You are on page 1of 403

¥~

~
§
~
~
~
E3

[f)
NHA XUAT BAN TRE

VP.N&40-4'2 Ne,.T.M.Khlli. QJ_* D'I':8242151


<!T.N& 01 QJrung.Q._CVtlp "DT: 989452i
N6 9DhenDef18LU'U.QpT * DT: 2437584
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIII IIII IIW
12010000008664
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
mwtlllll~tl~~ ~ 111
Email:vwdan&mt@yahoo.COID *Website: L___v
- -----..S ia: 1 OO .OOOd
.,

-i
·C.
I
.o ~
n o-
n ::J
I -+
C.• ~
I
)>'
z
). w ,

TRAN VAN CHANH


LE ANH MINH

toan thu
- ,
. CHU' HAN
TU'. HOC
vAN NGON - PHAT THLJ - BACH THOAI - THLJ PHAP

¥J+E3~~~
X p- 1~~- 8 ~3-~$

[f;
NHA XUAT BAN TRE TP. HO CHf MINH
Loi noi d~u
.......
.JI!J 6
....::-

ach nay duqc bien saq,n dif,c bift danh cha nhilng

6/J guai tlj h9c chil Han . G9i la "Taan thu" kh6ng nhilm
y huang dq,t d~n slj taan difn, haan hda v6n kh6ng baa
gia c6 thljc, nhung vi n¢i dung cua sach baa g6m cd nhi~u
tr'inh d¢ danh cha nguai h9c chil Han tit nh¢p m6n d~n nang
caa, vai nhilng nhu cdu va m!fc dich c6 th~ khac nhau it nhi~u,
d6ng thai ciing c6 gdng cung dip m¢t luqng ki~n thuc c6 tinh
da dq,ng baa quat nhi~u lanh vljc, thu¢c nhi~u th~ laq,i van bdn
khac nhau cua chil Han.
Trang chi~u huang neu tren, ngaai PHAN MO DA U giai
thifU nhilng van d~ can bdn t6ng quat lien quan d~n chil Han,
sach con duqc cau tq,a bai cac ph&n chinh nhu sau:

I. N~P MON: G6m 126 bai h9c ngdn di tit d~ d~n kh6,
m6i bai d~u c6 phien am, dtch nghla, gidi thich tit mai va ngil
phap. Ngaai nhilng diim ngil phap gidi thich Clf th~ thea tung
bai, con c6 ph&n ngil phap ca bdn duqc giai thifu d&n d&n trdi
d~u thea cac bai h9c ma nguai h9c c6 th~ h9c ngay haif,c tuy
tifn cai lq,i trang nhilng luc rdnh r6i.

II. NANG CAO: Nguai h9c sau khi h9c ky ph&n nay (t6ng c¢ng
102 bai) c6 th~ ndm vilng them m¢t s6 tit vljng va tri thuc ngil
phap c&n y~u d~ d9c duqc h&u h~t cac sach chil Han thu¢c nhi~u
th~ laq,i va tr'inh d¢ khac nhau, tit nhilng tac phtlm tha, van, sit,
tri~t c6 dq,i cha d~n c¢n, hi~n dq,i, k~ cd nhftng Ph¢t thu va kinh
lu¢n Ph¢t giao u6n duqc vi~t Mng m¢t th~ laq,i Han ngil kha di;ic
thu c6 tinh trung gian va ph6i hqp giila Van ng8n vai Bq,ch thag,i v~

v
ca phu:ang di~n tit ngil Zan ngil phap. Khi soc;r,n phdn NANG CAO Phan K~ Binh, Hoang Thuc Tram, Nguy~n Hi~n Le, Tr&n Tr9ng
nay, chung toi da co gdng tuy€n ch9n nhilng bai th(tt tieu bi€u cho San, Phan Ng9c ...J. Trang phdn dfch tha, ngoai phdn dfch xuoi do
tung th€ loc;zi va thai ky, m8i bai d~u c6 phdn gim thi~u tac gia- chung toi tlj lam lay, con c6 bd.n dfch tha su:u tdm du:~c cua mf)t so
tac pham, giup ngu:C!i h9c c6 n~n tang d€ vita niim vilng chil Han dfch gia n6i ti~ng tnfflc nhu: Phan Huy Vfnh, Tan Da, Trdn Tr9ng
vita c6 them ca hf)i thea doi ti~n trinh phat tri€n cua van, tri~t, sa Kim, Ng6 Tat TO, v.v ... nhiim mlfC dich cung cap cho ngu:ai h9C mf)t
Trung Quae mf)t each t6ng quan, vita du ma khong phai mat qua SO tai li~u van h9c v{Ji nhilng ban dfch nrJi ti~ng d€ thu:(mg ngog,n,
nhi~u thi gia trong khi cha c6 ca hf)i d€ di sau vao nhilng loc;zi sach tang them phdn hitng thu trong khi h9c t(tp chil Han. EJQ,c bi~t
khac. Doi vm ngu:C!i khong chuyen tam vcw m~fc dicli h9c chil Han, trong phdn Kinh lu(t'n Ph(d giao, d€ bcw dam it c6 sai s6t v~ giao
cilng c6 th€ coi day la mf)t t(tp "trich di~m" hay ''giup tri nh{f' nhilng ly giao ngh'ia, chung toi da khong tlj dfch ma su:u t&m va sa dlfng
danh tac tha, van CUa Trung Quae von chita dljng nhi~u tinh hoa phdn Zan bdn dfch cua cac tu s'i hoQ,c nha nghien citu Ph(tt giao. Rat
cua tu: tu:(mg phu:ang Dong rat tham trdm, sau siic lien quan d~n mong cac vf c6 bdn dfch trong sach nay hoan hi chap nh(tn di giup
m9i Zanh Vljc cua dai song xa hf)i, tit kinh nghi~m song, Slj chiem cho nhilng ngu:ai h(tu h9c c6 them di~u ki~n tinh tan.
nghi~m ca nhan, cho d~n ngh~ thu(tt itng xu va trf mfflc... Ngoai nhilng nf)i dung chinh neu tren, sach con du:~c minh
Sach nay v€ ca bdn t¢p trung cho Van ngon (but ngil hay crf hQa bifi nhi€u hinh ve va anh maud[ ngU:ai hQC CO them tU: [ifU
ngil) nhi~u han cho Bg,ch thog,i (ngil th€ hay khdu ngil), nhu:ng tham khdo ho(j,c xem them cho da chan. Nhan day, chung toi
mf)t phdn VAN B~CH THO~! nho cilng du:~c them vao dog,n xin ghi nh¢n slj giup da t¢n tinh cua cac anh Le Minh Bite, Tg,
cu6i cua ph&n NANG CAO nay, du:~c hiiu la "nang cao them Duy Chan, EJ8 Cong Minh (Nha sach EJg,i Th~ Giai) va co Thudn
mf)t bu:ac" sau khi da hc;>c Van ngon di c6 thi dc;>c du:~c cac sach Chanh (Thi~n vifn Vien Chi~u) trong vi~c cung cap cho rat
tham khdo vitt biing titng Han hifn dg,i, chit khong nhiim vao nhi~u tai [ifU Va hinh anh dung trong sach.
dg,y titng Pho? thong di n6i nang giao dfch. EJf)c gid c6 m~fc
MQ,c du da co gdng nhi~u, chung toi van bitt khong c6 mf)t
dich h9c ti~ng Phrf thong (Bg,ch thog,i) c6 thi sil dlfng bat ky
quy€n sach duy nhat nao c6 thi du:a ngu:ai h9c dg,t d~n dinh dich
sach nao khac hifn dang du:~c phrf bi~n rat rf)ng rai.
cu6i c-ling. Trai lg,i, y~u to thanh cong chinh la a bdn than ngliai
III.THU PHAP: Ph&n nay do anh Le Anh Minh chuyen trach hQC, thi hi~n G Slj quy~t tam, kien tri, long say me Va tinh lien
bien sog,n, c6 tinh chudn xac va kinh diin cd v~ ly thuytt Zan t/fC cua vi~c hQC t¢p. Nen tim d9C them bat ky sach nao khac c6
thljc hanh, di giup nhilng bg,n yeu thich thu: phap c6 luon tai lien quan di khong ngitng niim vilng nhilng tri thitc ca bdn v~
li~u tham khdo chung trong mf)t bf) sach g9i la Toan thzt tlj tit vljng, ngil phap ... , nhat la thu:ang xuyen t¢p dc;>c, t¢p dfch,
hpc chii Han nay. t(tp viet va tra citu tit diin ma k~t qud dg,t du:~c chile chiin se tg,o
cho ngu:ai hc;>c mf)t ni~m khich l~ va slJ tu:ang thu:ang thich dang.
Trang phdn NANG CAO, h&u h~t cac bai dfch chung toi d~u tl!
dfch leiy va coy dich sat theo titng chii d€ ti~n cho vi~c h9c t(tp. Sau cung, chung toi mong nh¢n du:~c slj gop y cua nhilng
Tuy nhien, thu th(tt la di vita da mat cong phdn nao, vita di cung bg,n d6ng thanh khi, nhat la tit phia nhilng ngu:ai trljc ti~p dung
cap cho df)c gid mf)t so ban dfch c6 gia trf cila cac b¢c tuc nho ti~n . sach di sau nay se brf sung, hoan chinh them khi c6 dfp tai bdn.
b6i, chung toi da tranh thu sa dlfng trong chitng mljc cho phep mf)t
s6 ban dfch cil cua nhilng ngu:ai di tn.fflc (nhu: Nguy~n Hilu Ti~n, THAN v .AN ciiANH

VI VII
10. HOANG BiNH TRA.CH, Trung h9c sinh C6 thi van t1:1ng df?c
70 thien !=f:l~~ilg~)(§itHit+m (D6 van ban), Son
Dong My thu~t Xuat ban xa, Son Dong, 2001.

THU' Ml)C THAM KHAO 11. L Y MQNG SINH-SV LVONG CHIEU, Co? van quan
chl djch chu 6 )(_ WJt §iii (thu'<;5ng, h<;1, sach), Thuong Hai
~:tt~§
C6 tich Xuat ban xa, Thu'<Jng Hai, 2000.
12. HANH DVONG THOAI sf, Duong thi Tam bach
1.
~ '*
DU NGUYEN DAM, Cao trung Quo'c van Tan djch

1964.
wr
~X §i' D~i Chung Thu' Cl;IC an hfmh, Dai Loan.
thumg~-=- B §' D~i Chung Thu' Ct,}C, Dai Loan, 1967.
13. PHAN KE BfNH, Vi¢t Han van khao, M?c Lam xuat ban,
Sai Gon, 1970.
2. VVONG UjC, C6 dt;~i Han ngil il{i:1~§1L Trung Hoa Thu
14. NGUYEN HIEN LE, Dt;~i cuong Van h9c su Trung Quo'c (t~p
ct,Ic, Bac Kinh, 1962.
I, II, Ill), NXB. Nguy~n Hien Le, SaiGon, 1964.
3. TU MINH, Han tl! thuong thlic ~~ + '*' 'J\, Tien Tu Xuat 15. NGUYEN HIEN LE, Co? van Trung Quo'c, Van Dan, Sai
ban xa, Huang Cang, 1973.
Gon, 1966.
4. HO DO THl) (chu bien), Hi¢n dt;-i Han nga :£~ {i:/~§1§,
16. LANG NHAN, Han van Tinh tuy, NXB. Thanh pho H6 Chi
Thu'<;5ng Hai Giao dt,lc Xuat ban xa, Thu<;5ng Hai, 1999.
Minh, 1992.
5. HONG DOC NHAN, Hi¢n dt;~i Han ngil :£~{i:1~§g, H~ Mon
17. BO QUOC GIA GIAO Dl)C, Han Vi{:~t Tan kh6a ban (lop
D~i hQc Ham tht,I be) , 1963.
,. ..... ' ;:: ,..-"' ? D~ that va D~ 1t,lc), SaiGon, 1954.
6. DAI VAN BINH, TIEN QUOC LQI (chu bien), Cao trung
18. NGUYEN VAN BA, Nho van Giao khoa thu, Vi~t Nam Van
Van ngon nha't ban thong~$)( 6 -:;;tjj D~i Lien Ly
cong D~i hQc Xuat ban xa, 2001. Hien, Sai Gon, 1970.
19. TRAN TRQNG SAN, Han van, Bac D~u, SaiGon, 1963.
7. DANG KIEN ueT (chu bien), So trung Van ngon van
Tuong djch Tinh tich tJJ $ )( 6 )( 8¥ §i *~ .fJT, Van Hoi Xu at 20. TRAN TRQNG SAN, Tho Duong (cuon I va II), Sai Gon,
ban xa, Thu<;5ng Hai, 2002. 1965.
8. DANG KIEN ueT (chu bien), Cao trung Van ngon van 21. v6 NHV NGUYeN -NGUYEN HONG GIAO,Han van Giao
Tuong djch Tinh tich ~'*X~ x§'f:§if~.fJT, Van Hoi khoa thu(t~p Iva II), NXB. Da Nang, 1997.
Xuat ban xa, Thu'<;5ng Hai, 2000. 22. TRVONG vAN GTOI-LE KHAC KIEU Ll)C, sJ tay nguoi
9. Co? kim Danh tac Van tuyin il~~fFX~ (khong d~ tac h9c tie'ng Hoa, NXB. Khoa hQc Xa h()i, 1998.
gia), Chinh Ngon Xuat ban xa, Dai Loan, 1970. 23. HUYNH MINH DUC, Han van (quy~n 1), Minh Tri, Sai

VIII IX
Gon, 1973. 36. HAROLD SHADICK, A First Course in Literary Chinese
24. CHIEM BINH, Tu thu tuC!ng gidi IZ.9~§$~~' Chinh Ngon (Volume I), Cornell University Press, Ithaca and London,
Xu at ban xa, 8ai Loan, 1964. 1992.
25. HOANG THO KY-TRUONG THI~N VAN, Chu Djch djch 37. GREGORY CHIANG, Language of the Dragon (Volume I),
chu JEJ ~ §J i1, Thu<;>ng Hai c6 tich Xuat ban xa, Thu'ting Cheng and Tsui Company, USA, 1998.
Hai, 2ooo. 38. THICH HANH TR{), So ddng Phqt h9c Gido khoa thu,
26. DUONG THIEN VO, Lg ky djch chu t-1 ~c §J i1, Thu<;5ng Thanh h(ii Phi;it giao Thanh pho H6 Chi Minh-NXB. Thanh
Hai C6 tich Xuat ban xa, Thu<;>ng Hai, 1997. pho H6 Chi Minh, 1997.
27. KIM KHAI HOA, Quo'c phong kim djch ~ }!\:~§! , Kie'n 39. 80AN TRUNG CON, Chu kinh Tqp ylu, in ky dgu, Sai
Van Thu Cl;IC, H6ng Kong, (nam ?). Gon, 1970.
28. TU KY DUONG,ThuQ'ng thu r6J ~, Quang Chau Xuat ban 40. Uing nghiem kinh (ban chu Han).
xa, Quang Chau, 2001. 41. THICH DUY UjC (Dich va lu<;>c giai), Kinh Lang nghiem,
29. L Y MQNG SINH, Td truy?n djch chu, ti_ 1$: §J i1, Thu<;5ng NXB. Ton giao, 1999. ,
Hai C6 tich Xuat ban xa,Thu<;>ng Hai, 1998 . 42. D~i thifa khoi tin lu(m (ban chu Han).
30. THI MINH, Mijc til ~y, Quang Chau Xuat ban xa, Quang 43. THICH THI~N THONG (Vi~t dich),D~i thiia khoi tin !uqn
Chau, 2001. ddn nghia, 1994.
31. MA NGQC DINH, Him Phi til ~t~~r, Quang Chau Xuat 44. LE MANH THAT, Tdng tqp Van h9c Phqt giao Vi?t Nam
ban xa, Quang Chau, 2001. (Phl;l ban Han van ":Ly ho~c lui;in"), NXB. TP. H6 Chi Minh,
32. KHUAT TIEN-HO KIEN HOA, Chien quo'c sach 2001.
*1~ ffi', Quang Chau Xuat ban xa, Quang Chau, 2001. 45. Tho van Ly Trdn, NXB. Khoa hQc Xa h()i, Ha N()i, 1978.
33. VUONG THE CHINH-DAM NGQC THI~N, An til Xuan thu 46. THICH TRf QUANG, Sa di- Sa di ni (khong ghi noi va nam
tuyln djch ~ r~fjc~§J, Nhan Dan Van hQc Xuat ban xuat ban).
xa, Bac Kinh, 1994. 47. TRAN TRQNG KIM, Phqt giao thuo xua va Phqt giao ngay
34. TRI~U cAT HU~-QUACH HAU AN (chu bien), Trung nay, Tan Vi~t, Sai Gon, 1953.
Quo'c Nho h9c Tit diin r:j=l ~ f~ ~ §§] ~, Lieu Ninh Nhan 48. TRAN TRQNG KIM, Duong thi, NXB. Van hoa Thong tin,
Dan Xuat ban xa, Th~m Duong, 1989.
1995.
35. J. BRANDT, Introduction to Literary Chinese, Ederick Ungar 49. THICH TRI T~NH, Di?u phdp lien hoa kinh (Phien am va
Publishing Company, New York.
Dich nghia).

X XI
50. THICH THONG BVU, Kinh Dg.i thaa Di¢u phap lien hoa $ ~:E~{i:11=6"1J~~' Hoa ngu Giao hQc Xuat ban xa, B~c
Giang lut;in, NXB. T6n Giao, 2002. Kinh, 1989.
51 . CHANH TRi, Bat nha Ba la mt;it da Tam kinh Vi~t gidi, Sai 63. TRAN VAN CHANH , Sa lur;c Ngil phap Han van (Van
Gon, 1962. ng6n), NXB. Da Nang, 1997.
52.TRAN DOAN CAT-HO TRUNG HANH (chu bien), !'ht;it 64. TRAN vAN CHANH, Ta ddn Hu ta-Han ngil cff dg.i ''Q
kir;h Van h9c Tuy bien NiH~X~f$~, ThueJng Hai C6 tich Hi~n dg.i, NXB. Tre, TP. HCM, 2002.
Xuat ban xa, ThuQng Hai, 1999. 65. TRAN vAN CHANH, Tu diln Han Vi?t-Han ngil cff dg.i va
53. LA VI QUOC, Pht;it tg.ng dil Dg.o tg.ng 1~ffiW~ffi, Hi¢n dg.i, NXB. Tre, TP. HCM, in 1ftn thu hai, 2001.
ThuQng Hai Thu diem Xuat ban xa, ThuQng Hai, 2001. 66. UONG L~ VIEM, Han ngil Ngil phap ¥:i§B §B$;, Thu<;ing
54. NHI~M KE DO (T6ng chu bien), Pht;it giao Tiiu ta diln Hai D~i hQc Xuat ban xa, ThuQng Hai, 1999.
1~ ~5UJ\ ~P] ~, ThuQng Hai TU' thu Xuat ban xa, ThuQng Hai, 67. TRVdNG THV NHAM-VVdNG THIET CON, Gidn h6a tl!
2001. Tdnguyen .W 1t ~ ~ ~ NgG'vanXufi'tbiinxa,BlicKinh, 1997.
55. TRUNG QUOC PHAT GIAO HI~P HOI, Trung Quf/c Pht;it 68. AU DVdNG TRUNG THACH-KIM vAN xVdNG, Trung
gicio lf1 ~ 1~ ~, Dong Phuong Xuat ban Trung tam, Thu<;ing :e
Quo'c Thu phap Sa giam lf1 ~ ~! 5: ii, Trung c()ng Trung
Hai, 1996. uong Dang hi~u Xuat ban xa, 1993.
56. CHAN NGUYEN-NGUYEN TVCJNG BACH, Ta di!n Pht;it 69. TRVdNG TOAN HOI, So h9c Thu phap Ky xdo Nht;ip mon
h9c, NXB. Thu?n H6a, Hue, 1999. m :e
~ $; H: J.1j A F~' Trung Quoc Thanh th! Kinh te Xa h()i
57. TRUC LAM CV SI, Pht;it giao Nan tl! Ti! di!n Xuat ban xa, B~c Kinh, 1989.
1~ ~iff ::f: ::f: ~, Thuong Xu an ThtJ Thu phong, Dai Loan, 70. LVU NGH~, Trung Hoa Thu phap Dg.i diln, Quoc te Van
1990. h6a Xuat ban C6ng ty, B~c Kinh, 1993.
58 . THICH THANH TU, Tham db hiin quye't, Thi~n vi~n 71. TRVdNG CAO PHONG, Thu phap Nht;ip mon, Thi6m Tay
Thuong Chieu-NXB. Thanh pho H6 Chi Minh, 1997. LG' du Xuat ban xa, Thi6m Tay, 1995.
59. LVdNG VI, Tong thi Bach thuThiln thich*g~Ef§ 1~ ;f~, 72. VAN THANH LAU, Ldu Cong Quy~n Khdi thu Td phap,
V~n Ly Thu diem, Huang Cang, 1965. Ngh~ thu?t D6 thu C6ng ty, Quang Chau, 1993.
60. NHLEU D~CH GL.\, Tho Tong, NXB. Van HQc, Ha N()i,
1991.
61. KHONG DUC DINH TAN DUNG, Ta Tong, NXB. Thanh
pho H6 Chi Minh: 1992.
62. Trung Quo'c Hi~n dg.i Tac pha?m Tuyln bien,
XII XIII
~ ~ ?
TU' lll;: U HINH ANH
rgy ~:;~~~/
/.)g!j EB _iR IJ'-f

1. DAr DAT-CUNG THV Df,.C, Thi d6 bdn Trung QU(J'c Thong


sa *~ ~
2001 .
* $ ~ .® 5::., Hai Ye'n Xuat ban xa, B~c Kinh,
Phtin miJdtiu
2. PHONG LAP TRUNG-TRAN VAN KHON, Trung Quo'c NHaNG vAN oE: cAN s.AN
Ljch dc;Ii Danh nhan EJ6 h9i $ ~ frr {i; ~A [i];jl, HQc Uytin h h. /h.
~7,!] Jf.!)


,..,J..
V~
cJ- tt -:k-
~-- /f'-
\, ~"~
.fvO ~13\
Xuat ban xa, B~c Kinh, 1994.
3. DVCiNG AM THAM, Trung Quo'c H9c thu(it gia Li¢t truy¢n
$~~Viti~ 1U 1$, Huang Cang Van Uyen Thu die'm Xuat
ban xa, Huang Cang, nam?
4. TRVCiNG MAU TRACH (Chinh ly), Tli thu T¢ip chu (Sap d6
ban) rz:g ~ ~ il: , Tam T§n Xuat ban xa, 1999.
5. MA THV BIEN, Trung Quo'c Ph¢it giao Chu thdn
$ ~ 1~ ~ §i3 t$, Dofm Ke't Xu at ban xa, B~c Kinh, 1998.
6. HA TV TOAN (chu bien), Trung Quo'c Ljch dc;Ii Danh tang
r:p ~ Jrr {i; ~ 11W, Ha Nam Nhan Dan Xuat ban xa, Ha Nam,
1996.
7. H.VAN PRAAG, Sagesse de laChine, Marabout Universite,
1966.

XIV

Y2 CJTUUUUO-rVITl~,
Thi Kinh Khuat Nguyen

TU' thu' Chuang cu T~p chu Xuan thu Ta truy~n Chinh Nghia
r-
I»•
Q
-f

~
:::r
C>.
~
I.C
-f

c:n
Q
·I»
~
c:n
1»,
n
:::r

:;I

~
I.C
-f

:;I
·C
n
~I»
......-
•Q. ::::s
c::r
en~
I» I»'
<c
:::;"c:
C.•<
< C'D>
C'D>' ::::s
~

r-
2-
n
Q.

a<
::::s
IC
>
::::s
-1
::r
·I»
n
::r

~
0 >1
""'C
::r
C •
cc
0>'
ttJ
CD>'
ttJ
·I»
-f
:::::r
-s
I» ·I»>
'C
cr
1»,
-
1»,
~

3
-
:I: ·0>
c
<(D>' 'C
-
:::::r
~ I»>'
~
:;I
I» -
~
cc
roAN THU nJ HQC CHa HAN 17

Philn md dilu
NHUNG VAN E>:E cAN BAN
A.cHa HAN: rfNH cHAT vA c.Au r~o
I. TiNH CHAT CUA CHU HAN
Chu Han, thu chu cua t6 tien dan t()c Han, la mQt trong
nhG'ng h~ thong chu viet OU</C dung lau doi nhat tren the gioi.
Hi~n nay, chung ta chua biet dich xac chu Han phat sinh trong
thai gian nao, nhung tu the ky 15 truoc C6ng nguyen, doi nha
Thuong (1600-1028 tntoc CN), n6 da tr& thanh m()t lo~i chu viet
kha phat tri€n, truoc d6, chac h~n con c6 m()t lich sll' rat lau dai.
Hi~n nay, chung ta con tr6ng thay nhung chu viet xuat
hi~n each nay hon 3000 nam do nguoi doi Thuong dung trong

van phong tu bao vi~c ghi chep. Bay gio hQ rat tin vao quy th~n, nen c6 vi~c gl
quan trQng thl thuong viet len mai rua, xuong thu, vl v~y du<;1c
gQi la "giap cot van". Thu chu nay luu truy~n den nay von la
c6ng Cl;l cua nguoi Han dung a€ ghi chep ng6n ngu Han, m?c du
each viet v~ co ban van kh6ng thay a6i.
Hi~n nay, chu viet cua ph~n IOn eac nude tren the gioi d~u
thu()c lo~i chu rap v~n, dung eac chu cai a€ ghi thanh am cua tu,
OQC ra thl hi€u dt1<;1C y nghia. D6 la truong h<;1p chu viet cua
nhi~u dan tQC a chau Au, chau My, va cua chu Vi~t Nam hi~n
d ~i.
Tinh chat cua chu Han l~i khac. N6i thea thu phap thl m6i
chula m()t hlnh th€ OQC l~p, khac voi hlnh thuc cua lo~i chu rap

Mlfc Huang ky Ian D~i quoc


(doi Minh)
Mlfc chu sa mau Tay Ho
th~p canh thi (doi Thanh)
la m(}t dau hi~u cua am tiet, kh6ng th€ chi
~ ' h - ,
mQt cac ro rang.
r
v ~ n ; chu Han l~i kh6ng ket h<;1p m~t thiet voi ngu am: m6i chu
am d QG GY<l .Gl:J.~
T Hlf Y I~ N
VNC PH VN
I
J

:.~ VAN · H/\ :\JH > .


l.sn ~~~ --};<6 7:.-----
- - - - - - UJ ill~ ·- -
~-
18 TRAN VAN CHANH roA N THL1 Tl/ HQC CHU HAN 19

C6 th~ chia chG' Han ra lam hai nh6m IOn: M()t nh6m thugn Thf dl,l: )c. la hlnh ve m()t nguoi dang quy goi nhin theo
tuy bi~u y , kh6ng c6 thanh phgn bi~u am; m()t nh6m chG' hlnh trilc di~n , bi~u thi "nhan" la nguoi . Sau, hlnh th~ chG' viet bien
thanh c6 thanh phfrn bi~u am. Cac hQc gia. til xua d~u nMn ding a6i dgn, th~mh ra A .
chG' Han c6 6 nguyen de ca"u t;:to thuong gQi la Ll,lc thu. Vl chG' viet bien d6i , nen ngay nay khi nhln vao m()t chG'
II. L()C THU ta kh6ng con nh?n ra n6 la hlnh cua v?t gl. Trai l;:ti, (j Giap cot
Ll,lc thu kh6ng phai la nhG'ng nguyen uk do nguoi xua d~ t van, m()t lo;:ti chG' viet so khai, ta tr6ng thay rat r6 (xem hinh 1).
ra truoc khi d~t chG' rna do nguoi doi sau din cu vao ket ca"u cua
q ~ ~
P1
chG' viet r6i quy n;:tp thanh ly lu?n, vl v?y each giai thfch cua
moi nha cung c6 vai cho chua nha"t tri.
Sach Han van gidi tl! cua Hua Th?n 1da k~ ra 6 nguyen tac
F~ ~ 1m
MON CUNG LQC TU0NG
*
Hinh 1
nhu sau: Chi stf, Tu<;1ng hlnh, Hlnh thanh, H()i y, Chuy~n chu,
Gia ta. Hgu het chG' tu<;jng hlnh den nay kh6ng con giong hlnh ve
Han thz.t Ngh? van chi cua Ban C6'2 l;:ti c6 each gQi ten va nG'a, nhu cac chG' B (nh(jt: m~t troi), .f:l (nguyft: m~t trang), 4-
thu ttf hoi khac: Tu<;1ng hlnh, Tu<;1ng stf, Tu<;1ng y, Tu<;1ng thanh, (ngz.tu: trau), .~ (ddu: chim), ... ; m()t so chG' khac da bien nghTa
Chuy~n chu va Gia ta . nen ngay nay khi nhln vao m~t chG' ta rat kh6 doan n6 von la
Hi~n nay nguoi ta thuong dung eac thu?t ngG' cua Hua chG' tu<;1ng hlnh, nhu chG' § (tl!) ban dgu c6 nghia la eai mui, chG'
Th?n d~ gQi ten cho 6 nguyen tac ca"u t;:to chG' Han nhung xep l;:ti ~ (v<Zn) ban dgu c6 nghTa la con rit (rlt) hay eac lo;:ti trung
theo thu ttf cua Ban Co: Tu<;1ng hlnh, Chi stf, H()i y, Hlnh thanh, tuong c?n voi rft.
Chuy~n chu, Gia ta 3 . Hua Th?n n6i: "ChG' tu<;jng hlnh la chG' ve thanh eac v?t
1. Tzt(fng hinh can cu theo hlnh th~ cua n6, nhu chG' nh?t, chG' nguy~t" (Tu<;1ng
Dung phuong ph a p ve hlnh nhG'ng v? t c6 thtfc d~ d~ t ra hlnh gia, hQa thanh ky v?t, tuy th~ c?t khuat, nh?t nguy~t thida).
chG' viet gQi Ia phep tu<;1ng hlnh. Nhung chG' viet theo phuong 2. Chi S{l
phap nay gQi la chG' tu<;jng hlnh. Hua Th?n n6i: "Tha"y rna nh?n biet, xet rna r6 y, nhu chG'
thz.t(fng (__t_), chG' hq CT)'' (Chi stf gia, thi nhi kha thuc, sat nhi
kien y, thu<;1ng h;:t thi da) .
Hua Th~n (khoang 58-147) Ia ngttoi dat Nhu Nam doi Dong Han, tu Ia Thuc
1

Qua cau "thay rna nh?n biet", ta thfry chG' chi Stf va tu<;jng
Trc,mg, ngoai Him \'(In Kii.ii f1! Ia m()t b() ll! di~n rat n6i tie'ng ( 14 thien) , 6 ng
con Ia lac gia cua sach NKil hanh kinh dj nKhlu. hlnh cung hoi giong nhau. Doi Thanh, Vuong Quan trong Thuye't
2
Ban Co (32-92) tl! Ia Mc:tnh Kien, nguoi da't An Lang doi nha Han, lac gia van cu gidi khi cat nghTa chG' 1J\ (difc: canh tay) da viet: "ChG'
sach Him thu g6m 100 quy~n. nay do tu<;1ng hlnh bien thanh chi stf". Cac nha khao cuu van ttf
'Trinh Chung trong sach Chu tM', phiin chu giai lc:ti ghi Ia : Ttt<;ing hlnh , Hoi y, thuong cho ding chG' tu<;jng hlnh la do y theo hlnh th~ cua nhG'ng
ChuytSn chu, Xt'r S\1, Gi:i ta, Hlnh than h.
II! II
!I
20 TRAN VAN CHANH 21
roAN THV Tl/ HQC CHU HAN
_:..;;---

v~t c6 thlfc rna di;it ra, d~ chi m()t v~t Cl,l th~; con chu chi Slfla chfi' ~& (trdc): "ph!,I" Ia go dat, di len go bi~u th! y len cao, vl
din cu theo each tlidng nghT cua con ngi1C5i, dung chi cac khai "giai " Ia "len cao". Neu dem chu ti5- (b9) trong ~& (trdc) dao l~i
ni~m truu tlic;Jng, vi chu nay cling la m()t loi ve nhung c6 kha th1 c6 chu ~il (gidng) la xuong.
nang bi~u th! dlic;Jc nhung slf v~t vo hinh. Trong lo~i h()i y, c6 khi cung chi m()t slf v~ t rna c6 nhi~u
Nhi~u nguC5i dlfa vao cau "xet rna ro y" cua hQ Hua ma hlnh thai bi~u thi khac nhau.
cho ding chu chi slf nit kh6 ph an bi~t voi chu h()i y. TM t ra, chU' Thi du:
h()i y la do nhi~u b9 ph~n hc;Jp thanh, con chu chi slf chi dung - Ch~ ~ d;R: thai): ::K Ia "trai cay", =- la "tay", dung tay
rieng m()t minh, nhu chu "thlic;Jng", chu "h~" Ia nhung chu dung d~ lay trai cay Ia "hai".
rieng chu khong phai do chu I (c6n) va chu- (nh(tt) hc;;p l~i . - Chu ~ (1~: dac): w la "d6 v~t" (~: b6i), X.la "tay"

=
Vai thi dl,l khac: - (nhcit: m()t)
(nhf: hai)
I (c6n: tren duoi thong nhau)
(=f.: thu), d6 v~t nam trong tay c6 nghia Ia dliQC.
Chu ,c, trong t;R (thai), chu --1" trong 1~ (dac) d~u bi~u th!

3. Hf)ij
0 (vi: vay quanh) bQ )!... (hl;(u) trong chu ~ (chich), bQ ..3.. (k¢) trong chu
cling d~u bi~u thi "tay". Dung tay bat chim C%: diiu) Ia ~
*
"tay", trong each viet cua Khai thli con c6 m()t d~ng khac, nhu
(blnh)

VI kha nang bi~u d~t cua chu tlic;Jng hinh va chi Slf c6 h~n (chich), Giap cot van viet Ia A:f:. Chu "chich" ban dftu von c6
nen phai nghT den vi~c rap m()t vai dau hi~u hoi;ic m()t vai hinh
th~ d~ t~o ra m()t chu moi. £)6 la phep h()i y.
nghia Ia "bat dlic;Jc". Dung tay dm lua (%:: hoa) thanh ra
(b lnh ), Giap cot van viet"¥'\, c6 nghia "dm, nam ".
*
Theo Hua Th~n, chu h()i y la chu "hc;Jp y cua eac phftn d~ C6 m()t so chu h()i y VI nghia ban dftu bi m()t nghia khac
t~o duc;;c nghia, nhu chu .LEt (va) , chu {§ (tin)" (H()i y gia, ti lo~i xa m chiem nen rat kh6 biet. Nhli chu ~ (ich), dien ta y nlioc

* Nhu chu *
hc;;p nghi, dT kien chi vi, vo tin th! da).
(thai: hai) la do chu !T\ (trdo: m6ng tay) va
(mqc: cay) hc;Jp l~i, bi~u th! Slf vi~c "dung tay d~ hai qua
tra n ra khoi ch~u (;~ Ia nuoc, Jill. la eai ch~u) c6 nghla tuong
duong voi chu ~ ( dQ_t) ngay nay Ia "tran dfty". Chu !Ji: (mg_c)
chu bi~ u thi mi;it trC5i li;in trong dam co (:*:[ ~~ ]la co mQc urn tum, B
tren cay"; ket hc;Jp -z (chinh la -=f.: thu, nghia Ia tay), 51 (nhf:tc: Ia mi;it trC5i), nay c6 nghia nhli chu "m9 "~ nghia la "bu6i
th!t) va * (k); :thftn) thanh ra chu~ (te': cling thftn ), 3 phftn \ chi~ u ". Khi n6i "huu ich ", "m~c giao chi thlic;Jng d~" (dung cho
, * bi~u th! y "dung tay bung thit d~ te tlf truoc thftn ".
51
n6 gay (j tren canh), ta kh6 nh~n ra "ich" va "m~c" la nhung chu
Chu 7j5- (bq: di bang chan) bi~u th! khai ni~m "buoc" nen h ~. ,
Ql y.
duc;;c rap bdi hinh ti1Qng cua chan trlioc va chan sau, viet theo 4. Hinh thanh
Giap cot van la ~: hai chan di d()ng tung buoc, bi~u th! d()ng Tuc;;ng hlnh, Chi slf, H()i y d~u thu()c lm;ti chu bi~u y thuftn
tac "di ". Chu 7j5- (b9) hc;Jp voi chu 1j<: (thuy) thanh chu 1~ (thi¢p) tuy . Neu chi dung 3 phep t~o tlf nay thl khong th~ dap ling dfty
nghTa la l()i trong nuoc. D6i b() 1j<: (thuy) thanh b9 _$ (phf:t) ta c6 au nhu du phat tri~n ngay cang cao cua xa h()i. Van tlf muon
22 TRAN VAN CHANH

phat tri€n ta't phai lien h~ den thanh am va ngu ngon. a cac
-
roAN THLf Tl,/ HQC CHU HAN

_ Tren hlnh duoi thanh, nhu ~ (lai), 1ft (nham)


23

nude tren the gioi, chu viet d~u phat tri€n theo huang .tu bi€u y _ Duoi hlnh tren thanh, nhu ~ (cilu), ~ (ho(ie)
len bi€u am. Chu Han cling khong ra ngoai I~ d6, nhung n6 _ Trai hlnh phai thanh, nhu ~ (chu), ft (br;m)
khong phat tri€n thuftn tuy theo con duong bi€u am rna l<;li sinh _ Phai hlnh trai thanh, nhu ~U (tude), ~% (vu)
ra mot hlnh thuc trung gian vua bi€u y vua bi€u am gQi la chu - Ngoai hlnh trong thanh, nhu Ef (gioi), ~ (ly)
hlnh thanh. _ Trong hlnh ngoai thanh, nhu rc.~ (mu9n), rt-Hhifn)
Chung ta tha'y c6 nhi~u stf v?t va y tu&ng khong th€ dung f)oi khi moi nhln mot chu nao d6 ta tu&ng la chu hlnh
phep tu<;Jng hlnh ho~c hoi y d€ dien ta dUQC. Nhu "ngl;I'a" va thanh, nhung l<;li khong phai, nhu chu ~ (v~m), chu 1& (thifp).
"Ilia" c6 hlnh d<;lng ra't giong nhau, thl khong biet phai ve the Neu hi€u lfrm c6 th€ dt nghia sai.
nao d€ d~ t ra chu ljJl (lu: Ilia). Dung phep hoi y d€ bi€u thi "Ilia" Yi~c dt nghia cac dclu hi~u chi nghia cling dn c6 st,r uy€n
cling kh6, nen phai ngh1 ra phep hlnh thanh. chuytin. Thi dt,I: Dfru -++- cua chu 1fi_(thdo) phfrn nhi~u dung a€
Theo Hua Th?n thl chu hlnh thanh la chu "lcly stf lam ten, chi cac thtfc v?t thuoc lo(;li hoa thao, nhu 1&1 (ha: sen), ~ (cue:
lcly bo ph?n c6 am dQC gfrn giong d€ so sanh doi chieu rna t(;lo hoa cue), ?f (mao: la tranh), ~ (edt: day leo). Nhung cling
thanh, nhu chu giang ?I, chu ha iPJ" (Hlnh thanh gia, d1 stf vi khong nen cho tftt ca nhung ChU CO bo "thao" tren dfru d~U thUOC
danh, thu thi tuong thanh, giang ha thida). v~ de loai hoa ho~c co vl nhung chu chi cac loai rau trai cling

Nguyen rae hlnh thanh la dung mot phfrn lam dclu hi~u chi thuong viet voi bo "thao ", nhu ~ (lang: cu clu), ff (dn: rau
y, con mot phftn khac lam dclu hi~u chi am. Phfrn chi y d<;li khai dn) ... f)oi voi nhung loai c6 quan h~ den hoa' thao hay quan h~
neu len moi quan h~ giua chu d6 voi mot Slf v?t nao, phfrn con den mau sac, mui vi cua hoa, thao cling c6 th€ viet voi bo
l(;li chi am d€ cho biet am OQC giong ho~c gfrn giong cua chu. "thao". Thi dt,I: ~ (hanh: cQng), 3f (nha: mfrm), J!j (phuong:
Thi dl;l: thorn), if (thuong: mau xanh) ...
- Chu *(lai) do-++- (thdo) va *(lai) t(;lo thanh. "Thao" Nhung chu dung bo "thao" lam dclu hi~u chi nghia doi khi
(co) dung chi y, cho biet "Jai" thUOC V~ mot lo(;li CO, con "[ai" cling bitiu thi nhung y nghia khac, nhu chu ¥-& (lg.e: roi rt,Ing), chu
(*)chi am dQc. Neu d6i "lai" (*) ra "lan" (l*j), ta c6 chu Jil Jit (hoang: hoang vang). Truong h<;Jp nay th~t ra khong c6 gl mau
(lan) d€ chi ten mot loai co dQc la "lan ". thu~n, VI nhu chu "l(;lC" voi bo thdo con CO nghia ban dft U Ja "luc
dfru khi la cay roi rt,Ing", c6 lien quan den la cay.
£E. (trung) d€ chi nghia, *
- Chu ~ (ehu) chi mot loai trung c6 ten la "chu ", trong d6
(ehu) d€ chi am. Neu ta d6i bQ
"trung" ra bo ~ (thuy) thl c6 chu 1*(chu) chi mot con song c6 ten
Rieng dau hi~u chi thanh (am dQc), hi~n nay ta thuong
tha'y n6 chi mot am dQc khong mcly chinh xac (nhu ?I (giang)
dQc la "Chu ", mot nhanh cua song Tu thuoc tinh Son Dong. khong dQc la "cong" I), vl c6 st,r bien d6i cua ngu am. Thi dt,I:
Dclu hi~u chi nghia va chi thanh trong chu hlnh thanh c6 vi cac chu dung 12_ (!6) dti chi thanh tuy phfrn nhi~u dQc la "lo ",
tri khong nha't dinh, c6 th€ khai quat lam 6 truong h<;Jp : nhu nt, {f!, ~. I!. (l6), nhung voi chu ~Ji (lu) l<;li khac m~c du
24 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 25

d€u dung chung m()t dau hi<$u d~ chi thanh ca. Chu if (rna) dung thu'ong dung phep hlnh thanh d~ d;;it ra nhung chu moi. Thi dt,I:
}jjij (ma) chi thanh, nhu'ng ~ Va ~ thl l(;li do.c la "mi ", ~ Va fi: f~ (cdo: lam), ~ffi (do: uranium), . ~ (nai: khi neon), 'I I (qt: SQ),
thl l(;li doc la "rna", d€u kh6ng gi6ng voi am doc cua if "rna", {nj (qtc: rat) ...
thanh mau cua 4 chu do con tuong d6ng voi Jjjij (rna) . Nhung co 5. Chuyin clui.
tru'ong hQp thanh mau kh6ng gi6ng nhau, chi co v~n mau gi6ng, Phep chuy~n chu trong Lt,Ic thu' la m()t tru'ong h<_ip r~c r6i
nhu' chu ~f (khiem) , 9,l (hi~m) va • (liem) d€u dung 31Jt (kiem) d~ da sinh ra nhi€u van d€ tranh lu~n, nhi€u y kien giai thich khac
chi thanh, v~n mau d€u la "iem ". nhau:
Neu 2 chu dung cling m()t dau hi<$u chi thanh rna thanh Phai chu hlnh chu tru'ong dlfa vao hlnh th~ cua chu, nhu'
mau (pht,I am dgu), v~n mau (vgn cai) d6i voi dau hi<$u chi thanh noi: Chu ~ (khdo) quanh v€ ben ta, chu ~ (lao) quanh v€ ben
hoan toan khac thl vi<$c suy doan each doc kho khan kh6ng it, huu, chu LlJ (son) nhln m?t ben thanh chu !j3. (phlf), ... Thuyet
nhu' ~ (di?u) va {ffl] (thich). Ngoai ra, kho khan han nua la d6i nay kh6ng chinh xac.
voi tru'ong h<;jp tlf hlnh da bien d6i, khien ta kho nh~n ra dau Theo phai chu am, vl m()t chu thanh di<$u kh6ng gi6ng
hi<$u nao dung d~ chi am doc. Thi dt,I: chu :& (kim), dung ~ nhau, am doc co khac nen nghia moi phan bi<$t ra, do Ia chuytin
(kim) chi thanh, chu ~' (c!lp) dung lJz (c(lp) chi thanh, rat kho chu. Thi dt,I: chu j;, doc "thi~u" nghia la "it", doc "thieu" nghia
nh~n biet. la "tre".
Tuy nhien kh6ng vl nhung ly do tren rna noi chu hlnh Thlfc ra day chi la m()t hlnh thuc phat tri~n cua tlf nghia
thanh kh6ng co quy lu~t. Neu dlfa theo l!ch sll' am v~n cua Han (nghia chu).
ngu va phuong ng6n hi<$n d<;1i, ta thay chu hlnh thanh co quy lu~t Phai chu nghia cho ding tat d. nhung chu co y nghia tuong
r(;lch roi, nhu' chu K (ht) da dan khi nay, hi<$n nay dan Ci Tu d6ng, co th~ chu giiii Ian nhau la chuy~n chu.
Xuyen, Trung Khanh d€u doc gi6ng nhu' am cua chu J1i. (!6) 4 . Cac nha khao CUll phgn IOn c6ng nh~n thuyet nay, h<;jp voi
Chu ~PJ (ha) dung OJ (khd) d~ chi thanh, hi<$n nay dan vung y kien giai thich cua Hua Th~n: "Chu chuy~n chula l~p nen mot
Quang Chau doc thanh mau va v~n mau cua "ha" va "kha" dgu b(), cling m()t y nh~n nhau, b6 tuc cho nhau, nhu' chu khao
gi6ng nhau, chi khac chut it v€ thanh di<$u. Nghien cuu l!ch sll' ~, chu lao ~, (Chuy~n chu gia, kien lo<;1i nhat thu, d6ng y
am v~n cua Han ngu, nguoj ta co th~ l<;1i dt,Ing cac dau hi<$u chi tuong tht,I, khao lao thida).
thanh trong chCi' h'inh thanh d~ khao dinh SO lu'QC tlnh tr(;lng cac Trong Thuye't w'in, chu ~ (lao) la m()t bo thu (b() thu 302),
~
am "'
co. chu "khao" ~ thuoc v€ bo "lao". Chu "khao" la do chu "lao"
Trong v6n chu Han, chu hlnh thanh chiem mot ti 1<$ rat
bot di r6i them vao am phu '7, tuc la cling mot dgu bo va hai chu
cao, co th~ len den 90 phgn tram, va ngay nay nguoi ta cling
tu'ong d6ng co th~ chu thich Ian nhau (d6ng y tu'ong tht,I).
Tu'ong tlf nhu' the, cac chu lfU (hlnh: cat, giet) va ~u (h!nh:
4
Theo Tu Minh, Him t¥ thu&ng th!lc, tr.l6 cat c6 tlf til'),~ (dien: dinh, chop) va JJ[ (dinh: dinh, chop) d€u la
-
26 TRAN VAN CHANH
roAN THtJ TIJ HQC CHU HAN 27

nhung chu chuy~n chu vi hai chu "hlnh" va "hlnh" cl~u thu<)c b<) C6 nhi~u tru'ong h<;fp de l~m Ian khi v?n dt;Ing phep gia ta
iJ (dao), hai chu "clien" va "cli'nh" cl~u thUQC bQ J[ (hift). Hai a~ aoan nghla cua tll', nhu ~if51t (phu sa) nghTa la "canh la tot
c?p chu cl~u c6 each clQc g~n giong, y nghla thl nhu' nhau, c6 th~ tudi, sum se" de bj hi~u l~m la "canh rG la roi" vi chu "so"
dung chu thich Hin nhau clu'<;fc. nghla ban cl~u la "thu'a, it". ~i~ (w;mg duang) la nguoc nhln,
6. Gia ta ~ $ (w;ng duang) cGng la "nguoc nhln " de l~m la "tr6ng nhln
5

Nh?n thuc cua con nguoi cloi voi the' gioi khach quan ngay bi~n ca"
hay "tr6ng nhln con de" vl "vQng" la "nhln ", chG'
m<)t phong phu, so tll' vj cGng d6i dao them. Ne'u moi tll' cl~u phai ''duong" thu nhat c6 nghTa la "bi~n ", chu duong thu hai thuong
t~o ra m<)t dau hi~u rieng cl~ ghi chep thl so dau hi~u se trd nen c6 nghla la "con de".
qua nhi~u, kh6ng th~ t~o ra cho xie't va c6 khi cGng kh6ng th~ T6m l<;1i, c6 th~ n6i c6 3 phep t<;1o ttf (cl? t chu) chinh:
t~o clu'QC. VI v?y, ngu'oi ta cla dung m<)t bi~n phap rat tht,tc te': Tu<;1ng hlnh, H<)i y va Hlnh thanh.
Khi m<)t Stf v?t moi vll'a xuat hi~n ma kh6ng c6 ngay chu cl~ bi~u C6 th~ lu'QC bot phep Chi Stf vl n6 chi la hlnh thuc khac
thj, ne'u kh6ng b~t bu<)c t~o ra chu moi thl chi dn mu'<;fn dung cua iu<;1ng hlnh va H<)i y. Chuy~n chu va Gia ta cGng kh6ng
m<)t chu cl6ng am c6 san, c6 thanh am giong voi thanh am cua chinh thuc la phep t<;!O tl, VI muon dt ngh!a chu "lao" la
ten gQi Stf v?t moi. 86 la phep gia ta. "khao" tru'oc he't phai c6 "khao" ho?c ngu'QC l<;ii; con Gia ta, cla

va gdi Stf, nhu' chu l~nh -it, chu tru'ong *


Hua Th?n n6i gia ta la "von kh6ng c6 chu cl6, mu'<;fn thanh

ttf, y thanh thac stf, l~nh tru'ong thj da).


(Gia ta gia, ban v6 ky
gQi Et "ta" (mu'<;fn) tat phai c6 san, chi rnu'Qn dung theo nghla
moi chu kh6ng cl? t ra chu rnoi.
Hi~n nay ly lu?n v~ Lt;Ic thu' c6 gia trj tht,tc tien trong nhi~u
Thi dtf : truong h<;1p. Nhu n6i ffi vie't thanh do -++- va EB la clung, ne'u vie't
- Chu -% (lfnh) trong "hi~u l~nh" clu'Qc mu'<;fn lam chG' thanh do--- va E8 la sai, vl ffi (mieu: lua non) la h9i y cua--- va
"l~nh "trong "huy~n l~nh ". 83.
- Chu ~ (d6) c6 nghla la "con clu'ong", sau clu'<;fc mu'<;fn Doi voi chu hlnh thanh, chung ta c6 th~ dt,ta vao dau hi~u
dung trong "cl6 cl~" (hQc tro ). chi' thanh va chi y, tharn bac voi ten cua cac stf v? t cla quen bie't,
- Chu 11M£ (ly) von la chu chi' ten chim, sau clu'QC dung voi cl~ OQC va hi~u clu'QC nghla cua rn<)t so chu rna kh6ng phai mat
nghla moi la "lla" (ly khai, ly bi~t, phan ly). c6ng tra cuu. Thi du: Ta cla bie't chu [PJ (d6ng), ne'u thay chu ~
NhG'ng chG' gia ta sau khi clu'QC rnu'<;jn dung lau thu'ong mat
lu6n nghla ban cl~u. Thi dt;I: Chu ~(yen), theo Thuye't w'in la ten s '
· Ve til "v<;mg dttong" thu nhat, sach TrungTit, thien "Thu thuy" c6 diu : "Ha
"m<)t loai chim c6 mau vang", clu'<;fc rnu'<;fn dung lam m<)t hu' tU'
Ba thuy tuy€n ky di~n ffi\)C VQng dttong httong nhltQC nhi than". v€ til "vQng
(xem Ngil phdp PHAN NHA.P MON, bai 110), vl mu'<;fn qua Iau, duong" thu hai, sach Sit ky, "Kh6ng Tii' the' gia" c6 diu : "M1,1c nhtt vQng
kh6ng c6 ai dung l<;ii theo nghla cO nen nghla ban cl~u bj mat eli. dttong". Thien "Thich danh" sach Nhl nhu c6 n6i : "Duong Ia khi dttong, y n6i
Chu ~ (v9n) chi ten m<)t loai rit (re't), sau cGng bj mat nghla. khi duong (J tren, ngttdc dfru cao len gi6ng nhu' nhln n6 v~y".
6
Dai Chan doi Thanh n6i : "Chuy€n chu, Gia ta chi Ia cai d1,1ng cua tt!''.
'!I

28 TRAN vAN CHANH roAN THI.J Tl,l HOC CHO' HAN


29

c6 b9 ~ (kim) ben tnli, thl khong dn tra til' di6n cGng c6 th6 D6n, each huy~n An Duong 5 d~m v€ phia tay b~c, thu<)c tinh
doan chG' &rnJ OQC la "d6ng" va la ten cua m<)t thu kim lOi~i c6 ky Ha Nam trong nam Quang Tt,r (1875-1908) doi Thanh. Nai day
hi~u h6a hQc la Cu. Tuang tt,r nhu the, ta c6 th6 biet chu ,~, dQc la da't cG cua nha Thuong (1600-1028 truck CN.) nen c6 ra't
la "trung "va c6 nghia la "trung thanh" vl phfa duoi c6 b<) nhi€u di tich cua thai d;;ti nay. Til' d6 Giap cot van khong ngung
IL-l (tam); chu ±)£ OQC la "thanh" va c6 nghia la "th ~mh trl" vl ben OUQC phat tri6n. Sau nam 1928, qua nhi€u CUQC khai qu~t Ion, so
trai c6 b<) ± (thB) ... Doi voi nhung til' oa am, nha't la song am, luc;fng Giap cot van dao OUQC c6 han 15 V;;tn manh trong d6 ph§n
vi~c suy doan con d€ dang han, nhu g~p til' ~ ~, ta tha'y b<) IOn C1 vao h~u ban ky cua doi Thuang (xem hinh 2).
pMn tren cua chu thu nha't la 1t (h6a) , b<) ph~n tren cua chu thu Vi~c phat hi~n Giap cot van giup ta hi~u m<)t each chinh
hai la ~ (t?), neu chung ta da c6 nghe qua danh til' "h6a t~" r6i xac Sl/ phat sinh va phat tri6n cua chG' Han. D6 la lo;;ti chG' dung
thl c6 th6 doan ngay ~~ OQC la "h6a t~" va c6 nghia thong dao kh~c tren mai rua va xuang thu, nen net but thuong CO
thuong la "ti€n t~" ... Ap dl,m g phuang ph a p nay' hQC thu<)c OQ duong th~ng (xem hlnh 3) ra't giong hlnh ve, c6 th6 tr6ng vao a6
2000 chG' Han, chung ta c6 th6 OQC them OUQC 5,7 tram chG' moi doan duc;fc nghia, nhu cac chu f~ (b9c), iftJ (ngu), t$, ( quy),
rna do phai ton cong. ~~ (ke) , l~dmii) (xem hlnh 4) c6 hlnh d;;tng ra't r6 rang. M<)t so
Tuy nhien, cong dt,m g cua Lt,IC thu cGng c6 nhi€u ch6 h;;tn chu khac, nhu chu /:, (chuy: loai chim du6i ng~n) c6 hlnh chim,
che. Nhu chu H* (tram) nguyen la fB- va *;
§U (ti~n) la 1C d~t chG' ~ (twJc: chen uong ruc;fu) la m<)t lo;;ti a6 dung uong ruc;fu
tren fB-; m~. (ph!fc) do bo fB-, thanh It ngay nay bo ph~n fB- cua ella nguoi XUa, giong hlnh thu CUa IDQt chen uong ruc;fu; chG' ~
3 chG' nay o€u viet thanh F3 (nguyfl) khien ta khong th6 can eli (xlf: ba:n) giong hlnh cay cung truang mGi ten sa:p ba:n ...
theo LI.,IC thu a6 giai thfch 7 .
, ,...? ? ..... ,...? - ,
~~
B.Stj PHAT TRIEN CUA HINH THE CHa HAN Am
< ~ ,,,

Chu Han da c6 m<)t ljch sll' phat tri6n lau hon 3000 nam,
theo quy lu~t tien ttl bi6u y sang bi6u am (nhu ta da a€ c~p) va
-2f:Ern
di til' phuc t;;tp den don gian . ~ r1, ,,
St,r thay o6i trong hlnh th6 chu Han c6 th6 chia ra lam 3 ~
giai do;;tn chfnh: Til' van tt,r c6 doi Thuang den Tri~n thu - Til' ~CJ
Tri~n thu den L~ thu- Tu L~ thu den Thao thu, Khai thu.
Giap cot van doi nha Thuang duc;fc phat hi~n C1 thon Ti6u
Slhf
Hinh2
Tu di~n Til hdi xep "trfrm " va "phuc " vao b<) "nguy~t'', xep "ti€n" vao b<)
7
Giap cot van giong hlnh ve, nhung VUQt qua hlnh ve m<)t
"dao''.
b~c, vl da d;;ti bi~u cho tUng til' trong ngu ngon, con v€ hlnh thuc
30 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,l HQC CHa HAN 31

ghi chep da c6 gQt sll'a. Nhung chu Han dang dung hi~n nay tri~n l~i phat tri€n thfmh Ti<iu tri~n, hofm thi~n han m<)t bu'oc so
du'<;fc bien ra tli nhung co sC:J nhu' the. voi D~i tri~n, d~ng chu cung c6 phfrn don gian han. Den nam 26
Doi Chu (1027-771 truck CN.), chu viet chu yeu con lc;ti aoi Tfrn Thuy hoang (221 tru'oc CN.), sau khi da g6m thau sau
tren m?t nhung cai chu6ng lam bang d6ng xanh, truck kia gQi la nu'oc, nha Tfrn thi hanh chinh sach thong nhat chu viet, "pham
"Chung dinh van", nay thu'ong gQi la "Kim van ". Hlnh th€ cua nhung each viet chu cua sau nu'oc kh6ng h<;fp voi lo~i chu tri~n
Kim van nft giong Giap cot van, nhu'ng dyp han va ghi chep cua Tftn d~u kh6ng dung", tu d6 Ti<iu tri~n trCJ thanh m<)t th€
cung ti~n han, kh6ng bat bUQC phai ve y theo hlnh tu'<;fng CUa S\f chu tieu chufin. Den day chu Handa phat tri€n den a<) kha hoan
v~t. C6 nhung chu Kim van don gian han Giap cot van, c6 nhung chinh.
chu h;ti nhi~u net han, nhu'ng n6i chung thu'ong gQn han (xem Muon ti~n ling d1,mg, chu viet phai tien theo huang don
hlnh 4). gian h6a. Chu Ti<iu tri~n doi Tfrn tuy da kha, song viet ra cung
Den thoi Van Chu (770-545 truck CN.), chu cac nu'oc dung con nhi~u cho kh6ng ti~n. Vl v~y doi Tfrn con c6 m<)t chu gian
a€ bien chep so voi nhung chu khac tren chu6ng va v~c c6 ti~n han gQi la L~ thu'.
nhi~u cho khac nhau. Nhung nu'oc Tfrn, m<)t nu'oc (J tren dat cu L~ thu' do Tri~n thu' gian h6a di, ban dftu kh6ng khac Tri~n
cua nha Tay Chu, da ke thua van tlf cua Tay Chu lam cho chu thu' lam nhu'ng c6 phfrn ro net han, v~ sau phat tri€n dftn moi
Han phat tri€n them m<)t bu'oc thanh Tri~n thu'. thanh ra hai th€ chu khac nhau hoan toan.
Chu 1~ bay gio chi c6 nhung "d6 I~" (m<)t chuc quan nho
Giap cilt van
1700-1400 truck CN ·~~) ~ ~ ~ chuyen chep van thu', giay to) dung nen moi c6 danh xu'ng L~
Chu d~i tri~n
766-250 trtfdc C N ~t ·n
~ tt ~ thu'. L~ thu' rat ti~n cho vi~c bien chep nen lu'u hanh r<)ng rai,
den doi Han (tu 206 tru'oc CN.)trCJ th~mh th€ chu viet chinh thuc.
Chu tiiu tri~n
250 trtf<k CN-25 sa u C N ~~ ~~ ~ £1t ~ Sau khi di bien Tri~n thu', L~ thu' da lam mat du<;fc ve
Chul~ i~ ~~. ~ 1:~ .~
25- 220 sau CN m<)c m~c cua cac hlnh ve c6 so va trCJ thanh m<)t th€ chu vua
Chu khai
it-;~ t !~ .~ dyp vua ti~n voi nhung net but c6 tr~t ttf co djnh.
3ll0 sau CN u.!n nay
Doi Han, ngoai L~ thu' con c6 Thao thu', m<)t th€ viet thao
Chu gian thi
1}- ~~ "' 117 Jh cua L~ thu'. Day la m<)t hlnh thuc viet gQn, net but li~n nhau va
BQC NGV QUY KE MA chi dn so lu'<;fc, kh6ng bat bu<)c phai ro rang tung net, ra't ti~n
uay td C:hinh ca rua ga ngifa
cho vi~c ghi chep nhu'ng l~i kh6 xem.
Hinh 3
Tu cuoi doi Han v~ sau l~i c6 them Khai thu' (chu Khai).
D?c di<im cua Tri~n thu' la ket cau d~ng chu chinh t~, net
Loc:ti nay du'<;fc di bien tU L~ thu' gian h6a di, viet do ton c6ng
but du'<;fc viet ra thanh tung net va du'<;fc sap xep kheo leo.
han L~ thu va d€ xem han Thao thu', nen tu doi NgJJ.y Tan v~ sau
Lo~i chu viet dung vao dfru thoi Tfrn gQi la D~i tri~n. D~i
(tu 220 sau CN.) cho den hi~n tc:ti loc:ti chu nay du'<;fc dung lam
tri~n tu'ong ttf Chung dlnh van nhu'ng hoan chinh han. V~ sau D~i
roAN THU Tl/ HQC cHa HAN 33
32 TRAN VAN CHANH

th~ chu viet chinh thuc. rap vgn theo mau tl,I' la tinh. Da v?y, con co nhung chu cling am
Thai Ngt,1y Ta'n, ngoai Khai thu con c6 m<)t th~ trung gian ho~c am dQc ggn giong nhau, c6 nhung chu tt! d<;1ng ra't giong
khac giua Khai thu va Thao thu gQi la Hanh thu'. Thu chu mdi nhau ... D6 la m<)t so nguyen nhan khach quan gay ra va'n d€ dQc
nay dl,I'a theo Khai thu, r6i pha phach chut it Thao thu, du<;jc
lilm va viet lgm.
thong dt,1ng tu thai Ngt,1y Ta'n v€ sau.
Tu day, neu kh6ng k~ loi chu gian th~ sau nay, chu Han Dudi day xin eli' ra m<)t so tru'ang h<;1p C\1 th~ :
kh6ng con ffiQt S\f bien d6i quan trQng nao nua. 1. Nhilng chil d6ng am: m9: M(ban);~.~ (kim) ...
Tom l<;1i, tu thu chu c6 dai Thuong, Chu, chu Han bien 2.Nhilng chil c6 tl! hinh gdn giong nhau: q~, q~ (6, minh);
thanh Tri~n thu', r6i L~ thu, Khai thu. D6 la 3 giai do(;ln ldn trong ?J, ?g (no, thu); H:, ;f5i: (ky, chi); -7, ~(hanh, huang); fw, ·1~. ~
sl,I' phat tri~n cua hlnh th~ chu Han vdi thai gian di~n bien ra't
(v\1, hoi, mai); 7], 1J (dao, ll,I'c); *fk, ~ (lt,lc, duyen); ?!f, ~ (kh6,
dai, nhu'ng n6i chung chi thay d6i hlnh thuc, con v€ ban cha't cua
van tl,I' thl kh6ng c6 gl thay d6i. Xu the phat tri~n chung cua hlnh nhu'<Jc); .tt, lit (ti, thli'); fj(, fiE (d6, ti); Jl\, J1\. (trao, qua); ~R, ?}1
th~ chu Han la di tu phiJc t<;1p den don gian, h<Jp vdi quy lu?t (ta'n, phiem); l)(, f)( (man, mai); ;=X:, ;=X:, 1)(: (thu, tua't, nhung); t;J,
phat tri~n ta't nhien do yeu du van tl,I' dn phai thich nghi vdi dai ;ft (tai, th6n); 7K, *· * (m(;lt, vi, chu); ~. ~ (bgn, tham); C,,
song xa h<)i.
B. B (ky, dT, ti); $. f-Lf (b<;1c, b<;1); *, ~ (l?t, phieu); ;~,
~ (b6ng, phung);ik , ft( (cuu, cha);J\, A. A. (bat, nhan, nh?p);
}!!!, 1~ (di~u, tr(;lo);ft:, ft (sung, doan); ~. ~ (tai, tai); f=¥, f=¥
(thi, dai); {tJ[, tJ[, J.W (khuynh, khoanh, dinh); ~. W (yeu, sQa);
__!f!.,-* (tao, h<;1n); r, -1- (ttl', kiet); fl&, f~ (vi, huy); {fE, ~~ (chua':n,
hoai) ...
Nhung chu c6 tl,I' hlnh ggn giong, am dQC l(;li giong ho~c ggn
giong:
Hinh 4: Chung dlnh van thoi Tay Chu
I;Jl, ttl (ban); ~, ~ (thli', thl,I'); 'I'~, f£ (nao); ¥. J;, Jlj,
•cmo); Mt t~ (mo); ~. ~ (d~); ,_, Fft1 (rna); WU, wU (l(;lt, thich);
DE VIET CHO' HAN
C. VAN
·1~. f~ (nQa, nho ); ~. ~ (bich, phach); *il ,*'' fl (tt,lc, tich,
tich ) ...
Qua nhung slf ki~n da trlnh bay trudc, chung ta tha'y ca'u
t(;lO cua chu Han ra't phuc t(;lp, kh6ng giong vdi nhung thu chu
34 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHCI HAN
35

D. VAN DE GIAN HOA CHU HAN 8 tinh gian ai au'<Jc 1821 chu 10•
2. Nguyen tile viti clu1 Han gian tlzi
Van a€ gian h6a chu Han bao g6m hai m~t : Bo bot chu d~
9 C6 thS neu thanh 8 nguyen tac :
thS va hai la giam bot net but. (l)Giu l~i phcin khung cua chu goc : ~ (~ ), ~ (~ ), ~
Ml,IC dich cua vi~c gdn h6a la nham giam bot kh6 khan (~),JJ!;t ("'" ).
trong van a€ hoc t?p chu Han, doi voi ngu'oi Trung Quoc con (2)Bo bot bo ph?n kh6ng tieu biSu, giu l~i bo ph?n tieu biSu:
nham nang cao hi~u qua sll' d~.,Ing va phat huy mot bu'oc tac d~.,Ing ~ <ft ), 93- <r£ ), l2f <~H), 7f <OO ), it <* ), 1E <11! )...
giao te cua chu Han. (3)86i thanh mot bo ph?n chi thanh (thanh bang) ho~c biSu y
1. Bo but clzil dj tlzi (hlnh bang) tuong aoi gon hon:
Chu d! thS la nhung nh6m chu co am va nghia giong nhau eD6i phftn thanh bang: :IE (ii),:ii (Jjf), H WID ...
nhu'ng each viet l~i khac. • D6i phcin hlnh bang: it& <m~ )...
Thi d1.,1: • D6i d thanh bang Ian hlnh bang: t~~ (• ), $
- Chu "mau ": ~' ffii,ffi.L\ ... cling c6 nghia la "don vj dung <~). 1P <al) ...
do ruong gcin bang 60 tru'Qng vu6ng". (4 )T~o ra mot chu hoi y moi khac: ~ (~ ), 1* <R ), xY-
(~) ...
- Chu "song":$, :t, ~. ~~--- cling c6 nghia la "cll'a s6".
(5)Khiii h6a chu thiio: Tuc la lay chu thao viet l~i theo loi
Nguoi ta da dem du'<;ic 1405 nh6m chu dj thS nhu' tren va da
khai thu: Bt (B~ ), * C* ), -K: (~ ), ~ (~ ), 7g (~ ), 1t C$1- )...
(6)Dung mot dau hi~u aS thay the: 15Z ({.i ), ifX (J!fl ),
N Phfrn nay chi d~ c~p mot each so lu'QC. Vi~c tlm hi€u chu gian th€ ciing Iii lK (!@:), x~ (~1:E),;f5Z. (ffl), .!lft ( ~g~) ···
mot each tiep t1,1c theo doi stf phat tri€n hlnh th€ chu Han sau giai doc_tn Khai
thu'. (7)Dung mot chu cling am aS thay the (dtfa tren am ph6
Th~t ra, vi~c giiin h6a chu viet da c6 tu hon 1000 nam tru'oc. Theo Nhan Chi thong tuc pinyin) : f[ (~ ),f§ <1& )JL (~ ).~ (~ ),.fr (~ ), X
9

Th6i doi Ba:c T~ (500-577), thoi bily gio chu gian th6' da du'<;ic ph6 bien. Sach (!l:,t~ )...
Can l(Jc It! thu cua Nhan Nguyen Ton da dtfa vao chu Han du'ong thoi chia
each viet ra lam 3 th€ : Tuc, Thong va Chinh. Th€ tuc bao g6m phfrn !On Iii (8)Dung mot thS chu c6 Xu'a:
chu gian th€. Trong cac ban khi{c cua doi Tong, Nguyen (the ky X-XIV),
e Dung mot chu goc c6: £E (n), r:: (~),% (5}jt),
ngttoi ta thily c6 nhi~u chu gian th€. Hoang Ton Nghi, mot hQc gia song vao
cuoi Minh dfru Thanh ciing quen dung loc_ti chu nay. Ong n6i: Dung chu ti,IC d6
° Can ell' theoH6ng 8oc Nhiin, Hi~n cl9i Han nxu, thu'<;lng sach, Hc_t
1
Mon 8c_ti
chep sach CO th€ 00 ton cong Ou'QC mot nlta.
36 TRAN VAN CHANH
roAN THli Tl,l HQC CH(/ HAN 37

M. (f;£), ~ (~), ::/if ( ~) ... iitC~) -'fl- ( .'lfi ) JL(~) :ffC~) R CllX:)
•Dun-gmqtchud!thtic6: lj(J;), ]G(~),·
5EC~) ~ C'&) · ~(~) ~(\t) [,ftC$)
J\Cm),*LO~) ...
eDung mqt d<).ng chu da bo: ,Itt (ij9j) (~i la
_)((~) AU.(.ffi.) ~e::~n ~(Jel) ~Cit)

chu goc cua §Jf, sau kh6ng con dung), *C*J?.) <*la chu Jf('ftf) *(;;;) ~(E£) It'7C~) -&ctn
goc cua fl, sau kh6ng con dung). ~eft) Ji: C~i~J ~(Mf) !]'G ( *~)
Neu da quen hQC chG' ph6n thti (du net), ta c6 th~ dQC chG' Clui tlziclz
gian th~ bang hai each : Nhung thien bang gian h6a c6 ky hi$u ·chi dli<;ic dung ben tr6i
cua chQ.
- Otfa vao 5 nguyen tac gian h6a tren d~ suy doan.
- Dung bang "Gian h6a ttf ki~m ttf bi~u" (Tong gian E.C6 TONG CQNG BAO NHIEU CHO' HAN ?
th~ tra ph6n th~, tong ph6n th~ tra gian th~) thttong c6 th~ tlm So ltt<;5ng chu Han rat IOn, va hil$n van con dang tang len
dltQ~ de dang 0 cac hil$u sach. oti dap ling nhu du di~n d~t moi cua xa h9i hil$n d~i. Ne1J
kh6ng k~ nhung chG' Gi::h ;c:ot van (c6 han 4500, nh~n biet 1lt'!C
hun 1700) va Chung dinn van (c6 hem 3500, nh~n biet dltQC hoi~
Bang d6i chie'u d:;mg gian th~-ph6n th~ m()t s6
2000) thl bang lil$t ke sau day tren mot so ttf ditin ho?c tu di~n
be? thii ho~c be? ph~n n~m ben ciia chii' (thien bang) . tieu bi~u se giup ta hlnh dung kha chfnh xac t6rig so ltt<;5ng chu
Han dltQC ghi nh~n qua cac thai d~i:
~ * ( ~) 9\!.(~) t * (§") !)1(~) $($) Nicndl.li Ttf-tU di~n Sol_ln ho~c chu bien S6chft

~(iE) f . (~) -KC~) n c~~) *Oil~) Dong Han ( 100)


Nguy (230)
Thuye't viin giiii ft!
Thanh lo(,li
Hua Th~n
Ly Dang
9
11
353
520
{?;-(Aff) [XJ(Itlij) ~(~) !IX(~) ~Ct) Tan (t.k)' IV) Tt! Wm Ly Thfim 12 824
B~c Ng1,1y(t.k)' V) 13 734
0:(~) MtC@.) t .(i ) me~) r~J(~) Nam tri<Su (534)
Tt! thlfng
Ng(JC thien
Dttdng Thua Khanh
C6 Da Vttdng 22 726
!

~(,~) ~(~) !}ifJ(trfj) ~(~) (£(~) Tuy (601) Thie't v(j.n L1,1c Phap Ng6n 12 150
Duong (751) DuilnK wJn Ton Mi~n 15 000
~(,~) ~(~) {K(JR[) r-um) =tz-CIJf.) Lieu (997) Long khdm thii Kidm Thich Hanh Quan 26 430
T6ng ( 1008) Quiing wJn Tr~n Banh Nien 26 194
Tong (1066) Lo(,li hien TttMii Quang 31 319
Tong< 1039) T(j.p V(7n Dinh D(l 53 525 '
Minh (1615) Tt! hlfi Mai VngT(> 3 3____1_22_j
h9c Ham thu b(l, thang 9. 1963.
I
i,
I
1

1
!I'
!Ill
38 TRAN vAN CHANH roA N THV nJ HQC CHCI HAN 39

1 Truong Tt! Li¢t 33 549 - Trung Hoa dt;zi lf! diin


Minh (1671) Chfnh ll! th(inx
Thanh (1716) Klwn g Hi If! clif n TrutJng NgQc Thu 47 043 - Han ngrl dt;zi tf! diln
Hi¢n d<).i (1915) Trun g Hou d(t i If! difn Tu Nguyen Cao 48 200 - Han ngrl dt;zi tit diin
1

':II·. Hi~n dai (1962) Trung win ch,ti til difn Tniung Ky Quan 49 905
I"1'1 51 000
- c6 dt;zi Han ngrl tit diln ( ctla Thucmg V{J An thu quan).
Hi¢n d~i (1988) Tan hr) 1/ ' d<;ti It! (1/e'n VLtcin~? True Khc
56 000 - c6 Han ngrl thuang d{Jng lf! lf! diin (Thucmg V{J An thu /
11'1' Hi¢n d~i (1985) Hcin nxit d<;ti l~t clifn Ti:f "I rung ThLf
Hi¢n d~i (1994) Tr11ng Hou It! luii Lanh NgQc Long 85 000 quan)
- Tit vj
Can cu vao bang tn~n. cGng c6 th~ coi t6ng so chiT Han c6 V~ til di~n Han - Vi~t (hay Trung-Vi~t, Hoa-Vi~t), tru
du'Qc Ia tren 85000 chiT, nhu'ng tren thtfc te chi c6 khoang tren cuon cua Dao Duy Anh con c6 nhG'ng tac gia khac nhu': Thi~u
du'oi 12 000 chiT thu'ong dung, so con l?i phfrn IOn la chiT di th~ , Chuu, Nguyen Van Kh6n, Nguyen Quoc Hung, Van Tan,
nhG'ng chG' 1?, chG' c6 xu'a ho~c chG' viet nhfrm rat it khi dung den. Nguyen Ton Nhan, Trfrn Van Chanh ... Lo?i tieng Han hi~n d?i

~I
Theo eac nha nghien cuu, so lu<;~ng chiT Han thtfc te su dt,mg chi co rat nhi~u tac gia, co th~ k~: Hfru Han Giang (chu bien), Le
nam trong khoang tu tren 6 000 den tren 12 000; neu khong tinh Van Quan (chu bien), Nguyen Kim Than, L?c Thi~n, Truong
nhG'ng chiT thu<)c lo?i chuyen dung thl so chiT <lu'Qc dung chi vao Van Gidi ... Ngoai ra con rat nhi~u tu di~n Han ngu c6 d?i ho~c
khmlng 6-7 ngan chiT. Nam 1952, B<? Giao d1,1c Trung Quoc da hi ~n d?i khac do eac tac gia Tay phu'ong bien SO?n.
c6ng bo m<)t bang chiT thu'ong dung ("Thttong d1,1ng ttf bi~u") Du'oi day la phftn hu'ong dan so lu'QC each tra va each dQC
chi g6m 2 000 chiT; den nam 1988 Uy ban Cong tac Ngon ngG' chG' Han trong eac tu di~n cua ngu'oi Trung Quoc SO?n 11 •
Van tl;l' Quoc gia va Uy ban Giao dl.,lC Quoc gia con cong bo
them bang chiT Han hi~n d?i thuong dung ("Hi~n dai Han ngG' I. CACH TRA TO DIEN
Thu'ong d1,1ng Tl;f bi~u") g6m 2 500 chiT thu'ong dung va 1 000
Cac tu di~n Van ngon nhu' Tit nguyen, Tit hdi ... d~u tra
chG' "ke muc thu'ong dung" (thu thu'ong dl.,lng).
theo each nh~n b<) chG'. d day xin lay Tit hdi lam thf d1,1.
Muon tra m<)t chu nao d6, tru'oc het ta phai xem chu d6
, ""' - ,. ' ,..?

F.CACH TRA VA DQC CHa HAN TRONG TO' DIEN thu<)c b<) gl trong so 214 b<) (til 1 net den 17 net). Xong ta l~t
Tu di~n Ia lo?i sach cong Cl;l rat dn thiet doi voi chung ta vao nhung trang dfru noi ch8 "Tu hai b<) thu sach dan" xem b<)
d6 Ci trang thu may. Ta l~t dung trang c6 b<) do r6i do lftn theo
khi hQC chu Han.
v~ tU di~n Van ngon, nhG'ng cuon thu'ong du'QC dung nhat trang sach d~ tlm chu muon tra.

la: 11
TU' di~n Han Vi~t c6 cuon tra theo b(> (nhu' cua Thi~u Chll'u, Tr~n Van
- Khang Hi. Cha nh), c6 cuon tra theo so net chu (nhu' cua Dao Duy Anh), ho~c theo am
- Tit nguyen. ph6 thong (nhu cua Nguy~n Kim Than chu bien), d(>c giil c6 th~ can eli theo
'I -Tit hdi. ph~n huang diin ho~c pham I~ cua tac gia Cl dfru sach.
40 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl,f HOC CHa HAN
41

Thi dt,I: Muon tra chG' ~~ . Ta biet chG' nay thUQC bQ 5E chG' thl chu tren chi thanh, bat lu~n n6 thu<)c v~ v~n nao; chu
(tuc), 7 net, .xem ph~n sach d~n ta biet bQ nay() trang ... Tim den dudi chi vgn, bat lu~n n6 thu<)c v~ thanh nao. N6i gQn di tuc la
trang vua tra du'<;lc r6i do den nhung chG' trong b9 "tile" c6 phgn chG' tren chi giG' ph~n phat thanh, bo ph~n v~n, chu dudi chi giG'
con l<;ti 6 net (ph~n trong chG' nay c6 6 net), ta se tlm thay chG' phfrn v~n, bo ph~n phat thanh, cho nen chu tren c6 nhi~m Vt,I xac
~~- djnh thanh, chu dudi xac d!nh v~n " .
.86 la tnrong h<;lp thong thuong. Neu g~p phai nhung chu N6i m<)t each gQn han nua, phien thiet la dem hai tieng
kh6 nh~n ra chung thUQC bQ nao thl phai l~t den bang "Ki~m tlf n6i l<iy l<;ti vdi nhau thanh m<)t tieng khac; tieng tren cho biet
bi~u", hay "Nan tra tlf bi~u", dem chu mlnh d!nh tra xem c6 bao phai dQC bang pht,I am d~U nao, tieng du'di cho biet phai dQC VOi
nhieu net, r6i do theo "Ki~m tlf bi~u" cho c6 nhung chu c6 so viin nao. Thi dt,I: "phu" vdi "van" dQc thanh "phan ": "true" vdi
net tu'dng du'dng muon tlm. "giac" dQc thanh "trac "v.v ..
Cac tii di~n mdi hi~n nay, ngoai bang tra theo bQ, con c6 Thu ap dt,Ing phu'dng phap trend~ dQC chG' fw va chG' ~-
them cac bang tra theo so net ho~c theo am (am ph6 thong neu • Dudi chu fW, Tit hdi ghi la: "tuc, nhien" thiet. V~y chG'
la tu di~n cua Trung Quoc, am Han Vi~t neu la tU di~n cua Vi~t fw phai dQc Ia "tien ".
Nam), nen rat ti~n dt,Ing. Ngoai ra, con c6 each tra theo "tu giac • Dudi chu ~'Tit hdi ghi la: "ky, yen" thiet. V~y chu
hi~u rna quy moi g6c chG' thanh m<)t con SO, nhu'ng nay rat it
II ~ phai d 9 c Ia "kien ".
dung. Thi dt,I khac :
II. eAcH DOC CHU HAN • Chu ~,Tit hdi chua Ia : "tuc, udc" thiet, duqc v~n. V~y
phiii dQc Ia "tude".
1. Cach dQc chii' Han theo am Han Vi~t
• ChuJ:, Khang Hi tl! diin ghi la: "thai, lu<;~ng" thiet, am
Cac tU di~n Van ngon cua Trung Quoc thu'ong hudng d~n thuqng rss.
V~y phai dQc la "thu<;~ng".
each dQC chG' Han bang phu'dng phap "phien thiet" . .D6 la
V di phuong pha p don gian tren, ta c6 th~ dQc du'<;lc tat d
phu'dng phap dung am cua 2 chG' "thiet" thanh am cua mQt chG'.
nhung chu Han trong tii di~n vdi di~u ki~n da trai qua giai do<;tn
Sach L~ b9 v9n luqc dt nghia tu "phien thiet" nhu sau: d~u hQC chu Han va da thUQC long du'QC m<)t so chG'. Muon di sau
"Am v~n tac d<)ng hoa h<;lp nhau gQi la "phan ", cling gQi la vao chi tiet, c6 th~ tlm hi~u them d bai "Loi dQc chG' Han" cua
"phien "; hai chu CQ sat nhau t<;to ra thanh gQi la "thiet", thlfc ra
Le NgQc Trt,I dang trong t~p san Dr;Ii H9c Van Khoa so 5, thang
chi la m<)t" (Am v~n tri~n chuy~n tu'ong hi~p v! chi phan, di~c 12, 1968 (c6 in trong ph~n pht,I lt,Ic Tit diin Hdn Vift cua Tr~n
tac phien; luong tlf tuong rna di thanh thanh v! chi thiet, ky thlfc
Van Chanh) ho~c bai "Cach dQc chG' Han" trong pht,I lt,Ic cuon Ti!
nhat da). h9c, m9t nhu c6.u cua thai dr;Ii cua Nguyen Hien Le .
Sach Am luqc cua Hoang Khan giai thich phu'ong phap
phien thiet nhu' sau: "V~ phan thiet (tuc phien thiet), trong hai
42 TRAN VAN CHANH roAN THU n,l HQC CHO' HAN 43

2.Cach dQc chu Han theo am phfi thong (pinyin) (7) C5<) en> cc> en> <-t> C:7) C'h>
1. CHO' CAl VAN TIENG HAN g k h J· q X

(-) :1- 7~ .t# :tL


I , <'P El ~-E): C«) (""5") (T) (1-J) C<) (T)
zh ch sh r z c s
Bang chii' cai vfin tie'ng Han (~) (~) (?) (8) (11) (-t) (b)
il ~f; ;#f % ~ -fF *-
B<? may phat am
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg -i-%~'t~
y ?it -tit nit ~ itC «it

Hh Ii Ji Kk Ll Mm Nn
rY I 1-Jiit ""5"it it'/] itn "}it

Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu
c: 5<it <IJZ YJL itb -tit X

Vv Ww Xx Yy Zz
:.7-tr XY Ti IY "Pit I . m6i tren 7. m6i du&i I3. day thanh

Chu thich : 1. V chi dun g o<S phien am tie'ng ntJ'oc ngoai, tie'ng da n 2. rang tren 8. rang du&i I4. khiquan
toe it ngu'oi va tie'ng dia phu'dng. 3. lqi 9. d~u luai 15.thl!c quan

2. Y , 7 -tr , -tit··· Ia nhung "chu am phu hieu" cua 4. ng;:tc cfrng IO. m~t Ium I6. hang mi~ng

tie'ng Han , nay da it dung. 5. ng;:tc m~m II . g6c Iuai I7. hang miii
6. Jooi con I2. hang h~J.l
2. PHl,J AM
( -==- ) t;f: -E): 3. NGUYEN AM
( -::: ) ..>ig]E-
a,...,-c;-

He th6ng ngu am Trung Qu6c c6 36 nguyen am, g6m 6 nguyen


H~ th6ng ngu am Trung Qu6c c6 21 ph1,1 am:
am ddn, 13 nguyen am kep, 16 nguyen am mGi va 1 nguyen am u6n
b p m f d n Iuoi.
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl)' HQC CHU HAN 45
44

• 6 nguyen am ddn: e -t 1e 11!- u··e U1t-


a [a] o [o] e [5 ] i [i] · u [u] : [y]
a1 1fi ua1 x97
y z -t I X u
Cl \. ue1 X\.
• 13 nguyen am kep :
ao ~ 1ao I~
ai [ai] ei [ei] ao [au] ou [ou] ia [ia]
1fi \. ~ X IY ou X lOU IX
ie [iE] ua [ua] uo [uo] : e [yE] iao [iau] x17 U17
an 17 Ian 117 uan u··an
11!- xY xz U1t- I~
en '-, m I'-J uen X'-7 u··n U'-,
iou (iu) [iou] uai [uai] uei (ui) [uei]
IX x97 X\. ang ;t 1ang l;t uang x;t
• 16 nguyen am miii: eng L mg IL ueng XL
an [an] en [an] in [in] u··n[yn] ian [icn] uan [uan] ong XL iong UL
17 '-, I'-J U'-, 117 X17
u··an[ycn] uen (un) [uan] ang [all] eng [all] ing [ill]
U17 x'-J ;t L IL
4. HVONG DAN eACH PHIEN AM HAN NGO'
ong [ull] iong [iull]
XL UL
iang [iall]
l;t
uang [uall] ueng [uall]
x;t XL (~ ) it *.m- -tr ~~ 51
• 1 nguyen am u6'n h.toi: er [ar]
JL PHlJ AM TUONG DUONG VOl

b am "p" ciia ti~ng Phap trong ti~ng '"papa".


:Y; .;,.Ji.. ill .:tc... .i%0 _a. ot. c am "ts" ciia ti~ng Phap trong ti~ng '·tsar...
I~ 9p "11T E1 1'1~ "-7- ~
Bang nguyen am ch am "tch" ciia ti~ng Phap trong ti~ng ''tcheque".
d am "t" ciia ti~ng Vi~t.
I I u X U" u f am "ph" ciia ti~ng Vi~t.
g am "dl' ciia ti~ng Vi~t trong ti~ng "ca".
a y Ia IY ua xY
h am "h" ciia ti~ng Vi~t. !

0 z uo xz - J am "chi" ciia ti~ng Vi~t. :


li~
111;1

'
TRAN vAN cHANH roAN THU Tl/ HQC CHG HAN 47
46

am "kh" cua tiing Vi~t. e am "e" cua ti~ng Vi~t.


k
am "1" cua tiing Vi~t. i, yi am "i" cua ti~ng Vi~t (khi ghep sau cac ph!f fim c. s. z.
1
ch, r, sh. zh thi ''i" d9c "u").
m am "m" cua tiing Vi~t.
ia, ya am "da" cua ti~ng Vi~t (gi0ng mitn Nam).
n am "n" cua tiing Vi~t.
ian, yan gfrn nhu am "dan" cua ti~ng Vi~t (d giong nlitn Nam,
ng am "ng&" cua tiing Vi~t.
an gipng mitn Bic).
p am "p" cua tiing Anh trong tiing "party".
iang, yang am "dang" cua ti~ng Vi~t (gi0ng mitn Nan1).
q am "ch" cua tiing Anh trong tiing "cheer".
iao, yao am "dao" cua ti~ng Vi~t (gi9ng mitn Nam).
r am "ru" cua tiing Vi~t, nhung hoi u6n 1u6i
1e, ye am "de" cua ti~ng Vi~t (gipng nlitn Nam).
s am "x" cua tiing Vi~t.
m,ym am "din" cua ti~ng Vi~t (d gi9ng nlitn Nam. in gi0ng
sh am "s" cua tiing Vi~t (gi 0ng nliJn Nam).
mitn Bic).
t am "th" cua tiing Vi~t. mg, ymg gfrn nhu am "inh" cua ti~ng Vi~t (d gipng nlitn Nam,
w am "u" cua tiing Vi~t. inh gipng mitn Bic).
X am "xi" cua tiing Vi~t. iong, yong am "dung" cua ti~ng Vi~t (gi0ng mitn M111l).
y am "d" cua tiing Vi~t (gi0ng mitn Nam). m, you am "deu" cua ti~ng Vi~t (gi9ng mitn N,111l).
z Gfrn nhu am "chu" cua tiing Vi~t. 0 am "6" ci!a ti~ng Vi~t.
zh am "tru" cua tiing Vi~t (gi0ng nliJn Nam). ong am "ung" cua ti~ng Vi~t.
NGUYEN AM ou am "au" cua ti~ng Vi~t.
TUONG DUONG VOl
VA VANCAI u, wu am "u" cua ti~ng Vi~t.
a Am "a" cua tiing Vi~t. ua, W(!__ am "u a" cua ti~ng Vi~t. I
\

aJ Am "ai" cua tiing Vi~t. uai, w\!i am "u ai" cua ti~ng Vi~t.
1

ao Am "ao" cua tiing Vi~t. uan, W® am "u an" cua ti~ng Vi~t.

an Am "an" cua tiing Vi~t (gipng mitn Bic). uang, W@g am "u ang" cua ti~ng Vi~
Am "ang" cua tiing Vi~t. ui,w~ am "u ay" cua ti~ng Vi~t.
ang
Am "a" cua tiing Vi~t. un, wen. am "u an" cua tiing Vi~t.
e
Am "ay" cua tiing Vi~t. ueng, W@g am "u ang" cua tiing Vi~t.
e1
Am "an" cua tiing Vi~t (gipng nlitn Bic). UO, WQ_ am "u o" cua tiing Vi~t.
en
u··, yu am "u" cua tiing Phap (khi ghep v6i cac ph!f fimj, q.
eng Am "ang" cua tiing Vi~t. X

thi c6 the' viit thea ']u, qu, xu,. bo hai chim tren aliu).
er am "o" cua tiing Vi~t, nhung hoi u6n 1u&i.
TRAN VAN CHANH TOAN THLl Tl/ HQC CHU HAN 49
48

lran, yuan Am "u" (tiing Pbap) va am ''an" (tiing Vj~l) dQC


li~n l~i.
~c ··hao rna" . .. rna·· dQc nh<;!. hcri cao). I
U..e,yue Am ·'u" (tiing Pbap) va am "e" (tjing Vj~l) dQC
li~n l~i .
DAUCACHAM
li:!n, yun Am "u'' (tjing Pbap) va am "an'' (tiing Vj~t) dQC Nhung am ti~t ma dftu h~ng nguyen am "a, e, o" d~ dQC lfin v&i
li~n l~i . am ti~t d5ng tn.r6c. do d6 ngooi ta dung dfiu each am [') d~ tach n6
ra, nhu: &:t~ (£10 da) thl vi~t [pi'ao ), ch(r kh6ng vi~t [piao] vi nhu

BON THANH th~ se lfin v&i chfr i!9


7T" (ve) .

Ti~ng phb thong Trung Qu6c c6 b6n thanh (giQng) di phan r---
bi~t y nghia: 5 '
Q) thanh thfr I ' 5
• Thanh thu nhfit (am U1anh) la m()t giQng "cao 9~ng", dQc len gfm I
nhu m()t thanh kh6ng dfiu cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu CV thanh tht12 I 4 j ~... •' 4
"-" tren v~n cai, nhu rna 9!!j (lam~. dQc "rna" giQng hcri cao).

