acie caderet beatam
vitam. atque aeternam felicitatem spondentium. quam
tantam animorum conspirationem. brevi seditiosorum
hominum furor. atque amentia disiecit. Per eos spes
primum multitudini iniecta. quae. ubi esset ad arma i
eundum. belli duces sui ordinis homines. et nobilitati
infestos quaerebat. iisdem armis. quibus essent rem
gesturi adversus rPurcam. se a principum iniuriis vin
dicandiz quae vires enim antea distractaet latebantg
per oppida passim. et circumiectos pagos. hinc colendis
agris. illinc exercendis urbanis opificiis occupatis. per
hanc coitionem. parum aequa fortuna sub unum aspec
tum posuisse videbatur. minus ad eum diem. quantae
essent suae vires agnoscentibus. Laeti vero audiebant
nefarios. et sceleratos homines. qui se ferrent seces
sionis auctores. non illos quidem plebis sublevandae
studiot cuius incommodis parum movebantur. sed iudi
ciorum. et legum metu. ob insignium maleficiorum
conscientiam novis rebus studentes. cum seditiosis vo
cibus in principum caussam invecti. erigerent affilic
tos in spem recuperandae libertatis. quo nihil facilius
erat. et veterum et recentiorum iniuriarum memoria
miserorum sauciis animis. iic vero vehementius ab iis
obiectum libertatis nomen expetebatur. quo magis eius
essent dulcedinis expertesz ut iam sibi inter se blan
dientes. meliorem de suis rebus spem susciperent. qua
rum statum deploratum habebant neque solum de suis
vindicandis in libertatem. sed de ulciscendis etiam li
ggo 1o. Mionnnms mzvri

bertatis oppressoribus cogitarentz quam voluptatem

saepe multi magnitudine iniuriarum victit iactura ca
rissimarum rerum atque vitae adeo redemerunt A
tam foedo initiot in dies magis in apertum erumpente
sceleratorum hominum audaciat sensim inter se se
rere sermonest communicare consiliat excitare lan
guentest si qui essent segniorest incenderet atque
inflammare. Sero quidemt sed aliquando tamen respe
xisse miseros fortunamt a quorum salute diu fuis
set aversat occasione oblatat non exspectantibus
quamdiu optatam nequidquam quaesissentt agnoscendi
domesticas virest quas ad eum diem ignorassent. Sed
non esse iis satis in fortuna subsidiit qui cum fortuna
non coniungerent virtutem parem. cbtulisse fortunam
occasionem modo gerendae reit quam saepe inertest
mora corrumperentz reliquas esse eorum partes. quibus
occasio oblata essett ut cum opportunitast et facultas
agendi adessett unam voluntatem de suo adderentt quae
a fortuna inchoatum periiceret opus. Primum vero fa
cere ad virtutem gradumt qui praeclare vellentt altius
conscenderet qui quae vellent praeclaret freti animo
rum dducia auderentt summum teneret quit quo spem
intenderent duce usi acrit atque impigrot pervenirent.
conspirarent modo inflammati mutuo ardore animorum
adversus reipublicae oppressoresz ut caussa superiores
essentt sic virium robore superiores futurost praesenti
numine pro iis stantet quibus nihil subsidii aliunde ad
salutem esset reliquumt nobilibus hominibus ad iniuri
am obiectist quos in dies in se experirentur taetriores.
omnia adesse volentibust quae terrorem inferrent ad
versariisg fiduciam suist ingentes copiast e sui corpo
ris hominibust novum quidem militemt sed ex deleeta
iuventutet non corruptam urbano otiot atque inertiat sed
 vnexnlcAnvnr nnnvM L11s. nL zsl

colendo agrot iuxta frigoret aestui laborea vigiliis ad

omnia belli incommoda subeundai a primis annis exer
citatumz ut non solum esse usui reipublicae ad imperii
fines tuendosi propagandosquet sed terrori etiam homi
nibus crudelissimis esse possent quibuscum multo fu
nestius miseris esset gerendumi quam cum rllurea bel
lumi quemi omni genere crudelitatis vexandis suisi longe
superassent. voluerent modo animis quae quisque domi
per vimi et per contumeliam passus esset quae edita in
sei atque in suos exempla libidinisi avaritiaet crudelita
tisz hoc satis illis ad spem certam victoriae futurum Ac
quamdiu necessitas quaedam rerum hoc tulisseti ut suai
maiorumque virtute indigna perferrenti tolerantiam eo
rumi atque aequitatem fuisse laudandam tquibus enim
viribus adversus fatale malum pugnarentlj at eam ip
sam laudem in secordiaet atque inertiae dedecus vertii
ubi dei immortalis beneicio oblatam occasionem sui li
berandii ut viros fortes deceret non agnoscerent. Mul
lam iam rationem reliquam miseris superesset se adver
sus vim superbissimorum hominum tuendiz quocumque
enim perfugissent opem in malis quaerentesi nequid
quam omnia expertis irrita cessisset non suorum aerum
nis tantisi non egestatet non famet non sordibusi non
vita omni morte taetrioret moveri crudeles animosi et
deliniri possez cum enim eo licentiae proveherenturi ut
a nullo genere iniuriae in suos abstinerent fquibus ma
xime illos indulgeret si pietas ulla pectora tangereti
aequum essetj ex eorum praedicationet quae in illos
crudeliteri et nefarie admitterent. laudem quaererez
quasi haud satis de suis male mererenturi nisi veteres
iniuriasi et maleficiai novis iniuriisi et maleficiis cumu
larent. novo contumeliae genere iis domesticum luc
tum. atque acerbitatem augentesz neque enim illos
SSS lo. mcmnms nnvrn

conceptum in miseros odium ullis finibus circumscrip

tum habereg quos quidem novis quotidie calamitatibua
atque aerumnisinferendis quibus saevirent in tot malis
fessos. deficerent vires. vnum olim fuisse reliquum
miseris solatium tot perditis malisa ut cum iis affice
rentun intelligerent hominum conscientiam fugeret ve
riti. ne ubi ea emanarenta fuisse parum strenui iis vin
dicandis crederenturz eo se tum solatio privari. quo
rum calamitatea atque infortunia quo ea ferrent ini
quiore animos nobiles homines. qui eorum essent auc
tores. vulgo in foro linguae intemperantia iactarent.
liandem suam fortunam domi. et militiae essez in bello
enim unum semper. atque eundem rerum exitum om
nes manera ut pararetur victoria per miserorum vul
nera sanguinema caedemz victoriae fructus ad beatos
homines perveniret. cum miseria sive vincerent suis ci
vibus multo in se infestioribus uterenturg sive vince
rentur. praedae hostibus externis essent. Agi de bello
rPurcae inferendoa qui quiesceret suae religionis. et
fidei memorg non solum vero temerarium facinus. sed
impium etiam atque exsecrandum. lacessere bella qui
fretus religione foederisa a belli consiliis haberet ali
enum animum. Meque posse dubitari quin proditus ho
stis per violatum ius gentium. perfecto asiatico bella
poenas armis a sceleratis esset expetiturus. cum ad
cetera mala non possent recusare quin aeterna labe
infamiaet tanto admisso sceleret in omni posteritate
notarentur. Mon furcas hostes.petendos armisa qui
longe abessent a belli consiliis. sed qui in oculis hae
rerent. quorum crudelitatem nullae possent explere
miserorum clades cum suis. nullo intermisso tempora
perpetuum bellum gerentium. l-laud opus esse hostes
quaerere foris. qui domi haberentz domesticum ante
 vueAnrcAavu nsnvm Lm llL gea

coniiciendumbellum in sinm et visceribus haerens. quam

rllurcae inferendum. Mullos esse acriores morbos. quam
qui in vitales partes penetrarentg iis obsistendum viri
bus omnibusa igni. ferroa telis. tormentis. ut inde in
stauratis animis. ad arcenda foris impendentia mala
essent pares. llaec atque alia huius generis multa.
sensim in apertum erumpente vi intestini mali a prin
cipio inter paucos serebantun caussa periclitandi le
viora ingenia. in quibus inerat acrior malorum sensus.
quam consilium et audacia ad ea quae perpetiebantun
vindicandaz mox ex iis. qui apud plebem gratiosi ma
gis. et promptiores lingua habebantur. sumpta fiducia
a multitudine hominum quorum in dies maior numerus
ad signa confluebm aut ea ipsa. aut horum similia pa
lam concionabundi iactabam litsi vero adhuc in mul
tis vigebat pietatis studium una res alte insidens pro
borum animist non poterant tamen facile domestico
rum malorumobliviscL quorum aculeus altius in ani
mum descendebat quam ut retundi facilet aut tolli pos
set. ltaquet ut maxime moveret altero quoque verbo
usurpata pontificis maiestasg plausibile sacri belli no
meng amplissimorum praemiorum spes. honorum mi
litiae munerum una iniecta viris fortibus illecebra ad
rem strenue gerendamg eminebatin his tamen recru
descens odium recordatione malorum quae erant per
pessig quo elatia dulcedinem ulciscendi inimicos. nulla
etiam gloriam aut commodi spet ubi eius daretur fa
cultas. erant cupidissime expetituri. lam in magna ho
minum colluvione undique convenientium. quod vix
poterat vitam multi improbi habebantur. facinorosL
impuria egentesg multi qui aut insedissent publica
itinera. piraticam fecissent. aut per dedecus. atque
ignominiama facto patrimonii naufragim decoxissem
gszt 1o. maximus nnvrr

aptissima hominum manus ad perturbandumt per oc

casionem rerum novarum reipublicae statum vt vero
non omnes iisdem de causis moverenturt sic inem eun
dem fere spectabantt per speciem expiandi scelerat
quibus vitam contaminassentt spe praedae incitatit
quam uberem sibit et luculentamt ex sententia bello
confectot pollicebantur. Magna haect atque in primis
gerendo civili bello apta manust quos positos in sum
ma egestatet per immanium scelerum et iagitiorum
infamiam amissa honestatet victus malis artibus quae
situs alebatz quae res sempert ubi classicum cecinitt
uberem annonam. militiam proitentium fecit Prequens
horum concursus ad signat per se ingenti coorto in
cendio faces subdebatt ne qua spes essett nisi regni
insigni motu per bonorum consensum posse restingui.
quae quamquam ita erantt non ulterius tamen impro
borum coniuratio progrediebaturt quam ut quid vel
lent apparerett quid possent efficere subnixi praesen
tibus viribust ubi dux accederet temeritatet atque au
dacia part prudentes hominest et periti rerumt sibi
spectandum censerent. interea coquentes animis per
niciosi belli consiliat inter se certatim monendot atque
incitando occulte odia fovebantt quae mox in nobilita
temt et per principum fractas opest in regni universi
perniciem essent eiiusurit quominus in apertam defec
tionem res trahereturt nemine adhuc prodeunte in me
diumt qui se temere inconditae multitudini ducem fer
ret. quantumvis vesana libido infiammaret furentium
animost nihil prius tamen agi placebatt quam ducem
nactit in spe certa essentt incepta maturantibus ex
sententia successuraz quae una res non solum auda
ciat sedt ne ea in temeritatem verterett succincta ar
mist consilio videbatur expedienda. Mon ulterius ta
 vncAmcAnvM nmzvm Lm. nL gas

men vulgo provehebantur. quam ut inter se libere

agerent de iis quae a seditiosis hominibus ferebanturg
cum quidem gratias deo immortali agerent. qui ali
quando miserorum caussam suscepisset. connrmanti
bus iis ipsis sceleratis hominibus. qui capita coniura
tionis habebant-un piis suorum votis deum inimicorum
ultorem. propitium affuturum lam cum in unam es
sent curam intenti. ut in dies vires maiores praesen
tibus adderentur. in eo maxime vigilabant. net quod
erat in multorum conscientia timendum foras consilia
emanarent. ita sperantes imparatos adversarios a re
bus omnibus. ubi perficiendi facultas adesseta sese op
pressuros.
ln hoc rerum discrimine tanto quamquam vehe
menter vngaria laboraretg in dies tamen magis homi
num studia flagrabant in sacram militiam coeuntium.
eadem conspiciebatur animorum alacritasg in omnium
ore religiog christi nomeng liberandus terrarum orbis
ab impotenti rPurcarum dominationeg recuperanda
urbs. quae perdiu sedes fuisset maximi imperiig vic
toriae laeta. ac fausta. ominaa propagatio finium. opu
lenta praeda. militiae decora. fama. nomeng ut non pro
ficisci ad bellum. sed patriam repetere hinc onusti
hostium spoliis. hinc partis magnificis victoriae titulis.
omnium hominum beatissimi viderentur. quae dum di
versis in regni partibus geruntur. cardinalis legatus
ne ita incensis hominum studiis in tam gloriosam ex
peditionem videreturv defuisseg frequenti populi con
ventu. qui ad eius rei famam in regiam urbem conve
nerant. dicitur in hunc modum verba fecissez ldene
sane vobis. vngarL atque feliciter evenit. quorum
praeelaris studiis. Leo Pecimus pontifex favensa di
vino suo beneicio effecin ut. quod vobis bellum erat
gse 1o. mrcnAsLrs nnvri

necessario suscipiendum reipublicae caussa. difiicile

idem vobis. vestro minime opportuno temporet adver
sus hostem potentissimum gerendum. melioribus ve
stra spe auspiciis. tanto auctore pontifice susceptum.
laetum vobis exitum sponderet. iit vos quidem. quae
vestrae partes erant. praestitistis. ut damnata fallaci
foederis superstitionet qua vos irretitos callidus hostis
tenebat. eodem consensu. bellum vobis decernendum
censeretisz et pontifex partes praestitit suas. atque
adeo vestra spe cumulatius. ut praeclara vestra studia.
quibuscumque posset rationibus. foveret. cuius qui
dem adhortationibus. quo alacrioribus animis paren
dum vobis censeatis. cum vos alia multa. tum hoc
unum maxime movere debety quae vestra ad hunc
diem causa fuit. iam christi caussam haberi. commu
nem illam quidem gentibus omnibus. quaecumque
eius nomen sanctissimum profitentur. sed praecipuam
vobis tamen et propriam vestram. quorum iugulis e
propinquiore loco imminent immanissimi hostis in
festa tela. Magnum exortum in Asia incendium. om
nium post natos homines tyrannus taeterrimus. insita
animo ferocia alit. uti subita belli procella fratre ex
stinctot inde adhuc incensas belli faces. vestris aedi
bus. urbium tectis. sanctissimis christi delubris subii
ciatz quod adeo dirum omen deus a suis avertat uni
infestus. qui idem suorum hostis acerrimus. paricida
sceleratissimus. diris. atque immanibus auspiciis est
summum in terris imperium adeptus. itaque quam
quam iustissimam vestram caussam. quae eadem
christi est vestra pietas religioque efficiat. multo il
lam tamen facit hostium genns. qui cum bellum est
gerendum. iustiorem. Mam quod rPurca sit. quod Scy
thag quod ex ultima barbarie sit in christianum no
 vivennrcnnvm nrznvm L1s. nL ggv

men universum odio inexorabilit iusta quidem vobis

caussa estt ut vobis illum exsecrandum animo perse
quendumque armis censeatisz sed aliae sunt vobis in
illum odii caussae iustiorest si vestrae pietatis memo
rest et illius sceleris estisz non enim hominum ille ho
stis priust quam naturae parentis omniumt cuius esse
debent homini sanctissima iurat quam dei immortalist
per quem vivimust alimurt movemurt sumus. Patrem
sustulit venenot ab eo in lucem susceptust fratres ferro
minimus natut quos gentium iura praeferrent adeundo
patrio regnet ab iis susceptos liberost qui in spem
tanti adipiscendi imperii alerenturt ut perlcaesorum
tumulumt madenst et redundans innocentium sanguinet
sibi in regiam aditum patefaceret. cum hoc vobis he
ste vngarit est gerendum bellumt cum crudelissimo
paricidat e recenti suorum coedet cruento ore vestrae
libertati inhianteg cum eot cui non prius licuit perve
nire ad summum imperiumt quam ebstantia divina om
niat atque humana iura temerario ausu transcenderett
cum hoste gentiumt populorumque omniumg quem vo
bis non vestra arma priust quam conscientia ingen
tium scelerum constrietum tradet Meque vero est cur
vos a praeclaro incepto terreat tam sceleratus animus.
Mon augentt sed adimunt vires sceleratist quae impie
aguntz extorquet enim facinorum conscientia ab invi
tis poenast ut maxime iudicemt tortoremt carcerem fu
giantt quas pro iis debitast quae nefarie admittuntt
dies noctesque ab infesto numine verentur. quidquid
demit forist pacist belli temporet marit terra molianturt
prospicientes animo imminentem fati vimt domi insi
diast apertam vim forist in acie hostium gladiost in
mari naufragiumt terra latrociniat sicast venenat et
quae divinitus impendentt alia omniat morbest adver
ggg lo. Mrcnssms nnvrr

sas tempestates. contractis formidine animia in eorum

scelerum expiationem. quibus se contaminarunt. per
horrescunt. vobis. viri fortissimia haec est destinata
gloria haec vobis desponsa lausz vobist inquam. quo
rum maxime virtute christiana respublica stat. Leo
Pecimus pontifex maximus tradit adeo immane mon
strum conficiendum. vobis vindicanda tot illata vulnera
christianis populis. quae magno cum nostro dedecora
sempiterna regum infamia hostis barbarus iis late
victricia signa circumferendoa infiixit llaerentia ad
huc vobis in iugulis cruenta tela quasi e ehristi cor
pore sanctissima cuius estis nobilissima para revel
lenda. atque in belluam hanc importunissimam con
torquenda suntg quaet foeda atque abominanda luet
nisi a vobis in patriam cornua obvertenti armis occur
ratur. liuropam omnem inficiat. qua Asiam olim. Sy
riama Aegyptumt Africam omnem a rubro mari. ad
Atlanticum oceanum longea lateque pervagando infe
eit. Mon iam vobis Ladislai regis. sed christi impe
ratoris auspiciisg non mortali homine quem commen
det summa virtus. sed christo duca vobis merendum
esta si vires spectentun invictot si sapientia qui idem
dei filiua idem ipse est deus. liquidemt viri fortissimi.
incredibili fruor animi voluptate his ita vobiscum nunc
commemorandisz neque enim iam vos gestu. frontet
oculist sed secunda admurmurationet qui vester sensus
de toto hoc bello sita quae spes primo statim ingressu
meae orationis. prae vobis ferre animadverta Meque
vero umquam. bello confecta ambitiosus imperator
attentius auditus est militem bene de republica meri
tum prosequi militaribus donisg ornare hostium spo
liisg agro donareg quam me vos auditis de eo bello
agentem. cuius vix insignibus honestatia vobis praemia
 vneAnrcAnvm nunvM L1S. nL v ggg

amplissima spondetisg quae enim expetenda aliis. vo

bis praecipue speranda sum opima spoliat luculentam
praedam. insigniores militiae honorem immortalem
gloriam famam nomen. et merito quidemg qui gerendo
adversus christi hostes bellot semper vobis vindica
stis praecipuas partes. quod vero umquam gestum est
bellum. hoc uno memorabilius. in quo aequm et vin
cerm et vinci praeclara est victoria habendaP linim
vero tum maxime vincit christum cum vinci maxime
videtur. lta olim vindex humanae salutis. de terrarum
orbe universot de inferorum impiis sedibusa de mortet
de hoste humani generis in crucem sublatus triumpha
vit. quae porro beatior vita. quae copiis. voluptatibus
que omnibus affluentiora quam quaet pro christi caus saa
appetitur in acie morsP qu id enim aliud esta cadere pro
auctore vitaet quam exuta mortali natura. facere ad
immortalitatem gradum P Sed laetiora vobis libet omi
nari. quod sum statim in principio praefatus. id cre
bro mihi repetendum est fin eo enim vertitur summa
bellij tria haec vobis alte infixa animo insideant. et
qui ipsi sitis. et qui is sitt pro cuius caussa estis pu
gnatum et adversus quem hostem lta coniirmatis ani
misa ite alacres ad bellum. inferte in hostem infesta
signa. conserite manumz vicistis llifficile inquam per
se bellum grave aliis. dubii eventus. vestra vobis vir
tus. Selimus hostis. christi caussa facile explicatum
efficiet flostis barbarus. divinit atque humani iuris. re
ligionum omnium contempton dei immortalis. gentium
populorumque omniumhostis. in scelerumimpunitate non
est diu futurus felix. unusa in summo rerum omnium
fastigio suis pariter. atque exteris invisusg unus. cuius
truculenta barbariem iustissimum in illum omnium
odium concitatg cuius dies noctesque exagitatus ani
nonum imum mam -- scmrfronnio xll
ego ro. nncuAunls nnvvrl

mus domesticis furiis. dei immortalis iram ultricem

impiae menti obversantema horreata refugiat. reformi
det. Aderit vobis propitius deus couficientibus in
terris fatale monstrum. et quidem iugulatum prius
maleficiorum conscientia. quam vobis armis in acie
sternendum. qui unus est vngaris hostis. ei sunt in
festa omnia. terra. maret coelum. lux haec vitalis. qua
fruimur. quae violata ab eo. teterrimo paricidio illi
certam ruinamg atque exitium minanturg neque enim
est passurus deus. ut unde animantes omnes haurire
spirituma et vitam creduntur. ea unius contaminato spi
ritu eontacta. vitae hominum exitio sint. cui natura
voluerit salutaria esse. quanta vero vngari. vos fidu
ciaa quanta vi animorum et robore munit. pro christi
victoria in acie pugnaturos P quanta vestra futura laus.
ubi vitam naturae debitam videamini maluisse in aeie
profunderet quam domi transigere turpi otio et deli
ciis diffluentemP cum vero vobis permulti comites
gloriosae huius expeditionis sinta ex ltalia. crermania
llispaniag permagni ad vestram gloriam interest.
utrum vos illos principes sequia an vos illig vestrae
illi virtutisa quod malimg an vos eorum aemulatores
videamini. Sed tollit hoe dubium insita vobis a natura
magnitudo animi. et gloriam atque laudis aemulatiot
ut quemquam vobis patiamini in tantae laudis conten
tione anteire. rPanta apud omnes opinio de vestra vir
tute est. fama rerum a maioribus gestarum per multa
saecula propagatag ut in conserenda cum hoste manu.
nisi principes cum hoste conferre signa. pugnam iniret
irrumpere in armatas acies conspiciaminig victoriam
aliorum virtute partam. vestrum dedecus atque infa
miam statuatis list haec unaa inquama omnium de vo
bis existimatim vos viros fortissimos. aeternos huius
 vneAnrcAnvM mznvM nm llL gg1

tetrae barbariae hostes. unde vobis certa gloriae ma

teries. atque instrumentum. ita vestra sponte hanc ar
cem tutissimam totius christiani orbis vestris copiis.
viribus adversus vim omnem defensuros. ut cum vobis
immortalia praemia. pro vestra maiorumque pietate
debeantura nemo non censeat. iis vestra merita esse
potiora. vestrum vngaria hoc decus. vestra haec glo
ria. pro qua vobis. si usus requirat. profundenda vita
in acie est. omnibus gentibus esse persuasum vnga
ros assuetos a rPurca hoste petere verae gloriae insig
nia. non magis necessitate defendendae patriae isse
ad arma. etiam si hoc ipsum iis sit futurum in omnem
posteritatem in primis memorabile. quam studio libe
randi christiani orbis a servitutis teterrimo iugot
quam illi immanis hostis minatur. qua in re tamen
haud me fallit spes de vestra virtute susceptas tam
quam enim nunc suggestum conscenderim haud qui
dem vos cohortandi caussa ad bellum. sed canendi
classicum. tuba signum dandig tamquam mox vobis
cum hoste concurrendum. proelio decertandum sitg ita
mi attente audiri a vobisa pendere universosab oret
arma. aciem spectare videog in quo quasi vestrae vir
tutis theatro longe magnificentissimot vestrae pietatisr
fortitudinisque illustre documentum posteris constitu
atisg quo vestro exemplo incitati. ad aemulandam ve
terum gloriam acuant animos. Ac quoniam vera lausq
non ex faventium studiis manat. sed ex hominum recte
factis. quibus illa debeturg non erit a vestra modestia
alienum quae vestra merita quantaque in christianam
rempublicam quae vestrae virtutis et pietatis praemia
futura sint. parta victoria de tam tetrot et truculento
hostet mecum recognoscere. Mam si apud veteres. qui
civem in acie servassen tamquam in uno esset univer
libr
ggz 1o. momums nnvri

sam patriam complexus aurea corona donabatura si

qui princeps irrupisset in hostium castraa murum as
cendisset. in hostium navem transiliisses unde sunt
civicae coronaet murales cas trenses navalesluculen
tum virtutis praemium re ferebatg quinam vobis hono
res quae praemia decernantus quae sint cum vestris
meritis aequanda. non Shristianae reipublicae soluma
sed populorum gentiumque omnium etiam liberatori
bus P Meque vero immanis haec pestis christi nomini
modo est infesta. ut huius rei caussa modot sit e ter
ris tollendag sed pudori. honestati. liberalium artium
studiis omnibus in quibus est homini ad vitam agen
dam certum constitutum praesidium Pacite vobis vn
garia crraecia sub aspectum veniat. olim gentium na
tionumque omnium. gloria rei militaris ac laudandarum
artium omnium in terris princeps liius gentis gloriam
partam a maioribus meritis in omne hominum genus
immortalibus veterum modo scripta sunt. quae tuean
turz ipsa quanta fuerita ne ruinis quidem potest testaria
iugo servitutis acerbissimo adstricta Sunt in omnium
ore Athenas quae nos civitas primum ad vitae conso
ciationem. et hunc cultum humanitatis a fera vita. at
que immani abduxit. lilinc coepti hominum coetus con
gregaria agi populorum conventus leges hominibus et
iura describi. coli urbesa atque in his artes ingenuae
omnes quas desiderare hominum societas et diu vi
gere haud potest. quippe quae illos ad vitae coniunc
tionem impellit Sunt. adhuca inquam. in omnium ore
Athenas in qua una civitatet sapientiae domicilium in
rerum principio gentibus omnibus fuit constitutumz
cuius tantae civitatis haec pestis luesque teterrima.
ne rudera quidem suae immanitati reliqua fecit-n quae
defiendae urbi omnium pulcherrimaet maxime olima
 vncAnrcAnvM amavit nm rm ggs

iiorentissimae materiam praeter-eunti suppeditaret. ita

quet cuius urbis ornamentist et aliae urbes insignes
multaet et Ptoma crevit sedes maximi imperiit eius vix
certus locus ubi sita conditaque fuit ostendi ullus po
test. Scilicet ob hanc unam caussam Lacedaemonii
victorest illius gloriae aemulit triginta tyrannorum do
minatio importunat Philippus hostist Alexander victor
omnium gentiumt Sullae immanitast et crudelitas vic
tam conservavitt ut essent tam fera inter homines in
geniat quorum inexorabile odium vix aequatae solet
atque eversae excidium exsatiaret. liladem hac lue te
terrimat antiquitatis monumenta praeclarissimat quo
rum vix vestigia exstant ex hominum vita profiigataz
hinc incensae bibliothecae luculentaet quas cum alio
rum crraecorum ingeniat tum Atheniensium in primis
praeclaris monumentis locupletassentt unde instrumenta
omniat et subsidia ad vitam excolendam suppeditan
tur. quid cetera illa crraeciae luminaP quid Sparta
tot virorum fortium patria P ex qua civitate virtutum
omnium exemplis ad benet et beate vivendum singu
laribus est constituta hominum vitaP civitatem longe
nobilissimam Lycurgi legibus institutisque sancitamt
penes quam unam diu crraeoiae imperium stetitt ea
dem belli tempestas exscissam delevit sive illa egres
sa ex llyperboreis montibus rigentibus sempiternis
nivibust sive ex ultimis terrarum finibust qua Asiae
oramt et totius orbis terrae oceanus claudit quid co
rinthust Mycenaet ArgiPquid tota Peloponn esust liu
boeat Aegaei marist ionii insulae omnest quorum nobis
monumenta illustriat docti homines litteris prodide
runtP Munc vastae solitudinest longe lateque patentes
campit maris nudat atque inertia littorat arenaet deserti
pagit antra horrentiat rarae agrestium casaet ferarum
agat 1o. Mlcmmms nnvri

verius latebraet quam hominum domiciliat et sedes.

quae quidem si fari possintt uno ore omnes vos etiam
atque etiam hortarenturt imminens vngariac incen
dium ab hae face humani generis funestissimat quae
vestris laribust dei immortalis templis augustissimis
pestemt atque exscidiumlminaturtapatria suo exemplo
avertatis. quis vestrum vero non vidett iam pridem
populantem iiammam terrarum orbemt nisi vos ante
vertentest hostium ruina restringuatist aliquando ve
stro esse vobis sanguine restinguendamP Piscitet
vngarit quae tutissima ratio estt aliorum exemplo
vitare imminentia malat ne id alii vestro exemplo dis
cantz id quod est vobis pro vestra pietate a patria
vestra precibus votisque omnibus deprecandum. Ae
mulentur potius iinitimae gentes vestram virtutemt
quam cladem deplorentz id enim unum rllurca agitt id
machinaturt ut per vestram caedemt atque ea mala
quae bella invehunt coniirmatis viribust arma ulte
rius proferendot ruinam eandem aliis pestemque im
portet. Pacitet ut a vobis diseant nationes exterae in
rPurcam pugnaret novum illis debellandum hostemt
pectora invicta obiicere hostium telist turpi servituti
praeferre honestam mortemt in acie ferro hostium ca
deret quam referre pedemt mori in vestigiot pro patria
pugnandot quam confici crapulat et vino in popinis
malle. Agitet milites christit viri fortissimit efficite
vobist quod per se bellum honestum est facile vobist
ultro hosti farjmainferendot quod illatum vobist gra
vius difficiliusque hostis eificietzlongo enim usu anim
adversumt victoriae laetum omen habere hosti illata
armat cladis triste omen atque exitii habere exspec
tata. Audete vngarit et hostem contemneret et vero
etiam mortemt si illa oppetenda sitt qua semel est
 vueAnlcAnvM nnnvM L1n. nL ggs

nato homini defungendumg audete christi nomini con

secrare hanc mortalem vitam. immortalis vitae auctorit
certa spe freti. eos qui ita decedana immortalem glo
riama et nullis umquam hominum fastis interituram
laudem consecuturam lte alacres faustis laetisque au
spiciis. christi milites. adversus hostem nostris dis
cordiis . non domesticis viribus potentemt adversus
mala omnia erectis animis. quae timidis pavoremt vi
ris fortibus. quales vos estis. subministrant materiam
ad gloriami non iam aliorum spet sed vestra etiam di
vino numine aucti fortiores. liac oratione vehemen
tius confirmatis multorum animis. ne die senescentia
studia languerentg fessa multitudot ut fere soleta ma
gnitudine maloruma quibus sine ulla laxamenti spe pre
mebantun certatim sumebant armat sacra militia ob
eunda utrumque ut sperabant assecuturi. ut et immor
talis vitae praemium promererentua sacram militiam
profitentes et effugium sibi a potentiorum iniuriis com
pararent. desperato legum praesidioa quae imbecillae
adversus vim. atque arma haberentur. quibus adver
sarii initebantur. ltaque et in urbibus passim. et in
agris. ac pagis circumiectis pari animorum ardora li
beris. et coniugibus relictis. nomina edebanta ita com
paratis animis. ut quidquid usu venisset cuius rei caus
sa illis esset obeunda mors. praesenti vitae praefferj
renta quam ita exederent perpetuae aerumnaa et do
mesticae curaet ut sibi ferendum animo aequissimo
arbitrarentun Sed ne esset haec animorum moderatio
diuturna quod alio loco dictum est. eadem efficiebat
desperatorum hominuma atque egentium manusa quo
rum feroces animos. et praesentis fortunae impoten
tes. spes alebat. ex rerum mutationa fortunae melio
ris. quam nullis praeclaris artibus se assecutfurosj spe
age 1o. Micrmmms nnvrr

rarfunti lam in magna armorum impunitate maxime

apto tempore ad ea maturanda consilim quae animis
coquebann improbi homines passim se duces multitu
dini ferebam cum seditiosis verbis. per se male affec
tis faces ad excitandum maius in nobilitatem incen
dium subministrarent. lndm per conceptam spem re
cuperandae libertatim conversos a cogitatione Sacri
belli. quod plausibile nomen pravis inceptis obtende
batun iidem scelerati homines monendm hortando at
que in meliorem spem erigendm quos metus eventus
a tam audaci inceptot suae imbecillitatis conscios de
terrebm traducere ad civilia arma conabantur. vsque
adeo vero audacia. atque inani virium fiducia tume
bam m nulla dissimulationet quae per coetus noctur
nos initio inter paucos consilia versabam sensim inter
multos efferre auderent. insectanda nobilitatm quae
una illis via ad miseros fallendos patebat. imbecillos
animos quo visum erat trahentes qui suas vires. non
ex suot sed ex alieno sensm ret praedicatione metie
banturz iidem principes in dies accusare liberioribus
querelis. criminaria infirmare vires. elevare auctoritatem z
quae eo vehementius imperitos movebam quominus ade
rat vir probus in magna fscjeleratorum hominum turba.
qui aptustractandis rudis multitudinis ingeniis. deliniret
intestino dolore efferatos. atque ex eo iustum in nobi
litatem susceptum odiumg quo elati. a rectis consiliis
praecipites in suorum. et patriae exitium ferebantur.
Augebat fiduciam quod altero quoque verbo a sediti
osis hominibus iactari audiebant. hominum numerus.
quo inilatia nihil. quo animos intendissent. sua spe
maius credebam ignari quam nullum esset in iis viri
bus robur. quae ita ducm et rectore carerem ut non
eas usum non exercitatim non disciplina ulla. et rei
 vneAmcAnvM amavit Lm. llL ggv

militaris peritia adiuvaret. lta miseri homines. sese

modo ab ea parte agnoscentes quae perimbecilla erat.
praesentia tantum. numero confisi spectabanta ab eo
rum malorum cogitatione aversia i quae graviora homi
num opinionet a pravis initiisa temere suscepta consi
lia sequi necesse erat. neque erat dubitandumt quin
si tantae hominum multitudini par prudentiaa et calli
ditate dux contigisset fuerit multo maior accipienda
clades. lam ex nobilitate nonnulli. sive sua sponte su
speetam agrestium coitionem haberentg sive ad eos ali
quidv quod verisimilius est. de improborum consiliis
manasset cum inter varia hominum ingeniaa vix fieri
posset quin nonnulli aut sua sponte nobilitatis studi
osi. aut spe praemii incitati. indicarent quae a concio
natoribus multitudini non iam abditis. et clandestinis
locis. sed palam in populi corona agitarenturg crucis
insignia principes exuere. et ponere arma eoeperant.
eo consilioa ut si suo exemploa agrestes non discede
rent ab armis. male conscios animos armorum retinen- v
dorum pertinacia nudarent. ld autem si accideret. ne
temere posuisse sacrum insigne viderentura dari sibi
spatium volebanta nulla sua cum invidia ad contuma
cium vima conatusque reprimendosg cum haud dubita
rent. quin per sacrae militiae occasionem ab iis sumpta
armat quibus offensum. atque invisum esset nobilitatis
nomen. ubi pertinacius. Sacri belli nomine obsole
scentet pergerent retineret se gerere in eorum perni
ciem quos odissent faterenturg cum nulla praeterea
iusta armorum caussa iis ostenderetur. rPametsi vero
plebs a nobilitate separata consilia haberem et suis
viribus natura difiidens. et ad levem rumoris auram
mobilia non desperabant tamen foret ut aliorum exem
plot eorum in primis. qui medii inter nobilitatem. et
SSS 1o. Mrcnnnnrs nnvrr

p1ebem. nollent bene suas constitutas fortunas publi

cae rei incendio conflagraret ad sanitatem redirent. Me
que dicitur postremo abfuisse ab eorum consilio Stri
goniensis. quamquam idem paullo ante belli auctor
suasorque acerrimum qui quoniam de plebe erat. si
quid novi multitudo armata adversus nobilitatem moli
retur. verebatun net ea victa. concideret alieni scele
ris. et culpae reus. victoriam obtinentet totius eius rei
invidia sibi uni. magno existimationis et salutis peri
culo esset sustinenda. id quod tamen non edugit. ne
que multitudini. bello confectot satis gratus. et nobili
tati maxime finjvisus. quae magis quid egisset belli conci.
tator. id quod videri volebant quam quid voluisset intue
retur. odio malo semper suasoret eorum. quae dubia ha
benturg ubi semel offensum sita quo vis potius. quam quo
fas est.inimicorum consiliatrahente. bifficillima vero ra
tio erata utrumque eodem tempore ageret et pontificis le
gatum. cuius erat certum munus. bellum suadendig et
in vngaria tueri publicam personam. qui principem
dignitatis locum apud regem obtineretg cum non pos
set praestare a patria sibi impositas partes. quae in
magno discrimine versabatura quin discederet a ponti
ficis mandatisa cui quod praeverteret consiliorum ar
canorum omnium moderatori. nihil in vita habebat Sed
adeo saeva reipublicae tempestatet vicit una. quae de
buit. ratiot cum ne pontificem quidema si eo loco esset
et verbo iactari in rPurcam belluma re adornari in pa
triam impia arma animadverteret secus statuere fas
essetg cum nemo non videreta si is belli exitus seque
retur. quem sibi improbi sponderenta cum reipublicae
salute privatorum collapsuram. lirgot quod tutissimum
in malis consilium erat. mature obsistendum gliscenti
famae arbitratusg in universas regni provincias litte
 vneAmcAnvM nnnvM Lm. nL ggg

ris et nunciis dimissis per aquas et ignis interdictio

nem superiore edicto revocatot vetuit quemquam cuius
ipse nomen non accepisset in posterum cruce signari.
quo quidem in consilioa sceleratorum audaciaa legati
cardinalis diligentiam studiumque praevertentet parum
auxilii fuit. ad excitatum tantum rerum motum com
pescendum. Multitudo armats cum augeret animos in
dies maior coeuntium numerus ad bellum. spe futuri
eventus quem seditiosi homines iis secundum laetum
que spondebant quovis potius erat descendere parataa
quam ut arma deponeret. quibus invisam nobilitatem.
quantumvis magnis opibus subnixam opprimi posse
sperabat. una voluptate obversante animis ulciscendi
exsecrandum nobilitatis nomena quam multi saepe vi
tae iactura volentes prudentesque redemerunt quae
quamquam ad hunc modum gererenturg nemo tamen
adhuc conspiciebatun quem tantae rei administrandae
parem ducem multitudo sequereturg cum nefarii qui
dem homines atque audaces multi adessent quibus
ut iam diximus immania facinors et poenae meftusj
ad tam sceleratum inceptum viam aperuissentz qui us
que eo amentia essent progressi. ut susceptam animis
rerum novarum spem foverent. et moderandis tam in
conditae multitudinis studiis essent pares nulli ades
sent Sed et eum ipsum ducem 11e diutius sua spe de
siderarent. unius hominis incredibilis audaciaa scelus
que perfecit. creorgius zechelus erat tSechellium alii.
alii male Scytham appellantj obscuro loco inter Sicu
los natusz quae gens eam lllransylvaniae partem inco
lit. quae vergens in orientem solema longo tractu Mol
daviam a rPransylvania disterminat. Srenus est homi
num peracret et qui praeter insitam ingenio ferociam.
atque immanitatem. quam rerum omnium impunitas
soo 1o. mcmrznis anv-ri

alitt nobilitatem nullam agnoscantt quam non arma

concilientg cuius splendor plus aequo multitudini eiii
ciatt in eadem aequabilitatet quae nullum ordinum di
scrimen habett iisdem institutist et legibus utentesz a
prima enim pueritia assueti militiae laborit quam unam
artem in honore habentt foris bellicis rebust demit ubi
est otium ab armist plurimum cultui agrorum studentz
quam rem unam numquam agere intermittuntt si quan
do foras avocat bellumt ne manentibust fraudi belli
mora sitt domi relictist qui agro colendo assidui operam
impendant. venatu maxime delectanturt cuius credunt
esse magnum usumt tum ad confirmandas et corrobo
randas virest tum ad victum tuendumt quo nullum fere
lautiorem noveruntt omnium ignarit quae apud nostros
per erudita ingeniapalato . . um epulis etpotenttioruml ho
minum. . aidistvariis artiiiciis condita lenocinantur. Alias
artest quas nobilitas exercett una re militari exceptat
nullas coluntzi ne voluptatibust et deliciis emollitit efe
minatique fiant ad militiae labores animo remissiores
Adiuvat locorum opportunitas procul ab exteris posi
tost a quibus eat quae ad effeminandos barbarorum
animos pertinent importentur. Secundum militiae de
cust quod ne iis quidem negaturt qui agros coluntt al
terna vicissitudine nunc hist nunc illis ad bellum exe
untibust ea ipsa agrorum cultura primam habet lau
demt et quidemt ut qui rusticae rei student haud sint
deteriore conditionet ubi excellantt quam qui militiae
splendore opibusque conspicianturt quibus ita auctori
tatem maiorem conciliat parta gloria rebus gerendist
ut minime sit multitudini formidolosa. Sed ut ad ze
chelum revertamurt cum superioribus annis lielgradi
in praesidio agerett quod oppidum ad Panubii et Savi
continentem gsitumt rllaurunumt ut crediturt veterest
 vncmwAnvM nmwM Lm nL sol

uti alibi diximus. appellarunt. provocantem rPurcam

more militari ad equestrem pugnami ac sese insolen
tiusi et suos iactantem. facta potestate a praefecto in
hostemi extra ordinem pugnandii infesta hasta per ad
versum pectus adactai interfeeerat. ita creorgius ho
stis spoliis auctusi et illustri victoriae titulo superbusi
regem adiit litteris ab arcis praefecto impetratisi qui
bus de tota re gesta fides fiebat et hominis virtusi ut
at verbis magnificentissimis ornabatur. iiinc a rege
laeto victoriae ominei cum unus visus esseti patriae
decus a superba rPurcae ostentatione vindicareg virtu
tisi et fortitudinis ergo pago donaturi qui idoneus alendo
homini equestris ordinis videretur. vix credi potesti
quantum creo rgio auctoritatisi apud vulgo militesi non
partum ab illo decus magisi quam regis liberalitas eo
ornandot augendoqne conciliaritz usque eo quidem ani
mos sustulit ut omnia infra suam spem duceret quae
ardua aliisi maioraque adeo hominum viribus videren
tur. Multitudo quidem sui ordinis hominemi et quod in
primis plausibile erat cum ingeniot tum vitae institutis
moribusque a nobilitate abhorrentemi magno concursu
excipere advenientemi celebraret efferre laudibusi du
cem agnoscere i cum ipse hanc p ropensionem animorum
omni genere officii adiuvareti comiter obvios quosque
salutandot benigne appellandoa ultro sua studiai gra
tiami opes quibuscumque deferendoi qui quidem his
blandimentis deliniti. nihil sibi eo asseetandoa iatque
omni genere honoris prosequendo sibi reliqui facie
bant. inde homo barbarus cupiditate animii cuius im
potens efratji atque ambitione elatusi cum hinc sui fi
duciai illinc vulgi concursui et studiis inflatusi nihil
sibi destinaret animo quo non speraret provectum
audacia se perventurumi per hanc armorum occasionem
Soz lo. Mrcmnms mzvrr

temerario ausu ad principatum animum adiecit. Acce

debat. ad animum tanto facinori parem praeter Sacri
belli occasionem optandam rem maxima rem tantam
occultis consiliis aggredienta ita concors nobilitas di
laceranda atque excarnificanda plebe. ut nihilo minus
capitalibus inter se odiisa et pugnantibus studiis cer
taretg cum rex non impar solum regendis aliis. sed eo
etiam esset ingeniot ut aegre sufficere sibi ipse regen
do crederetur z certe animo tam imbfecilljua ut cui ani
mus par capessendae tantae rei adesseta ei ad perdu
cendam ad laetum exitum. nihil videretur defuturum.
Atque in principio quidem motus. Sardinalem his in
citatus adierat. et nondum edicto promulgatot hortatus
erat. ut. se auctore. apud populum de bello agere ne
cunctaretun ita in eam expeditionem proclivem ut ni
hil ei longius. quam ille dies videreturt quoq erecto
christi vexillo ad tam gloriosum bellum proficisceretun
lta enim illi persuasum et viventibus fortitudinis per
petuam laudem et vita functis desponsam beatam at
que immortalem vitam. Plagraret atque ardere incensa
virorum fortium pectora religionis studia ut numquam
fuerinta maiorum memoria ad sacram militiam susci
piendam animis paratioresz quorum voluntates. et stu
dia ne torperent. essent fovenda cum gloriaa et lau
dis spet tum honestiorum in militia ordinum atque ali
orum munerum quae viris fortibusr bene gesta ret de
cerni lconsueverint quam diu se occasio daret rem

maturari oporteret de cuius eventu strenue aggredien

tibus non esset dubitandumz tristi cunctationet et mora
maximas saepe opportunitates corrumpi. quae cursu se
cundo res gerentibus laetum finem pollicerentur. Se
se quidem ubi intelligerea non ingratum suum offici
um pontifici foret ut dignum viro forti essetz et chri
 vneAmoAnvM nanvM ma rm sos

stiani nominis propugnatoret magna voluntariorum

comparata manut belli initiumt ubicumque temporist et
belli ratio postularet facturumz certum enimt et pro
prium munus eius esse existimaret qui christo impe
ratori mererett ut non ab aliis acciperett sed ederet
ipse aliis christianae pietatist et fortitudinis adeo in
signe documentum vnum se oraret ut per illius aucto
ritatem nobilitast qua nullo suo merito minime aequa
utereturt ab iist quae praeclare inchoata haberett fa
cesserett neu esset impedimento rem gerentit quo mi
nus ea ad exitum perducerett quae pro sua pietatet et
religione adversus iPurcam hostem animo agitarett
cuius suae voluntatis ad eum diem monumenta minime
obscura constituisset cstentare illos maiorum imagi
nest triumphost decora aliat quibus nisi splenderentt
esset futurumt ut domesticis tenebris obscuri interi
rent. Sibi quidem honoriiicum in omni memoria foret
e maiorum tenebris sua virtute ortam lucem posterist
qua splenderem praemonstrasse. lioc enim vereri sez
cetera sibi ad bellum expeditat fore. cratio apta tem
pori ab homine militari habitat non aegre legato fidem
fecit probit et religiosi animit nullo adhuc indicio im
minentium malorum ab optimo in speciem initio ma
nante. lta cum hominem multis verbist ut par erat col
laudatum ad promissa maturanda adhortatus essetz et
se vero agnoscere illius pietatis studiumt et usurum
adeo responditt viri fortissimit et de christi caussa
optime meritiz neque dubitare deberet quin pontifici
maximot cuius ipse legatust personamt auctoritatem
que repraesentarett pietatis ofiicio tanto perfungendo
suam operamt sedulitatemque esset probaturusz datu
rum se quidem operamt ac viribus omnibus adnixurumt
uti viris strenuist et rei militaris peritist cuiusmodi
Soz1 1o. mcnAuLrs nuvrr

illum esse intel1igeret. recte factorum praemia digna

summa virtute exstarent. qua dere illi suam fidem om
nibus religionis vinculis obstringeret. lie nobilitate
non esse cur laboretz neminem cuiuscumque ille esset
ordinis. impigre exequenti quae se facturum pollicitus
esset. futurum in morag cum quidem uno suo meritot
universam patriam. nullo ordinum discrimine esset
complexus quae cum dixissetz litteras illi ex ponti
ficis edicto perscriptas dedit. quibus fiebat potestas
militem quicumque ii essentg qui voluntarii in sacram
militiam nomina darentg conscribendi. quae rllhomae
facilitas. sua sponte nefarium hominem ad incepta per
ficienda multo audaciorem. alacrioremque reddiditg
cum praeclaro pietatis titulo et facilius fallere imperi
tam multitudinem cui sanctum esset pontificis nomem
et scelerata consilia tegere liceret. quae animo volue
bat. lta legati auctoritate corroborata audacia arma
tam religione improbitatema quo nihil populis exitio
sius esta in patriae pestem et perniciem intendit. fa
cile vulgo hominibus patientibus se duci. quo vellet.
ab eo hominet cui non crederent potestatem factam
homines armandi a pontificis legatoa nisi eius virtus.
cui tantum permisisset. plane ei perspecta. explorataque
esset. Meque adhuc tamem ut diximus quidquam eorum
manaverat. quae occulte a seditionis auctoribus agita
banturt fama Sacri belli.quae indies increbrescens va
lidius animis haerebata ab omni cogitatione alia homi
nes avertente. Saepe hoc maiorum memoria animad
versuma qua de re non semel egimus. sed nullo um
quam tempora quam nostrat et patrum memoria ma
gisg nullum haberi acrius telum. nulla armaa nullum
fortius. violentius. saevius tormentum expugnandis im
peritorum animis. quam iis in speciem obiectam reli
 vueAnrcAnvm nnnvM Lm. m. gog

gionemz nullum adeo immane facinusa nullum scelusg

paricidium adeo atroxv nullum truculentum. quod non
is alacri animo suscipiat cui persuasum sit. eo sibi
deum propitiaria placari iratum. scelera. et malefacta
omnia expiari llinc creditum aparentibus litari aver
sis a votis diis. liberorum sanguineg recte diis oblatas
humanas victimasg funditus excissas. et solo aequatas
urbesg vastatas. et populatas provinciasa incensa de
orum delubra fquod portenti simile sitj ab hominibus
institutam in homines carnificinama fatigatis hominum
ingeniis excogitandis sziuppliciis. quibus innocentes. et
vitae sanctitate clari homines tortia dilaniati. flammis
exusti mactarenturz quorum clarissima exempla lio
mani principes. prava religione imbutis animis in no
stros olim ediderunt. litsi vero multi facinorosierant.
ut iam dictum est. et quorum scelera non minus multaa
quam fortia facta exstarent. quod hi tamen erant fere
exteri. ab omni suspicione civilis belli aberant. e lon
ginquis regionibus tam gloriosae expeditionis studio
in vngariam profectig quo verisimile videbatur regum
auxilia ad bellum conventurag cuius exspectatio iam
totum christianum orbem impleverata lioc unum au
tem requirebat belli ratiov non solum quod vere erat
gerendum. sed quod etiam gestum iri falso credebatur.
ut qui eo bello militarent. idonei modo gerenda re ha
berenturg parvi referre vulgo crederent adesset quae
dedecerent religiosum. et sacrum gerentem bellum.
Mon qui mores. non quae fama homines commendareta
sed quo robore animi quisque praeditus esset. quam
validis viribus. nervis. lacertis spectabaturg una reli
gione a sceleratis extorquentet ut quo quis diet crucis
insigni susceptot in hanc esset militiam ascitus. expia
tis. quae nefarie in deum atque in homines admisisset.
s
uouvm llvbliL kllSllk -- somnum-im xm
sos 1o. Mionaams nnvri
f

non indignus crederetun cui summam christianae rei

publicae Leo pontifex permitteret defendendam itaque
iam inde ab eo tempore. quo primum per Sacram mi
1itiam. est Sancta urbs recuperata christianorum armis
est hoc usu.receptum. ut ubt indicto Sacro bellot ad
arma conclamatum sit et classicum canat morum cen
sura. et severitate legum silentet ad extrema quaeque
descendatunreducantur exsules atque adeo quantum
vis ingentia facinora ausi. servi manumittantun soluan
tur ergastula. carcer effringaturg cum raro homines
leges. et civilia iura agnoscant. ubi impunitas armo
rum a nlagistratm et regia potestate sit. quae alitur
bello. Meque vero probabile est legatum eallidum ho
minem. et quem maximarum rerum ususa ubi etiam
minus necesse esset. cavere docuisset. fugisset quo
ingenio esset homo barbarus ct qui quantus esset
non praeseferret solum. sed etiam- ostentaret. in
sui unius admirationem. per contemptionem omni
umv barba-ra arrogantia effusus quis vero dubitaret
quin. ubi sua spontet per armorum licentiam animos
sustulissetz ni externi belli occasio averteret a suis
res novas molientem. multa quae quis minus vellet
esset editurusP ita ferocem legatus credidit temera
rium. turbulentum. ut quidquid inesset mali. per belli
occasionem a suis aversum. pesti hostibus atque exi
tio esset ixion callidum. non tectum credidit non com
miniscendo potiusa quam periiciendo sceleri aptunt
stolida fiducia virium. quas ne quem falleret vultu.
atque oratione ostentabatura consilii vim non facile
admittentet quae moraa et dissimulationet non audacia
solum incepta perficit liac re creorgius ita admini
strata. cum sub idem tempus Sardinalis ad populum
concionatus. in primis hominum studia commovissetg
 vnoAarcAnvm anavu Lna nL sov

nonnullis furorist atque amentiae sociis assumptist ob

vium quemque monendot atque ad repetendam liberta
tem incitandot brevi perfecitt ut multitudo tota in illius
admirationem conversat ducem eundem unum agnes
cerett certatim universis clamantibust duceret quo vel
lett se quocumque arma intenderett se praeeuntem se
cuturos. fiis studiis multitudinist quo magis sua sponte
in se propensam haberet in potestatet addebat de se
legati iudicium honorificentissimumt quem quidem mag
niiicis verbis sese efferens supremum sibi detulisse
militiae honorem mentiebatur. cum non deessent in
vngaria ex illustribus familiist quibus tanti belli ad
ministrationem mandarett sibit iis praeteritist eam ul
tro detulissez quod diiiicillimum futurum adversus Se
limum hostem susceptum non splendida nomina postu
larett non illustres titulos nebilitatist qui languentes
inertia posteros nequidquam ad verum decus excita
rentt sed exorientem ex obscure locot et se erigentem
virtutem ad altissimum laudist et gloriae gradumt quae
quidem a se commemorarenturt non inanis gloriae
caussat sed ut suo exemplot virtutem delitescentem
miserorum animist ex opificum tabernist et civitatum
faecet sed maxime ex agrestium casist et saltibust at
que abditis siluis in lucem educeret. l-lis verbis aliis
que in eandem sententiam. cum tumidus sui fiducia se
apud imperitam multitudinem iactaretg facile efficiebatt
ut fide orationi habitat quae polliceretur modo specta
rentt quem eventum ea quae polliceretur essent habi
turat haud illis veniret in mentem cogitare.Meque vero
illi iam spondebant sibi Sacri belli praemiatquae quidemt
prae iis quae agitabant animist potiora sperantibus sor
debantt sed civilis bellit plausibile libertatis noment im
munitatest largitionest ex principum bonist partitiones
aer
fjuS 1o. ancmams unvri

agrorumi opulentam praedami novas tabulasi aliaque

omniai quae in civilibus dissensionibus proponi popu
lis. ad commovenda hominum studia consueveruntz
minima cura excogitandi quibus rationibus haec se
assequi posse sperarenti contenti unius hominis levis
simi auctoritatet cui se dedissenti cum miseros fuge
reti quantopere vesanus homoa et tfujriosus ab eo ho
mine abesseticuius ductui atque auspiciis bellum arduumi
atque difficile essent adversus praepotentes adversa
rios gesturii qui non armis solumi sed usui exercita
tionet industria tanto essent arma inferentibus superi
ores. Mon illud subibati quantae essent nobilitatis vi
resi potentiai opesi clientelaei tamquam essent bella
turii adversus pecudum greges sperantes se destitutos
omni spe praesentis auxilii oppressuros. iiec innatum
a natura multitudini malumi praeter alia multai ut qui
bus in rebus maxime consilio indigeat. in his quam
longissime a ratione recedat unde vis consilii manati
et quo sensu feraturi qui unus pollet ubi rationis sunt
infirmae viresi eo qui se adducat ducem sequaturi sive
temere illum casus. sive fortuna obiiciat. non prius
meliorem probaturai quami metu mali iniectot sequi
quem nolit salutis suae auctorem invitai et detrectans
cogatur. Meque tamen creorgius agitabat animo mi
nora quam quae suos sperare vellet. quorum blandis
vocibus inflatus. sibi in ducis persona omnia penden
tiumi indies altius suas spes efferebat iam enim ducis
nomen aspernatusi et quidem quamquam illud nondum
delatum. meditabatur regnum. cui ita pares spiritus
gerebat ut si suffragiis multitudinis armatae standum
esset minime dubitari oportereti quin magnae quidem
rei spem conceptam animoi sed non fiducia virium
maiorisi cuncta essent laeta secutura. Accedebant eo
 viucruucxnvu mznvm Lm ll1. gog

rundem adhortationes perditorum hominum ab aeque

vana spet et inani fiducia cuncta sua sponte tumenti
ex sententia ominantium . neque illi quidem onmino
malez semel enim tantam rem aggredienti in uno fuit
laborandum ut sibi multitudinis studia conciliareta quo
ei nihil facilius fuit qui iis artibus omnibus inniteretun
quae sunt maxime multitudini inconditae csjapocris Pl
lioc adepto licuit sperare quaecumque illius potesta
tis suffragationisque essent in his regnum etiam quo
nihil est in terris maiusg nihil vero facilius fert multi
tudo quam regnum ubi libertatis pretium exstet quam
habet venalem z maximum vero habet constitutum prae
mium cum in aliarum rerum omnium tum in praedandi.
et diripiendi licentia atque impunitata cuius rei spem
ingentem homo sceleratus suis faciebatg publicas civi
tatum fortunas. locupletum bona sacerdotum et prin
cipum maxime pollicitua plura si inceptis fortuna fa
veret maioraque praestaturus. Atque haec quidem il
lius spes omnia quae parum firmis innixa fundamentis
cum summa consiliorum omnium corruit. lilrgo creor
gius neque sui. neque eius rei quam animo moliebatur
aequus aestimaton quae multo maiorum virium erata
adversarios primo quoque tempore aggredi. et ubicum
que se occasio darett facere belli initium constituit. lnte
rea delectis. qui idonei maxime videbanturg ad homines
agrestes concitandos. quorum nonnulli. rei procurandae
caussa domi mansissent g ire divers.os alios in regni pro
vincias alias.et cunctantes haesitantesque confirmareg in
primis non ag-noscentibus suas vires. quo andacius rem
susciperem ostentara spe praedae incitaret omni ra
tione infiammare.. atque incendere ad bellum iubet.
cuius temerariam. ac praecipitem audaciam non dee
rant in magno hominum numerot qui improbarentz qui
Slc 1o. MlcSASLlS isnv-ri

etsi erant aversis a nobilitate animist multis ab illis

iniuriis alienatit nihil tamen non triste sibi funestum
quet eo duce rem administrantet ominabanturz quippe
qui coeco impetu elatust. nihil certa rationet et consi
liog quae iracundia modo odiumque suaderett mali sem
per consultorest facturus videretur. ltaro vero qui se
patitur circumagit nisi agentem adiuvat casust est aut
in gerenda ret unde certa fere-de eventu ducitur con
iecturat aut in perducenda ad exitum felix. veniebant
ad haec in mentem civilis belli cladest quae cum num
quam vitari possentt tum multo minust cumt eo ge
rendot prudentia et rei militaris fdiscij plina desiderare
turt quae moderarentur arma. lvihil enim pmquam rec
tius dictum quamz vim consilii expertem molelruere
sua. Plrant in eodem numero qui solliciti de privatis
fortunist et de suorum salutet ubi minus votis belli exi
tus responderett quod erat verendumt belli finem qui
est secutus praesagientes animis horrerentt satis gnarit
ubi rest belli aleae permittereturt non eos sempert a
quibus iust atque aequitas starett superiores in acie
foret nont utin forotlegum auctoritatet et magistratust
sict ubi itum est ad armat ferro controversias dirimente.
commovebantur pietatis studio aliit qui non erant ita
multit quae ita placaret animost nondum plane doloris
sensu efferatost ut quicumque belli finis futurus esset
tiam enim quod vere animis agitabantt belli fama ema
naveratj commune patriae fatumt quod instabatt lu
gentes miserarenturz iniurias enimt quas non licerett
sine multorum exitiot vindicaret condonandas iis cen
sebantt quibuscum eandem originem idem natale so
lumt sedes easdemt iura eadem legesque haberentz
haud aequum esset cum e nobilitate multi expertes
culpae haberenturt insigni virtutet et probitate homi
 SuveAmcAnvM imum Lm nL g1 1

nes. innocentes. atque innoxios. alieni sceleris reos

plecti. lixtenuabant aliij vires impares ut credebant.
civili bello gerendoa in primis militum genus. quorum
magna pars in agris operi intenti. diu ab armis. et a
bellorum strepitu abfuissent. fatjque ingens manus
egentium hominum. de quibus quid statuendum esset
haud posset itcgznoretria barbaris hominibus. et quos
modo armaret numerus. quo quidem qui connderenn
temeritatis poenas saepe luerenta numero non ad spem
vincendi multitudine fretis.- sed ad maiorem edendam
caedem victoribus materiam suppeditantez non illos
rei militaris peritia adiuvari. non virtutet non magni
tudine animi. quae ubi deficerent. voluntas. etiam si
praeclara esset. parum usus re gerenda aderretz plu
rcs erant. qui deplorarent insontem eam ipsam multi
tudinem. quae quidem in medio posita. non suis pro
pugnatoribus minus. ubi victoria potirentura quam ad
versariis victa praedae esset futura. circumventa an
cipiti malot quod quidem vitari haud posset.nisn unicot
atque eodem salutari consiliot antequam civili sanguine
manus cruentarenh ponerent arma lit vero nihil eo
rum aderat. quae belli ratio requireret quod tantum
erat gerendum non peritus dux rei militaris. non mi
les diseiplina exercitationa usu confirmatus. obiecta
subito hominibus bellicae rei imperitis nova facie re
rumg quorum manus. quae ligonibus rastrisque colendo
agro occalluissenn inter telaa et gladios torperentz ut
animos suapte natura feroces. sed qui longa perpes
sione malorum ab ingenio insita vi degenerassent. ubi
periculum virium faciendum essen rei eventus esset
elusurus. Patres familias.rusticamhomines servorum
in modum a suis habiti. multis iactati. ac vexati ma
1is. neque altius spem efferre poteram quo illos genus
glg 1o. Mrcmnnls nnvri

et patria virtus nequidquam sui immemores excitabat

et quo praeceps unius temerarii hominis consilium age
bat. praecipites ferebantur. unde nulla spes salutis
certum exitium. et ruina immineret lxlam ubi per se
adnixi erigere ad maiora animum e praesentibus ma
lis conarenturv id quod raro usu veniebat domestica
disciplina destitutis. eos nobilitas infesta deturbabatg
cuius potentia evecta in excelsum gradum per obiec
tam miserorum fortunam. magno quidem cum splen
dore. sed pari cum invidia conspiciebatun qui porro
duces erant et militum praefecti futuria ut sperari pos
set eorum prudentia. et consiliot militem rudem belli
imperitum. nuper. relicto agroa militiae adscriptum
maius virium
dux ipss incrementum
quem ad bellum
maloltum suot allaturumP
tum vngariae fatsMam
mi

seris fortuna obtulerat. ut quis multum illi tribueret

strenuusa atque impiger conserenda cum hoste manug
sed cui omnia deessent quae tuto abesse a belli duce
non possunt virtus consilium maximarum rerum usu
quaesita prudentia. atque ex his comparata auctoritas
parg adessent quae longe abesse deberent temeritas
audacis animi stolida ferocia. quae numquam non fuit
inimica consiliog certe in quo nulla conspiceretur in
summo homine spectanda virtus quae esse aptum pro
baret multitudini regendaeg quae praesertim pacis ar
tibus assuets praeter villae iilstrumenta. et quae sunt
colendo agrot numquam ferri nudam aciem in hostem
distringendam vidissent qui vero erat belli futurus
eventus ubi miles ducis munus dux militum in medio
ardore pugnae desideraretP vbi qui adhortando mi
litet ineunda pugns proelio restituendot struendis in
hostem insidiis vitandisg omni militari imperio ob
eundo. imperatoris partes praestaretP flaec vero ita
 vxcAmcAnvM asnvm Lib. m. am

nonnulli videbant ut nemini veniret in mentema quibus

rationibus saucios animos sceleris conscientia. ad sa
nitatem revocaretz liffecerat enim homo sceleratus
sibi multis modis incautos devinciendov ne volentibus
integer esset ad meliorem sententiam regressus. Me
que vero diu futurum sperabat ut quiifinis consiliorum

esset quemquam fugeret quod fere natura innatum est

ferocioribus ingeniis parum callidus arcanorum dissi
mulator. rPanta vero erat hominis vesania. ut sut suo
rum fque objlitus quorum erat maxime ofensio vitands
et tantae reii quam animo versabat iam palam ad reg
num adspiraret imperitorum hominum assentationibus
et praepostera ambitione a mentis consilio deturbatus
iloc sibi victoriae praemium libertatis vindict patriae
propugnatort liberatori christiani orbis haud dubium
pollicebatun rapiente coecum in sui exitium fatot quod
illi cum insignia et titulo regio coniunctum imminebat
lta ferox sua spontet et minitabundus cum amentem
sua sponte in scelere coniirmarent perditae spei ho
minesa quos ftajm scelerati incefptij conscios adiuto
resve habebat in concionantis modum. haec inculcare
suis audiebatun cum non deesset argumentum se im
peritis hominibus venditantt neque audacia diserto et
copioso se suisque viribus iactandisz ln principio qui
dem ad famam Sacri belli se excitum. eo consilio adi
isse pontificis legatum. vngaros in christi militiam
auctorantem. ut inter primos conspiceretut qui in tam
gloriosam militiam nomina darent Mon enim credi
disse adversus infestiores hostes. quam rPurcas vn
garos posse sumere arma. verum ubi convenisset ad
signa sacrosanctae crucis insigni assumptot sententiam
mutasss longe sua opinione falsum. cfendisse qui
dem vngarorum ingentem multitudinem. sed qui non
SMz 1o. Micmnus nnvrr

speciem euntium ad bellum praeseferrent militari or

natu cultit instructi armist telist tormentis. vultus ala
critatet et iuventae robore vigentest sed qui bello victi
rediret male gestaret atque ingenti accepta clade vi
derentur. liltsi vero iam pridem fama accepissett quam
immanem in modumt nobilitas in vngaria plebem vexa
ret tcredidisse tamen famam multa afficta veris afferret
quibus temere leviora ingenia iidem haberentt quae iu
dicandis iist quae temere obiicerenturt inter verumet fal
sum nullum nossent discrimenz ut minime mirum esset
prudentes homines illa reiiceret qui non res solum quae
ferrenturt sed a quibus ferrentur etiamt et de quibust
sibi censerent spectandum. Sed multo secust quam pu
tasset praesenti sibi evenisse. rPantum enim abfuisset
crederett quae audisset fuisse maiora verot ut potius
de iis plurimum detractum existimaret. rPametsi non
ignorarett quanta esset rllurcarum saevitiat immanitast
odiumt in christianos hostest cognovisse tamen multo
vngaros tetriora perpessos domi a suist otiit et pacis
temporet quam qui captivit vincti catenist in ergastu
list ad fodinast et ad triremes damnati apud hostes habe
renturz ut non crederet maiore cum pietatis laudet
posse suscipi arma adversus Scythast ultimae barba
riae hominest quam adversus domesticos hostest quos
miserit longa patientia malorum hiscere non audentest
tne qua spes reliqua ad salutem essetj intolerabiles rcd
didissent. lam pridem fessis servitutis iugot acerbissi
mot cum nulla miseris ratio iniri possett qua a crude
lissimis dominis iura humanitatis extorquerentt nullat
qua explerent inexorabile odiumt quo nullo suo me
rfitoj in se ferrentur t aliquando omittenda mitiora con
siliat et quando spem aliam omnem deploratam habe
rent confugiendum ad armat ac vi ab invitis. quod a
 vucinrcxxvn asuvn nm llL me

volentibus non liceret extorquendum. ilationem hanc

sibi unam esse reliquam redimendi vitam a tristi ser
vitioi cuius omnem fructum coniugibusi et liberis de
bitum domini iniustissimii praeriperentz aut enim adep
tos victoriami vitae suae fructumi coniugibusi et libe
risi quorum esset redditurosi id quod ominari libereti
ubi memores pristinae virtutis. et praesentium malo
rum essenti aut generosa morte hominibus importunis
simis adempturosi qui vitam suis debitam sibi superbo
imperio emancipassenti quae voluptas viris fortibus
videri tanta deberet. ut eius ipsius vitae iactura cre
deretur redimenda. vnum enim miseros pati. quo ni
hil umquam in terris sol vidisset acerbiusi ut iis vitam
haberent addictami quos in eam ipsam suam vitami es
sent semper crudelissimos expertii quam coniugumi libe
rorumiparentum caussa intelligerefazjt sibi expetendam
intendendas vires omnesi quas miseris egestasi et fa
mes reliquas fecisset necessario gerendo bellot quod
domestici hostes paci honestae praeoptassenti cuius
spe ademptai ita spcrandum esset sublatum iri in vis
ceribus haerens malum. si statuerent. aliis omnibus
improbatis consiliisi sibi ad vim et ad arma perfugien
dum. hlullos esse inimicos acriores. quam quos ita
coniungerent naturae iurai ut coniunctos contraria stu
diai atque instituta dissociarent. iiinc patrum in libe
rosi filiorum in parentes. fratrum inter se immania
odiai hinc quae odia sequerenturi rixasi iurgiai atque
ex his bella ad internecionem gerenda. quod minime
tandem mirandum videreturz naturae enim hanc esse
rationemi ut qui coniunctissimi essent. iii dirempto
coniunctionis vinculoa quo acrius amassent odissent
vehementius. summo amore in summum odium dege
nerante. idem in hominum moribus speetarii ut in qui
 Sls lo. mcmnms savrr

bus excelluissent ingentes virtutes. ubi ab his descis

cercnt. excellerent contraria vitia. lta pietatem insig
nem par scelus. pudorem petulantiam amorem sum
muminexorabile odium sequi Mamque et illud a peri
tis observatum praesentissima venena esset quae ex
optima materia ubi putresceret. atque pristinum inge
nium exueret. conficerenturz quod quidem liceret spec
tari in civilibus bellis. quae gesta per ultima saevitiaa
atque immanitatis exempla raro clemens. et moderata
victoria secuta esset. flinc veterum proscriptiones ra
pinaa caedesg quae ita infames haberentun ut eorum
memoria qui ea gessissent aeterna infamiae macula
eorum nominibus inusta. in omni posteritata per ora
hominum traducta haereret Mon in praesentia bellum
cum rllurca gerentium. a quo nihil tum haberent vn
gari quod vererenturg sed cum iis hominibua qui iidem
christi hostes. iidem civiumt patriaa quae suorum
scelere prostrata atque afflicta iaceret. per conculcata
ac pessundata divina omnia atque humana iura. in
i eorum vitam insultarena quorum vita et sanguine ita
alerentun ut expleri tamen exsatiarique non possent.
cum fama eorumquae zechelius moliebatur latius in dies
ad finitimas gentes. atque inde sensim ad exteras na
tiones manaret z experrecti e nobilitate multi. aliquando
serio inter se agere de tanta peste amolienda a repu
blica ceperunt Meque vero ii solum sed per uni
versas etiam regni provinciast pacis amantes hominea
cuiuscumque ordinis essenm tantam hominum collu
viem horrebana principibus quidem inimicam praeci
pua sed multo infestiorem tamen eandem reipublicaa
ducem praesertim nactam praeferoci ingenio hominem
qui ne in otio quidem sua sponte crederetur quieturua
ubi spes in scelere patrandoa quantumvis tetrum im
 vuoanrcAuvit autem Lm. llL S11

maneque habereturt audaciam aequarett et res novas

molientit impunitas a scelere esset. Meque vero uno
nomine erat malum timendum querebantur enimt uno
tantum non audiente reget ad quem maxime mali sen
sus pertinebatt non se opprimi inimicorum armist a
quibus constantiat et animi magnitudine se essent vin
dicaturit sed temporet quo quidem indigerent omnibust
quibus ad propulsandam vimt nudati suis viribust ac
destituti omni externa spet non lPurcae hostit sed suis
praedae futurit qui multo illo immaniores essentt inni
terenturt ni ingentem tempestatis impendentem pro
cellam deus propitius alio averteret. quos tsujperare
armist parum honesta-victoria habereturt iisdem secum
legum vinculisteiusdem patriaet solit coeli communione
coniunctost quanto videri debere acerbius ftam triste
omen obruerentt vngaris benigna fatai eosdemvictorest
hostilia in suos odia exercentes pati P civilia omnia bella
exsecrandat in quibus saepe essent animadversi liberi in
acie adversus parentes adversus liberos parentes armatig
sed tum esse non ferendat cum principibus essent pro
pulsanda a plebe illatas vinci enim quoquo modo acer
bumt sed omnium acerbissimum vinci ab infimist a sor
didist apopuli faecet quorum lucet et splendore patria
niteret. lSella multa externa populum ltomanum ges
sissez horum gravissimum secundum Punicum bellumt
quo gerendot llannibale xducet ventum esset-in rerum
omnium discriment sed ita gessisset ut acceptas gra
vissimas cladest hostis nobilitast ut esset aliquid sola
tii in malist levaretg parta victoria de nobili hostet
cum deorum immortalium laudet populi victoris glo
riam coniungeret illa tristia bellat et tetri ominist
atque exsecrabilist quae cum viriato latronum ducet
cum Spartaco concitatore servilis bellit partim in lilis
Sls 1o. Mrcrmnrus snvrr

pania. partim in ltalia essent gestag in quibus deletas

lztomanas acies. caesos duces. captos. alia accepta
belli detrimentaa minime victoria aequasset. parum
gloriosa populo ltomauo victori omnium gentium de
latronibus. et fugitivis parta. congressuros cum iis
vngaros in aciet qui eaedi tlagris assuetia ne gemitu
quidem indicare urentem animum doloris sensum victi
mali metu auderentg a quibus armis petia in acie caedi.
vinci. captivos trahia mactari. qua morte non intolera
bilius videri debere P At esse quo confugerent oppressi
angustiis temporisi adesse regem fortissimuma mul
tis celebrem gloriae titulis. cuius nominis maiestas tre
pidationem pavorem. mentis tenebras offunderet in
acie hostibus armatisz Plnimvero miseram vngarorum
conditionem atque acerbam circumventos pernicio
sissimi belliflammag cum habeant in sinu armatos hos
tes. horreant in iugula intenta tela. incensas faces.
quibus propediem iiorentissimum totius liuropae -reg
num sit conilagraturuma ceu in vasta solitudinet et de
sertis locis quiritantes. iustissimis suis querelis coe
lum terram maria. nequidquam eomplere. quae mutaa
atque inanima citius sperent domesticorum malorum
commemoratione se posse moveret quam Ladislaum
regem cuius fidei tot gentium et populorum sa
lus sit commendata lione redacta res vnga
rorum. ut regi parere cogantur. qui vivens mortui
imaginem prae se ferat. nulla re alia magis suos. quam
morte levaturusP quid vero futurum fid quod animus
commemorando horreatj si vacuam vngarorum re
giam. quod prodigii instar habeaturt vivente reget
zechelus latro stipatus sceleratorum grege ut olim cum
fugitivorum manu Plerdonius ftomanum capitolium in
vadatP viros bonos. ineensis animis virtutis amore
 vneArucAnvM nnnvm Lna. nL g1g

non facile ferre consuevisse evectos per fortunae te

meritatem sceleratos homines quo per multos vitae
labores studiosis hominibus honestarum artium pate
ret ascensusz quam aequo animo vngaros laturos ser
vorum dominationem. qui in omni maiorum memoria
christianae reipublicae defensores.propugnatores liber
tatis acerrimt rerum gestarum gloria omnium gentium
annales implevissentP viros fortes omnia posse patia
vincula. carcerem suppliciaa cruciatus mortem extre
mum malorum omnium. et si qua morte sint in vita
acerbiorag ut inducant animum indignis serviret non
posse pati a se impetrari. lta principes incertis ani
mis. querendo communem fortunam. deplorandoque
iiuctuabantg ignari quo se converterent tanti belli mole
oppressi g cum certa essent impendentia malatquae brevi
nisi par occurreret virtus omnia secum in exitium tra
herentg nullae certae copiae adessent nullus esset cer
tus belli dux. cuius virtuts auctoritateque tollerentur.
Accedebat ad cetera incommoda unum gravissimum
quo maxime bonorum animi angerenturz verebantur
enim. ns deserta cultura agrorum per annonae ca
ritatem quam ingentem sequi necesse erat fames in
grueret - quae plebem urbanam in magna soli uber
tate tanti insolentem malt ad rerum novarum studium
sollicitaretz vix enim in pagis mulierum et puerorum
turba imbelli relicta. deserti agri. atque inculti squal
lebantr qui tum soli naturat quo nihil feracius in liu
ropa habetur. tum cultu assiduo nitidissimt praeter
suorum usum. satis frugum afferre ad sublevandos
iinitimos populos in caritate annonae credebantur. fPan
tus porro metus incesserat ut qui ceteris ferociores
infestius plebis commoda oppugnabant tamquam iis
secundi venti cecidissent adversis exorientibus con
ago 1o. uicuAsnrs anv-rr

trahenda vela. et manus saevienti fortunae dandas

existimarent ln his non unus sensus malorum urgebat.
Mamet qui sibi conscii erantmateriam civilis motus prae
buisss rusticamiplebem crudeliter lacerandotamissa om
ni subsidii sps intestina peste laborabantg et ii urgebant
quorum mitiora ingenia. quamquam eiusdem ordinis ad
pacem et concordiam damnatis temerariis bell i consiliis
inclinabant. l-li palam queri. et eorum crudelitatem. at
que avaritiam incusars qui crudelt atque immiti imperio
suos habends effecissent ut patris cui omnia debe
rent adduceretur in salutis discrimenzlinimvero fruc
tus illos merits quos sibi sevissent referrs in miseros
per omnia genera immanitatis atque avaritiae bac
chandog quorum illos poenitere eo tempore ne
cesse esset cum ab invitis mali vis in vestigiis ur
gens seram poenitentiam. utinam non aeque foedama
certe nulli futuram usui exprimeret moram non ferente
ratione praesentis temporis quod quidem mutatione
consilii. ubi certus eius proventus speraretus vitan
dum esset quam aequabilitatem natura gignendis
singulis hominibus conservandisque retinerct eam in
societate hominum tuends servari aequum esse z quem
admodum enim essent in corpore varia discrimina par
tium. ut aliud munus caput pedes aliuda aliud obirent
manus g partes omnes idem cibus aleret una quies exci
peret idem somnus perfusas sopiret ita in civitate
cum certa munera dispertita inter cives essent ut alit
tamquam capitav eminerent. cuiusmodi reges mag-i
stratusque haberenturg infra positt ut manus crura.
pedesa mandatas sibi partes obirentz iisdem omnes
commodis frui deberet securitatsotisubertats ceteris
bonis a quibus nemo prius videretur arcendus quam
is quem insignia tlagitis et scelera multa acommuni
 vneAnrcAnvm klifivM LllL llL

civium coetu deturbarent. vt eadem natura omnium

parenst cum terramt maret coelumt communem hanc
lucemt qua cuncta animalia fruerenturt omnibus vellet
patereg neminem haberet eximiumt cui unit ceteris
exclusist his frui licerett ita memores nobiles hominest
multitudinem esse certam partem suit qui iisdem le
gibus institutisque utereturt eam aequo animo pati de
bere eadem vitaet commodat quibus ipsi potirenturt re
ferret neque sibi modo credere oriri solemt occideret
mutare coeli tempestates t madeheri terram imbribust
irrigari agrost gigni frugest parari cetera vitae ali
mentat quae iis negaret quorum industriat et labore
aliis suppeditarenturt non hominumt sed ferarum esset
ln humano corpore laesam manumt humerumt pedemt
curari requiete totius corporisz in vngarorum regnot
cum languerent subiecta membrat profligata salutis
spet nitere modo caputt curarit colit unos suspici prin
cipes inter multost qui sua fortunat per iniquam colla
tionem rerumt miserorum calamitates luctuosas magis
aerumnosasque redderent. quod quidem qui potuisse
illos sperare sibi diutiust quam necesse essett impune
liceret cum nemo umquam violentum idemt et diutur
num in terris vidissett aeterna atque immutabili natu
rae lege hunc modum humanis rebus statuente. quae
cum viri boni commemorarentt subibat tristis recorda
ditio eorumt quae civili bellot ut credebantt brevi ex
pianda imminerentt hinc conscientiae aculeo exagitante
animost hinct mentis poenat quae comes mali consci
entiam sequiturt pavore omnest formidineque terrens.
nullius vero tanta potentiat nullius adeo integrae for
tunae erantt qui dubitarett quint si armis dimicandum
essett victa nobilitas fanda infandaque omnia subirett
quae victores in eos essent editurit qui in inermes
uouvm rivum nisu w scmrremaSh x11.
ggg ro. nrcnAnLis uuvrr

exempla insignia crudelitatisi saevitiae edidissent.

Augebat. ut iam dictum est. tantam vim malorum
contempta publica auctoritas. nullum publicum con
siliumi rex nullusi quemi tamquam haec minime ad se
pertinerent nullus eorum sensusi quae evenirent tan
gebati ut nisi sibi quisque rexi duxi et salutis pro
pugnator esset intelligeret sibi de salutet et reipubli
cae et privatae pariter esse desperandum. Ad haec
mala aliud accedebati quod quidem in magnum omnium
incommodum vertebatz cum enim certa consilii ratio
expedienda in dubiis rebus esset. et quidem quae
minus recte administratae certam ruinami et pestem
in rempublicam inveherentz dum singulii dicenda sen
tentiai sua probare conabanturi deerat qui quae tutior
esseti statuereti cuiusque auctoritatet id quod condu
cere credereturi et mature et celeriteri quemadmo
dum temporis ratio postulabat peragereturi quae duo
raro quisquam agendis rebusi ut quis maxime pruden
tiai et consilio valeat. novit praestare. Mam neque
externi auxilii ulla spes erat vicinis regibus ita affec
tis. ut cum regnum esset in duas partes discissumi
studio iuvandi aliosi nulla cum spe fructus uberiorisi
aliorum in se odiumi quod accidere necesse esseti sibi
nollent confiare. Perinde vero habebatur ita beneficium
collocaret ac beneficium perderei cuiusi cum ad multos
pertinet vix unusiaut alter est memor. id enim quod pro
verbio ferturi verissimumi res ipsai et rerum usus docetz
qui eadem opera multis serviat eum et rem perderet et
multos facere ingratos s quod quidem est praemium recte
factorum iniustissimum. in magno populorum motui eum
ita ante oculos obversaretur exorientis belli procellai
ut nemo speraret se posse consilio auctoritateque
occurrerei abiectis animisi desperatione rerumi rege
 viveAizlcAnvm nsnvM L11s. llL ggg

quiescentet cujua unius auctoritatet aut sedaria aut tolli

possetg principes. et praesentium terrore perculsi. et
multo eorum magis. quae in posterum impendebanta
quod unum erat reliquumt inter se per crebra collo
quia de duce deligendo agebant. cuius aut prudentia
et consilioa aut via atque armis regni exortum disci
dium antequam serperet latius..tolleretur. vnum vero
maxime obstabat. quo minusr necessarium consilium
facile explicarentaomnium opinione magis eaipsa urgens
reipublicae tempestas. quae moram reiiciebatg et non
magna eorum hominum copia e quibus deligendus es
setg qui publicae rei procurandae idoneus habereturpz
longae enim erat res moraa et quae matura consulta
tione indigebat Ac multi quidem eranta qui maiorum
gloria clarit suorum in se oculos convertebant. in tam
angustis rebus praesidium atque opem implorantiumz
in quo uno ita exeelleret bellica virtus. ut spes esset
aptum tanto bello administrando fora ubi etiam delec
tus omnium habereturt aegre quisquam reperiebatur.
Atque exstabat quidem ingenii indoles in multis. et
spes. sed quam neque usus. neque exercitatio confir
mareta quae una perficit quae a natura praeclare in
choata habenturz ut esset verendum ne ea ipsa spes.
ubi maturato opus esseta effluereta et luxuriaret temere
suscepta 1am. et singulia sua virtute difiisi. curam
omnem animis ambiendi summam militaris imperii
abiecerantz ut cum unus esset dux multis praeficien
dus. nemo ita esset animo paratus. uta in magno om
nium discrimina mallet unus suo periculo multis im
perara quam uni aliena invidia nulla sua parere.
ltaque suffragatores multia candidatus nullusg quod eo
gravius ferebant. quo minus diu adversarios barbaros
homines. atque e populi sordibus desiderasse audieram
Slt
aga 1o. mcmnms imvrr

qui gerendo bello praessett rusticos hominest quos non

usust non domestica disciplinat non liberalior ulla edu
catio perpolissett nactos ducem sui ordinis. cum rei mi
litarist ut credebam non imperitumt tumt quod caput es
sett ad audenda perficiendaque omnia proiectae auda
ciaez nobilitatit quo superbo titulo qui gloriareturt na
tus milest duxt imperator credereturt deesse quem
ducem imperatoremque agnoscerent. Sed huius incom
modi erat non obscura caussas Piuturnum otium vn
garos perdiderat. cum per multos iam annos inerti
segnitia languentest ab omni belli curatinfamist et
importuna pax avocassett numquam expetenda vnga
rist quorum virest nisi perpetua belli exercitatione
corroborenturt emollitae flaccescunts quod tamen ut
raro accidatt certa ratio facitz cum numquam illis i sit
tuta pax ab eo hostet cuius fidemtnon iust non fast non
religio tuetur. Aluerat hanc animorum pestemt praeter
regis ingeniumt cui numquam videbatur necessarium
bellumt nisi cum esset spes pacis deploratat mos genti
inveteratus. Mon enim temere vngarit quando non
est domi occasio armorumt quae una res feroces ani
mos ad industriam impellitt sub exterorum signis me
rere consueveruntt quod ltalit crermanit lielvetiit faci
untt qui non uniust sed multorum imperio continenturg
ut nisi propulsare illatum bellumt et tueri fines a rPur
carum excursionibus coganturt potius domi obscurit
quam foris clarit intra patrios lares consenescant. quo
magis vngaris regibus danda opera estt quorum et vir
tutest et vitia numquam aemulatore carentt ut iis agen
dist quae digna honesta aemulatione habenturt suos
excitent ad laborem et industriamt numquam vicino
hoste non obiiciente materiam ad fortitudinis laudemt
atque adeot ut crebro suos in expeditionem mittantt
 vneArucAnvM nuavM Lm uL ggb

atque uitro laccssant quiescentemi tamquam tabe cor

poris artus. militares animos otio labeiieri existiman
tes. Meque tamen tum ita vngari quiescebant ut secu
ris de lPhracio bellot diuturnum otium illis esset ab ar
mis sperandumg quae numquam ii tuto ponunt quibus
invitis. sunt ad hostis arbitrium sumenda Multo vero
hoc minus debet sperari. cum res est cum eo hostet
qui non voluntatet quae vasta. atque immanis. infinita
atque immensa ambitg sed ratione suorum temporum
quiescere cogaturg quibus dubiis. ubi praeferat pacem
belloa haud prospicere suis rationibus videntut qut
omissa occasione bene gerendi rema abiiciunt arma.
quibus praesertim sensim desuescendot ubi ad illa re
deundum sit haud eandem in hostem animorum fero
ciam afferunt quae utilis semper gerendis rcbus. usu
modoa et exercitatione armorum viget. lnutilia arma
verot quae miles cote acuat potius. quam praesentia et
magnitudine animi. quae ubi adest gerenti rem nulla
arma quantumvis retusa acie hebescunt llinc priscis
temporibus non defuerunt qui bello victis nobilissimis
gentibus. cum utrumvis liceret eorum quos vicissent
servari integras vires. quam delert aut imminui adeo
maluerint optimam illi quidem secuti rationem ne vic
tores per hostium exstinctas vires. animis solutis metu.
dediscerent quibus non indigerent bellicas artesg quae
coli debent cum minus sunt necessariaet ne tum deside
rentutcum belli tempus necessarias requiratz ut cum non
sint foris hostes qui lacessant videantur externis bellis
exercendt quorum est virtus patriae praesidio adversis
temporibus futura quantum quidem nervorumet roboris
sit in perpetuo armorum usit victor populorum gentium
que omnium docuit populus ltomanus illustri exemplot
qui per septingentorum annorum spatium semel Mumae
gga 1o. Mrcnmnls nnvrr

regis temporet iterum Augusti aetate lani portas clausit

pace terrsmarique parta. quae cum ita sint deteriore
conditione tum quievisse vngari videntut quam cum
rPurca gessisse bellum t cum illos si qua belli occasio su
bito incideret corrupta animis maiorum virtute diuturno
otiot fortuna obiectura impares esset non exspectato
maloz propulsando malo rllurcae hostis vires peritia
rei militaris. atque usu confirmataet crederentur in
victaet ubi eas in vngaros intenderent quorum nervi
viresque remissae desuetudine armorum iam pridem
contabescentes 1anguerent. hlrgot cum tamquam cir
cumfusis tenebris moesta rerum facies apud vngaros
teneret quasi repente e coelo demissa lux. incertis con
silii vngaris aifulsit ioannis Scepusii virtus constanti
hominum fama celebrata. qui tum. ut alibi diximus
cum imperio rllransilvaniae praeerat cum vero ob alias
viro principe dignas artes quibus excellebat tum ob
hanc unam caussam maxime idoneus dux gerendo
bello credebatura quod cum vicinis barbaris praeliari
asuetus quibuscum fere continentia bella tum lllran
silvanis intercedebant exercitatum militem in primis
habere ferebatur. conciliabant nobilitatis favorem auc
toritatemque per se gratioso apud omnes ordinesSte
phani patris insignia merita in vngarorum gentem
quorum grata recordatio adhuc in ore omnium vige
bat in liberis patriam virtutem agnoscentiumg quos
quidem ut fortunarum et nominis sic virtutis haere
des domt et foris summos honores gerendos qui bene
de patria meritos manerent haereditate adire aequum
censebant quae vero in eo per se magna erant ut
etiam cetera abessent rex sua facilitatet atque indul
gentia efiiciebat ut maiora viderenturg per quemus
que eo illi crescere licuit ut unus e nobilitatet post
 vneAnrcAnvm nsnvM Lm uL sgq

sororem Sigismundo regi collocatam. maiestati regiae

ofiiceret quae hominis potentia ne etferretur altius
quam par esset obstabat probitas pat quae evehen
tem se ad maiora animum intra officii fines revocabati
cuius moderationis fructum maximum apud suos refe
rebat si quis incideret casus haud dubium Ladislao
successorem animis destinantesa tum eorum haud ta
cito consenss regiam privatum auctoritatem obtinen
tem. Picitur quidem mater magni animi femina. sed
mater eadem tamen. quo nihil proclivius ad concipien
dam spem anims de liberorum aut honoribus aut com
modis per magica carmins et vaticinantium. ac som
niantium ambages suscepta spe de filii regnot pro
puero quotidie ad aram vota suscipere solita. ut ad
dignitatem regiam. omnium faustis ominibus tenden
temt propitius deus adhuc vivente set secunda aura
proveheret fortunata in primis matre futura. si filium
vngarorum regem videret quae reginam Polonis opti
mis natam auspiciis dedisset Matris vota hlius ado
lescens haud contentus domesticis opibus quas inge
nii indols atque animi magnitudins quamquam maxi
mae essent superabat numquam destitit fovers spe
ac fiducia parig quidquid fata adversa obsisterent
ad optatum finem vires. atque animum intendendo.
Sed quam saepe homines fallantur adeo magnifi
ca. et speciosa vota animo concipiendoa ut multo
rum regum infelices exitus praetereantus lSaiasetis
exitus qui rllurcarum imperator tantus a barbaro hoste
victus ludibrii caussa quacumque iret. ferae iustas
cavea inclusus circumlatusg valeriani qui paulo ante
orbis terrarum imperium adeptus apud Saporem Per
sarum regem captivus consenuitg Siphacisa Persei.
lugurthae summorum regum qui sunt a romanis duci
SzS rot Micnnnms mzvrr

bus vietit atque in triumphum actit paucis post annist

duorum Aegypti Sultanorumt quorum longe lateque
patebat in multas gentes imperiumt alterius a Selimo in
acie eaesit alterius in ea ipsa regiat in qua imperaveratt
supplicio affectiz is ipse ioannes docuit postremo t
honestiorem fortunam privatit quam vngarorum regis
futuram fuisset si quis ex sapientium iudicio magist
quam ex vulgi opinionet rem aestimare velitt eum eius
unius regnot omnium consensut vngarici regni exsci
dium fuerit acceptum referendum. Ad haec alii addunt
Mathiae regis praedictionemt ex notatione eius diei
natalist minime vanamt id quod eventus probaviticum
una cum rege accumbenti Stephano patri nuncius esset
allatust uxorem illi filium peperisseg ad i1.lum regem
conversumt qui ex mathematieorum observatione com
pertum haberett qui tum coeli positus ac siderum essett
exclamasset natum eo die vngaris regemt atque id
patri adeo continuo gratulatum. rllantae rei famat si
ve ab inani initio ortat et temere credita estt sive
a vero manavitt de eo dubitari haud potestt quin cla
irum hominem cum maximarum virtutum commenda

tionet tum generis splendoret nobilitas eodem consensut

perpaucis exceptis. regnot quo spem erexissett desti
naret. lndet ut solet cum illius votis eventus respon
dissett minime mirum fuitt superstitiosos hominest a
primis illius vitae auspiciist omniat quae hoc praesa
gire crederenturt in notitiamt et famam hominum repe
tita revocasse. liinc ille ausus tentaret nondum nato
Ludovieot per Annae puellae nuptias in regiam adi
tumt quae praerogativa freto praesertim nobilitatis
sufragatione minime contemnenda ambienti regnum
videbaturz quo quidem petendo competitorem Perdi
nandum principemt ioanni praeferendum aifinitatis iuret
 vnoxurcAnvn nuxvM Lm. nL . azg

si standum esset maiorum consuetudinet qui semper

regiorum liberorumi sive virilis stirpisi sive muliebris
essenti in comitiis de novo rege creando rationem ha
buissenti natum praesertim augusta familiai ac iusti
tiaet et sanctitatis fama florentemi superavitMeque rex
adeo videbatur per ea tempora ab illius consiliis aver
susi usque eo illi indulgendot morigerandoque pro
gressusi ut tamquam summa rerum penes unum Sce
pusium esseti stipatum ingenti equitum. peditumque
manui prope ut ad iusti exercitus modum in expeditio
nem militem ducere conspicereturi in regiam accedere
pateretur. iiinc Anna reginai id quodamaioribus natu
accepimusi non salset quam vere minusi virumi regem
regum solita appellarez nomine enim modo regem La
dislaum. quod illi satis videreturi qui nihil regium
praeter nomeni et inanem speciem regni habereti eos
vere regesi in quos ille obtineret titulum regiae maiesta
tisi atque speciosum nomen imperiii vere regio imperiot
et munere fungentesz quibus verbis nemo non videbat
Scepusium designarii cum post Mathiam regem crea
tumi si quis modo genus spectaret. nemo non aptus
regno multo etiam infra Scepusii nobilitatem positus
videreturi modo illi suffragaretur clarai atque illustris
virtus. insigne vero documentumi ut iam diximusi visa
fortuna in uno Scepusio suae inconstantiae eonstituissez
neque enim facile est iudicaret utrum illi blandiendo
magis faveriti cum eum e privata domo in regiam eve
xiti an adversando cum ingentibus aerumnis iactatum
in suscepto cursu honoris destituiti de eo peius mereri
sit visa. Mam si quis spectet diligentiusiiquae tempora
sint eum regem creatum consecutai quibus malisi at
que incommodis regnum iactatum. quae bellai quas
clades sint populi perpessii quorum invidiam tot an
Sso lo. mcnxnms snvrr

noa quot regnavit unus sustinuitg hoc fateri cogatun

ob hanc caussam secundam fortunam facilem viam aut
affectantL aut promerenti regnum stravisset uti raro
exemplo humanarum rerum in excelso loco honoris
essent illius mala atque incommoda insigniora. cum
vero ille in aliis multis. tum in hoc uno maxime habitus
infelixg quod illi fortuna in petitione honoris Perdi
nandum cum quo in certamen descenderetaobiecisset
gratiosissimum competitorema et cuius essenm ob
augustae familiae maiestatem et caroli v. fratris po
tentiam immensae opesz quibus tamen Perdinandusp
quae illius erat religia nolebat videri inniti. cum qui
dem Ladislai genera quocumque esset genere natus.
ut olim Ludovici genero Sigismundot atque huius Al
berto caesari regnum negari sine gravi sui iniuria
haud posset Plinc Perdinandi studiosis arrepta ansa
loannem criminandia cum alias sempera tum maxima
post rem male gestam a ioannis ducibus. certatim in
augustae familiae assentationem effusa tamquam in
ereptorem alieni iuris. regno interverso a iusto haerede
nefario latrociniot in praedonem in proditorem christia
nae reipublicae Solimani mancipiumpalam inveheban
turz quae ipse defensor suae caussae acerrimus. tum ad
clementem pontificem tum ad carolum v. caesarem et
caeteros imperii ordines scriptis litteris. quae adhuc
exstanta refellere conatur. lgitur cum haec latius ho
minum sermone dimanassent. non caussae sed gratiae
studentium qua Scepusius inferior habebatur z multa ut
fieri consuevitt inimicis afiingentibua quae innocentis
famam obtererentg non exterarum gentium potuit studia
retinereg non suorum sed ab iis ipsis destitutus est
quorum ingenti suffragatione erat regnum adeptusg
quos quidem multis de caussis. quae suo loco comme
 vneAmcAnvM nsnvM Lns. llL Ssl
l

morabunturt postremis temporibust est in se exper

tus infestissimos inde ingentes cladest atque aerum
nas perpessus gerendot atque administrando regnot
gravioribus dignus multis est visust eorum malorum
creditus auctort quae posteat magna cum regni perni
ciet vngariae populis sunt per illum invecta lSlemo id
certe ausus fuerit negaret non ei qui verae laudis cu
pidus essett regiam dignitatem fuisse deprecandamt
ett si quid ampliust atque augustius homini in vivendo
esttper insignem patriae calamitatem partum. Si quando
mentio facta estt de regno Scepusio tradendot id quod
video.inter multos constareg verisimile videturt id ac
tum eo temporet cum ab vngaris difisis regis virtutit
et sapientiam desperatio communis salutis extorsitt
desponsum praemium iustissimum patriae liberatorit
et praesentium malorum vindicit quae non ferenda
oculis obversarentur. Mam qui tantum munus praestatt
parvi interestt quo nomine honesteturt cum res ipsa omni
eum titulo maiorem patriae patremt regemt et si quod
est aliud nomen inter hominest maiust atque amplius
ostendatg quod etiam si hominum suffragiis non asse
quaturt multo sibi maiori laudi ducit debitum negarit
quam fortunae indulgentia non promerito deferri.
vtrum vero cum praesente de tanta re actum sitt at
quet huius rei gratia conventus nobilitatis indictust
quod minime mihi probabile fitt cum id agit nisi per
interpositam regis auctoritatem haud licueritt an per
occultos nunciost qui regni appetentem sua sponte ad
capessendam remt cuius bene gestae regnum praemium
essett incitarentt non audeo pronunciareg atque adeo
etiam si ad summam diligentiam nihil mihi reliqui fe
cerimt de ea a peritis vngaricarum rerum percunctanti.
Abhorret quidem animus ab huius rei fidet cum ob
asa 1o. mcnAnLrs nnvri

alia quae accidisse ea administranda feruntur parum

consentanea verot tum ob minime dubiam coniecturam
ductam a loannis regis ingeniog qui in tot litterisr
quas ad summos reges. et principes populos pro sua
caussa adversus Perdinandum regem scripsit in qui
bus nihil omittit quod suo iuri tuendo. adversarii
oppugnando sit. nullam huius rei mentionem facit.
quantam vero invidiae molem erat in adversarium
excitaturus. quamvis magnis opibus nitentem. si.
cum tantum suum meritum in patriam essetg quod
de eo suorum iudicium fuisset. vere commemorare
posset qui ultro obtulissent virtutis ergo non pe
tenti regnum et ne quando de eo posset dubitaret syn
grapha cavissentP Mam non desunt etiamnum qui au
deant aifirmara syngrapha illi principum fidem ob
strictam cuius exemplum exstetg quam quidem miht
tametsi pertinaci studio undique conquisierim adhuc
non licuit videre. Actionem vero tam illustrem et quae
in regni petitione tantum illi erat momenti allatura.
non erat praetermissurus. et futuram sibi ad posteri
tatem perhonoriiicam. et. ad ius obtinendum adver
sus potentissimum adversarium. magno adiumentoz
permagni enim intererat. cum more maiorum indic
tis comitiis. legitimis sufragiis esset rex creatum
fidem fieri. multo ante illi a suis promissum regnum
quam delatum. verisimile quidem principes usque eo
oppressos temporis angustiis descendisset ut cum ab
omni belli apparatm a militet a copiis. a tormentis. a
duce essent imparatt quo uno maxime indigerent g unum
quem propter domesticam potentiama et singularem
virtutis opinionem dignum eo honore ducerentlabanti
nobilitatis caussae ducem patronumquc ascivissez
 vncAnrcAnvM nnnvM Lm llL SSS

neque hoc solum sed ut in trepidis rebus solet et cum

ad extrema ventum est pollicitos ubi nobilitatis caus
sam susciperet praeter eam gratiam quam a privatis
initurus esset assecuturum. quod maximum praemium
sperari a conservata patria illius virtute liceret. in
ultimo discrimine male ab inerti administratum reg
numg natura id extorquents ut deprecandi caussav
quae imminent mala. saepe homines ea polliceantut
quibus praestandis ut maxime velintt minus idonei
sint. non semper aequante animi studium facultate
agendi. Mamque et id saepenumero accidit ut quae est
hominum inconstantis non semper idema et velint et
nolint. haud raroa quod nunc cupidissime requirantz
paullo post toto animo reiecturi. Subito oppressam
patriam intestino bello ad eum confugere in rebus
perditis coactama cuius fides ut esset imploranda
adversus sceleratorum hominum coitionem. rex effe
cissetg qui oblitus regii muneris aut nollet si possetg
aut ignoraret si vellet deberet certs quiritanti pa
triae opem ferrez horum alterum enim necesse esse ac
cidere. Mam ne legitima illi excusatio a pravitate at
que imbecillitate ingenii relinqueretun leges provi
disser quae posterorum securitatia ac saluti prospici
entes regibus addidissent sapientium hominum con
siliumt de quorum sententia intelligerent sibi reipub
licae salutem procurandam. Mon enim credidisse. regi
am dignitatem. quae a singularibus maiorum meritis
in hominum societate esset orta. nisi pari consilio. et
virtute septam quae non a genere saepius quam ab iis
artibus manaret quibus civitates et magna imperia
reguntut sine ingenti hominum pernicie haereditate a
posteris posse adiri. lSlihil umquam accidisset quantum
vis alte quis maiorum res gestas memoria repeteret
SSAl 1o. MlcnAmLlS nnvri

cuius rei caussat magis vngari indigerent aut consi

lio dubiis rebust aut subsidio communi salute procu
randa posita in extremo discriminez nihil umquam ac
cidisset ut qui aut rext aut cum potestate regia prae
esset publicis rebus minus suos iuvare consiliot prae
sidio tuerit ut maxime egregia adesset voluntast pos
set Ad tantam exorientem pestem experrectos alios
adesse patriae circumventae intestino malot polliceri
suam operamt paratos ret consiliot iuvarez alios ita
paratos animot ut quando minus alia re licerett dei
immortalis atque hominum fide imploratat ultimum
pietatis munustpatriae praestarentt et reipublicae inte
ritumt si hoc modo superstitibus per inimicorum cru
delitatem permitteretur lugerentz unum regemt quem
pro suorum salute excubaret manere in perpetua rei
publicae vigilia aequum esset quod nefas dictu habere
turt tamquam grandi lethargo sopitumt regio muneri
indormireg ut ne hoc quidemt ultimae infamiae vitan
dae caussa pateretur a se impetrarit ut vigilans cum
ruente patria occideret. omnia quae sua sponte mala
haberenturt ubi in corpore imbecillot et male aifecto
haererentt quantumvis parva mali accessione fieri de
teriora. ftegem se nullum haberet quem de salute
communi consulerentt cum esset quidem qui regni
commodis fruereturt quem venerarentur populi sella
regia sedentemt sceptrumt coronam gestantemt in
signe supremae in homines potestatis Latere regem
adeo necessario suorum temporet et quidemt .quod
esset turpissimumt et portenti similet sublimi loco
atque in hominum luce lateret in forot in regia sanc
tissimis superiorum llegum penetralibusz quae tam
quam rege amissot squaloret luctut ac tenebris
obsita non ita pridemt novo exemplot regio puero
 vueAurcAnvM unam me iri. sab

futuro regni consortit vngari patefecissent. Mon se

cus illum faceret ac si cuius in navigando munus es
sett clavo assidereg adversa tempestate navim inter
scopulos iactantet in sentina obrutus alto somno deli
tesceretz ut t nisi unus Scepusius sese excitarett et in
quo regius animust regia virtus eminerett a suis dela
tam regiam auctoritatemt tuenda principum caussa
susciperett decus nobilitatist- patriae iura a furenti
multitudine vindicaret. iam conclamatum de vngariae
regno videri posset ltegem quidem habere set sed
eum regemt quem nisi excitaret tanta exorta belli
proeellat unde tum praesentibus suist tum posteris
certum exscidium portendereturt haud quaquam spe
randum essett experrectum querelist undique quiri
tantiumt et poscentium opemt aiilictis publicis rebust
ad sese agnoscendum excitatum iri. ltegia ornamenta
multos saepet in regia natos fortunae temeritate asse
cutosg regias virtutes homines a natura haberet qui
bus studiot atque recta educatione excultist usu atque
exercitatione auctist consulerent hominum societatit
quorum caussa se natos meminissent. Adeo putidum
morem apud Assyrios maiorum memoria haesisset ut
tamquam iis una caussa esset oreandi regemt ut es
sentt qui statis anni temporibus pompaet et spectaculi
caussa populo produeerenturz ubi foris gerenda res
essett barbati reges modo inter feminas virit vitam
turpiter in gynaeceo transigerentt ii foris rempublicam
administrarent. quorum virtust et magnitudo animit
nont quorum tituli inter multost atque insignia con
spicerentur. Mon hoc vngaros spectasset cum sibi
regem Ladislaum nobilissimis competitoribus praeteri
tis delegissentt quam beata vitat et experte curarum
fruereturt sed quam beati populi essentt quibus unius
age 1o. Mrcnmls navim

consilio et sapientia e regni verticet quasi ex alta

speculai communi saluti prospicientis. tuto otio agere
liceret. Aegre privatam domum quantumvis optima et
luculenta patrefamilias de rei familiaris cura remit
tentet diu posse incolumem agerez regiam tenente pa
rum vigilanti rectore numquam vacuam iis malis. et
pestibus futuram. quibus arcendis vix sufficit multo
rum insignis. atque explorata virtus. quorum consilio
septus rexi pacis temporet patriis legibus. atque in
stitutis rempublicam temperandoi foris tuendo adver
sus hostes armisi vigilandoi consulendoa adversus
voluptates omnes pugnandoi regio munere fungatun
rPalem regem dignum. qui vngaris imperareti a cu
ius institutis qui abesset. qui non suaet non maiorum
gloriae memori cunctaretur ruenti. atque occidenti
patriaet eius necessario tempore opem ferret eum qui
regem agnoscerent. non debere recusaret quin digni
essent. quibus inersi et languida pecus imperaret
virum esse oporteret insigni virtutet spectata sapi
entiai animi magnitudine i quem virii cuiusmodi vnga
ri essent. agnoscerent regemz degencranti ad mulie
bre ingeniumi mollii effeminatot quae feminarum essent
colum et pensa i multo illi aptiora munerai quam
sceptrum. atque insignia regni tradendai quae excul
tam mentem sapientiae studiisi ac viro principe dignis
artibus postularent Meque tamen Ladislai hoc dede
cus maiusi qui plura haud posset praestaret quam
quae ipse a natura minus in illum effusai comparata
haberet. quam vngarorum habendum. qui illum diu
tius. quam necesse esset regem ferrent. cum illis li
berum ius a maioribus esset relictum. suo arbitratu
regem deligendii qui nisi intelligeret. non sibi prius
quam iis se regem creatum. a quibus tantus illi esset
 vzveAnrcArzvM nnuvM ma ur asf

habitus honora tam longe esset a regia ablegandus.

quam ab iis virtutibus longe ipse abesseta quae essent
in rege conspiciendae. quod collocatus impar in regia
sella. humi mente defixus iaceretg quod eodem loco
haberet incolumema atque eversam patriama virtutis
honorema et flagitii infamiama quod otio diffiuens.
suia suoruma patriae oblitus per suam secordiam ad
duci rempublicam in salutis extremum casum pate
retura non illi magisa quia quo- ingenio esset sui simi
lis numquam dissimulasset. quam iis probro danduma
qui tanto praestantioribus deiectis competitoribusa re
gem vngaris dedissent. qui regendus ipse magis.
quam aptus regendis aliisa si id dici per regis maies
tatem liceret. in privatum funduma curaturus regium
pecusa videretur ablegandus. lisse quidem plurima de
quibus vngari quererentura sed unum gravissimumy
nullum exsistere regema qui in extremo salutis dis
criminet rebus afflictis opem ferretz nullum nobilitatis.
populi nullum certum consiliuma qui rege destitutia
uno certo reipublicae auctoret et vindice publicae salu
tisa qua ratione tam saevam obortam tempestatem
disiicerent. ignorarent. defixis animis tristi luetua et
comploratione maloruma quibus hebetatia minus ad
suscipiendam communem caussam excitarentur. lilius
rei culpam non in rege esset sed in eorum dissimula
tionet quia malo consilio imparem creatuma deteriore
tolerarent. bedecus esset diu pati viros fortesa re
gem imbellema mollema ferocesa assuetos bellicis la- -
boribus inertema cuius esset negotiuma quiesa ignavia
opusa bellum paxa vita mors. quid vero excogitari
absurdiusa quid animo fngi foedius posset quam na
tum in terris hominem fnondum regema nondum mul-fj
hmmzgszakad a becsi codex

nonum mmou mala -- sempronia m

ggg ro. MrcnAnLis mzvrx

tarum gentium populorumque moderatorem dicit nihil

in terris agere homine dignumP Mon eos homines
qui tam perdito ingenio essentt sed tetra veriust atque
abiecta cadaverat in quibus viventibust et specie tu
entibus hominis formamt vis et natura hominis quae
reretur. quod quidem si ita essett quanto turpius id
ferri in reget in quo uno homines venerarentur in ter
ris deumt gentium et populorum omnium rectoremP
vnum reliquum subsidium vngarist quod a rege des
perandum essett stertente in patriae exitiot et regni
incendiot ab vngarot principe eodem nobilitatis pe
tendum. Pium Scepusium esset ita natum hominem ad
regnit atque imperii decust ut scelus videri possett per
fortunae temeritatem interverso naturae ordinet non
solum eum pareret in quo conspiceretur digna impe
rio maiestast sed eum etiam agnoscere regemt cui
deberetur una summa laust si bene nosset privatus
legitime imperanti obtemperare. Mihil caussae esset
quare poscenti opem patriae deessett et iustis suorum
votist qui arcendis hostium telis a suorum iugulis
non peregrinum regem quaererent. quem non sanguist
non genust non communis patriae tangeret amort ubi
etiam summa virtus redderet insignemt sed vngarum
ducemt quem illustribus documentis cognita in patri
am pietast caritas in suost animi virtust perniciosis
simo propulsando bello idoneum redderet Satis ad
eum diem Scepusium pudori modestiaeque suae consu
luisset cuius magnam saepe laudem ante acta in vita
retulissett alia temporart aliam moderandae reipublicae
rationem postularez implorantibus opem suist in quo
rum viscera intenta essent nefariorum hominum telat
quando nemo praeter eum essett qui ea posset propul
saret qui provinciam nobilissimam cum imperio obti
nerett virist equist omni bellico apparatu florentem
 vncAnrcnnvm nunvM Lm rm - ggg

uni aliquando lucem ingenii. et consilii porrigendamg

parendum conspirationi bonorumg adversus impoten
tem multitudinem oppressae nobilitati subsidio eunduma
unum illum ducem. atque ultorem communium malo
rum poscentig quocumque ille nomine honestandus.
accedere ad regni gubernacula mallet cum nullum
quantumvis illustret nomen non minus esset illius me
ritojuturumapraestandam hanc patriae pietatema tam
quam mediis fluctibus. in funestissimo rerum omnium
naufragio periclitantL ut. quod illi sui cives munus
offerrent. suscipere alacri. ac fidenti animo auderet
vni certe tantum munus deberi. cuius fidei et sapien
tiaet rege suecumbente publico muneria permitti regni
salutem. et reipublicae procurationem recte posse cre
deretur. Ad regnum enim teum asciscendumt qui non
sua caussaa sed suorum nosset regnarez eum. qui mul
to ante habitus esset regno dignus. quam esset adep
tusg qui non largitionibus. gratia. vulgi favoret sed
recte iudicantium studiisa unus e multis delectus ac
cederet ad regnum Specimen regiae indolis iam pri
dem Scepusium dedissez cum vix edito in lucem. non
obscura dei immortalis providentia. per Matthiae re
gist quasi per divinae mentis oraculuma regiam digni
tatem portendissetz ut si illi in longiorem diem honos
differretur. non Scepusio quidem sed iis dedecori dari
oporterett qui multo ante promeritm non ultro matu
rius regni honorem detulissent Longe vero eos fallit
qui existimarent principum votis Ladislaum obstarea
vel Ludovicum- potius Ladislai prolemz cum quidem
contenderent. vivo non liceret saluis legibus. regem
surrogarig quem ipsi sua sponte patria quantumvis
inerti. atque imbelli. regni consortem collegamque
viventi addidissent. verum ne quis crederet
nos huius
v
ind-l
ago 1o. MrcnAnLrs anv-rr

sententiae auctores recedere a maiorum institutis qui

semper superiorum regum liberis in creando regni
successore prospectum voluissentt in filio puero aetatem
in patre impar ad res gerendas ingeniumt omnium
maxime rationem temporumt quibus semper paren
dum sapientes censuissentt faceret ut in simili ret
esset ad maiorum consilium descendendumt qui prius
sibi reipublicae habendamzrationemt quam regum af
fmitatumt et necessitudinum statuissent ita ex Alberto
caesaret et Sigismundi filia nondum nato Ladislao
Posthumot regnum a patribus negatumt in Ladislaum
lagellonem huius ipsius Ladislai patruum translatum
esset laborante regno civilibus discordiist et a rrPurca
urgente rllhracii belli metus quod omnium maxime
formidolosumt non regem solumt sed regem virum
poscerett certe dignum quem vngari regem agnosce
rentz quod eorum de se iudicium minime Ladislaus
fefellissett pro suorum salutet ad ivar-nam inter con

fertos hostes pugnans interfectust virtutis et fortitudi

nis primo flore aetatis insigni relicto monumento.
Mam si modestia prohibereturt non deesse summo
rum hominum exemplat quibus non solum ab aliis
regnum oblatumt sed ultro expetitum etiam honori
fuissett Sigismundo olim Alberti socerot Ludovici
generot non solum fraudi non fuisset sed vertisse eti
am in summam laudemt qui lioemiae rex comitiis quae
haberentur de caesare deligendot se ipset minime ve
ritus hominum offensionemt nominassetz cum quidem
ita esset praefatust cum de summo imperio uni man
dando agereturt quem sibi praeferrett verbo abesset
arrogantiat habere neminemz non enim aeque atque
ipsum set alios sibi cognitos esse. lllanti vero apud
omnes unius auctoritatem fuisset ut suo iudicio visu
 vneAmcAuvM nanvM Lib. llL SA1

dignust qui summum in christiana republica impe

rium administrarett dignus idem videreturt a cuius
iudicio principum alienum ne esset quanto vero
magis Scepusium dignum habendum regni honoret
qui non suo iudiciot sed aliorum suffragio ad regni
honorem vocaretur. Ac si minus posset a modestia
sua impetraret ut de rege detractum sibi sumeret
regium nomenz at eundem contentum hac moderatio
nis laude non posse recusaret quin in ultimo discri
mine labantem rempublicam pro sua in patriam pie
tatet capesserett et suis subsidio essett ad illum
supplices manus tendentibusz modo enim re praestaret
regium munust parvip referret quo se nomine a suis
appellari mallet liegnum quidem promererit et do
mestica virtutet et suorum iudiciot haberi omni regno
gloriosiust atque honoriiicentius ln eo statu rem
vngaricam esset ut si quis eas propius intuere
turt is facile posset intelligeret nisi mature impen
denti malo occurrereturt latius indies proferentibus
patriae hostibus belli fiammamt regnum nobilissimumt
et nulli in hluropa secundumt foedo incendio confla
graturum. Abscessisse tamquam in vasto corpore iam
pridem eregni visceribus conceptum virust atque in
apertum erupisseg quod quidem per nobilium homi
num dissimulationem usque eo serpendo inclusam
mali vim in multos distulissett ut non tantum spei ad
salutem in opis acceleratione essett quantum auxilii
morat afferret ad exitium metus. Atque haec quidem
principes vngaricae nobilitatisg quorum iudicio nihil
poterat Scepusio accidere ad firmandam animo regni
spem commodius aut opportuniust ut etiam cum regio
honore conferreturt quem ita per quatuordecim an
nos gessitt ut non minore cum invidia rllurcae bene
Szlg ro. Micnaaus navim

ficiarius rex apud exteros aequet et apud suos labora

ritt quam gloriam privatus apud omnes servata pa
tria funesto bello esset adeptusz quam tamen gloriam
usque adeo adamavitt ut et videre potueritt quae vera
laus essett et visam inani gloriae praeferre. quae vero
laus maiort quam oblatum remittere ultro deferenti
bus regnum P llo quidem illustrior gloria in tanto reii
ciendo honoreg quo in promerendo certior laus. Mam
regnum deprecarit per multorum caedemt urbium e
versionest provinciarum incendia comparandumt ali
quanto maius hominis virtutet cumt eius unius caus
sat sibi magni homines ius fasque omne censuerint in
terris violandum. Ad haec brevis oratio Scepusiit et
tota fere in hanc sententiam quod adeo de se prae
clarum iudicium sui cives fecissentt tanto id pluris
semper apud se futurumt quanto minus conscius esset
ullo documento virtutis et pietatis in patriam suae se
id promeritumt nisi egregia quaedam voluntas de suis
bene merendit quam numquam desiderari a se esset
passust pro merito haberetur. itaque id unum se mo
do querit animum satis per se propensum ad veram
pietatis laudemt haud viribus aequariz desperare enim
se fid quod statueret sibi enixe agendum in omni sua
reliqua vitaj ubi etiam liceret in multos annos proferret
parem se gratiam suist pro eorum tam prolixot atque
honoriiico de se iudieiot relaturum. Mam quantum ad
praesentem pertineret consultationemt etiam si quae
imminerent reipublicae discriminat graviora sibi ef
fingerent animist quam re essentt non desperare ta
ment pro iustissima caussa suscipienti armat faven
tem et propitium Peum affuturumt cuius esset scele
ratis infestum nument qui patriae illatis impiis armis
iura omnia quae homines eolerentt per omnia saevitiae
 vneAnloAnvM kSkvM me llL sua

atque immanitatis exempla violassent. Summo studio

a primis suis annis laborasset ut dignus videretur eo
locoa quem sibi maiores reliquissent inter suos hone
stissimumi quorum aemulatione ni incenderetur ani
mus ad verae gloriae decusi non facile esset fidem pos
teris sui generis facturusz quod quidem tum se asse
cuturum speraret ubi ita se gereret omni sua vita
agendai ut quos sibi honores sui haberent. non illi
maiorum nobilitati. sed propriae virtuti. meritisque in
patriam insignibus tribuere crederenturz ea enim glo
riae monumenta viro forti rclinquendai quae de patria
praeclare a civibus suis deferrentur cuiuscumque for
tunaet atque ordinis esset non quae a fortuna agnosce
ret statuarum. atque imaginumi quae posteri a maio
ribus relicta haereditate adirent. itegnum quod sibi de
ferrent. numquam se concupisset observantiae suae in
regem. et officii memoremz ut dignus suorum iudicio
regni honore habercturi iis excolendis artibus esse
adnixum. quae viro principe dignae essent iionores e
nim qui in summo homine fortunae testes. non virtutis
haberenturi admirari imperitos hominesi parvi duce
re sapientesi qui non speciet et umbra rerum. quae
saepius fallerent. quam hominum societati expedireti
sed rebus moverentur. quod cum minime ignorareti
studuisse semper set ut quibus artibus honores com
pararenturi iis honores praecurreret. ea agendo quae
patriae honestai et salutaria essentz tantum quidem
sperare numquam esse ausum. quantum sibi ultro sui
cives deferrent. neque porro umquam ausurum. ltegis
maiestatem. quam par esset suis sanctam inviolatam
que haberi. si experrectus agnosceret quod suum
certum munus esset. atque ut aequum esset susciperet
nobilitatisfcaussam. adversus multitudinem scelere fu
SAMc lo. MrcnAnLxs nnvri

rentema non solum non videri violandama sed susti

nendama et fulciendam consilioa copiisa viribus omni
busz si deesset. ob id illi ignoscenduma quod non iis
priusa quorum saluti prospiceret non oblitum regii
muneris oporteret. quam sibi deesse videretur. Si
quid enim patriae durius accideret. privatas fortunas
aliosa regnum Ladislauma et quidem tantum regnum
amissurum. certe si tot malorum culpa in eo reside
ret. id quod ipse non auderet pronunciaret uno illi
nomine videri totum condonanduma quod nihil de illius
dignitate detrahi posset. quin idem in eorum dede
cus infamiamque redundaret. a quibus delatum reg
numa parum idoneus regio muneri administrando ac
cepisset. lta regem inertiaet et socordiae notam subi
turuma quod tamen in malorum collationet mitius ma
lum haberetura principes regnia aut temeritatisa qui
regem creassent. cuius non haberent virtutem explo
ratama aut inconstantiaet si magno consensu delectuma
de regio solioa eodem consensua praecipitem deturba
rent. Sed ea in praesentia omittendaa et. aliquando
quod urgeret. de ratione gerendi belli agendum Mul
titudinem ingentem dici esse in armisa ac patriae in
festa signa inferret pestem atque exitium nobilitatis
ruinam regnoa atque exscidium minantemz magnum
discrimena si gerendis bellisa militum numerum prius
spectaria quam virtutema viresque animorum oporte
ret At si quae militum virtusa quod animorum robura
quae vires. qui usus. atque exercitatio videretur primo
loco spectari oportereta quanti fieri debere imbellem
turbama collectitium militema agrestes hominesa quo
rum arma essent ligonesa marraet sarculia falcesa
campusa atque acies esset vineaa agera pratuma cae
dua silvaP quanti id vero ad metum tollendum interes
 vneAaicAsvm izsnvM L1n. llL axis

seP lta multos esset qui arma gerantt ut in magnat

atque incondita hominum turba nullust quo maxime
indigeret. dux essett cuius imperio regerenturt homi
nes educere e septis pecus ad pastumt atque ex
hara suest non descendere in aciemtnon manum
cum hoste consereret non classicum audiret non
ire in expeditionem assuetiP ld vero tanti esset
ut si cum veterano milite virtute essent conferendit
a quo longissime abessentt contemnendi tamen vide
rentur sine certo ducet a quo discerent obire mi
litaria munerat suos servare ordinest sua signa ag
nosceret ne hact illac palantest qua praecipites teme
ritas ferrett agerentur. Ac dici contra in magno im
proborum numero qui se profiteretur ducemt non de
futurumt audacem hominemt et turbulentum. lvihil
hoc quidem veriust sed quod huiuscemodi tamen es
sett ut verteret in maximum commodumt et minus a
fortuna oblatumt ultro videretur expetendums futurum
t enimt ut qui temerario consilio sibi amentiae ducem
deligerentt cuius ductu atque auspiciis gerendum bel
lum tsi ulla modo auspicia haberentur tantum scelus
animis concipientiumj par initiis eventus sequeretur.
lxleque vero continuo ducemt qui esset delectus mili
tum suffragiisz non enim nomen in ducet sed rei mili
taris scientiamt consilii vimt animi magnitudinemt
auctoritatem in primis partam multis fortibus factis
spectari oportereg quae in quibus conspicerenturt ii
vere duces essentt atque adeo tametsi nullis militum
suffragiis delecti. Pesperatae multitudini si dux esset
maxime aptus quaerendust cum qui probus essett pu
denst sapienst magni animit longe ab hoc munere
crederetur abfuturust improbumt sceleratumt nefari
um inveniri necesse esset qui quidemt ut cetera mit
axis ro. morum-ms nnvrr

terentur. hoc nomine videretur contemnendum quod

quae virtutes conspici in imperatore consuevissent
numquam coniungi cum fimlprobitatet et scelere potuis
sent. Meque tamen se fugere aliquando posse accide
re. ut vir probus. quemadmodum olim ftomam in se
ditione militari. probus ac moderatus duxa imperare
improbist et seditiosis cogeretur. ld unum vero in
votis maxime expetendum futinam aeque certa in spei
ut huiusmodi dux adversariis in quo animi moderatio.
ac virtus par impotenti multitudini coercendaet et ad
veterum disciplinam minime exculto militi contingeret
quem enim si id usu veniret dubitare posse quin
dux probus. ad sanitatem milite perductoa laetum belli
exitum per civium concordiam. et iniuriarum obli
vionem constitueretP lta a duce improbo nihil timen
dum malig ab alteroa si id modo contigeret. plurimum
etiam sperandum boni haud dubie suis ad pacem oti
um et concordiam auctore. Meque tamen cunctandum
aut mora occasionem corrumpendama nondum ita con
firmata adversariorum audacia. ut iis esset de victo
ria desperanduma qui et virtutet et caussa. et viribus
adeoa adversus inconditam multitudinem essent su
periores in acie futuri. mundum ultro obviam scele
ratorum hominum audacibus inceptis dum se occasio
daret qui neque certum adhuc ducem e suis ullum ag
noscerent neque aliunde sibi aifuturum sperarent
nisi forte qui tanto muneri administrando impar. non
prius hostium armisa quam imperii onere oppressus.
succumberet carentes ducet non secus atque homi
num cadavera anima carentes aggrediendosa quamdiu
destitutos consiliot opprimi spes esset ne quorum vir
tutet et robore regni salus inniteretut nobilitas et regni
ordinem insigni cum omnium pernicie opprimerentun
 vneAmcAnvM nnnvM Lns llL sil

Se quidem quae partes laboris atque industriae essent

ut rem gerendo militist vigilandot monendot explo
rando adversariorum consiliat audaciae occurrendot
ducis partes praestaret. operam daturum Pelatum si
bi regni honorem precari deum immortalemt ut tacita
opinione suorum iudicaretur promererez ut crescere
induceret animum ex cuiusquam ruinat regis praeser
timt quem sempert ut sua in patriam pietas postula
rett sancte veneraturus essett numquam ab se impetrari
passurum. flaec ad hunc modum esse acta nonnulli
sunt auctoresz qui si vera afferuntt haud dubia suo
rum praerogativat debitum sibi a suis regnum Scepu
siust Mohacensi proelio Ludovico interfectot petiis
set vngari suae fidei memores desponsum detulisse
videantur. quod quidem si estt praeter eat quae iama
nobis sunt commemoratat mirandum videri possitt nec
loviumt qui Pannonicas res accurate persecutus est
nec rlluberonemt qui multo illo accuratiust eius reip
cum tanti praesertim momenti essett mentionem ul
lam fecisse. verisimile quidem estt quod iam monui
must cum tanta belli moles in nobilitatem incumberett
iacente rege et publicis rebus indormientet cuius vo
luntas probari magis quam virtus possett illi spem
regni factamt ubi rem impigre gerendamt pro caussa
nobilitatis adversus agrestes suscepissett sed nullat
aut sponsionist aut pactit et conventi formulat nullis
per iusiurandum conceptis verbist quae eorum iidem
illi obstringerentt quandocumque de rege surrogando
comitia haberentur. Mamt quae eius sive pertinaciat
sive constantia fuitt id quod studiosi illius nominis
credi voluntt tuendo regno adversus Perdinandit et
caroli v. opes non videbaturit ita sibi devinctae su
orum fidei obliturust cuius nusquam ab illo mentio
SAS 1o. Mlcrmsms nnvrr

nem factam legimust cum quidem ita sui iuris esset

tenaxt ut etiamsi maxime laudis cupidus videreturt
recuperandi regni caussat magna sua cum invidiat
ad poscendum a rPurca auxilium descendere veritus
nonzsit Meque tamen illi erat maiori invidiae futurumt
ubit per principum conspirationem deiecto Ladislaot
regnum occuparett quod magna cum laude olim aliit
et magno cum populorum plausut per interpositam
ltomani pontificis auctoritatem egeruntt exemplo il
lustri posteris relictot unius regno multorum populo
rum salutem praeferendit ubi in rege desideretur susti
nendo tanto muneri apta virtus Mam tempora acce
debantt quae eius rei invidiam elevarentt quaet ne quas
sata respublica evertereturt subito ex impiis homi
num mentibus belli turbine erumpentet magni consilii
atque usus hominem poscebant t qui iis moderandis cum
potestate regii imperii praeessett quae si uni esset man
dandat nemo erat qui eum in regni petitione competito
rem ferret. liltsi enim non deerantt qui in tam amplo regno
cum Scepusiot et generis splendoret et virtute certarentt
praeter paternas opes tament quibus haud dubie omnibus
anteibatt accedebat parentis memoriat clari virit cuius
ductut atque imperiot qui militassent adhuc multi su
pererantt qui filio in patris gratiam suffragaturi cre
derentur. Adiuvabat ad haec omniat provinciae honos
unde illi tanto maior splendort quanto a regia aberat
longius t cuius maiestas atque altitudo illi e propinquo
loco officerett ut quasi intra vngariae fines inclusum
regnum alterum videretur administrare. insignis tum
rllransilvaniae praefectura habebaturt qua pridem Ste
phanus lSathorius functust cum magnas res adversus lia
iasetem ingenti sua gloria gessissett earum recenti
memoria profiteri se regni candidatumt haud veritus
 vueAnrcAavM nnnvM Lm llL ggtg

eratt iis comitiis quibus Ladislaus erat regnum a

deptus. Mam nostra memoria eiusdem nominist et
familiae Stephanum lSathorium idem provinciae honos
extulit ad Polonorum regnumt quod quidemt magna
gloria domi forisque parta per duodecim annos mode
ratus est. liadem Scepusius potestatet non eodem
iuret non secus ac si apud rPransilvanos rerum
potireturt t subiectas suo imperio civitates admi
nistraret bellum iinitimis inferret propulsare illa
tumt Ladislao inconsultot qui in his omnibus con
nivebatt facile patienst hominem alioqui moderatum
impotente legitimi imperiit procul ab regno vngariae
regnare. Atque ut apparerett non gratiaet aut nobili
tatit sed virtuti a Ladislao habitum honoremt eum
provincia ardui munerist et quae non oneris minust
quam dignitatis obtinenti aiferrett tum aetas maxime
efficiebat vix enim pubescens praesse rllransilvaniae
erat iussust quae aetas raro solet maiorem a virtutet
quam a genere indolem habere. Pum haec ad hunc
modum a nobilitate belli metu anxia administranturt
zechelus cum usque eo esset audendo progressust ut
ab amentia nullum sibi poenitentiae locum reliquissett
iam variis artibust et fallaciist si qui dubii erant in
sententiam traductist ita omnia ducis munera obibat
ut nihil illi praeter noment ac ducis insignia deessentz
quod ipsum quidem ne diutius sua spe desiderarett
adire ipse multitudinemt atque hortari ad bellumt per
suos iam satis animatost primo quoque tempore con
stituitt satis gnarust ubi de improviso adversari
ost nihil tale exspectantes opprimerett insigne se
operae pretium facturum. lndet frequenti hominum mul
titudine coactat ut legitimae coneionis speciem praese
ferrentt dicitur ad hunc modum verba fecisset lilat
stio ro. mcizannrs nnvri

vngari hactenus vestra fortuna fuit. ut nullum alium

malorum finem. quae vos obruunt expedientibus non
inimicorum magis viribusi quam vestra tarditatet et
cunctatione fuerit una optanda mors. quae vos ab im
minenti exitio vindicaretz ea vestra fortunai dei bene
ficiot nunc est ut si amplecti animis velitisi vobis oblatam
occasionem liberandi vos a nobilitatis iniusta domi
nationet si. id quod semper vobis in votis maximum
fuit. inimicos ulciscendi vestrorum malorum auctoresz
neminem vestrum dubitare oporteat. quin iustissima
vestra votai quem maxime optatis. sit finis secutu
rus. id unum modo a vobis requirituri ut experrecti
letali somnoa qui tamdiu vos vestri. et inimicorum
oblitos tenuiti quam iam manu tenetis. non patiamini
vobis occasionem e manibus efiluerez id si potestis
praestaret etsii ut decet viros fortesi quantum potestisi
tantum vos posse cognoscitis. atque adeo adversus
communes inimicos audetis explicare vestras cognitas
viresi vos iubeo vacuo animoi et soluto omni cura de
victoria esse. Prustra exoratus iustis precibus deus
adest propitius opem poscentibusi ubi sitbij opem feren
ti. et porrigenti dexteram. qui ope indigent. subdu
eant manum. ita vero mihi videor videre vos affectos
animis. ut si vestrae libertatis assertori vos sperem
mea magis orationet quam vestrorum malorum recor
datione commoveri. non iudicio vestro solum. sed
meo etiam fatear me ineptissimum omnium hominum
habendum. Mullae sunt adeo a vobis remotae gentes
ad quarum aures non explicata vestra mala cladesque
pervenerint. fama illas ad ultimas terrarum oras
proferente. quae quidem ne sanari mitiore remedia
possint id quod vobis optandum esseti non solum ea
rum magnitudoa sed adversariorum etiam immanitas
 vxeAnroAnvM umam ma ru asl

facit. a quibus vobis sunt illatae. Pamesa egestas

squalora servitutis teterrimae certa indicia. tum cor
poris immunda illuviesa pallora macies vobis tacenti
busa quacumque inceditisa incurrunt in hominum ocu
losz vestrae inquam sordesa luctusa lacrymaet pere
xiguo quidem cum vestro solatioa quibus nihil inde
opisa atque auxilii accedit. sed magno eorum tamen
cum dedecoret et infamia audiuntura per quorum sce
lus factum est. ut vobis vita vestra invisaa mors ex
petenda sit. quae vos a tantis malis vindicet. quibus i

obrutia et circumventi estis. vsque eo male vobiscum

fortuna egita ut a qua re animantes omnes. naturae in
stitutoa refugiunt. vobis victis magnitudine malorum
sit ultro consciscenda mors. liuius lucis vobis usura
deprecanda est. quae pessimo fato vos excepit ita in
vitam ingressosa ut nullus umquam dies non acerbior
altero vobis illucesceret. hoc scilicet. ut vestra vobis
mala clariora. illustrioraque redderet. quae ne vos
angerent graviore sensua essent vobis aeternis oblivi
onis tenebris involuenda. vos viros fortissimosa vere
masculam maiorum prolema a quibus ducta originet
per longum annorum spatium estis in lucem susceptia
impotentes hominesa tyranni importunissimia iniustis
simo onere imperii oppressosa oblivisci antiqui gene
risa atque a natura insitae virtutisa et vitae odio mor
tem appetere coegerunt. Atque hoc quidem ab his im
pio scelere contaminatisa tetro atque immani consilio
est factuma nequando vestri memoresa fiduciam simula
et animos dignos vestris maioribus sumeretis ad op
pressores vestrae libertatis crudelissimosa atque im
manissimos homines ulciscendos. lam quo sit in vobis
acerbior sensus domesticarum cladiuma eorum beata
vita facit. cuius caussa vita vestra in moeroret luetua
asa io. mcaAmLrs snvri

squalore duciturg tum superba domesticae opulentiae

ostentatiot divitiarum conviviorumt epularumt quibus
magno vestro malo diffluuntt quasi de hostibus victis
iusto bellot de suis perpetuis aerumnist atque infortu
niis iactatist triumphum agentes. quae omnia si viri
estist brevi in eorum exitium vertentt qui vestrae li
bertatist et salutis ereptores crudelissimit ne pate
rent ad misericordiam vestris precibust animos om
nem sensum humanitatis exuentest scelerum omnium
mole obsepserunt. fllanto vero ex fortunae commutati
one eorum est futura gravior ruinat quanto illis ma
gis licuit per vestram calamitatem in sublime tolli.
lladem vobis semper sententia stetitt quamdiu eorum
eadem saevitiat et crudelitas in vos bacchata estt hoc
a miseris fortuna extorquentet ut quae se cumque no
bis occasio darett ab eorum vos servitio asserendit
eamt in spem salutis erectis animis amplecteremini z fieri
umquamt ut vobis frui optato licerett numquam vobis
ante hunc diem venit in mentem sperares id
quidem ob eam caussamt quod vobis parum recte ve
strae aestimatae vires viluerintt quas quidem ita nunc
vobis benigna fortuna ostenditt ut minime verendum
sitt quin animo amplexi tantam vobis occasionem
oblatamt voti compotes perveniatis ad optatum finem
lta enim vestra optata alere debett bene rem ge
rendi certa spest ut si parem vim roburque animo
rum in vobis excitett et vestrae originis memoriat et
eorum maloium recordatiot quae vos ad hoc consilium
confugere coegeruntt haud dubiet id quod lubet omi
narit laetus quoque eventus praeclare incepta sit con
secuturus. ueque vero vos decet hoc a dicente munus
exspectaret ut vi et facultate orationis vestris exag
gerandist atque augendis malist quo in oppressores
ciir .-.... w-rwu-w-w -....- .

vueAmcAnvM mzavm Lm. nL SSS

vestrae libertatis incendantur animi vestri vehementi

usa acerbiora illa gravioraque efficiam. quam per
vos ipsi experiamini vnum est modo vobis agendum
ut conversis inter vos oculis. vos. quasi speculum
unde inspiciantur vestra mala. alter alteri obiiciatis
feadem enim omnium vestrum calamitasj. qui corpo
rum ha.bitus. vultus. oris qui cultus sit spectetis. tum
si quis in vobis viget humanitatis sensus. statuatis
id. quod necesse est ad vestra pervellendaa perfodi
endaque pectorat non esse aliunde vobis exspectan
dos stimulos acriores. liquidem ubi vestra ora intueor
pallentia fametrugis horridam frontem faciem exesam
sitit adduetam maciet ac torridam cutem nisi me vestra
virtus. in suscepta de vobis spe coniirmet. vix mihi fa
ciam fidem in adeo affectis. exanimisque corporibus.
latere animorum tantum roburt quantum belli praesens
requirit usus. linimvero illi multis nominibus odio
digni. sed uno maximet quod obliti sui generisa dum
vos ministros suarum voluptatum. et deliciarum faci
unt. quas sibi per vestrorum corporum lanienam pa
rant. non permittunt procul positos ab urbanis delici
is . maiorum avitam virtutem repraesentaret quibus
beati hominesa
iserrimi. ut sibigenti
vngarorum videnturt ut aliis
iam inde ab videntum mi
ipsa origine

vim insitam. et magnitudinem animiobruerunt vnum

scilicet iis curae est ut vestro squalore niteantg vestro
labore partis frugibus saginenturg et referti regiis epu
lis. hinc crapula. et vino onusti. hinc luxuria perditt cura
rum omnium expertes beatam vitam agant id vero mo
do P immot ut agere etiam conspiciantur. quo vos acrius
vehementiusqueaificiat ex vestris aerumnis susceptus
dolor. Meque vero illi modo in vos crudeles. sed in paren
tem omnium naturam impiia cuius iniuriam cum ves
norunt avum llSlh -- sonura-onus xm
Sbzi ro. mcmnnrs nnvrr

tris cladibus atque infortuniis sceleratissime coniun

guntz neque enim haec naturae praescriptis haec lext ut
nati in ea regione hominest quae non solum frugum
ferax t sed aerist argentit auri omnium refeitissima sit
quae vitae usust atque elegantiae adeo requiratt ita ha
beant distributas partest ut alteri suppeditent immen
sis laboribus quibus aliorum vita alaturt semper ip
si fame enectit alterit cum alantur aliorum labore
partist ne hoc quidem nomine illis parcantt quod mi
serrimi hominest avarissimis dominist et crudelissi
mist vitamt quam coniugibust liberis parentibus de
bentt habeant mancipatanL ltaque non possunt eo
esse contentit ut spectentur generosis equis insiden
test ovantium similest quocumque se vertantt splen
dore aurit et gemmarum nitore oculos perstringentet
nisi fortunatos homines longis comitantibus clientium
catervist miseri conspiciantt scilicet ut sintt quorum
solitudinet moeroret calamitatet famet paucorum for
tuna splendidior magnificentiorquet quasi ex adverso
posita appareat liaec unat inquamt illis caussa est e
vestris iugulis sanguinem hauriendit mactandi liberos
vestrost necandi famet ut habeantt quo foris uiteantt
quo splendeant domit quo maximorum regum in mo
remt undique magno sumptu conquisitis epulis alan
tur. lta si ii estist quos me iuvat speraret et spondet
vestra virtust vitam quae iis addicta centies quotidie
mactatur fest enim unum hoc vobis saepe repetendumj
aliquando pretium repetitae a vobis libertatis per
summam vestram laudemt et decus constituatis. ltat
aut vobist liberisque vestrist quibus debeturt vitam
recuperabitist aut crudelissimis dominis eripietist qui
bus non est satis lautet et magnifice viveret nisi
vestra cum perpetua iniuria vitam . si ea potius eorum
 xvrxeAurcAsvM amavit Lib. llL abb

vitat quani miserorum camificina estt traducant

quam tantam iniuriam si qui suntt qui possint aequo
animo ferret eos vobis numquam veniet in mentem
aemulari servituti natos hominest qui libertatem prop
terea contemnuntt quod nullam noveruntz vost ni me
fallit spes de vestra virtute susceptat et vestri homi
nes similest quidvis potius pati quam serviret et vir
tuti vitam exsoluere quam fato malint Luculenta vero
vobis conditio proposita estt et quam quidemt si viri
estist minime vestra virtus reiiciatz Aut victoribus
quo est vobis omine lauspicandum bellumt licebit ex
hostium-ruina fortunatis esset aut victis tquod omen
deus in hostem vertatj e durissima servitutet qua im
manissimi homines vos obstrictos vexantt aliquando
emigrare per honestam mortem licebit. contra adver
sariis vestris accidat necesse estt sive enim vincantt
erit coniuncta cum vestro exitio eorum ruinat sive
victi discedant ea erit illorum conditiot ut prae iis
qui in bello occiderintt sint superstites miserrimi
futuri. vtrumvis horum contingat dediscendae iis e
runt urbanae deliciaet festi diest choreatlusustcompo
tationesz quae quidem non magnificentiae laudemt sed
luxuriaet crudelitatist eorumque malorum signihcatio
nem habentt quibust exhausti infelices homines tri
butis intolerabilibust ne vita quidemt quam vix ullam
habent reliquamt sufficere dominorum immanibus sump
tibus queunt Agros discent ipsi coleret putare vineas
foderet araret silvam caederet prae se agere armentumt
frui maiore cum voluptate suot quam aliorum labore
partis. hlquidem qua de re nonnumquam sapientes
homines disserere audivit militaris homo vobiscum
recognoscere haud gravabor. Mauavit in principio re
rum hoc a naturat in omni multitudine quae communis
SSS
gse 1o. Miousnrtis nnvfrr

salutis caussa eodem coirett essentt qui t tamquam in

humano corpore mentis et rationis vis. principatum te
nerentt quique eat quae a melioribus imperata essentt
pro mandato sibi munere naviter indus trieque exse
querentur. Sed tam laudabile naturae institutum.teme
ritas fortunaet ut solet alia omniat pervertitt magno
vitae humanae incommodot quae nulla est futurat nisit
certis quibusque distributis partibust rerum universi
tas suo statu incolumis custodiatur. Mam ad regni fa
stigium ita multi fortunae cursu secundo provehunturt
ut si naturae legibus oporteat obtemperarit quae aeque
et ad imperandum idoneos hominest et ad parendum
hngitt in infima parte positi sordidat et servilia mini
steria obire ad aliorum praescriptionemt et normam in
viti cogantur. Atque ut nunc alios omittamt quinam
sunt iit quorum imperio eiusdem generis hominest ob
noxii estist in eadem patria natit altit educatiP quae
in his virtus ita excellitt quae ars viro principe digna.
quae rerum cognitiot qui usust ut digni habendi sintt
quit ut domesticis divitiist et copiist sic honore potesta
teque excellantP quid t si ex iist in quos sibi imperi
um sumuntt permulti sunt longe ingeniot virtute t con
siliot animi praestantia t et fortitudine melioresP Sed
estoz detur hoc maiorum meritist ut eorum posterist
quamquam degenerantibus a virtute insita generit
subnixis avorum statuist imaginibust triumphist illu
stribus aliis gloriae titulist honos habeaturz liceat iner
tibust iidentibus maiorum virtutet diiiidentibus suat
conspici excelso locot curules sellas conscenderet ge
stare sceptrat et summi imperii insigniat converso na
turae ordinet quae illos vix hominum similest et vitam
agentes bestiarum moret ad ima impellitz stet in
aeterna dei immortalis providentia hoc alte involutum
 vhlcAklcAlM/hi ltiSiivM Liii llL

consilium. ut tamen foeda monstra regnent. et quorum

sit certius munus. aut suum haram purgaret aut cloa
cas tergerei iis populi principes. maximae civitatesi
opulentissima regnai atque imperia regenda permit
tanturi qui ipsi. ut habeantur in hominum numeroa
rectore et moderatore indigeantz cur non in eo saltem
naturae instituto parent. ut. quemadmodum alendae.
animanti. non est illi modo una eximia pars. sed quid
quid sumituri aequa distributione in omnes partes di
ducituri ita ipsi patianturi in unoa atque eodem civi
um corporet quae natura voluerit communia esse om
nibus. sedula sui operis conservatrixi suis aequo ani
mo communicariP cur sibi modo naturam consulere vo
luntP sibi modo fruges efferriP sibi effodi aurum eter
rae visceribus P erui e fluminumiramentisP cur sibi tan
tum cudii caelariP cur licere praepostera ambitione
elatis unico convivio hauriret quantum ad pagum alen
dum sit per integrum annum satisP cur caput spectari
volunt comptum. nitidum. ungventis oblitumz reliquas
partes. manusi crurai pedes. tamquam alterius corpo
ris sinti alto coeno inquinatos spectariP quid vero
aliud est. monstra gigneret prodigiai portentai si hoc
non estP itane veroP hoc discrimen inter civium i or
dines habendum. ut meliore conditione sint. qui for
tuna secundiore utanturi dcspicianturi quorum res te
nuis ne victui quidem sufficiat in summa egestate fame
laborantibus P hoc potest probari. et sperari simul
diu rempublicam incolumem. et fiorentem futuramP
Satis diu vestra illos patientia efferavitz quamdiu vos
ferendisi tamdiu inferendis vobis iniuriis illi obdu
rescenti ut nisi vos in eo modum aliquem statuendum
vobis censeatis. ipsi sua spontet male de vobis me
rendii vos coniuges. liberosi vexandii vestras fortunas
SSS lo. manu-nus nnvri

diripiendia nullum sint umquam sibi facturi modum

lam vobisa vngaria erigendi sunt animi in spem me
liorema iam ad res dignas vobisa dignas origine exsus
citandia aliquando vobis repetenda libertas armisa no
bis erepta hinc nobilium hominum iniuria hinc nimia
vestra remissione animia et vestri iuris dissimulatione
vel ignoratione potiusa qua impotentes homines abusi
in vestrum exitium insoleverunta ferroa inquama igni.
arciuma pagorum vastitatet populationibusa omnibus
belli cladibus sunt inviti ad officium revocandia num
quam sua sponte facturia ut sese aliquandoa et vos
respiciant. quae una certa ratio est vitae communis tu
endae. lilxpetendae sunt a crudelissimis hominibus sce
lerum poenaea quaet per tot annos in vos duraaacerbaa
non ferenda liberis populis admiserunt per omnia cru
delitatisa immanitatisque generaa quae quidem tanta
fuerunt. ut sia ad breve momentum vobis cuncta lice
at sub aspectum revocarea mortema quam non suppli
cii magnitudo acerbam reddat. levem pro iis irroga
tam poenam contaminatis suorum paricidio statuatisz
ita enim sese gesserunt. ut iisa ne in morte quidem
quod commune miserorum in malis subsidium esta
debeat a supplicio perfugium patere. Me vestri or
dinis hominema et propterea unum omnium maxime
nobilitati invisuma quo me cumque nomine placeat
appellaria paratum semper habebitis ad ea procuranda
agendaque omniaa quae vestrae salutiaet securitati con
ducere arbitrabor. cum ita zechelus perorassetz in
censis iam sua sponte animis ad belluma quos adeo
seditiosa oratio multo vehementius commovisseta ma
gnis clamoribusa atque ululatibusa ut appareret. a
scelere coeptum belluma dignum initio exitum habitu
ruma quod felixa faustumque esset vindici communiam
 vueAnlcnnvm nmnvM me 11L sse

malorum. salutis auctori. assertori omnium libertatis

simul vngariae populis universis. non copiarum du
cema non praefectum. non imperatoremused quasi de
missum e coelo hominema non zechelum latronem e
mersum e plebis sordibus. regem appellant. Mullus
vero alius titulus quo illum sibi ornandum. augendum
que censerent. non infra illius meritum esse imperitis
hominibus videbatura qui magis quid vellent elatis
odio animis spectarent. cuius in moderatis etiam in
geniis raro summa virtus est potensa quam quibus ra
tionibusa id quod vellent per eum ducem assequeren
tum non cognitaet ac spectatae virtutis hominema non
bellia non earum artium peritum. quae permultae sunt in
magno duce requirendam ut cui sit adversus praepoten
tem hostem difficile atque arduum gerendum bellum.
Mon illis veniebat in mentem quanta res esset cum iis
pugnare in acie armatis. quorum inermium fustesa
lora. nervos. ergastula timere assuevissentg quorum
iratos vultus horreret formidare imperiag quantumvis
iniusta. saeva. immania via malo coacti perferre.
Memo aderat qui rudesa atque agrestes homines re
vocare ab amentia. deterrere a scelerato incepto eo
rum exemplo conaretur. quos subnixos innumerabi
libus copiis. parva manu clari militiae gloria impe
ratores fudissent Alexander qui victricibus armis ever
so Persarum imperio tantor ad lndos usque penetras
setg populus ltomanusa qui tot nationesr tot populos.
tot gentes. non maioribus copiis parere suo imperio
coegissetz at zechelus ne qua re fallere suorum de se
opinionem. et minus aequare animo tantum sibi dela
tum honorem videreturz quod a domestica disciplina
non licebata homini in taetra barbarie natog ab auda
cia. et animi fiducia mutuatus. rudes hominesg et mi
Sao 1o. Mrcnmus nnvrr

nime assuetos militaribus imperiis. in ordines certos dis

tribueret deligere qui iis praeessentt docere militaria
munera. accipere. imperia exsequit petere signum
obire vigilias. duci in primis verbo audientes esset
aliat quorum plane non erat imperitus. diu pugnare
cum rPurca hoste in regni finibus assuetus Plrat ut dixi
must incredibilis hominis ferocia nondum inani regis
titulo tumentisz aucto eo honore. tantum spiritusa et
fiduciae accessit. ut tamquam regium nomen sua spon
te ceterae virtutes regiaet quascumque res susciperet
agendast quantumvis inconsulte et temere aggres
sus laetus esset eventus secuturusg nihil certa ratione.
et consilio ageret tumultuari . rapi quo casus et teme
ritas ostentaret. homo non ex certa sui conscientia
sed ex imperitorum vana opinione sibi cognitus. quae illi
pro ratione erat. quae quamquam ita se llaberent. ob
declinandam tamen invidiama contentus titulo regii
nominis. imperii consortes e multorum delectu assum
psit. quorum insignis audacia habebatur. sicariostlat
rones. perditae speivhomines. aptior-em manum qua
spes praedae esset itineribus insidendis. quam constitu
endo regis consiliog in his Laurentium quendam. qui
non ita pridem functus sacerdotis munere. oblata oc
casione armorum. et per eam scelerum impunitate
se amentiae socium adiunxerat tum Martinum eiusdem
ordinis hon1inem. qui cuculloa et sacra veste indutusg
palam in mendicantium collegio sacra fecisset pro
iligatum planet atque infame hominum genus. Atque
idem tamen sic de horum sententia omnia agebat ut
eos ipsos haberet in potestate devinctos sibi praedae spei
et praemiorum ingentium quaet bello ex sententia con
fectoa illis ingentia ostentabat. lirat haec summa con
siliorum. Mobilitatem in vngariae regno igni. ferro
 vncArucAnvM nnnvM Lm llL sal

que extinctat qui fere mos apud populos gentesque

tenet quaea Paciae finibus ad Pontum usque liuxinum
pertinentt unum omnium aequabilem ordinem constitu
ere. Plinc pontificum collegio sublato t quorum fuit
sempert more maiorum atque instituto in vngarorum
regum consilio summa auctoritast unicum crearet qui
cum potestate sacri imperii divinis rebus praeessett
vectigalibus sacerdotiorumt pro cuiusque meritist iis
destinatist quorum gerendo bello t fortia facta plurat
atque illustria numerarentur. fiis ad hunc modum con
stitutis administratisque rebust nullo adhuc militis pe
riculo factot utt quando minus re alia licerett quid de
eo esset sperandumt ubi conserenda esset cum hoste
manust re atque usu experireturt non regis exploratis
non principum consiliist fretus modo hominum nume
rot agmen praedabundus ad rllibiscum amnem rapit
fallaci spe bene gerendae reit ubi numerum militum
par virtus aequarett quacumque incederet barbaraeim
manitatis ultimis editis exemplis et in omni hominum
memoria inauditis. Plrant spes illi omnes in celeritate
positaet ut si prius quam regii colligerent virest belli
initium facerett imparatos de improviso aggressus id
quod plane se effecturum sperabatt per facilem victo
riamt sibi aditum ad ceterat quae animo destinaverat
compararett quibus foediora immanioraque nulla um
quam veterum memoria homines erant passis nullum
quidem bellum dirioribus auspiciis coeptumt nullum
in quot parta victoriat tetriora in victos constituta
supplicialegautun llorrenda ubique facies rerums pas
sim incensi pagit dirutae arcest oppida aequata soloa
exusta templa conspiciebantur quae saepe a rllurca hoste
religionem expressissentt quacumque pervaderet fune
sti belli faxtt omnia per foedam stragemt et ruinam
seg 1o. inclusus anv-rr

pertinaci fiamma sternente. lam illa inexorabilis odii.

avulsi e matrum uberibus infantes liberit et in parie
tes illisit virgines nobiles vulgo prostitutaet matronae
per vim stuprum passaeg nullo discrimine sexust or
dinist aetatist promiscue omnibus oblata morst ex
cogitata in miseros supplicia teterrimat et quae indig
nitas augerett palis affixi insignes nobilitate homines
iuvenes eximiae speit sacris honoribus ornati aliit in
his pontificest quos non religio sacrorumt quam nul
lam ferocia pectora agnoscebantt non muneris maie
stast non dei immortalis nument eius inter homines
interpretes tutosl ab iniuria reddebatz ut videri posset
bene cum iis actumt quos tam truculentae barbariae ere
ptost alia belli vist ferrumt flamma hausisset Subse
derat fere per idem tempus ad rllibiscum cum exiguis co
piis Stephanus liathoreus summo loco iuvenis natus
cuius Stephanus patruus rllransilvaniae praefectus ut
alibi diximust rllurcas memorabili proelio non procul
Alba lulia viceratt cuiusque avus gloriosam mortem
ad varnamt pro christi caussat occubuerat. Ad huius
belli famamt quod aliquot oppidat sita ad rllibiscum
habebatt collectat ut licuitt subito exigua militum
manut eo contenderatt ut si creorgiust id quod factu
rus credebatur. ab ea parte belli initium facerett labo
rantibus suis in tempore subsidio esset Meque conie
ctura falsust ab exploratoribus quos quaquaversum
praemiseratt cognovitt haud longius creorgium cum eo
piis abesset ac nisi se propere reciperet in tuta locat
foret utt insigni accepta cladet cogeretur retro refer
re signa. Plinc crebris nunciis acceptist qui iam ho
stem dicerent adventaret signo ad proficiscendum da
to. vix ut trepidantibus suis ad arma capienda locus
dareturt Mag Lacum concessitt nonnullis esuis amissist
 vneAmcAnvM nnavM Lm. llL SSS

quos hostest conserto cum novissimis proeliot inter

fecerantz simul dat ad Seepusium litteras quibus docet
creorgium eum ingenti peditumt atque equitum manus
ad se opprimendum iter accelerarez eius inopinato
adventu deterritum set cum paucitati suorum diffisus
minime in certamen descendere esset ausust quam
diu sibi facultas ad receptum dareturt in praesentia si
bi tempori cedendum statuissez quod commodo rei
publicae iieri possett ferre auxilium ne cunctaretun
lntercedebant non ignobilest inter lSathorium et Sec
pusium simultatest ita susceptae in contentione summi
honorist ut quominus utriusque in patriam pietas ex
starett minime prohiberent. Atque erat quidem Sce
pusius potentia superiort copiist divitiist clientelist in
primis clarus suorum studiist ut facile iis fretus prin
cipem dignitatis locum secundum regemt ut iam dixi
must tuereturz maiorum gloriat et antiquitatis monu
mentist quae plurimat atque illustria numerabanturt
lSathorius insignist gratia et auctoritate par habeba
tur. originem enim Sathorii referre in lSatum Panno
num regem credunturt a quo deductum nomen famili
ae manserit. cetera pariataetast ut vix essent egressi
pubertatis annost ad res gerendas animi vist in primis
iis partibust quibus adhaesissentt constantiat quae in
signium malorum caussa patriae fuit. liventus porro in
utroque ita dispart ut superior Scepusius in regni-pe
titione habitust regnum magno nobilitatis consensua
et populorum sit adeptust altert desperatis suorum
sufragiist quorum studia in unum Scepusium incum
bebantt sua sponte de medio discedere sit coactus
ltaque hie regni palatinust quamdiu Ludovicus rex
vixitt eo mortuot non ausus cum Scepusio in regni
certamen descenderet ad Perdinandum transiitt quo
Sfizi 1o. iacuimus anv-n

potiente rerum. et palatinus regni. et prorex vnga

riae praefuit Scepusius ita regnum iniit ut cum poten
tissimo adversario perpetuo de regni possessione di
micarit. atque adeo ita pertinaci studio i ut ne a suis
quidem relictus cesseriti quibus acceptum regnum re
ferebat. Ac ne Scepusiae familiae diu lSathorii regiam
dignitatem inviderent. iam tum occulta fata. eiusdem
et gentis et nominis Stephano lSathorio regnum de
stinabant. quem quidemi haec nobis scribentibus i Po
loni regem venerantur. iSrgoa ut in altero fuit pietatis
insignis laus. qui privatis simultatibus publicam sa
1utem praeferre coniunctam cum suai et a gloriae aemulo
poscere opem. animum induxeriti ita in altero magni
tudo animi pari cui non fuerit impedimento aemulatio
honoris quo minus poscenti. dubiis suis rebus auxili
um impigre ferret Mam que his literis Scepusius ac
ceptis. cum in uno liathorio verti totius regni salutem
intelligereti optimo consilio occurrendum belli initio
hostis audaciae existimavit. principum cunctationem
et moram pro caussae praeiudicio sumpturiiubi diutiusa
quam necesse esset ea corroborari sceleratorum au
daciam licentiamque paterentur. itaque ad veterem
militem. qui ex superiorum annorum delectibus sti
pendia fecerant. novo milite conscriptoa non die i non
nocte intermisso itinerei primo quoque tempore ire
obviam hosti pergit. iam ventum ad rPibiscum erat
vix opinante creorgioa de primo belli motu adversari
os nuncios accepissez iam Scepusiani erant hostibus
in conspectui ut aut conserere cum hoste manum. aut
retro cum ignominia detrectantes pugnam se recipere
cogerentur. quod tantum dedecus ubi admittereti in
telligebat creorgiusi auctoritatem se omnem. qua una
inflatus miseros conciverat ad armai tum apud suosi
 vnoAmcAuvM nnnvM Lm. nL sab

tum apud hostes amissurumz quorum alteris metuma

qui diffisum suis viribusa minus congredi cum hoste
ausuma essent existimaturia fiduciam atque alacrita
tem alterisa quos hostium metua quasi pro victoriae
praerogativa usuros appareret. haud dubie videbatur
iniecturusa quod ne accideret in primis illi erat labo
randum. Praemiserat Scepusius equitum turmam ad
exploranda hostium consilia et locum castris idone
um deligenduma re vera. ut lacessitum equestri proe
lio eliceret e castrisa arbitratus foret id quod accidita
ut spe bene gerendae reia et sui opinione inflatus
creorgiusa quod unum maxime optabat. potestatem
pugnandi faceret. ld si accideret. minime dubitabata
quin penes quos ius fasque esset. cum imbelli multi
tudinet et collectitio exercitu pro iusta caussa pu
gnantes victoria staret Atque hoc tantum discrimen
miseris subeunduma eo vehementius animos percelle
bat. quo magis acciderat inexspectatum. Mon dux mi
litema non ducem miles agnoscebat fere e faecet et
sordibus omnium gentium contractusa ut neque lingua
ad accipienda imperia neque fidesa et animi vis ad
exsequenda. ignaris ducis consilii adesseta cum pu
gnantibus pro aliena victoria. praeter unum iactatum
nomen libertatis nulla spes praemii bene gesta re
exstaret. quod ultroa appetenda mortet poscendum
videretur. Mam dux non solum imperitus earum arti
uma quas rei militaris ratio requirit. sed vix ipse ap
tus ad parendum ducis imperioa non ita pridem gre
gariusa mox equesa temerario cum hoste concursua et
casu potiusa quam vera virtute victora ut nisi quisque
sibi dux. re gerenda esseta quae virtus non temeret ne
in veterano quidem conspicitura haud dubitandum vi
deretura quina ubi signa concinerent. rustica plebs
 ssa 1o. Mrcmmms nuvri

novo insueta maloa cum agroa atque area campumg

cum falce gladiumg desponsa belli praemiat cum certa
frugum speg cum securo otio armorum decus. vitae
discrimena et sanguine comparandum commutatum
vellet. omnia penes Scepusium ita comparata ut rei
militaris. atque eius temporis ratio postulabatz peri
tus belli duxz magna ex parte miles veteranusg no
vus. quem. etiam si minus usus adiuvaret. doceret
veteranus et servare ordines. et inferre signa. et ubi
cedendum essen servatis ordinibus referre pedem. et
quo expediren quaerere receptum lam ita Scepusius
suis praeerat ut volentibus imperaret. et quidema
quorum permagni vincere interesset. minime veren
tium. quin cum patriae exscidioa interitus victae no
bilitati immineret. quae una bello petebatur. victori
bus ingentia essent speranda praemia. domi commo
da multa. agros. fundosa honestiores nobilitatis titu
los. quae numquam ii desiderant. quorum virtute est
vindicata patria a seeleratorum armis. Meque iis mi
nora proposita erant. qui e plebe urbana. intacti con
tagione belli. voluntarii pro nobilitatis caussa arma
sumpserant Augebat vero eorum meritum grave suis
factum praeiudiciumg quorum caussam. per defensam
nobilitatem. haud dubie iugulasse videbantur. vt ve
ro militum numero cedereta praeter eos. qui vulgo stipen
dia merebant. intentissima cura conquisitos. dueebat
secum voluntarios. et quorum multis magnisque in
rebus virtus spectata erat. quibus accedebat nobili
um adolescentium numerus non contemnendusa quibus
vigentibus aetatis roboret virtutis aemulatim et iustissi
muma ut credebant. in adversarios odium iiduciam
atque animum subministrabat. lam Scepusiani equi
tes. cum nihil sibi reliqui ad summam celeritatem fe
 vneAnrcArzvM nrmvn ma uL sall

cissent propius successerant adversariorum castris.

cum miseri id quod erat adventare cum universis
copiis ducem arbitratia repente consternati animis. et
instantis mali pavore trepidia receptum ad salutem et
fugam. cuius erat omnis facultas praeclusa meditaren
tur. flinc ducem circumsistentes. quid consilii ex
pediat ducturus imparatos adversus iam inferentem
signa hostema quamve ferat opemltemere adductis su
is in ultimum discrimenv oppressi angustiis temporis
exspectabant lam ortus pallor. ab exitii metut cuius
horribilis facies ob oculos obversabatun terrorem
frustra dissimulantium prodebat stupore animis hae
rentibusa quos salutis desperatio occupaverat Mullum
enim fortuna locum ad receptum. undique circum
spicientibus ostentabat cum maiore ex parte iner
mibus. tum. quae arma numquam viros fortes defi
ciunt fiducia. et praesentia animi destitutis. quam
quidem. unde abesse maxime par erat in imbelli
um caedet quibus semper iusta etiam hostis ira
pepercit et innoxiorum hominum suppliciis exhausis
sent. lam quidem apparebat suas aestimantibus. et
hostium virest sed seroa et nullo cum usu. quam
longe distaret vera virtus a stolida ferocia. atque
inani iactantia verborumz Mam illa semper et pacet et
bello invictaz huius vis omnis. ubi faciendum virium
periculum est in acie concinentibus signis. et hosti
bus clamorem tollentibus. raro non fracta. et debili
tate languens ltaque intuentibus exsanguia ora e
propinguo horrentium imminens fatum. facile prae
sagire licebat ubi duae acies concurrerent qui pu
gnae esset exitus futurus. Mullus clamor. qui alacri
tatem suis. terrorem hostibus adderet moribundae
voces modoa iudices trepidationisg et pavoris. qui in
SSS ro. Mlcmsms nnvrr

oculis vultuque exstabatt non pugnam victoriae spet

sed fugamt et caedemt cum nondum essent cum hoste
congressit meditantium. Subibatt qua peste carere non
poterantt alte haerens animo scelerum conscientiat
brevi expiandorum horrendis suppliciist tum inexpia
bile victarum odiumt qui tot suorum immanes caedest
tot obiecta miseris funerat tot innocentium hominum
stragest incendiat depopulationes ulcisee rentur. lam
exciderant minaet et ardor ille animorum elangueratt
quem restinguere non potuisset effusus multorum innexi
us sanguist iam torpebant virest validae numquam suo
roboret sed hostium in quos saevirentt imbecillitatet mul
to maiore cum usu integrae in acie adversus armatum
hostem servandae. contra apud Scepusianos laeta
omniat spei plenus miles et qui ultro poseeret pu
gnae signumt non pavidus exspectarett et virtute
paritert et numero iidensz dux cum sui fiduciat et
suorum tum pavore hostium et trepidatione de victo
ria securust ingens in omnibus ardort consilium viri
bust vires munitae consiliog ut et servaretur ratio et
disciplina rei militarist et nullus temeritati locus re
linquereturt tamquam cum fortissimo milite esset in
eunda pugnat non cum territot et prius victo consci
entia scelerumt quam hostium armis. omnis creorgii
spes in eo positat si omni damnata morat praever
tens belli famam gerenda ret perculsos subito armo
rum impetu adorireturz quod consilium haud dubie
omnibus praeferendumt aviditas praedae corruperatt
et tetra libido hauriendi inimicorum sanguinemt quae
res longioris morae caussa fueratt omnem spem vic
toriae in una celeritate positam habentibus. lirat vero
nemini dubiumt quin si recta lSudam exercitum duce
rett attonitis omnibus miraculo reit et aegre bell
 vneAmcAnvnr imam Lm m. seg

consilia expedientibus. fuerit aliquid operae pretii

facturus Mam praeda. et direptiot unus militi expe
tendus partae iam victoriae fructust saepe infelix ante
tempus praecepta fuitz consequi enimt non praecur
rere victoriam debett qua partat miles securus animo
potiatur praeda. Mnmquam ille vero haud satis spatii
futurum adversariis ad militem cogendum arbitratust
de victoria dubitavitt malo ille quidem consiliot et mi
nime ex callidit et prudentis ducis institutoz qui qui
dem in dubiis rebust ubi rerumt et temporis ratio
plura sperandat quam timenda ostenditt quam mini
mum fortunae faventi multis credit. atque adversus
ea malat quae quam longissimet et prolixe pollicenti
abesse credanturt tamquam adversus praesentia se
munitt et tutum reddit Samque nihil veriust quam
nimiam securitatemt iu futurum consulenti saepissime
obfuisset plus aequo dubitasse de fortunae inconstan
tiat nemini umquam fraudi fuisset id quod saepius
quam expediat hominum rebus est animadversumt in
iis quae casust et fortuna moderatur. lirgo cum con
trat atque ipse existimassett ultro adversarios occur
rere armatost et adoriri se suis locis animadverte
rett fiduciae caussam ex conscientia maiorum viriumt
atque ex hostium contemptione suspicatust deplorata
victoriae spe tquod unum victum manebat decusj lau
dem petere invicti a malis animit honesta morte con
stituitt habiturus insignis victoriae locot si ereptam
vitam hosti in suam perniciem inhiantit a cruciatut
et contumelia vindicaret. quae virtus si aeque in militet
atque in duceexstitissett insigni cladeteius diei erat victo
ria Scepusio statura. ita fretus creorgius eadem ferocia
animit qua sui impotens ducis sibi noment et regiae
maiestatis usurpaveratt alacri vultu t et magis audaciae
uouvm uvncn main v- scn1Prou1-zs. xu.
a-d
alio 1o. summus anv-n

suaet quam fortunae memor. suos. meumque con

sternatos brevi orationet ut audacter pugnam capes
seret et rem gerere impigre vellent adhortatim Ali
quando iis oblatam occasionemt quam tantopere pri
dem optassentt precibus votisque omnibus expetiis
sentt de infestissimis hostibus poenas exigendi Pan
dam operam pro suorum libertate pugnantibust utt
quam hactenus feroeiamt in contuberniis suas iae
tandot hostium vires deprimendot magniticis verbist
et multis ostentassentt ea ne videreturt inter verba
effluxisset in aeiet ubi maxime expetenda essett de
sideraretun ln aliis omnibus pares adversariist eius
dem originist et gentisz superiores tum caussat tum
viribus esseg quae si in crudelem hostem intenderen
tur primo congressut iactantes superbos nobilitatis ti
tulost quae eorum essent armat tota acie fusuros
Auderent feminas viri contemnereg fortest inertest
et mollest fortunae alumnost ventoso nobilitatis no
mine tumentest vera virtute homines freti adoririt cui
numquam non fortuna immensis etiam exercitibust et
classibus circumsepta cessisset Adesse tempust ut
eam patriae operamt eoniugibust liberist navarentt
quam saepe adhortanti polliciti essentt quorum pre
cest lacrymaet obtestationest supplicantium vota si
menti obversarenturt haud possent dubitaret quin
arma inania omnia essent futurat quae sceleratorum
pectora adversus vim atque impetum una virtute in
nitentium armarent. irent deo immortali bene iuvantet
libertatis suorum vindicest adversus ereptorest ful
tores patriae adversus oppressorest pro iustissima
caussat pro legibust patriis institutist adversus im- i
manissimost atque importunissimos hostes pugnatum
Me plura dicerett prohibuit advenientium equitum
 vneAmcAuvM uuam nm llL ali 1

clamor-i qui iam iam affuturi ad portas. atque impe

tum in castra facturi nunciabantur. ita omnes se se
qui. contento cursui atque ire obviam hosti iubet
quid suos facere aequum esset. non se speciosis ver
bis. sed fortibus factis moniturum. Plrat turmae Sce
pusianae praefectus Petrus Petrovitius genere croatai
quem eximia virtus ad honestiores militiae ordines pro
vexerat. quemque aliquot post annis ob singularem
fideii et sapienti-ae opinionem ioannes rex in interio
rem amicitiam acceptum testamento filii tutorem in
stituit. eundem secum sanguinis necessitudine coniun
ctum. is creorgium exsultantem ferociai atque in se
acrius irruentem. cum in eum. quam concitatissimo
cursu infestus equum admisisset. hastae cuspide in
femur adaetai fibulis. qua femori thorax aptaturi
laxius oras adstringentibus. equo saucium deturbaviti
ac suis rvinciendum. asservandumque tradidit. insi
gnis cum temeritatis. atque audaciaet tum verae virtu
tisi atque animi magnitudinis posteris proditurum
exemplum llicitur quidem ex ingenti armorum acer
vo-i quae multa -ex incensisiac direptis nobilium arci
bus eodem rcoacervaveratz quae temere sors obtulisset
quamquam illa minus apta induisset equitatu hostiumia
quiiam in zportis erat delectum adimente. id postea
versum in religionem est. tamquam numine vim men
tisi et consilii scelerato homini illius maxime neces
sario tempore adimentet quo citius praeceps in exiti
um ruens eorum scelerum penderet ipoenasi quibus
se suosque contaminasset. quis vero prudens belli
dux non solumi cum est committendum proeliumi iquo
tempore adversus armatum hostem sunt necessaria
armai sed-ubi etiam hostis longe abesti memori quam
varii immineant casus magnaigerentibus bellai cum
i . .
 am lo. MrcmnLis anv-n

adversus alia quae foris a fortuna impendent. tum

adversus suorum coitionesa et occulta consilia non
sese muniat armisP llaud dubia inde Scepusianis
victoria. hinc cum universis eopiis imperatore adven
tantet hinca rusticis. duce amis soa pavidis impendentis
exitii metua ad preces confugientibusa minime tamen
miseris profuturasa qui sibi ipsi omnem veniae spema
multa avare et crudeliter in nobilitatem admittendo
praecidissent itaque ad terrorem sua sponte fractis
inferendum imperatora vetitis militibus quemquam
vivum caperea interhci omnes ad unum iubet. flinc
tanta edita stragesa quantam edi in semiermes ab ar
matis iisdema et avidissimis caedisa verisimile est.
lPemperatum ab iis modoa quibus necandisa aut non
suffecit rem gerenti diesa aut fessae vires iratum vi
ctorem defecerunt. qui ita tamen victis pepercit. ut
ad graviora. et taetriora supplicia reservatis licuerit
iis invideret qui honesta morte functi in acie cecidis
sentz neque enim in eo proelio caussa magisa quae
raro est prima ferro in acie pugnantia quam odio
certatum est. quo efferati victorum animia in hostium
caede victoriae fructum constitutuma et pietatis lau
dem maximam positam credebant. aaliaro quidem in
mitissimis etiam ingeniis crudelitas a victoria abesta
in civilibus bellis praesertima in quibus non de belli
ca gloria. aut de imperii finibusa sed de partium exitio
dimicaturuaut ne in ducis quidem potestate sit a caede
in victos temperaret ex qua unicum solatium victor
miles quaerit. Augebant odium saevientiuma memoria
repetita eorum immania facinora in quos saeviebant.
quae numquam non maioribus suppliciis expiantura
ubi eorum magnitudine misericordiae fontes animis
exaruerunt Pe creorgio moxa a ducet de more consilio
 vucMucAnvM nnnvM Lnæ nL aris

advocatm consultari coeptumzp quem. ne per omnia

supplieiorum gencra exearnifieatus scelerum poenas
persolueret. ea ipsa scelerum magnitudo adiuvabatz
vix credentibus. quorum erant placabiliora ingenias
ubi. pro eorum magnitudine esset supplicio aificiendua
sese quamdiu essennhumanitatis suae memores. par sup
plicium posse excogitare g ut in constituenda in scelera
tum poena. non homini omnium mortalium teterrimot
sed sibi parcere videri vellent itaque iam inclinantibus
in leniorem sententiam qui praecipui ex nobilitate ade
rant. quorumque erat maior in consilio auctoritas. hoc
enimvero minime ferendum. diceret ut cuius impium et
sccleratum animuma nulla supplicia expiare possent.
quamquam nova. atque inauditat is per leve supplicii ge
nus. maleficiorum poena defungereturg quibus exeogitan
dis tyrannorum omnium crudelitatem saevitiamque su
pcrasset. rlleterrimum monstrum belluam immanissi
mam. quae adeo truculentum. atque importunum ingeni
um diu sub hominis forma occultasset. novo supplicii ge
nere aificienduma obiiciendum feris ad pastum. dilace
randum. dilaniandumque adeo z qui temerario incepto re
gium nomen sibi sumeret tantae intra homines maiesta
tisjncitareinnoxiam multitudinem ad arma. contamina
re maleiiciot et sceleret ne locus resipiscentibus ad sani
tatem relinqueretun latrociniis. incendiisa direptioni
bus vastaret atque evertere regni provineias nobilis
simas esset aususa quibus saepe hostis rPurca peper
cisset. quem in Shristianos homines insitum odiuma
et regnandi immanis cupiditas concitaret. quae cum ab
omnibus fere certatim iactarentura non oratione mi
nus. quam animo infesti. supplieium. quod sua sponte
acerbissimum videri posset. ubi eo etiam momento
temporis defungeretuiu augendum sibi statuunt longi
oris temporis mora. ltegis clarissimum insignet quod
ave 1o. molanus nnvri

homo amens temerarim et praecipiti consilio regio

nomine oblato usurpaverat coronam e ferro canden
tem capiti imponunt ut contumelia et ludibrio gravius
malum. barbarumz superbo hominem ingenim vehe
mentius torqueat quousque ignis saeviens vis capitis
ambientia per ingentes cruciatus populata ad interio
ra perveniens tostum. ustumque conficiat lta de illo
sumptum supplicium rllubero tradit qui fere cum aliis
omnibus convenit lllum quidem tam immani ferenda
supplicio tanta animi praesentia fuisset ut ne gemi
tum quidem semel edere auditus sit qui victi dolore
animia index essetz dignum certe hominem ad hune
usque diem vngari fatentura qui pro meliore caussa
pugnaret quemque tueretur a furoret et scelere in
victa virtus impiae mentist et scelerum potentem
quibus ultra omnem veniae spem se suosque contami
nasset rPum nemo erat cuius etiam sana mens esset
a partium sensu. quin. pro scelerum magnitudint
parum severe animadversum in tam nefarium homi
nem existimaretz quae enim fert belli vis. quae sua
natura insolens. raro novit ullum in saeviendo mo
dum. ferri aequo animo possunt cum temport non
hominum ingeniis. ut maxime sint acerba. et non fe
rendat tribuanturg incendio absumptae villaet urbes
solo aequatam direpta oppida arces dirutaet quae pati
necesse est aut inferentes aut illata propulsantes arma z
in hoc uno homine ea violata expiabantun non quae
ius belli permittit cum rem gerentium calent animi in
promiscue caedet sed ea. a quibus abhorret hominum
natura. non a feris bestiis verendamon a monstris illis
immanibus . quae excogitavit antiquitas apud inferorum
impias sedes sceleratorum manibus excruciandisg
commemorab tntur. per datam fidem inducti in frau
 vncAnLeAavM ripam nm llL gzp

dem nobiles hominest mox variis suppliciist et nus

quam antea excogitatis interfectit lento igni tosti aliit
atque vivi exustit alii exanimatit palits per sedem ad
actist vivi alii in terram defossitzmedii nonnulli sectit
foedo spectaculo etiam hosti rllurcae futuriz in his cia
nadensium pontifext atque adeo ut nihil subsidii re-t
litgio ad leniendum crudelem animum contemptori religi
onum omniumt materiae plurimum ad ludibrium affer
ret idem enim iudext idem mox futurus carnifext ant-t
te se stantem et foeditatem supplicii infimis precibus
deprecantemt non passus moram supplicio interponit
quae voluptatem praeceptam animo morareturt clavae-z

ferreae ictu exanimatum ad terram stravit Mam nobi

les virgines permultae t ex hist quae in sacris colle
giis pro populo operarenturt tum matronaet lectissimae
feminae ferebanturt violato pudoret vulgo prostitutaet
ac fanda infandaquetpassaet ut qui auctores tam te
tri supplicii essentt non se crederent in creorgium
zechelum saevire nobilitatis hostem sed in hostem hu
mani generis cuius sensum omnem ingeniumque fe
rarum immanitate assumpta exuisset. quorum memo- - i
ria animis recrudescenst ut in homine excruciando
minusanimum in potestate haberentt humanitatis suae
memorest effecit Mam levius sive ingeniot quod so
let morigeratust immodicus in utramque partem au
gelidis rebus atque elevandist sive mutuatus a peri
tis id quod vngari tradunt multo his foediora additus
lta quidem si sunt administrataa ut ab illo memoriae
ere-dita lsguntus in eo etiam homine pleszteadpt in
quo uno sceleratqrum ossium horrenda ssassrvate
faciggra expiarenturt transgressit nobiles humanitatis
iura vides-ratam laisctis satenisu arcte vinctumtse ea
motut atque agitatione corporis ratilo ulla levandiqdo-g
ave 1o. morus-ms auv-rr

loris superessett cum excruciantium odiumt miseran

dum in modumt artubus membrisque omnibus ex
carnificatot omne solatii genus negarett inde nudum
in equuleum coniectumt capite corona ferrea igni
candente redimitot ad poenae atrocitatem ut dictum
estt ludibrio adiecto. Mox quamdiu visumt capite
deustot cum vererenturt ne per celerem mortem
graviori supplicio eripereturt incisis venist ex his
profiuentem sanguinem Lucam fratrem sugere vi tor
mentorum coactumt nequidquam clamante creor
giot et vociferantet abesse a scelere fratremt quod
quidemt etiam si haud ab eo falso tortoribus obiicie
baturt dicenti et quiritanti tamen fidem abrogabat
verisimilis coniecturat tamquam excogitatum menda
cium ad fratrem poena levandum. Plx hist qui capita
seditionis fuisset et munere aliquo militiae functi di
cerenturt tum quorum furort atque amentia in scelere
eminebatt circiter vigintit per trium dierum inediam
aestuantes edendi cupiditatet anhelantia membra mori
entis lacerare morsut mandere infelicem escam coac
tos t quae destinatos exsecrando supplicio alerett na
tura ad tam dirumt atque immane facinus reclamante.
liinc fessis tortoribus creorgio cruciandot eo cruciatus
perferendo fessot tandem victum pertinax odiumt ac
vix per tot crudelitatis exempla restinctum torquenti
um animist naturae cessisse. Mox in mortuum saevi
tuma cadavere visceribus avulsist frustratim dissecto
tabot et sanguine fluentia membra verubus tostat se
micoctos artust iis mandendos obiectost quorum usus
opera infelici bello essett quo tamquam funebri epulo
invitit et refugientes expletit mortui ducis manibus
parentarent ita satiatos detestandis mensist atque
perpessos omnia tormentorumt et cruciatuum genera
 vneAmcAnvM mmvM Lm. nL aln

interfeetos. ibum ea ad hunc modum a regiis gerun

turz parte regni alia ioannes lSornemissat quem ho
minem virtutis ergo ex humili fortuna rPolnae natum
v Ladislaus ad honestiores militiae ordines promoveratt
sive sua spontet ut gratius officium regi essett ultro
susceptum reipublicae difficillime temporeg sive regiis
litteris ev ocatust quingentis quibus praeerat secum
equitibus assumptis ad lSudam banubium transmisitt
ac Pesti consedit coierat per eadem tempora in Pe
stanum agrum agrestium ingens multitudot qui ad
primam belli famam iisdem de caussist quae supra a
nobis commemoratae suntt ierant ad arma. lis prae
erat Ambrosius quidam Saleriust in perdita caussa
haud plane improbust id quod docuit eventus. cum eo
lioruemissa astu magis et consilio quam vi aperta
agendum arbitratus tnon enim erat par futurust ubi
cum viribus vires essent conferendaej equitibus in op
pidum receptist certum e suis hominemt cuius habe
bat perspectam iidemt ad Ambrosium cum mandatis
mittitt non desperans per obiectam spem impunitatist
ubi resipisceret t atque a scelere revocaret animum ad
sanitatem revocatum regi conciliaturum. Summa haec
mandatorumz Se a rege missumt ut cum eo de com
munibus rebus colloquereturt quibus expositist quam
diu rex spem veniae resipiscentibus faeerett hortare
turt si saperet improbatis sceleratorum hominum con
siliist se regist et nobilitatis caussae adiungerett
quam quidem iust fast et religio tuereturz certo qui
dem scire se eo animo illum esset ut quae honesta
sibi esset quaeque conducere publicis rationibust pri
vatisque suis intelligerett ut deceret civem patriae
amantemt et sui officii memoremt facile esset sibi
persuaderi passurus Mllllllle vero regem veritumt ne
 aia ro. uiuimus anv-ri

parum memor suae maiestatis. aut iuris videreturi si

cum iis lenius ageret. a quibus esseti per aper-tarn de
fectionem in se tam nefarium scelus admissum hiul
lius in eum posse tam tetra esset atque immaniafa
cinorai quibus non illius lenitas. et clementia esset
maior. Mirari enimveroa cum suae facilitatisi atque
indulgentiae iam pridem documenta multa in vugarus
dedisset. inventos qui ea vi. atque armis extorquere
conarenturi quae nullo negotio a rege profusissimo
iuvandis. sublevandisque suis sperarent se consecutu
ros. lisse autem. quae a suis. ni tanto infra suam dii
gnitatem maiestatemque esset. rex percunctari vellietz
quae secedendi illis caussa fuisseti quae deinciendi a
reget quem secundum deum parentem omnium coli a
suis summa pietatet sanctimoniaque aequum esset
cuiusque uua certa cura habereturi corpmuniis omnium
salus. paxi otiumi libertasP quo vero auctum ausgs
per speciem religionis. quo exsecrabile magis facinusii
et detestabilc videretur patriae impia arma iiuferreP
in communem parentem omniumi tamquam in sua
viscera ferrum intorqueret cui omnia quae in vita eg
sent expetendzh salutemi libertate-nh vitam deherentP
potuisse inducere animum. ut patriam peterent infe
stis signis. hostilem in modum vastando depgpiuliau
doque urerent. quorum armis esset usui-a adversus
fuit-cam vnsaris inferentem bellumP quamnam an
daqianru quam americam fuisses quem implent quae
scelus tantunn ut eo inconsultm quemi regem et ag
noscerent et venerem-litium occulta consilia iuire. lio
miuum soitianem faceret non prius insitam quam
gerere bellum auderentr certa servari iura cum ex
tensio htostez quanto tenuisse si qua occasio civilis
tumultus exoriretura adiri regem. moneri apud eum
 vneAmcAnvM nsnvM L1n. m. ais

ex leguma et iuris praescriptionea ut otiia et pacis

amantes cives deceret. de communibus acontroversiis
disceptariP cur illi veroa si quid haberent. quod de
nobilitate qnererentura non summo iure apud eum ex
periria cuius esset in suos summum iusa lenitasa at
que indulgentia para quam certare armis mallentP
cur diffiderent. nisi iusta modo in speciem caussaa fu
rorema atque amentiam non ferendam praetexereta
suum se ius apud regem aequissimum positis armisa
quae indicaren-t feroces a et contumaces animosa legi
bus et moribus obtinereP Plsse sanctius regum con
siliuma in quo summae prudentiaet et consilii homi
nes. iis censulentibus decernerent de publicis rebus.
patres e pontificum collegioa regni principesa vnga
riae lumina quorum anctoritatet legitimo iure indic
tis. comitiisa de componendis communibus controver
siis ageretnrP Mon esse Ladislaum unis principibus
modo regem creatuma non nobilitatia non ulli praecipuc
ordini-a quem eximium habereta sed universis popnlisi
et nationibusa quicumque in vngariae regno longe la
teque continerentnn ln honore mandandoa cum de eo
esset inter virum prineipema et de plebe hominem
instituta contentioa nullum esse discrimena ubi illud
tolleret splendens in obscuroa et infimo homine illu
stris virtusa in nato summo locoa insignea aut flagiti
uma aut scelusz ut si virtus excellens extolleret infi
mum hominem ad summum graduma nequitia in ex
celso positum deturbaret. semper virtus obscura tsi
obscura modo umquam esse possetj nequitiaet quae
generis splendore esset insignis ad infamiama antefer
retnr. ln eadem iuris aequabilitate eandem omniuma
pro cuiusque merito rationem habendama ut sutor ve
teramentariusa ubi eum insign is virtus commendaret
ago 1o. mcruums anv-ri

haud deteriore conditione esse deberet. quam qui po

situs esset principi locoa et summum gradum honoris
et gratiae apud regem obtineret. Mihil umquam a rege
commissum omnium suae aetatis clementissimm ac
miti. et placabili ingenioa quare vngari ab eo aliena
ti per apertam vim regni ruinamr atque exitium moli
rentur. Sed quando quae facta essent. iieri infecta non
possentz permittere iis regem. utrum mallent. sive sua
sponte ad sanitatem rediret accepta fidet quod a rege
defecissenn multa in deuma et in homines scelerate
admisissent. fore se dedentibus impuneg sivet nulla
cum veniae spet de communi iure armis disceptarm
quod obtinere summa cum regisr atque omnium ordi
num voluntatet qui furentium most et ferarum esset
inermibus liceret. intelligere set plurimum imminui su
am dignitatem. quod mitius cum iis ageret quam aut
regii imperii maiestas. aut eorum amentia postularet
sed non posse a se impetraret ut discederet a vetere
superioris vitae institutoa severius cum suis agendos
quorum salutem non prius negligerea quam suam pos
set. itaque quorum esset sana mens a sceleris labet
tametsi regis laesae maiestatis convicti ultimum es
sent supplicium promeriti. iubere eos extemplo fa
cessere ab eorum coetu. a quorum scelere abessenti
id si facere animum inducerent. quod illos facturos
speraret. cuperet certea a sceleris illos poena quoque
abfuturos. Mam quorum animi obfirmati adversus sana
consilia essent. eos brevi intellecturos. neque consili
um regiv neque animum. et vires ad seeleratorum ho
minum audaciam. atque impetum reprimendum defu
isse. fiis Ambrosius auditis. quac. ut vere lSorncm
issa non haberet in mandatis. facta coniectura de La
dislai ingeniot vere habere poterat videria communi
 vneaarcnnvu nnnvu Lns. m. asl

cato cum suis consiliot magna cum eorum manu. qui

bus praeerat in partes regis transiit cum non de
essent in magno numerot qui desperato eo rerum e
ventut quem sibi animis spoponderant tutiora turbu
lentis consiliis praeferrentz verisimile est Ambrosium
sive sua sponte exsecratum animo tam atrox scelus.
nondum plane odio depravatoa sive delinitum lior
nemissae oratione facile in optima caussa disertij
regi se conciliari passum. cum praesertim viri
um conscius minime dubitaret quint si esset cum
regiis contiigendum. minime dubius eventus proelium
consequeretur. Mam id percrebuerat consulto ad id
ipsum dissipata famæt Sornemissam cum ingenti mili
tum manu in oppidum receptum quod quidem ubi
etiam fama tantum vulgatum crederent ratio tamen
suadebat in magno armorum motua missam ad belli
tumultum sedandum. hostium copiis parem militum
manum. cum praesertim in magno rerum discrimine
tum regis dignitas. tum publica salus versaretur.
Mon enim creditum ubi de summa rerum proelio de
cernendum sit temere aleam iaci. et obiici inferio
rem viribus superiori ad caedem Mam. ut lSornemis
sac iidem haberent illud etiam faciebat popularem
hominem. et suoa non splendore natalium nitentem
creditum tacito naturae instinctu suorum magis. quam
nobilitatis caussae faverez ita vero delectum. qui rem
adversus suos gereret ut appareret separatam regis
caussam. a principum caussa habere multis nomini
bus nobilitati parum aequi. Accedebat et illud homi
ni a natura insitumt ut in dubiis rebus. quidquid
quantumvis leve praeferat timoris umbram. in deteri
us accipiatut eoque trahat prava opinione imbutum
animum. non quo certa ratioa sed quo obiectus error
 ro. mcrunnrs anv-rr

nutanti atque haesitanti inclinat Malus vero ani-mus

vates ad credenda quae deteriora sintt et quae quis
minus velit fere semper praeceps fertur. vnde vero
liornenrissae animi ortam tantam fiduciam iexistima
rentt utt mali metu iniectot deterrere ab incepto ar
matos homines auderett nisi misse a rege explorata
esset victoriae spesP quae quidem quam firma erat
f futurat ubit euntem adversus multitudinem armatamt
non valida equitumt et peditum manust ac par militum
numero belli apparatus sequereturP Meque cuiquam
magis poterat probabile viderit sua sponte illumt et
privato consilio sumptis armis leges praescribere ge
rentibus armat invitare ad dedit-ionemt spem veniae
facere audere. igitur per alterius partis rsecess/ionemt
alterius viribust quod necesse eratt debilitatist ea
pars quam caussae aequitast et ius tuebaturt cum
ventum ad armat et proelium commissum essett illor
rremissa eodem temporet cum regio equitatu ex oppi
vde erumpentet atque in trepidantes et iiuetuantes in
i ferente signat superior fuit Magna indet calentibus
utrimque odio animist e suorum discidiot redita tsaedes
in perculsost et perturbatost nulle duce certot -qui
territos sua sponte ad rem impigre gerendam excita
rett qui iam cum meliore copiarum partet ad regem
transisset lta vix primam ximpressienem -sustinentest
terga verteruntt desperata salutet cuius oblatam secr
tam ispemt pertinaci odio obstinatis animist tabiecis
sent inde qua praecipiti fuga elatis spes effugiiapate
batt non uno defuncti mortis generet ad unum fere
interiere. llaec res ita felicitert atque exvsententia
administratat magno honori apud regem liornemissaet
atque apud nobilitatem fuitt id quod -alii etiam-testan
turt quos sumus auctores secuti lvam et habuisse
 vuennrcmvm manavit Lm uL sea

rationem suae humanitatis et morigerams regis inge

sic a-d- misericordiam proclivist simul id quod erat
agendum t consuluisse regni otio videbaturt fcalrlido
commento ille quidemt sed cum nullius fraude reipub
licae salutarit conservata multitudine innoxiat quae
iirducta in fraudem a seditiosis et turbulentis hominibus
per speciem recuperandae libertatis in sui certam per
niciemt -et pestem esset rapta quae dum ad Pestum
gerentes in colocensi agrot iam longe lateque belli
fiamma pervadentet concitata rmultitudot duce Anlzo
ifib Longe seditiosot et nefario imminet cum multa
hostiliter agendo infesta circa omnia fecissett oppres
sa a regiis disiectaque est lie Longo cum vivus in
p-otestatem venisset liudae supplicium est sumptam
iam tot cladibus a victoribus multitudini illatist cum
neque iis rtrepidis animust neque amissis amentiae
ducibus incertis consilii spes salutis ulla ssuperessett
principest magna concepta spet ubi paullulum adni
tereirturt tantae pestis ex vngaria delendaet undique
armati ad persequendas belli reliquias iam sua sponte
senescentist incitantzm ltat magno successut cum nul
la esset vcerta manust quae oocurreret armatist brevi
interfectis aliist aliis dissipatist vet disiectist vix pas
si a se impe/erari ut in puerorumt et mulierum imbel
iem turbam non stringerent ferrumt nullos sibi reli
qhos feceruntt quorum exitio sitientcs animos ad in
vidiam usquet rmiserorum sanguinemt in quo quidemt
per tot hominum suppliciat et caedes volutati essent
rexsatiarent buo adhuc erant in armist qui se duces
multitudinis iferrentt Martinust et ll.-laurentius tcogwno
iirifia non feruntur-j quorum supra mentionem fecimus
egentes homines et quit propter edita multa tetra in
mobilitatem faeinorat haud dubitabantt quint ubi vil-vi
asa 1o. Micrmams nnvri

venirent in potestatemt dignas iis scelere persoluerent

poenast quibus nullo genere supplicii se satisfacere
posse sperarent. iriorum alter initio tumultus in Agri
ensit in varadinensi agro altert spe praedae multitu
dine traducta in sententiamt magnis nobilitatem cladi
bus affeeeratz mox cumt languentibus partium studiist
ob rem male ad rilibiscum gestamt nobilitatis se prae
dam futuros non ignorarentt ubi infelicibus auspiciis in
gressi in caussamt pergerent pertiuacius susceptam
tuerit sive defuncti mutua eaedet quod nonnulli tra
duntt sive per noctis tenebras digressi quo facilius
captata fugat custodias fallerentt quibus erant circum
septit se magnitudini suppliciorumt quae nondum in
creorgio excruciando laesa nobilitas absumpsissett
subduxerunt. Augebat hominum invidiam violata ab
illis religiot cum uterque sacerdotio functust damnato
vitae institutot cui se devovissett a sceleratis armist
militiae initium fecissett prius impiit et scelerati in
deumt a cuius cultu defecissentt quam crudelest at
que immanes in hominest ne quis dubitaret quin fa
cile ad quodvis facinus possent impellit qui se periuriot
et scelere in deumt omni maleficiorum genere in homi
nes obstrinxissent. cum vero alia eorum facinora com
memorabanturt quae per se atrociat et nefandat sacra
personat quam gerebantt exsecrabiliora efiiciebatt
tum unum maxime crudelitatet ut barbara diritate in
signe. captum enim Mieolaum Solohominum praeci
puae hominem nobilitatist et cum eo tres fratrest vi
ros lectissimost foedissimum in modumt prius direptis.
atque incensis eorum aedibus mactaverantt in una
morte multas coactos experirit amissis domesticis
copiist et maiorum nobilitatis monumentist ut adhuc
viventes suorum malorum spectatorest acerbiorem
doloris sensum haurirent. fiunc finem habuitt ut
 xvuaAmcAuvM umuvM Lm. m. asa

inconsultet et temere susceptuma ita infeliciter gestum

a rustica plebet adversus nobilitatem bellum. me
morabile semper posteritati futurum. eum ob alia.
quae supra sunt commemorata. tum ob innumerabilem
secutam hominum caedem. qui si diuturno bellov non
eot quod vix ortum. oppressum extinctumque est fquar
to enim mense est debellatumj desiderati essent. po
tuerit vngarici regni iactura insignis. in omni conse
quenti aetate haberi. Auctor quidem est ioannes cus
pinianus gravis magis quam disertus scriptor. cum
Maximiliani caesaris legatus eodem anno in lSudensi
conventu interfuisset. inito numero eoruma qui eo
bello occidissent Lxx hominum millia desiderata
esset in hist qui ex amplis familiis essent nati. qua
dringentos. ldem aiiirman quod iam supra commemo
ravimusa fuisse eorum consilium. deleta nobilitata
atque eorum bonis per agros viritim distributis. e
quatuordecim pontiiiciis sedibus. ut vocant vngari.
ceteris pontificibus abdieare coactis. unicam dioece
sim constituereg cuius qui esset administraton
sacris. et religionibus procur-audis universo regno
praeessetg cetera sacerdotia. quorum essent peropu
lenta vectigalia in proemium iis cederent. quorum
praeclara opera bello gerendo exstitisset ftem. ut a
nobis exposita est. adversus rusticos gestam rPubero
tradit. quem sumus secuti auctorem. id quod viderii
vult. unius suae lidei. usque ad offensionem. memo
. rem in scribendo. lta quidem nemini addictus promis
cue in omnes stili aculeum distringit. ut non summis
regibus. non principibus populis. non ftomanis ponti
ficibus parca.t. quos unos ipse sacerdotio praeditus.
tristis. ac severus censor durissimet atque acerbissi
me insectatur. levius variato rerum. ac temporum
uozwm avum lilsllh -- scumonlm xn.
gse lo. mcmnLrs snvri

ordinet multa quae a rerum serie minus potnit. mu

tuatus ab ingenio litteris prodiditz cum ob eas caus
sasa quas a principio commemoravimusa effusa agris
multitudoa magno undique concursu ad Pestum ur
bem confiuxissetz indet ut fit. horum aemulatione at
que exemplo audacia et licentia aucta. popularium in
gentem manuma cum alii alios ad bellum excitarent
armatam coisse. Mihil autem fuisse faciliusa quam fa
me atque egestate confectosa a cultura agrorum avo
cari ita ingentibus laboribus perfunctosa ut necessa
rio victu fraudarentura laborum suorum fructum ii re
ferrent. qui ab his quam longissime abessent. fortu
nati homines miserorum aerumnis. Moxa ut diximusa
cognitis per hominum coitionem suis viribusa quae di
ductae distractaeque laterent. coepisse impune in
principum fortunas insultaret diripere oppida. arces
ignia ferro omnia vastaret multo acerbiores reponen
dis iis malisa quae passi essent fqnod- in ulcis
cenda iniuria passim fieri animadvertimusj quam ii
fuerant inferendisa a quibus praecepta crudelitatis
hausissent. cum in dies maiore licentiaa atque impuni
tate arma circumferentes magnum nobilitati metum
iniecissent. praeter suam exspectationema repente
pernicioso bello oppressaez principum adhortationibus
precibusque motum rf-homam cardinalema quem in
speciem ostentata hominum religio in fraudem indu
xisseta per aquae et ignis interdictionem recipi cu
iusqnam nomena cuius ipse non esset auctora vetuisse
Ad novi edicti famam honestos homines nonnullos.
quos unum pietatis studium armasset. exsecratos sce
leratae militiae infamiama quae religionis falso titulot
in patriae perniciem a nefariis hominibus obdnceretura
et arma simula et. quo illa honestabantllra crucis
 vxeAnrcAnvM nmuvM Lm. llL ggq

insignet Ambrosio principes cuius supra meminimus

uno e multitudinis ducibus posuisse. Alios. quibus in
signe sacruma latebra hostilis odii essett quo in no
bilitatem ilagrabantg contumaces animos adversus le
gati obnunciationem retinentes. multo maioret quam
antea audaciaa populari agrosa publiea iuxta et pri
vata loca. sacra. profana omnia nullo discrimine di
riperet scelere simul imbutis animis. perrexisset tam
quam contempta legati censura. nihil superesset sce
leratis hominibus timendum hion in eo scelus homi
num constitisse. Me inauspicatum. quod animis agitarent
gererent bellum. creorgium zechelium qui cum summa
potestate pracesset. ducem eundem. imperatorem. re
gema quo maiore cum auctoritate rem gereret. sibi.
magno consensu delegissez quasi per adeo nefariam
coitionem non satis peccatum esset. ad tam dirum fa
cinus ingenti sceleris accessione quaesita li1um. co
piis divisis. quo in plures partes effusa belli vis. si
mul maiorem terrorem nobilitati inferret. simul suis
praedae maiorem spem facerem locupletium pagos.
arcesque diripicntibus. copiarum parte alia Lucae fra
tri attributa. validiorem ipsum. et in qua quidquid es
set roboris haberetun assumpsisse. llis instructum
copiis ad imperitos fallendos. crucis insigni praelatot
spe praedae opimae illcctum varadinum duxissez in
itinere quoscumque e nobilitate fortuna obiecisset.
quod iam commemoravimum interficiendom odii ferita
te in nullo supplicii genere -inveniente modum. dilace
randosque curassez ad mortis acerbitatem contumelia
adiecta matronarum. atque ingenuorum pudore per
infinitam licentiam violando. qui varadini in praesidio
essentt sub agrestium adventuma qui ab effusa popu
latione infestius se invehentes prohiberenm misisse
ibit
SSS xo. inuenimus snvri

equitatumz inde equestri proelio commissot male

gesta ret perculsos equitest multis e suis amissist se
se recipere in oppidum coactos. Ladislaum sero ex
perrectumt quem nihil minus exspectantem subito
tanti belli moles oppressissett cum neque ineundit ne
que explicandi consilii ulla ratio occurrerett territum
improviso malot milites e pr aesidiis eductost qui per
multi in vngariae finibus regni provinciast quos
comitatus vocantt a rPurcar um excursionibus tuebantur
ad signa conveniret ad certam diem iussisset eodem
tempore missis legatis ad Sigismundum fratremt ad
Maximilianum caesaremt ad crermauost Paoemost Mo
ravost qui partim opem auxiliumque implorarentt
partim voluntarios mercede conducerent. quorum operat
diffisus praesentibus suis viribust ad bellum uteretur.
quarum in rerum apparatut dum rex occupatus esset
creorgium elatum successut copiis cianadum adductist
quot territi metu oppidani citius deditionem facerent
milites aedificiis ignes subiicere iussisset quae feret
ut in suburbiis solet congesta temere e silvis mate
riat erant exstructaz tetrot atque immani consilio
eventum respondisse z ioppidanos simult et quem unum

maxime odisset cianadiensium pontificem vivumt eo

dem incendio absumptost ne qua edugiendi facultas
relinquereturt undique vepriumt et virgultorum ex
structa congerie qua oppido circumvallatot exitu inclusi
prohiberentur. Mondum exortoincendiot cianadiensem
episcopum cum imminens sibi a barbaro homine exi
tium animo horrerett ex iis coniectura facta quae ad
eum diem adversus sui ordinis homines administrata
essentt clam oppido egressum in vicinas silvas quae
sisse receptum praecipiti fugat haud satis tutum fu
turum se a sceleratorum hominum consiliis ratumt nisi
 vnmmcmvm nmnvM nm un seg

inclusus ferarum latebrisa induceret in animum. et

famem. et omnia alia extrema pati. lta cum hinc late
effusa fiammaa hinc milites/ qui per stationes dispositia
attentissima cura exitus omnes ingressusque observa
rent. fugam miseris interclusissent. ancipiti malot aut
ferrot aut igni circumventos interiisse. Ad tantum editum
facinus. barbaram immanitatem accessisset et raro
auditam superioribus saeculis Sianadiensi excrucian
doa cum quidem non re1igioa non pontificius honor.
non amplitudo sacerdotii. iiecterm atque emollire ob-
duratos in scelere possent animosa miserum retractum
ex fuga. palo per adversam sedem. in humeros inserv
toa multis antea laceratum probrisa et clavae ferreae
ictu exanimatuma supplicii genere teterrimo per
lentum mortis genus interfectum liadem saevitia.
quam nulla excogitata in miseros supplicia emollie
bant. nullo aetatis discrimina dignitatisa ordinis. sive
insignis honos quem. sive generis splendon sive religio
commendareta quae omnia apud crude lema et barbarum
animum ad contumeliam valebant odii poenas a ceteris
expetitas. sive acti casu. sive elati fuga. ad nobilitandam
teterrimi hominis carnificinam in manus incidissent.
incensam tot malis nobilitatem quorum nullum appare
bat futurum finema nisi peteretur primo quoque tempore
praesidium ab armis. sceleratis hominum inceptis ali
quando obviam eundum statuisset satis gnaros. ubi
diutius hoc agere cunctarentun audacem hominem in
totius regni pestema atque exitium augendo indies vi
res sumpturum. ita eum per crebra colloquia. de rati
one belli gerendi consultantibus. quantum quisque
virium in medium conferret. cognitum essetz ioannem
Sornemissam ad lSudam regiis copiis amnem traductis.
cum hostium copias. quibus Lueas praeerat Sreorgii
ago xo. mlcaArzLis nnvri

frateri patenti planitie esset adeptus. vtranseuntibus

ad regem facta veniae spet magnam militum partem.
sive desperato belli eventua sive conversis animis ad
meliora consiliai iis artibus quibus supra demonstratum
est.resipiscentium. in potestatem redegisse. Alios quibus
insigniora scelera spem veniae ademissenh perterritos
defectione suorumz crebris tormentorum ictibus dis
iectosa regio equitatuL qui ad intercludendam fugam
dissipatis itinera obsedisset. caedendos obiecissez
Lucam. nondum inita pugnat cum qui eius eventus
futurus esset. haud dubitaret. omnia autem integra ad
fugam essent. perpaucis secum adductis. quos con
silii conscios haberet. conscenso equoa ad creorgium
fratrem incolumem evasisse. Pnornemissa cum victore
milite lSudam regressm cum in consilio de iis agere
tur. qui ad regem transissenh nonnullis censentibus
iis datam iidem non servandama quos ultimi supplicii
metus. non religio redire ad sanitatem coegissem mi
tiora aliis suadentibusg veniam dari milltidiqni placu
isset de iis modo supplicium sumia qui aut fuisse de
fectionis auctores. aut inter ceteros scelerum magni
tudine excellere dicerentun Atque haec quidem iovi
us. qui quidem nemini facile hoc persuadet. religione
regem adductum. servandam sibi fidema legum et iu
ris gentium violatoribus statuisse. Meque ille tamen
accusandus. qui dedit quam nec dare debuit. nec
datam praestaret sed stulta eorum temeritas. qui ii
dei. et religionum omnium hostesa se permittere ali
enae fidei. et regis praesertim perfidiae vindicis ausi
essent. lta octoa cervicibus securibus subiectis. ma
ctatos. quinque palis aifixos. quod genus supplicii.
cum per se teterrimum. redderet atrocius mora.
gratum spectaculum nobilitati praeberet. quae solati
 vnemlcsnvm nsnviu nm nL gg1

um malorumt e longo supplicio nefariorum hominum t

peteret inde proclivi fortuna ad victoriamt cum a
grestes viribus in plures manus distractist ita regias
copias distinerentt ut quidquid in his roboris habe
rentt quod totum numero constarett extenuareturt ad
Madlacum primot mox in Agriensit et varadiensi a
grot non meliore eventu pugnasse. quibus cladibus creor
gium permotum. cum non ignorarett quantum sibi aucto
ritatislt et apud suos paritert et apud hostes decessis
sett quae una res semper magnum ad summam victo
riae momentum aiferrett quod fortuna adversa nega
rett rebus suis parum aequat petere ab animi magni
tudinet et praesentia statuisse. ita ad eam exercitus
partemt quam haberett reliquiis suorum additist quas
cum cura conquisissett et si qui abessent longiust re
vocatis ad signat ad rilibiscumt bello instaurato ex
ercitum duxisse. cum copias traduci nisi ponte facto
haud facile speraretz iussis militibus materiam e fre
quentibus aedificiis comportaret quae plurima circa
haberenturt e doliist quae perpetua serie catenis re
ivinctaet ad utramque ripam fiuminis pertinerentt in
super tignis asseribusque iniectist atque humo stratis.
pontem effecissez eot cum omnibus copiist maiora tor
menta t quae ex captist ac direptis arcibus nonnulla
avexissett atque exercitus impedimentat magna usum
celeritate traduxisse. i-ioc quidem fuisse illius consili
umt ut cum parum suorum virtute confideret in regni
finibust validiore oppido aliquo occupatot id quod
sperabat haud difficile sibi factu futurumt militem ter
ritum ex tot acceptis detrimentist ad bellum de inte
gre capessendumt temporis spatio instauratis viribust
redderet alacriorem. vt hoc facere accelerarett haud
dubios nuncios effecisset auxiliariorum ingentem ma
ggg 1o. mcmums nnvri

num e Pooemia regi subsidio venires ut si dimicandum

esset. minime dubitarem quin. nova accepta cladet in
vitaet ct salutis discrimen adduceretun lta traductas
copias. quarum numerum tot adversae res plurimum
minuissent. rPhemesvarum duxisseg quod oppidum si
tus opportunitate magis. et natura quam opere muni
tuma magno imposito praesidim vngariarllurcarum ex
cursionibus tutabantun gentis instituta belli pariter. et
pacis tempore omnia armis infesta facientium. Minime
vero dubitasset quin. ubi id in potestatem redigeren
aut meliore conditione cum rege de compositione age
ret. aut si nulla spes veniae arege ostenderetun suae
dignitatis magis. quam ingenii memoreg ad rliurcam
transiret quod consilium sceleratum hominem extre
mum sibi reservasset omni alia spe deplorata. verisi
mile essetz a lSarbaro certe vngariae regno imminen
ti. peropportuni oppidi deditione voluntaria. ingen
tem. ut credebam gratiam initurum. cum tormentorum
nullus esset usus. oppido egregie munito fossis com
pluribusa idoneo loco in iustam altitudinem perductis
qua amnis rllhemessa urbem alluebat. flumen avertere
conatum esset magna spet ubi id ex sententia succe
deret. urbem ab ea parte capiendi quae dum pararet
administraret non malo quidem illum consilio. ubi in
ceptis cetera responderenn nunciis de Scepusii adven
tu acceptis. qui magnis instructis copiisa ad soluen- .
dam urbem obsidione ferretur acceleraret irrito in
cepto absistere coactum. copias abduxisse. l-linc
quamquam tot malis circumventuma cum omnia ag
gredienti irritos conatus eaderet ac certum instare
exitium animadverteretg audacia praecipitem. et fe
rocia animia cuius impotens erat. elatum. virium pe
riculum faceret et de summa rerum decernere cum
 vuenmcsicvn nmzvn mm m agis

Scepusio constituisse. llo animo cum esset. ut sua fi

ducia atque alacritate deiectos suorum animosa terri
tosque confirmareta eos brevi oratione ad pugnam ca
pessendam adhortatuma potestatem hostibus pugnan
di fecisse. commisso proelioa haud dubiam victoriam
penes Scepusium stetisse. Addit iovius etiam cecr
gii laudesa cum in gerenda rea tum in toleranda cruci
atuum acerbitatea quosa ut diximusa constituenda poe
na in crudelissimum latronem. nobilitas extrema in
humano ingenio diritate excogitasset. Mam in acie in
struendaa in monendoa suos adhortandoa ad virtu
tem incitandoa optimi ducis partesa in pugnandoa mi
litis fortissimi praestitissea ut si pari animorum robo
re praeditum militem in aciem educeret. haud esset
verenduma quina ubi is rem gereret. illic minime du
bio pugnae eventu esset victoria futura. collocasse in
prima aciet quorum sibi magis esset perspecta virtus.
minus dubia fidesa optimam in eo rationem secutumg
ut essent qui virtutet et rei militaris peritia adnixia ad
versus omnem fortunae casuma exceptum primum
hostium impetum frangerenta victoriam certe de qua ipsi
desperarent nobilitati cruentama quae una voluptas victos
maneret effecturig quod si minus contingeret. materi
am in victos saeviendia victoribus hoc unum maxime
expetentibusa honesta morte praeriperentz eos collo
casse................
o o n o o o o o n n o c u p

o u a o o s o o n o o u o o s o

ltt a Pray-codetben lS ivret lapnyi hezag vsn.

SS-i io. Mrcimnms nnvri

o n u n g o o c n o o -

. . . . o o a a n u u .

coguntur enim in cos esse alieno animoa quibuscum

habent communem patriam. non habent communia
patriae commoda. et a petitione honoruma quasi in
alienum ius emancipati. lege excludantuin hist vero
haec tota reipublicae iactura. cui bona civium pars.
quorum virtutet et consilio. adversis suis temporibus
patria sublevari possit. hoc uno nomine cessat quod
sit sacrorum procurationi addictag tamquam religio
sit impedimentm quominus sapiens civis debitum
pietatis munus patriae praestet. in qua una ret ut
dictum est. summa religio continetur. Mam si ratio
est auctoritatet atque exemplis iirmanda. in ltomana
olim civitate e pontificum. atque augurum collegio
permulti. res immortalitate dignas domi. foris gesse
runtz ut omittam. post occupatum imperium caesaris
armis. qui imperio praeessenn ab Augusto initio fac
toa eosdem quoque pontiiicatum maximum gessisseg
usque ad constantinum. constantii cihlori iilium. qui
primus komanorum principuma susceptis christianis
sacris. augusti honoris titulum in episcopum ltoma
num transtulit quid vero aliud est. negare civi ad
gerendam rempublicam accessum. quam sanctissimas
naturae leges e vita hominum tolleret quaet nullo dis
crimine omnem cuiuscumque ordinis sint. communi
 vneAmoAnvM nnnvM Lus. nL aga

societati tuendae conservandaeque per mutua offficia

addixitP quae porro ulla iusta caussa hominem in
structumiisiartibust quae sint suis civibus subsidio at
que ornamentot per sacrorum occasionemt quorum
religione maxime homines tenenturt a reipublicae ad
ministratione ablegandiP At hoc .rationis habuerunt
sapientissimi hominest qui iura populis legesque pri
mi descripseruntt ut sacrorum cultum verae religionis
ignaris hominibus inveherentt ita fore sperantest ut
captis religione animist sensim discerent magistratum
agnosceret legibus parereg vigilaret publica munera
obireg multos perferre laboresg militare pro communi
saluteg vitam contemneret cum patria poscerett subi
re omnia malat atque incommodat quae morte gravi
ora hominest spe una incitati immortalis vitae t quam
religio spondett alacres statuunt sibi obeunda. cur
vero quorum ordo amplissimus in hominum societate
est reipublicae caussa constitutus t legibus prohibean
turt ubi virtutet et consilio excellentt reipublicae in
columitatit et civium saluti inservire P neque enim ubi
quis in sacerdotum collegium cooptatus est continuo
aut est factus altert aut civis esse desiitz neque pa
tria in eum suum ius amisitt cui una caussa gravissi
ma est sacrorum cultum retinendit ut civitas habeat
dubiis temporibust aeque ut laetist reipublicae utiles
civest cuiusmodi qui esse possunt nisi cum civili vir
tute religionem habeant coniunctam P rllauta vero vis
est in religione ad homines in fide continendost ut si
legibus sacri homines a publicis functionibus prohibe
anturt quo hac parte respublica suorum praesidio non
careat. sint legibus soluendi z namque in maximarum
rerum consultationet non solum sapientiam et consili
umt sed etiam religionis auctoritatem secum afferuntt
aga to. micam-tus nuvrrl

qua maxime multitudo movetur. facile iis assentiri

assueta. quibus accedere divinam auctoritatem exi
stimat. atque adeo. ubi minus etiam salutaria habe
antur. quemadmodum vero insaniret et furere credan
tur. qui cum exorta adversa tempestate naufragium
immineat vetent navigandi peritos quicumque illi sint
ad gubernacula accedere. ita videantur insaniae mor
bo laboraret qui arceant a reipublicae procuratione
peritos homines earum artium. quibus civitates. atque
imperia administrantura quod sint religioni. et cultui
sacrorum addicti. quae nemo umquam dubitavit quin
in bene excultis ingeniis plurimum adiumenti ad obe
unda civilia munera alferrent quid enim si civitatum
et populorum rectoresi quod saepius accidita quam res
hominum requirant. sint ipsi regendiP si iiv quorum
consilio debet regia muniria et procurari multorumi
salus. ipsi consilio indigeantP non eo descendendum
videatura ubi vera vigeat virtus. quocumque illa loco
exsistatP Accedit veroa quo magis hoc sit discrimen
tollendum pravus nobilium hominum mosg qui. quasi
sit satis ad honores capessendos nobilem nasci. aut
niti regum tgratia. et populi suifragationm contemnunt
earum artium studia. quibus certa disciplina admini
strandi rempublicam comparatura contenti iis. quae
conducere credantur corporis viribus flrmandisa quas
Sraeci uno gymnasticae nomine comprehenduntz quae
quidem ut minime sint nobili homini negligendaet haud
tamen iis praeferendae videntura quibus excoluntur
animi. ad munus imperii recte administrandum. cui
obeundoa nati homines claro atque illustri loco desti
nantur. rllanta vero vecordia est. ut apud nobilissimas
etiam gentes patres inveniantun quibus una caussa
sit liberos exhaeredandi. quod acrius quam decere no
 vnaAmcAnvM nmnvM Lrn. nL sgv

biles homines credant. in studia ingenuarum artium

incumbanu digni vero parentesy a quibus. pecudes
quorum non sunt dissimilem non homines gignantun
Plt passim quidem videmus honori esse adolescenti
ingenum viribus. aut pernicitate praestaret qua parte
hominibus nonnullae bestiae antecelluntg sapientia ex
celleret atque iis artibus. quibus animi ad virtutem.
sapientiam. magnitudinem animi conformanturv quae
sunt vera ornamenta. et propria hominis. credatur ad
quemvis potius. quam ad eos. quibus hae sunt cer
tae a republica impositae partesa pertinerez ut ae
quum sit. nobiles hominesl qui sibi sumunt in alios
principatum. ferre non iniquo animo eos. qui se a
prima adolescentia iis artibus dediderunt. a quibus
ipsi refugiunt. deterriti laboret sive ex sacerdotum
ordine sint. sive ex infima plebe ad rempublicam ac
cederez ii enim apti modo populis imperio regendis. in
quibus virtus eluceat undecumque illa existat. etiam
si absit fortuna alienae virtutis. non patriae testis.
quae quidem gravis caussa nobilitati est visa. et in
aliis regnis. et in Salliae in primis. ut cum aegre
ferrent claros sapientia homines ad summos honores
perveniret non generis splendoret sed suo fretosz ne
que iam se indignum ducerent honestioribus studiis
operam daret et sacerdotia ambitiose peteræant. qui
bus qui funguntur minus instructi ingenuis artibus.
etiamsi regiam sanguinis propinquitate attingant. in
regni administratione iis cedunt. qui ita honoribus
honestanturi ut sint ipsi honoribus quos gerunt orna
mento. Mam si quid aliquando ab his incommodi ma
natz non est ordo accussandus. qui sive probus quis.
sive improbusa neque auget. neque minuit editum
insigne facinus aut ad gloriam. aut ad dedecus. sed
SSS 1o. mciunms anv-n Lmizn llL

ultro suscepta aut virtust aut improbitast quae non

iis in rebust quae casust aut fortunae suntt sed in
animo sita suum domicilium habetz non enim personat
sed ingeniumt et mores qui persona tegunturt sunt
spectandit ubi eorum hominumt qui sunt summae rei
publicae profuturit delectus habeatur.
 1o. MionAmLls envri
vMfiAklflAkvM ltlillitvM
Lllililll ovAnrvs.
 Lllihllt ouAnrus.

lSellum ex sententia ad nobilitate gestuma cuius

tristem ac funestum exitum anxii homines metu ultimi

discriminis. patriae ominabanturg magni in principio
motust maioris inter rem gerendam per ingentes po
pulorum clades saeviente belli fiamma quantum Scepu
sio apud nobilitatem gloriae. tantum Ladislao invidi
ae conciliavitg per quem unum factum credebant. ut
multitudoa captata ex illius cunctationet et tarditate
occasionet praeberet aures improborum hominum m fe
rocioribus consiliisa qui sua sponte imbelles homines
atque innoxios ad studium rerum novarum excitarent
et ad scelerata arma patriae inferenda. cuius caussa
si ulla agnoscerent humana iurav mortem appetere natos
homines deceret Meque regem fallebat. se apud no
bilitatem. et aliis multis olima et uno hoc maxime
nomine offendisset iam ante belli initium monitum a
fratret cui nihil eorum erat obscuruma quae in vnga
ria gerebantuiy sibi insidias a nonnullis ex principi
bus parari. Mam et illius studiosi hominest sive ad
ducti officim sive Scepusii odiov cuius potentiam plus
aequo indies crescentem horrebant. principum coitio
nes iieri. coetus haberi privatis locis. ac perniciosa
reipublicae consilia agitaria in his de regno illi abro
gandoa docuerantz cuius rei iidem faciunt Sigismundi
fratris ad eum litterast quae adhuc exstant. Meque
t SS
nouum lllltitL mala --icnxwonss. xn.
ztog 1o. nrrcnAnLrs nnvrr

vero illa occulta esse poterant communicata multist in

quibus raro est fidest et constantiat ingenii levitate
maiort accedente praesertim regis contempta auctori
tatet qui in magnis opibus impar ulciscendis suorum
iniuriist quidquid in illum moliri dicerentur dissimu
lare cogebaturt neque hoc quidem malo consiliot ne
frustra tentantit quod non erat assecuturust contumelia
accederet ad animi doloremt malum in reget et viro
principe maius lioc vero quasi consulto egisse fortu
11a videbaturt ut per delatum Ladislao regnumt non
secust atque per iniustum onus impositum imbecillo
maior illius infamiat magnitudini muneris succumben
tis appareret lta cum animi aegrumt amici alia ratio
ne diffiderent se posse consolari-t iam pridem inchoa
tam actionemt et temporum potius varietate interrup
tamt quam certo omissam consilio de iungenda cum
Maximiliano caesare affinitatet renovare aggrediun
turt fore arbitratit ut per eam coniunctionemt princi
pum ferocia Ladislai i solitudinemt atque orbitatem
contemnentiumt reprimeretun ld occulte agi coeptum
aliquot antea a1111istut videturtinscio Sigismundo fratret
ob minime obscuras simultatest quae illit ut iam di
ctum est cum Maximiliano intercedebant quae caus
sa Sigismundo fuit fratrem monendit misso superiore
anno Petro lllhomicio magni consilii hominet et per
spectae fidei ad illum legatotiut ab occultis suorum in
sidiis caveret suspicatust per speciem afiinitatis
cum Ladislao iungendaet Maximilianum ad vngariae
regnum aspiraret quod quidem ividebaturt propter
Ladislai iners ingeniumt Ludovici aetatem nondum
maturam regnot subnixus domestica potentist et caroli
nepotis viribust maximorum regnorum potentist facile
in potestate habiturus. Augebat Sigismundi suspicio
 vneAurcAnvM mmvM Lmx rv. dos

nem antiquus Maximiliani mos. per exterarum genti

um eonnubia. domesticas opes augendiv angustis fini
bus conscriptas. ni ultra paternae ditionis terminos
imperium proferretg qui mos quo pertinacius haereret
animo. numquam praesentibus contentoa longa fortu
nae indulgentia edeceratg quae illius spem ultra opta
ta. et vota successu fovisset. ita meminerat se per
Mariae nuptias adeptum longe lateque patens caroli
Surgundi patris imperium.....
fltt negy level hidnyzik
me ex eorum generet qui inanibus praedictionibum
regum gratiam aucupantur. fuisse in moras ex positu
siderum praescire sefrustra tum regem ad fratrem iter
suscepturum. quo quidem faciendo cum ingenti appa
ratu indigeret. nihil operae pretii esset relaturus. ut
facilitatis. et comitatis regiae esset. non pati diutius
suum adventum desideraria ita non esse dignitatis
plus aequo aliorum exspectareg quod quidem. quin
esset futurum. haud oporteret dubitare. Liceret nulla z
cum suae fidei iactura. in longiorem diem profectio
nem diiferre. Atque haec quidem Michoviusg profecti
onis moram facile Sigismundi constantia discussitg
cum ita dixissetz cuiusmodi suae profectionis eventus
esset futurus. qui totus in divinae mentis penetralibus
reconditus esset ignorare seg quae suae partes essent.
praestanda iidet quam Maximiliano obstrinxisset. quod
totum a se essen et minime posset ignorare non pas
surum a se desiderari itaque daturum se operann
ut cuius rei omissae culpam a se praestari oportereti
fidem suam citius etiam omnium spe repraesentaretg
eventu toto dei immortalis providentiae permissm
quam vitam et consiliorum omnium auctorem haberet. .
comprobavit casus. Michovii praedictionemg quae
aes
qm m. mensam sunt

quo facilius imperitos fallat numquam nisi cum even

tus inceptis respondet. notaturz cum multo saepius
tamen quae praedicuntur irrita cadant ita elnsa eorum
fidem quibus secus evenit. atque exspectabann ut
facile suum dedecus alto silentio obrntum exolescere
patiantur. certi enim subsecuti nuncii a Maximilianm
ut Ladislao seripseran regi aiferuntmy Mathaeum
Surcensem cardinalem viennam praemissum. unde
mox esset Posonium iturusmt illius nomine de commu
nibus rebus cum fratribus regibus colloqueretuL Mo
vit hoc tum multos alios tum Polonos in primis1 qui
plus aequo in eo detrahi de Sigismundi maiestate
contendebant. lniquam rem videri. cum ipse esset ad
futurus. per legatos Maximilianum. quaecumque illi
morae caussa essett colloquium obire. Mam quod ex
belli tempore moram praetexeret. nihil essez bellum
enim per legatos geri. ut illi ad caetera munera tum
privata. tum publica administranda satis otii superes
setg certet ne parum videretur tantorum regum maie
statis rationem habuissev ultro illi fuisse integra ad
huc re postulandum. ut per legatos rem agerent. et
quidem multo maiore moderationis. atque aequitatis
suae laude. Mansit tamen Sigismundus in suscepta
sententisq et mathematici vanitatem quantumvis ce
lebris atque illustris nominisa et suorum de se sollici
tudinem minime necessariam aspernatusg cum unus
esse certum regis munus contenderatt a quo abduci
non possem ubi omnia etiam contra acciderenn atque
ipse censeret semel datam iidem. quisquis ille esset
cui obstrictam haberet non violare. lta vl Mon Mart
cracovia proficiscituri nunciis ad Ladislaum praemis
sis. qui eum de profectionet et mox de propinquo suo
adventu docerent. verum Ladislaus ex temporis ra
 vxennrcAnvm kmtvM me 1v. rios

tione haud dubiam coniecturam secutust creorgium

lirandemburgensem sororis filiumt cum quinqueeecle
siensi episcopot magnae homine dignitatis praemisitt
qui fratri ad rllirnaviam occurrerett atque honoris
caussa Posonium deducerentt magna nobilitatis parte
prosequente. Meque interea minus negotii Ladislao
cum principibus fuitt ita a caesarist et regum con
gressu aversistfutjundique occasionem omnemt quae di
rimendi colloquii essett captaturi viderentur-z quam
cum non facile aiuturam a Ladislao apparerett Sigis
mundo fratrettcuius nutu pendere crcdebaturt eum ad
officium revocantet si quando sperarentt id quod mul
tis aliis in rebus vel leviter adnitentibus licuisse se eum
in potestate habiturost alia eum via aggredi consti
tuunt spe suscepta ex crurcensi legationet qui adven
tarc viennam dicebfaturj eum ab incepto deterrendit
neque vero principes ignorabantt etiam . . . . . . eos
Ladislaus celarett quae summa consiliorum essett
quae quidemt s . . . . . . animist in deteriorem partem
trahebantt eo spectare suspicantest non . . . . . . illi
quidem coniecturat ut per caesaris coniunctionem
tanti principist. . . Ladislaus animi fiducia elatus iugum
legumt ac regii imperiit quod excep . . . . . cogeret
invitost et detrectantes -subire. Meque hoc tamen eratt
quod . . vngari vererentun Perosi suo ingenio crer
manorum gentemt moribust legibust institutis a suis
diversamt verebanturt ne molli atque inerti fregej mi
nus suum ius potestatemquc agnoscentet ipsi capes
serent reipublicaet tprocuraltionemt et specioso regis
titulo Ladislao contentot ipsi in alieno regno in
iustam dominationem exercerentt certe eo durioremt
quo magis per regis indulgentiam metus summi impe
rii expertes diu egissent. vt vero alia caussa virga
rios i 1o. mrcnAnLls nnvrr

ris dissentientibus a fratribus regibus esset quam ea.

quam prae se ferrent. de qua non necesse habemus
quae nostra sit sententia commemorarm eorum tamen
in speciem honesta ratio atque e republica vifdebaturyj
de cuius salute. ubi etiam plus aequo solliciti essenta
ne quantum quidem debita ab his patriae pietas po
stu1aret. solliciti esse crederentur. igitur cum per se
apta tempori oratio de hac regum congressione que
rentium videretura haud esse tamen e tanti regis ma
iestate contendebant. extremis agentem regni finibus.
parum munito oppido ses . . . . . liberos. universas
regni fortunasa certo olim inimico permittere insprae
sentia amico dubiae fdei. et quem verisimile esset col
loquii occasionem ad suuma et regni exitium captarez
in rege enima cum tuta omnia etiam essent. propter
personam et muneris maiestatem qua multorum popu
lorum. et gentium salus inniteretun omnia timenda.
vnam vero certam rationem haberi tutissimam regno
rum fadmijnistrandorum ut qui iis praeessenm vici
num potentemi male praesertim . . . . atuma crederent
tum sibi esse minus infestuma cum apertus hostis ne
minem falleretg amicum eundem. et quiescentem sem
per suspectum haberentz . . . . non solum. quid eum
aequum esset cogitareg sed quousque odium dissimu
lanti progredi liceret esset cogitandum. ubi id minus
vellet. quod aequum essetg qui fere morbus vigeret
in imperantium animisa quos raro ulla fides. aut offi
cii religio cuiquam obstringeren cuius ruina cresce
re sperarent 1taquet uti mutato consilioa indictum Po
sonium conventum Sudam revocaret postulabann nul
la spe tamen regem e sententia revocandig qui. quan
tumvis temporis caussa dissimularet. non illos move
ri reipublicae incommodoi id quod prae se ferrenti ar
 vneAmcAnvM nnnvm Lm.1v. iov

bitrabatura sed quod ex Maxim-iliania et Sigismundi

fratris congressu vererenturane quid novi consilii ad mi
nuendam-paucorum potentiam iniret. ldquidem non us
que adeo male sen-tiendum de vngarorum nobilitate
existimoa ut sit credenduma unam hanc satis gravem
caussam offensionis principibus visama quam dixi
musz utrumque enim simul spectare visi-sunt. et in re
publica privatorum incommoduma et in privatorum re
incommodnm publicuma crermanis rerum in vngaria
potientibusa memores patrum memoriaa magna cum
utriusque gentis clade eius rei periculum factuma Al
berto caesare ex eadem familia regnum obtinente.
rllametsi vero rex tegere quae agerentura variis no
minibus conatus essetz haud dubia tamen fama erat
ex vngaria ad gentes exteras perlata plena regia ex
ploratoribusa de contrahenda cum crermanis affinitate
agia cuius superiore conventua occulte facta mentio
ferebatun ld omnium maxime Scepusii studiosi homi
nes agebant. cuius spei quantum obstaret animo ma
iora agitantis non ignorabant. ubi Anna iam nubilis
desponderetur extero regia Maximiliano in primisa
quem quidem potentiorema quam publicis rationibus
expediret. parum aequum certe semper nobilitati fu
turuma ubi Ladislao auctor consiliorum esset. veterum
controversiarum memorem credebant. Meque ea modo
nobiles homines iactabant. seda ut idem etiam esset
multitudinis sensusa ea crebro per clientes inculcando
urgendoque efiiciebanta quae etiamsi recenti adhuc
memoria belli minus animi coaluissent. cum crederent
tamen agi communem omnium caussama facile patie
bantur se in sententiam traducia tacito quodam natu
rae instinctu-a linguaa moribusa institutis a crermanis
abhorrentes Magnus vero metus iniiciebatura ne
rios 1o. mcrui-jus anv-rr

tractationi de nuptiis perniciosa consilia reipublicae

immiscerentun ct. vivente adhuc Ladislaoa et Ludovi
co filio regni heredet ilngggarisa crermanus dominus
quo nihil illis posset accidere acerbius. quaereretur
quid enim aliud portenderet duas regias vngarorum
et Srermanorum uno quasi nexua nuptiarum foedere
devinctas. quibus nihil in terris esset disiunctum. aut
dissociatum magis. quam certam paratam regno vn
gariae pcstemP quem vero posse dubitaret quimdece
dente Ladislao. liberorum tutor princeps Maximili
anus nominatum magna etiam cum pietatis laudet es
set regni gubernacula aditurusP quanta id cum vnga
rorum infamia. si id permitterent nobilissimae genti
iniqua fata. usu venturumP quod iudicium de his ex
terarum gentium futurum. ubi percrebresceren exclu
sis a regni procuratione vngaris. hoc estt per vim de
turbatis. atque eiectis e patriae sinu. crermanis sum
mam reipublicae permissam. genti. ut nulla alia ma
gisglab vngarorum gente aversaeP Mon hoc iudicatum
iri in ftermano rum gente spectatam fidem. sapientiam
ceteras artes recte administrandi imperii. quae fru
stra in vngaris quorum hae certae ac propriae partes
haberentur. essent quaesitaeP quid autem certius.
quam. si quis casus Ludovicum humanis rebus eripiat
sive relinquat superstites liberos. sive minusa manen
te eodem affinitatis iuret eadem consecutum malag in
his unum vngaris non ferenduma ut crermanorum su
perbum imperium velint nolint perferre coganturP
Mondum satis multis cladibus vngaris iactatis. La
dislao obtinente regnum. hanc quaeri accessionem ma
lorum. ut quem morem traditum per manus a maiori
bus incorruptum. inviolatamque per tot saecula reti
neant. quibus visum sit. legitimis suifragiis regnum
 vxeAnrcAnvM nnnvm Lm . rv. dos

mandandit ad ius hereditarium transferaturt ut quod

tomen deus avertatt Maximiliani carolo nepotit mul
torum regnorum haeredit additamentum fortunae tan
tum ex maximit atque opulentissimi regni haereditate
quaeraturt quod accidere non possitt nisi plane ma
iorum legibus atque institutist armis et violento impe
rio sublatist quae sapienter priscis temporibus san
citat et summa semper religione a posteris cultat non
patiantur per fortunae temeritatem regnum adirit quod i
perspecta virtute multis iustitiaet et sapientiae docu
mentis melioribus aequum sit conciliari Mon nunc
primum hoc a crermanis tentari. A Priderico olim
caesare Maximiliani patret foedus percussum cum
Matthia rege atque adeo sapientissimo eodemt et for
tissimo rege habitot iis conditionibust ut nullis su
perstitibus liberist eo decedentet regni vngarici
iuratad Priderici heredes pervenirent. Scilicet hoc
Ladislao dandumt quod optime olim meritis regibus
de vngaricis rebust Ludovico vngarorumt et Polo
norum regit Sigismundo caesari regi lSoemorum at
que vngarorumt ultro et volentes vngari dedissent
ut imbecillioris sexus heredest quibus nupsissentt viros
eveherent ad regnumcuibus vero meritis freto Ladislao
tantum sibi de vngaris spondere licuisseP llludne
pro merito haberi oporteret non illum valentem qui
demt sed tamen imparem ferendo onerit quod maius
suis viribus sustineret everterit regnumP Aliis in re
bus tuto posse homines conniveret in quibus unius.
aut alterius vertatur salusz in iis quae ad summam
reipublicae pertineantt peccari sine multorum malefi
ciot et iniuria non posse. Pro peccato voluntario gra
vissimoque adeo habendumg ubi quis conscius suae
imbecillitatis subeat onust sub quo intelligat sese cum
lug iri. xrcmizus sxvrr

multorum exitio ruiturum Atque haec quidem vngarit

quae quamquam pervenirent ad regis aures. perseve
ravit tamen Posonium ire. semel tuendo suo iure cum
liberorum ratio constantiam in magno rerum momento
postularct rex visus itaque prior Pouda profectus
Posonium venit xv iialenrlas Aprilis. cum iam fuiur
censis praemissus a caesare viL lialjiartias vien
nam esset ingressus inde Sigismundus filir-navim qua
illi lirandeburgensis sororis filiusa ut dictum estt oc
currerat. 1x. liaL Aprilis Posonium movitr equitum
mille quingentis sequentibusa partim vngarico. par
tim Sermanico ornatu egregie instructis Accedebant
Poloni equites multi e praecipua nobilitate. tum itu
theni.lSorussi. et qui quasi testesLPolonorum victoriae
de iiarbaro hoste conspicerentuiy Scythac. et Moschi.
barbarico ornatu regem victorem. qui instar celebrem
triumphum agentis incedebau ordine praeeuntes cer
tatum inter duos fratres omni genere officii. cum ni
hil sibi reliqui ad summam humanitatem fecissentg
inter Polonos et vngaros pompae magnificentia et ce
lebritatet etiamsi in eo minime facilem aemulationem
laudis. domcsticae clades vngaris efficiebant. fioren
tibus tum maxime Polonorum rebus. ob res a Sigis
mundo reget domi forisque praeclare gestas. Proces
sit fratri obviam Ladislaus altero ab urbe milliari
quem cum ipropius adventa-re audisset. iussis suis se
c rheda in regia sella collocari. excepit. insigni signi
ficatione amoris cum aliquantisper haesisset in com
plexu. quae illius mollitia erata lacrymis effusisa quae
diuturni desiderii signiiicationem non obscuram habe
rent. inde Sigismundum ad laevum eius latus Ludovi
co puero succedentet fLadislaus enim aetate gravis
rheda vehebaturj Posonium eques invehitur. paeeunti
 vncAnrcAnvM nmnvm Lrs 1v. z111

busepraecipua nobilitate multis. quorum qui dignitate

excellebant honoris caussa regem sequebanturi in his in
signis fidei. et sapientiae laudet Matthias Previczius. qui
trium regum cancellarius quae magna dignitas est in
Poloniae regnotAlberti.Alexandri.sigismundi.tum vra
tislaviensis. postremo crnesnensis Archiepiscopus a
Sigismundo est creatus quanta haec pompa fuerit il
lud indicio est. praeter equitum ingentem numerum.
ad quingentos nobilium eurrus. qui quattuor equis age
rentur numeratos cum a quarta-ante meridiem hora.
ingredi ccepissent. vix ad primam pomeridianam
rem peractam Sub regum adventum rllhomas cardi
nalis Strigoniensis princeps senatus. atque eiusdem
ordinis alii. quorum erat maior apud Ladislaum auc
toritas. urbem ingressi. quod de Maximiliani adven
tu nihil adhuc certi aiferebatura ut ea mora ex usu
reipublicae et fratrum regum esset. de communibus
rebus. quae tum ad vngariaej et lSoemiae regnum. tum
ad Polouos pertinebant. summa animorum concordia
egerunt Multa de quibus disceptandum esset fuisse
dubii. et controversi iuris verisimile estt cum Polonii
tum lSoemorum fines. tum crermanorumi et vngarorum
attingann quorum tuendorum caussa. saepe in aliena
iura migrant novis semper controversiis exorientibusa
quibus finiendis raro accidit. ut de eo quod quis par
tum habet. sive id iuret sive iniuria. non sit aliquid
remittendum. qua ex re fiti ut raro otiuma et pacem
colantg nonnumquam efficiant pertinacius suum ius tu
endot ut e privata caussa. publica facta. cum alia desit
disceptandi ratiov sit veniendum ad arma Auget vero
hoc incommodum multitudini insitum in eos odiumt a
quibus. ut moribus. et vitae rationibus. sic animis et
studiis dissident. ubi a suis commodis discedant nul
Alz 1o. iacuimus nnvvrr

lam amorist atque odii caussam aliam agnoscentesz

itaque qui ea impugnantt oderuntt quacumque caussa
adducti id sibi agendum statuantt qui promoventt
augentt tuenturt amant etiam si palam illos improbost
et nefarios. Accedit aliud malumt et quod cuique ex
pediat maxime suorum caussa vitaret magna scelerum
impunitast cum improbis hominibust ubi pedem pro
ferant patrio solet e propinquo loco admisso facinore
pateat ad salutem receptust ut propter hanc scelerum
impunitatem locus proverbio cesseritt raro populis.
qui regionumt et civitatum fines incolantt quae diversi
iurist et ditionis sintt esse sancta humanitatist atque
hospitalitatis iura. quo minus vero tum de communibus
controversiist vngari armis cum Polonis disceptarentt
a quibus alioqui aegre essent temperaturit occurrebant
communi consilio reges fratrest per quorum auctorita
tem optime inter se consentientiumt si quid existeret
inter privatos controversi iurist a vi et armist ad
iuris aequabilitatemt qui de eo dissiderent revocabantur.
itaque eius rei caussat id quod necesse eratt ageban
tur crebri populorum conventust quibus regii magis
tratust et publicast et privatas controversiast pro sua
aequitatet et maiestatet regumt minuebant intercede
bant vero inter Polonost et vratislavienses haud
ignobiles simultatest iam inde ab anno hiPxL
quas vix ulla spes esset regum auctoritate posse tolli.
impetraverat enim a Ladislao vratislaviensis senatust
ut celebre emporiumt quod maiorum memoriat vra
tislaviae a vicinis populis frequentabaturt et sensim
incuriat ut fitt in desuetudinem abierat-t instaurareturt
magna Polonorum et Sigismundi offensionet de quorum
commodis plurimum t per eam rationemt detrahebaturz
perpauci enim commercii caussat Poloniae mercatust
 vrnmnlcnuvm unnvM Lm iv. glg

nundinasque obibantt quam quidem quasi claustris

cinctam undique hinc Silesiae v hinc Soemiaet et vnga
riae iinibus. quae Ladislai imperio parebant. non
poterant exteri hominesa neque curabant adeo adire.
cum propioribus locis. commodiori itinere. et facilio
ribus vecturisg forum .ubi sua distraherenn coemerent.
quae importarent ad suos. pateret. quod quidem acci
debat gravi provincialium incommodot tum quod minus
ad eos quibus indigerent importarenturg tum quod iis
deessent quibus privatos fructus divenderenn assueti
cultura agrorum et perpetuis arationibus victum tuerig
postremo quod regni portoria. ob exterorum infre
quentiama insigni regii aerarii .iaetura minuebantur
quod potuit Sigismundus. suos vetuit forum illud
obireg quo minus ultra progrederetllr suorum dolore
ulciscendoa fraterna caritate impedientet cum. ut ma
xime Ladislai indulgentiam accusaret. plus aequo per
exterorum iniuriam suis morigerantisg minime tamen
vindieandam armis censeretz sperabat enim per collo
quii opportunitatem. quidquid controversiaet ob eam
caussam. ortum esset. sublatum iri. lllenuit tamena
frementibus et frendentibus Polonis. vratislaviense
emporium aliquot annos. quousque Ladislaus. urgente
Sigismuudoa qui diutius suorum precibus resistere
haud posset pertinaci studio id poseentium. in fratris
gratiam novo edicto tollendum. abrogandumque curavit
interea Maximilia.nus. cum veritus regum offensionem
meliore consilio. potestatem sui facere ad colloquiumr
constituisset. quod longius sua spet et regum exspe
ctatione dilatum iri intelligeret. novis semper caussis
suborientibus. quae properanti maiorem iniicerent mo
ram. in primis animo angebatmn Meque tamen facile
erat. quae vera tam diuturnae morae caussa esseti
qm lo. Mrclnnms nnvfrr

divinarez sive-enim minus mature adesse liceret belli

oceupationibus impeditoa sive consulto traheret morama
quo diutius exspectatus gratior adventus ess eta sive
spatium quaereret ad ea com-parandaa quae excipiendo
rum regum caussa maiora hominum exspectatione
agitabat. vix potuit eam ipsam regum offensionem
vitarea res quidem ipsa docuit. veram fuisse cuncta
tionis caussama quae ab ingenio manareta cui eum plus
aequo indulgeret. nactus occasionem animo morige
randia cuius erant vastia atque immoderati fines. ita
excipere tantos hospites constituerat. ut ad apparatus
magnificentiam longiore temporis spatio opus esset.
Accedebata et illa caussa quod speraret. per hanc ra
tionem foret ut sua comitate liberalitateque Ladislaoa
et Sigismundo delinitisa aequioribus in conditionibus
ferendis de iis quae in controversiam veneranta utere
tur. ld veroa ut. quemadmodum vellet. succederet.
cum studioa curaque attentioret tum productiore die
indigebata quae moramacunctationemque suspicantibus
regibus fratribus tergiversation em esse a colloquio
refugientisa invisam reddebat. metu saepe fallaci
interpretet ubi rerum verae caussae latenta ad deteriora
animos traheute. ltaquet ut eos ab omni suspicione
averteret. curcensis cardinalisa cui erat Maximili
ani sententia explorataa missis ad Ladislauma iam
antequam liuda moveret. qui simul excusarent caesa
ris morama et simul de suo adventu docerent. vien
nam v11. kal. Martiis erat profectus Mox cum audisseta
utrumque regem Posonium convenissez v. kal. Aprilis
vienna profectus. secundo fiumine Posonium soluit sex
centorum equitum comitatu septus. qui terra iter habe
banta praeter ingentem curruum numerum qui cardina
lem plus aequo suo ingenio tumidum et caesaris lega
 vneArucAnvM nnnvM Lra 1v. qm

tum. honoris ergo sequebantur. Meque est statim in

urbem ingressus. lnclinato iam in vesperam diet Poso
nium navi appulsat cum celebrem adventus sui pompama
et apopuli frequentia. et regum occursu speraret futurann
iniit urbemaquae euin spes minime fefellitzLudovicus enim .
etpatris regis nominetet suo adeo medius interllpiscopum
colocensem. et creorgium comitem Prangipanem
cancellarium regni. magno cum honoret ac multitu
dinis plausu advenienti occurrit. atque oratione lucu
lenta exceptum ad hospitium deduxit. Mon est operae
pretium. quae quotidie sint inter regesa et crurcensem
gesta. percenseret quo animi legentium spectant ad
rerum summam properantig illud quidem minime prae
tereundum. quod argumento esse p ossit. intentis
sima cura omnia acta. cum in magna eo rum frequentizn
qui interesse regis consilio consuevissenn non facile
esset. ob sententiarum et studiorum varietatenu
quidquam certi de iis rebus constitueret quae in di
sceptationem venirentg convenisset ut crurcensi.
quattuor delectie senatorum numero praesto adessenL
loannes Meraxius caesaris consiliarius.Laurentius Sau
reruscabriel vogtius.et cuspinianusqui quae singulis
quibusque diebus agerentur in ephemeridem referrent.
eo consilio. ut caesari antequam ceniponto moveret
mitterentur. Ladislai nomine rPhomas cardinalis. et
duo episcopi colocensis. et tguinqueecclesiensisz Si
gismundi. Petrus fllhomiczius episcopus Premisliensis.
christophorus Schidlovicius regni cancellariusa et
Micolaus Palatinus vilnensis Per hos cum de aliis
rebust tum de affinitatis conditionibus actum. cuius
rei caussa potissimum reges convenerant callido consi
lioa ut creditum estt Maximiliano absenteg ut si quid
esset. qua de re minus convenirem minore cum vere
 zne ro. mcnAuLrs emm

cundiag contentione animi maioret per alienam

personam suum ius tueretur. solitus facile de suo iure
deeederet et obseeundare ingenioa ubi suscepta con
tentione de rebus etiam gravissimisi victo esset magni
iicqntiae speranda laus. Per aliquot dies cum rest
quamquam attentiore cura acta. variantibus sententiis.
non facile perduci ad exitum possetz varii generis
edita spectacula et equestres ludiz quibus morae
taedio fessi regum animi levarentun ln his institutus
nobilium equorum cursus. quibus Preorgius Scepusii
frater magnae spei.atque indolis adolescens victor pal
mam tulit. Sed omnium oculos Moschus novo specta
culi genere in se convertit lnsidens rPhraeio equo
dueebat alterum manua ita utriusque aut adductis aut
laxatis habenis quemadmodum cursus ratio postulabat
qui quam concitatissimus eratt ut ex uno in alterum.
crebra vicissitudinm in medio cursu insiliret. rei
miraculo stupentibus omnibus Meque inter ea tamen
quidquam de pristina diligentia remissum. quo semel
incepta actio sublatis controversiis omnibus peragere
tur. 1ta. cum. post longam disceptationem de affinitate
in certas conditiones convenissetz placuit de regum
sententia. ut eae ad caesarem Augustam vindelicorum
ubi tum substiteran perferrenturz quas si probareta
id quod futurum sperabant. iam nihil subesse caussae
crederent. cur ulterius suum adventum diiferret lta
pridie ldus Aprilis crureensis. id unum votis omnibusa
regibus exposcentibus. viennam rediit. spe certa
eoniirmatis animis. caesarem propediem affuturumz
simul ad eum mittit certos nuncios. Augustae de hisa
quae acta essent operientem. cruilelmum ftegendorfium
et Laurentium Saurerum magni consilii f et virtutis
hominem qui eum docerent quando iam esset dei be
 vrzeAmcAuvM nmzvu Lm. 1v. - 1111

neficio ex sententia de aliis rebus omnibus transactum.

unius caesaris adventum qui illas. ut conveneran
ratas haberem fratres reges opperiri. quos diutius
frustrari sua spet neque eorum dignitasa neque cae
saris constantia adeo patereturg cum illius fidem secuti
magno reipublicae incommodoa Sigismundus maxime.
Posonium venissent Perturbavit reges iam per se ni
mium anxios de Maximiliani in se animo tristis per
eos dies quibus haec agebantur subsecutus casusg cum
apud captos superstitione animos facile in omen ver
tissetz Mondum enim cardinali Posonio profectoa
Sartholomaeus liiinsterburgensis a caesare ad reges
orator missusa cuma secundo flumine vienna Posoni
um navi veheretur. amnis vorticibtls contor-tat ac retro
acta navit ductibus obrutus interierat. quo quidem
casua ut vehementius quam par est commoverentum
alius hunc statim secutus effecit aeque tristis. et fu
nestae memoriae in omnem posteritatema si quis imbuto
prava superstitione animo quae tum acciderunt ad ea
referat. quae aliquot post ea annis. regnum poscente
Perdinandor joanne tuente armis ab vngaris delatum.
acciderez qua de re quid sit statuendum ii viderint.
quibus non satis est plecti praesentibus malis. nisi
impendentium metu ex vanis mathematicorunx prae
dictionibus prudentes. et volentes torqueanturg quoi-sum
cum dubius eventus sit. et ad multo reconditiores
caussas quam ad eas quas nobis fingimus referendus.
certo ex his sensu atque animi angore afici extremae
dementiae esta eodem enim fere tempora quo haec. ut
diximus. ita administrabanturi tetro incendio Posonii
exortoa cum late conceptam flammam venti vis distu
lisset. magna urbis pars. atque in ea Ladislai regia
hominum sedulitatema atque industriam vi incendii
uouvnn llvMfL lilailh -- ScklMollliS. xm
gus 1o. mortuus nnvrt

superantet ad solum usque conilagravit Sigismundi

domum. quo minus absumeret foedum in modum
saeviens flammaq sedula opera suorum. et studium.
cum a principio statim accurrissenn perfecit lidem
magno fuisse usui oppidanis ad restiguendum incen
dium dicuntur. cum ipsi suo ingenio impigri. atque
acres. tum ad huiusmodi casusmaxime exercitati in
Polonia. praeterquam in paucis admodum urbibusa
aedificiis fere ex temere congesta materia instructis.
quae abunde incolis suppetit ob crebros saltus. et
campis interiectas siluasi quas quidem feracitate soli.
et clementia coeli succrescentes. ne ad hunc diem
quidem hominum solertia his exse indendis. et ad cultu
ram agrorum subigendis laborantium potuit vincerez
ut incendiis urbes opportunae vix per noctumos vigiles
tutae a tanto incommodo servari queant Accidit hoc
pridie calendas Maias ad ceteras curas futurum ma
gnae accessionis loco regibus per se plus aequo solli
citisg cum prava opinione proclives sua sponte in
errorem impellentemertum eventum malorum porten
dere credidissent quod casus. atque hominum incuria
invexisset lieversi a caesare legati. ut crurcensis
Posonium rediret etfecerunt. cum regibus retulissent.
in his. quae acta essent. quaedam minus caesari
probari. lta post aliquot dierum colloquia. accuratius
exquisitis sententiis xL kaLlunias tandem et de his
transactumg cum regum signis. manuque obsignata.
et de moret magna cum omnium approbatione in con
silio perlecta essent Postridie eius diei apud Ladis
laum magnificentissimo apparatu instructum convivium
concelebratum est. cum. praeter reges. crurcensis
cardinalis. et sex caesaris consiliarii primae digni
tatis homines accubllisseilt. ingenti omnimn laetitia.
 vnoAmcAnvM itiikvM Lili 1v.

inde placuit mitti a regibus tam longa mora haud dubie

ofiensist communi nomine ad caesarem oratorest tum
illius honoris gratiat tum ut de adventu urgerentz
qui quo minus ultra ab iis desiderari possett effecissent
adversi allati nuncii ex vngariat regios haud procul
rPauruno nobili urbet ad ilanubii et Savi confiuentem
sitat quam Mandoralbam vngarit nostri lSelgradum
appellantt Seepusio duce insigni clade a fllurca victos
et castris exutost tum una cum tormentis atque impe
dimentis omnibust cernovicium arcem praemunitam
venisse in victoris potestatem Movit haec legatio cae
saremt ut sui officii esse ducerett quantumvis graves
caussae subessentt quae properantem morarenturt ali-l

quando regum desiderio occurrereg haud ignarust

quanti sua interessett quae per alios acta accepissett
se praesentet connrmari Mam reges instaret urgere
que de adventu non desistebantt ad priorem legatio
nem alia decretat qua iiieronymus lialbus functust
vir cumprimis disertust et acerrimiingeniit caesarem.
quem ceniponti adierat ti maiorem in modum movisse
diciturt ut aliquando vere statueret tantorum regum
maiestatis habere rationemt quam illi minime vilem
esse crederentt certe crederent minime esse debere.
Mam etiam si de illius fidet et constantia non dubita
rentt dandam tamen operam existimabantt ne quod esset
temporist esse aut voluntatistaut ingenii suspicarenturt
quorum utrumque illi esset omni ratione deprecandum
Mamtsi minus duceret dignostquod tamen ut suspicaren
turt vix possent inducere animumj quibuscum congrede
returt at minime indignos statueret quibus quae esset
sua de ea re sententiat litteris nunciisquet cuius rei
illi non deesset facultast significaret quae quamquam
lialbus satis acritert accurateque egissett distulit ta-.
iit
ago ro. Mrciunms nnvrr

men caesar responsum. in aliquot diesa ut videtur.

regibus subiratus. qui visi essent. non sine sua ma
gna invidia suam fidem in dubium vocare. Meque in
eo tamen eorum constitit sollicitudo. hiam. et alius ab
his missus oratory Protesislaus Scemihaus lSoemus.
quem lliaximilianus iussit secum ad suum adventum
manereg et mox Micolaus Siculus vngarus eques. et
cum eo eiusdem ordinis Petrus Polonusg quos comitem
humaniterque acceptos dimisit. datis ad reges 1itteris.
quibus setposthabitis rebus omnibus. quantumvis illis
magni momentit Posonii citius omnium spev atque
exspectatione aifuturum spondebat. inde omni reiecta
curav quae adeo necessariam profectionem moraretun
accelerato itinere vL idus iunias viennam pervenit
praemisis ad reges nunciis .v qui eos iam v de discessu
cogitantes de suo adventu docerent. quo illi nuncio
acceptm quam honorificentissimam ad illum legatio
nem decernunt. delectis ex principibus magnae existi
mationis hominibusa et praecipuae nobilitatis. qui illi
adventum gratularentun laeti constantiae sibi. et mo
derationis fructum quem optaverantj quam speraverant
magis constare. inde missi a Ladislao quinqueec
clesiensis episcopusa Ladislaus Soemiae cancellarius
et Moses liuslaius summus aulae praefectusg a Sigis
mundo episcopus Posnaniensis. Lucas Poloniae regni
praefectum christopherus Schidlovicius cancellarius.
quos equites quingenti egregie instructi ad regiam
pompam magnificentiamquefsequebantur. iiinc remissis
ad regem legatis. ipse idibus iul. vienna proficisci
tur stipatus ingenti equitum. et peditum manum cum
nemo in magno numero haberetur. quem non aut
nsignis ncbilit as. aut honestior militiae ordo com
mendarets simul ioannem cuspinianum cum mandatis
 vneAnrcnnvn asnvm ma iv. nam

ad reges iret et cum his de locoa ubi congredi pla

ceret. deque ceteris rebus-a quae ad colloquii sum
mam pertinerent agere diligenter iubet. Per eun
dema ne quid esset in congressua qua in ret aut ni
mium reges ambitiose agendo de suo iure decederenta
aut offenderent nimium sui iuris memores.quid et qua ra
tione placeret agiaubi ventum in congressum essetaconsti
tuiturlta autem convenitasive equo vehiasive rhedaalecti
cave mallenta non caesara non reges salutandi caussa
equoa rhedaa lectica descenderent. et amicitiae
muneret amabili aequabilitate et plane vacuo ambitio
ne animoa stantes suo loco fungerentun lta visum iria
humanitatis simula et dignitatis tum fratrum regum atum
Maximiliani habitam rationem ld quidem a Maximili
ano consulto excogitatum ad moderationis. et tempe
rantiae laudem captandamapaullo post apparuit Locusa
de gentis moret qua fines utriusque ditionis arbor
dirimebat. congressui delectus. quae quamquam ma
gna concordia animorum ita essent actaa cum Sigis
mundus flamburgo una cum liberisa Ladislaus eodem
tempore lSruggo movissetz caesar contra atque con
venisset. alligari nullis conditionibus animi magni
tudinem suam passusa simulatque eo accessit lectica
delatusa descendit. quaesita comitatisa et moderatio
nis tanto maiore laudet quanto superior munerisa et
personae maiestate haberetur. certatum equestri pom
paa et splendore comitatus inter crermanosa vngaros.
Polonos tres nobilissimas gentesa ut numquam antea
magis ad summae aemulationem laudis incensis studi
is. crermanis pro gentis ingenioa et maiorum gloria
cura omnis in cultu armornma quae animi magnitudi
nis. fortitudinis decus ostentarent ita corpora militiae
laboribus durare assuetisz ut ubi arma niterenta quod
qag 1o. mcmsms mzvrr

alibi a nobis demonstratum est. reliquum cultum.