• Thanh thu hai (dllV11g thanh) la m()t giQng "cao bbng", dQc len
tuung tl! m()t thanh c6 dfiu hoi cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu
cr> thanh thfr 3

® thanh tht14
I 3 i
121 "-.Gl
i0i.,
/f-······
o/
......!
'\

;~ t2
' 3

" " "tren v~n cai, nhu: rna~ (la day, dQc " rna" ). )4

• Thanh thu ba (thuvng thanh) la m()t giQng "tr~m bbng", dQc len
~ • v • 1
gi6ng m()t thanh c6 dfiu huy~n cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu GHI CHU
" " " tren v~n cai, nhu: mil -~ (la ngva, dQc "rna ~").
Dtfa theo bang doi chieu tren, ta thay c6 m(lt so ph1,1 am va
nguyen am phat am giong ho?c g~n giong cac am va v~n trong
• Thanh thu tu (khli thanh) la m()t giQng "tr~m h~n", dQc len g~n tieng Vi~t. Tuy nhien, each phat am tieng Trung Quae dung nhi~u
nhu m()t thanh hcri c6 am dfiu s~c cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh each "b~t hoi", "gat", ngan han tieng Vi~t.
dfiu " ' " tren v~n cai, nhu: rna ~ (la m~ng, dQc " rna", nhung ·4 ph\} am: b, p, m, f. Khi ph3.t am phai ghep voi nguyen am
am ng~n gQn). "o" OQC Ia: bo (pu6), po (bu6), m (mu6), fo (phu6). Neu ghep voi cac
nguyen am khac, thl phat am g~n giong trong tieng Vi~t.
Ngoai b6n thanh ca ban con c6 m()t thanh dQc nhc;: (khinh
Th£ df:i: Neu ghep voi nguyen am "a" dQc la: ba (pa), pa (ba),
thanh), do la tnrong hqp dQC bi~n giQng Vtra nhc;: Vtra ng~n Va
ma (ma), fa (pha).
thtn'mg kh6ng danh dfiu, nhu: Huo rna? tlfO,~ ? (la c6 t6t kh6ng?
50 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl,l HQC CHU HAN 51

• 7 phl). am: d, t, n, I, g, k, h. Khi phat am phiii ghep voi M9t b9 c6 th~ c6 nhi~u hlnh thuc khac nhau. Thi d1,1 :
nguyen am "d" OQC la : do (W), w (tho), no (no), lo (lo), go (co), ko B9 "nhan" c6 hai hlnh thuc: A (hlnh thuc chinh),
(kho) , ho (ho) . Neu ghep voi nguyen am khac khong phiii "o", thl
{ ( hlnh thuc ph1,1).
phat am giong nhu' tieng Vi~t.
B9 "tam" c6 ba hlnh thuc: {,,(hinh thuc chinh),
Thi dl:l: Neu ghep voi nguyen am "a" OQC la: da (ta), ta (tha),
·1· ;J~ (hlnh thuc ph1,1).
na (na), la (la). Neu ghep voi nguyen am kep "ua" OQC la: gua (qua) ,
kua (khoa), hua (hoa) .. . Trong bang duoi day, moi b9 c6 m()t hlnh thuc chinh mang cac
.cac phl). am: j, q, x, r, khi phat am phiii ghep voi nguyen so thu tl/ 1,2,3 ... Hlnh thuc ph1,1 dt1<;1c viet kern theo trong dau ngoi;ic
am "i" thl OQC la: ji (chuy), qi (khuy), xi (xi), ri (ri); cac phl). am z, c, don.
s, zh, ch, sh, khi phat am phai ghep voi nguyen am "tf' tieng Vi~t va
dQc la : z (tchu), c (txu), s (xu), zh (tru), ch (tsu), sh (su). Sfl net
Bf} tlut Ten gpi
Y ngh'ia (hoijc co Thi d~t
Neu ghep voi nhung nguyen am khac thl each phat am giong lien quan de'n ... )
SflTT
hoi;ic gfrn giong trong tieng Vi~t.
1 NE1
Trong 10 ph1,1 am tren, c6 4 ph1,1 am khong c6 chu cai nao
trong tieng Vi~t du'Qc phat am giong ca.
Cach phat am nhu' sau: 1 - nha't m9t
'
-t thlit: so bay

+ Ph1,1 am q (ban tdc-vo thanh b9-t hoi). B9 ph?n phat am la 2 I


A?
con '
so
;.>
r:p trung: trong
ng?C cling Va giua lu'oi, luc phat am khong khi tu khe rang phat ra. 3 ' chu cham
'
.3:. chit: nglfoi chil
+ Ph1,1 am z (ban tdc-vo thanh b9-t hoi). B9 ph?n phat am la 4 J phi~t phay jz_ cilu: la u
rang tren va dfru h.l'Oi, luc phat am khong khi tu khe rang phat ra. fL cilu: so chin
5 6 a't cong
+ Ph1,1 am c (ban tdc-vo thanh b9-t hoi). B9 ph?n phat am la
6 J quyet m6c T ldu: xong
rang tren dfru lu'Oi, luc phat am khong khi tit khe rang phat ra.
+ Khi phat am 4 phl,l am: zh, ch, sh, r, d~u phai uon lu'Oi .
2NET
G. cAc BQ CHO' HAN 7 - nh! hai Jingu: so nam
-
NhC:i biet cac b9 chu Han , ta c6 th~ : 8 - d.1u (kh6ng biet nghla) L.: vong: mat di
a. Tra cac tlf di~n va tu di~n chu Han. 9 A ( 1) nhan ngu'C:ii ~kim: nay

b. Hi~u y nghia cua cac chu (vl chu Han la m()t h~ thong 10 JL nhan ngu'C:ii £huynh: anh
bi~u y). nh~p pq nt)i: trong
11 A. vao
C6 214 b9 chu Han xep thu tlj tu 1 net den 17 net. 12 )\ bat tam ~ [f:!C: so sau
'----
52 TRAN VAN CHANH
roAN THU Tl,/ HQC CHCI HAN 53

13 n quynh coixa fflJ sach: cuon sach 37 d~i lOn 7C thien: troi
14
15
~

'(
mich
bang
trilm len
bang gia
7f£quan:cain6n
{~\bang: mt& dong
38 *
-!;:: nii' dan ba H· had: tot d~p
39 -=f til' con 1f:. hie'u : hieu thao
16 JL ki ghe fLpham: d~i khai
40
r---'--7
mien l<;ip trum 9:an: yen 6n
17 u kham ha mi~ng t:fjxui{t: ra
41 ']- thon tac ~tif:chua
18 7J iJ dao dao )]- phan: chi a ra
42 ;j\ ( +) ti~u nho j)thi!u: it
19 1J hjc sue m~nh fi}J tn;: giup do 43 ::tOLfr) uong kieng chan 1t vuu: min tr<ich
20 7 bao bao b9c mv4t: dung, cho 44 F thi thay nguoi Rxich:th11oc
21 t- chuy thla, muoi l tbdc: phu'cJng bac 45 tri~t CO moi mQC 4!. truan: gian nan
lfJ
22 c phu'dng d6 dl,l'ng [K tLt(!ng: th<;l 46 LlJ son nui ~s&n:nili nho cao
23 c h~ d6d~y ~ tha't: tam (vai)
47 JII xuyen song ~ tuAn:tu~n tra
24 + th~p muC:fi -T thien: so ngan 48 I cong nguoi th<;l I tc_ta: ben trai
25 ~ boc b6i 2:1 chiem: xem b6i 49 c. ki mlnh :%t h9ng: hem
26 p (~) tiet dau an EP a'n: in 50 rtJ din khan $thi: ch<;J
27 I han slion nui JffJh4u: day q:.
51 can xamph~m ~ binh:phftng
/._:, khu'
28 rieng tu :ti:kha: di 52 t, yeu nhobe Y.}J a'u: be
29 'X. hlfu l<;ti nua 1_xhilu: b<;tn 53 ) nghi~m mai nha /lWI0:kho chua
3NET 54 L d§n bu& dai 9tkie'n: xay dl;mg
30 0 khfi'u mi~ng r:!ic6: doi xua 55 ft ?
cung cat tay len W.lfmg: dua bOn
31 D vi vay quanh [2g tic giam giu 56 -t di;ic ban ten ~ thac: phep tac
32 ± th6 dar frl{Ii:d 57 i=7 cung cay cung ifdie'u:phung dieu
..3- .3..
33 ± si h9c tro ~±trang:khoe 58 ky d~u heo tfi.tr~: heo mii
34 )( truy den tu sau *-phung: dat di 59 J sam long dai ff5 hinh: hlnh dang
35 5z: tuy ch?m ch<;tp ~h[!: mua he 60 1 xfch buoc ngan f=!fdiii: cho
36 ;; tich dem, toi )l}ngo{Ji: ngoai 4NET ---- - --
54 TRAN VAN CHANH TOAN THUTl,l HQC CHO' HAN
55

61 {.~'I' ;j~) tam tnii tim ,iG', kY.: ghet 86 )<( }\) hoa
1\\\ lll'a *viem: n6ng
62 Jt qua giao mac PX. thanh:lam xong 87 [f\(m) trao m6ng, vuot 1?bvi: lam
63 p hQ cll'a JJ} phong:bu6ng 88 )( phi) cha iffr da:tieng gQi cha
64 -=f. (1 ) thu tay 1l bai: l~y 89 X
X. hao hao (Kinh Dich) ~sang: sang
65 x chi nhanh tfN.khi: nghieng 90 ~ tuong tam van M-f: tang: de dtfc
66 ion pho'c danh khe ct cai: sll'a d6i 91 h phie'n manh ~bai : tam bi~n
67 x_ van net, van ttl ban: sac l~n 19n 92 ?f nqa rang '!$ sanh: chong do
68 d§u 93 4-t
69 *fT can
(cai) dau
(cai) r'iu
*{ta: nghi€mg
f-F xich: duo1
ngu'u
94 :*0) khuyin
bo, trau
ch6
t~v(1t: v?t
j-f ngc;zn: nha ng~:~c
70 1J phtio'ng vuong,huong ~bang: ben S NET
71 5E VO khong ~~ky: da 95 :Yz huy~n den $ sua't: noi theo
72 B nh~t m?t trC:fi _§_dan: bu6i sam 96 I. ngQc ngQc ~ bich: ngQc bich
73 B vie't n6i ~ thu: sach 97 Jl\ qua trai dua ~J.libdu: trai b~u
74 ,1=3 nguy~t m?t trang ]1)j bdng: be bqn 98 EL Ngoa ng6i, sanh #li: bznh: cai lQ
mQC
75
76 *1\. khie'm
cay
ngap
tflam: rung
BXd~:tc: muon
99
100
1t
~
cam
sinh
ngQt
sinh ra
31:t di~m: ngQt 13:m
&f. san: sinh de
77 11: chi dung .li chinh : ngay thhg 101 ffl dl)ng dung ffiphu:ton xttng dan 6ng
78 37 (j7) ng~t xuongtan :9[ trl: che't 102 83 di~n
)""U
ru<)ng !fj nam: con trai
79 .X thu thu (vii khl c6) ~~sat: gie't 103 JE(J:E) so' chan I
M:_nghi : ngC:f vtfc
80 m VO dung fiJ:mdu: m~ 104 r- n~ch b~nh t?t 111l bz: m~t moi
81 1t ti so sanh mlc rz: giup do 105 >"'<- bat g~t ra, d~p ~dang: len
-=B mao ttcdu: qua du 8
82
a thj
long
-
106 b~ch tdng a bach: m<)t tram
83 hQ ~ dan: nguC:fi dan 107 Bz bl da $$Jltruu: nhan nh6
84 ~ khf hoi, khl ~ khi: chat hoi liil
108 manh bat dia ii;_b6n: ch?u sanh
85
1N {) thuy nuoc i.k v'lnh: lau dai 109 §(nu) ml)C m3:t !§ mi: long may
56 TRAN VAN CHANH roAN THLI nJ HQC CHOHAN 57

7 .--
110 -;y mau giao ~ding: khoe 134 B cii'u coi gia ~ctlu: c?u
Ill !;;;_ thi · mui ten ~D tri: biet 13"5 % thi~t lt.toi ~ xa: quan trQ
112 ti th~ch ~J?.nKhien:nghien ml!'c
da 136 94 suyen rliiro .vii: mua
113 /]\, * ky thfm illlt tlxa : d~n tho th6 dja
til; c&m: loai chim
137 fr} chu thuy~n fi.JB h{Ic:thuy~n ldn
114 FJ nhlju chan thu d~p illlt 138 ~ ca'n que Ca'n N_luO'ng: hi~n lanh
f.L. tu: rieng
115
116 *
...........
I\
hoa
huy~t
(cay lua)
hang, 16, hoc ~ kh6ng:trong
139 ~
140 !}!~ ( -++-)
sac
thao
mau sac
co
l@ddm: d~p
zchi: co chi
117
-'-
Jj_ l~p dtlllg li d6ng: tre con 141 F ho van v~n fJe ho': COn CQp
6NET 142 £E trung sau bQ ~van: con much
118 t'r (Irk) true tre '1I l(lp: cai n6n 143 .Itn huye't mau iiiihoang: mau
119 me g<;J.O ~ tuc: th6c lua 144 fj hanh ilrv?: phong giG'
* mjch ~Ih6ng: mau do 1X y
di

*ffi
120 SQi t0 nho 145 ao ~kham: ao ngu
121 phii'u vo n.I'Qu mi cang:cai chum to 146 fH1 (j!§[§) a chetrum ~ yiu:quan trQng
122 ~IJOJC vong h.toi '?f?. han: ft 7NET
123 .¥-.:£ du'ong (con) de l3f qudn: bfry 147 Jl kie'n tha'y tlthj:nhln
124 ~~ vii long (vG) 1Jj tuang: lt.t<;Jn 148 :fij giac sung ~~gidi:giang r6
125 :t Hio gia ~ ky: gia 60 tu6i 149 l=l ngon n6i §15 phong: hoi
126 rm nhi long rna ffffJ n(li: chiu dti<;Jc 150 1§ c6c hang 1W hoat: r()ng rai
127
128 *
If
l6i
nhl
caicay
tai
fflcanh:cay
rm vein: nghe
151
152
R
~
d~u

thi
caid?u
heo (l<;Jn)
'Jlphong: dfiy thjnh
~ tuf!ng: con voi
129 ~ du~t (cay) but Ei til: ti~m hang 153 ~ rai (tri) m()t loai thu ~Jcm(lo: dang m~t
130 ~(,Fj) nh~c thit ~JL ca: bap thit 154 ~ bo'i vo so ~bdn: ngheo
131 E2 thfin mat ngt.toi ~ngQa : nam 155 iffi xich do iff!J:.. xa: tha tQi
132 § tlj tl,l' mlnh ~xu: hoi, mui 156 ;E t~u ch(;ly ~khoi: d~y
133 ~ chi den,tdi ~~ trf: .dt.ta den 157 JE tuc chan ~J[ chl:ng6n chan
-
58

158 ~ than than mlnh


TRAN VAN CHANH

~ 5 cung: mlnh
-
toAN THli Tl/ HQC CHU HAN

r
181 w hi~t dftu (nguoi) Jji dinh: dinh dftu
59

159 ~ xa xe *qulin: d()i binh 182 ~ phong gi6 ~phieu: gi6 th6i
160 tan cay ¥~ bi¢ n: tranh lu~n 1ft phi bay llJm phien: l~t len
161
*JN: th§n chi Thln ey nhf:tc: xa'u h6
183
184 ~ thtfc an ~ dm: uong
162 ;{(}.___) stfoc ch9t di ch9t dung
'.±..
~
.A
v1en: xa 185 § thu (cai) d~u jr@:qu5': con duong
163 E.c ~)
A'
ap d6 ftp :f~ bang: m.toc 186 w htfo'ng mui thorn V. hinh: huang bay
164 @ d~u rtfQU 1@ tU'u: n1Qu tO NET
165
166 *_m
bi~n

ly
bi~n bi~t * thai : mau rvc ro
m:_ tr9ng: ni;ing
187 .% rna ngtfa
xuong .'
.~ cliu : ngtfa

m£thl than mlnh


non
lang que 188 ~ cot
i'I'B .,
-a- cao cao l§ft cao : cao
8NE1 189 rRl

~~ tieu t6c dai ~ phdt : t6c


167 iTi: kim vang, kim lo<:li W
Nnglin: b<:iC 190
168 ~ tntong ctai ~ di¢t: ran GQC 191 r~ da'u danh nhau lffilndo: ~m 1

169 F~ mon cii'a (hai canh) I*J khai: md 192 ~


~
stfdng niQU thdm d~ cung til ua't: bu6n ba
170 $. ( ~) phv go aa't ~~ [f:tc:da't 1i€n 193 <=I
1¥1 each n6i, ch6 ~ tdm: ch6 IOn
?
quy rna 8J[phdch : via
*
dai
171
172 it chuy
ki.P
chim du6i ngan
~~ l¢: ph~:~ thu()c
~ tQ.p: hQp l<:li
194
11 NET *
173 ~' vii mu'a ~van: may 195 i!2, ngtf d. ~' ly: ca chep
=E.
174 thanh xanh ij¥ ti:nh: yen li;ing 196 diiu chim ~~ minh: h6t, keu
F.l
.~
175 ~~ phi loi l~m ~mi:: kh6ng 197 ~ 16 dftt mi;in f!W( ham: mi;in
198 lc')c huou, nai Hl~: Gyp
9NET !It
m~ch lua m'i ~ khuc : men nr9u
176 1m di~n mi;it ~die'n:e thyn 199 ~
177 :;: each da ~ tien: cai roi 200 )jJij rna (cay) gai ~huy: co d~u
=b..
178 &! vi da thu()c 'W_pha't:cai pha't 12NET
'
179 gt cii'u rau hy ~giai: ch~t hyp 201 ji hoang (mau) vang i&ithdu:mau vang

180
::ft..
E3 am tieng ~vQ.n: v~n 202 ~ thtl' lua nep ;6 niem: cha't dfnh
roAN THLinJ HQC CHU HAN 61
60 TRAN VAN CHANH

203 ~ h~c den ~/idiim: dau cha


204 f,fiT chi theu thua ~phctt:cai bit goi
13NET
~t ~ i l1~ I 2os §l manh con ech & bitt: con ba ba H. eAcH VIET cHa HAN
206 ~§Fi- dinh <llnh, V<;lC fm.niii: cai V<;lC IOn
207 ~~ c6 cai tr6ng ltf_b~: tr6ng tr~n
1. cAc NET cd BAN cuA cHO' HAN
208 Jhlt thii' chu<)t ~h~: chu<)t nh~t ~~*¥*¥~
14NET
209 • ti mGi gffhan: ngay
A'

210 '/If t~ t~ chinh fit trai: an chay CHAM

~0 £
lSNE \) "\:) (} \J
cham xien chamxulndiu char" bubng cham ha·t
I @ I xi I rang I t(p linh: tu6i H .f-6 f<. H.r.1, k ;!'.~ ~~t :n.
16NE \)
2121 'ij~ I long I r6ng I M. bang: hQ Bang
17NE NGANG
213
214
~

~
quy
du'<fc
rua
ong sao
fithu:muathu
;f hoa: hoa hQp
fi
=="
=
ngang ng~n
~R t)l!
==
ngang da1
-&H't
~
ngang x1e n
~+ +~
+
so
A?

Jill

Nha rhu philp VurtnK Hi Chi (307-365)