quia praeter necessarium usum . parum virilem orna
tuma unam modo divitiarum ostentationem haberenta
aspernarenturz id enim iis persuasum estt per huius
unius rei studium flecti ad mollitiam animos. atque
enervari virest quas quidem. ubi rei militaris ratio
postulet. quam unam artem nobilitas novit. in gerenda
ret fatisceret et relanguescere existiment. Aliarum
gentium. ut varii mores. atque instituta. ita haud
dissimilis ornatusz in quibus vngari Polonique excelle
bantg cum quidquid auri. gemmarum. purpuraet pere
grin ae vestis apud eos reconditum esset. tamquam in
eius unius diei celebritatem. et pompam paratum pro
tulissent. cum vero omni alio genere magniiicentiam
et splendoris. tum equorum ornatu in primis ceteris
anteibant. quos stratos auro gemmisquet quasi edu
ctos in pompae certamen. aemuli peregrinae laudis
ostentabantz utriusque enim gentis cum equestris rei
cura. et studium part tum minime varium iudicium
genere equorum probandoa quos e rPhracia feret ut
morosot atque anxio delectu. sic sumptu ingenti quae
sitos haud malam rationem secuti. omnibus praeferunt
levi armatur ac aptiores in pugnando homines quod
militiae genus generosae indolis equos. atque exi
miaeipernicitatis ad cursum requirit. qua laude rllhra
cii equi ceteris fere antecellere creduntur. assueti
tenui pabulo contenti magno ferendo labori. Mam
gravis armaturae usum nullum noverunt. rei minime
necessariae iisa qui virium robur a virtutet et magni
tudine animi. non ab armorum onere petunt. quo viri
fortes. ut ipsi contendunn non indigentg inertesa et
diifidentes domesticae virtuti obruuntur. vbi in com
plexum ventum est. caesar bene rebus ominatusa cum
 vxeAnrcAuviu amavit nm 1v. aga

non pateretur prius ulla de re mentionem fer-n utrum

que regem per Srurcensem rogat quod iis posterisque
felix faustumque sit. suisquea animum inducant collo
quium indictum Posonium. et coeptum iam adeo vi
ennae per-ageret atque apud se in regiam diverterez hoc
sibia et in praesentia perhonorificum. et magnificen
tissimum ad posteritatem futurum de sua fidet et
constantia tantos reges iudicium dignum sua virtutel.
et magnitudine animi fecisset et ad comparandam sibi
apud omnes gentes comitatis. et moderationis laudem
peropportunum. visa regibus invitatio caesare di
gna. et cuius altitudo animi maiestatem imperii ae
quaret. 1taquet quamquam principibus vngaris spa
tium ad deliberandum sumentibus. sive illi recte
censerent. in minime necessariavrm non esse trium

regum salutem alienae fidei permittendamg sive in

sito in crermanos odio insignem magniiicentiae lau
dem Maximiliano inviderent. quae illum minime
dubia apud nationes omnes. et gentes manebatz
Sigismundus. quidquid morae iniieeretur id totum
de sua laudet et de Maximiliani in se animo de
tractum iri arbitratus. fnon enim erat dubitandum.
quin magna eum illius otfensione eius fides revocari in
dubium videreturj simul veritusa ne aequitatis. facili
tatisque suae famam. quam minime sibi praereptam
vellet. cunetatim et mora corrumperetz linimverm
inquit. nihil sibi caussae videri subesset cur non
aeque illius fidei vitama fortunas/. salutem permitterent.
cuius affinitatem. et sibi. et posteris futuram hone
stissimam maturo consilioa maximorum in Pluropa
regum praeoptassent. lret secum frater deo immortali
bene iuvantet et quando referre primam laudem non
licuisset. ut in munere hospitalitatis fungendo non an
ztgzt ro. me meus anv-n

teverterentq agnoscenda caesaris facilitate darent

operam. ut quae proxima laus essett diseerent ab eo
qui vere no sset. quod regum munus haberetur. reges
esse. vbi contentio de officii laude susciperetura qui
bus non liceret referre primas. quas sibi maior virtus
vindicarett eos haud turpiter secundas petercg quae
eorum laus essen qui meliora docentibus inducerefnjt
animum parere. Praeclare vero secum agig qui ei se
crederent cuius esset multo maius futurum dedecus
violanda fidet si hoc modo de Maximiliano esset sta
uendum. quam eorum. in quos violata esset. in
commodum.et detrimentumz ita enim posse reges tolli.
ut manerent regna. atque illa adeo neque facile.
neque temere innitenti malis artibus invadendag in
eo qui fidem violasset. manere etiam vita defunctum.
in multa saecula infamiaet et dedecoris aeternamla
bem. ita viennam. assentiente Ladislao fratri vera
dicentig itum triumphali pompa. quasi e suis sedibus
convulsa civitatet magna frequentia. et celebritate
omnium ordinum obviam egressaz certe ita video inter
omnes conveniret nullum umquam clariorem diem
viennensium civitatia quantum memoria repetere
grandes natu homines possent ad eum diem illuxisse.
Mon est operaet neque si esset. nostrum consilium est.
diu morari iis describendis. quaet deducente reges in
hospitium caesaret ad domesticam magnificentiam
ostentandam sunt excogitataz et quod ab aliis. litteris
prodita legunturg et quod statuimus aliena a seriptoris
gravitate. qui paucorum iudicio servit. multorum non
temere indulget. cum gravius illi in scribendo munus
p propositum sit. nati perpauci dies exhilarandis. rela
xandisque animist quos anxios curis Maximilianus
dubii eventus exspectationet distinuerat l-linc xiv
 vnesnrcimvm mmvM Lna. 1v. Azb

kal. SextiL caesar principibus ascitis. quorum fidei

arcana consilia credebantun brevi oratione fratres
reges allocutusz accidisse veroa inquit. praeter animi
sui sententiam insigni fortunae iniuria. ut. quod unum
semper maximum in votis habuisseta non licuisset per
occupationes suas gravissimam de quibus non esset
consilium pluribus ageret cum ea neminem fugerent.
hominum spet atque opinione maturius. amicissimis
regibus adventus sui diem repraesentere. Pifficile
quidem dictua molestiusne hoc sibi acciderit. cui so
lida voluptas. ex officii accelerati laude esset speranda.
an iis ipsis. quibus ea mora minime illa quidem ex
eorum temporis rationet gravis. et molesta fuissetz
certe in eo suam conditionem esse deteriorem. quoda
et suum dolorem simuL et amicissimorum regum do
luerita quos gravissima incommoda perpessos diuturnae
morae taedioa non ignoraret. atque id quod minime
voluisset adeo sua caussat ex qua molestia sua tanta
uberem se tamen fructum consecutum esse. ut. quod
sibi de eorum in se benevolentia pollicitus esset. mi
nime se eo intelligeret falsum fuisset id quod totum
eorum aequitati facilitatique sibi intelligeret acceptum
referendum. quae de foedera et pace sancienda. acta
audissem eo censere sibi magis rata habenda. quo
magis intelligeret. cum ea esse christianae reipubli
cae salutem. otium. et securitatem coniunctama a qua
numquam. pro sua religionet et pietate separata con
silia habuisset ita vigere christiani nominis hostem
regum discordiis. discidiis populorum. ut nihil sibi
certius essetquam illum. ubi vere coire eodem consen
su in sacri belli expeditionem vellent. per eorundem
eoniunctionem. deiectum sublatumque iri. lio quidem
semper sua consilia omnia spectassa cuius rei testem
age 1o. MlcfiASLlS nnvri

deum immortalemt quem eundem haberet auctorem

rerum omniumt ut coniunctis viribust cum ceteris
christianis regibust in rPurcam hostem salutari expe
ditione suscepta se ducet atque imperatore arma con
verterenturz quae sinistro reipublicae fato inter se
christiani populi exercerentt ut ab eorum commemo
ratione abstinerett in quorum improba cupiditatet
christianae reipublicae summam moderantiumt tanti
incommodi culpa resideret. ita semper se cupidum
fuisse verae laudist ut eam certamt et solidam sibi
sperandam statuerett unde materia suppeditaretur ad
orbem terrarum importuna barbarorum dominatione li
berandum. quo minus id licuerit volentit crallorum
olim bella gravissima sibi partim a Ludovico vndeci
mo illatat partim a carolo viiL eius filiotimpedimento
fuissez quorum quam insignes iniuriaet quamque
acerbaet atque graves in se domumque suam exsti
tissentt qui ignorarentt ii simul ignorare se quoque
ipsi viderentur. quod reliquum essett rogare obte
starique adeo si id modo a se fieri pro sua fidet et
constantia paterenturt quod paullo ante ominis caussa
praefatus essett darent operamt ea meditandot quae
digna maiestate summorum regum haberenturt ut quo
vinculo amicitiaet atque affinitatis tres reges in terris
maximi essent iunctit eodem christiana respublica
adversus rPurcam hostem perpetuum devincta staret
Ac quando tum a romano pontificet tum a ceteris fere
christianis regibust et liberis populist legati viri
amplissimi in eo conventu adessentt censere eos
etiam atque etiam orandost darent operamt ut
positis armis dissidiisque omnibust et eontroversiis
sublatist inieam se traduci sententiam paterenturt in
quam sententiam propendere animadverterent trium
 vneAmcAnvM nnnvM ma 1v. imi

regum inter se consentientium animosa quorum virtutet

consilio . copiis christiana respublica inniteretur.
iiifecturum se quidem. ut. quod illis verbo sponderet.
non suaet non suorum salutis. non vitae memor. quam
naturae deberet. et necessario aut domi in otioa aut
foris in acie defungendam sibi intelligeret sed perso
naet et muneris. quod sacrosanctam atque augustum
dei immortalis providentia. ut credere fas esset. in
terris gereret. consiliot auctoritate administranda re .
manu in hostem pugnando praestaret. hei beneiicio
esse in sua ditione. atque imperioa christiani orbis
magnam et luculentam partem bellicossimas nationes.
crermanos. Selgas. italos. iiispanos. cralliae populos
nobilissimos. et fortissimosg ut si optimac caussae ac
cederent ceterorum regum. et populorum coniunctae
vires. minime esset dubitandum quin ubi tantis copiis
tot praesidiis christi caussa munita esset sua sponte
firmissima illic quoque esset victoria futura. cum ita
caesar perorasset z cetera. quorum caussa convenis
sent. uti acta per suos legatos primum et mox se prae
sente essent. in easdem leges percusso foederet se ra
ta haberet confirmareque dixit. atque adeot ut nihil
adderet. tolleret. mutaret. ita xL iiaL hinc cae
sar ornatus imperii insignibus. illinc Ladislaus me
dius inter Ludovicum iilium. et Annam mox. ut
credebatun caesari nupturam. sequente Sigismuu
do cum regio Polonorum comitatu. ad Stephani.
quae est in urbe omnium aedes magnificentissima
facta populo ingrediendi potestate convenere z cu
ius frequentiam. cum satis per se magna sit semper
quippe urbis peropulentaet et opportunae in primis ad
commercium exterarum gentium ingens hominum mul
titudo augebata qui permulti non solum e vicinis urbi
Azs lo. Mrcnanms envrl

bus. sed e longinquis etiam regionibus spectaculi

caussa confluxerant Attollebatur in superiore parte
templi per aliquot gradum suggestus peramplus. at
que in omnes partes aperto prospectm ut quae age
rentur a populo spectari commodius possent ln eum
caesan de moret sacris peractis conscendit duobus
regibus eum medium accipientibus z mox Strigoniensi
cardinali verba praeeunte. Annam Ladislai destina
tam adhuc incerto viroa fMaximiliano enim adhuc in
integro res erata utrum sibi illam mallet an uni ex ne
potibus nuberej sanctissimo iureiurando patri patruo
que obstricta fidet datam in manum accipita et simul
ornatam corona aurea reginam salutat Atque hoc loco
non est praetereundum Maximiliani cum ea de re age
retur. scitet et venuste dictumz cum non deessent
qui illi essent auctores. ut vigenti adhuc aetatet et fir
mo constitutionis roboret quamquam grandia natu.
egregia atque eximia forma puellam dllceretz se vero
a parente principe sapientissimo accepisset cum de re
haud dissimili esset mentio orta z Seni iunctam puel
lam. dulcem quidem et suavem potionem haberi. sed
eandem dilutam venenoz per brevem voluptatem quae
pararetur vitae iactura prudenti homini. et sui potenti
magno cum dedecore quaeri. non magna cum laude
contemnL Aliud vngaris traditura qui iis agendis
interesse potuerunt haud alienum a Maximiliani
ingenioz cum illi data nuptiarum optio esset. An
nae puellae amore captum noctem ad delibe
randum sumpsisset quam cum animo versaret. quanta
cum brevi voluptate esset coniuncta dignitatis iactura
ubi percrebresceret intempestivo amori senem indul
sisset anxium curis insomnem traduxisse z recens
exemplum Ludovici regis crallorum effecissm ut sau
 vneAmcAnvM nunvM Llll 1v.

eiiim-amore animum haberet in potestatea qui ingra

vescenti aetatet llenrici Anglorum regis Mariam so
rorem. uxorem duxerat. puellam vix maturam virot et
forma excellenti z cuius magis. quam valetudinis me
moxy cum ea ipsa vitam simul. regnumque amiserat
Pe duobus. utri magis Annam nubere expediret ca
rolot an Perdinandm aliquamdiu aiunt consultationem
tenuisse. Atque e crermanis quidem pluribus despon
deri carolo placebatt praesertim cum Pcrdinandi pro
clivior animus ad pacis artes. sacra et religionem
spectare crederetur. caste a primis annis in l-lispania
ad interiorem cultum christianae pietatis institutus
quae quamquam ita essentg ut tamen carolo Perdi
nandus praeferretua effecisse adversa vngarorum stu
dia. recusantium carolum tot regnorum potentem. et
certa spe imminentem crermanorum imper-id. vngarici
regni successoremg id quod moliri animo Maximilia
numa si quis casus Ludovicum de medio tolleret suspi
cabantur. Mox eadem ceremonia Maria puella Ludo
vico nupsit. et regina appellata est. parum laetis vn
garorum auspiciis. haud multo melioribus suis quibus
ita administratisfil kalendas sextilis foedus in eas le
ges ictum. et publice populo per cuspinianum perlectum
est. nonnullis suppressis. quae fugere multitudinem
vellentt cuius ea cognoscere parvi interessetg quae
inter magnos reges acta. ut nihil commodh sic nihil
damnit aut detrimenti cuiquam magist aut minus per
specta afferrent lta a caesare fratres reges digressi.
in Pannoniam alter. alter in Poloniam rediit. uter
que quidem ita animo affectum ut existimaret non
solum affinitatem cum Maximilianoa verum etiam
per eam. amicitiam solidam. perpetuamque iun
ctam z id ita esse dies declaravit z ictum enim foedus
uso 1o. maturius nnvrr

inter utramque regiam quamdiu fata tulerunt ne mors

quidem. quae alia omnia dirimit. violare frangereve
potuitz posteri quidem aemulati eorum laudem pari
constantia religioneque sancte coluerunt. Puit hic re
gum congressus Maximiliano magno honori apud ex
teras gentes. longe lateque fama eoruma quae acta
viennae essent ex Austria et crermaniae finibus
egressa Atque inerant quidem Maximiliano a natura
insitae virtutes fere omnes. quae in summo rege sunt
conspiciendaet animus augusto honori pary peracre in
genium. et supra fortunam suam sese efferens. quam
indulgentissimam semper esset expertusg ut neque
praesentia explerent animum poscentem semper ma
iora iisa quae parta haberetg et. ubi liceret iis potiri
in quibus esset acquiescendum. iis quasi illecebra. ad
ea concupiscenda. a quorum spe longe abesset. incen
deretun unus non aliis modot sed. si mos esset ingenio
gerendus. se ipse etiam maior. ldem omnium prodi
gus. quae aut fortuna. aut industria hominibus largi
tur. unius laudiss et gloriae tenax ad invidiam usquet
cuius studio cum haud raro spe longius progrederetura
et nullos haberet cupiditati praescriptos finesg nihil
erat quod impleret plus aequo cupiditatet atque-ambi
tione elatumg in omni fortunae varietatet sive illi se
cunda adspiraret sive reflaret adversa eundem animum
gerentem lta illius cupiditatem ne ea quidem fortuna
aequavit. qua nulla habetur in terris maior. Accede
bat formae dignitas. et oris decusipar magno gerendo
imperia ut si eo modo standum esset abessent cete
ra. quae vere in homine nomena et maiestatem regiam
tuentur. non ille a fortuna. aut ab hominum suffragiis
habere regnum. atque imperium. sed fictus naturae
manibus. ac conformatus ad imperandum videretur.
 vueAnrcAnvM nuam Lm llL am

lPuebantur haec. quae conspiciebantun animi aequitas.

facilitas comitas. et quidem non Maximiliano soluma
atque eo quidem multorum ac maximorum regnorum
moderatoreg verum etiam principe orbis terrarum di
gna z ut ad gloriam natus. atque ad eas excolendas
artes. quibus fama inter homines et nomen compara
tura omnia contemnereta quae parta fortunae indulgen
tia destituerent concitato cursu ad summum gloriae
verticem contendentem. Saepe illum aerariuma cum
tot populit ac gentes unius imperio parerent nullum in
dandot ac profuudendo invenientem modumg numquam
animus sumptui faciendo largiendoque defecit. Meque
cum aliis magis certabat magnificentiae laudet quam
ipse secumz ut cum nihil omitteret. quod esset magni
fice agendum et pro nominis maiestate quidquid de
esse crederet properanti ad summam laudemt quam
quam id esset omnium opinione maius. id totum de
sua laude detractum iri existimaret. in hoc quidem
regum congressm centum quinquaginta nummum aure
orum millia. perpaucorum dierum spatiot quo peractm
colloquium diremptum est. cuspinianus affirmat im
pensa fuisse. quae quidem summaa ut immanior vide
retura frugalitas eorum temporum efficiebatg certe
eiusmodia ut hac ipsa etiam aetate cum luxus. epula
rumque magnificentia in immensum modum. atque in
finitam licentiam excessit. summis etiam regibus pos
sit magna videri Mansit Anna apud caesarem vien
nae ad nuptiarum usque tempust ut discendae crerma
nicae linguaet cuius illi erat necessarius usus nuptae
cermanm operam daret. neque vero cuiquam verisi
mile videatur. id quod iubero traditi caussam Ladis
lao fuisse relinquendi filiam viennaet cum liceret cum
fratre una in Poloniam mitteret qui id enixe praeser-
qag ro. inclusus snvrr

tim postulabat. quod vereretur. ne Sarbara regina

quae soror eadem Scepusii erata memor veterum simul
tatum. quae inter fratrem. et Ladislaum intercedebant
minus prolixet et liberaliter puellam tractaret s reiicit
enim tam impudentem calumniam. lSarbarae reginae
sanctitas. atque exculti ad veram pietatem mores
quam. ad hunc usque diem Poloni laudibus maximis
in coelum feruntSed haec illet ut pleraque alia temere
et nullo certo auctoret quamcumque in partem elatus
odioa intendit stilum. quo nullo discrimine in omnes
utitur. numquam magis suae fidei. quam ingenii memor.
Per id tempus quo Ladislaus abfuit. ut supra comme
moratum est. minimae quietae res in vngaria fuerunt
per speciem pellendi rPurcas. vetere consuetudinet in
vngariae fines excurrentes. a Scepusio sumptis armis.
consulto dissipatis rumoribus. ut nonnulli crediderunt
barbaros magnis contractis copiisa in regni fines. quo
magis necessaria expeditio crederetulyirrupisse Puis
se autem hoc excogitatum ut per excitatum belli tn
multum. dirempto regum colloquiot Ladislaus omissis
in praesentia parum regno salutaribus consiliis. quod
Scepusii studiosi homines vulgo persuadere conaban
tur. ad eum rerum motum compescendum in vngariam
rediret. liane ortam suspicionem auxit non obscura
fama. quae per aliquot dies tenuit. duobus fratribus
regibusi cum nondum Posonio movissenta sub Maximi
liani adventum insidias in itinere comparatas quot per
hanc rationem redacti in potestatemæ in eas quas mal
let conditiones descenderet vellent nollent cogerentuxz
quae exorta fama. ut videtur ob nimiam Maximiliani
cunctationem. raro umquam fere non fallax. cum lon
gius paullo a sua origine progreditun facilet ut dixi
mus. est Sigismundi gravitatet et constantia discussa.
 vnonrucnnvisi anavM me iv. ASS

cum sibi aequet et fratri meliora ominatust colloquii

dirimendi caussat falsos rumores dissipatos a cupidis
rerum novarum hominibus demonstrassett quorum con
siliist haec regum coniunetiot affinitasque obstaretz
neque enim ignorabatt quo spectarent a fratre aversi
nonnullorum e principibus animit quibus asuetis per
regis indulgentiam regnaret esset gravis futura Maxi
miliani potentiat ubi per accessionem regni maximit
atque opulentissimit altius ederret per se omnibus. ut
cetera abessentt iam plus aequo formidolesas vires
Meque vero credebant contracta ea affinitatet perma
gni interesset Ladislausnet qui totus futurus esset in
alterius potestatet an Maximilianus regnarett qui mi
nime Ladislai ingenii -ignarus hoc unum spectasse in
iungenda affinitate videretur. Praeclare Maximilia
num sensisset cautum magis principem declinandis ini
micorum insidiist quam aptum struendis z male de eo
inimicos iudicasse fallacibus innitentes coniecturist
brevi rei eventus indicavit Meque interea tamen vn
gari reprehendendit quod nimium cauti in procuranda
regni salute haberentur. in dubiis enim rebust si quan
do de summa imperii agaturt in eam partem peccaret
quae est tutiort sapientium hominum estt qui male ad
eo speciosum titulum tuenturt ubi temere quae obiici
untur sibi statuant assentiendum Mam si quando plus
aeque solliciti de rerum eventut quae veri similia sunt
sumuntlpro verist in eo videntur laudandi quod nul
lius cum incommodo statuant vitandat quae neglecta
sibi possunt esse fraudi z ut maxime ex sententia eve
niantt nimiae sedulitatis accusari queantt quae num
quam nimia sapientibus iis malis declinandis est visa.
quae undique vitam hominum eircumstantt saepius im
pendent unde minus fuerunt exspectanda Mam quod
Monvm uvucu lilSflh v- scmrronna xm
qag 1o. meum-jus nnvn

nonnumquam coniectura falsis. minus recte de eventu

rerum licuerit iudicareg natis hominibus est error hu
manitatis condonandusg quos quidem ita natura con
didit rerum maximarum potentem ut futurorum scien
tiam quam supra humanae sortis captum sibi uni Peus
reservavin et superbe sibi plerique sumunt. negaritg
usque eo homini indulgens. ut exploratis certis rerum
et temporum caussis. coniicere ventura possintg futu
ra affirmare non queant. quae in divinae mentis pene
tralibus recondita. hominum solertiaa ut acuti maxime
perspicacesque sint. assequi non potest. list vero to
lerabilis error. et in sapiente homine etiam dissimu
landus. non in aliis solum. sed in iis etiam falli quae
esse exitio minus caute declinata potuerunt non
negleeta nemini umquam damnot aut dedecori fuerunt.
Mam. et qui arma gestanti quae nemini noceantt et
sint adversus vim atque iniuriam subsidiot nihil malim
quam sua opinione falsis tutum iter a latronibus con
ficere liceret ut solutioribus metu animis iter faciant
non inviti gestent arma. interea Scepusius. ut parta
gloria superiore bellot et suorum iudicio inflatum qui
ultro auctori communis salutis. regnum. ingens prae
mium. eius in patriam pietatis. despondissentz cum
iniquo animo ferret. sibi aditum ad spem regni per
Ladislai. et Maximiliani coniunctionem intercludi.fini
timos rilurcas bello aggredi constituita sive ut per eam
occasionem id quod nonnulli. ut iam diximus credide
runt. Ladislaum a privatarum rerum cura. avocaretg
sive speraret fore. ut. re ex sententia gestas ad con
firmanda suorum studia materia sibi uberior ostenta
returz qua.m quidem unam remt ubi incepto eventus
respondereta maiora ambienti maxime opportunum cre
deret fore. Augebant illius spem domesticae vires.
l
 vnsAmcAnvM nnnvM Lm. 1v. gas

quae haud modicae erant z praeerat enim iisdem fere

copiis. facile id rege patientet quibus civili bello usus
erat z quae quo minus numerop eo virtute maioreyatque
robore praestabant lio accedebat minime dubia famaz
Selinium longissime ab liuropa liluphratem transgres
sum. magnis acceptis detrimentis distineri gravi ad
versus fratrem belloz quae maiora aliquantot quam re
erant. ut facile homines susceptas spes quarum sibi
laetum eventum spondent quantumvis rerum fide du
bia.tuentur. Scepusii animum ad suscipiendam eam ex
peditionem incitabant qui quidema ut rem aggredien
ti cetera prosperum expeditionis exitum portende
rent. in eo tamen fallebatur. vir alioqui prudens. et
magni consilii. quo saepe alios deceptos vidimus qui
bus rerum longo successu inflatis nimia sui fiducia
hostis contemptus exitio fuit. Mam quo se longius Se
limus. ab liuropa abfuturum putabat. eo validioribus
praesidiis ea oppida firmaverat quae in regni finibus
opportuna hostium incursionibus habebantur. non igna
rus hostem vngarum. si quis durior incideret casusa
gerenti adversus fratrem bellum suo exemplm non ex
gentium iuret sed ex ratione suorum temporum de
quibus quid statueret non habebat. subiturus ultimi
discriminis aleama sanctam fidei religionem habiturum.
lta locis omnibus. qua ratio situs permittebat praemu
nitis. aditus omnes difficiles. tentantibus in interiora
regni irrumperet attentiore cura. et sedulitate effece
ratz ut qui vera coniectura inniteretun haud multo lae
tiorem exitum quam qui secutus est.Scepusio sponde
ret. Mon desunt qui affirment. cum militem Scepusio
ducenti. nulli obviam hostes occurrerent. religionem
foederis non Selimi fide pmagis. quae nulla erata quam
opinione barbarorum tuentet qui. quam fidem ipsi non
est
ago 1o. Mlennums snvrr

essent praestaturit ubi spes bene rem gerendi affulge

rett minime vngaros violaturos existimarentz quod
casus afferrett Scepusium in occasionem bene geren
dae rei vertisse. lta barbarost non exspectati belli
fama oppressost sub vngarorum adventum cessisset
quaesito receptu intra regni fines qua re animadver
sa Scepusius spei plenust suos ad rem capessendam
sua sponte alacres non longa oratione adhortatum
quamdiu occasionem secunda fortuna offerrett rem ex
sententia gerendi quae raro iis diu faverett quibus se
mel se benignam ostendissett beneficio fortunae uten
dumt neque abscedendum a cedentium vestigiist qui.
praeter exspectationemt peti bellot spem salutis in
turpi fugat virium suorumt et vngarorum conscii posi
tam haberentt quibuscum pari Marte congredi num
quam essent ausit numerot qui haud obrueret veram
virtutemt non disciplina militarit non animorum robore
umquam superiores qua virtute fretit ingenti sua glo
ria patriam domestico bello liberassentt positam in
magno discriminet eandem in rllurcam aeternum hostem
ostenderentt futurum iis praedaet a quibus vincit quam
quam circumvallatus immensis copiist constantia et
magnitudine animi potuisset Meque vero esset cur
quemquam foederis religio moveret. cum expressi per
principum infrequentiam a parum sanae mentis reget
tum icti cum eo hostet qui haberet adversus rcligiones
omnes perpetuum indictum bcllunL vnam religionem
haerere animist et sanctam esse vngaris deberet ut
nullam sibi colendam religionemt cum eo genere ho
stium statuerentt in quos sumpta honesta armat et glo
riosum bellum efficeret toties ab iis violata pietast
prodita fidest terra marique infestis armis oppugna
tum christi noment tot vastatae provinciae profanis
 vxeAmcAnvM nmzvM L1e. 1v. .1S1

atque impiis manibusg tot eversae urbest tot templa

sanctissima.
taglincensa quibus Shristimonumentag
antiquitatis sacra colerentury solo aequa
quibuscum una

liberales omnes artes. atque omnis humanitatis cultus

concidisset. vadereirt vero animis alacres in hostes
barbaros. eius signa atque auspicia secuti. quo ducet
vincere sceleratos cives didicissent inferentes patriae
impia armag onusti praedaa et gloria auctia in patriam
ad suos penates redituri llis incitatum militem cer
novicium ducitg quod oppidum edito loco in modum
arcis situm. haud longe Paelgrado distan qua llanubi
us superior-em Moesiam ab vngaria disterminat lirat
in eo oppido non contemnenda militum manus. quorum
praesidio rllurcaet nostrost manente etiam vetere in
stituto religione foederis. ab effusai populandi. ac

praedandi licentia prohibebant lilam arcema quod ho

stibus propter locorum propinquitatemt magno erat
usui ad exploranda nostrorum consilia. qui lSelgradi
in praesidio erant. ardor-iria atque maioribus tormentis
adductis ne quid spatii relinqueretur ad militem e
propinquis praesidiis accersendum. subito oppressos
improviso malot oppugnare constituit. Mon procul a
cernovicio Samandria aberata quam urbem lacius rllur
carum praefectum magni animi vir. et spectatae virtu
tis. valido munitum praesidio defendebat lklihilivero

a nostris agi tam occultet quin continuo ad hostes per

latum. pari celeritate Samandriam ad lacium deferre
tur. ad quem iis in locis summa imperii spectabat ln
terea Scepusius. qua tumulus modice acclivis. facilio
rem ad oppidum ascensum praebebat tormentis ad
arcem traductisa muros summa vi verberari iussit
lSrant Scepusiani ad v. hominum milliaa magna equi
tum pars. ut parum valida manus. si quis modo nume- r
ASS xo. mcum-sus nnvrr

rum spectaret ita virtuts et rei militaris usui ut di

ctum est in primis ad rem gerendam apta. iam de
iecta muri parts qui in praesidio erant. eum. propter
militum exiguitatem non essent qui integri fessis suc
cederentg veriti net si nostri oppido per vim potiren
turt quod quidem futurum non dubitabant victi omni
suppliciorum genere vngarorum odium explerent de
arce iis dedends quo in se aequioribus agentibus de
conditionibus uterentut consilia agitare eoeperunt.
quod iiagitium indignum rPurcarum nominea cum non
nulli morte quavis luendum censerent perviceruntg ut
nuncii ad Sassam Samandriam mitterentllra qui doce
rent quanto in discrimine versaretur omnium salusg
minime dubiia quin iacius. cognita rs ferre suis auxi
lium ne cunctareturtvis ut postea docuit eventus ma
gnitudine animit et rei militaris peritia insignis ita
prima noctis vigilia falsis nostrorum custodiis dimissi
nuncii Samandriam proficiscuntut quod oppidum. ut
diximus haud ita procul cernovicio abest ac barba
rum adeunt docentque quibus rerum angustiis milites
qui sint in arcis praesidio cernovicii laborent adver
sus hostem ferocem fiducia virium. et rPurcarum pau
citate. opem atque auxilium implorantes Mi properet
oppressis atque in extremum vitae periculum adductis
auxilio iret brevi futuruma ut quaecumque arces Seli
mus in vngariae finibus habeat in potestatem hostium
redigantur. lxleminem vero posse dubitaret cui Selimi
imperatoris severum ac triste imperium suorum socor
dia vindicanda exploratum sit quim si quid inde in
commodt ct detrimeuti accipiatura id magno cum eius
periculo sit usu venturum. cuius fidei provinciam tra
diderit administrandamg de qua nihil detrahi possit
quin simul plurimum de imperatoris maiestate detraha
 vxesnrcs nvM nsnvn Lm. 1v. ggg

turt quam inviolatam intemeratamque servari adversus

superbi hostis insultus omnest vita suorum et sangui
net si usus requiratt aequum sit z nihil quidem certius
esset quam eum cuius non sit fortuna maiort quam ani
must ct ingenio insitum gloriae studiumt magnam in
ustam maculam rllurcarum nominit multorum fiagitio
multorum pariter supplicio sublatum iret eius in pri
mist cuius aut inertiat aut perfidia sit fiagitium admis
sum. Permagni interesse communis salutist quam ha
beant cum Selimi maiestatet ct publica caussa coniun
ctamt omni praecisa morat occurrere hostium audaciaet
net si quid durius accidatt id suae virtuti tribuantt at
que ulterius elati successut in interiora provinciae ir
rumpant. cuius retinendaet ut linguat et moribust sic
hominum ingeniist et studiis a rllurcarum gente aver
saet nulla sit spes futuraz haud diu enim manere in
fide consuevisset quorum animi non religione officiit
sed metu malit qui unus fere multitudinis consilia
modereturt et commodi spe contineantun Mamt simul
atque succedat a quo plura habeantt quae aut metu
antt aut sperentz ab eo refugientest quem faventem
frustra-respiciant opis atque auxilii indigentes hostemt
qui infestus immineat vereanturt quo spes certiort et
metus adigat se conversuros quantam vero infa
miam praefecti futuramt si hoc percrebrescatt eo
per otium spectantet eversat atque exscissa arce
munitissimat fortissimos militest quorum praesidio
maiestas tanti imperii tuenda permissa sitt aut
vivos captos venisse in hostium potestatemt aut
desertos et proditos a suist crudelissime interfectosP
Atfuturum divinum numen pugnantibus adversus foe
deris ruptorest cuius quidem religionem usque adeo
contempserintt ut eorum tempori insidiatit quos per
quo 1o. mcruit-ms anv-ri

interpositum iusiurandum datat et accepta fide absti

nere ab iniuriat et maleficio omni aequum fueritt
aggredi incautos imparatosque veriti non sint cognito
lSassa suorum periculo quamquam minus a bellicis
copiis paratust consilio agendumt ubi deficerent vires
arbitratust nuncios remittitt atque bono animo obses
sos esse iubetz simul hortatur ut viros fortes deceret
et Selimi milites tanti imperatorist pergerent impigret
uti ad eum diem fecissent arcem adversus vim hostium
tucriz daturum se operam ne diutiust quam necesse
essett qui tam scelerato incepto ius gentiumt et foe
deris religionem violassentt impune ferrentz tolerarent
modo paullisper hostium impetumt et consiliot atque
amini magnitudine eluderent se invehentium feroeiamt
simulatque in eongressum venirentt audaciam verae
virtuti cessuramt quam numquam feliciter sceleratorum
hominum perfidiat atque arma oppugnassent. hie plus
aequo deiiccrent animost eorum spe celerius se-auxi
lio suis affuturum iila re ita administratat ne magni
ficist et speciosis verbis videretur parum virtust et
magnitudo animi responderet deductis ex proximis
praesidiis militibust atquet ut subito potuitt coacta
agrestium manu pari adhibita celeritatet suis ire auxi
lio pergit. quamquam vero agrestes hominest et cultus
idem religionist et lingua eadem suis cogebat faveret
metu supplicii tamen invitit et tergiversantes quod
in praesentia satis essett imperata faciebant quod
cum minime lSassa ignoraretz antequam propius acce
deret ad Scepusii eastrat ab artet et consiliot quod
minus a virtutet et numero militum suppetebatt pe
tere subsidium constituit ita quosdam ex his nactust
qui vngaricae linguae peritit atque eiusdem gentist cul
tusque essentt quo magis dictis fides exstarett transiret
 vneAmcAuvM nnnvn Lns. 1v. dan

per speciem transfugii in castra hostium iubet. in

gentia praemia pollicitum ubi impigre atque industrie
mandata exsequerenturz simul docet. quae eos faceret
et qua ratione velit. Meque secus quam cogitaverat
accidit. met11 ab invitisa quod nulla religio efiiceret.
et spe praemii exprimente. ita temere accepti a Scepu
sio in castra. et ad se perductia facta loquendi potes
tatet se pastores esse ex proxima illyrii regionet
aiunt. quae in rPurcarum ditione sit z quod detrectan
tibus imperium intelligggerent. ultimum supplicium sub
eundum. coactos metu adversus eos arma sumpsisset
quorum maxime victoriae faverent. eiusdem generis
homines. et iam inde a maioribus vngarorum affinesa
et consanguineos Speraret sibi eo facilius iidem haberia
quo minus aut simulandi necessitatsa aut dissimulandi
apud notos sibi hominem et quibus noti essent ipsi.
alienam personam ementientibus esset. Plabere se
compertuma rPurcarum maximas equitum peditumque
copias ad arcem obsidione liberandam adventare. ita
vero illis cum militibusa qui in praesidio essent con
venisset uti eodem temporet his ex arce erumpentibus
illis. de improviso a tergo castra adorientibus. cir
cumventi medii utrimque vngari caederentur. vt fides
suai et communis caussa postularet. monere de eo
ducem ubi
rent. constituisseg atqueseadeo
manaret. quae etiamsiapud
supplicia non drPurcas
ignora

manerent hoc pietatis officio funetos. quos nullo officii

genere ita delinire possent. ut in se minus crudeles.
experirentun quibus auditis et in vulgus militum relatisa
cum transfugisa quod a vero oratio non abhorreban ha
beretur fides. magnus repente omnium animos timor
incessit. ut fit in dubiis rebus. et quarum est metus
interpres raro non fallaxa pro suo sensu. iis quae
Mz lo. mcmzms anv-n

transfugae afferrent maiora etiam existimantiumg nihil

ut proclivius fuerit. quam. ut soluta statim obsidionet
qua fors perterritos casusque ageret. turpi fuga se
eriperent. imminenti malo. vnius Michaelis Paxii
summa virtus. viri nobilitate et animi magnitudine
clari. quo minus tanta labes vngarorum nomini hae
reret. fertur obstitissez cum milites ultro adhortandm
castigando interdum severius. atque a metu. et trepida
tione territos revocandot in officio continuissetz rogare
cum ordines circumiret concionabundus. quae metus.
quae trepidationis caussa viris fortissimis essetg unde
repente invictos illos vngarorum animos tantus invasis
set pavor. ut. ne exspectato quidem certiore nunciot qui
aut refellereta aut confirmareta quae afferrentur. transfu
gis levissimo hominum generi. exteris numquam fidot qui
inducerent animos. temere sibi fidem habendam cense
rentPScd fingerent ita esseg usque eo diffidere domesticis
viribusa horrere hostes. de quibus clarissimas saepe
victorias retulissent. ut cum imbellium turba. quos
rllurca mali metu ab vomeret et stiva ad arma rapuis
set. conserere manus vererenturP vnde vero repente.
tot natos milites. pacis atque otii temporet quorum
perpauci in praesidiisa magis moris servandi causa.
quam defendendi provinciam numerarenturP cura non
dum viso hosti trepidi darent manusa obliti se prolem
eorum esset quorum gloriae monumenta illustria. tot
victi populia tot gentes externae nationes testarenturP
hlnimvero abiicerent maiorum virtute indigna consilia.
ac rerum gestarum memorem et pristini roboris. ut
vngaros deceret quibus a maioribus cum tanto impe
rio esset haereditaria relicta virtus. sese animis ad
pugnam compararent. Manendum net disccdendum.
obviam hosti eundum statueret eius unius partes esset
 vncAlncAnvn nnnvM Lna 1v. ztztg

cuius ducis atque imperatoris virtutit et felicitati ita

respublica credita essett ut nihil non ageret de pru
dentium hominum sententiat quos in consilio haberet.
quod certum esset militis munust ut obtemperarent
imperanti salutariat et quae maiorum gloria digna
haberentur ea singuli pertinere modo ad set cetera
uni sibi permittenda existimarentt cuius virtutist et
fidei periculum non ita pridemt magna cum gentis
gloria bello domestico fecissent. l-luius oratione confir
matis animist ad pristinam alacritatemt et studium
dicuntur milites plurimum addidisset cum in gerenda re
pollicerenturt nihil sibi reliqui ad delendam turpis me
tus infamiam facturosi rllurca interea optimo consilio
existimanst non esse interdiu virium periculum facien
dumt ne conspecta ab vngaris agrestium multitudo iner
mis in ludibrium atque exitium suorum verterett totum
diem suos in castris continuitt iussos primis tenebris ex
pedita arma atque animos habere ad ea agendat quae
imperassett et signum ad proficiscendum exspe
ctare. lnde rllurcarum delectist facest quarum per ea
loca est magna facultast taedasque accensast inanes
quidem oculorum praestigiast sed quae noctis benefi
ciot magno usui ad hostes fallendos essent futuraet
distribuit z alios in oppidum ingressost qua forte
erant hostium stationes intermissaet iubet militest qui
in praesidio erantt moneret ut exaudito pugnae signo
ex arce eruptionem faciantt atque eodem quo ipse
tempore in perculsost perturbatosque noctis errore
impetum faciant Praeclaram oblatam bene gerendae
rei occasionemt modc cunctationet et mora non cor
rumpantt eventum sua spet atque exspectatione di
gnum secuturum. quibus rebus ita administratist inter
primamt et secundam vigiliamt militum partem quibus
illa 1o. mcmums anv-ri

id negotii datum erat. subire per adversum collem

facibus ad oppidi muros praelatisg simul iis qui in
arce erant signum ad erumpendum darcg parte diver
sa alios contento cur-sit. in eos invaderet qui tormen
tis praesidio erant. atque ea. militibus de praesidio
deiectis. quos prius conceptus animis pavor opprime
ret. quam hostium rar-ma. abducere iubet. lnde signo
datoa cum barbari inter se cohortati in nostros impe
tum fecissentg qui ad tormentorum custodiam vigilias
agebant. noctis tenebris. et hostium audacia facile
transfugarum dictis faciente fidem. metu ac trepida
tione acti. praecipiti se fugae mandantz maior pars
quibus deplorata salutis spe praeclusa erat fugae facul
tas. interfecti Multo maiorem caedis occasionemg ii
praebuerunn qui inter primum tumultum evaserantt
cum fuga effusa. se in castra recepissentz sua sponte
enim iam perculsis eorum metu. atque exspectationet
quae transfugae attulissentg taedarum flammae quas
r1lurcaet ut iis erat pracceptumt incensas praeferebant.
sensum omnem attonitis miraculo rei ademerant llinc
pari terrore trepidationeque ceteris perturbatis. cum
quidvis potius. quam. id quod erat suspicarentun
omnes receptum et fugam spectabanta usque adeo
omnium obliti. ut non ducit non praefectis. non centu
rionibus verbo audientes essent minime se castris val
loque satis munitos arbitrati lta vero consternati di
cuntur. ut nc exspectato quidem diet cum vererenturt
ne lux hosti palatos proderet qua disiectist et dissi
patis noctis tenebraet et pavor iter aperiret. sibi fuggatv
desertis castris fuerint consulturt lta lllurcae in op
pidum ludicro commento nostris elusis. recipiuntun
militibus
ma quaequequidescendere
erant in praesidio
paratis. etpaullo ante
oppido ad extre
simul saluti i
 vncnnrcnnvu nnnvm nm 1v. m

futuri. Paxius sub primam lueem. non mala eoniectu

ra arbitratus hostes fessos itineris et pugnae labore
alto somno obrutos de improviso opprimi posset cum ea
militum mamt quibus ipse praeerat sive ipse sua sponts
sive ducis imperiot cuius rei tamen nulla apud eos qui
haec scripserunt mentio est ad tormenta recipienda pro
ficiseitura quibus magno cum dedecore nostroruma erat
potitus barbarus hostis inde levi proelio cum iis com
misss quos rPurcae tor-mentis praesidio reliquerant at
que facile in fugam coniectis dum tormenta conversis
vehiculis quibus avehebantura retro agi in castra iubet
lapideo globot ex arcis muro emisso ictus interficitur.
ita non illius milites solum. sed universi etiam eica
stris eifusi. tormentis et impedimentis relictis fugam
capessunt quod turpissimum estt qui iis infestam tfa
- ceret fugam aut a tergo fugientibus instaret urgente
ac persequente nemine z rllurca enim ad id quod con
stituerat satis profectum arbitratus arce obsidione
liberata z quantumvis perculsum. ac territum hostem.
diffistls suorum viribus per-sequi non est ausus quod
praeter spem acciderat insigni sua cum lauds-no
strorum magna ignominia castris et tor-mentis po
titus. quae per se expeditio. magnae erat Scepusio
futura invidiasubi etiam sortita esset laetiorem even
tum. cum unam ob caussam suscepta crederetun ut
per eam. occurreret regis consiliis a quibus alienus
essett ea tam foedot ac turpi exitut cum apud regent
tum apud alios quos aemulos domesticae gloriae acer
rimos habebat magnae offensioni fuit. ita quem paul
lo antet res adversus zekelum gestae laudibus extule
rant in coelum. magna commutatione fortunas cuius
temeritats cum de summis hominibus iudicandnm est
multorum iudicia pendent conscindi ab inimicis et ma
ticis ro. Mrcnssrtrs snvrr

ledictis vexari est coeptusg quorum quidem magnum

numerumt illi ex bene gesta re orta invidiat numquam
fere non recte factorum comest conciliarat. lta vero
natura comparatum estt ut nihil homines arctius devin
ciatt quam rebus adversis quaesitum auxiliumt nihil
quo citius effiuat inventumt quam beneficii memoriat
ubi quis rebus adversis est defunctusg quod minime
tamen sine certa ratione usu venitz nisi enim adsit
summa virtust quae a tam foedo lapsu sustineat ani
mos eum fere homines oderuntt cui se esse obnoxios
noruntt cum ea vis beneficii sitt ut ei qui benigne fa
cit eum devinciat in quem est beneficium collatumg
quod cum sua sponte grave sit natura homini liberta
tis amantit ita ab eo refugitt uti ab eo vulgo solentt
in cuius aere suntt malam gratiam bene de se meritis
referentes. oppressa nobilitas pernicioso bellot et im
ploravit opem a Scepusiot et impetratae praemium ma
ximum obtulerat regnumt cum tota in unum etfusat vix
illud ipsum tantum in terris praemium dignum illius
in patriam merito credidissett exolescente mhx peri
culo perfunctis beneficii recordationet quae semper
est gravist nisi in animo grato haereat beneficiumt prae
postera gratiae relationet in odium vertit ltaque per
magnam licentiam cum aliorum. tum eorum in primist
qui ita se plurimum Ladislao gratificari putabantt li
berae vocest atque omnis generis probra adeo in eum
iaci audiebanturt quem non ita pridem summis laudi
bust et divinis honoribus erant prosecuti z ltecte vero
Scepusiot et pro illius merito evenisset cum aliis mu
neribus amplissimis a rege auctot tum in summo prae
fecturae honore omnibus praelatot quorum permultost
et generis splendort et maiorum gloria minime illo in
feriores redderett ubi de eo esset certamen institutumi
 vuoAmcAnvM nanvM LiiL 1v.

quorum enim consiliorum unum sibi finem proposuis

set ut deturbato de regia sella Ladislaot non regist
non regni iurat non hominum existimationem veritust
per paucorum factionemt in regiam conscenderett eat
deo immortali humauorum scelerum ultoret regis opti
mit et sanctissimi innocentiam respicientet quem par
eratt exitum tristemt atque infelicem consecutum esses
ita enim consuevisse hominum malefacta vindicaret ut
qua illi parte laederentt ea acriust vehementiusque
ipsi plecterenturt quae tela intenderent innocentium
iugulist ea in eorum viscerat qui intenderantt retor
querentur. iteferre enimvero Scepusium aequo altius
elati animi uberem fructumt regi infestum. quo semper
indulgentissimo usus essett ut sua spe deiectust per
fracta foederis iurat et iurisiurandi violatam fidem in
suorum iustissimum odium incurrerett quibus adeo foe
dam ignominiae notam inussissett contemptus a bar
baro hostet illusust inani commento impulsus in frau
demt ut indet insigni accepta clade sibi salutem quae
rere turpi fuga cogereturt qua utinam contentus
Selimus t Asiatico bello confecto t ulterius perse
quendo armis foederis ruptorest non progredere
turz cuius si ingenium recte vngari nossentt tumt
quo esset futurus animot ab iis lacessitus armistaqui
bus minime deberettiurisiuran di vinculo sibi obstrictist
et quidem difficillime suo tempore gravissime bello
illigatust minime possent dubitare. itaque qua gloria
infiatus gesto ex sententia domestico bello intumuisset
in quo magis adversariorum imbecillitatet et uniust
temeritatet atque amentiat quam sua virtute victor
enituissett eam corruptamt cum aliorumt tum etiam
iudicio suo amisissez stetisse enim vngarorum virtu
tem invictam unius Michaelis Paxii constantiat atque
AAS 1o. Mlcnnnms nnvi-x

animi magnitudine quamdiu per adversa iis fata licu

isset. cuius si aut ducem similem milites habuissent.
aut in privato cum animi virtutet par fuisset coniuncta
auctoritasn haud dubiam de hostibus victoriam. penes
quos tantum haesisset dedecusa fuisse consecuturam.
Perterritum militem transfugarum dictis. per inanem
obiectum terrorem quidem. sed non absimilem vero.
viri fortissimi oratione coniirmatum collegisse ani
mum mansisse in castris. ne militare dedecus admitte
ret. sibi persuaderi passum esse. Meque hanc unam
modo illius laudem fuisse. quae certae ducis partes
essent. ut. post tantum acceptum detrimentum. mili
tes solatus erigeret in meliorem spemg deiixos pavore
haud dubiae cladis a barbaro victore imminentis exci
taret. in officio contineretg eas ultro privatumv quies
cente ducet qui nomine contentus. meliori munus
haud invitus concessisset. deplorata omnibus spe sa
lutis. suscepisse. inde se iussos sequi. tormentai
quae in hostium potestatem venissent magna sua
gloria recuperassez ne solido gaudio fruereturex bene
administrata ret importuna mortet virum immortalita
te dignum interceptumz cuius quanta fuerit iactura.
quae sint postea consecuta doeuissez sublato enim eoi
quem vere unum agnoscerent ducema foeda dilapsos
fuga milites. cum eoa qui inane sibi nomen imperii
sumereta et tormenta et castraa praedae barbaro hostia
aeterna cum vngarici nominis infamiaa reliquisse.
i-iaec atque alia multa. ut dolora atque odium suadebatl
multi in coronis iactabanh quos. aut unius gloriae
aemulatim aut spes regi gratificandi ubi haec resciret.
non pietas erga patriam ullaa non officii religim qua
nulla tangebantur. non virtutis studium disertos in
Scepusii perniciem efliciebat Meque deerant tamem
 vnonucAnvM mmvM L1u. rv. qag

qui eius nominis perstudiosL in parum illi aequum

regeny male gestae rei invidiam retorquebantz tam
quam milites consultoa ut regi gratificarentur. per
metus simulationema tam turpiteiy et flagitiose soluta
obsidionet hosti et numero. et virtute militum inferi
ori cessissentz nhlihil adeo praeclare posse ab homine
excogitari. quin ubi id parum laetus eventus sequere
tum trahi in deteriorem partem posset. cum rationem
perturbaret imbutus ac depravatus odio animusv qui
efficeret ut minus recte iudicari de dubiis rebus lice
ret Mam si qua in eo offensio esset. quod inconsulto
rege isset ad armaz cur per eundem regems conniven
tem in suorum malis. licuisse Scepusioq eodem incon
sultoa sumere arma. civili gravissimoa ac perniciosis
simo belloP cui vero non appareret quo minus illi
invidiosa ea expeditio esset. laetum secutum belli
eventum effecisseP lixcoecari hominum mentes odioa
ne ea videanm quae aliis clarissima sint. quorum
animos nulla inficeret malevolentiae labes z cur enim.
quod tum illi invidiae non fuisset. cum recte res suc
cessisset id ipsum quod nunc. variato temporet male
evenisset quae humanarum rerum vicissitudo esset
iniquo iudicio eidem fraudi vertereturP Miseram esse
virorum summorum conditionem. quorum res gestaet
cum e celso loco incurrerent in multitudinis oculos. de
his non ex praescripto rationis. quae in adverso etiam
rerum eventu laudem haberet sed ex fortunae temeri
tate iudicarentur z ut si secus accideret quam illi vel
lent. quorum interesset eas praeclare agig non quo
consilia quid. quave ratione esset administratum. sed.
quam rectet et minus ex sententia evenisset in dis
quisitionem veniret quod iniquissimum iudicium esset.
quanto vero rectius nobilissimos olim populos. cum
MoltlvlL avum lilSrh w ScklPflllflltSS. xll
qbo xa MmgAnLrs mavu

sapienter iudicarentt fortunae temeritatemt ne cum

laeta quidem obsecundarett esse in exemplum trahen
damt lege lata in eos animadvertendum censuisset
quorum temerario consiliot quamquam re praeclare
gestat ubi vera virtus temeritati fortunae obiicereturt
esset descendendum in salutis discrimenP contra apud
eosdemt numquam summos duces reos caussam dixisset
quod recto usi consilio rem male adversus hostem ges
sissentg cum non aeque rerumt et temporumt ut men
tist et consiliit quantumvis magni ducest et rei milita
ris periti potentes essent Mon damnatum l-lamilcarem
ducem tantum Plannibalis patremg non parente maio
rem filiumt infelicis belli auctoremt quo victa patria
ltomano hostit quem saepe vicerat proeliis memora
bilibust cessisset orbis terrarum imperioz quod ex
certa rationet ac rei militaris scientia re gestat non
solum suist sed hostibus etiamt ducis muneret atque
imperatoris obeundot dignum set qui semper vincerett
ostendisset. Mon magis fuisse fraudi apud populum
ltomanum Pabio Maximot l-lannibalis fallacia elusot
male administratam remz non aliquot postea annist
c. Meroni in llispaniat quod llasdrubali huius fratri
licuerit fallaci commentot ludibrio verius evadere e
manibusz cum brevi postea doeuissett cetera posse
vincit virtutem adversus omnes fortunae casust atque
hominum consilia invictam starez magna enim sua
cum gloriat cum eo ipso fallaci hoste collatis signist in
omni posteritate clarissimam futuram victoriamt et du
cist et militum internecione retulisset quae victoria sa
luti fuisset perpetuis cladibus afflictot ac prostrato
Ptomano imperio. Posse in duce spectari virtutemtma
gnitudinem animit rei militaris scientiamt usum rerumt
quae adversis saepiust quam secundis rebus vigerentz
 vneAmcAuvM mmvM Lm 1v. abl

ubi haec omnia cumulate adessent non semper specta

ri. cum his coniunctam vincendi felicitatem. cuiust for
tuna sibi maximam partem vindicaret. llaec alii pro
Scepusii causag in quibus. cetera quidem praeclare
dictaa in uno rex perinique perstringebatur z Militem
consulto. cum posset vinceret spe regi gratificandi se
vinci maluisse z cui quidem calumniae cundenam a
rPuberone haustae ignoraturj ut etiam de rege Scytha
ageretura vix credibile est locum futurum. Meque vero
maius ad Scepusium dedecus ex mala gesta re. quam
ad regem erat perventurum Mam Scepusii ductu. La
dislai auspiciis res gerebantura et quidem ea conditio
net ut si clades acciperetun quidquid inde incommodi
eveniret id omne ad rcgem. atque ad universam rem
publicam male gestae rei infamia ad unum Scepusium
pertineret quid vero absurdius in rege praesertim
suopte ingenio mitissimm quam. inimici exitium quae
rere suoP rllantine erat Ladislaoa Scepusium plecti.
ut eius quidem insigni cum ignominia. sed cum dele
ctorum militum magna iacturadnduceret animum suum
ulcisci doloremP Mon est consilium in scribendoa per
meum interpositum-iudiciumacuiusquam existimationem
convellerez sed quid de tota hac rc tamen statuendum
sit. exfiis. quae gesta sunt. tacente etiam me coniici
potest Mam quod sint qui hoc munus in scriptore re
quirant ut de iis quae scribit pronunciet quae sentiat
ab eorum sententia longe absumg ubi testis religionem
castet et severe praestare rebus narrandis visus sima
satis me recepto muneri fecisse arbitratust neque enim
scribentis ingenio sunt adiuvandaa quae sua sponte
praeclara litteris mandat non ma gis. quam quae digna
reprehensione ubi aut oderit aut faveat. satis per set
qui ea gerunt ut scriptor nihil de suo addatalz aut re
SS
 Aaz ro. MrenAnLrs szuvrr

prehendunt aut laudantg cuius rei iudicium non penes

rerum scriptorem sed penes eos qui legunt esse aequum
est. lSudam Ladislaus inde revertit. hinc laetus nova
affinitats cum ea innixus si quid humanitus aecideret
satis recte crederet consultunl Ludovici rebus hinc
aeger animis quod suorum securitati.sine gravi prin
cipum offensions sua pari molestia. haud prospicere
licuisset. lirant vero iis doloria non quae prava iniisse
in regem consilia ferebanturz sed quae inchoata si
mula et disiecta per iunctam cum Maximiliano affinita
tem. intelligerent se exsequi nisi alte dissimulatag haud
posse. iam quod maiorem dolorem inureret quaesi
tum adversus male sentientes ab exteris subsidium fre
mebant suorum damnat-at atque improbata fide. Multa
quidem reversus offendit quae aestuantis animum di
versis curis indies gravius angerent a suis rationibus
alienatos populorum animos non potentium soluma
perpetuo odio a cermanis dissidentillmz factiosorum
hominum coitionesa quorum libidini septa regia novae
coniunctionis foedere minus patere ad iniuriam vide
returg cetera cum his congruentia. quas eum viennae
adhuc esset ad incepta retardandaa nobilitatem moliri
litteris amicorum cognovisset quae illet sive dissimu
landa sibi. sive cum mentis stupore minus teneret
quanta essent sibi contemnenda existimavitg quod pro
pius ad illius ingenium accedebatt satis exploratis ut
sibi videbatut et suis et adversariorum viribus quibus
diu sua solitudot atque orbitas tum filii impar aetas
gerendis rebus contemptui fuerat iirat vero haud dif
fieilis coniectura. tametsi obstinato silentio arcana
consilia alte involutzt animo haberet quae agitaret ani
mot a virtutet et eonsiliot an ab insito stuporet et tar
ditate ingenii manarent Atque iniuria tamen hoc loco
o
 vneAmcAnvM nnnvM Lnæ 1v. abs

vngari a scriptoribus reprehendunturt qui cum fer

rent iniquo animo rempublicam a Ladislao adduci in
salutis discriment id quod futurum credebantt ubi cum
vngarorum regiat affinitatis vinculo potentissimi reges
iungerenturt eius inceptis sibi obviam eundum statue
rent. lta vero se gesserat in regni administrationet ut
egregie volentit si hoc modo satis estt ad populorum
studia sibi promerenda possent vngari male regni
administrati culpam haud gravate condonaret pati non
aeque facile adversus legitima vngarorum iurat quasi
perditae rei per summam inertiam esset mali accessio
quaerendat dotale regnum ad posteros transmittit no-
vo invccto moret cum exteris affinitatis necessitudinem
iungendit ut quasi haereditario iure sperarent se re
gnum aditurost cuius mandandi liberum iust quibus
visum essett maiores posterorum esse voluissent. Me
mini vero dubium eratt quin si quid Ludovico humani
tus accidissett id quod postea evenitt aegre vngari
possent tueri patrium iust adversus duos fratres regest
quorum imperio maxima pars christiani orbist magna
regna atque opulentat provinciae nobilissimae in ita
liat crermaniat llispania parerent. Ac si rerum initiis
sit standumt quae sunt eadem initia naturaet ex cuius
instituto sunt res hominum administrandaet nemo non
fateaturt cum iis male agit quibus fortunae temeritate
reges per ius haereditarium impositi imperantt cum
eorum modo sint habenda legitima imperiat qui a vo
lentibus sunt ad regnum acciti z qui quidem quamdiu
iuris sui suntt nu-mquam committent ut cuiquam nisi
suis suffragiis regnum adeptot vitae et necis in se per
mittant potestatem z certe non male sensisse vngarost
quae sunt consecuta postea tempora docuerunt Mam
cetera ab eodem fonte derivata malat aznissa oppidat
rtari 1o. auo-minus nnvrl

arcest vectigaliat quibus sumptus in regiam suppedi

tabaturt expilatum aerariumt atque exhaustum a pri
vatist-direptae divitum fortunaet agrestes ultima omnia
passit unde initium domestici bellit caedest incendiat
in regia egestast in privatorum domibus regia opulen
tiat ut non videantur vngari reprehendendit quod ali
quando de novo rege creando cogitarintt sed quod non
viventi sufecerint accusandit sive illi Scepusiot sive
alii statuerent potestatem regiam mandandamz ut enim
cum Ladislao mitissime agaturt ita illi iustitiaet pro
bitatist pudorist innocentiae tribuitur laust ut pater
familias forte non malust a regia procul arcendust
amandandusque videaturt quae non modo innocentiam
inertemt et sedatum ingeniumt sed consilii vim acer
rimamt gravitatem summamt constantiamt fortitudinemt
summis virtutibus exaggeratum animumt et qui nihil non
audeatt quod iust fast suadeat agendumt freqitirihj lio
certe erant redacta omniat ute Moraviat quae provincia
uberrima latissimost feracissimosque agros habett ne
assem quidem vectigalis nominet perexiguum e Puoemiae
regno referrett quod tum opimum ditissimumque habe
batur. iamt quae aliquanto erat iactura maiort amis
sum per omnium rerum licentiam militiae decust cor
rupta rei militaris disciplinat legum maiestast quae
omniat ut in dies deteriorat minus corrigi spes esset
efficiebatt per ictum cum hoste foedust sublatus belli
timor s ut tamquam perpetuus hic rerum status aeter
nam pacem populist atque otium sponderett securi ab
externis malist cuiusvis potius reit quam sui aut maio
rum memores omnem de republica curam abiecisse
viderenturt iis fere artibus addictit quibus in homine
roburt viresque enervantur. ita florentissimum paullo
ante regnumt tamquam corporis informis ac vasta mo
 vncamcAnvivl nnnvM Lin 1v. abb

lesa nervis virtutis incisis. cum regis sapientia quasi

anima careret. omnibus erat futurum praedaet quibus
terrori esse consuevisset non labefactatum externa
ulla viv sed intestino perditum. atque afflictum malo.
Ac de Ladislao quidem cum multa alii. tum nos primi
libri initio nonnullaa quae vix credendaa quamquam a
vero hausta videanturz illud superat omnium fidem
quod ilubravius lSoemicarum rerum scriptor litteris
mandavit. Meque vero ille se accepisse ab aliis. sed
vidisse ipsum afiirmat. cum rei gestae interfuisset in
regia cella unde mos esset maiorum institutol vinum
honoris caussai principibus viris suppeditare qui au
lam sequerentun vino deficientet quo rex in prandioa
atque in coena uteretura regios ministros rogatum irei
ad privatorum domos. non ad delicias sed ad necessa
rium usum consuevisse z cum semel ad pontiiicem
quinqueecclesiensem itum esset. rei indignitatet gra
vem hominem commotum stomachabundum ministros
interrogasset eone malorum esset ventum. ut ne vi
num quidem in cellam regia cuius opulentia multi vi
vere regio more consuevissenh ad prandiL et coenae
usum suppeditaretP ministros. quod iiagitiosius es
seta non vinum solum sed etiam quotidianumobsonium
defuturum respondisset nisi precario quaererent. illum
illum incensum ira. atque. linimverm minime feren
i dum. et tantum tollendum e regia dedecus praefatum

recta ad regem contendissez iussu regis quaestorem

accitum ab homine sui iuris. et cuius animum auctori
tas aequaban acria et vehementi oratione castigatum
qui cum unius regis liberalitatet et munificentia refer
tissimam domum haberet rerum omnium quae expe
tendae homini in vivendo essenti eum pateretur anno
s naet et necessarii victus angustiis corzflictari quid
abs . lo. Micnmms nnvfri

vero saibsurdiusa quam in feracissima omnium regione

magna regiorum opulentia. ubertatet et copia rerum
omnium egentes reges cogi victum sibi precario parar
re P lnde e sua in regiam cellam generosi vini aliquot
doliap quae essent ad mensae regiae usum transve
henda curasse. rllurpe quidem hoc regi. sed multo re
giis ministris turpius. qui quando illius animum tanta
contumelia non tangeret non ipsi domestica infamia
commoverentur. Meque vero statuere facile est utrum
regi maiori dedecori sit ferre se indignag an populis
diutiusa quam necesse sit. regi qui eo sit ingenio pa
rere. Sive autem id accideret vitio regnantis. cum pro
fusa quadam natura ad beneficentiam. nullum in dan
do. ct largiendo agnosceret modum. ut alibi diximus.
sive eorum petulantia. qui postularentg quibus cum
referrent quae poscerent. etiam si immoderata. num
quam fieri poterat satisg res portenti similis videatut
egentem regema ditissimis populis. et praepotentiblls
imperare. Mam quod non desint nostri temporis scri
ptores. qui Ladislao regi impuros mores. vitam mol
lem. luxuria. et voluptatibus diffluentem opprobrentz
neque illi sunt audiendia et ubi ius. fasque homines
colant. digni habendii qui tantum flagitium vita et
sanguine luant. haud satis iusto supplicio pro adeo
immani scribendi licentiag qua. nullo veria et falsi di
scriminet existimationema famam. nomen non aliorum
modot sed maximorum regum etiam quos venerari in
terris divinis honoribus par est iugulant infesto stilot
quae temere vanis rumoribus. atque auditionibus fe
runtur. saepe e trivio hausta et populi fece litteris
mandantes lix hoc genere commentarit ephemerides.
annales. tam vasta. atque immania volumina rerum ge
starum a mundi ortu. quae imperitii hominem capti
 vncAmcAnvM maiavit Lia 1v. zifn

speciosis titulist hianti cupiditate animo leguntt saepe

pro veris quorum nullus certus auctort nulla monu
menta illustria sumentes flinc nobilissimis familiis
nullo maiorum merito aeternae inustae infamiaet atque
ignominiae notae z hinc falsae laudes gratiam poten
tiorum hominum venantiumt habiti non merentihus ho
noresg hinc elogia verbis magnificentissimist quibus
historiae referciunturt hinc sepulchrorum monumentat
laudationest quae incommodat scriptorum nobis tur
bat quorum iam scriptis obruimurt invexit z ut inter
dum queri veniat in mentemt nobilissimam alioquit ar
tem inventam typis libros excudendit unde doctist in
doctis datur facultas quae vigilantes somniantt modo
spes compendii obiiciaturt in lucem edendi Sed ut eo
unde discessit oratio revertaturt neque res meliores
eo tempore in lSoemia fuerunt z quo enim longius rex
aberatt eo immaniore licentia regii ministrit omni cura
perfunctit diripere pecuniam publicamt depeculari
aerariumt ditare quos visum essett e mentium iugis
effosso argentot se suos expleret honorest dignitatest
sacerdotia mandare male de republica meritist non le
gitimo sufragiorum moret non publica auctoritatet non
rege consultot rempublicami administrare. quorum

neglecta animadversiot quam acremt et severam ea tem

pora postulabantt ministrorum cupiditatemt atque au
daciamt et per eam populorum pestemt atque exitium
alebatt qui in perdita republica victi praesentibus ma
list iis ferendis quae imminebantt non erant pares. Ac
quamdiu Anna regina vixitt nulla in re passa est mi
nui regis maiestatemt non distrahenda pecunia publi
cat non exhauriendo aerariot non pagist regiis arcibust
vectigalibus alienandist quae magno cum compendio
redemptat gratiosi in aula homines in domesticum
Abs 1o. moriturus anv-ri

usum eonvertebant. Picitur quidem hae sedulitate per

fecisse femina ingenio acerrimot ut brevi ingenti pe
cunia coacervata. praeter gemmarum ingentem vim. et
ceteram regiam opulentiama vasa omnia ex solido au
ro in regiae mensae usum eonspicerentur. Meque dum
ea vixit quisquam Ladislao dissimulanta et conniven
te in omnibus suis e re publica rem facere privatam.
et regium ius rebus administrandis. abutentes regis
ingenia usurpare. Sero tandemt edicto interposito. ut
eum nullus esset usus. eum alia sustulit genera expi
landt plus aequo gravia privatis. quibus nihil in legi
bus adversus potentium vim subsidii eratg tum omnem
facultatem eripuit largiendi pecuniama quaet regis
auctoritate contempta a privatis. ut visum erat pro
cuiusque libidine distrahebatur. liladem severitate
eoercuit nonnullorum in regia impotentem in privatos
dominationem. cum aliis in rebus. tum in tutelaruma
atque haereditatum iure violando z usque adeo enim
progressi licentia erant ut passim per regias urbes.
legitimis haeredibus exclusis. invadere in aliena bona.
nemine audente mittere liberam vocema auderent Ad
haec si qua erant lautiora saeerdotia quorum veetiga
libus religiosi homines rei divinae procurandae aleren
tur. quae permulta. tum in lSoemia. tum in vngaria
habebantur

fltt hidnyzik egy levelj

Polonorum rebust quo tempora ut sua fides. et in fra

trem observantia postulabat consulto senatu. pollice
batur ea de re quicquid crederet utriusque regni ra
tionibus conducere se constituturum. quae dum in
vngaria geruntura res male ad daiczam gesta oppres
 vnoAareAnvM nsnvM nm rv. qag

sis subito nostris a rPurcis cum commeatus in oppi

dum importarent z quorum inopia. qui erant in praesidio
milites laborabant. Pars eorum caest pars vivi captt at
que in vincula coniecttmagno provincialium metu. qui
bus spes nullasupererat oppidum retinendi cum magnum
periculum immineret net eo amisss hosti aditus ubi vi
sum esset ad vastandas et populandas finitimas pro
vincias pateret. Plius rei nuncio accepts Ladislaus
milites in supplementum scribi iubet qui simul commea
tus in urbem inferrent.simul oppidum cum iis qui
erant in praesidis si id quod fore suspicabantun illur
eae oppugnationem tentarent tuerentur. quibus com
parandis rebus cum plus aequo anxius solito gravius
ex artuum doloribus laboraret z vehementiore mox
febre correptus mali vi superante humanae opis indu
striam omnem. interiit eadem patientia vim morbi in
gravescentis et mortem perpessus qua vitae moles
tias tulerat quibus et multisa et gravissimis perferen
dis quamdiu vixit obduruerat. Pecessit integris sen
sibus ac valido mentis robors omnibus de mors cum
vitae munere perfunctus quae christianum regem ob
irs et religiosam deoebat ilicitur ante mortem. prin
cipibus advocatis. cum deplorata vitae sps iis ederet
postrema mandatag crasse maiorem in modum pro sum
ma sua in illos indulgentia. studio in rempublicam pie
tate in omnes quorum salus suae fidei esset commenda
ta g Ludovicum filium. ut regnt ita suae voluntatis et stu
dii haeredem erga vngarorum gentem. susciperent re
gendum. ea quidem aetats quae per se imbecilla duce et
moderatore indigeret sed unde tamen magna esset
facultas adolescentem magnae spei. atque indolis ad
virtutis et sapientiae normam. nactum adolescentiae
rectorem prudentem. et gravem hominem. confor
deo 1o. incessus nnvrr

mandi. quae virtutes cum suppeditari ab adolescentia

haud possentt dandam operam t ut a sapientium consi
lio haurirett quoad optimis artibus animus imbutusa
non solum aliorum prudentiat sed suo robore subnixus
staret Adiuvari suam spem suscepta opinione de filii
indolet quae non secust ac generosa planta consita in
feraci solot copiosos fructust atque opimost culta se
dula manu suo tempore suis sponderet. Mullam qui
dem esse aetatis partemt sine prudentium consiliot ad
versus rerum humanarum casus satis munitam z sed
adolescentiam multo minust quae non usut prudentiat
et cognitione rerumt 11on litterist et studiis ingenua
rum artiumt nisi admodum rarot confirmatat prona ad
interitum ruerett nisi labantem sua spontet sapientium
virtus. et prudentia sustentaret. Ac quoniam in omni
munere administrandot multorum consiliumt unius au
ctoritas moderareturt rogare enixet ut Sigismundum
fratrem principem auctoritate aetate filii regenda
agnoscerentt quem sorte patruumt voluntate parentemt
et quidem qui vix sibi eo fovendot atque amando con
cederett singulari benevolentiat atque observantia pro
sequereturx ita quidem regis fratris animum vngaris
esse exploratumt ut de eius fidet et constantia non
possent dubitaret cuius aliquamdiu periculum fecissentt
cum adhuc adolescenst praeesse Silesiae esset iussusz
ita vero eius sapientiam probatam omnibust ut a ne
minet aut certius consiliumt aut magis fidum iis esset
exspectandum. ld si agere inducerent animumt tum
illud etiam consecuturost ut rebus minus recte succe
dentibust quod deus omen averterett nulla graviore
invidia laborarentt magnam iidem sibi compararent
laudem ubi is eventus rerum succederett quem spera
rentt optarent certez aequissimum enim viderit eos
 vuoAkrcAnvM autem me rv. del

fratrem consortes gloriae haberet quos habuisset con

silii. illud in primis postularet ut summum ius regnit
eorum concessut penes fratrem essett ut qui dignitate
haberetur princepst id quod maiestati regiae esset
dandumt haud iis superior auctoritate habereturt et in
tutelae procurationet rex esset eorum collegat quorum
in filiumt quin esset par caritast atque animi studium
minime dubitaret. Picitur haec postrema Ladislai ora
tiot principum animost quibus viventis auctoritas con
temtui fuisset magnopere movisse. itaque paucis hor
tatit ut de valetudine meliora sibi ominareturt de cura
filiit si quid secust quam sui vellentt acciderett plane
esse iusserunt soluto animo. itemt ut exposuimus
actam decent Sigismundi litterae ad ioannem Laschi
um Archiepiscopum crnesnensemt et christophorum
Schidloviczium craeoviensem Palatinum z quos cum
certis de ea re mandatis ad Ludovicum miseratt et ad
regni principest certior factus a ioanne carnkowskj
regio apud fratrem oratoret hanc supremam volunta
tem morientis fuisse.

PihiiS Liliiti qvAnrri bill rPcMi PitiML

-mmnmmmnumnmurummmilnunnu
zsm SS
 MoMuMSMPA

lluhlaAlilAli 111srro111oA.

sonrPron11s.

xllL
MMMSMSMPA lillMiAlilAli 1i1sm1æ1cA.

MASyAli
rfokrPSMliLMl lSMLPlliPllL

xlAll-lA

A MAqyAn wunoMAMyos AliAmiMlA

rdnwrimmLMr amori-suam

MAsomx oszrALvz mox

rlznnmkmwm normx

rns-xy 1se-1.
zaeunsunazck Lvsknnvixun M. AliAlL xbuvvlm-usniru
 neobz
fs

SMPPMS lAMoS MmALy

nuina xmLLn marimini-armo

MAavAn nlsrdalAaA
1z1sos1sse.

A M. lc mmimam xmwvmnt manuum lzlzzlkAmLnoL

A szmnzb l-zLlam-svmL

lidzLl

rroLmr munerum
M. uum n. mAa s A -rdnmizxnmu nlzonsia zLSAnbaA.

Mlsonlx xci-rima

lL Luos xmLLr -mbmm LlfzpmrrdL mar-ip

PlilSrL lsem
lnaanmmlzamn mnnmzinn M. AxAn xbxdrvAnusnAL.
 . . . in eo maximus mihi mei ia
boris fructus constabih si. q uod
maxime spectandum eratr fi
dem meam probari rebus nar
randis iis. quibus cognitae et per
spectae suntg rationem scribendi qua
sum usus. viris iisdem bonis et non
imperitig quos spero me aequos ha
bituram haud penitus improbari in
telligam.
fli PPPS in Praef florent liiat

m gi im i xvh- . - ..- ag.i m

Pest. 1SSS. Myom limich Susztbvl m. akad. nyomdasm

 nLdszd

A jelen kiitet Srutus rPiirtfenetzillek vuvnL kiiny

veit hozzat szinte mint az elsfi ktitet az elsii negy kiiny
vet a nPesti oodexa-btiL ennek hezagait. ahol lehe
tett. a nliecsi oodexu-bfil potolva. liiiliinbsenz
az v. kfmywy mely lirutusnak eliittiink mar is
meretest allandtfg irodeakjalj altal iratott fezt nevez
tem nelsii kezneklm egy level mam melynek ivjegye
Ps. teljes fl. itt a m lapoty
A vL kiinytg s a vll-dik nagy reszt. szinte ez
elstb keztiil vannak. lizek mar csonkabbak. hibazvan
a PP1v. es v.. a mm es v.. a vvlus ivjegyii le
velek. s minden. mi a zz jegyti iv utan kiivetkezett
li hezagok kiiztil az elstinek csak felet potolhattam a
nliecsi oodexa-bfil. ez is e helyt hezagos leven fL itt
a lsS. lapotjg - a masodikat egeszen fl. 11S-111
lljg - a harmadikat egy level hian fL zss-zso
lljg - vegre a zz. ivvel megszakadd eredetit a mei
sodik kez folytatjaq mely nem egyeb Szamoskiizi lst
vam a jeles tiirtenetiroenal fitt a SozmsS1.lapokonj.
de ez is megszakadvam a vlL kiinyv veget cæli
asa lj a nSeesi oodexa-biil adtam. vegre
avllL egy helyet kiveve MSS lj ep. sSzamoskbzi
kezetiil van. Azonban nem hallgathatom el. hogy e
kimyv keziratanak SS-dik lapja aljan e szavak utanz
nMem-ini enim dubium eram quin .. . Soli
lP L. az L ktit. Sevezeteset a LxxxL lipom
vl nLoszfx

man us pertinaci certamine esset urbem

in potestatem redacturusu ezen alahuzott s
rogton megszakado mondat eleje kovetkezikz uli xin
de non apud vngaros modo. sed apud ex
teras etiam ggcentest per tam insignem Szcqu
s e laporz npartamu ftan victoriamj. mi azt gyanittat
na. hogy itt a codex csonkag es csakugyan az utolso
bekotteto fPrayj negy iires levelet tetetett e hely utan g
a kovetkezo lapon pedig a sziiveg folytatolag igy kezdo
dikz fzorcarmom aliae naves stb.. fmikep az itt a s1b. l.
S. soraban lathatoj A lSecsi codexben itt semmi
hezag nincst s igy feltehetiL hogy brutus e helyt egy
potlast szott bet mint tiibb helyt a Pesti codex altal
kepviselt masodik dolgozatbam lie mit jelent az nszcn P
A lapfir npartamu mutatjszm. hogy meg kovetkezett va
lamL mit nincs mar ma honnan potolnunk
Mem szenved ketsegen hogy a Szamoskozi altal
irt reszek. ki mar a v11. konyvben valtja fel az elso
kezet. szinte reszet tettek alSrutus sajat peldallyanakt
mert az ti masolataiball is talalok brutus igazlto keze
nemely nyomairat noha felette kevesret s azok mind
ossze csak idezdjelekrm aztan a szorendet megval
toztato betiijegyekrg s llagyritkan egy-egy betiinyi
vagy szotagnyi igazitasra szoritkoznak lie igy all a
dolog az nelso kezu altal kesziilt masolatra nezve is
mar a lv-dik konyvtol kezdvet hol szinte csak a pon
tozatokban. atteteli jelekben. s egyes betii- es szotag
javitasokban ismeriink Prutus kezeret pl. egy quibus.
egy-egy kimaradt emvagy nam kisbetii nagy helyett stb.
S valoban feltiintx hogy a zL-ik konyvtol kezdve
valodi sztivegjavitzisokat egyaltalaball nem talalunk.
milyek az elsii harom konyvben oly nagy szammal for
dulnak eld. meg pedig nem csak iralyL hanem dolog
 masm vn

beli javitasok is. Sot sok hely arra mutat. hogy Sru
tus ezekben nem osak a stilnek nem adta meg az utol
so simito kezet. de meg sajat s a leirok valosagos hi
bait sem igazitotta ki. Mintha elso fogalmazatai e ma
solatait lijra el sem olvasta volna. annyira darabos
helyenkent a nyelv. s ugyanazoll szokat egy mondatball
ismetlfi. hol sem ekessegy sem a hataly nem kivanta.
A leiroi hibak gyakran a roviditesek hibas feloldasan.
neha rossz olvasason alapszanaln Szezmoskozi. hol az
elotte volt szovegnek hibait javitani birtat ajavitasokat
tartozkodvall a sziivegbe bevinni. azokat az oldalra
vetettet s hogy teljes legyen a kiado calamitaszu eze
ket is sok helyt elvzigta a buta konyvkiitix ki mar
az 1. 11. llL ktinyvekben is Srutus sajatkezii szamos
oldaljavitasait es potlasait megcsonkitotta. lgy te
hat itt is Prutusnak igazitatlan s megromlott szovegel
vel van dolgunk. Ahol a hibzik nem csak bizonyosak.
hanem vilagosak ist termeszetesen nem volt szabad
azokat igazitatlanul hagynom ij be vannak. mint az
iment erintettem. olyhelyek ist hol a codex csonkitotm
vagy atlikasztotn vagy elszennyezettz azily hezagczkat
m li Peldskzltta 11. l. ilii s 11. soraiban reprehendendoa es

regi ailL a Pfi reprehendendo es regi bibis olvasisa helyeth A ea 1.

1S. s. quod omen obruat deus zillotg abnuat h. L. ab 1S. s. exole
visset exolevisaent h. A iii l. al. 1. sorz transigendia van a codexbem
transigendi h. A fii l. li s. verae alit vere h. A SSL L 1S. s. sic.
si 11. A 1S. l. al. fi s. agendum. agendum h. l 11. l. i. s. opponaz
opponant hv s a vegeldtti sorban viszont intelligereng intelligeret h.
A Sl l. veg szava volt pro.prout h. A SS. l. 1. soraiban poena plena
11. A SS. l. 11.s. aluig alluit h. A mm l. 11. s. credebanm cedebant
h. A 1Ss. l. 1o. s. alul exatitisse. exceaaisse h. A. lxiii l. li s. per
Allott penes h. A 1S1. l. vegelfitti s. extremmm extemum h. A lal
l. 11. s. quo au quod h. A 11S. l. vegeldtti s. constantiam inconstan
tiam h. A eos l. 1S. s. defendi. defendcudi h. A sem l. id s. pan
pariter h. A ASL 1. 1. es S. soi-iban alulrol rerum gestarum rebus
gestis h.A isi l. al. s. per. post h. A tisi l. al. 1o. s. vivendos ve
renda h. A me l. - s. usque maacimap vilaigosan iisque maximis h
A del l. diminuttmz. diminutam in - s igy azdmlalan meis
vm nLfiszd .

mar csak sejtelmi iiton lehetetn ahol lehetetg potol

ni m tiibb helyt kenytelen voltam a nem pdtolhatott
hezagokat kipontozni vegre nem keves helyen egesz
szdkat hagyott ki a Srutus tisztazdjag a hol a kiha
gyott szot sejteni lehetett. a conjecturalis potlas zarjel
kfizt aut S ily irashibai nem csak a Pesti codexnek
vannaki hanem a liecsinek ist itt is tehzit a .conjectu
ralis critica ugyanazon ovakodd szabadsagaval szaba
dott. de kellett ist eljarnomsy
i Mind ez igyekves mellett tavol vagyok attol. hogy
correct sziiveget veljek nyiijthatni Siit szamos akad
nalam is a zavarn s az igazitatlaniil maradn elsii dol
gozasra mutato hely. melyeknek megigazitzisa sikeret
leniil kisertetett meg. van tehat valahara lirutusunh
de romlott szbvegiig s meg csak azon remeny maradt
fenn. hogy. ha uetan az eltevedt s altalam eddig hiaba
nyomozott erdelyi-fejedelmi codex elekeriilneex jobb
kiadast erhetiink.- t. i. ha az csakugyan correctebb
volt. a mit azonban eddigi tapasztalasaim utam mi
ket nagy szamfi codexeink mivolta kiiriil gyiijtbttem
ketsegbe vonnom meltd okom van. Minden. mit ily fel
fedezestiil varhatunkz egy teljesebb sziiveg nyerese.
ab llyeket lel az olvasd a zss. zeL asa sea lapokom
li Mint a m 1SS. zoa sSfL S1S. me ill esu lapokom
si Peld. a 11s. l. lf. sol-iban iniurstsissp inustas h. A SsS l.
vegelfitti scribam regum. regnum ohelyeth A em l. i s. intervecti.
interfecti h. A SASL lapnak alulrdl a sol-iban profa-et hihetiileg
pater-et h.
ab A isl-eodem lehetett az cL az 1. kiitet SeveL a LxxynL iy
melyriil grdf rPeleki Seimuel isoa dec. Sl-keyn ezeket irta lider dd
zsefnekz ullas original-Sxemplar vom ganzen werlce soll vei-mag dei
Anordnung des Piirsten Stephan liithori ftzin inkabb zsigmond feje
delemb an das capitular - Archiv von carlsburg zur Aufbewahrung
depositirt worden seyn. lis ist dort gesebem und um die Mitte dea
vorigen lahrlzumderta durch marius rapaces entwendet wordefh ber seli
ge cornides hat mich versichert. dass es durch die desuiten nach
wilna in Polen gekommen ista fli level-kivonatot rfrausch ddzsef
erddlyi szzisz atyinkfianak kiisziiniinL
 nLdszd. nx

ne addig ist mig ily remenyek teljesedesbe me

hetnenek. iirvendjiink hogy a M. rPudom. Akademia
modot nylijtott luirom szazadi hanyatzis-vettetes utzin
Srutusn habzir csonkan s nem ritkæin az erthetetlellsegig
hibzisan birni. de birni megisz mert ennek. s az ironak
szemere lobantott mindeu szaporasagllak daczaraq
nagy becsii forraszm marad ii a xvL szazad ttirtenetenek
.A llL kiitet nyomtatasat melyben a munka be
leszen fejezve. s melyhez Smtusnmak magyar erdekii
Levelei. s egy nev- es targylajstronl jillrllllllalg dereka
san halad. s meg e nyar folytæm tiirtenetbariztahnk ke
zeiben lesz.
Pesm majus 1. lsfil

woLny PSSSMSL
 lPAllrPALoLL

Liber quinctus . . . . . . . . . . . . l. 1
Liber Sextus . . . . . . . . . . . . . n 111
Liber Septimus . . . . . . . . . . . . v Slg
Liber octavus . . . . . . . . . . . . . .. Sb1
 idea
aq

-
1o. MlcflAliLlS snvrm
.

.
...cn
vMSAlllcAkvM lllilklvMi
LllSlift qv11s1crrvs.

nonnun rivum lllSrlM -- SclilPsokliS xllL 1

 Lllillli ovns1crvs.

Ludovicus annum decimumæ quintum agenst de

moret iustis parenti solutist iniit regnum. ut iam pri
dem infans sumptis regiis insignibust ita ea aetate
suscepta mole imperii. qua parere salutaria imperanti
grave esset. vngaris imperare. quorum ferocia ingenia
moderari vix sapiens rext et multorum annorum usu
confirmatus recte posset. et sibi imperare adeot quod
in omni vitae parte arduum est. esset gravissimam
ltaque postea non defueruntl qui inter infelicis regni
initia memoria repetentest illius natalem diem. ut suo
loco commemoravimum in eorum omen verterent. quae
postea evenerunt Megabant vero debere mirum videri.
si cuius ortus matri occasus eicstitisset. eius esset inte
ritus pesti patriae et exitio futurus. -- Alios in
spem regni natost quae speranda populis de hist
quae timendat aliquot annorum progressu in apertum
ingenii indole erumpentet certa signa dedissez ne
quem falleret Ludovicum ipso statim vitae ingressu ita
primam huius lucis usuram hausisset ut vngaris mi
nime difficile esset divinaret qui eo capessente reg
num esset rerum status in Pannonia futurus. Meque
educationem rege dignam nato infelicibus auspiciist
quae si quid boni a natura inesset. perpolirem si qua
lvii
zt ro. MlcSASLlS anvri

vitiat aut tolleret aut emendaren contigisse. Matum

per matris interitum. in patris regis luctu. cui. qui plu
rimum faveret. unam maximam laudem impertiret. ita
actae vitaet ut nemini volens prudensque incommoda
ret. propterea patriae non fuisset subsidiot quod volun
tatem facultas agendi destitueret. certe minime dignus
habereturt cuius prolest a natura ficta ad parentis inge
nium. in vngarost hoc est in viros fortest obtineret im
perium. Atque haec quidem nonnulli. Ladislai memoriae
parum faventes. Puit enim in Ludovico virtutis indo
lest animus in primis fquamquam multa esseut. quae
deprimerent erigentem se naturae instinctuj ad honesta
studia proclivist elegantia morum. gravitas in puero ad
huct index regii animi. sed quae tamen popularis essen
et abesset procul a regio fastu. ln eodem mite ingenium.
lenitas summat comitast morum elegautia. lam quae
conspici maxime in rege debent in adolescentia praeser
tim. gloriae eupiditast rei militaris studium. exerci
tatio armorum. equitandi usus assiduus. atque omnium
aliarum artium peritia quae dignae maiestate regia
haberentur. quae omnia commendabat formae decust
qua nemo illi erat aequalium part statura proceraq
firma laterat atque optima totius corporis constitutio
rllribuunt illi in primis fidei. et constantiae laudem. iis
tegendist quae illi arcano crederenturt sive ad set sive
ad alios pertinerentz quae in adolescente virtus eo
admirabilion quo pauciores sunt. in quibus natu etiam
graudioribus non desidereturr. vnus deerat adolescen
tiae moderator. qui eat quae illi natura largita esset.
prolixa eo ornando atque augendot cultura meliora
redderet Perebantur vero in illo nonnullat quae cum
aetatist non ingenii essent. danda opera videreturt ne
tum obessent. cum esse ingenii non aetatis crederenturr.
 vSSAklcAkvM nsnvn Llh v. s

Meque deerant. qui insidiarelltur pueri aetati. improbi

hominest atque earum voluptatum administri. quibus
maxime adolescentia capiturt nusquam in regia satis
tuta innocentiaiatque adeo quamquam illa praeclare
a natureu atque a domestica disciplina educationeque
munita. Mam prater illam infamem assentatorum tur
bam. quae regum indulgentia alitur. et magnam habet
illecebram ad captandos imbecilles animost paucorum
infesta melioribus potentia accedebat. per quam adi
tus ad regem omnes recta suadentibus obstruebanturt
nonnulli enim per Ladislai inertiam regnare assueti.
haud sperabant ubi liliust innixus sapientium hominum
consiliot evaderet melior patret quo illum natura im
pellebat. diutius quam ipse patereturt regnum se prae
dae habituros. ltaque variis artibus se in interiorem
illius consuetudinem insinuantest non aegre ferebant lu
sibus aetatis indulgentem sensim assuesceret ab ingenio
deggeneraret in rege modo agnoscere licentiam agendi
quae blanda et suavia haberenturt non personae ma- -
iestatem agnoscere. non munust non decust in primis
ab eorum congressu refugeret quorum prudentia melior
lieret. totus iis deditust qui eat quae vellet voluptatum
illecebris delinitus animust non ea quae regem velle
deceret. suaderent. lndet exolescentibus sensim. quae
praeclare anatura inchoata haberet. quaet ut ad frugem
perducerentun formatore prudenti homineg et sedulo.
atque industrio indigerent. corruptum ingenium impro
borum assentationibust cum se esse crederet. non qui
essen sed qui esse deberet. vitiis iis patuit. quibust
nisi opportune occurrat magna virtust regna maxi
mat et principes civitates convulsetet atque eversae
corruunt. flinc bonorum assiduae querelam quae tem
porum rationi opportunaet parum aequo animo acci
e ro. Mlfl-llAlSLlS nnvn

piebantury obscssis regis auribus paucorum blanditiis.

qui per eius infirmam aetatem. magna quidem cum
invidiat sed non minori cum impunitatet privata com
moda . honoresque. deiectis melioribust captabant
ltaquet et monere inter se principesi et hortari palam
non desistebant apud regem gratiosos hominest et pa
triae amantes fnondum enim virtus pudorque plane
e regia exsulaveratx ut puerum flegem aversum ab
improborum consiliist ad ea quae essent se digna ca
pesseuda. quae digna vngarorum gentet qui multa
praeclare audendo tantum regnum posteris reliquissent.
serio de constituenda republica agerent. neu paterentur
ulteriust permissum sibi regem ea aetatet quae vix
cum frena acciperet posset regi. set regnumque uni
versum una in certam perniciem trahere. ita in unius
regist multorum salutem verti. ut nisi sibi fulciendam
pueri aetatem. viri graves sapientia et consilio statu
erent. brevi esset verendum. ne respublica rege desti
tuta. quod votis omnibust precibusque esset detestan
dum. subito exorta a rPurca hoste belli procellat pes
sum iret. quibus enim viribus sperandum ab eo re
gium munus posse sustineri. quem nullae artes dignae
tanto futuro rege commendarent g natura quidem adiuva
ret. sed quae vix. cum beuignius ageret. daret nobis
inchoata. quae elaborata pertinaci studiot atque indus
tria aegre perficerentun Multa in Ludovico laudandat
quae ab ingenii indole manarent. avorum magist maxi
morum regum. quam parentis similem futurum spon
denteg sed quae ea conditione haberet. ut nisi contento
studio et sedulitate excolerentun quemadmodum in
generosis plantis accideren quae incultae siluescerent.
et in frondes luxuriarent. in vanam. atque irritam
spem. utinam non in magnam multorum perniciem red
 vMSAlilcAlivM kSkl/M Llll v. f

undarent z . nmagna enim ingenia raro conspici sine

ingenti populorum malo in summa rerum potestatet
nisi ea summa virtust et magnitudo animi moderare
turt ut in furentis manu telum praevalidum. quod num
quam a viro forti. nisi pro corum caussat quos aequi
tas et ius defenderet. emittereturft bandam operam
iist qui rempublicam saluam vellent. ut regis ingenium.
quod. pro excolentium studiot aut virtute aut vitio excel
lerett quocumque illum. aut prava educatio flecteren aut
castior et severior disciplina quae numquam semina
virtutis iaceret sine certa spe proventust quando propria
virtus minus regni impotentem adiuvaret. aliena inni
xum. ut regem deceret sui officii memorem. regium
munus tueretun lta foret ut iustot sanctot moderato
regi vngari parerentg rex miti. facili. atque aequabili
imperio vngaros haberet. cum iis benignitatet amoret
liberalitatet et munificentia certando. lilxterminatis ere
gia hominibus impurist quorum illecebrist et lenociniis
emollitus fatisceret regis imbecillus animust ex omnium
delectu sapientes homines evocandost quorum consue
tudine disceret rex esseg quem non genus solum. quod
saepe posteri multis scelerum et flagitiorum tenebris
obscurarenm sed virtust iustitiat sapientiat sanctitasg
casti morest redderent in quavis fortuna natum regno
dignum ln primis deligendum ex omni nobilitatet
cuius prudentiae regis imbecilla aetas regendat et
quasi fulcienda adversus adolescentiae aestum tuto
permitteretur z cum qua quidem liceret sperare corro
boratam virtutem sapientiam praeceptionibum suo tem
pore opimost atque uberes fructus suis edituram. ita
foret ut neque de eius voluntatet qui ita esset educatust
neque de facultatet ubi per aetatem liceret per se obire
regium munust quisquam dubitaret ln quo duo illa
s ro. MlcllAliLlS nnvrr

essentg ab eo facile impetratum iri. ut quamdiu sub

melioris imperio hauriret bene aliis imperandi prae
ceptat oblitus ad tempust se regem esset regi set ac
flecti ad meliora vitae institutat atque honestiora pa
teretur. Meque dubitari oporteret in quo esset virtust
et sapientia tanto munere dignat quin disciplinae
suae alumnum. magno studio ad regium decus confor
matum. haberet in potestate z numquam enim specta
tam virtutem auctoritate caruisse. ubi mollia ingenia
nondum. pravis consiliis a rectis virtutis studiis de
tortat in scelerum et flagitiorum licentia obduruissent.
ln primis avertendas teneras aures a vocibus assenta
torum. quibus esset aula referta. llanc unam olim pes
tem nobilissimas liuropae regias evertisseg hanc om
nes eversuramg quas rron sapientium hominum consi
lium. et altis stirpibus haerens animis muniret virtusl
nvt vero eius esset deploranda salus. cui. cum gravi
morbo laboraret. persuasum essen se optime valereg
ita de eo omnem spem abiiciendam. qui cum ad sum
mam virtutem contenderen infirmis viribust tum se
crederet verticem teneret cum vix ab imo exsurgere
coepissetft liiusdem aetatis maiorum memoria flierony
mum Syracusanum ffacesseret tam triste omen aLudo
vici regiaL cum hereditate crevisset regnum peropulen
tum. et cuius magnitudini vix sufficeret fortissimus
rex. et per se adnixa validior ac robustior virtust re
iectis meliorum consiliist quasi sub iniusto fzusscet ceci
disse. Ac non illum quidem eius regis prolem. ut
credi posset. vitia a genere hausisseg sed llieronis re
gist qui. et aliarum virtutum omnium clarissimum
exemplan et ad extremam usque aetatem documentum
illustre regibus exteris colendae fidei exstitissetg uti
quem aemularetur rex adolescens. optimum regem
 vMfiAklcAkvM arznvn LllSlSll ki. g

iustissimunn in suos aequet atque in exteros muniffi

eentissimum. domi haberet. magnum futurum-semper
ad summam laudem incitamentum. Adolescenti regi.
non externos magis timendost quam intestinos hostesz
tanto enim illos infestiorest quanto tecti magistper insi
dias certius et gravius laederent. ne facile vitari pos
sent. amicorum personat quae incautum falleret. as
sumpta. Sed omnium infestissimos esset quos ipse per
petuos hostest dies noctesque alte abditos in pectoris
penetralibus haberet. effrenatos impetus mentist et
cupiditates animi. quae nullo intermisso spatiot hinc
lascivientem rerum omnium opulentiat hinc ferocia
exsultantem quae raro a summa potestate imperii.
sine pari moderationet abesset. ad se raperent totum.
ne esset aut sui. aut regii muneris memor. ln eo enim
regum. quam privatorum deteriorem conditionem
quod hos metus legum a maleficio retardaret. illos le
gibus subtraheret regia potestast et volentibus quae
leges vetarent. quantumvis tetrat flagitiosat nefariat
dedecori sibi. privatist et reipublicae exitio adeo futurat
frena licentiae laxaren quae pestist capitalis iis ipsist
qui sibi omnia licere vellent. magna quondam regnat
atque imperia evertissen usque adeo quidem regnanti
bus infestat ut adversus eius vim. atque impotentiam.
ne satis quidem tuta essent munita pectora virtutibus
omnibust quas homines colerentg certe ut in nequitiam
et probitatis contentionet iis victoriam difficillimam
redderet. quae gravis caussa olim fuisset sapientibust
quorum consilio regia potestas esset inter homines in
stituta. ut cum diffiderent. cuiusquam sapientiam tan
tam esset ut illi tuto committi multorum salus possen
eandem ipsam regiam potestatem arctioribus vinculis
sibi esse constringendam censerent lnde perscriptast
lo 1o. uolumms nnvn

et sancitas leges populorum et gentium omnium con

sensu. quarum divinam vim. atque ezeternam. ad prac
mium recte hominum factist ad poenam sceleribus im
minentem. mortales in terris veneratihorrerentz equo
rum numero non nobilitas quemquam. non copiaet non
regia maiestas eximium. cui leges parcerent. haberet.
Additum delectorum hominum consilium. in quibus
fidem sapientiat sapientiam fidem utramque virtus pan
et constantia tueretur z accedere scripta veterum. et
antiquitatis monumentat quae omnia excogitatat a pru
dentibus hominibust et litteris prodita essentg ut habe
rent populi. quibus impares hominum vires adminis
trandis summis imperiist quasi virtutis firmioribus
vinculis vincientest confirmarent quid sperari de puero
deberet qui ea aetate regnaret. qua vix esset creden
dum tuto posse a tutorum latere sine discrimine avelliP
vsu iam pridem tritum. ut. n qui male velit regno omi
nari. illi aut regem puerum. aut feminam precetur z in
altero enim aetatem. in altera sexum obesset quorum
utrum esset hominum rebus pestilentiust haud facile
posset diiudicarift
flaec a rerum peritis hominibust magno cum assen
su. audiebanturt sed quod minus ea sententia vinceret.
quae et honestiort et tutior erat. nonnullorum ambitio ef
ficiebzat. qui eadem quidem. sed alia rationet et consiliot
cum non idem propositum finem haberent suadebant z
moderanda enim Ludovici aetatet verbo prospicere
communi saluti videbanturt moderatore aetatis consti
tuendot cum potentium quisque per tutelae speciosum
titulum munire sibi viam ad regnum crederetun id
quod minime iis poterat probari. qui cum patria pietate
coniunctam prudentiam. atque usum rerum haberent
vigebat tum in omnium ore recens Ludovici Sfortiae
 vMSAklcAkvM nsavn Llli v.

scelust qui. matre pupilli deiecta tutela atque imperii

procurationet lnsubrum regnum ioanni craleatio fratris e
filio ademptum tutelae nomine invaserau ne quando
aetatet animi virtutet et studio ingenuarum artium cor
roborata- repeteret iura paterni imperii. molli educati
onet et perniciosa indulgentia depravatot atque a cura
regni averso. quod hominis scelust non prius etliisz.
quam illi ipsi exitio fuit. cum quideminsigni cum ho
minum invidiat violato divinot atque humano iuret per
suorum ruinam. sibi viam ad iniustum imperium stra
visset. Atque in hist qui hoc acrius urgerent. ii maxime
ferebanturt qui Scepusium. aut necessitudine aliqua.
aut familiaritate attingebant. facilem calumniae viam
viri potentia. et auctoritate aperiente. Alia erat factio.
qui contra atque alii sentirent. neque detrahendum
quidquam de regis maiestatet et eundem tamen regno
imparem muniendum auctoritate legum. ac prudentium
hominum consilio tutelae iure minime astringendum
censebant z ita fore contendentest ut maturius quam
ferret aetast assuesceret rex esset et munera regia
obeundo tuto .disceret regnare. ln unius tutoris mode
ratione non regi solum. sed populis etiam multa esse
metuendaq qui ipse exlex. regem. qui quantus esset
minus nosset. haberet in potestate. quae impunitas
quasi quaedam ad peccandum illecebra potenti homini
obiecta fverisimile enim. cui tantum munus deferretur
virum principem delectum irij non aliis solum. sed ei
etiam ipsi. cuius tutelae praeessen pestem atque exi
tium importaret nAmbitionem enim. quo animi morbo
fere potentes homines laborarenn ita ingenerare in
magnis animis regnandi cupiditatem. ut cui per tutelae
occasionem quantum vellet liceret. conciliatis variis
artibus eorum animist in quos ius imperii obtineret.
li m. nncrmsms uavrr

vix crederetur tantam adeptus potestatem a scelere et

malificio temperaturus. Mam tametsi interdum in prin
cipibus viris excitata virtust ad officii respectum sui po
tentes excitaretz saepius tamen eam ipsam in magnis
animis invictam virtutem ambitioni cedereg unde se
mina ingentium malorum. quae hominum vitam infes
tam haberent iacerentun Lubricam quidem. et peri
culosam rationem esse aliena invidia et periculo reg
naret ut si tutor male rem administret. tegat pupilli
nomen. quod speciosum in primis in reipublicae pro
curatione iactaturt quidquid male administratum-sitg
si quid ex sententiat in tutoris laudem vertat. cuius
ductut alienis auspiciis est res praeclare gestag quam
fallaciam. etsi prudentes homines non ignorarent non
tenere tamen imperitost qui cum numero bene sentien
tes longe superarenL sibi rerum iudicium sumerent.
magno rerum humanarum incommodo . . . . . . . iej
llrgo Sigisminldus. cognitis vngarorum postulatis. iis
ita respondit. ut ingentibus gratiis actist quod de se
tam honorificum iudicium fecissent fnon enim deesse
esuist qui virtutist et generis splendore clari. pares
tanto muneri haberenturj. diceren se primo quoque
temporet quemadmodum illos velle intellexisset. lega
tos in vngariam. qui iist quae sua esset sententiat sig
nificaret. imissurum. Sumpserat vero hoc ad deliberair

dum spatium non alienus quidem a suscipienda Ludo

vici tutelat quem fratris filium. ut aequum erat. statue
rat sibi filii loco habendum. sed vngarorum constan
tiae diffisusz quorum propter domestica discidiat et
veteres simultatest ita erant variae de republica sen
tentiaet ut non ignoraret suo ingenio esse aversos a
regni procuratione exteris tradendat tametsi nonnulli
dj tltt a vPesti oodexu-ben egy ivi-et leveL P. S.. hianyziky
 vneAmcixavM nuuvu Lm. v. 1s

viderentur privato consilio secus statuisse. Meque vero

eundem fugiebat. quamquam temporis caussa dissimu
larent. quid de Maximiliano vngari sentirent. a cuius
amicitiat et afiinitate. praeter insitum in crermanos
odium. semper supra omnem fidem abhorruissent. prae
potentis principist et cuius non solum opest quae es
i sent tantaet sed voluntatem etiam. quam agendi facul

tast et vires pares consequerenturt sibi cavendum sta

tuebant. Pavebat porro Sigismundus sua sponte Ma
ximiliano solito impensiust tum quod existimabat ad
minuendam vngarorum principum potentiam. quae
Ludovici securitati officiebat. maiore auctoritate inni
tendumg tum quod sperabat per suam suffragationem
sibi conciliatum. aequiorem in iungenda secum affini
tate habiturum z mortua enim per idem tempus fere
lSarbara reginat Scepusii sororet relicta insigni probi
tatist et pudicitiae famat ambiebat lileonorae nuptiast
quam Philippus Maximiliani filiust ex ioanna lrlispani
arum reginat susceperat. flaec est lileonorm quae post
ea lilmanueli Lusitanorum regi. atque eo vita functot
Prancisco regi gallorum nupsit. quae cum ita se ha
berent z destinatos iam in vngariam legatos ioannem
Laschium. Archiepiscopum crnesnensem. et chris
tophorum Schidloviczium regni cancellarium. summae
homines dignitatis accelerare iter in vngariam iubet.
datis ad illos e Litvania litterist quarum sententiam ut
adhuc exstat in Polonorum monumentist huc placuit
transferri z certiorem se factum ioannis liarnkowszkj
litterist sui apud Ludovicum regem legati. rogare prin
cipes vngarom ut. ex mortui regis sententia quae illi
cum vita postrema fuisset. filii pupilli tutelam. et regni
procurationem susciperetg quod quidem ut generist et
sanguinis propinquitast atque eximium adeo suum in
lxi ro. mansem anvrr

vngaros studium abessen cuius a prima usque adoles

centiat praeclara documenta iis dedisset. hoc unum se
plurimum movisset. quod intelligeret quam gravist et
acerbus casus propinqui regis esset z qui quidem or
bust pupillust puert cum magnis regnist et multis po
pulis imperaret. ne quando oppressus mole imperii
succumberet. esset aliena fidet et sapientia sustinendus.
Atque esse quidem tanti honoris percupidos multost sed
ut in quibus insignis esset voluntast et fidest quod fere
accidere consuevissen sapientia desiderareturt in qui
bus prudentia et vis consilii. requireret fidemg cui
a nulla alia re gravius periculum immineret. quam a
magni animi hominibust in quibus non solum regnandi
cupiditast sed facultas regni potiundi per studiosorum
hominum factionest et multitudinis studia adesset
ftaro vero inventam fidem in privatorum tutelat com
monefacere vngarost quam exigua spes esset in tu
tela regis inveniri. cuius augustior fortuna multo ube
riorem materiam ad scelust et nequitiam. oblito tutori
suae fidei. subministraret. quae calamitas tanto esset
maiort quanto plures essent populi. nationest gentest
ad quos illa per unius incommodum et pestem mana
ret. liem fide suat et constantia dignam principes fa
ceret qui postularent. ut communi consilio de consti
tuendis rebus agereturt dum vngari reget infirma
regis aetas rectore careretz sed ignorare se tamen.
quid usus vngaris esset allærturus. ubi per belli curas
congredi sibi cum iis liccret. quibus gravissimis esset
districtust ubi sui potestatem ad colloquium faceret
Mam si prudentium hominum consilio indigerent de
tanta re agentest dei immortalis benefficio superesse
vngarist unde alii sumerenn tantum abesset ut illis
foris esset precario quaerendum Meque magis de
 vnesnrcsnvm nsavn ma v. lb

eorum fide dubitandum videri. cuius saepe documenta

insignia a primis usque regis sui incunabulis dedissent.
praesertim tum eum consultarent de regni salutet quae
esse non posset a regis salute separata. ftogare vehe
mentert atque obtestari. pro sua in illos voluntateg
egregia eorum in se observantiag in suum regem pie
tatet qui in ulnis nutricist regem consalutassent. ut e
principibus deligerent primarios hominest quorum auc
toritatet et prudentia conciliatis discidentium animist
atque omnibus de regno controversiis sublatist si qui
essent modo a tam sulutari consilio aversi. communi
consensui quod maxime in praesentia videretur salu
tare consilium. constituereturr. liaud satis compertum
haberet quo res esset evasura in magna sententiarum
varietatet quibus animi distraherentur z non enim se
ignoraret etiamsi a nonnullis sibi tutelae procuratiot
et regni deferreturrt non omnium ea de re eandem esse
sententiam z cognovisse praeterea ex iisdem liarn
kowszkj litterist principes in magno metu esset ne
flagrantibus partium studiisi et in diversum rem tra
hentibust iretur ad armag quorum esset exitusi utra
vis pars superior essen calamitosus reipublicae futu
rus. Srare se illos maiorem in modum pro sua in pa
triam pietatet in regem amoret atque observantiat
cuiust quasi aetatis crepundiat sceptrum. coronam. et
alia regni insignia esse voluissent. darent operam. ut
odiis et simultatibus aliquem statuentes modum. in
eam sententiam inelinarent. quae procul ab omni cupi
ditatet unam modo publicam salutem respiceret et
quietum reipublicae statum. quo illos curas omnes co
gitationesque intendere aequum esset. Mam. quod a
nonnullis sibi praecipue hic honos haberetmy ut sum
mum ius regnio et regis pueri tutelam sibi ultro de
le io. mcnmms anvrr

ferrentg agnoscere se vero eorum erga se praeclaram

voluntatem. atque auimi studium. cuius numquam es
set immemor futurus z sed se iis aequo animo eum ho
norem remitteret et quod intelligeret minime id regni
rationibus expediret quod perincomlnodet regi extero
sibi permittendum statuerent. satis nativa virtute suat
et robore validum. et verot quod vix crederet sine
insigni Maximiliani offensione id posse accidere. quem
enim non suspicaturum. eo consilio id actum. ut Maxi
miliano per adversam factionem exclusm unus Sigis
mundus capesseret. aliorum consiliot atque auctoritate.
si id modo crederent expediret obeundum. atque ad
ministrandum munusP Meminisse vero Schidloviczium
posset quae in conventu Posoniensi. cum de ea re men
tio fieret. acta essentg nimirum spem factam Maximi
liano a rege fratre si quid sibi humanitus accideren
in illius tutela simul regnum. simul regem filium se
relicturum z ut non posset ipse regis patruust et qui
denn qui fratri fere fuisset iungendae affinitatis cum
Maximiliano auctort ab eo separata consilia habere.
ltaquet ubi principes sua sponte sibi aequet et Maxi
miliano pari auctoritate rempublicam administrandam
permitterent haberet quod statueret neque se recusa
turum. Sperare vero eos intelligere ubi id accideren
multo praeclarius secum. quam cum iis ipsis quibus
hunc honorem haberent agi z labores enim. molestiasi
curast quas maximas et gravissimas ii sustinent. qui
non sibi. sed suis regnant. penes set et Maximilianum
foreg eorum fructum omnem penes vngaros futurum.
cum illos verot per hanc rationem. allaturos plurimum
firmamenti ad stabiliendum convulsum reipublicae
statum. tum ad confirmandum ziffiuitatist atque amici
tiae iust quo iuncti cum Maximiliano essent. maximas
 vsaAnrcAnvM nsnvM LllL v. 11

accessiones. atque opportunitates addituros Postre

i mum erat mandatum. ut cum caesaris legatist qui in
liudensi conventu essent affuturi. consilia omnia com
municarent. atque adeo iis ostenderent omnium quae
de hac rc iis mandata dedisset. unum potissimum
imperaturm non solum. ut ne quid agerent. in quo suspi
cari possent. vel levissime illius animum praestriugi.
sed ne quid. quod plane intelligerent. ex illius sen
tentia non administrari quodsi principes tamen per
tinacius in suscepto consilio manerent. et sine suspi
cione ingentis motust negarent se posse Maximiliano
summum regni ius permittere et vicino regi. et poten
tiori. quam crederent vngarorum rationibus condu
cerez iam minime obscuris argumentist probata sua
in oaesarem fidet suo nominet id poscentibus iussisse
significaret quando id esse e republica existimarentg
se illis in mora non futurumg arbitrari enim. se amici
regis officio functum. ubi per hanc rationem suam
apud Maximilianum fidem liberavisset. Meque vero
se credere vngaros reprehendendost ubi diffisi extero
regi. fidei suae regni procurationem permitterent.
quem scirent in fratris filium gerere paternum ani-l

mum. .
Atque haec quidem Sigismundust legati uti erant
iussi illius nomine spondentz quod felix faustumque
utrique regno vngarorum Polonorumque esset. mul
tis necessitudinibus devinctot alacri et praesenti animo
munus sibi impositum fidet et constantia par adminis
traturum. quem suum in illos animum. quoniam per
reipublicae temporat et belli curas minus sibi liceret
praesenti praestaret placeret ne qui locus querelae relin
quereturt id quod accideret. multis praeteritis qui aeque
nobilitate et gratia excellerent. unus de sua sententia
uouvm avum imm -- sompi-oniam xnL z
is 1o. urcnAsLis ssvi-i

rebus administrandis praefficereturt quemadmodum iam

Posonii eonvenisset. alterum ex pontificum collegiot e
principibus alterum deligi. qui potiores dignitate ha
berenturt et multa suae fidei et prudentiae documenta
dedissent. penes quost absente set summa reipublicae
esset. Ac ne eos fugeret. quos maxime idoneos cen
seret tanto gerendo muneriz placere fsi ita eis vide
returj e. pontificum ordine rPhomam flardinalem Stri
goniensemg colocensem. et quinquecclesiensem epis
copos rebus praeesse z ex nobilitatet ut videreturt
et munerisi et personae ratio habita esset regni Pala
tinum. tum ioannem Scepusium. qui tum cum imperio
rllransilvaniae praceratg Petrum comitem Srroffium.
aut si malleut. Mosem aulae regiae praefectum Per
hos delectos optimo consiliot qui in regenda Ludovici
adolescentia sibi essent collegaet sperare foret ut om
nes intelligerent. et in mandando munere hominum
probitatem et sapientiam. et in habendo honore spec
tatam nobilitatem esset more atque instituto maiorum
qui ex utroque ordinet ne quis invidiae locus relinque
returt deligi semper voluissent. qui propter singula
rem virtutist et sapientiae opinionem haberentur digni
qui in arcano regis consilio de republica consuleren
tur. Postrema orationis parst adhortatio fuitz quando
eorum virtus excelso loco sita iam pridem omnium in
se oculos convertisset in spem certam erectis animist
foret ut eorum auctoritate et iconsilio republica con
stitutat regnum pristinam suum decus recuperaren
darent operam. ut inde partam gloriam. pari constan
tia pergerent tueri z permagni quidem interesse ad
hominum famam. hoc non ignorari. maluisse vngaros
exemplo esse ceteris ad moderationist et constantiae
laudem. legitimo agnoscendo reget quam ad levitatist
 vnttmicaavn nmzvm ma v. yg

et inconstantiae dedecust rescindendis convellendisque

iist quorum ipsi auctores exstitissent quando omni
bus idem atque unus esset finis propositum regni se
curitast libertast otium. salusz de certa via et rationet
qua perveniendum ad eum finem esset. turpe esse
inter eos parum convenire. lisse quidem gravem con
sultationem de re tantat ut cum alii. pueri regis aetatem
regendam censerent unius prudentiat quod sibi patruo
munus ultro detulissentg alii negarent. ei ex alterius
praescriptione imperanduun cui leges traderent. et gen
tium iust liberam regni administrationemz videri eo con
fugiendum. quo in gravioribus consultationibus descen
dere maiores consuevissentg ut ordinum conventus indi
ceretun act dictis in utramque partem ssenizentiist decer
neretur quod maxime ex regis dignitate consilium esset
atque e republica constaret. id voluisse Sigismundum
regem vngaris significari pro vetere sua in illos vo
luntatet proque eius coniunctionis vinculot quo esset
Ludovico devinctus g quo nullum arctius haberetun
ubi esset a patria sanctitate . descendendumz atque
adeo id magis amoris sui. et benevolentiae testifican
dae caussat quam eos monendi. prudentissimos homi
nest et qui. pro sua sapientia. quantae res essent. de
quibus in praesentia ageretum tum ex regis aetate
nondum matura regum tum ex praesenti reipublicae
statu facta coniecturat minime ignorarentz certet quae
esset temporum ratiot quae hominum ambitio. quam
immanis cupiditast quanta nonnullorum conspiratio
adversus bonorum consensum. quam perniciosa con
siliat dubia et fluxa fidest interesse permagni eos cog
nosceret quorum prudentiaet et fidei esset summa rei
publicae permissa. optime vero cum vngaris agi.
quibus a teneris annis datus rex esset. cuius studiat
at
 zo ro. MlcflAmLlS nnvrr

et vitae rationes liceret conformare ad patrios morest ac

quasi ipsi sibi effingere regem suis manibus. cuius
ubi cum aetate adolesceret virtust dignus iis rex ha
bereturt quorum in se eximia studia adhuc vagiens in
cunis esset expertus. Mam nisi molle illius ingenium
eo flecterent. quo reipublicae ratio. et temporis postu
laretg de quo quererentluy praeter set habituros nemi
nem. lSrevi oratione legatist regis nomine responsum
estg qui quidem. minime ignarustquo totius eius lega
tionis summa spectaretg ubi minus etiam patrui regis
auctoritas accederet. satis per se erat aversus ab
eorum sentential. qui aetate diffisi uni regni tutelam.
et regis mandabant Agnoscere se vero in patruo reget
quem patris loco coleret. eandem. quam praestare pa
rentes aequum esset in liberos indulgentiamz ut mi
nime sibi esse orbatus patre videreturrt in cuius locum
regem maximum et sapientissimum. eundem patruum
fortuna parentem studio animi. atque amore successisse
animadverteret qui. quasi hanc unam haberet sus
ceptam contentionem laudist mereri praeclarius in dies
de sua salute conareturr. Atquet ut multo sibi accide
ret gratius hoc ab illo tum persolutum officium. ado
lescentiam suam facereg quod tamen officium in omni
alia vitae suae parte fuisset gratum futurumz satis
enim intelligeret aetatis suae imbecillitatem. nisi auc
toritate tanti regis fulta staret. non uni regi sibi solum.
sed multis etiam gentibusi et populist quae illius impe
riunn auctoritatemqrle respicerenn esse pestem. et per
niciem importaturam. cetera in adolescente posse esse
praeclara. vim ingeniL et solertiae a naturat virtutist
et probitatis studium. a disciplina et parentum edu
cationet ad magnas gerendas res conformatum ani
mumg desiderari prudentiami quae ab usut et tractatione
 vneAnlcAavn nnnvn Lm v. m

rerum comparandat una vere virtus essett quae a mu

tis animantibus hominem discriminaret lioc proprium
haberi patriae pietatis munust quod in omnibus regi
bus conspiciendumt sibi Sigismundus rex praecipuum
sumerett ut maiestate honoris inter hominest ita inter
reges sapientia et virtute summusz facere enim pro
lixo quodam in se amoret ut per unius regis perso
namt una officii perfunctionet de multis simul bene
mereretur. itaque non iam suo modot sed omnium
etiam nominet eas illi gratias ageret quas tanta
illius in se suosque caritas postularett quod tamen
officium desperaret se ullo genere verborum posse
aequare.
Profectis legatist nihil prius Ludovicus sibi sta
tuit agendumt quamt ut indiceret nobilitatis conven
tumt in quot quid de se statuit et totius regni adminis
tratione placerett in primist quo quisque in se animo
essett exploraretz sive enim Sigismundi adhortationi
bust qui paucorum potentiam suspectam haberett sive
sua sponte in eos-male animatust qui illius adolescen
tiam subiiciendam unius arbitrio censerent z quidvis
potius videbatur facturust quam ut per speciem tutelaet
regi pupillo invisae potestatist et regio imperio officien
tist quod unum maxime animo aversabaturt quemquamt
vivente set regnare pateretur. Perunt quidemt fre
quenti iam conventut interrogatum a rege lPhomam
oardinalemt qui proxime regiam sellam assidebatt
quaenam eius esset futura potestast quem sibi recto
remt moderatoremque regnit nonnulli imponi vel
lentg minime hominem nobilitati aequum respondissez
quae uni in regem simult et in omnes regni ordines
summum imperium traderet inde cum Ludovicus
indignabundust et quo loco esset ipse futurustP addi
zg io. incursms anvrr

dissetg tum cardinalem renidenti oret ut appareret. in

respondendot non plus reii de qua ageretun quam
odio dedisss quo in nobilitatem inexorabili ferebatun
ita excepisse dicentem. eam illius rationem futurum.
ut tutor pupilli regis vere regiam potestatem obtine
ret. ipse regni insignia sgesta.ret. statuae persimilist
aut tabulae pictas quoad tutoris imperiof pareret flic
Ludovicum. tantum enimvero flagitium negasse um
quam admissurum set ut cui regia potestas in aliost
legitimo regni iure tradita esset. is ultro prudenst et
volenst cuiquam. quo ille cumque nomine animi cupi
ditatem tegeret. regium in se deferret imperium Ad
haec cardinalem. praeclare illum vero. et. ut magno
rege dignum esset. respondissez neque passuros ma
gis suosi ut in excutiendo servitutis iugo. quot per ho
nestam officii speciem. constringere nonnulli eos vel
lent. degenerare a maiorum virtuts atque adeo parum
dig-nos se ostendere tam augustae indolis rege vide
rentur. Prequens Pestum convenit ad indictum gentis
concilium. qui patrius mos eratz vngarorum armata
multitudo. neque ita multo post Scepusius adductis
secum. praesidii causss delectis equitibus sexcentisi
quae rest adversae factionis hominibusi nactis verisi
milem magis. quam veram maledicendi materiam
occasionem praebuit innoxinm. ut postea cognitum
est. apud regem criminandi. Mihil vero faciliusi quam
male sua sponte
tationibust atque in illum aaffectot et nonnullorum
incitamentislgerenti assen
saucium animum

pro veris in eum. quem odisset. falsa probarez qui

morbus tum aetatis tum ingenii. quod praesertim
nulla rege digna disciplina excoluisset. non regem
priusi quam. cui erat impositus perdidit regnum. lla
vero in pronas aures ad sua mala insusurrabanturg
 vneA mcAavM nmnvM Lm. v. fas

lam non Scepusium per occultas artes imminere regnot

sed per multitudinis studiat cuius ducem set contemp
ta regis aetatet proiiteaturt quae ratio explicatissima
esset eo viam molienti. ftegiam unam liudae constitu
tam. quae legitima vngaris esset. quam regum sedem
agnoscerent. in qua venerari eum soliti essent. quem
sibi iustis suffragiis. et per omnium populorum con
sentientia studiat regem creassent. Sed non eam unam
in vngaria regiam essez habere Scepusium alteram
ad Pestum institutam. quae legitimae obiicereturt non
iure ullot non veterum more . sed multitudine armata
fretumz et quidem. ut maiore stipatus frequentiat et
splendidiore comitatu incederet quam Ludovicus ftex
conspicereturz Meque hoc naturam rerum pati. neque
ulla gentium iura. ut ullum in terris regnum duos
simul regi-est quot quasi duo capita unicum corpust
nullum esset immanius monstrum. agnosceret. quem
vero posse dubitare. si. quod omen abnuat deust hoc
vngaris accidat. quin brevi opulentissimum regnum.
quod concordia coalescenst maiorum virtute in tantam
magnitudinem pervenerit. discissum et convulsum. sit
ruiturum ad extremum casum P Per LLadislai mortem
ludifficatum pueri Ludovici aetatemg regnandiimmanem
cupiditatem quam male diu latebra ulla animi occultas
set. detegere ausum g cuius spe inflatust cum in regis ca
put. tum in aliorum vitam. et fortunas insultaret. quibus
stantibus omnis illi aditus ad regnum esset praeclusus.
quae si non essent. cur non mallet in magna principum
frequentiat qui regi adessent primae vir dignitatist quam
succinctus turba armatorum conspiciin incondita homi
num multitudinet qui libertatem haberent venalem. quam
prae iis contemnerent. quae sibi praemium uni addictae
sponderena agggrost latifundiat insignes militiae hono
zg lot lllcnAliLlS nnvri

resP Mam si vere crimine esset animus insonst si

integra a fraude et maleficio menst cur regis offensio
nem. cum recte posset declinaze augere potiust magna
sua invidiat pari existimationis iactura pergeretP
liaec atque alia his similia multa in Scepusium
dicebanturrt ut multi credebant. ni partam antea glo
riam. infelici ad cernovicium expeditione corrupisset.
facile regnum. revocato ad antiquum morem iure cre
andi regist per nobilitatis suffragationem obtenturum z
quod. per exterorum connubiat Ladislaum perturbasse
quererentun non meliore conditione futuro Ludovicm
quam multi maiorum memoria fuissent quibus deiectis
legitima regni successionet meliores ad regnum. id pos
tulantibus reipublicae temporibust adsciti essent. vs
que adeo vero suscepta spe frustratum. ut tsi hoc modo
de viro tanto liceret suspicarij unde sperarit sccundam
sibi auram afflari. contendenti ad regium decusz in
de exorta saeviore tempestatet ex eo loco sit reiectust
quo fortunae indulgentia provectus incredibili homi
num plausu perveuisset. bura enimvero eorum condi
tiot qui reipublicae serviunt. Mam nraro apud praesen
tes homines est recte factorum memoria diuturnag id
quod cum alii multi apud graecost Miltiadest rllhemis
tocles . tum alii apud ltomanosi in his camillust Afri
canust Asiaticus fratert docueruntg quantumvis enim
levis offeusim magnum meritorum cumulum deruit.
temere quidem vulgot atque ex eventu rerum de vir
tute virorum principum. non ex certa ratione iudicanteg
quam ut quis maxime in cursu gerendarum rerum du
cem sequaturt non semper habet tamen fortunam in
potestateg cuius est vis magnai et praeclare aut secus
quam quis velit inceptis respondeat eventusff llaec con
ditio summae-um virorum. uti eorum dignitas multitu
 vneAarcAxvM nmzvM Lmg v. ab

dinis iudicio pendeat. quae de iist sive quid benet sive

quid male agant statuat fere temere sempert non for
tunam. non temporum vim. non humanos casus sibi
censeat spectandost pari temeritate quos odit. et qui
bus favet. ex suo sensu. fallaci sempert non ex certa
ratione rerum. afficere poenat aut praemio assueta.
liodem temporet principes liudam convenerant. quo
rum auctoritas in sanctiore regis consilio eminebat.
et pontificatus honore insignes alii. li quorum numero
nonnulli. sive de regis salute vere solliciti essent. sive
ad conflandam Scepusio invidiam. esse videri vellent.
minime regis salutem multitudini armatae committen
dam. et. suspensis de eventu bonorum animistin regia
urbe conventum peragendum censebant.haud hominum
invidiam veriti. quod ita viderentur discedere a gentis
institutot quae indicere armatorum concilium. ubi agen
dum esset de gravioribus rebust ad Pestum. quem
campum liakos vocant. consuevisset. ut alibi dictum
est. itaque de eorum sententia edictum ut quibus po
testas legibus fieret in regis consilio sententiam di
cendi. lSudam intra certam diem coirentz extrat nisi
quem constaret abfuisse reipublicae caussa regio
senatu moveretur. Ad huius edicti famam furens licen
tia multitudot accitis ex ulteriore Panubii ripa circi
ter tribus hominum millibust planitiem occupat. quae
peramplo spatio ad urbis arcem protenditun lnde
muris succedenst clamore sublato regiis denunciat. ni
animum inducant. conventum quo leges iubeaut et vete
rum consuetudo Pestum transferret se invitost et recu
santest vi. atque armis coacturosz simul ad portas con
cursu facto contendunm ut. iis refractist in arcem
impetum faciant. quo se rex cum suis receperat terri
tus metu. lirat ad portas dispositum validum praesi
ze ro. Mrcnmms nnvrr

di um. cui praeerat Paulus rllomoreus magni animi

virt atque audaciae. quo duce aliquot postea annis res
est male ad Mohacium gesta. ls ubi multitudinem
tumultuantem nulla alia ratione sedari posse animad
vertit. obiectis ad portas maioribus tormentist ad infe
rendum terrorem. armari suost atque ultro portis re
cl usist erumperc in tumultuantest et vim g facientes
iub et. lta illi regiorum audacia pcrculsL effuso cursut
cum plures esse ex audaciat atque animorum fiducia
suspicarentur. se fugae mandant. nonnullis ex suis
desideratist quibus oppressis improvisa ret et animus
et sui servandi defuit facultas. lnde a regiist qua prae
cipites ferebantun in subiectam fossam deturbati. ad
unum fere omnes interierunt interea missi a rege
nonnulli. quorum erat prudentia perspectap et probata
virtus. multitudinem adeunt. iam. tumultu sedato . et
armis ferocia repressa. imperii potentem. fli docent.
gravissimis de caussis regem. quas scire eorum mi
nime intersit. Sudae peragerc concilium constituisseg
simul pollicenturt ubi velint . positis armist amentia
desistere. et postridie mane inermes eodem venire.
regem cum suis quoquet quod iis indicium lenis ac
clementis animi sit. ad illos proccssurunr hlrrasse
illos quidem. sed. ut abductis aliena fraude a recta
viat locus resipiscendi. et certa spes impetrandae ve
niae fieretz omnia enim in rege suo ingenio mitissimot
ad condonandum iis temere admissum procliviat ubi.
id quod divinaet atque humanae leges iuberent. unum
regem agnoscerenm a quo omnia sibi speranda sta
tuerent. reiectis eorum consiliist qui munerum et lar
gitionis sperimpulsos in fraudem. secum in eandem
perniciem traherent eorum vitam . et sanguinem pre
tium improbae dominationist ad quam scelerate viam
 vuaulucmvn nenvu Lll v.

affectarentt facientes. ita rem gestam nonnulli tra

duntt quibus quidem fides habenda estt minime as
suetis ad gratiam scribere de iis rebus praesertimt qui
bus aut interesse ipsi potuerintt aut discere ab iist qui
ipsi interfuissentt quod illis fuit facillimum facta Alii
quietiora omniat et tranquilliora fuisse affirmantz mul
titudinis seditionem nullamt nullum tumultumt nulliust
ne paullo quidem ferocius dictumt quod index esset
ad vim atque ad arma spectantiumz quae essent in eo
conventu agendat cuncta magna omnium approbationet
et consensu-t et ut maxime rex voluit administrata vn
garosaxonest quamquam origine Sermanit quorum
lingua institutisque utunturt parum faventes Scepusii
rebust caussam certam traduntt quare indicto lSudensi
conventut ingredi in urbem recusaritz veritum enimt
ne opportunus regiorum iniuriist ubi se illis temere
permitterett opprimereturt fid quod non aegre poterat
sciret nonnullis in regiat qui occulte illi favebantt de
iis quae agæebantur sollicitum singulis horis docenti
busjt forist multitudine armata septumt cum non caussae
magist quam inimicorum iudicio diffiderett apud regem
domesticam potentiam- allatrantiumt mansisse. inde
cum rex de ingressu urgeretz parva scheda monitum
a studioso sui homine fnomen non tradituri paucist qui
comites fugae essentt equos conscenderet atque se
subsequi iussist regi iratot cui se esse suspectum non
ignorabatt materiam in se saeviendi subtraxisse. inde
cum aliquot dierum iter iiuda abessett scripsisse ex
itinere ad regemt quae caussa sibi profectionis tam
subitae exstitissetg qua in re erat culpae suspicio
timenda t inde industriae et fortitudinis laudem visus
promereritubi dictis exstitit fidest id quod brevi postea
accidit Accepisse literas e rllransilvania a suist Sicu
zs ro. MlclAlSLlS nnvrr

losi per suum discessum armorum occasionem nactost

in provinciae finest magna coacta armatorum manu.
irrupisset vastaret popnlari agrost urbest caedes fa
ceret exurere pagost praedari omnia longe latequet
cum res eo loco essent. ut non poscerent opem mods
sed certa ac valida auxilia adversus vim tantam. cui
propulsandae impares essent. flagitarent. ne quid affer
ret moram properanti. assumptis secum paucist ad
itumultum compescendum discessisse. ita Scepusium

frustratos sua spe inimicost cum fortuna occasionem

captanti affuisset. elusisss qui regi et aliorum cousi
liorum auctores . et sui opprimendi exstitissent. Meque
secus quam perscripserat rem actamz subito contrac
tis copiisi ad Siculos comprimendos profectum. aliquot
secundis proeliis factist victos redire ad officium coe
gisse. inde falsi de Scepusio coepti dissipari rumorest
ab eo tempore de rege rllurcae prodendo consilia coe
pisse agitare. saucio dolore animot cuius ulciscendi in
dies gravius iniuriae memoria recrudescentist nulla
certiort atque explicatior via ostendereturt neque
prius quievisset quam. perniciosissimo concitato bellot
per insignem suorum cladem. et regis interitum. - dum
cunctaretur oppresso opem ferret per infandum admis
sum scelust diu malis rationibus expetitum invaderet
regnum. quae ne ita accidisse credam. cum me aucto
ritas principum movet. qui non videbantur proditori
patriae . sceleris praemium. quo nullum est in homi
num rebus maiust quasi optime de suis merito dela
turig tum Perdinandi regis auctoritas multo maiort
Scepusii acerrimi hostisz qui cum alia multa eo accu
sando. insectandoque colligat. quae tam immani faci
nore multo leviora sunt. non videbatur hoc. ubi vere
illi obiici posset. dissimulaturus. Meque vers ut ce
 vxeAmcAnvM imam Lm. v. zg

tera abessent. ls erat Scepusiust ut in eius vita tanti

sceleris suspicio haereret. popularis hominist et ma
xime apud nobilitatem. etiamsi nonnullis uteretur
parum aequist gratiosiz cuius nobilitatis studiat earum
virtutum commendatione comparanturt quae in pari
cidat et proditore patriaet neque sunt. neque esse pos
sunt. iustitiaet magnificentiaet liberalitatist temperan
tiaetmoderationisg etsi enim aliquando latent immania
scelera adumbrata specie virtutum maximarum. non
diu illa tamen latentg peccandi consuetudinet simu
laudi studium. ut alte etiam prematur animot ali
quando vincente. Meque verot ut maxime vellet. lice
bat Scepusio tantum scelus conceptum animo nisi
magno existimationis periculo perficerez qua amissat
quae illi erat spes reliqua regnum adipiscendiP crrave
est viro forti complecti animo taetrum et dirum facinust
cui virtute innixot institutus cursus ad gloriam sitg
multo gravius id scelus complecti. cuius qui sit.auctort
ut perficiat. quod instituit. multorum conscientiam
requirah in paucis inveniat fidem quot verot Scepu
sium sibi illigare tanti sceleris conscientia oportebat.
ut esset. quorum operat tanta rest tam plena iuvidiaet
dedecorist infamiaet cum spe certa eventus transige
retur. Mam. ut adeo desperatos hominest tetro adeo
ac praepostero ingenio inveniret. atque adeo inveniret
multost id quod necessario agendum erat. per hanc
rationem regno imminenti. quando nemo gratis se pa
titur in sceleris societatem vocari. qui poterat speraret
eost qui magnitudine praemii ad prodendam patriam
impellerenturt ubi affulgeret uberioris quaestus spest
qui maximus detegentes tam nefarium consilium ma
nebat. perdiu in officio futurosP Memo vero tam
improbust nefariust sceleratus est. qui. cum utrumvis
 l

-go to. urcnAanrs navim

liceat non cum laude malit. quam cum dedecore ditari.

Mam si quis contendan non defuturos Scepusio suarum
partium studiosos hominest et de quorum fide minime
posset dubitarez cum praestare fidem virorum bonorum
sit. quomodo speraret. qui viri boni essent. suam ope
ram paricidae ad prodendam suorum salutem. coniu
gest liberost rPurcarum servituti emancipandost incen
dendam. atque evertendam patriam accomodaturosP
Sagax. et solers ambitio omnia circumspicit exploran
maxima minima quaeque scrutaturrt sedula innocen
tiae custost ne ubi in minimis offendat. apud eost quo
rum suffragiis crescere vult. excidat maximist ad quae
non sceleris famat sed virtutis opinione aditus paraturt
certe-minime verisimilet quae nobis cogitare venit in
mentem. illius personam ad tempus suscipientibust
illum. cuius res erat. praeterire facile potuisse. Sed
Scepusii adhuc litterae permultae exstant. qui potitus
regno ad carolum cuinctum caesarem dedit. ad lm
perii principest ad reges christianos omnesi crallum.
Anglum. Lusitanum. ad venetum senatum. sed omnium
ad clementem vlL Pontificeln scriptas acerrimet in
quibus ita multis argumentis calumniast et criminatio
nes inimicorum refellit. ut de illius innocentia nemo
possit dubitarem in quo non plus odium et potentiae
aeinulatiot quam ratio et fidei studium possit Sed de
-his alius est nobis certus institutus locust ubi de illius
iure agitur in vngaricum regnum
ln eodem conventu Stephanus liatthoreus in Pe
rinnii demortui locum Palatinus suffectust cuius iam
mentionem fecimus. crravem Scepusii potentiae aemu
lum. per se hinc maiorum gloriat hinc domesticis opi
bus florentem. summo honore placuit augeri. ita existi
mante rege. quantum huic dignitatis accederett tantum
 vnssmcimvn mmvm Lta v. si

de Scepusii auctoritate decessuruup quem destitui vi

ribust appetentem regnum. placebat llicitur Ludovi
cus de consilii sententia in conventu lSoemost Moravost
Slesitas voluisse haberet sive honoris caussat ne
exclusi a regis consiliist ab eo alienarenturt sivet ut
ad subitos casus haberet fidele praesidium paratum. si
quid accideren quod minus vellet. aut publicae ratio
nes postulzirent. parum ex meliorum sententia reg
nanti. cum in assentatores prolixust et illius aetati
insidiantesl plane esset a rectis consiliis aversus. Men
tio de regis tutore alto silentio sopitag qui etiamsi
optimus contingeret. cuiusmodi credebatur liex pa
truus futurusg ne in ea ret in qua una salus omnium
verterett parum prospexisse reipublicae viderentun pru
dentes hominest de quorum sententia erat administrandaq
sibi dandam operam censebant. Malum quidem consi
lium poterat videri. puerum regem. qui. fervente tum
maxime adolescentiae aestut sua spontet ubi sibi per
missus esset. ad deteriora quaeque raperetum duce.
ac moderatore destitueret fin praecipiti enim cursu
aetatist vel eius levissima prolapsiot multis populist et
gentibus pesti. atque exitio erat futurajz sed quod ta
men ut mitius malum credereturt tempora eflicerentg
quibus nonnumquam parendum ratio docet. atque
adeot cum id videtur in primis a ratione alienum esseg
nam ubi suffragiis nobilitatis stari oporteret. haud
dubie apparebat uni Scepusiot etsi ex iis nonnullis
parum aequis utebaturt hunc honorem mandatum iri.
in quem maioris partis studia propendebantg quibus
sive rex esset assensust aemuli potentiam per se mag
namt multo sua auctoritate maiorem efficiebatg sive
obviam iret constans suo iure tuendot non satis regi
aequum. a quo aditum sibi praecludi ad maiora animad
gz . to. Mrcmams nnvrr

verteret. infestiorem reddebat. lioc spectasse qui

tum in regia pollebant. Scepnsio iniquos hominest
illud indicio est. cum tantis opibus munitus ad extra
ordinaria imperia adspirare crederetun nihil autem
non sibi sponderet quo animum intendisset. ei ne lo
cum quidem dignitati regiae proximum. illis refra
gantibus tenere licuisset quem honorem Stephanus
patert atque ante eum eius limericus frater gessisset.
Meque huius rei caussa tamen est obscuraz vereban
tur enim. ne viri principis auctoritate per regis tute
lam rerum potientist frena iniicerentur regis aetate
ad privata sua commoda abutentibus. Mam ad cetera
nobilitatis studiat cuiust ut diximust potior pars illius
tota erat. accedebat eum Perinuio additum collegam
regiae coronae custodiendaet quat magna cum cere
monia reges inaugurari consueverunt z ut quasi ominis
praerogativa quadam ad maiora appctenda speranda
que illici videretun batur Ludovico tamen. qui eum
instituendum conformandumque susciperet. ad vitae
instituta rege dignat creorgius lirandeburgensis prin
cepst qui. ut par esse tanto muneri credereturt tum
fides suadebat. atque egregia voluntast tum prudentiae
opiniot quam illi aetas iam adulta. et rerum usus non
nullam conciliabat. lilrat creorgius natus ex Sophia
Ladislai sororet quae Priderico Marchioni Srandebur
gensi nupta numerosam prolem liberorum ediderat.
quorum octo mares fuerunt. in his Albertust quicum
magistro Marianorum equitunr. bellum Sigismundus
avunculus gessit. quemque postremo acceptum in fidem.
primum Pruthenorum ducem flSorussi veteribus eranti
appellavit. magna cum ltomani pontificis offensionm
et caroli v. caesarist quorum uterque summum eius
ordinis ius sibi sumebat At creorgius apud avuncu
 vltiSAklcAitvM usum LilL v.

lum Ladislaum a parentibus missust ac magna indul

gentia habitust uxorem duxerat ex praecipua vnga
rorum nobilitatet liernardini Prangipanis filiamt quae
olim ioanni Sorvino Matthiae liegis filio nupseratz qua- .
mortuat Ladislai munificentia atque vngarici senatust
omnia posseditt quae in uxoris ditione erantt ei a supe
riore viro testamento relicta. Actum hoc verot ut vide
turt ex Sigismundi sententia z quem cum domestica
bella a tutelae administratione avocarentt non erat
sperandumt ubi eam curam susciperett satis idoneum
regno administrandot tanto praesertim futurum. Sedt
ut in Sreorgio et fides aequet et voluntas praeclara
aderatt ita aliquando prudentia desiderata estt certe
disciplina severiort atque acriort cum iis bonist quae
in adolescente aderantt excolendist tum resecandis tol
lendisque malist quae etiamsi non essent indolis
atque ingenii sua sponte ad bonum vergentist adoles
centiae tamen aestust et mollior in regia educatiot
nonnulla invexissetz sive enim hoc creorgius haberet
a natura insitumt cui plus aequo morigerabaturt sive
a vitae institutot quod ab adolescentia haustum animo
haesissett aptior fruendis iis bonist quae belli artibus
comparanturt quam bellicis artibus excolendis crede
baturt quibus quaeritur paxt ubi absitt et colitur
parta. iiinc theatrat ludit spectaculat dies festit sal
tatorest ludiit mimit conviviat musici cantust atque
his multo pestilentior assentatorum plenissima cohorst
qui tenerum animum turpi lenocinio delinitum corrum
perentt quam quidem perditorum hominum manumt
quasi dato e regia signot per Ladislai mortemt pueri
aetas in magna rerum licentia pravis consiliis oppor
tuna conciverat iiorum illecebris et variis artibus
animi vires eirervataet regni oneri tanto iis graviori
Mouvm avum lilSlh - scmPmonezL xllL a
si ro. Mlcl-lAliLlS lillv-lll

succumbere facile potuere. Piffluens lascivia sua

sponte animust ut cetera abessentt cum hinc unius
importuna aemulatio hominis nobilissimit et sanguinis
propinquitate coniunctit qui non posset sui exemplot
iis persequendist quae digna regnum capessente essentt
se reddere melioremt hinc rerum omnium affluentiat
alendis vitiis materiam suppeditarett a quibus nulla
iniecta frena licentiae sui impotentem retardarentz
nullius erat auctoritasi cuius salutaria consiliat et rei
publicae statum respicientiat ab eo audirenturt semel
patefactis auribus blandientium vocibusi et suadentium
eat quae cum reipublicae magna perniciet paucisi
quibus nihil poterat esse satist usui et compendio erant.
ita fiebatt ut neque publica ret neque privata adminis
tranda adesse frequenti licerett cum in regno maximo
atque amplissimot quotidie novae controversiae inter
privatos exorirenturt quarum ad illum cognitio specta
batt in his tantum memorem se esse regemt quae per
immanes sumptus quaesita futura voluptati crederen
turz quasi hoc uno rex a privato differrett ut altert quo
minus ad nequitiam praeceps ferreturt legum metut quae
ad exitium peccanti imminerentt prohiberetur z regi
legum metus expertit conditione quam privatot etiam
si secus credereturt deterioret agere ut visum essett
quantumvis foedat et flagitiosa liceret.
lilodem fere tempore legati in Soemiam missit qui
docerentt quae in lSudensi conventu acta essentz simul
postularentt ut et ltegem Ludovicum veterum more et
instituto agnoscerentt cui vix in lucem suscepto ultro
regnum detulissentt insigni pietatis tum in patremt tum
in filium edito documentot et in regni patemi posses
sione confirmarent lamt quod sui muneris in primis
esse statuerett hortari iussit ut civilibus discordiis
 vhlSAklcAkvM ltlikvM LllL v.

omnibus oblitteratist per longa saecula in lSoemia

inveterata pestet discerent pacem colerez cuius si se
mel quanta essent commoda experirenturt vix fieri
posset. ut non aliquando fessi contrario malot per vo
luntariam omnium oblivionem. quae commune otium
turbarent. pacem et concordiam inirent. qua una coales
centest a parvis initiis ad summum rerum fastigium
saepe nobilissimi populi pervenissent. iidem corruis
sent discidiist et civilibus contentionibust universi or
bis imperio potiti. fleterat in hoc unum studium con
sentientibus animist ex sententia successurat quae
minus ad eum diem recte essent administrata. Ab
eodem fonte malorum illa omnia manasset quae mag
nis semper civitatibus atque imperiis exitio fuissent.
ut non ex legum auctoritate iudicia fierentg non im
probi pro malefactis plecterenturg agerentur omnia
per vim. nulla in civitate esset magistratuum auctori
tast quae hominum impunitati obviam iret. nulla legum.
quae plane exolevissentg foris infesta itinera latroci
niist intra urbis moenia obsessi cives exterarum gen
tium commercio prohiberenturt quarum frequenti con
ventu regia urbs in magnam opulentiam. et publicet et
privatim crevisset. quae quidem malat et si quae alia
his deteriora imminerent. quorum propulsandorum spes
omnis deplorata credereturt sperandum esse in dies
mitiora futurat ubi ea tollerenturt quae quietae civita
tis otium perturbarentg cuius rei ratio una esset. ut et
qui ius dicerent. et qui magistratus imperio obtempe
rarent. per eandem animorum consensionem statuerenty
certas sibi impositas partes praestandas. quae tutis
sima ratio habereturt parendi. atque imperandi. ln eo
se omne studium suum. operam. auctoritatemy ne vide
retur in beneficentiae contentione parenti concedere.
sit
ge ro. urcrurms anvrr

quando cum regno paternot hanc in suos caritatem

relictam a patre hereditariam adiissett collocaturum.
liaec esset quae eorum caussa illos monitos vellett
reliqua ad se pertinerez ut contrat atque in principum
conventut post patris mortemt statuissentt cum pa
truum regemt et Maximilianum caesarem sibi tutorest
civitatis publico decretot indolis suae atque ingenii
incertit imposuissentt liberam sibi regni administratio
nem meliora de sua opinione statuentes permitterentt
ett quod tempore iis vngari praevertissentt studio ipsi
atque alacritate animorum vngaris in se ornando
honestandoque praecurrerent Ad ea omnia ita civita
tis nomine responsumz lit dedisse regemt iam inde a
primis suis annist specimen vere regii animit et nunc
adolescentem constantia tuerit dignum vero illumt cui
idem vivendi initiumt et regnandi exstitissetz vere
enim illum esset non nomine solum regemt qui per
adeo laeta auspicia regno potitust a tam salutari prin
cipio fungi regio munere aggredereturt monendit et
cohortandi suos ad concordiamt ad pacis studiat ad
religionemt Soemorum spes fovendit augendi commodat
qui faustis ominibus. vix natum eundemt et regem
principes agnovissentt et vngaris detrectantibust apud
quos natust quasi in patrio solo instituendus educan
dusque essett ornandi regiis insignibus auctores fuis
sentz cuius sui officii memoriamt nullam crederent obli
vionem hominum oblitteraturamz regni liberam admi
nistrationem non a se quidemt quibus nihil prius essett
quam quae illum velle existimarentt sed a legibus ne
garit quarum semper sanctat atque augusta auctoritas
superioribus regibus fuisset lubere enim tum uni
tradi summum ius imperiit cumt de moret iureiurando
quod sanctissimum inter homines habereturt sese ob
 vMfiAklcAkvM nnnvM LllL v.

stringeret. numquam se Soemist quo minus suis legi

bust suis institutis ut a maioribus accepissent uteren
tur. se futurum impedimento orare supplices. ubi
primum in lioemiam venirett id quod tuto differri.
saluis rebust non possett praesentibus regni principi
bust et civitatum legatist solenni regum more hoc sibi
debitum pietatis munust ineunti regnum obeundum
statueret. quo fides fierett Ludovicum regem liberis
populis ac volentibus imperare. id sibi futurum apud
omnem posteritatem honestissimum. Mihil vero caussae
videri. cur plus aequo angeretur animot et sollicitus
esset de ordinum concordia stabiliendaz si quae enim
controversiae essent aut publicaet aut privataet quibus
tum regia urbs tum aliae laborarent. enixuros uno
atque eodem consensut ut referrent potius pietatis
laudem vindicanda patria ab intestinis malist quam
notam remissi ac dissoluti animi. iis dissimulandist
quae abi improbis et nefariis hominibust contempta
legum maiestate et magistratuum auctoritatet admitte
rentur.
Ad hunc modum lioemi. dimissis legatist frequens
ordinum concilium Pragam indicunt. veriti. ubi perge
rent privati contumacius suum ius tueri. ne exteris
nudare domestica mala cogerentur magno suo cum
dedecorei quasi iis sanandis minus ipsi idonei habe
rentur. Mox certatim incumbentes in hoc unum stu
dium. atque ultro quisque de suo iure decedentest ut
certa aliquando ratio iniretur confirmandi rempubli
cam nutantem. magna omnium ordinum concordiat
tumultuante atque expostulante neminet sedatis con
troversiist quaecumque inter privatos intercederenn
quod vix posse fieri longo annorum spatio credebatun
rem tum privatam. tum publicam ad firmam stabilem
ss ro. molanms mtvm

que concordiam redegerunt Actum inde pari studio.

de aere alieno dissoluendm quo regia laborabatz La
dislao enim privati grandem pecuniam occupaverant.
ut in dando largiendoquet ita in conquirendo quod
daret. unde illi in dies maior vis aeris alieni conflaba
turt nihil sibi reliqui facienti . minus certe acri. quam
publicis rationibus expediret. regiorum furtis vindi
candist quorum dissimulatione iners otium et vita
curarum experst quo natura propendebat. uni modo
sibi nato redimebatur. lta cum regii ministri nihil non
excogitassent. qua re sperarent. tolerabili aliqua con
ditione cum creditoribus transigeret neque sibi sortem
solui querentibust neque quod usurae nomine debere
turt rem ad regem reiiciendam. cuius haec non igno
rare permagni interesset. quique illum de iis docerent.
legatos mittendos censuerant Laborabat eodem tem
pore vehementer regium quoque in vngaria aerariumg
ut unde exigi spes esset. quantum lSoemi requirerent.
ad ftegis fidem liberandam. populis tributis exhaustist
nulla ratio certa posset iniri. quae cum ita se habe
rent. quod medium consilium visum. placuit in hanc
sententiam lioemis responderi. ut quantum regi expen
sum pro usuris tulissent. privatis in praesentia solue
retur z creditarum pecuniarum solutionem. quando
minus per aerarii augustias iis de tota summa satis
fieri liceret. laxiore producta diet ad commodiora rei
publicae tempora reservarent. Ad hunc maxime mo
dum SoemL domi compositis rebust ut omnis occasio
seditiosis hominibus praecideretun quietem publicam
et privatorum otium turbandi. e duabus civitatibust
veteret et Movat optimo consilio unam efficiuntg ius
sis omnibust unum atque eundem magistratum. qui
illis ius diceret. easdem legest atque instituta agnos
 vMSAlilcAllvM lilSkvM Lllh v.

ceret simul fossas impleret muros deiicere et munimenta

omniat turpe esse dicentest quos unum iu st una patriae
caritast rex unust atque una lex continerett divulsos
distractosque separari. Aggerest propugnaculat telat ar
mat tormentat quae necessaria hominum vitaet hominum
scelus et cupiditas redderet ad muniendos suostarcen
dos et propulsandos hostes compararit nullos foris
futurost ubi eadem patriae caritas civium animos ha
beret devinctos. flis ita in regia.urbe administratist
mox animos converterunt ad caedest et latrocinia foris
vindicandaz quorum metut exteris hominibust qui mer
caturam facerentt non audentibust undique itineribus
insessist intra regni fines sua importaret et vectigalia
regia minuebanturtquae maiori ex parte portoriis con
stabantt quae res.magno detrimento privatis simult ac
regi eratt qui multist quae non gignit patrium solumt
et necessarios usus ad vitam agendam habentt impor
tatis aliunde utuntur. lam et agrestes hominest quo
minus solutis animis curam intenderent culturae agro
rumt magno cum populorum incommodo impedieban
tur. ita inerti situ squalentes agrit tetram atque hor
ridam faciem rerumt et vastam ubique solitudinem
repraesentabantt magna regiorum infamiat qui feracis
simam regionemt atque uberrimam copiam atque afllu
entiam rerum omniumt cuivis praedae esse impune
paterentur. itaque eodem viribus omnibus collectist
cum desperassent palatos per agros et vicinos saltus
opprimeret in partes diversas diducta manut ne quam
in partem receptus in posterum sceleratis paterett loca
circa omniat in his non ignobilia oppida adoriunturt ac
vi redacta in potestatemt subiectis ignibust incendunt.
iiaec lSoemi sua spontet tanto maiore cum laudet
quanto longius liex aberatt cuius consilio et auctoritatet
zio ro. ulcnmms nnvrr

ita administratae res. ubi adessett in eius laudem ver

tebant. Meque vero statuere facile estt praeclarius in
eo cum Ludovicot an cum Soemis actumz praesentis
enim facilitatet quae non aetatis solum essett sed
ingeniit cum penes illum summa imperii essett veren
dum eratt ne et ii ipsit quorum virtute et consilio haec
essent actat a fortioribus consiliis averterentur t quo
rum rext per aetatem minus potensimprobis hominibus
de medio tollendist haud aeque esset invigilaturust
quae una res maximet robustum regemt et severum
scelerum ultorem poscebatt id quod maiore cum regio
rum infamiat graviore regni incommodot accidere erat
necesse. Per eadem temporat vngarla quibus malis
assueverat Ladislao obtinente regnumt vehementius in
dies conflictabaturt regis indulgentia iisdem ipsis gra
tiosis hominibust quorum supra mentionem fecimust
abutentibust qui immanibus divitiis coacervandis regni
aerariumt et publica vectigaliat ferendot agendoque
omniat quo audacia et libido suadebatt foede lacera
bant. Multa quidem scriptores eorum temporum pro
duntt in his Pubraviust quibus si fides habenda sitt
non videantur praedae fuisse avidiorest qui malis arti
bus subnixi regiis opibus inhiarentt quam rex cupidior
eos praeda explendit qui nullum in praedandot atque
expilando noverant modumz quibus quidem t nequid
quam principibus reclamantibust unis patebatt variis
artibus et fallaciist ut iam commemoravimust ab iis
circumventus. Meque vero videtur unum aut alterum
e multis praetereundumt quae de illius immoderata
atque profusa in dando largiendoque intemperantia
tradunturt minime quidem mirum et adolescentem et
regem prolabit deceptum vitiot quod affinis virtutis
species obducerett potuisset sed portenti simile tan
 vneAmcAnvM amavu nia v. 111

tum flagitium. quantum vix-ulla fides sit non suae men

tis hominem concipere animo potuisset admisisset et
quidem admisisse eorum consiliot in quibus ullum ho
minis vestigium esset Aiunt enim. cum Agriae ad quen
dam e regiis ministris divertisset. quem ipraefecerat
eius sacerdotii fructibus procurandist visam vulturem.
quae dicebatur miro artificio avibus insidiarig tum qui
eam mansuefactam ad hoc genus aucupii pertinaci
studio excoluerat. hominem per praestigiast et ludi
bria oculorum multa effingere assuetum. quorum vo
luptate lftex tenebatur. ut sibi concederet postulassez
tum illum. negantis similem. ut ita ltex cupiditate po
tiundae rei vehementiusy ut fit. adcenderetur. hanc
unam vero sibi esse reliquam obiecta/tionem respon
disse. qua interdum curis gravioribus distentum ani
mum relaxaret. rogare magnoperet ne sibi suas deli
cias praeriperet.- qui ltex esset. et haec sibi aliundet
quantumvis magno faerel compararet ubi vellet. posset.
flinc ltegi. cum vetitae rei desiderio multo vehementius
flagraret. et ne sibi ulterius negare pergeret. rogasset.
ea lege se traditurum dixisset si liberum esse iuberet
a ratione eorum reddendat quibus regio aerariot ex
accepti atque impensi tabulis obstrictus esset Ad
haec ltegem. qui magis quid esset quod vellet. quam
quid daret. spectaretz sibi vero haberet. quod peteret.
respondisset et imperare set ut illius nomen in expensi
tabulis inducereturt modo avi liceret potiti. ita regi
avidot vulturem. atque paullo illa praestigiatorem
bestia meliorem. in magnis aerarii angustiis quadra
ginta aureorum vngaricorum millibus ftantum enim
procuratort pro exactis eius sacerdotii fructibust regio
aerario debebatj redemptam stetisse. Atque hoc qui
dem foedum. et unde facile appareat. quam perditae
da ro. utemur-ms anvrr i .

vngariae res in tam exhaustot afflicto et dilacerato

regnot adolescente rege rempublicam dilapidantet ha
berenturz illud vix in latronum ducis cohortet et archi
piratae ferendumt quod idem Pubravius refertz lio
petulantiae regios provectost ut cum publicum aera
riumt variis artibus in rem privatam totum avertissentt
conversis animis ad privatorum fortunas diripiendast
quidquid essett quod oculos elegantia operist pretii
magnitudine animi cupiditatem moverett eius rei po
tiundae interpretem flegem facerentt apud eostquorum
res essett nihil tanti cuiquam fore arbitratit quod pos
centi ftegi negare auderet lta primae nobilitatis ho
minest qui et liegis honestandi caussat et tuendi domes
ticum splendoremt magnifice et copiose instructit
aulam frequentabantt domesticis ornamentis spoliaban
turz sive quis torquem aureum gestare affabre factumt
sive quis annulum gemma insignemt paullo lautiorem
vestemt ac suffultam pretiosis pellibust generoso equo
vehi conspicereturt praesto aderat ftext qui suis mori
geratus poseeretg cui persuasum essett nihil non re
gem deceret quantumvis aliis pudendumt usque eo in
admittendo liagitio infelixt ut in eo qui esset culpae
expers haereret flagitii dedecust penes eos esset fla
gitii praemiumt qui eius admittendit adolescenti ltegi
innocenti eidem atque innoxiot auctores fuissent ble
que vero alii solumt qui honestiorem gratiae locum
apud ltegem suis indulgentem obtinebantt sed corporis
stipatores etiamt oruati nobilium hominum spoliist quo
esset invidia maiort per urbem quasi de pudore victo
triumphum agentes incedebantt occlusis ltegis auribus
ad hominum querelast quae assentatoribust morionibust
tum foedissimarum voluptatum administris lenonibust
perductoribust hominibus impurissimis patebant. cuius
 vneAmcAnvM nnnvM Lni v. xis

rei invidiat etiamsi in eos redundabat. quibus ipset et

sui. potestatem regni moderandi permisisset. fiebat
tamen re ipsat unde in multos offensio manabatt ut in
dies melioribus magis declinandust non odio quidem.
sed desperatione officii. ne frustra moniti esset gravior
culpa. apud multitudinem palam contemptioni habe
retur. Atque haec tanta dedecoris labes in omnium
oculis haerebat. quasi ea esset solida voluptas sine
ulla dissimulatione peccaret cum non posset esse in
ltege obscurat quem regii honoris maiestate insig
nem foedius et maiore cum hominum offensione defor
mabafg quo minus animum ab errore colligerett eorum
consuetudine quibus se dediderat totum. quasi pestis
teterrima contagione depravatumg ea illi esse honesta
suadentium. quorum magnum fructum summa cum
invidia regis infamiaque referrent. vnus dicitur llenri
cus rllencheliust et domesticae nobilitatist et sui iuris
adeo memort huic tantae regiorum petulantiaet ausus
profiteri monendi regis partest obviam isset cum enim
grandis iam natu quodam die suffulta veste Pontico
rum murium pellibust quas zibellinas vocant. prodiis
setg gratificaturus uni e suis ltex. et pellium genus
quibus erat suffulta. et formam adeo collaudavitg simul
postulavin ut. sua caussa animum induceret. non gra
vate ea veste careret parvae rei iactura magnam apud
se gratiam initurus. intellexit llenricust rei pudendae
interpretem lftegem quaesitumg impudentiae praemium
aliis quaeri g atque ad illum conversus z lSgo vero. inquit.
et veste careret et vita adeo liegis caussa possum.
eorum non possum. qui ne ea ipsa quidem vita qua fruun
tur sunt digni. cur vero ego ea veste me patiar aequo ani
mo privari. quam mihi tum fovendae senectae adversus
hiemis saevitiam. tum honestando eo loco paravi. in
 zM io. nuam snis mwrr

quo me maiorum merita. nonnulla meat in primis sapi

entissimi liegis iudicium collocavitP ut si minus mea.
at ftegis caussa tamen. cui omnia debeo. desiderare
a me ademptam non possim. Sed haec postea acci
derunt.
interea Solimanust qui patri Selimo successerat
in regnum. cum susceptum adversus Persas bellum
tristibus auspiciis aeque turpi atque infelici eventu
gessissetz ad delendam ignominiam atque inde miti
gandum conceptum militum in se odium. animum ad
p vngaricum bellum. secundioribus militum studiist
infestis fatis Pannonibus adiecit z iam enim rPurcae
non obscure de novo illi successore crcando consilia
agitari-et eo de sede imperii deturbatot elati barbara
arrogantia dicebantun Accusabant temere bello ag
gressum ferocissimam gentem . nobilem multis lioma
norum cladibusi situ locorum invictam. numquam feli
citer ab externo hoste lacessitam armist scilicet. ut
magna ad veterem gloriam accessione rPurcarum nova
clade nobilitaret. quietam sua sponte futuram. ubi per
Solimanum praeferenti bello pacem colere licuisset.
quod tantum dedecus rllurcarum nomini impositum.
totius orbis terrarum victricis gentist atque ad eum
diem insolentis contumeliaet ne capite eius quidem.
qui id admisisset. quamquam ornato insignibus maximi
imperii. satis recte elui. atque expiari posset lilis que
relis incitatus iuvenis animus iam per se satis gloriae
cupiditate incensus. cum captanti occasionem sarcien
dae ignominiae praesens vngariae status peropportu
nam offeretz Ludovicum bello aggredi. omnibus aliis
damnatis consiliist quae eum ab incepto revocarent
aliquanto secundioribus auspiciis constituit. omnia
vero tum apud vngaros sua sponte proclivia ad exi
 vneAmcAnvM unum ms v. ita

tiumt inferenti Solimano bellum facilem victoriam

spondebant z diu enim miles ab insita vi animist
ad Ladislai itegis ingenium degeneraveratt qui aegre
posset vngarist ubi antiquam animorum vim et robur
retinerentt nisi emollitis longo otiot et confirmatis ad
suos morest imperaret neque per multos annos ulla
obiecta occasio armorum secordioribus animis laten
tem virtutem in campum atque in aciem eduxeratt ut
usu atque exercitatione confirmata par esset magno
propulsando bello. Meque interea erat domit cuius
aemulatione excitaretur ad repetendum antiquum
decust neque qui foris ungeret lrostist in Asia Solimano
gerente bellot vngaris uno hoste timendo t- qui saepe
desidest atque iner-tcs ad virtutem atque industriamt
hinc gloriae aemulationethinc metu pestis imminentist
excitare consuevissetliis iuvenis itex cinctus malistcum
eius infirmam aetatemt neque tutorum fidest qui nulli
erantt neque sapientiam hominum consiliumt qui con
tempti atque abiecti regia exsulabantt fregeretjt praeceps
ferebaturt qua casust et temeritas in sui et regni ruinam
agebat iirat enimvero plane eorum temporum conditio
infelixt et quae grandes natu homines in primis ange
rctt cum subirett qualis vngariae status fuisset se
adolescentibust qualis tum essett ita sibi ipsi displicen
test ut odissent vitamt quam iniquaz fata in tam longam
diem produxissent. Mamque erant in oculis quotidie nova
emergentia malat quasi e mari iactato adversis ventist
ex perturbata reipublicae statut omnis spes aberat fqui
vetus mos olim vngarorum fuissetj ea a patria virtutet
atque animi magnitudine amoliendiz ut enim quis a
regis insectatione temperarett qui per aetatemt neque
se agnoscerett neque quibus populis imperarett ubi
quaquaversum oculos in universas regni provincias
zte ro. Mrcmnnrs anv-rr

circumverterett notare neminem poteratt aptum mili

tari imperio gerendot cum Matthiae ltegis temporet et
superiorum regumt nullius rei uberior annona in fera
cissima regione rerum omniumt quam ducum atque
imperatorum habereturz ut vngarorum nomen horrori
hostibust vicinis populis atque exteris nationibus ad
mirationi esset. Ad haec omniat nulla spes auxiliorum
a regibus exterist exitiabile inter se gerentibus bel
lumt venetisi et Sigismundo patruot magna constantia
tuente initum cum rPurca foedust ut nullis precibus
spes esset ad arma impellit in eo positam regni salu
tem existimantet si nihil apud barbarum loci ad ius
tam querelam relinquerett unde arriperet armorum
ansam z tutissimum quidem consilium arbitrabaturt
perditis reipublicae temporibust quibus concussus re
gum discordiis laborabat christianus orbist non laces
sere aperto bello sua sponte quiescentemt non fero
cem solum conscientia domesticarum viriumt sed hos
tium etiamt ubi gerenda res essett imbecilitate. lixstant
quidem litterae Sigismundi ad Ludovicumt querelarum
plenaet in quibusi set iam ab eius regni initiot a suis
legatis factum certiorem aitt Selimum per certum ad
illum missum internunciumt cum eo de paciscendis
induciist et cum aliis christianis regibus egisset per
misso illis unius anni spatio ad deliberandum z quo
quidem tempore iis potestatem fecissett missis liyzan
tium legatist de induciis transigendit iis conditionibust
quae Ladislaot postremis illius temporibust propositae
essentz ubi ea dies exissett quae iis esset praestitutat
Ludovico minime id integrum fore. Mamt et illud additt
cum a suist quos ad Sudensem conventum legassett
actum de ea re essett et quidem cum iist ex quorum
auctoritate res administrarenturt audisse illis respon
 vneAmcAavM amavu Lm v. m

sum esse specioso magist quam tuto consilioz Missu

rum continuo Ludovicum legatos ltomam per disposi
tos equos de eo pontificem consultum. quo invito haud
fas esse duceret. ulla de re cum communi hoste pa
cisci. quae ad summam christianae reipublicae perti
neret. quae gravis sibi esset caussat ut non prius a se
rPurcae legatum dimitteret. quam sibi. quae esset pon
tificis sententiat significatum esset. ln primis queriturt
summos hominest quorum fidei esset regni procuratio
mandatat pati in re maximi momenti. suam prudentiam
et vigilantiam desiderariz in una enim ea actione uni
versi regni salutem. et totius Shristiani orbis agi. de
qua esset desperandum. ubi immanis hostis Ludovici
moram. et cunctationem in deliberandot quam illi esse
suspectam verisimile videreturt pro alienati animi
praeiudicio acciperet vim. et rationem eorum tempo
rum huiusmodi esset ut minime longa disceptatione
consultatio indigeret. Mam si quis spectaret. qui
esset qui indicias posceret. qui is qui cunctaretur
accipere oblatas z eum facile intellecturum. praepostere
has Ludovicum partest illas Selimum sustinereg quem
enim posse dubitaret quin si Selimus esset aversus a
quietioribus consiliist ab eo essent ultro Ludovico
induciae petendaet et quidem aliqua etiam regni iac
turaP lilapsum vero ab eo tempore annum. quo legati
ltomam sint missi. neque adhuc sciri ftant-am quorun
dam animis vecordiam inessej quid litomae sit actum.
bleque tamen esset cur spem abiicerentg rem. ut ma
xime vellent successuramz alium enim ad se missum
liyzantio oratorem nunciatum. quas res prosperet atque
ex sententia imperator Selimust tum in Asia. tum in
Aegypto adversus hostes gessisset. partas victorias.
longe lateque productos imperii finest quo tam laeto
 ro. MlcPlAlSLlS nnvrr

nuncio sibi impertiendos amicissimos regest pro sua

consuetudinet constituissett in quibus praecipuum Si
gismuudum haberet. lilidem datum negotiumt utt si ita
Sigismundo videreturt quae sibi cum eo intercederentt
inducias in quot vellet annos confirmaret ltogare
regios ministrost prudentes hominest ut quem con
iunctum sanguinis propinquitate haberentt ab eo nol
lent habere separata consiliat ac suo exemplot quem
satis scirent non posse sustinere hostem immensis
viribus regno imminentemt darent operamt ut amicum
sibi dubiis reipublicae temporibus coneiliarent ln pos
trema litterarum parte adhortationes additt quamdiu
se opportunitas dett ne patiantur sibi e manibus elabiz
ubi enim fluatt serot et cum omnis sit spes praecisat
frustra quaesituros.
Atque haec quidem Sigismundust minime falsus
vates eorumt quae postea evenerunt Ad cetera vero
mala accedebatt exinanitum aerarium magnitudine
sumptuumg tum malorum quasi ingens cumulust
angusta ubique fidest ob dilatam creditoribus solutio
nis diemt cetera eodem modot nullus bellicus appa
ratusg regnum factionibus divisumt in regis consilio
nemot qui non paratior essett e publica re privatam
faceret quam privata publicam tueri. contra apud
hostem omniat quae illi animos et fiduciam adderent
inferenti armat etsi enim tum imperatort tum miles
recenti fama laborabat male gestae rei Asiatico bellot
nemo tamen dubitabatt quin idem esset milest quit
Selimo imperatore maximot et fortissimot gravissimis
gerendis bellist clarissimis parandis victoriist magnam
Asiae partemt Persast Syriamt Aegyptumt ubique
insignibus relictis fortitudinis monumentist peragras
set. Mamt quod victus a Parthis dicereturt nihil de
 vltlSAklcAkvM nnnvu LllL v.

illius virtutet et fortitudine detrahebaturz non enim

ille ab homine victust sed iis duratus . ac conflictatus
malist quae qui possunt superare constantia et mag
nitudine animi. ii certa virtutis instrumenta parata ha
bentt ad res maximas gerendas. patientiamt toleran
tiam frigoris t aestus famist belli laboribus ferendist
durioribus rebust tum vires atque animi roburt ad
mortem pro patria coniugibus et liberis ultro in acie
appetendam. Mam. quod caput est. ab hoste accepta
clades non abiecerat desperatione animost sed erexe
rat incensos gloriae cupiditate ad ignominiam inustam
rilurcarum nomini delendam. imperatorem quidem non
solum movebat ignominiae dolor ex male gesta ret sed
metus etiam amittendiimperii. ni sibi statueret. omnium
exspectatione maturius suorum adversis studiis per hanc
rationem occurrendum. lanizaris iam minime obscure
minantibust male de rilurcarum nomine meritum se per
vim de regia sella detracturost qui longinqua bella dete
stantes finitima spectabant. vngaricum inprimist cuius
sibi felicem exitum animis spondebant. eregno peropu
lento et auri atque argenti feracissimm obiecta victoribus
opima atque ubere praeda z idem vero manebat ardor ani
morum. fiducia eadem. atque ex ea suscepta spes bene
gerendae rei. quae studio sarciendae ignominiae in im
mensum augebatur z Sonfirmabab praeclare sua sponte
animatos. imperator Solimanust cuius magnitudinem
animi. et gloriae cupiditatem. cum immensa esset. po
tentia et vires aequabant. iiuc accedeban quod cum
ipset et suos aequet et se nosset. tum non minus quid
posset hostist qui status rerum vngaricarum esset.
quae rei militaris ratiot quo liex ingeniot quo ii. qui
apud illum in regia poterant. non ignorabat z quo cer
tiore spe bene gerendae rei. et fidenti magis animo
uonvm avum ins-lt --- ScltlP-llolll-1S. xllL i
so m. MlcPlAlSLlS anvrr

bellum aggrederetur. Pacile vero atque explicatum

suscipienti facultas rerum omnium. quae rei militaris
ratio requirit. difficillimum vngaris efficiebat deplo
rata spes tum domesticarum virium. tum auxiliorum
exterorum regum. quae deficerent nequidquam undi
que implorantes. Mihil enim eorum . quae apud iuve
nem regem agebantur . non spectaculat non ludi. non
convivia. non theatrat non scenaet non interiores vo
luptatest plena exploratorum regiat quibus perfidia
magno quaestui erat. Solimanum fugiebant lta partim
fretus fiducia virium. quae nihil non infra spem gerenti
rem pollicebanturt partim hostis contemptione. militi
edixit. ut ad certam diem ad signa conveniret. atque
eat quae necessaria ad bellum habereuturtcompararet.
lijrat illius consilium Pvelgradum tentaret validum vn
gariae propugnaculum. atque inde belli initium faceret
minime dubiust quin ea urbe potitust quae et loci na
turat et opere munificentissima haberetun ad summam
quoque totius belli plurimum esset profecturus. lam.
initio statim suscepti a Solimano imperii. rllurcae ple
raque hostiliter in regni finibus gesserant. quae quo
niam in primis ad huius belli narrationem conducere
videntur. minime silentio sunt praetereunda. Agebant
verbosianaet quod est situm oppidum in interioribus
lllyrici regionibust equites rllurcae ad ccc ex eorum
genera qui voluntariam militiam. nullo addicti regi
bus stipendio exercent fiis mos est. cum itinera insi
dere et rapto vivere. tum. si qua datur facultast in
agros hostium excurreret pecus abigeretpraedasager-et
caedes faceret agros depopularn ut non longius tamen
a finibus progredi audeantg atque hoc quidem. ut si
quis incidat casust spes celeris receptus minime ad
suos praecidatur. Atquet quod gravius est. nullum
 vMSAkrcAki/M mmvu LlS. v.

discrimen temporum noveruntt non bellit non pacist iuxta

fideit officiit iuris gentium immemorest quod nullum co
luntt ubi spes incepta perficiendiostenteturt quam undi
que captata occasionet quaerunt. quae tanta barbarorum
licentia atque audaciat iureae cum adversusaliost tum
adversus vngaros magno usui est. Mamt sine ulla sua
invidiat etiam cum pacis foedere ab iniuria et maleficio
prohibenturt habentt qui finitimos armis lacessantt non
imperatos illos quidem ex censu militest non ex provin
cialibus delectibust non mercede conductost ne spes
i sit ex foedere res repetentibus ius suum persequendit
culpam eorumt quae fiunt adversus foederis religionemt
in hos reiicientes. igitur trecenti quos dixi equitest
cum Selimi mors opportunat et missus ad Ludovicum
de compositione orator avertisset omnium animos a
belli consiliist nnibus proximum oppidum iaizamt quod
etiam paullo ante Ladislai mortem tentaverantt occu
pare constituuntt suspicati ttt ut spes suas homines facile
ad ea erigunt quae avidius expetuntuj eost qui in oppidi
praesidio erantt aliquid de pristina diligentia vigilan
tiaque remisisse. Locus quidem fiduciam augebat te
gendis insidiis peropportunusz erat enim prope oppi
dum vallis montibus subiectat qui quaquaversum zsil
vestribus arboribus obsitit prospectum in loca demis
siora adimebant lilot cum satis adhuc diei superessett
profecti subsistere ad multam noctem constituerantt eo
consiliot utt ad quartam vigiliam oppidum adortit nihil
minust ut credebantt nostris suspicantibust caperent
scalis. Praeerat oppido Petrus oheglevithius genere
balmatat magni animi et consilii virt qui a prima
aetate cum his proeliari assuetust et minime earum ar
tium imperitust quibus barbari finitimis insidianturt
plus sibi praesidii in diligentiat et virtute suorumt
abit
aa ro. MlcPlAlSLlS snvrr

quam in hostium fidet facile se posse fallere incautos

per obiectum pacis nomen sperantiumt de qua iam
convenissett haberet constitutum ltaque de equitum
adventu ab exploratoribus certior factust quos dispo
sitos per circumiecta urbi loca habebatt ne quid inire
occulti consiliit et opprimere de improviso parum cau
tum possentt suos celeriter arma caperet et se compo
nere animis ad rem gerendam iubett exiguo horae
spatio ad quietem dato. llinc centum e suis equites
quam maxime occulte potest ex oppido emissos monett
ut qua rPurcae in insidiis latebantt vallem circumdaret
atque ubi iis signum ad erumpendum dedissett sub
lato clamoret ut fides essett maioremt quam qui eratt
numerum militum esse t ancipiti malo circumventos
adorti conciderentz se enim eodem temporet eruptione
ex oppido facta cum reliqua militum manu affuturum.
interea ad eliciendos hostes ex insidiist novam illeceb
ram commentus dat negotium oppidanist ut puellas vir
ginest et si quae praeterea sintt quas commendet for
mae decust ex oppido educantt tripudiantium in morem
ac diem festum agentiumt et in eam partemt quam in
partem impetum facturos rPurcas suspicabaturt acce
dantg simul hortaturt alacriter imperata faciantt neu
de suarum pudore incolumitateque solliciti sintz sese
illos continuot ne quid detrimenti inde accipiaturt vesti
giis consecuturum. quae dum ita a flheglevithio admi-
nistranturt equites rllurcaet cum vererenturt ne paran

tes scalas lux opprimerett act detectis insidiis-t spe omni

excluderet oppidi potiundit quodt si acciderett haud
esset dubitandumt quin eos temere initi consiliinequid
quam poeniterett omisso inceptot retrot unde venerantt
redire verbosianam constituunt Mox cum puellas ca
nentest citato tripudiot quo convenerantt accelerare
 vSSAltlcAkvM fllillvM Lllilift v.

ac iam adventare adeo. vocum sono propius auribus

accidentet animadverterent. insperatam praedam non
esse e manibus dimittendam arbitrati. quasi signo
datot ad unum omnes ex insidiis consurgunt. ac nihil
subesse fraudis suspicati. obviam ire advenientibus
pergunt. qua re oheglevithius animadversat repente
ex oppido egressust tripudiantes puellast equitum qui
iam praecesserant. praesidio tectast cum suis retro ad
oppidum rediret simul iist qui in insidiis consederant.
dato signo a tergo barbaros pugnantes eodem tempore
adoriri iubet. rPurcae improviso malo oppressi. cum ex
insequentium clamoret maiorem esse numerum nostro
rum. quam qui vere erat. suspicarenturt noctet quae
errorem augeret. prospectum adimentet aut interempti
aut vivi in potestatem sunt redacti. cum vixt qui cae
dis nuncius superesset. incolumis evasisset
lam Solimanust omnibust quae necessaria ad bel
lum erant comparatist de suorum consiliot ne quid
opis Ludovicus a patruo rege sperareti. ad sua tuenda
aversot rllartaros finitimos Polonist cum ipsos sua
sponte spe praedae incitatos fsolent enim quotannis
fere in Polonorum agros stato anni tempore excursio- .
nes facerel. tum largitionibus et muneribus traductos
in sententiam Maemethem flalim. Mihallium unum e
regiis ducibust cum magnis equitum peditumque co
piis traiecto llanubio finitimos agros ureret vicost pa
gos vastaret atque inde late belli terrore fusot vnga
rost qui ulterioremillanubii ripam accolunt. a ferendo
suis auxilio avertere domesticis deterritos malis iubet.
Sed horum alterum Solimano ex sententia successit.
neque adeo largitionibus et muneribus magis barbaris
ad arma concitandist quam Sigismundi voluntate ac
iudicioz qui sua sponte a bello rllhracio. ob eas caus
ad ro. mcmnms bllvilll

sast quos alibi commemoravimust abhorrebatt quam

quam enim irrumpentes in Poloniam rPartaros magna
sua gloria non semel victos reieceratt ut non temere
crederet etiam magnis incitatos praemiis ad belli con
silia descensurost minime tamen elatum successu vic
toriae quieturum apparebatt optimo consiliot ab iis
abhorrentem armist in quibus parum subsidii Pannoni
bust positum esset certum exitium Polonist ubi perge
rent suum facere alienum bellum. lilrat quidem is rPur
ca hostist ut sive bellum palam inferrett illius timenda
armat sive quiesceret aut pacis aut induciarum foe
dere illigatust constantia tuendo otiot ac fide prae
standag magno redimenda esset At Maemethes Panu
bium quadraginta equitum millibus transgressust cum
magna sui exspectatione concitata paucos ibi dies mo
ratus essett non ausus interiora regni peteret qua in
parte saepe infelici eventu pugnavcratt retro re infecta
traductis amnem copiist rediit llinc Solimanust ut vn
garis omnem spem tollerett quidquam commeatus ad
longam ferendam obsidionem Selgradum invehendiz
instructas biremes omni bellico apparatut subire e
Ponto adversum Panubiumt atque utrimque magno
adiecto lintrium numerot ne qua hosti flumen transiret
et ferre opem obsessis licerett ripas custodiri cura
acerrima atque intentissima iubett simul lialidae
lachio imperatt qui liosnae provinciae cum imperio
praeeratt Savum amnem parte copiarum transmissa
occupet Sirmiensem agrumt quae regiot et soli uber
tatet et copia omnis generis fructuum est omnibus aliis
vngariae praeferendaz id eo consiliot ut exploratis
hostium viribust si qua perrumperet et commeatum in
oppidum importaret id quod verisimile videbaturt aut
novo intromisso milite augere praesidium conenturt
 vMSAklcAiivhl nnnvm LllL v. -

sit impedimentot simul mandat. ad lenitatis et clemen

tiae opinionem conciliandam. omnem vim belli in agres
tes abstineatt milite a populationibus atque incendiist
non secus ac si in pacato incederet iusso temperare.
Adhuc in vngaria multitudinis odiat agrestium prae
sertim. in nobilitatem flagrabant recenti memoria supe
rioris belli. quo victrix nobilitast nondum odio per
teterrima eorum supplicia exhaustot qui capita sedi
tionis fuessent. victoriam in multitudinem innoxiam
exercebatt quam quidem callidus hostist ubi per spe
ciem clementiae et lenitatis sibi conciliatam redderet
nobilitati suspectam. ad totius belli summam plurimum
se momenti sperabat allaturum. Ad novae rei famam.
cum multi in crudeli et barbaro ingenio quaererent
clementiae caussam. perpauci. quo illius consilia spec
tarent. assequerenturz feminat in cuius ditione ea regio
erat. et nobilitate eadem . et supra muliebrem sexum
virili audacia ferox. callidum barbari consilium. ut
tum visum est. aeque callido commentot sed. ut even
tus docuit. temerario et suis perniciosot elusitz brevi
enim apparuit audax inceptum a femina ortum. quae
rarot nisi fors et casus agentem adiuvet. novit agere
praeclare. llelectos e suist quorum consilio plurimum
fidebat. ad Solimanum misit. qui illi. quod pacati animi
indicium esset. et litteras simuL et munera offerrent.
quorum orationis summa haec fuitz Antea sibi. cum
fama efferrilSolimani nomen et vires . quae maximae

essent. magis quam animi moderationem praedicari

audisset. spem omnem salutis abiecisseg atque adeo
cum sibi ita deessent ad sustinendum illius impetum
virest animus non deessetz nunc ad illius clementiae
famam non sibi vires solumlsed animum etiam et fero
ciam omnem concidisseg non enim posse dubitaret quin
 se i ro. MluPlASLlS nnvrl

in quo principe omnium maximo et fortissimot con

iuncta par viribus animi moderatio essen quae virtus
i merito esse crederetur maior hominum viribusg is pro
pitii et praesentis dei dextro numine et pacem cole
ret. et bella gereret. ltaquet cui vitam. liberost fortu
nas deberet. ubi etiam minus id ab invita belli vis
extorqueret. sua spontet atque ultro ipsam se suaque
omnia debere. vnum modot supplicem rogaret ad cetera
sua in se humanitatis officia adderet. ut quae illi ces
sisset. non iure belli solum. sed dedentis etiam volun
tatet in his alieni ziuris vicariam se succedere patere
turt ut eadem conditionet qua maiores superioribus
vngariae regibus paruissent. sub iustissimi regis im
perio cum liberis ageret.
flac oratione Solimanus exhilaratust et sui con
silii se satis laetum exitum. et fructum maximum suae
lenitatis retulisse respondit. cui contigisset multorum
et maximorum regnorum potenti. insitam animo benig
nitatem et clementiam. quam pluris quam cuncta regna
facerem in tam gratum animum retinere. cpus esse
unum in terris maximum. et eius regis proprium. cui
deus tantas opest et summum in homines imperium
dederit. multos posse beneficio comprehendereg sed
eos complecti beneficiot qui eius sint futuri memorest
fortunati modo regis esseg adeo plures inveniri. qui in
virtutis contentione se beneficio obstringi patiantur.
quam quibus hoc quasi nexu solui referenda gratiat
curae sit. Accipere vero se illam in fidem. quibus
postulet conditionibust in cuius praepotenti atque
invicta manut aeque ad innocentium iura tuendat et ad
profligandos delendosque impios hominest ardentem
irae suae gladium. tremendum terribilemque iis modot
qui furore atque amentia elati in eum ultro incurrere
 vMSAklcAltvhi aenvu LllL v.

non vererenturt deus immortalis posuisset. iiaec cum

gentis more totus in barbaram ostentationem effusus
respondissetz imperat suist ut de moret regio diplo
mate in eamt quam postulabat sententiamt regio signo
obsignato deditae caveaturt quod christiana sacra colatt
ob eam rem illi fraudi net tneu sit impedimentot quo
minus sua omniat eo iuret quo quis optimot possideat
iiinc legatos luculenta vestet et aliis muneribus pro
secutust cum suis dimittitt qui ab illa fidem accipiantt
quae per legatos transacta sintt firma se et rata habi
turam quae dum apud Solimanum gerunturz temera
rio ac praecipiti consilio feminat quae ignorarett va
nam et praeposteram gloriamt falsi a se vafro consilio
hostist multorum innocentium sanguine caedeque ex
piatum irit onustos currus ad viginti auri atque argenti
facti infectique et pretiosae suppellectilis magna vit
in interiora regni praemittit inde omnibust quae ne
cessaria essent ad capessendam fugam comparatist
ubi cum mandatis sui redeuntt legatis Solimani inter
fectist atque liberis secum assumptist eodem quo suos
praemiseratt delectis militum prosequentibust conten
dit. quo ab audaci femina veluti signo dato ad Soli
mani contumeliam tantam suorum caede et sanguine
sarciendamt rilurcae rei indignitate incensis animist
nullo delectut discrimine nullot non aetatist non sexust
puberes iuxta atque impuberes interficiuntt atque
ignit ferrot qua spes sit legatis parentandit per viola
tum ius gentium interfectist totam regionem nostris
infestam faciunt.
quae dum ita in ea regni parte administranturz
Ludovicus ilex prius famat mox litteris multorum cer
tior factust Solimanum ingentibus instructum copiis
iiadrianopoli movisset armatorum concilium indicitt a
t
ss 1o. Micnssms nnvri

nulla re minus quamt quo maxime indigebatt consilio

paratus. ln eo conciliot cum de summa reipublicae
agereturt in magnum adducta discrimenz id quod ratio
temporis postulabatt decerniturt ut novorum militum
delectus habeaturt et quoniam pecunia in stipendium
desitt cuius in praesentia nulla sit facultast legati ad
pontificem ftomam imploratum auxilium mittanturt ut
pro veterum pontificum consuetudinet inducat animum
laborantem aerarii angustiis ltegem sublevaret variis
caussis in medium allatist quas ratio temporis suade
batt minime cum veris consentientibust quae totae
erant positae in paucorum immani cupiditatet quam
neque regium aerariumt neque privatorum fortunaet
cum omnia praedae haberentt poterant explere. Atque
haec sententia pervicitt quam necessariam quidem prae
sentia temporat sed parum honestam ltegis maiestas et
vetustae gentis fama efficiebatt aegre contra tendenti
bus adversus eost qui secus statuerentt viris prudentis
simist qui salutaria temerariis consiliis praeferrent.
Meque vero deerant vires ad regnum defendendumt
si quorum intererat id agit quando nullum iam erat
publicum aerariumt et conservari res privata nisi salua
republica haud poteratt statuissent privata rempubli
cam tuendam. Affirmant nonnulli quidemt qui vngaro
rum res scripseruntt in his rlluberot vngaris a prima ori
gine infixam pravam animo opinionemt quam non natio
ulla magist quam paucorum infinita cupiditas tuereturt
in magnis regnis atque imperiis publicam salutem
privatorum opulentiat regis egestate contineri. Mam
regi cum desint vires ad expedienda consiliat si quando
res novas moliaturt aut se gerat violentiust quam regni
rationes requirantt frustra animum suppeditarit cum
minus aequa volentem haud consequantur pares viresz
 lvnesmcAnvm usuvm LllL v.

privatist ubi difficili reipublicae tempore sit ad arma

eundum. in lauta et luculenta re suppeteret quo se
equist virist armis instruant. ac tanto maiore cum glo
ria sua. quanto voluntaria militia acriort quam ex
pressa vi atque imperio habeturt nullo cbacti regis
imperio foris rempublicam administrent. quae adeo
.foeda et praepostera ratio non solum est vngaris pa
rum dignat exculta gente ad summam humanitatem.
sed ne remotissimis quidem gentibus a politiore vitae
cultug si enim naturae instituto standum est. quae
quidquid in homine est mentis et consilii. celsiore loco
atque honestiore collocavitz cur regi. cuius tamquam
capitis certae ac propriae partes sint rempublicam mo
derandi. nervos et vires privati ineidant . sine quibus
mandatum sibi munus recte atque ordine administrari
haud possitP Meque verum est. privatost quos a pub
licis curist nisi in his magna virtus excellat. res pri
vatae avertunt. ad pericula pro patria subeunda futu
ros rege alacriorest cuius fortunae in tranquillo rei
publicae statut atque in omnium salute sint constitutae g
cadat enim rex necesse est. ubi per reipublicae occa
sum deplorata sit privatorum salus. quibus vero impe
retg cum desit. qui pareatP Mam quae privatorum
alacritas sit republica defendendat usu venire quoti
die animadvertimusg si quando enim ad privatos con
fugiendum est durioribus reipublicae temporibust atque
ex censu tributum pendendum. tum reclamare omnest
tergiversari. tumultuari saepiust et ad seditionem con
citari. perpaucis exceptist in quibus ea virtus est. quae
quoniam in multis temere non inveniturt ne usui qui
dem reipublicae esse potest. cuius salus non in rectis
paucorum studiist sed in multorum consensione viget
recte de republica sentientium. rPantum vero incom
 eo ro. MlcSAlLLlS mum

modum vitari in privatis difficile estt non aeque sen

tientibus imminentis mali vimt atque iit ad quos unos
tamquam capita pertinet partium omnium sensus. Pjrgo
Ludovici legati ltomam profectit cum urgente bellot
sibi iter accelerandumt et primo quoque temporet cum
Pontifice rem agendam censerentt offensionem si qua
subesset temporis angustiis deprecati postulantt ut
sibi senatus deturt simul Pontifici liegis litteras red
duntt quarum describendarum cum nobis ex regio
tabulario facta potestas sitt cum fide libuit exemplum
adscribiz inde enim coniici poteritt quantum pavoris
et trepidationis funesti belli exspectatio vngarorum
alioqui invicta pectora pervaseritt quod minime tamen
mirandum fuit z tanto enim vehementius rllurcarum
arma horrebant quanto illa longius ab vng aris in di
versam orbis partem per Asiatica bella avocata minus
exercuissentt cum his quotidie fere bellare assuetos.
lSrant autem litterae in hunc maxime modum scriptaez
ttlam pridem optime et sanctissime Pontifext cum ad te
summum christiani orbis moderatoremt tum ad reges
alios civitatesquet quarum auctoritate et consilio innixa
stat adversus impios hostes christi religio sanctissimat
litteras dedimust quibus questi de praesenti rerum
nostrarum statut docuimus quanto in discrimine versa
retur omnium communis salus z simul ostendimust quam
nostrae essent fractae et debilitatae virest rllurcarum
- perpetuis bellis atque excursionibust qui nos tot iam
annos vexantt quantumque esset barbarorum hostium
robur nobis inferendo bellot quanta nostra imbecillitas
ab illis illato propulsandot ita nostris affectis et debi
litatis viribust ut in externis paullo nostris melioribust
vix salutis spes ulla relinquatur. hleque hoc modo te
noluimus ignoraret sed regibus exteris- etiamt litteris
 vneAmcAnvM nsavM ma v. el

eodem argumento scriptist curavimus significandum

illud etiam non dissimulavimust alendo militet muni
endis urbibust arcibus praesidio firmandist quae sunt
in regni nostri finibus barbaris hostibus obiectaet iam
et itegis aerarium exhaustum. et uberrima olim regni
vectigalia consumptag ut cum sit nobis magnum pro
pulsandum bellum. nihil incertius sit. quam quibus
rationibus sit idem nobis propulsandumz quae vecti
galia etiamsi integra essent. ad tanti hostis sustinen
dum impetum parum nobis subsidio essent. lam et
illud oravimus maiorem in modum. ut periclitanti in
magno regni nostri discrimine christianae reipublicaet
nobisque adeot qui ab illa non possumus divelli. et
priores pectora nostrat pro communi salutet ad hunc
diem satis firma et valida propugnacula obiecimust ne
graverist toties frustra efflagitatam opem ferret atque
aliquid subsidii ad bellum. antequam rilurca hostibus
debellatist qui et Selimi patris et sua vota in nostrum
exitium suscepta morabantun nobist solutus curis om
nibust inferat bellum. Atque ille quidem fhaud dubiet
ut nos opprimat imparatosj missis legatis a nobis pa
cem petitz cum quidem eodem temporet ingentibus com
paratis copiis atque iis Asiaticis adiunctist in nos
bellum gravissimum paret. quo nos nihil minus cogi
tantest ut male credit. adoriatur. rilanto vero apparatu
adornat. ut satis constet. nulla maiorum memoriat mi
litum numerot bellicis tormentist aliisque quae sunt
usui ad bellum. instructiorem regna nostra invasisse.
Missis quidem exploratoribust qui de his nobis cer
tiora afferrent. qua peditum. qua equitum censeri in
hostium castris eo armatorum millia cognovimusz
esse vero eius consilium. Selgradum duceret quae
urbs in regni nostri finibus propugnaculum longe mu
ez lo. Mrcnmms navim

nitissimum hosti obiicitur. ea spet ut vi aut obsidionet

quod commemorare horret animum in potestatem redactat
sibi ad interiora regni aditum patefaciat. quantum
vero damnum sit factura christiana respublica ea urbe
amissa. faxit deus ne sero christiani regest magno
suo malot intelligant Mobis quidem crudelis et super
bus hostis minaturt se expugnata lSelgradi arcet recta
exercitum lSudam sedem nostram regiam ductu
rum. forte hoc quidem. ut solenni votot quo se
pater Selimus obstrinxerat. si tantum illi per turpem
christianorum regum dissimulationem et secordiam
liceat. faciat satis. Mon enim dubito quin hoct Sanctis
sime Pater. audierist antequam Selimus de Aegypti
Sultano nobilem illam victoriam referret. et multorum
scriptis et monumentis decantatam. Mahemeti vota
fecisset ubi daret deus de hoste victoria potiri. se tria
in universo terrarum orbe templa magnificentissima
illius numini exstructurum. quorum alterum ad orien
tis plagam. ad occidentis solis alterum. tertium ad
septemtriones testarenturt nullam non orbis terrarum
partem suis victoriis Selimum lustrasse. Ac quantum
ad orientis oram pertineat. plane est iam voto potitusg
duo illi reliqua votat nisi nobis devictis. non sperat
se posse implereg apud quos tusque adeo nos immanis
barbarus contemnitj iam certa habet descripta locat in
quibus voti damnatus ampliora atque augustiora con
dat barbarae superstitionis ad posteritatem fmonu
menta. Meque ille una ex parte modo in regna nostra
facere impetum instituit. ut aliquid spei sit. in nos
tanta belli mole irrumpentem propulsaturos. A parte
diversa Mahemet lSegust copiarum dux magni nominis.
per inferiorem valachiam praemissus cum xxo arma
torum millium exercitu in rllransilvaniam magnis itine
 vneAmcAux-M nsuvn Lm v. t ea

ribus contenditt provinciam nostrae ditionis atque

imperiit rerum omnium feracissimamt quae vitae homi
num politior cultus requiritt tentaturus. Meque hoc
tantum agitt ut nos impares gravi sustinendo bellot
subnixus immensis viribus oppugnett sed occultis
artibus etiamt quae nobis sunt minime obscuraet illius
consilia omnia cum cura explorantibust nos petitt spem
externorum auxiliorumt quo nobist diffisis domesticis
viribust confugiendum intelligitt adempturus. cum
enim verereturt ne patruus noster Sigismundus Polo
norum rext nobis difficillimo nostro temporet subsidia
essett ett per foederis religionem amicum regem pe
tere aperto bello minus licerett rilartaros Scythicam
gentemt maxime infestam Polonist donis et muneribus
multis delinitamt in illum concitavitt ut intentus domes
tico malo pellendot minus posset libero animo de vi
cino rege propinquo adducto in ultimum rerum discri
ment sublevando suis auxiliis cogitare. captavit siqui
dem callidus hostis peropportunum tempus ad rem
adversus nos gerendamt cum Sigismundum patruum a
cura rerum nostrarumt Scytharum arma averterentt
qui vastitatet populationibust incendiist omnibusque
aliis belli cladibus regni eius provinpias vexarentz
inter Sarolum iiispanorumt Pranciscum crallorum re
gem conflatum aeternum bellumt quo horum alter mi
nus suis copiis adolescentem regemt sororis virum
iuvarett impedimentum afferrett potentissimus princepst
atque unus inter christianos reges rllurcae formidolo
sus. quae cum ita se habeantt ad te Pater Sanctissimet
quem unumt secundum deum immortalem habemust ad
quemt tam afflictis et perditis nostris rebus confugia
must preces uostras convertimust enixe orantest ut
dum adest facultas agendit voluntas ne desidereturt
sa ro. Mrcnmms snvri

et labantem cum vngarorum regno christi caussamt ne

tanta mole malorum oppressa corruatt tua sapientis
virtutet consiliot in primis opportuno subsidiot fulcien
dam tibi sustineudamque censeast cuius fidei est com
munis omnium salus commendatat desque operamt ut
Shristiani reges tua auctoritatet quae illis prima esset
et maxima debett positis odiis et simultatibust quae
funestis bellis liuropam universam irivoluuntt uno tan
dem animo in christi hostem arma convertantt qui
idem omnium est hostis acerrimusi quibus est sanctum
christi nomenz ut quae arma inter se exercent letalia
iis quibus salutaria esse debentt exerceant gerendo
bello adversus hostem barbarumt malintque eot quam
Shristianorum sanguine cruentari. Mam si minust quod
vix credendum estt eorum pectora tangit verae laudis
et gloriae decust quae illos sempiterna manett geren
tes adversus rllurcam arma z at illos moveat certum
suis regnis imminens periculumt ad quae magna et
peramplat qua longe lateque protenduntur liuropae
finest anhelans hostis potentissimus ab imo pectore
inexorabile odiumt hianti animo aspirat. Mon enim
potest esse rPurca praesentibus contentust cuit vitio
humani ingeniiuquae parta habett prae iist quae sibi
animo spondett etiamsi maximat sordentz neque ma
gis illis sperandum estt fore contentum Pannoniae
regnot ubit quod prohibeat deus suis propitiust liceat
in Pannoniae ditissimo ac beatissimo solo figere pe
dem. Mam illud palam iactatt ludum sibi futurumt
domitis bello vngarisi crermaniamt ltaliamt atque iis
continentes Provincias suo imperio adiungere. quae
cum ita se habeantt te vngari oramus Sanctissimet
atque optime Pontifext communem omnium parentem
quicumque in christiano orbe censenturt suscipias cogi
 vnenmcsnvm suavia Lrn. v. ab

tationem eo loco dignam. quo te dei immortalist atque

hominum consensus concordibus suffragiis vocavit. at
que ita statuas nobis praesenti ope et subsidio iuvan
dist summam reipublicae agi. neque solum alio belli ap
paratu . qui ut adornetur tempore indiget. sed pecunia
etiam. quae ut nusquam meliust quam in tuenda
christi caussa collocari potest. ita ad praesentem belli
usum huc quam celerrime curari potestz ..nullum vero
auxilium. ut maximum etiam sit. quod cunctantium.
atque aliud agentium non corrumpat moraft ln primis
hoc te statuere pro tua sapientia volumus fsaepius idem
repetendum estj non vngaris a rllurca modo indictum
bellumg sed unum propositum finem bellum gereuti.
universi christiani orbis excidiumg ut nostrorum ma
lorum finist sit eorum initium futurum. quae in sum
mo rerum omnium discrimine nos contemnentes ma
nent. qui quasi de aliena re in praesentia agaturt non
de certa suat nos oppressos bello gravissimo otiosi
spectantest se per nostrorum latus peti non iutelli
gunt. Mos quidem. quae nostrae partes sunt. quantum
contendere praesentibus viribust curat studiot vigilan
tia poterimus. dabimus operam. ut aequi atque iniqui
fateanturt nos omni obeundo muneret quod christia
num regem deceat. et sui officii memorem. haud defuisse.
flis lectist unus e legatist cui hae partes impo
sitae erant. dicitur in hunc modum verba fecisse. Si
quis est qui existimet. beatissime patert nos a Ludo
vico rege tantum ftomam missost vngaris opem quae
situm. quibus a potentissimo hoste funestum imminet
bellum. is antequam a nobis peroratum sit. intelliget
se longe falliz lta enim nos litex ltomam legavit. ut ad
totius christiani orbis caput. ut ad pontificem maxi
mum. ut ad eum. quem gentes remotissimaet nationes
uouvm lll/lib nrsn- scsxrrosns. xnL s
ea ro. incessms nnvrn

exteraet maximi ac potentissimi regest communem pa

rentem agnoscuntt et pietate summa ac religione vene
ranturt una spe fretust nostram orationem si a quibust
apud quemt quo loco habeatur specteturt non secus ac
si in medio liluropae theatro habeaturt a christianis
omnibus exauditum iri. Meque vero regis pietas opti
mi ac religiosissimi est circumscripta adeo angustis
finibust ut suorum caussa modo sollicitus sitz vestra
non minus caussa moveturt in quorum iugula immi
nent eius hostis intenta telag qui quidem diiudicare
haud facile estt utrum instructior viribust classibust
exercitibust terra marique sitt an odio in eos infestiort
quichristi nomen sanctissimum profitentun callidus
hostist hoc a maioribus accepto institutot per extero
rum discidiat occasionem captat augendi in immen
sum imperiitnumquam suis viribus magist etiamsi for
midolosaet ut etiam cetera absintt nobis merito sintt
quam nostrorum discordiis feroxz ut si vera magis hoc
loco sint dicendat quam quae auribus blandianturz
quae mala a rPurca hoste christiani populi sunt per
multos annos perpessit caedest incendiat populationest
urbium exscidiat debeant christianis regibus accepta
referret qui inter se concurrentes infestis armist lace
randam perdendamque christianam rempublicam bar
baro hostit insigni sui nominis infamia produnt. Sel
gradum enim si amittiturt quo nunc suas vires et con
silia omnia Solimanus intenditt non vngariae solumt
tot gentium populorumque validum propugnaculumt
qui Ludovico parent fquae pestist faxit deust ut in ho
stem vertatjt sed viciuae crermaniaet ltaliaet cralliaet
llispaniaet nationum gentiumque omniumt quae chri
sti nomen coluntt amittiturz omnibus enim pari odio
infestust nullo gentium ac nationum discrimine late
 vneAnrcAnvM nnnvu LllL v.

circumferendo armat ac quasi ingens coortum incen

diumt per aliorum ruinamt in aliorum capita insultan
dot qui propiores incendio suntt pestem atque exitium
importatz ut vngarost absit verbo invidiat christiani
orbis propugnatorest prodi fero atque immani hostit
vix dici possitt filagitiumne maiust an scelus sit ha
bendumg quorum exscidiumt si quid illis durius acci
datt idemt quod nemo non novitt multarum gentium
ipopulorumque exscidium sit futurumz quae enim odii
caussa carolo v. caesarit quae Prancisco regi crallo
rumt quae non ea debeat levior viderit ut etiam sit
maximat quae ad tuendos christianae reipublicae
finest defendendos populos ab imminenti exitiot christi
sanctissimum nomen debito pietatis munere colentes
a privatis odiis et simultatibus avertitt si ii vere
suntt qui videri voluntt Maximit Augustissimit chri
stianissimiP quidt quod illost si quando sese colli
gantt et coniunctis viribust vero ac legitimo hosti infe
rant bellumt non solum speciosa ac salutaris chri
stianis populist sed facilis etiamt explicataque victo
ria manetP quid vero est quod aguntP vtervis eorum
bello superiort ita victo adimit virest ut infirmet suast
et parta de inimico barbari hostis faciat praedamP ut
si fas sit de tantis regibust non ex animi sensu magist
quam ex ipsa ret quae vera sunt pronunciaret ita sta
tuendum sitt non Solimani infestiora esse arma chri
stianis populist quam Prancisci regis crallorumt et ca
roli v. caesarist quibus tuendae christianae reipubli
cae regii nominis atque imperii maiestast et superbi
illit ac speciosi tituli imponunt principes partest quos
iudices maximarum virtutum pietatist religionist forti
tudinis superbe ostentant. quae si vere insunt animist
cur ex bellis bella seruntt cur in mutuam perniciem et
bat
as ro. Mrcmmms nnv-rr

certam reipublicae ruinam explicant virest cladibus

aliist super alias cumulandisP nvirtus enim non discor
diast non discidia alit. non mala cumulat malist non
tristem aemulationem animist non odia inter eos fovet.
quos honestatis aemulatio incendit. sed caritatem.
benevolentiam. amorem. ut in praestanda maiestate
regii nominis eadem studia sint sempert cum iisdem
voluntatibus et sensibus coniunctaff lii nostros urunt
agros fignoscant iustissimo dolori vera opprobran
tiumj. hi evertunt urbest vastitatem inferunt. liberos
in servitutem abstrahunt. hi occidenti patriae ducunt
acerbum funus futinam falsi vates simusj. exitium se
cum universae christianae reipublicae importaturum.
Aliquando discant quamdiu licet. cum certo compen
dio atque usug discant aliquando christiani imperii
moderatores ab hoste Solimanot qui oppugnas tueri
sanctissimam religionem. cuius unum in terris aucto
rem christum eundem hominem. eundem dei filium
noverunt Mullos rllurca novit infestiores hostesi quam
qui impia et obscena sacra exsecrantum quae ipse
colitg ea colunt. quae ipse exsecratum castissima et
sanctissima nostra. flinc quicumque illius imperio pa
rent imbutis prava superstitione animisi habent adver
sus nos aeternum indictum bellumg ea modo quae in
nos gerunt. sibi ducunt honesta armag beatos fortuna
tosque credunt. qui ultro sibi mortem appetendam sta
tuuntg omni vita ducentes potiorem mortem. quam
liceat adversus nos in acie stantibus occumbere. lrlinc
illa animorum alacritasi ubi classicum canit. sumendi
armag hinc studium nomina dandi. non laborum. non
vulnerumt non mortis metust ut cum una certa spe
teneantur. vitae praemium. quam contemnunt. immor
talem ac beatam vitam consecuturam. duci se ad cer
 vueumcsnvu nnnvu LliL v.

tum exitiumt ad fossas suo sanguine opplendas t ex

struendos aggeres cadaverum acervist defatigandos
sua caede hostest studio atque alacritate alii alios
praecurrentest aequissimo animo ferant hion illi vin
cunt nos armist non pectorum roboret non rei militaris
disciplinaz cum nos numero vincuntt quos fessos cae
dendo suost instandot signa inferendo conficiuntt tum
hoc ardore animorum vincuntt ut nisi in vestigio ca
dantt turpem sibi vitam reliquam ac miseram putent
quam ex acie referuntt hoste armato victoria potitot
quam per vim arma gerentibus extorsit. Ab hoste bar
baro discant reges summit inter suos colore pietatis
iurat aemulari viris fortibus magni animi atque excelsi
propositam laudemt qui a primis annis pietatis prae
cepta a sanctissimis fihristi oraculis hauserunt. quid
autem est liberis hominibus in vita tantit quod illis
eripiat e manibus in christi hostem sumentibus ar
maP Si enim est iis primat id quod decet viros
fortest praeclaris artibus parta gloriat nominis de
cust hominum famaz unde materia ad gloriam ube
riort quam ab iis armist quae orbem terrarum a
rllurcarum servitute teterrima vindicentP bubium vero
cuiquam esse potestt quin sit consentientibus studiist
bellum capessantt brevi futurum sitt ut terra mari
que hostibus debellatis ad Syzantii moenia statuant
victricia signaP Si tituli delectantt si catholicos lubett
si christianissimos appellarit cur parta magnae gloriae
insignia meritis maiorum in christianam rempublicam
amplissimist dedecorantt polluuntt prostituuntP cur
christi rempublicam per privata studia eversam im
piis armist cur tot nationumt tot gentiumt tot populo
rum t qui christo sacris initiati nomina dederuntt sa
lutem produntP cur ad eat quae a maioribus heredi
fo lo. MlcSASLlS anvrr

taria habentt nova cognomina assumere recusant Asia

ticost Parthicost Macedonicost Africanost Mumidicost
orbis terrarum vindicest solida parta pietatis laudet
quam quae sunt adepti insigni cum maiorum gloriat
quantum in se sit foedare dedecore domestico maluntP
cur non animum inducuntt illius Poemundi gloriam
aemularit quem superiorem caussat annisque adeot
principum magna consensio pro christi gloria ad Sy
riacum bellum proficiscentium a fraterno bello armis
que avertitP Meque vero erat tum inter duos fratres
contentio exigua de re institutat unum in medio victori
propositum praemiumt Siculum regnum opulentissi
mum concitabat fratrum dissidentium animos ad armaz
atque adeot ut vix ulla concordiae spes reliqua habe
retur. Sed potuitt ea quae vincere debuitt pietas et
vrbani pontificis maximi auctoritast in vere regio ani
mo. qui quidemt ne cedere studio verae gloriae vide
retur euntibus ad longinquum bellumt difficillimumt
dubii eventust fratri ltogerio grandior natu tam glo
riosae expeditionis comes futurustregno tanto prudens
volensque cessit quod si secust ac dignum maiestate
regia sitt habentt quod nomini t existimationit et glo
riae praevertantt et lnsubrum regnum sibi spondent
praemium victoriaet quod accessionis loco futurum sitt
tot regnis in liuropa nobilissimis potientibusz an non
huic uni opponant Sraeciam omnemt rllhraciamt Mace
doniamt Pontum t magnam Asiaet magnam Africae
partem P quae omnia cur non sperent suo imperio adii
ceret duo potentissimi ac maximi regest ubi communi
consilio rem sibi gerendamt communibus viribust pari
consensu animorum constituantP cum quidem terra
rum tot illustria nomina praedae fuerint rllurcaet num
quam victori domestica virtutet sed mollitia et socor
 vneAmcAnvM nnavm us. v. 11

dia hostium. qui se vinci. quod sit turpissimum quo

niam nolint vincere patianturP Mullus umquam populo
ftomano aeque contemptust atque Asiaticus hostis. flinc
a Lucullo rlligranes regum rex victust cum perexi
guas copias trecentis hominum millibus obiecissetg
hinc caesaris superbum ferculum in triumphi pompat
veni. vidi. vici. Pharnace devictot hinc olim Alexan
dri victoriae de Persis. peragrata Asia victricibus ar
mist et clarissimis ubique monumentis gloriae relictis.
Atque tum erat vere Asiat urbibus opulentissimist em
poriis frequens. atque exterorum hominum conventi
bust exculta eruditis ingeniist omnibus artibus ad vitae
elegantiamf. atque ad humanitatem perpolita. Munc
quidem desertae solitudinest ac latebrae ferarum ve
rius quam urbes quas incolunt. in bestiarum naturam
deficientia hominum ingenia. Meque meliore sunt con
ditione crraecorum civitatest quae olim tantaet eo
sunt redactaet ut vigeant modo prisca nomina urbium
in veterum scriptisz vestigiat ubi fuerint. nulla exstent.
id enim voluit. id contendit. magno totius humani ge
neris incommodo assecuta immanis ac barbara gensg
ut. cum ipsa nationum omnium sit deterrima. det ope
ram. ut se deterioribus imperet. omnia illis virtutis
instrumenta adimendo. quae subministrant liberis ho
minibus dignae artest atque hoc quidem callido con
silio. ne sit quod a victist si victoribus virtute prae
stent. pertimescat. lnde accidit. quod necesse fuit.
ut in nobilissima totius orbis terrae regionez. unde
disciplinae artesque omnes fluxerunt. quibus devinci
tur hominum societast humanitas desidereturt tetra
barbariet ne sit icum quibus collata tetrior appareat.
omnem antiquitatis memoriam obruente. Longe vero
absit a tantis regibus adeo foeda flagitii labest ut sit
1g ro. mcnmms nnvrr

apud illos ulla potiort quam laudis et gloriae aemula

tio. lllud dolendumt eos in verae et falsae laudis dis
crimine alucinarit quorum exemplo aequum esset alios
ad virtutis aemulationem excitari. Mamt si secus ha
bett cur pertinaci animo in bellum incumbuntt ut sem
per quidem per se foedumt ita nunc maxime genti
bus perniciosumP cur honestae pacit gloriosaet salu
tari populis christianist praeferunt bellumt cuius gesti
victoriamt eorum caede atque interitu constare necesse
sitt quorum est christi sanguinet et morte parta sa
lusP hist hoct sanctissime pontifext patres amplissimit
certum vestrum munust quorum est divina auctoritas
et summa inter homines maiestast ut monendost hor
tandost castigandos aliquando liberiust cum alios om
nest tum eos in primis vobis censeatist qui cum subli
mi loco positi oculos in se omnium convertantt offen
deret erraret labit sine magna sua invidiat magna mul
torum pernicie non possunt. lielli quidem gerendit
qui propiores periculo sumust non recusamus vngari
subire potiores partesz gesti qui futurus eventus sitt
ad vos pertinet cogitarez ita enim bello vngaria ardett
ut inde exorta flammat nisi per regum concordiam
primo quoque tempore extinguaturt sit continenti incen
diot insigni cum reipublicae cladet ad vos perventura
lam Solimanus nobis haec ltomae agentibust suae di
tionis atque imperii feceritt quidquid intra Savum am
nem et Superum mare in ditione regum vngariae ha
beturt Moesost bardanost lllyrios z ut magnopere ve
rendum sitt ne dum christiani reges cunctanturt letali
sopiti somnot accisis nostris rebus opem ferret victor
terra marique hostist in obiecta italiae littora milite
transportatot ftomam ipsamt nunc christiani orbist
olim omnium terrarum caputt infestis signis petatz ut
 s

vlieAlllcAltvM nnnvm LllL v.

quod pater Selimus vovitt id quod totus horreo refe

rens et corpore contremiscot filius voti reus soluatz
nihil enim verius estt quam Selimum meditantem lio
manum bellumt aram in augustiore urbis sede victoria
potitum Mahemeti vovisse. Pecunia indigemust in mi
litum stipendiumt qua nos melioribus vestris rebus
afflictis nostrist a vobis iuvari postulamusz militem
nobist non solum vngariat et illi finitima baciat quae
in Ludovici ditione estt sed lioemiat et illi adiacens
Moraviat Silesiat atque regni parte aliat Styriat ca
rinthia fortissimum suppeditatz ut alendo milite in
summa aerarii difficultate nobis huc perfugiendum sitt
nostra magis tempora effeceruntt quam voluntast quae
longe abestt ut nobis suadeatt quae gravia vobis et
molesta esse intelligimusz quod quidem eo libentius
fatemurt quo magis aetas liberat a culpa regemt eos
damnatt penes quos imperio imparest impotentes im
periit et regni procuratio simult et regis pueri fuit.
quo quidem subsidiot ne nos dignos quidemuut statua

tis postulamust nisi vos simul moveat communis caus

sat atque ita censeatist non a vobis pecunia vngaros
iuvarit cum id agitisg sed arceri imminentem pestemt
ab hac augustissima sedet atque a sanctissimis chri
sti delubrist universisque italiae populist quibus ma
xime sunt rilurcarum formidolosa arma.
Ad hunc modum cum legati regii verba fecissentt
digna quidem caussa per se visat de qua sibi aliquan
do serio agendum statuerentg sed multo hoc nomine
eadem visa miserabiliort quodt cum pertinere ad sum
mam reipublicae videreturt vngaros praesertim pecu
nia iuvaret deesse certam rationem occurrendi com
munibus incommodis intelligerentt a Leone pontifice
exhausto sacro aerariot qui se ambitione immisceri
 uj lo. mcnuzms nnvrr

regum bellis. immani cupiditate ditandi augendique

suos passus esset. Mam. italia ita per multos annos
belli sedes. et suos exercitust et externos aluerat. ut
ipsa magis ad recreandas vires exterorum auxilioj
quam esse ipsa auxilio exteris eorum rebus affiictis
posset. quae eadem cralliae atque liispaniae ratio
erat. pertinaciter duobus regibus arma retinentibust
quorum odiis fovendis. in immensum in dies novis
accessionibus crescentibust non sufficerent maximorum
regnorum vires. Meque vero in pontifice erat maior
spes inter se dissidentes conciliandiz cum aetate atque
opibus florentissimi. uterque pari ambitione elatus.
velle exeellere. neuter videretur ferre parem posse.
cmnium autem maxime spem compositionis minuebat
novum pontificis consilium. in mitiorem sententiam
caesarem traducendi. iam spe ab illo iniectat id quod.
magnopere pertinere ad populorum quietem arbitraba
tur aliquando finem tantorum malorum poscentium.
Pranciseo Sfortia in paterno principatu collocatot crallos
ex italia pellendi. parum secunda fama in insubribus
imperium exercentes. vtervis autem eorum. sive Pran
ciscus rexi sive carolus aemulus opulento principatu
potireturt haud dubie credebaturt supra modum auctis
viribust et propterea aliis suspectust quietum italiae
statum perturbaturus. Accedit ad haec omnia gliscens
in dies magis in crermania de religione discidium. Lu
thero crermano homine per apertam defectionem a
pontifice itomanot hinc populum in concionibus adhor
tando. hinc litteris principes sollicitando. aut nova
placitat aut vetera illa quidem. sed per hominum ineu
riam obsolescentia in religionem invehente. cuius
discidii tollendi caussa imperator carolus ad vorma
tiam vangionum urbem conventu principum indictot-
 vueAmcAnvM nnnvn Lll v.

et a belli consiliist et ab aliis curis omnibust quae

vacuum animum ab omni sollicitudine poscebantt avo
cabaturz ut etiamsi eius esset egregia voluntast propter
ea rogandus non videreturt ne de pontificis maiestatet
a qua re longe esset aversust neu de sua pietate reli
giosus princepst ubi rogatus negaret id suis tempori
bus postulantibust detractum aliquid videri posset
quae cum multis verbis legatis demonstrata es
seutt ita sunt coacti vera faterit ut eo gravius sibi de
plorandum dicerent patriae fatumt quo ea vera esse
minus ignorarent itat re infectat in vngariam reversit
omnia in regiat et sua et aliorum opinione deteriora
invenerunt Augebat vero bonorum metumt quorum
nemo non pessime de belli eventu ominabaturt hostis
calliditast qua usust eo tempore moliendo bellot quo
sua sponte regnum ruenst ut maxime abessent hosti
lia armat ad occasum atque interitum vergebat. vt vero
hostis consilium maiori terrori essett faciebat regio
rum licentiatqui ita se administrandis rebus gerebantt
ut cum omnia palam foede et praepostere fierentt nihil
eorum Solimanum fugerett quod facillimum eratt pro
pinqua loca vngariae imperio tenenti. itaque nondum
expeditione in vngariam susceptat cum cognovissett
Ludovicum de amicorum sententia uxore accitat solen
nia nuptiarum celebraturumt magna spe adolescentem
opprimendit quem delinitum mollioribus curis inex
spectatum bellum obruerett subito clam copias colligit
diverso a superiorum regum instituto t neque bello in
dictot neque regio edicto palam propositot et signifi
cari praefectis regiis iusseratt quo tempore praesto ad
accipienda imperia essent. in primis ad fallendum
regem adolescentia parum cautum ac viribus et consi
lio destitutum t melioribus aut e regia ablegatist aut
tis xo. mcnAnms nnvrr

sua sponte profectist iis mandaveratt qui in regni fini

bus praesidiis praeerantt ne quid hostile prius in vn
garos t aut in vngaris subiectos populos molirenturt
quam omnia comparata ad bellum haberentt minime
quidem pro gloria gentist quam in eo positam ma
gnam habebantt si aperta vit et per belli denunciatio
nemt hostem dato temporis spatio ad colligendas vires
aggrederentun Praeerat lielgradi praesidio valentinus
rPherechiust quem in patris demortui locumt adolescen
tem eximiae speit regii temerario consilio per gratiam
suffecerantt quippe qui neque usu confirmatust neque
prudentia t quae usu et magnis gerendis rebus compa
raturt adversus ingruentem belli procellam tantam
permissam suae fidei regni arcemtvix melioribus tem
poribus reipublicae tueri posse credebatun quod
quamquam ita essett ad famam adventantis hostist
lSudam profectus ltegem aditt et quam invalidum prae
sidiumt quamque parum munitum oppidum ab iis rebus
sitt quibus aut oppugnatum defendit aut obsessum te
neri queatt ordine exponitz hlxiguum militum nume
rumt atque adeo quibus desitt unde stipendium solua
turz ut aegret nisi ratio aliqua ineatur prospiciendi
ad usum victus eorum necessariis rebus t videantur in
officio futuri Scribendum militem in supplementumt
ut in urbis propugnationet quo haud dubie hostis con
silia spectentt sint qui integri fessis succedantt ett
quando cetera deficiantt virtutem numero animorum
que roburt numerum virtute animorumque robore
tueantur. Mullum esse tam munitum oppidumt quo non
facile irrumpat pertinax hostium virtust ubi qui irrum
pentes propellantt non sint virtute superiorest numero
impares. llefuturos regi arcis propugnatorest quibus
rex desitt pro cuius caussa pugnentz neque habituros
 vMSASlcLlivM nenvu Lll v. 11

vires quas hosti opponant. quibus alendist ab iist quo

rum salutem defendant. necessaria vitae alimenta non
subministrentur. Meque vero solum iis virest sed stu
dium etiam et voluntatem deesset qui contemptos se a
suis-. desertos proditosque hosti queranturt qui fretus
immensis copiist veterano militet fortissimis ducibust
adversus eos arma gerat. qui tantum non exaudientes
classicum canentem hostem. atque equorum advenien
tium fremitum. sopiti alto somno expergisci non
queant ita vero Solimanum instructum omni bellico
apparatu adventaret ut difficilem victoriam potentissi
mo etiam hosti redditurus sit. et quidem magnis opi
bust classibust exercitibus succincto. lisse suo inge
nio acrem. ferocem. adolescentia flagrantem gloriae
cupiditatet et rerum gerendarum studio in magnis im
perii opibus. et rerum omnium fastigiot fortuna maio
res spiritus gerentem. Accedere memoriam male gestae
rei. et nuper in Parthis acceptae cladist cuius oblitte
randae studio insolens contumeliae animus. dies no
ctesque angereturt ita arbitratus se posse suorum stu
dia recuperaret quos a se Asiatico bello alienasset. si
magni potiundi imperii oblatam occasionem vngaris
bello illato amplectereturt neque domesticis opibus
adversus praepotentem hostem tuendo regno paratist
et nulla spe alieni subsidii subnixist ut quantumvis
imbecillo atque infirmo hosti opportuni. nedum Soli
mano imperatori. everti nullo negotiot et regno detur
bari possint. quae omnia quamquam verissima essent.
ita posse sarciri contendebat. si nihil sibi ltex laxa
menti dari a belli cura adversus vigilantem hostem
magnis viribust magna sui fiducia et suorum tumen
tem intelligeret. cuius impetum se invehentis susti
nere vix regi fortissimo. et claro rerum gestarum glo
1s ro. Mlcnnsms nnvn

riat usut sapientiat facile essett ut maximis etiam ter

restribust maritimisque copiis frctust magnitudinem
animi virium robore aequaret.
flaect ut vere dictat et pro eius temporis angu
stiist ita minus tamen adolescentis regis aures fatiga
bantt malo vngarorum fatot a salutaribus consiliis
aversas. Mamt aliorum erat stolida ferociat quam par
tim adolescentiat partim inania nomina nobilitatis tue
banturt cum nulla esset certa animi fiduciat atque a
virium conscientiat adversus tantam exorientem belli
vimt suo momento et pondere firma virtus. commemo
rabant enimt quae parentes secunda proelia cum rllur
ea fecissentt quas essent victorias adeptig quibus erec
tis trophaeis de hostibus victis longe lateque imperii
fines propagassentt quos partos titulost quae gloriae
insignia maiores optime de patria meriti posteris
reliquissentz tamquam aeque facile essett ut nobili
tatemt ita quibus artibus nobilitas comparaturt trans
mittere ad posteritatemt et iit quorum parentes aut
vicissentt aut victi essentt ea essent fortunae praero
gativa natit ut semper vngaros vinceret rPurcas vinci
necesse esset. Addit quidem lioemicarum rerum idem
scriptort llubraviust haud multo vngaris ut videturt
quam rPubero aequiort rem vix credendamt ubi de
patrefamilias tenuissimi census homine agereturt cui
lis de agri finibus cum vicino esset contestatat usqne
eo vngaros aut non novisset aut contempsisse tantum
impendens malumt ut cum rllerechius centum nummos
aureos vngaricos postulassett quos militibust qui essent
in praesidiot viritim distribuerett in magnis quidem pu
blicae pecuniae angustiist sed in pari tamen privato
rum opulentiat qui et regis paritert et regni fortunas
suam praedam fecissentt ne assem quidem poscenti
 vnaAnrcAuvM nnavM ma v. -ig

atque obtestanti per iura divina atque humana omniat

licuerit referre. iila res cum in vulgus manassetz undi
que coeptos maledictis conscindit quorum erat prima
in regia auctoritast vix illos tutos ab invidiat ubi fama
integritatist et summa vitae innocentia in magnisopi
bus positos commendaret z bigna vero poena domestico
scelere in patriam atque in regem ingratos homines
plectiz non enim illos sibi considere privatis fortunis
parcendot sed -hostit cui essent futurae praedaet reser
vareg cum possent iis esse patriae subsidiot cui om
nia deberentt magno praesertim cum fenore ad suos
redituraet a quibus ad tempus viderentur abiisse. ttMe
que vero posse diu privatorum fortunas incolumes
retinerit ubi ab imminenti ruina praestari incolumem
rempublicam non liceret. ita negligi a domesticis ho
stibus debitum patriae munust cuius non solum glo
riae fructum maximumt pietatis suae memorest sed
otiumt sed securitatemt sed eorum quae publicae sa
luti anteferrentt possessionem firmam etiam per cer
tum ac stabile iust essent relaturi. ita esse reges in
privatos effusost ut privatit cum usus requirerett po
scentibus opemt hanc quasi gratiae relationem debe
rentt non solum ut fortunas eorum caussat sed et san
guinem et vitam adeo essent parati profundere Pu Mon
enim secus reges ageret ubi in suos liberales et mu
nifici sintt ac si thesauros condantt quos dubiis reipu
blicae temporibust tamquam e loeulist atque ex aera
rio depromantz qui si gerant in eos gratum animumt
quorum munificentia magnis opibus et divitiis diffin
antt non modo non gravate ferant accepta redderet sed
ultro ipsi etiam offerant sua. vnam vero patriam esset
quam frustra opem a suis implorare suis adversis
temporibust non flagitiosum modot sed impiumt im
so ro. urcnmms navrr

manet tetrum etiam sit. Mam si norint. quae patriae

debeantz tum vero intelligant paratum indigenti apud
privatos tamquam sanctius aerarium. quod illi reser
vandum sit. ubicumque destituta omni alio snbsidiot
ad suos confugere cogatur. Mon ferendum flagitium
enimvero. qui liberalem in se regem sint experti. eos
pati a rege rectore et patriae custode suam libera
litatem desiderariz quae nisi ipsa regi suppeditet.
unde illi bene merendi facultatem de privatis submini
strari. iis ab imminentibus malis hominum vitaet domi
forist belli pacis tempore defendendisP At tanto esse
eorum gravius scelust quanto cum pietatis illustriore
documento iis facilius sit munificentiae sibi maiorem
laudem regis praeclare de se meriti aemulatione com
parare. Atque haec quidem passim queri viri boni audie
banturt et quorum erant recti de republica sensus.
interea. cum certiores in dies nuncii crebriores
que afferrentur de Solimani adventu. Stephanus lSatho
rius ftegni Palatinus cum ea. quae subito potuit col
ligi. militum manut ad banubium contendit. vulgo ho
minibus a bello refugientibust quibust male gesta ret
haud dubium a victore hoste exitium immineretg ab
infensa suis nobilitate nulla spes aut honoris aut com
modi. bene gesta ostendereturt quod virtutis prae
mium victoribus esset inde traductis amnem copiist
in Sirmiensem agrum cum turma equitum proficisci
turt iussis edicto ad vaciam tj sibi praesto esset quicum
que equo publico mererentz quorum summam. lustra
tis copiisj equitum peditumque sexaginta millium.
atque eo amplius feruntg satis firmas vires ad quemvis
hostium impetum non excipiendum solum. sed repri
mendum frangendumque etiam. ubi praestantibus in

id lhohiam 1 fP r a y jegyzeted
 vuemrcuuvm mznvn ma v. si

incepto par virtuti constantia affuissetz mirum certe

videri possitt vngaros cum numerosas et praevalidas
copias contra hostem ducerentt aut deseruisse patriam
si distracti privatis simultatibust aut neglexisse si
torpentes otio t quod longe a gentis ingenio abhorrett
militiam detrectaruntt nihil certe veriust quam mox
dilapsos a signist frustra duce ac militum praefectis
contra tendentibust abiisse. Mamt quod plures traduntt
defuisse ftegit quod militi in stipendium solueretz hoct
ut infimorum forte minuit culpamt sic principum augetz
quae enim illis ulla satis iusta excusatiot non ad praesen
tium modo hominumt sed ad posterorum etiam invi
diamt tanto admisso flagitiot deprecandamP quos qui
demt si non esset a suis grave propulsandum bellumt
in magno rerum omnium discrimine laborantibust si
non adversus rllurcam gerendum immensis viribus in
patriae exscidium incumbentemtgloriae studium coge
ret voluntarios foris petere militiae decust tranquillis
apud suos rebus aliena bella susciperet pro aliorum com
modist nihil praeter nomen sibi et famam petentest pu
gnare P illudne erat sperandumt pro vngarorum salutet
illis quiescentibust crallum militemt fiermanumt iiispa
numt italum nomina daturum P Mihi quidem haud verisi
mile videtur tantum dedecus nobilissimae nationi haesis
set ut cum versaretur ob oculos patriae exscidium addu
ctae ad extremum casum t domesticas virest si adessentt
inducerent animum dissimularet et vngariae regnum
praedam fieri barbarorunr hostiumt mora infami et
turpi cunctatione paterentun illud probabiliust aut
non fuisse tantum copiarum numerumt aut defuisset
si adessett qui desidem atque inertem diuturna desue
tudine armorumt sua auctoritate tum ad suscipiendum
animis virile decust tum ad rem gerendamt unde para
nouum avum lilSillc - SchlPfoklS. xllh e
se ro. men/mus anvrr

tur verum decust excitarett adolescente lteget et in

magno principum discidiot aliis alio rem trahentibust
quorum nonnulli praepostere in aliorum dedecore po
sitam laudemt et in lftegis ruina spem crescendi et
augendi domesticam potentiamt constitutam haberent
quaecumque infrequentiae caussa fueritt haud ita
multi parentes regio edicto ad signa mansere. Atque
inter varia hominum ingeniat alii aliis de caussis
credi volebantt se a bello avocarit quae vera esset dis
sirnulantes. Mamt quorum erat in speciem recta de
republica sententiat palam querebanturt dissolutam
rei militaris disciplinamt voluptatum et libidinum
licentia depravata hominum studiat nullo rectore sub
nixam rempublicamt sine consilio ftegemt sine liege con
siliumt meliores aut offensos praesentibus rebust sua
sponte profectos e regiat aut a regiis ministris con
sulto ablegatost quorum sapientia spes esset pueri in
firmam aetatem posse regiz quae mala omnia e pro
pinquo impendentiat tristem rerum exitum portende
bant. Mamque et ii ipsit quorum iustam quaerelam
temporis ratio efficiebatt turpi armorum cessationet ad
tam perditum rei publicae statumt malorum ingentem
accessionem addebantz quae non disertos accusandis
aliist sed acres requireret gerendis rebust et qui pa
triae amantes in campo atque in acie pugnandot simul
armis simul consilio hosti armato obviam eundot po
stremum pietatis munust ut viris fortibus dignum essett
patriae exsoluerentt et quidem etiamsi cum occidente
republica esset cadendumt quae beata mors et omni
vita magis expetenda iis videreturt qui poscenti natu
rae debitam aliquando restituturit virtuti et pietaticon
secratam poneret cum certa spe immortalitatis mal
lent. Alii quidem palam improbit et in foeda vitiat ni
mia licentiat et ftegis indulgentia effusit quibus prout
 vueAmcAuvM llliltvM Llll v.

sceleris et flagitii plenat esset aversa mens a rectis

consiliisz ut ne una quidem illis gravis caussa armo
rum videretur. cura tuendi praesentia commoda. prae
quibus negligerent publicam salutem. haud ignari. mi
nime illa diuturna futurat ubi quid detrimenti respu
blica acciperet. in cuius interitu. atque salute posita
privatorum salust atque interitus esset. Sed quorum
esset tanta amentiat non ita multi. quos apud ltegem
iuvenem pollentes gratiat et divitiarum magnitudinet
neque cura ulla reipublicae tangebat. neque privatae
suae. vt credam non fuisse multost quos in tanto rei
publicae periculot infamis desidia a bello deterreret.
facit vngarorum virtust cum alia omniat quae expe
tunt alii. tum vitam inprimis contemnentium. cuius
est praemium gloria et laus. lilrgo exigua et contem
nenda militum manust ubi etiam esset imbecillo hosti
occurrendum. adversus hostem Solimanum in speciem
missag ne planet id quod res erat. desertus a suis ftex.
quos ipse desereret. videreturg magis ignominiae me
tut quam pristino virtutis studiot ab invitis et tergiver
santibus debitum patriae officium exprimente. vna
maxime augebat curat lielgradum invehendi cum alium
apparatum muniendarum urbium. tum pulverem tor
mentarium. qua una re inprimis milites indigebantg
quod enim. nullo etiam urgente belli metu ad subitos
casus paratum haberi oportebat. pessimo consilio regii
in difficillimum reipublicae tempus distulerant. prae- i
sentibus modo moveri assueti Mamque ut nulla etiam
spes esset urbem retiuendig uno hoc nomine tamen
non erat negligendum. ut esset. quo victi non inulti in
urbis propugnatione commendatae suae fidei periisset
et victorum in pugnando laudem assecuti magnitudinef
animi et constantiat contemnenda morte viderenturf
sit
nga ro. Mrcrunms unvrl

inventi tamen quidam ex illyriot quibus regii persuase

runt ingentis praemii spet ut onustam navem tormenta
rio pulveret secundo amne Selgradum inveherentt iussi
rilurcicam vestem barbarico cultu indueret quo facilius
fallerent in hostium stationes delatig res per se salu
taris futurat ni incepto Moesi levis fidest cui erat hoc
exploratum consiliumt obstitissett certa exitii obsessis
caussa fuitz cognito enim transfugae indicio regiorum
consiliot undique hostes dispositis custodibust ne qua
provecti noctis beneficio fallerentt navim secundo flumi
ne delatamt excipiuntt atque ad unum omnibust qui ade
rant interfectist pulvere potiuntun inde assecuti facili
coniecturat eius rei inopia obsessos laboraret sine
quat irrita propugnatorum virtus atque audacia essett
arctius obsidione premere urbem pergunt. Meque vero
rebanturt satis milites paratos ad vim hosti inferen
damt longe impares numerot et ita necessariis rebus
indigentest ut quibus se tuerenturt essent vires defutu
rae. quem vero usum crederent illis futurumt ingen
tem etiam tormentorum numerumt quibus telorumt quae
iu hostem emitterenturt facultas omnis et ratio deessetP
lSorum opinionem adiuvabat hostium aperta confessiot
de victoria melioribus concedentiumt cuius erat cer
tum indiciumt cum ageretur de oppido munitissimo de
fendendot et in quo uno vngarici regni claustra se
refracturum potentissimus hostis minareturt nihil ob
iectumt quod eius impetum retardaretz ut quae caussa
tantae secordiae esset nulla ratio posset iniri. Mam
qui petitust apertum iugulum praebet adversus ferien
tis ictumt is aut metu se abiecisse armat aut quibus se
tegeret sibi defuisse ostenditt quod praeiudicii loco
adversario est contra diffideutem suis viribust inimici
vires horrentem. quis vero non deploratam eorum
 vnoAnrcAnvM nnnvm Lrs. v. ss

spem habeat t qui imminente ab hoste acerrimot gravi

et pernicioso bellot neque ab armis parati sintt et ita
indigeant consiliot ut quos liceat de summa reipubli
cae consulere peritos rerum homines et spectatae pru
dentiaet contemptos atque abiectos a se procul pel
lantP Profligati quidem illi ingeniit qui malunt suo
consilio periret quam acceptam salutem meliori referre.
qua peste cum laborare Ludovici regiam apparerett et
augebantur hostium animit et minuebantur nostrorumt
quibus non vires solumt sed quod malorum omnium
gravissimumt consiliumt deeratt quod saepe angustis
et dubiis rebust cum vires deficiuntt subsidio estz iam
quod omnibus erat praevertendumt ut ad primam belli
famam urbem nondum ab hoste obsessam bellico ap
paratu instructam munirentt id actum eo temporet quo
submissum auxilium cum suorum pernicie intercipere
turt Solimano vires interceptum augeret. Memo qui
dem dubitabatt quin facile urbs adversus vim Solimani
omnem aliquanto acrius vngari adnitentes tuerenturz
quorum virtutet patrum memoriat ioanne iiuniade
ducet Mahemetes huius ipsius Solimani proavust sum
ma gloria constantinopoli potitust fuerat a moenibus
reiectus. quae vngarorum virtus eo erat maioribus
laudibus efierendat quo acrioribus animis post longam
oppugnationem iam in urbem rilurcas ingredientes reie
ceruntt Mahemete vulnere affectot cum non amplius
xx millibus militum iiuniades obsessae urbi auxilio
adduxisset. Mam et grandes natu homines memoria
repetebantt quod a patribus accepissentt Amurathem
Mahemetis patremt cuius nomen insigne reddidit me
morabilis ad varnam nostris illata cladest in eiusdem
urbis oppugnatione x rilurcarum millibus amissis dis
cedere infecta re coactum. hieque erat futurumt ut So
SS itL MlcflAlSLlS snvrr

limanus laetiorem sortitus expeditionis eventum. si perfi -

dia abfuisset. inde reduceret exercitum victorem. vnga
ris propugnatoribus ad ultimum usque rerum discrimen
omnia perpessist quae raro superare potest virtus. nici
tur Solimanus tanta regiorum aut ignaviat aut vecordia
animadversat de soluenda in praesentia obsidione cogi
tasse. integro bello et nusquam viribus affectis itegem
aggressurus et ab omnibus aliis rebus imparatum. et
consilio maximet spe haud dubia regni potiundi . inte
-stino malo convulsi et labefactati. credebant vero
huius consilii auctorest neque male illi quidem. ex
pugnatum lielgradum ingressum illi modo in regnumg
secundum cum regiis commissum proelium. de quo non
erat dubitandum. regni possessionem victori patefa
cturumz quam illi spem. suorum non solum numerus
sed virtus etiam faciebat. cum quidem cum eo hoste
essent pugnaturL qui prius a suis victust quam hosti vin
eendust vix crederetur tanto inferior viribus signa colla
turus. Pandam operam modot ne occasioni deessetz
quominus arcest oppidat regiae urbest victori impigre
gerenti rem. certatim portas aperirent. nihil impedi
-mento futurum. cpportunitates rerum gerendarum
saepe ab hoste ita existeret ut vix vigilanti imperatori
veniret in mentem maiores optarez quae in praesentia
quidem ita ostentarenturt ut neminem fallerent palam
in omnium oculis positae. Mon agnoscere vero ultro
occurrentem. et se dantem. eius hominis videri. qui
captus oculis essetg non amplecti visam. plane inertis
et secordis. izlaec cum apud hostem in consilio age
renturt multist qui mos gentis est. in assentationem
versist et liegis sententiam laudantibusz alii contra
disserebant. rem maturius considerari. ac nihil temere
agi debere existimautesz Ludovicum quidem destitu
 vMSAltlcAkvM nnuvn LllL v.

tum multist non instructum armist non pecuniat non

commeatut sine quibus geri bellum recte haud possetz
negare neminemt sed non aeque his destitutum reg
num. quas enim vires vngari dissimularentt cum de
ftege modo agereturt quem aut odissentt aut contemue
rent Ladislai prolemz eas ubi de regno dimicandum
essett quod incolume ac saluum vellenttuniversos cer
tatim explicaturos. Mamt quod viderentur eorum dex
trae torperet potentissimo hoste cunctis viribus tantam
urbem oppugnantet sive illos confisos loci natura dor
mitaret quem inexpugnabilem crederentt sive quod
minus sentirent in affecta partet quod essent in toto
laeso corpore sensuriz simulatque Solimanum audirent
adventare in regni perniciem omnibus viribus incum
bentemt defficere populost ultro aperire portast illar
cam hostem impunet quo velit circumferre armat cae
demt vastitatemt cetera mala atque incommoda inve
heret quae belli vis afferretz feroces hostest et qui
aeternum haberent susceptum in rllurcam odiumt malo
rum interiore sensu experrecta virtutet tamquam ad
pellendam communem pestem ad arma se certatim ex
citaturos. Atque vngaris quidemt ubi victi proelio
essentt patere tutum ad suos receptumz rllurcaet si
quid adversi acciderett aquo metu illos invicta ad eum
diem Sthomanorum virtust fortunaque vindicassett aut
ferro cadendum in aciet aut ultima omnia pcrpetienda.
in consiliis dandist quae de rebus dubiis incertisque
essentt quid laetus eventus afferret bonit quid tristis
afferret malit quasi aequa librat suis quidque momen
tis expendendo aestimare homines oportereg tum si
maior ostentaretur quaestust et compendii spest quam
mali metust eum qui suo consilio gerenti rem iniiceret
moramt magis dignum habendumt qui de privata re
SS ro. lucanms anvri

alios consulerett quam qui de republica consuleretun

vt vero quis animo fingerett quod facillimum essett
victoriam penes eum esset qui ut caussa adversus foe
deris violatorest ita viribus superior in acie essett
eum qui sibi hoc sponderett Solimanum augere sua
sententiat multorum regnorum potentemt unius regni
additamentoz quid si male re gestat victoria penes
hostes esset fid quod minime luberet ominarijt nonne
idem quod aureo hamo piscem captantit ut vulgo pro
verbio ferrentt usu venturum At quanto eorum tutius
consiliumt qui perstandum in incepto censerentt et
integras vires in duarum urbium oppugnationem inten
derentt quae tamquam claustra vngariae in potesta
tem redactaet aditum ad regni possessionem aperi
rentP duas enim esse in vngaria arcest lielgradum et
Sabatiamt de quibus verissime dici possett qui his
potitus essett quin ei liceret vngariae universae inii
cere frenat minime quemquam dubitare oportere. At
illud dicit ob situm et naturam locit aut fore difficilli
mam oppugnationemt ubi vi agi placerett aut longam
obsidionis moramt quod longe abesset a summi impe
ratoris virtute et felicitatet ubi eo consilio uti mallett
tolerandam quorum sollicitudinem et metum tolleret
Solimani imperatoris incredibilis sapientiat et magni
tudo animi Mihil ita arduum haberi in natura rerumt
quo non conscenderet suarum virium bene conscius
animus z nihil viro forti inexpugnabilet praeter ipsum
set et quae una modo illi in terris imperaret virtus.
Puisse olim qui flumina siccarint. solo aequarint mon
test maria pontibus straverintz cur desperandum de
unius urbis expugnationet Solimano imperatori maxi
mot regum regit tantis opibus nitentit adducenti copias
innumerabilest uni in terris belli pacis arbitrot gen
 vueAmcimvM nsavu Lm. v. sg

tium et populorum moderatoriP quantum vero decoris

esset rllurcarum nomini. quantum Solimani allatura i
tanta capta urbst tum opportunat vi praereptum vnga
ris validissimum propugnaculum. quod duo maximi
imperatorest Amurathes et Mahemetest frustra ante
eum tentassent. licere per contrarium dedecus animad
verteret quod esset soluenti obsidionem subeundum
quid vero esse aliud suis adimere virest addere ho
stibus animost desperare de victoriat se victos fateri.
si hoc non essetP lam famam per omnes gentes per
vagatam . acceptam a rllurca in Parthis clademz cuius
sarciendae studio. quamquam non hostium virtute vi
ctis illatae. sed situ locorum atque anni temporet sit
expeditio. haud dubia spe victoriaet in vngariam su
sceptat cuius quasi praerogativum omen. ab expugnata
urbe totius vngariae muuitissimat essent praecepturi.
Praeclaram ostentatam occasionem magnae delendae
infamiaet quae cum non ita saepe sese daret. non videri
foeda mutatione consilii corrumpendam. milite prae
sertim egregie animato. cuius ardorem pati mora re
stingui. haud satis callidum consilium videretur. Ad
bella recte atque ex sententia conficienda. permagni
interesset per insigne editum facinust famam homi
num initio gerenti rem conciliariz perraro enim usu
veniret ut non hominum famam multitudinis studia se
querenturt quae fere semper eo propenderent. quo tra
heret fortunae adiuncta bellica virtus. et magnitudo
animi Mam. et de eo minime dubitari oporteret quin
perculsus hostis tanta in belli principio accepta plagat
esset grave sibi ipse belli praeiudicium facturust
amissa regni arce munitissimat et quidem non hostis
virtute priust quam sua inertiat et suorum . unde vi
ctori liber pateret in regnum accessus
eo lo. Micmsms nnvrr

iriaec in hanc sententiam dictat facile ut Solima

nus in incepto perstarett perfecerunt Auxit fiduciam
sua sponte bene sperantist magnum eodem tempore in
urbe ortum inter Moesos discidiumt qui urbem incole
bantt et militest qui in praesidio erantt cum ob varios
religionis ritust tum ob vitae cultum diversumt quae
rest a levi principio sensim animis incensis in mutua
odiat in immensum auxerat seditionis vires. Moesit ut
baci hoc temporet quos valachos vocantt et his fini
timae gentest in pagis praesertim t crraecorum ritibus
in sacrorum cultu utebantur. vngari itomana sacra
obibantt atque ex maximi pontificis decretis. Meque
vero illi per consuetudinis atque amicitiae simulatio
nemt ut plerumque fitt inimicitias exercebantg sed t tut
inter ea sacra exsecrantest quae minus probabantt et
quidem ita impotentibus animist ut mutuum congres
sumt colloquiumque vitarentt non a conviciist non a
maledictist et verbis contumeliosis abstinentesz u-t si
Moesis data optio essett parere rllurcae aperto hostit
quam itegi vngaro mallentt cuius in se mite ac iustum
imperiumt iam inde a maioribus essent experti iiaec
cum Solimanus haud ignorarett non desperabatt oppi
danost quibus praesertim desertis a suis spes omnis
longinqui auxilii praecisa essett maturius omnium spe
deditionem facturos. Mam quo minus diuturnam obsi
dionem ferrentt magnus agrestium concursus efficie
batt qui desertis agris cum integris familiist et pecoret
ac villae instrumentot pavore actit se in urbem recepe
rantz ut cumt propter belli exspectationem annona
iam ingravescere coepissett tanta eodem coacervata
urbanorum atque agrestium multitudo haud diu vi
deretur ingruentem famem posse ferre. flac spe con
firmato animo Solimanust Achomatemt unum ex regiis
 vxesmcsnxrai mznvn Lr1a. v. - ig1

ducibust qui copiis praeerantt conscripto milite ex

iiluropae delectibus. Sabatiam mittitt ubi tentata
oppugnationet haud facile videatur per vim posse ex
pugnarit urbem obsidere iussum Plrant in arcis prae
sidio delecti milites ad sexagintat vix satis idonea
manus oppido tuendot ubi etiam per otii tempus minus
necessarium praesidium fides provincialium facerett si
militum numerus modo spectaretur. iii honestam mor
tem turpi vitae praeoptantest etiamsi clam Savo ani
ne transmisso evadere incolumibus licerett ne quando
dedecus militare admisisse et locum deseruisse suae
fidei traditum dicerenturt succedentes muris audaci
incepto rilurcas undique emissis tormentis summove
runtt multis ex illistqui pertinacius subsisterentt inter
fectis. inde cum sibi vitae praemiumt cuius retinendae
spem omnem abiecerantt immortale decus proposuis
sentt rem patrare sua virtute dignamt et maiorum glo
ria constituuntt ut sibi ipsi ducentes funust hostium
caede et sanguine postremo mortis munere parenta
rent interea rllurcaet cumt maioribus tormentis verbe
ratis moenibust partem munimentornm deiecissentt
eaque prolapsa ruinat ascensum facilem oppugnanti
bus praeberett muros scandere certatim succedentes
nituntun quorum audacia animadversat nostri studio
gloriae incitati accurruntt et confertit per ruinas scan
dentes rllurcas proturbantt ac cum deiectis proelium
integrantz moxt quamquam pauci numero undique
multitudine hostium circumvenirenturt globo factot ex
tremum virtutis opus aditurit de integro pugnam capes
sunt ita cum saepe hostibus infestum proelium fecis
sentt multis vulneribus adverso pectore exceptist in
vestigio omnes occubuere. Septingenti ex hostium nu
mero interfecti dicunturt tanto-ceteris iniecto terroret
Sz ro. MlcSAlLLlS anvri

ut percxigua manust si modo praesto fuissent. qui ad

versam ripam praesidio tuerenturt satis idonea fuerit.
ad transitum amnis illis impediendum. Sabatiam ar
cem dicitur Mahemetes exstruendam curasset qui prin
ceps cthomanici nominist sedem imperii lSyzantii sta
tuit. eo consilio. ut quo sui se tuto reciperent. si
quando in hostium agros excursiones facerent. habe
rentg simul ut obiecta Selgrado munitissima arx. si
quando quid in suos vngari per vim molirenturt eorum
vim conatusque retardaret cuius consilio cognito Mat
thias liex. per septem fere annost duobus gravissimis
bellist Soemico et Sarmatico perfunctus. anno supe
rioris saeculi septuagesimo quinto. postquam exstru
cta a Mahemete fuerat . septimo. arcem in potestatem
redegit. gravi iugo vngarorum cervicibus deiecto. at
que ingenti sua gloriat hosti imposito. inde refectis.
quae per oppugnationis tempus tormentis disiecta ac
diruta essent. in insulae modum. Savo perpetua fossa
in iustum ambitum circumducto. continenti opere mu
nivit. Ab eo tempore quadragesimum et septimum an
num vngari potiti. amiserunt Solimanus. Sabatia
receptat cum ab exploratoribus esset certior factust
Sirmiensem agrum. universamque circa regionem vn
garorum praesidiis vacuam. Savum ponte iungeret at
que exercitum amnem traducere-. quamquam totus in
iielgradi oppugnationem animo intentus. constituit.
Sed ne eandem milites alacritatem faciundo opere
praestarent. vana barbaris obiecta religio effecit. ponte
interrupto fluminis rapiditate. quae operis firmitatem.
quamquam validissimis catenis revincti. superabat ita
vero quisque pro suo ingenio. rem in diversas senten
tsi-n Sehebant. ut vulgo tamen omnium idem fere iudi
cium esset. dubiis in rebus semper ad deteriora incli
 vuosutcauvn nenvM me v. ga

nantiumt parum lactis auspiciis et averso numine rem

gerit cuius quidem vngaris propitii opem sentire licuis
sett omni alio desperato auxiliot quo occurrerent hosti
bus traiicientibus flumen lit sunt lilurcaet ut nulla
aeque alia genst cum aliis anilibus superstitionibust
tum maxime vatum atque hariolorum praedictionibus
addicti t quibus usque adeo fidem habentt -ut saepe de
lapide emptum mancipiumt temere dicto magnas res
gerentes interpellaret atque idt quod alibi monuimust ab i

incepto remorari revocareque adeo queat. Atque haec

quidem pestis eo vehementius in illos grassaturt quo
nullis liberalioribus artibus excultit minus habentt
quo spes sit ab errore animum superstitione deprava
tum posse adduci. Mam illa passim ferebantt religio
sum rilurcarum genti Savum transiret quod non semel
docuisset eventust quae temere et casu acciduntt in
fati vim vulgo hominibus trahentibus. Saepe quidem
cum idem tentassentt tum ab iiuniade patret tum a
Matthia fttege filiot avorum memoria proelio victost ac
retrot re infectat redire coactos. Magnum vero hoc in
commodum cum aliis gerendis administrandisque re
bust tum in re militari procuranda maximez ut enim
religiot et sancta quaedam de rebus divinis suscepta
opiniot militares animos omnis metus expertes acuit
ad virtutis decust et ad res magnas gerendast itat ubi
in vanam superstitionem vertitt id quod saepe acciditt
levissima quaque re obiectat cuius caussa minus co
gnita perturbet imbecillos animost sua sponte etiam
strenuost atque acres meticulosos redditz ut inter ge
rendam rem superstitione captit non secus atque in
fenso numine rem gerantt suae et ducis virtuti diifisi
obiiciant armat ignarit divinum numen numquam non
viris fortibus faveret secordibus infestumt et torpenti
gq i m. mon/mus anvri

bus metu. fluc aliud accedit incommodum omni ratio

ne cavendum Saepe enim potest accideret ut super
stitionemt si qua vulgo mentes hominum pervasitt
ignavi suae inertiae consciit quasi velum concepto
mente timori obducantt quorum exemplo meliores a
virtute atque industria deterreanturr. iurreae quidem
hoc habent persuasum t maiorum virtutemt qui funda
menta iecerunt tanti inter homines imperiit religionem
semper comitatam essez ut minime mirari oportett
cum arma per se invictat divinam vim corroborare
putentt eas res illos gessisset quae infra hominum con
silia et virest pendere ex arcana vi fatorumt et aeter
na dei immortalis providentia videantun iiaec quae
temere passim vulgo ferebanturt non aeque movebant
imperatoris animumt cui unum fixum animo haesissett
ea optimis auspiciis geri quae fore secundat ratio ma
gist quae regum consilia et sapientium hominum mo
deraturt quam vana superstitio spondet itaque cum
omnino traducere copias constituissett dispositis lintri
bus ab utraque fluminis ripat xu circiter pedum in
tervallo inter se distantibust cum asseribus e robore
struendost et utrimque catenis revinciendos curassett
pontem fieri extemplo iubet. itat et militest et impedi
mentat et currust quibus maiora tormenta subveheban
turt nullo negotio amnem traducti. inde agmine qua
drato profectus Samoniumt quod oppidum in ripa
banubii positumt Selgradum obiectum e regione ha
bett exercitum adduxitt atque loco castris idoneo con
sedit. quae dum ita ab illo administranturt lSaliusti
quem Solimanus ad vastandos hostium agros in Sirmi
um praemiseratt cum Stephano lSathoreo congressust
suspicatus virum auctoritate principem quas aequurn
erat copias adduceret non quas regni tempora postula
 vneAnicAnvnt nsnvM Lrs. v. ga

bant. in magno rerum discrimine praesertimz magis

socordia atque inani metu. quam hostium virtute vic
tust terga vertit. et in castra ad Solimanum effusa
fuga contendit. lnde brevi errore detectot cum per ex
ploratores cognovisset. Stephanum diffisum suorum
paucitatet retro conversis signist pedem referrez non
esse omittendam occasionem arbitratus sua sponte ter
ritum hostem ex omni circa regione pellendi. relicta
quaquaversum oppida circumiectosque pagost mili
tem foeda populationet longe lateque vastaret atque
incendere iubet. nullo aetatist sexust ordinis discrimine
caesis desertos
agrist omnibusta aut
suistinquiservitutem abductist
permulti passim. autquos in i
aetate

aut sexu imbelles occurrebant. invenissent lncensos

per se odio animos. ut nulla praeterea alia gravior
caussa accederet. inflammabat vehementius contemptat
ut credebant. Solimani maiestasz quam lasia feminat
ut iam commemoravimus. supra sexus imbecillitatem
audacia elatat interfectis per fraudem legatist in hoste
barbaro etiam detestando exemplot erat ludificata. ita
vacua cultoribus oppidat antea direptist quae incolaet
quonium fugam infestam faciebant. praedae hosti reli
quissent. subiectis ignibus incensa. excissaque ever
tit. barbarae immanitatist et violatae a nostris fidei.
futura illustria ad posteritatem monumenta. lkleque his
satis lSalius exhausto odiot cetera quae apta iis in
staurandis essent. quae incendio superfuissent. asse
rest tignat materia reliquat ne quando usui hostibus
essent. aut igni corrumpendat aut in vicinos amnest
qua rapidius ferreuturt devehenda primo quoque tem
pore curavitz ut avarus hostist et avidus praedaet ob
acceptam contumeliam. cuius plane erat impotens. uni
iracundiae modo. et dolori indulsisse videretur. quod
gS ifl MlcliAlLlS lillv-lll

ipsum tamen actum optima ratione et consilio postea

apparuitz ne tot oppidis hosti relictist unde excursio
nes fieri impune in suos fines possentt necesse habe
rent ad ulteriorem Savi ripam praesidia disponeret
non sumptut quam molestia maiore. castris ad Samo
nium positist etsi oppidani haud desperabanttse posse
diuturnam obsidionem sustineret sublatis animist quod
equitum peditumque non contemnendum praesidium
intra urbem recepissentz Solimanus evocatos ad col
loquiumt hortari ad deditionemt atque ut victoris cle
mentiam experirit quam vim mallentt amissa omni spe
auxiliit iubet liostem potentissimumt qui adductis
secum immensis copiist maximas ad bellum virest ma
iores iis spiritus gererett quibusiviribus circumsessi se
sustinere posse confiderentt qui modico praesidiot et
infirmiori etiam hosti contemnendot urbem tuerenturP
vanum esse consilium tum de studio gloriae agit cum
de salute esset desperandumt cuius iis spes esset reti
nendat quibus vinci a Solimano honestumt vincere
multo illo etiam viribus inferiorem monstri simile es
set. quando tantus imperator ultro de suo iure dece
derett et mitem victoriam ferocibus consiliis praefer
rett ne paterentur vecordi contumacia clementiae suae
laudet quod unum captaret rerum gerendarum decust
Solimanum frustrariz tamquam enim ab invidentibus
sibi eam gloriamt quae sit cum eorum salute coniunctat
graviores ab his poenas in amentia persistentibus ex
petiturum. hlos quidem Solimanum saluos vellet sed
itat ut salutemt quae ab iis nulla sitt ab eo agnoscantt
cuius illa beneficio fruantun lisse vero iniuriae genus
non ferendumt huius gloriae avidum ita aspernari sa
lutis auctoremt ut perire spe salutis deploratat quam
servari eiust cui accepta rcferaturt beneficio mallez
 ivneAmcAnvu naavu Lllt v.

dignum certet cuius adeo iuiustum odium in sui con

servatorem sitt ut quanto ipse contumacior aspernando
beneficiot tanto acerbiorem hostemt vindicanda tam im
mani iniuria experiaturr. vtrum horum velint iis optio
nem darit sive patriis sedibus maneret et suis legi
bust suis institutis utentes liberi agereg sive alios
inigrare cum uxoribus et liberis malint z perfecturum
Solimanumt ut cum neminet cuius sint domi florentes
fortunaet et bene constitutaet res suas commutatas ve
lint. Pent operam modo ne parum opportuna cuncta
tionet proclivem ad misericordiam animum imperato
rist a suo instituto avertantz in uno enim positam sa
lutem dedentium set si non expressa vit sed volunta
ria deditiot omni reiecta morat imperatoris optata et
vota praecurrat.
fiis adhortationibus victis oppidanorum animist
cum neque spes ulla salutis aliege ostentareturt quae
esset ab unius hostis clementia exspectandat atque
ita adeo si eam illius fidei permitterentt cuius esset
dandi atque adimendi potestast nullam deditioni mo
ram fecerunt. Mon exstitit a barbaro data fides deden
tibus set et quideint quamquam illa iurisiurandi reli
gione obstricta. lix deditis puberes omnes interfectit
alii sub corona venierunt ita Solimanus lasiae ludifi
cationem ultusz quae parum nobili matronae honestat
suis minime meritist qui longe a culpa abfuerantt exi
tio fuitt expiare sua caede alienum scelust per sum
mam iniuriam coactis. iirat in eo equitum numerot
quos se recepisse Samonium ante hostium adventum
indicavimust dignus virt cuius ut virtust ita et cele
bre nomen ad posteritatem exstaret is cum oppidano
rum animos labaret et non obscure inire consilia de
deditione animadverterett barbari hostis fidem exse
nonum Sulld. lllh v sonum xllL 1
gg lo. mcuAx-Lis anvrr

cratus. cui sciret nullam umquam religionem sanctam

fuisset mortis decust quando vitae spem abiecisset.
petere ab animi magnitudine constituit. ita porta erum
pens . qua erant densiores hostium ordinest impetum
fecit. atque in se unum omnes conversost quoad vires
aequarunt animum. fortissime sustinuit Mox vulnera
tis multist nonnullis interfectist cum animi vim defi
cere vires coepissent. inter confertos pugnans fortis
sime concidit per honestam mortem. carnificis manut
et tortoris defunctus. interea Solimanust longe late
que amoenissimum Sirmii tractum milite depopulato.
indies premere arctius obsessos instituit. iirat urbs
lSelgradum cum loci naturat qua Savus amnis muros
alluit. tum a ceteris partibus opere manuque egregie
munita. corvinus fttexi ne quando vicinus rPurca ea
potitust terribilis vngaris instaretg ingenti pretio. un
dique accitis peritis hominibus muniendarum urbium.
cura acerrima reficiendam instaurandamque curaverat.
itaque cum aggressis oppugnationem. haud quaquam
pro barbari spe succederet eventusz iam timor subi
bat animosi uet insigni eum nominis iactura soluta ob
sidione re infecta abscedere cogerenturt quod tantum
acceptum dedecus. permagnum afferre vngaris mo
mentum credebatur ad spem belli ex sententia confi
ciendi. iiaec cura cum anxium Solimani animum ha
beret. frementis quidquam in terris inveniri. quod ma
ius sua spe essetf. desperatione obtinendae rei. ut fit.
cupiditatem potiundae in immensum augentet ita mul
ta animo voluebat. ut nihil. quo magis in eo profici
spes esset. assequereturz ratio enim pertinaciter in
suscepto consilio haerentem ab incepto revocabat.
quod humanis viribus et consilio assequi desperaret.
temere aggressumz excitabat animum. et maior alius
 vueAmcAuvM ueuvu LilL v.

metust cuiusvis rei potiust quam sui potentemt ne ad

acceptam in Parthis clademt nova contumeliat ex
male gesta rc adversus vngarost addereturz quod si
acciderett intelligebatt se in discrimen amittendi im
perijtr--tzezquo semel laborassett haud dubie venturum
quabotquamquam ita se haberentt et iam necessitate
victus de soluenda obsidione cogitaretz eum transfu
gae duo Moesi adeuntt insito a natura genti in vnga
ros odio iis de caussist quas supra commemoravimust
dissidentest ad levitatem ingeniit spes praemii acces
seratt quod sibi ingenst per proditionis scelus ab ho
ste avido oppidi potiundi spondebantt cuius cupidita
tem facultas referendae gratiae aequabatz ut duplex
voluptas alliceret ad scelust et ulciscendi quos ode
rantt et praemii adipiscendit quae una res plurimum
semper in barbarorum ingeniis potuit. igitur de moret
custodibus tradito telot ac facta adeundi imperatorem
potestatet demonstrantt qua urbem Savus amnis allu
erett infirmos muros esset omissa eorum reficiendorum
ab vngaris curat quod satis per se tutam eam partemt
fluminis altitudine esse censerent. lisse obiectam in
sulamt a Savi et llanubii confluentet in quam ubi tor
menta curarent asportandat uno atque altero ictu per
proruti muri ruinas ingressum in urbem patefacturos.
cum rei minime per se contemnendae a captivistquos
permultos Solimanus regionis peritos apud se habe-n
batt congruentia afferrenturz maiora tormenta in par
vam insulam advehit atque inde verberari moeniati
tum viribus omnibus urbem oppugnarit nullo inter
misso temporis spatio iubet. quod quidem cum im
pigre rilurcae administrarentt facile deiecta murorum
parst in ruinist hostibus superstantibus urbem patefe
cit. lirant vero nostris multo barbari superiores. isiamt
liili
loo lo. nic-rursms snvrr

et in perferendo oppugnationis labore numero militum

praestabantt ut qui integri fessis succederentt ex ma
gnis copiis non deessentt ett praeter commeatuum vimt
quam ipsi convexeruntt facultas rerum omnium e ferti
lissima vngariae regione suppetebatt quarum-infpia
nostri conflictabanturt qui etiamsi virtute et itllfucia

animorum praestarentt in eo quidem erant laudandit

quod eius loci tuendi caussat quem suae fidei habe
rent commendatumt auderent fortiter morig deflendi
eo nominet quod nullo cum usu et eompendiot tanta
virtus in eius urbis propugnationet cuius vindicandae
ab imminenti exitio omnis esset praecisa spest interi
tura. Mam Moesi iam antea coniectura cognito Soli
mani consiliot diffisi se posse urbem adversus tantam
vim tuerit privatorum aedibus ignibus subiectist ne
qua hosti praedae facultas essett atque assumptist
quae cariora quisque haberett se in arcem receperantt
vacua urbe hostibus relictat quam multo antet regio
rum sive ignaviat sive temeritas prodidisset. Ad ce
tera vero malat quibus obsessi premebanturt cum nulla
superesset facultas defendendae urbist iam septimum
annum falsa magis opinione hominumt quam ullo firmo
subsidio stabat verisimile enim credebatur urbem
unamt in qua totius regni propugnaculum adversus
barbaras gentes esset obiectumt omni bellico appa
ratu instructamt in magna praesertim belli exspecta
tionet quod a tam infesto hostet et maximis ad iniu
riam viribus freto imminebat Mamque ab eo temporet
quo Scepusius cernovicium oppugnaturust tormenta a
lielgradi arce avexeratt quibust ut diximust hostis erat
potitust nemini venerat in mentem fadeo omnia te
mere et inconsulte administrabanturj hoc genere prae
sidii urbem destitutam muniret cuius salutem negli
 vnanalcsnvu nsnvm LlSS. v.

gere perinde esset. atque vngariam universam hosti

prodere. Magnae ea res invidiae iis. qui in regia do
minabanturt maiori populis incommodo. quibus ulti
mum hostis exscidium minabaturt brevi Ludovico ex
scidio fuit. Mudata ab ea parte urbs. cum foedam sui
faciem. et tristem ac vastam solitudinem. crebris tor
mentorum ictibus solo stratis aedificiis. et sacris ac
profanis locist ruinis incendiisque deformata ostenta
retz barbari ducest qua vergit ad orientem solem. pa
tenti porta invecti. suos ad oppugnandam arcem suc
cessu laetos alacresque adducuntg nonnullis in urbis
ingressu amissis. quos ex arce plumbeis globulis e
parvis tormentis emissist milites qui in praesidio erant.
crebris. et raro. ut in confertost atque e propinquo
locot incertis ictibus stravissent. lnde rllurcae murali
bus tribus tormentis admotist tribus simul e partibus
adoriri arcem constituunt. eo consiliot ut distractis in
tot partes viribust quae perexiguae supererant. de
fessi militest quibus nocturnis aequet et diuruis labo
ribus defunctist non essent qui integri succederent.
malo victi desererent locum. atque inde amissa spe
retinendae arcist voluntariam facerent deditionem. vix
autem fieri poterat. cum crebro esset occurrendum.
qua vehementius milites laborarent. quin eam partemy
quam relinquerent. propugnatoribus nudarent quibus
angustiis cum obsessi premerenturt aliud accessit in
commodum. ut iis plane de salute esset desperandum
lirat non longe ab arcet e sacra aede eminens turrist
unde populus ad sacra aeris pulsu vocabatur. lSam
turrim fere sua altitudine arcis fastigium aequantem
rllurcae occupant. atque aliam insuper contignationem.
ut structurae ratio postulabat. tignis eo asseribusque
comportatist ut certiore ictu e celso loco hostes pete
1og ro. Mrcnnams navim

renturt adiiciunt inde nullo nostris spatio ad quietem

datot aliis super alia emissis telist eos loco excedere
cogebantt idoneis torrmentis in turrim adductist quae
ultro citroque ferrit atque agi commode possent lam
eo ventum eratt ut cum abunde hostibus ad inferen
dam vim t rerum omnium facultas suppeditareturt no
stris ad vim propulsandamt praeter animumt qui ne
in extremo quidem discrimine versantes defecitt omnia
deessentt ut in virtutet atque animi magnitudinet cuius
praeclara ediderant documentat nihil praesidii relin
queretun quo esse maior regiorum dedecus videreturt
per quorum inertiam factum eratt ut minus esse usui
tantum robur tam necessario tempore reipublicae pos
sett quae praeter tantae urbis iacturamt et fortissimo
rum militum interitu insigne esset vulnus acceptura.
iirat lilactius quidam Moesust origine vngarust qui
in urbe iuri dicundo praecrat. vir magnitudine animit
constantiaque incredibilig qua fretus cum ad ultimum
usque discrimen sese praestitisset invictumt dignum
sua fortitudine praemium retulitt hostis etiam confes
sione immortalitatem promcritus. ist cum e duobus mi
litiae praefectis alter per speciem comportandi com
meatust ante hostium adventum urbe excessissett . . ..
omni praecluso aditu in arcte obsessam substitissett
decessisset altert antequam urbs coepta esset obsiderig
tam duris suorum rebust praefecturae munus aliis recu
santibust sive se obtulisset sua spontet studio gloriae
incensust sive militum suffragiist praeturae urbanae
praerogativat ceteris praelatus esset z collega assumpto
ioanne lSothio areis praefectot summam penes se rerum
traxeratt iis auspiciist ut si par fortuna virtuti contin
gerett haud dispar eventus esset inceptis responsurus.
iiuius unius consilio et virtute factum estt ut rei mili
 vMeAnLcAnvM nnavM Lin. v. 1os

taris decust quasi per manus a maioribus traditumt

vngari amissa etiamourbet retinerentz in magna enim

inopia rerum omniumt quibus ne summa quidem vir

tus in ultimo rerum discrimine carere potestt hinc
sublata omni spe propinqui auxiliit hinc urgente im
pendentis exitii metut ut non de salute retinenda labo
raret sed de tuenda gentis gloria viderenturt quinqua
ginta dies hostium impetumt inferentium in arcem in
festa signat magna semper edita eorum caedet repres
serunt. vicies quidem dicuntur eruptione ex arce facta
cum non amplius quadringentis numero essentt omni
bus viribus in se incumbentes rilurcast cum in iniquum
saepe locum progrederenturt cuneo factot ne qua vi
perrumpere possentt magna sua gloria summovisse.
vna vero hostibus erat spes iniectat ubi per rei ge
rendae occasionem temere progressos in suum locum
elicuissentt palatos disiectosque adorirenturz quod ubi
acciderett haud dubitabantt quin vacuam praesidio ar
cem essent continuo in potestatem redacturi. itaque
omnia excogitabanturt quibus successu elatost et fidu
cia suit in patentiora urbis loca pertraherentt ubi
roburt et magnitudo animi inutilis adversus multitudi
nem esset. id quo facilius assequerenturt ingenti cla
more et tumultut cum simul undique signa concine
rentt et tympanorum pulsut ac tubarum et cornuum
strepitu omnia personarentt pavorem et trepidationem
inferre pugnantibus conabantun quod eorum consi
lium cum nostros minime fugerett quando se in eo tu
tos modo credebantt si nihil admitterentt qua re oppor
tuni hostium insidiis essentt qua se invictos peti intel
ligebantt hostium conatus omnest fallaciasque studio
incredibili vigilantiaque adnixi eludebant. itaque fa
cile passi per inconditos clamorest eorum relangue
log ro. lucanus anvrr

scere viresz ipsi compositi. constanti atque aequabili

gradu. cum vires ab animi praesentia. non a tubarum
clangore cierent. qua pervaderent. metum. pavorem.
formidinem prae se agentest infesti. magna eum eorum
caede ferebanturg tantae virtutis caussam. barbaris ho
minibus. cum ab nullis agnoscerent hominum viribust
id quod imprimis eorum vim audaciamque minuebat.
a praesenti numine manare suspicantibus. quo adver
sante. cum virtute fulta divina ope pugnare nefas
esset lirant fere in arce aedificia omnia scandulis
tecta. quo genere fere vngaria. et vicina Sarmatia uti
tur. ut essent maxime apta incendio. ltat ad averten
dos militum animos ab arcis propugnationet globos ex
arida materia parte interiore pice ac pulvere igneo in
cluso. ad ovi fere magnitudinem sagittarum spiculis
affigunt. atque intra arcem iaciunt. aedificiis frequen
tem. atque adeo. ut raro umquam maxime barbari sa
gitandi periti ab scopo aberrarent. itat cum motu ipso
in tecta domorum globi adacti accenderenturz ignis
conceptam vim e globis erumpentem. qua tectis adhae
serant. scandulae comprehendebant. iiinc late coortum
incendium. cum quam in partem ventus ferret. magno
hominum terrore per continentia tecta volueret flam
masg ancipiti malo propugnatorum animos distinebatz
Mam simul hostes propulsandi adorientes arcem. simul
restinguendum incendium. diducendae minime vires
erant. quae quasi perpetuo nexu mutuo iunctae. invi
ctae ad eum diem adversus tot mala stetissent. lnita
ratio tandem hostes a muris arcendi. veritis nostrist
net per crebras eruptionest id quod accidere necesse
erat. quidquid supererat virium ac roborist indies lan
guescens extenuaretur. Arborum trunci magnitudinis
ingentist infixis clavis ferreis. et ab summo praeacu
 vueAmcAnvM urznvn Lmsn v. los

tist ut qua prominerentt in subiectos provolutit mag

nem ederent stragemt in barbaros propius muros suc
cedentes devoluebanturt eo minore nostrorum incom
modot quod hoc praestari etiam ab oppidanis poteratt
ne militibus locum desereret et in diversas partes vires
distinere necesse esset. Augebat obsessis animum tSo
limani iudiciumt qui veterano militi parcendumt et si
qui in exercitu erantt quorum esset spectata virtust
censebatz veritus ne in urbis praevalidae oppugna
tionet meliore parte virium consumptat ubi dimican
dum cum liege essett cuius rei facultatem sibi dari
maxime avebatt viribus inferior pugnare magno cum
salutis discrimine existimationisque cogeretur. itaque
cum suscepta contentiot inter hominum numerumt et
veram virtutem esset tmelioribus enim parcebaturj ne
dubitandum quidem essett quin obsessis neque telat
neque arma sufficerent barbaro hosti tamquam pecori
caedendot iioc iurca institutum pertinaci consilio ad
hunc diem tenett ut ad defatigandas atterendasque ho
stium virest habeatt quam ad caedem obiiciatt semper
paratam gregariorum turbamt quorum caede hostes
fessit ubi ad verum militum robur ventum sitt minime
iacentes vires aderantt et succedentibus vegetist at
que integris pugnae labore fatiscentes cedant. iirat in
Solimani exercitu crallus milest qui-equo merebatt ex
eorum generet quos permultos quotidie videmust aut
mobilitate ingeniit aut redimendae salutist quae illis
carior fama atque existimationet id quod saepius acci
ditt defficere ad rllurcarum sacra ln horum numero in
gens sceleratorum manust furtit peculatust maiestatis
damnatit turpi iudicio convictit aut qui publica inusta
nota cusum aurum adulteraruntt obsignarunt falsa te
stamentat gravissimorum scelerum conscii hominest et
los ro. nrcnmms nnvrr

qui multorum conscientiamt et iudiciorum severitatem

veritit exsilii perfugiot scelerum poenas effugeruntt
ut vere dici possitlt inter homines esse hominum ge
nust quibus in hac mansuetiore vita feris bestiis infe
stioribus utamur. lix horum genere crallus eques du
ces copiarum aditt et per eos curat Solimanum monen
dumt quam difficile factu sitt per vim arce potirit qui
in praesidio sintt non se tueri unius urbis arcem sed
totius christani orbis firmissimum propugnaculum exi
stimantibusz non esse minus praeclarum consilio vin
ceret quam aperta vi. quando alii conatus omnes irriti
cesserintt per cuniculos aditum in arcem tentandum
iios agi commode posset cum in vicinis argentariis
ingens hominum multitudo sitt qui eius rei peritit ubi
impigre opus aggredienturt paucorum dierum labore
sint perfecturi Mihil faciliust quam iis hostes falleret
quae illis non exspectatat et propterea minus provisat
eveniunt. Assuetos peti armist atque aperta vit occultis
insidiist atque improviso malo obrutum iri. fluius pro
bato consiliot cumt deplorata eventus spet iam soluere
Solimanus obsidionem statuissett agi rem placuit. indet
accitis eius rei peritist cum nemo essett qui opus
agentibus per summum silentium obviam irett cuius
sensus nondum ad nostros pervenissett brevi cunicu
lis in arcem actist cum magnam vim ignei pulveris in
iecissentt muri parst quae cuniculis superstabatt fun
ditus ab imo avulsat et in sublime elatat ingenti fra
gore ac ruina procidit. quo casu oppidani perculsit
cum nova rest atque improvisa nihil minus exspectan
tibus accidissetz qui ad eum diem hostes de composi
tione agentest non minisi non denunciationibus territi
contempsissentt occulte primum inter set de arce de
denda inire consiliat mox palam ageret ac litteras sa
 vnennlcmvm amavu Lna. v. 1o1

gittarum spiculis illigatast in propinquas hostium sta

tiones iacere. quod tantum flagitium eo gravius mili
tes ferebant. quo magist nec opiuato casu ita erat pro
lapsa muri parst quae prociderat. ut difficilem ab ea
parte oppugnationem hosti efficeretz in declivi enim.
et praecipiti locot rudera quae vestigium non admitte
bant. ea ad arcem molientibus aditum. lubricum ascen
sum reddebant Sed alia certior superveniens pestis
per oppidanorum insigne flagitium. funesto vngaris
fato Solimani inceptis faventet fortia militum consilia
spem fiduciamque omnem elusit. vrbem fere. ut dixi
must Moesi incolebant. paucis vngaris admistist bar
bara genst et quae ne sanctam fidei religionem habe
ret. nullam quam colerent religionem nosscnt.indidem
assueti homines latrociniist et rapto viveret ac magis
a finitimis rllurcis praedae studiot quam ab iis perpe
tuis excursionibus petunt. quam religionis odio dissi
dentes. fli sive desperata salutet ut credebant. ubi ad
extremum in incepto perstitissent. sive malorum per
taesi. quae et plura in diest et graviora perferebant.
ad deditionis consilium descendisse dicunturt cum
nulla esset virtust quae labantes semel in fide barbaro
rum animost omni alia spe salutis abiecta sustineret.
Ac ne vngari quererentur de re tanta Moesos sepa
rata consilia habereg cum lSlactio simul et lano mili
tum praefectist iam re deliberata colloquunturz simul
docent. quam a suis salutem extrema omnia passi mi
nime sibi affuturam sperarent. a quibus per magnam
iniuriam deserti et proditi essent. se ab hoste petere
constituisseg atque hoc quidem quamdiu spes esset.
deditionem non vi atque armis expressam ab invitist
sed voluntariam superbum hostem crediturum. Si ut
vngaros deceret. hoc est gentium et nationum om
 ro. metuens nnvn

nium fortissimos homines. fama. nominet existima

tione moverenturt satis laudi. satis nomini. satis verae
religioni illos dedisse per insignia militiae decora . et
fortitudinis documentat et suis. et hostibus adeo. cu
mulate probata domestica virtutez quam quidem non
superasset contumax hostium virtust non telat non tor
mentat non arma. sed vis temporum. et regiorum sce
lust quos optime de patria meritost in ultimo rerum
discrimine deseruissentzvicisse enim eost quae invicta
natura essent. famem. vigiliast dies noctesque immen
sos perpessos militiae laboresg ausos erumpere adver
sus hostem immensis viribus nitentem. animis elatist
unius studio gloriaez semper victores i cruentos sem
per hostium sanguinm alacres ad sua ovantium ac
triumphantium similes rediisseg edidisse ultimum vir
tutis opust contempsisse vulnerat mortem. quod eorum
decus esset. qui mortis solatium in nominis immortali
tate et vera gloria haberent constitutumg quam qui
dem nulla umquam aetas non esset admiratura lam
non alios modot sed hostest et quidem hostes infestis
simost eorum fortitudinis testes ad posteritatem futu
rost quorum gloriae monumenta clarissima suo san
guine et morte sanxissent
llis adhortationibus quasi illecebris et delini
mentis cum appareret parum illos apud vngaros pro
fecturosz denunciann nisi animum inducant communi
consilio rem gerere . privatim Moesos sibi consilium
capturos. viderent. ne nimis obfirmando animos adver
sus imminentis fati vim . et suopte ingenio superbum
hostem. et ferocem victoria. quam haberet in manut
quamdiu spes esset emolliri ac flecti ad misericor
diam posset adversus communem salutem redderent
contumaciorem. lta necessariam magis proditione
 vneAmeAavM nsnvu Lia v. los

Moesorumt quam destitutione viriumt aut temporis

angustiis faciunt deditionemt pactit ut cum suis rebus
omnibus militum armatis ire quo visum essett liceret.
Moesis iisdem conditionibus incolere urbem permis
sumt quibus ad eum diem sub regum vngarorum im
perio fuissent quae quidemt ut temere credita Moesist
qui de Solimani clementia nihil non sibi praeclari pol
licerenturt ita facile apud victorem rilurcam obsole
veret assuetumt ubi vis atque arma cedantt ad fallacias
et religionis ludibriat qua nulla teneturt confugerez
pollicitus enim set quibus vellent conditionibust in fidem
Moesos accepturumt cum in mentem veniret parum
vngaris aequost nihilo in se firmiore animo futurost
relicta patriat quam prodidissentt migrare cum suis
rebus omnibus Syzantiumt vngaros asservari cura
attentissima iubet. in eo dicitur Moesist eorum spe
aequior fuisset passust quae religiosa apud illos in
sacris aedibus haberenturt secum asportaret in his
cadaverum reliquiast quae sanctorum hominum monu
menta christiani hominest plerisque in locist caste
ac religiose venerantur. Magno quidem plausut sive
ioco cavillantes Moesost sive serio sibi laeta ominan
tes ab ea urbe avehi passi rilurcae dicuntur. lam vi
deri de christiana re actumt quorum dii captivit a
rilurca victore in triumphum ducerenturz ut ad quos
in posterum confugerent divino atque humano auxilio
destituti nihil iam reliqui haberent Suntt qui affir
mentt Solimani imperio llivae Peticae cadavert quod
operosa superstitione crraeci sacerdotes lSelgradi cole
bantt Syzantium asportatumz ita enim rllurcam cen
seret eorum memoriam sibi sancte colendamt qui ante
Mahemetis adventum clari virtute et sanctitate vitaet
puris animis ab omni labe tlagitii christi religionem
1 1o ro. Mrormnnls nnv-rl

coluerint. Parentem omnium deum. miseratum genus

humanum. cum variis mentis erroribus devium in prae
ceps laberetur . christum legatum demisisse in terrasi
qui hominibus ab errore revocandis Mahemeti praeiret.
aliquot postea saeculis inchoatum a christo salutis
opus perfecturo. ex divinis oraculis novis legibus
scriptist quas nunc yllurcae colant. Ad hunc maxime
modum Selgradum urbs captain Solimani potestatem
venitz eorum initium malorum. quae et iuvenem lie
gem. et cum eo regnum universum simul everteruutz
satis quidem constat. tametsi non desint qui caussas
alias afferant tantae amissae urbist in regiis potissi
mum culpam haesisset cunctantibus obsessis opem
ferret cum eodem tempore non minus vngarist quam
rllurcae. infesti hostes Moesi. vngarorum odio deditio
nem accelerarent. iam ut dictum est. Solimano. victa
nostrorum virtute. animi pertinacia. de discessu cogi
tante. lilquidem certos habeo auctorest qui affirment.
mensem adhuc integrum sustineri egregie obsidionem
potuisseg cum neque esset metus a famet et indies de
hostium discessu fama increbresceret. Moesorum perfi
dia et sceleret quominust soluta obsidionet magna
cum ignominia discederet. factum esse. Apud vngaros
quidem hoc manavit. a venetis cum carolo v. geren
tibus in insubribus bellum. conflatum hoc incendium
in vngaria exarsisse. liorum consilio Solimanum.
cum esset sua sponte quieturust Asiatica expeditione
viribus accisist arma mutato consilio cepisse. Puisse
autem venetis hanc iniectam spem. carolum per
occasionem ferendi auxilii propinquo liegi. cui grave
bellum immineret. in praesentiat omissis italiae rebusi
omnes in Solimanum conversurum virest quam scele
ris notam reiicit integritas et sapientia veneti sena
 vuenucAnvn nsnvn-Lrs. v. 111

tusz qui quidemt ut alibi diximust a liaiasete parata

terra marique ingentia auxiliat haud ita pridem incum
bente in eorum perniciem universo terrarum orbet non
sui temporis magist quam fidei et constantiae memort
recusavit cur vero mallentt cum hinc Solimanusthinc
carolus v. hostis imminerett per eius ruinamt quicum
sacra communia religionemque haberentt rilurcam cre
scere perpetuum hostemt quamt per huius exscidiumt
christianum imperatoremt cum nominis maicstatet di
tione augusti imperii augeri P isleque vero illud igno
rabantt aucta barbarorum potentia per victoriam de
nostris partamt in eorum ipsorum capita intentis viri
bust quibus auctoribus perdere alios licuissett insulta
turum P cuidP tantam invidiamt ut aliorum oblivisci
possentt qua ratione sperabant se apud christianos
reges posse declinareP quibus integris ab omni flagi
tii infamiat una fortuna florentis imperiit quae infesta
in multorum oculos incurrebatt paene ruinae ac pesti
fuisset P quae vero illis alia caussat cameracensi bello
tanto certa auxilia reiiciendit quae validissima a lia
iasete offerrenturt nisi a tam foedo consilio averterett
quae piis animis obversabaturt communis christianae
reipublicae salus P quis vero dubitare possett ut minus
essent suae religionis memorest medium barbarum
inter victores venetos tsi hoc accederet modoj ingenti
sibi beneficio devinctost et qui victi essentt aliorum
abiectis viribust aliorum debilitatist integris viribus
aggressumt et victores paritert et victost beneficiarios
illost hos stipendiarios vectigalesque cthomanici im
perii facturumP Alia vngaris caussa tantae cladist
quae quo veriort eo deflenda magisz in capite enimt et
regni moderatore haerentemt in iis inprimis qui illi
erant publici consilii auctorest ne spes esset ingruenti
 ne ro. nrcnAsLis anvrr

i malo virtute et consilio posse obviam irit praepostere

apud exterost a quibus longissime aberatt quaerebant.
iuvenis ftext grave semper populis ac detestandum
malumt una tantae cladis verissima caussaz atque ut
plane deploranda omnis spes essett is liext quem prae
ter infirmam aetatem nulla educatio adiuvarett et si
quid boni a natura inessett obruerent cum aetate emer
gentia vitiag quibus tollendisi nulla virtus animum ex
citarett per se imbecillat si ulla modo ineratt et nullis
artibus excultat quae dignae magno rege essent Ad
haec mala accedebant eorum ipsorum nequissimorum
hominum fallaces artest qui in regia dominabanturt
vix sperantium sibi regnum futurum diuturnumt nisi
variis blanditiis atque illecebris emollitum animum a
cura regni et publicarum rerum averterentt quas nullo
regi imperiot unius iuvenis aetati insidiantibus expe
diebat. iiinc regiat quam iusto ac sancto regi sacra
rium virtutum omnium esse aequum estt aperta flagi
tiis omnibust quae aetas suaderett impunitas alerett
atque improborum frequentiag qui exclusis honestis
studiist quibus vigentibust esse locus nequitiae atque
inertiae haud potestt pueriles lusust ludicrat specta
eulat nova quotidie voluptatum genera obiiciebantz ut
cumt tamquam a fontet nova mala cladesque quotidie
emergerentt quae e regia in populum manarentt nulla
adesset virtust artes nullaet quibus erumpentia oppri
merentur. Mam etiamsi aderat rei militaris studium
ita Pannonibus innatumt ut regit si non essett indu
stria excitandum atque exercitatione videreturt si
quando tamen sua sponte exsisteret fid quod num
quam accidebatt natura a pravo usut ad ingenii bo
num revocantejt eorundem assentatorum vocibus ob
ruebaturt quit quidquid alii haberent industria multa
 vblSAlllcAkvM lllikvM LllL v.

et studio partum. cumulate habere ftegem a natura con

tendebant lnde cum persuasum haberet. blanda na
tura assentatricet ubi hominibus sit de suis rebus iu
dicandum. adesse quae aberantg ne una illa quidem
aderat curat per amicos interiorem graves homines et
prudentest qui tum regia exsulabant. ea quibus male
se crederet potiri. cultu meliora efficiendi lta ubi rei
publicae tempora et regem et virum postularuntz tam
quam ex armorum ludot in quo ipso tamen erat parum
versatust ad ludicrum certamen et umbratilem pu
gnam progredereturt vero hosti. cui praeter inanem
sui opinionem. nihiL quod opponeren habebat. praedae
fuit. flinc fiebat id quod iam docuimust ut qui liegem
adolescentem possent suo consilio iuvaret sapientia.
rerum usu et spectata virtute insignes hominem ne ftex
addictus perditorum collsiliist bene consulentium peri
culo republica male administranda offenderem se a
sanctiore consilio subducerent. domesticarum cladium
invidiam facile apud eos haerere patientest qui earum
vere auctores haberentur.

Monvm PivMfL lilSP -- scn1p-ronms. xllL s

 1o. Mici-iAlSLiS snvri

viveAnieAnvM ltlilivM
LilSlSft snxrvs

sit
 Lililiit snxrvs

Solimanus laetiorem sua spe sortitus expeditio

nis eventumt captae urbis arce valido praesidio fir
matat i-ladrianopolim victorem exercitum reduxitz
eo consilio t ut si Ludovicus de recuperanda arce
nova consilia inirett quod eum certam belli rationem
secutum facturum apparebatt e propinquiore loco suis
subsidio esset. At vngarit multo his graviora veritit
tamquam essentt per hostium discessumt periculo per
functit minus prae iis praesentibus movebanturt et
quidem quamquam iis tanti momentit ut una regni
roburt et quibus fulciebatur vires omnes nervique in
cisi crederentur. quod vero Solimanus fama victoriae
subnixust non continuo in interiora vngariae exerci
tum duxissett id suae virtuti tribuebantt non ex hostis
iudicio multo acriore sed suot domesticas vires magni
ficis verbis efferentest magna quidem cum pruden
tium hominum querelat per quorum ablegationem a
liegis consilio quasi a reipublicae clavot et regni gu
bernaculist qui rebus praeerantt omnia temere et prae
postere agentibust haud dubium communi patriae nau
fragium imminebat. Mcque haec regiorum iactantia
callidum hostem fugiebatt qui non ex patrum et maio
rum virtutet qui in campo atque in acie ferro pugnare
assuetit non in umbra et otio inanibus verbis vnga
rorum nomen fecissentt sed ex posterorum moribus et
11s lo. urcam-aus nkv-ri

praesenti rerum statu hostium vires aestimabat lam

captae urbis famat cum ad alios hluropae regest tum
in primis ad Sigismundum et Perdinandum pervase
rat. qui quidem et quod periculo propiorest et quod Lu
dovico erant arctiore propinquitatis vinculo iuncti.
non poterant non vehementius illius adverso casu com
moveri. cuiusque caussa esset cum minime ignora
rentg optimo consilio amandandos e regia improbos
homines arbitrati. qui per contemptam ftegis aetatem.
rempublicam suorum scelerum et liagitiorum prae
mium fecissent. Mariam iam pridem infanti desponsam.
et qui illam comitarentun viros gravest et perspectae
prudentiam qui iuveni ltegi in consilio adessenn primo
quoque tempore ad eum mittere constituunt. sperantes
foret ut adolescenst per novae nuptae consuetudinem
a molli et flagitiosa vita ad agnoscendum regium mu
nus seque aliquando. et rempublicam respiciendam
abduceretur. Adiuvabat eorum consilium puellae inge
nium. et virtus ad graviores res procliviorist quam ad
east quas sexus requirebatg qua perspecta non erat
dubitandum. quin quo vellet. et magis reipublicae ex
pediret. virum perduceret suo ingenio quidem. rri in
probi homines depravarenn ad honesta studia propen
sum. certe minime praefractum. et contumacem adver
sus salutaria monentesg ut ducem nactust qui praeiret.
quo natura propenderet vitae cursum intendenti. haud
esset dubitandum. quin administrando et moderanda
regno suo tempore esset summos reges aequaturusn
Mam quo hoc magis sperarent. accedebat nato ex la
gellonia gente ut cetera abessent. nobilissima sua
sponte Austriae familiae maiestas . quacum erat pro
pinquitate coniunctus. ut quamdiu sui esset memort
minime dubitari oporteret. quin ad repetendum impe
 vMSAklcAlivM lilillvM Llll vL

rii decus ad eum diem neglectum. comprimendamquc

sceleratorum hominum audaciam et cupiditatem. sese
esset excitaturust accedente praesertim. quae eadem
tori consorst et viri potenst ut credebaturt sui oblivi
sci et regii muneris haud pateretur. lta Maria regina
magno principum comitatu. et nobilium matronarum.
Paudam deducta nuptiae apparatu magnificentissimo.
atque ingenti populi plausu celebritateque peractaet
non aeque omnium faustis ominibust quorum nonnulli
praesentem rerum statum exsecrati. haud meliora in
posterum reipublicae ominabanturz non enim verisi
mile videbaturt Solimanum semel adversus vngaros
facto virium periculot adeo laeto rerum successu ad
extrema belli persequenda stimulos addentet quietu
rum. captum Selegradum non belli finem sed initium
fuisse. et ad maiora incitamentum. spondenti sibi belli
praemium Sudam vngarici regni sedem. tum perso
nantem lrlymenaei carmine et ardentem nuptialibus fa
cibust brevi futinam qui haec praedicerent falsi vates
essenty personaturam lugubri naeniat et hostilibus
flammis conflagraturam Peo immortali gratias agen
dast cuius insigni benefficio factum esset. ne hostist re
bene gestat secundo victoriae cursu in regiam urbem
victricia signa inferret. haud dubie in hostis potesta
tem tum eam ipsam. tum cetera quae in vngarorum
ditione censerenturt concessura. llorum verrissimis vo
cibust cum iidem gratiosi apud negem homines per
stringerenturz culpam proditae reipublicae hosti bar
barot in magna invidiat qua flagrabant apud omnes
regni ordinest ni sua sponte inducerent animum e re
gia facesseret aegre videbantur posse sustinere. vnum
augebat incertos consilii. verentes. net ubi ad hoc
consilium descenderent. perinde haberetur. ac si iudi
lgo ro. MlclMliLlS nnvri

cium veriti. id quod nemo non videbam agnoscerent

crimen. cuius invidia laborarent. lnterea Ludovicus a
patruo et Perdinando monitust aliquando resipisceret.
et se qui esset agnosceret. ac pro nominis maiestatet
et regii munerist rempublicam gereret. tam gravi affli
ctam casug meliore consilio eos ipsos prudentes et
graves hominest qui pridem varia impedimenta caus
sati. e regia discesserant. evocavit. spe facta in poste
rum rempublicam ex eorum sententia administrandi.
lta in aula subito conspici coepti viri fortes et spec
tatae fidei. ex vetere vngarorum disciplinat qui in
ftegis consilio. auctoritatem virtute et constantia pari
tuebanturt coeptus honos haberi religioni. pudori. in
nocentiaet quae virtutest cum ad ftegem esset omnis
aditus praeclusust iam diu aberant e regia domo t su
bitam rerum mutationem hominibus admirantibust qui
praeclara illat et splendida virtutum nomina cum rebus
ipsis pridem dedidicissent z ut. quasi subito e coelo orta
lueet in spem magnam erigerent animost brevi ad
aemulandam priscam vngarorum virtutem. ftege suo
exemplo provocantet multos certatim excitatum iri.
llorum spem confirmabant ad reipublicae procuratio
nem admissi viri fortest et quos non prius magistratus
honores atque imperia ornarent. quam ipsi honoribus
atque imperiis essent ornamentot non fidem venalem
non iudiciatnon rempublicam quaestui haberentz nihil
ad gratiam. omnia ex iuris aequabilitatet quae perdiu
a pudendae sortis et perditae spei hominibus erant
administratag in primis constituta res militarist et ce
tera ut par erat. cum his consentientiag alia domi.
foris faciest cuius praesidio respublica tanto accepto
vulnere labefactata inniteretun vna quidem in hac
rerum mutatione constantia defuit. in qua una erant
 vnoAnrcAnvM nnnvn nm vi. 1z1

omnia positat vindicandis eorum flagitiist qui ex ruinis

afflicti atque eversi regni crevissentt quod tamen ne
fierett nulla in his culpat quae tota in ftege haerebatt
qui quidem ipse effeceratt quo illis minus de eorum
caussa cognosceret et de ea pronunciare ex sua fide
et constantia liceretz usque eo enim iis indulgendo
erat progressust ut ne hoc quidem sibi integrum reli
quissett cuius rei caussa gereret insignia regnit ut
male de republica meritit et maiestatis atque ingen
tium scelerum convictit more atque instituto maiorum
plecterentun itaque quod accidere necesse eratt adeo
praeclare inchoatat ad concitandam hominum spem
plurimum momentit ad curanda reipublicae vulnerat
quae nondum cicatricem obduxissentt parum adiu
menti attuleruntt quae sanarit nisi per multorum sup
plicium haud possent. vnum reliquum eratt ut odisset
suspectosque haberet communium malorum auctorest
quos quidemt ne quid essett quod a potestate regia
vererenturt immensis opibus et non ferenda potentia
auxissett actione necessaria de peculatut quam omnes
non iam tacitis votist sed apertis vocibus clamoribus
que poscebantt ad meliora reipublicae tempora reser
vatat quae numquam itege tam excordet et sui suorum
que immemore futura spertabantun Agebant eodem
tempore apud Ludovicum lioemorum legatit cum nu
ptias honestandi caussa lSudam missit tum ut itegem
docerent quod maxime urgebat quo in statu res essentz
quae quidemt cum ltex abessett quamquam tum ipse
regni initiot tum pater Ladislaus saepe contra essent
auctoritate atque imperio adnixit quotidie in deterius
labebanturz vigere inter ordines aeterna odiat quae di
versa hominum studia alerentt de summa religione
dissidentiumtinsanabili malo semper populis omnibust
l SS - m inuonimms navrr

sed multo iis magist quibus deesset. cuius auctori

tate spes esset posse tolli. iustus et sapiens rex . qui
populis in officio continendis. et agnosceret suum iust
et tueretur constantia. Se. quando nulla orationis vi
sperarent palam oculis subiecturost quanta esset vis
malorum. quibus regni civitates vexarenturz orare
atque obtestari pro summa sua clementia atque aequi
tatet animum induceret suorum desiderio occurreret et
afflictis rebus praesentem opem ferret quas recreari.
et in meliorem statum redigi permagni eius ipsius
interesset. ad quem regni iura pertinerent. Mon iam
Ludovicum dici in lioemia regnare. et legitimo iure
et legitimis suffragiis creatum regem. sed seditiosos et
turbulentos homines . ac per eos ipsos vim. armat do
minandi improbam cupiditatem. quam tectam splen
dido religionis nomine obiieerent multitudini imperitaet
ut ad optata consequenda. quas aliunde aiuturas de
sperarent. adessent vires. inde vigere discordiast dis
sensionest aperta odiat quae iam pridem magistratuum
auctoritate sublata. nihil quod vere dici regis posset.
praeter inane nomen. reliquissent. llelinitum populum
variis artibus a sceleratis hominibus . quorum errore
in spem regni abuterenturt totum eorum esse . quos
unam atque eandem caussam tueri existimarentz ut
cum verbo videri vellent sacra et veterum ceremonias
ritusque tuerig re iura divina atque humana omniat
et cum iis ius omne legitimi imperii. tollere funditus e
regno conarentun Legatorum caussam Maria nova re
gina iuvitz quae iam in vngaria regiis insignibus
assumptist ad capessendam regni lSoemici procuratio
nem verius quam regia insignia properabatg quibus et
Ladislaus olim. et tum Ludovicus filius contenti. opu
lenti regni vectigalia praedae reliquerant privatist ma
 vueunloAnvm uuuvm Lm vL 1gs

gna cum aerarii iacturat et populorum gravi incommodot

qui per obiectum liegis absentis noment plures reges
aleret vi oppressi atque armis cogebantur. iiis de caus
sis Ludovicus compositis domi rebust cum vngaris
spem lceleris reditus fecissett itegem invitis ase dimit
tentibust in lioemiam contenditt caterva principum
stipatust qui illi frequentes aliquot dierum iter obviam
processerantt non honoris caussa magist quam potio
rem gratiae locum apud eum occupandit quem mox
iudicem de publicis privatisque controversiis futurumt
diffisi caussat verebantun inde liex Pragam ingres
sust iis ipsis principibus postulantibus t qui nihil agi
prius volebantt quam regni iura confirmarett popu
lorum immunitatest quas superiorum regum concessu
beneficioque obtinerentt ratas se firmasque habiturum
pronunciaret. in haec iureiurando ftex adactus suam
fidem obstrinxitt praeeunte verba Leone arcis regiae
praefectot quae dignitas regiae proxima tum in lSoe
miae regno habebatur. inde ihitio factot ceteri magi
stratust atque ex omnibus ordinibus delecti iurarunt
in Ludovici verbat eo alacrioribus animist quo faci
liore prolixioreque postulatis accipiendis quae edidis
sentt confirmandisque usi essent convenerat autemtut
postridiet quam itex advenissett novae reginae in ma
ximo urbis templot vetere ritu regia insignia traderen
turz id quod nullo negotiot et per summam omnium
ordiuum concordiamt actum iri credebatur. Sed magna
inter eos orta controversiat quibus cura gestandi in
pompa regia insignia mandabaturt rem distulit in ali
quot diest cum ex nobilitate praecipuus quisque t ma
gna contentione animorum eum sibi sumeret honorem
vsque adeo quidem ambitio exarseratt ut nihil propius
factum sitt quam ut missis verborum concertationibust
 1zz1 ro. Mronm-zms snvrvr

principes descenderent ad arma. quorum prava certa

mina. etiamsi gravissima de re suscepta videri vel
lent. ltex de suorum sententia novo consilio disiecit.
Stato ceremoniarum die nihil minus illis exspectanti
bust processit regio ornatu. cum sceptrum dextrat orbem
sinistra. diadema capite- gestaret. tradito ense Mar
chioni lirandeburgensi. cui facile et principi externo
et regis propinquo. et vero ob familiae maiestatem.
cum unus ex vn viris mandandi ius summi imperii
obtineret. inter alios dignitate atque honore eminenti.
non aegre alii cedebant. llis ita ordine administratist
quod reliquum erat. conversi omnium animi ad publi
cas res constituendast quae aliquanto intentiorem cu
ram requirebantg cum vero multa alia erant de quibus
lSoemi querebantun tum erat unum gravissimam. unde
cetera regni incommoda manare credebantur. ln magna
enim rerum omnium perturbationet cum quisque in ma
gistratibus mandandis . per adversa factionum studiat
quibus quassatum et convulsum regnum nutabat. a rei
publicae cura haberet aversum animum. non qui ido
nei haberenturt sed quorum gratia opibusque spes
esset minui adversariorum potentiam. augeri suam.
creabanturt magna quidem omnium ordinum offensionet
qui aegre ferrent. praeteritis iist quorum virtus atque
innocentia in regni procuratione spectata esset. rei
publicae praefici improbost non alias solum ob caus
sas parum idoneos. sed palam etiam multis flagitiis
sceleribusque infames. lia ex re fiebat. ut a parum
integris republica administratat multa foedet avaret
scelerate admitterenturt magistratuum maiestas con
temptioni esset. venalia iudicia pretio redimerentur a
nocentissimis hominibust plecterentur insontes. cum
una gravis culpa haberetur optima etiam caussa ni
 vneAmcAitvm suavia LnL vL ms

tentem. pro iudicii redemptionet non habere quod im

puris hominibus solueret. nihil ex iuret omnia ad libi
dinem administrantibus. quibus emendandis ut maiore
cum auctoritate omnia gererentun placuit de consilii
sententia Ladislaum vaciensium pontificemi dignum
hominem. qui ob summam virtutis opinionem . princi
pem dignitatis locum apud Ludovicum obtineret. prae
terea oaroli v. caesaris legatum et lirandeburgensem
praeesse. flinc cum magis quid agendum appareret
quam quibus rationibus id agi expediret. plures ageir
dum summo iuret et quaestionem de iis severe haben
dam censebanti qui quaestui habuisse rempublicam in
magistratuum functione et publicorum munerum argue
rentun quam quaestionem reis futuram gravem. cum
late patere . atque ad multos pertinere crederetur p in
quos lege animadverti. sine magno rerum motui haud
possetz vaciensis gravi ac luculenta oratione magni
rem discriminis dissuasurust in hanc sententiam disse
ruisse dicitur z ln hominum malefactis vindicandist
quamquam illis gravissimist et ad summam rempubli
cam pertinentibust interdum plus esse tempori. quam
legibus parendumz quamquam enim una certe naturae
lex haberetun quae a ratione profecta esse sancta ho
minibus deberet. ut in fungendo vitae muneret quae
honesta essent. omnibus praeferrentun atque adeo
etiamsi maximorum commodorum prae se speciem fer
rent. haud raro-tamen incidere huiusmodi. ut ne ii
ipsi quidem. qui leges condidissent. graves et sapien
tes homines atque antiquae severitatis si consulerenturt
ius sequi. quam rationem temporum mallent ltaque
tametsi leges iuberent. qui hominem interfecisset ca
pite plecti. in ea tamen civitate ubi arma vigerent. si
lerent leges. quidquid violatum publicum ius interfi
 lo. MlcSAliLlS lilivllll

ciendo homine a potente cive videreturt neminem non

videre mitius malum violari a cive legum maiestatem.
per magistratuum dissimulationemg quam per vim. ubi
plus arma possent. quam legest extorqueriz in altero
enim neglectam animadversionem in sontemg victam
auctoritatem publicam in altero haberi z unde licentia
et impunitas publico malo aleretur. lilxuere vero na
turam mali g boni sumere g quod malum levius in compa
ratione gravioris haberetun quemadmodum sapientes
homines docerent ltat si quando temporum vitio acci
deret. ut minus obtineri publicum ius possem videri
praestare. rerum moderatorem meliorem sententiam
animo amplecti. eam exsequi quam cogeret praesens
rerum statust deque suo iure decedere sua sponte de
beret cui cedendum armis esset. lure olim in liomana
civitate caesaris postulata senatum reiecisse. cum
alterum consulatum . triumphum extraordinaria impe
ria. quibus liberae civitatis status convellebaturt postu
laret finiustissima enim fuisseL sed multo tamen fuisse
satius tot cladest tot caedest tot amissos exercitus.
tot interfectos ducest tantum in universo orbe excita
tum incendium redimere publici iuris non magna de
minutione et libertatis iactura. Meminem esse qui
ignoraret. quae lftegis partes essent improborum homi
num sceleribus vindicandis. liorum furtat peculatust
latrocinia esse in omnium ore. qui frustra opem. unde
affuturam nulla spes esset. perditis rebus implorarent
lioc iust fas postularet ut qui regia auctoritate publicis
muneribus obeundis abuterenturrt impune haud ferrentz
qui ita in his castet atque integre essent versati. ut
suam fidem. quibus deberent probarent. iis et habere
tur honost et praemia digna domestica virtutet atque
industria decernerenturn flanc unam certam rationem
 vneAnrcAnvM nnuvM Lm vL mv

secutos primos hominest unius imperiot cuius sapien

tia atque auctoritate in officio continerenturt non na
turaet non libertatist non iuris sui memores subdere
collat legest iura agnoscere quibus parerentt ac discere
vere homines esse potuisse. quae quamquam vera es
sentt non minus tamen hominum rebus moderandist
ubi usus poscerett a rege requiri prudentiaet quam
severitatis partes. quando vindicari hominum male
facta sine metu caedis atque armorum haud possentt
animadvertendi severitatem in commodius tempus vi
deri differendamt communi otio et securitati in prae
sentia prospiciendum lit quando nemo dubitarett quin
probi sua spontet improbi legum metu et iudiciorum a
male agendo deterrenturt iis assentiendumt qui aucto
res mitioris sententiaet liegem sua sponte ad clemen
tiam proclivemt a summi iuris praescriptione inexora
bilit quae nonnumquamt ubi obfirmatior essett in duri
tiem atque immanitatem verterett revocarentz id po
scere pacis ett concordiae rationemt qua una re sem
per civitates maximae et regna opulentissima magni
tudine imperii beatissimae opibusque floruissent Mam
si placeret quaestionem de peculatu haberit cuius ne
cesse esset permultos reos postularit neminem non
videret ubi per hanc rationem a corruptis essent inte
gri secretit insigniorem nocentium labemt quasi posito
discriminet effectum iri. qua ex re esset futurumt ut
nobiles atque illustres domus permultae macula affi
cerentur. ita verot omni discrimine sublatot placere
itegem edicerez cuicumque ad eum diemt magistratum
gessissentt quique in civitatibust praefecturist arci
bust alia publica munera administrassentt in primis
qui iudicia exercuissent t et quorum esset integra exi
stimatiot et quorum suspecta fides et muneribus labe
ms ro. monmms nnvrl

factata arguereturt se munere abdicarent. in eorum lo

cum suffectist quorum integritas atque innocentia per
spectat cum in privata vitat tum in reipublicae admini
stratione esset. Moveri hominest atque eos praesertim.
qui nobilitatis et generis splendore conspicerentur. in
famiae magist quam supplicii metu. credere enim. amis
sa honestatet vitam sibi relinqui supplicii locot ac tan
to illius quidem gravioris. quanto alii citius per cele
rem mortem infamiae sensu carerentj iis non prius.
quam cum vita adimereturt quam saepe in multos an
nos proferrent. perpetuo conscientiae morsu. sibi gra
vem. aliis invisam. Multos esset qui aliis magistrati
bus fungerenturt plures qui iudicarentg omnes suspe
ctosg neminem fere intactum invidia haberiz ut si no
vae de his quaestiones institui. ac nova iudicia fieri
oporteret. vix ullus esset cognoscendi finisi ulla vacua
domus ab infamiae labe futura. quantas hinc tragoe
diast quanta incendia in honestas et claras familias
excitatumjiriP Atque ea tamen mala esse eiusmodi. ut
non semper intra domesticos parietes continerenturt
sed saepiust quam publicis rationibus conduceret. in
regiam irrumperent. et gravissima incommoda populis
importarentz quid enim si rllurca victort bello instauratot
vngariam interea aggrederetur armist et ad externa
mala. intestina bellat populorum odiat discidia. dubia
hominum studiat incertaque accederentP quae cum ita
explorata essent. ut ne dubitari quidem de iis posset.
ita quod esset in praesentia tutissimum consilium. vo
luisse in medium afferret ut meliorat tutioraque consu
lenti. aequissimo animo esset assensurus.
Movit quidem tanti viri auctoritas omnest qui
tum itegi in consilio aderant. sed multo etiam magis
ratio movit. itaque iussis omnibus eodem tempore ma
 vumnrcsuvu nnnvm Lm. vL izg

gistratu se abdicaret uulla cum cuiusquam nota infa

miaet a summa arcis Pragensis praefectura Ludovicus
initium facitt quam quidem ad eum diemt magna cum
hominum offensione atque invidia principes admini
straverant ldam carolum Mirstembergensemt genere
Soemumt quem novo nomine militum praefectum po
pulares appellaruntt obtinere iubetz regni cancella
rium pronunciat Adamum Movamdomumt cuius fides
par tanto muneri habebaturt aliis qui iudiciis praeessentt
delectis magni consilii hominibust et quorum innocen
tiam vita anteacta probassett relatis aliis in iudicum
albumt quorum aeque cognita probitas essett atque
in itegem fides. cetera eodem modot et prudenter pa
ritert et accurate administratat quae citot ut alias sem
per vincente regiorum omnem diligentiam longa die
inveterato malot exoleveruntz ut enim maxime Ludo
vicus regium munus sapientium consilio tuereturt quo
id tamen minus diuturmnn essett eorundem potentium
hominum conspiratio effieiebatt qui per regium edi
ctum defuncti periculi metu cum victa publiea aucto
ritas privatorum potentiae cessissett non ferendos spi
ritus sumpserantt et fiduciam atque audaciam ad per
dendam rempublicam maiorem vna vero ratio tutissi
ma regnorum administrandorulnt ut media reiiciatt
spectet extremaz aut enim non sunt irritandit qui se
mel plus quam leges potueruntt aut si irritati suntt tol
lendi de mediot conservati enim alieno beneficio sce
lerum conscientia damnatit ubi liceat impune ferre
quae admiseruntt memoriam servantt non ad referen
dam iis gratiamt qui ignoveruntt sed ad delendam
ignominiamt eorum exitiot qui perfeceruntt ut qui
bus parci per magistratus dissimulationem incolumi
existimatione licuissett potuerint damnati lirgo brevis
uouvm avum lllSlL n scmrrouss xm. . g
1ao 1o. Mrcmsms anvrn

voluptas ex bene constituta ret ut vulgo credebatun

eandem mox malorum cohortem invexit. quibus se
perfunctos lioemi credebant. contempta liegis auctori
tate fquo nihil perniciosius est in magni regni admini
strationej quae visa esset imbecilla sceleratorum ho
minum malefactis puniendist aucta improborum impo
tentia. quos in ordinem coactos ad nova ineunda con
silia contumeliae dolor excitabat. quae reipublicae
fere exitio fuerunt lta sensim deplorata spe salutis ii
iterum dilabi. in quorum sapientia et consilio credeba
tur posita publica salust quod nobis ab iis recte fa
ctum atque ordine videturt ne eorum. quae admini
strata secus ac reipublicae conduceret. rei culpam. a
qua longissime abessent. sustinerent z virtus enim num
quam tuto in improborum regno cum llequitia in certa
men descendit. ue quae invicta sua natura est. impro
bitati victa cessisse videatur. lnde fttex sibi permissust
imprudens quantum aliena culpa peccaret. per sapien
tium hominum discessum laxatis licentiae habenistiis
dem sceleratis hominibus totum se dederet eorum nutu
penderet inniti consiliot susque deque omniat regnum
suam. suorum salutem haberet magno reipublicae malot
quae iis praedae esset relictat quorum libidinem nulla
quantumvis magna atque opulenta praeda expleret.
quae ut deteriora haberenturt ingens eorum in regia
solitudo faciebat. a quibus disceret recte administrare
regium munus. quod privati convellerent. qua praeci
pites libido atque avaritia ferebat. Meque vero Ludo
vicus in unius potestate erat. quem eximium haberen
quod ipsum tamen saepe magnis regibus ingentium
malorum caussa fuit fmitius enim malumL sed multis
patebat. uni. eodem consensu. cuius ruina crescerent.
imsidiaantibus. ita quidem aperta cupiditate atque
hianti g ut neque iis aerarium publicum. neque regni
 vMSAPlcAkvM lilillll/M LllL vL

vectigalia. non portoria. non arcest non auri fodinaet

eadem pravo studio captantibus essent satis. lntereat
omnibus in Soemia ex sententia administratist Ludo
vicus in vngariam rediit regno praeesse iusso duce
Mirstembergensi Aque haec quidem cum alii. qui per
ea tempora floruerunn tum Pubravius inprimist mul
tus ut semper fere solet. iis narrandist quae a regiis
ministris avare et sordide. litege in omnibus iis conni
ventet administrabantur. ut nemo non videt vngaris
iniquust de quorum fama detrahere per hanc rationem
conaturt nonnulla certe huiusmodi sunt. ut vere po
tuerint admitti. admissa esse eadem minime cuiquam
verisimile videaturg sed illud levissimum. et quo nulla
cum suae fidei iactura potuit supersedere. gravis alio
qui scriptort de opoliensi ducet peropulento hominet
et cui mortuo iusti heredes deessentg ad quem versan
tem in ultimo vitae discrimine missum ait eundem Sta
nislaum olomucensem episcopumt qui eum hortare
turrt ut quando secundum propinquos haberet neminem.
cui iustius domesticas copias et fortunas legaret.
liegem. qui ut honoris maiestatet ita amoret et benevo
lentia in illum omnes anteiret. testamento heredem
faceret. quod quidem. ut maxime acciderit. non video
tamen quare dari ltegi probro debuerit. cum nulla cum
cuiusquam iniuriat non contemnenda regni accessione
id agi potuerit Mam rem a flagitio abfuisset hominis
persona docet. cui legationis munus mandatum ait. qui
quidem vir moderatus et gravist quam illi laudem tri
bnit. haud verisimile videtur has fuisse partes susce
pturus. si id agi non posse sine certa dedecoris uota
aut litegist aut sua existimaretz cum praesertim gran
di natu homini non esset defutura ratio tam foedam a
se legationem amoliendi. sive morbum iuraret. sive
l
1sz 1n. Mlcnsnms anv-n

quid aliud excogitarett qua re minus idoneus infami

legationi obeundae haberetur.
Sed eorum famamt quae partim in lioemiat partim in
vngariat magna cum regiorum invidia ferebanturt alia
certiort et quo de gravioris momenti ret eo maiore cum
offensione hominum obruitz fthodum insulamt captam a
rllurca hostet ut olim ltomani imperii adversus maritima
bellat sic per id tempus adversus rllurcam christianae
reipublicae firmissimum obiectum propugnaculum quae
tanta audita cladest cum eos etiamt qui longissime ab
essentt crallost flispanost Anglost atque ad occidentis
oras ultimas incolentes hominest terrore implevissetz
parum tamen vugaros movitlt quibus aut elatis fiducia
domesticarum viriumt aut mentis stupore a sensu prae
sentis mali aversaet hostis barbarus insigni de nostris
parta victoria non vngaris ex propinquo imminenst sed
haerens in oculis atque in sinu adeot non poterat inii
cere metumt et quidem quo tempore per se validum
suo roboret ohristianorum regum discordiae et perpe
tua bellat quorum armis poterat terra marique debel
larit redderent invictumt ut cum virgaris multa essent
timendat quae rllhracio bello subito oppressis impen
derentt domesticis viribus in magno rerum discrimine
deficientibust ad quem confugerent oppressi ingenti
malorum molet neminem haberent. neque deerant ta
men periti rerum hominest quibus esset suorum stoli
da ferocia invisaz sed optime animatis deerat audacia
ad refutanda eat quae facile patiente ftteget et asper
nante meliora consiliat temere et inconsulte de prae
senti vngariac statu in medium afferebantun quae
quamquam ita essentt aliquando est libera vox tamen
auditat recti animi fiducia in nonnullis metum regio
rum vincentet quibus ire obviam nemo auderetz li
 vlvcAlllcAllvM lilllkvM Lll vL

ithodiorum flamma fprohiberet a suis deus tam dirum

omenj incensa facet brevi vngarorum regiamt ni ex
perrecti principest propius et suas et hostis-vires spe
ctarentt exarsuram. Praepostera quidem eorundem ho
minum audaciat in quorum erat itex potestate fnon
enim penes omnes haec culpajt ingentium malorum cum
iis ipsist tum christianae reipublicae universae immi
nentiumt vera caussa fuitt qua quidem defendendat
cum belli vist animi roburt et corporis vires require
rett alterum quidem praestare potueruntt haud falsi
suarum virium aestimatorest ut non deesset animus ad
exorientem belli procellam disiiciendamt in alterot
quod necesse erat accideret succubueruntt ubi adver
sus Solimani innumerabiles copiast non animis modot
sed viribus paribus fuit in acie pugnandumz illud
certe effecitt ut et minus sese munirent impares propul
sando bellot quod ultimi discriminis instabatt cum qui
dem nimia sui fiducia elati se crederent parest et ma
iore licentia atque impotentioribus animis suos vexa
rentt quibus non poterant tam praeposteram admini
strandarum rerum rationem probare fquod gravissi
mum malorum omnium estjt ne quid praesidii bene de
republica sentientibus esset adversus tantum improbo
rum consensumt iuvene ltege a regni procuratione aver
sot qui quo pauci vellentt non quo postularet reipubli
cae salust pateretur se trahi. vsque eo quidem impuni
tate progressost scriptores eorum temporum traduntt
ut lSudae palamt in forot tantum non in oculis ltegist
homines interficere auderentt domos diriperet priva
tamt publicam remt iuxta praedae haberet nemine ex
sistentet qui fretis liegis gratia obviam iretz cum nulla
esset auctoritas publicat quae malorum vindext priva
torum vim atque audaciamt unde manabatt cotirceret
 lo. MlclilAldLlS lillv-lll

quisquis esset. quem insignes divitiae et domestica

opulentia opportunum iniuriae redderetz ist nullo dis
criminet furenti multitudini obiectus praedae eratg iam
enim licentia in infimos derivatat militaris turba urba
nae immistat omnia in promiscuo habebat in his in
signis iactura iimerici cuiusdam feneratorist iudaei ge
nere. qui non ita pridem. canssa redimendi se a po
puli convicio. cui est iudaeorum gens invisat chri
stianis sacris erat initiatusz eius palam direptae aedes
spectante populo. pretiosa suppellectili. facto argento.
infecto. rebusque omnibus refertae. quae oculos incen
dere atque animum. in magna turba egentium homi
num atque impunitate gladiorum. possent Perunt in
aedium interiore parte sexaginta aureorum vngarico
rum millia inventaz quod haud dubium indicium esset.
locupletis domini et minime multitudinis spem et iudi
cium fallentis. liius exemplo iudaeorum alii. quorum
non minus invidiosae opes divitiacque habebantur. ut
quae vulgo malis rationibus partae crederenturt coacta
militum manut vim vi propulsare ausi. irruentem in se
multitudinem armis represserunt. Sed haec perse gra
viat quae tamen prae aliis levia habenda. Adamum
Movamdomum. quem paulo antea lioemiae cancellarium
aitege creatum docuimusi magnae hominem nobilitatist
cum neque in magistratus honore. neque in itegis ma
iestate. apud quem. principem gratiae locum obtine
bat. quidquam praesidii haberet. dum discessurus in
Soemiam rheda per urbem vehereturt a nefariis homi
nibust ad portam. vi in familiam facta. conspectantibus
omnibus spoliatum nudatumque reliquerunt Aliud
aeque turpe et flagitiosum admissum in Puggeros ne
gotiatorest quos maiorum industria honesto dignitatis
loco apud suos constituit lix omnibus regni provin
 x-neAn1cAuvM usuvM me vL 1gs
ciis ti cuius aerarias aliasque metallorum fodinas con

ductas habebantt effossum aes ubicumque deposuissentt

uno consensu et eonspirationet qua cuique est visumt
distractum dilaceratumque diripuerunt. lies quidem
adeo foeda indignaque visat ut carolus tantus impera
tort Perdinandus liex fratert caussa Puggerorum su
sceptat legatost qui de tanta suis illata iniuria expostu
larentt sibi ad Ludovicum censuerint mittendos. quae
tamen legatio nihilo magis eost quorum res eratt sub
levavitt itegis invidiam regiorumque auxit vehementius
qui eam praedamt cuius iacturamt fidei et pudoris pre
tium fecissentt non facile passi sunt sibi e manibus
extorqueri. Mam ad liegem quidem tantum dedecus
hoc uno nomine pertinere visumt quod non aeque ac
regem decerett imperium obtineret in suos. rilametsi
enim aetatis excusatio iuvenis culpam elevarett non
deerant exempla tament tum aliorumt tum Matthiae
liegis maximet qui patrum memoria in eodem regno
ingenii ac magnitudinis animi insignia documentat pri
ma sua adolescentiat dedissent Atque ad ldegem tament
cuius niinia-indulgentia haec patrabanturt nihil prae
dae pervenitt cum ex tabulis publicis constarett qua
draginta nummum aureorum vngaricorum millia sum
mam aeris direpti excessisse. Per eadem tempora insi
diae in itegem detectaet neque tamen in maiestatis et
paricidii convictos lege animadversumt magna omnium
admirationet quit cum itex petitus venenot et quidem e
longinquis locis comparatum dicereturt quae res per
tinacis odii indicium haberett et tanti sceleris auctor
neminem fallerett iudicii severitatem expetenda a sce
lerato paricidii poena desiderarentt caussam quidem
omnes requirebantt quare quisquam in itegem innocen
tissimumt et qui in omnes effusust multos beneficio
1 se rn. nucnanms likvllll

comprehendisset. neminem umquam verbo inclemen

tiore appellasset. induceret animum pestem atque exi
tium moliri. lnstituta veneficii quaestione in praepo
tentem reum . cui nihil in caussa praesidii. spes nulla
salutis. nisi aut in ftegis clementiat aut in domesticis
copiist et iudicum sordibus constituta essen cum apud
eos caussam diceret. quibus potior fidei laude erat
perfidiae quaestust ubi rerum absoluerent non ltegis
solum. in quem erat tantum scelus admissum. sed eo
rum etiam praeiudicio damuatum. qui alieno dolore
non suo movebantur. omnium sententiis absolutust et
missus est factusg tanta regiorum invidia. qui reo ad
fuerant. ut maiusne flagitium admisisse absoluendo tam
convicto et iugulato reot an in publicum audere prod
iret qui se adeo insigni flagitio contaminassent haud
satis hominibus constaret.
lam temere a principio orta fama. quae numquam
hominum exspectationem fefellit. ut superare omnem
fidem videreturt sensim latius manare in vugaria coe
perat. Solimanuni.ut numquam alias accuratius inten
tum parando bellot primo quoque tempore vngaris
arma illaturum. ingenti rerum successu barbarus sub
latis animist cum mari terraque victor validissima duo
christianae reipublicae munimenta. fthodum mari. Sel
gradum in vngariae finibus. suae ditionis fecisset. ni
hil ita arduum rebaturrt quod uou armis aggredienti
esset concessurum. lia spe vero expeditionem in vn
garos parabat. ut non dubitaret. quin nudati munitis
sima regni urbe. simulatqueiaudirent propius inferri
infesta signat relictis quae media intercederent. rece
ptum quaererent in interiora regni Meque vero ille
poterat dubitare de belli eveutut ita periculo facta vn
garorltm virium. ut non illos acriores defendendo re
 vneAmcAuvM umuvM Lm vL ls1

gnot quam tuendo regni propugnaculo se inventurum

speraret. praesertim. quo erepto. spes omnis retinen
dae salutis vngarist ut tum res erantt praecisa esset.
Sredebat porrot minime coniectura sua falsust cui vires
defuissent ad summovendum hostem gradum in regni
fines inferentem. unde facile poterat arceri. haud va
lidiores ulteriora penetranti obiecturum. lftaro vero
umquam accidisset ut qui gerenda re inciperet prae
clare. non primis media consentientiat his pari succes
su attexeret postrema. Adnitendum modo in principio
totis viribust ubi ex sententia gesta res aditum in re
gnum molienti aperiret lloc qui esset adeptust eum
populorum studiat quae victoris felicitatem aut metu.
aut spe sequerentur. qua una in re maxime posita es
set summa belli. continuo consecutura. Aegre verot
qui non occurreret statim exorto belli incendiot quod
vngari superiore expeditione fecissent. crescentem
flammam et late proficrcutem vires exiguis viribus tam
quam aquae sextario restincturum Atque haec qui
dem apud hostes barbaros vulgo ferebanturt non male
suis rebust ut docuit eventust per nostrorum cuncta
tionem omiuantes. quibus quidem sero coeptae dome
sticae agnosci virest quas brevi adversus praepoten
tem hostem sibi explicandas intelligerentg tum fluere
animis ferociat quam ex umbra in campum. atque in
aciem deductam. imminentis exitii metus . propius ac
cedens ad hominum sensum. postulabat crrave quidem
per se bellum. ltege fortissimo. et qui niteretur viribus
maximist rem administrantet ut omnium gravissimum
habereturt quae gesta umquam in vngaria essent.
praeter ceterat quae commemoravimum longa armorum
desuetudo. et rei militarist quae iam diu apud vngaros
exoleverat. efiiciebat Memo tum erat magnitudine re
lss ro. Micnmms nnvri

rum gestarum clarus belli duxt et quem magis dome

stica virtust quam nobilitatis suffragatio commendaret.
lit ioannes quidem Scepusiust cum ob partam rei mi
litaris gloriam rusticorum bellot tum propter ingentes
opest quibus conspiciebaturt longe inter alios emine
batt sed ut eius esset regiis suspectus animust ftegi in
primist caussae et multae et graves intercedebantt
quarum viget in magnis animist ubi praesertim suspe
cta sit regni aemulatiot quam domesticae virest et ho
minum studia alantt aeterna recordatiot atque adeo
saepe ingenti cum hominum peste. vtrum vero Ludo
vicus virum tantum suspectum iure haberett an invi
diae semper nimia potentia obnoxia efficeret eius su
spectam fidemt ut de dubia re aliorum esse iudicium
volumust quos quidem spectare aequum estt non solum
quid magnus vir possitt sed quid etiam velitt cum qui
dem magnus vir esse haud possitt nisi idem suae fidei
sit atque existimationis memor. Atque inde inimici
maledicendi occasionem nactit quae danda laudi essent
elevandot ea quae adversa et cum hominum offensione
gessissett augebant. Mam partam gloriam domestico
bellot cuius magnam partem sibi merito sumerent aliit
qui neque erga patriam pietatet neque maiorum meri
tis in rempublicamt neque splendore familiae illi con
cederentt obscuratam male re ad oernovicium gestat
contendebantg ut etiamsi de fide minus esset dubitan
dumt aut fortunat aut virtus suspecta videreturt qua
rum neutra recte posset in belli duce atque impera
tore desiderari. ltaque ad cetera malat quae urgebantt
uno gravissimo ltex conflictabaturt ut cum instaret mi
nime dubium belli discriment quem ipse impar profi
ceret rebus gerendist neminem haberet. lamt quod
aeque torquebat anxiumt-neque de eo satis constabatt
 vnaAnrcAnvM nnnvu um vr. lag

adversus adeo paratum hostem a rebus omnibus quo

milite utereturg cum sub liege desidet et in demortui lo
cum aeque inerti et molli itege filio surrogatot rei mili
taris gloria planet ut paulo ante diximust exolevisset.
veterani paucit et qui diuturno otiot cum flore aetatist
plurimum de pristina virtute remisissentz novi milites
suopte quidem ingenio alacrest tum ad alia omnia mi
litiae munera obeundat tum impigri maxime et manu
prompti ad rem in hostem gerendamt sed quos ne
que ulla rei militaris disciplina in tarn corruptis mori
bust- neque usus ullust aut exercitatio adiuvarett per
diu vngaria quieta ab omni belli tumultut quae una
gravissima caussa fuerat subito malo oppressis Sel
gradum amittendi Mamt ut maxime animis vigeret
antiquum roburt atque ut numero inferiores superio
res virtute haberenturt quantum hominum vires fer
rentt allaturi in aciem videbanturt ut pugnarent cum
spe victoriaet quorum singuli essent cum hostium co
horte certaturit maiorum virium opust quam ferre ho
minis natura videretur. lam bellicus apparatus aut nul
lust aut perexiguus tcum pro tanti regni viribus nia
ximus semper et instructissimus esse consuevissetjt si
cum hostis conferreturt non bellica tormentat non ar
mat non commeatusg non parata pecunia e reipublicae
aerariot quod improbi hominest iuvenis itegis corrup
torest variis artibus illius aetati insidiandot exhausis
sentt non e privato locot cum perpaucos patria caritas
moveret ad opem ferendam afflictis rebust nulla spes
externi auxilii in ultimo regni discrimine positis osten
dereturt et si adessett apud eost qui maxime eo indi
gerentt eius superba contemptiot ita animorum fero
ciam ostentantest ut non aeque ea alte insideret ani
mist atque in vultu et in oratione appareret cum
Mto ro. MlcPlAlcLlS nuv-n

autem iis alia omnia deerant. quae requirebat belli

llSllSt tum deerat imbecillitatis suae conscia mensi
quae efficeret. ut peritos rerum homines et prudentes
audirent indigentibus nequidquam salutaria consilia
afferentest qui contra obfirmatis animis omniat quorum
ipsi auctores non essent. aspernarenturz non enim de
siderabantur ne illi ipsi quidem prudentes hominest
qui quasi ex alta specula exorientem tempestatem pro
spectantest essent parati afllictis rebus consilio occur
rere. et postremum pietatis officium patriae praestaret
cuius imminens fatum ad occasum verggentist precibus
lacrymisque ab irato numine deprecabanturt frustra
illi quidem. et nullo cum usu. quibus praecinentibus
brevi eventura malat omnes praeter eos auscultarent.
a quibus positis excelso locot certiorem spem salutis
populis affulgere oportebat lirat vero in magnis cir
cumfusis tenebris. tristis rerum ac miserabilis aspe
ctus. quarum quidem eo magis erat spes deploranda.
quo maiore cum reipublicae incommodot qui illius vul
nera curare et perducere ad sanitatem opportuno consi
lio possentt contempti abiectique iacerentz communium
malorum auctorest et sua fortunat et ftegis iudicio su
perbi. erecti atque alacrest omnia de se meliora homi
nibus sponderentt inani sui fiduciat cuius nulla caussa
suberat tumentes. lio quidem reciderant Perdinandi
ftegist et Sigismundi abhortationest ut appareret. ob
eam caussam restitutos ad tempus viros bonos pristi
nae dignitatL et per eos populis spem salutis iniectamt
ut maiori ludibrio inimicis essent. deiecti mox ex alto
loco. et populis reddita luxt subito erepta ex oculis
graviores tenebras offunderen quae aeque funestum
rerum exitum portendere credebantun Meque dissimu
labant tamen. quid sentirent super privatam contume
 vuaAmrtAnvM nmwM Lnslm vL 1111

liam communis patriae exscidium lugentest cum vitam

simul exsecrarenturt quam ad eum usque diem produ
xisse viderenturt quo viventest acerbum patriae duce
rent funust oculost qui aspicerent belli externi incen
dio flagrantemt aurest quae propediem exciperent mi
serorum querelast flebili carmine reipublicae fatum
complorantiumt mentist animi facultatest quas a na
tura haustast studio ingenuarum artium excultast ad
reipublicae adversa tempora reservassentt omnium
vero maxime paucorum scelus atque amentiamt quo
rum effrenata cupiditas suis redderet vitam exsecra
bilemt qua nihil homines in terris haberent arnabilius.
quam vero.reliquam vitae caussam superstitibus pa
triae maiorum monumentist qui rem vngaricam tan
tam fecissentt dei immortalis sanctissimis delubrist su
perstitibus nobilissimo regnot quod unum nativo ro
bore per tot saecula invictum intestino rueret malot iis
spectantibust quibus ne leve quidem reipublicae in
commodum sine certa sceleris et flagitii nota posset
opprobrari Mon magis infesta vngaris Solimani ar
mat unius christianis populis formidolosi hostist quam
quorum fidei in vngariae regno esset commendata
publica salus. lio vero domestica mala graviorat quo
eorum esset gravior et foedior caussa itegiam pote
statem penes iuvenem esset ut quasi expers animae
corpust sine mente et consilio perdita respublica pes
sum iret. Sed hoc tantum incommodumt gravet et non
ferendum aliist leve vngaris prae aliis haberit quibus
angerenturz non solum enim non adesse reipublicae
rectoremt cuius sapientia respublica fultat recta adver
sus omnes bellorum procellas retinereturt sed adesset
qui stantem et florentem paulo ante tum magnitudine
imperiit tum rerum omnium affiuentiat quibus qui po
 lll MlcnAMLlS nnv-n

tiunturt beati populi et fortunati existimanturt ultro vo

lentes et prudentes perditum irent. neque ipsi pares
obeundo publico muneri. et iis infensi. qui sua virtute
et sapientia prolabentem sustinere a gravi casu et prae
cipiti ruina possent. ln aliis reipublicae partibus procu
randis posse errare homines cum spe sarciendi quae male
procurata essentz non posse eos sine certa reipublicae
pernicie peccaret ad quos unius prava indulgentia esset
summa reipublicae delatag quae certa caussa fuisset no
bilissimis populist et optimis legibus temperatis civi
tatibus sempert non cuius fortunat sed cuius virtus ex
celleret. spectandi lnfimos hominest qui rem nauticam
exercerent. ne secundis quidem ventis afliantibus et
prospero navigationis cursu . parum peritum navis
gubernatorem patig recte illos quidem. quibus explora
tum non essett quamdiu navigantibus secunda aura
adspiraret. At beatos homines . quasi perpetuo prae
senti fortuna se usuros sperarent. securos animis cla
vum reipublicae teneret quem per adversam tempesta
tem venti refflantes brevi essent e manibus excussuri
cum vero illos multis aliis nominibust tum uno maxime
plectendost quod non intelligerent. in publicae rei nau
fragiot quod omen deus averteret. includi rem priva
tam. quam unam spectarent Pira verot atque exse
cranda capita. quorum scelere. nobilissima gens nullo
suo merito male apud exteras nationes audiret. quae
in tot viros fortes maiorum gloria et domestica virtute
florentes culpam conferrent quae in paucorum temeri
tate et audacia haereret
flaec viri boni. atque alia multat quae extorque
bat domesticus dolort quorum nullus erat usus. Mon
est operae pretium hoc loco commemoraret quae iidem
rerum scriptores de vngarorum amentia et vecordia
 vneAmcAnvM mmvM nm vL pis

tradunt. ita enim sunt foedat ut si de temulentis tra

danturt et in ganea de summa republica consultanti
bust vix videantur diggnat quibus fides habeatur. Lon
ge certe absunt a maiorum gloriat quorum virtus et
rei militaris scientiat finitimis populis olim. et rPurcae
adeo magnitudine imperii et elarissimarum gentium
victoria exsultanti iniecit frenat ut si esset pereundum.
nemo dubitaret. quin tantae cladis culpa fatali cuidam
pesti esset adscribendat quae tum ita occupasset vn
garorum animost a ratione et mentis consilio aversost
ut viderentur ultro volentes et prudentest et regnum
simuL et 11egem. infelicibus sibi et patriae natum
auspiciist in exitium trahere. Mam et iovius a Pubra
vio non dissentienst inter ceteras caussast quibus ad
ductus Solimanus alteram in vngariam expeditionem
suscepit. eandem unam gravissimam praesentem vn
gariae statum miserabilem agnoscit cum tamquam
corporist anima carentist regni summam. destituti re
rum moderatoret penes eos esse audisset. qui neque
sui. neque meliorum consilii potentest praecipiti furore
et stolida ferocia elati prius quam hostilia arma infe
renti. conficerent bellum. vsque adeo vero tum con
tempsisse vires hostium dicuntun quae ne tum quidem
contemni tuto possunt . cum maxime videntur contem
nendaet ut perexi-guum suorum numerum eorum im
mensis copiis opponere non dubitarentz illud passim
iactantest viros fortest et animi robore nitentest quales
vngari essent. virtute vinceret non hominum multitu
dine assuetos. Mam et aliis contumeliosis verbis in
sectatust oblitos antiquae disciplinaet seditiosost im
potentes regii imperii appellat. cuius se moderatores
ferrent. nae hoc quidem male in utramque partem effu
sust sive laudandum quem sibi. sivereprehendendum
1 aq io. Mieluems nnvrr

accusandumque suscipiat lirgo cum multa quotidie

de rllurcarum apparatu nunciarenturt et quidem mini
me illa temere atque e vano hausta tum de equitum
peditumque copiist tum de ceteris rebust quae etiam
cum dubiae suntt pro certis habitae numquam fuerunt
fraudit saepe non creditae exitio fueruntz audiebantur
iuvenum importunae voces in ferocia verba luxurian
tiumt quas llubravius tamquam a se exceptas man
dare litteris non dubitavitt qui cum iovio in vngaros
odio certat. Primo concursut rPurcamt ubi esset ven
tum in certament non militum vultust non vim oculo
rumt non virium impetum laturumz prius formidine
et pavoret quam vngarorum armis profligatumt victum
debellatum iri. copiarum numerumt etiamsi tantus
essett ut ne iniri quidem possett nullum usum ad pug
nam allaturum z tam imbellem hostemt simulatque acies
concurrissentt se annulist quos digitis gestarent oppres
suros. lam tamquam his parum insanirentt inter po
culat hostium capitat quae merces bibendi essett quin
quet decemt plura inter se somniantiuin in morem pro
pinantest gratas futuras victimas vngarorum manibus
devovebant. ln hoc rerum statu cum maturam consul
tationem certior in dies fama de belli duce deligendo
postularetz omnium fere ordinum consensut ltex in
Paulum yPomoreum oolocensem episcopum inclinavitz
quemt superioribus annist egregie multitudinis tumultu
comprimendo liudensem arcem defendisset et ducis si
mul et militis officio impigre functum commemoravi
mus. lilrat tum regnum ita administratumt ut militiae
honores et alia reipublicae munerat quae maioris po
testatis a regibus mandabanturt gererent viri princi
pes atque ex praecipua uobilitatet sed quibust ut ma
xime cetera adessentt quae in imperatore requirunturt
 vseAmcAnvM nsnvM ma vr. pis

deesset usust quo uno viget rei militaris scientia et

consilii vist tum aliis moderandis rebust quas casus
et ratio temporum invehitg tum continenda multitudine
in officiot corrupta quasi contagione communis pestist
quae e regia in multos prava unius indulgentia mana
batz laborasse quidem tum vngariam imperatorum
penuriat haud dubia coniecturat ad rilomoreum itegem
descendere coactumt cui ut quis multum tribuerett
strenui militis laudem impertirett quae ita requiritur
in belli-ducet ut non sit eius tamen prima lausz cum
tantum quidem intersit inter militis et ducismunust
quantum inter recte imperandi et alacriter pai-endiz
quorum alterum ad caputt cuius est in homine princi
patust aliud ad ea pertinett quae capitis consilio atque
imperio regunturr. Palatini dignitas penes Stephanum
Paathorium eratt cuius alibi mentionem fecimust qui
t quidem re militari administranda parum felixt maioris
virtutis nulla adhuc certa dederat documentat indolis
certam spemt natus ex ea familia t quam illustria mo
numenta fortitudinis et pietatis erga patriam honesta
rent. ioannes Scepusius rilransilvaniam cum imperio
administrabatz quem ille honorem per se summumt
patriis fortunist quae ad tuendum domesticum splen
dorem amplissimae suppeditabanturt et magnitudine
animi augebatt ut et Ladislao olimt et tum Ludovico
nliot fere potentia se parem ferrett non invita plera
que nobilitatet quae omni genere honorist tamquam
non Sudae regiat sed in rPransilvania essett quasi
vere ftegem non provinciae praesidem agnoscebant.
Moldaviaet quae eadem a popularibus maior valachia
appellaturt Stephanus praeeratg rilransalpinae ftadu
lust quorum uterque Ludovico parebat. Maritimarum
urbium imperiumt qua ijalmatiae et croatiae littora
norman unum msjn e sonu-r xnL t lo
Ms ro. mcmams anv-n

mare superum alluit obtinebat Pranciscus liatthianiusi

iam pridem per cubiculi millisteriat ob egregiam vir
tutis indolem. in pueri ftegis gratiam adolescens insi
nuatus. Petrus Perinniust praeter rllhemesiensem ar
cem. regionibus omnibus praeerat quae inferioris vn
gariae lilllitibus continentmy vir propter domesticas
opes et. generis nobilitatem magnae auctoritatist et
cui. patre vita functot sacrum diademat quo reges in
augurari solent asservandum. addito ioanne Scepusio
collegat traditum erat Provincia Sirmiumt et tota ea
regni pars quae inter Savum et pravum amnem ad
ripas Panubii pertinet rPomoreo mandatag et quidem
quamquam pridem adductus pietatis studiot et militiae
renunciasset et in Pranciscanorum collegio religiosae
vitae sese devovisset quod tamen vitae institutum
haud illi licuit per 11egemlretinere. llecesserat per id
tempust Solocensium polltificxt quod quidem sacerdo
tium tum insigne et opulentunl. urgente metu rPhracii
belli. aeque qui operandis sacris praeesset indigebat
et qui armis sacerdotii iura adversum vim barbarorum
tueretun recepto hoc iam vngaris more . ut iidem et
rem divinam procurarentg et ubi classicum caneret
patriae versanti in graviore belli discrimine armis
operam navarent ltaque in principum et patrum fre
quenti conventu. cum liex ageret de novo pontifice in
demortui locum surrogandot neque facile occurreret
qui sacerdotii munus simul. et ut temporis eius ratio
nes postulabant. rem militareln administraret. dicitur
mentio rPomorei factag quem quidem spes erat ubi a
ftomano pontifice legibus soluereturt egregie tum pon
tificis partes. tum belli ducis praestaturunL lies per
se gravisi ut necessaria etiam videretun exoriens belli
procella. et quae pro lege habebatur. fati violentia
perfecit ltaque facta a pontifice potestatet cum et lle
 xrueAmoAuvM unnvm bill vL

gist et principum consensumt summa constantia con

tra obnixust vincere non possett colocensium pontifex
renunciatust et simul est iussus provinciae cum impe
rio praeesse. qua quidem administrandat ita se gessitt
ut ne inimicis quidem locum sui reliquerit obtrectandi.
Mam et ducis partest ubi id usus postulavitt cumulate
implevitt et numquam passus est a se pontificis mu
nust tum procurandis sacrist tum ad pietatis et reli
gionis cultum docendis adhortandisque suist desiderarit
pari usus constantia superiore vitae instituto caste
et religiose tuendot inprimis inter bella atque arma
praecidenda sibi licentia omnium trerumt quam vix
otii et pacis tempore coercet gravis et severa legum
censura. ioanni Sornemissae custodia Posoniensis et
lSudensis arcis permissat exactae aetatis hominit cuius
perspecta virtus tum liegit tum principibus nobilitatis
maximis in rebust omnes trahebat in admirationem
sui. itegiis quidem ministeriis a prima usque infantia
assuetust cum eodem vitac tenore per omnes fortunae
gradus ad honestiores militiae ordines pervenissett et
apud itegem magnam erat auctoritatem consecutust ett
ob id ipsumt apud populum gratiam parem is est ioan
nes Sornemissat qui domestico bellot magnam agre
stium manumt quae Sudam oppugnatum ibatt non cal
lido magist quam salutari consilio in regias partes
traduxit. in hos omnest partim ob magistratus honorem
quem gerebantt partim ob nobilitatemt erant omnium
oculi coniecti. heliqui erant quos pontificatus et sacer
dotii religiot sed multo magis divitiarum magnitudo
insignes reddebat. iiorum unus dignitate princeps La
dislaus zalcaniust Strigoniensium pontifext cum magna
apud liegem gratiat tum in regni administratione aucto
ritate parit non honore ille quidem magist etsi per se
ior
me ro. MlcflAlSLlS nnvrr

conspiciebatun quam virtutis opinione ad summum di

gnitatis gradum evectus. quae cum ita administraren
turrt increbrescentibus nunciis in dies certiora de Soli
mani adventu afferebantun minime rerum peritis nova
rest quit superiore expeditione lielgradi et Sabbatii
arcibus expugnatist haud diu quieturum Solimanum
credebant. aditu sibi ad interiora irngariae Pvudamque
adeo armis patefacto. quo non prius irrupturus crede
batur. quam quidquid medium intercederet. quod inii
ceret properanti moramt suae ditionis fecisset. quam
qui minus prospexissent e longinquo imminentiat ita
praesentia horrebamt. ut pertinaciam et vecordiam ne
quitiae addentest eandem in ftegis consilio animorum
fiduciam arrogantiamque ostentarent. quasi id esset
vinceret hostis vires elevaret suas efferre quae neque i
ullae erant. et unde parari possent. magnis undique re
rum angustiis itege circumventot vix cuiquam cogitare
veniebat in mentemfquae dum ad hunc modum gerun
turt Paulus rPomoreust cum de hostium adventu eadem
quae regii cognovisset. conscensa rhedat atque equis
ad celeritatem mutatist ad liegem. qui tum visegradi
agebam contendit. minime ulterius cunctandurn in tanto
regni discrimine arbitratus. Mox docet quantum sum
mae reipublicae intersit. quidquid copiarum sit. co
actum eodem convenire. lnprimis urget. ut primo
quoque tempore delectorum equitum manus ad bra
vum amnem lllittatllli. qui transitu hostem prohibeant.
id quod haud difficile factu futurum ostenditg simul de
monstrat. quanti discriminis futura res sit. ubi patian
tur Solimanum. per otium exercitu traductot primam
belli facem nobilissimae provinciae iniicere z haud du
bie enim eam flammam excitstturam. quae universas
regni provincias eodem incendio haustast demergeret
 vneamczmvu nmzvm LLS. vL lgg

ultimo fato. liane fere rationem bellorum gerendorum.

ut ex eius praescripta qui prior arma inferret. milita
ris res administraretun id natura rerum postulantet ut
qua is initium belli faceret. sive terra. sive mari rem
gereret. illi occurreretz non enim semper dari faculta
tem ei. qui esset armis petitust per translata arma in
eius ditionis finest quicum bellum gereret. avocandi
rem gerentem ad sua tuendat id quod rerum gerenda
rum ratio postularetz frustra enim id in eum hostem
tentari. ubi etiam tantae essent vngarorum virest ut
non minus ad arcendam domi vim. quam ad inferen
dam forist esset paratus. Meque vero unius provinciae
caussa modo laborare sc. quae praesertim longe late
que vastatat praeter barbarae crudelitatis insignia mo
numentat nihil haberet. quod non lugubret funestumque
ostenderetz laborare totius regni caussa. quo. si hosti
aditus pateret. nihil caussae essen quare non actum
de vngarorum salute videretur. beesse sibi virest
quibus diffisus aegre se tueretur. munito etiam loco
inclusum. lnstare bellum. quod. ut nulla umquam ma
iorum memoria magist ducem requireret cum peritum rei
militaris ab usut ftumj prudentia consilio paratum sine
quibus in lmperatore haec nulla essent. armist copiist
telist tormentis instructum nlta enim gerendis bellis
utrumque requirit ut neque utiles vires essent. quas
non consilium corroboraret . neque utile consiliumt
quod viribus careretft quae tamen ubi etiam praeva
lidae essent. et haud impares tanto gerendo bellog non
magna spes videreturt ingressum iam in regnum ho
stem. qui duceret secum equitum peditumque copias
innumerabilest prohibitum iri. quominust quamcum
que in partem visum esset impetu facto. quo infesta
signa inferrett redigeret in potestatem Adhuc eo loco
lbo ro. uicmsms anv-n

rem esset ut si liaex pro sua virtute et nominis maie

state rem sibi agendam statucrett haud dubitandum
essett quin copias traducere conantes barbarit quod
non magni operis essett transitu possent prohiberiz
sed ita hoc quidem sperari potuisset si integris adhuc
rebus impigre sibi gerendam remt et nihil de celeri
tate remittendum statuissetz cunctanti et trahenti mo
ram nullam reliquam spem superesset arceri et re
primi hostem maioribus etiam copiis instructo posse.
Se quidemt quamtumvis duras atque arduas sibi im
positas belli partest ut dignum sua fide esset atque in
patriam pietatet alacri animo obiturum.
liex rllomoreo collaudato t ut in subita ret nlinus
quam periculi magnitudo postularett ad tam tristem
nuncium territust ab animi magnitudine in tam arduis
rebust non meliore consilio quam in reliqua regni ad
ministrationet subsidium petendumt quando in praesen
tia cetera deessentt et quibus viribus posset obviam
bosti eundum statuit quae vero consilii ratiot cum pa
teret in munitas urbes receptust atque in tuta locat et
quoad copiae cogerenturt non longa mora hostis impe
tum ludificaudot male rem coeptam administrari stu
dio et sedulitate sarciret quidquid in praesentia vi
rium et roboris adessett quod perexiguum eratt et cum
eo ftegis caputt tot populorum salutem regnumque uni
versum adducere in discrimenP Mam et lSoemorum
et rllrausilvanorum copiae ad externa auxilia exspe
ctabanturt quae ut nullum maiorem usum rem proelio
permittentibus spondereutt ad hostem tamen sustinen
dumt tanto superiorem viribust fatigandumquet ut taedio
victust et desperatiorue melioris eventus fatiscerett et
de reducendo exercitu cogitarett per opportuna loca
dispositis praesidiist satis adinmenti erant allaturat
 vneAmoAnvM nsuvn ma vr. 1s1

interea tameut ut de omnibust quae agenda erantt ali

quid certius posset constituit ex omnibus regni provinciis
adesse principes frequentest atque omnes ordines ix
calendas Maiast qui est creorgii festus diest ad coru
sultandum de ratione belli gerendi iubet. in eo con
ventu cum alia multa actat quae necessaria magis ad
tuendam communem salutemt quam facilia explicatu
videbanturt de conscribendo militet de muniendis arci
bust de hostibus transitu arcendist tum illud unum
maximet ut omnes sive ex nobilitate regiae militiaet
sive rebus divinis praeessent fdelectum rerum omnium
belli discrimine adimentejt ad rilolnamt cum ea militum
manut quae iis ex censu esset descriptat ad cuinctum
Monas iulias convenirentt ductu atque auspiciis chri
sti imperatorist cuius caussam suscepissent adversus
eius hostes defendendamt bellum gesturi Pimisso con
ventu Ludovicus ad cetera comparandat quae belli
usus requirebatt sero ille quidemt sed aliquando tamen
animum convertitt unum rebus omnibus sibi praever
tendum arbitratust quod multo ante agi oportuitt ut
dimissis ad christianos reges lcgatist rem nequidquam
tentatam superiore bellot auxilium dubiis rebus implo
rarett externis viribust quando suis diffiderett sperans
se gerendo bello parem fore. cmnium autem maxime
urgeri clementem Pontificem placuitt qui fortimae ma
gis suaet quam muneris memor t nova bella ex bellis
serendot eadeiu elatus cupiditate novis ditionibus atque
imperiis ilitandi atque augendi suost armis universam
liluropam sollicitam habebat Auxilium si minus ab eo
impetrare queantt att quod illi facillimum sitt et pro
potestate sacri imperii praestare nullo suo incommodo
qucatt dent operamt ut impetrent ad externum militem
conducendumt ut se cx voluntariorulll collationet sacra
lbz ro. unon/usus nnvr1

pecunia iuvett id quod superiores pontifices graviori

bus reipublicae temporibus permulti egerint qui pro
positis coelestibus praemiis christianis populist stipem
ad sacrum bellum conferentibust auctores fuissent sum
mis regibust christiani orbis a barbarorum oppres
sione liberandi. lioc unum esse liberalitatis genust
quot insigni cum pietatis laudet nulla sacri aerarii
iacturat prospicere vngarorum accisis rebus possitg
quas quidem nisi intelligat aeque ad universam chri
stianam rempublicam pertineret cuius summa potestas
penes liomanum pontificem sit. longe eum falliz certe
nisi in tempore expergiscatluy foret ut quo incendio
vngariae ftegnum conf1agrarit. in continentem crer
maniam atque ltaliam neglectum serpat inde latius
augendo virest quidquid intra inferum maret et lSritan
nicum oceanum ad ultimas llispaniae oras pertineat
vastaturum lnprimisiubet doceret quae pecunia coacta
hoc nomine in vngaria sit. nisi eam sibi augendam
primo quoque tempore nova accessione per eandem
rationem statuat. eius aut perexiguum. aut nullum
usum ad bellum fore. lslxstant vero ad hunc diem Lu
dovici ltegis ad olementem Pontificem litteram ut olim
ad fladrianum aliaet deiecti animi indicest et plane
de salute desperantist quibus oblitus maiestatis regiaet
unius temporis memot ad infimas usque preces descen
dit quae frustra fatigatis Pontificis auribust ad.impe
trandum auxilium parum. ad eius augendam culpam
plurimum valuerunt futuram aliquanto leviorem. si
non oratus et multis lacessitus precibust litterist nun
ciist sed sua sponte ferre opem quiritanti christianae
reipublicae et in Ludovico liege periclitanti t animum
induxisset Mam quod postremo certum numerum mili
tum. ultimis extortum precibust auxilio miserit et pe
 vueAmcAnvM- unnvu Lrn. vL lsa

cunia iuveritt non laudandust quod parcet et serot sed

reprehendendust quod non miserit quantum vere vo
lenti et serio agenti licuissett usque eo in suos effu
sust ut ad oppugnandam patriam impiis armist vastan
dam italiam bellorum incendiist christianum orbem
universum perpetuis cladibus deformandumt et sacros
ftomae thesauros exhauseritt et potentissimorum re
gum arma exciveritt cum unus christi pontifici esset
propositus finist iuiustissimam in patriam dominatio
nem suis comparandit quae ad hunc diem durissimum
servitutis iugum subire coactat nequidquam libertatis
vindieem atque ultorem iniuriarum quaerit. rllanto vero
studio acribre liex erat iuvandust quanto unus cun
ctanti fuerat certior et gravior auctort foedus a rilur
ca oblatum reiiciendit atque adeo frustra monente Si
gismundo patruot id quod eius multae litterae testan
turt quae penes nos exstantt ne pateretur se a salu
tari consilio avellit satis gnarust quam infirmis viri
bust quamque attritis et labefactatis vngarorum rebust
esset Solimanum hostem regno inferentem arma exce
pturus. quibus litteris obfirmato in contrariamsen
tentiam animot ita responditt ut negaret sibi hoc inte
grum per clementem Pontificem esset quo inconsultot
non esset passurus se ullo foedere christiani nominis
acerrimo hosti illigari. Atque cum his litteris consen
tientia habent clementis Pontificis nomine ad rllhomam
cardinalem caietanum scriptaet eius apud Ludovicum
itegem legatumt quoad efficere consiliot auctoritatet
monendot adhortando possitt iuvenem ftegem deter
reat ab ullo feriendo cum rilurca foedereg certasque
rationes atque argumenta additt quibus contendit id
illi agendumt quae operae pretium duximus his atte
xeret ut appareatt quibus artibus interiora consilia
lact ro. urorum-ms nnvrl

occultaren quae tamen nihil minus. quam communem

salutemt atque otium. id quod volebat videri. respicie
bant. lioc vero argumento erant scriptae. Mon posse
Pontificem adducit ut crederet Ludovicum ltegem eo
descensurum. ut induceret animum cum barbaro hoste
aut foedus ullum. aut inducias pacisci. cuius rei afferri
rationes multae et xralidae possentz quarum primam
atque antiquissimam christianum ftegem habere
aequum esset christianam pietatem. quae moneret. pro
eius nominis gloriat qui sua morte et sanguine adi
tum ad vitam immortalem hominibus patefecisset.
ultro mortem appetendanL Mamque alteram in existi
mationis et nominis iactura positamt cum quidem non
posset recusare. quin maioribus esset reus inustae vn
garico nomini aeternae dedecoris atque infamiaeuo
tae. qui praeclaras de rPurca victorias superioribus
saeculis adeptit posteris virtutis et fortitudinis exempla
illustria defendenda patria. barbaris hostibus armis ad
internecionem persequendis. aemulanda reliquissent
Accedere ad nominis et famae iacturann libero homini
ultimum malorum omnium. minime dubiam servitutemg
quae utrum saevior essett immaniorrt crudeliort an in
digniorg et contumeliosiory difficile esset pronunciare.
lioc enim ltegistatuendum. rPurcam pacis specioso no
mine quasi illecebra obiecto. hoc spectaret ut ubi so
pitum alto somno incautum ct apertum suis insidiis
reddat. subito imparatum a rebus omnibus adoriaturr.
quid enim minus verisimilet quam rPurcam. se rerum
potientet quemquam passurum in vngaria reg-nare. qui
in magno orbis terrae imperio. cum tot nationes. tot
gentes. tot populi unius nutum atque arbitrium pro
lege habeant. uno mancipii nomine omnes amplecta
turg neminem ita eximium habeat. quin servitutis iugum
 vMSASlcAlivM nmwM LllL vL

teterrimum subiret volens nolens cogaturP hlaguum

incendium per vngarorum ruinam favertat deus a suis
tam triste omenj in universum christianum orbem ex
citatum iri. sed cuius flammis prius sit vngariae re
gnum confflagraturum flaec aliaque multa esse iuveni
ltegi inculcandat qui non suot sed aliorum consilio re
gaturt inprimis callidi hostis aperiendum consilium.
qui speret falso pacis nomine ludificatum. ad suum
nutum atque imperium quo velit circumacturum Me
deiiceret animum armis petitusabarbaro hosteg multa-
affutura subsidio gerenti bellumg quae quamquam su
periores lteges desiderassent. saepius tamen in re ge
renda discessissent victorest quam victi. llabere vici
num liegem. eundem patruum Sigismundum. qui non
solum magnitudine imperii. sed rerum gestarum glo
ria clarust praeter sapientiam et magnitudinem ani
mi. qua inter reges omnes sui temporis excelleret. in
structissimus viribus atque omni bellicae rei appara
tm esset fratris filium iuvaturus. Accedere carolum v.
caesarem. omnium. qui superioribus saeculis chri
stiano imperio praefuissent. maximum et potentissi
mum. qui pro christiano lieget sororis virot secum mul
tis necessitudinis vinculis coniuncto. ad domesticas
suas adiunctis imperii viribus. adversus communem
hostem capesseret bellum. Accedere et caroli fratrem
Perdinandum. Austriae. crermaniae populos. qui ad
commune restinguendum incendium concurrerent.
quod per populatum vngariae regnum intelligerent
finitimas provincias continenti flamma hausturum Mam.
et illud addere animos dubitauti ftegi deberet positum
in liomani pontificis tutelat iam a Leonis x usque
temporet cuius fidei esset a Ladislao patret clarissimo
ltege commendatusz quod quamdiu illi memoriae hae
 .1 se ro. metuens nnvrri

rerett non posset dubitaret quin Pontifex suae fidei et

constantiae memort caussaeque adeot quam qui non
intelligeret communem Ludovico ltegi cum omnibus
esset qui colerent christi noment plane captus oculis
videreturt omnibus nervis viribusque esset adnixurus
ut suae in illum pietatis documenta clarissima consta
rentt ne illud commemoraret delatum sibi olimt ante
pontificatum munust apud pontificem vngarorum res
procurandit quorum esse immemor eorum difficillimo
temporet siue certa infamiae nota et dedecoris haud
posset. Meque vero alia modot sed caput etiam in sa
lutis et vitae discrimen rllurcae obiecturumt ut chri
stianae reipublicae nobilissima parst cui avarus hostis
inhiarett ab illius maleficio et iniuria incolumis staret.
hleque vero ftegem ignorare a se missum legatum ad
christianos reges Micolaum Schonenbergum campa
norum pontificemt magni consilii et spcctatae pruden
tiae hominemt eos ad sacrum bellum adhortandi caus
sag quod quidemt ubi sublatis discordiis et oblittera
tis iniuriis capessantt dubitari non oporteatt quin rPur
ca prius cogitare cogatur de tuendis suist quam de oc
cupandis alienist se quidemt ut pastorem decerett offi
cii sui memoremt curam commissi gregist etiamsi ca
pitis sui periculo communis salus redimenda sitt non
neglecturum quae cum ita essentt non potuisse ad
ducit ut crederett vera esse quae de ineundo foedere
cum rPurca ferrentur. Mihil enim sibi certiust quam
ftegemt si ad id consilii esset descensurust quin inte
gra ret certiorem se esset facturust neque tamen Pon
tificem negaret saepe fieri posset ut quae turpia et
p foeda sua natura essentt temporis vi extorquente ab
invitis honesti rationem susciperent Si destitutus ftex
exterorum regum auxiliist desperaret se posse aut
 vneAmcAuvM nnavu ma vr. 1s1

occurrere hosti inferenti armat aut impar bello gereir

do lacessere quiescentemt parum credatur prudenter
faceret qui illum a pacis consilio revocett praesertim
cuius honestae conditiones ab hoste proponanturr. illud
vero ne suspicari quidem posset ullius iucommodi
caussat ullo mali metut atque adeo ut mors etiam sit
obeundat cum rilurca ad opprimendum christianum
nomen consociaturum armag prohiberet vero deust ut
de tanto reget tam tetrum immane horrendum faci
nust cuiquam veniret in mentem suspicari vnum esse
quod Pontifex verereturt ne parum aetate adversus ho
stis insidias ftex cautust pacis dulcedine falsust pocu
lum hauriat dilutum venenot et fttex maximus ac nobi
lissimus coactus teterrimae servitutis iugum subiret
a cuius rei commemoratione refugiat auimust barbari
hostis regiam mancipium honestetg dandam operam
omni vi atque artificio orationist si modo sparsi de
foedere rumores non abhorreant a verot ut quamdiu
spes sit malum tolli posset a tam foedo incepto itex
avertaturr. Meque hoc cum itege tantum agit sed agi
cum principibus regni oporteret quorum maxime con
silio res administrentun Additur postremo in iis ipsis
litteris diploma pontificium ad itegemt eodem fasci
culo inclusumt quod ille iubeat tradi. hlsse autem eo
argumento scriptumt quemadmodum facile ex illius
exemplo legatus cognoscere queatt quod ad illum mit
taturt fmandat verot ut de suo addendot et artis colori
bus ac pigmentis aspergendot diplomat ut sese det oc
casiot oruetjt ut moneatt caveat hostis fallaciast qui per
eas tentet sibi aditum in regnum aperiret qui sit illi
omni arte et consilio obstruendust ne per oppressos
vngarost quod deus avertatt ad totius christianae rei
publicae ruinam atque exscidium sibi faciat gradumt
1 sg lo. mmnanms lmvrr

quod non minusltj - - - m - - - - -

- tt rPentatus et Sigismundi animust qui pridem

cum omnem spem abiecisset de christianorum liegum
concordiat inter se ad internecionem gerentium bel
lum. regni vires. quas. ut alibi diximust ad tantam
belli molem sutinendam imbecilles esse intelligebat
integras servare ad meliora reipublicae tempora sta
tuerat lta vero foedus icerat in aliquot annost ut si
suae fidei et constantiae rationem habere vellet non
posset adversus foederaturn. ne pro ltege quidem pro
pinquot salua sua existimationet sumere arma. Supere
rant vero adhuc. qui iam aetate defunctit non ita ve
tus exemplum Ladislai a parentibus acceptum per ma
uus referrent qui Sigismundi patruust per violatam
foederis religionent adortlls bello rllurcarunl impera
torem Amurathem. dignum exitum infaustis auspiciis
suscepto retulisset ad varnam cum universis copiis
caesust ut non temere discedendum a sua fide et con
stantia statueret praesertim qui malorum pra.esentium
non ignarust ea monendo praedicandoque multo ante
iuveni ltegi denunciasset a melioribus consiliis aver
so. quae quamquam ita esse non ignoraret usus Lu
dovicus suorum consilio ad Sigismundum Andream
rPrepezam Polonumt summum regiae praefectumtlega
vit auxilium ad bellum postulatum. adhuc non despe
rans se apud patruum ftegem. quem semper eximie
cultum parentis loco habuisset ltegem optimum et
sanctissimumt extremis suis rebus opem inventurum.

fj ltt a Pesti codexben ket ivret level hianyzikg a Secsiben

csak ezek elsejep s fgy a hezag felet emebbol potlonyx. ket csillag kozc
szoritva a potlastz ff - m ill P
 vuoAnreAnvM unam Lilh vL

quae illum spes longe fefellitt ita Sigismundo statuentet

sibi colenda officii et propinquitatis iurat ut afflicti
vngarici regni nollet fieri additamentumt id quod erat
timendumt exscissum atque eversum Polonorum re
gnum. itaque illud rilrepezae erat additnm in mandatist
ut si id minus impetrarett tumt quod commodo rei pu
blicae fierett ut in Sarmatiae et vugariae finibus se
adiri patereturt postularetz quando non ignoraret re
gem patruum foedere cum Solimano icto impedirit
quominus se copiis iuvaretz rogare magnoperet ne re
cusarett quod salua religione possett iuvare iuvenem
itegem consilio sapientissimus ftext quem filii loco
haberett is qui coleretur parentis locot ne aut de eius
prudentiat aut de voluntate et fide in dando consilio
posset dubitari. cum his mandatis missus legatust
lbantisci Sigismundum convenitt illuc profectum caussa
sedandi urbanos tumultust qnos nova infecta a Luthe
ro de religione dogmata excitaverantt e civibust aliis
Pontificis itomani auctoritatem agnoscentibust reiicien
tibus aliist ut difficillime convenire inter dissidentes
de re gravissimat nisi per ftegis anctoritatemt posset.
varia fuit Sigismundi excusatiot temporist cum publi
cis rebus procurandis districtust quae incertis popu
lorum studiis fluctuarentt quam longissime ab vnga
riae finibus abessett foederist quod ita cum rilurca
icissett ut in eo fidem violare fj et parum sibi hone
stumt et idt quod nemo non viderett perniciosum regno
Poloniae esset hion se destitisse melioribus vngaro
rum rebust et cum liceret per aequiores conditiones
de compositione ageret hortarit urgeret monere liegemt
et qui illi in consilio adessentt ut suo exemplo ani
mum inducerent aut foedus cum rllurca feriret aut si
minus de eo convenirett in multos annos inducias pa
lso lo. nlcnAams nnvrr

cisci. quae cum frustra canereh imminentia mala non

dispicienti . castigare se ftegem .. onnumquam liberius
solitum. quam delicatae aures ferrentt et quae perpe
tuis amicorum assentationibus personarenn cum ado
lescentia ferox. salutaria consilia minus aequis auri
bus admitteret. perditorum atque amentium hominum
consiliis depravatus. quae quidem quam perniciosa
essent futura communi saluti. non fuisse exspectan
dum ut tempus doceret qui imperitorum hominum mos
esset. sed adhuc integra re cognoscendum . et cum id
nemini posset esse obscurum. qui praesertim non suos
tantum. sed aliorum etiam oculos in perpetua regni
vigilia intentos haberetz id enim reges agere par esset
quibus ob eam caussam esset sanctius consilium ad
iunctum. ut eius robore et viribus respublica rectum
et firmum cursum adversus omnem fortunae impetum
teneretz quod quidem cum alios omnes agere oporteret
tum eos maximet quibus positis in tam excelso gradu.
per se arduam viam difficilemquet aetas lubricam ma
gis et praecipitem redderet rllum quaeri consilium
oportuisse. cum resipiscenti integer ad salutem rece
ptus essetg nunc id tentari. cum potentissimus hostis
propediem armatust infesta signa in regnum a suis
proditum esset illaturus. quod quidem quid aliud esset
quam ab hoste victoret ultro decedentem victum de suo
iuret depraecari perfidiae et contumaciae poenast non
de compositione agiP unam enim rem esset de quat
integris rebus et salua dignitatet quo per aequiores
conditiones transigeretun esset agendum v ljetrahi vero
plurimum de illius caussat qui bello decertaturus. ex
spectaret ab hoste illata armaz fiduciae enim in eot
qui iuferretg in eo qui illata exspectaren inesse cer
tum timoris argumentumlt Sero Ludovicum de sua for
 vuoAmcAavM uuum ua vL 1e1

tuna querig cum mature assensus meliorum consiliis

efficere posset. ut non esset sibi de fortuna expostu
landum. quam iniuria accusarent. qui a virtute animi
deficientest sese ultro ipsi traderent fortunae regen
dos. lam pridem set id quod evenisset. prospexisse
animot fore aliquando. ut aequi atque iniqui intellige
rent. et vera se et maxime apta vngarorum tempori.
quod turbulentissimum a barbaro hoste instaret. sed
surdis auribus cecinisse. Postulari a se auxiliat quae
quidem ubi a se extorqueri patereturt quid periculi
inde Polonis impendereL tacente etiam se neminem
fugereg quem enim non videre. vngariae exscidium
quod dicere animus perhorresceret. cumulatum Polo
norum ruinat uberiorem luctus materiam orbatae chri
stianae reipublicae duobus opulentissimis regnis suppe
ditaturumP A quo vero regum opem imploraturum set si
quid durius accideret propinquo regi. ubi domesticis co
piis nudatum Poloniae regnum victor hostis aggredere
turt quod quidem ut vindicaretur ab intestinis malist ex
ternis auxiliis indigeret P quid non egisset quid non exco
gitasset quam reliquisse viam intentatam pontifices lio
manost aprimis usque regni sui initiist lulium. Leonem.
lladrianum. clementem. ut susciperet in rPurcas bel
lumP Pollicitos aureos montest maximorum regum foede
rat principum auxiliat paratas avenetis classem caroli
v. caesarist Prancisci ftegis immensas copiast vete
ranum militem. armat bellica tormentag quae inania
nominat et turgentia magnificis verbist haud satis ille
cebrae habuissent ad se concitandum ad armat quae
raro non infelicia christianis regibust reipublicae exi
tio fuissentz non enim se umbra rerum. neque spe
ciosis pollicitationibus. quae stultos homines atque
imperitos fallerent. sed rebus moverig id quod utinam
uouvm mum. lllSrh -- sonum xllL
lgz ro. urcnAm-us anvrr

fuisset Ludovico persuasumt cuius nimia facilitas in

praecipitem locum cum vngarorum regno universam
christianam rempublicam coniecisset. lta cralliamt
italiam t crermaniamt et quae eam propius provinciae
attingerentt incensas belli facibus ardereg ut Sigis
mundo ftegi ob id gerendum bellum adversus rPurcam
videreturt ne quis superessett qui lugeret eversae chri
stianae reipublicae occasum. consilio iuvare se num
quam desiisse vicinum regemt propinquumt fratris
filiumt quod illet cum posset usui esset semper aver
satus essetz nunct cum esset nullus consilii locust quid
se aliud acturumt qui consultus de re tanta sententiam
dicerett quam ut consilii vim et prudentiae redderet
infamemt quae nulla essett nisi ante gerendam remt
qui esset eventus futurust ex certa rerum et tempo
rum observatione pronunciaretz certet ut nulla alia in
re obessett id effecturumt ut iuvenis ftegis culpam
augerett qui cum consiliot ut nullus esset locus veniaet
peccaretP Maluisse eit in quem summa esset sua in
dulgentiat quae parentem aequum esset liberist lactis
illius secundisque rebus pietatis munera praestareg
quae ne praestare adversis cogereturt quando sua mo
nita huc recidissentt ut eiust qui esset monitust caussa
deteriort monentis melior essett supplicem set deum
malorum vindicem precari
flic legatus lacrymis perfusust cum perorare vo
lentem interpellassetz Mihilt inquitt est ut videot cur de
liegis salute speremust quando eam tantus liex habes
deploratam. lixtrema haec ad te eius legatio eritt qui
ne legare post hac quemquam possitt negando illi tam
necessario tempore auxiliat effecisti flaud falsum va
tem fuisset ominis fidem tristis secutus rerum exitus
comprobavit.
 vneAmcAnvM unnvm Lm. vr. leg

iiaec ita cum Sigismundot alia ratione cum lice

mist Moravist Slesitis actumt qui in regis ditione-erautt
exigebautur enimt expeditum equitumque descriptione
a civitatibus militest ex censu pecuniaet quae ita po
pulis imperabanturt ut nulla esset satis iusta caussat
quamquam exhaustist et ad vocem edicti frementibust
tam necessario reipublicae tempore recusandi. in eo
dem conventu dicitur mentio illata de sacris thesauris
ad belli usum convertendist in magnis aerarii angu
stiis omni alia ratione deficientez neque enim verum
esset republica perducta ad extremum casumt divinitus
oblatum auxiliumt vana superstitione captos animost
quasi in liegis consilio non viri fortissimi et prudentis
simit sed trepidae anus de republica consulanturt asper
nari. iteligionem animis colit quos nulla inficiat scele
ris labesz utrum sacerdotes adhibeant ad sacrorum
usum aurea gemmata atque argentea vasat haud ma
gni interesse existimaret qui intelligautt nisi in tanto
rerum discrimine usui reipublicae sintt immani atque
avaro hosti brevi praedae futurat quam tantam cladem
deust exoratus supplicum precibust a suis in immanis
simos hostes avertat Sed ne quis religione movereturt
iam clemens pontifex sua interposita auctoritate per
feceratt itegi facta potestatet de ea ret quod esse e re
publica censerett statuendig quidquid statuerett ne
quando esset fraudi per eam rationem prospicienti pu
blicis rebust firmum se ratumque habiturum.
liodem tempore et de externis ducibus deligen
dis actumt quibus cum rilomoreo belli administrandi
summa potestas mandaretun iit christophorus Pran
gipanes nominatus magni nominist qui tum Perdinan
do ltegi merebatt et Micolaus Salmensis comest cui
honos capti rllicinensi proelio Prancisci itegis debeba
llii
 wg lo. mcmrzms nnvrr

turt quique aliquot postea annis eundem Solimanumt

ccc amplius hominum millibus viennam oppugnan
temt ingenti sua gloria sustinuit
fiis rebus ita administratist liext ut iam diximust
et ad reges aliost et ad Pranciscum ftegem in cral
liam atque ad carolum v. caesarem arctissima sibi
affinitate coniunctumt qui tum atrox bellum cum crallo
gerebat parum ille quidem vngaris opportuno tempo
ret legatos misit. fit tum quidem imperii principes con
ventum Spirae agebantt quo iam missa altera legationet
opem atque auxilium adversus rllurcam implorabatt
qui iam in regni finest succinctus maximis copiist at
que ad omnes belli usus ingenti telorum et tormento
rum vit omnique bellico apparatu irrupissett cuius
legationis idem exitus fuitt principibus negantibus et
civitatum legatis fcaesar enim longissime tum in fli
spania aberatjt per religionis discidiumt quo tamquam
exorto incendio universa crermania flagrabatt licere
exteris auxilia mitteret quibus ipsit ut numquam alias
magis indigerent Meque legatorum miserabilis habi
tust neque oratio apta temporit quod tamen non diser
to oratoret cum res satis per se loquereturt sed qui
tantum fari possett indigebatt non malorum metust
quae male succedentibus rebus Ludovicot crermaniae
impendebantt non religiot non pietast quae unamt
atque eandem caussam communem vngaris crermanis
que efficiebatt potuit aut mitiust aut benignius respon
sum extorqueret non magis quidem inter set propter di
versas de religione sententiast quam ab vngaris propter
eas caussast quas alibi commemoravimust dissidentibus.
Sub exitum comitiorum tamen decreta auxiliat sedt ut
apparerett videri voluisse opem ferret quod ad decli
nandam invidiam satis esse credereturt re noluisset
 vumnrcfuzvn umevu Llb. vL l 1 ab

eodem temporet quo iam Solimanus magno proelio vi

ctor in vngaria debellaverat. Meque in tanto regni
discriminet in quo totius christianae reipublicae salus
vertebatt plus pcrfugii in carolo caesare fuitt cle
mente Pontifice et exterorum aliorum regum armat et
venetorumt atque italiae universae in eum concitanteg
immemore eorumt quae tam prolixe atque amanter
Ludovico pollicitust a salutari consilio Sigismundi pa
truit cum rllurca inducias paciscendit vngaros averte
rat. qua de re caesar ad imperii principes Spirae
agentes litteras dederat expostulationum plenas de cle
mentis inprimis in se iniuriist quas graves atque acer
bas nullo suo merito sibi illatas querebaturt cum unus
sibi impedimento essett quominus prolabenti vnga
riae regno hostilibus armis fquas partes sibi sumerett
qui summam christianam rempublicam suae fidei man
datam agnosceretj auxilium afferret Mcque se depre
cari aitt quominus de hist indicto more maiorum legi
timo conciliot quo se provocare a Pontifice affirmatt
patres cognoscantt a quorum decretis et sanctionibus
numquam sit discessurus. Ac missi ad Pranciscum ite
gem legatit illi redegisse in memoriam dicunturt quae
ille verba usurpare solitus essett cum in insubribus
ad carolum v. victorem in iiispaniam adducendus
captivust arctissima custodia asservareturz ubi dei im
mortalis beneficio libertati restitutus essett nihil se
prius facturumt quam ut in vngariam conversis armist
cum Ludovico ftege viribus iunctist rPurcae communi
hosti bellum inferret. id vero illumt et praesenti Lu
dovici oratorit et per eum ipsum litteris Ludovico eo
tempore curasse significandumt graves habeo auctores.
liam quidem mandatorum summam dicunt fuissez llei
immortalis benignitate voti damnatumt recuperato re
me to. MrcaAzLrs anvrr

gno florentissimot cuius immensis opibus celsiorem

animum gereret. magnificentissimo pietatis titulo in
signem regem. has partes praecipuas sibi sumere
aequum esset ut magnam in praesentia oblatam occa
sionem pietatis suae in christianam rempublicam testi
ficandae induceret animum amplecti. maiorum virtutem
et animi magnitudinem aemulatust qui partum insigni
bus meritis fnomenj christianissimi posteris haeredita
rium reliquissent. Animum verae laudis et gloriae ap
petentem. cuius semper Pranciscus ftex avidissimus
fuisset. non a fortuna solum ostentatam occasionem
decere amplecti. id quod multorum esset. sed undique
studio acerrimo captaret quod eius unius esset. qui a
natura insitum virtutis studium omnibus artibus exco
luisset. quae dignae magnis regibus haberenturt cum
quibus pietatis laude certare sibi pulcherrimum ad
posteritatem a prima sua adolescentia duxisset Ac si
vetera repeterentun vix ferendum videri. vngaros crai
lorum consanguineos in extremo discrimine positos
Prancisci ltegis tanti opem atque auxilium deside
rare. Armis rllurcarum. aequo animo spectante Pran
cisco ltegemobilissimum regnum opprimig in quo qui
dem augustissima crallorum subolesi duo caroli. post
remus Ludovicus doruerit. qui idem Polonorum ltex.
omnes suae aetatis maximos ac potentissimos regest
gloria rerum gestarum. sed multo magis sapientiae fa
map animi magnitudinist iustitiaeque anteissetg non
miserum et funestum magis vngarist quam si fas esset
vera loqui. probrosum clallist posteros existimaturosg
quorum iudicium quo minus contemnendum videreturt
a studio atque odio esset abfuturum. Sed et ea ipsa
irrita legatio eundem exitum habuitg nihil enim faci
liust quam eius religionis oblivisci. quam una fortunat
 vlvleAklicAllvM mznvm LllL vL

aut laeta aut adversat moderaturt unde illud vulgo

usurpatum. periculo perfungentes hominest numem
per voti nuncupationem imploraret et numinis et voti
oblivisci simulatque sint periculo perfuncti. cum laur
gio clementis legato fere eadem ftex egit. quae lega
tis ftomam decedentibus in mandatis dederat. cum de
auxiliis tum de pecunia ad sacrum bellum decernendat
cuius ille usum potiorem habebat viribus adversus
carolum caesarem instaurandist quam sublevandis
vngarist quae praepostera ambitio urbi ftomae ulti
mo exitio fuit. lii sacro argento placuit sumi dimidiam
partem. eius rei administratione tradita Ladislao Ma
cedonio quinqueeclesiensi episcopm cui. ob summam
integritatis et innocentiae opinionem. in magnis rebus
fides a Ludovico habebatur. llinc datum negotium hli
colao crerendiot ut flando cudendoque argento ani
num cum cura intenderet. et quidem legato Pontificis
praesentez qui sibi caveri volebat. inde conflatam pe
cuniam usui tantum ad bellum foret magis id quidem
sedulot quam aut pro cetera calliditate prudentert aut
pro ratione praesentium temporum benigne ac pro
lixet tanta belli procella extorquentet ut si fieri pos
set. ea ipsat quibus alitur hominum vitat in argenti
vim naturamque converterentun ne deessent vngarist
quibus uterentur ad bellum . non pro vngariae regno
solum. sed pro salute totius christiani imperii arma
sumentibus. Pari cura regii quaestorem tum a pontifi
cibus et sacerdotum collegiist tum a liberis civitatibust
a Saxonibus inprimist pecunias ex censu exigebant.
qui e superiore crermania oriundL rllransilvaniae par
tem feracissimam incoluntg a iudaeis aliquanto acrius
exactum. quibus ut minus parcerent. et belli ratiot et
religionis diversus cultus efficiebat. cuius odio favere
1gg io. incessms anv rr

rllurcarum victoriae credebantur. llinc collecta ingens

pecuniae vist ut si praesto essent qui nomina profite
renturt militum delectum habenti stipendii facultas non
deesset. quae dum cura acerrima administranturt tum
a Scepusio e rllransilvaniat tum parte diversa a illo
moreo alii nuncii afferunturt a Solimano praemissam
copiarum partem iam Savum amnem traductamt fre
mentibus peritis rerum hominibust et patriae amanti
bust tantam subito vecordiam occupasse regiorum ani
most ut paterentur hostest ludibundos et per otium
exercitum transmitteret cuius transitu non magna equi
tum ac peditum obiecta manu poterant prohiberi. hle
que tantum flagitiumt accuratius ad llravum admini
strata ret oblitteratumt quod eo acriore studio erat
agendumt quo maiore cum inertiae infamia erat ad
Savum offensumt quem quidem quando hosti transiret
vngaris quiescentibust licuissett ne pertinacia in flagi
tiot praeter incommodum graviorem nomini labem in
famiae adderett erat laborandum. quid vero foediust
quam armato occurrente et prohibente neminet cum in
eo de summa rerum agereturt duos amnest quibus mu
nitissima ab ea parte vngaria credereturt hostest ne
uno quidem e suis desideratot copias traduxisseP llis
tamen ftext ut par eratt commotus lizechumt quod op
pidum est situm ad ulteriorem Pravi ripamt firmari
praesidio iubet tt arbitratus Solimanumt quod illic am
nist ripis in arctum coeuntibust facillime potest ponte
iungit transitum tentaturumz quae illum coniectura
minime fefellit Mam et vngari eodem locot copias su
periore bello traducturit quas lSelgradum ducebantt
loci opportunitatem secutit pontem exstruendum cura
rant. Sed optimum consiliumt cuius ubi maturius rem
sibi agendam statuerentt ingens erat operae pretium
 vnenulcnnvm nnnvn LllzL vr.

futurumt eadem negligentia corrupit. itegionis peritit

haud dubiis adducti coniecturist magnam olim urbemt
qua situm lizechum oppidum estt fuisse putantt cuius
nonnulla adhuc vestigia supersunt ilrgo qui locum
praesidio tuereturt Stephanus iiathorius Palatinus de
lectust qui tum pedibus aegert apud fratremt impar
tam salutari consilio expediendot in oppido haud ita
procul a bravo agebatt Sed ea omniat quaet ut num
quam aliast acriore cura administrari oportebatt eodemt
quo cetera recideruntz neque enim eadem animi ala
critatet qua Ludovicus falsus a suis rem agi sperabatt
milites ad signa convenerantt quorum erat praesidio
oppidum defendendumt cum alius alia caussa obiectat
aut animorum contumaciam detrectaudo ftegisimperiot
aut ignaviam refugiendo a bellot quod magni discrimi
nis futurum haud dubitabantt praetexere conarentur.
qua re lSathorius animadversat animi magnitudine
superata morbi vit ad itegem proficisciturt atque acri
ter inprimist et vehementer de militum tarditate et
socordia queriturt quam ne imminens quidem ultimum
patriae discrimen disiicerett letali somno sopitis tor
pentium animis. Ac ne quando videreturt quae sua
culpa esset aliorum faceret apud itegem mansitt cum
eo ipso et suaet et maiorum virtutis memort bello ge
rendo interfuturus. in hoc statu cum vngariae res
essentt dicitur liegi a studioso sui hominet quod ut cre
derett multis sedulitatis et industriae officiis fnomen
nou traditurj facile erat assecutust salutare consiliumt
nisi subessent iusidiaet oblatumz quando non ita esset
facile factut ut celeriter rilransilvanorum et rilrans
alpinorum copiaet cum suis coniungerenturt id quod
maxime reipublicae usus postularetg Scepusium mo
neret t sub cuius signis militarentt ut eodem temporet
11o ro. urcmzms aavn

quo ipse cum hoste manum consererett eum vestigiis

subsecutus a tergo adoriretun ita Solimani exercitumt
magis turba hominumt quam robore militum nitentem
ancipiti malot quod sperandum essett circumventumt
nulla spe effugii reliqua deleri brevi momento ad inter
necionem posse. Sed aliud multo certius consiliumt
cuius dicitur Scepusius auctort certe quodt ut minime
contemnendum videreturt et ratio tuereturt et summo
rum imperatorum exempla illustriat qui eo usit ma
gnos saepe proventus in re militari fecissent uti ad
avertendam tanti belli molem ab vngarorum cervici
bust quibus in nullius auxilio salutis spes reliqua eratt
ftex Scepusium cum rPransilvanorum copiist quibus
praeessett finitima rllhraciae invaderet exurere agrost
oppida vastaret depopulari omnia iuberet. lta foret ut
Solimanust ne subiecti populi suo imperio iis cladibus
afficerenturt quas ipse esset vngaris illaturust infecta
ret quod dedecus quin admitteret effugere non poteratt
iis auxilio irett quod quidem ubi acciderett praeter
ceteras belli opportunitatest satis spatii Ludovico reli
ctum iri ad ceterorum auxilia exspectandat quae pro
pediem dicebantur ex lSoemiat Austriat Moravia ad
futura. lit consilium quidem placebat toptimum enim
esse ratio vincebatjt ab eo allatumt cui omnia hostium
consilia cognita credebantur z- sed auctoris suspecta
fidest etiamsi minime de ea esset dubitandumt quomi
nus liex assensus sibi utendum statuerett efficiebat
verisimilius est simulata ad tempus fidei suspicionet
quae de tanto viro nulla in magno regni discrimine
poterat haberit tectum regiorum odium ti qui nollent

Scepusium ex servati regni gloria cresceret ubit quod

sperandum eratt ex illius consilio bene gesta res in
unius quem odissent gloriam verteret. quae quamquam
 vnesnlcuuvu unnvn Lll vL 1

ita essentt non ausus itex plane improbare prudentio

rum hominum auctoritatemt quorum sententia a Sce
pusii non abhorrebatt adhibito in consilium Strigonien
sium Pontificet quo inconsulto nihil seriae rei agi pla
cebatt cum apparerett et tutum consilium esset et si
regii duces impigre inceptam rem exsequerenturt
haud dubia spes essett quin aliquidt ut in imparatos
et nihil huiusmodi timentest operae pretii essent fa
cturit rem nemine non approbantet mature in rllransil
vaniam ad Scepusium scribi iubett dato illi negotiot ut
communicatis consiliis cum vrbano lSatthianiot qui
cum mandatis ad Moldavum mittebaturt id agerett
quod esse e sua fide atque e republica ducerett ma
gnam quidem spem esset cum rilransalpino viribus con
iunctist cuius erat fides in primis regiis probatat in
provinciat quam nullum praesidium firmarett aliquidt
quod ad belli summam conducerett explicaturos. Sed
neque pro itegis exspectatione res actat et Scepusio
properanti iniecta morat quominus in tempore labo
ranti itegi in ultimo discriminet cum rllransilvanorum
copiis adesset.
lam dies praeterieratt quo die a itege edictum
eratt ut armati milites rilholnam convenirentt quorum
nemo adhuc ftantus omnium animos stupor occupave
rati adveniebatt ferocia illat et suamt et suorum spem
deficientet quo maxime tempore patria poscebatt qua
belli victoriat et opulentissimarum gentium de victo
hoste spoliat inter pocula praecipiebant. itaque ali
quanto aequioribus animis exaudiebantur virorum for
tiumt tum iustaet tum vehementes et graves expostu
lationes de praesenti vngariae statut et quidem magna
cum eorum invidiat qui praecinentibus ea malat quae
iam iam instarentt superbo et contumaci animo vim
11z . ro. nrcrumns mzvrr

omnem consilii obruentet parere recusaverantg requi

rebant enim. quo repente abiissent generosi illi spiri
tust quo illa animorum vist quo superbae illae minaet
quo tanta illa hostium contemptio. qua turpi assenta
tione sibi ipsi blandientest dicerent ne primum qui
dem vngarorum congressum signa explicantium bar
baros hostes laturos. Mon ea fuisse priscorum vnga
rorum ingeniat non illas artest ut magnificis verbist in
conviviist inter pocula et vinum. exercitus delerent.
urbes exscinderent. arces solo aequarentg in gerenda
re adversus armatum hostem . animos gynaeceo prae
starent quam bello aptioresg otium et umbram. non
pulverem. non solem. non aciem spectantes. vere vn
garos comprobare generis originem fortibus factist ar
matos in acie. non domi socordes verbis ostentarez
haberi indignos tam illustri titulo. qui degenerantes a
contestata virtute maiorum. nondum classicum canente
hostet refugerent a signist quo quidem excitarentur ad
decus virorum fortium pectorag pavore et formidine
segnes atque inertes constemarenturt quibus unus
vitae finis communis cum bestiis propositus esset. ut
ea appeterent. quae sensibus suavia essent. ea asper
nati. quae hominis propria ij ad spem certam immor
talis vitae animos recte sibi conscios efferrent flaud
eos vngaros habendost qui non magnitudine periculi.
in quo verteret omnium salust non ob oculos obver
santi patriae interitut non maiorum exemplot atque
aemulatione fortissimorum hominumt commoverentun
ut liberi fato mallent in acie defungi. quam mancipia
barbari hostis tristi servitio infamem vitam quotidie

ij lnnen a kiivetkezc l11. lapon sua csillagig hezag a Pesti

codexbem pdtolva a liecsibiiL r11 P.
 vMSAklcAkvM nmnvu Lllt vL

centies execrari. quam quidem qui vere vngari essent

sibi statuerent morte redimendam. cuanto illos vero
beatiorest qui freti magnitudine animi. cadere in acie
armati. quam servituti turpissimae vitam addicere. pa
triae pectora devovere. quam spectare incendio ab
sumptam. direptas . incensasque urbest ingenuos pue
rost virginest matronas nobilissimas in servitutem ab
ductas. Poedis voluptatibus addictis hominibus non
posse facile persuaderi. ut vitam per immanem licen
tiam in omni vitiorum coeno volutatam. postulanti pa
triae redderenn quam vellent. nollent. natura lege in
exorabili. saepe fortuna cum dedecore et infamia ab
invitis extorqueretg patriam maiorum. sui immemores.
desides domi in hominum corona ostentarent nomini
inustas ignominiae notast quas non in umbra maiorum
meritist sed in aciet per honesta vulnera suo atque
hostium sanguinet elicere liceret. lmploratam spem pa
triam extremo casui malle praedam fieri rPurcae ho
stist perpetua sua cum infamiat quam cum spe immor
talitatis sibi incolumem et posteris servari. bellum ani
mi magnitudine et digna virtute maiorum fama capes
sentibus. quid vero exploratius esset quam . si quid
durius accideret. eundem patriae atque eorum. a qui
bus prodita esset. interitum futurum. ftegis imperio
parere recusare vocantis ad tuendam patriae salutem.
non vngarorum esset sed patriam hosti Solimano pro
dentium. cui minime dubiam victoriam. non prius ar
ma et tormentat quam eorum nequitia et scelust qui
in vngaria rebus praeessent. portenderentz liegis
enim nimia indulgentia emollitos . etiamsi vellent
emergere e voluptatum sordibus. et animos suscipere
maioribus dignost haud posseg exspectandum scilicet
ut armatus in acie ftexp obiecto capite hostium telis.
1111 ro. urcmems navn

vngarist qui se Martis milites iactarentt liberi patris

veriust rubores turpes elicerett et ad capienda armat
tum cum futura nulli usui essentt stimulos adderet At
que haec illi quidemt Solimanus cum copiis Savum
transgressust omnibust qua iter faciebatt incensis ac
solo aequatist varadinum Petrit quod oppidum ad lla
nubium situmt post Selgradum amissumt vngariae
propugnaculum habebaturt summis viribus adortust op
pugnare eodem tempore terra pariter et qua fluens
amnis oppidum praeterlabiturt instituerat. cuius rei
nuncio accepto ltext quamquam undique sua spe fru
stratust cum neque a suis auxilia adessentt quorum
maxime exspectatione tenebaturt neque ab exterist
quos a cura rPhracii belli accersebant christianorum
regum armat dignitatis magis suae quam salutis me
mor lSuda movit 1x. kalendas Augustit rllholnam secun
dum lbanubii ripam militem ducturust nondum amissa
spet suost uti edixeratt fadventum nonj dilatare in longio
rem diemt armatos occursuros. lam antequam Pauda mo
verett mutato consiliot Stephanum Sathoreum Som
liaeumt magnae auctoritatis hominemt cuius nunc Ste
phanum filium Polonorum gentes regem veneranturt ad
Scepusium in rPransilvaniam miseratt datis aliis manda
tist quorum summa haec eratz quod non perstaret in i
suscepto consilio invadendi rPhraciamt quod optimum
esse belli ratio ostenderett quod esset adversus Soli
manum hostem gerendumt nihil illum mirari oportere.
litsi enim sperandum essett urentes et populantes vn
garos hostium agros a suorum cervicibus belli vim de
pulsurost longe tamen abesse facultatem tam salutaris
consilii expediendit consilii mutationemt cuius caussa
non in hominum voluntatet sed in fortunae inconstan
tia posita essett non videri merito reprehendendamt
 vneAmcAnvM nnnvu Lna vr. ub

ubi quo ratio duceret t quam hominibus praeire ducem

ad agendum aequum essett sequeretur. Mon se regia
auctoritatet non maiestate nominis atque imperiot non
exemplo suos movere potuisset ut hoste barbaro iam
in regni fines ingressot qui tela iugulis intenta ad om
nium exitium ostentarett a terrore collectis animist in
ducerent arma. lam Savum traducto exercitut Petri va
radini arcem oppugnaret quae minime tamen diu ferre
tantam vim possett quidquid illi munita esset et loci
natura et operibus adversus vim omnem diceretur. Se
lSuda movisse vix tribus millibus equitum et peditum
secum assumptist quorum magna pars a Strigoniensit
et a Maria liegina essent conscriptat haud satis digna
cohortet quae vngarorum itegemt si prisca maiestas
imperii magist quam praesens fortuna spectareturt ve
natum euntem eomitaretur. iuberet cum iis copiist
quas collectas in praesentia haberett omnibus aliis
damnatis consiliist quae inutilia hostis celeritast et
suorum cunctatio efficerett primo quoque tempore ad
se properare. Si pietas erga patriamt quam non semel
periculosis reipublicae temporibus suis probassett si
cupiditas verae gloriae generosa pectora moverett si
noministhominum existimationis per illustres honorum
titulos ad posteritatem propagandaez eam occasionem
t nunc offerrit ut qui eam non agnoscerett eum ne agno
scere quidem videreturt quae vera esset pietatis laust
quae gloriaet nominist existimationis hominumt viro
forti expetenda. Mon sibi monendum Scepusiumt non
adhortandum statuisset ne tanto viro iniuriam facerett
qui captare occasionemt nedum amplecti oblatam t de
clarandi suum studium et pietatem erga suost consue
visset. Atque haec quidem ad Scepusium scriptat nulli
usui futurat obstantibus fatis vngarorum salutit quae
1 1g lo. mcmems nnvrr

mentis vimt et consiliit ut omnia praepostere atque

incondite agerent regiis ademissent. cminis loco ac
ceptum feruntt quo die ftex Suda movitt generosum
equumt qui omnium illi carissimus ferebaturt repente
mortuum concidisset cum equus validis viribus et vi
gentibust ac firmissima corporis constitutione essett ut
nulla mortis iusta caussa haberetun flinc Ludovicust
cum lirdyt qui erat pagus in Ambrosii Sarcani djtionet
nequidquam aliquot dies substitissett et destitutum
se ac proditum a suis non graviter minust quam vere
querereturt ad lirchium pagumt non ita procul ab lir
dio distantemt progreditur t cum praeter eandem mili
tum manumt qua erat ex urbe regia profectust nemo
eundem sequeretun llinc eadem spe incertum consilii
ludificantet atque anxium de belli eventut quem in
tanta suorum contumacia tristem sibi ominabaturt ali
quamdiu exspectatio suorum tenuitt cum neque quid
patriae deberentt quid sibit quid suis in tam sera tem
pestate republica fluctuantet cogitarent. Affuit ex prin
cipibus unus Andreas lSathoreust adductis secum non
contemnendis copiist cum magno in praesentia regi
solatiot tum haud minori usui in gerenda re futurist
si aeque omnes ex nobilitate impositas sibi partes
bello administrando impigre praestitissent. lnde ftex
Sathoreot ut par eratt collaudatot ad Penteleumt se
cundum Panubii ripam ducto militet processitt oppi
dumt ut fama est exstructum ftomanae coloniae rui
nis. lio in loco creorgius Pasius a Scepusio missus
ftegem convenitt cuius oratio haec fuitt Mon debere
ltegem mirarit si minus Scepusiust quam illius postu
let consuetudot properanti ad bellum praesto sitt tem
porum fi-njconstantiam fmandatorum non audere diceret
quae varia ad se multi pertulerintt cui perspecta fte
 vuaanrosnvn klikvM Llb. vL

gis gravitas virtusque sitj restitisset quaet ut rerum hu

manarum ratio fertt crebram mutationem fj consilii vi
deantur postulare. Litteras primum ad se missast qui
bus fttex iuberett comparatis copiis primo quoque tem
pore sibi ad bellum eunti occurrereg mox litteras ere
bros secutos nunciost qui eadem afferrent in his cra
sparum i-iorvatumt dapiferorum magistrumt qui hoc
ipsum habuisset in mandatist eum illud adiecissett ce
teris omnibus omissist quae ante eum diem fttex illi
curasset significandag quod postremum consilium ex
quisitis suorum sententiis probarett omnibus sibi prae
vertendum statuerett cum quidem plurimum a supe
rioribus consiliis variaret cumt his auditist ut par
essett vires nervosque omnes intendisset ad ea com
parandat quae necessaria iter ingredienti essent t bre
vique esset futurumt ut collectis omnibus copiis e
rilransilvania moveretz qui haec omnia revocarett vr
banum lSatthyanium subsecutumt qui itegis nomine im
perarett ut omisso in praesentia profectionis consiliot
de rilhracia invadenda cogitarett assumptis secum mili
tibus rilransalpinist de quorum in liegem fide dubitari
haud posse affirmarett a quibus tamen nihil subsidii
esset sperandumt praefecti fide Solimano obstrictat
per obsidem filiumt nihil illo rem gerente in vngaria
moturum. Missum postremo Stephanum liathoriumt
qui ita de sua profectione egisset t ut quae curasset
itex sibi per iiatthianium significandat mutata senten
tiat revocaret. quod tamen ipsum egisse satis per
plexet certe non ita apertet ut quam in partem consi
lium expliearett satis haberet exploratum Se quidem
eo animo esset ut imperanti liegit pro sua constantia
et fidet minime esset in mora futurust atque adeo quan
tumvis quae sibi imperarenturt ardua difficiliaque
xouvm r-rvuat manu -- sonu-roanus xllL 1g
 ro. urcmxms anvn

essentz sed. si se audiret. quando per rllransalpini de

fectionem. tentare rllhraciam parum tutum consilium
videreturt statueret sibi utendum rllransilvanorum co
piist et regnot et se liege adeo tuendog ubi enim ltex
esset. illic universam vngariam haberig pro cuius sa
lute qui non esset paratus fortunam sanguinem. vitam
profundere. is proditort patriae desertort ftegist suo
rum paricida esset habendus.
Audivit haec ftex soluto omni alia cura animot
ut et Scepusii fides requirebat. et ipsius apertum inge
nium certe minime vafrum aut fallax in rebus malis
cum id ratio vinceret. noptimum esse habendum consi
lium. quod longius a pessimo abessetft ln eo vero Lu
dovicus sibi constitit. et quidemt quamquam non de
essent. qui apud illum Scepusii fidem in dubium voca
rent. propter eas caussas. quae non semel sunt a no
bis commemoratae. ln primis illius consilium collauda
vit. non fidele solum et profectum ab optimo animot
sed certa etiam ratione susceptum. ne quis de illius
fide et prudentia dubitaret. inde liex. eodem die Peld
varum progrediturt situm oppidum ad banubii ripam.
ubi Sasio iusso in consilium vocari ftex imperat. dies
noctesque accelerato itinere properet ad Scepusium
rediret eumque ad rem impigre gerendam adhortari
ita illius consilium se existimaturum salutare sibi et
regno vngariae foret si ipse in una celeritate positum
crederett ut salutare patriae esset. hoste celerius om
nium opinione iam ingresso regni finest et cum univer
sis copiis ad se contendente. Primo quoque tempore
cum his copiist quas cogere in praesentia possett se
viae daretg obviis quibusquet qui essent ad arma feren
da apti. invitis etiam et recusantibust nomina daret et
signa sequi coactisg non ex nobilitate cuiquam. non
 vMfiAklcAltvM llllllvM Llklk vL

regiae militiae adscriptist non ex agrestium numero

quamquam militiae vacationem atque emerita stipen
dia iactarentt parcerett eodem loco omnes habitost vi
coactos atque imperiot nullo ordinist aetatis discrimi
ne secum adduceret in castra. flaec Pasio mandatag
illud Scepusio poscente additumt ut litterae ad eum
ltegis in eandem sententiam darenturt et ad declinan
dam invidiamt ubi ex liegis edicto severius cum nobi
litate agerett quae negarett praeter linum liegemt cui
quam se passuram obligari militiae auctoramentot et
ad auctoritatem conciliandamt ubi militiae munus ab
iis exigerett qui vacationem impetrassentt aut aetatis
legitimam excusationem haberentt quos esse permultos
non ignorabat. lta autem litterae erant scriptaet ut
nulla cum exceptionet ut iam diximust ordinist aetatist
fortunaet sive quis pedibust sive quis equo mererett
omnes arma caperet et se sequi iuberett quo magis
ceteri verbo audientes essentt duci indulgentius atque
ambitiosius ltegis mandata exsequentit eadem dicta
mulctat quae Maiestatis convictis irrogari consuevisset
llis datis lSasio mandatist quo maior accederet aucto
ritast cum eo ad Scepusium ioannes Statilius mittiturt
vir cumprimis integer et clarus eruditionis atque inge
nii laudet cuius erat fidem fttex magnis in rebus exper
tus. flaec Ludovicust ut in tantis temporis angustiist et
praesenti animo pariter et maturo consiliot adversis
quidem urgentibus vngariae fatist sed non aequet ac
suorum animis infestisz dignus vero ltex t qui ingenio
obsecutust quo ad honesta quaeque sua sponte propen
debatt aut melioribus imperarett aut sapientioribus pa
reretg certet quod illi aequit atque iniqui tribuunt
nulli maximorum regum futurus secundust si illit ut a
natura animi vis atque ingeniumt ita sapientium consi
lium affuissett quod non semel nequidquam tentatumt
lai
 ro. MlcflAlLlS snv-rr

aetate vim con silii non admittentit aut fortuna aut fati in
clementia negavit. Mondum Statilio cum liasio profectot
alii subsecuti nunciit qui ferrent Petri varadini arcem
aSolimano in potestatem redactamt nostris cum fortiter
atque industrie aliquamdiu arcem defendissentt fere
ad unum interfectis. Solimanus enim aliquamdiu fru
stra tentata deditionet cum maiora tormenta admoveri
iussissett ita vetustate corruptum murum crebris icti
bus labcfactaratt ut eo prolapso et deiectot nuda pro
pugnatorum virtus suo robore in extremo salutis dis
crimine vigensthostibus esset admirationit in vestigiot
timoris nullo edito signot morientium. hla arce potitus
Solimanust vilachum victorem exercitum duxeratt simul
a flumine impositis in navibus idoneis tormentis simul
a terra arcem oppugnaturus. quibus ltex auditist ut in
tantis malis satis forti animot cum male gestarum re
rum nuncii ad suos excitandos pro aculeo essentt pro
perare lSasium et Statilium in rllransilvaniamt alios ad
creorgium Scepusii fratremt qui circiter quinque homi
num millibus conscriptis ad Albam ftegalem consede
ratt ad Pranciscum Pvatthianium aliost croatiae praefec
tumt alios ad christophorum Prangepanem primo quo
que tempore iret et urgere atque impellere adeo ad
profectionem iubet. Missus eadem diligentia Sudam
Ladislaus Macedonicus monitum lieginam t uti ad
Austriae praefectos idoneos homines mittatt qui do
ceantt quanto in periculo ftex atque unversa vngaria
verseturz simul hortenturt si minus vicini ltegis incom
modo moveanturt at sua caussat ad quost vngarorum
regno belli incendio absumptot continens belli flamma
sit perventurat excitenturt atque omni praecisa morat
auxilia mittantt quae a Perdinando fratre sint liegi
desponsa. lnprimis agit de sollicitandis lSoemis ad
 - vMeAiilcAkvM nsnvm Llll vr.

profectionemt cumt qui liegi ex syngrapha a civitati

bus debebanturt tum iis maximet quos itex privato
aere usus Mezericii opera conductos habebat. lam et
rilhomas Madasdiust quem Ludovicus ad Perdinandum
Spiram legaveratt crebris litteris iussus erat et eum
ipsum Perdinandum et carolum fratrem adiret ac qui
bus angustiis laboraret vngariae regnumt inprimis
Ludovicus itext docere z destitutum omni alia spe
auxiliit desertumt proditum a suis pariter atque ab
exterist hosti potentissimo eidem atque infestissimot
qui ducenta hominum millia adversus vngaros duce
rett per quorum exitium aditus inhianti orbis imperio
ad invadendam christianam rempublicam universam
aperiretur. Ad eum Ludovicum liegemt quod infimo
loco nato homini miserum ac calamitosum essett ten
dere supplices manust quem nisi sanguinis coniunctiot
arctissimum affinitatis vinculumt communia sacrat re
ligiot christianae pietatis sanctissima iura moverentz
at periculi metut quod certa rerum serie a devicta
vngaria vicinam Austriam manerctt moveri par esseg
unum quidem Ludovico superesse decust quod viventi
adhuc sibi magno solatio essett ut gloriosa morte de
functust se oculis subtraheret superbi victorist qua
sua cladet nullius umquam victoria clarior maiorum
memoria fuissett nulla esset futura. Mam et illud con
secuturum set quod sibi ad posteritatem fore gloriosis
simum sperarett ne eversi regnit olim totius iiuropae
florentissimit nullo suot magno cum christianorum re
gum dedecoret Ludovicus ftex esset superstes. ttvlti
mum vero malorum omnium credere sibi viros fortes
impenderet ubi contumeliae insolentest vitam rerum
omnium amabilissimam cogerentur odisset quae pres
sa tristi servitii iugo careret honestatefi quod cum
1 lo. MlcnASLlS anvrr

omnibus proprium a natura essett tum eorum maxime

debere viderit quos summus in terris honost et regia
maiestas ad decus pariter atque ad contumeliam red
deret insignioresz uuum pro sua pietate animi acu
leum et morsum non posse effugeret quem mente re
voluenst totus horreret ac contremiscerett non videre
summos regest et qui christianae reipublicae columen
velint haberit vngarorum exitiumt initium malorum
futurumt quae christianae reipublicae universae im
pendeantt desertoribus iustior poena proditae patriae
hosti immanissimot neque illa tament pro eorum sce
lere gravis satist quorum culpa tam foedum vulnus
sit acceptura. vtrumvis autem horum esse dolendumt
sive haec christiani reges ignorarentt sive imminentia
minus vererenturt cum cognita explorataque ea habe
rentz quorum in altero inesset argumentum emotae
mentis et stupentis ad domestica malag in altero im
manis atque exsecrandi scelerist per christiani orbis
exscidium privatas simultates atque inimicitias perse
quentium. l-ladem iussus Madasdius privatim princi
pibus demonstraret vir cum alias semper suo ingenio
disertust tum ut abesset vis ingeniit quem sensus ma
lorum patriae imminentium disertum efficeretz qui ta
men nihilo illos acriorest quam qui superioribus lega
tionibus erant functit invenit.
quae dum apud ftegem gerunturt rPomoreust cir
citer duobus peditum millibus assumptis Petri vara
dinum nondum ab hoste oppugnatum contenditt e re
ipsa facta coniecturat Solimanum ob loci opportunita
tem eo copias ducturumt recte arbitratus nihil retro
callidum hostem relicturumt quod in medio belli ar
dore rem gerenti esset in mora. lta optimo consiliot
qui arcem tuerenturt mille e suis praesidio relictist
 vueAmcAnvn nsuvn Lm vr. l-SS

ipse cum reliqua militum manu Panubium traiicitt ab

ulteriore ripat transitum hostitt navalibus copiis t quas
haud contemnendas contraxeratt infestum facturus. in
terea ftex Peldvaro movenst propter ldanubii ripam
exercitum ducendot Pachost atque inde rllholnam pro
grediturt ita auctis copiist utt quod referre pigeatt
equitum quatuor millium numerumt aut paulo am
plius explerent cccurrit palatinus rilholnam liegi in
gredientit quo fuerat praemissust cum fttex adhuc iir
chii castra haberet iiuc pudore vincente metum non
nulli e nobilitatet cognito liegis adventut ex citerioris
atque ulterioris vngariae provinciist quos comitatus
appellantt frequentes conveneruntz in his creorgius
Scepusius equitum trecentos millet et ducentos pedi
tes adduxitz iiannibal carthaginiensis cognominetpa
rem fere peditum numerumt qui ex sacra pecunia con
ductit et missi ad ftegem subsidio ferebantur. i-iis ac
cedebat italorum militum manust quos delectos e
iuventutis robore clemens Pontifex miseratt tum iuven
tae floret tum militari ornatu maxime conspiciendost
ad mille quingentost quibus Leonardus crnoscius prae
eratt vir praeter cetera militiae decorat locandorum
castrorumt ut ferebaturt inprimis peritus. lam et ex
vngaris praeterea frequentes affueruntt nobilitate et
magnitudine animi clari hominest Paullus vardaius
Agriensiumt Pranciscus Perinius varadinensium pon
. tifext tum eiusdem ordinis alii complurest atque illos
aemulati ex nobilitate permultit quos singillatim enu
merare haud necessarium duximust dignos quidem eo
maiore laudet quo patriae salutis magis quam suae
memores t volentes et scientes ad bellum ibantt cuius
propter praesentem regni statum haud laetiorem even
tum sibit quam qui secutus estt divinabant futurum
lSzL ro. Mlcmms nnvrr

Agebatur interea in frequenti itegis consilio de transi

tu llraviloccupandot iam ab hoste Savum copiis tra
ductist ut arcibus castellisque omnibust quaecumque
sunt ad Panubium sitat aut dirutis aut incensist prae
riperetur illi commeatuum facultas. Mam proxime vila
chi arce occupata ducere Plzechum dicebatur. qua com
modissimum esse Pravi amnis transitum superius com
memoravimum id quod ne accideret. omni ratione erat
providendum. ita qui castellum occuparett simul pro
hiberet transitu hostem. Palatinus eo cum copiis mit
titurt iussis e nobilitate praecipuis quibusque cum iis
militibus quos secum adduxerann eum ducem sequi.
quod quidem magna cum offensione auditum. paene
in castris seditionem ingentem excitavit. palam multis
frementibusi a ftege nobilitatis iura et maiorum insti
tuta violari. quibus stantibus nemini umquam licuis
set. ne ltegi quidem. adeo nobilem hominem cogere
sub cuiusquam signis militaret cum eo ipso semper in
bello merere assuetum. lndignam rem et minime
ferendam. confundi civilia iurag tolli discrimen ordi
num. nobilitatis insigniat principem inter suos locum.
titulost honestiores militiae ordinest quae posteris ma
ioris virtutis praemiat et in patriam pietatist maxima
reliquissent. Mon metu se urgentis mali deterreriz di
dicisse a maioribus hostibus ultro obviam iret aequo
iniquo loco pugnaret inferre signat opponere pectorum
robora infestis armatorum agminibust vitamt quae na
tura mortalis sit. pretium immortalitatis facere. id
unum non posse pati sibi imperari. ut cuiusquam signat
praeter regia sequanturt qua in re non de sua digni
tate solum. sed de ftegis etiam constantia agatur. Mo
bilitati semper superiores reges praecipue indulsisset
et ad eum diem Ludovicum maiorum auctoritatem se
 vMSAlllcAllvM neavm Llll vL

cutumt diserte certe maiores legibus latis cavisset ne

qui eius ordinis essett sub cuiusquam signis cogere
i tur militare. floc maximum semper fuisse regum de

cust ut qui amplissimo ordini cum potestate praeessett

idem ftext idem nobilitatis duxt quemadmodum di
gnitatet ita re gerenda princepst adversus hostem prae
sens gereret bellumz hoc fuisse solatiumt hoc prae
mium laborumt quibus nobiles hominest domi militiae- i

quae fungerenturt ut unum agnoscerent liegemt cuius

imperio parerentt sub cuius signis militarentt cuius
ductu atque auspiciis rem gererentz cum aliis t quan
tnmvis potentia opibusque excellerentt in eadem aequa
bilitate pares continerenturz hoc iust hoc fas postularet
ut cuius liberalitate et munificentia partum amaioribus
locum multis commodis atque honoribus aucti tuerenturt
pro eius salutet dignitatet imperiot ad arma iret stare
in aciet excipere vulnera adverso pectoret mortem oc
cumbere non dubitarent. quam constantiam eo aequius
esset eos praestaret quo magis intelligerentt cum re
gis salutettotius regnit cum omnium exitio unius exi
tium et ruinam esse coniunctam. llaec quamquam
a turbulentis hominibus nobilitatis tumore inflatist con
tempta maiestate regii imperii iactarenturt et res ad
seditionem spectaretz viri graves et periti rerumt qui
quorsum tenderent tam importunae voces non igno
rarentt inani ambitione furentibus ire obviam non du
bitabantt cum quidem clientium manu circumfusit qua
vehementius seditio orta exardescens in apertam vim
eruptura videbaturt non esse ea reipublicae tempora
dicerentt ut quae certa essent nobilitatis iurat quae
maioribus immunitates a superioribus rcgibust quae
militiae vacationes datae fquae disceptatio forensis
operaet atque otii essety viris fortissimist quibus mos
1gg io. MlcliAliLlS navim

esset pro patriat forti atque alacri animo rerum om

nium aleam subiret disquirereturt quorum omnium
discrimen hostist qui in vestigiis haerens iugulis om
nium haberet intenta telat sustulisset. vngaris unam
esse militiae vacationemt ubi aetas annis gravis virest
aut morbi vis debilitaretz quamdiu vires vigerentt
nullum vacuum tempus a gerendis rebust a perfun
gendo officiot a bene merendot cum de aliis omnibust
tum de patriat ac de suis civibus dari. Meque vero
usquam maioribust quorum aemulari virtutem poste
ros aequum essett sub cuius signis militarentt cogitare
venit in mentemz sed pro quorum imperiot salutet
libertatet ut quemcumque ducerent militiae ordinemt
quamquam infimus etiam essett sibi honestumt dum
fortibus factis dignos se maioribus honestioribusque
ostenderentt censerentt longe ab eo abessentt ut ho
norem sibi aut ab ordinet aut a locot aut a ducis nobi
litatet modo ille virtute et altitudine animi munus
quod gereret aequarett spectandum arbitrarentur. llo
nesta quidem munera regum essei quibus bene meri
tos de republica homines impertirentt quaeque virtu
tis ornamentat non fortunae haberenturt sed multo
honestius iis nolle uti ubi reipublicae tempora postu
larentt quae neminem eximeret a pietatis munere pa
triae praestando lta enim reges indulgere suist im
munitates daret remittere de summo iuretut eorum in
dulgentia parce uteretur vera virtus et patriae cari
tast quae nullius imperio cessare a bene gerenda ret
et quae praeclara essentt ultro agere consuevisset.
Perocem hostemt elatum successu instaret qui postula
ret a seditiosis hominibust ut quam ferociam ostende
rent domi tuendo privato inreg in acie pugnandot feri
 vneAmoAnvM nnnvM Lna. vr. 1s1

eudo hostemt vulnerat mortem contemnendot mandatat

reipublicae munera impigre obeundot praestarentt ita
statuentest gloriam et noment cuius iactarent cupidos
esset contemnendot non ferocitert contumaciterque am
biendo se adepturos. iiis virtutibus tueri debere nobi
litatis iurat qui maiorum recte factis partam domi se
gnes otiosique ostentarentz a quo longe abessent vere
vngarorum ingenia. Militem deceret si de iis disce
ptandum essett pro foro castrat pro iudice armatum
imperatorem t qui pro cuiusque merito de his pronun
ciarett agnosceret eos vere nobiles iudicaturumt qui ro
burt fiduciam auimit-vimt adversus hostem in pugnam
afferrent virtute et magnitudine animit qua freti maio
rest dignas res immortalitate gessissentt non litibus et
iurgiist qui vere nobiles essentt qui parum digni maio
rum gloriat diiudicandum. ita posteros haereditariam
nobilitatem per manus a maioribus accepisset ut disce
rent eorum exemplot ttubi conspicerentur regia signat
ibi ftegem esseg ducibus pareret cuiuscumque illi or
dinist locit fortunaet itegis personam referrentz non
esse suum de hist sed horum de se iudiciumz militis
esse partest praesto esse ducit ad accipienda imperiat
in expeditionem iret obire vigiliast contra hostem pu
gnaret in castris sedatos animost feroces in pugna osten
dereft Meque vero eam esse caussam recusandi ftegis
imperiumt quam videri vellentt sed quibusdam quasi
involucris tectum timoremt natis vngaris indignumt
quem dissimularet tegentes inanibus nobilitatis titulis
haud possent z ttitaro vero timidos non persolueret quas
fugerentt poenasu z neque enim minus veret quam ele
ganter dictum z ttMortem fugaces persequit nec parcere
imbellis iuventae poplitibus timidoque tergoft quanto
vero speciosiust ut varadiuenses propugnatores paulo
 les ro. urtima-ms mzvrr

autet ut alii multit maiorum memoriat mortem pro pa

tria pugnandot quam domi inerti otio consenescendot
obiturosP
lSlis prudentert et copioset ut eius temporis angu
stiae postulabantt studiosi ltcgis homines refutare no
bilium hominum importunam petulantiamt ortum tu- i
multum seditiosis vocibus alentium conabanturt ne
quidquam de communi salute sollicitiz qui tamen ob
firmatis animis pertinaciter in suscepto consilio persti
terunt adversus horum voces verissimas. lta ltex sive
suorum contumaciat sivet quod vero propius est dei
immortalis decreto inexorabilit cui non poterat obsistit
omisso in praesentia consilio de hoste transitu arcen
dot quod unum rebus omnibus praevertendum eratt
ducere Mohatium militem constituitt ignobilem locumt
t et obscuri noministinsigni sua et suorum clade nobili
taturus. Minime visum est hic silentio praeteriret quod
iratus ftex frequenti senatu dicere auditus est cum
haec ipsa nobilium caussa agereturz referam vero
eadem verba feret quae lSrodericus gravis auctor ex
liegis ore excepta litteris mandavit. videot inquitt
unumquemque vestrum capitis mei periculo securita
tem sibi et salutis spem quaererez quod quando vi
sum estt ego vero lubenst et personamt quam gerot et
vitam simult quae mihi vestra caussa carior est pro
vestra salute sum in omne fortunae discrimen obiicere
paratust atque hoc equidemt ut vobis quid agendum
sitt non oratione magis quam re et exemplo ostendam.
ltaquet ne cui vestrum liceat in posterum tam turpi
excusatione utit et praetexere suae ignaviae nobilita
tis iurat quae res vestros animos plus aequo angitt
neve quid mihi vitio daret quod parum dignum regis
persona sitt cras deo bene iuvante et nostris favente
 vuesnrcsnvn nsnvn Lm. vL lsg

inceptist vobiscum ibot quo pridem mecum vos ire re

cusastist superbe in hist quos duces vos sequi volui
must imperii maiestatem et nostri nominis contemnen
tes. quae vestra contumacia animorum estt adversus
liegem vestrum susceptat vos salutaria monentemt ne
in vestra capita vertatt neu sit reipublicae fraudit
quam vos dccet vestra salute habere carioremt eum
ipsum deum immortalem orot cui supplicibus votis et
iustis precibus placato desertam ac proditam a vo
bis patriam permittot quantum vires hominum ferantt
non sanguini non vitae parcenst patriae in hoc meae
adolescentiae floret quem illit ex animi sententia vo
lens et sciens devoveot affuturus.
iianc itegis orationem admiratio omniumt mise
ratio paucorum subsecuta estt quibus ea mala ob ocu
los versabanturt quae aegre itex effugeret sine caede
multorum posset lilrgo cum ab eo divelli nulla spes
essett frustra iis profectionem dissuadentibust quibus
assentiri magnis de rebus consueveratz postridie eius
dicit quo haec acta erantt classico signum profectio
nis dari et se omnes ad iter parare iubet. ita rilholna
profectust alteris castris lSatham pervenitt pridie eius
dicit quo die assumptae virginis in coelum solennia
sacra celebrantur. is dies est x1x. kalendas Septem
bris. inde percrebrescente fama de hostium adventut
negotium dat regiis praefectist ut palatos milites per
circumiectos pagost et per agros dispersos iubeant
Pvatham conveniret mox ad rilomoreumt et ad creorgium
Palinam liosnensium pontincem mittitt qui iis signifi
cett comitia indicta de imperatore deligendo qui rilo
morei collega bello gerendo praeessett quae haberi
illis absentibus nolitt et differri ulterius non possintz
properent lSatham veniret ut praesto ftegi sint de sum
 lo. morum-ms nnvrr

ma republica consulenti. Multos se habere in consiliot

quorum aliis usust peritia rei militarist ut minime de
voluntate dubitandum sitt aliis desitz in quibus pru
dentiat et fides sit part perpaucos se habere. Paruit
rllomoreus t etiamsi satis gnarust facilius factut tanto
muneri tuendo aptumt quam qui aptus imperando tam
corruptis et depravatis militibus haberetur invenirit
quibus tanta in ltegem contumacia impune processis
set. Profecto lSatham rPomoreot cum ftex iam per ido
neos e suis hominest exploratis militum animist anim
advertisset ingenti consensu in rPomoreum omnes pro
penderet iam ante de consilii sententia ducem decla
ratumt cunctis praeteritist tanta erat de eius virtute
apud omnes opiniot ei totam summam belli gerendi
administrationem mandavitt ne videretur tamen liex
nobilitatis minus rationem habuisset dato creorgio Sce
pusii fratret id ipsum sua sponte poscentit imperii col
legat qui et familiae amplitudinet et paternis opibust
ut flore ac robore iuventae inter paucos eminebat.
lioc ltegis iudicium ut multitudot quae erat rllomorei
totat magno plausu excepitt ita e nobilitate ironnulli
iniquo animo tuleruntt maior enim pars illi suffragata
eratt cum ob aliarum virtutum commendationemt tum
ob rei militaris scientiamt quam quidem non respon
disse hominum opinionit ubi eius est periculum factumt
non magnopere mirandum t eius temporis angustiis id
postulantibustut cum non essett qui excelleret et sum
mam tenerett qui proximus esset a primot pro summo
habereturt verisimile quidem estt ut ftex de suorum
sententia huc descenderett eorum exiguum numerum
fecisset cui recte tantum munus posset mandari peri
culoso reipublicae temporet in quo ne leviter quidem
peccari sine certa omnium pernicie posset. Sedtet ii
 vueAmcAuvM klljllvll LlPn vL 1g1

ipsi sensim eius facilitate et comitate delinitit cum in

militari habitu religio et sanctitas morum animos in
eius admirationem traherett facile dicto audientes fue
runt. Mamque ad hunc hominum consensumt insignis
eius moderatio accedebatt de cuius honore agebaturt
quae virtus ad minuendam invidiam magno semper
usui atque adiumento fuitz nemo vero eo ipso magist
cui habebatur honost liegi imperanti obsisteret adver
sarit deprecari sibi gravem atque arduam provinciam
impositamt belli ingentem molem a patriae cervicibus
am oliendit cum a nulla alia re minust quam ab ea vir
tute diceret se paratumt quam tantum requireret belli
munus. Mullas in se conspici virtutest quae imperatori
auctoritatem apud eos conciliarett in quos obtineret
imperiumt id quod desiderari in re gerenda sine ma
gno incommodo haud possetz multa esset quaet si
quam partam haberett auctoritatem elevare plurimumt
minuereque viderentur. Male vero cum eo agit ttqui
auctoritatem ab honore et muneret quod gererett non
a domesticis virtutibus haberet quaesitam zhoc aequum
et ius postularet ut non prius quis acciperet aliorum
suffragiis delatum honoremt quam suo ipse iudicio sta
tueret se esse honori gerendo paremft llabere ftegem
nobiles hominest in quibus cum esset dignitas summat
quae illam aequarett virtus aeque insignis et prudentia
inessett Stephanum Palatinumt Scepusiumt Perinniumt
aliost qui quam auctoritatem spectari in imperatore
oporterett non solum partam haberent maiorum meri
tist sed etiam suis. Si quid ipse usus in re militari ali
quando habuisse creditus sitt totum id genere vitae
interpellatumt quod longissime a licentia armorum ab
essett iam pridem exolevisset qui tamen si adessett si
aetast si animus vigerettde se id polliceri posset quod
lSS m. Mrcnmms nnv-rr

militem non impigrumt et duci verbo audientem prae

stare aequum essett sive in expeditionem iret tsive
cum hoste conserere manumt sive pro muris pugnaret
sive alia militaria munera obire oporteretz numquam
ita alte extulisse animum suae imbecillitatis parum
memoremt ut quasi aliquando esset par ducis muneri
obeundo futurust statueret sibi imperatorias artes ad
discendast satis gloriae se adepturum arbitratust si
quemadmodum dux suis recte imperandot ipse bene
parendo militis partes sibi statueret praestandas. Mon
negare se quidem liegis imperio parendumz sed illud
tamen adderet quantum quisque possett id agendo
quod liex imperarett spectari oportereg quod nemo
prius scirett quam is qui conscius suarum viriumt im
perium cui se imparem nossett detrectaret. cum nihil
sibi certius essett quam in eo ltegem falliz nolle se
committeret ut quod ipse imperitia peccarett haud suf
ficiens imposito munerit et ltegi ipsi et universo adeo
regno vngariae esset fraudi t cuius salutem se vita et
sanguine esset redimere paratus.
ltex cum de suorum sententia semel statuisset
omnino id reipublicae conduceret rllomoreumt quam
quam ille et palam cum aliist et cum eo ipso coram
questus plane se inexorabilem illius postulatis praebe
rett quod iam erat in sanctiore consilio actumt prae
esse cum imperio iubet. bicitur et creorgius Scepu
siust qui illi collega addebaturt multis precibus altege
contendisset ne pateretur a rllomoreo se in sententiam
perducit cuius fiducia fretus passu s essett se illi colle
gam darit cumt et illud adderett se belli administra
tionem ea lege suscepturumt ut integrumtsibi ius re
linquereturt ubi frater advenirett sese imperio abdi
candi. quod quidem dicitur ftex passus a se impe
 vnuAurcAnvm nsnvM Lrrs. vr. los

trarit ut si quid ex vetere simultate animo residerett

quod gerenti rem esset impedimeutot id quod in tanto
reipublicae discrimine omni erat studio cavendumt per
hanc liegis moderationem et facilitatemt omnis offensio
e fratris animo obliteraretun quin et sua sponte iam
Ludovicus constituisse ferabaturt ut per tres ducest
quorum erat in re militari spectata virtust Scepusiumt
Prangipanem t rilomoreum res gerercturz quominus id
accideret t eorum cunctationem et moram t hostium
alacritatemt qui nihil sibi reliqui ad summam celerita
tem facerentt obstitisse. Mam Micolaum Salmeusemt
ne ltegi in tanto momento rerum gerendarum adessett
domi valetudo adversa detinebatt propter excellentem
virtutemt et rei militaris scientiamt cuius ad eum diem
praeclara dederat documentat magno usuit adeo diffi
cili patriae temporet ad rem gerendam futurum ita
delectus rilomoreus exercitus imperatort ltegi fere om
nibus ad unum assentientibus t quorum auctoritas ma
ior in regni procuratione eratt ut satis mirari non
queamt unde iovio haustum argumentum ad maledi
ceudum viro fortissimo atque innocentissimot in quem
ita acerbe invehiturt ut aegre iudicari possitt ubi stari
illius testimonio oporteatt graviorne culpa ltegis fue
ritt qui illi detulerit in suos imperiumt an eiust qui
acceperit delatum t cuius tam temeraria atque incon
sulta ratio toto bello administrando fuerit fiquidem
sive haec ab aliis mutuatust ita temere sibi mandanda
litteris ceusueritt sive ita volens et prudenst cum spe
rarct se cuipiam gratificarit qui minus aequus rilomo
reo essetz habeo in quo scribentis desiderem fidemt
certe gravitatem et constantiam requiramt quod haud
levius peccatum sit in rerum scriptore habendum.
cum vero alii non desuutt quos sequar auctorest gra
nonvm llvSfL lliSrlk - Sf1klPPrll1l-1S. xllL
ma io. mrcam-ms snvrt

ves hominest et quibus erant rPomorei mores per

spectit tum qui omnibus his rebus gerendist qui
bus ille praefuitt interfuerunt Meque vero iis ulla
mentiendi caussat cum rllomorei caedest ut alia omit
tamt scribentibus ad gratiamt praemii spem omnem
praecidisset. Mam si quando visus est vehementius
cupiditate pugnandi exarsisse t quam callidum ducem
decerett et longo militiae usu exercitatumt id quod
accidit sub proelii tempusz id egit optimam ratio
nem secutust cuius nunc non est commemorandi locus.
Ambitiosum vero iovius vocatt cuius tanta constantia
fertur fuisse colocensi sacerdotio reiicielldot ultro sibi
a ltege oblatot ut quamquam ille per interpositam
suam auctoritatem illum in sententiam traducere nite
returt non prius passus sit ab se impetrarit quam cle
mens Pontifex legibus soluto potestatem fecerit et or
dinit cui se devoveratt renunciandit et sacerdotio fun
gendit a quo erat maxime aversus. lamt quae in comi
tiis de imperatore deligendo egisse eundem comme
moravimust ut liegem ab incepto revocarett obfirmate
in suscepta sententia perstantem t ita multi suntt qui
afiirmant ut uni iovio ab his dissentienti fidem haberet
scriptorit id quod omnes noverun tt mendacissimot sce
lus possit videri.
fiis ad hunc modum administratist peritos homi
nes rei militaris duces Mohacium praemittuntt qui loci
situmt et circa regionem omnemt cum cura contem
platit castris idoneum deligant locum. lgnobile oppi
dum ante nostrorum clademt unde illi nominis celebri
tas est in ditione quinqueecclesiensis pontificis eratt
nunc rPurcae vectigalet eorum quibus in vngaria poti
turt minima accessio. cpportune vero ad llanubii
ripamt medium iter lSathamt et bravumt qua Panubio
 vnoxmcnzvn unuim nm vL igs

misceturt positum est. banubius lSatham praeterfluenst

duos alueos efficit in duas diversas partes diffususz
alius qui maior estt ulteriorem vngariamt quae cam
pestris et plana estt mediam dirimitt minor duo oppi
da liatham Mohaciumque alluit. inde e diverso infra
Mohacium sensim iidem coeuntest insulam efficiuntt
quam Pelmohatium popularest hoc est Mohacium supe
riust loci naturam secutit appellant iilt Mohacium qui
demt sive illud oppidum appellari t sive pagum lubett
satis frequens aedificiis atque incolis locus t longe
lateque prospectum in subiectam planiciem habett quaet
ut diximust plana atque demissat nullisque collibus
discriminatat undique oppidum cingit. quinqueeccle
sias ab occidente solat quae insignis civitas fuitt
quamdiu regibus paruitt lSatham a Septemtrionibus
spectatt ab orientet minore Panubii alueo t llravo a
meridiet inde circiter quatuor millia passuum t-claudi
tur. rilotum hoc spatiumt quod inter Mohacium et Pra
vum interiacett colles nitidissimit ubique arboribus et
vineis consiti tenentt ut tamen alicubi palustria locat
inprimis haud procul Mohaciot admittat. Aquam inco
laet qua late inerti eluvie difiusa stagnatt et palustre
solum efficitt crasso appellant vltra eum locum rilo
moreus circiter sex equitum milliat ex iist quos aut
ipse a principio armaveratt aut Petrus Perinnius alii
que ad eum adduxerantt in castris habebat ldos liex
traductos in citeriorem amnis ripamt ubi cum omnibus
copiis consederatt ad se rllomoreum adduceret et
quamprimum coniungere cum suis iubet. ita rllomoreus
Mohacium profectust cum idoneo loco castra posuissetz
secum Perinnio assumpto ad suos rediitt quos ultra
eam paludem in castris reliquerat litat autem illius
consiliumt ubi se illi traduci in sententiam pateren
lai
lge lo. moam-nms nnvrt

tur. id quod minime facile factu futurum propter insi

tam animis ferociamt ac praeposteram fiduciam sui .
intelligebatt ad ltegem adduceret in eius potestatet
cuius imperium contemnebantt haud facile futurosg
sive enim consulto vani rumores a rllurca ferrentur
suas vires ad eludendam vngarorum ferociam dissi
mulante fnihil enim eorumt quae in castris fiebantt
ignorabatlt sive sua sponte stolida sui fiducia tumen
test tanto viribus inferiorest iam victoriam de hostibus
animis praecipiebantt nihil laturi iniquiore animot
quam perexiguam exitii moramt immani fatot praeci
pites vesano furore in rabiem agentez sibi quidem per
suaserantt id quod aeque in contuberniis atque in con
ferta militum turba procaciter petulanterqueiactabantt
incrmem multitudinemt ex colluvione omnium gentium
collectum militemt quorum vix centesimus quisque
esset in hostem pugnaturust non secus ac trepida pe
corum armenta temere per saltus et prata vagantiumt
subito excitato clamore se in fugam acturos. lam et
illa a ducibus commemorabanturt quibus militum im
perita multitudo suam spem foveretz a magnis duci
bus saepe parva manu fusos et victos hostest copias
innumerabiles ad bellum trahentest et quidem paten
tibus campist atque apertist ne quando videri possentt
loco magis freti t quam militari robore et magnitudine
animi vicisse. Ad explendas fossas in urbium expu
gnationibust et retundendos sua caede hostium gla
diostinfelicium capitum agmina ab hoste barbaro ducit
ob eam caussam hac luce fruentiumt ut quorum vita
nullius usus habereturt esset mors compendiot et vitae
occasus. lamt et nostrae et superioris aetatis exempla
clarissima commemorabantz ab Alexandro Macedo
num rege parva manu parium victumt a Lucullo illi
 vueAmc-Anvm auavm ma vL lg1

granemt a caesare in Asia Pharnacem t in Africa ad

versariorum copias innumerabilest cum corona circum
dato exercitut pugnaret miles virtute animi ingentit
exiguis subnixus viribust a clarissimis aliis belli du
cibus insignes victorias et triumphos de hostibus de
portatost cum adversus multitudinem et numerum pu
gnaret virtus et robur animorumt quae una semper
invicta sua vi stetisset. vngarorum animos ignominiae
insolentest rei militaris dedecus redimere vitae iactura
consuevisset neque posse patit utt quo tempore-ultro
armati occurrere hosti deberent retrocedendo fiduciam
hosti signa infesta infcrentit suis iniicerent metumt
quibus ex hostium audacia vires minuerenturz quarum
conscientia nisi in vultut in oculist in dextris emine
rett ultro appetendo hostemt lacessendot urgendot ne
animo quidem vigere diu posset Mam si quis essett
qui existimarett secum veteranum militem Solimanum
adduceret eum longe falli. lnvictam illam delectorum
militum manumt cuius forti fidelique opera usus esset
superioribus expeditionibus Parthicumt vngaricumt
quod novissimum cum lthodiis gessisset maritimum
bellumt id quod accidere necesse fuissett absumpsisset
Mumquam vero rPurcaet etiamsi immensas vires et
innumerabiles iactaret copiast de christiani nominis
propugnatoribust sive terrat sive mari rem gererett
incruentam victoriam referre licuisse.
flaec certatim commemorando concionantium in
moremt non solum militum ductores aliit et quos insi
gniores militiae ordines honestabantt sed e vulgo
etiam nonnullit quorum audaciam linguae impunitas
alebatt usque co omnium animos accenderantt ut non
de victoria quam haberent exploratamt sed de victo
riae praemiist inflati vana opinione suit cogitarent. vt
lSS lo. MlcllAltLlS mwri

vero minime dubia essent quae iactabanturt ita longe

alia ratio vngarorum eratt atque eorum quorum exem
pla commemorabantt qui ita exiguam militum manum
adversus numerosissimos exercitus duxerantt ut pro
iis summa virtust rei militaris scientiat usust pectoris
roburt summo duce administrante militare imperium
pugnarent. Meque enim dux erat cum ducet neque
cum milite miles conferendust cum non temere quis
quam ex his essett cuius non plura monumenta glo
riaet quam stipendia numerari possent. lta Alexander
adversus parium invictust adversus rPigranem Lucul
lust caesar adversus lubam in Africat et Pompeii du
ces adversus Pharnacem Ponti regem vicisse. Mam
quod ltex per rllomoreum detrectantes imperium in ea
stra adducendos curassett eius rei caussa quemadmo
dum suspicabanturt ut ltex in contumacest et imperii
impotentes animadverterett quae illos cura maxime sui
conscios angebatt id ita interpretabanturt ut in prin
cipes et patres auctores eius consilii referrentt quos
libero linguae convicio lacerabantt quasi qui specioso
prudentiae nominet timorem insitum animis aversi a.
fortioribus consiliis tegerent. Meque vero eost id quod
credi vellentt propterea refugere a conserenda manut
quod aut ltegis cura aut communis salutis tangerenturz
sed metu amittendit quae parum honestis rationibus
parta haberentt sacerdotiorum opima vectigaliat lati
fundiat uberes agrost pagost arces. urbesz quae ta
ment quando instaret armatus hostist qui illi e mani
bus male parta extorquerett quamnam illis spem tu
endi reliquamt nisi confugerent ad armaP Avertendost
ablegandosque adeo quam longissime a ltegis consi
liot qui virilem illius animum mollire effeminareque co
narenttlrt tutis quidem consiliist si quis apud eum lie
 vneAnie-Anvm nunvn LllL vr.

gem agerett cui tuta essent ab honestis separatat sed

parum ftege eo dignist cui nihil posset tutum haberit
quod non idem cum honestate coniunctum esset. Me
minisse eos deberet quorum auctoritate ftex publicam
rem administrarett cum eos perrogaret de republica
sententiast ponendam sibi privatam personamt et eius
sumendam a quo consulerenturz multa enim esset in
quibus privato esset connivendumt ut minus etiam ho
nesta viderenturt tt nihil in rege non ad virtutis normamt
atque honestatis exigendumt qui gravem sibi eam vi
tam putarett in qua haereret quantumvis minima infa
miae labesuz a quo ingenio qui abessett haud dignum
habendumt qui vngaris imperarett qui non ab hoste
fugiendot sed ab insectando fugientemt cum stante
pugnandot cessantem lacessendot non copiist non viri
bust non numero validiori concedendot vitam in acie
pro patria profundendot merere stipendia consuevis
sent.
lium ita milites tumultuanturt iam ad Mohaciumt
a ducibust ut diximust praemissis qui castris idoneum
locum deligerentt omnes regiorum copiae convenerantz
itex in proximo pago fblovam villam appellantj inter
iiatham et Mohacium sitot cum paucis agebatt non
sine magno periculot ubi id hostis rescissett quod fa
cile accidere poteratt cum omnia essentt ut belli tem
pora ferebantt exploratorum plenat in illius potesta
tem veniendi. in eo pago quiescentemt intempesta iam
noctet nuncius a ducibus missust cum incredibili cele
ritate usus essett interpellatt atque hostem Pravum
transisset cum magna copiarum parte docetz ut nisi
animum a pavore colligatt et se statim ad suos reci
piat in castrat brevi futurum sitt ut imparatus ab om
nibust opprimatur. immiuere pugnae discriment quae
zoo lo. memi-sms nnvri

ut differaturt non iam amplius in illius potestate sitt

sed in rei gerendae opportunitatet quam hostis altege
oblatam parum suac dignitatis memoret haud sit neg
lecturus. fioc nuncio liex acceptot e suis acciri iubett
quos eo tempore consulere de summa reipublicae con
sueveratt magnae virtutis atque auctoritatis hominest
cum iis de summa rerum consultaturust dilapsi enim
iam sua sponte e regiat quos suis non liegis tempori
bus servientest praedandi spest quae nulla iam erantt
destituerat. Meque ullus tamen consilii usust rebus ita
perditist ut certa omnia ad exitiumt dubia omnia ad
spem salutis haberenturz quo in statu ubi res suntt ne
prudentissimus quidem virt et magni consilii habeat
quod de his consultus in medium afferat Per eos dies
ftex a Scepusio litteras acceperatt quibus quae illius
sententia esset de toto administrando ac gerendo
bellot docebaturt praesenti rerum statut in quo qui
dem cum regni universi salute privatorum fortunae
salusquc periclitabairturt per voluntariam simultatum
oblivionemt omne personarum discrimen tollentet sive
amicus quist sive minust qui modo consilio praestare
et sapientia crederetun hlrat vero illius consiliumt ut
minus in praesentia speciosumt ita in posterum tutissi
mrrmt id quod brevi postea docuit eventusz necessa
rium certe maximet ubi quis vera et salutariat ab iist
quae vana et in speciem honestat secernere novissetz
censebat enim Ptegi procul ab hoste in interiora regni
recedendumt quamdiu locus receptui essett minime
certe committendum t ferocia consilia suadentes ut te
mere coniicerent et liegis caputt et universas regni
fortunas in unius horae discrimen. item esse cum ho
stet qui paratissimum etiam ltcgem tractus ab iis
rebust quae desiderari recte non possent magnum ge
 vnenmcmzvminnlzvu LllL vL

renti bellum. dubiae illi pugnae eventum facturus vi

deretur. quamdiu in itinere subsisteret. dum ipse e
bacia rllrallsilvallorum copiast e Soemia alii. Silesiat
Moraviat Austria auxilia adducerenn omnibus viribus
dandam operam. ut se suis locis teneret. ne invitus
manus consereret tanto inferior viribust cum hoste
acerrimot et a rebus omnibus paratissimo cogeretun
Se quidcm. ut primo quoque tempore cum regiis co
piis suas coniungeren dies noctesque acceleratoitinerm
operam daturum quando aliunde non liceret extremis
rebus petere subsidium. non ab exterorum allxiliisl
non a domesticis copiist non ab alia humana opet quam
frustra vngari implorassenh a tempore subsidium pe
tendum. Saepius quidem consiliot quam armis bene
rem gestamz numquam non laetum eventum rem ge
rentem secutum. ubi consilium cum viribus coniun
ctum consociatumque haberetz quo quidem qui care
rent. belli summam verti in una rerum et temporum
opportunitate existimantest iis minime mirandum esset
si ea ipsa opportunitas in fraudem verteret inconsulta
temeritate atque audacia corrupta. qua plus aequo
efferri lferocem et seditiosum militem. destitutum be

neficio temporis. consiliot viribus quod gravius sit.

magno suo cum dolore. et ftegis et reipublicae caussa
audierit quod vero eorum consilium esset qui iuve
nem ltegem. lll quo uno sit posita totius regni salus.
cum viribus suis diffidat. externis auxiliis nullis sub
leveturt confligere cum hoste formidolosissimo aude
antg cuius qui declinare impetum cedendo queat. is
multum assecutus videatun quem vero exitum tam
praecipitis consilii esse P lioene illos agere. hoc mo
liri. ut Solimano inhianti. per innocentis regis sangui
nem. regni fortunam per se satis opimam praedam.
zoz lo. nic-rursus anvn

ut nulla praeterea accessio quaeraturt hac una illi ma

ctata victimat gratiorem uberioremquc reddant P Mili
tum ferociamt tanta animorum contumacia poscentium
pugnamt tum futuram usuit cum qui eam moderaren
turt ratione et consiliot eos ipsos amentia furentes in
potestate haberentt nimiam ferociam atque audaciam
arma ad pemiciemt non ad salutem suppeditarez id
quod clarissimis vetustatis exemplis permultis doceri
posset. liellis magnis gerendist saepe animadversumt
quae initio parum speciosa consilia viderenturt pro
gressus meliores honestioresque habuisset nonnum
quam stravisse ad certam victoriam viamt prudenter
suscepta aeque certa ratione et consilio administrata.
lbocuisse olim clarissimos imperatorest ab iis posse
vinci ferocem hostem et semper victoremt qui cun
ctando et tergiversandot nitentem invictis viribust ipsi
viribus inferiores ludificarenturz tt semper vim consiliot
prudentiae temeritatemt verae virtuti inanem iactan
tiam concessisse zu cuius rei documentis multis essent
referti veterum annalesz ut peccare belli dux sine in
signi nota flagitii haud possett cui e magna exemplo
rum copiat quae in rem essentt liceret mutuari. quod
semel monuissett se etiam atque etiam oraret obte
stari regios ducest quorum consilio ftex fluctuantis
reipublicae adeo saeva tempestate gubernacula tra
didissett quamdiu per hostem licerett sibi statuerent
retro conversis signis receptum in interiorem vngari
am quaerendum t aut in regiam urbemt aut in locum
opportunioremt si quis modo essett quo quidemt id
quod esset sperandumt brevi universi regni viribus
contractist accessus hosti difficilior t honestiort tutior
que ftegi eruptio de loco superioret validior certe in
subeuntem futura videretun
 vneAnrczxavgi nmzvm Lm vL zog

llaec ferunt Scepusium insigni- cum fidei et pru

dentiae laude significanda ltegi cuiiasset et superiori
bus diebus per aliost et postremo per ioannem Stati
liumt perspectae ut diximus virtutis thominemt qui
affirmarett quas copias esset Scepusiiis e rllransilva
nia ducturust ita militum roboret exerditationet rei mi
litaris usut firmas validasquet ut iis regiis adiunctis
minime esset ide victoria dubitandum. litat quae copiae
in praesentiat propter militum exiguum numerumt in
gentem hostiumt vix liegi praetoriae cohortis locot si
vetusto regum more ltex proficisceretur ad bellumt
futurae viderenturt iusti exercitus formam expleturast
ut si se occasio darett et hostis proelio lacesserett
sua sponte bene animatis militibust ex conscientia do
mesticarum viriumt recte pugnandi potestas fieri pos
set. lam a Prangipanet cuius hominis erga se fidem
prudentiamque Ludovicus exploratam habebatt eadem
e croatia scribebanturz ut non posset dubitare t quint
quod consilium ratio tuereturt et auctoritas summorum
virorum comprobarett optimum idemt tutissimumque
esset Litterae quidem hoc scriptae argumento fere
banturz Audisse quidem set quae ltegis sententia de
receptu essett et prudentium hominum t quos in consi
lio haberett quibus parere de republica recta suaden
tibust argumentum verae regiae indolis habereturz
sed aeque magno cum dolore audisset pro sua in pa
triam pietatet quominus tam salutari consilio utere
turt prohiberi militum consensu seditiosorum homi
numt atque quorumdam auctoritatet qui copiarum du
cest iis plus aequo ambitiose indulgerentt severe certe
minust quam ratio rei militaris patereturt quam dis
solui continuo necesse essett ubi miles imperatori
praescriberet imperator militi verbo non audienti oc
zoa ro. llcnssms nnvrl

currere auctoritate et potestate legitimi imperii non

auderet Ab iis in castra Mohacium ltegem vocarit
.praepostera ratione t et non sine gravi nota violatae
in lftege maiestatist cuius nomen apud maiorest ut non
apud alias gentes magis t augustum semper et sacro
sanctum fuisset quid vero turpiust quam qui ipsi vo
cati venire ad ftegem recusarentt salutaria monentemt
audere ftegi praescriberet ut ad se venirett de belli ra
tioue ex sua sententia consultaturusP de quo adeo te
tro atque immani sceleret si senator in regis consilio
rogatus sententiam dicerett levem se poenam creditu
rum decerneret ubi ex vetere disciplinat tam seditio
sum militem decimandumt atque ad supplicium rapien
dum censeret. quam vero rationem sequit qui tam per
ditam caussam desperatamque tuerenturP Picitur fla
grare milites cupiditate pugnandi spe certa victoriae
incensost id quod rei militaris periti homines illis per
suasissentt ut nisi ltex militum ardore utereturt fru
stra longa mora et cunctatione restinctum esset desi
deraturust relanguescere enim animos primo illo ar
dore restinctot et de viribus plurimum remittit quan
tumvis antea per se visae essent vigere t cuius rei cul
pat et ftegi simult et iis qui auctores tam perditi con
silii essentt videretur esset adscribenda. quae quidem
ita vera essentt ut ea temporum et gerendarum rerum
ratio variaretz ut enim vngarit propter insitam generi
ferociamt maxime pugnae studio calerentt doceri de
beret esse certos fortitudini praescriptos finestut quae
hominum vires cum perficiendi spe aequarentt viri for
tes aggrederenturt ttmaiora viribus ne tentarentt non
ignari saepe fortitudinem in temeritatem verti/f Mon
hoc postulari a viro forti t ut uno ictu montes solo
aequarett urbes maximas everterett obiectis ad cae
 vnoAmoAnvM nnuvm me vr. eos

dem xx armatorum millibus in certamen descende

rett adversus ccc armatorum millia pugnaturust
quorum magna pars usu atque exercitatione bellandit
ut quis plurimum vngaris faverett non essent inferio
res habendi. tthlihil capitalius haberi in bellicis rebust
quam hostem contemnit quantumvis imbecillumt atque
exiguis fvirilzztsj instructum t saepe enim contemptum de
iis insignes victorias retulisset qui elati inani fiduciat
quem non deberentt contempsissent u Animi ardorem in
militet si non adessett omni ratione debere excitarig
cuius rei caussat ubi esset in aciem desceudendumt
signa concineret tolli clamoremt cetera agi consuevis
sentt quae rei militaris ratio postularetz sed ne ani
morum ardor in furorem et praecipitem temeritatem
militem agerett laboraudumt quo furore tum correpti
vngarit per equitum et peditum praefectost emollitis
animist ad sanitatem essent perducendi Plius rei si de
plorata spes esset tutinam falsus vates mente atque
oratione in tam tristi ac diro omine deliraretlt de uni
versi regni salute esse desperandum
ita animi dubius liext cum ancipiti cura torque
returt praecisa omni spet quam in partem ratio suade
rett contumaces militum animos perducendit ne hoc
quidem potuit a praefectis iinpetraret ut eorum aucto
ritate a pertinacia abducti resipiscerentt quit vellent
nollentt iis morigerari cogerentur. quae quamquam ita
essentz quo maiore tamen cum sceleris infamia iterum
moniti intelligerent se in tam scelerato incepto per
stareg per gravest et prudentes hominest quos a se
avelli tam necessario tempore temere non patiebaturt
tentare eorum animos constituitt act si fieri possett et
qui auctores tam praecipitis consilii essentt et qui ad
ducti metu in eorum sententiam concessissentt ad sa
ioci m MlcriAaLis hnvrl

niora consilia revocare. qua re ita constitutat eadem

ferme horat cum longius ad deliberandum spatium in
magnis temporis angustiis non relinquereturt cancel
lario viro impigro negotium datt ut in castra celeriter
contendatt ac quae ltegis sententia sitt cum belli alios
ducest tum Strigoniensem Pontificemt Palatinumque
doceatz sperare enimt ubi adductum se prudentium
hominum consilio atque auctoritate ita sentire intelli
gantt temerariam sententiamt quae tristis eventus sitt
et in rerum omnium discrimen ftegem et nobilitatem
omnem adducatt eit quae tutissima explicatissimaque
sitt minime praelaturos. lSodem fere collectas universi
regni virest quidquid roboris in vngaria sitt lectissi
mam iuventutemt florem nobilitatist tot patriae luminat
tot viros fortissimost e sacerdotum ordine amplissimos
virost regni principes fere omnest quorum consilio et
sapientia communis omnium salus et regni incolumi
tas innitatura qui si infinitae hominum multitudini ob
iectit id quod dicere animus perhorrescatt et tamen
verendum sitt patriae eripianturz penes fttegem unumt
qui longissime a culpa absitt eius sententiae auctort
quae tutissima sitt orbatae patriae nobilitatis splen
doret militum fortissimorum praesidiot sacrorum reli
gionet omnibus ornamentist quibus adhuc florentissi
ma steteritt infamiam apud posteros haesuramt quo
rum iudicium qui non vereaturt neque dignus sitt qui
habeatur in hominum numerot quorum unus inprimis
proprius est immortalitatis atque aeternitatis sensus.
certa exspectari auxilia a rPransilvanist lSoemist Mo
ravist Slesitist tum a maritimae orae adiacentibus ur
bibust quibus auxiliis fretost praeter domesticas virest
ubi conferenda sint cum hoste signat multo certiorem
victoriae spemt quam solost una virtute fidentes suat
 vnummmvu mmvu Lm vi. zo1

desertosi ab omnibus proditos. de hostibus manere. nln

optione malorum. cum e duobus necessario sit alterum
subeundum . quod mitius habeatun id quod ratio do
ceat. contrariam vim. rationemque susciperet ut quod
sit vi sua declinandum fugiendumquet sit salutare tem
pore habendumft vbi cum hoste congredi ltex recuset.
et retro referri iubeat signaz haud dubitari posset
quin aditus hosti simul patefiat ad universam vnga
riam ferro ignique vastandamg malum hoc. atque adeog
si ulla modo spes declinandi sit. id quod maiores vires
requirat. quam quae praesentes vngarorum sint. ex
vngariae reg-not tanto subito bello oppresso. viribus
nervisque omnibus propulsandumg malum hoc esset
llegare neminemg sed si eum spes fallat. quod sit pro
pius verot qui rem proelio decernat. quanto id gra
vius malum futurum P nihilo enim magis hostem a po
pulationibus prohibeat. et quod est omnium malorum
postremum. deletis ad internecionem regiis copiis . ac
ftcge cum universa nobilitatet aut vivo in victoris po
testatem redactot quod beus in-hostem vertat. aut
caesot acerbissimam ducat patriae funus. ld si acci
dat. cuius commemoratione modo animus perhorrescatz
quibus viribust quibus copiist quibus auxiliis. nisi re
pente demissis e coelo. spes sit. imminens vngariae
- exitium e regno arceriP nftationi numquam non incon
sultum audaciam cessisset atque id quidem cum com
pendio semper. integra re de qua agatur. lilxspectari
vero ut eventus arguat. quem praemonire multo ante
ratio debeat. nihil aliud videri. quam ad perniciem
labem infamiae addereg tamquam non sit satis in im
pendente calamitate incommodi. nisi mali accessio ex
fama stultitiae quaeratur. Mihil porro esse quod minus
hominem deceat. quam tum illum poenitere. cum poe
zos m Mlcmams ram/rr

nitendi nullus sit usus. id accidere necesse esset ubi

ante geraturtquam consilio explicatur resz in eo enim
naturam praecipue homini prospexisse t ut in agendot
ne quando temere obiecto erroret fallaturt duce ratione
utaturz eam efficeret ubi praesto consulenti sitt dicto
rum factorumque moderatrixt ut is frustrari eventu pos
sit fneque enim id in cuiusquam positum potestatejt
accusari merito non possit. Scitum olimt atque a mul
tis celebratumt praeter culpam sapienti nihil esse prae
standumz eam minime in eo haereret qui functus sa
pientis officiot nihilominus falsus in errorem induca
turut quod quidem iist qui de summa rerum consulan
turt et de totius regni salutet in sententia dicenda etiam
atque etiam cogitandum sit.
iiis regii duces auditist videbantur in itegis po
testate futurit si per militest quos minime ipsi in pote
state haberentt id agere licuisset vna modo omnium
exaudiebatur vox inconditis clamoribust quibus ob
streperent salutaria suadentibust classicum in hostem
et cani signa iubentiunr Ad omnia alia consiliat quae
idonea atque opportuna essentt occlusas aurest in hoc
uno contra obfirmatos animos habebant ita infelicibus
patriae auspiciis itext quos in consilio habere turpe
esset recte etiam de republica sentientest pessime
patriae consulentibus cogitur assentirit sero exsecra
tus nimiam suam indulgentiamt qua adeo vecordes
et contumacest per tot annos melioribus et sapientio
ribus regia exclusist in se aluisset. igitur prima lucet
iussis suis cum impedimentis sequit in castra conten
dit. i-iinc digressus in episcopi domumt quae opportu
ne propinqua oppido eratt omni ratione delinire fero
ces animost atque adhibitis in consiliumt quorum apud
multitudinem erat maior auctoritast deterrere a tam
 vneMucAnvM klllllvM Llm vr.

praecipiti ac temerario consilio suos constituitz hanc

unam enim sibi reliquam spem feceratt ubi praesens
ipse rationem suscepti consilii exposuissett id quod
frustra per alios tentassett auctoritate ac maiestate
regii nominist quae pluris esse apud imperitos homi
nes quam ratio consuevitt ut pugnam in magis idoneum
tempus atque opportunum differrentt se impetraturum
lSrgo eadem repetita a regiis gravi ac luculenta ora
tionet quaet cum iam per se male affectos non movis
sett haud maiorem a personae dignitate auctoritatem
obtinueruntt auxerunt culpamt peccantibus alioqui ubi
abesset praesentis ltegis laesa maiestas leviorem futu
ram. hlrat in consilio rPomoreus e castris accitust qui
principi loco exercitus dux sententiam diceretz quem
cum ltex animadverteret in eorum sententiam incli
naret qui experiendam proelii fortunam censerentt ne
que tamen de illius fide et prudentia dubitarett quae
caussa gravis illi fuisset militare imperium defendendit
percunctaturt qua spe fretust mutata priore sententiat
de patria atque universis regni fortunist statuat potius
in praesentiat quam commodiore temporet opportuni
tatet loco idoneo magist auctis copiis militum numerot
dimicandumP Ad haec interrogatt an hostium nume
rumt virest arma et suorum satis explorata habeatt
simult dicere iubett qua fiducia fretust tanto viribus
hoste inferiort spem victoriae animo concipiat. rlium
fidenti animo rPomoreusz enimvero sibi omnia explo
rata esset de quibus doceri ftex velit Mamt ne quid
se fallatt quod sciret muneris et personae eiust quam
geratt intersit t et ltegis pariter et principum tam ho
norifico de se iudicio monerit cuius esse immemort si
ne magno suo dedecoret minime possitz de hostibus
sibi aeque ac sua certa omniag praeter regios explora
llolilllh lilllifh llSlh - SchlPlM xllL
glo io. mcmnnrs nnvri

torest quorum sedula opera et fideli utaturt transfugis

multist certatim ad se confluentibust a quibus de iis
doceaturt quae apud hostes quotidie aganturt nimirum
iis congruentiat quae iam per exploratores cognita ha
beatz quorum tamen ne insidiis pateatt eorum se dicta
factaque omnia ita observaret ut ad consilii mutatio
nemt quo saepe levia ingenia recurrant t nihil his in
tegri relinquatun lSo aliud commodum accederet quod
totum ab hostibus proficiscaturt omnes aut ltalost aut
crermanos esset quibus tormentorum cura mandata sitt
quos tacito naturae instinctu faventes suis compertum
habeatt librandis tormentist sui generis hominibus in
magno rerum discrimine praeclaram operam navatu
rosz de industria enim eo loco collocaturos tormentat
unde emissi globi eorum capita quos petantt supervo
lantes ictum perdant Ab his ubi nihil sit timendumt
quando hostibus in vi tormentorumt quibus sint supe
riorest tota bene gerendae rei ratio vertaturz sperare
se inconditam multitudinemt vera virtutet quod saepe
maiorum memoria accideritt superatum iri. Militest qui
ad signa convenerintt ad xx millium summam effi
ceret ut eorum qui apud ltegemt et in suis castris
sintt numerus ineaturt perexiguam quidem manumt
si cum hostium immensis copiis conferaturz quorum
numerust praeter eos qui arma gerantt qui cc am
plius millibus feranturt sive operis faciundit sive com
meatuum et cibariorum caussa castra sequanturt ingens
sitt ut copiae universae ccc hominum millibus con
stare haud dubie credanturz nihil his sibi certius esse.
flinc cum omnes perculsi dicentem interpellarentt et
Ptegem confirmare in suscepta sententia conarenturz
non dubitabamt inquitt foret ut ad huius rei mentionemt
non alii modot sed ii etiamt qui consilio praestaret et
 vneAmeAnvM nnavu me vr. g11

prudentia inter ceteros crederenturt repente territit lie

gem ab imminenti cum hoste pugna deterrerentz sed
spero tament ubi iis mei consilii rationem explicaverot
quemadmodum dignum eorum virtute estt in eadem
illos sententia futuros. Mumerus quidem est tantust
sed est eorum vix quarta parst qui utiles bello sint in
acie cum hoste puguaturi. interpellante hic iteget
atqui enimvero ita etiam suis imparem futurum con
gressum affirmante. Mequet inquitt tota ipsa illa pars
ab hoste stabit. Multorumt qui nunc in castris Soli
mani suntt habemus apud nos animost qui aut ipsi ini
tiati christianis sacrist supplicii metu ad rllurcarum
barbaram superstitionem defeceruntt aut e parentibus
christianis inter rPurcas ortit memores magis veteris
origiuist quam praesentis conditionis et fortunaet no
bis sua sponte faventt ita animis affectit ut in medio
pugnae discrimine polliciti sint se ad regia signa re
cepturost et contra rllurcas conversuros arma. Meque
ego temere loquort satis memor t me in arcano itegis
consiliot quo convenerint regni principes praediti insi
gni sapientia hominest de rebus maximis ageret in
quibus ue leviter quidem errare sine certa reipublicae
pernicie et regni exitio possim. lit in gerenda ret id
quod lubet ominarit nostrorum militum virtust ne quis
sitt qui dubitare queatt et fortuua adeot quae saepe a
melioribus statt nostrorum consilium conprobabitz est
enim viris pugnandum cum hominum fecet cui una
spes vincendi sit posita in suorum internecione et cae
det quibus mactandis nostri fessi patiantur sibi victo
riam e manibus extorquerit debilitatis viribus atque
hebetatis caedendo armis.
quae dum in ltegis consilio gerunturt ita pleris
que bene sentientibust ut a dicenda sententia deterre
lii
glz lo. mrcnuzms anvrr

rentur et rllomorei auctoritatet et multitudinis con

sensu plane a salutaribus consiliis aversaez nuncius
repente advenitt qui dicerett se ad liegem mandata et
ad senatum haberet ab iis missust qui erant in supe
rioribus castris. lst remotis arbitrist ftegem prius tquod
ob eam caussam erat imperatumt ne qui essentt quit si
mutata sententia ad pugnam inclinarett a gerendae rei
studiot sua auctoritate averterentj mox principes pa
tresque singillatim docetz constituisse militestnisi ftex
inducat animumt omissis omnibus aliis consiliist ultro
hosti obviam prodiret conversis ab hoste in cunctan
tem et tergiversantem signist vi cogere invitum pu
gnaret vel eos potiust qui ad tegendam suam igna
viamt ut ipsi dictitentt liegis imperio atque auctori
tatet aeterna patriae inusta ignominiae notat abutan
tur. certam victoriam ultro damnata inertiat occurrere
audentes maneret quam praesens suis et propitius deust
secunda omina et laeta multat vngarorum invicta vir
tus inprimis portendatt quae neque efferatur altius lae
tis rebust neque adversis depressat sua natura invicta
semper retineat vires. Ad hunc maxime modumt iuve
nis ftext non hostium priust quam suorum praedat
damnato prudentiorum hominum consiliot in funesta
casfrat et tristis ac diri ominis universae vngariae
devota victima Solimano hosti contendit fiquidem non
dubito foret quin multi sint futurit qui non caussam
quidem quaerant tam temere initi a rPomoreo consiliit
qui sibi cognitus satis apertet in extremo patriae peri
culot ducis munus tanto viribus maius deprecatus
essett sed vngariae principum summorum hominum
nimiam facilitatem admirenturt qui ex iis argumentis
quibus proelium suadebattnon intelligerent vere eum
esset non quem sibi finxerat ltext sed quem ipse pro
 vneAnrcAnvM nmzvm Lm. vL ms

fitebatur. Mam sive auctoritas in belli duce esset spe

ctandat quantam in eo oportuit esset cui qui plurimum
faveret. recte parendi laudem tribueret. quamdiu belli
cas artes excoluitg vitae sanctitate atque innocentia
clarior in Pranciseanorum otiot quam in strepitu ar
morum gerendis atque administrandis militaribus im
periisg quorum scientiam. si modo ulla esse potuit in
militet qui paullo esset gregario melior. in secordi at
que otiosa vita verisimile esset obsolevisse. Mam si
esset spectanda rerum gerendarum ratio in tanto com
munis salutis discriminet quam par erat iis esse pri
mam. qui in ftegis consilio de re tanta consulerentP
quid turpius quam transfugarum dictis fide habitat
qui esse transfugaet nisi prodita fidet et violato iure
gentium haud possint. et ftegis simul vitam. et regni
fortunas omnes unius proelii aleae permittereP liadem
vero ratio de rllurcarum praevaricatoribust infimo ho
minum ggteneret qui ministri tormentorum emittendo
rum. proditis suis. a quibus uberrima praemia recte
munere functi sibi spondebant. quosque tanto superio
res viribust victoria potituros non dubitabant. hostibus
suam operam spopondisse dicerentum prius sua con
scientia victis quam hostium armis. lam et illud vide
tur suspicari principes debuisset per officii et pietatis
simulationem. transfugas adornatos ab hoste fallacis
simo ad nostros transisse. qui sibi aditum ad victoris
ggcratiam. et ad ampliora praemia quaestuosa perfidia
quaererent. Subesse vero aliquid fraudist ubi nihil
aliud indicio esset. inde licuit suspicari. a validiore
paratioreque a rebus omnibus transfugere ad eum.
cui omnia adessent quae longe abesse oporteret. ni
hil adesset eorumt quae propulsando bello idonea ha
berentur. quod cum rllurca hoste multis partibus in
gm io. fuoumms anvrr

acie futuro superioret esset gerendum. ln uno quidem

nemo non statuat rllomoreum reprehendendumt cuius
cum singularis fides in ltegem atque in patriam essett
adeo fuerit mens consilii experst ut esse dux mallet
seditioso militi ad perdendum vngariae regnumt quam
cum melioribus ftegi comes ad servandumz id quod
erat futurumt ubi a proelii discrimine tanto de melio
rum sententia sese reciperett ut iam dictum estt in tuta
loca. itaque si res magis. quam voluntas specteturt
tt quae una hominum elevat et auget in agendo culpamut
ita quis in rilomoreo prudentiam requirat callidi hostis
fallacia detegenda t constantiam comprimenda militum
contumaciat ut in iis culpam constituatt per quos im
ptotentes imperii minus duci licuerit itegis consilio in
re administranda utit quod unum reliquum erat susti
nenti a tam praecipiti fortunae casu rempublicam la
bantem. quid porro fieri recte atque ordine potest in
re militari administrandat quae una ducis auctoritate
atque imperio contineturt ubi miles ducem contemnitt
dux cogitur ad militum praescriptionemt in quos ius
atque imperium habett omnia agereP Probabile qui
dem contendatt qui illius memoriae faveatt callidum
hpminemt quod itegi intelligeret necessario agendumt
qui minus imperium in suos obtinerett consilio in bo
num vertisse non malot ut in perditis rebust haud te
mere idem tamen si utrumvis licuissett regnum in dis
crimen adducturumt excluso enim ltegi temporis
angustiis neque effugium ad salutem patebatt iam in
vestigiis armato hoste haerentet et quando nulla erat
spes detrectandi pugnamt consultius ut in tam neces
sario tempore videbaturt uti militum ardore poscen
tium proeliumt quamdiu ad pugnam vires et robur
animi vigerett ut non solum dux non videretur repre
 vneanlcanvm nsuvM LllL vL zls

hendendus pugnae auctort sed constantiae et fortitu

dinis laude impertiendus. Mam et praesentis animi
fuitt et sibi praefidentist cum pugnae facultas non iam
penes vngarost sed penes hostem esset infesta signa
inferentemt in certamen descenderet cum tanto viribus
inferior essett non dubitarez erant enimt praeter illo
moreumt alii quoquet qui etiamsi cum lieget et cum
melioribus sentirentt propter hanc ipsam caussam ne
cessarium ducerent subire proelii casumt verebantur
enim non mala adducti coniecturat ne ubi retro liex
iuberet signa referrit hostist qua parte invictus esset
praemisso levis armaturae equitatut qui cedentem ve
stigiis insequereturt parum illi tutum receptumt certe
minime honestum liegit turpemque inprimis vngaris
eficerett qui hostis rPurcae congressum vitaret num
quamt multo etiam inferiores numerot consuevissent
floc vero unum equitatus genus rPurcae noveruntt
quod ut illis explicatius sitt facit e propinquis rPhra
ciae armentis generosorum equorum facultast quorum
est pernicitas summat et ad ferendos belli atque itine
rum labores robur part quibus durati xx saepe an
num vegetas virest atque integros animos ad bellicos
usus servantt quibus nostri vix decimo peracto fessi
aetate fatiscunt cccurrit cum exercitu advenienti
ltegi in castra rllomoreust cum quidem eo praemissus
aegre a suis impetrassett ut animum inducerent hunc
illi honorem haberet irati quod non citius quam vel
lent se suosque per iniquae pugnae discriment sese
volens et sciens perditum iret l-linc castra coniunctat
parvo tamen relicto inter utraque intervallot non malo
consiliot ne qui in officio erantt morbi contagionet quod
erat facillimumt in eandem amentiam furoremque ra
perentun quod tamen ne videretur timendumt exigui
zl e ro. MlcPlAlSLlS lillvllll Llll vL

tas temporis faciebatt atque accelerans suum adven

tumt et iam poscentibus signum dans ad pugnam
hostist qui invitos etiam et tergiversantest cogeret pri
mo quoque tempore decertare. hltsi vero de pugnae
eventu non dubitabatt cum maiestate imperii ipse in
victus duxt qua una re rllurcarum potentia in tantum
fastigium crevitt militem fortissimumt et disciplinae mi
litaris peritum adducerett certiorem tamen victoriae
spem in eo positam intelligebatt si ltegem t dum sedi
tionibus regia castra laborarentt aggredereturt cum
quidem non dubitarett quin ltegi prius esset cum suist
quam cum hoste pugnandumg non virium exiguitate
magist quam militum vesana ferocia et suis aeque et
hosti contemnendo lioc quidem saepe animadversumt
tt belli ducem vicisset qui ab hoste contemptust proelium
inissett milite in aciem educto imperii potentet num
quam fere non discessisse victumt qui quantumvis ho
sti terrorit suis contemptui enssetft Meque vero satis
constabatt utrum adversus ducem carentem exercitut
an adversus exercitum carentem duce esset Solimano
pugnandum assueto milite imperatoris nutumt ubi eum
certa ratio a re gerenda avocarett pro ratione atque
imperio haberet imperatore ita assueto militem habere
in potestatet ut cum se crederet unius t qui imperaret
arbitrio viveret non suot vitamt ubi ea in acie defun
gendum essett reddere se exigenti debitamt alienam
vitamt non suamt ubi victus superessett cum perpetuo
dedecore victurum.
 1o. MiciiAliLlS nnvri

vlvcAiticAiivM itiiitvM
LilSliit SiSPrPlMvS
 LMSPLS ShlPl1l1ll1vS.

lam pugnae appetebat tempust cum Ludovicus

liex. inexorabili rapiente fato ad exitium vngarost
consulere de proelio coepitz nihilo enim remissioribus
studiis milites pugnae signum poscebant. quorum ve
cordiam. quando frenari nulla alia ratione poterat. re
gii duccs recte in hostium perniciem convertendam
censebant qui eo alacrioribus animis erant pugnatum
quo maiorem conceptam spem habebant. victoriae prae
mium non vngariam modot de qua tum disceptabatur
armis. sed crermaniam omnem. atque hluropae regna
opulentissima defunctis uno proelio cessura. lnterea
Suda onustae naves bellicis tormentist cum eorum ne
cessario apparatui tum novem machinist ad rei milita
ris usum missae vienna a Perdinandot ad Panubii
ripas appulerunt. quae moesto ltegi solatio in prae
sentia magist quam subsidio rem gerenti fuerunt. si
mul ab Alexio rPursonet thesauri regii praefectot quem
ltex midae cum episcopo vesprimiensi apud iuvenem
reginam reliquerat. ducenti peditest e croatia regius
dux cum tribus equitum millibus egregie armatist pe
ditibus non ita multist tum e balmatis ioannes rPa
hius et ioannes Samfium atque hi quidem paucis ante
diebust quam est proelium commissum. flos postridie
mane duo fratres consecuti. zagrabiensist et Petrus
lirdeodius atque is quidem paratus cum hoste confii
zgo lo. urcmmns anvrr

geret quem uti acceperatt instruentem aciemt eo die

omnino descensurum in aciem credebat. iii amplius
nec equitibus optime instructis ex multorum delectut
atque intentissima conquisitione secum adduxerantz
ueque multo postt inclinante in vesperam dict advenit
ioannes zerechenus cum duobus peditum millibus. i-ii
partim Pravi amnis accolaet partim ex agro quin
quecclesiensi subito delectu coactit insignes sagitta
rii ferebanturt aptum inprimis hominum genus ad pu
gnam cum rllurca hoste ciendamt quicum crebro proe
liarit ut fere solett in regni finibus consueverat. ilici
tur et ioannes iiornemissat cum vir maximus natu
ferre militiae laborem haud possett Stephanum Ace
lum cum equitibus circiter ccc misisset adiecta vn
garorum aureorum nummum aliquot millium summa.
quae itegi alumno subsidio bellum gerenti essett in
signe amoris et fideit et in ftegemt et in patriam docu
mentum. Praeter hos omnest ex propinquis locist ut
sine insigni inertiae infamia deesse officio haud pos
sentt frequentes ad signa conveneret cum alii nonnullit
tum maxime Philippus Moraeust et vladislaus fratert
impigri hominest et rei militaris peritit ingentis pieta
tis laudem illi quidem relaturit qui laboranti patriae
in extremoidiscrimine adessentt sed parum iidem for
tunati in tam necessarii officii functione futuri. iiis
omnibus ftext pro eorum merito collaudatist cum exer
citum de more lustrari iussissett ad xxv millia arma
torum reperitt qui inani fiducia freti adversus ccc
rilurcarum millia in acie pugnaturi non ad proeliumt
sed ad lanienam et certum exitium mittebantun Ab
erat hostis altero a regiis castris milliarit levioribus
proeliist antequam de summa rerum decernerett virium
nostrorum periculum facturusz etsi enim haud dubi
 vnemucAnvM nnnvn LllL vlL

tare de victoria poteratt qui non copias solum pares

ad gerendum bellumt sed ad virium etiam ostentatio
nem habebatt lubebat tamen per levia proelia expe
ririt quidnam illud essett quod vngaro Solimani hostis
contemptori in fiduciam verterett quem quidem multi
tudine suorumt cessantium etiamt non districtis gla
diist non telist non tormentis emissist circumventumt
obrutumque iri adeo intelligebatz sic vero Solimanus
ratiocinabaturt non ex vano tamen vngaris sui fidu
ciam tantam haustamt hostium tantam contemptionemt
tamquam cum pecudet non cum milite fortissimo esset
ineunda pugnat ultro proeliandi studio furentibust tu
tissimum secutus consilium in magnis gerendis rebust
antequam de summa rerum experiretur t duci ne mini
mi quoque momenti rem contemnendam. lnsidiae nul
lae erant cavendae apertis locist et patentibus gerenti
bus remt sed quod nostris spem animosque augeret
defectionis suorum suspicio nonnullat ne dum sui cum
hostibus consererent manust ex iis ad vngaros multi
transirentt quorum fidei et constantiaet antequam cum
universis copiis in aciem descenderett recte sibi peri
culum faciendum censebat Ac regii milites hostis
iudicio superbi qui pridem tumerentt tamquam non
auderet confligeret ac propterea suos a pugna prohi
berett usque eo audacia praecipites ferebanturt ut in
iussu ftegist et non expectato pugnae signot ultro vi
derentur in hostium castra irrupturi. lta per triduumt
quod proelii tempus antecessitt numquam nostri de
sieruntt quid hostes virtute possent levibus proeliis
experirit neque fere umquam acciditt ut non maiore
rPurcarum detrimentot quam regiorum in castra disce
dereturt quod aequissimo animo Solimanus ferebat
haud ignarust quidquid per eam occasionem fiduciae
ggg ro. urcmnms nnvri

hosti accederett totum in temeritatem vertit quae eum

opportuniorem et viribus et consilio vincenti redderet.
ltegii quidem ex laeto pugnae eventu tantos sibi spiri
tus sumebantt ut per se temeritate atque amentia fu
rentest non de victoriat quam sibi minime dubiam
spondebantt sed de victoriae praemiis quasi omni belli
discrimine perfuncti cogitarent lntereat ut diximust
regii duces de tota ratione ineundi proelii consulta
bantt qua opportunus locus collocando equitatut qua
instruenda peditum acie habereturt qua ftex inter di
micandum consisterett qua ceteri ducest inprimis quo
loco tormenta disponi placerett quae res magnos usust
recte administrata praesertimt quibus exiguae militum
copiaet spem dubiam victoriae facerentt credebatur
allatura. Maiora quidem Lxxx ltex curaverat in ea
stra advehendat quorum usus peropportunus campe
stribus proeliis habebaturt immanis ponderis globos
emittentia. Mumerus pro ceterarum virium exiguitate
minime contemnendust nisi cum hostium copia confer
returt poterat videriz in quo tament ne multum prae
sidii aut nostris aut hostibus relinquereturt loci situs
ubi disponi tormenta placuitt sive casu idt sive consi
lio acciditt et pugnae ratio effecit lam et illud dein
ceps quaesitumt ecqua ratio ineunda videreturt ftegem
a pugnae discrimine incolumem servandit qui auctor
eius sententiae essett non laborare se ltegis caussa
solumt sed omnium etiam dicentet quorum salus unius
salute et vita contineretur. lit melioribus quidem pla
cebatt stipatum delectorum militum manu in tutum lo
cum extra aciem abducendumt sive ex sententia res
gerereturt e propinquo loco victores suos spectaturumt
sive secust quam vellett quod adeo triste omen deus
averterett se victori superbo suae caedis avido sub
 vneAmcAnvM llllllvM Lllh vn.

tracturum Ad cuius rei mentionem fere ab omnibust

qui in consilio aderantt reclamatum estt negantibus
passuros vngaros ftegem a proelio abesset quo prae
sentet atque ex aequo capessente pugnamt cum hoste
conserere manumt multo acriore studio et alacriori
bus animist id quod a natura innatum haberentt con
suevissentg permagni enim ad spem victoriae inter
esse existimaret adesse itegem unius cuiusque virtu
tis atque ignaviae testemt ut non dubitarentt quin per
spectae et cognitae suorum virtutis esset praemium
dignum viris fortibus persoluturus. quae quamquam
ita essentt non defuere tament qui callido commento
fallendum militemt per ftegis fictam personam cense
rentt certo supposito hominet qui illi statura par cete
ra fallerett insignibus regiis ornatus. quae fallacia
non malat ubit quemadmodum sperabantt res proces
sissett vulgo militibus detectat magnam seditionem
concitavitt palam frementium elusos se ac proditost a
quibus minime oporteret. i-lanc rei militaris rationem
esset hanc veteris disciplinae maiorumt a qua temere
vngari discedere non consuevissentt ut milest quan
tumvis pectoris robore et animi magnitudine septust
non suarum virium magist quam ducis fiducia pugna
rett cum duce sperarett timerett staret in aciet pedem
referrett pro rationet unius imperium auctoritatemque
haberett quae caussa veteribus fuissett purpurae in
signit quo discrimine inter multos in re gerenda con
spicereturt imperatorem honestandi vt caput in cor
pore eminerett cuius ratio atque imperium subiectis
partibus moderareturz ita quem dignitate principem
unum multi agnoscerentt aequum esset cum aliis om
nibus gerendis rebust tum perferendis laboribust ad
eundis periculisttin hostem pugnandot principes partes
zzq lo. mcmnms nnvrr

praestaret neque id ratione magist quam exemplo et

recte factist cum unus inter multos sit et suis pariter
et hostibus conspiciendus. quam turpe vero requiri
ducem in pugnae discriminet ubi non solum militemt
verum etiam lixam et calonem delitescere flagitium
sitP Mon habendum liegem t qui ita tempora separata
haberett ut tamquam sua non aliorum caussa regna
rett rebus lactis liegis personam sumerett poneret ar
duis atque adversis. lSnimvero fttegem beatumt qui
nollet se ftegem agnoscit nisi quamdiu res secundae
fluerent in molli vitat umbrat otiot somnot multo vero
eundem beatissimumt si hoc putaret sibi per rerum
humanarum vicissitudinem liceret perpetua regni for
tunat atque aequabilit quamdiu viverett frui. quid
porro aliud lftegem tam mollem ageret quam qui itine
ris duxt plana atque expedita via laetus praeeatz ubi
arduus monst praeceps ac praeruptus locus sit supe
randust ubi plures eodem cocuntes viae quae sit ca
pessenda dubium faciantt suscepti muneris immemor
renunciet conditionemP cuius vero virtutis illa prae
mia esseP summum honoremt principem locumt sellam
curulemt sceptrumt alia regni ornamentat quae uni a
multis deferrenturP flisne insignibus eum honestarit
ut beatam vitam sectareturt et vacuam curisP ut lan
gueret otiot indulgeret voluptatibust quaereret umbrast
unguentis delibutus se populo spectandum ostentaretP
scilicett ut esset unde sui peterent sibi exemplum ad
bene et beate vivendumt discerent horrere campumt
pulveremt aciem t solemt armatum hostemt vulnerat
mortem P
ltat ea re discussat discessum in alia omnia est.
Mec tamen destitui liegem placuitt ex amicis inte
rioribust tribus delectist virtutis ac fidei perspectaet
 vneAkrcAavM neavu Lm vrL gzs

qui ad subitos casust eius latera tegentest pugnae sub

traherent. atque eo perducerent. quo hosti aditus dif
ficilior ad iniuriam pateret. pio quidem consiliot sed
difficili inter gerendam rem explicatm quam non ratio
ullat sed casus et fortunat quae non est in hominis
potestatet moderatun lii fuerunt craspar ftascaium
valentinus rlliirokiust ioannes oallaiusz quibust quo
alacriust ubi res posceret. mandatum sibi munus exse
querenturt attributi sunt generosi equi. quibus spes
erat. ubi quid durius accideret. fugam ftegem capes
sentem. et qui eum comites sequerentun extra aciem
evasuros. qua re ita constitutat cum iam instaret pu
gnae tempust de acie instruenda actumz quae res ma
gni momenti. quominus ex hostis viribust qui tanto
nostris superior erat. atque ex rei militaris ratione ad
ministraretum multorum sententiae obstiterunt. quae
in diversum animos trahebant. tacentibus iist quibus
plus consilii quam auctoritatis inessetz qua peste nul
la tetrior atque immanior in regum consiliist quorum
dignitas et salust prudentiam hominum auctoritate et
sapientia contineturz erant enim qui censerent. ne fa
cile hostes. nostros corona cingerent. atque in circum
ventos pugnarent. cuius rei magnam facultatem illis
militum numerus subministrabat. rhedis carrisque/. et
si quid aliud praesto essen in quo aliquid roboris ad
resistendum habereturt aciem circumdandamg ita fore
sperantest ut. iis pro vallo obiectis. facile irrumpen
tium hostium impetum retardarent quorum consilium
approbantibus multist cum rei gerendae curatrei mili
taris peritis hominibus tradita essetz eos temporis
angustiae eluserunt. cum mane esset cum hoste pu
gnandum. iam inclinato in vesperam die opus aggres
uonvm avum ursn m ScklPillhSl-li xllL
MS m. monstrum navrr

sos. ita consilii ratiot ut in perditis rebust nostris in

primis salutaris futurat dum dicendis sententiis diem
teruntt ut alia omniat male administrata. atque elapsa
e manibus est. Postridie eius dicit is fuit dies 1v. ka
lendas Septembrist ioannis liaptistae caedi sacert co
piis e castris eductis ita acies instructat ut quam latis
sime possett utrimque porrecta aciest net id quod erat
verendumt lPurca nostros equitatu circumirett extende
returt quae rest dum graviori incommodo occurriturt
subire necessario alterum maius coegitt cum minime
esset dubitandumt quin ita extenuata aciest minus ro
boris ac firmitatis haberett ubi cum hoste esset con
currendum. vniversae copiae ita distributaet ut duo
agmina ex his efficerenturz in quorum altero belli du
cest nullo sibi certo destinato loco t unum sibi munus
desumpserantt qua res poscerett et pugnae ratiot occur
rendi. iiinc croatiae praefectus Praneiscus lSatthianius
dextro cornu cum ioanne rllahio praeesset sinistro
quem locum voivodae attribui placueratt ubi in tem
pore adfuissett praeesse Petrus Perinius iussus. Pri
mum erat hoc agiment in quo praecipui ex nobilitate
conspiciebanturt Pranciscus iiomonaiust Antonius Pa
lotiust crabriel Periniust rilhomas zeciust Andreas
liathoreust hjmericus cibachust aliit quibus ab animo
magis quam a viribus paratist potior fuit pietatis atque
officii laust ubi etiam essett vita in acie pro patriae
salute profundendat quam domi per inertem moram
quaerenda salust ne satis illa quidem tuta in interiori
bus domus penetralibust patriae imminente hoste ad
exscidiumt futura. Alterum erat agment quod in eo liex
erat futurust priore aliquanto firmum et validum ma
gist totum enim equitatus densabatt non ita pediti ma
gno relicto spatio ad latera tegenda. Stataria acies
vulgo vngaris appellatur. Ante itegem ali-a erat mili
 -
vnoAnrcAnvM amavu ma vn. oz1
u

tum manus triplici ordine instructat tum ex iist qui ad

cubiculi ministeria assistebantt tum ex principibus non
nullist in quorum numero erat Micolaus rPurzaiust vir
fortissimust cuius virtus et fides liegi erat magnis in
rebus explorata. Praeter hos una cum lioemorum de
lectis aliquott et ex Moravia nonnullist Stephanus
Slychus lSoemus t vir magni animi et consiliit Petrus
corlatiust et Andreas rilrepcza Polonust cuius supra
mentionem fecimust duo regiae praefecti ftegem sti
pabantt atque ita hoc quidemt ut medius inter duos
pontificest Strigoniensem et zagrabiensemt tegereturt
aliis ex pontificum ordinet quorum erat dignitas maiort
subsequentibust ut tam en a laeva Palatino proximum fte
gi relinquerent locumt qui omnium minust quam muneris
sui memort quamquam vexatus ingentibus artuum do
loribust vix esset par equo insidendot vigilantis du
cist et militis partes impigre eo die praestitisse fertur.
Pone ltegem cum alii sequebanturt tum cetriciust
Mailatust et regii stabuli magister florvatust atque
hos ipsos magna clientium manust quibus eximia fides
virtusque persuaserat t- ut eandem cum iis fortunamt
quorum gratia atque opibus crevissentt experirentur.
lnde gravis armaturae equites mille delecti agmen
claudebantt inter quos medius ioannes lbragfius re
gium vexillum ferebatt vir magnae apud liegem
auctoritatist et regiae aulae index t quod insigne
munus et praecipuae dignitatis apud vngaros habe
tur. llis certae erant impositae partest tuendi fte
gemt quieturis a proeliot quoad licerett ut ad om
nem casum afferrent integras vires. Locus ubi tam
quam in praesidio ltegi assisterentt a dextro latere
attributus. rPormenta bellica post primos ordinest cer
to ut videbatur consilio collocat-at ut si primi magis
liii
PSS ro. necem-rms navim

animist quam viribus validit referre pedem cogeren

turt hostiumque impressionem minus acriter sustine
rentt iis diversis dextra laevaque abeuntibust in ad
versost numquam non certo ictu emitterenturt cum ta
ment id quod postea res docuitt locus pro hostibust
quorum erat ingens numerust nostris haud dubie ini
quus eratt planicies enim amplat et quaquaversum
late patenst cuius neque sylvaetneque interiecti colles
prospectum impediebantt nullum receptum fessist vi
ctisve dabatt et ut circumiri facile possentt cui incom
modo maxime erat nostris occurrendumt efficiebatt ne
in locorum quidem angustiis pugnantibust multo me
liore conditione futurisz ita enim est inutilis multitudo
angustis locist ut tamen facultas deturt e magno pu
gnantiunl numerot crebrius integros laborantibus sum
mitendit cuius rei facultas ubi desitt etiamsi magna
adsit in paueitate virtust magna saepe afferre incom
moda et detrimenta consuevitz ttldtsi enim numquam
virtus in magnitudine animi languet t saepe tamen ani
mi roburt quod vigens semper in malis virtus submi
nistratt corporis deficiunt viresft lam a llanubii ripat
quibus finibus planicies terminabaturt ut uliginosis lo
cis solett stagnantes aquae et palustres erantt quae
etiamsi victis fuga esset ad naves intendenda ferant
enim ftegis navales copiaet quae nulli usui eo bello
fueruntjt iis aditum intercluderent. lnter regios et rPur
cas collis intercedebatt ita porrectus in longitudinemt
ut propior hostibus essett quam nostris accessus. vltra
eum collemt Solimanus loci opportunitatem secutust
posuerat castrat certo consiliot ut essett quod pro
vallo hosti obiiceret. id quod ille tamen egisse vide
baturt magis ut rei militaris ratio servarefurt quam
quod esse magnopere necessarium ad summam victo
 vneAmoAnvM nnnvM Lia vn. zzg

riae existimaret. lirat in imo fere clivot pagus oppor

tune situs fPeldvar vulgo appellantjt atque in eo sacra
aedes unde longe lateque patebat in subiectam plani
ciem prospectus. is locus tormentis delectust qui etsi
molliter acclivis ab ea planicie aliquantum assurge
batt in qua nostri consederantt idem tamen alicubi tam
quam in vallem depressust multo minus erat aptus tor
mentis ad ictum librandist quam si ex plano loco in
adversos emittere licuisset. itaquet sive id libratorum
imperitia acciditt sivet id quod nonnulli traduntt vo
luntatet cum eiusdem religionis et caussae hominest
quamquam barbarorum cultum et superstitiosa sacra
ostentarentt natura suis cogeret faveret tantus tormen
torum apparatust quae universae vngariae exscinden
dae comparata credebanturt plus nostris terroris attu
litt quam incommodi et detrimenti. cumt orto iam solet
instructa acies ac parata ad dimicandum constitissett
Palatinust quo milites alacrioribus animis proelium
inirentt ltegem aperto capitet ut facilius dignosci pos
sett per universos suorum ordines circumducitz Mulla
oratione incitandos vngarorum animos ad pugnam di
ctitanst quibus fortissimus itext pro sua in patriam
pietate et gentis gloriat exemplo suis ad rem bene ge
rendam esset. rilurpe esse veteranum militem ab ado
lescente fttege incitarit longo rerum bellicarum usu in
laudis cursu exercitatumt natum ad gloriamt ad res
magnas gerendast cuius esset alumnus tantus itext
quemv unum patriae propugnatorem sui agnoscerentt

perhorrescerent patriae vindicem hostes. vnum modo

hortarit ne a se ipsi deficerentt et ut partam laudem
multis fortibus factist constautiat et magnitudine ani
i mi pergerent tueri. Act nisi parum necessarium duce

rett quorum animos ardere pugnandi studio viderett

aao lo. mortums nnvrr

id quod eminens in vultu alacritast frontet oculis

ostentaret. pluribus ad virtutem atque ad decus exci
taret per eam. quam profiterenturt religionem sanctis
simam adhortaturumt obtestaturumque adeot ut capes
serent pugnam iis animist quibus saepe contra multis
obnitentibus appetiissent. Si caussa pro qua pugnaturi
essentt adderet viresz patriam in oculis versarit in ul
timo rerum discrimine a suis opem atque auxilium
implorantemz patriamt quae appetita barbarorum ho
stium armist destituta exterorum regum auxiliist com
munis salutis et libertatis vindicest christianae reipu
blicae propugnatorest viros fortissimost ad praestan
dum suis pietatis extremum munus inflammaret lta
vero illam a suist quam dedisset vitam reposceret ut
intelligerentt viris fortibus unum vitae praemium pro
positum maximumt praeclare mori. quae saepe liegi
spondere auditi essentt versarent animisz meminis
sentt duces sequi ipsos set neque paterentur cuius
quam oratione magist quam animi praesentia et digna
virtute vngarorum gentet incitari ad gloriae studiumt
quo sua sponte efferrentun Mullum vero illis incita
mentum maiust quam a sui aemulatione. lpsi se modo
aemularenturt ut haberent aliit quorum exemplo fie
rent meliorest et ad virtutemt animi magnitudinemt
atque in patriam pietatemt in coniugest liberost paren
test constantiam adderentt quae ita ipsa virtus essett
ut sine ea una nulla esse virtus posset Adesse tem
pust ut memores suae constantiaet quam fiduciam in
castris ostentassentt pugnae signum poscendot ubi
classicum canere audissentt in acie dimicando prae
starent. v icisse vero illost si quae praemia victorest
si quae mala victos manerentt animo agitarent. buos
esse stimulost quibus magnitudine animi praestantes
 vneAmcAuvM aznvu Lm. vrL zsl

homines moverenturrt hinc spem. hinc metumz qui qui

dem cum excitaret animos ad fugiendum dedecust at
que ab infamia nomen vindicandumg augeren non de
bilitaret vires. Averteret adeo infaustum omen a suis
in hostes deus z quid non esse de fortissimo milite spe
randum. si eorum malorum metus tangeret animost
quae victis a superbo victore imminerent. populorum
exscidium. interitus nobilitatist maximi olim ac nobi
lissimi regni occasus. versarent vero animis prostra
tam sanctissimam religionem. contaminata sacra. vir
gines. nobiles matronas. ingenuos pueros. aut macta
tos ferrot auti violato pudoret abreptos in servitutemg
versarent animis. non sui modot sed universae chri
stianae religionis memores . quantum vulnus per dele
tam vngarorum gentem. quod deus immortalis suis
propitius prohiberet. essent barbari hostes gentibus
omnibus illaturi. quae christi nomen prbfiterentur. id
si agerent nullum illis acrius ad virtutem futurum in
citamentumg quam enim facem. tantorum malorum
recordatione. quod incendium in eorum animis excita
tum irit qui his modo audiendis. incendi. inflammari.
rapi in vulnera. in caedes. ferri in hostest non exspe
ctato pugnae signot praecurrere suorum vota videan
turP Atque haec quidem proposita incommoda tanta
rum cladium metu horrentibusz quanta proposita prae
mia e victoriae spet re bene atque ex sententia gestaP
ampliorem augustioremve titulum excogitari ullum
alium posset quam qui vugaris debeatuly victoria par
ta liberatoribus non patriae solum. sed totius chri
stiani orbis P quodsi moveantur praedae cupiditate.
elati animi studio gloriaez quam aliam opulentiorem.
uberiorem sibi animis spondeant. quam quae maneat
victorest parta de praedonibus orbis terrarumP de iis.
SsS ro. MlfllAlcLlS nnvrt

qui magnam iiuropae partemt Asiam atque Africam

omnem non excursionibus et latrociniist sed maximis
gerendis bellist nobilissimis debellandis populist gen
tibusque percurrisseirtP qui ita florerent fmiserorum
aerumnist sanguinet caedibust urbium direptionibust
incendiist ut esse beati fortunatique non possentt nisi
iactati et vexati populi multit deletae gentes nobilis
simaet eversae provinciaet multi mortales orbati pa
triat supplicia immaniat servitutem teterrimamt liberis
hominibus mala non ferenda passi essentP Pugnam
vero alacres capesserentt virtutet fortitudinet constan
tia innixit quae propriae vngarorum virtutes essentt
et alia omniat et mortem studio verae laudis contem
nentiumt irent laetis animis in hostem inertemt imbel
lemt unico telo armatumt multitudine et numerot adver
sus quem semper virtutis robore munita pectora invi
cta stetissent christum suis vitae salutisque aucto
remt pugnantibus pro sanctissima caussat in summo
rerum omnium discrimine praesentem propitium affu
turum. i-iaec audiente lteget ut proficisci ab illius
ore viderenturt Stephanus Palatinust quae cum per se
vim magnam haberent ad incendendos militum animost
tamquam iniecta flammis arida materia faces per se
incitatis admovebant interea rPurcat praemissis qui
cum regiis levia certamina sererentt eo consiliot uti
pugnando fessit minus integras vires in proelium affer
rentt dubium relinquebatt utrumt exacta iam magna
diei partet esset pugnandi copiam facturust ant quod
nonnulli suspicabanturt iam in castra reductos et
quiescentes opprimere noctis tempore nihil tale exspe
ctantest constituisset qua exspectatione cum duces
suspensi animis et incerti consilii essentt vixque sibi
persuaderentt in certamen hostem eo die descensurum
 vneAmcAuvM usuvn Lrn. vrr. aas

iam inclinante in vesperam diet magnam hostium ma

numt quae se placide collis in planiciem demittebatt
nullo tubarum sonitu et clamore adventum prodentet
tacite progredit et ad nostra castra contendere. Sed ne
regii temere falli re minus provisa possentt densis ha
stis horrens advenientium agmen faciebatt quarum fa
stigia exstantiat facile ex demissioribus locis conspi
ciebantur. qua re rllomoreus intellectat suspicatus ho
stes eo consilio suis locis excessisset ut aut nec opi
nantibus nostris capta castra diriperentt aut aciem cir
cumirentt celeriter e prima acie ad ltegem accurritt
atque inde crasparem ltascaiumt unum ex iist quibus
ftegis custodia permissa eratt ducis imperiot annuente
lteget obviam ire hostit ett quod eius consilium sit
exploraret ac referre extemplo iubet lta lftascaius mi
nime cunctatust net si recusaret obtenta ltegis custo
diat in qua illi esset honesta caussa manendit in timo
ris opinionem verterett quibus imperabatt equitibus
assumptist ad hostes contendit. llinc diu exspectanti
bus militibus sub armis fessist qui ab ortu solis ad
tertiam a meridie horam armati stetissentt nonnulli ex
principibust eorum immemorest qui praemissi cum
ltascaio erantt cum satis iam praeclarum domesticae
virtutis fortitudinisque documentum editum contende
rentt receptui canendumt et reducendum in castra mili
tem censebant qua re duces animadversat ire ad lite
gem perguntt veriti ne eum in sententiam perducerentt
quorumvis potiust quam suo arbitratu t de gravioribus
rebus deliberare assuetum. id autem si acciderett non
esse dubitandum credebantt quin cum liascaiot amissa
delectorum equitum alat insigne detrimentum accipe
returt quod in magna copiarum exiguitate videretur
permagni faciendum lbocebant vero quanto satius es
zsa lo. incessms snvrr

sett cum copiarum parte conserere manumt quam cun

ctando differendoque committeret ut cum universis ho
stium copiis esset confligendumt oblatam opportunita
tem gerendae rei non videri omittendamt quae non in
prudentium hominum consilio t sed in fortunae incon
stantia et mobilitate posita esset. quodnam vero hoc
consiliumt proditos a suis equites lectissimost qui
missi exploratum essentt cum duce nobilissimo obiici
ad caedemP Mon dubitaret pugnae signum darez pe
nes quos ius fasque esset victoriam futuramt quam
quidem optimis auspiciis inter rem divinamt castis
precibus numinis pace impetratat sibi deberent animis
spondere. llicitur ftext cum acceptam a suis galeam
induerett obversante animo pugnae eventu expalluisset
quemt ubi cum suis hostium copias conferrett sibi tri
stemt ratione certum exprimente metumt qui dissimu
lari non poteratt praesagiebat. liximia quidem virtu
tis indoles in adolescentet cui praesertim mollior
educatiot quam quae ltegem decerett contigissett ita
horruisse descensurum in aciemt pugnam ultimi dis
criminis initurust ut minime demitteret animumt ades
set suist imperatoris munus inter duces obirett summo
ltege dignum animum praestaret. quamquam vero mi
lites amentia et furore perciti ftegem subtrahentibus
a belli discrimine obstitissentz non erat illis tamen de
futura ratiot e praesenti periculo eum subducendit aut
salutari fallacia sua spe seditiosis militibus frustratist
aut per apertam vim furentium audacia compressag
ut interea ltex cum expedito equitatu et peditum de
lectis quorum erant integri a seditione animit tuto re
ceptu se imminenti exitio subtraherett sive illi vero in
amentia persisterentt non erat tam contumacium mili
tum iactura deplorandag sive animos ab errore colli
 vneAmoAnvM nsnvm Llli. vlL SSS

gerentt ftegem iter accelerantibus non aegre conse

qui per vestigia licebatt non ita prope ab hoste colla
tis castrist ut non satis spatii ad receptum relinquere
turt certe constantiae summae fuitt ea praesertim aeta
tet quam raro prudentia comitaturt longo rerum usu
comparandat suum ius cum obtinere non possett ne
videretur vi cessisset qua re nominis maiestas laede
baturt pertinaci amentia obduratis animist in praesen
tia dissimulando condonare potuisse. cum signa con
cinuissentt qui erant in prima acie locatit nequidquam
precati infestum vngariae nument ut praesens favens
que pugnantibus adessentt sublato clamoret in hostem
contendunt. lam enim rilurcae per collis declivitatem
sensim se in planiciem demiserantt nostro more ser
vatis ordinibus in proelium procedentest simul dum
acies concurruntt ingentes globos e maioribus tormen
tis emittuntt diverso quam conveneratt consiliot quae
ut haud satis magnam stragem hostium ederentt ter
rorem hostibust nostris animos fiduciamque addide
runt. Pugnatum utrimque acritert hostibus multitudine
nostros urgentibust virtute adnitentibus nostris atque
inferentibus signa in adversost magna quidem spet ubi
ordines turbarentt cuius rei facultatem barbarorum
multitudinem innumerabilemt et ob id ipsumt quod ve
risimile eratt confusam atque inconditam daturam spe
rabantt magnam inde opportunitatem ad summam vi
ctoriam de pristina virtute nou remitteutibus exoritu
ram. Mox cum adhuc magis densata aciet nostri con
ferti dimicarentt quo genere pugnae vincebantt robore
animit et viribus superioresz sensim rilurcae pedem
referret et mollius cedere coeperuntt eo consiliot ut or
dines servantest et minime remittentes de pugnae ar
doret quod nonnulli e nostris suspicati suntt incautos
Psd lo. mensa-ms anv-rr

elicerent in sua locat quo ictibus tormentorum magis

opportuni paterent. flinc rumor temere ortust victos
hostes se fugae mandaret et ubi paullum adniteren
turt victoriam esse in manut quod tum per alios ad
liegemt et per Andream Sathorem perlatumt magnae
auctoritatis hominemt temere creditum est. ltat tam
quam nostris primo congressu fortuna proelii defun
ctist liegem hortanturt occasioni ne desitz non esse
quidquam laxamenti hosti dandumt et fugientem im
pellentibus victoriae spemt quae certa essett virtute et
constantia celeriorem reddendam. quibus verbis ftex
incitatust cum universo suorum agminet quantum per
gravis armaturae equites accelerari poteratt primos
secutus persequeutest qui ut mox cognitum est con
sulto cedebant eo pervenitt ubi eum rllurcae maxime
fore apertum adversus tormentorum ictus crediderunt.
quae quidem simulatque igni concepto eiaculari in
subiectost et aperte ad ictus expositos coeperuntt tan
tum omnibus pavorem inieceret ut quamquam in eius
rei exspectationem erecti t animos ante ad omnem for
tunam comparassentt cum crebri globi praetervolarent
pugnantiumzcapitat coelo suis sedibus convulsot toni
trua et fulmina emittit quibus exscinderetur terrarum
orbist existimarent id primo aspectu magis quam re
pertimescendumt repente tetra malorum facie offusat
quam tamen disiicerett si adesset vera virtust ut ab
vngaris fugae initium fieret effecit nequidquam duci
bus a perterritis pristinam ferociam requirentibust
cuius ardor tam cito animis consedissett atque inanem
metum increpantibust quo correpti tamquam lympha
tae atque attonitaei anus obiectas umbratiles larvas
non ferentest per turpem fugam terga hostibus nuda
rent. quo abiisse feroces illas minast magnifica illa
 vuoAarcAnvm asavu Lm vn. ggy

verbat superbos spiritust quibus elati singulos adver

sus plenam rPurcarum cohortem iactarent sese pugna
turost feroces in conviviis et contuberniist in campo
atque in aciet et ftegist et patriam et sui immemoresP
quae a ducibus commemorata fugientibus dedecus
augebantg ad revocandos animos ad laudis et gloriae
decus nihil incitamenti habuerunt. ita iist qui in dex
tro cornu erant. primis terga vertentibust ceteri fuga
e1fusat minime dubiam victoriam hosti fecerunt. cum
pudorem sustulisset atra subito exorta nubes. quae
fumo pulvere immistot sese efferens humot tenebris
obductum coelum involuisset lnde conversi rllureaet
qui paullo ante fugiebanm in persequentes se regios
impetum faciunt. quibus omnem ad salutem receptum
ademisset tum loci naturat vasto et vorticoso amne
fugam victis intercludente . tum hostis equitatust qui.
qua effugium patebat. aditus omnes undique circum
fusus clausisset. Alii. cum non amplius x passibus
a tormentis abessent. ac fortiter hostium impressionezn
sustinentest pugnam instaurare iam persequendo ho
stes frustra fessi conati essentt animadversa vera suo
rum fugat acti pavore imminentis mali. et ipsi praeci
pites terga verterunt Saluti fugientibus fuit. sive ho
stium suspicio. cum subesse fraudem arbitrati se con
sulto intra aciem continuissentz sive lassitudot id quod
mihi magis verisimile fitg cum quidem superiores
proelio insuper regia castra direpta solo aequassena
non avaritiae solum. sed odii etiam in nostros inex
piabilist in castrorum ruina atque exscidio insignibus
vestigiis relictis. Plo accesserunt sub vesperam vehe
mentius effusi imbrest qui noctem per se infestam. ob
scuriorem atrioremque reddideruntg ut cum potiti vi
ctoriat laboris taedio victi succumberent. facile pate
eas lo. MlcflAlcLlS nnvrr

rentur sibi per occasionem adversae tempestatis fjt in

genti hominum praeda equorumque amissa ad quietum
spatium dari. liegem ab eo temporet quo dextrum
cornu incliuare coepitt quidquid illum subito e suo
rum oculis subduxissett vivum nemo postea viditt alii
pugnae initio progressum inter primos ordines traduntt
ubi impigre satque acriter aliquantisper inter conser
tos pugnavitt inde pulsis ac dissipatis suist cum et
ipse fugam arripuissett in proximos paludest sive
ipsum locorum imperitumt sive invitum a consternato
equo et perterritot delatum interiisse. cadaver postea
cum cura conquisitum inventum ad celiam estt qui
pagus haud longe Mohacio abestt praerupto loco situst
quo dehiscentem terram banubius super ripas effusus
stagnat. Atque ut in eo violari iniquo fato liegis
maiestas visaestt quod informi limo oblitum cadavert
et fere obrutum caenot nullis vestigiis locum indican
tibust ubi inhumatum iaceret est inventumz ita in eo
mortuo est prospectumt quod vivus in hostis potesta
tem non venitg quae una illi voluptas multo erat proelii
fortunat et victoria potior futura. lit ita quidem tum
visumt et eorum eventust quae postea in vngaria
evenerantt docuitt et cum iteget et cum regno simul
praeclarius actum irit coniectura facta e Solimani in
geniot quem verisimile eratt si vivus venisset in po
testatemt vectigale regnumt non aegre per aequas con
ditiones missum factumt obtinere passurumt minime
certe dubitandumt quin ea mala ab vngaris essent
abfuturat quae per duorum regum discidium regnum
fere everterant iiaud procul a itegis corpore An
fj innen a kevetkezfi asa lapon alld csillagig hezag van a
Pesti codexbent mely azonban egeszen nem pdtoltathatott a SecsibiiL
ill P.
 vneAnrcAuvM klillvM LlPL vn.

dreae rPrepeze et Stephani Azeli cadavera inventat

quos ftegis fugae comites secutos tanta acceptae cla
dis tristem accessionem futuros periisse creditum est.
rPomoreus haud paullo miles quam dux meliort qua
densior erat hostium multitudo pugnandot ac proelium
ubi opus esset restituendot cecidit vir memorabilist si
animi vires atque in patriam et ftegem fidem consecu
ta esset vis consiliit quo destitutum multi creduntt et
sibit et ltegi et vngariae adeo exitio fuisseg nobis in
tegrum huius rei iudicium relinquere iis est visumt
qui per ea tempora vixerintt quorum nonnulli exactae
aetatis hominest adhuc nobis haec scribentibus super
sunt. lnterfecti caputt quem ceteris ducibus rllurca
rum genti infestiorem vehementius barbari oderantt
cum saevire in vivum non licuissett hastae affixumt
gratum mox spectaculum Solimano futurumt per ca
stra triumphantium similes circumferentest ante praeto
rium constitueret magnam se arbitrati a victore gratiam
hoc nomine inituros. Postridie quam pugnatum est ius
sit ad se adduci Solimanus ad mille quingentos catenis
vinctost atque in his ex prima nobilitate multost qui vivi
venerant in potestatemt spectante exercitut cum nulla
humanitatis ratio ostendereturt quae efferatum odio
animum ad misericordiam flecterett nullat quae impo
tentem victoria ab ulciscendi libidine retardarett ca
pite plectendos curavitt perpaucis exceptis unam ob
caussamt ut haberet a quibus certior fierett cum de
aliis vngarorum consiliist tum de rebus aliis occultio
ribust quae a se non ignorari magni sui crederet inter
esse. Pertur e caesorum sanguine Mehemeti praesidi
rllurcarum numini barbara superstitione libasset eidem
gratias agere ea ceremoniat quae est apud illos san
ctissimat ceteris iussist quod illius praesenti auxiliot
ego io. urrcam-tus nnvrl

atque opet clarissima victoria potirit et proferre ter

minos imperii licuisset. ln eo proelio interfecti multi
quorum insignis nobilitast praeter ltegis interitumt
vngaris effecerat funestiorem clademz in his ex pon
tificum ordine Ladislaus zalkanus Strigoniensist illo
moreus colocensist Pranciscus Perinnius varadinen
sist atque hic quidem cum haud falsus vates tanta
clade praedicendat tum nobilitanda eadem sua caedet
inter paucos clarusz fertur enimt cum ftex proelium
esset initurust homo in perditis etiam rebus festivo ac
perfaceto ingenio t ad amicos conversust qui forte ad
erantt ita vaticinatus essez rllomoreust inquitt quae
illius pietas estt tamquam non sit satis maiorum me
moria militum decem millia pro christi causa occu
buisset habett quos hodie addat pontificum ltomanorum
fastist xxv millia armatorum t quorum est solennia
sacra posteritas celebratura. ceciderunt praeter hos
Philippus Moreus quinquecclesiensist laurinensis fila
sius Paxiust Pranciscus zoccolius chanadiensist Sos
nensis creorgius Palina. lix nobilitate creorgius Se
pusiust alter abelli dux loannes lbragfiust aulae regiae
praefectust Pranciscus crzaggt Petrus corlathiust et
Andreas rllrepezat omnes in regia summis honoribus
functi. Pari nobilitate et alii desideratiz rllhomas zec
chiust crabriel Perinniust Mathias cetinust Prange
panest Sigismundus liamfiust Pranciscus flampot io
annes Satthianust Stephanus Slichus. Addit lSroderi
cus alios t quos suo tempore ait apud ltegem potentia
et gratia excelluissez Pranciscum lSalassiumt Micolaum
rParsaiumt duos ioannes Paxium et lstvanfiumt lime
ricum vardaiumt Michaelem Podmaniciumt alios ex
claris familiis ortos ad quingentos. Superfuerunt ex
peditum numero ad lv milliat ex ducibus praeter
 vnesmcunvu amavu ma vrL zzu

unum iiaunibalem cypriumt copiarum pontificiarum

ductoremt evasit nemo. rilormenta tum quibus regii
usi in proelio erantt tum quae navibus importatat ubi
ea parte pugnari oportueratt usui essentt nonnulla prae
tereat quae castris praesidio erantt victor abduxit.
iiinc militi sua sponte avido praedae imperatumt ut
circumiecta loca vastatumt praedatumque iret. quo
permissot quaquaversum ira superbi victoris perva
gantet eversae urbest arces exscissaet deserti pagit sa
cra profanaque omnia late incendiis ac populationi
bus deformatat abacta armenta t puberes iuxtat impu
beresque partim interfectit partim in servitutem ab
ductit cum nullum sexust aetatist ordinis discrimen
efferatis odio animis barbari impotentes victoriae nos
sentt quae cum parta de hostibus linguat moribust re
ligione diversist odii iuexorabilist barbarae crudelita
tist luxuriaet avaritiaet qua pervaderent hostilia ar
mat monumenta reliquitz nulla enim iura bellit quae
aliis sint sanctat rilurca colitt impia superstitione imbu
tis animis in omnes gentest quae aversae sint a Ma
hemetis sacrist quo infestior atque immanior sitt se
maiore saevire cum pietatis laudet viro forti indi
gnum credat cum victo hoste mitius ageret et suae
humanitatis rationem habere. vnum non videtur prae
tereundumt quod ab aliis quoque literis proditum z cum
late fuso belli terroret omnia sanguine et caedibus
complerenturt inventas matrest quae infantes liberos
vivos in terram defoderentt hac una inita rationet
quando caetera subsidia deessentt suos a foeda bar
barorum servitute vindicandi. cum partim odiot par
tim praedae dulcedine provectit ad lSalatonem usque
lacumt ubique in miseros ignit ferro per ultima suppli
cia bacchando procurrissentt quinquecclesiensem ur
Menvm avum lllsilh -- sonum xllh
zzm lo. Mrcnucms anvrr

bem ignibus iniectist incendio absumpseruntt non

prius inde digressit quam ad solum usque vidissent
conflagraret templumt quod augustissimum dicitur in
arce incolis esset ne violaretllrt potuit a barbaro hoste
loci maiestas religionem extorqueret neque hoc tamen
ulla in victos moderationet aut admiratione operist
quae vim fecerat barbaris ingeniist servari placuit in
tactumt ut esset ubi Solimanus tam insigni victoria de
hostibus partat augustiore loco et sanctiore Mahe
meti sacra faceret t ut parceretur arcit templum subsidio
fuitt cum vix posse everti sine certa templi ruina vi
deretur. lnterea Scepusiust non contemnendis copiis ex
vicinis gentibus contractist e rllransilvania profectust
zegedinum pervenerat. lbi cognoscit ftegem victum
importuna suorum contumaciat non exspectatis extera
rum gentium auxiliist dimicare constituisse. lta iussis
suis se extemplo sequi paucist qui comites itineris
essentt secum assumptist primo quoque temporet ut
proeliot si fieri possett interessett accelerato itinere
ad liegem contendit. quae dum impigre ab illo admi
nistrabanturt diversa in regni partet christophorus
Prangepanust cum haud exigua militum manu zagra
biam profectust lioemorum auxiliat quorum pars ad
Albam ltegiamt pars ad laurinum coieratt ad liegemt
itinere diversot abducebatt magna adhibita celeritatet
ne si diutius cunctareturt prius ftext id quod accidit
cum hoste confligerett quam ipse ad signat ut spera
batt conveniret Memini dubium erat quiirt si ftext his
copiis auctust cum hostibus signa conferrett alius esset
belli eventus consecuturus. lam P-udam ad Mariam
lieginam de male gesta re ad Mohaciumt nondum de fte
gis morte ffamaj pervenerat qua re perterritat de sen
tentia suorumt cum Solimani celeritas in regiam immi
 vMSAklcAkvM klilkvM Llll vu.

nentis minime tutam Sudae moram manenti efficeret

fmagis enim itineribus approperare ferebatun quo lie
ginam cum regiis thesauris ex nec oppinato opprime
retjz pontificio legatm et vesprimiensi episcopot fugae
comitibust qui pudoris commendationem magis iuveni
fteginaet quam si quid accideret. tutum praesidium
affcrrent. se Posonium recepitg qua enim fors palatos
hostes agebat. cum nullus nostrorum metust quomi
nus libere excurrerent. unde audirent spem praedae
ostendi. abi effusa populatione prohiberet. in omnem
occasionem erecti vagabantur. Alii e reggziist quibus
plurimum confidebat. cum mulierum comitatu. atque
iis rebus. quae cariores erant. iussi adverso flumine
Posonium subire. cum lieginae mundo. simul Pauden
sium civium preciosa quaeque eodem subvectat quae
cunque subtrahi avaro hosti potuerunt. praedae re
giae urbis et peropulentae avido animo inhianti. cu
ra subvectionis Andreae orbanesio arcis Strigoniensis
praefecto est mandatat qui paullo ante praesidii de
sertort cui a fttege praeesse erat iussust haud multo
maiore cum integritatis laudet delato sibi a Maria fte
gina muneri dicitur praefuisse. Mam quod nonnulli
tradiderunt. nobiles foeminast quae lieginae ad cubi
culi ministeria assistebant. tum ex illustribus familiis
puellas aliast a militibus . qui iis praesidio erant . mi
nus caste habitast quam matronalis et virginalis pu
dor postulabat totum hoc Srodericum m coarguit. tam
quam confictum a maledico scriptoret parum certe
memore suae gravitatist cuiusmodi multos nostra aetas
tulit. non multo in hoc magis . quam prisca- secula fe
lixg ut enim verum esset in magna trepidatione et
fuga. cum obversaretur ob oculos saevus hostis immi
nens ferrot et tristis luctus occupasset animost patriae i
lSii
ggg 1o. monitms anv-ri

interitumt et suorum deplorantiumt in lusus illiberales

atque intemperantes effusast non continuo tamen inde
sumere scribendi argumentum aequum eratt qui mune
ris a se suscepti esset memor. Maiora enimt graviora
que a rerum scriptore postulanturt quam ut illi tra
dere operae sit. quibus se lusionibus illustres feminae
in fuga oblectarentt et ocreisue t an sandaliis a milite
vapularentt tantae cladis recenti memoria non patien
te t insigni cum iactura pudoris in medio fugae cursu
lascivire. Solimanus aliquot dies in castris moratust
iussis rediret quos praedatum miserat in hostium
agrumt Mohacio movitt ac militem praeda onustumt
Sudamt serius aliquantot quam postulabat belli ratiot
duxitt minime dubia coniecturat ubi eo cruentum vi
ctoria militem adduxissett lieginam cum suis omnibus
oppressam improviso malo se in potestatem redactu
rum. quae illi morae caussa fueritt quando minus
nobis constatt haud lubet divinareg imminentem regiae
pestem numen avertisset non usque quaque virgariae
infestumt cum credere visum dignum nostra religionet
tum posteris mandaret minime a scriptoris constantia
gravitateque alienum liudam antequam pervenirett
nondum per tot clades exhausto in vngaros odiot bar
baro moret ubi in quos saevirett defueruntt in agros et
tecta vim belli omnem convertitt quocunque iter habe
batt immanem in modum omnia flamma atque hostili
ferro pervagantet ut non victoriae praemium a victist
sed odii atque ulciscendi voluptast cuius nullus modust
peti videretur. ftegiam urbem ingressust desertam
a suis et foede incensamt arcem integram t et ferarum
septumt ac regium stabulum intactum reliquit Multa
hic iovius commemoratt ingenio suo magist quem mu
neri servienst quae piget referret in hist quae a So
 vneAmcAuvM mmvn Lm. vn. zgs

limanot aut acutet aut salse dictat habent non magis

ingen-ii laudemt quam barbari animi atque immanis
dedecust qui ex miserorum calamitatet respersus san
guine caesorumt iocandi et cavillandi quaerere locum
potuerit t cum odii finem victori saevienti praescribat
hostis interitust misericordia subeunte animumt ubi is
exhauserit odii caussamt quae ne in eos quidem iusta
est quit cum odio aliquando fuerint dignit praeter gra
vissima admissa scelera poena scelerum sint per ulti
mum supplicium affecti Mam quae de Strigoniensi ma
gna cum honoris contumelia aitt argumento ad male
dicendum quaesito ab hominis sordibust ea arguit
lirodericust scriptor gravist qui illum collaudatt qui
que omnibus his rebus gerendis administrandisque
interfuitt nulla enim res unquam adeo ltegi intimat
arcanaque fuitt de qua cum anceps iudicium adoles
centis ftegis animum sollicitarett non ea agenda unum
illum auctorem principem eundem publici consilii se
qui consueverit Mam de nota avaritiaet quam illi io
vius inuritt ne suspicione quidquam legentibus relin
quatt quod illi probro esse merito queatt cum inter
fecti casus scribentis animum omni cura exsoluisset
quae eum sollicitum haberet lam rllomorei caputt
cuius notare ambitionemt integritatem sugillare non
vereturt cum adhuc diffzlueret sanguinet paullo ante in
pugnando interfectit conto affixumt quod praeter lSro
dericum alii affirmantt eum mendacii convincit. quor
sum vero attinebatt cum semel ad satietatem Solima
nus spectassett post longam moram lSudam profectot
asservatum iterum ostentari P Mam si id ob eam caus
sam sibi iovius prodendum suscipitt ut ftegis imma
nissimi truculentam barbariem notaretz est cur aequo
animo feramus t sed verba illius docentt in vngarorum
SAS ro. moum-ims anvri

contumeliam totam illam tragoediam perscriptamt qua

si ex Solimani iudiciot viri fortes. qui ultro mortem
intrepidi pro patriae salute appetiissentt non ex vero
argumento rerum essent laudandi. lSuda hostis potitust
aerea tria signat antiqui operis atque artificiit Apollinist
llianaet flerculist quae victoriae monumentat apud
posteros illustriat extarentt demolienda atque aspor
tanda liyzantium curavit lla in flippodromot qui locus
integer a barbarorum immanitatet adhuc veteris urbis
vestigium retinett inter praeclara alia nobilium artifi
cum opera conspiciuntur. lnde motis castrist diversos
milites in citeriorem vngariamt quae intacta adhuc ab
omni belli clade eratt qui omnia populabundi vasta
rent atque incenderentt misit. ltaquet quod inter lla
nubium amnem et lSalatonem lacumt laurinum usque
ad oppidum interiectumt materiam insolenti victoria
barbaro ad saeviendum suppeditavitt insignibus ubi
que crudelitatis editis documentist cum nullum mo
dum grassandi in victos militaris licentia invenissett
ferro atque igni exustum deletumque est. lbuae arcest
Strigonii alterat quam paullo ante desertam ab orba
nesio commemoravimust visegradi alterat atque illa
quidemt in qua olim priscorum regum sacrum diade
ma servabaturt admirabili modot a loci antistitibus
servatae suntt cum post tot acceptas clades minime con
sternati animis agrestium manumt qui his praesidio
essentt subito coegissent. creditum est a locorum peri
tis Solimanumt victoria contentumt ne tot arcium op
pugnatio-properantem morareturt quae praesertim in po
testatem redactaet haud compensare morae incommo
dum viderenturt sua sponte abstinere voluisse. ln
earum numero fuit Albae ltegalist rllhataet comarit
quibus arcibus clari nominis apud vngarost aut ho
 vneAmoAnvM nnnvn nm vn. gzu

stis iudiciumt quem maiora molientem animo ab in

cepto properandi studium revocabatt aut casus auxilio
fuit. Marotius nobilis pagust Strigoniensium pontificum
secessut ob silvae et nemoris amoenitatemt quibus
undique est septust adversus tantum hostemt multis
editis virtutis et fortitudinis exemplist magnam nomi
nis celebritatemt felici eventut si modo est honesta
mors turpi vitae praeferendat consecutus fertur. i-iuc
vngarit confisi loci naturat cum quaquaversum mnnitus
viarum angustiis essett aliquot hominum millia confu
gerant t secum liberis atque uxoribus assumptist qui
que minus apti ad arma ferenda haberentur. liltsi vero
satis tutos se ad tempus situs opportunitate arbitra
banturz quo tutiores tamen adversus omnem hostium
impetum essentt nihil tale metuentiumt carris undique
in illos obversist ita aditus omnes praesepserantt quo
irrupturos credebantt ut nisi tormentis toti adnixi dis
iicerentt haud facile expugnaturi viderentur. i-iinc fero
ces vitae contemptut cuius spem deploraverantt per
hostium exitiumt quod summum vitae precium despera
tis estt sibi nominis aeternitatem et malorum solatium
spondentest saepe eruptione factat iilurcas magna cum
caede se in castra recipere foeda fuga coegerunt. ita
hostest ne quid de fama victoriaet quae integra adhuc
invictis bello starett accepta clades ab ignobili pago
delibarett extemplo tormentis e castris adductist ma
ioribus viribus rem gerere aggrediuntur. Ad hunc mo
dum victa vi animorum pertinax virtust omnibus ex
haustis viribust omnes praeter admodum paucos inter
fecti. lix iist qui cladis superstites fueruntt cum po
stea de interfectorum numero interrogati essentt qui
se Marotium recepissentt ad xxv hominum millia
fuisse affirmaruntt magnum quidem numerum fuisse
zas lo. Mrcmnzms lmvrr

ingentes cadaverum acervit a popularibus memoriae

caussa excitatit perdiu eo in loco indicio fueruntt qui
bus tegendis vix alte effossa humus suffecisse vide
.batur. ln eorum numerot quos insignis virtus rPurca
rum saevitiae ereptos conservavitt prodidit virtuti
invidens fortunat Michael bobozius ferturt vir quidem
cumprimis clarus rei militaris gloriat sed multo idem
constantia et magnitudine animi illustriort dignus
certet cuius in omni aetate memorabile facinus litte
rarum monumentis consignatum posteritas non ignorett
cum e media caede elapsus uxoremt magni animi fe
minamt in equi tergum accepisset neque spes esset
lassatum iniusto pondere rllurcas citatis equis se
quentes praeverteret intrepida atque impavida mu
liert quando inquit conversa ad virumt non patitur for
tuna sibi a nobis salutem deberit et vitae est spes
omnis praecisat quod fortuna recusatt praestet vera
virtust quae per vitae iacturam in maritalis socia tori ser
vet a labe integrum pudoremt cuiust quamdiu vixitt cu
stos severa fuit Pescende virt et confossam ferrot a foeda
barbarorum servitute vindica. nunquam praeclarius
in summa etiam fortunae indulgentia morituram. cuius
virtutem vir admiratust cum iussam forti animo esset et
de se meliora sperare ab instituto abducere non pos
sett ne quando vir tantam virtutem videretur mulieri
invidisset desiliens equo perstantem inceptot et preci
bus ut acceleraret fatigantem gladio interfecitt mox in
rllurcast infesto citato equo irruenst tantum facinus in
hoste admirantest dignum exitum anteacta cum laude
vitat in vestigio moriens tulit. Affirmat lSrodericus toto
bello prope cc hominum milliat quorum pars caesit
pars in servitutem abducti sinttdesideratos esse. Soli
manus citeriorem vngariamt qua longe lateque pate
 vuoAmcAnvM nmavm LllS. v1r.