.a

ij
so k1m~ !reo
11!, M ~
~
:iJ st.ong btilng
~~t~
~
so ngan
1-ii ~ti: t
62

PHAY
A?
..,?>

pha'y ngang
jl
ph~y ngan
j)
phal' xien dai
TRAN VAN CHANH

--
roAN THlf Tl/ HQC CHU HAN 63

l'i -'T'- Jilit


y
~ii 4ilii -kHJiiit
A II. QUY TAC VIET CHO' HAN
~~~~~±:~m~u
J? J
J ptfiy
-k&W
tha'K] dili ph.iy ngang g~p ~rya'ljl)il~
t~Hif ~i!R HH'f41fJiiit
QUY
,
TAC THf Dl)
MAC ~Jl ~lj ~ f§tl
t~ ~
mac x1en
~
mac ngang
/~
ngang tnrdc s6 sau
- --
f .. - - - f
~+ 4t + .Jt 7ttl1i~
~
ph~y tnJoc mac sau
A'
7tfift~1it~
/_f-·/
. AAA
_, A
-:(
HAT
~ 1 trai truoc phai sau

*~
tit ~
hat xien
~
hift ngang so hat ngang g~p hat ~t£ "tr_ ~IJ -;;(5 1~: / 1 1/11~~
c:;;?' ~-4- .Jit + JJ!:. ~ Ji!:. f~ 41f JJ!:.
tre n tnJdc dlidi sau
$'c 1: 1~ -,;:-
-±- . - -l- -±- -±- -±- -±-
0 • ' If 0

-~·
MOC ] ~ =V ngoai trlidc trong sau
s6J
1y moe x1en moe cong m6c nam m6c ngang m6c
~t£9'1-~lj~ f0J: rJFJfFJ0)~
~ 1.]

L moe 7J
M 1:J ~~ ±]

1L
!1.1-. 1.]

. ~
tifi" 1.]
/j ' 1

1 sa cong
"' •-:t 1.]
ngang gap rn6c "'91'1J!i1JID1J"il: s'l !W 1/ll nn:
,fj( 41]- 1:] ,f~41f·~ 1:] ~Nif4!fi:J
ngang trlioc ph~y sau
Jfct~1~il £:-J-T-JT£
GAP gWa truck hai ben sau

L d= z $'c cp Fs, 1~ i:r_ :fi 7](. : 1 7] 7}' 7](.


~fi 1 ~

/}
ngang
Wr 4rr
g~p so
~
g~p
41f
phay g~p
~ 4./f
phay ditlg gap
.Jffll..Hi 41f
OJ vao truoc dong sau
- !Jc*g~1~i1 Cl IN : l nAJfll*liN
64 TRAN VAN CHANH roAN THll Tl/ HOC CHa HAN 65

c6 nguai hoc them B;;tch tho;;ti. Ch~ng h;;tn, Cl;J Phan B<?i Chiiu trong
cu6n Vi¢t Nam vong qu6c stJ da dung m<?t thCr Van ng6n c6 pha
I. VAN NGON VA B~CH THO~I phach chut it B;;tch tho;;ti. D6i v&i Ngl)c trung nh(it ky cua H6 Chi
Minh thi Sl! pha Ian B;;tch tho;;ti cang r6 net hon.
1. Slj TACH Blr;T GIUA VAN NGON VA B~CH THO~I
Ngu6n g6c cua Van ngon cling la m()t v~n d~ kha phfrc t;;tp.
Van ngon va B~ch tho~i Ht hai th~ van cua ngooi Trung
Th~ van fry da dtnh hinh trong thai ky nao ? Cach xufrt phat th~
Qu6c.
nao?
Bc;tch thoc;ti con gQi la Ngfr th~ hay Khftu ngfr Ut th~ van vi~t
C6 nguai cho Van ngon la lo;;ti van tl! ghi chep lai n6i cua
thea ti~ng n6i. Van ngon la lo~i but ngfr chi dung trong vi~c bien
ngtr&i xua, c6 thuy~t bao n6 chi la m<?t thfr but ngfr, lo?i van tl! vi~t,
chep ho~c tn! thu~t.
do no li!C ch~ bi~n cua cac van gia Itch d;;ti.
D~n nay, nguUi Trung Qu6c phfm l&n chi dung Bc;tch tho~i
Nhung cii hai thuy~t d~u c6 cho chua 6n .
nhu'ng van con s6t l;;ti it nhi~u dau vet cua Van ng6n.
Danh ttr "van ngon" chi chung m()t thfr van tl! cua nhi~u thai
D6i v&i ngooi Trung Qu6c, each thl!c te d~ phan bi~t la: "H~
d;;ti va mang nhfrng th~ d;;tng khac nhau. V~ m~t thai gian, ttr Giap
dung tai nghe va hi~u duqc la Bc;tch thoc;ti; h~ kh6ng dung m~t d~
c6t van la lo;;ti chfr vi~t nguyen thuy cua ngooi Trung Qu6c, tinh
xem thi khong hiiu duqc la Van ngon" . B&i vi B;;tch tho;;ti la th~
d~n nay da c6 han 3000 nam. V~ m~t th~ d;;tng, phong each thi Van
van dung d~ ghi l&i n6i: n6i sao thi ghi v~y, con Van ngon chi d~
ng6n da trai tu cho cao siiu kh6 hi~u d~n cho gian dan binh d! nhu
vi~t ch(r khong d~ n6i. M<?t nguUi Hoa kh6ng bi~t chfr c6 th~ hi~u
lo;;ti Van ngon duqc vi~t ra gftn diiy.
du'Qc khi nghe dQc m<?t bai van bc;tch tho~i, n~u nghe dQc m<?t bai
Tren th~ gi&i, khong th~ c6 lo;;ti but ngfr nao hoan to~m khong
van ng6n thi hQ vfin mu ttt nhu m<?t nguai nu&c ngoai. Trai l~i, m<?t
thoat thai tlr khfru ngfr tfrc ng6n ngfr thong dl;lng trong cac tftng l&p
nguai Vi~t Nam c6 hQc Van ng6n, du khong bi~t n6i ti~ng Hoa, khi
quftn chling. Vi v~y chfic chfin Van ng6n kh6ng phai do t6 tien
g~p m<?t ngooi Hoa hai ben vfrn c6 th~ n6i nhau b~ng but (but dam)
ngooi Trung Qu6c d~t ra l11Qt each dQC l~p hoan toan v&i khfru ngfr.
rna vfrn hi~u nhau duqc.
Nhung m~t khac, Van ngon cling khong ghi chep khfru ngfr
Nguai Vi~t Nam theo hQc chfr Han da liiu va tru'oc day chi
CUa l11Qt thai d;;ti n~lO do l11Qt each y nhu thi!C, nhu truang hqp CUa
hQC Van ngon, tfrc cai hQC "chi, h6, gia, da", con Bc;tch thoc;ti it khi
B;;tch tho;;ti dung d~ ghi chep cac th~ lo;;ti k!ch, ti~u thuy~t ttr dai
ta dung d~n, trtr m<?t vai cu6n ngfr h:~c nhu cu6n Trin tritu Hu¢
T6ng tr& di.
Trung Thuvng Si ngtJ il)c rna ngay nay con tim th~y. Trang giai
do~n gfm diiy, khoang cu6i th~ ky 19 dftu th~ ky 20, cac nha nho ta Trang cac th~ d;;tng cua Van ngon, chung ta thfry c6 m9t lo;;ti
vi nhu d.u doc cac "tiin thu" vi~t b~ng B~ch tho;;ti cua Tau nen m&i "chinh th6ng van ng6n" la th~ van doc thfry trong cac sach v& thai
Tien Tftn, Luang Han cung c6 van cua Han, Li~u. Au, To dai
66 TRAN VAN CHANH roAN THV nJ HQC CHCI HAN 67

Dt.rOng T6ng. Lo~i Van ngon nay so v&i kh£iu ngfr cling thai c6 le Giap c6t van: nhfrng lo~i d~n sau, dieu luy~n va tach roi v&i khfru
khong each bi~t nhau xa Him, vfin con trong ffilrC dQ c6 thi nghe va ngfr han nhi~u la cac tfr phu, bi~n van ... Van ngon "thong t~.Jc" la
hiiu dll'Q'c. Nhfrng ban dich kinh Ph?t tu Ph<;1n qua Han, nhung lo~i CO pha phach khfru ngfr; dllQ'C ap d~.Jng trong ffiQt s6 tac phfrm
cu6n ngfr l~.JC cua cac thi~n su' Trung Qu6c va nhfrng ban van tiiu tiiu thuy~t (nhll Tam qucfc cbf dj§n ngbia cua La Quan Trung), cac
thuy~t B<;1ch tho<;1i tt! dai T6ng (the ky 10) cho bi~t tinh tr~ng cua ban dich kinh Ph?t tu Ph<:tn ra Han, va trong cac gifty ta hanh
kh£iu ngfr a cac thai ky do da ch(rng to Sl! khac nhau khong xa liim chinh, thu' tfr giao d!chv. v.
gifra hai thi van - tl'rc gifra Van ngon v&i lai n6i ngoai xa hQi. Dllang (705 - 960) v~ sau, m9t lo~i "khfru ngfr xlla"
Tu dai
Nhung lai n6i v&i d<;1ng chfr vi~t cua n6 la B~ch tho~i thi bi~n d6i thllang dllQ'C dung trong nh&u t~p ngfr l~.JC cua cac tu s'i Ph~t giao
rfrt nhanh, ngu'Qc l<;1i Van ngon bi~n d6i ch~m hon nhi~u, vi le ho~c d~o gia va m9t s6 it thll tt! khac. D~n lo~i tiiu thuy~t binh
nhfrng ngllai dung Van ngon khong c6 each gi khac hon la phai vi~t °
tho~i dai T6ng, Nguyen 3 ) m&i thl!c Sl! dllQ'C vi~t b5ng m9t lo~i
mo phong theo kiiu each cua nhfrng b~c t&n b6i. Da v~y, tinh thftn Ngfr thi tllang tl! v&i Ngfr thi hi~n d~i. Cac kich khuc dm Nguyen,
"t~p c6" thm bfty gia rftt n~ng, nhfrng ngllai tri thl'rc "mu6n cho ra Minh (tfr 1206 d~n 1648) la m9t lo~i van pha tr9n cii hai thl'r nhung
ngooi tri thl'rc" phai vi~t c6 van, con B~ch tho~i chi dung di vi~t c6 phftn thien v~ Ngfr thi hon.
ti~u thuyet, kich. Tm&ng hqp nay khong khac v&i ben ta liim d6i Lo~i van chllong ngfr thi thllang bi cac hQc gia Trung Qu6c
v&i vftn d~ ll!U chQn gifra chfr Nom va chfr Han cua cac nho si xem thllang nen hQ chi dung nhi~u trong llnh Vl!C vi~t tiiu thuy~t,
Nha nghien Clru van hQC H6 Hoai Sam ( l 2 ) con cho ding tm&c ffiQt lo~i thi van hQC bj li~t ra ngoai hang ngu cua bach gia tLr dai
h~t Sl! khac nhau gifra Van ngon va Ngfr thi la do van tl! Trung Han (l 4 ). Mai d~n CUQC v~n d9ng Tan van h6a cua ngllai Trung
Qu6c ngay tlr dftu da khong xuftt phat tlr ngfr am rna tlr tllQTig hinh, Qu6c sau nay (nhung nam 1917-1919), dia vi cua Ngfr thi m&i
biiu y. Ngoai ra, Sl! bi~n d6i ch~rn l~i cua but ngfr con la mQt vAn dU'Q'c cong nMn. Nam Dan qu6c thl'r 9 ( 1920), B9 giao d~.Jc Trung
d~ ky thu~t: Ngay XU'a, vi~c khiic in rfrt kh6, n~u khong ti~p t~.JC duy Qu6c ban b6 m~nh l~nh dung Ngfr thi (B~ch tho~i) lam chuyin ngfr
tri Van ngon la lo~i van "dung it chfr rna n6i dllQ'C rfrt nhi~u" thi se cho cac tru'ong hQc. Tu d6 B~ch tho~i m&i dftn dftn thay th~ Van
g~p tr& ng~i cho vi~c ph6 bi~n. ngon di dung ph6 bi~n trong mQi nganh sinh ho~t & Trung Qu6c.
D~i khai, d6 la qua trlnh thanh l~p cua lo~i "Van ngon chinh
th6ng".
<IJ> 86'i Tong c6 nhling nglfD'i gQi Ia "thuyet tho~i nhan" chuyen ngh~ ke chuyen d
Trfr "Van ngon chinh th6ng" ra, ngllai Trung Qu6c con c6 nhvng nai hqi he dlnh dam . HQ thlfD'ng ke nhling chuyen c6 lien quan den ljch si'r. nhling

lo~i van c6 hon ghi chep tren nhfrng manh Xllong thu rna ta gQi la ban van hQ dung gQi Ia blnh tho~i nhlf : NgtJ Til Tlf bi nh tho<# EJ?i Tong Tuyen Hoa di slf,
EJ?i EJlfong Tam T?ng thu kinh thi tho?i .. ..
Llfu Ham (khoang 46 trlfO'c CN - 23 sau CN .) so~n ra That llfQ'C co n6i : "Chlf ti'r
14
< >
2
Cl >Trung Qu6c van h9c S1i khai llfQ'C (Phon phi.! ll!C}, Thlfqng Hoi Tan van h6a thlf xa, mlfO'i nha, kha quan chi c6 chin nha". 6ng muon bao lieu thuyet gia kh6ng trQng yeu b~ng
1935, tr. 1 - 4. cac phai khilc.
68 TRAN VAN CHANH
roAN TH U Tlj HQC CHU HAN 69

2. SL/ KHAC NHAU GI(!A VAN NGON VA BACH THOAI ~~B)j thong minh th ong minh
VE MATTUV! ~~ tich mjch . vang ve
N6i chung tu trong Van ng6n vatu trong B:;tch tho:;ti c6 nhi~u II. Cung m9t tu nhlfl1g f nghia da thay dol
diim di d6ng.
1. Tir d011 iim :
Ttr trong Van ng6n phfm 16n thUQC don am (1 tlr t6), con
trong B:;tch tho:;ti phfrn 16n thUQC da am (2 tu t6 tr& len), nhi~u nhfrt Ttl Am NqhTa
Ut song am (2 tu t6). M<?t tu song am b:;tch tho:;ti tht.rOng bao h~un ?
Van ng6n Bc;tch thoc;ti
m<?t nghia tuong dtrong v&i m<?t tu don am trong Van ng6n. Thi d1,1: !!: tau ch;:ty di
"Nhi d6a" (tai) trong B:;tch tho:;ti tuong duong v&i "nhi" Van ng6n . §~ thuy~t thuy~t ph1,1c n6i
"Nhi" Ia m<?t tu t6 trong "nhi d6a". 'i'j( khoai thich chi mau I~
<I g1ang Tnrcmg Giang song
Di vao chi ti~t, chung ta c6 thi chia lam mfry trt.rOng hQ'P
§5Z co blip v ~ v~ (trong thO')
chinh sau day:
l Tu Van ng6n va tu B9ch tho;;Li gi6ng nhau Ngoai ra. con c6 ITIQt s6 tlr rna ngay xua Van ng6n dung v&i
nghla ph1,1. nay B;;1ch tho;;1i dung v&i nghla chinh .
1. Tu d011 iim :
Thi dl) :
Ttl Am NqhTa Ttl Am NqhTa
- ftu (rhiiu): nghia chinh ngay xua Ia "diu tha", nghla ph1,1
A nhan nguai '~ rna noua
o.
ngay xua Ia ''tr<?m"; ngay nay nghla chinh duy nhfrt Ia "tr<?m".
=¥- thu tay ~ tm&ng ctai
JL, tam long ~_§ doan ngan - 'l'i(m;;m): nghla chinh ngay xua Ia "khinh nh&n" (Thi d1,1:
¥ but viet (~ liinh l?nh Nh pp gia bit vfn tfc mpn: Vao nha kh6ng hoi Ia khinh nh&n),
4- ngLTU trau rz:g ttl b6n nghla phtJ ngay xua Ia "tutu" (kh6ng nhanh 1~) ; nay dung v&i nghla
~ hliu c6 ft nga toi chinh duy nhfrt Ia "tu tt1".
M<?t s6 tu khac c6 nghla ngay nay r<?ng han nghla ngay xua.
2. Tir da iim :
Thi dl):
Ttl Am NghTa
con d~ - ~ (chuy) , xua vi~t ~. nghla Ia "mo chim", nay dung di
t*C.• 9!$ tat suat
~~ h6 di~p con bu&m chi chung mo c:ic loai d<?ng v~t.
7:. Y:. thien van thien van - *I (h6ng), xua nghla Ia "mau do nh;;1t", nay dung di chi
~*
quoc gia quoc gia chung mau do .
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 71
70

-*
(kf](fc) xua dung di chi Sl! kh6c len th~mh ti~ng, n~u
kh6ng th~mh ti~ng thi dung ~il (khip), ngay nay dung chi chung
da lim trong B{lch tho{li :
Bq.ch thoq.i Am Van nq6n Am N_ghTa
"kh6c".
Trai l;;ti, cling c6 nhfrng tu ma ngh'ia hi ~n nay l;;ti h~p hon .
4r
r%r
~~
tj ttl'
ton ttl' •
f,%
tj
ton
miii
chau
b6n nhi ~ b6n caich~u
Thi dli:
:g~ danh nhi :g danh ten gQi !
- 1~ (thang), Xtra ngh'ia la "nooc n6ng", nay chi "canh cai ti~J[ th~ch dfi u ti th~ch Cl)C da
n6ng". -5-~J[ thi~t dfi u -5 thi~t cai lu6i
C6 m(lt s6 ngh'ia chinh cua tlr van ng6n ngay nay da dtrQ'C If~ nhi d6a If nhi tai
dung thay btng m(lt tlr khac nhtrng nghla cua tlr van ng6n vfrn giu ~Iff. lao h6 ~ h6 con CQp
!§=€:; mimao !§ mt long may
l;;ti .
~~ xi bang ~ xi cai canh
Thi dli:
.F3 :;~ nguy~t h.rqng .F3 nguy~t m~t trang
- Ngh'ia chinh cua D (khflu) da dtrQ'C thay btng ~ (clu]y), =f:;Wg mao b~nh Wg b~nh Ifim Ioi
nhtrng "khflu" di chi chung "mi~ng" (nhfm khflu, hai khflu ... ). ~@ can tjnh @ tjnh s~ch se

- Ngh'ia chinh cua [:§] (di~n) da dLrQ'C thay btng ~~ (kie;n) if§{~ tlfO'ng tin {~ tin tin tudng
nghla ta "cai ma" trong "b(l mi;it" cua m(lt nguoi con "di~n" dung
di chi t~t ca mi;it nhtr mi;it d~t. mi;it ban ... 2. Tir da lim trong Van ng6n va tir da lim trong B?Jch tho?Ji c6
m9t phdn gi6ng nhau.
2. Tir da lim :
Tn.rong hqp nay kh6ng nhi~u lAm va trong thl!C t~ c6 thi
TCr Am NqhTa dung lfrn nhau dll'O'c.
Van nq6n Bq.ch thoq.i
~=n:
00 quae ngfr siiCh Qu6c ngtr chfr qu6c ngfr I
Van ng6n Am Bq.ch Am Ph an NghTa
cai hQC am duang tofm hQc thoq.i giong
~~ s6 hQc
khiu thi~t ngon ngfr tranh cai ~9w phu phl) ~~ phu the phu vq ch6ng
D-5
m,~~, tieu tuc sinh di~t tin tuc 9$~ ti mu<?i ¢.§.~ thu mu<?i mu9i chj em
thoi thuqng 5L5fj huynh d~ 5fj£ d~ huynh <ct6i thu tl,l') anhem
IP-1~ thai h~10 hao ki~t mQt thai
WfX anh hi gian bong di~n anh
88 b~ch nh~t 87( b~ch thien b~ch ban ngay
)j'~.tJ
9!'F%fu trach manh ,~9(F rna trach trach chau ch~u
-
III. Ti't Van ngon va B{lch tho{ti co mi)t pluin giolzg nhau
3. Hc;rp 2 d011 lim trong Van ng6n thimh m9t tir trong B?Jch tho{li.
l. M9t rir d011 lim trong Van ng6n baa ham trong nghia m9t tir
72 TRAN VAN CHANH ro AN THU Tl/ HQC CHU HAN 73

Tv Am NghTa TV Am NghTa Van ng6n Am Bq.ch thoq.i Am NghTa chung


J1K: than thi than thi ~§ ~f£j d§u nao c!fi u ~~51 khtiU d~n ~!Ill~ khuc thi~n con gmn
"--
&:Iff bl phu da ~ffl :R phi) nfr ph~1 nfr §m ml)c tuc ~ 1t * kim hoa thai cay m1,1c tuc
iJE± ne th6 bun da't ~~~ tl!Cmg bich vach tuemg f~diWi thu nhu ~ -T n1,1y tit ngt.r&i lun
:ti ii!Lr
,EB
c,, ;f§
ID'-
ky thu~t
tu tudng
ky thu~t
ttr ttrdng
-<- ~
f J ""
~~
h~mh vi
my I ~
h ~mh vi
d~p de
~00
~tt ~..
,c:., ••d.;:..
kien du
tung dung
•-r
tlU~
ki~u tit
thmin chuy~t
ciii ki~u nr&c
xui gil}c
7$T~ ti~m ti~m dfin dfin ~~ cG'u cG'u c~u ~~
, tf tung dung ;fjj: 13: ph6ng nhi~m ph6ngtung
Nhfrng tll' ngfr lo:;1i tren day c6 m<?t s6 c6 thi dung trong Van ~:X nghla ph1,1 ~~ can da cha nu6i
ng6n, nhfrt Ht trong Van ng6n & cac thai ky gfrn day khi ngu&i ta 1&£3: h~u m~u B~j_& van mrong m~ke'
~~# thang binh ~{I* ~ mi~n di~u nhi banh tr6i nu&c
cfrn d~n nhfrng tll' m&i.
~"# man dfiu banh chung
~I'! chung binh il9.&
IV. Tit Van ngon vatic B{lch thot;Li hoan toim khac nhau
3. Van ngon dung m9t tirdon am, B{lch tho{li dung m9t tirda am.
1. Tirdon am:
Van nQ6n Am Bq.ch thoq.i Am NghTa chung
Van ngon Am Bq.ch thoq.i Am NghTa chung
1j[ g1ap ~E-T chuy ba tit go rna
El ml}C §_N nhan mat
fA
z tu ~-T h6 tit rau
7tt quan $\§ rri;:to non
m~t treri
~ thi.JC PZ; ng~t an
8 nh?t
*~~ thai duong
~ trl n~ da ke chim trl
~ kich n cta danh
~l oa EE~ di~n ke ~ch nhai
Ui d()c ;J\4- tiiu ngtiU trau nghe
Van ng6n Am Bq.ch thoq.i Am NghTa chung
fJt canh flti£ chung d~a lam ru()ng, cay
1t cam 3tt di~m noot

??/. cap H* cta thuy muc ntr&c
JE tuc JJW cu&c chan
u ~ d~ch """Fm h~ ky danh c&
Jfi
mx
.ly
am ~
hai
hat
giay
uong tt (rc ~J!~ ttrdng khdi nh&

51 d~n ;tj{ l;:tp keo 1m bai IfJm thu tieu bai bo


~ li~m .t&*fs thu sue co l;:ti
tan ~ l;:tt cay
*
Trang thl)'c t~, Sl)' khac bi~t cua nhfrng tlr thu<)c lo?i tren nay
Thl!C ra con m<?t s6 tll' van ng6n dung di chi nhfrng SlJ v~t chi
c6 trong thai c6 nen n'gay nay trong B:;1ch tho:;1i kh6ng c6 tll' tuong
cilng kh6ng tuy~t d6i. DQc Van ng6n d6i khi ta van thfiy c6 nhfrng
duong. Thi dlJ :
tlr dU"Q'C dung v&i nghia cua B?ch tho<;li ngay nay.
- ~ (mi~n): lo<;li n6n cua cac d<;li phu thai xua.
2. Tirda am:
74 TRAN VAN CHANH roA N THU Tl/ HOC CHCI HAN 75

- m(heft): tftm the b~ng tre (hay b~ng nga, b~ng ngQc) dung nhU' tu z (chi) c6 thi dung v&i 7 tu lo~i khac nhau.
di ghi nhiing 101 chu~n bi Uiu v&i vua rna. cac quan thu0ng dung
1. -§-BXZ !¥i® • iilJ~D? Ng6 dl;lc chiNam Hai, ha nhtr ?:
m6i khi vao chftu.
Toi djnh di Nam Hili, ong thay thi niw ? (Banh Doan Thl;lc: Vi
-~(!ham): c6 xe ba ngl!<l. h9c) (d()ng tu, tuung duung v&i 11 (vang) trong B;,tch tho;,ti).
- .!MF (phi): hai con ngl!<l c~p hai ben cua c6 xe ba ngl!<l (con 2. mft*f~ ... ' W.:E~ 0 .:Ei)ll~~tz Tri~u Dalai
di gifra gQi la "phl;lc"). xam ... , dfr vuung chi~n. Vuang di' linh n6 x;,t chi: Tri~u Da sang
-~~(chi m1): loai yeu quai h6a ra tu trong g6, d£1. xam Juvc, d:inh v6i An DUV11g VUV11g. An DUV11g VUV11g Jiy no
- ~~ ( vong lu6ng): loai yeu quai a tren rt1ng nui. thin bin Da (Kham dfnh Vi~t sif thong giam cueing m/!c, quyin 1)
(d;,ti tu, tuang dtrang v&i 1-t.l! (tha) trong B~ch tho~i).
Nguqc h;ti cling c6 m()t s6 tu thong dl;lng trong B;,tch tho;,ti rftt
k.h6 tim thfty m()t tu van ng6n c6 nghi'a tuung duung. TruOng hqp 3 . .:EJJ~ttfffi;g Z rt!1 Vtrang
niii L~c Long Qufm chi tu
nay do Sl! bi~n d6i cua khfru ngfr ngay cang t;,to them nhi~U ttl m&i da: Nha vua fa con ciia L?c Long Qufin (Kham dfnh Vi~t sif thong
di chi nhiing Sl! v~t rna ngay xua v6n kh6ng c6. giam cueing m/!c, quyin 1) (trQ tu ket diu, tuang dtrang v&i 1¥:1
(dich) trong B~ch tho~i).
Thi dt.j:
- fM ~ (h6 dol: h6 d6, kh6ng r6 rang. z
4. 1~ /f' 1~ • EJ ~ ifrJ D~c chi bftt diic, vi~t hfru m~nh:
D uvc va khong duvc, g9i JiJ c6 m~nh (M.anh Tii: Van ChllV11g) (lien
- '~ J]E (mii ho): nghi'a bong la "sa sai lfty c6".
tu, tuang dU'ang v&i :fD (hoa) trong B~ch tho~i).
- 5.&*-1
(trllV11g fa): nghi'a den la "giang ltr&i", nghi'a bong la
5. z=nx iilJ~D? Chi nhi trung hl!ll ha tri ?: Hai gi6ng
"qua quao cho c6".
tnlng iy /fli biit gi ?(Trang Tii:· Tieu dao du) (d~i tu chi thi, tuang
- Jjjijjt *U (ma th~ng): l~n d~n, thftt nghi~p. duung v&i 13~ (na) trong B~ch tho~i).
3. Slf KHAC NHAU GIO'A VAN NGON VA Bf\CH THOf\1 z
6. /f' ~D ~ ~~ :¥: Bftt tri lao chi tuung chi: Khong hay tuo}
VE MAT NGO' PHAP gia sip din (Lu[in ngff: Thu[it nhi) (trq tu).
Van ng6n va B;,tch tho;,ti tuy cling la phtrang ti~n di trinh bay 7. &:¥:~ • rz91:J*imz · ~@ZmG · ~~liZ-R • ~
ng6n ngfr cua Trung Qu6c nhtrng ngfr phap l~i c6 nhi~u ditim
kh6ng gi6ng nhau. N6i chung trong Van ng6n, Sl! bi~n dl;lng, dao tri
*
f3 'l)t C~p chi tang, tfr phtrang lai q uan chi, nhan siic chi thich,
kh6c khftp chi ai, di~u gia d;,ti duy~t: Din khi chon cit, ngt.r&i b6n
va tinh ltrQ'C phong phu va phCrc t;,tp han so v&i B;,tch tho~i. phllV11g /fli xem, thiy thi tif bu6n thiim nhu thi. kh6c /6c nhu thi,
L Tit lo?i ciia Van ngon khong xic dfnh nhiJng nguOi din diiu tang dtu thoa long (M.anh Tir. Dffng Van cong
Kha nang kiem lo;,ti cua tu trong Van ng6n rftt phong phu, thur;mg) (ph6 tu, tli'Ol1g duong v&i 13~~ (na rna) trong B~ch tho~i).
76 roAN THU' Tl,l HQC CHU HAN
TRAN VAN CHANH 77

Ngoai ra, n~u "chi" duqc dung v&i tu each la dc;ti ttr, no lc;ti co "ng6 ~, du T, du ~, thai -EJ, ngang .rp, thftn ~ , tr~mB~ ", trong
kha nang thay th~ cho nhi~u tmemg hqp khac nhau. khi & B;;tch thoc;ti chi dung "nga". D;;ti tt! nhan xung dung di d6i
Thi dfl : xung, ngoai "nhfr" tJ: , ?fJ:. COn CO "nht r.iW, tlr y, nhi ffi}, nhl!Q'C ;fi,
niii lJ, nhung 1)(; ... ", trong khi B;;tch tho;;ti chi dung "nl'' {f]\ .
1. !i: ~~.:E.~ t$ A B rEJ j j ~f;J {~ z
An Dtr011g V tr011g hiiu
thftn nhan vi~t Cao Thong phl;l ta chi An DllV11g VUV11g c6 tha~ D6i v&i nhfrng tt! loc;ti khac, nhu lien tu,
gi&i tu,
dl;lng ngfr
nhan ;a Cao Thong gitip d6(Kham d/nh Vi~t sifthong gidm cu(Jrzg cang phl!c t<;tp. Ch£ng hc;tn, loc;ti lien ttr binh li~t (dung di neu m6i
mf:iC, quyin 1) (tha xung, ttrong duong v&i "tha" 1-tf1 trong Bc;tch quan h~ d5ng l~p gifra hai hay nhi~u ttr, ngfr, cau, doc;tn cau) co t&i
thoc;ti). khoang 14 tt! khac nhau : t/uJ _§_, c~p & , dtJ W, hf!U )Z, kj jt, nhi
ffiL dil-), vu--T, vi~t$, duy!JfE, duy*tf., vi~, chi;Z_, nlurf;o ...
2.~-=rz*~:flt' ~PIT{~' 1§-1~M~5!z Kim tlr chi lai
ki~n nga, v6 s& hi~p, ng6 do tuong tmong chi Nay nfu ong din 3. Khic nhau v§ to' chuc cifa cfiu
g{fp toi, du khong c6 sci trur3ng g1: toi ctlng se eft cif(Han Du: T6ng Trong k~t du phu djnh cua Van ng6n, tan ngfr cua d9ng tu
VUV11g tti tai tt/) (d6i xung, ttrong duong v&i "n1" {f]\ trong B;;tch ngoc;ti d9ng tht.rOng d~t tm&c d9ng tu ;
trong k~t du nghi vfrn, khi
thoc;ti). dung dc;ti tt! lam tan ngfr thi tan ngfr cling di;it tnr&c d9ng tt! (xem
3.~~.l-:J-~::X:1mmf1 , 7G~Dt3"#*Si*Six~z Du lien d1 Ngil phdp trong PHAN NHAP MON, bai 93 ).
tc;tp van bai trufrt, bfrt tri gia di~c phan phan giao ti~u chi Toi nhiJu Khi mu6n noi "Kh6ng bi~t ta", Van ng6n kh6ng vi~t "Bfrt tri
Jdn vi!t t{lp van bj' truft, nhtlng ngu&i kh6ng hilu ctlng tip nhau cwi ng6 da" rna vi~t "Bfrt ngo tri da" 7f ~ ~D tJ1 (Lu~n ngtJ: Tien tifn),
toi (Ly Tuemg: T6ng Phung D/nh tt/) (tt,r xung, tuong dtrong v&i Bc;tch thoc;ti vi~t la "Bfrt hiiu d5c nga" 7f B~ 1~ :fit .
"nga" :fit ). Mu6n hoi "Khach thich gi ?" thi vi~t "Khach h'a hiio? "
4.tlm 7~ ffi] ;i, ~ z
Uyen tham nhi ngu sinh chi V~ c6 sau ~ f6J H·? (Chifn qucfc sach: rJ sach), Bc;tch tho;;ti vi~t "Khach hi
thi en m6i sinh ra 6 d6 ( Sif kf) (dc;ti ttr chi thi, ttr011g duong v&i hoan th~m rna?~ :g fA ft I'M!? "
~ • (gin if) trong B;;tch tho;;ti). 4. Sf!' ti'nh ii..TQ'c trong Van ngon phong phti hOTJ trong B{lch
Ta nh~n thfry trong 4 diu tren, van bc;tch thoc;ti d~u dung 4 ttr thofli
khac nhau. Thi dfl:
2. D!lng ngii ciia Van ngon phong phti va phuc tf}p - Khi dung d9ng tt! EJ ( vift noi), chu ngfr thu'ong du'Qc lu'Qc
Tu d6ng nghia trong Van ng6n rfrt phong phu: Cung chi m<?t bot (xerri Ngil phdp trong PHAN NHAP MON, bai 115 ).
st,r v~t co hon m<?t chl,lc tu khac nhau. - Trong k~t du dinh nghia, thay vi dung cac d9ng ttr "thi,
Dc;ti tt! nhan xung dung di tt,r xung ngoai "nga" :fit con co nai ... " ~, lJ, ngu&i ta chi dn dung nhfrng trq biiu thj y tu
xac dinh. Nhu "Nguyen gia , thi~n chi tm&ng di''
78 TRAN VAN CHANH

f-* f3 , ~ z
:Bt {Q (Dich: Can Van ng6n), n~u dich ra B(:lch
tho(:li phai dung d6ng d<)ng tu "th(: Nguyen thj. thi~n chi thu
J-* ~ ~ Z !§f (Nguyen la dfru m6i cua di€u thi~n).
Thl!c ra con v6 s6 tnr&ng hqp khac nfra. Nhu' trong Van
ng6n c6 dC;li, c6 nhi~u each vie't d~c thu chilng nhfrng kh6ng
thfty trong Han ngfr hi~n d<;1i rna con kh6ng thfry ca trong lo(:li
Van ng6n duqc vi~t trong cac thai ky gfrn day.
Trong C6ng Duo'ng truyfn c6 cau: "Ph<;it gia vi chu, ph<;it
gia vi khach" {;It f3 ~ .3:. ' fJt f3 ~ ~ (C6ng Duo'flg truyfn:
Trang c6ng nhi thPp bit njen) (Nglf(}j dj dinh Ja khich, ngur}j bi I
dinh JiJ chu - chi nll'6c T§ va nU'6c Vf), kh6ng phan bi~t ai chu
d<?ng, ai bi d<)ng; cau ng<;1n ngfr "Thfrt u nQ nhi thi u s~c" NHAP
. MON
:¥: ~~ rg 7fij m~~-§, (Thay vi: N<? u thfit nhi s~c u thi, nghia E1: }- ~ i7
- - ;;.it)


/'-. IV f1
J
Gjpn d nha mil bjin sic d chq) d~n trong Ti truyfn ( Chjeu c6pg
th~p cifu njen) va cau "Da u lim thl!c" !:f ~~~it (Thay vi: Am
thl!c u da, nghia la: An ucfng d d6ng) trong thien "Phi nh(:lc"
sach M~c tifd~u la nhfrng tnr&ng hqp dao tri dit d~c bi~t.
Sach M~c tif quen dung ~ (yen) v&i nghia tucrng ducrng ·
v&i l!; (niii), m~ (U' thJ), nhu trong thien "Kiem ai" c6 cau
"Tfit tri lo(:ln chi s& tl! kh&i, yen nang tri chi"
£, ~D ~L Z ?JT E! ~ ' ~ §~ 1~ z (Co bjit dau li1 ngu6n gcfc cua
lo[ln, m6j c6 thl tri dU'qc), n~u ta hiiu "yen" la m<?t tu dung di
hoi nhu trong diu "Vi nang Sl! nhan, yen nang Sl! quf'
*§~~A ' ~ §~ ~ *(
ChU'a bjit thcJ ngll'cJj sao bjit thcJ quj)
trong Lu~n nguthi se djch sai.
Vi~c hQc t~p ngfr phap van ng6n v&i nhfrng tnr&ng hqp
di;ic thu nhu' tre n se giu p ta dQC dtrQ'C cac sach c6.
81
roAN THU Tl,f HQC CHO' HAN

1
~ §
SOMl)C

[9 Ii __L.
/'\ -t )\ 1L +
nhi tam tu ngG llJC that bat cuu th~p
Nhat

+ - += + - +lz:9 +Ii +-t


th~p nhat th~p nhi th~p tam tMp tu th~p ngG th~p that
+JL =+ -+ Ii+ 1L + - 8
th~p cuu nhi th~p tam th~p ngG th~p cuu th~p nhat bach
-=f ~ {~ Jls f_$
thien v<;w uc tri~u ti

D [CH NGHlA Cac con si{


M<'Jt, hai, ba, bo'n, nam, sdu, bay, tam, chin, nutoi, muoi mt)t,
muoi hai, muoi ba, muoi lam, muoi bay, muoi chin, hai muoi, ba
muoi, nam muoi, chin muoi, mt)t tram, mt)t ngim, muon (muoi
ngim), uc (mt)t tram ngim), tri?u (mt)t tri?u), tl (muoi tri?u).

NGU PHAP
so TV ~~PJ
1. s6 tu la tu dung d~ chi s6 l11qng ho~c thfr tl!.
Thf dl}:
- MI ±m :n =+ ~~ ~
Tri~u d!a phoong nhi thien d11 ly.
Dft cua Tii~u vu6ng h011 hai ngim difm ( Chiin qu6c sach).
2. C6 hai lo<:J.i chinh:
82 TRAN VAN CHANH roAN THlJ Tl,/ HQC CHU HAN 83

(1) sci tirchlluvng: m


a) Chi s6 xac dink - (nhfit), = (nhD, a (bach) ... 2
b) Chi s6 bfrt dinh: ~ (s6: m()t vai), jJfj - (ltr6ng tam: vai A 7:.
ba) ... NHANTHIEN
A 7:. B fj
c) Chi phan s6: - z =(tam chi nhi: 2/3), + = - (th~p nhi Nhan thien nh?t nguy~t
tam: 2,3 phftn 10) ...
TU Mdi
(2) sci tir chi thti tt;: ~ + )t (d~ th~p ctru: thtr 19), ;!t- (ky Nhan A (2net): nguoi-Thien *
(4 net): troi-Nh~tB (4 net):
nhfrt: cai thtr nhfrt) ... mi;it troi, ngay-Nguy~t fj (4 net): mi;it trang, thang.
3. s6 tu c6 nhfrng di}.c diim ngil phap nhtr sau:
a) Thmmg d~t tnr&c danh ttr di chi s6 ltrqng cua v~t hay TAP VIET
ngt.IDi ;
b) Di}.t tm&c danh tu don vi (xem Ngu phap, bai 3):
- l'i~-f-~_61 · a ~a~ A ) A
Hoang kim thien d{it, b:;tch bich bach song.
Vimg ngim d{it, ng9c tram doi (Chiin qucic sach). 7:.
___.. ~

r 7(
c) s6 tu c6 thi tl! n6, hoi}.c k~t hQP v&i nhfrng tu khac, trl,fc
ti~p lam vi ngil cua cau: B I n A B
- ~tw~0ft · ff.lln+
B~c Son Ngu c6ng gia, nien tha ciiu th{ip.
J=j ) n fj J=j
Bifc SOTJ Ngu cong, tuo] d5 gin chin muvi (Li~t tif).
..6-- §'Eff ~ '#I; --'-
m
- Wf~' J=j f f i / ' \

H<?i khoa, Dl;lc d~ iLJc.

Vao thi, DLJc dting thti sau (Han thu).


A* A ;J" 3

-tm &~aft+ n ,... ..... ,...?

Nguy~n
qui n6ng gia th{ip ciiu.
NgurJi xin v§ lam ru<)ng c6 din chin phdn murJi (Han Du).
A * A I J\ * ~ .* w
NHAN DAI NHAN TIEU
B 1t fj 8)3
nhan d~i nhan titiu thien cao thien thanh nh?t quang nguy~t minh
84 TRAN VAN CHANH
roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 85

nJ Mdi (2) Danh tir pho? thong: chi ten chung cac Sl! v~t cling m<?t
D~i.:*:(3 net): to, Mn-Tiiu ;j\(3 net) : be, nhb-Cao ~(10
net): cao (trai wJi tha/J)- Thanh 1f (8 net): xanh, mau xanh-
loai, nhu * (gia), .~ (rna).:.
C6 thi chi a danh tl.r ph6 thong ra lam 7 lo<;1i nho :
Quang jt (6 net): sang-Minh Sjj (8 net): sang.
a) Danh tl.r c~:~ thi: it?, (ngu). ~ (but) ...
D!CH NGH[A b) Danh tl.r trl.ru tuqng: $ (phap), ~ (d<;1o) ...
NguiJi cao - nguiJi nho - triJi cao - triJi xanh - m(it triJi sang - c) Danh tl.r t~p hqp: §ffi (su: don vi quan d9i gdm2500 nguV-1),
m(it trang sang. ~ (d~ng: bon, lli) ...
d) Danh tl.r v~t chfit: :Sfz:- (kim), ± (th6) ...
NGUPHAP
e) Danh tl.r don vt: .R (xich: thu6c), ~ (quyin: cucfn sach) ...
DANH TU 15~ f) Danh tl.r thai gian: B (nh~t: ngay), ~(kim: hom nay) ...
1. Danh tl.r la tu dung di chi ngum hay Sl! v~t. g) Danh tl.r khong gian: __t (thi.I'Q'I1g),
(tfty) ...
'"f (h<;!), * (dong), jZ§
Thi di!:
- A (nhan): nguai. 4. M<?t s6 d~c diim cua danh tu
- f!:t (th~:~): cay. a) Tm&c danh tl.r, n6i chung, c6 thi di;it: nhling tl.r chi so
- ki (tinh): hQ .
- ~ (d<;1o): d<;1o, con duang. (thi: nay),
chan bcfn canh),
fBz (bi: kia) ... , nhll' noi:
f& LlJ (bi son: nui kia).
=
luqng, nhu "nhflt" "tam hr&ng" ... ; nhling tl.r dung chi thi nhu ~
JE [9 ~ (nht tUC tlr dt!C: hai

2. Can Clr vao hlnh thuc diu tc;to, c6 hai loc;ti danh tl.r:
Di;ic diim nay khong ap d~:~ng d6i v&i m<?t s6 danh tl.r thm
(1) Danh tir don am, nhu (ngu: ca), .~ (diiu: chim) ...
Jt?, gian, danh tl.r khong gian, nhu khong thi n6i - __t (tam thuqng),
Phftn l&n danh tl.r trong Van ngon thUQC lo<;!i nay.
(2) Danh [lr da am, nhll'. 'R (nong phu), M15 :j:t§ (vo danh
.=:.. ~ (tam kim), ~ *
(tht dong) ...
b) Danh tl.r di;ic hfru n6i chung khong k~t hqp di.I'Q'c v&i nhling
chi: ng6n ap ut) ...
tl.r chi s6 hoi;ic chi thi, trl.r 3 troong hqp sau day:
3. Can Clr vao nQi dung, ta c6 thi chia ra: - Tm&c mot
.
ten n 0ouai khi c6 Sl.l'
.
so sanh v~ tai nang, tri tu~.
(1) Danh [Lr difc JuJu: dung chi ten rieng cua cac Sl! v~t:
Thi df!:
~* ~ 1~ (Tr5.n Qu6c Tufln), ::k ~ (D<:!i Vi~t), 9!,_~ tj£ (Loa
nr "s - f~ ~ ~ £Z ' ~~§= .l-:,1, .!r ff Jt ffi · · · ' Sit£ lf B ~ '
Thanh) ... ~J 1"J' ffiJ F~'~~ ~ ?
TRAN VAN CHANH TOAN THlJ nJ HQC CHU HAN 87
86

Sl'r Ng6, Sa phlm, Th6 di thfm nhi~m ky nguy ... , tuy hGu bach - DU'Q'C k~t thuc b5.ng trQ' tu -ti1 (da), biiu thi Sl! xac dinh.
U &ng, kha d~c nhi gitm tai? Thi dl!:
Nfu Ng6, S6 lam phan, Tho' dem than ra ch6ng d6: .. , thi du - liWH.i\ ~ 13 , ~ J II -ti1
c6 m9t triim (ten sam thin nhu) Vjen Udng ctJng kh6ng thliy gjan Than thi quan gia, Tri~u Xuyen dii.
duvc (T6 Thfrc: Tri~u Thff lut?.n). Ke tv minh gjft vua Ja T!i¢u Xuyen ( C6ng DUV11g truy¢n).
- Tnr6c h9 ngurJ-j vi c6 thlc6 nhjtu nguVi cung h9.
Thi di!: TAP VFET

-*•$·-~=~·~~-~·~mmw
~

T
D?i Khang trung, tam Tnrong nhj L~:~c, lu6ng Phan nhit Ta,
b<)t nhi phl)c htmg.
Trang niim D{lj Khang, ba h9 TrUV11g, haj h9 Ll!c, haj h9
Phan, m9t h9 Ta, d9t ng9t n61 len k.h6j phl!c phong trao (Chung
*
;J\ / ;J *
Jj\
__.__. __.__. __.__. __.__ ~
___.__. ____,_
~ --'- 1=1 p l=t
1=1
Vinh: Thj phim tt/j. 1=1 I n l=l n Jl=iJ
rPJ I rTl
- Tn.r&c ho~c sau ten sach, vi m<)t cu6n sach c6 thi g6m
nhi~u quyin, ho~c m<)t quyin in lam nhi~u b6n.
3::::: ~
-=f:=' ~ ~ ~ ± .3::::.
~
~

I n fJ !=§
c) Danh tu kh6ng thi c6 tnr&c n6 m<)t tu chi mfrc d<) ho~c chi
\r \ r/
Sl! dtu khi~n, do d6 kh6ng thi n6i: /f 7j'( (bfrt thuy), :;& A (th~m
nhan), ~ !#, (m?c ngu) ...
-Yt \ _llL
-!T -Yt ,,

d) N6i chung, danh tu kh6ng thi trl!c ti~p lam vi ngfr. Khi lam
vi ngfr, danh tu phai:
B)j B H 13Jj
- Dtrng sau nhfrng tu dung di dinh nghia ho~c phan doan m
nhu: ~ (thi), 1\% (vi), l!; (nai: fa); JF (phi: kh6ng pha1), ~ (v6: 4
kh6ng co), f@ (do: gjcfng nhtij, ff (hGu: co) ... x w
THIEN THANH
Thi di!:
- -§- JF fL Sjj w x a a fj A ff .~ if: .~
sJl m
Ng6 phjKh6'ng Minh. thanh thien b~ch nh?t minh nguyc$t nhan h~mh rna tl:fu di~u phi
T6j kh6ng phaj Ja Kh6ng Mjnh (Tam qu6c chi dj8n nghia).
roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 89
TRAN VAN CHANH
88

Nur5c tlwnh khiit(nu&c s;,tch).


TU M(JJ
B~ch 8 (5 net): trdng-Hanh fr (6 net): cli-Ma ,~ (10 net): b) Khi d~t sau danh tt! thi hinh dung tt! c6 thi tn,fc ti~p lam vi
con ngl,l'a-Tfi'u iE (7 net): ch(ly-Di~u ,~ (llnet): con chim-Phi m; ngfr:
(9 net) : bay. - wrSJ fj ;j\
Son cao, nguy~t tieu.
D[CH NGHlA Nui cao, triing nhb (To Thfrc: H(iu Xich Bich phu) .
Trai xanh Mijt trC!i sang Mijt trang sang Nguai eli Ngf!a
Hinh dung tt! con co thi d:;it sau danh tt! di lam vj ngfr, thong
ch(ly Chim bay.
qua d6ng d(>ng tt! ~ (vi):

NGU PHAP -~~ jt


Dfm viqui
HiNH DUNG TV% y ~~
Dan fa qui (M:;mh ttl) .
I. Hinh dung tirdung d{ them vao m9t difc diem, m9t phiim
c) Phftn l&n hinh dung tt! co thi dtrQ'C b6 sung y nghia b~ng
chit cho ngurJi hay sv v?t.
cac tlr Chl mfrc dQ, nhtx foj (Cl!C), l& (th~m):
Thi dl):
- mmto:E 37
- rli :& m , ~u m-+- Cam, qufrt qrcda.
D<:> tru&ng ki~u, chi Nam Binh.
Cam, quit rft nhitu (To Thuc).
Qua cay c:lu dai, din mii Nam Binh (Ton Gia Kim).
2. M9t slf difc die'm ngii phap ctla hinh dung tir: TAP VIET
a) Hinh dung tt! tht.rCmg d~t tm&c danh tt! lam dinh ngu cti
trl!c ti~p b6 nghia cho danh tt! do:
- .L-J§ID~l~ZZ.~$
8 /'
( 11 R1a
/.- /.-
Di cvh(,lm tai chi Ngo Trung.
~ { /.- /.~

Dem thuytnl6n dlch6din Ng6 Trung(Vuang S! Chinh).


fT /
1 1- fT
Hinh dung tt! co thi d:;it tm&c danh tt! lam dinh ngu thong
qua trc;1 tt! ket diu z (chi): I~ I I F F w ~ ,EIS I~
- 1~~Z.JJ<.
Thanh khi~t chithuy.
90 TRAN VAN CHANH roAN THLI n,l HQC CHa HAN 91

-T T
~

At
~

J:fl (trung) la danh tu chi kh6ng gian, thuong d?t sau m<)t

J~
/
( (1 F f3 * !E
~ ~ ~~
danh tu khac voi nghia la "trong, (j trong", nhu':
_ :(± * J:fl (TC:J.i gia trung) CJ trong nha.
_ ~ J:fl~frroi~D:f(Thu' trung huu ncr nhan nhu' ngQc)
Trang sdch c6 nguiJi con gdi dfp nhu ngQc.

m ~ \. ~ ~
~ Tt ~ m _ t[ijtiffiJ¥, t~ti:fj~ ~J:fl(Ham th<:J.ch nhi chi, d~u th<:J.ch
u' h6 trung) Ng(j_m qtc dd bay dln, nem dd vao trong V(li nuoc
(Bai 120).
m _ [t -=f i::Y :fj~ tlJ J:fl (Trang Ttl' hanh u' son trung) Trang tzl
dang di trong nui (Trang Tzl: Son mqc).
5
1± * J:fl TAP VIET
TA.I GIA TRUNG

1£*J:fl• 4~-BJ:o A* fX•~)t~


fr
~

r 1 t= tF 1£
TC:J.i gia trung, hieu ph1,1 mau. Nh?p hQc hi~u, kinh W~n sinh.
' J • ~ 1::::!:::7 ?
TU MOl
T~i :(± (6 net): b-Gia * (10 net): nha- Trung J:fl (4 net):
* n t==J
~ ~
*
trong, ben trong-Hieu 4 (7 net): c6 hie'u (hlt long thiJ cha thiJ
9=J I
9=I
mf)-Phl) ~ (4 net): cha-Mfiu £3: (5 net): m?-Nh~p A (2 net):
-+
4 _±__..
7 ~ =¥ ~
~

vao-HQc hi~u ~ fX (16 net, 10 net): truiJng h9c-Kinh ~ton


tr9ng, kinh tr9ng- Tien sinh 7t ~ (6 net, 5 net): thdy gido.
)( /
D!CH NGH!A iJ trong nha
/"
')" Y2
(J trong nha, c6 hie'u voi chd mf. Vao truiJng hQC, kinh trQng
thdy.
a L [J a a -EfJ:

NGU PHAP A / A '


+ Cach dzl.ng chil J:fl (trung)
92 TRAN VAN CHANH roAN THU n,l HOC CHU HAN 93

m ..... X X
><
-x
X
r~ ~=~ t:~l ,m mtjt trt'ing a huang dong.
* * TAP VIET
rx -
t t t t' f-L. 1~ tx
t ~ f fJ rJJ
I
7
/@~ r rr -f.-f-.
7 4-f-

fJ
4-f-

1IJ 1@7 /@~


*JJ
BW. B B/ B_,., BA Bfli Bt6 Bfo Bffc
7t I f- If- 1±:.
~ 7t
±_ I f- f-
+ ±_ $
..:>...L-
;----!---?

\
r
\ t
7'o

.:LL.
r
~
r4
..:>._L-
m 1¥1
..:>...L-
til
ljlj § ljl ljlj
m
'..:±::.. .±. .±. ..::±::. ..::±::. ..::±::. '..::±::. '..::±::. ' ..:±::..
6 ~ 1=1 'T -!? ?R ?F- '?R ~
x tJJ 8~
THIEN SO VAN e ft]
.::E.
_L.
t.- t.-f] -eft] eft] eft]
~
eft]
..::E.
x tJJ 8~ ,
S)j o
Thien so van, nguy~t quang minh .
$JW ~ ~'
t:! 7C
,F:j
Song ti€n vien VQng, nguy~t t<;li dong phuong.
fr * jj o *1J
~

I
I

__L.
n

)
E3

tJ
• }ff
*
TU MOl m
Sd tJJ (7 net): bdt ddu, mai- Va n 8~ ( 11 net) : mu(}n, bu6i
7
chiiu-Song ($16 net): nla s8-Ti~n JW (9 net): tnt6c, phia wg ~ -r-
tnt6c- Vi~n ~ (14 net): xa- VQng ~ (11 net): trong ra xa-Dong
* (8 net): huang dong-Phtidng jj (4 net): huang.
tt • )'} , wg
LVoNG YEN

~ -r-
TV
f&-7fZ*•f&-7fZ~o
D!CH NGHiA Tri1i c/zijp tot Tru c liem ngo<;li, luang yen tll'; hot phi Iai, hot phi khu.
Troi ch(ip to'i, dnh trang sang to. Truac ella s6, trong ra xa,
94 TRAN VAN CHANH roAN THLI Tl/ HQC CHV HAN 95

nJ Mdi
True t'r (6 net): diy tre-Liem .BI
(19 net): hac mimh, tfirn tt I r .t t/ t;- tt
rem-Ngo~i ::$'}(5 net): ngoai, ben ngoai-Ltlo'ng jJfg (8 net): hai-
Ye'n ttl'~ r(16 net, 3 net): chim en-H6t ZJ.. (8 net): b6ng, chc;t,
* - •M- I r /\A- ~
I F 152f

thinh llnh-Lai

D[CH NGHiA
(8 net) : h~i, cle'n-Khu :;t (5 net): eli.

Hai con chim en


Ngoai hac manh tre, (c6) hai con chim en, chc;t bay din, chc;t
bay di.

)7} /
'J 'J
-
J[ j}

NG0PHAP
ffi
~ -
I n m m ffi m
0 ::$'} (ngo~i) cling thu'ong cli;i t sau danh tu nhu' chu r:p
f6t
J \ \ \
-I+ -f::f-" r r ::1~ ::I~L --±:1--
::lot
J
::1~1:
.I\\\

7
(trung) clt3 chi "ngoai, () ngoai, phia ngoai"; nhu':
_ "f'J .BI ::$'} (True liem ngo{li) N goai hac manh tre.
r
-=f J ~
_$:$'}(Song ngo{li) Ngoai ella so'. o/J
ID'
I 0 h !7;0 !7;0
J
o/J
JLJ
o/J
ID
m
ID'
_ ~ ::$'} ( Quoc ngo{li) 0 ngoai nu:oc.

-r 7f f
* *
~

nhu':
@ ZJ..
(hO't) la m()t ph6 tu thu'ong lam tr<;lng ngu cl~ b6
nghia cho cl()ng tu, voi nghia la" b6ng, chc;it, V~:It, thlnh llnh ...",
1;; --=±::.
±- ~
*
_%!lit* , tellt::tCHot phi lai hot phi khu) Chc;t bay den m
chc;t bay di.
_ ~g)®.%! :::zt (Luong phong 8
(Li¢t tTl: Thang vfln).
hot chi) Gi6 h,mh chc;t tho'i dln

_ ;f§ 1$llt 1J%! J[ 17~ ll:t (Tuong truy~n thll' th<;1ch hot kie'n u'
* LO ~~
DAI THV<)NG
J:

thll') Tu:ong truy~n hem dd nay b6ng nhien xut{t hi¢n Cl ch6 nay
(Tay du:ong tc;Ip trCI: N(ic cao kY thu:c;ng). 7\ ~~ J: •A 11 *'~ * ]j[•~ 7J7 f=fo
D<;ii 19 thu'c;ing, nhan vang lai, hoi;ic thua xa, hoi;ic b9 hanh
TA.P VIET
96 TRAN VAN CHANH roAN THU n,J HQC CHa HAN 97

Tl) Md! rAPVIET


L() n( 13 net): con duong- Thu'qn·g __t (3 net): tren, ben tren-
Vang 1i (8 net): di-Ho~c ~ (8 net): c6 nguoi, nguoi thl, hoij.c-
Thua * (1 0 net): cuiii xe, di xe-Xa lf[ (7 net): chile xe-B() ti7 (8
net): di chan, bu(Jc.
~~ ? ~ ~ ~ ~/ ~7 ~)(_ ~~I
_t I r- _t I

D!CH NGH[A Tren dttdng cai /


~ f 1 1-
/.' /.' /..2...
Tren duong cdi, nguoi di lt;zi, hoij.c cuiii xe, hoij.c di bi). 1i 1~ 1=F 1i
NG0PHAP
- ~
~ ~

9t
~

p
WG r:1 WG
0 __t (thu'Q'ng) cling thtt<Jng d~ t sau danh tu a€ chi " tren, Ci - -
;1f ~ ~
I
tren, phi a tren "' each dung cling giong nhu' 9=J (trung) d bai 5 va * * *
_*
)'}(ngo<:ti) d bai 7. Thf dt} :
~~ J:. (D<:ti 19 thtt(lng) Tren duong cdi.
_ 7( J:. ~~(Thien tlut(lng hil'u van) Tren bdu troi c6 may.
~
!};
~

I
I

_L
n
..LL
EJ

Jl:::.
•*
~ ti7
_ 'l1t ?I J:. Z 1fi 1$\ (Duy giang tlul(lng chi thanh phon g) Chl
c6 gi6 mat o tren song (To Thric: Xich Bich phu).

6 ~ ... ~ ( ho~c ...h o~c): Nguoi thl... nguoi thl..., ke


w *
9
thLke thL: S D~.j.:
~~ f!fA
_~*-* ' ~ti7fr (Hoijc thua xa lz oijc b9 hanh) Nguoi thi DIEU THU
cuiii xe, nguoi thl di b().
_* Z.W.A~*~Jl. (Ng6 chi tQi nhan lzoijc bon lzoijc chi) .% ~ ~ ~ , i55z: §g m
o ~X ~ !Z:9 JE , ~5z: ~ IE o
Di € u huu lttong dtfc, co nang phi. Thu huu tu tuc, co thi~n tffu.
o
Tu nhan Ngo nguoi thl cht;zy tro'n, nguoi thi dang lt;zi (Td truy¢n:
Chieu cong nhj th(jp tam nien).
_ ~~'E~~tJ..-:1.1\%~ ' ~~t:W:J..-:1.1\%~* (H oijc dau ke di vi 1<:tc,
T(J MOl
hoijc a6 bac di vi ngu) Ke thl ch9i ga di lam thich, ke thi danh Huu ff (6 net) : co-Dtfc ~ ( 17 net): cdnh chim-C6 ~5z: (9 net):
bt;zc eli lam vui (Tdn Quae Tm1n: D~ chu ti tuong hjch win). vi vt;ly, cho nen-Na n g §g ( 1o net): co thi dur;c- Thu iX (19 net):
loai thu , loai muong- Tuc JE (7 net) : chan- Thi ~ n ~ (12 net):
TOAN THL1 n,l HQC CHU HAN 99
98 TRAN vAN CHANH

- pp llll llll llll pp pp


gioi, kheo. 00}\
m.. t:l t:lt:l
I n Ft FFt. EE EE
p

D!CH NGHlA Chim muong


Chim co hai cdnh, nen bay dut;~c. Muong c6 bo'n chan, nen gioi
OP
m..
1=1
OP
ru-
1=1
OPt
EEl
1=1
00*
EEl
1=1
00~
EEl
1=1

chg_y.
JE D T 9- Jf JE
NCO PHAP ~
~
~ ~
.....:.....L-
==¥=: £ ~ ~
+ Cach di'tng chil i!O( (co) 1=1
1=.1

!!&
(co) la mQt lien tu rat thong dl;lng thu'ong du'Qc dung (j m
m~nh d~ sau cua mQt cau phuc d~ chi ket qua, voi nghla la" nen,
10
cho nen". Thi dl;l:
m
_ .~1:f~W , ?I)(§~ (Di~u huu luang dtfc, co' nang phi)
~~ w m
KHATDDCO
Chim co hai cdnh, nen bie't bay.
_ lEI 1:f{§{,' ' ?&:If' Nil ( Nhan huu tin tam, bat uy nan) co ,',12.
{w
EB Pm
,~, [.\. '
&ln 83
1=.1 L ,~,
~
~ 0 :. 12..
{141
83;:
~::!))(.
':f
Pm /.\:: &ln tP;:
[.\. Jf, ' 1=.1 L 1-j>:f ~
-&.. g!;=; 0

VI co long tin tuang, cho nen khong ngg_i kh6 khan. Khat tu' §m, cci tu' thtfc. Khat thai §m tra, cd thai thtfc ph~n.
_ §2.MAU8t~;$: ' ?iJ~~~9Jy~ (Thftn van binh dl ke
vi b?tn, co' da toan thang thi~u toan) Thdn nghe vi¢c binh chu ye'u TU MOl
Ia (J Sl/ tfnh ke~ cho nen tfnh todn nhiJu se hay han tinh todn it Khat 1~ (12 net):khdt nu'(Jc, muo'n uifng nu(!c-Tti ~. (9 net):
(Han thu: Tri¢u Sung Quo'c truy¢n). nghi-Am JV;: (13 net): uting-Cd (11 net): d6i-Thljc ~ (9 net): m
TAP VIET
an-Thai ~ (10 net): /uc-Tra '* (10 net):tra, che-Ph~n i& (13
net): cum.
~
~

r r- fJ ~
D!CH NGHlA Kluit va doi
3=1~

_,. -
w.
~~
~ ~ w w w _..,
~~

~
Khat, nghl c1e'n uo'nf?. £1lli. nghl de'n an. Luc khat u/fng tra, !uc
(16i an com.

~5<: + t ~t ~J ~5<: TAP VT~T

.L>.l:J
§~:::.
.L L .[_,
§
.L>.L.,
§
.L>.tJ
§
.L>.tJ
§L..
.L>.l:J
§!:::. [ ¥1£ I ; 11 11s \¥71 11~ 11~ I ¥1£ I I
100 TRAN vAN CHANH roAN THU Tl,/ HQC CHU HAN 101

B3 n R Ffl 83 83 EE B3 B3 net): cay cdu-H~ T (3 net): du'Cii, ben du6i- Thuy~n JiYd ( 11 net):
,~, ;{_; I~ ,~, .
j
chie'c thuy~n .
,6;., /' /-:> A A .b A Ah ,6;.,
~A I 3
e ~ ~ ~A
--.. D[CH NGH!A Giila hai biJ song
Giila hai biJ sonx. co bdc qua cay cdu vein. Tren cdu c6

M
/' /-:>
~ A
3
.b
e A
~ w M nf!,Ltili eli, du·oi cdu cr5 thuy€n di.

/"--.. ~ ~ NCO PHAP


~
/ /.'--
fr jt ~
+ TntiJng lujp dqng til vj ngil dijt tnt(/c clulngil
B~ 8 8± 8± 8=3= B~ Thong thucmg. chu ngfr d~t tm&c vj ngfr. Trang bai hoc
tren, cau "ki€u thlit}ng hanh nhan, ki€u h<;l hanh thuy€n" c6
~ --t-1--
./' X R );\._ ~ _R th ti dliQc viet l<;1i thanh "ki€u thlic;1ng nhan hanh, ki€u h<;t
7K f 5-f /K
thu y€n hanh". Nh1111g trong m()t s6 twang hqp sau day, vj ngfr
~
/' /-:>
~ A
3
.b
e .b
~ w~ -
th u&ng & tm&c chu ngu.
I. Trang cfiu cdm thin:

w - fJ&~~+-!

jJ;fg *
11
Fs,
LUONG NGAN GIAN
Vi tai ng6n h6!
M3u nhifm tlwy Jc}i n6i fy.' (Mai dinh m9ng kj ti!) .
- a! , ?1!'ic~~ , JfG~z;; -ill
~ * Fs, , ~ tR -tt o tt _t fS: A,ttT
Luong ngan gian, gia b?m ki€u. Kieu thlic_1ng hanh nhan, kieu h~
Hi, di~c thai th~m hi, tien sinh chi ng6n da!
6i, Jc}j tien sinh n6i ctlng qui Jim tlwy.' ( Chitn qu6c sich).
ff JiYd 0

hanh thuyen. 2. Trang thi ca. vi kji tlw~t hiwh viin, de' cha cic v3n hc;p
nhau, ngt.rcJi ta c6 the'd9t vi ngif ra trt.r6c chtl ngif:
TU Mdl
Ng~n *
(8 net): biJ (song)-G ian Fs, (12 net): khadng-Gia ~
(9 net): gdc len, bdc qua-Ban t&: (8 net): ta'm vdn-Ki~u tft (16
- 13Z:*@.~
Dc;1 Jai phong vu than h.
Dem din tiing gi6 mt.ra (Mc;1nh H<,1o Nhien: Xuan hiiu).
102 TRAN vAN CHANH roAN TH V Tl/ HQC CHU HAN 103

±±"'f3.-::l ~~-~~ . 3=:-l:(!ll~--'--'-=li::D::F==J


- 'I l'i\'9 L...:@: ~ litl!'3 t:. • !=§ 'l~l-'1~f.llj Br:d~'~, 7L

D6 quyen dl tn,1c hoang ly lao ; thanh li~u lau ti~n ·ngtJ y


nhi.
Nay quyen cia gh!c oanh giil: f nhi i{Ji giy tnr6c nhil Jiu lo
( Chinh ph f.! ngam khtic).
tJ~z7272, ~9~9~*; z-r-r&~, :§:~:¥:*
-
Dao chi yeu yeu , chu6c chooc ky hoa; chi tt! vu qui, nghi
ky thilt gia.
Cay c!ilo c!?p de, hoa n6 t6t woi; co kia v~ nhil clu5ng, nen
hqp v6i gia c!inb nbil cb6ng (Thi Kinh: Qu6c phong: Dilo yeu).
m NGU PHA.P
12 • Vi trf Clt(l so' ttl trong kit edit so' ltt(lng
1M_ iW t!:t Trong bai hqc trcn, cau "ti~u di~u nhat quftn" cGng c6 th€
DINH TIEN THl) viet l<:ti thanh "nhat quan ti~u di~u" .
1. v~ mi;it d.u true ngfr phap, vi tri tuang quan gifra cac bQ
/M_ §U t~J '
~ ,~ ~ 0 I h ,~ ~, t~1 Fs~ m ph~n dung trong k~t du chi s6 ll1Q11.g duqc sip x~p theo nhi~u each
Dlnh ti~n th1,1, hG'u di~u sao. Ti~u di~u nhat quftn, th1,1 gian phi
kh ac nhau:
~~ 0

min h. (1) s6 tt.fc!~ltnr6c danh tir(tbuimg Jj danb tirc!on vj):


- ~1~ffiT-!2l
Tl) MOl Tu~ a:ic b;;tch Lhien thfrt.
Dlnh 1M_ (10 net): san-ThQ ~J (16 net): cay co'i-Sao ~ (11 Moi niim du~rc ng.iln tim ]f!a (To ThCrc: Phuong San Til
net): td chim-Qm1n ~ ( 13 net): bdy, dan-Minh ~~ (14 net): Tru y¢n).
(chim) keu. (2) s6 tird~t s:.w danb tirchl ngur3i lwz v~t:
- @l~tF~-=-+f-f ~
D[CH NGH[A Cay tnt{/c sa il
Tri a5'u m6n tam LPp bt,m ]f!C.
(Tren) cay tru6c san, c6 td chim. M9t bdy chim nho, viia bay
D~t ba mL!V'i siu cih ( Kham djnb Vi~t sii}.
vita keu giila cdc cay.
104
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 105

(3) s6 tir d.at tnr6c danh ttl: thea ki ca"'u:


thQ.
S6 ttl -i- danh ttl don vj + danh ttl (ten Sl! V~t). PhUV77g Ba dem b6n chijc lur;mg vizng xin chuc th9 mr rh.iy
- ~ 9. if m- -1~H;t (Phuang Ton Thanh: Kf LU11 M.nnh D6 tien sinh d~t st/) (tinh ltrgc
Nhi chi binh thtremg nh~t chich ke. chi!~ (luvng).

nh~t kf,
Mi chi JiJ m9t con gil binh thur3ng (H6 Chi Minh: Ngijc !rung
Thinh ke minh).
m
13
2. N~u s6 llfQ11g chi la "m<?t", ngt.r&i ta thtr&ng tinh lugc s6 tt!:
-Wf~J[''* ' ~~ ( )::>t~
Ttr tu chuyin d~i, to~i tm&ng (
.~)\ [2l
MA BATTHAT
) tmgng d u.
B6ng ch6c biin thiznh m9t ngwi to 16n, cao h011 (m9t) trur;mg • ~ ~~ ' .~ )\ [2l 0 QiG ~ ' QiG fL ' QiG {Iff ' QiG
(Ng[f Jam) (= nha"'t tmgng du). HQa nhf1t buc, rna bat that. Ho~c ngoa, ho~c l~p, ho~c phu, ho~c
- -g~ (
Ngo hfru (
'
) *~ HitZ.~*
. ) dflu tLru, tang chi dru hi.
{LP o

ngttong.

' T6i con m9t dJu ruvu. ca"'t gi[f dJ Mu r6i (To Thfrc: lfau Xich TU MOl
Bich phu} (= nha"'tdi.u tLru). HQa :m: (12 net): ve,
tranh ve, blic tranh-Buc ~@ (12 net): khff
r9ng cua vdi, blic (tranh)- Tha't [2l (4 net): con (ti:t dung di de'm
3. C6 tmemg hQp le ra phai dung m<?t danh tt! don vi d~t sau
ng(ia) -Ngc;>a ~ (8 net): ndm-L~p fL (5 net): dling-Phu {Jff (1 0
s6 tt!, nhtrng ngt.r&i ta l~i bo di:
net) : cui xuong-Nguong {fP (6 net): nga'ng len.
- Jt~BIZ:91i ( ) OJkffiJ~ra'i
Ky s6 tu ngii ( ), t£10 nhi tn,Jc mieu. D[CH NGHiA Tam con ng~ta
(Day Ia) m9t buc h9a, c6 hinh tam con ng(ia. Hoijc nlim, hoijc
Chim nho b6n nam (con), izo t6i la het, ruvt duo] mea (Ti~t
dung, hoijc cui xuo'ng, hot;ic nga?ng len.
Phuc Thanh: Mieu b9 rhii) (tinh llrQ'c chi!~ (chich)).
- ~bl.J~J}~ ' .q:. _§_JL +( ) NG(/ PHAP
B~c son ngu cong gia, nien tha ciiu th~p ( ). + Caclz di'tng mi)t sf{ danh til ddn vt
Bic S011 ngu c6ng. tuol" dJ g.in chin muoi (Li~t tii: Ngu c6ng
Danh tt! don vj (con gQi la Iuc;1ng tu) dung di goi ten cac d6
di s011) (tinh ltrgc chfr ~ (tu~)).
v~t trong khi do ltr&ng ho~c tinh tofm.
-~mu~~~+c > ·~m~~m• Tuy theo m6n d6 v~t, ngu&i ta dung nhfrng danh tt! don vj
Phuong Ba di b~ch kim tu th~p ( ), thi'nh v.i tien sinh mfru khac nhau, nhu .:g (danh : chi s6 ngu&i). ~ (vien : chi s6 vi en
106 TRAN VAN CHANH roAN THV Tlj HQC CHG HAN 107

chCrc, quan l<;li). [J (kh:{u: chi s6 sue v~t lo<;li nho, nhtr heo ga). 1¥. m
(vi: chi s6 con ca). h (p!nln : chi s6 d6 v~t c6 d<;lng mong nl1Lr
14
van, ng6i). f* (c/w: chi s6 ciiy l&n), ¥ (can: chi s6 ciiy nho), jj
ti ti
(phong chi nhfrng d6 v~t c6 hinh g6i), IE, [2.!:=. ( th:ft. chi s6 vai l1,1a),
!Jt (chich: chi s6 con v~t nhu gL.), ~ (song chi s6 v~t thanh d6i).
TA
?

HUU THU * .,

fflJ ' *' if (s:ich. bdn. quye'n: chi s6 cu6n sach), msti (suv: chi s6
thuy~n be). g[ (ron: chi nhfrng v~t to l&n, nhtr nha, nui ... ), @. (6c:
1I ti * •# + :t~ o ti 1i :t~
Ta huu thu, c(>ng th~p chi. Ta ngu chi, huu ngO chl.Nang thu v~t,
• ti 1i :t~ o fJE IfX ¥!J '

chi s6 ng6i nha). ~~ ' tJ[ (btic. khodnh: chi s6 ru(>ng), ffi ' fT §~ 11= $ 0

(/lfQ77g. ct!.n: chi s6 vang b<;1c ). [2.!:=. (th:ft. chi s6 ngt.ra), tt


(chi chi s6 nang tac slf.
ciiy viii).
TU MCJI
vai thi dtj:
- :X.*il,~f~-f~~[Z!:=.
Ta ti_ (5 net): hen trdi-Hii'u tJ (5 net): hen phdi-Thu (4
net): tay-C(>ng # (6 net): chung, cunf? nhau, c()nf? lCJi, t!fng c()nf?-
*
HL!U dp rna s6 thien dtr thk Chl :t~ (9 net): ng6n tay- Thu If~ (8 net): My- V~t tVJ (8 net): c16
L;Ji c:fp cho ngf!<? h011 m:iy ngan con (Binh Ngo d;Ji c:io). v(lt-Tac 11= (7 net): lam-Srf $ 0~ net): vi?c.
49. -1::::: ;rJ-r r+t ~ s= lftt H::. Y.L>- : 1:¥.: Ji -;:r; ~ 11Ifh 8U: ·,m: : ~
- ~n"T JJ J.l'..X.. ' t-''J § .~.?fl:. ' JLil>~=thlmi t=1 ~J\PJ>t ' eJL1JxtS
.L-o

rm 1®- _a il ma_t w D!CH NGHlA Tay trai va tay plziii


Tham tu&ng Phoong Chinh, N(>i quan Ma Ky, tien dp h<;1m Tay trdi, tay phdi g6m muC!i ng(5n. Tay trdi nam ng6n, tay phdi
ngu bach du suu, ky d(> hili nhi do thii h6n phi phach tang. nam ng6n. C6 thi la~v d6 vt;Zt, c6 rhi lam c6ng l'i?c.
Mfi Ky. PhllV71g Chinh, cap cho h011 nlim trim chiic thuy§n. w
ra t6i bie;z con chlKl thoi trbng ngvc (Binh Ng6 dc;Ii cdo).
15
-*~~+tt ' Y¥Jff.j;1i+,(E El.
-?)"
.fill!!!
§'5'.
T6ng d'm th~p cJn: Nam sa ngu th~p thk THAN THE
Gtfm nha Tbng muvi cn"y. the ta nlim c/Jf!C t:fm (Khn"m djnb
Dai
. nam hoi
. dien Slf
. /e)
. . A z .§t G: f'f = g5 5} o §ffi ~ ~f: W 1Z9 ij~ o §J~:
Nhan chi than thE huu tam b6 phan.Ddu, khu,can, du tu chi.Dfru
-Wit~- a!T · a~lisffi
Hoang l<;1p tam bach can, b<;1ch kim ngu bach lur;mg.
?± _t ' ~ ~f: 13 $ ,. ffi. 5E tE T • ~ tE ffi
t~i thu'<;ing,khu can elf trung,luong tuc tai h~,h.tong thu t~i Iuong
*
Sap vang bn tram cn"n. b;Jc nlim trfim Juvng (Khn"m djnh D!li 5§Zo
nam hoi
. dien Slf
. /e).
. bang.
108 TRAN VAN CHANH TOAN THV TV HOC CHU HAN 109

TU MCJI __t ~ }§ ; ~ 1} :(£ ffij z


1I iJ 5I 0
Chi Z (3 net): trr; tit ke't d{u (xem Ngil phdp bfli 16)-Than thu<;5ng huu mi; luang nhT t<~i di~n chi ta huu bien.
thi ~ R (7 net, 22 net): than thl-B() ph~n g~ )j- (10 net, 6 net):
TU MCJI
b9 phi}n, phdn-Dfiu §j (16 net): cdi ddu-Khu can I'Uf: (18 net,
Di~n [§] (9 net): rn¢'t- Vi ,A la- Tang ~ (19 net): cdi
(12 net) :
13 net): than rnlnh-Dfi W (13 net): va-Tu chi rz:g §3Z (5 net, 8
trdn-Crfc 1~ (12 net): cung, hon he't-H~m aJ:i (16 net): cdrn-Ti J!
net): bifn chi, tay chan-Cu Ji5 (8 net): a-Bang 'J!j (10 net): ben.
(14 net): rnui- Trung liong $ -5R: (4net, 5 net): o giila- Thi~t % (6
D!CHNGHlA net): cdi ht8'i-M1;1c § (5 net): con mdt-Mi }§ (9 net): long may-
Than thl
Than thl ( cua) nguai ta c6 3 phdn: ddu rnlnh va chan tay. Ddu Nhi 1} (6 net): tai-Bien 5I (19 net): ben, ria.
iJ tren, mlnh ogiila, hai chan iJ duoi, hai tay o hai ben. D[CH NGHlA Mijt ngztdi
Phdn tren cua rnijt nguai ta La trdn, duoi cung la dim; rnui iJ
NGU PHAP
chinh gia"a, duoi mui c6 mi~ng, trong mi~ng c6 luO'i; tren mui c6
+ Cach dilng chil W (dfi) hai con mdt, tren rndt c6 long may; hai tai 0 ben trdi va ben phdi
W (dfi) }a lien tU dung d€ n6i ket hai hay nhi€u tu, Cl;lffi tu, cua mijt.
c6 nghTa Et cung, va Thi dl;l:
II II 0

_ §.J:i, ~~f:W!Z9 §3Z (D~u, khu can dil tu chi) Ddu, rninh va NGU PHAP I I

tTl chi.
_I *W•
va nang nghi~p.
* (Cong nghi~p dil nong nghi~p) Cong nghi~p
0 ~ (vi) la m<)t dbng d9ng tit (xem Ngil phdp bai 30, mtJc3
[3] ) thuong dung trong ca u dinh nghla, c6 nghla la la" Thi dl;l:
II 0

_ AIID.-t€f~m~' {PjT_Aa~ (Nhan di~n thu<;5ng b9 vi tang,


_ ~rZatiW5'(~(Phu ttl' chi ngon tinh dil thien d<;1o) qtc h? vi h<;1m) Phdn tren cua mijt nguai ta la trdn, duoi cung la
Phu til n6i vi tinh va dc;to trai (Lu(jn ngil).
clim.
m ~r¥Ji!i5<::E"mi9X:1i$(Vi~t Nam c6 quan vi Ham Nghi de)
16 Vua cu cua Vi~t Narn la vua Ham Nghi (Phan B<)i Chau: Vi~t Nam
A Nfi vong quo'c sa).
NHANDI~N
- ~r~~El : -Tm~? El : ,A 19" EB (Ki~t Nich viet: Ttl' vi thuy?
A IID _t g~ -A ~ , ~ T -A aJ:i , • m 9J :R:, • Viet: Vi TrQng Do) Ki~t Njch hc3i: Ngai la ai? Trd lai: (Toi) La
Nhan di~n thu<;5ng bQ vi tang, eve h<;1 vi h<;1m, ti cu trung uong·, ti Trr;ng Do (Lu(m ngil: Vi til).
T~D·D $ ~%·41: ~~ §•§
h<;1 hliu kh~u, kh~u trung hii'u thi~t,ti thu<;5ng hliu luang IDtJC,mtJc
110 TRAN VAN CHANH TOAN THU nJ HQC CHU HAN 111

f} Z (chi) tntdc day du'QC cac nha ngu phap xep vao l0<;1i giOi 17
tit, nay thu'ong du'QC coi la m9t trr; tit ke't diu rat thong dt,mg trong miti
NAO
Van ngon, dung d~ noi ket th~mh phfrn djnh ngil (xem Ngil phap bai
98) voi til' ho?c ngu trung tam. Trong m9t so tru'ong h<;p, chu ~J[ r=p ~ §fisj 0 §fisj 3::. it fJ ; *
5E j}\ §fisj z
z (chi )nay c6 th~ du'QC dich la "cU. a". Thi dl,l: Diiu trung huu nao. Nao chu truy€n l~nh; thu tuc thll'a nao chi
_6-. r, r ;;--
A ~+, rw< .L.t:; t.::¢:. =n r-1': ~ err- .L.t:;
D[J iJ .V_A IJ !3!-!) 0 fjBJ §t:, J>C jj,C., ~~ ~ ' ~J' §t::.
- [§j Z~F11 (Di~n chi ta hliu bien) Ben trai va ben phai cua
m~nh l~nh d1 hanh d<)ng. Nao nang tiep nh~n cam giac, di~c nang
m(it ( [§j la dinh ngu, b6 nghia cho c1,1m til' trung tam~ F1fthong ~ ±. }Sl, ;tg 0
qua slj noi ket cua;Z). phat sinh tu' tu'Cing.

AZ. ~e (Nhan chi than th~) Than thi (cua) con nguC!i.
TU MOl
_ .E r zy:_ (Quan tll' chi giao) Sf! giao du cua nguui quan til). Nao §fisj (13 net): 6c-Chu j::_ (5 net): giil vai tro, chuyerz vd,
_¥_01~zf,t(Sa m<;lC chi chau) Con thuy~n cua sa 111flC (am chl lam chu -Truy~n l~nh 1$ fJ (13 net, 5 net): truydn /fnh-Thua 7}\
con l9c cla). (8 net): dam nhqn, nh(in -M~nh I~nh ti[J -fJ (8 net, 5 net): m¢nh
_ ~ ' rtL ' 5R-J-Z -T--tg (Til' Nhien, Til' Kh6ng, Tong til' lfnh-Di .1-) (4 net): di, thea -Hanh d()ng iT ib (6 net, 11 net):
chi til' da) Til Nhien, Til Kh6ng la con cua Tffng til (Ta truyfn: Tuctng lam vifc, hanh d9ng- Tiep nh~n -t~ 'IF2 (net): nh(in ta:v. tie}J nh(in-
Cam giac ® :W; ( 13 net, 20 net): cam giac-D i~c # (6 net): ciJng-
cong thqp cilu nien). r,·
Phat sinh ~ ±. (13 net, 5 net): phat sinh. lflo ra, gay nen- Tti
_ r=pfj( z ~ (Trung thu chi d<;i) Dem trung thu. ttidng -~· ;tg (9 net, 13 net): tu tu!Jng.
_ YfJ@- z §(Hoang duong chi ngon) Ufi n6i hoang du(Jrzg.
- 1'J~Z.A (Hanh ac chi nhan) N guui lam VifC ac.

_ ;j<.)Hz~f(VInh Chau chi da) Canh d6ng Vlnh Chau.


_ ~ZB ' ~Z~ ' a~zf&' i~JJt!t}(H<:i chi nh?t, dong
chi d<;i, bach tue chi h?u, quy vu ky cu') Ngay hfl, dem dong, sau m9t
tram nam, tr!J v~ voi phdn m9 cua mlnh (Thi Kinh: Du(Jrzg phong, Cat
sinh).

m D[CH NGHlA 6c
Trang ddu c6 1ic. Oc giil vi¢c truydn l¢nh; tay chan vang thea
112 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 113

m~nh l¢nh cua 6c di hanh d()ng (lam vi¢c). 6c c6 thi tie'p nh(m {,- P] ~ J1n ' ij$ 3:. Of o,& ; ~T
ij~ ~ ;j \ §~ tSj
duc;c cam gidc; cilng c6 thi tr,w ra dur;tc tu tuang.
~ 1~ 1t z@ '§; *
Tam ty phat huye't, phe chu ho hap; can, tl, vi, tieu tnCt'-ing quiln
§~' ~ w
1m .~W: ~
thu()c tieu h6a chi co quan; d~i tnr0ng, th~n du bang quang giai
NG0PHAP
0 _l:_) (di) la lien tlr chi ffil;IC dich, dich la "de":
ff ~F ntt z f~ o
nhi~m bai tiet chi dich.
_ -¥ JE.ll\N~Z.$15- 1..-)Jrfb (Thu tuc thua nao chi m~nh l~nh
di hanh d()ng) Tay chan vang thea m¢nh l¢nh cua 6c di hanh
nJ MOI
d()ng.
Tam {,' (4 net): tim- Ty P] (5 net): cai, giil, phf! trdch v~­
_ 11;J*~J.itJ,~~~ (Cau m()c vi sao diti qu~n h~i) Ghep Huye't jJn (6 net): mau-Phe' ij$ (9 net): ph6'i-Ho hap Of D,& (8 net,
nhdnh cay lam t6 di trdnh Sf! gay hc;zi cua cdc laai thu ri:tng (Han
6 net): thi! ra hft \'aa, ho ha]J-Can ~T (7 net): gan-Tl ij' ( 12 net):
Phi Til: Ngii do). .
ti, La loch-Vi~ (9 net): baa til, dc;z day-Tiiu tniong 1]\§~ (3 net,
_ ~AfX*J..-jj~)':~(Sd nhan ph~t Tong di cuu Trinh) Sa 13 net): ru()t nan-Quan tSj (7 net): eMu- Thu()c ~ (21 net): thu()c
ddnh To'ng di cliu Trinh (Ta truy¢n: Hi cong nhi thQ_p nhj nien).
vJ-Tieu hoa m1t (10 net, 4 net): tieu h(3a-Co quan t~'§ (16
@ 1.]\ (di~c) la ph6 tu lam tr~ng ngu , c6 nghia la "cling,
net, 8 net): co quan, b() m6y-D~i tniong *§~ (3 net, 13 net):
dlng la" : ru()t gia-Th~n ~ (12 net): trdi cQ_t, thQ_n-Bang quang 1m §7\: (14
_
fj(((.4t:; t.ti:"'V r=t>; ~ N-ao nang
- . "" n h~~n
±""'1::5?;¥..!+- 83 ;;f§ (
tlep
o[1g!k. r~ii'c.' ~~JR., ~J\§t:.'Y.;[.::t.,~''D'
net, 10 net): bang quang, b9ng ddi-Giai ~ (10 net): dJu-Nhi~m
d.m giac, difc nang phat sinh tu' tu'dng) Oc c6 thi tie'p nhQ_n dur;tc 1-:f: (6 net): gi(J nhi¢m Wj, phl;l trdch, dam nhi¢m-Bai tie't ~F {tl:t ( 11
cam gidc, ciing c6 thi phdt sinh dur;tc tu tuang. net, 7net): bai tilt, thai ra-Dich fjt (6 net): vi¢c.
_ :a-1.0~~A$ z- (LQ difc vu trung trung chi nhat) Co
ciing La m()t trang nhilng laai c6 long vii (Tho Nguy~n Cong Trli) .
_ ~ji1.f\?f ' ~1.]\?f (Thi tien di~c uu, thoai difc uu) The
thi tie'n ciing lo, thodi ciing lo (Ph~m TrQng Yem: Nhc;zc Ducmg
lau ky).

w ~

18
!li HIM
TANG PHU
D[CH NGHlA Tcpzg phzl
114 TRAN vAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHC! HAN 115

Tim giil vi¢c phdt huye't, pho?i chuyen "2 ho hajJ (thO' ra hit
vao); ·gan, tl (ld lach), bao tit, ru()t non ct2u thu()c vP ca quan tieu ~ R z )'} · rm ff J5Z ~ , 12 ~ ff Rll ~ , ~
h6a; ru()t gia, qua cQ.t (thQ.n) va b9ng cldi ct2u dam nhifm giil vi¢c Than th~ chi ngo<;~i di~n hO'u bl mao, bl hc;1 hO'u co nh1,1c, nh1,1c
bai tie't. $ ff ~15 ~ o :j(f 1?b ~ ~ Z J:. o :j(f $ ff ~
trung hO'u din c6t. Tich vi qufrn cot chi chu. Tich trung hut! tuy . .
:filf r!& A r .t... t:. --'- :fi1f ,_~ ) r .t...t::. m a;+, 0
NG0PHAP "" Fl ' I' lk. J1.. 0 " " flJJ \ ' I' f3t:: ~ "i!IJ
V6 cot nhan bat nang l~p. V6 can nhil.n bat nang cu d(>ng.
0 :!$) (quan) Ia ph6 tu lam trang ngO', c6 nghTa "d~u, d~u Ia,

_
cling":
TlJ MCJI
~f~'~ ;j\§~ :t~J?jmftz ~'§ (Can, tl, vi, ti~u tn.rong
Bi J5Z (5 net): da-Mao ~ (4 net): 1/Jng-Cd Rll (6 net): bdp thjt,
quan thu<)c tieu h6a chi eel quan) La Ldch, baa tit, ru()t non d2u
ur-Nhl)c ~ (6 net): thit-Can ~15 (7 net.): gan-C6t ~ (10 net):
thu()c vi co quan tieu h6a.
xuong-Tich ~ (10 net): xuong so'ng-Vi 1?b (12 net): La-Tuy ~
_ /]j~f3:t~ff~?*fi (Xuat tjch gia qufm huu bi~u quyet
(23 net): tuy- Vo fW; (12 net): khonf< c6-Ba't /f (4 net): khong,
quy~n) Nhilng nguai d{n dl! ct2u c6 quyin bdu quye't.
chdng-Cli dc)ng ~ ib (17 net, llnet): cit' d()ng.
_ ~J;)1i! ' fff1z..t~J~ ~ffi] -~ (Thj dT S0, Tri~u chi dan
quan bftn nhi qua phu) VI the' dan hai mMc Sd, Trifu d2u ngheo
ma it c6 nguai giau (Diem thie't luqn: Thong hilu). D!CH NGHiA Ngoai vii trong
M(it ngoai ciia than thi c6 da, Lonf?, duoi (lOp) da c6 thit, trong
thjt c6 gan, xuong. Xuong so'ng La xuong chinh cua ta't ca cdc
6 ~ (giai) cGng c6 nghTa "d~u, d~u Ia ",each dung nhu' chO'
:t~ (quan) 0 tren:
xuong. Trang xuong so'ng c6 tiiy.
Khong c6 xuung. nguai ta khong thi dung dur;c. Khong c6 gan,
7J~ ' ~ Wlm§Yt~{:E~I=nttz f~ ( D~i truC1ng, th~n dO'
_ nguai ta khong thi cit d()ng dur;c.
bang quang giai nhi~m bai tiet chi djch) Ru()t gia, thQ.n va bang
quang diu dam nhifm Fife hili tilt.
NGO PHAP
_A ~~OZ. (Nhan giai tri chi) M9i nguai diu hilt vi¢c d6 .
+ Cach dilng /f§g
(ba't nang)
_?.~~lift~~~ (Chieu kien ngG ufi'n giai kh6ng) Soi tha:v
/f§g (ba't nang) Ia m(>t Cl,lm tlf quen dung, ke't hc;Jp giG'a
nam wi'n ct2u khong (Bat nha Ba La mQ.t da Tam kinh).
ph6 tu phu dinh /f (bat) voi trQ d(lng tu §E(nang), djch nghia Ia
m "kh6ng th~":
19 _ ~~A/f§g.ll_ o ~1f15A/f§E~ib (Yo c6t nhan bat
~ ~ nii.ng l~p. V6 can nhan bat niing cu d(lng) Khong c6 xuong nguai
~?
ta khong th~' dung dur;c. Khong c6 gan nguai ta kh6ng thi ell
'

BIEU LY
116 TRAN vAN CHANH TOAN THV TV HQC CHCI HAN 117

cl<'}ng dLtQ'c. (ne'm), tay la co quan .nlc Ride ( r&, chg.m).


. _ /f'f:JE~ti (Bat niing h6t thD Khong thi xem thuifnf<. Ke khong nghe dLt(!C lei (nguiJi) die'c, ke khong tha~\' duQ'c Ia
_ m.X:ff:\: /f'f:JEFte (Uy vG bat niing khuatJ Uy ,.a khong lam (nguiJi) mu, ke khong nc5i dliQ'C La (nguiJi) cam.
cho khulft ph~:~c duQ'c.

m NCO PHAP
+ Cdch dt'mg chil :f3 (gia)
20 Chu :f3" (gia) truck day duc_jc coi la mot d~i tu, hi~n duc_jc
E '§
cac nha ngu phap xep van lo~i trc_j tu, thuong dung sau dong tu,
NGU QUAN
hlnh dung tu, s6 tu d~ chi v~ nguoi hay slf v?t, c6 nghia la"cai,
nguoi, ke .. . ". Thi dt,~:
If ~ ~ '§ ' § ~ tJ?. '§ ' 4 ~ o~ '§ ' -§§- ~ o;t:
Nhi vi thinh 4uan, mt,~c vi thi quan, tj vi khuu quan, thi~t vi vj _ /f'f:JE~~~V, /f'f:lEtJ?.~~~ (Bat nang thinh gia vi
. '§•=J= W&:~ ~ '§o lung, bat nang thj gia vi manh) NguiJi (ke) khong nghe duQ'c Ia
quan, thu du bl vi xuc quan. nguiJi die'c, ngli(li ( ke) kh/Jng tha~V d!iQ'C fa ngLtiJi 111U.
/f' f:JE ~ ~ ~ j@ , /f' f:JE ti :f3 ~ ~ , /f' f:JE _ 9(0=!Jt~ (Tri nga gia) Ke bie't ta.
Bat nang thinh gia vi lung, bat nang thj gia vi manh, bat nang _ JL)C~~=r' ::*:~~~, ;J\~]j_~(Kh6ng Van Cll'
~ :f3 ~ 02 0
huu nhj tlt, d~i gia lt,~c tue, ti~u gia ngG tue) Kho?ng Van Crl' c6
ng6n gia vi a. hai con trai, dua !Cin sdu tudi, clua nho niim tuo?i (Thi thuyit tan
nga: Ngon nga).
TU MCJI
Thfnh quan ~ '§(21 net, 8 net): co quan thinh gidc (di nghe)- m
Th! quanti'§ (12 net, 8 net): co quan thi gidc (di nhin)-Khuu 21
quan a~ '§ ( 13 net,8 net): co quan khuu gidc (di ngrli)- V! quan i* m
MQC D{)C
o;t: '§ (8 net,8 net): co quan vi gidc ( di nem)-Xuc quan ~3!) '§ (20
net,8 net): crf quan xuc gidc (eli riJ, chg.m)-Gia ~ (8net): cdi, ke,
nguiJi-Lung V (22net): diic-Manh ~ (7 net): dui, mu-Ngon ~ &: Pi ~ JL , fi!TJ;J ~~ ntt ~f ~ ill o ;g: ~ ~ ±Fo fi!T
(7 net): noi- A. o2 <11 net): cam . Bl phu hG'u kh6ng, sd di bai tiet han djch da. NhliQC vi tr~n cau sd
~.!3. , ~ IJ ?t nJt /f' ~ , (JJ: ?* m 1i Jn
o
trd, tac han tiet bat sliong, c6 IDOC dt,~c nghi dn.
D!CH NGH[A Niim gidc quan
Tai lei uJ quan thinh gidc (nghe), mdt la co quan thi gidc
i* ¥1t /f' ~~ ~~ ±Fo , x f:JE g}J l1n ~ z?liE ;m o
Moe dt,~c bat d?c tru cau, hlfu nang trc_j huyet djch chi llill thong.
(tha~\'), mui Ia co quan khuu gidc (ngrli), lu8i la co quan vj gidc
118 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 119

_ fifu:;$:~j:f~ • pJTJ--)/GJl(Duban phi le, sll di bat bai) Du v(/n


TUM6I val~. nen khtmg 1{1.\' (The' thuye't tan ngfl: Ngfl nf?on).

m phu ~ J1 (5 net,l5 net): da, da de-Kh6ng fL (4 net): 16-S(J di Ia lien tu bi€'u thj giii thiet, dich Ia "neu, neu
@ :;§f (nhtiQ'c)
pfT l--) (8 net, 5 net): nen, cho nen; cai dunf? eli- Han cijch ?f Wl (6 nhli". Trong h~li tren, :;g: ... ~lj (nhLWC ... tic ... ) Ia mot each thl"rc co
net, 11 net): m6 hoi-Da -ill, (3 net): v(ly (tr(J tu')-NhttQ'c :;§f (8 net): djnh, c6 nghla la"neu ... thl...":
ne'u (lien tU')-Vi ~ (12 net): bj (xem phdn Ngfl phap (; du6'i)-Tr~n _ :;§f ~ ~±JS pfT~.§. • ~IJ?fitJ+/G~ (Nhu'(JC vi trdn cau st1 trff,
ca'u ~ ±}6(15 net, 9 net): b~i do, b~i b(im-Trd ~.§. (7 net): ngan tro, tiic han tiet bat sudng) Nlu bj b~i do ngan tro thi m6 hoi tilt ra
ngan can-T~c ~lj (net): thi (lien ti'A')-Sttong $~ (14 net): thong suo't- khong thong suiJ't.
M(>c dt.Jc ~* tB (7 net, 10 net): tdm n}a, tdm g9i-Nghi :.§: (8 net): _ .:E;§fi\~)3;M,#ffi]~}LJE±il?, • ~lj!:j=-$fiJ}j~~? (Vuong nlut(lc
nen (ph6 ti'A')-C~n f1J (13 net): cham, sieng-Ba't d~c /Gt:f (4 net, 10 fin ky v6 t()i nhi ttfu tu dja, tdc nguu dLiclng ha tr<:~ch yen?) Niu
net): khong chl, ch!lng nhflng- Tru ~~ (1 0 net): trit ho-HtfU 3Z (2 nha vua t9i nghi~p cho con v(lt w) t9i rna eli din ch6 chit thi ch9n
net): lfli, l9i con (ph6 tit)-Huye't cijch lfn.Wl (6 net, 11 net): mau-Lttu lam gi gifla b() l'a de? ( M9nh til: Luong Huf vuong thu(Jng).
im (1 0 net): chay.

D[CH NGHlA Tiim gQi €) ff.S ... pfT (vi...sd) dung d~ bi~u thj y bi dong, theo cong
Da c6 !6, nen hai tie't dut;~c m6 hoi. Nlu bj b~i do ngan tra thi m6 thuc:
hoi tilt ra khong thong suift, cho nen vifc tdm g9i nen cham. Chu ngu +~(vi)+ St! v~t chu dong+ pfT( sCi)+ dong tCr.
Tiim g9i ch!lng nhflng triA' du(Jc du, rna ciJn c6 thi giup cho sf:( htu
Thf d~1:
thOng cua huyet djch (mciu).
_ :;§f~~±§ pfT~.§. ( Nhlic;5c vi tr~n cau sll trd) Niu bj b~i h(im
NGUPHAP ngan tro.
0 .Pfft)(sd di) Ia m9t lien tu dung d~ chi ket qua, co nghTa Ia _ 8 ~;;;pfT~& (Nh~t vi van sll te) M(it trai hi may che.
"vi the, nen, cho nen, v?y nen": _ t~P~~=Jj(JJ[pJTJ)( (Lieu Thang vi nga quan sll c6ng) Ldu
_ ~Je lftL ' .P!T,1;) :f91=ilit?fWl-tQ ( B1 phu hG'u kh6ng, sll di bai Thiin g bj quanta ta'n cang (Ngu_v~n Triii: Blnh Ngo dCJi ccio).
tiet han djch da) Da c6 !6 nen hai tilt elu'(JC m6 hOi.
-~itt£*~ • i!V3ff.S~;!t~ • .PfftJ,f.tBM' tt~~~iW"fi.(Xtr
0 /f!f-B: ... ~ ... ( ba't d~c ... hlfu ... ) Ia Cl;lm tu quen dung,
the nhlic;5c d;:ti mong, h6 vi lao ky sinh, sll di chung nh?t tuy, d6i
nghla Ia "khong nhCrng ... ma con ... ", "kh6ng chi... l;:ti con ... ".
nhien ngQa ti~n doanh) () dai nhu' gia(: chiem bao, lam chi rna phai
lao dao cho doi, vl).y-rr€rrsay-suo't hom mai, ben cay c9t tru6'c nlim CGng dung /Gt'¥ ... # ... (bat dac ... di~c ... ):
dai khinh chan ( Ly B9ch: Xuan nh(lt tuy khai ngon chi). _?t¥-8-/Gt:f~~±Fo, ::x.§g.§.JJlfn.Wlz?mJr (Moe dl,lc bar a{ic
120
TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl)' HQC CHV HAN 121

tnl' cau, h{tu nang tr<J huyet dich chi lt.tu hanh) Tdm g9i chdng I)[CH NGHlA Tlzithao
nhilng trit dur;c do, ma C()n cd thi Rhip cho St! htu hanh cila mdu. Than thi con ngur'!i nho \'Qn df}ng ma ngay cang mflnh khoe.
-~AZx·~~-~Z~~~~~·-~Z$#~~~ V(in df}ng c6 ich, khang gi bitng thi th(JO.
(C6 nhan chi van, bii't dijc nhat thien chi trung v6 nhung phuc da, Thi thao ldm hoqt df}ng cdc mr;~ch mdu, lam mr;~nh gan co't, lai
CrJ thi giup vao Sl/ phdt dl;-lC cua IOCl/1 than thl
nhat t?p chi trung difC v6 nhung phlic) Van chuang cua nguoi
xua, khong chl trong m9t bai kh6nR c6 chJ trung ldp du thita, ma NG0PHAP
cd trong m9t t(jp cilng khong cr) chJ trung ldp du thita (Nh(it tri 0 .[:) (di) trong bai dliQc dung nhli m()t gioi tu a<i chi
l~:~c: c 6' nhan t(ip trung v6 nhilng phtic). nguyen nhan, voi nghia Ia "vi, do, nho":

m _ AZ.§t~' .L-~~IbffiJBl}t(Nhan chi than th~. di v?n


cl()ng nhi nh?t ki~n) Than thi con nguoi nho v(in df}ng ma ngay
22 cang mr;~nh khoe.
G: t* _ ~U0~U~~!z·li# ( Lt.tu Cong Can di that kfnh ly t9i)
THE THAO Luu Cong Can vi tha't kinh md mdc tf}i (The' thuyit tan ngil).
_ ifij.g .L-~t~Mt1171f
(Nhi ng6 di b8 xa d()c t6n) Ma toi nhr'!
A Z .§t G: , t) ~ Jb ffiJ B 1lt o ~ lb z ~ c6 ngh~ bdt rdn m(/i rieng dur;c C()n (Lieu Ton Nguyen: B6' X(l
Nhan chi than th<i, dT v?n cl()ng nhi nh?t ki~n. V?n cl()ng chi hU'u
gia thuyit).
~ -t3 ' ~ YO G: t%; o G: t*§~ ~5 Itn Hili ' j$
ich gia, m<,tc nhu th<i thao. Th<i thao nang ho<,1t huyet nwch, cttong _ :t:~U*IJ)t ' §R.Urtlt~~ ( Phu sif di m?t thanh, ngu di tiet
ffE ~ , x §~ ttiJ ~ G: z ~ ~ o b<:ti) Vi?c lam nho kin ddo ma thanh cong, loi n6i vi tilt l(iu md
can cot, hifu nang trQ toan th<i chi phat due. tha't br;~i (Han Phi Tit: Thui ~an).

TU MOl 6 B (nh~t) trong bai nay att<Jc dung nhu ph6 tu lam tr~ng
V~n d()ng ~ lb ( 13 net, I 1 net): v(in d9ng-Nhi ffi] (6 net): ma ngu, voi nghTa la"ngay cang, ngay m()t them":
(lien tit)-Ki~n 1}! (1 1 net): m9nh khoe-ich ~(net): them-M~c nhti _ .L-~ ~lbfffi B 1}! (DT v?n cl()ng nhi nhijt ki~n) Nho v(in
~ YO (1 0 net, 6 net): khong l{l being- Th~ thao mH* (22 net, 16 df}ng ma ngdy cang mf]nh khoe.
net): thi thao-Ho~t ~5 (9 net): lam cho hor;a d9ng (dung nhu df}ng _ m~z $ ' ?ffb1 8 tli (Phong oc chi trung 6 ue nlzijt
tit)-Huyet m~ch rtrrff@ (6 net, 10 net): mr;~ch mdu-Ctiong j$ (10 tfch)Trong nha, nhilng d6 do bri'n ngay m9t cha't chua ( Bai 62).
net): lam cho mr;~nh (dung nhu df}ng tit)- Toan ~ (6 net): tat cd- _ 11Jxz{,'8 :@:~~ (D()c phu chi tam nhijt fch kieu co)
Phat d~;Jc ~~ (12 net, 8 net): phat dw:. d(iy thi, truang thanh. Long cua ten vua VrJ df]O ngay cang them kieu cang ngoan ca' (D6
M1,1c : A Phong cung phu ).
122 TRAN VAN CHANH 123
TOAN THU nJ HQC CHU HAN

24
€)~~0 (m::tc nhu), c~,~m til quen dung, nghia la "khong gl ~ A ~· w,
bang, ch~ng bang, ch~ng tha, chi bang": LAO NHAN MAl NGU
_ ~~b Z i'f;f;it 13 ' ~~omU~ (Y~n d<)ng chi huu fch gia,
lll(lC nlut th€, thao) Vi?c v(in d9ng c6 ich, kh6ng gi bdng thl thao. 1=f~ A , t~ tt ~ , A $ r:fl , ~ w, -
~ $ ,
~~DJ§m~(D6 cltu vien gia, 11l{lC n/ut tay quy)
_iiJ7_ji13 ' Huu Hio nhan, d~ true lam,nh~p thi trung, mai ngu' nhat vi, b9
Muon tinh chuy?n lau dai, kh6ng gi bh.ng v~ mi~n tay (Han Du: Tl f=r ~ *0
Thf)p nhf lang win). hanh hoan gia.

w TU Mdi
23 Lao~ (6 net): gia-D~ t~ (12 net): cdm, ndm ta:v-Lam ~ (20
~ ill
/~ ~/ net): cai giu-Thi $ (5 net): ch(Y-Mai ~(12 net): mua-Ngtf W,
ME D0 BO . ( 11 net): con ca- Vi ~ (7 net): cai du6i, con (a day lc1 lu(Yng tit

* :g, Y• ffl 4 £ o ~ ~ ~£• JfJ R ;_ o


Me da thi€,u, d1,1ng dfru lu'Qng. Bo tru'ong doan, d1,1ng xfch lu'Qng.
dung dl chi sr'{ con ca)-BQ hanh 7)5-fj (7 net, 6 net): di bc)-Hoan
~ ( 17 net): tro v~ .

*+ ft•~-4 o ~+'f•~- R_ o D[CH NGHiA Ong gia mua cti


Me th~p thang, vi nhat dfru. Bo th~p thon, vi nhat xfch. C6 m9t 6ng gia xach cai gio tre, di vao trong ch(Y, mua m9t
con ca, (r6i) di b9 v~ nha.
TU Md!
w
M~ (6 net): gt;Io-Da (6 net): nhi~u- Thiiu (4 net): it-Dt,mg (5
25
net): dung-Diiu (4 net): cai d(tu-LtfQ'ng (12 net): dong, do-B6 (5
net): vdi-Truong (12 net): dai-Doan ( 12 net): ngdn-Xich (4 net):
ffi,, w ~
NGU DU MIEU
cai thu6'c- Thang (4 net): cai thung- Thon (3 net): trJc.
t~ t~ mr r:p , ~ ffi_ m~ o ;J\ ~; *, fi'X. 1m w,
Pha ly cang trung, kim ngu' luang vi Ti€,u mieu lai, d1,1c bQ ngu'.
o

D[CH NGHlA G{lo va vai


G9o nhidu it, dung da'u dong. Vai dai ngdn, dung thu6'c do.
ft A'¥>~ ~ti;o
Nga nh~p that, mieu dao khu.
Muoi thung gt;Io la m9t da'u. Muoi ta'c vai la m9t thu6'c.

w TU Mdl
Pha ly I,& I~ (9 net, 15 net): kinh, thuy tinh, pha le-Cang ml (9
124 TRAN VAN CHANH TOAN THU n,l HQC CHCI HAN 125

net): cdi chgu /6'n-Kim :&


(8 net): vang-Mieu %Eti (16 net): con -=0m£~~n7t±.?
nu?o-DQc· $}:: (11 net): muon-B(> (bci'Hmoo net): hdt-Nga :fj(; (7 Nhi c6ng thuy thi NgQa Long tien sinh?
net): ta, toi- That ~ (9 net): nha 3-Dao m(
10 net): tron di. Trang hai 6ng, ai JiJ Ng9a Long tien sinh? (Tam qu6c chi diJn
nghia).
D!CH NGHiA Cava meo Gi6ng nht.r danh tu (lo<;1i tu rna n6 tht.r&ng thay th~ ), d<;1i tu c6
Trang ch¢iu pha le, (co) hai con cd vang. Con meo nho de'n, thi lam chu ngfr, tan ngfr, k~t hqp v&i ct6ng d()ng tu ~(vi) (xem
muon hdt cd. Toi vao nha, meo tron di:
Ngil phdp, bai 39, do<;1n 3 [31 ) cti lam vi ngfr. Trang nhi~u tm&ng
hqp, mot s6 d<;li tlr nht.r J;i (an), ~ (nhien) ... chi c6 thi lam tan ngfr,
NGO PHA.P
djnh ngfr (xem Ngil phdp, hai 93 va 98 ), chCr kh6ng thi lam chu
flAI TlJ {i; ~ ngfr nht.r danh tu.
1. D:;ti tlr dung cti thay th~ cho ten gQi trt)'C ti~p cua c:ic S!! v~t, 3. C6 thi chia d:;ti tu thanh 3 lo<;1i l&n:
vi ly do kh6ng ti~n li].p l:;ti hoi].c kh6ng thi n6i ra. (1) Dt;Ji tir nhfin XU77g: :fit (nga: t61). i~ (nhfr: anh), {/Z (bi: 6ng
D:;ti tlr c6 thi thay th~ cho mot tlr hay cho cii mot y dt.rQ'C di~n dy) ...
d:;tt b~ng nhi~u tu. (2) Dt;Ji tir chj thi: Jl:t(tht!: cai nay. ngu&i nay), flR (bi: cai kia.
Thi df!: ngur}i kia), {ifL (tha: cai klzac), ~ (m<;lC: kh6ng aJ) ...
- gl=f*fj, ~~Pf!H~ (3) Dt;Ji tir nghi vfn: m£ (thuy: m), ~ (h~: 6 dfiu)... .
Dich hfru thai C!!C, thi sinh ltr6ng nghi. m
Dich g6m c6 thai qrc, tir d6 (= thai eve) sinh ra hai nghi 26
tu
(dich) ("Thi'' thay cho "thai C!!c"). ~ ~
--~,*~ffl o~ B:~~~-$? KHACH CHI
Nhan Uyen, Quy Lo thi. Tu vi~t: H:;tp cacng6n nhichi?
Nhan Uyen, Quy L9 dung hdu. Kh6ng tJ hoi: Sao mOi nguVi
1'f ~ ~'~ )(o:f\t J!}1
:fj(; ~' A~ P'Jo
Huu khach chi, khan nga ph1,1. Nga nghenh khach, nh?p that n<)i.
kh6ng n6i chi minh (Lut;Jn ngtJ>) ("cac" va "nh1" thay cho "Nhan )( ~ ~ ' Fo~ ~1 ~ 0 ) ( ~ {5 ' ~ ~ li 0
Uyen, Quy Lo"). Ph1,1 kien khach, van tinh danh. Ph1,1 tQa huu, khach tQa tiL
2. V~ di]_c diim, noi Chung, d<;li tlr kh6ng thi dt.rQ'C tfi!C ti~p b6
ngh1a b~ng m<)t lo<;1i tu nao khac. Kh6ng thi n6i: - :fj(; (tam nga), TU Md!
* ~ cci:;ti ngo ), ~ llt (tMm thu) .. .. tru mot s6 tnr&ng hqp di?.c bi~t: Khach ~ (9 net): nguili khdch-Chi ~ (6 net): dln-Khan ;g
126 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,l HQC CHU HAN 127

(9 net): vie'ng, tham-Nghenh (nghinh) Jill (8


net): don, tie/J, ntoc- w
Kie'n J! (7 net): trong thl/v- Vfin Fo~ (11 net): hoi- Tinh fti (8 net): 28
h9-Danh 1; (6 net): ten- TQa ~ (7 net): ngbi. S)j ,Ej ~~ 1±\
MINH NGUYI;:T TUdNG XUAT
D[CH NGHiA Khacli den nha
Co khach de'n, tham cha toi. Toi ntoc khach, w1o trong nha. S)j ,Ej ~~ tJj , ~ ~ [!] ~ o ~ rE] ~ 11J: '
Cha trong tha:v khach, hoi hQ ten. Cha ngbi ben phdi, khach ngbi Minh nguy~t tu'ong xuat, trung thanh tu khC:Ii . Thai cao thai de,
rP;: ~.±. rP;: ' ~ -t:T *~ T
ben trai. l-j'J ~ l-j'J J.Ll o :;!=!: ~ / I' - o

thai vien thai c~n. Ky thanh bat nhat.


m
27 -TU M(JJ
*1T ~ - Bfr Tu'ong ~~ (11 net): se, sap-Xufl! 1±\ (5 net): ra-Trimg ~ (18
TAN THlf NHAT sAcH net): loai sau bo, con trung-Thanh ~ (17 net): tieng-KhO'i ~
(10 net): n6i d~y-De 1fr (7 net): thap-C~n J1i (8 net): gftn-Ky ;!t
*JT ~- fflJo Jt ~ ~' ~ ~ ~o)t ~~::f: (8 net): cua n6 (d~i til, c1 day thay cho "trung").
Tan thu' nhat sach. Tien sinh giang, hQc sinh thin h. Tien d<)c ttf
Iz:.. :(~ {1,71 9 $.
E3 ' I~ f.jtj: T ~ o
D[CH NGHiA Triing sang sifp m()c
am, h~u giai tli nghTa.
Trang sang sdp mQc, tie'ng con trung n6'i len bo'n phia. Luc cao
luc thap, luc xa luc gdn. Tie'ng cua no khong gio'ng nhau.
TU M(JJ
Tan *1T ( 13 net): moi- Thu' ~ (5 net): sach-Sach Bfr (5 net): NGU PHAP
cw5'n, quyln (luc;ng tit dung di dim sach)-Giang ~ (17 net): 0 ~ (tu'ong) la ph6 til dung lam tr;,tng ngu, d~t truoc d<)ng
gidng gidi-Thinh ~ (22 net): nghe-D()c ~~ (22 net): dQc-Trf ::f: til d~ bi~u thi "sap, sap slia, gftn":
(6 net): chit-Am 1§- (9 net): am, tie'ng-H~u 1& (9 net): sau-Giai
_ S)j ,Ej ~~tB (Minh nguy~t tzto'ug xuat) Trang sang sdp mQC.
_ r±~~~A~(Trang nhi tztdng nh~p hQc) Be Trang sdp vao
~lt. (13 net): gidng cho ro, gidi thich-Ngh1a ~ ( 13 net): y ngh'la.
hQc ( Bai 61).
_ 1.}~~"_x (C6ng tztdng chien) Trang cong sdp danh (Td
D[CH NGHiA MQt cuon sach nuJi
truyfn: Trang cong th4p nien).
(Day Ia) mf)t cuo'n sach moi. Thdy gidng, tro nghe. Truoc dQc
am chit, sau gidi thich ngh'la chit. 6 [9 (tu) trong bai duc;rc dung nhu ph6 til, d~t tru'oc d<)ng
128 TI~AN VAN CHANH TOAN THll Tl/ HQC CHO' HAN 129

tu, voi nghia la "b6n ben, tu phia, kh~p noi": AV!Z:9~ (Trung Nh:~m net): chim nhqn-Nam r¥J (9 net): huang nam-Khong
Hi (11
thanh tu khdi) Tie'ng con triing nfli d(jy bon ben. ~ (8 net): khodng khon,~?-Nhtf ~0 (6 net): gio'ng nhu.

@ ~-·· ~ (th<li...th<li)
nghia la "hie thl... hie thl ": D[CH NGHlA Bay nlu;n
_ ~r'@J~f~ (Thdi cao thdi de) Luc cao luc thflp. Ngay thu tri1i l'ita quang tg_nh, nhilng con nhg_n ttl" phuonR nam
_ ~_¥ ~"* (Thdi chi thdi khu) Luc de'n luc di. dln. (Chung) bay cao tren b6u troi, ho(ic Ri/InR chil nha't
(-),hor;ic giong chil nhiin (A.).
0 ;t:t (ky) la d~i tu chi thi dung a sd huu each, di;it tnroc
danh tU d~ bi~u thi "cua n6, cua 6ng a'y ... ": NCO PHAP
- ;t:t V/f'- (KJ thanh ba't nha't)Tieng cua n6 khong giong
nhau (trong bai h9c tren, chil ky du(fc dung thay cho chil trung).
HiNH DUNG TU DUNG NHLJ PHO TU
_ D~~~~ o ~;(:Ej} • ;!t-§,$ o ~;(:Er*J • Jt-§,8 (Khftu Hinh dung tt1 dung nhu ph6 tt1, lu6n lu6n d~t tm&c d()ng tt1:
huu th~n huu xi. Th~n t~i ngm;ti, ky s~c xich. Xi t~i n()i, ky s~c - rm n JJ ;g= *IT ~ 11~ liJfiJ
b~ch) Mi~ng c6 moi c6 riing. Moi a ngoai, mau cua n6 do.Riing a Nhi dao nhfrn nhl!Q'c tan phat u hinh.
trong, mau cua n6 trdng. Miz dao nhLr mrfj duvc mizj xong (Trang Tti: Duiing sinh chu ).
_ )}Ig:.fifl • ;!t~m'~ (Dlnh trung chung que', ky di~p thuong I ' I )ita ;i;-[2 -$"B
- .V.A r,c:;; 'fill. ,L:., '
IEf t{j:; ;::t;:; ~ CJ;
1¥ /)!!!- IIIJ {-q- .=E.
h,Ic) Trong san tr6ng que: La cua n6 thuong mau l~c.
Dl dtrc biio oan. h?u thl nhi b:;c VQng.
m Liy dtic bio oin. cho nhj§u miz mong it (Sti kj Du hj~p li~t
29 truy~n) .

u Hi w
QUANNHAN
30
f)c B $JT ~ •U Hi r¥J *or'@Jm 7( ~· ~
Thu nh~t tan tlnh, qu~n nh~n nam lai. Cao phi thien kh6ng, hoi;ic
~
VIEN TRUNG HOA
'* 1E
~o - ~ ·~ ~o A ~
nhu' nha't tl,l', hoi;ic nhu' nhan tl,l'.
o
~ J:f:l 1E , 7t: 1~ 1*1 o tJt 1E ~I , :ft tl
Vien trung hoa, tien h?u khai. Dao hoa h6ng, ly hoa b~ch, que
* a,
TU Md! 1t, j!{o Wj ff ~ ff• @@:If' rPJo
hoa hoan g. Cue huu da chung, nhan sac bat o6ng.
Thu fj( (9 net): mua thu- Tinh ~ (12 net): troi quang tt;mh-
130 TRAN vAN CHANH TOAN THU TV HQC CHU HAN 131

TlJ M(JJ Surmg tan (tr<_1ng thai, bi~n hoa).


Vien ~ (13 net): VU'(fn-Hoa 1t. (8 net): bong hoa-Khai 00 (12 - :ftrffl

do-Ly *
net): (hoa) no-Dao :fj~ ( 10 net): cay dao-H6ng ~J (9 net): mau
(7 net): cay mijn, trdi mqn-Que ff ( 10 net): cay qul-
Hoang ~ (12 net): mau vang-Cuc ~ ( 12 net): cay cue, hoa cuc-
Hoa khai.
Hoa nd· (vi~c xiiy ra).
2. M<)t s6 d~c di~m ngfr phap cua d('>ng ttr
Chung fj (14 net): gio'ng, loai (lo9i)-Nhan ~Ji (18 net): dang
a) D('>ng tt! c6 th~ dLYQ'C b6 nghla b~ng nhfrng tt! chi trinh d('>,
m(lt-Silc '§. (6 net): mau mo-D6ng [PJ (6 net): gi/J'ng nhau.
thai gian. y ki~n v.v.
D!CH NGHlA Hoa trong vttifn Thi d1,1:
Hoa trong VU'On, no trur'lc no sau. Hoa dclo mau do, hoa m<ln - *'lyt
mau trdng, hoa qui mau l'ang. Hoa cue cr) nhi~u gio'ng, mau sdc D~i duy~t.
kh6ng gi6ng nhau.
Ci nnrng.
NGU PHA.P - ~ 5t
Bit ki~n.
8QNG TLJ itJ ~ Kh6ng tidy.
J.D(5ng tu Nhlfl1g chi nhfrng d<)ng tt! di~n 6 nhfrng d<)ng tac tam ly. nhu
t;x._ 83 ' • '
D<)ng tu dung d~ di~n ta m<)t hanh d<)ng, m<)t xuc cam tam ly,
=f= o
-§(hi: mung), ·~' (no: p~n). - ~ · ( tu: suy nghi) mm co the dLYQ'C bo
? A • A A? A?

m<)t vi~c xay ra, hay m<)t tr<;tng thai cua nguai hay Sl! V~t. nghla b5.ng nhfrng tLr chi trinh dQ. con hftu h~t nhfrng d('>ng tlr khac
Thi d1,1: thi kh6ng, nhu kh6ng th~ vi~t "Chitfiu" (rdt ch~J'?), "Th~m ki~n"
"~-!' ..±. (rdt tlw)i?) ...
- WJ\ I£

Thu tau. b) Moi c!('>ng tt! d~u c6 th~ k~t hqp v&i m('>t tt! chi s6 xac dinh
Mu6ngch~y(hanh d<)ng). d~t & tm&c n6 d~ chi s6 lftn di~n ra cua d('>ng tic, hinh vi, bi~n hoi.

- -§-It: '1'00 ~ Thi d1,1:


Ng6 th~m min yen. • - -:Z§::
--:r- X..
--:r .:7_
-T -
= Efl rtn j .<t. :(
IIIJ I~ I
•l.:,•
=-J
Ta rit dau long (Dpi Vift Stf k.f toim thif; (cam xuc). Qui Van tu tam tu nhi h~u hanh.
~ ±±f-r
- ;t§ 1'3)(.
Qui Vin llr suy di nghi Jpi ha J.in r6i m6i himh d(5ng (Lu~n
Suong tiin.
ngtf) .
132 TRAN VAN CHANH roAN THlf Tl,l HQC CHU HAN 133

c) Hfru h~t d<)ng tt1 c6 the' trt!C ti~p lam vj ngfr trong cftu (xem b) D<)ng tt1 n<)i d<)ng khong hoan to~m.
Ngil phdp bai X9)
Thi df!:
Thf df!: - }'jf - I§ :13 {!
- 121~ ' fj [IT}( Phffn nhfrt cai giii vang.
Hoa tim. nguy~t khuyit. Gi3 Jilm m9t ngt.r&i iin xin mil J:;Ji (Ngl;ly Tufrn: Bien thimh).
Hoa tim. uiing khuyit. (2) D9ng tir ngo:;Ji d¢ng: dung dien til m<)t d<)ng tac rna th~ lt,rc
3. C6 thlchia c!9ng tir ra lam 41o{li: CO thi d<;lt d~n cac Sl! V~t khac, ngh!a la CO thi ho~c cfrn phai CO mQt
(I J D9ng tir m;5i d¢ng: de' chi nhfrng hoc;1t d<)ng khong tac d<)ng tan ngfr.
d~n m<)t st,r v~t khac. nghla la khong dn phiii c6 tan ngfr. Thi df!:
Thf df!: -~~7t~~~
-fltfj Huy~n An tien sinh thjthu.
Nguy~t xufft. HuyJn An tien sinh thich (d9C) sach (B{lch Or DJ).
Trfing m9c. C6 thi chia lam 3 loc;1i nho:
Tuy nhien. n6 c6 the' c6 b6 ngfr chi trc;1ng thai, dja diim. thOi a) D<)ng tt1 ngoc;1i d<)ng ph6 thong:
gwn: - ~IX ~IH.f +~ £ ·
- fl & n~ *wz _c
Nguy~t xufrt u Dong 5071 chi thur;mg.
T~c lifttr~n tMp duly.
Giifc dim qufm dai ra tren mt.r&i difm ( VU071g Nguyen).
Trling 1119c tren nui Dong 5071( To Thtir:: Tiin Xfch Bfch b) D<)ng tt1 ngoc;1i d<)ng khong hoan toan: ~(vi), .1-.:J, (dT),
Phu) . 1~ (su), '% (ljnh) ...
C6 2 loc;1i nho: - ~s fit t.:J, ?tc ~ ~ A :r~ ?
a) D<)ng tt1 n<)i d<)ng ph6 thong. Thuy nga dinhfr vi thanh nhan da !
Thf df!: Ban c!du ta cho nguui JiJ b[lc thanh nhan ! (Trang Tif>) .

- @lf:ffi.~i~ c) D<)ng tu ngoc;1i d<)ng c6 hai tan ngfr: G6m nhfrng d<)ng tt1
Phong vu s~u chi. bii u thi Sl! ban t~ng nhu ~ (tfr), -T (du), W(dfr). ~ (thl;J), 1=-f (bai) ...
- -T~~"9:~~~z~
Mw gi6 Vf!t din (Au DU071g Tu: Thu thanh phu).
Du tunhfr Mc;1nh Chu chi mi .
roAN THV Tlj HQC CHU HAN 135
134 TRAN VAN CHANH

Ta cho ngurri con nai ciJa M.anh Chli( Ti truyfn). d) Bi~u thi bj d(lng: ~(ki~n). fJY(bj). ~(vi) .. .

(3) D6ng d9ng tLr: GQi la "d6ng dong ttY' vi n6 khong bi~u thi e) Bi~u thi Sl! thong thi BFl (h<;l). j! (hoang) .. .
mot dong tac Ct1 th~, nhung trong cftu, no CO vi tri va vai tro ngfr
phap nhu m<?t d<)ng tu. D6ng dong tu thucmg dung trong cac tm&ng
hqp kh~ng dinh. phu dinh, so sanh.
Nhilng d6ng dong tu thu&ng dung la: ~ (thi), ~(v i) ,
t!DCtCrc). ~lj(tiic). ]J(nai), ff(hilu), ~f:(phi), !iE(phi), ~(v6).
-f#Cvo), f~(vi). j~(do). ~(lo;;1i), ~(d~ng).

(4) Trq· dr)ng tir: dung kem v&i dong tlr chinh.
- Trq d(lng tu khong th~ dung doc l~p, n6 lu6n lu6n dUng 31
tm&c hay sau d(lng tlr chinh; tg tfOJ ~ f.*
- Trq dong tt! kh6ng th~ c6 ttin ngil; NGO DONG LUONG CHU

- Trong nhi~u tm&ng hqp, chCrc nang ngil phap cua trq dong
tt! tuong tl! nhu ph6 tt1, nhung khac v&i ph6 tu &cho n6 khong dung
tg tfOJ ~ f.* ' tt ~ ;ffi
j€ *
~~ 1& ' j€
0

Ngo d6ng luong cl1U, chi cao di~p d(li. Suong giang h~u, di~p
bcS nghia cho hinh dung tu. Ta c6 th~ vi~t "tuc uu" (dang Ia), ''nang
hanh" (co the' Jilm). nhung kh6ng th~ vi~t "tuc my: (dting d(::p? ),"
i~Jf 0
w j!!j 1£ P7c *'
~ j€ i~ W§ 0
tiem hoang. Tay phong xuy lai, 19-c di~p man giai.
nang thanh ( c6 the'xanh ?).
TU Mdl
Cin cCr vao y nghia, ta c6 th~ chia trq dong tu ra lam 6 nh6m Ngo d6ng tg f["Q] (II net, I 0 net): cav ngo dbng, cay vong-Chu
chinh sau day: f.* (1 0 net): cay ( htr;ng tli, dung so' cay )-Chi t5z (8 net):
cti de'm
a) Bi~u thi nang nguy~n: PJ (kha), .L.f:: (
fk -
nang,) cimh cay-D i~p j€ (13 net): Ia cay-Stidng ;ffi (17 net): hgt suang-
)E. (tuc ) ... , f!!! (ung). :§: (nghi), ~J:[ (tu) ... Giang ~~ (9 net): sa, rrJi xuo'ng-Ti~m ~jf (14 net): ddn ddn-Tay
].7_§ (6 net): hudng tG_v-Phong [£ (9 net): gic5-Xuy PJ\ (7 net): thbi-
b) Bi~u thi kha nang xay ra (SL! vi~c sip xay ra): N:ft (tuang).
L~c ~ (13 net): rai r~:Jng-Man 1~ (14 net): ddy-Giai ~~ (12 net):
fJ (h(li). &' (duang) ...
bf!c th~m.
c) Bi~u thj y chi: $)\ (dt1c: mu6n), ,~ (nhftn: nO), ~ (ninh:
th'a) ... DfCH NGHiA Hai ciiy ngo d6ng
136
TRAN VAN CHANH TOAN THLI n,l HQC CHU HAN 137

(C6) hai cay ngo d6ng, cimh cao ld to. Sau mua suong xuo'ng, D!CH NGHlA
ld d{m ddn wing. Gi6 tay th6'i de'n, ld Tf!-ng ddy th~m. Xuan, h(l, thu, dl5ng, d6 Ia bt/n mua. Xuan di, h<I de'n, h<I di thu
din, thu di dong de'n, tilt trifi nuJi miia mbi khdc.
NCO PHA.P

8QNG TlJ DUNG NHU HINH DUNG TU NCO PHAP

D<)ng tt! dung nhu hinh dung tt!, khi d~t tm&c danh tt!, n6
o ~ (thD Ia d~i tu chi thi dung dti thay the va chi l~i nhung
ngu'oi ho~C Sl,J' V~t da neu ra d tru'dc, CO thti djch "day, d6, cai
thtremg cung danh tlr do
t~O th~mh mQt tlr da am :
nay, nguoi nay ... ";~~ (thi vi) djch "d6la". Thi dl;l:
- ~~P~:¥:
Than ngl! giang du(mg.
_ ~~ f:k~ ' ~~ ~ *(
Xuan h~ thu dong, thi vi tu
quy) Xuan, h(l, thu, dong, d6 La bon mua.
(Vua) dich than din ngv 6 nhil giang (Han tht.l}. - ~mfl:i.J B rmff ' ~~*:IJ (Kim nhT huang nh~t nhi hanh,
-~~'*'~m~ thi vi dong phu'ong) Nay chdu huang v~ phia m(it trai ma di d6 Ia
L~ Sinh thu(mg vi thuyit khach. phuong dong (Bai 79).
L~ Sinh tht.rOng liJm thuyit khtich (Sti kj) .
6 ~ (cac) cGng la dai tu chi thi bitiu thi sl,l' trl;Jc chi (chi
m tung cai), c6 nghia "moi thu, moi cai, moi ngu'oi ... ":
_ 7(~~~ (Thien khf cdc dj ) Tie't trai mbi mua mbi khdc.
32
~
TUQUY
* _ ~ :f:f~c~Z{,' ( Cdc huu an l~c chi tam) Mbi nguifi d~u
c6 long an vui ( Bili 106).
_~~A 51' ( Cdc an ky ph?n ) Mbi nguai d~u yen v6i ph(tn

~ ~ f:k ~· ~~~* 0 ~ 7i ~*· ~ ::Jif:k*• min h.


Xu an h~ thu dong, th~ vi tu quy. Xuan khu ha lai, h~ khu thu lai, m
f;k::Ji~ *'* ~19-~ o
thu khu dong lai, thien khi cac d~. 33
If! ~
NONG PHU
TU MOl
Xuan ~ (9net): mua xuan -H::) ~ (10 net): mua h<I-Dong ~
(5 net): mua dong- Thj ~ (9 net): nay, cdi nay, d6 (d<Ii tit')-Quy
1=f If! ~ ' f:E Ll.J T o ~ "* ~~ ,~ tt ~ ~~
Huu nong phu, tru son h~. Bien mao vi oc, bien true vi ly. Nh?t
o B tJJ
* (8 net): mua-Khf ~ (10 net): khi trai-Cac
Dj ~ (12 net): .k hdc, khdc nhau.
19- (6 net): mbi cdi- 7t ' w
jjj te
o B ~~ Yi- ' Wfj}j o
thang, h~ su xuat. Nh?t tu'ong l~c, h~ su quy.
&*
S(1
138 139
TRAN vAN CHANH roAN THV TlJ HQC CHO' HAN

TU MOl
NGU PHAP
Nong #! ( 13 net): ll[?Uifi lam ruqng-Phu X (4 net): n[?U(fi dim
6ng- Tru {1 (7 net): d-So'n L1J (3 net l: m.ii-Bien ~ ( 15 net): b~n. PHOTLJ~U~
dan-Mao ~ (9 net): cd tranh- Vi m(
12 net): !am-Oc ~ (9 net): !. Ph6 tir:
nha- Ly ~i (25 net): hang rao. bu gi(lu-Thang ft- (4 net): len, len
Pho tu la tu dung di b6 sung y nghia cho d<)ng tu va hlnh
cao- H:;t f#iJ ( 11 net): vdc (tren mi}-Su i}J ( 15 net): ccii bua-Quy
~~ ( 18 net): tuJ ,.2_ dung tu.
- 7j( ~j(~ *z :rr ' OJ ~ 13 :@ ~
Thuy ll;IC thao ll1QC chi hoa, kha ai gia th~m ph6n.
Hoa cua de Joai ciiy co scfng tren c:;m va durii mr6c. nlulng
thifdfmg yeu c6 rit nhi~u (Chu Don Di: Ai lien thuyit ).
- fJfi'i§ -!-- I
J:_. , /\..I..
¥J\.
I
~t rC_
I'' p
-7 J.h
-~

Nguy~n d;;ti vl.l'O'ng thl!c k~ chi da .


Xin d{li vuung tinh kj VifC d6 ( Chiin qucfc sach).

2. Cac lo<Ji ph6 tir:


(l) Biiu th! trlnh dQ, s6 llrQ'ng: 'l'f:E (duy) , X (hl!U) . -'§f (giai).
Zl: (du). -A (thai).~ (ct,rc) ...
(2} Biiu th! tlnh thai: ~(chan) . ~ (thanh), U!!] (c6 )...
(3) Biiu tht thai gian: 8 (dl), 1J (phucrng). __§_ (tha).
---- =-~~~~--c-:-~-=::._~
o/J '
·t> (hot) ...
-- -::-=----:,.-~~:-:~
~"}- .c::::::--~-. ., -...._~---L""-~ ...__....._~

- ·- - ___, · ~ ..r;~ ~Q__,c_::._,..,~~~~~ (4} Biiu tht phu dtnh: /f (btlt), m(v~t) ...
D[CH NGHlA Nang phu
(5) Biiu thj khuyb Jinh: :1't (ky). Dl (duy), r6J (thUQ'ng) .. .
C6 bdc nang phu, o duai nrAi. B~n co tranh lam nha, dan tre
lam giqu. M(it trui mai 1119C. \'clC buo di ra. Mijt trui sdp !(in. vdc
(6) Biiu th! klnh nhUQ'llg: ~ (hu~). ¥ (h;;tnh). ~ (thi~t) .. .
bua fro vl
m
140
TRAN VAN CHANH TOAN THU n,f HQC CHV HAN 141

34 TU M(JJ
A liV
~
Vii ffi (8 net): mua-Ha iPJ (8 net): song- Thuy 1j<. (4 net):
NHAN ANH
nuJc-Thanh 1~ (II net): trong treo-Ngti ~, (14 net): ddnh cd-
Ong ~ (10 net): ong (tie'ng ton xung nguifi gia)-Tu ~ (22 net):
~ *- t~ :t~· Yt W~ 1ZY 'Nf. oA 1£ :t~ )§<·
rau-Mi !§ (9 net): may-Phi :j:,&: (8 net): khodc do- Thoa it (14
Thu hoa nhien chile, quang chieu til' bfch. Nhan t<:ti chile bang,
'M_ _t 1lf ~ o A ~·~ # ~oA fr·~ net): do wi- Y t( (6 net): cdi do-Dai ~ (16 net): d(Ji-Nhti(jc ~
bfch thuc;5ng hii'u anh. Nhan tqa, anh di~c tQa. Nhan hanh, anh (15 net): tre-M~o rJf@ (12 net): cdi n6n-Trtidng ~R (11 net): giang
# fj 0 ra- Vong *~ (14 net): ta'm fuJi.
di~c hanh.

D!CH NGHlA Hai ong chai


TU M(JJ Mua sdp t(Jnh, nuJc song trong. Hai ong chai, rau may d~u
Thu Jf)( (8 net): la~v-Hoa )< (4 net): /U'a-Nhien t~ (16 net): b{lc. khodc do Wi, d(Ji n6n tre. Cung ng6i tren bif song, giiing fuJi
do't-Chuc ;!:~ ( 17 net): duo'c·-Quang Jt (6 net): dnh sdng-Chie'u bdt cd.
~~
?
(13 net): chie'u n;i, soi sdng-Bich 'Nf_ (15 net): tUiJng, vdch-
Anh ~ (15 net): bong, hlnh bong. NCO PHAP
+ Cach diing chiliP] ( d6ng)
D!CH NGHlA Bong ngliiJi IP.] ( d6ng) la ph6 tu thuong lam tr<:J.ng ngii', d?t truck d<)ng
La~v lila do't duo'c, dnh sang chie'u len bon vdch. Nguoi ben a tu, c6 nghla "cung, cung nhau":
duo'c, tren vdch c6 b6ng. Nguifi ng6i, b6ng cung ng6i. Nguifi di, _ 111] ~/¥_t ( D6ng tQa ng<;1n thuc;5ng) Cung ng6i tren biJ
b6ng cung di.
song.
m _111J1i:t*~ (D6ng vang thai lang) Cung di hdi a'u (Bai 56).

35 _ 5(J?5$ ' 111]~¥£ ~*(Huynh chieu d~. d6ng tQa 6n kh6a)


~ ~
/..a.. Anh vdy em l{li. cung ng6i on bai (Bai 68).
3.3'8
m
LVONG NGV ONG
36
ffi M~ ~ , iPJ *: 1~ o ~ ~ ~ , ~ !§ W 8 , :t.&: 4-
NGVU
VG tuong tlnh, ha thuy thanh. Luong ngt1 6ng, tu mi giai b<;1ch, phi
~ t<. ·~ ~ rJf@ , l1lJ ~ J¥ _c , ~R *~ :tm ~, o
thoa y, dai nhucJc m<:J.o, d6ng tQa ng<;1n thucJng, truong vong b<) ngu.
4- tJ *- , §g *# EE ' §g ~ .1¥ o;tt ~ OJ it '=!t
Nguu ltfc dai, nang canh di€n, nang van xa. Ky nhl,lc kha thtfc, ky
142 TRAN VAN CHANH 143
roAN THU TV HOC C HG HAN

:JL OJ ~ 'A fiE! W Bz , ~ OJ ~ ~ o


nhU kha <fm, ky giac du bl, giai kha che khf.

TU Md!
Ngu'u 4- (4 net): con b()-Lljc 1J (2 net): sue m~nh-Canh #j:
(10 net): cay-Di~n EE (5 net): ru9nJ?-Van ~ (10 net): keo-Nht;IC
~ (6 net): thit-Kha OJ (5 net): co thi (trr; d()ng tU')-Nhii :JL (8
net): sii'a-Giac fo=:! (7 net): sU'ng-Dii' W04 net): va, cung (lien
tU')-Bi Bz (5 net): da-Che' ~ (14 net): chi tc;Io, lam ra-Khi ~ (16
net): db dung. .
w
D!CH NGH[A
37
Bo ( c6) sue m[,mh, c6 thi cay ru()ng, c6 thi keo xe. Thjt ho an ~
dur;c, sfla n6 uo'ng dur;c. SU'nJ? va da n6 ddu c6 thi chi tqiO db 6c
dung.
i! $ ~ ~ ,[9 oo ~If Mt , ~ r¥J I*J r~ o
H<;1 ng trung huu oc, tu di~n doan tuong, huang nam khai m6n.
NCO PHAP ~ ¥ 1£ §I] ' ~ ~ 1£ )§' ' ~ :¥: 1£ 1& 0
+ Cac tr(l dqng tic§~ (nang), DJ (kha) Kh ach auong t<;1i ti€n, thu trai t~i bang, ngQa that t<;1i h~u.
§~ (nang) va DJ (kha) a€u Ia nhung tr<;J d<)ng tu rat thong dt,mg,
oat tntoc d<)ng tu khac, va a€u c6 nghia Ia "co th€, dt1<;1c": TU Md!
H~n g i! (8 net): ngi5, hem- T u'ong Ml (17 net): bU'c vdch-
_ 4-tJ* ' §~#tEE ' §~ ~ ]j[ (Nguu llfc d<;1i, niing canh
Hu6'ng ~ (6 net): quay vd, huang vd, vd phia-Mon F~ (8 net):
ai€n, niing van xa) Bo c6 sllc m~nh, c6 thi (bie't) cay ru()ng, c6 thl cii'a-Dtio ng ¥ (11 net): nha chinh- Trai ~ (17 net): phong dQC
(bitt) keo xe.
sd ch, nha hQc.
- Jt~DJ~ 'A :JLOJ~ •JtfiEJW Bz '~OJ~~ (Ky nhl;lc kha
D!CH NGH[A Nha 11
thlfc, ky nhG kha ftm, ky giac du bl, giai kha che khi ) Thjt n6 Trang hem c6 nha, bo'n mtjt c6 tuong ngdn, mJ cU'a ,.d huang
an dU(Jc, sfla n6 u6ng dur;c. Sung va da n6 ddu c6 thi chi tc;Io db a
nam. Nha khdch phia truoc, phong h9c J ben c~nh, nha ngu J
diuw phia sau.
145
TI~AN VAN CHANH roAN THLI TV HQC CHU HAN
144

NGU PHAP
NGU PHAP
GIOI TVfr~
+ Ctich dz'tng chil rtJ (htfong)
rtJ (htfong) la gidi tu dung d€ neu hu'dng nham tdi cua 1. Gi&i tl.r dung d<f neu Sl! lien h~ y nghia gifra cac tl.r hay die
d<)ng tac, hanh vi, c6 th€ d!ch la "quay v~, hudng v~, v~ phia": th~mh phfrn c6 nhi~m VIJ b6 tuc cho nhau.
_ (.:Df¥ilmF~ (Hztdng nam khai m6n) Ma ella vi huc!ng nam. Gi&i tl.r c6 th~ n6i thanh phfrn ph1,1 v&i d(lng tl.r, hinh dung tl.r
_ 4-fi'(.:D 8 Yffiff ' ~.f.%*)] (Kim nhT hztdng nh~t nhi hfmh, d~ b6 nghia cho d(lng ttr. hinh dung v~ m~t thai gian, nai ch6n,
th! vi dong phu'ong) Nay chau huc!ng vi phia mijt trai ma di, d6 La
nguyen nhfm, phll'ang ph:ip v.v.
phuO'ng dong (Bai 79 ).
Thi dl}:
m -+AB·~n~.f.%~M~·~~~~~
38 zn
)( ~:g: ~ Th~p bat nh~t. Li~u Thang ky vi nga s& c6ng. k~ trl.)y u Chi
PHl) BCH KHACH
Lang chi dii.
Ngay muVi tam. Lieu Thang bi quan tn t[{n cong, ke' tha't bt;Ii
gg _t ~' ~ JJ *o)( ~.g ~' ~ q:.
Toa thu<Jng khach, vien phuong lai. Ph1,1 b6i khach, thlfc ngQ
a di Chi Uing (Binh ng6 d;;i cao) ("ll" n6i thanh ph~J ''Chi Lang chi
~ o ~ 1& ili F~ , W ~ ~~ ~Jt o iW ff 1f da" v&i d(lng ttr ''tr1,1y" di cho bi~t v~ nai ch6n) .
ph?n. Ph?n h~u xuat m6n, du khach nhan thie'u. Ti~n huu thanh 3. Nhi~u ttr kh6ng c6 ranh gi&i r6 r~t gili'a d(lng tu v&i gi&i ttr.
LIJ ' ~ ff ?JTE 1J' o N6i each kh:ic, nhli'ng ttr thu(lc lo<;~.i nay tr6ng gi6ng nhll d(lng ttr,
son, bang huu luu thu y.
nhll'l1g l<;~.i gili' vai tro ngli' ph:ip nhll' gi&i ttr.
TU MOl Thi du:
. ' l
TQa gg (10 net): cho ng6i-B6i ~%(11 net): thea ben, ng6i thie'p
- ~~*·~~_tf5t~£
khach-NgQ q:. (4 net): giila trua- Ph~n ~ (13 net): CC!m, bila iin-
Thi~p dan xa khu thUQ71g M~u Lang.
Nhan ~~ (12 net): thong thd-Thie'u ~Jt (11 net): trong ngdm-Ltfu
Thifp m9t minh len xe ruoi t6i M{w Lang (Han tlul).
iffL ( 10 net): troi, chdy.
D!CH NGH!A Cha tiip khtich
-t~~'* , !l!~n
Phu chi sang. dam li~t ttr.
Khach tren cho ng6i, dln til phuong xa. Cha ng6i ben khach,
D6ain giu&ng thi m4t v6 rn chit(Phllang Hi~u Nh1,1).
iin cC!m trua. Sau bila cC!m ra ella, cr:.tng khdch thong thd ngdm
Trong 2 thi d1,1 tren. "thllqng", "chi" dong vai tro cua gi&i ttr.
trong. Phia truc!c c6 nui xanh, ben qznh c6 nuc!c chdy.
146 TRAN VAN CHANH roAN THU nJ HQC CHU HAN 147

vi .. thuqng" dung lien h~ "khu" v&i "M~u Liing", "chi" c6 nghla Ia Gi6 hdc (bile) n6'i len, tuye't bay r({t nhi2u. Len ldu tr6ng ra. xa,
"d~n", d~u chi hanh d(lng, nen cling c6 thi coi Ia d(lng tt!. Vi v~y c6 (thl(v) m9t deli mau trdng. Tuye't ng~(ng. m(it tn!i mQc, nuoc tren
y ki~n cho nhfrng tt! nhu tren Ia m(lt tiiu lo:;ti cua d(lng tt!, va gQi Ia mdi hien chdy xuo'ng thanh biinJ?. hinh gi/JnR chie'c diia.
"ph6 d(lng tt!'' hay 'tht! d(lng tt!" .
D~c diim ca ban giup ta phan bi~t gi&i tt! thuftn tuy v&i d(lng NCO PHAP
tt! b: D(lng tt! c6 the' dung d(lc l~p, gi&i tt! thuftn tuy kh6ng thi LIEN TV :1J!! ~
dung d(lc l~p.
1. Lien ttr dung di n6i k~t c:ic tlr. ngCr, thanh phftn cua cau
m ho~c do:;tn cau, do:;tn van v&i nhau.
39 Thf dl):
§ m - N6i kit tir v6i tir:
TUYET PHI
- it!L t!Lz 1§- ?~ t) ~J
~t oo. ~ , * § m o ~ tt ~ ~ , -
B~c phong khdi, cl<:1i tuyet phi. Bang !au vien vqng, nhat phien
Jt Lo:;tn th~ chi am o£m d1 n(l.
.Am tlwnh doi !o~?n thi nghe nlur ai oin va han gi~n
a @o § Jl a
te , ~ rrg JJX: <1.k o ~ 7f; ~o (Li kj) .
b~ch s~c. Tuyet chi nh~t xuat, thi~m llfu th~mh bang. Ky hlnh nhu'
~0 - N6i kit ngtJ v6i ngtJ:
tr<;:i. - 'I~ ?I _t Z
¥~ 00. ' W LlJ Fs9 Z Bfl f-3
Duy giang thuqng chi thanh phong. dii san gian chi minh
TU MCJI nguy~t.
B~c ~t (5 net): phu'(fng bdc, phfa bdc-Tuyet § (11 net): tuye't Ch/ c6 gi6 mit tJtn song va trfing sing gitJa kho!mg m)i (To
(do hoi nuoc d9ng l(ti)-Dang ~ (12 net): len-Lau ft (16 net): Thuc: Xich Bich phu ).
/6u-Phien Jt (4 net): mdnh, ddi-Chi lt (4 net): thai, ngung-
- N6i kit de thanh ph!m cua cfw:
Thi~m ~ ( 17 net): mdi nha gie ra tren th~m nha, mdi hien-Ltfu
~ (13 net): nude nura t~r tren nu.ii hien chdy xuo'ng-Thanh FJ)t (6 - 1& ~IJ A A rJT ftiJ •
net): triJ thanh. trif nen-Bang <*
(6 net): bang, giLi-ffi nh lf~ (7 Hau rife vi nhan s& ch~.
net): hinh dang- TrQ' ~ ( 1S net): chie'c dua. Sau ift bj nguvi tic chi (SJ kj).
- Ncfi kit hai do{ln c5u:
D!CH NGHiA Tuyit bay
- u ,_f~, ~ w ' t51: * .L-). Ilt hl: u ill
148 TRAN VAN CHANH TOAN THlf Tl/ HQC CHU HAN 149

Nga tAt hliu tQi, c6thien dl thtr bai nga da. a) Biiu thi st,r chuyin y: ~ (nhien), ¥: ~0 (chi nhtr),
Ta fr c6 r(Ji nen rnJi vi d6mil bora (L5 rhj Xudn rhu). ¥)t, (hu6ng) ...
- Ncfi k!r hai do{ln van: b) Biiu thi thm gian: WI (hC)i), 1lt (dll'O'Og) ...
c) Biiu thi nguyen nhfm va k~t qua: 1-:1. (dl), (i)c (c6) ...
-*~~~·~E~~~rn•·~=~·~~~·•
€~~·~-~~Mz·~~-E~~~·~~~·- d) Biiu thi gia thi~t: 1Sj (diu), ~9: (thi~t) ...
~ /. B ---'? 1+1 flil h.. f'E L- ;;A. m _fr T1. -f--A d7 81-r
5'..>[ l'D' ;<___ • ~ ; , 7F .~ _L.. ollll m" , ' ;x. r::l ,
~ =:m
JJ.X.. Yv'<. ' 1::::1 of3- 1-J'f *
Q.:f;: -.s-
e) Biiu thi di~u ki~n: % (linh), fB ~ (dan su) ...
±
Dtr ·t<:J.i Ky Son, ki~n Phuung Son tt! tong luang ky, hi~p nhi f) Biiu thi nhliQ'Og b<): §ll (tuy), *iif (tung) ...

thL du Tay Scm. Thtr&c kh&i tr ti~n, st! ky tn:~c nhi X<:J. chi. BAt g) Biiu thi so sanh: ~0 (nhtr), ::5 (nhtrQ'C ), w... /f ~0 (dfr... b~t
ho<:J.ch. Phtrang San tt! n<), ma d<)c xufrt, nhAt phat d:ic chi. Nhdn dfr nhtr... )...
dtr ma thtrQTig lu~n dt,mg binh, c~p c6 kim th~mh b<:J.i. tt,r vi nhfrt thai (3) Bilu thi svdE tiip:
hao si Lo;;1i lien tl.r nay con gQi la phat ngii tir, thtr&ng dung & dftu
H6i ra Cf mJi Ky. c6 g{fp PhLr071g S011 rucung lwi nguiri ky m5, diu hay dftu do(,ln van nghi lu~n. Thtr&ng dung: ::K
(phu), __§_ (tha),
deo hai mtii ren, rang cho'i vung Tay S011. Chr;rr c6 nu)r con chim i! (cai), 13_ :;K (tha phu), :i! :;K (cai phu):
kh5ch bay qua phia rrur5c, Phlf071g S011 tti sai hai nguiri ky m5 duo} - ::K '[Ii] f.l fffi /f ~ [Ii] f.l ' ?Jj\ 1-:1. 2 ~ !
bin. Khong trung. Phlf071g S011 rti gi[in. tv minh duo) ngva rhea . Phu, d6ng chung nhi bfrt ai d6ng chung, di~c di nh~n hi!
bin nu)r ph5r rhi rrung ngay. Nhan d6 cung t,? ng6i t1-en ngva bim NgLJt]i cung m(Jt gicfng mil khong biit thlf071g nhau, cling qua Jifm
vi~c dijng bin/7. ctJng nhtJng c/wy~n thilnh b{li XUil nay. fa tv cho
thay! (Phan B<)i Chau: Vi~t Nam vong qucfc su).
ong Jil hila si m(Jr rhcfi (f6 Thfrc: Phuong Son ttl truyfn).
2. Cin Clr vao y nghla va nhi~m Vl,l, ta c6 thi chia lien tl.r lam
- __§_ ::K ' l.k z fl f3 ~ ~ ' ~ lJ ~ * f;t 111 M-:tJ
Tha phU, thuy chi tich gia bfrt h?u, t~c ph1,1 d<,1i chau da v6 lt,rc.
mfry lo<:J.i sau day: Nur5c chiia khong sau thi mang thuyEn J6n khong du stir:
Biiu thj m& quan h~ lien hqp: Dung n6i hai hay nhi~u be)
( 1) (Trang Til) .
ph~n cung li~t chung ra trong mC)t cau.
-i!::K·~zm~-t11·~@~~·~m~~
a) Biiu thi st,r cC)ng gop: W (dfr). & (c~p), ffij (nhi), __§_ (tha). Cii phil, thu chi vi tr<:J.ng da, ky s~c tham d;;1m, yen phi van
Y... (ht,rU) ... li~m.
b) Biiu thi st,r !t,ra chon: ~ (ho~c ), ;g: (nhtrQ'C ). ~0 (nhtr), Kia, mua thu ph6 bily hinh trf}ng, sic th~ thiim d{l117, kh6i toa
A ... ;!t (ky ... ky ). :j:!p (frc), M~ (ttrang) ... may thau (Au DU'O'Og Tu: Thu thanh phu ).
{2) Biiu rhj m6i quan h~ qua i[li:
151
150 roAN THli TLj HQC CHU HAN
TRAN VAN CHANH

m 41
i'J ~'
40 DIEU NGU
D
KHAU
~ -r~ iOJ 7§' 0 =t t~ ;j\ ~ ' ~ ~E} i'J ~' 0
Jj(
Nhat dong nJ' tQa ha bang. Thu tr! ti€;u can, h~ nhl dieu ngu'. Thuy
D ff Iff ff ~ o " ?± )'} ' Jt '@ $ o ~ {Er*.) , Jt
Khffu huu th§n hfi'u xi. Th§n t<;ti ngo<;ti, ky sac xich. Xi t<;ti n<)i, ky
'@ 8o~ it ftf D A'§ §Pi ftf D tf1o
~ ~, ,* B: ~f} o w'J *ff - tb , $: ~ 1~ ~,
trung ngLi, lai thon nhl. Dieu ti nhat d<)ng, cu can dac ngu.
o

sac b<;tch. Am thtfc tong kh£u nh?p, ngon ngu tong kh£u xuat. Tl) M(JJ
TU M(JJ D6ng til'~ r ( 12 net, 3 net): du·a tre- Trl t~ (9 net): C(im-Can
Thfin ~ (11 net): moi (ciing viit la !§., h()D )-XI~ (15 net): ~ (9 net): sdo, cdn tre, cdn cau-H~ ~ (19 net): hu()c, c()t-Nm ~E}
rang-Xich $ (7 net): mau do- Tong (tung) ftf (11 net): do, til- (15 net): m6i (c1i cau)-Dieu i'J (11 net): cau ca-Thon i§: (7 net):
Ngon § (7 net): n6i, loi n6i-Ngii' §Pi (14 net): n6i, loi n6i. nu/ft- Ti *ff ( 13 net): .w;i nho, w-D<)ng ib (11 net): cl()ng, chuyln
d()ng-Cif $: ( 17 net): cf/t, nhdc len-Diic 1~ ( 11 net): du(jc.
D!CH NGH[A Mifng
o
Mi?ng (m6m) c6 moi, c6 rang. Moi ngoai, mau do. Rang o D!CH NGHlA Ciiu ca
l!lll
trong, mau trcing. D6 an uong til (do) mi?ng vao, loi n6i nang til M()t dua tre ng6i hen song. TaY cdm cdn tre nh(), hu()c m6i cau
(do) mi?ng ra. eel. Con ca trong nu:ac cMp m6i. Day cau m6i !drz lay d()ng, nhdc
cdn tre len dU:(/C CQ.
NGUPHA.P
NGO PHAP
+ Cach dung chz1 1:£ (tong) + Cach di'tng chz1 - (nha't)
1:£(tong) la gioi til dung d€ chi dia di<im, thC1i gian, noi - (nha't) trong bai hQc tren Ia m<)t s6 tu dung nhu ph6 tu,
xuat phat cua d<)ng tac ho?c hanh vi, c6 th€ dich "do, til": thu'ong c6 nghla la "m<)t cai, m<)t lfrn, moi ]§n, lfrn thu nhat":
_ ~itftfDA. ' l=l §gftfD tB (Am thtfc tong khffu nh?p, _ i'J*ff -Jb ' $:~1~~, (Dieu ty nhiit d<)ng, cu can dac
ngon ngu tong khffu xuat) D6 Zm uong til mi?ng vao, loi n6i nang ngu') M6i !dn day cau lay d()ng, nhdc cdn tre len c1U:(/C ca.
til mi?ng ra. _ 1i 8 -IE. ' +
8 -ffi (Ngu nh?t nhiit phong, th?p nh?t
_ fjtff£~4-~¥** (Nga tong khu nien til de kinh) Ta til nhiit vu) Nam ngay m()t ldn gi6, mu:C!i ngay m()t ldn mu:a ( Lu(in
nam ngocii gia hi?t kinh do (B<;tch Cu Di: Ti ha himh). hoanh: Thj ung).
m m
152 TI~AN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHV HAN 153

42 _~~fj(~tt.A~ (Ti~u khan thu gia tl nhan tru&ng) Ct.rOi


fa!j w1IDt tr6ng cay Jua mua thu con dai h011 than ngu&i (Luu Luan: Tay giao
MIEU D0THU van tinh thi ).

FEt tt fa!j I J\ , fa3 tt * I J\ 0 1IDt ~ fa3 , ~ A


Thti ti mieu ti~u, mieu ti khuytin titiu. Thif kien mieu, n~c huy~t
b~o.
- .&tt.~~~ (Luong tl dung my hi) Sv hitn dju t6t h011 tho
_ 11A~ ftt'Jtt!=f::l~~n!!l (Phi en nhan t(;lo thuy€n tl Trung
!=f::1 , fa3 /f §E A o fa3 ~ 7:. , ~ @. JJJ , Quoc canh co) Nguoi nuoc ngoai dong tau chile hrtn nguoi Trung
trung, mieu bat nang nh~p. Mieu kien khuytin, dang 6c dfnh, Qu{/c.
7\. /f §E J:. 0

khuytin bat nang thu'ong. - m


43
Tf) Mdl ~\ ~& ~
Thll' .@t (13 net): con chu(Jt- Tl tt (5 net): so sdnh, so voi-Mieu ~U~D~~
fa3 (16 net): con meo-Khuyin *(4 net): con Ch(5-Kien ~ (7
net): trong th(iv-N~c ~ ( 11 net): gi[{u kin-Huy~t A (5 net): 16, lj\ ~& ~ ' ~ ~ J.k 7~ , ~ ~ JJ' 1~ 0 ~
Titiu trl dttong, xuan thoi thuy tham, dong thoi thuy thitin. Luong
hang-I>inh dlnh JJJ (1 1 net): ch6 · cao nh([t, dlnh- ThtiO'ng
(thtiQ'ng) J:. (3 net): len (dung nhu d(}ng tit, dr;c Ia thuong).
fr: :r , *t ta
1± ~& !IF¥ , L-:,J. fffi ?& 1J' , L-:,J. 1X o
nuttl', t(;li trlb(;ln, didung capthuy,dichtl' daoy.

D[CH NGHlA Meo va c/u) Tl) Mdl


Chu(Jt so voi mea thi nho, mea so voi ch6 thi nh6. Chu9t trong Trl ~& (6 net): ao-Dtiong ~ (13 net): ao hinh vuong-Tham 7~
tha:\' meo, na/J vao trong hang, mea khong vao dU'(Jc. Mea trong (11 net): sau- Thiin 1~ (11 net): nang, qzn-Nii' !;J:: (3 net): nguoi
tha:,. cho. treo len n6c nha, ch6 kh6ng len dur;c. con gai-B~n !IF¥ (10 net): bo-Di J,) (5 net): dung (gioi tu)-Diing
fffi (11 net): thung gb tron-Cap ?l!J. (7 net): muc len-Chil' ff (8
NGU PHAP net) : cai chay-Dao tlf(l6 net): gia, d(lp bdng chay.
+ Chic tt ( tl ) trong ke't edit so sdnlz
Dung tt ( ti ). theo k~t du: chu ngli' (v~t duqc so s£mh) + tt ( D[CH NGHlA Ao nho
ti) + danh tl.r, ho~c ngli' danh tl.r (v~t lam chufrn di so s£mh) + hlnh (Trang) ao nho, mua xuan nuoc sau, mua dong nuoc cr;zn. C6
dung tl.r: . _ hai co gdi, i'J ben bo ao. Dung thung muc nuoc, dung chay d(lp do.
_ FEtttfa3;J,, fa3 tt-J\. 1j'(Thtl' tl mieu titiu, mieu tl khuy€'n
titiu) Chu9t so voi mea thi nho. mea so voi chc5 thi nh6 (Chu(Jt nhd NGU PHAP
h® mea, mea nho hrtn chd ). + Cach dzl.ng chz7 PJ (di)
155
154 TRAN VAN CHANH TOAN THL1 Tl/ HQC CH(/ HAN

t) (di) la gioi tu dung biiu th! phu'ong ti~n cua cl<)ng tac TU MOl
ho?c hanh vi, c6 thi d!ch la "H(y, dung, bang": c6 tl (5 I1et): xua, d(Ji xu·a- Binh A (7 net): db cua quan
_ .1.-~{ifj?Eu.k' .L-~.ftt31X (Di dung dip thuy, dl chll' clao y) dung, VrJ khi, khi giai-Qua X (4 net) : qua, kfch (111(Jt thu binh khi
Dung thung muc nuac, dung chay dljp do (muc nuac bdng thung,
thoi xua gii'J'ng nhu cdi kich mel d6.u bc7ng)-Mau f (5 net): mau,
dtJ.p do bdng chay).
gido (m()t tlni' hinh khi c1Lri xua)-Dao ]J (2 net) : dao (m()t thu binh
_ .l-~.=_F:f1Ez (Dfthu th6i chi) Dung tay ddy n6 (Bai 69).
khi gio'ng ciiY guam)-Kiem ~IJ (15 net) : cay gu·um-Cung I=] (3
_ .1.-~~i~~JJ[ (Di linh h~ mieu h?ng) Dung chuang bu()c
vao co?mea (Bai 83). net): cay cung (db binh khi dung cti bdn ten)-Ti~n ffij (15 net):
miii ten (di hdn cung)-D1;1ng !=H (5 net): dung-Thtio'ng ~ (14
m net): khiiu sung ( ciing d9c lc1 sang)-Bac !J~ (21 net): sung h'!n-
44 C~p 7Jz.. (4 net): de'n, dq_t de'n-Cong J)( (7 net): danh, ta'n cong-
..fr ""
"' 1iei Kien ~ ( 11 net): vii'ng b&n, cluJ l'ii'ng chdc.
BINH KHf
Vii khi
tl ~ A ~ , :ff x T , :ff 7J ~u ,
:ff i=J f,J o D[CH NGHlA
Vii khi thoi xua c6 qua, mau. dao, kie'm, cung, ten. Vii khi thoi
c6 thoi binh khi, huu qua rna u, huu clao kiem ' huu cung ti~n.
JLi ~ A ~ , ~ ffl ~ t!~ o §g & ~ , §g rx nay, ph&n nhi&u dung sung o'ng. C6 th i hdn dln nui xa, c6 thi
C?n thoi binh khi, cla dt,mg thttong bac. Nang c?p vi~n, nang c6ng danh ch6 vii'ng chdc.
~0
NGU PHAP
kien.
+ Cdch d1lng chiC~ (da)

r·~l,
~ ~ (da) trong bai hQC tren OU(_iC dung nhu' m<)t ph6 til Vdt
~
~1 8 nghia la "phfrn !On, phfin nhi~u" , cl?t trttoc cl<)ng til:
~- _ Jli!BA~ ' :§7m1:&;~~( Can thai binh khi, da dt,ll1g thttong
~8
---.--, ~~ ro~ bac) Binh khi thai nay, phdn nhi&u dung sung o'ng.
_#JUi£13:1@ :§7~7J,·I1 (Tfin hili dan cu da ti,lp thuy tinh) Dan
etC>

~
~
~--,,..
... ~ ~~
Qo

29
~14
~~

~ 26~ <::1:::>
u
cud hiin phdn nhi&u quen tinh J nuac (Bai 91).
m
45

18
-==-;~ 19
Z7

20---=*=" . =-
.:,2~1
IT 22 t'i ~
NGA TRUdNG HUYNH
£
156 TRAN VAN CHANH TOAN THU n,f HQC CHU HAN 157

_ *9;DCiJ~ ? (Vi tri kha phil?) Chua bie't c6 du:c;c (hay)


:JJ( ~ 5t. tE filL ~ftf> ·' if- if- f!= ~ ' 7-.. * ~$ khong?
Nga tnriing huynh t?i tha huang, nien nien tac khach, cll'u vi quy
'7ii': 0 W
~'-
E2. ~ rh ,
-:f.X. JC::J ~
-"J'-
EB
~,
0
.JL
...
fHf: aLJ 0 """
~ s
~ _
11"
±;+ , 13El
:t'J IOJ
m
gia. Nga eli gia trung, tl1 huynh va dl. Ta thl1 nhat phong, van 46
£ 5: ~ 0 lj\
A?
~
A
~
huynh an phil. TIEU VIEN TRUNG

Tl) MOl ;J\ ~ ~ , fij :rr !*l o :Jj( :rn- m ft ·till 1fli
£ filL Ti~u vien trung, mai hoa khai. Nga chiet Iuong chi, sap blnh
Huynh (5 net): anh-Tha
net): hlnf? que-NU~n if- (6 net): nam-CU'u 7-,. (3 net): !au- Vi (5
net) : chua-Cti ~ (8 net): iJ (d()ng tic)-Vo #V; (12 net): khong-Di
*
(5 net): khac-Htidng ~ftf, (13
~~~~_t o tfJi ~ :{t ~~ B~ ~A J!o
trung, tri an thl1<;1ng. Blnh trung hoa hl1ong, thai thai nh~p ti.

8 (3 net): thai, ngat- Ta M; ( 15 net) : vie't-Phong j;j (9 net):


phonf? hi dc5nf? kin, phong, bac (thu)-Phu ~ (7 net): khong (phd
rU MOI
tit).
Mai fij (11 net): cay mai, hoa mai-Chie't :j:Jf (7 net): be-Chi fi
(8 net): canh cay-Sap till (12
net): cdm vao-Binh tfli (10 net): cdi
binh, cai LQ-Tri ~ (13 net): diJt, di-An ~ (10 net): cai ban-
D!CH NGH[A Anh cd toi
Anh cd tcJi <1 tha huO'ng, nclm nam lam khach, /au chua v~ nha. Hudng ~ (9 net): mui thO'm .
Toi 6 trong nha, ngh! de'n anh khong ngat. Viit m(Jt hac thu, hoi
anh C(J binh yen hay khong. D[CH NGHlA Trong vztifn nho
Trang vu:on nho, hoa mai niJ. Toi be hai canh, cdm vao trong
NGU PHAP LQ, d(Jt tren ban. Mui thmn ( cua hoa) trong LQ luon luon dua vao
+ Cach dil.ng clu1 ~ (phil) mui.
~ (phil) la lo?i ph6 tu phil dinh-nghi van thu'ong d?t cuoi
diu d~ neu thac mac ho;:ic d~ hoi voi nghTa la "khang, hay NGU PHAP
khang": • Caclz di'tng ~ ~ ( thai thai )
~ ~ (thoi thoi) Ia ph6 tu chi S\f thu'ang xuyen, dung tru'OC
_~ ~ -!;J • F~=~ln;~:~ (Ta thl1 nhat phong, van huynh an
phii) Vi it m()t bac thu hoi anh c6 binh yen (hay) khong. dQng tu, voi nghTa "thu'ang, Juan, Juan luan":
_ lf~'Eif~? (Thl1ong ky chi phii?) Ne'm xem c6 ngon _ tfli~ :ft~ • ~~ A.4 (B'inh trung hoa huang, thifi thifi
(hay) kh6nf?? nh~p ty) Mui thO'm ( cua hoa) trong h; luon luon du:a vao mui.
158 TRAN VAN CHANH TOAN THUTI/ HQC CHU HAN 159

_ B~~~~ (Thdi thdi tnJ' thu) Thuitng vie't sdch (Sit ky: Tu
Mil TurJng Nhu li?t truy?n).
_ ~QJ r=j::1 ffi -fB- , - .:Ji: - *
(Ha trung luang chu, nhiit khu
nhiit lai) Hai con thuy~n trong song, mqt di mqt lr;zi.
_ -0/§ -;f-0 (Nhiit xuong nhiit hQa) Ke xuC!ng nguai h9a.
m
m
47
~QJ $ ~ -fit 48
HA TRUNG LVONG CHU ;J\ M
TIEU cAc
~QJ r=p ~ -fit , - .:Ji: - * o .:Ji: -fit 00, II~ ,
J\ M - F<3~ ' rz:g iii ~ $ OJ .1--) ~ *- ' OJ .[,)_
*
Ha trung luang chu, nhat khu nhat lai. Khu chu phong thu~n,
0
I

tffi ..t tt~ ~fl . ~ ~ o r:r -At 00, ~ , u Ti~u cac nhat gian, tu di~n giai song. Kha dl thau quang, kha dl
Jm @lo fX *M ..t• 1;J ~ iJ' t.ftjoii 9=J
nguy thuQng quai pham, ky hanh toe. Lai chu phong nghich, dT
~ t~~ 1J' . ~ rr o *i thong phong. Nga lai cac thu<;:lng, d()c tQa song ti~n. Lung trung
!ll!i3 -71'§_ , 1;1:;+ w m ~E. o
t11ong bat thuy, ky hanh hoan. r;:,Oj j!l,~ ;x:-'J "f)(. -r Or:J

anh vG, doi nga hqc ngu.


TU MOl
Chu -fit (6 net): chile thuyJn- Thu~n II~ (12 net): thuQ.n, xuoi - TU MOl
Nguy fm (10 net): CQt bu6m-Quai tt~ (II net): treo-Pham ~JL (6 Cac 00 (14 net): gdc, idu-Song $ (12 net): cita so?-Thau ~
net): Cdnh bu6m-Toc ~ (11 net): nhanh-Ngh!ch ~ (10 net): (11 net): tha'u qua, suo't qua-Thong;® (11 net): thong qua, suo't
nghjch, ngu'Q'c- Ttiong ~ (15 net): mdi cheo-Bat }~~ (15 net): cQ.y, qua-D()c 1;J (16 net): mqt mlnh-Lung ii (22 net): cdi h5ng-Anh
da~v-Hoan *i (15 net): chQ.m chr;zp. vii ~~~ (28 net, 29 net): con Vfl-Doi ft (14 net): xoay v~. huC!ng
vl
D[CH NGHlA Hai chie'c thuy~n tren song
Hai chie'c thuy~n tren song, mqt di mqt lr;zi. Thuy~n di gi6
D[CH NGHlA Gac n/zo
thuQ.n, tren cqt bu6m c6 treo cdnh bu6m, thuy~n di nhanh. Thuy~n
Mqt gian gdc nho, bon ben d~u c6 cita so'. C6 thi tha'u dnh
h;i gi6 nguQ'c, dung cheo da?y nuC!c, thuy~n eli chQ.m.
sang, c6 thi thong gi6. Toi de'n tren gdc, mqt mlnh ng6i truC!c cita
NGO PHAP s6. Con l'fl trong !6ng, huC!ng vJ toi h9c n6i.
+ Cach dz'tng - ... - ... ( nhat ... nhat. .. )
- ... - ... (nhat ... nhat) la m()t ct,~m pho tu dung d~ chi hai NGO PHAP
nguoi ho~c v~t cung thtfc hi~n nhG'ng hanh cl()ng song song tliong 0 OJ tJ (kha di) H1 trQ d()ng tu bi<iu thi kha nang, dich la
un g nh au, d'~c h 1'a " mqt.
~ .. mqt...
~ " h O?C
- "ng uri'
vi... k?e... " : "c6 th<i" :

J
160 TRAN VAN CHANH roAN THU Tlj HQC CHV HAN 161

_OJ J.-J_ ~ft , OJ J.-J_J.mOO, (Khii di thau quang, khii di thong (trong bai dung nhu ph6 tu)-Lang Jfr5 (13 net): chai nha~-Thi t~
phong) c; thi thong dnh sang, c6 thi thong gi6. ( 12 net): tr6n?,. nhin-Phu If. (10 net): nbi-Van ~ (12 net): may-
_ /GOJ J.-J_ /G15<: ( Bat khii di bat cuu ) Khong thi khong cuu Tan '/if!l:_ (12 net): tan ra.
(Td truyfn: Ai cong lf.:lc nien).
l)[CH NGHlA Trili sang
6 Jj- (d6i) la gidi tu, <ltt<;Jc dung nhtt chu ~ (huang) (xem Tr(fi u;n?, sdnf?, mt;lt trai m9c, trong nhcl sdnf? nfc. C6 nguai
bai 37), c6 th~ dich la "httdng v~, xoay v~, trttdc": dQY sdm, ng(Ji m(>t minh duc!i chdi nha, ng6'n?, len nhln triJi. Dam
_ ~~r:p~~l~ ' 1tfft*§£ (Lung trung anh va, doz nga hQc may n6'i de'n r!Ji di, mt;lt trai mau do len cao ddn. May tan trai
ngu) Con Vf'? t trong L6ng hu'Unf? vi toi h9c n6i. xanh.
_1ft~'§~=~ (Doz chung tuyen ng6n) N6i ro truuc m9i nguai.
NCO PHAP
~ 1lj (d()c) Ia ph6 tu lam tr~ng ngu, d~t tru'dc d()ng tu, vdi + Cach diing chic i$f (ti4$m)
nghTa la "rieng, m()t mlnh": iiff (ti4$m) Ia ph6 tu lam tr~ng ngu, c6 nghia "dfrn, dfrn
_ 1®~$§U (D~c tQ·a song ti~n) Ng6i m9t minh truuc crla dft n" , d~ t tntdc cl(mg tu:
~?

so. _ ~J B ~JT r%] (H6ng nh~t lifm cao) M(lt tu!i mclu dd len cao
_~~A ' j:~:f1:1®fr (Huu lao nhan, phu trtt<;Jng d~c hanh) d6n.
C6 Cf:l gia, chong ggy di m9t minh ( Bai 77 ). _ J(~~JT<iHThien khl lifm Hinh) Tie't tn!i dii lqnh ddn.

m w
49 50
7(
~
a:ao
~
-=fx
THIEN HIEU CAN CHI

7:. B~ B ili ' ~ r:f=l *-


SJJ o ~ A If!- ~ '
Thien hi~u nh?t xuat, that trung d~i minh. Huu nhan tao khdi,
EtJ G 01
Giap At Bfnh Dinh M~u
T IX c ~ * :f: ~ ~z+

1® J.I Jfr5 T ' {LP ti 7:. ~ o If. ~


d()c l?p lang h~, ngttong thi thien kh6ng. Phu van lai khu, h6ng
* : }; ' ~I T- o -=r It ]![ l) p JV:
Ky Canh Tan Nham Quy vi chi th?p
e tr * c:p
@ FX: ~ ~
can. Ty SLru Dfin Mao Thin Ty Ngq Mui Than D~u Twit H\ii vi
B ~JT rWIJo~ ~ 7( ~o
nh?t ti~m cao. Van tan thien thanh. z + .=. x o ~a + -=f z § o -TF.b + .=. x z
chi th~p nhi chi. Giap vi th~p can chi thu. Ty vi th~p nhi chi chi
TU MOl § o -=f 5t if§ @C. -E;- .L-) §c if. ' }=j ' B ' B~ -ill o
Hiiu B~ (15 net): sang sum, tdng sang-Tao If!- (6 net): sum thu. Can chi tu'(ing phoi h\iP di ky nien, nguy~t, nh~t, thai da.
TRAN vAN cHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 163
162

(1(/u cua nnrai hai chi. Can 1·a chi ph/{i lu;p nhau (1i ghi niim,
TU M(JI thdng, ngay. gio.
Can -=f- (3 net) : thien can (Giap, lt, ... )-Chi 3Z:: C4 net): dia chi- m
At 6 (1 net) : can thu hai tronR nuio i thien can-Binh pg (5 net) : 51
can thu ba trong m!l(fi thien can-Dinh T (2 ne t) : can thu· tu trong
t 1~ :ff ~
muai thien can-M~u IX (5 net) : can thu niim trong muai thien TRACH HA U HUU VIEN
can-Ky c (3 net) : can thu sau trong mu·ai thien can-Canh ~ (7
net): can thu bch' trong muai th.ien can-Tan $ (7 net) : can thu 't 1~ ~ ~ ' :i: ti ~ tlJ 0
tlJ J: ?{£ ¥ ' tlJ
tam trong muai thierz can-Nham ::f (4 net): can thu chin trong Tr~lch h~u huu vien, ui~p th~ch vi Slin . Sdn thu'Qng true dlnh, son
nntai thien can-Quy ~ (9 net): can sau ch6t trong m!l(fi thien r: fl ~j o~$ ~$ ' 9*- 9*- ti 'f- fPJ 3Ji 9*- 0
~ tlJ '
ha chung thl;J . T1 tl, mu(>i mu()i hu~ thu d6ng du. Mu()i dang son,
can-Ty -=f- (3 net) : chi d6u trong mu(/i hai dia chi-SU'u n (4 net) :
chi thu hai trong muai hai dja chi-D:1n ~ ( 11 net): chi thu ba 5L ¥ _t ' ~ ~1¥ ~$
l~p dlnh thu'cjng, dao h6 ti lai.
* 0

trong muai hai dja chi-Mao (m~o) ~p (5 net): chi thu tu trong
muai hai dja chi-Thin /Ek (7 net): chi thu niim trong muai hai dia
TU M(JJ
8 q=. Tr~ch t (6 net): nha O'-Di¢p ~ (22 net): chbng chftt- True~
chi-TY. (3 net): chi thu sau trong muai hai dja chi-NgQ
net) : chi thu hay trong muai hai dja chi-Vj (mui)
thU: tam trong mu'(/i hai dja chi-Than cp
* (5 net) : chi
(5 net) : chi thu chin
(4
( 16 net): xay ccl't-Dlnh ¥ (9 net): cai nha nho, nha mat, dinh-
ThQ 1~1 ( 16 net): ccly-~ Tl (7 net): chi-Mu<)i 9*- (8 net): em gai-
trong muai hai dia chi-D~u @ (7 net): chi thu m.uai trong muai Hu~ ti (21 net): ddt-Du 3Ji (13 net): di choi-Dao ~ (14 net): xa,

hai dja chi-Tm1t F)( (6 net): chi thu muai mi)t trong muai hai dia tu xa -Ho 0¥ (8 net) : g9i to.
chi-HQ'i Y<, (6 net) : chi cuo'i cung trong muai hai dja chi-Thu §
D[CH NGH!A Sau nha co v1tiJn
(9 net): d6u-Ph6i @[. ( 10 net): ke't h(;!p, phl/i h(;!p-Ky ~c (10 net):
Sau nha cr5 1•U:an, ch{{t dd lam thdnh nui. Tren nui ctb dinh,
ghi chep. du'c'ti nui tu1ng cay. Chi chi, em em ddt tay nhau cung di ch(!i. Em
len rzui, dung tren dinh, tu xa gqi chi (1e'n.
D[CH NGH[A Thien can dja chi
Giap, lr. Birzh. f)inh, Ml)u, K.v. Canh, Tan, Nham, Qu.v g9i fa NG(/ PHAP
muai can. Tv, Silu, D6n, Mao, Thin, Ty, NgQ , Mui, Than, DQ_u, 0 ffi£ (vi) du'Qc dung nhu' tn.i tu, diit sau m(>t ket diu dong-
tan (d<)ng tu + tan nglt) ho~c m(>t ket cau chu-vi va dung truck
Tua't, H(ti gqi Ia mu(/i hai chi. Giap la d6u cua muai can. TV fa
m()t danh tu khac, co thti dich
. Ia "lam thanh" hoac . "thanh":
164 TRAN VAN CHANH roAN THlf nJ HQC CHU HAN 165

_ !i:ti,ALlJ (Di~p thc;tch vi son) Clul't dd lam thanh nui. D!CH NGHlA Chuqt
_ ~1g,'r~.AaEB (Bien sa mac vi ILrcJng ai~n) Bie'n sa mr;Ic Con chu()t (c6) tai !on, duoi dai, mom nh(m. Rang dlt sdc, u5
thanh ru()ng t(ft. thi cdn d6 \'{J t. Thur!ng 6 trong hang, ngay 6'n dem ra. Da s(J'
6 ~ ( dao) Ia pho tu c6 nghTa "xa, tu xa", du<;Jc a~ t truck nguoi, dmg Sl/ meo h(J/1. Nuoi meo bdt chu()t, thi m{/i h9i v& chu()t
d(\ng tu a~ chi khoang each v€ kh6ng gian, thoi gian: c6 thi trdnh kh(Ji.
_ ~Off,($* (Dao bo tllai) Til xa g9i chi den.
NGU PHAP
_ ~tJL.:if-5.= (Dao chuc blnh an) ht xa xin chuc binh an.
0 ~ ( th~m) Ia ph6 tu a~ t truck hlnh dung tu a~ chi muc
_ ~5'l!. (Dao kien) Trang thc(v til xa. a(\ rat cao:
w _~If~ (Xi thqm nhu~ ) Rang rrlt .wic (nh9n).
_ ft*Z.A If~ (Nga gia chi nhan tlzqm a a) Nguoi nha toi
52 reb dong ( Ba i I 08 ).
E3
.fj)~

THU 6 'm' (thu'O'ng) Ia ph6 tu lam trang ngu, nghia la "thuong,


lu6n"' c6 th~ a~ t trudc d(\ng tu ho~c hlnh dung tu:
mr~ , If *, ~ ~ , ~ ~ o ~ g
Thli, nhT d<;ti, vi truong, chuy tiem. XI th~m nhu~, nang khiet v~t.
~ , f:it o~ !fJJJ o
_m 151\$ (ThttiJng cu huy~t trung) Thuong J trong hang.
_ )}Ir:f:lflti ' ;!t~m~ (Dlnh trung chung que, ky di~p
thttiJng li:IC) Trang san tr6ng que: ld n6 luon mau ll:IC (Bai 59).
m 15 1\ r:p , • ~f ~ A , 1t ~
1:k :& l±l o

ThLfC1ng CLT huy~t trung, tru phl,IC dc;t xuat. Ky uy nhan, vuu uy ~ ~_t ... :fL; (ky ... vliu) Ia m()t each thlic co ajnh, bi~u thj hai
~10 o ~ fEB rffi M~ , M~
mieu. Sue mieu b() thli, thli hai kha mien .
* OJ ~ o st;t vi~c phat sinh cung luc, hoc)c hai tlnh huang a6ng thai t6n tc;ti,
c6 th~ djch la "aa ... con ... han": ~f~A ' :;t~fEH (Ky uy nhan,
vztu uy mieu) Dii S(/ nguoi, conS(/ meo h(J/1.
Tl) M(JJ m
Chuy ~ ( 16 net) : cdi mo, cdi mom (loai v£;]t)-Tiem ~ (6 net):
53
nh9n d6u- Th~m If (9 net): rib (ph6 tu')-Nhu~ ~ ( 15 net): sdc, ffi,,
ben nh9n-Khie't o~ (18 net) : cdn (bdng rang)-Thliang m(11 NGV
net): nclng, thuang, luon (ph6 til)- Tru ~ (II net): han ngay-
Phi:Ic f:k (6 net): iln nci/J-D~ :& (8 net): ban dem-Ky ~f ( 11 net): ;J..h
f~
rh
'I
~
:N

, " 0
-
!==t -'-
7L Jj_
,'1-h m!l!
f~ lilT 0 1£"
,
s
n.. A !?-? ',fP
&'v ' {JJf
da- Vliu 1t (4 net): cang h(fl1 (ph6 tii)-Suc ~ (I 0 net): nuoi-H~i Trl trung dttong ngtt. Nhat nhi l~p trl b~n. Ngtt kien nhan anh, du
* (l () net) : SL! h~zi, di&u h9i (trdi voi l(J'i)-Mi~n 5£:, (7 net): trdnh A. 1J' ~ o 5t t~ &t , tJt 1J' illi o ~ ffi,, ~ ili ,
nh~p thuy a~. Nhi trl binh, dgu thuy di~n. Quiin ngu giai xua't,
kh(Ji. rhoat khoi.
TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,1 HQC CHO' HAN 167
166

~ ~ /['E, o m
. tranh thtfc bat dl.
54
TU MOl ~~ ~
"""' s
Duong ( 15 net): nuoi-Nhi (8 net): dtia he-Du (12 net): hoi lr)i- DOC THV
Di (8 net): dd.'·-Bfnh ( 15 net): hanh lcun b!ing br)t-D~u (7 net):
quang, nem- Tranh (8 net): tranh gicmh, tranh nhau, gianh nhau . ~ ~ A f~ o 7t g:_ El : rri V. * * 1PJ ? .n o~ ~

D/CH NGHiA ca
El : rr~ )( £l Z ffrJ ' *
Hqc sinh nh~ p hi~u. Tien sinh viet: Nhii'lai ha stf ? Hqc sinh
lit §J ~ .D o7t_ ± El :
viet: Pht,mg phl,l ma u chi m~nh, lai thll' d(>c thu'. Tien sinh viet:
Trang ao cr) nu/Ji ca. Mr)t dtia he dting ben ba ao. Ca thC(v n- ~ o A l' §J ~ , l' §g fJX. A .o 0
b6ng nguai, hoi l'(/o day nuoc. Dtia be cdm banh, nem xuo'ng mc;it Thi~n. Nhan bat d()c thu', bat nang thanh nhan.
mtoc. Nhilng con cd d~u hoi ra, tranh nhau an khong ngr!t.
TU MOl
NGO PHAP
Vie't El (7 net, be) EJ): n6i r!ing-Nhii' iV. (6 net, be) f ): mdy,
nguoi ( dC;Ii tit nhan xung ngoi thti hai)-Ha 1PJ (7 net, be) { ): gl
0 M (qu~n) Ia hlnh dung tu thu'ong d~t truck danh tu d~
bi~u thj so nhi~u, c6 th~ djch Ia "b~y" ho~c "nhii'ng":
(dC;Ii tit nghi Vlfn)-Phl)ng ~ (8 net, bQ *): \'ang chju-Chi z (4
net, be) ) lphi~t]): cua (trr; tit ke't Cti'u)-ME;nh (m~ng) ff[J (8 net,
- Mffi,~te (Quiin ngu' giai xuat) Nhilng con ca d~u brJi ra.
be) 0): 1ai sai khien, m~nh l?nh-Thtl' lit (6 net, bQ .il:J: nay, chrfn
_ Mffil¥J* (Qulin nh<:~n nam lai) Nhilng con nhC;Jn tit
nay.

-
phuong nam hay de'n ( Bai 29).
M~~-,'E~ '~nl'~ (Qulin nghT giai phan dau, chi
ttl' bat thoai) Nhilng con kiln d~u rang stic chien dc{u, den che't
khong lui ( Bai 65).

6 ~ (tranh) Ia ph6 tu lam tn~ng ngu, cl~t tru'oc dong tu,


voi nghTa "tranh nhau, dua nhau":
_ Mffi, ~te, ~~l'8CQu~n ngu giai xuat, tranh thttc
bat dT) Nhilng con ca d~u boi ra, tranh nhau an khong ngot.
_ ~B~~*~Ili~;f(Thi thai phu hao tranlz n~c tai) Luc d6
nhilng nha giau dua nhau gia'u cua (Han thu).
168
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HOC CHO HAN 169

D[CH NGHiA HtJc ti)p § ): s~( hilu hie't-Chung *:.f (]) net, he) !fd: cuo'i cLlllt{, ro't CU(Jc.
H9c tn) I'(Jo tntong. Thd_v hoi r(Inf?,: "Tro den c6 1•i¢c Ri?". H9c - ~ I I\ . I

tro thua ninf?: "(Con) wing /¢nh ch{l m~ de'n day h9c". Thdv n6i
rdng: "T//t liim. Nguoi khonf? h9c tqp, khong thl thanh nguoi".

NCO PHAP
+ D{li tt'tnglzi viilz fOJ (ha)
fOJ (ha) co th~ lam djnh ngcr, d~t tnroc danh ttr, vdi nghla la
"gl, nao" , dung u~ hoi: D!CH NGH[A Clzimmuong
Loai chim /11U(Jng (khi) d6i bie't {in , (khi) khat bie't uo'ng. L(ll
_ i~*1PJ~ ? ( NhO' lai lza stf? ) Trr) de'n c6 vi¢c gi?
bie't lam td d~' trdnh Ki6 mua. Nhii'nf!. con k:'.· l(l hie't bdt churJc
_ 1PJ~1PJB~? ( Ha xu ha thai ? ) Noi nao luc mlo'! tie'nf!. nf?LtOi noi. Chi khong bie't d()C sach, nen sv hi~'u hie't cua
m chung r/It cu()c khong hdng nguoi.
55
~ W\ NGU PHAP
CAMTHU 0 )( (htfu) la pho ttr, c6 nghla "lai, lai them" :
tJi; FiXz Jlj , M 9m ~ , 1~ ~o ~ o 'X §g § ~ , U _ 'X_§g·,g ~ (H{tll nang doanh sao) L«i bie't lam td.
Cftm thu chi thuC)c, co tri thtfc, khat tri <lm. HtfU nang doanh sao, dl _ Jj(~.¥~11) o 11J=t3§7?ft0J' :X.1=f;J\~
(Thuy hO'u thanh
~ J$l ffi o1t ~ =tt ,
§g ~x A § o·It /f_ §g ~~ trqc. Tn;c gia da 6 v?t, h{lll hG'u ti~u trCmg) Nu6'c c6 trong, d~:~c.
tj _phong vG. Ky ky gia, nang hi~u nhan ngon. Duy bat nang dC)c Nu6'c d~:~c c6 nhi~u v(lt do btln. lr;Ii cd nhii'nf? con trung nho ( Bai
,
~ , 55( Jt: ~o ~ *~ 7f ~o A o
70).
thu', co ky tri thuc, chung bat nhu nhan .
6 z!l (chi thu()c) thu'ong d~t sau danh tu d~ chi chung v~
TU MOl "cac loai .. trong cung mC)t lo(,li:
_ fJi;wXZ~ (Cgm thu chi tlwf)c) Cdc loai c6m thu.
C~m fJi; (13 net, be) ~): loai chim-Thu(>c ~ (21 net, be) F):
- rm~=fjJHJXZ.Ji0 ' Yli:n~~$ (Nhi kim ngQC m6i thiet
lor;Ii, loai-Tri ~0 (8 net, be)~): bie't-Htfu 'X (2 net, be) 'X_): lr;Ii, lr;Ii
chi tlz uf)c, htfu san u' ky trung) Ma nhii'ng /oqi nhu vang, ng(,JC,
them-Doanh (dinh) ;g(l7 net, be)'}(): lam-Tj ~ (16 net, be) i_):
than, sdt lr;Ii sinh ra iJ trong d6 ( Bai 90).
trdnh di-Ky ~ (8 net, be) -}::.): /9 lung, di~u lr;I-Gia =tf (9 net, be)
_ ~1-UI~L%1.!.-):tm~,~~Z~ (Truong vong la dl b6 ngu ha chi
~): di~u. cdi, con (trt;J tif)-Hi~u ~ (10 net, be) ~ ): bdt chu6'c-Duy llzuf)c) Giang lur!i di bdt cdc /oai ca tom (Bai 115).
'It (11 net, be) ·1· ): chl (ph6 tit)-Tri thuc ~0 ~ (8 net, 19 net, be)
170 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 171

~'liE (duy) la ph6 tu, nghTa la "chf, chi c6":


_ ·1~ ~8Em=~ , ~5<: =13;~0~ , ¥t- /f~~DA (Duy bat nang dOc
Thai t* (II net, b(l 1 ): hcii-Uing ~ ( 12 net, bt) -H-): diy cl'u-
Thon tt (7 net, be) * ): X(Jm-Quang J.8i (14 net, b() ) ): r(Jng-
thLr, c6 ky tri th(tc, chung bat nhLt nhan) Chi khl5ng hie't d9c sdch, lfoc ¥;-; (9 net, be) * ): £7<5 chU'ng-M§u fiR (10 net, bO 133): m/fu (60
nen Sf/ hi(/ u bie't cua chung r(/t CU(Jc khlJng hc7n!i ngulti.
_ fj :ft ~~{g ' 'l'f:Bi~j~@ (Bach hoa linh l(,lc, duy cue cl()c
m
fr/(rlng \'UcJnR)- Yeu JJ1X ( 17 !let, b(l ).._ ): nu/i-Lan (15 net, be)
~ l: hang xdm-B:;m f'F- (7 net, b() { ): chung b~m-Hoa kiJ (6 net,
thinh) Cdc locli lwa khdc d~u lu!o r!:fng, chi rienfi cue Ia C(Jn tu(fi
b(l lj ): dd:v thuw1n-Thuy~n liJ'd (II net, b() -fit): chie'c thur2n.
t/J'r (Ba i 67).

1)/CH NGHiA Hai iitt


0 *1
(chung) la ph6 tu cl)t tnrdc cl(lng tu ho~c ngO' dOng tu, Hen C(lnh x6m nhi5, u5 m9t ao cl'u, rc)ng chang mulJi mftu. mlr'lc
vdi nghTa la "cut)i cC1ng, ket c~1c, r6t cu()c":
ao rli't trong.lu ndi tren m(it nude, hoiJc mau xanh, ho(ic mau dd.
_~X -A ~D 5~ ' ff,J. /f~DA (C6 ky tri thuc , clumg bat nhu Cr> gdi trong xdm, m(/i cdc IH!n lang gi~ng, dd\· chie'c thuy2n con,
nhan) Nen Sl/ hili'u bie't cua chunfi rf/t CUQC khl5ng being nguiJi. cung eli hdi ([u.
_ ~mJ./GriJ.l.-)J'eJ'i1) (Ng6 clumg bat kha dT kien Doan
c6ng) Cu//i cung tr)i khlJnfi tid R(ip du(lc Docln u)ng(Lieu T6n NCO PHAP
Nguyen: f)ocln Thai uy d(it Sf/ tr~mg).
TRQ TlJ _§}] ~
m
f. Trq tir:
56
-t"'
Pt~
~
~
Trc;i tli la lo~i tt! biiu thi tinh thai. v6n kh6ng c6 y nghla C'-:J
THAI LANG thi ma chi dung trQ' giup cho tlr ho~c ciiu di cho bi~t r6 them v~
tinh th~n, thai clO, phong each bao ham trong cau van ho~c leri n6i.
lj\ tt %' ' ~ ~ ~ ' Jj[ *i +
ffi!z ' ~ Thi dl}:
Ti~u thon bang, hO'u lang duong, quang udc th~p mau, duong _:li .-6-.hC ~!
7j' ~ ¥~ 0 ~ f!j 7j' iii ' ~ ~ ~ ~J 0 p I /' L / '- ·

thuy th~m thanh. Uing phu thuy di~n, ho~c thanh ho~c h6ng ._ Ng6 kim tu hi!
tt r::p -tJ: -r- , m
jlJX 1-* , !J\ xu ra ,
fPJ 11 t* Nay ta phlii chit! ( Thi tlwyit tlinngt?}.
Thon trung nO' ttl', yeu Ian b<;1n, hoa titiu thuy~n, d6ng vilng thai Trong Han van, trQ' tlr rfrt phong phu va da d~ng: vi~c Slr di,ll1g
~ 0
lang. cling rfrt phCrc t~p va t~ nhj, doi hoi ngueri dQc van, vi~t van phai trili
nhi~u kinh nghi~m m&i c6 thi hiiu va Slr dt,mg chung mOt each
TU Md! thu~n nha. Trong thl!c t~, vi~c phan djnh tic dl;lng C'-:J thi v&i nhling
172 TRAN vAN CHANH r o AN THU Tl,l HQC CHO' HAN 173

khia C<;lnh rfrt tinh vi cth nhling tt! thuoc lo<;~i nay Ia mot chuy~n nhi~m VI) t<;lO ra mot Sl! hoa hqp n~lO do V~ am thanh ch(r kh6ng CO y
kh6ng &. ngh1a tt! vi c~ thi.
2. Cac lo{li trd ll't: Nhling phat ngcr ttr thmrng dung trong cac sach c6 la: 15'2- (6 ).

Can cu vao tac dt,~ng ngQ- phap, ta c6 thi chia trq tt! ra Eun 3 a (vi~t), -z;: (vfm), i:fl" (y). ~ (quy~t), ~ (vien), ·11£ (duy).
~ (ng6n) ...
lo;;1i l&n:
Thi d1,1:
(1) Tn;r tir ng[J kh!-
a) Biiu thi hoan tfit: -ill ( da), *(hi), -L- (van) .. . - ~~ f&: r¥:i L.lJ ' ~ * lt
Tdc bi Nam Son, ngon thai ky quy~t.
~
b) Biiu thj keu goi: 3K (lai). -ill ( da). '15' (h~ ).. .
Len ntii Nam Son kia, (ta) hai rau quyit (Thi Kinh).
c) Biiu thj nghi vfin: f(h6), ~(tai), !f~(da), ~(dtr) ...
- ~~9J~ , 1'±1~Z ""f
e) Biiu thi dm than:* (h1), ~ (tai) .. .
Vien hG-u han tuy~n, t~i Tuin chi h~.
(2) Trq tir ng[J j:
C6 dong surfi J:;mh. (; fp Tufn nu6c V¢ (Thi Kinh).
a) Biiu thi h~n ch~:
£r (nh1), ffij 8 (nhi d1) ...
d) Biiu thi sin am (Sin fl.: d~m them, phl,l gop them):
b) Biiu thj xac djnh: -ill (da), * (h1), ~ (nhien), 1% (yen) ...
lt (ky). ~ (thi) ...
c) Biiu thj d~ thi (ngtrng ng~t di neu ra a do<;~n sau): 13 (gia),
Thi d1,1:
* (h1), -m 13 (da gia) ...
- 1t 00. ~ 15?:
d) Biiu thj so sanh ho~c ttrang ttrqng: ~ (nhien), ~0 -ill (nhtr
B~c phong kf ltrcmg.
da) ...
Ng9n gi6 bic mat me (Thi Kinh).
(3) Trq tir ng[J 5m:
3. Vi tri dia tr(l til:
N6i chung, lo<;~i nay thtreng dtrqc dung trong thi cava cac lo<;~i
van bi~n ngau khac. Cling c6 4 lo<;~i nho: La tu trq giup cho tu. cho cac bo ph~n cua ciiu, ho~c cho d
a) Biiu thi dinh d6n (cMm l~i): /~ (h~), 1% (yen) ... ciiu, trq tlr thtreng dt1ng sau tlr ho:;ic bo ph~n rna n6 trq giup.

b) Biiu thi thiem ti~p (dung lam ngcr v1 cho tu khac): - Trong tnr&ng hqp trq giup cho ttr ho~c cho mot bo ph~n cua
~ (nhien), m' (nh1). 1% (yen), :;fi (nhtrqc ), Sf- (h6 ) ... cau, trq tu thueng dt1ng sau tu ho:;ic bo pMn rna n6 trq giup.

c) Biiu thi khm phat. Thtreng chi thfiy trong cac sach c6 nhtr - Trong tmcmg hqp trq giup cho d ciiu. trq ttr c6 thi dt1ng a
Th1~ Thu: .. Ngt.r&i ta cling goi nhling trq tt! nay la phat ng[J tirhay dftu, agiG-a hay acu6i ciiu.
a
phat thanh tirvi n6 thtreng dung dftu ciiu (hay do~n cau) va chi c6 (I) Trq gitip cho m9t b9 ph4n ctla c5u:
174

- ~~ -ill , ~8 OJ W ~ gif EA~


TRAN VAN CHANH

-
roAN THLI Tl/ HQC CHU HAN

m
175

Tu d5, thuy kha dii ng6n Thi d1 hi.


57
Ch/ c6 anh Ttf m6i c6 the' cung ban bpc vt# Thi (Lupn ngtl) ~
(trq giup cho chu ngii) . HUYNH
- Jt ~¥ ~ tzo -ill ~ , mn -ill o ±. 11~ !lf! 1M z ±ill o JN 1& ~ K. o
Van tt! xfm nhudii.
Van [Lr lh4l FrY rang (Sii kj) (trq giup vi ngii). '*
Huynh, phi trung da. Sinh 11 ti thap chi oja. Phuc h~u hfru quang.
B~ Fs~ ' !it 1Jz ~ ~ _t ' f)!& ;'t F,(J
: -;:~:: f*
- ~ IIJ J I \ \

Bai nhien h<;1 vu.


T r-Ei
I. ~ ~ ~~
·r~·::};; *
Van gian, thuong kien thuy bien thao thli0ng, vi quang thi6m
~ !E •fnl if
thu'oc, khu lai v6 oinh, tU'c huynh quang da.
>t -& o
sdm s4p d6?mtfa (M.anh rt}J (trq giup cho trang ngii).
nJ M(JI
(2) TrQ' giup cho d cfiu:
Huynh ~ (16 net, b(> :E_): condom dc5m-Da -ill (3
net, b(> 0 ):
a) D~t &dftu cau (ngii thu trq tu): . l'QY (tr(/ tu)-l.J 15~ (8 net, b(> jj): iJ (giui tu)-Ti _Elf! (8 net, b(> +) :

- ·l'i + ~ -=- 4 ~ , 7\. W! 1t~ ~?f. tha]J-Tha'p 1M (13 net, be) ~ ): dm uut-Dia ±ill (6 net, b(> ±): a(ft.
khu v(fc-Phuc IN (13 net, bQ jj): bz,tng-Bien ~ (19 net, bQ }__ ):
Duy th~p hiiu tam nien xufm, d~i h(>i u M<;1nh Tan.
ho song- Thao ~ (I 0 net, b(> -++-): co- Vi f)!& (13 net, b(> 1 ): nh(;lf,
Mua xufin n.im thtf mwi ba, vua h9i cac chu h!Ju d M.anh Tfin
nho nhen- Thiim F,(J (I() net, bQ F~): (anh sang) nha]J nhay, la/J
( Thuc;ng thtlj.
lanh- Thu'oc ~ ( 19 net, b(> ')\J: la]J lanh-D inh ;E (8 net, b(> ,_.,_. ):
b) D~t & giiia cfw (ngii trung trq tu): yen li;ing, dung yen- Tuc E!D (7 net, b(> p ): chinh la.
- ~~f:k~
D!CH NGH[A Dom dom
Tu~ van thu hi
Dom d6m Ia con trung bie't hay. Sinh ra iJ nui tha/J va tfm uut.
Tn}i dii vao lhu (Ti truy~n). Sau bz,tng c6 cha't sdnfr Bubi to'i, thuong tren nhilng clam co ben
c) D~t & cu6i cftu (ngii m~t trq tu): bo nuuc, anh sang nh(,lf nhap nhay di lf,li kh6ng yen, ( d6) chinh Ia
cha't sang cua dom d6m vqy.
- DJ/f·I~W?
Kha bfrt th~n du? NG{J PHA.P
C6 rhe'kh6ng th4n tr9ng duvc u? (Sii ky). 0 -t!1 (da) Ht tr0 tu cuoi diu dung d6 dinh ngh1a ho~c d6
176 TRAN VAN CHANH TOAN THU n,J HQC CHU HAN 177

bi~u thj ngG' khi xac djnh, c6 th~ djch Ia "v~y", ho~c kh6ng djch: u
song, ho(ic Ia\· gie'ng ( Bai 70).
_ !i/f • ]ff ~-t!1 (Huynh, phi trung dii) Dom d6m Ia con _ ~fltm15~±ili (S6 cam h;tc ti uja) Vai trdi cam wi xuo'ng da't
trung hilt bay. (Bai 73).
- ~~$ 1?:9~ •J:J.N~~w' ~~.L-j_oq~m (fat suat hG'u
1i
tu si, chan si phat thanh, phi dT kh<fu minh dii) De' c6 bon canh,
w
rung cdnh phdt ra tie'ng, khong phdi keu b!ing mi¢ng (Bai 58). 58
_ tiA WJ~~- hz: • NDf'~t'rmm (C6 nhan xung tue han
"'*
~6 m;t:
l:;-

TATSUAT
tam hG'u, tuc tung, true, mai dii) Ngui/i xua gQi ba nguifi bc;m khi
trifi !t:;mh, chinh La tung, true, mai vqy (Bai 75). t:k ~ • 1i ~ ~$ u,~ 15~ Mli T o ~ Fo~ 1L$ El : u-~ ~$
_ 1~~~-~ • OJ~~t-t!1 (SU' cac t~p nhat ngh~, kha vi Thud<!, hG'u tat suat minh u' tu'ong ha. D~ van ti viet: "Tat suat
D ;j\ ' q~ ~ ~ji -;k ·f6J -t!1? J o tz$ EJ : tr!E,~ ~$1i 1Z9
phap dii) Cho m6i nguifi h9c m9t ngh~, (vi¢c d6) dang lam khuon
khff u ti~u, minh thanh pha d<;ti, ha da '?". Tl viet: "Tat suat hG'u tu
mdu vt;ly (Bai 76).
~ •j)l{ ~ ~ ~ • ~ ~ 1-J_ D q~ -t!1 J o
_ rll5ctiBZ.ili?~ • OJUfJ¥1?:9}J-t!1(Co thj nh~t chi xuat m()t, si, chan si pha t thanh, phi dT khff u minh da ".
kha d) bi~n tu phu'dng dii) Vl the' nhin m{jt trifi mQC va /(in, CO thi
phan bi¢t du(Jc bo'n phuong (Bai 79). Tl) MCJI
_ llt?9: .§} Z~-t!1 (Thll' nhG' than chi a nh dii) D6 La bong cua
Tat suat ~ ~$ (17 net, b0 .9:0: con de'-D~ ~ (7 net, b() 9 ):
than nguifi em (Bai 80).
em trai-Viet El (4 net, b0El ): rting-Pha ~ji (14 net, b0 J[): kha,
_ 1ft~±ililll Z.§~-t!1 (Thll' giai dia vien chi chung dii) D6 hoi hr!i-Si ~ ( 10 net, b0 ~~): cdnh (loai chim)-Chan j:J.N (10 net,
d2u La b!ing chang v~ trdi da't trim ( Bai 84).
be) :f ): rung di)ng-Phat ~ ( 12 net, b0 9 "'- ): n6?i dqy, phdt ra-Phi
- ~tEJi5¥F!f~ztj! ' mH>*'§/f~~m (Tuy Cu' thanh bfrn ~~ (8 net, b0 ~~): chdng phai, khong phai.
chi canh, nhi tam vj thuong bat an l<;tc dii) Tuy song trong' cdnh
thanh bdn ma long chua tung chdng an 1•ui vqy ( Bai 113).

6 1t: (ti) Ia gidi tu dung d~ neu len b6 ngG' chi noi chon
ho~c thai gian:
_ ~15~ *~AAZ±ili (Sinh ti ti thap chi dja) Sinh ra ;; noi tha]J
l'(f (im uot.
D!CH NGHiA Con de'
_ ~'T15~#1i$ (TrG' zi blnh trung) Chaa (j trong binh (Bai 59).
Dem thu, c6 dl keu u
duoi bile tu/mg. Em Jrai hoi chj rling:
_ W::~Z.1J~ • ~Jf'X15~i"PJ • ~Jf'X15~# (Am thl!c chi thuy, "Mi¢ng con de' nhd, (the' mel) tieng keu kha ldn, tC;Ji sao the'?" Chi
ho~c thu zt ha, ho~c thu zi tinh) Nuoc dung cti an u6ng, hoijc la:v I'!
178 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 179

trd 1/ti rdng: "Con de' c6 bo'n cdnh, rung cdnhphdt ra tie'ng, (chu) TU MOl
kh6ng phai keu bling mi~ng". Que' fi (b() *): cav qul-LQC ~ (b() *): mau ll:f.C (mau do
xanh P6'i Pang htJp thanh)-D~m 1~ (b() ~ ): lqt, nhqt-Ngf) ~ (b()
}___): gijp gu-Ni:mg 1/1 (b() ~ ): nbng, dtjm (trdi v6'i d~vn)-Phac tl
NGU PHAP
o ~W (pha) la ph6 tu <l~t truck hlnh dung tu, co th~ dich
"kha, tudng do\ rat" :
(b() t ): ddnh khe-Ham '*
(b() xJ: d~u (ph6 tt.l)-A.i ~ (b0 ,~,):
yeu-Hoa :fO (b() 0): tr(Jn !6.n 1'6'i-Dtiong mf (b() *): cha't ngQt,
_ u.~~~M:k (Minh thanhphd d<:!i) Tilng keu khd l6'n. du(/ng-Tru ~r(b() ~): chua ca't-Tuy !Rff (b() 'ft): du (lien ti:t)-
_ $JT M~M~ (Tan van phd da) Tin tuc khd nhi~u. Lich Jf1 (b0 r): trdi qua-Nhi ffi] (b() ffi]): the' ma (lien tu)-Do 1~·
_ ~]:!7-,. (Pha ctl'u) Khd lau (tuong cUJ'i tau).
(b() 1 ): hiiy con, l'dn con-Li~t 7.!~ (b() , .. .): mqnh, nbng.

6 ~F (phi) ta pho tu phu ajnh, co nghla "kh6ng phai ta,


D!CH NGHlA Ctiy qui
ch~ng pha i Ia":
Trong san trbng que: fa n6 /uon mau ll:f.C. Mua thu no hoa,
_ tJN ~~~ ' JF 1-:.ZDU.~t!L
(Chan si phat thanh, phi dl
hoijc vang thdm, ho(ic l'ang nhqt. M6i khi g(ip con gi6 nhf, huang
khfiu minh da) Rung cdnh phdt ra tie'ng, ( chu) khong phdi keu
nbng dtjp vao mii.i, m9i nguiJi d~u yeu thich. Hoa rf.:lng, lfi~v cti
bling nzi~ng.
_ r~F~, , ~~O~,Z~? (Ttl' phi ngu, an tri ngu chi l<:1c?) tr¢n v6'i ctu·ong, chua trong l9, tuy lau ngay ma huang vdn con
Ong khong phdi Ia cd, lam sao biei dutJc ni~m vui ciia cd? (Trang nbng.
ttl: Thu thiiy).
NGU PHAP
w 0 w
(mfii) trong bai hQC tren OUQC dung nhu ph6 tu, voi
59 nghla "moi lfrn, moi khi", d~t truck d()ng tu (so sanh voi each
fi dung chu m6i ci de bai 62, 67 va 69):
QUE _ fjj~ft;!z@l ' 1/l~tl4 (M6i ng() vi phong, nung huang
phac ti) M6i khi gijp con gi6 nhf, huang nbng d()p vao mii.i.
]}! ~ fl fi ' ;!=t ~ '* *~ 0 fj( ffiJ l}fJ
Dlnh trung chLing que', ky di~p thuong ll,lc. Thu thai khai hoa,
:rr ' _ fB: ~'if e 1~ ~ ' £' Jt ~ ;l=t ~ (Ma u ke m6i dac thtfc, tat
nt'; nt'; '* ~ "'= 'Ell '!!Jir [;1';1 '111l 21'5: B"t tien hoan ky s6) Ga mr; m6i khi kieln dutJc thuc an, tru6'c hit ta't
.i0I f1~;. 1!\ ' r~
'7:(: -tr
!:'.)(. ?* ' .9)(, 'f:x. o fB: 'ffffi. s
ho~c tham , hoac dam hoang. Moi ng() vi phong, nung huang phac
g9i ga con (Bai 66).
z
4 ,A JC&. ~ o :tt ¥% , JfX J;J :to tm , ~J n~ fl=li r:? ,
ti, nhan ham ai chi. Hoa l<;lC, thu dl hoa duong, tru u blnh trung, 6 frt. (ham) Ia ph6 tu, nghla Ia "d~u":
1EtE ~rr 7-.. rm ~ 1~ r.u o _ A.roX~Z (Nhan hizm ai chi) M9i nguiJi d~u yeu thich n6.
tuy ljch ctl'u nhi hudng do li~t.
TRAN VAN CHANH roAN THU Tlj HQC CHU HAN 179
178

trd lai rling: "Con de' c6 bo'n cdnh, rung cdnh phdt ra tie'ng, (chu) ruM6I
kh6ng phd i ke u bling mif ng ". Q ue' t! (bQ *): cdv que'-LQc *fl<. (b(> fTd: milU l~c (mau do
xanh vai vang hQ'p thanh)-D~m ¥~ (b<) { ): lc;zt, nhqt-NgC, ~ (bQ
NGO PHAP ]___): gi;ip gu-Nimg 1~ (b(> { ): n6ng, clqm (trdi vai dc;zm)-Phac m
0 ~~ (pha) Ia ph6 tu cH,it trvdc hlnh dung tu, co th~ dich (b(> 1 ): dcinh khe-Ham ~ (b(> j(J: d~u (ph6 tU')-Ai ~ (b<) {,,):
"kha, tVting do\ rat" : reu-Hoa ;fO (b(> D): tr(m ldn l'(Ji-Du'ong ~ (b<) *): chd't ngQt,
_ u,~ry£~~* (Minh thanh plui dl,li) Tie'ng keu kha fan. ctu(/ng- Tru ~T (b(> ~): chua ca't- Tuy SltE (b<) it): du (lien tU'J-
_ *JT M~~ ~ (Tan van pha da) Tin tuc khd nhi~u. Ljch Iff (b<) }): trdi qua-Nhi 7fij (b<) [fij): the' ma (lien tU')-Do 1f1·
_ ~~~ (Pha cuu) Khd ldu (tu®g do'i ldu).
(bQ 1 ): hiiy con, l•dn con-Li~t ?.~~ (bQ ""): mc;znh, n6ng.

6 ~F (phi) Ia ph6 tu phu d!nh, c6 nghia "khong phai Ia,


D!CH NGHiA Oiy qui
ch~ng phai Ia ":
Trang san tr6ng que: Ia m5 lu6n mau l~c. Mua thu nil hoa,
_ tffi ~~ry£ ' ~F .[..)DU.~ill (Chan sf phat thanh, phi di
hoi;ic vang thdm, hoi;i.c I'Gng nh(Jt. M6i khi gi;i.p C(}/1 gi6 nhf, huang
khftu minh da) Rung cdnh phdt ra tilng, ( chu) kh6ng phdi keu
n6ng c1qp viw miii, mQi nguifi d~u veu thich. Hoa r~ng, la~v eli
bdng mifng.
tr9n vai ctu·ifng, chua trong lQ, tu_v ldu ngay ma hu®g win con
_ r~FJP, '
~~DJP,L~? (Tu phi ngv, an tri ngv chi l?c?)
Ong khong phdi Ia cd, lam sao bier du(/c ni~m vui cua ca? (Trang n6ng .
til: Thu thuy).
NG O PHAP
m 0 fjj (m6i) trong bai hQc tren dV<;5c dung nhv ph6 tu, vdi
59 nghia "moi lftn, moi khi", d~t trVck d<)ng tu (so sanh vdi each
t! dun g chG' m6i ci de bai 62, 67 va 69):
QUE _ ~~f]\'J@l ' 1~~m4 (M6i ng<) vi phong, nung hvong
ph ac ti) M6i khi gi;i.p cun gi6 nhf, huang n6ng clqp vao miii.
&I $ f! t!, ~ ~ m *fl<. of:k 1B i7fJ 1t, _ iE:*l ~fll} ~ ' £'7t~~W (Mau ke m6i d~c thtfc, tat
£Yinh trung chung que', ky di~p thVong ll;lc. Thu thai khai hoa,
Q)G i* , QX: ¥JR. ~ o £J ~ ftJ m,
1114 ~
ho~c tham, ho?c d<;1m hoang. Moi ng(> vi phong, nung hVong phac
* ti e n hoan ky s6) Ga mf m6i khi kilm duQ'c thuc an, truc!c hit td't
g9 i ga con (Bai 66).
4 ,A Jt&. ~ Z o 1t m: ,Jf~ 1) ;fO ~ , ~r 15~ ttli $ ,
tj, nhan ham ai chi. Hoa l<;lC, thu di hoa dVong, trG' v blnh trung, 6 M. (ham) Ia ph6 tu, nghla Ht "d~u":
!Ett ~ :A rm~ 1~ r.u
o - A!9X.~Z (Nhan hiun ai chi) MQi nguifi d~u yeu thich m5.
tuy l!ch cliu nhi hVong do li~t.
180 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CH(/ HAN 181

_ ~~J;Jgl(:~ (Uio thieu ham t~p) Tctt eel gill tre ct~u lf:l t<lp. Tl) MOl
Liem ~· (bQ kk ): hue mclnh nu1nh bling tre, brJc rem; ttfm rem-
~ H (tuy) Ia lien tu bitiu thj nhLr(jng b(), djch Ia "du, cho each jj~ (b<) ~ ): ngan ro-TrO' 13.§. (b() ~ ): can tro, ngan lgi, chdn-
du, tuy": Hoi 17<. (b() )\J: tro- Triin ~ (b() ±>: hf:li b(im- Viem ~ (b<) }():
_ ~f:E~~iffi;g=1®?.~{ (Tuy ljch cli'u nhi hLrdng do li~t) Tuy /au m5ng-Nhi«%t ~(be) ,,. ,): mlng-Te m5c (b0 ++-) : che Ui/J di-Nghiem
ngay nul huang win con nrJng. ffi (b() 0): ng(ft, huo't-Han ~ (b() ,_.,_,.): lgnh, ret-Ngtj ~ (b<) /J\):
_ ~f£~1~~Z.t.l ' iffi{,'*~7f 37:~ -ti2 (Tuy cu thanh bdn ngtin lqi, cho'ng /gi-HQ p (bQ p): cU:a m9t ccinh, ctia ccii-Dii fti
chi canh, nhi tam vj thut'1ng bat an lac da) Tuy so'ng trong cdnh (b() }=t): ctia so?.
thanh bc1n ma long chua ti:lng chdng an 1•ui 1'(lY (Hcli 113).
D!CH NGHiA Bti:c rem
0 rffi (nhi) trong bai Ia lien tu utmg u0 bitiu thj y nghjch lai, Rue rem ctur;c dLing, cr5 thi ngcln trong ngoai, chdn tro bf;li.
Mua h« m5ng m!c, dung rem af che m('it trai. Mua dong lgnh
thuong c6 thti djch Ia "nhung, ma ":
bu//t, dung rem eli ngan girl. VI the' ctia ccii 1·a ctia so' d~u c6 thi
_ ~f:E~~iffiW1®?.U (Tuy ljch cli'u nhi hLrdng do li~t) Tuy 1/iu
dung rem.
ngtly mc'r hurJng vdn con ndng.
- 7f*'Jiffi[P] (Bat L(OC nhi c16ng) Kh/Jng h(/n ma nen. NGU PHAP
_ ~~iffi1'f ~ (V6 kh nlzi hG'u h<,ti) Kh6ng l(!i ma con c6 + Cdch di'tng lrfl tic z
(chi)
hgi. Z (chi) Ia m()t hu tu rat th6ng dt,mg cua Van ngon. ChG'
_ f:f~iJiffi~~- (HG'u ky danh nhi vt) ky thtfc) Cr5 danh z (chi) trong bai h<)C tren OUQC dung nhu tr<.;i tu uti noi ket chu
ma kh6ng c6 thi/C ( c6 tiing nhung khong cr5 mie'ng). ngG' voi vj ngG', thu tieu tinh d<)c l~p cua cau, bien ct,~m chu vj
thanh m()t thanh phfrn cua cau phl"tc. Thi dt,~:
m _ 1Jt Z FSJ=H ' OJ .1-)r~ VJJ~ , 13.§. M~ (Liem chi vi dt,~ng,
60
kha dT each n<)i ngo;,ti, tr<i h6i tran) Buc rem du(!c dung, c6 thl


LIEM
ngan trong ngoai. chdn tro bf;li (trong diu na.r, "liem chi l'i df;lng"
tro thanh thanh ph!m chu ngii).
- W.x fB:Z.~-1-~ ~ (DG' phu mau chi ai tlr YO di) Khong
~ z F.S m, OJ .L-J. ~~ v.J 71- , ~.§. tJ< ~ o ~ s~
khcic gl cha mf! thuang con ( Bai 66 ).
_ ~i~tJt 8 zte?9: ' OJ .l-)fJ¥1Z.9:1J-ti2 (Co thi nh~t chi xuat
Liem chi vi dt,~ng, kha dT each n<)i ngo<:J.i, tr() h6i tr~n. H<:J. thai
* ,m ~ • tJ ~ o ~ a s~ ~ ~
viem nhi~t, dt,~ng liem dT te nh~t. D6ng thc'1i nghiem han, dt,~ng
,m m<)t, kha di bi~n tu phuong da) VI thi nhln m(it trai nU?C va I(in,
cr5 thi phan bi~ t du(!c bo'n phurJng (Bel i 79 ).

• u ,
~ ~ o rl15( r~ .P , r11 , iii , -'E§- OJ o m• w
liem dT ngtf phong. Co mon, he), song, du, giai kha dt,mg liem.
-
182 183

~
TRAN VAN CHANH

61 ac hiw hb'?) Con hav con mijc do don, khong bie't lt;mh sao?
1X g
1
$-tf.~;fi ( D~ nien tlut(fng tri) Em trai tulfi con nho ( Bai
y
68).
JB: ~ M~ A. ~ , HJ B : u- ~ r6J ~ ¥ ~ ,~ @ 3f (h6) Ia trQ tu cuoi cau dung d~ ho i, thuong c6 th~ djch
Trang nhi tuong nh;1ip hQc, mau viet:"Nhi thu<._'in g truck don y, bat
:W ~ -¥ ? A z 1X ~~ ' !EJ ~ ~ fffi ~ ,~ B 7:. Ia "chang?, sao?, kh6ng?", ho~c d6i
khi kh6ng djch:
giac han h6? Nhan chi y phl)c, nhan han thlr nhi dj , kim nh?t thien
_ ~~ ~-* :;& '/f:W~-¥? (Nhi thuc;lng truoc dan y, bat
¥*, OJ~ 31<: 1X_.n ~ B: u-~if.n o ~ ~ ?xfffi t±l o giac hiw hb'?) Con hiiy con mijc do don , khong bitt lg_nh sao?
Iuong, kha djch giap y". Nhi viet: "N~c". To<,J.i dich y nhi xuat. _ t§.B : r,m9;o:1Jrt=D-¥? CT6 viet: Nhi tri phuong huang h6'?)
Ong n9i n6i: Chdu c6 bie't phuong hut'!ng khong ? (Bai 79).
TU MOl
Trang jfr (b() -H-): h9 Trang- Thu'Q'ng fSj (b() ~/ ): hay con- ~ !2SJ (nhan) Ia gioi tu c6 nghia "do, tuy theo":
Tru'oc ~ (b() -H-): mijc do-Dan (don)¥ (b() 0): dun, chie'c-Giac AZ.?x~~ , IE]~~fffi~ (Nhan chi y phl)c, nhiin han thlr nhi di)
:W (bQ ~): bie't, cdm thay-H6 -¥ (b() ) ): tr(f tu, dtjt cu(/i m9t ciiu Qu&n do ciia con nguifi do (tuy thea) lg_nh n6ng ma khdc nhau.
nghi van-Ph1;1c ~~ (bQ ~ ): qudn do-Nhan IE] (bQ 0): do, tuy theo- 0 ffij (nhi) Ia lien tu bi~u thj slf thua tiep, cho biet phuong
Thti ~ (b() B): ndng-Kim ~ (b() A): nay, hom nay -Lu'dng ~g thU'c, ly do cua d(mg t<'ic ho~c hanh vi, thu'ong c6 th~ djch la "rna ,
(bQ ~ ): mdt-Djch ~ (b() B): thay do'i-Giap 31<: (bQ -}IJ: hai LOp, r6i":
kep-N~c ~if (b() ~): vang-To:;.i ~ (b() L 12net): r6i, ben (ph6
_!El~*~-rm~ (Nhan han thlr nhi dj) Do (tuy thea) lg_nh
ru). n6ng ma khdc nhau.
_ ~~tx_ffi]t]j (To<,J.i djch y nhi xuat) Bfm thay do ma (rbi) di
ra.
D!CH NGHlA Chile ao
Be Trang sdp vao h9c. Mf n6i: "Con hay con mijc do don, - t~ ffij ~~z (Trich nhi chli thlfc chi) Hdi rbi na'u va an
khong hilt lr;mh sao? Qudn do cua con nguifi tuy thea lr,mh n6ng no (Bai 63).
ma khdc nhau. Hom nay trifi mat, con nen thay do kep". Be ddp: _ {t~~ffij ~ (Khuynh h6 nhi tuy) DfJc b&u ru(fu ma uo'ng
"Vang". Ben thay do ma di ra. say.

NCO PHAP 0 ~ (to~i) thuong duoc coi la ph6 tu dung d~ bi~u thj ket
0 [6j (thu'Q'ng) Ia ph6 tu, dich nghia "con, van con, hay con" : qua, c6 th~ dich "the r6i, do~n. ben":
_ ~rED~¥ 1X >/fit~-¥? (Nhi thzt(fng truoc dan y, bfrt - ~~:t(ffijt]j (To(li dich y nhi xuat) Ben thay do ma di ra.
- ~~B~±g:f{ (To(li an thai b6i du'ong) Ben thea thai ma
184

~ y()AN THli TV HQC CH U HAN 185

\'Un bbi nuoi duang (Bai 63).


_ -BjB~fi3~ • 5Ltfj~ • ll'lJ~~?liiU~UM6i van gian, huynh
m chieu <1~. a6ng (C)a on kh6a) M/Ji hu6'i tffi, anh vJy em lc;Ii, cung
nf,?(1i on he/ i ( !Jd i ()8 ).
62
~ 1ffl
SAI TAO a !f. (tao) Ia danh tu dung nhu ph6 tu lam tr~.tng ngu, cGng
m @. Z 9=' • ?f Wl B fl • +
1i fi5 A o ~)?: ffi 8 voi ng hTa Ia "sdm": £l8Ef!.~ (Moi nh~t tao khc1i) MJi ngay d(iy
Phong oc chi trung, 6 ue nh?t tfch, bat nghi cu nhan. Co moi nhat S(fm.
¥ ~ . £, m w 1ffl ±m 1ffl a~ , 7t
o L-:J 1J<: 7£1 z .~'i
tao khc1i, tat dt,mg tniu tao clja. Tao th<'1i, W~n dT thuy sai chi, tile @ £\(t at) Ia ph6 tu bi€u thj Slf tat nhien, djch nghTa "at, at
13< ~ /f :t~ 0
phai , at se, tat":
hoi trftn bat duong.
_ ~)l:fij El _If!-~ • ,£,R=l wtm±ill Co moi nh~t tao khc1i, tat
dt,mg tni u tao clia) VI the' m6i ngay dgy S(fm, phdi dung ch6'i quet
T£) MOl
m{it d(It.
Sai 7£1 (b() ? ):
rdy nuac- Tao 1ffl (bQ :J ): quet-Phong JJj (b<) _ -l]:r;t£l1~:ft, ·£~7t~~W (Mau ke moi clac tht.fc, tat
p): bubng-0 ?f (b() ? ): da, nhap nhua, bt/n thlu-Ue f~ (b() 51(): tien hmi n ky sc'\) Ga mt: mr3i khi kiem dU'(IC thUc an, tntrfc h{t t({t
nhap nhua- Tfch fl (b() ~): ch(ft chua, dbn l9i-Nghi :§: (b() ~): phai g9 i ga con ( Bai o6).
thlch nghi, thich hc;p- Tniu w
(be) rtJ ): cay chdi-Du'o'ng :m
(bQ :J ): dgy len, ca't len, bay len.
0 7t (tie n) Ia ph6 tu lam tr~ng ngu, c6 nghTa "truck, truoc
het" , cl i;i t tnJoc cl()ng tu:
D!CH NGHiA Ray mtuc quet dpn
_ fffi= 8~ • Jtl-J 1j<: 7~Z • ~lj;l)<~/f m(Tao thoi, tien dT
Trang nha, nhflng db do ba?n nu5i ngay m9t chat chua, khiJnf? thuy sa i chi, rae hoi tran bat duc1ng) Khi quit, truac he't ta:v nuac
hc;p vai nguoi iJ. VI the' mJi ngay d(IY sam, phdi dung ch6'i quit ray, th i f ro b~i khr'5ng hay len.
m(it da't. Khi quer, tntac he't la:v nur!c rdy, thi tro b~i khong bar _ BJ:r;t£J1~:ft • ,£,7t~~W (Mau ke moi dac thlfc, tat
len.
tien hoa n ky s6) Ga m~ m6i khi kiem duc;c thuc an, tntac he't ta't
phdi g9 i ga con ( Bai 66).
NGO PHAP
0 ffj (m6i) Ia cl~i tu bi€u thj Slf tn,Ic chi a€ chi tung cai m() t, 0 ~U (t:i c) Ia lien tu, thuong dich Ia "thl", c1€ bi€u thi ket
cl?t truck danh tu, c6 th€ djch Ia "moi, moi m()t, tUng, mQi" (so qua :
sanh voi chu ffj (moi] Ia ph6 tu c1 bai 59):
- :tffi= ~ ')tJ;J 1J<: 7£1z • ~ljt3(~/fr~(Tao thoi, tien dl
_ ffj 8 Ef!.~ (M6i nh?t tao khdi) M6i ngay dgy sam. thuy sa i chi , tile h6i tdn bat duc1ng) Khi quet, tru(/c he't ta:v nuac
186 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 187

rdy, thi tro bl-{i kh6nt? bay len. Du ~ (b() }__ ): vLf(Jt qua, vur;t hon.
_ ~ ~ Fo~ '!'l!J ~f ~ z(Kh<kh huu van, tdc c5'n dap chi)
Khdch cr) hoi thi kinh dln trd fiJi (Hili 82). DJCH NGHiA Trdng dt].u
_ L-J£#~~8PJ~' mfr!'l!J@#~~(DT linh M mieu h<:tng, Be Hoimt? tr6ng cay dQ.u trong vuiln. Chdng bao lau, (d(iu) ndv
mieu hanh tdc linh minh) Dung chuang huc}c vao cd' meo, meo eli nuim. (Be) mung !dm. Ben theo tlu!i mil vun bJi nuai du·iJng. Ml(v
thi chuang ke u ( Bai 83 ). thcing sau, (cay d(lu) no hoa, ke't trdi. (Be Hoang) hdi r6i mfu cln.
_ ·Jt i.Y ¥~ ~!J ::IF~ (Duy sa m(,lc tdc bat nhien) Chl c6 sa N6i rling: "f)6 Ia nhilng trai tai c6 clu(Jc nlu! stlc kh6 nhqc, nen
nu:~c thi khang nhu the' (Bai 92). (tai) cam thifv ngon h(Jn blnh thuilng ".
m
NCO PHAP

f!
63
D
0 z (chi) trong nhG'ng tnrong h<;1p sau day du'Qc dung nhu'
mot d<:li tu chi thi d~ thay the va chi' l<:li nhG'ng ngu'oi ho~c su' v~t
--'-L-

CHUNG DAU
da neu ra d truck (so sanh voi z
!chi] a bai 60), va thu'ong c6
th~ dich Ia "n6, c.16, c.1i~u do, di~u ay, cai ay ... ":
Ji ~ fj R II] r:j:J o *~•§It ~ o :l\ ~o~
Hoang nhi chung d~u vien trung. Vi ky, phat nha. D<:1i hi. To<:ti (
_ j[ii!jffi];W ~z Trich nhi chU' thtfc chi) Hdi r6i na'u va iin
tt ~ ±g: It 0 l5z J=j 1& ' 1m 1t *5 ~ 0 jiliij ffiJ 1t n6.
an thoi b6i du'ong. S6 nguy~t h?u, khai hoa ket giap. Trich nhi chU' _a ~t £J 1~~ , ~,7to~
~ Z. o B : qJ:t -i§- *1J ?JT 1~ 13 ' jlj5z Jt ot ~ ~
thtfc chi. Viet: "ThU' ng6 lao ltfc sd d5c gia, co giac vi my du
;!t ~ ;(5 ~m-::k ' ~1J 61Z
o (Mau ke moi dac thtfc, tat
tien hm1n ky s6. Nhu'QC ng0 mieu khuytin, t~n ltfc h<) chi) Gil m~
~ {i1Jo
m6i khi kie'm clu(Jc thtlc an, truac he't ta't g9i ga con. Ne'u gijp
thuong da ".
meo, ch6 thl he't stlc che chiJ cho con ( Bai 66) (trong cau nay, z
chi chllt? i va tha\' the' cho ky s6 ).
TU M(JJ
_7J'~ i~ 1~ o tii 13~ ?f tvJ ' :X.~ ;j\~ o ~ Z ·~ ¥3Z W]
D~u R (b<) _II): cay dQ.u, ht?t clQ.u-Ky ~ (b<) t, ): bao lau-Nha (Thuy hG'u thanh trQc. TrQc gia da 6 v?t, htfu hG'u titiu trung. Am
?f (bQ -++-): mdm cay-An ft (b<) :f ): can eli, cb;ta theo-B6i ±g: (b<) chi, di tri b~nh) Nu(Jc c6 trong, dl-(c. Nu(Jc d~:tc c6 nhi~u I'Qt do
±): la:v cla't vun cay-Sd l5z (b<) J ): ma:v,
vai-Ket t5
(b<) *): h6a b!ln, lc;~i c6 nhilng con trung nho. Uo'ng n6 vao, dJ sinh ra b?nh
thanh trdi, ke't thanh-Gia p ~ (b<) -++-): qua clQ.u- Trfch :tliiii (b<) t ): ( Bai 70).
hdi, be, ngdt lay-Chti ;W (be),,.,): na'u-Ngo -i§- (b<) 0): tai, ta-Lao z
- T ±. ~ ~ ' ft~ (Dinh sinh hG'u d~, th~m ai chi) T!'O
*(be) 1J): kh6 nh9c-Sd pfj- (b<) p): tr(J tit ke't ca'u (xem Ngil phap, Dinh c6 cltia em trai, tro ra't veu n6 (Bai 81 ).
bai 77)- Vj ot (be) D): vj (do /u(/i ne'rn bie't)-My ~ (be) $): ngon- ~~~A, ~~~__t~, 21±Tt1zJ.g:z<Nhi yeu
188
TRAN VAN CHANH roAN THLI n.J HOC CHU HAN 189

khach nh~p. thlnh khach thu'(_ing tQa, ky t<,J.i h<:t vj b6i chi) /Je mai }.__): twin /J-Pham fL (b(> Jl): n6i chung, pham (di to .v rffng
khach 1•ao. nu!i khach nf?bi ch/f tren, con minh thl d ch6 duoi tie/; qudt)-Ph6ng 1J'X. (b(> :R ): huang tha rd-H~ 8~1 (b(> 8 ): thonf? thd,
khach ( Bai 82) (trong diu nclv, z (chi) chi l~1i l'a thay the' cho
nhan h<'·
khachJ.
D!CH NGHiA Bay di?unhqt (bay ngay trong twin)
6 Jl:t ( (thU') Ia d<;1i tu chi thj, trong bai h9c tren c6 nghTa Bay di~u nhf)t Ia: chu nhi)t (nhf)t difu), thu hai (nguyft difu) ,
"d61a": Jltg*:1JrJT1~~(T/ulng61ao llfc sd dac gia)D6la thti ha (hoa di¢u), thU fL( (thuy di~u), thU nam (m()c difU), thtJ SUU
nhiinR thti toi c6 clu'(Jc nha sti·c kh6 nlu;c. (kim difu), thti bay (tho? difu), R9i Ia m9t twin. Pham g(ip ngay
w chil nh(lt, cdc truang h9c d~u dLt(JC nghl.

64 NGO PHAP
t fftl B + Cach dil.ng clu1 fL
(pham)
THAT DI$U NHAT fL (pham) Ia ph6 tu dung d~ bi~u thj slf t6ng quat, thuong
c6 th~ dich Ia "pham, pham Ia, he , dc;ti khai, n6i chung":
t Btl 8 1tf'El B Btl'El J=1 Btl•El ')( _ fl~ B~ZB '·~Hx~1Jj(B~(Pham ng(> nh~t di~u chi
That di~u nh~t gia, viet nh~t di~u, viet nguy~t di~u. viet hoa
Btl•El JJ<. Btl• El * fftl•El iz Btl• El ±
di~u, viet thuy di~u, viet m(>c di~u. viet kim di~u, viet th6 di~u,
B~·
nh?t, hQc hi~u giai ph6ng h<;l) Pham RQP ngay chii nh(it, cdc
tntilnR h9c d~u dur;c nghl.
_}L~ $.Ifn. ' ~/f~*J?. (Pham huu khi huyet, m~c bat
~z-~ofl ~ B B~z B·~ fX~ n!x ton than) Pham c6 cung dong mdu, khong ai La khong ton tr(mg
vi chi nhat chu. Pham ng(> nh~t di~u chi nh~t, h9c hi~u giai
ph6ng nguai than ( Ba i 106).
H~
ha.
o w
65
Tl] MCJ/
~ ~~
Di~u B~ (b0 8 ):
anh sang m(it tn!i (a day "tha't difu" chl m(it
trai, m(it trang va nam vl sao hda, thuy, m9c, kim, tho}M()c * NGHlDAU

(b(> *): cay g6 (a day la ten m()t himh tinh, tuc M()c tinh hay sao ~ @ J=\ $ , tt ftr I~ o - B , Ji . ~ ~
Mqc)-Kim iz (b(> iz): vimg (a day La ten mqt hanh tinh, tuc Kim NghT eli huy~t trung, tinh hieu dau. Nhat nh?t, hoang nghi hac
tinh hay sao Kim)- Th6 ± (b<) ±): cta't (a day La ten mqt hanh ~ /JX M rm tB o :§IJ ~!f! n~ !Y'~ iW , ~ ~
tinh, ttic Tluf tinh hay sao Tho)- Vj ~ (b(> § ): gQi la-Chu ~ (b(> nghT thanh qufrn nhi xuat. Li~t tr~n u' giai tien, cac cu nhat
191
TRAN VAN CHANH roAN THV Tl! HQC CHU HAN
190

15• ~ 3:. $z o U Pi~ll ~·~JE::f cac th~mh ph~n d6.


phu'ong, ngh1 vu'ong suat chi. Quan ngh1 giai phan dau; chi nr bat Thi dl}:
~ 0 - a! 1 -B- w-=r- rPJ W3 w
thoai. Hi!Ng6 dfr tu d6ng b~nh nhi!
Oif T6i v6i 6ng Jj hai nguiri d6ng b~nhf ( Phan B<)i Chau:
ru Mal Vier Nam vong qu6c sif).
Nghi ~ (bQ ,:R): con kie'n-Dau ~~~ (bQ !10, ) : danh nhau-Tinh '1:1
(bQ '!' ): tinh (ban ch(it cua nf?U(fi hoijc v(it)-Hie'u ~T (bQ 'f;r:): ham 2. Thfm tir c6 the':
thich-Hiic ~ (bQ ~): mcLU den-Li~t ~lj (bQ iJ ): bay ra, dim- Tr~n (1) Bi~u thi SlJ cam d<)ng, thli'011g x6t: at (y), OJ (hi), a& (ta) ...
~!![ (b0 ~ ): tr4n (hinh the' qudn d()i khi danh nhau)-Giai W~ (b9 (2) Bi~u thi dau d&n: O!, §!,0~, '1'~- ~~-§*(hi), Oi:O!(y hi),
~ ): bt!c th~m-Cu ~ (bQ t ): chie'm giu-Vu'dng 3:_ (bQ _:[): vua- 0,[%0-f (6 h6), -TO,& (vu ta) ...
Swl't $ (b9 :Q;): ddn, chl huy, cai qudn-Phan Jl (bQ --};:.): rang (3) Bi~u thi n6ng gii;tn:,~, 15'~, ~' (6), PtQ&(sfrt ta) ...
sac- Thoai ~ (b9 L): lui . (4) Bi~u thi kinh ng(,lc, hoai nghi: O-f (h6), Of (hu) ... •
(5) Bi~u thi tan t1:1ng: §!(hi,) 0,[%0-f (6 h6) ...
D[CH NGHlA Kiin ddnh nhau
Kie'n iJ trong hang, tinh thich danh nhau. M()t hom, kiln vang, (6) Bi~u thi oan hi;in ho~c ti~c nu6i: 0~ (hi), at (ho<,1ch) ...
kiln den h9p thanh dan eli ra. Dan tr4n iJ tru(Jc bt!c th~m, m6i dan (7) Bi~u thi ph an d6i: OOJ (ha) ...
chilm gia m()t phucYng. Vua kiln chl huy dan kiln. Nhung con kiln (8) Bi~u thi keu goi: Of (hu), a& (ta), §!(hi), : 6
: (tu) ...
d~u rang sac chiln da'u, dln che't khong lui. (9) Bi~u thi tan thanh (dung trong diu d6i dap): ~(nhien),
Oi (duy), ~ (ni_ic), fm(d6), lfu (du) ...
NGO PHAP
THAN Tlf ll_i ~
m
66
1. Thfm tir: £1:
~t
Than til cling la m9t lo<,1i tu bi~u thi tinh thai, dung d~ keu goi MAUKE
hay d~ b<)c 19 mQt tinh cam dQt ngQt phat ra tlr trong long.
Than tu v6n kh6ng c6 y nghia Cl:l th~, cling kh6ng c6 mQt SlJ
a ~t ~~ ~P . ~ a
M au ke phu noan, s6 nh~t th~mh
PX: m ~ a t±l 1:r .
o
s6. Tuy mau xuat h~mh, vj
*
lien M tac d1:1ng nao v~ mi_it ngfr phap d6i v&i cac thanh ph~n khac ~ ~ WI o fJ: ~t ~ 1~ ~ • 'JC, 7t a~ ;!t W o :g:
trong diu va thtremg dtrQ'C Slr d1:1ng dQC li;ip (v~ m~t ngfr phap) v&i thuong vien ly. Mau ke moi dac thl,l'c, tat tien hoan ky s6. Nhll'QC
roAN THV Tl,l HQC CHU HAN 193
TRAN VAN CHANH
192

~ Wi 7:. • ~ 1J ~~ z oW X -ffJ: z ~r 1w. ~ o chua ti!ng cr5 ai kh.6ng co be h~m matt! rninh. iam nen (Bai Ill).
ngQ mieu khuy~n, t{Jn h.fc h0 chi. Du phl,l m~u chi ai tit vo di.
@ !Ji!(dt1) Ia gioi til, co nghTa "voi", trong bai dung d~ neu
TU M(JJ H~n doi tU\5ng slj so sanh, dung nhu 15~ (u) Cau
cua
Ke ~t (b9 it): con ga-Phu Wf (bQ r ):
a/J trung-Noan ~D (b(l W. xffiz ~ r~ ~ (Dil phl,l mau chi ai tit v6 dD co th~ viet
p ): trung-S6 ~ (b0 'ft): chim con- Tuy j)j (b0 ~ ): di theo- l~i thanh 15~ XBZ ~ -Tfflr; ~ ho~c 1W; ~ 15~)(-ffJ:Z ~ -T,
Thu'ong '§ (b0 0): ti!ng, c6 ldn-Ly ~ (bQ it): rai, lia-Hoan ~ nghTa Ia: kh.ang kh.dc gi cha mr;: thu'(fng con.
(bQ 0): gQi-HQ ~~ (bQ ;5): che cha. w
67
D[CH NGHlA Gam~
~
Ga m~ a/J trung, 1·ai ngay thanh ga con. (Ga con) theo mf di cue
ra, chua tung rai xa. Ga mf m6i khi kie'm dur;c thuc an, tru(Jc he't
ta't g9i ga con. Niu g(i_Jj meo, ch6 thi hit sue che cha, kh6ng khdc
gi cha mf thuong con.
~
Vien
~ ~ • & f;k i7fJ 7t " ~
fi
trung chung cue, c~p thu khai hoa. Ky
¥JI\¥ ~D ** •
~D
bi~n nhu ty, nhu
!1\ 0 ~ §, ~ j'i' ~ 8 ' 9)( ;fj{i' ~ ~J 0 fi
NGOPHAP triio. Ky sac ho~c hoang, hoi;ic b~ch, ho~c gia, ho~c h6ng. Chung
0 ~ (tuy) Ia gioi til co nghTa "thea, di theo, cung theo": ~ ® §7 ° '11 f!ijg 9} ; f®_ ;ffi ~st ~% ' 8 7t ~
_ f\i -ffJ: tb ff (Tily m~u xuat hanh) Theo mf di ra. l o~i toi da. Tfnh n~i han; nghiem suong ky giang, bach hoa linh
_ ?~~-fitz-~ • f\i?_&:{f:~?/1E(Phiem thien chu chi n: ' 'l'i *1 ~ g 0
nhat di~p, IllY ba nhi~m khu luu) Thd lenh denh mqt chi& thuy~n l<,tc, duy cue UQC th!nh.
con, tuy (theo) song m(ic cho tr6i di hay a (Bai 115).
_ 'l) ~ §. ~ • i)i !!\ ¥U llt (Tam nhuQc phu van, IllY phong
dao thtt) Long nhu may n6?i, theo gi6 din day (Trfrn Thai tong:
Thi~n tong chi nam tl/).

6 7K l'fi (v! thu'ong) Ia ph6 til, dich nghTa "chua h~, chua
tung":
_ *li~~(Vi 1/utdng vien ly) Chua tung rai xa.
_ -§-A~ tit • 7K 1i 1W; ,El,Ej 1X ffiJ §g EJ JJX.13 (Ngo nhan xU'
the, vi tlllldng YO bang huu nhi nang tlf thanh gia) Chung ta a diJi
194 TRAN vAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 195

Tl) M6I
Bi~n ¥1Jl¥ (b<) J]J: canh hoa- Trao JT\ (b<) 11\): nu)nf.? chan lodi ~ ~l(ky) Ia ph6 tu dung bitiu thi su' vi~c da xay ra . thu'ong
ctim thu-Gia Mi (b(l $): mdu dd son-Lo~i ~ (bt) J:=["): loLii-N~i djch "da, r6i" : w~ ~~J~ (Nghiem su'ting ky giang) Suang lt;mh
jlijt \b0 ,t): chju duQ'c-Linh ~ (bQ ffi): heo r~ng-Th!nh ~ (b<) del roi xuffng.
illl.): cd nhi~u. tuai t({t. w
68
D[CH NGH!A Ctic
~~ ~
Tr011f.? 1'L(i/ntr6ng cue, din mua thu nd hoa. NhiinJ.? cdnh hoa
GIAO D~
cua n6 J.?if{nJ? nhu trJ, nhu mr5ng. Sdc hoa ho(lc wing, ho(ic trdnf.?,
hoijc dd , ho(ic hcJng. Chung loqi rdt nhiJu. Tinh cua cue chju
5I ~ ~~ ~ '~ if- r6J ffE ' H ~ ltx o HJ B~ Fr3~ '
cluQ'c lqnh ; khi su·ang da xu/{ng r6i thi trc7m hoa nri r~nf.? , chf cr5 Hu ynh d~ d<)c thu', c:l~ nien thL(t.i ng trT, hieu du hi. Moi van gian,
hoa cue Iii rihiJ? l'(In tf/t tuui. 5I tel ~ ' [P] ~ iEli §* 0 ~ ~ /f ~0 13 ' 5I {~\
huynh chieu c:l~, d6ng tQa on khoa. D~ huu bat tri gia, huynh tat
NGU PHAP
0 :& (c~p) Ia gidi tu, thu'ong dung d€ neu thoi gian th~(C
§T- ~ ~* f~ 0
!;,_ z ·~ # §I ~0 f}J
tu'on g vj giai thich. Cuu chi, d~ di~c ttf tri din hQc hT.
** 0

hi~n d(lng tac ho?c xay ra tlnh huong, c6 nghTa "c:len luc , den
khi": TU M6I
_ ~r:j:lfi*J ' JSH.kOO 1t (Vien trung ch{mg cue, cqp thu Giao ~~ (bQ ~ ): dqy db- Tri ffE (b<) :;f ): tre con-Chieu tel
(b(l
khai hoa) Trang vuon tr6ng cue, cle'n mua thu nJ hoa. 1 ): vdy lgi-On ¥Eli (b<) { ): nhdc lt;~i, on lt;~i, xem lt;~i-Kh6a ~* (b(l
_&*-,®: '~'58 (C(tp t~t dG, thuy dT) Din khi kh6i h?nh, §): hcli h()c-Ttfong §$ (b(l ~ ): ro rilng-V! ~ (b(l JT\): vi, cho
mdi thai ( Bili 81 ). (J.?irii tu)-Giai Wt (b<) f:I'3): Ri(inJ? cho ro-Thich t~ (b(l -*) : gidnJ.?
_ &i:f.f~:&, 'X..f~A.*( Cqp nien sao trudng, huu su cho ro-C§n f}j (b<) 1J ): nh9c /c)nf.? hit sue, cham, sieng nang-Hi
nh~p hQc) Din khi tu6'i hoi lrJn, lgi cho di h9c (Bdi 98). ~ (bQ *): tr(f tL't (Xem Ngii phdp if chtai).

6 fi (toi) la
ph6 tu thu'ong d?t tru'oc hlnh dung tu o€ chi J)[CH NGHlA D{ly em
muc c:l(l rat cao v~ tinh chat, c6 th€ djch Ia "rat, nha't, htin d": Anh, em h9c tQp. Em tuifi con nht'), thich chrJi clua. Mbi buifi
_ fl ~ ~ :g, (Chung lo<:ti tol da) Gio'nf.? /ocli rc1't nhi~u. t/h, an.h v6y em l~ti, cung ng6i on bai. Ne'u em c6 cli~u gi khonf.?
_ §I J;) ~ ®: ~ (Tt! dT vi tol hi~n) Tt! cho til gii)i han cd hi&'u, anh tc1't vi em J.?idi thfch rii rang. Lc1u ngay, em cunJ? It! hilt
(TranJ? til: Thien ht;~). cham hqc.
*
_ ®: (Tol c:l<:ti) Lan nhitt.
196 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 197

NGU ?HAP 0* (hi) Ia m(>t trQ tl! thuong dung cuoi cau d~ bi~u thj
0 ~ (gia) trong bai hQc tren du<}c dung nhu m<?t trQ tl! ngli khf kh~ ng djnh:
(xem bai 20) d~ neu len S\f gicl thiet : _7._Z.·~?F§~Dib*-*(Ctiuchi.d~di~c tlf tri dn
- 5fH~f1'~D :13 ' ££,~¥ a~ltf~ ( D~ hffu bat tri giii, huynh hQc hi) Ldu ngay, em cling fl/ biit cham hQc.
tat tLfong vj giiii thich) Ne'u (h~) em c6 di2u gl khong hilu, thi anh _ ft BX 1= ' WT 1= ~ * (Nga d1,1c nhan, tu nhan chi hi) Ta
tilt 1'1 em gidi thich ro rang (thi anh {(ft giai thich ro rang cho em). muo'n due nhan, thi due nhan din v4y (Lu4n ngil: Thu4t nhi).
Lo
_ ~·M.:E-J-:13 , WT1.%lf~Wf? ( vo quan ttl' gia, tu yen w
thu tu? ) Nlu mtO'c L(J khong c6 nguoi quan tii, thi nguui Ia\· dau
69
duc;c cai due quan ttl a:v? (Lu4n ngil).
/f {i~ ~
BATDAOONG
@ ~ (vD Ia gioi tu d~ neu len doi tt1\1ng thl,l nh~n 111Qt d(>ng
tac ho~c h~mh vi do chu ngu thlfc hi~n, co th~ dich Ia "vi, cho".
D6i tliQng th1,1 nh~n neu ra trong tan ngu cua ~ (vj) co th~ du<}c
/f ft~ ~ , ~* {JJ 1t A o ft~ *, .§t ~£ , fA ft: ·
Bat dao 6ng, tr(;lng ttf lao nhan. Dfiu d<:ti, than doan, tu truong,
neu r6 ho~c tlnh ltiQC: !!£ 3'to £f• § ' 0 ··~ :i:o _t '~ T £o
_ ~~/f~Dft' ££,~f~~ltt'~ (D~ huu bat tri giii, huynh phat ngoc. Nhl, m1,1c, khffu, tj giai toan. ThttQng khinh h<;1 trQng.
tat tuong vj giai thfch) Nlu (h~) em c6 di~u gi khong hiiu, th/ anh 1--~ -¥ tl z' IIi {t~ IIi ~ 0
DT thu th6i chi, tuy dao tuy khCii.
tii't l'i em gidi thich ro rang (thi anh tilt giai thich r6 rang cho em)
(trong cau nay, nen hi~u sau chu vj c6 chu df : huynh tat tuong vj
TlJ MCJI
df giai thich; so sanh voi diu thi dl,l duoi).
Dao {t~ (bQ 1 ): ngii xuo'ng- Tr~ng ~;\ (bQ ~ ): hinh dang- Ttf {JJ
_~~~(.])($(Vi d~ giang co slf) K2' chuy~n cho em nghe
(b(> 1 ): gio'ng nhu-Dftu ~;'[ (b9 J[): d&u (ph6n tren hlt cua than
(l'i em kl chuy~n) (Bai 81).
hinh)-Than .§t (bQ .§f): minh, than-Doan ~£ (bQ ~): ngdn-Phat
z
_ ~ :13 ~ 15~ [2] it ftlj , ~ fr A §~dt ~ (Boc gia tQa u tu
~ (bQ ~)): t6c-Ng6c 3t (bQ 5K): trl;li, h6i-Khinh '~ (bQ lj[): nh~­
d<:tt chi cu, vj hanh nhan ngu httu cuu) C6 ong th6v b6i ng6i ch6
ngii tu duong, m)i chuv~n h9a phuc cho nhilng nguoi qua lc;zi (Bai . TrQng £ (b9 liL): n¢ng-Thoi ti (bQ ;j= ): d(/v.
121 ).
D!CH NGH[A Con lijt dijt
~ z (chi) trong bai tren la m<?t ti\i tl! v6 nghla, chi c6 tac Con l4t d4t (ong khong do?) (c6) hlnh dang gio'ng nhuong gia.
D&u to, mlnh ngdn, rau dai, t6c trl;li. Tai, mdt, mi~ng, mlii d~u
d1,1ng ve mi:it ngu am: 7-..z ·~?F§~DfJJ* *<Ctl'u chi, d~
nguyen v~n. Phdn tren nh~, phdn du(Ji n(lng. Dung tay ddy n6, d6'
di~c ttf tri dn hQc hi) Lau ngay, em cling tlj bilt cham hQc.
r6i l{li d4y.
198 TRAN VAN CHANH roAN THU nJ HQC cHa HAN 199

NGUPHAP w
+ Ccich dt'uzg ~ ... ~ ... ( tuy ... tuy ... ) 71
c6 djnh dung d~ dien
~ ... ~ ( ttly... ttly... )la 111Qt each tht.Ic )'(
ta hai d()ng t<ic cling xay ra 111Qt lu'Qt, co th~ djch la "vua ... vua": HOA
- 1\j {f~ ~~ (Tzly uao tzly khoi) VU'a n~li xulJ'ng I'll([ dung
len. fi ~ Z .$ ,:;;r OJ - 8 1W; :)( o t~ W ·~ , ~I=
bat kha nhat nh~t vo
_ ~ ~5?: 1\j§[, (Ttly thuyet ttly ky)
w
VU'a n6i vU'a ghi. Duong sinh chi
:)( /f Sfl o ~ W
Slf,
* hoa. Dang du chuc, phi
'~F :)( /f ¥A o J( ~ Z 8 '
hoa bat minh. Ph~n du thai, phi hoa bat th~IC. Thien han chi nh~t,
70 r~ w 11! ~~J , x.
OJ ffl tJ ~ ~ o
thi h1 than lo trung, hlfu kha t(,l dT nglf han.
*
THUY
TU MCJI
~ ~ z Jj' ' ~ ~)( ;fj~ iiJI 'BJG ~)( h~ # 1j 1~
0
*
Am thlfc chi thuy, ho~c thu u ha, ho~c thu u tin h. Thuy huu thanh
Dang j]: (b<) )'(): ccii den-Thai* (b<) -H-): rau-Thl;lc ~A (b()
""): (rul'u) chfn-Thieu 1~ (b() :}(): c76't-Than W (b() j'(): than-Lo
rll o 1; 1:t ~ ?t to/J , -x1j !J\ no ~ ,~ ¥3z m z o ·)7! (b<) :}(): Ia /ua-T~ ffl (bQ -H-): trong c(iy vao, nhif vao.
trQC . Trqc gia ua 6 v~t, hlfu huu ti~u trung. Am chi, dj tri b~nh.
?J)( 7., "* ;ft m&' 1I m 1~ Jj<. o
Co phanh tra chti ph(,ln, nghi dt,~ng thanh thuy.
D[CH NGHiA Lila
Vi~c nuai s(J'n~ khan~ thi nu)t nga.v khang c6 lua. Den va duo'c
khan g c6 lila khong sdng. CO"m. va rau, ne'u khong c6 lila tht
TU MCJI
khang chin. Nhiing ngay trifi lfinh, d{/t than trong lo, IQi c6 thi
Tinh # (bQ =): cdi ~ie'ng- TrQc ill (bQ ? ): d~c. vtin-Di ~
nhif c16 ct2' ch(J'n~ dut;~c {finh.
(bQ 8 ): d~ dang- Tri i.!z: (b() "¥ ): dem l~1i, clua de'n, sinh ra-B~nh
ffi] (b<) .("): dau o'm-Phanh ;7., (b<) ""): mtu chin-Nghi 1I (b(),...,...)
NGU PHAP
nen.
+ Ccich dtlng ~F··· /f ... (phi. .. baL.)
~~=··· /f (phi...ba't) la m()t each tht.Ic co djnh g6m hai ph6
D[CH NGH!A Nzt(/c
tu phu djnhphi va bi{t, c6 th~ djch Ia "neu kh6ng ... th1 kh6ng ... ":
Nuoc dung trong an uo'ng, hoijc lc(v iJ song, hoijc la:v iJ gie'ng.
_ m&W* '~!=:)( /fJlA (Ph?n du thai, phi hoa bflt tht,~c) CO"m.
Nuoc c6 trong, d~c. Nuoc d~c c6 nhdu v<lt dr! ba?n, lfli c6 nhiln~
\'(l rau, ne'u khc)n~ c6 lila th/ khang chin.
con trung nho. Uong n6 vao, d~ sinh ra b~nh. VI the: dun tra, na'u
_ ~F Fo5 /f '@(Phi thu'ong bi{t phli) Niu khong buon bdn th£
CO"m., nen dung nLIOC trong.
201
200 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,l HQC CHO' HAN

khong lam giau dur;c. NGU PHAP


_ .§:;~~7J<1</G ±.ds (Dan phi
thuy ht)a biit sinh ho<;lt)Dan 0 ~ (thOi) Ia ph6 ttf, vdi nghia"thuong, thu'ong xuyen":
ne'u khong c6 nuoc va /U'a thi khong sinh so'ng dur;c (Mgnh ttl: _~*A; (Tiz(Ji hqc nhan ng6n) Thuilng h9c tie'ng nguui.
TQn tam thur;ng). _ §~{S B~tt~m)'~~ (Thinh quan tlzdi lie quan ngoa1
khach) Xin anh thulJng nh('! de'n nguui khach ngodi quan ai (Sftm
m Tham: Helm Co'c quan ca to'ng Luu Blnh 51! su· Quan Tay) .
72
~.~ ll® @ ~, (ca'p) du'Qc dt111g nhu' ph6 tu Jam trang ngil', cl~t tru'dc
ANHVO
d()ng tu, nghia Ia "gap, v()i":
~- B.:!;: =
_ ~ffi ,'e, ~ 1i, (Mieu cii}J d(>n khu) Con meo \'(!i tro'n di.
E.g 1- !!!!13 ;11-'IS_ ' r'-1 Y,T fllt.lo ' 'T lli "
_ ~, }[ !fi ~ d:; (Ciip dien y cli~u tr!) V<)i mui th!iy thuo'c
0
_...,, ...L. y:,"'J lt\.B Q -c; iEL "1"3 q:c /\. 1=1

Gia thu'Qng anh vil, b<;tch mao h6ng chuy, thai hQc nhan ng6n.
~ ~ ~ U: iffi J: · $ J1\ ~?f tl z o ~.~ l1® (1iJu tri (Bcli 107).
m
• O'f EJ : u- *' *
Hil'u mieu duyen trl;l nhi thu'ong, ell' trao tu'ong qu?c chi. Anh vil
~ ~ .n o
kinh h6 viet: "Mieu lai, mieu lai". D6ng tll' van thanh xu chi.
~ -=f ~ 5f ~ :?t o
73
Z!± 43 ~E& +_ 0 IDiX • ~ -=f
-gl±:f ,l.!.l, JLE! A
THANH THVC DONG Tlf
Mieu cap d(>n khu.

TU MCJI
• m -t3 tf.i w: :A m, ~ m m11~ tm o - £
M<:ti cam gd clam khu6ng nh~p tht, s6 cam l~c 11 dta. Nhat cl6ng
Gia ~ (b(>*): cai gia (d<i gac d6)-Mao ~ (b(> ~ ): long -r 1± 1~ ~ z , ~, :tiSm tJ ~ • m m
ffi o •
(d<)ng VQt)-Duyen ~ (b(> *):men thea, noi theo-Tn) :ff. (b(> *):
cay c<)t cdi-Qui;ic tl (b(> :f ): v6 la~y-Xu ~ (b(> Jt:): chgy mau-
Chi :?t (b(> :?t): de'n, toi-DQn ~ (b(> }.___): len tro'n di.
H" =
tU' t<,ti h~u kie'n chi, cap th~p cam di hoan m~i cam giii. M<;ti cam
:'!3 El : £ -=f ~ • ' OJ ~ {g.n olf~ m ¥~ z
gi<i vie't: "D6ng tll' thanh thlfc, kha gia da". Thtl nh\ cam bao chi.
0

~ -=f /G ;y:_ 0

D!CH NGHlA Con v~t D6ng tll' bat 'thlJ.