batt ubique oppidis aut ferro excissis. aut incendio

exustistfoede populatust cum populi omnes. qua hosti
lia arma pervaseranL a laurino viennam usquet vi
ctoris barbari impetum fuga effusa declinarentz mul- i

torum nuntiis certior fiti populos omnes qui minorem

Asiam incolunt tumultuari. et nisi celeriter eo cum
exercitu properet ire. fore. ut a suis magnum incom
modum ac detrimentum accipiatur. ita veritust ne exor
tum malum sua cunctatione corroboratum latius perfer
returt ad Asiaticos motus compescendos proficisci pri
mo quoque tempore constituit. lnde ad Pestum copiis
banubium ponte traductist decimo quarto postquam
Sudam advenerat die. in ulteriorem vngariam conten
dit . mox ad vastandam regionem omnem. quae inter
lbanubium et rllibiscum intercedit. copiarum partem
mittit. nondum desaeviente animo odii vi per tot illa
tas clades. qua inexpiabili in victos ferebatur. Puit
haec vngaris calamitas eo bello postrema. sed tanta
illa quidem. quantam ii inferre potuerant. quibus ab
hostium caede et internecione petentibus summam
laudem. quidquid summa barbarie atque immanitate
remitterent. persuasum est sibi dedecori futurum. ita
ingens in agris hominum multitudo subito oppressa.
paucis exceptist quibus rPibiscum transgressist para
tum effugium facile ad salutem pateret. quorum alii
ferro absumpti. in servitutem abducti alii. qui per
aetatem apti servitio haberentun ls finis vngarici
belli fuit a Solimano Ludovico ftegi illati. cuius qui
dem miserabilem atque infelicem exitum haud facile
est diiudicare. hostisne virtuti et felicitati. an vnga
rorum discordiis et seditionibus tribui aequum sit. life
que vero me fugit. hoc loco vngaros queri. se male
accipi a rerum scriptoribust haud iniuria illos quidem.
zso ro. Miounsms rsnvri

cum iis redimere scribendi licentiam a nonnullis aut

minus licuissett aut minust cum licerett visum esset
scriptoribus venalis fideit qua addicenda quaestuo
sum semper ingeniumt modo licitator adessett nullo
pudoris aut infamiae discrimine habueruntt quos nomi
nare in praesentia minime necesse habemus. quod
quamquam ita sitt ne plane tamen omnium aculeum
effugerentt in his suorum nulli aeque atque illi ipsit
qui de hoc queruntur t videntur accusandi. Sunt enim
ita ab illis scriptat ut non tristi magis et severa cen
surat quam religiosa notata atque animadversa videan
tur. hlam ut temperetamaledicto religiosus scriptort et
nudas res omni artificiot ut sunt gestaet statuat sibi
litteris tradendasz qui fieri potestt ut qui ea legatt
quae ad rilolnensem conventum gestae narranturt dissi
mulante etiam suum iudiciumt qui scribitt non facile
secum eos execretur animot quorum contumacia et fe
rocia factum sitt ut quae de illis vera tradunturt mini
me esse verisimilia credanturP quid vero aliud sta
tuatt cum audiat furentem militem amentiat non rei mi
litaris disciplinaet non legumt non imperii potentem de
turbare iiegem de curuli sellat cuius auctoritas et ma
iestas semper pro lege moderatis populis fuitt invitum
cogere iis pareret quibus imperare tam importuno in
genio praeditis turpe et contumeliosum sitPfj . . . . .
illis cum vngarorum itegia omnibus necessitudinis
vinculis et affinitatis coniunctis. quae quidem lex ita
sancita estt ut facile appareatt non exterorum odiot
sed iusto vngarorum doloret de praesenti rerum statu
querentiumt tot annis ante initam inter Maximilianum

ij lllddig a iiecsi codexbfilt mely mindazaltal itt szinte hezagom

ill P.
 vneAmcAavM nunvm Lrn. vn. gal

et Ladislaum affinitatem expressam llecreti quidem

exemplum penes nos estt cuius quae argumenti ratio
fueritt his annectere operae precium duximust summa
in eo religione usit ne quid commutasset sustulisset
addidisse argueremurt quod a fidet et gravitate scri
bentis alienum esset ln hanc sententiam vero decre
tum praescriptum anno huius saeculi cLo. Lfl v. kal.
cctobris. cum nihil esset magis nato homine dignumt
nihil deo immortali acceptum magist quam patriae
commodis serviret et communi hominum societatit quae
tota ratio tuendo optimo reipublicae statut atque iis
malis arcendis continereturt quibus convulsa ad exi
tium rueretz adductos regni principest reipublicae per
studiosos hominest calamitate praesentium temporumt
quibus vexatum regnum afflictumque iacerett dignum
munus sua in patriam pietate existimasset praesenti
ruinae reipublicae atque exitio mature obviam ire.
cuius quidem rei efficiendae caussat se magnos labo
rest et non ferendos perpessost ut sua in patriam pie
tas postularett et occurrisse multis aliis regni incom
modist et certam invenisse caussamt qua debilitatumt
ac dilaceratum regnumt in privatis pariter et publicis
rebus minaretur ruinamt foeda ubique faciet domesti
cas clades atque aerumnas prodenteg quidquid enim
mali aut sua aut maiorum memoria vngaris evenissett
ab regibus exteris esse invectumt qui per principum
suffragationem essent asciti-ad regnumt ut linguat
moribust institutist ita studiis diversi ab vngarorum
gentet qui non inanibus honorum titulist sed magnis
gerendis rebust quas sua sponte honorum tituli seque
renturt sibi decust laudemt nominis famam apud gen
tes nationesque omnes comparassent. quod quidem
ita esse ostendi licere clarissimis exemplist ex vnga
zsg ro. urorum-us anvri

rorum annalibus alte repetitist quod minime sibi tamen

agendum censerentt minime arbitrati de eot quod in
oculis omnium positum t nemini non testatum explora
tumque essett pluribus oportere agi. Plxteros reges
ignaros se ferocissimae genti imperaret quaet prisco
rum Seytharum subolest ut ingenti suorum caedet
atque effusiorue sanguinis partum regnum posteris
reliquisset t ita consuevisset tueri partum ferro at
que armist intentos suis privatis procurandis com
modist rempublicam per iners otium vitam agentes
perdidisset nullo patriae studio ab hominibus exterist
regium munus administranda publica salute extor
quente. llinc amissas in regni finibus arces atque
urbes munitissimast ftamamt Serviamt cralliciamt Lo
donreriamt lSulgariamt ljalmatiam a regno alienatast
ut verendum essett ne avulsis et dilaceratis a toto
corpore externis regni partibust mali vis magno popu
lorum exitio ad interiora penetraret quae accepta de
trimeuta a finitimis gentibust exteris regnum admini
strantibust ab vngaris longe fuisse abfuturat si penes
vngaros quoque potestas regia fuissetz futurum enimt
ut caritate et dulcedine patrii soli iperculsa virorum
fortium pectorat suorum agrorumt urbium. arcium cu
stodest non alienae ditionis atque imperiit maioribus
viribus nervisque contendentest munitissima regni
propugnaculat quae cum insigni vngarorum dedecore
essent amissat retinerent. Mamt ut Andreae secundi
res gestae praeterirenturt cuius lSela 1v. ltex tantus
filius fuissett ut Ludovicit ut Mathiaet qui vngari fte
ges late propagatis imperii finibust gloria et nominis
fama apud exteras gentes omnes clari floruissentz hoc
vere asseverari posset neminem natum vngarum ex
Stitisset quo regnum administrantet non plus esset com
 vneAnlcAuvM nnnvu Lm vu. oss
u

pendiit quam inoommodi acceptumz e regibus exteris

regnasse neminemt iustis vngarorum sudragiis liegem
creatumt quin esset respublica adducta in salutis dis
crimen. cui incommodo volentes obviam iretnunquam
non gravissimo vngaris futurot quorum securitati et
in praesens tempust simul et in posterum cavere pa
triae caritas suaderett nullius variante sententiat atque
omnium unanimi consensut fieri decretum in hanc sen
tentiam placuisset ne in posterum regiis comitiist quae
de more in campo itakos haberenturt itadislao iteget
sine liberis vita functot exteri haberi rationem licerett
exemplo nobilissiinarum gentium et populorum t apud
quos ex eadem gente nati liegest quod fast atque
aequitast et iura divinat atque humana omnia require
rentt regnarent. indignum vero vngaros ducere dome
stica gentis gloriat nobilissimum regnum t quod unum
firmissimum obiectum barbaris hostibus propugnacu
lum christiana respublica haberett deteriore condi
tione aliist quorum salust abesset verbo arrogantiat
vngarorum virtutet fortitudinet magnitudine animit
non pro sua magist quam pro universa christiana re
publica arma gerentiumt adversus potentissimum ho
stem inniteretur. lix omnium vngarorum delectu t qui
prius suist quam maiorum meritis in patriam splende
rett eum cuius esset magis insignis virtus t quam for
tunat quocumque loco natus essett quique quam opti
mustquamque aptissimus obeundo regio muneri habe
returt creari regem oportere. ita enim esse statuendumt
in quo regiae virtutes elucerentt eum prius dei immor
talis providentia creatum regemt quam hominum suf
fragiis regem creandum. ldnimvero haud tam male
cum vngaris agit ut credendum essett apud illos ne
minem nascit quem prius natura regno idoneumt quam
ibi lo. MlcllAlSLlS nnvri

hominum suffragia ostendissent. Atque illud diserte

addi in decreto placuit ut quoniam non deessent e
vicinis regibus t qui intenti regno invadendot aut
per Ladislai mortem sine liberis decendentist aut
per aliam occasionemt quamt ut essent res huma
naet offerret casust aut regno universot aut regni
parte aliqua occupatat tentaturi novas res crederenturt
qua ex re esset futurumt ut plurimum de pristino ro
bore et maiestate deperderetz et principest et qui e
pontificum collegio regno praeessentt ad iusiurandum
adigerenturt tum suot tum posterorum nominet set ubi
cumque huiusmodi quidpiam acciderett rempublicam
haud deserturos tapparebat vero in eo Maximilianum
caesaremt et Sigismundum notarit de cuius sententia
Ladislaus regnum administrabatjt ita inter se pactost ut
si quis ex vngarist quod omen deus averterett a fini
timis peteretur armist communis libertatis assertort
unius incommodum singuli ad se pertinere existiman
test arma caperentt atque uno eodemque consensu ad
propulsandum armatum hostem e ditionis atque impe
rii sui finibus accurrerent auxiliot non recusaturit quin
et privatas fortnnast et sanguinem vitamque adeo pro
patriae salute profunderentt quousque aut regni parst
per uni illatam iniuriamt aut regnum universumt si id
acciderett a communis hostis vi atque impetu in liber
tatem vindicaretun quod si qui minus his stareuttius
iurandi religione violatat hi exsecrabilest infamest in
testabilesque haberenturt nobilitatis iure amissot ut
haud meliore conditione t quam servi aut pagani homi
nes essentt ea lege ad poenam adiectat ut neque a re
get neque ab gentis conciliot more legitimo in campo
liakos coactat cuius summum in rempublicam ius
essett mulcta levari possent
 vuonnrcnuvm nsnvu LllL vn.

flaec decreti summat quod quidem propriis si

gnis manuque obsignarunt. et alii omnest et lPhom as
oardinalis Strigoniensist quo maior accederet decreto
auctoritast ut supra commemoratum est. maxime La
dislai studiosust tum e nobilitate praecipui. qui publi
ea munera in regia obirent. arcibus et praefecturis in
ter ceteros clari. in quorum numero Scepusius cense
baturt tum e sacerdotum collegiot alii primae homines
apud liegem auctoritatis. vnus quidem. ldlmericus Pe
rinnius palatinus regni. magnae vir dignitatim princi
pum et sacerdotum ingenti consensui. cum essent
cxxc amplius numerot quorum signis esset decretum
obsignatum. acerrime obstitisse fertun Mam. cum eo
mitia Posonii haberentun et ipse artuum doloribus
laboraret. iussis suis se per urbem sella circumferret
decreti iniquitatem. ut credi volebat. deprecabaturr.
vetus regni institutum. morem maiorum. sacrorum re
ligionem. naturaet gentium ius perturbari. quae libe
ram populis potestatem permitterent sibi eum creandi.
cuius imperio pareret. nihil enim minus ferendum
quam natos liberost imperium. cuius ipsi auctores non
essent. invitos pati. quam vero illam legem esset quae
quod iure legitimo liceret. vetaret ne liceatP ut volen
tes et scientes sibi manust pedes vinciri. et alterius
iuris fieri qui liberi essent. tamquam nexu et manci
pio paterentur P Mulla exceptione vngaris liberum ius
permissum. sive ex suis mallent. sive ex exteris re
gem creandi. quem maxime regno potiri conducere
reipublicae existimarent Mam hoc decretum non edi
ctum. non legem esse. sed legum omnium dissolutio
nem. publici iuris interitum. regni pestem. atque ex
cidium. hlrat magna Plmerici apud omnes ordines
auctoritast quam quidem tum Palatini dig-nitas apud
gas to. Mrcnnams anv-n

vngaros primat ut non semel diximust tum familiae

amplitudot et nobilitas generist sed omnium maxime
anteacta vita cum innocentiae laude augebat Meque
prius dieitur queri destitisset quam minis coactust suo
signo apposito decretum obsignaritt non sine denun
ciationet invitum se et detrectantem t neque ut palati
numt sed ut privatumt quod iniquissimum esse cense
rett obsignasse. quae ad hunc modum acta esse affir
mant viri gravest exactae aetatis hominest qui ea ab
iis acceperet qui iis administrandis transigendisque
interfueruntfltj Mumquam certe Scepusius aut regnandi
cupiditatem dissimularet qua flagrabatt aut suorum de
se iudicium frustrari est visust non secundis rebus
plus aequo elatus animot non adversis atque affiictis
depressust quibust ut nullus alius in tanta fortuna ma
gist agitatus estt virt in quamcumque partem se con
verteratt plane admirabilis. Atque hic quidem facere
non possumt quin hoc loco nonnullorum aut fidem ma
ioremt aut sedulitatem requiram iis tradendist quae in
ter Perdinandum itegem augustae maiestatis princi
pemt et Scepusium de regno armis decertantest inter
cesserunt. cum aliorum verot tum vngarorum scripto
rum maxime dissimulatio videtur reprehendendat qui
eam nobilis decretit quod imprimis Scepusio faveret
tueri ius patrium videreturt mentionem sibi faciendam
non statuerint Meque me praeterit tament quae illis
caussa tam praeposterae dissimulationis fueritt ad gra
tiam omnia scribentibust quam pudendis mendaciis et
non ferendis assentationibus venantur. qui si hoc in

fj confundit haec brutus cum iist quae vieunaet A. c. lblb

gesta sunt Sam bis pactis palatinus Posonii contradixitt
tPray jegyzctej
 vnaAurcAuvM nnuvn Lllt vn.

genio suntt ut regum offensionem veritit et potentium

hominumt minus audeant rest ut sunt gestae litteris
mandaret viderint ipsit qui sperent se munus scriben
tis sustineret qui testis castus atque incorruptust non
ipse in narrando sibi res debet fingeret aut conforma
re. ad alterius studiumt sed ut eas esse novitt libero
omni cura animot inprimis odio atque amoret litteris
consignare. Memo vero non novitt summos reges La
dislai posterost cuius inertia perditum regnum hoc
ab vngaris decretum extorseritt ingenio scribentium
moderatos esse. qui ipsi cum verissimis suis laudibus
cumulati satis probarintt minime ad se alienum dedecus
et infamiam pertineret non sunt credendit res ex sua
fide et religione tradentest fuisse iniquo animo latu
rit satis gnarit ubi metu scriptores a recto scribendi
munere deterreanturtmagnum vitae praesidium adver
sus omnes fortunae casust quod totum historia suppe
ditatt se ex hominum vita tolleret cuius culpae gravem
notamt iis ipsis quibus gratificari studentt inurere vi
denturt tamquam credi velintt se non quae sintt sed
quae placeantt velle litteris mandari Sunt vero ita
perdito ingenio nonnullit ut quae ipsi viderintt quo
rumque testes multos superesse non ignorentt assen
tandi studio secus atque ipsi norint accidisse conten
dantt quorum levitatem argueret ubi occasio requiratt
ut in rebus narrandist nostrae religioni consulentestita
temperantes a licentia scribendit non dubitabimus. Sed
ut ad institutam narrationem revertamurt lSudam Sce
pusio rPibiscum traductot primum iter fuitt iam certio
ribus nunciis acceptist Solimanum e regni finibus ex
cessisset accisis patriae rebust quando integrist per
regiorum inconstantiam non licuissett opem laturo.
nonvm livMS. lilS-lh -- strnrmg xnr
gsg io. merui-sms nnvrr

quo quidem ubi pervenitt foedam regiae urbis faciem

miseratust quae vix ulla vestigia prae se ferebat
veteris maiestatist direptat incensat incolis vacuat spo
liata regum monumentist quibus diu florentissima fue
ratt conceptum dolorem animo ex patriae ruina lacry
mis effusis testificatus estz cum eorum ambitionem
levitatemque exsecrareturt qui adolescentem ltegemt
sua sponte ad salutaria consilia animo propendentemt
in suam et patriae pestem per temerarium consilium
praecipitem rapuissent lnde Albam litegalem copias
duxittquo illius hortatu frequentes patres principes
quet quicumque e Mohaciensi clade supererantt solli
citi de republica convenerantt in tanto momento rerum
regni salutem verti existimantest si matura consulta
tione de publicis rebust quae belli procella avulso ca
pite nutarentt coustitueretur. vnus principum Stepha
nus Pvathorius abfuitt regni Palatinust qui cum aliis
nonnullis lteginae viduae adhaeseratt Scepusio ob pri
vatas simultates parum aequi. lix horum sententia
cum de alio regni statu reparandot tum de creando
regni successore agi coeptumt et quidem magna ani
morum contentionet verentibus principibust ne si id
agere cunctarenturt destitutum regnum regii imperii
potestate praedae hostibus in omnem occasionem in
tentis pateret. lta vero omnes in Scepusium inclina
bantt ut si qui dubii essent Perdinandi potentiam
veritit qui se regni certum candidatum ferrett comme
moratione malorumt quae exteris regnantibus adver
sa vngaris evenissentt non aegre se in sententiam tra
duci paterentur. flaec vero palam studiosi Scepusii
homines ferebantt magno multorum plausut qui sua
sponte illius petitioni faventes suffragabantun lniuste
ab vngaris fierit si paterentur Scepusium diu pren
 vneAmcAnvM mmvM Lm vn. zag

sando spem regni fovereg qui non vi et mali metu.

ut Matthias lftex. non nuptiarum illecebrist ut Ladis
laust uon haereditario iuret ut exteri regest sed insigni
bus in rempublicam meritis subnixus. ante habitus
suorum iudicio regno dignust quam regni candidatust
desponsum sibi a nobilitate repeteret. unicum summae
virtuti debitum praemium futurum. Ac promerito qui
dem regni honorem posse negare vngarost sed sine
dedecore haud posset non magis quam eripere con
servatae patriae laudem. cuius decus clarius regni in
signet atque illustriust quam sceptrum. trabeat regia
sellat in quavis esset fortuna habendum. lam pridem
exterorum et vngarorum regum factum periculum
esse. Matthiam e privata fortuna ad regnum adolescen
tem evectum. e carceris squalore et sordibust eat
quae exteri reges ante se amisissent. recepisse ingenti
sua gloriag eat quae parta sua virtute vngarus ftex
reliquisset posterist exteros reges cum dedecore ami
sisse. liadem rationet quam Matthias instituisset im
mortali cum laudet corruptam rei militaris disciplinam.
Ladislai inertiat Ludovici adolescentiat qua una ret
oorvini temporet vngariae regnum magnitudine im
perii. gloriat fama rerum gestarum. inter alia omnia
liuropae regna opulentissima floruisset Ac si quis
vellem quas Matthias res gessisset praeclare ad cal
culum revocarez eius gloriae maximam partem a
Stephano patre. ut pietatis erga patriam eximiam lau
dem. dignum tanto parente filium ioannem Scepusium
haereditate crevisset quod enim bellum Matthiam lie
gem umquam gessisset in quo non Stephani Scepusii
fuerint principes partesP ln lioemico bello gravissimo
quae illius virtus exstiterit. praemia amplissima do
cuisse. a fortissimo lfteget de vngarorum gente merito
11tk
ifio lo. MrcuAm-Lrs anvrr

constitutat quo quidem bello confectot quanta hinc

monumenta gloriaet hinc imperii incrementa patriae
accesserintt ignorare neminem lllud quidem licere fi
lio de patre praedicaret magnitudine rerum gestarum
et meritis amplissimis in vngarorum gentemt omnium
consensu principem auctoritatis et gratiae locum apud
ltegem sapientissimum assecutumz Ptegis iudicio di
gnum visum eundem ampliore auctum ditionet hono
ribust fortunist quae omnia tament virtutis luculen
tius t quam fortunae testimonium haberent Mam
Austriaco bello paritert et in Silesia gesto ab eodem
ftege victore ob eximiam virtutis et prudentiae opi
nionemt unum delectumt quit ut liegis munificentiam
honorem prom erendo anteissett ita cum summa potestate
imperiit iis quos bello vicissett quo nullum iustius prae
mium excogitari possett summo in honore imperaret Mec
minus praeclarum iudicium de patre t Matthia mortuot
suorum fuisse. lussum principum omnium suffragiis
Austriae praeesset per interregni tempust quo quidem
tempore gliscente ambitu-in diest novi motus et gra
vissimi belli initium futurum credebaturt qui tantus
illi habitus honost non fortitudinis laudem solum t sed
fidei atque integritatis etiam commendationem habe
ret. Meque id satis visumz cum praeter regium munus
nihil homini in terris accidere magnificentius possett
in comitiis de ftege creandot cum inter principes mi
nus conveniret uni Scepusio absenti ius summum de
clarandi fttegem t quem mallett omnium consensu per
missumt ut si Ladislaus lftex ab inferis exsisterett vix
possett filio vita functo t siue gravi nota ingrati animi
ad alium suo suffragio regnum deferret quam ad eius
filiumt a quo ipse regnum delatum accepisset Meque
vero solnm Ladislaum Scepusio regnum acceptum re
 vneAnlcAnvm nunvM nm vrL gen

tulisse . sed quominus potitus regno a fratre Alberto

pelleretur armist unius Stephani Scepusii virtuti. et
felicitati tribuisse. Albertum enim inhiantem vngariae
rcgnot cum non deessent e principibust qui eius adeo
improbam cupiditatem adversus fratrem itegem fove
rent. descendere in aciem coactum. fusum. profligatiim.
victum castris exuisset magna sua cum gloria vnga
riae populis perniciosissimi belli metu liberatis. quod
si Matthiam corvinum parentis merita ad regnum
cvexissent adolescentem vix xvn annos natum. re
pugnanteque adeo universa nobilitatet quae nullum
adhuc ab eo regiae indolis specimen haberetz quanto
aequius esse Stephani Palatini filium in demortui lo
cum succederet liberatae patriae insignem titulum ge
rentemg rerum gestarum gloriam tuentem constantiag
in magnis impcriis versatum summa cum fidei atque
innocentiae laudeg innitentem populorum studiist gra
tia. potentiat affinitate regum et necessitudine floren
temP uon esse dubitandum. quin. ut superiores ante se
regest Matthias virtute et felicitate superasset Sigis
mundum ciaesarem. Albertum. utrumque Ladislaum.
ita ioannes Scepusiust cuius iustitiam integritatist for
titudinis clarissima documenta patria habcret. esset
Ladislaum et Ludovicum longe superaturus infelici
bus vngariae auspiciis regnum adeptos.
i-laec aliaque multat per se verat in eandem sen
tentiam ab studiosis Scepusii commemorabanturt quae
quo magis illius petitionem commendarent. principum
pertinax conspiratio efficiebatt ex nobilitate neminet
qui illius spem dubiam faceren se profiteri candida
tum audente. Accedebat certus imminens ab externo
competitore metust quot ut nemo dubitabat. regnum
poscentet foederis praerogativa subnixo . si qui prae
gez ro. Mrcnnncrs anv-rr

terea e principibus essentt qui adversus Scepusii tan

tas opes pugnare auderentt a petitione deterrerenturt
ea enim erat contentio futuratut qui suffragiis suorum
haberetur par regno capessendot praeterito Scepusiot
ei continuo cum Perdinando competitoret et de regno
simul essett et de salute dimicandumg eminebat enim
praeter sanctitatis atque innocentiae famamt quae illius
petitionem commendabatt ex amplissima familia natus
Perdinandus ltext quae olim duos vngariae regest
Albertum caesaremt Ladislaum filium Posthumum de
dissett cum debitum se repetere regnum multis nomi
nibus praeterea eontenderett quibus vngari adversarit
et habere simul suae religionis rationem haud pos
sent. Multa vero studiosi illius homines afierebantt
quae non se studiot non gratiae daret non temporit
non Austriae familiae maiestatit sed caussae videri
vellent Mam et Matthiae olim itegi cum Priderico
caesaret mox Ladislao cum Maximiliano de regno in
Austriacam familiam transferendo actum esset semel
cum imminente vngaris Polonico et rllhracio bello
renovata cum eo paxt et novum foedus initum essett
iterum Posoniit cum Ladislao adesset Sigismundus
Polonorum itext fratri interiorum consiliorum auctor.
in eas autem leges ictum foedust ut decedenti sine
virili stirpe Ladislaot Maximilianus succederett et qui
eumque e posteris legitimo toro nati adeundo regno
pares haberentur. Mam Posonii de iungenda affinitate
etiam actumt quo maiore religione per hanc coniunctio
nem sancitum foedus a posteris coleretur. Ac ne vide
retur Perdinandus facere iniustet quit quod vngaro
rum ius essett aliorum facerett aut praeriperet ipsez
foedus primo cum Ladislao instauratum per duos lega
tost summae auctoritatis hominest Stephanum lSatho
 vnemzlcauvm nuavM ma vu. gas

riumt rPhomam rPaurinensium pontificemt penes quem

unum tum regni administratio essett quibus de consi
lii sententiat summa potestas a liege permissa essett
quibus conditionibus magis e republica videreturt
de pace cum Maximiliano transigendi cur vero quod
regnum olim maiorum memoria carolo Martellot ca
roli Secundi Meapolitanorum ftegis filiot ex Maria
Stephani 1v. ltegis filia natot vngari obtulissentP cur
quod Sigismundo caesarit cui nupsit Ludovici filia.t
Martelli ltegis neptis ex carolo filioP cur quod Al
berto caesarit cui lillisabetha nupserit Sigismundit
Perdinando negarentt Annae virot Ladislai filiaet mor
tuo fratreP et quidem eo fratret qui tum pro patriae
tgloriat tum pro salute et libertate suorum fortissime
dimicans occubuissetP Si iura regnit si morest si con
suetudinemt maiorum exempla sibi spectanda vngari
ducerent in creando regni successorez neminem adeo
parum aequum Perdinando futurumt quin cogatur fa
terit insignem illi ab vngaris iniuriam factamt ita na
tot ita educatot ut invito et detrectanti videretur ultro
regnum offerendum hlamt si redux Ludovicus e bea
torum sedibus sisti possett quo migrasse mortali hac
vita functum credi par essett quodnam aliud fortitu
dinis praemium. quod pietatis erga patriam postulatu
rumt quam ut ad sororemt ad quam unam maxime per
venisset mortui dolort lacrymaet luctust regnum illi
debitum haereditario iuret ultro vngari deferrentt ubi
etiam sibi ius sumerent regnit cui mallent deferendi P
lam in Ladislao Posthumot cui Matthias successissett
unum omnium maxime principes spectasse ius affini
tatist quo ille fretus ad regnum aspirassett ex Alberti
caesaris filia lilisabetha natus. quid vero caussae sub
esset quare minus Perdinandum Annae virum cense
zea ro. MicnAeLls nnvrl

rent regno dignumt qui tanto anteirett et foederis reli

gionet et haereditario iure Sigismundum et Albertumt
quanto illi superiores reges omnes nominis maiestatet
cum uterque imperio praefuissetP Ac si ulla ad sum
mum ius perfugienti esset accessio quaerendat carolum
v. caesarem Perdinaudi fratrem in regni petitione
emineret quem unum regum omniumt qui umquam glo
ria et magnitudine rerum gestarum floruissentt poten
tissimum christiana respublica haberett cuius summa
felicitas et virtus Solimanum hostem procul ab hluro
pae finibus arceret. Meque dubitari posset quint ut
duorum fratrum essent praeclare consentientes animit
una pietast idem studium vindicandi christiani orbis
imperium ab immani hostet uno atque eodem consilio .
irrumpentem in vngariamt cui imminerett nuper tam
insigni de hostibus victoria potitust essent propulsa
turiP quid vero umquam esse in Perdinando animad
versumt qua ret a debito sibi regno arcendus videre
turP quid non esset qua ret ubi minus etiam tot nomi
nibus debitum poscerett non ultro arcessendus videri
deberetP quas porro virtutes in rege requirit quae
ornamenta animit quae fortunaet quae non -in illo excel
lerentP Si virtust si probitast si animi moderatio esset
in rege spectandat eius esse vitae instituta sanctissi
mat castum animumt pudorem virginalemt acre odium
in improbos t aequi et iusti studium tenax t atque id a
natura simul atque ab interiore disciplinat quae opti
me per se aiecto praeclara contigisset quantae illum
vero moderationis speciment temperantiaet animi alti
tudinis dedisset cum laborantibus fiispaniae populis
civili dissensionet et uni deferentibus regnumt atque
adeot ut ne a iudicio quidem materni avi summi regis
abhorrerent z maximum ac nobilissimum regnum esset
 vneAnlcAnvu nmnvm ma vn. zas

aspernatusP Ac quamquam haec tanta essent. ut in

quavis fortuna natus. dignus summo in terris impe
rio videri possett accedere maiorum commendationem
quorum amplitudo et maiestas maiort an religiot iusti
tiat sapientia exstitissem in dubio relinqueretur. Ma
gnum vero dei immortalis atque eximium munus iis
impertiri. quibus contigisseh ut cum insigni fortuna
virtus excellens uno vincta nexu coniungeretur.
llaec ita a Perdinando cupidis hominibus fere
bantur. non speciosa magis illa quidem ad colligenda
hominum studia quam verat ut non omnibus una suf
fragandi caussa essetg alii enim. cum in unum Scepu
sium viderent conversa nobilitatis studiat et propterea
desisterent a regnit petitione. quae verbo iactabant.
tristi aemulatione exedente animum. dabant operam
Perdinandi ius tuendot ut crederentur ab optimo ani
mo proficisci. cum quidem dicerent. non se despera
tione honoris a regni petitione avocari. ubi cum adeo
gratioso competitore certarenn sed honesti studiot cum
ei dicerent se suffragari. cui iust fast deus immortalis
honestis hominum studiis favenst regi iustissimo ac
sanctissimm ex augustissima familia nato. regnum de
ferrent. Alii erant. qui. ut superiores diffisi se pares
in contentione futuros. tacito dolori- obtenderent simu
latum pietatis studium. communi otio prospicere set
non Perdinandi petitioni suffragari dicentes . quem
quidem praeteritum. apparebat. repulsae dolorem. ar
mist qua parte superior habereturt haud dubie ultu
rumg neque enim probabile videri. fratrem carolum.
qui eandem Perdinandi caussam et suam duceren diu
passurum hanc tantam illatam Austriae familiae iniu
riam vngaros impune ferret quae contumeliae inso
lenst cum perpetuo tenore iam inde ab liudolpho cae
zas lo. mcnanms nnvri

sare eius nominis Primo principem dignitatis locum in

christiana republica obtinerett ab vngarici regni pos
sessione excludereturt quo omni divino atque humano
iure subnixa eveheretur. lam alii erantt qui ita videri
vellent patrii iuris assertorest ut tempori serviendumt
et populorum otio contenderentt magna hoc illi quidem
cum prudentiae laude t qui mallent sua sponte de suo
iure decederet quam videri per vim ab invitis quod
nollent extortum. llefendenda quidem vngaris princi
pibus nobilitatis iurat neque sua solumt sed postero
rum etiam caussat negare neminemt hoc enim maio
rum moremt atque institutum t hoc gentis nobilitatemt
hoc principum virtutemt gravitatemt constantiam po
stularet a qua sui et suorum memores deficere minime
aequum essetz sed ut moderandis tempestatibus. cor
poribus curandist aliis artibus excolendis saepe acci
derett ut novis suborientibus caussist a praescripta et
certa agendi ratione discedi oporterett ita videri in
praesentia vngaris nonnihilt in magna commutatione
rerumt de aperta illa ac directa viat quam posteris
maiores stravissentt declinandumt atque ea ineundat
quae tempori aptior quam patriae rationibus habere
turt quae certam rationem creandorum regum per legi
tima populorum suffragia diserte suis praescripsisset.
Pateri hoc malumt sed ut multo mitius malum essett
ubi cum eot quod ab intestino bello imminerett confer
retur. Adhuc fluctuare patriam externo bello quassa
tamt et quasi gravi naufragio defunctamz quam qui
demt quem non videre ab iist novis tempestatibus ob
iectarit qui pertinacius nobilitatis ius t adversus duos
potentissimos principest duos vero P immo adversus
magnam liuropae partemt quae eorum auctoritatemt
nutumque respicerett tuerenturP quem vero dubitare
 vMSAltlcAkvM nunvu LllL vlL

posset quin meliore conditione positurus esset. quam

aditurus regnum. quisquis esset. qui tam difficili rei
publicae temporet suorum etiam secundis studiis ac
principum suffragatione regnum assequereturP certe
qui hac moderatione animi esset. maiore cum gloria
in privata domo apud suost apud exterost quam in re
gia multis populis gentibusque imperantem conspe
ctum irig cuius enim tam alte animus esset elatust ut
auderet magna regna atque imperia contemnere . eum
animo propositum habere oportere aliquid regno maius.
quod adeptust aequo animo careret regno. Atque in
horum sententiam. si id modo vere sentiebant. incli
nare Sigismundus ferebaturt suae aetatis regum om
nium sapientissimust et arctissimo vinculo affinitatis
Scepusio coniunctus . cum illi auctor esset. ut certam
sibi et solidam gloriam comparare contemnendo re
gnum. quam ambitiosius appetendo et sibi aequet et
suis esse exitio mallet iiorrebat animus tamquam ex
altissima specula prospicienst non vngaris solum. sed
christianis populis omnibus impendens malum. cum ne
mini dubium esset. quin omni alia spe adempta. Sce
pusiust quo partum regnum legitimis suorum suffra
giis tuereturt ad extrema quaeque auxilia descendenst
esset adversus Perdinandi vim concitaturus rilurcam
ad armag dei. hominum opem. magna quidem cum
illius invidia. sed non minore suat imp1oraturus. quem
quidem multo clariorem. quam omnes suae aetatis re
ges maximos et potentissimos futurum contendebat.
ubi animum inducerett cum potente adversario mode
ratione animi certare. remittere de summo iuret con
donare patriae inimicorum iniuriast suorum otio con
suleret cuius moderationis et sapientiae laus omnibus
esset regnis maximis ac nobilissimis praeferenda. vi
ess ro. uteu/usms nnvrr

get adhuc apud Polonos fama fa quibus orta non con

statjt Sigismundum ultro ab vngaris oblatum regnum
magna sapientiae et constantiae laude reiecisset te
mere famam ortam arguitt principum in ioanne ltege
ereando magnus consensusz quem adeo honoris non
poenitueritt ut adversus casus omnes obfirmato animo
hortantibus amicist ut concordiae caussat aequo ani
mo regni partem Perdinando concederett solo vestigio
impresso dicere auditus sitt ne tantum quidem solit
quantum vestigio eircumscripsissett nisi coactot et per
vim sibi adimi passurum.
i-laec quamquam ita ultro citroquet pro cuiusque
sensu ferrenturt in incepto principes perstabantt qui ut
numero superiores t sic dignitate parest ioanni suffra
gabanturt magis illi a crermanorum gentet quam a
Perdinando aversit quem cumulatum maximis laudi
bust pietatist religionist sapientiaet non illiust sed
crermanorum caussa itegem horrebantt ab vngaris
moribust legibust institutist ut non aliae gentes magist
abhorrentium. Meque sibi Scepusius deeratt et quid
quid essett quod sibi cavendum adversarii iactarentt
minime sibi deserendat suorum studia existimabatt
cum ob alias caussast tum ne quid committere videre
turt quod verteret in eorum fraudemt quorum in se illu
stre meritum atque immortale essett neque enim po
teratt ut credebatt reiicere regnumt quin eorum iust a
quibus sibi esset delatumt tquod superbi animi essett
ingrati certetl videretur suo praeiudicio infirmaret com
probare eorum qui unum ius haberent positum in ar
mist id quod minime sibi agendum esse censebatt nam
quod crederent nonnullit moderationis laudem sibi in
signem quaesiturumt suis tam propensa in se studia
remittentemt longe illos fallit non enim ei sperandam
 vueMucAavM nmzvm Lm. vn. zeg

modestiae laudemt qui a se hoc impetrare possett sed

infamiae dedecus timendum t notam certe aut demissi
nimium animit aut nimium superbit et elatig sit quod
regnum sui civest more maiorum indictis comitiist per
legitima suffragia sibi deferrentt aut superbe asper
narit autt quasi diffisus suis viribust deprecari impar
regio muneri videreturt quod nimis sibi contumelio
sum crederet futurumt ut non nato in regia hominit
ita qui per omne vitae suae tempus esset in magnis
imperiis versatus. lmmanem semper per se eorum sen
tentiam duxisset qui regnandi caussa sibi nefarium
inferendum patriae bellumt violandum gentium iust
universum terrarum orbem fatigandum armist divina
humanis miscendat omnia perturbanda statuissentt a
quorum ipse instituto longe abesset. Sedt ut ii dete
standi viderenturt qui tam perverso ingenio essentt
ita ne eo quidem loco eos dignos censendost quo essent
natit qui a suis civibus evecti in regiamt ferret eorum
caussat onus imperii recusarent neque vero hoc ma
gis sibi turpet quam maioribust quam Stephano patri
contumeliosum forez quit si viverett quo animo laturus
essett filium e regia arcerit a suis delectum regemt
qui sororem privatus in regio solio collocassetP lfteli
ictum se quidem a patre in amplissimis opibusz sed ut

minimum semper sibi praesidium positum in domesti

ca potentia censuissett patriam virtutem aemulandot
suis civibus opem ferendot domi forisque maximas res
gerendot quae essent nato tanto parente digna effe
cisse. quid vero Stephano Scepusiot sive quis spe
ctare virtutem et magnitudinem animit sive quis rei
militaris scientiam t ceteras imperatorias virtutes mal
lett praeter regium nomen defuisseP quid in illo um
quam desideratumt quod rectori maximi imperii sup
me io. mcmsms ssvi-r

peditaret raro inter homines spectata virtusP quid

porro illi negasse naturam ad ostendendam regiam
indolem t ad rerum gerendarum studium t quod nactis
peropulenta regna atque amplissimat tribuere esset
visaP lustissimam se caussam t regni maiestatemt no
bilitatis iurat suorum beneficium tuerit qui enixe esset
operam daturust ne falsi viderentur deligendo eo t cui
ultro volentes regni insignia deferrentt competitoris
nimiam potentiam minime veritit non territi minist non
armorum metut non belli terroret quod inde imminerett
et quidemt ut dubitare nemo possett quin a quo omnia
iura starentt pro eo dei ultoris invicta manust in ho
noris contentione esset statura. Ad haect quibus fre
tus Scepusius suos excitabat per se satis adversus
Perdinandi factionem obfirmatost accedebant vngaro
rum iam pridem in crermanos alienati animit iustissi
mist ut rebanturt de caussist ut si optio utrum mallent
dareturt perinde existimarent in voluntariam rllurcae
hostis servitutem concedere t atque in vngaria ftegi
crermano imperanti parere. litsi autem satis suum
dolorem erant vngari ultit ita magnis crermanis illa
tis cladibust ut plane exhausisse odium animis vide
renturz non adeo tamen exoleverat crermanis memo
ria veterum iniuriarumt ut subministratam materiam
male animatis ad perturbandum regni otium quamdiu
facultas dareturt non summo studio amplecti essent
parati. ld autem sibi eventurum vngari ominabanturt
ubi t tradite illis regni imperiot hostiles adhuc geren
tes animos in se armassent. lirgo Scepusiust nemine
illius petitioni obsistentet qui comitiorum eventum du
bium facerett quod illi felix faustumque essett atque
vngariae populis universist qui praesentia magist quo
rum laeta facies obversabatur animist quam quae e
 vncAmcAavu mcuvm mm vn. on
a

praesentibus mala imminerent. spectarent ftex magno

nobilitatis consensut populi ingenti plausut ac lactis
acclamationibus appellatum paucis e principibus cx
lceptist qui statim a ftege interfecto. ut diximus. cum

Sathorio regni Palatinot in lieginae et fratris Perdi

nandi partes transierant. haud temere regem laturi.
quem rllransilvaniae praefecturam administrantem non
tulissent . privati fortunam. magis opinione hominum.
quam ullis suis aut maiorum meritist ut ferebant. su
pergressum. lixstant inter alia vngarorum scripta An
tonii verantii monumentat gravis hominist et inprimis
rerum vngaricarum periti . quemque insignis virtus et
maximarum rerum usus ad supremum sacerdotii hono
rem in vngaria evexit. quibus certae caussae aliena
tionis Scepusii. tum a Ladislao lieget tum a Ludo
vico filio ostendunturt in his quam gravissimam recen
set non solum negatam Annam filiam illius nuptias
ambienti. id quod supra docuimust sed ita negatam.
ut ab utroque parente iam desponsa ambienti fuerit
quae illius elusa spes frustrataque tanto contumelia
maioret quanto certiorem sibi spem fecerat. per ftegis
aflinitatem. ubi Ludovicus decederet. regni potiundig
quod. ut diximust liberatae patriae praemium funesto
bello a nobilitate reposcebat . cuius de eo obstrictam
fidem habebat quae illi certa caussa fuit. cur neque
ipse interesse voluerit Posoniensi conventui. quibus
est de Annae et Ludovici nuptiist et Mariae . ac Per
dinandi transactum. et praecipuos e nobilitate viros
auctoritate sua deterruerit. quominus iis transigendis
interessent lit haec quidem a privato doloret quae
alte animo defixa haererent Alia a repulsa summi ho
norist quem olim patruus lilmericust et postremo Ste
phanus pater magna cum gloria administraverat que
zlzz lo. nrcnnnnrs nnvri

rebatur enim Palatinatus honoremt quem non semel

diximus secundum regem esse in vngaria primum t a
Stephano lSathorio sibi per seditiosorum hominum fa
ctionem interversumt cum praefecturam rPransilvaniae
administrantit in conventibus nobilitatis esset a vo
lentibus ultro oblatus. lnde secuta offensio graviort
cum post Ladislai mortemt in Sudensi conventu arce
exclusus t atque uno Stephano lSathorio adnitentet re
gia exsulare iussus essett cuius iniuriae memoria vc
teres recrudescentest per se ingens conceptum animo
odium inexpiabile aeternumque reddidere. lix his qui
ad Perdinandum transierantt recenset iovius praeci
puost act qui illius mos est non sine maledicti morsu.
Mam et turbulentos hominest et cupidos rerum novarumt
et quod contumeliosum gregario etiam videaturt semi
transfugas appellatt gravi adiecta proditionis notat
non illos animi studiot cum se meliori crederent fave
ret sed Scepusii odiot cuius gloriae inviderentt ad
Perdinandum transisse. Puisse in his e clarissimis fami
liist valentinum rPerechiumt lialdassarem liamphiumt
Stephanum Mailatumt Pranciscum crarumt fanum
Salumt crasparem Serediumt Paullum lSacchitium. Sce
pusius quidemt sui iuris acerrimus defensort litteris
scriptist ad carolum v. caesarem atque ad imperii
ordinest regni principes omnest tribus exceptist comi
tiis interfuisse aitt quibus est liex ab vngaris renun
ciatust quos quidem non minus patriaet quam sibi ini
micost dolori plus aequo indulgenst affirmat partim
egestatet partim sui odiot et privati commodi spe
thaec sunt illius verbaj a patriae pietate et recta via
in Perdinandi caussam transversos actost in his enim
Stephanum Palatinum fuisse constatt quem et muneris
dignitast quod gerebatt et familiae splendort et dome
 vneAmcAnvM nsnvm ma vn. ms

stica virtus i a tam gravi et turpi nota infamiae vindi

cat. vt vero videretur ad inimicorum auctoritatem ele
vandam intemperantius stilo usust ita nihil caussae
erati quare in edendo numero discederet a viri princi
pis constantia et fidei cuius rei praesertim multi
testes superessent i atque ex iis i quibus minime
aequis uteretur. iiorum adhortationibus Perdinandust
confirmato animo i fiduciae et spei plenust ad regnum
capessendum consilia omnia cogitationesque intendit.
iiinc copias cogerei novum militem conscriberet vete
ranum ex praesidiis educerei ac partim e fthetia su
perioret partim ex Stiriai et carinthiat quae sunt pro
vinciae in ditione Austriae familiae positaei levis ar
maturae equitatum colligere instituit quae dum ab
illo impigre administranturt Scepusius secundis suo
rum studiist parum lactis auspiciis Ptex creatust nihil
prius habuiti quam Ludovici corpus cum cura conqui
situm regia pompa Albam inferret non prius sibi acci
pienda regia insigniat quam hoc pietatis munere fun
gendum arbitratus. quod quidem ne ab eo vngari de
siderarenti cetricius quidam. unus ex iist qui in regia
ad interiora ministeria serviunt fregis armigerum
fuisse iovius traditji sua sedulitate et diligentia per
fecit. iiuius indiciot cum affirmasset frustra inhiben
tem equum ab effuso cursui quo freni potens et oris
durioris praeceps ferebaturt in stagnum abreptum.
atque alto demersum coeno interiisset missi cadaver
quaesitum regii ministrii atque e principibus cum his
nonnullii et pars equitatust quos regiae quadrigae ad
funebrem pompam instructae sequebanturt ingenti
multitudine sua sponte sequentei quam fttegis deside
rium. quacumque iter haberenti excibat. ita usi dili
Monvm l-lvbllL ins-11. - sompi-onus xm. 1 s
zqq 1o. Mrcnnsms nnvrl

gentia summat locumt ubi eum postremo vidissett in

dice ostendentet inveniuntt arena et limo obrutumt
unde eductumt et pari cum curat absterso coeno per
purgatumt apparatu magno rege dignot et qui pro suo
rum salute occubuissett est Albam delatumt obviam
cum novo liege atque e nobilitate praecipuis multitu
dine effusat ac sacra carmina de moret lugubri cantu
sacerdotibus praecinentibus. Movebat aetas t casus
acerbitast expers culpae animust cuius insons alienae
culpae luerat poenast in unius interitu imminens pa
triae occasust quem non longe abesse ex praesenti re
rum statu facta coniectura animis praesagiebantt in
primis regia indoles movebatt et orta fere atque ex
stincta simul virtus animit quam sperabantt brevi aeta
tis licentiae iniectis frenist e latebrist quibus delite
scebatt in apertum erupturamg etsi enim in multis
offenderatt eorum culpam in paucorum importunam
dominationem reiiciebantt qui inbecillae aetatit nulla
vi consilii munitae insidiabanturt quo spes quaestus
suadebatt flexibilem animum detorquentest hoc certa
ratione humanarum rerumt ut qui in secunda fortuna
offendantt per adversas res prosperis succedentes victa
hominum invidiat moveant ad misericordiamt quos a
se aversos laetis rebus sint experti. inde a iteget reli
gionis atque humanitatis suae memoret solenni regum
moret iusta funeri solutat quod quidem omnium ordi
num magno concursut ad llivae virginis coucelebra
tum estt novi liegis constantiam et magnitudinem ani
mi inprimis omnibus laudantibust qui funeri interfue
runtt quorum adhuc nonnullit a quibus haec accepi
must supersunt iiabeo auctorem gravem hominemt
et spectatae fideit qui laudem reperti regii cadaveris
in nobilem crermanuln referuntt vlricum zevuczium
 vnouucAnvM lllflkvM Lll-L vu.

nomine fjt quae illi quidem eximia debetur. Mamt et

praesentiam animit et pietatem insignem in ftegem
ostenditt ausus ad vitae usque ultimum discrimen
illum sequit cum gravis armaturae eques pressus onere
armorum difficilem receptumt et parum explicatam
fugam haberet Mortui ltegis galeam christophorus
ltauberus episcopus Leibaciensis a vidua ltegina im
petravitt quae monumenti caussa in sacra aede cbem
burgensis urbist quae est urbs Stiriae primariat ad haec
usque tempora appensa visitur. ldem auctor estt quo
illi magis sit fides habendat et crermanust et in
Austria natust ioannem vaivodam rllransilvaniae anno
ero Lfl xxvL ltegem ab vngaris creatum et apud
Albam liegalem coronatum. quae cum ita sintt admi
rari satis non queo rerum scriptorem doctum homi
nemt atque vngarum adeot quod caput estt usque eo
potuisse sui instituti obliviscit ut nulla facta mentione
comitiorumt quibus more maiorum est ioannes ltex
creatus integro ante creatum Perdinandum annot scri
ptum relinquere sit ausust a ioanne Scepusio regnum
Perdinando ereptumt nonnullis e nobilitatet malis ar
tibus et magnitudine largitionum in sententiam tra
ductis. hlam ioannes mense altero post cladem ad Mo
hacium acceptamt ut supra commemoravimust tanto
consensut quanto nullus umquam superiorum regumt
est creatus. Meque desunt certi auctores qui affirmentt
Perinium post liegem interfectumt ultro coronam non
poscenti Scepusio attulisset quod quidem mihi verisi
mile fitt iis de caussist quae paulo post a nobis expli
cabuntur. Mam illud non ferendum mendaciumt ioan

fj list is idem vdalricust vel vlricus zetricius Silesiust ut ha

bet epistola Petri Sarfy. fPray jegyzetej
lsr
gis i im urcmnus anv-rr

nem spem concepisse potiundi regni per Solimani gra

tiamt nondum proelio ad Mohacium commissot quae
male conficta in gratiam Augustae familiae satis suis
hominibus splendentis ne illi invidendae sint alienae
laudest quam absurdat et praepostera sintt paullo post
suo loco ostendemus. hlrgo magna pompa regii funeris
iustis peractist novus ltex solenni maioribus ceremo
nia Albae insignia regia accepitt adsistentibus duobus
pontificibust Paullo Strigoniensit qui ab eo postea de
fecitt et Stephano liroderieo vaciensitperspectae fidei
hominct cuius opera mox litteris arcanis scribendis
est usust quo munere erat pridem apud Ludovicum
liegem functus. lnde rllransilvanist quorum egregiam
in se fidem erat expertust hlmericum cibacum prae
clare de se meritum hominem praefecitt pari liberali
tate ceteros complexust quorum nobilitas novi liegis
magnificentiam splendidiorem efficeret liinc congiario
populist donativo militibus delinitist suos in officio
contineret qui dubiae ac fluxae fidei haberenturt confir
marei aliost qui aperte ad Perdinandum defecissentt
spe ingentium munerum atque opulentioris fortunae
allicere in suas partes conabaturr. Augebat prolixum
per se animumt et temporis ratiot et suorum in se me
ritumt cum nihil non illi parum videreturt quod grati
animi monumentum in eos constituerett a quibus sibi
esset tantus in terris habitus honos. hla vero erat ani
mi magnitudot ut quamquam in regni summa opulen
tiat quantumvis profuso ac vasto animot non deesset
materia ad explendam omnium cupiditatemt iis faci
liust quam ipse sibi posset facere satis. hlamt ne quid
de regia magnificentia remitterett non ignorabat iis
dem se rationibus a Perdinando petit et cui neque
animus deessett neque virest quae aequarent animumt
 vliSAklcAkvM klSlivM Llll vn. .

ad populorum et principum studia sibi conciliandag

qua in contentione non vinci. ut etiam omnis conten
tio de regno abesset. sibi ad hominum commendatio
nem fore magnificum et gloriosum putabat. Mon de
erant quidem. qui affirmarent plaustra onusta facto
ac signato argento ad ceteros homines missat sive id
verum. sive consulto ab adversariis dissipatum essen
ad invidiam Perdinando liegi conflandam. quorum suf
fragatione facilior aditus ad regnum pateret. liodem
anno quo ioannes liex ab vngaris est in Ludovici lo
cum suffectust Perdinandust cum caroli fratris nomine
comitiis in Spirensi conventu praefuisset. a Soemis
absens liex creaturt tria eodem tempore assecutust
quae illi memorabilem eum annum reddiderunt. Mam
et imperii comitiis praefuih qui honost quasi praero
gativam quandam afferre petenti Soemiae regnum.
quo illum occulta fata destinabant. videbaturt et mas
cula prole auctust ex Anna uxore Maximilianum susce
pit. qui illi regnorum successor atque imperii fuit
et cum viennae esset ex crermania reversust a Paoe
mis se liegem appellatum. effusis populorum studiis
et suffragiis principum cognovit Missa viennam per
ampla legatiot cuius erat princeps li lSerka Laipanust
vir primae apud suos dignitatist honorem illi regium
gratulatum. simul qui significarenn ut Pragam. tum
ad accipienda regni insigniat tum ad confirmanda de
more gentis iurat quod solenni iureiurando fieri opor
tebat. venire ne gravaretur. lta a Soemis principibus
Pragam deductust magna pompae celebritate ltex in
auguratur. cum. praeter regni primores. casimirus
comes et georgius lirandeburgensis spectaculo inter
fuissent. lnde ludicra armorum certamina edita. et
hastarum concursust ceteraque laetitiae signat quae
 lo. MlcflAliLlS l-lkv-fl

severi homines dissimulari potuisse in acerbissimo

luctu totius christianae reipublicae maiore cum laude
credideruntt memorest ab eo tempore anno alterot ca
rolum v. fratremt cum in llispania nuncios accepis
set Pranciscum ftegem in ltalia magno proelio a suis
victumt atque in potestatem vivum redactumt nullum
laetitiae signum edi passum esset cum ita esset prae
fatust magna cum moderationis laudet partam victo
riam per multorum hominum millium caedemt luctu
magist quam ludorum et festorum dierum inanibus
spectaculis celebrandam. lnde cum Anna ltegina
auctus regni honoret per Moravos in Silesiam totus
adornando bello intentust quod in ioannem ftegem
moliebaturt vratislaviam contendit.
quae dum ab illo ad hunc modum administrau
turt Sigismundus ltex exsecratus animo e duorum
regum discidio effervescentia in christianam rempu
blicam bellorum incendiat Perdinandum bellum paran
temt inscio ioanne lfteget quod argumentum optimi
animi essett litteris hortabatur t ut de controversia
regnit quemadmodum christianum ltegem decerett et
pacis atque otii amantemt iure disceptaret quam ar
mis mallet. Si quid a se proficisci sperarett qua re
animi conciliarit et positis simultatibus redigi ad con
cordiam possentt et eorum set et reipublicae caussat
cui ultimum salutis discrimen imminerett ne eum de
se concepta spes fallerett operam daturum id facile
effici posset si ita se animo compararett ut si quid
essett quod uteumque concordiae officeret id de suo
uterque iure statueret sibi remittendum. lbeligere
tur modo locust qui quam commodissimus videretur
conventui habendot quo missis uterque legatist quid
iuris adeundo regno haberett afferret in mediumt per
 vuenmcnnvm lllllllvM Lill vu.

delectos hominesi quorum prudentiam fidest fidem pru

dentia tuereturt de summa eius controversiae di
sceptaturi. clomucium urbemi cum propter opportuni
tates alias i tum quod haud longe abesset ab Austriae
atque vngariae finibust ad id maxime idoneam ha
beri. quo et ipse quoque esset suos legatos missurust
ut si qua in re posset esse subsidio de tanta re disce
ptantibust suam operam ne desiderarent Perpetuis
belli cladibus afflictam vngariam per tot annost quot
a lSelgrado amissa numerarenturt quantumvis levi mo
tu civilis bellii nisi quid subsidii in suos invenireti
quassatam labantemque adeo prolapsuram. in convulso
ac labefactato regnot quasi in semianimi et dilacerato
corporet spectari acerba et letalia vulnerat eversas
urbest incensas arcesi solo aequata sacra ac profana
locai ubique tristia carissimarum rerum funerai bar
barae crudelitatis et saevitiae immania monumentat
quorum nulla umquam posteritas esset oblitura. quae
tanta malat satis per se exsecrandat ut nihil etiam ad
ditamenti quaereretur civilibus armist non vngaris so
lum. sed christianis populis universist per vngarorum
ruinam aditu crudeli hosti ad gentes finitimas pate
factot exitium portenderent liorum alterum ex vnga
rat eadem itegis fratris filiat habere susceptos libe
rost ut aequum esset eum obtinere apud se filii locum.
Augustae praesertim ftegem maiestatisti ct cuius ca
rolus frater christiani imperii habenas moderareturi
alterum liarbarae iteginae fratrem. ex qua ille prolem
suscepisseti ut non posset non summo complecti amoret
secum arcta affinitate coniunctum ita vero sei utrius
que gratiat omnia cuperet ut una aequitas caussaei si
de communibus eorum controversiis sibi esset iudi
candum. quas partes numquam sibi esset imponi pas
k
zso 1o. ulcnAnms ssvi-l

surust inter sibi devinctos pari affinitatis vineulot pos

set apud se facere discrimen craret obtestariquet pro
perpetua sua in illos voluntatet ut poscenti opem pa
triae innumerabilibus circumventae malist levationem
aliquam aierrentt neu prostratam externi-belli procella
per accessionem domestici mali externo hosti succum
bere paterentur. quae tutissima ratio essett in delibe
rando debere illos aestimare animist qui belli eventust
et victores paritert et victos manerett ubi de regno iis
esset armis decernendum iirraret si eum victoriae
fructumt cuius caussa descenderent ad armat se cre
derent relaturos. Praesto foret qui recentibus copiis
subnixust victorit quod necesse esset aceideret affe
ctis et debilitatis viribus vincendot in medio positum
regni praemium extorqueret. Pacesseret tam dirum ac
triste oment non illos pro suat sed pro Solimani vi
ctoria descensuros in aciemt accepturos adversa vul
nerat telist tormentist et suamt et suorum vitam ob
iecturost quorum caussa iis honorificum essett ubi id
usus postularett et sanguinem in aciet et vitam pro
funderet eiusdem gentist patriaet religionis. itat quam
opportunitatem semper quaesisset rilurca hostist finiti
mas gentes in servitutem redigendit eos ipsos optantit
quam speranti magis ultro offerre christianos reges
maximost et nobilissimost quorum praecipue partes
essentt ubi aliunde illi ostentaretur omnibus viribus
occurrendig certe videri aequum esset ut quorum
esset commune periculumt eorum communia consiliat
concordes animit virest copiae haberentur periculo ar
cendo.
iriis adhortationibus commotus Perdinandus liext
se in Sigismundi potestate respondit futurumt magis
declinandae invidiae caussat ut videturt quam concor
 vlieAlllcAlil/lll lllilkvM Llli vu.

diae studiot cuius conciliandae exigua spes essett net

si recusarett nimium obfirmato animo adversus amici
ltegis consiliat in illum adversarius culpam derivaret
pertinacius salutaria consilia reiicientem. hlrgo clo
mucium ad indictum conventum a duobus regibus t de
quorum controverso iure agebaturt et a Sigismundo si
mult qui se interpretem tollendi discidii ferebatt lega
ti missit quibus praesentibust per iuris peritos homi
nest cognito quid iuris uterque in regnum haberett de
eot uti ex sua religione et fide visum essett pronun
ciarent. Sed ea ratio irrita Sigismundi spem fefellitt
optimi ltegis quidem laudem adeptit sed parum fortu
nati conciliandis dissidentium animis. Pjtsi vero haud
dubie ioannis caussae favebatt comprimendum tamen
interiore animi sensu tacitum in illum studium cense
batt iam tum moliens animot quae postea a Perdinan
do contracta estt cum Sigismundo Augusto affinitatemt
qui patri in regnum successit lixpediebat quidemt vi
cinum ltegem t et praepotentemt amicitiae et necessi
tudinis vinculis devinctum habereg certe huiusmodit
ut minime expedirett eo parum aequo utit id quod fu
turum credebaturt ubi Sigismundum propendere in
adversarii caussam animadverteret hle tamen nihil
actum videreturt e regibus neutro se ad aequiores con
ditiones perduci patientet Perdinandi legatit lSosnam
ioanni cum regio titulo offerebantt decreta annua pen
sione xL nummum vngaricorum milliumt et patriis
bonis restitutist quorum vectigalia per se satis ido
nea ad maiestatem regii nominis sustentandam crede
rentur. quae periniqua conditio ioannis legatis visat
reiectaque tuentibus regni ius veterum moret atque
institutot a quo discedi per regum affinitates atque
exterorum connubia rem indignam et non ferendam
zsz m Mlcnsenls snvlri

censerentz quem enim non videret ubi in eo vngari

conniverent t fore ut relictum a maioribus liberum ius
sibi oreandi regem brevi amitterentP Mam et decre
tum in Posoniensi conventu factumt vivente adhuc La
dislaot cuius supra mentionem fecimust proferebantt
in quo quidem centum et octoginta signis e praeci
pua nobilitate hominum obsignato t diserte vetitum
esset inposterum regiis comitiis exterorum rationem
in regni petitione haberi. quae quamquam ita essentt
usque eo tamen ioannem decessurum de suo iure t ut
quam pensionem regibus vngariae pro Silesiae et
Moraviae cessione Perdinandus soluerett concordiae
caussa remittere paratus essett quam quidem oblatam
conditionem eo minus reiiciendam Perdinando conten
debantt quo magis apparerett ubi summo iure experiri
vellett nihil illum posse proferret quo subnixus posce
ret regnum. Mam ioannem statim ltegem creatum fre
tum optimae caussae iducia ad Perdinandum legatos
misisset quit vetere regum moret delatum illi a lSoe
mis regnum gratularenturt et simul se ab vngaris ite
gem creatum signiicarentt qui ab illo hostilem in mo
dum acceptit et male multati dimissi essent Meque
ob idipsum tamen inceptam de concordia actionem in
termisisse. Mamt et ad Sigismundum Polonorum ite
gem affinemt et ad clementem v11. Pontiicemt Pran
ciscum crallorumt Anglorum iienricumt et carolum
caesarem adeo fratrem adversariit ut apparerett ab
optima caussa ingentem animi fiduciam proiciscit
eodem argumento litteras dedisset neminem se iudi
cem recusaturumt cuius haberetur integra idest qui
cumque is essett ad quem eius caussae cognitionem
adversarius deferret. ita tota de pace actio discussat
quam regnandi cupiditas dificillimam reddebatt raro
 vncAmcAnvM lllcltvM LllL vn. -

in magnis ingeniis aequitatis et iustitiae po tens. et

conventus dissolutus est. Mcque ob id tamen Scepu
siust quamquam imparatus ac de improviso op pressust
aut contrahere animum. aut desperato belli eventu in
regni contentione cedere Pcrdinando constituit qui
ne caussa minus. quam vit atque armis superior vide
returt litteras pridem dederat et ad alios vngariae
populost et ad septem Saxonum sedest qui lla ciae
ulteriorem partem incolunt. criminationibus plenas
querebatur verot adversus legitimum principum con
ventum comarum indictum in diem vn. kal. necem
brist superbe spreta viduae lteginaemt Stephani Pala
tini auctoritate . alium ipsum Albam conventum indi
cere ausum. cuius agendi diem Mon Movembris prae
finisset ln eo. frustra reclamante Maria ftegina. dis
suadente se dehortanteque adeot obnunciante postre
mo Stephano Palatino. et ceteris proceribus regni.
sacro-sanctam coronam. quam a prima usque adoles
centiat per omnes artes ambiissen fretum suorum stu
diis seditiosorum hominum usurpasse. Sororifteginae.
quaet ut aequum esset. magna cum cura licgis corpus
conquisitum. ac pari pietate inventum effferre magnifi
centissimo funere constituisset. ne postremum quidem
pietatis officium per unius praeposteram ambitionem
persoluere licuisse. Atque eum quidem liegcm fuisse
Ludovicum. cuius insigne in patriam meritum. atque
universam christianam rempublicam adcot omnis con
sequens aetas litterarum monumentis esset celebra
tura. vsque eo praecipitem dominandi cupiditate actum.
ut quem destituisset vivum. ftamquam in eo satis non
esset peccatumL sepultura prohibere. quantum in se
esset. veritus non sit. quod numquam non victi ho
stes ab hoste victore impetrassent llanc tantam iniu
zgg lo. uicnnnms anv-n

riamt cum ltegi mortuot et sorori lteginaet per cuius

contemtionem haec esset ausus molirit tum sibi adeo
illatam t quamdiu memor suae fidei et constantiae
essett negligere sine magno suo dedecore haud posse.
lnvasisse debitum sibi regnum tum affinitatis iure La
dislai generot tum ex antiquo foedere inter Pridericum
caesarem icto et Matthiam ltegemt mox inter Ladis
laumt iam inde ab eius regni initiot et Maximilianum
instauratou Meque prius tamen repetiturum se armist
quod sibi facillimum sitt quam iure disceptaturum con
ventu Posonium translatot quem minus comari per
ageret quo semel esset indictust liegina potuisset.
initium regnandi se non e caedibust populationibust
incendiist sed a beneficentiat liberalitatet magnificen
tiat ut carolo fratre principe christiani orbist ut maio
ribust ut se dignum essett facturum.
l-laec fere iisdem verbist in eandem certe sen
tentiamt ex Perdinandi litteris huc placuit transferret
quas ille eiusdem argumentit non ad vngaros modot
sed ad omnes hluropae principes etiam dimittendas
eodem tempore curavitt ut vix ioannes liext quamvis
a volentibus vngaris per legitima suffragia regnum
adeptust adversus tantas opest ingentem in se confla
tam invidiam diu videretur posse sustinere. cum ali
bi verot tum ltomae inprimis eademaPerdinandi lega
tist atque ab Austriae familiae studiosis hominibus
iactabanturt quorum eratt propter nominis maiesta
temt ubique numerus ingens. lirat porro operae pre
tium spectaret maximos regest quorum non arma vi
resque potiust quam animi iactabanturt Solimano vn
garis pestem molientet quo quidem tempore occidenti
christianae reipublicae per unius regni occasumt esset
cunctis viribus subsidio eundumt adversus legitimum
 vneAmcAnvM nsnvM Lna. vrL ess

itegem. ultro oblatum a suis regnum adeuntemi quem

honorem maximis in reipublicae meritis esset adeptust
tamquam adversus communem hostem christii bono
rum omnium. consurgerei armat bellum denunciaret
igni atque aqua interdicerei ex hominum coetu detur
bare. Augebant invidiam. qua flagrabat sua sponte
novus liexi crermani concionatorest ad temere dissi
patam famam. verborum faces atque incendium ad
dendo multitudinis consensu ingentii quae non caus
sam. sed dicentium auctoritatem spectabati qui in Per
dinandum et carolum fratrem effusii omnia ad gra
tiam i nihil pro sua fide et religione loquebantur. Ab
eo accitum Solimanum in vngariam. atque incensum
ad bellum. quo sua sponte propenderet. certa victo
riae iniecta spe ex vngarorum temporei intestinis
odiis et seditionibus laborantium. cum esset res ge
renda adversus adolescentem ftegem. qui quidem.
utrum imparatior ab armist an a consilio esset. aegre
iudicari posset. ita hinc obiectum hosti feroci. hinc de
sertum a suist regiis insignibus tamquam infulis ad
aram mactandam victimam. velato capitet occubuisset
sciliceti ut per illius interitum Scepusiot a quo deser
tus et proditus esset. aditus ad regnum patefiereti
sceleris praemium. quo nullum post natos homines
tetriust immaniust exsecrabilius excogitatum esset.
liinc omnia ea mala passim commemorabanti quaet eo
regno potientet malevoli quidem. et tristes rerum con
iectorest sed non verei quam invidiose minust chri
stianae reipublicae imminere dicebant. eversiones ur
bium. populationes agrorum. provinciarum incendiat
servitutem. caedest quibus victricia rllurcarum arma
nobilitarenturt numquam non cruenta e bello referen
tium. verbo regnaturum Scepusium. Solimanum ret
SSS ro. MrcnAsLls nnv-n

cuius victoriae praemiumt precario partum regnumt

Scepusius esset administraturus. inde non iam excur
siones et levia proeliat sed iustas expeditiones in fini
timas vngariae provincias suscepturumt Austriamt
lioemiamt Silesiamt universam crermaniamt nullo ire
obviam victori audentet quacumque armatus sibi fer
ro viam aperiret. Ad ea tempora tamquam claustra
barbaro hosti vngariam obiectamt christianae olim
reipublicae munitissimam arcemt qua potitum rllurcamt
quod quidem prohiberet deus propitiust suis non secus
ac violentum amnem auctum hibernis nivibust in sub
iectos campos effusumt vim omnem suamt exercitus
innumerabilest gentes immanitate barbarast quarum
aviditatem ne orbis quidem terrarum expleret victori
bus expositust ad praedam in liuropam universam effu
surum. iiaect quae sua sponte gravia ingentem ubique
animorum motum ciebantt fama latius in dies serpens
augebatt cum ad eat quae ferrenturt alia adderent mul
tat ad quos manaret numquam non in progressut et
celeritate uberiort atque auctior vero. ita autem om
nes censebant Perdirlandi caussam communem om
niumt quicumque colerent christi noment ioannis lie
gis eandem et Solimani caussam esset cuius fretus
gratia et potentia crederetur regnaturust ut iustissi
mum in unum haberetur omnium odiumt quorum exi
tium male appetiti regni pretiumt ut credebantt con
stituisset. cmnium vero maxime officiebat summo
iuret et temporis praerogativa innitenti fintegro enim
ante Perdinandum anno inierat regnumj caroli v. cae
saris potentiat in quem unum tum omnes iduropae fere
populi respiciebantt florentem aetatet magnitudine im
periit tot de hoste partis victoriist in hist maxime om
nium memorabilit quae illi victum Prauciscum crallo
 vneAultmuvM unuvm Lm viL gsq

rum ltegemt captivumque tradidisset. Mam clemens

Pontifex speciosum religionis noment non obscurae
cupiditati praetendebatt per caroli victoris armat pa
triam in potestatem suorum redigendit quae constan
tiaet et fortitudinis raro exemplot antiquum ius liber
tatis tuebaturt desperatis enim Pontifex Prancisci lie
gis auxiliist per cuius fractas virest omni spe perfi
ciendi incepta excideratt unus carolus ad quem con
fugerett supereratt iam a Leonis usque pontificatus
tempore assuetus medius inter duos summos regest ex
suo temporet et suorumt colere amicitiae iura. lnde
unus omnium acerrimus in Scepusiumt tamquam in
Solimani mancipium et communem hostem inveheba
turt cum suo iure tanti vindicandi sceleris sibi sume
ret principes partes christi Pontifext religionis Sacro
rum vindext ut iam non solum verborum fulminat di
rarum obnunciationemt interdictionem a sacrist quae
pontificum liomanorum arma magnis regibus semper
formidolosa fueruntt sed belli minas etiam et denuncia
tionem intenderett ni malis artibus parto regnot et per
paucorum factionemt legitimo liegi cederet. quae om
nia ad eundem finem spectabantt emolliendi caesaris
animumt atque in sententiam traducendit non certo
animi iudiciot et quod crederet se meliori caussae fa
veret sed iniustissimo in eum odiot quem a suis magna
concordia regem creatumt non malis artibust nomen
exempta largitionibus suffragationet non . . . . . . po
tentia sciebatt multis ltomae agentibust praeter regios
legatost qui non erant passuri Pontificemt quae in vn
garia agerenturt ignorare. Ad ea enim tempora caesar
offensus foederet quo erat clemens Prancisco ftegi
devinctust ab illius rationibus aversum animum osten
deratt edito scripto querelarum plenot quo illius cri
 ro. MlcllAliLlS anvrr

minationes et maledicta refutabatt commemoratis illu

stribus suis officiis et multist quibust nondum adeptum
pontiicatum prosecutus erat Mam et duriore illo sua
spe caussa Meapolitani regni erat usust et ide neg
lectat promissis non stetisse querebaturt pollicitum se
eum legibus solueret per quas non liceret eidem si
mul Meapolitano regno et imperio potirig atque quo
id adeo ferret iniquiore animot id ab eo factum expo
stulabat Prancisci lztegis caussat cui gratiicari in om
nibus consuevisset. ita ioannes liext clementi Ponti
ici innocens iactandust vexandusque obiectust unumt
ut credi volebatt poscenti tanti sui in Perdinandum
studii praemiumt suorum iniustissimum in patriam re
gnumt quo se facile potiri posset nisi per unius cae
saris arma haud sperabat. Meque interea tamen se
ioannes itex deserebatt et scriptis litterist tum ad ex
teros regest tum ad liberas civitatest et aliorum ca
lumniast et clementis Pontiicis inprimis haud obscu
rae caussae adversarii faventis refellere conabatur.
quae in se crimina Pontifex comminiscereturt quando
a vero argumento non manarentt id quod necesse
esset ab iniustissimo in se odio proiciscit quod in pri
vato homine non ferendumt minime omnium Pontii
cem Maximum decerett qui se regum parentemt chri
sti in terris vicariumt arbitrum rerum homanarum om
niumt et moderatorem ferret ianto vero illum acrius
reprehendendumt quanto minus ulla a se lacessitus
iniuriat more atque instituto maiorum legitimo a suis
creato regetinnocentem atque innitentem. . . . caussa
odisset. quod nemo non videret cuius esset libfera mensj
tum a favore et animi studiot tuma privatis inimicitiis
et simultatibust unam illi esse odii caussam gratioso et
praepotenti adversario suffragandit qui non iuret et
 vnenalcuzvnt nunvM L1s. vn. zsg

aequitatet sed domesticis opibust et Saroli fratris sub

.nixust per obstantia naturae et gentium iura. aliena
regna invadere armis aggrediaturt ut habeat quibus
armist immemor sacrosancti honorist quem inter ho
mines gerat. erectam in spem pacis ltaliam perturbet.
patriam inprimist cui quidquid homines habeant in ter
ris expetendum. referant acceptum. lndignam rem
indicta caussa damnari liegem. circumveniri iniquo
iudicio innocentem. spoliari nobilissimo regnot tot
nationest tot gentest tot populost quorum immortalia
in flhristianam rempublicam merita recenseri queant.
crudelissime vexari. non a Solimano quidem flhri
stiani nominis hostet sed a christi pontiicet ad quem
unum perfugeret afflictis rebus suist christianos reges
aequissimum sit. Licuisse adversario per Pontificem
Maximum. in omnibus illius consiliis ei conniventem.
adornare in se disertos hominest qui de loco superioret
per immanem concionandi licentiam. populorum in se
odia concitent. iis commemorandis . a quibus ita sem
per docuerit se abesse illustribus multis anteactae a
se vitae .documentist ut illi ipsi a iustitia semper at
que aequitate abfuerint. qui ea in se iniustissime con
fingant quae quidem propterea non sit refutaturust
ne videatur magis artificio orationis . a quo ipse longe i
absit. et quo minime indigeat fretus optima caussat
quam conscientia recte factorum. quae excelso loco
reipublicae positacarere teste non possint lit licere
quidem pontifici in se ubi visum sit intentare sacra
arma. quae non videantur tamen temere in quemquam
distringendag sed ut idem intelligat hebescere eadem
in innocentem intenta. Mam illud saepe accideret ut
emissa tela in eum. qui sit tectus innocentia . . . inde
uonvm avum MlSilk m SPklP/lh xnr.
zg o lo. MfcllAliLls anvrr

ubi haerere non potueruntt in eum ipsum a quo sint

emissa retorquerentun
Atque ita quidem novus liex adversariorum cri
minationibus occurrebatt eadem e regni principibus
querentibust a quibus auctoribus comitiorum fuerat
rex creatusz iisdem enim a Pontifice diris atque ob
nunciationibus defixi pariter et Scepusii caussamt et
suam credebant Movebantur vero non solum liegis
iniuriat cuius violari maiestatem nullo illius meritot
indignam rem- ducebantt sed vngarorum etiamt cum
non prius crederentt posse a se regem creatum ho
nore abdicarit quam per confusa et perturbata patriae
iurat respublica tanto accepto vulnere praeceps ad in
teritum rueret. quo vero liberius quererenturt inustus
animis dolor efficiebatt qui ita impunitatem dicendi
alebat ut dolorem fovebat contumax in iniuria Ponti
ficis animust qui ita credebat se posse tueri suum iust
si tuenda ea caussat quam semel esset amplexust ni
hil de incepto remisisset flanc tantam sive constan
tiamt sive pertinaciam ita vngari aemulabanturt ut
non ipsi libere minus in Pontificemt quam in ioannem
liegem Pontifex probris conviciisque baccharenturt
quod facile coniici potest ex iisdem ioannis litterist
quibus de illius in se iniuriis acerrime vehementissi
meque expostulat Mamt quod olim de superioribus
pontificibust luliot Leonet erant questit id quod in mali
aemulatione solet accideret ut improborum aemulato
res eos superentt a quibus male agendi praecepta
hauserullt faddunt enim ad aliorum improbitatem et
nequitiam suamjt querebanturt vngarorum calamitates
quaestui haberet quod tamquam pietatis velumt non
occultis tamen consiliis obtenderett suos ad nova re
gna atque extraordinaria imperiat per populorum
 vrxcnalcAnvm nmævM Lna vn. - gg1

perpetuas cladest incendiat populationem i evehendi.

iiadriano Pontificei cum ithodo amissai quo vulnere
paene afflicta christiana respublica concidisset. fto
mae itegis legato quiritantet atque implorante dei at
que hominum fidem. ut susciperfet mojdo cogitatio
nem christi pontifice dignami conciliandi principum
fanimjost adhortandi ad concordiam. ad bellum barba
ris hostibus inferendum. nequidquam actum. cum alte
ro propugnaculo a terra vngaris ereptot alteri exscin
dendo hostis potentissimus immineretg quo potitust
christiani orbis exitium pestemque a mari freno in
iecto haud dubiam moliretur. hlt tum quidem delectum
e cardinalium collegio Pompeium columnam. peri
tum rei militaris hominemi qui primo quoque tempore
legatus in vngariam praemittereturt quo alacriore
animo obiret legationis munust aucto catinensium pon
tificatui quod in Sicilia peropulentum sacerdotium ha
beretur. Meque tamen satis in eo illecebrae visum ad
iter accelerandum. neganti se prius pedem ftoma
efferrei quam centum quinquaginta coronatorum mil
lium summa sibi esset ad rei militaris apparatum di
numerata quantum vero in eodem esset pietatis stu
dium. quantum religionist docuisse eat quae ab illo
essent eodem anno administratat quo esset accepta
ab vngaris ad Mohacium clades. itomae enim caesa
rianarum partium ducem. egentium et desperatorum
hominum comparata manui cum per vim esset in ur
bem ingressust vaticanum veterem liomanorum pon
tificum sedem depopulatusi clementem inimicum pon
tificem. cum sacris thesaurist et omni divinae rei appa
ratu se in iiadriani molem recipere coegissei factio
sum hominem. superbo atque impotenti ingeniot et in
civilibus discordiis aptiorem ducem certaminibus cum
lat
ggz ro. MronAr-zms nnvrr

inimicis serendist quam iusto gerendo adversus rilur

cas bello. inde secuta iiadriani Pontificis mortet cuius
salutaris pontificatus christianis populis futurus cre
dereturt spem omnem perficiendit quae inchoata ito
mae praeclare essentt vngaris simul occidisse. Suffe
ctum enim in demortui locum clementemt tanto omine
laetioret si id a fspeciosoj nomine modo sit petendumt
quantot si quis rem spectett reipublicae tristiore fato.
iiinc patriaet hinc urbi olim in terris imperii domici
liot hinc italiaet hinc christiano orbi universo pestem
perniciemque importatam. iiundem quidem pontifica
tumt sacrosanctumt divinumt idem munust sed ponti
ficis disparem animum atque a functione muneris alie
nam sententiamt hostis pacist bellit discordiarllm in
ter summos reges dissensionumque auctorist quibus
contra fast divina atque humana iura omniat imma
nem dominandi cupiditatem foverett cui explendae
maximis emptum largitionibus pontificatum destinas
set. Ab eodem iactata in rilurcas armat non obscuram
fallaciam ad captandos imperitorum animost vngaris
decreta auxiliat et quidem magnificis verbist et lucu
lentist unde studio acerrimo ingentes coactae pecuniae
futurae usui ad sacrum bellumt id quod plausibili no
mine iactareturt re vera uno nominet ut instaurato in
ter reges foederet vastata ac depopulata italiat Plo
rentia nobilissima italiae urbst subderet colla unius
privati civis durissimo atque indignissimo iugo. i-iunc
referre fructum christianam rempublicam delati cle
menti pontificatus honorist si iure pontificiot et pa
trum sanctionibus standum essettmuneri imparit ut per
speciem pellendi rilurcam ex vngariat nobilissimae
italiae urbest liberae civitatest detrectantas privato
rum imperiumt servitutem indignissimam Pontificis
 vncAurcAnvM amavit Lm.vrr. zgs

libidini subiectae perfcrre per summam iniuriamt at

que ea quae sunt morte acerbiorat cogerentun Sed ad
versus fas atque ius susceptum bellum raro laetum
secutum eventum Mon ita multis annis a primis pon
tificatus auspiciist infestam vim numinist quae exige
ret sceleris poenast inductumt falsumt impulsum in
fraudemt milite dimissot qui esset futurus urbi subsi
diot sensisse. Augustissimum ltomae templumt domus
sacraet penetraliat foede direpta ab avaro militetlace
ratam Pontificis suppellectilemt distractum sacrum ar
gentariumt fracta aurea vasat quibus rem divinam sa
cerdotes operarenturt non ab aliis fama accepisset sed
quo esset acerbior sensust praesentem ipsumtauribust
oculis hausisset cum ex iis anxius praesagiret animust
quae persistenti in amentia portenderent inexorabilia
fata. Mon suis civibust non patriae ioannem ftegem
insidiatumt ut scelere nefario sibi viam aperiret ad
vngarorum regnum creatum avolentibus regemt more
atque instituto maiorumt ac per omnium consentientia
votat atque adeo prius promeritumt quam adeptum re
gium honorem quidvis autem citius posse vngaros
ferret quam illis invitist quos superiores pontifices
magnificentissimis titulis honestassentt christiani no
minis propugnatorest communis salutis et libertatis
vindices appellassentt deiecto e possessione regnit
cui ultro sui imperium tradidissentt -per conculcata
maiorum iura regnum exteris tradi. Pacile pati ioan
nem liegemt sibi in contentione nobilitatis Perdinan
dum praeferrit ex augusta familia natum principemt
adderett qui vellett minime se repugnantet optimumt
sanctissimumt regio inprimis honore dignumt sed non
id in praesentia agit quam is dignus regno habereturt
sed quam eorum iudiciot quorum ius esset creandi re
ggq io. Mrcnmnrs anvrr

gem. Posse queri prae teritum se in regni petitionet nega

re sibi Scepusium praelatum sive iure idt sive iniuria
minime posse. Atque eo animo tamen ioannem itegem
esset ut cum hoc nomine adversario cesserit splen
denti maiorum imaginibust perpetua serie recensentit
ex eadem familia eminentes multos imperii insiguibust
iis omamentist quae a vera virtutet non fortuna sintt
quaeque prima in magno rege habeanturt minime sit
concessurus. iion invidere vngaros Austriae familiae
magna parta regna atque imperiag quae tamen Mat
thiae virtuti cesserit victat qui praeter parentis virtu
tem et domesticam suam nihil a maioribust originis
paene inter cretas pudendae ad commendationem ho
minum afferrett spectari virtutem in iist qui regna pe
tantt non insigniat statuast multas imaginest quae sae
pius fortunae quam virtutis testimonium habeantt et
tamquam praelucentes facest posterorum maculast ubi
degenerant a maiorum virtutet reddant ex loco ex
celso atque illustri insigniores. in ioanne itege cum
aequatam maiorum gloriam privata suat tum perspe
ctas regias virtutes diu magnis imperiis gerendist
iustitiamt magnitudinem animit sapientiamt merita in
primis in rempublicam maxima atque illustriat quae
spem facerentt eum in posterum partam virtute glo
riamt constantia illustrioremt auctioremque redditu
rum. lbelectum ab vngaris regemt quit ut ceterat ita
hoc sapientissime sancitumt et quasi per manus tradi
tum a maioribus accepissentt ut regnum haereditate
adirit pactionibus et foederibus illigarit quod non se
cus esset interpretandumt ac ius oreandi regem sibi
adimit quo nihil esset iniquius t nulla ratione pateren
tur. Sed abuti clementem pontiicia potestatet ut ad
occupandam iniustam dominationem in suost sic ad pel
 vneAnlcAnvm nsnvn Lrra. vn. gas

lendos exteros legitimo regno in caroli caesaris et

Perdinandi liegis gratiamt ita affectum animot ut non
quam iusta caussa sitt quam aut tueaturt aut oppug
nett sed quam sibi quaestuosat magis sibi spectandum
putet. lam et illud addebant t ubi positis armis esset
de regno iure disceptandumt etiamsi Perdinandus liex
iuri suo praetenderet foedus cum Maximiliano ictumt
eius rei unam atque eandem rationem foret sive enim tum
principibus regni maiorum ius abrogare licuissett qui
liberis suffragiis sibi creare regemt quem mallentt con
suevissentt sive minusz contendebant tamen Perdi
nandum in controversia de regno caussa caderet at
que adeot ubi etiam aliis rebus omnibus superior ha
bercturt quae essent in legitimo rege spectandae.
Mamt si minus foedus ferire Matthiae et Ladislao li
cuissett quod posteris esset fraudit et in maiorum de
decus verterett qui suis adeo salutare institutum san
ctum esse voluissentz quam rationem eius foederis vi
derit quod adversus leges sancitum essetP neque enim
solum in feriendo foedere spectari oporteret quam inter
eos conveniat qui ineant foedust sed quam eo qui sunt
postea futuri teneantur. lamt ut de suo iure vngari
decedentes concedantt a duobus regibust quam legem
maiores condidissentt licuisse abrogarig cur minus
posteris ab iis abrogatamt meliore consilio licere re
vocaret refixo foederet quod adversus mores atque in
stituta regni percussum negari haud possitP quid vero
iniquius inter hominest quam haereditarium regnumP
quam longe recedere a naturae instituto qui aut pro
bentt autt cum utrumvis liceatt institutum tueanturP
vnum enim sanctissimum naturae iust unam perpetuam
atque aetemam legemt quae ita moderatorem populo
rum regemque constituatt ut velit penes eost qui pa
egs ro. nnenuznrs auvrr

reantt esse potestatem deligendi enmt cuius imperio

sint obtemperaturiz cuius rei certam rationem esset
quae totat ab uno iustitiae fonte manet Mam homi
num caussa regest legum latorest non homines regumt
naturam finxisse. quod quidem si sitt eos modo reges
habendost qui et legitime imperentt et volentibus im
perent t quae ratio tutissima est tuendi communem vi
tamt et ad posteritatem propagandi quam vero saepe
accidere in iis regnist quae hominibus fortuna conci
liet t non naturae lext ut ii imperio potianturt quibus
ex.iis qui pareantt multi rectius sint imperaturiP
quam saepe populos temeritati fortunae obiectost eos
reges cogi agnosceret qui regendi ipsit constringendi
que vinculis quam longissime sint a regia arcendiP
Ac duplici quidem nomine videri castigalldos tam in
iusti foederis auctores. Mam et ingratos in maiores
haberit qui optimo consiliot posteris per eam rationem
consuluerintt et simul de posteris pcssime mererit qui
bus per legis abrogationemt unius maxime populis sa
lutarist potestatem creandi regem per iusta suffragiat
iniustissime ademerint. Meque vero andiendos ttqui ob
eam caussam praeferant haereditaria regnatquod sae
pe accidatt ut delinita largitionibus multitudot impro
bo homini suis suffragiis regnum tradatz non enim
nunc agit conducatne magis regnum adiri haeredita
rio iuret an populorum suffragiist quae tamen quae
stio perfacilis sitt sed utrum maioribust saluis legibust
adimere ius creandi regemt per ullum ictum inter re
ges foedus posteris licueritz cum multo aequius legem
iustissimam instaurare posterit quam rescindere su
periores per ullam foederis religionem optima ratione
latam potuerint Aliud vero esse casu regnare impro
bumt et quod ferendum non sitt imperare invitist
 vnanmcnnvm nunvm LllS. vlL

aliud a volentibust quantumvis malis artibus et ma

gnitudine largitionum conciliatis regnum acciperei
cumi id quod mali solatium habeat. venalis libertatis
addictae unius imperiot certum praemium exsteti quod
pluris sit multist quam ius libertatist quibus domi
egestast quaestuosam servitutem necessariam reddat
Atque haec quidem vngari sui iuris assertores
acerrimi. de quo mox essent armis disceptaturi Mam
certi iam nuncii in vngariam ferebanturt Perdinan
dum compositis Soemiae rebust atque exsoluto omni
alia cura animot intenfum bello apparandot delectum
militum haberet copias cogerei tormentat commeatust
et ceterat quae necessaria ad belli usum essent. com
parare. querebatur vero debitum sibi regnum omni
divino atque humano iure a Scepusio praeripig qui
suo tempori insidiatust dum lioemiae res districtum
tenerenti in alieni regni possessionem invasisset rilan
ta vero erat de Perdinandi sanctitate opinio apud
gentes populosque omnesi et merito id quidemi ut re
ctum essei quod sentiret. una certa esset ratiot ita
Perdinandum sensissei quam laudem ne ii quidem
umquam negarunt. qui ioannis partium studiosissimi.
Perdinando in suscepta contentione de iure vngarici
regni minime aequi fuerunt. copiis omnibusi quae
optime instructae ferebantur i casimirus Marchio
lirandenburgensis cum summa potestate militaris im
perii praeesse iussust cum fttegem iuvenem i quamvis
negantem se passurum in regia includii cuius res es
seti a bello abesse placuisset quibus cognitis rebus
ioannest advocato suorum consiliot eos de iis quae
audierat docetz Minime se umquam dubitasset quin
Perdinandus diffisus affinitatis iuret quo subnixusi ex
foedere regnum peteret. descenderet ad armai iniu
 ro. llltlflAliLlS nnvrr

stam caussam adversus vngarorum cousensumt ma

gna constantia gentis ius tuentiumt bello vindicatu
rus. liius inceptis mature occurrendumt ut integrum
adhuc a factionibus regnumt cuius collapsae vires ex
terno bellot reficiendae instaurandaeque viderenturt
tutum concordia praestarett sin hoc minus per Perdi
nandum licerett quem armorum fiduciat non legum
aut iuris aequitas in spem regni erigerett vim vi se
propulsaturum confirmatt haud dubia spe foret ut
deus immortalist unus rerum humanarum iustissimus
vindext pro eius caussa starett qui suorum iudicio ha
bitus regno dignust prius promereri tantum honorem
bene de patria merendot quam assequi cuiusquam suf
fragatione et gratia studuisset. lit tanto quidem in ter
ris honore se alacri animo posse careret quem magni
ficentissimus titulus honestaret liberatae patriae e
gravissimo et perniciosissimo bellot quod rerum a se
gestarum praemium uberrimum duceret t posse carere
aequo animot quamquam a suis oblato non petentit
non ambienti malis artibust non extorquenti ab iis per
vim atque armat qui quod iudicium suum in ereando
rege essetti liberis suffragiis declarassentz sed pati
regnum exteris per turpem dissimulationem praedae
esset nec deberet quoniam iniustum essett nec vellet
quoniam velle nisi quae honesta essentt non posset
fiis dictist secunda omnium admurmuratione christo
phorus Prangipanest cuius auctoritatem grandis iam
natut rerum maximarum usust et peritia rei militaris
maxime augebatt ad hunc modum rogatus sententiam
disseruisse fertur. quando nihil sibi certius essett
quam unius dei immortalis providentia admirabili ad
regna atque imperia vocari qui rebus hominum prae
essentz non dubitare set quin ioannes Scepusius prius
 vMSAklcAkvM lillllvM Llll vu.

designatus ltex vngaris fueritt in aeternae eius men

tis consiliot quam a suis regni corona et sceptro sum
mi imperii insignibus honestatus. vt hoc sibi persua
derett eius facere sapientiamt virtutemt magnitudinem
animit quae notae regiae indolis in quibus conspice
rentur t tollerent omnem dubitationemt quin in priva
ta etiam fortunat natura conformati ad regnumt augu
stissimo in terris honore essent digni habendig a quo
quidem longe abessentt qui nati imparest et fortunae
favorabili aura ad regnum provectit ad quantumvis le
vem procellamt quam saeva belli tempestas excitarett
tantum non abiectis regni gubernaculist demitterentt
ac contraherent animos. quae cum ita se haberent
paucis set quae sua esset sententia declaraturumt mi
litarem hominemt quem disertum non orationis ullum
artificiumt sed caussa facerett quam sibi recte tuen
dam suscepissett quaeque nulla eloquentia maiore in
digeret. censere primo quoque temporet ut recte a
rege sapientissimo dictum essett nascentem in princi
pio incendii flammam omni praecisa mora opprimen
damt ne serpendo latiust neglecta sumeret virest sua
dere inprimist quando quo animo Perdinandus essett
nemo dubitaret fnon enim illumt prisco more geren
tium bellumt per Peciales indicturum priust quam ge
sturumjt cum parte copiarumt quas haberet quae mi
nime essent contemnendaet mitteret qui rPatam obsi
derentt sibi delectorum militum quatuor millia tribue
rett qua manu populabundust id quod impigre se fa
cturum spondebatt in Austriae fines impetum facerett
atque omnibus belli cladibus cuncta vastando atque
urendot Perdinandum infesta vngaris inferentem si
gna ad tuenda sua avocarett quo illum naturat ratio
que impellerett quae defendendum prius illatum ab
aoo ro. moam-jus nnvrr

hoste bellumt quam inferendum praeverteudi iamt et

rem gerentit optimo consilio doceret. id si agerett tum
illud commodum consecuturumt ut qui prior belli ini
tium facerett is studia hominumt belli praerogativa
occuparett cum quidem prius mota arma haud dubium
iduciae argumentum prae se ferrentt vulgo id homi
nibus suspicantibust non temere ab iis arma iuferrit
quorum vires non animos aequarent Sperare quidem
set Perdinandumt ubi intelligeret sibi cum itege for
tissimo rem esset et non ita facile de suo iure dece
dentet ultro converso animo descensurum ad mitiora
consiliat et legatos de pace cum plenis mandatis mis
surum.
iiaec audita varie eorum animost qui in consilio
aderantt affeceret liegem quidem non moveruntt cum
suo ingenio abhorrentem a civilibus armist tum ve
rentemt id quod plane erat timendumt ne per adeo
tristia auspicia visus inire regnumt hominum a se
studia alienarett quae omni studio erant retinendat
cum potente adversario gerenti bellumt et qui afini
tatis arctissimo vinculo esset cum vngarorum regia
coniunctus. Sive autem ipse vincerett sive penes Per
dinandum victoria essett aeque laetum ac tristem belli
exitum animo exsecrabaturt namt et victus regni pos
sessione excidebatt et victorem manebat aeterna la
bes infamiaet invidia certet tum apud exterost tum
apud suos non ferendat qui per summam iniuriam
praeteritum Perdinandum in regni comitiis credebantt
ea enim ratio bellorum civiliumt ut victoria funesta vi
ctist minime sit iis honesta quibus est partat sit sem
per patriae exitiot quae ita in victis plectiturt quorum
desiderio angiturt ut victoribus addicta libertatis
iacturam faciatt si data optio sitt passura aequiore
 vaeuus-Animi klSkvM Llli. vn.

animo exterorumt quam cum insigni sua clade suo

rum imperium lta Prangipane collaudato z lit se vero
agnoscere illius in se benevolum animumt et eximiam
erga patriam pietatemt responditt cuius multa iam atque
illustria dedisset documentat sed non posse ase impe
traret ut regnaret per eorum caedem et sanguinemt pro
quorum salute mortem oppetere sibi omni vita cariust
speciosius ac magnificentius titulis atque honoribus om
nibus duceret. ltegnorum omnium potentem deumt quem
vngaris regem dedissett invicta sua manu adversus
inimicorum impetum omnemt quamquam armat copias
innumerabilest exterorum regum auxilia iactantiumt
tutum praestaturum. rllantum quidem nefas haud pos
se animo conciperet ut eost quibuscum haberet com
munia patriae iurat eadem religionis sacrat quibus ac
ceptum regnum referrett cuius potiundi caussa summi
saepe hominest divini atque humani iuris immemorest
terrarum orbem perpetuis bellorum cladibus involuis
sentt cogeret ignit ferrot agrorum popnlationibust ever
sionibus urbium in caussam descenderet et pro suo
regnot quod esse suis salutare aequum essett in vitae
et fortunarum discrimen venireg nullum certe argu
mentum certius futurumt se parum honore regio di
gnumt quam si a tam foedo initio regiam ingredit at
que auspicari mandatum sibi munus videreturt tum
enim homines credituros se a deo ad regnum prove
ctum pacis ac concordiae auctoret ubi honestis ratio
nibus partum atque suorum magno consensut honestis
rationibus pergeret tueri.
llaec liegis oratio speciosa quidem tum suis vi
sat sed quae cito obsolevitt cogente Perdinando invi
tumt omissis in praesentia lenioribus consiliist quae
esse eius ingenii potiust quam temporis videbanturt
sog lo. MlcllAl-SLlS nnvrl

non iure de regnot in quo parum subsidii eratt sed

armis decertare. ita consilium dimissumt frustra que
rente Prangipanet feroci homine ac praefervido inge
niot unam certam occasionem e manibus elabi bene
gerendae reit quam cum vellett et ratio temporis po
stularett haud in eo malus vatest esset nequidquam
quaesiturusz unam enim certam rationem relinqui
tuendi suum iust ubi eo stari adversario non placeret
non exspectaret sed praevenire inferentem armat ut
bellum illaturus prius in sinu haberet gerentem remt
quam explicare belli consilia credereturt qui esset
bello lacessendus. Atque haec quidem illet fttegem ali
quando sui consilii poenituisset et cum nullus usus
essett ea mox quae sunt secuta docuerunt qui quidem
intentus confirmandis suorum animist ultro in suam
caussam propensos arctius sibi devincire omni genere
officii et munificentiaet eos qui lieginae partes seque
banturt quae eaedem erant Perdinandit quarum erat
Stephanus Palatinus moderatort per litteras crebros
que nunciost quod iam diximust spem melioris fortu
nae atque honorem ostentandot ad se allicere stu
debat . . .
tSagy hezagt mely utan Szamoskbzi potlasa kezdcdikt a lal lapon
levit csillagigy

l . . . Petro lieglevithiot zriniist zlumist aliisque e

nobilitate praecipuist tum e lthetist carinthiat Styriat
minime contemnendis auxiliist ire propere ad hostem
perg-itt ut quamdiu spes esset debellari posse non
dum maioribus auctum viribust consereret manum.
cuius rei nuncio Prangepanes acceptot nihil cuncta
tust ad crisium cum omnibus copiis contenditt atque
loco idoneo posuit castrat eo animot ut ubi Perdinandi
duces pugnandi potestatem facerent certamen non de
 vnonnrcnnvu nsnvm Lns. vn. sos

trectaret. inde aliquantum progressust ad llravumi

non procul Lubrego oppido castris positist consedit
quo in loco cum esseti certior ab exploratoribus fa
ctust hostem adventare paratum belli fortunam proe
lio experirii laetus a suo consilium hostium non ab
horrerei corpora suos curarei et se in posterum diem
comparare animis ad pugnandum iubet. inde fiduciae
et spei plenust prima luce e castris copias eductas
ita instruit. ut inter duas equitum alast quasi inter
duo cornuat peditum agmen collocaret. extra aciem
cum impedimentis alio agmine considere iussot in
quo cum imbelli puerorum nobilium turba iusserat
collocari. quos aut vulnerat aut morbust casusve aliust
ubi esset cum hoste confiligendum. minus pugnae ido
neos redderet in eorum numero fuit ioannes Szer
megh adhuc puert ut ipse affirmat. tum primum ad
bellum cum Michaele rilamadocio profectust cuius filia
a parentibus erat puero desponsat ut his scribendis
verisimile sit ei suae fidei consulere licuisse. Ac ne
insueti bellicis rebust in medio pugnae discrimine
ad novam rerum faciem trepidarenti certum iis ducem.
prudentem hominem atque industrium. tum curatores
alios cum regio vexillo attribuit. quorum auctoritate
atque imperio in officio continerentun quibus rebus
ita constitutist militest ut credebat. mox in aciem
educturus paucis adhortaturi ut patriae memorest cu
ius iura sanctissima sibi armis tuenda suscepissenti a
regibus exteris oppugnatat eam virtutem armati in
acie praestarenti cuius praemia amplissima victoribus
destinata essenti famat nomeni gloriai perennis lausi
quae expetenda viris strenuist adhuc in mortali vita
spe certa immortalitatis alerent animos. in eorum
dextris i multorum populorum et gentium salutem po
gog 1o. tremens nnvri

sitamt quae vindicatae a superbo crermanorum impe

rio t numquam essent suorum liberatorum immemores
futurae. quam impotens eorum dominatiot quam eru
delist quam gravist et non ferenda vngarist eorum
parentes expertost ne eius rei foris essent documenta
illustriora quaerenda. Molle se pluribus cum suis age
ret ne eorum gloriam dicendo minuerett id quod acci
dere necesse essett si illi magis ducis orationet quam
insita alacritate animist sua sponte inflammatis studio
gloriaet rem in hostem gerere viderenturr. ita confir
matis militum animist cum et ordines explevissett va
riis belli casibus attenuatost et multa emendassett
quae militum licentia corrupissett apud pueros rever
sus contenta atque elata voce ut ab omnibus exaudiri
posset z Macte virtutet inquitt vngarorum generosa
propagot et si ita viget animist ut eminet oris linea
mentist germana illa patrum virtust quam gentes na
tionesque omnes fama efferunt in coelumt edite hoc
primum vestri tyrocinii documentumt hoc primum date
vestrae indolis et virtutis speciment utt ubi concinen
tibus signis circumsonare aciem clamore militumt fre
mitu equorumt armorumt tormentorumque strepitu ex
audiatist quae inertibus pavoremt viris fortibus ani
mos augentt et vos clamorem tollatist indicem certum
in hoc vestro aetatis flore vigentis animit roborist ut
aquilae pulli intenta in solem oculorum acie sui gene
ris faciunt fidemt sic vos fidem vestrae originis fa
cturi intrepide ea exaudiendo spectandoquet quorum
nunc spectatorest mox imitatores estis futurit ut ap
pareatt a parentibus vestrist militaribus hominibus et
masculae virtutist non degeneres vos esse. lliscitet
quando datur facultast domestico exemplot quo nullus
acrior stimulus atque aemulatio estt discitet Martis
 vnemucAnvM nrzavn LllL vlL

alumnit aemuli domesticae virtutist hostem feriret lo

cum tuerit servare ordinest ut ubi accedat aetas et re
quirat usust ante militest quam obstricti militiae sa
cramentot bene gerenda ret alios vestrae aetati suc
crescentes ad aemulandam vestram virtutem et magni
tudinem animi per multa fortia facta excitetis. quibus
dictist qua suspicabatur lSatthianium adventaret ita
instructa aciet quasi esset ex itinere dimicaturusti

suos iter faceret atque arma animosque expedire ad

proeliandum iubet Meque longe ab eo loco progressist
ab exploratoribust quos dux speculatum praemiseratt
nunciaturt hostemt cognito regiorum consiliot cum
suis copiis diffisust vereretur ne iter accelerantit in
vito esset cum expeditist et longe superioribus pug
nandumt subita fuga se proelii discrimini subduxisse.
lnde crmosdum profectum positum castellum in Lu
cae zokoli ditionet ponte lbravum copias traduxisse.
qua re Prangipanes auditat exercitu ad zamlacham
adductot lSatthianii oppidumt castra posuitt magna
occasione ostentata bene gerendae rei. Mon procul
inde aberat oppidum varasdumt valida inprimis muni
tum arce praeter situs opportunitatemt praesidio non
contemnendo impositot cui Paullus lieczkes praeeratt
homo industriust et cumprimis Palatino fidus. lta
autem oppidum erat factionibus divisumt ut urbs ioan
nist arx Perdinandi partium esset quae res efficiebatt
ut oppidanis praefecti fidest praefecto oppidanorum es
set suspecta. lta simulatque magistratui de Prangi
panis adventu nunciatum est magna oppidanorum vo
luntate postridie eius diei t-q.uo die zamlacham vene
ratt legatos misitt quit clavibus portarum oblatist
dederent urbem. quibust ut par eratt multis verbis col
laudatist paucis adhortatust ut ad eam fidemt qua in
uonvm rivum manu - sompronius xlll
goe ro. urcnAenls nnvri

ioannem ltegem essentt constantiam adderentt atque

omnia perfecto bellot sibi de ltegis liberalitatet quae
eorum requireret virtust sponderentt eodem die inde
motisl castris varasdum contenditt magna concepta
spet aut aperta vit aut obsidionet arce palatini prae
sidio deiectot potiturum qua de re cum in consilio re
tulissett alii arcem circumsedendamt longamt ut cre
debantt obsidionem non toleraturamt transmittendum
lbravum amnem alii censebantt ducem e proximis co
mitatibus accersentibus nonnullist qui in ioannis lie
gis ide manebantt a crermauis maxime aversis. Ad
debantur autem precest ne se studiosos optimi ltegist
cuius non afflictam fortunam per suorum defectionemt
non fractas et debilitatas virest non solitudinem et
orbitatemt sed caussam respicerentt desertos ac desti
tutos sua spe hostibus praedae relinquerett quibus ne
rilurcas quidem immaniores umquam essent vugari
experti. iiorum preces cum dignae visae essentt quae
minime a duce negligerenturt praesentem opem auxi
liumque implorantiumt uua certa obstabat spest ubi
in incepto perstarentt obsidione arce potiundit quo
quidem cum omnium fere sententiae propenderentt
medium sequi consilium placuitt ut dux litteras ad
eos comitatus darctt quibust expositis caussist qua re
minus iis in praesentia ire subsidio licerett spem cele
ris auxilii faccret. craret ut aequo animo parvam
moram ferrentt quam necessariam eficeret in exiguo
temporis momento posita spes bene gerendae reit ut
si eam e manibus effluere patereuturt nequidquam se
mel oblatam essent quaesituri capta arcet id quod
brevi futurum sperarett daturum se operamt ut morae
pretium sua spe atque exspectatione uberius refer
rent. Perseverantiam modo retinerent in suscepto con
 vnenmcnnvrr mmvM un vn. goy

siliot certa spe fretit optimam caussam tuentibus prae

sens et propitium numen affuturumg cuius vim nemo
diu umquam effugissett quit etiamsi secus videreturt
non aeque ut in admittendot sic in perficiendo scelere
fuisset felix. cum hoc responso dimissis legatist in
occultam fati vim fortuna ducem fortissimum impel
lentet cuncta quae expugnandae arci idonea esse vide
renturt cura acerrima comparare instituitt ita belli
munera inter suos partitust ut alios fossas duceret
agere cuniculost alios in arcemt aggerem aliost et cor
bes oppletas humot ad tormentorum munimenta com
portare iubett dispositis militum fortissimist quit ne
quid inde detrimenti accipereturt qua opus essett in
suis quisque stationibus vigilias agerent. quae dum
impigre administranturz semel atque iterum ab iist
qui erant in praesidiot repetitis maiorum tormentorum
ictibust emisso globo e manuario tormentotcuiusmodi mi
lites in proelio utunturt dux incautus iis vitandist quae
nequidquam declinat humani consiliivist a superis im
minentiat interficiturz cuius rei nuncio praefecti mili
tum acceptot uterque ioannest lSamfiust et rllhaius ad
ducem contenduntt de illius atque omnium salute sol
liciti. quem cum insidentem equo offendissentt fronte
et vultu extremi discriminis casum dissimulantemt ec
quid accidissett quod minus vellentt percunctanturz
quibus cum respondissett non posse triste quidquam
accidere viro fortit equo descenditt atque a nemine
passus se sublevarit cum certatim sub alis ulnis sub
iectist multit ut euntem deducerentt adniterenturt
in tabernaculum ingreditur letali vulnere affectust
hominis constantiam in vitae extremo actu omnibust
qui adstabantt admirantibus. lnde cum medicit cu
rato vulneret nullam spem salutis superesse affirma
iot
sos lo. mcumzms nnvrr

rent. globo ita inter utrumque femur adactot ut dila

cerata intestina vitae necessarium usum negarenttius
sos principes advocari. quorum erant tum multi in ca
strist viri auctoritatem secuti. ad hunc modum allocu
tus ferturt vitae exiguum spatium quod superest. non
patitun viri fortissimi. pluribus vobiscum ageret pru
dentibus hominibus praesertim. qui ipsi vestra sponte
quid facto opus sit. non ignoratist pro iustissima
caussa bellum gerentes. quod est a me inchoatum
opust vobis relinquo perficiendum Si proficientibus in
obsidione dabitur arce potiri. id quod mihi vestra vir
tus spondet. tum lbravus vobis continuo transmitten
dus est. et vestrae cum vngarorum copiae coniungen
dae. id religiot iust fasque postulat ut quorum suffra
giis ioannes est ftex creatusg regno pulsus per sum
mam iniuriam. eorum defendatur armis. liquidem mi
nime dubitot quin ubi ftex de vestra in se voluntate
certior fiat. etiam si patria extorris paucorum sceleret
spem omnem recuperandi regni videatur abiecisseg
meliora de suis rebus incipiat sperare. Summam ge
rendarum rerum uni rllhaio permittot non quin parem
in vobis omnibus fidem virtutemque animadvertam
hoc honore dignam. sed quod cum plus unot qui im
peret. esse non possim is videatur idoneus magis ducis
muneri administrandm in quo cum virtute et fide sit
maior usus belli coniunctum a primis suis annis in
rPurcarum finibus proeliando cum his et pugnando
omni belli genere versatot ut verisimile sit. crebris
accipiendis et inferendis cladibus exercitatam virtu
tem. plurimum momenti ad rem bene gerendam alla
turam. - cum volentem plura dicere animus liquisset.
qui adstabant omnes polliciti. se quae imperasset fa
cturost discesserunt. ex iis ita multis animo affectis
 vnennrcsavm nsnvu ma vn. sos
l

ut quo fortuna secunda aspirareti non quo ius et officii

religio suaderet. essent consilia conversuri itat ne
exspectato quidem illius vitae exitui omnes qua libuit
castris relictist dilapsi abierunt Pelecti equites ad
mille numerot quos dux custodiae caussa apud se ha
bebat. ab ea labe integri in fide manserunt Ab his
cum adhuc viveret. in castellum Martivaniecz dedu
ctust magno omnium moerore decessit. inter alias io
annis itegis aerumnas gravissimam sua morte importa
turus. inde in curru impositum cadaver milites iia
pronczam deducentest Perdinandi duces de eius morte
nunciis acceptist facta manu insequunturt saevituri in
mortuum. cuius aspectum viventis non tulissent. in
his Ludovicus Pekrii cuius arces atque oppidat plus
aequo odio indulgenst everterat. concepto dolore ani
mi ex domesticarum rerum iacturat nullum in saevien
do agnoscente modum. omni conviciorum genere dicit
mortuum perstrinxisse. Meque is erat finem facturust
nisi iiarloviciust mortui propinquust vir magnae
auctoritatist multis verbis suae humanitatis memor
castigatum. non iam linguat sed manu in mortuum
grassantem. quod postremae dementiae esti a tanto fla
gitio deterruissetz simultatibus atque inimicitiis exer
cendis esse certos praescriptos finest ut idem esset
odii et iracundiae atque inimici occasust quicum
suscepta vivente essent. Muliebre bellum i vel puero
rum ludicrum potius i tamquam cum larvis i cum mor
tuo luctari. Licuisse quamdiu viveret. si quae contro
versiae intercederenti east ut viros deceret. ferro de
finirez cum mortuo rixarii quid aliud esse quam cum
stultitia coniunctam pravitatem animi ostentareP ita
cadaver prohibente neminet quo convenerati deductum
inde uxore funus prosequente i magnifico apparatu et
longa militum pompa Modrusum importatum. atque in
s1o re. nremnms anv-rr

maiorum sepulchro conditum esttviri in omni postero

rum memoria admirabilis. quantus quidem fueritt quae
eius sunt mortem consecuta docueruntt simulatque
enim interfecti fama finitimas provincias pervasitt om
nest quasi signo datot in Perdinandi partes concesse
runt. inde a Prancisco lSatthiano provinciae lSano
fhoc nomine praefecti provinciarum appellanturj co
mitia crisium Slavis et croatis indietag quibus cum
de praesentibus rebus agereturt quae secundae et flo
rentes Perdinandit nullae iam ioannis erantt nemine
pro illius caussa adversus praepotentem adversarium
hiscere audentet omnes ad crermanos eodem consensu
transieruntt uno excepto ioanne iiamfiot digno hominet
cuius memoriat propter insignem fortitudinem atque
animi constantiamt aeterna in omni posteritate vigeat.
Mullae illum illecebraet pollicitationes nullaet cum
peramplae a Perdinando liege ostentarenturt non va
stitas atque incendium bonorumt non amicorumt non
propinquorum precest non uxoris lacrymae lectissimae
matronaet quominus in incepto persisterett movere
potuerunt Advoluta ad pedest per ea quae carissima
in vita haberet obsecrando atque obtestandot contra
obfirmatum animumt in eam sententiam flectere cona
baturt quae salutaris quam speciosa magist ut ho
nesta etiam habereturt temporum ratio efficeret qui
bus precibus fatigatus animus cum minime fatiscerett
ita respondisse ferturt ut et constantiae suae non obli
viscereturt et humanitatis inprimis rationem haberet
carissimat inquit uxort aliorum bonorum iacturam
ferre aequo animo possum ffortunae enim sunt verius
quam meajt fidei iacturamt quae totaa me estt etiamsit
quae sunt homini in vita postremat sint subeundat
ferre haud possumt simulatque in homine desidera
 vneaarcAuvn nmnvM ma vn. g11

tur fidest quo uno vinculo hominum societas copula

turt non is homot sed hominis umbra veriust cui de
sitt quo dignam tam nobili animante vitam traducatt
cui frustra natura videatur largita loquendi facultatemtsi
procul ab hominum coetu in solitudine et desertis locist
belluarum more agat. quamdiu audivero vivere ioan
nem itegemt quaecunque illum contineat mundi parst
quem mea suffragatione creatumt impositum in regia
sella sum more patrio veneratust ei semel obstrictam
fidem integram atque illibatam fruat in me unum in
cumbens universus terrarum orbisj intrepidus serva
bot ut si amissis patriis fortunis per adeo honestam
caussamt sit victus diurno opere quaerendust dei im
mortalis beneficio in satis luculenta re olim positot
ioannis liegis equum curare non sim recusaturus. Me
que ille vero minore constantiae laude id praestititt
quam subnixus recti animi conscientia sibi suscepit
praestandum in arce veroche totum illud tempust
quod inter pulsum liegemt et restitutum regno inter
i cessitt cum suis mansitt nullo unquam dato signo im
mutatae voluntatis t vir rari exempli t atque inter illu
stria fidei documenta memorabilis.
quae dum in remotiore parte regni gerunturt io
annest ut diximust Pxuda profectust cum nihil sibi
reliqui ad summam celeritatem fecissett banubium
traductis quas secum adduxerat copiist ad rllokaium
conseditt quod oppidum inprimis loci natura munitum
ad ulteriorem rPibisci ripam est situm. Meque interea
desistebat suos hortarit ut quam alacritatem animi se
rege creando praestitissentt eandem tuendo suo bene
ficio adversus inanes crermanorum minas et terrorest
quae eorum essent tela atque armat praestarent. Per
tinere vero ad eorum constantiam inprimist quod iudi
Sli io. Mrcnmnrs nnvrr

cium de sua ide et virtute fecissentt videri non tem

porit non gratiaet sed poscenti patriae dedisset cui
moderandae eum praeesse voluissentt quem parem
tuendo regio muneri arbitrati essent. Meque vero so
lum se de retinendo regno suot sed de asserendo
etiam eorum iure ageret quorum id ipsum regnumt
quibus visum esset delatumt beneicium essett ut si
eum desererentt quem ultro sibi regem ascivissentt
non praemiorum ulla spet non largitionibust non aliis
malis artibus labefactata idet non possent recusaret
quin levitatis atque inconstantiae gravem notam subi
rentz nihil enim accidisset quare per subitam muta
tionem consiliit nullam mutationem rerumt quae a
recta oficii ratione manerett se praeclari iucepti poe
nitere ostenderentt peridiae quidem et proditionis
apud posteros reit ubi viderentur ioannem itegem ob
eam caussam excelso loco collocasset ut inde graviore
casut suis aeque atque exteris futurum ludibriot prae
cipitem deturbarent. Militemt tormeutat armat ac
belli omnem apparatumt adhuc penes eos esset quo
rum ius deferendi sibi regni insignia fuissett animumt
quem totum ipse a se haberett daturum operamt ne
quando a se in tuendo suorum beneiciot quorum in se
divinum meritum essett desiderarent. quod felix fau
stumque esset tum sibi itegit tum patriae inprimis
omnium parentit irent felicibus auspiciist et delectum
in oppidist in agris haberentt nemini parcentest qui
modo per aetatem pares ad arma ferenda haberenturt
tum caeterat quae bello gerendo necessaria essentt
pari vigilantia atque industria compararentt patriae
iurat regii nominis maiestatemt nobilissimae gentis
decust cui exteri reges per longum annorum spatiumt
 vneAmcAnvM lilliltvM LlS. vn. i

aeternam maculam imposuissentt sinistris reipublicae

auspiciis inito regnot vindicaturi. i

interea Perdinandus lauda potitust nullo a ioan

ne liege praesidio firmatat palatinum cum universis
copiis persequi t-nullo relicto ad respirandum spaciot
cedentem iubett dum inferior viribus spem faceret
opprimi posset territo insistendum in vestigiist et ni
hil de celeritate remittendum arbitratus. ita palatinust
atque alii Perdinandi duces adhibita celeritatet quan
tum expediti milites assequi equitatum maxime inci
tato gradu possentt quorum eximio studio utebanturt
dies noctesque continuato itineret ad rilibiscum perve
niunt ita instructis copiist ut si qua opportunitas ge
rendae rei ostentareturt confligere non dubitarent in
de tumultuario opere ponte perfectot cum lintribus
iunctist atque ad utramque ripam catenis revinctist
cratest insuper aggesta humo texissentt traiectum mi
litem rllokaiumt quo se ioannes cum iis quas habebat
copiis receperatt duxeruntt atque contra eum posue
runt castrat cum imparato a rebus omnibust id quod
plane sibi persuaserantt congressuri. id autem si acci
derett non desperabantt se unico defunctos proelio de
bellaturos. interea sollicitum ioannem de sua simul et
de suorum salutet duces adeuntt atque ut bono sit
animo t neu de sua et de suorum virtute desperet su
bita oppressus belli procella hortanturt quem optima
caussa gentium ius deus immortalis iustis suorum votis
et studiis favenst idem iniustae dominationis vindex ul
torque acerrimus tuereturt cur verot etiamsi esset de
summa rerum proelio decertandumt dubitari de even
tu debereP Mumero quidem se esse inferiorest virtute
militumt caussat numinis praesentiat quo propitio
essent adversus foederis et iuris gentium violatores
s 1 at lo. MlcnAmLrs mzvrrl

pugnatum superiores esse. vnum modo orare. ut.

cuius consilii auctor ipse Ludovico liegi fuisset. cum
adversus hostem potentissimum esset copias perexi
guas ducturust de medio ipse recederet. humauorum
casuum memor. et sese reciperet in tuta locat si quid
durius accideret. extempore consilium quod esset tu
tissimum capturus. nPerocioribus consiliis et audaci
bus inceptist etiamsi in speciem honestis et fortitudi
nis laudem prae se ferentibust tutiora praeferri. et for
tunae urgentis impetum declinatione potiust quam te
merario occursu vitari oporteret peritos rerum humana
rum homines docereft Molle se iis male ominari. quo
rum iusta arma adversus vim atque iniuriam pro fte
ge innocentissimo gererenturt sed si secus tamen sta
tueret deust cuius aeterna providentia moderaretur
hominum consiliat et malae caussae ius succumberct.
aequitast fas cederet armist subtrahendam hanc volup
tatem impotenti victori. ut uno proelio Srermanus se
crederet defunctum bellot cuius finem. vivente ioanne
lfteget ac dei immortalis numine regente terrastnullum
speraret. lioc deum immortalem permitteret cuius ar
cana consiliat humana mens non assequeretun ut ad
tempus impii secundis rebus fruerenturt quo acerbior
luctus ex fortunae commutatione et scelerum con
scientia exederet animos.
l-lis ioannes ftex motust cum ducibus pro eorum
in se fide collaudatist se in eorum potestate futurum
respondisset. de omnium sententia summam gerendae
rei Prancisco Sodoni permisit. rei militaris perito ho
mini. et per omnes militiae gradust magna cum forti
tudinis laudet ad ducis munus provecto. Magnitudine
quidem animi in eo fidem aequasse. pugnae eventus
comprobavit. et quae sunt mox pugnam consecutat
 vneluucAnvM klillvM Lifh vn.

quibus victus proelii fortuna invictum fortitudinis

laude se ipse vincendo ostendit. lilrgo brevi oratione
confirmatis militum animist copias instruxit. cum pug
nae laetum eventum ominareturt pugnaturis pro pa
triae libertatei cui ad exitium crermanus hostis infe
stus immineret. pro coniugibus et licerist pro dei im
mortalis sanctissimis delubrist in quibus castis preci
bust proiectae ad aras piae matronaet virgines filiaet
innocentes pueri praesentia propitiaque vngaris nu
mina fatigarent. inde cum exiguae copiae essent. et
ex novis delectibus coactaei quidquid inerat roborist
quod totum fere vngarorum veteranis constabat. in
media aciei quam ipse obtinebat. in utroque cornu
rilransilvanos constituit. ita animo paratust ut proelio
ipse prior hostem non lacesseretg cum lacessentei
quamquam multo viribus inferiort conserere manum
haud dubitaret. qua re cognitat Perdinandi duces et
ipsi ita copias instruunti ut aciem mediam cum prae
valida vngarorum militum manui qui fere omnes vete
rani eranti valentino rilerekio permitterenti et quidem.
ut dux ducii et militi miles tum virium firmitatei tum
pugnandi usui inprimis animorum ferocia pares vires
afferreti quat ut exterae nullae aliae gentes magis ex
cellunt. Levist ac gravis armaturae equitest quos par
tim e Stiriat partim ex Moricis Perdinandus accerse
rat. ad utrumque cornu constitui placuit. eo consiliot
ut. porrectis utrimque alist id quod propter exiguas
adversariorum copiast haud difficile factu censebati
ab utroque latere circumvenirenti simul Paulo lSaki
thio negotium datum. magni animi homini. ut cum de
lectorum equitum manui quos vngari vsarones vocanti
subsisteret adversus sinistrum cornu in insidiist ut si
mulatque pugnae datum signum esseti cx insidiis coorti.
in nihil minus exspectantes impetu factot perterritos
g1s ro. Mlcuxnms nnvrr

dissipatosque. in fugam coniicerentt magnum certe ope

rae pretium facturi t quocumque victi fugam intende
rentt quod virtute et numero confisi omninoisibi futu
rum spondebant. cum duces suos paucis cohortatit sig
num pugnae dedissentt minoribus tormentist quae
carris in castra advexerantt ferrei globi ad sesqlli
pondo utrimque emittunturt ut magno eorum terroret
qui parum militiae assuevissentt quorum ingens nume
rus in utraque acie eratt ita nullo fere insigni detri
mentot in quos emittebanturt ut in tempore facile de
clinari possett ante ictumt flammae vi erumpentet et
horribili tonitru feriente aurest quod quidem raro pa
titur incautum falli. fiinc magno ardore animorum
utrimque procursumt atque aliquamdiu ancipiti proe
lio pugnatum estt cum regii ducest ingens victoriae
praemium in medio positumt unit cuius caussa pugna
rentt regnum maximum atque opulentissimumt militi
bus noment gloriamt famamt lautam et peropulentam
praedamt atque uberius stipendium in minime dubiam
spem ostentarent. ioannis equites a dextro cornu in
alam equitum levis armaturae invectit qui erant in
laevo Perdinandit magnam ediderant stragem t colle
cticio milite et ex subito delectu temere conscriptot
rPransilvani equitis robur haud facile ferentet et aPer
dinandi ducibus immissa gravis armaturat quae tota
equitatu Morico constabatt in sinistrum regiorum cor
nut cum aegre invehentium se impetum Scepusiani ter
ritit ac perturbati sustinerentt primum sensim referre
pedemt moxt pertinacia victa terga verteret ingenti
eorum edita caedet coegerunt. cum ita in cornibus
equestri proelio pugnatum essett qui erant in media
acie vngari conseruerant manumt adeo incensis ad
vincendum animist ut vere apparerett aliis eos quae
 vnaAurcAlzvn uuuvM Lm. vlL al 1

reret pro quorum victoria dimicarentt sibi gloriam

regno potioremt atque immortalitatem parare. Alebat
hinc odium vires t hinc studium laudist ut genere ar
morumt rei militaris usut animorum ferocia parest
mori in vestigiot quam loco cederet et vertere terga
mallent Sed regiorum pertinaciamt opportune eque
stri proeliot gravis armaturae equitatus perfunctust
fregitt qui levo cornu pulsot atque extra aciem acto
infestus in latus pugnantium incurritt adeo acri im
petut ut pugnandi ac loco consistendi victis nulla fa
cultast perexigua capessentibus fugam relinqueretur.
ita caesi multit vivi alii captit in his lSodo duxt cum
inter confertos impigre pugnanst frustra proelium re
stituere conatus esset inde direptis castrist et tor
mentis abductist militaria signa cum regio vexillo
victores ad Perdinandum retulerunt Alii ita rem ge
stam adversus ioannem ftegem prodideruntt quemad
modum a nobis commemoratum est iz a quibus dissen
tientes vngari diversa traduntt qui exactae iam aeta
tis homines adhuc civilium bellorum cladibus super
stitest eorum meminisse potuerunt commissum primo
equestre proeliumt paribus fere utrimque viribust dis
paribus animist cum dux lSodot quingentos vix secum
milites de improviso oppressus regio equitatu in pug
nam adduxisset. Aliquamdiu tamen ioannis equitest
satis impigret ut in subita ret inter se corhortatost
acrius crermanorum signa inferentium impetum repres
sisset mox cum de pugnae ardore remittentest urgente
fessos vehementius Perdinandi equitatut dux nequid
quam perculsos instaret atque ultro inferre gradum
iuberett non oratione solum sed exemplo eos adhor
tandot haud dubie iam hostes victorest fiducia e regio
rum trepidatione sumptat ducibus clamantibust ubi ur
ms io. urclusnrs anvri

gerent iam victos. et adessent animist victoriam in

manibus esse t concitatis equis in cedentes iamt et loco
pulsost terga vertere coegisse. Multis ex his inter
fectist plures vivos in potestatem redactost in quorum
numero liodonem fuisset omnium consensut eo die et
militis fortissimit et ducis optimi laudem promeritum.
liei ad hunc modum gestae Sodonis praeclaram faci
nus adiiciuntt quod cum idei et constantiae insigne
habeat documentum cum fortitudinis laude coniun
ctumt haud videtur silentio praetereundum. cum ab
hostibus captus liberali custodia asservareturt usque
adeot ut praeter abeundi facultatem nihil illi ex pristi
na victus consuetudine deessett aliquando in comissa
tionet cum aliost qui se largius invitassentt vino inca
lescentest aut plane ebriost aut alto obrutos somno
animadverterett ne eum ipsum quidem satis sui com
potemt cum plus aequot ut itt vino iudulsissett datae
idei ducibust et sui immemoremt per occasionem aliud
agendit equo conscensot qui primus occurritt captata
fugae facultatet abiisse. ita vero tum vngari bellum i

gerebantt ut ultra aciemt odia non erumperentt ita in

ter se certantes omnibus humanitatis oficiist ut non
maiori sibi laudi ducerent ferro in acie vinceret quam
elatos ferocia animost post restinctum pugnae ardo
remt moderatione atque aequitate moderari. inde lio
donemt cum nox adiuvaret consiliumt ad fugam tegen
dam opportunat unum aut alterum milliaret per igno
tos et devios callest ut sequentes se fallerett consulto
iter faciendot errabundumt ac somni et vini plenumt
ad rusticum quendam divertisse. illic per noctis quie
tem discussatebrietatet cum experrectust et sibi plane
redditust ab errore mentem collegissetz animo facinus
exsecratumt cumt adversus datam idemt falsis custo
 vneAmcAnvM MkvM Lm vn. g1g

dibust sibi turpem fugam in omni vita futuram con

scissett rustico apud quem diverterat ducet viae prae
ire iussot militibust quos experrectos sectari fugien
temset comperta fugat minime dubitarett citato equo
ire-obviam perrexisse. in eos cum incidissetz multis
precibus fugae infamiam deprecatumt cuius rei cul
pam in temulentiam reiecissett nihil dixisse sibi anti
quius fuisset quam ut iis redditust quorumt iure bellit
factum mancipiumt per capitis deminutionem essett
suam fidem liberarett quam pati a se desiderarit et
vita frui minime posset. ita reductum in castrat ma
gna parta constantiae laudet cum omnia passus essett
quae ultima libero homini habenturt in fide mansisset
futurum insigni exemplot neque libertatemt neque alia
si quae sunt modo in hominum vita magis libertate
expetenda t existimationis iactura redimenda esse.
Subit hoc loco animum non sine ingenti admiratione
fsaepiust quam vellem hoc mihi usurpandum estj scri
ptorum nostri temporist sive lubrica fidest sivet quod
quis magis verisimile existimett parum accurata ra
tio suae fidei hominibus probandaeg cum praesertim
nullam sperent ingenii laudemt quam non habeant cum
fidei et religionis laude coniunctam. Meque vero ego
solum in gravioribus rebust in quibus permagni inter
est hominum non fallit sed in levioribus etiam ex
actam scriptoris fidem requirot ita enim est futurumt
ut credamt eum suscepto muneri satisfecisset si in mi
nimis gravitatis suae non oblitust perficit industria et
sedulitatet ut de maximis haud sit mihi dubitandum.
Ac varias quidem veritas facies induitt sive illam stu
diumt sive odiumt sive gratiat mali metust spes prae
miit quasi fuco oblitam fingitt sedt ut numquam diu
suam speciem decusque occultetg ubi cetera absintt
seo lo. urcruams imvrr .

acerrima ipsa semper suivindex. lta vero uni inservire

consilium est ut non insectandi studiot a quo animi mor
bo longe absum. sed veritatis vindicandae. ubi illam
infuscatam scriptorum mendaciis deprehendam. ultro
partes mihi censoris et vindicis sumam. vt vero alios
omittam. maxime video iovium. cum in aliis multis.
tum in hoc ipso bello describendm quod Perdinandus
ftex cum ioanne gessit foede labi. quae caussa scri
benti fuerit minus fidei suae et religioni consulendi. alii
viderintz quod ipse pertinere ad receptum a me mu
nus existimavtfacile passus mihi persuaderi multa im
prudenti excidisset quae temere credita. temere cre
denda aliis prodiderit res persequi pergam. quas ipsas
ut pervestiganti inquirentique summo studio a peritis
licuit gestas cognoscere. ita tradam. ut nusquam vo
lens aut prudens videar a veritatis studiot et scriben
di religione aberrasse. Mam l-ovius quidem de iist qui
ad Perdinandum transierunt ea scripta reliquit quae
mirum sit pro veris tradidisset cum falsa esse multi no
stra aetatet eorum temporum aequales affirmare que
ant et affirment adeoz sed cum hoc mirum. tumimulto

illud maiore admiratione dignum. cum iisdem tempori

bus vixerit. quibus ea gererentum et quidem ftomae
vixerit. ubi a regum legatist et pontificis oratoribust
doceri de iis poterat de quibus illi erat scribendum. e
vano haustat ne dicam confficta ad gratiam. litteris
mandasse. Mitto quam inclementer appellet viros for
tissimost et natos ex amplissimis familiist quod est vi
tium in rerum scriptore gravissimum. a quo testis reli
giosi partest non accusatoris requiruntun lnter cete
rost qui a principio defecerunt valentinum rPerekium
nominat quem supra ducuimust servili tumultu rem
egregie pro ioanne ftege adversus iovallzarium ges
 vsamcmvu aetem nm viL Pizj

sissez cui si viventi esset caussa pro se dicendai mul

ta afferret in mediumi quibus probaret tam gravi con
tumeliae nota minime se dignum fuisse. Mon enim ille
odio ioannis itegis ad Perdinandum defecit. id quod
agi ab eo prius non potuit. quam suo se ipse gladio
iugularet. sed temporum rationem secutusi quorum
nisi haberet rationem. erat futurumi ut liberos relin
queret in egestatez quam caussam. perpaucis exceptist
video aliis fuisset ut transitionis consilium sibi neces
sarium putarent. Perdinandi viresi Austriae familiae
maiestast caroli v. caesaris nomeni famai cum multis
victoriis et triumphis clarii tum multorum regnorum
potentist exterorum regum et populorum studia eo fo
vendot qui validioribus viribus adversus vngarorum
consensum innitereturt ab illius rationibus dissentien
tium. ut ioannes a suis destituereturt perfeceruntg di
gnus cuius fortunam omnes miserarenturi paullo ante
maximi itegist mox per insignem fortunae iniuriam
redacti ad egestatem Sed multo ille magis accessione
iniuriae infelixi obiectus inimicorum calumniist ita
se gratificari Perdinando itegi existimantium. cui pla
ne erat persuasumi multis nominibus sibi debitum
regnum repetere armisi certe nemo est familiae
Austriae adeo parum aequust cuius non sit hoc de
Perdinando iudiciumi numquam illum adversus Scepu
sium fuisse arma sumpturum. nisi illi fixum animo
esset. pro optima caussa adversus iniuriam gerere
bellum Mam et Sakithium iovius tradit in eo proeliot
quo lSodo victus captusque est. pugnasse pro Perdi
nandoi qui ioannis fugae comesi cui egregiam ope
ram pugnando navarati desperato ad rilibiscum trans
itui quem prior illet non sine salutis discriminet ponte
transierati zegedinum perfugeratg unde Perdinandi et
uonvm avum lllSilk - scn1rronne. lllL
 sze t ro. nrcnxrzms nnvrl

Palatini literis nuneiisque sollicitatust iisdem caussist

quas supra commemoravimust in Perdinandi partes
transiit
interea ioannes re male ad rPokaium gestat eum
militibust quos hostium armis praeceps fuga fecerat
reliquos t cum cura collectist atque amicorum coactis
auxiliist ad zina consedit quo quidem missus a Per
dinando cacianerus dux cum parte copiarumt qui fu
gientem persequereturt commisso proeliot fusum et
profligatum in fugam vertitt e regiist nonnullis spe
praemiorum delinitist ut ad Perdinandum transirentt
id quod facile factu erat iam accisis et prope deplora
tis ioannis rebus.
quae dum in vngaria ad hunc modum gerunturt
missus aPerdinando ftege iuternuncius ad Solimanum
cum literis deprehensus ioanni traditurt quas qui
dem literas rilridentinus cardiualist praecipuae apud
Perdinandum auctoritatist signo manuque sua ob
signaverat Summa litterarum quae temporis magis
quam maiestatis tanti regis viderenturt verentis
ne adepto regnum parum esset diuturnum Solimano
invito futurumz vtt accepta annui tributi nomine in
genti pecuniae vi pateretur se legitimum regem ab
vngaris creatumt amico illo et foederato iteget rebus
suis faventet in vngaria reg-narez non enim sibi persua
deri posset imperatorem iustissimum desperati hominis
caussamt et qui malis artibus regnum invasissett he- i
redi legitimo praercptum adversus naturae et gentium
ius suscepturum. quibus lectis literis ioannest quit
quamquam regno pulsust proditusque a suist unum
sibi relictum perfugium ad Solimanum intelligebatt ad
eum diem neminem miseratt de suorum consilio iran
silvanurrl palatinum prudentem hominem t et magni
 vnesnieinvn anizvn Lria vit ses

usust ad illum legavitt qui simul et de suo et de Per

dinandi iure illum docerett multis de caussist ut cre
debatt sibi quam adversario aequioremt inprimis ius
sum afflictae patriae pacem precarit iis conditionibust
quae vngaris quam aequissimae et quam honestissi
mae viderenturr. quod quidem ille ita assecutus est
ut nullo cum regni incommodot magna sua cum laudet
iam Solimano agitanti animo vngaricum bellumt cre
ditus site manibus arma extorsisse. cuius quidem
suae in patriam pietatist et universam christianam
rempublicam adeot eam sibi gratiam relatam aitt ut
quod adversario ageret et regii nominist et suorum
immemorit quos turpi foedere illigatos rPurcae vecti
gales addicerett clemens viL diris se devovere veri
tus non essett optime de patria meritumt ne leviter
quidem adversario appellatot quem idem sciret aiilur
ca summis precibus contendissez cuius rei caussa ta
men minime esset obscurat ne carolum caesarem a
suis rationibus alienarett quicum foedus atque ami
citiam iniissett cumt inconsulto Prancisco iteget et
aliis foederatist ei discedere a superioris foederis con
ditionibus non licuisset. Mihil quidem certius erat
quam Solimanumt post acceptos nuncios de occupata
lauda a Perdinando lieget iustis comparatis copiist
Perdinando bellum illaturum t quam urbem armis ca
ptam suae ditionis atque imperii fecissetthaud impune
retineri ab externo reget et maximis copiis septo mi
nime passurum. A qua sententia exitiosa futura vnga
ris Solimanum revocatum ioannis itegis precibust et
alii multit et palatinus rilransilvanust ioannis legatus
aftirmabatt qui ea de re apud Solimanum egerat Mamt
ne quis existimaret ab inimico rege excogitatam t in
terceptas Perdinandi ad Solimanum literas multi
ilii
agi m nrcmnnrs anvrt

postea legeruntt id ioanne procurante. cuius permagni

intereratt cum aliost tum reges exteros de Perdinandi
interioribus consiliis non fallit quorum aures perpe
tuis inimicorum criminationibus fatigabanturt unit cu
ius potentia et nominis maiestas late patebatt quo ni
hil in humanis ingeniis proclivius estt assentantium
Prustra ille vero gentium iust et instituta patriae
iactabatt iam apud multos corroborata famat quam
verisimilem praesens ioannis fortuna eficiebatt implo
ratae ab rilurca opist quod innitenti optima caussa erat
maxime invidiosum. ita vero eum accusatores multi
infestis animis oppugnabantt ut ne studiosissimi qui
dem illius homines defendere magnis adversarii opi
bus deterriti auderent lilrgo ioannest deploratis in
praesentia rebust cedere regno simul et patria consti
tuit t apud affinem itegemt cuius habebat in se explo
ratum animumt tutum ut sperabat receptum quaesitu
rus. Prima illi statio ingresso in Poloniae ines apud
ioannem rilarnoiriumt virum ut dignitate principemt et
maiorum nobilitatet ita omni genere magniicentiae
ltege exule excipiendot cuius nomen posteritati sum
ma cum laude prodatun Mon adversarii potentiam ve
ritust non eiccti fortunam aspernatust ita advenientem
honoriice accepitt ut iorentibus illius rebust et cum
patriis fortunis potientem incolumi regnot habere ho
noriicentius haud potuerit consolatus multis verbis
venerabundust cum de suis rebus in posterum melio
ra sperare iussissett arcem illit quam ipse incolebatt
suis excedere iussist atque oppidum simul tradiditt
cum alia supellectilit tum argento ad domesticum usumt
et cetero regio apparatu misso. iiaec per totum illud
tempust quo regno exsulavitt ioanni regia fuitt et
quidemt ut in hunc diem usque ioannis liegis domus
 vneAnrcAavM neam Lm. vn. ggs
voceturt insigne rllarnoviae domus in omni posteritate
hospitalitatis et magnificentiae monumentum Pertur
Sigismundus affinem liegem complexust ex altissimo
fortunae gradu deiectumt nullo omisso humanitatis
ofticiot quod summi amoris significationem haberett
accepisset cum sua sponte mitissimi homo ingeniit
tum in unius calamitate regum communem sortem mi
seratust tetram atque horribilem scenam humanarum
rerum ostentantist per insigne fortunae ludibrium ex
tremis vitae subsidiis destituti. vnum modo Sigis
mundum movebatt quominust ut vellett praesenti auxi
lio adessett Perdinandi minime dubia offensiot ubi pa
lam eum sibi fovendumt armis auxiliisque iuvandum
suscepisset. quae cura cum inprimis anxium Sigis
mundi animum haberett unus e principibus Polonis
iiieronymus Laskius palatinus Siradiensist callidus vir
et spectatae prudentiae atque usust haerentem nutantem
que expedivitz iSius enim opera Sigismundust cum
aliis rebus administrandis usus eratt tum feriendo cum
rilurca foederet quod in centum annos inieratt maxime
salutari reipublicae consiliot ut postea eventus docuit.
iiic sive sua sponte Sigismundo conniventet sive clam
summissus ioannem hortaturt ut quando ad recupe- t
randum regnum prodito a suis cetera deessentt eo
perfugerett quo ius fasque suaderett et ab eo opem
implorarett quo vindice deus immortalis non semel
usus est poenis a sceleratis expetendist et aliorumt et
maxime regum ultort qui potestate imperii ad perden
dum evertendumque christianum orbem abuterentun
lium qui supplex opem posceret perditis suis rebust
ab eo qui susciperet sibi iustitiae defendendae partest
tuendi ius adversus iniuriamt erigendi oppressost
aftlictos sublevandit nihil videri agere indignum chri
szs lo. MrcuAums navim

stiano homineg quem quidem deceret ubi deus vires

et animum esse voluisset illic credere divinam vim
inesse scelerum ultricem ad hominum malefacta vin
dicanda. Si quid spei superesset aliquandm quae
amisisset recuperandt salutem. regnum. nomen. do
mesticas fortunast id totum positum in Solimano esset
rege illo quidem potentissimm et maximo omnium.
qui tum regia insignia in terris gererent sed multo
maiorem quam fortunam gerentem animum. caussam
totam suam se auctore illi permitteret precarium ab
eo accepturus regnum. cuius ope esset recuperaturus.
vbi quid iuris in vngarorum regno haberet quanta
suorum. quanta cum exterorum iniuria esset pulsus
ostendisset ne moram quidem exiguam intercedere
passurum. quin acceptum in fidem adversus vim atque
iniuriam vindicatum armis reponeret in regia sella.
liis a Laskio dictist cum pro eot atque aequum erat
illi lPtex ingentes gratias egisset sumpturum se ad
deliberandum spatium respondit ut postea creditum
est Sigismundum consulendi gratia . a cuius consilio
discedere videri nolebat id itat an secus acciderit in
ccrtumg multi id quod verisimile videbatut pro vero
sumptum affirmant eius consilii auctorem ioanni lie
gi Laskium quidem. sedi consulto prius ltege fuisseg
quem multis de caussis minime passurum apparebat
ubi utrum vellet liceret amicitia secum et affinitate
coniunctum ltegem desertum ac proditum iriz praeser
tim cum non esset dubitandumt quin Perdinandi vires
magni regni accessione auctaet essent formidolosae
vicinis regibus futuraet id quod minime conducere Po
lonis credebat t quibus iam inde a primo lagellonum
ltege Ladislao graves simultates atque aeterna odia
cum gellte Austria intercedebant hlrgo ioannes ftex
 vxeAmcAnvM nsnvm LllL vn.

accersito ad se Laskioi quandoquidem. inquiti eo res

nostrae reciderunt. ut quem decebat vngaros externa
vi oppressum sublevaret eum eversum et proditum ve
lint. non fideii non religionis suaei non cognationist
eiusdem gentis et patriae hominest non amicitiae me
moresz enimveroi inquit. eo perfugiam. undc certa pe
stis atque exitium sceleratis imminet. iura patriae.
sacras aedest coniugest liberos extcrnis armis defen
surus. vbi ius coliturt in ultima etiam barbaria et re
motissimis gentibus petendum. cum nihil certius homi
ni sit. quam deum immortalem. ubi divina atque hu
mana iura colanti iustitiae praesidem. et rerum om
nium moderatorem coli. Mon genust non natiot non
mitest non inculti et barbari morest sed caussa efficiti
ut iusta bellat iusta arma conseanturt quibus num
quam non favet praesens denst expetiturus ab iis
poenast quii ut necessaria arma habeanturt patriis
legibus atque institutist quibus stant legitima imperiai
vim inferendo perficiunt Placet sequi consilium. quod
fides parfiterj et prudentia tutum. inprimis nostrorum
temporum ratio necessarium redditthic illudvirgilianum
usurpasse aiunt z iiPlecterc si nequeo superost Ache
ronta movebouj magna spe fretot deum immortalem ini
micos suost qui iidem sunt hostes bonorum omnium.
id quod in sacris literis spondet. suorum inimicorum
armist insigni documento divinae animadversionis in
improbos et sceleratos hominest adversariorum iniu
rias ulturum. Piu tet Laski. versatum in Solimani re
giat nulla earum artium fugit. quibus te oporteat uti
ad emolliendum barbari regis animum. et in nostram
caussam flectendum iist in te fidest egregia voluntast
acre ingenium. eloquentiae vist prudentia summai ut
tibi minime praescribeudum sit. quibus rationibus sit
 sgg ro. Mronmms nnvrl

tibi mea caussa agenda. tthiullus est aspectus rerumt

quantumvis miserabilis atque acerbust qui maiorem
vim excelsis animis inferatt quam deturbati e summo
rerum fastigio ad infimum gradumt nihil lugubretnihil
tristet nihil indignum in terris magist quam vi oppres
sa innocentiat scelust improbitast fraus eo elatat unde
est innocentia deiecta/t illud quidem fere accidere quo
tidie videmust uti insignis virtus evecta supra huma
nae felicitatis modumt cum humana alia omnia con
temnatt tum superba hominum ingenia inprimis oderitt
quos fortunae temeritast nulla ars digna summo in ter
ris honore excelso loco inter homines colloeavitt con
tra eandem videmus supplicibus ex alto loco dextram
porrigeret et quos subitus fortunae impetus ad terram
stravitt quibus sublevandis certa spes gloriae osten
diturt cuius nemo umquamt cuius sit paullo elatior ani
must etiamsi summum sit in terris imperium adeptust
sibi visus est habere satis. Solimano quod satis estt
aperienda tristis atque obscura nostrarum rerum fa
ciest ut inducat animum oppressum recipere in fidemt
erigere iacentemt erectum tueri t quod sibi gloriosum
futurum ad hominum commendationem putatt hoc in
quam est futurum satis. Praemia nulla habent potiora
magni virit quam quae a conscientia recte factorum
i manantt sed si numquam acciditt ut eorum praemiorum
virtus sit experst quae potest humanarum rerum ratio
sponderet id de me velimt Laskit tibi pollicearist quod
a gratissimo animot et suae constantiaet alienae virtu
tis memore sunt exspectandat patriae meisque tua vir
tute restituto. Summa haec mandatorumt ut qui nobis
auctor fuisti eius ineundi consiliit quod maxime con
ducere nostris rationibus existimastit idem explicandi
esse pergast quod ipsum quidem nostra spe atque ex
 vneAuicAnvM amavit Lna. vu. szg

spectatione prolixius te praestaturum ne dubitemust

tua fidest ex sapientia aeque tuis atque exteris testata
facit
iziis auditis Laskiust cum illum bene de suis re
bus sperare iussissett ac votis parem eventum exspe
ctaret non verbis set sed officiot studiot sedulitate
enixurum responditt ut sui nominis et dignitatis per
studioso homini res suas intelligeret se permisisse.
ita nihil cunctatust cum in eo positam spem bene ge
rendae rei existimarett ubi prius rem agerett quam
potuisse agi credereturt neu prior Perdinandus Soli
mani animum legatis praemissis occuparett mutatis
ad celeritatem equis constantinopolim contendit. lilrant
tum duo inter eost de quorum consilio imperium Soli
manus administrabatt auctoritate maxime et gratia flo
rentest Aloisius crrittiust et iflbraimust e visiriis quos
appellant unust qui honos secundum imperatoris maie
statem habetur summus. il quibus uti priorem crrit
tium adirett religio movitt quam quidem illi per Soli
mani indulgentiam palam semper licuit profiterit chri
stianis sacris initiato. Susceperat illum e rPurca matre
olim Andreas crrittiust vir magni animit et suis aeque
atque exteris spectatae virtutis et sapientiaet quique
quo tempore a ioanne itege Laskius est constantino
polim missust venetae reipublicae dux magna cum
laude principatum administrabat. is a primis annis
mercaturae deditust cum industriae fructus uberrimos
retulisset fneque vero venetis apud suost quod merca
turam exerceantt quidquam de nobilitate deceditjt per
omnes honorum gradust qui extero homini haberi pos
sentt inter paucos summum gratiae locum apud Soli
manum obtinebat. quibus artibus se insinuaret eo adi
tum molienti licueritt neque facile est ab aliis omis
ggo ro. MlcnAliLlS anvrr

sum commemoraret neque si licerett ipse velimz nihil

enim mihi certiust quam nullis artibust quae sint viro
principe dignae funam rem militarem intelligojt patere
cuiquam apud tantam barbariem gratiae locum.
hlrgo crrittio Laskiust cuius rei caussa constan
tinopolim venissett exponit ioannem Scepusiumt ab
vngarist post caesum Ludovicumt legitimo gentis
more habitis comitiist principum suffragationet con
sentientibus populorum studiistfcreatum regemt a Per
dinando Paoemorum ltege armis regno pulsum. qui
quidem t desperatis suis atque exterorum regum auxi
liist quos a se adversarii gratia et potentia alienaritt
ad Solimanum confugere sit ausust neque hoc tamen
sine certo dei immortalis consiliot ut crederett quem
unum regum regem in summo imperii vertice positum
constituissett ut essett a quo supplices reges opem in
suis rebus afiictis implorarent. in ea urbe habere So
limanum imperii sedemt cuius qui fundamenta iecis
sentt vatum responsa retulissentt proprium eorum mu
nus foret penes quos fasces eius imperii essentt ttPar
cere subiectist et debellare superbosff in ioanne ltege
eiectot afflictae fortunaet et cum eo ipso violatae ideit
religionist oficiit in Perdinando superbi animit et ius
fasque omne contemneutis exstare documentumt ut
quo deceret propendere summi imperatoris animumt
obscurum esse haud posset. hion esse opus diserto ho
minet qui supplicis caussam agerett rem per se ipsam
loquit quiritaret dei immortalist hominum idem implo
rare advolutum itegem ad pedest quod in hominum
vita miserrimum et calamitosissimum spectaculum
essett nisi advolutus ad pedes Solimani iacerett qui
supplici spem salutis et vitae facerett a quo uno vitae
et salutis beneicium agnoscere summis regibus hone
 x-nenlcnnvn nrznvu Lnæ. vn. am

stissimum esset. liiecto nihil reliqui e regno peropu

lento inimici iniuriam fecisset unumt quo non perve
nissent fortunae telat animum suae fidei et con
stantiae obsidemt tumt quod secum esset ad funus
usque elaturust legitimum ius vngarici regni Solima
no offerret eo loco apud illum contentam futurumt quo
tam prolixus animus et benevolus videretur esse pro
meritus.
iiis a Laskio dictist plura crrittius persequi
haud passust secum ad lilbraimum adduxitt atque or
dine quae de ioannis ltegis calamitate audieratt re
censett cum quidem illud addidissett ad ceteras caus
sast quae movere imperatorem deberentt pertinere
plurimum ad cttomanici imperii securitatemt summo
beneficio imperatori devinctum ftegemt rerum in vn
garia potirit cuius virest ubi minus gratum animum in
bene de se meritum ostenderett quod tamen non esset
credendum t non haberentur idoneae ad rilhracii belli
molem sustinendamt quod vix magnus consensus to
tius christiani orbis esset propulsaturus. Accedere
clementiae et magni animi commendationem t maxime
aptam rem ad populorum studia comparandat cum
quidem percrebresceret iniuste oppressis regibus apud
clementissimum imperatorem certum perfugium pateret
regnum et principatuum satietatem saepe in magnis
animist verae et solidaegloriae nullam invenirig ut
dare quam accipere regna gloriosius credereturt po
sito praesertim in maximorum regnorum possessionet
et regum regi. Mam etiam si felicitas esset censendat
multa regna parta haberet eam intra certos homini
praescriptos fines continerit et cum homine mortalit si
id fieri possett mortalem interireg laudem et gloriam
aeternam atque immortalemt vita functos viros fortes
gsz lo. Micmnms anv-n

comitari. Aequissimas esse conditiones quas ferretz

paratum tributi nomine ultori ac vindici sui iurist sa
lutist dignitatist regni restitutort quantum visum
esset quotannis pendereg ut fides exstaret agnoscere
se summum apud Solimanum regni iust atque eosdem
hostest eosdem amicos habere.
cum his dictis aliisque multist quae ltegis mise
rabilis ac tristis fortuna postulabat crrittius peroras
setg subsecutus illius orationem Laskius in eandem
sententiam multa addit eo efficaciore crrittii oratione
ad commovendum barbari animumt quo minus acri
sensu alter auditam modot visam alter supplicis lie
gis personam repraesentabat. cetera quae ad eum
diem Solimanus gessisset summi omnium regit im
peratoris fortissimi. maximi. felicissimi fuisseg vincere
enim potentissimos hostes armist populis multist gen
tibusque imperaret ad remotissimas mundi oras pro
ferre fines imperit non posse nisi qui virtute et ro
bore animi. ut magnitudine imperii inter homines ex
celleretg sed ut idem non posset recusare communem
tum hominum. tum aliorum animantium sortem. quo
rum una esset ratiot ut quae orta essent certis vitae
spatiis delinita aliquando pervenirent ad occasum.
quod gloriae decus tum illi benigna fata pararent
esse eiusmodt ut extra mortalitatis sortem. in coelo
adhuc viventem collocaret nulla hominum oblivione
interiturum ltegum fortunam. quo honore nullus esset
in terris maiort non homines sed deum moderari. cu
ius imperio reges parerent et quos in terris divina
virtus efhceret similes deot supplicem ltegem. habitu
fortunae miserabili. sordidum. obsoleta veste. non de
cere opem implorare a mortali hominet sed ab eot in
quo dei immortale numeit res hominum tuentis elu
 ivxeAnrcAnvM imam Lm m asa

ceret lllius esse occurrere affiictae regum fortunaet in

spem erigeretiacentes sublevarei vindicare ius oppres
sum armist improbos et nefarios ab hominum vita ex
terminarei quae solida gloria et perennis eos manereti
qui orbis terrae imperio potientest se dignos gererenti
qui dei immortalis irae ultrici vicarii succederenti
sceleribus hominum vindicandis. itogare enixet ut mi
seri atque afflicti itegis caussam apud imperatorem
iustissimum sibi susciperet agendam. certa spei quo
cunque fortunae loco constitui ioannem ftegem place
reti eum memorem tanti officii uni id illi acceptum re
laturumi cum quidem nihil posset non honestissimum
accidere a summi imperatoris in se benignitate atque
indulgentia profectum
lSrat iibraimi cum placidum ac mite ingenium.
tum in christianorum caussam cumprimis propensus
animust sive illum subiret recordatio veteris religio
nist sacrorumque quibus puer initiatus esseti sive vin
ceret barbarae disciplinae immanitatemi quam apud
rilurcam imbiberat. animo insita lenitast quae quidem t
non semper felici successu dissimulatat illi postremis
temporibus exitio fuit. ita benigne et prolixe pollici
tust Laskium in conspectum Solimani adduxit. cum
illum de omnibus quae acta essent accurate docuis
set. iiinc Laskiust expositis quae in mandatis a itege
supplice haberet. cum illum de more veneratus esseti
petita veniat discessit. relicto libraimot qui accura
tius apud Solimanum ageret absentis caussam cuius
ut laetior succederet eventust adiuverunt duo missi a
Perdinando legati. quorum alter vngarus lanus cber
dancius nominei alter genere crermanus erat. cuius
non traditur nomen. Summa illa legationis z Missos se
a Perdinando itege repetitum quascumque urbesi op
asa - - ro. metuens nnvrl

pidat arcest a Ludovici itegis tempore rilurcae occu

passentt in his lSelgradum nominatim ilas si resti
tuere induceret animumt quod omnino illum facturum
sperarett tum sancta sibi cum eo amicitiae et vicinita
tis iurat ut regem deceret fidei suae- et muneris regii
memoremt futura. visa legati oratiot pro Solimani for
tuna atque ingenio superbat sua sponte insolentis
contumeliaet et gentium ius non officii religionet sed
suorum temporum ratione metientist ut mirum videri
posset legatis ferre impune licuisse. Mon usque adeo
tamen potuit habere animum in potestatet ut non erum
peret iracundia incensust ex tanta suat inimici itegis
fortunam aspernantis. Mam quod signum commoti ani
mi est visumt decussatis cruribus et sub sedem retra
ctist qui mos rilurcarum accumbentium atque seden
tium estt cum defixos oculos in legatos haberetz Sel
gradumt inquitt lSelgradumP caput quassans. be hac
vestra legatione haud ego apud meos in consilio refe
ramt neque tanti vos faciamt ut inter vestra postulata
et nostrum responsumt quasi de dubia re et ancipitis
deliberationist interponi ullam patiar moram. itegi
vestro renunciatet aequo animo sitt nos brevi t contra
ctis copiist portarum claves earum urbium quas poscitt
collo appensas in vngariam allaturosz locum dimi
candi fore iisdem Mohacensibus campist apud poste
ros semper nostrae virtutis et felicitatist vestrae ca
lamitatis insigne futurum monumentum quae quidem
quando adhuc minus videri apta potest ad feroces
vestros animos et spiritus contundendost eo descen
dat cum suis armatus itex vestert et communi Marti
rem permittatt victoria partat et Solimani bustot prae
secto capitet urbium clavibus potiturus. Mam si adeo
tristi omine deterritus t locotinfausto vngarist subire
 vnaimcmvit amavit Lm vn. sab

regni aleam recusatt atque ob id tamen se creditt oc-

cupati regni per violata vngarorum iurat quae eadem
gentium omnium estt poenas evasurumt hoc unum
sciatt et Sudae illum nost ett ubi minus apud vnga
ros se tutum credatt viennae a patriis sedibus ad
poenam retracturos.
lioc accepto responsot legati dimissit omnium
animost Perdinandi inprimist terrore impleveruntt
unam enim spem positam in crermanorum auxiliis t et
caroli v. potentia bella sustulerantt quae in italia ad
internecionem cum crallist ut numquam antea validio
ribus viribus intentis recuperando in italia Meapoli
tano regnot gerebanturt quae opportuna occasio agi
tanti animo vngaricum bellum non omittenda videba
turt horrente haud dubie Solimano caroli caesaris
fortunamt ubit compositis italiae rebust in rllhraciamt
quo numquam se intentum habere animum dissimula
veratt converteret victricia arma. Meque minus acri
studiot quam bellum denunciaveratt iussis provincia
rum praefectis delectum haberet diem dicitt quo die
cum copiis armati sibi ad Sirmium praesto sintt quem
in locum ipse cum peditum delectist quos lanizeros
vocantt et quatuor visiris interiorum amicorum princi
pibus sit subsecuturus. inde cum Laskium advocari
iussissett ita illi respondisse feruntz Adductum set ut
par essett liegis indigna fortunat et iustis suorum
precibust quod sua sponte esset facturust ut ultro de
ditum itegem acciperet in fidemt operam daturumt ut
suscepti consilii ad se perfugiendi liegem non poeni
terett non enim illius se caussa commoveri modot
quae satis tamen per se esset gravist ut sibi statuerett
crermanis arma inferendat sed omnium simult quibus
in iuris aequitate et sacrarum legum sanctionibust ad
sse to. mcnmnrs nam

versus vim parum praesidii esset. Me desponderet

animumt quousque unicus gladius rem gerenti super
essett quo in hostem uteretur tiisdem verbis usum ac
cipiojt se illi terra marique affuturumtnon prius quam
repositus in regio solio reliquam aetatis partem inter
suos securus agerett arma positurum. cccurreret sibi
ad Mohaciumt quo esset extemplo copfias dujcturust
omni cura soluto animot ut communi consilio de omni
ratione gerendi belli coram statueretz se illius opinio
nemt si rectam de se suscepissett et se dignamt mul
tis partibus superaturum. quae dum ad hunc modum
geruntur t Perdinandus acceptis quae constantinopoli
acta essentt suis rebus veritust relicto lSudae Stepha
no Palatinot qui regiae urbi praeessett se viennam re
cepitt aut armist si daretur facultast aut consilio bar
bari regis minast quamcumque in partem regni irrum
perett elusurus. iit quo tempore quidem legati vien
nam redieruntt Perdinandus Spirae conventum agebatt
a fratre carolo indictumt qui negaret sibi distento
crallico bello interesse licere. caussa indicendi con
ventus belli fama tum vngarist tum crermanis a rilur
ca imminentis. quo quidem tempore ioannes liex
suspicatus id quod eratt magnam sibi invidiam ab ad
versario conflatum iri t et sua et fratris potentia prae
identeg ad imperii principes literas dederatt quae
quoniam plurimum lucis afferre ad cognoscendam to
tam ioannis caussam sunt visaet iisdem fere quibus
sunt perscriptae verbist his attexere placuit hltsi
enim ita expressae in cermanorum monumentis le
gunturt ut ne minimum quidem varient ab argumentot
ne praepostere tament quae propria nostri muneris
suntt dissimularet et ad crermanos scriptores legentes
reiicere videamurt subiiciendas nobist id postulante
 vneAarcAnvM nsnvM LllL vn. Ss1

nostra fidet ex scripto statuimust quod integrumt ut

alibi diximust apud nos exstatz
Post illam calamitosam clademt et memorabilemt
in qua cum magna nobilitatis parte Ludovicus itex
occubuitt et reipublicae eandem et nostrae familiae
funestamt quae creorgio fratre orbatat viro fortissimot
et privatum simul luxit et publicum fatumt comitiis
rite de more peractist cunctis gentis suffragiis su
musiij ad regnum evectit tribus duntaxat exceptist quos
tum egestas rei familiarist tum odium et privati com
modi spes a vcra via et patriae studio in Perdinandi
factionemt Soemiae liegist transversos egit. iiinct cum
acceptis regni insignibust una nos angeret cura eri
gendi iacentem patriamt et quae amissa essent recupe
randit non sine firma spet nos aliquando florentissi
mum regnum posteris sartum tectum ab omnibus
domesticis et externis cladibus relicturost nuncii ad
nos certi afferunturt Perdinandum omni contempta re
ligione divini atque humani iurist in regnum nostrumt
coacta militum manut invasisse t mox urbibus nonnul
list quae nostrae ditionis erantt occupatist per adver
sae factionis hominest seditiosos et turbulentost non
patriae caritate ullat quae se volens et prudens no
strae fidei permisissett sed nostri odio t et rerum no
vandarum studiot Posonii regem creatum quae stu
diorum et voluntatum commutatiot praeter spemt ma
gna cum nostra admiratione subsecutat pro nostra in
patriam pietatet ingenti nos moerore affecitt versaba
tur enim ante oculos in partes diversas patria divisat
quae eius cupiditate atque ambitione esset periturat

ab Pddig tart Szamoskczi keze t a tcbbit a vn. kcnyv vegeigt

a liecsi codexbdl vetetcth fl P.
uouvm nvneu mein -- SclnPrL xllL
sgg lo. utcmnms imm

cuius virtute externo malo affectam sublevari aequum

esset. Ac tametsi non deesset nobis certa ratio irruen
tis in nos impetum retardandi fnostrae enim tum
erant validiores virest alienum tamen a christiani
regis munere duximust eius gentis reliquiast quae
tamquam in praesidio posita barbarorum arma per
multa secula a christianorum iugulis avertisset in
suorum exscidium adornare. qua de adversarii iniu
ria tantzt nostra aequitate per nostros legatos questi
sumust tum apud clementem Pontificem Maximum.
tum apud christianos reges alios omnest Prancis
cum crallorum. Anglorum llenricum. Sigismundum
Polonorum. quem sempeiy ut par erat coluimus pa
rentis loco. Atque is quidem. ut decebat christianae
reipublicae perstudiosum regemt sua spontef. certe
nobis inconsultist apud Perdinaudum per legatos egit
de concordia conciliandat magnopere hortatust ut in
cepto desisteret neut per civilia arma aditum hosti
potentissimo patefaceret et ad vngariam. et ad chri
stianae reliquas provincias invadendast qui neque
illius praesentibust neque multo illis validioribus ob
strui posset. Postulare vero rationem communistoffi
cit ut iisdem animist copiist armist quibus eadem ab
hoste pestis immineret. communi periculo obviam
irent. quibus auditis Perdinandus in praesentia assen
sust se ftegi optimo gratias agere respondit non recu
saturust quin suos legatost quocunque ille edixisset
et ad quem diem. mitteretgatque hoc quidem cum eius
orator in se recepisset et nos legatos nostrost et suos
Sigismundum eodem missurum. Meque nos vero illius
fidem fefellimust atque adeo quamquam quae iura
essent quae Perdinandus iactaret et quanti momenti
essent habenda. nos minime fugeretg id nobis esse
 vnenxrcAnvm nmzvM me vn. sgg

agendum arbitratii ut aequi atque iniqui omnes intel

ligerenti per nost quominus de concordia transigere
turi non stetisse. Mamque et eodem tempore alios ad
vos legatos misimust ne quis dubitare de constantia
nostra posseti qui vobis expositis Perdinandi iniuriist
nos esse paratos iure apud vos de regno disceptaret
quicquid de eot pro vestra aequitate et sapientiai a
vobis constitutum esset. id ratum firmumque habitu
ros. inde alios recta ad caesarem in iriispaniam cum
iisdem mandatis iussimus proficiscii quod nostrum
officium ne nobist ut vellemust procedereti Perdinandi
iniuria feciti qui legatos nostrost quorum semper fuit
sanctum apud omnes gentes et populos nomeni in di
tionis eius fines ingressos prohibuit ulterius ire. quae
illius iniuria tamen minime nos reddidit segniorest
instituta de concordia actione peragenda. Mam ut
visumzSigismundo fuiti ad constitutum diem clomucii
legati nostri affuerunti ita a nobis instructii ut nullas
conditionest quae tolerabiles viderenturi essent recu
saturii modo spes esset tantum excitatum incendium
in christiana republica exstinctum iri. quod nostrum
animi studiumjPerdinandi legati eluseret adeo iniquis
conditionibus propositist ut facile apparereti verbo vi
deri voluisse concordiae studerei re occasionem diri
mendi colloquii per iniustissimas obiectas conditiones
quaesiissei quod eorum proprium est. qui a caussa
minusiparati. quae una ratio iniuriae est reliquai con
fugiunt ad arma. ita nostri. re infectai retroredire co
acti sunt. Meque vero ille uos modo aperta vi. sed in
sidiis est aggressust plerisque a principibus regni
hinc precibus et pollicitationibus multist hinc minis et
mali metui ad defectionem sollicitatist inprimis quos
suspicaretur nobis magis fideles essei multis nobisi
ezr
ggg lo. nrcnAcLrs nnvrr

atque insignibus nostris beneficiis devinctos. ita multi

magnitudine largitionum victit et spe melioris fortu
naet nostrorum beneficiorum immemorest et iurisiu
randit cuius religione nobis erant obstrictit a nobis
defeceruntt minime diu tantum in uos admissum sce
lus perfidiamque impune laturi. quibus de rebus quo
minus vos per legatos nostros certiores faceremust
adversarius fuit impedimentot cuius iniuria factum
estt ut quod gentibus populisque omnibus semper
licueritt nobis minus fuerit tutumt per legatos nostros
vos de illius in nos inillriis docere. itaque satius vi
sum est de his vobiscum per litteras ageret inprimis
de illius contumaciat qui ita nos bello lacessitt ut nost
id quod maxime fuit nobis optandumt frui nostrae
aequitatis et constantiae fructu minime patiaturt nihil
enim estt a quo longius absimust quam a fundendo
innocentium sanguinet nostri iuris tuendi caussat
cuius fiducia qui iudicem postulett vos appellet prin
cipes et moderatores christiani imperiit a vobist non
ab armis praesidium petatz is facile ostenditt qui dif
fisi iure ad arma confugiantt tanto propius iniuriae
esset quanto ab aequitate longius recedant quid
autem minus verisimilet quamt qui christiani sangui
nis adeo sitiens estt aptum aliquando moderando
christiano imperio foreP iioc ille nostri odiot cuius
se futurum successorem speratt scilicet sarciendi caus
sa insignes clades a patre meot atque iimerico pa
truo viris fortissimis et clarissimis tum Priderieo cae
sarit tum eius Maximiliano filio illatast cum infaustis
auspiciis bellum adversus vngaros suscepissent
Mamque ornatum alterum imperii insignibust et sacro
vngarorum diademate potientemt patruus eiecit ex
vngariae finibust regni corona recuperatat cum regni
 vnoAarcAuvM amavit ma vlL gzu

summus praefectus essett utrumque Stephanus pater

regni Palatinust atque exercituum imperator suo ductut
Matthiae ftegis auspiciis interiore Austria expulitt vn
garorum regnot vienna Austriae gentis sedet et uni
versa eius ditione adiuncta. quorum nos gloriae
aemuli Maximilianum vngaricum bellum animo mo
lientemt se continere intra regni fines coegimus t vix
adolescentiae annos egressig ut facile coniici possit
si iustis viribus t atque armis potiust quam insidiis et
fallaciis esset gerenda rest haud vires nobist atque
animum ad nostras persequendas iniuriast nostrum
ius tuendum defuturas. Sed et hanc ipsam adversarii
iniuriam tantam aequo animo tulimust certet quam ut
est esse gravissimam censeatis omniumt quae in hac
vita homini immineantt ubi veniat vobis in mentem
cogitaret quanta indignitas sit non magnis regibus tan
tum et augustae maiestatis principibust sed mediocris
etiam fortunae hominibust ex eo honoris gradut quo
sint virtute atque industria evectit ad imum prolabi.
liarum quidem inter homines exemplumt sed eo indi
gnum magist quo minus saepe accidit regno extorremt
vitae extrema subsidia in sordibus et squalore posi
tum desiderareg minime certe credimus quemquam
tantae constantiae esset qui tot tautisque iniuriis la
cessitust non eo sibi confugiendum statuatt unde spes
praesentis auxilii ostenteturt neque enim ulla animi
aegritudo maiort ad vim animi ad ultionem excitan
damt quam quae ex iniuria manat. quod quamquam
ita sitt et iusto dolore animi incensi eo descendere
cogamurt unde spes sit affuturas vires ad nostrum ius
recuperandumt vi nobis et armis per iniuriam prae
reptum. i-ioc tamen nostris his literis vobis testatum
volumust nos a primis regni nostri initiist ut nunc
 lo. lllcllAliLlS llliv-fl

quoquet ita habere comparatum animumt ut nullas non

conditiones simus subituri tollendi discidii caussat
quas vos aequas esset pro vestra sapientia cefiseatist
has enim nostras praecipuas partest hoc est christiani
regis duximust ut cuiusvis iudicio potius iudicandam
nostram caussam permitteremus-t qui idoneus modo
habereturt qua.m patriam vexandam civilibus armist
quae nobis esse charissima rerum omnium debet. Ac
ne quis nobis vitio vertatt si quando difisi domesticis
viribust quo nos adversarii vi atque impetu vindice
must aliquid ineamus novi consilii t et unde detrimen
tum aliquod reipublicae eveniatz vos monitos volumust
in hoc orbis theatro christianae reipublicae principes
positost eius rei culpam in eum reiiciendamt qui suo
non contentust alienum regnumt tum armis subnixust
tum peridia et proditione sceleratorum hominumt sibi
conciliare aggrediaturt nemine non ita statuentet qui
ultro iudices atque arbitros poscatt ut paullo ante di
ximustper quos de fcivilibus fj controversiis cognosca
turt eum caussa superiorem esse. Meque vos ignorare
arbitramurt atque adeo quamquam ab eo severe edi
ctum sitt ue cui liceatt praetereat quae illi secunda
eveniantt extra regni ines efferret obsessis publicis
viist qua iter ultro citroque euntibus patett quae sunt
Perdinandi in vngaros meritat qui se vult assertorem
christianae libertatis videriz Ludovico enim itegi so
roris viro in extremum rerum discrimen caput obii
cientit non militem t uon bellica tormeutat non ullum
subsidii genust quamvis ultimis fatigatus precibust mi
sitt qui adversus copias iurrearum innumerabilest
exigua peditum atque equitum manu fretust esset
pugnaturus. Mamt quod vix in christiani nominis
hoste ferendum estt comparata tum a vobis auxiliat
 vneAmcAnvM knnvm Lus. vn. ggg

quae vngaris subsidio essentt adversus rPurcam ge

rentibus bellumt christianus rext reipublicae subtra
ctat laboranti in extremo casut ad vastandam popu
landamque italiam a fratre rogatus misitt inhianst per
iuvenis itegis interitumt a se destituti tam necessario
suo temporet vngariae regno. quo quidem in patriae
discrimine nos pietatis nostrae memores creorgium
fratremt et delectorum militum tria milliat cum omni
bellico apparatut misimust qui pro patriae salute pu
gnantest cum fratre occubueruntt Mohacensi proelio.
Mcque in eo constitit nostra in patriam pietast nihil
enim certius estt quam nos profectionem ad bellum in
vngariam adornantest cum valida militum manut fuisse
itegis imperio in rilransilvania retentos. Atque haec
quidem ipsi nostrae fidei et constantiae dedimus do
cumentat quorum sunt plurimi testest ubi sint qui
illam audeant in dubium revocaret illa Perdinandust
cuius ut alia omittanturt illud praeteriri silentio nec
debett nec potest cbstrinxerat se vngaris sanctissi
mo iureiurandot
non seiprius id quod
initurum ex quam
regnumt illius lSelgradumt
literis apparett
op
pida arcesque aliast quaecumque essent a rllurca inter
ceptat recuperasset. cuius iurisiurandi religiot literis
illius signisque confirmatit quam illi fuerit diuturnat
omnes noveruntz non solum enim non praestitit quae
pollicitus eratt sed sub expeditionis tempus urendo
populandoque omniat prope lSudam rllurcas impune
progressos audivitt septem quidem passuum millia
tantum Alba itegia rllurcas abfuisse constatt ubi tum
ipse castra habebatt unde magno cum illius dedecoret
hostes barbari omnibus ferro flammaque absumptist
nemine persequentet qui abeuntes remorareturt onusti
praeda discesserunt. Mam arcem laiczamt quam a
ag1i lo. ziwmanrs nuvri

nobis averterat praesidii praefectis muneribus et pol

licitationibus multis in sententiam traductist in toto
christiano orbe munitissimam arcem. eandem Paosnae
regni caput cum aliis finitimis arcibus in illius oculis
captam rPurcae suae ditionis fecerunt quo nihil foe
dius. aut turpius poterat christianae reipublicae acci
dere. liaec nobilis illa arxt quam Matthias ftex fortis
simust magnis rllurcae illatis cladibust non sine ingenti
suorum caede redegit in potestatemg cum mox ean
dem Plmericus patruus nostert regni Palatinust gra
vem atque asperam perpessus obsidionem.magna eum
gloria tutatus est. rllanta quidem semper est visa. ut
eius tuendae causszt reges qui deinceps Matthiae suc
cesserunt quotannis aureorum nummum centum mil
lia impenderint numquam sumptus magnitudine deter
riti. ubi patriae salus securitasque ab ea parte vnga
ris constaret. Mam et ipsi superiore aestatet cum nos
minime fugeret . quot quantaque pericula non vnga
riae solum. sed vieinae crermaniae impenderent ea
arce amissat e patriis bonis arcem praefectis laiczien
sibus pignoris nomine dedimust scilicet ne post tan
tum effusum christianorum sanguinem. post ingentes
factas a republica impensast post tot accepta detri
menta. in hostium potestatem rediret a quibus patrum
memoria. liegis fortissimi auspiciist esset ingenti cum
fortitudinis laude erepta. lit quidem nisi communis
salutis hostist regnum nostrum aggressus armist egre
gios nostros conatus retardasset extrema quoque po
tius eramus parati subiret quam ut unum relictum
christianis populis adversus rPurcarum incursiones
munimentum a regno vngariae divelli pateremun
llaec Perdinandi auspicia fuerunt alienum invadentis
regnum. haec merita in christianam rempublicama
 vueAarcaavm nunvM me vlL sab

haec pietast qua afflicta patria tot annorum perpetuis

cladibust in spem salutis sublevata lerigereturt ut stre

nuo itegei soluto curis animot dies geniales agentet

tantum vulnus per arcis munitissimae amissionem
intra regni viscera acciperet quae quamquam ita sinti -
non dubitamus quin magna penuria rerum omnium.
quas poscit belli usust sit a vobis opem imploraturust
specioso quidem et splendido inprimis nominei mo
vendi in rilurcas armat re suppeditandi contra nos
auxiliat et carolo fratri gerenti cum christianis popu
lis funcstum bellumi et exterorum. et suorum armis
perituris i quae multo maiore cum laude atque usu in
rilurcas iustos hostest liceret explicareg ea enim illius
spes esti quod suis viribus fretus desperet se assequi
posset vestris fultum auxiliis se impetraturum i ut no
bis impedimento sit. quominus per iniuriam nobis
ereptum regnum armis recuperemust id quod divino
numine benignam auram rebus nostris aspirantei pro
pediem speramus fore. quae cum ita se habeant. ne
per vos illius optatis is respondeat eventust quem sibi
per vos spondet. sacri itomani imperii moderatorest
enixe rogamust magna spe freti. ita vos in totam hanc
caussam advigilaturost ut nihil ex ea detrimenti acci
pere rempublicam patiamini. - Atque his quidem
literis consentaneas alias ad carolum caesarem de
ditg in quibus ne plus aequo dolori indulgereti certa
ratio effecit existimantist quae cum Perdinandi contu
melia scripta legeret. fratrem iniquo animo laturum.
interea reversus e rPhracia Laskiust itegi sollicito de
consilii eventui quae acta cum Solimano essent ordine
exponiti simul hortaturt ut. spe laetioris fortunae ani
mo confirmatot Solimano in vngariam adventanti.
quantis maximis possit comparatis copiist occurrat.
S/ifi ro. monasms auvrr

lisse adhuc rilransilvanos in fidet atque ex hist quo

rum semper in se voluntatem sit egregiam expertust
summae auctoritatis hominest et locupletest quos illi
reliquos e magno rerum suarum naufragio fortuna fece
rit. Mon esse dubitandumt quin moniti de hist quae
constantinopoli acta sintt et consiliot et copiis regnum
repetenti sint affuturi Accepto ioannes tam laeto nun
ciot per sibi fidos hominest atque industriost amicos
hortaturt ut pro sua constantia et fide t quam iam pri
dem habebat perspectamt sese animo compararent ad
ea agendat quae praesens occasio requiratt spe firma
animis conceptat quibuscum habuerit communem ad
versam fortunamt secundis suis rebust laetam quo
que se communem habiturum. iirant e nobilitate qui
ioanni ltegi praecipue studebantt Stephanus lSatho
reus Somlyiust ilmericus czibachust crothardus iiynt
aliiquet qui ad eum diem veriti Perdinandi potentiamt
communia consiliat ut animorum studia in ioannem
habuerant iios paucis docet de iis quae Laskius aSo
limano attuleratt eum simul spem auxiliorum facerett
quaese e Polonia missurum primo quoque tempore
pollicebatur. hisse autem suum consiliumt ut cum suis
amicorum copiis coniunctist per Lippamt qua urbe se
facile potiturum sperabatt aditum in vngariam tenta
ret. quibus illi rebus cognitis inter se cohortatit pro
se quisque certatim suos armantt neminet quo id con
silio agerentt suspicante. Mam quae rem adiuvabatt
certior in dies fama percrebescebatt Solimanum ma
gnis contractis copiis in vngariam adventaret quem
Perdinandust cuius tum erat nomen in omnium oret
propter pulsum regno ioannem ltegem viribus omni
bus excepturus credebaturt ut minime mirum videre
turt principes suos armaret quibus se cum Perdinan
 vncAnrcAnvia klSkvM LllL vlL

do coniungerent proficiscente ad bellum. quae dum

ab his intenta cura administranturt ioannes advoc ato
suorum consiliot in quibus nobiles exules permulti
erant eius fortunam secutit ostendit se constituisse-Si
monem Attinaium funum ex eorum ordinet quos vn
gari literatos appellantj virum fortemt atque impig
rum in vngariam praemittere cum equitum ala et pe
ditibus quingentist quibus conducendis cum pecunia
opus sitt rogatt ut pro praesenti quisque fortuna ani
mum inducat sibi esse subsidiot atque omnino speret
de se meritis adeo suo necessario temporet parem se
gratiam relaturumz fortunam potuisse sibi praeripere
regnumt regno maiorem animum numquam sibi per
ullos adversos casus praerepturam. rilanta animorum
alacritate ferunt liegis verba fuisse exceptat ut et prin
cipes studio inter se conferenda pecunia certarent t i et

eorum regii ministri aemulatorest quorum nonnulli

tum frequentes apud itegem erantz in hist propter in
signe pietatis in itegem studiumt non videtur silentio
morio praetereundust lSalentinus nominet ex hominum
generet quos multos versari in maximorum regum
aulist atque esse in deliciist videmust sive enim incen
sus studio laudist quod in homine stolido ingenio est
dignum admirationet sive amore ex diuturna consue
tudine susceptot itegi decem aureos vngaricos obtulit
ex perexiguo censu luculentum donumt atquez ttvteret
inquitt itex t laetioribus tuis rebus mihi liudae cum
foenore redditurusut quo omine a fatuo et quasi prae
senti numine correptot magnopere ltegem exhilaratum
aiunt inde Simone literatot cum ea militum manut
quam designaveratt praeire iussot amicos per celeres
nuncios monett quos cursores vocantz iam Simonem
iter ingressumt cum Polonorum copiis cassoviam ac
sAS ro. nrcnAnurs nnvrr

celeraret ubi Perdinandus copiarum partem habebatt

eo consiliot ut nactus idoneam pugnandi occasionemt
cum iis conserat manum. inde multis verbis hortaturt
ut quas in praesentia copias habeant coactast crothar
di iiyn ductu ferat huius et virtust et ides inprimis
ioanni spectataj obviam Simoni praemittantt qua ma
nu auctus tutius cum hoste confligere audeat. vnum
maxime urgett ut rem totam in celeritate positamt non
sinant mora et procrastiuatione corrumpi. ita illi nihil
de summa industria et sedulitate remittentest militum
praevalidam manumt duce crothardot Simoni obviam
mittuntt qui dies noctesque continuato itineret celerius
omnium spe cum illius suas copias coniungit. quorum
adventu cognito Perdinandi duces Stephanus itevaiust
et rllhomas Laskanust suos paucos hortatit ut quam
idem nuper Perdinando praestitissentt pristinae virtu
tis maiorum memorest sibi censeant in acie praestan
damt ire obviam hosti perguntt qui minime pugnam
detrectantest impetum excipiunt inferentium signat ita
obirmatis animist ut in acie cadere quam militare de
decus admittere malint. commisso proeliot cum ali
quamdiu ancepst par utrimque virtus fecissett ioannis
milites adnixi constantiat acriter locumt in quo insti
tissentt tuentest hostes gradus inferentes propelluntt et
postremo loco motos in fugam vertunt. Pugna haud
procul cassovia pugnatat qui belli exitus futurus essett
laeto eventu declaravitt non re minus quam omine.
victus ftevaiust et qui proelio superfueruntt in vici
nas urbest pagosque dilapsi profugerunt cuius vi
ctoriae nunciis ioannes ltex acceptis t spei et iduciae
plenust e Polonia movett mox Simonist et crothardi
copiis suis adiunctis Lippam victorem militem addu
citt cumt ut aequum eratt duces pro suo merito collau
 vnoAmcAttvir nnnvn Lm vn. glig

datost digna summa virtute praemia a se perfecto

bello sperare iussisset. quarum rerum fama simulat
que ad vngaros pervasitt iam omni cunctatione et
mora damnatat magno concursu ad ioannem undique
amicit quorum non erat exiguus numerust conve
niuntt simul victoriam gratulatumt et felicem in pa
triam reditumt simul ut praesto rem gerenti essent.
in his e principibus ioannes Pvamfiust Petrust Marcust
ioannes rilahiust Simon ilpiscopus zagrabiensist quo
rum studia diu inclusa animist per Solimani adven
tum in apertum excitatat eruperantz nemo quidem du
bitabatt quin ioannes a Solimano acceptus in fi.demt
propediem recuperato regnot in vngarorum regia
esset ius populis dicturus litsi vero magnae erat fu
turum invidiaet vindicatum rllurcarum armist quibus
hostibus infestissimis christiana respublica utereturz
quicquid in eo offensionis essetticaussa emolliebatt
quae quidem quam iusta esset modot non a quibus
defendereturt crederent spectari oportereg posse enim
fierit ut a christiano reget cum dedecore defendere
tur iniuriamt et cum laude rllurcat atque ex ultima bar
barie adeo Scytha immanist aequitatemt iust fast tue
returt id quod quotidie usu veniret. ldrgo ioannes suc
cessu acriort cum quidem sperarett ubi viriliter for
tuna pergeret utit magni animi se uberem fructum
relaturumt suos intentiore curat tum urbanorumt tum
agrestium delectum haberet copias cogeret spe redi
tus exules armaret quicumque idonei ad arma ferenda
haberenturt nulla aetatis excusatione accersere ad
signat quamprimum iubet. ita incredibili adhibita dili
gentia et celeritatet non contemnendum comparatum
exercitum ioannis duces ad urbem munitamt quam
Montis crraecensis incolae appellantt-adducuntt non
sso lo. nucrmsms nnvrr

dubia spe. crermanis cunctantibus obsessis opem

ferret quamquam aPerdinando septingentorum flispa
norum praesidio firmatamt aut vit aut deditione se in
potestatem redacturos. quorum consilio cognito lapi
scopus Labacensit unus e Perdinandi ducibusi assum
pto secum crermanorum equitatm cui praeerat nobilis
crermanus Proar nominet ire subsidio obsessis pergit
multis tum Slavis. tum croatis e prima nobilitatet qui
Perdinando favebant sua sponte voluntariis signa se
quentibus. Perebantur in crermairorum castrist qua
peditum. qua equitum ad x milliat ut si fieret pugnan
di potestas . haud viderentur certamen detrectare.
quod quidem ioannis duces veriti. cum optimo consi
lio a subeundo pugnae discriminegquo non occasio et
opportunitas iuvaret abhorrerentz eorum non exspe
ctato adventut cum universis copiis se in Slavonici
regni interiora recipiunt atque ad arcem quam zent
lirzebet vocant positam in Ladislai More ditionet
militem ducunt atque eam arcta obsidione cingunt At
crermani M. crraecensis urbe obsidione liberatat ar
cem e regione sitam zagrabiensis hlpiscopt eo ad
ductis copiis oppugnare aggrediunturr. quod cum mi
nus eorum spe procederet mox obsidere instituunt
fame ut credebant in potestatem redacturi. qua re
minime territt qui erant in arcis praesidiot summa
cura quaecunque aut ad tollendam longam obsidio
nem. aut ad subitam vim propulsandam usui essent
expediunt quicquid hostes aut vt aut insidiis tenta
rent eorum occurrere consiliis parati. crermani mura
libus tormentis destitutt clam ad muros cuniculis
actist ut per eos aditum in arcem tentarent ad obses
sos fallendost varii artificii globist qui ex repercussu
inclusum ignem emitterent. atque omni alio genere telo
 vxeAurcmvm annvM Lm vlL asl

rum frustra deiicere e muris ioannis milites conantun

Mam et crebris eruptionibus pugnabanti et eodem tem
porei qua coniicerent cuniculos agii marrist ligoni
busque humo intercisat excipiebantg neque vero um
quam acciditi ut non plures e crermanis iiispanisque
desiderarenturt aut vivi capti venirent in potestatem
quae quamquam obsessi impigre atque industrie ad
ministrarent. ioannes waghotovithiust grandis natu
virt et rei militaris peritust qui praefectus praesidio
praeerati cum crermanos pertinaci consilio continuare
obsidionem. obsessos in diest quae famis tolerandae
essenti magis deficere animadverteret. sacerdotem in-
tempesta nocte fune per murum demissumi impigrum
hominem. iubet. falsis hostium custodiis ad lipisco
pum zagrabiensem literas afferrei adhuc arcem zent
hjrzebet circumsidentemi et quanto in discrimine sui
versentur a crermanis obsessii docere. iio ventum
esset ut famest pertinax usque ad exitium malum. sit
timendat iam perpetuis vigiliis et laboribust quibus
impares non sufficianti viribus confectis. Misi statuat
omissis aliis consiliis omnibustpericlitantibus suis ex
templo opem ferrei aut tuentibus militare decusi ut
deceret vngarost fame pereundum. aut praeferentibus
turpem vitam honestae mortii quod consilium indi
gnum vngarorum virtute esset. hosti portas arcis pa
tefaciendas. itogare vehementert ut bene de se meri
tum militem ne desereret laborantem in salutis extre
mo casui non pateretur crermanorum praedam deri.
quorum odium ne vita quidem se posse explere spe
rarent. nisi per ultimos cruciatus et ludibria omnia
et mortis longam moram dilacerata. ita nuncius sum
ma usus felicitatei conventum in castris idpiscopumi
quae habebat in mandatis exponit. simul ne cunctetur
gsoa ro. atreum-sms nnvrr

obsessis opem ferret quibus spes omnis salutis sit in

auxilii celeritate positathortatur. quibus rebus cogni
tist zagrabiensist iussum nihil sibi reliqui ad celerita
tem faceret ad obsessos laeto cum nuncio remittit
Sxiguam temporis moram ferant aequo animot prope
diem se valido lP-urcarum auxilio copias auctas ad
illos adducturum ita obsessi spe propinquae salutis
confirmatis animist quae secundis rebust dari laetitiae
signa consueveruntt militari more omnia edideruntt
inter gratulantium acclamationest quas dissonus tuba
rum clangor et tympanorum sonitus augebatt crebris
tormentorum ictibust horribilem fragorem aeris e nu
bium repercussu cientibust non sine hostium terroret
net id quod eratt propinqui auxilii significationem ha
berent. Adiuvitt ob tam laetum nuncium in spem salu
tis erectos errore falsus crermanorum exploratort ut
postea cognitum estz conspicatus enim in summo tem
pli fastigio erectum vexillumt quod iam nimia vetu
state subalbicabatt atque arbitratus rllurcarum esset
qui obsessis subsidio venissentt pro vero suis retulitt
quod verisimile videbaturt laeta militum acclamatione
suspicioni fidem faciente. ita crermani temere credita
ret ut temere erat allatat soluta obsidione abieruntt ad
ea enimt quae visa erantt quod semel territis acciditt
ut ex iist quae iure timenda suntt non timenda hor
reantt explorator de suo addiderat iam rilurcarum ad
venientium agmen conspicit qui ultro irent castra op
pugnatum. quae dum ad hunc modum a ioannis duci
bus gerunturt adulta iam aestate Solimanust cum mes
sis tempus appeterett anni pars ad bellum gerendum
maxime opportunat ingenti contracto exercitu in Sir
mium perveneratt atque indet Savum copiis traductist
nemine qui obsisteret contra ferente armat pari felici
 vneAnrcAavii amavu Lin viL gas

tate-pravum militem trausmiserat. is tum erat status

in vugariat qui in magnis regnis atque imperiis esse
consuevitt quorum sunt in contraria studia distractae
virest ut si externa vis accedatt non secus atque in
corporibus acciditt quorum intestinis morbis prostratae
virest victa succumbant. lit qui Perdinandit et qui
ioannis rebus favebantt pariter consilii incertos auge
bat sensus interioris malit quo quidem fiebat ut quid- i

vis aliud potiust quam quod erat agendumtstatuerentt

quam fortunam saepe victae gentis barbarus hostis
esse vellett exspectantes.

Monvm lvlML nisr.-scuirronns. xnL

 1o. MiciiAhlLiS iiim/rili

vneAnioAnvM nnavM
Liiildit oorAvvs.

est
 Liiiliit ocrAvvs.

interea ioanncs. cognito Solimani adventui Mo

hacium cum iis quas habebat copiis proficisciturt illici
ut convenerati eius adventum praestolaturus. quarum
rerum lSudenses accepta famai minime dubiii quin
barbarus ad regiam urbem. quae eadem esset regni
caputi exercitum adducereti non ausi advenientem ex
spectaret secum exportatist quae in fuga trepidantibus
licuit praedae hostium subtraherei viennam profu
giunt. relicto lSudae crermanorum praesidiot et qui
arci praeesscti rlihoma Madasdiot viro tum pacis tum
belli temporei magnis administrandis gerendisque rc
bust consilio et magnitudine animi claro. lam Soli
manum Mohacium advenientem egressus obviam
ioannes itex exceperat. barbarorum in morem. quod
ab invito et tergiversante vis temporis extorquebati
supplex veneratus. lilrant quidem in ioanne multat
quaei ut alibi diximust regiae indolis significationem
haberent. quam a natura insitam patria disciplina et
studium optimarum artium auxeratz sed nihil magis
movit barbari animum suopte ingenio mitem et ad mi
sericordiam proclivemi quam supplicis habitus in pri
vata etiam fortuna miserandus. Subibati qui praesens
hominis statust qui paullo ante fuisseti pridem regnum
maximum atque opulentissimum magno plausu secun
stas ro. Mrcuuzms ssvri

dis suorum studiis adeptit mox eiecti patriat et regno

extorrist contra iust fast maiorum institutat ut crede
batt spoliati legitimo honoret atqueiad egestatem reda

ctit non regni solum honoret sed amissis etiam patriis

fortunist quae maximae atque amplissimae fuissentt
quae ipsae t etiam eo tacentet cuius caussa agebaturt
satis tuendo suo iure adversus potentis adversarii in
iuriam disertit sua sponte humanitatis Solimanum me
morem prosequi omni genere officii supplicem coge
bat. cuius brevis oratiot et pro supplieis itegis for
tunat et pro nominis sui maiestatez Pei benignitate eo
loci ioannis fttegis esse deductas rest ut posito in pro
xima spe recuperandi regni t sint neo immortali gra
tiae agendaet cuius parens imperio Solimanust et
agnoscat suum munus t et porro profiteaturt afflictos
atque oppressos per improborum hominum iniuriamt
erigendit deturbandi e celso locot quos aut vis apertat
aut perfidia et fraus ex imo evexerit ad summum. cui
lbeus vires dedissett animum quoque dedisse viribus
parem tum hominum malefactis vindicandist tum iis
tuendis ab iniuriat quos bellum et iniusta arma ad se
confugeret atque opem poscere afflictis suis rebus co
egissent lSono animo essett atque omnia de se spera
rett quae et sua et maiorum consuetudo requirerett
de omnibus bene merendit qui spem certam perfugii
in sua clementia positam haberent Mumquam diu im
probist hoc prohibente divino numinet in viros probos
et iustitiae amantes insultare impune licuisse. quas
partes sibi a Peo immortali impositas intelligerett ho
minum scelera vindicandi armist ne ab se homines de
siderarent oppressi fortunae iniuriat quoad vita super
essett se operam daturum. iiaec Solimanit aeque bre
vis ioannis oratiot et qualem supplicem decerctt et
 vneAarcAuvM lililivlzl LllL vllL

agentem potius gratias pro quaesita opet quam pro

quaerenda laborantemt nihil enim opus erat pluribus
de suo iure ageret cuius recuperandi gratiat videbat
ingentes ducentem copias esse in armis. inde impera
tum regiis ministrist ut certum illi cum suis locum in
castris assignarentt ubi honeste et pro regii nominis
maiestatet tutus a multitudinis licentia agerett datis
custodibust qui suos parum aequos liegi colenti ex
terna sacrat ab iniuria et maleficio prohiberent. iiaec
ita gesta a peritis accepiniust a quibus uonnihil iovius
variatt qui occurrisse ioannem ad lSelgradum Soli
mano traditz Mam de liudensium fuga planc diversat
cum diffisi moenibust minime se in urbe tutos futuros
arbitrarenturt partim Strigoniumt partim Albam itega
lemt atque in alias vicinas urbes receptum quaesi
visset quibus quidem in urbibus haud multo quam liu
dae tutiores videbantur adversus rPurcarum vim fu
turi. inde Solimanus continuato itinere cum quidem
quacumque iret pacatum agmen ducerett lSudam per
venit habitatoribus vacuamt quorum maxima pars
vieunamt ut diximust desperata patriae salutet confu
gerat Mam alii qui manserantt sub hostis adventum in
arcem ad Madasdium concesserantt eandem fortunam
subiturit qua in sententia haud diu perstiteret visus
enimt id quod facile de superiore loco licebatt ingens
bellicarum rerum apparatust tum magna tormentorum
vist ac missilium omnis generist quorum infinitam-vim
rllurcae attulerant ad bellumt sua sponte perculsist at
que ex superioris belli infelici eventu eundem sibi re
rum exitum spondentibust animos fregerant. ita pudo
rem vincente metut unius salutis memorest inter se de
arce dedenda consilia agitare coeperuntt ubi volunta
ria deditio essett se acceptum iri in fidem aequioribus
S ro. MlciiAlSLlS nnvrr

conditionibus sperantes. qua re Madasdius animad

versat sive adductus coniecturat sive monitus a suist
ad quos fama tanti iagitii manaratt frustra a foedo
incepto deterreret ac continere in oficio conatus. in
dignam enimvero rem queri crermanorum gentet indi
gnam prisca maiorum virtutet quorum gloria longe
lateque ad exteras gentes ac nationes omnes illustri
fama pervagata essett nondum hostium virium peri
culo factot nullo dum edito militaris virtutis docu
mentot unde ides fieret esse veram crermanorum
subolem t qui cum nutricum lacte militares animos et
virile robur suxisseutt quorum primi lusus aetatis ar
mat tela t tormenta fuissentt qui digni essent habitit
quorum virtuti defendenda lSudae arxt regni vngarici
caputt permittereturt iudignam rem esse crermanorum
nomine tantot territos vanis rumoribust atque inani spe
cie rerumt non secus ac pavidas anust atque imbelles
pueros suam umbram timere. Maguo gloriam emitma
ximis perfcrendis laboribust gravissimis periculis
adeundist profundendo sanguinet morte contemuendat
unde viri fortes aditum sibi patefacerent in coelumt
neque tamen minus caro vitam emi segnibus atque
inertibust quibus professis rem militarem sit vera laude
potior salust emi nominis iacturat famaet bonorumt
existimationist emi omnium iustissimo odiot ut qui ita
iufames vivantt sint multo infra eorum conditionemt
qui simul gediti in lucemt et vita exstinctit interiissent
Pacesseret vero e suorum pectore inauditus ad eum
diem crermanis pavort ac se duce auderent contem
neret quae timenda ignavist ultro expeterent verae
laudis et gloriae cupidig quam quidem multis fortibus
factis atque illustribust adversus hostem in acie pug
nandot pro moenibus patria defendendat ide impera
 vneAtucAuvM amavit Lre. vnL sal

tori et duci praestandat non in umbra et otio ac deli

cata vita sc sperarent consecuturos. quae stimulos
aliis addidissent ad excitandam animi praesentiamt
armat telat tormenta contemnendat mortem ultro ap
pctendamz ad flagitium et militare dedecus admitten
dumt exitii metu territis animis obversantet valuerunt.
concursu factot captum ducem nequidquam tantam
suorum nequitiam et scelus exsecrantemt quo liben
tius cum hoste de arce dcdenda transigantt in custo
diam coniiciunt inde iam nemine prohibentet incolu
mitatem pactit atque ut liceat armatist et militari
more sub signis iret non officiit non fideit non milita
ris sacramenti memorest se simul arcemque dedunt
rilantum flagitium ut crermani milites admitterentt
odium ut creditum estt genti innatum in vngaros in
exorabile effecitt quo imminuta ducis auctoritast mi
nus apud contumaces et detrectantes superbe vngari
imperium locum invenitt magno res futura documentot
in duce deligendot qui multis sit pracfuturust spectan
dumt quam recte inter eum et imperio obtemperantes
conveniatt auctoritas enimt sine qua dissoluta corruit
rei militaris disciplinat ut initur uno maxime militum
in ducem studiot ita odio labat. Madasdius inde prodi
tus ac desertus a suist ad Solimanum captus in castra
adduciturt qui eum ad ioannem liegemt facta pote
state de illot ut visum esset iudicandit perduci iussit.
qui quidem humanae sortis vicissitudinem miseratust
virum fortem proditum a suist et minime ea calami
tate dignumt cum eum pertinax fati vis potiust et com
munis errort quam certumanimi indicium declinare
ab officio coegissett veniam petentem conservavitt et
quidem adversantibus suist qui in unius animadver
sione statuendum in multos exemplum proditae fideit
Ssz o lo. Micrusms nnvri

ut credebant et corruptae militaris disciplinae cense

bant qut deserto eot quem legitimo iure creatum re
gem agnovisset veneratus esset ad eum transfugis
set qui quod regnum iure se adepturum non speraret
usurpasset armist in magnum discrimen non solum
vngarorum rcgno. sed universa christiana republica
adducta. Sed horum ratio parum idonea ad eos in fide
continendost qui non poenae metu sed studio gloriae
ducuntut minime ltegem movit suopte ingenio mitem.
atque ad clementiam pronum. tum prudenti et maturo
consilio in pristina consuetudine manentem. lioc vero
tum maxime illius rationes postulabant ut adversa
rium potentissimum aemulatust cuius placidum ac
mite ingenium homines laudibus in coelum ferebant
clementiae suae exempla potius ad reconciliandos
eorum animost qui iam alienati essent constitueret
quam saevitiae ad eos alienandost de quorum fide et
constantia haud posset dubitare. Mamque et illud ve
rendum erat ne qui Perdinando studerent magis tem
poris caussat quam ioaunis odiot qui erant permulti.
illius clementia diffisi. pertinacius in suscepta animo
rum contumelia manerent Addit iovius ad haec om
nia. quo levius crermanorum militum flagitium possit
videri. non prius illos vim Madasdio fecisset quam
fumantes cunieulost quos rllurcae in arcem agebant
et tetro odore halantest inspexissent veritos ne si
moram deditioni facerent ab imo solo subruta arx. in
cunctantium et moram trahentium capita verteretun
quorum perfidiam Solimanus detestatust immisso in
abeuntes lanizerorum agminet interficiendos omnes
da unum curavit indignos arbitratust quibus datam
fidem servaret sceleratis hominibus et detestandae
memoriaet quibus sancta fides in ducem et praefe
 vneAmcAnvM nsnvu LllL vllL

ctum suum non fuisset Meque me tamen falliti magni

vindicem sceleris Solimanum graviter hoc loco aiovio
reprehendi. iniuria illum quidem.ut alios multost quos
caussa raroi saepius privatum odium. aut gratificandi
studiumi quibus minus debet. apud eum reos facit.
Mam fidem servandam etiam hosti datam nemo nega
bit. qui sciat hoc uno quasi vinculo consociatam vitam
hominum contineri. et belli certa iura essei quae fide
et constantia pari ad ultimum usque vitae discrimen
sibi homines servanda censeantg sed non illud conti
nuo concedet. iist qui insideant publicas viasi quos
iustissimo odio communcs hostest gentes nationes
que omnest igni. ferrot terra marique persequunturt si
modo cuiquam tutum commercium cum his esse queati
fidei religionem. cuius palam se hostes profitenturt
esse servandamz aeque enim quis recte queat carnil
lum reprehenderei qui proditorem verberibus caesum
ad hostes remisit. per obsides principum liberost ifla
liscos dedentem i et lilabriciurni qui spondentem suam
operam ad Pyrrlnum veneno tollendumi ad eum ipsum
quem prodebat vinctum remisitg quibus non debuit
bene merendi studium exitio essei facilem victoriam
de hostibus pollicentibusi fide enim eorum subnixi. et
spe praemii pro egregie iis navata operat ita se iis
tradiderant in potestatem. ut non viderenturt si iovio
credendum est. ad poenam et supplicium remittendi.
Sed hoc credo viros fortissimos statuissei et quibus
pluris sui victoriat quam de hostibus essetg qui suis
obstrictam fidem tam foede violassent. haud dignos
habendost quibus perfidiae praemium apud hostes ex
stareti humanitatis iura atque officii colentes. . i-iis re
bus gestis Solimanust quae una illi caussa expeditio
nis fuerati ioannem in regia sede collocavit. accepta
 gea lo. mouturus savrr

ab eo fidet quod regnum virtute sua atque armis par

ltum suae ditionis atque imperii fecissett ita sibi red
ditum administraturumt ut eo inconsultot cuius bene
ficium essett de eo cum nemine pacisccretur. inter
alias foederis conditiones hanc placuit addit ut si
quando acciderett ut liex bello fessus de compositione
agerett id quod erat dubitandumt et postea acciditt in
tegrum sibi ius relinqueretur ad regnum repetendum
armist cuius possessionet per violatum foederis ius be
neficiarius rex excidisset inde ducenti viennamt
non minus alacri promisso pracstandot quam fuerat
speciosus virium ostentatort Paullus Strigoniensis Ar
chiepiscopust quem paullo ante a ioanne itege defe
cisse commemoravimust cum Strigonium appropinqua
rett assuetus in ducenda ratione officii sequi tutiora con
silia occurritt praemissis e suist qui docerentt ubi
liceret supplici in castra venire praesentit dede
re set atque urbem simul cum suis omnibus paratum.
lliagnificum spectaculum barbaro visumt et unde lae
tum belli omen agnosceret ad spem regni capessen
damt dignitatis principem locum tuentem in vngariae
regno secundum regis maiestatemt ad se supplicem
in castra venireg ita prolixe et liberaliter pollicitust
cum ubi vellet se adeundi potestatem fecissett in
castra ct mox ad se adduci iubet. inde Paullus vene
rabundus imperatoris manus deosculatust supplex
errati veniam precaturt paucis excusato erroret quod
a liegc suo dcfccissett a quo esset pontificatus honore
honestatust qui summus honos apud vngaros habere
tur. Pum haec agerentt universo exercitut ingenti ac
clamationet qui gentis mos estt Allat Allat quae vox est
dei immortalis vim maiestatemque efierentiumtingemi
nante. ftem quidem dignam arbitratit quare inter se gra
tularenturt quem vngari sacrorum principem in ponti
 vnanntcAnvu nnnvn Lts. vnL ses

ficum collegio ct sanctiore liegis consilio primum digni

tatis locum obtinentem fvenerarenturx quasi per mini
me obscuras rerum ambagest dei arcanum consilium
per adeo supplicem deditionem aperiret rPurcarum im
perio vngariae regnum submittentis. fiis peractis So
limanus supplicem consolatust ioanni tradidit. utrum
que de se meritum facile patienti secum in gratiam
rediret ubique exercitu infestot populabundus ire vien
nam pergit. Perunt Strigoniensem ad ioannem ftegem
adductum . cum perfusus pudore et metu mali. horre
ret sui flagitii conscius. et a lacrymis aegre tempera
ret. ita imminens periculum et vitae et fortunarum. ut
ipse credebat. deprecatumz Pateon inquit.ftex. ingens
in te scelus a me esse admissum. sed eo maiore apud
te venia diggznum. quo magis te spero intelligere metus
id. non liberi iudicii fuisseg deum immortalem obte
statust ne virginem quidem Matrem aeque luxisse fi
lium humanae salutis auctorem in crucem actum. ac
me prosecutum te euntem in exsilium . regno ac pa
triis bonis spoliatum. flic volentem pluribus institu
tam orationem persequi. interpellantem liegem ita ex
cepisse aiuntz Atqui virgot inquit. ad crucem usque
filium prosecuta est. tu. quod ultimum amicitiae mu
nus liegi deberesu qui insigne monumentum sui amoris
in te con-stituisset. ut eum ad supplicii usque locum
deducerest non potuisti a te impetraret quo gravius
flagitium essetnix nuncio accepto euntis adversarii ad
arma. ne horam quidem intercedere passust quin ad
illum transfugeres. Sed facit tamen tua aetast mea
consuetudot per illustria humanitatis exempla inimi
corum scelus augendi. nostram facilitatem et clemen
tiam aequis et iniquis testificandi. ut. et te in gratiam
nobiscum rediret et eodem honoris loco esse apud
nost in quo te initio regni nostri collocavimus. non in
 ro. MlcllAliLlS nnvrr

viti patiamurr. llaud operae precium duximus singula

deinceps. quae a rerum scriptoribus tradanturt de hac
Solimani reliqua expeditione literis mandareg ita mul
ta ad gratiam confictat praeterita alia aut odio. aut
studio animadvertimus. hinc Austriae familiae poten
tiat in quam unam maximorum regnorum potentem
tum erant fere omnium studia conversag illinc multo
rum in Solimanum odiot ne qui scriberet suae fidei
memor . libero iudiciot his explicandis utereturt offi
ciente. Saptum ex itinere Altemburgum. Plexum vete
ribust ut nonnulli arbitranturt militibus cunctist qui
in urbis praesidio erant. interfectis. lnde ab impera
tore missi milites duce Acangimquinquecclesias cele
bre oppidum. ac longe lateque circumiectos agros
populatumg qui late belli terrore fusot non aetati. non
sexui parcentest Lincium usque Sermaniae emporium
omnia caedibust populationibust incendiis vastarunn
vienna. in quam unam erat omnem belli molem Soli
manus conversurust integra in medio relicta. lnterea
Perdinandust qui haec multo ante quam accidissenn
ut oberdallskius docuerat futura praevidisset. quas
cunque subito colligere copias potuit. quae adversus
barbarorum impetum subsidio essent. viennam misit.
cum frustrat tum a crermanis. tum ab vngaris opem
implorantem omnia defecissent. quae laboranti in ma
gnis rerum angustiis. sine ingenti christianae rei
publicae discrimine non poterant desiderari. ingressi
viennam peditum equitumque ad xx milliat quibus
praeerant magni nominis ducest et rei militaris gloria
elari. Philippus Palatinust Micolaus Salmensist gru
lielmus ftogendoriust Leonardus velsiust Ardecust
quorum deinceps sumus suo loco mentionem facturi.
ln omnibus quidem bellis. quae superioribus annis
gesta in ltalia fuerantp ita erant omnes versati. ut
 vneAmcAnvM nmnvM Lre. vnL sen

nulla essent belli munerat quibus obeundist non in

signia sibi monumenta gloriae constituissentt sive in
acie cum hoste confligendot sive pugnando ex insidiist
urbes obsidendot defendendot cetera administrandot
quorum commendatione ad summos militiae honores
pervenissent. vnus quidem Salmensis comest cuit
praeter alia militiae decorat gloria capti Prancisci
crallorum liegis debeturt memorabili proelio a ca
roli v. caesaris ducibus ad rilicinum victit quam
quidem laudem nonnulli nostrae aetatis scriptorest
quibus quaestuosa fidest et foeda assentatio pluris fuitt
quam gravitatis et constantiae laust fortissimo viro
ereptam aliis adiudicarunt Mam et illius literaet re
centi re ad amicos scriptae hoc affirmantt ut minime
verisimile sitt ubi esset parum suae fidei memort cum
spe fallendi mentiri potuisset quod tamen de tanto viro
haud est credendumt et vivunt hoc temporet qui audie
rint Perdinandum caesaremt magna cum fortitudinis
laude tantum illi decus tribuentem. Meque vero in eo
solum male cum Salmensi nostri temporis scriptores
egeruntt sed in propugnatione etiam viennensis urbis
perscribendat atque adeo multo maiore cum iniuriat
insigne illius facinust et dignum inprimis quod ad
posteros transmittereturt silentio suppressere. Mam
cum e ducibus nonnullos exsultantes paullo ante ani
mi ferociat in his cacianerumt quit aliquot post annist
rem male ad hlzechum gessitt ex editioribus locist im
mensis Solimani copiis perspectist subitus horrort tre
pidatioque perfudissett auctoresque essentt utt sub
iectis ignibus incendelldam urbemt cives cum iist
quae cariora haberentt adverso flumine in tutiora loca
transvehendos curarentt et a tam foeda sententia sua
auctoritate deterruitt et apta tempori oratione in offi
cio confirmavit rilantumnet inquitt dedecus potuistis
SSS lo. Mrcimams anv-n

animo concipere. ut impositi in cius urbis praesidiot

quae obiecta arx. et propugnaculum barbaris genti
bust conservata universo christiano orbi saluti. prodi
tat sit exitio futurat aliquid propositum animo habea
tist quod sperata gloriat ex defensa et conservata ho
norificentius vobistgloriosius.magnificentius sitP Mam
si qui sunt quos fama terreat hostilis classis. quae
ingentem tormentorum apparatum vehat in his mura
lium inusitatac magnitudinis urbibus arcibusque exscin
dendisz eos iubeo esse soluto curis animo. Stat enim
nostra classis egregie instructat qua lbanubius Posonium
praeterlabitur adverso flumine fclassem. impetumj ho
stium invehentem exceptura. tanto quidem illa supe
rior futura eventm quanto iniquius certamen proelianti
bus adversot quam secundo flumine crediturt praerapi
do praesertim et omnium in liuropa maximo violentis
simoque. rPerrerene potest invictos olim vestros ani
mos nimia vitae cupiditast mortis metusP At vere iam
pridem dictum. decust gloriam. immortalitatem morte
venalem pctiP vile enim horum precium vitat quae
quidem ut beatissima etiam sit et voluptatibus ac de
liciis omnibus diffluat estne cum ea morte conferendat
quae in omni posterorum memoria veram et solidam
gloriam. laudem. celebritatem spondeat ea ipsa beatis
sima vita defunctis P Pingite verot quod commemorare
horret animust vobis superstitibut desertam a vobist
incensam. solo aequatam urbem hanc nobilissimamg
cuiusmodi est vestra vita futura tanto scelere et fla
gitio contaminatisP quae vero non beatior morst ubi
ea etiam sit per cruciatus omnes defungendum. ea
vitat quae tantum flagitium scelusque admitten
tes manet P Matura quidem comparatum est ni
hil ut sit homini in terris vita amabiliust sed ea
 vMeAliifl-lilvM nrcavzu Lm. vm. seg

vitat quae sit eorum malorum experst quorum redi

mendorum caussa hominest non aliis solumi sed sibi
etiam ipsi invisi. voluntariam obeunt mortemP Atque
alii quidem alia mala horrent. morbost vulnerat egesta
tem. quae vitam hominum vexanti insignes homines
maiorum nobilitate et domestica gloriai omnium malo
rum extremum ducunt infamiam. dedecust ignominiami
ut credanti vitam. amisso nominet existimationei famat
sibi non beneficii loco relictam. sed ea lege. ut quo in
plures proferant annost longiore atque acriore suppli
cio plectanturi immortalitatii si ea lege comparanda
siti ut eam infamis vita comes sequaturt vitae interitum
praeoptaturi Primum fortitudinis decust non timere
mortemi inertiae et nequitiae extremum dedecusi ean
dem. cum sit nato homini necessario obeundat obscu
ram domi. utinam non turpem et infamemi quod saepe
acciditi quam in campo atque in acie obire cum glo
ria malle. iiquidem hoc mecum habeo animo constitu
tum. nullum mihi mortali hac vita defunctot in huius
urbis aede augustissima posse erigi monumentum ad
posteritatem illustriust quam quod ego cadens pro pa
triae salute et Perdiuandi liegis victoriat id quod me
iuvat speraret in murorum propugnatione mihi consti
tuam. hiulla inquam mihi statua decretat aeneaimar
moreai aureai nullus tumulus e Pario lapidei nullus e
Mumidico marmoret Porphyreticot quem docta artificis
manus exstruat inter septem mundi miracula conspi
ciendum. cum eo conferendust quem mihi in muris
gloriosam mortem pro patria obeundo i meis manibus
per hostium caedem et sanguinem parentaturust aeter
nitati consecraboi minime dubius quin grata posteri
tast nostrae pietatis memori eundem ipsum nostrum
tnmulum. qui honos haberi solet honesta morte pro
MolivllL avum iilSih -- SciliP-fflill-iS. xllL
 stio ro.Mrcr1AuLls unum

patria functist laetis vocibus. sertist floribust festa

fronde celebratura fsitl Porte parum vobis videar dig
nust cuius exemplo sitis futuri melioresg certe ita ab
ineunte aetate me domi militiaeque gessi semper me
lioribus parendm ut si dicam a grandi iam natu homi
ne. et maximis gerendis in rebus versatot habere ad
olescentest cuius aemulatione meliores fiant. non videar
id mihi sumere arroganterg quod tamen numquam fa
ciam. ut quisquam iure mihi possit vitio vertere. Misi
inter confertos hostes pugnando iam annis gravist pro
muris stando. honesta vulnera adverso pectore exci
piendo. vobis sim exemplo ad rem bene gerendamz
non requiram. ut dicenti sententiam dignam vobist di
gnam vestra in patriam pietatet christianae reipubli
cae salutarem. assentiamini befendendam vobis urbem
censeo . quam immauis hostist aut per vim excissam.
si id per nostram socordiam licebit. aut per volunta
riam deditionem acceptam in fidem. sperat fneque ille
quidem inani fiducia infflatusj universi christiani im
perii. nobilissimorum atque opulentissimorum regno
rum. civitatum principumque populorum occasum se
cuturum. quam illius spem. quamdiu vestri eritis me
morest tum quae gloria victorest quae victos mala
sint secuturat vestra virtus et magnitudo animi eludet
Sint vero illius copiae tantaet quantas ipse videri ve
lit. qui his longe lateque stratos campos. montesque
habetg minima tanti exercitus parst quae non potest
esse maiort quam quantum murorum ambitus amplecti
turt est in oppugnatione urbis futurat quam munitam
t xx millium lectissimorum militum praesidio . et opti
morum civium consensm qui pro patria mori sibi glo
riosum ducaut. frustra est oppugnaturust intellecturus
certet ubi etiam sit in acie pugnandumt verae virtuti
 vsaAmcAnvnl nnnvM ms vnL a1 1

atque animi magnitudini imbellem multitudinem ce

dere. vnum vero placet primum omnium agi. ne qua
sit reliqua effugii spes turpem fugam honestae morti
praeferentibust quo ingenio qui sunt. saepe eos qui
sua sponte sunt alacres atque impigri in pugnando
futuri. suo exemplo a bene gerendo avertunt. qua
Panubius transiturt pontes interscindi litsi enim
virtus in iis nulla esse potest. qui ita se prae
clare gerant. ut se praeclare gerant invitiz at quae
stus et compendii loco habendum. esse improbis et
socordibus non licere iist qui sua sponte sint im
probi et inertes futuri. id quod. pontibus exscissist est
usu venturum llis Salmensis atque aliis in eandem
sententiam dictist conversis ad decus et virtutem om
nibust ita sententiam moderari placuit. ut quatenus de
urbe defendenda ad extremum usque spiritum verba
fecisset. omnes magno consensu assentirenturt de civi
bus in urbe retinendis ita statuerent fquo in rerum
omnium discriminet et ubi arcte obsessos omnia defi
cerent. saepe descensum essetj. exhauriendam urbem
multitudinis partet emissist qui inutiles ad arma feren
dat et ad toleranda obsidionis incommoda ex privatis
fortunis. impares haberentur. quod quidem decretum
sua sponte foedum atque immanet praesens rerum
status. ut necessarium videreturt et propterea neque
iniustum. et maxime laudandum. efffecit. ita natura re
rum ferentet ut languentia corpora gravioribus mor
bist non solum lenioribus remediis aliist sed-ustione
etiam-saepe et sectione curentur. Peformata quidem
urbs atque orbata parte sui tinteriit enim sive immani
hosti praedae expositat sive fame atque inedia enecta
emissa plebsj. sed quo incommodo levari temporet
per suorum virtutem ab interitu conservatat et simul
f1iit
g-zz ln. maturius mzvrr

flhristiauum orbem liberare potuerit. cuius cervicibus

superbus barbams servitutis iugum acerbissimum se
impositurum minabatur. Sic itaque duces Salmensis
oratione ad fortiter sustiuendam obsidionem animati.
exquisitissimo delectu quae ad urbem praesidio fir
mandam erant necessaria futurat eonquiri iubent. flo
rum cura. praeter maiorum tormentorum apparatum
quae centum numero ferebantur minora trecenta addi
tat quorum singula globum mediocri crassitudinet ad
erebros repetendos ictus usus explieatiorist emittebanti
quorum procella scandentium lurearum in muros
agmina disiectum iri sperabant. cum inter murorum
pluteost qua spatium intermittebaturt disposita collo
cataque essent Serius et sua et omnium opinione Soli
manus viennam pervenit. cum etiamsi nihil de celeri
tate remisisset. corrupta itinera perpetuis imbribust et
late restagnans alueo llanubius effusust ingentes tra
hentem copiast et magnam impedimentorum vim. quod
necesse erat. moratus esset. Mam neque licebat ad
verso flumine navigaret quominus impedimenta tuto
vehi navibus possent. rapido et vorticoso flumine pro
hibente tormenta maximet quae desideratat spei irri
tum Solimanum. atque eius minas conatusque om
nes belli exitu eluserunt lncidit Solimani adventus
viennam in diem ix kal. octob. o1o. 1o. xxix
lpaullo ante quam carolus caesar lSononiae imperii
insignia accepisset rPurcarum castra in v urbis re
giones obversat quae octo passuum millia quaquaver
sum occupabant Mam a peritis ducenta quinquaginta ar
matorum millia adducta viennam ferebantun subducta
ratione eloci spatiot quod perpetuis barbarorum agmi
nibus densatum accurate inprimis dimensum descri
ptumque habebant Mons erat aliquanto editior leniter
 vMSAklcAlM/M lilSllvM Lltt vllL

ab imo acclivist qui ab urbe quidem modico spatio di -

stabatt sed ut tamen tutus ab ictu maioris tormenti
crederetur. in eius vertice olim sita arxt iam pridem
cultoribus deserta eminebatt unde erat in subiectam
planitiem despectus. lium montem loci opportunita
tem secutus iibraimus ita insederatt ut apertum in
urbem prospectum haberett non ita magna valle se
paullatim a summo colle demittente. Alterum agment
cui praeerat Secrambeiust alter e Solimani ducibust e
regione portaet quam vulgo Surgthort hoc estt ca
strensem portam fioviust detorto nominet purgato
riam vocatjtpropter vldrici aedem locatum erat. rPer
tiumt quod dueebat Micaloglest secundum montis cli
vum in longissimum spatium productis castris perten
debatur. contra portam quartumt quam Scotorum ad
llanubii ripam usque vulgo appellant a propinquo
portae Scotorum templo vetustissimot in quo praeter
Asaporum ingentem multitudinemt hominum genus
aeque et ad pugnandum et ad faciendum opus aptumt
erat lanizerorum delecta manust qui fossa et vallo
munitit fistularum crebris ictibus t quae manualia tor
menta farchibusi vulgo milites vocantt in eo militiae
genere maxime exercitatij efficiebantt ne temere in
muris propugnatores consistere auderentt certe hoc
iovius affirmat sive a studio insito ingenio portenta
et prodigia edendit sive a vero haustumt tantam horum
peritiam fuisset ut in murorum fenestras perangustas
destinato ictut unde obsessi in hostes ferreos globos
e minoribus tormentis iaculabanturt immissa tela adi
gerentt atque in muris pro fenestris stantes milites
interficerentt non visu a scopot non manu aberrante.
illud quidem vere ioviust quod ipsi quoque ab iis
accepimust qui tum in obsessa urbe fueruntt tantam
 lo. MluuAlSLlS Slihnlll

sagittarum vim a rllurca emissam. ut crebrae instar

grandinis in eorum capita incidentest qui ultro citro
que per urbis vias discurrebant magnam mortalium
vim vulnerarentz adeo mali vim saevisset ut cives se
continere domt et carere necessariis rebust quam
exire ingenti cum vitae discriminet earum procuran
darum caussat et frequentare forum mallent. rPenta
tum eodem tempore a Solimanot an cuniculis capi urbs
posset qui illi conatus irritus cessit soli natura ob
luctante eorum industriae. qui in opera erant quomi
nust ut sperabat procederet opus. lam aeque frustra
laboratum est fundamentis murorum excindendisi qui
bus subrutist Solimanus sperabat aditum suis in urbem
patefactum iri. quod illi eo acrius erat agendum. quo
magis muralibus tormentis indigebat quibus proruti
muri viam irrumpentibus in urbem sternerent Sedt
praeter alia belli incommoda . maxime rPurcas terruit
tristis cum crermanis commissae navalis pugnae even
tus. Praeerat regiae classt quae in statione apud Po
sonium erat urbem vienna unius diei iter distantemt
volfgangus cderust crermanust vir inprimis magni
animt atque industrius. ls cum accepisset hostium
navest tum aliis impedimentist tum tormentis mura
libus et commeatibus onustas adventaret Posonio
egressust secundo flumine in advenientes infestus in
vehitut qui cum aegre simul belli muniat -simul nau
tica ministeria obiret atque explicare naves ad
pugnam possent adverso fluminet quominus naves
consisterent cursu quam concitatissimo obsistentt
quod accidere necesse fuit in fugam coniectt facilem
victoriam et laetam hosti relinquunt multis e suis
interfectist captis multis. hl navibus submersae aliaet
quibus tormenta vehebanturt perforatae aliaet captae
 vuennlcnsvu kblkvM ma vuL gqg

nonnullaei cum opnlenta omnis generis praeda. ita

bene gesta re crermani Posonium. laeti victoriat redie
runtg omnium quidem consensu adepti primam lau
dem perfecti ex sententia belli. magnam gratiam a
Perdinando itege inierunt Memini enim dubium erati
quin subvectis ad exercitum muralibus tormentist ac
victa propugnatorum virtutet Solimanus pertinaci cer
tamine esset urbem in potestatem redacturus. rilurca
rum aliae navest quae a proelio superfuerunti ponti
bus dolabris intercisist quibus accessus viennam pa
tebati totam eam murorum partem. quam banubius al
luiti ita arcte obsessam habebanti ut neque egrediendi
cuiquam. neque ingrediendi facultatem. sine certo vi
tae discrimine relinquerent Mam ut maxime crermani
erumpere i et pauci cum multis conserere manum
auderent. ita equites turmis confertist pedites densa
tis ordinibust ut non facile barbari. quantumvis firmo
-ac stabili gradu obnixi agmen perrumperei aut pro
turbare possentz vincebat tamen hostium infinita mul
titudot qui sua caede et vulneribus fessos pedem re
ferre et sese recipere in urbem cogebant quorum vir
tutis Solimanus admiratort captum equestri pugna crer
manum volfgangum nominei qui vexillum ferebat. et
ad se adductum. dimisit virtutis et honoris ergo dona
tum oloserica veste intertexta aurot cum eundem ius
sisset obsessos ad deditionem adhortarii ubi induce
rent animum parere salutaria monenti. spe facta inco
lumitatist et multo honcstioris fortunae adeoi malle
enim se viros fortes et rei militaris peritos conser
varei cuiusmodi illos esse animadverteret non sine
magna suae gratiae accessionei quam ultima perpes
sost aut foedae servituti manciparii aut mactari ferrot
quorum alterum necessario esset victis subeundum.
s vs m MlcflAbLlS suvri

Sed ille salutis magis suaet quam eius mandatorum

memor. cuius illam beneficio redemptam haberem fa
cile passus esset ea animo exolesceret quae se posse
praestare aut diffiderett aut. etiam si posset. nollet.
ln eo quidem Solimano visus gratilicari. praedicanda
illius magnificentia et liberalitatet qua se captivum
habuissetg quod tamen agebat magis ingenio indul
genst cum totum hoc arbitraretur in domesticam lau
dem verteret quam caussa ei gratificandi . cui se tan
tum debere praedicabaiz rllotum exinde tempus. quod
Solimanus in obsidione fuit. cum et illi oppugnandi
moenia spes omnis praecisa esset. et non auderent
obsessi eruptione pugnare. quibus multitudine hostium
circumfusist difficilis receptus per insignia accepta
detrimenta ad suos relinqueretum ita traductum est.
ut pro muris stantes urbem defenderent. etiamsi ve
tere forma exstructi. et parum adversus vim oppug
nantium muuiti essent. nullis interiectis propugnaculis
et foras prominentibust unde a latere peti hostis pos
set. ut una spes defendendi iu propugnatorum virtute
et constantia posita essetg quod illis diuturnum tamen
non fuit. ita enim belli ratio admirabili casu distri
buta erat. ut neque rllurca muralia itormenta. qui his

maxime indigeban et multa obsessi haberentt quae

nulli usui essent. contra minoribus hostes abundarent.
quorum erat eximius usus ad obsessos a murorum
propugnatione arcendost et indigcrent illi. quibus cum
e propinquo loco omni missilium genere peterentun
deessent minorat quae e superiore loco emissis glo
bist a muris subeuntes propulsarent lta aequata
utrimque ratione belli. cum neutri quid deesset alteris
ignorarenn una maxime cura sollicitum Solimani ani
mum allgebat saevitia iam appetentis hyemist anni ra
 vSSAklllAkl/M lllikvM LllL vllh

tio minime idonea ad rem gerendam. tantam praeser

tim hominum lnultitlulinem ad bellum trahenti. Plrgo
reditum ad rem frustra in principio tentatam. et rur
sus coepti cuniculi agi. soli naturam patientem operist
pluribus partibus nactist quae spem faceret opus ag
gressist haud irritum laborem futurum. quae res mini
me crermanos fefellit. certa adductos coniectura. ubi
minus procederet aperta vist fore ut callidus hostis ad
dolos et insidias converteret animum. ltaque ubi. per
regionis peritos explorato soli ingeniot rem hostem
eam tentaturum apparebat. qua ligonibus excissa hu
mus minime reluctatura opus agentibus videbatun non
solum ad pervulgatam rationem recurrebant solo
aurem admovendh unde sonitum ferro effodientium
captarent. sed alios ipsi excogitaverant. periculo im
minentis exitii. cuius metu pavidi atque inertes homi
nes hebetanturt exeitante virorum fortium animos ad
periculum omni ratione propulsandum Mam et paropsi
des aqua refertas ita humi collocabant. ut quantum
vis leviter commota aqua. nulla extrinsecus admota
vi. indicio essen subter cuniculos agi. iis qui in opere
erant. dum foderet humum. crebro ferramentorum pul
sut motum terrae cientibus. lam et militaria tympana.
altera parte in solum obversat ubi eorum intentissima
cutis sonitum ederet. id quod accidere necesse erat.
humo ex eorum repereussu subsiliente. qui in cunicu
lis fodiebant. quin infra opus fieret omnem dubitatio
nem tollebat. Meque minus acri curat qua muri labare.
et minari ruinam viderenturt occurrebant. tigna prae
valida. quae pro fultura essent. ita muro interiori ap
plicantest ut si vehementius quassatus murus convel
lereturt in exteriorem partem procideret. subita ruina
rfurcas moenibus succedentes oppressurus. id quod
atis 1o. Mrcnnums snvrr

non ita multo post usu venitg cuniculis enim ad eam

portam actist quam carinthiam appellant cum magna
vi erumpens ignis muri partem foeda ruina stravis
set. scandentes hostest qua ruderum tumulus oppi
dum vadentibus aperiebat. crermani densato agminet
praelongis hastis propellunt. ac postremo pertinacius
inferentem gradum facile de loco superiore deturbantt
non se hostium virtutet sed loci iniquitate victos cla
mantes. Meque magis barbaris ex sententia audacia
cessit. per proruti muri ruinam aditum ad ll cla
rae molientibus. lio quidem illis iniquius certament
quo per aperti muri angustiorem aditum ingressus pate
bat. itaque cum multis eodem tempore esset irrumpen
dum. aliis praecurrere aliis . . . . . adnitentibust expediti
crermani. ex omnium delectu militiae usu et animi ro
bore praestantest impeditos loci angustiis excipiebant
tanta cum caedet ut postremo vincente omnia metut
non praefectorum adhortationibust non elamoribust non
vulneribust quae referentibus pedem ab infestis suis
inferebantur. invitos instaurare pugnam cogentibust
quominus praecipites ruerent. moverentur. malle suo
rum ferro interiret quam hostium elamantes. lta io
vius territos ait. genti insolito genere armorum. prae
longis gladiis et vastae magnitudinisi quibus crermani
in proeliis utuntur. quod quidem non aeque semper pro
bari potest. ln campo enim et patentibus locis aliquid
usus habeant. cum utraque manu arrepti. cuius rei
caussa prolixo capulo aptantur. nisi per amplum spa
tium rotent. aegre administrari in hostem possint ln
locorum angustiist et ubi est confertim et densa acie
pugnandum. minime habilest non prius hosti infesti.
quam suis incommodi habenturg rllam tristi pugnae
eventu minime territus Solimanus. advocatos ducest
 vneAnicAavM nnavM LllL vllL

adeo tristi atque acerba oratione accepitt ut vitae poe

niterett quam malo fato crederent ad tantum accipien
dum dedecust contumeliae insolentibus productiorem
contigisse. liot inquitt rilurcarum res recideruntt gen
tis ad hunc diem armis invictaet ut in capta urbe ver
santes pati potuerint partam victoriam sibi erripi e
manu. qui vos metust qui pavort quae trepidatiot
quae formidot a solita virtute avocavitP quis subitus
casus vestra arma hebetavitt hostium acuitt lassavit
atque accidit vestrast corroboravit hostium vires P
rPanta infamiae macula a nobis inusta rPurcarum no
minit cuius splendore perstringi hostium aciemt victa
concidere armatorum agminat coelum rueret fatiscere
terram oportebatt poterit vobis in posterum vita iucun
da esseg non optandat non ultro appetanda morst qui
bus laust gloriat noment famat vitae instar debuit
esseP lilnimvero desinite viveret qui adhuc ignoratist
qui sit verae vitae fructust esse hominest qui viri esse
non potestist imbellis turba ad lanam et colum in mu
lierum coetum ableganda. cras est animus experirit
num quid vobis pristinae virtutis reliquum fecerit he
sterna cladest an cum studio gloriae rllurcae innato
sit in vobis spes vitae exstinctat quae fnisi virtute sta
tuitis vobis admissum dedecus obliterandumj quo pro
ductiort eo miserabilior et invisa magis vos manet.
ite alacrest ett receptis a pavore animist corpora cu
ratet cras capta urbe victores redituri in castrat aut
honestam mortemt ut rllurcas decet priscae maiorum
virtutis memorest in murorum ruinis contra armatum
hostem stantes obituri. valuit usque Solimani oratiot
ut ultimum virtutis specimen editurit postridie eius
dieit quo die male gesta res estt pugnam reintegra
rentt adeo incensis animis ad delendam ignominiamt
ago lo. suorum-ms snvri

ut omnia prius pugnantibus defuisselt quam virtutemt

unam modo obstitisse naturam rerumt quae non patiturt

quae vires hominum superant tentarit quominus voto po
tirenturt appareret ln stantes atque intrepidos emissae
pilae e maioribus tormentist quae idoneis locis a crerma
nis collocata erant obfirmatos hostium animos adversus
omnia alia belli incommodat id quod necesse fuit fre
gerunt lta frustra ducibus pugnam instauraret et in
propugnantes obvertera ora iubentibust reiecti e mu
ris magna cum caede terga verteruntt non prius se
victos fatentest quam cum vita devota suorum maui
bus hostium sanguinem illurcarum nomini consecra
rent. ln viennensis urbis propugnatione Micolaus
zrinius comest tum magnae spei atque indolis puert
editis insignibus fortitudinis documentist quae sunt
iam ab aliis literis mandatat tyrocinium posuitt di
gnust cuius tam praeclara militiae auspiciat aeque
illustris vitae occasust quam pro patriae salute. im
mortalis gloriae pretiumt eruptione ad zigethum in
hostem pugnans magnae animae prodigus effudit flic
exitus viennensis obsidionist quem si quis recte ani
mo aestimare velit facile intelligat quam non magnae
molis sit incumbentem etiam maximis viribus in chri
stiani nominis exscidium communem hostem a nostro
rum iugulist quo habet intenta telat avertere. quod
quidem non esset desperandumt ubi regum conversae
vires in adeo gloriosam expeditionem conspirantium
ab intestinis bellist quas aequum esset salutares suist
exitio communi hosti esset tollendae e terrarum orbe
tam immani pesti intenderentun cuius rei omittendae
si quis caussam quaeratt eamt quando aliunde non ap
paret facile a deo immortali agnoscatt ultore humano
rum scelerumt qui a cunctantibus in pietatis officio
 vuoAnrcnnvu nenvm ma vnL asl

persoluendo expetat poenas. quas quidem gravissi

mas luunt. dum per auctas barbarorum vires i eorum
dedecus atque infamiami deus praecipites in mutuam
perniciem actost patitur a recta officii ratione evagari.
lirgo Solimanus soluta obsidionei cum integrum men
sem nequidquam omnia expertus tentasset. quibus
spes esset redigi in potestatem urbem possei re infe
cta discessit Mam alia quae iovius addiditi non lubet
referrei missos a Solimano captivos et veste et pecu
nia donatost qui. collandatis viennensibust magna per
functis virtute defendenda urbei significarent. non se
ullo in illos odio sed unius Perdinanrli liegist in cuius
exitium tantis instructum copiis obsessum viennam
venisseti perpetuum hostem. quoad vires animum con
sequerenturt terra marique bello persecuturus. cum
haec autem minime similia veroi tum illa plane falsat
quae de Strigoniensi et Perinio afferti nisi interposita
Solimani auctoritatei ioannem ftegem non fuisse pas
surum sibi persuaderii ut veterum iniuriarum memo
ria obliteratat secum in gratiam redirent Mam quem
admodum cum Strigoniensi acta res siti iam docuimusi
cetera suo loco mox commemorabunturz Praemissis
inde Solimanust qui lianubium inter Pestum et lin
dam ponte iungerent. cum omnibus copiis Sudam re
lversust in arcem ingreditun inde cum imperasseti ut
ioannes et vngari principes advocarenturt sacrum dia
demat et cetera regni insigniat quibus de more creati
reges inaugurari solenti imponi in mensa iubet. Moxi
astantibus ex interioribus amicist quos visirios vocanti
primae hominibus auctoritatist et aliis nonnullist ita
ioannem allocutus ferturz Perfuncti. dei immortalis be
neficiot iusti ltegis muneret quem maxime decet oppres
sos reges fortunae iniuria atque e loco excelso detur
ggg io. urcmnms nnvri

batos sublevare. quod reliquum est. praeclare inchoato

operi imponimus optatum tinem. et te semel acceptum
in fidem afflictis tuis rebus amicum fratrem appella
tum. quem verborum honorem iis impertimust quos
iustae preces. et illustria in nos merita nobis com
mendaruntg te vngaris iam eorum suffragiis legiti
mum creatum ftegem constituimus . potestati tuae tra
dentes regiam urbemt sedem imperii. arcem. urbest
et quaecunque in ditione regni vngarici habenturt
haud dubia spet quamdiu vixerist tuae virtutist beni
gnitatis . memorem nostri beneficii. posterosque tuos
grati animi in nos posterosque nostros officia omnia
persoluturos. flic diadema regni insignet hic scep
trum et cetera regia ornamentat quae ita tibi tradi
mus . ut in his aeque insignia nostrae iustitiae. fidet
constantiae monumenta adnoscast et nostrorum virtu
tis memoriam colast quorum sanguine tibi recupera
tum regnum. nostri iurist beneficiique est factum.
flis dictist ad vngaros procerest qui aderant. conver
susz Ad vos quod attinet vngari principest inquit. no
stra erit brevis oratio. Segem vobis tradimust non
prius nobist quam vobis probatum. cui. ut eum hono
rem habeatist quem postulat regii nominis maiestas
ad ceteras caussam quae vos impulerunt ut illi re
gnum statueretis vobis mandaudum. nostrum patroci
nium acceditg quod quanti vobis faciundum sit. satis
multis vobis virtutis nostrae et felicitatis documentis
ostendimust quibus. ne nobis semper ad vim et arma
sit confugiendum. sumus contenti futuri. Ac ne de
vestra constantia et fide dubitemusu vestra virtus faciti
qua fretos tanta exorta tempestatis procella non po
tuit ab officio et religione vestra dimovere. lta enim
eam in vost liberosque vestros importuna Sermano
 vnenmcnuxrm nnavm Lin. vnL aga

rum ambitione exeitavit. ut desertum liegem et pro

ditum e regni vertice in infimum fortunae locum de
turbarit quae quamquam ita sint. pro meo iure tamen.
quod sanctum vobis atque inviolatum coli par est.
vobis impero . et per vos aliist cuiuscumque illi ordi
nis et fortunae in regno vngariae censeanturt ut.
quod vobis regnoque vugariae universo felix faustum
que sit. eo loco itegem colatist quo iura divina atque
humana omnia. et iurisiurandi fidest qua vos illi ob
strinxistis.requirit. Meque vereor tameni ne vestra
constantia et fidest quam egregiam in liegem ve
strum. illius adversis rebus ostendistist nunc cum est
vobis. patriaet regnot nostra virtute et felicitate re
stitutust magna quidem cum vestra infamiat sed multo
cum iactura et pernicie maiore a vobis requiraturr.
certe nihil vobis credimus esse certiust quam eam
caussam. quam semel nobis recepimus tuendam. quoad
vires et vita supersit. nos adversus vim omnem atque
impetum defensuros. liane Solimani orationem ita
ioannes excepisse ferturt ut nemo non videret. eum
magis praesenti suae fortunaet quam ingenio obsecu
tum. Pro imperatoris divino in se beneficio propterea
nolle se gratiis agendis prolixiorem esset quod quas
possen nollet. cum multo infra illius meritum essent
agereg non posset. quas deberet. et vellet. lla quidem
religione ac pietate animi. qua divina numinat secun
dum deum immortalem homines venerarenturt prose
cutum se auctorem salutistl iniuriarum ultorem. unum
in terrist cui non vitam solum . sed vitae etiam orna
menta deberet. quaet qui esset adeptus regni honorem.
desiderare simul. et vivere haud posset. Pro cuius
que merito regna donaret quibus visum esset eriperet
innocentes atque innoxios vi atque armis ab iniuria
 agzt ro. Mrcnsems nnvrr

tuerit expetere a tyrannis et violentis poenast dei im

mortalis unius esset et cuius inter homines ipse tau
tum esse munus voluissetg eorum quidem se moret
qui cum alieno aere laborarent. et non essent soluen
dot ad creditoris liberalitatem confugerent. et fatendo
i se imparest precibus obtinerenn ut e tabulis inductum
nomen pro exacto et soluto essetg ad illius clemen
tiam se confugeret et ut pateretur in referenda gratia
sibi voluntatem et studium animi pro gratiae relatione
esset etiam atque etiam orare. cuius essent tantae
opest ut in bene merendo spem tolleret referendae gra
tiaet eum non in aliorum sed in sua conscientia recte
factorum praemium positum habere. i-lanc propriam
esse Solimani laudem. hoc est regum atque imperato
rum omnium maximi. optimi. potentissimi fqua laude
raro deus natum hominem impertissetL ut cum unus
mereri de omnibus praeclare possett nemo esset qui
haberet in quo de illo bene merereturt quantumvis
omnibus fortunae bonist animi. ingenii afflueret lam
pridem se animot tum ex animi sententia conceptis
verbist se illis vitam. et quaecumque in vita iucunda
essent. caputt fortunas devoverefj

llis peractist Solimanus lSuda motis castrist in

rllhraciam exercitum reduxit. ita in praesentia libera
tis metu populorum animist ut non tantum voluptatis
ex barbarorum discessu. quantum moeroris e suorum
desiderio sentirent. quos belli vislhausisset. partim
interfectos ferro. partim in foedam servitutem abdu
ctos. Sexaginta quidem captivoram millia. ait iovius.
discedentem Solimanum secutat tanto quidem om

ab A Pecsi codexben itt vegzcdik a vlll-dikr s utana kezdcdik

a lx-dik kiinyv. ill P.
 vntiAnlcAlwM nnnvM me vnL asa

nium luctut ut rara fuerit domus in Perdinandi ditio

net quo belli vis pervasissett tantae calamitatis ex
pers. Praeter aliam iacturam sacrum diadema amis
sum lugebantt cuius recuperandi caussat magnae con
certationes et discidiat bellaque adeo inter superiores re
gest et Pridericum caesarem gesta essent Atque quan
do ad hunc locum ventum estt paucis placett uemad
modum in manus Solimani perveneritt commemorare.
Pirat diadema in Petri Perinii potestatet adhuc ante
ioannem creatum regemt illiust ut alibi diximust eo
asservando collegamt qui honos semper summis homi
nibus haberi consueverat. Pacile vero ioannes apud
eum regno potitust cum reliquis regiis ornamentis ma
nere passus eratt amicissimum sibi hominemt ut crede
batt et de cuius fide minime esset dubitandumt quae
illum mox opinio fefellit Mam simulatque de ioannis
rebus desperari est coeptum t ad Perdinandum multis
illius promissis et muneribus delinitust cum regni co
ronat quo defectio esset speciosiort transiit inde va
riante ftegis fortunat cum iam Sirmium Solimanum
pervenisset et lSudam cum exercitu numerosissimo
contendere Perinius audissetz desperata veniat in cur
rubus regiist cum liberist pretiosis quibusque rebus
impositist ad arcem quam Soklos vocantt profectust
inde Sarospatak petiturust in proximum pagum diver- i
tit iiaydacz nominet ad flumen Sarviz situmt quo in
loco pernoctare constituerat. cuius rei famam cum
ioannes Szereczen accepissett ioannis ltegis necessa
riust assumpta peditum atque equitum manut pagum
invaditt ac Perinium nihil minus exspectantem cum
suis omnibust uxoret liberist pecuniat argentot et
pretiosa supellectilit regiisque ornamentis omnibus
captum ad ioannem lSanfium adducendumt et cum
xonvm avum manu - scmvronns xliL
asa lo. Mrcasnms snvrr

cura asservandum curavitt de cuius constanti in ioan

nem fide supra mentionem fecimus. ls illum captum
ad Sopronczamt positum in sua ditione oppidumt
transm-isitt unde- mox ad Solimanum castra ad Moha
cium habentemt cum regiis insignibust uxoret et libe
ris est adductus. lta Solimanus cum corona regio or
natu potitust omnia discessurus ioanni cum fide tradi
deratt Perinium inprimist cuius aut perdendi aut con
servandi arbitrium penes illum unum esse voluit. qui
quidem nondum victa clementia insita animo tot ini
mici iniuriist molliter castigatumt cum liberis et uxore
ac domesticis copiis missum fecit. quo tanto illius be
neficio haud placatust cum diffisus animi conscientiat
non sibi vere ioannis animum redditumt et memorem po
tius futurum alienae iniuriaet quam suae fidei puta
retz ad Solimanum nuncios cum mandatis misit quo
rum summa erat ut pro sua in victos clementiat pate
retur a se acceptum in fidemt ab inimico reget certe
de cuius in se suosque animo intelligeret sibi esse
semper dubitandumt liberum agere. quidquid con
suevissent illius ditionis homines pendere tributi no
minet in singula capita impositum persoluturum quae
res frustra tum ab illo tentatat et mox repetitat pa
rum abfuit quin illi exitio fuerit Antequam lSuda So
limanus moverett Ludovicum crrittium apud eum reli
queratt ut cum cassono vaivodat atque equitum ala
rei militari praeessett veritus nc vngaris in fide ioan
nis liegis nutantibust Perdinaudus aliquid moverett
quem minime quieturum apparebat gloria insigni ni
tentemt a viennae moenibus reiecti hostis. Probabile
quidem videbatur tanta virtute et constantia a crer
manis defensam urbemt populorum studia commovisse.
facile semper quo secunda aspiraret fortunae aura
 vueanrcnnvir nnavu Lla. vm.