Con Vfl tren cdi gid, ( c6) long trdng, mo do, thuung hQC tie'ng
nguui n6i. C6 con mea tr~o men len c<)t, gia m6ng djnh v6 ldy Vfl. TU MCJI
Vft sr; hiii keu to rdng: "Mea toi, mea toi". Chu be nghe tie'ng, Thanh thtfc ~ Jf (b(> §, be) ,_.,_.): thanh thQt, thQt tha-M~i ft
chr;Iy mau de'n. Mea v<?i tro'n di. (b(> ~): ban-Cam f13" (b() :;t:): cay cam, trai cam-Dam tf.i (b(> :f ):
vac tren vai, gdnh-Khuong g (b(> ~r~r): cdi gio tre-Th~p :J:Ei (b(>
202 TRAN VAN CHANH roAN THV nJ HQC CHU HAN 203

1 ): nh(it /c/:,·-Gia ~ (b() 0 ): khen ng(fi-Bao ¥~ (b() ±): dap, trd Nha toi c6 vuifn, tr6nR khiip cdc log,i cay an trai. Vun xai ra't
/qi-Tht;l ~ (ht} X): nhqn Ia:\'. cham. Trang khodng m9t nam, (nhilng cay d6) trU(Jc sau (!tin
lur;t) no hoa. Hoa n,mg, ke't thanh trai, chi chit ddy cay. De'n khi
D/CH NGHi/ 1 cq_u be th«.t tha chin, hdi an, so wJi nhilng trdi mua iJ chr;, vj ngon han.
Ngur!i bun cam \'clC gi() di l'clO ch(!. Mli:v trcii cam rrfi xu//nf!.
(lctt . M()t c(iu he a phra sau tr/)ng thi(v. 1•(Ji nh<it cam de"trd ICJi NGO PHAP
nguifi han cam. Ngur!i ban cam noi: "C<Iu he th<lt tha, ddng 0 1,m {bien) (cling viet Ia ~) dlf<;fc dung nhlf ph6 til lam
khen". (Rr5i) /{{y hai tnii cam hcio dap lgi CQU he (d~' cam r!n). C(lU tr~ng ngu, vdi nghia Ia "kh~p, kh~p mii": 1,m f.i~~J (Bien
he kh/>nR nh<ln. chung qua th1.,1) Tr6ng khiip cdc log,i cay an trdi.

w 6 ffi (chu') Ia gidi til, dung nhu ~ (u' )d~ bi~u thj noi
chon: t1~§~$$t3 •Dt}L ffa¥=- ~ (Giiio mai clui thj trung gia,
74
vj vlfu tien my) So voi nhilng trdi ban iJ ch(l, vj ngon han.
~ ~
QUA VIEN m
~ * ~ ~ '
Ng6 gia huu vien, bien chung
1~ fj ~
l)Ua
f§J ±g:
0
~ ~ i}J
th1.,1. B6i ung th~m dn. Nhat
0
-
75
1X
TAM HUU
if- z Fs~ · 7t 1~ i7fJ 1t om· ~:6 ~ ~ , fk fk ijijfj
1t
nien chi gian, tien h~u lJU~i,
f§t 0
& ,~ ' mu
khai hoa. Hoa IQ.c, kct vi
ffiJ ~ z ' 'Sl ~ §~ m $ 13 'ot
lOy lOy man
&! M' ~ ~1 1*.1 1t , t~ t'J ]E ' o a5G Fo, :X
Dlnh ti~n mai th1.,1 khai hoa, tung, true tjnh m~u. Nhi van ph1.,1
thu. C~p thuc, trfch nhi thlfc chi, giao mai chlf thj trung gia, vi
j L_,_ ,(B'i: ~
...+ 7-::. o
E1 : 0" ;ffi ~ z '
~ 1111 ~J ~ ;fr!J ~ ·1PJ l) - :f3 ~
viet: "Su'ong tuyet chi thai, tha th1.,1 da kh6 l~c, ha dT tam gia d()c
vlfu tien my. .
:;§ ? J ) ( E1 : o-!t '11 ~ ffiJt ~ ' w
1111 ~ /f [P] 0 -25
Bhii ?" Ph1,1 viet: "Ky tinh giai n~i han, du tha th1.,1 bat d6ng. c6
TU Mdl A ffi ~ ~ :=- 1X , ~D fj} , t'J , ~ -ti1 J o
Qua ~ (b() *): trdi cay-Bien 1~ (b() khdp noi-Ung ~
1 ): nhan xung tue han tam huu, tuc tung, true, maida.
(b<) ±): vun x6i-Luy liiy fk ~ (b() *): chi chit-Man jjijfj (bQ ? ):
dch-Giao '~ (b<) .$:):so sdnh-Tien ffAf (bQ ~J: ngon. TU Md!
Hii'u 1ff... (bQ )(.): nguifi bt;zn- Tung t~ (bQ *): cay tung, cay
D!CH NGHiA Vu{ffz trai ciiy thong-Tinh ]E (bQ -): cung ngang nhau, d~u-M~u a
(b9 ....... ):
204 TRAN VAN CHANH roAN THll n,f HQC CHa HAN 205

t(J't tuai- Tha f-ti1(b9 { ): khdc-Kho 1i!i" (b9 *): kh6 heo-Xdng ffij. cau d<i hoi: fPJ .1--J =. :t3~~? (Ha dl tam gdt O.ocphi't ?) TCJi sao ba
(b9 71(): g9i La. tor;~i diy de) rieng ICJi kh6ng nhu thi?
0 ~p (tt1c) Ia ph6 tu, c6 nghla "Ia, tuc Ia , chfnh la",cuoi
D!CH NGHlA Ba ngzldi b(m diu thu'ong c6 trc;1 tu {Q (da):
Truoc san, cay mai no hoa, cay tung, cay true d~u tuai t6't. Con il"AfR~ 9J -tJ.. ·~D1~ • tt • ffij{Q(C6 nhan xung tue han
hoi cha rdng: "(Trang) mua suang tuye't, nhilng cay khdc phdn tam huu, t1cc tung, true, mai da) Nguoi dtii xua gQi ba nguoi b(,m
nhdu heo rf:tng. Tr;~i sao ba lor;~i cay d6 rieng lr;~i kh6ng nhu the'?". khi tr(Ji lqnh, chfnh Ia tung, cue, mai vt;ly.
Cha trd loi rdng: "Tinh chung d~u chju dur;tc lr;~nh, kh6ng gi6ng
nhilng cay khdc. Nguoi doi xua gQi ba nguoi br;~n khi troi lr;~nh, m
chinh la tung, true, mai vt;ly". 76

NGOPHAP
~
CHUC NGHI~P
*
0 jft (tjnh)
fl • tt jft fY.. (Tung
t6't.
la ph6 tu, dich nghla "d~u,
true tjnh m~u) Cay tung, cay true d~u tuai
cung":
A ± n~ t!t · ~ ~ ~ * o ~ ~ ~ ~
Nhan sinh l1 the, duong huu chuc nghi~p. Huu vi n6ng gia, huu vi
• ff ~
I ~·ff~ ~ ~·~ ~ '§ ~~o§" ~~ ~
c6ng gia, huu vi thu'ong gia, huu vi quan l~i gia. Tlch E>~ng Vii
6 ftl!. (tha) la d~i tu bi<iu thi slf tha chi (chi cai khac),
nghla la "khac": f-tl1~I~1i!i"~ (Tha thl;l da kh6l~c) Nhilng cay
ff r- + A• f~:fr ~- ~·OJ~ ~t {Q o
hilu tu tam th~p nhan, su cac t?p nhat ngh~, kha vi phap da.
khdc phdn nhdu d~u heo rf:tng. ·
TU Md1
~ fOJ J;) (ha di) nghia la
gl, lam sao ":
"vl sao, vlle gl, t~i sao, sao l~i, la'y Chuc lfl (bQ If): chile vj (vifc lam v~ phbn minh)-Nghi~p
(b9 *): ngh~ lam an, c6ng vifc lam- The' t!t (b9 - ): doi-Dudng
*
_ fiiJ
J;) - f3~~ ? (Ha di tam gia O.oc phil?) Tr;~i sao ba lor;~i
(dang) ~ (b<) E8): nen, phdi-Cong I (b9 I): thr;t-Thudng ~
cay d6 rieng lr;~i kh6ng nhu the'?
(b() D): nf?u"/ti bu6n bdn-Quan '§ (bQ ,...>-,.): quan (nguifi lam vifc
_ fiiJ .1--}~ ~ ? (Ha di kich nha?) Vl sao ddnh con qur;~ ?( Bai
cho nha nU'(fc)-L~i ~ (b() 0). quan (quan lqi)-Tich §- (bQ E3 ):
119).
xua, ngay xua-D:} ng Vii ~~ ~ (bQ ~ , b9 ~): m()t turing J?idi doi
_ :fit16J .1--J ~~~¥~? (Nga ha di giai ng6 khat ?)Ta lam sao
D6nf? Hdn-Sli f~ (bQ { ): sai khie'n- T~ p ~ (b0 ~~): h9c tt;lp-
gidi dur;tc can khdt?(Bai 120).
Ngh~ ~ (b() -++-): tai nang, k_v nanJ?-Phap ~t (b9 { ): khuon mdu,
phep tdc, hdt chuoc.
0 ~ (phu) la ph6 tu bi<iu thi phu dinh- nghi va'n, d~t cu6i
206 TRAN vAN CHANH roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 207

1)/CH NGH!A Clucc nghifp D[CH NGHlA Kinh trQng ngttm gic'i cd
NguiJi ta so'nf!. (f diJi, cdn phai c6 chuc nghi~p (ngh~ nghi?p). Tuye't bdt c1du ngilng, tren du·ang bun ldy tnm tn;t. C6 6ng gici
Cd nguiJi lam ru(}ng, c6 nf!.u/Ji lam th(Y, c6 nguiJi lam ngh~ bu6n cho'ng gt;ly di m(}t minh, lit chan ngii xua'ng deb. M(}t ct;lu be chqy
bdn, c6 nguii !elm quem lc;zi. Ngay xua D(ing Vu c6 ha ch~:~c nguiJi mau de'n do 6ng dt;ly. ( Khi lJng gia) dii dung d<1Y r6i, (ct;lu) f{(v
con, cho nu3i nguai hqc nu) t ngh~. (vifc d6) dang lam khu6n mdu khan /au chui do va gicl.,· cho /Jng. (C<1u) h()i noi l5ng dua lJnf!. u.
v(l y. vJ nha.
m
NGU PHAP
77 + Cach dt'tng chic pJT (sO')
ij~ ~
pfT (sd) du'QC de nha ngu phap hi~n nay xep vao Jo<:~i hu'
KINH LAO
tu, Ia tieng d~t truck uc}ng tu d~ chi dC)i tu'c_jng ciia hanh d()ng, va
§: 1JJ ~~ r:p ?~
J1. , m
o 1'f ~ A , 1* H: 1® cung VOi d{)ng tlt ay t<:~O thanh rnQt C'-:Jll1 danh tlt, CO th~ dich
Tuyet so chi,
19 trung ne ho<;tt. Huu lao nhan, phu tru'cJng d()c 1a "di~u rna, cai rna, ngu'<'fi rna ... ":
fr , ~ ~~ 1~ o -tm 1t lffi-r m :t* z
o ~~ ~ , lf~
_ Fo~=13.; pJT 13 ( van ky sli cu) Hdi noi mel l5ng a:v u.
rtJ 1~ hi: 1Z ,Hi o Fo~ =13.; f5JT 13 , j§ m~
can dai thuc y, IY, Van ky scJ cu, t6ng chi quy gia.
z o *
hanh, that tuc pho uja. Nhat dc'~ng tU' xu nhi phu chi. Ky khoi, thu
_ :& pJT 1m (Nhi sli van) Nhllng di~u ma tai ta nghe thc'(r.
_ § pJT ~ (Ml;lc sd kien) Nhllng ccii ma milt :a tr6ng tha\·.
_ $=ltf5JT11Wiffi :W.::!tPff~
(8o<:~t ky sli tang nhi du ky sli ai)
TU Mdl Doc;zt la:v cdi ma 6ng ta ghet va cho cdi ma lJng ta yeu (Chie'n
Ne ?~ (be) { ): da't bun-Ho~t m(bQ { ): tron tr(Jt-Phu j:J:2 (be) quo'c sdch).
1 ): vjn, cho'ng, nang dCJ-Tniqng f~ (be) 7f:): cay g(ly-That ~ w
(be) jJ: liJ, s6_v. sai !dm-Ph6 1~ (bQ { ): te, ngc'i xuo'ng-Can rtJ 78
(be) rtJ): cdi khiin-D~i {-\ (be) { ): thay the' cho- Thuc hi: (be) 1 ): ~~ ~ 7t ~
!au chui-Ly Hi (be) F): giay -Tong j§ (be) ~): di theo, dua di, U) NGQ TIEN SINH
ti~n bi~t.
~ 5-e, {j ~~ $ ' ~ 7t ~ 0 ¥0 ~5 {j t~ ' li \r
Du nhi hanh 19 trung, ngC) tien sinh. Cue cung hanh le, chinh l~p
~~~ o7t ~~ifu· ~~ ~ zo7t ~ff
19 bang. Tien sinh huu m~nh, nhi kinh thinh chi. Tien sinh huu
Fo~ ' :J... ~ ~ Z o {~ 7t ~ :j:;, ' ft- 1& fj 0
A
van, hlfu kinh dap chi. Sl tien sinh khu, nhien h~u hanh. Nhan
209
TOAN THV Tl.)' HQC CHO' HAN
208 TRAN VAN CHANH

.J;;e.
a
w::· 6:· ~r=o 7!!11
rfl}Rl'TR
0
m
giai xu'ng vi tri le. 79
1.J rPJ
PHlfdNG HUONG

1~ ~ tfi tl r% tl=\ r~ o tfi a : rr-I*J 3m tJ rP1


Thanh th~n tC) hu~ ton xuat m6n. T6 viet: "Nhl tri phu'dng hu'ong

T£1 MOl
~y ? 8 tl=\ ~~ * ' ?9: ~~ ® o ~ m'
h6? Nh~t xuat L( c.16ng, m<)t u' tay. Kim nhl hLf(1ng nh~t nhi hanh,
lol B 7ffi fr ,
Du' ~ (b<) A.): h9 Du-Cuc ~ (b(> :$): cui xuo'ng-Cung ~iJ (b0
.§r ): than thi, minh-L~ t~ (b0 t ): di~u l~ (each bay to ·'I kinh
~ 1?1 * 1.J o ~~ 1& 1?1 ® , k:i .f: H r¥J , 1I -=¥- 1?1 ~ t
thi vi c.16ng phu'(ing. Boi h? u vi tay, huu thu vi nam, ta thu vi b~c .
o

tr~mg)-Chinh 1E (b(> Jl::.): ngay thdng-L~p JL (b0 JI): dting-Dap Me t~ 8 z tl=\ i~ , OJ .L-~ fJ¥ [!] 1.J ill "
~ (b0 *A-): trd loi lt;Ii-Si {~ (b0 1 ):
chif, dQ'i-Nhien h~u ?!,; 1& Co thi nh~ t chi xu at m(>t, kha dl bi~n tu phu'dng da.
(b0 , ... , b0 :::f): r6i sau mai (xem Ngtl phdp duai). o
TU MOl
D!CH NGHiA Giila drtiJng g(ip thii'y Thanh thfin 1~ ~ (b(> {, b0 8 ): sang sr!m. hudi mai-T6 tfi
Be Du di gitla duong, gt;ip thdy, cui minh xuo'ng chao, (r6i) (b(l t ): ()ng nc)i, ong-Ton I;% (bQ r ):
ch.du goi being 6ng-Nh'i m
dang thdng ben duong. (Khi) thdy c6 (di~u gi) dt;Iy bdo, be cung (b(> :)(): mcly, nguoi ... (dt;Ii tu nh.an xung ng/)i thU' hai)-M()t ?9: (bQ
kinh nghe. (Khi) thdy c6 hoi (di~u gi), lt;Ii cung kinh trd loi. (Be) { ): chlm ma't, l(ln-Boi ~~ (b(> Jj ): /Ling-Bi~n fJ¥ (b0 *): ph.an
dQ'i thdy di, r6i mai di. M9i nguifi d~u khen fa bie't ll bi?t.

NGU PHAP D!CH NGHlA Plutdng lutong


+ Cach di'tng ~1& (nhien h~u) Scing sam, ong ddt chdu ra cua. Ong n6i: "Chdu c6 bie't
~1& (nhien h~u) Ia lien tu c6 nghla Ia "r6i sau, sau c.16, r6i ph~({fng hLMng khong? MQ.t trifi m9c hu"r!ng dtmg, /(in huang o o
moi, thl moi, r6i": tc/y. Nay chou huang v~ phia m(it troi ma di. (thl) d6 la huang
_ 1*7t ~:E. ' ?!,; 1&1=r (SI tien sinh khu, nlzien htJ_u hanh) cUJng. Sau tu·ng Ia huang tay, tay phdi la hur!ng nam, tav trdi !a
DQ'i thdy di, r6i mai eli. huang hdc. VI the', nhln m(it troi m9c l'a l(ln, cr5 thi phan bi?t
_ ?!,; 1& :J!J\ z ~ $ (Nizien htJ_u xuy chi phu trung) R6i mai clu~1c b/{n huang.
nilu no trong n6i ( Bai 103 ). m
roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 211
210 TRAN vAN CHANH

80 f} -j( (d~i) Ia hlnh dung tu dung nhu ph6 tu lam trC;lng ngu,

A fil.?
JJ'v thu'(ing co th~ d~ch Ia "d, dit, Him, het sue":
NHAN ANH _ -j( '1'1 (D(li Cl,l) 5(! !dm.
_ r=(: ml
-j( t~t (Quan thll' d(li duy~t)B9n chuqt cd mung ( Bai
13JJ B ?± ::;( ~ fr
o 1M T , :€ ~ A Jbl .:it 83).
Minh nh~t t<:ti thien. Nhi hanh lan g h<:t , nhu'c_ic huu nhiln nhiep ky _ -j( ~ (D(li hoi,ic) Qua ngo l't!C ( Bai 96).
1& o 7::. ·1:1 , ~ 15 ~ ~$ o ~$ E1 : qJt i-17. ~ ~ ili o z
h~u. £)~i Cl,l, bon cao ky ti. Ti viet: "Thll' nhO' than chi anh da .
~ :R ...Sf (kho"i... h6?) Ia m()t each thU'c c6 d~nh g6m c6
i-17. fL ri! iW , ff B T , ~ ~ ~~ , :R ~ z ph6 tu nghi van :R (kh ci i) va tr~i tu -¥(he\) a cu6i ci:lu, dung d~
Nhu l~p dang tien, h~mh nh~t ha, giai hO'u anh, khdi vong chi
-¥ ? .n o 5-G n ·leg o bi<iu th~ Sl/ phan van, c6 th~ dich Ia "h<i...sao?" hoi,ic"le nao ... u'?":
h6?". Nhi nai ng() . _ :R~Z-¥? (KhiJi vong chi Jz6?)Le nao quen st! d6 u?
- ~ r 9:13 ' R OJ~~,~, Sf ? (Vi tll' nu gia, khiJi kha
TU M(JJ vong ky an ho'?) Nhiin[!. n[!.u&i him con ha c6 thi quen on cha mf
Nhl.iQ"c :i5 (b<) -++-): nhu, gio'ng nhu-Nhiep ]bl (b() ;'E): u5n duoc sao? (Bdi 98)
bucJc-C~ ·11 (be) 'I' ): S(1-Bon ~ (b() -};): chqv-Cao 15 (be) [1 ): m
bdo, ru5i cho bie't-Khdi :E_ (b<) _R): ha, le nao, sao lqi (xem Ngii
81
phap i! dudi)- Vong ~ (b<) ~l)): quen- NgQ 'IR: hiiu ro. ~~
ArDe
D[CH NGHlA Bong ngrtifi
M(it trai soi scing tren bdu trai. C(iu be di dur!i chai nhd, (th(/\)
hinh nhll cc5 11f?U'i1i rr5n hucJc phia sau. (C<Iu) s(f quci , chqy di hdo
T ~ ~~'!& ~zo- B'~*'I?A
Dinh sinh hO'u d~ , th~m ai chi. Nhat nh~t, d~ t~t, ng9a sang bat
'* /f
chj. Chj n6i: "Dc5 Ia bc5ng cua than ngu(!i em. ( Khi) em dung trLfdc §g ~o T B~j B~ ' •
±. ~ iW o ~ ~ ~ t5('*
den, eli duoi bong m(it troi, c1&u c(5 b6ng,le mlo (em) quen didu dr5 nang khdi. Dinh sinh hi! thai, triep t9a sang ti~n. Vi d~ giang c6
u?". C(iu be bim hiiu ra. ~ , o~ ~x HE , t~ ~* 1t \.c.~ o & ffi2 ~ , M3 8 o
S~(, xu'ong ca khuc, dT giai ky 111UQ!1. C~p t~t du, thuy dT.
NGU PHAP
0 :i5 (nhtiqc) la ph6 tu c6 nghTa "nhu', dL(c'ing nhu, gi6ng T(/ MCJI
nhu": 5-Gf::Y}]fBT' :i5~A!hli~1& (Nhi hanh lang h~, nlut(lc hO'u Dinh T: ht.J Dinh-Trie'p.: luon luon c1&u (tit biiu thj )' quyit djnh,
nhiln nhiep ky h~u) C(iu be eli duc!i chai nhci, du(/ng nhu(tha:Y) cr5 tlft nhien)-Xtiong 0~: hat, hat len-Ca ~)Z: hclt-Khuc HE: bai hat-Mu<)n
nguoi r6n bu6c phia sau. \.c.~ : hufm ba-Du @_: khoi b~nh, tanh b~nh-Thuy ~f:j: Nit c16u, nu'!i.
212 TRAN vAN CHANH TOAN THlf Tl/ HQC CHO HAN 213

D!CH NGHiA Yeu em nJ MOl


Tu) Dinh c6 (1L/a em trai, ra~t _veu (em). M(Jt hom, em cr) b¢nh, Nii'u m:
hQ Nilu-Phong §jj: hoi thLl//1~ Yeu ~: nu'!i-Ky G:
nlim r1 giuong. khong d(iy dut;Jc. Luc nhan r6i, tu) Dinh fw)n c1~u mtnh (dt;ti tu nhan XW1J<)-V! f:lz:: nw3i tlur-Cfin gf: kinh ca?n.
ngbi tru'r!c giuilng. ki chuy¢n cho em nghe, hdt nhilng bai ca, di
khw1y m3i bu(5n cua em. De'n khi em khoi b¢nh, mr!i th/Ji. D!CH NGHiA Tiip kluich
a
Be Nilu nhd. Cd nguoi khach hoi tlulm cha n6. Cha vita nufi

0.
NGU PHAP

(triep) clu<;jc dung nhu ph6 tu ,bi€u thi tinh tat nhien,
c6 th€ dich Ia "cGng van, van eli, Juan lu6n d~u, thl d~u" :
m: *
T ~B~l!B • ~ iW (Dinh sinh h~ thoi, trie'p t<_)a sang ti~n)
c1i ncJi khac. Be nu!i khcich vao, mili khach ngbi ch6 tren, con mlnh
rhl if duoi rie/J khach . Khach c6 hoi, rhi kinh cdn tra lili; (khi)
khach di, be ti2n ra c1e'n ngoai eLla. De'n khi cha v~. (be) dem
nhilng /(Ji khdch m)i trlnh l(,li voi cha.

Tro f)inh luc n3i, luon dJu ngbi trur!c giuung. NGU PHAP

6 ~{5 (thiiy) Ia ph6 tu, c6 nghTa "bat clfru, mdi": 0 ~ (thich) Ia ph6 ttt, c6 nghla "mdi, vua moi": )(~1-tQ
_ & f:R.Z! • ~{58 (C~p t~t dG, thzly dl) De'n khi khoi b¢nh, 1i (Pht,I thich tha vang) Cha vua mdi di noi khdc.
mr!i thr5i.
_ Jrr~~f;.k- B~ • ~{51~~ (Ljch xuan, ha, thu tam thoi, tluly 6 ttl! {tha) Ia d~i tu, dung clti chi "cai khac, nguoi khac, ncli
d~k tlic) Trai qua ba mua xu{m, ht;~. thu, mr!i clu'(Jc tMc ( /3(/i 103 ). kh<:'ic": )(3@1-tQ1i (Phu thich tha vang) Cha vua moi di noi khac.
m w
82 83
lEt s
~g: ~ 1:1-t .P.J;I.
BCH KHACH QUANTHV
m~ 7± * .1=r ~ §15 ~ )( o x ~ 1111 11 o
NCru nhi t<:ti gia, huu khach phong ky pht,I. Pht,I thich tha vang.
lEt
1:1-t
S If»:
.13.131. '71'<.
--'-
F\
,-+,
'I '
=~
iltt
'·.fFn
~
Qufin thl't tt,I huy~t trung, nghi ngl.f mieu chi sach. Nhat thl't tien
~
~IE
-7
tL
~
.YR.
0
-
S
.P.PI.
~H::
;!!!;

~ ~ ~ A • §! ~ c
...t ~ , :(f 'T f:lz: ~g: o z a: o-tJ ilii ~ rj . m m
1=r ~u ilii o.~ . .g jf
viet: "DT Jinh h~ mieu h~ng, mieu hanh t~c linh minh, ng6 boi
Nhi yeu khach nh~p, thlnh khach thu<;5ng tQa, ky t~i ha vj b6i chi.
~ 1=f Fo~ • ~IJ §i ~ z; ~ 1i • ~ ~ ~ F~
Khach huu van, U}c ciln dap chi; khach khu, nhi t6ng chi m6n
1~ £F- ~ z
flffi .n gf .mr~. ·1~ • 1w. /f *
~ o .:t
dac tao vi chi b(. Qufrn thlt d~i duy~t, v6 bat xung thi<$n. Chu
m
7} o & )( ~~ · tJ ~ ?JT § • 5 z x15'2 o
~~
otx:
.::!;L
B
EJ ·· o- 3tt
cti:
i;i:.
r:Ji::.
I' I
.VA
~~.;,.. ~
!l'lJ 7k
~IE
~lfl

'"
.=;:<. ? .D
B ·
0 ~
= .i!W-i'.A-
ngo~i. C~p pht,I quy, dT khach Sd ng6n, cao chi 11 phu. nghj gia viet: "Thuy nang dT Jinh h<$ mieu h~ng gia ?". Giai m~c
TRAN VAN CHANH roAN THU TV HQC CHU HAN 215
214

~ ~ ~ ttt
o r~J5z 0" §a: ~~ D , z *l r:r z _ :E\"ND8~1~' gtfCiJ{i::Ei:t"? (Quan tuc bach tueh~u,
nhien nwc cam d6i. C6 viet: "Ngon chi phi gian, hanh chi duy tlu'ty kha d;;ti quan gid?) Nlu nha vua chit r6i, thi ui co thi thav
D Jl 0 cho l'ua? (Sif" h': Tieu Tuang qwJ'c the' gia).
gian".
~ ~ (m~c) Ia d~1i tu co th~ chi nguoi ho~c vat, thu'ong djch
TU MOl "khong ai, khong c6 gl": ~~*~~~it (Giai m~c nhien m{lc
T~ ~: nh6m h9p l(li-Sach m: ke' sach, ke' ho«ch-Tien ~: dm u6i) Tc{t cd a~u im l(lng khang con nao dam trcl lr1i.
bucJc tai-Linh ~%: cai chuang-H~_mg Jffi!: phdn sau ct/, gay-Ngo
g: tai, ta-Boi :11: phe, b9n ("Nga ba'i" fa chung ta)-Bj flffi: phong 0 *i (duy) co thti dLf(ic coi Ia moth~ tu, t<;~m djch Ia "Ia":
tntC!c, phong bj-Duy4%t 'I~: vui, df!p long- Thuy gtf: ai ( clqi tit nghi § Z~~ 9ffi. ' f=r Z *liN (Ng6n chi phi gian, hanh chi duy gian)
\'£l'n)-M~c ~}\: im LQ_ng, lcJng le-Gian 9ffi.: kh6 khan-Duy *fl: La. N6i khtmJ? khr5, li11n nu'li !a kh6.

D!CH NGHiA Bii'y chuqt


w
Bdy chu()t nh6m h9p trong hanJ?, ban ke' how:h ch/Ing meo. 84
M()t con chu()t tiln len n6i: "Dung chuang bu()c vao c6 meo, (hl) ±ill f~
meo di thi chuang keu, chung ta sum ph<>ng bj n6 cluc;c". B9n BJA cAu
chu()t cd mitng, khang con niw khang khen hay. Con lam chu t9a
cu()c h9p hoi: "Ai c6 the' dung chuanJ? bu()c vao ci/ meo? ". Tt!it cd -j§- 1~ ?JT 13 z
±ill liJ rm rn~ m,
r~J5z ~ tm ft o A
d~u im l(ing khang con nao dam tra fiJi. Vi the; n6i rdng: "N6i Ng6 sai s(i eli chi dja vien nhi lu'(Jc bi~n, c6 danh dja du. Nhan
khang kh6, lam mC!i La kh6 ". JI.~ wz I@·~'£ w $*me· 7t ~
l ~p cao scJn chi dien, vien vQng hai trung lai thuy~n, tien kien
NGO PHAP me ~
fffi , 1& me
~ o A 1i: ~ , me .§r
0 1m /f (vo ba't) Ia mot Cl;lill tu quen dung, c6 nghTa thuy~n nguy, h~u kien thuy~n than. Ky khu thai, thuy~n than
"kh6ng g1 kh6ng, kh6ng ai khong, khong cai nao kh6ng": 7t ~.x , me fffi 1& ?.X o ii ~ ±m ft :t- , ~o rtJ
fflii /f f¥1}~ (Vo biit xung thi~n) Khang con nao khang khen hay. ti en m(>t, thuy~n nguy h~u mot. Hoan du dja du gia, nhli huang

mt ...fp (thuy ... gia?) Ia mot ket cau g6m d<:ti tu nghi
*ffiJ 1'J ' 15 rtJ ::f ~ ' 7--. z'
I£\ @] 1]¥:
dong nhi hanh, phli<.ing hu'ong bat bien, ctl'u chi, tat h6i nguyen
van *_ gtf§g
@
(thuy) ket hQp voi trQ tu :t3 (gia) d~ hoi ai lam vi~c g1 :
i) ~% ~fs!jJ~ 13? (Tiu'ty nang dT linh h~ mieu hang
~ o 1ft ~ till liJ z mm
xu. ThU' giai dja \·ien chi chung da.
o

gid ?) Ai c6 thi dung chuang bu()c vao c6' meo?


TOAN THV TV HQC CHV HAN
217
216 TRAN vAN cHANH

c<ich thuc co ainh, trong u6 rJT (s0) la tn! tu ket cau ket h0p voi
danh tU (5 phia trtiOC Va UQI1g tU d phia SaU lam thanh m(>t Cl,lffi .

clinh ngG':
_ ~i~ pff 13 z .till (Ngo sai sl! cti chi uia) Dtft cua chung ta
i!.
_ ~~PJT~~ ;Z_ ,~ (Mong C6 sl! ky chi rna) Ngf!a cua nf?uoi
M/Jng Cd ciii.
- 1$ r FJT 13 z '£ (Trqng tlt sl! CL( chi that) Nha cua TrQng
tit r!.
Tl) Mdl
C:iu l:jt ,·tjt hinh cdu. qua du, dja cdu, qua dcl't-Sai f~: b<m 6 Sift (ltiQ'c) Ia ph6 tu lam trc,tng ngC(, u~t trtioc hlnh dung tu,
(di;it sau dc;i tu nhan xung nJ?oi thu nhttt di bifu thj so' nhi~u; co nghla Ia "h(ii, hcii chut, h(ii h(ii" : [!1]ffi]IDgm (Vien nhi ltt(fc
"NgtJ sai" la chung ta)-Vien ~: tron-LtiQ'c mg: hoi hoi-Bi~n m: bi<in ) Tron ma hai df!l.
df!p, df!t-Dien ~: dlnh nui-Hoan ~: cdi w)ng-Bie'n ~: thay {Mi.
biin ddi-H6i @]: tru ' '~-Nguyen !Jf:: luc dc1u. ban cldu, vo'n d!-Xu @ )t (tien) va 1& (h~U) O~U dung nhL(. ph6 tU lam tr<,tng
~: ch6. nai-Chung §~: hang chunf?. ngG', d~t trtioc u(>ng tu, co nghla Ia "trtidc, sau":
~~~~· ~~~~0~~~·~~7t~·~~~~
D[CH NGHlA Dja cdu (Tihz kien thuy~n nguy, hij.u kien thuy~n than. khu thai, Ky
Da't chung tau hinh tron va hoi df!t, vi the' gQi la dja du (trcii thuy~n than tien m(>t, thuy~n nguy hij.u m(>t) Truac tha:v c()t
da't). Nguoi ta dung tren dlnh nui cao, xa trong nhilng chie'c butJm thuyJn, sau tha\· than thuyJn. Khi thuy~n di, than thuyJn
thuvJn di tai trong bd'n. truac tha~v c()t hu6m thuyJn, sau tha:v chlm xu6ng truac, c()t bu6m thuyJn chim xuo'ng sew.
than thuyJn. Khi thuv&n di, than thuyJn chlm xuo'ng tru(fc, d)t
bu6m thuyJn chim xuo'ng sau. Nguoi di vt)ng quanh dja cdu, ne'u o :tm (nhu) Ia lien tu bi<iu thj gia thiet, djch la "neu":
huang vJ phia dtJrzg ma di, phuang huanf? khong thay ddi, thl ml)t 3m [l:l]~ ffi] f=f • 1J (ri] /f ~ • !;z Z • £'@] iJf: ~ (Nlut htidng
thai gian !au sau dt phdi tru lq_i ch6 ban ddu. Nhilrzg di&u d6 dJu dong nhi hanh, phticing htiong bat bien, cltu chi ' tat h6i nguyen
La bang chung vJ trdi d!lt hinh tran. xu) Niu huang vJ phia dong ma di, khtmJ? thay ddi phu:ong huang.
thi it !au sau ta't tri'J /q_i ch6 ban ddu.
NG(/ PHAP
0 pJT + d()ng tu + z + danh tu: c6 th<i dt1<;5c coi la m(>t m
218 TRAN VAN CHANH 219
roAN THU Tl/ HQC CHO' HAN

85 cao, gr;i la cao nguyen. Nai cr5 cat, da, kh<Jng o5 nuoc. gei ld so
~_i
mr;zc.
Lt)C

NCO PHAP
~_i till OJ U Ji5- A , *- :t- El ~1+1 , 1J\ :t- JJ]. 1L ® • Caclz dzlng f3 ... ill (gia ... da)
'* '
L!Jc dja kha JT eli nhan, d<;1i gia viet chau, tiEu gia co l~p hai
El ~ c - iHi fr 7j( ' - [@ ;@ ~~ 13 'El
trung, viet dao. Tam di~n t<;1i thuy, nhat di~n lien d~i I!Jc giJ, viet
* f3 ... 1:11
(gia ... da) c6 thE du'c;ic coila m()t each thuc co dinh,
thu'on g dung trong diu djnh nghTa, tam hiEu la "la ... v~y":
-=F ~ 0 L1.J ~ ~ D~ +till ' I J\ 13 El $. ' El M ' _+lffi: 13 ' tillz +±B 13
(Binh nguyen gia, dja chi blnh
ban dao. Scin, d()t kh(Ji Lf blnh dia, tiEu gia viet ph!J, viet khLru, than gia dii) Blnh nguyen lei l'ung da't ri)ng rai bling phdng (\'C).\').
~~ o §~ ili :A 13 , El :A L1.J o Jffi: +13 , till z _ ~~~13 ' ~-ill. (Kim minh gia, nha da) Nay con chim
lang. Nang xuat h6a gd, viet h6a son. Blnh nguyen giii, dia chi
+ ±a :t- m " ~ till
blnh than gia da.
~ rB':J 13 , rB':J a
o i0
Ky dja the cao gia, viet cao nguyen. Sa th~ch
'* :n keu lei con quq (Bai I 19).

z till ' ~ 7j( ~ 13 ' El ij; 1~ 0

w
chi dja, YO thLiy thao gia, viet sa ITI<:!C .

86
Tl] MCJI till im z Jj(
Chau HH: dai lf!C, C(Jn, biii song-Co JJ.l\: n1(Jt mlnh-Dao ~: cu D~A DI~N CHI THUY
lao, ddo-Ban -=F: nu)t mia-D()t ~: hc"ft' nhien, cl(Jt nw)t, xoi thung
("d(Jt khiJi" ld nh/J len)-Binh +: bling phdng-Phl) $ : g() dc'lt-
till im z Jj( ' )( 13 El i$ ' ~ /r_ El yij ® 0
7j(
Khu'u .M: g() d(l't cao- Than ±B: r(Jng riii bling phdng-Sa i0: hc;a Dia di~n chi thuy, dai giii viet dliong, ky thu viet hai. Hai thuy
cat-M~c 1~: h{ii cat. ril :A ~_i till , OJ 1-J ?a 7it 13 , til , # a ?a a
loan nh~p !1,1c dja, kha dT b~c chu gia, viet hai loan, di~c viet
D[CH NGHlA Diit lie'n · m * ~i zo _t , ~ 11£: till ~ 1J' 13 , a ~ a
D!it lidn nguiii c6 tid iJ duc;c, khoang !C!n g9i la chau, khodng cang. £)~i ]IJC chi thlit)ng, huu de dja tru' thuy gia, viet h6 viet
nho dang m(Jt mlnh t rong biln g9i la dao. Khodng ( cr)) ba mi;it iJ ?a o ~ !J\ :=f3 a ~\Q " rm: J-m ±m ® z 1J' a ii iPJ o

nui nude, m(3t m(it !idn vai clr;zi lf!c g9i Ia ban ctdo. NU.i nh6 len iJ b~c. Ky tiEu gia viet trl. Lu'U thong dja di~n chi thuy vi giang ha.

vung deft bling, nui nhi5 t?9i la d6i, g9i Ia go, cltJng. Nui c6 thi
1£ L1.J Fa~ t3 , a ~ irs~
o ~ El rB':1 ~ {tJi iM T ,~ rm
T~i sein gian gia, vi khe gian. Ky tlf cao xu khuynh ta nhi h<:l, dao
phun ra ltla, gr;i hi nui ltla.
Blnh nguyen hi 1•ung d({t r(Jng riii bling phdng. Nui c6 dia the'
~ z,
-tlo ~ ~ z
111 , ~ ~JJ 111 o a
vqng chi, nhu huy~n khong chi bo, thi vi b<)c bo.
220 TRAN VAN CHANH TOAN THLI TV HQC CHO' HAN 221

TU M(JJ
Tl) M(JJ
Duong ~$: biln Lon- Thu )J\.: hue duai (~ )]\ Ia "rhri de'n, duai *
Ngii d~i chau .li i1+1: nam chau lr!n-Ciiu hinh f3}0f~: vQ_t
hinh trim, hinh qud bong, hinh cdu-Dong ban du'$: -=Ff*: nil'a
nii'a ")-Loan tJl': nuac chdy vong, ch/J nur!c char V()ng vao d([r
("hdi loan" \'a ''fnh)-B~c ?8: (thuy~n) ghe hen, (thuy~n) dQ_u; cai hinh c6u phia dong, Dong ban c6u-A-te-a 2*-ffl2: Chau A (nay
h6-Cang m: cifa bdn, cdng-De fit: tha/J-Trti ~:cluJ nuac dr;ng, gQi lu A chau)-Au-la-ba liD\ a~: Chau Au (nay gQi La Au chau)-
A-phi IQ'i-gia ~ilJ ~ fiJ :fJO: Chau Phi (nay g(Ji Ia Phi clzau:j~ H+IJ-
vung nuac; nur!c dt;mg l~i-Khe i~: khe nlf(JC if dur!i nui-Gian fa~:
khe nlfac if giii'a hai nui-Khuynh M.: nghieng, cld-Ta ~~: (nuac) *
Uc-d~i IQ'i-a i~ f1J5}: Chau Uc, Chau Dc;1i Duang-The gi6'i
tit .Ji!.: hoan cdu, the' giai- Tay ban du ~ -=F f*: nil'a hinh cdu
ct6' xut/ng ph fa duai-Huy~n ~: treo len, chai vai giii'a chitng-BC)c
bo' iJ {j]: thcic nlfac. phia ray, Tay ban c6u-A-my- IQ'i-gia 2 ~ fiJ :fJO: Chau My (nay
g9i Ia My chiiu ~~1-/'IJ.
D/CH NGHlA N1tilc tre n m{it diit
Nur!c tren mijt da'r, khodng lrfn g9i Ia ch((Jng, thri de'n (nho han) D/CH NGHlA Niim chiiulan
gqi Ia hdi (biin). ChrJ nlf(JC biln chdy \'(J ng vao cU{r li~n. co rhl Dlit tron nhu hinh c6u (hinh qud bong). Naa trai da't v~ phia
d(w thuy~n dur;c gqi hi vjnh, cung g9i Ia cdng. Tren mijt dc;1i 1!!-c clang (Dong ban cdu) co bon chau, g9i la: Chau A, Chau Au, Chau
(da'r li~n), co ch6 da't tha/J d9ng nuac, g9i Ia h6, la bg.c. Ch6 nho Phi, Chau Uc. G9i do La the' giai cu. NU:a trcii da't ,.~ phia ray (Tay
g9i Ia tri ( ao). Dong nuoc luu thong tren mijt cta't la giang ha b£1n cdu) co m9t chau, Ia Chau My. G9i do Ia the' girJi mai.
(song). Dong nuoc (chdy) if trong nui Ia khe gidn (khe suo'i).
Dong nuac tit ch6 cao chdy dd xuong phia duoi, tu xa nhin no
giong nhu ta'm vdi treo giii'a khodng khong, do la thdc.
m
87

NGO DAI CHAU


.li * ~HI
.till Ill ~o f* Tf~ o '$: -=F f* ~ rzg ~HI , B :2. *-ffl2 ,

liD\ m~ ,pilJ ~ f'J no , r~ * f'J 2.


Dja vien nht1 du hlnh. D6ng ban du huu tu chau, viet: A-te-a,

Au-la-ba, A-phi-lQi-gia, Uc-d~i-IQi-a. Vj chi


o ~ zw
ClfU
tit w o ~
the gioi. Tay
-=F f* :ff - i1+1 ' B 2 ~ fiJ :fJD o ~ - z ;fff tit W o
ban du huu nhat chau viet: A-my-l(ji-gia. Vj chi tan the gioi.
TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl/ HQC CHU HAN 223
222

NGO PHAP kha ru- th~p du.


cAuvAcACTHANHPHANc0AcAu Rio dan Tjnh Tdxucfng thtm nghenh don (Lf Sjnh). mirj vao
1DW1DB"llft5J- ngcJj ng,?ng mift. (Tj11h Tri) tuol" chimg bcfn mUV'j (Tttdng Phong:
1 . Cau Ia dan vj l&n nhfrt cua ng6n ngfr dung di di~n d!,lt m(>t Hofc Tj{u Ng9c truy~n).

y tron v~n . Lo(,li cftu kh6ng neu chu ngfr goi Ia cftu chu - vi kh6ng hoan
to an.
Thi dl}:
Nhfrng cau do m<)t nhom tu t!,lO thanh ngoai k~t du chu - vj
- ~ f~ ~t31J'2 ~ ~~ 71E ' ~ ~~ ¥5 z 3 ±.~ 81\ + ~ ~~ 4-11'2 goi la cau kh6ng chu - vi hay cau co cbu - vi khai quat. Tnrcmg
WT~
Ng6 sai ham Lr bfrt nang tlr, bilt nang ho(,lt chi kh6' ciinh di lt,Ic hqp nay chung ta thu&ng thfry trong thi ca ho;:ic & nhfrng cftu thanh
th~p hfru du nien u tu hi (Phan B(>i Chau: Thjen h6 Di hcJ) (Chung ngfr, tt,Ic ngfr.
t6j bj 175m vao c:inh scfng deY chir dd rY day d5 17011 sau mllV'j n5m Thi dl}:
nay r6j). - :fJR!Ml:it ~ · ~~til::~
2. Moi diu co hai thanh phfm chinh Ia cluJ ngtJ va vj ngtl: Da kh&i hoang oanh nhi. M!,lc giao chi thuqng d~.
Cau "Nga tri chi hi" (Ta bi~t di~u do r6i) ( n-ung dung), co "nga" Ia Du61 dum thjip co11 oa11h, dimg cho 116 h6r tre11 dmh (Cap
chu ngfr, "tri chi hi" Ia vi ngfr. Gia v~n: Y chau ca).
Co hai tmcmg hqp cau kh6ng co chu ngfr: -JI\EB/fmfJ~, *T/f~M
( 1) Hoan c:inh Cl} rhl cua Joi n6j (hay dot;Jn v5n) kh6ng dn Qua di~n bilt n<;1p ly, ly h!,l bfrt chinh quan.
neu n5 chu ngtl: Dj qua ruf)11g dua thi dimg xo gJily. dj dur5i c5y m~11 thi dimg
Thf dl}: sib 17017 (co'tin).
-/f~~§~? a: ~z Vi ngfr co khi chi g6m m(>t d(>ng tu. m(>t hlnh dung tu, co khi
Bfrt thuc hfru chu? Vi~t: hfru chi. l!,li co them m(>t ti11 11gil; m(>t thu9c 11gt1: B6 sung cho cac thanh
(Mc;mh TtJ ho1): - Kh6ng bjit c6 vj~c fy kh6ng? (Tuyen phfm trong cftu con co thi co dj11h 11gtJ: b6,11gil; trc;mg 11gt1: Tan ngfr,
v/f01zg) dap: Co (Mt;Jnh Trl). thu(>c ngfr, tr(,lng ngiJ, djnh ngiJ, b6' ngiJ Ia die thanh phfrn pht,I cua
diu. Ngoai ra, cftu con co thi co nhfrng thanh phfrn phlf khac nhu
(2) Chu ngif d3 neu ra 6 dot;Jn tren hoifc sfp dllf)r: neu ado:;m dur5i
dcJ11g vj 11glr. pht.fc chl11gil; h611gifv.v.
Thi dl}:
- ~§ 5 I ~~ t~ T ~~ tEl Jill , g A tt * · 4- OJ [9 + ti
Bao dan TinhTrl h<:1 b~ tuang nghenh. dien nh~p d6i toa. Nien
3. Tuy theo k~t du ngiJ phap va n(>i dung cfrn di~n d!,lt, cilu co
thi rfrt ngtin gon va cling co thi rfrt dai.
TOAN THll Tl,l HQC CHU HAN 225
224 TRAN VAN CHANH

- Cau dan Ia diu chi c6 m()t k~t du chu vt. Thf dl):

Thf dl):
-/9.Jimmtz
Nguy~n v~t ti~t chi!
- ft9(DZ.* Xin dimg tJlt 19 vi~c d6.' ( Yen Dan til).
Nga tri chi hi ( Trung dung) (Ta biit di€u d6 r61).
(4) Cfiu cam than: Dung d~ b()c I() Sl! xuc d()ng trong khi n6i
- Cau phfrc Ia cilu do nh&u cau dan (hay nhi~u k~t du chu-
ho~c vi~t.
vD hqp th~mh.
Thf dl):
Thf dl):
- ~JU~JE -TEl : Di
0 ! 1(~-T !
-1~1(T~lit* , ~tit~~JE*
Nhan Uyen tt1. Tu vi~t: Y! Thien tang dtr!
Su thien h~ vo nong phu, ct1 th~ giai ng~ tt1 hl.
Nhan Uyen chit. Kh6ng ttJ than: 6i. tr&i h[li ta.' (Lu~n ngfi).
Niu trong thien h[l kh6ng c6 ngwi film rur}ng thi m9i ngwi
se chit d6i (Trinh Ti~p: Phr;rm huy¢n tht! trung ky d¢ M("ic). m
4. Can Clr vao n()i dung va ml,IC dich di~n d~t, ta c6 th~ chia 88
E ~*
cftu lam 4 lo~i chinh:
( 1) Cfiu trdn thu~t: Dung d~ neu len m()t Sl! thl!c, m()t y ki~n.
*
NGO DA.I DUONG

Thf dl):
* tlJ z ...c n * ~HI z 7} ~ 1J'z rJT ~ J?x :1t * :13: 7t
o

- Fl tfj 15~
Nguy~t xu~t tr Dong San chi thtrQTig. ~$o §2 ~J+I
vi ngG dvong. Ttf
*
Ngu d<:ti chau chi ngo<:ti giai thuy chi sC1 tt,I. Ttfu ky d<:ti gia phan
~n ~ ~·~ "j;_ +- ~$o §
A chau dong chi My, huu Thai Blnh Duong. Ttf
Triing m9c d t1-en ntii Dong S011 (To Tht1c: Xich Rich phu).
!®\'~ ~~·~-}( l!!J ~$ c 2Z f¥J• ¥~ Z l!!J' ~
(2) Cfw nghi vfn: Dung d~ hoi ho~c neu len m()t v~n d~. A chi Nam, De chi Tay, Phi
Thf dl):
Z *'
Au, Phi chi My, huu D<:ti Tay Duong.
~ E~ f!t i$ o foj r¥.i ' ~ ~ t ' ~
chi Dong, huu AnD() Du<.ing. Ctfc Nam. ctfc Bac, huu nhi bang
= <;J<

- 7t±.M~iPJZ? ~$ 0

Tien sinh ttrang ha chi? duong.


Tien sinh djnh di dfiu? (M.anh til).
T(/ MOl
(3) Cfiu du kluln: Dung di neu len m()t yeu cftu, m()t m~nh
Sd tl,;l pff~: ch3 t~ lr;ri-TtfuJ?,t: uiY rheo (giai tu)-Thai Binh
l~nh, m()t Jeri d~ nghi hay thtrang ltrQTig, khuyen bao, mm moe.
226 TRAN VAN CHANH TOAN THV TlJ HQC CHU HAN 227

Duong -j::_ + ~$ : Thai Blnh Duong-D~i Tay Duong *[§~$: DC:li 3. D6n hj~u ( , ): Dung nhLr dfru ( . ), nhLrng d~c bi~t chi dung
T(h Duong- An De) Duong EP F:l ~$: ln D9 Duang-Nhi bang a nhGng do:;tn li~t ke (co sach gQi dfru nay la d~u hi~u, nhll' dfru
dtfo'ng =(~\ ~$: Hai hifn bang. ph5'y).
Chu thich: Co sach gQi ''d~u hi~u" va "d6n hi~u" !a "diim
D!CH NGHiA Niim biin l{Jn hi~u".

Ngoai niim chou lcfn d~u la nai t~ l(,li cua mMc. Theo nhilng 4. Phfin }Jj~u: Diiu chiim ph5'y ( ; ).
biin lcfn (nguui ta) chia ra lam niim d(,li duang. Tit phia Dong 5 M?Jo hj~u: Diiu hai chiim ( : ).
chfiu A din chdu My c6 Thai Blnh Duong. Tu chliu Au, chdu Phi 6. vin JJj~u: Diiu hoi ( ? ).
din chdu M.v c6 D(,li Toy Duong. Phia Nam chdu A, phia toy chdu 7 Than JJj~u: Diiu than ( ! ).
Uc coln D9 Du(Jng. Cung qtc v~ phia Nam va phia Bdc c6 hai 8. D3n JJj~u ( r J . li J ho~c { } ): Dung di dong khung
biin biinf?. bQ ph~n trich dfrn.
9. Quat JJj~u ( ( ) ho~c [ ]. ho~c - - ): Con gQi la
NGU PHAP "giap chu hi~u". tll'cmg dmmg v&i dfru ngo~c dcm.
10. Pha cinlt f1j¢u ( - ): Dung biiu thj Sl! chuyin d(>t ng(>t tll'
DAU cAu ~~~1-J5J)E
y nay sang y khac.
Cac sach c6 thll'ang kh6ng chfrm ciiu m(>t each r6 rang, n~u co
11. Ti'nh 1uvc f1j¢u ( ... ): Con gQi Ia "s~m ti~t hi~u", tll'ang
thi chi co dfru chiim va dfru khuyen, con gQi la "d~u" va "eli". dl.l'ang v&i dfru chiim ll1ng.
"D~u" la dfru chiim ngLI'ng hai cho ciiu sach , dung di ngftt 12. D;Jc danh JJj~u ( _ ): Con gQi Ja "tll' danh hi~u", dung di
tLI'ng do:;tn m(>t. hai chfr, tll'ang dll'cmg v&i dfru ph5'y (d~u hi~u); "Cu" g<;~ch dU'&i ten ngll'ai. ten dfrt v.v.
la dfru chiim dCrt nghia ciiu sach, dung di ng~t nhGng do<;~n tlr 3 chfr
13. Tru6c tr9ng lJj~u ( .. ): D~t ben phai chfr (n~u chfr in dQc)
tra len, tfrc Ja dfru khuyen, tll'cmg tv v&i dfru chiim ngay nay (eli
ho~c phia dU'&i chfr (n~u. chfr in ngang) a nhGng do<;~n d~c bi~t cftn
hi~u). DQC nhGng sach kh6ng bo ctiiu (gQi la"b:;tch thu'"), cac trQ' tlr
chu y.
dung riit nhi~u trong Van ng6n se giup chung ta phfrn nao bi~t dll'Q'C
14. Thlf danh JJj~u ( ~ ~ ~ ): Dung g<;~ch dLr&i ten sac h.
nhGng cho ngLI'ng ng~t cua tac gii
15. Am gj6i ( . ): D~t gilia nhGng iim ti~t trong m(>t tll' phien
Mai v~ sau, tll' nam 1919, ngll'ai ta da guy djnh 12 dfru m&i; ·.: nll'O'C
- ngoa1.
· · 1-rzJJJ-d lj: '>'-r::. I.J ~
~
am t1eng ¥ cv .r. L~e-nm
· ) (' ).
d~n nam 1949 l<;~i guy djnh them 3 dfru nfra, tilt ca h~ th6ng g6m 15
dfru. NhGng dfru nay thll'ang dll'Q'C cac nha in Slr dt,mg khi in l:;ti cac w
van ban c6, vi th~ cling cfrn gi&i thi~u sa lll'Q'C:
1. Cti hj~u: Diiu chfrm (.). 111
Ve
ten gQi va each dung cac dau ciiu . chung toi can eli chu yeu vao cu6n Hifjn d?i
2. DPu JJj~u: Diiu ph5'y (,). Him ngtJ(Thllang Vl! an thll quan . Biic Kinh . 1963): ngoai ra con tham khao them m(lt s6
a
sach 8ai Loan . Hong Kong .
228 TRAN VAN CHANH roAN THU nJ HQC CHU HAN 229

89 I . Chu ngfr va vi ngfr Ia hai th~mh phfm chinh cua cau.


$fj Chu ngfr dung d~ neu len st.,r v~t rna ngtr&i ta mu6n n6i d~n,
HO chi ngtr&i hay v~t lam chu mot hanh d(>ng hay m(>t tr<,lng thai.
Chu ngfr trii l&i diu hoi: Aj? Cai gi?
1Z:9 cm ~i ±ill , 1J( ~ Jt l=jJ o 1J\ tt El Hg •-T:. 13 El
Vi ngfr dung d~ n6i v~ chu ngfr, cho bi~t hanh d(>ng hay tr<,1ng
$fJ o$fj 7j( 1W ~ ' § flt OJ J;) fi *
Tu di~n h,IC d!a, thiiy tnr ky trung. Titiu giii viet trl, d~i giii viet
0
7j( l=jJ ~
h6. H6 thiiy tham quang, cJ.! chu kha dl vang lai. Thiiy trung huu
a
thfti cua Sl,l' V~t neu ra chu ngfr.
Vi trii l&i cau hoi: Lam gi? Bj (duvc) Jilm gi? Nlur thi niw?
f!?. '~~ ' ~ ~ ' ~ ' iffi 1fl EE Jt ff o (15;( m1 1~ Z La ni?. La cai gi?
ngu, ha, da lang, ngau, nhi quan di~n vuu ti~n. Co h6 tan chi
EB·~~ fi '!:& ~o Thf dl):
di~n, thu ho~ch h~ng phong. · - ·11€~-T:.~z~ , ~~xi*Z1~
Duy nga D<:1i Vi~t chi qu6c. tht.,rc vi van hi~n chi bang.
nJ M(JJ Nwc D;;i Vi~t tn. rlwc fa m9t nwc c6 viin hiin (Binh Ng6
H6 mJ: hb (nhu cdi ao nhLtng !an hrm)-Clf §: fan-Ha ~: con dpi cao) ("Duy nga D<,1i Vi~t chi qu6c" la chu ngfr, "tht.,rC vi van
tom-Ng~u ~: ng6 sen-Quan1-f: dan nuac tuai, tuai, rot vao-Ti~n hi~n chi bang" la vi ngfr).
ff: ti¢n, ti¢n l(fi-Tan ¥~: bo-Thu ho~ch ~~fi: thu ho{lch-H~ng 2. Chu ngfr c6 th~ dung chi st.,r v~t dong vai tro chu dong ho~c
tff: thuong-Phong ~: ct&y, thjnh, du'(fc mua.
bi d(>ng v&i nhfrng st.,r v~t neu ra & vi ngfr.

D!CH NGHlA HiJ Thi dl):


Da't !dn bo'n ben, nuac cl9ng l{li iJ ben trong, ch6 nho g9i la - Chu ngfr chu d(>ng:
ao, chb fan g9i fa hb. Nuac hb sau, rl)ng, thuy~n fan c6 thi eli lgi L,,~ p;fi :@: c ~
- 7F ff,tmQ-::N:J~\~
, rh "]j:;+Jm.tt
'11X.1ff.';
clu(fc. Trang nuac c6 cd, tom, nhdu cu a'u, ng6 sen, vi¢c dan nuac DLI'thtr&ng liim san vong tht.,rc, trung d<,1 phu chfrm.
vao tuai rul)ng lgi cang ti¢n hrm. VI the' rul)ng ben bo hb thu
Tn thur3ng t6i blfa quen iin, nib dem vo g6i (Tr~n Quoc
hogch thuong du'(JC mua.
Tuan: Hjch tur5ng si viin).
- Chu ngfr bi dong:
NG0PHAP
- flr:*-T~ ?Ixfitr~
CHU NGCJVA V! NGCJ V~thai tifvi Giang Sung s& b~i.
I. Chu ngU' va vi ngU' Thai tif nwc V~ bj Giang Sung danh b;;i (Han thti).
Chu ngfr c6 khi kh6ng chu d(>ng, cilng kh6ng bi d(>ng:
230 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,l HQC CHCI HAN 231

- ~~W*! Thqt la mo'i h;i w5 cung.


Khfu tham hi!
Giifc dong qua! ( T:i lruy~n). NCO PHAP

w + Cach di'ing z
(chi) chlmfi cholz
z
(chi) doi khi dli<Jc dung nhli cl<_~.i tu chi tht dti chi v~ noi
90 chon, c6 nghia Ia "d d6, noi d6":
w - wZ.:*::ff3' ~' *~Z. ·~' wX ~ Z( Son chi d<,li gia,
SON thao, m<)c sinh chi, dm, thu eli chi) a
nhilng nui !Jn, c6 co cay
o
sffng do, chim muong n(fi d6. o
±mlm ~ w·~- ~ ~5L·~ A.~~~·
E>ia di~n huu son, ho~c nhat phong d<)c l~p, tung nh~p van te,
_ /MM ~W ffi] ;#, £ z(
Uyen thiim nhi ngli sinh chi ) V{tc c6

~ W1<: ru! t§ ~ , + lit 1' *B o w z * :ff3 ,


ho~c s6 phong tli(1ng lien, thien ly bat tuy~t. Son chi d<,1i gia,
sau thi ca mui sinh ra od6 (Sit ky H6a thlfc li¢t truy¢n tl/).
w
~ ,* ~ z , wx z rm
~ 13 o ~ , =r , t-t , ililz 91
~ ' Y... ;¥_ fj~ ~ '*
thao, m<)c sinh chi, dm thti eli chi. Nhi kim, ngQc, moi, thiet chi
0 IDJX 1W; ~ z f-lj ill 0
thu<)c, hlfu san li ky trung.Thanh v6 cung chi IQi da.
~=
f'S
HAl

Tl) MOl
re -n~ f:ttm _t z [g[§j £E!-
~ Jffi ' 1~ :€ ~.i z
Hai li dja du chi thli<Jng tu di~n qwin thong, phi nhli<.Jc h:~c chi
Phong ru!: cham nui, dinh nui, ng9n nui-Tung 3i: cao thilng ~ ~ *-1 tt1 °~ ;a f=¢ ~ ~5Z 1~ ' ~fr ~ ~
len-Tt ~~: khodng- Ttiong t§: cung nhau-Lien ~: li~n vui nhau- huu do~n tuc da. Ky c~n ng<,1n xu giao thitin, ti~m vien ti~m
Thien ly -=flit: ngan dc;im (duong)-Tuy~t if.§: edt dlit, dlit-Thao ~w o @l :JE ~&: s~-+- z. 1m ~o &l ,w ~ rm ra
tham. Phong djnh ba blnh chi thai, hai di~n nhli kinh nhi hai dti
~: co-NgQc =[: thu da qu.v, ng9c-Moi t_t: than da-Thitt ilil: sdt-
San ;¥_: sinh de, sinh ra-Cung ~: cung he't, cuo'i he't-Lqi f-lj: mo'i
~lj Qfl [2) ;If' ~ ~0 ~.i ±ill zw
fr ; fb 1m ~ ~
ufc ao d<)t bat d£ng nhli ll}c dja chi son co'c; d<)ng thlfc cac v~t
lr;i, lr;i ich.
J)\ *I ;£. ~ Fs~ o
D!CH NGHlA Nz'ti di~c t~p san ky gian.
Tren mc;it da't c6 nui, ho(ic m9t ng9n dung rieng m9t mlnh, cao t!ffl re a ~ :§;- ~ 1J' tl: , ~ t~ 1 J\ fit :tffi ~,
thdng vao trong may, hoc;ic ma:v ng9n tie]J li~n nhau ngan d4m Tiin hai dan eli da t~p thuy tinh, thliong tr<_~.o titiu chau b6 ngli
kh6ng dut. (0) nhilng nui !Un, (c6) co cay so'ng 0 d6, chim muong 9® , t* 1J' ~ , ~ ~ if1l! Hf Fs~ M! A w ~ JfX
6 n(fi d6. Nhilng loqi vang, ng9c, than, sdt lqi sinh ra trong t/6. ha, thai thuy tao, ho~c h~ th~ng yeu gian truy nMp hai ati thu
232 TRAN VAN CHANH TOAN THli Tl/ HQC CHU HAN 233

Ifffi mJ '~$ Et z Ji0 .1.-J. tW: ~ ;riJ o ~ ® ~ z A (phi) la ph6 tu phi.'!


d!nh, dung nhu' 1' (bat):
san ho, b~ng chau chi thuoc dT bac h~u lQi. Cai hai t§n chi nhan ~F;g=~j: z ~iir*:llli (Phi nlut(lc h,1c chi huu do~n tt;~c da) Khanf?
A t~ ® ill ~ ~ 15~ JJl x z t~ B3 o nhu cllit li~n c6 chb dut chb no'i.
ky th! hai da v6 d! 11 n6ng phu chi th! di~n.
6 ~ (giao) Ia ph6 tu lam tr<;tng ngu, d~t truck hlnh dung tu
TU M(JJ trong mot ket cau so sanh, c6 thti d!ch "kha , tu'ong doi, ... hon":
Qmin thong ]i :@: li~n suo't, thong li~n-Do~n tQc iff t,J: dut A Jl[f$~~1~ (Ky c~n ng~n xu giao thitin) Nai g6n ba cua m5
no'i-Xu ~: nai-Giao t~: khd, tuang c16'i- Thi~n 1~: nlJng, cr,m- thi cg_n han.
Ti~m if: ddn ddn-Djnh )E: yen-Ba ~,&: : s6ng-Ao [g): !om xuo'ng-
D()t~ : l6i len- T~p ~: nhdu, xen ke, ldn l9n- Tfin ~: k~, gdn, @ J! (cai) Ia lien tu dung d~ giiii thich nguyen nhan cua slf
ba-Dan cu' ..§:~:dan cu-T~p ~: quen-Tr~o f~: cheo-Tao /ffk: vi~c, d!ch la "bC1i vi":
rong-H~ ~: bul)c, CQ!- Th~ng ~: day- Truy M;: thong xuo'ng, tha ~ ® ~ ZAA1~ ®lli~~n~~ x
Z t~ B3 (Cai hai tgn
xu6ng-San h6 (san ho) ffffi m.J: san h6-B~ng chau ~f J)K: ngQc chi nhan ky th! hai da v6 d! 11 n6ng phu chi th! di~n) Boi vi nguai
trai-Bac tW:: r9ng, mo r9ng, lam cho r9ng-H~u lqi ~ fiJ: m6n lt;Ji oven biln ho xem biin khong khdc ngul-ti nang phu xem ru9ng.
Lan-Cai ~:hoi vi (xem Ngil phap o duai).
0 ~ ... ~-·· (ti~m ... ti~m ... ) Ia mot each thuc co d!nh c6
D!CH NGH[A Biin th<i d!ch Ia "cang ... cang ... " : iT ~~fr~m (Ti?m vi en ti?m tham)
Biin (J tren mijt dja cdu, bo'n mijt thong li~n nhau, kh6ng nhu Cang xa ba cang sau.
cta't ldn c6 chb dut no'i. Nai gdn ba cua n6 thi ct;~n han, cang xa
ba cang sau. Luc gi6 l(fng song yen, m(it biln nhu guang, ma day
m
biln thi l6i lorn chdng d~u nhau, gio'ng nhu hang nui tren l~:tc dja; 92
cdc loai d9ng v(1t, thl!c v(1t cilng sinh san ldn l9n trong d6. i::JJ i~
Dan cu o gdn biin, phdn nhi~u quen tinh o m,cac, thuang cheo SA MAC
thuy~n nho bdt cd tom, hdi rong biin, ho(ic bu9c day ngang lUrlg
thong xuo'ng day biin la~v cdc thu san h6, ngQc trai di thu nhi~u ±ill fj( z_t ' +-
@ ' 7J< ' ~ ~ w' tJJ] ' ±
D!a du chi tht1<;5ng, blnh nguyen, st111, thuy, giai huu sinh v~t,
m6n lt;Ji ian. Boi l'l nguoi o ven biin, xem biln kh6ng khac nguai
nang phu xem ru9ng. 'lit i::JJ ¥~ ~IJ 1' ~ o
duy sa m~c t~c bat nhien.
NG0PHAP i::JJ 1~ ~&i ~ ,. t:. ~ *ff5 li ~ -=f lit ; ±ill
Sa m~c buc vien quang d~i ho~c mien dng chi thien ly; d!a
0 ~FE (phi nhu'qc) nghTa la "kh6ng nhu'", trong d6 ~F'
234 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHO' HAN 235

z 1J' ]j[ o ~ Fr3~ ~ 11~ iX: ~ Po ~, A. & NCO PHAP


ph<:tP thtiy thao. Tni gian khl h~u viem nhi~t nhLf ph~n, nh~p d<:t
fl!J {i J:t (~ {)itl 0 _§_ X. '*'
~ Jim !1R ' :t~ 1j,' 0 fj;!t: (ctfc ky) duc;ic dung nhu ph6 tu lam tqng ngG', d~t
uk ctfc ky Him Ii~t. Tha htfu thuong khoi c1.,1 phong, quy~n sa· truck hlnh dung tu, c6 ngr.Ta la "het s(tc": fj(C{tc ky Him li~t)
~ ::s m ~ ~ ~~ .~t , m
fl!J t~ t~JJ. A i'if , ~
Hit sue lgnh leo.
hi~p th<:tch phi vu kh6ng te, s~u l(;lc Uic y~m mai nhan sue, mac
"6J ~ il o 35!: /f' i® 15~ !@ A o
kha dao d<')n. Co bat thfch u cu nhan. 6 _§_X (tha htfu) du~k di:mg nhLf lien tu, bi~u thj stf tang
tien, c6 th€ djch Ia "va l(;li, va l(;li, hon nG'a"
T£) MCJI _ax.'*'~ ill!@, (Thd h{tu thuong khoi c1.,1 phong) Vd lgi thuCinf?
ndi len nhi?ng trqn gi6 lo'c.
Sa m~c 10'1~: sa mgc-Buc vien : di¢n tfch, liinh th!f. drit dai-
Quang d~i JJi *: r9ng /O'n-Mien *m: keo dai-C~ng Ji: surJ't, chqy ~ ~ (s~u) Ia ph6 tu lam tr<,tng ngG' bi~u thi Stf xay ra d()t
diii din-Ph~p z: thiiu, khong c6- Khi h~u ~ 11~: khf hqu-Phftn ng<')t, d~ t truoc d()n:g tu, c6 th~ d!ch "chc;it, thlnh llnh, dOt ng()t":
~: thieu. clo't-Ctfc ky t~ }t: hit suc-L~m li~t (1* {)itl: lgnh .~tm ~IJtttt t!.A ~ C
·Squ l<,tc de y~m mai nhan sue) D9t ng9t rai
leo- Tha htfu _§_X.: vd lqi, va lgi, han ntla-CQ. phong !!\!~;@, : gi6 xwJ'ng thi chon vui 111guoi VQ sue VQI.
IO'c, gi6 hiio-Quyin t~: cuo'n di-Hi~p ~: tung, xo'c- Vii ~: mua-
Te' ~~ : Rii?a-S~u .~l: ehc;t, thinh llnh-Yim mai jij t!_: vui la/J-
w
93
Dao d()_n ~ ii: tro'n tranh. 00*
!IT
n

THU
D[CH NGH!A Sa m{lc
Tren mt;it dja cdu, da't b!ing, nui, nude d~u c6 sinh vQ_t, chl c6 ~;k ~ = fi , ;!t: !@ L1J !:f Fr3~ ~ , E1 !:f ~X
Thu hG'u nhj chung, ky cu scin da gian gia, viet da thu; ky vi nhan
; J:t a A
sa 1ngc thi khong nhu tht
Di¢n tich sa mgc r9ng Lan, hot;ic dai suo't din nghin dt;im; noi
pfT %Z :R ~' El * *
~ 0 ~ ti .~)II ' Q}
so hoan duong gia, viet gia sue. Gia sue tfnh tu~n, kha nhi~m
{f:

a~v thiiu m!cfc, co cay. Ban ngay khi hQ-u n6ng nhu do't, vao ban M
:h
-h , i:f±
JJ f/,
~
.P<
q ElF' ffi.-1"
IJD 0 :±:T nA .7L
I;>(! .!#., ,
~
.f...l:'.
P.lt:.
e;;
J;-;-0
A
/\.
~ 0
=
ctf!m thi hit sue lgnh leo. Va lgi thuong ndi len nhtlng trQ-n gi6 lao ltfc, cung thtfc phffm. Da thu hung b(;lo, nang vi nhan h<,ti.
LO'c, cuo'n cat xo'c da hay mua tren khong, niu c19t ng9t roi xuo'ng ~ j j ~ tii -<::_ ' ~ ;!t: ~ ' :r$G lf'X ;!t: J3Z> ~ ' ~ '
Nhien l(;lp gia b0 chi, thtfc ky nhuc, ho~c thu ky bl, mao, cot,
thi vui la/J nguoi va sue vqt, khong ai hay con vQ_t nao c6 thi tro'n
fiEI•.!-Ja~ m~-<::_ ffl o
tranh dli(fC. Cho nen (sa mgc) khong thich hc;p vai nguoi J. giac, d1 vi khl ph1.,1c chi dt,mg.
236 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,l HQC CHU HAN 237

TU MCJI mQt d(?ng tu, hinh dung tu, s6 tu n~u chung dt.rQ'c dung nhtr danh tu:
Da !f: (t(Jng n9i ( "s(ffi dii" nghla la riing nui)-Ho~n nuoi w: - ftt9=t~~~
(sue vqt)-Tm1n .~JI!: thudn-Cung f~: cd/J cho, cung cd/J-Hung !7'2,: Ke Trung Tan thi ci.m.
hung dil, de (ciing vie't Ia ~)-B~o ~: dtitc;n, tan h~w. hung dc- Ke Trung Tin t.ra diin cdm (B:;1ch Ctr DD (danh tu).
L~p (li~p) jjt: .win thu. - ·=F~~ ft , fPJ (15( ?
Tl'r h<;1 nga, ha c6?
D!CH NGHlA Loai tlul Bic mimg t6i. JiJ vi sao?(QwJc ngil) (d<,li ttr).
Thu c6 hai gio'ng, giifng thu iJ noi nui riing g9i Ia dii thu; gio'ng
thu duc;c nguoi nu/Ji dU'(Jng gr;i Ia gia sue. Gia sue tinh thudn, c6
- ~D~~i¥l= _._

thl ehju dl:(ng dU'(/e Slf nhr;e sac, (va) cung ea/J thvc phdm. Dii thu Tri ti~n thoai t6n vong ...
hung dil, c6 thllam hQi nguoi. Nhung ngu(Ji di san bdt dii thu, an Biitauvc Je tJln thoii, t6n vong. .. (Trang TJ>; (d(?ng tu).
thft, hay la:y da, long, xuong, sung di dung lam vqt (htng, do qudn. - t)~~*
DI qua dtch chung.
NGOPHAP Liy it dinh nhiJu (Binh Ng6 df)i cia) (hinh dung tu).
TAN NGV~~ - ~~- ---
D<;lO sinh nhit. ..
1. Tan ngv
Df)o sinh ra mr)t... (Liio tif; (s6 tu).
D(?ng tu ngo:;1i d(?ng thtr&ng dt.rQ'c b6 tuc bai m(?t tan ngfr. Tan
2. Tan ngfr la mQt ngfr:
ngfr dung di chi d6i ttrQTig ct!a hanh d(?ng do d(?ng tu ngo:;1i d(?ng
neu ra. Tan ngfr tht.rCmg di sau d(?ng tu va tra l&i cau hoi: Ai?, Cii -~B::Z~:tf·B::?J\~Jt~
L<;lC dan chi /fJC gia, dan di~c l(,lC ky l<;lC.
gi?
Niu vui niJm vui ciia dan thi dan cilng vui niJm vui ciia minh
Thi dl}:
(M.anh TJ>;.
-~~)t±.pt~
3. Tan ngfr c6 thi la m(?t k~t du chu vt. Tmcmg hqp nay,
Huy~n An tien sinh thi thu. d(?ng tu trong cftu thoong la nhfrng d(?ng tu biiu thi Sl! nh~n thCrc, y
HuyJn An tien sinh thich sich (B:;1ch Ctr DD. chi, nguy~n VQng, nhtr ~D (tri), M (nghi), /j[ (nguy~n), J~t (ho:;1n) ...
II. Cau t~o cua tan ngv - l'~D:t:Z~~:¥
1. Tan ngfr tht.rCmg la danh tu, d<;1i tu. Tan ngfr cling c6 thi la Bftt tri !5o chi tu011g chi
Kh6ng hay tu6l gill sip din (Lu4n ngli').
TRAN VAN CHANH roAN THlf TV HQC CHO' HAN 239
238

- t21l!!JM:*:.:f.Z/f~gm-& Chua timg c6 vi~c d6 (Mpnh Tii).


Th~n c6 nghi d.ai vurmg chi bit mJng dt,mg d5. (2)Trong k~t du nghi viin c6 d~i tu lam tan ngfr:
Thdn vcfn ng& dpi vurmg kh6ng dung ki ctla thdn (Chiin qucfc - .:E. Sli: :tt'r ?
0 iJtf:._,y, •

s!Jch). Ngo thuykhi?


- t2m:*:xffl:~r=Ft2zifEl~-& Ta dcfi ai?(Lu4n ngt1).
Th~n nguy~n dpi vurmg v6 thinh qudn thdn chi turmg !Jc d5.
-7t~M~1PJZ?
Thdn mong dpi vurmg dimg nghe thea JOi huy bang J3n nhau Tien sinh tll'O'Ilg ha Ghi?
ctla b9n bJ t6i ( Chiin qucfc s!Jch). Tien sinh djnh di dau? (Mpnh Tii).
- /fJ~tAZ./fc~D (3) Tan ngfr d~t tnr&c dong tu qua each dung cua pfT (so'):
Biit ho~m nhfm chi bit kj tri. . ,
-
fa
" " '
.:E. It::.''"' J.H
t=J PII B"A.~
Kh6ng Jo ngu&i ta kh6ng biit minh (Lu4n ngt1).
Ngu: ng6 s& d1,1c da.
4. Mot dong tu c6 th~ c6 hai tfm ngfr (xem Ngfl phdp bai 30,
C!J Jil Joili ta mu6n fin (Mpnh Tii).
ml,IC 3 [2]c ):
(4) Tan ngfr d~t tru&c dong tu qua each dung cua: ~ (thi),
- 7:~B::mHtz~
~, 1f (tht,rC). WI (tu), 1.% (yen),* (lai), -:z:;;-(van); z (chi):
Thien sinh dfm nhi Uic chi quan.
.:E. ttr:: -7 .:±::..J... t::. 1 =
Tr&i sinh ra dan va tt;JO cho h9 m9t 6ng VU!l (Dt;Ji Vi~t sif - t=J :R/1 ,<__ 71' F.l 1::. I i5

Ng6 tulcln!Vi nang tin.


kj)("chi" va "quan" d~u la tan ngfr cua dong ttr "tac").
Ta chua the' tin vi~c fy (Lu4n ngtJJ
Ill. Vl tri cua tfm ngv -~A 13M~j@J~~fl~
Thong thtr&ng, tan ngfr d~t sau dong ttr. Nhung trong mot s6 Quan nhan gill tucmg h9althjh1,1 khu.
tnr&ng hqp sau day, tan ngfr thtr&ng d~t tnr&c dong tu: Ding quan nhan chj ccft tn} h9a cho dan.
( 1) Trong k~t du phu dtnh c6 d~i tu lam tfm ngfr: *:f$~FA1f~ , t1H~~1~
-
-fZWfi•ff/f.:g.W Qu.V thfln phi nhiinlthvcAhan, duy dticlthjly.
Nga thAng nhuc;rc, nhuc;rc biit ng6 thAng. Qu)· thdn kh6ng than v6i nguVi, chj than v6i dtic ( Ta truy~n:
Ta thifng ngUV'i, ngUV'i kh6ng thing ta (Trang Tii). Hi c6ng ngfl nien).

-*z:ff-& --TW:Wlf~ .-­


Vi chihfru da. Vu kinhltu/y ...
roAN THU Tl,l HQC CHO HAN
241
TRAN VAN CHANH
240

NU011g dva noi kinh d6 ( Thi Kinh: Df!i nha, C6ng ll111). truyfn).

-.~.Z*~ ' ~~~1R - ~~J;Jfl\ , &~/f~'fiJT'I'ti , 'l'i5[J~~1R


sa
Ngo thi~u co. c~p tnr&ng bfrt tinh ho. duyhuynh t~u thiy.
N ga chi dong thien, Tfn. Trinhlyenly.
Nha Chu ta d&i v~ phia dong, thea h9 Tin; h9 Trinh ( Ta · Ta m6 c6i tir nho, 1611 len kh6ng dur;rc thfy mift clw. chi nllVTlg
tl)Zl thea anh va chi dau (H~m Dil: Ti Th{lp nhi lang van).
truy~n: An c6ng ll!c nien).
T ~±I::# , fCH~;tx~ (6) Tfm ngfr d~t tnr&c d(>ng tl.r qua tac d(>ng cua gi&i tl.r .[;) (dl):
- " I',D,8 13 T/1"'/1'-=±:..
Bfit ni~m tich gia, y dU' llai /ky. - ~::fl-J1&A~
Chang kh6ng nghi din tinh XU'a mil gi{ln ta (Thi Kinh: B9i Nga bfrt eli h{lu nhfm me.
phong, c6c phong). Ta kh6ng me hope nguiri d&i sau (Thur,tng thu: Qu{Jn thich) (=
- ~ ~__t *' ftrmi-:z:.-1~ ?
HGu ho~mg thU'QTig d~. y thuylvanA.fmg ?
me h~u nhfm).
- ~-Tg~~J.-Jfr~
Ding thur;mg di to 1677. niw c6 ghet ai? (Thi Kinh: Tilu nha, Kim du thl tlfOTlg dl nhifthien.
Chinh nguy~t). Nay ta thif dem c!Jc nguui d&i doi (Thur..rng thu: Ban Canh) (=
(5) Tfm ngfr di;it tnr&c d(>ng tl.r qua each dung cua Oi tlfOTlg thien nhil').
z (duy ... chi), Ol ... ~ (duy ... thi): (7) Tfm ngil' d~t tru&c d(>ng tl.r qua tac d(>ng cua gi&i tl.r jj~(u)
-/f~~-.ZER·::fM~~z~·m~~~~ ho?c trQ tu ket d(u z (chi):
Bfit tri gia s~c chi gian nan, bit van tiiu dan chi lao, duy dam
- ru~~¥1fP , ~IJ::f~~m
h;tc thi tong. Nga u tir mfnh, t~c bfrt nang da.
Khong nghi d~n Sl,l' gian nan kho nhQC CUa vi~c cay dy, khong
Ta v6n kh6ng gioi v~ khoa an n6i (M.anh Tif: C6ng Ton Siiu
nghe bi~t noi kh6n kh6 cua nhan dan, chi bi~t ch~y theo nhfrng di~u
thur;mg) (= nga bit nang tl.r m~nh da).
ham me, khoai l~c (Thur;tng thu: V6 d{lt).
- ~~JJ&m~ , m~f3J)::fJffi8~
-)(-BJ:Ol~*.Z~ Dil thi~u bi d(>n, U' thOi svdo bfrt thong hiiu.
Ph1,1 m~u duyky t~t chiuu.
Dil thuif nho rft que mua din d9n. kh6ng hilu chut gi v~ thOi sv
Cha mt; chilo cho con dau 6m (Lu{ln ngiJ).
( H?m Dtf: Thur;mg Lj thi lang thU') (=do bfrt thong hiiu thai sl,l').
- ~~BZ~, t1E:tJ~tJl
(8) Tan ngfr c6 thi d~t tru&c d(>ng tl.r trong m(>t k~t du kh&ng
Trl.rquan chi 6, duyh,rc thjthi.
dinh thuang, khong cftn CO Sl,l' trung gian cua lllQt l0;;1i tlr d~C bi~t nao:
Mu6n trir dur;rc ke thu ciia vua, chi c6 the' c[ly vao stic mflllh (Ta
TRAN vAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHO' HAN 243
242

- ~:K~~*/f§gtrfn ' il&&±'¥:? di§u c6 thltheo dur;rc (Hin thlf).


Uio phu ky qu6c gia bfrt nang tu5.t, cam c~p Vll'O'Tlg thfrt? - ,'Rj
s ' nlro::Et.L..t:.~
p"J\ /, §t:.JI~
Lfio phu day. ddt nu6c minh con kh6ng Jo nghi din. sao dim Dieu, ng6 tri kj nang phi.
nghi din vua ?(= bfrt nang tu5.t ky qu6c gia). Loai chim, ta biit n6 bift bay (StJ kjJ.
(9) Do ky thu~t h~mh van, nhfrt Ia trong thi ca, di cho ciic vfrn
hqp nhau, ngum ta dao tim ngfr ra tnr&c d()ng tl.r:
w
94
- ~Fo~~1± , PJ~~r ; :r\~:r\c , m;J \AJil
1'<:~
Phfrn v5.n phfrt Sl, v~t vong qufm tu, thfrc di thfrc di, v6 lieu nhan YTHljC
dai.
Niu (nhilng ke bit tai d6) kh6ng thuimg hoi han, xem xet. thi A z .§r R ,_L-J-1'<:51 z ,_L-:J_ ~ Jf z o 1X ~ 7f ;r:E,
Nhan chi than th~, dT y hQ chi, JT thtfc uu'ong chi. Y thtfc bat tuc,
nhan dan se khinh nhim, d6i gpt nha vua. (Nguvi) hZiy chin ch/nh /pi,
truit bo nhilng ke Jd16ng xting ding d6 di, dimg dl cho vuvng thir bi
nguy hpi vi ke lieu nhfin (Thi Kinh: Tieu nhfi, Tift nam son) (=vo aai
~D ~ '* ~ z ~ o ~ ~ Bi ~ ~ , ~ JE ~J
tuc hO'u dong noi chi ngu. Nhien qua noan qua bao, giai tuc tri
tiiu nhfm)m.
m o ~ ~ fl-* rm ~ t<: , :IE [P.J t-u rm ~ t41 , ~ u
b ~nh. Tuy khi h~u nhi dich y, dinh thai kha:c nhi thtfc v?t, ta:c
(10) Ngoai ra, tan ngfr con c6 thi neu tnr&c d()ng tl.r r6i duqc .§r G ~ !;i o
nh~c l;;ti trong do;;tn cau k~ ti~p b~ng nhfrng d;;ti tl.r nhu than th~ tu' an .
z (chi). ~(ky). ~(yen) ... , theo k~t du:
Tan ngu + (Chu ngfr) + D()ng tl.r + z
(Chi) (ho~c ~ky, TrJ MOl
~yen): D ong /*: lc;mh Ldm-N6 i ~: d6i Ldm-Ngu ~: /o Ldng-Qmi ~:
- ~*ill , ?IWJZA '*'*~z qua. !dm, vur;t hon-Noan Bi: (tm-Bao ~§: no-Khi h~u ~ fl-*: khi
Thi t4tda, Giang Nam chi nhan thuerng thu&ng hfru chi. hiju (tinh trc;mg cua khong kh[)-Khl'ic t-U:
thai gia-T{t ti! nhien E3 :
B1i1h d6. ngwi ddt Giang Nam thuimg hay mic (Han Du: Te' (ph6 ru).
Th(jp nhj lanf? van).
D[CH NGHlA Ao va t/u[c iin
- 1f':KZ ~ ' BJ.J.:tt'1% Than thl nguC!i ta, dunf? ao di che cho, dung thiic an di nuoi.
Cu6ng phu chi ng6n. minh chua tr;;tch yen. ( Khi) do va thiic an khong du, thi c6 n6i lo d6i ret. Nhung am
L&i n6i ctla ke ngu deft. b+lc minh chua bift Iva ch9n nhilng qua, no qua d~u c6 thl dua de'n b¢nh t(lf. (Ntu) tuy thea khi h(ju
121
ma thay d(/i do, djnh thai khdc mit an thiic an, thi than thl li!
Ojch doan nay. chung t6i c6 tham khao ban djch cua Couvreur (sdd ..tr.202). va tham
bao i; kien cua mot so nha chu giai co thll. nhll Vl10'ng Dan Chi , Chu Hi . Ouang Thl,l EJat.
nhierz yen lanh.
244 TRAN vAN cHANH roAN THV TV HQC CHU HAN 245

Thmthanh trung duy bat clru thien nhiin.


NCO PHAP Biy gi& trong thanh chl con c6 tam, chin ngan ngLr&i (H~u
Han thu).
TRANG

NGa~~
MPO
- ~if.f~:K-T , /f&llt
I. Tr:;m g ngii' Ng6 tiio tong phu tt!, bfrt c~p tht!.
Tr<;tng ngii la thanh phfm phl:l d?t d phia tntoc di them chi Niu ta s6m nghe J&i cha thi diiu din nOi nay (Quo'c ngil).
ti~t Cl;l thi cho ho:;tt d()ng ho~c tinh tr:;tng neu ra & d()ng tu, hinh 2. Trgng ngil chl noi chon:
dung tlr. kh6ng ki dQng tlr hay hinh dung tlr nay lam nhi~m Vl;l gi - :ft ~f¥jfj
trong diu. Nga d()c nam hanh.
Thi d1,1: M9t minh ta di vi nam (Thi Kinh: B9i phong, Kich co}
- =ft1W~z -~WP'lm~ll!~
Huy~n gi6i n9ih6' tai lu kh&i.
N ga thiim ai chi.
T6i rft yeu n6 (Tiit Ditu) ("thiim" b6 sung cho d()ng tu "ai") Trang huy~n. tai hQa vt CQP lien tiip xay ra (Tt hili kj).
- ~i'i@r'IL?
.... I ~y_A.,t~.i"T •
J.Trgng ngtJchiphurmg thtic himh d9ng:
Bfrt dJcfrp h6? - x1JJ~~-¥~
Ching v¢i Iifm sao? (M[Jnh Til) ("dl" b6' sung cho hinh dung Vuong b9t nhien bi~n h6 s~c.
tu "cfrp"). Nha vua d9t ng9t do] sic mift (M.anh Tti).
Tr<;tng ngii cling c6 thi b6' nghia cho s6 tu: 4. Trgng ngtJ chl mtic d¢, s6 lur;mg:
- rr~+i:t - ~~Dlltt~AA ~
Hanh co-th~p nien. Thimh tri tht! h~n nhan nhiin hiiu.
Di gdn muVi niim (Han thu). Th~t biit rling m& h~n iy ngu&i ngu&i dtu c6 (Nguyen
II. Cac loC;li tr~ng ngli Chfrn).

Can Clr vao y nghia, chuc nang, ta c6 thi chia tr(;lng ngii lam 7 5. Trgng ngtJ chi sv phil djnh:
lo:;ti chinh: - ~lBXffl:C • /fOJ1~-tt1
Tuy dl;lc v6 vong, bfrt kha d~c da.
1. Trgng ngtJchi th&i gian:
Du c6 mu6n kh6ng bj mit nur5c, ctlng kh6ng thl duvc (Sti
- ~±P.X$'11£;\:TL -T A
kf) .
TRAN vAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHCI HAN 247
246

phdp bai 126, m~:~c III):


~=!;: *
6. Trt;zng ngil chl mt:tc dich, nguyen nhan:
6:-
Q~ J7;7!J .I. ~Jt. t<:.__
::r:: :f5( -7
' I ,'(ii'o
J;:A ~[2 )'B
,,e;; =fl)( ,~.:,, '
Is -t:A-

DT due bao oan, lu],ll thi nhi b{lc VQng,


;t:;; ~
/=;r JJ@ IIIJ '1-.:r
t:F.J
.=E.

Thinh vi d{li Vlldng sat chi


Xin Vl dt;zi vuong ma gie't ong ta (Sa kj: Truong Nhl Trdn Du La:v due bdo odn, cho nhidu ma mong it (Sit kv: Du hi?p fi?t
truy?n),
li?t truy?n).
7.Trt;zng ng{f chi sv nghi vfn: 5. Tr<:J,ng ngG' la danh tu hay ngG' Janh tu ket h<;lp voi
~j (dT) a€ chi phu'ong thuc h~mh d9ng ho~c doi xu:
-;li~~*~~~?
Uyen 11011g lt.r6ng til cham sinh thtr? - ~SB:~-ffi~fiR·ffi~fiR~*A~~·
Hai ch{f "uyen U011g" Jilm sao viit?(Au Duang Tu).
~ ?J5z:~J*A¥~z ; ~o1s~J~ ±~~ ~ ?J5z:~J~±¥1ilz ,
Di! Nhuqng vi~t: Thfm Sl! Ph;;tm Trong Hanh thj, Ph;;tm Trong
Ill. Cau tq.o cua tr~ng ngv Hanh thi di c!uJng nh5n ng9 thfm. thfm c6 dl chung nhfm bao chi;
Tri Ba dl qu6c sing9 thfm, thfrn c6 dl qu6c sl bao chi_
1. Tn;mg ngfr thuemg nhftt la m9t ph6 tlt-:
Dv Nhuvng n6i: T6i thea plu;ng sf/ h9 Ph:;m Tr9ng Himh. h9
- t~-§-%r6J:f:E/f?
Ph:;m Tr9ng Himh dem J6i Clf xu cua chung nhan mil d6i xu v6i t6i,
Thi ng6 thi~t thur;mg t~i phu?
nen t6i cling d:ip J:;i y thea J6i Clf xti cua c!uJng nhan: Tri B:i dem
Xem Ju6i ta van con d6 kh6ng? (Su kj).
J6i Clf xu cua bPc qu6c si mil d6i xu v6i t6i. nen t6i cling d:ip J:;i
2. Tr(;lng ngfr la danh tlt- dung nhtr ph6 ttr cti chi phuang thCrc thea J6i Clf xucua bPc qu6c si (C!nln qu6c s:ich).
hanh d9ng (xem Ngil phap bai 125): 6. Tr<;tng ngfr la m9t ket cau gioi-tan, c6 th€ d6 la mQt
- ~A.lrrm~ danh ttr, d;;ti tu ho~c ngfr danh ttr, k~t h<;rp v&i m9t gi&i ttr khac d
Thi nhfin l~p nhi d~. tru'oc ai chi th&i gian, nai ch6n ... Nhfrng gi&i ttr thu&ng dung la
Con heo dilng len nhu ngu&i mil keu (Tii truy~n: Trang cong 11\ (y), :(£ (t<;li), ~j (dT):
bat nien). -8 811\LlJ~
3. Tr<;1ng ngu la d9ng tu dung nhu' ph6 tu (xem Ngil phap B;;tch nMt ysan t~n-
bai 126): M!ft troi chim thea nui (VtrO'ng Chi Hoan; Dang Qudn Tuoc
u~JJf~ , ~ 1~~ lau).
Pha Quang quan, sinh dac Quang.
Danh tan quan cua Quang va bdt so'ng dur;Jc Quang (Han
-~1±7:.HI~tf=r
Du tf)i Dt;~i Ch5u bile hanh. •
thu: Ly Quang truy?n).
4. Tr(;lng ngu la hlnh dung tu dung nhu' ph6 tu (xem Ngil
Ta tir D:;i Ch5u di vt huring bifc (Ttr Kh6ng D6 ),
roAN THV n,l HQC CHU HAN
249
TRAN VAN CHANH
248
lien tl.r rm (nhi) di chi phurmg tht!c cua hanh dong. dong tac:
-#d-J*=O~~*
- /fMrm~
Du di vj thai ho~tn gia.
Ta tra , ,~ nha vao giiJ Mui ( Vien Mai: Tl mu(}i van). Bftt ky nhi ngo.
Khong h~n mil gifp.
7. Tr~ng ngfr la d(fi tl.r. hinh dung tl.r, s6 tl.r dung nhu ph6 tl.r
(xem Nga phdp d cac bai 125, 126). Ngoai ra, tr<;tng ngfr c6 thi la
- /f~rm't~
Bftt h~m nhi l~t.
ph6 tl.r, dong tl.r k~t hqp v&i mot trq tl.r lam ngfr vi cho chtmg di chi
Khong /+Jnh mil run (Trang Tif).
phtr011g tht!c cua hanh dong, dong tac. Nhfrng trq tl.r thtrong dung
cho tnimg hqp nay la ~(nhien) . .s:f(h6), fi'(nhl), ~(nhuqc), 9. Tr;;tng ngfr c6 thi chi la mot danh tl.r, d~t C1 dfru diu :

~(yen): - tJJ' £-~~


- ~gft~ ~H*~&ni, ~~~* SO', c6ng true dai.
Hiiu ng;;t gia m6ng du~ t~p lti. m{iu m{iu nhien lai. Ban dbu c6ng xay dai (Ta truy~n).
C6 m9t ngtr&i d6i d9i tay ao che mift. Jfp vip trong doi giily 10. Tr;;tng ngfr c6 thi la mot ngfr va thucmg la ngfr c6 danh tl.r
JiYdiYdi t6i (Ll kj). thai gian lam trung tam, d~t a dfiu diu:
--=t-~~$~rm~t - gB~ Al-J?9: ' ~ 8 1J'1~~
Tu Lo suit nhinhi d6i. Tich thOi nhftn dl mot, kim nh{itthuy do han.
Tif L9 br)p ch9p trd J&i (Lu{in ngii). Ngily Xtra ngwi da mit, hom nay nt.r6c v3n con i{lnh (L;;tc Tan
- ~~M.A Ytr011g : Djch thuy to'ng hi~t ).
T;ch nhivo nhftn. - 17Lltz~ , ~~1£?
Vifng ]ifng khong m9t bong ngwi (Van khe JuJu nghj). Phtr011g thu chi thm, Nghieu an t;;ti?
r.F.J-j:::;- ~ .;.!;§lj7.c-++- 1. :p:;: Dang Juc biy giO; vua nghieu Cf dau? (Han Phi Tti).
- ~ ' F3 A§. " 7C ::t5 /'... ,'iffl
Qu6c hfru d;;to de d9t nhUQ'C nh~p yen.
Khi nu6c c6 d+Jo (duvc yen on). thi chqt di vilo (D+Ji D6i Jl:
m
95
Tang Tifchi ngon). "" H
~ "'
- f~~ 1±1 ~513 KHIC()
San yen xufrt th~.
Ddm dia rD'i /~ (Thi Kinh: Tie'u nhii. D+Ji dong). )\ J5 :¥ ~' ~' ~' ~' ,€> ~ $ ~ ~o'l'ft
Nhan ell' that trung, §'m, thlfc, ngQa, khCJi, giai nhu khi Cl;l. Duy
8. Tr~ng ngfr la ngfr dong tl.r hay ngfr hinh dung tl.r k~t hqp v&i
251
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl)' HQC CHO' HAN
250

!K A~~,~{,- JJ'Jt ~ 8, ~n>t /f ~ 0 Gift ngu&i bffng g{ly va bffng dao, c6 gi khac nhau kh6ng ?

tu'Qng nhan t(;lo khi, lao tam ltfc, phi thai nh~t, ky th~mh ba't di. (Mc;mh Ttl').
m~z A , ~ 9;o ~ t~ o 7f or f:f ~ fE~ 1~ mo 2. Bo'ngtJchj no'i clufn:
Dl;lng khi chi nhan, u'ng tri ai tich, ba't kha nhi~my huy thu'ong da.
- 7tH~l5f-7(±tl2Z.Fa,
Phi tuemg h6 thien dia chi gian.
TU MOl
Nhu ~: cdn dung-Duy '1'1£.: nhLtng ma (lien tit) -Tti(fng [K :
Btzy Jur;m khfip trong clufn tnYi dft (Chifn qu6c sich).
nguili th(!-T~o ~: chi ra, lam ra-Phi Jt: hao phi, hao to'n-u'ng - im3f-?Ioo
~: nen, cdn phdi (tr(f d9ng tu)-Tich 'I'~: tile (khong niJ bo)-Y ~ : Du h6 giang hili.
y (di~u suy nghT trong long)-Huy fE§i:: phd hu-Thtidng f~: tffn ht;~-i. L9i cho'i tJin song bien (Chifn qu6c sich).
3. Bff ngil chf thai gian :
D[CH NGHiA D6 dz'tng - ~±zt4 ~u15~~
Nguili ta o trong nha, uo'ng, an, nlim, dl)y, d~u cdn din d6 Tien si chi khoa sang u Tuy.
dung. NhLtng nguili th(f chi tt;~-o d6 dung. nhqc long sue, phi nga y Khoa thi tie'n Sl bdt ctdu c6 vao clili Tuy ( Le tri~u ljch khoa
giil, Sf! lam nen cua hq kh6ng dl Nguili dung d6 vl)t nen bie't
tie'n s! d~ danh bi ky ).
thuang tile, khong du(!C tuy y gay hu ht;~-i vl)y.
4. Bff ngil chl muc dq:
-s~ .:Em!£
NGO PHAP
~? - Chieu vuong b~nh th{j..m.
BO NGUfff]~
Vua Chieu ''uang bfnh nr;lng ldm (Sa ky: So the' gia).
I. Bo ngu 5. Bff ngil chl mf!C dicb:
B6 ngfr la thanh ph~n phl;l d~t sau d<)ng tu ho~c hlnh dung
- ~A 1x7Kl-J:f)Z~
tu d~ b6 sung y ngh!a, cho bi~t t'inh h'inh, ket qua, s6 lu'<;jng cua sa nhfm ph<_lt T6ng di Cllv Trjnh.
d<)ng tac tien hanh ho~c muc dQ cua tinh cha't, tr(;lng thai .
Sd-dinh T6ng de'ctiv Trinh (Tii. rruy~n).
II Cac loQi bo ngu 6. Bfi ngil chl kit qua:
1. Bo'ngtJchj phuung thtir: hanh dc)ng ho!fc d6i xif: - =t~~ti
NgQC bien vi th{LCh.
- ~~Al:J~WJJ, ~l-J~3f-? Ngqc biin thanh dd (Lul)n hoanh: L~y ht;~-i).
Sat nhfm di dinh dtJ nh{ln, hfru d! di h6?
TI~AN VAN CHANH TOAN THLI Tl/ HQC CHCI HAN 253
252

- ~~~Jj(~ fJ]pt,l£ Lila s(J hiii ldm ( Bai 97) (thay vl/u qtc hiii thl qtc la tr<;1ng ngil').
Yen tuong c6ng hc,t Li~u thimh. w
Tuifng nuifc Yen danh ht;z thcmh Ldu (Sa Icy : LJ Tr9ng Lien
96
Trau Duong li?t truy?n).
&l
7. Bd ngil chi xu huifng: KINH
-!f~lft_t7(
Da ke phi thu(lng thien. 5l ii &J! iW • Yl &l l=f:l ff - A o ~
Nhi l~p kinh ti~n, kien kinh trung huu nhat nhan . Huang chi tieu,
z *·
Ga ri:tng bay len trai (Nht;zc phu thi: Til luu mii ca tit).
8. BJ ngil chi so' [U(!ng: 1&: 1.0 * o m t) =F • 1~ 1.0 m t) =F o ii &J! 1& • ~ u
bi di~c tieu. Chieu dT thu, bi di~c chieu dT thu. L~p kinh h~u, Hie
-frm+if-
H~mh cd thqp nien (Han thu).
/f' 1~ ~ o * , ~ ;t: .L-:J, E B o B El : r A /f'

Di gdn muai nam.


bat ph1,1c kien . D<;1i ho~c, t§'u dT cao mau. Mau viet: "Nhan bat
§g E3 Yl ;!t oo • i!i5c ~ t) &l w~ z
o &J!
nang tlf kien ky di~n, c6 duong dT kinh chieu chi. Kinh trung chi
'* z
Ill. Vi tri cua bo ngU'
A • ND dx. ~ -tQ o
B6 ngfr dfrng sau d<)ng ttr, hinh dung ttr (xem cac thi d1,1 da nhan, tuc nhil' anh da".
d~n). Rieng m<)t s6 ph6 tu lam trc,tng ngfr dung truoc va b6 nghia
cho d<)ng til, hinh dung tu thi thtr&ng c6 th~ chuy~n thanh b6 ngil' TU M6I
b~ng each d~t sau d<)ng til hay hinh dung ttr d6 : Kinh £J!: cai guang-Bi f~: n6, ong ay, nguai kia (dt;zi tit nhan
- ~~~ xung ngoi tha ba)-Ho~c ~: ngiJ Vl/C, nghi ngiJ.
Qufmmjth~.
Anh d~p Jim (Chiin qucfc sach: TJ sach) (thay vl qzwn thljm D!CH NGHiA Cai gtidng
Daa tre dang truoc guong, trong thay trong guong c6 m9t
my thl thljm la trc,tng ngil') .
~~~€J l-1..1 ',tf-;1M~
nguai. Huong vi phia nguai d6 cuai, thi nguai d6 ding cuai. Vdy
- llm,,.,J-U{'J.n-iN:.1:'i-
tay, thi nguC!i d6 cilng vdy tay. (Niu) dang sau guong, thi khong
Du ngtr xufrt du thung dung. trong thay nila. (Daa tre) qua ngiJ vl/c, chCJ-Y di n6i chuy?n d6 viii
Ca dura choi thong tha (Trang Tu: Thu thiiy) (thay vl thung mf. M? trd lai rling : "Nguai ta khong the' tl/ trong thay mi;it minh
dung xzwt du thl thung dung la trc,tng ngil' ). du(Jc, vi the' c&n phdi dung guong soi. Nguai trong guong, chinh Ia
-®!~~ bong cua con da~v ".
Lu hai elfc.
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,f HQC CHa HAN 255
254

Thl'r phi thin chi sif niing tri da.


NGOPHAP
D6 ch:ing phiii Jil diJu t6i c6 the' biit dl.JQ'c (Chiin qu6c sach)
THUQC NGVJM~ (ngfr).
I. Thuqc ngli m
Thu()c ngfr la m()t lo~i b6 ngfr d~c bi~t chi dung b6 sung y 97
nghia cho m()t d6ng d()ng tu hay cho m()t d()ng tu n()i d()ng kh6ng ~~}jt
hoan toan (xem Ngil phdp bai 30). Thu()c ngfr (tll'01lg tl! attribut LV NGQ HO
trong ti~ng Phap) c6 nhi~m VIJ n6i r6 v~ chu ngfr thong qua m()t
ct6ng d()ng tu hay qua m()t d()ng tu n()i d()ng kh6ng hoan to~m .
~ ~ msz , m ~A ~ z. ,m ~ iEI ~ o .~ E1 % 1~ gt ,
Thi dl): Lu' m6ng h6 bl, qugn thu uy chi, v6 cam c~n gia. Lu tlf' hi dac ke',
- ~Jb~3~ ~ 1~ -tiL ffiJ s~ te rr ,.L-J ~ m!A o - a, ~ mm o tJ ~
thai thai xuat hanh, dl uy qugn thu. Nhat nh~t, ng() h6. H6 di vi
Thfm /thi I TrU011g Dl)'C Dlfc da.
T6i JiJ TrU011g Dvc Dtic (Tam qu6c chi). IPJ ~ -ti1 ' :§lyt rmW o ~ ~ taj '
wt * o.~ ' ~ Bz rm ~
d6ng lo~i da, tlf'u nhi du du . Lu hiii clf'c, d~i minh, khi bl nhi d()n,
'
- Nhfrng ct6ng d()ng tu thuUng dung la: ~ (vi), ~ (thi),
l!zm ::f ~ ,~, 0
~ (v6), 3-1= (phi),~ (hfru), 1® (do) (xem Ngil phdp bai 30). s6 ly bat cam tuc.
- Nhfrng d()ng tu n()i d()ng kh6ng hoan toan thucmg dung la:
~(vi), 8 (vi~t) (xem Ngil phdp bai 30) . TU Mdl
Lu ~: con LU'a-H6 }jt: con cQp, con hd-Mong ~: khodc, d9i-
II. Cau t~o cua thuqc ngli
Uy ~: ra oai-Hai~: kinh SQ"-Khf ~: bo di , nem di-Tuc ,~, :thai,
Thu()c ngfr la danh tu, d~i tu, ho~c m()t ngfr:
nghl.
- -=f:J-1=~, ' ~~O~,Z.~?
Tl'r phi ngu, an tri ngtr chi l~c? D[CH NGH[A Lila gijp cQp
Qng kh6ng phai Jii ca, sao bift dl.JQ'C niJm vui cua ca? (Trang Con lr.la d9i da CQp, cdc thu khdc diu sQ' n6, kh6ng con new
tif:Thu thuy)(danh tu). dam din gdn. LU'a tf:{ mr.lng rling ke' hog,ch nhu the' Ia duc;c liim,
thuang di ra ngoai cti ra oai voi nhilng con thu khdc. M9t hom,
-T~*?
- ( LU'a) gijp CQp. CQp cho la d6ng log,i, din ci:tng choi voi n6. LU'a SQ'
Tl'r vi thuy ?
hiii !tim, keu Lon, nem bo ti{m da ma chg,y tro'n, (xa din) may dijm
6ng Jil ai? (Lu[w ngtJ) (d~i tu).
khong dam dr.lng.
- ut:J-I=~zr!f§g~om
256 TRAN VAN CHANH TOAN THlf Tl,l HQC CHO' HAN 257

NGO PHAP b~nh. khdm-Tri {i:]: chiia b~nh-Sao ~': kha. chut it.

0 ~ (vo) la d<;li tu, c6 nghia "khong ai, khong v~t gl": D!CH NGH[A On cha m~
1W; f&Jlilt (Vo dm c~n gia) Kh6ng con niw dam de'n gdn. N~uc!i ta luc nu'li sinh ra, d6i khong bie't f1! cho an, ret kh6ng
biit It! m(lc do. Cham~ cho bu nuim I'd am li/J trong long. Khi c6
6 Jli (c~n) v6n la hlnh dung tu, nhung trong bai l<;li du'Qc b~nh , thl miJi tluiy thur'/c khdm chiia. Din khi tu6?i hoi !On, lqi cho

dung nhu' d<)ng tu voi nghia "de'n gftn": ~ f&Jlilt (Vo dm c{jn di h~Jc. Cha mf kh6 nh(Jc l'flt vd nha the~ Nhilng ke Ia con, hd c6
gia) Kh6ng con niw dam de'n gdn. thi quen cJn cha mf du(fc sao?

NGO PHAP
~EJ (tQ') laph6 tu d€ chi "tl! mlnh" : ~EJ :g 1~ ~t (Lu t{t hi
d~k ke') Lila tl/ mitng rling ke' hogch -nhu the' Ia du(Jc !tim.
D!NH NGO' ~~
m I. D !nh ngli
98 Dinh ngfr Ia thanh phfrn ph1,1 cua cftu dung b6 sung y nghia
m .~,
cho danh tt! (ho~c cho dong tt!. hinh dung tt!. s6 tt! dung nhu danh
THAN AN tt!) v~ m~t tinh chih, hinh tn;mg. s6 luqng, phU'OTig vi v.v.
A :fJJ ~ ~ , M /f §g E1 ~ , ~ /f §g E11R o)( -BJ:
II. Cac loc,1i d!nh ngli
Nhan so sinh thai, co ba't nang tlf tlf, han ba't nang tlf y. Ph1.,1 m~u
:JL om z , ·~ :t§ z o :ff ~ , ~IJ g B W {E:J o & 4 Can Clr vao y nghia va nhi~m VI,!, ta co thi ki 5 lo:;ti dinh ngfr
nhu b<) chi, hoai bao chi. Huu t~t, tac dien y ch~n tri. C~p nien chinh: 1. Dinh ngfr chi tinh chfrt. hinh tr:;tng; 2. chi s& thuoc; 3. chi
ffi *' 'X. 1~ A * o ~ ~ ?If ~D lit o ~ -=f ~ 13 '
sao tru'ong, hlfu su nh~p hQC. Ky lao kh6 nhu' thu. Vi nl' nu gia,
s6 ltrQ'ng; 4. dung chi thi: 5. dung di hoi.
Thi dtj:
:R OJ :0 ~ .~, .sf ?
khoi kha vong ky an h6? - *~~.~
Gia phu /Lr011g ma.
TU MCJI Trang nhil c6 nhi~u ngva [(!L l i-iuili Nam tll? (chi tinh chfrt).
Than m: cha m?-An .~,: cJn TQ' ~: cho an (khi dung nhu d(}ng
- rl!tt~J~ , ~ r¥J :if
tit thi d9c La "tl!")- Y1RmtJc do (khi dung nhu d(}ng tit thi d9c La
Do trt.rOng ki~u, chi Nam Binh.
, y' ") - B Q n~ ' H oa1
' • 'lo!:9! B - t.¢;-J D• ~;t:
~ffi: mom- 1-K: om vao ong- ao J~: om- 1en .)(.!!:::
A A ' / ' A A

Qua cay du dili. din nui Nam Binh (Ton Gia Kim) (chi hinh
miJi ru(Jc- Y !fi: thdy thu6'c-Chfi'n W: tham xet, chJn dodn, chdn tr:;tng).
TRAN vAN CHANH TOAN THli Tl)' HOC CHU HAN 259
258

-ilrA-T~?IJt:fiJT~!l rrJ MCJI


V¢ thai tu vi Giang Sung sa
b<;ti. TtiQ'ng *:
con l'oi-Trang ~±: lcJn, nu:~nh me. CLtong trdng-
Thai tif nwc V¢ bi Giang Sung danh bpi (Han thti) (chi sa Ki~n '(§!: mgnh me, khoe mt;7nh-H~u ~: dLiy-Nha ;f: ngcl \'Oi-

thu<)c). Than f$: duiJi ra -Ha'p D,&: hut \'ao-N~p *~: thu l'do-Quy~n t~:
cu/{n l(li.
- ~ fl~if:)'}+:h)f~
Tfrn hftu t<;ti ngo<;ti th~p cifu nien hi.
D!CH NGHlA Con voi
Tfn hfw ]lfU vong (f ngoai d5 mu&i chin niim r6i ( Td truy¢n)
Con l'Oi (C15) thc/n thllr!n vel mgnh, do b~n chdc 1•a dcly. Mi¢ng
(chi s6 Iuong). c6 hoi nga, nh/) ro ngocli moi. Miii (\'('Ji) nc5 r{/t dai, c6 th~' hut
{!)({!)(~t±:&!;:/~
-
'"'""'' 1JA. Ia J5 mtoc, thu viw mi~ng mel u(fng. Lqi bie't cu/fn lf(v (1(3 an, gio'ng nhu
Du du blthuong h~ ... nguoi ta dung toy.
Thiim rhdm rrOi xanh kia ... ( Chinh phi! nglim khuc) (dung chi
thi). NGU PHAP
- il-tfPJ!if-1:!1? BONG V! NGO' IPJ f}L~
Thu ha thanh da?
D6 JiJ {Jing gi(Au Duong Tu: Thu thanh phu) (dung d~ hoi). I. D6ng vj ngii hay th?nh phin cling lo;;Ji Ia nhiing thanh phftn
d~t song song ho~c lien ti~p nhau. cung giii m<)t nhi~m Vl,l trong
m ciiu, nhLr cung lam ChU ngiJ, Cung Jam Vj ngiJ. b6 ngiJ V.V.
99 Tfrt cii cac thanh phftn trong diu d~u c6 th~ c6 d6ng vj ngii.

*
TV<}NG 2. N6i chung. c6 bao nhieu lo<;J.i th~mh phftn trong diu Ia c6
bfty nhieu lo<;ti d6ng vj ngii. Dooi day, ta chi xem m<)t s6 tm&ng hQ'P
* , 1m ~± rm
1§! , BZ. ~ rm
~o o ~ m ?F ,
Ttt<;Jng, th€ tning nhi ki~n, bl kien nhi h~u. Khffu huu lttong nha,
thucmg thfry:
(1) D6ng cinl ngir:
f$ /:B !§- )7} o Jt • ~ :& , §g D,& 7j( , *~ ~~
than xua't thfrn ngo~i. Ky tj th~m trttong, nang hftp thuy, n~p 11 - -T~~ , ~=rg , .f±J.~ , 0®1Wt*
o rm
~ o x.z §g t~ Ifx ~ t~J , ~o A z TiT LQ, Tiing Tich, Nhitm HUv, Cong Tay Hoa thi t<;>a.
khffu nhi fi'm chi. Htju nang quy€n thu thtjc v~t, nhu' nhan chi Tif L9. Tiing Tich. Nhitm Htlv. C6ng Tliy Ho,? ng6i hdu
m
ct\,mg rhu.
* o (Lu~n ngif).
(2} DcJng vi ngii:
261
roAN THU Tl,f HQC CHU HAN
TRAN VAN CHANH
260
Phia nam bien Tay, nO'i bin Luv Sa, sau Xich Thtly, truric
-~-=f?lili·~?f~
Hfc Thtly. c6 m<)t nui 1611 (S071 h3i kinh: D:;i hoang tay kinh). .
Quan tu tm d{lo, bit t.n1 bftn.
Ngt.r&i qulin tifchi' Jo cho d;w 1;'. kh6ng Jo ngheo ( LuQ.n ngtl). m
(3) D6ng tlin ngtJ: 100
- tL -=f ~ -T* , 18-=f ~*
THUCTV
KhcSng tu ki~n Tii Tang, Bfi til:
Kh6ng tJ tiip Tif Tang. Bfi ui (Tiwyit uyen). tlJ ~ j&,1i. A~ 1iiz•g9: m tlJ ro:* ~
(4) D6ng dinh ngii:
- ~~ ~ ~~)Cff:\:IJXWLZ.~* , fiiJ~~ ~z.~~ , ?f{,'Z Ml _t EJ : u-r ~ jN m,
1:r A .lt *
Son huu lang, l<;lp nhan mu'U b9 chi, thiet tinh son h<;l. D<;li thu
.n o ~
tuong thu<;ng viet: "H<:1 hii'u lang t!nh, h~mh nhan chi b9". HG'u
tJJ , rm f:;J x -r .L-:J. ~ -=r ~ iJ z ill m
Nghieu, Thuin, Vil, Thang, Van, V6, Thimh, Khang chi t~.
~ ~ * 1§- , ~~ ~ z. , m ~# , * * m Ky
Qlf-
bat thuc tl,f gia, ng9 xuc chi, dQa t!nh, d<;li h6 du vi~n.
o ~% w,
xuat,
ha ky ii dan chi tham. uu dan chi thi~t. nhi dai thien h:;1 di quan tu. A 1~ Mil _t ::f: ~ z o JJ fA EJ : r .:g. ki5 ~
tn.rOng gia chi d:;1o da. nhan chi tuong thu<;ng tl,f cao chi. Nai than viet: "Ng6 diu thuc
Theri Gic vua Nghieu. Thufn. Vil. Tlwng. V5n. V6, Thimh. ::f=•:ft ¥ ll"t ~?.no
Klwng sao mil yeu dan. Jo dan th{un thiit. vii Jfy d:;o ctltz ngt.r&i tl;l', khdi chi thll' tai?".
quan til: b/ic truung gi3 mil a6i dZii v6i dan nhu v~iy? (To Thli'c:
Hinh thurmg trung h{w chi chi Ju~in). rU M(JJ
Lang jN: ch6 s6i-Mu'u ~: lo li~u, muu tinh- Thie't g9:: dijt ra-
(5} D6ng tlw<)c ngii: Tinh m: ho: cc;tm, bdy (dijt ra di san thu)-Xuc ~: gidm len-Cftu
- 15 Affi~~ -17.. , RDtt:t'Jtat!L -s:R: xin, mong moi-Vi~n Ji: giup do-Than fA: tho than-Cifu ki]:
c6 nhan xung tu~ h~tn tam hli'u. tuc tung, true, maida. ne'u (lien tt1)-Tai ~: trc; tit cuo'i diu (biiu thi phdn va'n).
Ngt.r&i ra n6i ba ngt.r&i b:;m trong miw l:;nh chinh Jil tung. true
vii mai (Tan qu6c van). D!CH NGHlA Biit clzz1
(Trang) nui c6 ch6 s6i. Nguoi di san bay muu bdt n6, dijt bdy
(6) D6ng tr:;ng ngii:
z
- g§ t~ r¥i , ?rrUY z ~l , wuJ<: z 1& , ~ 1J<: z iW , ~ achtoi chan nui. Vie't chil!On tren tuong rling: "Phia duoi c6 bdy
ch6 s6i, nguoi eli duong hiiy ditng buoc". C6 nguoi khong bie't
:*tl.J chtl, liJ gidm len bdy, roi xuo'ng ho: keu !On xin cau giup. ( Khi
Tay hili chi nam, Lt.rU Sa chi tan, Xich Thtly chi hPu, Hie
nguoi cl6) dii ra khoi r6i, nguoi ta tro vao nhtlng chtl vie't tren
Thtly chi titn, hliu d;;ti san.
TRAN vAN CHANH roAN THU n,l HQC CHU HAN 263
262

tuang ma bdo cho bie't. (Nguifi d6) ben than rling: "Nlu ta bit t ~ M. 7\. ;J, , ~ /f' *'* A t) § i~f o - _§_ @ ¥ ,
Quoc v6 d~i ti€u, m~c bat luy~n binh di tlf v~. Nhat dan d!ch chi,
chil, thi Le nao de'n nbi nay u?". · l-L! _fr ~!!1 --'7 0 # 6· :7.17 _fr , # 6· n;t,: ..fi:. , # 6• e:
1--W / " "73': t(__ ~ J;;;tJ ~ / " ~ m WJ"' ,.,. " ~~ /Ji7JJ ~~
xuat binh ngtf chi. Ho~c vi bo binh, ho~c vi phao binh, ho~c vi rna
NGU PHAP _rr_ , # 6· I _rr_ , # ~ ;t;<« ~ _rr_ , ..1::1::: ch- 1, 1 ~!!1
, " !7<J J;;-;fJ / " ~ ~ !f93 ~ ./'- E3 1JI Y..A ~
binh, ho~c vi c6ng binh, ho~c vi truy trQng binh, giai so di nglf
0 J!; (nai) 1a lie n tu, c6 th€ d!ch "ben, moi" : @ {Q o
_ J!; ftEJ ... (Niii than vie't. ..) Ben than rling .. . d!ch da .
_*m , ,
)(m~~ ?¥7GJ!J*~~~~cvi ky, phl;l b~nh
thuyen du, Ly nhi niii tl;IC ky hQc nghi~p) Khong bao Lliu, b?nh TU MOl
cua cha khoi hdn, be Ly ben (moi) tie'p t~c vi?c h9c cua n6 (Bai Quo'c ~: nuoc-M~c ~: dc;zi tit, if day djch La "khong nuoc
107). nao"-Luyf$n r'*:
tQ-p Luy?n-Vc$ mr:
giil gin-Dan _§_: butfi som
_ ~1~~ o Je.I\Jt$~7J':ff' nl:iX~Z.CNha khat th~m . (- _§_ : m9t som, m9t khi)-Djch @ : qulin thu- Truy f~: xe cho cl6
kie'n vi~n trung huu thuy h6, niii dl;lc ft'm chi) Con quc;z khat nuoc ("truy trQng binh" La linh trong coi v~ qulin nhu, vQ_n tdi).
!tim. Trang thliy trong san c6 cdi nQ_m d«ng nuoc, bim djnh uong
(Bai 120). D[CH NGH[A Qulin linh
Nuoc khong ki LOn hay nho, khong nuoc nao khong Luy?n tQ_p
6 1r1j (c§'u) la lien tu bi€u thi gia thie't, djch 1a "ne'u" : qulin linh eli fl! v?. M9t khi qulin cljch de'n, dem qulin linh ra
~lij~ :::f: ' .E.¥ll:t~? (Ng6 cilu thuc tlf, khoi chi thll' tai?) Ne'u chong Cl/. HoQ.c La b9 binh, hoQ.c La phdo binh, hoQ.c La kY. binh
ta bie't chil thi Le nao de'n nJi nAy u?. (mii binh), hoQ.c Ia cong binh, hoQ.c La truy trQng binh (qulin vQ_n
tdi, Linh tdi), cl~u La nhilng thrl qulin eli chong c« qulin thu.
@ li-·· ~ Ckhdi... tai?) 1a mot each thuc co dinh t~o thanh
~
cau h'
p an van, ~' co, th e-:1 d"~c h 1'a "h,a ... .u:,
A 1- ' ... li.,
e nao ? sao 1~1.
. .. ?"
. : NGU PHA.P
~lij~ :::f: , .E.¥ll:t~? (Ng6 cft'u thuc tlf, khlti chi thlr tai?) Ne'u
ta bie't chil thi Le nao cle'n nbi nAy u?. 0 1m (vo) du'<;jc dung nhuM. ~ffil (v6 lu~n) 1a mot gioi tu, c6
th€ d!ch la "bat eli, bat k€, bat 1u~n, bat ky, kh6ng k€, kh6ng
m phan bi~t..." : ~M- -j(;J, (Quae vo d~i ti€u) Nuoc khong ki LOn
hay nho.
101
_fr
/ ...
BINH 6 ~ ::f (m~c bat) la cl;Jm tu quen dung, c6 nghia "kh6ng
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHO HAN 265
264

cai nao kh6ng, kh6ng g1 kh6ng, kh6ng ai kh6ng":~M, */j\, rUMOI


~7f*'*AtJ§ 1lr(Qu6c v6 cl<;1i ti~u, nzlJc bflt luy~n binh di tt,r v~) Bi~n buc ~~:con dai-Hong 1~: ddnh nhau, (1m 1-Thiing ij~:
Nuac khong ki ian hay nho, khong nuac nao khong luyfn t~p khu[[t phl!c du(Jc, thiinR-Co ~: w'J'n La (ph6 tu')- Vi ky* ~ : chua
quan linh di t¥ Vf. bao !au, chdnR bao !au- T()c ~*: h(J, loai-Nghi ~.jt: him hr;1c-Xich
f-f::: du6'i ra.
~ - ..§. (nha't dan) Ia ph6 tu bi~u th! gia thiet, d!ch Ia "m9t
khi" : - g ~ ¥_ (Nhiit dan a!ch chi) M<?t khi quan djch den. D!CH NGHlA Con ddi
Chim va mulJng ddnh nhau, con dC!i thur'tng trung l~p ((1U'ng
0 p!f .[;) (sd di) la c1,1m tu quen dung, c6 th~ dich la "cai giLi'a). ( Khi) chim thdng. thi dai hay vao dam chim, m5i rling: "Toi
c6 hai cdnh, w5'n Ia /()(/i chim ". ( Khi) mulJng thanE?. thi dai cht;y
dung a~":
\'ao dan muong, m5i r!ing: "Toi cr5 bffn ch(/n, w5'n Iii loai mur5ng".
_ ~p!f .[;)~~ill (Giai siidingt,t d!ch da)D~u La nhilng tha
Chang bao lau hai loai nghi hoa, (tha:v) dai if hen, hen cun& nhau
_* • •
binh dung di cho'ng quan thu.
~ p!f 1-j_ 7C M ~ill (M~, m<;1ch, sii di sung co gia
da) Gr;w, Lua mi La nhilng tha dung dian cho khoi c16i v~y (Bai
rur3ng duo?i dai.
m
114). 103
w ~
ME
102
~~
BIEN BUC
~ x fl f§·-=f. 1:E iJJ ~ 0 ~ ~·~>f.*=­
Nang phu chung d<_to, thu tlic din lao. Ljch xuan, h<;1, thu tam
s .ffil ~-\! l"ii"' m!5
s ritE
R* ~
§lj rh
~ • 9i3 1~ ~ o X.. Ai I! :t>. ~ • Ai 8 :t>. flf •
~ ~ :r.m
J...
J1. ff.; 'I

*
,'fffj / ' ' 1;ffil
0 ,'fffj fJ'jj ' /'
thoi, thuy dac tlic. Ht,ru d1,1ng lung khU' xac, d1,1ng cuu khU' khang,
Di~u du thli ho'ng, bi~n buc thuong trung l~p. Di~u thang, tac
~~mA .~ UoEJ:r~lf~ ~·~.~
9t tJX: a c ?*.. r~ t!J\ z ~ 9=J • ~ ~ w. ·
thuy th~mh b<;1ch m~. Nhien h~u xuy chi phu trung, ho~c vi ph<_tn,
bi~n buc phi nh~p ai~u qu~n. Viet: "Ng6 huu Iuong dt,rc, c6 ai~u ~ ~ ~5 :It -i3 ~ ~0 :!t /f ~ -ill
111 .n o i.X ~ ' J=!lj ~ ~ 7t A ik r=f o El : r ~ lf
0 0

ho~c vi chuc. Tht,rc gia au'cing tri ky bilt dj da.

12}1 5E • ~ mill .n
tu tlic, c6 thu
o * .=
da". Thu thang, Hk bi~n buc ta':u nh~p thli qugn. Viet: "Ng6 huu
~ ~ ~ii *o · ~ ~ 1± 1~~ • ~
da ". V! ky, nh! t9c nghi hoa, bi~n buc t<;1i tdc, to<;1i TUMOI
;tt f-f:: z 0
D<;to f@: lua ne/J huong-Tuc ~: !u)t lua-Lung U: co'i xay-Xac
c<)ng xich chi. ~: w3 cang-Cilu 8: cdi dfi &iii gt;o-Khang ff: cdm-Xuy t!X
266 TRAN VAN CHANH TOAN THli Tl/ HQC CHU HAN 267

nllu chin-Phil -*:: cai n6i-Chuc i]f~: chao. J:in lopn. d6 uy qu~n Nam H:ii JiJ Trit;u DiJ no? binh dLinh Jfy
c:ic qu/in qu6c ( Le Ttlc :An nam chi Juvc).
D/CH NGH!A G(lo
2. l:inngiJ trung g1~1:
Nrwui nang phu tr6ng lua ne/J humzg, tay chan chlim lam. Trdi
;r,G- p,' n=1 .om; tf- 0 {:¥;:.
qua ba mila xucln, ht;~, thu, nuJi dU'(!c th(Jc. L~1i dung dfi xay lot;~i - lp'f<. J t:J-LQ.Ja~~;t_. , tt

bo v6, dung co'i gia lot;~i b() cam di, nuJi thanh gt;~o trdng. Sau d(5 L<?c Tl;lc c6 nhm;rng ky huynh Nghi.
nuJi nctu gqo trong n6i, hoijc lam c(fm, ho(ic him chao. NgU'(Ji cln L9c T1,1c c6 nhuimg ng6i cho anh JiJ Nghi (Khim di11h Vit;t sii
nen bie't riing nhilng vi¢c c1c5 Ia kh/Jng dl cliing. thong gicim curing m~:~c. quyin nhctl).
3. Bo 'ng[i lrung gia:
NGU PHA.P
~ill.1t/ '~=£I:.$
- ~) ,,_ :X.'Efi:S/, "'J3'
TRUNG GIA NGCr ~1JD~'a
Thu&ng dil' ky plw Xa ng6n binh Slf.
1. Danh tu (hoi;ic d:;1i tu) c6 th~ cung m<?t danh tu khac cung Thur3ng cu11g clw JiJ Xa bimlu~n vi~c bi17h (Sif kj).
lam InQt l0:;1i thanh phfm. ca hai cung chi mQt Sl! v~t, nhung danh tlr
4. Thuc)c ngiJ trung gia:
sau l:;1i c6 nhi~m Vl;J n6i r6 v~ 51! v~t neu ra & danh tu tnr&c. Ta gQi
danh tu sau Ia thanh phfrn trung gia (li;ip them), hay tnJng gia ngiJ - W:'x@;t~ ~~r~~
(apposi ttif) . Luang ph!J tl'rc S& tu&ng Hf/ng Yen.
Trung gia ngfr lu6n lu6n Ia danh tu di;ic hfru (xem Ngil phap Cha cun Luung 1/z turing 11u6c Sif (ten) Hp11g Ye11 (Su kv ).
bai 3, do<:In 3 11 ]). w
- ~*t§~~:L}~ti 104
Kim thtra tll'6ng Ky Chll011g C6ngthi th:;1ch.
·~
Nay thira turing Ky ChU071g C6ng thich de loili eta (B:;1ch Cu DIEU
Di) ("Ky Chuang C6ng" va "thua tu&ng" cung chi m<?t nguai).
S
.~
*lJ
ft..- ,
-7
tL
ii!rt!J
fl2 '
/.p
li1Hl
/1-
.=L.
::+=.
-G
+lr ,L..t=_
'nx. /l'1 ~
lk rEJ
-(J/J
0 .>...<...
I:JIJ
R± 'e:i:' """"
/lX R ~
2. N6i chung, diu c6 bao nhieu lo:;1i thanh phfrn th'i cilng c6
Ditiu lo<;1i chi thti , bien sinh mao vG. Ti~n chi vi du'c, co nang cao
bfry nhieu lo:;1i trung gia ngfr. Ta thu&ng thfry nhfrng tnr&ng hQ'P sau 1ft o ~ ~.J.: Ff3~ ~ E~ , §~ i!ff. ilk ?j( 9=t ~ ·~ 1J( z
d5.y: phi. Ky chi gian huu phoc, nang du vtnh thuy trung gia, vj chi thuy
I. Chu ngiJ trung gia:
.~ 0 .~ ~ ~ ~ ~ z fif ' ftJ Jt 0 1W; ~ '~j(: z
clitiu. Ditiu lo<;1i chi chuy, vi kien ng<:1nh chi giac chat. V6 xi, co
- ~~L , f¥j$}g,1ft~1#z :&: ~J ;If 0~ 0 ~ ~ & =§ :g 9=t ~ ffij fm 1ti '
Tfrn lo:;1n. Nam Hili uy Da kich tinh chi. thlfc v~t bat tude . Ky cot c~p mao quan trung kh6ng nhi v6 tuy,
268 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl/ HQC CHU HAN 269

rlJj(: ~- ~~ iffi
~ ~ o ~}\ ~ §E! 1: , .~ ~IJ ~D 105
c6 chat khinh nhi thi~n phi . Thu giai thai sinh, dieu de noan 11~ J}
~ o ·lif .% ~D , £, Wf z
iffi 1~ 5X: W o TUTHAN
sinh. Duy dieu noan, tat phu chi nhi h~u thanh s6.
A ti~ fL :§t , £, 7t 11~ .§t o t~ W tJ *'* ·11 1:r o
TU MCJI Nhan dl;lc l~p than, ta't tien tu than. Due dl;lc dT luy~n tinh h<~mh.
Chi ~~: chan va fay , chi-Ch) Wll: ng(J/1 chan-Ph6c W-*: mang ~ w t) ~ ~ ~ 0 1m ~ J-j_ ~± .§} 1m 0 - f3
chan (mie'ng da m'J'i li&n cdc ng(5n chan nla locli \'ft , ngr5ng ... )- Tri dl;lc dT qm1ng kien thuc. The dl;lc dT tning than the. Tam gia
Vinh ?7}:.: hoi trong nu6'c-Ng~nh fif: cung-Cha't ffi[: \'(;'if chii't, ch(ft- /G OJ ffiR: - 0

Ttioc o~: nhai (h!ing nlng)-Quan ~: t/ng tron- Tuy fj: tiiy (mqt ba't kha khuyet nha't.
chcft h5ng trong x uang)-Thai §E!: cdi thai.
TU MCJI
D/CH NGHiA Chim Tu 11~: sU'a-Duc 1,~: due, due hg.nh-Dvc W: dg.y d6, giao df:lc-
Than thi ciia locli chim , m(JC long khdp ch6. Cdc chi trLf(Jc Ia Tri ~: tri, tri khon-Khuyet flj~: thiiu.
cdnh, nen cr5 thi hay cao. Khodng giila cdc ngdn cMin cua chung
c6 mang chan, nhilng loai hie't lwi l()i trong nur!c, g(Ji hi chim
D[CHNGHiA Si'ta minh
nu6'c. M6 ciia loc/i chim Ia ch(Jt sung cling. (Vl) khang c6 rang,
Nguoi ta muon ltJ_p than, tru6'c hit phdi sU'a mlnh. Due df:lc di
nen iin cdc v¢11 khong nhai. Xu·ong \'a /fng l/5ng ciia chung rr5ng iJ
luyfn tinh nit. Tri df:lc di miJ rqng kien thuc. Thi df:lc di lam cho
Riila va khong cc5 tiiy, nen ( c6) cha't nhf l'a hay gioi. Lolli thu d~u
than thi dur;c khoe mg.nh. Ba di~u ay khong thi thiiu mqt dur;c.
sinh being thai, loai chim thi sinh hling trung. Nhung trung chim,
cdn phai a}J, r6i sau m6'i thanh chim con.
NG0PHAP
NCO PHAP
PHVC CHi NGU 7l :fl§ BR
0 ~ (thi~n) Ia tfnh tu dung nhti ph6 tu lam trang ngu, d~t I. Pht1c chi ngli
truck dong tu, c6 nghTa "kheo, gi()i": ~~ (Thifn phi) Bay gioi.
Phtrc chi ngfr hay thiwh ngtJ My l:;Ji dung di chi l(,li mot Sl! v~t
@ fffi 1& (nhi h~u) Ia lien tu c6 nghTa Ia "r6i sau moi, r6i da neu ra a tnroc nhflm ml,IC dich nhfrn m(,lnh ho~C b6 sung y nghia
moi": ·lif.%~ D' £,~rlfZ.iffi1&5X:W (Duy dieu noan, tat phu chi cho mot thanh phlin nao do trong cau.
nhi hij.u thanh s6) Nhunf!, trung chim t/it phdi a/J, r6i sau m6'i Phtrc chi ngfr va thanh phlin dtrQ'C no b6 sung cung chi mot Sl!
thimh chim con. V~t Va cung CO Chung mot chtrc Vl;l ngfr phap.
rn
270 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHCI HAN 271

II.Cau tc;to cua phll'c chi ngli giii, d! vi S& trung uy. ·'
Trong cau H£m van, c6 nhi~u phuong thfrc t<,10 nen ph(rc chi Han Tin vJ tCii kinh do. cho g9i ngu&i thiiu nien Jilm nhf!c
ngfr. minh. (nguoi lru6c kia) r[mg bit minh chui du6i hang. cho Jilm chtic
Scr rrung tiy (Sif kf).
1. Chi l<,1i b5ng m(>t d<,1i tu phfrc xtmg, nhtr § (tl!), Jr (than) ...
- g~~A]j[~~±± , OJ 1-:.tf.%,~ Tm~:tt
- ~I.!!rFo~Z.
Thinh ich ky xa ky tr£mg Sl. khii di vi rue ht;J phi! dvc gia
Tfm vuong than vfin chi.
Xin cho them nhtlng rrfing si xa ky, (nluJng rrting si) c6 the?
Vua Tdn W minh di hoi ngu&i d6 (Chiin qucfc sach).
tiip gitip cho ttic ht;J (Sif kY ).
2. Chi l<.1i b5ng m(>t tu chi thi: ~ (thi),
llt (thu) ...
- :K OJ tJJ,~ JJ)t , it w
JtJ5 , ut , JJ *mz ?JT 1\% ~
w
Phu kha d!l<,lC th~mh, nan dfr ll! thuy, thii; nai chung th(r chis& 106
vi nhi fL~
CVU TQC
C6 thlcung vui khi thimh cong, nhU11g kh6 c6 thlcung Jo JUc
ban ddu, ctii d6, chinh fa th6i clwng cua phin dong ngu&i dOi (Han ~ , ~ , tEl , )( , a ~ , ¥ -r 't* , ~ , -y;; , ~ ~ fL
thu). Cao, tang, t6, ph1,1, ky than, chi ttl', ton, tang, huy~n, thi vi ctl'u
3. Chi l<,1i b5ng d<,1i tu phfrc di~p ~ (gia) d?t sau b(> ph~n phfrc 15~ 0 ~5 tii El • tii '~ t-% El ~ t-% 0 fL 1'f $. Ill
chi : t(>c. Thuy t6 viet ti t6, vien ton viet nhi ton. Pham huu khi huyet
~ /f~ l~o
- ?£1~~fi~?JTL:[Z]+~AA~ m~c bat ton than.
L<,1i d~c t~n thtr&ng ky s& vong tti thPp vt;~n h9c gia.
Ke it;Ji duvc dJn buddy du nhtlng cai bj mit JiJ bcfn chf!C V{ln TU MCJI
h9c (H~m DG). Cii'u t()c fL~: chin h9-Cao ~: ong so-T~ ng ~: ong co'-T6
- 1-tlYJ\*, 1~WJm~~' /fOJ/m~ tii: ong n9i-Thiiy t6 ~5 tfl: 6ng td ddu tien, thuy td-Tj t6 4 tii:
Tha ti~u cu, phi son thong dt;~o giii, bfrt kha thiing ng6n. 6ng t6? ddu tien, ti t6'-Nhi tOn ~ H~: chdu xa dai, nhi t6n-Khi
vJ nhtlng lt;~ch nho, (nhtlng ft;~ch) mer duang ben nui thi huyet $.Itn.: dong mau, khi hu_w?'t- Ton~: t6n tr9ng.
khong thlklxiit (Sif kf: Ngu de' ban kj).
D[CH NGHiA Clzin lzf)
-f~¥~,Beaz.~~,%~~T~,~l\%~~
Jff-1 Ong sa, 6ng ca: 6ng nt)i, cha, ban than mlnh, de'n con, chdu,
Tin chi qu6c, tri~u nht,~c ky chi thi~u nien, Jjnh xuift kh6a ht;J chdt, chit, d6 Ia chin h9. Ong thiiy t6' g9i La tj t6', chau xa dai gQi
TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,1 HQC CHU HAN 273
272

Ia nhl ton.Pham c6 cung dong mdu, khong ai Ia khc)ng ton tr9ng Sftm h6. ngCJ d;;to nhfrt dl quan chi.
nguifi than. S:im o'i. dpo ra do m(jr Je mj th6ng su6r Jufr dr ch rLu{in ngif).
w
NGU PHAP
107
HO NGO'u¥~ :zt::
-:r- :;!?'·
-:r- +
LY HIEU TV
Ho ngli
1.
H6 ngli', thtr&ng Ia danh tt!. dung keu ten di goi hol:lc di:in do . *Ly ~ '/1 ¥ -1': 0
!1£ ~ fj~ ~P.f; t~
nhi tinh chi hi cu. Ttfu ht}c u' hLfc!ng hi¢u, xw1t tat do, phiin tat
' tB £\
[X £\ -A- '
H6 ngli' dCmg dQC l~p v&i cac thanh phfm khac trong cftu, co thi di:it ;;r;:; 0 ::Et /v' ·r;:l:; 'i1f , ~ ~=! till .& , JD'
.@3 7,[ lEl: ~fEI .j.f_, ,
lHJ _.. . ._ ./"-... 1P:~ 7L :J~ g._~ oJI-!J 10
adflu diu hoi:ic cu6i cau.
/1"1"9 -j- l-..!:!::
---:j--

Thi dLJ:
di~n.
~ *Ky i~ ~
Ly nhi chuyet hqc, cap dicn y uieu trj ,
phl1 benh u6c,
• 8 & '/if f± )( f~IJ o m• )( ~
tflm thu'c du phc, nh~t d~t duy t<:~i ph~t trifc . Vj
* ky,
- ~i£! ~S~AzJ~~~X:-¥7
Phu Sai.' Nhi vong V i~t nhan chi sat nhi ph1,1 h6? ii:
thuyen du,
1flff ' ~ 52- l'J *~ ::13; ~
Ly nhi nai tl]c ky hqc
* 0

nghi~p.
phu bt;nh

P/u) Sai .' nguui d:i quen nguiri nu&c Vi~t giir cha nguui r6i
Tl) Md!
sao ?( T:i rruyfn).
Chi ¥ : r(tt-Ttfu J1It di de'n-Htio'ng hi~u ~Ef,t~: tntc'ing lang-
II. Cau t~o cua ho ngli Phan [X: tn! ,·t-Di~n [Hj: trinh difn (dung nhud(Jng ILI')-B~nh (p3:
I. Dung ten rieng hoi:ic ten chfrc v~,~, dja vi di goi (xem l;;ti thi dau (JJn, hf nh ho~111-Doc ~: n(lng, 1r(1m 1r(mg-Chuye't jtlJ: l'f.:l ng
d1,1 tren): l't-Di~u tri ~mJ d:;: trf hfnh, ditu trf- T§m ~: nJ?ti-Cau Hl dtu- Vi
- rtM~ ' TII'XR~ ' *
ky m: chLfa hao !au, kh6ng ban lilu-Thuyen du iff~: hit
hfnh , k/u)i h~nh, h~nh khdi-HQc nghi~p ~ "*: .''?( nghifp h(JC \'(tn,
Nhii tu!H<:t thu Iy!
Nily rhffng be con. xu6ng Jfy gi!Jycho ra.' (Sifkj). l'ifc h(JC.

2. Dung ill (da), -Sf (h6) di:it sau ten goi: I)[CH NGHiA Dri."a con c6 hie'u h(J Ly
- ~~ill ' $!= ~pff & ill Be L_v tfnh rt/t hie'u thao. fJe/1 h(JC (J trllifng Icing, {1i tttt phai thlla,
Tu diL phi nhl sa c~p da. ,.2 ta't phdi trinh. Cha nr5 dau n(lng. he L_v nghf hec l'r)i nu!i thdy
thut/c ditu trf, b() cd dn ngu. ngity {1em chl (1 ben cha. Cluing bao /{iu,
Nily anh TU: d6 Jj ditu anh kh6ng the' dpt din duvc (Lu{ln
bfnh cua cha khvi hdn. be L_v hen tie/J lf.:IC \'ifc h(JC cua minh.
ngif).
-
.L>- <Jr. =~* l , f-EB--7
~"j' i§-:1.§.-y_.A~ ~
w
274 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 275

108 ngay ": )( B 1±\JH~Pd:i (Phi.} nh~t xu at ngoc,ti kinh thlfong) Cha
* 1}1
GIA DINH DOAN TV
Ill ~ m6i ngcly di ra ngoai bu6n ban.

6 Ill (vi) la cl()ng tu dung nhu ph6 tu lam tr9-ng ngu, d?t
ft *z A & ~ o Bl ~ 1}1 rffi! $ o* B t:Jj
Nga gia chi nhan th~m cla. Mau ly gia olnh t6a SLL Phi.} nh?t xuat
x u·udc <l()ng tu, c6 nghia Ia "vay quanh": [I] ~~iT (Vi tqa clang
h<;1) Ng6i vay quanh dudi den.
7} *~ ~ o :tt W ~ 97K ~ ~ Fr:1~ 1i t~ ~f
ngo<;ti kinh thLfong. Nga dG' o~ mu<)i cldng thftn gian vang hi~u dj w
*; & B~ rm •
w~ lll ~ ~ T o Bl lJ ~~ MJ • )(
nghi~p; c?p van nhi quy, vi tqa <lang h<;t.Mau stf phLmg nh~n, phi.}
109

b
~ rll51:
niang CO
*
Slf"
. ,
;{§. ff !7: ~
d.c hG'u an lac
. chi
I~\
tam.
z DE
·i~ ~X
CA

R 1'fJ roJ OJ ff~o - i.J-- W f6J OJ fio


TU MOl Nhat xfch bo thlfc;5ng kha phung. Nhat ailu tuc thlfc;5ng kha thung.
Doan[l]: tqp h(!p lq~i, tl! t(ip ("docln tl!" lei sum hqp)-Ly fll[: lo £ ~ Po -=¥- 1'E o 5i. /f §~ tEl ~ ? ~ $
fffi!:
li~u, xil' f.v (d5ng 1·i~c)-Toa
''l!n \'Qt-Kinh thtio'ng *~~:huon
ban, kinh doanh-D~ng ~: h(m, Iii, cdc (tr(f til hi2'u zhi sf/ nhi&u)- 5t '& - *
Huynh d~ nhlf thu tuc. Khdi bat nang tuong dung? D~ cung
fD o ~ f'F R ~ ~ ±f8J o ~ 7( T
huynh huu nhat gia hoa. M9-c tac d~u phu nhl}c oa. Vi thien h<;1
Di ~f: h9c, tqp ("di nghifp" fa h9c tqp)-St! ~: !elm, lo lifu-
Phung ff~: may, khliu-Nh~n *IJJ: xo kim, khau vci.
1& t!t ;;~ o& 0

h~u the tu ta.

TU MOl
D/CH NGHiA Gia dinh sum h(Jp
D~ '!'$: kfnh nhu&ng arzh, kinh thu(in (1'Ji nguoi !Jn han minh)-
Ngu(Ji nha toi rtr't dtmg. M~ lo cdc 1'ifc vl!n I'Qt trong nha. Cha
Thung fi: giii (gq~o)-Dung ~:dung thu, tha thu-Cung $: cung
m6i ngay di ra ngoai huon hcin. Toi cung cdc em trai em gcii scing
kinh-HG'u 1;i_: than cii, h()a thuqn-Phu ~: cai n6i, cai cho-Oa ±f8J:
sJm de'n truC!ng fa h(JC tqp; de'n chidu nu!i I'd, ngcJi \'elY quanh
du'Ji den. Mr; lo may vci, cha k2' chuy~n xua; nuJi ngu(fi ct&u cd cai n6i-Ttita ;;~Q&: than tho.
h)ng an 1·ui.
D[CH NGHiA Bai ca v~ d~
NGU PHAP Ml)t thuoc wli con C(J thi may du(Jc. Ml)t cUtu th6c con c6 thi
giii duC!c.
. Anh em nhu taY. chan. Ha khong tid dung thu cho nhau
dU(Jc u? Em kinh, anh thuqn, ml)t nha hod h(Jp. ChJ lam cho dqu
0 B (nh~t) Ia danh tu dung nhu ph6 tu, vdi nghia"moi
276 TRAN VAN CHANH
roAN THV Tl,f HQC CHO' HAN 277

n6i thft. Dl cho thien h~1 l1(/i sau ta than.


. _u:l't-Ki~m ~: R6m cd, co cd-Tie't thao ~Pi*: .w giii Rln khi tie't.
·rie't thdo-Thu ~: cudi-Phu the~~: ch(1nJ< l'(t-Hu'ong Ian ~Ef, ~S:
NGU PHAP
hclng x(5m Icing gi~ng- Tan my ~~ ~: khen ng(ti. co ng(Ji.

0 ~ (thu'<jng) la ph() tu lam trang ngu, dich nghia "et)n,


ma Ct)Jl": - R .:tfJ f<';j OJ~~ 0 -4 (Nhat mJ:::. OJ fi D!CH NGHiA Cu'di hoi
xich b6 tlut(lng kha pb.tmg. Nhat dil u tile tlut(lng kha thung) M()f Ngu(fi con gdi h(J H(Jng dunf? nu;w xt/u nul dLi'c (thi) hi~n. Qud
thu(Jc 1·di cr)n ('()tid mar l1Lf{tc. M(Jt d{{u th()c cc)n co thl gia du'(fC. ha muoi (tu6'i) khl5ng chju U(v ch6ng. C() chclnf? hq Truong lei
ngu'(/i u5 phd'm h~mh tift during thai. h9c r()ng nhi~u tcli, g(Jm cd
6 ~ (m~c) la ph() tu biEu thi S~( cam chi ho~c ngan dn, tie't tluio, nghe (1·i~c i(r) mcl curJi ndng 1'2. \l(t chcJng kfnh yeu
dich "cho, dung" : ~ 1'F _rrJ~i:~ ±f.!D. (M{lc tac d~u phti nhl;Jc oa) nhou. Hclng xdm ldng gi~ng d~u khen ng(fi h(J.
---. :- . . - .

CluJ him cho d<lu m1i thft.


m
110
~~
GIA THU

~I frr ~5(~ rmt~ ~o ~- /f ~ P%\o +


Hong nu n:t mao xu nhi due hi~n . Qua tam th~p bat khting gia.
1f ~.& ~ 13 · ~ &- s~ 11 ± ·tw ~ ~ =t · ~
Huu Tn.fling sinh giJ, vi dtfong thai giai sl, bac hqc c.1a tai, kiem
1f ~7J 1* . rm nn ~ z o~ ~ tt t§ ~ ti':z o ~Er,
huu tiet thao, van nhi thu chi. Phu the th~m tlfcing ai kinh. Hucmg
*'
; ii'P7 .l:"l::
E3 '0~ :='E
ii" ~
4:E;.
,"'fl
0 NG(J PHAP
Ian giai tan my yen . • • Cach diing ~ (yen)
~ (yen) Ia d<:ti tu dung dE chi ngtfoi hay v~t ua neu ra d
TU MOl tntoc, giong each dung cua z (chi), co thE dich la "no, hQ, di~u
H6ng ~T hq H6ng-Nfi tii' frr: con gdi-Xu ~: xii'u-DU'c 1,~: d6 ... ": ~fif,~~~~~~ (Hlf(jng Ian giai tan my yhz) X6m gi~ng
d{lo l1Ll"c-Hi~n ~: cd tdi dLi'c, c6 du·c hqnh, hi8n-Gia 1,@: Iii\' d8u khen ngr;i hq I'Qy.
ch6ng- Truong ~K hq Truong-Giai si 1! ±: ngudi c6 phdm h~mh m
279
TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN
TRAN VAN CHANH
278
NGO PHAP
111
t~ 17.. 1i .,~ 0 ~ (nhien) Ia lien tu bi~u thj slf chuyEn y nghjch l<;li,
TRACH HUU NGHI THAN dich "song, nhung": ~:X. ft?fDJ/ft~ (Nhiert giao huu bat kha
bat th~n) Song l'ifc ke't giao l'ffi bc;m k/u)ng thl khong cdn th(ln.
~ A ~ ill '* -g M- Ym o.. rm §~ E! DX. 13 o

Ng6 nhan xU' the, vj thuong v6 bang huu nhi nang tlf thanh giii. 6 ~155( (th! co) Ia Cl,lffi tu quen dung d~ chi ket qua,
~ x 8.. /f DJ /f 'I'~ a ~ §Pi -r:. : u-ur ~ 13 thu'ong djeh Ia "vi v~y, VI the, VI le d6, cho nen":
Nhien giao huu bat kha bftt th~n. Ng~n ngu van: "C~n m~c giii ~~~iit~~;X (Tizj c{/ nghi tr~ch ich huu) VI v(ly, nen ch9n bgn
~ ' ili: ~ 13 BJ.J J 0 r5 A ~ § : D" w ~ )\ 5 c6 ich.
hik, c~n dang gia minh". C6 nhan huu ng6n: "Oil thi~n nhan ell'
~o A 2: M Z '¥ a W /f ~ A 5 ~o A ff® fi.lil,
m
nhu' nh~p chi Ian chi that. Du ba't thi~n nhan cu' nhu' nh~p b~w ngu 112
ZUJ o ~~di~ 1I t~ ~ /Y..o ~ m
PHONG OC
chi tu". Thj co nghi tr~ch ich huu.

TU MCJI
i3
.~ *
.L-.1:::.
flt:.
!<If: ill
:7fC 0
~
DD-l'
llfA
.L-.1:::.
flt:.
+
Di~u nang true sao, thli nang doanh qu~t. Nhan duong tht1<;1ng cfl
•K•):.
'§;
!Tg
ftB
0 "
p, fiS
I-
_L. P

82;:. ~ t3 DD-l' :HI!: 1£ ~M /$,


Tr:;.ch t~: cht;m- Th~n·i~: cfln th(ln, th(ln tr(mg-Ngo nhan.g )\: ' ~0
ill
'T ':'R }p * ' !:if-~
E2. ill E2.
}p
?'<>
ftB ' ), .~
0
WA '"' ·" A.8 l(X.
"
/\.. E3
chung ta-Xii' the'~ ill : xit the', do'i xif vi?c doi, so'ng (J dai-Ng:;.n thai , h~ ell' sao, dong ell' qu~t, du di~u thu v6 dj. Dai h~u nhan, tri
ngu~§pj: ngc;m ngil, t~c ngi1-M~c ~: mJ!c (ell vie't)-Chi lanzM:
co chi va co !an ( hai thli co thmn)-Bao ff@: cd uap, cd mdm- Tu
~ 8 t~
thuc nMt tang, kien true
, ~ m 8 r5 , 15~~ ~ ~
nh~t xao, u th\ huu cao duong, huu sung
¥: , ~ *
U: qudn hang. tt·~ ~ ~ ~±~Z '8 ~·Pol t~ ~ r*'
I~ di~n, dieu Iuong hQa dong,
D!CH NGHlA ChQn htJ.n nen thij.n trQng
!au, huu nguy nga trang
~ ~ *' 1l rm
kim bich huy hoang nhi ph(mg 6c ch1 che d~i bj.
chi cung
m~z *IJ *
1Fm o
. Chung ta so'ng iJ dai chua tung c6 ai khong c6 be bc,m ma tJ!
m!nh lam nen. Song vi?c ke't giao vai bc;zn khong thl khong dln
TU MOl
th(ln. Ngc;zn ngil c6 cau: "Gdn mJ!c th! den, gdn den th! sang".
Qu~t @: han,R-Diii j:5: cte'n (xem Ngfl phdp iJ duC!i)-Xao :r-'5:
Nguai xua c6 n6i: "Cung iJ vai nguai to't nhu vao nha co chi co
kheo teo-Sung ~~: cao-Nguy nga ~~: cao nga't, c16 si), nguy
ian. Cung iJ vai nguai khong to't nhu vao qudn cd mdm ". VI v(ly
nga-L~ ~: dfp-Cung di~n '§ ~: cung di?n-Dieu p.,jjt: chc;zm
nen ch(Jn bc;zn c6 ich.
280 TRAN VAN CHANH TOAN THV nJ HQC CHU HAN 281

khdc-Lrldng t~: xa, rdm, keo (nha)-Dong tt: C(lt cdi, tr~ c()t- 113
~@i
Bich ~: miw hie'c-Huy hoang 1$1~: ch6i l(Ji, n;tc u!, l(inf? lc~y-Bi
MAOOC
flffi: ctd.r ctu.

D/CH NGHiA Nlzi1 ciia


III
LU
T
,.
:t=;
T I!£
"Fl - ·1t: ~
!=;=! • .......
-++-
~ * .o...L- ·= ~;fe
1'1± -tf- ~lj ' I j\ '{tf<:
'>l!rt: Y.'*'-

S(in h<;t huu nhftl mao 6c; hoa vicn trang ky ti~n, ti~u khe nhieu
!/, thu hie't diw hang. Loai ngu'i'ri l'i1o thai
Chim hie't him
+t 1& o - Wr 1£ llt Fs~ , fJ A ~~ ~ tt 5F. z
thU"(fng Crj', mua hq tf !/, mua dong if hang, curzg chim t/zu khong ky h~u. Nhat lac l<;ti thi.i' gian, linh nhan d6n khdi Him tuy~n chi
khdc (khlJnf? khdc l'rfi loai chim thu). Kip de'n ngu'(/i d(/i sau, sv ~ o ~ z
_:t A ~ §if ? JJ - ~ f~ -ill o ~fE ~
ni~m. Oc chi chl'1 nhan thj thuy? Nai nhat han nho da. Tuy elf
hi2'u bie't ngay m(Jt them, l'ifC xay dl/11?, rzgav m(}t kheo, dodd m/ti
e<5 nha cao, cd idu /c!n. cd cung di~n nguy nga trdnf? 1~. keo chgm
c()t l'e, l'(zng bie'c ch(5i l(Ji l'a s~r che' tcic nha nl'a r{{t Ia d6y du.
11!f ~ z
±ft ' ffij I~\ *
~ /f 'ti ~ -ill 0
thanh bfrn chi dnh, nhi tam vj thu<'ing bat an l<;tc da.

NGO PHAP TU M(Jf


Trang tl±: trong di~'m, trong trf-Nhi~u M'i: \'(J/1f? quanh-L~c {g::
0 ~ (dai) Ia gioi tu, c6 nghla "den, den khi, ~jp khi " d l(}i, dirnJ? l~1i-Don ~~: li2n, ngay I<IP tU"c-Chu nhan .I. A: ngar'ri
:itl1~A . .. (Diii h~u nhan ... ) Kip cte'n ngur'ri dai sou ... chu-Han nho ~ f~: nha nho ngheo, h9c trv ngheo.

6 ~ ~ (rl thD Ia lien tu bi~u thi m6i quan h~ d v~ thai D/CH NGHiA Nha trallh
Dudi chrln nui cd m9t mcii nhcl tranh; l'u'On hoa trang tri phfa
gian ian nhan qua, thuong c6 th~ djch "sau clo , do clo, ttl' cl6, do
tru'dc, sut/i nhd l'rmg quanh phia sou. M()t khi (hrng lqi d mri ncly,
v~y, vi v~y ... ":
thi khie'n ngur!i ta li~n nghi din cht/n lam tuy2n. Ngu(/i chu cuo
nha a\" Ia ai? f)d fa m9t nha nho ngheo. ( Ngu'(fl d(J) fU\' S(J'ng
:itl1~A · ~~8±~ , 7t~8f5 ·11'?-~ ~~¥:, ~*t&c Dai Mu tron g cdnh ngheo thanh b~tch nul /c}nf.? clnra tL'rng chdng an 1•ui
nhan, trf thuc nh~t tang, kien true nh~t xao, ,, thi huu cao clu'ong,
vt;ly.
huu sung !au) Kip de'rz nguai dr!i sau, Sl/ hifu bie't ngay m()t them,
kie'n true ngay m()t kheo, dodd mdi cd nha cao, cr5 Lc1u Mn. NGO PHAP
_ ~ Bjj fj~ ~fl.~ 1[ ~ ffl)Oj (De Minh 1t thj I~ p De N ghi vi
KET CAU LIEN DQNG
tt!) Cho nen De'Minh lt;lp De' Nghi lam nguai nlfi doi (Bai 122).
I. K~t du lien d<)ng dung di biiu d~t nhling hanh d<)ng ho~c
w d<)ng tac xay ra d6ng thai ho~c n6i ti~p nhau. K~t du lien d<)ng
TRAN vAN cHANH TOAN THV Tl,l HQC CHO' HAN 283
282

thu&ng dm;rc t;;to nen do hai. ba d9ng til di;it lien ti~p nhau. - t~1t § rmt~z
Dti011g kj ml}c nhi thj chi.
Thi dl}:
DII071g mft ma nhin (Le kj).
- Wf*0freil31~$tj[*~~·tg0
T~ Ttrong cong sCr Bi:mh Sinh tuy l?Jp sat L6 Hoan cong.
- iu~IJtJ.r~:rm* . 1t"&~rm~$
Dao t~c phi thdo nhi tQa, khuynh h6 nhi tuy.
Tt Tti071g c6ng sai Bimh Sinh cho L3 Hoim c6ng ucfng rur;u Vtb din nD'i thi v;zch co ma ng6i, dcfc bfw ma tha h6 say
say rbi 16i ra va giit di (Sif kj). (Li~u Ton Nguyen: Thuy tac Tay Son yen du ky).
2. K~t du lien d9ng thuang dung di chi ml;lc dich: 5. D9ng til tm&c v&i tan ngfr cua n6 chi phtrong thfrc, each
-
.~..f-,./ft~'::li
{~/I"' s Q ' • ti~n hanh cua Slf vi~c neu ra C5 d9ng til sau: d9ng til sau chi nwc
Nhfr laj tinh ngo. dich cua h~mh d9ng neu ra & d9ng til tnr&c. Doi khi gifra hai d9ng til
Ch:iu din thiim ta (Han Dtf: Tl Thgp nhj lang van) (= d~n di con CO gi&i tlr j__j_ (dl) di biiu thj ffil;IC dich mQt each fO rang han,
tham). theo k~t diu sau:

-:gf9~WJ · tg011Fo,Z Chu ngfr + d<?ng til+ tan ngfr (+ .[;) d'i) + d9ng til+ tan ngfr.
Quan Trong hfru b~nh. Hoan cong vfing vfn chi. Thi dl}:
Quan Tivng dau, Hoim c6ng din thiim (LZi thi XuJin thu). - ~ :r + ~x , 00 orfi ft.IB~~-
.A4:-...l/'-JD" . ,. . -...PIIJ~/1-....

3. Hai d9ng til trong k~t du lien d9ng thuang ducrc n6i ket s& vuong d;;ti nQ, hung Slf t~p T~n.

b~ng lien til ffiJ (nhi): Vua Su cd gj[m, dem binh dfmh up Tim (Chiin qucfc s:ich).

- Jtrm~ · ~rm~w - *-±'£,~A.t:Jr)C*


Giac nhikh&i, khm nhi qui. D;;ti vuang tftt khm binh/ dif cong T6ng.
T/nh r6i dung len. dting len rbi mJ vt nh'a (Li~u Ton Nguyen; D;zi vuvng tft phdi khui binh de' d{mh Tcfng (Chiin qu6c
Thuy u1c Tay Son yen du k:y). sach).
- ~rmrmH z · w
Quan van nhj h&n chi. 114
Nha vua nghe n6i va khen 6ng fy Jj ngwi hitn (Han Phi til). 7,, ~~
PHANHNHAM
4. D9ng til tm&c v&i tan ngfr cua n6 dung di biiu thj phuong
thtrc cua hanh d9ng neu ra & d9ng tlr sau: (d9ng til+ tan ngfr +
(nhi) + d9ng til):
rm B"- A #; ~ Z rfo • * •~ •
R ?JT 1-J 1t M13 ill a
Ng6 nhan thuong thtfc chi ph~m: me, m~ch, <l~u sd d1 sung co gia da.
284 TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 285
TRAN VAN CHANH

f!:?. ' ~ ' iif,l ' lMi pfT .L-) f~ 8!


Ngtf, nhuc, s<1, 16a sd dl ta thi~n
-=!;L
B
J-h
L.!:.
0
z ~!
d.,

gia da. Phanh nham chi phap


:Sf
H NGU PHAP

KET CAU D~ H~ HAY KIEM NGO THUC


f/~ t 11J ffi1 ~ ' ~ Z ' 9JG .ux J.fi: Z • ~ !N ):'}' Z o
nhan v~t nhi dj , ho<;ic chl'f chi, ho~c chung chi, ho~c tien sao chi. 1. K~t du d~ h~ (d~ wt:
theo th(r u,r. h~ 1*: quan h~), con gQi
ffit QrJU ~ R mz ~ ¥~ W3 '
~~ t1J ~ ff ~ ot 1'3 ' la kit cfu kiem ngtJ hay kiem ngtJ tluir:, duqc t~o nen do m(>t do~n
Thuc phftm bat llf<1ng t6i di trf b~nh, c6 v~t chi huu ac vi giii, ciiu rna tan ngii CUa 00 Vlra lam chu ngii cho 111Qt do~n cau k~ ti~p
;=;1~
::=e.)<, ;::::]
L..; I~rN' ,§lr
,x., B;:<. ' .J;:-1::.
FJ /A-;:
I' pr
~J ~
.P< 0
m ±'=" ' i--1:\1 '
11!A '*
Jt!;', ' ='
i}iJ:
di biiu thi nh[mg hanh d(>ng ho~c d(>ng tac dien ra trong m(>t qua
ho~c dl hl'• b<:ti giii, giai bat kha thtfc. Khudng, ticu, th6ng, toan,
:;!t ot $ ¥-* •~ ffit Z • ~ ;':E 1~ ~ • ~ OJ ~ t~ trinh lien tl,IC VU ch~t che:
ky vj tan l;;tt, da thtfc chi, di~c tuc thlfting than, bat kha bat th~n (Chu ngii) + d(>ng tl.r + tan ngii + dong tl.r (ho~c ngfr d(>ng tl.r).
-.it -.it
{Q o Chu ngfr D(>ng tl.r
da .
Trong k~t du d~ h~. d(>ng tl.r th(r nhfrt thtr&ng la nh[mg d(>ng
tl.r ngo~i d(>ng kh6ng hoan toan. biiu thi st,r sai khi~n, phong t~ng.
TlJ MOl
giup d&, m~nh danh, t6n t~i (ho~c hi~n hfru), nhtr 1~ (su), fJ (linh).
Phanh nh§m Y, ~f: nc!'u nu(/ng, n{{u cln-Ph§'m Ql::lo: d(1 df dung-
~j (phong), .§}] (trq), ~(vi). 5J}t(hi~u). 6[J (m~nh). :fif (hfru), .L-) (di) ...
Sung co Jt wl
h51 d~t. (/n cho kh(Ji cldi-Sd iFJt rau-Loa ll),iJl: qud
- ~I 1~ 1~ 13 Fo~ lillmX: f6
ciia locli du·a-Ta f_j:_: phf:i giup-Thit;n ijg: hila an-Chting :!fi::
T~ vmJng su su gia vfn Tri~u Uy H~u.
chu)1g, hdjJ- Tien ,!')~: rdn, chien-Sao ):'};: .t{io-Hu b:;li Jt% ~5(: hdng,
Vua Tt sai su gia sang thfim Tri¢u Uy H.fiu ( Chiin quae
hu tht/i, lht/i rila-Khuong if: cii gung- Tieu f~: h~tl lieu- Thong
s5ch).
~: hclnh-Toan FJf,: 1iJi-Tan $: cay-L~t ¥*:cay him, cay.
Nai phongT6 Tftn vi V6 An quan.
D!CH NGH[A Ni{u lin Ben phong cho T6 Tin Jilm Vo An qufin ( Chiin qu6c s5ch).
chung ta thuiing cln nhu g(w, ILia ml, d(tu, hi nhilng tht1 de'
f)(j - ~ .§}J~Jj(:~
an cho khoi d(Ji. Cci, 1hjt, rau, dua lit d~' phf:i 1•clo hila an. Phep T~ trQ'Sa c6ngTftn.
nctu cln lu_\' nu5n md khdc, hoijc n{{u, hoijc hajJ, hoijc chien, xdo.
T~ giup 56 d5nh Tin ( Chiin qu6c s5ch).
f)(j an khtmg llfl rt{t d& g{iy ra h?nh t(tt, cho nen nu)n gl c6 mui
hoi, ho~lc cW hu tht/i diu chdng nen lin. Gung, lieu, hdnh, tdi, vj - 9wA~~EJ~w
(cua chung) cay xe. cln nhiiu ciing dii lam h~ti de'n than mlnh, Ph1,1 nhiin vj gi5 vi!tquy.
k/u)ng 1h8' kh/Jng cdn lhqn I'Qy. Ngwi dim ba g9i vi¢c di Jfy ch6ng la qui ( C6ng DUV77g
truy¢n).
286 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 287

- rnA ~L-JJI~!J\A rU MCJI


Thi nhan giai diDoanh vi ti~u nhan. Thien~ : nho (ciing dr;c fa biin)-Nhi~m f-f: nuj.c cho-Trieu
Ngu&i cf chq d§u cho Doanh JiJ tie'u nhan ( SJ kj). ~: buo?i sang, bu6'i s6'm-I>am /!: cdi ddm- Tr~ch 1,: vung bun
2. K~t du lien d9ngva k~t du d~ h~ c6 th~ k~t hqp thanh m<?t ldy, ddm ldy, chlim- Vong Ia *~a: ht6'i (di bdt chim ho(ic bdt
k~t du pht!c t~p: cd)-MQ ~: bu6'i chiJu-Ap t:&: hung li(v, hong- Thti sti6'ng ~~:
d~ chju, khoan khodi.
- ~I 1~~f$~M~~1J:m
s& Vll'011g Slr Xuan Than Quan tuong binh ct!u Tri~u.
D!CH NGHlA Tlui vui dta ong dtinh cti
Vua Scf sai Xuan Than Quan dem binh ctiu Tii~u ( Chiin qucfc
Thd lenh denh mqt chie'c thuydn con, tuy song m(ic cho troi di
s5ch).
hay iJ. S6'm dgo girla vung ddm ldy, giiing ht6'i ct2' bdt cdc loai cd
(Cii cau Ia m9t k~t du d~ h~, trong d6 do~n cau "tl.J'O'ng binh tom; chidu ,.J noi khoi song xa xoi, cdm cdn cau ma ng6i dc;i cd
ct!u Tri~u" I~i Ia m9t k~t du lien d9ng, xem bai 113 ). rang. M6i khi vao luc rdnh rang, ho(ic hong gio mat tren song,
m ho(ic xem trclng to trong may ma long ong gia ddnh cd cilng vi do
ma khoan khodi. Danh l(Ji chua tung lam kinh dqng de'n mqng
115
1£ /~ xsx lanh, ma mr;i vi?c the' gian ci1ng dJu xem nhu may n6'i. ThQ.t Ia
"" ::g;g * con ngu&i nhan nhcl't tren d&i (nay) vQ.y.
NGVONGLAC

?~ ~ -Jit z -
~ fu1 ?&: ff ,13:. WI o ~ i!ff. NCO PHAP
Phiem thien chu chi nhat di~p, tuy ba nhi~m khu h.ru. Trieu du
il 1' z Fs~ , 5~ a tz :tm t!2, ~~ z ~ ; ~
*~
- ?

CAU TINH LUQ'C THANH PHAN


' ~

*
dam tr<;J.ch chi gian, tn.tong vong Ia dT bQ (b6) ngu ha chi thu9c; mQ
A. t~ ?&: 7~ ~ , t~ ~j ~ rm 1~ r!ff. tf#. £:J 15~ r~j
nh?p yen ba tham xu, trl dieu can nhi tQa dai du ngu. Moi t1 nhan
o
Nhu ta da bi~t, cau c6 2 thanh phfrn chinh Ia cluJ ngif va vj
ngif.. va con c6 thi c6 mQt s6 thanh phfrn ph1,1 khac. Trong Van
ng6n, nhi~u khi vi ly do ti~t ki~m ho~c tu tl.r, ngu&i ta kh6ng neu
H~ z B~ ~ t:& 1~ 1$1. M: ?I J: ' ~ W'l B)j
h<;! chi thai ho~c ap thanh phong t1 giang thu'Qng, ho~c quan minh ho~c giiim b&t mQt thanh phfrn nao d6 trong cau, d6 la tnr&ng hqp
fj 15~ ~ Fs~ , rm t!2, :X ,C., t~ # ~ z ~ ~ o cua cau ti'nh lur;rc thimh phJn.

~ tiJ *
nguy~t t1 van gian, nhi ngu phil tam hoai di~c vi chi thu suong.
~ It H· ~ rm tit
Danh IQi vj ding kinh hao m9ng, nhi the gian stf stf di~c d~ng
Fs~ ~ ~ # ~
I. TlNH LUQ'C CHU NGO'
1. Chu ngfr da neu & do~n tren, xu6ng do~n dl.l'&i c6 thi duQ'c
1Jt15~ tf ~ " ~ ~ tit Fs~ ~ z
iflj A o- m tinh ltrQ'c:
thj t1 phu van. Chan thj the gian chid~ nhat nhan nhan da .
- ~A~~ ' ~A&z · ( ) ~ ' ( > ~ffiH{f z
288 TRAN VAN CHANH TOAN THL1 Tl,f HQC CHV HAN 289

Sa nhiin vi thl;l'c. Ngo nhiin c~p chi. ( ) Bon, ( ) thl;l'C cfrp!


nhi tong chi.
Phim Kho5i hoi: 5v vi¢c h6m nay nhu thi niw? Luong d5p:
Qufin ciJa 5if sth sopn tht1c 5n. qufin Ng6 du6; kip. (Qufin 56) gfp Jim.' ( 5tf kj) (= Kim nh~t chi svth~m dp ).
bo chpy. (qufin Ng6) din 5n nluJng tht1c dfi d9n sin rJi ruvr thea
II. TiNH LUQ'C f)()NG TU lAM V! NGV
( Ta truy¢n: Djnh c6ng tli nien) (= 56 nhfin bon, Ng6 nhfin thl!c nhi
tong chi). 1. N~u do:;1n ciiu tren da c6 dong tt1 r6i thi a do:;1n ti~p theo, c6
Doi khi chi c6 mot phfm cua chu ngfr bj tinh IU'Q'C: th~ IU'Q'c b&t dong tt!:
-*~·~~-~Z-·~( ) •nZ- -R~~Z~·~~·~~n'~~· ( )~*~
D<;li do. b£t qua tam qu6c chi nh£t. trung ( ), ngu chi Pham chu hftu chi tang, dj tinh, lam u ngo:;1i; d6ng tinh. ( )
nh£t... u tong mieu.
(Thea chi de} ciJa c5c lien vuong), kinh d6 ciJa nu6c chu hdu Thea phep, khi .vua chu hdu mfr. niu thuc}c h9 ngo!Ji thi than
J6n kh6ng the'rc}ng quti mc}t phdn ba kinh d6 ciJa thien ttl; (k_,inh d6 kh6c if ngoili d6ng: niu Jil nguiri trong h9 thi (than kh6c) if t6n
ciJa) nu6c v&a. kh6ng the'qu5 mc}t phdn n5m ... ( Ta truy¢n: An c6ng nulu ( Ta truy¢n: TU'071g c6ng th~p nhj nien) (= lfim u tong mi~u).
nguyen nien) (tinh ltrqc chfr "do"). - -A fJ-, £,~tx§iP~, 1~~~~rmf~z , c ) ~
:;r~~rmc:~z
2. Tuong tl! tru&ng hqp tren. khi dung dong tt1 B (vi~t), Van
Tam nhiin hanh, t£t hfru ngii su yen. Trpch ky thi~n gia nhi
ngon r£t thu&ng tinh Iuqc chu ngfr:
tong chi, ( ) ky b£t thi~n gia nhi cai chi.
-~~~B:·A~~~#?~~~B:~AUM Trang ba nguoi cung di ifr c6 mc}t nguiri c6 the' JiJm thdy ta
WJJ , ~ .1--J~-¥? ( )B : ~.1--:JJ~~ill
duvc. C6 the' ch9n nhilng diJu uft ciJa nguiri d6 mil thea, nhilng
LU'OTig Hu~ vmmg vi~t: Qua nhiin nguy~n an tht!a giao?
diJu kh6ng t6t m!J sth do]· ( Lu~n ngtJ : Thu~t nh1) (tinh Iuqc chfr
M:;1nh Tt! d6i vi~t: Sat nhiin dl dlnh dfr nMn. hfru dl dj h6?.
''tr:;1ch").
( ) vi~t: Vo dl dj da.
LU'071g Hu¢ vU'071g n6i: Qua nhfin xin an tfim nghe thea /oi -~~~m&rm!3c )~ti
Vi khach tri ph:;1n nhi tl! ( ) Ie holic.
dpy baa. M.anh Ttf thl171: Gift nguiri bing g~y v6i bing dao, c6 gi
kh5c nhau kh6ng? (Vua) n6i: Kh6ng kh5c gi d (M_anh Ttl: LU'071g Lam com cho kh5ch fm can minh thi iin rau le rau hofc (Ho!Ji
Hu¢ VU'071g thur;mg). Nam ttf:' Thuyit Jfim) (= tl! trj Ie holic).

3. Hoan canh cua ciiu van cho phep bo b&t chu ngfr: 2. C6 khi dong tlr slip neu ra a do<;ln sau, do<;!n tn.r&c tinh ]trQ'C:

- ~H~B : ~B Z~fPJfto? El:B : ~~ - ~~ 13 ~ c ) rm~Jtn~ A , ~IJ~?'tffi*


Phan Khoai vi~t: Kim nh~t chi Sl! ha nhu? LU'OTig vi~t: tMm Cung tl! h~u ( ) nhi b<;!C tr5ch tr nhiin, tiic vi~n oan hi.
roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 291
TRAN vAN cHANH
290

Vi~t: "V6 dl di da". ( ) "DI nh~n dfr chinh. hfru dl di h6?"


Niu w tr5ch minh nhi8u va tr5ch ngwi it, thi minh dU'C!C a,in
M:;wh TLr tr:i J&i: ''Giit ngwi biing g{ly v6i bffng daa. c6 gi
(Lu{ln ngii: V~ Linh c6ng) (= Cung tl! h~u tr5ch. .. ).
kh:ic nhau kh6ng ?'~ Vua n6i: "Kh6ng kh:ic gi c:i". (M;;wh tJ n6i)
3. C6 thi tinh !LfQ'C d. d(lng tl.r cung tftn ngfr cua n6:
"Giit ngwi bffng dtJO v6i bJng chinh tJj. c6 gi kh,ic nhau kh6ng"
-~M·W~~~~~Z·~~( ) <
(M;;wh TJ :LUV77g Hu~ vUV11g thur;mg).
) < ) ~z
Da van, tr<;1ch ky thi~n gia nhi tong chi: da ki~n Ill. TlNH LVQC TAN NGV
) ( )( ) nhi chi chi. I . Do<;1n cflu tren da c6 tan ngfr. do<;1n cflu du&i c6 thi tinh
Nghe nhi8u. c.h9n di8u tift ma thea: thfy nhi8u. (ch9n di8u
iuqc tan ngfr d6:
tdt) mil ghi nh6 (Lu{ln ngii: Thu/)t nln) (tinh luqc "tr<;1ch ky thi~n
- •~~m~~ : ~~~~?~a :~~u~-~
gia"). ~31\:ff < ) 1.%, A.:E:iiiJ~ill
-~~-ili~f=~~~·¥~~·~~00~·¥ Canh c6ng vin u An Ttl-: Tri qu6c ha ho<;1n? D6i vi~t: Ho<;1n
11~ w ' ( ) ( ) ( ) ( ) ~ ~~ ~& phu xa thu. Phu qu6c di~c hfru ( ) yen. nhan chu til hfru thi da.
Ti~n tu&ng qufm xuit tai thien nhi bach du chi 6 Vien ,ly, C:inh c6ng hoi An T(r: Vi~c tri nu6c nen Ia gi? An TJ dflp:
tram thu b6I6: chi Hfiu San. ( ) ( ) ( ) ( ) bach du dp. Nen Ia b911 b8 t6i gian d. Trang nu6c cilng c6 b9n d6, chfnh Ia
Ti8n tu6ng qulin ra klu3i bien gi6i h071 m9t ngan hai tdim nhilng ke dang 6 xung quanh nha vua v\n TJ Xulin thu) (di~c hfru
d;fm, din 6 Vien. chem ddu va bJr scfng qulin gi/ic: din Hdu 5071.
xfi thJyen).
(chem vii bift) dur;rc h071 m(Jt trlim d/w gi;ic (Hfw tlnr : Hung N6
2. Khi tan ngfr cua d(lng tl.r tm&c Vlra Ia chu ngfr cua d(lng tl.r
truy~n) (= Tr:lm thu b6?J0bach du dp).
neu ra a sau thl tan ngfr d6 c6 thi tlnh ilfQ'C. Tmcmg hqp nay thuemg
iiJJ:lH~H$.l)J~lt , 31\:ff < ) < ) .L-Jt:
- thiy xuit hi~n trong nhfrng cflu c6 dung cac d(lng tl.r biiu thi Sl! sai
c6 hfru diic thfin dl hung. di~c hfru ( ) ( ) dl vong.
khi~n. nhtr fee (su), '% (iinh). ~ (khiin ):
Vi v~iy, c6 khi dur;rc thdn (hi~n xudng de' xem xet) Jj tJi~u
- ~ A lf ~ ' /f ~t TD th1 , ~ fee ( ) ~liJL!t D 15'2 ~ :1J
cluing cua hU77g thjnh: c6 khi Ia tJi~u cluing cua suy vang ( T:i ) h6 ky khfru
Qua nhan hfru d~, bftt nang hoa hi~p. nhi Slr (
truy~n) (= dfc thdn dl vong).
Lf tCr phtrang.
4. Tinh llfQ'C d(lng tl.r El (vi~t) a vi ngfr, trong m(lt do<;ln ct6i Qu:i nhlin c6 ngwi em. kh6ng the' sdng chung hoa thu/)n,
tho<;1i: kinin n6 ph:ii di kiim ffn 6 bdn phUV11g (T:i truy~n: A~ c6ng th/)p
-~~~El:~A~fiW~·lf~~~?~~~~ nhft nien) (dangle phai vik "nhi su chih6 ky khfru ... ")
< ) .L-J~Wi&, lf.L-J~~?
M<;1nh Ttl- d6i vi~t: "Sat nhfm dl dlnh dfr nh~n. hfru dl di h6?". 3. Tan ngfr a tm&c gi&i tl.r i) (di).1J~ (tr) c6 thi tinh ltrqc:
292
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN
293
- A1¥f4--ti2. ' ~OJ ( ) ~) 8 *~
Ky sue nguu da, tl! ( ) dT b;;tch m~ ph;;tn. . v. TINH LLJQC D!NH NGCJ
Anh ta nuoi trdu. cho (triiu) an bifng com g{lo tnfng (theo La Dinh ngii, tht.rCmg la danh tu. n~u da neu ra & do;;tn tnr&c thi
Thlic Ttrong, Van ngon fur tv, tr.l92) (= tl! chi dT b;;tch m~ ph;;tn). do;;tn sau c6 thi tinh ltrqc:
-*~~~. ~~H~c
Gia bfrn vo thtr, de giii (
)1i~M~z*rmWz
) tr tang thtr chi gia nhi quan chi.
- ~18§ffi-T~PJ® · itA tE c
Tfrn Ba Str vu ha tay, Ngt,Iy nhfm t<;ti (
) *
) dong.
Vi nha khong c6 sach nen mur;m (sach) Cf cdc nha c6 sach ma Tin Ba dong quiin Cf phia tiiy song. quiin Ng11y Cf phia dong song
d9c (La Thuc Tuong, sdd.) (= giii thlftr tang thtr chi gia ... ). ( Ta truyfn: Van cong th{ip tam nien) (= t;;ti ha dong).

IV. TfNH LUQC TR~NG NGO' m.


Tinh ltrqc tr~ng ngii sau nh+6G'ng gioi tu nht1 : WCdii); 116
6• ( . ) /f..!, ( '
J;;-;!; V! , 1J.J: tong :
) t~ ~ t§ 71
vAT LOAI TVONG TAN
- ~~~~V~f\R ___ ga • ~f:£7~* • W ( ) ~gfk
Trau Ky tu bat xlch ... Dan nh~t. khich tong ngo;;ti lai, dtJ ~~ ~~ ;fj~ ~:t ' - ~jt ~~~ s
if §fJ 1:Y ' $',.\ tlfl
) tQa dam. Thi~n minh t1 thl;l, nhat dtiong lang phan ty ti~n hflllh, dl,lc b6
Triiu Ky thiin dai tim tlw6c... M9t buo1 sang. c6 ngurH khach
~~ ffiJ ~ o w 1ti ii=¥J ;fj~ A 1& • Y.. tiX o~ ~i ~~~
thi~n nhi thtfc. Hoang ttioc tu t1 ky h<\1. u, hlfu dl,lc tnic duong lang
tir ngoai di vao. cung Ky n6i chuyfn ( Cinln qu6c sach: T~ sach)
(dtf chitQa dam).
mu ~ ~~ o w 1ti ~ 1± 1~ ~ · /f ~o ~ 5~ 1ti

- ftJE · *m c
Nga ti:r, h;;tnh vj (
) ''ii
) chuyin d;;tt.
t? dT qua phuc. Hoang tuoc chi t?i d~c thlfc, bat tri huu d9-n tuoc
Z A Y.. fu! A 1& o fffi 5~ 1ti :t3 1~ E1 ~. : t~
chi nhan hlfu tuy ky h<\iu. Nhi d9-n tuoc gia phl,lc tlf tu: Thj cuong
iJta

Ta sfp chit, xin vita mil chuyln d_at i?Ji (theo La Thlic Ttrong,
~ B~ • A fi!T /f 1!! m· ?5L ~F m~ ¥5 z 1Wf
sdd., tr.l91) (thay vi n6i, h<;mh vj "nga" chuy~n cl<,1 t).
-A~~a·~~W~#·~( )~~~
*
lang nht1<;5c, nhan Sd bat ling vi, huang phi vj sinh h09- t chi nhu
fffi i]$ ~ - f/7 z~ D[J :t3 .s:¥- ?
du nhi ct1ong do9-t nhat v?t chi sinh m~nh gia h.6?.
Bat linh thfrt mau, tfi'm thl!C dfr pht,I c()ng, tong ( ) tht,I qu6c
van. T(/ MCJJ

Len tim tuo1 thi m~ mJt, tir d6 s6ng v6i cha. thea cha h9c Tan 91: gie't hc,~i-Du'ong lang~~~~: con b9 nglfa-Pha'n S: gio
qu6c van (theo La Thuc TtrOTig, sdd .. tr.191) (thay vi n6i: tong len-Hoang tuck ~1ti: chim hoang yen-Tu f;;j. rlnh mo-Trac 0~:
"phl,l" tht,I qu6c van). rna'- TC;t #f: dlfa wlo, cqng vao, nho vao-Qua phuc ~~:no b~ng-
294 TRAN VAN CHANH roAN THU nJ HQC CHU HAN 295

Huo'ng {.R,: huo'ng chi (xem Nga phap iJ duoi) . !TX rtJ * ,* ±;u, ~ x.
:¥ ut - ?!3'!. o ?Jc
han hu'dng vinh , uc,ti kh6 i van chuang chi thu nhat tiet. Huo ng
fl.!"" ~,.... illiH: ~"' " +r D x.~ ~ ~ f-
D[CH NGHlA Loai vijt gie't h{li ldn nhau
13.
.~
..32'..
-tt-
ey"'
of
J\ ~
mt!t
:~;* a 8-r .e: A )( '1 '8 .E§_
-7
t<'._ ""o
ui<iu l(>ng ca thanh di~p ham tuy thai hlju nhu' hoi hQa chi di€m
Con ve keu tren cay, m9t con b9 ng«a giue1ng dmg bo to i, 1d>
il'~ ::!3:: 13 E1 0 .E..
/, 113J w 1IJ=1
n7i.. ..ut.,.J.
;fj ){){ "*
t;t; ff:ti E!.
5.R IIIJ '~
;:+;:; I' **
7J".; UJ[
I~ '~*
f, .. ,
muon bdt con verna an. Chim hoang yen rlnh iJ sau n6, lc;zi muon
xuyet ky gi an. Ngo sai cloi tu' thang dnh nhi bat cam khai nhien
md b9 ng«a di nhil d6 no h{!-ng. Chim hoang yen cham chu vao s«
dut;tc an, chdng biit rling c6 nguili bdn chim se lc;zi thea sau n6.
B: u-~ ~ z OJ ~5~ 0' if- tJL oA /f OJ *-
viet: ·'Xuan dnh chi kha ai do thieu nien da. Nhan bat kha co
R6i nguili bdn chim se lc;zi tl! nghi: c(iy mc;znh hie/J yiu La di~u rna
~ llt ~ ~ ffij OJ* ~ llt 0' if- f-? .n °
nguili ta khong nen lam, huang chi khong phdi vi nhu cdu cua dili phl;l thu xuan dnh nhi kha co phl;l thu thieu nien h6?".
song rna cuiJng doc;zt sinh mfnh cua m9t v(it u?.

T£) MCJI
NGU PHAP
+
Cach di'tng ?:5(, (huo'ng) Phu I~ I; [g : l(mJ? ldy-Nimg lie 1/J ~~ : d(im da, ngao ngc;zt-
i.R. (huang) la lien tu bi€u thi mai quan h~ tang tien, dich Thien mien ~ *IB: um tum, r(im rgp-Han han htiong vinh
nghia la "huang chi, huang gl, huang nua", thu'ong dung pha i J0\!0\ rtJ 5R: phai ph(Ji nteln len, ph6n l'inh thjnh vut;tng-D~i kho'i
hQp vdi trQ tu f (h6) ho~c ~ (tai) a cuai diu : -};_~: tc;zo l'Qt, con tqo-Van chtiong )C~ : van chue!ng-Tie't ?!3'!.:
't~5~~§~, Afitr /f~J!~, ¥ z
5t ?~~~¥§ ~sttrm5~!ff- ~ tilt ra-L()ng :ff: ch(fi RiiJn, dua-Tuy M: say, say sua-Thai ~~ : ve-
±1\*TR 13-f-? ( Thi cuong lang nhu'Qc, nhan sa
bat ung vi, huong A• h
H QI Qa U>-£ - h hA · I D•A? A't I'I'If-~-~ A
~~ EEl: l 'e tran , Qt 19a- 1em xuye lf.;o~~ : to l 'e, to
A -

phi vi sinh ho~t chi nhu du nhi cu'ong do~t nhat v~t chi sinh diim them-Tti ~~: nciY (xem Ngf1 phdp a duoi)-Ba't ca'm /f ~ : ba't
m~nh gia h6 ?) C(iy mc;znh hiip yiu La ddu rna nguili ta khong
giac, khong ngan dut;tc, khong khoi-Khai nhien ffi.H~: xuc d9ng ,
nen lam, huang chi khong phdi vi nhu cdu cua dili so'ng rna cuiJng
doc;zt sinh m¢nh cua mQt v(it u ? cam khai, bui ngui-Kha ai OJ~: dang yeu-Co phl) * ~ : ph/!-,
phi! long, phi! phclng.
m
117 D!CH NGHlA Ciinh xtu1n
~ ~ Phong cdnh tuy thili ma bie'n ddi , nhung phong cdnh ngay xuan
XUANCANH ra't Ia lQng ldv. Hoa thorn ngao ng(,lt, co m9c um tum r(im rQp, cay
co'i me!n man dam tu(fi, van chue!ng cua Con Tc;zo din day phat tilt
00. ~ [)i ~ rm ~ ~··l'i ~ B 00. ~ ~ cd ra. Huo'ng nila, chim dua giqng hot, buom ng(im ve say sua lc;zi
Phong ciinh tuy thai nhi bien dich, duy xuan nh~t phong ciinh tai nhu ve tranh to dil m them vao d6. Chung ta truifc cdnh df!p a~v
~ ~ ~
vi phu 1~.
o 1t z 1/J ~~ , ~ z ~ *~B ,w * z !TX
Hoa chi nung tic, thao chi thien mien, thl;l m<)c chi han
ma khong kho i xu c d9n g bdo rling: "Cdnh xuan dang yeu nhu tudi
Ire vqy. NguiJi ta kh()ng th€ ph{!- phang cdnh xuan nay, ma lc;zi c6
296 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 297

thi ph~ phang tudi tre nay dur;c sao?". 3iF tm rm ~ ,


~* £ r~~ ifj o
xuyen sap nhi qua, tr(!.ng canh nhfm thich.
NCO PHA.P
TU MOl
0 f!i (tu') Ia d9-i tu chi thi, nghia Ia "n~y, ay": ~~ /]9j~ (T1t Hu'o'ng thon ;2~H:huanR than, nang than. than que- Thien thu
thang canh) Cdnh dfp ndy. 7(.@g: thu thien nhien-A.ng nhien ~~ :dgt dao-Hon fff:budi ta'i,
(luc) hoang han-Cao lang r'i'D AA :cao sang-Khf tu'Q'ng ~~ :cdnh
6 /f ~ (bfft cffrn) Ia ph6 tu, djch "kh6ng khoi, kh6ng th<i tur;ng, quang cdnh- Thanh rninh rllf13J3 :sanR trong-Ba chung
khong, bat giac" : rm
/f~1tH~ B ... (Nhi bat cam khai nhien }lff.i:gieo gio'ng-B~t fl;t :nha?-Sfft ot :La, het, quat mdng, tha vi-
viet...) Ma khang khoi xuc d<;)ng bdo rling .. . Thai d() ~J ri. :thai d¢-Di nhien ·it~ :vui ve-Hu~ rm :ndm tay-
m Hoan b() tuhanh *i ti7tt ff: di thu thd-Ph6 ,tl: di din-Tich
/y:chi~u ta'i-Xuy yen :t-'J\~1: kh6i tha?i cc!m, kh6i bep-Khu
118 ~~ :dua?i, xua, lua-Thien rn~ch ~~§:ba ru<;)n,~?-Xuyen sap
~~~ t1 7:. jf)Jg $ fffi:xuyen thQc-Nhan ifl~: nhan hg- Thfch ifj :thich y, dl chju.
HVONG THON THIEN THU

~~~ t1 z 9=J ' 7:. ~ ~ ~ ' ~ ~


)t @ 0 D!CH NCHiA Tlui thien nhien lJ thon que
()than que thu thien nhien thijt dgt dao, sam va chi~u lgi cang
Huang th6n chi trung, thien thu ang nhien, th~n h6n Vliu th~m.
!f- ~ B 7C ~ AA ' ~ ~ 1g S)j ' 7F: f* ~ dfp hon. Sum dgy anh mi;it trai cao sang, cdnh tur;ng sang trong,
Tao khdi nh~t quang cao lang, khf tli<jng thanh minh, hoa gia khe lua non dong suo'i mqt mau xanh bie'c nhu tranh ve. Nguai nang
?m - ~ ~o m o • ~ 1± EB ~ 1m ft ~ tft a
phu ruqng, hoi;ic gieo giii'ng, hoi;ic nh6 co, hoi;ic tha vi trdu cay,

]it , ~ nt 4- m 1t , 13- ~~ *,
lliU nhat bich nhu hQa. N6ng phu t(!.i di~n ho~c ba chung ho~c b9-t
~ JJt ·1'5 ~
thao, ho~c sat ngliu canh tac, cac Stf ky Stf, thai OQ di nhien. Nhi
o H.
ai lam vifc nay, thai d9 vui v&y. Lu tre em di hQc, ndm tay nhau
ca hat, thll thd thea gia gia'c ma di din truang.

¥x , *' *
Din khi ttrO'i s~p to'i, qug bay v~ thimh hang, a a khe keu; giila
it mt ~ =tf , tJ -¥ n~ ~ t=r , 1~ ~ lli dam giiju true l~u tranh, kh6i bep bay len ba'n b~; rna hac nang
o6ng tt!U hQC gia, hu~ thu Xliong ca, hoan bQ tU hanh, y thai ph6
t1 o & B z Y' * '&ftj ~ Jft
hi~u. C~p nh~t chi tjch hi, guy nha thanh tr~n, a
~.f ' 052 052 1lf ~~ , tt
a de minh, true
phu vac cay, dua tre lua de ddt trdu d~u tit trong ba ruqng di
xuyen lach rna qua, cdnh trgng cang them nhan thu.
ii ~ % Fs~ , 1!A ~~ 1m ~ ; WI j}J rm Rl ~ , ~~z NCO PHA.P
-¥: *
ly mao xa gian, xuy yen tu khdi; nhi h9- su chi n6ng phu, khu
4- z it -r , :t~ f:£ f$f
duong khien ngliu chi d6ng ttl', quan tong thien m(!.ch trung
~a 9=J
0 7t (vu'u) Ia ph6 tu lam tr9-ng ngu, d?t truoc hlnh dung tu,
298 TRAN VAN CHANH roAN THV n,f HQC CHV HAN
299

c6 nghia "cang hon" : ~ ..1§:-Jt E (Th~n h6n vliu th~m) Budi sam vt v(ly, vt the'- Tri ~: tri tu?, tri khan.
va chdu lr:;zi cang df:P h(Jn.
D[CH NGHlA Umh va dz7
6 {& (y) la giOi tu bi~u th! can eli cua d()ng tac hoac hanh C6 con qur:;z keu tren cay. Dlla be lay qtc dd ddnh (d(lp) n6.
vi, d!ch la "theo": 1~ffi¥ftttt ( Y thai ph6 hi~u) Theo giif giac Nguifi cha n6i: "Vz sao ddnh (d(lp) con qur:;z?". Dlla be ddp (trd
ma di de'n tntifng. Loi): "Nguoi ta n6i chim khdch keu La ddm lanh, qur:;z keu La di~m
g(J ( ddm dfl).Nay con ( chim) keu La con qur:;z, vt v(ly (con) ddnh
@ 9! (canh)
la ph6 tu lam tr(;lng ngu, d~H tnrdc tfnh tll', n6 ". Nguifi cha bdo: "Tri khan cua loai nguifi cao h(Jn tri khan
nghia la "cang, cang them": #:k 9! ~~ ~ (Tr(;lng canh nhan thfch) cua loai chim. NguiJi ta con khang bie't dli<JC lanh dfl, tht loai
Cdnh trr:;zng cang them nhan thu. chim lam sao bie't duqc? ".

m NGO PHAP
119
a-~ 0 .I:) -Mz: (di co) la lien tu bi~u thi nguyen nhan, d!ch la "vl
CAT HUNG ly do d6, vl le d6, vl the', vl v~y'' ~~~f3~ t!1 '.1:) 155c¥.Z (Kim
minh gia nha da, tli co kich chi) Nay con chim keu La con qur:;z, vt

~ ~~ 15~ ~:t __t 0 §G .L-j_ tJ ~ 0 )( zEJ : IT" f6J .L-)_ the' moi ddnh n6.
Nha minh u' thl,l tht1<;1ng. Nhi di th(;lch kfch chi. Phl,l vie't: " Ha di
r::=J EJ . rr- A = . o~
6 fn (ti) la gidi tu dung trong cau so sanh, vdi nghia la
!f!g> na ? :ll:t3. --'7
,~ -=~::::- na L--'7
, <J,~
¥ <J,~ • .!17L • 1=:1 • ~,f.!i L
kfch nha?" Nhi viet: "Nhan ng6n: Thudc chi minh cat, nha chi
D
z
"han" : A ~ r%J 15~ ,~Z ~ (Nhan chi tri cao zt di~u chi tri) Tri
~~ ~ 0 ~ ~~ f3 ~ t!1 '.I:J 1557: ~ .n )( EJ : z khan cua loai nguoi cao han tri khan cua loai chim.
minh hung. Kim minh gia nha da, di co kfch chi". Phl,l vie't:
IT" A --'7 ~D --.=;-- t/\ IS --'7 ~D 0 A ~ .t..t; "'D -± 1){1 ' IS
m
L E3 ro=D JJ ~ ,'f"J L E3 / I' lk 7\ D /LlJ ,'f"J
"Nhan chi tri cao t1 di~u chi trf. Nhan bat nang tri cat hung, di~u 120
f6J .L-j_ §g ~0 ? .n z ~
ha di nang tri chi?". NHA

TU MCJJ ~ 1{£ ® o 5! 11% 1=\=l ~ 1J( ~ ' JJ B~ ~ .Z o ~


Nha khat th~m. Kie'n vi~n trung huu thuy h6, nai dl.fc ~m chi. H6
Cat 5: ta't, lanh-Hun g ~: xa'u, dfl, ga- Ha di f6J .L-j_: lam sao,
i~ JJ'( 1~ ~ ~~ ~~ 1J j;) i$ ~~ ' ~~ /f 1~ ~
0
0

vi sao, tr:;zi sao (dung di hoi)- Thtioc ~: chim khdch-Di co .L-j_ 1557:: tha m thuy thi~n. Nha tuy ki~t lt;(c di than canh, do bat d~c ~m.
300
TRAN vAN CHANH roAN THll Tl,l HQC CHO' HAN 301

1m 1§ rm ~, a : u-f~ ~ 1~ rm 1J< r5jg , ~ u ft 1~ trong ngm. Bay di bay v~ han muifi ldn. EJa chua dbn lc;zi nude Len
Nguong thii nhi t'u viet:· "Sii' h6 thi€n nhi thiiy tham, tac nga dac
# 1~ o ~ ffi ~ ~~ z
cao. Con quc;z u6'ng dur;c nude. Can khat cua n6 ben tieu tan.
~ o ~ ~F 1li ~ r5jg 1J<
§'m. Kim phi d9c h6 tham thiiy di~c thi€n . Tung b9i ng6 canh chi
~ ' # /f 1~ ~ ft fPJ 1-~ ffll¥ ~ 1~? ;z
0
$j z'
truong, di~c bat dac §'m. Nga ha di giai ng6 khat ?".Cii'u chi, nha
{JJ 1=f ?JT 'IR o n m :ti: o W ti rm ~ o 19: ti ~ ~
tl,l' hG'u sa ngQ . Nai phi khu. Ham th<;1ch nhi chi. D~u th<;1ch l1 h6
9=I 0
1i JJZ + ~ Yx ti ft 7J< Jt
0
0 $j 1~
NGU PHAP
trung. Yang phan th~p du thu. Th<;1ch tich thiiy thang. Nha dac
~oJt 1~ ~ ffJ1¥o
§'m. Ky khat to?i giai. 0 ft ... ~ ... (tuy ... do ... ) la IDQt each thuc CO dinh, nghia
I a' " tuy ... van
;;: ... , d u' ... van
;;: ... " : <J,~~i±:!.l!ZgJ.J.VAI
®. !i'.H: .L!Ff. --h 1' 1,($1«iS >(~
::<=? ! ':J~
TU MOl /1'1~~ ( Nha tuy ki~t llfc di than dnh, do bat dac §'m) Con quc;z
H6 ~: cai am, cai nt;lm-Ki~t hfc ~~ }J: co' hit sue- Than f$: tuy co' sue du6i dai c6' ra, vd~ kh6ng u6'ng dur;c nude.
du6i ra, nton ra-Do 1~: win, cilng vdn-Sii' 1~: neu-Phi d()c ~F 1;:
kh6ng chl, chling nhilng (xem Ngil phap (J duoi)-Tung ~: cho du- 6 1~ (sii') la lien tu bi€u thi gia thiet, dich la "neu" :
B«}i {§: gap d6i-Giai ffll¥: tieu tan, lam cho tieu tan, lam cho hit, f~ :ff1~im7J<rm ' ~1Jt\G1~~ (Si't h6 thi€n nhi thiiy tham, tac
lam cho bot, gidi-Ng«} •/-g:: tlnh ng9, hiiu ra-Ham ro:
ngt;lm-Dfiu nga dac §'m) Ne'u ngm cc;zn ma nude sau thi ta u6ng dur;c.
19:: nem- Vang phan :fi J}Z: di va v~- Tfch ft: chua lc;zi, dbn lc;zi-
To~i: ben, cu6'i cung moi, vi the' ma. ~ ~F 1; ... # ... (phi d()c ... di~c ... ) la m9t each thuc co
dinh, c6 th€ dich "kh6ng chl... rna cGng ... , ch~ng nhG'ng ... rna
D!CH NGHlA Con qll{l con ... ": ~~F 1"; :ff?m 1J<# 1~ ( Kim phi dQc h6 tham thiiy di?c
Con quc;z khat nude ldm. Trang thay trong san c6 cai nf]_m df:(ng thi€n )Na_v kh6ng ehl nt;lm sau ma nude cung ec;zn.
nude, ben djnh u6ng. (NhLtng) nt;lm thi sau nude thi cc;zn. Con quc;z
tuy co' sue du6i dai c6? ra vdn kh6ng u6ng dur;c nude. N6 nga?ng 0 ~-·· # .. . (tung ... di~c ... ) la m9t each thU'c co dinh, co
ddu len (ma) suy nghf rling: ''Neu nt;lm cc;zn ma nude sau thi ta th€ dich "cho du .. .cGng ... ": *~{g~~~Z~, #/1'1~~ ( Tzi.ng
u6ng dur;c. Nay kh6ng chl nf]_m sau ma nude cilng cc;zn. Cho du b9i ng6 dnh chi truong, di?c bat dac §'m) Cho du tang ga/J d6i
tang gap d6i chiiu dai cua cd tara cung kh6ng u6ng dur;c nude, chi~u dai cua c6?tara, cung kh6ng u6ng dur;c nude.
ta lam sao gidi dur;c can khat?". M9t hbi lau, con quc;z duifng nhri
hiiu ra diiu gi. (N6) ben bay di. Nggm da bay tro lc;zi, nem da vao
w
302 TRAN VAN CHANH roAN THU n,l HQC CHU HAN 303

121 the'?". Ong thdy b6i kh6ng trd liJi dut;Jc.


r-
BOC NGO PHAP

""'li 1-k- )0 0 o/J _tt .:L


l #AlA t:A rm ~:#- ---'7 ',(lp- , 6' /.- A
0 jfi (t~n) la ph6 tu lam tr~ng ngu, nghia la "het, s~ch
I' -a :± IJ::;. ~ ~ K_ 1tliJ 1;;73 fT /\. fio Jll'- o
Boc gia tQa u tu d~t chi cu, vt hanh nhan ngu httu cuu. H6t ky tlt
~ -6- El : r~ * ~ A ?!T tJJ, * ~~ w.n
,c,, / , s-

f- 13
tron": * ~~ w (Gia Cl,l tijn tang) D6 d(IC trong nha ma't S(lCh.

bon cao viet: "Ng6 gia vi nhan sCi kiep, gia Cl;l t~n tang". Boc gia 6 iPJ ill? (ha da ?) la cl:lm tu quen dung d~ hoi v~ ly do,
~ t~ ~ nlfolf gfW] Z 13 EJ: U"~ E3 'J!fbA g6m ph c) tu iPJ (ha )va trQ tu ill (da ), dtch la "vi sao the?":
thuong hoang that tho. Huu di~u chi gia viet: "Quan nh~t vt nhan
§g f;t ~ ' fffi *9=" ~ j ls ~ /f z '
~' iPJ -d1 ? .n r- B"B ~A §g f;t ~' fffi *
9="~j[S ~T Z 1§ ' iPJ -tl1? (Quan
nh~t vt nhan ngu httu cuu, nhi gia trung hung tri~u co bat chi
ngu hltl1 cuu, nhi gia trung hung tri~u co bat chi tinh, ha da '?" Boc
tinh, ha dii ?) Ong m6i ngay n6i chuy¢n h9a phuc cho nguiJi khdc,
13 T tJt ft o
ma di~m xa'u trong nha ong f(li khong xet, Vl sao the'?
gi<l bat nang doi.