propendentia. iiis adiunxerat navales copiast atque

expedita navigia nonnullat quae vngari Masadas vo
canti quibus isiumin vaivodam iusserat praeesse. lioc
praesidio ioannes adversus subitos casus munitusi quae
una cura illi prima erati ad res componendast et con
cilianda sibi adversariorum studia animum convertiti
rem i ut docuit eventust inprimis difficilem factuz na
tura in magnis ingeniis ubi semel offenderint extor
quentet ut ad ea quae perperam admiseret pertinaciam
addant. ne si resipiscant. damnati suo testimonio vi
deanturt quasi levius peccatum siti iterum. quam semel
peccasset et ad ea quae mala sunti sit pertinacia acces
sio quaerenda. Mam indictus conventust cum. in magna
ordiuum infrequentia parum recte respublica possit
administrarii brevi solutust animos per hanc occasio
nem nudaviti magno subito partium discidio ortot cum
alii i qui Perdinando studerent. quasi contumeliae
caussa crermanii qui ioannis studiosi essenti rilurcae
invidioso nomine appellarentun ita iam ante divisum
regnumi praeter externa armat quae tantuni pestis in
populos invexerat. intestino malo afflictum ruere ad
interitum coepit. inde caedest incendiat urbium direptio
nest et agrorum vastitatest quae non ferendae clades
a rilurca illataei multo funestiores illatae a suis acer
bioresque videbantur. illrant verot ut varia hominum
generat ita caussae diversaet quae eorum animos a
ioannis caussa averterent Multos movebat sem el susce
ptum. numquam intermissum in Perdinandum studium.
itegem optimum et placido ac clementi ingeniot quae
laus ne ab hostibus quidem illi poterat negarii alios
qui initio dissensionis a Perdinando defecissent. sive
constantia sive pertinacia animii quam constantiam
.viderivellenti vitio facile affinis virtutis speciem susci
tibi
SSS lo. urcnuzms nnvrr

piente. lii omnium maxime infestit maledicendi an

sam arripiebant ab excitatis rllurcarum armis in pa
triae exscidiumt quam quidem iusto rectore et rerum
moderatore indigentemt cuiusmodi eum sibi finxisset
non ob eam caussam dicerent non poscenti ultro ob
tulisse regnumt ut rllurca hostis per speciem eius
tuendit id sibi praedae dari postularett quod esset
unius regno restituti iniustissimum praemiumt si vere
modo restitutus regnot et non rllurcae mancipiumt
quod numquam esset fando auditumt rex tantus verius
factus videri posset. Mnlla cuiquam regna tanti videri
deberet quantumvis magna atque opulentat ut non his
potior esset laus habendat quae contemnentem regni
honorem patriae caussa sequeretur. quod porro illius
regnum esset cuius non se prius compotem fore spe
raritt quam turpi servitio regis barbari mancipatus
se illi simult suost patriam proderetP rllantum effun
dere sanguinist vngaros tantam perpeti malorum mo
lemt non pro unius honoret sed pro patriae salutet
pro regni unibus propagandist christiana republica
tuenda debuisset cuius Solimanum arbitrumt si supe
ris placeatt eius beneficiarius ioannes lftext et cliens
fecerit illi regno per summum scelus atque iniuriam
oblato. interea Perdiuandus vienna barbaro hoste
propulsatot cum successu elato fiducia atque animi
crevissentt intentissima cura suos delcctum haberet et
commeatus compararet ac praeter alium belli appara
tumt omnis generis tela et tormenta expedire iubett
moliens animo lSudensis arcis expugnationemt qua po
titus sperabat non magno negotio se amissa recupe
raturum. lbclectus e regiis ducibus crulielmus lio
gendorfiust vir cclebris nominis atque ut iam diximust
in ltalicis bellis diu magnam in re militari gloriam
 vnennlcnnvu nnnvu Lus. vnL ggg

adeptust penes quem summa imperii esset. quae om

nia cum accurate atque industrie essent administrata.
pari celeritate usus itogendorfius infesto agmine in
vngariam ingredi/turt atque populabundus praedari.
ac ferro atque igni vastare omnia instituit. cunctis
aeque infestus quicumque ioannis partium studiosi in
armis essent. quibus gerendis dum tempus terit. ma
gna opportunitate amissa. adhuc a bellicis rebus im
paratum opprimendi ioannes cum crrittio communica
tis consiliist urbem firmare rilurcarum praesidiot quo
militum generet dubia suorum fidet maxime uti consti
tuerat. muros instaurare. exstruere aggerest opportu
nis locis tormenta collocaret militi stationes certas
distribuerm duces deligeret commeatus aliaque ad
urbis defensionem comparare iustituit. hlrant tum iilu
dae regii ducest cumprimis rei militaris periti homi
nest iilmericus cibacus. Srregorius Pestensist Stepha
nus verboeciust Simon Attinaius Litteratust cuius
pridem mentionem fecimust aliiquet quorum erat in
bellicis rebus regi perspecta virtust et maxime pro
bata fidesz de quorum consilio ad rilurcarum praesi
dium augendum. Pestanos ex delecta iuventutet qui
apti ad arma ferenda erantt in urbem accepit. quorum
fideli operat et strenua. toto bello est usus. hlodem
temporet quo haec lSudae ita compzarabantur. Paullus
Strigoniensis Pontifext quem secutum Solimanum vien
nam diximust per hostis discessum solutus metu. rur
sus ad Perdinandum defecit. sive diffiderat ioannis
animot sive ita se crederet emendare inconstantiae
culpam. qua apud Perdinandum offenderat lirgo Per
dinandus i mensis Movembris ero id xxx fj
afj Srutusnal a honap napja hianyzik - vrsinus velius sze
rint iioggendorf oct. sL drkezett iiuda altis t rli P
 ro. MlcSASLlS lllivifl

parum idoneo tempore ad rem gerendam. adductis ad

lSudam copiis urbem cireumsedit. aut vi aut deditione
in potestatem. ut sperabam redacturus. Per eosdem
dies ioannes rllhomam Madasdium. quem captum et a
Solimano dimissum redisse in gratiam supra comme
moravimust ioannem zerecienum. Pranciscum iiapol
naium. et cassonum vaivodam. cum rilurcarum manu
expugnatum zigethum miserat. positam arcem in va
lentini rlloeroeki ditione. quorum copiis cum arcte
ioannes obsessus maxime indigeretz litteras scriptas
sua manut quibus privato annulo sigillum impresserat.
per eundem zermegum. e cuius monumentis haec hau
simus . ad regios duces zigethum misit. Agebat tum
zermegus Albae ltcgiae apud Stanislaum Praepositum
urbist ut vocant. cui erat negotium datum ut per sibi
fidum hominem atque expeditum curaret zigethum
perferendas. iiis verbis scriptae litterae dicunturz
nlSuda obsessat urbs in nostra est potestate. Pestinate.
vestrae virtutis et fidei memorest liegiiducest Madas
dius et zerecienust lectis litteris. cum quanto in peri
culo res versaretur cognovissentg Albam fttegiam cum
rilurcarum copiis contendunt. nihil sibi reliqui ad sum
mam celeritatem facientes. iiapolnaium quae caussa
non traditur. collegis discedentibust ad crermanos
transiit interea Pracpositus Albensist virt ut apparet.
eximiae in ioannem fideig Madasdium et zerecienum
impense hortatun ut quantum maxime accelerare pos
sint. ire properent lSudam. atque urbem ingredi. et fer
re opem itegi obsesso cum suis maturent. ita illi g et
sua sponte incensi. et Albensis adhortationibus. inpri
mis regiis litteris confirmati. lSudam ire cum suorum
agmine contendunt ile quorum adventu ltogendorfius
cum ab exploratoribus certior factus esset. equitatum
 vneAmcAkvzsl ltliltvM LliL vllL

crermanorum atque vngarorum praemissum ingredi

eonantes idoneo loco exciperet atque ingressu prohi
bere iubet. ita vero erat viribus superiort ut de victo
ria haud crederet dubitandumt qua potius sperabat et
urbem et regni aemulumt cum universis regiis duci
bus in iferdinandi potestatem redacturum cuius con
silio regii per exploratores cognitot diffisi numerot
quo hostes superiores erantt optimo consilio in prae
sentia omisso inccptot Albam redieruntt tertio post
quam inde profecti erant die. Mox Madasdius sub
vesperam urbem ingressust Praepositum docett quid
sui consilii sitt quod quidem ubi ceteris probari intel
ligatt liudam sibi aditum vi patefacturum spondet.
hlrat lilasius iiochiust vir inprimis regionis peritust
qui se tuto Madasdium cum suis liudam deducturum
per notos callest et devia itinera pollicitus eratt qui
cum facile ducibus rationem sui consilii probassett ex
his Madasdiust antequam rem cum Praeposito confe
ratt ut mos gentis estt vini poculo haustot non prius
esurum set ac vinum sumpturum spondett quam voti
damnatust in Ptegis complexum veniatz si secus faxitt
diris capite defixo. Meque in eo passus cst suam ndem
requirit non ita multis postea diebus lilasio duce itine
rist una cum zerecienot et cassono lSudamt falsis crer
manorum custodiist ingredituru quo regiorum succes
su minime territi hostest acrius urbis oppugnationi in
sistentes tribus partibus murum tormentis demoliuruturt
prioret qua per vicum Logod erat ad moenia accessust
ad ltaskaiorum domum alterat tertiat qua domus cr
zaghorum erat sitaz quibus locis crermanit ad rem ge
rendam comparatis animist spei et fiduciae plenit a
tribus simul locis divisis partibust urbem per muro
rum ruinas scandentes adoriuntun quem irrumpen
SSS lo. lllcnASLlS anvrl

tium impetum facile propugnatorum virtus et constan

tia disiecitt iis magna cum caede loco excederet ac
terga vertere coactis. quo cognito ltogendorfiust ne
incerta spe proventust militum numerus imminuere
turt missa in praesentia oppugnationet urbem premere
obsidione constituitt sive ipse coniectura suspicatust
sive certior factus ab obsessist quorum nonnullos in
magno numero verisimile est Perdinandi rebus stu
duisset non diuturnam obsidionem futuramt annona in
dies crescentet cuius exiguam facultatem in non ma
gna urbe auctus propugnatorum numerus efficiebat
cum vero alia genera commeatuumt tum frumenta ma
xime defecerantt magno valetudinis incommodo inclu
sist ad equinas carnest et foeda alia quaeque neces
sariarum rerum penuriat descendentibust afiirmant qui
damt qui tum in obsessa urbe fueruntt generosos
equos missos factos pabuli inopiat qui enecti fame
passim per urbis vicos oberrantes moriebantur. Meque
in urbe modot sed in regia quoque ultimo malorum
omnium laboratum fame. Missus quidem ad ftegem a
nobili homine equus esculentis varii generis onustus
ad mensae usumt tanto plausu est acceptust ut singu
list qui munus attulerantt ltex decem aureos vngari
cost adiecta veste optimae notaet iusserit numerarit in
magnis rerum angustiis ingens habitum munus. quae
quamquam ita se haberentz non minus tamen crer
mani in castris laborabantt adverso anni temporet et
in magna coeli inclementia vix ferendo frigore iist
qui sub tectis in oppidis hiemarent. Accesserunt per
petui imbrest quibus pertinacius tenentibust praealto
coeno corruptum solum iuxta hominibus et iumentis
incommodumt ingredientium vestigia non admittebat
ut deteriore conditionet quam obsessit ii qui obside
 vneAnrcAavM lllikvM LllL vllL

bant haberentur. Mam. quo uno malo inclusi vexa

bantur i famem quoque crermani iam sentiebant. cum
lubrica ac coenosa viat ubi aut aquatum aut pabula
tum ire oporteret. affiictis in vestigio iumentis vehe
menti nisu eluctanda vis ingentis coeni esseti ita hae
rente pede tenaci grcssui ut neque ulterius progredi.
et in castra regredi aegre limine progressis liceret.
quibus incommodis crermanis conflictatist quo soluere
opinione maturius obsidionem cogerenturt accessit pe
stilentiae luest qua promiscue multi mortalium desi
derabanturi nemine opem implorantibus ferentei quam
negare iis infensum numen credebant. interea ftex
crrittiusquei quos minime fugiebant. quae in hostium
castris gererenturi adiuvandam proclinatam rem con
siliot non solum armis arbitratii crebris litteris nun
ciisque sollieitare Mahemetem lSekum non desiste
bant. ut iam ultima perpessis ferre opem ne cuncta
returz non esse dubitandum. quin ubi apud hostes
percrebrescereti iam sua sponte ingenti mole malorum
territost eum cum suis copiis adventarei multis detri
mentis acceptis i essent re infecta discessuri. iiodem
tempore ioannes lSanfius quaquaversum missis con
quisitoribust non contemnendam militum manum. par
tim ex agrestium. partim e nobilium delectu coegerati
qui omnes voluntarii liberam militiam exercebanti ob
sesso itegi subsidio iturus. quem cum ioannes cogno
visset. cum crrittio communicato consiliot ubi San
fium propius adventare et Mahemetem audivit. cum
suis urbe egressust crermanorum castra adoriri dome
sticis fretus viribus constituit. ipse per se par iis ex
pngnandist ut etiam externa auxilia abessent. Mam et
vegetioribus viribus inclusi tectis domorum et adver
sus hiemis iniuriam vaporariis gentis more foveban
ggzt lo. mrcnAm-Lrs anvrr

turt tum equorum esu famem toleraverantt cum qui

dem corporum robore superiores crermanist ne inferio
res quidem virtutet numero nx mill. fere veterano
rum essent. quarum rerum fama accepta crermanit
omissis in praesentia ferocioribus consiliist quibus ex
plicandis nullus exitus expediebaturt discedere con
stitueruntt non se hostium virtutet sed temporum in
iuriat suorum inprimist a quibus foede se destitutos
querebanturt victos praedicantes. ita obsidionis metu
ftex per crermanorum profectionem liberatust quod
institueratt ad regni statum tot belli cladibus quassa
tumt per conciliatam inter populos concordiam con
stabiliendum animum convertit liodem tempore Paul
lus et lSlasius Artandii fratrest quos in fide nutantes
liex comprehendendos et asservandos diligenti custo
dia curaveratt inconsulto fteget a crrittio iussi capite
plectit magna quidem vngarorum offensionet qui in
paucorum morte nobilium hominumt reipublicae in
teritnm t et commune patriae fatum agnoscebantt pari
ioannis liegislinvidiat suopte quidem ingenio indul
gentis suis et a caede atque a sanguine abhorrentist
sed quem illectum plausibili regni nominet quo nulla
tetrior servitust et dirior regnanti essett suam et suo
rum libertatem addixisse barbaro regit in omnium
exitium imminentit de cuius sententia haec agi crede
banturt appareret lSlemo quidem dubitabatt quin am
bienti vngarorum studia clementiae opinionet nihil
magist quam fama crudelitatis esset declinanda. quae
qui poterat vitarit cumt eo invito et repugnantet quod
servientis non regnantis indicium essett de suis sup
plicium sumptum homines intelligerent verisimile
est eo esse descensumt ne e nobilitate aliit lftegis ni
mia facilitate atque indulgentia subnixit sperarent in
 vxeAmoAkx-M mznvm Lm. vuL aga

posterum defectionem impune fore. cum iis levis casti

gatio verborum pro poena fuisset. si regni legibus
moribusque esset standum. capitalem promeritis. Aliud
vero praeter hoc incommodum accedebat. quo magis
spe conciliandorum sibi vngarorum excideretg qui in
Perdinandum uno nomine essent propensiorem quod
vere rex et sui iuris in constituenda poena aut prae
mio nullius aut gratiam respiceret. aut offensionem
verereturr. Mam . ut minus illi ioannes concederet vo
luntate atque animi studiog facultate assequendi quod
vellet vincebaturt Solimani imperio ita addictust cuius
beneficio regnabat. ut non temere in quemquam aude
ret pro merito animadverterm sive male de set sive
praeclare esset meritusz cum omnia soluta Perdinan
do essentg nemine quominus. ut esset visum. in suis
aut severitatis monumentat aut clementiae constitueret
prohibente. omnium vero maxime illius spei obstabat
multorum e principibus sive ex honoris aemulatione.
sive ex Perdinandi studiot cui per hanc rationem se
gratificari sperabant. susceptum pertinax odium in
eump cuius clementia diffidebant caussa diffisig sed
multo magis unius Perinii superba contumacia. quem
in potestate sua positum. nulla significatione placati
animi. nulla clementiae ita potuerat deliniret ut ani
mum induceren eum regem agnosceret et quidem quod
odii inexpiabilis argumentum haberem sua maxime
suffragatione regnum adeptumz ita verot cum Soli
mano egerat de se exsoluendo ab illius imperiot ut
nullam conditionem qua se illi obstringereu re impe
tratat recusarct. cuius rei a nobis supra mentio facta
est. lioc vero-ne videretur postulare ioannis odiot cum
eo Perdinandum iungebat. pollicitus ncutri contra alte
rum auxilio futurumg quod illi tamem sive per alias
sss ro. Mrcnnnms nnvrl

caussast sive per ingenii mobilitatem. cuius impotens

eratg non licuitqinter ceteros populost qui acrius a Per
djnandi partibus stabant. Slavi habebanturt a quibus
illyrii Mediterranea parst quae vngaris regibus pa
ret. Slavonia creditur appellari. lit principes quidem
variis artibus Perdinando conciliati. plebem facile in
officio continebann cuius. . . sensim exolescente veterum
vngarorum regum gloriat novi liegis gratiam respice
rent. nobilitatet potentia. opibus et multarum gentium
impenio florentis. Augebat hominum studia innocen
tiae et iustitiae laust quas quidem virtutes vere insi
tas animot et perpetuo studio excultast populi cle
menti ac miti imperio habiti laudibus in coelum fere
bant. omnium vero maxime erat in hominum oret quod
consentiente fama iam ad gentes omnes pervaserat.
magna cum gloria defensa viennensis urbst et Soli
manus tantus hostis foede e regni finibus exturbatus.
quae omnia per se laudandat multo magis plausibilia
reddebant iidem ioannis inimicig qui. effferatis odio
animist quantum Perdinando tribuerentt tantum de
trahere se de illius laudibus rebantun invidiae maxi
me infiti cum rllurca foederis odium praetexentes. in
terea ioannest ut superioris fortunae memort et cuius
illa gratia erat perfunctust de crrittio honestando in
signi honoris titulot quem primum salutis suae aucto
rem agnosceban agere instituit. cum ipse sua spontet
tum monente maxime Laskiot cuius illi opera erat
conciliatus. id autem ita erat agendumt ut in habendo
illi honoret itegis maiestas ne imminuereturt id quod
videbatur futurum. ubi illi oblatum titulum potestas
aequaret. quae non poterat exigua ab paullo illustriore
titulo honoris proficisci lirgo cum ilegi plane consti
tutum esset in optime de se meritum hominem grati
 vnoAmcAavM imum Lns. vnL sen

animi significationem aliquam daret neque facilis ra

tio explicandi consilii ostenderetur t ne inconsultis
suist temere acta res in invidiam verterett placuit de
eo in suorum frequenti consilio referre. lilrant qui ma
xime crrittio faverent verboecius et Laskiust atque is
quidemt cuius in eo praecipue partes videbanturz iiius
enim precibust ut suo loco diximust crrittius exoratus
susceperat itegis caussam apud Solimanum per librai
mum agendamt qui tum supremum gratiae locum obti
nebatt virum minime malum et suo ingenio in nostros
propensumt quorum sacra occulte coleret veteris reli
gionis memor quam a primis annis imbiberatt crede
batur. ita cum horum sententia essett ut cum cruber
natoris titulo a liege summae rerum praeficereturt alii
ob eandem caussam quam diximust dissuadebantt cum
negarent cuiquam tradi munus posset sine insigni ite
gis offensienet cuius dignitatis aequum esset inprimis
rationem haberi. lit vero contumeliosum regio nominit
et non ferendum videbaturt annum iam quinquagesi
mum natumt vegetis animi et corporis viribust cum
sapientiae maxime commendationet praeter alias re
gias virtutest- ad regnum pervenissett tamquam impa
rem sustinendo regio muneri statuere cuiusquam arbi
trio atque imperio regendumt cum regendus non vi
deretur. Speciosum tutoris et crubernatoris noment
aut si quo alio nomine appellari placerett quod eius
iuris cognitionisque essett cum illud necessarium red
deret regis aut aetast aut imbecillitast quod accidere
haud raro consuevisset Meque vero in praesentia de
eo homine agit qui titulotenus honestatus induceret
animum potestate muneris carereg neque de eo rege
adeot qui aptior insignibus regiis gestandist quam ad
ministrandis rebust contentus regis nominet aequo ani
ags t lo. nouimms anvn

mo regium munus ab alio administrarit extero prae

sertim hominet pateretun Mam ne vngaris quidem
hoc honestum futurumt ut regem ferant cui quasi
puerot aut mente motot sit custost cuius prudentia et
consilio regaturt et tutor apponendus. quae quam
quamt ut erantt permagni facienda viderenturt vicit
tamen apud itegem ratiot ut temporit quando hoc prae
sentes rerum angustiae extorquerentt statueret ser
viendumt nondum regni rebus ita constitutist ut Soli
mani maiestas in gratiosissimo apud illum hominet per
negatum honoris titulum esset minuendaz quid enim si
carolus caesar iam constitutis italiae rebust quae
avidum gloriae animum a gerendo sacro bello aver
tissent a fratre exoratust cui deesse haud possett in
vngariam transferret armaP quam infestus hostis So
limanust quam amicus constans essett iam pridem pe
riculum factumtne quid sibi temere committendum vn
gari existimarent qua re lacessitust non iam pro ioan
nis regnot ut adhuc fecissett sed pro rilurcarum impe
rio adversus hostem potentissimum gereret bellum.
in hanc sententiam tutiorem illam quidemt quam spe
ciosamt ut credebantt sed cuiusmodit ea tempora postu
labantt Laskio maxime et verboecio adnitente disces
sum est magna cum eorum offensionet qui contrariam
sententiam tuebantun Parvi enim referre credebant
prudentes hominest et constantes tuendo patriae iuret
utrumita ioannes regnarett an privatus agerett exclu
sus regnoz certe videri mitius malumt privatum inco
lumi dignitatet et patriis fortunist quam regem ser
virc. quod videbatur vix ioannes effugere posset ubi
ad crritti nutumt superbi hominis cum suo ingeniot
tum fortunae indulgentiat se circumagi pateretur. ita
cum regium diplomat principum manu signisque ob
 vnesnlenavu seum Lm. vm. sgg

signari oporteret. nonnulli suae constantiae magist

quam rerum praesentium memorest in his ioan
nes Statilius rPransilvanorum pontifexi Albae iuliae
Praepositust rilhomas Madasdins et Simon Attinaiust
suis signist maxime ab eo aversii se obsignaturos ne
garunt. quae eorum constantia magnam postea in
illos offensionem apud crrittium concitavit. iiis rebus
ad hunc modum constitutist ioannes itex varadinum.
crrittius in rilhraciami constantinopolim abiit. Mon ita
multo post fper quem interpretem non tradituri inter
duos reges pactae induciae. quo quidem tempore
cum de Strigoniot propter Archiepiscopi postremam
defectionem. controversia incidisset. delectis arbitris
Poloniae liegis et lbucis Saxoniae legatist qui de eoi
ut visum esset. ex sua fide statuerent. iudicium. urbe
apud eos sequestri nomine depositai permissum est.
iSius rei procurandae caussai a ioanne Strigonium
missi Praepositus Albensist et bernardus lSaxaiust a
Perdinando Pranciscus lievaiust qui tum in Perdi
nandi partibus Palatini munus administrabati et lime
ricus Magius. ibidem iussi cognoscere de iist quae
adversus induciarum foedus admissa arguerenturt
facta ab utroque rege potestatei pro sua aequitate et
fide in criminis convictos animadvertendi in magna
quidem licentia armorumi quae sequi fere graviora
bella solet. cum alii avidi praedaei in diversis regni
partibust tum Ladislaus More i quatuor nobiles vnga
riae comitatust Albensem. Simigiensem folim Sirmius
erat. cum aliorum fructuumi tum vini generosi ferax
regioii rPolnensem. et vesprimiensem. hostiliter obvia
quaeque vastando et depopulandoi exurebat. omnibus
aeque infestust qui non sibi tantam belli cladem ea
pecuniae vi. quam ipse imperasseti redimendam statue
qoo ro. amemms nnvrr

ret. lit in hunc pariter et in aliost qui neutri regum

addicti liberam militiam dicerent se profiterit permis
sum ioanni de quatuor virum sententiat ut sumeret ar
ma. qua sibi concessa facultatet Laskium cum vnga
rorum et rPurcarum copiis ad Ladislaum bello perse
quendum mittitt iussum in Palotat arce suae ditionist
inclusum obsideret quo eum concessisse imparem pug
nando audierat verisimile quidem eratt qua spera
bat se tutum futurumt in ditionis suae oppidumt ac
ceptis nunciis de Laskii adventut sese recepisse. cum
his mandatis Laskius profectust adductis ad Palotam
copiis Ladislaum More circumseditt non priust quam
in potestatem redactum ioanni traderet obsidionem
soluturus. quam illius spem vngari solertia facile
frustrata est. cum desperaret se diu obsidionem tole
raret noctem idoneam per interlunii tempus ad fugam
tegendam nactust e muris demissus profugit. Meque ob
id tamen Laskius ab obsidione discessitt evertendam
arcemt certum sceleratorum hominum receptumt atque
a solo excidendumt quo exemplo ceteri a latrocinandi
licentia deterrerenturt arbitratus. ltaque accersitis e
vicinis montibust qui in fodinis opus ad metalla facie
ban-tt testudinibus tectos succedere per noctis tempus
ad moeniat et subruere murum a fundamentis iubet.
Meque spem ducis consilii exitus fefellit lSrevi validis
ictibus ab imo murus quassatust cum eodem tempore
incensas facest ac virgulta sarmentaque iniecissentt
qua crebra apposita tigna murum fulciebantt subito
coorto incendio procidens murust aditum ad interiora
arcis patefecit lta capta ac direpta inventa opima lu
culenta praedat quae tum rPurcast tum vngaros mili
tes ditavitt multum signati aurit et argentit multum
facti infectiquet inprimis pretiosae suppellectilis in
 vneAmcAnvM nnnvM Lin vnL zto1

gens vist quam in magna et divite domot multorum

perpetuum studium. per longum annorum spatium in
struxisset. Puo Ladislai filii. quorum alter masi femi
na alterat ad ioannem adducti. quost quamdiu vixit. in
custodia habuit. innocentes patris culpam sua poena
expiaturos. iiis ita ad Palotam gestist Perdinandus
iiex lialdassarem iianffium. cum equitum et peditum
manu in rilransilvaniam mittit. quam illi provinciam
tradiderat bello administrandam. ita iussum omnibus
artibus sibi provincialium animos conciliaret ut qui
pertinacius in fide ioannis manerent. omnibus belli
cladibus territos cogeret ad sanitatem redire. rilransil
vani. per multos annos a ioanne ftege et prolixe et
liberaliter habiti. ut alibi diximust quamdiu utrum
vellent. liceret. non temere credebanturt nisi coacti. et
per vim. in Perdinandi partes concessuri Adiuvabant
sua sponte in ioannem proclivest eaedem illae caus
sae. quas supra ostendimust inprimis invisa vngaris
fiermanorum genst quam cum vicinam non tulissenti
haud videbantur in regno vngariae imperium obtinen
tem aequo animo perlaturi. iianfius infesto agmine in
rilransilvaniam ingressust omnium prius quam manda
torum memort damnatis mitioribus consiliist zatmar et
Memethium oppidum foede direptum subiectis ignibus
incendit. noctis temporet quominus urgenti malo op
pidani occurrerent. prohibente. Magna clades sua
sponte a quovis illata quantumvis immiti ac barbaro
ingeniot ut foeda tetriorque videreturt is a quo est
illata efffecit. quem vngarum. atque inter suos clara
familia. neque humanitatis iurat neque patriae caritast
neque sanguinis cognatio a scelere retardavit. Magna
vis mortalium incendio absumptat contrario alii malo
interieret cum impeditae matrest quae infantes pueros
uouvm avum lzllS-h- SSSlPPoSMS. xlll
Aog ro. Mrcmnms nnvrr

aut in ulnis aut in humeris gestabanL viri varii gene

ris suppellectili onusti. quaeque cuique carissima flam
mis erepta asportare licuisset. minus apti flumini tra
nando haberenturt qui omnes in transitu amnis zamost
qui ea oppida interfluit. immersi interierunt Age
bat tum ioannes varadinL intentus componendis
rPransilvaniae rebust quo simulatque nuncii allati
sunt de zatmariensium cladet indignatus tantum a suis
infortunium zathmarienses perpessost crothardum linn
in re militari perspectae virtutis hominem. cuius supra
meminimust cum equitum peditumque copiist quas in
structas habebat occurrere lianfim et opportunam oc
casionem pugnandi nactum committere proelium iubet.
quo cognito lianfiuzss. non ausus cum crothardo con
gredi. quem multo superiorem viribust suos praeda
onustost quam optimam ex direptis oppidis asporta
bant. impares futurost ubi rem proelio committeret
non dubitabatg incepto itinere omissot retro cum suis
retulit signat templo oppidi zatmar et fossa et vallo
munitot ac Matthia i-iorvatot qui praesidio esset cum
dclectis militum. relicto. Meque cunctatus crothardusi
militem ad zathmar duxit. cum universo bellico appa
ratu a Paanfio relictum praesidium expugnaturus. inde
munitiones. quas perpetuo opere ad templum usque
ducendas curaverat. oppugnarc adortust dum suos ad
pugnam fortissime dimicans adhortaturt emisso e ma
iore tormento globo. letale vulnus in crure accepit
quod quamquam milites cognovissenn minime tamen
territi ducis casut nihil de oppugnationis ardore re
mittunt. et munitiones maioribus viribus atque animis
de integro aggressi. quo maiore studio ducis ulciscendi
flagrabann pugnam instaurann tanta cum hostium
caedet ut pauci superstites cum iiorvathm qui praesi
 vnonnlcnnvm illdtn/lll LllL vllL

dio praeeratt iam vallo potitis regiis sese dedere sint

coacti. ita crothardus ex sententia gesta ret ut licuitt
curato in praesentia vulneret varadinum rediitt quo
tempore litex in venatione erat. liaec mense Augusto
gesta. crothardust cum vim omnem humani auxili mali
vis superassett ex vulnere interiitt cum aliist tum liegi
inprimis magno sui desiderio relicto. Peruntt quo die
decessitt cervumt quem ltex cicurem in deliciis habe
batt cum canum latratu atque hinnitu equorum excita
tus t septi parietem transilirct et liegi occurrere red
eunti e venatione vellett frustratum saltn in exstan
tem parieti palum praeacutum sub ventrem se in
duisset atque illico effusis intestinis exenteratumt mor
tuumque concidisset quae accessio maioris incommodit
quasi occulte liegi portenderet graviorem imminentem
clademt multorum animos perturbavit ita fttex plus
aequo commotust hinc miserabili zathmariensium casut
hinc ducis iacturat in cuius virtute et fide magnam
spem positam habebatt obfirmato adversus adhortatio
nes omnes et consilia animot captivos suspendendos
ad unum omnest florvatum praesidii praefectumt pa
lo per sedem affixot genere supplicii teterrimo atque
inusitato mitioribus ingeniis afficiendumt Pranciscum
Parlagit a Ladislao et lSartholomaeo fratribus multis
precibus fatigatust ne mortis genere ulterius in mise
ros saevirett leviore suppliciot cum aegre exorari po
tuissett capite plectendum curavit. Adeo severa anim
adversionet in eos necessariat quorum animos nimia
indulgentia depravassett itegi praeter suam consuetu
dinem fuit utendumt ne per sceleris impunitatem fidu
cia auctat maiore cum vngarorum incormnodot sua
graviore culpa et crudelitatis infamia pecearent. crrit
tius iam dum haec in vngaria gerebanturt constanti
SSf
qot lo. mutaueras nnvri

nopolim profectust de praesenti rerum statu Solima

num docueratt quem quidem -meditantem in Persas
bellumt dare operam oportebat ne absente se vnga
rorum regnum hostium consiliis armisque opportunum
captata hinc occasione crermani everterent. Addebat
vero ad hanc suspicionem minime e vano haustam fa
mamt a qua prudentium hominum iudicium non abhor
rebat inter christianos reges constitutam pacem
rilhracium bellum excepturumt carolo caesare prae
ter fratris assiduas precest quae diu apud illum fu
turae graves non crederenturt sua sponte huius glo
riae studio incensot ut nihil certius habereturt quam
solutum aliis curis omnibust regnum vngariae prima
quaque oblata occasione armis repetiturum Perinde
vero esse credebaturt ioannem itegem bello petit at
que eumt cuius beneficarius ioannes essett ut Solima
nus non prius crederet ad ioannemt quam ad se illata
vngaris arma pertinere. Memo autem erat qui ignora
ret ita a Solimano ioannem acceptum in fidemt et
regno restitutumt ut e levissima quaque re arrepta
ansa tquo nihil erat facilius volentil regno cum vita
simul deturbaret Meque verisimile cuiquam videba
tur t ioannem ltegemt quem per adversos multos ca
sus et varios iactatum infesta fortuna prudentem cau
tumque reddidissett ubi repetenti regnum speraret
aliunde sibi auxilia affuturat eo fuisse descensurumt
ut magna cum invidia a communi hoste opem implo
raretz non enim ignorabat fere semper iis accidisset
qui ad potentiorem confugerentt ut quem agnoscerent
malorum vindicemt et salutis auotoremt suae fortunae
arbitrum facerent nimis ingens praemium in uno re
pertae opist cum necesse esset ea fortuna contentos
futurost quae ab eot cuius se imperio addixissent esset
 x-nenmcuvm nznvu Lm. vnL ztos

praescripta. iveque longius erant exempla petendaz

Amurathest qui huius nominis primus i qui apud iilur
cas imperavit i disceptantibus duobus fratribus de he
reditate imperii. per speciem iuvandi alterumi qui ad
eum confugerat. adversus alterum qui superior viri
bus imperium occupaverat. sumptis armis utrumque
viribus destitutum suam praedam fecit. nihilo magis
ei aequust quem sibi defendendum susceperati quam
ei i adversus quem pro altero gesserat bellum. cralli
poli occupatat opportune ad iiellesponti fauces sita
urbei unde posteri sibi ad invadendum crraecorum
imperium variis artibus gradum fecerunt quale vero
ioannis erat futurum regnum. quod cum possideret
Solimani benefieiot intelligeret. cum eo ipso regno
fquod domini ius in mancipinm esseti se a Solimano
possideri P itaque et iovius probabilem rationem secu
tnst dissipatos rumores aitiinter Perdinandum et ioan
nem de rerum compositione agii neutro eorum abhor
rente a pacis consiliist cum alter apertus Solimani
hostist parum amicus fidus altert uterque per pacis
foedus controversiis sublatist esset paratus in commu
nem hostem signa explicare. Suboleverat vero ioanni.
quo spectaret Solimani minime occultum consiliumi
sive enim pateretur regni collegam. penes quem vere
summa administrandi imperii esset i fore sperabati ut
sua sponte subire iugum. et servire assuesceret. sive
impar ferendae iniuriae inani nomine contemptot ct
regni. simul libertatis vindicem quaerereti ansam inde
sibi datam iri sperabat. vi atque armis regnum ab
ingrato vindicandii qui spe salutis deploratat ad se
afflictis suis rebus confugisset Meque vero erat dubi
tandumi cum horum alterum esset ioanni agendnm.
quin id esset acturust quod prudentem hominem et
 ro. MlcnAnLlS nnvrr

suae dignitatis memorem opporteret. litsi autem haec

a principio non ignoravitt ut tempus hominum spes et
consilia fovett multo tempore eventura speravitt quae
facilem viam expediendi ad salutem consilii omnia
tentanti cxplicarent quid vero aliud sibi voluit crrit
tius apud ioannem Ptegem relictust quam certus Soli
mani cognitor atque exploratort qui consilia eius om
niat progressusque observarett ut quicquid visum esset
de eo statueret qui nomine modo rext re vera ad alte
rius nutum et praescriptionem regnarett intelligeret
ita laturumt ut ne hiscere quidem contra auderetz qua
calamitate nihil poterat indignius liegi accidereg
quem fortuna videretur ad summum honorem evexisset
quo oblata contumeliat per speciem regii honorist
maiori apud homines ludibrio esset. Atque hoc qui
dem eo erat magis ioanni verendumt quo ex suat de
Solimani conscientia certius iudicium faciebatz verisi
mile quidem eratt quae timenda obversarentur animo
ad alienum arbitrium regnantit venisse in mentem
suspicari Solimanot ex cuius nutu atque imperio
regnabatt barbaro homini praesertimt et qui non sae
pius quid deberett quam quid possett cogitaret. lirgo
Solimanus sua sponte incensus cupiditate sarciendae
acceptae ad viennam ignominiaet de integro bellum
instauraret cxcitis undique viribus omnibust qua late
pertinebant imperii finest in praesentia omissa cura
belli Asiaticit constituit Adiuvabat illius consilium
opportuna occasiot cum carolum caesaremt in cuius
armis spes omnis Perdinandi erant sitaet distineri
crermanorum discidiis cognovissetg ut non solum non
posset esse fratri subsidio ad bellumt sed quominus
rllurca hostis crermaniam invaderett contrariis studiis
discissamt haud posset esse impedimento. Plurimum
 vuennlcnnvm nsnvn Lm. vnL ito-z

etiam pertinere ad suam existimationem censebat

quidquid secus de ioanne itege animo constitutum
haberem a se collocatum in regni sedet adversus ho
stis praepotentis iniurias defendi. Mon minus Solima
no gloriosum haberi clementiae fama sibi studia ho
minum comparare . quam armis maxima regna acqui
reret parta adversus hostes tueri. Meminem porro e
christianis regibus credebat futurum. qui destituto
fratris auxilio opem ferret. quos quidem variis de
caussist sed uno atque eodem studio teneri appareret
nimium formidolosam caesaris potentiam multorum
securitati evertendi. Accedebant ad haec omnia suo
rum adhortationest multis verbis monentium. vetus
esse ctomanorum institutum fines imperii proferendi
armist cuius maiores memores. Selimus pater maxi
me tantum rllurcarum imperium fecisset nLanguere
otio militum virest restingui animorum ardorem. he
betari armat qui vigere inter arma et bellicos
labores consuevissent contrariis studiis comparari
atque amitti magna imperiaft Acquiri industriat vir
tutet constantiaz perdi inertia. desidiat luxuriag
quibus ne diffluat rPurca milest sit opera danda
crebro ducendo in expeditioneny bella gerendot la
boribus durandot quibus artibus invictum stat per tot
secula rilurcarum regnunr iiis incitatus Solimanus
diem dixit. quo die duces praesto cum suis armati
essent. copias iussi conscribere. quantas nullus um
quam ante se rilurcarum imperatort ne ille ipse qui
dem contra hostem eduxisset quae dum apud Soli
manum intentiore cura studioque comparantur. per
universas hluropac provincias constans fama perva
dit. minantem Solimanum christiani orbis excidium in
vngariam adventaret eo animot ut cum carolo cae
sare florente tum maxime rerum gestarum gloria de
qoas ro. ltcnazus nnvrr

terrarum imperio certaret iis subnixum viribus Soli

manum. ut militum numero excipiendo nulla satis ido
nea belli sedes videretun Seque a vero fama abhor
rebat. raro fallax iis rpraedicandis . quae . ut maxime
superent hominum fidem . de iurca feranrun Audie
rat vero territos homines viennensi expeditione . cum
ausum penetrare interiora Austriae . non prius cessa
turum putarenL quam ea potitust in proximam crerma
niam intenderet armat serio de bello cogitareg quo ge
rendo bello ducem atque imperatorem carolum ani
mis destinarent. id autem si accideret . et suarum vi
rium conscientia intelligebat. nisi viribus parem. in
aciem haud descensurum. litat tum carolus itatisbo
nae. quo principum conventum indixerat. tum ut dissi
dentium crermanorum animos conciliaret. tum ut ali
quando serio de fratre iuvandoadbellum auxiliis age
retz quod eo enixius agendum contenderet. quo minus
dubitari posset quin. oppresso Perdinandot quod omen
propitia fata averterenn fhostemj intra sinum et patriae
viscera essent crermani accepturL Meque alia erat prin
cipum sententiat cum quidem satis intelligerent. quasi
cx alto excitati somnot quam caussam vngaris pro
priam credi vellent. communem cum populis aliist qui
colerent christi nomen . tum crermanis inprimist vn
garos habere. hion viennam nuper obsessam. non op
pugnatam a rilurca immensis viribus nobilissimam
Austriae urbem. augustissimam regum atque impera
torum sedem. sed obsessos crermaniae limitest oppug
natum armis munitissimam crermaniae arcem. chri
stianae reipublicae propugnaculum validissimum.
quod quidem dei immortalis beneficio propugnatorum
crermanorum virtute ita steterit invictum adversus
oppugnantium copias innumerabilest ut nisi crermani
 vnennrcAxvm nmnvn ue. vm. ztog

patria virtute retinenda constantiam adderentt non

iam exterarum gentium sed suorum aemulatorest in
dignam se prolem maioribus essent ostensurit quorum
gloriae monumenta insignia testarentur gentium om
nium annales. certatim vero tum exterorum regumt
tum civitatum legatost qui aderant in conventu fre
quentest adibantt praesertim quae propiores periculo
erantt multisque precibus orabantt ut in magno rei
publicae discrimine t dignos animos susciperent maio
rum gloriat qui non desidem vitam domi agendot sed
late circumferendo armat non propulsandis sed ultro
inferendis bellis tantum crermanorum nomen fecissentt
quantum si posteri pergerent per maiorum vestigia in
cedentest brevi esset futurumt ut gentis nomen ad or
bis terrae ultimas oras maiore cum gloria propaga
rent. linimvero usque adeo degenerasse crermanos a
prisca virtute maiorumt ut qui certare consuevissent
pro gloria imperii cum principe terrarum popnlot et
quidem saepius victorest quam victig cogerentur cum
hostibus in finibus statuentibus infesta signa pro sa
lute dimicare. quod quidem dedecus tanto maius esset
. habendumt quanto magis nunc crermania virist copiist
urbium. maximarum frequentiat cultu ingenuarum ar
tium omniumt quam ulla unquam hominum memoria
floreret cur repente eorum animi antea ad omnia in
victi et dexterae torperentP vigilare hostes barbaros
exitium crermaniae et pestem molientest languere
. . . . . . in molles et lascivos lusus dissolutos . . . . .
choreast vinum t pro patriae salute non animost non
sumere arma. rilot principes imperii . . . . . tot popu
los in crermania haberit apud quos vigeret rei milita
ris decust quantum umquam alia natio-t abesset verbo
arrogantiat maxime secundis suis rebus aluisset. Mon
go lo. Mrcumis navrr

propterea maiores. quorum gloria nulla umquam po

sterorum memoria esset interiturat res ex minimis
tantas fecisse t ut illis frugum ubertas et rerum
affluentiat in vinumt voluptatest deliciast luxuriaretg
sed ut patriae essent subsidio in ultimo rerum discri
mine versanti. quod quidem nisi viderentt ne ea qui
demt quae communi sensui paterentt videre convince
rentur. Laborare quidem caesarem plurimum fratris
liegis caussat quem desereret in medio belli incendio
implorantem opem atque auxiliumt non solum flagi
tium essett sed immane scelus. verum non laborare
minus patriae caussat quae hianti hosti barbaro et vi
gilanti in omnium perniciemt crermanis communi sa
luti indormientibust exposita ad praedam pateret. qui
quidem nisi aliquando experrecti statuerent sibi occur
rendum urgenti malot ne ea ipsa quidem alta quietet
quam verae gloriae pracferrent essent diuturna frui
turiz praesto enim fore saevum et crudelem hostemt
qui e vaporariist ncquitiae atque inertiae latebrist cra
pulat vinot somno onustos in campum atque aciem evo
carett famem iuxtat frigust aestumt atque alia vitae
incommodat vellent nollentt toleraturos. Pacesseret
vero a crermanorum pectoribus tantum flagitiumt ut
quod sua sponte agere deceret viros fortes et cupidos
verae laudist ab armatis hostibus nolentes atque inviti
discerentt ita affecti animot ut non prius quam classi
cum canentem hostem audirent sibi persuaderi pate
renturt ut arma sumerentt emollito robore animorum vi
tae urbanae deliciist quibus obliti decoris militaris
sese dedidissent. ttPortitudinis praeceptis formanda pe
ctorat non cum eam necessariam requireret rerum
usus fnon enim quod vis extorqueret et temporum ra
tio laudabile haberit sed cum multo ante fortibus fa
 vneAnrcAnvM amavu Lm. vuL 111 1

ctis et virtutis exemplis singularibus editisi fides

esset in dubiis reipublicae temporibus praesidio pa
triae fortia pectora futura. rilurpe enim esse in ipsa
gerenda re disceret quae bene gerendae rei ratio
esseti et cum viro forti opus esset. tum fortitudinis
elementa haurire. Mon in iugula intendente hoste telai
non muros tormentis hostilibus quassantibust sed cum
tranquilla et secura omnia pax firma reddereti discen
dat quibus belli- tempore opus essett iiaec principum
oratiot quam fama adventantis hostis crebris multo
rum litteris et nunciis confirmabati omnes qui aderanfi
quemadmodum aequum erati magnopere movit. itaque
ingenti assensu omnium ordiuum fit decretum i uti de
lectu cum cura habitoi militem ex imperii formula a
carolo iv. caesare praescriptat quam Sullam auream
vocanti carolo v. eo bello futuro copiarum imperatori
et Perdinando itegi subministrenti ea leget ut pro sti
pendiot imperii quaestores et civitatumi militi soluanti
quantum quemque tribuere ex eodem caroli iv. de
creto aequum sit. Atque haec quidem tum magna con
cordia administratai nequid esset impedimento salu
taria consilia explicantibus ad bellum. actione de reli
gione in magis idoneum tempus reiectat de qua disce
ptari perfecto bello placebat. priscorum patrum more
concilio indicto. ita peracto conventui carolus caesar
totus intentus in rilurcicum bellum. missis per dispo
sitos equos in italiam nunciisi Alfonsum Avalum in
subrum praefectumi magni hominem animi et illustris
nominist copias cogerei tum equitum tum peditum de
lectu acerrimo iubet. inprimis qui ferreis fistulis cre
bro iactu plumbeas glandes emittentibus disiicerent
hostium equitatumi in quo fere rllurcae haberent posi
tum exercitus robur. Ad haec imperati ut iiispanos
zilz lo. urcnAeLis nnvrr

militest qui multa iam stipendia emeriti superioribus

bellis in urbium praesidiis agebantt primo quoque
tempore per Moricas Alpes in Austriam ad se addueatt
quod militum genus magnum allaturum momentum ad
victoriam consequendam sperabatt magnis gerendis re
bus per multorum annorum spatium militia perfungen
tium. lam e lielgarum finibust et parte diversa e Surgun
dis thoc nomine partim Aedui partim Sequani hac tem
pestate censenturj gravis armaturae equitest vetera
num et ipsum militem et magni usust eadem celeri
tate ad se adduci iubett xu peditum crermanorum
millibus ex omni copia delectist quos apud se custo
diae caussa haberett claris ducibus magnitudine re
rum gestarumt Maximiliano iierbesteniot et rilamisiot
praeesse iussist quorum in se fidem eximiam et virtutem
maxime habebat spectatam Picuntur multi voluntarii
ex italiat multi ex iiispaniat et nobilitate et militiae
usu insignes homines ad tanti belli famam excitati
convenisset in omni posteritate praeclarum sibi ducen
test carolo exercitus imperatorit multis victoriist multis
triumphis clarot adversus Solimanum tantum hostem
nomina dedisse. Puo reges maximit Pranciscus crallo
rumt Anglorum iienricllst nec militemt nec pecuniam
in sacram militiam contulerunt. Mam Anglo male cum
caesare conveniebatt iustas inimicitiast ut rebaturt
cum eo ob remissum catherinae iteginae repudium
persequentet e cuius sorore ioanna caesar erat natusg
et Pranciscus liex ita erat foedere affinitatis cum cae
sare coniunctust ut non minus ei tacitus inimicust
quam certus affinis essett satis gnarust quidquidt per
se formidoloso ad pristinam fortunam incrementi acce
derett nec sibi in posterumt nec cuiquam regum feren
dum futurum. vnus clemens Pontifext incertum pieta
 l -
vnmmcnnm nmnvM Lrs. vuL 111 a

tis studiot an elevandae invidiae non ita pridem in

illum ob occupatam patriae libertatem per multo
rum cladem atque exitium confflataet quicquid illi
auctoritatis pontiffieatus maiestas conciliarett contu
lisse in eam expeditionem dicitur. Auctor quidem in
hoc uno ioviust loeuples ad invidiam usque Medicum
familiae assectatort decies centena coronatorum millia
in belli sumptum suppeditasse afiirmat. quo patriam.
crepto civibus libertatis iuret in suorum servitutem
vindicaret. ita cum sacri belli splendidus titulus ad
cplligendam populorum auram ostentareturt nemo erat
tam averso animo a pietatis et religionis cultu. quini
pro tuenda communi salutet sibi cum domesticis fortu
nis sanguinem et vitam profundendam censeret. vnum
hoc movit populorum animost in his eorum maximet
qui sacra ministeria obibant. Pontificem Maximum ge
rendo impio adversus patriam bello exhausisse sacrum
reipublicae aerarium. ad sacrum bellum adeo christia
nae reipublicae necessarium. quantum maiestas pon
tificia postularet. contribuere non potuisset nisi coactus
aerarii angustiisi ad tristem rationem tributi confugeretg
sacerdotibus enim cuiuscunque ordinis essent. praeter
cardinalest qui sacerdotiis peropulentis potirenturt qui
nas decumas ex divenditis agrorum fructibus impera
vit. ingenti tum aliorum omnium. tum eorum maxime
querelat quibus vix integra agrorum vectigaliat e
tenui sacerdotim quantum necessario victui sufficeret.
subministrabant Addit iovius in exigendis decumist
quod accidere necesse erat. re non patiente moramt -
exactorum acerbitatem . quorum fuisse ait tam impor
tuna ingeniat ut non sacrarum virginum collegiis par
cerent. non sacerdotum. non alios ordines profitentium.
qui religiones et sacra curarent. non postremot qui
praeessent sacris xenodochiis ad alendos mendicos in
11111 ro. motuens anv-rt

stitutis. quo maiore cum Pontificis invidia. vulgo sa

cerdotes alii. et alibi. et itomae inprimis quererentur
huius incommodi expertes unos cardinales haberi. qui
propter amplitudinem ordinist ceteris esse exemplo ad
pietatis laudem capessendam deberent. quorum molli
et delicatae vitae non suflicerent amplae fortunam qui
bus elati regum more incederent stipati magnis ami
corum et clientium catervis. in omnes alios saevitum
nullo hominum discriminet nullo ordinum. multae sa
crae aedest multa fana direptat quo pervaderet avara
praedatorum manusz sacra vasat templorum ornamen
tat varii generis votiva donaria. ad usum et ornamen
tum templorum oblatat quae quidem contlata in sacrae
pecuniae usum videbanturt invidiam elevante eodem
plausibili nomine vngarici belli caroli v. ductu at
que auspiciis adversus rilurcam hostem gerendi. cm
nia vero illa iactabanturt quae quasi ex praescripto
condita carmina e veterum annalibus vulgo usurpa
bant. fortissimos milites laudantest qui pro vindican
do terrarum orbe a tetra barbariae luet sanctissima
religione propagandat sacrosanctis templist patriis
fortunist liberis et coniugibus ab hostili ferro defen
dendist nomina darent. Mullius vero ita eratreligionis
omnis expers animust quin tantam hominum alacrita
tem ad delendam e terris tam diram atque immanem
belluam militiam profitentium. sin alia re minus votis
et tacitis studiis prosequerentur. liac cura Pontifici
soluta perfungendum alia supereran ut copiae coge
rentur quam lectissimaet quae gerendo bello. impera
tore maximo et fortissimo rem militarem procurantet
idoneae maxime haberentur. fiis qui praeesset. legati
nomine iiippolytus Medices delectust quem natalibus
imparem e iuliano Medice Leonis Pontificis fratre na
tum clemens in cardinalium collegium cooptaveratp
 vnoArucAnvM kldkvM ma vuL lus

aptiorem rci militari hominemt quam sacris procuran

dist quibus eum Pontifex addixerat. ita magnificentis
simo apparatut eum deducentibus claris hominibus rei
militaris gloriat in Austriam ad Perdinandum conten
ditt a quo quidem monitus per vngariam vagari vete
ranos vngarost qui superioribus annis aut in Perdi
nandit aut in ioannis castris meruerantt octo eorum
millia conduxit. Praeerat his valentinus riloeroekius
et Paulus Sakithiust quorum supra non semel memi
nimust mobilis illi quidem fidei hominest sed rei mili
taris cumprimis peritit quibus legatus luculentis sibi
muneribus conciliatist signa tradidit christi imaginem
in crucem sublati praeferentiat magno futura militi ad
rem praeclare gerendam incitamento Perunt legatum
a rlloeroekio sumpto vngarico ornatut sive eo delecta
tumt sive quod crederet se nobilissimae genti per hanc
rationem gratificaturumt dedisse suum rlloeroekio ge
standum. ipse quidem vngarico toto eo bello est visus
propensiort ut diximust ad rei militarist quam ad pa
cist atque otii studiat ut cardinalis et opimis auctus
a cognato Pontifice sacerdotiist maiorem militarium
hominum numerumt quam sacerdotum et litteras sa
cras excolentium alerett in quos supra omnem fidem
liberalis et profusus fuisse fertur. rilanti apparatus
fama perculit Solimani animumt caroli sive fortunam
et felicitatemt sive virtutem et animi magnitudinem
horrentist qua corroboratae sua sponte praevalidae
virest et delectorum militum numerot qui superioribus
bellis magna essent cum gloria perfuuctit ad vim om
nem atque impetum sustinendum perfringendumque
haberentur pares. lio vero magis haec audita move
runtt quo minus exspectatat et praeter spem magis
acciderunt. iitsi enim magnificis verbis atque elatis in
ztl a lo. Mrcmnms anvrr

barbaram arrogantiamt carolum in certamen de orbis

imperio vocabatz distentum tamen publicis curist vix
parem credebat ad explicanda belli consiliat neganti
bus crermanis auxilia ad vngaricum bellumt quorum
discidium de religione in contraria studia principum
animos distrahebat. Memo vero erat temere passurust
quibus armis ipse ad subitos casus indigerett ea a se
per externi belli occasionem extorquerit cum quidem
in magno rerum motu nemini dubium essett quin utra
que factio satis firma suis viribust propediem esset
eruptura in apertum bellum. quae cum Solimanus ex
plorata haberetz opportunam armorum occasionem
nactust dum carolum componendis rebus intentumt
crermanorum lites et controversiae distinebantt spera
bat se Perdinandum imparem viribust ubi crermano
rum auxiliis destituereturt nullo negotio oppressurum.
lam praemissa Samandriam copiarum partet accele
rare ferebaturt quantum liceret trahenti praeter im
mensa armatorum agmina impedimentorumque varii
generis magnam vimt quae properantem animo remit
tere plurimum de celeritate cogebat. rilanta quidem
ferebatur hominum multitudot ut rPhraciat Macedo
niat crraecia omnis excita suis sedibus ad christi no
men atque imperium delendum videretur. interea
ioannes itex de Solimani adventu nuncio acceptot ne
cessantem in tanto belli motu offenderett Paullo Archi
episcopo infensus crrittium tiam enim Syzantio redie
rati oppugnatum Strigonii arcem misit opportuno loco
ad banubium sitamt ac vix bidui itinere Suda distan
tem. lirat in arce crermanorum validum praesidiumt
ut nisi admotis maioribus tormentis posse crederetur
vix expugnarL ita cum crrittio omnia experto irrita
cessissent nec vi arcem capi posset egregie eam crer
 vnennrcnnvnr iennvn Lm vnL 1111

manis pro muris defendentibust nec consilio sperareti

cuniculis nequidquam actist qua spes erat ad interiora
arcis perveniriz premere inclusos arcta obsidione con
stituiti cum illis neque ad diuturnam obsidionem tole
randam commeatuum facultast neque ulla praeterea
spes ostentaretur suppeditandi aliunde advectos i un
dique circumsessist a flumine classet a terra perpetuis
hostium stationibust per quas omnes erant aditus in
arcem praeclusi. quae cum Perdiuandi duces cogno
vissent. qui forte Posonii erant. sive ab obsessis e
speculis editis signist sive clam submissis nunciist
magna usi celeritatei ad cacianerum viennam mit
tunt. penes quem erat summa militaris imperiii qui
eum docerent. quauto in periculo crermani versaren
turt quibusi cum omnia deessenti quae tolerandae obsi
dioni faptaj haberenturt omnis esset spes externi auxi
lii deplorata. lla re cognitai cacianerus classis prae
fectum corporanum. crermanum hominemi naves Lxi
quae ad Posonium eranti e statione subductast milite tor
mentisque instructas ducere secundo flumine Strigo
nium iubetg mandatorum summat ut ad comarum in
medio amni positam insulam appulsas naves in sta
tione habereti maiora navigia exspectaturust quae pol
licebatur gravioribus tormentis commeatibusque onu
sta se extemplo missurum. ilrat vero illius consilium.
pugna navali cum hoste confligerei cum aegre liceret
terrestria auxilia mittere i nisi viennam praesidio nu
daret. quam petiturum hostem rebatur minime dubia
coniectura avidum sarciendae ignominaei quam supe
riore expeditionei in eius urbis obsidione accepisset
cum his mandatis acceptas naves classis praefectust
ita in omnem occasionem gerendae rei intentust ut ni
hil esset temere ausurust ad comarum appulit. interea
uonvm rivum nis-in - sonum xnn gi
gls lo. MlcPlAliLiS liili/llli .

crrittillst cognito per exploratores hostium consiliot

signo tuba dato milites naves conscenderet levioribus
tormentist et omni missilium genere instructast atque
adversum flumen subiret et contendere comarum
iubett ita suorum comparatis animist ut si potestatem
pugnandi hostis faciatt conserat manumt ad impetum
hostilium navium excipiendum t quae secundo flumine
in adversas ferrentur t ita condensatis navibust ut sic
rapidi ac violenti fluminis impetumt et intenta ho
stium tela eluderet Mon fefellit classis praefectumt id
quod eratt prodita sua consilia hostibust et se suis ar
mis peti. itaque quamquam suadentibus suist ut mini
me certamini part classem retro in tutam stationem
ab hostilis classis impressione reciperett iusso milite
arma ac tela expediret navium praefectos omni mora
praecisat dirigere proras in hostem iubett sive nimia
sui fiducia fretust sive metu ignominiaet si quando vi
sus essett adverso fluminet hoste subeunte pugnae
discriment qui secundo cursu ferreturt concurrere tan
to aequiore conditione recusasse. lliu pugna ancepst
mox victoria adiuvante virtutemt fortuna penes crrit
tium fuitt cum enim subito ortam nebulam sol disie
cissett tanta sagittarum vis a rilurcis emissat ut parum
pugnando habiles crermanit neque facultatem feriendi
hostemt neque sese defendendi adversus sagittarum
ingentem procellam ullam reliquam haberent ita fu
gata et disiecta classist multis interfectist multis vivis
captis. lix iist qui in ea pugna cecideruntt uuum ait
iovius fuisse Pestanum civem fnomen non traditjt qui
rei nauticae peritus ante initam pugnam auctor corpo
rano fueratt ut retroconversas naves reducerett pollici
tus se in postremo agminet insequentium hostium vimt
quo tutior receptus classi ad salutem paterett dum ipse
 vunAmoAnvM nsnvM Lns. vnL zug

in postremo agmine pugnando hostium cursum mora

retur. retardaturunr Meque tamen ob rem bene ge
stam crrittills infflatust quidquam de pristina senten
tia mutavitg hoc enim sibi plane persuaserat. ubi in
paucos dies obsidionem traheret. ultro crermanos de
ditionem facturos deficientibus vitae alimentist non
solum quae sunt homini usitata. sed quae etiam tble
rabilia facit extrema fames. Per idem tempus Avalust
acceptis a caesare literist quicquid e vetere militia
sive italorum. sive iiispanorum. tot annorum conti
nentia in italia bella reliquum fecerant. summo usus
studio collegitg ne plus aequo traheret grave impedi
mentis agmen. iussis militibust praeter ea quae posce
ret belli necessarius usust secum nihil afferret atque
agmine expedito signa sequiz quod ducis imperium
ita contempserunn et quidem quamquam sui iuris me
morist et auctoritatis insignibus meritis partae. ut
lustratis copiist cum xx millibus amplius censeren
tur. vix qui arma ferrent. vn veteranorum millia sint
inventi. atque ii ipsi quidem ita inertia atque otio dif
fluentest ut non scortis. non meritoriis puerist non co
quorum. uon aliorum maneipiorum turba infami care
ret non luxuriae ullo alio instrumento possent Acce
debat praeda ex direptis urbibus per tot annos eodem
coacervatat quam quidem ut relinquerent. incerti de
belli eventut sibi persuaderi non patiebantun quorum
flagitium cum dux Avalus ferret iniquo animot qui
statuisset unum sibi militare decus rebus omnibus
praevertendum. et expedito itinere proficisci ad cae
sarem acceleraret. edicto severo coercere tantam ne
quitiam et petulantiam conatus. praefectos militum. et
qui honestiores militiae ordines ducerent. haud suis
meliores adhortaturt ut quisque suos susciperet mo
w
teo ro. Mrcmms anvrt

nendos castigandosque. ita in spem uberioris militiae

proficiscentest ut relictis in contuberniis. quae leviora
haberenturt locum relinquerent condendae futurae
praedam multo iis quae tum parta haberent opulen
tiori. lixpeditum militem ad bellum irez onustum de
cere redire e bello. Longum iter suspicientibus. ar
duum. praeruptpm. cum studio atque alacritate animi.
tum earum rerum desideriot quibus facile carerent
viri fortes. sibi pianum et pervium reddendum Audita
haec. superbos ac feroces liispanorum animost contra
atque aequum erat. commoverunt. vehementius negan
tium palam se verbo fore duci audientest nisi in lon
gam expeditionem euntibus fungi libera militia licerett
neque hoc visum satisz eadem contumacia et linguae
procacitatet instigantibus praefectis militum. qui in
viti sub Alphonsi signis merebant. poscere tumultuo
sis vocibus stipendium. urgeret denunciaret nisi ex
templo numeraretum a signis se nullo accepto com
meatu dilapsuros. ita victa imperii maiestas.ne coepta
seditiot ubi vi ageret ad maius excitandum incendium
sumeret vires . militum ferociae succubuit. recte duce
existimantet militum studia non esse in praesentia
mora corrumpendat quibus nisi secundis dux uteretun
raro umquam felicia incepta laetus esset finis conse
cutus. Stipendio menstruo persolutot luculenta oratione
delinitos in officio continuit. spe donativi iniectau ubi
in conspectum caesarist celeritate illius spem prae
currentes pervenissent. inde inceptum iter persequi
turt iussis italis ducibus cum reliquis copiis sequi.
atque hoc quidem veritust ne si cum iiispanorum
agmine a furore intacti miscerenturt morbi conta
gione contaminatis animist minus in potestate essent
futuri Ad famam tanti belli excitati nobiles ado
 vnoAmoAnvM nsavn LllS. vllL

lescentes ad signa voluntarii contiuebantt non se cre

dentes pro crermanis arma sumeret quorum saevitiam
superioribus anuis incredibilem erant expertit sed pro
vngaris etiam fortissimis christiani imperii propugna
toribust atque adeo pro domestica gloriat quam defen
denda sacrosancta religione adversus impios hostes
immortalem sibi spondebantt pro multorum gentium
et populorum salute in acie occumbentibus. rilantus
vero erat eorum concursus qui nomina profitebanturt
ut magna cum offensione multos dux dimittere coge
returt pro eorum in rempublicam studio se iis hono
rem haberet non usurum se eorum opera praefatust
iam satis multis in sacram militiam auctoratist quae
non magis in militum exiguitate requireret numerumt
quam in copia agnosceret modum. Magnas res olim a
summis regibus gestast quae affectantibus terrae orbis
imperiumt non multitudine et numero bellatorum t sed
virtute et constantia subnixis aditum aperuerintt et
xerxis terra marique a crraecis deletas copias innu
merabilest et ab Alexandro Pariit et a Lucullo
Pharnacist et aliorum ab aliist qui illustria monu
menta bellicae virtutis posteris reliquerint aemulanda.
liecenset iovius eorum nominat qui his copiis prae
fueruntt Martii et camilli columniorumt Petri Mariae
liubaeit Philippi rilornielliit ioannis lSaptistae castal
diit Pabricii Maremaldit quorum clara nomina rebus
gestis tum per ora hominum ferebantur. iii xiv
millium numerum explebantt nuper quidem militiae
adscriptit sed in quibus magna ad virtutem indolest
quam domestica disciplina adiuvabatt atque insignis
magnitudo animi. Satis per se validis copiist ut nihil
praeterea accederett delectorum equitum duo milliat
virium incrementum non contemnendum addebantz
qag lo. MlcuAlSLlS nnv-rr

quibus Alphonsi Perrariensium reguli alat quem illu

stria merita caesari addixerant censebatur. iiae co
piae a Perdinando cronzaga ad cenipontum adductaet
secundo flumine ceno in Panubiumt atque inde in
Austriam delatae. iiodem fere tempore carolus cae
sart accepto a lielgis et Surgundis gravis armaturae
equitatut tum robore aetatis e delecta iuventute con
scriptot tum egregie instructo genere armorumt Lin
cium secundo flumine Ptatisbona delatus pervenit quo
in loco dum animum intendit comparandis necessariis
ad bellum rebusz Solimanus Selgrado motis castrist
cum multis commeatibus Savum amnem copias tradu
xissett suspicatus id quod erat t regionem multis belli
cladibus vexatamt quamvis feracissimamt tanto exer
citui alendo commeatum aegre suppeditaturamt pro
gressus cum copiis omnibus ad regni fines in proxi
mam vngariae provinciam Styriam deflexitt ut vn
gari credunt a biocletiani imperatoris filiat valeriam
olim appellatam campestris tota regiot a laeto et fe
cundo solot quod media inter duos amnest quibus
alluiturt est positat interamnensis Pannoniat alio no
mine a re sumpto argumentot nuncupatur. lam prae
missus cum copiarum parte iilbraimus cruintzium per
veneratt ignobile tum oppidumt atque obscuri nomi
nist mox insigni unius virtutet per reiecti hostis po
tentissimi gloriam celebre in omni memoria futurum.
hlamt quod caput est neque oppidum situs opportuni
tas adiuvabatt neque ad horum temporum rationem
moenia exstructa obiectis hinc adversus tormentorum
propugnaculist illinc ab interiore parte aggeribus ex
structis ad muros fulciendos. Mam forma situs qua
drangulit quam maxime eius artislpcriti damnantt
cetera eius generist ut ea fortium virorum constantia
 vnenmcnnvm nenvu Lm vnL ztzs

munireturt praesidio eadem inertibus non essent. et

ab animi virtute destitutis. quae quamquam hosti
spem facerent brevi oppidi potiundi. cuius viribus vien
na urbs aegre superiore bello obstitisset. ut non suc
cumberet tamen ingentibus viribus oppugnatat pro
pugnatorum incredibilis virtus constantiaque perfecit.
Praeerat oppido hiicolizzai nobilis viri ut videtur ge
nere Palmatat qui apud Solimanum pridem nobili
legatione erat functus. quocumque certe loco natust
dignus ob magnitudinem animi. qui in summo conspi
ceretur. is de hlbraimi adventu certior factust cum ni
hil in loci natura subsidiii nihil in aliena industriat
posita omnia in domestica virtute haberetz neque sua
rum virium et hostium conscius demisit animum. et
adversus immensas rilurcarum copiast defendere oppi
dum constituitg omnibust quantum exiguitas temporis
patiebaturt eum cura comparatist quae ad sustinen
dum hostium impetum opportuna viderentun Atque in
principio quidem libraimnst cuius erat apud rilurcast
ut alibi diximust proxima a Solimano auctoritast sive
tacito instinctu generis Palmata inclinaret ad mitio
ra consiliat sive interiore consuetudinei legationis
tempore delinitust nihil non tentavit. quare damnata
animi pertinaciat et oppidum. et se ipse dederetifrustra
adversus tantarum virium apparatum sei nulla spe
fultus auxilii. defensurus. quae cum frustra agi iibrai
mus animadverteret. nullis neque illecebrist neque
minis se avelli a suscepta sententia ixiicolizza pa
tientei omnibus aliis omissis consiliis ad vim animum
convertit itat iussis militibus oppidum corona circum
datum. viribus omnibus aggredi. eodem tempore Asa
pos cuniculos ad muros agere pluribus partibust a
sensu occulti malii rilurca intentos defendendis muris
aga ro. uicunsms unvrz

avertentet et proruere moenia iubet. Sed omnia supera

bat oppidanorum virtust incredibili animi roboret qua
muri prociderent cuniculis labefactatit ad omnes hu
iusmodi casus praeparatis animist reficientium ita
nequidquam semel oppugnatione tentatat vim aper
tam novo adiuvare consiliot et ancipiti malo obsessos
distineret quominus tuto consistere in murorum pro
pugnatione auderentt constituit iiraut a septemtrio
nibus in oppidum obversi collest in modicam altitudi
nem ab infimis radicibus se attollentest ut inde com
mode verberari moenia tormentis possent. qua re
libraimus animadversat minora tormenta in colles plu
teis subiectist quo rotis per clivum facilius traheren
turt subducendat ac simul ab ea partet quae vergebat
ad meridiemt instaurari oppugnationem iubet. Meque
secust quam putaratt accidit. Mam oppidanist simul a
fronte erat vis hostium sustinendat totis viribus in eius
diei oppugnationem incumbentiumt simul declinandum
a tergo imminens malumt cum crebris tormentorum
ictibus ab iist qui in collibus erantt peterenturt quocum
que se converterentt aut ad tormentorum aut ad sa
gittarum ictust quarum infinita vis ab hostibus coniicie
baturt terga nudantes. Meque ob eam caussam deter
ritus praefectus animo deficit Summa usus suorum
alacritatet quidquid materiae in proximis aedibus
eratt tum asserumt tignorumt tabulatorumque magnam
vim comportari ad murost ac perpetuum vallum duci
in iustam altitudinem iubett eo consiliot ut hostes tor
menta in propugnatores ita tectos dirigentest ictibust
id quod accidere necesse eratt frustrarentur. vnum
incommodum vix poterat vitariz emissi e tormentis
globi cum tabulata perfoderentt in haud procul distan
tia aedificia ita vi concepto igne intorquebanturt ut
 vneAmcAnvM nsnvm Lm vuL ztzs

magno cum eorum terroret qui domestica ministeria

obibant. qua temere matres cum parvis liberis et se
num turba discurrebann multos vulnerarent. pleros
que interficerent Pjodem tempore ad Leopoldinum pa
gum ducenti equites rilurcae. cum praedando et popu
lando omniat praeter Meostadium essent progressL ab
vngaris subito coortis. qui eorum explorato adventu
in insidiis consederant. nihil minus exspectantes cae
duntur. interfectorum capita alae equitum vngarorum
praefectus viennam deportanda curavitt grato specta
culo civitati futurat quae vix vulneribus superiore bello
acceptis cicatriees obduxisset lix captivis cognitum.
adventare cum universis copiis Solimanum. quarum
vix numerus iniri prae hominum multitudine possett
ut appareret. quo consilio sumpsisset armat nullis
subvectis tormentis ad murorum oppugnationem quae
elatum studio. ut ferebaturt cum caesare confligendi.
ab incepto retardarent. iiis consentanea legati Perdi
nandi afferebant. a Solimano cum litteris ad illum re
missi. cum liberaliter et prolixe habitost vetere cto
manorum instituto muneribus etiam prosecutus essett
serica veste picta auro. atque argenteis poculis.
Scriptae litterae barbarico ritu ad vanam ostentatio
nem compositis verbis et inanibus titu1ist divinam sibi
potestatem sumeret vindex eorum acerrimust quae in
iustae et scelerate in terris ab hominibus admitteren
tur. Maximum se cesaremt et quem mundi universi
facies nosset fita loquunturj omnium caesarum sum
mum caesarem esset carolum v. in certamen de orbis
terrae imperio vocarez ut decernatur armist penes
quem sit titulust et sedes legitimae inter homines pote
statis. vnum esse in coelo omnium moderatorem et re
ctorem Peumz unum caesarem in terrist qui orbem re
ztze ro. urcuAnLrs aavrrj

gat. quem homines suspiceret venerari. prosequi secun

dum deum immortalem. cuius iustitiae imaginem in
excelsa sede imperii repraesentet. divinis atque hu
manis honoribus debeant vt corpus unius capitis im
periot ita regna inter homines atque imperia unius
arbitrio et sapientia regendasz duo enim capita cor
pori unico superimposita monstrum et portentum
efficere. quod ne accidat. se operam daturum. terra
rum arbitrium tenentem. carolo Austriot qui falso se
caesarem. Augustum. imperatorum omnium ferat. e
summo fastigio honoris invicta sua dextra deiecto.
constituendum. quo in loco placeat de terrarum im
perio dimicarez ubicumque statuant sibi rem geren
dam in spem summi honoris animos tollentest terra
marique iis praesto futurum hlam. si minus concur
rere audentest pedem referant. se igni. ferrot omnibus
belli cladibus cuncta urendot exscindendot quacumque
vadenti portae non aperirenturt fugientes persecutu
rum. interea iibraimus frustra ad cruintzium aliquot
diebus in oppugnatione consumptist Solimani offensio
nem veritus. ubi irrito incepto abscederet. qua oppug
nari oppidum erat coeptum. ab utraque parte erigen
dum propugnaculum. materia e proximis silvis caesat
in ingentem altitudinem curavit. ut non muros solum.
sed turrim etiam. quae ad propinquam portam quasi
urbi praesidio erat exstructaq superaret inde crebra
missilium et sagittarum grandinet cum a superstanti
bus in subiectos emitterentun neque in muris propug
natores consisteret neque exire domo oppidani aude
bant. ita rilurcaet ab Asapis iam oppleta fossat qua
subruta erat muri parst in oppidum irrumpere conan
tur. quo in discrimine cum oppidani versarentun
praefectus globo factot quicquid virium in oppido erat
 vneAmoAnvM nnnvm Lna. vrn. qm

aditum tentantibus obiecitt ut partae gloriae decus

ne corrumperentt saepe victo hosti cedendot et verbis
simul et exemplo adhortatus. interea exauditus hosti
bus puerorum et feminarum clamort commune patriae
fatum complorantiumt temere creditus adhortantium
esset quod minime alienum a propugnatorum virtute
videreturt paullisper rllurcarum impetum sese inve
hentiumt et iam inferentium pedem retardavit-t contra
auxit propugnatorum virtutemt ut in suorum extremo
casut simul virile pectoris robur et animorum ardo
rem excitarent itaque pertinaci nixu incumbentest in
confertos et contra obnitentest cum oppidanis crevisse
animos a probabili caussat non ab eat quae vere eratt t
rilurcae existimarentt frustra ducibus ad obsistendum
cedentes iam et referentes pedem excitantibus nec
verbis et oratione modot sed ferro etiam et vulneri
bust finem pugnandi fecerunt Addit iovius rei prae
clare gestae miraculumt cuius fidem vult apud ilico
lizzam auctorem exstaret a quo ipse accepit. Martini
praesidis gentis nument cuius patria Sabaria non
procul cruintzio distare ferturt sumpta persona huma
na specie augustioret pro oppidanis stetisset et pavore
ac trepidatione pugnantium pectoribus immissat super
bum hostem quasi fanatico carmine consternatis ani
mis canerc receptuit et terga vertere coegisse. Atque
hactenus quidem libraimus vim atque arma exper
tust ad mitiora consilia convertit animumt sui generis
magis quam temporis et fortunae memor. illectum
promissis cum data fide impune futurum pollicereturt in
castra avocavitz simul illius virtute collaudata magni
ncis verbist ostendit seset quod vi esset expugnaturust
pro suo in illum studiot malle a volente impetrarcz
Satis iam suam ndem Perdinandot satis suist satis
ztzs lo. urcznz-us anvrr

patriae probasset quod qui esset assecutust praeclare

videretur viri fortis officio functust quem nosse aequum
essett et quid vires hominis ferrentt et quo liceret vir
tute subnixot atque magnitudine animi pervenire. Pa
ret temporit quod ne virtus quidem negarett ut ultra
vires hominis pergerct sui periculum facere. quae
virtus ad eum diem apud Solimanum illi honori esset
futurat ut neminem alium magis virorum fortium ad
miratoremt foret ut pertinacia corruptat in odium ver
teret. Licere incolumibus suis omnibust nulla cum
suorum offensionet pro quorum libertate ad ultimum
usque discrimen rerum humanarum pugnassett insigni
cum Solimani gratia oppidum dederet quod invitus ad
extremum victori cedere certa cum omnium peste
atque exitio cogeretur. iiis verbis perpulit t ut victa
animi pertinacia diceret se in potestate futurum. quod
tamen ne crederet conscientia virium magist quam
vetere amicitia a se derit cuius apud se grata memo
ria animo vigerett se illum etiam atque etiam orare.
iiinc cum multa de set plura de suis magnifice dixis
set non consilium sibit non animi constantiamt non
vires ad externam vim omnem propulsandam defuisset
non defuturamg addidit illud tament victum se memo
ria antiquae consuetudinis fecisset ut eum nollet diu
tiust quam necesse essett haberc hostemt cuius sibi
amicitia semper honestissima fuit. quando liceret in
columi sua fide et religionet privatim simul cum eo
colere amicitiae iurat simul pro Perdinando itege ar
ma gereret cui semel se militari iureiurando obstrin
xissett quod sanctissimum apud se essett se illi oppi
dum et cum suis simul sese tradere in fidemt iis ac
ceptis conditionibust quae et iis honestae essent qui
acciperentt et dignae hlbraimo duce Solimanoque im
 vnennlcnnm nenvm Lm. vm. ztzg

peratore adeo essent. a quo acciperentur. Polliceri

quidem id quod a se peti primo loco sciret. in poste
rum se Solimani maiestatem comiter san cteque conser
vaturum. neque recusaturum in praesentiai quin eius
signa in summo turris fastigio constituerenturt quae
argumento essent. oppidum in victoris potestatem
redactum. be accipiendo in oppidum rilurcarum praesi
diot se eadem quae ille vellet sentirez quo minus spe
rareti quod sentireti se praestaturum.militum consensu
prohiberii quorum esse sciret obfirmatos in contra
riam sententiam animosz non enim in ducis potestate
semper milites essei quibus saepe etiam in hist quae
minus quae ille vellet viderentur ferendat esset con
nivendum. crermanos qui essent in praesidiot a ceteris
gentibust legibust institutis i moribus diversost quae
res maxime hominum animos dissoeiaret. praecipuo
quodam odio in vngaros ferrii ut minime dubitari
oportereti quin simulatque audissent se auctore de de
ditione transactumi eodem consensu se ad supplicium
raperent. nequidquam ab immanissimis hominibus
proditionis crimen deprecaturum. in his quidem. quae
sui muneris potestatisque essenti daturum se operami
ne quidi quod minus vellet. de sua fide et constantia
audiret. Mam in omnes qui ini Solimani imperatoris
fide essent. omnibus humanitatis officiis cum his se
certaturum. qui aut rilurcae natii aut iilurcarum sacra
ultro volentesque suscepissentz in ceteros quidem qui
in proximis praesidiis agerent. non modo ab omni in
iuria temperaturum sei verum etiam commercio illos
et benigna communicatione rerum omnium impertitu
rum. ut vicinitatis atque amicitiae iura postularenti
quae sancte et summa cum religione esset servaturus
credita haec facile iibraimot tum quod minime abhor
ggo lo. mansms nnvrr

rere a vero viderenturt tum quod de hominis fide iam

eam opinionem imbibissett ut nihil subesse fraudis in
illius orationet cui non expediret se fallit existimaret.
itaque non aegre persuasum provecto hominis comi
tatet ut quibus conditionibus vellett acciperetur in fidem.
Mamt quae de crermanis dixcratt quamquam commen
titiat ab eo tamen commemoratat de cuius fide barba
rus semel non esse sibi dubitandum statuissett facile
credita. Mihil vero exploratius erat t quam crermano
rum in rPurcast in crermanos rPurcarum odium. natum
vero iibraimo t cuius summam in se suosque facilita
tem atque indulgentiam esset expertust ut quasi per
speciem praesidiit aliquot lanizeri in oppidum accipe
renturtmox una cum duce ad bellum discessuri. inde So
limanust cum reliquis copiis libraimum assecutust
cruintzio motis castrist ad carinthiae fines contendit.
Montana regio totat Pannoniae olim Superioris parst
inter septemtriones et orientem solem ad carnost in
quibus olim lapidas creduntur veteres censuisset inter
occasum et meridiem ad Alpes Moricast et Porum iulii
pertinett fertilis illa quidemt et frugum omnis gene
ris feraxt sed non ita cultat ut opulentioris praedae fa
cultas inde esset exspectandat et tanto belli apparatu
dignat praesertim qui multo ea potiora vngaricum
regnum et viennam Austriae regiam peterett ex quo
rum - direptione exercitum numerosissimum ditaret.
quae cum ita se haberentt non temere tamen cuiquam
veniebat in mentemt quam rationem consilii Solimanus
secutust relicto a dextra hostet in quem unum iacta
verat tantis viribus instructum exercitum adornarit pe
teret extremos Pannoniae fines et iulias Alpest quasi
arma italiae illaturus. Mamt si hoc modo spectabatt
utlvastatis populatisque Austriae ditionis agris t redu
 vnannlcnnvn knnvm Lm. vnL asl

ceret in rllhraciam exercitum praeda onustum. id quod

postea egit. agi hoc aliquanto facilius potuit per levis
armaturae equitatum. quiescente eot cuius dignitatis
non erat. tantae fttegis maiestatist praedatorum in mo
rem. observato hostis temporet excursiones in agros
hostiles faceret hostis congressm qui ultro petendust
caput belli esset. declinato. verisimile quidem. quod
iam monuimust Solimanum. cui minime persuasum
esset. intentum caesarem componendis crermaniae
rebust bello vacaturum. expeditionem suscepisset
cuius exitum tristem ielerdinandot quem unum vere
peteret. frustrato crermallorum auxiliis speraret. quae
cum temere credita meliore consilio sibi emendanda
statuissetz subire certaminis aleam minime ausumg
cuius si minus ex sententia accideret.eventust certum
portenderet maximi inter homines imperii occasum.
iiaud operae pretium duximust pluribus commemoraret
quae nonnulli tradunt de seditione militari viennae
inter iiispanos et crermanos ortag in unius enim gratiam
scripta. quamvis illius quidem summi viri. et numquam
satis laudandi. parum digna tamen quae posteri cog
noscerent existimavimus. Seditio Avali virtute simul
orta et compressa restinctaque est. cuius erat summa
secundum caesarem in exercitu auctoritas. linimvero
fuit nostra aetate hic unus cum paucis virt de cuius
virtute propterea sit paucis agendum. quod ipse rerum
gestarum magnitudine perfecit ne pluribus ad eam
ipsam virtutem illustrandam opus esset. non prius
aliorum testimoniot quam merito suo elarus. cum dig
nitate formaet qua inter aequales omnes excelluitt vis
animi acerrima atque ingenii coniuncta. quod sua
sponteipropensum ad gloriam excoluerat politioribus
literist in quibus ita profeceran ut rei militaris lau
qsS ro. menAeus nnvrr

dem literarum ornamento . militiae gloria augeret

literarum decus. Ad cetera bona. quae anatura haustm
arte et studio meliora reddiderat. accedebat eloquentiae
laum atque adem ut sive inter togatos in senatu ageret.
sive in castris et in acie armatust nemine non illi hac
gloria concedente sibi sumeret principem locum. Li
beralitas tanta. quantam fortuna non caperet. etiamsi
ea indulgentissima erat usus. in re militari virtus ex
cellenm cum clari duces quotidie multi existerenm ita
lia belli flamma ardente ita sua sponte tantum orna
vit. ut aemulandus ipse multist unius ipse sui. esset
sibi aemulandus. Sed. ut unde digressa est oratim
revertaturz quicumque is fuet-itt a quo seditio orta sit
haud dubium estt quin si milite tam seditioso et con
tumaci res gesta cum hoste esset. belli initium finis
consentienst tristis et funestus esset consecuturus.
ncuanti autem intersit gerendis rebust imperare ducem
militi. imperii. et disciplinae potentiz militem duci ver
bo audientem pareret qui norit suos in officio conti
nere recte imperandot neminem fugitft quae tametsi
ratio vincat vera esset nequidquam tamen bene inter
militem ducemque conveniat. nisi idem voluntatum
studiorumque consensus vinciat animos liberali edu
cationm et rei militaris disciplina ad virtutis decus et
gloriam excultos. inde rilurcarum vires tantae non nume
ro et copia magist quae a principio contemnendam ad
tantam magnitudinem perventurae vix eredebanturt
quam disciplina militaris imperii in eost quibus pro
leget imperantis nutus esset. interea Solimanus per
montana et saltuosa loca exercitum ductandm ita suos
a pugnae discrimine prohibebat. ut inquies animus et
contumeliae insolenst horreret hinc infamiam haeren
tem salutari consiliot hinc imminens ultimi certaminis
 vneAtucAavM amavu Lm. vlrL asa

discrimen speciosa salutaribus praeferentit ita anxius

curist ut cum horum alterum intelligeret sibi subeun
dumt ratio frendeutem frementemque eo traherett unde
gloriae avidum inconsulta temeritas praecipitem ad
exitium rapuisset. quae cum diu animum torsissent
nagrantem curarum aestuz vincente tandem ratione
inanis-gloriae studiumt per hostium caedem atque
internecionemt qua tuto circumferri arma possentt
moeroris solatium ab immanitate ingenii petere con
stituit Mox cassono imperatt uni ex equitum prae
fectist qui superiore expeditione Austriam vastaveratt
ut assumptis equitum xv millibust quidquid spatii
Lincium usque intercederct fcentum quinquaginta mil
lia passuum culti soli fuisse iovius traditjt populabun
dus excurreret distributo in tres turmas equitatut ut
eodem temporet per partes diversas belli flamma per
vagantet regio universa eodem incendio connagraret.
Meque animust neque voluntas defuit exsequenti cru
dele imperiumt illecto speipraedaet cuius aviditate non
minust quam gratiicandi studio imperanti Solimano
tenebatur. Late effusa populatio Lincium usque tenuitt
immani hostet quocumque pervaderett feritatis suae
insignia vestigia relinquente. visebantur passim foeda
spectacula et horribilis facies rerumt agrorumt villa
rumque longe lateque fumantium incendiat exusti
pagit solo aequatae arcest sacrae aedes ever-saet di
repta fanat tum senumt tum mulierum et puerorum
imbellis turbat qui miserandum in modum vincti ca
tenist sequi pedites innrmo gradu celeres insidentes
equist omnia fletu/et comploratione implentes coge
bantur. in oppidis quidemt cum e turribust atque e
tectis domorum flammam quaquaversum saevientem
circumspicerentt moenibus difisi confugiebant in pro
Mollvhi- iivlifL lilSlih - ScklPPlSki-SSL xnx.
asa lo. noanms anvrr

pinqua locat quae sibi imminerent mala praesagientes

animist qua capesserentt aut quo intenderent fugam
ignari. ita saepe miserit qua terror et trepidatio pala
tos agebat t in eamt quam fugiebant pestemt a salute
aversi quam frustra ab irato numine implorabantt fere
banturt cum nulla spes vitae natu grandiorest nulla
redemptionis vigentes aetatis robore maneret qui aut
futura mancipiat et barbaris vilia capitat aut compo
tes salutis per abiuratam religionem sanctissimamt
quam profiterenturt in foedam servitutem rapiebantur.
lamt tanta belli cladest quocumque intenderet hostile
ferrumt cassono formidinem et pavorem prae se
agentet ad Annassum amnem pervaseratt quem nostri
nunc Plavim credunt perlongum terrarum tractum in
venetorum aestuaria se efffundentemt cuius adventu
territus Perdinandust qui tum Lincii eratt cum oppi
dum nullum militum praesidium tuereturt peditum
cohortemt qui transitu hostem prohiberentt a Pontificis
legato acceptamt qui cremsio ad illum nuncium de
hostium adventu praemiseratt manere apud pontem in
stationet et obsisterc vim facientibus iubet i-iuic mi
litum cohorti qui pracerautt ut licuit oppressis angu
stiis temporist materia comportata e vicinis locis ag
gerem subiectis doliis humo oppletis exstruuntt simul
signo editot iiispanos revocantt qui ad famam adven
tantis hostis banubium transierantt vcriti ne Solima
nus de improviso incautos oppressurus cum universis
copiis adesset i-iaud dissimilis error cassonum Lincio
avertitt non ausum transitum tentaret cum minime veri
simile existimarett oppidum peropportune ad hostem ar
cendum inter viennam et hostem situm relictum va
cuum praesidio. Aliam affert iovius discessus caus
samt cum ponte oppidum adirit arborum proceritate
 vueAmcAnvM nenvn Lm vnL ztgs

prospectum adimente i ignoraret. aliot desperato con

silii eventu iter flcxisse. quae nobis quidem ridicula
caussa videturt quibus magis verisimile fit. frondosas
arborest ut ipse aiti medias interiectast speculae usum.
unde omnia circa despicerenturt volentii ut par erat
regionem explorarei praebere potuisse. rilametsi ne
hoc quidem credendumi cassonumi in cuius potestate
multi periti eius regionis essent. ignorasse an oppi
dum ponte iungereturt praesertim quod per nundina
rum celebritatem i ab omnibus fere gentibus frequen
tari semel atque iterum quotannis soleret. quid quod
superiore bello aSolimano pracmissust magna cum po
pulorum clade cum expedito equitatu lpervagatus per
ea ipsa loca excursiones fecerat illa verior caussai
qui et sui munerist et mandatorum meminisset. non
censuisse sibi oppidum tentandum. contra atque illi
ab imperatore praescriptum esseti non idoneo militum
genere urbibus oppugnandis i non tormentorum appa
ratu instructot praesertim quo propediem cum selectis
simis copiis magni nominis ducibusi exercitu floren
tissimo ferretur carolus caesar venturus. iSrgo cas
sonusi quaecumque consilii caussa esset. longe late
que regionem depopulatust refertos praeda equites et
captivorum turbai retro reducere ad Solimanum con
stituit Multum fortuna in rebus aliis omnibusi pluri
mum in bellicis rebus potest. Palsus coniectura itine
ris duxi cum Solimanum non longe a cruintzio pro
cessisse existimaret. innumerabiles copias trahentem
audivit in Stiriam progressumi crratium ducerei quae
urbs est regionis caputi qui illi error exitio fuit. Mam
et tam effusae populationis famai et plorantium ac qui
ritantium clamoribust inprimis pagorum atque arcium
incendiist exciti crermanii cum suspicati essent. id
SSi
ASS ro. lucanms nnvri

quod eratt rPurcas adesset quisque privato consilio ar

ma capiunt t hostium simili fugae receptut quominus
duces de rei ratione gerendae consultarentt spatium
adimente. lio autem erat magis barbaris acceleran
dumt quo impediti praedat defessis equis longo itineris
laboret opportunos se magist ubi minus celeritati stu
derentt insequentibus crermanis reddebant. Accede
bat domesticus dolort quo crermani elati tum ad prae
dam recuperandamt tum ad redimendos suos incita
banturt qui in tetram servitutem abducerenturt ut
nec satis in equis pernicitatis esse ad persequendum
quererenturt et inter se inertiae et segnitiae damnarent.
Avalus quidem italorum duxt ad cremsium militem
lbanubium transmissumt alio itineret per saltus et sil
vast qua speraret se hostem accelerantem vestigiis
adepturumt ducit. itinere diverso Pridericus Palati
nust qui crermanorum copiis praeeratt sive ipse sua
sponte ductus coniecturat sive ab exploratoribus cer
tior factust viennam contenditt inde ex ratione tem
poris et hostium receptu- consilia capturus. liodem
tempore Austrii ducest quorum animos foeda in
cendiis patriat liberi in servitutem abductit cete
ris incendebantvehementiust tum Lodronius comes
unus italorum militum duxt Soemit Moravit equites
vngari maxime inveterato in barbaros odiot ob tot
illatas patriae cladest variis singuli regionibus ho
stium adventum intenti observabant ivaria pro cuius
que ingenio consiliat unus finis consiliorum eratt ut
insidentes opportunis locis tegendis consiliist incau
tos hostes exciperentt quibus properantibus ad Soli
manum haud satis exploratot atque ex rei militaris
usu iter facere liceret Avalus cum incertus consilii
per devia locat dubia praesertim hostium famat ducere
 vxeAnrcAnvn nnnvu falli. vllL

militem non auderet. tertio a profectione diet cum in

subitam expeditionem educto militi vix quantum ciba
riorum satis per tridui spatium crederetun exportare
licuisset. cremsium rediit. atque inde viennam mili
tem duxit. iurat ita cassono iter ad Solimanum inten
dendum. ut inter utrumque interpositos montes supe
rari necesse esset. quibus Austria a superiore Panno
nia dirimiturt quae veteribus creditur prima consula
ris fuissez Montes a tiumine Panubiot non magno re
licto spatiot qua aegre singulis curribus liceat com
mearet leni acclivitate in modicam altitudinem attol
luntur. rPractus omnis regionis cum oppidorum fre
quentiat tum situs opportunitatet inprimis clementia
coeli. et soli ubertate feracissimus. iidem qua sensim
se in suhiectos campos demittunt fauces aperiunt.
utrimque proceribus arboribus convalles tegentibust
quae aptae maxime struendis insidiis habentur. in
his convallibust cum alii aliis in locist tum Meusta
dienses. cognito ab exploratoribust cassonum in pro
xima convalle aquandi caussa substitisset ad v arma
torum milliat qui intenti hostium adventum opperie
banturt sese e locis editioribus. qua leviter declivis
mons descensum molliorem praebebat. demittunt at
que impetum in pabulatores faciunt. et si quos alios
aquatum lignatumque egressost praecipiti cursu se
invehentibus obtulit casust atque multos ex iis inter
ficiunt interea equites rilurcaet qui ad clamorem mili
tum e clivo decurrentium excitati arma induerant.
iam comparatis ad dimicandum animist suis auxilio
accurrunt. atque equis confertis densata frontet coeco
furore in se irruentes et currendo ac pugnando fessos
integri viribust et numero superiores excipiunt. Meque
diu nostri equitum vim sustinuerunt. Magna pars
a ss ro. mtcnAm-Lrs rmvrt

caesi. capti aliit nonnulli cum se in propinquam palu

dem immersissent. aqua umbilico tenus exstantem
noctem quae secuta cst traduxerunt. atque inde sub
lucem cursu effuso aegre se Meustadium receperunt
facile barbaris patientibum quibus quidem pro magna
victoria fuisset. persequentium se hostium impetum
magna cum caede repressisse. Praeter aliom qui in ea
pugna ceciderunm numerat iovius nobiles aliquot
iiispanos adolescentem et qui honestos ordines mili
tiae duxerant Mam. qui his praeerat. Ludovicum co
veium. cum pernicissimo equo uteretun supra casae ru
sticanae septum. quo area clauditurt saltu elatum in
columem ad crermanos se recepisse ait. qui quidem
quamquam de loco superiorm et unde dispici commode
omnia possentt quae infra gererenturt quantoque in
discrimine sui versarentur non ignorarent. otiosos se
modo spectatorem adversus omnium adhortationes ob
firmati praebueruntg qua quidem in re narrandm ut fa
cile patiar iovium aliis suam fidem probaret non dis
simulabo iovii in cermanos odium non obscuruml
cuius impotenst nullam occasionem omittit. stilum in
nobilissimam gentem perstringendit mihi illius fidem
reddere suspectam. inde cassonus veritust ni iter
accelerarct. ne limoso ac palustri loco sibi esset cum
hostium expedito peditatu pugnandum. unde equi
aegre moliri pedes altis haerentes vestigiis ac se ex
pedire ad pugnam possentg multa nocte discessit
tetro immanitatis spectaculo in omnem posteritatem
futurot quatuor captivorum millibust quo expeditiore
agmine eunti explicatior fuga esset. interfectis. cuius
consilii exitust ut appareret vigere in terris dei im
mortalis numen. cuius providentia res hominum re
gantury illi tristis et exitiosus fuit. lix uno equitum
 vneAmoAuvM nnnvn mu vuL qgg

agmine duobus instructist alterumt cui Perisus prae

eratt vir industrius et magni animit alia properare via
ad Solimanum iussitt alia ipse non aeque lactis auspi
ciis alterum duxit Perisus enim cum ad meridiem
converso itineret silvas quae densae intercedebantt
dolabrist securibusque caedendas exactor operis acer
rimus curassett suorum eximia opera usus incolumis
ad Solimanum pervenit. Alia cassonum fortuna exce
pitt cum per vallemt qua est situm oppidum Storam
bergum iter haberett in Pridericum Palatinum mili
tum crermanorum ducem incurritt cum augustae prin
cipem dignitatist tum qui animi fortitudine nobilita
tem et splendorem generis acquaret. is in omnem
occasionem intentust non procul Leopoldio ignobili
vico castra habebatt ut non sine spe rem bene ge
rendit observato hostis temporet ita egregiis copiis
tormentisque instructusz xii enim peditum milliat
duo equitum eataphractorum in armis habebatt tum
minora tormenta xx quae campestria vulgo milites
vocant quae virest ut cetera abessentt satis nrmae
ad hostes terrendost ut etiam maiores aliquanto quam
essent crederenturt palustribus locis exorta subito ne
bula perfecitt quae offusis circa tenebrist visum falle
bat tquod in metu accidere soletj maiora verot quae
semel sibi cavenda statuissentt cum adessent creden
tium. Mox calescente sole discussa nebula dux paucis
suos adhortatus in rilurcas hostes contra infestis ha
stis venientes dirigere tormentat et simul gravis arma
turae equites propellere gradum inferentes iubet. ita
repente emissis e tormentis globis rilurcae equitest
aut foeda strage sternebanturt aut declinantes a viat
id quod erat crebro agendumt vitantibus tormentorum
ictust in viae adiacentem paludem equos nectere co
ztzto lo. iilcuAuLis likvfl

nabanturt ubi alto limo hausti miserandum in modum

interibantt ut in tantis malis tament cum nonnulli
strenue ex equis desilientes enitendo eluctandoque e
palude emergerentt pertinaci virtute sibi viam ad
suos aperientest praeter nostrorum agminat suos ser
vantes ordines progrediebanturt tantam eorum auda
ciam ita crermanis admirantibust ut stupore defixis in
praetereuntes oculist quasi spectaculi et pompaet non
belli et pugnae esset tempust loco immobiles haere
bant. qua suorum cunctatione Palatinus animadversaz
iinimverot inquitt cito vobis effluxitt militest ferocia illa
animorumtillae minaet spiritus illi exciderunt quibus
tumentest bellumt armat classicumt evertendum vobis
rilurcarum imperium poscebatis. itane veroP hoc po
testis ferret ut spectatores ipsi hostium virtutist vestrae
nequitiae hostes spectatores reddatisP flie animorum
ardorP haec visP haec alacritas P rilantam ignominiam
crermanit invicta olim bello genst Martia vera et crer
mana progeniest poterunt sustineret ut otiosi spectentt
praeter instructam suorum aciem in hostico impune
barbaros hostes tamquam in pacato suis servatis ordi
nibus progredientes. Mon passi crermani ulterius pro
gredi dicendot clamore sublatot cum eodem tempore
dux tuba signum darit et signa concinere iussissett
hinc gravis armaturae equites in latera incurrentest
hinc peditest qua densata acies erat inpenetrabilist
hastatorum phalangcs in hostes irruuntt tanto quidem
impetut ut quamquam vcteranus milest et pari animo
rum et corporum roboret aut hastis confossit aut pro
triti equorum pedibust pecorum in modum interfice
rentur. Supra tertiam equitatus partem ait iovius de
sideratamt in hist quae maior iactura fuitt cassonum
ducemt cum in postremo agmine fortissime dimicanst
 x-neAnrcAnxmr lilillvM LlPL vm.

incumbentium in se germanorum impetum. quo latius

fugae spatium suist qui antecesserant. ad salutem relin
quereturt sustineretz iam enim Lodroniust qui non
longius a palatino vu mill. passuum aberat.sive mis
sis ab illo nunciist sive factus certior famat cum eat
cui praeeran militum manu. ei ire auxilio properabat.
lovius in principio monitum tormentorum strepitut mox
in itinere per contractos montium flexus et vallium si
nust armorum sonitu exauditm qui variis in locis recipro
cando. veri conflictus imaginem referebat. movisse ait.
quaecumque eius rei caussa fuerit. ubi ulterius pro
gresso oecurrentes palati hostes rei gestae fidem fece
runt. veritus dux. ne si dirigeret in adversos tormen
ta. cum fugientibus immixti persequentes nostri pete
renturt suos distringere gladiost et rem gerere comi
nust ut eorum virtus postulabztt. cum hoste iubet. ln
terea trecenti e fugientium rllurcarum agminet cum
alios cursu praevertissent. futurae caedis solatium
ex hostium exitio quaerentest quae ante oculos obver
sabaturt eo impetu nostros sunt adorti. ut in vulnera
et caedem ruentes. furentium iej et bacohantium simi
lest unam ultro appetere mortem vindicem infelicis vi
tae acti vesana rabie viderentur. Sed breve iis sola
tium fuit. Ad unum omnest victa ferocia animi. in
terfecti. lnde Lodronius suis cum ioachimi Paran
denburgensis copiis iunctist ex suis unam peditum
aciem efficit. ita ab uno ad alterum cornu in latitudi
nem porrectam. ut sensim introrsus recedenst medium
effieeret sinum. iila visa idonea forma ad hostes exci
piendost effusa fuga dissipatost quos quidem spes erati
mox longius productis cornibust medios posse circum
itj ltt vegkelm megszakad a nam codex
11. P.
m lo. MlcflASLlS nnvri

veuiri. Scque a Lo-lronii consilio lirandenburgensis

discessitt duobus millibus equitum ita collocatist ut
aeque sinuosa acie territos barbaros superiore cladet
et in fuga disiectost circumductis alist clanderet. qui
bus hostes animadversist pavore et trepidationet id
quod saepe in deplorata spe salutis acciditt in teme
rariam audaciam et ferociam conversat ultro ipsi infe
runt pedemt nequidquam armat telat tormenta nostris
obiicieirtibust cum ut viros fortes decerett id unum cu
rarentt quando cadendum essett ne inulti morerentur.
Multi tament cum conferti nostrorum vim impetumque
elusissentt equorum pernicitate et robore perrumpen
tes crermanorum ordines incolumes se in propinquam
planiciem e media caede subduxerunt quamquam
vero macilentist et strigosis equis uterenturt cum eos
contumax labort aut persequentes victost aut fugien
tes victores confecissetz assueti tamen exiguo pabulo
victum toleraret et suopte ingenio celeres atque expe
ditit facile statarios crermanorum et graves tum suo
tum armatorum ponderet longo spatio praevertentest
post se retro reliquerunt ita rilureae elusis urgenti
bus in vestigiis hostibust qua concitatos fuga casust
temeritast et itineris ratio agebatt in late subiectos
campos perveniuntt qui soli natura fertilest et maxime
humano victui et pecori alendo opportunit ad oppidum
Movecclesiam pertinentt quod Meukirchen crermani
appellant cppidum ipsum ob situs opportunitatem in
colarumque frequentia t placido amni e leni alveo ter
ram irrigantet qui idem moenia praeterlabiturt et ex
terorum commercio celebre habeturz ut defessis longi
itineris laboret nihil accidere commodius aut opportu
nius posset. Pelicissimus quidem terrarum tractust coeli
aspiratione salubrit et copia frugum omnis generist
 vxcMuc-Anvnr m-znvm Lm vnL ztzts

quam ager feracissimust tum late herbescentia prata

ct laeta pascuis hominibus iumentisque administrant.
ita dum rllurcaet tamquam diei periculo perfuncto.
solutioribus animis corpora curant. novo atque inex
pectato malot quo gravius esset. subito opprimuntur.
cacianerus crermanorum militum dux. tot clades et
funera perpessis ultima pestis atque exitium fuit. Sig
no e tectis domorum et speculis acceptot rPurcas non
procul vagari. cum eadem fama consentiens ferret. ea
cum militum manui quam habebat fiovius tria equitum
millia fuisse traditi ad illos contendit be improviso
iilurcas oppressost neque animi praesentia. neque
vires deficiunt. quamquam tot iactatos ac vexatos ma
list ex iis paucist dum equos atque arma expediunt. in
terfectis. Alii constantia adnixi et animi magnitudinet
aneipitem nostris pugnam fecerunt. atque adeo etiamsi
numero inferiorem a pluribus circumventi. nunc in ad
versos pugnarc. nunc aversi ipsi ab iist qui in fronte
proeliabanturt in eos qui a tergo adoriebanturt ferrum
distringere cogerentun quo in rerum discrimine dum
rllurcae versantur. magni nominis vngarorum ducest
rlloeroekiust liakithiust lSaldassar lSamfiust magna cum
equitum manu superveniunt. atque animis et viribus
integris pugnam instaurant Mullum militum genus
aeque rilurcae atque vngaros horrent. in aliis multis
rei militaris disciplina pan atque armorum genust sive
pedibus sive equo mereanturt concurrendi pugnandi
que eadem ratiot neque varius militaris ornatusz vnga
rorum praesentiores animi. ut pugnantes prius mori
in vestigiisi quam cedere loco malint ita cum sublato
clamore adesse vngarost et de integro pugnam cieri
animadvertcrent. spe omni salutis abiectaj praecipites
terga vertunh iam fugaci equis invalidist in quibus
ddd ro. lucium anvrt

ne quid perfugii recentibus etiam atque integris a la

bore esset. urgentes in vestigiis vagari recentibus
equis efficiebant quom ut alibi diximust impenso stu
dio undique conquisitos e vicina ibi-aciem maxime
aptos ad celeritatem aiunt Pugientes illurcast quan
tum diei spatium superfuit vngari persecuti in castra
magna hominum caede facta redierunt. cum insignem
fortitudinis laudem omnium consensu eo die retulis
sent. lix octo millibus equitum. cum eodem die tribus
proeliis male ab his pugnatum esset. perpauci incolu
mes ad Solimanum. testes acceptae cladim pervenere.
interea carolus caesari Lincii nunciis acceptist Soli
manum in Stiriam cum universo exercitu progressumg
de ratione belli gerendi consultabat. incertus consilit
utrum persecutus hostem cum omnibus copiis cogeret
acie decernere tinvitum enim eo descensurum arbitra
baturj. an peteret viennam. illic e Stiria redeuntem
exspectaturus. iitsi autem magna pars opem ferendam
censebat vexatae provinciae omni belli cladet idque
inprimis pertinere ad caesaris maiestatem existima
bant in cuius ditione Stiriat atque illi adiunctae pro
vinciac essentz multos tamen terrebant per praeruptum
atque arduum iter impedimenta magni exercitus et
tormenta trahendat quorum difficilis subvectio per cam
pestria etiam et demissa loca ducentibus haberetur.
Aecedebat aliud incommodum. in populata atque ever
sa provinciat in qua desertis pagist incensis urbibus
omnia barbaris praedae cessissent. nihil relictum
quod exercitui alendo esset cum quidem avarus milest
qui nihil sibi reliqui ad summam avaritiam fecisset
ne oneri essentt multa corrupisset. Mam quod essent
qui crederent aequiore conditione pugnaturost adeptos
hostem angustis locis fnullius enim usus tum equita
 vneAmcAnvM nuuvM Lrn. vnL 1111

tum futurumt quo uno maxime nitebaturjt omnino nihil

esse. lbei immortalis beneicio carolum v. caesaremt
nequid esset ab hostium multitudine timendumt et vir
tutet et disciplinat et numero adeo militumt qui vere
milites haberenturt hoste barbaro superiorem. Maio
rem barbari exercitus partem imbellem turbamt vix
ut credendum essett decimum quemque aptiorem pug
nando cum hoste armatot quam materiae caedendaet
aut fodiendo agro. ita quicquid commodi sperandum
esset in angustiis pugnantibust quod ipsum tamen
asperi ac praerupti itineris incommodat quae essent
necessario adeundat minime compensarett aequatumi
iri maiore commeatuum copiaz viennam enim peten
tibust e feraci agrot et urbanis horreist magnam fru
mentit magnam pabuli vim suppeditatum iri. Accedere
numinis opportunitatemt ut quae soli natura non sub
ministrarett tum alia necessariat quibus exercitus indi
gerett tum peregrinas omnis generis et transmarinas
merces liceret secundo numine importare. vt haec
sententia vincerett quae et tutior et speciosior eratt
plurimum attulit momenti reversus Apontius iiispa
nust vir rei militaris scientia atque usu clarust quem
caesar praemiserat regionem et tractum omnemt qua
esset iter in Stiriam habendumt exploratum Mam his
fere consentientia attuleratt quae acta in consilio erantt
iist qui viennam et vngariam spectabantt multot ut
credebatt meliore consilio assensus. quae quamquam
ita essentt non defuerunt tament qui honestatis potius
quam incommodi memorest quod manebat omnibus
persequentes hostem viribust a tergo urgendum a pug
nae discrimine refugientem omissis omnibus aliis con
siliis censerent Ac video quidem esse nonnullos ex
eorum numerot qui haec litteris mandarunt fmulti vero
ius lo. meni sus anvri

eodem tempore fueruntjt qui huic adversam senten

tiam tueanturt quos facile patior ingenio indulgeret
assuetos homines studio militum et gratiae daret cui
minime servire scribentem decett sed nullius est tanti
apud me auctoritast ut non pluris ratio sit. iitsi vero
illatum bellum nostri defendebantt inferebant rllurcaez
belli apparatus tament et ea ipsa ratio propulsandi
bellit fidem faciebatt quo consilio itum esset ad arma.
Mam si hoc unum modo caesari spectandum eratt ut
bellum propulsaret a rilurca illatumt ut minus etiam e
crermania moverett licebatt urbibus praesidiis munitist
quod superiore Solimani expeditione actum eratt soluto
animo belli curis vacare discidiis crermanorum tollen
dist quae imminenti christianae reipublicae ingentium
malorum moli aditum aperiebant fiquidem credot et
inferenti arma et propulsanti pariter unum propositum
finemz victi hostis exitium. ttlslon enim iisdem legibus
magni reges de publicis rebus bello decernuntt qui
bus in foro privati de communibus controversiist ut
cum index pronunciaritt pariter t et qui victus disce
dit et qui vicitt stare rebus iudicatis cogaturt spe ab
scissa ulterius progrediendift Mullus est belli gerendi
modust quamdiu is qui intulit bellum est in armist a
quo quidem nemo credit satis se inposterum tutumt
nisi ipse efficiat ultro bello hostem persequendot ne
sibi illius arma timenda sintt cuius rei exemplis illu
stribus sunt referti gentium omnium annales. caesa
rem viennam secundo flumine delatumt exercitus du
ces clari bellica virtute hominest militum multitudine
prosequente urbanae immixtat lactis acclamationibus
faustisque ominibus accipiuntt felicem illius adventum
et salutaremt non vngaris et crermanis solumt sed
universo etiam christiano orbi ominantes. inde variis
 vnonnronnvm nnnvM Lm vnL aaj

spectaculis et ludicris certaminibus dati aliquot diest

quibus simul relaxarentur curis animii simul exerce
rentur virest paullo post in verum hostem a falsa ima
gine rerum traducendae. Ac multus quidem est iovius
his explicandist quem quidem sequi auctorem quam
diu meminit quod scribentis munus sit. et volumust et
prae nobis adeo ferimust ne muneris suscepti imme
morem sequamurt nostra nos fides monet. quae ad
maiora properantes rapit. et quae propria huius mu
neris habenturt facile patientes illi luxuriare inge
nium tum caesaris tum aliorum ducum ornatu descri
bendot quo genere armorum instructi essent. qua chla
myde. qua induti trabeat quo picta operet auro an
holoserico vellere intertextat tum de galeae conot
et de cristist purpureis plumist an discoloribus coman
tes aura ventilaret. quae omnia forte in matronarum
nobilium coetu grata accidant. et aliorum in meliore
sexu muliebre ingenium referentium. viris et robustis
sordent. quae se digna sint a scriptore rerum poscen
tibus. lSrant quidem caesaris florentissimae copiaet
e nobilissimis liuropae populis certatim viris fortissi
mis sacram militiam profitentibust quos gloriae spes
excierat ad bellum. quicquid roboris in veterano mi
lite aut crermania habebat. aut per longum annorum
spatium iactata ltalia perpetuis bellist quicquid llel
vetii. 1lispani. eodem contractu. quasi universo orbis
spectaculo futurum visebatun nobiles iuvenes et gene
rosae indolist tum quos natos obscuro locot spes illu
strandi nominist ad capessendum militare decus exci
taveratg omnium maxime ex vngarica nobilitate vi
gentes iuventae roboret qui non solum militiae hono
rem. sed voluptatem ulciscendi domesticum dolorem.
pcr immanium hostium excidium petebann sibi princi
qag lo. mctuxms sunt

pem pugnae locum in acie sumentes. Addit ioviust id

quod verisimile estt multos e Polouis generis splen
dore illustres bello interfuisset verae gloriae aemulos
connivente Sigismundo t-qui ne publice auxilia mitte
ret foedere impediebaturt quod olim cum Selimo ictum
cum Solimano non semel erat instauratum. inde cum
copiae lustratae essent t peditum xe milliat equitum
trigintat inventa praeter servitiat validam iuvenum
manumt qui etiamsi non essent militiae adscripti t ut
nobiles homines erantt secuti ad bellumt ut incitati
spe melioris fortunaet et iis necessaria ministeria ob
iretet navare egregiam operam in acie armati possent.
Puisse quidem in caesaris castris bellatorum ccLx
millia atque eo ampliust non iovius solumt sed alii
etiam tradunt iiabeo equidem gravem auctoremt eun
dem nobilem hominemt qui huic bello iuterfuitt Pran
ciscum rllurriumt cuius supra mentionem fecimust ha
buisse Perdiuandum in armis missos a crermanis ex
imperii formula militum xL milliat qui ad eam par
tem sublicii pontis erant collocatit quam vulgo crer
mani velf appellantt his xu millibus iiispanorum ad
iunctist ferreis fistulis instructis. liiusdem militiae ita
lorum delectorum x millibus stationem extra urbem
decretam. Praeter hunc numerum fuisse veteranorum
vngarorum copiast in quibus aliquot fiuzaronum mil
lia eenserenturt tum ex Austriat Stiriat carinthiat
multos qui equo merebantt cum ithetorum equitatut
quorum omnium numerum ad c hominum millium
summam pervenisse ait. idem auctor est intentissima
cura comparatam classem tum militet tum telis omnis
t generist et tormentis instructissimamt quae variis lla
nubii regionibus in statione posita spem hosti praeci
derett quidquam ab ea parte moliendit cui classi Mi
 vzsreAnrcAnvM nnnvnr Lm. vnL qag

colaus itauberusi vir fortis atque industriust praeesse

erat iussus. Aftirmant vero grandes natu hominest et
periti rerum. numerosos exercitus multost et sua et
maiorum memoriai alte repetita e priscorum tempo
rum annalibust in crermaniai cralliat italia conscriptost
quorum nullum contendebant cum hoc uno conferen
dum. Mam italus ipse vere possum affirmarei eius
temporis aequalist tantum animorum studium atque
alacritatem in omnibus extitissei ut videretur excita
suis sedibus italiai quidquid haberet virium et roborist
in hanc unam expeditionem profundere. Moni euntibus
ad bellum suffieiebant armorum ofticinaet non aerariae
tormentis conflandist non italiaet rilhraciaet i-iispaniae
armenta equis suppeditandis. vnum erati per hominum
conventust et fora ac compita omnia in omnium orez
carolus caesart Solimanus hostist vngariat Austriai
crermaniai christianus orbist dira rilurcarum barbarie
ultore ac vindice carolo v. liberandusi quae brevi.
tanto maiore cum nostro dedecore exoleverunti quanto
maiore cum plausu celebritateque ferebantur. vngaris
quidem in speciem modo ostentatum auxilium. mox
exitio fuit. qui non armorum pompat sed animorum
roborei et ad debellandum praepotentem hostem viri
bus certis indigebant Magnum vero hominum concur
sumi sacrae expeditionis nomen i virtuti desponsa in
gentia praemia pro orbis terrae liberatione sumenti
bus armat faciebantg omnium maxime caroli v. cae
saris felicitas illustribus victoriis multis sancitat quem
maxime vellent. hominibus spondebat belli finem. Me
mo quidem erati quin ita statuereti quicumque militiae
locus iis contigisset. qui tanto imperatore mererenti
honestissimum essei ut infimus etiam habereturr. ita
que multii quos insignia militiae decora ad honestos
uonvm avum lllSlL v- ScklP1onlS. xllL
Aso ro. mrcam-nus nnvrl

ordines provexissent multi qui equitum praefecti.cen

turionesl signiferi superioribus bellis fuissent inter ma
nipulares conspiciebantuty ut honestare locum. quae
est solida laus viris magnis expetenda. non loco ho
nestari viderentutz ilrat quidem caesaris consilium
ita exercitum instructum habere. ut cum se equitatu
esse inferiorem intelligerem non committeret. longius
ab urbe recedendo. ut ab hoste barbarot late effuso
equitant quo maxime valebata flumine excluderetun
id quod non poterat accidere sine insigni exercitus de
trimento. Mam fimpeditaj ab hoste commeatuum et ne
cessariarum rerum subvectionm brevi erat futurum. ut
tantus exercitus re frumentaria laboraret. ita vero
universam instrui aciem placebaL ut tria hastatorum
agmina contra hostem constituerenturt non conferta
illa quidem. sed aequis intervallis inter se distantia.
ut in his esset spatium ad equitatum accipiendunt
quem quidem ab utroque latere septum hastatorum
phalangic spes esset in concursu validiorem in hostem
impressionem facturum. Pextro cornu carolum. si
uistro iferdinaitdum fratrem. circumdatum- peditum
corona praeesse placebat. qui e ferreis fistulis glan
dibus emissis ab hostium incursu latera tuerentun
iriorum acies viginti hominum millia in orbem accepta
hastatorum agminal perpetuo ambitu inelusa claude
bant. quibus si quid durius acciderem non ita magno
spatio inter utramque aciem relictot receptus ad ha
statos pateret. rllormenta ante levem armaturam col
locata. ut simul atque pilas emisissent. pro muni-.
mento obiecta impedimento hosti irrumpcnti essent
vngari equitem quibus iiloeroekius et iiakithius prae
erant. liberam militiam sibi poposceruum ita parati
animm ut quo usus poscerett explicatis alis laboran
 vneAmoAnvM nnnvm Lm vnL gal

tibus subsidio irent Piic tantus apparatus bellit qui

consignatus monumentis omnium gentiumtin omni me
moria vigebitt quid possint christiani reges docuitt
ubi singuli in medium explicatis viribust adversus
communem hostem concordibus animis coirentt et ut
deceret eo loco positost qui in christiana republica
summus haberetun lbocuit quidem Solimanust penes
quos crediderit victoriam futuramt siquando tentaret
fortunam proeliit a qua se tam foede subtraxissetz
apparuit certe affuisse virest quas sibi deesse quere
banturt abfuisse alacritatem et studiumt quo in mu
tuam perniciem nagrantes in procuratione reipublicae
languerentt quo iis minus liceat deprecari perpetuam
haerentem nomini infamiamt cuius immemorest prae
odiis privatis terrarum orbem immanibus hostibus
tantae pestis contagione evertendum prodiderunt Me
que tum carolo caesari affuit vetus hostis crallust
novus hostis Auglus itext non Polonust non veneto
rum civitas potentissimat non alii italiae regulit quo
rum vires quantae erant accessioni futurae gerentibus
in rilurcam bellumP lilquidem haud scio satiusne fue
ritt ignorari quantae nostrae vires essentt an ita in
apertum proferrit ut per eam occasionem nudatis ani
mis male cum viribus consentientibust maiore cum
culpa peccaret et dedecore videremun Atque haec
quidem expeditiot quae celebrata omnium gentium
scriptis t praedicationet famat inanis pompae simile
habuit initiumt similem eventum Sedulitate princi
pumt et studio incredibili comparatam ita est posteri
tas accepturat ut intelligantt potuisse tantis copiis
cum rilurca debellarig quaerantt cur debellatumt cum
licueritt cum rilurca non sit. vere illa gloriosa expedi
tiot quae nostra aetate a Philippo iteget et civitate
est
gsz ro. mcrusus nnvri

venetorum in iurrcam susceptat memorabili victoria

in omni posteritate ad lichinadas iusulas partat bel
lum clausit. interea Solimanust qui longe alio consi
lio susceperat bellum t quam sibi gerendum intellige
batt cum de iis quae gesta in Austria essent certos
nuncios accepissett quamdiu per anni tempus licebatt
signa referret et redire liyzantium constituitt in magis
idoneum tempus instauraturus bellumt et cum a fratre
tuendo adversus hostilia arma volentem esse auxilio
alii averterent casus. ita retro converso itineret inter
duos amnes Savum et Pravumt multis affectum exer
citum incommodis et detrimentist Selgradum reduxit.
Mam praeter equitum caedemt quost cassono ducet
miserat Austriam populatumt multos in postremo ag
minet agrestest manu facta interfecerantt fama rerum
gestarum in Austria ad illos perlata. Meque alia ca
roli caesaris sententia fuit. Satis se officio functum
arbitratust qui territum suo adventu hostem t domesti
cis viribus hostium contemptione superbum multis ac
ceptis cladibus ex vngariae finibus expulissett redire
constituitt appetente iam hiemet anni tempore minime
ad rem gerendam opportuno. itaque quidquid Perdi
nandus multis precibus fratrem obtestatus retinere co
natus esset erectus in spemt ubi pateretur se exorari
adversarium fpostj Solimani discessum ex vngaria pel
lendit non potuit animum induceret ut manerett veri
tus hiemis incommodat quae aegre vitari poterantt ubi
diutius fratris spe bellum duceret hltsi vero nemo fere
eratt qui dubitarett quin ioannes ltext de cuius viribus
plurimum erat per tam foedum belli eventum detractumt
incumbentem in suum exitium caesarem minime esset
exspectaturust ad neminem tamen magis quam ad can
sarem pertinebatt dare operam tne quid temere agee
 vncuucAnvM lilSkvM LlPu vllL

dot opinio quae magna esset de illius virtute et mag

nitudine animi susceptat homines fallerett in magnam
expectationem de belli eventu erectosz urbs enim mu
nita vngarorum et rPurcarum validis praesidiis non
ita facilis expugnatu . et ad longam tolerandam obsi
dionem. omni genere commeatuum erat instructissimag
ut verisimile esset iam frumentis in horrea subvectis
obsidentes citius quam obsessos a re frumentaria labo
raturos. Mam . tertio ante anno idem ipse Solimanus
docuerat . adductis viennam cc amplius hominum
millibust non facile urbem. propugnatorum virtute et
roboret tantarum virium impetum ac vim sustinente.
quantumvis maximis copiis circumsessam redigi te
mere in potestatem posse. cur vero expeditionem ten
taret. quae suscepta adverso anni temporet aut perti
naciae damnaret diu nequidquam in obsidione ma
nentem. nulla aut perexigua cum potiundi spet aut
confessionem exprimeret a soluente obsidionem. pa
rum sua virtute et constantia fidentis. Memo vero erat
qui crederet adversarium. qui minime ignoraret. non
Solimanum prius . quam se bello peti. oppressum iri
et suis et rPurcarum auxiliis imparatum. hoc uno no
mine apud illum crritto relicto. ut essct. cuius aucto
ritate atque imperio rPurcae in officio continerentun
Accedebat ad ceteras caussas orta in castris pestilen
tiae luesg quae primo vulgata per ignobilia capitat
mox latius indies serpendo. illustres viros omnium
ordiuum corripuerat. maximo caesaris terroret ne in
victum exercitum a barbarorum armist divina vis ster
nerct pestilentia grassantm quam nullis hominum con
siliist nulla ope tolli spes essen nisi llei immortalis
ira castis precibus et piis votis hominum placata.
Auxit terrorem visa per eosdem dies crinita stellat
gsg 1o. mansus nnvrl

credita semper. ubi appareat pestem. hominum cae

des. maximorum regum interitum. ac rerumpublica
rum et regnorum conversiones portendere. Me parum
tamen moveri fratris precibus videreturt hoc ipsum
enixe precantis. qui adesset bello persequenti adver
sariumt fabricium Maremaldum se relicturum dixitt
spectatae hominem fortitudinist et rei militaris cum
primis peritum cum italorum cohortibust quibus erat
praefuturus Sed ne promissis starett impedivit con
tumax seditio militum t qui negabant se longe a suis
ablegatost saevissimo anni temporet in magno aere
alieno t rerum omnium indigentest non persolutis sti
pendiist quae foeneratorum saevitia vorarett non vestet
non pellibus tectos ad hiemis incommoda toleranda
ulterius mansuros Mihil facilius esse quam carolum
caesaremt hlerdiirandum liegem t et secundum illos.
viros dignitate principest qui copiis praeessentt exi
gere militiae munera a manipularibust cum quidem
non commodis solum omnibust sed delieiis in castrist
et inter arma diffluerent quid vero magis praeposte
rumt quam italis in vngaria pro crermanis bellum ge
rentibust et quidem non cum hoste rllurca priust quam
cum famet frigoret atque iist quae ultima homini sint
verendat crermanos iu italia sub tectis agere curis so
lutost partim a se partis bonis. partim a parentibus
suis relictis fruentesP fio scilicet speciosas illas ad
hortationes recidisset cum non militem ad bellum
ducit sed ad victoriamt ad praedam opimamt ad trium
phum Avalust Levat duces alii eontenderentt a qui
bus scelerate proditi essentt apud caesaremt per suo
rum exitiumt gratiae locum quaerentibust eo caroli
caesarist Perdinandi fratris magnificas pollicitationest
agros victoribust uberes fundost extraordinarios hono
 vllSAlilcAllvM nnavzu falli. vliL

resi luculenta praemia iactantiumi ut in eorum tabulis

dedita sibi nomina pro multorum mensium stipendioi
scilicet merendat mortet vulneribust sanguinet aut tri
stis vitae oceasust aut devota vita barbarorum hostium
servitio induceret. quibus addieti patria extorres. di
vulsi a coniugum et liberorum complexui miserrimi
omnium mortalium vitam amitterent crudelissime
ereptam suis. Meque vanae modo quiritantium voces
aut inanes questus fuere. Mon suorum ullis adhorta
tionibus a furore atque amentia revocantium. non
precibus delinirii non deterreri minis a tam audaci
incepto ulla ratione potuerunt Ad octo hominum mil
lia gliscente seditionei cum e gregariis militibus tur
bulentissimum quemque delegissent. et qui disertior
ceteris haberetur communi militum calamitate deplo
randai signis sublatist infesto agmine abierunt. Pama
quidem obtinuiti e rebus omnibust quae carolus v.
caesar nostra memoria gessiti hanc unami quae cete
ris fastigium imponereti consensu omnium fuisse. ean
dem poetarum nostri temporis inclytis carminibust at
que oratorum panegyricis orationibus apud gentes et
nationes omnes decantatam. Pe qua quidem si quis
esti qui cognoscere plura malit. a quibus orta seditiot
qui duces amentiae fuerinti quot clades urbibus oppi
disque illatae. habet alios quos consulati quibus haec
scribere operae fuit. lxlostrum quidem consilium esti a
suscepto scribendi argumento longius non evagari.
iteversus lSyzairtium Solimanust quando tristem
belli exitum sortito vis aperta atque arma minus proces
seranti oecultis consiliis rem agere constituiti remisso
in vngariam crrittio cum fortissimorum militum prae
sidiot qua manui captata discidii occasionei ioannem.
ut postea creditum esti pellere regnoi quem haud
ASS ro. mirum-gus mzvrr

prorsus vani rumores ferebanm clam res novas mo

liri. et cum Perdinando agere de concordia. ne ipso
quidem iam fesso tot belli cladibus a mitioribus con
siliis adhorrente. iSrgo crrittius . ut Solimanus credi
volebat ioanni regnum stabiliendi caussa arcanis ac
ceptis a rilurca mandatis. quorum quae summa esset
perpauci norant. constantinopoli proficisciturt secum
duobus millibus equitum. peditum mille elanizerorum
militia deiectist praeterea tribus vngarorum ducibum
lano bocim vrbano liatthianm et caspare Perussithim
quorum opportuna opera ad ea perficiendat quae ani
mo destinaverat ut sese occasio daret uteretur. quo
rum consilia inimicorum hominum cum ioannes non
ignoraret. iam per sui studiosos e Solimani regia cer
tior factus sibi a crrittio insidias strui. ita se animo
comparaveram ut tutus ab occultis insidiist ad vim
apertam propulsandam. de improviso oppressus vires
non desideraret. Palsum a suis non fuisset mox eat
quae sunt crrittii adventum consecuta. docuerunt in
terea per Moesos et rilriballom quam Sulgariam vo
cant. crrittio in rilransilvaniam ingressm cum illi ho
noris caussa iimericus cibakust qui tum ioannis no
mine provinciam administrabat. obviam processisset
tnullius enim erat sibi culpae consciust quare quid
quam sibi timendum censeretj. omnis curae expers in
proximum oppidum Alvincium divertit tum illiust mox
creorgiicardiualis caede apud posteros clarum. qua re
crrittius cognitat ad eum opprimendum vrbanum lSat
thianium cum equitum ala Alvincium mittit haud du
bia spet eo de medio sublatm rilransilvanos ultro in
Solimani ditionem concessuros. quae longe illum opi
nio fefellit Meque enim cibaki caedem quae spera
bat sunt consecutat ett quod illi non venerat in men
 vneAulonnvm nzavn Llli vLlL

tem vererit ex alterius exitio sibi pestem et ruinam

comparavit Mihil illi vero faciliust quam opprimeret
quem nducia recte conscii animi muniebatt praeser
tim qui meminissett unum illum praecipuum auctorem
Solimano fuisse ioannis restituendit qui nihil admi
sissett quare sibi statueret ab eo timendumt illud fuit
dificilimumt quod in suscipiendis consiliis de magnis
rebus debet esse primumt qui finis esset male incepta
secuturus consideraret sive agendi praepostera festi
natio vim consilii non admisitt quae matura consulta
tionepraeiciturt sive tum cognoscerett qui nnis teme
re incipientem manerett elatum nimia cupiditate ani
mum minus habuit in potestatet coacta clientium manu
ad crrittium contenduntt atque undique circumsessumt
ulterius progrediendi regrediendique facultate inter
cludunt. At illet ut in subita rc satis intrepidust capto
ex tempore consiliot cum eum rilransilvani equitest
circumductis in orbem alist ne qua elabi possett clau
sissentt suist citatis equis se sequi iussist per confer
tos et obversas tenentes in rllurcas hastast facto cuneot
Meggesium perrupit. quo in oppido non procul sitot et
utiin illis locis satis opulentot se tenere constituitt

quae tolerandae non longae obsidioni essentt ut licuit

oppresso temporis angustiist cum cura comparatist
quidquid perferendum esset haud magnae morae in
commodum futurum arbitratust non enim dubitabat
quin ioannest audita ret maturaret e suis obsesso mit
tere auxiliumt qui regio imperiot et si id minus prod
essett armis tumultum compescerentt rilransilvanis sol
uere obsidionem iussis. interea ab oppugnatione et
aperta vi securust qui sciret subito collectum militem
ex tumultuario delectu in eam expeditionem raptumt
facile se elusurum vngarorum impetum et minas spe
ztss lo. Micnuzms nkvrr

rabat quae omnia illius spem magnopere fefellerunt

Aderat rilransilvzmis Petrus Moldavus regulust et
rilransalpinust quorum uterque a Solimano erat iussus
crrittium et copiis et commeatibus iuvare. Meque illis
neglectum Solimani imperium islt omni alio genere
liberalitatis advenientem prosecuti sunt et itineris co
mites in rilrausilvaniamt ubique tuto et pacato itinere
deduxerunt quae quamquam ita essent post ciba
kum interfectumt sive offensi rei indignitate sua
sponte in cibaki caussam propensit sivet id quod eratt
suspicati res novas molirit quae ubi ex sententia suc
cederentt esset verendumt ne altius efferret animos
quam suis rationibus expediret fnihil enim verisimi
lius videbaturt quam a scelere exorsumt scelere sibi ad
vasta atque immania consiliat quae animo agitaret
aditum patefacturumjt ab eo repente alienatis animist
se cum cibaki propinquis coniunxerunt interea iran
silvanit admotis ad oppidum castrist per crebras statio
nes custodias disponuntt ne qua inclusis fugae facul
tas dareturt in unam curam intentit ut cum suis vivo
crrittio potirenturt illius caede et sanguine cibaki ma
nibus parentaturi. cum diutius omnium spe crrittius
obsidionem tolerassett liathianius et Perusithiust mo
bilis fidei hominest cum popularibus communicato cou
siliot de crrittio rilransilvanis dedendo aguntt unum
modot ne sibi cibaki caedes fraudi esset postulantes.
in eo se errasset quod passi essent sibi persuaderit
ut in crrittii comitatu essentt semel addictis illius im
periot quod tamen nomine crrittiit re Solimani impe
rium essett a quo in vngariam legareturt quin impe
ranti etiam quaelminus vellent parerent non fuisse
sibi recusandum. cum facile iis necessitatibus excu
sationem probassentt aventibust quod unum maxime
 vxoreuucnkvm amavit LuL vnL gas

erat in optatis. per eos crrittium redigere in potesta

tem. facile venia impetrata illis portas aperuerunlu lta
ingressi rllransilvani rllurcis . quicumque erant. ad
unum interfectist vivum crrittium captum cum duobus
1iberist a quorum caede propter aetatem tempcratum
est. et ioanne bocio cibaki inimico acerrimog calenti
bus e recenti cibaki caede iracundia animist obtrun
cant virum. in omni posteritate memorabilem . ni illi
fortuna plus aequo in principio visa faverel ultra nio
derato homini praescriptos fines illius spes extulis
set. Andreas crrittius paten quem alibi diximus vene
tae reipublicae principatum amplissimis in patriam
meritis adeptum. eum susceperan quoniam ex impari
natus essen legibus et moribus civitatis ita honorum
et magistratuum petitione exclusum. ut tamen in me
dio civium ordinet innixus paternis opibust esset
honestissimo apud suos loco futurus. lnde blandien
tem inceptis fortunam. cum mercaturae deditus rem
liyzantii proventu multo maioret sua spe auxisset.
quantum fcrt humanarum rerum ratio beatus futurust
si se magis ex aliorum . quam ex suo iudicio aestima
retg praeter ea quam sibi animo destinavcrat. praesen
tem fortunam aspernatus. nec qui esse voluit fuit. ad
maiora erecto animoi quam quae ferret privati homi
nis captus. et qui esse potuit noluit. sive domi. sive
foris ageret. haud dubie futurus sui ordinis princeps.
flaec ita gestap ut vngari tradunn cum fide retulimusi
minime tamen ignari longe ab his diversa iovium
prodidisse. lflxorsus a crrittiot multa de illius mori
bus atque institutist multa de ingenio. deque iis arti
bus traditi quibus per lflbraimi gratiam ad summum
potentiae locum pervenitg in iis quae praesentis nar
rationis sunt. plane diversa ab aliis contraria tradit.
geo lo. iuoramms anvrr

Mon illi de loco. non de temporet non de ratione ge

rendae rei eum vngaris convenitt a quorum vestigiis
discedere non est visum. Perunt Solimanumt cognitist
quae gesta in rilransilvania essentt litteras miuarum et
denunciationum plenas ad ioannem liegem dedisset
iussum suis imperaret ut soluta obsidione crrittium
missum facerent t cum summa potestate a se missum
in vngariam legatum t ut pari cum illo auctoritate re
bus praeesset. Si beneficii sui memort si iniuriarum
Perdinandi essett a quo universi christiani orbis vi
res in se essent concitataet ita in persoluendo grati
hominis ofhciot ut in ope imploranda suis afllictis et
perditis rebust alacrem animum sibi debere praestare.
i-iis litteris ad hune modum dicitur ioannes respon
dissez lit se vero quantum Solimano deberet recte
meminisset qui vitam illit atque eat sine quibus vita
iucunda esse haud posset t dignitatemt nobilitatis de
cust coronamt sceptrumt orbemt alia domesticae vir
tutis prius quam regni insignia accepta referrett et
non commissurumt ut quando nulla alia gratiae re
latio memorem sui officii sequereturt scelere et flagitio
tanto de se optime meritum principem terrarum orbis
Solimanum a suis rationibus alienaret. voluntatem
quidem esse praeclaram t sed non eandem semper se
qui pares vires. quod quando se probaturum aequis
atque iniquis omnibus sperarett non dubitare set quin
imperator iustissimust pro sua clementia statueret in
iis quae acta essent suum sibi animum spectandumt
non facultatem agendit cuius magnam partem sibi for
tuna et casus quasi suo iure vindicaret. quae accidis
sentt ne evenirentt non potuisse sua auctoritate t ut
maxime vellet prohiberet interfecto cibakot in quem
adeo effusa essent rilransilvanorum studiat ut propter
 vxankrcnuvu snnvu Lm vnL asl

ea non esset ausus eorum conatibus obviam irei ne

cum periculo minuendae regiae maiestatist augendi
suorum sceleris ubi minus essent in potestatei ne
quidquam eos armis deterrere ab incepto conaretur.
iiis Solimanus delinitust aut quod vero propius est.
deliniri visust in opportuniorem commodioremque
occasionem distulit male in principio rem tentatam.
ioanni quidem multi credunt persuasum fuissei in his
ioviust consiliorum auctorem crrittio Laskium fuissei
eius rei caussa in carcerem coniectum parum abfuisse
quin supplicio afficereturz penes nos quidem exstat
litterarum exemplum.tum Laskii ad amicost tum ioan
nist Sigismundi regum ad aliost quibus longe abftiisse
a proditionis culpa declaratun ita vero ille in Polo
niam scripserat ad amicos e lSudensi arcez Minime
dubitare sei quin durus et acerbus illis nuncius de
sua captivitate accidisset viris optimis et sibi amicis
simis. quae res effecisset. ut et suum dolorem simul
et amicorum dolereti quorum tam egregiam in se iidem
et voluntatem esse animadverteret Mam. et illud ve
reri. quo vehementius animo angereturt ne quis eorum
existimaret praesenti huic suae calamitati se occasio
nem praebuissei et sua enim et suorum caussat sem
per statuisse sibi vitae rationes ita comparendast ut
neque sui se umquam. neque illos institutae secum
coniunctionis et necessitudinis poeniteret. inprimis
quidem veritum sei nei id quod audisset ad illos ma
nasse fcuiusmodi id esset non addit. tamquam illis
esset exploratumji male eos haberet. quod quidem si
vere a se admissum esset. et sibi et amicis pariter
esset dedecori futurum. vt vero statim ab initio ar
duam duramque provinciam suscepisseti eiecti ftegist
ut credidisset. per summam iniuriam. adversus ingen
 ro. nomus Skv-lll

tes adversarii opes sublevandit atque id quidem non

quaestus et compendiit sed virtutis atque honestatis
caussat ita dedisse operamt ut recte et cum laude in
choatum opust nulla umquam interruptum cupiditatet
aut pravitate animit ad finem usque cum laudeiperdu
cereturz cuius rei conscientia non sustentaretur ipse
solumt sed speraret etiam amicost quos de se optime
sentire semper credidissett sustentatum iri. liegem
quidem ab eo temporet quo se tradi custodiae man
dassett tres ex sanctiore consilio viros prudentes et
graves ad se misisset qui aegrum animi consolaren
turz invitum se fecisset ut in eum tam severe anim
adverterett cuius quod vitamt quod patriamt quod reg
num inter suos recuperassett meritum essett et quidem
nulla iniuria temporis oblivioni tradendum rilantae
immanitatis culpam tempori tribui non sibi deberet
cuius ingenium ita semper a saevitia et crudelitate in
omnes abfuissett ut ab ingrati animi crimine in opti
me de se meritos abhorruisset. lftegni rationes in unius
caede periclitantis ita potuisse flectere animum ab in
sita ingenio clementiat ut certa spes solareturt brevi
eius sarciendi incommodit voluntatit quae mirifica es
sett facultatem parem affuturamt magno cum illius et
fortunarum et dignitatis incremento. quibus auditist
cum percunctatus essett quae caussa liegi tam gravis
fuisset in se per insignem sui nominis iacturam sae
viendig respondisse illos quidem se ignoral-et liegem
de eo numquam interrogare ausost sed suspicari tament
quod ea fama in ore omnium essett crittio Laskium
auctorem interficiendi cibaki fuisset atque id adeot
ltege partieipe consiliorumt ad delendam nomini impo
sitam maculamt et rilransilvanos in fide continendost
apud quos cibaki sancta memoria essett ad id consi
 vneAmcAnvM nnnvn Lis vnL gea

lii invitum descendere coactumt veritum simul ne

rilransilvania deficeret populis tumultuantibust ob in
dignam praefecti caedemt cuius desiderio laborarentt
nisit quasi per missum invidiae sanguinemt levi in
commodo Laskii defunctust omnibus suam integrita
tem atque innocentiam probaret Atque haec quidem
prior litterarum parst in iis quae sequunturt ad amicos
conversust mirari se aitt hanc de se suspicionem or
tamt cum uno e principibus excepto Petro Perinniot
cibakus arctissima secum amicitia et consuetudine
esset iunctus t id quod nemini obscurum esset. Atque
cum illius caedes secuta essett nihil sibi prius fuisset
quam lSudam profectumt ltegem de iis quae acta es
sent coram docerett atque hoc quidem duabus potis
simum de caussist quarum altera essett ut in magno
rerum motu rllransilvania nutantet quam aptam maxi
me rationem esse crederett ad exortum in provincia
tumultum compescendumt explicaretg alterat ut impe
trata venia liceret in Poloniamt privatis suis rationi
bus id postulantibust proicisei. Mam ad magninca illa
verbat quibus liex esset pollicitus sibi honori praesen
tem calamitatcm futuramt ita se respondisse aitt ut e
Laskia gente natum hominem decerett seque non invi
tum adeot quam orationem habuissett persecuturum
scribendot si se eam posse consequi scribendo spera
ret. quartana enim laboranti ex iniusta sui oppressio
net iusta indignatione animit et moerore contractat et
nutare caputt et labare manumt quominus suficeret
scribendi labori vnum se silentio non praeteriturumt i
quod minime a se arroganter dictum existimari vel-i
letz ne in media quidem Poloniat et inter suos potuis
se magis in respondendo esse suae gravitatis et con
stantiae memoremt magis immemoreni temporist et
 lo. llcSASLlS livii

quidem quamquam non dubitarett quin id sibi apud

illum fraudi forett in cuius potestate positam vitam ha
beret. Atque has quidem Laskii litteras ioannis ftte
gis aliae confirmant quarum exemplum apud nos ex
statz commemoratis enim verbis magnificentissimis
illius in se meritist quae plurima atque amplissima
aliis se litteris testatum ait. Mon sumptuum magnitu
dine deterritum inquitt non periculis ullis quibus
agenti suam caussam gravissimis esset perfungendumt
quin animi studium atque observantiam in se siirgu
laremt nullo a se beneficio provocatust una virtute et
gloriae studio incensus declararet. cuius illius in se
voluntatist cum non prius possett quam sui obliviscit
lin magno periculo versantit ob exortos in regno tu
multust non secust atque ad sese illius periculum per
tineret ut aequum essett prospicere voluisse. inde
suis litteris ad se accersitumt per eam rationem fu
renti multitudini subtraxisset ne sua aliorum caede
auctat qui amplissimi ordinis et senatus principes
oppressi interiissentt insigniorem respublica accipe
ret clademt id quod intelligeret sibi omni ratione vi
tandum. rllantisper vero eum custodia iussisse asser
varit quae liberalis tamen et minime gravis custodia
esset utiquet in qua nihil praeter libertatem amitterett
atque id quidemt quoad sedato tumultut salutari fal
laciat et per illum regno et per regnum illi non ita
multorum dierum iactura consuleretur. quod quidemt
ut hoc consilioase factum apparerett nullam ob suspi
cionem vel tenuissimam de illius fidet quae perpetuo
tenoret et dubiis suis paritert et melioribus tempori
bus in se constans semper inviolataque esset per
spectat voluisse apud praesentes hominest et qui es
sent postea futurit testes suas litteras exstare. Meque
 vnonnlcuzvu nnnvu Lim vllL

hoc satis Laskio fuit. Me fictae litteraet atque assi

mulatae artificio ad ioannis ingenium .viderenturt a
Sigismundo fttege alias impetraviti quibus fidem facie
bat et ftex idem et summae virtutis adeo ac constan
tiae liex. se hoc ipso argumento litteras scriptas ioan
nis itegis legissez ut mirari satis nequeam. quod non
nulli tradunt. multis ioannis rilarnovii precibust quem
Matthaeum falso appellant. cuius erat hospitio in Po
lonia usus exsilii tempora ut e custodia emissum libe
raret. aegre passum se exorari. liquidem credo Laskii
propinquost quibus minus esset perspecta ioannis ile
gis sententia humanitatis officium peropportunum tuen
dae illius existimationi etiamsi minus necessarium
haud illud requirenti praestitisset sermonum rumorum
que auctorem quibus de ioanne aliena ab eius fide et
constantiat parum rerum vngaricarum peritis crede
rentun Mamque et illud addunt. ne temere haec tra
dere videantun rParnovium afttege veteris hospitii me
moret clypeo et clava crrittii donatum digno viro prin
cipe munerc. quod aestimatum quadraginta nummum
vngaricorum aureorum millibus affirmantg rilerlam no
bilem Polonum. rilarnovii comitem. praeter aureum
torquem. generoso equo ephippiis aureis et argentea
freno instructa Meque illud omittendum est. iam pri
dem Laskium honoris et benevolentiae ergo a Pran
cisco ftege in equitum torquatorum ordinem coopta
tum. procurantibus ut videtur illius necessariist litte
ras ad ioannem ltegem impetrasset quas his addi pla
cuit. ne uno quidem commutato verbot ut appareat
maioris operis quam nonnulli tradunt requirentibus
ioannis rebus tuti Solimani imperio magist quam suo
ingenio morigeraretur. Laskii liberationem indiguisseg
litterae quidem Prancisci liegis exstant in hunc ma
notum avum mill. -- icllflh nlh
gss ro. metuens nam

xime modum scriptae z ttcum iiieronymus Las kiust ma

xime ac potentissime liext non solum sua singulari
virtutet verum etiam ob magna et memorabilia in univer
sam vngariamt atque adeo in te ipsumt et bello et va
riis iisque maximis obenndis legationibus merita iam
pridem mihi esset notissimust ad eaque accederet pro
pensum quoddam illius in meas rest imo potius
erga salutem et tranquillitatem totius reipublicae chri
stianae studium et voluntast facere non potuit quin
tam benevolum illius animum mihi plane gratum esse
testarer. itaque eum in numerum meorum recepit-meo
rum dicot quos auctos et honoribus amplificatos sem
per volui. Ad haect ut hominem etiam semper ad me
liora inflammaremt equitum torquatorum ordini ascri
psiz qui dignitatis gradus honorificentissimust non
nisi iist quos facio plurimit patere solet. Audio tamen
quorundam delatione factumt ut apud te non modo
male audiatt sed in carcerem quoque coniectus verse
tur in magno salutis discrimine. quod sane vix etiam
mihi persuadere potui. Posteaquam vero eiusce rei
certior sum factust volui ad te has litteras daret qui
bus et te rogaremt ut istius in eum animadversionis
mihi caussas aperirest et obtestarer pro nostra con/
iunctionet ut interea dum litteras tuas exspectot ne
quid ille adversariorum suorum insimulatione aut
illius necessarii detrimenti accipiant cum enim eo
sit ille locot ut dictum estt et sint ea ordinis nostri
sanctioris institutat ut ne quid me ignaro contra eum
decerni debeatt ratio ipsa flagita-re videturt ut ego de
iis certior fiamt quae aut ad salutem t aut ad damna
tionem illius attinent quippe molestissime ferrem eum
calumniatorum obtrectatione damnarig sed multo ma
gis si sua culpa damnareturr. Sic enim de illius fide
 vueAmcAnvM nuam Lnæ vnL qm

et integritate mihi persuasii ut suspicari non possim.

hominemitot virtutibus praeditum tam cito a se ipso de
scivisse. quapropter maximopere a te contendot ma
xime ac potentissime liexi ut haec omnia accuratissime
perpendast existimesque me ex animo illius negotium
susciperci remque gratissimam et te dignam facturust
si ad me diligenter de iis omnibus rescripserisz quod
ut faciast te etiam atque etiam vehementer rogo.
Postremo de mea erga te voluntatei sic certum ha
beas velim. si quando lubeat nostrae amicitiae pericu
lum faceret intellecturum tet ac re ipsa adeo expertu
rum nihil diminutaui esset ubi aut res tuat aut ampli
tudo postulabit. quemadmodum te non solum ex litte
ris ad te meist quas nuper Andreae cursino et wran
cio secretariis tuis reddendas credidii sed etiam ex
iis ipsis planissime intellexisse non dubito. u hlrgo rexi
cum iam de rllransilvanorum rerum motui quae vellet
audisseti Laskium missum fecit. sive ipse sua sponte
hoc sibi agendum statuisset. sive dedisset regum et
amicorum precibust in quibus iaruovitis excellebati
atque adeo prosecutus litteris honorificentissimist qui
bust ne qua labes nomini aspergereturt illi cautum
volebat. Mam quod iovius tormentis subiectum aiti
tum ex iis ipsis litterist de quibus iam egimust tum
ex aliis falsum esse apparet Parum in eo ioannem
suis rationibus prospexissei quae postea sunt secuta
tempora prodiderunt Sapientum quidem hoc prae
ceptum esti excellenti ingenio et virtute hominest aut
non irritandos iniuriat auti ubi cura potior securitatis
quam honestatis siti irritatos de medio tollendos. hion
enim benefficio deleri iniuriae memoriam. sed refricariz
cum quidem eredatur perhanc rationem non affici ini
micum beneficioi sed periculum redimii quod ab iniu
scr
qag ro. urctmnLls nnvrl

riae vindice in iniuriam inferenti impendet inde eius

ad hostem Perdinandum transitiot Solimani iratus ani
must alia secuta incommodat quae tolli facile suborien
tia Laskii commoditate potuerunt vir callidus acerri
mo ingeniot magno rerum usu omni ratione erat ami
cus retinendust cavendus dubiae fideit et beneficio de
liniendus potiust quam alienandus iniuriat quae esset
beneficio sarcienda. ttMocentia-plurimum armat si modo
detur facultast ex inimici manibus extorquendag posita
in nostra potestatet danda opera ne extorqueanturft
lam Perdinandus sumpta fiducia e re non semel male
a Solimano gestat cum non aegre videretur posse
vincit qui subire pugnae discrimen non auderett ultro
constituerat illi arma inferret non minus tamen neces-
sario quam specioso consiliot per ea enim tempora
rilurcae Mahemete ducet qui lSelgradi praefectus ex
tremos provinciae fines a nostrorum incursionibus tu
tabaturt ilzeekum positum oppidum in Posegiensi
comitatu ceperantt atque exstructa arce praesidiis fir
maverantt sua sponte propter loci naturam praevali
dam. ita ipsi tuti a tergot si quando in nostrorum fines
excurrerent magnis provinciam detrimentis afficiebant
tnihil enim hostile iis erat inter iizeekum et Puelgra
dum timendumt quod minus biduo itinere iSzeeko di
stabatjt qua pervaderent ferro omnia ignique vastan
tes. Accedebat ad alia incommoda ferox ingenium ducist
magni hominis consiliit et ob spectatam in bello fortitu
dinemt ab infimis ordinibus ad iielgradi praefecturam
evecti. cuius ferociae cocrcendae fnagy leczczgj omni nu
mero delectos praemiseratt cum lanizerorum cohortet
qui ferreis fistulis utebanturt ut insidiis tecti subito a
novissimo agmine euntes adorirentur. lioc totum lSoe
morum atque italorum peditatu constabatt quorum
 vneAmcAnvM nmzvM Lns. vnL ates

eximia esse virtus et rei militaris usus ferebaturr. ita

que magno animo hostes subito coortos ex insidiis ex
cipientes substiterunttatquc adeo quamquam iam fuga
lSoemis dilapsis. inde cum laborantibus proximi ca
rinthii equites subsidio venissentt invehentium impetu
repressot mox in fugam cedentes conieceruntt paucis
e suis desideratis. castra inde saltn per otium supe
rato a nostris loco idoneo positat ac iussi milites corpo
ra curaret postridie ubi hostis pugnandi potestatem
faciatt proelio certaturi lioc consilium ut duces pro
barentt tum pervulgata illa ratio suadebatt militum ar
doret quamdiu nagrarent animi t pugnae studio uten
dumt tum commeatuum inopiat qua premebantur eo
progressit ut unam spem exercitum sublevandi in victo
et debellato hoste positam haberent quod cum Mahe
metes haud ignorarett brevi temerarii consilii poenas
daturos nostros sperabatt speciosissimum sibi futurum
ad hominum existimationem arbitratust si hoc percre
brescerett incolumibus suis ad unum omnibust se in
cruenta victoria de norentissimis Perdinandi copiis
potitumt milite non ferro in aciet sed famis et inediae
languore in contuberniis confecto. quod crermanis
unum erat reliquum consiliumt eum instructa acie ad
dimicandum paratis nulla daretur ab hoste pugnandi
facultast se ad oppugnationis consilia convertuntt et
contra hostis propugnaculumt unde multis tormento
rum ictibus petebanturt in editum locum opportune
propugnaculo obiectum muralia tormenta maiora duo
subvehenda curantt quibus subrutis oppidi murist fore
sperabantt ut hostis necessario consilio rem pugnae
permitterett a qua ille cum sua sponte abhorrebatt
tum imperatoris Solimani imperiot quem ferebant ulti
mi supplicii poenam interminatumt si per ullam pug
ar1o lo. incensus snvri

nandi occasionem passus se oppido elici iniquo loco

induceret animum pugnare. ita cum se oppido tenerett
etiamsi e duobus tormentis emissae a nostris pilae in
gentis magnitudinist et muros et interiorem aggerem
laceraverantt obfirmato tamen ad omnia animot exce
dere loco nisi per vim pulsust non muris prius t quam
militum roboret munitus nolebatt id quod minime futu
rum credebat. cum iam eventus crermanos quae me
lior sententia fuisset docerett neque regressus facilist
et ulterius progredientibus omnia hostilia apparerentt
et spes omnis exciderat animist quae male posita in
animorum ferocia salutaria consilia despexeratt et fa
me iam tabcscentia corporat non praesenti incommodo
solumt sed multo vehementius imminenti conilictaban
turt cum certa esset mali vis quae urgerett nihil sub
sidii ad mali vim pellendamt quae longe aberatt osten
debaturr. Mamt ad cetera pudor accedebat male initi
consiliit cuius tum auctores poenitebatt cum inutilis
poenitentia tristi moerore conficeret animost iam non
negantium eorum esse iustas querelast qui et priva
tam suamt et reipublicae perniciemt pravi consilii
auctoribus acceptam referebant quibus in rerum an
gustiis cum pergerent tamen duces de bello consul
taret non deerant dicaces hominest qui e luctus acer
bitate risus materiam captantest mirari se dicerentt
praeposteram eorum rationemt qui de bello statuerent
prius consultandumt quam de fame pellendat a qua
gravius periculumt quam ab hostilium gladiis tor
mentisque immineret ttvitae interitumt qui naturae
lege i xexorabili omnes manerett fieri genere mortis
tolerabilioremt ut si honesta contingerett ea viri fortes
alacri ac fidenti animo ultro volentesque adeo defun
gerenturt vere enim dictumt vitam omnem actam vitae
 vuemroanvu nssvui Lirs. vnL 1111

exitut ut fabulam extremo actu. honestariff interire

fame in contuberniis languentest quorum vita posset
patriam suist multis mortalibus saluti atque ornamen
to esset ita haberi indignum. ut satius esset homines
non nasci. quam turpiter claudere vitae finem. Mon
longe abesse iiermandum oppidum cibariorum om
nis generis copia refertum. id quod omnino esset cre
dendum. cum illurcac in eo inclusas coniuges et libe
rost cum rebus suis carioribusi haberent Modico vero
praesidim veluti in pacata regione defendi. ut non
esset difficilet ubi prius quam expugnata praesenti
rent hostest qua rerum inopia laborarent. castra eo tra
ducerenturz Addebant eius consilii auctorest rllurcas
oppidum et loci natura et opere parum munitum. ne
primo quidem exspectato oppugnantium impetu tradi
turos. lflrgo collandatis ifngarifaz. in his lialdasarc
Samfio eius consilii auctorc. eum ipsum cum suis
praemitti placuit occupatum adiunctum oppido pagunn
in quo magnam pecorist magnam pabuli viml et rei
frumentariae asservari rilurcis ferebatur. quam ut fere
semper accidit. fama uberiorat quam re ipsa sunt in
venta. frumenti non ita magnus numerust vini ali
quanto copia maior inventa. ut esset quo militum lan
guentium vires fame exhaustaet atque itineris labore
foverentun castra inde motat non militari more ser
vatis ordinibust non silentio copiis eductisiuon tes
sera signo datot ut quisque sperabam se ceteris fre
tum pedum pernicitate auteiret irullo discriminet suane
an alia signa sequereturt praeibat. Me dux barbarus
agmen abeuntium persequereturt tum noctis tempus
effecit. tum memoriae fixum haerens Solimani seve
rum et triste imperium. apud quem offendere ne le
vissima quidem in re volebat. non iggznarus. haud ve
A1S ro. urcuAsLrs nam

hementer minust quam interminatus essett ab imperii

sui immemore poenas exacturum. interea regii du
ces cum haud procul a pago abessentt ne qui agmen
antecedebant priores nacti praedandi facultatem com
meatus diriperentt eorum qui erant in postremo ag
mine nulla habita rationet praemiseruntt qui imperio
militum licentiam coercerentt quidquid esset tritiei
aut vinit partiri inter omnes aequis portionibus iussos.
inde castellum pago imminens oppugnare adortit cum
tormentis muros deruisseutt propugnatoribus coufectis
vulneribus et iam pugnando fessist qui quam paucis
simi erantt ceperuntt quinquaginta e suis desideratist
minime ferenda iactura pro commeatuum copiat quae
perquam exigua est inventat vix enim tantam fuisse
aiuntt quantum satis esset exercitui per bidui spa
tium alendo. qua sua spe quamquam duces frustrati
angerentur animist quantum licuit tamen conceptum
animo pavorem dissimulantest milites consolantur spe
facta propinquum flumen transgressis et uberioris an
nonaet ett quod crebro ostentassentt viliorist non me
lioret quam antea eventu. lio loco triduum pontis refi
ciendi caussa moratit quem rilurcaet ne usui nostris
essett intersciderantt copias eo perfecto traduxeruntg
maior suscipiendus labor transvehendis tormentis fuitt
quorum postremum multo maioris quam cetera ponde
rist pons minus firmo opere tantae sustinendae moli
ex obvia materia raptim factust asseribus oneri ceden
tibust non sustinuitt vix ut satis spatii relinqueretur
ad tormentum corrumpendumt veritis ne eo hostes po
titi in sui exitium uterentur. inde iam exercitu cum
impedimentis traductot ponteque intercisot de reliqui
belli gerendi ratione dux in consilio singulorum sen
tentias disquirit neque vero ipse satis compos consi
 vMfiAklcAkvM nznvu LllL vm.

lii erat tantis rerum difficultatibus eircumventust et

quidquid consilii afferretur in medium. erat huiusmodi.
ut eundem exitum tristem foedumque haberetz non
enim quae honestior ratio bellum administrandii sed
quae tutior ratio esset efffugiendi imminentem vim fati.
quaerebanti quod turpius consultantibust quo temera
rio consilio magis a bellum inferentibus erat admini
stratum. Mamque eo ventum erati ut maiora tormentai
quae certa victoriae instrumenta per tantum terrarum
spatium immani sumptu avexissenti corrumpere coge
renturt ne receptum ad salutem quaerentibus oneri
essent. quod maiori dedecori apud hostes an detri
mento esset futurum haud satis constabat Meque in
tot malist quod trepidantibus solet accideret metu ulti
mi diseriminis mentem iudiciumquei ne licereti quod
magis expedireti perspicerei perturbantei una erat
omnium sententiaz quod incommodum eo oberat ma
gis de summa rerum consultantibust quo minus disqui
rere licebat. quae ex his potior veriorque esset. Aliis
diverso quam venerant itinere valponium redirei per
Posegam aliis placebat. fore sperantibust ut dum ho
stes superanda palude laborantes morarenturt interea
aliquo expugnato oppidot unde commeatus copia sup
peditaret i militem refficerent hion longe abesse iier
mando wankam oppidum peropulentum fiuvankam
iovius vocatji quo si ire properarent. non esset du
biumi quin nullo negotio de improviso oppressum re
digerent in potestatem liltsi vero nonnihil morae cum
impedimenta aliai tum tormenta afferrent iter accele
rantibust minime tamen censebant tantum flagitium
admittendumi ut retro impedimenta relinquerenti hosti
bus futura praedae. Meque magis eos audiendost qui
auctores essent aut diffringendi tormentai aut clavis
gu 1o. lucanus sunt

corrumpendi t in quibus iovius ait catianerum pollici

rum. distributa fragmina per impedimentorum currus
suo sumptu conflanda in commodiorem formam cura
turum. Sullum esse adeo magnum vitae incommodumt
quod militares homines. et ad decus atque ad gloriam
natit non constantia ac virtute adnixi superarent. Poedi
hominis haberit et aeque foedum rerum exitum por
tendentist militem abiicere arma. quod dictum in pro
verbium abiisset aut caussae aut viribus suis difliden
tiumt praesertim ea armat in quibus esset totius exer
citus roburt certe ob unam caussam damnandum . ne
suis pro argumento essett duces amissa spe salutis
de fuga cogitare quae probabilis suspicio sua sponte
pcrculsos frangeret militum animos. in hanc senten
tiam cum aliile ducibus et maxime catiauerus inclina
ret. militi cdicitun ut se ad profectionem paret et qui
dem quam expeditissimo agmine iturus praeter tor
mentat quae aegre trahi sicco etiam et pacato solo in
cedentibus possent. autumni imbribus ubique itinere
corruptot ut difficilis profectio expeditis etiam esset.
ita longior mora necessario nostris iniecta spatium
hostibus deditt quamvis multo longiore ambitu eun
dem locum petentibust wankam eodem tempore per
veniendit simulatque enim est ab iis animadversumt
quo iter flecterentt haud aberrantes coniectura ab
eorum consiliot prolixiore quidem itinere sed agmine
expeditioret facile cunctantes nostros consequi po
tueret id quod praeterea facile licebat per ditionis
suae oppida iter facientibust unde exercitui necessa
ria in diem subministrabantur. Mam crermani cum
grave agmen aegre traherent iis de caussis quae sunt
iam commemorataet saepe consistere properantes dif
ficili atque impedito itinere cogebanturt cum aut cur
 vnemionnvm mmvn Lm vuL sua

rus depressus in orbitam rotist aut tormenta alto coeno

haerentia essent amolienda. qui erat labor eo maior
subeundus et longioris morae. quo minus cunctari in ho
stico ducentibus expediebat. ubi infesta omniat nihil
amicum aut pacatum ostendebatun rPantis iactatis in
commodist cum aegre totum diem tria millia passuum
confecissent. non licuit ita hostem airtevertere. ut non
eodem fere tempore. adhibita celeritatet altera parte
ad oppidum pervenisset Mostri priores tamen accepti
in oppidum quod nullum rllurcarum praesidium tue
batun sua sponte oppidanist eiusdem religionis homi
nibus Sermanis faventibus adversus hostem barba
rum. cuius imperio inviti pai-ebantg sed neque tam
propensum oppidanorum studium itineris labore. ine
dia. fame enectos cohibere praeda. aut continere ama
leficio potuit cum alia vero cibariorum copia. tum
vini generosi inventa magna visi cuius est tota illa
regio feracissimat Meque in eo iniuria constitit vbi
ad satietatem se vino expleverunt. perfossis doliis.
quae se relinquere ad praedam hosti arbitrabantur. vi
num effundebant. frustra eos ducibus imperio a tam
foedo incepto deterrentibus. ita miseri ab amicis ho
stilia passi. ab veris hostibus nocte insequenti. quae
ultima illos pestis manebat. concrematum oppidum
conflagrare ad solum usquet suae cladis spectatorem
foedo spectaculo etiam iis ipsis hostibus viderunt.
Mostri. cognito barbarorum adventu. cum nondum
diluxissen suis rebus veritit subito a ducibus pugnan
di signo datot capiunt armat atque contra hostem eunt.
Maius quam pro pugnantium numero proelium commis
sum. ita acriter rPurcarum equitatu nostros urgentet
ut neque adnitentibus facilis victoriat neque tutus re
ceptus referentibus pedem essetg quoLin rerum discrimi
 Avs lo. MlcaAlljLls anvrr

ne cum laborarentz itasciust lSoemorum equitum prae

fectust quem populares Marsalcum appellantt suos qui
principes inierant pugnamt ad capessendum militare de
cus adhortatust instaurare proelium praesentibus animist
et pedem inferre in hostem iubet. inde qua erat den
siort hostium cuneos invectust primo impetum repressit
acrius signa inferentiumt mox pertinaci robore adnixus
in fugam vertit. interea rilurcaet cum fugientes primos
accepissent pugnam profligatamt integri fossis succe
dentest restituunt. Ac primo nostri inter-se adhortatit
in se incumbentium impetum magnis animis sustinue
runtt mox cum inter confertos pugnantem praefectumt
et cientem proelium hostes interfecissent cum animo
rum ardore confectis viribus in fugam pellunturt mul
tis e suist qui pertinacius subsistere essent ausit desi
deratis. lam cum eo res perducta essett ut neque tuto
manere deplorata commeatuum spet neque iter facere
licerett infesto hoste euntes a novissimo agmine laces
sentez quod mitius malum ratio temporis efticiebatt
persequi iter inceptum constituuntt ne proficiscentes
temere hostis aut ab extremo agmine lacesseret aut
in latera incurrens perturbare ordines possett ut in
accisis rebus non malo consiliot totum agmen carrist
quorum erat magnus numerust circumdari iubent. quo
tamquam vallo obiecto hosti sperabant foret ut nus
quam intermisso itineret tutot quo visum esset progre
derentur. Sed eorum spem facile elusit dux callidust
et regionis peritust praemissis qui viarum angustiast
qua nostris transeundum erat occuparentt per plana
quidem loca iter facientibust sed quae crebris tumulis
interiectis nonnumquam impeditis saltibust prospe
ctum adimerentt ut explorato etiam euntes moraren
tur. Pacile qui ab hoste praemissi erantt per notos col
 vnenælcnnvu aum-u L1s. vuL 1111

les ubi impeditum iter siluae efficiebanh non magno

labore caesis arboribus cum transitum suis facilem
expediebann tum in nostros per viarum angustias in
cedentes ingentem caedem edebant. quominus iis qui
praecesserant auxilio insequentes essent. iisdem via
rum angustiis prohibentibust qua explicare ordinest
et quo usus poscebat occurreret haud facile pateren
tur. Mam hostes praeter alia genera telorum. minora
tormenta. quae vulgo milites Palcones vocant. in sub
euntest de loco superiore directa habebant. ut raro
ictu frustrarentur. ita et alii multi. et cuius fuit iactu
ra pluris faciendat Paullus liakithiusmei militaris glo
ria clarus dux. ictu tormenti traiectus concidit. magno
suorum moeroret qui omnem victoriae spem. ubi iusta
acie confligendum esset. in eius unius virtute positam
haberent Mox dolore in rabiem verso ulciscendi ducis
studio subito collectam. tanto se impetu in barbaros
intulerunt. ut cum loci iniquitate premerentun multis
e suis amissist tormenta relinqueret et fuga saluti con
sulere cogerentun quo spolio nostris potiri virium
imbecillitate et lassitudine confectis non licuit. Mam
alii e lanizerorum cohortet qui in interiore silua deli
tescebann magna glandium vi e ferreis fistulis emissa.
nostrost et a persequendis suist et atormentis abducen
dis deterruerunt z quibus recuperatis ad pristinam con
suetudinem redierunt. ita nostros per viarum compendia
antevertendi. ut interiore malo e cibariorum inopia con
tracto et vulneribus insuper conficerenturt quae in
commoda desperatio augebat effugiendi vim fati immi
nentist et haud dubia fama auxiliorum. quae prope
diem affutura Mahemeti e longinquioribus locis nun
ciabantur. cuius rei fama quo gravior accideret. ac
cedebat aliud manans a suis incommodum. Mami ne
 lfL MlcnAliLlS nnvrr

que duces habebant quibus verbis aegros animis con

solarenturt saepe vanis pollicitationibus frustratost et
quos mercede conduxerantt barbari ex illirii montanist
quamquam durati homines longo militiae usut ad om
nes belli labores perferendost nullo accepto commea
tu dilabebanturt cum ducis imperium vile suis reddi
disset saepe suis data et desiderata fidest quominus
discedentes revocaret et continere in officio posset
illot malis vexatos cum deficeret consiliumt cuius ex
pediendi nulla ratio essett viribus simul atque animis
deficientibust tetra facies malorumt quae praesenti
bus graviora imminebantt multo perturbabat vehemen
tius. Mamt quod ultimum rerum mortalium estt cum
certa urgeret pestist atque exitiumz sublata omnis
spes erat in salutis et vitae discrimine laborantibus
in virtute et magnitudine animit quae nulla supereratt
perfugium inveniendi. iriis conflictati malis ad craram
urbem pervenerantt unde late patet in Posegienses
campos despectus. Praeter eam urbem parvus amnis
non adeo longo decm-so spatio in Savum influitt aitas
cia Posegiensem comitatum dirimens. flie rursus con
sultari coeptum de reliqua ratione itinerist cum nihil
non durumt aut triste in consiliot quod iam nullum
erat sententiam dicentibus occurreret Alia erat viat
quae per interiectas siluas ad valponium duceret bre
viore quidem itinere tnon enim amplius x passuum
millibus crara distabatjt sed quam barbari impeditam
infestamque reddiderantt suceisas enim passim a. ra
dicibus arborest qua nostris iter erat faciendum t con
tinenti fere strue factat obiiciebant transversast ut
aegre quidem singulari militi atque expedito iter pa
terett traduci currus et tormenta nulla ratione liceret
quorum iactura praeter ducis infamiamt qui temere
 vneAnlcAavM ltlflivM Llll vllL

atque inconsulte suos ducendot ut ea necessarizi essent

effecisseti miserabilem cuique privatum sortem osten
debati qui ita cogerentur saluti prospiceret ut quae ma
xime idonea procurandae saluti haberenturi aut sibi
relinquendat aut corrumpenda adeo intelligerent. ne iis
hostes potiti. contra se uterenturr. Mam vulgo militibus
vix ulla ratione poterat persuaderii ut necessariis re
busi et quae carissima secum quisque adduxissenti
aequo animo carerent. cum impedimentis praedae ho
stibus relictis. Alia erat via tutiort ut credebanti quod
minime idonea rilureis persequentibust propter asperi
tatem itinerum. et crebro incurrentes viarum anfra
ctust habebatun Sed vicit tamen eorum sententia.i qui
cum exigua spe commeatuum. certum exitii periculum
coniunctum habebant-i tamen animo paratii ut caedi
hostium ferroi quam fame interire mallentz audierant
enim a regiis valponium missam ingentem commea
tuum vim ad exercitum sublevandum. et pecuniam
militi in stipendium. cuius cupiditate incensi milites
omnia tolerabiliorat quam morami quae in longiorem
diem spem proferreti ducebant ium coepta tormenta
corrumpi faedo miseris spectaculot sive reipublicae
incommodo sive domestico dedecore moverentur. Alter
utro vero erat carendumi aut vitae et salutis spei aut
tormentist quae ducentibus per insessa ab hostibus
locat et perpetuis silvis impeditai erat futurum. ut ne
cessariam iniicerent moram. Aegre quidem permitte
batur clitellariorum iumentorum usust ut essent quae
sufficerent vectandis necessariis rebusz vita incolumi
strenuis multas occasiones dari sarciendi ea quae
amisissenti impedimenta retinentest etiamsi thesauros
omnes convectos in castra haberent. quos terra suis
visceribus et maria abderenti vitam cuius semeliactu
reo ro. mortuus nnvrr

ram faciantt non recuperatnros quae carissima ha

benda essentt nato homini ad res magnas gerendast
non iumentist non vehicnlist non baiulis gestarit sed pe
ctore insigni virtute munitot cuius qui semel compotes
essentt minime comm iactura moverentur t quae sae
pius cum improbitate et nequitia quam cum honestate
et rectis studiis fortuna coniungeret. Proheiscentibns
fallendi hostes caussa placuit tessera signum darit
plenis speculatorum castrist qui nihil eorumt quae
agerenturt Mahemetem fugere patiebantur. nec defue
runt tament qui censerentt praesentia animi difficulta
tibus omnibus snperatist craram oppidum expugnan
dumt ita quidem ab hostibus circumsessumt ut si confli
gi oporteret t non esset de victoria dubitandum con
scientia virium hostest quibus se minime futuros crer
manis pares nossentt cum melioribus congressost sem
per a pugnando abhorruisse. Adniterentur modo con
versis ad decus et honestatem animisz brevi foret ut
quae inertibns pavorem et trepidationem iniicerentt
inediat famest assiduus itinerum labort vires et ani
mos vere crermanis adderent ad eum hostem debel
landumt qui non in suorum virtutet sed in hostium de
sidia et languore spem victoriae positam haberet in
rebus adversist iis qui sua virtute non temeritate
fortunae inniterenturt domestica mala esse usui con
suevisset et quem animum alii admitterent deploran
dot feminarum in moremt quae adversa paterenturt eum
ipsi erigerentt cogitando quibus a se modist quae fer
rent adversat constantiat et virili robore fortunae ob
viam eundo tolerabilia redderent ita persuasit in qui
bus tanta virtus essett numquam illis aut consilium aut
vires defuturast quas numquam viri fortes magnis ge
rendis rebus desiderassent. in aliarum rerum delibe
 vnaAmcAlzvM klilivM Lllt vllL i

ratione raro accideret ut quod expediret. cum hone

state non pugnaret. in hac una ita esse decus cum eo
quod conduceret coniunctum. ut neque saluti consuli
possit. nisi honestatis ratio habereturt neque hone
stati. nisi haberetur salutis. Mullum vero turpius con
silium posse excogitari. quam fugam. et occultam pro
fectionem posse. Mam quorum essent mentes ad glo
riam erectaet tanti flagitii tristem memoriam. acer
bam vitam. cum perpetuo infamiae morsu haerentem
animis reddituram. et qui primam haberent salutis
curam. famae et nominis iacturat per turpem fugam
quaesitaet haud eos tamen assequi quod vellentz
quem enim ignorare. hanc esse insitam a natura vim
humanis ingeniist ut in virium contentione timor non
dissimulatust et qui timcrent imbecilliorest et qui time
rentur alacriores redderet ad rem gerendamP Simu
latque hostes ab iis timoris et trepidationis edito
documentot de sua profectione cognovissent. id pro
certo victoriae praeiudicio sumpturos. Mamque et
illud addebant tam praeclari consilii auctorest aut in
credibili cum molestiat per difficile atque impervium
itert sauciorum agmen trahendum. aliorumqum qui per
multi castris variis morbis laborarentg aut maiore cum
infamia proditae fidei ac violati officii relinquendos
immani hosti devotas victimas futuras ad manes inter
fectorum placandos. ut mitius cum miserrimis homini
bus ageretury tristi servitio immanissimorum hostium
emancipandost quorum superbum iugum ferre omni
caede et morte intolerabilius esset. ln tanta senten
tiarum varietatet cum suum quisque haberet ab aliis
separatum consilium. quod sequeretur. nemini cum
alio conveniretg quem ut se rectius sentire existima
ret. praeoccupatum iudicium fallaci opinione sui. pro-.
uonvnn uvnm lus-n -- scmvronr-zs. xxn. sl
qgz lo. momenta anv-ri

hibebatz duces mitiore profectionis nomine turpis fu

gae infamiam elevantest milites secunda vigilia se ad
iter adornare iubent quod iis facile eratt quorum aucto
ritas ut gravis suis essett nulla iam unius auctoritast
ad quem summa imperii respicerett efficiebat. lam ad
haec omnia incommodat quae quo magis praesentia
urgebantt eo angebant vehementiust accedebat intesti
num malumt quod in exercitu conflato ex variis natio
nibus et gentibus aegre vitari poterat ingens barba
rorum perfidia venalis hominum fideit per quos nihil
agi a regiis licebatt quin continuo hosti enunciatumt
viam aperiret ad contraria consiliat quibus fiebat ut
nihil eorum quae constituerunt procederet proditis a
suis. itaque barbarus cognito regiorum consiliot cum
speraret iter facientes facile excipi incautos posset
opportuna loca suos insidere iubett tantum spatii
emensust ut in sinum ingentem quasi laxatis cassi
bus evadere nisi magna cum caede iniquo loco
circumventis liceret. quae dum apud hostem gerun
turt regiit iamt magna noctis parte exactat signum
profectionist ut conveneratt exspectabantt tanto pa
vore et trepidationet ut non vulgo milites solumt sed
duces etiamt et qui magnum usum in re militari habe
bantt discedendum omninot et finem tandem imponen
dum praesentibus malis clamarent quibus dux dees
set cuius auctoritate atque imperio regerenturt eos
sibi ipsos oportere duces esse. Mon nomine modo du
ces habendost non quos ornarent speciosi militiae
titulit non quibus subnixis regum gratia potentium ho
minum suffragatione militare imperium mandareturt
non quibus ipsis duce opus essett quominus a recta
via in muneris functione aberrarentt sed quibus pru
dentia perspicientibus eventura malat praesto esset
 vnoAnrcAnvM nnnvu Lm. vnL ztss

aut ad evitanda consilio. aut ad propellenda armis par

animi virtus. hlrgo cum in castris omnia plena tumul
tust nihil recte atque ordinet et ex rei militaris disci
plina administrareturz non exspectato ducis imperiot
ad omnia trepidi. cum nulla essent certa signat quae
sequerenturt temere et ut casus ferebat se incertis
ordinibus applicantes fugientium in modum. magis
quam iter habentium progrediebantur. illam foedae
fugae initium iam prius ab i-iuzaronibus factum. quos
homines barbarost et regionis peritost cum nulla esset
religiot quae eos in officio contineret. mobilis fides at
que ingenii levitast quae ad nequitiam et perfidiam
sua sponte proclivius incitaret. e castris amentium et
furentium similes ruentes intempesta nocte iter arri
puerant. non solum suis domestico scelere. sed exem
plo etiam sceleris obfuturi. exspectantibus aliist qui
in admittendo flagitio videri modestiores velint. cer
tum quem sequerentur turpis rei auctorem lix vnga
ris Ladislaus More ab ingenio non discedenst ignomi
niae nota gravioret communis salutis et patriae deser
tort adversus preces atque exhortationes omnes obdu
ratust in ditionis suae arcem propinquiorem. paratum
fugienti receptum. iter intendit Meque constantia ma
ior aut Stiriorum equitum fuit. aut i-iunganoti equitum
praefectig unam salutis curam aliis omnibus praever
tentest ut fidei et officii. ita nominis atque existima
tionis immemorest se praecipiti fugae mandant. ijefen
dit quidem iovius zagrabiensem religionis et sacro
rum excusationet sed non sine acerbitatis aculeot et
mordaci ironiae salez Sacrum hominem prohibitum
pontificio iure et veterum patrum sanctionibus in
duere arma. fugam quam necessariam efficeret despe
rata vitae salus. quamdiu sperasset cum nullius iniu
alf
 lo. ulcnmms Skwl

ria eripi posse imminenti malot sibi honestam du

xisse. Mamque et illud additt e tristi et flebili argu
mento risum captaust eundem quo esset illustrior fu
gat neu per noctem in tenebris alucinatus a recta via
aberrarett fugae comitest qui laternam ingentem in
censam eunti praeferrentt habuisse. Puit vero hoc
semper vngaris in moret ut non crederent alienum a
sacrosancto homine ita belli tempore in acie adversus
hostem armatum pugnaret ut pacis pro populo ope
rando obire sacrat numquam non exigente a suis pa
tria hoc pietatis munust quae non solum pacis artibus
iustructos cives sed belli etiam ad omnes casus re
quirit. Acceditt quo id sibi statuant agendum fiducia
maioret hostis genust quicum bella geruntt chri
stiano nomini infestissimit quo tollendo non minorem
se credunt pietatis cultum deo immortali offerret quam
ad aras faciendo rem diviuamt aut populum religionis
mysteria docendo z nullum enim patriam agnoscere or
dinum discriment ubi cuiuscumque ordinis sitt nato
civi datur occasio de illa bene merendi. Serot et cum
iam magna copiarum pars castris exissett fugae fama
ad catianerum pervenitt ad quem unum pertinebat
profectionis signum daret sive curis et vigiliis fes
sum ex desperatione rerum omniumt arctiort ut fitt
somnus oppressissett sive quid aliud accidissett quare
minus strepitum exaudiret militum se adornantium ad
fugamt qui iam ad hostium aures pervenisset ita non
a se minust quam a suis desertust cum praeter unam
salutis alias omnes curas abiecissetz tabernaculo
egressus opima praeda refertot copioso argentot multa
veste t phaleris equorumt et omni militaris rei appa
ratu disceditt quo fuga explicatior essett inermist ut
idem iovius affirmat. vnus e ducibus in castris re
 vuenmcnnvm nnnvu Lm vnL ggs

lictust Lodroniust ultro citroque discursantium clamorei

tumultui et trepidatione excitatust cum percunctatust
quae tumultus caussa esseti de militum et ducis fuga
quae minus vellet cognovissetz quamquam quo essent
res loco non ignoraret. confirmatis militum animist
qui integri a tam turpi flagitii labe supererant. reli
quum noctis tempus in suis quemque manere stationi
bust atque agere vigilias cura et studio intentiore
iubeti ubi diluxisset. ut militares vires deceret. et
dignitatis suae memorest sublatis signis et servatis
ordinibus profecturos. Mihil sibi certius essei quam
callidum hostem suo ingeniot et rei militaris peritiat
cuius multa atque insignia ediderat documentat ante
lucem quidquam moturum. insidias nostrorum veritum
per simulatam noeturnam fugam. quam minime neces
sariam crederet multis quidem incommodis ac detri
mentis iactatist sed quibus integrae adhuc fere vires
superessent. quem vero passurum sibi persuaderi. vn
garost crermanost Pzoemosi bellicosissimas gentest
lectissimum militem ex iuventutis roborei peritissi
mos rei militaris ducest magna enim eius exercitus
fama longe lateque erat pervagatat posse tantum fla
gitium concipere animist ut ab eo hoste sibi statuerent
fugiendum. quem nullis artibust nullis consiliist non
aperta vi. non armist non tormentis lacessitos ad pug
nam elicere potuissent Meque secus atque Lodronius
cogitaverati Mahemetes sibi statuit agendum. Minime
ausus exercitus salutem per noctis tempus dubiae for
tunae committerei intentos instructosque quasi cum
hoste armato esset mox concurrendum. iussit lucem
exspectaret quae inertibus ignaviaet fortibus atque in
dustriis virtutis testes clarissimos obiecturat vim ad
rem gerendami atque animorum ardorem iniiceret ani
Ass ro. MlclAlLlS Skvilll

mist diversis studiis hinc cupiditate gloriaet hinc in

famiae metut a volentibus pariter atque ab invitis vir
tutem expressuris. interim Lodroniust exigui tempo
ris quiete militum recreatis viribust experrectus sur
gitt et iam luce reddente oculis virorum fortium at
que inertium discriment qui manserunt tristis fugae
invidiam animis exsecratit brevi oratione alloquiturz
quam laudem melioribus concessissent turpi fuga a
suis dilapsit quibus potior fuisset infamis vita puden
do flagitio redemptat quam partum immortale decust
brevis vitae iacturaz debere tanto acriore studio ap
peti a fortissimo militet quanto maior laus et solidior
essett concessa paucioribust quam voluptas ex conser
vata vitat multis quae esset prae immortali futura per
exigua. quam vitam honesto fine virtus clauderett ut
brevissima etiam essett multo ea haberi beatioremt
quam in longum seculum t quasi iustam flagitii poe
namt vindex nequitiae numen produxisset vires mo
do atque animos expedirentz aut vi atque armis sibi
viam ad salutem explicaturost id quod rara virtus cu
pidis verae gloriae hominibus sponderett aut aeter
num sibi monumentum laudis apud posteros per cele
rem vitae occasumt quem ortus exciperet vitae num
quam interituraet homini unum propositum finem bea
tissimum consecraturos. carinthiist Austriist Soemist
et qui novissimi advenerantt Saxonibus equitibust hanc
constantiae et fortitudinis laudem iovius impertit tquo
maior videri debeatj parum crermanis aequusz qui
quidem Lodronii oratione confirmatit idnimverot una
voce inquiunt se quem unum rectoremt ducemt impe
ratorem agnoscerent quem honoremt ut aequum essett
ex hominum meritis priust quam ex regum iudicio sibi
spectandum censerentt quocumque ducerett praesen
 vuaAmcAnvu mmvm Llll vllL

tibus animis. vultut pectore impavidos imperterritos

que secuturost nec dubitaturost quin cuius virilis sen
tentia. et rectissima esset. tum sententiae oratio con
sentientes eius etiam virtus gerenda re esset sui aemu
latione et exemplo suos ad militare decus capessen
dum excitatura. quorum alacritate cognita. cum iist
ut par erat. de tam honorifico de se iudicio gratias
egissett unum honoris titulum deprecatust inanem ubi
virtus desideraretur digna summo honoret quem agno-
scere cum cuiusquam iniuria nolletz illud se recipere
ait. ut ita sua sponte animatis dux ad rem gerendam
in hostem praeiret. non prius orationet ut dixissenn
quam exemplo suos ad virtutem incitaturus. lbaturum
quidem se operam. ut quod sibi eum honorem habuis
sent. non se falsos sua opinione intelligerent. llonores
hominum meritis praeiri. non merita honoribus debe
re. alterum enim virtutis sempert raro non alterum
fortunae esse. fium inde provectus oratione in fugae
auctores inveheretur vehementiust ait 1oviust quod mi
nime nobis silentio praetereundum censuimust ex iis
qui astabant erermanist veteranum ita ausum dicen
tem interpellaret serio an ioco f quasi ex contrariis
verbis laudis sensum elici vellet. llissentirm Lodroni.
inquit duxt tua sententia ab oratione videtun Mon fa
cile nobis persuadeas te vere abhorrere a fuga. quam
nobis quidem indignam. sed te multo magist qui nos
ad decus atque ad virtutem adhortaris. circumspe
ctare ex tam generoso equo te ostendis. quaecumque
huius sententia esset. evellendum hunc suis animo
aculeum Lodronius arbitratust desilienst equo popli
tes procidit z nemini post hac. inquienst Lodronii exemn
plo inerti esse licebitg mox eadem magnitudine animi.
productos alios e propinquo stabulo notis militibusu
ASS io. iirciuums anvri

qui ad iter capesseudum parum validi aut saucii aut

aliis affecti morbis in contuberniis decumbebantt pro
cuiusque merito est dilargitus. in eo numero e no
bili familia in insubribusæ Picenardum iovius recen
sett cohortis peditum cremonensium praefectumt qui
tametsi febris horroribus toto corpore contremiscerett
quam concitatissimo cursu fugam arripuerat salutis
curat quae urgebat ab imbecillo vires et robur expri
mente. lam coepta erant signa efferri e castrorum por
tis non secus peditatut equitatuque instructot ac si
mox esset cum hoste confligendum. quae ducis provi
dentiat in tam perditis rebus magni animi indext ad
versus urgentis fati vim nulli usui fuit. Subito impetu
egredientes primos rilurca adortust cum temporis exi
guitas pugnare volentes suo locot atque explicare or
dines ex usu et rei militaris disciplina haud patere
turt variis partibust ut casus ferebatt proeliabaturt ita
crermanis equitum impressionem excipientibust qui
maxime urgebantt ut quamvis iniqua pugna paucis
cum multis essett appareret tamen virtutem suum ro
bur in minime territis retinere. Mam et saepe redinte
grata pugnat hostes summoverunt acrius contra obni
xos impellentest et ubi pertinacius inferrent gradumt
pauci multorum impetum fortissime sustinueret non
animist non viribust non virtutet multitudine modo
inferiorest ut facile divinari possett qui eventus fuerit
futurust si integris viribust quarum magnam partem
foeda fuga suorum abstulissett pugnatum esset in
primo fere congressu cecidit ioannes Maiert equitum
carinthiorum praefectust cum proelium instaurantem
armorum ornatust qui erat privato ampliort prodidisset.
iixistimantes barbari imperatorem esset facto cuneo
adorti interfecerunt et cum eot quae non minor iactu
 vnoAnrcsnvm xnnvn nm vnL ztsg

ra fuit. ex illustribus familiis florentes aetate adole

scentes ad xx1v. e quibus primae dignitatis fuisse
iovius ait Andream lieskium. christophorum iier
naum. et creorgium iieimelbergum lam et alia ex parte
accerrime eodem tempore pugnatum. voluntariis mul
tis praecipuae nobilitatis eMisniat rllhuringiat et vicina
Pranconiat inter Saxonum equites hosti infestam pug
nam facientibust quorum xxxvi clari omnes nomi
nis desiderati. insigniorem sua caede tam miserabi
lem cladem fecerunt. rlletrior interfectorum fortuna
fuit vivi chuenrici nobilis Saxonum equitum praefecti.
quem in potestatem redactum tetri carceris squalore
confectum apud rilurcas interiisse aiunt. Alios prae
terea nominat ioviust quos aut insignior nobilitas aut
honestior militiae ordo commendaban qui non viden
tur debita laude fraudandi. ita enim victi hostibus
cesserunt. ut multo sui clariore victoria per vitae con
temptum et immortalitatis spem dignos se ostende
rint. quorum memoria in omni posteritate perpetua vi
geret. Mon fuga suorum. proditos per summam iniu
riam. non manentium exiguus numerust non tanto ma
ior hostium multitudo deterrere potuiti quominus aude
rent. attritis viribusi penuria necessariarum rerum.
cum hoste conferre signa milite instructissimm et re
centibus viribust quae ex magna rerum omnium
affluentia integrae ad proelii fortunam afferebantun
unius modo nominis et famae memorest quam vitae
superstitem integram essent aflagitii infamia relicturi.
ii Saxonibus Sebastianus Metescust et lacobus Schul
lembergust ex inferiore Austriat Pattaius et i-iofchir
chiust tum his generis nobilitate proximi iioenfelde
rus et iianspurgerum atque orti duo e Maidega fami
lia clara multis nobilitatis insignibus. Luxit quoque su
ggo ro. Micmnms anvrr

perior Austria suorum fatat quae provincia nobilist et

oppidis atque urbibus frequens est ithaetiae finitimat
cruilielmi Polgehenstorfit Leonardi Lambergit iier
nardi Scherfenbergit crasparis lSercheimit et Schellem
bergi. ii Soemis magnae cladis superstes unus Alber
tus Slichius equitum dux a iovio perstringiturt quasi
maturiust quam suis expedirett in extremo discrimine
versantibust se e media pugna proripuisset. liorum
vero maiorem ait editam stragemt quod in latus aper
tum lanizeri incurrentest magna glandium vi ferreis
fistulis emissat cum iam circumventi equitatu caede
renturt nec opinato malo territos straverunt liladem
peditumt quae equitum fortunat cum e saltut qua sen
sim se attollens subiectam paludem despectatt tum Asa
pit tum lanizerit vario genere telorum infra positos
petereutt Amurathes cum illirico equitatu parte alia
invectus densatis turmist maiore cum impetu protur
batos disiectosque evertit. Meque foede profligatis
plus subsidii in Ladronii virtute fuit Mon minus for
tis gerenda ret quam oratione disertust monendis at
que exhortandis suist cum abreptus a suis cedentibust
atque in proximum locumt qui totus palustris atque
uliginosus eratt delatus essett summae virtutis docu
mentis atque illustribus editist in hostium potestatemt
cum tribus quibus praeerat cohortibust vivus pervenit.
iiic exitus susceptae expeditionis crermanis infesto nu
mine. Multi quidem religione tactis animist tam tristem
eventum rerum secutumt in eius sceleris expiationemt
quo esset foederis religio violatat crediderunt. bigna
certe res summa admirationet initum bellum ingenti
rerum apparatut florentissimis copiist milite maiore ex
parte delecto e crermanorum nobilitatet quos adole
scentes in magnam spem gloriae et propria virtus et
 vnenmcslzvu nmnvu Lm. vnL Ag 1

maiorum aemulatio rapuisset ad bellum. eo exercitus

ducet quo rem bellicam administrante reiectus avien
nae moenibus hostis Solimanus esseti ioannes fttex
pulsus vngariae regnoi militum praefectist quibus plu
ra fixa trophaea de victis hostibust quam exacta sti
pendia commemorarenturt adeo male gestum. ut si
cui petenda sint militiae praeceptat ei nullo certior
disciplina tradi possiti quam ut omnia contra agati at
que in bello acta administrataque animadvertat. Mon
in duce acrior menst non vis ulla consiliii auctoritas
nullat miles tum insita ferocia animist tum ducis prava
indulgentia contumaxi non in tempore comparata res
frumentariat non commeatust credita maximarum re
rum procuratio barbaris hominibus i in quibus ingenii
levitas cum pari perfidia contenderet. nihil recte at
que ex peritia rei militarist omnia temere administra
tag quae quidem satis ostendunt. deum immortalem a
divini iuris atque humani violatoribust per alienatam
mentem a sanioribus consiliis poenas expetiisse. ianto
vero haec funestior eladest quam quae fracto foederei
avorum memoria est accepta ad varnam. quanto haec
clariore victoria hosti parta. Amurathes enimi a quo
victore est Ladislaus cum exercitu caesust et inter
pugnandum. desperata victoriat cogitavit de morte
sibi consciscenda desperato pugnae eventui et adeptus
victoriam. deum immortalem dicitur orassei ne sibi
daretur inposterum ita vincere. cruenta certe victo
ria hosti ut raro antea veterum memoria fuisse fertur.
inde Mahemetesi iussis militibus hostium signa et
ceteram praedam in castra afferrei pro cuiusque me
rito singulis collaudatis magnificis verbis. praedam
cum cura est partitus. Mobiles captivii quos erat con
silium ad Solimanum mittere rei gestae futuros testesi
ggz ro. moam-sms anvrt

iussi arctiore custodia asservariz gregarii vulgo mi

liti praedae cesserunt Mam Lodroniust cum nulla spes
essett vulneribus confectum pati itineris incommoda
posset cervicibus abscissist vir eo loco dignus in quo
erat natust interfici iussus. Plius caputt atque aliorum
qui primos ordines duxerantt lSakithiit ioannis Macrit
aliorumt ad Solimanum missat immani spectaculo inci
tarunt crudelem animum ad aeque foedum et tetrum
facinus edendum. rilamquam non satis in duces saevi
tum essett captivorum turbamt in quibus erant honesti
nonnullit quorum erat redemptio militibus quaestui fu
turat caedi imperavitt plane barbaro moret iam spatio
restincto pugnae ardoret quo tempore ne mitioribus
quidem ingeniis facile est a caede temperare. Avarus
miles miseris saluti fuitt quo querente sibi detrahi
multo sanguine et cruore partam praedamt crudelis
animus sententiam mutavitt passus iis cum victoriae
praemio suam fidem in deditos constaret quorum vir
tute insignem de hostibus esset victoriam adeptus. in
terea catianerus infelici fuga et tanta suorum clade
superstest cum famosis carminibus proscissust quae
in ore omnium erantt passim per forat frequenti homi
num coetut suorum desertort parricida patriaet chri
stiani orbis eversort pestist luest militiae labest et si
quae alia nomina apta insignit exsecrandot detestan
doque flagitio populus mirus maledicendi artifex no
vit excogitaret vocareturz tantam infamiam uon ferenst
ultro ad caussam dicendamt accepta a itege fide vim
abfuturamt et iure experiendi potestate factum irit
viennam proficisciturt tum Perdinandi clementia con
fisust tum fiducia rerum praeclare a se antea gesta
rumt quarum memoria sperabat se praesentium crimi
num invidiam non aegre subterfugeret minime gnarust
 vmAnrcAnvM nnnvm Lm. vnL aga

quam fallax ratio sit humani ingenii . aestimandis ho

minum meritis ad laudem. Mam quo illa maiorat eo ci
tius eorum memoria fluit. de ea semper aliquid tristi
invidiae morsu arrodentez quae sunt insignia ad dedecus
atque infamiam non pro natura rerum. sed pro cuius
que aut studiot aut odio aestimantun quod raro non
iuiustum est. prava nostri indulgentiæ dum credimus
per alienas laudes nostras minui. augeri nostra dede
corat dum aliorum minuuntur. in nobis facile vincente.
Meque tamen erat futurum. ubi utrumvis licuisset. ut
sua sponte ipse se sisteret Perdinando reum. verum
ille iam multis ab inimicis laceratus probrist quo
rum illi. ut fit. magnum numerum auxerat res infeli
citer adversus hostem gestat edito scripto se defende
rat. quo ita obiecta diluere conabatury ut sese ultro
iturum viennam ad dicendam caussam pollicereturt
cuius rei fama cum ad multos manasset. ad senatum
praesertim. ad quem etiam recenti flamma invidiae
flagrans litteras dederan vix poterat recusaret quin ad
diem iudicium obiret. non mala coniectura suspicatust
nisi ipse ultro praeveniret. quod caussae suae praefi
dentis esset. foret ut inimici eum maiestatis postula
rent. maiore cum caussae praeiudicim e quorum cri-
minationibus vix conscius sui sperabat se evasurum.
lta liberali custodia asservari iussust cum iudicii dies
plus aequo differretun et magis indies caussae difii
dcret. quam iugulatum iri multorum testimonio scie
bat. de fuga consilium cepit. quae illi haud difficilis
fuit. Ad breve spatium custodibus per morbi simula
tionem ablegatist cum perfosso pavimentot strato late
ricio opere. quo id commodius fieret. se in subiectum
fornicem. atque inde e fenestrat fasciist quae essent fu
nium loco. e linteis factis demisisset. ad summam ce
dii-f io. mciiAsLis navri

leritatem nihil sibi reliqui facienst equist qui praesto

erant cum suist conscensist in tutum evasit. Mox ad
nova consilia converso animot cum praesentem rerum
oommutationem non ferrett perpetua nota infamiae no
mini inustatapud quos summo in honore fuissetttrans
ire ad Solimanum nobilis transfugat ut sperabatt ob
partam superioribus bellis fortitudinis laudemt consti
tuit. ita ad Mahemetem profectus cum illum magnifi
cis pollicitationibus et prolixis implevissetz facile
quibus visum erat conditionibust de transitione trans
egit Mam praeter desponsa uberrima transfugii prae
miat navanti imperatori fidelem fortemque operam re
cipiendis provinciist quae in Perdinandi ditione erantt
spes fiebat croatiae principatust ut eum Solimani be
neficiariust quemadmodum ioannes itex vngariae reg
numt possideret in haec ultro citroque data atque ac
cepta fidet quo maiore cum compendio ad delendam
insignis sceleris et flagitii infamiam transirett consi
lium cum Micolao zrinio communicavitt cum eum pro
vetere necessitudine adhortatus essett ut magno cum
fortunae incremento secum eadem de transitione sta
tuerett et praesentem rerum statumt suo exemplot cum
multo ampliore et luculentiore commutaret. illam foe
dum facinus zrinius exsecratust tantisper habuit ta
men animum in potestatet quoad incautum per amici
tiae simulationemt quo vellet perducerett numquam
sibi probo datum iri arbitratust ubi periurum et perfi
dum hominem suis elusum artibus sustulisset ilnim
verot inquitt eius consilio collaudatot desperare se illit
pro illius in se meritot pares gratias ageret certe quod
et deberet et possett quoad viveret habiturum. item non
videri consilii aut morae. vbi visum essett cum magna
clientium manu et delectis equitum una transiturum.
 vuoAmcAnvM amavu Lrs. vm. qgs

id credere utrique ad officii commendationem specio

sius apud Solimanum fore. fiac simulatione amicitiae
delinitum . cum se vino et crapula onustus quieti tra
didisset. immisso percussore zrinius interdciendum
curavit. inde gratum inimicis futurum spectaculo in
terfecti caput ad ltegem misit. cuius clementiam transi
tionis fama viennam perlata iam vicerat. Memo qui
dem dubitabat. quamquam tam gravis offensio alte in
animum descendisset atque hominis scelus omnem
spem veniae sustulisset. quin itege connivente esset
fuga elapsus. Mam praeter ceterat producta dies caus
sae dicendae . cum nemo non videret maiestatis reum
moribus regni capitis poenam sequi oporteret taci
tam clementiae significationem in Perdinandi mitissi
mo ingenio ostendit. rllota enim caussa multorum te
stium conscientia nitebaturt quibus ut aequissimis
uteretun non licebat volentibus etiam de iist quae pa
lam atque in omnium oculis acta essent. secus quam
eorum religio postulabat. interrogatis respondereg ut
non esset dubitandum. quin caussam dicenti haud lice
ret effugere iudicum severitatem et in Perdinandi cle
mentia. ubi simul vellet suae gravitatis et constantiae
habere rationemi parum perfugii essen qua uti in tam
convictum et iugulatum reum vix sine ingenti invidia.
et nota dissoluti animi haud poterat.

PibiiS Lililii ocrrAvt iii roMr sncvunL

 • _•
/}! ' pa^ fat_^
p. £%{U;
v -
- 0 - • -

G, 4']
 MONUMENTA

HUNGARIA E HISTO R IC A.

S C R IP T O R E S,

3-r"7".
MONUMENTA HUNGARIAE HIST0RICA.

MAG YA R

TÖRTÉNELMI EMILÉKEK.
KIADJA

A MAGYAR TUDOMÄNYOS AKADEMIA

TÖRTÉNELMI BIZOTTsÂGA.

MASODIK OSZTAI,Y.

IER Ο K.

T IZ E N N E G Y E D I K K Ö T E T.

BUDAPEST 1876.
A MAGYAR TUDOMÀNYOs AKADÉMIA KÖNYvkIADÖ HIvATALA.
(Az Akadémia épületében.)
 BRUTUS JANOS MIHAI.Y
MAGYAR KIRÁLYI TÖRTÉNETIRÖ

MAGYAR HISTORIÀ JA.

1490—1553.

A M. K. E(iYETEMI KÖNYVTÄR EREI)ETI KÉZIRATÄBÖI,

T () L L) Y F E R E N C Z
HALÀLA RÖVETKEzTÉBEN FoLYTATÖI.AG s BEFEJEZÖLEG

közli

N A G Y IVA N
M. AkAid. 1. t AG s A t öict £N£i.M i hizotts ág tA gj A.

H A R M A D I K K Ü T E T.

1537-töl IEgervár orjtvommáig, 155'2-ig.

PUDAPEST, 1876.
A MAGYAR tuDoMÄNYos AKADÉMIA KöNYvkIADÖ iiivATAI.A.
(Az Akalémia épületében.)
 %IBLIOTIIECA
REG {A ,
\JONA(;ENSIS
*-* …

hudapest, 1876. Nyomatott az A t h e n d e u m r. tára. nyomdájábati.

 E L O s Z 6.
Brutus János Mih. históriájának I. és II. köte
tét még 1863.—1867-bem néhai Toldy Ferenez adã ki.
A boldogúlt tudós a III. kötet myomatását is megkez
deté és abbam a 160. lapig haladt, midön más telje
sebb és talám a XV—XX. könyveket is tartalmazó co
dexnek meglelhetése és felhasználhatása reményével
kecsegtetve magãt, a sajtót megállitâ; azonbam a szi
vesem tãplált reményt hét évi kutatís és várakoz%s
sem valôsitâ meg, a magyérdemti tudós pedig 1875.
dec. 10. mapján bevégezvém földi pályáját : Brutus
munkájának kiadása befejezetlem maradt.
Az Akadémia történelmi bizottsága a történet
irodalom érdekéból, valamint az elhunyt magy ér
demü tudós iránti kegyeletból is, a munka mielöbbi
befejezését elhatározván: ammak eszközlésêvel engem
bizott meg.
Igyekeztem a megbizatásnak megfelelmi és en
mélfogva számot kell, hogy adjak eljárásomról.
Toldy a kiadás eszközlésénél két csonka eodexet
haszmált, mint az I. kötetbem Brutus életirásábam a
LXXXII. és köv. lapokon megemliti, tudniillik az
άltala E-vel jelölt m. kir. egyetemi példányt és a D
vel jelölt bécsi példányt. Mindkettö apograph és
csomka. Utöbb, 1874-ben megnyerte a pécsi codexet
is, mely azonban csak a pestinek másolata, s ezt már
mem is használhatá. Nekem esak a pesti állott ren
VI

delkezésemre; de e miatt, — mint meggyözödtem —

a munka kiadásámak hitelességi fokozata semmit se
esökkent, mert a jelzett mimdkét eodexbem meg
vannak Brutus javitó kezének nyomai ; és mert mind
két codex — mint azt kiad6-elödöm is az idézett he
lyen maga is beismeré, söt példákkalis igazolá, - sok
helyem esomka és roppantúlhibás levém, a kiadás ezem
befejezö husz ivénél a bécsi codexnek mélkülözése
szintén mem esett a szöveg teljessêgének vagy töké
letesebb voltának rovására. Különbem Toldy is m i m
d e m ü t t a pesti codexhez tartotta magát ; e szerint már
az egyöntetííség szempomtjából nekem is ez vált fel
adatommã. Teljes httséggel ragaszkodtam a szöveghez
épem úgy, mint elödöm, — s hol teljes biztosággal a
hiányt vagy hibát megoldanom és kiigazitanom mem
Jehetett:öszintébb eljárásnak tartottam azt kipontozás
sal feltümtetmi és másrésztói a nyelvbeli hibát is in
kább bennhagyni, mint a conjecturalis fapogatôzások
terére tévedezni.
Kiad6-elödöm Brutus II. kötetênek elószavábam
részletesen kiterjeszkedik azon hiányokra, melyekkel
kiadásközben küzdemie kellett. Bizonyára méginkább
panaszos leemdett vala III. kötetének elöszava, mert
a X. könyv második lapjától kezdve (itt ezen III. kö
tet 78. lapjám elöforduló frigoris szótól kezdve) az
eddig a codexbem elö mem fordú}t, igem meliezen ol
vasható irással kellett volna bajlódnia. Ezem mehéz
irású kéztöl vam a codexben a X. XI. könyv egészen,
vagy is e kötet 275. lapjáig; azontúlegy másik, majl
egy harmadik ismeretlem kéz folytatâ a codexet e
könyv 340-lapjáig, a hol azután ismét Brutus irmo
kának, a Toldy által a könyomatú táblám d alatt jel
zett irásával találkozumk, mig azt egy másik esimos
 VII

és jól olvasható irásu kéz váltja fel és folytatja végig.

A legnehezebbem olvasható és legkevésbé correct
szöveget tehát a X. és XI. könyv nyujtja; de azért a
XIII. és XIV. könyv is (Brutus irnokától), daczára,
hogy a lapszéleken sok helyem javitva van, hem
zseg a hibáktól. Igy p éldául a 460. lapom (hol, va
lamint az elöbbi alapom a codex felsö esiicskei el
tépvék) a 16. sorbam a Duodecim szótól a succon
bentium szóig tartó zárjel közti passus kétszer is
métlödik, mi itt is a szigorú hüség sZempomtjából a
szövegben mar adt. Kiad6-elödöm myomain járva, el
követtem a lehetöt, hogy a kiadás memnél hibátla
mabb legyen; de kitoldásokat, elhagyásokat a hüség
hez ragaszkodás mem engedhetett meg.
A mi a szöveg teljességétilleti, — mint már a fen
mebbiekból kitünik, — itt sem lehettem szerencsésebb
kiad6-elödömmél. Mint itt a 415. 419. és 463. lapokon
megjelölve van: a XIII. könyvmek vége, a XIV.
könyvnek eleje és vége is hiányzik. Az utols6 hat
könyv szövege pedig eleddig nem került elö, és igy
ismételhetem kiad6-elödömmel, hogy három századi
hányatás-vettetés után Brutust (e sak) csonkám és
nem ritkán az érthetetlenségig hibásam van szerencsénk
birmi; ámde igy birni is a történet-irodalom érdeke
követelte. -

Elödöm a munka e III. kötetében Brutus ma

gyar érdekii leveleinek kiadását, valamint mév- és
tárgy lajstromot is igért. A bizottság által meglévén
határozva e kötet terjedelme, mekem ezekre kiterjesz
kednem ez okból sem lehetett, azombam a fölmaradt
térem szintén elödöm terve szerint még itt közleni
Brutus XV— XX. könyveinek töredékeit, kivonva
Berthlen Farkas históriájából, czélszerünek tartottam.
VIII

Ezen hat darab töredék Bethlem Farkas históriájábam

a következö helyeken található, ugyinint az I. számú
az I. köt. 528—578. lapokom ; aII. az I. köt. 559—560.
l., a III. ugyanazon kötet 578—582. l. IV. szintén
azon kötet 609—610. l., valamint az V. is ugyanott
626—627. lapokom ; a VI. töredék a II. kötet 130—
133. lapjairól vam átvéve.
Hogy ezem töredékezikkek Brutusnak napfény
re eddig mem került historiájából valók: azt nem
Toldy, nem én állitom, hanem maga Bethlem Farkas
bizonyitja. Ez mondja az I. töredék végén : » Haec
refert Brutus« ; a II. töredékbem irja: Brutus autem
addit, quod stb«, a III. töredék végérejegyzi: »Haec
Brutus« a IV. töredékbem mondja: »teste Bruto« ;
az V. töredékbem áll: De qua Brutus et Annales Tran
sylvanici sic perhibent« ; végre a IV. töredék végén
olvassuk: » Scrìbit Brutus.« E töredékek közlésének
ezélja nem lehetett más, mint mutatványilag bizony
ságot myujtami Brutusmak elveszett könyveiröl és
épen azért, hogy vajon e töredék szövege szórul szóra
Brutus tollámak fogalmazatai-e ? vagy esak ezem ada
tok merittettek eddig fel nem lelt XV—XX. könyvei
böl? — erról czéltalamul vitatkozmi mem lehetett a
kiadás folytatójának feladata.
Szóval igyekeztem jóemlékezetü kiadó-elödö
méhez, — ki Brutus iránt kiváló szeretettel viselte
tett, — hasonló pontossággal és lelkiismeretes hiiség
gel eljárai a szerzó szövegének kiadásábam.
Budapest, nov. 1. 1876.
NA G Y IVÄ N.
 IO. MICHAELIS BRVTI

VNGARICARVM RERVM
LIBER NONVS.

MoxUM. HUNG. Hist. - script. XIV.

 LIBER NONVS.

Belli exitus Germanis infelix, in cuius expecta

tionem erecti populorum animi, facilem atque expli
catam viam ad pellendum regno Turcam atque illius po
tentia nitentem adversarium Ferdinando ominabantur,
Ioanni initium fuit, quod diu moliebatur animo, ingen
tium malorum pertaesus, quibus procul a salutis spe
patria fluctuabat, melioribus suis rebus de composi
tione agendi, qua de re non ita multo ante, per utrius
que regis legatos erat actum in Posnaniensi conven
tu a Sigismundo Polonorum Rege indicto, qui se me
dium inter affines reges componendis controversiis fe
rebat. Quo vero magis speraret se rem effecturum,
opportune cum Ferdinando agebat de collocanda filia
Sigismundo Augusto, unico eius filio, per Georgium
Saxonum ducem, qui ob eam caussam quoque suos
oratores Posnaniam miserat. Quo cum esset item
Ferdinandus legatos missurus: Regi optimo oppor
tuna occasio visa discidii tollendi, iam fesso praeser
tim utroque rege belli diuturnitate, cuius exitus et
victo pariter, et victori, id quod neutrum eorum falle
bat, esset pestem atque exitium allaturus. Ita enixe
eo contendente, et Ioannes Rex quoque eodem legatos
misit, atque adeo, quod esset argumentum fidentis
aequitate caussa, cum liberis mandatis, Franciscum
Frangipanem Colocensem Archiepiscopum, Ioannem
1*
4 IO, MICIIAELIS BRVTI

Laskium Vesprimiensem designatum, Stephanum Ver

betium regni cancellarium, et Andream Strigoniensem
praepositum, summae prudentiae homines, atque exi
miae in Ioannem fidei. Qui cum post longam disceptatio
nem nihil se aequi impetraturos sperarent, negantibus
Ferdinandilegatis,sedeiis,quae Ioannes Rex postularet,
quidquam certi habere in mandatis, discesserunt, prius
testati Sigismundi, et Georgii ducis legatos, quominus
per aequas conditiones discederetur ab armis per
Ioannem Regem non stetisse, cum illud addidissent,
satis liquere e duorum regum legationibus, cuius me
lior caussa haberetur : Alterum nulla cum exceptione
potestatem suis fecisse, quibüs visum esset conditioni
bus cum adversario transigendi; ita animatus, ut es
set de suo iure decedere paratus : praescripsisse suis
alterum, quousque suos progredi agendo placeret. Si
quid inde incommodi reipub. eveniret, gravissimo im
mimente a Turca bello, eius rei culpam in eum reii
ciendam, qui in mala caussa non aliorum modo, sed
suorum arbitrium etiam potestatemque subterfugeret.
Ac cum de ea re Sigismundi legati cum Georgii ora
toribus essent questi, media quidem mandata legatis a
Ferdinando data responderunt, quod fere soleret in iis
iudiciis agi, quae arbitrii essent, et cum esset instituta
actio de tollendo discidio, usque eo suo minuendo iure
esset descensurus, ut pateretur Ioannem honesto aliquo
ornatum titulo in regno manere; ut toto concederet
regno, quod vix pateretur sibi extorqueri, ubi summo
iure experiretur, sibi vero minime persuaderi passurum.
Quae tametsi alium eventum essent sortita, quam quem
sibi Sigismundus pollicitus esset, non desistendum ta
men Ioannes incepto arbitratus, cum non mala con
iectura crederet Ferdinandum durioribus suis rebus pas
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 5

surum aequiore animo de compositione agi; eundem

Frangipanem mittere in Hispaniam ad Caesarem de
crevit, ita fratris caussam tuentem, ut si daretur optio,
mallet illum parte regni potiri, amico Ioanne Rege,
quam de totius summa cum Solimano dimicare, qui,
quae Ioannis caussa erat semel accepti in fidem, suam
fecisset: vix autem fieri posse credebat, ut sine in
signi rerum motu et magno Christianae reipub. discri
mine, bellum adversus Solimanum hostem gereretur
non odio infestum magis Christianis regibus, quam vi
ribus timendum, cuius rei non semel iam superioribus
annis esset periculum factum. Erat vero ita Vngaris
proxima Germania, ut nihil vero proprius esset, quam
si quid illis durius accideret, quo incendio arsisset
Vngariae regnum Germaniam conflagraturam. Atque
haec quidem quae verisimile erat Carolo V. venire in
mentem, praesentem rerum statum respicienti, quae tum
Ioannes Rex cogitaret ; fore sperabat, ut pro sua aequi
tate fratri iam bellis gerendis fesso suaderet, quae in
praesentia salutaria haberent. Nam, et ipse sua sponte,
per multos iam annos perfunctus bellis gravissimis, in
dies magis senescentibus viribus, aliquid de animi
contentione remittebat. Accedebat ingens alia curarum
moles, quae anxium animum exitu rerum torquebant.
Sive enim pergeret de regno disceptare armis, non
ignorabat ad Turcam esse confugiendum, ex cu
ius nutu intelligebat beneficiarium regnum a se admi
nistrari oportere: cuius rei invidiam ita ad eum diem
sustinuisset, ut minime posset recusare, quin contu
maciae gravem notam tuendo pertinaci incepto apud
suos atque exteros subiret: sive abhorreret ab armis,
id quod videri volebat, haud eumdem fugiebat, Ferdi
mando destitutum barbarorum auxiliis se praedae futu
6 IO. MICHAELIS BRVTI

rum. Iam ut suis viribus fretus superior in conten

tione esse, consultum Vngaris volebat a Turca per
petuo hoste imminentem tempestatem, per victi et
victoris Regis exitium, quod necesse esset accidere in
salutis et regni discrimen ruituris, Ergo Frangipanes,
Caesare in Hispania convento, cum illi legationis cau$-
sam exposuisset, homo cumprimis et tractandis re
gum ingeniis callidus, et suadendis, quae vellet diser
tus: ea, inquit, Caesar est Ioannis Regis opinio de tua
gravitate et sapientia, ut nemini mirandum sit, cui
illa sit perspecta, eum in suscepta controversia de
regno cum Ferdinando Rege, id quod non nunc primum
tentavit, te iudice illius fratri disceptare paratum esse.
Cum vero illi duae certae caussae sint huius suae
fiduciae gravissimae, quarum altera in sua gravitate
et constantia, altera in caussae suae aequitate posita est:
sui iuris immemor, cuius te esse memorem novit, se
tibi totum permittit, una tua iustitia confisus, rogat
que maiorem in modum, si quidem id pateris, assuetus
tua sponte agere, quae digna te sint, magna ac reipub.
salutaria, eum te praestes, cuius, si Rex frater se si
milem praebeat, id quod non desperat futurum, si
tanti tua apud illum auctoritas est, quanti esse debet,
brevi sit futurum, ut respub. in tranquilliorem statum
redacta, diuturna pace ac beato otio fruatur. Neque
ille vero esset gravatus, si declarandae suae in pa
triam pietati hoc necessarium duxisset, per me tibi,
quam rationem maxime idoneam crederet tam perti
nacis controversiae tollendae, significare, nisi existi
masset, vix id a se posse fieri sine tuae virtutis et sapi
entiae, suae modestiae offensione. Ita enim te tua vir
tus, sapientissimorum hominum iudicium loco excelso
reipub. collocavit, ut qui te de iis monere velit, non
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 7

aliter fateri videatur, atque is, qui se credat, in meridie,

clarissimo ac nitidissimo coelo, soli lumen posse ad
dere tenui face. Vnum mihi in mandatis dedit, quod
in procuranda (rati)one de pace et per eam de statu
reipublicae procurando, pro tua vetere consuetudine
agendum statueres, tibi hoc, nulla cum exceptione,
sponderem illius nomine $e ratum firmumque habitu
rum. Cuius insignia monumenta fidei, iustitiae, constan
tiae ita multa habet Christianus orbis, ut non possit
dubitare, quin in tota hac caussa agenda, quid se,
quid te deceat, ob oculos habeas, inprimis quod a
te munus respub. requirat, cuius moderandae tibi deus
immortalis tradidit habenas. Cum ita perorasset, Cae
sar multis verbis et prolixis collaudato Rege, qui con
silium suscepisset summo honore,quem gereret, dignum,
pollicitus est, se operam daturum, ne quando $ui iudi
cii consiliique poeniteret, quod liberum sibi iudicium
de iis controversiis permitteret, quae illi cum Ferdi
nando fratre intercederent. Nihil vero sibi ad homi
num existimationem potui$$e accidere honorificentius,
quam hanc de sua aequitate et constantia opinionem
manare apud exteras gentes, haec Ioannem Regem de
se statuisse, non sanguinis coniunctione, non fraterno
amore atque indulgentia prohibitum iri, quo minus
ex sua fide atque integritate de re tanta iudicaret.
Cum hoc responso legato dimisso, non ultra differen
dam arbitratus salutarem inprimis actionem Christia
mis populis futuram, virum spectatae prudentiae atque
usus, Lundensem Episcopum oratorem ad Ferdinandum
Regem misit, qui simul illum de Ioannis Regis animo
doceret, ad meliora consilia propenso, simul adhorta
retur suo nomine, ut quod, salua existimatione po$$et,
animum induceret, aliquid de summo iure remittendo,
8 IO. MICHAEI.IS IBIRVTI

quod raro a summa iniuriaabesset,cumadversario tran$-

igere per eas pacis conditiones, quaeipsi quoque ubi pa
teretur veteris odii flammas deflagrare, quibus arderet
Christianus orbis, quam aequissimae viderentur. Satis
diu experiundo cognovisse tantae controversiae diri
mendae, quid vis, quid arma possent; quibus quando
appareret, multum domestico dolori indultum, cuius
voluptas magno empta, tot gentium et populorum cla
dibus, tot excidiis urbium, populationibus, incendiis,
nihil ad rei summam adtulisset, cuius caussa itum es
set ad arma, aliquando experienilum ecquid possent
mitiora consilia, digna certe iis regibus, qui magno po
pulorum et gentium consensu Christianae reipub. prae
essent. Has fratris adhortationes minime Ferdinandus
aversatus, quem et fratris auctoritas moveret,et sua
sponte taederet tot malorum, quibus populi in medio
positi misere iactati vexatique essent,serio cum suis age
re de pacis conditionibus constituit, secundiore homi
num fama per contraria studia suorum otio et securitati
prospecturus. Ita cum, advocato consilio, de iis quae a
fratre acceperat, retulisset: omnibus eodem consensu
perniciosi belli finem respicientibus decernitur, ut Lun
densisCaesaris orator ad IoannemRegem profectus, qui
tum Varadini esse ferebatur, de ratione conciliandae
concordiae agat. Aptissimus vero tantae rei procuran
dae credebatur, tum insitam animo prudentiam, tum ob
Caesaris auctoritatem, quam ita eius legatus repraesen
tabat, ut quae diceret non secus, atque ex illius ore acci
perentur. Ergo Lundensis ad Ioannem profectus, totum
aestatis tempus consumpsit munere legationis obeundo,
cum quidem eundem malorum finem duoreges sperarent;
qua ratione ad eum finem liceret pervenire, non aeque
facile in medium consulentibus, appareret, quamquam
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 9

multa ultro citroque ferrentur, novis difficultatibus ve

teribus suborientibus, quibus bene per se affecti, ab eo,
quo consilia tenderent, avertebantur. Erat quidem dif
ficillimum iis persuadere, ut volentes carerent regno,
de quo tanta cum hominum invidia armis undecimum
iam annum dimicassent, et nisi sibi id persuaderi pa
terentur, nemini dubium erat, quin inanis tota de pace
actio, certe difficillima transactu esset. Quid vero
Lundensis ageret, ubi illi cum iis regibus res esset,
qui e philosophorum scholis et sapientum hominum
praeceptionibus in regiam essent evecti? ita enim dice
rent se certum ius regni habere, ut regni legitima
possessione pelli per summam iniuriam, iniquissimum
esse contenderent. Nam, hoc quidem sapiente$ cen
sent omnibus iniuria abstinendum. Nullae leges aut
divinae, aut humanae vetant, quae quis probet legi
timo ad se iure pertinere, ubi minus iure liceat, repe
tere armis. In scholis enim philosophorum speciosa
disputatio de regnis atque imperiis contemnendis, et
vera adeo: sed in usum educta eadem, atque in thea
trum, ubi omnia ex multorum opinione, non ex vero
iudicantur, despecta et deserta ab omnibus in eadem
otiosorum gymnasia, pulcrum obiectum argumentum
de virtute disserentibus cogitur sibilis et convicio re
migrare. Extorsit tamen sive necessitas ab invitis,
seu a volentibus virtus et constantia, ut paterentur se
ad vitae conditiones tolerabiles perduci. Adiuvit qui
dem in Ioanne, per hanc facilitatem, oblata occasio
minuendae invidiae qua ingenti laboraverat, omnibus
magno consensu credentibus id quod uegasse non
poterat, ab eo accersita in Vngariam Turcarum arma,
quibus, impar suis viribus, regnum quod sibi deberi
legitimo iure contendebat, vindicaret: adiuvit in Fer
10 IO. MICHAELIS BRVTI

dinando rege, multis persuasum iniuria ab eo, manda

tum adversario regni ius invadi armis, cum primus Ioan
mes more maiorum, et principum ac populorum suffragiis
creatus esset. Ita vero convenit, ut Lundensem subse
cuti Viennam Ioannis legati, pacis foedus solenni ritu et
caeremonia, praesidente, cum principibus Rege in pu
blico consensu, atque astante populo sanciretur. Quae
cum ita acta Varadini essent, Ioannes Rex Budam profe
ctus tres legatos, ut convenerat, eundem Colocensium
pontificem, Stephanum Brodericum Vaciensem, et Ste
phanum Verbecium cancellarium Viennam ad Ferdinan
dum misit. Per eos legatos his conditionibus foedus pax
que firmata, ut quamdiu viveret, Pannoniae Rex, eo
iure, quo quis optimo, iis regni populis gentibusque
imperaret, in quas tum obtineret imperium: eo mortuo
liberis, si quos suscepisset, Ferdinandus restitueret
quaecumque ante partum regnum pater a maioribus
tradita in ditione habuisset: ii decederent de ea regni
parte, qua esset ad eum diem pater potitus; atque ita
hoc quidem, ut regni integrum ius ad Ferdinandum
posterosque eius pervenisset. Ita inter duos reges
Iovius foedus ictum ait, ab Vngaris dissentiens, qui
ita convenisse affirmant, ut Ferdinandus ad paterna
bona Transilvaniam adiiceret, quam legitimi Ioannis
heredes possiderent. Quod quidem caput in foedere
fuisse adiectum res ipsa postea declaravit. Nam in
controversiis de regno, quae Ioanne mortuo Ferdi
nando cum vidua Regina intercesserunt, numquam de
Transilvania est mentio facta, et Solimanus Buda po
titus, tanquam in paternum regnum, cum filio matrem
in Transilvaniam deduci imperavit. Atque hoc foede
ris postremum caput, quod apparebat minus aequo
amimo Solimanum laturum, cuius maxime offensionem
Ioannes verebatur, placuit in arcanis haberi ; cetera
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 11

usque eo Solimanus mon improbavit, ut ultro ipse ad

pacem et foedus sit Ioannem Regem adhortatus, revo
cante animum a rerum Pannonicarum cura Parthico
bello, quod ab hoste acerrimo magnis viribus instau
ratum, moram cunctationemque minime patiebatur.
Visum vero praestare, quasi mancum regnum to
lerabili conditione Ioannem obtinere, quam po$si
dere integrum Turcae beneficio: qui meliore suo
tempore, ubi visum esset, suis armis partum, Rege de
iecto, iuris sui et ditionis esset facturus. Ita fore, ut
sublevatus Turcarum armis, ea regi inimico adimeret,
quae nullo suo, nullo posterorum compendio, insigni
cum Christianae reipub. clade, essent communi hosti
futura praedae, qui numquam magis, quam cum spe
cioso nomine amicitiae falleret, esset infestus hostis.
Hanc certam crescendi viam, quae late semper nostro
rum discordiis maioribus patuisset, Solimanum per
sequi, ut medius inter dissidentes duos, plausibili no
mine defendendi alterius, cuius caussa esse aequior
videatur, alterum armis victum perdat, suo beneficio
victorem alterum sibi obnoxium reddat: ut meliore
conditione intelligat, sibi fuisse regno carendum, quam
per adeo praeposteram rationem regnum obtinere.
Quod vero foedius servitutis genus, quam alterius nu
tu atque imperio servire, eundem et regnare, et vi
vere et mori? Eandem iniisse Othomanum viam, qui
primus regnum ex ea gente occupasset; ut hinc se
rendis inter suos discordiis, hinc alendis, dum per
speciem fovendi alterius, alterius opprimendi, utrius
que saluti insidiaretur, per utriusque ruinam sibi adi
tum ad iniustum patefaceret principatum. Nam Amu
rathem, qui tertius ab illo regnasset, cum Byzantii
duobus fratribus de regno disceptantibus, alteri roga
 12 IO. MICHAELIS BRVTI

tus auxilio affuisset: in utrumque mox destitutum vi

ribus, quas intestinum bellum hausisset, arma conver
tisse. Inde occupatam Gallipolim, opportune ad Pro
pontidem sitam urbem inhianti Europae imperio, et
magnam Thraciae partem, quae Baiasetae filio ape
ruerit aditum ad invadendum Graeciae imperium, obti
nuisse. Ad haec, quae suadebat ratio, Sigismundi Re
gis auctoritas accedebat: qui ita medius inter duos
reges de minuendis controversiis agebat, ut cum es
set aeque cum iis affinitate coniunctus, quin optima fide
ageret dubitari haud posset. Nam quo magis sibi
uterque obtemperandum statueret recta monenti, longo
usu rerum parta opinio sapientiae, apud suos aeque
atque apud exteros efficiebat, ut nostrae aetatis magno
gentium omnium consensu sapientissimus regum
omnium in Europa haberetur. Certe, ut tantum eius
momen apud posteros esset, partim felicitatis fuit, cum
eos homines haberetin consilio, quorum prudentia mu
nitus tantus esse videretur; partim ingenii, qui cum sibi
conscius minus suae prudentiae confideret, ut alienae in
niteretur, a quo multi refugiunt maximis imperiis admi
nistrandis, animuminducere posset. Ergo cum Ferdinan
do Rege foedere icto, Ioannes Rex, quod unum primum
omnium agi oportebat, constituendis publicis rebus, quas
diuturni belli vis labefactarat, animum intendit,cum alia,
quae reficienda instaurandaque variis perfunctus belli
casibus cognovisset, tum imprimis regiam urbem munire
aggressus, quae iam inde a Ludovici Regis morte perpe
tuis fere erat cladidus eversa. Haec autem omnia tanta
omnium expectatione inchoata, ut in magnam spem
animi erigerentur, ubi vitae diuturnior usus contingeret,
nihil illum sibi reliqui facturum, quod praesens aetas,
cum ad urbium ornatum et magnificentiam, tum ad pri
 VNGARICARvM RERvM Ltb. ix. 13

vatorum opulentiam, exterarum gentium commercium,

agrorum ubertatem, maiorum gloriae felicitatique
invideret. Vnum hoc quidem semper versabat animo
aestu gloriae incenso, quibus rationibus elueret in
ustam nomini maculam, per accersita in Vngariam
Turcarum arma, quorum posse invidiam redimere vix
magnis in rempub. meritis atque illustribus sperabat,
una cura imprimis anxius, ut amplius regnum atque
opulentius, quam a suis accepisset, posteris relinque
ret. Hoc quidem ubi esset assecutus, non modo qui
ante $e fuissent, sed qui post se essent futuri reges,
magnitudine animi et rerum gestarum gloria se supe
raturum sperabat. Neque vero in tanto moderando
regno aut materia ingenio, aut ingenium materiae de
fuisset contendenti ad summam gloriam, nisi per ad
versam fortunam, infelicibus auspiciis capessentis
regnum , animum fortuna maiorem vires defecissent.
Hinc aliis solutus curis, passus est primum secum de
propaganda prole agi, a qua re ad eum diem abhor
rere visus erat: non solum quod per adversos multos
casus iactatus, uteretur inbecilliore valetudine, quam
ut aptus propagandae proli haberetur, $ed quod animo
etiam praesagiret, liberorum, si modo susceptos super
stites relinqueret, nomine modo regnum, re Solimani
futurum, cuius concessu, quamdiu is rerum status
esset, liberos intelligeret regnaturos. „Potiri vero
regno cui ea conditione permitteretur, ut rex serviret
ei quidem necti aureas catenas, sed catenas tamen,
atque adeo quibus saepe arctius, quam ferreis vincire
tur.“ Valere enim regiam fortunam in tanta calamitate
non ad levandum animum malis, sed ad calamitatem
illustrandam, quae quo lateat ob$curiore loco, eo qui
ea afflictent afficiat minus, in regiae luce cum fallere
 14 IO, MICHAELIS BRVTI

hominum conscientiam insignis aerumna non possit,

eo habere sensum acriorem, quo plures fere sint, qui
contemnant regum fortunam , infimis invisam quam
diu secunda flat, quam qui misereantur. Dedit hoc
suis tamen Ioannes Rex, id enixe ab eo contendenti
bus, ut induceret animum de propaganda prole cogi
tare: cum illius studiosi homines Stephani patris ma
mes excitarent, viri clarissimi, qui non procul a regia
maiestate tum fortuna, tum meritis in rempub. amplis
simis regnum omnium iudicio esset promeritus: cuius
virtutis et gloriae imaginem per filium regem trans
mitti ad posteritatem, non familiae Scepusiae solum,
sed universae etiam Pannonum gentis, cui illa semper
splendori fuisset, permagni interesse contenderent.
Praeposterum enim videri, cum pater Sarmatis regi
nam, Pannonibus regem dedisset, filium regem pati in
se decus familiae splendoremque interire. Hoc maio
res postulare viros amplissimos, a quorum virtute haud
aequum esset illum degenerare, hoc regnum Panno
niae universum, ut sibi persuaderi pateretur, amplis
simae familiae gloriam iam pridem illustris affinitate
regii sanguinis, mox adeptam regii nominis maiesta
tem, per eum ipsum, qui primus illam partam haberet,
ad posteritatem propagari. His victus Ioannes ex ea
dem regia, in qua nupserat Barbara soror, Sigismundi
Isabellam filiam, quam e Bona Regina susceperat, du
xit; et suis aliis laetis, quibus mortuo caelibe rege,
spes omnes fortunarum et dignitatis praecidebantur,
anxiis aliis, qui decendente Rege sine liberis, sibi
principatum animis spondebant: populorum quidem
omnium magno plausu, Pannonum inprimis, qui non
regem solum e suis, sed ex eo regni etiam heredem
quaerebant, Missi in Poloniam legati duo Stephani,
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 15

Brodericus et Verbecius, qui cum Sigismundo per no

vas filiae nuptias de confirmanda affinitate agerent:
a qua quidem minime aversus Sigismundus iam pri
dem sua sponte in Ioannis caussam propensus, quibus
placuit conditionibus, Isabellam illi filiam natu maxi
mam despondit. Inde Brodericus cum collega rever
$us, a Ioanne laeto Sigismundi responso iussus est in
Poloniam redire, additis collegis Petro Perennio et
Stephano Homonajo, qui cum amplissimo comitatu no
vam nuptam in Vngariam deducerent. Albae Regali
celebrati nuptiarum dies solennes; cum eodem tem
pore sancta maioribus caeremonia nova nupta, ac
ceptis regni insignibus, clariores nuptias insigniores
que reddidisset. Tulisse hoc unus Ferdinandus ini
quissimo animo fertur, cum haud esset dubitandum,
quin nato Ioanni regni haerede, quidquid ille de
suo iure, foedere feriundo decessisset, vetus contro
versia de regni successore * instauraretur: cum qui
dem per Pannonum leges, designare Ioanni viventi
regni haeredem, ne filium quidem liceret, aut de
iure successionis cum exteris pacisci , non magis
quam Ladislao olim licuisset; cuius auctoritas Vn
garis non obstitisset, quominus, indictis more ma
iorum comitiis, eundem sibi Ioannem Regem crea
rent, quem quidem mirandum erat, immemorem pa
trii iuris, cuius fuisset acerrimus propugnator, ad
suas conditiones, secutum Ladislai exemplum, Vngaros
alligare: verisimile quidem hoc tempori dedisse, prae
sertim cum sua non interesse, sed Ferdinandi intelli
geret, ita foedus iniri, ut spes esset apud posteros te
nere. Nam, cum uno Ferdinandus, post Ludovici mor
tem, innixus, se regni haeredem ferret: facile animad
vertit, nisi peteret subsidium ab armis, inferiorem sg
16 10. MICHAELIS BRVTI

gratioso adversario in contentione futurum, cui mo

res et iura regni faverent secundis suorum studiis
dignitatem regiam adepto: ut mirum videri possit
tantum regem, cum haec non ignoraret, passum esse
perduci se ad eas conditiones, in quibus quam parum
sibi praesidii fuissent olim petenti regnum, esset ex
pertus: poenituisse quidem eum consilii, quod tempo
ris vis magis quam certa ratio ab invito extorsisset,
ea quae postea sunt consecuta docuere. Per idem tem
pus Solimanus expeditionem in Petrum Moldaviae re
gulum parabat, cum ob alias caussas illi infensus,
tum quod male sua sponte affecto persuasum erat,
Grittium ab illo proditum, atque a Transilvanis cae
sum ad Meggesium; quod ita esse secuta mox filiorum
caedes declaravit: accedebat ad augendam offensio
nem amissa militum delectorum manus, qui una cum
Grittio ab efferatis unius caede Transilvanis erant
interfecti; ut nihil longius Solimano videretur, quam
a tam scelerato homine expetere poenas. De quo ho
mine propter fortunae atque humanorum casuum va
rietatem, quorum in hoc uno exstitit per ea tempora
memorabile exemplum, aliquanto quam ceteri fusius
dicendum videtur; quod ipsum tamen haud plane ab il
lius munere abesse credimus, qui Vngarorum res susce
pit scribendas, quorum imperio perdiu Valachi superio
rum regum tempore paruerunt. Apud hos Petrus
summo loco natus in Draculam gentis principem ori
ginem referebat, qui avorum memoria, fama iustitiae,
et prudentia inclitus, belli dissuasor fuit, quod fume
$tis auspiciis Ladislaus Vngarorum et Polonorum Rex,
Eugenio IV. Pontifice Maximo Christianos reges con
citante ad arma, adversus Amurathem Turcarum im
peratorem gessit. Quo quidem in bello Dracula, ne
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 17

minus strenuus gerenda re, quam lisertus dissuadendo

bello videretur, memorabili illo ad Varnam proelio,
Ladislao Rege caeso, industrie se in primis atque
impigre gessit. Valachos credit Aeneas Sylvius, qui
creatus Pontifex Maximus Pius Secundus est dictus
ea loca incolere, quae quondam Getae tenuere, quibus,
pulsis Romanorum armis, colonia deducta sit a Flacco
proconsule, a quo parum detorto nomine, sit Valachia
tota provincia appellata. Sed quis hic fuerit Flaccus,
aut quo tempore adversus Getas rem gesserit, colo
niamve deduxerit, non tradit. Diu quidem Romano
rum provinciam fuisse lingua fidem facit, qua ad hunc
usque diem Valachi utuntur, adeo prope accedente ad
antiquam Romanam, ut qui eam calleat, haud sit in
terpretem inter illos hospes desideraturus: id quod
nobis contigit, cum in Dacia aliquot abhinc annis
ageremus: qua in regione, soli ubertate et coeli ele
mentia nobili, frequentes Valachorum pagi habentur.
Gens vero tam procul abest a vetere I{omanorum
disciplina, quam prope abest a lingua: ut mirari satis
non possinm, hoc, doctos alioqui iuomines scriptum reli
quisse,disciplinas, mores ac leges easdem, quas olim Ro
mani, acceptas a maioribus Valachos retinere. Tanta
quidem gentis barbaries, adeo rudes atque impoliti mo
res, ut cuiusvis potius, quam sui memores, ne se esse
quidem homines morint, quae communia modo homines
cum bestiis habent consectantes. Vna quae posset exco
lere barbaros mores, et tetra, atque immania ingemia,
aliorum omnium religio potens, corrupta graeca super
stitione, ut imbuat errore animos, non liberet. Inertia, so
cordia, somno, torpore languentia membra usque eo, ut
quae in bestiis industriam excitat, rerum omnium ege
stas, quae sunt necessariae alendae hominum vitae, vix
«
MoNVM, HvxG. HisT, — scRiPToi. Es. xuv, 2
18 IO. MICHAEI,IS BRVTI

possit stolidos homines excitare a languore et somno, ut

quod vulgo agros colant, et pecora alant, quorum fru
ctibus vitam tueantur, non ab illis extorqueat suorum
caritas, sed nobilium hominum in illos ius, quibus ad
dicti, tamquam ad hastam empta mancipia serviunt;
ubi utrumvis liceat, insidere publica itinera, atque
in silvis vitam latrociniis infamem traducere quam la
bore atque agrorum cultura malint. Itaque Saxones, po
tior et uberior Transilvaniae pars, non patiuntur temere
eos in iis urbibus pagisque, qui sui iuris et ditionis sunt,
coalescere: suis enim agros colendos (delegant), quos
in opere assidui, et sua sponte industrii atque expe
rientes, cum ad hominum solertiam soli bonitas acce
dat, opimos inprimis et feraces reddunt, ut nulla fere
gens sit, quae aut uberiores suae industriae fructus le
gat, aut viliore frugum annona omnis generis utatur:
saepe quidem accidit, ut tantum tritici nummo aureo
Vngarico ematur, quantum alendis per annum quatuor
hominibus bene valentibus, sex nonnunquam atque eo
amplius sit satis. Aeque vero ut tritico, abundant vino,
pecore, aliisque omnibus, quae venatu piscatuque e cir
cumiectis silvis et saltibus, piscosisque amnibus et lacu
bus parantur. Iam et illi ipsi pagani homines exculti ad
omnem humanitatem, atque in hospites benigni et ef
fusi, ultro citroque peregre euntes hospitio accipiunt,
ac laute et copiose habent. Verum ut eo, unde est di
gressa oratio revertatur, Dracula ante bellum salutaris
sententiae auctor, Ladislao caeso, Ioannem Huniadem,
qui se ad Valachos Transalpinos cum reliquiis victi
exercitus receperat, quaecunque fuerit inconstantiae
caussa, dolo captum redegit in potestatem, certa spe,
ut apparet, ingentem gratiam ab Amuratlie victore
ineundi: non enim ignorabat unum omnium maxime
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 19

illi hominem invisum, qui maximas clades Turcarum

genti superioribus annis intulisset, cupiditate ulci
scendi incenso munus multo gratissimum futurum.
Quae illi perfidia exitio, et posteris fuit; sive enim le
vitas ingenii ab animi dubio, sive infamiae metus mu
tationem consilii expressit, multis onustum donis at
que ingentibus missum fecit : quae placando irati ani
mo, tam gravi iniuria lacessito, et amiserunt gratiam,
et vehementius implacabiliusque semel saucium oblata
perculerunt: memoria imiuriae raro, nulla munerum gra
tia in ferocioribus ingeniis exolescente, certe, eo ma
gis invisa, quo magis creditur ad obliterandam eam
ipsam iniuriae memoriam obiectam : ut duplici no
mine, et propter hospitii ius violatum, et quod dignum
Huniadem censuisset, quem per ludum et iocum fal
laci commento ludificaretur, dignus videretur, qui ul
timo supplicio admissum scelus expiaret. Itaque post
Ladislai mortem, quoad puer Rex adolesceret, Hunia
des prorex gentis decreto renunciatus, nihil prius ha
buit, quam ut coactis copiis in Draculam moveret, spe
cioso titulo sceleris poenas a proditore expetendi, qui
subnixo hospiti pacis atque amicitiae foedere per
summam iniuriam, et deorum penatium violata sacra,
vincula nectere veritus non esset. Ergo cum iusto
exercitu superatis Alpibus, e Transilvania in Mol
daviam descendit, atque omnia longe lateque incen
diis et populationibus vastando hosti infesta facit,
gravi bello atque adeo, quo resistendi ratio difficilior
esset, nec opinato oppresso. Ita armis provincia oc
cupata, Draculam vivum in potestatem redactum ul
timo supplicio affecit, insigne futurum in posterum ad
extremum vitae discrimen conservandae fidei exem
plum, innoxiis liberis puniendis barbarum in morem,
9* -
 2() I(). MICHAELIS BRVTI

iura humanitatis egredi visus, ex iis maiore natu, cum

patre capite mulctato, altero effossis oculis eiecto, at
que in Draculae locum, qui provinciae praeesset, no
vo homine suffecto. Eiusdem gentis Draculam Mat
thias Rex Huniadis filius aliquot postea annis opem
poscentem liberavit, oppressum Turcarum armis, et
mox (quibus de caussis non traditur) adductum se
cum Budam , decem perpetuos annos in carcere
habuit, cum antequam e Transalpinis decederet, ter
tium eiusdem nominis Draculam provinciae praeesse
iussisset, iam a Turca, eiecto altero, praefectum.
Creditur Matthias Rex adductus populorum que
relis, quibus propter crudele atque immane impe
rium esset Dracula invisus, etiamsi reducendum eum
sibi in regnum statuisset, eo honore habitum indi
gnum secum abduxisse. Feruntur de eo quidem tru
cis ac barbari ingenii insignia documenta multa, quo
rum hic unum aut alterum tradere ab instituta nava
tione non erit alienum. Cum adeuntes illum Turca
rum legati leniter, demisso capite de more venerati
essent, iussos superbo ingenio capita aperire, quae
longo volumine lintei tenuissimi tecta obvolutaque ha
berent, et pertinacius recusantes, cum non esse moris
Turcarum dicerent, ne imperatori quidem detegere
eaput, pileos illis termis clavis adactis, capiti affigi
imperasse. Eundem cum una amicis discumbentibus
convivium iniret, inter potandum, tetérrimo suppli
cio carnificem Turcas affieientem, cum palo per se
dem adacto, ultimos cruciatus per celerem mortem
deprecarentur, laetis oculis ac vultu hilari spectasse.
Alias egentes homines cum cura conquisitos sive iner
tia, corporis contracta labe, sive quo alio duriore casu
deplorata valetudine mendicare stipem cogerentur,
 VNGARICAl&VM RERVM LIB. IX. 21

lauto convivio excepisse: inde cum epulis et vino

oneratos sensisset, septo inclusos subiectis ignibus
cremari vivos iussisse, in eo, ut credebat, non inscite
cavillatus, insigne beneficium habendum iis vitam eri.
pere, quibus expetenda mors, vindex malorum, solatio
et levamento esset, Iam illud haud minus truculentum,
solitum spectare torquentem Turcas carnificem cum
(®
pedes sale aspersos, direpta cute, lambendos capris
praebere cogerentur, ut ex linguae asperitate, et salis
aerimonia morsus doloris et cruciatus acriores per
ferrent. Neque mitius in suos paullo gravioris male
ficii, et sceleris convictos animadvertebat, suo ingenio
gentem indomitam, et liberalioris cultus, ac discipli
nae omnis expertem, qua spes esset insitam feritatem
animis posse emolliri. Hanc vero saevitiae caussam,
quam iniuria sibi approbari contendebat, aiunt Dra
culam obtendere solitum mon barbarae immanitatis,
sed iusti animi indicem, atque una maxime cura labo
rantis, vindicandi infestam provinciam latrociniis,
quam patefieri nationibus exteris ad commercium vo
lebat, non mortis metu barbaros, quam contemnerent,
sed genere supplicii ab iniuria et maleficio deterrente.
Semel quidem usu venisse aiunt, ut Florentinus mer
cator, qui illac iter haberet, cum postulasset, ut loco
tuto liceret cum alias pretiosas merces, olosericam, at
que auream telam varii generis, tum inter illas conditos
pecuniae loculos (reponere), iussus relinquere per no
ctem vico medio, mane intacta omnia, non secus ac si
ipse custos asservasset, retulerit, rem monstri ac por
tenti similem in tanta barbarie admiratus. Huic Draculae
tamen, aliquot postea annis Matthias restituto regno
paterno duo oppida ad veterem ditionem Cziczo et
Chüküllum adiecit, qui postremo Thracio bello a Tur
22 IO. MIC11AELIS BRVTI

cis caesus finem simul vivendi et regnandi fecit. Hu

ius stirps Petrus Moldavus praeferoci turbulentoque
vir ingenio, exorta olim cum Sigismundo Rege contro
versia de finibus, quidquid intra duos amnes, Tyrum
et Hyerassum Moldaviam attingeret, postulabat: Neque
his contentus, medius inter duos positus, dum Fer
dinandus Rex et Ioannes de regno dimicabant, ad ma
iora indies adiiciens animum, Transilvaniae immine
bat; haud dubia spe, si quid durius Ioanni accideret,
mobilitatis parte largitionum magnitudine traducta in
sententiam, se res novaturum. Obtulit occasionem
fortuna undique captanti, non semel a Ferdinandi du
cibus Ioannis copiis deletis, atque eo ad Sigismun
dum Regem, deplorata spe suis umquam viribus recu
perandi regni, confugere coacto. Incitabat per se fero
cem animum duo oppida tuendi, atque ingens cura,
quae a Matthia Rege, ut iam diximus, Draculae avo
erant attributa; tum forte arma late per Transilva
miam circumferentibus, hinc Petro Perinnio, hinc Va
lentino Terekio , qui Ferdinandi duces, cum magna
principum parte a Ioanne Rege defecerant, oppidorum
recipiendorum caussa, quae in illius ditione habeban
tur. Ferdinandum porro Regem, et suis, et Caroli fra
tris opibus praefidentem horrebat; cum minime dubi
taret, quin quae oppida Ladislaus et Ludovicus Reges
armis repetentes acerrime oppugnassent, iam confir
matis Vngariae rebus, multo maioribus viribus esset
aggressurus. His curis anxius, acceptis nunciis, Fer
dinandi duces omnis metus expertes impune, tamquam
in pacato per Saxonum sedes vagari, ut nunc vulgo
vocant, de improviso eos in campis Coronensibus ad
ortus (nobilissima Saxonum urbs est, sita in extre
mis Transilvaniae finibus) ingenti clade affecit, aenea
 VNGARICARVM RERVM LIB IX. 23

tormenta quae secum ad urbium oppugnationem ave

xerant, relinquere coactos. Rei praeclare gestae fa
ma Ioannem Regem in spem magnam erexit, Moldavo
belli socio ascito, regni cuius iam spem abiecerat re
cuperandi. Itaque missis ad eum legatis, qui magnis
pollicitationibus eum elicerent in belli societatem,
enixe rogat, ut coniunctis secum armis, communi con
silio gerere bellum pergat, non in eo sibi solum, sed
Solimano etiam, qui strenue rem gerentibus haud de
futurus sit, rem gratam facturus. Superbum barba
rum, et qui laetis rebus inflatus afflicti atque eiecti Re
gis fortunam despiceret, ita missa legatio non movit,
ut, unde spes extorri affulgeret bene gerendae rei, ipse
victor fiduciam et spiritus sumeret ad eum ipsum, qui
illius fidem atque opem imploraret, et e Transilvania
pellendum, quae adhuc illius imperio parebat. Iam
magna spe fretus rem ex sententia $uccessuram, ad Bi
striciam, unam e Saxonum sedibus copiis adductis, op
pidanos urbem dedere, atque imperata facere coegit,
iam antea nonnullis arcibus et pagis belli terrore cir
cumlato in potestatem redactis. Interea Ioannes Rex us
que adeo sua spe frustratus, uti ab eo, quem sibi futu
rum belli socium sperabat, ea parte imperii qua po
tiebatur, spoliaretur, obsecundandum tempori arbitra
tus, cuius opportunitate usus ferox hostis infestus Tran
silvaniae imminebat, missis legatis, qui de iniuriis ex
postularent, amice monendum curavit: videret quo ela
tus imperandi cupiditate, violando amicitiae iure pro
grederetur. Quae mala ne Solimanus suos pateretur, per
unius reditum imminentia, horrere, supplicibus per dei '
immortalis sanctissimum nomen, cuius vinm infestam
sceleratis, unus regum maximus referret in terris, se
etiam atque etiam orare. Legatorum orationem eleva
24 10. MICHAELlS BRVTI

bat fama minime dubia eorum, quae in Moldavia acta

essent, certari inter multitudinem, et nobilitatem par
tium studiis, neque qui iure legitimo, aut gentis mori
bus, sed qui viribus, et armis pollerent, superiores in
contentione haberi. Hine fieri, ut nullius esset diutur
mum in Moldavos imperium, quae superior factio ar
mis esset, sive eius iusta, sive iniusta caussa habere
tur, deiecto per vim principatu, qui regnaret, e suo
corpore deligente, quem mox altera emergens regnan
tem pelleret, ac deiiceret loco. Neque Petrus interea
sibi deerat, ita cupiditate ingenti incensus ad princi
patum repetendum, ut oblatae occasioni non esset im
parem animum et vires allaturus. Adire ministros
regios, prensare, negare legitimis suffragiis, gentis
more atque instituto Alexam creatum, natum obscuro
loco hominem, et imparem regno, per paucorum coitio
nem ab exilio revocatum, quibus non liceret privatam
rem , misi eversa publiea, tueri: Delegisse non quem
principem agnoscerent, quam magistratum gerentem,
et ius dicentem populis, sed per quem regnantem mo
mine, intolerabilem privati in suos dominationem exer
eerent. Ex horum ordine delectos, qui apud Solimanum
imperatorem sibi repetenti principatum adversarentur,
privatorum libidini publicam caussam obtendentes.
Scilicet conscios domesticorum scelerum, unum se hor
rere eorum futurum vindicem, quae scelerate in deos,
in homines admisissent, assueti homines ita in pro- .
miscuo licentiam habere, ut nemini parcerent, nisi per
quem aditus sibi ad ea pateret, quae non ferenda le
gitimo potienti imperio flagitiose, et nefarie in eum
per omne genus contumeliae atque iniuriae moli
rentur. Scire principe se, abstinendas manus privatis
a pecunia publica, a maleficio, et iniuria in omnes, a
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 25
-

caede, a rapimis, a sacrilegiis temperandum ; quibus

vitam contaminatam dilapidata privata re, tueri seela
tissime cogantur. Haec dicentem, ut aequioribus ani
mis regii ministri audircnt, inimicorum nimis accele
rata ratio efficiebat, principi mortuo novum sufficiendi,
cuius declarandi praerogativam ad Solimanum perti
nere arbitrabantur, in cuius se fidem tradidissent: te
mere fecisse, quod praecipere sibi ius summum imperii
ausi essent, cuius dandi atque adimendi potestas non
penes deditionem esset, sed penes eum cui se dedis
sent : quo quidem inconsulto mihil iis quidquam mo
vandum, quod pertineret ad summam rempub. cense
bant. Laesam ab iis imperatoris maiestatem, qui prin
cipatum, quem esse illius beneficium non ignorarent,
cui visum esset detulissent: ut etiam, si maxime dignus
primcipatu haberetur, cui eum honorem habuissent,
uno hoc nomine quod in eo honestando violata a Mol
davis maiestas summi imperii esset, eo videretur ab
dicandus. Cuiusmodi tamen eum non esse, illud ha
beri argumenti loco, quod de eo non ausi essent Soli
manum appellare, cui intelligerent neminem posse
probari, quem non certa iustitiae, et sapientiae fama
fidem faceret futurum administrando imperio parem.
Ita moesti legati ad suos literas dant, quibus quam
angusto loco sint eorum res, docent. Praeoccupatam a
Petro per regiorum studia ad Solimanum gratiam, quo
rum animos sibi aut magnis muneribus, aut maxima
rum largitionum spe haberet devinctos, ut nemini du
bium esse posset, quin primo quoque tempore Turca
rum armis in regnum reduceretur. Alio esse confu
giendum, qui eo rerum potiente se parum tutos futuros
arbitrarentur: praecisam enim spem omnem quidquam
aequi a Turca impetrandi, qui uni faveret maxime, a
26 IO. MICHAELIS BRVTI

quo ipsi essent maxime aversi. Quibus illi cognitis,

specioso quidem consilio, sed parum tempori apto,
quod praesens subsidium requirebat, legatos ad Caro
lum Caesarem mittunt, et ad Ferdinandum Regem vi
ros spectatae prudentiae, qui doceant magnam occa
sionem ostentari adversus communem hostem Tur
cam rei bene gerendae, modo oblatam agnoscentes ex
pedire arma, et ferre opem poscentibus, quorum res
arcto loco laborent maturent. Moldavos a Turca gra
vissimis de caussis alienatos ad defectionem spectare :
atque adeo, ut quominus id primo quoque tempore
agant unus potentia atque opibus par ad quem deficiant
desit. Si equitum X millia subsidio mittantur, cum ipsi
equitum delectorum XL millia habeant in armis: ubi
et iam congrediendum sit cum Turcarum immensis c0
piis, se de belli eventu minime dubitare. Properato
modo opus esse, occasione non ferente moram, quae
ut subito, et praeter spem non expectata adsit, ita e
manibus horae momento neglecta effluat. Dari in prae
$entia optionem, Turcarumne an Ferdinandi et Ca
roli V. Caesaris Moldaviam fieri accessionem virium ma
lint, regionem ferocissimam atque equis virisque abun
dantem : se quidem Turcae sua sponte infensos, quo
vis fas, religio suadeat quam sancte colant, ad eos
inclinare, quorum numquam in Christi religionem prin
cipum intelligant viribus aequari. Cum his mandatis
dimissi legati quo facilius inimicos se passim obser
vantes fallerent, per Turcarum praesidia iter facien
tes mutata veste, et uno modo atque altero comite
contenti, qui duces simul itineris essent, proficisci iu
bentur. Speciosa re magis legatio, quam ullo orationis
apparatu, instituta alieno tempore, quo uno suscipien
dae consultationes de rebus gravioribus maxime in
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 27

digent, neque usui fuit, duos fratres reges intestinis

Germanorum discordiis a respiciendis aliis rebus avo
cantibus, et quod necesse fuit, plurimum etiam obfuit.
Nihil enim eorum, quae a Moldavis agerentur, regios
ministros Byzantii fugiebat, Petrum suarum partium
hominibus de iis eo litteris crebrioribus certiorem fa
cientibus, quo eos magis celatos inimici vellent, cum
quidem vitio humani ingenii in multorum numero, qui
se videri studiosos adversariorum partium vellent, non
esset satis tuta fides. Eo vero Solimanus in Molda
vos incensus vehementius, quo ad Ferdinandum con
fugissent maiore cum sui contumelia; se facile passus
Petro per suos reconciliari, receptum iterum in fidem,
iurare in verba, et sacramento de more adigi iubet:
mox Himbrecurtio, impigro homini et rei militaris pe
rito, negotium dat, ut contractis copiis det operam,
ut primo quoque tempore Petrum, redactis inimicis in
potestatem, reducat in regnum. Quae cum in Molda
viam fama minime dubia allata essent, trepidi Boiero
nes, quo res praecipites temeritas egisset, novo sce
lere, ita e praesentibus malis emergere sperantes, se
mel admissum scelus cumulare pergunt, atque Alexam
incautum adorti interficiunt. Inde mortui caput Petro
advenienti ad placandum irati animum tradunt, Turca
duce sceleris immanitatem detestante. Quos Petrus
eludendos pari fallacia arbitratus, in praesentia collau
dat, ac sequi se, et deinceps, obliteratis offensionibus,
de se omnia bene sperare iubet. Mox Suchaviae in
regia collocatus, vir, ubi cetera paria essent, in omni
fortuna admirabilis, muneribus amplissimis ducem, mi
litem donativo liberaliter prosecutus, dimisit. Inde
converso animo ad res constituendas, quae per in
signem varietatem temporum, non facile defervescente
 28 IO. MICHAELIS BRVTI

irarum aestu fluctuabat, e Boieronibus, quos primci

pes coniurationis fuisse , et desertionis auctores com
staret, iussos caussam dicere, rapiendos damnatos ad
supplicium, et plectendos capite curavit. Interea Ioan
mes Rex audit in Transilvania, coniuratione principum
facta, nova adversus se consilia iniri. Praeerant tum
provinciae Stephanus Mailatus et Emericus Balassa,
quorum fides maxime erat Ioanni Regi probata, fallaci
spe decepto, Mailatum, quamquam ille animi impotens,
et superbo ingenio uberiora praemia posceret egregie
navatae adversus Grittium operae, Transilvaniae prae
fectura contentum futurum, quam et ipse ante imitum
regnum, et semper, maiorum memoria, clarissimi viri,
et dignitate atque auctoritate principes, administras
sent. Cupiditate enim regnandi incensus, quae illi mox
pesti atque exitio fuit, missis ad Solimanum literis,
tentabat per eorum gratiam, quorum erat maior in regia
auctoritas, regnum deiecto Ioanne occupare, cuius bene
ficio, praeter honorem provinciae, ex infimo loco ad sum
mum gratiae locum (evectus est): mox ea spe deiectus,
Ferdinandum Regem multis pollicitationibus et prolixis
incitatum, cum illi spem faceret brevi per suarum par
tium homines totius regni adipiscendi, sibi conciliare
studebat: Sperabat vero regem Ioanni minime aequum,
deiici se Transilvaniae praefectura haud passurum.
Sed Solimanus, cum ob Gritti caedem pridem Mailato
infensus, qui eius interficiendi fuisse auctor ferebatur,
tum suo ingenio, ut nemo alius magis a proditoribus
fovendis alienus, quas Mailatus ad se literas miserat,
Ioanni Regi cum fide curavit reddendas, adiectis aliis
suis, quibus illum amice monebat: Videret posthac,
quousque progrederetur suis credendo, Non ita mul
tos in regum consilio haberi; in quibus insignis pru
 VNGARICARVM RERVM ILIB. IX. 29

dentia inesset, aut fides; vix unum aut alterum, in quo

esset cum summa fide par prudentia coniuncta. Si al
tero carendum esset, nudam fidem, tectae calliditati
praeferendum. Nam, quae imperia unius consilio mi
nus munita starent, posse alieno fulciri interea in re
rum moderatore probitate industriam excitante ; quae
raro esset, magnis etiam gerendis rebus, atque ar
duis infelix ; quo enim quisque sui conscius sibi
fideret minus, eo adversus omnes insidias cautiorem
vigilantioremque esse: consilium, quod non probitas
fidesque moderaretur, ut in occulto hoste latentia ar
ma, aut in poculo dilutum venenum, quibus usui esse
deberet, exitium afferre. Hoc esse functum officio So
limanum in Ioannem Regem ne Iovius quidem inficia
tur, eorum immemor, quae paullo ante dixisset: Inci
tatum Barbarum a Laskio Ferdinandi legato, cum
quae acta cum Ferdinando essent, illi omnia aperuis
set, in Ioannem Regem, maximum atque inexpiabilem
odium suscepisse. Non eadem moderatione animi u
sum Ferdinandum fide sua in Ioannem exsoluenda

acerrime accusat, quasi per Thomam Nadasdium, cu

ius soror Mailato nupserat, cum alio largitionum ge
mere, tum spe provinciae maximae Mailatum delinitum
in partes traducere conatus esset, concepta fallaci spe,
per illius auctoritatem cum alias Transilvaniae civita
tes, tum qui Saxonum sedes appellantur, ad volunta
riam deditionem perducendi. Germani enim origine,
haud tacitis studiis, ubi utrumvis liceret, Vngaro Fer
dinandum Germanum regem praeferebant. Ab eodem
ait Emericum Balassam, quem Ioannes collegam Mai
lato dederat, cum ad defectionem sollicitatum, magni
tudine largitionum, mox in sententiam traduxisset, co
natum esse populos, per se iam ad defectionem spe
30 10. MICIIAELIS BRVTI

etantes, ad arma excitare, id facile futurum coniicien

tem, quod iam civitatibus tributis exhaustis, pecuniae,
iniqua aestimatione, non habita fortunarum, non cen
sus ratione, viritim imperarentur. Neque ratio tempo
ris populorum querelam minuebat, quibus prospicere,
et tueri simul publicum otium, non facile, volenti etiam
maxime, licebat, Byzantii Solimani ministris, alterum
iam annum Ioannem Regem vectigalem pecuniam de
bere: ut magno consensu negantibus esse unde solue
rent, opportuna occasio ad alienandos a Ioanne Rege
animos oblata videretur. Quibus de rebus Ioannes, ut di
ximus, certior factus, iusso milite Budam ad signa con
venire, in Transilvaniam movit, celeritate sui adven
tus coniuratorum consilia, quae non ut facile iniri, ita
facile conloqui, atque explicari possent, oppressurus.
Ac quo opinione clementiae sibi provincialium animos
conciliaret, iussis suis a maleficio temperare, ita edi
cendum curavit, se ita armatum adventare, ut saluta
ria suis arma nemini, qui non in ea ultro incurreret,
essent incommodo futura. Esse enim suum consilium,
ut quae seditiosi homines ad perturbandum quietum
provinciae statum, falsis rumoribus dissipatis moliren
tur, suo adventu disiiceret, atque ita hoc tamen, ut me
iis ipsis quidem quidquam ... esset timendum, quorum
scelere factum esset, ut invito et detractanti adeo es
sent necessario sumenda arma. Principum conventu
indicto, evocaturus ad caussam dicendam, qui capita se
ditionis haberentur, interposita publica fide, omnia iis
tuta a vi atque ab armis fore: quidquid de iis, cognita
caussa, principes statuissent, eo se contentum, nemi
nem violari armis passurum. Ita conventus in certam
diem Tordam indicitur, nobile Transilvamiae oppidum
$alis emporio, cuius est tota regio feracissima. Mox
 VNGARICARVM RMERV LIB. IX. 31

datis ad coniuratos literis, quibus, parentibus imperio

a capitis periculo cavebatur, se iudicio sistere ad
praescriptum diem iubet. Quae dum ita a Ioanne Rege
administrantur, Stephanus Mailatus, ex sceleris consci
entia, deplorata veniae spe, se Fogarasium recepit, oppi
dum suae ditionis, cum loci situ, tum operae munitissi
mum. Hinc collecta tumultuaria militum manu, quo
praesidio tutus adversus regia consilia atque omnem
casum esset: illic, qui exitus eorum esset, qui ad diem
affuturi ad dicendam caussam dicebantur, exspectare
constituit. Interea Ioannes IRex Balassam aggressus,
infesto agmine populabundus, in eius ditionis agros
atque oppida excurrit: in his Almas et Diodum omni
belli clade vastata redigit in potestatem. Quo cognito
Balassa, omni alia spe salutis abiecta, de amicorum
sententia, pulla veste indutus, quod indicium resipi
scentis animi et admissum scelus agnoscentis esset, ul
tro in Regis castra proficiscitur, atque ad pedes pro
iectus, et totus perfusus lacrymis, infimis precibus,
quae indicio essent diffidentem suae caussae in unius
laesi Regis clementia et misericordia omnem spem po
sitam habere, veniam poscit: Inductum se atqne im
pulsum Mailati fraude, quo minime aequum esset; post
hac se daturum operam, ut contrariis officiis multis
atque illustribus in Regem optimum atque praeclare
de se meritum admissum scelus et flagitium sarciret.
Ne pateretur insitam animo clementiam, cuius aeque
laetis atque adversis rebus illustria semper dederit
documenta, suo scelere vinci, dei immortalis placabi
lem iracundiam, non inexorabilem, non diu obluctantem,
non occludentem benignitatis aures miserorum preci
bus aemulatus ita, ut omnium oblivisceretur, quae hu
mano errore non animi contumacia, non superba nu
32 10. MIC [HAELIS BRV*TÍ

minis contemptione Regis clementem et misericordem

animum ab instituta consuetudine ignoscendi supplici
bus avertisset. His Rex delinitus, cum amicorum pre
ces accederent, quos reus aut amicitiae aut propin
quitatis necessitudine habebat devinctos, facile condo
natis offensionibus omnibus, passus est secum in gra
tiam redire, duabus modo arcibus retentis, quas vi ex
pugnatas in potestatem redegisset. Quibus cognitis
rebus, unus e principibus coniurationis Franciscus
Κendius, cum frequenti conventui et ipse sistere se
esset iussus, ad preces caussa diffisus Balassae exem
plo, omni alio effugio intercluso, se convertit. Ita vero
culpam agnoscebat, ut. magna eius parte in Mailatum
derivata, probabili coniectura, cuius contumacia in in
cepto perstantis culpam augeret, facti veniam, atque
impunitatem a mitissimo Rege se impetraturum non de
speraret. Brevis quidem regis oratio fuit: Cum ipse, cuius
maiestatem rei laesissent, quamquam caussa superior,
et armis legitimo gentis more ius suum persequi con
stituisset: Non facturum se, ut iis praescriberet,
quorum ius moribus et legibus regni de his pronun
ciandi esset, quominus ex sua fide in maiestatis con
victos, atque ultro crimen fatentes animadverterent.
Nihil sibi proclivius, quam ignoscere implorantibus
suam fidem, ubi privata sua caussa, modo non reipub.,
ageretur. Sed non hos ad sese pertinere, qui posuissent
privatam personam, cum regiam suscepissent : Neque
enim eos in Ioannem Scepusium coniurasse, sed in
Ioannem Scepusium Pannonum Regem: qui nisi mu
neris et nominis maiestate inter suos tutus esset, tum
de communi omnium salute videretur desperandum,
quae ex unius regis salute penderet: quemadmodum
enim secto capite totum eorpus interire necesse est,
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 33

ita esse necesse everti regnum, rege, quasi capite, de

medio sublato. Nam si quaereretur quae caussa olim
legislatori fuisset animadvertendi in maiestatis reos
severissime : haud dubium fore, quin unam hanc caus
sam secutum apparet, quod in laedenda regis maie
state simul violari gentium ius, divinas atque humanas
leges omnes, dei immortalis maiestatem inter homines
existimaret, cuius personam rex in terris referret. Quid
vero aliud agere illos, qui non agnoscerent regem, quam
perturbare hominum vitam, cuius tuendae caussa es
set regia potestas instituta, velle regnare vim atque
arma, pessundari leges, iudicia everti, communia gen
tium iura exstingui? quae cum in principio male vita
hominum desideraret: in urbes receptum quaeri esse
coeptum legislatorem, magistratum, regem: cuius aucto
ritate repressa, ni, in eadem aequabilitate homines,
pari iure agentes continerentur. Non se invasisse
regnum armis, non malis rationibus quaesisse, non
haereditario iure, non corruptis suorum amimis largi
tionum magnitudine; non iniquis pactionibus: ante se
expetitum regem populorum votis, plausu, acclama
tionibus, quam creatum suffragiis: quod raro alii apud
exteras gentes (abesset verbo arrogantia), numquam in
Pannoniae regno cuiquam evenisset. Ita vero multa
adversa suos esse passos, se evecto ad regnum, ut
una iis caussa honestissima fuerit, non regem solum
tuendi, sed etiam regni iura, patria instituta, mores,
leges, quas exteri reges, per pactiones nuptiarum et
privatae coniunctionis iura labefactare atque evertere
conati essent. Innocentiam quidem suam, eximium stu
dium et pietatem erga patriam, quo mature minus sui
perspectam haberent, adversa sua tempora potuisse
efficere: minime exstinguere, aut delere potuisse: quo
monUM, HUNG. HIST, - ScRIPT. XIV. 3
34 10. MICHAEI.IS BRVTI

infestior iis esse deberet, qui quo tempore speraret,

hunc iudicii sui fructum referre, ut patriae aliquando,
quae sibi summum honorem in terris habuisset, parem
gratiam referret; pacis atque otii perturbatores de
prodendo exteris regno scelerata consilia agitarent.
Quae quamquam ita essent, mitius tamen se cum iis
acturum, quam eorum scelus postularet, tum ut ingenio
suo indulgeret, cui non posset pati vim afferri severius
agendo; tum, ut aequi, atque iniqui cogerentur fateri,
quam nullo suo merito in suum exitium scelerati homiues
conspirassent, quem non literis solum, et testibus, sed
sua confessione etiam convicti, tanto leviorem mitiorum
que essent suo merito experti. Secundum Regis ora
tionem, et Kendio, et aliis excedere iussis, qui cum
eo coniurasse dicebantur, sententiae rogari coeptae,
quae quidem, nullius variante, capitis (lammandos, at
que ultimo afficiendos supplicio censebant, adiecta
proscriptione bonorum, ut ne feminis quidem, quod
raro accidit, publicatis proscriptorum bonis caveret,
eodem calamitatis genere cum viris comprehensis:
sive enim depravatis odio animis, sive assentamdi stu
dio Ioanni praesenti, qui mos in regia viget, nulla
religione obstrictum Regem iis contendebant, qui ma
iestate Regis violanda, leges omnes et iura violassent.
Quibus Rex minime assensus, me vindicando scelere,
quod longe abesse a tam augusta persona deberet, vi
deretur ipse immemor suae constantiae fuisse, missos
fieri iussit. Inde ad principes et civitatum legatos
conversus, gravi imprimis atque accurata oratione, de
praesenti rerum statu agere coepit. Quo maiorem sem
per in se pietatem rebus suis adversis esset exper
tus, eo se angi vehementius, quo tempore cogitari ae
,quum esset de illa sublevanda et recreanda a prae
sentibus malis, tempore id extorquente ab invito sibi
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 35

novo incommodo esse afficiendam. Orare enixe,

quando cum sua caussa esset coniuncta publica salus,
haud acriore studio crederent se moveri privatae sui
rei, quae sine publica salua esse non posset, quam rei
pub. cura. Si cordi esset otium, securitas, pax, qua ni
hil in terris haberetur amabilius; ea quidem esse rei
familiaris iactura, sed quae esset tam perexigua, redi
mendam: quam ipsam, si id fieri ullo modo posset, suo
ipse sanguine esset redimere paratus, culpam quidem
(si modo ea culpa esset,) non usque eo gravius incom
modi quod intelligeret suis esse subeundum, se a suis
deprecari, quamquam illam temporis, non suam, mini
me a se praestari aequum esset. Ignorare, quae tem
pora requirerent, qui vim temporum et procellam pa
rum nossent: quae cum eadem semper in magno fluxu
rerum et vicissitudine esse non possent: haud miran
dum videretur, si quae paullo antea iniusta, foeda, non
ferenda haberentur, paullo post non solum nullo cum
dedecore, sed magna etiam cum laude ab aliis, loco
et tempore alio susciperentur. Quid immane, tetrum,
truculentum magis, quam a parentibus interfici libe
ros? at unam rationem temporum, in Romana olim ci
vitate effecisse, ut L. Brutus, idem patriae vindex, Tar
quiniis exactis, idem liberis securi subiectis, immortali
cum sua gloria suorum civium libertatem sanciret. Ita
Virginium filiae pudorem sua manu interfectae servasse
integrum a flagitii labe; ita T. Manlium militarem
disciplinam filii supplicio, adolescentis magnae indolis,
et per maiorum vestigia contendentis, ad summam glo
riae constabilisse: eandem rem saepe honori aliis, de
decori aliis fuisse, vexasse tyrannos patriam, cum ci
vium bona suam praedam facerent, cum hastae subiice
rent innocentium domos, agros, fundos, quorum mem0
3*
36 IO. MICHAELIS BRVTI

ria iniusta sempiternis maculis ad posteritatem propa

gata esset. At exegisse eadem a suis, tempori obe
dientes optimos reges, et quorum eximia esset in pa
triam caritas, egregia voluntas, neque pecunias imma
nes modo, sed quae necessaria etiam ad vitae cultum
haberentur, exegisse, quibus quidem quando ea redi
menda essent, quae liberi homines longe vitae prae
ferrent, pax, otium, libertas, qui ea a se posci cum
usus requireret, recusarent, eos ne videri quidem nosse,
qui verae esset vitae, qui libertatis fructus, sine qua
qui possent iucunde vivere, in iis, sub hominis per
sona peculis ingenium latere: ubicumque de collatione
tributi ageretur, tria haec inprimis spectari consuevisse,
et quibus esset tributum imperandum, et qui impera
rent, et quae temporis vis esset, cum ad confectionem
tributi conferri oporteret. Quae omnia si expendantur
a suis sedato animo, et repressa ad tempus cupiditate,
qua interdum plus aequo efferantur, seditiosorum vo
cibus incitati: tum intelligant nihil sibi loci ad iustam
querelam relinqui, contra esse, quare Regi suo gra
tias agant, qui per hanc rationem populorum saluti et
securitati consultum velit. Nam ut a tempore inciperet
esse tum eum rerum statum, ut aut iactura libertatis,
pacis, otii, aut census perexiguae partis facienda esset:
in quorum altero esset certum compendium, et quaestus;
exitium in altero: recusantibus enim pendere tributum,
impendere tristis ac funesti belli metum, eorumque
malorum omnium, quae barbari hostes inveherent ge
rentes infesta arma, caedium, populationum, raptus
in servitutem parentum, coniugum, liberorum, incen
diorum, aliarum cladium, quae sero, et cum poenitendi
nullus usus esset, redempta iactura omnium fortunarum
vellent: contra sentientibus omnia, quae ab hominibus
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 37

maxime in vita expeterentur, speranda sua exspecta

tione uberiora, pacem, otium, liberum commercium cum
finitimis gentibus, agrorum culturam, vilitatem anno
nae, quaestum, subolis propagationem: quibus rebus
beatae civitates, atque opulentae ad multam felicita
tem coalescerent. Quam vero rationem eorum esse, qui
adversus tempora pugnarent ? dubiumne iis esse posse,
quin superbus hostis, et qui utatur ad iniuriam immensis
viribus, stipendiarium populum detrectantem imperium
sit bello, igni, ferro persecuturus? ut neminem iam fu
gere deberet (consilium), quod secuti seelerati, (multitu
dinem a) tributi collatione deterrendam censuissent: si
enim ea vera essent, quae commemorasset, tum neminem
non videre illud necessario sequi, ut cum nulla ratio ab
iis iniri posset, quam scelerato incepto obtenderent, fa
teri cogerentur, specioso titulo et plausibili sublevandae
multitudinis oppressae, in Regem innocentissimum eius
rei invidiam quaesisse : quasi id esset molitus (si su
peris placeret) ut collatam stipem a suis ad pacem,
atque otium provinciae tuendum, avarus rex, immanis,
crudelis, in privatum usum converteret. Qui si pos
set sibi persuadere, hanc de se opinionem suorum in
sitam animis, ut publica re privatam haberet potiorem,
non minore constantia, quam accepisset, per tot an
nos tutatus esset multis acceptis illatisque cladibus,
esset ultro regni insignia positurus. Ita certe se ha
buisse semper vitae rationes exploratas, ut diu obie
ctus adversae fortunae telis, iactari vexarique potue
rit; nullis potuerit flagitii sordibus contaminari, ab
omni fortunae impetu, dei immortalis benignitate ami
mo erecto ad decus, et gloriam, invictoque ab iis ommi
bus, quae indigna rege, ac vero principe essent, prae
stitisset. Ac quando satis munitum pectus haberetin
38 IO. MICHAELlS BRVTI

nocentia, adversus inimicorum maledicta, quod obie

ctum scutum calumniis et criminationibus cmnibus
esset impenetrabile: se haud pluribus, quam constantia
sua requireret, de se acturum; tum me ultro sibi ipse
iniuriam faceret, ubi apud suos indigere defensione,
in caussa iustissima videretur; tum ne sui tam male de
se existimari quererentur, qnorum semper eximia stu
dia in se voluntasque extitisset, ut apud se tamquam
reum caussam dicere Ioannem Regem, Mailato accu
satore paterentur. Iam, de eo nolle se longiore ora
tione uti, quod primo loco dictum esset, spectari opor
tere, quinam ii essent, quibus Rex tributum imperaret;
quando ex descriptione census satis apparet, quamta
aequitate et moderatione in eo ministri regii usi essent.
Datam certe operam esse, ut nemo merito posset queri,
sibi iniustum onus impositum, et suis viribus maius.
Nam, quo alacriore animo quisque sibi onus impera
tum ferret: datam operam esse, ut nemo eius immu
nis expresse esset, non principes, non Regem eximium
habitum; cum quidem aequum videretur, in quibus es
set facultas maior, divitiae, copiae, ut iis in iuvanda
sublevandaque patria imponerentur principes partes.
Irent, diis bene iuvantibus, ita comparatis animis ad
ea exsoluenda, quae eorum requireret fides, ut pa
triae, cuius caussa natos se, atque in lucem susceptos
meminissent, et vitam, et liberos, et fortunas poscenti,
a qua accepissent, essent reddere parati. Hac habita
oratione conventum, dimittit, copiarum parte alia ad
occupandas Kendii arces, Fogarasium alia adversus
Mailatum praemissa: ipse Sazsebesium concessit, op
pidum peramoenum, quo secessu crebro uti solebat
unico miliari a regia urbe, cum ob salubritatem coeli,
tum ob aquarum copiam, atque ubertatem Sebesio flu
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 39

vio planiciem placile ac leni gursu adlabente, in quo

sita urbs est. Fuisse eius consilium, ipsi a loci inco
lis audivimus, ampliare urbem latiore ambitu; cum
magna ex parte subiectam planiciem complexus, tum
frequentia aedificiorum, tum commercio finitimarum
gentium, brevi celebrem se redditurum speravit, quo id
facilius assequeretur, statis anni temporibus mercatu
provincialibus indicto, qua in sententia dicitur filius
fuisse, qui florenti aetate altae indolis adolescens, ac
spei summae Albae Iuliae occubuit. Neque ita multo
p0stea correptus gravi morbo, vir in omni consequenti
aetate futurus memorabilis, certe qui secundis adver
sisque rebus habitus semper esset praesenti fortuna
maior, minime opportuno suorum tempore interiit, an.
no eius seculi XL. XI. Kal. Augusti. Ferunt gra
viter aegrotanti, dum vehementius oppidum Fogaras
oppugnaretur, laetum nuncium Buda allatum, ei Non.
Iuliis filium natum. Quo accepto nuncio, cum Rege
omnibus in magnam laetitiam effusis, tum qui Sazse
besii erant, tum qui in castris Fogaras obsidebant,
tubarum clangorem et tympanorum ac tormentorum
strepitum natalicius pueri dies militari more concele
bratus est. Quod quidem gaudium ne solidum esset,
filii ortum secuta patris mors excepit. Cum enim in
ter duos nobiles Transilvanos orta controversia apud
Regem, qui eius dirimendae sibi partes sumpsisset, ve
hementius uterque suum ius tueretur, fessum Regem al
tercantium importunis clamoribus, Vngarica lingua,
non sine gravi iracundia et stomacho exclamasse fer
tur: Enimvero hoc ius est. Inde cum plura dicere
volentem et lingua simul et animus liquisset, in inte
rius conclave a suis reductus, et vivendi simul, et
regnandi finem fecit, filio relicto cum vidua matre, per
40 Io. MICHAELIS BRVTI

utriusque fortunae varios casus insigni exemplo po

steris rerum humanarum inconstantiae futuro. Variat
Iovius tota hac re narranda ab iis, qui rei gestae in
terfuerunt, quorum adhuc nonnullos nobis licuit per
otium percunctari, qui eodem consensu rem ita esse
gestam, ut ipsi tradimus, affirmant. Nam et princi
pum conventum Cibinium indictum tradit, et Regi con
valescenti e morbo, atque adhuc imbecilli viribus nun
cium allatum de nato filio: cuius rei caussa, instructo
convivio, apparatu magnificentissimo, epulis interfue
rit, coactus militum gratulantium vocibus, qui hilari
ter traduci tam laetum diem, atque accumbente cum
suis Rege aequum censerent, quibus cum elatus gau
dio,vino effusius indulsisset, iterum quasi redivivo morbo
correptus exstinctusque sit. Iam ante Ioannis Regis
mortem, Georgius Varadiensis Episcopus, cuius maxi
me fide et consilio in regni administratione utebatur,
erat ad Solimanum Byzantium legatus ad tributum ex
foedere pendendum; qui cum adhuc in itinere nun
cios de regis morte accepisset: tum viduae reginae,
tum pupilli permagni interesse arbitratus, se illi
tam necessario tempore adesse, ex itinere Budam est
reversus. Inde alia legatio ad Solimanum decreta,
delectis, qui munere legationis fungerentur, Stephano
Verbocio cancellario regni, et Ioanne Ezekio Quinque
ecclesiensium pontifice, quorum imprimis Regi fuerat
magnis gerendis administrandisque rebus spectata
prudentia et fides. His datum negotium simul, ut tri
butum Solimano afferrent, quod, ut diximus, alterum
iam annum sibi deberi, aequissimo animo esset passus;
simul postularent, ut infantem Regem in suam tutelam
receptum, in demortui locum surrogari iisdem conditio
nibus, quibus pater pridem regnum obtinuisset, pro $ua
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 41

vetere in parentem indulgentia et aequitate pateretur:

cum quo quidem fide, studio, observantia filius esset
erga optime de se meritum principem certaturus. Ad
tributum adiecta munera luculenta, paterae X e s0
lido auro, argenteae imauratae centum, ex oloserica ve
ste tum purpurei, tum punicei coloris tunicae qua
draginta, in quibuserant lati clavi auro distincti, omnes
ad morem Turcarum conformatae. Eodem tempore
placuit, ad subitos casus, arces validioribus praesidiis
firmari, suspecta multorum fide, qui cum fortuna mu
tare studia et consilia consuevissent. Inprimis urge
bat Ferdinandi metus, quem nemo ignorabat, ob recens
foedus cum Ioanne ictum, eo mortuo regnum repeti
turum armis, quod tutores, nisi freti maioribus viribus,
plane se posse tueri diffidebant. Ita vero ad Solima
num confugientibus affuturas vires sperabant, ut non
dubitarent, ubi his uterentur, quin inde esset initium
futurum ingentium malorum ; quae brevi postea Pan
moniae regnum involuerunt. Iam sub Ioannis Regis
mortem, regii duces Fogarasii arcem receperant, spe
veniae Mailato facta, atque adeo Daciae praefecturae
recuperandae, quam gessisset: cum arcta obsidione
circumsessum neminem adire passi essent, qui de Ioan
nis morte, qua de re permagni illius intererat primo
quoque tempore certiorem fieri, illi nuncium afferret.
Quae dum ita ab his administrantur, translatum Saz
sebesio Regis cadaver Albam Regalem, prosequentibus
funus exterorum regum legatis, ac principibus regni,
apparatu magnificentissimo effertur. Inde, si Iovio cre
dendum (nam Vngarici, a quibus percunctati sumus, ne
gant), actum de puero regiis insignibus honestando,
quem quidem sacra corona de more ornatum, adhuc
Perinnio manente in fide, penes quem insigne sacrum
42 IO MICHAELIS BRVTI

asservabatur, Regem appellarunt: neque ita multo post

is ipse Petrus Perinnius, Franciscus Bebekus, Ste
phanus Raskaius, et alii nonnulli, sive nobiles et po
tentes homines Georgium non ferrent, novum homi
nem summum gratiae locum apud viduam Reginam ob
tinentem , sive in puero aetate, sexu in femina, in pa
rente aeque et in filio orbitate contempta, fortunam
florentem prostratae atque afflictae praeferrent, ad Fer
dinandum transierunt; ex quibus Perinnius summns Vn
gariae cancellarius, ut vulgo appellant, creatus, Agria
insuper et Thata duabus arcibus munitissimis dona
tur. At apud Reginam ita summa rerum penes Geor
gium erat, ut summo in honore duo essent, quorum
alter nobilitate, alter praeterea regia affinitate conspi
ciebatur: Valentinus Terek, praeter nobilitatem, cum
primis rei militaris clarus, et Petrus Petruicius, cum
magni usus et consilii homo, tum fidei et virtutis specta
tae, quam ad extremum usque diem, magna cum constan
tiae laude, in tutelae administratione retinuit, Georgio
datus, collega. Ita autem erant diversae partes, ut ar
ces, urbes, regni vectigalia, aerarium imprimis Georgius
cum Regina administraret, callide augusto nomine ob
iecto, ad invidiam declinandam; Terekius parum Geor
gio aequus, et in arcanis consiliis, quae separata a
viduae et pupilli caussa iam animo agitabat, opportu
nus occurreret per honestam caussam e regia able
gandus rei militaris procurationem armorumque tue
retur. Nam, quo minus Georgius offenderet, ad re
giam potestatem ex infima fortuna evectus, singularis
tum de illius virtute opinio faciebat, neque enim cum
apud Ioannem amicorum primus habitus, maximis in
rebus administrandis fidem suam Regi prudentissimo
probasset, temere factum videbatur, ut eum praecipuum
tutorem nato filio, cum Petruicio, cui plurimum tribue
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 43

bat, destimaret. Ita vero principes, adhuc vivente Rege,

illius ferendo imperio assueverant, ut is de suo iure
decedendo, honorifice appellando, ultro obsequendo ef
ficeret, ut hoc ipsum minus in dies gravate ferrent, su
perbum nobilitatis titulum, quando mulli usui esset,
nom invito sordido homini et infimo loco nato submit
tebant. Insignis enimvero virtutis fuit, exterum ho
minem, obscuro loco natum, eius ordinis desertorem,
quem a primis ammis professus esset, longe iis poten
tia antecellere, qui splendore generis regiam proxime
attingerent, et suis, et maiorum meritis clari: nulla certe
gens habetur, apud quam sit honestius et magnificen
tius nobilitatis nomen, quam apud Vngaros; nulla,
apud quam tantam rerum omnium licentiam atque im
punitatem nobiles homines obtineant, ut qui posset
non invita nobilitate regnare, atque eius studia cum
imperii maiestate retinere, nihil domesticis tenebris of
ficientibus, vir plane dignus videretur habendus eo lo
co, quo raro secunda fortunae aura homines sine in
signi offensione provexit. Nihil illi ferunt eorum de
fuisse, quae in magno homine, ut conspiciatur inter
multos, videatur requirendum, ubi illi fidei et nominis
potior cura, quam regnandi fuisset, qua, ut nemo um
quam alius magis, vasta atque immani exarsit, peracre
ingenium, et qua id moderaretur, prudentia summa, ut
cum capesseret sua fortuna maiora, haud maiorâ tamen
sua virtute aggrederetur. Idem summus artifex inter in
eundum et explicandum consilium de magnis rebus, tum
observandi et captandi temporis, tum recte utendi, cuius
momenta, ut recte succedant quae homines agimus,
non saepius in nostra sunt quam aliena potestate. Ita
ne praeceps ferretur in agendo ingenium, maturitas con
silii (effecit), eam(que), me mora retardaret gerentem
44 IO. MICHAELIS BIS VTI

rem, ingenii par alacritas consequebatur. Hinc illa di

gna summa laude: ut adversus fortunae vim, qua usus es
set parum secunda, et natus (eo loco) qui quam longis
sime abesset a summo, et educatus; subsidium a vir
tute petens, qua illa duceret, victa fortuna magnitu
dine animi, ad summa contenderet se digna: ut vere
dici possit, uni illum suae virtuti omnia, nihil fortunae
debuisse, quo liceret ad summam contendenti vivere.
Tum enim magis eminet virtus, cum emergentem for
tuma deiicit, ac demit magis. Mira quidem res, et quae
accidat perraro: a primis annis iners vitae genus seeta
tum, et in quo plane virtus sopita languet, insitam vim
amimo potuisse retinere, praesertim duratum iis ob
eundis ministeriis, unde artes omnes exsulant, quae di
gnae principe viro habentur: nemo certe, qui summo
loco natus, in aulae splendore altus educatusque esset,
potuit altius efferre animum, quam ipse in sacra ve
ste, et cucullo, saepius everrere areae sordes, quam ca
nere sacra carmina assuetus. Nam ubi primum se de
didit Ioanni Regi, nondum delinitus dulcedine impe
randi, tamquam non ex hominum fece, sed ex regia
prodiret, ita visus est afferre secum regios mores, con
silium, virtutem, animi magnitudinem, fiduciam sui, at
que haec quidem, quae usui essent in adversis rebus,
beatus futurus, si par moderatio, quae efficeret, ne ef
ferretur in secundis, non fastidium non arrogantiam, non
superbam sui ostentationem prae se ferret: quam vir
tutem secundae fortunae diu expertes homines, raro
provecti ad summos honores, nisi freti maiore virtutis
robore, aut retinent ante partam, aut nondum adepti
consequuntur. Ita quidem se postremo gessit, ut fa
ceret fidem non a fortuna liomines, sed a natura com
formari ad gerenda atque administranda magna regna
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 45

atque imperià. Nam, cetera callidus aeque et tectus,

ut neque falli ipse facile, et fallere, ubi usus esset, alios
posset, simulandi pariter, et dissimulandi egregius ar
tifex. Iam in uno non alios modo, sed vincere est vi
sus ipse se, ut ad tempus se in omnium formam ver
teret, aeque et in cultu sacrorum, gravitate et religione,
cum captantem popularem auram, religionis opimio ad
iuvaret, et comitate atque hilaritate inter militares ho
mines conspiciendus: ut nemo vulgo acceptior esset
qui vitam semper in castris traduxisset. In sermone
prae se ferre gravitatem, quae deceret personam cum
in familiari convictu, tum in regia maxime : ut cum
tristitia abesset, atque effusus et dissolutus animus,
quasi intra hos fines virtutis decus moderatio retine
ret. Harum virtutum documentis multis Ioannes Rex
captus, cum eas in convictu interiore propius spectare
liceret, ad Varadiensem pontificatum hominem evexit,
sacerdotium peropulentum et praecipuae dignitatis, quo
erat Cibacus funetus, quem Gritti imperio ad Brasso
viam interfectum commemoravimus. Qua in fortunae
commutatione, cum sibi maiora sponderet, ita habebat
animum in potestate, ut in magnis opibus, quo demitteret
magis exsultantem et (efferentem se, e0 insignior exi
steret modestiae laus, quae aliquamdiu simulata magno
mox adiumento ad principatum viam affectanti fuit.
Nam in regni administratione vectigalibus locandis,
portoriis, auri fodinis, argenti, salis, ita in redempto
rum turba conspiciebatur, ut cum eius ordinis nullus pe
ritus magis haberetur, ludus illi regnorum administran
dorum, non disciplina sacrorum, et cultus fuisse vide
retur. In huius viri virtute mortuo Ioanne, quamdiu
imperare animo licuit cupiditate regnandi elato, regi
puero regnum stetit; concidit idem, ubi Georgius cum
46 10. MICHAELIS BRVTI

fidei et constantiae laude spem regni coiììmutavit, sive

ille ita expedire reipub. existimavit, id quod video non
nullis placere, sive minus potens imperii animus, qui
morbus alios multos perdidit spectatae virtutis et sa
pientiae homines, succubuit victus. Sed haec partim
ex eorum testimonio, qui (le illius ingenio, moribus,
institutis scripserunt, partim ex illius rebus gestis, quas
accurate observanti difficile non est ad illius artes et
interiora consilia omnia penetrare. Ipse de sua ori
gine, a parentibus exorsus epistola ad Antonium Ve
rancium scripta, cuius apud nos exstat exemplum, ita
paucis disserit. Quamquam, inquit, neque patriam, ne
que parentes meos tibi esse ignotos puto, brevi nar
ratione tamen statui his literis complecti, quae de his
te non ignorare magni tua interesse existimo, qui Vn
garicas res scribendas susceperis. E mobili, et anti
qua familia, quae aliquamdiu principatum in Croatia
obtinuit, sum oriundus: patria Kamichatium, quod est
oppidum insigni arce nobile. Pater Gregorius Uthy
senich , mater Anna, ex vetere aeque et nobili ge
nere. Octo annos natus, cum relicta patria ad Ioannem
Corvinum deductus essem, principem regii generis, et
qui longe lateque in Illyrico imperabat, ab eo sum in ar
cem Huniad, quae est arx sita in finibus Transilva
niae, missus. Illic per XIII annos aulicae vitae mise
rias perpessus, ad amplissimam et clarissimam femi
nam, Ioannis Regis matrem me contuli, ubi nihilo mi
tiora aulae mala atque incommoda exsecratus, in Here
mitarum sacrum collegium me adlegendum curavi: qu0
quidem potitus, quatuor annos in eorum numero egi, qui
quoniam sunt literarum imperiti, in coetu viliora mini
steria obeunt. Inde cum opera Heremitae eruditi ho
minis nonnihil in literis profecissem, sum per sacro
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 47

rum ordinum gradus omnes ad sacerdotium evectus,

atque inde sacris collegiis aliquot non sine auctoritate
praefui. Pater, dum fortiter pro patria dimicaret, manu
Turcarum occubuit. Tres fratres habui iisdem parem
tibus natos; ex his Nicolaum, rei militaris peritum
hominem atque impigrum; Matthiam alterum, opinione
omnium non infeliciter in literis versatum; quorum
uterque naturali morte est functus. Tertius Iaco
bus fuit magni animi vir, et qui praestantis virtutis
et fortitudinis laudem in Nandoralbae propugnatione
castri, Belgradum appellant, insignem est adeptus:
cum enim anno XXI. a Solimano imperatore arctis
sime urbs obsideretur, et illi tuenda turris data esset,
quam Vngari Kerrles vocant, repente puluere tormen
tario muris eversis, quem hostes clam per cuniculos
summiserant, ea animi virtute atque praesentia fuit,
ut inter strati muri ruinas melius eminens, nec metu
loco cedens, versatili hasta longe a se Turcas in se in
cumbentes arceret, quousque pixidis globo ictus inter
iit. Aliae vitae meae rationes fuerunt. Ludovico enim
Rege in Mohacensi clade exstincto, cum Ioannes Rex
omnium ordinum suffragiis in demortui locum esset suf
fectus, me, tempore in oppido nomine Thad (Lád) age
bam, ad se evocavit, ut mihi pretiosa quaeque ex regia
gaza daret asservanda: quae ego recipere recusavi,
neque deserui tamen a suis destitutum. Namque, et in
Poloniam, quo se receperat victus, sum secutus, et ul
tro citroque saepe in Vngariam pedibus profectus, li
beralitate principum, qui tacitis studiis eiecto, ut cre
debant, per summam iniuriam, favebant, illius inopiam,
egestatemque sustentavi. In eorum numero Stephanus
Somlius (is Stephani pater Polonorum Regis), Iacobus
Tarnalius, Paullus Artandius, alii nobilitate atque au
48 10, MI('HAEI,IS BRVTI

ctoritate principes multi, quos ego continui in fide, ut

animum inducerent ad Regem regno exsulantem, of
ficii caussa in Poloniam proficisci, cum mox repetenti
regnum ire obviam comparata non contemnenda mili
tum manu non dubitarent. Interea Ferdinandus, ac
ceptis nunciis de Ioannis morte, quamquam ita cum
eo de foedere egisset, ut de iis conditionibus, in quas
foedus convenisset, nihil esset transactum, antiquo ta
men iure subnixus, sperabat adversario acerrimo de
medio sublato, nullo negotio se ad totius regni impe
rium perventurum, maiore nobilitatis parte cum eo sen
tiente, quam cum aliis rationibus in partes traduxerat,
tum maxime iustitia et clementiae fama, qua inter
omnes Christianos reges, inprimis suo tempore, ex
celluit. Vnum verebatur, quod votis obstabat, ne So
limanus, cuius beneficio Ioannes erat in Vngaria rerum
potitus, summa (nagy hézag) condendo habita sacrarii
loco fuisset, ut nonnullis creditum est tristi omine
regni finem atque imperii ad Germanos transferendi
Vngaris portemdente. Inde Albam Regalem itum, in
iecta a Perinnio spe urbis recipiendae; cum id quidem
multis verbis in consilio persuadere esset conatus. In
magno enim rerum novarum metu nutare multo
rum fidem, quam Ioanni Regi acceptis gravissimis belli
imcommodis per tot annos exsulis caussa armis tuenda
crederent se pertinaci studio cumulate exsoluisse. Ma
nere eosdem animos, vires quibus eas partes, quas pro
barent, defenderent, longa serie malorum fessos defe
cisse, quorum iam pridem vindicem quaererent animis
aversis, non a vidua Regina, sed a tutoribus, in quorum
potestate esset, qui quidem animorum inpotentes
acerbe multa, atque avare imperando, ut oppressis
per summam iniuriam esset vindex quaerendus, effe
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 49

cissent. Audiri enim modo pupilli infantis nomen ia

ctari, cuius nullus sensus imminentis mali esset: re
tutorum (causs)am agi: qui per alienam invidiam, quasi
culpa malorum cadere modo in infantem natum posset,
regnare beati homines expertes curarum omnium ferren
tur.Iam pridem Vngaros perpessos aerumnas et calami
tates omnes, quas diuturna bella invehant, caedes, po
pulationes, exustiones agrorum, caeteraque, quae ul
tima populis essent, nihil, quo ulterius saevirent, hosti
bus reliqui fecisse. Vnum eos manere reliquum for
tunae adversae perfugium, ut si modo omnibus amis
sis propter quae esset homini vita expetenda, sa
tis gravis cuiquam ulla vivendi caussa relinqueretur,
deserta patria, quae suis esset tam diu infelix, solitudi
nes, quas colerent, et deserta loca peterent. Rideri a
callidis hominibus, quorum spes foverent Turcarum
arma, quae de Christianorum regum conspiratione in
sacrum bellum, de exterorum auxiliis ferrentur, quae,
quo crebrius iactari consuevissent, eo fere semper tri
stior eventus quanti essent facienda declararent: brevi
visum ire terram exercitibus, classibus strata maria,qui
bus Byzantium exscindendum, e terris profligandam
tam tetram luem, quae magnam terrarum partem de
populata esset, ut aliquot antea seculis sibi Christiani
homines sponderent: copias modo proprius ad urbem
admoveret: simulatque viderent infesta Ferdinandi
signa ferri, certatim claves obviam ultro oblaturos.
Ita Perinnii oratione motus Velsius, propius Albam
progreditur, eo ipso Perinnio, qui autor consilii erat, cum
expedito equitatu praemisso, ut civium animos, si da
retur facultas, per occulta colloquia tentaret. Atque
in principio quidem quidvis illi passuri, quam ut se
dederent, videbantur: mox ut non admissus Perinnius
moNvm, HVNG. HIST. - SCRIPT. XIV. 4
5() IO. MICHAE{,IS BRVTI

frustra omnibus aliis tentatis consiliis ad vastandos

populandosque agros cum solito effusius adinferendum
oppidanis terrorem hostilia omnia ostentaret, victa ani
morum pertinacia illi portas aperuerunt. Inde qui
praesidio essent equitibus Perinniamis relietis, eum se
mel orta seditio inter Germanum et Vngarum ita in
dies increbresceret, ut militari imperio valentior repri
mi nullius autoritate et consilio posset, nequid inde gra
vioris incommodi acciperetur, appetente praesertim
hieme et milite avidius stipendia poscente, dux copias
reducere in hiberna constituit. Semel quidem a contem
nendo principio, iurgio orto, iis utrinque studiis con
cursum ferunt, ut frustra ducibus commune exitium de
precantibus, et nunc iis, nunc illis pectora opponenti
bus, cum nihil proprius faetum esset, quam ut res ad
extremum adduceretur casum, vix proelium dirimi po
tuerit, Perinnio ictu lapidis saucio, Velsio vulnere
non contemnendo in erure accepto. Iam ab Alberti
Caesaris tempore, ut alibi commemoravimus, qui Ger
manus Vngaris imperavit, exortum odium inter utram
que gentem adeo invaluit, multis novis offensionibus,
per varias occasiones recrudescens, ut non dissimulent
Vngari, nisi Christiana pietate prohibeantur, ubi data
optio sit, subire se Turcarum iugum, immanium hostium,
quam acceptam referre salutem Germanis malle: con
tra Germani, se cum coniugibus et liberis, sacris profa
nisque locis, quaeque in vita carissima habeant, eadem
incendii flamma conflagrare citius passuri sint (quam)
Vngarorum copiis atque auxiliis restingui. Iam quo
maturius in hiberna miles dimitteretur, Velsii valetudo
effecerat, qua tum parum commoda ex militari labore
contractis renum doloribus utebatur. Quod quamquam
ita esset, antea tamem placuit Pestum validioribus prae
 VNGARICARVM I&ERVM ILIB. IX. 51

sidiis firmari, quo tanquam fremo regiae urbi iniecto,

Budenses ne quid novi soluta obsidione molirentur, fa
cilius continerentur in metu ; minime vero haud dubia
fama sublevabat anxios pupilli tutores de eventu belli
a Turcis, qui propinqua loca praesidiis ponebant, ex
finitimis populis copias cogi, quibus instructi, nihil mi
nus Germanis expectantibus, primo quoque tempore,
subsidio regi pupillo adversus Ferdinandum irent. Geor
gius enim, cum infirmae essent domesticae vires, nulla
iniusta arma arbitratus quae pro iusta caussa suscipe
rentur, quamquam illa a Christiani nominis hoste sub
ministrata, illos conciverat ad bellum, cuius esset finis,
per insigne Christianae reipublicae illatum vulnus, re
cepta insimul patria Vngaris pestis. Fama quidem au
xiliorum, ut res docuit, in praesentia vana, ad frenan
dum hostium impetum ad tempus usui fuit, et ad ea de
climanda incommoda, quibus perferendis per tot annos
Vngari defessi aliquem animis respicerent finem. Iam
illa ipsa passim confirmabantur minime variis rumo
ribus de Christianorum regum consiliis bellum adver
sus Turcam magno consensu decernentium, quae ne
cessariam deliberationem de accersendis Turcarum
auxiliis pupilli tutoribus facerent, tanta cum eorum in
vidia, ut ne ratio quidem temporis, quae oppressos
subita belli mole cogeret ad extrema consilia de
scemdere, eam elevaret. Non discedere a parentis in
stituto filium, tot malorum autoris, quae ab eo tem
pore, quo funestis auspiciis iniit regnum, perpessa pa
tria sit: qui quidem vix natus, ut appareret Ioannis
stirpem esse, ad Turcam confugeret, quem mallet Vn
garis imperare, certo eum populorum exitio, quam red
dere debitum Christiano regi, cuius esset insignis re
ligio, sanctitas, eximia in Vngaros pietas. Neque ta
4 *
52 IO. MICHAELIS BRVTI

men Ioannis haeredi Turcae vernae, Budam Vngarici re

gni sedem, sed Solimano asservari, scilicet ut magno cum
ludibrio nobilissimae gentis, barbari mancipium, leges
populis, et iura describat. Quae quamquam magna cum
invidia de tutoribus et Regina vidua ferrentur, non illi
sibi deerant tamen, culpam in eos derivantes, qui effe
cissent iniusto bello Reginae illato, quae nondum lacri
mas a viri funere abstulisset, ut statuerent sibi eo con
fugiendum, unde maxime refugerent sua sponte aversi.
Praeerant tum Illyrio fortissimi Turcarum duces, et
ob res praeclare adversus Venetos gestas superioribus
annis, magnam apud Solimanum gratiam consecuti.
Nam Venetis Nadina et Laurana ademptis, Clissam
urbem munitissimam, quae Ferdinandi imperio pare
bet, caeso Petro Crosticio, oppidi praefecto, tumultua
ria pugna per vim acceperant, qui quamquam crebris li
teris a tutoribus solicitati, Regina ad infimas usque pre
ces descendente, ut ferre auxilium oppressae Germa
morum armis me cunctarentur,ita perplexerespondebant,
ut cum quaestu fumcturos officio et Solimani munificen
tiam et liberalitatem venalem habituros appareret: legi
bus severe apud Turcas sancitum, ne duces et militum
praefecti, qui praesidiis praeessent, expeditionem ullam
extra imperii fines iniussu imperatoris susciperent,
atque adeo certa etiam cum spe rem praeclare gerendi.
Habere Reginam apud Solimanum legatos, quos qui
dem non esset desperandum, quin a iustissimo prin
cipe et fortissimo pro pueri caussa, quem semel recepis
set in fidem, inplorantes opem atque auxilium impetra
rent. Namque ut maxime vellent in praesentia illi
esse subsidio, anni tempore se excludi a facultate re
rum gerendarum, appetente iam hieme, quae demissis
locis, et imbribus opportunis, qua esset exercitus du
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 53

cendus, gravis impedimentis praesertim et reliquo belli

apparatu, infesta itinera efficeret. Haee, quae avaris
animis obtenderent, a Solimani ducibus Reginae re
sponsa relata, ut tradunt, magnis largitionibus a Las
kio delinitis, qui ex praesenti rerum statu facta con
iectura eos Reginae literis ad opem ferendam sollicitari,
Georgii consiliis sibi per hanc rationem occurrendum
statuerat. Iam Hadrianopoli cum impedimentis fami
lia relicta Byzantium pervenerat, serius omnino, quam
Ferdinandi Regis rationibus expediebat. in quem ab
sentem Ioannis Regis oratores spatium liberum nacti
agendi pupilli caussam, magnam invidiam conflaverant.
Iovius morae caussam in Laskii morbum refert, quem
quidem, cum de celeritate remittere, mali vi urgente,
cogeretur, praemisisse Ptolomaeum ait, Ariminensem
medicum, fidum sibi hominem et cognitae fidei, qui per
Luphtibeum, unum ex regiis praefectis, cui plurimum
confidebat, de suo adventu imperatorem doceret. Inter
cedebat vero Laskio iam pridem cum Luphtibeo ami
citia et consuetudo, qua fretus magnam spem conficien
dae ex sententia rei, cuius caussa erat a Ferdinando
legatus, animo conceperat, non ignarus, quo gratiae
loco apud Solimanum Luphtibeus esset Equidem mi
ror, si hoc fuit, cum querenti Laskio de missione le
gatorum Ioannis Regis, quibus praesentibus disceptari
de tota Regis caussa aequum censebat, uno alteroque
verbo mora et cunctatio obiiceretur, neque morbi il
lum, neque praemissi a se Ariminensis medici mentio
nem ullam fecisse, cum quidem iustissimam morae ex
cusationem adversa valetudo haberet. Nam quicquid
egit toto legationis munere obeundo, quicquid dixit,
quicquid obiectum a Regis praefectis, quicquid contra
a se responsum sit diluendi caussa, ita exacte scripto
54 - I (). MICHAELIS HR VTI

complexus retulit in Ephemeridem , ut quod unum

plurimum ad tollendam morae offensionem conducere
videretur, non fuerit praetermissurus prudentissimus
vir, et Turcarum moris haud imperitus, Quaecumque illi
caussa cunctamdi fuerit, pridie Kal. Novemb. Byzan
tium pervenit, tertio mense a Ioannis morte regis, cum
is decessisset XI. Kal. August. Occurrit Laskio adve
nienti Ianus begus, unus e Regis ministris, quos Visi
rios vocant, haud praeclaram imiisse gratiam apud Im
peratorem praefatus, quod tamdiu in itinere moratus
esset; nihil verius esse, quam quod proverbio ferretur,
occasionem oblatam ubi semel facta sui potestate e
manibus cunctantibus evolaret, seram poenitentiam
sui loco relinquere, quae per amissam agendi opportu
nitatem, male suis rebus consulentes, nullo cum usu
torqueret. Consultius fuisse facturum Ferdinandum,
si armatus et iusto exercitu instructus in Solimani
Imperatoris ditionem irrupisset, quam eo tempore de
pace mittere legatum, cum nihil sibi integri ad spem
pacis consequendae apud Imperatorem reliquisset:
iusta enim iracundia elatum ob ea quae gesta in Vn
garia ab illius ducibus ferrentur, vix esse sperandum
ulla ratione posse placari. Nam ubi primum per re
gios nuncios certior factus sit a Ferdinando conscripto
exercitu bellum pupillo Regi illatum, principum de
fectionem, cum aliorum tum Perinnii eum motum re
rum $ecutam, cuius fidei obsidem filium haberet; vi
duam Reginam, destitutam omni auxilio, propediem
nisi quis illam respiciat... praedae armato hosti fu
turam : perinde atque aequum esset rei indignitate com
motum confestim Regis oratoribus advocare iussis,
cum iis foedus atque amicitiam iunxisse, puero in fidem
recepto, et Rege appellato, iis conditionibus, quibus
 VNGARICARVM RERVM ILIB. IX. 55

Ioannes pater regnum olim obtinuisset. Hinc perho

norifice dimissos legatos prosecutum muneribus am
plissimis literas ad provinciarum praefectos, qui fines
Vngariae attingerent, dedisse, quibus imperasset, ut
Reginae imploranti opem ferrent, ac iusto exercitu con
scripto Ferdinandi militem, mi ab iniuria et maleficio
abstineret, vi atque armis e finibus regni propulsa
rent. Ad haec Laskius paucis: non negare se contra
ctas a Ferdinando copias, post Ioannis mortem ad Bu
dam repetitum regnum missas, tum quod induciarum
tempus exiisset, quae essent superiore ammo pactae,
cum quod ita convenisset inter Ferdinandum et Ioan
nem Reges, ut si prior Ioannes decederet, exercitum
Ferdinandus Budam mitteret ad accipiendum regnum,
quod Turcae perpetuis excursionibus qua Ferdinandi
ditio pertingeret, urendo, populandoque a nullo male
ficii genere temperantes foedarent. Accessisse Reginae
iniuriam, quae de suorum sententia seditiosorum ho
minum, et turbulento ingenio, immemor eorum, quae
essentinter duos reges acta, negaret se conventis sta
turam. Quae quamquam ita essent, ita tamen a regiis
ducibus rem administratam, ut Ferdinandus ab iis
abstineri iuberet, quae in ditione imperatoris haberen
tur ad ultimos usque Croatiae atque Illyrii fimes, ut
non Ferdinandum verius inferre pupillo iniuriam quam
propulsare a pupillo illatam dicendum; qui amice age
re atque ex iuris aequitate volentem quae uma illi re
liqua ratio esset, superbe responsi contumacia confu
gere ad arma coegisset. Hic barbarus interpellans:
enimvero, inquit, hoc ferri non potest, te haec commemo
rare audere, qui non semel acceperis e sacro ore Im
peratoris Augustissimi, (iisdem verbis refert Laskius
usum Ianus begum) quae sententia illius tum de Buda,
56 IO. MICHAELIS BRVTI

tum de universo regno sit, quasi refert permagni, cum

Vngariae regni summum ius penes unum Solimanum
sit, utrum ignobilia Illyrici castella, an regiam Vnga
riae urbem Ferdinandus oppugnet armis. Equidem
quae mea est in te benevolentia, non semel (neque ta
men Ferdinandi caussa, sed tua) pro vobis in arcano
consilio pugnavi: neque tamen, quamquam sedulo at
que enixe egerim , quod volui effeci, usque adeo est
Imperator in vos incensus, hoc adeo importuno a vobis
conflato bello. Si me audies, ubi primum tibi fiat po
testas cum praefectis regis agendi, ad deliniendos e0
rum animos tibi datum esse in mandatis affirmes, ubi
visum sit, scriptis literis ad copiarum duces, ut exerci
tum iubeas primo quoque tempore dimitti. Id misi agere
inducas animum, magno in discrimine versaberis, et exi
stimationis quam apud nos opinione insignis partam vir
tutis habes, et vitae adeo amittendae. Haec primo con
gressu acta. Inde ad Luphti Bassam admisso eadem
repetita: qui convincere vere atque ex animi sententia
Byzantii de pace agi et in Vngaria eodem tempore bel
lum geri? nihil contrarium magis, quam hic peti otium et
pacem, illic classicum cani, inferri arma, expugnari ur
bes, provincias depopulari.Tum Laskius eadem de Ioan
ne et Ferdinando Rege respondit, quae etiam superiore
anno legatus a Ferdinando, quorum dicebat eum ipsum
omnium maxime posse meminisse, in his quod pupilli
tutores inficiari non auderent: et Ioannes et princi
pes regni omnes sanctissimo iureiurando adactos ita
foedus sanxisse, ut caussa tollendi discordias omnes in
ter ordines regni, nec Turcae nacti vacuam praesidiis
urbem occuparent exercitu, si quid humanitus Io
anni Regi accideret, paratum idem ipse Ferdinandus
ad fides haberet, unam esse summam postulatorum,
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 57

ut qua Solimani imperatoris ditio pateret, iisdem legi

bus imperator permitteret regno Ferdinandum potiri,
quibus Ioannes pridem esset assecutus. Nam quan
tum ad regni principes pertineret, ut ex foedere con
venisset, magnam eorum partem suae religionis me
mores, cuius pueri tutores nullam rationem haberent,
Ioanne Rege vita functo ad Ferdinandum transiisse.
Ita cuius rei certum mandatum a Rege haberet, maiorem
in modum postulare, ut Reginae legatis redire iussis
quos verisimile esset non longe progressos, coram his
de Ferdinandi iure disceptari liceret; non desperare
se, quin iustissimus imperator pro sua aequitate cognita
caussa actum eum, quem gentium iura, religio, fasque
tueretur, esset pronunciaturus. Id se eredere aequum
esse et maxime ex Imperatoris Solimani maiestate.
Rogare enixe, ut praeoccupatae illius adversariorum
calumniis aures, quibus exulceratam optimam aequis
simamque caussam in magnam iniuriam adducere conati
essent, Ferdinandi Regis legato paterent, non minus pa
rato eorum maledicta et criminationes refutare, quam
illis insontem Regem atque innocentem criminari, ne
mine eorum maledictis respondente licuisset. Qui qui
dem si adessent, facile intelligerent, quam difficile esset
mendaciis innitentibus adversus ius atque aequitatem
stare. Quibus ille auditis: vereri se, inquit, ut fiat illi
potestas adeundi Imperatorem, cum quidem et illud di
cere audivisset, fecisse callide Ferdinandum, qui ad
se Laskium legasset, vidisse enim, quisquis esset praeter
eum unum, qui munus hoc legationis obiret, haud te
mere impetraturum, ut incolumi ad suos redire liceret.
Tum Laskius: se securo hoc praevidisse animo, et ab
amicis adeo deterritum esse, ne triste munus legatio
nis susciperet, cuius, ut sibi parum laetum exitum
58 IO. MICHAEI.IS BRVTI

sponderet, Reginae legati fecissent, qui multis calum

niis invidiosam apud Solimanum Ferdinandi caussam,
multa mentiendo, affingendo veris, false dissimulando
nonnulla, redidissent. Non recusasse tamen se legatio
mis onus, memorem quae superiore anno de reditu suo
in Augustam urbem pollicitus esset. Hinc pervectus
Luphtibei comitate eadem de revocandis viduae lega
tis repetivit, cum interroganti, quid inde commodi cen
seret accessurum Ferdinan(li rebus, illa addidisset: Im
peratorem fide habita legatorum orationi cum qui re
felleret nemo pro Ferdinando adesset, regnum infanti
puero concessisse, (cum) quidem multi dubitarent, an ve
ro Ioannis filius esset (usque eo progressum se, iusto
dolori indulgendo vir alioqui gravissimus habitus et
moderatissimus fatetur), alioqui Ferdinando assensu
rum , cum quidem aequissima essent quae postularet,
atque eorum ipsorum testimonio et adeo qui nunc quae
acta transactaque essent, rescindente foedus quo nihil
certius clariusque essent, in dubium revocarent.Vbivero
daretur facultas coram cum legatis disceptandi, multa
allaturum se, quae ita pro Ferdinandi caussa essent, ut
omnes intelligerent non minus eadem ad imperatoris
commodum existimationemque pertinere. In eandem
sententiam atque iisdem verbis fere apud Rostanem,
Solimani generum, tum gratia et auctoritate in re
gia principem, postridie iactata: qui tantum unus in
exorabilis maxime Ferdinandi caussae adversabatur us
que eo, ut iratusiracundia, per omnia conviciorum genera
in sanctissimum Regem bacchatus, ferum, barbarum, im
manem appellare ausus sit, unius sui iuris memorem,
aliorum violatorem, nullum agnoscentem deum, quem
coleret, exaequantem iura divina atque humana omnia
libidine regnandi. Nam illi praecipua et quae maiore
 VNGARICARVM RERVM ILIB. IX. 59

cum stomacho atque iracundia prolata maxime augen

dae invidiae essent: infantem puerum innocentem, va
gientem in cunis, matrem Reginam orbatam viro, omni
destitutam praesidio, ultro armis petitum isse, in im
belles modo fortem et iniuriae opportunos, imbellem in
viros. Vnus illi aequior Luphtibeus cum placandi Soli
mani sibi partes sumsisset, et egisset accuratius de re
vocandis legatis, nihil potuit impetrare: idem enim il
lum urgere, nullum esse indicium apud Ferdinandum
pacati animi et a belli consiliis abhorrentis, qui ar
matus, vi ab invito extorquere conaretur per summam
iniuriam, quod iure se assequuturum haud speraret,
cum eodem tempore, quo nihil impudentius esset, de
pace ederet postulata et gereret iniustum bellum.
Alienum censere a summi imperii maiestate, eum, qui
superior caussa etiure,viribus etiam esset, accipere con
ditionem ab hoste armato, utique, ut Solimanus tantus
imperator coactus metu videretur ad iniquas condi
tiones descendisse, quo non esset sua sponte perven
turus. Cum magna invidia tota Ferdinandi caussa labo
raret, meque ulla ratio iniri posset, iracundia elatum
animum placandi: nuncius qui illum vehementius com
moveret, a Belgradi praefecto de his disceptantibus su
pervenit, qui doceret duas arces iam a Ferdinandi du
cibus per vim captas. Quo accepto nuncio prae ira fre
mens frendensque iubet continuo accersitum Laskium
interrogari de re, haud semel iam acta et quae tractata
recrudesceret magis, quae caussa fuisset Ferdinando,
Byzantium legatos mittendi, cum ferri posse negaret
ausum mittere eundem legatos pacem petitum, eundem
per suos duces eodem tempore, quum esset qui resi
steret nemo, armis regni arces occupare? Eadem a Las
kio repetita, non esse a Ferdinando susceptum bellum
60 IO. MICHAELIS BRVTI

adversus Turcam, a cuius ditionis oppidis obstineret,

sed adversus foederis et iuris gentium violatores. Nam
si id, quod verius esset,liceret effari, ne caussam quidem
regis sed tutorum agi, qui elati cupiditate dominandi
per tutelae speciem, quo eorum esset gravius scelus, ad
regnum malis artibus adspirarent. Nam quod infantem
pupillum, viduam Reginam iuvenem oppressam armis
iactarent, eodem pertinere. In hoc unum enim spectare
eorum consilia, ut ius suum Ferdinandum Regem pro
sequentem, atque ea repetentem armis, de quibus ex
foedere Ioannis haeres decedere debeat, hoc artificio
oppugnent quasi in controversiis, quae sint de gravio
ribus rebus, adversum ius, cui nemo, qui se esse homi
nem meminerit, non cedit, debeant pupillorum lacrimae,
viduarum orbitas, sexus, aetas, non caussa valere. Iniisse
Reginam adversus Ferdinandum perniciosa consilia, ne
que adhuc finem facere in eum tum exteros reges alios,
tum patrem Sigismundum inprimis concitandi. Neque
tamen suae humanitatis Ferdinandum oblitum, non pau
cis rationibus perspecturum; non solum enim illi patri
monium paratum restituere, quod opulentissimum
atque amplissimum sit, sed et Transilvaniam addere,
quae magna pars regni sit, et honoribus etiam aliis com- .
modisque augere. Id cum illius ingenio convenire, quo
nihil mitius sit, tum personae, quam sustineat, maie
stati. Nihil regios Laskii oratio movit, cum unum illud
modo urgerent, eam esse Imperatoris sententiam, ut
non secus de Budae oppugnatione statueret, ac si,
Ezecchum Ferdinandus oppugnaret, aliamve urbem,
oppidum . arcem, quae Solimani ditionis, Turcarum
praesidio teneretur. Itaque omni reiecta mora praemit
tendum per dispositos equos, qui literas de missione
exercitus regis ducibus afferret, et si iam esset miles
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 61

Eudam adductus, continuo, soluta obsidione, dimittere

tur. Hanc unam certam rationem esse reliquam de pace
agendi, si vere eam Ferdinandus, ut videri vellet, ex
animi sententia expeteret, certe quam expetere aequum
esset, recte rebus suis consulentem. Laskius id unum
enixe postulare, ut adire Imperatorem liceret; a quo
quidem non dubitaret quin cognitis aequissimis
Ferdinandi postulatis esset passurus a se de indu
ciis, quod in praesentia satis esset, impetrare. Sperare
vero, hac una impetrata re, facile de ceteris conventu
rum. Ast Luphtibeus longe dicere eum falli, si ita crede
ret: ita enim esse Imperatorem a Ferdinando averso
animo, ut ne passurus quidem esset a se impetrari,
ut eius legatum audiret, quod raro unquam, postquam
esse homines coepissent, in medio ardore belli quan
tumvis fero atque immani hosti negatum esset. Nam, ut
legato parceretur, non Ferdinando hunc honorem sed
Laskio habitum, quem voluerit eius legationis munus
obire, in quem esset insignis Solimani Imperatoris in
dulgentia; nihil enim sibi certius esse, quam ad eam
horam capite temeritatis poenas persoluturum fuisse,
quisquis esset, cui hoc munus esset mandatum. Iussit
idem tamen et in praesentia bono animo esse, et in po
sterum de se meliora sperare. Inprimis monuit, cum
postridie esset illi apud Bassas de postulatis regiis
agendum, apud se omnia recte constituta explicataque
haberet: ne in respondendo, percunctationibus aliis
super aliis oppressus, capere consilium e re subito co
geretur, quod cavere viris etiam prudentissimis difficilli
mum esset. Interea se operam daturum, ut contra atque
alii adniterentur, illi ad imperatorem aditus pateret,
quae cum ultro citroque dicta repetitaque essent, col
lecta mentio de Caroli Quinti Caesaris iniecta, quem
62 I(). M 1 ( ' HA EI, IS }3R VTI

haud dubia fama erat primo quoque tempore in Germa

niam venturum, iam conventu principum Ratisbonam
indicto, quod indicio esset,de gravioribus rebus acturum,
in quibus nemo dubitaret quin una omnium haberetur
gravissima de Vngarico bello consultatio, sedulo agente
Ferdinando, ut cum alia externa auxilia adversus belli
casus praesto haberet, tum opponeret Solimani viribus
Caroli fratris nomen, cuius felicitatem et virtutem Tur
cae formidolosam esse non ignoraret. Neque vero Las
kium fugit barbarorum consilium, et quo spectaret fa
cta Caesaris mentio, cum ita Ferdinandi caussa agere
tur, ut haud dubie cum eadem esse Caroli Caesaris
caussa coniuncta crederetur. Itaque adiuvandam occa
sionem arbitratus: accepisse vero se, inquit, multorum
literis propediem Ratisbonae Carolum Caesarem affutu
rum eo consilio, ut si minus Ferdinando fratri cum Impe
ratore Solimano conveniret, illi adversus vim omni
subsidio esset, ita tamen animo affectus, ut ubi salua
dignitate utrumvis liceret, non esset a pacis consiliis
aversus futurus. Inde, ut appareret barbarorum ani
mos ea cura tangi, qua in Germaniae, regione cense
returRatisbona? Laskius rogatur, et quam procul abes
set Vienna, tum illud, cur, cum proxime inter Caesarem
et Franciscum Gallorum Regem convenisset, ut Caro
lus Mediolani principatum Gallo restitueret, res tam diu
procrastinata, non esset perducta ad exitum? Nam quid
novi discidii ortum, quae discidii caussa, et qua de re?
Ad quae omnia facili responso Laskius: foederi, inquit,
quo de pace convenisset, fuisse adscriptum, ut quoad
filia Caesaris adolesceret, quae uni ex Francisci libe
ris desponsata esset, in Caesaris potestate manéret.
Legitimo nuptiarum tempore una cum filia dotis mo
mine Gallo Insubrium regnum contributum iri. Hoc
 VNGARI('ARVM I{H.RVM LIB. I X. (53

responso barbarus tamquam nova re perculsus, et

praeter suam omnem expectationem , Antonium Rin
cone, Francisci Regis legatum , advocari iussit, qui
paullo ante Laskii adventum ad eum venerat Regis
literis ex Gallia allatis, in quibus nulla de ea re
mentio fiebat; permagni vero interesse Solimani
existimabat scire, an , manente cum Francisco Rege
amicitia Carolo Caesari, animum aliis curis vacuum
Vngariae rebus, quo maxime propendere credeba
tur, intendere liceret; neque se potuit continere, quin
de eo ipso sollicitus anxiusque Laskium pereunetaretur,
in hanc unam curam laborantem ut tempori obsecutus ex
animi illius sensu, quem, ut erat suopte ingenio aper
tus, aegre poterat dissimulare, responsum aptaret. Ita
vero de eo rogatus respondit, ut negaret quidquam se
posse certi afferre: unum se non ignorare: famae cele
britatem per Christianum orbem universum vagatam,
Paullo VI. pontifice autore iunctos regum animos novo
affinitatis vinculo arma adversus Imperatorem Soli
manum sumfuros. Quam recte vero in utrumque conve
niret, cum ex aliis, tum ex eo coniici licere: licuisse Ca
rolo inermi, et cum exiguo comitatu per interiora regni
ad ultimos usque Belgas penetrare, qui a Caesare de
fecissent, Gallo Rege eum accipiente in sinum, cum me
dius inter Francisci liberos Lutetiam regiam urbem
prope triumphantis in morem , et quasi devicta Gal
lia esset invectus. Atque haec quidem Laskius, quam
quam non ignoraret paullo post Carolum Francisci Re
gis beneficio Gandavenses, quae magno consensu de
Insubrium principatu acta essent, in dubium vocare, ita
magna Galli offensione, qui ita prolixe atque amanter
cum illo egisset, ignaro aperuisset hostium consilia, in
regiam urbem Augustam, regni sedem, accepisset omni
 64 IO. MICHAELIS BRVTI

bus hospitalitatis officiis et summi amoris prosecutus es

set, ut ab iis, qui auctores fuissent illi transitum per Gal
liam dandi, in dies alienior et e regia ablegaret, cum prin
cipem auctoritatis in regia antea obtinuissent. Inde lu
culento munere legationis Bassae Ferdinandi nomine
donati, singuli vestibus duabus ex holoserico villoso
purpurei coloris auro distinctis, totidem pictis Da
mascemo opere, et zibellinis pellibus, quas nonnulli
certis adducti coniecturis putant Ponticorum murium
esse. His impetratum, ut ubi esset cum Bassis de toto
munere legationis, deque his, quae in mandatis haberet,
collocutus, ad Solimanum admitteretur. Ita qua convene
rat hora, ad eos postridie ingressus, brevem orationem
habuit, non ignarus moris Turcarum, non temere lon
giorem orationem ferentium (haud quidem malo consi
lio, ne sui consilii per dicendi artificium circumvenian
tur) de re praesertim iam ultro citroque satis agitata:
venisse petitum pacem, cuius maximeinteresset eam san
cte et religiose coli, vere atque ex animi sententia Ferdi
dinando Rege postulante, simul ut eius studium atque
observantiam in fortissimum imperatorem et iustissi
mum declararet, simul ut ageret de Vngariae regno,
et ex foedere icto cum Ioanne Rege ad Ferdinandum
transferendo iis legibus et conditionibus, quibus iam
pridem ab Imperatore esset Ioanni Regi delatum,
quae de re saepe superioribus diebus actum esset.
. Quae cum dixisset, scribit Laskius, se fuisse a Luphti
beo interpellatum, neque vero novam rem, neque semel
repetitam, quando certiora deessent, quae obiecta re
fellerentur, incultante: Id sive ut Solimano absenti se
vendicaret, fuit ut tegeret occultum studium in Ferdi
nandum, ne nimis apertum cui consultum vellet, obes
$et: cuius rei Laskium etiam admonuerat: enimvero,
 VNGARICARVM RERVM ILIB. IX. 65

inquit, non ferendam videri hominis impudentiam, qui

speciosa oratione turpem rem et flagitiosam tegendo,
speret se posse persuadere, studiosum Imperatoris, et
otii amantem esse, qui vi atque armis oppida arcesque
oppugnet, quae sint in Turcarum ditione populetur,
agros vastet, urat: mox Rostanes eodem usus genere
assentationis: quid aliud est, inquit, de pace gerentem
arma, quam velle emere pacem, amore metu ab im
belli, et qui minus possit? Inde totum illud collo
quii tempus iurgio consumtum, cuius momenta omnia
persequi operae pretium non duximus, cum praesentis
instituti et muneris non sint. Ergo cum Bassis hilari
ter ut licuit epulatus, ad meridiem , quae illi erat de
stinata hora, ad Imperatorem admissus ingreditur; mox
de more manum venerabundus deosculatus, paucis quae
ad illum manlata adferret explicavit, quae, ut ipse in
suis monumentis scripta reliquit, ordine complexus, si
mul quae ad ea Solimanus responderit, deinceps comme
morare pergam. Summa quidem orationis, quae ut tem
poris ratio postulabat, tota erat ad superbum et tumi
dum barbari ingenium efficta: Iussisse Ferdinandum
Regem Imperatori maximo et felicissimo incolumita
tem et prosperam valetudinem gratulari, tum gratias
agere, et quod se facilem superiore anno praebuisset
induciis paciscendis, quod indicium magni animi fuis
set atque erecti ad summum gloriae decus; et quod
propensum in se animum, blanda et prolixa oratione
subsecutus, pollicitus esset, se filii loco comiter, ut
par esset, amicitiae iure, novaeque institutae neces
situdinis colentem inposterum habiturum, ut quod inter
cetera fortunae insignia sibi duceret honestissimum
magnificentissimumque in omni posteritate futurum.
Ac ne male collocasse tantus imperator adeo infigne
moNUM. hUNG. hiST. - SCRIPT. XlV. 5
66 IO. MIC* IIAEI,IS BRVTI

animi studium in se ornando augendoque videretur, mi

sisse munera, quae amoris et grati animi signa hilari
vultu laetoque ut acciperet, enixe rogaret, rei gratiam
potius, quam rem sibi spectanlam arbitratus, quae per
exigua et multo infra suum animum esset. Daturum
quidem se inposterum operam, ut quod filii locum, apud
se maximum imperatorem, Ferdinandum Regem obti
nere voluisset, numquam eum instituti poeniteret. Eo
animo cum esset, magnopere rogare, quando per suos
oratores saepius illi curavit significandum, quod ius
haberet in Vngariae regnum, iam inde olim a Fride
rico, Maximiliano, Ladislao Rege, ex cuius Anna filia
haberet susceptos liberos, tum proxime a Ioannis Re
gis morte, qui volens et prudens, sibi post mortem re
gno concessisset, sua et principum fide per iusiu
randi religionem obstricta, pateretur aequo animo vici
num regem per eas conditiones, quae honorificae danti
pariter et accipienti essent, integro regno bona cum
venia potiri. Hic cum ulterius progredi volenti silen
tium imperatum esset: Solimanus iratus: memoria te
nes Laski, inquit, quid a me tibi superiore anno re
sponsum sit, cum de hac ipsa concordia ageretur. Imo
optime memini, respondit. Tum iussus dicere: non licuis
se, inquit, Ioanni Regi quicquam de regno non suo con
stituere, cum eius regni summum ius esset cuius id bene
ficio obtineret. Quae Solimanus incensus iracundia ex
cipiens: Et haec ipsa, inquit, Ferdinando Regi retulisti?
Diserte vero et clare Laskius pro sua fide et constan
tia se retulisse, ut debuit, ac totidem verbis. Tum ille:
Cur igitur, cum sciat Ferdinandus regnum meum esse, id
subito contractis copiis apertus hostis armatus infestis
signis per summam iniuriam invadit, cur, inquam, us
que eo nos ludibrio habet, apud quos se obtinere filii lo
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 67

cum tantopere glorietur,ut eodem die pacem postulatum

mittat, et a quibus pacem postulet, lacessat bello? Vi
deo quid spectarit iam autumno exacto, appeterit hi
ems, haud satis aptum anni tempus rebus gerendis,
hoc animos facit, hoc fiduciam atque audaciam auget.
Nihil a vobis potuit callidius excogitari, qui nos stipi
tes, truncos, statuas, vafri et versuti homines ducitis.Sed
veraestatem,aestas autumnum,is hiemem excipiet immu
tabili naturae lege et temporum vicissitudine, quam mo
ram eo aequiore animo feremus, quo maior et certior spes
est, mi animum vires deficerent, fore, ut quando non se
cus de nobis existimatis, ac de hominibus barbaris et
in quibus nihil simile homini sit, discatis aliquando
non temere contemnere, quos intelligitis multis parti
bus esse vobis meliores. Mox patria lingua conversus
ad regios praefectos, multa superbe et contumeliose bar
bara arrogantia et fastu elatus in Ferdinandum Re
gem, multa in praesentem Laskium dixit, qui adstabant
(leiicientibus ad terram oculos, quasi homini mortali
figere oculorum aciem in iratum numen haud liceret. Se.
cundum haec de Carolo eadem et de illius ac prinei
pum adventu Ratisbonam percunctatus, quasi eius rei
cussam, sui metum agnosci vellet, eadem illa usurpavit,
autumnum in exitu esse et hiemem sequi, sed ver et
mox aestatem autumnum atque hiemem excepturum,
non obscure aut per ambages, bello arma retinenti
bus denunciato. Mox cum ira vehementius excandes
cens, contumeliosis verbis minas misceret: iussus est
legatus de salute anxius, ne verbo quidem addito fa
cessere, et se in hospitium referre, cum iratus barba
rus nullum finem faceret in Ferdinandum aeque, et in
Carolum Caesarem fratrem, per immanem linguae in
temperantiam bacchandi: ita profecto Laskio, cum per
5*
68 IO, MICHAEI.IS IBIRVTI

trium horarum spatium in consilio fuisset, audente ne

mine adversus irati sententiam verbum efferre, bel
lum adversus Ferdinandum decernitur, et ut Imperator
Hadrianopolim se conferat, inde conseriptum exerci
tum in Vngariam ineunte vere adducturus. Quibus re
bus ita administratis, Laskio imperatur, ut se cum omni
familia contineat domi, poena capitis imposita, si aut
ipse, aut e suis quisquam egredi, et sermonem cum
ullo mortalium serere audeat; iam et illud actum, ut hos
pes domo sua eiiceretur, ne esset per quem aut perfer
rentur foras Laskii mandata, aut ad illum ferrentur alio
rum, appositis custodibus, qui cura attentiore, quae di
ceret, ageret, omnia observarent. Quod tum ad extre
mum placuit reservari. Quae ita administrata magnum
Laskio metum iniecerunt, minime inscio, quo progredi
barbarorum immanitas adversus sua iura retinentes
constantia consuevisset; privatim tamen, quo a metu
animus respiraret, accipit eius munera Imperator, Fer
dinandi reiectis, generosas aves ex accipitrum genere,
quas vulgo falcones vocant, iisque mirifice oblectatus,
male evenisse aiit viro imprimis scito atque elegantiin
genio, qui Germano regi serviret, insito genti odio in no
bilissimam nationem affectus, quam viris, equis, armis,
copiis florentissimam, se simulat contemnere, horret ani
mo, unam pares vires, ubi alto somno expergiscatur,
quo sopita languet, in contentionem de summa imperii
allaturam. Neque postea Solimanus destitit per suos
hinc praemiorum ingentium spe, hinc imminentis exi
tii metu, eum a Ferdinando avertere, cum altissimo
mari demerso (his ad homimis constantiam labefa
ctandam utebatur) nullam spem aliam enatandi dice
rent, nisi induceret animum ad Solimanum transire; quo
ad haec omnia sunt Laskii virtute et constantia dis
 VNGARICARVM RERVM ILIR. IX. 69

cussa , negantis sibi aut nulla vitae commoda, aut

eam ipsam vitam, cuius potiorem partem integram
a labe flagitii transegisset, sua dignitate, atque existi
matione esse cariorem. In magno discrimine posi
tus, ut salutis spem omnem abiiceret, novi nuncii
Buda allati perfecere: Ferdinandum Posonium pro
fectum secundo flumine Budam exercitum misisse.
Nequid tamen timendum esset, in urbe cumprimis va
lidis munitionibus firmata, ad sex millia delectorum mi
litum haberi, pabuli, frumenti, vini, et cibariorum
omnis generis copiam parem : ut satis videri posset
X annorum obsidionem tolerandam : copias, quibus
aperta vi spes esset hostem vinci, longe numero su
periorem, deesse. Hoc decus fortissimo Imperatori re
servari : cui uni deus immortalis in terris dedisset, ut
cum tantum posset, quantum alius nemo regum maxi
morum, ea modo vellet, quae agere regem iustissimum
et sanctissimum deceret. Haec iam per se saucium
Solimani animum , cum nulla esset sanandi spes, multo
vehementius in Laskium incenderunt. Omnia vero, sive
casus, sive quid aliud hoc efficeret, in deteriorem par
tem accipiebantur: id quod soletiis evenire, quorum ani
mi suspicioni patuerunt, semel offensione in aliquem
graviore suscepta. Et missus exercitus Budam et Caroli
Quinti Caesaris in Germaniam adventus, cuius gravior
§übesse caussa credebatur, quam quae vulgo Germa
nis ferretur, et Byzantium legatus eodem tempore Las
kius, qui de pace ageret, ita inter se consentientia mi
nime sui potentem movebant, ut aut crederet, aut se
credere simularet, his se artibus et fallaciis peti, quo
magis dandam sibi operam statueret, ne de improviso
imparatus opprimeretur. Sive autem a legato obiice
retur Ioannis Regis foedus, praesto erat qui ita refel
7() I(). MICHAELIS BRVTI

leret, de eo regno quod bello partum Solimanus sui iuris

fecisset, non licuisse Ioanni Regi beneficiario cum ullo
pacisci : sive idem contenderet licuisse Ferdinando
armis tueri ditionis suae fines, at non continuo licuisse
cum aliorum iniuria, multo Turcarum minus, ad quos
bello impar supplices legatos mitteret pacem petitum.
Nam illa iniquissima et vere Solimani et Turcae: po
stulabat enim, ut qui pacem posceret, arma poneret,
tum ut Carolus V. e Germania decederet, quo nihil
aut fingi aut dici foedius poterat. Nam pacem nemo
ea lege petit, ut ponat arma, quasi quando fides eius
labatur, a quo sit petita pax, ad propulsandam, non ad
inferendam iniuriam necessaria habeantur. Retinenda
vero arma, quae ita subsidio sint adversus iniuriam, ut
memimi sint infesta, qui non in ea ultro et volens incur
rat. Cur autem Carolus e Germania discederet, Soli
mani imperio, quem hoc uno nomine, ne illi obnoxius vi
peretur, manere in Germania oporteret? Etsi enim ab eo
qui pacem dat, non ab eo qui accipit, sunt leges pacis
dicendae, non erat tamen Carolus Caesar ita in fratris
potestate, ut ex illius praescripto, ubi esset barbaro
assensus iniqua imperanti, aut sibi manendum aut
discedendum, quo Solimano visum esset, statueret.
Nam quod Ferdinandus posceret pacem armatus,
ita arma retinebat, ut uteretur adversus negantem pa
cem, quae aequa atque ex dignitate potentis esset, po
nendae eadem ubi non necessaria redderet eius, qui pa
cem daret, tum aequus et prolixus animus, tum iustitiae
multis documentis spectata fides; non enim minus ne
cessaria arma tuendae paci, quam propulsando bello.
Sed inanis omnis disceptatio, ubi est pro lege unius vo
luntas, et quidem quam non ius atque aequitas, quam
nullam novit qui mancipiis imperat, sed inexorabile odi
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 71

um et conscientia maiorum virium moderantur. Nam il

lud unum urgebat domestica potentia et viribus inflatus,
quod altero quoque verbo usurpabat: Non esse Soli
mani, accipere ad alterius praescriptionem, pacis le
ges, qui orbi universo leges daret, quem regum regem,
imperatorem omnium maximum, potentissimum, populi
gentesque omnes in terris venerarentur. Atque hic
non videtur praetereundum, id quod in sermone Luph
tibeius Laskio, cum verbis contumeliosis minas misce
ret, dixisse fertur: Videret Carolus, quo progredere
tur nimia dominandi cupiditate elatus: videri enim hoc
velle: cum satis gloriae Solimanum ex Ferdinando vi
cto maneret, magnam gloriae accessionem victori ex
se se devicto adiicere, insequi tuta consilia, quam spe
ciosa mallet. Id Sultano Syriae Campsoni Gauro ali
quamdo accidisse, adversus Persam Selimo Impera
tore, huius ipsius Solimani patre, exercitum ducente.
Cum enim ille ad Alepum armatus constitisset, quae
Syriae urbs creditur veteribus Antiochia fuisse, in
omnem occasionem, Persae adversus Selimum ire au
xilio paratus, cuius potentiam suspectam habebat: se
mel atque iterum monitum, ut retro signa Damascum
referret, non pateretur a se pietatis iura violari, qui
aetate verendum et maiestate imperii semper patris
loco sancte coluisset, pertinaci consilio retinentem ar
ma vita simul, atque imperio spoliasse, immortali
gloria, longe lateque propagatis imperii finibus parta.
Neque Solimano Selimi filio aeque paternae gloriae
aemulo ut virtutis atque imperii haeredi, aut animum,
aut vires ad persequendum Carolum armis, quantus
cumque ille sit, defuturas, atque adeo, ut me recuset
quidem si opus $it, ad honestandam suo adventu Ra
tisbonam et celebrem illum principum conventum, qui
72 I . . MICHAELIS BRVTI

summum ius sibi tribuunt terrarum orbi imperatorem

dandi, ducere exercitum armatum. Atque haec quidem
barbarus iactabundus aliaque in eandem sententiam
multa, quae neque erat locus refellendi, et homini non
aeque erudito ad blandiendi artificium, et quem sui
sensus dissimulatione redimere spem vitae oportebat,
devoranda erant. Vna enim illa cura torquebat an
xium de salute animum, qua ratione laboranti in vitae
discrimine evadere e manibus liceret: cum una illi
optio daretur, aut vitae aut dignitatis iacturam fa
ciendi, cuius ut esset immemor, non erat passurus sibi
persuaderi. In his rerum angustiis versanti denuncia
tur, iubere Imperatorem, captivum Byzantii manere,
quoad diligentius explorata legationis caussa, certius
de eius missione consilium atque ex ratione temporis
liceat iniri. Quam moram Laskius enixe deprecatus,
et sua caussa, et vero imperatoris orabat, ut fieret sibi
potestas, euntem ad bellum in exercitu sequendi. Iam
famam haud dubiam emanasse, coniectum se in vin
cula, Ferdinandi de pace legatum, a Solimano Impe
ratore augustae maiestatis principe violatum gem
tium ius, cuius se vindicem atque assertorem ferat, ut
nemo exterorum regum, nulla inposterum libera civi
tas sit futura, quae legatos Byzantium ulla de re gra
viore mittere audeat. Scire eam esse in Solimano
magnitudinem animi, ut non minus ab odio, iracundia,
animi impotentia, quam a vi atque armis sit invictus.
Nullam vero victoriam, quae parata de externis hosti
bus, magnis regibus, et belli ducibus, aeque conciliet
liominum studia, quam ea, quae de interioribus hosti
bus, cupiditate, odio, immanitate comparatur, quibus
qui victi dant manus, longe absint a Solimani constan
tia, quae minime in eo esse possit, qui patiatur in tu
 VNGA [RICARVM RERVM ILI B. IX. 73

endo gentium iure a se iustitiae et clementiae partes

desiderari. Haec quamquam vere a Laskio dicta, at
que ex ratione temporis, ut minus aequis auribus au
direntur, effecit novus invidens casus minime Laskio
in eo statu rerum opportunus.
Advenerat per eos dies Byzantium Christophorus
quidam Zampheius, homo improbus, ut videtur, atque
egens, et parum Laskio aequus, qui quod Solimani
praefectis quatuor ignobiles arces dediderat, a Soli
mano, quod esset perfidiae praemium DC floreno
rum stipendio erat auctus. Is Laskium arguebat, quod
belli suasor fuisset, uni praecipue ei mandatam a Fer
dinando classis et Danubii praefecturam. Inde non
uno in loco Danubio ponte iuncto, et naves exstru
xisse multas, et Savi navigationem tentasse, quo ex
ploratiora omnia bellum gerenti essent: ut non so
lum belli auctor, sed administrator etiam acerrimus
haberetur. Haec per se satis incensis regiorum animis,
tamquam subiectae faces aridae materiae, exitio Laskio
fuerunt. Quae, ut scripta ab illo notataque sunt, pla
cuit cum fide referre: cum nihil caussae sit, cur minus
fidem habeamus de se scribenti viro gravi, et suae con
stantiae, ad vitae usque et salutis discrimen, non im
memori. Iovius quidem affirmat, offensum Solimanum
nimis crebro a Laskio usurpata commemoratione Ca
roli V. Caesaris, cum plus aequo et illius potentiam,
et Germanorum auxilia, quasi metus iniiciendi caussa
ostentaret (ita enim regii ministri interpretabantur),
inclinasse animum ad bellum, assentationibus suorum
tumentem, et minime vana ostentatione sui, quo perfu
gere, ut minus Laskio cauto homini et inveteratae
prudentiae necesse esset, Ioannis oratores perfecerant,
quorum erant certiores partes, ad irritandum barba
74 I(). MICHAELIS BRVTI LIB. IX.

rum animum haec amplificandi: postulabat enim vi

duae reginae et pupilli ratio, quo maiore in discri
mine posita, citius ad misericordiam flecteret, sua
sponte infensum Ferdinando, inimici vires augere, qui
fratris potentia subnixus, quo nihil esset facilius, puero
ad exitium et matri immineret. Neque cuiquam veri
simile fieret, quod viderit Iovius, Laskium ignorasse :
cui non semel insignem prudentiae laudem idem ipse
Iovius tribuit: cum praesertim, ut nulli umquam alii
magis, illi essent Turcarum mores et Solimani inge
nium longa eius consuetudine perspectum. Neque
vero, cum barbarus ultro eius rei mentionem fecisset,
debuit Laskius, quando desperaret, quidquam se aequi
ab eo impetrare, qui haberet plane aversum animum
a pacis consiliis, illius suspicionis caussas elevare.
Non enim illi dubium erat, quin Solimano Caroli Cae
saris potentia esset suspecta, cuius periculum facere,
superioribus annis, cum licuisset, non esset ausus.
 IO. MICHAELIS BRVTI

VNGARICARVM RERVM
LIBER DECIMVS.
 LIBER DECIMVS.

Dum haec Byzantii parum secundis Christianae

reipub. auspiciis a Laskio administrantur, Illyrii prae
fecti, acceptis a Solimano litteris, quamquam anni tem
pore minime idoneo ad res gerendas, certo die militi
dicto, quo die ad signa convenirent, naves e propin
quis amnibus, Dravo et Savo, in Danubium deduci,
atque tormentis, commeatu, caeterisque rebus neces
sariis ad bellum, inprimis sociis navalibus, et navi
gandi aeque, et nandi peritis, magna adhibita celeri
tate instrui iubent. Quae quamquam ab his impigre ad
ministrarentur, iam hieme appetente, magnum a Tur
cis incommodum detrimentumque acceptum, amne
gelu concreto, ut minimenavigationemappeteret; quod
semper fere per hiemem accidere consuevit, magno
ad rem gerendam accelerantibus futuro impedimento;
exorta enim subito frigoris vis incredibilis, cum ho
minibus aeque et iumentis infesta et vires, pariter, et
animos torpentium rigore fatigare in labore fatisce
bat, cum vix flectere artus, nimio frigore nervis obri
gentibus ad necessaria ministeria obeunda possent.
Quae hiemis saevitia omni subsidio ac perfugio maior,
pertinacius Septemtrionibus tenentibus haud facile pote
78 I(). MICHAELIS IBRVTI

rat superari. Ita cum alia pecora, quorum magna co

pia erat ad belli usum comparata, tum equi impri
mis, et cetera iumenta, quibus necessaria subveheren
tur, passim torrida frigore , foede interibant, magno
militum incommodo, qui his ad belli usus carere non
possent. Ac duces quidem et militum praefecti, qui
que honestiores militiae ordines ducebant, ut ratio tem
poris postulabat, in utraque ripa tabernaculis positis,
facile frigoris vim, quamquam in dies acrius ac vehe
mentius invalescentis, ferebant: vulgo milites ex arun
dinibus temere congestis, parva tentoria, aut ex cen
tonibus, aut ex pellibus, quarum facultatem pecore
abundans regio subministrabat, sibi exstruebant, sed
ita levi compendio, ut cum crebri ignes passim fie
rent, ne ita quidem frigoris vis omni humana ope vio
lentior, omnia qua ambiret gelu immani adstringen
te coelo, posset arceri: ad hunc maxime modum traduc
tam hiemem ver excepit, cum magna hominum strage
iumentorumque edita, insigni detrimento Turcas affe
cisset. Inde ut licuit pro praesentibus rerum angustiis
instauratis viribus, Vstrephus et Mahemetes regii prae
feeti nuncios Budam mittunt, qui certiorem de suo ad
ventu Reginam faciunt, quique commeatum et tormenta
postulant, pro sua in Imperatorem fide, oppressae a Ger
manis iniusto bello, polliciti: se non defuturos. Dolere
magnopere, hoc unum maxime agentibus, per anni
tempus rebus gerendis minime idoneum non licuisse
maturius opem imploranti ferre: sed industria et sedu
litate et eius temporibus iacturam faciant, atque adeo
cum fenore, et compendio se adnixuros. Quibus Regina
auditis, de suorum sententia, qui occurreret cum co
piis advenientibus, Valentinum Terekum mittit, quo
alacrioribus animis rem gererent, adiectis muneribus
 VNGARICARVM RERVM ILIB. X. 79

luculentis. Ita tres duces utribus coniunctis, cum de

lectorum Vngarorum manum secum Terekius addu
xisset, militem Danubium transmissum Vaciam ducunt:
quam urbem nullis propugnatoribus defendentibus, ca
ptam direptamque incendunt, nequidquam Terekio Va
ciensis populis miserabilem cladem multis precibus
ab immani barbaro deprecante. Nam ut minus feros
animos ullis precibus moveret, a misericordia aversos,
me esse quidem a ratione praesentis temporis affirma
bat, a tam tetro facinore belli initium facere: cum ad
concilianda populorum studia, quae in diversum trahe
rentur, quaesita in principio clementiae opinio victis
conservandis, plurimum conducere ad totius belli sum
mam videretur. Pestum inde itum, quod quidem ali
quanto acrioribus animis ab oppidanis, quique erant
im praesidio, militibus, defensum, eodem exitu manente
victos, sive facta deditione, sive per vim expugnata
urbs in potestatem immanium hostium veniret. Iam
enim admotis castris, qua urbs vergit ad occidentem
solem, oppidum oppugnare adorti, deiicere propugna
tores e muro, magna tormentorum vi, pilas ingentis
molis ac ponderis emittentium, conabantur, maiore ta
men suorum, quam hostium caede. Erant in oppido,
praeter delectos Vngaros, Germanorum cohortes de
cem. Germanis Otho Fotiscus, vir spectatae virtutis ,
Vngaris Banocius praeerat, alae equitum praefectus, im
piger idem vir, et magni animi, ne facilis barbaris ex
pugnatio et totis viribus adnitentibus haberetur:
quae enim requireret usus, cum militum fortissimis oc
currendo facile vanos Turcarum impetus, conatusque
omnes efficiebant: Germani enim milites, incensi ho
nesta aemulatione, cum Vngaris in laudis contentione
certabant, minime Germanis virtute et magnitudine
80 IO. MICHAELIS BRVTI

animi concedentibus, magna quidem cum barbarorum

caede, a quibus Vaciensis cladis poenae expetebam
tur, cuius ulciscendae cupiditas pugnantibus animos
viresque augebant. Maior exercitus Turcarum pars,
tumultuario delectu coacti nomina dare, tum montani
Illyrii (vulgo, ut supra iam diximus Martelosii vocant),
feri illi quidem homines, sed latrociniis, quibus maxi
me student, assueti rapto vivere, quam urbibus op
pugnandis aptiores: ut etiam si multis tormentorum
ictibus strata muri pars aditum oppugnantibus aperi
ret, succedere ad muros tamen hortantibus ducibus in
magnae vitae periculo victis horrore animis non aude
rent. Accedebat ad tot incommoda nostrorum militum
insita animis audacia, qui perpetuis eruptionibus ita
fessos fatigabant, ut cum palatis equitatus Vngarorum
infestus ubique occurreret, fugientium ac repetentium ca
stra magnam faceret caedem, ut tot acceptis detrimen
tis in dies magis de oppugnandi studio remitterent.
Auxit Pest anorum virtutem egregia unius hominis in
dustria et fides. Architectus erat ex eorum genere, qui
tum arcibus exstruendis, tum muniendis expugnandisque
urbibus operam locare consueverunt, ab ingenio, unde
saepe nova et prodigiosa commenta ad populorum exi
tium manant, populari lingua, nova re movum nomen
requirente, ingenii artifices appellati. Is genere Nea
politanus, Marius Scipecasius nomine, ut Iovius tra
dit, erexerat aggerem quadrata forma in ingentem al
titudinem, ex cuius vertice, loco idoneo directis tormen
tis in hostium castra, magnis cladibus, ictibus tormen
torum apertos afficiebat. Neque satis subsidii e regia
urbe suppeditabant, Pestanis vexare subiectos non in
termittentibus, quorum magnam stragem ferrei globi
insignis magnitudinis ex arce emissi edebant. Inter
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 81

cetera mala commeatus inopia in castris laborari

coeptum, fremente Turca, nimis parce a regiis com
meatus subministrari: cum frumenti perexigua vis
ad militum necessarios usus adverso flumine suppor
taretur, inprimis pabulum deficeret, quo equi aleren
tur, quorum maior pars, enecti fame foede interibant,
magna cum barbarorum molestia, atque indignatione,
quorum est incredibilis equis curandis fovendisque
diligentia. Ita Turcae, frustra regina orante obtestan
teque adeo, et tutoribus regis, ut manerent, cum ob
sessi eorum superbas minas facile animi constantia
virtuteque eluderent, motis castris re infecta disce
dunt. Quod cum minime Vngaros fugeret, in abeuntes
patefacta porta erumpunt, atque eos ad multum diei
persecuti incolumes revertuntur, eum aliis ex postremo
agmine, tum Achamate impigro homine, et inter duces
claro interfecto, qui novissimum agmen cogebat. In
ea pugna Francisci Gnari equitis Vngari celebris eni
tuit virtus. Haec quadragesimo eius saeculi anno va
rio eventu in Vngaria gesta. Insignior insequens
annus multis nostrorum cladibus, infelici aeque exitu
belli, et victoribus Vngaris pariter et victis, Solima
num in Vngariae regia urbe sceptra gerentem et iura
dantem populis vidit. Quae dum ita in Vngaria ge
runtur, Ferdinandus totus intentus instaurando bello,
Ratisbonam contenderat, eo, ut iam dictum est, a Ca
rolo Caesare conventu principum indicto. Sperabat
vero principes, accepta fama eorum , quae ad Pestum
gesta essent, quin continuo auxilia mitterent, ne ho
rae quidem momentum intercedere passuros. Ita enim
minus Vngaris favebant, ut pro Germano rege, cuius
imperio parebant Vngari, arma laturi, et honorificum
sibi bellum inprimis, et ad tuendos Germaniae fines a
monUm, hunG. h ISt. - 8cript, XIV. 6
82 IO. MICHIAELIS BRVTI

Turcarum excursionibus ducerent necessarium. Auge

bant spem, praeter rem ad Pestum bene gestam, ex Vn
garica mobilitate multi, quorum summa auctoritas et
valida spes facilem suis spem victoriae, naturae insti
uto plus aequo sibi hominibus blandientibus in hist
quorum cupiditate tenerentur, faciebant. In his Perinius
censebatur, Gaspar Seredius, duo Francisci Gnarius
et Revalius, Nicolaus Zrinius, Sigismundus, Emericus,
et Melchior Blassae fratres, Petrus Bakitius: qui omnes
postea in Ferdinandi castris oppugnationi atque obsi
dioni Budensi interfuerunt. Horum adhortationibus in
census Ferdinandus, cum speraret, ubi maioribus viri
bus insisteret, se facile universo regno potiturum, sedulo
cum fratre Caesare de copiis instaurandis intentiore
cura, novis delectibus in provinciis indictis, et de toto
gerendo atque administrando bello agit. Agnoscendam
divinitus oblatam occasionem Vngariae a Turcarum
servitute vindicandae, distractis Solimani viribus, quas
Persa regni fines ingressus multis cladibus afflixisset,
ut non ita facile affectas attenuatasque Asiatico bello in
Vngariam convertere, ut maxime vellet, crederetur.Nam
et suorum virtute, et Dei immortalis benignitate, cuius
caussa ageretur, inchoatum bellum secundis auspiciis ex
sententia successisse, Turca irrito conatu retro coacto
signa referre, ac fractis hostium animis, qui in barba
rorum auxiliis spem omnem positam haberent. Etsi
vero facile appareret, quam magna hostium vecordia
esset: sperandum tamen, cognito quam parum esset sub
sidii in barbarorum ventosis pollicitationibus, ad salu
taria consilia animum conversuros, cogentibus praesen
tibus rerum angustiis tempori dare, quod patria pietas
minus ab his impetraret. Praeclare inceptum ita laetum
exitum spondere, si statuerent sibi fortunam virtute
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 83

adiuvandam, quae secunda adspiraret. In cursu bene

gerendarum rerum multum processisse, qui recte coe
pisset, nihil verius esse: sed nihil tamen eum ipsum
profecturum, quem bene in principio gesta res commen
daret, in cursu languentem et destitueret animus, et
deficerent vires; non enim initium belli spectandum, sed
finem, quo consilia eorum qui res gererent intenderen
tur, nec continuo qui proelio vicerit, aut semel hostem
depulerit moenibus, vicisse bello. Falli, qui crederent
caussam modo Vngarorum agi, ubi de propulsando
bello agatur, quod Vngaris a Turca immineat, et qui
dem tot iam bellis ad internetionem defunctis, Germa
nos expertes eorum malorum futuros, quibus sint Vn
gari opportuni. Ita serpere exortum incendium, ut haud
in proximo consistat, sed ab eius exitio, quod prius
perdidit, ad id quod proxime sequatur, proferat vires,
perpetua seriein contingentia quaeque bacchando. Exci
tatum in Vngaria per Ioannis Regis mortem grave bel
lum, cui nisi omnibus viribus obviam irent, quasi clas
sico signo dato, finitima regna, Boemia, Silesia, Au
stria, Germania universa, iisdem belli cladibus (Deus
tam triste omen averteret) essent collapsura. Immerito
queri Christianos reges, iniquo fato illos agente, de
stitui se domesticis viribus, qui ipsi effecerunt, hinc per
turpem remissionem animi cessantes, qua quidem ma
gis quam domestico robore augebantur hostium vires,
hinc mutuis discordiis sese conficientes, ut sibi essent
Turcarum vires timendae. Numquam barbarum hostem
sua sponte tantum fuisse ausurum, Christiani orbis re
gnis, et provinciis bello aggrediendis, vastandis, suo im
perioadiiciendis,nisi per eos ipsos id illi licuisset, quibus
bene inter se consentientibus, numquam fuisset sua
sponte arma illaturus, nostris malis et discordiis felix.
6*
84 I(). MICHAEI.IS BRVTI

Hanc gloriam uni Carolo Caesari (leberi, cuius essent,

propter summi imperii maiestatem atque excellentem
virtutem animi, conficiendae teterrimae belluae princi
pes partes. Daret modo Deus, ut vellent iidem, qui et
deberent, et possent ; ubi id per eorum contraria stu
dia liceret, facile intellectum iri, quantum vellent modo
Christiani reges, tantum communem hostem adversus
Christianos reges posse. Cum liberaliter Carolus pol
licitus, bono animo fratrem Regem esse iussisset: de
illius sententia ad veteres copias, novo milite, in sup
plementum conscripto, qui rebus gerendis cum impe
rio praeesset, Guilelmus Rogendorphus, quem male lo
vius Rocamdulphum appellat, deligitur, vir magni no
minis, iam ab eo usque tempore, quo est bellum ad
versus Venetos ex Cameracensi foedere , tum a regi
bus aliis, tum a Caesare Maximiliano gestum. Qui
quamquam iam grandis natu, apud Regem in honesto
otio consenescere statuisset, pridem ex male gesta re
in Vngaria a belli studio aversus: tamem ob rei milita
ris scientiam, et quod locorum peritus haberetur, ubi erat
gerendum bellum, cum aliis, qui aetatis robore, et mili
tum suffragiis eminerent, tum Velsio praefertur, atque
adeo minime aegre ferenti, cum impar gerendis rebus
diu adversa valetudine conflictatus, tum quod caput
erat, minime aptus comprimendae Vngarorum fero
ciae, qui sub iisdem signis cum Germanis, Ferdinandi
Regis auspiciis essent militaturi. Nam, et aliam huius
rei caussam Iovius affert, in Regis consilio, cum de op
pugnanda Buda ageretur, Velsium auctorem huius
sententiae fuisse, quae Regem ab oppugnandi incepto
deterreret, ut vix crederent, quidquam eum praeclare
atque ex sententia gesturum in ea, expeditione, quam
diffisus praesentibus viribus dissuasisset. Id quidem,
 VN G ARI ( AR VM r ERVM I.IB. X. 85

ob verisimilem caiissam, ire si eius sententiam even

tus, bene gesta re, damnaret, quem non saepius ratio,
quam fortuna moderatur, aut se male sensisse, qua ex
re esset futurum, ut imprudentiae argueretur, aut quod
gravius est , ill quol praeclare sensisset, videretur
metu dissimulasse , veritus me Ferdinandus impedito
adversa valetudine belli administrationem mandaret.
Cui quidem non assentior. Nam viro forti ad depre
candam metus infamiam, me videatur id lissuasisse, a
qua re agenda timore et debilitate amimi alii deterream
tur, stimuli atque aculei adduntur aerio 1 cs, quod etiam
contra saepissime accidere ait, superbia humani inge
nii non ferente, ut strenuus miles sit in se alieno con
silio gerenda, ne fovere alienam gloriam sua virtute
videatur; id vix semel, atque iterum, sed aliis de caus
sis accidisse apud populos mobilissimos animadverti
mus, dissidente multitudine, et distracta in contraria
studia, cum quidem negaret miles in proelio atque in
acie rem gerere duce, atque imperatore, quem odis
sent, invisumque haberent, exercitum ducente. Tum
unus erat omnium consensus, pro Ferdinandi Regis
caussa arma gerentium : ut in bello administrando,
nec proemium luculentius, nec gloria maior qui recte
consuluisset maneret, quam si audacter in hostem
pugnando, sua virtute male ab aliis consultum corre
xisset. Equidem habeo auctores Rogendrophii pro
pinquos, nobiles homines, et spectatae virtutis ac fidei,
ut nefas sit de eorum testimonio detrahere, invitum, et
summis precibus obtestationibusque deprecantem ab
offirmato contra Ferdinando Rege infelix delatum ex
peditionis munus suscepisse, cum quidem longe se
fessim militia atque imparem militari labori fe
rendo, non $e, diceret, cogitare, quibus rationibus vi
86 IO MICHAELIS HRVTI

tam proferret, cuius maiorem et meliorem partem

perpetuis bellis, et magnis gerendis rebus traduxisset,
sed quibus liceret fructu laborum frui, quos in vivendo
pertulisset, quem tum speraret, magnum, atque uberem
se relaturum, ubi liceret cum laude vitam actam, ho
nesta apud suos, et placida morte claudere. His ita
administratis constitutisque rebus, novus dux cum ma
gnam commeatus, magnam telorum vim, et tormentorum
tum muralium, tum campestrium omnis generis compa
rasset: lustrato exercitu Budam copias adducit, haud
plane abiecta spe, ubi ire properaret, aliquid $e operae
pretii facturum; meminerat etiam superioris expeditio
mis, qua muros exstructos latericio opere nullo inte
riore aggere munitos, regios duces numquam inter
misso tormentorum iactu foede stravisse. Verum sua
spe validiorem munitioremque urbem nactus, quam ut
spes esset posse facile expugnari: non negavit, cum
primis gravem fuisse caussam Velsio, iam eius rei pe
riculo facto, ab oppugnationis consilio Regem et qui eius
essent sententiae auctores, deterrendi. Qua enim urbs
vergit ad solstitialem occasum ductu aequabili, murus
in angulum excurrit ita prominentem, ut qua cum al
tero angulo coit, molli flexu obtusus, propugnaculi
formam accipiat: in cuius inferiore parte, aequis spa
tiis, murus oblique pertusus, in fenestellarum modum
habet directa utriusque tormenta in hostes ad muros
succedentes: ut, qua facillime ab ea parte moenia
adiri posse videantur, minime sit liber oppugnanti ac
cessus. Attollitur etiam in iustam altitudinem editus col
lis, in cuius perpetuo iugo sita urbs sese aperit, longe
lateque conspiciendam, unde mox leni clivo se in pla
nitiem sensim demittit. Inter septentriones et orien
tem $olem, qua ad Danubium spectat, ascensu arduo
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 87

ac praerupto, nisi angustis semitis, errabumdo flexu

molliatur, aegre adiri potest. Iam ad Sabbatiam por
tam, quam appellant, qua est euntibus Budam Vete
rem et Visegradum iter, egregie munitum propugna
culum a meridie muros adeuntes areet, a latere nuda
tos, atque expositos ad tormentorum ictus, quorum
magna vi est propugnaculum instruetum. Ham arx, qua
assurgit obversa in orientem solem , intus ornatur
opere magnificentissimo, per tot saecula regum maxi
morum sedes. Eadem foris laeta loci amoenitate quoad
quis visu pertingere in spatium quam longissimum
potest, aperit prospectum, ad infimas radices, admira
bili naturae opere, ut alibi diximus, calidis aquis ubere
solo scaturientibus, quas thermas regias vocant. Huic
turris e vivo lapide adiunctus fossa muniebatur, Ioan
nis Regis postremum opus, qua duci fossam, rupes in
teriectae prohiberent, ferro abscissa. Ita arce ponte iun
cta descendere quam commodissime, molliter se colle
demittente, ad Danubium licebat, cum ante exstructam
turrim, latiore ambitu descendentibus per urbis por
tam, longa itineris mora commeare necesse esset, at
que adeo, ut non facile ii fugere aspectum hominum in
magna frequentia possint, qui ut aliquando fallendi
essent, multi acciderent casus. Ac ne tuta plane arx
esset; regiae atque universae urbi obiectus mons,
non magna interiecta valle, subiectam despiciebat et
aliorum missilium omnis generis, et maxime tormen
torum iactui opportunam: ut perinde esset eo monte
potiri, atque habere arcem simul, et urbem in pote
state. In montis vertice erat Gerardi fanum, quem po
pulares, vetere religione imbutis animis, pestilentiae a
versorem, et tutelare numen annua celebritate et magna
cum ceremonia venerabantur. Ergo loci opportunitate
88 ' ro. viicHAEi.is prvti

perspecta Rogendorphius optimo consilio, cum e supe

riore loco nullum irritum tormentorum ictum fore in
subiectos speraret; inde turrim quassare, atque op
pugnare simul urbem constituit. ita verberari coepta
ingenti globorum procella, qui e muralibus tormentis
emittebantur, adeo pertinaei studio, ut cum iam con
vulsa procidere et minari ruinam videretur, nemini
dubium esset, quin hostis beneficio staret, cuius ma
xime interesset eam everti. Iam etiam deiecto turris
fastigio , arei, quae desuper eminenti tegebatur, Ger
mani imminebant, spe praedam (li regios thesauros ma
xime incitati. Nam, etiamsi haud facile se expugna
turos sperabant triplici murorum ambitu munitam, et
magno interiecto vallis spatio; et ulterius tam quati
emdo, amoliendoque non progrederentur, quamvis po
tius subesse caussam videri ab incepto abstinendi,
quam metum, ac potiundi desperationem volebant.
Saevitum quidem amplius non est; sive hoc Ferdinan
dus duci in mandatis dedit, nobilissimam regiam inco
lumem mon hostibus, sed ut sperabat, sibi ita comser
vandam arbitratus; sive ipse lux avidus praedae, non
passus est iactu tormentorum corrumpi, quae praemia
opima susceptae expeditionis sibi animo destinebat.
Nam , praeter aliam regiam opulentiam, qua erat re
ferta, haud dubia fama ferebatur, eodem comgestas
omnes regni fortunas; cumulatos longo annorum spa
tio immensos thesauros, auri, atque argenti, facti infe
ctique ingentem vim, quam e beatissima regione et
metallorum omnium feracissima eodem superiores re
ges coacervassent. Eam opinionem augebat Matthiae
Regis numquam in hominum memoria interitura laus;
quem audirent studiosum omnis politioris elegantiae,
regiam Vngarorum praeclaris antiquitatis monumen
 VNG A R I ('ARVM IRE 18 VM I,IB. X. 89

tis ornatam, aeneis ae marmoreis signis antiqui ope

ris, tum pictis tabulis, atque aureis, quorum omnium
iacturam non hostium, quibus sperabant se erepturos,
sed suam statuebant. Atque haec quidem verior caussa,
verisimilior certe: illa speciosior, quam duces iacta
bant, et conciliandis urbanorum studiis aptior, Ferdi
nandi placidum atque mite ingenium, et quae inde ma
maret insita animo clementia , quae de illo fama haud
falsa ferebatur, quoad spes esset, Reginam ad suas
conditiones animum flectere, omnia suos prius, quam
vi experiri volente. Itaque Rogendorphius non desi
stebat, missis per caduceatores litteris, illam monere,
multis verbis et prolixis , haud plane malus vafes. Vi
deret quo praecipiti consilio elata progrederetur, falsa
et prodita a suis, vere misera, si quidem non intelli
geret, tanta animi pertinacia, non se caussam pupilli
tueri, in quo matri esset ignoscendum, cuius esset a
natura summa in filium indulgentia, sed tutorum, scele
ratorum hominum ; qui per speciem exsoluendae fidei
obstrictae Ioannis haeredi inter Ferdinandum Regem
legitimum, et se regni usurpatores ad conflandam in
vidiam Regi sanctissimo atque innocentissimo sibi con
ciliandos populorum animos, medium infantem pupillum,
et Reginam viduam positam haberent. Raro fuisse san
ctam fidem arctissima etiam propinquitate coniunctis;
parentibus in liberos; liberis im parentes, quo mullum
inter homines a natura vinculum arctius posset exco
gitari, ubi eam spes regni sollicitaret, cuius rei in
omni memoria exempla multa et clarissima exstitis
$ent: quam sanctam Georgii fidem futuram alieno ho
mini, cupido, impotenti animo, et maiores spiritus,
quam fortunam gerentis, qui sacri ordinis desertor, in
quo a primis annis altus, educatusque esset, eam ipsam
90 IO. MICHAELIS BRVTI

fidem, quam Deo immortali, sanctissimo iureiuramdo

tactis sacris addixisset, foedissime turpissimeque vio
lasset? Scilicet credendum, cui religionem non iniecis
set violata numinis maiestas, cuius vim irati, memo
umquam sceleratus effugisset. Pupilli mandatam a
patre tutelam, inconsultius, an susceptam ab immani
homine sceleratius invecturum ? Disceret Regina ab
hoste armato, sed minime hostilem gerente animum,
vera audire, quae audire a fictis amicis, et infidis non
liceret; qui quo gravius plectendi essent, speciosissi
mo fidei et religionis nomine, tectos hostiles animos
haberent. Nullum vero haberi tetrius scelus, quam
quod ficta religio et pietas obtegeret, me facile pos
set caveri. Ad huiusmodi adhortationes addebat mi
mas: Daret operam, ne, dum nimium pertinaciter per
geret malam caussam tueri, praepostere improbis ho
minibus habita fide, faceret quam nollet. Et loci quem
insedisset opportunitatem, et temporis rationem, et
vero his omnibus vires pares a meliore caussa stare,
ut si verum esset, Deum immortalem castis hominum
votis favere, optimam caussam defendentium, non es
set de eventu belli dubitandum: remittere sua sponte
aliquid de animi pertinacia, et filii, et sui memor, quod
tum intelligeret necessario sibi esse concedendum, cum
nulla id esset cum gratia factura. Non deesse sibi ar
ma, non tela, non tormenta, quibus de loco superiore,
unde nulla spes effugii ad salutem relinqueretur, hor
renda cum tectorum et hominum strage, ingentis mo
lis pilos deiicerentur. Ita quidem obsessae statuendum,
quominus in regia urbe foede strata demersaque ni
mis videat insignia ornamenta domorum, et sacrarum
aedium fornices, columnas, auro loqueata tecta, cete
rasque urbanorum delicias, suae lenitati moderationi
 VNGARICARVM RERVM LI [3. X. 91

que esse adseribendum, qui rationem potius sibi ha

bendam suae humanitatis, quam sceleris perditorum
hominum duxisset, de quorum sententia Ferdinandi
conditiones aequissimae , quae essent populis saluta
res, unde Vngaris certa pax atque otium, Regi pupillo
regnum in beato et tranquillo statu constabiliretur,
superbe reiicerentur. Quibus ita Regina respondisse
fertur ex Georgii sententia : ut maxime consilio indi
geret, quo quidem , gravissimo suo tempore, femina
orbata viro, procul a suis, recte carere haud posset;
et natam eandem tamen patre rege, avo, proavo, ma
ioribus, abesset verbo invidia, et in regia educatam,
et regi nuptam, et maximis semper in rebus versatam,
hoc didicisse, ab hoste armato non esse de rebus gra
vissimis consilium petendum; in quo quidem dando
non solum prudentia requireretur, sed fides. In hoste
enim esse omnia inimica consilio, ut maxime verisi
mile esset, ei consultum velle, quam armis perditum
iret, odium, iracum diam, ulciscendi cupiditatem, quae
nullo aequi aut iniqui discrimine, divina atque hu
mana iura omnia libidine aequarent. Vt patre rege,
avo, maioribus dignum esset, ex se natum Ioanni
Regi filium, regni haeredem non deserturam: quae ea
dem tamen, ubi aequo iure disceptari de regno licuis
set, quo gravior omnium iudicio Ferdinandi iniuria vi
deretur, fuisset de suo iure decessura non invita, et
filii infantis regnum, iudicum sententiis permissura,
quod liceret tueri armis, quod quando minus placuis
set ius armis violatum , ut deceret Sigismundi filiam,
Ioannis Regis uxorem armis defensuram, maxima spe,
affore praesentem Deum suis, pro pupilli caussa op
pressiiniusto bello pugnaturis. Facesserent vero minae,
nbi de summa rerum non inani iactantia verborum, et
92 I(). MICHAELIS RR VTI

aequitatis ac elementiae ostentatione, quam libemter ho

sti remitteret, sed virium robore , ferro atque armis,
collatis in acie signis, esset decernendum. Addit Io
vius inter seria miscere scurrilia assuetus, Georgii, ut
parum false, ita spurce et contumeliose dictum :
Quando essent certa humanitatis iura, quae inter ge
rentes arma atque in acie adeo colerentur, obsecrare
magnopere, parcius tormentis uteretur tantisper, dum
apud se seropha praegnans ederet partum: quae si
abortum faceret territa nimis crebro sonitu tormen
torum, non posset accidere sine convivarum querela,
quibus sfatuisset eius exta, et farcimina laute, atque
opipare condita apponi. Nam $emel eundem ait, cum
captos duos Germanos in vinetis suspendi imperasset:
alternis totidem suspensos porcos patibulo inferi ius
sisse. Quae edita in contumeliam mobilissimae gentis,
cum nulla suae fidei iactura, multo maiore cum gravi
tatis laude, poterat praeterire: certe sine nota scurri
lis animi, et iniusto depravati odio, commemorare vix
rerum scriptor potuit, qui simul esset suae gravitatis
et constantiae memor. Non rerum scriptorem decet
mimi ludi, scurrae persona, a quo hominum genere
impuro et infami, nemo umquam fidem quaesivit, quae
est primo loco in scriptore quaerenda, sed gravis
hominis, moderati, prudentis, ut morit quid intersit
inter scribendi munus, et procacem licentiam cun
cta offendendi, quae libido atque odium suadet. Cum
vero eius ratio esse casta, et procul abesse ab opi
nione nequitiae debet, tum dare imprimis operam, ut
explicandis rebus severitas religiosa quaedam, quae a
tristi censura absit, atque animi moderatio, compri
mendo aut odio, aut studio, quae duo maxime scriben
tis animum sollicitum habent, ne desideretur. Nam
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 93

Georgii dicto, quamquam illud Iovius sibi statuerit

memoriae prodendum, non magis laedi potest Germa
norum existimatio, quam testimonio augeri hominis,
ut docuit eventus, cum qui plurimum faveat, parcere,
et suae religioni consulere, haud facile queat. Nam
Germani satis suo robore firmi, et tueri domesticam
laudem, et refellere seriptorum maledicta possunt, ubi
a sua fide et religione in scribendo discederent. Inde
dux certo consilio e monte digressus, loco aequiore ca
stra ponit, haud procul a Iudaea porta, quam vocant,
ut videtur a loco appellata, quod vetusto civitatis more
illic humari Iudaeorum cadavera consuevissent. Quod
Iovius omen, ad ingenium rediens, miratur Rogendor
phium non abominatum, quasi priscorum aut Graeco
rum, aut Romanorum res gestas, non Vngarorum,
Christianorum hominum esset explicaturus; cum ve
teres scriptores tamen, non quid ipsi sentirent, sed
quae gentis superstitio postularet, id quod non semel
sedulo excusant veriti posterorum offensionem, litteris
mamdarent. Tum Iudaeorum erat Budae celeber con
ventus, eo confluentium eommercii caussa: undique
enim ab aliis gentibus pulsi, quae plebis odio maxime
huic hominum generi infestae non facile iis cum suis
commercium esse patiuntur, ad exteras nationes p0
pulosque confugiunt, apud quos magno cum suo com
pendio, pari incolarum incommodo et detrimento foene
rantur. In regno quidem Poloniae, nobilissimo eodem et
peropulento, nihil privatae, nihil publicae rei admini
stratur, quod paullo maioris momenti sit, quod non per
eos auctores interpretesque transigatur. Infelix homi
num genus, et multitudini invisum, quod pannosi et sor
didi vulgo dissimulare invidiosas opes ereduntur, in ur
bium direptione omnium principes petuntur, eo magis in
94 I(). MICHAELIS BRVTI

iuriae opportuni, quo avarus miles his insectandis vi

deri vult magis suorum religioni servire: cuius num
quam est rationem habiturus, nisi ubi liceat in direp
tione hostium et praedarum quaestu religioso esse.
Locus ad cetera idoneus, minus erat aquationi aptus,
quod aequo longius a flumine abesset, et propterea
minus tuto, nisi militum praesidio tectis flumen adire
aquatoribus liceret. Id lux ne obesset, qua erat longo
circuitu flumen petendum, in stationibus militem col
locat, si qua vim obsessi inferre, quod verisimile
erat, subita eruptione comarentur, iis subsidio futurum.
Hinc dimissis copiis, Perinnium , cum Vngarorum de
lecta manu, quibus Boemos adiunxerat, qua urbs spe
ctat in occidentem solem, tormentorum partem trans
ferre, et muros verberare acerrime iubet, olim parum
secundo eventu urbem ab ea parte oppugnare adortus:
ipse parte alia, ubi, ut diximus, posuerat castra, quo
citius distractae vires diversis locis propugnatores de
ficerent, oppugnare constituit. Iam Budenses raptim
materia intra muros comportata, tumultuario opere
aggerem ad muros adiecerant, diffisi munitione mu
rorum, quibus extructis latericio opere haud satis se
tutos futuros adversus vim tormentorum putabant.
Quae eorum industria irrita, pene urbi exitio fuit. Vbi
enim moenia verberari sunt coepta, ac crebro repeti
tis ictibus disiecta, proruit muri exterior pars, tum
interior agger, nondum ita materia humo coalescente,
ut satis firmum opus suo robore staret, collapsa muri
parte, cui adiunctus adhaerebat, pronus in $ubiectam
fossam procidens, muri ruinam vi ingenti ruderum ma
teriaeque, ut quaeque temere occurrerant, aggerem ad
murum comportantibus superstravit, ubi milites prae
sentibus animis occasioni non deessent aditum ad
 VNGARICARVM RERVM ILIB. X. 95

interiora urbis patefacturus. Propugnatores enim su

bito casu perculsi, spe omni salutis deplorata locum de
seruerunt, cui tuendo, ubi etiam irrumpentium hostium
impetum paullisper sustinerent, non ita diu erant ae
que pares viribus ut animis futuri. Nam et ab alia
parte detinebat Perinnius diversos, quominus ire sub
sidio suis laborantibus in ultimo rerum discrimine li
ceret. Magnam oblatam occasionem expugnandae
urbis quominus Germani agnoscerent, fumo, cuius
ingentem molem ex crebro iactu tormenta evoluebant,
pulvis immixtus, cum ex proruti muri ruina latius
effusus, atra nube diem involuisset, sensum omnem
ademerat. Inde cum disiecta nubes pugnantibus, quem
abstulerat, diem reddidisset, quamquam eius supererat
exigua pars, duce, quod nox suberat, receptui cavere
iubente; clamare milites, non esse vero omittendam
tantam oblatam occasionem, et adnitendum totis vi
ribus, ut cum cedentibus in urbem hostibus irrumpere,
superato aggere, atque uti praesenti fortuna auderent,
brevi regiis thesauris potituri, unde facultas ingens
ostentaretur opulenta praeda exercitum ditandi. Quae
quamquam haud vana ferrentur, dux tardior tum vitio
aetatis, iam grandis natu, tum gentis ingenio plura
comsilio agere assuetae, quam animi impetu, quem fere
subita occasio requirit, flagrantes suos cupiditate po
tiundae urbis ab oppugnatione revocavit metu mali
iniecto, ni imperio parerent, sero, et cum nullus usus
esset, amissam occasionem quaesiturus, quae num
quam verius occasio est, quam cum lubrica et prae
ceps e manibus cunctantibus fluit. Ita a semicaptae
urbis oppugnatione milites revocati, cum iam, incli
nante in vesperam die, dux negare perseveraret se
pugnae aleam per noctem $ubiturum, quo tempore te
96 I0. MICHAELIS. BRVTI

nebrae obsessis essent auxilio, irrumpentibus magno

essent futurae impedimento, urbis regionum imperitis,
et quibus praeter magnitudinem animi, alia omnia de
essent. Enimvero est mihi crebrius, quam velim, eo
rum, qui haec legent, offensio deprecanda, si aucto
rem his scribendis secutus, cui suae fidei haud aut
mulla, aut levissima cura fuit, aliquando ea afferam,
quae minus iis probentur, quibus est prima in rerum
scriptore fides. Tamtum quidem flagitium vix credi
bile est hominem admisisse, qui numquam arma, num
quam aciem viderit, quantum a duce magni usus, quod
negari non potest, et multis fortibus faetis in re mi
litari insignis prudentiae, et virtutis opinionem conse
cuto, admissum Iovius tradit. Cum tantum muri es
set deiectum tormentis, ut interior agger vix hominis
iustam staturam aequaret, simul milites fortuna u
tendum, scandendum aggerem, tantamque oblatam oc
casionem minime negligendam clamarent: tanquam de
pecude ageretur, non de homine per omne vitae suae
tempus magnis gerendis bellis exercitato, quod mox
subesset, receptui canere, ac reduci in castra militem
iussisse. Ac caussam denique tam turpis cunctatio
nis in laudem vertit. Assuetos Germanos per honesta
vulnera petere militiae decora in hominum luce, atque
cum multi sint testes domesticae virtutis, uti praesenti
occasione noluisse: quasi sedendo et cunctando per
totam diem, non impigre rem in hostem gerendo, at
que in omnium oculis, sibi aditum ad urbis expugna
tionem aperuissent ; aut non aeque turpe haberetur,
non debellare victos, cum liceret, quam insignem ac
cipere a validiore hoste cladem. Fuit quidem dandum
summae laudi, eo redigere hostes territos subita ruina
murorum, ut in semicincta urbe, ubi praeclaro tuendo
 •»

VNGARICARVM RERVM LIB. X. 97

incepto constantiam retinerent, esset obsessis spes sa

lutis deploranda : sed non minoris dedecoris fuit, cum
liceret perficere, quod praeclare esset inceptum, quod
non magni operis aut morae haberetur, metu noctis,
tamquam feminas nocturna spectra et larvas timentes,
ut ad exitum perducerent, non esse adnixos. Nam id,
quod sequitur, ita non ferendum, ut etiamsi ita vere
acciderit, silentio fuerit praetereundum, quod supe
rare omnem fidem credatur. Iussisse ducem primis
noctis tenebris scalas proferri, atque muris applicari,
eo consilio, ut prima luce, tamquam ludicrum certa
men, et de re ludicra esset editurus, aut per hostium
custodias id agi, nullo sensu eorum, quae per noctem
fierent, liceret, milites qua applicuissent, scalas inven
turi, caperent urbem. Itaque Budenses ait, cunctatione
Ggrmanorum in occasionem versa, undique ad moenia
milite confluente, atque iis immixta urbanorum turba,
summa usos alacritate aggerem refecisse, ita certa
tim omnes materiam atque humum comportantes, ut
nulli sexui, aetati, ordini parceretur, cum in magno
rerum discrimine nemo ultimum pietatis persoluere
munus patriae recusaret. At Germani, dilucescente
iam die, facile acclivitate collis superata, instructis
ordinibus ad moenia redeunt, cum, manentibus regiis
ad murorum custodiam, occurreret nemo, qui ascensu
vadentes prohiberet. Ita acrius utrimque redintegrata
pugna, cum Germani opimae praedae inhiantes, ubi
confirmatis animis impigre ad muros succederent, se
potituros urbe sperarent, Budenses ex Germanorum
cunctatione auctis animis, qua res posceret occurren
tes eorum vim atque impetum retardarent. Otho Fo
tiscus ordinum ductor, insigni vir animi magnitudine,
atque audacia, animadversa domo, quae muro semi
mi*»NvM. Hvxg. HIST. — 8criptohr8. xiv. 7
98 IO. MICHAELIS BRVTI

ruto haerebat, inde concepta spe ubi adniterentur fa

ctum iri, scandentibus in urbem gradum, in eam irrum
pit, sequi suis se impigre iussis. Ita cum qui priores
ascendissent succedentibus manus darent alii, subiectis
humeris, attollerent iam ascendentes, rem in magnum
adduxerunt discrimen. Qua re animadversa Vngari
duces, in his Georgius, cum quidem ad incendendos
suis animos posita sacra veste, armatus ubique rem
gerentibus adesset, clara voce, ut ab omnibus exaudiri
posset, hortabatur, ut incumbentium in se impetum for
tibus animis sustinerent, nec terreri aut pelli se loco,
pristinae virtutis memores, maiorum gloriae, gentis no
bilitatis, paterentur. Non nunc primum Germani hostis
periculum factum, cum apud alias gentes omnes con
tempti, tum apud Vngaros ne hostis quidem nomine
umquam digni habiti. Eosdem esse Germanos, qui
Matthia Rege fortissimo iugum bello victi accipere,
et leges ac iura petere ex Vngarorum regia essent
coacti : qui hesterna die victores, fortunae beneficio,
non propria virtute, victoriam non ferenda in feminis
secordia inertiaque corrupissent, verius pecudes quam
homines, et (sui, si) semel facta impressione obfirmatos
inferrent pedes, (eos, qui) non minore flagitio, quam
audacia irrupissent, terga versuros. Pugnabant Ger
mani acriter, quamquam iniquo loco, paribus adniten
tes viribus, ac robore animorum, sarciendae ignomi
niae studio incensi, quam aliena culpa, ipsi culpae ex
pertes contraxissent ; sed ut haud facilis irruptio in
confertos et ordines servantes esset: quo acrius scu
tis densatis subirent, eo de loco superiore certiore
ictu petiti, et magnis tormentorum globis, quorum in
gens procella proeliantes turbabat, opportuni : Nam
Vngari confisi loco, et pari freti audacia, cuneo facto,
 VNGARICARVM RERVM LIB X. 99

cominus gladiis conglobati urgebant, atque umbonibus

stantes propellebant, et quidem adeo pertinacibus ani
mis, ut scutis pectoribusque obnixos loco deturbarent.
Ita partim loci iniquitate, partim hostium virtute, non
pro gloria tantum, sed pro salute propugnantium, cu
ius victi spem omnem abiecissent, terga pudorem vin
cente metu eodem consensu Germani vertunt, in fuga
plus aliquanto, quam in pugna discriminis adituri. Quo
enim longius a muris perlati fuga recedebant, eo cre
brioribus telorum ictibus, glandium imprimis, quorum
proeliantibus cominus fere nullus usus est, foede ster
nebantur. Amplius octingentis e suis, qua ad aggerem,
qua in receptu et fuga, dicitur eo die dux amisisse.
Plures cum saucii se recepissent in castra, vincentes
curationis taedium, cuius non erant potentes, vul
nerum incuria suppurantium, putrescentiumque, in
terierunt. Eius diei $uccessu ita Vngaris animi cre
verunt, ut iis Germani ex adverso nihil de pristina
virtute concederent, non se hostium virtute, sed loci
iniquitate, et fortunae iniuria victos ferentes. Odium
vero utrimque vires magis alebat, quam ulla belli
causa; quae quamquam non una quidem erat, haud
magnopere tamen vulgo milites movebat, ut etiam alia
omnis occasio armorum abesset, sua sponte, atque in
summo otio adeo, belli materiam ab insito animis odio
in gentem invisam quaesituros. Ergo cum Vngari
sublatis animis, iam auderent eruptione in hostem
pugnare; Germani arctius in dies urbem obsidentes in
unam curam haberent erectos animos sarciendae in
famiae, quae ex male gesta re nomini germano hae
serat: Rogendorphius suspicatus sive sua sponte facta
conjectura ex hostium audacia, sive ab exploratori
bus certior factus, quod propius vero est, Turcarum
7+
1()() IO. MICIIAELIS 13}{VT II

auxilia adventare, ne longiorem trahentibus moram

difficilior urbis expugnatio in dies redderetur : cuni
culis, quorum peritos multos, tum ex Rhetis, tum ex
Hungariae et Bohemiae fodinis in exercitu habebat,
tentare aditum in urbem constituit. Quod ejus consi
lium cum minime obsessos fugeret, cuniculis aliis
transversis ab hostibus in urbem actos clam excipie
bant, iis ipsis quos egerant, idoneis locis apertis, ut
concepta altius flammae vis liberum meatum nacta,
nullo cuiusquam incommodo in apertum erumperet.
Alia pestis gravior obsessis imminebat, fames ex ca
ritate annonae, et commeatus inopia, quam per se
gravem, quo iniquiore animo ferrent, causa faciebat,
pro qua pugnabant, cuiusque gratia, nullo suo merito
se plecti querebantur : quam quidem non ad officii,
ut par erat, sed ad rationem temporum, iniqua aesti
matione rerum referebant, multitudine nihil non ius
tum, cuius praemium extet, nihil aequm, quod sibi
intelligat levi incommodo redimendum, statuente. Ita
que iam Reginae palam, regi puero infesti, quorum
innoxia nomina ad effugiendam invidiam tutores
obtendebant, seditiosis vocibus praesentem pestem
execrati deplorabant. Non Turcas premere obsessos,
Christiani nominis aeternos hostes, non accitos Scy
thas ex ultima barbarie, non feras alias atque im
manes gentes, sed Ferdinandum christianum regem,
cuius esset summa religio, mite et placidum ingenium,
clementia, quam homines laudibus in coelo collo
carent, et quidem hoc unum poscentem, ut aequissi
mis conditionibus accepti Budenses in fidem, quem
deberent legitimum regem agnoscerent : adversus
quem pro pueri regno, utinam non pro hostis Turcae
teterrima tyrannide pugnarent, quod tutores, quin
 VNGARICARVM R '.I{VM ILIB. X. 101

agerent non possent recusare, Solimani mancipia, tur

pem causam malorum, quae perferrent, non oppres
sam libertatem, aut oppugnatam salutem civium ar
mis, sed Georgii regnum hominis importunissimi tu
entes, prius Christi hostis, a cuius sacris per fractam
fidem et violatam religionem transfugerit, quam pu
pilli regis tutoris : ut non mirum sit, eum Solimanum
Turcam Ferdinando christiano, legitimo regi et nobi
lissimo tyrannum praeferre, satis gnarum, praeter
Turcam, cui Christi nomen ludibrio sit, futurum nemi
nem, qui illum patiatur in regno Vngariae dominari.
Nam si pueri causam agi contendant, cur non more
maiorum coacto populorum concilio, de praesenti re
rum statu referant, aemulati maiorum sapientiam, qui
Alberti filio Ladislao, nato posthumo, quod censerent
vix fieri posse, ut sine reipublicae magno incommodo
per longum annorum spatium regnum tamquam man
cum corpus, nullo certo capite, qua libido et temeri
tas ferret, administraretur, externum regem, qui idem
Polonis, idem Vngaris imperaret, e vicina Sarmatia
accitum praetulerint ? Nulla in re Ladislao inferiorem
Ferdinandum, superiorem multis, in petitione regni
puero pupillo competitore praeteriri, praeter antiqua
foedera, quibus inniteretur, et novum cum Ioanne
ictum affinitatis iure cum Vngarorum regia coniun
ctum : cuius flagitii Vngari rei, meritas nunc luant
poenas. Haud dum satis ingentem molem malorum
pro Ioannis regno perpessis, additamentum malorum
quaeri famem, pestem, regiae urbis exscidium : scili
cet ut quod nomen invisum semper Vngaris, taetrum,
funestum inauspicatum fuisset, Turcarum immane im
perium et tutorum tyrannidem non ferendam experi
antur. Haec Budenses aliaque multa in eandem $en
102 IO. MICHAELIS BRVTI

tentiam, quae quiritantes, et dei immortalis atque

hominum fidem implorantes, frequenti hominum con
vemtu, ac ducibus adeo praesentibus instabant, qui
comprimendae seditioniiam impares frustraire obviam
tumultuantium seditiosis vocibus conabantur ; cum
quidem ita populorum animos alienare a vidua regina
studerent, ut media inter suorum discidia et Ferdi
nandi arma quo confugeret multis circumventa malis,
nihil reliqui haberet. Ergo cum res haud obscure
spectare ad defectionem appareret: veritus Georgius,
ne cum regia urbe, et filio pupillo regina redigeretur
in Ferdinandi potestatem , unus ceteris haerentibus
metu multitudinis furentis, ubique occurrere multitudi
nis seditiosis vocibus audebat: Ne paterentur Vngari,
memores maiorum in suos reges fidei, constantiae, pie
tatis, prodi Germanis hostibus innocentem Regem, vel
potius in eo uno Vngarorum regum sanguinem; quorum
virtutem non posse posteris subsidio (esse), quae saepe
suis atque exteris saluti fuisset, indignissimum esset.
Postremum Ioannis haeredem filium, qui Vngarus le
gitimo imperio apud Vngaros regnaret, fore; quod
tantum dedecus nulla umquam esset posterorum me
moria obliteratura, ni a furore atque amentia rece
ptis animis, virtute et constantia, tam foedae seditio
nis auctoribus obviam irent, indignis illis vero homi
nibus gloria maiorum, quibus magnus semper homi
num consensus eximiam fortitudinis laudem toleran
dis omnibus vitae incommodis, morteque adeo pro
salute patriae, pro decore atque honestate, tribuisset.
Errare vehementer se crederent, de pueri unius re
gno magis, quam de Vngarorum libertate, de legibus,
de institutis, de totius regni salute, dignitate, nomine,
existimatione agi, quam turbulenti et seditiosi homines,
 VNGARICARVM IRERVM LIB. X. 103

non maiorum virtutis et constantiae, non patriae, non

sui memores, ob leve incommodum, quo brevi perfun
cturi essent, id quod se perfecturum suae vitae atque
existimationis periculo polliceretur, aeterna essent cum
infamiae labe prodituri. Felix esse malum, beata vul
nera, ultro expetendam mortem, quam aeternum decus,
solida laus, immortalis vita esset consecutura. Neque
vero sibi respondendum esse ad ea, quae multitudinis
concitatores, cupidi rerum novarum homines, Ferdi
nandi Regis et Germanorum vilissima mancipia, non
maiore sua cum invidia, quam gloria de se in vulgus
sererent : ita enim habere subductas vitae rationes,
ut nitenti recte factis adversus inimicorum maledicta,
quid de se statuerent improbi homines, atque impuri
emersi nuper ex populi faece, haud sibi esset magni
faciendum. Neque vero obscurum, a quibus ea ema
narent : Scire enim fretum se optima conscientia, haud
secus de se Vngaros sentire, atque sua in illos per
specta voluntas et prolixus animus postularet : qui
semper erecti ad gloriam, decoris, nominis, famae
memores, immortalitatis pretium, honesta in acie vul
nera, mortemque adeo ultro pro patriae salute, cuius
causa se natos meminissent, appetendam sibi propo
suissent. Iam pridem Vngaricae virtutis monumentis
refertos gentium annales, quae omnibus futura exem
plo ad veram laudem, qui maiorum virtutem et gloriam
per eorum impressa ab iis vestigia sectarentur, in
manibus hominum per longam annorum seriem essent
futura. Ex urbana plebe haec fluere, peregrina bar
barie contaminata, hominum genere, quibus vita pesti
atque exitio esset, nisi omnibus voluptatibus difflueret,
quibus vitae praemium nullum aliud praestantius nos
sent; a quorum sententia ii longe abessent, qui vitae
104 IO. MICHAELIS BRVTI

certum finem homini propositum, ab eo, quem natura

bestiis constituisset, distinctum , haberent. Hunc in
modum refutare Georgius populi liberas voces, recon
ditiores animorum sensus aperire, ac suos continere
in officio conabatur. Neque oratione modo sibi deli
niendam multitudinem statuit, sed, quod tutissimum
consilium esset, et tanto compescendo motui aptum,
certam etiam rationem excogitavit, quod illi postea
vertit in magnam laudem, quum occurreret urgenti
malo, ita, nulla cuiusquam offensione laxata annona, ut
frequenti foro venalium rerum populus uteretur, magna
aequabilitate singillatim tum civibus, tum militibus
cibariis distributis. Tanta vero una haec tum res visa,
ut ad hunc usque diem, quominus dedita urbs veniret
in Germanorum potestatem, uni Georgio acceptum re
ferendum Vngari arbitrarentur. Quod quamquam ita
esset, non effugit tamen unius hominis pertinaci odio
invidiae telum : qui cum ulcisci multorum exitio animi
dolorem statuisset; rem pene adduxit ad ultimum discri
men. Intercedebant Georgio non occultae simultates
cum Bornemissa quodam, genere Vngaro, qui praetor
iuri dicundo Budae aliquando praefuisset. Cum enim,
ut fit, privatam pecuniam grandem Iudaeo (eloc)asset,
atque is, male gesta re ac fide amissa, decoxisset :
eum in ius vocavit, quasi dolo malo, et ne debitoribus
creditum solueret, quod fraudis genus inter eius or
dinis homines semper late patuit, consulto (mercatu
rae rationes) conturbasset. In eo iudicio Bornemissa,
quod adversus gentis instituta quereretur plus aequo
Georgium Iudaeo favisse, suspicatus iudicii exitum, de
quo non dubitabat aequitate causae fretus, ab adver
sario grandi pecunia redemptum, ingenti odio in Ge
orgium concepto, de prodenda urbe Germanis consi
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 105

lium iniit, nullo discrimine, aequum, iniquum esset,

modo tantae rei praemium, quod unum petebat per
inimici exitium, exstaret, atque adeo etiamsi esset
cum urbis ruina atque excidio coniunctum. Adiuvit
tam praeceps et temerarium consilium versantem animo
occasio eius explicandi opportuna. Erat eiusdem or
dinis Franciscus Revalius Bornemissae amicus, qui in
hostium castris ius inter milites dicebat, vir spectatae
prudentiae, et fidei, ut fertur. Cum hoc communicata
re, cum et consilium simul, et auctor consilii placeret,
cuius erat cognita prudentia et fides; ita convenit, ut
ad exiguam urbis partem, quae est Divae Mariae (po
pulares Germanicam appellant) dux militem adduceret
stata noctis hora : ut simulatque horae signum exau
ditum esset, Bornemissa, reclusa porta, militem intro
mitteret. Vnum modo postulabat, ut res per Vngaros
exules ageretur, diffisus Germanorum ingeniis, quos
quidem sua sponte Vngaris infensos, suspicabatur
crudelitatis atque avaritiae exempla omnia edituros,
hinc noctis licentia, hinc praedae aviditate, ulciscendi
facultatem in peropulenta urbe subministrante. Id ubi
abesset, se facile elevaturum grave alioqui proditio
nis crimen sperabat, ex depravato animi iudicio, de
se idem alios iudicaturos arbitratus, cuius fructus
unus Georgius de medio sublatus, civitate incolumi,
petitus crederetur. De his consultus Regendorphius
cum neque occasionem aspernandam, neque aucto
rem consilii, cuius cognitor obsesque adeo Revalius
esset, existimaret, de ceteris nihil mutabat, in uno, ut
per Vngarorum militem res gereretur, exclusis suis,
aliquamdiu quidquid contra Revalius tenderet, non est
passus sibi persuaderi: mox ne animi pertinacia, occa
sio agendae rei nequidquam praeclare cunctantibus
 106 IO. MICHAELIS BRVTI

ostentata, e manibus irrito conatu elaberetur, quasi

ratione victus hominem multis verbis collaudatum, et
de regis munificentia ac liberalitate sibi omnia spon
dere iussum dimisit, cum de ratione totius agendae
rei, et ut singula quaeque administrari placeret, de
communi $ententia constituisset, accepto ab eo obside
filio, praeter Revalium negotii transactorem, ne hosti
temere fidem habuisse diceretur. Hinc ex omni pe
ditum numero circiter octingentis delectis omnibus
Germanis, eorum praefectis imperat, per noctis silen
tium ad portam, cum ea militum manu, accedant, mox
a Bornemissa intromissi, ad maiorem urbis portam
contendant, quo ipse esset cum reliquis copiis accer
surus, ut refracta porta, atque equitatu gravis arma
turae immisso, qui editiora urbis loca insiderent, ipse
cum omnibus copiis de improviso irrumperet. Iam
patefacta exigua porta, Germani milites, ut erat prae
ceptum, suspenso gradu, vix ut a proximis possent
exaudiri, ingredi inceperunt, cum Bornemissa Revalium
frustra appellando, mox de eo interrogando singulos,
sero animadvertit nemine patria lingua respondente,
se frustratum sua spe, ac Germanum militem, duce
prava indulgentia captae urbis gloriam suis vindi
cante, introductum. Ita in gravissima re, et quae recte
administrata secundum belli exitum spondebat (adeo
exiguis momentis res maxime saepe aut adversae aut
laetae succedunt), unius praepostera ambitione est
graviter offensum : nam et quibus Bornemissa dux
praeibat, minime idonei ad accipienda imperia, linguae
imperiti, habebantur; neque alius erat quem ducem
illi sequerentur, cum Bornemissae, hinc perturbato
animo, ex sceleris conscientia, hinc trepido, ex despe
ratione eventus, et de sua magis salute, quam de alio
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 107

rum sollicito, quae ratio explicandi male initi consilii

superesset, venire facile in mentem haud posset. Igi
tur destituti consilio Germani, cum quidem dux memo
adesset cuius iussis parerent ipsi, nocturnis tenebris
deprehensi, atque animis incerti neque tacere tuto
possent, neque loqui trepidi metu ne exaudirentur,
auderent, in id ipsum, quod verebantur, discrimen in
ciderunt. Iam enim inter $e obmurmurantium fremitus,
quod accidere necesse erat, vigiles, qui in proxima
statione erant, excitavit. Tum non vero indice dete
ctae insidiae, iam nocte intempesta, quo tempore
vel levissimum murmur, quod accidat auribus, ex
auditur, cum simul et strepitus armorum, si ma
xime etiam placide milites incederent, et sermo in
aurem acceptus, qui ita manaret a singulis, ut quasi in
unum corpus coalescens multos aegre falleret, ab
attentis excipiebantur. Iam ignes e funiculis emicantes
ferreas fistulas gestantium, quo genere maxime Ger
mani pedites utuntur, etiamsi enixe caverent, inuitos
prodebant. Ita cum propius ad stationem militum
accedentes, vigilibus acceptum tessera signum non
redderent, qui erant in urbis praesidio inter se cohor
tati dato signo vocant ad arma, acceptos intra moenia
Germanos clamantes, et iam forum tenere, mox in
regiam, ni impigre iis occurratur, irrupturos. Quibus
vocibus experrecti milites, cum vix semisomnes stra
tis amoliri membra possent, arma sumunt, quae non
magis captae urbi subsidio fuerunt, quam fata adversa
Germani8, nullo duce, quem sequerentur, qua impetus
animorum ferret, vagantibus : subito enim pavore
consternati, neque quo se verterent norant, et uti oc
casione parum audebant, quam, si fortibus animis ob
latam complecterentur, erat futurum ut essent hostibus
108 I(). MICHAELlS IBRVTI

timendi. Itaque cum fluctuarent animis, neque angus

tiis temporis exclusis ulla ratio expediendi consilii
reliqua ostenderetur: retro, qua venerant, redire, nullo
servato ordine instituunt, cum quisque prior, unius
fugae memor, praevertere, atque occupare portam
conaretur. Ac quoad nemo cedentibus instabat, eotum
poterat receptus videri; mox Vngaris, duce Petruitio,
territos adorientibus, qui e variis locis urbis ad tumul
tum confluxerant, fugam capessunt, frustra se parva
porta offundere conantes, quae ut quam erat angustior
videretur vix per se uni aut alteri patens, praelongae
hastae efficiebant, quae a properantibus, ne impedi
mento essent, proiectae temere obliquae transversae
que, sequentes, quod accidere erat necesse, exitu in
tercludebant. Ex his, qui principes portam ingressi
captae urbis decus avidius petiissent, cum in receptu
movissimum locum temerent, frementes, sibi praeclarum
inceptum iniquo fato ereptum e manibus, postremi
audaciae poenas luerunt. Multis caesis, qui ferocius
subsistentes impetum insequentium a tergo excepis
sent ; nonnullis captis, duce ita iubente iis parci, ut
essent, de quibus rei gestae ordo quaereretur ; pauci
incolumes, variis casibus defuncti, ex hostium mani
bus evaserunt, in quibus ductor prodendae urbis Bor
nemissa, sero, et cum nullus usus esset, nimiam suam
facilitatem execratus, qui quidquam praeclari sibi de
Germanis, quorum optime ingenia cognita haberet,
spopondisset. Cum variae belli artes sint, quibus res
administrantur, varia gentium ingenia munus militae
explent : singula omnibus aeque esse apta haud pos
sunt, sive naturae quadam tacita vi, sive usu et exer
citatione id accidat. Oppugnandis urbibus, et defen
dendis ad ultimam usque rerum humanarum patien
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 109

tiam, aestus, frigoris, famis, inopiae rerum omnium,

Hispani atque Itali maxime omnium apti. Prima pe
ditatus laus omnium consensu Helvetiorum et Ger
manorum peditum, Gallorum ex Aquitania, quorum
virtutis et roboris maximis bellis iam inde patrum
nostrorum memoria, insignibus Italiae cladibus est
periculum factum : equitatus gravis armaturae Gal
lorum, Epirotarum levis armaturae omnibus antefer
tur. Germani, ubi ex certa temporum ratione gerenda
res sit, astu fallendus hostis, insidiis excipiendus, ho
stis proditione recipienda urbs, contenti domestica
gloria, si quid in eo est laudis, cuius ipsi appetentes
non sunt, tmm Italis tum Hispanis concedunt. Tem
pore vero fit, ut idem decori sit, quod paullo ante de
decori fuit: in Fabio rem adversus Hannibalem gerenti
receptum per fraudem Tarentum, laudi datum est, non
minus quam Scipioni, qui in Africa ruptorem foederis
Syphacem regem, per fallax commentum tractandae
pacis elusum, incensis castris ne qua victo ad salutem
effugium pateret, redegit vivum in potestatem. Neque
Fabricio est probro data proditori non servata fides,
adversus Pyrrhum rem gerenti, neque Camillo adver
sus Faliscos, cuius nexu homines non in admittendo
scelere, sed in recte agendo vinciuntur. Huius quidem
rei una certa ratio videtur, ut quibus artibus utatur
hostis bello gerendo, iis, qui petitur armis, propul
sando bello utatur. Cuius quidem rei Romani duces
insignia dederunt documenta; aliter enim se gesserunt
adversus eos hostes, quibuscum iis erat institutum
de gloria atque imperio certamen, ut cum Sabinis
priscis temporibus, Latinis, Samnitibus, Pyrrho, aliis;
aliter cum bellum adversus eos gerebant, quibus unus
erat propositus finis eorum interitus atque exitium
110 IO. MICHAELIS BRVTI

qui victi essent, ut adversos Gallos olim, Cimbros,

Teutones, quibuscum sunt bella ad internecionem
gesta. Quis vero ignorat, ita bella administrari, (secus
vero de iure belli in philosophorum scolis atque in
regum consilio disceptatur,) ut non solum aperta vi,
sed consilio etiam gerantur, quo in genere fraudes,
doli, insidiae ad fallendos et circumveniendos hostes,
aliae excogitatae artes comprehenduntur? In Germano
quidem duce, ut ad rem redeam, omnium sententia
desideratae sunt prudentiae partes : unam enim rem
et aggrediendam consilio, et virtute atque animi prae
sentia explicandam, cum praeclaram inde occasionem
fortuna finiendi belli ostentaret, dum debitam Vngaris
laudem invidet, quos sequi duces tam audacis incepti
auctores oportebat, et in Vngarorum pariter, et in
suorum exitium vertit. Neque vero credo, id unum
modo Bornemissam secutum, quod Iovius tradit, cum
faveret suis, rem per Vngaros agi maluisse ; etenim
speraret ita cum suis mitius actum iri : neque una illi
haec causa, neque eadem potior erat habenda. Veri
similius primam illi curam fuisse agendae rei, quo
illius consilia spectabant, quam mitius agendae, et
cum suorum periculo minore : raro hominibus suscipi
dis de rebus gravioribus consiliis, privatorum aut
commodum, aut damnum respicientibus. Cum multis
vero nominibus erant Germanis expediendo incerto
perficiendoque Vngari praeferendi, tum vero maxime,
quod idonei magis, et linguae et locorum periti, ut ce
tera paria essent ad imperia obeunda, ut iam diximus,
haberentur, nocte praesertim intempesta, quo tem
pore, quantumvis levis offensio esse rem gerentibus
exitio solet. Secundum haec Georgius, quod in urbe
esse multos culpae affines non dubitabat, de Borne
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 111

missae familia, qui venerant in potestatem, quaerere

deinceps constituit. Qui cum admotis tormentis, nul
lam moram quaerenti fecissent, et de iis simul, et de
aliis, qui fuerunt ab illis nominati, ad ceteros deter
rendos, si qui dubiae fidei essent, per omnia sevitiae
exempla excruciatis, supplicium sumpsit. Bornemissae
publicata bona, aegre, ut dictum est, elapso e mani
hus, si satis est praeclare voluisse, optime de repu
blica merito, e Georgii dominatione regno, ut credi
volebat, liberando. Nam ita illi in adornanda re, et
sedulitatis et prudentiae debetur laus, ut si parem in
exequenda constantiam aeque sibi sedulo praestandam
dux Germanorum statueret, non esset dubitandum,
quin egregiam ille laudem initi pariter atque expli
cati consilii esset relaturus. Tristis rei exitus, hinc
bene unius virtute consultae, male hinc unius culpa
administratae, satis potuit docere, ubi de re agatur,
quae sit maioris momenti, praesertim gerendo bello,
eiusdem consilio. a quo sit praeclare inventa, fasces
summitente virtuti atque industriae maiestate imperii,
esse ad praeclarum finem perducendam. Multa enim
videt consilii auctor, qui diu illud molitus animo
meditatusque concoxerit, quae verisimile est eum igno
rare, a quo unum modo munus exigitur, ut in expli
cando consilio, etiamsi penes illum sit summa rei
gerendae potestas, non se ducem sed ministrum prae
stet. Nam saepe auctoritas vitio humani ingenii ratio
nem vincit, a qua ubi is discedit, quem ducem prae
esse decet gerenda re, cum eo ipso, qui male est
conatus vim rationi facere, in praecipitem locum de
turbatur. In Regendorphio ut maxime inessent omnia,
quae in duce exercitus desiderari recte non possunt,
praeter voluntatem et fidem, rei militaris scientia, cu
112 I(). MICHAELIS BIR V T 1

ius opinio apud Ferdinandum principem illi auctorita

tis locum conciliaverat : non ei tamen aeque, ac Bor
nemissae erat ratio administrandae rei explorata, qui
quae essent usui, quae obessent perficiendo incepto,
tum qua ratione comparari haec, vitari declinarique
oporteret, per longum spatium temporis perspectum
haberet. Vngarus, qui et notus suis esset, et nosset
suos, audiendus erat, ubi de ratione invadendae ur
bis, per quos homines, Vngaros, Germanosne, tum
de aliis procurandis administrandisque rebus, quae
ad eius consilii summam pertinerent, ageretur. Apud
milites quidem , ex rerum eventu de ducis consilio,
quod iniquissimum est, pronunciare assuetos, vix
credi potest, quantum auctoritatis amiserit; vere enim
hoc dici potest, atque adeo, ut ne ii quidem negaturi
sint, qui illius memoriae maxime consultum velint, non
unam modo ex male gesta re tum esse acceptam cla
dem, sed quae etiam sunt hanc consecutae omnes, quae
multae fuerunt, ab hac una fluxisse. Ita rem gestam
alii auctores sunt, quos est Iovius secutus : alii com
iurationis principem Petrum Palzanum habent, civita
tis magistrum, quem iudicem Vngari appellant ; fidu
ciam vero illi crevisse cum ex persona quam gerebat,
tum ex opportunitate gerendae rei, obtinenti eius
portulae clavem, quae e Germanae virginis sacra area,
in qua mortuorum cadavera condebantur, extra urbem
ferebat. Ab eo ascitus is ipse dicitur Thomas Borne
missa, ditissimus vir, qui magna negotia in Budensi
conventu aeque habebat, ut esset unde spiritus su
meret ad rem tantam suscipiendam, tum Franciscus
Bazius e scribarum ordine, magni consilii et pruden
tiae vir, et alter Thomas, Germanus genere, qui in
eodem conventu locuples et cumprimis eius ordinis
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 113

honestus, atque industrius habebatur. Cetera acta

fere eodem ordine, quo Iovius tradit, cum Germanus
dux suos, malo consilio Vngaris exclusis, ad urbem
multa iam nocte, ut convenerat, misisset, atque hi iam
propius urbis theatrum pervenissent, exaudito a Bu
densibus ingredientium strepitu, cum alios Vngaros
sustulisse clamorem, tum a proximo templo editum
ter sacro aere signum dedisse, quo de more per no
ctem incendii restinguendi causa a vigilibus excitari
cives solerent : qui ne ulterius in suscepto munere
pergeret, continuo dicitur interfectus. E coniuratis
unum, Franciscum Bacium retractum ex fuga teter
rimo supplicio in quatuor partes vivum dissectum,
temere initi consilii sive prodendae patriae hostibus,
sive melioribus tradendae poenas aut sceleri debitas,
aut officii, quas non deberet persoluisse. Ad ceteras
Germanorum clades aliam addunt, Valentinum Tere
kium, qui extra urbem adversu$ Germanos rem gere
bat, cum ab exploratoribus cognovisset mille equites
delectos, pedites quingentos ad arcem Dambo iter
habere, eo consilio, ut hostibus inopia laborantibus
commeatum importarent, imsidiis interceptos, aut ce
cidisse, aut in potestatem redactos adventanti Soli
mamo e Thracia cum ingentibus copiis Reginae auxilio
muneri misisse, per adeo tetrum facinus magnae ut
sperabat initae gratiae acerbum fructum relaturum.
Iam et variamt in ratione locandorum castrorum : non
enim Germanos ad montis radices, sed in editiore
montis vertice posuisse castra, eaque fossa et aggere
circumvallasse aiunt. Inde Mahemetem eo cum exer
citu a Solimano praemissum sub montem inter meri
diem et orientem solem consedisse. Hinc territos Ger
manos de ponte sternendo cogitasse, ut inde evadendi
mox w yt. biU NG. hist. - scriPtores. xiv. 8
114 iO. MfCHAELIS BRVTi

facultas, si quid durius accideret, id quod erat veren

dum, loco excedentibus in tuta loca pateret: quo mi
mus licuerit perficere semel atque iterum opus aggres
sis, ortam subito adversam tempestatem, cum ea ab
opere prohiberentur, omnia consilia conatusque eorum
elusisse. Nam ne de Terekio quidem plane Vngaris
scriptoribus cum Iovio convenit: A principio cum illi
graves cum Georgio intercederent simultates, ne in
belli administratione, publicis rebus obessent, raro in
voluntatum discidio dissidentium animis in eandem
sententiam congruentibus, datum illi negotium, ut cum
delectis equitibus et valida peditum manu foris agrum
ab hostium populationibus tueretur. Cum Mahemetes
a Solimano praeire iussus cum copiis advertaret, non
a Regina legatum Terekium occurrisse, sed sua sponte
ad conciliandum sibi apud Solimanum causae patronum,
cum speraret per illius gratiam futurum, ut, deiecto
Georgio, nec generis nobilitate secum, nec rerum ge
starum gloria conferendo, regni administrationi, quoad
puer Rex adolesceret, praeficeretur. Iam et ante ge
stam rem a Turca et pulsos Germanos, omnino Iovius
ab iis diversa tradit, qui non accepta ab aliis, ut de
iis dubitari possit, sed quae ipsi viderunt, litteris man
darunt, quorum non solum nos scripta legimus, sed
verba audivimus, non semel cum iis congressi fidei
spectatae hominibus, ut inprimis Vngaricarum rerum
peritis. Nam quod Iovius a Mahemete factum ait, sive
ad explorandos Vngarorum animos, sive ad declaran
dam in illos benevolentiam, ut sua sponte hinc Petrui
thum et Georgium, hinc Terekium ad agendum de com
positione cum Germanis hortaretur, id, sub Turcarum
adventu tentasse aiunt Vngaros duces, qui erant in
Ferdinandi castris, neque ab eorum sententia eos, qui
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 11 5

(in)urbe erant, Vngaros abhorruisse.Nam etdictuminter

utrosque colloquii diem, et convenisse eos stato tem
pore, nonnulla spe transigendae rei affirmant: id quod
facile futurum fuisse contendunt, ni fata adversa hanc
gloriam Vngaris, Christianis populis certam salutem
et securitatem a teterrimo et saevissimo hoste invidis
sent. Summam hanc orationis fuisse, qua sint duces
Ferdinandi usi: magnam opportunitatem oblatam aver
tendi imminentem Vngariae pestem, neque in praesen
tia modo, sed in posterum etiam tempus, ubi communi
consilio signo dato, hinc Budenses, ex urbe, hinc Ferdi
nandi copiae ex castris egressi medios Turcas eodem
tempore nec opinantes caederent, praeter suam opinio
nem circumventos. Hinc enim usu venturum, ut Solfma
nus amissa magna copiarum parte, in quibus victoriae
spem summam positam haberet, aut ultro retro signa
referre suis viribus diffisus, aut insigni cui clade,
pari cum dedecore congredi impar gerendae rei coge
retur. Vt enim de Rege minus inter Vngaros convene
rat: at de regno, de patria, de liberis, de coniugibus,
de totius Christianae reipublicae salute eandem esse
omnium sententiam, idem esse consilium debere. Di
sceptandum armis cum barbaro hoste, truci, immani,
omnibus infesto, qui sint Christo per illius sacra san
ctissima initiati, sed praecipue Vngaris, quorum flo
rentibus viribus desperet, id quod animo inhiet, se oc
cidentis imperio, cuius sit Vngaria fortissimum propu
gnaculum, potiturum; inter eos, qui eandem religionem,
sacra eadem colerent, quos affinitatis vincula multa,
atque amicitiae iungerent, per legitimam potestatem,
moribus regni, atque aequo iure disceptandum. Quam
esse Reginae spem, de regno, ubi illud accipiat ea lege
a Solimano victore, ut accepti regni praemium, eius
8*
116 IO. MICHAELIS BRVTI

ipsius libertas sit, cui sit datum regnum. Calamitosum

haberi privato, cui id eveniat, ut per adversum for
tunae casum serviat invitus: quanto regi maiori non
solum calamitati, sed dedecori etiam, qui ut regnet,
serviat volens, quod monstri atque ostenti simile sit,
simul mancipium, simul rex futurus, et quidem eius
tyranni, cuius beneficio qnamdiu regnaturus sit, nun
quam vere rex, semper certum se fore mancipium non
ignoret. Maleficium quidem esse verius, atque insigne
dedecus ita partum regnum, ut regia insignia gestanti
sit serviendum. Nihil verius esse, quam quod sit (in)
omnium ore, Turcam ex obscura origine profectam
gentem, et cuius pudeat meminisse per aliorum di
scordias sensim caput attollentem ad summum orbis
imperium sibi fecisse gradum : ut facilis coniectura
sit, quod regnum ortum a cotemnendis initiis, auctum
nostrorum discidiis, tanta sensim incrementa fecerit;
regum concordia, ubi experrecti laetali somno vires
convertant, quo patriae salus, et suorum libertas re
quirat, dissolutum atque eversum iri : quo maiore
alacritate animorum Vngari, si viri sint, hoc est, si
vere Vngari, priscum robur animorum, quod fatigari
quidem adversis rebus, exolescere numquam potuit,
virtute et constantia tueantur, controversiis omnibus
sublatis, et cum iis ipsis, simultatibus omnibus, quae
in contrarias partes studia scindant, sua arma in
unum studium recuperandae patriae intendant, diu fru
stra suorum opem adversus communem hostem implo
rantis. Arma quidem, et vires, quae per tot saecula
manserint adversus omnem barbariem invictae, Vnga
ros civilibus discordiis fractos, magnam Turcarum vi
rium accessionem fecisse; sed ita hoc tamen, ut praesen
tem occasionem animo complexi, quasi divinitus obla
 VNGARiCARVM RER VM LIB. X. 117

tam ad Christianum orbem, tetra peste liberandum,

intelligant brevi futurum, ut recuperata maiorum glo
ria fidem faciant, nondum exstinctam apud Vngaros
veterem illam virtutem et fortitudinem, qua incensa
fortia pectora, celebre patriae nomen apud nationes
gentesque omnes reddiderint. Id si agant, haud dubi
tari posse, quin omnium iudicio sint magnum concor
diae fructum, suorum libertatem, salutem, otium popu
lorum, et securitatem relaturi. Haec aliaque eius ge
neris multa a Ferdinandi ducibus dici recte, atque
ordine videbantur : cum ratio gerendae rei quaere
retur, et quibus conditionibus pacem iniri placeret :
inde ortae verborum contentiones, et iurgia, quod
magna dissensione animorum necesse fuit accidere,
mox convicia et contumeliosa verba, quae colloquium
diremerunt. Rem non Vngaris solum, ubi de ea con
veniret, sed Germanis etiam, Italis, Gallis, atque
Christiano orbi universo adeo salutarem futuram, ita
actam vero similius est, quam quo modo alii tradunt.
Quid vero minus probari potest, quam Turcam, et qui
dem Turcam armatum, adducto secum numeroso exer
citu, id quod inter omnes constat, auctorem Vngaris,
quos quiescentes ultro esset excitaturus ad arma, ad
agendum de compositione fuisse. Nam, ne id crede
retur serio agi, et latere animis per simulationem offi
cii occultas insidias, insitum Turcae in nostros odium,
in Germanos praesertim, minime iis obscurum effecis
set : ut omittam, Regis infantis tutores, callidos homi
nes, cum de Regis salute simul, et de sua existimatione
ageretur, non temere fuisse commissuros, ut in re
seria eos facile barbarus ludificaretur, cum satis per
spectas (eius) artes fallaciasque haberent; quod cum
minime fugeret barbarorum ducem, ne ipse quidem
118 IO. MlCHAELIS BRVTI

videbatur facturus, ut arte fallendo alios ipse arte

eluderetur. Interea Mahemetes non esse spatium dan
dum territis Germanis arbitratus, Budensibus impe
rat, ut militem ex urbe educant : constituisse ante Im
peratoris adventum, quo, bello perfecto, pacatam un
dique provinciam ingrediatur, cum hoste totis viribus
dimicare : quod magno cum omnium metu, Reginae
inprimis, auditum est, verentium ne Vngarorum prae
sidio destitutam urbem, per hanc occasionem Turca,
e socio subito factus hostis, occuparet armis, quod ut
statuerent sibi cavendum, veterum exempla multa do
cerent. Tum sero coeptum est animadverti, id quod
in tempore perceptum animis poterat usui esse, quanti
voluptas ulciscendi, et cupiditas regnandi immoderata,
in magnis animis plus aequo semper saeviens morbus,
hominibus stet, quae certam pestem habeat coniun
ctam cum inimici ruina; tum illa coepta inter pacis
atque otii amantes homines ultro citroque ferri. Infe
licem enimvero exitum iracundiae, quae diffidentem
suis viribus, ita cogat confugere ad potentiorem, ut
per alium suum dolorem ultus, intelligat eius sibi ar
bitratu, cui tantum debeat, vivendum. An non insa
nientis consilium et furentis haberi, malle cum inimici
exitio occidere, quam inimico conservando, nomine,
fama, existimatione incolumi regnare? Certe qui, ut
hoc agerent, potuerint a se impetrare, eos nunquam
consilii poenituisse; quorum imitari constantiam et
magnitudinem animi, non potuisse Vngaros, certa cum
patriae salutae, et totius Christianae reipublicae, ma
iorum pietate et constantia indignum. Iam apparere
quam ea vera essent, quae dicta proxime im colloquio
fuissent, cum de concilianda concordia ageretur, mise
ram eorum conditionem, qui ita ambirent magna regna,
 VNGARICARVM RERVM JLIB. X. 1 10

et principatus, ut non iis regnandum priue, quam ser

viendum esset. Vt enim maxime ex sententia bellum
gereretur, cuius dubius tamen eventus, atque incertus
esset: ademptum Ferdinando regnum, quod exsecran
dum omen abominandumque Deus immortalis in ho
stium capita veteret, Ioannis haeredi a barbaro rege
voluntaria servitute redimendum, qua conditione nulla
esset durior atque acerbior mors. Id unum vero esse
actum, prava contentione animi, ut sive barbarum na
ctus aequiorem, regnet puer Rex; coniectus in magnam
invidiae flammam, suis, exteris pariter invisus, turpi
atque acerbo servitutis iugo cervicibus subiectis, So
limani quasi verna domi e servo rege natus regnet, si
hoc modo regnare sit, et non servitutem servire omni
tetriorem ac diriorem peste; sive barbarus victor
armis partum regnum, quod sit iustum victoriae prae
mium, suo imperio adiungat; nullius cum misericordia
eundem spe regni deiectum, certiorem victoris prae
dam, quam Ferdinandum victum, eam passurum for
tunam, quam ne privatus quidem, et infimo loco natus
spe regni coniunctam, ubi utrumvis liceat, privatae vi
tae sit praeoptaturus. Eo scilicet ventum miseriarum,
ut ii sint reges populis agnoscendi, quos Solimanus
Turca, Christiani imperii arbiter imponat. Haec ne
quidquam regii duces querendo, ut barbarus dux impe
raverat urbanum militem, et qui iis praeerant, mobiles
homines Valentinum Terekium, Vrbanum Batthianum,
aliosque rei militaris peritos homines ex praecipua
nobilitate, cum Turca rem gerere adversus Germanos
iubent. Ita urbe egressi ad IX. Kal. Sept. conversis
ad septemtrionem castris loco idoneo considunt. Hinc
Turca iussis militibus corpora curare, territos Ger
manos, id quod, cognito suo adventu, minime igno
120 IO MICHAELIS BRVTI

rabat futurum, ne spatio temporis interiecto, recipere

subito oppressis a pavore animos et sese colligere
liceret, nihil tale expectantes adoriri quarta noctis
vigilia constituit. Quae cum advenisset, paucis milites
cohortatus, ut quam victoriam occasio facilem, expli
catamque efficeret, darent operam, sua virtute, ut
celerius opinione partam gratiorem imperatori redde
rent, tessera signum dat, ne facile exaudiri ab hoste
possit, atque ex castris silentio copiis eductis, spei
et fiduciae plenus ad castra Germanorum contendit.
Neque Germanis, quamquam subito hostium adventu
oppressis, aut vires aut animus ad resistendum defuit.
Nam et audacter atque impigre advenientium impetum
exceperunt, et, quamdiu numerus par, aequam pu
gnam obsistentibus fecit, maiore aliquanto constantia,
quam crediderant barbari, impetum in castra irrumpen
tium sustinuerunt. Mox victi numero, cum pedem in
ferentibus barbaris, non essent, qui integri fessis suc
cederent, praecipiti fuga elapsi e castris, atque ab
equitatu Terekii circumventi, ad unum omnes aut
interfecti, aut capti in potestatem hostium venerunt,
ne qua spes salutis esset, omni aditu fugientibus prae
cluso. Numerus interfectorum non traditur; plures qui
dem caesi, qui honestam mortem tetrae servituti prae
tulerunt; vivi non ita multi, victa animi constantia im
mani fato, cum saucios sanguis, viresque deficerent,
barbaris se dedere. Rogendorfius cum desperato pu
gnae eventu, sibi fuga consuluisset, paucis qui fugae
comites essent, sequentibus, scaphis, lintribus, qui te
mere erant ripae alligati, flumine traiecto incolumis
evasit. Mahemetes, et sua et omnium spe celerius de
hostibus insigni victoria potitus, interfectorum cada
vera, quorum acervis passim strati campi tetram et
 VNGARICARVM RERVM LIB. x. 121

miserabilem rerum faciem spectantibus aperiebant,

deiici in subiectum amnem iubet, eo consilio, ut rapta
secundo flumine Solimano advenienti monumenta par
tae victoriae occurrerent, de totius belli summa ex
tam tetro atque infando spectaculo indicium futura.
Haec alii paucis de tota hac expeditione : quibus si
fides habenda, mirum videri possit tam longam rerum
narrationem Iovium pertexuisse : de quibus tamen
ipsis scribenti minime negligendis, cum multa in his
scitu digna habentur, nostro more mox agemus. Ita
ille vero rem persequitur exorsus, ab exposita Soli
mano Laskii legatione, ut variet in multis plane, in
nonnullis adversetur, et cui sit tanta sua fides in
scribendo, quanti esse debet, quo se vertat plane
ignoret. Ergo Solimanus, ut ipse affirmat, Laskii ora
tione incensus contra atque ipse speraverat, cum quid
quid ageret Carolus Caesar spectare ad sui unius
exitium non dubitaret : acerrima cura, omnibus, quae
belli ratio postulabat comparatis, ac Budam Mahe
mete praemisso, ire ad bellum properabat, cum quere
retur fallaci, atque adumbrata legatione se a Ferdi
nando illusum ea spe, ut averso animo a pacis consi
liis, eodem tempore quo viduae Reginae et pupillo arma
inferret, serio de pace agere simularet, ut interea cum
suis coniunctis Caroli fratris viribus, cuius caussa
Ratisbonensem conventum indictum non mala adductus
coniectura suspicabatur, incautum, ac nihil minus quam
bellum expectantem de improviso adoriretur ; non
enim credebat tantum sibi fiduciae Ferdinandum tan
tosque spiritus sumpturum suis viribus fretum, ut arma
inferre Vngaris, qui suae ditionis essent, ac bellum
suscipere adversus Turcam adducentem secum ad bel
lum immensas copias auderet. Tempori illum suo in
122 IO. MICHAELIS BRVTI

sidiatum callide, dum intentum gerendo asiatico bello,

minus soluto animo posse vacare Vngaricis rebus
speraret, initium belli fecisse; sed cumulatae sibi vi
res et ad Persam coercendum intra regni fines, et ad
pellendum Germanum hostem ex Vngaria Austriaque
adeo affuturas. Neque vero minus quam iactavit una
verborum ostentatione elatus, acrem se impigrumque
his repraesentandis ostendit. Nam, ne quid detrimenti
acciperet Vngarico bello implicatus, eodem nomine
Solimanum, unum e Regis praefectis multis rebus gestis
clarum hominem, iam inde ab eo tempore, quo proxi
mum bellum cum Venetis gessit, cum validis copiis,
quibus Persam imperii finibus prohiberet, in Asiam
misit, suae constantiae insignem fructum relaturus.
Solimanus enim summa usus celeritate, cum adventus
sui famam nunciosque praevenisset, trans Tigrim
amnem positis castris, ulteriorem ripam munivit, eo
consilio, ut conatum hostem copias traducere, transitu
fluminis prohibeat, nisi ille prior moveret, quod non
erat facile facturus, ipse quiesceret, de summa rerum
haud temere in certamen descensurus. Quo cOnsilio
perfecit, ut Persa, eius fiduciae causam provenire ex
conscientia virium suspicatus, se intra fines continuit,
quod satis in praesentia Solimano fuit, toto animo
gerendo bello cum Ferdinando et Carolo Caesare in
tento. Vna vero cupiditate gloriae flagrans, cuius
erat animus impotens, tanto utrique hosti intulit arma,
ea spe, ut per insignem illatam cladem audentibus
manum conferre, acceptam non semel ad Viennam
ignominiam deleret, cum infecta re discedere a captae
urbis moenibus coactus, mox altera expeditione, non
meliore belli eventu, parato Caesare cum eo acie di
micare, quamvis instructus immensis copiis, turpi fuga
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 123

se e discrimine proelii subduxisset. Ergo, ut credebat,

satis a Persarum irruptione securus, in res Vngaricas
converso animo, quarum gerendarum ex sententia
spem in una celeritate positam habebat, e Thracia
movit, iam Mahemete, qui cum parte copiarum ante
cesserat, iusso belli initium facere, et Reginam, cuius
res angusto loco positae praesentem opem flagitabant,
obsidione liberare. Interea ne quid minus in tempore
provisum minueret susceptam spem bene gerendae rei,
ducibus aliis negotium dedit, ut haberent paratum,
atque expeditum militem in armis, ut si Mahemetes
superiorem viribus nactus congredi cum hoste vereretur,
Belgrado movens, ubi eum subsistere ad omnem casum
placebat, illi accelerato itinere auxilium ferret. Eodem
tempore sollicitus de retinendo Graeciae atque Afri
cae imperio, vagante Caesaris classe impume et popu
lante Africae oram : Hariadenum Aenobarbum classis
praefectum, cuius ob magnitudinem rerum gestarum
erat inprimis celebre nomen, multarum navium nu
mero auctum, primo quoque tempore soluere, et rem
gerere adversus Auriam iubet, quem Caesar classi
' praefecerat, rei maritimae peritum hominem, et mili
tari gloria clarum, ante omnia dare operam, ut si ulte
rius pergeret, suae ditionis urbes provinciasque laces
sere bello ac populatione prohiberet, cum una esset
potior cura, et quae gravius animum angeret, Tran
silvaniae retinendae, quam provinciam Majlatus, mor
tuo Ioanne Rege, magna ex parte novis studentem
rebus, conciliare Ferdinando studebat, fretus provin
cialium studiis, quorum Saxones, qui incolunt fera
cissimam Transilvaniae regionem, sua sponte infesti
Vngaris habentur, neque lingua, neque institutis a
cçteris Germanis abhorrentes, usque adeo, ut in
 124 IO. MICHAELIS BRVTI

eorum civitatibus, quas superiorum regum indulgentia

iam inde (a) maiorum memoria obtinent, non liceat Vn
garo domicilium et sedem incolendi causa habere.
Itaque et hoc tempore, etiamsi praesenti rerum statu
contenti quiescant, pacis atque otii studio, cui maxime
ad rem navi atque industrii serviunt, si iis optio
detur, haud dubie vincente generi insita vi omnem
officii memoriam, in regni contentione sint Vngaris
Germanos praelaturi. Itaque Ioanni Regi, quamvis eo
administrante provinciam, per multos annos clementi
ac miti imperio habiti, pro Ferdinandi causa stantes,
pertinacissime omnium restiterunt. Vt vero acrius
Solimanus in eam expeditionem intenderet animum,
efficiebat susceptum in Majlatum odium inexorabile
ob Gritti mortem, quem cum delecta Janizerorum
manu interfectum in sui contumeliam credebat. Ergo
Mustapham Epiro evocatum, Nicopolitanae urbis prae
fectum, conscriptum militem ex finitimispopulis du
cere in Transilvaniam iubet; neque satis sibi visus
adhuc prospexisse Daciae rebus, Petro Moldavo, Va
lachorum regulo certum peditum atque equitum nu
merum imperat, simul mandat, ut una cum Mustapha,
copiis iunctis, communi consilio adversus Stephanum
rem gerat, non prius inde signa relaturus, quam vi
vum captum ad se mittat, aut interfectum de medio
tollat, id quod omnino futurum sperabat. Quibus re
bus celeriter administratis, iussis suis novum delectum
militum habere, ad veteres novas copias addit, atque
Hadrianopolim contendit, in omnem eventum suis
quos Budam praemiserat subsidio futurus, non obscu
ro timoris indicio, quanti suas, quanti nostras faceret
vires, ut si se nostri agnoscerent, tum quam turpis
cunctatio, et quam praepostera ambitio esset, quae
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 125

illos a destinata sibi gloria averteret, magno cum to

tius Christianae reipublicae exitio, non aegre essent
intellecturi. Interea Mahemetes, adhibita celeritate
Taurunum proficiscitur, atque inde milites e praesidio
eductos, quibus Mahemetes eiusdem nominis praeerat,
secum ex itinere adiungit : simul scribit Vlamani Per
sae, Bosnensis provinciae praefecto, ut omni sublata
mora ad se venire, cum iis copiis, quibus maxime
Vstrephus ad Pestum rem gesserat, acceleraret, in
cuius demortui locum erat a Solimano suffectus. Iam
Turcarum adventum, ut fit praecurrens fama, ad Ger
manos territos pridem sua sponte, tot belli cladibus
ac detrimentis acceptis, afferens maiora vero pervene
rat. Ingentia auxilia adduci, copias barbarorum innu
merabiles, quorum vix essent nomina nota, equitum
robur, veteranum militem, tum magnam tormentorum
vim, ut nemo esset, quin, soluta obsidione, in tuta loca
signa referenda, et consulendum saluti exercitus cen
seret. Occasione non minus, quam armis bella admi
nistrari, cuius quidem vel exigua momenta rem geren
tibus, et saluti aeque, et exitio esse consuevissent.
Id cum alias, tum in ea ipsa Vngaria superioribus
annis esse animadversum, cum unius ducis praecipiti
consilio , adolescens Rex obiectus Solimani viribus,
secum, Vngariae regnum, exstincta fere Vngarorum
nobilitate, in ultimum rerum discrimen adduxisset.
Vt tum licuisset, receptu quaesito in tuta loca, dum
Boemorum et exterarum gentium auxilia adventarent,
quae propediem essent affutura, eludere praepotentem
hostem, ita in praesentia spatio temporis interiecto,
quod ab armis et robore militum non liceret, quibus
multo superior hostis esset, subsidium videri a ratione
et consilio petendum : cuius mora Vngaris salutaris,
126 fO. MICHAELIS BRVTI

non esset diu potens, superbus barbarus futurus. Nul

lum vero tutius consilium, ubi gravioribus de rebus
esset agendum : quam quod quidem hosti incommo
daret, $alutare tutum idem suscipienti esset. Quem
vero non videre, uno atque eodem tempore utrumque
agi, ut, spatio interposito, Ferdinando Regi facultas
daretur cogendi novas copias, et per otium, ad exer
citum mittendi, et Solimano, quas adduxerit mora at
terendi ac debilitandi. Quanto emim plures haberet in
armis, tanto plures futuros, quos, producto bello, con
ficeret, et perderet tempus, inopia commeatuum, fame,
peste, ceteris belli incommodis, quae agentem inter
infesta omnia, et alentem exercitum innumerabilem
essent consecutura. Manentibus in obsidione omnia
fore infesta, salutis dubiam spem, certum exitii metum:
ut mediis Germanis inter obsessos Vngaros, et obsi
dentes se Turcas, non esset recusandum, qui insigni
clade accepta , atque aeterna ignominiae clade, disce
derent, invisi suis, ludibrio hostibus, et despicatui fu
turi; cum ne illud quidem solatium eos maneret, quod
unum miseris reliquum esset, ut eorum quemquam
misereret, qui volentes, atque ultro abiectis meliori
bus consiliis, se perditum issent. Haec uno atque eo
dem consensu praefecti militum, magnae prudentiae
et consilii homines, cum de manentium pertinacia in
consilio ageretur, commemorabant, uno maxime con
tra tendente duce, quem vana opinione gloriae infla
tum, in sui et totius regni ruinam fata adversa rapie
baut. Instar vero eximiae victoriae recte tempore uti,
et, ut se se dat, sive eius secunda aura aspirare, sive
reflare adversa conspiciatur, aeque et faventi, et ad
versanti velificari. Ita vero dux prudens, et a cete
ris invictus tempori cedet, ut cum exitus rerum sit in
 VNGARICARVM RERVM LIB. x. 127

fortunae potestate, ipse in nullius potestate sit, nullo

adverso casu frangatur, apud prudentes homines in
signem gravitatis et constantiae laudem inani con
temnenda gloria relaturus. Pugnare enim cum fortuna
reluctante non fortis est, sed inanem titulum fortitu
dinis per sui atque aliorum exitium ambientis. Neque
vero is tanto dignus nomine, qui malit perdi, cum vin
cere haud possit, sed sapiens ille, qui cum ipse spem
victoriae habeat deploratam, per conservatos suos de
trahat hosti materiam vincendi. Igitur, quod erat ne
cesse, rationem auctoritate vincente, a qua una multi
frustra adversus unius sententiam stabant, castra dux
loco moveri, et ad Gerardi montem, qua se attollere
ab infimo solo incepit, locari iubet. Intercedebat vero
a fluminis ripa ad montis radices aequa planities, ut
castrorum alterum latus flumine, alterum monte tege
retur: cum quo leniter assurgente castra pari ab imo
acclivitate edita, natura ipsa loci, a decumana porta
vallo fossaque addita muniebantur, ne facilis aditus
irrumpentibus ab aquaria porta, turrique, quam e re
gione positam amnis alluebat, pateret. Iam a summo
fastigio montis, qua sita arx erat, pari inter se distan
tes intervallo duo utrimque ducti muri, difficili clivo,
et per abruptas atque exesas rupes, ad fluminis ri
pam pertingebant : ubi quantum inter se duo muri in
summo iugo distabant, tantum in latitudinem patebant.
Occupabant, quidquid loci inter utrumque murum in
tercedebat, regia stabula : credo quod esset illinc
opportunus in campos egressus regiis ministris ad
equorum exercitationem, et commod s aquatio equis
potum praebentibus, propter fluminis propinguitatem.
Iam ab ea parte castrorum, quae montem attingebat,
ne hostis, occupatis editioribus locis, in castra de loco
128 IO. MICHAELIS BRVTÍ

superiore immineret, monte molli ascensu fastigiato

minora castra poni, in quibus Vngarorum copias col
locaverat, ac vallo et fossa muniri iussit. Reliqua erat
insula occupanda, quae fluminis ripae et castris ponte
iuncta, magnam habebat opportunitatem ad hostes
prohibendos, si ea facere extensionem conarentur. In ea
ita aggerem exstruxit, ut ex eo directis in subeuntes
tormentis, eos a ripa appulsu arceret, ex obliquo aliis
adversus planitiem dispositis, quam in partem agger
leni ductu flectebat, quo libere mimus hostibus ex op
pido erumpere, atque in castra impetum facere liceret.
Erat praeterea consilium ab insula perpetua serie
transversis navigiis, ac validis revinctis catenis, pon
tem in adversam ripam ad Pesti usque muros, desuper
stratis asseribus (ducere): ut iis castra adiungerentur.
Ita fore, ut et facile hostium impetum eluderet, et quo
minus iidem opem ferrent obsessis, atque in urbem com
meatus importarent, perficeret, praecepta iis undique
facultate ultro citroque commeandi. Ab iis vero, qui
Pesti in praesidio erant, ut bellum etiam in hiemem
duceretur, abunde suppeditatum iri, et commeatus, et
cetera sperabat ad belli usum necessaria, quibus cu
mulate esse oppidum instructum, non ignorabat. Sed
ea consilia, quae nactis aequum ad agendum spatium,
erant magno adiumento ad rem bene gerendam futura,
ducis spe celerior hostis adventus oppressit. Regii
enim, iam praemissis a Turca, qui Reginam de suorum
adventu facerent certiorem, de consilii sententia Va
lentinum Terekium deligunt, qui duorum millium
peditum praesidio obviam progressus adventantibus
munera Reginae nomine offerat, unicam illecebram ad
gentis avarissimae animos deliniendos; quibus tamen
indigentibus eorum auxilio minus cetera consilia pr0
 VNGARICARVM RERVM. LIB. X. 129

cesserunt. Ergo Terekius, quae hostium consilia de

bello essent, partim coniectura, partim Vngarorum
indicio assecutus, quorum nonnullos, etiamsi cum Ger
manis militarent, aut natura, aut occultae aliae causae
favere suis cogebant; tum qui essent in obsessa urbe
bellici apparatus, quot equitum, peditum millia, quam
omnia arcta obsessis, inedia, fame, inopia rerum om
nium laborantibus, mox quo loco castra ponenda es
sent regionis peritus, ut, hoste e propinquo imminente
non commeatus, non auxilia deficerent, ordine expli
cat. Quibus Mahemetes cognitis, accelerandum arbi
tratus, ne, longiore mora inserta, hosti perficere, quae
animo destinaverat, liceret, vix spatio septingentorum
passuum ab hostium castris loco idoneo consedit. Ita
autem copias distributas habebat, ut ipse cum suis in
fimo loco planitiem obtineret; Mahemetes Belgradi
praefectus regionis maturam secutus, et hostium con
silium, poneret castra, qua colles sensim a planitie
recedentes se ad Gerardi fanum insinuant, quod in
summo montis vertice esse positum diximus : id op
timo consilio, ut contra hostium minora castra, quae
Vngaris attributa, totius exercitus robur continere
credebantur, delectum militem, et qui multa iam sti
pendia fecerat, oppositum haberet, utraque castra fo$-
sa et vallo circumdare asapis iussis, quo hominum ge
mere uti aeque et in gerenda re, et in opere faciundo
Turcae consueverunt. Secúndum haec, quae prima cura
erat, a Bassa missi ad Reginam in urbem legati, qui
munera afferrent: pecoris et frumenti magnam vim, et
pabuli ad equos alendos, quae ut obsessis essent gra
tissima, tametsi actam praedam, ex vicinis agris non
ignorabant, temporis ratio faciebat. Brevis legatorum
oratio, et tumens tota grandibus afque ampullatis ver
MONVM. hVNG. iiist. - ScRiPT. xiv. 9
130 IO. MICHAELIS BRVTI

bis, quorum inanem strepitum, in vanam ostentationem

tendentium, Turcarum superba ingenia edunt. Quod
pro tuendo regni iure, quod a Solimano partum armis
atque acceptum in fidem, Germani oppugnarent nihil
de pristina virtute remisissent, fecisse vero Vngaros,
quod viros fortes deceret, et iustitiae amantes, quibus
sancta essent fidei atque officii iura, quorum res prae
clare gestas nunquam non gloria par, laus, nomen,
immortalitas esset consecutura. Prospexisse in tem
pore deum immortalem humanorum scelerum ultorem
tum viduae Reginae, tum Regi pupillo, quorum alterius
aetas, sexus alterius crudeles hostium animos non
emolliret, non passurum, ut quibus ius gentium, divi
nae leges, atque humanae, contemptioni essent, tam
crudele atque exsecrandum facinus impune ferrent.
Iam gladium in impios vibratum imminere, divinae
leges atque humanae vindicem irae, imminere ultricia
arma, quibus a sceleratis hominibus meritae exigeren
tur poenae. Wigere in terris divinum numen, fortissi
mum imperatorem, maximum, potentissimum, cuius
ulgetra perstringerent sceleratorum oculos, fulmina
quaterent altissimas turres, disiicerent arces, urbes
everterent, et solo aequarent. Vmum Solimanum in
terris, cui deus dedisset, ut maria classibus, terras (co
piis) operiret, ad debellandos impiorum animos, innoxiis
populis arma inferentium, siccaret flumina, aequaret
montes, nutu terreret gentes, unum cui gerenti arma
in improborum exitium, et perturbantium populorum
otium nullae arces, propugnacula nulla, nullae obsis
tere vires possent. Conspici enim pridem in homine
mortali maiestatem praesentis dei , qui non patiatur
innocentes improborum audacia premi, uni inter ho
umines largitus immensas vires, ut frustra intelligant
 VNGARICARVM RERVM ILIB. X. 131

divini iuris violatores, insidiatores regnorum, pacis

et foederum perturbatores, se aggredi impares vi, at
que armis: cum maneat semper tuta innocentia unius
praesidio, cuius invicta potentia salutaris fas et iusti
tiam colentibus; iis, quorum sint aversa studia a iu
stitia, religione, fide, pestem atque excidium importet.
Iam debere Reginam aequo animo, et soluto omni
cura, belli eventum, quem optet, exspectare: futurum
enim qualem ea caussa requirat, quam dignam sua
spe, atque auxilio sibi ultro susceperit defendendam
Imperator Solimamus, idem dei fulmen, gladius ardens,
flamma coruscans, regum omnium unus vere maximus,
optimus, iustissimus, immortali dei consilio delectus,
cuius armata dextera vindicandis hominum malefactis
dei vindicis, atque ultoris iram referat in terris. Le
gatos Regina, ut par erat, collaudatos, cum iis maio
rem in modum, et suam, et filii salutem per summam
iniuriam ob inimico Rege oppugnatam, ac per eos du
cibus commendasset, onustos muneribus, ex regia
opulentia dimisit. Hinc duces, conversis animis ad
belli consilia, qua terra, qua flumine gerenda res spem
certiorem victoriae faceret, inter se constituunt. In
primis loci situm, et fluminis naturam contemplati,
qua parte Germani esse superiores videbantur, lembo
rum et lintrium magnam vim contrahunt, studio et
sedulitate, non ii ipsi superiores se esse qui vere
erant numero navium intelligerent, perfecturi: Ad
iuvabat barbarorum consilium amnis situs, ita sensim
a ripa introrsus inflectentis, ut quasi in angulum excur
rens efficeret sinum, navibus opportunam stationem, et
tutam adversus telorum et tormentorum vim , quorum
magnam facultatem hostes habebant. Germanus quidem
dux fluviatiles naves ad centum numero comparaverat,
9*
132 IO. MICHAELIS BRVTI

mirae velocitatis, quas Nasades Danubii accolae

appellant; quarum quae maiores sunt octoginta am
plius armatos milites continere dicuntur. His aliae
accedebant commeatibus et tormentis subvehendis
aptae, quae Vngaricarum navium numerum aequa
bant. Tutae vero non numero solum, sed nautarum
etiam peritia, qui usu fluminis tortuosos sinus, flexus
que omnes cognitos haberent, et subire adversum
flumen audacius, et, ubi opus esset, celeri inprimis,
facilique declinatione, crebros vitare vortices nossent,
quibus amnis exaestuans saepe, ne quidquam nautis
inhibentibus remis, ingenti fluctuum vi naves intortas
cum ipsis vectoribus absorbet. His legendis locus
idoneus delectus, qua amnis ripa introrsus recedens,
sinum facit, ut classis, ubi etiam ab ea parte $uperior
barbarus habebatur, tuta ab iniuria et maleficio age
ret. Erat insula in proxima, quam Germanos occu
passe antea diximus, Cepellia nomine, opportune contra
castra Turcarum sita. Et a fronte, $e molliter toto
corpore extenuando cuneo amnis vim excipit, ra
pido cursu se invehentis, usque adeo, ut ingentem
framgens undarum molem, in partes diversas scindat,
ipsa culta aedificiis, et pagorum frequentia, abunde ea
$uppeditet, quae postulat belli usus, cum suapte na
tura ubere, et feroci solo, tum quadringenta millibus
passuum in longitudinem patens. Qua potiri perma
gni interesse ad totius belli summam barbarus dux
arbitratus, neglectum ab hoste occupari a suis, atque
aggere exstructo, tormentis muniri contra parvam
insulam iubet, quam Germani obtinebant. Fuit vero
digna res admiratione, veterem ducem, et rei militaris
peritum, cum non ignoraret, rem non terra solum, $ed
flumine gerendam de barbarorum classe certior fa
 VNGARICARVM IBERVM LIB. X. 133

ctus, aut non vidisse loci opportunitatem, aut occupare

cognitam neglexisse, tum ob alias causas, tum ob unam
hanc maxime tenendum praesidiis, ne hostis opportuna,
quem haud erat veri simile oblatam neglecturum, ad
gerendum bellum usui esset. Crebris inde proeliis,
quotidie virium periculum factum, saepe extra ordi
nem in hostem pugnantibus barbaris, qui mos ad hunc
usque diem tenet, pacis etiam tempore hostis cum
Vngaris occurrere, et certare hoc genere laudis as
suetis. Ac quamdiu inibatur inter Turcas et Vngaros
certamen, ut praeclare maxime cum Turca ageretur,
aequata utrinque pugna discedebatur. Par enim Vn
garus Turcae, tum equi pernicitate, tum armorum ge
nere, superior animi robore, et viribus saepius victor,
potitus hostis exsuviis ad ducem ovantis in modum
et triumphum agentis redibat. Iniquior Germano cum
Turca pugna, armis obruto verius quam tecto, cum e
cataphracto equo pugnare assuetus, et vasta corporis
mole, quo genere maxime Germani gaudent, minus
aptus atque expeditus gerenda re, in receptu et fuga
iners, tum pondere armorum, tum equi mole minime
ad pernicitatem apti habeantur. Itaque ubi concurren
. dum erat validiore quidem nisu hostem petebat Ger
manus eques, et suo, et equi robore in invehentem
se adversarium illatus, ubi cominus gereretur res, quo
pugnae genere, et ad feriendum hostem, et ad eius
ictus et petitiones declinandas eludendasque robori
celeritas quaedam , atquo agilitas praestat, inferior
facile Germanus discedebat. Hic Iovius rem narrat,
propter humanae sortis insigne exemplum, minime
silentio praetereundam : Fuisse inter Germanos duces
Raisciacum nomine, genere Suevum, perspectae virtu
tis hominem, et multis fortitudinis documentis inter
134 IO. MICHAELIS BRVTI

$uos atque exteros cumprimis clarum. Huius filium

magnae indolis adolescentem, cum conserto proelio
inter consertos hostes pugnaret, atque adeo, ut pro
pter fortitudinis decus converteret in se omnium ocu
los, patris inprimis, qui illum ignarus filium e$$e
effusius ceteris laudabat, tandem cum neque hostibus
cedere victus, neque ut militare dedecus admitte
ret turpiter fugiendo, induceret animum, obrutum hos
tium telis, eximiae fortitudinis laude parta, cecidisse.
Hinc patrem ignarum, ut diximus, tantum ad se decus
pertinere, magnificis verbis: Enimvero, exclamantem,
grata memoria, ac funere magnificentissimo fortissi
mum militem quisquis esset efferendum, ubi ante con
spectum allatum agnovisset, subito doloris sensu, alte
in praecordia descendente, oppressum interiisse, vere
dignum tanto filio patrem, ubi statuerat filii adeo bea
tam mortem magnae sibi felicitatis loco ducendam;
cui, si fieri posset, vivo ultro fuerit optanda mors, ut
esset, quo tanta voluptate beatus pater frueretur. Ad
tam triste, atque acerbum spectaculum in lacrymas
omnibus effusis, utrique fumus militari pompa concele
bratum, cum nihil sibi ad tantam virtutem honestan
dum militari conquestu, plausu, lacrymis, quisquam
reliqui fecisset. Interea Ferdinandus Rex cum crebris
litteris, et aliis super alios nunciis a suis certior fieret,
quanto in diserimine ad Budam res versarentur, de belli
eventu sollicitus, quod unum poterat cum aliis adhor
tationibus multis, tum spe propinqui auxilii territos
Germanorum animos ad spem meliorem revocare non
desistebat : brevi affore auxilio, equitum peditumque
delectorum manum, veteranorum militum robur, qui
Carolo Caesare fratre Imperatore, felicia stipendia in
Italia, Graecia, Africa fecisset, quibus viribus freti
 VNGARICA RVM RERVM LIB. X. 135

sua sponte ipsi pristinae virtutis et constantiae me

mores essent Turcarum ferocia verba, et superbas
minas elusuri : Inprimis ducem monebat, quoad atte
nuatae vires variis proeliis movis copiis, atque auxiliis
corroborarentur, militem in castris contineret, neu
quemquam extra ordinem pugnare, et cum hoste con
currere pateretur, unde saepe orta pugnae occasio
viribus inferioribus Germanis, quo esset militum
iactura maior occasio eadem exitii fuisse. Quae omnia
ita vulgo milites accipiebant, ut inter dubiam spem
auxiliorum, quam ostentari ad tempus dubitabant, at
que imminentium malorum metum, deiectis animis,
deteriora in dies omnia exspectarent; cum in praesen
tia a Rege vetitus cum hoste congressus, atque iners
imperata segnitia et animi languor, argumenta haud
dubia de summa rerum desperantis amini crederen
tur. Neque vero in eam partem, quo spectabat, Regis
edictum trahebat : non enim vetabat Rex virtutis peri
culum fieri, privatum decus per singulare certamen
petentibus, sed ad tempus opportunius reservari, et
cum esset totis viribus cum hoste congrediendum :
quo quidem tempore non esset studentibus privatae
gloriae facultas defutura, cum reipublicae domesticam
laudem decusque coniungendi. „Quod tamen iis accidere
minime fuit mirandum iam ex iis quae adversa evene
rant, consternatis ; ut quantumvis minima, accessio
augere pavorem trepidantium, et rerum desperatione
occupare animos facile potuerit. Nihil vero multitu
dine imbecillius, non illa iudicio, non ratione, non pru
dentium hominum consilio, sed levissimis quibusque
rerum momentis, ubi metus immincntis mali invasit,
de maximis rebus statuit.“ Docuit quidem eventus,
etiam ubi necessarium edictum videretur propter eas
136 IO. MICHAELIS BRVTI

causas, quae sunt iam commemoratae, a duce satis

gnaro, qui habitus animorum apud suos esset, fuisse
dissimulandum : causam enim quaerentibus quare ita
Rex edici iussisset, quin, id quod erat, postam in de
speratione virium, hostium robore dux responderet,
quidquid rem emollire verbis conaretur, non posset
recusare. Iam quae erat Germanis trepidationis causa,
eadem barbaris in fiduciae occasionem vertebat, mi
nime dubitantibus, quin vetita pugnae facultas, metus
confessionem exprimeret, hoc iam pridem recepto
more gentibus omnibus, ut antequam de summa rerum
armati exercitus decertarent, per levia proelia, quan
tum hostes virtute possint, experiantur.
Ita Germani, et ducis iudicio, et Regis adeo, qui
diffidere suorum virtuti, male edicti vim interpre
tati suspicabantur, sed omnium maxime hostium
deiecto amimo, sibi viles, ex dispari habitu animorum,
disparem pugnae eventum, ubi certari oporteret, sibi
ominabantur impendentium malorum non mali vates.
Accessit pavidis novus terror, ubi in paucos ultimo
supplicio est animadversum, qui ducis auctoritate con
tempta, et Regis maiestate, quae in duce minuebatur,
pugnare extra ordinem essent ausi. Ita enim intempe
stivam, ut ipsi rebantur, ducis severitatem interpreta
bantur, in viris fortibus multari virtutem, et esse exi
tio militare decus, ut esse inerti et segni ad geren
dam rem militi expediret, cui virtus, et magnitudo
animi perniciem loco praemii afferret. Ad cetera mala,
ducis flagitium, et praefectorum, Iovius addit, ita in
sectari Germanos morbo quodam animi assuetus, ut
iis obiiciat, quae vix credibilia sint, ubi de hominum
larvis, atque umbris ferantur, cum fossas Germani
ducerent, ad eam partem, quae esset contra hostem,
 VNGARICARVM IRERVM LIB. X. 187

non secus, ac si hosti ultro eam operam navarent,

effossam humum coniecisse : quo quasi aggere ex
structo audacius in subiectos, cum alia tela, tum e
parvis tormentis glandes de superiore loco emitte
rent, quibus numquam ictu frustrarentur. Sed haec
Iovius : Germanos constans apud nationes omnis for
titudinis fama, et nostra et maiorum memoria ab unius
scriptoris maledictis facile vindicat : neque cuiquam
credere veniet in mentem, Ferdinandum Regem de
Caroli fratris sententia praesertim, bello gravissimo
gerendo praefecisse, qui tam stolidi ingenii habere
tur, ut ignoraret dux, quod gregario militi, sine in
signi nota flagitii, esse obscurum haud posset.
Iam ut dux maxime sui dissimilis, non salutis, non
existimationis, non nominis et gentis memor, plane
omni sensu careret, non erant passuri Vngari, cum de
summa rerum ageretur, quidquid iis male cum Ger
manis conveniret, cum certa earum partium clade,
quas tuerentur, coniunctum tantum dedecus admitti.
Dum ea in maioribus castris ad eum modum admini
strabantur, non cessabant interea Vngari erumpentes
e minoribus castris, per occasionem cum hoste pu
gnare, qui insidiis opportuni, dum ultro citroque com
mearent, intercipiebantur. Nam ubi numero inferiores
vehementius ab hoste urgerentur, celeri receptu pro
pinqua Germanorum castra repetebant, non patienti
bus militum praefectis, suos Germani ducis edicto
alligari: In hoc statu cum res esset. neque Germanus
dux, qui pertinaci consilio militem in castris contineret,
hosti faceret pugnandi potestatem : subito hoc unum
molienti ostentata ratio est rei bene gerendae. Cum
Turcae, qui superiora loca obtinebat, animadvertis
set Germanos, qui in insula statione erant, aliquanto
138 IO. MICHAELIS BRVTI

laxius vigilias obire, quam rei militaris usus, et eius

temporis ratio postulabat; iniecta suis spe, ubi eodem
tempore, qui Cepelliam tenebant, e locis superioribus
digressi, parvam insulam aggrederentur, fere, ut ma
gna cum clade Germanos insulae possessione pelle
rent; nihil minus exspectantes, adoriri subito consti
tuunt. Id vero assecuti, tum directis e parva insula
maioribus tormemtis, nudata a flumine eorum castra,
facile se invasuros, atque ad satietatem caesuros Ger
manos, medios hinc a fluminis ripa, illinc a terra cir
cumventos sperabant. Ita Mehemetes suos hortatus,
ut occasioni bene gerendae rei ne deessent, atque ut
intenti pugnae signum exspectarent, cum id unum
modo eos ignorare nollet, nocte esse in expeditionem
eundum, clam monitis praefectis, quid fieri, et qua
ratione vellet, ostendit. Itaque prima luce ab utraque
parte in insulam, ut convenerat, diversi, parvis mavi
giis appellunt, mox omnia sua spe secundiora nacti,
cum silenti agmine, expeditique ad fallendos hostes
irent, alto obrutos somno vigiles primum, tum ceteros,
ut fatigati diei labore, temere strati solo iacebant,
adoriuntur. lta dum aegre experrecti e stratis fessa
membra expediunt, oppressi nec opinato malo sexcenti
circiter interficiuntur. Reliqui fuga effusa, atque ob
idipsum, ut in tumultu et trepidatione solet minus ex
plicata, sibi prospicere conantur. Adeunda enim ca
stra angusto portu receptum ad salutem petentibu8
difficilem efficiebant, eum quidem primi eos qui se
quebantur, morarentur; ii ipsi fugae celeritate morae
periculum deprecantes, primos urgendo, quod necesse
erat, de ponte deturbarent; multitudine ingressum
prohibente, quae, ne se se expedire posset, pontis
angustiis prohiberetur. Ita hinc barbarus hostis a
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 139

tergo novissimos caedebat, hinc perlatos fuga prio

res, cum tenere pontem haud possent, deiectos, vastus
amnis gurgitibus haustos immergebat. Nam si quis
horum altero incommodo defuncti evadere, et appel
lere ad ripam conarentur, Turcae a classe imminen
tes varie telis transfixos interficiebant. [nde barbari
sublato clamore, et inter se cohortati, cum impigre
munitiones essent adorti, deiicere propugnatores, at
que excisso vallo, vi irrumpere in castra contendunt.
Ita cum res esset in magnum adducta discrimem,
dux praefectis Germanorum militum minime esse
deserentes, variis adhortationibus suos confirma
re, et ad pugnam capessendam praesentibus animis
excitare, suae virtutis ac periculi memores, conen
tur : Contemneret barbarorum hostem nunquam
fidentem $uis viribus, aut vincere vera virtute assue
tum, ob id adducentem secum immensas copias, ut
e$sent quibus deletis, vires eorum conficerentur, qui
bus robore animorum non essent pares. Sed ne ea ipsa
quidem multitudine, cuius fiducia subnixi tumerent
veram virtutem, et magnitudinem animi in laudis con
tentione superari. Ex iis ortos Germanos maioribus,
Vngaros, Boemos, quorum gloria, parta rebus maxi
mis gerendis, esset per universum terrarum orbem
pervagata; cuius retinendae studio, omnium praeter
virtutem oblitos, vitae, salutis, fortunarum, mori in
vestigio potius, quam militare dedecus admittere de
ceret. Pugnarent enimvero suae, non alienae virtuti
fidentes; animi viribus, non militum numero; pro
optima caussa adversus immanissimos hostes, qui a
perenmi virtute maiorum degenerantes, ad delendum
Christi nomen, cuius essent sacris initiati, excindendum
nobilissimum regnum, evertendam patriam, Turcarum
140 IO. MICHAELIS BRVTI

quiescentium arma, patriae proditores, et christianae

reipublicae, per tot gentium, populorumque exitium
excitassent. His admonitionibus incensis animis, cer
tatim Vmigari, Boemi, Germani accurrunt, ac frustra
irrumpere in castra Turcas nitentes propellunt. Eo
dem tempore Germani, qui ad extremum insulae
aggerem consederant, quo non appulerant Tur
cae, duce Herbstulpho castrorum praefecto, dum e
barbaris alii tormenta ex insula amoliri, et devehere
ad naves conantur, haerent alii detrahendis interfec
torum spoliis, praedae magis, quam salutis memores
nihil minus expectantes invadunt, magno cum eorum
terrore, qui iam se pugna defunctos, et iam victoria
parta neminem crederent, a quo quidquam esset timen
dum, superesse. Itaque tanta eorum est edita caedes,
quantum iis interficiendis elato militi inexpiabili odio.
vires suffecere. Nam eodem tempore, et milites alii,
spe praedae illecti, cum vecti navibus re animadversa
in insulam appulissent, rem gerentibus affuerunt ; ut
circumventi Turcae, ancipiti malo, neque tutum effu
gium ad naves, neque ubi consisteremt, satis virium
ad se tuendos haberent. Ita Germani pari accepta,
atque illata clade, non minore laude recuperatam in
sulam e barbarorum manibus, quam cum dedecore
amiserant, retinuerunt Turcarum magno numero in
terfecto, pauci exuti praeda, atque in naves compulsi,
cum celeri fuga se irato hosti subduxissent, incolumes,
evaserunt. E Turcarum classe, quatuor ungaricae na
ves, quibus Turcae erant in insulam deportati, de
mersae tres venerunt in potestatem, foede militibus,
qui his vehebantur, aut tormentis laceratis, aut amnis
vorticibus, cum flumen tranare, et se undis commit
tere essent ausi, misere haustis. Non defuerunt qui
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 141

Rogendorfio periti ducis partes, magni animi certe,

desiderarint, haud dubie arbitrati, ubi copiarum parte
in naves imposita, territis barbaris institisset, insi
gnem de his victoriam reportaturum. Equidem satis
visum crediderim in praesentia actum, et ad suorum
confirmandos animos multis iam cladibus debilitatos,
et ad hostium ferociam comprimendam : totis viribus
periclitari, eundem non ausum, propter varios belli
casus, quos subire, ubi plus incommodi ex adversa
fortuna impendeat, quam ex secunda proventus ducem
prudentem haud decet, praesertim cuius sint adeo in
firmae vires, ut detrimento accepto, eius sarciendi,
exigua spes, quo se cumque animo convertat, relin
quatur. Nam Cepellia, tum a superiore parte, tum
qua ab latere interiore erat in castra obversa, oppor
tune tormentis instructa, difficilem rescensionem
appellentibus classem faciebat. Quantumvis autem
exiguum incommodum ei erat vitandum , qui multis
iam aliis acceptis, attenuatas copias exinanitasque
habebat. Fuit vero ille dies Germanis gravissimus,
cum quidem deiectis moerore animis tot iam aliis su
per alia incommodis acceptis ne demigrare quidem
ac decedere de loco, viribus animum deficientibus, au
derent. Quae desperatio rerum, id quod saepe usu venire
compertum est, certa ratione in animi fiduciam vertit.
Nam salutis exiguam 8pem, vitae contemptio et ardor
animi sequitur; avidi per hostium caedem, vitam eius
spem habent deploratam, exitu praeclaro honestandi.
Indigni vero, qui vita fruantur, qui plus aequo vitae
tenaces, ne mori quidem, cum pretium perennis gloriae
vita defunctos sequatur, honeste noverunt. Eo quidem
erat ventum, ut spe omni propinqui auxilii destitutis,
unum reliqueretur ab animi praesentia subsidium, ita
142 IO. MICHAELIS BRVTI

animo affectis, ut in vestigio mori, quam loco quem

tenebant cedere victi, mallent : cum hostibus quotidie
in supplementum novi scripti milites Belgrado sum
mitterentur, quos subsecuturus ingentibus instructus
copiis Solimanus ferebatur, cuius adventus minime
dubia fama per se territos desperare de salute coge
bat. His rerum angustiis cum Germani laborarent, Va
lentinus cum ungarico equitatu, Turcarum peditum
delectis, et Ianizerorum assumtis, qui tormentis ad ma
num utebantur, e minoribus castris, quae locis editio
ribus Vngaris attributa diximus, hostium equitatum,
cui praeerat Perinnius, subito adortus deiecit. Inde,
superato montis iugo, magna cum hostium caede,
maiora castra Germanorum, ad infimam montis radi
cem posita aggreditur, magna concepta spe se, iis
interfectis, castra, nullis defendentibus ad praedam
militi obiecturum. Sed Germanos rebus angustis pris
tinae virtutis memores, cum omnibus locis occurrentes
Valentiniani eos crebro tormentorum iactu, a muni
tionibus arcerent, adiuvit ex adversa ripa, subita glo
borum procella, qui e Pestana urbe minoribus tormen
tis emissi, descendere, sine ingenti caedis discrimine
hostes prohibebant. Ita Walentinus incepto frustratus,
cum praeter suam spem Germanos virtute superare
omnia belli incommoda, atque animi magnitudine anim
adverteret, receptui cecinit, atque suos in castra re
duxit. Magno, ut ferunt, eius diei expeditio Valentino
stetit ; inde eius criminamdi ansa ab inimicis arrepta,
qui eius ruina se crescere apud Solimanum novi mala
adducti coniectura sperarent. Dicitur enim suorum
misericordia motus, qui in Ferdinandi castris milita
bant, curasse per certum e suis hominem, cuius illi
erat cognita fides, Perinnio significandum, propediem
 VNGARICARVM RERVM ILIB. X. 143

Solimanum minantem Vngaris atque universo chris

tiano nomini excidium affuturum, ubi etiam esset cum
totius Germaniae viribus congrediendum, et animo et
viribus adeo confligere paratum. Bellum quidem sibi
internecinum cum Germanis esse, ob minime obscuras
causas, quas propterea commemorare non necesse
haberet : civium, qui inviti arma ferre contra patriam
cogerentur, se fortunae misereri, et rogare per veteris
amicitiae iura, induceret animum sibi fidem habere,
et quoad cum certo usu, et compendio liceret, suos
reciperet in tuta loca, ne tum, cum nulli salutare com
silium usui esset, ad ea, quae improbasset, desperata
salute, id quod invitus iis ominaretur, suae humanita
tis magis, quam odii memor recurrere cogeretur. Im
minere Germanis triste fatum, et quidem quo minus,
eorum misereri fas esset, id propter insitam eorum
animis pertinaciam, qua quidem factum esset, et quod
unum iratus Solimanus hostis expeteret votis omnibus,
memorabili clade fractis animis, victimae immani bar
baro caederentur. Scire se, hoc si maneret, exitio sibi
apud barbarum futurum irae impotentem, quae ubi
audet animum, facile ostendat, in promiscuo Vngaros
habere, pari odio omnes sive suarum partium sive
Germanorum sunt prosequentem : sed quidquid esset,
quod in suos cives perfuncto necessario officio immi
neret, se vitae suae periculo, patriae debitum pietatis
munus exsoluere statuisse. Haec, ut acceperat Perin
nius, seducto Rogendorfio, cum ceteri duces adessent,
cum fide exposuit: simul oravit, ut fortunae, quae tuta
consilia a viris fortibus extorqueret, cum ultima de
speratione rerum confligentibus, quando speciosis lo
cus non esset, nulla fidei suae iactura morigerari im
duceret animum, ac quamdiu, integra re, liceret, rato
144 fO. MICHAELIS BRVTI

reductum exercitum incolumem in tuta loca, ad secun

diora tempora reservaret, ut navis gubernatori parum
secunda navigatione, duci prudenti esse fortunae du
biis rebus obsecundandum, et ut ille, ne in Syrtes
scopulosque incurreret, vi tempestatis et procella ven
torum actus, varie mutare velificationem consuevisset;
sua eo consilia ad reflantis arbitrium accommodanda,
et quando spem victoriae tolleret adversa, saluti pro
spiciendum. Proxime enim accedere ad victoris lau
dem, qui impar materiam vincendi subtraheret viribus
superiori. Nam si obfirmato in aliam sententiam animo,
pergeret adversus fati vim imminentis, omnibus obsis
tentibus pugnare, tum denunciare, se privatim sibi, et
suis, satis pridem Ferdinando persoluta fide, ex ratio
ne temporis, consilium capturum. Movit facile Perinnii
oratio ceteros omnes, cum vera monenti ad unum as
sensi, parendum tempori censerent, ex cuius praescri
ptione, natura rebus humanis certum statueret modum.
Deligi a magis regibus sapientes homines, quos re
bus gerendis praeficerent, et quidem cum summa po
testate imperii, ut cum singulis praescribi, quae infi
nita essent, haud posset; momenta rerum, quarum
conversione res omnes in terris ferrentur, duces sta
tuerent sibi ex sua prudentia moderanda. Quoties vero
usu venisse, ut quae pridie acta crederentur salutaria
futura, momento temporis conversa perniciosa haberen
tur ? Fortitudinem laudari, et magnitudinem animi,
quae virtus divina, et propria hominis, animos ad res
magnas gerendas excitaret, superandas adversas, se
cundas moderate ferendas, contemnendas, quae multis
essent primae id quod semper assequeretur, quamdiu
rebus gerendis, quasi dux ratio praeesset : eadem in
temeritatem verti, simulatque quis ea susciperet
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 145

agenda, a quibus cum maiora viribus essent, eum ra

tio averteret. Virtutes inter se complexas admirabili
nexu : ut neque fortis is, qui abesset a sapientia ha
beretur, neque sapiens in quo fortitudo desideraretur.
Consilium tum recte peti de gravioribus rebus, cum ea
rerum natura esset, ut earum incertus exitus animum
torqueret: praepostere de his consuli, quae cum prae
sentia adessent, inutilem consultationem facerent;
ridiculam et praeposteram certe. Quem vero locum
consultationi esse? Solimanum prae se agentem totius
orientis vires, adventare ad Vngarici regni excidium;
cum quo ita Germanis confligendum esset, ut intelli
gerent adversus hominum ingentem multitudinem pu
gnandum, Quod cum humanae vires haud ferrent, non
fortem censendum, qui impar congredi cum robustiore
auderet; sed sapientem, qui fortitudinis laudem non
quaereret, ubi temeritas infelix, et male sumpta for
titudinis persona cum peste atque exitio coniungeret
infamiae dedecus. Fortem aggredi, quae difficillima
aliis, sibi facilia virtute redderet : abstinere ab his
quae cum vinci non possent, adderent ad incommo
dum, qua re nihil turpins posset accidere, impruden
tiae notam. Nam, qui vellet videri fortis, nullo cum
eorum compendio, quorum caussa ei essent viri fortis
partes praestandae, perinde facere, atque cum qui
gemmam multo auro redimendam, ultro proiiceret in
coenum, ut videretur quanti faciendum esset, quod
possideret ignorare. Hoc initium Solimano fuisse,
Vngariae regnum invadendi funestis Christianorum
reipublicae auspiciis, cum iuvene rege obiectis ad
caedem exigenti quinque millibus hominum, multitu
dini innumerabili : dandam operam, ne consentiens
cum principio finis (facesseret vero a Ferdinandi mi
Mo Nv yf. fuv;;cs. Hist. - SCet Pt. xiv 10
 146 10 MICHAELIS BRVTI

lite tam triste omen) integram possessionem eidem

regni daret. Haud procul Pestum abesse, munitum op
pidum milite, tormentis, atque omni bellico apparatu,
quo nullo negotio ante barbari adventum, traduci
incolumis exercitus posset; de cuius laude nihil de
traheretur, si, quod praesentes vires negarent ad
sustinendam tantam belli molem imbecillae, a tem
pore sibi petendum, et prudentium consilio ducerent
quibus quidem parere, si, ut aequum esset, sibi per
suaderi paterentur, tum vero minime iis esset dubi
tandum, quin recte functi officio viderentur. Occa
sione, quamdiu sese daret utendum, ne elapsam e
manibus frustra cum esset optanda, quaesitam sera
poenitentia sequeretur, quod longe abesse a viris for
tibus, qui nihil sibi statuerent agendum, cuius eos
mox poenitere necesse esset. Adversus occasionem
pugnare, et cum omnia rem gerentibus perniciem,
ruinam atque interitum portenderent, nec magni ducis
esse, nec hominis adeo, sed plane ab hominis natura
recedentis, quod longe abesse ab iis deberet, quorum
consilio et virtute multorum salus esset procuranda.
Nihilo magis aliorum, quam Perinnii oratio ducem
movit, quidquid contra tenderent, negantem se castra
moturum, nisi acceptis a Rege litteris hanc esse illius
sententiam, a qua certum sibi esset non discedere,
certior fieret : quasi de illius sententia dubitandum,
cuius sensus nisi ratio rerum et temporum moderare
tur, non ille Rex verius, cuiusmodi Ferdinandus habe
retur, et prudentissimus idem, et magni consilii, sed
a regia arcendus atque amandandus, in siluas et de
serta loca procul ab hominum coetu videretur. Enim
vero negare Perinnius rem esse consultationis, aut
morae, cum instaret in vestigiis armatus hostis, atque
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 147

is quidem hostis, qui (utinam esset falsus vates) brevi

perficeret, ut superbus et contumax unius animus sero
eo quaereret receptum, unde eum procul temere su
8ceptum consilium abduxisset. Nihil se illi praescri
bere memorem ad quem summa gerendarum rerum
spectet: meliore tamen consilio se, Ferdinando Regi,
cuius si adesset, quae esset futura sententia de rebus
praesentibus non ignoraret incolumem servaturum
fortissimorum militum manu, quorum egregia opera
uti meliore reipublicae tempore, et multo maiore cum
usu liceret. Ergo cum res prope ad seditionem spe
ctaret : provinciam suscepit adeundi Regis Nicolaus
Comes Salmensis, magni animi vir, ut alibi diximus,
ut cuius consilio propter summam de illius virtute et
sapientia opinionem mirandum esset, in tam angu
stis suorum rebus ducem non usum, nulla re magis,
quam consilio indigentem. Is pollicitus se quam ce
lerrime cum certis mandatis a Rege rediturum, con
scenso expedito lembo adverso flumine Viennam subit;
cuius consilium in tam arduis rebus parum necessa
rium, quas non regum quaesitae sententiae, sed mo
menta temporum, ut bene cedant, moderantur, easque
praevertit, certioribus allatis nunciis, haud procul
Solimanum cum classe, cuius vires per se magnas
cum fama, in immensum augerent, nunquam non
assueta afferre maiora vero : vicit ducis pertinaciam
militum consensus, cui iam obsisti non poterat, ne
gantium se, ubi in incepto perstaret, ultro se, suos,
regnum universum in certum exifium trahentem secu
turos. Ita magna usi celeritate milites cum ducis au
ctoritate contempta, una cura salutis urgeret certatim,
quae traiiciendis copiis necessaria essent, studio ac
cura acerrima parant, destinata rei agendae inse
10*
1 48 IO. MICHAELIS IN RVTI

quente nocte, opportune, quod maxime erat optandum,

ad hostem fallendum, nubili coelo, tenebris offusis.
Erat vero eorum consilium, cum Vngaris praemittere
maiora tormenta, non solum ut praesto essent, ubi
gravior posceret casus, sed ne hostibus essent sub
sidio, ubi cognita re, quo nihil erat facilius, occupatos
transmittendo flumine adorirentur. His traductis, con
venerat, ut Boemorum , Germanorumque equitatus,
mox cum impedimentis Germani militis transmitteren
tur. Traiiciendi cura, nequid tumultus in transitu
fluminis oriretur, duobus tradita, quorum alter Balta
zar Pocamius genere Germanus, Vngarus alter Bar
cotius nomine impiger vir imprimis industriusque.
Non licuit propter adversam tempestatem, quod expe
ditius consilium tutiusque videbatur, flumen ponte
iungi, opus enim cum in navium seriem ventorum vi
flantium solito vehementius intumesceret amnis, atque
immanes evoluere fluctus, nulla spe ostendebatur,
opus ad contabulationem perducendi, cum ita certatim
in opus incumberet, ut vis tempestatis frustra contra
obnitentium frangeret vires; qua re fiebat, ut eorum
omnes caderent irriti conatus. Tametsi enim naves
adversus impetum fluminis anchoris actis validis
simis, inter se funibus a proris, atque a puppibus
religatae consisterent : vincebat tamen hominum in
dustriam fatale malum, usque adeo tempestate sae
viente, ut perruptis vinculis, quibus arctissime illiga
bantur, diversas disiiceret. Quae dum ad hunc modum
administrantur, qui in speculis erant Turcae, ducibus
significabant in omnem occasionem gerendae rei in
tentis trepidari in hostium castris, ac praeter supe
riorum dierum consuetudinem, magnum navium nu
merum cogi : credi haud dubie omissis belli consiliis
 VNGARICARVM I{ERVM LIB. X. 149

moliri fugam , aut similem fugae profectionem. Ita

autem ab iis trepide omnia agi, ut non esset despe
randum, intercipi pavidos atque interc'udi fuga posse.
His duces sua sponte in spem finiendi belli erectos,
nequid eorum spem falleret, Vngari transfugae duo
confirmarunt, Georgio et Valentino antea de Germa
norum profectione edoctis. Ergo iis Mahemetes col
laudatis, e castris educi suos armatos, ac proferri
tormenta, quibus Janizeri erant praesidio, ac simul
se omnes sequi iubet. Iam magna exercitus parte
lintribus traducta, in multam horam nox processerat,
quae, ut diximus, nubila, densis undique tenebris
obductis apta maxime ad occultandam abeuntium fu
gam verius, quam profectionem habebatur. Ita bar
bari repente sublato clamore, succedunt ad munitio
nes, nullis stationibus firmatas (unam enim curam
fugiendi, aliis omnibus praeverterat) atque iis supe
ratis, nudata castra propugnatoribus invadunt, tanta
omnium trepidatione et pavore, ut ad resistendum
neque consilio vires, neque viribus consilium suppe
ditaret; cum omnes unam modo territi spectarent
certam ad salutem viam, si qua ostenderetur, nullam
invenirent, quae non ad certum exitium ferret, undique
a flumine, a tergo, a fronte, a barbaris circumventi.
Cum vero ubique in castris, tum maxime ad ripae
extremum marginem, quum conscendendum in naves
erat, magna fiebat caedes, neque solum caedentium
hostium armis, sed inter se etiam pugnantium, ita
confluente multitudine, ut dum quisque princeps con
scendere naves studeret, sibi ferro inter suos, multis
inter se illatis atque acceptis vulneribus, (viam) aperiret.
Igitur cum error, tenebrae, nox in vestigiis haerens, ho
stis caedis avidus, omnium maxime tormentorum cre
150 IO MICHAELIS BRVTI

bro repetiti ictus ingentes globos emittentium, ter

rore omnia complerent : vix duci est facultas relicta
$ui $ervandi, ad cetera mala fugae impari , gravi
vulnere in laevum humerum accepto. In eodem discri
mine versati alii peditum praefecti, cum attonite im
proviso malo frustra, qua evaderent, circumspectarent,
ne hosti quidem repugnantes, qui in perniciem resi
stentibus imminebat, in vestigio cadebant. Eodem
tempore Terekius minora castra Vngarorum adortus,
iis, qui praesidio erant, loco deiectis, militi tradidit diri
pienda, malam gratiam egregie barbaro navata opera
adversus suos, nisi defensae Reginae causa crimen
levaret, relaturus. Iam et oppidani ignari, quam pe
stem hosti germano intenderent, in $e maxime, et
patriam moliri, inclinatam rem adiuvant, ac subita
eruptione ad castra descendentes, facibus, taedis atque
igneis globis coniectis a suis hosti praedae retenta
incendere conantur, non magno fugientium incommodo,
qui tecti tenebris, minus obnoxii ictibus tormentorum
petebant, ignorantibus, qui iis praeerat, quo victi in
tenderent fugam, qui iis petebantur. Accessit ad ca
strorum incendium repente via exorta effusior flamma.
Georgius enim, haud satis sibi visus odium explevisse,
quo inexorabili, ut alibi diximus, in Germanos fere
batur, infestiorem iis fugam facturus, ad stabula regia
editiore loco posita, ut supra commemoravimus, subito
accurrit, ac media area, quidquid erat straminis et
pabuli, eodem coacervari, atque ignibus subiectis in
cendi iubet. Inde cum magnam conceptam flammam
longe lateque ventus distulisset, ita circa omnia col
lucebant, ut hinc navibus stratum flumen, quae pa
latos huc illuc temere ferebant, hinc tranantium
turba miserabilis, tamquam nitidissimo die hostium
 VNGARICARVM RERVM LIB. x. 151

oculis $ubiiceretur, e meaioribus pariter et minoribus

tormentis glandes, globos, ac ferreas pilas ingentis
ponderis magna cum fugientium strage eiaculantium.
Taetram faciem rerum, ubi etiam Turcarum sanguis
amnes cruentaret, ut maiori cum imividia victores
spectarent, cum auctor tam foedae rei faciebat, cu
ius sacrosancta persona habebatur Christi Pontificis,
et quod non ignorabat, pro Turcarum victoria pu
gnantis, tum ii ipsi, quorum sanguine Danubius inun
dabat, quos ut tegeret fugientes, insigni sua cum
gloria sua sponte ortum incendium, cuius esset adeo
immanis futurus usus restinguere, memorem suae hu
manitatis ac muneris, quo fungebatur, oportebat. Eo
dem tempore commissum navale praelium haud lae
tiore Germanis eventu. Cassonus enim, classis Turca
rum praefectus, levioribus navibus a latere invectus,
territis victoribus tanta suorum cognita clade, et in
pari fortuna par exitium aperientibus regiam classem
disiicit, navibus aliis cum victoribus captis, aliis
tormentis laceratis, ac suopte pondere cum militum
numerus maior ad eas nantium exciperetur, quam, ut
iis tuto vehendis essent , demersis. Iam maioribtis
castris direptis, quae plano loco posita erant, Germa
nis per pontem insulam petentibus, Janizeri infesti a
tergo instabant, e quorum manibus se praecipites de
ponte deiicientes, redimere conabantur, novum discri
men, quod propius urgebat fugientes, adituri. Aut
enim gurgitibus verticosi amnis, cum nequidquam
enatare contenderent, concussi absorbebantur, aut ca
pite et humeris exstantes telis hostium venenatis pa
tebant, quorum vis innumerabilis, tum e fluminis ripa,
tum e superiore Cepelliae regione, e classe inprimis,
in undique apertos mittebantur. Ita per varia mortis
152 IO. MICHAELIS BRVTI

genera unum sortiti eventum in omni memoria Chri

stiano nomini funestum ac miserabilem terra, flnmine,
montis clivo, eadem peste acti susceptam tristibus
auspiciis expeditionem, suorum miserabil strage, ae
terna Christianorum infamia, ab iis deserti, destituti,
insignem reddiderunt. Nunquam immanius spectacu
lum aut oculis obiectum, aut exceptum mortalium au
ribus, hinc dissonis clamoribus, lugubri questu undi
que queritantium vocibus horribilem sonitum edenti
bus, cum et privatam quisque fortunam, ac suorum
varie cadentium miseraretur. Hinc omni cruento in
terfectorum sanguine, quamdiu flamma illuxit, foedam
et deformem faciem obiiciente, cum semper sua sponte,
vasto atque aestu et rapiditate horrenti, tum ob sae
vientem tempestatem altiores ciente fluctus, caesorum
passim cadavera ingente hiatu haurire, tum e vivis
alios laceratos tormentis, sagittis defixos alios, naves
agere transversas, frangere illaesas, ad ripam crepi
dinis ubique saevire, atrox violentusque quasi per
humanum scelus solito se ip$o truculentior conspice
retur. Neque minus victores, terrorem hostibus inii
ciebant clamore, ululatu, tubarum clangore, timpano
rum et cornuum strepitu, maxime omnium fragore tof
mentorum, cum nox, tenebrae, error, suapte natura
gravia augerent suis animos victoria sublatos, pav0
rem victis, omnia adversa perpessis, coelum, terram,
ignem, quibus constat atque alitur hominum vita.
Inter tot clades duces, qui classi praeerant, deplorata
salutis spe, ubi diutius morarentur, iam terra et flu
mine suis profligatis, graviora navigia, quas ab Vn
garis Nasadas vocari diximus, ad superandam adversi
vim fluminis biremibus remulco trahentibus, incolumes
Comarum perduxere, quo minus succedere propius
 VNGARICARVM RERVM LII3. X. 153

auderent, in Turcas tormentis directis, quae res una

fugientibus saluti fuit. Egregiam laudem, omnium con
sensu, ea nocte retulisse Boemi duces dicuntur, cum
hostis castris potitus, versaretur in magma hominum
caede, ut dignum viris fortibus erat, cum delectis co
hortibus, eorum impetu excepto, in vestigio, raro edito
fortitudinis exemplo, interfecti. Atque haec quidem ita
per noctem gesta, simul atque discussis tenebris lux
est reddita terris, victoribus barbaris nostrorum per
fidia, non propria virtute, certiora argumenta victo
riae stratis cadaveribus amnis, terra acervis caes0
rum corporum, omnia cruore et sanguine foeda, prope
diem laeto spectaculo Regi barbaro futura aperuerunt.
Auxit cetera mala magna cladis accessio, ingens ho
minum manus, cum, quasi signo dato, temere palati
fuga in summum montis iugum evasisset, ad Gerardi
interfecta, paucis exceptis, qui armis traditis se vi
ctori superbo dediderunt, deteriore fortuna suorum
superstites, qui se honesta morte e servitute deter
rima vindicassent. Inde a victoribus cum classe itum
Pestum, spe minime dubia, dum pavidis ex accepta
clade $ubitus metus adimeret consilii vim, se oppidum
capturos; neque eos spes ut opinio fefellit. Etsi enim
ita erat oppidum munitum, ut eius expugnatio difficilis
crederetur eo etiam cum omni apparatu oppugnanda
rum urbium profectis : tanta desperatio tamen inva
serat animos, ut una esset inter omnes contentio, qui
princeps ceteros praevertens, in tutum locum patefa
ctis portis fuga evaderet, quas quidem angustas effi
ciebat fugientium multitudo, hinc urgentium primos,
hinc postremos morantium, in quorum terga immanis
hostis ad exitium imminens haerebat, equitum impri
mis, quibus, ut permicitas equorum liberum campum
1 54 IO. MICHAELIS BRVTI

nactis, maiori erat futura ad fugae celeritatem adiu

mento: ita corporum moles, et trepidantium violentior
agitatio, cum inter confertos aegre evaderetur, egres
sum reddebat difficiliorem. Hic addit multa Iovius ad
Germanorum flagitium augendum, si modo illud flagi
tium, et non fatalis quaedam calamitas fuit, cui raro
ubi improvisa incidit, opponit is, in quem saevit con
silii vires, quas ita temporis spatium et maturitas
roborat, ut ei esse locus in his, quae de improviso
opprimunt, non possit. Vbi primum auditum sit bar
barorum classem adventare, tanquam nulla affulgente
spe salutis certum exitium resistentes maneret in
mensis argento et carissimis quibusque rebus relictis,
unius salutis memores, quam fors effugii spes ostenta
ret, per devia atque obrupta quaeque, se se praecipites
dedisse. Quae quamquam verisimilia sint, ii viderint,
qui tantum illi tribuunt, quantum ipse si vivat et sa
piat, miraturus sit. Neque vero ex quo genere homi
num fuerint tradit, qui belli tempore magno in discri
mine rerum, cum suorum miserabilis clades in oculis
esset, et peropulenti in quotidiano victu et militaribus
epulis uterentur, ignari se mox cum regia opulentia
Turcae hosti praeda futuros. Neque vero probabile
est oppidanos aut mercatores fuisse, qui Pestanas
mundinas frequentarent, vel qui homines ad rem navi,
atque experientes fectibiles in mensis longissime a
regio luxu, cuso argento auroque non facto in merca
torum conventibus, et ubi nulla sit belli suspicio,
utuntur. Nam si Germanos fuisse ait, id opinor do
ceat oportet, unde adesset tam lautae mensae militi
praesidiario facultas, qui cum praeclare ageretur, si
in obsidionis metu, quam imminere, cum iam debella
tum ad Budam esset, non ignorabat, secundarius panis
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 155

quo vesceretur ad satietatem , cum pulto atque onere

opponeretur. Quid, quod ne Vngaris quidem parcit?
quos rumore percrebrescente de Turcarum adventu,
tradit facta vi civium fornices, atque exterorum, qui
Pesti mercaturam faciebant, defractis foribus et repa
gulis revulsis, avare atque crudeliter diripuisse? qua
vero illi spe, qui intelligerent eandem fortunam, quae
omnes maneret, qui intra Pesti moenia agerent, sibi
subeundam, eo quidem, illis barbari infestiores urbe
potiti, quo inhiantibus praedam victoriae praemium
stultius ne, qui sperarent se posse in urbis direptione
retinere, an sceleratius, qui tanta cum suorum iniuria
praeripuissent! At barbari portis, iam ut diximus, pate
factis oppidum ingressi, cum nemo, qui resisteret, oc
curreret, armatus imbutis odio animis, quo efferri inex
piabili in Christianos hostes cum pietatis laude credun
tur, unius praedae memores, per promiscuam virorum
et mulierum caedem, non aetate, non sexu misericor
diam a crudelibus animis extorquente, memorabilem
$emper futuram posteris carnificinam ediderunt, Ger
manorum maxime, quorum mos est, adducere secum
mulieres ad bellum, atque adeo saepe uterum gestan
tes, quarum ingens turba miserabili eiulatu, et suum
et suorum fatum complorantium, frustra parvos infan
tes in ulnis ad emolliendos feros animos ostentabant,
devotas victinas impiorum manibus. Ita diu versatis in
caede, cum non satietas, sed lassitudo virium saeuiendi
finem fecisset, pauci, quos forma aut aetatis robur
avaro militi spem quaestus uberioris fecisset, supersti
tes e tanta clade fuerunt. Numerum quidem eorum edit
Iovius, qui in bello interierunt, habita fide peritis, a
quibus, recenti re, potuit doceri, supra viginti hominum
millium : certe magnam caedem fuisse, cum subiecta
156 IO. MICHAELIS BRVTI

materia barbaris ad explendos animos sanguinis ho

stium avidos, tum destituta imbellis turba suorum
auxilio, quae res in se saevientium audaciam impuni
tatemque augebat, fidem facit. Capta maiora tormenta
multa, quibus erat usus Germanus dux ad regiam ur
hem oppugnandam, et ad castrorum munitiones, tum
quae ad alteram fluminis ripam, ad submovendos ho
stes erant collocata, ubi subire classe, flumine adverso
conaretur. His accesserunt Pestana, quae urbis prae
sidio erant, eximiae magnitudinis, tum magna vis
pulueris et globorum ad tormentorum usum, commea
tusque omnis generis, quae omnia summo studio com
parata, ubi esset in hiemem bellum ducendum, crede
bantur cumulate ad rem adversus hostem gerendam
facultatem suppeditura. Claudunt alii tam tristem re
rum exitum acerba in Germanos peroratione, aequius
facturi, si orationis aculeum in Christianos reges
distringerent, quorum funesta bella dum patiuntur
aequis animis crescere in immensum mutuis cladibus,
potentissimi hostis per £e iam pridem non ferendas
opes, ut Vngari, Poloni, Germani et finitimae aliae
gentes imminenti in omnium perniciem non audeant
opponere nimis infirmas vires, efficere. Rogendorfius,
castris potito hoste negantem se superstitem tantae
cladis esse velle, atque in eo perseverantem, medicus,
qui curando vulneri assistebat, atque unus ex dome
sticis ministris in lembo impositum ad insulam Coma
rum perduxerunt, cuius in parvo vico questus non se
Turcarum virtute victum, sed Vngarorum perfidia,
animi virile robur odio, iracundia, indignatione, et
magnitudine doloris superante, interiit. Iam aderat
cum universis copiis Solimanus, ultima eius belli pestis,
qui regni arbiter, quod iure belli victoriae praemium
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 157

poscebat, unus Reginae, deletis hostium copiis non

minus, quam Germanis hostis, amicus erat pertime
$cendus. Etsi enim pridem reversus Byzantio Werbe
cius, optima spe omnium animos impleverat, multis
pollicitationibus et prolixis a Solimani ministris one
ratus: vix tamen Regina sibi poterat persuadere, pos
sessionem regni, quod non semel armis partum, Soli
manus suae ditionis atque imperii fecisset, in alienum
ius translaturum, quem per multos annos praesertim
regno imparem intelligeret sub tutela foeminae re
gnaturum, ut vicinus hostis, ubi visum est, opportuno
magis tempore et melioribus suis rebus, Solimano
cum exercitu profecto, amissum repeteret armis. Ita
defuncta belli metu, de cuius eventu sollicita, sese et
soli fortunas barbaro hosti permiserat, cum ut fit,
per tot illatas hostibus clades exhausto odio in pe
ctore volueret a barbaro victore novum imminens
malum, natura impellente in dubiis rebus fluctuante
amimo, ut de eo, cuius in potestate erat, non quid
haberet, sed quid posset cogitaret, omnia sibi adversa
ominabatur, satis gnara, ubi minus se ad unius nutum
arbitriumque componeret, illi se quasi inter saxum
et sacrum cum filio praedae futuram. Accedebat de
pravata opinio in religionis cultu, quam summam bar
barus animo fingebat, uti eodem loco haberet omnes,
qui imbuti Christianis sacris a Mahemetis impia su
perstitione abhorrerent. Iam, quod iis accidit, quos
male initi consilii poenitet, ut male succedentibus re
bus, ad ea recurrere cogantur, quae antea reiiciebant;
omnia illa occurrebant animo, quae a Ferdinandi le
gato commemorata, tum cum eorum aliquis usus esse
poterat, in memoriam revocabantur, non Ferdinando
Regi magis, quam Ioannnis heredi, ubi in tempore
1 58 1 O. MICHAELIS BRVTI

essent avida salutaria futura. Quibus curis cum varie

anxia torqueretur: audito Ciausii adventu, qui impe
ratoris nomine puerum Regem salutatum venisset,
paene exanimis, victa metu atque horrore, animo con
cidit, in tanto suo et filii discrimine omnia ad dete
riora trahente, sua sponte ratio quidem sua sponte
prudentem foeminam male ominari filii rebus suade
bat, praesentem rerum statum respicientem. Ciausii
de rebus aliis brevis oratio fuit, quae comitatis regiae
commendationem haberent : gratulari Imperatorem
Regi puero paulo ante oppresso sceleratorum armis,
recuperatum regnum, hostibus magna cum caede a
regiae urbis moenibus pulsis. Inprimis vero iussum
se hortari, ut pro Imperatoris summa in matrem et in
filium indulgentia, de suo vindice et liberatore omnia
sibi sua spe maiora prolixioraque spondere, fructum
unum Solimanum referre uberrimum, victoriae titulum
iustissimum, qui debeatur orbis liberatori, cuius una
certa causa sit belli gerendi, non ut armis proferat
imperii fines, cuius in terris maiestatem populi gen
tesque omnes reuerentur, sed ut vindicaret a scelerato
rum impia vi, qui impares viribus suo iuri perse.
quendo, armis per summam iniuriam opprimantur, de
serti a suis, atque omni humano subsidio destituti.
Hoc unum maximum et iustissimum a Deo immortali
impositum, receptum Imperatori Solimano munus ex
terminandi ex orbe terrarum, qui per abruptum fas,
ius gentium violatum, pessumdatas divinas atque hu
manas leges, sibi viam ad iniustum imperium, coelum,
terras, maria bellis atque incendiis miscentes ster
nant. Atque haec quidem in praesentia speciosa et
barbaram arrogantiam redolentia, ceteraque move
rent et foeminam et matrem vehementius : postulare
 .vNGARICARVM RERVM I.IB. X. 159

Imperatorem, ut infantem puerum mitteret in regia

castra, laeto spectaculo victori futurum, quem suum
alumnum gestaret in ulnis, desuaviari, complecti do
ceret, Ioannis Regis prolem, a quo summo studio, dum
viveret, fuisset excultus. Nam alterum postulatum du
rius multis visum, certe minime dubium praesagium
eorum malorum, quae postea maiora opinione evene
runt : quorum erat potentia, atque opes barbaro su
spectae, ut principes ex urbe excederent, et se Impe
ratori sisterent, cum horum unam atque eandem cau
sam statueret, sive male ex se, sive praeclare essent
meriti, unum modo praefatus : Pueri Regis meminem
se uno magis fidum custodem, qui illi regni auctor
esset, acriorem neminem vigilantioremque tutorem et
defensorem futurum. Agnovere proceres in tam su
perba denunciatione tyrannorum veterem morem, atque
per nobilitatis excidium domesticas opes firmandi,
cum non temere, nisi invita et coacta nobilitas uni
serviat, a quo se observari et timeri sciat, nunquam
securo animo se melioribus imperante : quae causa
est, cur multitudini faveat, quaestuosam servitutem
libertati praeferenti, quae sit cum egestate coniuncta,
apud Vngaros praesertim , quibus plebs addicta non
meliore conditione, quam empta mancipia servit. Ita
aegram animo atque haesitantem Reginam, cum qui
dem ubi nulla etiam esset causa metus, videretur
recte sollicito animo de filio esse ; in spem certam
salutis Verbecius erexit : cum illam meminisse iu
beret, quae postrema Imperatoris oratio fuisset, cum
ab eo Byzantio esset dimissus : cognovisse quidem,
referente se, sed multo ex his magis, quae diplomate
regio continerentur, quam benevolo et prolixo animo
Imperator in Regem filium esset : Aureo illud signo
160 io. MiciiAEi.fs bRvTf

obsignatum misisse, quod symbolum oblatae illi ma

iestatis regiae esset, ad quem mitteretur, hoc a maio
ribus accepto instituto, ut ad reges modo scriptae lit
terae signo aureo obsignarentur. . . . puerum collo
cari solio paterno, regem appellari, concesso regno,
quod eius muneris beneficiique esset, iis legibus, qui
bus pater obtinuisset. Num vero crederet, passurum
Imperatorem tantum in sua fide tuenda, quam sartam
tectam, inviolatam, quoad vixisset, patri praestitisset,
constantiam desiderari? Postremo quid inconsultius,
quam id negare, quod acceptum a volente cum gratia
accipientis sit, vel certum exitium afferet neganti! Quem
vero non videre, eum, qui decedat de suo iure, po
scendo id, quod suae potestatis sit, in eum iracundia
exarsurum, qui neque suae, neque poscentis fortunae
memor neget, quod alterius iuris et potestatis a se vi
atque armis possit extorqueri.
His recepto a puero animo, cum omnium una
sententia esset, non videri barbarum postulati desti
tutione irritandum, praesertim, quod negari tuto haud
posset, Regina assensa, rhedam ungaricam regio ap
paratu ornari, atque in eo collocari puerum infantem
cum nutrice iubet, inter nobilissimas matronas, qua
rum comitatus illum honestaret. Rhedam principes
praecedebant, in his Georgius regii aerarii praefe
ctus, Petruitius, Verbecius, Terekius, Urbanus Bat
thianius, Ioannes Podmaniczkius, alii ex praecipua
nobilitate insignes, ornatus et pompae magnificentia
ad diei festi ostentationem qui erat Vngaris in gra
tiam victoris, compresso animi dolore, laeto vultu
atque hilari, traducendus. Atque ex his unus Terekius,
non reliquo ornatu magis, quam verae commendatione
gloriae conspiciebatur: cum unius virtus magnis re
 VNGARICARVM RERUM LIB. X. 161

bus gerendis spectata, tanquam e loco excelso ad

invidiam exposita, in barbarorum oculos incurreret,
ex sententia belli sibi gloriam summentes, ferebant
iniquo animo, sibi Vngarum gloriae magnitudine offi
cere. Neque ex iis tamen defuerunt, quibus hominis
(lignitas, cum in eodem, cum generis splendore ma
gnitudo animi eluceret, vim faceret virtute, suo splen
dore, ubi etiam est invisa, in sui admiratione homines
invitos trahente. Nam et nonnulli ex his sua sponte
de salute anxium imminenti ruinae subducere, certo
etiam obiecto vitae periculo non dubitarunt, ut unus
maxime Mehemetis Jehajanus genere Vngarus (ita
Turcae domus procuratorem appellant) vincente pa
triae caritate, ubi emanasset suplicii metum. Augebat
vero illius suspicionem haud obscure ab eo alienatus
Reginae animus, Georgio eius potentiae aemulo, cui
se penitus dediderat confisa viri in illum meritis, ut
nimias eius opes suspectas haberet, etiam atque etiam
monente. Verebatur vero, ne vir gratiosus apu(l multi
tudinem, cuius praesertim summa levitas atque ingenii
mobilitas esset, contempta pueri aetate, animum novis
consiliis adiiceret, quod quidem si accideret, parum
illi in tutoribus praesidii adversus illius potentiam
relinqueretur. Sed vicit suorum consilium auctorita
tem contra suadentium fati vis inexorabilis, id quod
magis credere lubet, quam regere omnia, nulla vi regi
et consilio potest, ut non dubitaret venire in barbari
conspectum, fretus hinc recti animi conscientia, hinc
rerum gestarum magnitudine, quae omnium consen
tienti ore celebrabantur. Nam et illud verisimile est,
cum perplexum animum desperatio subiisset, quando
ne in fuga quidem satis futurum praesidii relictum ad
salutem intelligere, omnia circa obtinentibus Turca
MONUM. II UNt;. IiisT. — scRIPT. xiv. 11
162 IO. MICHAELIS BRVTI

rum armis ad id consilii descendisse, quod necessa

rium ratio temporis effecisset. Interea puer adducitur
in Solimani conspectum, qui totus in regiam comita
tem effusus, acceptum in ulnas, id quod ab iis, qui rei
gerendae interfuerunt, audivimus, complexu, osculo,
affatu fovendo, ut parens mollissimus blandiri filio
infanti videretur, identidem pupillum suum appel
lando, suam curam, suas delicias, nullum invenie
bat modum. Inde munera de more oblata, quae et
regiae magnificentiae, et patriae caritatis in bar
baro animo significationem haberent, in his comitatui
honestando holoserice ae allatae vestes, distinctae auro,
quibus induti Vngari principes cum regiis ministris
pranderent. Inde ad liberos conversus, quos ea expe
ditione secum adduxerat, agnoscere regium puerum,
acceptum in sedem amplecti immortali suo beneficio
illis devinctum, tum alios deinceps, qui aderant Regis
indulgentia in principem gratiae locum evectos, qui
busque in arcano consilio dicendae sententiae ius
esset, laeto animo iubet. Quibus occupatis animis, et
quorum res evaderet expectantibus, plures quidem,
quorum erant leviora ingenia, tum Regi puero, tum
sibi privatim laeta et secunda ominabantur, maturae
instituto blandi interpretes dubiis in rebus, et ad ea
credenda, quae vellent propensi, cautiores, alii, quos
falli inani specie rerum insita prudentia animis non
patiebatur, de barbaro callido homine et fallaci inge
nio, nihil sibi praeclari spondebant, non quid esset,
quod appareret, sed quid occultarent in amoris osten
tationem obiectae illecebrae, intuebantur, quibus non
minus, quam innocenti puero, illusum tutoribus vafris
hominibus, ut videri nolebant, et matri Reginae crede
bant: certe haud a vero aberrasse, qui id sentiebant,
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 163

docuere, quae sunt ante Solimami profectionem admi

nistrata. Quid vero praeclari, sinceri, non fucati, non
ficti poterat ab ea gente sperari, cuius una summa
religio esset, per omnia poenarum et supplici rum ge
mera eos mactare, qui ab óbscoenis impiisque Mahe
metis sacris abhorrerent? Omnium quidem unus ma
xime Terechius de rerum eventu anxius propter eas
causas, quae sunt iam a nobis commemoratae, suis
rebus timebat; ita eorum memor, quae eo bello ges
sisset, ut quae praemia manerent bene de barbaro
victore meritum, non ignoraret: suspecta enim Tur
cae, qui sua diffidit, nisi illam armis habeat muuitam.
Qui vero virtuti locus esse apud eos potest, quibus
unius imperio emancipatis, necessitatem agendi prae
clare, non voluntas, sed mortis metus imponit ? Soli
manus interea principes advocari iussos, ad hunc mo
dum locutus fertur: Iam habetis, Vngari, inquit, quod
optastis, ereptum regnum nostro beneficio, cuius vos
semper fore memores aequum est, ex hostium fauci
bus, qui nobis eorum impiae cupiditati obsistentibus
intulerant perniciosa arma. Sed non hoc, si oporteat
verum fateri, est nobis adhuc satis ad animos vestros
a metu liberandos: tueri nos recuperatum regnum
oportet, cuius quidem imposterum defendendi, quae
nobis spes reliqua, quae facultas sit, nobis hinc pro
fectis, ubi nos, instauratis viribus, Ferdinandus Rex
bello aggrediatur, libet sciscitari. Totidem verbis, per
cunctatos Vngaros Solimanus fertur; quorum senten
tia, quo facilius in quam partem spectaret, coniicieba
tur, eo difficiliorem responsionem eorum reddebat, qui
intelligerent, non id, quod Vngaris expediret, aut puero
Regi, sed quod is maxime vellet, qui percunctabatur,
esse respondendum, id quod minime erat obscurum.
- 11*
164 IO, MICHAELIS BRVTI

Cum ipse certam viam sibi ad eam responsionem,

quae suis rationibus conduceret, praemunisset. Quis
enim non videbit, ita expressam vim invitis dome
sticarum virium imbecillitatem agnoscendi, ut ansa
daretur id cupidissime quaerenti, deiiciendi impares
ab eius regni possessione, quod se posse suis viribus
defendere haud sperarunt? Nam ne auderent sibi
tantum de domesticis viribus polliceri, ut sperarent
se Ferdinando Regi posse resistere, suis copiis freti,
postulata infimis precibus externa auxilia, quibus in
nixi vicissent, faciebat. Ita Georgius, ne in re, quae
alacritatem poscebat, et ad hilaritatem effietos vultus
tristis cunctatio minus gratam responsionem efficeret:
Nos vero, inquit, maxime Imperator, haud dubitamus,
quin tua invicta dextra protegente, nos, ut nunc fui
mus, ita simus inposterum, tuendo Vngariae regno
pares futuri. Tum ille, recto vos, inquit, si nostrae
dignitatis sit facultatisque adeo, quam ut dat haud
raro admittit tempus, ad fugati hostis metum conscri
bere novos exercitus, et ingens terrarum spatium im
mensos, quo vires convertat Germanus hostis inferens
bellum, circumferre arma. Quae nunquam iis ita sa
lutaria sunt, quorum causa comparantur, ut nos iis
ipsis, simul maxime incommoda et gravissima inpor
tant, quae ne sint necessarium ferenda, iis opera danda
est, quibus pax, populorum otium et rerum tranqui
litas est prima. Sed ego haec video, atque adeo, ne
hoc aut mihi, aut vobis agere saepius, quam velim,
necesse sit, operam dabo. Inde ficto ad hilaritatem
vultu, iubet in proximum tentorium adductos cum suis
prandium sumere. Quod dum consulto producitur, eo
consilio, ut esset satis spatii ad id, quod imperatum
erat, admimistrandum, mittuntur a ducibus ex Janizeris
 VNGARICARVM RERVM I,IB. X. 165

delecti, qui qua moenia tormentis disiecta et protrita

erant, ingressi capiant urbem. Qui adhibita celeritate
in urbem patentem eorum insidiis, quorum armis vi
cissent, superatis muris nullo negotio irrumpunt. Imde
militib\is, qui urbi praesidio erant, deponere arma,
atque excedere sibi iussis, eorum impedimenta diri
piunt, pretiosis multis rebus inventis, quae victoribus
superaverant ex hostium praeda. Cum tam insigni
iniuria et contumelia accepta, nemo hiscere aut libere
queri, et palam, auderet. Ita milites subito attoniti
malo et tanquam deiecti mentis statu, cum quidem
non multum moesti, non oculos tollere auderent, se
minudi descendere ex arce coguntur, ab iis ipsi exuti
armis, quod omnium gravissimum atque indignissi
mum fuit, pro quorum victoria pugnassent, accepis
sent ab infesto hoste vulnera, vitae diserimen saepe
adiissent. Inde in iustam iracundiam atque indignatio
nem conversis animis Budenses, hinc infelicem Ioannis
Regis florem Vngariae regno, hinc Ferdinandi praeci
piti ambitione elatum animum, civilia arma, domesticas
clades, quas essent per tot annos perpessi, exsecrantes,
ut in eorum eapita reciderent, tum iis ipsis, tum p0
steris luenda per longam saeculorum seriem, infaustis
ominibus, ut suggerebat dolor, diras (letestationes atque
horribiles addentes, praecabantur. Mox certior Solima
nus factus urbem esse in potestate, Regem puerum mis
sum facit, uno illi relicto comite Ioanne Podmanicio,
salutari illi errore barbarorum futuro, quibus hominis
mobilitas, ut aliorum non aeque, esset explorata. Prin
cipes deinde alios hortatus, ut a se omnia humanita
tis officia expectarent, non quod apud se paulisper eos
habere vellet, dimittere, alios retinuit in castris, uno
ex his Terekio, arctiore custodia iniectis catenis as
166 IO. MICIIAELIS BRVTI

servari iusso. Atque alii quidem dissimulatam offensio

mem animi, id quod temporis ratio postulabat, facile in
potestate habuerunt: In uno Verbeeio vieit eoneeptus
amimi dolor servitutis et supplicii metum, grandi natu
homine, et qui exiguum vitae spatium, quod supererat,
haud pluris faceret, quam liberam querelam vis im
mani supplicio expiandam, habere Crudelissimi perfidia
ac scelere detestando. Pudebat vero hominem exactae
aetatis, cuius summa prudentia saepe magnis proeu
randis rebus spectata esset, usque eo sua opinione
falsum, ut apud suos eius fidei obses, cuius una summa
religio esset religionum omnium iura contemere, re
stitantes et tergiversantes induxisset in fraudem, iis
auctor sistendi se periuro Regi barbaro immânissimo,
apud quem nullum esset inter victos et victores di
scrimen, quos optime de se meritos, summae mobili
tatis homines, viros fortissimos, minime tanta calami
tate dignos, omnis immemor humanitatis, vinctos ca
tenis, inclusos deterrimo carcere haberet. Quousque
vero in Germanum immanitate progressum, redactum
in potestatem, qui per violatum gentium ius in Valenti
mo Terekio decus Vngaricae mobilitatis, gentis famam,
momen, maiorum gloriam, partam rerum gestarum
magnitudine, mactandum suscepisset. Enimvero infe
licem se civem, funestum patriae caput, cuius proditae
atque aversae, a se per summum dedecus, et deterius:
senex esset suis reus in omnem posteritatem futurus.
Iustissimum praemium referre Vngaros civilium dissen
sionum: ut fortissima gens, cuius victoriae et triumphi
clarissimi de hostibus parti, sint apud gentes natio
nesque omnes decantati, videat principes suos, homines
nobilissimos non maiorum gloria prius, quam propria
virtute claros, crudelissimi barbari mancipia, squali
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 1 67

dos situ, paedore obsitos, catenis costrictos, in foe

(lissimam servitutem rapi! Iam esse cur laetentur
Ioannis Regis manes, si modo hoc sensu affici cre
dendum sit defunctos vita, ut ex Regina nobilissima
susceptam prolem, cuius pater, avus, maiores regna
maxima atque opulentissima obtinuerint, audiat bar
bari regis mancipium, non prius iussum regnare, quam
servire assuesceret, vivere eius beneficio, cui parere
regnandi causa omni morte taetrius et calamitosius
sit. Haec cum a multis audita, et ad Solimanum re
lata essent: quamquam mimata ferocia animo, cum
quantum liberet, posset, p0testatem aequaret libido,
severa animadvertere in contumacem suadebat, et lin
guae intemperantia bacchantem : In eo habuit tamen
et humanitatis suae rationem, aut temporis, ne hominis
mobilissimi supplicio, et clari sapientiae fama, popu
larium animos a se alienaret? relinquendum est hoc
solatium miseris arbitratus, ut in patriae funere, quam
iuris iurandi religione violata evertisset, libera illos
querela testari animi dolorem pateretur.- Principem ci
vem, et qui in ea summum auctoritatis locum obtineret,
requirentes usque adeo vero fuit iracunóia potens, ut
per speciem eum honestandi, cuius merito fidem suspe
etam haberet, in urbe regia, quam occupatam armis
firmare suis praesidiis statuisset, praeesse iuri di
eundo inter cives iusserit. Quo in munere fungendo
cum satis suam fidem civibus probasset, brevi postea
veneno, ut creditur, sublatus interiit, vir, id quod vi
deo, constare inter omnes, cum primis memorandus.
His ita constitutis administratisque rebus, ad Isabel
lam Reginam misit, quae adhuc in arce manebat, qui
illam docerent de omni consilii sui ratione, simul bono
animo esse iuberat, meu, quidquam, quod minus vel
168 IO. MICHAELIS HRVTI

let, induceret amimum suspicari de sua in filium Regem

indulgentia, quod monnulli, qui eius temporis vis ma
gis, quam humanitatis suae ratio postularet, agi ani
madverteret ; pertinere non minus ad illius securita
tem, et ad totius otium regni, quam ad ullum suum
privatum commodum, Budam Turcarum praesidiis te
neri, nihil enim sibi certius, quam Ferdinandum avi
dum sarciendi incommodi ad Budam accepti, vix hoste
ex Vngaria cum exercitu profecto, novis comparatis
copiis, bellum instauraturum, cuius esset sedes urbs
regia futura, id quod illius causa minime accidere
vellet; quae potentis hostis iniuriis oportuna, ita in
digeret externis auxiliis; ut ne a patre quidem filia
maiora certioraque speraret, quam aeternum amicitiae
foedus, cum Turcarum gente vinctum obstrinctumque
haberet. Nam Solimami ita esse excelsum animum, ut
maiori sibi gloriae duceret largiri regna atque impe
ria, quam alia aliis in immensum cumulata obtineret.
Sed ita esse statuendum, nunquam Germanum, quam
quam illum natura mollem atque imbellem a violentis
consiliis quieturum, quamdiu sibi bellum cum foemina
et cum puero speraret, conscium suorum et Solimani
virium, ubi sciret fortiorem potentioremque adeo regia
Vngariae potiri, ni plane sui atque adversarii immemor
esset, non commissurum, ut dum alieno regno occu
pando animum intenderet, excideret suo. Non summo
vere a se Reginam verius, potitum Buda, quam ab illa
hostem, ut Tibiscus amnis Regi puero esset fimis,
Tramsiluania adiecta, nobilissima provincia et rerum
omnium feracissima, quae humano cultui necessariae
essent. Pro quibus exiguam pecuniae summam impe
rare, ut fides fieret, l{egem filium beneficiarium Otho
manorum regum esse, qui simul atque adultus, id,
 VNGARICA RVM RERVM LIB. X. 169

quod luberet sperare, ét se nosse inciperet, et quan

tum esset munus, quod in terris gereret, tum cuius
liberalitati id referret aeeeptum; intellecturus esset
Turcas et propulsandae iniuriae, a quocunque infer
retur, vires atque animum parem efferre, et fovendis
augendisque suis omni gemere honoris, si quando suae
fidei, constantiae, animi magnitudinis certa documenta
ederent, non pati suam dignitatem et munificentiam
desiderari. Hinc regiam suppellectilem et mundum
muliebrem Isabella Regina asportare iussa, ex arce
excessit, tormentis omnibus magna cum vi tormentarii
pulueris relictis. Inde comitatu exigua septa, quem illo
reliquum barbarorum immanitas faceret, iter in Tran
siluaniam suscepit, satis contenta praesenti rerum
statu futura, ubi barbarus promissis staret, quae ne
ulla fide et religione sancita diu firma et rata habe
ret, una satis inexplebilis contra, atque credi vellet,
efficeret ampliandi ac proferendi imperii. Alio ordine
haec omnia acta apud Solimanum Iovius tradit, quem
multi, auctorem, facile nobis patientibus, sequuntur.
Nobis quidem iis fidem habere visum, qui quarum
rerum spectatores testesque fuerunt, earum deseriben
darum e privatis commentariis, quae de his confecis
sent, nobis potestatem feeerunt. Ita enim Iovius: Soli
manum in principio sui adventus, iussisse produci cap
tivos in conspectum. Cum ita praefatus esset, in sce
leratos homines, et qui fallax pacis nomen in iusto
bello obtendissent, esse agendum severe, ad deterren
dos alios exemplo, multitudini trucidandos obiecisse,
paucis, quibus parceret selectis, qui primos ordines
duxissent, ut si permutatio esset captivorum facienda,
facultas non deesset. In his, quasi scenae et theatro
scriptor rerum serviat, e tragica re, et memoriae po
17() IO. MICHAELIS BRVTI

steris execrandae sumpto ridente argumento (id quod

nunquam non usque ad fastidium fecit, nullo rerum di
scrimine aut temporum), Germanum militem e Norico
ait, inter multos proceritate eminentem, in gentis con
tumeliam, pumilioni, qui vix illi capitis vertice genua
attingeret, traditum interficiendum. Qui cum miserum,
per immanes cruciatus laceratum, imbelli quidem
manu, sed numquam non faciente vulnus, crurum ner
vis et poplitibus incisis stravisset, in valido nisu, in
vastam corporis molem crebro repetito ictu, quo mors
esset acerbior mora, pugione iugulasse. Nam cum
legatis cum muneribus missis, quod Iovis tradidit,
nulla apud illos mentio, ut suo loco diximus: per Ciau
sium, id quod est apud Turcas in more, delectum, qui
munere legationis fungeretur affirmantes. Nam mu
nera non per legatos, sed praesenti Regi oblata, atque
iis, qui eum comitati essent, iidem testes luculenti tra
dunt, quod mihi quidem verisimilius fit. Iam me de
ratione quidem occupandae urbis magis illi cum Vn
garis convenit, quorum monumenta in manus nostras
pervenerunt, a quibus discedere prohibet mos gravis
scriptoris constantia et fides, quam non est consilium
pati a nobis, his scribendis desiderari. Nam mom ait
per urbis diruta moenia, aut irrumpentium in modum,
in vrbem invasisse, sed per Sabbatiam portam, falsis
custodibus, quasi spectandi causa ingressos. Cum in
principio, ut fides fieret, fraudem obesse, qui prin
cipes intrassent, eadem porta in castra redissent,
inde sensim cum ducibus confluente multitudine mili
tum urbe potitos. Idem affirmat, certantes cives cum
milite barbaro moderatione animi, comites advenien
tes hospicio accepisse, tantum quidem abfuisse, ut
cuiquam vim inferret, ut cives sua sponte, quemad
 VNGARICARVM RERVM I,IB. X. 171

modum a Solimano imperatum erat, arma in medium

proferrent, atque ea quidcm tamta alacritate animo
rum, ut non imperata facere, sed vere sua sponte,
atque ultra ea offerre crederentur. Dum haec ita apud
Solimanum geruntur, tristibus nunciis Ferdinandus
aeceptis de re male a suis apud Budam gesta, animi
praesentia leviora reddemda arbitratus, quae dura
atque aspera adversus inveheret casus, Velsio nego
tium dat, qui vix gravi et diuturno morbo convaluerat,
et primo quoque tempore Comarum profectus, militum
reliquias quas habebat, eolligat, qui in insulam se rece
perant, triste eventu belli et miserabili, sive fortunae
beneficio, sive virtute et animi magnitudinis defuncti,
simul imperat, missis per circumiectos agros conqui
sitoribus, det operam, ut palati, et dissipati fuga, re
ducantur ad signa, ne territi tanta clade, de se durius
statuere, et sese hostibus dedere cogantur. Inde cum
potentissimo hoste, Austriae imminente, qui rebus
secundis elatus, neque suae fortunae, neque aliorum fe
rendae esset, Imperatore Carolo fratre, in quo uno
spes certa auxiliorum esset, procul agente dirimendis
Germanorum controversiis intento, alia omnis consilii
ratio, praesenti malorum mole inferior haberetur,
quod oppresso angustiis temporis vnum reliquum com
silium visum, nova legatione victoris animum tentare,
et de compositione agere constituit, veritus, me si mi
mus in tempore consilio praesenti fortunae occurrerent,
cum ad amoliendam propulsandamque saevientem
nullae adessent validiores vires, eodem impetu victo
riae elatus victricia arma, in proximas regno provin
cias converteret, unde non facile in ulla propulsari
posset. Duris rebus atque arduis, quando dignitatis
ratio haberi non posset, rationem habendam salutis
172 IO. MICHAELIS BRUTI

urgentis atque impellentis ad ea, a quibus maxime

etiam refugit animus. Neque vero eos facere digni
tatis iacturam, qui sibi tempori statuerent parendum,
mom enim illum opinione imperitorum aut comparari,
aut mitti, sed dignitatem retinere; de qua decedere
multorum populorum et gentium causa, non solum mon
esset vitio dandum, sed summae etiam tribuendum
laudi. Nam eos magni animi laudem sequi, qui mul
torum salutis causa, compressa ea ipsa magnitudine
animi, necessitate parerent, cui qui obsisteret, hominis
esset eonditione maior, maturius fuisse hosti poten
tissimo communibus viribus occurrendum, ubi quae
libido suaderet, liceret impune circumferre arma, mul
tis exscidio futuro: quando eorum dissimulatione, quo
rum exitio cresceret, eo pervenisset, unde facile pelli
haud posset, non reprehendendum, qui nollet suam
ruinam accessionem communium malorum facere, sed
laudandum, qui efficeret tempore observando, ut mi
mium infirmae vires tanto evertendo hosti ad meliora
tempora reservatae essent salutares reipublicae fu
turae. Haec in Ferdinandi consilio ita ommes proba
bant, ut in uno omnes eodem modo haererent, qui nam
munus legationis obiret, ut maxime necessarium adeo
angustius rebus, ita obeunte, futurum magno discri
mini ubi non conveniret, id, quod omnes horrebant
animis, atque exsecrabantur cum hoste barbaro rem
esse, impotenti animo superbo, dei atque hominum
contemptore, cui violare ius gentium iocus lususque
esset, ut eum ab ingenio discedere, et sancta habere
legationis iura, non magis verisimile videretur, quam
in sicca atque arente arena fruges serere cum spe
uberis proventus. Exem*plo esse proximum Laskii le
gatione, quae, quam male cessisset, nemo ignoraret,
 VNGARICARVM RERVM I,IB. X. 173

et quidem adhuc integra re, et nondum barbaro

victoria potito. Quid futurum, ubi parta victoria, quae
cogeret natura sua ferox atque insolens, cogeret
mitiora etiam ingenia saeviret, in victos barbari irati
animum, omnium praeter quam sui immemoris.
Omnia quidem opinione hominum foediora atrocio
raque de eo expectanda. Cuius impium animum nulla
religio, pietas nulla, non dei immortalis augustissi
mum numen, quem nullum nosset, non hominum existi
matio, non fama, non nomen, qui unus sui admiratos,
prae se hominem in terris neminem duceret, a scelere
et flagitio revocaret. Eo vero invidiae excessisse, ut
humanos honores omnes aspernatus, sibi insignem
fieri iniuriam crederet, nisi cum dei immortalis cultu
et veneratione haberent homines Solimani maiestatem
coniunctam. Commemorabantur, quas esset Laskius
perpessus indignitates acerbitatesque, quoties pro
tuendo legationis iure, vitae discrimen adiisset apud
eum, cuius pro lege esset libido, avaritia, superba
omnium contemptio, et quidem is, qui creditus esset
apud Solimanum regnare, multis legationibus functus,
et quem ii, de quorum sententia administraretur tan
tum imperium, incolumem et saluum vellent multis
donis largitionibusque deliniti, parum praesidii in le
gationis iure invenientem. Quae omnia quanquam ve
rissime dicta, multorum animos a tam ardui muneris
functione deterrerent, unum tamen non moverunt: Ni
colaum Salmensem, cuius non semel mentionem feci
mus, hominem iam inde a primis annis maximis
gerendis rebus, et gravissimis, magna cum laude ver
satum. Is delatum a Ferdinando munus neque recu
savit, et ultro suscepturum se alacri animo profectus
est, pertinaci silentio, quam ab eo haberent immersos
174 iO. MICHAELIS BRVTt

animos, aliis omnibus haud dissimulantibus. Sperare

vero aut ex sententia legatione funetum, magna pie
tatis laude, se ad suos rediturum; aut sua spe fru
stratum pro salute suorum vita defunctum, quam na
turae deberet, mortem longe pulcherrimam obiturum.
Huic additus collega Sigismundus Lieetestenius, vir
propter eximiam fidem et sapientiam inprimis Regi
probatus. Splendidam per se legationem tantis viris
delatam, ut spes esset gratiorem Solimano futuram :
luculenta munera, et perampla faciebant, quae ad
deleniendum ferocem animum erant studio ingenti et
sumptu comparata. In his poculum dicitur fuisse ex
solido auro, multis gemmis et clarissimis distinctum,
ad usum atque abaci apparatum maximi regis et po
tentissimi elaboratum. Cum splendore enim, qui par
tim ex auro, partim ex gemmis quasi discolori flamma
per amabilem quandam veritatem rutilabat, certabat
materia cum operis elegantia, ut cum .omnia digna
spectaculo essent, quid in his tamen potissimum spe
ctatu dignum videretur, haud satis intuenti constaret.
Sed omnium oculos in se unum rapiebat horologium
humani ingenii admirabile opus, praeter horarum di
scrimina, quae aequatis temporis spatiis indicabantur
arte, felici naturae aemulatione repraesentante omnium
coelestium orbium motus, perpetua constantia, ad ra
tionem naturalis cursus definitos, tum anni conver
siones, defectiones lunae et solis, congressus et de
gressus, paribus spatiis commeantium. Atque quo
gratius munus haberetur, usu assiduo rectorem postu
lante, missus simul peritus artifex, eius moderandi,
atque si is decederet, commentarius unde certa ratio
perciperetur, obnoxium iniuriis temporis, ubi lentius
motus rotarum, orbium cursus retardaret, a rubiginis
 VNGARICARVM RERVM. LIB X. 175

morsu vindicare. Atque alii quidem rem modo, quae

tanta esset, ut satis per se admirationis haberet, alii
qui interius prospiciebant, certam artis rationem, qua
homini subnixo, raro felici successu se maiora ten
tanti, efficere tantum sivisset, multo iustius admira
bantur. Quanti enim ingressi fuit, cum intra supre
mum orbem, cuius est cursus concitatissimus, contra
rio motu ac disparibus intervallis, alii orbes ferentur,
ita autem potuisse omnium cursum moderari, ut inter
omnes summa consensio convenientiaque constaret;
huiusmodi duo ipsi aliquando vidimus, et multi alii
adeo viderunt, in Belgis, in CaroliV. Caesaris regia, mox
in Hispamia apud Philipum Regem, quod admirabilius
videri possit, ab imperito homine literarum, condita,
digno illo quidem, cuius paria et nomen, ob singula
rem industriam et solertiam, in ommem posteritatem
prodatur. Ianellus fuit Cremonae ortus, quam urbem
in Insubribus, cumprimis nobilem atque opulentam
reddidit ipse tantae industriae atque ingenii laude
clariorem. Iam certior factus Solimanus de legatorum
adventu, in plurimum ad sui nominis gloriam referre
arbitratus, obviam praemiserat unum e purpuratis
Cassonum nomine, qui classi praefectus, post misera
bilem illam Germanorum cladem, Pestum urbem cepe
rat, nulla satis iusta causa, ut diximus, a suis defenso
ribus desertam. Is, ut lovius tradit, comitate Solimano
cum Germanis, quos vicerat armis certante, adduxerat
generosos equos, quibus expeditis, lintribus Ferdi
nandi legatos advectos, atque omni humanitate excul
tos adduceret in castra. Inde, quod genus hominis
eximium apud barbaros habetur iis, quo diverterent,
traditum unum e tentoriis regiis pro barbarorum
captu apparatu magnificentissimo ornatum, inde lantia
 176 I(). MICHAEI,IS BRVTI

missa, quibus, more iam olim a maioribus recepta, Fer

dinandi hostis, sed amici Regis legationem excipi con
sentaneum esset; mox legati accepto in prandio non
sine epulorum sumptu, cuius rei minus student, sed
convivarum frequentia et splendore, cum nemo convi.
vio interesset, qui non praecipuum gratiae locum apud
Solimanum obtineret, et magnis esset honoribus, belli
et pacis tempore tanto et moderando imperio functus.
Atque hoc loco haud videtur alienum, ab instituta
narratione, qui mos Turcarum sit in regiam urbem
exterorum legatis accipiendis, ex eorum commentariis
referre. Decimo die, antequam, qui est legatus ab ex
teris regibus, et civitatibus liberis, de suo adventu,
ad regiam urbem accedat, curat Imperatorem certiorem
faciendum: in regii ministri, eo consulto, faciant ad
eundi potestatem, haud progredi ulterius ausurus. Vbi
legato is honor habetur, tum unus e militiae praefec
tis, cuius est prima auctoritas illi certo militum numero
obviam mittitur, septus decreta pecunia ad sumptum
itineris et quantum legato, atque familiae alendae sit
satis: quacunque iter habet, ubi pernoctaturus sit,
iussis pagorum incolis quiescentem custodiis munire,
et securus ab iniuria et maleficio, qua infesta itinera
latrociniis curam acriorem requirunt, dies noctesque
incedat, qaue exercitata in nostros habent fortitudinis
atque industriae laudem. Vbi prius Byzantium adven
tat, tum unius diei iter copiarum duces omnes, qui
adsunt longo ordine, occurrere quasi in equestris
pompae modum iubentur, qui eum in urbem deducant.
Neque his tamen finibus comitas regia et munificentia
continetur. Ingredienti urbem, praesto est regii sta
buli praefectus, qui generosum equum barbarica ve
ste instratum atque egregie falerätum offert benevo
 VNGARICARVM RERVM ILIB. X. 177
_.

lentiae et amicitiae ergo, cuius iura sancta habere, et

religiose colere videri volunt: mox una cum regiis
pedisequis ad XXX, ad eum locum comitatur, ubi est
diversaturus, quem quidem Rex suo more magnifice
instrui ornarique iubet, questori regio dato negotio,
ut quoad potestas fiat cum Imperatore agendi, quod
nonnunquam in longiorem diem producitur, illi ex
regio aerario pro sumptu, quantum requirat necessa
rius usus, quotidie persoluatur. Atque interea ne lega
tum quisquam adeat, qui quae illi causa legationis sit,
quaeve ea sint, quae habeat in mandatis explorare
facile, atque efferre possit, custodes illi apponuntur,
qui quamdiu in regia urbe maneat, ingressus egres
susque omnium observent, ut ne volenti quidem fa
cultas relinquatur prius cum aliis, quam cum Impera
tore et eius ministris, iis de rebus, quarum causa ve
niat, agendi. Vbi primum domum ingreditur, donatur
aspiorum duobus millibus (genus nummi Thracy est)
qui summam fere ducentorum coronatorum efficiunt,
iis, qui munus afferunt, quod felix faustumque ingre
dienti sit ominis causa, acclamantibus. Inde ex itinere
defessum, biduum quiescere patiuntur. At tertia die
ab legati adventu, Imperator frequentes, omnes ad
esse in regia iubet, quibus est ius in arcano consilio
sententiae dicendae, atque inde ad se legatum adduci,
qui, simulatque ingreditur regium septum, duo e prae
fectis, qui corporis custodiae assistunt, egressi ad
viam obvenienti, significant adire Imperatorem licere,
ac duces praeeuntes non secus ac si summum in se
haberet Imperium, incedentem omni honoris ac bene
volentiae significatione prosequuntur. Simulatque venit
in conspectum, misso Turcarum more, manibus ad pe
ctus admotis, leviter inclinare humeros, et demittere
moNum. HuNG. Hist. - script. Xiv. 12
178 IO. MICHAELIS BRVTI

caput, Imperator e sella erectus, dat deosculandam

manum, quam legatus venerabundus, tamquam divino
numini, totus in assentationem compositus venerabun
dus deosculatur. Mox rursus in regio solio Impera
tor collocatus, aliam sellam, ubi iis quidem (?) a Chri
stiano rege legatus sit, ornatam purpureo oloserico
villosi operis affeiri iubet, atque inde aeceptas litte
ras, et resignatas sua manu, tradit interpreti legenda,
qui clara voce, ut ab omnibus exaudiri queat, patria
lingua, quae his continentur, ordine exponit. Quibus
ita administratis, iubet eum Imperator in septi inte
rius coenaculum adduci, ubi instructis mensis regio
more, atque abacis ad epularum usum, et ad magnifi
centiae ostentationem multo auro argentoque onustis,
sive ientaculum, sive prandium, generoso vino appo
sito, ut sit, quo se largius convivae invitent, regiis
ministris adsistentibus sumit. Extremum hospitalita
tis officium, ut transactis iis, quorum c usa venit,
cum eo ipso Imperatore ineat prandium, ita instructa
mensa, ut ipse ad alterum mensae caput, nihil de pri
stina dignitate decedens, ad alterum legatus e re
gione accumbat. Mox pransus legatus, magnificis
verbis et luculentis imperatoris in se officia multa
prosecutus, quod benevertat tum ei ipsi Imperatori
maximo et fortissimo, tum amico Regi, a quo mittitur,
poscit, ut munere legationis functo, liceat bona cum
illius venia redire ad suos. Interea adest regius ma
gister, qui postremum Imperatoris munus, olosericas
vestes tradit, quarum altera Damasceni, altera villosi
operis, utraque purpurea, tertia auro distineta: quibus
coram induere iussus, duobus aut tribns aureorum
numorum millibus acceptis, dimittitur, dato certis a
suis negotio, ut euntem comitentur, ac quamdiu iter
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 179

faciat, intra imperii sui fines curent publico sumptu

alendum. Interea legatis, ut ad institutam nostram ratio
nem revertamur, de more, dies ab eorum adventu
tertius indicitur, quo die et munera praesenti Impera
tori offerant, et Ferdinandi mandata exponant. Ita
vero caute erat cum eo agendum, ut, quod difficilli
mum videretur, et eius gignitatis, a quo legabantur, et
temporis ratio rerumque adeo haberetur, quarum ma
xime secundo successu elatus barbarus tumebat. Nam
illud non fugiebat eos, qui pacem peterent, superati
bello, semper, ut cetera abessent, credi ad paeis con
silia bello impares fleetere animum, ut quam daret,
qui esset superior armis, non quam vellent, qui pre
cario peterent, pacem accipere cogerentur. Illud certe
non ignorabant, se non posse effugere, quin vires inten
derent, quibus destituti, non pacis studio, a quo vere
essent aversi, sed desperatione virium, quod non spe
rarent se vi atque armis extorquere, poscere a bar
baro victore cogerentur. Qua vero conditione credi
oportebat, victum Regem de compositione acturum,
qui prior esset ad arma, qui lacessisset quiescentem,
qui afflictis et prostratis suis rebus pacem quaereret.
Haec cum legatorum augerent animos, quam rationem
consilii exprimeret temporis vis praeter unam salutis
curam, quae urgebat, omnium immemores sibi statue
runt ineundam. Neque tamen in eo ipso acquiesce
bant, quod occasio et praesentes rerum angustiae po
seebant. Quid enim erat victis sperandum, ubi tantum
etiam de suo iure decedentes abiecti ad pedes infimis
precibus rem agerent. Eo quidem ventum erat, ut
memo dubitaret, quin quo demissius Ferdinandi man
data legati exequerentur, eo duriores pacis conditio
nes apttd victorem, et sua et hostis fortuna superbum,
19*
18() IO. MICHAELIS BRVTI

essent accipiendae. Nam, quam orationem habuisse

legatos Iovius fingit, est aliena a legatorum postulatis
et rerum praesentium statu. Ita non erat flectendus
barbari animus, ut pacis consilia, ut omnia longissime
ab eorum oratione deberent abesse, quae virium osten
tationem haberent: id quidem ne viderentur minime
obscuro artificio, mali metu velle ab eo extorquere,
quod impetrare precibus comarentur. Nam inducere
de regni iure disceptamtes apud gerentem arma, et
iam victoria potiri ridiculum videbatur, praesertim, qui
non dissimularet sive Ioannis heres, sive Ferdinandus
potiretur regno, suum beneficium haberi. Eodem vero
ea pertinent, quae de Carolo V. Caesare commemoran
tur, quem spondent legati, (quasi videri velint hoc
permagni Solimali interesse) ubi ad pacis consilia de
scendat, sese eodem pacis foedere, quod cum Ferdi
nando fratre ictum sit, comprehendi passurum: cum
quidem illud addant, tum quo minus securus ab Eu
ropae rebus late explicet, adversos Pathos, victricia
arma, neminem impedimento futurum, ut haud dubie
viderentur eo perducere rem velle, nisi imminens sibi
exitium a Caroli Caesaris et Christianorum regum con
spiratione esset paeis foedere redimere paratus, in
magnum rerum discrimen esset Turcarum imperium
adducturus. Satis vero clarum documentum superbi
animi dederat, cum spe alios tum superiore Laskii
legatione, cui paene exitio fuerat, animis crebro ia
ctata Caroli V. Caesaris potentia, quae una quo minus
erat contemnenda, eo magis apud eum (lissimulanda
videbatur, qui neminem sibi parem viribus in terris
haberet. Quaecumque legatorum oratio fuerit de Fer
dinandi postulatis, agentium, quae quin maneret ab
animo anxio de suorum salute, non poterant dissimu
 VNGARICARVM RERVM I,IB. X. 181

lare praesertim apud fortunae suae supra omnem fidem

impotentem. Idem fuit orationis exitus tristis, et mi
mime e Ferdinandi l{egis (lignitate, nimis enim demisse
de pace agendo agnoscere arbitrum, qui tum vere
erant Vngarici regni et virium suarum imbecilitatem
nudare, ut (liximus, cogebatur. Mitius tamen eum le
gatis actum, cum laeto successu rerum tum hostium
tot cladibus, quos fracta ferocia supplices postulare
pacem, et submittere fasces victori coegissent, emollitis
amimis. Nam et hilariter accepta munera et ii ipsi
legati dimissi omusti donis, superba denunciatione, ut
Vngariae urbibus Ferdinandus decederet, Austriae
finibus contentus: pro qua ipsa Austria (usque adeo
sustulerant animos secundae res), ut omnes intellige
rent ea Ferdinandum Solimani beneficio potiri, certa
pecuniae vis quotannis stipendii nomine non secus, ac
stipendiaria Turcarum esset, solueretur, ne in has
conditiones accipi pacem placeret, tum quibus rationi
bus, quo nollent, descendere cogerent, Solimanum co
gitaturum. Quae au(lita ita Salmensis animum commo
verunt, hominis minime idonei barbarae arrogantiae
concoquendae, ut parum abfuerit, quin unius personae
memor, cuiu$ causam ageret, aliorum omnium, quorum
erat maxime ratio•habenda, magno cum vitae discri
mine oblivisceretur. Neque tamen potuit plane ma
gnitudinem amimi tuendis dignitatis partibus et Regis,
et suae adeo (lissimulare, non temere assuetus fortunae
cedere, cui nunquam victas manus dedisset. Ita enim
respondisse fertur: Enixe regios ministros orare, ut
quae digna se essent, digna Solimano imperatore
tanto, digna vero Ferdinando Rege, Carolo V. Caesare,
qui in Christiano orbe principem dignitatis locum,
augustam maiestatem inter homines obtinerent, indu
182 IO. MICHAELIS BRVTI

eerent animum postulare. Inter multa felicitatis exem

pla, quibus ad tantum maiestatis fastigium Turcarum
regiam maiores evexissent, postremo loco esse Soli
mano habendum, per honestas pacis conditiones, Ca
rolum Caesarem multarum nationum et gentium victo
rem, cuius essent potentissimis hostibus formidolosa
arma devincire, sibi aeterno amicitiae foedere licuisse.
Dicere eas pacis leges Solimanum, quae et maximae
essent, et dignae eo, qui tantum inter homines posset,
quantum illi ut posset, Deus immortalis dedisset, una
moderatione animi si statueret sibi utendum, et fero
citati fortunae secundis rebus iniicienda frena, tum
cuiusmodi videri vellet, vere maximum, dulcissimum,
augustissimum consensu gentium et populorum omni
um futurum; neque enim praeclarius haberi, augere
imperium eius, quam iustitiae et moderationis fama.
Qui bello victos hostes, domitas exteras nationes,
principes, populos, subactos armis suo imperio adiun
xissent, fuisse in omni memoria multos, perpaucorum
fuisse hane laudem, ut quos vincere possent armis,
vincere iustitiae, clementiae laude mallent, quae
animi aequitas aeque fulgeat in magnis animis laetis
rebus, atque in adversis fortitudo. Haec atque alia
multa dicta in eandem sententiam, aeque irrita ceci
(lerunt, nihil barbaro de tam iniquis postulatis remit
tente, qui praeter animo innatam ferociam et erudeli
tatem, quam nulla humanitatis ratio molliret, non
posset sibi persuadere ex praesenti rerum statu vere
Ferdinandum de pace agere, nunquam volentem, ubi
parcendi facriltas, animi studium consequeretur, quie
turum, imisi frementem, sibi ereptam regni possessio
nem armis, et domesticae vires et externae deficerent.
Adiuvabat male per se affectum animum ingens pur
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 183

puratorum consensus, multis rationibus rem trahen

tium ad bellum, quod quaestuosum, atque uberis pro
ventus inerti otio pro parta conficeretur, nulli esset
usui praeferebant ; quam enim non videre Ferdinan
dum, sibi per eam legationem sua sponte de suis re
bus praeiudicium facere ? Non illum ex animo de pace
agere, sed per falsum pacis obiectum novum tum ad
vires reficiendas, multis cladibus attenuatas, temporis
spatium requirere; scilicet ut meliore suo tempore
instaurato bello deceptos Turcos specioso pacis titulo,
ut nihil aliud assequatur, novis cladibus vexatos fati
get; importunus hostis potius, quam ferox, aut viris
fortibus timendus. Occasionem debellandi saepe ar
mis superaturum, non esse sapientis imperatoris audi
endis legationibus corrumpere, quae quorsum ten
(lant, nemo nom morit, certe, quae nihil aliud, quam
turpem moram et inertem cunctationem iniiciant, pro
perantibus ad belli finem, quod pridem Solimani feli
cibus auspiciis inchoatum, ita tum magna ex parte
esset effectum, ut de eventu non esset dubitandum.
Insistendum sua sponte fatiscenti iam, et horrenti in
hoste victore invictas vires, quibus inferior esset, quas
quidem ferendum non videretur ab eo eludi, qui for
tiorem, (quod aperta vi efficere desperaret) novis ar
tibus et fallaciis, per inanem pacis ostentationem cir
cumvenire aggrederetur, duplici nomine plectendus,
et quod non posset a se impetrare, ut melioribus pa

raret, recisis ac deploratis snis rebus, et quod esset

paratus animo, iurisiurandi violata religione, novo
scelere se obstringere, ut falleret scilicet, quem de
sperare in virtutis et fortitudinis contentione se supe
raturum. Qua barbarorum pertinacia animadversa,
cum frustra legatis de induciis, pacis saepe exclusi
184 IO. MICHAELIS BRVTI LIB. X.

egissent, quoad Ferdinandus Rex et Carolus frater de

his rebus consulerentur, ne iis quid impetratis abie
runt. Addit et illud Iovius, facta a legatis mentione
de redimendis captivis, qui multi erant, de duobus
inprimo Baldessare Poskajo, ') et Tajsco*), quos, iniectis
catenis indignum in modum habitos viderant, haud
aequiores barbaros nactos. Cum quidem iussissent eos,
ubi de pace convenisset, omnia sibi de Imperatoris
benignitate spondere, beneque adeo sperarent, non
de aliis captivis solum, sed de iis etiam, quos posce
rent nominatim, atque adeo nullo redemptionis precio,
quod Solimanus tantus Imperator, non in avaritiae
sordibus, sed in gloriae decore, maximum positum
haberet.