~ ~ (CO) la ph6 tU bi~U tht S\.f trai ngUQC, djch la "l~i":


nJ MOI
Boc f- : b6i-Boc gia f- 13: thdv bc5i-Cu JDJj: ctuong thong ra
*
ffij z
9="~;)[S ~ /f ~, (Nhi gia trung hung tri~u
tinh ) Ma di~m xa'u trong nha 6ng l(li kh6ng xet.
co bat chi

b/fn ngii, ngii tu-Hu'u f;t: to't lanh-Cffu ~: xa'u-Bon ~:ch(ly v¢i,
ch(ly-Kie'p tfr cu6p-Gia ct.~
hit-Tang w:
* ~: d6 dung trong nha- T~n ~:
ma't-Thtio'ng hoang ~t~: ho't hodng-That th6
m
122
~ m:bo'i ro'i-Di~u g~W]: Cu'Oi Ct;Jt, Cu'Oi gion-Quan ~: anh, 6ng- 1Lt I ~ ~ 5JJt x. a~
Nh~t E3: m6i ngay, hling ngay-Tri~u j[S: ddm bdo truoc-Co ~: HUNG vVdNG KIEN QUOC HI~U vAN LANG
lCJi (ph6 tu, biiu thj .v nghjch lt;li)- Tinh ~': xer-Doi ft: trd loi.
r~ ma 1§ a ~~ ~~ I , :tEl 1• iX
H6 ng Bang thj thu viet Kinh Duong Vuc5ng, tuong truy~n nga
D[CH NGH[A Boi
~ Z ~f3 ~ -d1 ' ~ ~~ 'IJ[ ~ o I JlJ ~~ fl[
C6 6ng thdy b6i ng6i ch6 ngii tu duiJng, n6i chuy?n h9a phuc
Vi ~ t chi thuy quan da,sinh Lac Long Quan. Vuong nii.i L(!c Long
( lanh dil) cho nhilng nguoi qua l(li tren duiJng. Bbng dua con cua
ong ta ch(ly l(li n6i voi ong ta: "Nha ta bj nguiJi ta cLtOp, db d(IC
ti z -T -tl1
Qua n chi tll' da .
trong nha d~u ma't S(lCh ". Ong thd_\' b6i ho't hodng, bo'i ro'i. C6 ke
cuiJi ct;Jt 6ng ta rting: "Ong mbi ngay n6i chuy¢n hQa phuc cho tn * m :t$ JJ: a "tit f* m BJ3 ' f¥j J§5 :¥
ngLliJi khac, rna di~m xa'u trong nha ( ong) f(li khong xet, Vl saO
304 TRAN VAN CHANH 305

So Vi em De Thftn Nong thi tam the ton De Minh, nam tu§n chi -
TOAN THLi Tl,l HQC CHU HAN

Trun g Qufk, each th&i nay klzodng hon 4500 nam)- Tu§.n ~: di
1i ~· ~ ~ 1~ tJ:·~-=rm~ *''~ ~ tw·~ tudn . tudn tra-Ngii Unh li~: ten nui-Thu ~: la:v V(J-VQ ~:sao
Ngil Linh, thti Vt,I Tien nu, sinh til' Loc Tt,Ic, huu thanh due, De
Sjj ~ ~ z'
~X 1~ iffl~ f:\1: 0 ff~ *' ~ ~~ J:t 5L
Minh ky ai chi, dt,Ic sii' tl,l' vj. Loc Tt,Ic co nhu<;1ng ky huynh
V¥ Nil (sau du(Jc dung d~· chi nguoi dim ba)-Tien f~: rhein tien
(cc)n ,·ie't fa fLiJ)-LQc ffi~: phuc, to't lanh-Ky ~: ra't, he't sue, vo
1L 0 ~ Sjj 151: ~ fL ~ 1L ff.% iffl~ •(2J it jj ' M ff~ cung (ph6 til)- Ttl ifflP]: no'i, tie/J,. con chau ( doi sau)- Vi f:\1:: ngoi \'f-
Nghi. De Minh u thi l?p De Nghi vi tl,l', tri bac phuong, phong Loc C6 ~: df _v (ph6 til)-Nhu'Q'ng ~: nhu&ng lt;zi- Tr! (2J: cai qudn,
*I ff.% ~~ ~ I ' (2J r¥1 1J o ~ ~ I cai trj-Phon g i;J: phong, ban (tude pha?m, da't dai)-Simg *= kinh
~-=f *
Tt,Ic vi Kinh Duong Vuong, tri nam phuong. Kinh Duong Vuong
*I· 5JjE ~~ fj~ ~; ~~ fj~
sinh til' Sung Lam, hi~u L;:tc Long Quan; L;:tc Long Quan thti Au
~ ~ ~
m;n g, t/3n trc;mg, ton sung; h9 Sung-Lam If: day neo thuy&n, day
chao-Au (§u ) ~: ba gia-Cd tl@: n6i v& ngu&i con gai df!p (dung
~12 ~ 8 ~ , ~ ff.% 8 - z t.l1 ; :Ji J:t ~ :13 ff.% di d(itten)-B ach Vi~t B ~: g:io'nf!, dan Bach Vi¢t (thai xua (J \'00
Co sinh bach nam, thi vi Bach Vi~t chi t6; suy ky trudng gia vi quiing cdc tlnh H6 Nam, Chie~t Giang, Phuc Kiln, Quang Dong,
ti.ff I ifflPJ ~ f:\1: ' 9l ~ 5JJE X .E!~ ~ ,~ Quang Tay bay gi&, va chia ra nhi&u nh6m Dong Vi¢t, Man Vi¢t,
Hung Vuong ttf quan vi, kien quoc hi~u Van Lang quoc, do Au Vi f t, Tay Vift, Lt;tc \lift, - .. , g9i chung fa Bach Vi~t, tile Ia
w~ 'l·H , t§ 1$ + J\ i:!t ' ~ m ti.ff I o triim gif/ng Vi~t)-Suy j:f: ton len-Kie'n Jt: (/i!ng nen, l(lp nen-
Phong Chau, tuong truy~n th?p bat the, giai xung Hung Vuong. Hi~u 5J]t: gQi !a-D o ~: kinh do ( da .v du(JC dung nhu d()ng til, c6
~ JJ£ 15 .§:; A. 1J' , /J~ ff.% ~~ fj~ ?JT 1~ , I nghla fa (16ng d6)-Phong U!~: ainh nui-Phong Chau UJ~ HI: ten da't
Thj thoi cu dan nh?p thuy, pha vi giao long sd thuong, vuong thu()c tlnh Son Tay bay gi&- Thoi JJ2: luc ( chfl nay _cdc sdch sit cua
~ A 1-J ~ i1 1J<: 1~ 15~ Jr o § ~ ~iJ ~ J:t ~ o tri&u Nguyln dung thay cho chil ff!f Vl kY. huy cua vua Tf! Duc)-Cu'
giao nhan dT m~c hQa thuy quai u than. Ttf thi thuy mien ky h;:ti.
X $t z {£- ~ ~iJ ll:t o
dan ~.§:;: dan cu-Pha /J~: thU"'ong-Giao long 9&'g~: con giao long,
con thu6ng lu6ng (m()t loai quai ,,(I t a dudi nudc)-Thu'dng f~:
Van than chi tt,IC cai thuy thii'.
(Khiim djnh Vi?t szt thong gidm cztdng m~tc, tiin bien, quyin I) gay hqi, gay thuong tich- Thuy quai 7J<:1~: loai quai v(lt sc/ng dudi
nude- Tlf thj : til d6-Mi~n ~ : trdnh khoi-H~i ~: di&u ht;zi- Van
TU Md! than )(..§r: xam mlnh-TQc : tuc !¢, phong t~c-Cai ~: c6 le,
Vu'dng I: vua-H6 n g r~: l0n-H6ng Bang t hj r~Jiji_R: h9 duc!ng nhu (xem Ngil phdp a dudi).
H6ng Bang- Kinh t~: song Kinh (chay qua hai tlnh Cam Tuc va
D!CH NGHlA. Hii.ng V1tung d~tng mtdc Van Lang
Thilm TIJ.y, Trung Quo'c)- Vi~t ~: nude Vi?t-L~c ~~: con lrlng;
V~a c1d u cua h9 H6ng Ban?, !a Kinh Duong Vuong, tuong
h9 Lt;zc-Viem D e'~~: m()t hi?u cua vua Thein Nong-Th §. n Nong
truyen ld vj vua tru(Yc tien cu a nude ta, sinh ra Lt;zc Long Qulin.
thj t$#i:_R: h9 Thein Nang (Thein Nang fa vi vua thein thot;zi cua (Vii,·) vu"C!ng la' con cua
., Lt;zc Long Q uan.
·- H ung
' A
306 TRAN VAN CHANH roAN THU TV HQC CHa HAN 307

Ia "Ia": .:I.JJ ~&ij[£ Z.-1--ill (Vu'ting niii L,1c Long Quan chi tit
da) Vue1ng (Hung l'Lt(fng) lacon cua L«c Long Quan.

6 ~ (cai) Ia ph6 tu lam tr<,1ng ngCr. bi~u thi stf suy do:in,
dich la "c6 le" : )(.§rZ.{~ lfii~f5 tit (Van than chi t~:~c ctii thLIY
thU') Ccii 1¥C :dJm mlnh c6 le biit ddu tit d6.
w
123

Luc ddu chciu ba dui cua Viem De: h<J Thdn Nr5ng !a D{ Minh, THANG LONG THANH
di tudn phia nam den Ngii Llnh, la~v nang V¥ Tien, sinh con trai Ia
U)c Tw.:. L9c T¥c co thdnh due, De' Minh d{t thue!ng, muon di cho ~ ij[ r)J~ ~ 5m ij[ ~ ±m c ..t t~ A :w
Thang Long thanh tich hi~u Long Bien dja.Thlic}ng c6 huu nhan
no'i ngoi. (Nhung) L9c T¥c co' nhuang cho anh mlnh La Nghi. Cho
nen De' Minh l4p De' Nghi lam nguui no'i d6i, ( cho) cai trj phuCing
15 ~ o ?E?: * 7s:. tfi ~~ -AT It+ iiJf ?' ' :W
cu' yen.Chi Ly Thai T6 phiem chu NhT Ha tan,huu song long dan
!! ij[ 5I
biic. 1·a phong L(Jc T¥c lam Kinh During VurJng ( cho) cai trj fd , IE! ~ ~ ij[ , rm
~ Z , ND ~ Z. 3¥
phU'(Jng nam. Kinh /Ju(fng Vuung Ia nguui cai trj phuung Nam sinh thuy~n , nhan danh Thang Long, nhi do chi, tile kim· chi kinh
dU'(fc con trai Ia Sung Liim, g9i Ia L{lc Long Quan; LqLc Long ±,1£ ill 0

Quan Ia\· nang Au Cu, sinh ra m9t tram nguui con trai , d6 Ia td thanh da.
tien cua Bach Vi~t; ton con truifng lam Hung Vuung, no'i ngoi 1•ua (Llnh Nam chich quai)
df!ng nuoc gQi Ia nuoc Van Lang, dong do iJ ?hong Chau, truyin
nhau duc;c muui tam clui, diu g9i Ia Hung Vuung. TU MOl
Trang thui a~v. dan cu xuo'ng nuoc, thu(/ng bj lodi giao long lam Thanh ±JJX: cdi thanh-Long Bien ij[ ~: Long Bien (ten cta't.
h(,li, l'Ua mrJi cfqLy dan fa~V mlfc l'e foai thuy quai tren than m/nh. thur)c khu vifc huy?n Tien S(fn, tlnh Biic Ninh bay giu)-thtiQ'ng c6
Tit d6 moi trcinh dur;c nqLn a~v. Tf.:ic xam mlnh cd le bift ddu tit thui .1-_6: thoi thli(}ng c6-Yen~:a o6(=1J~+Z. )-Chi~: den (gioi
d6.
tu)-Ly Thai Tfi **-
tfi: ten th4t !a L_v Cong Udn, vua sang l(lp
nha L_\' ( I009-1225)-phie'm chu ~~-AT: chc5i thuy~n, dong thuy~n­
NCO PHA.P
Nhi I:&: l'()ng tai; song Nhl- Tan ?': be'n, bu-Longij[ : con r6ng-

0 ]J (nai) la d6ng d<)ng tu dung trong diu djnh nghTa, djch


D~n 51: (hln ddt-Kinh thanh 3¥ J)J~: kinh d6.
308 TOAN THU n,l HQC CHU HAN 309
TRAN VAN CHANH

Sinh ti'r nhi nhf!cc6t.


D[CH NGHlA Thimh Thiing Long Lam cho ngu&i chit s6ng i{li vil Jam cho XUV11g trCf nen thjt
Thanh Thang Long ngay xua R9i La d{it Long Bien. Tit doi ( Ta truy~n).
thut;Jng c6 dii c6 nguoi J noi d6. Den doi vua L_v Thai T6 dong - !K ~ fiJ ~ 0 J7K JJl , BX W ~ ;!t ±ill
thuy~n J song Nhi" Ha, c6 hai con r6ng (hi?n len) ddn thuy~n, Thai Tftn lqi Vi~t da chau ca, dl,lc qu{in huy~n ky d!a.
nhan d6 d¢it ten La Thang Long, nu1 dong d6 nui a:v, tU'c La kinh d6
Bfy gi& nhil Tdn ham nu6c Vi~t c6 nhitu ng9c trai vil ng9c
hi?n nay vt;ly.
CO', nen mu6n biin nu6c Vi~t thilnh qu{in huy~n cua minh (Kham

NG[/ PHA.P djnh Vi~t slfthang gidm cuong ml;lc, quyin nha't ).
3. Danh ttl dung la.m d9ng ttl theo phep y d9ng, v&i y "coi la,
DANH Tlr DUNG NHU DONG Tlr
cho la":
I. M<?t danh ttl c6 thi dung nht.r d<?ng ttl, nhu chu tm (do)
trong bai hQC tren Va trong cac bai 122, 124 d~U d0ng nhu' dQng
- 81'311~ J+PJ~ t~ ~IJ ~ z ' ~ 15~ $ ~ , ~IJ $ ~ z
Cht.r hftu dl,lng di 1~ t~c di chi, ti~n t.r Trung Qu6c de Trung
tu voi nghia la "dong d6". C6 th~ neu them vai thi du khac:
Qu6cchi.
- #! JE fffi ~~
ChLr hdu dung Jl cua m9i rq thi coi h9 fa m9i rq. dung il cua
Ki~u tuc nhi if!c.
Trung Qu6c thi coi h9 Jj Trung Qu6c (Han Du: Nguyen d{lo).
Cft clwn mil di tren b9 ( Trang TtJ;.
~8.* R Jj .r'/ .J?";l:. i:A iii~ :ft. lV i:A i!i-h o£"'
- 7K ~ ~, 5'.X JJ ~ ~ E3 ' /I;/ JJ ~ ':t'IJ F.Jjl"
- Q& -Sf ! ~ ~ ~lj )( £3: /1' r , ~ Jl ~Jj *Ji! @Z ~'If:
Ta h6! Bftn cling t~c phl:l m~u bit ttl; phu quy t~c thfm thich
Nh~c de dt phat t.r thanh fun, hj!Jh t.r d9ng t!nh.
uy Clf.
Nh{IC tft ph:it ra bffng thanh am. hi~n 1<1 b!ing Sf!' d9ng tinh
Than oi! Ngheo kh6 thi diu clw m~ ctlng khong nh{in Jj con,
( Tuan Ttf;.
giiw sang thi d,iu than thich ctlng sq hili ( Chiin qu6c s:ich).
-~gil)~*
Tftn st.r to~i dong.
m
Quan Tdn ben di vt hu6ng dong ( Ta truy~n). 124
1~ ft I
2. Danh ttl dung nht.r d9ng ttl theo phep tri d9ng (con gQi la TRVNG NO' VVONG
phep sll' d<?ng), v&i y : "lam cho ... tr0 nen", "khi~n cho" doi voi tan
ngG' cua n6: .:E ' Yi f~ ' §! 1~U ' ~~ M~ Z ft o B~ x ~i
-.±7Efffi~1f Vudng, tinh Tntng, huy Trilc, L~c tu'ong chi nO'. Thai Giao Chi
310 311
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl,f HQC CHCI HAN

-ft:. 9= ~ /E ~ 9~·*~A~ 0 I nW- ~ ~


Thai thu T6 Djnh tham tan, sat ky phu. Vu'c!ng nai du mu<)i Nhj
~ A rx z, ~ /E ~ t ~ , m~ /E @: r¥.J /'\
kh<ii binh c6ng chi, tn,Jc 8inh bac ho~m, lu'Qc djnh Llnh Nam luc
+ ~ l)£' 9t ~ E!Jl. ~ I ' :tff~ ~ {i'Jo :flt ~
th?p du thanh, kien quoc ttf l~p vi vuong, d6 Me Linh. Nga quoc
~ Jl. E! I ~5 , or~ :;z- 9=I m- 9t !l:t o
d<)c l?p ttf vu'ong thuy, kha vj nil' trung d~ nhat anh hung.
(Au hf)c Han t{t tan tlut)

T£) MCJI
NCO ?HAP
Tning fiZ: hi?n tLtc;Jng; thu l{/v; h9 Trung-Ni1 vtio'ng :;z- 3:_:
nguoi dim ba lam vua, nil hoang-Huy §t: ten huy (ten nguui DQNG TLJ DUNG THEO PHEP TR[ DQNG
chlt), huy danh-Tuong ~?f: tuong vo.-Thu 9=: quan ddu quijn doi Khi dung theo phep tri d<)ng (con gQi la phep sl'r d<)ng).d<)ng
Han (quan Thai thu)-To ~: so'ng l(li; h9 Ta-Tham tan ffif9~: tlr se COy "lam cho tra nen" d6i v&i SIJ V~t neu 0 tan ngu.
tham lam tan b~o, tham t~tn-Nhj ~:sa' hai (d(lng vilt kep cua chil
l. D<)ng tll' n<)i d<)ng dung theo phep tri d<)ng:
-=)-Khdi binh ~A: day binh, kh<ii binh, cat quan-Ltiqc ffie:
muu luc;Jc, so luc;Jc; cuop ta:v-Me Linh ~ ri'J: ten da't-Linh Nam -~ ~ ~~ ?'~ , ~ til: 1E Z.
@:f¥j: ten da't-Anh hung ~11:1£: anh hung. Mai Thfrn·· tham otm, thtremg difc tuchi.
Mfij Thfm ghet Iifm. thur'mg mu6n film cho y chit (=gjit y
D[CH NGHiA Trling Nz1 Vttdng chit) (Hfin tlnr: Chfiu Mfij Thin truy~n).
- ~J. ~ -1- M: ~
C6 xutl'r tr Thai.
Vuong, h9 Trung, hu_v Trdc, con gai quan L(lc tuong. Luc ba'y Cho nen kh1in cho ngiJj 6 dft Thfij ( T!J truy~n: Chjeu c6ng
gio Thai thu Ciao Chlla To Dfnh tham tan, gilt chbng ba. Ba ben
th{lp ngtJ njen).
cung em gai fa Nhj da:v binh danh To Djnh, dudi Djnh v£ phuong
bdc, chilm la:v duc;Jc han sau muoi thanh IJ Unh Nam, df!ng nu& - ~5<: ~ ~ ffi 1--1 ~ *" @ffi
C6 vi phong VU di hoilfl ng6 Str.
tf! len lam vua, dong do IJ Me Linh. Nuoc ta duc;Jc dr)c l!jp bdt ddu
tit thoi vuong, c6 thi g9i Ia anh hung b!jc nha't trong phai nil. Nen 13m ra mtra gj6 dl bit qufin ta ph!Jj tr6 vt (Ng6 Vj~t xufin
thu).
312 313
TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,1 HQC CHU HAN

2. D<?ng tu ngo9-i d<?ng dung theo phep tr! d<?ng: Hung 00.: da\1 len, ndi len. phdt cl(Jng, hung khlti, hung thjnh-
- ~ ~ ~!if£ 5fa ' 7( T"" ~ z .L-j_ ~ ~ z :g Dao ili: con duang; dQo clue, (1Qo ly, dQo-Tr:ln ~t: h9 Trdn-
Phu Sa binh tuy Ctremg, thien hc;t phi) chi di bat nghia chi Tuan w~: cao, !6'n-Li~u t»O: cay tit?u-Khich ~]:t: ke vach; oan h(ln ,
dan h. hiJm khich-Lam tm: de'n hie, scip sita-Chung : *~ cut/i cung. chit-
Binh ciJa Sd tuy m:;wh. nhung bj thien h?J khoic cho cii titfng Chap ¥Jt: cdm, ndm-Di\c f$}: dur;c. c6 dur;c, chilrn dur;c-Thien
bdt nghia (Han thu). h:;t -7:. T: thien hQ (the' gi6'i, tren dai)-Minh 8}3;: nhcim rndt-Cd
- ~ A • A 7E • ~ 1tJ • 1tJ 7E d()ng ~ ib: cit chi, hanh d<;)ng-Trimg Hu'ng Ii 00.: nien hi?u
Thur3ng nhan, nhan tfr, tvcfl.u, cflu tfr. Trung Hung-Nguyen :JC: nha Nguyen (Trung Quo'c)-Tot !:f.: chit,

Cho ngwi ntfm thi ngur'ri chtft, cho ch6 iin thi ch6 chtft (La thj ma't-Mie'u /Wj: ctJn tho, cai mie'u ( cdi mi~u)- Ttl i)IE: te' lJ.
Xuan thu) .

m
125
.mil ,'§ --1-- ::r:::
~' ).§. /' _c
HVNG DAO DAI VVONG

x ~1 ~-* • iS j:_ ~ ili~ • ~


t~O Z -1- x D[CH NGHiA Httng Dq,o Dq,i Vtldng
Vuong tfnh Tr~n, danh Quoc Tuan, An Sinh vuong Li~u chi ttl' VuO'ng h9 Tr6n, ten Quo'c Tua'n, fa con cua An Sinh vu"Cfrlg
fu•it ~ ~* xo~j:_
da, phong Hung D~o D~i Vucmg. An Sinh vuong du Thai Tong
x W-};;_ * Li~u. phong tu6'c Hung DQo DQi Vuong. An Sinh vuong c6 hiJrn
khich v6'i vua Thai Tong, luc sdp ma't, c6m tay vuang bdo r!ing:
~~ ~f, =!= B . IF ,'-!-,. ~ .L..t:. 6' w
-;/:::;"
' F3
1{/h p;{:j"
pZi_ ' 14111 ,,,~ "'Fl"l
::r:::
-L T · {~ /1' F.lt:. R :f.X. "Niu con kh6ng thi vi ta ma chie'm clur;c thien hq thi ta chit
huu khfch, Him chung chap vuong thu viet: "Nhu bat nang vj nga kh6ng nhdm mcit". VuO'ng nghl sau diJu a\". m9i cit chl hcmh d<;)ng
1$J 7( T"" B- ~ 8}3; § .n x i~ Z: Z · ~ !b dJu cd'n th(ln. Trang thai Trung Hung hai ldn danh lui quan
dac thien h~ ng6 bat minh m~Jc". Vuong tham ni~m chi, cti d<?ng Nguyen, Ia nguai c6 vo c6ng b(ic nha't luc ba:y gia. De'n khi ma't,
,,>(± =;';!; o ~ .mJl J3f:l ' ;:;:m ~B tr _fr ' '2i' 1!1- 8.:1;:
t± ii~ ~ .., , I Sj rt'j JJ::'S ,; u / "' Ji;7fJ EE tr
( nha vua) l(lp mie'u tho Vuo'ng.
duy dn. Trung Hung gian, Iuong thoai Nguyen binh, vi duong thai
1ft J}] ~ -o & iL JWj mEzo
vG c6ng d~ nhat. C?p tot, I?p mieu tlf chi. NCO PHAP

(Vi~t di~n ulinh tqp) DANH TV DUNG NHV PHO TV


T£) MCJJ
1. Danh ttr d~t tm&c d<?ng tt! di b6 sung y nghia cho dQng tt!
315
314 TRAN VAN CHANH TOAN TH u' Tl/ HQC CHU HAN

o=£ ~ + -:::r: ..J- ":iL:. ~ ---7


do. Tnremg hqp nay, danh tll' co gia trj nhu pho tll': - 6Fl R /'-. J... / \ EB ';t-1- t<:__

Thinh vj dc;ti vuong ]IJC sue tang chi!


-~AJL.rmrPrt
Xi11 vi d{li vU'ong mil ch611 con 11gva 11l1U' ch611 Joili il)c sue (Sif
Thi nhiin l~p nhi d~.
Con heo dt5ng nhU' ngmJ-i mil keu ( Td truy~n) .
kj: Ho{lt ke li?t truy~11).
- ~ 15~ ~18, ~±~fJt, fJtrli!x:~ ± ¥ffiZ
- ~ fJJ R ~ rm !f ~ Chi u Tri Ba, qu6c s! ngQ nga, nga c6 qubc sibao chi.
Thufrn dn dan Sl! nhi diitu.
Con 11lm Td Ba. d6i v6i t6i nhU' d6i v6i b[lc qu6c si, 11e11 t6i
Vua Thufn chlim vi¢c din mil chit ngoili d6ng ( Qu6c ngtJ).

~Wrt
- -T i£ lEI ~G =+ ~ 4 ffiJ ?iE , T ~± 5m~ , ~A
cilng dip l:;Ji 611g fy bff11g dich d6i diii cua NJc qu6c si (Sa ky:
Thich khach li~t truy~11). \

Tlx San trj Trinh nhi th~p lvc nien nhi t!x, dinh trang hao
kh6c, lao nhan nhi &. m
Tif San lr6ng coi nU'ac Trj11h duvc hai 111U'oi sau 11lim thi mft, 126
11/uJng ngU'(fi dfl11 lrai tre gila kh6c, 6ng giil bil cd thi kh6c fa nhU' ~7I- 1m
COI1 11ft (Sif kj) . NGUYEN TRAI

-
.(::,;, fi\7
~"~J
---7
'J;t... t<:__
,,.J+.
-=t.
, ffi-1'
nA
:Ef'x ;:+;:;" ""' ftJr
;:.'f<. IIIJ ,7'0 !'V<.

Hung No chi tinh, thu tt,~ nhi dilu tan. _L t~ A ' j;) )!:_ ~ ~~ D,~ ff~ 5I:
Iff tt 0

su
kj) .
Tinh qufln Hung N6 ll! t[lp i{li 11hU' llui. tan di I1hU' chim (Sif
8
bach gia
* c~plJz ~
Tht.i<;Jng Phuc nhan, nht.ic;Jc quan d1 van chliling minh the'. Kinh
~ fflT; ::f 1~
binh thli v6 bat yem quan. Phl} Phi Khanh, H6 m~t
~oX 1tt V~P , tJ3 *
~ BR £i:_ lh- 'f:ft -~,._ -tJ-- R·~ -r:. ~
~= 1':1~ JZS 1R~ i~ I~ .::±:: l'fJ
(!,71
2. Biiu thj thai d9 d6i dai v&i ngmJi khac: R /'J / , fl; I
_._
g ' -J-

- 4 rm 1& ~D ~ :E Z :7\: ,~ ~ 1& vi Minh binh sCi ho~ch giai tong Yen Kinh, khap tuy chi Nam
§j5 =<13 8 · '-1-r g-3- ~ ~ E3 +
Kim nhi h~u tri ng6 quan chi khuyen mii sue Cfrp. I~FJ /) ('. /IEJl.
fH'l
0 lJFl • II { ;1.- iF'i'fl R 1X. f~
/'= II*
ttilit ' 7::E /'-. ~ -~ '
-:::2'- J..l1

Quan. Phl} co vi viet: "Nhu guy vi nga phl}c thu, thi dai hieu da,
Tir I1<1Y v§ sau, bill !1h/z vua I1U6i cfp nay I1hU' I1U6i ch6 I1gtp
(M,anh tii>}. iPJ JJ iJ'J. ~ 9:. z ~ r~~ m? .n o S: Jl 31J , ~u :-s;
- 7t El Z -T ~ ~)( ~ Z ha nai hi~u nhi nu chi quyen luye'n vi'?". C6ng bai bi~t, khac chi
Tien mfru chi t!x giai n6 sue chi. ifJ:X Bfl o iiJ ~ fr_ ~fl_ g ~ ~ W ' ~& A
di~t Minh. ti~m nh~p
V~
Cac con ·11gmJ-i mt; trU'6c 11u6i 611g 11hU' 11u6i d:iy t6 (Ha11 tlnr:
Thanh truy~11).
1~ 1t * z , !l:k
Van Le Thai T6 khCii ngh1a Lam Son,
~ ~ w= , ~ ~ u ~~L., o
316
TRAN VAN CHANH 317
roAN THlJ Tl/ HQC CHU HAN

Thanh H6a du chi, hien Blnh Ng6 s<ich, th~ tuyet thu si.
(Au h(Jc Han t{t tan th1t)

TU MCJI
Trai ~: con trai (mqt con v(it truy~n thuye't, gio'ng con de
nhung chl c6 mqt silng, tinh trung thl!c)- ThtiQ'ng Phtic _t t~: ten
ct(tt-Quan JQ:: cai non, cai mu-NhtiQ'c quan D~ JQ:: tu5i hai muoi
trJ len (thai xua de'n hai muoi tu5i mdi cho dqi mu)- Minh q~:
keu; n5i tie'ng-Kinh stl *~ ~: kinh sach va stl sach-Bach gia
8*: tram nha (chl sach vJ, hQc thuye't thuqc nhi~u truang phai
thai Xuiin thu Chie'n qu(fc cua Trung Qua'c')-Binh thti A~:
sach vie't v~ qulin sl!- Vo bat~ /f: khong thu gi khong- Yem i~:
ngiim nude; thong hifu sau xa-Quan ]i: thong suo't-Khanh V~~ :
ten chuc quan thai xua-H6 ;liJ3: h9 H6-M~t :;;K: ngQn, cuo'i, he't-
Ho~ch jf:: dur;Jc, bdt dur;Jc-Giai fil!t: ap gidi, dua di- TO'ng ;§:
clua eli- Yen Kinh ~ *: ten da't-Quan ~ltJ: ctla di-CO' )iJj: quay
ddu lgi nhin, nhin lgi-Phl..Jc thu {~ ~: trd thu-Ha nai ... vi?
f6J J] ... ~?: sao lc,ti ... the?-Hi~u X"!z: bdt chudc-Nhi m1 ~ }J:::
dan ba va tre con-Quyen luyen if t!~: nhd nghl yeu men khong
D[CH NGHlA Nguy~n Triii
niJ rai ra-Cong 0: ong-Bai j'~: /gy-Bi~t 3IJ: chia tay, til bift- Nguy~n Triii la nguai J Thu(fng Phuc, !uc hai muoi tu6?i nl}i
Kh~c ~U: chgm trrf; khdc ghi ("khdc chi" la rdp tam, he't long tie'ng v~ van chuang. Kinh stl bach gia va binh thu ct~u thong suo't.
muo'n, in siiu .v chi)-Le Thai T6 ~ 7s:. f_§_: vua sang l(ip ra nha Cha la Phi Khanh, vao cuo'i thai nha Hb hi qulin Minh bdt gidi v~
Le, tuc Le Lr;Ji-KhO'i nghia R ~: da~v binh len vi vifc nghia- Yen Kinh, (Nguy2n Triii) kh6c di thea cha din Nam Quan. Cha
Lam Son ~LlJ: ten da't-Ti~m t~: ngaln ngdm-Thanh Hoa quay lgi bdo rling: "Con hay trJ v~ trd thu cho cha, ay mdi la clgi
1~1t: ten da't-Hien fJ.: dang hie'n-Binh-+: danh df/p, df/p yen- hie'u, sao lgi bdt chudc kdu quye'n luye'n nhu clan ba tre con
Ngo ~: nude Ngo, cta't Ngo (day chl Trung Quo'c)-Sach *: muu the?". Ong vai lgy tit bift cha, rdp tam tieu di¢t quan Minh. Nghe
lur;Jc, ke sach- Th~ ~: th~- Tuyet '§:: rtla ("tuvet sl" la rtla tin vua Le Thai T5 khJi nghia J Lam Son, ong ngdm tro'n vao
nh~;~c)-SI .!VL.< n6i nh~;~c. Thanh H6a tim (g(ip vua), dang ke sdch danh dfp qulin Ngo, th~
nl'a nh~;~c thu.
318
TRAN vAN CHANH roAN THU Tl,l HQC CHQ HAN 319

NGU PHAP
iy Jj gi!J (Hfin thu:· Tri~u Sung Qu6c truy~n).
I. HlNH DUNG TLJ DUNG NHU DANH TLJ - * wrm
~ !J\ ~, , ~ * wrm !J\ 7( T
Dang Dong San nhi tie'u Lo, dang Thai San nhi tie'u thien h;;t.
1. Tm&ng hqp nay, hinh dung tl.r tht.r&ng k~t hqp v&i trQ tl.r
z (chi): Len Dong S071 mil coi nwc La Jil nho. len Thfii S071 mil coi
- 7( z if; if; , ~ li @ ~~ ! thien h{l JiJ nho (U;wh Tif: T.an tam thur;mg).

Thien chi thllD'JJg thllD'JJg, ky chinh s~c da!


Miw xanh cJa bdu troi Jil chinh sic lf! (Trang Ttl).
- *Hl ~ t~ ~lj {} /f ~ *
T~ v;;tn v~t t~c tam bfrt ho~c hi.
Niu xem V{/17 v~t Jil nho mpn thi long se khong bj aitu ng&
- a ~~ z a m · jtt a §: z a vvc (Hoili Nam ttJ: Tinh thin).
B;;tch vu chi b{lch da, do b;;tch tuy~t chi b;;tch.
Milu tring cua long chim tring gi6ng nhlf milu tnfng cua tuyit - a J}j rm :tiB A
trfng (M_anh Ttl). Tl! xao nhi chuyitnhan.
Tv cho minh Ia kheo mil cho ngu&i khfic Jil vr;ng (Lfi thj X uan
2. Co khi hinh dung tl.r trt!C ti~p bi~n thanh danh tl.r rna kh6ng thu).
cfrn Sl! moi gi&i CUa Z (chi):
- :K -r :t& n'2' m ** 3. Dung nht.r d()ng tl.r ngo;;ti d()ng, phep
cho tr& nen":
y d()ng, v&i y "lam

Phu tl'r chuy~t t.r dt,mg d?i hi.


Phu ttJ vr;ng 6 vi~c dung cfii /6n (Trang Ttl).
- @t ffl: *•X 16J 1JD 1% ? El : ~ Z
Ky tht! h!, hl!U ha gia yen? Vi~t: Phti chi.
II. HlNH DUNG TLJ DUNG NHU 8QNG TLJ Dan cffi dong r6i, nhil dm quytn phdi film them gi niia?
1. Hinh dung tl.r co thi dung nht.r d()ng tl.r: (Kh6ng tti) afip: Phdi J!Jm cho din giilu (Lu~n ngtJ :TtJ L(5).

-~1'5i-T~rm* - I§ffif~::k* • ~IJI~; [IT)\§JfffiJ;J\z •


Tflu bfrt viln thien ly nhi lai. ~IJ.=£ ~3
C6ng st.r d~c d;;ti m()c, t~c vt.rang hi tt.rqng nhan trac nhi tie'u
Cr; khong ng{li am3ng xa ngiln d{fm mil ain day
chi, de vll'O'llg n().
(M_anh Ttl).
Khi vien c6ng Slf tim dlf()'C khuc go !6n thi vua mimg, ain khi
2. Dung nht.r d()ng tl.r ngo;;ti d()ng, v&i y "cho la, xem la": nglf&i th()' cleo Jiun cho nho ai thi vua gi~n (M{lnh Tti).
- s~:1t:~4t+~ · J:::tz
Thai Sung Qu6c nien thfrt th~p dt.r, tht.rqng lifo chi.
- j$ * z
~~ ti ~f: ~ tl1
Ct.rOng ban nhl!Q'C chi can chi th~ da.
Bay gi& Tri~u Sung Qu6c cffi tren bay mllV'i tuof. vua cho 6ng D6 Jil cfii thi film cho g6c them m:;mh vil film cho ng¢n yiu di
320
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 321
(Stikf).

Ill. HlNH DUNG TLI DUNG NHU PH6 TLI


v. so TLI DUNG NHU DONG TLI
1. - (nhftt) la d9ng tu v&i nghia "th6ng nhftt"
Hinh dung tu dung nhu ph6 tu, lu6n lu6n d~t tm&c d9ng tu:
- ffiJ 7J JJ 15 $JT §l ;/j~ @flJ -~£1':,12:9®-
, .... J ...
Nhi dao nhfin nhlfQ'c tan phat u hinh. Ll;lc vuong tat, tt! hai nhfit.
Mil dao nhll' m6i duvc miJi xong (Trang Tti). Sau vua chfm dut. brJn bien tlufng nhit (Do Ml,lc: A Phong
- .~--~ 1:~ ¥~ 73 , ~ om rm ¥t ~ cung plui).
Di dfrc bao oan, h[iu thi nhi b[Jc VQng. -TJ, .L..t:. --'-7
- ~}'\ 131::.
Liy dllr: baa oan, cho nhi~u mil mong it (StJ kf: Du hi~p li¢ t
K_ -

truy~n). Thl;lc nang nhftchi?

IV. SO TLJ DUNG NHU DANH TLI Ai c6 the'JiJm clw thien h?J thcfng nhft? (M?Jnh Tti).

s6 tlr c6 th~ dung nhu danh tu: 2. Trong m9t s6 sach c6 .=. (con vi~t Ia ;t) d6i khi dung di

-± z -= - , 1~ ~ ~c f~ , rm rR a~
Si chi nfli tam, do tang phi ngfiu, nhi hu6ng ba chu!
not t5t cho
kh6ng thl!c tinh"; "am muu":
.=. {,' (nhi rain: hai long) va c6 nghia Ia : "thay d6i,

Sv thay do} long dfl cifa ngurH chJng con c6 the'JiJm mit tinh - ~~ 1Ft :L} ~± :L} ~ if £ g~p ± ,£ ;t 15~ :fl , ~ fs
cifa vq: hu6ng gi mc}t nuric ba chif mil de'mit long tin d6i v6i nuric ,YQ.::r::, IEJ•1Hf7, +.1-rJ±l{lilfl,:;(;.~
khac vi Slj' hay thay dol" cifa minh ! (Td truy~n: Thanh cong bat
~~" --L. -.:.L
• t<:__ /I" n_x.. 1oJ ~P . . . . . . . . . . . _
men) (J). Trinh Yo c6ng Trang c6ng vi Binh vuong khanh si Vuong
nhi u Hoiic . Trinh Ba oan vuong. Vuong vi~t: Y6 chi. C6 ChuTrinh
-~~-,-~-=,-=~-,-~~~
D:;w sinh nhft, nhit sinh nhi, nhj sinh tam, tam sinh v;;tn v~t.
giao chi.

D?Jo sinh ra mc}t, mc}t sinh ra ha1; hai sinh ra ba, ba sinh ra Tiinh Vo cong Trang cong JiJm khanh si cho Chu Binh
V?Jn v[it (Liio TtJ) (4 ).
vuung. Binh vurmg ml1'LI v6i Hofc cong phfin chia quy~n hanh cifa
Trang cong. Tiinh Ba (Tiang cong) biit chuy~n. o:in Binh vurmg.
111
Couvreur dich doc:tn nay nhu sau: Un mari par son inconstance perd l'atfection de sa Binh vurmg cJufi. Do d6 h9 Chu viJ h9 Tiinh tJClO do] con tin cho
compagne. A plus forte raison un Etat qui pretend commander aux autres perdra-t-il leur
confiance. s'il est changeant (FR. S.Couvreur S J., Tch'ouen ts~ou et Tso tchouan, Ho Kien
nhau (T;J truy~n).
Fou, 1914, tome II, tr.67)
41

c M9t lac gia chiiu Au da dich doc:tn nay nhu sau: Le un produisit le deux. le deux
3. ~ (nhi), .=.- (nhi tam) d6i khi cling duqc dung v&i y
produisit le trois, le trois produisit tous les etres (Theo l<:tp chi France- Asie). " t hay d6i": ?
322 TRAN VAN CHANH

-~~ ~~ · ±~~fi·±~~~· =
= ::13::/.i!!i.
- ./'-... 1,t..'\

Nfr da bftt sang, Sl nhjky h:;mh; Sl da v6ng Cl!C , nhi tam ky due.
Ta kh6ng hJ saj Joi mil chang dii d6l thay; chang kh6ng bjit
hit Ju7c, tinh nghia ctla chang dii haj ba JSn thay d6} (Thj Kjnh: V~
phong, Manh/ 5>.
-t ~~ m, _ ili - ~. -= ~~ ~ ?
~t<-rr ......... -ff- - -~,~ ~
,f8 .

ThAt nien chi trung, nhftt dfr nhftt do<;tt, nhi tam thvc th~m yen?
Trang vong c6 biiy nfim, m9t cho m9t do{lt, sao f{lj thay d6]
qua Jifm thi? (Til truy~n: Thanh c6ng bat njen) (o>.
II

. VI. SO TU DUNG NHU PHO TU NANGCAO


s6 tl.r dung nhtr ph6 tl.r lu6n lu6n d~t tn.r&c d9ng tl.r di chi s6 lfrn 1~~: it1~
di~n ra cua m<?t h~mh d9ng hay d9ng tac :

- §~- arm ni!N


Trtr6ng nhftt nh~t nhi cl'ru h6i.
Ru9t m9t ngay u6n kluic chin Jdn (Sif tir).

- ~ft~£ , ~t + ...trm~ft~fr
Thuy~t Tfrn v11011g, thu thPpthll'QTlg nhi thuy~t bftt hanh.
Din thuyit phtjc vua TSn, thlf mu&j JSn dfmg len v3n kh6ng d{lt
kit quii (Chjin qucfc sach).

<o J Tham khao Couvreur: Ce n'est pas moi. femme , qui ai manque a ma parole; toi,
hom me, tu a change de conduite deux ou trois lois ( Cheu king, Hi en hien, 1916, tr. 62) .
(nl Tham khao Couvreur, Tch'ouen ts'iou et tso tchouan, sdd, tr.67.
roAN THU Tl,/ HOC CHU HAN 325

Phdn thu nhi{t


VAN sifTRIET TINH TUYEN
¥ - 1¥- i.., : ~ £. fg 1'~ 15!

KINH THI - Sd TO'
? '

ff~_!-~tf

KINHTHI~ ~

IUI§i Quan thu'


1m 1m §i~ Quan quan thl1 ci1U,
1:EfJJJ Z ~HI T:;ti Ha chi cha u.
~~~:9: Y€u dieu thuc ncr,
~-Tftf~ Quan til' hao du.

~~1¥* Sam si h:;tnh thai,


1ItiifrEZ Ta hcru l11U chi.
~~~:9: Y€u dieu thuc ncr,
;m~*z Ngl,l mi du chi.
*Z./f1~ C~u chi ba't dac,
;m~~,m~ Ngl,l mi tl1 b~c.
1t:$1:#-{f:$1:#-
;~' P.)G .,Q..., P.)(. Du tail Du tail
iUt.BZ 1~U Tri€n chuy€n phan trac .

~~1¥* Sam si h:;tnh thai,


1Iti* Z. Ta hcru thi (thai) chi.
326 327
TRAN VAN CHANH roAN THli TV HQC CHU HAN

f)]~~~ Y€u di~u th1,1c nG', rae giii-tac phiim


~ 3'~ -1=:----'-? f)oy Ia bai dau tien trong phon "Qu6c phong-Chu Nam' cua Kinh
-, !10, /)(. !'(__ Cftm sat vi (huu) chi.
Thi, m¢t tQp thcJ co nhat cua Trung Quoc, hi$n con dllQC 305 bai. deu
~~1¥*• Sam si h<:tnh thai, Ia toe pham trong khoang hcJn 500 nom tu dou dCii Chu den giQa dCii
:tr:k:l1§z Ta huu m<:to chi. Xuon thu (770 trlldc CN-480 trlldc CN) . Bai nay thu¢c loqi thcJ trQ tlnh
f)]~~~· Y€u di~u th1,1c nG', don gian , mieu to tlnh cam tham thiet cua m¢t chang trai doi vdi c6
goi hien djU hoi rau hqnh ben song , va LJ(jc mcJ CUO chang Ve CUQC
jJ~1~z o Chung c6 l<:tc chi.
h6n nhon tot dE?P trong tllcJng lai.
(Thi kinh: Chu Nam)
Tl)NGO
eQuan quan 1m 1m : tie'ng chim keu "quan quan" (tu tuong
thanh) .Thtt cliu giN!® : m9t loai chim nude, con trong va con
mai song kh6ng roi nhau eYiu di~u f)]~ : xinh d(fp, duyen
dang, diu dang, thuy mi .Th{tC ~ : hi~n th1,1c, ne't na, c6 due
h<:mh .Qulin til B" -=f: chi nguoi con trai .Hiio ciiu ~f :i1: tot d6i,
d(fp d6i, xung d6i .Sam si ~ ~ :dai ngan kh6ng d~u nhau, so le
eHr.mh 1j : rau h<:tnh (mQc o m~t nude, la do tia) eLliu. 7JTE :hai
eNg{t mj @: ~: thuc ngu (khi thuc khi ngu) eTli bij.c ~- ~~ : nhd
eDu f[Z; :dang d~c, tri~n mien eTriin chuyin phiin triic
@ !j!f JY:. f~~ : lan qua 19n l<:ti ngu kh6ng yen, tran tro mai kh6ng
ngu dUQC• Thai *: hai (dung nhu1;R) .ctim siit ~ M: dan
dm(5 ho~c 7 day) va dan sat (15 day ho~c 50 day) eMiJ-o ~:
chQn la'y (Chu Hi giai la"na'u chin rna dang len") .Chung elf:
&i ~1 chu6ng trong (trong bai dung nhu d9ng tu c6 nghia la" danh
chu6ng danh trong")

D!CH NGHlA
Quan thli
Chim thu cuu keu quan quan. Tren c6n song Hoang Ha. Ngu&i
con gdi diu hi~n. D~p doi cung quan ttl.
Rau hg.nh c9ng ngdn dai. Vat thea dong td hilu. Ngu&i con gdi

;
328
TRAN VAN CHANH roAN THV n,f HQC CHU HAN 329

dju hdn. Thlic ngu ta cdu mong. Cdu mong khong duc;c gijp. Ngay Muo'n co thf:lc nfl, nay v~ cung ta.
dern ta nh(J trong. Dling dijc, nh(J dling dijc. Ttiin trd ngu khong Tie'ng chuang, tieng tro'ng vui hoa,
yen. Tie'ng dan cdm sdt m(Jn ma yeu duang!
Rau hf;mh c9ng ngdn dai. Hai theo dong td hflu. Nguui con gdi TAN EJA djch
dju hi~n. Ta ke't than vdi nang trong tie'ng dan cdm, dan sdt.
Rau ht;mh c9ng ngdn dai. Vat theo dong td hflu. Nguui con gdi w
dju hdn. Ta ddnh tie'ng chuang tie'ng tr6ng di lam vui long nang. 2

- TVC. djch
*LIJ Dong Sdn

!'
fit 1.13. * LIJ Nga t6 Dong Son,
·ia'la/fm~ Thao thao bat quy.
Nga lai tlf dong,
fit*EI*
~i'E -1=1- .~
13 l'l~~t~
Linh vU ky (ky) mong.
fit*EU~ Nga dong vie't quy,

~
~
~~
.~~
- fit{,'~~~
flilj f&:;&t<.
m±frt<:
Nga tam tay bi.
Che' bi thuong y,
V~t slf (sl) hang mi (mai).

~
~~~~~~ Quyen quyen gia thl,lc,
~ ?A:tE~!f Chung t~i tang da.
D!CHTHO ~)(f_&:1@1§ Doi bi dQc tuc,
Quan quan cdi con thu cuu, ?JF:tE!f!T Di<$c t~i xa h~.
fit 1.13. * LIJ Nga t6 Dong Son
Con song con mdi cung nhau biii ngoai.
Diu dcmg thf:lc nfl nhu ai, 'la'la/fm~ Thao thao bat quy.
Nga lai tlf dong,
Sdnh cung qulin tLt tot doi V(/ ch6ng. fit*EI*
~ rE -1=1- .,~
1'1-:J~i~
Linh vU ky (ky) mong.
Muon an rau hr;mh theo giong, -p

Muon co thf:IC nfl, mo mong duc;c dau. *JLZ.~ Qua loa chi thlfc,
?JFnilFf~ Di<$c thi vu vU.
Nh(J co rling r(Jc san sdu,
fjf &X;:(±£ y uy t~i that,
Chota dlin d9c d~ hdu nguyen!
Pj~:(±p Tieu sao t~i hQ.
Muon an rau ht;mh hd i v~,
fl!Jffi_lftt~ Dinh thoan 19c tnrong,
330 331
TRAN VAN CHANH toAN THLI Tl,l HQC CHCI HAN

1~:J:i~1:Y Dlfc dlfc tieu hang. rae gia-tac phii?m


#PJ~m Di~c kha uy da, Bai nay trong ' Quoc phong , Man phong ' cua Kinh Thi, to tam tlnh
cua m¢t chinh nhan tren dllong trd ve.

• ...
fiT PJ 'I~ -ili Y kha hoai da .

~(-
fJtf.EL~ LlJ Nga t6 Dong Son,
'18'18/f&~ Thao thao bat quy.
fJt*EI* Nga lai tlf dong,

----···
~;:a:;; -t::r .J$
f.1 1'1~ ::!==!: f~ Linh vu ky (ky) mong.
fmq~-yt~ Qmin minh vu d<;it (di~t),
9fffP_l-=fE[ Ph1,1 than vu that.
~~tw~E[ Sai tao khung trat, -~-~ ~ -~---
fJtflE$~ N ga chinh du~ t chL
~~xm 3 Huu don qua kh6, ~-~--~
~f±~lff Chung t?i l?t Hin.
§fjt/f~ Tif nga bat kie'n,
-T~--tf Vu kim tam nan (nien).
fJt f.El * LlJ
'18'18/f&~
fJt*EI*
Nga t6 Dong Son,
Thao thao bat quy.
Nga lai tlf dong, ,
/

:_

. I
--.
(:· "
'
. .
'
~ffi*~ Linh vu ky (ky) mong.
~m-Tm Thuong canh vu phi, ,./
'
$1i*;J~ Phap du<;1c ky vu.
z -=f-T&~ Chi tu vu quy,

··, '
··\··:,
~.~~*'~
:;m ~±
1t7otr
Hoang bac ky rna.
.if.J'Gti\Q ,.,., ~ Than ke't ky ly, ~
- ___:.
fL+*f~ Cuu th?p ky nghi.
**JTJLD;
*lit2o z 10J?
Ky tan kh6ng gia,
Ky clfu nhu chi ha? ' ~
- :;.-- ~ ---=- .. ~
(Thi kinh: Miin phong) -- -- ---
_..._...
--=st"'Zi'~_v"J:'iY_.j
----- =--;;:~ ·~-
T(/ NGU
332 TRAN VAN CHANH 333
roAN THlJ T\,1 HQC CHU HAN

eT6 {§_: di .Dong Sdn * LlJ: m1i Dong Son, (J huy~n Khuc
Ph1,1 tinh Son Dong ngay nay, con gQi la Mong Son eThao thao
hoang oanh • Chi ti't Vll quy zr T m~: co kia v€ nha
·ch6ng("chi" la d<;1i tu chi thj;"vu" la tr<;l tu) ·. Hoang.¥.: cung viet
'Ia 'Ia: Hi u dai, bi€n bi~t eLinh Vll~ ffi : mlia bl,li, mlia phun eKy la ~~ nglfa mau vang tdng eBac !)(: nglfa mau do tdng
mong ;It~ :(mua) la"m ta"m, la"t pha"t eTiuiifng y ~:;& : ao qufin .Thanm: chi illy VQ .LyWJ : dai khan giat, cai khan che tdi goi
m?c blnh thuong eSi ±: dfing nhu ~ (stf) nghTa la lam vi~c gl cua nguoi con gai dung khi v€ nha ch6ng; khi ga con gai, nguoi
eHimg maifftz: :nhu mtz: (ham mai),;tt la v~t giong nhu chiec my dich than that khan nfiy cho con gai .cilu thljp tL +: hlnh
dua;lllc hanh quan ng~m vao mi~ng dti khong dt1<;1c n6i chuy~n, dung "nhi€u" eNghi f~: nghi thti'c, nghi 1~ (ca cau c!lu th(lp kY
tranh cho quan djch biet •Quyen quyen~~ ~~: (sau bo) ngQ ngu~y nghi nghia den la chin, muoi thti' nghi 1~, hay nghi thti'c 1~ cudi
eTh~tc~: sau dau, giong nhu con dim nhung mau xanh, cung gQi ra"t nhi€u) .Tan ~: tan hon, mdi cttdi eKhilngJL: ra't eGia g:
la se1n tam (con t~m nui) .Chung ~: la u .Tang dii ~ !f : ru()ng tot dyp, my man eC{Iu : lau. Ca cau y n6i: xa each lau ngay gi;ip
dau .Doi ~)C: mlnh cu()n tron (n~m co ro) •Quii loa 5fi!:jl: quat l{li phdi vui mitng the' nao, cung c6 thti la m()t chut lo lang: khong
lau, lo<;1i day leo, cling hQ vdi bfiu, c6 thti dung lam thuoc eTh~tc biet tlnh xua se c6 thay d6i gl khong?
~ :trai eThi 1itf!: (bo) Ian ra • Vu *: mai hi en .y uy 1~ ~ cung
viet ~fj}~~: con gian da"t eTieu sao Pi~ :m()t loai nh~n chan dai NGO PHAP
·Dinh thodn BIJ Hll: mft trong C(;lnh nha (noi chim muong giam CD B (vie't): tr<;l tu, vo nghia: ~ }f[ B m~ (Nga dong viet quy).
d<;1p len) eLQc trliifng /fttJJ.;: san nai eD{IC d{lcJ~;/:i: nha"p nhay, ® .$ (du~t): tr<;l tu, vo nghia: f\tiiE$¥ (Nga chinh duijt
l~p loe eTieu himg ~ f=f: con dom d6m .y 1~: la •Qlllin WJ: chi). M()t so tac gia chu giai chu .$ la "sap sli'a".
chim quan, m()t loai chim nude, giong nhu co ho?c h<;1c. Chu Hi r
® (vu): tr<;l tu, vo nghia, d?t trudc d()ng tu, ra't thuong dung
chu gi:h: "Troi sap mua thl nhung loai (J hang biet trudc, nen trong Kinh Thi: Ji.~-Tm (Hoang ditiu Vll phi); z rrl~ (Chi
kien chui ra khoi hang, chim quan den an kien va dung keu tren til' vu quy).
d6" (Thi Kinh t(lp truy~n) eD{lt (di?t) ±~: dong da"t (chi t6 kien
dun len) eKhung trill~~: quet bo v~t do (co tac gia giai la tret D[CH NGHlA
l<;1i khe hd, hay la"p 16 vach) eChinh 1iE: chinh nhan (d day la Dong Sdn Hit ng(lm dua hanh quan.
nguoi chinh nhan tlf xttng," cung c6 thti la nguoi v<;l gQi ch6ng) Ta chinh chie'n nui Dong, Sau dau bo ngQ ngu(ly,
eDuijt .$ : tr<;l tU' vo nghTa (Mao truy~n giai la "sap sli'a"; Bi~n bi~t khong tra vl iJ tren dam ruf)ng dau.
Nghiem Xan giai cii cau la chinh phu ta sdp v~ r6i eHilu don Ngay v~ tit phUC!ng dong, Nguai kia co ro ngtl,
ff~)C :tron tron •Qua khil J1\ :g. :trai kh6 qua eL/jt tan~ fiT : cui Trai mua roi la't pha't. Tro trQi duc'Ji gdm xe.
l~t (chu l~t ~Han Thi viet la {~ (mau), nghTa la rau dang; Dli Ta tit phue1n.g dong v~. Ta chinh chiin nui Dong,
Quan Anh trong Thi Kinh tuyin djch giai la "cui tfch l<;1i" Umg hi thUC!n.g v~ tay. Bi~n bi~t khong tra v~.
hay"thuc tan" la b6 cui) eThtidng canh ~ ~ : chim hoang ly hay Lo may do mi;ic thuang, Ngay v~ tit phUC!ng dong,
334 TRAN VAN CHANH 335
roAN THll Tl,l HQC CHO' HAN

Trifi mua roi lflt phtl't. Kho? qua trdi tron trim, Ai nga ph!J rna U,
$:~5(-BJ:
Qudt !au da ke't trdi, Treo tren dan cui l(j.t. Sinh nga lao ttJy.
1=-~~1$
Qud thong xuong mdi hien. Ta tit khi xa cdch, Blnh chi khanh hi,
Ddy nha gidn da't cht;~y, Nay dii c6 ba nam.
#1LZ.w9t
*l&Z.I¥G Duy 16i chi si.
Ngoai cila sfl nh?n giang. Ta chinh chien nui Dong,
Da't trf/ng thanh san nai, Bi~n bi?t khong triJ vl
Dam d6m chie'u l(jp foe . Duifng v~ tit phu(]ng dong,
Cdnh the lu(]ng ddng sf!, Trifi mua roi la't pha't.
Nhung ddng baa thu(]ng nho. Chim hoimg ly bay bay,
Ta chinh chien nui Dong, Cdnh chim bay lap lodng.
Bi~n bi?t khong triJ vl Co kia v~ nha ch6ng,
Duifng v~ tit phu(]ng dong, Ngl!a do, vang, do'm trdng.
Trifi mua roi la't pha't. Mf! ke't cho khan gidt,
Qudn keu tren to?kien, Nghi l~ th(j.t ruifm ra.
Chinh ph~ kh6c phong khue. Ch6ng vf! moi hai hoa,
Quet nla, lap !6 vdch, Tinh xua, ta ra sao?
Nghi chinh phu sdp v~. TVC. djch
i!fRZ.~ Ti€n dan chi sinh,
/f:tzonz~9t Bat' nhu' ttl' chi cll'u hi.
1W; )( iPJ 'l'il vo phtJ ha h6?
w ~ fiJT 'td::.
1m: .m.
11\\ \t
t-lj V6 mau ha thi?
3 tB ~ iJ i~Hlfll Xuat tac ham tuat,
A.~iJft¥ Nh~p tac my chi.
)(/5~~ PhtJ h~ sinh nga,
~~ Lt;~c nga
-Bl/5~~ Mau h~ cue nga.
~~:13~ L!JC l!JC gia nga,
~~1tt;i; Phi nga y hao. ff1~tf~ Phil nga sue nga,

-R~)(£3: Ai nga ph!J rna u, ~~w~ Truong nga dtJc nga.


~~1~~ C6 nga ph!JC nga,
~~{fl}J~ Sinh nga cu lao.
tBA./Jl~ Xuat nh~p phuc nga.
~~:13~ L!Jc h,1c gia nga, /'h7;Jrf2 ~ /.~
tf)\ 'fl\1. K_ lc.., DtJc bao chi due,
~~1tt*1 Phi nga y uy.
~*~~j H:;ta thien vong eve.
336
roAN THU Tl,l HQC CHU HAN 337
TRAN VAN CHANH

f¥j LlJ 7,,4 7.!~ Nam son li~t li~t, , Chi trong sach Kinh ngh'fa thu{lt van giai cau "Hi;io thien v6ng
~J!l~~ Phieu phong phat phat: ctfc" la "troi cao thien I~ch" , "troi cao khong nhan tu" v1 troi
£'2-++--:<;5/1.
.o::; ~/I' *X giang cho tai hQa , khien nguoi con khong dt.r<;5c mai maj pht,mg
Dan m(;lc bat coc,
fit1i7fPJ~ Nga doc ha hi;lt (hi;ii)! dt.rong cha my) .Li~t li~t 7.!~ ?FU :nui cao sung sung va hi~m trd
f¥j LlJ 1$1$ Nam son Iu?t lu?t, .Phieu phong~ 00, :gi6 to, gi6 dCr .P!uit phat ~ ~ : tieng gi6
~Jjli}f,ijf, mi;inh th6i vu vu .Coc~ : pht,mg duong (Chu Hi giai chu nfty la
Phieu phong phat phat.
.5:~/f~ Dan mac bat coc, "may m~n"; day theo ngh!a cua Trinh Khang Thanh) eHa fPJ :
fit1i7/f~ Nga doc bat tot! dung nhu' :fij ngh1a la ganh chiu, chiu dtfng eLzuJ_t lzuJ_t 1.$1$ :(nui)
(Thi kinh: Tiiu nhii) cao ch6t v6t ePhlit phiit ijt iJt, : gi6 m<;1nh th6i tung b1,1i eBiit tot
/f ¥: khong du'<;5C mai nuoi cha illy den gia (thuyet cua Trinh
Tac gia-ttic philm Khang Thanh va Chu Hi); c6 thuyet l<;1i cho chu /f nen dQc nhu'
Bai nay trong phon 'Tk~u nhd' cua Kinh Thi , n6i ve tom long cua chft ~(phi : ngft tr<;5 tU), con chft ¥ nen dQC nhu' chft :}$ (t~:~y: don
nglloi con c6 hieu d6i voi em sinh thanh, nuoi dllong kho nhQc cua cha dau), d cau: Rieng taphai chju don dau (theo Khuat V<;1n Ly, Thi
m<7 . va noi dau x6t kh6ng dllqc pht,mg dllong cha m<7 den tuoi gia .
Kinh thich ngh'la).
TUNGO
•Lf!c l{LC ~ ~ : cao IOn eNga i5Z :co nga, con gQi la nga hao,
D[CH NGHlA Co nga cao l{Jn
Rau nga cao LOn Lr;~i biin thimh co hao. Oil Oi! Cha mf sinh ta
(artemisia) IDQC d Su'On nui ; khi canh }a da kho thi re van con
kh(J' nhQC VO cung.
dt.rdi dat, den nam sau l<;1i n~y mfim mQc li;ii ePhl fig: khong phai
Co nga cao LOn Lr;~i bie'n thanh co uy. Oi! Oi! Cha mf sinh ta
eHao ~: co hao, cung loai vdi co nga, d~u c6 vi thuoc .y fll' : la
eAi :R: tht.rong nhd, x6t tht.rong eCu lao {i]}J*: kh6 nhQc, kh6
qtc nh9c gdy ye'u.
Blnh ruqu nho dii cr;~n r6i, b!nh ruqu Lon c6 L6i. Song m9t than
nhQC. Uy ru= : co uy, con gQi la thanh hao, d~c tinh giong nhu' co
tro tr9i chdng being chit cho vfn. Khong cha bie't c{ly vao ai?
nga eT~ty'f$: ti~u t1,1y, nhQc m~t, moi m~t eKhtinh ~ : het, r6ng,
Khong mf bie't nuong vao ai? Ra khong quen duqc bi thuong, vao
trong het eLoi .'§ : vo ru'Q'u c6 mi~ng nho, bt,mg to eTiin diin
th! khong c6 nguai than.
j!(:_§:: con m6 coi eH6 '/3': dtfa vao, c?y nho eHam tuiit ro11fll: Cha h~ sinh ta, mf h~ duong ta. Vuo't ve ta, cho ta bu. Nuoi ta
ng?m n6i lo bu6n •My chi ft ~: khong c6 nguoi than .cue ¥¥3: LOn, dr;~y db ta. Trang nom ta, nang do ta. Ra vao b6ng ifm ta. On
nuoi ePhzij1j": v6 v~ (dung nht.r tffff) eSzic1fi: yeu tht.rong eCo/mi:
sau muon ddp d~n. th{lt baa La nhu trai xanh.
chieu co, cham nom ePh{tcf~ : nhd nhung ePhuc /3!: om vao
long eChi z:nfty (d<;li tU chi thi) •H{lo thien ~ 7(: troi cao• D[CHTHCJ
Vong qtc ~ ~: vo tht.rong, khong c6 dinh chu~n (Vuong Dan
Co nga cao LOn, Khong phai co nga, rna co hao.
338 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl/ HQC CHa HAN 339

Thu®g thay cha mf, V6 vJ yeu quy ta, ~a:~~Z*~~,~u~~-,~~Z*~~,~


Sinh ta khd dau. Nuoi fUn khan che chiJ. U~~~o~*'~~W~o
Co nga cao !Un, U;li cham nom dam ng6,
Khong phdi co nga, mil co uy. Ra, vao om lip ta. PHIENAM
Thu®g thay cha mf, On sau muo'n dap dJn, Nguphu
Sinh ta kh6 b,ty. Nhu tr(!i xanh baa La. Khuat Nguyen ky ph6ng, du 11 giang dam, hanh ngam tr~ch
Blnh df!ng rli<JU trong khong, Nui nam cao sitng silng, b~n, nhan sac ti€u tl,J.y, hlnh dung kh6 do. Ngl1 phil kien nhi van
Nh~;tc cho chen ru<Ju n6ng. Gi6 m(,lnh th6i vu vu. chi viet:
Nhilng nguai co d()c so'ng, Ngu(!i khong ai khong may, - Til' phi Tam 111 d~i phu dl1? Ha co chi 11 tl1?
Khong bling stfm che't di. Rieng ta sao phdi h(,li! Khuat nguyen viet:
Khong cha ct;ly vao ai? Nui nam cao ch6t v6t, -Chung nhan giai trQc, nga doc thanh; chung nhan giai tuy, nga
Khong mf tf!a noi dau? Gi6 m(,lnh th6i ao ao. doc tinh; thi di kien ph6ng.
Di ra th1 ngt;lm sdu, Nguai khong ai khong may, Ng11 phil viet:
TriJ vJ nhu chua den. Rieng ta khong dli<JC mai, - Thanh nhan bat ngl1ng tr~ 11 v~t, nhi nang dG' the th6i di. The
Cha hJ sinh rata, Nuoi cha mf den gia. nhan giai trQC, ha bat qu~t ky ne nhi dl1ong ky ba? Chung nhan
M f hJ duiJng d~,tc ta. TVC. djch giai tuy, ha bat b6 ky tao nhi xuyet ky ly? Ha co tham tl1 cao eli',
tlf linh ph6ng vi?
s(J TU ~if Khuat Nguyen viet:
4 Ng6 van chi, tan moe gia tat dan quan, tan dl,IC gia tat chan y,
,1/f,
{ff,',
/. ~
X ** I;;J-t
;AE
~tL an nang di than chi sat sat thl,l v~t chi van van giii h6? Ninh ph6
Tl1ong lu'u, tang 11 giang ngl1 phuc trung, hlfu an nang di h~o h~o
@~~~,~mrr~,fi~~~,~@m~,ID~M~
chi b~ch nhi m6ng the tl,IC chi tr~n ai h6?
o i*. )( B : u- -T ~F - jgj :*: ~ W? 10J t)( ~ :5~ Wf ? .n @&: El
Ngl1 phil hoan nhi nhi tieu, c6 the nhi khu, nai ca viet:
: r*AW~~~~'*AWM~~~,~U~~.no
"Thl1ong Lang chi thily thanh h€, kha di tr~c nga anh.
~ )( B : u- ~A~~1f;!ff:5~t-o/J , ffiJ§g.L-:A tlt:tl~ o tit AWi;J "Thl1ong Lang chi thily trQc h€, kha di tr~c nga tile".
,M~m~~rmm~~?*AWM,M~M~Mrm•~
To~i khu, bat phl,IC du ng6n.
~liJ? fBJt)Ci?iV~.~$' § %~~? .n o @&:B: u- ~MZ :
(SiJ til)
$JT i* 131::,
s~ 7tL , $JT m
131::,:t~ t( , ~ §g .L-:A Jf ~~ ~ r~ z ,
Z it it 13 -f- ?
$it!: ?113 ?m '
$ fj~ ?I W, ~ q:t ' X ~ §g t) 8~ 8~ Tac gid-tac pha·m
z a rm~tlt1~Z~t~-f-? ~)(% mrm~ , ~~ ftltrm *· JJ Boi nay Ia truyen thuyet do ngLJCii nLidc Sa ghi IQi de tLJang nhd
TOAN THV Tl,1 HQC CHU HAN 341
340 TRAN VAN CHANH

Khuat nguyen sou khi ong do qua dCii. Nhdn vqt Khu6t Nguyen lffi& NGO PHAP
(340-278 trlldc C N) Ia toe gia chfnh cua nhGng bai "Sa tC/" noi tieng. 6ng CD 5! (kie'n): bi, dl1<;1c (tr<;J d<)ng tu, d~t ngay trudc d<)ng tu,
ten thqt Ia Blnh. ngLJCii trong hoang t¢c nlldc sa. hQC r¢ ng . nhieu tai.
bi~u thi bi d<)ng) : ~ J;)J''tn'x (Thi dT kiin ph6ng).
nhllng b! vua ghet bo vl nghe lai giem pha cua ke x6u . buon ba md i
viet ra thien ' Ly tao ' de b¢c bqch noi long. sou om m¢t phien do nhay ® ~(vi): tr<;1 tu ngu khi a cu6i diu, bi~u thi nghi van:
xu6ng song M!ch La tl) t¢n . Con ·sa tC/' Ia m¢t hlnh thC/c co dao md i fPJ ~)Cr~ ,'EI, ~~ ' 13 -%15'2~ ? (Ha cO' tham tl1 cao ell', ttf l!nh
dllc;ic Khu6t Nguye n va m¢t s6 ngllai khac lam ra trong khoang the ky ph6ng vi?).
thO Ill. IV trlldc CN tren ccJ sa gia cong . sang tqo va ph6t trien tC/ nhGng
co dao dan gian dllcJng thai ; c6 the coi sa tC/ Ia m¢t loqi van xuoi c o
® ~§g (an nang): sao c6 th~ .
van. den ddi Han mdi dllc;ic tqp hc;ip chung IQi thdnh tqp sach. @ $ (ninh): tha: ~ II:Uif§ ?liE (Ninh ph6 tl1dng l11U).
® ::f~ (ba't pht;~c): kh6ng l::ti.
TU NGO
.Giang dam ?I~-: chi chung ch6n song h6 eTr{lch h{ln D[CHNGHlA
wlfl.¥:ben ch~m, chi ben bo song eKho cao f6f~ :kh6 heo, h6c Khwl't Nguyen da bj du6i bo, tho tha?n iJ ben bC! song bC! ddm,
hac, ti€u tl}y eTii r
:6ng (d::ti tu nhan xl1ng ng6i thu hai) eTam Itt vita di vita hat iJ ben ch!im, nhan sdc tiiu t¥-y, henh dung kh6 heo.
*
d{li phu - jgj :K : m<)t chuc quan cao trong tri€u dlnh nl1oc sa,
coi v€ nhung vit%c cua hoang t<)c thu<)c ba hQ Khuat, Canh,
C6 6ng lao ddnh cd tr6ng thay, hoi:
- Ong phdi la Tam lu dg_i phu day chang? Sao rna din n6i the'?
Chieue Clzi 11 tzt ~ :fj~ Wf : den n6i nude nft y ePhong1J'x: du6i di Khua't Nguyen ddp:
.Thanh nhiin ~A : b?c thanh, thanh nhan • Ngztng trf 'M: 1Wf: - Thien hg. diu d!!-c, mqt menh ta trong, thien hg_ diu say, mqt
cau nt%, c6 chap eThoi di jt ~ : xoay chuy~n, d6i thay •QruJ,t ?.@: menh ta tlnh, cho nen bj du6i bo.
v£n dl;lC (a day dung theo phep sll' d<)ng, voi nghTa la "lam cho Ong lao ddnh cd n6i:
v£n dl;lc") .Bo ~m: an .Tao ff?: ba rl1<;1u, hem .Xuyit I:X:u6ng - Thanh nhan kh6ng cau n~ vi~c ge rna bie't tuy thC!i thay d6i.
(dung nhl1 ~)eLy~~ :rl1<;1u nh::tt, rl1<;1u ngQn eTiziim tzl rgjt'Ef, : nghl NguC!i dC!i diu di!-C the sao kh6ng khuay them bun, d(jp them song
cho di!-c mqt thi? Thien hg_ diu say the sao kh6ng an cd men, hup
sau (y n6i lo nghT vit%c nude, vit%c dan) .Cao cil r%J ~: vit%c lam
cd ba cho say mqt thi? Vi~c ge rna phdi nghT sau, lam khdc nguC!i
khac voi ngl1oi blnh thl1ong .Ljnh %: khien cho .Dan quan 5' M
;jKb•fuUOl
;j b 0.
A? •??
: tru bo bl;li b~m tren non (mil) .Chiilz y f..[{ :t'(: tru bo bl;li b~m Lle

Khua't Nguyen ddp;


tren ao .sat sat ~ ~ : trong S::tch • Viilz viilz ~X ~)(: 6 trQC, nhd
- T6i nghe n6i, mai gqi ddu ta't chdi mii, mai tdm xong ttit thay
nhop • Tliang iif§ :song Tl1dng eTang ~ : chon eH{lo h{lo 8* 8*:
do; c6 dau dem cdi than trong sg_ch rna chju v(jt nho nhap du(Jc?
tdng toa t, (trang) 16m IO'p, trong trang eTriln ai ~ ±9€ : bl;li b~m
Tha nhdy xuo'ng song TuCJng, vui than trong b¥-ng cd, chu sao
eHoan nhi '% m': mim cuoi eCd ~~: go eThiftit: cay giftm
dang trdng lam lOJJ rna chju vay b¥-i cat cua the' t/!-C?
eThlidng Lang 1F; ~: song Thl1dng Lang eHi /5 :h€, a (tr<;1 tu )
Ong lao ddnh cd nghe xong, mlm cuC!i, go gidm hat r!ing:
eTr{lc ~: gi~t eAnh ~: leo mil, dai mil.
342 343
TRAN VAN CHANH roAN THU Tl,l HQC CHU HAN
-----
"Song Thuong nu(Jc chdy trong veo,
Thz ta dem gi(it cdi leo mu ta. PRIEN AM
Song Thuong nuac d[!,c chdy ra, B6c cti
Thz ta l9i xu6ng di ma nla chan". Khua't Nguyen ky ph6ng, tam nien ba't dac phl.Jc kien, ki~t tri
Hat xong, di thdng, kh6ng them m<?t lifi. tan trung, nhi te chuang 11 sam, tam phi~n y lo(;ln, ba't tri sa tong,
NGUYEN HIEN LE dich niii vang kien thai b6c Trinh Thi~m Doan viet:
( Trung Quae win h9C sa, t~p I) - Du huu sd nghi, nguy~n nhan tien sinh quyet chi. Thi~m
m Doan nai doan sach, pha't quy, viet:
- Quan tuong ha di giao chi?
5 Khua't Nguyen viet:
- Ng6 ninh kh6n kh6n, khoan khoan, phac di trung h6? Tuong
r-~ **~
:::<E liJt t6ng vang l<;1o lai, tu v6 cung h6? Ninh tru su thao mao di ltfc
FtJj 1]3: ~~ mz: , -=- if. /G 1~ 1~ R ; ft~ ~ 3Ji ,~, rm #& ~* 15~ ~ , {,\ canh h6? Tuong du d<;1i nhan di thanh danh h6? Ninh chinh ng6n
m•~,/G~ffi~~~R~r-~•~a:*~ffi~,• bat huy di nguy than h6? Tuong tong tl)C phu quy di thau sinh
IEJ)t~~zo h6? Ninh sieu nhien cao ell' di bao chan h6? Tuong sue ti l~t ti,
·~~ilfffi~:t~UiEl: :iSM~1PJ.L-j_~z? ac y nhu nhi di stf phl.J nhan h6? Ninh liem khiet chinh trtfc di ttf
F.T! r.:s- El · ":xi. ;ct;- ·j·rR ·j·rR :Em ±hB'Y: r ' r I:P Sl/_ 49." ~.Q.. /,± M w ttr:: 4Hf thanh h6? Tuong d()t the ho(;lt ke nhu' chi nhu' vi di hi~t doanh h6?
1/±', l/7' • o ¥ ~ ~ ;fy\ if'A1.7<:: .V.A 'D' T ' n"t :t2S lr.:. 7:1 ~ 7<71 ""
R3f?$~B~~~bm3f?~~*A~~~Sf?$~ Ninh ngang ngang nhu'QC thien ly chi cau h6? Tuong phiem
phiem nhu'QC thuy trung chi phu h6? Du ba thu'ong ha, thau di
~/G~u~~Sf?~~m••~~~Sf?$m~~-~
toa n ng6 khu h6? Ninh du ky ky khang ach h6? Tuong tuy n6 rna
~-f?~~-~WT~~~~U-~A3f?$M~IT~ chi tich h6? Ninh du hoang h()c ti dtfc h6? Tuong du ke Vl.J tranh
J;J E! 1~3f? M~~Wffl-*itmfl5z:tzo~ .L-j,~t~Sf? •~ ~:fi-T thtfc h6? ThU' thl)C cat, thl)C hung? Ha khu ha tong? The h6n trQC
~z.~Sf? M~~8~8:67.kJi:l zm , W~_t T ftu .L-j_ ~~~-sf nhi bat thanh, thi~n dtfc vi trQng, thien quan vi khinh; hoang
?;ct;-ru~·~~%?~~~
• -Eifh ) " ~~ ~~~ fL ~Je T
5 ~%~?;ct;-ru-~.ttm~
· n~ 00 ,~ J~ tL llVJ' T . ~ ) --. ]!f 1:1cy _, ... T
chung huy khi, ngoa phu 16i minh; sam nhan cao truong, hi~n si
? M~ W$1tli ~it Sf ? Jlt lJr5lJ1 L?9 , 1PJ 1dPJ ft£ ? t!=U~ 1ll ffiJ v6 danh. Hu ta, m~c m~c h~, thuy tri ng6 chi liem trinh?
X :=e.
,.. I ' {I§ ' :t!f! ~""
.J,UU ~ ~
~ /;7c!J ..:r:.. {'6 6' if;(((
I i!10 /;7c!J 'l'.:r:
• - .¢:0: E3Jt E h
• ]!f S!ill:!. ;J:.X:. 7l": ' A
:2:. *§3 Dl3,ff'iJ .• *il~
EE!. ' .I1::L.
Thi~m Doan nai thich sach nhi t<;1 viet:
A~~,W±-~o~~~~~,~~~zM~? - Phu xich huu sa doan, th6n huu sa truong; v~t huu sd ba't
•~~~~rm~a:~R~mm,~~ffi~;~~m tuc, tri huu sa bat minh, s6 huu sa ba't dai, th~n huu sa bat thong.
/G~,~~ffi/G~;ft~ffi/G~,~~ffi/G~offl~Z
{,\ , 1i:i3 z• , a~~/G§~~o JJ:t• o
Dl,lng quan chi tam, hanh quan chi y. Quy sach·thanh bat nang tri
thl:r Stf.
-
345
344 TRAN VAN CHANH roAN THU TIJ HQC CHU HAN

vdi jj]) .Du dl,li nluin 3J[f -}(A: lui toi nhung nguoi quy~n quy
(Sil tt't)
.Thanh danh JJX.ij: gay dQ'ng ten tu61e Nguy than m~: nguy
h(li de'n than mlnh eThau sinh y~ {±_ ( 9~ = '\'@tr): song t<,tm bQ (theo
thuye't cua Vuong D.;it thl "thau sinh" la than du<;jc an vui) eCiuin
~: ban tinh eSuc ti lijt ti, tic y nhu nhi OJE ~ '\~ Wf oi_ ~jt 0~ O)t:
gu<;jng n6i gu<;jng cuoi (lam ra ve tuoi cuoi d€ chi~u theo y
nguoi) ePh~t nhan 9w )\: nguoi dan ba. Day chi Trinh T1,1 la
nguoi du<;jc vua SCi Hoai Vuong sung ai eT~I thanh § 1~: lam cho
mlnh du<;Jc trong s(lch (chiT 1~ dung nhu d<)ng tu theo phep sll'
m- :
d<)ng) .D()t the ho{lt ke~ :f~ ~ tron trinh tron tru, xu6i theo
.Chi ~9:: mo• Vi ~: da thu<)c eHifl ~ : do luang (do cai tron
Tac gia-tac phiim gQi la "hi~t") eDoanh :f~: cay c<)t eHi~t doanh : do cay c<)t tron;
Bai nay tllCing truyen cOng cua Khuat Nguyen. nhllng thl)c te chi Ia vl khi do thl phai xu6i theo b~ tron, nen c1,1m tli "hi~t doanh" c6 y
truyen thuyet do nglloi nlloc Sd ghi IQi d§ tll&ng ni$m 6ng sou khi 6ng
n6i xu ph1,1 theo the' ll,I'c, chlm n6i theo doi eNgang ngang~ ~:
do qua doi.
ngang tang kh6ng chiu cam tam cui d~u ePhie'm phitm ~[2 ~[2:
tr6i n6i v6 d!nh .Phil ~: con vit rung, con le eKy ky f.m ,ifj: ngl,I'a
Tl1NG0
ky va ngl,I'a ky (d~u la nhung giong ngl,I'a gioi) .Khang1C: gio
.cu.@- : C1 (C1 day c6 nghia la d<,to xll' the', each cu xii') ePh6ng
len .Ach tjjm: cai ach (d€ thang nglfavao xe) .Dil ky ky khang ach
1fJ. : du6i bo eKie'n J! :g~p eKift tri !1~ ~ :dung he't tri tu~ .Tt
chlidng ~jiJ*: che la'p ngan trCi .sam ~l: giem pha, ke sam ninh
W.f.m!r~1C tjjm: thang xe chung voi ngl,I'a ky, nglfa ky eNoJl;:
nglfa hen .Ti'iy no mii chi tich ~ Jl; -~ L lf!j]i: ch(ly theo ngl,I'a
eTam phiin y lo{ln {,- tffi: ~ ;L: tam th~n roi lo<,tn, ru<)t gan roi boi
hen .Hoang h()c ji]i~: chim hoang h<)c, thien nga .Tl difc .l:t it:
eThai boc-;k;. !'- : ten chile quan chuyen coi v~ vi~c b6i .Nhan [!]:
nho •Quye't ~ : quye't dinh .Stich ~ (cling vie't la * ):
co thi
dung d€ b6i eDoan sachftffij ~: xe'p l<,ti co thi cho ngay ngan .Quy
bay chung .vv ~:con vit troi .Hfm 100: v~n d1,1c 0~ yi} = 1.EUIJ
[hon trQc ], v~n d1,1c, nho nhdp, do b~n) .Qulin ~~: quan ( don vi
trQng lu<;5ng thoi xua, bang 30 can) .Hoang chung ji~j: chuang
t$_: mai rua dung d€ b6i ePhat quy :t~ t$_ : phui (b1,1i) tren mai rua
vang (m<)t lo(li nh<,tc khi ra't to, phat ra tie'ng to va trong treo)
eNinh ... tlidng $ M~ (xem ph~n Ngfl phap (j duoi) eKho?n khifn
•Ngoa phil ][~: n6i da't set eLoi minh '§§P.~: tie'ng keu nhu sam
khoan khoan ·f·i!J·f·I!I~:X ~ : he't long trung thanh, trung thanh he't
Cao trztdng ~5~: khoac lac (chi C1 dia vi cao) eV6 danh
ml,I'c ePhac di trung ~.L-.:t~,: th.;it tha rna trung thanh eTong viing
~~: kh6ng c6 danh vi, kh6ng du<;Jc b6 nhi~m eThich ~': roi ra,
l{lo lai m 1i#*: di de'n dau cling dua d6n tie'p dai .vo
bu6ng ra eT{l ~t: cao loi .so'~: so, thu~t so, que b6i eDiii ~:
ciing~~: kh6ng di de'n dau rna kh6ng thong (di dau cling dUQC
dat de'n .Thiln 1$: th~n tien .Quan;f!;: anh, 6ng (d(li tu nhan
trot lQt) eTru sit §*i!h: di~t tnr, cuoc xoi (Ci day §* cling nghia
346 347
TRAN VAN CHANH roAN THU' TIJ HQC CHa HAN

xu'ng ng6i thU' hai).


- Ong mwfn dt:;Iy toi vi?c gz?
Khulit Nguyen ddp:
NGOPHAP - Toi nen khdn khdn, khoiin khoiin, thimh thf:(c di he't long
CD fR(u'): gidi tU' bi€u thj bj d<)ng, c6 th€ djch la "bj .. . bai .. . ": trung chang? Hay nen dua don theo diJi di khoi khan cung? Nen
ffiHij~~~fRgl (Nhi te chuang 11 sam). bua giliy co !au di he't sac lam ruqrig chang? Hay nen giao du voi
@ z
(chi): t6i , chung t6i (dung nhu fJ<; [nga], di;ii tll' nhan ke sang di cdu danh? Nen n6i thdng chdng kieng ni gz di nguy
Xu'ng ng6i thU' nhat ): ~M~1PJ.L-~~z? (Quan tu'ong ha di giao than chang? Hay nen theo thai tt:tC, cdu giau sang di song cdu
chi?). thii? Nen sieu nhien xua't the' di gifl thien chan chang? Hay nen
®~A (thvc): cai gl, gl (d?i tu nghi van): ilt~A~~l:AI29 ...? (Thii' njnh hot, khum num, xun xoe, gu(/ng n6i gu(/ng cuiJi di hdu ht:;I
thl,IC cat thl}C hung ... ?) . dan ba? Nen liem khie't, thinh trf:(c di du(/c trong st:;Ich chang?
@ fQ] (ha): cai gl, gl (di;ii tll' nghi van): fPJ:ftfPJ1tf? (Ha khu ha Hay nen tron trfnh, tr(Jn tru nhu ma, nhli da di dli(/C nhu cdi CQt
'
tong ?)
.. bong? Nen ngang tang nhu con ngf:(a thien ly chang? Hay nen
® x (phil): tr<;f tU' d~u cau (= phat ngu tu ), v6 nghia, thuCing tenh denh nhu con vit iJ tren mijt nuoc cung nhap nho voi song di
d€ rna d~u m<)t do<;1n van nghj lu?n: xR.1==J7'ifTf.£_ ... (Phu xich huu
biio toan lay than? Nen cht:;Iy dua voi loai ngf:(a kjl, ngf:(a ky
sa doan .. .). chang? Hay nen theo cdi ve't cua loai ngf:(a him? Nen cung bay
voi loai chim hoang hQC chang? Hay nen cung tranh an voi ga
(/~,
vjt? Duong nao edt, duiJng nao hung? Bo duiJng nao, theo duiJng
}~'%.~ nao? DiJi hbn trQC ma khong thanh thz cdnh con ve Ia nijng ma
/·\\ ~
. ~~ \1.... . ~ nghtn can Ia nhf; chuang vang thz bo nat con nbi da't tht keu

' WJ
h :/'r,-
vang; ke giem pha thz len chan, nguiJi hdn sf tht v6 danh. Than
oil Bitt n6i gt day? Ai bie't ta Ia trong S(lch?
Thdm Doan dijt co thi xuo'ng ma t(l rdng:
Khuat Nguyen
D[CHNGHiA - Thuoc c6 khi ngdn, ma ta'c c6 khi dai; vQt c6 chb khong du
ma tri c6 chb khong sang; so' c6 chb dodn khong toi ma thdn c6
Boi each Clt xit
chb khong thong. Ong ca theo long ong ma lam dung y 6ng. Co
Khuat Nguyen bj du6i bo, ba nam khong du(/c gijp lt:;Ii vua, tQn
thi va mai rua thQt khong bie't dli(/C vi?c ay.
trf t(in trung ma bj fiJi giem pha che lap, long phiJn, y lo(ln, khong NGUYEN HIEN LE djch
hilt nen ra sao, moi lt;zi tham quan thai bo'c Trinh Thiim Doan,
n6i:
- Toi c6 dtiu nghi, xin tien sinh quyet cho.
Thiim Doan sita ngay lt:;Ii co thi, phui mai rua, hoi:

'
348 349
TRAN VAN CHANH roAN THV n,1 HQC CHU HAN

Tac giii-tac philm


Kinh Djch (con gQi Ia Chu Djch) Ia ·mc;>t trong nhQng bQ s6ch triet ly
do SQ nhat cua Trung Quae co dQi, dll<;IC xep vao h$ thong NgO kinh
cua Nho gi6o. Tllong truyen Chu Djch do Chu Van Vuong (khoang the
TU THU' - NGO KINH ky 11 truoc CN) lam ra. dll<;ic Khong Tu (551-479 trlloc CN) san djnh.
tz:g ~-li *~ dan giai. Bai nay trich trong Van ng6n truy$n cua Que khan. n6i ve
lu¢t tich thi~n

KINHDJCH~ *~ TUNG(!
Khanh •: phuc l!dng 7:k:: hQa, tai liang .Thilnf!2.: bfty t6i

6
.Thi ~ giet .Qulin ~: vua .sa
do lai pffffi *:
nguyen do dlia
den, ngu6n g6c.Do E13: (xem Ngil phap (J dlioi).Bi~n ¥~: phan
bi~t, bi~n bi~t (dung nhli Win .Ljft: d<,lp len, xeo len .Thuqnll[&:
fl~z* ffll~ theo Chu Djch ban nghia thl II[& dung thong voi '!'~ (th~n) y n6i
fl~z*~~~-;fl~~z*~~~*o~~~·~ dn phai nh~n ra n6 luc n6 moi phat sinh.
~X~·~-~-~z~·Xffi~*~~~·~rnz~
~rnfuo~B:BC~~¥o~~~fu o
-
#.
·~- ·~
- ~
NG(! PHAP
CD El3 (do): do, bdi (gioi tu
~¥~Z)f~¥~fu (Do bi~n chi bat tao bi~n da) .
chi nguyen nhan):

. 1:1 ~ ..:1: ® :i! (cai): d<.ti khai (ph6 tu): ~~lll&fu(Cai ng6n thu~n da).

··~ ••
• • .:~
~.. '#" D!CH NGHlA
•• Nha tich diiu thi~n
PHLENAM
Nha tich chua ddu thi?n ttlt c6 phuc thita vi sau; nha tich
Tfch thi~n chi gia chua ddu de ta't c6 hQa thita vi sau. Bdy toi gilt vua, con gilt
Tich thi~n chi gia tat huu dli khanh; tich bat thi~n chi gia tat cha, khong phdi nguyen do m9t sam m9t chiiu, ngubn go'c cua n6
huu dli liang. Thfin thi ky quan, nl' thi ky ph\1, phi nhat trieu nhat La ldn ldn phdt sinh ra, do kh6ng sam nht;in ri5 thay chan tuang
tich chi co, ky sa do lai gia ti~m hi, do bi~n chi bat tao bi~n diL vt;iy. Kinh Djch n6i: EJgp len suong thi bilt sdp c6 bang cung. fJ(li
Dich viet: Ly sliang kien bang chi. Cai ng6n thu?n da.
dlla phdi tht;in trQng ngay tit truac.
(Chu Djch, que Khon, Van ngon truy?n) TVC. djch

m
350 TOAN THll Tl,l HQC CHlJ HAN 351
TRAN VAN CHANH

7 NCO PHAP
CD * (hi): trCJ tir bi~u thi kh£ng dinh: ~t$5E* (Can kh6n
7(#±ill~ m.J ~ dinh hi).
7(#~~,~~~*;~~U~,~~~*o ® tJ (di): theo (gidi tir): ~tJ~J}(V~t di qugn phan).
JJJij¥:ffm- , ~u *~*

1£7(JJX:~ ' 1±±ill!JX:% '


0

:1J 1.-)Jt~ ~ ' 1o/J 1--.J u)} ' 5129 ~


~1t~*
* 0

0
D[CH NGHlk
Trdi cao diit thiip
TriJi caa dlit thap, vi tri cua que Can que Khan moi dut;Jc
PHIENAM (thdnh nhan) xdc dinh; caa thap dii bay ra thl Sl;{ quy va ti?n cua
Thien ton dja ti sl;( vt;it moi dliu vaa ngoi vi nay.
Thien ton dia ti, Can Khon dinh hi; ti cao di tr~n, quy ti~n vi E>qng va tinh cua triJi da't dii c6 quy lut;it nha't dinh thl tinh cha't
hi duong cuong va lim nhu moi phlin bi?t n;zch roi.
D()ng tinh huu thttong, cttcrng nhu doan hi Cdc quan ni?m y thac trang thien hc;z t~;t h9p nhau thea lac;zi,
Phuong di lo~i tl;l, v~t di qu~n phan, cat hung sinh hi (con) cdc laai dqng thl;(c vt;it thz phlin ra thea nh6m, tit d6 moi
T~i thien thanh tttqng, t~i dia thanh hlnh, bien h6a hi~n hi sinh ra edt va hung.
Nhflng vt;it tren triJi (nht;it nguy?t tinh thdn ...) thanh ra nhdu
(Chu Djch, H? tit thli(Jng)
biiu tut;Jng; nhflng vt;it (j duoi da't (nui song,dqng thl;(c vt;it...) thanh
Tac gid-tac philm ra nhdu hznh thi; le bie'n h6a nhu vt;iy dii hi?n ro.
Bai nay trich (J phon dau "H$ tCJ thLJQng truy$n' cua Chu Dich. ban TVC. dich
Ve Sl,f bien h6a d(>ng tTnh CUO CUO VU tn,J VQn VQt thea lu(Jt dm dll<Jng.

TUNGO LE KY tl ~c
.Can ~ : que Can •Khon ~: que Kh6n .Djnh }E: dinh ra,
d~t ra .Triln ~-*: bay ra •Quj ti?n ~~~: sang va hen •DQng 8
tinh i}J ij¥: d9ng va dung yen, d()ng trnh .Cudng nhu ~U*: cung
va m€m •Dolin ~: phan chia r~ch roi .Phudngj]: d~o, quan
wti&~~ fff. t~~c
ni~m y thuc thu()c ph~m trii triru tttcjng •Lo(li ~: lo~i, loai
•Tli(Jng ~: h'inh tu'cjng (chi m~t troi, trang sao ... ) .Hi?n~: hi~n w
fL -=f~~ f~~ , :ff~w A~:O~£f3 iffi:R o x-=ft\:~Z ,
ra (dung nhtt .f~). ~ -=f~~za: r-=fZ~*'•M~:ff-f3?Jo~B
: r ~o~f3~-~~Jff.,~;KX~~,~~-=fX~~
352 353
TRAN VAN CHANH TOAN THlJTl,l HQC CHa HAN

.n :K .::F- El : II" 1PJ ~ /f -:t tl1 ? .n ° El : ll" 1m ~ i& .n 0 :K .::F- NGO PHAP
E!< 1r ;J\.:r:-~z o ~i& 1~~~!JE-tl1.n 0
CD ~ ( nha't)(d<;trtg viet kep cua - ): th~t la (ph6
tu): ~{J;l,£ :ff?ff3 (Nhlit tl! trung huu ttu gia).
PHIENAM ® ~(yen): d<;ti tu chi thi 'hQp am cua ~+z' c6 th~ dich la
Ha chfnh manh u' h6 ,,o d'0, VI' d'" 0.
T rong b'. at, :E..±:v:z;r;~ -:E..±:v];'Ct:A---'7-
o:l':A?'Lfi'W- o:l':A ?' L/J::.,<_-
Kh6ng Ttl' qua Thai Son trac, huu pht.J nhan khoc u m<) gia nhi ~:K'X.n ~~ !JE .
ai. Phu ttl' thuc thfnh chi, sll' Ttl' L<) van chi viet: "Ttl' chi khoc da , ® fPJ~ (ha vi): vl sao (dung d~ hoi).
nhat tlf trung huu ttu gia ?". Nai viet: "Nhien. Tfch gicl ng6 cuu ttl' @{Q. (da): trQ tu cuoi cau:
u h6, ng6 phu hlfu ttl' yen, kim ng6 ttl' hlfu ttl' yen". Phu ttl' viet: a) Bi~u thi nghi van: 1PJ~/f-:ttl1 ? (Ha vi bat khu dii?)
"Ha vi bat khu da?" Viet: "V6 ha chfnh". Phu ttl' viet: "Ti~u ttl' b) Bi~u thi kh~ng dinh: ~ i& 1~~~ !JE-tl1 (Ha chfnh manh u
chi chi. Ha chfnh manh u h6 da ". h6 dii).
(L~ ky)
D[CHNGHlA
Tac gia-tlic philm Chinh sach ha kluic tim b{lO hdn C(Jp
Le ky cOng Ia m¢t trong 5 b¢ sdch trong h$ thong NgO kinh cua Nho Khllng Tit di qua ben nui Thai Se!n, c6 mqt nguiJi dim ba kh6c
gido, c6 le Ia cong trinh t¢p the cua nhieu the h$. Den cu6i dc':ii Han , 6' m9 r!it bi thuCJng. Phu tit tf;(a vao don ngang xe cui minh xuc/ng
Md Dung chan chTnh IQi con 49 thien nhli ngay nay, n¢i dung ghi IQi di nghe, sai Tit L9 hoi ba ta rdng: "Tie'ng kh6c cua ba duiJng nhu
nhOng dieu c6 lien quan den che d¢, le nghi, phep tOe cua Trung
c6 nhi~u n6i dau bu6n?".(NguiJi dan ba) ben trd fiJi rling: "Dung
Qu6c co dQi, dong thc':ii cOng boo hOm nhOng tli tlicng ve chinh trj ,
ludn ly, triet hQc .. . Bai nay trich trong thien"Dan cung hQ", dung m¢t tht Ngay tru(Jc cha chbng t6i che't vi c(Jp, chbng t6i cung che't vi
mau chuy$n ngan de t6 coo m¢t each thdm tram te nh! chinh sdch c(Jp, nay con t6i lc;Ii chit vi c9p". Phu tit n6i rdng: "Tc;Ii sao ba
tan bQO cua nhd cam quyen Trung Qu6c dli<Jng thc':ii. khong bo di?". (Nguoi dan ba) ddp: "CJ day kh6ng c6 chinh sdch
ha khdc". Phu tit n6i rdng: "Cdc tro hay ghi nho di~u d6. Chinh
TUNGO sdch ha khdc con tan bc;IO he!n C(Jp ".
eMi) £: ng6i m<) eAi -R,: bi thuong, bi ai, bu6n tham ePhu til TVC. djch
:K.::f: phu ttl' (tieng d~ ton xung nhung nguoi c6 hQc thuc dang w
trQng VQng thoi Xu'a) eThilc:J'\ : tlfa vao don ngang xe cui mlnh
9
xuong d~ to y kfnh le (dung nhu' fit) eCilu ~: cha ch6ng
eKhz£-:t: bo di eHa chinh ~ iJ&: chfnh sach ha khac eTiiu
tti;j\.::f: con (tieng d~ gQi hang con chau ho?c hQc tro) .Chi~:
*IPJ t~~c
§ frf:!Ft:,W~~~~it' ~·' I±\ ~~~ID[z_t' o~~fffiOJ o
ghi nhd. ~n=:,z•·~•etl1o~~~OO·EJ:~r~.::F-W•?.n o
354

fL-1-B : u- *i]Iz frfu ' W- *Z.~


TRAN VAN CHANH

' li 7KZ~-ti1 , fffi


-
roAN THu' TV HQC CHU HAN
355

~;G~.n 0
rU NGO
*i]Iz fffu ' :JC-r~0 , ~JiW§g , ~1§ flffHi o i!ix
u- eD{li d6ng *[P]: the gioi hoa blnh thong nhat eDifW: tham dlf,
A~~m~m,~~-1-~-1-,~~~M~,M~ffim, dlf vao .L{lp ~ij: te ch~p (le te ell' hanh vao thang 12 moi nam)
w~ffi~'~'-'M'~'~*~,~~ffiR;~~ .Tat~: xong eTan'ffi: khach .Qzuin im: m6n khuyet, cll'a khuyet
~'~~&;~~~-~~-ti1'~~-~2;~~~~ (cll'a c6 hai lftu gac a truoc cung di~n, d~n dai ... ) .vj nhienD~?t,:
lli~~-ti1,~~~2o~~~Mfffi~R,~Ma~fffi~ bui ngui, ng?m ngui .ThanDI_: than thCi (cling viet la~).TrQng
*
11= , i!!Jz: 7}? fffi ~ M , ~ ~ fPJ .n Ni fr:fl/E: ten cua Kh6ng Ttl' eNgon Yin ~=~ fj!: tuc Ttl' Du (hQc tro
Kh6ng Ttl') eD{li d{lo*i]I: d~o IOn (theo chu giai cua Trinh
PHIENAM Huy~n, la d~o trj nude cua thai Ngli de) eTam d{li chi anh
D~i d6ng .:=.1~z~: "tam d~i" la 3 doi H~, Thuong, Chu; "anh" la nguoi
Tich TrQng Ni dlf u l~p tan, slf tat, xuat du u quan chi thu<;Jng, tai nang xuat chung, chi nhung nhan v?t nhu Vli, Thang, Van,
vj nhien nhi than . TrQng Ni chi than, cai than Lo da . Ng6n Y~n Yo, Thanh Vuong, Chu C6ng, d~u la nhung b?c thanh nhan ly
t~i td:c, viet: "Quan ttl' ha than?". Kh6ng Ttl' viet: "D~i d~o chi tu&ng cua Nho gia eDiii~: Iqp .Chi $: sach ghi chep (theo
hanh da, du Tam d~i chi anh, Khau vj chi dai da, nhi huu chi thuyet cua Chu Ban; day cling c6 th~ hi~u la "d~ chi vao", nhu
yen. bai dich a duoi) .Cong 0: c6ng, chung .Hi~n J[: nguoi hi~n (c6
"D~i d~o chi hanh da, thien h~ vi c6ng, tuy~n hi~n du nang, tai due) .Niing§g: ngu'oi gioi (c6 tai nang) .Dil W: va (lien tU),
giang tin tu ffii}C. Co nhan bat OQC than ky than, bat OQC ttl' ky ttl', nhung c6 thuyet cho Wdung thong voi '*(ell') ngh1a la "d~ ell',
sli' lao huu Sd chung, trang huu Sd dl}ng, au huu Sd trudng, quan, cat nhifc" eQuan ~*: gia rna khong CO VQ(Cling viet la ~) eQua
qua, co, d<)c, phe t?t gia, giai huu sCi duong; nam huu ph?n, nil' • : gia rna kh6ng c6 ch6ng .co JJJl: tre rna kh6ng c6 cha (m6 c6i
huu quy; h6a o ky khi u aja da, bat tat tang u ky; life o ky bat cha) eDI)c ~: gia rna kh6ng c6 con ePhqn ~: chile nghi~p eQuy
xuat u than da, bat tat vj ky. Thj co muu be nhi bat hung, d~o ~fff : con gai xuat gia gQi la "quy", day c6 th~ hi~u la noi gia dlnh
thiet lo~n t?c nhi bat tac, co ngo~i hQ nhi bat be, thi vi d~i d~ tr& v~ .Hoa ~: hang hoa, tai nguyen .6 ky khi li dja
a6ng". ~;!'.{·1J~±t: kh6ng d~ cho chung bi bo phe duoi oat .Tang S:
cat chua eL{lC~: tri life va lao life .6 ky bat xuat ll than dii
(L~ kj)
~;!'.{~ llin~~ fu: sQ ding chung khong phat huy ra tu than
Tac gia-tlic philm mlnh eMztu ~: am muu, muu ke .Be' M: dong l~i, d?p tift
Bai nay trich trong thien "Le v(ln" chlieing "8c;ti dong", m6 tO Lioc md •Hztng $: day len, n6i len eD{lO thiet lo{lll tijc ~ M ~L ~: tr<)m
ve m<?t xd hQi c6ng bang, ly tli&ng trong tlicng lai - mQt xd hQi dc;ti cap va gi?c lo~neTac {lp: n6i d?y, phat tac ra.
dong, khi d6 thien hc;t, cua cai Ia cua chung cua mQ i nglidi.
356 357
TRAN VAN CHANH roAN THLI TV HQC CHU HAN

NG0PHAP con trai c6 phf].n, con gdi c6 noi cho'n di nuong vi; do'i vdi
· CD~ (cai): c6 le, duong nhu (ph6 tll'): ~Pl ~111 (Cai than L6 tai h6a, ghet rdng roi viii a d(i't, kh6ng cdn chua cd't a noi
da). minh; do'i vdi sue life, ghet rdng kh6ng ra til minh, kh6ng
® z (chi) trong cau Ji*Z.~-fft (Khau vi chi dai da) la tan cdn phdi lam Vl minh. ly cho nen mUu m6 diu dt;p tdt rna
ngu cua d<)ng tll' ~ (dai). Trong cau phu dinh, tan ngu thuong kh6ng day ten, trqm cdp gitjc cudp kh6ng n6i dt].y;c6?ng
d?t trudc d<)ng tu ( khong viet: Ji*~Z. 1ft) (xem l<;1i phfrn II, bai ngoai kh6ng phdi dong, the' gQi la dq.i d6ng.
93, Ngil phdp ). . HOANG THUC TRAM dich .
@ m (than) va T (til') thu nhat trong bai du'QC dung nhu (Tu tuong dq.i d6ng trong cd hQc Trung Hoa, NXB. Van H6a, Ha
d<)ng tll'. Rieng chu r y
dung theo phep d<)ng, c6 nghia "coi la
Nqi, 1950)
con", iJ day c6 th€ dich la"thuong yeu, nuoi duong ... ".
@ ~t& (thj co): vl the.
KINH THU :& *~
® ~~ (thj vi): d6 gQi la, nhu' the gQi la (~ la d<;ii tu chi' thi
d€ chi' l<;1i di€u da n6i (J trudc ).
10
D[CHNGH[A 4Hf: ~ 5€
,.,, ~ ~
s '!!.«!.
11'-I:.

Dq_i ddng ~08: r~~!~~ffi·~~~o~~~MZ.ER


Xua, TrQng Ni lam tan khdch, dlf ll te' chqp a nude LJ. JJ~ ' f!IJ~o;J\AZ. 1~ o t§;J\A ' 191X)(£3:JJJ~~- , 191X
Vi¢c dii xong, ra nghl choi a ch6 m6n khuye't, ngai bui ngui
rna than. TrQng Ni than d6 chang than nude LJ. Ng6n Yin a
r JJ::f~D~MZ.E~t ' JJ~ , JJ~~f~ ' ~ f!IJ1wi91X)(£3:
ben, n6i: "NguC!i quan til than gi the'?". Kh6?ng Til ddp: ' B : "~Z.A~Iif.I~D" .n o

"Khuu nay kh6ng duqc kip thay dq.i dq.o thi hanh va cdc bf].c
anh hdn a Tam dai,. rna chl c6 chi a viec
. lam cila cdc anh PHIEN AM
hdn ay thai. vo d~t
"Dq.i dq.o rna thi hanh thi thien hq. La c6ng cqng (cila Chu cong viet: "0 h6! Quan til' siJ, ky v6 d~t. Tien tri gia sac
chung}, ken nguC!i anh hdn, ell nguC!i tai nang, gidng ddu tin chi gian nan, niii d~t, tac tri ti€u nhan chi y. Tudng ti€u nhan,
thlfc, sua ddu hoa mlj-c, nen nguC!i ta kh6ng rieng than nguC!i quyet phl,l m~u dn lao gia sac, quyet til' nai bat tri gia sac chi
than minh, kh6ng rieng yeu con cdi minh, khie'n cho nguCii gian nan, nai d~t, nai ng<;1n ky dan, phu tac vii quyet phl;l m~u,
gia c6 cdi nuong dlfa di chat dC!i, nguC!i tre c6 vi¢c lam di viet: 'Tich chi nhan v6 van tri' ".
thi tho: nguC!i be c6 slf chan ddt di ldn len; hq.ng quan phu, (Thu(lng thli: Vo d{jt)
qud ph~j-, c6i cut, don chie'c va tan tt].t diu duqc nu6i du!Jng;
358 TOAN THU TlJ HQC CHU HAN
359
TRAN VAN CHANH

"noi dau ngftm") eTztfJng ;f§: xem, trong, nhln eNgq.n ~: tho
b<;!O (nen vie't la Og) eDiin ~:can ro vole.

NGOPHAP
CD ;!t ~ (ky) la ph6 tu bitiu thi khuye'n l~nh: A~~ !(Ky vo
d~t!)
® JJ (niii): moi, r6i moi (lien tu).
@ Chu {:& (y) trong bai la d<)ng tu du'c;ic dung nhu' danh tu (qua
hi~u qua cua trc;i tu ke't ca'u z).
@ ~ (quye't) (d<:ti til) Cua n6, kia, mlnh, dung nhu' chu A(ky)
Chu cong
Tac gia-tac philm lam dinh ngu: ~)(£3: = A5Z£J:, JiAA-1- = AT .
Kinh Thu hay ThUqng thu Ia m(lt b¢ s6ch trong h$ thong NgO Kinh @:;§ ~U (phu Hie): ne'u khong thl.
cua Nho gia. sllu t(lp nhQng van ki$n chinh trj . qudn sv van h6a .. .cua
Trung Quoc co dqi. trong khoang thai gian tCI thai Nghieu Thuan cho Wi D[CH NGH[A
Tdy Chu. tucng truyen cung c6 qua toy san d!nh cua Khong TU. ban
Cha r6i
dau c6 Wi 100 thien. nay chi con 30 thien. Doqn tren day trich tCI thien
"V6 d(lt". Ia lai cua Chu C6ng khuyen vua Thanh Vucng. dqi y n6i ke
o
Chu Cong n6i : "Noi nguoi qulin til La cho c6 rbi! Bie't truoc
lam vua tr! ddn phai biet nghl tdi noi kho va lo cho dai song cua ddn. cai kh6 khan cua Sf! gieo cay rbi moi nhan rbi thl bie't n(Ji nu®g
kh6ng dll<;Jc ham slj an nhan va hllC:ing tht,J. tf!a cua dan him. Xem br;m dan h£m: cha mf n6 sieng cham gieo
cay. Con n6 Lg_i khong bie't tntOc cai kh6 nhQC cua gieo cay r6i
TU NGO moi nhan rbi nen n6i x5ng, n6i can, khong thl khinh cha mlj! n6,
• Vo dqt ~ ~: cho c6 nh~tn roi •Quiin til slJ ky vo dqt n6i rling: "Nguoi hbi truoc chdng nghe, bie't gi cd!' ".
::E-1-fifTA~~: "quan ttl'" chi ngu'oi (J ngoi tren; d cau c6 nghia NHU(jNG TONG djch
la ngu'oi Hinh Q(,lO dan chung (J ngoi tren khong nen ham muon (Thu(Jng thu, NXB. Tan Vi~t, 1963)
du'c;ic an nhan hu'CJng th1,1 eGia silt 1* fi: n6i chung v~ vi~c canh
t<ic (cay d(y, tr6ng trQt gQi la "gia", thu ho<:tch gQi la "sat")•Niii
~ m
dqt J'J ~: r6i moi nghi Wi sl.f hu'CJng th1,1 eTiiu nhiin chi y 11
;J\Az1:&: noi kh6 trong long cua dan chung ("titiu nhan" chi dan ~:'(,{«

thu'ong; "y", cac chu giai eli d~u cho la "nho vao", chi vi~c ca'y ~if E3 ,,~

tr6ng, y n6i: dan chung nho vao vi~c ca'y tr6ng dti song; Ton M~§*:fX~,z , ~o~ -fr~ , ~~1~ , ~filiti , A{,'f*
Tinh Dien trong Thu(Jng thu kim c5 van chu so giai chu "y" la 1*~ , A~D~?ff o Az ~ti , £2~ z o Az~JffE , Jt
360
TRAN VAN CHANH TOAN THlJTl,l HQC CHU HAN 361

{.~~:rz, /f1!f;E;=§JtotB o ~§~~z, l-),f*flt-TI%~.a;; thich .Bat xi /f1!f: khong chi .Le dan ~ ~: dan den, dan chung
, #~fft'J~ ' ·Az ff:t~ , '§' ~.L-_:j,~z o Azgg~ , rm .chzlc ~~: sach Dr;Ii hQC d§n cau n~y viet la rSJ (thU'<;fng) nghia la
@:z , 1~:;;r~ o ~:;;r§~?ff , .L-),/f§~f*flt-TI%~.a;; , #a may ra, ng5 hftu M{lo tQ.t '§'~: "m~o" nen viet la ~ ;~dung
M~!nzm~·B~-A:nz~~·#~-Az§o thong voi ~. "M~o t?t" la ganh ghet, do ky eNhi vi chi ti bat d{lt
ffiJ@:Z{~/f3t: "vi" la vi ph~m can tr&; "ti" la khien cho; "bat
PHIENAM
d~t" la khong thanh d~t; c6 ch6 giai la khong thong d~t den vua
Tan th~ .Bat niing dung/f§~?ff: khong dung thu ngll'oi khac, y n6i long
Mu<)i mu<)i nga tll' chi: nhU' huu nhat gioi th~n, doan doan y, d~ hyp hoi .Dai ljf5: nguy hi~m .NgQt niet :fJC~~: khong yen .viet
vo tha ky; ky tam hU'U hU'U yen, ky nhu huu dung; nhan chi huu B: tr<;f tlr aft u ca U, vo nghia • Vinh hoai ~t~: "vinh" la ph6n
ky, nhu<Jc ky huu chi; nhan chi ng~n thanh, ky tam hieu chi, bat vinh, "hoai" la yen 6n.
xi nhU'<;fc tlf ky khfiu xuat; thi nang dung chi, di bao nga til' ton le
dan; di~c chile huu l<Ji tai. Nhan chi huu ky, m~o t?t di o chi; D!CHNGHlA
nhan chi ng~n thanh nhi vi chi, ti bat d~ t; thi bat nang dung, di Lili thi cua vua Tiln M11-c ci)ng
bat nang bao nga til' ton le dan; di~c viet dai tai! Bang chi ng<)t Ta trdm tinh suy nghi: Nhu c6 m()t ngu&i bi toi c6 dac thanh
niet, viet do nhat nhan; bang chi vinh hoai, di~c thU'<Jng nhat thl:(c, khong can tai gi khdc; long thi yeu diiu thi~n, dung du(Jc ke
nhan chi khanh. khdc; ke khdc c6 tai cilng nhu minh c6; ke khdc thong minh dac
(Thuf/ng thu: Tfln th?) hr;Inh thi long thanh thl:(c yeu men cha khong phdi chl yeu ngoai
mi~ng; nhu v(ly la ngu&i bi toi ay bie't dung ngu&i ma se gia gin
Tac giii-tac pha·m con chdu, le dan cho ta du(Jc; dung ngu&i d6 th(lt l(Ji cho nuoc
DoQn nay trfch trong thien 'TOn th$' s6ch ThUqng thu, ban ve sl) can thay! Con ne'u c6 ngu&i bi toi thay ke khdc c6 tai ma ghen ghet;
thiet phai c6 dQc khoan dung cua nglldi bay t6i trong tr6ch nhi$m doi thay ke khdc thong minh dac hg.nh ma ngiin can khien cho ke d6
vCii ddn vdi nlldc.
khong thanh dg.t; the' la khong bie't dung ngu&i ma se khong gill
TU NGrJ dur;c con chdu le dan cho ta; dung ngu&i d6 th(lt nguy cho nuoc
thay! Nuoc ma nguy bie'n thi do m()t ngu&i; ma nuoc ve vang, yen
eTh? W:: th~ eMuQi muQi !J3KIJ3K: ng~m, th~m eGidi fr: m<)t cai,
6n cilng do phuoc cua m()t ngu&i (y n6i do ngu(!i bi toi hiin hay
m<)t nguoi (lll'<;fng tU') eDoan doan lftiT lftiT: thanh khfi'n .y 11%: tr<J tt1
khong).
ngu am, dung nhu /5" (h~) eHliu huu ftft: khoan dung d<) NGUYEN HIEN LE djch
lU'<;fngeKy nhu hilu dung Jt:tzoff:@:: "ky" dung nhu JJ (nai);
"nhu", Cong DuCJng truy~n dan do~n n~y, viet la §~ (nang)
eNg{lngg: ke si hi~n luang, chi' nguoi c6 tai due eHieu ~r: U'a
362
TRAN VAN CHANH TOAN THli Tl) HQC CHlJ HAN 363

TA TRUY~N
?

12
"

ft 1' Ky mau vie't: "Di~c su tri chi, nhu'cjc ha ?"


D6i vie't: "Ng61t, than chi van da . Than tu'ong ftn, yen dt,1ng
van chi? Th~ du hi~n da".
frZ.ff£::f'~iif~ 6:1$ Ky mau vi ---~: "Nang nhu' thi h6? Du nhu giai ftn".
~~ - ~~~'fl'-Zff£::f'~~' ~# m &o ff£B: r To<:ti fin nhi tu.
•0-z~~A,~~~~ o -,~~~,n~•z o ** @ Ta'n hfru du chi, ba't ho<;1ch, dT Mien Thu'cjng vi chi di~n, vie't:
~,~~~~ 0 ~~~~,#~~~?*•~-z,~= "DT chi ng6 qua, tha tinh thi~n nhan ".
=~~mab,::f'#~s:F-?MAzM,~~-z~,~• (Ta truy?n: Hi cong nhi tlzljp tzlnien)
*Z.~~mabs:F-?T•~w,~ • ~~,~Tffi ~ ,
ifHiiJ.~* .n o Tdc gia-tdc phllm
~-fE:B: r~#*Z.'~~~~.n o ~B: rt~~
To truy~n Ia toe pham l!ch su hoan chTnh c6 16i ke chuy$n chi tiet
day du va sinh d(>ng nhat cuo Trung Quae co dQi. Ve toe gia vdthai
z,WXft~ o _fi~~~,::f'~~~.n o ~-fE:B: r# dQi CUO sach nay, CO nhieu y kien kh6c nhOU, nhllng thuyet dll<;iC
~~-z,~m?.n o ~B: r~,~Zxt!1 o ~~ - , chap nhQn pho bien nhat cho rang d6 Ia toe pham cuo TO Khdu Minh,
~ --;-'r ----'7 ? El -do- ii§ J-h .n
R=l
,'Cffl m
_A_ t<:_ • 7E -'J'- ,.. ,..., -!..!:.
0 :::t:t LU B .
/ , 1-l}-- • lk, +ro
r .L..t; El w ? ill ---1-.-- f:l:t;
)1. 7E T . , , Y-.. E3
m¢t su quon cuo nllac Lo thai Xuan thu. sou dll<;ic nhieu ngllai bo sung
them. Phon lon ngllai to deu cho rang To truy~n Ia m(>t quyen su d(>c
• .n o ~-~~ o ~~*-z,::;r·,~~~m-zrn,B l(lp. nhllng cOng c6 ngllai cho n6 Ia sach dien giai kinh Xu6n thu- m¢t
. ,,, -± 35.. ~ .@. R tA- ~A
• Y...A ~~' o Jed ' _1:1_ JJ~ t::l 0
b¢ su bien nien cuo nlloc lo. Nien dQi ghi chep trong To truy~n ve cd
ban tlldng ung voi kinh Xu6n thu, co hoi deu khai dau tu nom 722 trlloc
PH/EN AM CN (dai vuo An c6ng nlloc Lo nom dau). nhllng nom cu6i cung cuo
To truy~n so voi kinh Xu6n thu tre di 28 nom. tOe dung IQi a nom 453
Gioi Chi Thoi bat thtfc I()c truoc CN . ve n¢i dung. To truy~n ghi chep lqi kha day du va tlldng doi
Ta'n hgu thuang tong vong gia. Gioi Chi Thai ba't ngon 19c, 19c c6 h$ thong nhQng sv ki$n lien quon den chinh tr! . kinh te, quan sv va
di~c pha't c~p. Thai vie't: "Hie'n cong chi tu cli'u nhan, duy quan t(;li van h6o cuo cdc nlloc thai Xu6n thu (770-476 trlloc CN). trong chCing
yen. Hu~, Hoai v6 than, ngo;;ti n9i khi chi. Thien vi tuy~t Ta'n, ta't mvc nhat d!nh do phon anh m(>t each trung thl,lc b¢ mc;it cuo thai dQi
nay, tra thanh toe pham l!ch su rat c6 gia tr! doi voi vi$c nghien cuu xa
tu'ong hi1'u chu. Chu Ta'n ttf gia, phi quan nhi thuy? Thien thtfc tri chi,
h¢i Trung Quae co dqi.
nhi nhi tam tu dT vi ky ltfc, ba't di~c vu h6? Thie't nhan chi tai, do vi Bai tren day Ia m¢t doqn trich trong sach To truy~n, thu¢c nien dqi
chi d;;to, hu6ng tham thien chi cong dT vi ky ltfc h6? H;;t nghTa ky tQi, vuo Hi cong nom thu 24. ghi lqi doqn doi thoqi giao Gioi Chi Th6i voi ba
thu'cjng thuang ky gian, thu'cjng h;;t tu'ong m6ng, nan du xU' hi". a
mE;) khi quyet djnh cung mE;) tCI choi l(>c vuo bo di an cho den chet,
va thai d¢ hoi cai cuo Tan Van c6ng.
Ky mau vie't: "H;;tp di~c du chi, dT tu thuy doi?"
D6i vie't: "Vu'U nhi hi~u chi, t9i htfll th~m yen. Tha xua't oan
T(J NGO
ng6n, bat thtfc ky thtfc."
•Giili Chi Tlzoi frzff£ : ten nguoi, c6 cho con vie't la Gioi Tu
364 TRAN VAN CHANH 365
roAN THLf Tl,l HQC CHU HAN

Th6i 1f-r :Jt, la m<)t bg y t6i nho nguoi nu'oc Tgn doi Xu an thu, an), chu itthu hai la danh tli (nghia la d6 an).
tUng tron· ch<;1y theo vua eLI)c tif@<,: l<)c, b6ng l9c eTiin htiu ~{~ : (J) ;fi{TiJ? (nhu'Q'c ha ?): the' nao?, c6 du'<;fc kh6ng? (dung d€
vua chu' hgu nu'oc Tan, day chi Tan Van c6ng eTh1tllng jt: hoi y kie'n): #f~~OZ ' :;51PJ? (Di~c stl' tri chi, nhu(fc ha?) .
thu'dng, ban thu'dng eTong vong giii ff£L:13: (nhung) nguoi tron ® .El (tha): va l<;1i, va: ..Eite?'~ p (Thii xuat oan ng6n);
Ch<;ly theo vua khi bi mat nu'oc eHien ci)ng fJ0: vua Hie'n c6ng lin~~ACTha tinh thi~n nhan).
eHu?, Hoai ~'1:~: vua Hu~ c6ng va Hoai c6ng eTuy?t re: dut,
dut bo eTtJ ;JIB: vi~c te' tl.f eNhi tam ti't =- r: hai ba 6ng, cac D!CH NGHlA
6ng, day chi nhung bgy t6i tron ch<;1y theo vua .vu ~: x~ng b?y, Vua Tfln thucmg nhflng nguoi tong vong rna quen Gidi Chi
doi tra eTai !:l;J: ctla cai eTham ~: tham lam eMong ~: lua doi Thai. Thai khang nhdc vua, nen khang dut;tc tude l9c. Thai n6i:
eHrJ-p ,M: xem N gfl phdp d duoi elJ6i ~: oan • Vll'u 7t: t<)i, loi "Vua Hie'n Cang c6 chin nguoi con, nay chl con m9t mznh nha
eGiai {~: cling (ph6 tu) eBfit ho(J-ch /f1f: kh6ng du'<;fc eMien vua ... Troi chua mua'n tuyft nha Tf{n, ttl~ cho nguoi lam chit
Thu(fng M!Lt: ten dat, thu<)c huy~n Gioi Hu'u tinh Son Tay ngay Ngoai Van cang ra, con ai dang coi vifc te' tlf nude Tf{n? Vgy
nay elJiin EB: ru<)ng tu, dung d€ cung te' eChi ~: ghi eTinh1li: troi dii sdp d(it nhu the' nao rna hai ba ang kia ( chl nhflng nguoi
tuyen duong. tong vong ma dut;JC thuCJng tude [QC) [[{y [am SUC cua mznh, chdng
phdi la tlf da'i mznh u? Lay tr9m tiJn cua nguoi, con gQi la ke
NGTJ PHA.P trQm, hua'ng tham cang cua troi rna nhgn lam cang cua mznh u?
CD ~F··· rm ... (phi...nhi. .. ):
ne'u ch~ng phai ... thl la ... , Tham cang troi la tQi rna bJ dudi ( cung chl nhflng nguoi tong
kh6ng ... thl...: ~F:¥3ffflmE ?(Phi quan nhi thuy?). vong do) cho [a VifC nghfa, COn bJ tren thz thuCJng long gian ay;
® /f?JF ... ~? (ba't di~c ..•h6 ?): ch~ng ciing Ia .. . u? (bi€u thi the' la tren dudi che dgy zan cho, kh6 [; vdi nhau [au dut;tc ".
phan va'ii): /f#~-¥7 (Bat di?c vu hb?). Ba mf Gidi Chi Thai n6i:
® ~ ...?£ ... (do ... hu6ng•.. ): (rna) con ... huong gl...: ~A - Con thil xin l9c di; khang xin r6i con c6 che't, ai vz con rna
Z.!:t;J, 1~~z~, t5l~7(zJ;f].L-j~C,)J3_¥? ( Thie't nhan chi tai, trdch nha vua?
do vi chi d<;1o, huong tham thien chi c6ng di vi ky ll.fc h6?) Thai dap:
® ~ ( nghia) trong bai la danh tli dung lam d<)ng tli theo - Dii che b9n bJ tai kia rna bdt chudc hQ thz tQi con n(ing h(fn.
phep y d<)ng, dich la "cho .. .la vi~c nghia":T~!tW (H<;! nghla Vd lt:;~i mznh dii c6 loi odn vua thi khang nen nhgn l9c nfla.
ky t9i). Ba mf n6i:
® ~ (yen) tuong duong voi n~ (u) (gioi tu) + z (chi) (d?i - Cung cri cho vua hay di, nen khang?
Thai dap:
tli): ;W)Z~~ (T<)i hlju th?myen)= ;W)Z ~~z.
- Loi n6i la van cua con nguoi. Than dii sdp di tln rna con dung
® ~A~ (thljc ky thtfc): chu it dgu la d<)ng tu (nghia la
loi n6i to diim con nguoi lam chi? Nhu the' La cdu vinh hiin d6.
366 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,l HQC CHU HAN 367

Ba mf! n6i: gia, khdi dilang dan, xa ti:lc thi chu. Thfrn quan gia, khdi vi ky
-Con thi¢t dut;Jc nhuvt;iy sao? Thai mf! con ta cung dn. khftu thlfc, xa t3:c thi duong. Co quan vi xa t3:c til', t3:c til' chi; vi
Rbi hai nguiti cung di dn va che't. xa t3:c vong, ti:lc vong chi. Nhu<;fc vi ky til' , nhi vi ky vong, phi ky
Vua Tan cho tim khang dut;Jc, lay da't Mien Thll(mg la ru9ng t11 n~c, thuy cam nhi~m chi? Tha nhan huu quan nhi thi chi. Ngo
cung te' Gi6'i Chi Thai va n6i: "Nhu vt;ly dl ghi lbi cua ta va neu yen d3:c til' chi, nhi yen d3:c vong chi, tliong dung ha quy?".
guong m9t nguiti hi~n ". Mon khai nhi nh?p, chftm thi c6 nhi khoc, hung, tam dung nhi
NGUYEN HIEN LE djch xua't. Nhan vi Thoi Tit ta't sat chi. Thoi Tit vie't: "Dan chi vQng
w da, xa chi d3:c dan".
(Ta truyfn: Tudng ci)ng nhi th{jp ngii. nien)
13

~-T/ffE~il 1I1~
~~-T~*~~~z,~~zo~0~~o~-T~z
o ~-T J1.1J~~B::z F~j~ o AA EJ :
nf-? .n o EJ : u- u-
~~~~_sy.~,~n~?.noEJ: rfi_s_f?.nEJ: u-~
~~f~!~~~JoEJ: rfi_s_f.nEJo: r~fE~M
?~~~,~~~~,tl-~~o~~~,~mADW
, tf•~• t)z:~m tft~n, ~unz; mt-±•~, ~u~
o