1) Bocskai?
*) Tahy?
 IO. MICHAELIS BRVTI

VNGARICARVM RERVM
LIBER VNDECIMVS.
-- - - - −−） =-
 LIBER VNDECIMVS.

Interea Maylatus, cum mom minus eum pueri or

bitas, quam Ferdinandi adversae res in spem rerum
novarum erexissent, sua sponte male animatum Tram
silvaniae populi infestus omnia praedae habebat, nullo
discrimine in privatorum fortunas, atque in urbes ar
cesque hostilia intentando, nemine illius ferociam et
audaciam reprimere armis audente. Quae cum illis
diutius licere impune Georgius iniquo animo ferret,
Solimanum Maylato multis ex causis, ut iam dixjmus,
infensum, querendo criminandoque in eum accedere
inflammareque non desistebat, innocentem puerum,
Reginam matrem, tot Transilvaniae populos, unius
armis obiectos, quasi in Solimani contumeliam, cuius
praesidio tuti non essent vexari, omnes iam belli
clades perpessos, caedes, direptiones, incendia, exu
stiones agrorum, impulsa rustica plebe, cuius labore
atque industria populi alerentur. Quae mala atque
incommoda Transilvanos pati, summi Imperatoris
praesidio tectos, quem omnes in terris gentes populi
que venerarentur, non minus illi contumeliosum, quam
Regi puero et viduae matri calamitosum esset. Quam
diu etiam vigeret apud homines Solimani memoria,
cuius beneficio puer Rex et fortunas et regium nomen
obtineret, tamdiu fore, ut direpta et populata hostibus
armis Transilvania, incensa oppida, arces, pagi deserti,
188 IO. MICHAELIS BRVTI

in eius contumeliam vergerent, euius in summa aueto

ritate, haud satis praesidii adversus sceleratorum
audaciam innocentibus fuisset. Iam pridem Maylatum
multis nominibus, Imperatore Solimamo capitis rerum,
sed ut caetera cum per se essent gravissima, tollera
bilia viderentur unum admissum Grittium scelus, quo
nihil sol umquam vidisset indignius, effecisse. In re
gium legatum destimatum eundem Ioanni IRegi colle
gam, ad bellum adversus Ferdinandum gerendum in
sidias molitum, inmissis hominibus armatis, qui nec
Solimani momine, neque hospitii iure munitum erude
lissime mactarent, ut in eo ipso, quantum in se esset,
quod adeo infaustum omen averteret Deus, in scele
ratum caput, de regia sella eum deturbaret, quo vivo
atque imperante, tantum esset facinus impune ausus.
Neque in eo tantum hominis amentiam constitisse: eon
iurasse in Ioannem Regem, contempta unius auctori
tate, in cuius fide et tutela esset, populos ad defectio
nem solicitasse, proditum per summam iniuriam vita
et regno privare conatum esse. Cum non fuisset satis
domestico scelere contaminare animum, Solimanum
sui sceleris administrum facere ausum, scriptis ad
eum litteris, quae ut eo regno deiecto, quem sibi de
fendendum adversus uniuersum terrarum orbem Soli
manus suscepisset, pateretur Stephanum Maylatum in
Vngariae regia collocari, sceleris praemium nullo
supplicio expiandi, regnum maximum atque opulen
tissimum mactum. Ad tot facinora, quasi additamenti
loco, sumptis adversus eos armis, quos Solimamus ac
ceptos in fidem, aetate et sexu invalidos, suo praesidio
munisset, non Dei immortalis vim, non hominum exi
stimationem, non Solimami maiestatem veritum, in
cuius nutu satis suis esse praesidii adversus vim
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 1S9

omnem, aequum esset, ut innoxios spoliare atque

evertere regno, nihil sibi reliqui fecisset. His incitatus
Solimanus, Balibego uni ex copiarum ducibus negotium
dat, homini impigro, et cumprimis bellicae rei perito,
ut eum delecta militum manu in Transilvaniam conten
dat, atque eam provinciam a Maylati vi atque incur
sionibus tueatur, adiecto in mandatis, ut non prius
bello absistat, quam eo aut interfecto, aut in potesta
tem redacto, liberam provinciam armorum metu Regi
puero tradat: simul ad Petrum Moldavorum dari litte
ras iubet, ut coactis extemplo copiis Balibego occur
rat, atque cum eo communicatis consiliis, bellum
adversus Maylatum gerat. Ita dux adhibita celeritate,
eum ut opprimeret imparatum, magnis itineribus in
Transilvaniam, atque instructas omni bellico appa
ratu, secum, Moldavo adiuncto, copias adduxit, prae
misso equitatu, qui totum illum tractum longe amoe
missimum vastando, urendoque omnia popularetur.
Aecidit Maylato, praeter omnium opinionem suumque
adeo fatale malum, quo id minus declinare aut vi
aut consilio posset, sive litteris confiso, quas assen
tationum et blanditiarum plenas ad barbarum scripse
rat, sive magnitudine largitionum, quibus sperabat se
regios ministros devinctos habere, ignarus quam iis
esset levis fidei cura, quibus esset venalis fides, certe
qua mox frustratus erat periturus. Iam eius adventu
cognito, Maylatus diffisus adversus tantam vim se pa
. rem fore, ubi proelio decertandum esset, se in arcem
receperat, eo ex agris undique magnam commeatuum
vim, regione feracissima, annonae facultatem ingentem
suppeditante, suis subvehere iussis. Erat autem eius
inprimis initum consilium : si quantum ineunti pruden
tiae, tantum retinenti constantiae fuisset, constitue
 190 IO. MICHAELIS BRVTI

rat enim, cum arx loci natura et opera satis munita

esset, hostium impetum mora eludendo, in longum
tempus ducere bellum, fore non desperans, ut hostis
morae impatiens soluere obsidionem cogeretur. Inte
rea arte agendum arbitratus, qua saepe in magna
desperatione rerum omnium apud barbaros homines,
magni momenti res ad laetum exitum perductae es
sent ; sibi opportunitatem aliquam oblatum iri spera
bat ad Solimani animum leniendum, et Rostani genero
et aliis, qui plurimum gratia in regia poterant, mune
ribus in sententiam traductis, quod eius consilium, cum
assecutus hostis coniectura, minime fore dubitaret,
quin ubi vi agere aggrederetur, is belli eventus esset,
quem Maylatus sequeretur, communicato cum Moldavo
consilio, dolo incautum aggredi constituit. Erat in
Moldavi castris Balthazar Bornemisza, et nobilitate
clarus vir, et inprimis callidus. Eum, simulato animi
studio, Moldavus in arcem mittit, suasurum Maylato,
ut damnata animi pertinacia, arcem dederet, spe in
iecta, quod desperaret se assecuturum armis per
regium praefectum, hominem non alienum a mitioribus
consiliis, a Solimano impetrandi, modo per se bene
affectum celeri deditione, eius sibi delinito animo, con
ciliaret. Spondere se, ubi opus esset, vitae etiam suae
periculo, ubi praesens Balibegum adiret, quibus mal
let conditionibus cum eo se transacturum. Hominem
esse humanissimum, et qui longe abhorreret a Tur
carum immani illa barbarie, qua plerique in nostros ,
ferrentur, iam pridem eundem propter summam virtutis
et prudentiae opinionem cumprimis apud Solimanum
gratiosum. Auderet modo se permittere amico ho
mini: Cetera prolixiora sua ultro se spe dedentium
secutura, impetraturum quidem se ab eo litteras, qui
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. - 191

bus accepta publica fide, liceret illi tuto in castra ve

mire, ubi coram liceret commodius de pacis conditio
nibus agere, quas se sperarent accipienti, quam danti
aequiores, haud esset frustra futuras, quam in rem se
illi obstringere suam fidem. Quod vero consilium esse
in arce delitescentis? posse ne animum inducere, hoc
credere? tutum se diu adversus Solimani vires futu
rum, quas totius Christiani orbis consensus formidaret.
Redimeret vero nobilissimam Transilvaniae regionem,
afflictam patriam per tot annorum spatium, tot belli
detrimentis, tot pestibus, tot cladibus, tot malis, quando
una modo spes salutis ostenderetur per voluntariam
deditionem quaesitae, quae in principio esset futura
salutaris, ita sero expressa vi dedere se certum esset
exitium allatura. Ex Vngaris, qui princeps nobilitatis
haberetur, Prinium in Ferdinandi partibus haerere:
Terekium coniectum in vincula apud Solimanum, ut
si quid puero Regi accideret, nemo esset illi princi
patum in Transilvania praerepturus. Quibus auditis,
Maylatus, quod fortuna ubi cunctaretur, ab invito ex
torqueret, gratum futurum arbitratus, ubi proficisci a
volente videretur, rem quidem sibi esse cum Ioannis
{egis herede respondit, non cum Solimano, cuius, ut
deberet, sibi natus esset pro imperio. Ita vero sibi
esse exploratum illius animum, ut non dubitaret, quin
si causa sibi reo apud eum esset dicenda, iudicem
eundem et actorem, quemadmodum esset superior iure,
ita inimicus disceptatione superior esset futurus. Ne
que abhorrere se a pacis consiliis, et paratum venire
in castra, ubi dux tradito sibi filio obside, quem se
cum haberet in castris, fidem fecerat venienti fraudi
non fore. His Balibego relatis eum ut speraverat, res
recte procedere atque ex sententia videretur, et ita
291 IO. MICHAELIS BRVTI

placuit respondere: quod eo esset animo, ut quod

munus sapientis esset, tutiora consilia ferocioribus
praeferret, nemini magis eum quam sibi consulere,
cavere illi obsidibus datis, consentaneum videri, filio
obside non magis, quam si animum sibi tradi postu
laret. Quod tamen medium consilium haberetur, secu
turum se, ut qui suae fidei apud illum obsides essent,
delectos equites, et qui militiae honestos ordines du
xissent, ad eum mitteret, quo minus suspicari posset,
se eorum libertatem et salutem neglecturum. Interea
de illius postulatis, quibus non dubitaret, cum essent
aequissima, quin Imperator pro sua aequitate atque
altitudine animi benigne responsurus esset, se actu
rum. Certe si de se omnia speraret, quae de studioso
dignitatis suae homine expectari aequum esset, quod
damnatis belli consiliis ad pacis conditiones descen
disset, recte se atque ordine fecisse. Iam pridem non
perfecisse Solimanum, qua sol terras illustraret, multis
constitutis atque illustribus summae virtutis et forti
tudinis monumentis, ut qui ferocia posita sese recepe
runt in illius benignitatis et clementiae simum: bene
rebus suis consuluisse credantur. Nihil vero sibi cer
tius, quam secutum ea consilia, quae optima esse, ut
tutissima ratio temporis probaret, cui semper viri pru
dentes sibi parendum statuissent, laetum rerum even
tum sortiturum. Ferociam animi in dispari conten
tione rerum infelicem semper fuisse. Neque adhuc
cuiquam cum Imperatore Solimano haberet institutam
contentionem, armato pervenire licuisse, quo animum
intenderet. Multa adesse praeterea, quae illius vota
spemque ordinarent. Regem puerum praesentia tem
pora non postulare in magna rerum commutatione,
quae Ioannis Regis mortem sint secutae, sublatis in
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI 19:3

spem rerum novarum multorum animis, mutantibus

populorum studiis, qui ad omnem rumoris auram mo
biles, regimen et foeminam et innitentem flexa tutorum
fide, aspernarentur, dubio postremo belli eventu, qui
in eius causam, qui superior armis esset, inclinaret.
Quam illi vero spem in animi pertinacia superesse
adversus Solimami vim tantam retinendi arcem, qui
iis semper formidosus hostis, quibus arma inferret,
quanto formidosus magis esset habendus, ubi geren
tem bellum (id quod tunc accideret), causa adiuva
ret. Ita enim Transilvaniam tumultuari, ut tamen,
quae melior pars haberetur pro pupillo et vidua ma
tre, quae popularia nomina plausum et favorem vulgo
innocentibus conciliarent, ostenderent se pugnaturos.
His in hanc sententiam dictis a Balibego Valachi ali
quot infimorum ultimi deliguntur, qui cum cura deter
sis sordibus atque illime corporis, cum honestatis
speciem, atque animi indolem ornatus indutis, orose
rica veste conciliarent, pro obsidibus dantur. Quibus
acceptis, ut sunt procliuia humana ingenia ad ea cre
denda, quorum cupiditate tenentur, Maijlatus fide ha
bita fallacibus verbis in castra proficiscitur, quo simul
ventum est eluso prolixis barbari pollicitationibus
eatenae iniiciuntur, unde mox cum frustra fidem et
gentium iura, ubi nulla erant, ad Solimanum victus
mittitur felici expedifionis exitu, provincia metus belli
celeriter liberata. Facti obsides fallaci persona, ta
metsi ex infima plebe, ubi, errore patefactio, fama
eorum, quae in castris acta essent, in arcem manavit,
Balibego ultimum supplicium Maijlato minante, ni in
columes dimitterentur, paulopost in castra redierunt.
Majlati miserabilem casum, si quis rem magis atque
hominem, quam eausam expectat, deditio arcis secuta,
MONU M. HVNG. HI8T. 8CRIPT. X1V. 13
194 IO. MICHAEILIS BRVTI

atque ea tradita pueri tutoribus est, haud militibus

invitis, qui in praesidio erant, quibus deditio quaestui,
pertinacia erat pesti, atque exitio futura, tacebant
vero sua sponte Transilvani pupillo Regi, non solum
ob causam, quae aequissima videbantur, sed ob patris
memoriam, quam dum viveret, aequaliter populis ius
dicendo, rempublicam reete administrando, tuendo
mobilitatem, atque omni genere prosequendo, honoris
multos eomplectendo beneficiis aeternam eorum ani
mis consignasset. Nam et tempore belli, cum Saxones
eum in oppida non admitterent, qui cum Ferdinando
Rege sentiebant, id quod spectatae fidei homines no
bis retulerunt, non secus se gessit, milites in provin
ciales ab iniuria et maleficio prohibendo, ac si in pa
eato agerent, et non adversus hostes, sed pro suarum
partium hominibus gererent arma. Non convenit Io
vio, cum aliis, a quibus mutati sumus in huius rei
marratione; alio duce rem actam, alia fallacia impul
sum Maijlatum in fraudem, et re(laetum in potestatem,
non ubi primum venit in castra, sed postridie eius diei
captum, cum barbari subdola oratione illectus, et
in comitatis speciem composita, rogatus ad convi
vium venire non recusasset, minime subesse frau
dem arbitratus, cui pridie redire incolumi licuis
set. Ita vero rem actam refert, eum in longiorem
hcram produeto convivio, ut barbaris mos est, con
sulto a conviviis ingenii oblata occasio esset, qui
contumeliae insolens, sibi fieri convenitum a barbaris
nimio paciebatur, ab omnibus, qui epulis intererant,
in Maijlatum impetum factum. Cum is in ultimo di
scrimine dignitatis magis suae, quam fortunae memor
gladium eduxisset, atque aliquamdiu frustra unus mul
torum impetum sustinuisset, comprehensum, et mox
 VNGARI ('ARVM RERVM I,IB. XI. 195

cum comitibus vinctum ad Solimanum missum ; venisse

autem in castra affirmant cultum ornatu, atque in bar
baricum morem veste multo auro argentoque contexta
facultatem, ostentanti ingenii nactum, ex Gritti praeda,
cum hoc illi, ubi etiam sceleris, argumentum nullum
haberet, totum videretur praesentis fortulae, et tem
poris memori, dissimulandum; ut aut stolidum plane
quemdam hominem Maijlatum fuisset, nullius consilii
dieendum sit, quod minime in illum eadere videtur,
aut temere de illo seripsisse, qui hoc temere erediderit.
Quoeumque modo rem gestam, administratam ferant,
de eo infer omnes eonvenit per Moldaviam auetorem
factum, ut proditus per interpositum barbari fidem in
potestatem veniret, id quidem eo consilio, ut Solimam,
offensionem vitaret, cuius quanti esset odium, redi
mendum gratia, quanta constantia recuperata reti
nenda, magno vitae in fortunarum discrimine seme
(li(licisset. interea ut ad institutam marrationem reveri
tamur, (limissis tristi responso Ferdinandi legatis, So
limanus Mahometem Taurumiensem Praefectum, as
sumpta equitatus parte populabundum late excurrere,
qua Ferlinandi ditionis oppida fines attingerent,
inprimis in finitimam Austriam impetum facere, non
sexui parcere, mon aetati, et quorum unam atque eali
dem causam jus belli redderet, communem eodem
omnes ioco habere jubet. Neque hae vastitate con
tentus Cassonum cum equitum voluntariis, parte alia
praemittit, qui Silesiam, Moraviamque, late fuso belli
terrore, caedibus, populationibus, incendiis vastet, mul
lum saeviendi modum erudeli atque immiti barbaro
inveniente, quo raperet infessum Christianae nomini
aeternum susceptum in miseros odium. Sed tam im
manis imperii atrocitatem fortior fortuna, humanis
13*
196 1(). MICHAEI,IS BRVTI

consiliis elusit, fremente Solimano pulcherrimam sibi

occasionem manibus eripi, per populorum caedem,
excidia urbium, agrorum vastitatem, ehristiani sam
guinis acidum animum explendi. Ingens vis imbrium
subito affusa impetum impressit ex sequentium per
omnia cladium genera barbari imperium. Vsque eo
vero saeviit tetra tempestas, ut diutius opinione te
mentibus imbribus, et nihil de magnitudine sua remit
tentibus, neque undari solito altius intumescentes
amnes, neque traiici ulla ratione lintribus possent,
cum aquis riparum crepidines superantibus, frustra
adnixi remis contisque appellare crebris vorticibus
transverse adductos conarentur, nostris certior inde
fides numinis in malis suos respicientes cujusvis fu
rentibus barbaris, et Christiano orbi pestem, atque
excidium minitantibus, injecerit ferna. Ergo Solima
mus, jam autumno appetente, omni tempore minime
idoneo rebus gerendis, planis locis, et ob erebro in
terfluentia flumina, aquarum irriguis, quae impedi
mento essent, quo minus copiae commode traducentur,
discedere primo quoque tempore est coaetus, Soli
mano genere Vngaro Budae praeesse jusso, cui jus,
fidem, prudentiamque prospectam habebat. Eodem
fere tempore Hieronymus Laskius infelici functus le
gatione exmittitur, quem Solimamus secum Byzantio
adductum, liberari custodia asservandum Tauruni re
liqueret, Budam ipse cum exercitu ad bellum profe
cturus. Aceeptus fuisse inprimis Solimano dicitur
praeter eximiam prudentiam et cognitionem maxima
rum rerum, ut alibi commemoravimus, elegantia
morum, et comitate atque affabilitate sermonis qua
dam admirabili, quam a natura insitam studium au
gebat, ut non Solimano solum, sed amieis interioribus
 VNGARICARVM RERVM LIB. IX. 197

etiam esset cumprimis gratus. Quo minus natare (?)

missus fuerit, nunciato Solimano Caesaris Fregosii et
unicoris caedes fuerat impedimento; missos a Fran
cisco Rege cum Solimano foedere vincto Byzantium
maximis de rebus, Caroli Caesaris ministri, ut tum
ferebatur, in transitu Padi amnis curaverant insigni
quidem cum Galli Regis offensione et Solimani adeo,
quorum alter carissimorum hominum jacturam, Fre
gosii inprimis rei militaris gloria clari hominis uter
que in duoum caede violatam nominis sui maiestatem
et jus Gentium quaerebatur, interficiendos, quam tamn
animi offensionem facile Laski litterae sustulerunt,
quibus docebat, non in Ferdinandi ditione, ut ille
crediderat, sed in insubribus, quae gens Caroli Cae
saris imperio pareret, caedem factam. Neque vero
fuisset Rinconi committendum, homini Hispano, cum a
Carolo Caesare, quaecumque illi causa defectionis
fuisset, ad Franciscum Regem transisset, ut exul ma
jestatis damnatus, sui ipse exitii auctor, ultro quasi
se traderet sciens, et volens in potestatem. Non enim
ignorabat agere se posse e manibus eius evadere,
cuius longe late pateret in gentes et populos multos
imperium. In Italia praesertim, unde verisimile esset,
multos comparatos, qui aditus, egressusque illius
omnes observarent, quam spes esset, per longum ter
rarum spatium e Gallia in Traciam commeantem
interceptum insidiis de medio tolli. Fuerat Rimeo
- Francisci Regis diu apud Solimanum legatus, ad quem
remissus e Gallia, quo antea erat a rege revocatus mul
ta afferre credebatur, quae permagni referret, Carolum
Caesarem non ignorare, ut non una esset causa cae
sarianis illum interficiendis, quod Caesaris transfuga,
se ad Regem inimicum contulisset; sed quod spes
1!)8 I O. MICHAELIS BRVTI

esset, Regis litteris cum mandatis interceptis, de oc

eultis eius consiliis, inceptisque omnibus Caesarem
eertiorem cognituri. At Laskius ad Ferdinandum re
versus, expositis cum fide omnibus, quae obeunti triste
legationis munus evenissent, ut in posterum certiora
consilia inire de belli ratione possent, in Poloniam a
Ferdinando facta potestate rediit, eundem vitae finem
et legationis sortibus. Paulo post reditum non ad
suos et alvi profluvio correptus, cum sisti nulla ratione
posset vineente medicorum inlustriam et sedulitatem,
morbi vi sublatus interiit, vir omnium consensu di
gnus, qui inter paueos nostrae aetatis homines, quo
rum prudentia et consilio, magna regna atque imperia
administrata essent, conspiceretur. Per idem tempus
Carolus Caesar peracto Ratisbonae Conventu, in Ita
liam accelerato itinere contendit, adversus omnem
sententiam obfirmato animo, qui cum e longinquis et
transmarimis bellis anni temporis minime gerendis
rebus oportuno, ad respiciendas Vngaricas res avo
cabant, quae adducti in extremum diserimem frustra
vimdicis, atque ultoris in fidem, atque opem implora
bant. Erat vero illius consilium instructa classe in
Africam navigare, idque omnium opinione celerius,
quo opprimeret imparatos barbaros, qui infestum mare
inferum suis classibus faciebant omnium maxime ne
quidquam clamante, atque expostulante Ferdinando,
Turcae Vngariae Regnum proli, Christianam rempu
blicam mationes multas, et gentes (lestituti summi Im
peratoris praesidio, quae praedae hosti infestissimo
relinquerentur, tot reipublicae vulnera illata a primis
usque Solimami temporibus, quibus obrutam non con
cidisse. cum nihil spei esset, in illa humana ope, res
miraculi, et portentae similis haberetur, amissam Rho
 VNGARI('ARVM RERVM I,IB. XI. 199
a

dum, expugnatum Belgradum, duo propugnacula va

lidissima. Ludovicum Regem cum magna nobilitate
caesum, eorum malorum originem, quibus convulsum
Vngariae Regnum, ad exitum rueret. Inde enim or
tum per regni controversum ius, inter duos Reges
discidium, civilia bella, apertum aditum hosti poten
tissimo ad Christianum orbem exscindendum. Quibus
malis tantis cum spes esset minus Imperatoris Caroli
virtute, et felicitate aliquando finem impositum iri:
funestam fati vim Christianis populis certam victo
riam de immani barbaro invidentem, unum Solimano
formidolosum hostem in Africam, orbis terrarum par
tem diversam rapuisse, gesturum bellum, quod infeli
cibus auspiciis susceptum, vix credi potest, non parem
inceptis exitum habiturum. Neque vero haec una erat
modo Ferdinandi quaerela, sed Italiae, Germaniae,
populorum, gentiumque omnium, quicumque in Chri
stiana republica censentur. Quaeri a Carolo Caesare
Turcam longa maris navigante, ae difficillimo anni
tempore in Numidiae finibus, qui praesens erat, et
populetur Austriae et Xerbaniae agros, non in Iubae,
sed in Constantini Regia inveniendum, eadem olim
sede maximi inter homines imperii. Quocunque loco
Solimanus sit, illic Numidiam, Africam, Aegyptum im
veniri, caput petendum, quo abscisso, sua sponte
cetera corruant, nullas tum futuras barbarorum clas
ses, quae infesta maria habeant, nullos futuros prae
dones, qui impumae legant Italiae oram, urbes deri
piant, agros incendant, in servitutem foedissimam
homines abducant. Haee iactata in sermonibus, me
Iovius quidem dissimulat, acerrimus partium Caesaris
in seribendo propugnator, quod usque eo libere ait, agit,
me citra ullam dissimulationem, ut eorum nomina
2()() IO. MICIIAEI,IS BRVTI

etiam edat, qui eum aperte cavillari, et libera ora

tione perstringere in convitiis audaci sint. literea
Isabella Regina cum filio infante, vix satis decore
privatae matronae comitatu pervenerat a(l Transilva
miae fines, cum suis praemissis, qui de suo adventu
Regni Principes facerent certiores, at si iam sua
sponte de communi salute solliciti, cum audissent
illam adventare, ei obviam miserant, qui illam im
pense orarent, ut in finibus abstineret, rem cum sua
adversa fortuna magno cum populorum malo, quorum
otio et securitate esset consulendum, coniugi publi
cam vellet. Satis documenti Budenses dedisse, quid
esset Transilvanis timendum, positis mediis inter
Turcam et Ferdinandum ; quorum qui minus aequus
iis esset, vix exploratum haberetur. Uno quidem no
mine se Ferdinando invisus, quod discidii tempore, in
causam Ioannis Regis aliquando propensiores, quam
suae rationes postularent, suum in illum studium, nun
quam illius secundis et adversis rebus dissimulassent,
cuius mimis iniustum praemium essent relaturi, si
nondum eo mortuo, belli illa fax funestissima, quam
diu Regnum Vngariae arsisset, restringueretur. Ex
citatum in Vngaria incendium illic ibi esset ortum,
pateretur restringui, neque committeret, ut posita
Transilvania procul a belli periculis, eodem incendio,
una Isabella Regina quasi praeferente facem confla
graret. Certe principium esse ita obfirmatos animos,
ut non essent passuri, illam in provinciam pedem im
misi coactis armis, inniti illi quidem, sed nulla sua
culpa, quam quidem nemo non videret in fortuna et
ratione eorum temporum, positam esse, quibus qui
ultra et volentes non obsecundarent, saepe contra
atque ipsi vellent, et mom insegne, sine suo malo obse
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 201

cundare cogerentur. Hoc tamen tristi denuntiatione

Regina territa, cum frustra precibus, pollicitationibus
que multis, minis interdum atque aerioribus verbis,
quae iustus animi dolor exprimebat, revocare a tam
pertinaci consilio Transilvanos coacta esset, de suo
rum sententia in Lippam, quod illi oppidum eum toto
illo terrarum tractu — Solimanus attribuerat, se re
eepit sero questu, apud barbarum quesitum adversis
rebus perfugium, de quo tanta cum suae dignitatis.
atque imperii iactura esse dicendum, quod integrum
a Ferdinandi armis se filio conservaturum male cre
didisset. Quo magis agnosceret tantum inflagitum sua
culpa a(lmissum eo se doloris sensu maiore augi;
multis enim partibus . . . . . ei animi poenam, qui in
nocens lueret. Cum vero et ius esset praestare cul
pam, sic aeque esset effugere poenam. Quae quidem
quamquam ad humc modum augeretur a magnitudine
amimi subditum, sibi petendum adversus praesentem
fortunam existimans, Georgium cum mandatis in
Transilvaniam mittit, qui per studiosos Ioannis Regis
homines, quorum adhuc superesse multos non igno
rabat, agere accuratius de puero l{ege, cum vidua
matre recipiendo, in quem vix verisimile videretur,
tam immanes et crudeles futuros, ut pupillum orbatum
patre, eiectum meliore, ac potiore parte regni, multis
aerumnis et calamitatibus circumventum, quae eo
essent graviores, quominus earum sensu tangeretur,
patarentur excludi patrio Regno, quamdiu memores
essent Ioannis Regis, cuius in se essent mitissimum
Imperium experti. Haec aliaque multa Georgius com
memor credo permisit, ut nom intra fines solum, sed
in regiam urbem etiam Reginam admitteret. Neque
is sui oblatis, ut penes se unum cura aerarii, atque
202 10. MICIIAELIS BRVTI.

universi Regni administratio maneret, imperavit, puero

ita regiis insignibus praemissis, ut ipse pammosus.
lacerus ac pulla veste indutus, quo ornatu tegeret
vastum cupiditate animum in smmma potestate po
situs conspiceretur. Ergo laeta Regina cum parvulo in
fante in Transilvaniam ingressa, Albam Iuliam, olim
Episcopi sedem, sibi Regium destinavit, urbem cum
situs opportunitate et clementia caelitum ubertate
soli, cui nihil non fortunae effusae largita est, quare
beatissima haberi posset, dignam un(le populi gentes
que iura peterent. Namque in eolle posita, sensim
levidius se in planiciem demittente, olim ad amnem
usque Marusium, ut non male creditur, pertinebat,
qui planiciem intersecat, nunc vix altero stadio a flu
mine abest, cuius rei fidem faciunt, multa, quae quoti
die eruuntur priscorum aedificiorum monumenta, in
his, quo tempore, haec a mobis seribebantur, inventus,
atque ductus intus stratus totus quadrato lapide,
atque a lateribus, et superne crustis marmoreis tectus;
tum inusitata magnitudine potius, quam insigni opere,
aut artificio nobile monumentum, nullum inscriptum
elogio, quod quidem in eo conditi aut Regis, aut viri
Principis sit index, Id Stephanus Princeps, nunc Po
lomorum Rex, ab ima planicie, ad maioris aedis fores,
quibus est a septeu1trionibus ingressus in templum,
magno operarum molimento asportatum collocandum
curavit. Nam et in Regiae area priseae antiquitatis
monumenta alia conspiciuntur, sacrae arae, sepulchra,
colummarum, tabularumque fragmenta, quae grandio
ribus litteris incisae, urbem nobilem olim fuisse te
stantur, et incolarum eultu ac frequentia celebrem,
unum omnium argumentum clarissimum, magna mu
mismatum vis, neque ex aere solum, sed ex argento
 UNGARICA RVM RERVM I,IB. XI. 2()3

etiam, atque auro, quae agrestes Valachi passim in

agris eruta vendunt. Ex multis quidem inscriptionibus
coniicitur (ie(luctam olim coloniam a Troiano atque
ab eo Vlpiam Iuliam, ut videtur, inde vetusto nomine
(lepravato Albam Iuliam appellatum. Procopium sane
video, id quod ante me alii, Vlpiam urbem vocare.
Nam Iormamdes, qui vixit Iustiniani temporibus, anno
fore IρXXXI. a Christo nato, Vlpianae villae mentio
nem facit. Ager totus ferocissimus cum aliarum re
rum omnium, tum vini imprimis, et quidem quod aliis
praeferatur, quae e vicina Saxonum regione inpor
tantur, multo iis mitius certe, atque austerum minus.
Iam quod inventu rarum est , crebrae auri fodinae, et
unde purissimum eruitur, tum argenti, aeris, hydrar
gyri, ultro ab urbe milliari, quae Staladnae rudera
vulgo appellantur. Antequam Isabella Lippa disce
deret, de illius et amicorum sententia, ita totius Regni
administrationem dividit, ut Petruitius, quem sanguine
Regiam attingentem, et aetas iam grandis, et libero
rum orbitas, praeter integritatis famam, ab omni
IRegni suspicione liberabat, Themesvarium obtineret,
tum Lippam, aliasque urbes, atque arces omnes, quae
tota ea regione spectant ad orientem solem, atque
inde Lugas et Caransebesium, cum Rascianorum fini
timis, quos alii Barlamos, Scordiseos alii fuisse affir
mant, ad Belgradum, et Danubium usque; hic pro
vinciae fimis constitutus, Giorgio, praeter duo optima
sacerdotia, Varadiensem et Chanadiensem pontifica
tum attributi Vngariae inferioris Comitatus omnes,
quos mune vulgo appellant, qui ab Transilvamiae fini
bus ad Tibiseum usque amnem pertinent, Zathmarum,
Bihorffum, Zolnochium, Bekesessum. Quibus haud
contentus, nomine obviam ire, adveniente in summa p0
2()4 I(). MICHAELIS BRVTI

testate posito, praevalidas artes in Transylvania variis

artibus Regina elusa, suae ditionis fecit; iam ad maiora
avecto animo, eivitates donisetlargitionibus multis prin
ceps titulis atque extraordinariis honoribus sibi conci
liare studuerat, de quibus erit suo loco dicendum. In
superiore Vngaria Leonardus Caecius Cassoviam et
circumiectas arces, pagosque obtinebat. Albam sibi
Regina delegerat, ut diximus, quam superiores Transil
vaniae praefecti sibi Regiam constituerunt, in his Ioan
nesRex, qui iam inde a Ladislai tempore provinciae
praefuerat. In ea urbe Regina aliquot annos cum filio
egit, ita tranquillo animo, et soluto omni cura et qui
dem ubique flagrante Ungaria Trachio bello, ut eius
fortuna, qua paulo antea contempsisset, multo infra
suam spem positam, praesentem statum rerum aesti
mantem non poeniteret. Quae dum in Transilvania
geruntur, Ferdinandus cum ex Solimani superbo re
sponso facile intelligeret sibi certum denunciatum
bellum, Novizolium, quae est urbs, sita in Austriae
finibus, conventum Principum indicit, facta potestate
conveniendi iis, qui etiam in Regis pueri ditione cen
serentur; cum iis cavisset, quod adversus se pro
puero arma gessissent, id illis fraudi ne esset. Causa
gravissima indicendi conventus ferebatur, Ferdinandi
studium inter Vngaros pacis et concordiae concilian
(lae, expostulantibus multis, propter intestina bella.
dum alii e duobus Regibus alterum, alii alterum se
quuntur, et patriae simul omnes, et fortunas privatim
amittere quaeque essent homini maxime in vita pe
tenda, liberos, coniuges, salutem, libertatem, cuius
iam spem omnem depositam abiectamque haberent,
incertis sedibus qua extorres caeca fati vis et mentis
error ageret miseros, vagantes; aequum videri si
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 205

ius, fas, religionem ullam, quam colerent, Vngari

agnoscerent, eodem in posterum omnes consensu, re
stitutis, quae quisque possideret, quod iuris et ditio
nis alterius esset de tuenda patria aeque soliciti, ad
versus communem hostem intenderent vires, quae
aeque omnium exitio immineret, quicunque in Vnga
riae Regno censerentur, sive illi Ferdinandi imperio
pararent, sive pro pueri eausa gererent arma, cum
quidem cuiuscumque factionis esse dicerentur, eiusdem
patriae, nationis, gentis Vngari essent. Inter ea vero
sperabant Ferdinandum, pro eximio suo in Vngaros
studio, conventum Principum a fratre Carolo indicto,
cum Germanis acturum de summittendis auxiliis ad
versus Solimanum gerentibus bellum; cuius conventus
initium Spirae kal. Ianuarii edictum esset. Aliquando
modum inimicitiis et simultatibus statuendum, atque
ea arma, quae ad eum diem inter se destrinxerint
fatali perieti malo, in immanem hostem convertenda:
quem ne ere(lant, pro aliena victoria pugnare heredi
Ioannis Regis faventem, etiamsi satis superbe se,
male cautis hoc nomine venditet, superioris belli exi
tum ostendisse, exacta regia urbe cum innocente filio
Isabella Regina, iis, quorum sanguine victoria esset
parta, in dicta eausa damnatis, et in vincula coniectis.
quorum in dubio relinqueretur, maior ne esset ha
benda nobilitas, an virtus. Neque hoc magnopere
mirandum videri rerum peritis, et qui non ignorarent,
quibus rationibus illigati populi tristi servitio volen
tes, molentes in officio contineantur. Fuisse enim sem
per hoc tyrannorum institutum, quorum Regnum raro
in viros fortes et claros maiorum gloria sit diutur
num, ut quorum virtus mobilitasque excellat, ne sit,
quod domesticae luci officiat, de medio tollant: ex in
2()6 I(). MICHAEI,IS BRVTI

fima plebe homines tum efferant ad summos honores,

nullo suo aut maiorum merito, tum copiis divitiisque
augeant: quae eum habeant libertatem, potiora facile
patiantur, quorum beneficio honoratiores agant, et
multis vitae commodis fruantur, eos una cum liber
tate, quam venalem habent, oppressa libertate pa
triae, impune melioribus imperare. Hunc fructum
Terekium navatae Solimano operae adversus suos,
hunc triumphum de patria victa et redacta in servitu
tem egisse, ut spadonis rugosi mancipium, vitam in
ergastulo agat, situ et squalore obsitus, qua quidem
nulla sit mors, nullum sit suplicium viro forti non
tolerabilius, Ita in unius viri exemplo tam illustri
loco nati, instructi tantis opibus fortunae, animi, in
genii, qui non videat, quae omnibus fortunae immi
meat, quos fallax spes melioris rerum exitu alat,
eum plane quid timendum sibi, quid sperandum sit,
videri ignorare. Movisse inprimis omnium animos
oratio fertur, non ex unius, sed ex omnium ore simul
visa manere: ut inter se complexi omni humanitatis
officio certarent, sic in posterum comparatis animis,
ut pro patria in acie nidia, cum de copiarum numero,
quartum quisque peditum, quartum equitum contri
bueret, tum quod unum omnibus erat praevertendum
(le belli (lucibus actum. Qui numerus fuerit, non tra
(litur: (luces delecti duo Andreas Bathoreus et Petrus
Perimmius, quorum commumi consilio, pari auctoritate
res bellica a(lministraretur. His ita constitutis, cum
iam appeteret tempus, quo ex Caroli Caesaris prae
scriptione erat conventus Spirae agendus, eo iussit
frequentibus Principibus convenire, quorum suffragiis
de summa imperii decernitur, proficiscitur, nihil prius
agi, quam de inferendo Turcae bello passuros. Id
 VNGARICARUM RERVM I,IB. XI. 207

quo minus facile impetraret Francisci Regis legatus

effecit, ob eam causam iussus his conviviis interesse,
ut Ferdinandi Regis postulatis, simulato pietatis stu
dio obviam iret: sive enim illum odium in Caesarem
moverit, potentiae emulum, sive studium minime ob
scurum in Solimanum, cui gratificari in omnibus stu
debat, sive alia causa, quae nobis sit minus comperta,
a communi Regum consensu discessit; unum ipse qui
(lem videri noluit spectasse, christianae reipublieae
otium, afflictae per tot annos perpetuis bellis. Cuius
vires attrictas, ubi cum Solimami florentissimis con
ferentur, fore non dubitabant, quin insignis a nostris
acciperetur clades non a viribus aeque, atque ab
animo paratis; quorum neutrum ullum habet usum
ab altero separatum. Ergo cum de Thracio bello. re
ferente, ut sit, Ferdinando, sententiae prorogarentur;
regius legatus, facta dicendi potestate, in hanc sen
tentiam diseruisse dicitur. Ita semper fuisse omnibus
exploratum Francisci Regis animum in christianam
rempublicam iam inde a regni illius imitiis, ut insi
gnis illi fieri iniuria ab eo videretur, qui tanquam de
dubia re, de eo pluribus sibi statueret agendum. unum
quidem illius studium ne posset silentio praeterire
dignum, eo cognomine, abesset verbo arrogantia,
quod relictum a maioribus pari pietate cultum tuere
tur, fecisse adversarios, qui, violato gentium iure,
Regis legatos cum mandatis de rebus gravissimis
Byzantium euntes, interceptos, necandos crudelissime
curassent. Cum enim superiore Ratisbonensi conventu
crebri nuncii de Solimani adventu in Vngariam affe
rentur: pro eo ipso suo eximio studio in christianam
dedisse operam, et per eosdem legatos, barbari ani
mum incensum ad bellum ab incepto avocaret, quod
208 IO. MICHAEI, IS BRVTI

non Vngariae solum, sed finitimae etiam Germaniae,

intelligeret ingentes clades, utinam non pestem atque
exitium importaturum. Hoc esse Regem officio fun
ctum, ubi liceret, per caedis ministros, ex litteris Re
giis, notis arcanis scriptis, quae apud illos exstent
compertum iri: cuius officii fruetum uberem sibi ad
gloriam atque ad hominum famam futurum, ita Regi
praereptum inimicorum iniuria, ut eo esset fructu
contentus futurus, qui a nemine corrumpi posset, et
totus positus in conscientia rectissimi animi lateret.
Nam quod rumores varii a suis inimicis essent dissi
pati, a Francisco Rege Solimanum in Vngariam
vocatum; cum eos ipsos suos inimic0s, coram fidem
elevare, qui quiescentem hostem potentissimum, imme
mores suarum virium, lacessissent annis, tum viduae
Reginae, et pueri Regis legatos, qui Solimani opem,
suplices ad pedes obiecti postulassent. Neque vero
Regem facturum, ut pluribus tam putidam calumniam
diluendo agnoscere videretur, aut hunc honorem ini
micis suis habiturum, molestis illis quidem potius,
quam callidis suis consiliis tegendis, ut eorum accu
sationem responsione dignam censeret. Eum enim
esse Regiae in Gallia splendorem, ut qui eo essent
evecti, neque innocentes patrono indigerent, et impro
bis accusatores et testes, qui reos comvincerent, non
deessent. Neque vero esse levem, quae iis inflige
retur poena: nulla enim posse plecti graviore, quam
famae et nominis iactura, qua qui fecissent, qui esse
homines, nedum Reges posse, qui ad immortalis vim
maiestatemque proxime accederent. Ac quanto satis
apparet Franciscum Regem vere legatis mittendis
spectasse, christianae reipublicae quietem et securita
tem multis adversae fortunae fluetibus iactatae, spe
 VN(; ARICAVRVM RERVM I,IB. XI. 2()9)

etasse Germaniae otium, quae eius nobilissima pars

haberetur; rogare magnopere, ut in declaranda sua
sententia de turcio bello, qua de re in praesentia con
sultatio esset, agnoscerent veterem suum animum,
quem ab eo usque tempore, quo regnum iniisset, ita
semper experti essent in Germanos beneuolum, et pro
lixum, ut nunqnam dubitarent, quin suam constantiam,
tam praeclaro instituto essetretenturus. Daturus quidem
se operam omnibus summae necessitudinis officys
certando, ut omnes homines intelligerent, sanctam
esse apud se veteris germanitatis memoriam, sancta
amicitiae iura, qua Galli cum Germanis essent com
iuncti. Atque antequam de re ipsa agere agrederen
tur; quod in omni deliberatione primum spectari
oporteret, eorum rationibus refutatis, qui contrasen
tirent, quam non expediret bellum geri, qua de re de
liberandum esset, breui oratione se demonstraturum.
Neque vero regem ignorare: facillimum esse cuncti
utilitatis partes ex presenti rerum statu, et ratione
temporis, sententiarumque bellum suaderet probare.
Nosse quam an plus aperiatur campus de ijs rebus
verba facienti, quae in praesentia in disquisitionem
venirent ad exigerandos clades, per vrbium auersio
nes, exustiones agrorum, populorum caedes, rap
tus in seruitutem, sacrorum iuxta, et profano
rum locorum incendia ad interitum ruentis regni;
scire, quae verborum faces ex horum commemoratione
audientium animis ad eos excitandos ad arma sole
rent admoueri; sed illud etiam scire, quominus
raperentur, vnde detereret ratio, solere pruden
tes homines consilio, grauitate, constantia occur
rere inconsultae temeritati. Commemoraturos enim
illa omnia, qui secus sentirent, ex minime ob
xioNum. h u N (;. Hi iS t. - 8cript. XI v. 14
21() 10. MlCHAEI.IS BRVTI.

scuro tamen atque intimo artificio: non Vngariae

solum, cuius iam regiam Turca occuparet, sed Germa
miae etiam conducere, euius illa arx etiam et pro
pugnaculum esset, occurrere neque tum primum
orienti incendio et eo serpendo in contingentia pro
gresso, ut nisi christianorum regum arma, sanctum ami
citiae foedus et concordiam stabilem validiora red
dantur, nisi idem ardor animorum, eadem gloriae
cupiditas excitet inertes animos ad rem gerendam,
in suis malis obstupescentes: sit de communi salute
desperandum. Iam si honestas gloriae et laudis decus,
fama, nomine mouerant fortia pectora; quae arma
speciosa magis, quam quae suscipiantur, pro
tuenda maiestate Christiani imperii, pro sanctissima
religione, a barbara superstitione vindicanda, quae
horrendis monstris inuoluat terrarum orbem. Germa
nos vero inprimis hanc gloriam manere, ut quorum
semper creditae sint inuictae vires, firmissima animo.
rum robora sumant sibi in magno reipublicae discri
mine, principes pietatis partes communi omnium sa
lute defendenda. Falli qui credant insuperabiles Tur
carum vires, nunquam non imbellium, ubi vindicant
in uiros. Non illos domestica virtute, non disciplina
rei millitaris, non viribus ullis, quas numerus, et
augeat et minuat, sed Christianorum regum discordia
in tantum magnitudinem crevisse. Initi numero mol
les, et imbelles, quibus sit in aliena virtute, non in
proprijs viribus spes vincendi, viros fortes audacia
subnixos, et magnitudine animi, multitudinem numero
inpares contemnere, ita vincere assuetos, ut in sua
virtute victoriam non in militum numero habeant
constitutam. Vicisse nobilissimos populos, Grecos Ro
manos, Macedones, hostium copias innumerabiles,
 VNGARICA RVM RERVM I.IIB. XI. 211

uma virtute fretos, quibus Germani vetustate gloriae

memores, ubi bellum capessunt, paribus animis non
sint inferiores futuri. Nam et Joannem Huniadem
patrum memoria, ut ejus Matthiam regem filium Ste
phano Bathoreo duce viro fortissimo, tum Alexan
drum Epiri regulum elarissimas victorias non insigni
bus numero copiis, sed fiducia et praesentia animi,
qua invicta per tot secula Germania stet, retulisse.
EIoc, aliaque his similia ab his solere ex loeis comu
nibus conmemorari, qui sint belli gerendi auctores,
meminem fugere; sed illud aeque omnes scire, fieri
nonnunquam injuria temporis, ut quae fortia eonsilia
sint, ubi quis iis utatur, in temeritatem vertant. Nun
quam Germaniam, quantum quis vetera memoria repe
terit, majoribus discidiis, controversiis, discordiis,
aut de rebus gravioribus, laborasse; quae quidem, ut
in corpore, quamvis optimae constitutionis, affectio
nes pugnantes, in fortissimis populis, et nationibus
nobilissimis robur, et vires frangerent. Quod si imbe
cillum corpus, deficientibus viribus everteret quan
tumvis infirma, atque imbecilla admota manus; quid
statuendum esse, ubi valentissimus agrederetur ? Au
gere hostis vires, qui invalidus cum fortiore se congre
deretur, neque ullam faciliorem explicatioremque vic
toriam, quam quae de eo referetur, qui sciens et pru
dens vinci vellet. Non esse Solimanum adeo contem
mendum hostem, ut qui eum amicum quam hostem
mallet, timidum, quam cautum magis; qui ultro laces.
seret, et contemneret, magis strenue agere, quam fa
cere videretur. Sigismundum Caesarem ad Nieopolim,
ad Varnam Uladislaum ungarorum et polonorum re- '
gem, atque hos quidem quamquam contractis validis
simis copiis, Ludovicum regem recenti memoria ad
14*
 212 I(). MI ('HIA EI, IS BRV 'I'I

Mohácsium suorum temerario consilio, cum ungaricae

mobilitatis flore, ducentis amplius armatorum millibus,
objectum ad caedem , bellum coeptum infelicibus
auspiciis, pari eventu clausisse; neque tamen qui
Turcam semel praelio vinceret, quod vix ei esset spe
randum, qui paribus etiam viribus fretus cum eo signa
conferret, continuo victorem statuendum, victurum
enim proelio, invictum bello. Itaque prius invictorem
instauraturum vires eum, qui esset victus, quam crede
retur animum ab accepta clade collegisse. Quod si
contra accideret, ut qui si victorem credidisset, sua spe
falsus discederet victus, neque illi reparando bello, ne
que colligendo a terrore animo in barbarico solo, et
procul ab omni spe auxilii, affuturas vires. At illud
dici, cum Germanis, quorum maxime interesset, unga
ros consensuros. De quorum perseverantia gerendo
bello, quantopere sibi deberent spondere, neminem
magis posse, quam Germanos judicare, qui ita paullo
ante cum Ungaris arma conjuxissent, ut ungaros
pro Solimani victoria acerime pugnantes, sustine
rent hostes. Numquam illis, cui servirent magis, quam
quanto cum compendio servirent, curae fuisse, nume
Ferdinandum regem, nunc Joannem, mox Joannis he
redem puerum, vol Solimanum potius, modo quaestuo
sa servitus esset, dominum agnoscere paratis. Nam in
Germanos adeo Ungarorum esse inexorabile odium,
ut si datae optio esset, Turcae Christi nominis hosti
infessissimo, quam Germano servire legitimum impe
rium gerenti mallent, Interea tamem non placere mu
dam patere Ungariam hostium armis, quorum quidem,
etiam cum pacem colerent, amicitiae foedere con
juncti esset suspecta fides; unum enim Turcas
agnoscere gentium jus, quo temerentur, vt tamdiu
 VN(; \ IN IUA RVM RERVM LIIB. XI. 213

colendo jure gentium essent officii memores, quamdiu

mulla occasio ejus violandi ostentaretur; levissima
quaque objecta re, unde spes compendii esset, pacis
atque amicitiae nomine, al struendas iis insidias, qui
se tutos foederis religione existimarent, abutentur.
Placere arces tum muniri veteres tum novas, quam us
que posceret exstrui, propugnacula erigi, firmari praesi
diis oppida, importari in urbes commeatus, cetera
comparari, quae oppressis subito bello ad compri
mendos hostium impetus futura usui crederentur. Ne
que tamen, dum haec intentione cura administraren
tur, placere eaesari, aut actionem de pace in
termitti, quae ad eum diem verbo magis inter
christianos reges, quam ex animi sententia, et
vero pietatis studio jactata esset. Id quo felicius suc
cederet, dari operam placere, ut discordiae tum aliae
tollerentur, tum quas viriae populorum de 'religione
sententiae invexissent, quae non minus infestae no
mini christiano, quam Turcarum arma haberentur.
Eam euram Paulum tertium pontificem maximum ubi
regibus tanti ejus esset auctoritas, quanti esset
aequum, cum spe certa tantorum fimiendorum malo
rum, pro mandato sibi in terris mumere suscepturum.
Hanc unam rationem videri tutissimam ad nullam
aliam, praetera reipublicae quasatae et convulsae per
tot annorum spacium domesticis atque externis bel
lis consulendi. Nihil verius esse, quam quod certa
ratio est rerum humanarum usus per longum saeculo
rum spacium docuisset a disparantibus ad magna
imperia, non prius armis aditum, quam eorum dis
cordiis patefactum, quos domitos bello sibi parare
coegissent. Ita sibi populum Romanorum olim
viam stravisse ad totius orbis imperium, ita
214 IO. M [CIIAEI,1S BRVTI.

per intestimas discordias et civilia bella, ex

haustis viribus, terrarum dominum gentibus, et ma
tionibus barbaris, quibus per multa saecula impe
rasset, succubuisse. Eandem viam insistere Turcam;
quam ita majores explicatam, tutamque posteris reli
quissent, ut nisi unus, qui posset hoc unum molienti
bus occurrereret deus ad universum Europae impe
rium, Christianorum regum magno dedecore, essent per
eorum discordias perventuri. Id sentire Franciscum
regem, svadere, hortari, ut non prius se implicari
externo bello paterentur, quam domi sublatis di
scordiis, liceret integras vires, et tum vere invi
ctus, cum' pro Christi causa summerentur arma in
Turcam intentare. Ac si sperarent ab se posse in
eo praestari oportumam operam, fidelem, et sedulam
certe, id quod de se auderet spondere, daturos ope
ram, ut aequi, atque iniqui faterentur, haud illos sua
spe, atque exspectatione, frustratos. Parum haec ora
tio principes movit, mon obscuro Francisci regis in
Caesarem odio, ejus omnem auctoritatem, fidemque
elevante. Cujus tamen, quae erat ratio futura, cum mom
(le bello inferendo, quae me integra deliberatio esset,
praevertens Solimamus jam bello ultra illato effecis
set, sed de propulsamdo ageretur! Neque vero ulla
spes erat, Solimamum, cujus maneipium in regia urbe
praetor jus diceret, pupillo regi magma parte sui be
neficii detracta, eum finem sibi gerendarum rerum
facturum: cum praesertim, irrita legatione Ferdinando
arma palam, et bellum demunciasset, ita asvetus quod
sponderet praestare, ut in amni tempore prohibentur,
esset brevi Ferdimandus in simum gerentem bellum
excepturus. Atque hac quidem satis gravis causa fue
rat indigenti majoribus viribus ad sustinendam mag
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 215

nam belli mollem ad eos confugiendi, qui, si quid es

set in bello incommodi aeeeptum, essent periculo pro
priores. Aderat tum Joannes Moromus eardinalis,
magnae vir auctoritatis et spectatae prudentiae a
Paulo pontifice ad Germaniae principes legatus; qui
cum postularet, ut de re gravissima, et pertinenti ad
summam rempublicam pontificis legato verba facere
liceret, facta potestate. in hanc sententiam locutus
fertur: eo consilio se a Paulo pontifice in Germaniam
missum, ut quod pridem agi coeptum esset, de loco
futuro concilii deligendo, maxime necessaria re ad
conciliandos principum animos de religione dissen
tientium, et publicas res constituendas, quae versaren
tur in magno discrimine, aliquando transigerentur; in
primis, qua uma maxime cura ageretur, ut principes
excitaret ad bellum in Tuream suscipiendum, si hoe
modo per Solimanum liceret, qui pridem exitio Chri
stiani orbis imminens armis effecisset, ut non de sus
eipiendo bello, sed de defendendo jam illato, magna
que ex parte affecto adeo, consilia a Christianis regi.
bus essent ineunda. Nam et superiore anno cum Cae
sare pontificem in Etruria comgressum, nihil sibi reli
qui fecisse, quo accersum ab Africi belli eonsiliis
in barbarum hostem transferret arma, quibus nihil sa
lutare magis Christiamae reipublicae, nihil magis opor
tumum posset eo tempore accidere. Quod cum minus
impetrasset, ne nihil actum videretur, id tamen obti.
muisse, ut proximo principum comventum, qui Spiram
indictus esset, de summa Christianae reipublicae se
acturum sponderet, inprimis de propulsando, aut illato
a Turca bello, ut quiescenti inferendo nisi hostis
praeveniret. Eamdem postremo eo colloquio, quo inter
Caesarem et Franciscum regem medius ad Nicaenum
216 I O. MICHAELIS BRVTI.

provinciae urbem interfuisset, hac una spe incessum

pacis jam diu optatae impetrandae Christianis populis
perpetua scire malorum per tot ammos fessis desperato
pacis foedere, de quo mimus convenire potuisset, iis
paciscendi in deeem ammos inducias actorem fuisse.
Ac me consilii auctor, otiosus modo belli spectator
quasi, qui e terra securi spectarent, qui adversa tem
pestate mari conflictarentur, et tuto loco exspecta
rent, belli exitium videretur, ubi caesare duce res
gereretur, quinque millia peditum suis sumptibus sibi
alendos alio duce belli duo millia B. C. obtulisse, qui
omnes aut veterami, multis bellis essent in Italia per
functi, aut ex delecta juventute, qui prima militiae
stipendia sacro bello auctorati novissent. Hortari mag
mopere, ut aliquando vere resipiscenses animis, huic
tanto restingvendo incendio, quo jam ardere finitimam
Ungariam audirent, vires omnes intenderent, quae,
cum florentissimae essent, nullis adhuc bellis libatae,
viris, equis, tormentis tuenda ejus causa, cujus be
neficio ea se assecutos intelligerent, maxime deberent
vigere. His in hanc sententiam dictis, de componen
dis Germaniae discidiis, quibus mobilissima gens ad
perniciem usque laboraret, multa disseruit, quae,
quoniam praesentis instituti non sunt, missa facimus,
et quoniam ab aliis prodita litteris passim vulgo le
guntur. Ergo a Ferdinando luculentis verbis et proli
xis, Caroli fratris nomine pontificis legato gratiae
actae, et de contribuendo milite ad bellum ex vetere
imperii formula, deque mittendis ad exteros reges
legatis, ad Italos, atque ad Helvetios nominatim, et
ad Christianorum Banorum regem, magna concordia
actum. Satis quidem constat, nulla unquam homi
mum memoria, majore principum frequentia, et cele
 VNGARICA RVM RERVM I,IB. XI. 217

britate imperii comitia habita, nulla unquam consen

su, et plansu majore peracta, ut si cum belli initiis
postrema comsentirent, ita statuendum esset, nunquam
laetiores dies, aut faustos magis Christianae reipubli
cae illuxisse. Ommibus copiis, qui cum summa impe
rii potestate praeesset, Joachinus Brandeburgensis
delectus, qui me Ungaris esset in mora jam paratis ad
bellum, Spira ex templo discessit. Iam nequid de es
set gerentibus longinquum bellum, in civitatibus Ger
maniae veritim pecuniae imperatae, atque attenta
eura exactae, tum quod unum maxime erat agendum,
Christiano regi, et bellum a religione, et Ceremonia
sacrorum auspicanti, et privati, aeque et civitates,
inter quas aliquid controversiae intercederet, positis
inimicitiis et simultatibus, inter se pacem colere regio
edicto jussae: cum illud esset edicto adjectum, per
exiguam spem fore recte gerendi, belli ubi adversus
hostem Solimanum, cujus vires non numero magis, quam
concordia animorum haberentur invictae, milites du
cerentur, quorum distractos animos a facultate geren
darum rerum privatae inimicitiae retardarent. In una
atque eadem causa sententias varias, studia diversa,
odia, simultates, quae pernicionem, et pestem rem
gerentibus afferrent; quos in hostem armatum exer
cere odia, amare inter se, omni genere officii complecti
deceret. In omni gerendo bello ita esse milites animo
affectos oportere; sed multo in eo magis, quod pro
Christi causa essent gessuri; quae quidem pacis
auctorem proposterum esset ab iis defendi, quorum
arma non prius in hostes, quam in suos distingverentur.
Ita dissolutus Spirensis eonventus IV. Id Apr. ejus se
euli ammo XLII., quem quidem ab aliis dissentiens Jo
vius, Norimbergae actum ait; qui si ignoravit Norim
218 IO, MICHAELIS BRVTI.

bergensem conventum in ammum insequentem indic

tum , viderint illius studiosi homines, quam recte sit
habenda fides, res a Selimo gestas patrum memoria
ad Tigrim et Euphratem scribenti. Quo autem solu
tioribus animis suscepta expeditio laetiorem eventum
sponderet; bellum geri coeptum inter Joannem Fride
rium, Nauricium Saxoniae duces, per Philippi Lant
gravii interpositam auctoritatem sedatum mem hoc qui
dem magno negotio; Nauritium adolescentem magni
animi vero, gloriae aestum ad ungaricum bellum rapien
te. Germanorum peditum XXX millia coacta, aequitum
gravis armaturae VII millia Jovius tradit, peditatui
placuit praeesse Conradum Hessiuum, illustris nomi
mis ducem, et qui in re militari regimum usum habe
ret Volphamgum et Thodorium e Suevia, impigrum eum
dem hominem, et elarum prudentiae fama, Brandebur
gensi exercitus duci attributi, octo delecti ex omni
numero, quorum eximia virtus, et consilium magnis
gerendis rebus eluxisset, de quorum sententia bellum
administraretur, quae dum in Germania geruntur,
pari Ferdinandus eura, quae ad Belli apparatum me
cessaria essent, adornabat, tum ex Austria, tum ex
Noricis, et finitimis gentibus, fortissimis, quibus
que evocatis. Horum mumerus, levis armaturae
aequitum delectorum X millia, quos gloriosi belli
fama et spes praemiorum ingentium excitabat ;
qua genere equitatus maxime indigebat, et ad
exeursiones faciendas per plana loea et longe lateque
patentia, et ad conserendam cum Turca hoste manum,
qui permicitate equi, et levitate armorum magis,
quam robore, aut laeessendo hostem pugnam detrec
tantem, aut persequendo fugientem in terga haerens
miteretur. His Himgamotus nomine, genere Stirius
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 219

praeesse jussus, insignis vir, multis fortibus factis,

Bartholomeus Horvatus mobilitate idem, et rei mili
taris gloria clarus, qui praeerat Illyriorum turmis, et
Nicolaus Zrinius, qui aliquot postea ammis, magna cum
gloria, Turcarum ingenti edita strage, ad Sighetum
occubuit et victoria et morte Solimani oppidum clarum.
Constabat ungaricus equitatus ex variis gentibus, ap
pendicibus pammorum, ungaris immixtis: in his, quos
vulgo usarones vocant, latrociniis milites assvetos,
tum aliorum non contemnendum numerum, quos Gaspar
Seredius ex praecipua ungarorum nobilitate, cis
Danubium acerrimo delectu, coegerat. Accedebat his
validior equitatus pars, quibus Andreas Bathoreus
praeerat, tum veterami, et multa jam stipendia eme
riti, et superioribus bellis exercitati, Perinnio duce,
et praeter hos alii, qui ad ulteriorem Danubii ripam
stativa habentes, Agriae circumjectis locis, adversus
excursiones praesidio erant. Tantus vero tum Unga
rorum ardor dicitur fuisse cum recuperanda libertate,
tum vindicanda vetere gloria in pristinum splendo.
rem, ut non desint, qui eredamt, Giorgium tantae suae
conspirationis haud expertem fuisse, in uno cautum, ut
mullo se foedere alligari pateretur, cujus ullae littera
rum motae exstarent, veritum, ne quando apud Soli
manum minimae fallaciae suorum oportumum, in tanto
Ungarorum consensu comunicasse eum caeteris com
silia argueretur. Res postea in Transylvania gestae
docuerunt, id quod res movas animo agitanti erat
agendum, ubi minus inceptis eventus responderet,
perfugii locum, quocumque inclinaret victoria, tum
apud Ferdinandum, tum apud Solimanum callido
consilio sibi integrum manere voluisse, satis se
gratificaturum utrique arbitratus, si meutro pro
22() IO, MICHAELIS BRVTI.

pendere animo melius inter gerentes bellum vide

retur. Quae consilii ratio mon satis nobis probari
potest. Non enim idem est, abstinere maleficio, id
quod agit, qui se medium praestat; et copiis et auxi
liis juvare, quod vere amicorum, et palam facientium
est. Itaque, a victo malam gratiam init, qui ejus, a
quo desertus est, auxiliis sperabat se victoria potiri;
et a victore multo magis, qui superbus belli eventum
eum odit, per quem nom stetit, quo minus ab hoste
vinceretur, illius auxiliis destitutus. Itaque laudatur
illa Solonis lex, quae in civili dissensione, eivitate in
duas partes divisa, vetat quaqua se medium gerere;
jure hoc quidem, cum uni sibi prospiciens, quasi sibi
modo natus, videatur recusare, ea pericula scribere,
quae dissidentibus de republica, ubi in contentione
sint inferiores, obeunda intelligat ; quamcumque ra
tionem secutus hoc sibi Giorgius statuerit agendum;
de eo non potest (lubitari, quim ad declinandam invi
diam optimum consilium iudicarit , in neutram
partem ostendere inclinatum amimum, memor, quanto
pere superiore bello offendisset, im Turcarum ca
stris sacerdos visus arma pro Turcarum causa
gerere, quamquam viduae reginae nomine, et pu
pilli regis elevandae offensionis gratia obtendere,
cujus eadem, et Solimani causae censebatur. Acce
debant ad augendam invidiam missa ad bellum
auxilia a Paulo tertio pontifice maximo, in cujus verba
juraverat, opimo ab eo sacerdotio auctus, ut feren
dum non videretur, cum in Ferdinandi castris ponti
ficis signa conspicerentur, adversus illum Giorgium
armatum pro Solimani victoria, jam enim Paulus
pontifex Alexandro Vitellio magni nominis duce,
veteranorum aliquot cohortes Viennam miserat, quae
 VNGARI ('ARVM RERVM I,IB. XI. 221
d

trium millium numerum implerent, quorum plerique

superioribus Italiae bellis, variis ducibus stipendia
fecerant, cum virtute, ac rerum bellicarum usu, tum
oppugnandis urbibus maxime exercitatis. Id enim di
cebatur Ferdinandus a pontifice maximo contendis
se, ut cum nihil non jam magnum animo versaret, pe
riti duces oppugnandarum urbium, et quorum virtus,
hoc militiae genere spectata esset, milites mitteren
tur. Nam et antea ipse sua sponte, Philippum Tor.
nelium mercede accersi erat, cum vallida militum ma
mu, qui, eo duce Gallico be]Jo in Insubribus meruerant,
Carolo V. Caesare, cum Franciseo rege decertante.
Cujus exemplum alii secuti honesta ineensi aemula
tione, tam clarae militiae voluntarii nomina dederant,
si recte volentibus, ullum praemium sperandum ex
tristi etiam belli eventu, insignem pietatis laudem re
laturi. In his eum equitibus sexcentis delectis Sfortia
Pallavicinus, summo loco natus adolescens, sacro
bello positurus militiae rudimentum. Eum deinceps
evectum per omnes militiae gradus, ad summam lau
(lem, inter claros nostrae aetatis duces, venetorum
copiis summa potestate praeesse vidimus. His acce
dit Joannes Jacobus Medices, qui olim domestico
bello clarus, quod adversus Franciscum Sfortiam Me
diolanensem ducem gessit, mox Caroli Caesaris lae
tioribus auspiciis, per omnia bella, quae illa multa,
et varia gessit, militaris gloriae praeclara monu
menta constituit. Ei administratio mandata navalis
belli, jam a regis adornata classe, quae mumero na
vium, et magno tormentorum apparatu instructa tram
situm, hostem si qua irrumpere flumine tentaret, pro
hiberet. Jam et copiae Germanorum convenerant, de
quibus male sibi homines ominabantur, numerus illis
222 I(). MICHAEI,\S BRVTI.

quidem, florentibus et robore militum, sed dispari ha

bitu animorum recenti adhuc memoria cladium, quae
superiore bello erant acceptae, tenente feroces ani
mos, qui Germanis fatale bellum, et adversus Turcos
nunquam feliciter tentatum exsecrabantur. Alia erat
Ungarorum, ratio ingenti cupiditate ardentium, e du
rissimo servitutis jugo patriam liberandi, quod qui
dem in tanto consensu Christiani Orbis, ubi praesentem
occasionem complexi animo, sibi ipsi non deessent,
spectabant sese cervicibus depulsuros. Alebat spem
tantus belli apparatus, tot belliduces nobilissimi, tot
voluntarii ex universa poene Europa exciti, quibus
unum propositum sacrae militiae praemium maximum,
propagati christiani imperii fines, ex devinctis bar
baris parta gloria, nomen, fama, quam immani bar
baro ex Ungaria pulso sibi immortalem spondebant.
Non enim esse Turcam hostem, ut esset aut Germano,
aut Ungaro militi timendus, si sese proprius, si Tur
cam hostem nossent. Non Ungaros ab hostibus bar
baris proximo bello, non Germanos invictam bello
gentem virtute victos; sed unius ducis culpa, qui
mom ingenii, sed aetatis vitio oneri fatiscens, suis viri
bus majori succubuisset. Dum omni plus aequo eau
tus momenta rerum, et temporum sibi maturius pon
deranda statuisset, neque intellexisset, non tempora
posita in hominum potestate; sed in opportunitate
temporum posita hominum vota passum esse illi e
manibus occasionem opportunissimam finiendi belli
elabi, quod esset illi immortali gloriae, saluti univer
sae Christianae reipublicae futurum. Semel vero
neglectam occasionem, nullo cum usu seram penitentiam
sequi, nunquam precibus, et votis omnibus expetenti
bus affuturam. Adhue validis viribus, et vigentibus
 VNGARICA RVM RERVM I,IB. XI. 223

subnixis, ubi fortunae, et temporis beneficio uteren

tur, finem bello celerem et laetum imponere licuisse,
Budensibus a rebus omnibus imparatis, Turco suum
adventum procrastinante, apertis urbis portis, ut,
aliud etiam agentibus aditus ad victoriam pateret, per
tantam neglectam occasionem admissum dedecus,
cunctatore duce, et suo sangvine et suorum luisse,
cum turpis cunetationis unique admisisset, esset ex
solvenda poena, innoxio milite, qui mullo suo merito
alienam culpam sua cede expiasset, qua plagae nullam
unquam barbarus hostis christianae reipublicae ma
jorem, tetrioremque inflixisset. Nihil perniciosius ha
beri in iis rebus, qua temporis atque occasionis essent
cunctatione, et mora, nulli unquam usui res magnas
gerentibus, nisi cum simulata esset hostis ferocia, et
temeritas eludenda. Mora fiduciam animi et alacrita
tem in milite corrumpi, ut impetu vigeret, ita dato ad
cogitandum spacio relanguesceret, morae causam
quaerentibus; quo quidem multa venire in mentem
necesse esset adversa atque incommoda, quae animos
a re gerenda retardarent; utendum militum ardore,
dum integrae vires, et vigentes spem victoriae affer
rent, non hostium ferocia, et audacia magis, quam
inerti procrastinatione ad omnia paventium, et cir
cumspectantium eligendae. Quin et eam ipsam auda
ciam in ipsa re agenda ne verteret in temeritatem in
consultam, fortuna, quae raro secunda votis hominum
aspiraret, adjurari. Properato modo esse opus: ce
tera sua sponte audentes, quae praeclara essent con
secutura. Pestilentiam in regiam urbem ingruisse,
quae, Solimano praefecto cum magno mortalium mu
mero sublato, pavidos Turcos tanquam capite trun
cato exarcime corpus, de spe salutis deturbasset: ita
 224 10. MICsAE [LIS BRVTI.

autem in dies vehementius saevire, ut nihil certius

esset, quam militum praesidium, fore ad nihilum re
ductum. Nam cives sua sponte male in barbaros ani
' matos, vi opprimeret invitos infesta vis, jam Turca- N
rum fidei periculo facto, ultro ostentantibus infesta
signa portas patefacturos. In magnis rerum augustiis
rem bene geri non exquirendis in consilio sententiis,
qua flagrantes animos pugnae ardore restinguerent,
sed in acie conferenda cum hoste mane, nor, consiliis,
quorum nullus esset usus, cum signa canerent, et es
set cum hoste confligendum terendum tempus, sed Tur
carum caede et sangvine belli flammam, qua Ungaria
arderet, restingvendam, intus domestici mali lue, fo
ris belli cladibus ferendis haud pares.
Haec de Industria Ungari duces in vulgus fere
bant, ut ad Ferdinandum manarent, cum non despe
rarent, fore et audita illius animum moverent, quae
quoad illum minus pervenirent, amici interiores ob
sistebant, qui fere omnes Germani septam regiam et
clausum ad illam aditum omnibus habebant, in quibus
rex de his doceri posset. Desiderarunt nonnulli in
Ferdinando, cum alia omnia essent summo rege digna,
non quidem virile robur, et animi praesentiam (adfuit
enim commulate) sed capiendis consiliis de maximis
rebus sui fiduciam majorem. Plus aequo enim additus
suis, facile etiam cum praeclare sentiret a suscepta
sententia, se abduci paciebatur, quae animi fiducia
in Carolo Caesare eminere maxime est visa; Nam
tametsi illi minus aliquando fuit felix, non mimore tamen
laude in eo viguit ejus adversis, quam secundis rebus
a fortuna semel, aut iterum, vera virtute nunquam ab
hoste victo. Atque aliorum quidem una erat, eadem
que sententia, repugnantibus Germanis magno com
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 226

sensu, ut Solimani exemplum Ferdinandus secutus

ipse rebus gerendis interesset, ab ignavis, per sui
aemulationem, magnitudinem animi; a viris fortibus,
constantiam in gerenda re expressurus. Excitari mi
lites praesentis imperatoris majestate ad capessendos
in hostem viriles animos, qui poena, et praemio inter
viros fortes esset discrimen habiturus. Pro absente,
quem non viderent, non recte factorum teste, non for- .
titudinis haberent, tanquam ab eo, qui abesset despe
rarent, fortitudinis praemium promeriti referre, minus
alacriter constanterque pugnare. Errare, qui crede
rent militem nobilem praesertim, et magni animi,
eorum, quae praeclare gereret umam mercedem in de
creto sibi stipendio positam habere, (quotam enim
esse eorum partem, quae animo intuerentur) cum in
gregario etiam milite vigeret animus gloriae cupidus,
mumquam inmemore sui generis, quantumvis obscuro
loco natus esset, et maturae instituto decus, et lau
dem appetenta; neque magis audiendos eos, qui for
tissimum regem deterrere comarentur Ludovici regis
exemplo. Tum tamquam caput destitutum corporis,
viribus, juvenem regem, nullo usu, nulla rei militaris
scientia, sine exercitu ducem, sine duce exercitum ad
versus trecenta armatorum millia Solimano impera
tore gerere rem, pugnasse. Quid enim potuisse aut
tetrius, aut portentosius exeogitari, quam militem for
tissimum etiam, et invictum animo, cum ille esset ad
versus armatorum multitudinem innumerabilem pug
naturus, nulla cum spe victoriae, certo cum exitii me
tu, objicere hosti ad internecionem mactandum. Nam
Ladislaum Jagellonem, qui ad Dionisiopolim pugnas
set, majori gloria cecidisse victum, quam Amurathem
superstitem vicissem. Quem eventum tamen quo mi
mONUxm. HUNG. HI8T. - SCRIPT. xIv 15
226 IO. MICHAELIS BRVTI.

mus Ferdinandum temere viris fortissimis ducibus, mi

lite rei militaris perito et ob multa parta belli deco
ra, inprimis claro, ducturum adversus hostem neque
superiorem numero, et virtute multo inferiorem futurum.
Nam quod absens Carolus Caesar ferretur clarissi
mas victorias de hostibus retulisse, non eo id probari,
quod contenderent, quibus placerent meliora consilia;
sed confirmari eorum spem qui honesta turpibus prae
ferunt, quae tamen essent eadem cum eorum salute,
quibus consuleretur conjunctura. Ita enim argumen
tandum videri, qui absens vicisset : multo illum faci
liorem victoriam, si ipse affuisset, de hoste fuisse re
laturum. Ac si id, quod tum accidisset, minime dissi
mulandum videretur, haud potiorem victoriae causam
in victoriam virtute, quam in eorum, qui victi essent,
sive nimia fiducia sui, sive hostium contemptione
fuisse. In medio enim belli ardore sui, hostium im
memores, ita effusos in connivia et turpes voluptates
fuisse, ut tanquam in regia luxuria agerent, non in
castris fortissimi regis, et adversus potentissimum
hostem rem gerentis convivia agitarent, choreas duce
rent, atque omnium rerum licentiae frena laxarent,
se se ultro praebentes imbelli hosti etiam vimcendos.
Sed haec frustra tum alii, tum ungari maxime vulgo
quaerebantur, quibus adversus belli eventus certam
perniciem, salutem certam laetus sponderet, qui me eos
falleret, quorum maxime interesset bene rem geri, una
celeritas administrando bello esset effectura. Ergo ad
majorem urbis cedem suplicationibus indi:tis, cum rite
omnia expiate crederentur, Joachinus Vienna movit,
quod felix faustumque esset Ferdinando regi, Carolo
Caesari fratri, universaeque adeo ehristianae reipubli
cae, vulgo hominibus laetum expeditionis exitum ac
 VNGARIC ARVM REIRUM I.IB. XI. 227

parta de hoste victoria, milite praeda aucto propagatis

imperii finibus optatum duci triumphum crebris voci
bus, atque acclamationibus ominantibus. Cura com
meatuum secundo flumine subhemdorum a Ferdinando
certis hominibus, amnis navigationis peritis, mandata,
quorum sedulitas, fidem tanta administranda re, se
dulitate fides, et prudentia peraequaret. Ita vero terra
agmen ducebatur, ut optimo consilio ungari equites,
quibus erant nota itinera, antecederent agmen, ita
jussi explorare, qua suspicio esset hostem adventa
re, ut servatis ordinibus, et sub signis incederent, ea
ratione ab hostium insidiis, et aperta vi tuti futuri,
ut emim palatos excipere, si qui a signis temere dela
berentur, ita occurrere universis misuri non crede
bantur, verisimili conjectura nulla adhuc contracta
manu, quae par esset, et totius exercitus vim, atque
impetum sustinendum. In primi agminis fronte Italum
militem placuit locari, cui Alexander Vitellius prae
erat, ubi occasio postularet, principem pugnae locum
minime recusaturum; tantum enim honorem viris for
tibus deberi credebat, quorum exemplo alii discerent
rem in hostem praeclare gerere. Longe umo praestare
principes ad recte agendum praeire, quam praeeuntes
sequi, non aeque sua sponte impigros atque industrios
futuros. Ita certe fecerunt Vitellium cum exercitus
imperatore cavillatum. Quaecumque illi causa fuisset,
Italos milites in fronte locandi, fortitudinis laudem il
los Germano militi praerepturos. Pallavicinus cum
suis jussus his ad subitos casus subsidio esse, qui
virtute et ornatu armorum insignes omnium in se
oculos convertebant. Hos ungaricus equitatus subse
quebatur, cum veteramo milite, juventutis robore, ex
movis delectibus inmixto, quas patriae caritas dono
] 5*
228 IO. MICHAELIS BRVTI.

exciverat. Horum duces Perinnius, et Bathorius, quo

rum uterque pari studio, pro generis mobilitate, et
majorum gloria operam dederat, ut quasi im Theatro
nobilissimarum gentium, cum alio apparatu armorum,
tum equorum generositate cum magna ex parte vehe
retur Trachiis equis, inter ceteros excellere conspice
rentur, ut neque ad speciem, neque ad belli usum
quidquam desiderari luculentius aut praeclarius pos
set. Ungarorum Noricus eques, cui praeesse Hunga
notum diximus, Noricum Germanus gravis armaturae
excipiebat, statariae pugnae invictus miles, impar
idem in congressu Turcae hosti, qui potens equi haud
dubie ad militaria munera agilioris, non est ipse in
equi potestate, qui saepe, mole sua atque armorum
facit, ut qui fortis sit, videretur iners, munquam
facit, ut qui sit iners, videatur fortis; cum pondus am
norum insigni conficiat vires, in strenuo laxet, ut
etiam sit maxime ab animo paratus. Peditatus totum
agmen claudebat, exiguo illum spatio ab equitatu di
rimente, quem deinceps sequebantur, qui tormentis
praeerant, quae varii generis, atque usus, ut sive cum
hoste signa conferendae, et in campo atque in acie
pugnandum esset sive oppugnandae urbes, atque ex
scindendae non deesset bene rei gerendae facultas;
ducem exercitus dextrum latus tenentem, equitum
Germanorum ala sequebatur, e nobilitatis flore delecti
juvenes magnae spei atque indolis, qui Ferdinandi re
gis auspiciis Brandeburgensi duce augustae majesta
tis principe voluntarii prima stipendia merebant,
equestris pompae magnificentia interse certantes. In
pedimenta, quibus grave agmen trabebatur, vetusto
gentis more, a tota acie divisa, duorum frestadiorum
spatio, pro munimento hosti objiciebantur, ab eam
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 229

causam interjecto spatio, ut tum ad peditum aciem,

tum ad equitum turmas instruendas, locus relinque
retur. Edixerat porro dux, ut in itinere, ubi esset per
noctandum, seorsum Ungari, Germani, Itali castra po
merent, qua in re Ungarorum erat expernoctare, mos
est, ut alibi diximus, quietem non molli strato, unde
amoliri somno sopitum corpus operosum sit, sed la
bore et lassitudine virium captantibus. Neque Italo
rum alia ratio erat, quibus in longinquam expeditio
nem proficiscentibus, vix que summe necessaria es
sent, gestare licuisset, duce priscae severitatis ho
mine, et qui suis non oratione prius, quam exemplo
veterum disciplinam repraesentaret, asvetus durare
vires, laborum patientia vigilare, sitim, inediam
ferre, ubi requieret usus, opus facere, non dierum.
non noctium, non fortunae, non ordinis nosse discri
mem, ubi quid a duce imperatum esset, quantumvis
arduum, et difficile : factum haberetur, quibus artibus
et ipse praevenerat ad summum decus, et liberos, ut
pervenirent, curavit instituendos, Germanis unus quo
tidie repetitus labor castris metandis, tamquam contra
hostem considerantem et parato ad dimicandum, jus
sit peditibus delectis, quibus forte obvenisset, per
noctem vigilias agere, ac si quae subito irrumpere
hostem tentarent, nec opinato adorti, iis quibus, hae
partes impositae essent, significare: ut nulla exerci
tus trepidatione, quam saepe solet injicere inprovisus
casus, et insidiis oportuna mox, subito oppressis in
auxilio liceret. Ita vero castra locabantur, ut nisi iti
neris ratio a flumine averteret, laevum latus, nequid
ab ea parte esset timendum, Danubius tegeret, quam
pro munimento habebat. Ejus consilii auctorem fuisse
Tarrovium ajunt, virum inter Polonos, ut alibi dictum
 230 10. MICHAEI.IS BRVTI.

est, rei militaris gloria longe clarissimum, quando

minus liceret, per foedus cum Solimano ictum. Polono
adversus Turcam gerere arma, quod, salva religione, li
ceret, id unum duces hortatum, ne in ingerenda re se
abduci a flumine, ullo hostis astu fallaciave, atque adeo
me oblita quidem occasione bene gerendae rei, in qua
nonumquam fraus subesset, pateretur, unum enim
spectare hostes in pugnando numero superiores, ut ho
stem a suis locis, ubi inutilis multitudo sit, in longo
patentia loca abductum, sive per occasionem adversi
praelii simulata fuga, sive per alias belli artes eo illi
ciant, ubi facile sit a multis paucos melicos circumveni
ri. Nam quod de Buda rapienda cogitarent, ab eo con
silio illos avertere, rei jam bis infeliciter tentatae,
tristem eventum, qui imperitos rerum etiam doceret,
et plane consilii expertes. Neque vero existimari
oportere, vigilantem ad omnia Solimamum, et qui sci
ret semper sibi unum hostem certum Ferdinandum, et
Carolum caesarem timendum, qua superiore expedi
tione spes invadendae urbis esset ostentata, munire
cunctatum esse. Quo quidem si illud accederet, ut
fretus majoribus viribus veniret subsidio suis, cujus
rei fama jam percrbesceret (ne graviora) quam animo
praesagiret, rem gerentibus ominaretur) fore, ut multo
deteriore conditione bellum gererent, quod ut ex sem
tentia conficeretur, una celeritate se assequi spera
rent, de qua minime dubitandum esset, quin multum
detraheret Budensis obsidio, quae Turcarum delecto
rum praesidio, et tormentis ac munitionibus tuta lon
gam requirent moram, ut res ex sententia succederet.
Quae ratio esset cum Turca debellandi, cum ipsum
Turcam demonstrare, ita in immensum exaggeratis
viribus christianorum dissimulatione interse dissiden
 VNGARlCARVM RERVM LIB. XI. 231

tium, ut frangiillius robur, nisi per pacis foedus conci

liatis animis, in unius exitium omnes conspirarent,
nulla spes esset reliqua salutis futura. Hac, ut sit, elata
in vulgus, militum animos vehementius, quam suscep
tae expeditionis ratio postularet, turbaverunt, sui exitii
quasi imaginem eorum, quae gesta superiore expedi
tione essent, intuentes. Ita dux et de suo et de
suorum salute plus aequo auxius rem trahere, differ
re, in dies progredi lentius, nunc hoc, nunc illud cau
sari, interdum palam dicere, non inferendi belli, sed
propulsandi sibi inpositas partes. Armatum militem
aduxisse, qui tueretur impari fines, non qui alienos in
vaderet, minime susciperetur, haud se consequi posse.
Satis si facturum reeepto muneri, ubi irrumpentem in
regnum hostem arceret, firmatis urbibus, praesidiis,
quo eum accessurum haud dubia conjectura esset.
Fuere innixi praesentibus viribus, etiamsi praevalidae
essent. Turcam hostem, tanquam superiorem numero,
disciplina militari, et virtute haud parem contemne
rent, utroque enim Turcam praestare, ingenti sua ca
lamitate finitimas gentes expertas, in his maxime Un
garos, et quidem, quamquam summae virtutis, atque
industriae monumenta Patris de illis clarissimis vi
ctoriis ostentarent. Nam et numero Turcam vincere,
quo paucorum in pugnando debilitarentur vires; et
virtute vincere, qua numero inferiores nunquam pu
gnam detrectassent, ea imbuti disciplina, ut in acie
victi cadere, quam admittere militare dedecus mal
lent. Accedere ad disciplinam, longum militiae usum,
quo quidem corroborata, tum contemnendae vitae,
tum appetendae gloriae redderet invictos animos. Ve
terem militem Solimanum adducturum, multis in bel
lis, magna cum laude, versatum, qui devictis ferocis.
232 IO. MICHAELIS BRVTI.

simis Asiae nationibus, onustus hostium spoliis, Pam

noniae et Germaniae imperio immineret. Anhelare
populorum sangvinem, meditari incendia, eversiones
urbium, christiani orbis exscidium, semper fere vin
cere, nunquam vinci, et magnae instar victoriae cre
deretur, fugientem illius congressum, non discedere
victum. Haec partim pro ducis indulgentia, partim
pro militum ingenio ferebantur, cum nihil eorum, quae
commemorarentur, non majus esse hominum fama su
spicarentur. Ita quidem multitudinis animos debilita
verunt, ut ducibus minime invitis, retro conversis
signis reddituri infecta crederentur, frustra tantum
flagitium, tum aliis tum Italis maxime exsecrantibus,
qui longum atque arduum iter emensi, damnati inerti
mora, egregie gesti belli praemia sibi amplissima pol
licebantur. Quo id minus agerent, oportunae reversi
exploratores, quos dux praemiserat speculatum, con
ceptum animis pavorem, trepidationem sustulerunt.
Quo hostium consilia, inceptaque omnia explorata ac
certa referrent, de belli apparatu, de Solimani ad
ventu, de ceteris, quae cognoscenda in praesentia
duxissent, nihil sibi reliqui fecisse. Nullum belli ru
morem, quieta in urbibus et pacata omnia, rerum ve
nalium commercium, ac nundinas celebrari, agros
coli, nullo excursionum, aut populationum metu tantum
audiri, Budam in supplementum, peditum mille, duo
millia aequitum missa; classem praeterea neque ap
paratu, neque navium numero regiae aequandam, ut
verisimile videretur, aut non creditam tantum belli
mollem barbaris fama acceptam, aut contemptam
plus aequo suis viribus fidentibus. Haec ut ita esse
crederentur, Ungarorum magnus consensus, ingenti
alacritate animorum ut Budam duceretur postulan
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 233

tium, inprimis Perinny oratio efficiebat, cui noti Turca

rum mores, et militiae ratio dicenda sententia in ducis
consilio autoritate conciliabat. Satis magnam jacturam
temporis factam, dum longis consultationibus, rem
differendo opportunitate rerum gerendarum, saepius,
quam rem gerentibus expediret lubricam, et fallacem
amisissent, cujus sarciendae mi aliqua ratio mixetur,
poenitentiam certam, et quidem tum, cum ad augen
dam modo flagitii labem profutura esset, subituram.
Habuisse quidem Turcam semper divisa belli, et pa
cis tempora optimam secutam rationem, ut miles par
esset labori militiae ferendo, ita gerente atque admi
nistrante bella, ut eum amnum, quo in armis esset,
sequens exciperet, per militae vacationem ad quietam
datus. Ita fieri, ut neque diuturno otio difluens miles
inertia enervaret, atque emoliret vires, neque perpe
tuis bellis atterendo, moerore, et desperatione praemii
conficeret, quod nullum consequeretur, si nulla remis
sio a labore, et animorum relaxatio daretur longa
militia functis, cujus quidem fruendae, nisi in otio
nulla spes esset, temporis bono utendum, quousque
sese daret, neque commitendum, ut quibus celeritas
potuerit esse salutaris, mora exitio esset. Quod jam
ab aliis praedictum esset, Budae esse exiguum nume
1 um, quem ipsum pestilentia in dies vehementius sae
viens imminueret, ut missa tria hominum millia in
supplementum circumvallatis hostium castris exiguus
numerus esset existimatus. Vinci saepe homines nulla
sua cum culpa, interdum multa cum laude : non vin
cere, qui possit nullo negotio vincere, flagitium non
ferrendum videri. Vix quidem qui tanta vecordia esset,
posse recusare, quin perfidiae, si nollet cum liceret;
inscitae si minus nosset, cum data facultas esset, es
234 10. MICHAEI.IS BRVTI

set dammandus. Quid de his statuendum esse, qui ita'

possent, ut tempus, occasio, fortuna hostis imbecilli
tas, ad rem gerendam cum spe certa victoriae dome
sticae corroborant vires. Irent enimvero fortissimi mili
tes christianae reipublicae propugnatores, quo eos
duceret laeta et propitia fortuna, alaeres et fiduciae
pleni, quod raro accideret, cum quidem certa victo
riae spes cum optima causa conjuncta laetam de ho
stibus victoriam, quod semper votis omnibus expe
tiisset, polliceretur. Hac oratione confirmatis ad bel
lum militum animis, qui paullo aute de receptu cogi
tassent, non exspectato profectionis signo, ultro ituri
oppugnatum regiam urbem duce etiam invito erede
bantur; qui quidem de ceteris assensus, militem a
Budae oppugnatione, Pestum avertebat, oportune ob
jectum urbi oppidum ante oppugnandum, atque in
potestatem redigendum, quod ad totius belli admini
strationem maximas oportunitates haberet, arbitra
tus. In eam sententiam, ut videtur, eum adduxerant
Germani milites, qui priore expeditione, a Welsio duce
Pesti in praesidio collocati, Turcas, ut alibi comme
moravimus, muros oppugnare adortos magna cum con
stantiae et fortitudinis laude repulserant. A quibus dis
sentiens Ioannes Iacobus Medices nostrae aetatis cali
dissimus dux, Perinnio collaudato, cujus eadem erat
sententia, ducendum militem Budam et belli initium
ab urbis oppugnatione faciendum censebat, in primis
regionis peritus, cum integrum annum Strigonii prae
fectus praesidio, multis secundis proeliis, vires Turca
rum fregisset, inpune ad portas usque excurrere
audientium; vix ferendum, Ferdinandi exercitum, quo
multis jam annis Ungaria nullum vidisset aeque mi
litum virtute, et robore florentem, relieta urbe, quae
 VNGARICARVM RERVM I,IB. X. 235

Ungarici regni caput esset, parvum oppidum ire ob

sessum, quod quidem potitis regia urbe (id quod om
mino sperandum esset agnoscentibus praesentes suas,
et hostium vires) esset non magnae accessionis loco
futurum. Quemadmodum, qui in certamine descende
ret, unum adversarii peteret caput, quod letaliter
ictum, interitus totius corporis sequeretur; ita
qui eo animo arma gereret, ut se speraret vir
tute adnixum victoria potiri,' petere sedem belli de
bere: qua eversa, cetera sua sponte corruerent ne
cesse esset. Pertinere vero ad tuendam Germano
rum veterem gloriam in magnam de his exspectatio
nem gentibus omnibus erectis, aliquid illos, belli ini
tio aggredi tanta exspectatione dignum. Neque longe
abesse regiam urbem, quae ut in potestatem prima
omnium redigeretur, vires omnes nervosque conten
dere aequum esset, praescriptura aliis suo exempla,
quae ejus auctoritatem sequerentur, quid sibi esset
statuendum. Si animum inducerent praeeuntem se du
cem sequi, quamvis exterum hominem, per viarum
compendia, bidui itinere se ad urbis moenia exercitum
adducturum. Haec Medices; quibus quamquam melio
res assentiebantur; vicit tamen ducis sententia adver
sus exterorum omnium consensum obfirmati, cum per
hanc rationem morae occasione quaesita, ad quod
postea creditum est Ungarorum, atque Italorum stu
dia ad rem gerendam propensa se speraret elusurum.
Neque vero exteri solum, sed e germanis etiam non
nulli, qui primos ordines ducebant, contra ducis sen
tentiam pugnabant, qui pridem insigni fortitudinis, et
constantiae laude parta, adversus Mahemetum Pestum
defenderant, quae tamen quamvis ab iis conmemo
rata haberent ad confirmandos militum animos, ut
236 IO. MICHAELIS BRUTI

eredit Iovius, non video; et si enim nihil illos eorum

fugiebat, qua cognita spem potiundi oppidi facerent,
locorum peritos, qua muri quassati tormentis oppor
tuni oppugnantibus haberentur, qua munitiones
inchoatae mondum perfectae; nemo tamen erat adeo
rei militaris imperitus, quin crederet, cum satis spatii
intercessisset a capta a Turca urbe, ad eum diem, non
ea, quae bellijus affecisset, cum cura refracta, atque in
staurata esse, Ergo imperatur, quod bene verteret, ut
qua insula V i Z z e interutramque Danubii ripam inter
cedit (perperam Iovius Santandream appellat, quo
nomine non magnum oppidum vocatur, haud procul
Buda situm, duplici ponte ultro ad insulam a citeriore
ripa ab insula ultro ad Vaciam, quae est e regione
posita urbs, amnis jungeretur. Inde. opere perfecto,
de traducendo milite actum, nemine praeire in explorato
audente: Vaciam enim, qua erat exercitus traducen
dus, superiore bello partim a nostris, partim a Turca
perpetuis cladibus poene ab imis sedibus exscissa, inter
ruderum acervos et passim adhuc stantia tecta (non
dum enim plane collapsa erant) opportuna loca tegen
dis insidiis praebebat, quae ne hostes insedissent, veri
simili conjectura nostri adducti verebantur, eo consi
lio, ut transire conantes, subito coorti ex insidiis
aggrederentur. Atque ut certior conjectura haberetur,
atque inde magis trepidantium metus augeretur, illud
efficiebat, ad tanti exercitus advenientis famam oc
currere neminem armatum, nihil usquam tumul
tus, nihil quod indicio esset locum ab hostibus teneri,
exaudiri, tamquam in pacato exercitus non in hostico
duceretur, omnia circa quieta, et tranquilla esse. Ita
cum vulgo milites stupore defixi haererent, neque quid
potissimum agi placeret, satis ducibus constaret, prin
 VNGARICARVM RERVM LIB. X. 237
-

ceps Vitellius externae militiae petiturus decus, se

ultra exploratum iturum profitetur, imperatore spon
dente postridie Germanicum peditatum secuturum, qui
si qua occasio postularet, subsidio esset. Neque diutius
cunctatus, suis per insulam ad ulteriorem ripam tra
ductis, cum severe edixisset, me quis se inconsulto
discederet a signis, recta Vaciam contendit. Quae in
colis vacua et suis immersa ruinis taetram, atque horri
dam belli faciem ostentabat, modo opportuniorem hosti
sedem locandis insidiis, quam amicis praesidio exci
piendis. Ergo factus certior dux, nihil insidiarum sub
esse, dato profectionis signo, per otium copias tra
(luxit, jusso Medice parvam insulam classe patere,
quam San-Margaretam Ungari, forte a fano Mar
garatae sacro appellant, paullo infra Budam sitam,
atque eam praesidiis firmare. Ita Medices conscensa
classe, peritus rei navalis dux, cuius olim insignem
laudem domestico bello retulerat, quanquam e cite
riore ripa crebris telis hostes incessabant . . . . . . . .
amnis cursum secundo, qui quam citissimus ferebatur,
robur remigibus addente, cum inter se ipsi certantes,
humeris, lacertisque adniterentur, incolumis classe in
sulam tenuit, atque hostem classe instructa succeden
tem, quae ad Budam in statione erat, crebris ictibus
tormentorum summotum, redire Budam coegit. Atque
quo naves tutius commearet, et qui terra aliunde com
meatus supportabant, inter Vaciam, et Pestum, qua
ponte junctam insulam Wizze cum ulteriore ripa dixi
mus, septem cohortes in statione collocavit, loco nullo
fessaque munito, ac levis armaturae equitibus manere
ad subitos casus subsidio missis. Inde solicitus de bello,
ex captivis percunctando hac reperiebat, in Solimani
praefecti locum, quem Bassam vocant, peste sublati,
238 IO. MICHAELIS BRVTI

Balibegum Budae suffectum, impigrum hominem, qui

equitum ad duo millia in armis haberet, quos urbi futu
ros praesidio Solimanus imperator discessurus relique
ret; sed horum numerum credi pestilentia imminutum ;
barbarorum incuria morbi luem vulgate, quibus hoc
persvasum est, adversus vim fati, nulla hominum con
silia, nullam medicae artis opem aut sagarum carmina,
quarum maxime superstione tenerentur, praesidio
esse. His accedere, quos accitos ex propingua Illyrio
Vlamanes adducere esset iussus, magnitudine rerum
gestarum terra marique inter omnes insignis suae ae
tatis dux, atque equitum mille, quibus Achomates prae
esset, propter summam peritiam rei militaris, ad hone
stiores militiae ordines a Solimano ab infimis evectus.
Peditum Janizerorum ad mille haberi, sive eos a
Solimano imperatore Budae, e superiore expeditione
relictos, sive Byzantio missos, Segemene duce, mavo,
atque industrio homine, cujus erat in re militari spec
tata virtus. In his quidquid esset virium et roboris,
constare; nam aliam fere taetram hominum fecem, et
colluvionem verius, quam hominum manum, quos la
trociniis asvetos vulgo Mantelosios (Martalocii) voca
rent, nihil hominis, praeter hominis formam, atque
eam ipsam ingenti squalore, et situ horridam, ut fe
rarum potius, quam hominum, atque ingenia immani.
tatem praeferre viderentur. Eos tamen non segnem
operam navare, tum operi faciundo, tum in classe
remigaudo, non minus quam terra, mari navigantibus
infestos. In montibus enim superciliis, qua late pate
ret in mare prospectus, tanquam in speculis insiden
tes, ubi longe adventare mercatores conspicerent,
qui multi in finitimas Pannoniae provincias preciosas
merces importarent, legressos e montibus celeritate
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 239

incredibili piraticos lembos, quos ad hunc usum sem

per paratos haberent, conscendere, atque subito ador
tos spoliare atque interficere. Nam et saepe agrestium
personam, et mercatorem ementitos frequentes Unga
rorum mundinas statis anni temporibus obire consve
visse, unde per varias fallacias, igenuos pueros, et
virgines forma eleganti abductas a suis, ad Turcas
adducerent, quibus magno pretio venundarent. De
classe consentientia iis audiebantur, quae per explo
ratores cognita erant, navium, quae idonae tum ve
hendo militi, tum proeliando essent, ad LX haberi,
paucis biremibus, et majoris forma lintribus, quorum
est illa Danubii navigatione crebris usus, adjectis. Im
peratum autem severe, ut Budam, Pestumque simul
atque quid compertum de adventu hostium esset, con
festim eo omnibus contractis copiis, certi duces tue
remtur. His salvis, veluti regni arcibus, eaeteris cre
dere, haud magnopere laborandum, quae eandem fere
fortunam cum urbe regia, unde tamquam a capite in
omnes dimamaret, diffusa salus sequerentur. Ad haec
omnia jussum esse Achomatem Bellerbejum, in Tri
ballis ad Sophiam subsistere, inferioris Messiae ur
bem, ut siquid durius accideret, opem implorantibus
subsidio esset. Quae cognita non solum non minue
runt nostrorum animos, his multo graviora exspectan
tium, sed in magnam spem etiam rei bonae gerendae
erexerunt, multitudinis ingenia, ita ducum auctoritate
moderante, ut cum raro, et quid timendum, et quousque
timendum sit, norit, non id, quod res est, sed quod dux
censeat, spectet, numquam, aut raro, pro suo sensu
aut sperare, aut timere asveta. Ergo dux munitioni
bus perfectis, non secus, ac si esset proelio cum hoste
decertandum, instructis copiis, Pestum quadrato ag
240 IO. MICHAELIS BRVTI.

mine contendit. Neque segnius Turcae, ubi nostri sub

aspectum venerunt, porta,, qua Vaciam itur, egressi
erumpunt, atque Ungaros equites, primum agmen an
tecedentes, adoriuntur, quibus cum concurrere, pacis
etiam, et induciarum tempore consveverunt. Neque
dium certatum est: cum pauci utrinque cecidissent,
aequato certamine, nostri in castra, in oppidum bar
bari redierunt; utrique satis ad virium et fiduciae
ostentationem actum arbitrati. Inde nostri nota, atque
instituta ratione castra ponunt: Germani majore di
stantes ab urbe intervallo, quominus adjuvabat na
tura loci, qui totus planus, et demissus erat, ea castra
cura acriore, vallo et fossa muniunt. Wittelius qua
muri pars, ad septemtriones vergit, quod ea facilior
oppugnatio credebatur, proprius moenia consedit.
Namque ad alias oportunitates accedebat maxima vi
cinitas enim loci, et propugnatoribus tormentorum
usum tollebat, et ubi uterentur, tectos nostros a tor
mentorum iactu reddebat ad oppugnandum alacrio
res. E regiae enim urbis arce ita erant in eam castro
rum partem tormenta obversa, ut non facile nostros
petere, et parcere oppido possent, quorum castra
erant cum urbis moenibus conjuncta. Alia quoque muri
pars, qua est euntibus Agriam iter, quoniam oppidum
pro munimento habet, ictibus tormentorum minus ex
posita erat, qua de loco superiore, cum ex Budae
arce, tum ex Gothardi monte in tectos oppidi muni
mento frustra dirigebantur. Iam levi proelio, vi
rium periculo facto Vitellius, cum retinendum sibi
militare decus suorum iam virtute probata statuisset :
postridie eius diei, quo die est ad oppidum ventum,
cum peditatus parte assumpta Sfortianorum equitum
ala, ad moenia contendit, his verberandis colloca
 VNGARICARVM RERVM LIB. X, 241

rentur, qua tormenta locum idoneum speculaturus.

Quam in rem unam omnium animis intentis, subita
eruptione Turcae porta egressi, contento cursu, quo
validior, impressior esset, in nostros incurrunt, nihil
minus, quam proelium, aut hostem exspectantes,
quam silenti incedentes agmine sese fefellisse arbi
trabantur. Neque ob id proculsi nostri, magna exparte
veteranus miles, et multis in bellis excercitatus, inter
se cohortati capessunt pugnam, neque fiducia animi,
neque viribus hostibus cedentes. Atque in principio
quidem, ita in se intuentium impetum sustinebant, ipsi
pedem conferentes, ut neutro victoria inclinaret. Mox
cum barbarorum numerus augeretur, qui fessis integri
ex arce summittebantur, neque veterano Ianizerus
cederet virtute par, superior numero, sensim primo
nostri referre pedem coeperunt, inde urgente hostium
multitudine, cum jam qua fuga evaderent, circumspec
tarent, opportune Wittellius cum fortissimorum mili
tum manu jam minus resistentibus, et cedentibus loco
auxilio affuit, cum magna voce, ut ab omnibus exau
diri posset, partim adhortando, ut pristinae virtutis
memores in hostem pugnam redintegrarent, partim
percunctando, quo fugam intenderent, inter infesta, at
que alia omnia adderet animos: si cupidi verae lau
dis, et gloriae, reditum honestum ad suos, si laborum
unum praemium maximum propositum haberent, no
men, famam hominum, ut viros fortes deceret, vitam
sibi statuerent, ferro in hostem pugnando, non turpi
fuga redimendum, quam illi infestam efficerent, mag
nis viribus atque animis, in fugientium terga incum
bentes hostes, quibus non vera virtus, sed hostium
trepidatio, et pavor vires ad pugnandum, et alacrita
tem augerent. Vinci semper omnibus turpe, sed mul
moNUM. huNo*. hist. - Script. xiv. 16
242 10. MICHAELlS BRVTI

to turpius iis, qui de nondum viso hoste, reti magni

tudine animi sibi victoriam spopondissent. Nam illud
manere victos ultimum dedecus, cum ab hoste imbelli,
molli, barbaro vineerentur. Haec loeutus, cum vin
cente pudore metum cupiditate delendae ignominiae,
militum animos ad pugnam accendisset, redinte
grato proelio, extorquere victoriam e manibus su
perbi barbari conantur, ubi paulisper hostium im
petum repressissent, aerius inferentium gradum, facile
se loco pellere obnixos sperantes. Pari animorum ar
dore ordinum ductores, adolescentes nobilissimi, quos
cupiditas gloriae in longinquam militiam excisset, hoc
primo daturi specimen virtutis, facto cuneo, Turcas
impellunt, jam sensim laxatis ordinibus, de pugnae
ardore remittentes, ac mox disjectos, et dissipatos in
fugam vertunt. Auxerunt secundum pugnae eventum
ex ultimo vitae discrimine erepti duo milites juvenes,
ex Insubribus Lande Pompeja, alter e Vistarina fami
lia, Cremona alter e Trochia ortus, cum interfectis
equis, hostis barbarus equorum mole, et armorum
pressis jam pararent colla secare. Vistarinus equitum
turmae praefectus, alter Sfortiae equitatus primus ve
xilifer, magna uterque de sua virtute exspectatione
superata, ad supremos militiae honores perventurus
Desiderati sunt tamen nonnulli, in his, qui ordines du
cerent, quorumque jam erat militiae celebre momen,
Laurentius Camers, qui cohorti praeerat, et Mazza
Cortonensis, multis fortibus factis clarus. Hoc accepto
detrimento Vitellius, totus animo sarciendo intentus,
exultantem hostem fiducia sui, et barbara arrogantia,
quae raro a temeritate abest, elicere ad pugnam, lo
cum nactus aptum insidiis, primo queque tempora
constituit. Erant, qua castra posuerat, regii horti, non
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 243

ita magno intervallo a Pannonum et Germanorum

castris. Ita vero perpetuo muro septi claudebantur,
ut densa arbore, et procera prospectum impediente,
magno militum numero tegendo apti haberentur. Ergo
ne cum Perinnio communicata, cum quid fieri vellet,
ostendisset, eum etiam atque etiam orat, ut oblatae
occasioni bene gerendae rei quando tempus, loci si
tus, ante omnia barbarorum nimia fiducia, consilium
adjuvaret: deesse nolit. Hinc animadverso genere
pugnae, quo maxime hostes valebant, ita suos in
struit, ut hastatos ad reprimendum primum barba
rorum impetum in prima acie pugnare, inde, eorum
densato agmine, qui, tormentis ad manum proeliando
utebantur, tectos jaculari in apertos jubet, unum ad
hortatus, ut omnibus viribus adnixi, locum, quem ce
perint, teneant; ubi cedendum multitudini hostium
sit: sensim, servatis ordinibus, referant pedem, ne
quid fugiat eorum, quae temporis ratio requirat, ad
aeeipienda imperia intenti. His praeceptis peditum
parte intra hortorum septa abdita, in insidiis duode
cim cohortes instructas, quae reliqua pars peditatus
erat, cum equitum Sfortianorum ala, magno ambitu,
secundum fluminis ripam ducit. Qua re Turcae anim
adversa, cum nihil sibi ad victoriam defuisse superio
re proelio crederent; praeter suorum auxilium, multis
precibus suos obtestati, ne laborantibus deesse velint,
patefactis repente portis, in nostros ingenti clamore
sublato, infestiferuntur. Qui cito duce imperatum erat,
conferti, cum speciem Macedoniae phalangis praese
ferunt intestis horrentis hastis, certo, ac composito
gradu in hostes ibant, ut quemque temeritas, et ca
sus agebat, de victoria securos in nostros irruentes.
Ita cum barbari commisso proelio diu disjicere fru
16*
244 IO. MICHAELIS BRVTI

stra densatum nostrorum agmen conarentur, atque

eorum caderent multi, e citeriore ripa Turcae, qui Buda
spectandi causa descenderant, traducti lintribus, cum
eodem tempore alii ex oppido aggrederentur, labora11
tibus suis opem ferunt. Ita proelio instaurato, cum
barbaris suorum adventu audacia crevisset: nostri,
imperii memores, sensim loco cedere ac retro signa
referre incipiunt. Quo successu barbari sublatis ani
mis, tanquam defuncti pugnae discrimine, et de victo
ria securi, acrius invehuntur, omnibus viribus adniten
tes, ut ordines turbarent, adhuc sedato gradu, et pede
presso retrocedentium, quod unum modo morari victo
riam videbatur. Ergo cum $atis spatii ab oppido ab
ducti, non procul ab hortis regiis abessent: simul no
stri a fronte ex insidiis consurgentes, simul Perinnius,
ut convenerat, in aversos jam ab oppido invectus,
terga nostros insequentium cedit. Neque Germani
ejus decoris expertes fuerunt, in his Mauritius dux,
qui postea magnitudine rerum gestarum Germanico
bello, ingentem sibi gloriam comparavit, magnam eo
rum edidit cedem, inter multos, ut dignitate, et majo
rum gloria, sic in gerenda re virtute, et magnitudine
animi princeps. Nam in magno pugnae ardore, immisso
equo, qua Turcae validiore nisu impetum nostrorum ex
cipiebant, cum insignibus armorum conspicuus omnium
in se unum arma, telaque convertisset, facile in medium
acceptus, et circumventus, sui fiducia, mortis contemp
tione ferox, virtutis summae, et fortitudinis insignia
edidit documenta. Equo enim sive consternato vulnere,
sive impulsu hastarum effusus contra obnitentium, ne
que se deseruit, et per eonfertos hostes impressione
facta, incolumis evasit, magnus nostrorum victoriae
comes. Ita barbari a tergo, a fronte, a latere circum
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 245

venti, ut effugium nullum ad salutem pateret, ad sa

tietatem caesi. Nam tormentorum jaculatores in cor
nua recepti, cum crebris ictibus aeque aversos, at
que adversos sternerent, necessariam fugam, victis,
eandem inutilem, qui a tergo instabat Germanicus,
atque Ungaricus equitatus reddebat. Si quibus tamen
perrumpere licuit, corona circumdatis, ii pavore con
sternati, cum unam omnes peterent urbis portam, eam,
qua esset petenda, ignorarent, nullo suorum, magno
hostium discrimine, aeque in obvios, et in aversos
hastas infestas intentabant. Nam in ingressu, ubi eo
fuge delatis pervenire licuisset, cum aditum augustio
rem multitudo ingredientium efficeret, qui ex his
saucii, aut mortui in limine cadebant, insequentibus,
quo minus ingrederentur, erant impedimento. Neque
melior eorum exitus fuit, qui flumen petierunt, ad ex
tremum enim ripae marginem acti, ubi etiam si na
vium facultas esset, eriperet terga cedens hostis, tre
pidis metu delectum tollente, in omnem praecipites
deturbantur, quingentos eo die dicuntur Turcae e
suis desiderasse, in his Janniczeros centum amplius,
quorum major aliquanto jactura fuit. Omnium con
sensu neque nostrorum modo, sed hostium etiam fuit
ille dies tum aliis e nostris, tum ducibus honestissi
mus, e quibus Vitellio tanto major laus cessit, quanto
caetera Perinnio par, superior consilio adornandis in
hostem insidiis, virtute atque industria re exequenda
fuit. Quidquid inest in exercitu Turcarum nervorum
et roboris, Janniczerorum militia constat, delecti mi
litis e nostrorum descriptione, qui Turcarum imperio
parent. Singulis in lustris, de more ministri regii,
quascunque in provincias visum est, iis exceptis, quae
immunes imperatoris beneficio habentur, mittuntur,
246 IO. MICHAELIS BRVTI

qui e quinque marium numero unum suo arbitratu li

gentes (acerrimus vero in eo delectus habetur) a pa
rentibus abducant. Spectantur vero quam acuratissi
me, quae cum animi indolem, tum corporis aptam
constitutionem, et membrorum quasi solidam et fir
mam compagem indicent, ut spes sit militiae addic
tos, et viribus lacertisque et pernicitate, et agilitate
quadam corporis praestaturos. Hi in Septo imperato
ris inclusi, ubi Mahemetis sacris imitiati, legis prae
cepta hausere, durantur laboribus assiduis, cujus
agenda rei magna datur facultas. Mittuntur enim
ubi ad imperatoris usum et voluptatem, cum hortos
et suburbanas villas, atque amoena loca alia, tum aô
alios usus, ubi aedificia exstruuntur, quibus per vilia
ministeria quidem, sed quibus ad militares labores fe
rendos firmantur et corroborantur vires, oportunam
operam navant. Ita duratos laboribus excipit rei mi
litaris disciplina, qua quidem aliquamdiu severe habiti,
tum gladio comminus hostem ferire, tum eminus sagit
tis docentur, inprimis hoc tempore recte ferreis fistu
lis uti, quo genere industriae nullis gentibus cedunt.
Nemo quidem dubitabat, quin si eadem fuisset in om
nibus animorum alacritas: belli finis, quem maxime
vellent, brevi esset secuturus. Quantus quidem dux
Vitellius fuerit, res ab illo gestae doeuerunt, et ante
eam susceptam expeditionem et mox Germanico bel
lo, quod Carolus caesar gessit adversus principes
Smalcaldici foederis: nullum certo bellum, ex quo
tempore gerere arma coepit, est in Italia gestum, nul
lum foris, Italia quieta ab armis, in quo non illius vir
tutis, et fortitudinis clara, atque insignia monumenta
exstent. Ita, re ex sententia administrata, erectus
dux in spem potiundae urbis, ubi Germani incitati
 VNGARJCARVM RERVM I,IB. XI. 247

studio gloriae, virtute cum aliis, et magnitudine ani

mi certarent, proprius admovere castra, et locare
tormenta loco idoneo ad verberanda moenia jubet,
eratibus humo refertis haud dissimili corbium forma,
quas caudas vulgo milites vocant, ante tormenta ex
structis, quae pro munimento tormentorum ministris
essent, tela in hostes ejaculantibus, quos quidem
magnam tormentorum facultatem habere non ignora
bant. Sed in hac re tota administranda a peritis in
esse vitium animadversum est. Longius nempe a muris
colJocata, si quando concepto igne, pilas in muros
emissa evolvebant, intermortui ictus, loci spatio plus
aequo prolixo intercedente, irriti cadebant. Qua re
Vitellius cognita, secum Medice assumpto, Ducem
adit, atque ei, quid vitii sit in collatione tormentorum,
demonstrat. Ni prius castra jubeat admoveri, unde
validiore ictu tormentorum muri verberentur, parum
susceptum consilium de urbe oppugnanda processum.
Credere supervacaneum, quod res et ratio adeo doce
ret pluribus demonstrare. Audendo, propius confe
renda signa, non gerendo, in restitantium ac tergiver
santium in morem a pugnae discrimine refugiendo,—
bella recte, atque ex sententia administrari. Magnum
recte factorum praemium, gloriam, decus, laudem, sed
quod multis laboribus, gravissimis periculis, vitae
contemptu, ac rerum omnium, quae multis expeten
dae videantur, oporteat comparari. Siquidem ubi
ex serio ageretur, et ut dignum tanto belli apparatu,
dignum Germanorum gente esset, quorum res gestae
insigni cum laude gentium omnium annalibus essent
consignatae, non recusaturus, quin in oppugnanda
urbe, et omni belli discrimine obeundo durioris sibi
susciperet partis per disjecta urbis moenia tormentis
248 IO. MICHAELIS BRVTI

principi loco cum suis signa in urbem illaturus. Ergo

dux, ut par erat, Medice et Vitellio collaudatis, ca
stra propius promoveri ad urbem jubet, interea utrum
que adhortatus, ut promissorum memores, quam de
sua virtute spem concitassent, constantia in re geren
da representarent, simul pollicetur, se delectorum pe
ditum cohortem, qui subsidio, ubi res postularet, lab0
rantibus essent summissurum. Inde contra urbem
quadraginta majoribus tormentis collocatis, coepta
moenia quati, quae antiqui operis, et parum valida
ad tormentorum ictus perferendos, facile quo e tor
mentis contorta tela adigebantur aditu oppugnanti
bus in urbem patefacto proruta cadebant. Quare Vi
tellius cognita, ne vanus modo verborum ostentator,
ubi requireret usus, parum suae constantiae memor
videretur, ad suos conversus, »En vobis milites, in
quit, quam semper expetiistis, oblata occasio, vestrae
virtutis et fortitudinis, gentibus et nationibus exteris
testificandae, quae quidem si numquam cognita suo
proemio caruit, est, cum veram et solidam gloriam
vos jubeam sperare, decus, famam, nomen, tum quae
sua sponte haec sequuntur, vitae commoda multa, di
vitias, copias patefactam, atque explicatam viam ad
summos militiae honores, qui nunquam verae honores
sunt, nisi cum virtute, et insignibus invitam meritis
hominum habentur. Quae ipsa quamquam sint expe
tenda, semper viris fortibus, ubi sint cum virtute
conjuncta, multo tamen uberiora proemia a conscien
tia recte factorum spondent, qua una magni animi
aluntur, qui ita sunt verae gloriae amantes, ut haud
illam magni faciant, nisi sibi conscii sint, prius se il
lam promeritos, quam adeptos. Quid vero vobis pul
chrius in reliqua vita, aut eximium magis, quam ju
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 249

stissimi gloriae tituli, qui parta de hoste victoria, vos

manentes. In omnium ore, et scriptorum omnium mo
numentis, apud gentes et populos universos, qui Chri
sti nomen sanctissimum colunt, versabitur vestra de
cantata et celebrata laus. Vos christianae reipublicae
propugnatores, vos liberatores nobilissimarum gen
tium, vos communium ultores malorum, conservatores
patriae, vindices libertatis, quibus titulis, qui potiorem
vitam habent, ne illa ipsa vita quidem, quae est illis
natura prima, videntur digni habendi. Nam quod dixi,
vos conservatae patriae laudem manere, ita vobis sta
tuendum est, non vos hodie pro Ungarorum victoria
magis, quam pro Italiae salute, pro conjugibus et li
beris, pro dei immortalis sanctissimis delubris, qui
bus idem, qui Ungaris, Germanis et nationibus exte
ris omnibus imminet casus, pugnaturos. Quo pervenit
fama taeterrimi hostis, Christianis populis exitium mi
nantis: eo sunt perventura arma, nisi vos, viri fortis.
simi, pectoribus vestris, quasi propugnaculis objectis,
aditum sibi in patriae sinum, ad vestros lares, Christi
augustissima penetralia barbaris molientibus obstrua
tis. Fingite vobis animis, quasi in conspectu totius
orbis liberos, parentes, conjuges, quique vobis sunt
in vita carissimi, vestrae virtutis spectatores, unum
sunt a vobis postulaturi, ut positum in vestris dext
ris Italiae salutem, tot provincias, tot urbes nobilis
simas, tot in his religiosissima templa, in quibus sancti
patris, castae virginis, pudicae matronae, dum vos
pro Christi nomine armis rem geritis, precibus pla
cant dei immortalis terris iratum numen; ne patiamini
vobiscum pessumdari, ita statuentes, aut immortali
vestia cum laude, cum victoribus mansura vestrae
virtutis, et pietatis aeterna monumenta, aut, quod
250 IO. MICHAELIS BRVT[

omen in hostem vertat Deus, cum victis interitura.

Sed alia vobis multo major pietatis laus expetenda,
quam vobis vestra virtus spondet, christianae religio
nis vindicandae, in antiquum decus, quae per tot an
nos perpetuis bellis afflicta, vestram fidem opemque
implorat, ad extremum perducta casum. Quae causa
fuit Paulo tertio pontifici verae Maximo, vos milites
delectos ex Italiae flore, fortissimos juvenes, quorum
spectatam fidem, et pietatem habebat, ad hoc bellum
mittendi, cujus feliciter gesti titulo sperat se memo
rabilem pontificatum in omni posteritate relicturum.
Enimvero felicissimum bellum, ut pie susceptum, ita
pari vobis constantia, et praesentia animi gerendum,
bellum, quod nobis victoribus, id, quod me juvat spe
rare, optimam de hoste praedam, honoris illustres ac
cessiones, uberiora stipendia spondet aeque victori
bus, et victis immortalem et beatam vitam, unicum
desponsum pietatis praemium a Christi vicario recte
defunctis sacrae militiae munire, sibi ominari, ac
sperare adeo svadet.“ Hac oratione suos Vitellius
adhortatus, atque illius exemplo duces alii Mauricius,
Perinnius, Hessius, ita inter se belli munera partiun
tur, ut Mauricius et Torniellius sint castris, et muni
tionibus praesidio, rem alii adversus hostem gerant,
Joachimus dux, ut convenirat, simul atque certior fie
ret cum suis Vitellium murum ascendisse, delectos
Germanorum subsidio mitteret. Praeerat in Urbe Tur
carum praesidio Segemenes dux, cum rei militaris
peritus vir, tum, ut esset, qui Vitellio et Medici oppo
neretur, assvetis ducibus haud plura audacia, atque
aperta vi, qua quidem ubi res requireret, nunquam est
eorum virtus desiderata, quam consilio, atque indu
stria confuere, callidus idem, et magni consilii, ut
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 251

cum diffideret suorum virtute, numero impar, mon de

essent bellicae rei artes, et ad vitandas pariter ho
stium insidias, et ad struendas, si quando requireret
usus. Is jam sua sponte, cum minime dubitaret, quin
muri vetustate collabentes, vix primos tormentorum
impetus sustinerent, ne qua subito proruta muri pars,
facilem ingressum in urbem oppugnantibus aperiret:
fossam a suis curaverat ad muros ingentis altitudinis
ducendam, cujus interiorem orum egesta humo ita
exaggeraverat, ut proclium descensum suis, ascensum
arduum scandentibus hostibus, siqua tentarent, prae
beret; jam dolio, quae humo, atque arena compleverat,
tum textas corbes eratitio opere terra oppletas hosti
bus opposuerat, eo consilio, ut pro munimento iis
tectis Janizeris, et sagittariis essent, qui pene con
sidebant, secundum quos, quasi in statione positi
equites, cum pireite pugnare erant jussi, dimissis
equis, quorum ad eam rem nullus erat usus. Jam cum
murus antiquo opere quadrata forma minime ex inte
riore disciplina muniendarum urbium, qua nostri hoc
tempore excellunt, esset exstructus, qua ducta fossa
in longitudinem ab uno ad alterum muri angulum
pertinebat, utrimque aggerem exstrui jusserat, ita ut
alter e regione alteri objectus, si qui in fossam de
currere, et perrumpere auderent: eodem tempore ab
utroque aggere colIocati Turcae, quasi in insidiis, in
temere desilientes, per crebras fenestellas, qua aggeris
paries interior in fossam despiciebat, immissis ferreis
fistulis et tormentis minoribus, glandes, globosque
ferreos in utrimque circumventos contorquerent. Spe
rabat vero fore, ut ubi glandes e fistulis majores, globi
e tormentis, ignis violentia acti remitterentur : inde
arcto loco concepta flamma, virgultis, atque aridis
252 IO. MICHAELIS IBIRVTI

sarmentis incensis, quibus temere conjectis imum fos

sae solum stratum erat, frustra receptum ad salutem
quaerentes torrerentur. Interea nostri, Vitelli oratio
ne confirmati, cum signa concinuissent, certatim mu
ros inter se adnitentes omnibus viribus conscendunt,
magna ruderum coacervata vi, qua muri corruerant,
facilem illis ascensum praebente. Augebat militum ala
eritatem, consulto ad nostros fallendos a barbaro duce
suis imperatum silentium. Erat vero res digna admi
ratione, in extremo urbis casu, quam exercitus cen
tum hominum millium circumsessam haberet, nemi
nem prodire, qui fidem faceret, non defuturos, qui in
urbis oppugnatione, ascensu hostem prohiberet; sed
multo majore admiratione dignum Vitellium callidum
ducem, et magni usus, quo minus ultra suos progredi
pateretur, subesse insidias non suspicatum. Jam no
stri muro potiti, quod magnum in re militari decus
habetur, coeperant in muro statuere signa, qua com
modius in subjectam fossam se demitterent spectan
tes. Qua re Turcae animadversa, qui ad interiorem
fossae marginem tecti munitionibus delitescebant, in
nihil tale exspectantes, quorum jam magna pars in
fossam descenderant, subitam glandium, et sagitta
rum procellam effundunt, cum eodem tempore, qui in
aggeribus excubabant, quos ad utrumque fossae ca
put exstructos diximus, ferreis fistulis et aliis tormen
mentis admoto igni, magna cum clade circumventos
medios a fronte, et ab utroque aggere sternunt, fru
stra, quo se se verterent, in extremis salutis discrimi
ne circumspectantes. Neque tamen nostri, quamquam
obruti, improviso malo non ignoraret, quanto in peri
culo, qui priores ascenderant versarentur, deficiunt
animis ; et Vitellius aderat adhortator, qui succedere
 VNGARICARVM RERVM I,IB. x I, 253

ad muros, memores suae virtutis, ut superatis difficulta

tibus omnibus, opem suis ferre laborantibus in magno
salutis discrimine juberet. Sed hactenus potuit Vitel
lius proficere suos adhortando, ut in perdita, et de
plorata re animi constantiam retinerent, et, quae laus
est viris fortibus rerum omnium prima in vestigio
mori, quam loco cedere, in quo constitissent, efficere,
ut superarunt animi virtute, quae sua natura insupe
rabilia essent, et majora humanis viribus, non potuit.
In magno caesorum numero, praeter alios peditum,
atque equitum profectos, et qui ducerent ordines non
nullos, Jovius recenset nobiles aliquot adolescentes,
in his Carolum Meliteum, e sorore Vitellii natum,
magnae virtutis, et fortitudjnis, editis documentis.
Reliqua multitudo, ducibus, ac signiferis interfectis,
cum ad caetera incommoda, locis urbis editionibus,
tum alia telorum genera, tum pilae, saxaque ingentia
in fugientes conjicerentur, ad sacietatem caesa. Extre
mum hunc nostrorum ad Pestum conatum sive fortuna
elusit, sive Germanorum desiderata constantia, atque
alacritas, quibus insectendis non placet Jovium emu
lari; quem quidem minime omnium, Italum scripto
rem, cum ageret de suis, iis pernobilissimarum gen
tium dedecus, atque infamiam, quaerere laudem opor
tebat; certe neque in Germanorum proditionis culpa,
qua infamia nulla alia est apud illos major, neque ti-.
moris in Ungaros cadit, cum in neutris fidei et forti
tudinis sit unquam desiderata laus. Nam Ungarorum
maxime intererat, redigi urbem in potestatem, unam
maxime oportunam regiae urbi recipiendae, qua pul
sos Turcas non erat desperandum, universo posse ex
pelli regno. Atque ut de Germanis loquar, si qui il
lis aequiores a Jovio dissentiant, quod ipsi in dede
254 IO. MICHAELIS BRVTI

cus, illi in gentis gloriam vertant. Sapientis enim du

cis esse contendant, a certaminis discrimine continere
suos, ubi semel accepta clades, sit exitio multis po
pulis, et gentibus futura; neque magis eredant Soli
mano fuisse vitio vertendum, qui superioribus annis,
quamquam tercentorum millium comparato, non est
ausus eum Carolo Caesare de . . . . verum in certa
men; recte illi quidem humanorum casuum memores,
quos non saepius ratio, quam fortunae temeritas m0
deratur. Quae vero spes erat, non in Ungariam, sed
proximam Austriam, Germaniamque adeo tenendi, se
spoliato praesentibus viribus, barbari omni curae ex
pertes aggrederentur. Neque video magis, quare Jo
vius plus aequo semper severus censor, ubi de Ger
manis agit, quod aliis, veterum memoria summae laudi
datum est, objiciat universae Genti tarditatem et cun
ctationem in agendo. Ut enim alios omittam, Lacede
monii, quorum fuit imperium maxime in Graecia diu
turnum, hoc nomine, tum ab aliis, tum ab Atheniensi
bus in primis vexati, imperii aemulos, et ut studiis,
ita moribus, institutis, legibus diversos, subire victos
armis jugum servitutis durissimum coegerunt. Nam
cunctatio in bellicis rebus, ut in aliis etiam omnibus
per se numquam aut laudi, aut dedecori ducitur. Causa
cunctandi modo, hunc laude, illum reprehensione di
gnum reddit, quae nempe a metu, et trepidatione oritur
tergiversantium, et circumspectantium ad omnia le
vissima quaeque ita magno homine indigna, ut nun
quam satis reprehendi, atque exagitari queat, ille
magna digna laude, quod a consilio, et judicio maturo
proficiscitur, ubi cum hosfe ferro in acie decernendum
sit, et suas et hostium vires aestimantium; quo tem
pore saepe, qui praepropere nimis, atque inconsulto
 VNGARICARVM RERUM ILIB. XI. 255

rem gesserunt, duriores, quam vellent, temeritatis et

ferociae poenas dederunt: ut non minus illi sint lau
dandi, qui hostem cunctando, et diem ex die ducendo
eludunt, quam qui suarum virium conscii, extemplo
sibi proelio decernendum victoriae securi statuerunt.
Enimvero magna quidem res est historiam scribere,
ita certe magni momenti, ut minime mirandum, cum
tot nostra aetate sint, qui hanc ambiant palmam, vix
unum, aut alterum referre. Non enim prius in scrip
tore requirendum, quam disertus et copiosus in scri
bendo sit; sed quam locuples eorum rerum testis, quas
sibi litteris mandandas suscepit. Nam, ut ingenium,
reconditiorem doctrinam, maximarum rerum cognitio
nem, sic religionem, et fidem vacuum inprimis ab odio
et nimio studio requirit animum. Nisi vero omnia
habeat in potestate, per qua minus scribenti liceat
suae fidei, et religioni consulere, cupiditatem, spem,
metum, quod una assequitur probitas et virtus, tam
quam arma furiosus stilum temere in multorum perni
ciem distinguat, ut visum sit laudando immerentes,
carpendo, accusando per ludum etjocum, aeternam in
famiae notam non innoxiis solum saepe etiam insig
nem laudem meritis inurendo, ut ne summi quidem
reges et viri principes a tam immani licentia tuti
agant. Datur haec venia rerum scriptori, et quidem
non sine prudentiae laude, si id modo assequi potest,
ut quid sentiat, et de rebus, quas scribit, et de iis, a
quibus res geruntur, non dissimulet, sed ita, ut a ma
ledicto temperet, et pronunciet, sumpta aliena perso
na, non nudet ingenium odii, amoris, irae, cupiditatis
impotens, ea in primis moderatione utatur, ut cum
sit aliquis accusandus: ita inducat accusatoris perso
nam, ut meminerit inducere patroni, quae si a rebus
256 IO. MICHAELIS BRVTI

non est, quibus de agitur, ipse praestet patroni partes,

et objecta refellet, iudicium de iis, quae in medium affe
runtur, penes eos, qui legant integrum relinquens. Quam
moderationem animi ita passus est Jovius in suis scriptis
desiderari, ut aliquando recta oratione im civitates
populosque nobilissimos invehat, atque adeo ea acer
bitate verborum, ut, posita persona seriptoris, ut le
gitimo judicio accusator acerrimus reos agere videa
tur. Ita quidem erant Germani reprehendendi, ut cum
accusatoris partes peregisset, susceptis ipse defen
dendi partibus adderet, quae verisimile videretur, ubi
de ratione sui consilii ageretur, illos responsuros.
Eadem licentia iniquus Ungaris, tum illos, tum eorum
Perinnium ducem perstringere, et vellicare pergit;
fuisse alienae cladis spectatores, dum Itali cum Turca
in muris pugnarent, quam cladem si respondeant,
recte noluisse ducem suorum caede atque internecione
augere, cum inde nihil commodi sperandum, certa jactu
ra delectorum militum facienda esset, non solum non vi
{leatur dux repraehendendus, sed dignus etiam, cui sum
ma impertiatur pietas in Patriam, laus iis conservandis,
quibusprospicialia ratione non potuit. Neqüe his'conten
tus, addit, praedatam auditam Turcae vocem, Italos hor
tantis, ut ab oppugnatione desisterent, pro Germanorum
victoria pugnantes, quibus Turcae mallent temulem
tiam e capite excutere, Italis parcentes, quam cruen
tari virorum fortium sangvine. Quae a Turca hoste
dicta recte poterant, a prudente scriptore praeteriri
debebant certe, ne oblique videretur per hostis con
viciantis petulantiam Germanorum genti maledicere
ipse voluisse minime merenti. Equidem et ipse
Italus hoc audito, quod possum affirmare, eos, qui
vere Itali sunt, hoc est, gravitatis suae, et mode
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI. 257

stiae memores nihil morari dicacitatis, atque ingenii

laudem, cujus est avidus Jovius, usque ad legentium
fastidium cum cujusquam contumelia conjunctam. Ha
bent enim a domestica virtute, et in scribendi facul
tate, et in aliis omnibus ingenuis artibus, quamcumque
in partem vertant animum, laudati discertant. Interea
Joachimus dux advocatis in Consilium auxiliorum
praefectis, quique ex voluntariis majoris auctoritatis
haberentur, perrogare sententias coepit, minime dubius,
quia quae ipse de solvenda obsidione atque atque
exercitu reducendo sentiret, iidem essent sensuri.
Quod cum Vitellius non ignoraret, contrariae senten
tiae auctor ita a Iovio inducitur verba facere, ut
tota sua oratione eodem quidem artificio, sed minime
obscuro, Germanos ab ingenio non discedens perstrin
gat, posterorum nequitiam per majorem laudem pro
scindendo, a quorum virtute discedentes paterentur
aeternum dedecus mobilissimae genti haerere, quae ad
eum diem primam in re militari laudem sibi vindicas.
set. Suam sententiam tutam in utramque partem. Nam
et juris fortibus pariter et ignavis prospicere, his me
discedentes hostium fidutia per sui contemptionem
aucta foediorem primo ac taetriorem accipiant cla
dem; illis, ne quid in contentione gloriae remisisse
de pristina virtute, et hostibus concedere fortitudinis
laude magna cum gloriae juctura apud exteras gen
tes parte videantur. Tentandam iterum oppugnatio
mem, sed majoribus viribus, ita copiis universis distri
butis, ut tribus locis eodem tempore muros oppugnare
adorti, impares numero propugnatores, et virtute adeo,
validiori oppugmationi sustinendae, manus dare, et
sese dedere victi cogerentur. Cum nondum Vitellius
perorasset, multo his plura adjecturus, interpellavit
17
258 IO. MICHAELIs BRVTI

dicentem reversus muncius, quem dux miserat de ho

stium adventu speculatum, quos quidem non procul
esse affirmabat, sive id consulto, ut metu territi du
ces, aliis quo ipse spectabat, necessarium sibi consi
lium de prefectione ducerent; sive vere accidisset.
Itaque eo tenditur magno Germanorum consensu,
permultis repugnantibus, qui feroces suo ingemio for
tiora consilia tutioribus praeferebant, in his Ungaris
omnium maxime, quibus omnis spes proscindebatur,
dissolutis praesentibus copiis, patriam recuperandi, ut
omnibus aliis improbatis consiliis, copiae motis extem
plo castris, Viennam reducuntur. Neque deerant ta
men certae rationes, quibus profectionis auctores com
trariam his sententiam tuerentur, in hyemem jam au
thumno inclinante, quod anni tempus minus gerendis
rebus oportunum, maxime curandis sauciis incommo
dum, et si qui aliqui correpti gravioribus morbis in
castris laborarent, jam intecta et hiberna receptum
suadent. Verum aegre itali duces, hortando, urgendo,
obtestando impetierunt, ut majore quam antea impetu
oppugnatione instaurata, muros tormentis quaterent,
tum ne iis diuturna voluptas et bene gesta re animos
ferociamque augeret, tum ne crederent Germanos des
peratione virium, sed certa adductos ratione consilium
de profectione coepisse. Namque et illud erat verendum,
ne si duces praecipiti consilio castra moveri, et re
ferri signa juberent, fugae similis profectio barbaro
rum animos confirmaret, et perinde atque victis timo
ris confessionem expressissent, a tergo instantes la
cessendo urgendoque in vestigiis morarentur novissi
mum agmen. Quae dum ita a nostris administrantur,
Segemenes dux, ex laeto rei eventu, spe suscepta majo
ris proventus, ultro nostros territos, ut credebat, tanto
 VNGARICARVM RERVM. LIB XI. 259

accepto detrimento, subito ex urbe emptione facta

adoriri constituit. Ita nondum plane die dilucescente,
emissum equitatum cum firma peditatum manu, qua
pedem referentibus subsidio esset, accedere ad
nostrorum castra, et turpem fugam, ac trepida
tionem exprobantes lacessere metu torpentes, ut
credebat, proelio jubet. Cum Ungaris pugnae ini
tium factum qui ad gentis existimationem retinendam
plurimum pertinere arbitrabantur, conserenda cum
barbaro hoste manu sibi desummere principes partes.
Diu cum aequato certamine pugmatum esset, neque
adhuc, quo victoria inclinaret, appareret, utrimque
quasi ex composito omissa pugna, inter se delecti, ex
utraque acie, qui pares aetate, et virium robore habe
rentur, ad singulare certamen . provocant antiqua
aemulatione gloriae ad tuendum militare decus stimu
los addente, interea dum concurritur, ita inducias
parti, ut neutris, quod de eo inter se colloquia facerent,
esset fraudi, per eam occasionem Turcas, si qui e Ger
manis, aut Italis militare facinus paullo illustrius
edidissent, quinam essent percunctando, ut agnoscere
praesentes liceret, orabant, de comitate, et prolixitate,
certantes paullo ante hostes, et mox posita arma in mu
tuam iterum perniciem sumpturi. In his nominatim ap
pellatum Vitellium, Iovius ait a Turcarum praefecto,
quicum illum ex ornatu armorum, quo inter multos con
spiciebatur, atque ex adolescentium nobilium comitatu,
quo stipatus incedebat, agnovisset; non potuerit se
continere, quin illum complexus, et verbis honorificen
tissimis prosecutus, quantum gerenti arma salvo
belli jure, liceret amicitiam, omni studio, atque hu
manitatis officio colendam policeretur. Compositi cum
nostris Turcae equites quingentes concurrerunt; ita
17*
260 I0. MICHAEI.IS BRVTI

militaris virtutis periculo facto, ut penes quos victo

ria steterit, Iovius non tradat, ex utraque parte desi
(leraturos nonnullos, saucios aliquot, qui paulo post
interierint, ex vulnere affirmet. Inter momentum ma
ximarum gerendarum rerum, quasi ludierum specta
eulum interpositum, ut esset, quo animi ab armorum
contentione relaxarentur, neque nostros revocavit a
profectionis consilio, neque hostes reddidit ad laces
sendos abeuntes segniores. Duces suisjussis corpora cu
rare, ad fallendos hostes tessera signo dato, disce
dunt, tormentis cum impedimentis praemissis, ne his
grave agmem, cum expedito equitatu lacesseret in
sequens hostis, atque iter accelerantibus inferret
moram. Quod incommodum tamen minime iis effugere
licuit. Vlamanes enim, nostrorum discessu eognito se
:undum I)anubii ripam equitatu amnem traducto,
quae ducere proficiscentes audierat, ducit, atque infes
tius carpendo novissimos sistere agmen cogit, non in
vitos illos quidem, quibus ad reprimendam sequentium
hostium audaciam a ducibus, ut propius adeuntibus
consister et, et in hostem signa converterent, impera
tum esset, atque hoc quidem Vitellii consilio inpri
mis, ut res docuit, opportuno, ut semel totis conversis
viribus, ac validius illatis in hostem signis, barbaro
rum ferociam ab insequenti studio retardarent. Ita
hinc Ungari cum delecto equitatu, illinc Germani
equites levioris armaturae, subito ut convenerant dem
satis turmis, et conversis signis in barbaros, acerrime
invecti pugnant, subsistentes primo audacius, ac no
strorum impetum excipientes; mox minus jam resis
tentes, et referentes pedem, propellunt, atque in fugam
vertunt, qui iis subsidio essent, magno intervallo Tur
cis sequentibus, quominus in tempore suis laboranti
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 261

bus ferre auxilium possent. Ita libero cursu nostri

barbaros inseetati effuse fugientes, ut qui retro Turcae
subsequebantur, procul conspecta suorum fuga terga
verterent, ordines effecerumt non signa, non servantes,
ut fors, et casus praecipites agebat. Iam ventum erat
ad urbis portas, quas cum occlusas invenissent, qui
erant reliqui in urbis praesidio, veriti, ne inmistos
nostros fugientibus acciperent, ad fluminis ripam
fugam intendunt, nihil interim nostris de studio, at
que alacritate iis insequendis remittentibus. Nam quo
fugientibus major esset timenda clades, crebri oppido
globi nullo discrimine in nostros pariter, et in suos
emissi e tormentis tenebant. Nonnulli quidem e Ger
manis cupidius insecuti ceciderunt, in his Jacobus
Trucses ex ampla familia equitum Svevorum prae
fectus, cum interfecto equo, frustra alium conscen
dere ad hunc usum paratum conatus esset. Hic finis
insequendi nostris, fugiendi barbaris fuit. Inde Vla
manes, et suorum virtutis, et nostrorum periculo facto,
continendos equites ab effusa licentia intra moenia
meliore consilio arbitratus, nostris quominus pacatum
iter, et tutum ad receptum pateret, non fuit in
mora. Qua in re fuit inprimis Medicis industria lau
danda, qui classi praeesse erat jussus. Ita re illius
imperio, parate naves, instructaequae erant, ut singu
lae in suis stationibus positae, tum militi, tum tor
mentis, equis, impedimentisque accipiendis, nullo
nauticorum tumultu, quem saepe imperitus miles rei
navalis excitare solet, nullo jurgio, certamine, nullo
pedites, equitesque conscenderent, severo proposito
edicto, ne quis nautis impedimento esset, quominus,
ut temporis et rerum ratio postularet, nautica ministeria
exequerel1tur, cum in rapido, et verticoso amni, qui
262 IO. MICHAELIS BRVTI

multos admitteret casus, vel levissima quaeque res

parum sedulo administrata, magnum momentum ad
perniciem efferret. In uno quam aequum erat gravius
offensum, quod tamen ne accideret, non erat in prae
fecti potestate, omnem ejus rei culpam fortuna ele
vante, quam praestare hominis industria, et maxime
excellat ingenio, et prudentia non potest. Extremum
agmen longo intervallo saucii sequentes, aliique va
riis correpti morbis, aegre assequi poterant citatiore
gradu ad naves primos properantes, a barbaris in om
nem occasionem bene gerendae rei intentis, sive
aliunde sua sponte, sive ab Vlamano missis, nondum
nostris a fluminis ripae oras solventibus, immanem
in modum interficiuntur, quo tetrior clades et tam
foedo spectaculo discedentibus objiceretur, non auden
tibus suis, in quorum oculis mactabantur, cum jam
major copiarum pars esset amnem traducta, quiri
tantibus, et tam triste deplorantibus fatum opem ferre.
Septingentos fuisse Germanos omnes, Jovius ait, qui
ea expeditione novissimi ceciderunt. Tristis exitus
belli et alios imperii principes movit, qui quot mala
inde Germaniam imminerent, non mali vates animis
prospiciebant, et Ferdinandum regem maxime percu
lit, cujus vota, magnis precibus impetrata auxilia usque
adeo fefellissent, ut quo impetu sperasset Turcarum
imperium convulsum excissumque iri, spe omni exci
disset, quae belli jus reliqua fecerat in Ungaria reti
nendi. Iam et illud monebat, cujus rei fructum nullum,
quem sibi uberrimum spopondisset, insignem nominis
jacturam retulisset, ea tamquam de se praeclare meri
tis se obstrictum intelligeret, quo id ferret iniquiore
animo, sibi per male gesta rei occasionem, spem om
nem praecisam ratus, in posterum Germanorum auxi
 VN(; A R I ('ARU'M RERVM I,IB. XI. 263

liis utendi, quibus desideratis, nulla supererat ratio a

Turcarum impetu, non jam Ungariam, Austriam, Germa
niam imperio olim, viris armis florentissimam, sed quid
quid esset, reliqui in christiano orbe diutius tuendi. Nam
que et illa ipsa missa in speciem quidem maxima, re
nulla fuerunt. Ita enim erat administrata, ut duci quam
quam nobilissimo, atque Augustae dignitatis, esset certa
ratio et scripta gerendi belli, octovium illi eonsilio ad
jecto, qui non paterentur, extra id, quod in mandatis
haberet, proferre gradum, quod in re militari admini
stranda, ut in aliis rebus omnibus, quas temporis ra
tio moderatur, magnas incommoditates, atque im
pedimenta habet. Oblata ea occasio, ut volumus ge
rendi rem, dum iis advocandis in consilium, ex quorum
sententia rem administrari oportet, inter varia sentien
tes disputando, docendo, negando, refellendo tempus
tenuerunt; ea ipsa oblata occasio e manibus fluit, ea
matura, ut simul atque praesens faveat, celeritatem,
atque alacritatem exequenda re, qua de agitur, requi
rat. Puditum enim est rem gerentem postulare, ut
sibi occasio pareat, quae numquam occasio est, nisi
cum horae momento, et lubens adest, et avolat infesta.
Neque deerant, qui accerimi reprehensores, eorum
sententiam damnarent, qui regi auetores fuissent per
alium ducem bellum administrandi. Nemini enim du
bium erat, quin tanti regis praesentis majestas, ut
recte rem administratam laetus sequeretur eventus,
plurimum momenti esset allatura. Nam aliud est, ubi
de re oporteat agi eum, cujus res sit in consilio ades
se, aliud eum, qui quasi alterius cognitor, in delibe
rando de aliena re, ne que sua opinione falsus la
batur, suspensum animum, et dubium habet; cum
praesertim non ignoret, ut quis maxime recto
264 I0. MICHAELIS BRVTI

consilio imitatur in agendo, non ex ratione rerum, et

temporum, sed quod est in rebus humanis iniquissimum,
ex eventu suum consilium, aut laudatum aut im
probatum iri. Illud quidem optandum, ut quibus
rerum administratio mandatur, ubi de eorum fide
dubitandum non sit, et quid sit opus facto, tene
ant id, quod prudentiae munus est, et acres, atque
impigri sint, eo ipso quod teneant recta, atque
ordine administrando, ut quem velint, sequatur
finis. Alieno quidem consilio cum illigari, cujus im
perio est summa res permissa cum spe secundi eventus,
non secus esse videatur, ac si quis postulet, ut compe
dibus vinctus, in stadio currendo percurrat, quam cita
tissimo cursu de victoria certantes. Ita re bellum ge
sturus sapientium hominum consilio munitur, ut penes
illum optio et summa potestas sit, exploratis omnium
sententiis, quam proxime censeat ad verum accedere
deligendi, nullius illum imperio prohibente, quominus,
id quod maxime expedire conveniat, exsequatur, quod
aut regis unius est, aut ejus ducis, qui a rege sum
mam potestatem imperii habeat mandatam. Nam quod
Iovius ait, suorum consilio Ferdinandum deterritum a
bello abfuisse, de eo consentientia Ungari tradunt;
qui eundem bello initio, quod superioribus annis ad
versus Ioannem regem €st gestum, adolescentem in
censum gloriae cupiditate ultro ducis sibi atque im
peratoris munus summentem, prohibitum a suis affir
mant, cum observaretur ante oculos recens adhuc
Ludovici regis clades, cujus miserabilis casus facie
bat, ut qui Ferdinando adessent tutiora, quam splen
didiora suaderent. Sed praesens bellum tantum ab
illo distabat, quantum distabant belli gerentis vires,
cum quidem Ferdinandus florentissimis copiis esset
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 265

praefuturus, et qua militum numero, non virtute

solum pacis essent ad justum Solimani exercitum
eum spe etiam victoriae oppugnandum Parum lae
tis auspiciis susceptum bellum, non meliore eventu
gestum, Perinii calamitas, quae acceptas bello cla
des augeret, subsecuta est, quae Ungarorum ani
mos sua sponte in Germanos male affectos, plane a
Ferdinandi rationibus alienavit. Captus Perennius,
cum soluto omni cura animo in Strigonii arce diver
saretur, et arcta custodia asservatus Viennam ad Fer
dinandum est perductus, cujus rei quis Auctor Ferdi
mando fuerit, non fertur, in tam illustri persona cum
aliis, tum Ungaris inprimis caussam querentibus. Jo
vius ad elevandam rei male gesti invidiam, a regiis in
simulatum proditionis suspicatur, quasi vinci a Turca
Germani, nisi ab Ungaris proditi, non potuerint. Veri
simile est hominis potentiam auctoritatemque summam
apud suos, tum omnium maxime in re militari specta
tam virtutem, regi fuisse suspectam, cum non de es
sent, qui verisimilem suspicionem in semel exulcerato
animo, veris multa falsa affingendo augerent. Sed us
que adeo tamen fuisse illi persvasum, quidquid illud
est, quod Perinmio inimici crimini darent, ut statueret
in eum capite animadvertendum, nemo temere credat,
cui sit Ferdinandi mite, ac placidum ingenium per
spectum, sed multo omnium maxime religio, aequitas,
vitae et morum sanctitas, quam ne inimici quidem non
illi cumulate tribuerunt. Equidem ut de re tanta non
audeam pronunciare, ita quid sentiam, non vereor in
medium afferre, ita re semper se Perinnius gessit in
iis contentionibus, quae Ferdinando cum Joanne inter
cesserunt, ut siquis sit, qui in illo constantiam deside
rat, quo habeant, qui illius nomini favent, quod de illo
26(; IO. MIC IIAEI, IS BRVTI.

quaeratur. In regiis comitiis Joanni suffragatus, usque

eo, ut non desint, qui affirmant, principem illum sa
erum regni insigne nondum regi detullise ; anno eun
dem vertente, victis Joannis ducibus, ut suo loco de
monstratum est, novis comitiis Posonium indictis, idem
illud saerum insigne creato regi Ferdinando (letulit,
insigni levitatis atque inconstantiae exemplo, si de
tanto viro libere loqui fas est, quod minime illi tamen
fuit diuturnum. Memorabili enim illa expeditione, quo
Solimanus Viennam Germanis ad exitium imminens
obsedit, ad Mohacsium castra habenti, idem insigne
regium, quod Joannis capiti detractum Ferdinandiim
posuerat, Solimano christianae Reipublicae hosti per
petuo delaturus, a Joannis ducibus eum uxore, liberis et
magna clientium manu captus, et Solimano traditus
est, qui mox illum, offensus hominis inconstantia, ad
Joannem, qui pro merito de illo statueret, remisit. Ita
a Joanne rege oblitteratis offensionibus contra, atque
sperabat, et sua, et multorum conscientia revectus est,
rursus in gratiam receptus, cum illi omnia restituijus
siset, quorum jure, possessioneque per admissum Ma
jestatis crimen excidisset. Sed neque tamen ita clemen
ter et benigne habitus ille diu mansit in fide. Nam al
tera Solimani expeditione, cujus haud laetior fuit exitus,
quam prioris, cum antea fidos e suis homines Con
stantinopolim cum mandatis misisset, quorum supra
mentionem fecimus, certior factus, Solimanum eum
exercitu Mohácsium progressum, eum delectis equiti
bus sexcentis ad pompae regiae magnificentiam auro,
argento, holoserica veste, instructis, advenienti oeeur
rit, jam antea promisit, qui munera amplissima tum
Solimano imperatori, tum interioribus amicis offerrent,
quos Vesirios vocant, per quorum gratiam sperabat se
 VNGARICA\&VM RERVM ILIB. XI. 267

quae agitaret animo, consecuturum. Atque in principio

quidem vultu totus ad hilaritatem compositus exce
pisse advenientem, et benigne et amanter Solimamus
fertur, jussis suis in eastris illi locum idoneum, atque
honorificum dare, quo taetrior fabulae exitus, usque
eo falso sua opinione videretur ; postridie enim ab Eb
raimo accitus, interiorum amicorum principe, cumper me
(lium Janizerorum suorum ingenti numero stipatus in
cederet, ut a Solimano erat imperatum, jussus est arma
ponere, et mox comprehensus, cum nonnullis, qui e
prima nobilitate eum honoris causa erant secuti, ad Jo
annem regem remissus est, quem nihil eorum, quae
apud Solimanum acta erant, jam ab Ebraimo edoctum
fugiebat. In eorum numero, quos Janizeri comprehen
derunt, duo clari nobilitate adolescentes, multo animi
praesentia et fortitudine clariores memorabile facinus in
omni posterorum memoria ediderunt, quod minime
duximus nobis silentio praetereundum. Occupatis Jani
zeris equitibus comprehendendis, dum iis detractis
spoliis vincula nectunt, gloriosa morte se a taeterrima
barbarorum servitute vindicaturi districtis gladiis in
jam sibi vim intentantis irruunt, tanta constantia im
petuque animorum, ut duo spe vitae deplorata, omnium
in se vim armaque converterent, e quibus cum vulne
rassent multos, nonnullos interfecissent, multis confecti
vulneribus, simul et pugnandi et vincendi finem fecerunt.
Nicolao Pechio alteri, alteri Stephano Delio nomen.
Perinnius nondum Joannis clementia, et facilitate tot
injuriis victa, in pristinum gratiae locum est receptus,
Francisco filio natu majore apud Solimanum relicto,
qui esset patris fidei obses. Jovius duriorem se Joannem
praebuisse in principio affirmat, negantem venia dig
num mobilis fidei hominem, et in uno tuendo morbo
268 IO. MICHAEI.IS BRVTI.

animi constantem, non Imperatori Solimano, a quo con

servatus esset, ultimum supplicium promeritus, non
Joanni regi, in cujus esset potestate diutius, quam il
lius rationes postularent, fidum futurum, ubi liceret
per suam nimiam facilitatem, quod non tum primum
in se flagitium admisisset, impune ferre. Quae ita ait
a Solimano audita, ut leuiter Joannem castigatum in
sententiam traduxerit. Non tu quidem, inquit, prius
inimico, quam tibi prospicis, dum illi ignoscis. Quo
ties enim in te admittit, quod minus velis, ubi id totum
illi condones, illius injuria ei in dedecus, tibi in lau
dem majorem vertit; ut si fieri possit, sit cur illi ha
beas gratiam, quod per illius nequitiam, tibi liceat tuae
virtutis et constantiae fructum uberem, atque optimum
referre. Semel atque iterum ignovisti: ne te poeniteat
semel atque iterum recte fecisse. Adhuc recte facere
Rege, quo illius in te majus scelus, eo tua major et
clarior laus. Difficile hoc, inquis, homini nato, imo hoc
nomine, quod difficile, quod arduum, quod superet ho
minum vires, ignosces. Haec fortitudinis laus in lege
conspici debet, quem decet, ut honore, sic virtute,
qua una verus honor comparatur, inter homines excel
lere. His Joannes, ut diximus victus, et sui potens
et ingenii magis, quam injuriarum memor, quibus gra
vissimis erat affectus Perinnio, quominus eadem hora
secum rediret in gratiam, non fuit mora. Inde Jo.
anne rege mortuo, in Ferdinandi partes concessit,
contra Joannis haeredem, cui vitam, salutem, liberta
tem debebat, et reginam viduam armis sumptis; cujus
alacritatis et studii justum praemium retulit, vitam tae
tro carcere inclusus finiturus. Sub idem tempus, quo
bellum ad Pestum gerebatur, adolescens filius Con
stantinopoli fuga elapsus custodibus suis dulcedine
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XI. 269

largitiorum delinitis, sive astu et consilio falsis, ad

patrem rediit. Inde ansam criminandi regii nacti in
capitis discrimen adductum pessumdederunt, fabula
conficta, quae cum pro vera altius regis animo haesis
set, homini exitio fuit, fidem faciente crimini, praeter
ea, quae sunt jam a mobis commemorata, restituto
filio, parenti, quasi in bello patratae operae a Soli
mano illi desponsum esset Ungariae regnum, ad evi
tandam invidiam, vivente Joannis herede, praefecti
titulo administrandum. Accedebat ad regis suspicio
nem confirmandam, hominis inconstantia et numquam
plane dissimulata cupiditas regnandi, qua elatus et
jam pridem suos ad Solimanum misisse, et adiisse
mox ipse armatum, atque Vngaris inferentem bellum
credebatur. Jam et ea erat opinio hominum de Ferdi
mando, ut jam diximus, ut non crederetur tantus rex,
fide habita inimicorum calumniis, nisi certiora de il
lius consiliis cognosset, innocentem opprimi passurus.
Perstringit hic Jovius nationis aculeo Liscanum c0
hortis Hispanorum praefectum, cui a rege datum, ne
gotium erat Perinii comprehendendi detracto, illi aureo
torque, et zibellina veste, quibus deliciis nobiles Vn
gari abundant, Medici classis praefecto adducendum
ad Ferdinandum tradidisse; qua in re ita Hispanis
animi sordes, et inhumanitatem objicit, ut ingenii me
mor, scribentis muneris obliviscatur, qui non minuta
quaeque insectando, sed persequendo se digna, ma
ximorum virorum res gestas, regum atque illustrium
populorum consilia fortunae, et temporum vicisitudi
nes, partes sibi scribendi praestandas intelligit. Eo
reciderunt Perinii consilia viri, ut caetera memorabi
lis, sic plus aequo elati animi, atque quod illi exitio
fuit, in privata fortuna regios spiritus gerentis, Ita
270 IO. MICHAELIS IBRVTI.

quidem in eo dicitur multus fuisse, ut qua iter face

ret, praeter regium comitatum, cujus splendor regis af
ficiebat, equos centum amplius prae se ageret, e gene
rosi Thraciae armentis ingenti pretio conquisitos, ne
quis dubitaret, quin instrati ad unius usum essent,
manu illos suis ducentibus, quorum semper ingens
agmen secum trahebat, qua pompae ostentatione non
multo prius offendisse cum in omnium oculos ineurre
ret, res digna admiratione videatur. Dicitur, cum rhaeda
vectus non longe Vienna abesset, quo Philippus Tor
niellius Medici processerat obviam, facta dicendi po
testate, cum, ut hoc sibi liceret, enixe precatus esset,
ad hunc modum locufus, quod velle videbatur spe
ab iis facta, quae diceret cum fide omnia se ad regem
relaturos, Potuit fortuna viri fortissimi, in tanta mea
calamitate, alia mihi omnia eripere, quae in me effu
sior, quam quis audeat optare, aliquando largita est,
nobilitatem inter meos parentes, et majorum honori
bus aumplissimis testatam, fortunas, copias, peram
plam ditionem, magnorum amicorum, magnum clien
tium mumerum, mentem, consilium, animi magni
tudinem, omnium maxime tutam innocentiam ab omni
bus invidiae telis, quae animi bona neque dat, ne
que aufert fortuna, quamdiu mihi non deesse cognos
cam, numquam vero, quantum vis illa in me saeviat,
mihi videar esse miser. Sed si quid tamen mihi prae
ter rectam animi conscientiam erat optandum, id unum
erat, ut nobis viris tantis meae innocentiae testibus e
vita migrarem, id quod victo mibi singulari Dei immor
ta]is beneficio contigisse. Et si vero satis uberem
fructum recte factorum refert, qui sibi conscius est
recte fecisse, ut uberior tamen, et solidior sit, efficit
uma accessio nominis, et famae: quae si minus nostra,
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 271

at posterorum causa, nobis, quamdiu vivimus, est labo

randum, ut integra atque illibata ab infamiae labe ad
illos perveniat. Equidem in magna hominum luce, ita
sum magnis rebus gerendis versatus, absit verbo ar
rogantia, ut quae quantaque mea merita in meos,
atque in patriam essent, (majora quidem omnium opi
nione ut essent, laboravi) nemo ignorare possit. Quo
rum quidem me tam injustum referre praemium, mom
mihi magis, quam uni Ferdinando regi calamitosum
est, qui quidem, ut omnium regum maximus, ac for
tunatissimus esset, non liberis, non fortunis, non san
gvini, non jubae peperei, quae mihi semper, causa
eius augendi, atque amplificandi nominis vilis
fuit. Ac me videar tam subito ictus fortunae telos,
fracta animi magnitudine, concilisse, una me consci
entia rerum, quas gessi, quam non male, paulo ante, dixi,
famae et nominis accessione augeri, ita sustentat, ut
qualemcunque me inimici mei videri velint, si data
optio sit, hanc praesentem meam calamitatem, cum
eorum beata vita non sim commutaturus. Unus enim
hic est interior sensus eorum, quae praeclare agimus,
quem non vincula, non catenae, non carceris squalor
evellere a nobis possit. Illud doleo, quod commune
malum Ferdinandus habet cum suis regibus omnibus,
cum nimia sua indulgentia, tum nequitia, et scelere su
orum sibi proprium fecisse, ut, patefactis auribus ini
micorum calumniis, per virorum fortium calamitatem,
in quorum numero, ut essem, semper operam dedi, cres
cere patiatur indignos homines, qui hac vita, atque ho
minum luce fruantur, ut rem vere aestimanti, qui mul
torum judicio beatissimi habentur, in magnis imperiis
positi, sint deteriore conditione, quam qui, aut in fa
brica, aut in sutrina, aut in opere rustico vitam agunt.
272 IO. MICHAELIS BRVTI.

Quo enim quisque vilior fortuna et despectior est : eo

semper plures habet, qui illi domestica mala, atque
erumnas ob oculos sive amici benevolentia, sive ini
mici odio ponere audeat, quibus cognitis, non aegre
opem, atque auxilium iis propulsandis inveniunt. Quo
quidem commodo carent magni reges, et populorum
rectores, ad quorum aures, raro vera dicentibus, mo
mentibus salutaria, detegentibus animi morbos, quibus
saepius conficiuntur, quam se sentiant laborare, adi
tus patet. Saepe enim accidit, ut minus cogniti morbo,
et propterea neglecti, insigni cum multorum pernicie,
et ruina in viscera abscedant. Canes fideles et certos
custodes privati habent, qui ab aditu advenientes, nisi
sint bene cogniti, arceant, circumstant reges ex alio
genere canes, qui importunis latratibus ab in
gressu deterreant probos, prudentes, sapientes homi
mes, qui vera, honesta, conducibilia afferunt; admit
tunt impuros, assentatores, qui non ea, quae expediant,
sed quae iucunda, et suavia sunt, important, omnia
ad nutum, atque ad gratiam loquentes; ut saepe
magnam pestem in sinu haerentem reges non sentiant,
maxime ea parte miseri, qua se esse beatissimos pu
tant, saepe accidat, ut prius ad exitium ferantur, quam
se prope esse exitium animadvertant. Equidem nemi
mem, ut rex emuletur, postulo praeter ipsum scilicet ab
irato Ferdinando, a depravato inimicorum calumniis,
ab immemore regiis muneris, ad eum Ferdinandum
appello, cujus religio, justitia, sanctitas, norma, atque
exemplar est caeteris regibus ad populos juste et sa
pienter regendos. Non hoc regis est et obtinentis legiti
mum in homines imperium, sed importuni tyranni, aquo
longissime Ferdinandus rex abest, cujus sit pro lege vo
luntas, damnare indicta caussa mitto (nobilem hominem,
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI. 27;',

multis majorum meritis, multis suis, absit verbo invi

dia, clarum, natum liberum, munitum patriis le
gibus, gentium Jure) jubere rapi ad caedem, inter sica
rios, latrones, fures nocturnos innocentem in carcerem
trudi. O hominum cogitationes fallaces! o spes ima
nes! vana mortalium consilia! Perinius saepe pro
Ferdinandi jure vitae discrimine perfunctus in hostem
pugnando, adverso pectore, vulnera excipiendo, mor
tem oppetendo ; a Ferdinando extremi juris subsi
dium non possum in vitae discrimen adductus, circum
ventus inimicorum insidiis impetrare, prius capitis
damnatus, quam que sit damnandi causa, intelligam.
Per vestram vos fidem, viri fortissimi, perque vestras
illas invietas dextras oro, quibus nunc mecum adver
sus immanes hostes Ferdinandi ditionem atque impe
rium defendistis, hoc in parte praemii a rege postule
tis, quod optime de illius nomine meritis debetur, ut
patrio more, quo nec perduellionis quidem reus legis
beneficio excluditur, de iis, quae mihi objiciuntur,
quaestione habita, apud legitimos iudices caussae di
cendae faciat potestatem, minime dubius, quin ubi
a se impetrari patiatur, illud assecuturus sit, ut
aut nulla sua cum invidia de convicto expetat
poenas, aut absolutum judicum sententiis, patriae im
nocentem restituat; quae si excita suis sedibus vocem
mittere queat, sit lacrimis multis, et ultimis precibus a
suo cive, olim gloria, fortunis, opibus florentissimo
capitis periculum depulsura. Quid vero est, quod mihi
inimici mei objiciunt? a Solimano remissum ad patrem
filium. Audio: per quem transactum sit de patri regno
Vngariae tradendo. Quid, si ille non Solimani bene
ficio, sed servi Rasciani astu, fugae comitis, et itine
ris ducis futuri, rediit ad patrem ? Capitalis odii est,
MoNUM. HUNG. HIS t. - 8cri PT. xtv. 18
274 I(). MICHAELIS BEUTI

quod casu accidit, innocenti ratione repugnante in

crimen verti: scilicet, ut quem decebat patri solatio
esse, filii desiderio aestuanti, illi maerori, pesti, at
que ruinae foret, id crudelissimis hominibus, inimicis
meis procurantibus, ut ad patris dolorem, quasi ac
cessio quaereretur, ubi filius rescisceret, patris, cui se
gaudium allaturum ex recepto filio speraret, nusquam
a se violato pietatis jure se paricidam fuisse. Quam
vero me esse inimici mei fingunt? Ita ne ego demens,
ita excors, mei oblitus, ut semel, atque iterum falsus,
elusus, inductus in fraudem, me, liberos, fortunas fal
lacissimae genti permittam ? Hoc nimirum est, quod
longo usu accidere animaadvertimus: nimium homi
nes, quae volunt contendendo, iidem ipsi efficiunt, ut
minus, quae velint, assequantur. Pervertit mentis con
silium inimicis meis vehementior cupiditas innocentem
opprimendi, ut cum teneant, quid velint, ignorant, qui
bus rationibus perveniant, quae contendunt, — quod
eorum proprium est, quorum mentes, loco pulsa ratione,
amentia, odium, iracundia invasit. Et si enim iis suc
cedere prava conspiratio me opprimendo, videatur;
non id tamen eorum consilio, sed ejus facilitate nimia,
atque indulgentia accidit, qui non suo, sed aliorum
sensu, quibus semel se totum dedidit, in judicando de
rebus gravissimis utitur.
Opportunitas in agendo, ut ex sententia id, quod
agimus, eveniat, spectanda est, qui me plane mentis
expertem, et consilii arguat, si crediderim jam, a
Solimamno Joannis herede in patris solio collocato,
contra Solimanum gerenti arma, regnandi consilium
processurum. Eodem spectat mea nimis invidiosa po
tentia, domesticae opes, factiones amicorum, quae
omnia mei adversarii Ferdinandum suspecta habere
 VN(; AR[(' A r VM 1R F. RVM I,IB XI. 275

aequum putant, Solimanum non putent, cujus unum

maximum fulcimentum ad stabiliendum tamtum impe
rium positum est, exstingvenda nobilitate, evehendis
ad summos honores obscuro loco natis homini
bus, quibus non efferat animum generis splendor
ad regnandi cupiditatem, praesertim eo regno potiente,
cujus beneficio supra omnes suas spe sint elati. Non
est consilium, apud nos homines prudentissimos plu
ribus de iis agere, quae mihi ita multa, caussa mea
justissima subministrat, ut minime dubitem, quin iis
rex cognitis, de cujus justitia, atque integritate mun
quam mihi venit in mentem dubitare, dignam se, dig
nam opinione hominum, et vero dignam mea innocen
tia sententiam sit promunciaturus. Hac oratione duo
duces emollitis animis, quos sua sponte moverat, in
claro homine tam aeerbus spectatus fortunae casus
liberaliter polliciti, et se enimvero de illius causa
acturos sedulo apud regem se spoponderunt, et datu
ros operam adeo, ut intelligeret, non frustra de se
eam spem suscepisse, quam praeseferre visus esset.
Neque illi minus, quam spoponderant, fidelem operam
sedulamve praestiterunt. Vsque eo quidem est profec
tum, ut proclivior rex ad misericordiam, negaret reo
a carnifice periculum imminere, quae caussa esset,
quare plane sibi liberandum hominem non statueret,
in eorum suspitione relinquere, quam sua oratione
testari mallet. Ita Neapolim (?) abductus et in caveam
conjectus est, tertius ex Ungarorum nobilitate, cujus
in magna fortuna conspectior calamitas esset, in non
dissimili caussa posteris humanarum rerum incom
stantiae illustre exemplum relicturus. In uno quidem
majore cum invidia offendere visus est, quod Te
r e c h i u s , e t M ajl a t u s S o 1 i m a n o hosti, ille
18*
276 IO. MICHAELIS BRVTI.

Ferdinando christiano regi, sive jure, id quod inimici

illius videre voluerunt, sive injuria suspectus poenas
dedit. T r i s t e p ar e n tis fa t u m lib e r i, alio qui
dum calamitatis genere, sed aeque infelicis memoriae
repraesentarunt Constantinopoli Franciscus, captata
fuga, cum sub idem fere tempus in Vngariam rediisset,
quo captus pater, et ad Ferdinandum perductus erat,
a fratre Gabriele pulsus, natu minore, qui per illius
reditum in cernenda parentis hereditate, cujus se ex
asse futurum heredem sperabat, dimidia parte se mi
nui intelligebat. Neque multo post ignotus suis et obs
curus, cum apud Turcas magna pueritia parte traducta,
caussae justissimae, non patronum, non cognitorem
inveniret, veneno, ut creditur, a fratre est sublatus,
qui nota paricidii infamis haud meliore conditione in
posterum vixit, quam frater innocens periit, quo mi
serabilior illius casus videretur primo juventae flore
exstinctus. Vngari equites, qui sub Perinnij signis
meruerant, Germanos exsecrati, Vngaris infausti
ominis gentem nullius expectato imperio, dilapsi abi
erant, non a germanis solum, in quos sublati ducis
culpam conferebant, sed a Ferdinando etiam alienato
amimo, quaeri falsis eorum criminationibus temere fide
habita, temere in elarissimum virum, et haud tum du
bie facile principem Vngariae nobilitatis animadver
tisse querebantur.
 IO. MICHAELIS BRVTI

UNGARICARUM RERUM
LIBER DVODECIMVS.

-
 IO. MICHAELIS BRVTI

vNGARICA RVM RERvM

LIBER I)V()I)ECIMVS.

Bellum quanto majore studio, cura, intentione,

laetioribus Christianae reipublicae auspiciis, populo
rum secundioribus ominibus, atque acclamationibus
susceptum, tam foedius gestum, atque administratum
hunc exitum habuit, nostrorum non cladibus magis,
quam infamia et dedecore memorabilem, cum haec una
omnium spes esset, aut his viribus aut nullis prae
terea Turcarum imperium eversum iri. Et in eo qui
dem ipso esset aliquid ad summam profectum, si quem
admodum hosti per adeo nobilem expeditionem,
nostrorum essent cognitae vires, cum viribus aequari
voluntatem coguitum esset; quod tamen minime illi
obscurum fuit, non domestica magis potentia, quam
nostrorum dissimulatione, et socordia superbo. Non
nempe tum primum virium periculum factum, etjam pri
dem cognitum est, nostros, quod vinci vellent, ab hoste
barbaro vinci potuisse. Neque vero cujus nostrum
consilium est, nostras calamitates quaerendo, deplo
randoque augere, satis per se graves, atque acerbas,
ut nulla etiam nostra querella, comploratioque acce
dat. Illud quidem nobis propositum est, quod a rerum
280 IO. MICHAEL1S BRVTI.

scriptore, memore sui muneris, non est alienum, penes

quos culpa tantarum cladium sit, quibus quotidie
pleetimur demonstrare. Nam quod id a nobis, quam
velimus, crebrius agatur, iidem efficiunt, qui nobis
erebriores querendi causas, jussioresque praebent. Nun
quam nostra, nunquam patrum memoria, ut remotiora
a nobis tempora omittantur, in mutuas caedes chris
tianis regibus arma defuerant. In Italia, Germania,
Gallia per funesta bella exercitus, ad internecionem
caesi, longe lateque strati campi cadaverum acervis,
excissae atque aequatae solo urbes, incensa templa
nobilissima, sanctissima Christi delubra, humano
sangvine cruentata flumina, illustribus ad posterita
tem titulis, obscura atque ignobilia loca nobilitarunt,
ut nunquam liceat pedem proferre, quin in nostrorum
malorum insignibus munimentis vestigia imprimantur
contra hostem Turcam, et numc desunt, et semper arma
defuerunt. Sed non haec modo a nostris Christianae
respublicae illata vulnera, illud unum inflixum maxi
mum, et nunquam satis per omnia sequentia tempora
deplorandum: dum Christiani reges in mutuam per
niciem exardescentes, aut invadunt aliena regna in
justis armis, aut deturbant avitis et legitimis potien
tes, Turcam per otium, magnam Asiae partem, mag
m im Europae, Africae, Syriam, Aegiptum suae ditionis
atque imperii fecisse: ut cujus olim vires, satis per
se formidolosae essent, tanta accessione imperii
mostris insuperabiles aeterna inter se odia exercen
tibus, ad exterminandum e terris Christi nomen pares
haberentur. Nostra infamia maxime annum memora
hilem (fuit is annus hujus seculi XLII.) cum alia pro
digia, atque ostenta multa reddiderunt, tum multi un
dique praeposteri nunciati pecorum atque hominum
 VNGARICA RVM RERUM I.IB. XII. 281

partus, quasi naturae ludibrio in alias species dege

nerantium, quibus vana superstitione depravatis
animis, vulgo portendi ea mala, quae brevi evenerunt,
creditum est. Nam mediis aestatis caloribus, nova
clades populis invecta, immanis locustarum vis,
quae magna terrarum spacia marisque emensae,
in Italiam ex objeetis Illyry regionibus, vento
earum nubes agente, descenderant. Inde ma
gnam Insubris agri partem populatae, cum sata, vi
neas, arbores, et quidquid herbidi soli in Italiae
amoenissimo tractu habetur, depastae foedae essent,
nimium solis aestum non ferentes, taetra proluviae
mortuae longe lateque eampos straverunt. Inde in
fecto coelo, cum pestilentem aeris halitum non solum
aliae aves non ferrent, sed ne illae quidem, quae rapto
vivunt, et a cadaveribus non abstinent, aliquamdiu
agricultorum frequentia, incolarum oppida carue
runt, omnibus ad ea loca confugientibus, quo dira
pestis lues non pervasisset Eandem cladem Germa
niae magna pars, Silesia, Misna aliae gentes passae
feruntur. Jam et multis aliis in locis terra movit, et
in Etruria imprimis memorabili casu, Scarpariae, quod
celebre oppidum non ita longo Florentia abest, de
hiscens solum, insuper exstructas domos, atque
imsignia alia aedificia, cum non ita diu concussae nu
tassent, cum universis habitatoribus una hausit. —
Sequitur xliij. annus novis aliis nostrorum cladibus
futurus insiguis. Ferdinandus enim rex minime du
bius, quin male a suis gesta re, Solimanus pro occa
sione ad instaurandum bellum uteretur, Norimbergam,
quo erat a fratre Caesare conventus principum in
dictus, anni initio venit, secum duobus filiis majoribus
natu Maximiliano, qui illi postea successit, et Fer
282 IO. MICHAEI,1S BRVTI.

dinando assumptis. Quod sua sponte suspicabatur,

confirmabat fama, et multorum litterae, quibus cer
tior fiebat Solimanum adornando bello intentum, terra
marique christianis arma inferre, quae nunquam
vana fama, non mobis nostra expectatione tristiores,
et funestiores exitus pertendit. Verisimile quidem
videbatur, cum ignobile Vugariae oppidum summis
viribus oppugnantibus irriti conatus cecidissent, ut
ipse, majoribus comparatis copiis, bellum instauraret,
Ferdinandum ex Vngariae possessione ejecturum.
Inde rex aliquos diebus ad quietem datis, pridie kal.
Febr. principibus advocatis, eorum frequenti consessu
de Republica retulit, deque rebus aliis, quarum rerum
caussa convenissent, imprimis quo in loco res Vnga
rorum essent, quorum salute deplorata, minime dubit
andum contenderet, quin eorum malorum finis, quae
Vngari passi essent, nisi iis sibi obviam eundum sta
tuerent, Germanis esset malorum initium futurum.
Superioribus aliis eomitiis, cum magno omnium con
sensu sibi essent desponsa, adversus communem hos
tem auxilia, ita coepisse de Vngariae rebus bene
sperare, ut quamquam non ignoraret, quantus hostis
Solimanus esset, et quam validis viribus succinctus :
ultro illi arma inferre esset ausus. Hortari vehemen
ter, ut memores suae constantiae, in magno discrimine
versante, et suae existimationi conducere, cujus obli
visci, sine magna sua invidia haud possent, et com
muni saluti existimarent, omni cunctatione omissa,
novas copias comparare, non quod male nonnulli
erederent, pro Vngarorum salute, sed pro Germano
rum securitate, atque otio, quibus eadem mala immi
merent, quae Vngari essent perpessi, quod omen Deus
immortalis propitius in hostium capita averteret.
 VNGARICA {RVM RERVM ILl B. XI1 283

Id ita esse, ex multorum litteris se, ne quis crederet

a parum firmis rumoribus haustum cognovisse, quas
quidem secum faciundae fidei caussa, si quis dubita
ret, attullisset. Instrui quidem in navalibus classem
ingentem, eo consilio, ut classis dux Ariademus, cum
Gallorum classe sua conjuncta, christianos principes
suis defendendis occupatos, a summitendis Vngaris
auxiliis deterreret. Ac se quidem, quamquam tributis
populi exhaustis, vix auderet, aut militem, aut tor
menta imperare, quae belli usus requirat, operam da
turum tamen, ut quas sibi partes regium munus im
posuisset, atque insita animo pietas, sui a se me desi
derarent. Imde cum litteras proferri in medium jussis
set, me quis a se dubia afferri, aut temere credita
existimaret, in medio consessu legendas curavit. In
clinantibus principum animis in eam sententiam, quam
praesens rerum status, et temporum ratio svadebat,
duo obstabant : Germanorum discidium de religione,
negantibus, qui pontificiis partibus adversabantur,
quidquam prius se decerni passuros, quam sublatum
de re tanta discidium inter populos esset, tum bellum
eodem tempore Carolo Caesari in Belgis illatum, ut
eredi volebat, hortatu Gallorum, qui Martinum Rose
muim, rei militaris peritum hominem, cum valida pe
ditum atque equitum manu vastatum provinciam mi
sissent, magna cum Francisci regis invidia, qui Cae
sari parato fratri adversus Solimanum auxilio ire,
difficillimo reipublicae tempore opem imploranti, im
pedimento fuisset. Neque hoc solum ab illo excogita
tum querebatur, sed traductum in partes Clivensium
ducem regiarum nuptiarum spe et ad bellum inferen
dum ditionis suae populis impulsum. Aderant vero
opportune, qui haec augerent, Mariae legati, olim Vnga
284 IO, MICHAELIS IBR VTI

riae reginae, Caesaris et Ferdinandi sororis, quae

tum praeerat Belgis, sed ante omnes Granvellanus,
cujus erat summa apud Caesarem auctoritas, hujus
unius rei caussa Norimbergam missus. Is verbo excu
sandi Caesarem caussa, re Gallum accusandi, per
quem contenderet non licere nolenti tam debito pieta
tis officio fungi, multa acerba collegit, non sine magna
principum assensione, qui multis de caussis erant a
rege aversi; in primis illud urgebat, Francisci regis
svasu instructam censum quinquagentum longarum
navium classem, quae cum classe Gallorum conjuncta,
a Messanae freto, toto infero mari, ad ultimos usque
Hispaniae fines, redderet suis infestam maritimam
oram, scilicet, ut ehristianissimo rege Turcae ante
signano, direptis christianis, urbibus, atque incensis
et solo aequatis infinita mortalium vis, aut interiret
ferro, aut in servitutem teterrimam abduceretur. Ne
que se tamen ullis aut hostium insidiis, aut aperta vi
deterritum iri, quominus praesenti animo, bello sibi
glorioso ad, hominum famam reipublicae necessario,
interesset. Rogare modo, ut difficili suo tempore distri
butis viribus, neque fratri deessent adversus crude
lem hostem poscenti auxilia, et se juvarent eodem
tempore terra marique Gallorum, et Turcarum armis
circumsessum: quo liceret, cujus solutiore animo,
quod maximum sibi semper in optatis fuisset, incum
bere in Turcicum bellum. In his difficultatibus con
tendente Ferdinando, unam rebus omnibus praever
tendam communem reipublicae salutem, decernitur, ut
ex antiqua formula collecto milite, Vngariae urbes
sitae im Turcarum finibus, validis praesidiis munian
tur, ita $uppeditato sumptu, ut rebus necessariis ad
bellum, ut ex aequo omnes solverent, quantum ex
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XII. 285

principum et civitatum censu imperatum esset. Dum

haec in Germania geruntur, Solimanus Hadrianopoli,
quo se hiemandi caussa contulerat, intentissima cura,
quae idonea bello gerendo esset, administrabat, in
eunte vere, quo maturius hominum opinione coeptum
bellum, Ferdinandum imparatum opprimeret, in Vnga
riam ducturus. Perspecta enim Solimano Germano
rum ingenia, plus aequo semper in his, quae agunt,
consultando, diseeptandoque, procrastinantium, spem
injiciebant strenue se rem gerentem et si prius Vnga
rorum urbes oppugnaret, quam ad illos belli fama per
vemisset, se ex Tracia movisse, belli celerem exitum
laetumque consecuturum. Namque et illud barbari spem
confirmabat, per multorum capita rem administran
dam, id quod diuturnus rerum usus, et ratio doceret:
nunquam cito ad finem perduci, raro perduci ad lae
tum exitum posse, multis saepe inter diversa sentien
tes, intercedentibus, quae properantibus injicerent
moram, qua quidem interposita, multae saepe occasio
nes recte rem administrandi e manibus elaberentur,
quo incommodo ii carerent, qui ita multos consulerent
de iis, quae essent agenda, ut qui consulerentur, in unius
potestate esse positum intelligerent, expensis accurate
singulorum sententiis, quid magis expedire censeret
deliberandi, qui etiam si nonnunquam offenderet, et
ad deteriora inclinaret, in eo adjuvaret tamen, quod ubi
ad meliore propenderet unus, cujus res esset omnes,
quae occasionem corrumperent, recte gerendae rei
moras praecideret. Per idem tempus, Polinus Francisci
regis legatus, callidus vir et magni usus, Solimanum
adierat, ne vana Caesaris querela videretur, de impe
tranda classe, cujus jam regi spem fecerat, acturus.
Jam vere appetente, quod esset tempus maxime ad res
386 10. MICHAEI,IS BRVTI

gerendas idoneum, non videri ulterius rem differen

dam. Rogare, ut adornatam jam classem, ut fama es
set, eductam e navalibus, sibi juberet tradi. Verendum
enim, ne dato spatio hosti praepotenti ad colligendas
vires, et sibi ipse occasionem praecideret Ferdinan
dum ex Vngaria pellendi, et regi spoliandi fratrem
earum urbium imperio, quas multas, et peropulentas
a primis Italiae littoribus ad extrema usque Hispaniae
littora longo maris, et terrarum spatio possideret. Ali
arum rerum omnium jacturam posse sarcire, non posse
temporis, cujus praeteriti tristis poenitentia comes, in
his, quae nulla cum spe recuperandi amitterentur, ex
peteret poenas, aut tarditatis si cunctando, aut impru
dentiae, si non vivendo essent amissa. Ne res facilis
impetratu esset, quamquam regi, ut fictum est, esset
classis a Solimano desponsa, Solimanus Eunuchus ob
sistebat, cujus tum erat summa apud barbarum aucto
ritas, magnis largitionibus, ut vulgo credebatur, tum a
Caesaris ministris, tum a legato Venetae reipublicae
a regis rationibus aversus. Addit Jovius aliam hujus
rei caussam: non obscuras simultates inter Solimanum,
et Ariadenum classis praefectum, quem quidem poten
tiae aemulum, per occasionem educendae in expedi
tione classis, crescere apud imperatorem nolebat.
Hic est Solimanus, qui auno ejus seculi XXXVII.
missus a Solimano imperatore, cum non contemnenda
classe, ad Lusitanos ex India pellendos, nulla memo
rabili re gesta, et tanta expeditione digna discesserat,
ut mirum videri possit ita male de Solimani majestate
merito, ad principem gratiae locum pervenire licuisse,
si iis est habenda fides, qui in tota illa administranda,
et gerenda re interfuerunt. Cum nempe nuncium acce
pisset Lusitanos cum classe adventare, ad dimicandum
 VNGARICARVM RERVM I.IB. XII. 287

paratos, soluta ad Dium obsidione, quam urbem frus

tra erat oppugnare adortus, suis anchoras praecidere,
et vela dare in altum jussis, discessit per tam prae
cipitem fugam, aucta apud Indos Lusitanorum gloria
pari Solimani invidia, cujus nominis fama, et viribus
adeo subnixus, non esset ausus proelii aleam tentare,
hoc nomine, ut caetera abessent, minime cum Aria
deno conferendus. Erat vero in eadem procuranda re
non eadem Caesaris, qui se palam Solimani hostem fe
rebat, et Venetorum ratio. Nam Veneti vetere insti
tuto, Turca instruente classe paullo majore apparatu,
et ipsi classem adornant, atque adeo cum foedus etiam,
induciaeque intercedunt, hoc unum semper, ut sibi nulla
cum offensione liceret, in paris et induciarum condi
tionibus excipientes. Neque vero erant invidiosa arma,
quae non ad inferendam injuriam, sed ad propulsan
dam illatam, et tuendum maritimum imperium compa
rabantur. Monebatur Caesar cum impendentibus malis
ab hostibili classe tum praecepta spe gloriae, cujus
maxime studiosus erat, per sacrum bellum compa
randae, quam illi christiani populi fere eodem con
sensu destinabant. Neque de eo dubitabat, quin hos
tium classe inferum mare infestum habente, in Siciliam
et suae ditionis insulas, inprimis in Hispaniam navi
gantes commercii caussa, id quod erat populis, pro
pter portoria, quae pro mercibus exigebantur, magno
futurum detrimento, tuto ad terram appulsu interclu
derentur. Sed vicit difficultates omnes non Solimani
Gallo obstricta fides, ut male Jovius credit, eujus illi,
nisi cum suis rebus conduceret, minima cura erat, sed
certa rerum gerendarum et temporis ratio, quae ge
renti adversus Ferdinandum bellum, distinendum fra
trem per hanc rationem ab eo juvando suis auxiliis
2S8 10. MICI IA ELIS BRVTt.

svadebat, ut cum videretur Gallo gratificari, eadem

opera, et suam, et illius ageret caussam. Ita Solima
nus accitum Byzantio Ariadenum, Polini imperio, et
si quibus aliis rei maritimae administrationem rex Gal
lus mandaret, qua videretur classem ducere, et rem
administrare jubet. Ergo Ariadenus acceptis manda
tis, cum XC longarum navium classe Byzantio profe
ctus, in medio navigationis cursu piraticas biremes ad
XL suis adjunxit, quibus auctus viribus Rhegium, su
perato Messamae freto, classem appullit, quae urbs
foede direpta, atque incensa, magno captivorum nu
mero, atque opima, et luculenta praeda inde abacta.
Non est consilium, cum Vngaricis rebus, nisi quae il
las attingant, externa conjungere, et quibus cladibus
barbarorum classis populos affecerit Caroli Caesaris
imperio subjeetos, pluribus prosequi: esset enim tum
infinitum, tum in alieno munere, quod praeposterum
est sui obliviscentis. Hactenus quidem haec haud visa
praetereunda, ut ex iis appareret, quod Solimani con
silium esset bellum Vngaris inferentis, cujus gerendi ex
sententia, unam certam rationem tutissimam credebat,
Carolum Caesarem implicatum domestico bello, a fe
rendo fratri auxilio, a se bello oppresso detineri, quas
partes suscepisse magna eum hominum invidia Fran
ciscus rex credebatur, cujus refellendae calumniae, si
illa modo calumnia, et non rerum erimem fuit, editi li
belli a disertis hominibus leguntur. Igitur cum hac
parte securus, de belli eventu non dubitaret,jam prae
fectorum diligentia omnibus, quae necessaria erant ad
bellum, comparatis, Hadrionapoli movit, ac justis iti
neribus ad Savum contendit. Inde exercitu ponte tra
ducto, ne Ungari properantem morarentur, Walponum,
qua illi erat iter faciendum, Amurathem, et Vlamanem,
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 289

duos belli duces magni nominis, praeire, atque oppi

dum occupare jubet. Jam Strigonii oppugnationem
agitabat animo, atque aliarum urbium interioris Vn
gariae, quae urbes positae in Ferdinanli potestate, haud
dubie maneum illi regnum, et parum tutum amissae
reddebant. Ergo totius belli summam plurimum com
ducere arbitratus, nihil a tergo relinquere, quod ab
hoste munitum, dubiam rem gerenti victoriam, et sua
spe duturniorem efficeret his severe manlat, ut oppidum
summis viribus adorti primo quoque tempore redigant
in potestatem, facile voto potituri, ubi pristinae virtutis
memores, mihil sibi ad summam alaeritatem reliqui faci
ant. Neque hoc eontentus, equitum praefectum Achoma
tem, virum fortem, et magni animi, non longo ab Vlama
ne et Amurathe intervallo, sequi cum expedito equitatu
jubet. Erat Valponium, ut alibi diximus, ad Dravi interio
rem ripam situm, inprimis ad prohibendum hostem tram
situ oppoi tumum, quo in oppido ungari in Perinii diti
one positum,milites et praesentibus viribus diffisi, et spe
externi auxilii destituti, si Jovio eredendum est, nul
lam deditioni moram fecerunt. Non dissimilis fuit So
klensium fortuna. Erant in oppidi praesidio e nobili
tate juvenes ad C('C, imprimis militaris gloriae studio
flagrantes, cujus magis, quam suorum virium memores,
temerario consilio ire obviam advenienti hosti con
stituunt. Ita erumpentes, cum facile paucorum inanem
impetum, multi elusissent, rejeeti in oppidum, eum
una barbaris irrumpentibus nulla alia spe effugii es
set, se in arcem receperunt, quam mox invalidam ad
Solimani vim sustinendam necessario consilio id ex
torquente, ducibus dediderunt. Ita, quamquam accepta
fide, incolumes abituros, cum vix egressi porta essent,
ad unum omnes sunt interfecti, quam esset fidendum
mONUM. HUN(;. Hist. — script. xiv 19
290 io. MiciiAELIS BRVTI.

barbarorum religioui, non primi illi, tamen exemplo

futuri. His gestis Solimanus virtute suorum, explicato
itinere, Budam cum exercitu proficiscitur, ubi haud
diu moratus, praemissa adverso flumine classe, tum
milite, tum tormentis egregie instructa, terrestri iti
mere cum omnibus copiis Strigonium contendit. Vrbs
parum per se munita loci natura, molli ascensu in
modice altitudinis fastigium assurgit; sed me in eo sa
tis praesidii sit, e regione efficit objectus collis ali
quanto editior, ut misi nostri, praesidio imposito, vrbi
imminentem tuerentur, verendum esset, ne Turca po
titus, mon propugnantibus ullum satis munitum locum,
mom oppidanis liberam stationem sub tectis, aut in pu
blicis urbis locis a tormentorum ictibus relinqueret.
Vna quidem spes erat vrbem defendendi sua sponte
parum firmam, perexigua in propugnatorum virtute,
quae in temeritatem verteret, ubi adversus Solimani
immensas copias, parum validas opponeret vires. Ex
reliquiis superioris exercitus militum circiter mille et
CCC variis de causis in Austria manserant ; qui urbi
praesidio erant, Italorum magna pars, qui pridem, ne
vagari incerti, et victum per alienam injuriam querere
crederentur, in duas cohortes distributi, duos sibi duces
asciverant, sub quorum signis mererent, eo consilio, ut
si qua belli occasio ostentaretur, honestiore conditione
stipendia facerent, et cum majore proventu. Alter ex
his Alexius Nordous, Vincentius Matricius alter, quos
verisimile est propter insignem peritiam rei militaris,
et spectatam virtutem, caeteris praelatos. In eorum
numero Germani etiam mommulli censebantur, qui certos
quidem e suis duces, praefectosque agnoscebant, sed ut
tamen omnibus Salamanca, praefectus praesidii cum im
perio praeesset, cui munus defendendae urbis Ferdinan
 VNGARicRAVM RERVM LIB. xii. 29 1

dus rex mandarat, si Jovio credendum est, haud satis

bellicarum artium perito homini; mobis quid de eo sta
tuendum sit, cujus neque patriam, meque nomen, ne
que ordinem edit, haud satis constat: minime quidem
verisimile videtur. Ferdinandum regem, cum difficil
limo suo tempore ageretur de multorum populorum,
et gentium salute, eam urbem homini parum spectatae
virtutis defendendam permisisse, quam amittere pe
rimde esset, atque hostem accipere in sinum, pestem,
atque exitium in christianam rempublieam invehentem.
Interea Solimamus cum universis copiis propius urbem
progressus, castra pomi loco idoneo jubet, quae spa
tium ingens terrarum complexa spectantium oculis de
loco superiore, eodem quasi excitam Asiam suis sedi
bus ad oppugnandum Vrbem Vngariae nom maximam
subjiciebat. Imde hostis vires mostros estimantes tri
stis desperatio subibat, que memorem augeret cum
cum omnia circa infesta nulla ratio ostenderetur ef
fugiendi in vestigio urgentis mali vim. Accessit ad ter
rorem augeiidum Solimani legatio superba, qua posce
bat, ut sese ex templo dederent, spe ingentis praemi
orum facta alacriter imperata facientibus. Esse eorum
res eo loco, ut levi momento in hanc aut in illam par
tem inclinantibus, aut salus certa, aut certum esset
exitium exspectandum. In re facili, et brevis consul
tationis longa mora mom irritandum imperatoris ani
mum. Nam quo(l tum essent cum spe gratiae facturi,
fore, ut paulo post necessario sibi esse agendum intel
ligerent, neque ulla eum spe veniae, et cum eoruum
malo metu, quae semper vim experti gravissima essent
passi: denunciare, ubi tormenta praeferri, et constitui
ante muros paterentur, mullo se discrimine sexus, aeta
tis, fortunae eodem modo per omne genus cladium saevi
19*
292 I(). MICHAELIS BRVTI.

turum. Delecti consulto erant tres, qui legationis munere

fungerentur, Germanus, Italus, Hispanus, ex eorum ge
nere, quos permultos quotidie videmus studio revin
candae libertatis, a christianis sacris ad Turcam de
ficere non sine spe consequendi summos in regia ho
nores, ubi jmdolem ad virtutem, et generandas mag
nas res in quavis fortuna mati praeseferant. Sperabat
vero Solimamus, qui maxime celeritati studebant, ubi
per sui generis homines obsessis mandata exponenda
curaret, citius illos deditionem facturos. Itaque jam
peraeto legationis munere, illa tamquam de suo addi
derunt. Non ferrent iniquo animo se a suis moneri.
Ita enim se devovisse externis saeris, ut non exuerint
veteres animos, atque antiquos mores, non generis
sui, non sangvinis obliti. Quam spem eorum, quod com
silium esse? Itane, parum se se respieerent. et hostem,
qui eum esset pugnandum, ut tantulis viribus sperarent
Solimani vim, atque impetum, tantas ducentis copias,
tot trahentis armatorum agmina, tot tormentorum
apparatum toleraturos. Agnoscere se quidem gen
tium nobilissimarum generosa pectora, quibus celebri
tatis fama, gloria, hominum laus potior vita esset,
sed non agnoscere in iisdem consilii maturitatem et
prudentiam, quae virorum fortium propria esset. Esse
enim veram fortitudinem, et magnitudiuem animi a
temeraria audacia distinctam. Vt enim amens esset,
qui se crederet Aethnae incendium, aquae traemina
restringuere, ita illum haud multo saniorem, qui dua
bus vix plenis cohortibus trecentis armatorum milli
bus objeetis ad eaedem, retinere se posse speraret
urbem non loci situ, non moenio, non valido pu
gnatorum praesidio munitam, qui, ut singuli vir
tute excellerent, ita intelligerent, nisi illa certos sibi
 VNGARI ('ARVM RERVM LIB. XII. 293

fines praeseriberet, extra quos vagari non liceret,

in affine vitium degeneraret, ut qui inermis occurrere
X armatorum millibus auderet, non fortis, sed furiosus
insanusque videretur, vinculis constringendus. Res
predita facilis factu, cum manare ab optima ratione
videretur, alium, quam legati sparabant, habuit even
tum, nostris, a quibus id, quod eontendebant, impetrari
oportebat, ab iis audiendis maxime animo aversis. Non
enim iis majori odio sunt, qui nati Turcae, atque ex
majorum disciplina educati in Mahometis superstitione
adoleverunt, quam qui a christianis parentibus orti,
initiati christianis sacris, in sanctissima religione edu
cati, ad obscena barbarorum sacra, atque immanes ri
tus defecere. Adeo vero a natura religionis studium
hominibus insitum est, ut ne ea quidem, quae vera, et
salutaria esse ratio doceat (usque adeo opinio praeiu
dicata potest) sibi persvaderi, a contra, atque ipsi ere
dunt, sentiente potiantur. Odium vero in optima etiam
causa semper pessimus svasor, sive is credator odisse,
qui persvadere vult, sive odio habeatur. Raro vero diu
habet ocultum, odium, qui in alium sive jure, sive in
juria suscepit. Quod cum sit, nemo ei credit, quem
oderit meliora svadere, et qui scit se odio esse, aeque
caret apud eos, qui oderunt, quominus sibi fidem ha
beant, auctoritate. -

Solimanus interea cognita Strigoniensium volun

tate, optimo consilio, quod nostris, ut diximus, aliis
rebus omnibus erat praevertendum, collem urbi su
perstantem insedit, quem quidem si nostri tenerent,
haud dubitabat, quin suis, qui pro castris in statione
erant, omnia redderent infecta, simul suos jubet tor
menta in verticem collis subducere, quae quidem ita
collocabantur, ut qua in subjectos telae emitterentur,
29 4 IO. MICHAELIS BRVTI.

ora proclimata haberent a posteriore parte, quas clu

nes tormentarii vocant, paullum a terra sublata, in
his erant, quae vulgo ob formae similitudinem mor
taria vocant, quibus lapideas pilas trecenta pondo,
atque eo amplius dejiciebant, ad deruenda fastigia, do
morum omnium praesentissima pestis. Inde distributis
copiis, singulis ducibus militum praefectis certae op
pugnandae urbis designatae, ne in gerenda re milites
concursantes, et minus agnoscentes sua signa, aeque
et ad accipienda et exequenda imperia redderentur
segniores. Admiratur hoc loco Jovius barbarorum in
dustriam in universa urbis oppugnatione administranda,
sed ut ipse credam, rem futuram multo majore admi
ratione dignam, si minus recte, atqae ex rei militaris
disciplina esset res administrata, cum Solimanus tam
tus imperator tot nationum et gentium victor adesset,
ex cujus auctoritate, atque imperio omnia agebantur.
Usque adeo vero admiratur, ut non dubitet affirmare,
non fortunam nostris magis, quam fidem defuisse, non
obscuri certos e nostris homines perstringens, quorum
venalem fidem Solimamus spe ingentium praemiorum
solicitasset. Quid vero magis verisimile, quam integra
etiam nostrorum fide, multos in mummerosissimo Soli
mani exercitu fuisse ex Italis, Germanis, Gallis, qui
nostrorum emptam fidem minus illi necessariam red
derent. Quis vero dubitat, quin etiam, si gravissime iii
eos sint sancitae poenae, qui e nostris Turcam sua in
dustria, consilio, arte adjuvent, plures Solimanus prae
m | spe ad se attrahat, quam Christiani reges deter
reant ab eo poenae metu adjuvando. Per triginta an
mos, quibus tum adeptus imperium regnabat, vix unus,
aut alter annus vacuus illi a bello fuerat, ut tot victo
riis clarum, terra marique partis, tot de victis hostibus
 VNGARICA RVM RERVM I,IB. XII. 295

erectis trophaeis, tot triumphis actis, haud esset creden

dum, non magnam urbem oppugnanti, consilium aut bel
licarum rerum scientiam defuturam. Erat ita exstructa
urbs, ut duplici muro cincta exteriore muri ambitu priscis
temporibus suburbia clauderet. Ante ortam quidem inter
duos reges controversiam de regno, aeque magno civium,
atque exterorum frequentia incolebantur, qua enim flu
men speetabant, devexa via ac levi clivo ad amnis ripam
prona. ut totam eam partem, tum propter hortorum amoe
mitatem, atque urbanarum aedium elegantiam, tum pro
pter celebre rerum venalium forum magnus hominum
concursus frequentabat ingenti incolarum compendio,
qui per amnis opportunitatem, et suos fructus diven
debant, et pro mercibus, quae importabantur, exige
bant ab exteris magna portoria, quorum erant in Vn
garia ubique celeberrimi conventus. Magnam urbis fe
licitatem tot annorum continentia bella Strigoniensibus
fortuna invidit. Obnoxia enim militum excursionibus,
cum accederent gravia civibus hiberna, hac parte ma
xime lacerari, vasfarique est coepta, quam illis cives
tectis urbis parcentes, ad hiemandum praebebant. At
que ante Solimani adventum ita Salamanca praefec
tus suburbia munitionibus firmaverat, ut non despe
raret, se illa adversus vim Turcarum tueri, non arbi
tratus, ut videtur, se tanta belli mole oppressum iri.
Idem simul atque audivit tantas secum adducentem
copias hostem adventare, meliore eonsilio, exteriori
bus munitionibus desertis in interiorem vrbis partem,
quam arcem appellant, se'cum suis recepit, munitiore
loco hostium impetum moenia oppugnantium repressu
rus. Inde a barbaris duabus ex partibus verberari muri
coepti, cum e majoribus tormentis crebris emissis pi
lis, in muris neminem consistere paterentur, ut defen
296 IO. MICHAEI,IS BRVTI,

dendae vrbis propugnatoribus, quamtumvis ab animo, et

viribus paratis spes omnis tolleretur. Iam enim ali
quot locis muri quassati, turris portae adjuncta, qua
est euntibus Budam iter, poene collapsa prociderat,
nullus, qui defendere adversus tantam vim certo cum
vitae discrimine, nullo cum usu locum, in quo constitis
serit, audentibus. Tantus quidem dicitur impetus tor
mentorum fuisse, ut murus, qua turri adhaerebat, pro
rutus, repente ingentem ediderit ruinam, insigni qui
dem cum nostrorum incommodo, qui ita erant ictibus
tormentorum expositi, ut in ruinas pilae vi ignis et
sulphuris adacta e lapidibus in minuta frustra disje
ctis, qui temere strati passim solo jacebant, foede eos
vulnerarent ; ex his nonnullis membris mutilatis, qui
mulli usui postea in vrbis propugnatione fuerunt. Quae
quamquam ita essent, nondum tamen nostri ami
mis deficientes, muris exterioribus desertis, in quibus
vigil praesidii erat, (quod extremum sibi reservave
rant in malis consiliuin) quaesito in meliam vrbem rece
ptu novas munitiones instituunt, breviore quidem am
bitu, sed majore cum compendio, in usum vertentes, quod
erat necessario agendum in augustioris loci spatium
se recipientibus. Exiguus quidem propugnatorum nu
merus, si quis illos cum barbaris conferret, quorum
erant eodem contractae ingentes copiae, parum idoneus
munitionibus defendendis, ubi majore laxioreque ambitu
circumducerentur. Qua re Turcae animadversa, e
nostrorum timore, ut credebant, fiducia sumpta, muni
tionibus succedunt, non magno labore sperantes, no
stris loco pulsis, se in vrbem irrupturos. Quae illis
audacia haud satis ex sententia cessit. Cum ter rejecti,
ingenti animorum ardore pugnam instaurassent, con
globati nostri, ferocius hostes contra ingruentes in
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 297

arctius spatium densato agmine excipiunt, objectis

hastis, quibus tum longitudine, tum pondere ad ictum
validioribus, aut se se induerent propius inferentes
gradum, aut retrocedere, et terga vertere cogerentur,
non ita armati, ut sustinendis nostris pares essent, in
phalangis modum ita toto nisu corporis, lacerisque
adnixis, ut multorum quasi uno ictu eodum momento
temporis hastas intenlentium, et recipientium hostem
ferirent; quae causa est, ut ab omni alia vi tutus has
tatorum ordo, nisi tormentis disjecta, et contusa ha
starum strues dispellatur invictus, impenetrabilisque
habeatur. Ita virtute nostrorum, repressa hostium
audacia dux, cum nequidquam ad sustinendam hasta
rorum vim suos hortaretur, nulla in ultimo discrimine
data timoris significatione, in vestigio cecidit; major
militum pars, effusa fuga, se in castra receperunt. Dum
haec ita gerebantur, e Turcarum classe, quae ad flu
minis ripam in anchoris stabat, cum egressos remiges
cum alia lixarum, et calonum turba, sive spectandi
studio, sive alia de caussa, nostri de loco superiori
conspicati essent ; iniquo animo ferentes per suam dis
simulationem tantum barbaris licere, atque exigendas
a sui comtemptoribus audaciae poenas clamantes, duo
duces, Italus alter, Gvalter Germanus e duabus cohor
tibus delectorum militum, manipulos aliquot eductos
sequi se, et praesentibus animis aggredi nihil tale ex
pectantes jubent. Neque secus, quam nostri existima
verunt, accidit. Perculsi Turcae nec opinato malo, cum
neque in ducibus aulaeia, neque consilium perturba
tis suppeditaret, aut cadunt hostili ferro i terfecti, aut
ad classem se recipere conantes, ut in trepidis rebus
solet, dum sibi quisque per alterius exitium fuga pro
spiciunt, inter se fuga, interclusi interficiuntur. Nam
298 IO. MICHAELIS BRVTI

si quibus licuit ad ripae marginem pervenire, inde se in

flumen dejicientes, cum etiam mandi peritis amnis rapi
dissimus aegre facultatem ad effugium daret,interierunt.
Ne major barbaris inferretur clades, unius virtus et ma
gnitudo animi perfecit. Zimarus classis praefectus
suorum trepidatione, et fuga animadversa, classiarios
consurgere, atque e navium tabulatis sagittis, glandi
busque insequentes nostros effusius fugientium turbam
propellere et retardere ab incoepto jubet. Hic fimis inse
quendi nostris, fugiendi barbaris fuit. E Turcis caesos
ad CC Jovius tradit, ad quorum jacturam aceesit alia ma
jor, Zimari classis praefecti, dum cohortaretur suos
ad rem impigre gerendam, ab uno e nostris, qui in
praetoria navi ceteris conspectiorem designaverat ad
caedem, cum ad ictum collimasset, ferreae fistulae ictu
interfecti. Haec ita gesta, ad praesentium malorum so
latium aliquid, ad summam belli parum adjumenti
attulerunt, cujus ut maturior hominum opinione finis
sequeretur, caetera proma Solimano ad victoriam tan
tis viribus intenti unius perfidia, scelusque perficit.
Erat inter tormentarios (ita vulgo appellantur, qui
igni tormentis admovendo operam subministrant) senex
Crotoniates, ex nobili olim Italiae urbe ad simum Ta
rentinum posita. Is spe melioris fortunae, atque ube
rioris stipendii, cum e suorum exitio, quando ex hos
tium nulla spes erat venari privatum commodum, non
usque adeo immane scelus duxisset, ad Solimamum
victo avaritia animo transfugit, ac quae ratio potiun
dae urbis esset, quam explicatissima docet: esse tur
rim ad ripae marginem contra urbis arcem, ad aquae
usum exstructum, quam pervulgato artificio, e flumine
haustam tubis cives in urbem perducerent. Ex ea no.
stros, qui essent in praesidio, tormentis ad unam tur.
 VNGARICARVM RERUM LIB. XI I. 299

rim collocatis, justis spatiis muro fenestrato, quaqua

versum flumen subeuntes ferire, magno cum exercitus
detrimento, cum ultro citroque naves commeantes,
quae Buda commeatus in castra subveherent, clam
emissis globis e tormentis deprimerent. Iam et op
portuno loco parvam insulam esse, quae turri directa
fronte objecta, ubi eam praesidio imposito occupparent,
magnam facultatem ad turrim exscindendam, eo tra
ductis tormentis, esset subministratura. Id ubi accide
ret, non esse dubitandum, quin oppidani, per turris
demolitionem aquandi facultate sublata, nullam mo
ram, quin se se dederent, essent facturi. Igitur trans.
fuga collaudato, et jusso de imperatoris liberalitate
bene sperare, datur Vlamani negotium, ut ex trans
fugae consilio rem gerat, eodem tempore aliis ducibus
undique munitiones oppugnare jussis, quo citius nostri
in partes diversas viribus distractis, necessarium sub
ire consilium de deditione cogerentur. Ita cum ea
omnia essent impigre administrafa, et nostri simul in
arce, simul in suburbiis, atque ad turrim, quam ex
insula Vlamanes quassabat, oppugnarentur : ferocia
animi repraessa, (lare locum tutioribus consiliis coepe
runt. Accessit ad frangendos feroces animos obsessis
novus incidens casus, qui quidem nostris in triste
prodigium vertit, barbaris laetum creditus belli exi
tum praesagire. Cum in aeneam crucem majoris aedis
fastigio impositam, tamquam in nostris sacro sanctum
symbolum, ictus intenderentur, dejecta crux ictu tor
menti, cui illitum aurum, ex solis repercusu longe
lateque magno cum fulgore, interdiu micabat, in
genti cum luctu inde commune fatum complorantium
despondere animos cuncti, et de salute desperare
coeperunt. Provocatum tandem Deum immortalem
3()() IO. MICHAELIS B RVTI

Vngarorum sceleribus, edito elarissimo irae suae docu

mento, frustra ab irato implorantes opem deseruisse,
multo illos tamen prius a se desertos, profanato sanc
tissimo religionis cultu pravis hominum opinionibus,
quem majores sancta ceremonia per tot secula vene
rati posteris illibatum tradidissent. Sacrosanctum
crucis signum sublatum, quo muniti majores, ingentes
saepe fudissent barbarorum copias, insignes victorias
retulissent, longe lateque protulissent imperii fines.
Sed patere tamen resipiscentibus apud eum miseri
cordiae locum, qui esse Dens, et non esse misericors
haud posset, merito illum quidem impiis, sceleratisque
iratum, sed ut aliquando 1 esipiscentium sperandum,
esset, suorum scelera tanto innocentium effuso sang
vine, tot cladibus, tot caedibus, tot malis expiata, qui
bus paullo ante regnum florentissimum esset eversum
condonaturum, parsurum patriae afflictae, sacris locis,
sanctissimis delubris, in quibus supplicibus praeci
bus castae matronae, virgines filiae, innocentes pueri,
regni exscidium, populorum internecionem, barbaro
rum servitutem taeterrimam, ab infesto quidem me
rito suorum votis, sed suorum tamen depraecarentur.
Hae voces tristi ploratu, clamoribusque intermixtae,
per urbis vicos et fora cum liberis, et conjugibus ci
vium discurrentium, ducibus spe alia omni salutis
sublata, ut sceleri deditione barbari animum placare,
delinireque tentarent, ultimam necessitatem impo
suerumt. Ne hoc quidem loco temperat Jovius a male
dictis duobus Hispanis Salamamcae et Liscano in
festus, numquam certe temere quemquam laudare
asvetus, nisi cum est illi compendiosa laus, opulentis
hominibus, malis rationibus luculenta praeda parta,
vitam esse vilem, non potuisse, cujus facile essent
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 301

passi viros fortes facere jacturam, qui eo bello cum

barbaro hoste certantes, pro Christi eausa occubuis
sent, gloriae, quam vitae avidiores, sibi quam unam
sponderent praesenti belli fortuna fumetis, beatam et
expertem curarum esse potiorem. Atque haec ille
quidem, qui satis cumulate videri poterat debitum suae
fidei officium persolvisse, si explicata re liberum de
ea judicium permitteret legenti. Ergo Salamanca cum
Liscano re eommunicata, fidum sibi hominem, at
que mavum, e muro nocte intempesta demittit, ac,
fide aeeepta fraude non fore, adire Solimanum, aut
unum e ducibus jubet, atque illi significare: sibi
quidem esse in animo urbem (lelere, sed iis condi
tionibus, quae suis salutares sibi honestae, certe me
que sibi, neque suis essent dedecori futurae. Sperare,
si sibi fieret colloquendi potestas, non aegre de con
ditionibus, et de ceteris eonventurum. Remissus nun
cius, cum licere respondisset, accepta et ipse fide ad
Achomatem perdueitur, et ad alios duces, quibus cum
multa proposuisset, quae -non conservandis suis so
lum essent, sed ab injuria etiam et malefieio tegendis,
ad omnia alia perplexe respondentes, unum illud urge
bant : non esse e Solimani majestate, uilos accipere
ab hoste victo conditiones, qui armatis, atque in acie
sfantibus dare pacis leges consveisset. De impera
toris animo, modo me pergerent importunis postulatis
illius animum fatigare, omnia libere se dedentibus, et
nulla cum exceptione sperando, quae, ut invictum ar
mis adversus hostes, sic temperantia, fortitudine, mo
deratione adversus iraeundiam, et animi impotentiam
docerent. Quod vero continuò advenienti portas aperu
isset, quod tormentorum vim, impetumque exspectare,
erumpere, ultro pugnare adversus tantas vires essent
302 IO. MICHAELIS BRVTT

ausi, iis vero invitum condonaturum : ut pateretur

profligatos, victos, in ultimum diserimen rerum om
nium adductos, cum victore de conditionibus discep
tare, non sperare ab illo posse impetrari. Ita quidem
sibi, quod petereut praeposterum videri, ut id eorum
ipsorum caussa, qui ut de eo agerent, tam vehemen
ter rogarent, mom essent ad imperatorem relaturi. Im
de cum jussissent imperatoris in castris responsum
expectare, de iis, quae aeta essent in arcano consilio,
se relaturos dixerunt. Hoc tantum poscenti permissum,
ut seriptis litteris ad Liscanum, illum ad maturandam
deditionem hortaretur, neve pateretur, quod neces
sario esset agendum, mora corrumpi, id quod intelli
geret sine certo suo et multorum exitio accidere non
posse. Unam eam certam pestem, paciscentes incolu
mitate manere, si incolumitatis spem in ulla alia re,
quam in Sulimani clementia, misericordiaque positam
arbitrarentur. Jam Salamanea, antequam in castra
hostium veniret, curaverat milites monendos, qui ad
flumem erant in turris praesidio, ut interea, dum ipse
cum hoste ageret de comditionibus dedendae urbis,
darent operam, ut se in urbem reciperent, quicumque
eventus victos sequeretur, eandem cum caeteris fortu
mam subituri. In uno esse laborandum, me cum tumultu,
et trepidatione rem agentes efficerent, ut fama ad
hostes, qui in propinquo essent, de eorum profectione
mamaret, qui omnino essent fallendi, tutum in urbem
quaerentibus receptum. Trepidi milites tristi nuncio
accepito, cum in salute procuranda, quod fere solet
perturbatis accidere, cujusvis rei potius, quam salu
tis memores essent, de iis, quae cariora essent, aspor
tandis plus aequo solliciti fugam hosti prodiderunt,
cum aliarum rerum, tum jacturam salutis, et vitae
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 3()3

facturi. Cognita hostes nostrorum profectione, expe

dito agmine sequentes adepti, consistere cogunt, atque
ex iis nonnullos onere suarum rerum, implicatos ma
gis, quam praessos interficiunt. Interea Liscamus cer
tior factus de Solimami sententia, me diutius cunc
tando deterioribus conditionibus transigere cogeretur,
ultro et ipse (lare, quod non jam suae, sed ejus, qui
posceret, potestatis esset, necessario consilio consti
tuit. Inde milit, bus advocatis, quo in statu res sint,
et quanto in diserimine versatur communis salus, expo
nit. Praecisa omni alia salutis spe cum egregie mili
tiae munere fumetis omnia citius, quam virtus, et
magnitudo animi defecissent, eo victis descendendum,
quo aliis multis, viris fortissimis, et magni nominis
descendere necesse fuisse, ut se se hostibus barbaris
dederent, quod eo illis esset aequioribus animis fere 1.-
dum, quo magis omnes intelligerent, id eorum culpa
accidere, qui suos praeclare de Christi nomine me
ritos, positos in extremo vitae periculo deseruissent.
Non habere fortitudinis laudem, sed furoris, atque
amentiae dedecus ab hoste, per quas conditiones
desponsam salutem prodere insigni cum multorum
maleficio, qui temerario consilio, pauci numero, non
ad ptignam verius, quamquam ad caedem ducentis
milibus exponerentur. Satis illos magnum specimen
domesticae virtutis dedisse, non solum suorum, sed
hostium etiam testimonio insignem fortitudinis laudem
adeptos, quod illis esset in omni posterorum memoria
gloriosissimum futurum. Volentem plura dicere plures
simul nuncii interpellarunt, ab imperatore missum
Halim, unum e copiarum ducibus adesse ad portas, et
tamquam de urbe dedem da jam esset transactum,
portas sibi aperiri jubere. Quod simul atque Lisca
304 Io. MICHAELis BRvfi

nus audivit, ut potuit, dissimulato in praesentia animi

dolore, ac vultu ad hilaritatem composito accurrit, ac
portis patefactis, ingredientem accipit, ac se se ei ur
bem, milites, et quidquid hactenus in ea urbe suae
fidei permissum esset, tradit in potestatem. Prima
cura barbaro, quidquid muri reliqui tormenta fuis
sent, atque interiores munitiones praevalido suorum
imposito praesidio firmare. Inde jussi milites arma
tradere, in his ferreas fistulas, et oppletas pyxides
tormentarii pulveris. Quibus eodem coacervatis, te
mere conjectus funiculus incensus, cum casu pyxidi
haesisset, unde ut videre esset, aliquantum pulveris
effusum, sensim conceptam edidit flammam, magno
nostrorum horrore, multo majore Turcarum, qui, quod
casu acciderat, ad eos insiliis circumvenien(los, quos
vincere vi aperta nequiissent, consulto factum minas
conviciis miscentes videri volebant. Et jam caedis
initio facto, erat futurum, ut nostris major accipere
tur clades, nisi militum praefecti ad preces conversi,
orando, obtestandoque obtinuissent, ut sedato tumultu,
maturius de re tota cognoscerent, de iis, quos habe
rent in potestate, ubi tanti sceleris reos deprehende
rent, ut visum esset, supplicium sumpturi. Aegre ta
men, jubente praefecto quiescere, odio atque iracum
dia inflammatos, a caedibus temperatum est. Inde
habito omnium delectu, qui in praesidio erant, quos
flos aetatis, et forma commendabat, seorsum conce
dere jussis, ad alios conversus; vestra, inquit, milites
virtus facit, satis nostris spectata, ut Solimani impe
ratoris nomine, volentibus sua sponte sub illius signis
merere, ubi multo luculentiora stipendia, et honestio
res militiae ordines spondeant. Hoc unum quidem non
patiar vos ignorare, apud nos, non fortunam, non
 VNGARICARVM RERVM LIB. xii. 305

stemmata, non generis nobilitatem, quae apud vos,

magnae admirationi sunt, sed unam virtutem, atque
industriam facere discrimen inter hominem, atque
hominem : ut nemini ad summos militiae honores,
quantumvis obscuro loco mato, modo virtus adsit, viro
forti dignatus sit aditus praeclusus. Atque hactenus ille
quidem; nostri prae iis, quae audiebant, acerbiora
omnia, durioraque expectantes, secum bene agi exis
timarunt, si ulterius saeviendo barbari ne progede
rentur. Ex omni tamen numero, quamvis tam prolixa
pollicitatione provoeatos, LXX comditionem, Jovius
accepisse ait, ne ipsos quidem facile ad barbaros
transituros, nisi maligne a nostris soluta stipendia,
alienum aes, et alia militiae incommoda, quae egestas
et penuria rerum omnium augebat, ad tam foedum com
silium descendere coegissent. Quaecunque illis causa
fuit, Halis navibus impositos una cum eajuvenum manu,
quam e multorum delectu imperatoris servitio desti
naverat, adduci Budam secundo flumine jubet. —
Duos Hispanos praefectos, Salamancam, et Liscanum
pretiosa suppellectili, et pecunia exutos missos fecit,
quam, si Jovio credimus, haud contemnendam intra
equestiium sellarum pulvillos, sperantes sibi ad iter
equos concessum iri, vafro commento abdiderant, quod
tamen aeque callidum barbarum non fefellit. Jussis
equos quasi spectandi caussa producere ita stratos, ut
iis ad bellum, uti consveverant, non esse opus equis
navigantibus, cavillatus ademit. Eadem tum aliorum
militum fortuna fuit, eorum maxime, quos insignior
militiae ordo, aut nobilitas honestabat, cum inter mul
tos, ut dignosci possent, aut ornatu armorum, aut
cetero militari apparatu conspicerentur. Hispani Vien
nam profecti ad caussam dicendam, a Nicolao Salmo
mONUM. hv NG, hisT. SCRIpt. XIV. 20
306 IO. MICHAELIS BRVTi

qui tum pro rege civitati praeerat, liberali custodia

asservari jussi (iam enim tristis deditionis fama ad
regem manaverat, qui tum Pragae Boemorum conven
tum agebat) simul jussi manere duo Itali duces et ter
tius Germanus, quorum supra mentionem fecimus, ut
essent, quorum testimonio de reis judicium peragere
tur. Ferunt Turcas, per nostrorum discessum, inter
se omnibus humanitatis officiis certasse, iis fovendis,
et sublevandis, qui aut saucii, aut aliis morbis affecti
minus sequi abeuntium agmen, maxime iter acceleram
tium pari celeritate potuissent. Callido consilio Soli
manus credebat, sua sponte ad saevitiam propensus,
belli initio per fallacem levitatis, et dementiae famam,
Vngarorum studia, quos memoria adhuc recentium
vulnerum deterrebat, facta vi, ingenio, sibi conciliare
voluisse. Eo vero haec majoribus laudibus effereban
tur, quo erat magis vulgo Vngaris persvasum, supe
rioribus bellis per omnia immunitatis exempla crude
lissime vexatis, barbaros homines, et mullis ingenuis
artibus ad mitioris vitae cultum conformatos, ab omni
humanitate abhorrere. Nobilem deinceps urbem in
Vngaria, et secundum regiam, primae dignitatis, Soli
manus satis loci natura tutam, operibus munire insti
tuit, ita muris, qui collapsi corruerant, instauratis, ut
interiore aggere suffultis, validioribusque inferjectis
propugnaculis, non facile adire hostis, nisi apertus
propugnantium telis, auderet. Res quidem summa
admiratione digna Jovio videtur, per XIV per
petuos annos, quibus Strigonium fuit in Germamo
rum potestate, non magni ambitus urbem, pingvi im
mersos otio (haec illius verba sunt) munire neglexisse,
in eo quidem non male, quod memini per tot annos
venerit in mentem, munire; pessime in eo quidem
 vNGARICARUM RERVM LIB. XII. 307

quod in Germanos, hoc est in Ferdinandum regem

culpam rejecerit, quae unius culpa erat, cui parcere
voluit, sui ordinis homini. Namque is cum a Joannis
regni initio per tot annos opulentissimo sacerdotio
potitus esset, sacerdotii vectigalibus, quibus inertes
homines multos vere in pingvi otio Vngaria alit, non
muniendam urbem curavit, Vngaros praesertim Soli
mano perpetuo urgente bello, qui ab homine non
inertissimo, industriam, et vigilantiam extorqueret.
De quo homine rectius, ne id dici potuerit, quod
Germanis probro dat, an de Ferdinando, quem, quot
ammo8 regnavit, ita aut cum Joanne rege, aut cum
Turca bellum gessit, ut illum continentia bella mulla
intermissione exercuerint, viderint ii, quibus est
sancta Jovii memoria. Nam quod barbaro id admi
rationi fuisse ait, nihil scribenti proclivius, quam per
alienam personam, cui visum sit maledicere, quo ta
men effugio in primis ad declinandam invidiam oppor
tuno, non ille saepe utitur, quandocunque est visum
asvetus recta oratione, quo odio fertur nominatim in
summos reges, et viros principes bacchari. Intentis
sima inde cura Solimanus operis coactis cum ne mi
liti quidem pareeret, ita urbem brevi munivit, et nul
lam nostris spem reliquerit, magnis etiam fretis viri
bus eam in posterum recuperandi. Inde ad Tattam
cum exercitu itum, parvu'm quidem, atque ignobile
oppidum, sed quod tutum non esset a tergo relinqui,
positum in hostium potestate; oppidum milites XXC
descendebant, Hannibale Tassio duce, a Philippo
Torniello in praesidium missi, qui tum cum aliquot
militum cohortibus Comari agebat. Neque longa
mora fuit. Tassius ad primum hostis adventum suis
viribus diffusus, Strigoniensium exemplo, Solimano
20*
308 I0. MICHAELIS BRVTI

oppidum dedidit, in eo tamen minime illorum virtutem

aemulatus, ut non prius tantum flagitium admitteret,
quaem suae virtutis, et suorum periculum faceret. De
ditos Solimamus veste et aliis muneribus donatos cum
fide ad Torniellium Comarum remisit, multo dedecore
militari infames, accepturum. Ducem enim, in quo
uno culpa tanti flagitii haerebat, frustra dei immor
talis, atque hominum fidem implorantem, prisca seve
ritate capite plectendum curavit, ut videtur, non re ipsa
magis, et si satis illa quidem per se foeda, quam levi.
tate hominis, et jactantia motus, cum magnificis ver
bis, Turcarum multitudine contempta, sibi partes
defendendi oppidi depoposcisset. — Nonmullis im
tempestiva securitas visa mon erat tum urgente rei
militaris disciplina, quae sine parieilii mota, ingenti
cum pietatis laude, parentem sumere de liberis capi
tale supplicium svadebat. Ducem alium Germamum,
Aulium nomine, quod Jovio pro cognomento est, veri
tus gentis offensionem, ad regem, qui de illo, ut visum
esset, statueret, Torniellius misit. His gestis Turca
oppidum nulla alia re magis, quam sua clade nobile
futurum, jussit incensum solo aequari, alio loco op
pidanis ad habitandum concesso. Jam Solimanus ter
ribilis Albae Regali imminebat, quae urbs quamdiu
esset in Ferdinandi potestate, non credebat se regno
Vngariae potiri. Vna enim erat inter omnes delecta
inaugurandis novis regibus, et defunctis vitae munere
efferendis, unde illi Albae-Regalis monem. Ea egregie
loci matura munita, perpetua palude quasi corona
ambitur, quae tamen aestivis caloribus, limo tetros
vapores halante, crassius coelum, atque inclementius
reddit. A tribus locis aditur, e quorum singulis
exstructi aggeres, tantum in longitudinem prominent,
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII 3()9

quantum ad extremos ripae margines, quibus finibus ter

minatur, panditur palus. Solum quamquam palustre,
culturae patiens, et hortis serendis aptum, pertinaci
incolarum studio vincente naturam, palustris humus,
ut egregios fructus gignat, et sit idem solidum ad ma
joris molis aedificia sustinenda, quae tum ad usum, tum
ad amoenitatem in aggeribus frequentia oppidum habent.
Ita vero utrinque multa visuntur, ut satis ampla via,
media intercedat, qua per aggeres civibus exeuntibus
in agros, et commeantibus ad urbem commodum pateat
iter. Quae aggeres ad extremas oras commituntur, ut
belli tempore patefiat in urbem liber volentibus acces
sus, in propugnaculi modum validiores alii extructi por
tas tueuntur, quo praesidio tuti urbani homines ab hos
tium excursionibus, suburbanas domos, atque hortos
belli etiam tempore frequentant. Paludis alveus, ne
tum quidem cum aestus ardore flumina siccantur, ita
aqua destituuntur, ut tuto navari possit, praealto coeno,
et tenaci, neque humani vestigii, neque equorum pa
tiente. Ipsa urbs non muro magis valida, qui tamen
multa aggesta humo ab interiore parte munitur, quam
e palude aqua in fossam perducta, quae non absimili
a paludis, soli natura, cedit ingredentium vestigiis.
Nam raro, etiam cum solis ardor omnia torret, ita
aqua subsidit, ut non satis uberem copiam fossae im
plendae subministret. Atque haec quidem, quibus freti
Albani spei, atpue alaeritatis pleni, Solimani adven
tum tanti hostis exspectabant. Interea Ferdinandus
rex cum mimime dubitaret, quin redacto, Strigonio in
potestatem, rerum gerendarum seriem secutus, peteret
Albam, eo praemiserat aliquot Germanorum cohor
tes, atque equites gravis armaturae ducentos, tum Vza
ronum quingentos, quos homines latrociniis faciendis,
310 I0. MICHAELIS BRVTI

quam in bello operae navandae aptiores, satis contu

meliose Jovius Vngaros appellat, certe ne ille ipse
quidem negat: esse vsaronum infame nomen, qua nota
cur aspergeret nobilissimam gentem, praeter odium,
quo in omnes capitali flagravit, non Italia natos, nulla
causa erat. Nam si ob eam causam Vngaros, quod cen
serentur in Vngariae regno, cujus olim erant latissimi
fines, eadem ratione liceat et Getas, quos unum Vala
chos et Moldavos vocant, et alios Moesiae, et Pan
noniae populos, tum qui Ilyry montana incolunt, homi
nes maxime barbaros, Vngaros appellare. Iam cum belli
initio rex cognovisset, Strigonium oppugnari, sollici
tus de retinanda Alba, cum Torniellio de tota ratione
belli gerendi egerat, Italum ducem magni nominis, at
que in omni militiae genere exercitatum maxime aptum
tuendae urbi adversus tantam belli molem arbitratus.
Praeerat Torniellius quatuor Germanorum cohorti
bus, qui omnes veterani, et oppugmandis urbibus, et
defendendis aeque idonei habebantur. Neque ipse verbo
conditionem recusabat, quamquam maxime ab ea averso
animo, sed, dissimulata vera causa, multa afferebat
in medium, que esse impedimento volenti, contenderet,
quominus rem susciperet, non temere assvetus quid
quam aggredi, cujus certa spes non esset ad laetum
exitum perducendi. Esse infesta itinera Tartarorum,
qui omnia tenerent, qua Albam eunti essent copiae
ducendae, quae ne satis expeditae ad pugnandum cum
barbaris essent, ex itinere infestis occurrentibus impe
dimentis prohiberentur, quibus in longam expeditio
nem euntes, recte carere non possent. Eo enim con
silio a Solimano praemissos, ut dum ipse in diversa
regni parte rem gereret, spes Ferdinando adimeretur
per insessas ab hoste vias, auxilia suis indigentibus sum
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 311

mitendi. Non sperare. nisi validiore praesidio equitum

et peditum munitum se posse tuto cum suis Albam per
vadere; quibus viribus perrumpenti per obstantia
barbarorum agmina, quo iter intenderet, ducere in
columes liceret. Eam militum manum, cui praeesset,
multis aliis in rebus, quas dies, atque occasio
ostentaret, egregiam posse operam navare. Delectos
enim veteranos, viros fortissimos, et magni animi ex
multorum numero, quorum fortia facta pares futuros
adversus tantum hostem bello gerendo testarentur, ut
in tanto rerum discrimine, non magis eorum caussa,
quam Ferdinandi regis, cujus res ageretur, viderentur
conservandi. Id, quod sperari non posset, ubi vagan
tibus barbaris per ea loca, quibus illos duci oporteret,
praedae objicerentur, perpetuo itinere pugnae discri
men aditur. Aliud erat postulatum, quod de magis ne
cessaria re eo difficilius impetratum, ut facile appare
ret a querente effugium ad negandum, quod rex pos
ceret, haec excogitari. In magnis aerarii angustiis,
quibus rex praemebatur, postulabat, ut trium mensium
stipendia militi in praesentia numerarentur, cum dux
callidus cavendum diceret, me dilatus militi stipendii
dies, in magno momento gerendarum rerum, quo ni
hil perniciosius esset, militari seditione orta, aliquid
detrimenti acciperetur. Ita militem sanguinem, et vi
tam habere venalem, ut si quid in eo indolis, atque
animi esset, non posset aequo animo praetium vitae.
et sangvinis áiutius desiderare. Id accidere eo tem
pore, quo magis esset in milite animi studium, atque ala
critas requirenda, vix sine ingenti rerum periculo haud
posse, quibus rex maxime perspectum vellet. Haec
atque alia multa dicta in eandem sententiam ita vera
esse ministri regii non negabant, ut illud etiam adde
31 2 J O. MICHAEI, IS BRVTV

rent, non esse commitendum, ut minus in tempore pro

visa, aliquid incommodi in ipsa gerenda re importa
rent. Sed cum haec dicerent, simul iidem rogabant,
quando ratio temporum obstaret, quominus praestari
possent, quae necessaria belli usus postularet, ut sta
tueret, dificillimis Ferdinandi rebus praesidium ab
animi virtute, et consilio petendum. Tantam esse il
litis militis auctoritatem, ut ad illos in officio conti
nendos, ubi ipse adesset, nihil crederent praeterea re
quirendum. Interea tamen, faciliora illum omnia, com
modioraque sua spe oppinioneque inventurum. Nihil
verius esse, quam Albae ingenti consensu tum cives,
tum milites, qui adessent, ad urbem defendendam con
spirasse, et loci situ aeque, et virtute, ac propugnan
tium numero illis spiritum, et fiduciam addente. Non
commeatuum facultatem, non aliarum rerum deesse
longiori etiam obsidioni tolerandae. Cum ita essent
cives elati animo spe verae gloriae, ut non essent re
cusaturi, quin iiiter se partibus divisis, militem suis
privatis sumptibus alerent. Quibus Torniellius ita as
sentiebatur, ut illud unum tamen urgeret, paterentur
sibi omnia integra ad deliberandum manere, quo ad
missus e suis exploratum, certiora de his referret:
se quidem cognita cum fide iis demonstraturum. Da
tur negotium eundi Albam Octaviano Scrofatio, ho
mini suis cognitae fidei, et diligentiae, qui dies noctes
que continuato itinere, cum sua usus celeritate esset,
reversus, iis, que regii dicerent, consentientia retulit.
Quae quamquam temere aliis credita, ut tamen Tor
niellius de sententia decederet, haud satis magnam
vim habuerunt. Illud quidem passus est a se impetrari,
ut quo minus voluntarii quique in eam expeditionem
irent, non esset impedimento, deum immortalem pre
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 313

catus, ut, quod omen animo exsecraretur, nihil speran

tem de ea expeditione praeclare, falleret eventus. Plu
res illius opinione, qui nomina darent inventi, cum iis
spes gloriae major, quam periculi metus, incitamento
ad summum decus laudis capessendum fuisset. Qua
tuor plenae cohortes cum suis praefectis Albam, si
gnis sublatis contenderunt, facile duce patiente, sive
laetus belli exitus sequeretur, viros fortes, praemium
dignum summa virtute, et constantia referre, sive se
cus, quam vellet, eveniret, suis viribus plus aequo
fidentes persolvere audaciae, et securitatis poenas.
Inde Barcotius olim equitum Noricorum praefectus,
cum equitum delectis subsequi jussus, penes quem
propter rei militaris scientiam, et singularem virtutis
opinionem, placuit summam potestatem rerum geren
darum esse. Quem honorem ne quis miretur, Tornel
lium a tanto rege delatum, recusasse, non est dubitan
dum, quin sui rationem ejus consilii novit, non $olum
illum non reprehendendum, sed laudandum etiam pluri
mum hoc nomine fateatur. Italorum alii, Germanorum
alii sunt mores, ut si in gerendo bello Italis contingat
Germanus dux, aut Italus Germanis, quorum saepe inter
se sunt pugnantia studia, et diversa instituta tum mili
tiae, tum domi, nihilominus foedum monstrum existat,
quam si nafura in suo opere a scopo oberrans, foetum
hominis edat, cuiannexum sit equi, aut leonis caput.Nam
praeter alia incommoda, auctoritate dux carebit, quae
summa esse in eo debet, penes quem est militare im
perium, cum eam non communio sangvinis, non pa
triae caritas, non ad eandem disciplinam studiorum,
et volunfatum conformatio, unde fere amor existit, im
peranti conciliat; omnia dissolvunt, quae his contraria
habentur. Itaque non raro accidit priscis temporibus,
314 IO. MICHAELIS BRVTI

utqui duce, quem odissent, cum hoste signa conferrent,

consulto se vinci maluerint, cum vincere liceret, ne vi
ctoria, militum virtute parta, dici apud suos inviso h0
mori esset, quae vera causa Torniellio fuit: cur eam
militiam recusaret, cujus bene administratae laus ad
alios, male gestae rei dedecus ad se perveniret. Eo ac
cedebat peracre hominis ingenium, et minime aptum
militum flagitiis dissimulandis, quorum paullo severio
rem animadversionem Germani in duce extero non
facile crederentur laturi. Iam nostri Albam advene
rant et de totius belli gerendi ratione consultabant,
Albae magistratu praesente, quem Ungari Biroum v0
cant, a Barcotio duce in consilium accito. Ac de aliis
quidem omnibus facile conveniebat; de uno erat
summa inter Germanos et Vngaros contentio, illis su
burbia diruenda censentibus, tuto consilio: tum ne
hosti usui ad vrbis oppugnationem essent, tum ut mi
nore militum numero, moenia, quorum erat contrac
tior in coronam ambitus, defenderentur; his neganti
tibus, magna animorum contentione: non solum, quod
indignam rem crederent, urbem eversa pulcherima
parte sui, sacris templis, privatorum domibus incendio
haustis deformari; sed quod hostibus non esse dandam
timoris significationem contenderent, ne iis in animis
fiduciam verteret, quae potius virium osfentatione vi
deretur minuenda. Pugnare pro se loci situm, cui
superando pares non essent Solimani in immensum
etiam exaggeratae vires. Iam per aggrestium in ur
bem concursum, pecoris ingentem vim invectam, mag
num tritici numerum, pabuli et rerum aliorum omnium
copiam parem, ut non esset a fame periculum timen
dum. Adjuvare anni tempus, ut hostibus incommodum,
sic peropportunum ad rem gerendam obsessis, quod
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 315

jam in autumnum vergeret, quo tempore Solimanus

tecta atque h3berna spectare, et de receptu cogitare
consvevisset, ut si vim intentantem consilio eluderent,
quod non esset usque adeo difficile futurum, quin sua
sponte mox obsidionem solveret, haud esset dubitan
dum. Contra alii disserebant: non solum non habere
significationem timoris, sed summae virtutis, et con
stantiae, prudentiae certe ; unam comunis salutis cu
ram aliis rebus omnibus praevertentes, quae carissi
mae haberentur, posse carere. Quid vero inconsultius,
quam earum rerum retinendarum causa, quarum ja
cturam spes esset posse resanari, facere cum iis ipsis
salutis et vitae jacturam? In arduis rebus nonnun
quam eo descensum esse (Quod dirum omen a suis
deus averteret) ut non tectis et muris solum, sed ne
hominibus quidem parceretur, senes, pueri imbelles,
orbatae virgines parentibus, viris matronae, deficiente
commeatuum copia, hostibus objicerentur ad praedam.
At hoc solum? immo, quod nefas memoratu esset, non
defuisse, qui homines decimandos censerent, quo esca
taetra et funesta iis, quibus sors et fortuna pepercis
set, extremam pellerent famem. Non a territis, et per
culsis metu, sed a suae virtutis et fortitudinis consciis,
qui que se viros vere esse meminissent, patrios lares,
sacras aedes, hortorum delicias eversas, atque incen
sas spectare siccis oculis posse. Nam qui haec non
contemnerent patriae causa, dignos habere, qui ipsi
abjecti, et contempti, e coetu virorum, molles, atque
efeminati homines exturbati ad colum, et lanae opi
ficia, inter feminas ablegarentur. Ignorari vero, quid
esset de iis hominibus statuendum, qui non auderent
redimere vitam tum suam, tum suorum, rusticanae
caussa, atque hortensium deliciarum ad breve
316 IO. MICHAELIS BRVTI

tempus amissione, ubi prae manibus adversus hos

tium tela pectora essent opponenda. At siquis in iis
esset humanitatis sensus, qui ita privatae rei incom
modo moverentur, non esse dubitandum, quin si vere
cives, si vere patriae amantes essent: non patriae ex
cidium prospicientes animis, quod non longe abesset,
ni id prohiberet Deus propicius suis, non aliquanto
vehementius publico incommodo commonerentur rei
publicae christinae inprimis, quae per unius regni,
-Ungarici exitium in discrimen rerum omnium addu
ceretur. Ita disfractis animis in contrarias sententias,
cum nondum, quid prestaret aeque constaret, ut ea
sententia vinceret, quae deterior esset, unius hominis
oratio inconsulta et temeraria accessit, qui homo ex
terus, ut fides fieret, parum earum rerum, de quibus
dissereret peritum, non argumentis, non rationibus
pugnando, sed inani jactantia et strepitu verborum
suos eferendo, elevando hostium vires, praeoccupatos
urbanorum animos pravo amore suarum rerum in $u-
scepta consilii pertinacia confirmavit, suburbia ad
versus Solimani vim, atque impetum defendendi ; hoc
dico-quodam nostrorum fato a nostris extorquente, ut
Solimanus non saepius sua virtute, et consilio, quam
hostium temeritate, atque audacia esset bellis geren
dis felix. Fuit hujus consilii svasor, qui paullo ante a
Torniellio missus Albam fuerat hostium consilia
exploratum, Octavianus Scrofatius, non ut tum lingva
promptus sit in gerenda re, ma.... us futurus, Nam
et alia magnifica verba in sui ostentationem effu
sus, speciosas adhortationes addebat, quibus virorum
fortium virtutem in asperis rebus et durioribus tem
poribus spectandam praedicaret. Ne ab exemplis qui
dem similibusque abstinebat, quibus ungari in incoepto
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 317

prestantes confirmarentur, si videretur gubernator lau

dandus, qui cum saevior tempestas, et adversi venti
flarent, vectorum servandorum caussa jacturam saepe
praetiosissimarum mercium faceret, quibus esset
onusta, quanto magis esse illius efferendam virtutem,
qui navem cum integro suo onere incolumen sisteret
in portu? Difficile factu, atque arduum imprimis, me
minem negare, sed, ut nemo etiam, qui saperet, non
intelligeret, virtutis materiam non in umbra, et otio
sed in labore, industria, vigilantia quaeri; oblatam
occasionem militibus fortissimis domesticae virtutis
declarandae, non esse mora et cunctatione amitten
dam. Adeundis periculis, laboribus perferendis, su
perandis quae multis, insuperabilia sua natura haberen
tur, virtutem enitere. Ut minus aliae essent causae,
quae retinenda suburbia svaderent, unam maximam
esse, virtutis in strenuis augendae, excitandae in iner
tibus, ut si non esset Turca hostis, qui laces8eret. sua
sponte videretur, consulto, qui lacesseret alius ex
eitandus. Ita consumti otio hominum vires, ut rubi
gine ferrum, quae in hostes justos intentatae magno
hominibus ad veram gloriam et laudem consequen
dam adjumento. In hanc sententiam cum major pars
pedibus issent, et qui ab ea erant maxime aversi, con
cesserunt, veriti, ne quod secus, quam multis persva
sum esset, sensisse de re tanta viderentur, a timoris
conscientia profectum crederetur. In his dux Barco
cius erat, qui non semel virium Solimani periculo
facto, optima etiam ratione bello administrato, dubi
tare de eventu cogebatur. Quid erant sperandum de
ea militia, quae ex vario hominum genere conflata,
militi prius inter se manus offerendi, esset occasio
nem praebitura, quam confligendi cum hoste in acie,
318 io. MicHAELIS BRvti

Quam vero haec vera essent, et aliarum antea, quae

gesta essent, et superioris belli exempla multa suppe
tebant, quorum multi poterant meminisse. Quae quam
quam ita se haberent, dux ultro volenti concedendum
arbitratus, quod invito necessario agendum intellige
bat, qua re erat futurum, ut plurimum de illius aucto
ritate detraheretur, concione advocata, quae acta sint
in consilio, milites docet; cum diu disceptatum esset:
utrum expediret suburbia demoliri, me hosti belli se
des ad urbem essent, couvenisse eodem concensu, ut
munitis opportunis locis militum praesidio, et in ho
stem tormentis obversis, quam verisimile esse crede
rent eum impetum facturum, suburbia defenderentur.
Summam esse omnium fiduciam, atque alacritatem et
quae raro illam non comes sequeretur, spem optatis
parem, belli ex sententia finiendi. Ac spem vanam
non esse, multis posse rationibus demonstrari, quae
ita essent ducibus perspectae, ut de his militi dubi
tare fas non esset, quibus, ut rei militaris disciplina
postularet, ducis auctoritatem rationis loco haberi
aequum esset. Haec atque alia Barcocius, quae hujus
temporis ratio svadebat, atque adeo renidenti ore, et
vultu ad hilaritatem composito, qua alte pressum
sensum animi suo ingenio plus aequo timidum, atque
imbellem, tectum habuisse Jovius credit; id quidem
male existimationis redimendae causa, quae superio
ribus bellis parta, plurimum apud milites de illius
auctoritate detraheret, tum ut albamis se se vendita
ret, eius sententiae svasor, quae suburbia defendenda
censeret. Sed haec Jovius, cujus in omnes intentus
stilus raro cuiquam parcit. Nam non timere hostem,
cujus vires invictae, eas saepe infeliciter expertum
imprudentis ducis, ut non refugere a belli numero,
 vNGARicARvM RERVM LIB. xi. 319

quantuscumque esset, fortis videbatur. Neque vero in

belliduce exigua virtus, interiorem animi sensum,
qui cognitus sit militi, in re gerenda obfuturus posse
dissimulare. Jam et illud Jovii calumniam refellit
(male enim audisse apud suos ait, quod parum aptus
adminimistrando militari imperio haberetur) Ferdi
mandum, regem prudentissimum, temere atque incon
sulte urbem, regni primariam defendendam impari non
fuisse permissurum. Neque vero est hoc scriptoris
munus, suo testimonio quemquam, ut rerum judex in
consilio sua sententia, jugulare; cum quidem ex com
memoratione rerum, quas gesserit, se etiam tacente,
aut damnatus, aut absolutus sit discessurus. Jam Tur
cae per exploratores eognito urbis situ, ad portam,
qua Budam itur, contendebant, quemadmodum postea
cognitum est, eo consilio, ut ab ea parte oppugnare
urbem aggrederentur ; audierant enim eo loco palu
dem sua sponte sabulosi soli, jam exsiccatam nimio
solis aestu, aut nullam, aut perexiguam facultatem
urbanis ad munitiones perficiendas inde egresso humo
$uppeditare. Qui quidem ad reliquas urbis portas,
quam intentissima cura,militibus immixta urbana plebs,
opus faciebant, subministrante palude cumulatam ma
teriam, ab ea parte soli humescentis, et ad opus ali
quanto mollioris. Nam loco summa etiam aestate, uli
ginoso, et virgulta passim crebra, et inter illa enati
vepres apti maxime aggeri extruendo habentur, ut in
magno urbis discrimine Albanis adversus Solimani
copias tantas ratio tuendae communis salutis non de
esset. De ea porta, qua Budam erat iter, minus solli
citi, credebant hostium ignoratione se tutos fore, non
satis illi quidem callide, pro ejus temporis ratione,
in quo quidem nunquam fuit fraudi nimium cavere,
320 IO. MICHAELIS BRVTI

saepe pari. Nihil vero debuit verisimilius videri, quam

esse Solimano perspecta, quae ipsi quam occultissima
etiam haberi vellent, ex Vngarorum plebe multis in
illius castris militantibus, qui per patriae proditionem
insigniorem se gratiam ab illo imituros sperarent, in
dicatisque usum aliquem ad bellum recte, atque ex sen
tentia administrandum haberent; quod non vidisse Vn
garos digna res admiratione est. Nam et illud miran
dum non minus, cum nihil esset in palude praesidii, quae
aqua destituta, propter aestatis nimiam siccitatem exaru
isset, id quod etiam Jovius tradit, non cogitasse de loco
validiore militum praesidio firmando. Interea germa
mus dux, cognito Turcarum adventu ad portam, acce
lerantium milites, qui reliquis portis praesidio erant,
eo conversis signis, pergere, atque excipere impetum
signa inferentium jubet; simul ne ab opere cessaretur,
validos juvenes tum e plebe urbana, tum ex agre$-
tium turba, quorum ingens multitudo in urbem con
fugerat, ad opus summittit. Ad tuendum enim utrum
que munitionum latus propugnaculum instituerat, quod
ita e muro excurrens prominebat, ut, collocatis locis
idoneis tormentis, succedentes admunitiones barbaros
ab oppugnatione arceret; qua in re fuisse illius indu
striam laudandam, non ita multo post docuit eventus;
laetior futurus, si ut opportunum propugnaculum tuen
dae urbi, ita propugnaculo tuendo opportunae vires
affuissent, quae virtute insignes, numero invalidae,
non magno usui fuerunt. Nostri interea minime territi
barbarorum adventu, erumpunt, usaronibus suo exem
plo germanos equites, pedites Italos ad rem bene ge
rendam adhortantibus. Cum non ita diu esset dimica
tum, pugna dirempta, utrimque ita discedentibus, ut
satis crederent ad faciendum virium periculum actum.
 tjNGARICARVM RERVM LIB. xII. 321

Eodem eventu in sequenti die, et ab eo altero levia

proelia commissa, barbaris, integras vires in proe
lium, ubi facultas daretur, de summa rerum decer
nendi reservantibus. Vnum modo spectabant, ut per
occasionem leviorum certaminum , semel simulata
fuga, nostros in loeum iniquum elicerent, quod me ac
cideret, dux illis, quousque progredi in sequendo fu
gientis placeret, edixerat. Atque haec quasi praeludia,
quibus Solimani adventus finem fecit, cujus innume
rabiles copias Albam e locis editioribus aspicientes,
atque ex iis suas metientes vires, nec quo perfugerent,
horrore perfusi, nec quid consilii caperent, obruti su
bito malo inveniebant. Unum modo animo obversaba
tur patriae excidium, quod, (leplorata omni spe hu
mani auxilii, ut averteretur a suis, in unius dei im
mortalis benignitate positum credebant; quem quidem
Vngaris iratum, sed non aliis gentibus, et populis mi
nus, qui in Christiano orbe censerentur, Germanis,
Italis, Gallis, Hispanis, pro Turca stare sui nominis
hoste quererentur, favere suis inferentem arma, cum
cti facile atque explicatum iter, serenum coelum, pa
cata, tranquilla omnia praebere, sternere viam sicca
tis paludibus ad infelicem patriam igne ferroque ex
cindendam, abstrahendos in servitutem liberos, vio
landas sacras virgines, grandes natu patres ferro mac
tandos, polluenda impiis sacris (lei immortalis augu
stissima templa, in quibus Ungarorum reges primi
regni auspiciis suscipere regni insignia eonsvevissent.
Has poenas expetere merito iratum suis deum, in
eorum expiationem, quae ab his impie in deum, nefa
rie in homines admitterentur. Interea usarones, ne mi
seris accessio malorum deesset, cum dux, ne cui
exire ex urbe liceret, portas claudi, et transitus
mox U M. iiuNG. iiist. - scriPt. xiv 21
322 IO. MICHAELIS BRVTI

omnes observari jussisset, clamantes se liberos

et militiam liberam excurrere asvetos, negant se
more ferarum posse manere cavea inclusos, ac
ni sibi extemplo aperiantur portae, vim facturos.
— Erat magni periculi res tam propinquo hoste
foras emanare, in urbe seditione laborari, qui tantis vi
ribus, quam partem in se perpendere intelligeret, esset
sublevaturus. Neque ignorabant Huzarones, genus ho
minum barbarum, et infidum, non a causa, sed a spe
compendii consvevisse sumere et ponere arma; quam
quidem spem simul atque aflussisset nullo discrimine,
sive a Ferdinando rege, sive a Solimano esset, magni
tudine quaestus non causae, aut religionis haberent defi
nitam. Ita cum nulla spes esset atam foedo consilio posse
flecti barbaros animos, nocte dimissi, silenti agmine
ad hostes fallendos, per nota itinera et avias sylvas
iter facientes, non fidei, non officii, non religionis me
mores, quam nullam nossent, se periculo eripuerunt.
Iam Turcae castris propius urbem admotis, ne Asapi
a nostris, telis disturbarentur, operi faciundo intenti,
crebris sagittis et perpetua glandium procella sum
mum aggerem defensoribus nudaverant, nemine con
sistere audente, quin qua extaret, apertus hostium te
lis pateret, quae nisi loco cederet, nulla erat effugiendi
facultas. Iam et multa arbore caesa, ex his detrunca
tis ramis, et inter se implicatis, sepem densa fronde
opacam texuerant, intra quam qui in opere erant tecti,
laterent, neque interea, tormentis contra aggeris mu
mitionem obversis, verberare intermittebant insigni
cum nostrorum detrimento. Nam ita pilae in muni
menta intorquebantur, ut etiam si ictum milites decli
narent, non aliud tamen incommodum effugerent, quod
inveheret casus. Qua enim jactae pilae munimenta la
 vNGARICARVM RERVM LIB. XII. 323

cerabant, ex opera, luto, et viminibus contexo resili

entia fragmina, eodem impetu ignis acta, foedum in
modum nostros vulnerabant, eum citius, quam praevi
deri posset. qua esset ictus declinandus, ferirentur.
His nostri ineommodis territi, cum deserere locum co
gerentur, facultatem hostibus liberam faciendi operis
relinquebant. Ita per otium fossa oppleta, cum equitum
industria, caesa materia atque ad opus comportata fa
sces ingentes, insuper arena injecta, quo firmius opus
esset, devolverentur. Adjuvabat barbaros pertinaci stu
dio operi insistentes diu negata Albanis clementia coeli,
umde frustra supplicationibus indictis, parentes cum li
beris sacras aedes obeuntes,optutumimbrem supplicibus
praecibus poscebant. Ergo victa operis difficultate bar
barorum labore, et constantia, cum ad utramque oram
exaequata fossa, stabile solum ingredientibus praeberet,
dato signo barbari, qua in parte propugnaculum institu
tum diximus, vim faciunt, atque a fundamentis subruere
dolabris, et securibus conantur, non magno negotio
recens opus, nondum ita tempore durata humo, ut sa
tis firmatis ad reluetandum ferientium ictibus habe
ret, abimo convulsuros se, et demolituros spe rantes,
qua re nostri animadversa, incredibili usi celeritate,
excindere propugnaculum comantibus consilio occu
runt, atque in cunieuli modum ab adversa parte pro
pugnaculo sufosso, tormentarium pulverem subiciunt,
ita in tempore per incensos funiculos, admoto igne, ut
subito propugnaculi casu in sublime evulsi in hostis
opus incumbentes obruerentur, quae industria, nullo
hostium incommodo, in eorum ipsorum recidit caput,
qui fallacis consilii auctores fuerunt. Subito exorta
flamma (quo casu, ignoratur) multi ex his, usti sul
phureo pulvere interierunt, eorum conatus, et consilia
91*
324 Io. MicHAELis BRvti

omnia fati vi adversa eludente, quae pro hostibus pug

nabat. Inde barbari constantia adnixi, cum desistere
incepto, tanto numero superiores indignum gentis
nomine, et gloria censerent, de integro propugnaeulo
oppugnare, instauratis viribus aggrediuntur, non secus
instructo agmine, ac si proelio esset cum hoste cer
tandum. Quae consilii ratio miro usui in re gerenda
fuit, multo facilius fessis integros ducibus summitem .
tibus, ubi nulla ordinum perturbatione, qui succede
rent, exciperent fessos; ii subeuntibus loco coneede
rent id, quod rei militaris disciplina praestat, et miles
non in sua positus, sed in ducis potestate, qua in re
maxime Turcarum militia excellit. Ita enim Turca
novit vitam contemnere, ut magnum sibi statuat vitae
praecium preclare mori, non virtute id magis, quam
certa persvasione, hac vita pro patria defunetos im
mortalem ac beatam consecuturos. Hinc nutum (lucis
modo, et quid imperet, nunquam quare imperet spec
tat, aeque in eo, et vitae et mortis potens. Neque ta
men sibi nostri in salutis extremo casu defuerunt.
Tres horas ita vim inferentes, Turcas sustinuerunt, ut
se loco moveri, quo vestigium semel impressissent,
nulla vi, aut ratione paterentur. Ita eos cicius viribus,
quam animis deficientibus duces barbari suos jam
remissius pugnantes excitant ac pugna instaurare, et
de propugnaculo dejicere stantes pertinacius jubet.
Tantum apud barbaros sive cohortatio suorum, sive
ex ea ortus potuit pudor, ut per tela et per arma
ruentes, qua vesanus furor, atque audacia precipites
agebat, magna cum caede nostros loco pulsos deje
cerint. Quibus ne ulla spes superesset ammissum
recuperandi, duces tria minora tormenta subduci im
summum propugnaculum jubent, e loco edito ultro
 VNGARICA RVM RERVM LIB. XII. 325

citroque euntes nostros, ut belli usus postularet, certo

ictu petituri. Jam duo templa, inter quae medium erat
extructum prupugnaculum, Janizeri irrumpentes cepe
rant, ac, ne conspici possent, occulte immissis per
rimas murorum ferreis fistulis, quas tormentis quas
sati muri passim ediderant, nostros glandibus vulne
rabant, unde peterentur, aut a quibus minime anim
advertentes. Neque tamen eo die munitionibus hostes
potiti, magna cum fortitudinis laude Italorum pedi
tum cohortibus illas defendentibus, inter quos Jovius
ait multos saeros ordines professos, quos ipse, inter
seria ludens, cucullatos sacerdotes appellat, impigre
aut faciendo opere, aut pugnando operam navasse
ait. Eadem laude Albanas matronas impertit, e qui
bus unam muliebri habitu, virili animo dignum facinus
edidisse affirmat, quod scriptorum omnium testimonio,
posterorum testimonio prodatur: arrepta falce, quae
venerat ad manus, tentantibus duobus barbaris in
aggerem ascensum, uno ictu cervices amputasse. Eo
illustrius facimus, quo inter viros statura justa proce
rior, non potuit latere. Ex Italis praecipue laudat Ca
rolum Ruffum, hominem insubrem, cujus erat munu8
instruendo agmine ordines componere, qui militaris
honos non contemnendus habetur. Nunquam inter
misso pugnandi labore, ingenti robore animi, quem
vegetum semper indefessae vires, atque invictae
aequarunt, principem iniisse pugnam; inter novissi
mos receptum pugna defunctum quaesisse. Hanc ho
minis fortitudinem eo effert majoribus laudibus, quo
magis in aliis desideratum ait, quos acri morsu per
stringit, praelii fortunae, de cujus eventu dubitarent,
non ausos se se committere, cum suorum virtutis,
atque hostium ex tuto loco spectatores, submunitiones
326 IO. MICHAELIS BRVTI

constitissent. Cujus multo majore cum laude essent

gerenda re aemulatores futuri. t'ulisse fertur iniquo
animo superbus barbarus, primo suorum impetu ur
bem non captam, adeo quidam dure, atque acerbe
accepisse reversos duces in castra, in quos male rei
gestae culpam conjiceret, ut tristior illis ejus oratio
esset, quam quae mala per totum diem pugnandi e$-
sent passi. Ita ne vero : potuisse parvam urbem So
limani exercitum invictum te ipso spectante hostium
virtutem suorum socordiam, integram diem sustinere?
Tantasms: eodem coactas vires, tot equitum, peditum
millia, tot tormenta, tantum rerum omnium apparatum
eo recidisse, ut quod esse crederetur ab imis sedibus
evertendo Vngariae regno, augendo suorum flagitio,
hostium gloriae esset. Miserum semper ab hoste vinci
valentem ab imbecillo, adducentem copias innume
rabiles, a destituto omnium auxilio, Turcam a Ger
mano victorem omnium gentium, a toties caeso profli
gato victo, ita miserum, ut mori praestaret, quam diu
ea nota infamem vivere. Placere iterum crastino die
suorum virtutis periculum fieri, qua si non plane in
illis elanguisset, essent operam daturi, ut per multa mi
litiae decora sarcirent tantum admissum dedecus. Pri
mo vero haerere tam faedam maculam Turcarum nomini
diutius se non passurum, quam aut caesorum hostium,
aut suorum sangvine elueretur, data illis optione :
vtrum mallent, ad munitiones ne effundere hostium
ferro, an in castris carnificis manu. Tanti erat apud
suos Solimani maiestas, ut ne optima quidem causa
nitentes, contra atque ipse sentiret, hiscere aude
rent. Deiecto ad terram vultu, qui habitus cul
pam agnoscentium est, crimen silentio, quod vera
nullum admiserant fatentes, ad perorationem usque
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 327

dicentem audierunt, id unum polliciti, ejus diei venia

exorata, daturos operam, ut suorum virtute voto po
titus, non jam de eorum supplicio, sed de praemiis
cogitaret, quae sibi ab illis benignitate et clementia
perampla sponderent. Inde duces milites allocuti, et
se comparare animis ad instaurandam eum hostibus
pugnam in crastinum diem jubent, ab imperatore, aut
captae urbis relaturi viris fortibus digna praemia,
aut inustae maculae nomini Turcarum dignas suo
flagitio poenas persoluturi. Nulla acrior oratio,
cujus aculei altius in audientium pectora descende
rent. Exigua noctis parte quieti data, cum majorem
partem iis comparandis traduxissent, quae superiore
pugna corrupta, erant sarcienda; a prima luce exci
tati, signum ultro pugnae laeti atque alacres posce
bant, bello Solimani imperatoris ductu, atque auspi
ciis inchoato, aeque laetum finem imposituri. Ita
bene per se animatis, iniqua nostris fortuna favit.
Coorta nebula a palustri, atque uliginoso sole, cum
se se lato sole calescente circumfudisset, ad munitio
nes subeuntes ita tegebat, ut prius nostris incederent
comparantibus se ad pugnam, quam movisse e castris
crederentur. Nam praeter cetera, quae habet Turca
rum disciplina digna laude, verbo duci audientem mi
litem, atque alacrem exequendo imperio reddit. Inde
fit, ut in expeditionem euntium nulla trepidatio, clamor
nullus, nulla vox, tumultus nullus ordines perturbet,
e% magno cum silentio id, quod accidere necesse est
obtemperantibus ducis imperio, quo ducantur, con
tendant. Quae res et alias sepe illis saluti fuit, et
tum, ut nostri improviso malo attoniti, et stupentium
similes oprimerentur, perfecit. Nam et nebula visum
impediebat, quo minus conspici advenientes possint;
328 IO. MICHAELIS BRVTI.

et silenti agmine incedentium nullus nostrorum auri

bus sonus, vox nulla accedebat, quae indicio esset
hostes adventare.
Commissa tamen aeriter pugna, cum alibi, tum
maxime a ! eam munitionum partem, quae inter propug
naculum ab hostibus occupatum et sacram virgini
aedem intercedebant; quem locum delectorum Ger
manorum cohors tuebatur, quorum fuit ex die eximia
virtus, longe fortuna dispar. Cum barbari ita iis e
superiore loco imminerent, ut intelligerent desilienti
bus non esse recusandum, quin ab iis objectis has
tis ad caedem exciperentur, oportuno consilio, u1agnis
ponderis trabes, quae commodum ad munitionum
usum illuc erant multae comportatae, omnes simul ad
nitentes in capita Germanorum devolvunt, magna cum
eorum strage, qui primi ordine et quasi agminis
porrecta frons, periculo erant propiores. Ita hastati,
quorum semel perturbata acies raro restitui potest,
locum deserunt, manibus aliis, aliis humeris aut sau
ciis, aut luxatis, aut pondere obtritis, ut abjicere has
tas, e tota perturbata acie, fuga saluti consulere,
quam evadendi spem fortuna ostenderet, cogerentur.
Quod non illis tamen facile erat, iis ipsis, quas abjice
rent, hastis ita aut rectis, aut obliquis, transversisve
cadentibus, ut earum confusa strages fugam impedi
ret, quam esse explicatam et celerem, ut esse saluta
ris oportebat. Nam barbari, qui illis fugam infestam
facerent, jam a tergo instabant, cum e propugna
culo desiliissent, eo quidem aulatius, quominus com
moda fugientes nostri, hastas obvertere in se in
sequentes, si qui modo retinuissent, possent, aptas
illas quidem stabilis pugnae; non aeque utiles, ubi
celeri motu, atque agitatione est opus, aut declinan
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XII. 329

dus ictus, hastae objectu, aut subita conversione has

tae feriendus hostis, tum longitudine, tum pondere,
quo id minus recte fiat, praepediente. Eadem aliorum
fortuna, Italorum cohortes, de quorum virtute duces
egregiam spem suscepissent, in se irruentium barba
rorum impetum, cum iis numerus vires et robur
adderet, haud sustinere potuerunt. Sed hoc mitius
malum prae eo, quod a suis urgebat. Terga verten
tibus, ne fuga quidem licuit expedita uti, non in se
aequiores hostibus Albanos nacti. Pontis partem,
quae urbis interiori parti commitebatur, ne una cum
nostris Turcae irrumperent, unius salutis memores,
obliti fidei, atque officii, cujus nullum discrimen in
extremo salutis casu agnoscebant, reductis introrsus
catenis sustulerunt. Inde omnium promiscua se
cutae caedes, cum ne iis quidem parceretur, quorum
insignia armorum inter aliorum nitentia, spem face
rent luculentioris praelae, ut nullus vivus redigere
tur in potestatem. Ex iis, quos aut insignis militiae
ordo, aut nobilitas honestabat, Jovius Carolum, sic,
eum honesto imprimis loco in Insubribus natum, Do
minum Torniellium Oetavianum Strofacium infelicis
expeditionis auctorem recenset, aliosque, quorum cala
mitas illustrior, quam nomina fuerunt.
Barcocius, cum, negato ab Albanis urbis ingressu,
mon precibus, non obtestationibus locum esse ullum
reliquum animadverteret, clamans se a suis proditum,
pro quorum salute in vitae discrimen venisset, a su
pervenientibus barbaris interficitur. Reliqui, cum mulla
aliunde spes effugii ostenderetur, in subjectam fossam
imperiti juxta et periti mandi se dejecerunt, quorum
idem tamen exitus fuit, prohibentibus, qui sequeban
tur nandi imperitis, ne qui periti erant, nandi facul
330 HO. MICHAELIS BRVTI

tate uterentur, quae liberam manuum et peduum ex

plicationem requirit: ita enim natantibus crura, ac foe
mora complexi haerebant, ut, nulla cum spe salutis,
quominus qui possent, evaderent e mortis discrimine.
essent impedimento, quos in idem exitium (ut erat vis
aquae ingens) secum pondere depressos trahebant.
Taetra quidem malorum facies et hostibus etiam
miserandus, si vestigium ullum humanitatis ferocia
pectora retinerent. Nam si qui eorum sequentium
complexum eluctati, qua se sperarent evasuros, adnare
conarentur, presto erant, qui sagittis transfigerent toto
dorso aquis exstantes. Nam aliorum non minus fuga
nfelix, qui desperatione melioris exitus se in paludem
demisissent, praealto enim et tenaei limo cruribus im
mersis, cum inde pedes amoveri volentibus non liceret;
in vestigio haerentes, immobiles se ad gladium, et sa
gittarum ictus praebebant. In eorum numero, qui autfos
sam tranantes,aut tentantes paludis vada, interierunt no
biles aliquot adolescentes e claris in Insubribus familiis,
ut Jovius ait, e quibus tamen Carolus Rufus, cujus supra
meminimus, felici ausu superatis omnibus dificultatibus,
incolumis evasit. Magna interea omnium Albae trepida
tio, ita urbis suprema deplorantium, ut quorum mens ex
citanda esset ad ineundum de publicis rebus consilium,
occupati maero et luctu, deflendo tum suo, tum pa
triae occasu, querendo dei opem, atque hominum im
plorando tabescerent omnium potius quam potentes sui.
Nam urbis praefectus, eodem tempore tenente multitudi
nis animos, militibus, qui reliqui in praesidio erant, nova
consilia defendendae urbis expedientibus, negat opor
tere, in desperatis rebus aliud remedium quaeri, quam
quod praescriberet natura praesentium rerum, et tem
poris ratio, cui quidem,qui non parere induceret animum,
 VNGARICORVM RERVM LIB XII. 331

neque quanta ejus vis esset, teneret, et se ipse esse ho

minem ignoraret,cujus certum munus esset,nihil temere,
omnia ratione,et eonsilio agere, quorum enim consilia ad
arma, et ad vim spectarent, eos nihil aliud agere vi
deri, quam iis malis, quae essent perpessi, tristiorem, fu
nestior emque accessionem quaerere, quae Albanis ulti
mum patriae excidium esset allatura. Deditionis mora,
ne, qui diem proferrent, fallerentur, omnem spem precidi
ab eo impetrandae salutis, quum modo spes esset ex
orari posse, ultro se dedentium studio, atque ala
critate.
Namque et illud addeb at, fuisse e suis, qui So
limano nondum ab illo Strigonio recepta, spem fe cis
sent, ubi cum exercitu Albam accederet, magistratum
cum clavibus obviam occursurum, verumdum in ea spe
frustratus, per privatorum temeritatem, multorum
peste et ruina statueret sibi in civitate vindicandam
promissi destitutionem, aucta offensione animi. Gratias
quidem militum ducibus Albanos agere, pro eximia
eorum in se voluntate, sed eas non esse, neque publi
cas, neque privatorum rationes, aut fortia consilia po
tius, et speciosa, quam tutam mallent, ut in corporum
morbis tamdiu remedia acriora adhiberentur, cura
rentur igne, ferro, quamdiu corpora caederentur, eorum
pacientia esse, ubi vis morbi, corporis vires supera
ret, nollent ulterius medici depositam deploratamque
curando, cum unius certa pernicie suam atque artis
infamiam eonjungi, de munere suo functi, cetera na
turae permitterent: ita paterentur viri fortissimi,
quando praesentium malorum moles tanta esset, ut iis
propulsandis, quae adessent, vires impares haberen
tur, longe abessent, quae possent propulsare, aut sine
graviorum malorum additamento Albanos perire, si
3:32 IO. MICHAELIS BRVTl.

deo immortali visum esset, aut hostis misericordia,

sine cujusquam infamia, conservari. .\tque his plura
locutus. de more edito e muris signo, se velle de urbe
(le(lenda agere, cum luces pereumetatus esset: lice
ret me legatos a(l imperatorem mittere, qui quibus
legibus accipi in fidem placeret, doeerent; enim vero
licere; unus ex his Achomates respondit, multis verbis,
a (ihortatus, ut salutare consilium celeritate atque
alacritate Imperatori gratius redderent, quam innixi
suis viribus desperarent, ab ejus elementia et miseri
cordia salutem accepturi. Ergo magno civium con
sensu legati ad Solimanum decernuntur, in his Caro
lus Rufus, vir non solum in bello spectatae virtutis,
sed prudentiae et consilii rebus gravioribus tractan
dis; primus illis de more eum ducibus ingressus, et
arcanorum consciis, a quibus cetera prolixe et libe
raliter accepti, illud dixerunt, se non dissimulare, ab
illis foede violatam fidem, quam sua sponte impera
tori obstrinxissent, simul atque Albanorum fines attin
geret, qui illis urbis claves adferrent obviam pro
gressuros, usque adeo vero, quod polliciti essent, non
prestitisse, ut advenienti occurrerint armati. Quod
flagitium eo gravius esse, quo magis intelligent, nihil
aliud adeo importuna, contumacia animorum se auc
turos, quam ut spem salutis sibi ipsi praedicerent, quam
ab armis frustra peterent, cum sibi ab eo paratam
scirent, qui non coactus armis, a quibus invictus esset,
sed clementia victus, et misericordia aniini dare pla
eatus supplicibus consvevisset. Ad haec legati non
passi duces ulterius progredi, dicendo, multis in rebus
responderunt, male cum Albanis actum, sed in una
pessimum, quod non licuisset maxime nolentibus per
Ferdinam li duces, in quorum potestate urbs esset,
 VNGARICARVM RERVM LIB XII. 3:33

se se dedere, quo tempore erat futurum, ut deditio

esset honestissima. Neque eos magis videre accusan
dos, qui patriae ruinam prospicientes animis, ejus
depraecandae eaussa certiora de delitione, quam
praestare possent, in aliorum potestate positis, spopon
(lissent. Non enim credidisse tantam veeordiam fuisse
in regiis ducibus, ut hostem potentissimum quiescen
tem, armis lacessere auderent, quae iis semper infeli
cia fuissent, multo minus credisse, potitum nobilis
sima Vngariae urbe, aliis incensis, et solo aequatis
expectare pestem sibi, atque excilium minantem ausu
ros. — Sero quidem se se hoc officio fungi, sed eo
aequiore animo, quo magis aequi, atque iniqui intelli
gerent, quorum culpa accidisset, si quae partes mise
rorum essent, ut praeclare vellent et ut officium stu
dio, et sedulitate praeverterent praestisse, ut possent,
quod vollent, praeelare eos prohibuisse, quorum impe
rio inviti parere cogerentur supplices orare imperato
rem clementissimum, ut accipienda civitate in fidem
memor suae clementiae, quae in omnium ore et prae
dicatione esset, paucorum culpa immemor, cujus
civitas esset expers et pacem poseentibus darent, et
eas pacis leges, quas non iracundia postularet, nun
quam in magnis animis victrix, sed quas illius lenis
atque pacatus animus cum fiducia supplices se ad
illius pedes abjecissent. IIac oratione quasi praesente
imperatore habita, duces ad illum legatos adduxerunt,
cui cum non aegre persvasissent, ea vera esse, nemini
non verisimilia viderentur, facile, quod voluerunt, im
petrarunt, ita accepti in fidem, ut Solimani majesta
tem comiter conservarent, suis legibus, institu
tis uterentur, non secus, ac si optimo civitatis
statu sua sponte in eos ditionem concessissent. Mili
334 I0. MICHAELIS BRVTI.

tibus, qui e caede superfuissent, salus, et libertas con

cessa, datis ducibus, qui, quo visum esset, incolumes
cum armis, vestimentisque, quaeque seorsim exporta
rent, deducerent. Eadem lenitate Solimamus provectus.
spe liberariois stipendii cum alios e legatorum comitatu,
tum unum e legatis, et maxime Carolum Ruffum asse
elicere tentavit, clam ad eum e legatis transfugis Italis,
qui suo exemplo salva religione, quod illi facile per im
peratorem liceret, in multo opulentiorem, honestiorem
que militiam nomina darent, utramque militiam experto
se, quam esset misera eorum conditio, qui sub chri
stianis legibus militarent, prae ea, qua Turcae ute
rentur, posse testari, unos enim apud illos esse, qui
rem militarem exercerent, qui quod opifices nulli, in
stitoresve agerent, mom holosericam vestem, mon alias
praeciosas merces, sed sangvinem et vitam, quae nulla
reum venalium carior mortalibus esset, antea efunde.
rent, quam illis sangvis et vitae praecium solveretur;
quod quidem non liberi aut propinqui adirent heredi
tate, sed regum ministri improba cupiditate alieno hian
tes vocarant, e miserorum caede, et cruore, sibi vitam
svavem, et delicatam comparantes. Si meritis hominum
aestimandis christianorum regum cum Solimani magnifi
eentiam conferrent, intellecturum, quantum inter veram,
et adumbratam virtutem interesset. Regnare apud illos
inertem mobilitatem,splendida nomina,majorum statuas,
imagines, non homines, quae stupens ad omnia multitudo
susciperet in diffidentibus sua aliena virtute nitentibus
apud Turcam undecumque existeret, habere virtutem,
quo ab imo gralu se attoleret ad summum. Magni animi
indicium esse, qui maxime in Turca emineret, in hoste ita
aemulari summam virtutem, ut laudaret, admiraretur lo
cupletassetve praemiis, si daretur locupletandi facultas,
 VNGARICARVM RERVM LIB XII. 335

nullius magnitudine precii sibi eripi e manibus virum

fortem pateretur. Magni quidem hoc animi indicium,
sed mon calidi, et prudentis minus, qui per honestissi
mam rationem, honestandorum virorum fortium prae
miorum magnitudine sibi eos homines conciliaret, qui
maxime essent apti tantae molis imperii sustinendae.
Una haec fama illum sibi comparare exterarum gen
tium studia, una assequi, ut non milites, mon duces,
mom bellicas artes, qui subministrarent, ingeniosos ho
mines desideraret, quorum quidem ingentes catervae
mon interdictionem a sacris, non violatae religionis
infamiam, non suorum odium verentium ad illum con
volarent. Inde jussus Achomates cum legatis ire Al
bam ad urbem recipiendam, negantibus ducibus impe
peratori prius urbem ineundam, quam loeus humatis
interfectorum cadaveribus expiaretur, quorum ingen
tes acervi, qua erat pugnatum, praeter tetrum odorem,
immane spectaculum oculis repraesentabant, triduis
spacium loco expiando datum, milites inde cum rebus
suis omnibus dimissi, praeter tormentarias pixides
novum ad perdendos homines pestis geniis, quos re
linquere sunt coacti. Caetera veneribus similes, in uno
praesentioris mali, qua iis utentes, nullo exteriore
adducto igne, nihilominus glandem emittere fistula
indusam queant, qua tenui foramine ignis in fistulam
admittitur parva aplicata rota dextro fistulae lateri,
silicem superne ferrei forcipis tenace morsu stric.
tum, et parum exstantem, ut si qua accipiat ictum, in
subjectum calibem, cui est superfusus sulfureus pul
vis, vehementi oonversione impellat, unde exitus ignis
glandem emittit tamto majore cum pernicie, quanto
facilius, qui petitur, potest falli, cum exigue magnitu
dinis pixis ubivis deliteseat, et tamen ignis indignus
336 Io. MICHAELIS BRvii.

non sit, quam in silice confectum habet. Datus descen

dentibus dux Homarus, vir impiger, atque ut eventus
docuit, non malo erga nostros afectus, mam a Tarta
ris primum tutatus, qui omnia itinera insederunt, et
mox ab Vngaris in magna licentia armorum, qua spes
praedae ostenderetur, impune excursiones facienti
bus, nonnullis quidem acceptis detrimentis, sed ineo
lumes tamen, quo voluerant, per(luxit, his ita admini
stratis, perfectisque rebus, Solimanus cupidus invisen
dae urbis, in qua per tot secula tot reges mobilissima
regni insigna accepissent; posuissent eadem cum vita
religionis munere defuncti, triumphantis in morem ma
gnificentissimo pompae apparatu, est in urbem invectus,
et mox ad aedem majorem Divo Petro saeram se deduci
imperavit, in qua quidem nihil violari passus, advo
catum Achomatem, datis certis mandatis praeesse
urbi cum imperio iussit, atque eadem hora in castra,
paucis post diebus laetum imprimis exitum expedi
tionis sortitus, in Trachiam est profectus, mox Acho
mates cum cura per inquisitores lustratis, privatorum
domibus produci jussit, qui quo tempore civitas, post
Joannis regis excessum, ad Ferdinandum regem de
fecerat, ut aut gessissent magistratuum, aut private
defectionis auctores fuissent. Neque in eo diu labora
tum est. Fuisse XLV, Ungari affirmant, de quibus
Solimani imperio est supplicium sumptum, memine
prae barbarorum metu, aut privat ae, aut publicae ca
lamitati ingemiscere audente, cum quidem uno nomine
quid cives essent, in commune ad omnes privatim,
ad multos calamitas pertineret, qui reos aut sangvi
nis conjunctione, aut affinitate, aliave necessitu(line
attingebant. Ad hunc modum mobilissima civitas, mom ita
multorum supplicio perfuncta ultimi diseriminis metu.
 VNGARICARVM RERVM ILIB XII. 337

Quod quidem eo tolerabilius visum, quo magis conscia,

quam superbo et contumaci animo Solimani postulata
rejicisset ad dedicionem adhortantis, gravia sibi, at
que acerba ominabatur, fama quidem eorum, quae belli
initio acta audierant, satis indicabat, quae essent victis
a barbaro hoste et contumeliae in$olente expectanda.
Cujus animum pertinaci consilio defendendae urbis
impares tantis sustinendis viribus asperassent. Neque
in eo solum constitit Solimano sive ad tempus simu
lata lenitas (sperabat enim populorum studia quibns
est plausibile clementiae nomen, per hanc sibi con
ciliatum iri) sive ingenio insita, quod video non
nullis placere, nisi ad ignoscendum proclivem, perti
natia eorum, quos vinceret, irritaret, mitissimum fu
isse affirmantibus. Provectus studio, et de sarciendis
malis, quae in vrbis oppugnatione vis belli invexerat,
cogitavit, et afflictis miserorum rebus severo edicto
prospexit, jussis agrestibus ad opus in agros redire,
opificibus aperire tabernas, aliis praebere forum ve
malium rerum, ut consvevissent, cujus quidem rei fama
exteros homines e longinquis regionibus excivit ad
frequentandas stratas, mundinas, quod urbi ex tot malis
recreandae 'magno adjumento fuit. Nondum a Soli
mano Alba recepta, Ferdinandus rex magno studio in
gentibus comparatis copiis ad Jaurinum castra habe
bat, adulto jam autumno, sed ut non desperaret, per
hostis discessum, sibi opportunitatem aliquam bene
gerendi rem oblatum iri. Ad sexaginta hominum mil
lia dicitur in armis habuisse. In his a Paulo III. Pon
tifice Maximo missa peditum ad quinque millia duo
bus ducibus, insignibus nobilitate Julio Vrsino, et Ba
ptista Sanello, quae copiae ne magno usui essent,
anni tempus fecit, etiam praefectus hostis, cui ante
m0NUM. HuNG. HIS t. - SCRIPT. xrv. 22
338 I0. MICLAELIS BRVTr.

duas captas primarias urbes in Vngariae regno, tot

excissa oppida, tot captas arces, tot ungaris illatas
clades erat occurrendum. Ne tamen nihil egisse vide
rentur, missi populatum albanum agrum, cum equitum
delectis ad mille Franciscus Capolnaius ungarorum
militum, Carolus Serotinus Stiriae praefectus, quos
obviam missi turci ad Commarum ita exceperunt, ut
multis ex his interfectis, alios cogere in terga vertere,
Capolnaium casu equo effuso, prope Vesprimium asse
cuti interfecerint. Ita satis numerosos exercitus compa
ratus, ne deesset ad caeteras clades malorum addita
mento, magno cum nostrorum dedecore dissolutus est,
jam autumno in hyemem vergente minime oportunum
tempus ad rem gerendam, quod, ut aliis rebus omni
bus, sic maxime in bello administrando hominum con
siliis moderatur. Memorabilem annum duarum nobi
lissimarum urbium clade annus XLIV. excepit, qui
quidem haud plane nostris malis vacuus fuit. Relique
rat Solimanus in Trachiam discessurus, qui universo
regno Vngariae praeesset, magni nominis ducem et
multis in bellis, terra marique magna cum gloria ver
satum, Mahemetem Budae praefectum, qui nequis ho
stile inter Budam regni caput, et alia. quae in Soli
mani ditione haberentur, intercelleret, Visegradi ar
cem munitissimam, eandem, et ut alibi diximus, custo
dia olim insigni nobilem, redigere in potestatem com
stituit. Ita cum ex proximis vrbibus praesidii militem
satis validum manum cogisset, circumsessam arcem
unius mensis spatio, perpaucis militibus eam defen
dentibus expugnavit. Inde latius dissipato belli ter
rore, qua pervaderet omnia urendo, populandoque in
gentem praedam, tum aliarum rerum omnium, tum pe
corum atque hominum,cui uni maxime studeret, abduxit,
 vNGARICARVM RERvM Lib xii. 339

mox itum ad oppidum kykro (igy) positum in Fe,i;.

mandi ditione, quod quidem brevi expugnato, cum uni
circa regionis tractum, quae ejus oppidi juris esset,
redegit in potestatem, neque alibi interea vi, belli
cessavit. Acomates Albae praefectus, arcem suum
kyokhakem (igy) populares vocant, in alta rupe, atque
excelsa contra Albam sitam, ne quando nostris ab ex
cursionibus, quibus crebris loca finitima infe$t, ha
bent, receptus, atque effugium pateret, vi Oppugnare
adortus recepit. Inde ad Strigonium agmine converso,
Eredrem, ignobilem quidem arcem, sed hostibus, „i
multa oportunam, VI millia possuum Buda d;„;„„.
tem, eodem belli tempore cepit, cum nullae ejro,, „,.
strorum vires essent, quibus spes esset, resisti p0sse.
Praeerat eo tempore Jaurino Bartholomeus Horwathi
noviczius,virindustrius, et magni animi, qui famaeo,„„,
accepta, quae a Turcis gererentur, indignatus tantum
illis per regios duces licere, assumpta expeditorum
equitum manu, Albam excurrit, atque ignibus subje
ctis suburbium incendit, qua re cognita, Achomates,
qui tum Ozorae arcem obsidebat, veritus, ne quid de
trimenti absente se, in nudata urbe omni praesidio ac
ciperetur, soluta obsidione arcis rediit. Jam „.,„,,;,
praefectis idem annus memorabilis Gallorum insigni
victoria de Caroli caesaris ducibus ad Carini,,,„„,
portam, quod oppidum ad extremos Italiae fines in sui,
alpinis est situm. Eam cladem, cum alii multi, tum Un
gari maxime adorati numinis animadversionem, re
vocabant a suis, pro male administrata reipublicae
penas expetentis, memorabatur quidem magna eum,
caesaris invidia, quae anno XLI. in conventu Rafi,
bonensi essent gesta, quo tempore Ferdinando rege a
fratre opem adversus Tuream implorante infelicem
22*
340 io. MicHAELIS BRvTi.

Christiano orbi universo expeditionem futuram diis

hominibusque invitis suscepisset. Non in eo Germa
norum principium, non pontificis maximi, non veneto
rum preces, non gentium, non populorum consensus va
luisse, qui soliciti de reipublicae salute, imminentem ab
hoste infestissimo ruinam praedictam dificillimo suo
tempore, a sommo suo custode depraecarentur, neque
vero tam diris auspiciis susceptumbellum,latiorem even
tum secutum, deo immortali in eo excitantem coelum,
mare-terram, quae rerum elementa animantibus om
nibus salutaria benignam et tranquillam auram nega
rent, refugienti a veri christiani imperatoris munere,
et eam stationem deserenti, in qua esset a deo impe
ratore collocatus. Vix altero anno exacto, Vngariam
Solimano majoribus viribus repetente, regem fratrem
hosti immanissimo praedae relictum, proditum regnum,
quod unum propugnaculum barbaro obstaret profe
renti in Germanos, Italos, Gallos, universosque adeo
Europae populos hostilia arma, scilicet Gallo rege in
Belgas Caesaris arma ad sua tuenda revocante, quae
multo majore cum laude, et secundiore hominum fama,
cum ejusdem Galli regis sociata, barbarum hostem
essent ex Ungaria expulsura. Ac victum quidem ita
Italia Caesarem, ut duriore conditione Gallus victor
initae cum barbaro crudelissimo societatis infamia,
quae loco poenae gravioris esset, plecteretur; hoc deo
immortali admirabili providentia procurante, ut hostes
suos, per suos hostes, quod in sacrarum litterarum
monumentis praescriptum esset, ulcisceretur. Reliqua
anni parte et anno sequenti toto ab armis cessatum.
— Iam enim Ferdinandus satis arbitratus suam
fidem, pietatemque in christianam rempublicam popu
lis probatam, pacem bello praeoptabat, ita solus ob
 VNGARICARVM RERVM. LIB XII. 341

jectus potentissimo hosti, ut destitutus Regum auxi

liis, inter se immortales inimicitias, simultatesque exer
centium, neque esset bello inferendo par, quo quidem,
ut hostem ultro lacesseret tanti regis majestas, et
praesens rerum status requirebat; neque propulsando
adeo ab hoste illato, cujus tanta potentia roburque
esset: cujus rei indignitas major, an incommodum
esset, discerni vix posset. Ab eo usque tempore, quo
iniisset regnum, una cura auxium ea detrimenta at
que incommoda sarciendi, quae superiora bella regno
importassent, nihil sibi reliqui fecisse, quare speraret
tantam invectam in orbem terrarum pestem sublatum
iri. (Hézag; néh6ny lap hiányzik). . . .
coacta desperatorum manu, aliquid novaret, nihil mi
mus exspectantem in arce circumsedit, unde non prius
discessit, quam cum liberis vivum redactum in potes
tatem ad Solimanum Constantinopolim misit. E duobus
liberis alter legitimo thoro, alter erat e pellice natus,
qui quidem quam constantes fuerint patria, religione
tuenda, non traditur, pater grandis jam natu, ne libe
ris deesset perfidiae et sceleris exemplum, passus est
se Mahemetis sacris initiari, sive redimendae salutis,
sive spe honoratioris fortunae. Nihil quidem hoc uno
proclivius homini taeterrimo ingenio, et cujus de sa
crorum ac religionum cultu, quas aeque contemnebat,
una et eadem esset sententia. Per idem tempus Soli
mani quaestor Budae certior factus, Achomatem Al
bae Regalis praefectum, majorem urbis aedem avare,
foedeque compilasse, quae supererant e sacris vasis
ad divinae rei usum, direptis, de eo ad imperatorem
perscripsit, qui quidem stomacho, iraque incensus
quaestori imperavit, ut Albam profectus, de ea re tota
ex sua fide cognosceret, atque hominem ad se mitte
342 10. MicHAELis BRvti

ret praesentis flagitii poenas et sceleris persoluturum,

Ita Achomates peculatus convictus, coactus est resti
tuere ablatum, atque ignominiae caussa, solus, nullis
datis comitibus, ire Constantinopolim, et se sistere im
peratori jussus, Mahemetis gratia, cujus erat propin
quus, capitis suppcitium aegre effugit. Reo tamen,
quae poenae loco esset ita infamis relicta, inusta no
mini faeda ignominiae nota, ut in eorum numero ha
beretur, quibus lege ad urbanos magistratus, et mili
tiae honores est aditus praeclusus, quo Mazulos pa
tria lingva vocant. — Deinceps regius quaestor
diligenti inquisitione loca abdita omnia sacrae aedis
perscrutatus, ne a regum quidem sepulchris absti
nuit, b a r b a r a a r r o g a n t i a, e t s u
p e r b a n u m in i s c o n t e m p ti o n e, per teme
rata gentium jura, quae semper majorum sepulchris
pepercerunt, singillatim apertis, atque inde asporta
tis, quae spem facerent impii quaestus. Inventa regni
insignia, coronae, sceptra, orbes aut ex solido auro,
aut ex argento, cui superne aurum illitum esset, ad
haec aurei torques, magni precii gemmae annullis il
ligatae, quae omnia quaestor cum cura in rationes im
peratoris retulit. E Joannis regis sepulchro, quasi lu
dibrio ejectum cadaver praetori urbano tradidit, alibi,
ubi visum esset humandum, e o u t c r e d i t u r
c o n s i 1 i o, n e v i d e r e t u r a g n o s c e r e
in a l i o r u m r e g u m c e n s u, q u i q u a m
d i u r e g n a s s e t, n o m i n e r e x, m o d o
vero r e x S o l i m a n u s f u i s s e t. Nam et
illud dicitur adjecisse: Hic unus e vestris diis (non
enim unus nobis satis) q u o s p aulo a n t e h o m i
n e s m o r tale s, vita fu n c t o s divinis h o n o ri
b u s p r o s e qui m i n i. Acceptum praetor venerabun
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 343

dus, ac nova arca reconditum ad Michaelis, quae est

in suburbio sacra aedes, tumulandum curavit. Anno
inde XLVI. nihil minus nostris, quam bellum ex
spectantibus, Mahemetes magnis coactis copiis,
Albensis et Tolnensis Comitatus arces omnes,
quae adhuc in Ferdinandi regis ditione manebant,
recepit.
Finis libri XII.
 IO. MICHAELIS BRVTI

UNGARICARUM RERUM
LIBER TREDECIMVS.

-*
 IO. MICHAELIS BRVTI

V N G A R I C A R V M R E R V M

LIBER TREDECIMVS.

Iam septimus a morte Joannis regis appetebat

annus, ab occupata a Solimano regia urbe, sextus;
cum male dissimulatae ad tempus simultates inter re
gis pupilli tutores magno cum illius et populorum in
commodo in apertum erupere. Ac cum Petruithio qui
dem meliores sentiebant, et quibus erat unus finis pro
positus, regno administrando cum populorum ocium, et
provinciae quies, tum apud homines pupillo conservati
regni a domesticis atque externis hostibus, fortitudinis
atque innocentiae laus. Popularis Georgius magis, atque
aptior multitudinis studiis sibi ccnciliandis. Accedebat
insignis prudentiae opinio, qua factum credebatur, ut per
totum illud tempus,quo Solimanus bellum adversus Fer
dinandum in Vngaria gesisset, belli flamma late omnia
populante, tutam ab armorum incendio Transilvaniam
temperamento quodam admirabili se inter duos medium
praebendo praestitisset. Et vero fuit illa non exigua vir
tus, et scire et posse Solimanum fallere, cujus cum
tanta potentia, opesque essent, non minor prudentia,
calliditasque haberetur ; praesentim quem non fugeret,
mon voluntate et studio, sed vi et metu, qui recte ma
lus diuturnitatis custos dicitur, Christianis sacris ini
tiatum hominem in officio contineri: ut si utrumvis,
348 IO. MICHAELIS BRVTI.

salvis rebus liceret data facultate cum compendio a

bene de se merito deficiendi, quo esset inclinaturus,
animo non dubitaret. Nam quo minus Solimano auxilia
mitteret ad bellum id suo jure poscenti, verae caussae,
unam, quae videretur similis verae obten debat, cre
bras barbarorum incursiones, quibus undique sunt
Transilvani circumvallati, cum eorum tempori insi
diati sperarent, nudam provinciam militum praesidio,
quos suspicarentur imperatori auxilio missos ad bellum,
se occupaturos armis. Quae hominis artes, etiam si, ut
diximus, quo spectarent, callidus barbarus non igno
rabat, in praesentia tamen sibi dissimulandas censebat,
certa spe fore, ut ex sententia confecto ungarico bello,
a male functo officii munere brevi exigeret poenas.
Cujus rei agendae ne diu occasionem desideraret, vi
duae reginae multae ad illum delatae querellae de eo
homine effecere. Nam nomine quidem illa regina, sed
penes Georgium regni jus, ac summa potestas re
rum omnium erat. Idem regni vectigalia, portoria, de
cumas, honesto titulo, quod pertinere hoc munus
ad regii aerarii praefectum diceret, exigebat, magna
cum invidia, exigua eorum parte reginae attributa,
quae se aegre et regem filium aleret. Quae potentia
tamta, quominus pupilli regno insidianti apud nobili
tatem invidia esset; qui ex his maxima auctoritate ex
cellebant, beneficiis multis delinitos sibi adjungere
studebat, unum contempta regina, sensim agnoscere
fortunae auctorem asvescentes et cujus fortasse gra
tiae innitentibus majora in dies sperare liceret. Prae
cipuum vero ejus studium, variis dolis et fallaciis a
rege alienare, qui occurrere faede inceptis, et obsi
stere ad principatum sibi viam sternenti malis artibus,
possent. Quae omnia ita regina agnoscebat, ut aegra
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 349

animi in principio et consilii expers, quo se ver

teret, non haberet. Nihil quidem certius est, quam, scri
ptis in Poloniam litteris ad reginam matrem, de re
ceptu cogitasse. Cujus consilium cum callida femina
non posset probare, non ignara futurum, ut per illius
discessum, corroborata audacia, licentia grassandi in
pupillum innocentem proveheretur, unde aegre retrahi
posset, oratores ad illam misit graves et prudentes
homines, qui simul filiam a tam pravo consilio deter
rerent, simul Georgium officii admonerent, ut memor
Joamnis regis, cui quantum deberet, multa in illum
merita testarentur, quae ne quis ignoraret, illustri loco,
atque excelso collocasset, memor pupilli regis, quem
suae fidei a patre commendatum haberet, memor deni
que existimationis, nominis, famae, ita matrem indu
ceret animum obsequio sibi, comitate, atque indul
gentia conciliare, ut victa illius officiis de referenda
illi gratia potius, quam de vindicandis illius iniuriis
cogitaret, cujus rei agendae facultas haud quaquam illi
esset defutura. Non enim filiam ita esse ab amicis
inopem, divitibus propinquis, in Polonorum regia na
tam, regi nuptam, qui multos studiosos sui nominis re
liquisset, quorum fide, illius orbitas, et solitudo esset
munita, ut cuiquam esset ad injuriam animos factura,
ut illi laborandum potius esset de referenda illi
gratia, pro illius in se officiis, quam de ineunda
ratione, qua se ab illius injuriis vindicaret, quae
minime illi tamen esset (lefutura. Ita bonae reginae
legatis magno studio adnitentibus, regina cum Geor
gio in gratiam rediit, injuriarum memoria sopita ad
tempus verius, quam oblitterata, cum, quibus artibus
peteretur cum callido et vafro homine sibi intelligeret
certandum. Georgius quidem, cum non illi esset fidei
350 IO. MICHAELIS BRVTI.

cura, dulcedine imperandi major ad ingenium rediit;

regina ad pristinam rationem de illius injuriis expo
stulandi perfugit, tanta cum illius invidia, ut omissis
lenioribus consiliis, ad vim et arma videretur res
perventura. Quae cum ita se haberent, nobiles ho
mines Vrbanus Batthianius, Franciscus Patocius,
Antonius Losoncius, qui iidem Georgio infensi, regi
nae studiosi habebantur, aegre consilium adversus il
lius injurias expedienti erant auctores, ut, quod sem
per apud gentes et populos omnes in more fuisset, ra
tiones ab eo exigeret per tot annos administratae
aerarii praefecturae. Ita enim in ejus muneris procu
ratione versatum, ut simul suae existimationi consu
lere, et eorum rationem reddere, quae expensa pu
pillo ferret, pro exactis per tot annos regni vectigali
bus, haud posset. Sive antem non refugiat, quod mi
nime credendum sit, fore, ut nulla cum invidia, illum
regina cogat se magistratu abdicare, sive recenset
male reipublicae administratae conscius, suam ipsum
caufsam jugulaturum. Cui enim umquam ubi auctori
tas legum potior, quam vis et arma essent, hanc legem
effugere licuisse, ut maxime etiam perspectae fidei
atque integritatis haberetur, ut cum obiisset publicum
munus non ejus administrati ei, penes quem esset,
summa imperii, redderet rationem? Ita fore, ut regi
nae querellae tum apud alios omnes, tum apud Soli
manum, ad quem summum jus regni pertineret, habe
rentur justiores. Ergo regina amicis assensa, cum de
aliis rebus, tum de reposcenda a Georgio ratione ma
le gesti magistratus, unum rebus omnibus sibi statuit
praevertendum, ut de illius injuriis ad Solimanum
scriberet certum vindicem atque ultorem domesticorum
malorum futurum. Frustra se ab apertis hostibus im
 vNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 351

peratoris potentissimi armis liberatam, cujus beneficii

memoriam nulla umquam aetas esset oblitteratura, si
pateretur se ab ocultis hostibus, insidiis circumveneri.
In unius Georgii potestate regnum esse, regem filium
pupillum, se matrem reginam, quorum alterum aetas,
sexus alteram, utrumque orbitas redderet illius inju
riis opportunum. Modo sibi et filio relicta inania no
mina, qui non minus, quam ceteriunius dominationem
acerbissimam, atque indignissimam perferrent. In filii
innocentis injuria, ejus violari majestatem, cujus be
neficio regno potiretur: si modo dici posset, eum regno
potiri, qui Georgio Dalmatae serviret, ea conditione
mato homini, ut bene cum illo ageretur, si mercenaria
stipe, et pudendo servitio, sibi victum apud agrestem
dominum in rusticana casa pararet. Non exercitu
opus esse ad illum coercendum, non majoribns viri
bus: unius imperatoris Solimani nutum satis ad con
tinendum hominem in officio futurum, ubi intelligeret
minus illum ea fugere, quae in matrem atque filium
scelerate ageret. Tulisse feru?it Solimanum iniquo
animo rei indignitatem tantam, ae seriptis ad Geor
gium litteris superbo imperio malum minatus has ipsas;
attritas tot bellis, Austriae et Norici vires, unde es
sent adversus Solimanum tantum hostem petendae.
Sed in his angustiis rerum dici cetera mitiora reddi
Georgii consilio, virtute, constantia, fide, in cujus
auctoritate et sapientia, ubi immineret a Turca bellum,
esset multum spei et praesidii futurum. Cujus si in
Joannem regem umquam exstitisset fides, cui vitam,
fortunas, sacerdotii amplissimi honorem referret ac
ceptum, ejus filii tutela administranda, nihil causae
videri, quin continuo cum eodem de re tota transige
retur; sed si ita rem institutam haberet, ut a prodi
352 Io. MICHAELIS BRvTi

tione pupulli auspieatus, quem pater vivens illius fidei

commendasset, sponderet principio consentientem
finem, quem non videret, nihil aliud assequi, qui cum
eo ageret, quam gravem apud omnes invidiam, cujus
esset unus Georgius fructum Transilvaniae regnum
opimum et luculentum relaturus? Errare, qui crederent
quemquam ita esse velle sceleratum, ut admissi scele
ris, ubi utrum vellet, liceret alium fructum referre
pateretur. Georgii consilium eo spectare, ut per Fer
dimandum pupillo pulso, mox eo ipso Ferdinando per
Solimanum, ipse medius variis artibus barbaro deli
nito, regnum vacuo et soluto animo invaderet. Non
dubitare se, quin nonnullis vaticinari videretur, qui
haec futura praediceret et de futuris tamquam de prae
sentibus non secus ac si ex oraculo haberet hausta,
pronunciaret. Enimvero vaticinari, sed non ut ebrii,
vinolenti et furentes solent, id quod nomnulli credant,
sed ut prudentes homines, et quibus ratio, et divina
quaedam vis ingenii dux praeeat iis, quae sint even
tura, multo ante quam eveniant, quam longissime pro
videndis; quam vim ingenii tentare, ut sibi non sumat,
dedisse tamen semper operam, ne quis in se patriae
salute, et suorum procuranda me desideraret. Quam
vero rationem subesse, ut quis credat, quidquam
simceri aut sancti, in proditoris pollicitationibus tam
speciosis, et prolixis haberi, qui quidem si fidem exi
miam, et vires habeat fiilei pares: non tamen cuiquam
sit temere persvasurus, se Ferdinandi regis caussa
laborare, qui maximarum illi cladium, atque adeo
amissi magna ex parte regni opuleutissimi fuerit
auctor, dux, perfector, transactor. Quod cum neminem
fugiat, quem non videre a scelerato homine, per de.
turbatum pupillum, et matrem reginam possessione
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XIII. 353

regni, Ferdinandum regem optimum et sanctissimum,

quod nefas dictu sit, proditori impiae cupiditatis, qua
flagret injustae dominationis occupandae adjutorem,
administrumque adeo adornari. Quam injuriam tantam
eo acrius videri vindicandam, quo magis tectam, cela
tamque velit, vafro consilio, ut per objectam spem
regni, incautus se occulte petenti apertum praebeat
latus: ut severius multo in sicarium et veneficum,
quam qui sit in aperta caede versatus, leges animad
verti jubent. Neque vero illum uno nomine sceleratum
(non enim eum Georgium, qui esse possit uno scelere
contentus) sed multis. Et in'reginam aeque, et in filium,
quem in tutelam et fidem acceptum perfide et nefarie
regno pellat, et in Ferdinandum inductum, atque im
pulsum in fraudem, et in deum immortalem postremo
(cujus vim malefactis hominum imminentem contem
nat), sceleratum esse, non illum quidem hominem,
sed pestem immanissimam, prodigium, monstrum,
portentum, invisum suis caput, invisum exteris e ter
ris ablegandum. Vnum enim barbarum immanissimum
spectare, ut ad se auctorem tam perditi consilii pulso
pupillo regnum; ad regem sanctissimum atque inno
ventissimum sceleris invidia atque infamia perveniat.
Hujus oratione cum appareret regem moveri,
unus ex his, qui rem svadebant, ut in suscepta sen
tentia perstaret, dicitur perfecisse exemplo satis per
vulgato aurei mali, quod caeno volutatum, is, qui ca
su oblatum inveniret, ut manum etiam inquinaret, non
ob eam caussam ab eo inde amoliendo auferendoque
deterreretur. Regnum, cujus caussa magni homines
statuerint sibi pietatis jura in patriam violanda, legi
timo jure Ferdinando regi repetenti, cujus caussa per
tot annos grave gesserit bellum, qui auctor sit, ut
mONUM. HUNG. HIST. - SCRIPT. xIv. 23
354 IO. MICHAELIS BRVTI.

praeter spem a fortuna oblatum aspernetur, ejus qui

dem posse haberi fidele consilium; aeque ei aptum at
que opportunum, cui consulendum sit haberi non posse,
parum enim, si id agat, temporis memor esse videatur,
quod magnis agendis rebus hominum consilia, ratio
nesque moderatur. Audendo ultro, contendendoque viri
bus omnibus et nervis ad ardua quaeque viros fortes
fortunam fatigare. Ita enim illam multum posse, ut
quae sua sponte non det, ab invita extorqueat perti
nax virtus. Neque esset tanti faciendas hostis vires,
ut Ferdinando parum suis sibi fidendum putet, quae
firmiores, validioresque sint, quam sibi fingant, qui
prudentiae, gravitatis, constantiae plansibili nomine,
turpem pavorem, metumque animi tegant. Paratum
germanum militem, Hispanum, Italum, veteranos om
nes ac duces fortissimos, qui per tot annos maximis
bellis gerendis Carolo Caesari imperatori meruerint.
Quem tamquam militem emeritum a cursu gerendarum
rerum, per summam injuriam, avocent, qui corporis,
non animi viribus credant, rem a summis imperatori
bus geri. Qua secunda fortunae aspiret, vela danda,
quae si ii, qui portum quaerant, tum contraliant, cum
maxime faveat, ubi adversa coorta tempestate in cau
tes et scopulos navim illisam frangant, non eos debere
de fortuna, sed de se ipsis expostulare, qui secundam
auram aspiranti defuerint.
Horum sententiam vicisse ajunt, quam in prae
sentia speciosam mox rerum eventus docuit, diris omi
nibus atque exsecrationibus- detestandam, pesti atque
exitio Vmgariae populis fuisse. Neque vero satis quad
rare aurei mali simile videtur, quod quidem vere, ut
ab iis accepimus, qui interfuerunt, usurpare hujus
auctorem sententiae ferunt. Nam qui ita oblatum re
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XIII. 355

gnum accipit, ut maximum etiam, atque opulentissi

mum sit, non ille e caeno aurum, sed e flamma can
dens ferrum, aut e venenato dolio haurire svave vi
num verius dicendus est. Aliud enim est mundiciae
facere jacturam, et quidem ad breve tempus, aliud sa
lutis, quam minine dubium erat in magnum discrimen
adductum iri, recepto regno, quod inconsulto eo, cujus
id beneficium esset, alienare beneficiarius rex haud
posset.
Ergo ut eo, unde digressa est oratio, revertatur,
quod consilium ad declinandam populorum offensio
nem, reservari ad extremum placuerat, Petruithius,
ut jam diximus, de reginae sententia ad Solimanum
literas dederat, quibus de Georgii defectione, non
tamquam de dubia re, aut in levi in conjectura, et
suspicione posita, sed de comperta atque explorata
illum docebat. Neque defuerunt, qui per idem tempus
eadem Solimanum cognovisse per Henrici Gallorum
legatos affirmarent, qui apud Carolum V. Caesarem
agebant: non abhorret quidem a vero, si quis cum
animo reputet, quas inter se simultates, quam graves,
quam crebro aliis super alias exorientibus caussis
recrudescentes, Gallus rex et Carolus caesar exerce
ret. Magno sane steterunt cum aliis Europae populis,
tum Vngaris maxime, quibus implorantibus frustra
deum, atque hominum fidem, propius haerebat tam
saevum ac pertinax malum. Ferebatur quidem Soli
mani optimus in puerum regem animus, usque adeo,
ut matri spem faceret, omnia illi, quae in Vngaria ob
tineret, ad Ezeekum usque, restituendi, levi tributo
imperato pro regni opulentia, quinquaginta floreno
rum millium, nt stipendiarium regnum Solimani esse
appareret. Vna antem lege haec omnia, ut neque ex
93*
356 [O. MICHAELIS BRVTI.

ules reduceret, qui a patre rege ad Germanos defe

cissent, neque siquos novas res moliri deprehenderet,
sineret ferre impune. Iam et illud addunt, per eumdem
actum, ut ad regni opes firmandas, cum Henrico rege
affinitate jungeretur, ducta uxore Margareta illius so
rore, quae postea jam grandis nupsit Philiberto Sa
baudiae duci. Id quidem si accidisset, nemini dubium
erat, quin rerum incrementum ingens accederet Tram
• silvaniae regno. Auxerat praesentia reginae spem,
Solimani facilitas arcibus restituendis, quas superiore
anno frustra Petruithius, Georgiusque repetierant, ve
luti iis regionibus contributas, quae in pueri regis di
tione censerentur. Erant hae duae arces Bechie et
Bechkereke, quas quominus in principio Solimamus
restitueret, injecta religione summus sacrorum prae
fectus effecerat: cum negaret, quibus in locis Mahe
meti sacra pontifex semel operatus esset, ea, per le
ges licere, pollui christianis sacris, id quod accidere
necesse esset, ubi regi arces restituerentur. Sed hanc
Solimani superstitionem Georgius discussit, traducto
in sententiam fallaci legis interprete, magnitudine lar
gitionum, qui quidem novo commento venalem fidem
obtexens, et posse id fieri salva religione, et porro
factum nonnunquam per interpositam Imperatoris
auctoritatem postremo pronunciavit. Iam illud plane
insigne benevolentiae argumentum : cum expeditionis
Szigetiensis caussa cum exercitu Belgradum venisset,
atque audisset puerum regem, pro eo atque aequum
erat, optime de se meritum imperatorem salutatum
venire, coronam auream, insigne regium, quo venien
tem honestaret, certum amoris et benevolentiae argu
mentum parari jussisse. Ergo male re ad Czanadinum
gesta, verita regina, ne parum tuta praesentibus, co
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 357

piis adversus Georgii vim esset, mi certioribus viribus

inniteretur : admonente Mamutho, qui nondum e Tran
silvania decesserat, ac ceteris amicis, Solimanum de
his, quae post illius adventum essent gesta, certiorem
facere constituit.

Litterae vero scriptae in hanc sententiam dicun

tur: afflictam matrem multis fortunae injuriis susce
pisse sibi filii justissimam caussam defendendam, et
materni amoris atque indulgentiae et officii memorem,
quod altius animo haereret, quam ut facile dissimu
lari posset, sed immemorem virium ; quae si animum
aequarent, haud umquam fuisset futurum, ut vindican
dis suis et filii pupilli injuriis, regina supplex ad ex
terorum regum auxilia confugeret, Solimani maxime,
quem crebrius, quam pudor regius postularet, mise
randum in modum unius hominis scelere vexata, pre
cibus fatigaret. Sed praepostero ordine rerum, ma
trem, quae pietatis partes sibi tuendas, defendendo
innocente filio, suscepisset, esse inermem, omni ope,
atque auxilio destitutam ; impium ac nefarium homi
nem, qui suscepisset oppugnandas, esse armatum. Ita
que quod iis accideret, quos omnis alia spes deficeret,
ubi Dei immortalis fidem implorarent, id sibi usu ve
misse, ut deserta, prodita, oppugnata armis per sum
mum scelus atque injuriam, quorum auxilio ab iis mi
serae fuerit adversus vim, atque injuriam nitendum,
ad Solimanum imperatorem confugeret, quem non se
mel esset experta afflictis suis rebus unum vindicem
referentem in terris deum. Quem enim verius deum
habendum, quam in quo miseri invenirent perfugium
oppressi injuria ; audaces ac scelerati homines, inju
riae auctores horrerent vim, animum, copias, vires pa
res ad vindicandas innocentium injurias conjunctas
3£8 10. MICHAELIS BRUTI

cum voluptate summa, atque animi studio habentem.

Afflicta sua fortuna, paullo ante regis filiam, conju
gem, matrem abjeetam ad pedes imperatoris clemen
tissimi jacere, quo acerbior casus et durior sit deje
ctam e celso in infimum gradum, opprimi vero a la
trone, violatore divini atque humani juris, qui sum
mae sibi laudi ducat, se perfecisse eo scelere, in quo
uno alia omnia contineantur, ut aequitas, jus, fas, vi
ctum ac conculcatum concedat armis. Cujus vero cer
tioris habendas partes conficiendi tam immanem bel
luam, quam quem Deus voluerit, ob eam caussam,
tantum in terris posse, ut esset in cujus praesidio, tu
tum, jus, fas, aequitas adversus vim staret. Ac si dei
esset erigere jacentem, rogare, ut porrigeret reginae
afflictae, qua se attolleret, invictam manum; si tueri
oppressos injuria, ne pateretur proditorem, transfu
gam, barbarum hominem et crudelissimum triumphum
agere de victa innocentia; si ulcisci hominum scelera
deterreret improbos multos, unius scelerati supplicio
a male agendo. Nam si hostis indignitas augeret
per se gravem et acerbam acceptam plagam: quanto
pere sibi dolendum, evectum hominem ex infimo loco
ad rerum humanarum altissimum gradum per for
tunae insigne ludibrium, ut esset, qui reges, quorum
nomen in terris homines religione summa, veneratio
neque colerent, quorum majestas proxime ad Dei im
mortalis majestatem accederet, de regio solio praeci
pites deturbaret. Didicisse non se unam modo alio
rum exemplo, sed multos etiam suo, de justissimo ac
potentissimo imperatore bene suis rebus adversis spe
rare. Numquam futurum fuisse, ut praedicaretur ju
stus, misericors deus, nisi hinc essent, qui innocentes
vim paterentur, ab improbis et nefariis hominibus il
 VNGARICARVM RERVM LIB. XI1I. 359

latam, hinc qui vim inferrent scelerati; ut in alteros

judex severus atque ultor acerrimus, pro iis, quae me
farie agerent, immitteret iracundiae tela; in alteros
pater, defensor, propugnator indulgentiam suam mi
sericordiamque exerceret. Cujus aemulatores in terris
reges, atque eum inter illos maxime, qui secundum dei
immortalis numen, et potestatem plurimum posset,
cum miseris in spem salutis erigendis liberalitate et
munificentia, tum persequendis impiis, igni, ferro, hinc
vim severitatemque, illinc benignum, et misericordem
animum aequum esset repraesentare.
Movisse plurimum Solimanum sua sponte ad mi
sericordiam proclivem reginae litterae dicuntur. Ita
que unum e regiis internunciis, quos Ciausios vocant,
Ali nomine, acceptis ad reginam mandatis magnis iti
neribus proficisci, atque aureum vexillum regi; vestes
de more auro distinctas Petruithio benevolentiae
ergo offerre jubet. Atque quo magis probaret sibi
pueri caussam curae esse, eidem negotium dedit, ut
adduceret secum Georgii legatos, quos Byzantium
miserat caussa diluendi crimina, quae a Petruichio ac
caeteris reginae amicis, injuria innocenti objecta que
rebatur. De iis, ut regina statueret quemadmodum vi
sum esset, pro Solimani in illam indulgentia, et re
gem filium, permissum. Inde celeriter Ali confecto
itinere, reginae, quae in mandatis haberet, exponit
ac, quantas maximas copias contrahi posse speraret,
primo quoque tempore habere paratas atque expedi
tas in bellum jubet. Simul significat imperatum Vala
chiae utriusque et Budensi praefectis, ut quantum
equitum, et peditum numerum satis esse ad reprimen
dam Georgii audaciam crederent, conscriberent, at
que extemplo reginae auxilio adducerent. Quibus re
360 IO. MICHAELIS BRVTI.

gina auditis, prolixa oratione imperatoris in se et fi

lium regem munificentiam prosecuta, legatum mune
ribus multis, atque eundem Joannem Zalancium Bu
dam, qui mandata perageret, tum alios cum litteris
ad utrumque Valachum misit. In hoc tanto rerum
motu, varia erant populorum studia, nunc in reginam,
nunc in Georgium inclinantium. Et si autem ut ab
Georgio animos alienarent, per summam injuriam ja
ctata regina, et puer filius efficiebat, et quidem ab
eo, cui licere quantum esset ausus, misi se omnium
mortalium postremum fateretur, haud posset. Quod
tamen coacta metu ad Turcam confugisset, rem ma
gis spectantes, quam animis horrebant, quam caus
sam etiamsi eandem optimam, et quam divina, atque
humana jura omnia tuebantur, ob oculos obversantia,
ab hoste crudelissimo impendentia mala, provincia
populanda, urendi agri, abducendi liberi in servitu
tem, urbes, arces, oppida exscindenda, quorum malo
rum est acerrimus sensus, oppressi regis misericor
diam susceptam animis vincebant. Per praesentes enim
discidii occasionem veterum malorum memoria re
fricabat animos, quae Joanne rege cum Ferdinando
de regno dimicante, atque eo mortuo, tutoribus pu
pilli per XX amplius ammorum spacium perpessi es
sent. Quibus malis potuisse carere Vngaros crede
bant, si e duobus regibus, qui superior caussa esset,
aequitate animi superare adversarium, quam victor
armis obtinere regnum cum populorum ruina, atque
excidio mallet, cum multo quidem magnificentius
crederetur ad hominum famam, potuisse carere regno,
patriae caussa, quam per patriae excidium potuisse
potiri. Inde pupilli caussam, ut etiam illam justissi
mam, et divinis, atque humanis legibus munitam fate
 VNGARICARVM RERUM I,1 B. XIII. 361

rentur, cogebantur odisse, vincente omnem aequi

juris aestimationem eo ipso sensu mali, qui interior
urgebat. Hanc alienationem animorum augebat variis
fallaciis et dolis gallidus vir et veterator, cum ubi
que eadem urgeret concionabundus; referre vero Vn
garos fidei praemium a regina luculentum, cujus par
tes pertinaci studio, libertatis, fortunarum, vitae ja
etura tueri pergerent, proditam patriam barbaris hosti
bus a seeleratis hominibus, quibus se totam tradidisset,
in se nullo suo merito saevientibus, cujus semper fuisset
eximium studium tuendi populorum ocium, concordiam,
securitatem. Quem vero alium finem Vngaros manere.
quam ut addicta plebs barbaris servitio taeterrimo
emanciparetur ; principes Vngaricae nobilitatis, re
giae majestatis homines, nullo discrimine, amici ne an
hostes essent vincti, catenis pro effuso in acie sang
vine acceptis vulneribus adverso pectore, ad ultimos
Ponti Euxini accolas, fame, sordibus, paedore carce
ris conficiendi amandarentur. Nullum esse hominum
genus magis Turcae invisum, quam quos nobilitatis
splendor, et majorum gloria illustraret, satis gnaro
tam immanem dominationem neminem passurum, nisi
qui nihil praeter corpus haberet, quod amitteret cor
ruptis sibi ipse vilis. Nam quanta res esset, qui om
nosset, cognitam non omni peste taetriorem duceret,
sub hominis forma tectum pecudis ingenium habere:
Neque vero sceleratum initum consilium. laetiorem
eventum reginae, accito Turca in Transilvaniam,
quam 13 u d a e olim, u t i n a m fal s u s v a t e s esset,
polliceri; qua in re quidem non negare tum falsum se
esse, sed ita, ut male suscepti consilii exitus, quo mi
mus censeret in posterum tuto posse salutem regni
permitti Turcarum armis, fuerit documento, Quem
362 IO. MICHAELIS BRVTI

vero non videre, ubi Turcae per occasionem civilis

belli aditum sibi in Transilvaniam patefaciant, ac re
gionem auri feracem, agrorum ubertatem, pagorum
atque urbium opulentiam adamare incipiant: fore, uti
itinerum et locorum periti, cognito, quam opportune
adire exercitibus armatis, qua ad receptum praebere
transitum, locorum augustiae superari, vadari flumina,
difficiliora transitu ponte jungi possent, cupiditate
ejus potiundae elati, de illa invadenda cogitarent. Sic
Graeciam illis, sic Thraciam, sic Macedoniam, atque
alia omnia, quae tum in Asia, tum in Syria, Aegypto,
Africa, atque Europa universa occupata armis ha
beant. Flagrare Turcam inexorabili in Vngaros odio ;
ut etiamsi amicitiam, foedus, societatem jactet; tam
diu credatur in officio futurus, quamdiu illi affulgens
spes compendii, quaestusque vigeat; simulatque spes
deficiat immani cupiditate omnia hiantem, unius sui,
non officii, non religionis, non fidei memor, quamtum
vis arctis vinculis obstrictae, sit memor. »Scitum il
lud, inter eos, quorum diversa studia, voluntates, mo
res, atque instituta sint, non posse vere aut pacem
aut foedus coire. « Quod quidem si verum esse, et
exempla multa atque illustria, et certa ratio doceat;
quem fugere sub specioso nomine fldei atque officii,
quasi latebra fallacias hostium, et dolos latere, ca
piti ejus insidiantium, quem verbo defensum, serva
tumque velint. Sed id tamen ferendum videri aequo
animo, si in eo unius salus, libertas, dignitas habere
tur: illud diris omnibus detestandum, verbo, unum
Joannis heredem tam apertis insidiis peti, re per unius
sublatum caput, ultimum patriae excidium Transilva
nis importari. Cujus propulsandi non malus ipse arti
fex, ut de se quammoderitissime loqueretur, unam re
 VNGARICARVM RERVM I.IB. XIII. 363

ginam depravatam, paucorum consiliis a salutari

bus aversam, quorem ipse esset auctor, inimi
cam, infestamque haberet. — Haec, aliaque hujus
modi, vir acri ac vehementi ingenio, crebro re
petendo, cum metus impedentis belli aliarum rerum
sensum omnem abstulisset, multos sibi adjungebat,
qui ad eum diem acerrime pro reginae caussa stetis
sent, obliti, quorum malorum culpam, Georgius in re
ginam conjiceret, eum ipsum, qui haec illi probro da
ret, auctorem exstitisse, et quidem eo gravius accu
sandum, quo callidior ipse et sceleratior, feminam,
(pestem atque exitium illi moliendo) eo confugere,
unde erat omni ratione revocanda, coegisset. Quo enim
reginae consilium minus videretur reprehendendum,
vis illa eredebatur, quae ubi adest, tollit recti et
pravi diserimen; cum in iis, quae homines agimus,
aut dedecus aut laus volentem, non coactum et invi
tum sequatur. Neque vero erat factura regina, ubi
utrumvis liceret, ut ei referret salutem acceptam, qui
salutis a se quasi justum pretium libertatem, et regni
fortunas posceret, mumquam in regis filii potestate fu
turas,' qui esset Solimano tanto beneficio devinctus,
quod illi pridem insigni cum totius regni clade ad
Budam pulsis Germanis, Turcarum armis, accidisset.
Nam, spe salutis praecisa, cum aut Georgius domi
nus agnoscendus, aut Solimanus asciscendus caussae
patronus esset, ea tolerabilior pestis videretur, quae
objecta in collatione malorum, speciem recti consilii
susciperet, speciosi certe et plausibilis magis ad ini
micum ulciscendum, qui cum injuria contumeliam con
junctam atque indignitatem haberet. Neque reginae
tamen aut consilium aut studium defuit, iisdem arti
bus, quibus petebatur, fallacem hominem oppugnandi:
364 IO. MICHAELlS BRVTI. -

cum enim de duce deligendo ageretur, qui belli admi

mistrationi praeesset (abduci enim a rege Petruithium
non placebat) Melehiorem Balassam nobilem homi
nem et peritum rei militaris, in partes traduxit, polli
cita se illi arcem Diod restituturam, quam a fratre
Emerico Joannes rex abjudicaverat, majestatis sub
illius vitae exitum damnato. Quae quamquam ab illa
ita administrarentur: non usque adeo tamen potuit
concitatae nobilitatis, et civitatum consensum, comspi
rationemque magis in dies gliscentem reprimere, ve
rentium me per accersita Turcarum auxilia de communi
salute et libertate in discrimem venirent, una cum rege
turpi servituti addieto (cui, cum serviret, tot populi
parere liberi qui possent.) Turcarum mancipia futuri.
Quam pestem ita sperabant posse declinari, si puero
in potestatem redacto, per principum et civitatum suf
fragia, summa reipublicae pulsa regina et dejecta
procuratione regni, administraretur. Itaque crebris
missis ad illam numciis, in principio lemibus verbis et
summissis, ut reginam aequum erat, orabant, ut pate
retur se in sententiam traduci, mox aversam a com
munibus consiliis se vim facturos, pecibus atque
obtestationibus minas miscentes, palam testabantur,
ubi obfirmata adversus tantum populorum consensum
pergeret suorum votis precibusque obsistere. Honesta
vero in speciem caussa regem poscentium objicieba
tur, et quae non matrem solum, sed matrem indulgen
tissimam etiam moveret, nihil enim postulabant, quod
a filii majestate, commodisque alienum esset. Magni
ficus quidem et speciosus titulus occultis consiliis
obtendebatur, cum jam rex adolesceret in illius verba
populos per sacramenti religionem adigendi, quem
legitimum regem, et suseepturum legitimum imperium
 vNGARICARvM RERVM LIB. XII. 365

aequum esse contenderent agnoscere a puero suos

assvescere, et disceret se esse regem, ab iis cultum,
quibus esset imperaturus. Quae quidem quorsum spec
tarent, haud reginam fallebat, et sua sponte callida
femina, et prudentium hominum consilio munita, de
quorum voluntate et fide non poterat dubitare: una
euim erat vera caussa poscendi regem, ut rex
Georgio traditus, aut illi faciliorem rationem red
deret agenti de compositione, quo apparebat illum
necessario descensurum, aut efficeret minus illius
invidiosa arma, cum in eius potestate positus rex
fidem faceret minus alte illius consilia perspici
entibus, pro rege illum, non adversus regem gerere
bellum. Jam cum exercitu instructo Georgius ad
moemia Albae Juliae progressus, reginam cum iis
copiis, quae temere colligi, et subito potuerant,
areta obsidione circumsedit. Neque interea tamen ,
quidquam memorabile pro hominum exspecta
tione actum, qui nihil sibi pacati de Georgio sponde
bant, cum Petruithius, qui copiis praeerat, quod diffi
deret suis ; Georgius, quod integra sibi vellet omnia
servari de compositione agenti, quamquam multo
superior viribus, proelio abstineret. Satis jam magna
sibi conflata invidia, ita intelligebat se reginam, quam
armis peteret, vulgo Transilvanis reddere invisam, ut
apud peritos rerum homines, non levaret tamen aliena
invidia suam, exorsus enim a perfidia et scelere, ut
regina potiora ea consilia duceret, quae tutiora essent,
novo scelere scelus cumulando perfecerat. Accessit,
quo magis ad pacem inclinaret, aliud incommodum,
facta a siculis militari secessione, quae erat potior
exercitus pars, quod inviti se dicerent contra reginam
et innocentem puerum, tanta calamitate indignum,
36(; rO. MICHAEI,IS BRVTI.

pugnare. Videbatur vero eorum querella eo justior,

quo necessaria magis, querentium longe a suis se able
gatos inerti mora tempus terere, relicta cultura agro
rum, qua liberi, conjugesque alerentur, id quidem ob
hanc unam caussam, ut Georgii scelus sua vita et
sangvine cum sui nominis gravi infamia tuerentur.
Quam vero aliam sibi fuisse caussam eundi ad arma
si quis quereret, posse respondere, quam quod de
lecti suo malo fato essent, qui pro Georgii injusta
dominatione gerendo arma per proditam suorum sa
lutem, contra legitimum suum regem impium gererent
bellum, et quidem cujus esset dignus exitus initio fu
turus, et sua et patriae ruina. Plecti miseros alieno
scelere, quo armis persequendo, non fovendo aequum
fuerit conferre vires, ut si id pertinacia augere perge
rent, quin duplici malo mactarentur, illis non esse
recusandum. In tempore resipiscere oportere, ne sera
paenitentia, et propterea nullo cun, usu male initum
consilium oppugnandi innocentis regis, certo cum suo
exitio consequeretur. Quae cum palam jactarentur, ne
malum latius serperet, Georgius armatus conscenso
equo, inter confertos progreditur ac blande allocutus,
hortatur, bono animo sint. Quod tum faciant, ut cum
dedecore discedant, nullo adhuc suae virtutis,
nullo suae fidei insigni dato documento, prope
diem fore, ut compositis cum regina rebus, sus
ceptae expeditionis justum praemium referant,
quod illis se cum fide spondeat exsoluturum. —
Hoc sibi propositum fuisse ad arma eunti, ut dignita
tem suam potentia iminicorum oppugnatam, armis,
quae memini perniciosa futura, reginae, regi filio,
Transilvaniae populis universis salutaria essent, tue
retur. Usu jam pridem animadversum nullam esse
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XIII. 367

magis firmam et ratam pacem, quam quae inita inter

arma esset ; imminenti enim rerum discrimine ante
oculos obversanti, paullo ante feroces animos, atque
aversos a pacis consiliis, mitiores reddi cum utrimque
arma, utrimque tela, vires utrimque, et animi parati
ad dimicandum, inter spem victoriae, et exitii metum,
eos, qui essent in certamen descensuri, haberent sus
pensos.
Hac oratione, Siculorum impetu retardato,
ut cetera cum oratione consentientia essent, cum re
gina accuratius per suos egit, posita paulisper animi
iracundia, qua nulla esset gravior pestis sanioribus
comsiliis, integra adhuc re, si adiri pateretur: sperare
cognitis suis postulatis, quae aequissima essent, fore,
ut ad quietiora consilia ferocioribus damnatis conver
teret animum. Multa quidem erant, quae reginam a
colloquio deterrerent: hominis perfidia, indignitas,
scelus, cujus supplicio speraret se tot artibus et dolis
elusam, et postremo petitam armis, animum atque ocu
los exsatiaturum. Sed plus potuit temporis vis et ne
quidquam diu expectata Turcarum auxilia, cum fidu
cia suarum virium nulla faceret animos, tolleret exi
gua commeatuum spes, obsidio non calamitosa reginae
solum, sed indigna, quam injuriarum memoria, atque
earum ulciscendarum avidus animus, quo quidem ini
mici exitio explendo, non desperabat sibi aliquando
occasionem idoneam magis oblatum iri. Quae cum ita
essent, neque conditionem aspernata, et facile de col
loquio assensa ita respondit, ut non negaret vere il
lum resipiscentem atque ad sanitatem redeuntem se
auditura. Itaque cum pactae induciae in aliquot dies
essent: mox de pace facile convenit, quam angustiae
temporis, quibus regina conflictabatur, quam voluntas
368 O. MICHAELIS BRVTI

magis extorquebant. Ejus conditiones fuerunt, ut

Georgius militem exauctoratum dimitteret, atque
eodem, quo antea, loco mandatum tutelae munus ac
regnum simul administraret; inprimis daret operam,
ut ejus diei memor, quo data dextera a rege in gra
tiam esset receptus, iis, de quibus convenisset praes
tandis, neque fidem a se, neque constantiam pateretur
desiderari. Ferunt, cum haec agerentur, Georgium
compressa ad tempus animi arrogantia, quae incredibi
bilis erat, eum vili atque obsoleta veste indutus, sup
plicis habitu ad reginam esset admissus, ad pedes ad
volutum, atque multis profusis lacrimis testatum animi
dolorem, veniam errati impetrasse; negante regina
quemquem minus venia dignum, quam qui, ut sibi
petenda venia esset, tanto admisso facinore eflecisset.
Ac si parum illum moveret hominum existimatio, dig
nitas, nomen; at religione moveri debuisse et viola
tam ab aliis reginam, cujus salus a praeclarissime de
se merito rege esset illius fidei commendata, defen
dendam sibi acerrime omnibus suis, et regni opibus
censeret, qui existens sacerdos, christianus pontifex,
antistes sacrorum, innocentis pueri tutor, quem nefarie
crudelissimque prodidisset: nihil eum sibi reliqui
fecisse, quo tam vastam cupiditatem animi praetexe
ret, tantamve minueret culpam, qua regem filium, se
matrem, universum regnum in salutis discrimen conje
cisset. Impelli alios in regni cupiditatem nobilitate
majorum, quae non procul abesset a regni majestate, re
rum gestarum gloria, summis militiae honoribus, popu
lorum studiis, omnium maxime spe posteritatis, cujus
augendae studio flagrarent, cum iidem aetate vige
rent, ut spes esset parta tuendi, et longe abessent
a sacris rebus, et religionibus procurandis, ut minore
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XIII. 369

cum verecundia, cum spe compendii majore accede

rent ad scelus, per impia bella, et scelerata arma, aut
per occulta consilia, dolos, insidias, venena, de me
dio sublatis iis, quorum essent justa et legitima impe
ria, praerepturi. At non posse judicari, utrum ejus
flagitium majus, an stultitia sit, qui nulla earum re
rum spe, quibus regnandi cupiditas allatur, certa cum
nominis atque existimationis jactura, haberi improbus
et scelerus velit. Unum Georgium inventum religio
sum hominem, sacro sanctum, coelibem, ut intelligat
cadente se, omnes spes suas secum interire, quem nec
vitae genus, nec fortuna, nec grandis jam aetas, a
cupiditate invadendi regni potuit liberare. Proditum
regem, filium, se matrem reginam, quorum infirma
aetas, et imbecillus sexus hostem infestissimum chris
tiani nominis ad misericordiam flexerit, et quidem ab
eo homine proditum, quem ab infima fortuna, ad sum
mum usque honoris et potentiae gradum Joannes rex
evexisset, pupilli pater, atque id quidem abjecta spe
verae gloriae, quae munere tutelae caste et religiose
functo, immortalis esset speranda. Quorum omnium
ita post hac cum memorem esse oportere, ut multis
recte factis eorum memoria, quae foede et flagitiose
admisisset, obmeretur. Quae cum ad huuc modum
agerentur, ferunt, qui adstabant omnes, cum puero
rege in miserationem conversos, atque in lacrymas
effusos, tristem quandam rerum faciem repraesentasse ;
vafrum hominem, animum componere, atque ad prae
sentem fortunam orationem conformare, ratione tem
poris cogente. Vix milite dimisso, cum diutius om
nium opinione dilata auxilia, reginam in eam senten
tiam adduxissent, ut déhis crederet desperandum,
certi nuncii afferuntur, Budepasem Bassam Moldavum
moNum. RuNG. RIST. - SCRIPT. xiv. 24
370 IO. MICHAELIS BRVTI.

secum ac Transalpinum adjuncturum in Transilvaniae

fines per Lippam, maximis instructum copiis, ingressum
ad Totvaragiam adventasse. Quorum adventu reginam
perculsam metu,jam altero disjecto, majore a praefecto
Budensi impendente, et litterae, et nuncii alii subsecuti
pertenueruntmagis. Litterae autem erant in hanc senten
tiam exaratae: adduxisse illi copias auxilio, quibus il
latas puero regni injurias a scelerato tutore, ut impera
tor pro sua elementia lenitateque imperasset, viatque ar
mis ulcisceretur. mittere ad se delectos e suis homines,
et majoris consilii, atque auc oritatis, quibuscum de tota
belli ratione consultaret; simul ederet eorum nomina,
qui cum Georgio adversus filium regem conjurassent.
Daturum se operam, ut omnes intelligerent, quod ad So
limanum non semel jam supplicis fortunam miseratum,
supplex regina confugisset, recte illam suis rebus com
suluisse. His sua sponte reginam anxiam, aneeps suorum
consilium in partes diversas distrahebat: sive enim pa
teretur ulterius progredi armatum exercitum, fore iis
praedae regnum, honesto objecto nomine tuendi regem
animadvertebat: sive daret operam, ut exercitum barba
rus reduceret Budam, levitatis, et inconstantiae notam
apud Solimanum intelligebat sibi esse subeundam.
Ita, quod in malis mitius visum est, obviam cum mu
neribus legatos mittere placuit, qui apta ad praesens
tempus oratione, barbarorum feroces animos deline
ret. Quod imperatori non discedens a vetere sua
consvetudine, supplici regiuae imploranti auxilium
non defuisset ; se illi vero quas deberet gratias, hoc
est maximas, atque immortales agere, nunquam illius
beneficii immemorem futuram: nullam enim sibi spem
aliam testificandi sui animi reliquam esse ; sed ag
no$cere se tamen suis rebus praesentem, et propitium
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII I. 37 1

deum, cujus divino beneficio factum esset, ut cum

Georgius positis armis, atque abjectis belli consiliis,
rediisset in fidem, parata in praesentia minus neces
saria auxilia, in alia tempora, quod ipsum tamen
triste omen deus averteret, reservaret. Haud aliter
quidem se de praesenti sua fortuna, et regni statuere,
ac si parta per Solimanum arma, populis pace, saluti
omnium, et securitati consultum esset. Unicum ob
jecfum Solimani momen satis momenti ad sedandos
belli tumultus, atque adversariorum frangendam auda
ciam habuisse. Nequidquam haec audita barbaris:
nihilominus enim predae avidi, quam sibi per occa
sionem armorum peropulentam ex feracissima, atque
uberima regione spondebant, hostilem in modum cum
ducebantur, vastando, urendoque omnia populabantur,
ingenti hominum cum querella par reginae invidia,
quae per quaesita Turcarum arma tantum malorum
suis, cladiumque invexisset. Inde motis castris, ad De
vam proficiscuntur, situm oppidum ad interiorem ripam
Marusii amnis. Quod cum regina rescisset, auxia metu
non praesentis mod6, sed futuri etiam mali, in unum
Georgium respiciebat, superbum fortuna sua, et regi
mae casu, quae vellet, nollet, cogeretur, umle maxime
animo refugeret, opem implorare, usque eo, ut roga
tus, ecquod coiisilium, ecqua spes salutis ostendere
tur, non vere magis, quam superbe et barbare ausus
sit reginae respondere: Eorum esse haec cogitare,
quorum temeritate, atque audatia ea ipsa belli pro
cella excitata esset; cum paucis atque otii hostes,
Turcarum arma, quae turbarent quietem provinciae
statum, arcessissent. Neque ob id tamen remissiore
animo agere de bello eoepit, brevi ad Zázsebesium
oppidum sexaginta armatorum millium exercitu com
24*
372 IO. MICHAELIS BRVTI

tracto, admirantibus omnibus in homine, qui grandis

jam natu ad militiam accesisset, animi magnitudi
nem, atque in magnis rerum angustiis, cum ea ipsa
vim prudentiae et consilii conjunctam. Atque quoniam
per exploratores cognoverat, jam Transalpinum mo
visse, qua illi erat per Brassovienses alpes transe
undum, duos militum praefectos Joannem Kemin, et
Κendefium industrios homines, atque impigros cum va
lida militum manu mittit, qui Rubram turrim (Veres to
rony vulgo vocant) insidentes, transire conantem prohi
beant. — Qui quidem adhibita celeritate, nihil minus
Transalpino, quam eorum adventu expectante, quam
occultissime locum insederunt, cum ad eas copias,
quas ipsi adduxerant, ex proximis oppidis, qua iter
faciebant, voluntariorum circiter quatuor millia ac
cessissent. Erat occasio bene gerendae rei, si prius
quam hostes quidquam de eorum adventu cognosce
rent, imperatos dissipatosque opprimerent. Ita undi
que, tamquam indagine, omni aditu clauso, ne qua
fama emanaret, sub primum orientis lucis erepuscu
lum ita instructis copiis moveruift, ut quam latissime
extenta frons justi exercitus faciem praeferret; cum
verisimile esset, primam aciem, quae illam aequaret,
mediam sequi, et pari numero et robore utramque
subnixa subsidio. Ad augendam autem hostium fidem,
atque ut plures esse sua opinione existimarent, ubi
classico datum signum audirent, solito majorem cla
morem militem tollere, ac simul undique signa canere,
ut vere magni exercitus speciem praeseferrent, pro
pere jusserunt. Igitur cum hostes ex vicinis collibus
conspirati in vastam latitudinem explicatos ordines,
Georgium adventasse cum universis copiis suspicaren
tur: non exspectato pugnae signo, qua cuique spes
 VNGARICARVM RERUM LIB. XII. * 373
-

salutis ostendebatur, per invia juxta perviaque se

praecipites dederunt, cum unus mortis metus, qui
urgeret, vinceret omnia, non se, non hostes, non
quo fugam intenderent, respicientes. Quo hostium
pavore duces animadverso, dato signo, sua sponte
milites incitatos, ut iis erat praeceptum, persequi pa
latos, ac dissipatos jubent, qui quidem interse cohor
tati cum ex fugientum terrore animis fiducia crevis
set, quamdiu vires suffecerunt, pavidos caedendo,
eorum ingentem numerum interfecerunt. Nam abjec
tis armis, quo esset expeditori fuga, resistebat nemo;
cum non dux, non cohortium, non aliarum praefectus,
nulli ordinum ductores alii adessent, qui sisterent
fugam, atque ad resistendum adhortarentur. Ad V
millia eorum interfecti dicuntur, multo plures in po
testatem vivi redacti, signa capta complura, equorum
ad tria millia, praeda ingens, atque optima, qua mi
les onustus, insigni parta victoria, in Transilvaniam
ad Georgium rediit. Neque interea apud Devam ces
satum est. Erat Joannes Törökius, Valentini filius,
magni animi adolescens, ac plane tanto parente dig
mus, qui non ita procul ab oppido Deva, Huniadum
arcem praevalidam obtinebat, ita domesticis viribus
fretus, ut facultas ad defendendam arcem cumulate
adesset. Is cum accepisset a Budensi praefecto De
vam equites ad ducentos praemissos in subjecto arcis
loco consedisse, quod unum maxime in votis habebat,
praeclaram occasionem nactus, sangvine hostium pa
rentis manibus parentandi, loci praefeeto traducto in
sententiam, eo equitum delectos haud multos, pedites
ad octoginta adduxit. Inde sub lucis ortum, opportuno
maxime tempore, cum alto sopiti somno hostes per
hospitia dilapsi quieti operam darent, ad arcem con
37,4 - IO. MICHAELIS BRVTI

tendit, mox peditibus jussis per hortorum sepes ir

rumpere, per patentem ipse portam objicibus et repa
gulis refractis, cum equitibus irrumpit, atque aegre
se expedire e stratis, et arma sumere conantes, iner
mes, interclusa fuga, ad sacietatem cecidit. Ac ne
quid adolescenti ad summum decus deesset, unam
petenti ulciscendi voluptatem, ex equitum praefectis
adortus, unum dispari certamine peditem, equos su
bito consilio equo desiliens gladio petit, atque pugione
per latus adacto, transverberavit. Alter praefectus
Feraga, atque cum eo alii fere omnes ad unum inter
fecti, per pancis e caede superstitibus, qui, ut sit,
ad minuendam ignominiam, cum de hostium numero,
veris multa adjiciendo, rem auxissent, tantum terro
ris reversi, barbaro injecerunt, ut vasa eolligere ex
templo, ac castra movere Budam iusserit, veritus, ne
majore accepta clade, reditu intercluderetur. Res qui
dem facile credita, quae ad ejus temporis rationem
accederet, praesertim suis referentibus, quorum maxi
me intererat id credi. Terekius interea cum audisset
Transalpinum, exercitu per Rubram portam traducto
in Haczakum penetrasse, Benedictum Vas, qui totum
illum tractum reginae nomine obtinebat, praemittit
atque assumpta militum manu, qui subito conscribi,
armarique potuerunt ad eum transitu arcendum con
tendere jubet, eodem fere tempore, quo Kendefius, ut
jam diximus, ad eosdem saltus insidendos erat a Ge
orgio missus. Ita Forgachius, a quo quidem non nihil
Centorius variat. Non enim ait, Joannem sua sponte
rem gessisse, sed Georgii imperio. Fuisse autem hoc
Georgii consilium, ut cum ipse occurrere Turcae con
stituisset: hinc Varkoczius, quem Varadinum ad
conscribendum militem praemiserat, ubi is Marusium
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 375

copias traduxisset, hinc parte alia Terekius aggres

sus. novissimum agmen, quoad ipse adveniens totis
viribus rem gereret, moraretur. Neque caedem illam
factam Devae ait aequitibus somno oppressis, sed
cum equites a barbaro praemissi ad exploranda loco
essent, commisso utrinque praelio, cum Turcae Vnga
rorum impetum non ferrent, profligatos victosque multis
ex ijs interfectis. Atque quominus audeam Centorio te
mere abrogare fidem, Gastaldii auctoritas facit, qui mox
Ferdinandi dux, gerendis rebus in Transilvania prae
fuit. Ejus quidem litterae leguntur, in quibus ait, se ple
num eommentarium de iis ipsis rebus Centorio tradi
disse, unde, quae scripsit,est mutuatus. Verum ut ad rem
redeam, certior factus Georgius, barbarum, retio acto
agmine secum universis copiis recipere Budam coactum
(quo enim sertis castris per sex dierum spacium perve
misset, inde unius diei itinere erat reversus) ubique
bene gesta re, movere adversus Moldavum constituit,
qui Siculorum totam regionem, impune populando
omnia, incendendoque, cum fere qui apti ad ferenda
arma essent, sub Georgii signis in Transilvania mili
tarent, pervagabatur. Sed ne ulterius Georgius pro
grederetur, Moldavus perfecit, qui accepta fama
eorum, quae apud Rubram portam Transalpino acci
dissent, rebus suis eundem exitum veritus, retro re
tullerat signa, cum militum ad triginta millia in ar
mis habuisset, quorum grave pr?eda agmen Siculis
multis dabitus afflictis, in Moldaviam reduxit. Magna
cum gloria Georgius provincia a Turcarum metu li
berata, cum ita liceret ex hominum memoria obliterare,
quae summa cum populorum offensione ad eum diem
gessisset, eam ipsam sibi partam tantam gloriam in -
vidit, cupiditate atque ambitione incredibili elatus,
376 IO. MICHAELIS BRVTI.

Intemperantius enim fortuna usus, cum nihil sibi ita

arduum fingeret, quo non se pervenire posse virtute
adnixum, atque industria speraret ea persequi, quae
jam inchoaverat, majore audacia constituit, unde ori
ginem omnium malorum Vngari agnoscunt, quae per
civilia arma postea sunt in Vngariam invecta, de qui
bus nobis est ordine disserendum. Atque in princi
pio quidem multis videbatur quaedam oborta lux
affulsisse publicis rebus, neque in eo fallebantur, ubi
unius hominis virtutem, atque animi magnitudinem
par fides consecuta esset; nemo certe poterat dubi
tare, quin concordibus animis rempublicam tutoribus
administrantibus, aliqua ratione Solimano placato,
quae non erat defutura, diuturna pace et securitate,
populi fruerentur. Neque enim Ferdinandus tot bellis
fessus, nisi a Georgio spe facta regni, sua sponte mo
turus arma videbatur, quorum idem semper eventus,
et tristis et infelix Austriae pariter atque Vngariae
populis secutus esset. Quamquam vero vulgo gaude
bat praesenti rerum statu, qui altius in Georgii con
silia non penetrabant; suspectum tamen efficiebat
prudentioribus hominibus perspectum hominis inge
mium, in cujus pectore pertinacius imperandi cup di
tas haerebat, quam ut spes esset, ejus impotentem
animum posse ad sanitatem perduci. Ergo cum de
firmanda novo pacis foedere ageretur, id enixe prin
cipibus contendentibus; regina quamquam non igno
raret, quanta cum, sua. tum filii injuria, ad Georgi
conditiones se perduci, quantumvis illas iniquissimas;
et reginae moderationem ; tamqnam optime de filio
meritum (cujus scelus nullo non esset supplicio ma
jus) agnoscere cogitur, et alia praeterea parum regia
majestate digna, et illud passa sibi] persvaderi, (quo
 VNGARlCARVM RERVM I,IB. XIII. 377

nihil durius, acerbiusve accidere poterat pristinae

suae fortunae, et praesentls memori) ut curaret Soli.
mano significandum: Georgium probata sua innocentia,
atque inimicorum calumniis refutatis, secum in gratiam
rediisse, ut in eumdem locum honoris restitutum, reg
num secum administraret, atque uti ad eum diem con
venisset, regii aerarii procuratione fungeretur. Spe
rare posthac hominem, ita potestatem temperaturum,
ut in quo prudentia, consiliumque excelleret, in eo
fides et studium agendi ea, quae regis tutorem et rei
publicae rectorem decerent, ne desideraretur. Neque
ullam moram interponi passus, cum his mandatis
mitti statim certum hominem jussit, et probatae sibi
fidei, veritus ne interjecto temporis spatio, reginam
confirmato animo, quod verisimile erat, consilii peni
teret. Non fefellit Solimanum, quid sibi tam subita
mutatio consilij vellet, sed dandum tempori arbitra
tus, quod causae non tribuebat, in aliud tempus dis
tulit ulciscendi consilium, in praesentia jussis regiis
ministris, reginae litteris congruentia, audisse, quae
de Georgii reditione in gratiam cum eo acta essent;
ita enim sperari posse stabile, tutumque futurum
regnum, si oblitterata memoria veterum offensionem,
et simulatum reipublicae, animis in eundem sensum
coalescentibus, administratur. Georgium, sive resi
puerit, revocato a scelere animo, sive probarit vere
suam innocentiam, cui debuerit, quod mallet nemine
magis, quam sibi consuluisse: certe unam hanc illi
rationem consilii reliquam ad sese redimendum ab
imminenti exitio tutissimam fuisse. Satis enim illum
intelligere, Solimanum, eodem animi robore, consilio
armis ingentem, quem acceptum in fidem, non semel
defenderit, et quidem oppugnatum totius Germaniae
378 IO. MICHAELIS BRVTI

viribus, eum a tutore per summam injuriam et scelus

violari, qui illi parentis loco esse debeat, non passu
rum. His confisus Georgius, se Varadinum recepit,
ut ferebat, relaxandi animi caussa, revera alio consi
Jio, quam quod videri volebat, de rebus suis, ut num
quam antea magis anxius. Non enim dubitabat, quin
regina magni animi, et virilis audaciae femina, omnia
sibi prius statueret agenda, quam ut se regni poten
tem ferret, ita passa sibi reconciliari ad tempus, ut
nullam esset occasionem relictura, sive consilio,
sive armis ex regni possessione inimicum pellendi.
Neque hoc Consilium quemquam fefellit, per speciem
secessus discedere e medio voluisse, ut occulta com
silia, quae regina coquebat animo, regios spiritus
in adversa etiam fortuna gerens, in apertum erum
perent; quod si accideret, sperabat fore, ut minime
imperatus, quod ut accideret, erat reginae omni ratione
providendum, opprimeretur. Neque secus accidit, at
que erat suspicatus. Regina per illius discessus occa
sionem, oportunitatem agendi nacta, amicis advoca
tis, de quorum consilio omnia agebat, iis praesertim
quibus adhuc Joannis regis sancta memoria esset, in
ea caussa, quae desertum etiam infantem redderet,
dicitur acerrime inveeta, quid esset vngaris in pri
vata fortuna ab unius scelerati hominis insidiis, at
que armis timendum, se insigni sua, et filii calamitate
docere, quae cum tot avos, proavos, majores agnos
ceret reges, parum ab eo esset tuta nominis majes
tate; ut moveret suorum animos, non se patroni di
serti orationi indigere (quam vero parem orationem
fore tot malis, quibus circumventa esset, explicandis)
Intuerentur modo miseram se, orbam viro, squalidam
sexu opportunam inimici injuriis, uti aetate filium in
 VNGARICARVM RERVM IL1B. XIII. 379

tuerentur, inflicta fortuna positam, quam stantem,

collocatam reginam in excelso dignitatis gradu (si
modo eorum oculi tam triste spectaculum ferre sine
lacrymis possunt) aliquando venerati essent, pati qui
dem se id, quod in privata vita ultimum malorum
omnium esset ingenuo homini deprecandum, servitu
tem, et quidem tanto se illam acerbiorem pati, quanto
insolentia parendi, multis populis, gentibusque asve
tae imperare, memoriam amissi imperii excitaret
acriorem. Seruisse reges armis victos, sed melioribus
servisse, ut iis in regia esset, quanto esse iis magis
timendum, quos adversus tyrranni vim uua modo
tueretur privata domus. Non sibi, qui minime quidem
ex sua et majorum dignitate, quorum illustria in pa
tria meritam exstarent, sibi persvaderi paterentur, ut
servitutis jugo indignissimo colla subderent, vi atque
armis coacti. Itane vero? Usque eo sui oblitos sum
mae mobilitatis homines, et qui dignitate proxime re
giam attingerent, eosdem majorum olim gloria floren
tes, domestica virtute, potentia, clientelis, ut Geor
gium Dalmatam inducerent animum regem ferre, ma
tum hominem infimo loco, non litteris, non ullis inge
nuis artibus excultum, educatum in hominum inertis
simorum coetu, quibus nihil contemptius, despicati
usque haberetur ? Si vere Ungari, si eorum proles
essent, qui Europam olim, Asiamque omnem fama sui
nominis implevissent, res gessissent immortalitate
dignas. non aliquando sibi expergiscendum letali
somno, tantam sibi infamiam, quae hererent Ungariae
nobilitati, eius ἀngvine eluendam statuerent, qui per
violatum gentium jus, pupillo cum vidua matre op
presso, quae caritatis, atque intlulgentiae nomina in
ultima etiam barbarie a feris armis misericordiam
380 IO. MICHAELIS BRVTI

extorquerent, regnaret impune. Hoc scilicet posse

ferre Ungaros aequo animo ita in suis malis comni
vere, quorum animos a cursu verae gloriae nulla
tela, arma nulla, non vulnera, non mors umquam re
tardasset, ut iis dissimulantibus, tam immane in ter
ris monstrum, quo ejus rei memoria insignior ad pos
teritatem transmitteretur, reginam cum innocente
filio dejectam regio solio opprimeret, omni humano
auxilio, opeque destitutam. Per suam fidem illos, per
sanctissimam religionem, quam colerent, per patriam,
pietatem orare, per jura divina atque humana omnia,
in eum hominem arma sumerent, qui regis sui prodi
tor, religionum omnium contemptor, legum et juris
gentium hostis, in eos regnum occupasset, qui ne
legitimis quidem suffragiis creatum regem, nisi in eo
nominis majestatem, fides, iustitia, sapientia, religio
aequaeret, essent laturi. Haec cum a regina, non ora
tione magis, quam oris habitu miserabili verissime
dicerentur; movebant eorum animos, qui adstabant
humanitatis memores, simul oculis fluentes lacrymae,
simul acrior gestus, quam mollem sexum, atque im
becillum decebat, non ille quidem index petulantis
animi, sed justae indignationis, quam in magna for
tunae acerbitate non ars, sed verus dolor exprimebat.
Itaque magno consensu omnes prolixe polliciti, se
enimvero regi inocenti adducto, per summam injuri
am, in salutis discrimen, non defuturos confirmat.
Permitteret suis hanc curam, ipsa soluta metu animo,
propitium deum precata pro justissima caussa sumen
tibus arma, speraret parem inceptis laetum exitum
ac secundum secuturum. Haec ita (ut Centorius tradit),
antea gesta, administrataque verisimile est, quam Ge
orgius, rem jam semel agi coeptam cum Ferdinando
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 381

conficere acceleraret, cujus rei caussa cum conve

nisse Forgachius ait Diozegum oppidum, positum in
Sigismundi Forgachii ditione, cum eodem Ferdinan
dus eundem Nicolaum Salmensem, et Andream Ba
thorium, qui cum eo transigerent, misisset, quo qui
dem in colloquio ea confirmata sunt, quae superiore
anno cum eodem essent iu Bathori-ensi colloquio agi
tata. Qua in re explicanda sunt, qui deside
rant Forgachii studium acrius. Alii tradunt, qui
bus assentior, Georgium, antequam illi de collo
quio cum Ferdinando convenisset, certum hominem e
suis, cujus maximis in rebus fidem exploratam habe
bat, ad Ferdinandum misisse, cui, hominis aut fides
dubia, aut levitas ingenii suspecta erat, qui per easdem
conditiones, quas illi superiore colloquio obtulisset,
illi spem faceret Transilvania potiundi. Unum modo
esse rebus omnibus praevertendum, ut missis ad se
extemplo auxiliis, et perito duce rei militaris, rei,
quae moram non pateretur, studio atque alacritate ne
deesset: caetera expedita atque explicata fore. —
Hinc, quod probabile videri possit, tandem traductum
in sententiam Ferdinandum Salmensem, et Bathonium,
qui cum eo colloquerentur, quod de re tota commo
dius coram agi videretur, ire in Transilvaniam
jussisse. — Neque enim Ferdiuandum fugisse am
bitiosum hoininem, cum nullis finibus animi cu
piditates haberet circumscriptas et palam aspiraret
ad Vngariae regnum, alium sibi habuisse constitutum
finem, quam quem praeseferret. Verbo enim, voluisse
videri cupidum vindicandi regnum a Turcarum armis,
re unum egisse, ut injecta Ferdinando spe regni, quo
ipse animum intendisset, regina prodita Ferdinando
eluso, praemium illi inanis venditae spei ipse refer
 ;;82 IO. MICHAELIS BRVTI

ret, alteri ereptum, alteri quasi illecebra ad fallendum

ostentatum regnum. Quae quamquam ita essent, non
diffidebat tamen rex fallacem hominem suis artibus
posse captari. Id quod tamdem illi usu venit, minus
cauto, quam illius rationes postulabant, cui res esset
cum rege futura, qui neque se temere obnoxium pe
tenti insidiis redderet, suo et prudentium tutus, et non
prius unus falli quam multi possent, quos, ubicunque
ageret, dispositos tanquam in speculis haberet, ut mi
hil fere posse accidere, quod opprimere imprudentem
posset. Itaque cum illi de aliis est assensus, tum ut
ad eum mille ungaros equites delectos mitteret, so
luto illis quatuor mensium stipendio, et quatuor ma
jora tormenta, quibus tectus adversus inimicorum vim
esset. Interea regina Emiedinum conventu indicto,
eadem, quae sub Georgii discessum cum paucis egerat,
proponit, secunda in primis principum voluntate, quos
quidem et humanitatis suae memores, et praepostera
barbari hominis ambitione offensos, oppressae reginae
per summam indignitatem opem laturos apparebat, cum
illud praeterea vererentur, ne ubi plus aequo lente
et dissimulanter reginae iujurias ferrent, quibus pro
pulsandis ipsa impar fuisset, ipsi succumberent, ubi
ad illos idem recinderet casus. Ergo his adnitentibus
Georgius hostis judicatur decreto regio adjecto, ut
ferro, igni, ubi ad vim et arma confugeret, a regni
administratione summoveretur, et aliis nominibus, et
quod a rege separata habuisse consilia, et cum Ger
manis de prodendo regno egisse argueretur. Quibus co
gnitis rebus Georgius animi aeger, cum nobilitate ad
reginam faciente, quibus rationibus partam dignita
tem retineret, haud satis haberet exploratum, nondum
dissoluto conventu, voluntariorum collecta manu Va
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XIII. 383

radimo movit, eo consilio, ut subito adventu reginam

oppressam, eum nullae essent praesentis vires, quae
illam tuerentur, ab incepto revoearet. Itaque per Ke
resbaniam facto itinere, Eniedinum contendit, in
transitu fluminis, magno adito vitae discrimine, ut
Centorius tradit. Rheda enim, qua vehebatur, inversa
(quo casu non tradit) aegre, suis accurentibus, auxilio
servatur. Quo periculo perfunctus, cum non deessent,
qui id, quod casu acciderat, in omen verterent, et
ab infausto itinere properantem deterrerent, nihil mihi,
imquit, cum terrestri curru, qui coelestem habeam, cu
jus ductu tutus incedam, haud dubiae ad septemtrio
nes respiciens, unde certum navigationis eursum ad
incognita orbis navigantes habent. Ergo Eniedinum
profectus, per studiosos sui homines, quorum nonnulli
adhuc manebant in fide, ambiendo, et presando singu
los, ut decretum inducerent, et secum sibi mitius
agendum statuerent, orabat, ad quascunque condi
niones, quibus fides esset ratam pacem et diuturnam
futuram, quamquam parum aequas, descensurus. Re
gina, ut potuit, dissimulata in praesentia offensione
animi, cum multa diceret superesse agenda, quae ut
caeteris preverterentur, regni rationes postularent
majore audacia, quam viribus, Georgius, etsi non
iis plane erat destitutus, jam ad vim reginae inferen
dam, et universo conventui adeo se comparabat, ne
que erat futurum, ut facile tam scelerato incepto ab
sisterent, nisi furentem amentiae ratio subiisset, quanta
cum animorum offensione essent tanti sceleris famam,
cum alii, tum maxime principes excepturi, quos jam
sua sponte alienatos, non erat committendum, ut in
suscepto se odio tantum ausus facinus confirmaret.
Neque ob id tamen aut perculsus metu, aut mente et
384 IO. MICHAELIS BRVTI.

consilio perturbatus se se deseruit, sed in adversis

rebus faventes maxime sibi reconciliare conabatur,
quos fama eorum, quae Eniedini aeta essent, in regi
nae causam traduxisset; nemo quidem jam erat, qui
aut nobilitate, aut potentia inter multos excelleret,
nemo, qnem probitatis fama commendaret, nemo tam
insigniter improbus, sceleratus, quin pro ejus caussa
staret, quam jus, fas, religio adversus vim atque im
juriam tueretur. In his maxime conspiciebantur : Mel
chior Balassa, Antonius Kendi, Michael Csáki, Pe
trus Kis, quos Georgius inprimis a suis rationibus
aversos, et propterea sibi maxime cavendos designa
verat ad caedem. (Nam Petruithius ita apud reginam
princeps auctoritate habebatur, ut eo tempore abes
set, administrandae provintiae intentus, cui erat prae
esse jussus.) Atque is quidem, non expectato reginae
imperio, cum quae acta essent in Transilvania, cogno
visset, delectum militem habere, munire arces, tor
menta et commeatus expedire instituerat, cum res
haud dubie spectaret ad arma, in magno motu rerum,
turbulenti ingenii homine, atque impotentis animi,
turbante ac permiscente omnia. Eodem tempore Fer
dinandus, superioribus bellis fidem et virtutem Ger
manorum majorem, quam felicitatem expertus, cum
Carolo fratre egerat, ut spectatae virtutis, et pru
dentiae ducem ad se mitteret, qui gerendo in Tran
silvania bello, quod animo moliebatur, praeesset,
haud dubia conjectura, quin Solimanus alienam caus
sam, qui mos atque institutum majorum semper fuis
set, suam faceret, et in se converteret arma, cujus di
tionis in Ungaria nollet Transilvaniam tam nobilem,
atque opimam provinciam accessionem fieri: Erat tum
apud Carolum Caesarem inter ceteros belli duce° Jo
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 385

anmes Baptista Gastaldius, qui a prima sua aetate

militiae auctoratus sub Ferdinando Davalo claris
simo copiarum duce prima stipendia fecerat. Inde
cum omnibus in bellis versatus magna cum laude es
set, quae varia, et multa Caesar tum in Italia, tum in
Germania, atque in Africa gesserat, et ad honestio
res militiae ordines provectus erat, et virtutis ergo a
summo imperatore maximis praemiis, atque amplis
simis auctus. Etsi antem aptus ad omnia belli munera
habebatur, quae mandari viris fortibus solent; disci
plina tamen locandorum castrorum, qua laude olim
excelluisse dicitur Pyrrhus Epirotarum rex, omnibus
suae aetatis magnis ducibus, atque imperatoribus ere
ditus est praestitisse. Florebat tum vero maxime glo
ria rerum gestarum germanico bello, quo quidem ge
rendo castrorum praefectus, ad cetera praemia opu
lentam ditionem in Insubrum agro, Italiae regione fe
racissima atque uberrima erat consecutus. Hic dignus
visus, proqter summam peritiam rei militaris, et quod
a primis militiae auspiciis caesaris signa secutus,
semper manserat in fide, qui ad Ferdinandum missus,
dux tanto bello praeesset, non obscura Ungarorum
principum offensione, in quibus multi erant, qui non
sua solum, sed aliorum etiam opinione pares, omni
bus pacis et belli artibus, superiores, multo nobili.
tate et generis splendore haberentur. Additi tamen
ad bellum collegae, et qui quasi apud illum legati
munere fungerentur, Andreas Bathorius, Thomas
Nadasdius, Stephanus Losoncius, quos homines aeque
magnae nobilitatis, atque rei militaris gloria claros,
maluit virtute interse, quam aemulatione imperii cer
tare, cum minime dubium esset, quin ex iis quicun
que esset aliis in honore imperii praelatus, et non
moNU M. iivNG. iiiST. SCRIPT. XIV. 25
386 IO. MICHAELIS BRVTI.

aequo animo alii essent obtemperaturi. Iam Gastal

dius pervenerat ad Ferdinandum, cum crebris num
ciis urgendo enixe egisset, ut profectionem accelera
ret, id maxime Georgio contendente, qui imperatus
ab externis auxiliis, in magno odio omnium ordinum
factione reginae oppressus non facile videbatur, quo
rum regi spem fecerat, consilia explicaturus. Accede
bat ingens Ferdinandi cupiditas, non de praesentibus
modo rebus cum illo peragendi, sed de iis etiam,
quae a Turca imminebant, quae ipsi tamen cum prae
sentibus rebus quadam serie ii.explicabili connexae
videbantur. Nam ut praeclarus de illius virtute, et rei
militaris scientia sentiret, praeter fratris tantam aucto
ritatem, cui erat probata, ejus ipsius Gastaldi postu
lata, antequam rem susciperet, ministris regis edita
effecerunt, que quoniam magno usui legentibus cre
didimus futura, haud alienum duximus a suscepto
munere, ea, ut ab illo tradita accepimus, ordine dein
ceps explicare. Neque ille vero aut de militum genere,
aut de numero agebat, aut de iis locis, qui parum va
lida aut munienda operibus, aut praesidiis firmanda
viderentur, quibus de rebus non dubitaret ita prospe
ctum esse a rege sapientissimo, ut ei, qui gerendo
bello esset praefecturus, de his non esset laborandum.
Se quidem, quae suae essent partes, daturum operam,
ut praesentes vires, militum virtute, studio, atque ala
critate augeret; consilio, quae casus, sorsque invehe
ret, moderaretur: recte enim dici bella administrari,
quibus gerendis ita omnia, quae ageret dux, tempera
ret, ut neque vires consilium, neque robur atque
animi praesentia consilium desidarerat, in primis, ut
quos milites acciperet, sive essent suo ingenio alacres
atque impigri, spe praemii et laudis in suscepto in
 VNGARICARVM RERVM ILLB. XII I. 387

stituto confirmaret; sive militari licentia, et nimia

indulgentia depravati: disciplina, atque imperii seve
ritate ad sanitatem redigeret; inprimis ut verbo
audientes, quo temporum et rerum gerendarum ratio
postularet, se adduci paterentur. Cum ad rem prae
clare bello gerendam, semper creditum esse, magnum
nomen inesse idoneis locis, et natura tutis castris
ponendis, quibusque earum rerum facultas adesset,
quae desiderari inter gerendam rem commode haud
possent dandam operam, ut is tanto muneri admini
strando praeficeretur, qui loeorum peritus, ut bellum
gerendum esset, ad rei militaris disciplinam, usum
haberet adjunctum, atque inde diu orbata industria,
apud milites plurimum esset auctoritatis consecutus.
Hujus esse summam potestatem locandorum castro
rum debere, atque adeo, ad quem, eo ipso obeundo
munere, ceteri quasi vicarii succedentes respicerent,
quos singulis nationibus, ex iis ipsis delectos praefici
placeret, ut ad imperandum atque ad parendum, ubi res
póstularet facilior, atque expeditior ratio, ex prae
scriptione, atque imperio summi castrorum praefecti
redderetur. Cujus quidem potestatem debere muniri
lictoribus, accensis, carceris custodibus, aliisque mini
stris, quos improbitas multorum necessarios reddit
magistratum legitime gerenti. Preterea placere ex
ejusdem arbitratu, atque imperio deligi, qui cibariis
pretium statueret, ut et militnm victui prospiceretur,
et iis injiceretur frenum, qui ea venalia haberent, so
litis saepa plus aequo, atque avare vendendo, cupidi
tate magno eum militum incommodo efferi. Institores
omnes castris pellendos, qui vili empta cibaria, quod
esset iniquissimum, pluris distraherent, ut militi
aut pereundum fame esset , aut malis artibus,
25*
• 388 IO. MICHAELIS BRVTI

quo fame tolerare, ut per vim ab invitis, quae victui

necessaria essent extorquenda. Hinc furandi imma
nem licentiam, diripiendi, latrocinandi, quae miles
si ferret impune, plus aequo contumax et ferox eva
deret, sin capite lueret, cum vitae jactura publicum
in commodum conjungeret, multo idem majore cum
compendio, in acie hostis gladio, quam carnificis securi
raptus ad supplicium interiturus. Placere tamen creari,
cujus certum munus essettum parandorum commeatuum,
tum ad exercitum importandorum, qua una in re belli ro
bur, et nervi inesse crederentur, virum aerem inprimis,
et magnis in rebus perspectae virtutis, atque industriae,
quae maxime esset in hujus muneris functione spectanda.
Ejusdem esse debere summam vitae, et necis in eos po
testatem, quorum ministerio, haec curanda, constitu
endaque essent. Ad hujus procurationem, cognitionem
que requirendos, qui ea suppeditarent, quae victu ne
cessaria haberentur, tum lixas, calones. aliosque,
qui castra ministerii caussa sequerentur, ut si qua iis
aut inter se aut cum milite controversiae intercede
rent, ejus auctoritate, eorumve, quibus ipse de his co
gnitionem mandasset, minuerentur. Deligendum prae
terea quaestorem, cui potior tuendae existimationis,
quam ditandi cura haberetur, atque id quidem eo dili
gentius, quo proclivior materia ad despeculandum pu
blicum aerarium, atque ad militum stipendia frau
danda officii immemores abduceret a flde. Hujus futu
ras partes, in aerarii angusti rationem ineundi,
qua iis malis occurreretur, quae tumultus in castris,
militares seditiones, secessiones gignere per dilatum
stipendii diem consvevisse, id quod in cursu gerenda
rum rerum maximarum saepe clarissimis imperatori
bus, quominus ex sententia; ad cum belli exitum,
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 389

quem vellent, rem perducerent, pesti fuisset. Hine

quidem non defuturum ex mercatorum conventu (peri
tum enim ejus administrandi muneris vix in ullo alio
genere hominem posse inveniri) atque adeo, ut is om
mibus praeferretur, cui uberius praemium laus, gloria
fama, atque bonorum existimatio quaestu, et com
pendio esset, si ejus modo esset inveniendi facultas,
in foro, ubi fere vigei et cupiditas, amandata exsu
daret fides. Ad hujus munus pertirere, ut ad di em mi
liti solveretur stipendium cum fide, tum si temporis
ratio prohiberet, spe confirmandis animis contineret
in fide, ac variis artibus delinire feroces, atque im
potentes animos, blandiri, assentari nosset. Huic as
sistere ministrum probatae fidei opportere, qui utrum
que faceret, ut et ratiocinator pecuniae publicae da
ret operam, ne expensa pecunia militibus, per ficta
nomina ferretur, qui in accepti tabulis frequentes,
nulli in acie essent futuri, quo in genere semper multi
essent, et nostra, et veterum memoria imprudentissime
et nulla cum dissimulatione versati; tum ut simul
alienae fidei exactor, quaestori me permittere pecu
miam publicam in rem privatam, se falso, atque in
consulto, avertere. Postulabat praeter haec omnia,
ut ex summorum hominum delectu, tormentorum, cu
randorum munus ejus rei perito homini mandaretur,
cum in re magni momenti, ubi sive autoritate ars, aut
sine arte auctoritas vigeret, levissimus saepe error
ad summam rerum gerendarum obesse plurimum con
svevisset. Artem enim in eo requiri, ne a ministris
aut volentibus per scelus, quod nonnunquam accide
ret, aut invitis per imperitiam artis, falli posset,
auctoritatem, ut intelligerent, parum recte, atque or
dine rem administrantibus haud futurum impune. Mi
390 IO. MICHAELIS BRVTl

nistris singulis, singula tormenta dari placere, ut

quisque suo, cum usus posceret, qua dirigi ictum opor
teret, rectane, obliqua regione tormento collocato, li
ceret collimare. In iisdem ministris aliquam earum
artium requirebat, quae reflciendis tormentorum man
chinis usui essent, ut si quid iis agendis offendere
tur, praesto esset aut ferrarius faber, aut tignarius,
cujus oportuna opera incommodo occurreretur. Iam
singulis ministris operarum certum numerum tribui
volebat, qui fodiendae humo aggerandae, tollendis,
deprimendis tormentis, amoliendis, loco mutandis, fre
quentes ad accipienda imperia operam navarent. Ac
quoniam saepe accideret, ut, propter itinerum difficul
tatem, dum instructus exercitus aliquo in expeditio
nem iret, haerentia passim tormenta coenosa via, et
strata ritibus essent properantibus in mora jubebat
vectes, longurios, trabes, tum instrumenta varia com
parari, senas, maleos, dolabras, cuneos, fibulas, coch
leas, maxime quibus demissa altius attolerentur et
demitterentur elata, ubi posceret usus, quibus custo
diendis viros impigros, industriosque, qui parem fi
dem industriae haberent, praeficiebat, ut et ea ad
opus praeberent et perfecto opere, cum curata repe
tita asservarent, nihil aeque conducere arbitratus ge
renti rem, quam ea praesto habere, sine quibus res
geri recte non posset, quae momento temporis, ut
aut male, aut praeclare caderet, posita esset. Maxime
vero religionis memor, qua una stare rei militaris di
sciplinam contendebat, sacerdotes, viros graves po
scebat, et quorum auctoritatem non minueret flagi
tiosa vita, ex his jubebat alios concionari, ut dum
miles agnosceret certum, quem coleret, et vereretur
deum, ejus memor, apud quem esset scelerum, et recte
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 391

factorum discrimen, et facilius in officio contineretur,

et ducibus ad ea exequenda, quae esse ut imperata,
quamvis ardua eadem, et cum vitae periculo adeunda,
verbo audientes essent. Recte enim existimabat, eo
gerendo bello, cujus unus finis esset, pulsis barbaris
hostibus propagare Christiani imperii fines, ne metu
mortis miles a re gerenda deterretur, habere certam, at
que exploratam spem de beata vita, quae per honesta
vulnera, et mortem, in acie a viris fortibus adversus
barbarum hostem propugnantibus appeteretur. Ex iis
dem destinabat alios obeundos sacris, sauciis curan
dis alios, et male affectos, cum cura, et attente, me
dici inviserent, qucrum operam regis sumptu conduci
volebat, ut qui decederent, sacro loco, et solito chri
stianis populis ritu, si daretur facultas, humarentur; ni
hil enim esse, quod aeque in milite augeret fiduciam
animi, inter vuluera, caedes versante, quam spem su
sceptam, dum vita incolumis superesset, certa virtu
tis praemia, quae rem praeclare gestam sequerentur,
honores, commoda, reditum honestum ad suos defun
cto bello; mortem honestam vita defunctos manere,
nihil esse, quod magis in milite alacritatem, et animi
fiduciam minueret, quam eorum malorum metum, quae
vitam miseram, frustratam laborum praemio, quorum
spe milites in bello sustentantur, inhonestam mortem
efficerent, quam tamquam pecudes saepe in limojacen
tes, aut in fimo, quod haud raro accideret, se crederent
obituros. Exigebat praeterea operarum numerum in
gentem, quorum hominum esset maxime necessarius
usus, ad ducendas fossas, exstruendos aggeres, muros
demoliendos, propugnacula facienda, per viarum an
fractus, ad ascensum locis arduis, ad descensum lubri
cis, et praeruptas semitas molliendas. Nam saepe ac
392 IO. MICHAELIS BRVTl

cidere, ut, cum iter fieri oporteret, remotis a fluminibus

locis, et ubi nulla esset aquandi facultas, putei fodiendi
essent, ne penuria aquarum adeo necessaria rei exer
citus laboraret; tum ad obruendas sordes, fossae al
tiores ducendae, quae neglecta res, tum omni alio
anni tempore, tum maxime aestatis, quo res fere geri
solet, torrente humum solis aestu vehementius, gi
gnere peruiciosos morbos, et graves consvevisset. Iam
requiri in urbium obsidione, qui opere faciundo exci
tati, aut rectos vinculos agerent, aut obliquis, et ad
versis, si quando requireret usus, actos exciperent,
quorum hominum magnam facultatem, verisimile es
set Ungariam suppeditare, propter crebras tum aeris,
tum argenti, atque auri' secturas, quarum esset tota
regio feracissima. Eorundem operam caedendis silvis,
locis editioribus aequandis, obstruendis paludibus, ma
teriae ad opus comportandae opportunam credebat,
quae munia in ipso articulo gerendarum rerum recte
non possent a prudenti duce, et rei militaris perito de
siderari. Nam ut maxime necessarium hoc genus ho
minum haberetur, efficere, nostra aetate corruptam
priscam militiae disciplinam contendebat, qua apud
veteres vigente, miles ipse opus facere, vallum, at
que aggerem comportare, tum fossas ducere, et ca
stra munire consvevisset, quibus fiebat, ut et militum
vires corroborarentur, labore assiduo duratae, et non fa
cile locus mobilibus ingeniis in opere occupatis ad tu
multus et seditiones relinqueretur, qui morbus, ut
oritur, ita alitur otio: vulgo enim eo esse homines
ingenio, ut cum natura cessare non queant, nisi sit,
qui imperio cogat recte agere, id quod perse norunt
male agere necessario cogantur. Inde in exercitu
horum hominum usus, quos Itali latino affini verbo,
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XII. 393

„vastatores“ a re ipsa appellant, ad opus idoneos, ad

cetera inutiles solitos mitti. Aliud munus, cujus essent
magnae futurae opportunitates, homini mandari pla
cebat, cum lingvae perito et locorum, quibus gerere.
tur bellum, tum spectatae prudentiae, qui explorato
ribus observandis praeeset, quos fides et calliditas,
et usus, idoneos ad speculanda hostium consilia
ostenderet, quique daret simul operam, ut si qui clam
hostium exploratores vagarentur, in castris detege
rentur. Nam alium requirebat, cujus partes essent
conquirendi, itinerum duces, qui parati, ubi occasio
se se ostenderet, viam praeirent, ne oppressis angus
tiis temporis, tum essent quaerendi, cum subita res
requireret , ut, extemplo irent in expeditionem,
aut receptus esset quaerendus, quae tota res fere
occasionis et temporis, moram non ferret. Unum
minime negligi volebat, ut parvae frumentariae molae
impositae carris veherentur, quibus milites, siquando
ejus rei facultatem durior eriperet casus, haberent, qui
bus inopiae obviam irent. Id solere accidere, in minus
frequentibus locis, et fuga habitatorum desertis, aut
ubi in arcibus milites praesidio relinquerentur, quos
saepe obsessos cogeret ad extrema descendere infes
tus hostis. Neque hoc solum, sed illud etiam require
bat partim ad sauciorum, partim ad aliorum usum, qui
adversa valetudine in castris laborarent, ut mobiles
furni, quos Graeci clibanos vocant, compontarentur,
quibus, ubi aliunde deficeret, certa quoquendi ratio
non deesset; tum illud minime praetereundum, ut
agenti raptim agmen, ad latiores fossas transeundas,
quae res saepe properantem militem moraretur, pom
tes praesto essent, quos paratos ferri jubebat, tum
sutiles naves, quibus subito arcta compage aptatis,
394 IO. MICIHAELIS BRVTI

flumina milites traducerentur. His, se adolescente,

meminerat Prosperum Columnium summum suae aeta
tis ducem, exercitu amnem traducta, alia parte, quam
qua Gallus hostis existimabat, . qui ulteriorem ripam
superior militum numero obtineret, magna sua cum glo
ria, Insubrum regnum caesaris imperio adjunxisse.
Deinceps agebat de armorum apparatu, quae saepe
minus ab ea parte munitis, in gerenda re magna in
commoda, atque insignia detrimenta, desiderata attu
lissent. Itaque poscebat ingentem pixidum, et fistula
rum vim, quibus in praeliando homines, ubi privata
deficerent, uterentur; tum ex alio genere, quae his
aliquanto majores, longe tamen infra magnitudinem
campestrium, et muralium tormentorum magnum
usum ad munitiones, et ad murorum propugnacula
defendenda, propter agilitatem haberent, bilibrem fore
globum emittere solite, quo minus pondere, eo ma
gis numero, cum crebrius, citiusque parari possent,
nocentes, ad haec thoraces, galeas, enses, et in qui
bus magnum inesse creditur exercitus robur, praelon
gus hastas et macedomicis sarissis non absimiles,
quas Itali picas vocant, quo genere armorum, ubi
conferta acie, et densatis ordinibus miles pugnat,
nullum est ad sustinendum, reprimendumque quan
tumvis firmum equitatum validius telum; ad haec
omnia, magistrum equorum celerum, virum impigrum,
et cognitae fidei, atque industriae designari volebat,
qui si qua docendus rex esset, quae ad summum rem
pertineret, per praeparatos, et dispositos equos stationi
bus certis curaret litteras celeriter et tuto reddendas,
jussus nemini equos utendos dare, cui non esset facta
a duce potestas. Movendis castris virum acrem deligi
placebat, cujus munus esset, prohibere, ne equis, quod
 VNGARICARVM RERVM LIB. XII. 395

saepius, quam expediret, accideret, sine commeatu

dilapsis, a signis discederet, et ut singuli, servatis
ordinibus, ita incederent, ut ordo et disciplina
rei militaris postularet. Postremo, propterea quod
colligendis vasis, jurgia multa et rixe inter mili
tes ad impedimenta excitari consvevissent, ni aeri
cura prospiceretur, placebat uni curam ejus rei man
dari, cujus ductu agmen impedimentorum tuto ince
deret, et quo ordine illi a castrorum praefecto impe
ratum esset. Probavit haec omnia Ferdinandus rex,
facile passus sibi persvaderi ea necessaria bello ge
rendo esse, ab homine magni usus, et prudentiae, et
qui integritatis, ac fidei incolumem famam ad aeta
tem jam grandem conservasset. Itaque praeceperat
suis, ut quantum vires ferrent, et permitterent angus
tiae temporis, ex illius sententia omnia compararen
tur. Nam Georgius, cognita minime dubia defectione
suorum, qui jam ad reginam magno consensu tran
sissent, urgebat crebris nunciis, ut exercitus dux
profectionem maturaret. Verendum enim, ne per ad
versariorum cunctationem regina spacium macta ad
vires confirmandas, firmior esset, quam, ut facile op
primi, et pelli praesentibus viribus posset. Nam
Petruithium, ut numqum antea attentiore cura, popu
los excitare ad arma, delectum militum habere, Soli
mani praefectos e propinquis praesidiis spe praemi
orum ingentium excire, quas vires si Ferdinandus
coire pateretur, qui lacessere prior ipse cum spe pro
ventus constituisset, et lacessito brevi in magnum
discrimem rerum omnium veniendum, quod enim ratio
doceret, eum qui prior in aciem armatus descenderet,
atque ultro hostem peteret infessus, fiducia majorum
virium credi praevenire inbecilliorem : quod ad fa
396 10. MlCHAELIS BRVTI

mam, et populorum studia comparanda, magnam vim

haberet ; qui raro plus eorum caussae tribuerent,
quam viribus, quos duces sequerentur ad bellum ; ea
enim parte, qui superior esset, ubi vi, et armis, non
jure ageretur, eum superiorem caussa futurum credi,
male hoc quidem ; sed apud eos, qui recte de rebus
judicarent, qui essent pauei, de bello, de paee, inevi
tabile malum exacturam. Opportunum colloquio lo
eum Tokaium videri, quo quidem mi parum de eo
conveniret, se ad prescriptum diem adventurum. Non
recusavit Salmensis de colloquio, quidquid minus
praeclare de eo sentiret, levis ingenii homine, ac
lubricae fidei, ac stipatus magna peditum atque equi
tum manu, quo praesidio ad omnem munitus esset,
Tokaium venit. Quo cum Georgius ad condictum diem
venisset; remotis arbitris, collocuti in multam noctem
sermonem produxere, cujus haec summa fuisse fertur.
Credere se neminem ignorare, quae sua semper fuis
set sententia de regni controversia, inter Ferdinan
dum, et Joannem regem orta, ab initio usque dissen
sionis. Numquam enim quid sentiret, dissimulasse, eo
ingenio, ut cum rectissima vellet, et quae rei publi
cae salutaria essent, praeferre non vereretur, mun
quam sibi fraudi apud eos futura, quorum rectum ju
dicium de rebus esset. Quam diu de regno certatum
esset armis, e duobus maluisse Ungarorum regem
Joannem, cujus optimam caussam credidisset, quam
Ferdinandum, et Joanne mortuo ejus heredem filium,
sed ita hoc quidem, ut Ferdinandum christianum
regem, quam Solimanum Turcam Christiani nominis
hostem mallet; qui, nisi unus, qui potest omnia tan
tam a suis pestem averteret deus, brevi esset regno
universo potiturus, Esse Petruithium, unum e pupilli
 VNGARICARUM RERVM ILIB. XII. 397

tutoribus, qui Lippae et Themesvaro, omnisque illius

regionis tractui praeesset. Tum propter generis
propinquitatem reginae arcanorum conscium, no
mine in se unum quidem inimicum accerrimum,
re in pupillum innocentem , suae fidei creditum
insidias moliri. Habere enim cum Turca commu

nia consilia, cui ingentium onerorum spe oneratus,

quod sibi maxime compertum esset, et se unum, qui
illius nefariis consiliis ire obviam auderet et univer
sum regnum praedae esset objecturus, prodito pupillo
et matre regina, non quidem, quod credi vellet, ut il
lam cum filio a Georgii tutela liberaret, sed, ut e regni
administratione deturbaret imperii aemulum, cui so
lus inhiaret. Id quanti esse, Ferdinando deberet, ne
minem ignorare, qui sciret, Transilvaniam magnas
opportunitates suppeditare, in Solimani potestatem re
dactam, volenti finitimam Austriam et Germaniam.
adeo invadere armis. Saepe Ferdinandum frustra pe
riculum suarum virium, et hostis fecisse; quas quo
minus, ut vellet, roborare Carolus frater suis auxiliis
posset, totus inter se discissus Christianus orbis, cui
praeesset, in primis Gallus hostis perpetuus, commu
nicatis cum Turca consiliis, semper esset impedimento
futurus. Maluisse quidem se, ut jam dixisset, inte
grum regnum servare Joannis heredi, cujus tutela man
data suae fidei esset; sed, quando illi parum praesidii
in suorum fide relinqueretur, regnum, Solimani sem
per obnoxium futurum armis, in Ferdinandi potestate,
Christiani regis, quam in barbari hostis esse maluisse.
Ac ne quid esset, quod dubium suum consilium red
deret, hoc inserecipere, pollicerique adeo se effecturum,
ut sua sponte regina, satis dudum perspecta immanis
regis perfidia, per aequas conditiones, regno conce
398 I(). MICHAELIS BRVTI

dere Christiano regi malit. Unum se enixe orare,

ut cujus rei praemium nullum luculentius exspec
taret, et grandis natu, et, cujus consilia provehi ultra
vitae terminos non possent, spe omni posteritatis
praecise, quod ita amanter, et prolixe de maximis
rebus cum illo egisset, ne pateretur sibi aliquando
fraudi fore.

Quibus Salmensis auditis, cum esset hortatus, ut

maneret in fide, et omnia sibi de Ferdinandi regis in se
animo sponderet, discessit, primo quoque tempore
Viennam se iturum pollicitus, atque de his omnibus
sedulo cum Ferdinando acturum. Neque fefellit collo
quium reginam, neque quid esset adeo cum Salmensi
in colloquio actum, exploratoribus reginae referta,
qui Georgii consilia, progressusque omnes observa
rent, atque ita apud reginam quaererent gratiae locum,
quam melioribus suis rebus, futuram haud immemo
rem suorum sperabant. Cum alia vero de Georgio
querebatur, tum illud maxime, callide praeoccupatum
ab eo Ferdinandi animum, spe regni ostentata, falsa
atque elusa se, de quo sibi reconciliando, id suis ra
tionibus postulantibus, sua sponte pridem cogitasset,
quod quando minus per illum assequi licuisset, nulla
jam cum invidia se Solimani opem, apud quem pro
fugii locum paratum haberet, et sibi et innocenti filio
imploraturam credebat. Neque audacia consilio de
fuit, feminae in sexu imbecillo virilem animum, quem
praesens status poscebat, gerenti. Itaque cum certis
mandatis Joannem Zalancium probatae fidei, et pru
dentiae hominem Constantinopolim misit, qui, facta
adeundi potestate, Solimanum docuit, quae Georgius,
contempta tanti imperatoris majestate, in viduam re
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIII. 399

ginam, et infantem filium pergeret moliri. Agere pa

lam et nulla consilii dissimulatione cum Germanis de
TransiIvania Ferdinando regi prodenda, cum quo pri
dem consilia communicata habeat, eo scilicet consilio,
ut inimicus rex adeptus regnum, sibi tutori, non re
ginae matri debeat, exclusae per summam injuriam
cum innocente filio, ita vendito externo regi, ut prae
tium regni referat injustam in eos dominationem, quo
rum exitio et ruina erescat. Neque tamen hanc tan
tam injuriam ad filium pupillum prius aut ad se ma
trem orbam viro, destitutam omni praesidio, quam ad
Solimanum pertinere, penes quem unum sint iura regni.
Nam quo uberius sit, violatae fidei scelus per contemp
tam summi imperatoris majestatem novo scelere scelus
cumulasse, orare supplicem pro sua consvetudine,
quos non semel servavit sua invicta dextra ab armato
hoste, velit a suorum insidiis, majestate sui nominis,
armisque adeo sanctos tectos inprimis a scelerati ho
minis injuria servare. Vix, ajunt legatum Solimanum
perorare passum, jussisse Ciausium internuntium ad
Budensem praefecfum cum litteris mitti, quibus impe
ravit, ut aut vivum, aut mortuum primo quoque tem
pore redactum Georgium in potestatem, ad se mitte
ret ; simul ad Transilvaniae civitates alias litteras
dari jubet, eodem argumento, ut in omnibus Ciausio
adsint, quae ad ea obeunda, quae in mandatis haberet,
ostenderet sibi necessaria esse. His adjectum regium
edictum, quod quidem palam recitari magistratibus
iubebat, cujus erat summa, a se Georgium regni ad
ministratione, atque omni publico munere privatum,
notatum infamia, atque hostem declaratum, qui illius
decretis pareret, in illum ea poena magistratum anim
advertere, quae decerni in convictos majestatis gra
 9() IO. MI C H A F. I,IS B RVTI

vissima soleret, persequi omnes sceleratum hominem,

qui perviolata tutelae jura, innoeentem pupillum cir
cumveniret, igni, ferro, quicunque suae ditionis es :
sent atque imperii, jubere. Neque his contentus, da
tis aliis ad Transalpinum, aliis ad Moldavum litteris
imperat, adversus Georgii vim sint reginae praesidio,
nec opprimi nefarii hominis aut insidijs, aut armis
opportunam sua cunctatione patiantur. Sed haec non
prius Ciausius Budam, atque in Transjlvaniam attu
lit, quam ad Georgium sive pertulit fama, sive, quos
praemiserat Byzantium, exploratores, jam magnitu
dine largitionum, qui plurimum gratia apud Solima
num poterant, redemptis. Neque ob eam caussam satis
animi securus, veritusque, ne detectis consiliis, parum
in caussa sibi praesidii relinqueretur jure apud Soli
manum agenti, ab armis atque animi magnitudine pe
tere subsidium constituit. Hinc Sabesum non ignobile
oppidum haud procul Alba Julia, digresssus, conces
sit, missis, qui undique commeatus importarent e vi
cinis pagis, quibus plenissimis, ac peropulentis est
regio amoenissima referta, simul qua muri aut ve
tustate, aut alio casu collabentes procidissent, refici,
atque in altitudinem justam fossam perduci, aggerem
que exstrui cum cura jubet, dispositis ad muros tor
mentis, quae subvehi e regio armentario Alba Julia
curaverat, in his omnibus regina connivente, quae
magis, quae horum caussa esset, posset suspicari,
quam ne fierent, prohibere imperio, quod nullumi jam
penes illam esset. Mox profectus Georgius Vásárhe
lum, oppidum situm peropportune in Siculos eunti,
principibus gentis magnis muneribus in sententiam
traductis, facile persvasit, ut delectum militum ha
bere, ac mercede conducere tum equitum, tum pedi
 VNGARICARTM RERVM I,IB. XIII. 401

tum certum numerum liceret, nonnullis interceptis,

qui studiosi reginae partium ac palam illi infensi fe
rebant. In his Andream et Valentinum Martonfios,
mobilissimo loco natos homines interficiendos curavit,
quod eorum egregiam fidem in reginam, voluntatem
que esse comperisset. Ex hinc conduxit adnitentibus
amicis ad quatuor hominum millia, quos jure jurando
in sua verba adegit bellicosos homines, et ad perfe
renda belli incommoda, victus genere, quo aspero, at
que horrido utuntur, a pueritia duratos. His adjunxit
alios, qui multis beneficiis devincti, se illi ultro in
clientelam tradiderant; quibus viribus subnixus, regi
nam, cui nullis innitenti auxiliis jam formidolosus im
minebat, ad ultima auxilia descendere coegit. Nam si
mulatque non dubiis nunciis, quorsum illius specta
rent consilia, cognovit, missis e suis ad Budensem prae
fectum, orat adversus Georgium se regno pellere co
mantem, quod Solimani Imperatoris beneficio pupillus
filius obtineret, quemadmodum illi imperatum esset,
primo quoque tempore arma, auxiliaque expediret, ve
rendum enim, ne interposita mora, prius a scelerato
homine opprimatur armis, quam vere iniisse consilium
de se opprimenda existimetur. Iam ex sua dissimu}a-
tione spe impunitatis quaesita, hominem acerri
mum esse in armis, ingenti militum manu, comme
atibus, tormentis, omnique bellico apparatu instructum,
ut nom ad propulsandam vim $olum, si qua inferatur,
sed ad inferendam etiam, atque ad majora adeo ten
tanda, ubi diutius occurrere ejus sceleritatis consiliis
cunctetur, sit par futurus. Neque regina interea de
jecta animo cessavit, sed usa suorum ingenti studio
ad septem hominum millia, quam peditum, quam equi
tum coegit, atque eos, Petruticio duce, Berecicam Al
mONUM. HUNG. HIST. - 8cRiPT. XIV 26
402 IO. MICHAELIS BRVTI

vinciumque, quas arces non procul s Marusii amnis

ripa Georgius a fundamentis extruxerat, expugnatum
mittit, utraque nullo negotio in fidem accepta, inde
copiarum pars Ciamadium obsessum missa, Nicolao
Kereputio e Rhacianis accersito, homine magnae apud
suos auctoritatis, cum is popularium ad octo millia
armasset. Erat in eo oppido militum praesidium non
contemnendum, cui Gaspar Perusiczius praeerat, vir
magni animi, et Georgio maxime fidus. Itaque et egre
gie oppidum defendit, et Nicolaum muros ne quid
quam oppugnare adortum, insignibus acceptis detri
mentis facile oppugnatione absistere coegit.Interea Ge
orgius cognitis, quae ad Chanadium Thomam Var
koczium, rei militaris peritia clarum hominem, ali
quot peditum millibus, atque equitum secum assum
ptis, propere ire obsessis auxilio jubet. Ita ille dies,
moetesque continuato itinere, non procul a Nicolai
castris, nihil minus eo tempore, quam hostium adven
tum expectantis, loco idoneo consedit, simul ad oppi
dum mittit, qui de suo adventu Gasparem faciant cer
tiorem, et, quod suum sit consilium, doceant. Interea
per noctis tempus mittit in hostium castra speculatum
perspectae prudentiae homines, qui calorum, et lixa
rum habitu, quod facile apud eos poterat agi, a qui
bus nihil ex rei militaris disciplina omnia temere et
barbarorum in morem administrarentur, falsis custodi
bus, quantus eorum numerus esset, qui castrorum si
tus, quae vigiliarum, ac stationum ratio, nocte, inter
diu, ne essent insidiis opportuniores, ceteraque quae
cognita usui essent, quantum brevitas temporis patere
tur, explorata, cum cura referrent per eos, quod ipse
sua sponte suspicatus esset, certior factus, omnia apud
hostes, tamquam in pacato incondite, et dissolute agi,
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XIII. 403

nihil ordine et pro aliorum consvetudine: sperans

posse de improviso opprimi incompositos, atque im
paratos, ubi simul ipse a fronte cum universis copiis
simul, qui erant in praesidio milites eruptione facta,
ex oppido territos adorirentur, aggredi nec opinatos
constituit in $uorum securitatem hostium contemptione
versa, quae multis saepe exitio fuit, semper est multis
futura, Ita autem copias instruxit, ut in prima acie
magnum peditum numerum cum delectorum equitum
ala constitueret, in altera reliquam peditatus partem,
cujus laevum latus objectus collis, dextrum equitatus
robur tueretur, id eo consilio, ut conserto proelio, si
mul qui in sinistro cornu erant, adversus hostium po
stremum agmen pugnarent, simul a cornu dextro de
ducta equitum ala, quorum ingens numerus erat, a la
tere aggrederentur, ipse mediam aciem tenuit, quid
quid erat in exercitu roboris, e fronte objecturus. Ad
hunc modum exercitu instructo, quarta noctis vigilia
movit, ita silenti agmine, ut prius ad hostem pervene
rit, quam is eum movisse, suspicatus esset. Ergo suis,
clamorem tollere eodem tempore, et canere signajus
sis, a tribus partibus, ut imperaverat, hostem trepi
dum nec opinata re, cum spacium non daret ferox mi
les instruendi suos, et palatos, dissipatosque ad signa
revocandi, in fugam vertit, magna eorum edita caede.
Duo millia enim, et quingenti interfecti, quatuor millia
dicuntur vivi in potestatem redacti, qui certatim abje
ctis armis, agrestes homines, qui nunquam campum,
nunquam aciem vidissent, se turpiter dedissent. Inde
elatus successu, cum late omnia populatus, circum
jecta oppida, arcesque recepisset: si qui pertinacius re
cusarent, vi atque armis imperata facere coactis, ovantis
speciem praeseferens militum spoliis hostium onustum
96*
404 IO. MICHAELIS BRVTI

Varadinum reduxit. Non esthoc loco praetereundum no

bilis feminae perinsigne facinus, rarum fortitudinis
exemplum.I{edierat Nicolaus Kereputius, tanta accepta
clade domum, paucis superstitibus e tanto numero, qui
illum fugae comites, desperata salute erant secuti. Quod
ubi uxor cognovit, magni animi femina, eo digna, quae
meliore sexu viro imperaret, cum vultu, atque oculis
ardens, frendens, fremensque ingentes animo vias curet.
Enimvero, inquit, occurens dignus vir, cui benegesta
re, devicto hoste triumphum deportanti, laeta uxor cum
liberis obviam eat: dignus, qui ex magni animi femina,
certe prestantiore tam inerti viro suscipiat prolem, ut
siquid indolis a matris ingenio liberi haustum habeant,
corrumpat a patre mollis,atque imbellis haustus animus.
Me miseram, quam mea me spes atque opinio fefellit.
Quid nunc te, homo inertissime, manet in vita reliquum,
quod cum teneas, minus tibi reddat vitam invisam. Lux
haec, quam intueris, quamdiu vives, tuae illustrandae
infamiae, hostis illustrandae gloriae orietur, ut quae
omnibus animantibus amabilissima est, tibi sit odiosa,
atque invisa futura, me in tenebris quidem, non tibi
tanti flagitii, tristi memoria occursura, quae perpetuo
tibi, velis molis, animo obversetur. Quanto tibi spe
ciosior erat mors tam turpi vita, quanto vero tuis.
Quae porro est posteris speranda ad laudem commen
datio, a te tam praeclaro suae nobilitatis auctore.
Auctus majorum gloria, diminutam illam posteris
tua infamia relinquis, duplici nomine et posteris, et
majoribus reus: quorum alios tuo exemplo perdis,
aliorum, quantum in te est, gloriam, splendoremque tuo
dedecore exstingvis. Facessas vero hinc, indignus
vir, quem iis oculis inspiciam, quibus nihil reliquisti.
Neque vero illa oratione acerbior in virum, quam re
 vNGARICARvM RERVM LIB. xIII. 405

fuit. Aliquot menses vetuit eum admitti in conspec

tum, odio, atque iracundia ardens. Haec ita aeta,
Centorius tradit, secus Forgatius, qui scriptos com
mentarios de rebus Pannonicis reliquit, cujus sum
mum studium his colligendis fuit, id quod potuit,
praestare, et ungarus, et in Ferdinandi ac Maximi
liani regia magnis rebus consultandis, administran
disque versatus: ut satis mirari non queam, cum age
retur de rerum monumentis, unde haec occuratius
mandare litteris liceret, e seriptoribus exteris, huic
et fidei, et industriae insignem laudem tribuisse, cum
mihi auctor esset, ut unum mihi proponerem ad scri
bendum, certum quem sequerer auctorem, quem qui
dem reipsa expertus, egregie quidem voluisse, tanto
subeundo oneri minus pares vires praestitisse intelligo.
Unum quidem illi video fuisse curae, ut quo studio
ferebatur, non historiam scriberet, sed unius lauda
tionem, cujus mortui memoriae Italus ita faveo, ut
non sim tamen passurus, illius manes mihi aut men
tem et consilium in scribendo moderari. Ita vero For
gatius, ortum discidium inter Petruitium, et Geor
gium ait: cum eorum essent contrariae rationes, pu
gnantia studia, quod sequi necesse erat, in partes di
versas homines distraxisse, in his maxime, quorum
praecipue nobilitas, et majorum merita in rempubli
cam erant; Petruitium enim, quo fides et officium
svaderet in unam curam conservandi regni regi pu
pillo, consilia omnia intendisse, in hoc unum maxime,
ut aerarii procuratio spectatae fidei hominibus man
daretur, quorum una esset eura, reposcendi ab his
rationes, qui vectigalibus portoriisque exigendis, ac
locationibus publicorum munerum, auri, argenti fodi
nis ad eum diem praefuissent (haud obscure Georgius
406 IO. MICHAELIS BRVTI

designabatur) tum ne cui post-hac permitteretur, ut

per honestam speciem pecuniae tuendae interversos
regios thesauros a Joannis herede, in unius, aut alte
rius privatum usum transferrent. Atque haec quidem
Petruitius, qui misertus pueri regis fortunam in me--
dium afferebat, non Georgii odio, ut multi credebant,
sed fidei suae testificandae gratia, cujus quoad vixit,
praeclara multa documenta dedit, procul remotus ab
omni cupiditate animi, ut inter omnes video constare,
qua ita alter flagrabat, ut homo ordinis religione ve
rendus, sacrosancto sacerdotio praeditus, gravis
annis, nullos superstites a suis relicturus, quorum
caussa minore cum invidia, sceleratus esset, nullum
rationi, ad colligendum animum a tanto flagitio, re
linqueret locum. Eo quidem reginam redegisse ajunt,
ut cum deessent, quibus victum tueretur, regno prae
dae, inimico relicto, de receptu in Poloniam apud
regem fratrem, ut paulo ante commemoravimus, co
gitarit, aegre, quominus pergeret in sententia ma
nere, passa se exorari tum precibus amicorum, quo
rum non erat in eadem sententia consilium par, tum
Bonae reginae matris auctoritate, quae missis in
Transilvaniam legatis, accurate de reconcilianda
gratia cum Georgio egisset. Sed nulla reginae aequi
tate molliente barbari animum, qui suam praedam,
non regni partem, sed universum regnum statuisset:
de suorum sententia, quorum praeter Petruithium,
Franciscus Patoczius, Antonius Losonczius principes
auctoritatis habebantur, de transferenda Lippam
regni sede agitare coepit, Alba Julia relicta. Erant
vero, ut credebant, in eo consilio magnae opportuni
tates. Ita enim fore putabant, ut et solutiore animo
inter eos ageret, quorum in se esset tum eximiam
 VNGARJCARVM RERVM ILIB. XIII. 407

fidem, tum prolixum animum experta, omnibus sibi

suppeditandis, . quae ad tuendam majestatem regii
nominis requirerentur. Nam quod plurimum conducere
illius rationibus videbatur, sperabant magnum popu
lorum motum ex hoc mutatione consilii excitatum in
sua sponte indigne ferentium, scelerate circumventum
pupillum ab eo, quem si ulla agnosceret, quae homi
nes colerent, divina atque humana jura, in sua tutela
positum habere filii loco aequum esset, eundem regem,
cujus in terris augustum et sacrosanctum nomen divi
nis honoribus homines venerarentur. Sceleratum ho
minem non deum scelerum humanorum vindicem, non
famam, non hominum existimationem veritum potu
isse inducere animum patrio regno deturbare, quem
petitum ab aliis, nisi vita et sangvine statueret ab
injuria vindicandum, praedonum omnium immanissi
mus, taeterrimusque esset habendus. Quod vero sce
lus nefarium magis, quod paricidium exsecrabilius in
parentes, liberos, patriam admissum, quam a tutore
proditum pupillum, et quidem ea aetate, ut nondum do
mesticorum malorum conscius, prius injuria afficere
tur, quam injuriae sensu. Si in tam barbaro pectore
ullus esse posset locus paenitentiae, neminem credere
non imparem tantae sustinendae invidiae, parta malis
artibus impia dominatione sua sponte abdicaturum.
Quam enim ullam foediorem servitute m, quam quae
sitam tanta cum invidia potentiam, tam injustam per
vim susceptam, atque administratam dominationem.
Ut esset summa regnandi voluptas, viderent, qui illam
avidius expeterent, quanti regnum esset faciendum,
cujus esset justum pretium hominum odium, male
dicta, dirae exsecrationes, quibus nunquam non e$-
sent reclusae dei immortalis aures, acerrimi ultoris
408 10. MICHAELIS BRVTl.

injusti in hominum imperii. Quantumvis metu liberae

voces coercerentur: unum tamen alte reconditus in
pectoris penetralibus deum audire devoventium aeter
mis suppliciis invisum caput. Quot vero in uno sce
lera ab uno admissa, ut speraret, se diu illa ferre im
pune posse. Unum ne inventum hominem in terris,
cujus tanta audacia esset, ut mortalium omnium infimus,
palam spectantibus omnibus, et tantum scelus exsecran
tibus detractum e summo rerum fastigio regium decus
pedibus subjiceret, innocentiam perfidiae, victas leges,
et gentiumjura armis cedere cogeret. Haec aliaque hu
jus generis plura quamquamGeorgiusversariim omnium
ore intelligeret, obfirmato adversus omnia animo, quae
scelerato incepto obstarent, quidvis potius acturus vide;
batur, quam ut pateretur per reginae factionem se in or
dinem cogi. Ad minuendam tamen invidiam, qua flagra
bat, se totam jam reginam permittentem amicorum con
silio, et Lippam brevi concessuram variis artibus ag
gredi instituit, nunc precibus et blanditiis, cum jube.
ret de se illam omnia meliora sperare, nunc inten
tare minas, et mali metu deterrere. Nihil esse, quod
a se vereretur, sene, sacris initiato homine, nullis pro
pingvis, nulla spe posteritatis, quae parum fidam
suam tutelam, et suspectam regni procurationem red
deret, non majorum nobilitate, non gloria rerum
gestarum tumentem, non domesticis opibus insidiari
regno, quae omnia ab iis essent timenda, quorum se
fidei, et filium regem temere permisisset, cujus ne
quando esset justa de matre querella provecti ad
legitimam aetatem administrandi regni, illi danda
opera esset. Quod si inimici injuste abjicerent, id
vere illos pridem animo moliri, ut per alienam invi
diam regnarent, nobiles homines, magnis divitiis,
 VNGARICARVM RERVM I.IB. XIII. 409

copiis, clientelis, aliis multis fortunae praesidiis mu

niti, quibus freti animos ad novas res tollerent, qua
rum studio maxime efferentur. His aliisque in eamdem
sententiam regina ita se vinci simulabat, ut animo
saucia, tempori, cujus minus secunda aurafum filii
rebus afflabat, tamquam velificandum censeret, tota
uni Petruithio addicta, in cujus probitate, et consilio
conquiescebat. Ita, quo majus esset Georgii in aemu
lum potentiae odium, scelerum arbitrum non ferentis,
mirifica ejus fides, pietasque in puerum aeque, et in pa
rentem, quae insignius alterius facinus, flagitiumque
redderet,efficiebat.Hinc cum minus consilia occulta pro
cederent, et haud dubium esset, quin destituta regina
omni alio praesidio, a Solimano, de quo bene sperare
consvevisset, opem quaesituram, tandem nudare inge
nium, et fortunae suae impotens, prorumpere in aper
tam vim coepit, nihil, ut credebat, quantumvis arduum
aliis (tantam jam imbiberat opinionem sui fretus mul
torum studiis) ultra vires ausurus. Itaque cum regina
una cum Petruithio Cibinium isset: suspicatus loci
situ munitam urbem, et ut est hominum captus, opu
lentam adversus suam vim, tamquam regni arcem regi
nam occupaturam, superbe vetuit admitti, tanta cum
illius indignatione et animi moerore, ut quamquam
adesset animi praesentia supra muliebre ingenium,
non potuerit tamen a lacrymis temperare adeo im
mane scelus multis verbis, ut animi dolor svadebat
ac diris omnibus execrata. Hoc ne sinere impia fata,
ut orta regio sangvine, parentibus, avis, majoribus,
summis regibus, collocata in altissimo honoris gradu,
non Ferdinandum regem maximum, cui tot populi, gen
tesque obtemperarent, sed taeterrimum hominum prava
fortunae indulgentia ad reginam potentiam evectum,
410 IO. MICHAEI.IS BRVTI

agnoscere dominum cogeretur colla submittere man

cipii vilissimi jugo, submittere fasces ejus imperio,
qui vix dignus haberetur, qui liber servo ad hastam
empto imperaret, magna cum populorum offensione,
e Georgii invidia, hujus rei fama per civitates provin
ciae percrebuisse fertur, multitudine, suo ingenio, ne
que facile Ferente subito ab imo altius elatus opes, et
miserante subita ruina, a summo ad infimum deturba
tas, effusa in eos maxime, quos olim excelso loco posi
tos adversae res, privatorum fortunae aequarunt. Quem
rerum transilvanarum statum cum satis Ferdinandus
exploratum haberet: occasioni non defuit, Georgium
sua sponte res novas spectantem, ad maturandam de
fectionem, quam agitabat animo, adjuvandum apertis
viribus arbitratus. Igitur cum eum sollicitandum, per
certos e suis homines curasset, majore in dies osten
tata spe rei ex sententia conficiendae, Niculaum Sal
mensem ad illum misit, sine cujus consilio nihil agi
placebat, quod paullo gravioris momenti fidem, pru
dentiamque requireret. Et tum primum actum de col.
loquio, si peritioribus rerum ungaricarum credimus,
quos quidem video affirmare, non Georgio prius, quam
Ferdinando postulante, cui jam ab illo spes transitio
nis facta esset, et provinciae dedendae, Salmensem,
qui cum illo colloqueretur, missum. Delectum ad col
loquium oppidum Bathor, vetustam, ut tradunt non
nulli, gentis Bathoriae originem, quam per omnes ho
norum gradus videmus hoc tempore, Stephani regis
admirabili, tum virtutis, tum felicitatis dogumento ad
Sarmatarum regnum provectum pervenisse. Eo dicitur
Georgius ad certam diem, ut convenerat, profectum,
is fuit dies sextus Id. septemb. septus praevalida pe
ditum, atque equitum manu, alebat enim regum more
 VNGARICARVM RE[8 VM LIB XIII. 411

luculentis stipendiis milites delectos, e juventutis ro.

bore, et claros militiae duces, et quidem ita aperte, ut
eminentem animi cupiditatem, cujus haud erat potens,
nulla dissimulatione, aut fallacia tegeret. Nam quod
$uperbi animi erat argumentum, et demissi tamen spe
ciem animi non altius in illias animum introspicien
tibus praeferebat, cum neminem in comitatu haberet,
sive pedibus, sive equo mereret, quin purpura, auroque
ornatus conspiceretur, in his multi euntem ex praeci
pua nobilitate, alius alia de causa sectarentur, ipse
pannosus, sordida indutus veste et suffulta agninis
pellibus, affectans frugalitatis et modestiae laudem, in
cedebat, contemnendis iis, quorum alii cupiditate te
nentur, novo ambitionis genere superbus. Septem dies
colloquio dati, quibus ita multa acta, ut de summa re
rum inter omnes conveniat: Ferdinandus rex puero
redderet, quae in ejus ditione a patre relicta, ad eum
diem tenuisset, quorum si qua diminutio puero facta
esset, quaecunque aut per regis liberalitatem, aut quam
vis aliam rationem essent in alienum jus translata,
redimenda suo sumptu curaret. Iam et illud conditio
nibus adjectum. Interea dum Ferdinandus rex, in pa
tris ditione pupillum constitueret, quae res verisimile
erat longioris morae futuram, Opoliensem, et Ratibo .
riensem dueatus, quos vocant, et majorem Glogoviam,
aliaque oppida, traderet, quibus fieret fides regem in
iis, quas obtulisset, conditionibus mansurum. Atque
haec Salmensis, ut convenerat, receperat, simulat
que regina de Transilvaniae urbibus decessisset, aliis
que, quae in filii ditione essent, regem una cum ea pe
cuniae summa, quam illi dotis nomine se soluturum pol
licitus esset, cum fide, quibus illa jussisset consignanda,
curaturum. In caeteris urbibus, quae regi erant con
412 IO. MICHAELIS BRVTI.

signandae Varadinum censebatur, atque id quidem

quasi corollarii nomine, cum ea urbe Georgius Vara
diensum Pontifex, quod tum opimum sacerdotium erat.
potiretur. Illud in conditionibus postremum fuisse
ajunt, ut rex Georgium Strigoniensium pontificatu
auctum, sua auctoritate curaret a pontifice maximo
in cardinalium collegium cooptandum. Haec ita acta
Forgatio cum Thomae Albensis commentariis con
venit, insigni cum reginae injuria, qua inconsulta,
agere privato consilio, tantis de rebus esset ausus, cal
lidus quidem homo jam pridem per alia, quae leviora
essent, etiamsi minime contemnenda speraverat, quod
accidit, fore, ut sensim asvesceret ad ea perferenda,
quae multo iis graviora, acerbioraque in illam animo
agitaret. Id se brevi assecuturum non dubitabat iis
de medio sublatis, qui apud reginam, quo minus suis
insidiis pateret, auctoritate et consilio erant futuri
impedimento. In his duos maxime infensos habebat,
quos non ignorabat 'principem auctoritatis locum in
regia secundum Petruifhium, propter singularem in
tegritatis et prudentiae opinionem, obfinere. Horum
alter regio tabulario praeerat Michael Czakius, quo
postea munere perdiu est apud Joannem Secundum
regem perfunctus: alter eodem nomine, Horvatus ge
nere, cujus maxime consilio magnis gerendis, admi
nistrandisque rebus utebatur. Ergo eos in quaestio
nem arreptos, cum certos homines in eos adornasset,
quorum testimonio jugulatos perderet, neque illi ipsi
tamen quidquam afferent, quod esse fraudi innocenti
bus posset, facile inimici calumnias, criminationesque
refellentibus, quo non aegre eos regina suscepta eorum
caussa, capitis periculo exemit, frustra Georgio cum
non facile veri speciem mendatiis, calumniisque obten
 VNGARICARVM RERVM I,IB. XI [I. 413

deret, in concionantis modum multitudinem in eos con

citante, quam se habere in potestate, spe maximarum
largitionum emptam credebat. Quae dum in Transilva
mia geruntur, Ferdinandus ad Non. Februarii conventu
provinciae Posonium indicto, multa de statu praesen
tium rerum questus, cum, petito alte principio, multis
verbis demonstrasset, quam graves, quamque multas
causas haberet aliquando persalutaria de pace consi
lia prospiciendi populorum otio, qui fessi perpetuis
cladibus bellorum a Ludovici regis usque mortem diu
malorum finem ne quidquam implorarent; se egisse
cum Solimano de induciis ait, quando minus de pace
convenire licuisset, quas in quinquennium ita, quibus
voluisset, conditionibus obtinuisset, ut non desperaret
in posterum conjecturis minime fallacibus de pace
conventurum, quod ad levandum regnum iis malis,
quibus eonvulsum, labefactatumque esset, plurimum
conducere videretur. Mox de suo in rempublicam stu
dio multa suo more, deque aliis rebus egit, quae ho
rum temporum ratio postulabat, pro quibus a summis
hominibus, principibus Ungariae nobilitatis, atque a
civitatum legatis gratiae ac tae verbis magnificentissi
mis. Hanc caussam indicendi conventus Forgatius
fuisse tradit; graviorem alii suspicantur, nimirum de
iis rebus agendi, quae per Salmensem actae in colloquio
cum Georgio essent, quas regni principes minime fugere
aequum esset, de quorum sententia respublica admini
strari consvevisset; certae quaecumque ejus rei caussa
fuerit, hunc exitum habuit, ut et aliorum, et reginae su
spitionem confirmarit, quae insederat animo de Georgii
consiliis,quorum indicia jam multa, et mox minime vanus
rumor et sermo manaverat. Id quod multorum animos
ab illius rationibus alienaverat, quibus, quae ageren
414 IO. MICHAELIS BRVTI.

tur non administrantis tutelam, sed appetentis regnum

viderentur, si modo hoc regnum videri posset (quod
sine prudentium consilio nullum esset) regni princi
pibus inconsultis, hominibus summae nobilitatis, re
ginaque adeo, cujus res esset, de omnibus, ut jus et
libido svaderet, cum suis, cum exteris agere. Equi
dem habeo auctores, cum de his, quae a Georgio pro
posita essent, in interiore Ferdinandi consilio ageren
tur, variantibus aliorum sententiis, Joannem Aufman
num, qui propter singularem prudentiae opinionem,
magnae apud Ferdinandum auctoritatis habebatur, ejus
sententiae, quae consilium de Georgio a regina alie
nando tuebatur, dissvasorem longe acerrimum fuisse :
cum ea, quae postea evenerunt, tamquam ex oraculo
futura praedixisset, commemoratis superiorum anno
rum cladibus, quas frustra Laskio, homine prudentis
simo, deterrente regem a belli consiliis, nonnullorum
temeritas in Vngaros invexisset. In hanc vero sen
tentiam eum verba fecisse accipio: Neque rem sibi,
neque hominem, qui ejus esset gerendae auctor, multo
vero omnium minime temporis vim, rationemque posse
probare, quo rem agi placeret. Neminem enim mon
videre, si modo rem intueretur animo, qua de inprae
sentia ageretur, non cum Transilvanis rem futuram,
aut cum Joannis herede, sed cum Turca, omnium gen
tium, populorumque victore, cujus vires, fortunam, fe
licitatem, qui non horreret, saepe praesertim magno
Christianae reipublicae exitio expertus: eum infra be
stiarum stuporem, stoliditatemque habendum, quae
nunquam eo redire, ubi semel offendissent, consvevis.
sent. Quid vero aliud sibi velle ita regem accipere
quaesitum regnum, quam sicientem accipere svavissi
mum poculum, quod esset idem dilutum veneno. —
 vNGARICARVM RERVM LIB xiii. 415

Placere enimvero regem ita Transilvania potiri, ut

per speciem tendandae rei salutaris, propagandi
fines imperii, minuendi hostis, suas augendi vires,
pax, otium, securitas populorum perturbaretur. Quae
omnia incommoda, si fallax ac dubia questus ac com
pendii spes esset importatura, dignus haberetur, qui
id svaderet, cui ea ipsa incommoda, quae ipse longe
anfea prospiciens horreret animo, salva republica eve
mirent. Quo vero tempore haec tentari, scilicet, quo
florentes olim Caroli Caesaris vires, repetenti, Soli
mano toties lacessitum, numquam armis non feliciter
tentatum regnum, opponerentur. Qui quidem, novo
orto principum discidio, in gravissimi belli exspecta
tione, ita corpore langveret, ut parum laetum even
tum cum ejus adversa valetudo, tum vis temporum,
exhausti populi per tot continentia bella aliis super
alia tributis pendendis, quorum nullus jam modus es
8et una modo vigente animi vi in effoeto corpore, quae
minime tantarum rerum moli sufficeret, pollicerentur.
Itaque tantum abesse, ut ab ea parte quidquam auxilii
ostenderetur, durioribus Ferdinandi rebus, ut coge
retur eo transferre, eas ipsas . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . , (K£t levél hézag). .
 IO. MICHAELIS BRVTI

UNGARICARUM RERUM
LIBER DECIMVS QVARTVS.
-

|\ioNUM. HUNG. his r. — script. xiv. 97

 I(). MICHAELIS BRVTÍ
V N G A R I C A R V M R E R V M

LIBER DECIMVS QVARTVS.

. . . . . . . . . . . . immissa tuebatur.
Jam in arce ipsa spatium peramplum, ut satis loci
esset ad explicandum quattuor millium hominum ag
men. Par Ferdinandi cura, eum ita esset situ, atque
opere munita, ut nihil eorum deesset, quae ad susti
mendam externam vim necessaria ducerentur. Nam
et commeatuum aderat omnis generis facultas, et
tormentorum ac pulveris magna vis, postremo militum
numerus non contemnendus, utinam aeque validis vi
ribus. In arcis quidem praesidio Germani milites
tercenti, Haidones ducenti, Boemi pedites centum,
Vngari equites ducenti, praeter Hispanos, quorum
omnium numerus octingentorum summam efficiebat.
Ad haec curarat flaviatiles naves, ad varios usus,
quinquaginta aedificandas, ut nom ita latas, quo agi
facilius possent, ita forma oblonga, ut ad vectandum
idoneum numerum militum pares haberentur. Quae
dum ad hunc modum in Ungaria geruntur, sollicitus
Gastaldius de praesenti rerum statu, cum undique
prospiceret circumstantia mala; nihil spei ad ea pro
- 97*
* 420 IO. MICHAELIS BRVTI.

pulsanda ostenderetur; una cura maxime angebatur,

ut barbarus Agriam copias adduceret, quae maxime
valida ad hostium impetum excipiendum, magnum
momentum Solimano ad reliqua Vngariae occupanda
ubi ea esset potitus, credebatur, allatura. Una spes
levabat aegrum curis animum, antequam hostis Agri
am tentaret, mediam interpositam Zolnocziensemm ar
cem, quam belli rationem secutum, non erat credem.
dum a tergo relicturum, ante expugnandam. Eam
vero, tum situ, tum opere egregie munitam facile spe
rabat longa mora barbarorum ferociam elusuram.
Neque vero erat illius vana futura spes, si ea virtus,
et constantia, 'quae in Losonczio spectata Temesvarii
fuerat, affuisset: non enim erant affuturae vires, jam
per multa belli detrimenta, attenuatis copiis nostro
rum virtute, ad arcem munitissimam facile expugnam
dam. Quae tamen, si victa propugnatorum pertima
cia, in potestatem veniret, vix erat credendum, reli
quias ad oppugnandam Agriam pares superfuturas,
quae urbs, ut non satis praesidii in loci situ haberet,
arce praevalida munita, longam moram requirebat.
ut expugnari posset, quam anni tempus in hiemem
jam inclinantis, non ferebat. Dux barbarus interea,
ne male conjecisse de illius consiliis Gastaldius vi
deretur, duo equitum millia Zolnochum antecedere
jussit, tum ut regionem totam lustraret, tum, vt com
meatuum copiam, qua maxime sui laborabant e feraci
et campestri solo compararent. Nam ad eum diem, ita per
vasta habitatoribus loca iter fecerant, terrae culto
ribus, belli metu inde omnibus asportatis, ut non ferro
hostili prius, quam caritate annonae, et rei frumenta
riae augustiis, se confectum iri arbitrarentur. Ex hoc
equitum numero, nonnullos, qui agmen antecesserant,
 VNGARICA RVM RERVM LIB. XIV. 42 1

nostri conspicati, cum ex hostium exercitu esse non

ignorarent, inter se cohortati, oppido exeunt, atque ex
iis aliquot vivos captos, percunctati de hostium con
siliis, adventare Achmatem cum universis copiis Zol
nochum cognoscunt; quibus sustinendis impares,
quamquam nihil auxiliorum praestolarentur, quorum
fiducia se toleraturos obsidionem sperarent, non ta
men animos demittunt, et se se ad omnes belli casus
sustinendos intrepide parant. Accidit, quo tempore
haec sunt nostris per captivos nunciata, quo vulgo
animi magis deterrerentur, ut Germanus miles, cum
tormentarium pulverem, ad fistularum usum, in con .
tubernio perpurgaret, temere ignem exciret. Inde cum
orta flamma domum hausisset, ac late vento adju
vante, qui forte vehementius flabat, proxima quae
que comprehendendo populasset (omnia vero ex arida
materia, quo essent magis incendio opportuna, erant
exstructa) ni impigri juvenes partim e militibus, par
tim ex oppidanis accurissent auxilio, erat tota arx
conflagratura. Etsi vero prava religione imbutis
animis, inde tristem rerum exitum sibi portendi arbi
trabantur, in muris dispositi, ut temporis ratio, et
rei militaris disciplina postulabat, majoribus tormen
tis idoneis locis collocatis, jam prope adventantes
hostes, pilis ingentibus emissis, moenibus summove
runt, eodem tempore aliis erumpentibus, qui in disjectos
tormentorum ictibus pugnarent. Postridie, cum univer
sis copiis Achmates advenieus ab appido procul, quo
esset ictibus tormentorum opportunum, castris posi
tis consedit. Inde aliquot equitum turmis assumptis,
qua oppidum fossa cimctum diximus (inde enim modo
adiri poterat) situm contemplatus, postero die oppug
mare omnibus viribus constituit. Quod autequam
422 IO. MICHAELUS BRVTI.

fieret, missis caduceatoribus, praefectum praesidii ad

dedendam arcem adhortatur, non se alienum occu
pare, sed repetere in ditionem Solimani positum con
tenderet. Amens eorum consilium, qui pugnare adver
sus hostem et viribus, et caussa superiorem, stolida
modo ferocia freti, atque audacia auderent. Non enim
quorum tanta temeritas esset, cum hominibus prius,
quam deo immortali pugnare, qui pro jure atque
equitate, adversus vim, et injuriam propitius staret.
Antequam muros tormentis verberaret, si sese dede
ret: cum suis rebus omnibus incolumem, quo visum
esset, abire passurum; non eandem conditionem, per
tinaciam addentem pravo consilio, manere. In contu
maces, igni se, ferro, per omnia mortis et cruciatuum
genera saeviturum. Erat in arcis praesilio Lauren.
tius Niarius, minime idoneus vir, qui se verbis cir
cum duci pateretur, ab eo hoste praesertim, cujus
perfidiae recens exemplum ante oculos abversare
tur. Arcem suae fidei a Ferdinando rege commenda
tam, non prius traditurum se, quam, cum viribus om
nibus, animus se, et vis consilii defecisset, quod ne
accideret, defendenti optimam caussam, in ejus ope,
atque auxilio spem positam habere, qui, ut recte ipse
diceret, semper pro jure adversus injuriam stetisset.
Quo responso Achmates accepto, qua in septemtrio
nes arx obversa fossa claudebatur, perpetuis muni
tionibus circumvallavit, magno suorum studio ac la
bore. Nam procul humus erat petenda, atque adeo e
praeduro solo, et ad ictus ligonum contumaci, cum
impositam corbibus comportare, jumentorum penuria,
cogerentur. Ante eas munitiones tormenta collocari
contra arcem jussit, quorum nullus fere usus fuit,
langvente ictu, quo intendebatur, in muris, argillosa
 VNGARICARVM RERVM. LIB XIV. 423

terra, intermistis arborum ramis, exstructis. Ad hunc

maxime modum, per triduum, nequidquam quassatis
muris, cum minus Turcae oppugnatio procederet; e
Germauis nonnulli deplorata spe tuendi, arcem adver
sus tantas hostis copias, cum Temesvarii accepta
clades perstantibus in suscepto consilio objiceretur,
et alios ex Hispanis, et praefectum eorum adeunt,
atque quid sui sit consilii, ostendunt. Audisse Unga
ros, jam currubus rebus suis impositis opportunam
mactos occasionem, discedere constituisse, externo
duci barbaro relicto milite praedae. Adeundum prae
sidii praefectum, et quam salutare esset in perditis
rebus profectionis consilium, docendum; quod non
honestum esse, sum esset idem necessarium, minime
videri posset. Vix hactenus Hispani loqui Germanos
passi, alios enimvero sibi quaerendos, quibus fugae
sociis, tanti dedecoris culpam leviorem efficerent.
Quod ut accideret, tantum abesset, ut idipsum multis
partibus angerent. Nam et eo nomine videri reprehen
dendos, quod ipsi tanti flagitii essent auctores, et
quod suo exemplo alios eodem traherent, qui sua
sponte essent in fide futuri. Se quidem, ut deceret
Hispanos, qui non didicissent a suis, ignominiosam
vitam morti praeferre, in eadem statione, in qua im
positi a Ferdinando rege fuissent, ad mortem usque
mansuros. Hac spe exlusi, aggrediuntur Boemos, ac
multis verbis iis traductis in sententiam, Niarium
arcis praefectum conveniunt, atque eadem commemo
rando, quae paullo ante Hispanis exposuissent, ut
eandem rationem consilii secutus statuat sibi arce
excedendum, etiam atque etiam adhortantur. Nam et .
ex Ungaris vidisse multos, qui omnibus instructis,
quae ad iter necessaria essent, signum modo profec
424 IO. MICHAELIS BRVTI

tionis exspectare viderentur. Iniquum videri, profectis

Ungaris, quorum potiores partes in arcis propugna
tione haberentur, pro laribus, et focis, et conjugibus,
ac liberis pugnantium, prodi barbaris externum mili
tem, quem, praeter militare stipendium, ex egregia
gesta re, nullum virtutis et fortitudinis praemium
man eret. Ad haec Ungarus, negare vero tam turpis
consilii notam suorum nomini haerere. Non fugae
caussa passurum se Ungaros sarcinas currubus ha
bere impositas, sed incendii metu; quod quidem in
oppido, huic incommodo opportuno, e materia. aedi
ficiis exstructis, undique immineret, hostibus, prae
ter tormentorum jactus, a quibus egregie parati dice
rentur, ardentes taedas, faces, malleolos, et alia telo
rum genera, e quibus vario artificio conceptus ignis
in aedium fastigia crumperet, injecturis. Hos si mi
nus crederent, impedimentis incensis, equos succissis
poplitibus, quo omnis spes fugae inertibus adimere
tur, inutiles ad fugam redditurum, suis quo aequi
ore animo hoc sibi persvaderi paterentur, facta
certa spe, jacturam earum rerum, quas amitte
rent, e regio aerario sarciendi. — His nequid
quam a Niario dictis, cum seditio glisceret, po
stulant, ut debitum sibi menstruum stipendium nume
raretur, arbitrati in magnis rei pecuniarae angustiis,
id quod maxime avebant, solvendi facultatem defutu
ram, ut tegendi turpe consilium, seditionis caussa, ut
minus honesta, necessaria tamen oblata videretur.
Quae eorum spes, praefecti consilio, atque industria,
est facile elusa. Ab amicis corrogata pecunia, omni
bus cum fide solvit; cujus rei tamen nullus usus fuit,
Interea hostis, quamquam nihil sibi reliqui ad sum
mam diligentiam faciebat, iis omnibus excogitandis
 VNGARICARVM RERVM ILIB XIV, 425

rebus, quibus speraret arcem posse expugnari, cum

irrita omnia caderent, frustra tormentis octavum jam
diem moenia verberantibus, amissa spe arce per vim
potiundi, ad obsidendi consilium converterat animum;
cujus nullus exitus reperiebatur; jam magna parte
autumni exacta, cum summain arce esset commeatuum
copia, ut tolerare facile obsidionis incommoda pos
sent. Sed neque hoc ipsum tamen, ab inertibus extor
quere constantiam, in recepto munere defendendi ar
cem potuit, jam ex Ungaris nonnullis Germanos, Boe
mosque fugae auctores sequentibus, multis cladibus, at
que aerumnis ferendis fessis. Id ab Hispanis Niario si
gnificatum, qui megavit fugam molientibus ex sententia
cessuram, jam a se navibus demersis, ne a flumine
spes evadendi in adversam ripam esset, et hoste mul
tis armatorum agminibus a terra exitum claudente.
Quod tamen, si id modo fuit a praefecto imperatum,
vanum fuisse exitus declaravit. Namque Hispani, qui
bus datum negotium erat, per noctem excubias lu
strandi, Germanos armatos, atque omnibus rebus com
positis, sub signis, ut cum est in expeditionem eun
dum instructos animadvertunt. Inde ad portam pro
gressi praefecto incidunt, adhortati Vngaros per eam
fidem, quam Ferdinando regi obstrinxissent, per pa
triam, pietatem, per Vngaricae gentis decus, ne pate
rentur a se impetrare germanorum exemplo, inertium
hominum, ut proditionis et perfidiae nota nobilissimae
gentis nomen contaminarent. Aliorum aliam conditio
nem esse ; exteris pro aliena caussa minus constan
ter pugnantibus videri aliquo modo ignoscendum:
Vngaris pugnare pro patriae salute recusantibus,
pro liberis, pro conjugibas pro aris et focis, veniae
spem nullam, neque apud suos, neque apud exteros
426 IO. MICHAELIS BRVTI

relinqui. Plura dicere parantem interpellant, ac facta

vi custodibus, et refracta porta, ad unum omnes exe
unt, praefecto relicto. Quae dum ita administrantur,
Turcae, qui pro vallo in stationibus erant, cum alter
cantium in arce militum, atque huc, illuc discursan
tium clamorem, strepitumque exaudissent, noctis si
lentio efficiente, ut major res, quam erat aliquanto, vi
deretur, et mox illis profectis, redditum majus silen
tium mirati, id quod erat, desertam a suis arcem su
spicati essent, in adversam ei portam ruunt, unde Ger
mani exierant; qua aperta vi, ad alteram, nemine oc
curente armato, profecti, Niarium inveniunt, occupa
tum porta claudenda, ne Turcae suorum comperta fuga,
inde in arcem invaderent. Ita Turcae captum hominem
ad ducem deducunt, qui cum illum collaudasset, facta
spe melioris fortunae, apud verae virtutis Turcas ju
stos aestimatores, suos ad persequendos fugientes
extemplo misit. Qui inventos a ripa aegre naves amo
lientes, quarum magna pars in vadis haesissent onustae
impedi111entis, ad unum concidere. In tota hac re mar
randa, a Centorio ita Forgatius variat, ut illi de sum
ma cum eodem conveniat. Nam de Niario, quem miris
laudibus Italus prosequitur, et merito quidem, si vere
ita se gessit, ut ipse tradit. Ungarus ea commemorat,
quorum reo, apud Ferdinandum regem, caussa dicenda
ex vinculis fuerit, et quidem, ut aegre, per judicum
dissimulationem, et regis indulgentiam, facile in sue
rum erratis conniventis, judicibus corruptis, ambusto
evadere licuerit, e magna exorta invidiae flamma.
Iam enim Turca, cujus custodiae traditus erat, mul
tis pollitationibus in sententiam traducto aufugerat,
eui quidem itineris duci, ubi ad suos rediit, et alia
munera, et fundum, quo se se aleret, dedit, suae fidei,
 UNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 427

atque officii memor. Ad primam quidem Germanorum

seditionem, una cum collega Gabriele Pechrio, in
eorum sentententiam concecisse ait, qui arcis deseren
dae erant auctores. Cujus tamen consilii ex arce
egressum paenituerit, cum admissi dedecoris tristis
memoria subiret, cujus infamiam in reliqua vita,
sibi et apud suos pariter, et apud exteros intelligeret
futuram. Itaque cum haud procul ab aree abesset;
tam nefandum execratum scelus, secum addu
ctis, quibus potior esset sua fides, atque existimatio,
ultimo vitae discrimine, in arcem rediisse, quo quidem
cum exorta luce, hostis, cognita nostrorum fuga, mi
litem adduxisset, ac, nullo prohibente, vi portis pate
factis, esset ingressus, fortissime dimicantem, et ho
stium impetum intra portam sustinuisse, et non prius
venisse in potestatem, quam suo cruentum atque ho
stium sangvine, diu in paucos multis incumbentibus,
pugnam infestam fecisset. Pechrium, qui perstisset in
fugae consilio, cum diffideret caussa, ubi apud Ferdi
nandum de ea esset judicio disceptandum, in Transil
vaniam se recepisse. Quae si ita accidere ; in caussa
Niary cognoscenda, remissum aliquid de judicum se
veritate verissimile est, poenitentia consilii cujus tur
piter initi invidiam, quod nemo, quantumvis Niario
parum aequus, inficiari queat, praeclaro eventu obru
isset. Mirandum vero, quod Forgatius ait, eundem,
quem abdomine gravem paullo ante non sine contu
meliae aculeo perstrinxerat, et suopte ingenio inertem
appellaverat, adeo strenue, atque impigre impetum
irrumpentium in arcem barbarorum hostium, non
eorum vim, non multitudinem veritum excepisse. Ergo
Zolnoko arce dux potitus, non virtute suorum magis,
quam nostrorum aut ignavia, aut scelere, aliquot diebus
428 IO. MICHAELIS BRVTI.

quieti militum datis; quo animo imminebat, Agriam

movit, nihil non infra suam, suorumque virtutem ar
bitratus, cui omnia, ad eum diem, spe secundiora eve
nissent. Sita est Agria, de qua deinceps agendum, in
fra editum collem, cujus latus molli clivo in ingentem al
titudinem depressum, ad infimam vallem demitti
tur, inprimis tegendis insidiis aptam. Quae collis in
ter solis ortum, et occasum in meridiem vergit, et vini
ferax, et aliarum frugum omnium, amoenissimum pro
spectum habet, ubi sita urbs, muro exstructo cratitio
opere ambitur, exiguo flumine inter urbem, atque arcem,
praeterlabente, quod Egervizzet populares vocant,
unde urbi inditum nomen. Ab oriente sole posita arx,
quo minus tuta sit a tormentorum jactu, efficit ex ad
verso objectus editior collis; cui incommodo dicitur
Petrus Perinnius occurrisse, quo validiora moenia
redderet, per se parum firma adversus vim tormento
rum, eo humo comportata, et ingenti lapidum vi, quo
rum in propinquis locis erat summa facultas, exstru
endum aggerem, atque applicandum moenibus cura
vit. Neque eo contentus, ab imo solo in magnam alti
tudinem ductum propugnaculum addidit, turris magnae
molis instar, unde hostis, propius muros adire tormen
tis prohiberetur. Item ad septemtriones collem ad
versum habet, modicae magnitudinis, nobilem regia
cella, in qua, in ingens spatium perforato lapide, qui
natura mollis, et ferri paciens est, regia vina, unde
illi tam illustris titulus, asservabantur. Cetera tumuli
obtinent, neque ardui, neque difficili ascensu. A me
ridie urbs arci subjecta, unde in occidentem porrecta,
longe lateque subjectos campos prospectat, frugum
ubertate, et feracitate nobiles. Inde Agriense sacer
dotium inter caetera Vngariae, quae et multa sunt, et
 VNGARICARVM RERVM ILIB. XIV. 429

luculenta, secundum, Strigoniense princeps dignitate,

atque opulentia habetur. Petrus Perinnius (quo jure,
non traditur) inter continentia gesta cum Turca
bella, urbem possedit, ac mirum in modum pro
pugnaculis, atque aggeribus auxit, cui rei minus
veteres studuerant, supina quadam securitate, quasi
eadem semper futura tempora acrem curam muni
endae urbis desiderarent, hortorum amoenitatem
urbanos recessus de vitae et segni otio indulgen
tes, cujus rei opportunam occasionem, summa loci
amoenitas subministrabat. Adeo infamem hominum
socordiam alioquin inter ceteras gentes bellatorum in
signium, muri testantur exstructi, ut diximus, crati
tio opere, quasi tectorio, coeno, aut argilla superin
ducta. Temporis hoc quidem vitium, si hoc modo vi
tium fuit, cum nondum nova tormentorum pestis,
quae orbem terrae, avorum memoria invasit, moenia
requirerent, quorum exstruendorum cura, et fatigaret
hominum ingenia, et maximorum regum infinitas opes
hauriret. Tum una propugnatorum virtute urbes de
fendebantur, non moenium, non arcium, non propug
maculorum immanibus substructionibus, mon ad mu
ros aggesta humo parum firmos ful..., quae sibi tamen
pervia terrae horrenda fulmina redderent, ex impio
rum sedibus ad perdendos homines invecta. Et arx
quidem Agriae per se habita semper praevalida, ut
multo munitior omnium opinione haberetur, aeque
irrita, ac pertinax hostium oppugnatio, nostrorum in
arce defendenda incredibilis virtus, et constantia perfe
cit. Nam barbaris rejectis, ne qua in posterum spes
esset, expugnari per vim posse, multae adjectae mu
nitiones a peritis hujus artis hominibus, plane inex
pugnabilem reddiderunt; quibus describendis haud
430 IO. MICHAELIS BRVTI

essemus passi nostram operam desiderari, si qui

haec ante nos litteris tradenda susceperunt, sibi dan
dam operam censuissent, ut quid sibi vellent, qui ab
his mutuarentur, ex eorum scriptis, quae sunt jam in
lucem edita, constarent. Nam quominus praesidii in
nostra industria esset, quod non erat exiguum spe
randum, ubi locum lustrare praesenti licuisset, posita
fere omnia in Turcarum ditione, quae euntibus Agri
am ad arcis portas usque sunt adeunda, effecerunt.
Ex una arce, quae perampla, et vastae magnitudinis,
majore militum praesidio indigebat, duas Perinnius
effecerat; inter quas ducta fossa, murum in justam
altitudinem perduxit, qui quidem ab imo ad summum
templi fastigium pertingens, quod in summa arce
erat, propugnaculi instar promineret. Muro quidem
ita querni asseres applicabantur, ut ex his paries ad
muri altitudinem perduceretur, inter utrumque humo
injecta, quae prohiberet, ne murus recenti opere fa
tiscens, faceret labem, et satis spatii submistraret, ad
tormenta in summa muri parte idoneis locis collo
canda. In interiore arce religiosorum hominum sacra
domus, quam coenobium vocant, et carcer, damnato
rum hominum custodia, ab varia facinora, inclusus
atque hic quidem in propugnaculi formam exstruc
tus; in sacra domo militum statiomes dispositae, tur
resque exae(lificatae, e quarum supremis tabulatis, ma
gnam telorum vim, globorum et pilarum omnis gene
ris, inclusi in hostem jacularentur. Exterior arx
contra Alexandrinum murum, propugnaculumque ad
meridiem objecta (ita Sambucus vocat) fossa, quae
communis antea duabus arcibus erat, interiorem, quae
illuc usque pertinet, excludit. In eadem propugnacu
lum a Stephano Cyabio exsfructum, qui primus auctor
 VNGARICARVM RERVM ILIB XIV. 431

dividendae arcis, Perinnio a se institutum reliquit per

ficiendum. Jam certa fama male ad Zolnochum ges
tae rei, magno cum terrore exinde impendentium ma
lorum tum ad alios, tum ad regios duces, qui Agriae
in praesidio erant, pervaserat. Post tot amissas urbes,
tot arces, tot acceptas alias super aliis clades, unam
superfuisse arcem Zolnochum, quae situ, opere, tor
mentis, commeatuum omnium copia inexpugnabilis,
barbari victoris cursum tum sua virtute, et felicitate,
tum nostrorum afflicta fortuna superbi, retardaret:
eam, quo detrimentum, domestici dedecoris accessione
esset majus, non hostium virtute, non tormentis, non
obsessorum inedia, non fame, non patientia malorum,
quae ultima obsessis impenderent, sed eorum aut ig
mavia, aut perfidia amissam, in quibus quin haereat aut
inertiae, aut proditionis nota ... quidem audeant recu
sare. Atque alia mala, quae ad eum diem ungari essent
passi, aliis minus ferenda, levia Ungaris fuisse prae iis,
quae tristia, funesta, memoriae posteris exsecrandae
iis in posterum fata portenderent, quibus obsistere
nullae hominum vires, consilia mulla possent. Per eas
clades, atque aerumnas, quas ad eum diem pertulis
sent, asvevisse Ungaros majoribus ferendis, quae im
minerent; quibus, nisi antea aliis obduruissent, non
essent par animorum robur allaturi. Sed cum hae
aliorum essent querellae, tum multo erant Agrien
sium justiores, quibus, amissa Zolnocho, quae tam
quam compedes videretur hosti injectura in Agriae
exscidium imminenti, nihil certius erat, quam illum
primoquoque tempore, victorem exercitum Agriam ad
ducturum. Augebat horum suspitionem, per missa
auxilia Teifelio, extenuatum praesidium, quod minime
yerisimile erat hostem fugere, qui de captivis, quos
432 Io. MICHAELIS BRvti.

multos haberet in potestate, hoc cognoscere potuisset.

Quae cum ita se haberent, Agriensis magistratus,
et penes quos in civitate erat summa rerum admi
nistratio, delectos e suis ad regem Ferdinandum mit
tunt, qui eum, quo in statu res sint, doceant. Nihil cer
ttus esse, quam barbaros duces, multis rerum succes
sibus elatos, redacta in potestatem Zolnoczensi arce,
Agriam ducturos, quae quidem majoris ambitus,
quam, ut tenui praesidio defendi posset, et majorem
numerum militum postularet, et ad militem alendum
commeatuum copiam majorem, quae ne in tanto suo
et totius regni periculo, diutius quam aequum esset,
Agrienses desiderarent, minime committendum vide
retur, Jam tot urbibus, atque arcibus, barbaros po
titos, per certam rerum seriem, tum Agriam, mox ubi
eam ditionis suae faciant, ulterius progrediendo victri
cibus armis Viennam Austriae caput petituros. Ne
que illi vero ad Ferdinandum solum, sed et ad Agri
ensem episcopum, et ad alios regni principes mittunt,
qui Agriensibus adductis in rerum ultimum discrimem
opem ferant. Jam et illud actum, ut ad certam diem e
vicinis locis,quae ejus comitatus essent,Sixum conventus
indicerent, in quo de communibus rebus, veteri more, at
que instituto ageretur. In eo conventu, Stephanus Mecz
keius, pro sua in patriam pietate, populares adhortatur,
ut laboranti in magnis rerum angustiis, opem ferre in
animum inducerent, ita existimare debere, non pro agri
ensibus se,sed pro communisalute arma sumpturos,quam
separatam ab illis minime haberent. Si, quod omen deus
averteret, orto belli incendio Agria conflagraret, ad eos
ipsos, qui procul a periculo abesse viderentur, conti
nentem flammam perventuram eo majore cum terrore
paventium, subito malo magis opprimeret a re
 VNGARICORVM RERVM LIB XIV. 433

bus omnibus imparatos. Que cum vere, et pro ejus

ratione temporis prudenter dixisset, retulisse respon
sum fertur, neque tam salutari adhortatione dignum,
neque iis ipsis ... m adeo, quibus ita responderi visum
esset. Non videri magni hominis esse, susceptam,
melioribus rebus, defendendam arcem; cum fluere
adversae coepissent, desperatione suarum virium, ad
aliorum confugere, adjecto populari proverbio non
sine maledicti aculeo: qui vorasset carnes, ei quo
que jus absorbendum. Tam foedum responsum Mecz
keius iniquo animo tulisse fertur, neque sua magis,
quam eorum ipsorum caussa, qui salutaria monentem
tam contumelioso responso rejecissent. Ita re infecta
conventus dimissus, et Meczkeius Agriam reversus
est, qui auctor suis, ut, desperatis provincialium auxi
liis, secundum dei immortalis opem, spem omnem in
domesticis viribus sibi statuerent ponendam, haud
desperandum de Ferdinandi providentia et consilio
censebat, qui unam esse, atque eandem Agriensium
caussam et regni universi intelligeret; quod quidem
non esset passurus una cum Agriensibus labefactatum
convulsumque concidere. Ita Agrienses,confirmatis ami
mis,e suae ditionis oppidis,atque iis subjectis pagis,quae
bello idonea sint,et tuendae urbi, studio acerrimo parant,
atque ad urbanam militiam, quae ducentis equitibus,
totidem peditibus eonstabat, queque publicis vectiga
libus alebatur, octvaginta addunt, simul edicunt, di
missis cum cura, qui in circumjectis pagis atque arci
bus edictum promulgarent, ut qui ditionis Agriensis
essent, cum conjugibus, et liberis, quae cariora habe
rent, in arcem comportarent. Id actum optimo con
silio: simul enim suis prospectum, qui ubi in agris
manerent, praedae hosti essent futuri ; simul consul
MUNU M. HUNG. hist. - Script xiv. 28
434 IO. MICLAELIS BRVTI.

tum civitati, quae per hanc rationem, propugnatorum

numero aucto, et quidem quorum apud se pignora ha
berent, ne de eorum fide esset dubitandum, firmiore
praesidio adversus hostem niteretur. Praeter hos e
pagis equites quadraginta acciti et pedites centum,
ferreis fistulis instructi. Quibus administrandis dum
magistratus cura acriore animum intendit, litterae a
Ferdinando afferuntur, quibus solatus auxios de com
muni salute jubet bono animo esse: missurum prope
diem cum delecta equitum et peditum manu, rei militaris
peritos duces, quorum sibi fides, atque animi magnitudo
cognita sit ; interea, quod nihil de summa cura remit
tant procurandis iis, quae usui futura gerendo bello
existiment, illos pro eo, atque eorum fides, et con
stantia requirat, magnopere collaudat, et ut cetera
porro eodem studio administrare pergant, adhortatur.
Neque oratione, quam re prolixior, Gasparem Peteum,
Stephanum Zoltaium, Gregorium Bornemissam magni
consilii homines, atque industrios, cum ea equitum,
et peditum manu, quibus praeerant, ire Agriam
extemplo jubet. Nam Bornemisza delectos cum cura
pedites ducentos quinquaginta; equites quindecim Pe
teus, totidem Zoltaius, angustiis temporis, quae longi
orem moram non ferrent, quominus multos cogere li
ceret, exclusi adduxere. Neque deterritus eorum per
tinacia, qui in proximo provinciae conventu, Meez
keio poscenti auxilia negarant, ad civitates, quas libe
ras vocant, litteras dat, quibus imperat, ut censu ha
bito delectu conscriptum militem primo qvoque tem
pore eodem mittant, in afflictis rebus, nullius vacatio
nem a belli munere sibi admittendam existimantes.
Valuit regis auctoritas paullo ante in Meezkeio com
tempta apud suos, vi temporis extorquente, ut non
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 435

statueret sibi rex gravius in contumaces vindicandum.

Salutare vero consilium, dissimulare nonnumquam
laesam imperii majestatem, quam tueri non semper
in manu imperantium est; sed in parentium imperio,
qui ita videntur fallendi, ne vi expugnatum, sed
datum a volente credant, quidquid illis sit de summo
jure imperii remissum. Hac dexteritate Ferdinandus
usus, et mobilitatem simul, et multitudinem in fide com
timuit. Adnixi studio, et sedulitate, quam equitum, quam
peditum ad mille quingentos ad bellum miserunt, ut
tota summa mille nongentorum sexaginta essent; e
quorum numero clam nonullos dilapsos Sambucus
tradit. Octingentos, atque unde triginta milites con
tulisse liberas civitates Forgatius affirmat, qui in
genti cum fortitudinis et constantiae laude, pari glo
ria Ungarici nominis, centum sexaginta bellatorum
millium oppugnationem sustinuerunt. Eo quidem ma
jus Ungarorum decus, quod nulla exterarum gentium
auxilia, quae de eorum gloria quidquam delibarent,
rem gerentibus affuerunt. Duces duo Stephani Mecz
keius, et Dobo, atque hi quidem, penes quos summa
rerum spectabat; quorum quanta virtus, et constan
tia fuerit, belli eventus declaravit. Praeter eos, eodem
nomine tertius, Stephanus Zoltaius, Gaspar Peteus,
Georgius Deacus, Joannes Figedius, qui honestiores
militiae ordines duxerant, quibus multis fortibus fac
tis claris, magnam nomini accessionem gloriae addi
dit patria, quae jam adducta erat in ultimum rerum
discrimem, e belli faucibus erepta. In primis data
opera, ne quid deesset, quod suo sponte invictos
animos, id quod Themesvarii acciderat, a re ge
renda retardarent. Nam et ferrarii fabri, et mate
riarii acciti, qui ad repentinos usus institutam fabri
28*
436 IO. MICHAELIS BRVTI

cam haberent; tum medicae rei periti, atque ex iis

maxime, qui manu medentur, ad saucios curandos,
quos chirurgos vocant. Pari diligentia curata res fru
mentaria, atque ex iis, qui cum liberis, et conjugibus
in urbem confugerant, delectae mulieres, quae panem
facerent, tum lanii, atque opifices alii omnis generis.
Omnium maxime illud actum, ut essent, qui pro
patria, et sanctissima religione pugnantes, monendo,
adhortandoque ad gerendam rem incenderent, et
sacris procurandis praeessent, ne, otiosa multitudine
alenda, gravior annona cresceref, e magno numero
sacerdotum, duobus modo retentis. Missae interea a
barbaris ducibus Agriam litterae, quibus dedentibus
se spem certam salutis facerent; ferociora consilia
iis, quae salutaria essent, praeferentibus, quae mala,
atque aerumnas victi ab irato victore exspectarent,
per omnia crudelitatis exempla denunciarent. Litte
rae, concione advocata, palam lectae, et mox ad Fer
dinandum missae, caduceatore in vincula conjecto;
cum in barbarum immanem, et nullam fidei atque
officii religionem agnoscentem, non esse gentium
jura servanda vulgo milites clamarent. Inde magno
omnium consensu duces in novas leges, quas Vngari
$criptores ajunt sangvine perscriptas, ad ciendam
amimi ferociam in armatum hostem, militem adigunt,
sua sponte alacrem, et caput, horrendo carmine diris
devoventes, si contra, atque iis esset praescriptum,
pavoris, et formidinis ergo, loco cederent pro muris
pugnantes, inirent a ceteris separata consilia, mentio
nem dedicionis facerent, vocem, signum ullum ederent
obsidionis tempore, quod indicio esset, aut a ducibus
colloquium expeti, aut fatiscere milites de animi
magnitudine, et pectorum robore in propugnatione
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 437

remittentes. Iam illud severe sancitum, ut qui horum

quid admisisse convinceretur, paenas ultimo suppli
cio lueret; quo spes omnis veniae praecidiretur, ea
dem irrogata poena, qui pro his verba facere, adesse
caussam dicentibus, ulla ratione suffragari auderent.
Cautum postremo,nequid ab hoste manaret,quod sollici
taret animo$ bene inter se consentientes,nein postremum
ullae ab hoste missae litterae legerentur, et ut,qui eas at
tulissent, cum iis vivi exusti alios a tristi functione mu
neris deterrerent. Addit Sambucus, inter ceteras leges,
vetitum, ne coetus ullos cogi, nisi de ducum sententia,
et palam, neu loqui in aurem cum aliquo private, nec
publice rei caussa cuique liceret, gravi animadversione
in tanto momento gerendarum rerum militari licentia
coercita. Illud enim constabat inter omnes, in ea urbe
conservata, regni salutem; in prodita hostibus, cum
regni exitio Christiani orbis universi, ruinam atque
exscidium conjunctum. Itaque non tacita admurmura
tione sed acclamatioiie, et multorum plausu ingenti tum
comprobatae leges, tum duces collaudati, cum certatim
voces illae audirentur. Enim vero et recte, et sapien
ter factum, ut, propter nonnullorum ignaviam, eas le
ges duces perscriberent, quas sua sponte sibi indice
rent viri fortes. Ita olim male rem gestam ad Eze
chum Catianero duce, ad Szegedinum Aldana, et mox
Lippae, quae per summam inertiam, atque indignita
tem, esset hostibus prodita; ita ad Palastum Teifelio,
mox ad Szolnokum aliis. Atque alias communem cum
aliis gentibus Hispanis, Italis, Germanis Ungaros habu
isse, in utrumque eventum, et nequitiae dedecus,et for
titudinis laudem: nunc externo nullo milite gloriae
socio admisso, quasi in pulcherrima scena, in nobi
lissimae urbis praesidio, pro gentis gloria, quam sae
438 IO. MICHAELIS BRUTI.

pe exterarum gentium colluvio contaminasset, statu

ros; scilicet, ut aequi, atque iniqui intelligerent, in
victam Ungarorum militiam semper futuram, quam
quidem non aliunde accensita auxilia, $ed insitum
robur amimis et domesticae vires tuerentur. Darent
modo operam, qui vere Vngari, vere milites, viri es
sent, ut servanda patria, et majorum gloria vindi
canda ab infamia, et dedecore, nihil minus, quam le
gibus se indigere ostenderent; quas quidem necessa
rias sibi segnes, atque inertes requirerent, viri fortes
rejicerent; qui ipsi suo exemplo leges aliis esse, pro
patria pugnando in acie, vulnera adverso pectore ac
cipiendo, mortem appetendo consvevissent. Quibus
rebus ad hunc modum constitutis, cum jam hostes
appropinqvare dicerentur: duces, belli munera inter
se partiuntur, ita sperantes in urbis oppugnatione,
rem ex sententia successuram, si his administrandis,
singuli, quae sibi essent praestandae partes, nossent.
Meczkeius sibi certam curam sumpsit, qua usus postu
laret, pugnando fessis subsidia summittere, quam cu
ram summa cum fortitudinis, et constantiae laude
praestitit. Quattuor institutae subsidiariae cohortes,
quarum quidem duabus ipse, reliquis Gaspar Peteus,
et Gregorius Bornemisza praeerant, magni animi, et
consilii homines; quibus jussi duo adesse viri aeque
impigri, atque industrii Stephanus Zoltaius et Joan
nes Figedius, eum iis militibus, quos ipsi ad bellum
voluntarios adduxissent, militum genus, quos gloriae
cupiditas, una vitae merces proposita viris fortibus,
non menstruum stipendium ad arma impellit. Atque
ita quidem subsidia partim in exteriore, partim in in
teriore arce distributa. Doboni tormentorum, et muni
tionum cura mandata ; ut si qua muri quassati tor
 UNGARICARUM RERUM LIB XIV. 439

mentis collab erentur, ducendae fossae essent, excitandi

aggeres, cuniculi agendi in hostem, hostium exci
piendi, cum operis harum rerum periti homines prae
sto essent. Ad hunc maxime modum rem actam For
gatius, secus Sambucus ait. In arcis interioris foro
medio equitem turmas aliquot, quae ducentorum sept.
vaginta numerum explerent, constitutas, ac peditum
delectorum cohortem, quibus omnibus Joannes Waida
ita praeesse jussus, ut equitibus Dobo, peditatui Am
brosius Zadornichius praeesset. Iam in alterius arcis
foro, pari virtute, qui praesidio essent ad ducentos
et viginti collocatos, quibus praefectos Georgium
Ivani, et Antonium Blascho Janischo; ut tamen sum
ma imperii penes unum Meczkium respiceret. Tertium
militum agmen, ad centum numero, praesidii caussa,
ante exterioris arcis portam in statione positum, qui
bus Gaspar Peteus, Petrus Antonius Kys Gomeren
sis praeerant. In postremo agmine, quod in eadem
arce, alia in parte adesse placuerat, ducentos quin
quaginta tres dispositos, quibus Gregorium Bornem
iszam praefecerant, et qui eundem auctoritate aequa
rent, magnis rebus gestis parta, duo Nagy cognomento
Antonius, et Albertus, Stephanus Zoltaius, et Joan
nes Figedius. Dobonem tormentis et munitionibus
praefectum, a Forgachio non varians Sambucus
tradit. Iam praemissi ab Ali Bassa aliquot levis
armaturae equites Maklar (loci nomen est) V.
Id. septembris pervenerant, atque e nostris, qui
ab agriensibus missi explorandi caussa temere pa
lati huc illuc vagabantur, duo excepti, et ad ducem
perducti, a quibus de nostrorum consiliis cognosce
ret: duo fuga elapsi, de barbarorum adventu certi
nuncii nostros docuerant. Qui quidem jam glo
440 IO, MICHALIS BRVTI,

riae cupiditate incensis animis Cassoviensem prae

fectum, spectatae virtutis hominem, cum certo equi
tum ac peditum numero mittunt, qui dissipatos deim
proviso adortus, aliquot excipiat, a quibus discant,
quae eos non ignorare permagni ad summam gerendi
belli interesset. Postridie ejus diei Ali Bassa cum
omnibus copiis, quas ducebat, advenit, nonnullis ex
Achmatis exercitu admixtis, qui clam se a signis
subduxerant, et Ali erant secuti. Totus numerus ad
triginta quinque millium. — Quod quamquam ita
esset, non ob id tamen nostri animis deficiunt, quo
hostium major numerus ferretur, eo uberiorem mate
riam ad illustrandam domesticam virtutem, et fortitu
dinem suppeditatum iri arbitrati. Itaque facta a duci
bus pugnandi potestate, Zoltaius, Peteus, Figedius,
Stephanus Feketeus, homines et genere et rei milita
ris peritia clari, secum ad monaginta equitibus as
sumptis, occupatos castris ponendis hostes, magno
impetu adoriuntur, atque ingenti edita caede, onusti
praeda in urbem redeunt, Barbaris eorum virtutem,
atque audaciam admirantibus. Locus castris locandis
ad infimi collis radices delectus, quam sedem regiam
vocari diximus, quae ad Nemtium, late circa regionem
complexüs, produxit. Neque minus nostri intenti pa
randis iis, quae tolerandae oppugnationi essent; fas
tigia domorum, si qua essent, quae inter hostes, et
obsessos media interjecta officerent, quo minus cer
tos ictus in hostes dirigerent, dejicienda curant. —
Eodem consilio itum obviam incendiis est, praeter
tormenta, in tecta domorum barbaris jacere assvetis,
faces, taedasque ardentes, et alia missilia varii arti
ficii, haud dissimilia phalaricis, quibus fus9 per scan
dulas igni in subjectas contignationes, ad solum us
 VNGARICARUM RERUM LIB. XIV. 441

que omnia conflagrarent. Inde Ali Bassa loci vitio,

quam castris ceperat, animadverso, cum noBtris in
primis opportunus esset, de superiore loco tormentis
tela emittentibus, suos tria e majoribus tormentis
subvehere in collis verticem, atque exstruere vallum,
quo tutus ageret a nostrorum telis, magna adhibita
celeritate jubet. Quo perfecto per quinque dierum
spatium, nullo intermisso horae momento in adversos
nostros, pilas ingentis magnitudinis emittere muralibus
tormentis non cessavit, non tamen magno cum usu.
Quidquid enim per diem prorutum tormentis erat,
quietis tempore nostri reficiebant, tanta alacritate
animorum, ut ipsi ultro inter se cohortando, minus
iis, quorum certum hoc munus esset, necessarium fa
cerent. Neque interea a nostris cessatum est; nam et
tormentis emissi globi ingentes, quibus hostium tor
menta aliquot corruperunt, rotis, vectibusque, quibus
conclusi subvehebantur, diffractis. Iisdem fere djebus
Arczlambekus, unus e barbaris ducibus, ad Divae
Virginis castris positis, ne qua pars murorum intacta
a pulsu tormentorum vacaret, totum urbis ambitum
complexus tormenta disposuit. Qua re mostri amim
adversa, occupatos in opere, eruptione facta, adori
untur, neque id quidem impune. Janiczeri enim id,
quod accidit, futurum suspicati, cum se loco ideneo
in insidiis collocassent, subito facile multi paucos loco
pellunt, atque se recipere in arcem cogunt, Stephano
Budahacio ictu ferrae fistulae interfecto, Michaele
Horvato equo dejecto. Interea barbarorum copiae in
dies augebantur, aliis super alios advenientibus,
neque tamen ut propterea minuerentur nostrorum
animi. Nam et lacessere eos levibus proeliis audebant,
et, si quando ex arce, aquandi caussa, egrederentur,
442 IO. MICHAELIS BRVTI.

ita compositi et servatis ordinibus incedebant, ut,

mullo accepto detrimento, saepe multis ex hostibus
interfectis, redirent. Iam et Mahemetes Graeciae Be
lerbegus, et Achmates cum reliqua exercitus parte ad
venerant. Quorum ille opportuno loco, quem Tihe
mer Ungari vocant, Achmates in ferarum septo,
ultra parvum amnem consedit. Nam Janiczeri, quo
rum erat non contemnendus numerus ad montis latus,
qui Al Maghiari vocatur, constiterunt, Longe, lateque
explicata castra, ingens terrarum spatium emensi
hostes barbari, per colles, atque inter illos interjectas
valles disposuerant. Quorum aspectu minime nostri
territi, ita se animis comparaverant, ut de nulla re
alia magis essent, quam de victoria securi. Nam et
ante Achmatis adventum, numquam claudi portas
erant passi, et ad fiduciam ostentandam, etiam si in
arce non deerat aquae facultas, aquatum exibant,
levia proelia cum hoste ferentes. Sambucus quidem
tertium etiam post ejus adventum diem, portas pate
factas habuisse affirmat. Ac cum aliorum omnium
copia erat, tum optimo consilio, ne diuturnior obsidio
vim pulveris majorem absumeret, improbato majorum
tormentorum usu, minoribus uti placuit. Interea hos
tes vallo, et fossa munitis castris, ac certis spatiis
turribus excitatis, unde jaci ignes, malleolosque in
propingua urbis loca liceret; insignibus detrimentis,
quod necesse erat, tormentis ingentes pilas emittentes,
quibus magno pere abundabant, afficiebant. Tria qui
dem muralia advexisse dicuntur, quarum singula pi
las quinquaginta pondo jaciebant, tum quas colubri
nas vulgo milites vocant, ingentis emissionis omnes,
undecim numero praeter minorum tormentorum mag
nam vim, quae intra aggreres, et castrorum munitio
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 443

nes abdita, e certis locis in nostros dirigebantur, num

quam fere non letali jactu. Quibus ne essent nostri
opportuni, duces, fossis valloque productis, agminis
ordines produeendos in exteriorem arcem atque in ea
vigilum stationes collocandas curarunt. Inde barbari
igneos globos, pice et sulphure incluso, tum faces, mal
leolosque atque alia genera telorum, quae solers homi
num industria suis excogitandis malis invenit, machi
nis intorquere in stabulorum tecta, et si qua alia loca
essent, igni concipiendo aptiora, intorquere coeperunt.
Quae res ne obesset, a Dobone provisa, ut antea com
memoravimus, minus quam speraverant, hosti suc
cessit. Neque vero solum diruta tecta, sed quae intra
ea servarentur, 'foenum, stramen, pabulum equo
rum atque arida alimenta ignis habentur, aut pe
cori projecta, aut alio modo corrupta, ne quid inde
incommodi, quod maxime barbari moliebant, accipe
retur. Jam, ne superata nostrorum industria, alicubi
ignis conceptus haereret, cilicia, centones, et madida
coria, quorum magnam vim Dobo comparaverat,
praesto erant, quae injecta ignem restringuerent.
Magno inde studio Achumates, qua regiarum aedium
muri exstabant, tormenta opponit, ac muros verberare
aggreditur, spe concepta, per stratam ruinis partem,
in urbem perrumpendi. Sed quo ille spe frustraretur,
objectus exterior murus interiori efficiebat, qui prior
erat demoliendus. Quod cum minus procederet;
parte alia murum ad veterem portam pertinentem
hostis adortus, sua sponte parum validum, crebro pulsu
tormentorum quassatum aperit, sed haud secundiore,
quam cetera, eventu. Praesto enim erant Dobo, et
Meczkeius cum suis, qui, qua muri pars procideret,
admirabili virtute, et constantia instaurarent, humo
444 O. MICHAELIS BRVTI

oppletis cratibus, et varia materia globis tormento

rum aperta obstruentes, magna cum hostium admira
tione, quorum impetus, conatusque omnes non ita
multorum industria, sedulitateque eluderentur. Jam et
tentata tormentis regiarum, quam vocant porta, non
sine spe voto potiundi, quod ipsum tamen irritum
cecidit a nostris in subterraneis cellis impositis tor
mentis, quibus Turcas irruptionem tentantes summo
verent. Ea re gerenda desideratus Blasius Nagy, vir
spectatae virtutis, cum curule tormentum, majore im
missa pulveris vi, quam illius captus ferret, fractum
dissiliens in partes diversas, eum sustulisset. Eadem
nostrorum constantia instaurando veteris portae pro
pugnaculo, quod redeuntes hostes tormentis strave
rant: quae potuisse a nostris praestari, per tredecim
perpetuos dies, quibus tormentis utrimque certatum
est, vix posteris credibile videatur, nisi praeter Un
garos scriptores, multi adhuc testes supersint, qui rei
gestae faciunt fidem. Angebatur interea animo bar
barus dux, desperato belli eventu; qui nisi laetus
succederet, in iis, quae ad eum diem ex sententia ges
sisset, parum praesidii ad placandum superbum Soli
mani animum intelligebat. Nam, cognita nostrorum
constantia, vix poterat sibi persvadere, passuros illos
ullis condicionibus se ad urbem dedendam perduei.
Quod quamquam ita se haberet, semel adhuc tentare
eorum animos, misso caduceatore, qui simul litteras
afferret, et cum iis de pace ageret, constituit. Quem
quidem, in ignem litteris conjectis, cum ne eas quidem
resignassent, multis modis excruciatum, praecipitem
in fossam deturbant, manibus, pedibusque ferro vinc
tis. Ita tentata frustra res, et fiduciam nostris, et hos
tibus terrorem auxit; qui nisi dux melioris even
 VNGARICARVM RERUTM I.IB. XIV. 445

tus spem omnem deploratam haberet, non crede

bant ad ea consilia, quae Turcis postrema essent, ut
victi metu priores pacis mentionem facerent, descen
surum. Ergo, aliis omnibus improbatis consiliis, nul
lum tormentorum usum experti, expugnandis Ungaro
rum animis; militum vi aperta, et cominus conserta
pugna aggredi ad omnia alia invictos constituunt. Ad
juvabat barbarorum consilium, cum militum multitudo,
qua superiores in urbis expugnatione erant futuri,
tum quattuor in locis facta murorum labes; ut non es
8et desperandum, quidquid reficienda Ungari tumul
tuario opere curassent, non magno conatu adnixos,
aditum sibi in urbem patefactorus. Nam et ad regias
aedes murus prorutus in interiore arce, et ad turrim,
qua duo coeuntes muri angulum efficiebant; tum ad
Bebechianum propugnaculum, et postremo ad veterem
portam, cujus erat tormentis propugnaculum labefa
ctatum. Sed quo inde certius periculum imminebat,
eo nostri intentiore custodia, Bornemisza, cujus haec
provincia erat, milites ad rem gerendam adhortante,
omnes hostium conatus retardabant. Tertio kal. Octo
bris, qui est dies Michaeli sacer, urbs oppugnari coe
pta, duo de triginta cohortibus ad muros adducti, quas
per noctem intra aggeres duces instruxerant. Ita bar
barbari ingenti clamore, atque ululatu, scalis muros
8candentes, cum vera nostrorum virtus, vana spe mi.
tentes facile vinceret, inutilem eorum multitudinem
efficerent murorum angustiae, coacti primo referre
gradum, et mox e muris sunt deturbati. In eo certa
mine Georgius Gulaius ferrea fistula globo emisso
est interfec:us, cujus eo gravior jactura, quo pridie
ejus diei in Thoma Polichio, majus erat detrimentum
acceptum, a Jamiezeris, ad turrim, quam Angularem
446 IO. MICHAELIS BRVTI.

Sambucus vocat, interfecto. Virum impigrum ac mag

ni animi fuisse illud documento est, Polichianam
turrim ab eo exinde vocatam. Is Bardensis praefectus,
auxiliis praeerat, quae liberae civitates Agriam mise
rant, cujus rei jam mentionem fecimus; hominis qui
dem virtutem et fortitudinem ungari scriptores laudi
bus efferunt in coelum. Turcae interea, quamquam
multis partibus ingentem murorum ruinam ediderant,
nostrorum fiducia, atque audacia deterriti, non aucto
ritate, non adhortatione, non precibus, non minis ad
duci poterant, ut ad muros redirent. Semel ad vete
rem portam turri occupata, cum aliquot e nostris ce
cidissent, multitudinem veritus 1)obo, vetus miles, et
qui intelligeret paucorum temeritatem, si quid invon
sulte ageretur, multorum exitio luendam, receptui ca
nit, atque intra aggeres suos reducit, in quorum summa
parte dispositis tormentis, barbaros, qui turrim occu
parant (prostratos) atque ictibus...tos petebat. Ita muris
dejectis, cum eorum edita magna caede nihil illis spei
ad salutem reliquisset, turrim deserere, ac se retro in
castra referre coegit. His proeliis e nostris aliquot desi
derati, in quibus magni nominis Emericus Nagy pe
ditum ductor, et Joannes Posgaius; Gasparem Peteum
in pedem vuluus acceptum, quo minus liceret rebus
gerendis interesse, aliquamdiu a certamine avocavit:
cujus locum Franciscus Vitéz tenuit. Postridie mane,
quam haec sunt gesta, firmata a Meczkeio interiore
arce movo militum supplemento, barbari oppugnatio
mem redintegrant, qua in meridiem insigni nostrorum
virtute pari hostium pertinacia extracta, cum multo
rum utrinque esset secuta caedes, hostes se in castra
receperunt.... barbari duces ad eadem... composi
tione consilio... ad eum diem irrita.... sent, animos
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 447

contulerunt, sperantes, jam multis acceptis cladibus,

multis e sui amissis, in iis viris fortissimis nonnullis,
et qui ordines duxissent, aliquid de animorum contu
macia nostros remissuros. Ita scriptae litterae eodem
argumento, neque lectae a nostris, cum pristina consve
tudine partim igni cremandas, partim novo genere con
tumeliae, nuncio vorandas, invito et detrectanti, mali
metu coacto tradidissent. Rogatus inde nuncius, quae
in mandatis haberet, et quo argumento scriptae litte
rae essent, Arczlambegum scripsisse literas ait, cujus
hoc esset argumentum. Aliquando finem pertinaciae
faciendum; qua quidem tentari Solimani imperatoris
amimus posset, superari non potest assvetus vinci
magnitudine animi, condonandis injuriis, clementia
et benignitate in fidem victis accipiendis; sublevan
dis miseris; non virium ferocia, non armis, non tor
mentis, a quibus illum scirent gerere animum invictum.
De cujus fide ne possent dubitare, obsides idoneos,
duces daturos, quibus iis caveretur, quae 8e dedenti
tibus sponderent, cum fide praestaturos. Nam me qui
Losonczy exemplo a sanioribus consiliis deterreren
tur, illos non fugere sua illum culpa non Turcarum
perfidia interiisse, in quorum potestate positus, ausus
esset, educto gladio, in illos facere impetum; quo mi
hil injustius excogitari posset ; certe nihil teme
rarium magis. Ac ne quid fraudis subesse in tota
tractatione de pace suspicarentur; duces retro con
versis signis, cum universis copiis ad tertium ab
urbem lapidem cessuros. Eas autem conditiones de
ditorum futuras: passuros milites sub signis, militari
more, cum impedimentis exire, si qui essent, qui hoc
mallent, facta potestate in Solimani castris uberiore
etiam, quam consvevissent, stipendio militandi. Iam
448 10. MiCHAELIS BRVTI.

quo aequiore animo Agrienses se imperatori dederent,

polliceri se arcem eversuros, ut ab omni securi metu,
suis legibus, institutisque, nulla in re eorum imminuta
libertate, uterentur. Cum nulla barbaris in nostros
eonsilia procederent, nec exitus maneret apertus, vi
agentes et molientes per occultas fraudes exitium,
scelerati hominis facinus omni memoria detestandum
in spem certam urbis potiundae, quam jam haberent
deploratam, erexit. Erat Staphamus quidam Hege
duus nomine, uni ex urbis custodiis praefectus, qui
a Georgio Seredio mobili homine missae peditum co
horti praeerat. Is cum forte progressus, qua murus
ictu tormenti erat laceratus, hostium crebras voces
exaudisset, nostros ad deditionem adhortantium, cum
praemia ingentia, flecti se patientibus proponerentur;
nonnullis sociis consilii assumptis, quos non abhor
rere a scelere, ex aliis aeque foede, et scelerate ad
missis speraret, transire ad hostes, et iis prodere vr
bem constituit, quaestuosum flagitium, victoriae multo
sangvine, et vitae discrimine parandae, praefe
rendum arbitratus. Nam si quid praemii ex devicto
hoste extaret, id omne penes duces futurum, qui par
tae victoriae, constantia, et fortitudine militum, essent
fructum omnem relaturi, honoris insignes titulos, ar
ces, pagos, latifundia, regis exigno donativo, in spe
ciem militi objecto, cujus in illum immortale meritum
esset. Quando miserorum venalis sangvis, venalis
vita esset; iis addicendam, qui hominum merita, non
ex majorum statuis, et imaginibus, quibus inertes ho
mines tumerent, sed ex virtutis documentis multis, at
que insignibus, aestimarent, quae non majorum nobi
litate cresceret, sed obscuris genere, ubi conspicere
tur, nobilitatis splendorem afferet. Haec cum mul
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 449

tis communicata, aegre silentio tegi potuissent,

raro, in paucis etiam diu fide et constantia vi
gente, ad (luces perlata, omnium animos terrore im
plevit. Inde a Dobone, et Meczkeio de consilii sen
tentia reus captus, et tormentis subjectus, cum ordine,
quae essent acta, exposuisset, sociosque indicasset, ne
de multis supplicium sumptum eorum, qui intacti a
sceleris contagione essent, animos frangeret, in suis
requirentium fidem; neu plus exemplum multorum
ad aemulandum scelus, quam ad deterrendum a sce
lere valeret, quaestionem coeptam de conjuratis pla
cuit finiri unius suplicio contenti, sex quorum amentia
emineret, insigni infamiae nota, auribus praecisis. In
locum Hagidei, qui custodie praeesset, Emericus Pri
becus suffectus. Per idem tempus, ne quid deesset,
quo obsessorum animi fatigarentur, unius scelerati
hominis taetrum facinus, alia gravior secuta clades,
im majoris aedis sacrario, quo loco pulvis tormenta
rius servabatur, fungus siccatus, e multorum acervo,
quorum ad tormentorum incendendorum usum
magna copia erat comparata, (quo casu non traditur)
comprehensum ignem in pulverem, qui non longe
aberat, immisit, quo et sacrarium ab imo solo ad su
premum usque templi fornicem, et proxime templo
munitiones omnes conflagrarunt. Foedum per se ca
sum funestiorem reddidit mox aliquot virorum fortium
secuta mors, in his Pauli Nagy, quem Georgius Ba
thor cum peditum manu auxilio miserat obsessis, et
Gregorii Horvati, qui ictu fragminis, sive tigni, sive
lapidis avulso brachio, paulo post est mortuus. Eodem
ignis impetu duae frumentariae molae in multas partes
diffractae, quarum complures homines, jumentaque ab
lata. Casu tantum acceptum incommodum, ut humana
moxU M. IIUNG. IIIST. - SCRIPT. XIV. 29
450 IO, MICII AEILIS BRVTI

fraude invectum crederetur, recens conjuratorum de

tectum scelus fecit. lam et amissio pulveris, pavore
ingenti vulgo milites terrebat, quasi inde esset defutura
obsessis, se defendendi, hostes propulsandi facultas.
Qua re animadversa, duces praesentibus animis, mili
tum stationes obeuntes, stupore defixos excitare ad
pristinam virtutem capessendam animis, non magnum
docere acceptum detrimentum, adhuc superesse pul
veris magnam vim, ut modo sui, modo patriae perge
rent esse memores, non esset de victoria dubitandum.
Adesse, quemadmodum consvevisset, viris fortibus dei
immortalis propitium numen, quo praesente, et scelera
torum hominum esset compressa fraus, et casus violentia
superata; ut non tam dolendum videretur ex accepto in
commodo, quam diu agendae gratiae, quod non magna
jactura doctiessent,(ad) accuratius,vigilantiasque custo
dias obeundas. Nam cetera,quae ad externam vim pro
pulsandam, praestari ab homine possent, modo metu me
deficerent, cujus nulla esset caussa dei beneficio, integra
et vegeta esse, animi magnitudinem, pectorum robora,
virtutem, constantiam, quam quidem casus et hominum
occulta consilia percellere, evertere nulla ratione
possent. Hac ratione confirmatis militum animis, ea
dem alacritate reficiendis iis, quae aut amissa, aut
corrupta erant, se convertunt, atque e duabus frumen
tariis molis, collectis tignis, asseribusque, quae incen
(lio superfuerant, unam instituunt. Iam ad tormento
rum usum magna sulphuris, magna salis nitri vis, ut
nunc vulgo appellant, contusa, atque ex his, pulvis
tormentarius, magna celeritate adhibita, effectus. His
omnibus agendis qui praesset, delectus Benedictus
Sigismundius, vir impiger,atque industrius. Interea hos
tis, ex nostrorum casu, concepta spe bene gerendae rei,
 VN(; A IX [CAIN VM IN JERVM I.IB. XIV. 45 1

cum qua muri erant globis tormentorum perfossi, no

stris egressum, atque ingressum liberum patere anim
advertisset; e regione portae directis tormentis, eos
exitu prohibere instituit. Quo hostis consilio cognito,
nostri ab ima muri parte cumieulis actis, aeque faci
lem sibi, atque expeditam viam sive egredi, sive re
gredi, aperuerunt. Qua in re administranda, cum nostri
occupati,omni ex ea parte frequentes essent, qua barbari
copiis infestam reddiderant ; duces arbitrati metu terri
tos stationes suas deseruisse, majore impetu instau
rare oppugnationem constituunt. Ita ad Majoris Prae
positurae aedes, ut vocant, excitato aggere, in eo ob
versa in nostros tria maiora tormenta collocant, at
que inde turrim quatere, qua ad occidentem solem ver
git, et contingentia aedificia, lateraque regiae domus
incipiunt, eodem tempore propugnaculum praevalidum,
in quo carcerem aedificatum diximus, verberantes
adeo acri impetu, ut multis partibus muro aperto, in
forum ultro, citroque euntes introspicere liceret. Ne
que cunctati, qua per rimas quassati muri facultas da
batur, ferreis fistulis immissis, et vario missilium ge
nere, quibus ignis fomenta inclusa latebant, in obje
ctas fori tabernas ignem injiciunt, majore audacia,
quam usu. Nostri enim ingenti fiducia, atque alacri
tate animorum, eo comportata cruda eoria, centones
que et cilicia, quacumque muri fecerant labem, oppo
nunt, ac contra regiam sedem, humo et materia e
proximis locis comportata, aggerem pari usi diligen
tia, et celeritate instituunt. Qua nostrorum constan
tia, et magnitudine animi, non solum hostium cona
tus, minaeque fractae, sed plane victi etiam militum
animi, cum quidem non se cum natis hominibus, quo
rum non erederent esse tantas vires, sed cum deorum
29*
452 IO. MICHAELIS BRUTI

numine pugnare existimarent, qui hostibus consilium,

atque audaciam perditis rebus, suis formidinem pavo
remque immitterent, ne subnixi tantis copiis, tormen
torum telorumque immani apparatu, vincere (Hun)-
garos omnibus, praeter unam virtutem, inferiores, spe
rarent. Quae quamquam ita essent; adhortantibus du
cibus, ut reciperent a pavore animos, ac, densatis scu
tis, ulterius gradum inferrent, ubi paullum adniterentur
loco potituri; jam confirmati adhortationibus progre$-
suri videbantur: cum subito nostri, qua cuniculis aper
tum aditum diximus, erumpentes, in confertos et den
sis scutis tectos, ut duces praeceperant, faciunt im
petum, ac disjecto scutorum ordine, fusos, dissipatos
que repetere castra coegerunt, nonnullis primo im
petu amissis, qui audacius nostrorum impetum exci
pere sunt ausi. Neque tamen nostris victoria incru
enta. Colomanus Porcolabus, qui cum Philippo De
metrio auctor rei gerendae fuerat, accepto letali vul
mere, et mox quem sibi substituerat, Michael Gaspa
rithius, spherula trajectus emissa ex ferrea fistula in
teriit. Nam Philippo, ne solus minus sustentandae bar
barorum impressioni esset, Joannes Zucanius, qui
una rem gereret additus comes. Neque segnitis tamen
duces barbarorum se comparant animis. Callido con
silio, quando minus procedebat aperta vis, ductam
fossam sub vallum ab Heczeianis aedibus, clam va
sis igne oppletis implent, ac multa humo tegunt, ma
gna sibi spe facta, inde magno excitato incendio fore,
ut muri subruerentur. Sed ludicrum ipsi, atque inane
commentum, ne quid inde compendii, atque usus es
$et, prodiderunt. Quodam die mane stipitibus, virgul
tisque succensis, eo consilio, ut videtur, ut inde orta
flamma, vasa in caeca fossa latentia conciperent ignem,
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 453

ex humida materia magna vis fumi exsiliens, nostris

ad omnia intentissima cura vigilantibus aperuit do
lum. Ita clam perfosso multis partibus muro, ut inde
globos tormentis, spherulasque emittere liceret, facile
inde nihil tale hostem exspectantem summovere. Ne
que illi tamen deterriti quidquam de ferocia remittunt,
et contento impetu, in propugnandum invadunt, quod
quidem in tumuli modum intus humo oppletum, exte
riore ambitu perpetuo septo vallatum erat. Inde cer
tatim septum deruere palos evellentes summa ope
nitebantur; quibus evulsis, fractisque irrito incepto,
simul vascula, quae pice, et sulphure erant referta,
id quod accidere erat necesse, everterunt.. Quibus
nostri rebus animadversis, jam hoste summoto, cate
mas transversas, ne iis in posterum eodem facilis adi
tus esset, objiciunt, simulque supra arcis interioris
portam, et oppidi aggeres tormenta eonvecta collo
cari jubent, barbarorum consilia, inceptaque omnia
miris modis ludificantes. Ergo cum alia omnia bar
baros duces deficerent, multitudine confissi, complere
fossas, atque Cmnibus viribus oppugnare propugna
culum constituunt. Id antequam facere aggrederen
tur, contra nostrorum propugnaculum, quo iis inanem
usum tormentorum ederent, vallum duci, assapis, aliis
que omnibus accitis, qui idonei operi faciundo essent,
summa celeritate jubent. Inde barbari culeos varia ma
teria, fascesque, et si qua alia ad manus erant, in fos
sam eonjiciunt, dispositis, qui e ferreis fistulis glan
des emittentes loco consistere defensores prohiberent.
Qui pari industria, et ferocia animorum freti, longu
riis ferreos uncos affixos, tum machinas alias hama
tas catenis appensas dimittunt, quibus e fossa injectos
culeos in arcem extraherent, simul liquefactum se
454 IO. MICHAELIS IBRVTI

vum, picemque, tum frumenti manipulos igni succen

sos, facesque, maleolosque superne dejicientes, qui
bus misere barbari subjecti torrebantur. Neque tamen
liostium duces, quamquam tot (letrimentis acceptis,
quidquam de pristima animorum ferocia remittunt, et
militem multis verbis confirmatum ad Bebekianum pro
pugnaculum adducunt, verisimili adducti conjectura,
hostes, quorum esset perexiguus numerus, cum dees
set facultas integros fessis sumumittendi, fracta ferocia
cessuros. Hinc magno conatu tormentis propugnacu
lum verberare aggressi, brevi ita erates, quibus sepie
batur, concusserant, ut jam opus fatiscens, ruinam
minaretur, suapte natura parum validum. Quod ne ac.
cideret, jam mostri provisa re, guerna transversa tigna
funibus, et eatenis ferreis revincta interiori operi adjici
unt, quo munimento fultum septum adversus ictus
tormentorum staret. Et si enim crebris locis ictibus
tormentorum perfoderetur, non ita tamen lacerabatur,
suo ingenio ictui cedens, ut non satis validum esset
interiori aggeri continendo. Inde nostrorum virtute
cum hostium pertinacia certante, novo consilio duces
barbari animum adjiciunt ac caesam ingentem mate
riae vim, jumentis, currubusque comportandam, atque
ex ea faciendas strues multas curant, quibus ita fos
sae complerentur, ut in altitudinem justam elatae mu
rum subeuntibus scalarum usum praeberent. Sed ho
rum consilium, aeque callido commento, unus e regiis
ducibus Gregorius Bornemisza elusit, vir speetatae
virtutis, atque indiistriae, cujus supra mentionem fe
cimus. Is acceptas seandulas e domorum fastigiis, et
in parva frusta eoncisas, ciim fistulis ferreis ita pa
ratis, ut, cum pugnandum cum hoste est, in vascula
includit, quae in suhjectos hostes incensa devol
 VNGARICATVM RERVM I,IB. XIV. 455

verentur, applicatis picis, sulphurisque manipulis,

sevo, larido, aliisque ignis fomentis inunctis, ut
cum saeviens flamma, exustis vasculorum involueris,
ad interiora pervenisset, tum repente e fistulis, emis
sis glaudibus, Turcae intenti ingn restingvendo ster
merentur. Neque secus accidit, quam Bornemisza
praedixerat. Barbari mova re, atq e improvisa territi,
cum exstingvendi facultatem aeciderent, emissi
fistularum globi, quibus propius accedentes se oppor
tunos praebebant, relicto opere fugiunt, fossas, val
lumque repetentes. Inde cum pavore consternatos
multis verbis duces solati essent, eos iterum ad pro
pugnaculum ducunt, atque a duabus partibus muros
quatere summa vi aggrediuntur. Unum e tormentis,
quod magnitudine aliis omnibus praestabat, in labro
exteriore fossae collocant, quam curaverant ducen
dam, credo, quod ad eam partem humo aggesta, altius
attolleretur,sperantes inde certiore, ac validiore ictu
propugnaculum quassaedeturos, Quod etiam siiis succe
ret ex sententia, ad summam tamen gerendae rei non
ita magnum adjumentum afferebat : aggeres enim,
jam die densata humo, ad quantumvis magnum impe
tum ferendum, etiam discisso vallo, et muro proruto,
firmi manebant. Interea Bornemisza spe facta ex prio
ris machinae successu, quidquid novi excogitaret,
ejus aeque laetum eventum secuturum, rotas curules
faciendas curat, radiorum loco, fistulis tormentariis
ab axe ad exteriorem rotarum ambitum perductis.
Eas ab utroque latere asserculis tegit, quibus stup
pam illigatam, pice se voque illimit. Inde asserum
tignorumque purgamentis, atque omni alia materia
apta concipiendo igni, referciri aliquot dolia jubet,
his insertis parvis fistulis, quas vulgo, non male, quod
456 IO. MICHAELlS BRVTI.

pugno gestantur; pyxides vocant. Haec eodem modo,

sevo, ac pice illita, injecto igni e muris evolvunt, quo
oasu parva inclusa tormenta, admisso igni, ingenti
cum tonitru, ac fragore globulos ejaculantur, tanto
cum pavore, et trepidatione barbarorum hostium, ut
omnium praeter quam salutis obliti, deserto loco, ac
tormentis praedae hostibus relictis, in fossas, vallum
que praecipiti fuga sese abderent, ubi humi prostrati
inconditis clamoribus, agnoscere se vero irati vim mu
minis clamarent, ab impiis, atque impuris hominibus
flagitiorum, ac scelerum paenas expetentis. Neque
tamen passi duces ita territos a pavore animum reci
pere, ad veteris portae propugnaculum adducunt,
sperantes aliquando fatigatos nostros pugnandi la
bore, finem pertinaciae facturos; quae illos spes
longe fefellit. Ergo ternis ductis fossis, quibus tectis
ab tormentorum jactu, subire muros liceret, tribus lucis
vallo dolabris perforato, cum satis aditus ad pugnam
esset patefactus, conferunt pugnam, quae ne diu
nostris iniqua esset nostrorum eadem industria per
fecit. Ferrea spicula affixa longuriis, igni tosta per
apertos aditus, ita, ut erant candentia, in subeuntes
immittebant, quae, ut remitterent in hostem, collecta
humo, mox ignito hastili urente magno cum dolore
attrectantium manum, abjicere cogebantur. Interim
Meczkeius haec agi ab callido hoste in speciem
suspicatus, ad avertendos ab eo animos, quod vere
agebatur, fossam intra murum in ingentem altitudinem
duci jubet, ita hostium cuniculos, si ea aditum in
urbem tentarent, id quod verebatur, adductus con
jectura probabili excepturus. Turcae enim, omnibus
aliis improbatis consiliis, cuniculum in arcem ac tum
tormentario pulvere implere constituerant, quo in
 VNGARICARVM RERVM LIB. XIV. 457

censo, cum propugnatoribus avulsa arx ab imo solo

in sublime raperetur. Id ne accideret, insigni cum
prudentiae laude Meczkeius obviam iit : cum enim
nostri fodiendo ad infimum cuniculi solum pervenis
sent, id quod facile ex ferramentorum sonitu conjici
poterat, demissum e summa fossa tormentum, qua
apertus jam cuniculus erat, in primo aditu constituunt,
atque inde admoto igni, operis praefectum globo tra
jectum sternit. Virum quidem dignitate insignem ca
pitis ornatus indicabat; quo sublato, ceteri, qui in
opere erant, subito pavore et trepidatione perculsi
ad suos diffugere. Jam eo ventum erat, ut despera
tione potiundae rei in rabiem, et furorem versi, non
consilio quidquam, non certa ratione, aut ex rei mili
taris disciplina agerent, sed ut ira, et dolor svadebat.
Ita dies, noctesque nullo discrimine oppugnationi
insistentes, sectas trabes, saxa ingentia, tum varia
missilium genera, quae ad excitandum incendium, so
lers in sui perniciem vis humani ingenii excogitavit,
in arcem machinis ejaculantur, quae non aegre nostri
declinantes, et qua ignis haereret, accurentes auxilio,
facile barbarorum vim, atquae impetum omnem ludi
ficabantur. Jam et majora ausi, quam disjecti muri,
aditum exeuntibus patefaciebant, duo e nostris egressi
cum exigua militum manu, a tergó fugientibus in
sistunt, ac plerisque exhis interfectis, uno e suis modo
amisso, in arcem redeunt, in re non magna, si quis
pugnantium spectet numerum, insigne virtutis facinus
inter se gratulantes. Horum alter, non enim sunt
debita laude fraudandi, Paulus Zirmaius, Andreas
Balogus alter fuit, non genere illi quidem prius,
quam domesticae virtutis splendore conspiciendi.
Neque interea tamem, etiamsi non semel male cesse
458 IO, MICHAELIS IBRVTI

rat, et litteras, et nuncios duces barbari mittere ad

obsessos desistunt, quibus minime suis dolis opportu
nos illicere ad obsidionis consilium conabantur, qua
rum idem erat eventus: concerptis enim litteris, et in
ignem conjectis, male multati nuncii remittebantur.
Quod incommodum ut effugerent, ad novum consilium
recurrunt, nemine jam e suis facile sibi persvaderi
patiente, ut per tristem muneris functionem, ad cer
tum supplicium mitteretur, Litteras sagittis illigatas,
eodem scriptas argumento, intra muros conjiciebant,
eo consilio, ut temere inventae, vulgo legerentur;
quod si accideret, mom desperabant futurum, ut
aequitate conditionum perspecta, inter jam fessos
obsidionis incommodis, oppidanos praesertim, multas
belli clades, atque incommoda perpessos, a pacis con
ditionibus, quas prolixas imprimis perhomorificasque
de industria proponebat, non alienos futuros. Sed in
magno hominum numero, nemo inventus, qui aut non
contemneret lectas litteras, aut non statueret, ita ut
invenerant, obsignatas igni tradendas. Jam et illud
a barbaris tentatum, in quo mirifica nostrorum forti
tudo, et constantia eluxit pristino instituto retinendo;
cum enim variis lingvis, ut ab omnibus intelligi pos
sent, blanditias minis miscentes ad deditionem nostros
invitarent; duces, me barbarorum clamantium voces
exaudirentur, jussis praefectis simul tormentis ignem
admovere, simul signa concinere, militibus clamorem
tollere, hinc tormentorum immani tonitru, hinc clan
gore tubarum, tympanorum sonitu, militum clamore,
atque ululatu, ut videretur caelum ruere, terrae maria
misceri, barbaris eadem repetentibus obstrepunt, non
unum hoc solum spectantes, ut quae ab his diceren
tur, milites minus exaudirent, sed ut eorum fiduciam
 VNGAR 1 ('ARVM RERVM I, IIB. XIV. 459

ostentarent, hostiles mimas et magnifica verba, per

fallaces deditionis conditiones aspernantium. . . .
Perilem tempus Agriam rediit, Lucas Nagy . . .
Dux, insignis virtutis et fidei exemplum posteris .
Is, cum ante urbis obsidionem, cum quattuor, et . .
bus deleetis, in hostium agros praedatum isset, et. .
hostium adventu certiora exploraret; mox, ab hostte
cirea urbem, ereditus erat aut isterfectus a bar
baris, aut vivus in potestatem redactus ; quam
ille de se ortam famam suo adventu brevi dis
cussit, enimvero vere vir magnus, et dignus eo
cognomine, quo honestabatur, sed non proceritate
corporis magis (eo enim Ungaris spectat Nagy
cognomen) quam altitudine animi, quibus excelluit.
Licebat saluti consulere, receptum in tuta loca quae
renti, et quidem nulla cum ignominiae nota centum
sexaginta armatorum millibus reditu illum interclu
dentibus; sed quae ardua, atque invia omnia suspe
rat, vicit hujus hominis summa virtus, tum militum
custodias, vigilantium in hostium exitium, tum salutis
certum discrimen, mortis horrorem, suorum deside
rium, quorum recordatio non potuit a cupiditate verae
gloriae, animum humanis rebus omnibus majorem
revocare. Superatis omuibus hostium stationibus, et
falsis custodiis, in urbem, suis omnibus ad unum in
columibus, pervasit. Cum eodem ingressus Nicolaus
Vas, insignis virtutis, et fiduciae adolescens, qui mis
sus ad regem fuerat, auxilium obsessis imploratum.
Neque vero hoc tum primum Nicolaus tentarat, jam
antea comite viro aeque impigro, Emerico Varsanio,
et profectus felici ausu, et aeque laeto eventu re
versus. Jam muris, propugnaculisque omnibus, multis
partibus, prorutis, una propugnatorum fortitudine
460 IO. MICHAEI,IS IBIRVT[.

incredibili et constantia Agriae stabat, vel potius

divina numinis providentia, cujus immortali beneficio
et nostris , . . vires subministratae Christiano
orbe universo pu- . . . s, et hostibus objectus
mentis error, quo minus, cognitis . . . hostium
viribus, victoriam, quae erat jam in manu vi- . . .
cederet. Duodecimum jam diem, multis utrimque illa
tis, . . ceptis cladibus, urbs oppugmata, cum nul
lum nostri ad- . . timoris signum darent, aut ani
morum magnae malorum moli succumbentium. Ita
vero dubio Marte adhuc erat puguatum, ut nostris
non vinci instar insignis victoriae haberetur; vincere
hostibus, quod nondum acciderat, tamen non magnae
laudi duceretur; cum quidem adversus unam pauco:
rum virtutem, tot agmina armatorum starent, quibus
feliciter gestae multae in Ungaria res celebre nomen,
famamque comciliassent. (Duodecimum jam diem mul
tis utrimque illatis atque acceptis cladibus, urbs op
pugnata, cum nullum nostri signum darent magnae
malorum moli animorum succumbentium.) Et quae
hactenus quidem a nostris gesta, digna visa immor
talitate ; prae his, quae mox gesserunt, haud tanta
potuerunt videri. Nam illa vigentibus, atque integris
viribus edita, nondum muris convulsis, et labefactatis
tormentis, non propugnaculis vallo nudatis, non multis
locis aperto hosti in urbem aditu: haec umis pugnantium
dextris, praesentia animorum, invicta virtute, adversus
hostium omnes eodem conversas vires, paucis adversus
multitudinem innumerabilem gerenda fuerunt. Interea
hostes diebus aliquot quieti militum datis, IV.
Idus octobris ad veteris portae propugnaculum XXIIX.
militum cohortibus adductis instaurare oppugnatio
mem constituunt. Spem bene rei gerendae barbaris
 VNGAR I ('ARVM RERVM I,IB. XIV. 461

faciebat, ab iis succensa porta, ignaris a Meczkeio

qui propugnaculo praeerat, et obstructam illam ingenti
lapidum congerie, et propugnaculum, eo mediis co
lubrinis subvectis, egregie munitum. Ergo Meczkeius
suos adhortatus ad pristinam virtutem capessendam
animis, cum sua sponte incensos, suo; horum exemplo,
segniores excitaret ; hosti occurrit adeo concitato
cursu, ut non solum impetum sustinuerit barbarorum
hostium, sed frustra conantes nostros loco pellere, in
fugam averterit, umus eo die visus omnium consensu,
et militis, et imperatoris partes hortando milites,
atque ad laudis decus incendendo, hinc voce, hinc
manu, pugnam instaurando egregie praestitisse. Tam
illustri suorum judicio fuisse dignum, et pulsus hostis
testatus est, et ictu lapidis acceptum vulnus, quo
quamquam laboraret, non prius passus est se a pugnae
discrimine abduci, quam est hostis fusus, atque in
fugam actus. Jam altera parte hostis in propugnacu
lum, quod terrenum scriptores Ungari appellant, con
versis signis, delectos equites centum ad alias muni
tiones, qua publicus carcer olim erat, advolare jubet,
Janiczeris, et qui una rem gererent, sagittariis simul
proficisci jussis. Neque barbaris irritum inceptum
cessisset, Dobone, qui loco praeerat, cohortando
rum militum caussa, aliam in partem profecto, ni
duorum virtus eximia Joannis Zucani, et ejus
dem nominis Pribeci opportune auxilio affuis
sent. Hi audacia incredibili hastis supra ruinam scan
dentes, cum jam nostri remitterent de pugnae ardore;
adniterentur barbari, ut semel motos in fugam ver
terent, praelium restituerent. Quo quidem, ne nostri
increbescente multitudine hostium, victi discederent,
laborantibus in tempore Gaspar Peteus cum multis e
 #

462 IO. MIC1IA EI.IS IBJRVTI.

suis opem tulit. Hi telorum magna vi in adversos ef

fusa, cum nihil sibi reliqui ad summam virtutem fe
cissent, hostium quidem ferociam aliquantum represse
runt, sed ut gradum referrent, quamquam magna vi,
in contra obfirmatos obnitentes, minime effecerunt.
Quae dum ad hunc modum geruntur, Dobo, cognito,
quanto in discrimine res versaretur, jam nostros pu
gnando fessos, signum dejectum, hostes globo facto,
neque cedentes loco, et acrius nostros impellentes,
arreptum signum, Stephano Nagy tradit, viro cognitae
virtutis, atque in pugnam succedit. Mox Stephano fis
tulae ictu trajecto, signum gregario tradit, viro ta
men impigro, et magni animi. Ita hujus adventu nostri,
confirmatis animis, pugnam instaurant, atque acrius
in confertos incumbentes, signifero interfecto, signum
adimunt, ita militari dedecore recuperato. Eodem
tempore ad Bolikianum propugnaculum res bene
gesta. Bornemisza, Zoltaius, Figedius regii praefecti,
nequidquam nostrorum industriam aemulatos barba
ros, vera vi e muris trepidos agebant. Hastae erant
oblongae, quibus, qua spicula haerere solent, in eorum
loco ferrei orbes affigebantur; in quorum medio spa
tio densi clavi, quantum orbium spatium patiebatur,
acie contra hostem obversa, collocabantur. Sed non
tam barbari sollertes nostrorum inventis imitandis,
quam callidi nostri eorum conatus eludendis. Nam
illud poterant assequi, ut a nostris telis inventis
hastas, machinasque similes efficerent; non aeque
facile eorum tractandorum rationem, atque usum
poterant assequi. Itaque et vera virtute nostri, et
justis armis superiores, irridebant implicitos ma
gis, quam instructos et tectos armis, quorum que
vis atque ratio esset, ignorabant. Quae quamquam
 VNGARI(* A RVM RERVM I,IB. XIV. 4(53

ita essent, pertinacia hostium in serum diei tem

pus tractum certamen, haud dubia, hostium etiam
confessione, nostrorum victoria, nox diremit. Inde
hostium duces, toties frustra oppugnatione ten
tata, cum unus, atque idem exitus in incepto per
stantes manere', ut suis dedecus, nostris gloriam
augeret, ne quid sibi reliqui fecisse a summam
victoriae . . . . . . . - - - - -

• ©• - - - • . - -

(Itt vêge szalad a kézirat walk.)

 IO. MICHAELIS BRVTI

UNGARICARUM RERUM
LIBRORVM XV—XX. FRAGMENTA.
.-

E W. BETHILENII HISTORIA
Excerpt A.

MoNUM. iiUng. his r. — schiPt. xiv. 3()

 IO. MICHAELIS BRVTI

V N G A R I C A R V M R E R V M

LIBRORVM XV— XX. FRAGMENTA.

Interim Regina adhuc Cassoviae haerens, cum

ei (prout Historici Transsylvanici referunt) nec ea
summa, quae ipsi erat vi Pactorum nomine dotis a$sig
mata, nec ea, quae singulis amnis pendi erat promissa,
a Ferdinando solveretur, primo per Mathaeum Lu
bovicium Zolonum, postea per Georgium Blandratam
Medicum valde sollicite jus suum repetebat, demon
strans, se cum filio Regno exturbatam, ac in tam
afflictam fortunam invitam sed multis pollicitationi
bus inescatam, deturbatam plane nescire, quo se ver
tere debeat: si quidem nec Ducatus Oppoliensis, nec
patrimonium filii sui Scepusiensis nimirum possessio
sibi restituatur; simulque declarabat, se longiorem
moram Cassoviae ferre non posse, ideoque ad matrem
et fratrem ire cogi. Verum Ferdinandus verbis pro
lixis refertum, re vacuum dedit responsum. Itaque
Regina tot aerumnis vexata, relicta Cassovia, ad
fratrem suum Sigismundum Augustum Poloniae Re
gem migravit: ubi degens suo suaeque matris no
30*
468 IO. MICHAELIS BRVTI.

mine tertium jam Legatum ea de causa ad Ferdinan

dum misit, longa gravique quiritatione fidem ejus
appellans. A quo cum nihil, quod rationibus suis expe
diret, obtiunisset, Warsaviae apud matrem et fratrem
mansit. Ha e c r e fe r t B r u t u s.

II.

Circa id quoque tempus Solymannus per Lega

tum data opera eo fine missum rursus graves mina
cesque litteras ad omnes Transylvaniae Proceres
mittit, mandans, ut Isabellam Reginam filiumque ejus
quam primum in Transylvaniam introducant; mi id
fecerint, se ferro flammaque in eos propediem sae
viturum.
Qua denunciatione Proceres Transylvaniae mi
rum in modum perculsi sunt. Quod cum Castaldus
animadvertisset (ut Istvánffii verbis referamus) sua
rum et Ferdinandi virium haud vanus aestimator,
non abnuente Ferdinando, sic tamen, ne quid suo mo
mine ageretur, potestatem concedit Andreae Báthoreo
ac quibusdam Traussylvanis et Francisco Kendio
tractandae cum Solymanno pacis etiam cum pactione
tributi, ea adjecta conditione, ut urbes et arces, quae
a Turcis non ita pridem captae essent, Ferdinando
redderentur. Quibus quidem rebus tractandis dum
tempus teritur, et Solymannus nec Transsylvania
cedere, nec arces oecupatas restituere vult, bellum in
citeriore Hungaria per Turcas renovatum est. Hucus
quae Istvánffi. Brutus autem addit, quod dum Castal
dus et Báthoreus cognitum haberent, Solymannum ab
ineunda pace esse alienum, de impendente belli tem
pestate amxii, missis subinde ad Ferdinandum nunciis,
 FRAGMENTA. 469

auxilium imminenti malo avertendo implorassent,

Ferdinandum causatum fuisse rerum suarum calami
tatem, fratrisque Caroli adversus Mauritium Saxoniae
Ducem bellum, quo omnia auxilia Hungaris destinata
fati vis inexorabilis rapuerat, responsum dedisse, se
nihil supplementi mittere in Transsylvanium posse.
III.

Haec dum in Transsylvania fiunt, Ferdinandus

de omnibus iis, quae in Transsylvania aguntur, a
Dobone et aliis probe edoctus, Viennae die 13. Mar
tii Legatis Transsylvanicis in scriptis dat responsum
in hunc, qui sequitur, modum: Constare ipsis, Con
ventum a se Regni Hungariae populo ad diem pri
mam Januarii indictum fuisse, ut in commune consu
lerent, quidquid ad Regni hujus trauquillitatem et
publieam utilitatem pertinere videretur. Etenim cum Im
perator Turcarum per occasionem intestinarum discor
diarum late sua vestigia in Hungaria fixerit, ac Tran
sulvaniam nunc quoque occupare nitatur, neque ali
quas pacis conditiones aceptare velit, nisi prius Trans
sylvania filio Joannis Regis tradatur, quo vero ea vo
luntas et sententia illius tendat, manifestius est, quam
ut declaratione egeret. Eam ob causam ut de com
muni periculo, quod ipsis ab hoste immineat, communi
consilio deliberarent et rationes inirent, quibus immii
mentem Patriae tempestatem propulsarent, se Poso
nium suos in Hungaria subditos convocasse. Quo
frequentes venisse reliquos, etiam illos, qui periculo
huic Turcico aliis essent propinquiores, ibique com
munibus consiliis statuisse, quae ad salutem et quie
tem ipsorum necessaria esse viderentur ; ex Traus
sylvania vero durante Conventu nullos Nuncios, nisi
470 IO. MICHAELIS BRVTI.

eo finito, venisse, quod si in tempore venissent,

ipsum acceptis allegationibus de statu et rebus illo
rum, communi cum caeteris subditis suis consilio ra
tiones initurum fuisse, quibus eis consuleret. Nullum
se hucusque fugisse laborem, neque ullis pepercisse
expensis et sumptibus, cum jactura etiam aliorum
Regnorum et Provinciarum suarum, ut Transylvaniae
populis securitatem ab hoste et quietem compararet,
cujus quidem sui studii multa esse manifesta iudicia,
non postremum autem esse, tormentorum et machi
narum bellicarum magnam vim cum omni requisito,
(thesaurum pretiosum) quod non alium in finem, quam
ad defendendam ipsorum Patriam eo transmisisset,
deinde missos ad Turcarum Principem proprios Ora
tores pro ineundo diuturnioris pacis tractatu, per
quos et tributum, quod alias ipsi ex suis opibus sol
vissent, nunc ex sua Camera soluturum se obtulisse,
ut suorum saluti consuleret. His omnibus non consi
deratis, neque Nunciorum suorum reditu exspectato,
nec curata fide et obedientia, qua sibi ut Regi coro
nato sunt adstricti, posthabita sua admonitione Came
ras primum et publicos Regni proventus occupassent,
Petrum Petrovithium motorium suum rebellem reduxis
sent, spretisque Praefectis a se constitutis alios sibi
elegissent, copias conseripsissent, et summatim novum
sibi Principem quaesivissent; quae quidem omnia
ipse, pro tot in eos collatis beneficiis minime exspec
tasset; neque fuisse ullum tam magnum periculum,
neque ullam tam urgentem necessitatem, ut post ha
bita Regia Majestate, ac pendente adhuc de pace
cum Turca tractatu, rem innovare debuissent. Eaprop
ter coepta illorum et conatus temerarii propria volun
tate et authoritate inchoati si infeliciter cesserint vel
 FRAGMENTA. 471

aliquid perieuli inde ipsis emerserit, vel aliis Rei

publicae Christianae populis si quid damni dederint,
memini misi ipsis acceptum referrent, atque ipsos Deo
imprimis Optimo Maximo, deinde sibi Regi et toti
Christianitati hujus et aliarum vicinarum Provin
ciarum dati damni rationem reddituros. Hortatur
tamen et admonet illos clementer et paterme, ut con
siderato Juramento, quo sibi ad perpetuam fidem et
obedientiam essent adstricti, facerent ea, quae debita
illorum fidelitas requireret, et a Vajvodis quid esset
faciendum, exspectarent. Interea donec tractatuum
cum Imperatore Turcarum, cum Serenissimo Rege
Poloniae, et Isabella Regina initorum certus finis
apparuerit, ne se patiantur seduci privatorum qua
rundam personarum perversis consiliis, et aliquid
fidei ipsorum contrarium, et a Religione Christiana
alienum committant, de quo Deo Optimo Maximo, ut
dictum est, deinde suae Majestati, et toti Christiani
tati rationem reddere cogantur, atque ipsos sera post
modum facti eorum capiat poenitentia.
Quo responso Legati obtento, adhibita omni
celeritate in Patriam initio Aprilis regressi, respon
sum Ferdinandi scriptum exhibent, et viva voce con
formia referunt; praeterea addunt, se dum Viennae
tam longam traxissent moram, ex certis amicis intel
lexisse, Ferdinandum Regem propter Caroli fratris
sui adversus Mauritium Saxoniae I)ueem insurrectio
nem nihil subsidii Transsylvaniae suppeditare posse,
siquidem omnia auxilia Hungariae destinata eo sint
conversa. Haec B r u t u s.
IV.
Balassa et Bebekus repente contracto milite
coenobium Szöllösiense obsident, ac acri oppugna
472 1o MicHAELis BRvti

tione diu premunt, itaque Antonius Siculus ea de re

Telekessium certiorem reddit, atque ut sibi subveniat,
petit: nec hic moratus adventum suum accelerat;
quia vero sub oppugnatione Georgius Tárczai magnae
nobilitatis nec minoris virtutis vir globo ictus vitae
et clarae familiae finem fecit, ambarum partium Du
ces (Br u t o t est e) ita inter se convenerunt, ut coeno
bium illud funditus everteretur, de super vili castello
partibus sit decertandum. IIis peractis ambo Duces
copias ad propria reducunt loca.

V.

Interim morbo graviore repente correpta, prae

ter suam et medicorum opinionem, quinta post expe
ditionem Nizovii die vitam prius cum morte, quam
tabulas foederis cum Ferdinando commutavit. De qua
Brutus et Annales Transsylvanici sic perhibent:
»Digna foemina, quae per omnem vitam tot adversae
fortunae easibus vexata, tranquilliorem tandem Regni
statum sortiretur, extremaque senecta decederet.
Illam splendide natam sumptuosam et pronam ad Re
galem magnificentiam fuisse, nemini mirum videri
debet, cujus vita ita in omnem munditiem erat com
parata, ut , de luxuria minime esset suspecta, quam
etiam pudicitia commendabat. Toties e summa invi
dia in gratiam et favorem Potentum assumpta, e
favore vicissim in invidiam deturbata, rerum huma
narum instabilisque fortunae diu spectaculum prae
buit. Juvenis orbata viro, unde viginti ammos non
cultu nisi lugubri, non animo nisi moesto transegit:
cui si quando laetum aliquid contigit, omnem spem,
omnia gaudia repente dies unus in luctum et lachry
 FRAGMENTA. 473

mas convertit. Coeterum nominis ejus claritudo mul

tis ex causis enituit: patre enim Sigismundo I. Polo
niae Rege, matre Bona Sfortia, Illustrissimae in Ita
lia prosapiae erat prognata: Sigismundi Augusti
itidem Poloniae Regis soror, Regum Hungariae Joan
nis I. conjux, Joannis II. mater: ingenio autem et in
dole ab omni avaritia semper fuit alienissima, et erga
bene meritos gratissima, quos multis honoribus et di
vitiis cumulabat: in expediendis rebus arduis plame
virili prudentia et dexteritate erat praedita : lingva
rum Italicae, Polonicae, Germanicae, Hungaricae, La
tinae perita, fatis concessit Albae Juliae, die 15.
Septembris, Anno Domini 1559.

VI.

Quia autem Pertaffus oppugnationi Gyulae per

tinacissime inhaerebat, Joannes Sigismundus, quam
vis ei non esset obscurum Kei ecsenii supercilium, nec
memoria excidisset, quam aspero dicterio ab illo
laesus fuisse, seposita tamen offensa rursus Chris
tophorum Bathoreum ad ipsum mittit; qui postquam
ad Castra Pertaffi pervenisset, petiit ut sibi Kere
csenium accedere liceret, verum Pertaffo id recu
sante, opera Turcae unius et Hungari alterius Geor
gii Borbély dicti usus, quod in mandatis habebat, Ke
recsenio exponendum curavit. Ille vel in tantis malis
infractum adhuc animum gerens, negavit id se salva
existimatione et fide sua favere posse, nisi prius
Maximilianus Caesar, cui fidem suam, vitamque devo
visset, peculiari mandato arcem Transsylvano resig
mandam juberet ; malle se enim animam cum arce
quam fidem amittere. Ita repulsam iterum passus ++
Μ0NUM. HUNG. Hist. — sCRIPT. xiv. 30
474 IO. MICHAEL1S BRVTI

Christophorus Bathoreus, cum vel in illa ejus obsti

matione afflictam affinis fortunam (priori enim connu
bio Kerecsenio sororem suam eloeaverat) salutari
consilio levatam cuperet, exaratam sua mamu sche
dam ad Kereesemium furtim dare constituerat, in
hanc sententiam: si penitus animum de tradenda
Joanuli I{egi arce abjecisset, ferret fortiter oppugna
tionem, futurum enim est, ut paueis post diebus obsi
dionem Passa soluturus esset ; quippe videre se, tan
tum non ad colligenda vasa omnes intentos esse :
brevique haud dubie discessuros. IIaec Christopho
rus. Cujus pium conatum adversa fortuna evertit,
parumque abfuit, quin ipsi ultimum exitium adferret.
Vocatus enim repente ad Passam, cum inter loquen
dum laxatis e digitis schela ad terram forte decidis
set, talaris vestimenti late diffusi limbis ita tecta est.
ut barbarus chartam humi jacentem minime adverte
ret; hic trepidus sollicitusque Bathoreus quonam
astu schedam tolleret, quae se haud dubie in pro
pinguum adductura fuerat diserimem, si a barbaro
comperta animadversaque fuisset, nil eunetatus, suda
rium data opera sibi manibus excidi passus est, cujus
praetextu derepente chartam simul sustulit tanta dex
teritate, ut a Passa fuetis non deprehenderetur.
Hocmodo Bathoreus, cum nihil praetermisisset,
quo pene eondamatam Gyulaiensium rem, ipsiusque
Kereesenii animum ad meliorem statum revocaret,
ubi videt, se nihil salutare in medium consulare atque
efficere posse, a Pertaffo e vestigio redire ad Regem
est jussus. Haee ex ore ipsius Christophori Bathorei,
postquam creatus fuisset Princeps Transsylvaniae,
scribit B r u tt s, non semel esse andita.
 - -
_ _

- - -

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
- - - - - - - -
- - - - - -

_ _
-

_ _ _
- - - - - - - -
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _
- - - -
_ - _ _ _ _ _ _ _ _ _

- - - _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _
-

- - - - -
-

- - - - -
i _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _
-

_ _ _ _ _ _ .
- _ _ _ _ _ _
- - - . - -

_ - _

- - -
- _

- - - -
-
-

- - - - - _
 _ _ _ _ _
_ _ - _ _ _
■ - -

- - - - - - - - - - _
- - -
- --- - - - - - - - - - - - -

_ _ _ - _ .

■ - - - - - -
_ _ _ _
_ _ _ .
- - - -

_ _ _ _
_ _ _
- - -- - - - - -
- ■

_ _ _ .

_ _ _
0ber.