z o ;g:m an , ~m a~ , 1FAfLsm: , m:E£&1I:z? fiA AnAnh


~~~~zo~~mnz,~~m~z,~WWM?.n o Tac giii-tac philm
F~~~A, ttF~~~~, W' - R~~ti:l o A~~-T£, Bai nay trich trong To truy~n. niE'm dQi vua Tucmg c6ng nom thO 25.
N¢i dung chinh cua cau chuy$n xoay quanh vi$c bay t6i c6 nen hi
~zo~-TEJ: r~z~~,~zmN" o
sinh than minh ho(ic tr6n chQY theo vua (khi mat nude) hay kh6ng. An
tu cho rang. bat lu(in vua hay be t6i, deu phai coi trQng l<;ii ich cua
PHIENAM quae gia va nhon don, lam than tu phai lay tieu chuan nay de quyet
An Til' ba't til' qua n n:;t n d!nh thai d¢. hanh vi cua minh chu kh6ng nen trung thanh m¢t each
ngu mu¢i (ngu trung), rat am h<;ip vdi quan diem "don vi quy, xa toe
Thoi Vo Til' kie'n Duong Khuong nhi my chi, to<:~i thu chi.
thO chi, quon vi khinh" cua Mqnh tU.
Trang cong thong yen. Thoi Tit thi chi. An Til' l?p u Thoi thi chi
mon ngo<:~i. Ky nhan vie't: "Til' h6 ?". Vie't: "D()c ngo quan da h6
TUNGU
tai, ngo til' da ?". Vie't: "H~mh h6 ?". Vie't: "N go t()i da h6 tai, ngo
.An Tii ~-T: ten th?t la An Anh, tlj la Blnh TrQng, mot d<:ti
vong da ?". Vie't: "Quy h6 ?". Vie't: "Quan til' an quy? Quan dan
368 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,J HQC CHU HAN 369

phu c6 tai cua nuoc T€ eThoi Vo Tii ~.Jltr :tuc Thoi Trfi'
~tf, d<;ii phu cha'p chinh cua mtoc T€ eDllilng Khudng ~~:
® * (an): dau?, ndi nao? (d<:ti tu nghi van, khi lam tan ngfi'
trong cau nghi van thl di;it truoc d()ng tu): ~~~ ?(An quy?).
qua phlf cua d<:ti phu a'p Duong (tuc Duong cong) eThu IfX: la'y ® B- .§':1ft (quan dan gia): ke lam vua cua dan. B- (quan) la
lam VQ (dung nhu ~ thu) .Trang cong r±0: T€ Trang cong danh tU' dung nhu d()ng tU' .
• Thong )j: tu thong, thong dam eVong L: lu'u vong, ra nuoc @~B-ft (thiin quan gia): ke lam b~y toi cua vua . ~ (th~n)
ngoai eLiing dan ~&:_§';: d ngoi tren dan chung ("lang" la VUQt len la danh tU' dung nhu' d()ng tU'.
tren, Ci ngoi tren) eXii tile t±~: n€n Xa dti te' th~n H?u th6, n€n ® ~U~Z (Hie til' chi): thl che't theo vua , vl vua rna che't. d
Tac oti te' Th~n Nong, "xa tac"dti chi quoc gia, da't nuoc eKhilu day nen hitiu la ~IJ ~ Z~ (Tac vi chi ttl') hoi;ic ~lj JE1t:z (Tac ttl'
tht~c D 'jf: b6ng l()c eTll nijc f..Lam:: nguoi OUQC sung ai vl ca 11 chi), tinh lu<;Jc giOi tu ~ (vi) hoi;ic5~ (u).
nhan, chi cac b~y toi than c?n trong yi~c rieng tu ("ni;ic" la than (J) ll (tha): va l~i (lien tu di;it d~u cau dti chuytin y).
thie't, g~n gui) eHilu qulin i=fB": da .l?p ngoi vua (Trang cong ®j%1~ (yen diic): sao c6 thti ... , sao duc;Jc ... (qn:n tU' quen
du'c;Jc Thoi Trfi' l?p len lam vua) ~Yen difc j%1~: (xem Ngil phdp dung).
Ci duoi) eDung ha JI'1PJ: (xem Ngil phdp Ci duoi) eKhiii ~: mCi ® 1\ffilJ (dung ha): ndi nao, 0 dau (d~i tu nghi van):
eHllng ~: dung d? y eXii %: bo (dung nhu ~) eDiic dan 1~ .§':: ~~!1'1PJ~~ ? (Tuong dung ha quy?).
duc;Jc long dan. @) tt
(ch§'m) la danh tu (=chie'c goi) du'<;Jc dung nhu d()ng tu
voi nghia la "g6i len": ttFij5trm~ (Cha?m thi c6 nhi khoc).
QD- (tam) la so tU' dung nhu ph6 tU' lam tr<:tng ngfi', c6 nghia
"ba l~n": - ~j rffit±:\ (Tam dung nhi xuat).

DJCH NGH[A
Vua bi m;m, An Tl~ khong che't theo
Thai Vo Til thay Duong Khuong va khen d~p, ben lay lam vc;.
\; Trang Cong thong dam voi ba ta. Thai Til gilt Trang Cong. An Til
Td Khau Minh dang ngoai cila h9 Thai. Nhilng nguiJi di theo An Til n6i: "Chit
NG0PHAP
(theo) chang?". An Til n6i: "(Hd) rieng (la) vua cua ta sao (ma)
CD ~ (yen)= ~Z: voi ba ta : Mf0Jjj% (Trang cong thong ta chit theo?". N6i: "Bo (nuoc ma) di chang?". An Til n6i: "(La)
yen).
t()i cua ta sao ma ta bo nuoc di?". N6i: "VJ (nha) chang?". An Til
® -tQ.P.~ (da hfi tai): trc;J tU lien dt,mg d cuoi cau, bitiu thi y n6i: "Vua chit, vJ dau?Ke lam vua cua dan, hd phdi di iJ ngoi
phan va'n ID<;lnh, bao ham chut cam than, CO thti dich la "u?", tren cua dan, (ma) la lam chu xii tdc. Ke lam dan cua vua, hd
"h ~ ·
t 01 sao.?" : -rel.li-33-J..h3JL~?(I:'\~
~ ~=:~ -1=l l!:!. --:JP..X.. vQC ngo~ quan
~ d-hA-
a o taz.... ?)
.. phdi vi bbng l()c, (ma) la phf:tng sf! xii tdc. Cho nen vua vi xii tdc
370 TRAN VAN CHANH TOAN THll n,1 HQC CHU HAN 371

ma chit thi chit thea vua. Niu vua vi minh ma chit, hay vi minh; PHIENAM
ma htu vong, (n{u) khang phdi nguoi dLtf!C sung di rieng tLt, thi ai D~i
hQc chi d~o
dam gdnh vdc vi¢c d6? Vd , nguoi ta dii lf}p len lam vua rbi ma lr;zi D?i hc;>c chi d?o, t?i minh minh due, t?i than (tan) dan, t?i chi
giit di. Ta sao c6 thi che't thea, va sao c6 thi luu vong thea, hay u' chi
thi<$n.
vi dau (nila)?. "Cua miJ, An Tu vao, ga'i thi hai len dui va kh6c, Tri chi, nhi h~u huu dinh. Dinh, nhi h~u nang tinh, tinh nhi h~u
(rbi) dung dQ. y ba ldn nhdy chan len r6i ra. Nguoi ta bdo Thai Tu nang an. An, nhi h~u nang hf. Ltj, nhi h~u nang dac.
dt se giit An Tu. (Nhung) Thai Tu n6i: "Ong ay la chb trang V~t huu ban, m?t; stf huu chung, thuy. Tri sd tien, h~u, tac
mong cua dan, tha cho ang a'y thl se du(Jc long dan". c~n d?O hi.
TVC. djch C6 chi dt,IC minh minh due u' thien h<;l gia, tien tri ky quoc.
Dt,Ic tri ky quoc gia, tien t~ ky gia. Dt,Ic t~ ky gia gia, tien tu ky

D~IHQC * ~
than. Dt,Ic tu ky than gia, tien chinh ky tam. Dt,Ic chinh ky tam
gia, tien thanh ky y. Dt,Ic thanh ky y gia, tien tri ky tri, tri tri t?i
each v~t.
14 V~t each, nhi h~u tri tri. Tri tri, nhi h~u y thanh. Y thanh nhi
h~u tam chanh. Tam chanh, nhi h~u than tu. Than tu, nhi h~u gia
*~z~ tl~c t~. Gia t~, nhi h~u quoc tri. Quoc tri, nhi h~u thien h<;1 blnh.
*~-zm,~~~re,~m~,~m~~~o Ttf thien n.l' di chi 11 thu nhan, nhat thi giai di tu than vi ban.
fr , L rtn r:::. -J=:; r--L-- rtn r:::. .t..t:. j;"' "rtn r:::. .t..t:. ,_.,_.. ,_.,_..
7'0_lLJIIJIP ' FlJE 0
r--L--
JE' JIIJIP§t:.~¥ 0
j;"'
~jt' JIIJIP§t:.'-!;z: 0
'-!;z:' Ky ban lo?n nhi m?t tri gia, phu h1. Ky sd h~u gia b?c, nhi ky sd
rm J5 tJg D! o D! , rm J5 tJg 1~ o b<;lC gia h~U, vi chi huu da.
t0 1=f *, ,
* o ~ 1=f *~ ~f5 o ~o ?!T :1t , 1& , 11u ;rr m* o
~z~~~re~*~~,:7t~~~ o ~~~~~,:7t
(U kj: D{li hQc)

~~* 0
~~~*~':7te~~ o ~e~~~,:7tiT~ Tac gia-tac philm
DQi hQc Ia m<?t trong 4 s6ch cd ban trong b<? W thll cua Nho gia,
{,' o ~XIT~'C.'~, :7t~~~ o ~X~~~~' :7t~3z~~o , von Ia m(>t thien trong Le ky (thien thQ 42), tlldng truyen do m6n do
~3z~01:Et~t0 o cua Khong Tu Ia Tang TU bien soqn. Den ddi Tong, Trinh Di (1033-1107)
t0 t~ , rm J5 ~o ~;z o ~o ~;z , rm J5 ~ ID1X o ~ ~ , rm J5, e,, IT va CHu Hi (1130-1200) tach thien nay ra lam thanh s6ch rieng cho nh¢p
o {}IT, o ~11~,
rmf6.§r1'~ rm!5*~ o *~, rmf6~~f5 vao bQ w thll. Nqi dung chu yeu cua s6ch duqc neu r6 C1 doqn trich
tren day (cOng Ia doqn dau cua s6ch fJQi hQC ), nhan mqnh vao tinh
o ~~~, rmf6*~IfZ- o
thong nh6t kh6ng the tach r6i giQa vi$c tu thdn va sv nghi$p tri quoc ,
~*~~~~~A,•~w~e.§rm:$:o~:$:Rrm* blnh thien hQ .
~~'~* o ~m~~-,rm~m•~~'*Z1'f~ o
372
TRAN VAN CHANH TOAN THU'TI,I HQC CHa HAN 373

T(/ NGO
D!CHNGHlA
eDqi h(Jc *~: Trinh Huy~n trong "L~ ky m1:1c h.Jc" giai Ia Dqo dqi h(Jc
"hQc r()ng" (bac hQc) eTqi 1£: cot d (ph6 tlr) eMinh due S)31,~: Ml;lC dich CUa Sf:{ h{Jc rfmg cot liun sang cdi D{tc sdng CUa minh, cot
due sang, Trinh Huy~n giai la "chi due" due tinh b~m sinh tot khiin cho nglli!i ta fT! dJi mfli, cot khiin cho nglli!i ta dilng b ch8 chi thi?n.
d~p nha't cua con nguoi khi moi sinh ra eT!ziin ~: cac nha chu Biet ch8 phdi ditng thi sau mdi c6 chi hu6ng xdc dfnh dur;c. C6 chi
giai ph§n IOn d~u cho chu n§y nen viet la fi (Uin), dung nhu hu6ng xac djnh r8i sau mdi tfnh tam. Tinh tam r8i sau tinh tinh mdi
d()ng tU voi nghia "lam cho moi, d6i moi" eLtf If,: lo nghi, nghi dur;c an hoa. Tinh tlnh an hOa r8i sau mdi suy nghf chin chiin. Suy nghf
ng<?i eNhi hqu m.ft§: xem Ngil phdp Ci duoi eBiin mqt **: goc chin chiin r8i sau mdi il{zt dU{Jc chi thi?n. V(lt gi cilng c6 goc ng9n, vi?c
ngQn ·Chung thiiy *~Hil: d§ u cuoi eTrj IE!: tri, cai tri, quan ly' gi cilng c6 dtiu cu6i. Biit dur;c eM truoc, eM sau cua sf:( v(lt, thi tiin
yen eTi '/ff: cha'n chinh, chinh don eTri ky tri i!z;!t~O: gay nen gAn din mftC dich cua Sf:{ h()c v(ly.
cai Iuong tri cua mlnh ("tri" la gay nen, dua toi) eCtich vqt f.$~ : Thm xua ke muon lam sang cai due sang cua minh trong thien h{J,
tn1 bo (sJ! che lap cua) vat due. thi tru{Jc het phdi tri dur;c nu{Jc minh. Muon tri dur;c nu{Jc minh, thi
truoc het phdi chlnh don dur;c nha minh. Muon chlnh don dur;c nha
NGO PHA.P minh, thi tru(Jc het phdi tu si:ta than minh. Mufin tu si:ta than minh, thi
CD ~ ~ 1,~ (minh minh due): chu S)j d§u dung nhu d()ng tu tru{Jc het phdi lam cho tam minh dur;c ngay chinh. Mu6n lam cho tam
theo phep sii' d()ng, nghia la "lam cho sang". Cac chu minh dur;c ngay chinh, thi tru{Jc hit phdi lam cho y dur;c chan th(lt.
IE (chinh)(= lam cho ngay chinh), IDiX (thanh)(= lam cho trd nen Muon cho y thanh th(lt, thl tru{Jc hit phdi dua Sf:{ hiiu biit cua minh din
thanh thJ!c) cung c6 each dung tlfong tJ!. Cf:{C d9. Dua Sf:{ hiiu biet din Cf:{C d9, La cot (J eM trit bo Sf:{ che lfip cua
@ m.f t§ (nhi h~u): r6i sau moi (lien tu, cung viet la m.ff& ): v(lt dflC.
~Dltm.ft§~~ (Tri chi nhi hqu huu dinh). Trit bo sf:( che Lap cua v(lt dflc, r8i sau mdi dua sf:( hiiu biet minh din
cf:(c d¢. Sf:( hiiu biet minh c6 de'n cf:(c d¢, r8i sau y minh mdi thanh th(lt.
® PJ.¥.!n (m chf u): cho den (lien tu): Ei :7(-=f .L-~¥.1J~ffl:A (Tt!
thien tii' di chili thu nhan). Y c6 thanh th(lt, r8i sau tam minh mdi ngay chinh. Tam c6 ngay chinh,
® ~~ (nha't th!): thay, ta't ca. lila d:~tng viet kep cua -, dung r8i sau than mdi tu si:ta. Than c6 tu si:ta, r8i sau nha mdi chlnh don. NhQ
nhuph6 tu. c6 chlnh don, r8i sau nu{Jc mdi yen trj. Nu{Jc c6 yen trf, r8i sau thien h{J

:e;:* (phil hi): kh6ng c6 di~u d6 v?y. ~ (phu) la ph6 tu mdi thai blnh.
®
phu dinh;* (hi) la tr<! tu bi~u thi kh~ng dinh.
® *Z. :fir tQ, (vj chi hii'u da): chua h~ c6 di~u d6 v?y. Trong
Tit thien ti:t cho den ke thui!ng dan, tfit cd dJu phdi Iffy sf:( tu than lam
goc. Goc dii lor;m rna ng9n lr;zi yen trf, thi khong thi c6 dur;c. Con ch8
phdi dung sue nhiJu rna lr;zi dung it, eM phdi dung sue it rna lr;zi dung
cau phu dinh, z (chi) lam tan ngu ciia d()ng tu :fir (huu) d?t tntoc
nhiJu, thi chua hJ c6 sf:( d6 v(ly.
d()ng tU (thay vl n6i: *~Z-t:Q.).
TVC. djch
375
374 TRAN VAN CHANH roAN THli n,l HQC CH(/ HAN

TRUNG DUNG $ • Tac gia-tac philm


Trung dung ban dau Ia m¢t thien trong sach u~ ky (thien thu 31). sou
dllQc Trinh Diva Chu Hi tach rieng ra cho nhQp vao b¢ W thll, n¢i dung
chu yeu trlnh bay thuyet tinh thi$n cua con nglldi va thuyet trung
15 dung 'kh6ng thai qua kh6ng bat c¢p' trong suy nghi, hanh d¢ng . Doqn
trich tren day Ia doQn dau trong sach Trung dung, ban ve le trung h6a,
tl~~ $I* cot tuy CUO dQO trung dung.

*$Z~tt,$ttZ~m,~mz~~om~~,~
DJ ~.w §l( ~ ~ ; or liM£ , ~F m~ o TU NGO
.Thien m~nh 7($: cai troi phu cho nguoi .Suiit $: noi thea
~~~~~m~~~~~,~-~~~~M,~~~
.Tu du ~Ji~ : giay phut, choc hit .Giui M: d~ phong, phong bi,
~~ ' ~~Ji~1~ ' ~51:~~·1~~1;7~ 0
de chung .Dd ~: tr6ng thay .Khiing elf- ~'1'1 : lo s<;i, s<;i s~t
W~~~z*g'~Z$ogffi~$W,~Z~ o ~
.Trzing tiet t:p~IJ : phu h<;ip tie't d<).
~~,*~Z**~;~~~'*TZ~m~ o
¥!{ $ fD , *j:ill f:lz: ~ , ~ ~ M~ o
NGO PHAP
CD z~ (chi vi): gQi d6 Ut, gQi la. Day la ct,~m tu quen dung,
PHIENAM m9t hlnh thuc dao d;;ti tu tan ngu z
(chi) ra phia truoc d<)ng tU'
~ (vi): 7($Z~'I'1 (Thien m~nh chi vj tinh), thay vl
Trungdung

Thien m~nh chi vt Tinh, suat tinh chi vt D;;to, tu d;;to chi vt
..
n6i: 7($~ Z'l1-
® -ill.~ -ill, (da gia ...da) dung trong mQt ke't cau dinh nghia
(chiT ~ bi~u thi stf dlnh don d~ neu ra a do;;tn sau), dich
Giao. D;;to da gia, bat kha tu du Iy da; kha Iy, phi D;;to da.
Tht co quan ttl' gioi th?n h6 ky so bat d6, khung Ct,J h6 ky sa
"la .. .v?y": t:p~~ ' 7CTZ. **-ill. (Trung dii gia, thien h;;t chi
d;;ti banda).
bat van, m;;tc hi~n h6 §n, m;;tc hi~n h6 vi, co quan ttl' th?n ky d<)c ® Sf (h6): (a) gioi tu chi noi chon, dung nhu jj~ (u), dich la
da.
"a ch6": ·i~.sf~pJT/f§~ (Th?n h6 ky sa bat d6).
Hi n<? ai l;;tc chi v! pha t, v! chi Trung; pha t nhi giai tn1ng tie't, (b) gioi tu dung trong ke't cau so sanh, cling dung
vi chi Hoa. Trung da gia, thien dia chi d;;ti ban da; Hoa da gia, nhu'~ (u'), dich la"hon, bang": ~~.5f~(M;;tc hi~n h6 §n).
thien h;;t chi d;;tt d;;to da. Tri Trung Hoa, thien dia vi yen, v;;tn v?t
dt,~c yen.
D!CH NGH[A
(U kj: Trung dung) Trung dung
Cdi triJi phu cho g9i La Tinh, noi theo tinh g9i La Dc;zo; tu sila
376 TRAN VAN CHANH roAN THV n,l HQC CHU HAN 377

cho htJp D{;w g9i la Gido. Dr;w, la cdi khong phut nao c6 thi ri'Ji, ~ $ ' ~ fPJ ~0 ? .JJ .1.1-!J
c6 thi"ri'Ji dutJc la kh6ng phdi Dc;w. ttB : ~ ~f:B§gz, m~~ ?F ~z~, ~ottfPJ ' lLffii
** , , m fPJ
o

Cho nen, ngui'Ji quan til ran de th(jn tr9ng gifl dt;w C! nhilng luc mm/J\t§~ .n o
kh6ng ai tr6ng thay, stJ s~t ri'Ji khoi dr;w C; nhilng luc kh6ng ai ~ ~b ~o ? .J
nghe. Kh6ng gz hi~n ro bl'ing ch6 a'n gia'u, kh6ng gz ro rang bl'ing ~~$·em·%~rm~·~a: ~~3f--r~zm
sf! vifc nho nhijt, cho nen ngui'Ji quan til phdi th(jn tr9ng khi C! m9t .!! 0

minh.
ra: ~ ~•3f-?~ ~ ~Jt~t!1'.JJ o
Mitng gi(jn bu6n vui luc chua phdt ra, g9i la Trung; phdt ra B : ~ ~ ~ ~ ' ~ ~~ ~~ mt ' 7fi ~ 1i. ~A , 11! r ~ t A
diu trung tilt, g9i la Hoa. Trung, la go'c Mn cua thien dja; Hoa
, 1~ 3f- ?JT , oo, 3f- • ~ , ~'* rm &* .n o

~ r D~ ~ U_i B : 1r ~ W. ~b tJ1
la ch6 dr;lt dt;zo cua thien ht;z.
J o
Dt;zt de'n cdnh gioi Trung va Hoa thz m9i v(jt trong tri'Ji da't diu
CJ dung ngoi thri, muon V(jt trong tri'Ji da't diu dutJC sinh soi na_'y
nC!. PHIENAM
Cac ngon ky chi
TVC. djch
Ttl' Lo, Tang Tich, Nhiem Huu, C6ng Tay Hoa th! tQa. Ttl'
viet: "DI ng6 nhat nh~t tntdng h6 nhi, v6 ng6 di da. Cu' tac viet:
WAN~D~&
. uOO PC "Bat ng6 tri da". Nhu ho~c tri nhi, tac ha di tai?".
Ttl' LQ sua't nhi nhi dai viet: "Thien th~ng chi quae, nhiep h6
16 d~i quae chi gian, gia chi di su' lU, nhan chi di co c~n, Do da vi
chi, ti c~p tam nien, kha sll' huu dong, tha tri phuong da".
.,<;z=-1=1-::::f::" S6-.'E.Ji Phu s.fn chi. "Cftu, nhi ha nhu?" .
tl l=l ~ 1~\ 6fffi PC
Dai viet: "Phuong h.;iC that th~p nhu' ngu h,IC th~p, Cftu da vi
r~·W~·~~·0~-ff~·rB:~~~-B
chi, t! c~p tam nien, kha sll' tuc dan. Nhu ky le nh~c, di si quan
:ff3f-m'' Bl~t)t!1 o ~~!JB: "/G~~Dt!1" o ~O~~Dm''
~lj fPJ J--j ~ ? .!! 0
ttl'".
- Xich, nhi ha nhu?
r~~$m'rmttB : ~ f*z~ , ~3f-:*:~zr~5 , noz Dai viet: "Phi viet nang chi, nguy~n hQc yen. Ton mieu chi
~~~·~z~M•·~t!1mz·tt&-~·~~~oo slf, nhu' hoi d6ng, do an chuang phil, nguy~n vi ti~u tu'ong yen".
, Jl ~D :1J 1:!1 .n
*,
o
- Di~m, nhi ha nhu?
~roi§z o ~ m'fPJ~o? .!! o
C6 sat hi, khanh nhi; xa sat nhi tac, dai viet: "D! h6 tam ttl' gia
ttB : ~ :JJ~-t+~oli.~+ , *t11mz , .tt&- ~ , chi so~n".
~1~JE~ o ~oJt:tl~, J--jf~~r .JJ o
378 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,l HQC CH(/ HAN 379

Til' viet: "Ha thu'ong h6? Di~c ca.c ngon ky chi da!". nhac eSi' {~: a(jieXichiffi: ten cua Cong Tay Hoa eTong mie'u chi
Viet: "M9 xu an gia, xu an · ph'-:Jc ky th~mh, quan gia ngii Il:lc s~l *~z ~: vi~c te tt! eH{)i d6ng fr[P] : vi~c h9i hQp d€' ket
nhan, a6ng tlr I'-:JC tha't nhan, d'-:JC h6 Nghi, phong h6 Vii Vu, vinh lien minh cua cac nu'dc chu' hftu va cung nhau vao tri~u kien
nhi quy". thien tlr eDoan chlidllg phil ftiffi~ffi: "doan" Ia ao 1~, "chu'ong
Phu til' vi nhien than viet: "Ngo dii' Di€'m da ". phil" la n6n I~ .Tiiu tzldng ;J\;f§: quan ph1,1 giup vi~c te 1~ (tu'ong
(Lu4n ngil: Tie n tielz) au'ong vdi ngu'ai di~u khi€'n nghi I~ ngay nay)eDiim ~li: ten cua
Tang Tich eHi :ffi": ngu'ng l<;ti giii'a chung (chu giai cua Chu
Tac gid-tac philm Hi)eKhanh ~: tieng bo dan xuong (tli tu'Qng thanh), c6 thuyet
Lu¢n ngCI Ia m(>t sach trong b(> W thll cua Nho gia. dll<;ic trinh bay cho la tieng con vang khi dut khuc nh<;tc eSo{ln il: each nghi,
dlldi dQng"ngO ll,Jc' . kh6ng theo m(>t thO tl) 16-gfch nh6t d!nh. do m6n
n9i dung eM{} ~: dung nhu' ~ (m9 ), "m9 xu an" la cuoi mua
d$ cua Khong TU ghi chep IQi nhOng IC:Ii dQy va vi$c lam cua Khong TU.
vdi n(>i dung boo quat tll tlldng cua Nho gia ve mQi llnh vl)c: triet hQC, xuan .Qzuin gia }ff~: ngu'ai thanh nien da qua 1~ d9i n6n (bi€'u
chfnh tr!. van hQc. giao dl,Jc ... Sach dll<;Jc d!nh hinh vao khoang dau thdi thi tu6i truang thanh)eNghi {JT: song Nghi, b~t ngu6n a phia
Chien quoc (480-221 trudc CN). gom 20 thien. Bai tren day trfch a thien dong b~c huy~n Trau tinh Son Dong ngay nay .Vii Vu -~:ten
'Tien tien' (thien thO 11). chllc:Jng 26. ghi IQi CUQC doi thoQi ve ly tlldng.
m<)t cai dan cao a€ te trai du mu'a thai xu'a, thai d6 n~m ben ba
chi hlldng giOa thay tro Khong TLI.
song Nghi a phia nam thanh cua kinh do nude Lo.
TU NGU
eTz~ L{), Tang Tich, Nhi~m Hilu, Cong Tiiy Hoa -T~~' tit~,
$}~, 0 iZ§¥: d~u 1a ten nhii'ng hQc tro cua Kh6ng Ttr eDi
J;) :vl (gidi tu) eNhat nh4t - B: m9t ngay, each n6i khiem ton,
ham y tu6i tac chenh 1~ch chut it .vo ngo di dii ffl:1§-J;)-lli, : chii'
t~ dung nhu B (di) nghia 1a "thoi, dung, go b6" • Czt Ji5: 1uc
blnh thu'ang .Suiit nhi $m: v<)i va, VQi vang, b<)p ch<)p .Thien
th{ing chi quoc -=f*Z.~: nude c6 ngan co xe ("tMng" la c6
xe) eNizie'p t1: bi buc bach, bi ep .Gia chi 1JDZ: them vao a6,
Kh6.ng Til Til L9 Nhdm Hilu
l<;ti them • Szt lil §ffi1J.&: quan d9i thai xu'a 500 ngu'ai Ia m9t Iii',
NGUPHAP
2500 ngu'ai Ia mQt su', nen "su' lii'" dung a€ gQi chung quan d<)i,
CD ::f~~Dill (ba't ngo tri da): ~(ngo) la d<;ti tu tan ngii' a~t
ho~c chi vi~c chien tranh eTj c4p .tt&: xem Ngil phdp a du'di
trudc d<)ng tU ~D (tri) trong diu phu dinh, khong viet: ::f~D~-lli.­
eDii.ng ~: dung ciim thi~n chien ePhlidng 1J: phep tac, d<;to ly
@ ~D ~ (nhu hoi)c): neu, neu nhu' (lien tu bi€'u thi gia thiet).
eSa·n Og§: cu'ai mim eL~ nh{lct!~ : nghi 1~ va am nh<;tc, 1~
® fOJ tJ. (ha di) : lam gl, la'y gl.
380 TRAN VAN CHANH 381
TOAN THV nJ HQC CHCI HAN

® .l:t& (ti c~p): den, den khi, d<Ji den (dung nhu gidi ttl). Kh6ng Til n6i: "C6 sao dau? Ciing La ai nay to chi cua mznh ra
® faJ~O? (ha nhtf ?): (dinh lam) the nao? (c1,1m ttl quen dung rna thai". .
d~ hoi v~ y kien, each lam). (Tang Tich) thua: "Cuo'i mua xuan, y phf!-c mua xuan dii may
® ~0 (nhtf): ho?c la, hay la (lien ttl), dung nhu' ~ (ho?c): xong, nam sdu nguoi vita tu6i doi muoi v6'i sdu bdy dbng til (ddt
:1J/\-t+. ~Dli/\+(phu'ong l1,1c that th~p, nhlingfll~,Ic th~p). nhau) di tdm iJ Song Nghi r6i len hang mdt iJ dan Vii Vu, vita di
vita hdt r6i keo nhau vi nha ".
D/CH NGHlA MJi ngliifi noi chi minh Phu til bui ngui than: "Ta chia se v6'i EJiim vrJ_y".
Til U), Tang Tich, Nhdm Hflu va Cong Tay Hoa ngbi hdu. TVC. djch
Kh6ng Til n6i:" Cho ding ta c6 !On hon cdc anh chut it, nhwzg
chd c6 go b6 vdi ta (rna ngr;zi khong n6i). Luc bznh thuong cdc anh
M~NH TU :iL -1-
bdo: "Chdng ai bie't ta ". Ne'u c6 nguoi bie't cdc anh thz cdc anh lay
tai nang gz ra dung?".
TilL() b()p ch()p trd loi: "M()t nUde c6 ngan c6 xe, bj ep gifla 17
hai nUde !On, lr;zi them c6 nr;zn chien tranh, nhan d6 dan chung d6i ~A:fi-~-~ :ii:r
kh6; Do toi rna cai trj nUde O:y thz den ba nam, c6 thi khie'n cho ~ A:fi -~-~fffi~'f[13 , ;!t~AI:B ~IJ£,~~~rm1&
dan chung dung cdm rna lr;ti bie't dr;zo ly nfla ". ~o;!t~~ffiW~~13·~~~illo;!t~~;!t~B: r
Phu til (nghe xong) mlm cuoi. R6i lr;zi hoi: "Cdu, con anh thz ~AtB ~IJ£,~~~rm1&~ o r~,;!tW~~13 , 31i~~m o
the' nao?".
rm*W:fiE13*·~~~~AZffiZ~Jo~€·~~
EJdp: "M()t nUde vuong sdu, bdy chf!-c d(lm ho(lc nam sdu chf!-c
~AZffiZ·~~~gW~~:f3o$Z~~$~Z~13
d(lm, Cdu toi cai trj nUde ay thz den ba nam c6 thi khien cho dan
·Z;!t~:~g,xarmz~o~;!tm•gzmmo;!t
chung dur;c no du. Con vi Ll nhr;zc thz phdi dr;i brJ_c quan til".
- Xich, con anh thz the' nao?
~ mw , ~ ;!t ~ 8 : r ~ A 13 , fiff ffP ~ rm *~ ~ ~ ~ £11t ,
EJdp: "Khong n6i La dii lam dur;c, rna chl mong h9c trJ_p. Trang
! JoW;!t~~;!t~Armffi~~~~offiJ~A*Z~ill
vi~c ti tl! iJ ton mie'u, hay trong h()i nghj cua cdc chu hdu, XiCh toi
, 15i!! 15iJ!ijtj}* , ~;!t~~ o rn ~rfiZ , ~IJAZfiff 1-:f>J(
m(lc do Ll, d()i mii Ll, mong lam m()t vien quan nho phf!- giup vi~c ~~f~J~13 , ;!t~~~~m , rm~t~hri13 , ~m* o
ttll".
- EJiim, con anh thz the' nao? PHIENAM
Dang ga'y dan sdt ngdt quiing, (Tang Tich) bo dan xuong, keu T~ nhan huu nha't the nha't thiep nhi xu tha't gia, ky luang
keng m()t tieng rbi dang drJ_y, ddp: "Chi cua toi khdc vdi cdch nghT nhan xua't rae ta't yem tuu nhi,IC nhi h~u phan. Ky the va'n sd du
cua ba anh d6 ". ifm thlfc gia, t~n phil quy da. Ky the d.o ky thiep viet: "Lu'cJng
383
382 TIV\N VAN CHANH TOAN THV T\,1 HOC CHCI HAN

nhan XUat, tac tat yem tltU nhl,IC nhi h~U phan, van ky dfi' ~m thl,l'c .Hiin giii ~Jiff : nguoi vinh hi<in, nguoi sang trQng .Gitin Hra, : do
gia, t~n phu quy da, nhi v! thuong hfi'u hi<in gia lai, ng6 tuong xem, dom xem, · rlnh xem .Chi z:
di (d<)ngtli) .Tiio!i-: sang
gian lu'ong nhan chi so chi da ". sam (dung nhu' !f.) Thi nil!: di xieu, di ngo~o, di tat (dung nhu' di
Tao khoi, thi tong lu'ong nh an chi so chi, bien quoc trung, v6 ~)•Quoc m: day chi thanh eTot ¥: cuoi cling, sau cling
dfi' l~p dam gia . Tot chi dong quach phi~n gian chi te gia, khat .Quach'~: tuong xay quanh thanh, thanh ngoai Phiin :1:1: ph§n
ky du'; bat tuc, hl,l'u co nhi chi tha, thll' ky vi yem tuc chi d<;J.O da. m<), m6 rna .Khat .Z: xin an • Tha{-tP,: noi khac (d<;J.i tu chi
Ky the quy, cao ky thiep viet: "Luong nhan gia, so ngu'ong VQng thi) .NgztiJng VQng {fP~: tr6ng nho .Chung than *&~: suot
nhi chung than da, kim nhu'Qc thll'!" doi .San ~W: che trach, k<i xau eTrung dinhJi=l)}I: trong san,
Dfi' ky thiep san ky luong nhan, nhi tu'ong khap u' trung dlnh. gifi'a san (truac th€m nha) eThi thi ni!!ni!!: han ho eKieu ~: kieu
Nhi luong nhan v! chi tri da, thi thi tong ngo<;J.i lai, kieu ky the cang, len m(lt .Cd ~: xem Nga phap o duai .Hi :ffi": it.
thiep. Do quan tll' quan chi, tac nhan chi so dT du phu quy l<;1i d<:tt 11t -f ...
gia, ky the thiep bat tu da, nhi bat tu'ong khap gia, co hi hi.
(Mq.nh Til: Ly Lau hq.) Q
Tac giii-tac pha·m
Mqnh Tu Ia m(>t sach trong b¢ W thll. ghi chep hQc thuyet. ly lu(ln
cua M<;mh TU (ten th(lt Ia Kha. 372-289 trllCJc CN). m(>t dqi Nho gia c6
tam anh hlldng chi dung sou Kh6ng Tu. qua nhieu CUQC tranh lu(ln cua
( Mc,mh Til
6ng voi vua chua va m(>t s6 tri thuc dllcmg thai. Mqnh TU chu trueing
thuyet tinh thi$n. de xuong nhan nghia. phon d6i th6i vv l<;ii va chien NGU PHAP
tranh xdm lll<;ic. de coo tinh than dan chu (qua cau n6i: dan Ia quy CD ;f§ (ttiong): cling nhau (ph6 tu): t§~lr (Tztdng khap).
nhat. rai den qu6c gia. con vua thl nh~). Ve phlleing di$n van chlleing.
® :E!lt (nhtiqc thil'): nhu the (cl,lm tu quen dung).
c6 le Mqnh Tu Ia sach c6 gia tr! nhat trong b¢ W thll. voi lc5i van hung
han. tham thiet. dung nhieu thi dv de hieu ma thu vj. ly lu(ln ch¢t eM. ® ~ (co): co h6, h§u nhu': ~:ffi-*! (Cdhi hi!).
danh thep. Sach gam 7 thien (moi thien deu chia lam thll<;ing. hQ). den
ddi Tong dll<;lc Chu Hi chu giai va xep vao b¢ W thll cua Nho gia. Bai
D!CH NGHlA
tren day trich Ci doqn cu6i thien 'Ly Lou hq'. chlleing thO 33. Ia m¢t Nguai mtC!c T~ c6 ke c6 rnqt vf! cd rnqt vf! Le rna cung iJ rnqt
chuy$n ngv ng6n thdm tram sou sac. phe phon con dlldng tien than
kh6ng biet tv trQng ma day eve nhvc cua nglldi to d ddi.
nha, nguai ch6ng di ra ngoai thi tll't say no ruf!u thjt r6i moi v~.
Vf! cd hoi ch6ng cung voi nhTlng nguai nao an uo'ng thi n6i ding
TU NGU he't thdy La nhTlng nguai phu quy cd.Nguai Vf! cd dern Long ngiJ rna
.Ti nhan "/ff A : ngu'oi nu'ac T~ eThie'p ~: VQ le, thiep bdo rieng voi vr; Le rdng: "Ch6ng ta di ra ngoai, thi ta't say no
eLlidng nhan NA : tU ngu'oi phl,l nfi' gQi ch6ng .Yem ~: no ne
384 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,f HOC CHO' HAN 385

ntc;u thit r6i mai v~. hoi cilng vai nh11ng nguoi niw an uong tht PHLENAM
n6i r!ing he't thdy la nh11ng nguoi phu quy, ma chila titng c6 ke Quan tii' kha khi di ky phu'dng
hiin gid nao lt;~i cht7i, ta sdp sita di dam ch6ng ta di nh11ng dau ". Tfch gia huu quy sinh ngu' u' Trinh Tu San; Tu San su hi~u
Nguoi vc; cd tro dgy sam, di quanh thea hut nguoi ch6ng di nhan sue chi trl. Hi~u nhan phanh chi, phan m~nh vie't: IIThuy xa
nh11ng dau, tht khdp trong nude kh6ng nguoi nao cilng dang n6i chi ngu nguyen, thi€u rae du'cJng du'cJng yen, du nhien nhi th~ 11 •
chuy?n vai; cuo'i cung thay di ra me thanh ben dong chJ md nguoi Tu San vie't: IIDac ky sd tai, dac ky sd tai II .Hi~u nhan xua't viet:
ta cung te: xin lay d6 cung thita ma an, chdng du tht lt;~i dodi ma IIThl,lc vi Tu San trf? Du' ky phanh nhi thlfc chi, vie't: dac ky sd
di ra nt7i khdc, ay cdi dt;~o say no chan du cua anh ch6ng nhu the' tai, dac ky sd tai II, c6 quan tu kha khi di ky phu'cJng, nan v6ng di
day. phi ky d~o.
Nguoi vc; cd v~ bdo nguoi vc; le r!ing: "Ch6ng ta ay,chung ta (Mqnh Tz?: Vqn Chlidng thli(fng)
con phdi trong nho vao suo't doi, ma nay nhu the' con nguong
v9ng nJi gi ! ". R6i cung vai nguoi vc; le odn mla nguoi ch6ng, Tac giii-tac phllm
Bdi nay trich trong thien ' Vqn Chllong thllc;:Jng", chuang 2 sach Mqnh
cung kh6c vai nhau o trong san. Ma nguoi ch6ng chila bie't r!ing
Tu. doqn doi thoqi gilJa Mqnh TLi vC:ii Vqn Chuang. 6ng neu thi dl,l cau
Sf! mtnh dii bt;~i fQ ra, COn han h(J tf! ngoai di VQO kieu cang VOi hai chuyE;ln TLi San de chung minh: nglloi quon tl1 d6i luc cOng de b! ICia
vc;. doi neu ke ICia doi n6i nghe hc;:Jp ly va hc;:Jp vdi dQO cua he;>; kh6ng the
Ca nhu nguoi quan til xem ra thi nh11ng nguoi di cdu phu quy doi he;> m(>t each trai le .

lc;i dt;~t kia ma vc; cd vc; be nguoi ay lt;~i chdng xa'u h6 ma chdng
kh6c l6c vai nhau ay, ngo hdu ding it ldm vgy. TU NGO
NGUYEN HOU TIEN & NGUYEN DON PH[/C djch •Quy ~~: t~ng bie'u .Trinh Ta San ~-T ~: tile Ton C6ng
Ki€u, tu'ong gioi cua nu'oc Trinh eHi?u nhlin tx A: vien quan
m nho phl;l tnich v€ ao dla ePhiin m?nh )X$: trd v€ bao cao (sau
18 khi da lam xong vi~c) eNgil ngil [¥]!¥1 : m~t moi 10 do eDztdng
"' dudng ~$ ~$: clfa qu~y, tu tu quay du6i .Du nhien nhi
~ -T OJ~ J_j ;It :1J ~ -T th?fi5<: ~ ffij WI: tlf dac ma di xa ma't (Chu Hi ) eThZJc lJt: ai ( d~i
~~~-~~~~-T~:-T~~ttAmZ~ottA~ tu nghi va'n) eDzt ~: t6i, ta (d<;ti tu nhan xung ng6i thu nha't) eKhi
~: lUa d6i .Phttdng )J: d<;to ly, di€u h<;1p le • Vi)ng ~: lUa d6i.
z , JX $a : u- ~5% z !¥l !¥l ~ , 0- ~IJ~$~$~ , 111<:~rmwr
.n o .:r ~a : u- :r~Jt?!T~ , :r~Jt?!T~ .n o txA ce a : u- lJt NG0PHAP
~.:r~~?~~~rm~z,a:mJtM~,m~M~.n CD ~ (u): cho (gioi tu dung d€ neu a6i tu<;1ng thl;l
0i!Jj(: ~ -T OJ~,[:}~ :1J ' fl ~ J_j ~~;It~ 0 nh~n):~~~~, ~~~~-T~ (Quy sinh ngu'ztTrinh Tu San).
386 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,1 HQC CHU HAN 387

® :tff.Z.?-IQ (sue chi trl): diu nfiy hi€u ngfim da tinh lu<;jc gidi LIET TlJ ~0 T
tu tl~ (u) trudt b6 ngu chi noi ch6n ~ili (trl). Le ra phai viet:
:tff.Z. :fj~ ~ili (Sue chi u trl).
19
® ~(yen): trQ tU lam ngu VI cho m9t s6 hlnh dung tli:
!¥! !¥!~ (ngu nguyen), $$1% (Duong duongyen). ~:L}~LIJ ~lj-J-
@ ~ (thi~u): ch6c sau, trong giay hit, thuong dung nhu ph6
tu ket h<;1p vdi ~lj (t~c) thanh ~~lj (thiiu tile: m9t hit sau thl...).
,
*fr z.· I~=
i~ ~ ~
tlJ • :IJ -t a 1f. • ~ 11J · *1:E ~HI Z. 1¥1
~ ~
r%3
t o t w 0 tJ , if- £L 11 + , llii wrm 5 o w f~
® ~ (nhitn): cling la trQ tu lam ngu vi cho hlnh dung tli, t~o
thanh ph6 tu lam tr~ng ngu:{l5z:~ lffiWI (Du nhien nhi th~ ).
~tz~ • t±LA.Z~-liL • ~:i:rm~EI : ~W?P:.:1J4-~u-
' t~ Jm Jt 1¥1 ' 31 :fj~ ¥1i ~ ' OJ-¥ ? .n ° ~~if§ gf 0

® j;J (di): gidi tu chi phuong ti~n cua d9ng tac, hanh vi, c6
th€ dich la "bang": PJW\1-.JA:1J (Kha khi di ky phuong).
;!t~~~ • El : u-
t)~Z.:tJ · ~/f§g:t~~:XZ.Ji · ~o
*ff·I~W?£L~~±~?.no~EI: u-~~m~z
ffi , ~±z~t .n o ~~rt%1irr:tfitl- =:K , op~~t~ , 1t
D!CHNGHlA
Ngitifi qulin tit co thi do'i hl) bling slj lu1u lj
g~n~ mwzffi o f¢l3A*±~az~~~3i::'JS, ~a~lEJUi

Ngay xua, c6 ngu(Ji bilu 6ng Trjnh Ttl: Sdn m9t con ca so'ng. Ttl:
EIJJz o ~~~~p , ~a-~~ o

~e±IW~~rm~zEI: u-~*·~Z./f.!UH~~
Sdn sai ngu(Ji coi ao dia nuoi con ca i'J ao. Nguoi coi ao dia ni{u
:tJ, ~:if§g~wz-~, ;!t~o±~io:r? .no ~tw~0:ff
con ca an r6i tri'J vi trinh lg.i rdng: "Luc ddu vita thd n6 ra thi n6
CO Ve f(J d(J, giay fat thi no qudy duoi, rbi f/! ddc ma bO'i Vf:tt di z ,
,I@, a : n- ?P: {" ~ ~ :If OJ 1~ • ~:If 15 Mii ~ ~~ -r- ' 1X ~~
xa". Ttl: Sdn n6i: "N6 duc;c i'J dung ch6 cua n6 day, n6 duc;c i'J ~·~rff~;::fX~~·~X~-J-;-J-X~r·-1-X
dung ch6 cua n6 da'y''. Nguoi coi ao dia di ra n6i (v6'i ngu(Ji ~ r% ; -r--r-:r* w
t% , ~~II m · rm /f1JD±1W , 1o:r J!t rm :If 4-?
.n 0 ,{'"i]T rth ~0 !:13 4Bf I ' I 1m; 0
.....J tttl E3 :s<:...
khac): "Ai bdo Ttl: Sdn Ia tri ?Conca toi dii na'u an ma't, the' ma II\\ Y..A )}g-..

6ng ay cung n6i: N6 dw;c i'J dung ch6 cua n6 day, n6 duc;c i'J dung
ch6 cua n6 day". Cho nen nguoi quan ttl: c6 thi !ita do'i h9 duc;c PHIENAM
bdng each hc;p le, chzl kh6 !ita gg.t bdng each trai v6'i dg.o ly cua Ngu cong di son
hQ. Thai Hang, Vuong Oc nhi son, phuong that bach ly, cao v~n
TVC. djch nh~n, ban t~i Ky Chau chi nam, Ha Duong chi b~c. B~c son Ngu
c6ng gia, nien tha cuu th~p, di~n son nhi cu. Trung son b~c chi
, ?
uk, xuat nh~p chi vu da, t1,1 that nhi mu'u, viet: "Ng6 du nhu tat
BACH GIA CHV TlJ
h.fc blnh hi€m chi thong Dl.f nam, d~t u Han am, kha h6?".T~p
Ef*ffir
388 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,1 HQC CHU HAN 389

nhien tuong hua. (Trung Qu6c) eNhljn f1]: nh?n (don vi do chi~u dai b~ng 8 thu'oc
· Ky the hie'n nghi, vie't: "DI quan chi lt;(c, ding bat nang t6n doi Chu, tu'ong duong 6,48m bay gio) .Kj Chiiu ~'lH: thuoc Son
Khoi Phii chi khau, Nhu Thai Hang, Vuong Oc ha, tha yen tri th6 Tay va Ha B~c ngay nay eHa Dudng iOJ !Wi: thu(jc tinh Ha Nam
th?ch?". T?p vie't: "D~u chu' B(jt Hai chi vi, An Th6 chi b~c". ngay nay eNgu cong ~0: ong gia ngu ngoc eThii _§_: xem Ngrl
To?i suat ttl' tOn ha dam gia tam phu, khau th?Ch kh§'n nhu'ong, phdp Ci du'oi eTritng 1~: kh6, kh6 vl eTiic ~: ngan trd • Vu ~: di
ky b6n v?n u' B(jt Hai chi vi. Lan nhan Kinh Thanh thj chi suong vong quanh, quanh co eD~I ~: chau Dt;I', thu(jc tinh Ha Nam
the huu di nam, thiiy san, khieu viing trq chi. Han thu djch tie't, ngay nay .Han ¥~: song Han (phat nguyen Ci tinh Thi~m Tay)
thiiy nhat phan yen. .Am ~: phia nam eT{lp nhien tlidng hua m
~ ;f§ §lf: mQi ngu'oi
Ha kht1c tri t§' u tie'u nhi chi chi vie't: "Th?m hi! Nhu chi bat nhao nhao len cung bi~u a6ng tlnh eHie'n nghi lk, ~: neu len
hu~! DI tan nien du lt;I'c, ding bat nang hiiy son chi nhat mao, ky moi ngo vt;(c eKhoi Phzl Jtt)(: m(jt ngQn nt1i nho Ci huy~n Trftn
nhu' th6 th?ch ha ?". B~c son Ngu cong tru'ong tuc vie't: "Nhu tam Lu'u, tinh Ha Nam eBi}t Hili m®: vung bi~n CJ phia dong tinh
chi c6, c6 bat kha tri~t, t~ng bat nhuqc suong the nhuqc tu! Ngii Ha B~c .in
thd ~±: tuc U Chau, thai xua thu(jc vung dong
tuy tii', huu tii' t6n yen; tii' ht;(u sinh ton, ton ht;(u sinh tu, tii' ht;(u b~c Trung Quoc .Phu ~: ngu'oi (dan ong) eKhln ~: khai kh§'n
huu ttl', tii' ht;(u huu ton; tutu ton ton, VO cung quy dii, nhi son bat .NhuiJng :1:1: oat .Cd lt: cai SQt .Ba·n ;g: cai ky eLiin nhan
gia tang, ha ho?n nhi bat blnh?". Ha kht1c tri t§'u vo di ling. r~ A: ngu'oi lang gi~ng .Kinh Thanh thi 5?-:t.IJ.X.E£:: hQ Kinh
(Li?t Ti't: Thang van) Thanh (hQ kep) .Sudng the m
~: ngu'oi V(/ goa eDi nam j!:!1S:
dua con trai sinh ra sau khi cha da che't .san dt: thay rang sua
Tac giii-tac phlm (mQc rang vinh vi~n) .Ha khuc iOJEIB: kht1c quanh song .Tri ta·u
Sach Li~t TL! con dllc;lc ton xung ld Xung hu chan kinh. tllcJng truyen ~SJl: ong gia khon ngoan eChl J.l:: ngan can eHu? ~: thong
do m(>t nglloi thu(>c phai dQo gia ld Li$t Ngl) Khau (430-349 trlloc CN)
minh, sang su6t eMao .::§: co cay eTuc ,~,: thCJ .c[{ ~: ngoan
SOQn. nhllng truyen thuyet nay con bj dqt nhieu nghi van. C6 le n6 ld
m(>t c6ng trinh cua t¢p the nhieu the h$. den doi Tan (the ky IV) dllc;lc co, co chap eTri?t 1frx: t§'y bo eNhu(Jc ~~: ye'u du6i eQuy [If: t?n,
TrllcJng Tram sllu t¢p vd chu giai. ban lllu truyen den nay gam 8 thien. he't eVo di c.l:).: xem Ngrl phdp CJ du'oi.
trinh bay tll tuang ElQo gia qua nhieu truyen thuyet. huyen thoQi. ngL,J
ng6n ... c6 y nghia hdm sue. te nhj. Bdi tren day ld mot ngL,J ng6n dqc
NG0PHAP
sac c6 tfnh than thoQi chep a thien 'Thong van'. ke chuy$n Ngu c6ng
doi nui. phon anh nghj ll)c kien cllong cua nglloi dan lao d(>ng thai co CD R (tha): g~n (ph6 tu), d?t truoc so tu d~ bi~u thi s6luqng
trong Vi$C COi tQO thien nhien, dong thai n6i len chan ly: neu CO du xap xi: 4 RfL+ (Nien thii cuu th? p ).
quyet tdm vd sl) kien tri thi kh6 khan ndo cung vuqt qua. ® 1lt/f' (tilng ba't): khong tung, chua tung (cl,lm tu quen
dung).
TUNGO
® ~o ... fiJI? (nhu'... ha?): lam sao du'(/c ... , lam the' nao au'(/.::,
eThai Hang, Vudng Oc *iT ' .£.~: hai nt1i Ci tinh Ha Nam
390 TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 391
TRAN VAN CHANH

lam gl... du<;Jc?: ~D:tJr, 3:.~fPJ? (Nhu Thai Hang, Vuong 6c bling dur;c nhu dua be ye'u duo'i cua ba goa pht:t kia! Du toi c6
ha?), Jt:~D±tifPJ? (Ky nhuth6 th<;1ch ha?) che't di, con toi vdn con if6; con lc;ti sinh ra chdu, chdu lc;ti sinh
@ !ME (tuy): du, du cho, cho du (lien tu) . con; con lc;ti c6 con, con cua n6 lc;ti c6 chdu; con con chdu chdu,
khong cung tf!.n; ma nui tht khong cao them, lo gt ma khong san
® cPJ (vo di): dung nhu 1M l-J, "khong co gl d~, khong con
each nao d~, khong th~" : cPJJ!! (Vo mung). phllng dur;c ?". Ct:t gia thong minh iJ khuc quanh song khong trd
fiJi dur;c.
TVC. djch
D!CHNGHiA
Ngu cong ddi mli m
Hai nui Thai Hcmg va VucJng Oc, chu vi r9ng bdy tram d(im, 20
cao v~m nhf!.n, von iJ tc;ti phia nam Ky Chau va phia bdc Ha
DucJng. C6 ong Ngu cong iJ nui phia bdc, tu6i dii gdn chin muai, t~1!J~1tJ 1iJr
nha iJ do'i di?n v6'i nui. Kho? Vl phia bdc nui bj cdn triJ, khi ra vao
m*z~a1!J,~~~~~ o ~m,m~~,~~~
diu phdi di vong, ong ben tf!.p hr;p nguiJi nha ban tinh: "Ta cung
~~ o Jt:~~~,~~~zom:t!J~~~zom*a:
cdc con co' sue san bling chuang ngc;ti di thong vai phia nam Dt!
r-f-1M~ *o -f-~~~~o~~'~&~~~tt'~~
Chau va phia nam song Hdn Thuy, c6 dur;c khong?". M9i nguiJi
lao nhao len cung d6ng y. *' _R§g1M1~~? .n
Vr; ong neu len mo'i ng(J Vf!C, n6i: "V6'i sue (gia) cua ong, chua
ti:tng san bling no?i cdi go nho Khoi Phu, tht lam gt dur;c nui Thai PHIENAM
Hang, VucJng Oc! Vd lc;ti da't, dd bie't do? vao dau?". MQi nguiJi xon Du'dng B6 phac cfiu
xao trd fiJi: "Qwing n6 ben biJ B9t Hdi va chiJ den phia bdc An Duong Chu chi d~ viet B6, y t6 y nhi xuat. Thien vG, giai t6
Th6 la xong". The' la Ngu cong ddn ba nguiJi qudy gdnh trong y, y truy y nhi phan. Ky diu bat tri, nghenh nhi ph~ chi. Duong
ddm con chdu, cung dt:tc dd, dao da't, dung ky, s9t vf!.n chuyin den B6 n(), tuong phac chi. Duong Chu viet: "Tll' v6 phac hi. Tll' di~c
ben biJ B9t Hdi. Dua con m6 coi cua ba goa pht:t gia dtnh h9 Kinh doth! da. Huang gia, sll' nhu diu b<;1ch nhi vang, hac nhi lai, khdi
Thanh, m6'i thay rang sila cilng chc;ty tung tang thea giup do h9. nang v6 quai tai ?"
Trdi qua cdc mua nang lc;tnh, m9t nam h9 mai vi nha m9t ldn. (Li~t Ti't: Thuytt phil)
C6 m9t Cf:l gia thong minh iJ ch8 khuc quanh song, cuiJi va Tac gia-tac philm
ngan cdn ong rling: "Ong thf!.t ch!lng thong minh! V6'i tu6i gia Bai ngl,l ngon tren doy trich trong thien 'Thuyet phu" sach Li~t TtJ,
sue ye'u nhu vf!.y, chua ti:tng nh6 dur;c m9t cay co iJ nui, tht sao ngl,l y khuyen ngLloi to nen canh tinh xet lqi loi cua mlnh trll<k khi trach

lam gt dur;c dong da't, dd the' kia!". Ngu cong tho dai, n6i: "Ddu nglloi khac.

6c cua ong thf!.t co chap, co' chap den kh6 ma tdy bo dur;c, chllng Tl) NGU
392
TRAN VAN CHANH TOAN THLI TV' HQC CHV HAN 393

eDlidng Bfl ~15 : em Duong Chu eDttdng Chu ~*: nguoi -~~~oo~~·~®~~·moo~~·~~®~m o
nuoc V~ thai Chien quoc, tlf la Tll' Cu, thu<)c phai D::to gia, la ·
~ot~m ~1-:J.~$: o
nguoi chu truong thuyet vj nga .:Y .;&: : m~c ao (neu dung nhu danh
*:
tu thl dQc la "y") eTo' to trang, trang eTruy *~: h,Ia tham, den
PHIENAM
eCtiu j{Jj: con ch6 ePh? P;k: sua •Huang gid rtJ1ft: lt1c truoc, lt1c
nay. Thien h~
NG0PHAP Thien h<;J. giai tri my chi vi my, tu' ac di. Giai tri thi~n chi vi
CD ~ (vo): dung, cho (ph6 tu phu djnh, bi€u thi du khien). thi~n, tu' bat thi~n di. Co huu v6 tuong sinh, nan di tuong thanh,
® ft (sii'): neu (lien tU bi€u thj gia thiet). tru'ong doan tu'ong hinh, cao h<;J. tu'ong khuynh, am thanh tu'ong
® _Rfjg (khdi nang): ha c6 th€, sao l::ti c6 th€ (ct,Im tll' quen hoa, ti~n h~u tu'ong tuy. Thi di thanh nhan xll' v6 vi chi slf, hanh
dung, bi€u thj phan van).
bat ng6n chi giao. V<;J.n v~t tac yen nhi bat tll', sinh nhi bat huu, vi
D!CHNGH[A
nhi bat thi, c6ng thanh nhi phat cu. Phil duy phat cu', thi di bat
Dudng Bo' danh cho
Em cua Duong Chu Ia Bo: mijc do trilng ra di. Tr&i mua, ciJi khu.
bo do trdng, mijc do den vl Con ch6 (trong nha) khong nhQ-n ra, Liio Ti't: Chudng 2)
d6n ma sua. Duong Bo' giQ_n, djnh ddnh. Duong Chu bdo: "Chu
ditng ddnh. Chu cung nhu the' thai. Luc nay, ne'u con ch6 cua chu
di mau trilng, v~ mau den, hd c6 thi khong Uly lam lfl sao?". Tac giii-tac philm
Lao Tu hay DQo due kinh cua Ldo TlJ (sinh ndm 570 trlloc CN) Ia
TVC. djch
sach triet ly kinh dien cua phdi 8QO gia Trung Quoc, c6 dja vj va anh
hLJCing tll<Jng tt) nhll Lu¢n nga ben Nho giao. Sach dll<;lc hlnh thOnh
LAOTU' ~-T trong thai Chien quoc. ban ve quy luqt v(ln d¢ng cua the gioi tt) nhien ,
neu len m¢t mau thuan va doi l(lp-thong nhat ian nhau trong hi$n
tht)c, phon doi st) ap bQc ve chinh trj, chu trll<Jng trd ve voi loi song
21
'thanh tTnh. v6 vi' nhll xd h¢i c¢ng san nguyen thuy. Den doi Duong ,
Lt,Jc f)Qc Minh moi dem sdch Lao Tu ra chu giai ve am nghTa; ban con
~* *T lllu truy€m den nay gem 81 chll<Jng, tong c¢ng khoang 5000 cha. c<J
*TW~~zm~·~~BoW~~zm~.~~~ ban viet bang vdn van . DoQn tren day trich Cl chll<Jng 2 sach Ldo Tl.t,
Ba~~-ffi~·-~ffi~.~~ffi~·~TffiM·~§ lu(ln ve le tll<Jng doi cua tot xau, thi$n de, hQu v6, kh6 de, dai ngan,
ffiW·~~ffi6a~U~A••mz•·fi~~Z~a trlloc sau .. . , xem nhll can ban triet ly cua 8Qo gia.
394 395
TRAN VAN CHANH TOAN THll n,l HQC CHU HAN

~~lit
ct;iy cong,cong lao hoan thanh ma minh khong ki cong. Chinh vi
minh khong ki cong, cho nen ( cong) m6'i khong ma't di.
1t.. PHAN NGQC djch

TRANG TU j{f -=f

22

~r:o -EB ~~ -+-+-- ~


,.-+.
'-9:: 7' " " * ~± J
~± J~ .ffi1
-++- * ~ ~ tA :t,g ~![], ~
) ~ ;'6\ J J!lt I) ;: i'?F- *
--'-? L.. 0 rn± ~ o
J 1--1
· r ~1 ~ -€8 w ~ ~"" ~
lim ''" i--Ll J!lt 11-i::. :tf
Liio Tii _L •

NGU PHAP '


El il3 ~~ J-1.1
7E "'"' * -~
.!1 ;$f~ C1
o ®. T - 1----l


li" ~ ::11::
T -fl-
-€8
,~~., '
+;
::;.<....
6:0 il3 -7 ~~
7\ '"' ;<__ * .
? .!1
o ~±
-+-+--

CD Wf (tu): thl (lien tu), dung nhu ~IJ (tac). -=t-1~ :1\t • 9:: ~0 :1\t /f ~0 Z ~ ? .11 o ~ -=t- EJ : r :1\t
-=f B : r
® B (di): r6i, v?y (trCJ tu cuoi cau, bi~u th! kh~ng ~-=t-·~/f~-=f~o-=f~~~-ll·-=t-z/f~~z~~~
d!nh): WTM-B (Tu ac di). JoH-=fB: r~m~*o-=fEJ:k!i:~~~~~·~
® ~ (yen): trCJ til lam ngu vi cho d()ng til: 11=~ ... (Tac B~~~z~~f\tof\t~z•___e-m.~~ o
yen ... ).
® ~Of... ~J;j (phil duy ... thj di... ): chinh vl...cho PHIEMAM
nen ... : ~U1f.9f}}@, ~J..-))f~ (Phlt duy phat cu', thj dlbat khti'). An tri ngti l:;tc
Trang Ttl' du Hu~ Ttl' du 11 h~w Iuong chi thu'cjng. Trang Ttl'
D!CHNGH[A vie't: "Du ngu' xuat du thung dung, Thi ngu' l<;tc da". Hu~ Ttl' vie't:
Thien h{l "Ttl' phi ngu', an tri ngu' chi l<;tc?". Trang Ttl' vie't: "Ttl' phi nga, an
Khi thien hc;~ d;u hilt cdi tot la to't thi d6 dii la cdi Xfi'U r6i. Khi tri nga bat tri ngu chi l<;tc?". Hu~ Ttl' vie't: "Nga phi ttl', co bat tri
thien hc;~ d;u hilt cdi thi~n la thi~n thi d6 dii la cai hd't thi~n r6i. ttl' hi. Ttl' co phi ngu' da, ttl' chi bat tri ngu' chi l<;tc toan hi". Trang
Cho nen cdi Hilu va cdi Vo sinh ra nhau, cdi kh6 va cdi dl Ttl' vie't: "Th1nh tuftn ky ban. Ttl' vie't: nhu an tri ngu' l<;tc van gia,
nghieng vao nhau, cdi dai va cdi ngdn giao tilp nhau, dm va ky di tri ng6 tri chi nhi van nga. Nga tri chi hao thu'cjng da".
thanh chuyin h6a cho nhau, cdi di tru(Jc va cdi di sau di theo (Trang Til: Thu thi'ty)
nhau. Chinh vi vt;iy ht;ic thdnh nhdn thi hanh cdi vi~c Vo vi, thf!c
hi~n vi~c dc;~y khong dung fiJi. Muon vt;it xud't hi~n ma minh khong Tac giii-tac phiim
n6i, chung sinh ra ma minh khong chilm lay, minh lam ma khong Sach Trang Tu dllc;IC coi Ia toe pham triet ly-van hQC xu6t sac nhat
cua ph6i DQo gia Trung Quoc. c6 d!a vi tllc:lng tlj nhll s6ch Mqnh TU
397
396 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl,l HQC CHCI HAN

ben Nho giao. Toe gia Ia Trang Chu (369-298 truce CN), phat trien tll va'n): *~0~, z~ ? (An tri ngl1 chi l<;tc?).
tllong cua Ldo Tlt, chu trllang xu6t the, kh6ng ham song, kh6ng gMt ® ~ (co): v6n, v6n cfi (ph6 tu).
chet, kh6ng vui buon, kh6ng dl.,mg tom cai tqo vi$c d<Ji, coi phai, trai ,
@ ~:f3 (van gia): cai gQi la (dung khi d~n chung mot cau
-=t-8 :!x* ~0 ~, ~~f3 ... (Ti'i vi~t: Nhu an tri ngl1l<;tc van
x6u, tot, sang, hen deu nhll nhau ... Sa c h gom 33 thien chia lam 7 thien
' N(>i thien ' , 15 thien ' Ngoqi thien' va 11 thien'TQp thien', trong d6 phon n6i):
' N(>i thien' c6 tfnh nhat trf coo han va dll<;Jc nhieu hQc gia coi nhll Ia • ?
gw ....
) .

phon chfnh thuc do Trang TLt (Trang Chu) viet. Bai tren ddy trfch trong
doqn cuoi thien 'Thu thuy' (thu(>c NgoQi thien), lu¢n ve tfnh chu quan
cua nh¢n thuc con nglldi doi voi sl,l v¢t ben ngoai. D[CHNGH[A
Sao bitt niim vui czia ca?
TU NGO Trang Trl cung Hu~ Trl dt;w chdi tren cdu song Hiw. TrangTrl
.Hu~ Tit ~-=f: nguoi cling thai vdi Trang Ti'i.Hlw n6i: "Cd du ra chdi thong thd, d6 La ndm vui cua cd ". Hu~ Trl
lztdng ~W2: du tren song H~ta(song Hao d phia dong bac huy~n ddp: "Bdc khong phdi cd, sao bie't du(Jc niJm vui cua cd? ". Trang
Phl1<;5ng Duong tinh An Huy) eDu fil: ca du (m<':)t lo<;ti ca Trl n6i: "Bdc khong phdi toi, sao bitt -toi khong bitt niJm vui cua
trang) eThung dung f~?@: thong tha eTzuin fi: noi theo, men cd ?". Hu~Trl n6i: "Toi khong phdi bdc, khong bitt bdc dii danh.
theo .Nhil -jx: ong, bac, may ... (d<;ti tli nhan xl1ng ngoi thu hai, cling Nhung bdc vo'n khong phdi cd, thi hdn La bdc khong bie't du(Jc
vi~t la d;rJ. niJm vui cua cd ". Trang Trl n6i: "Xin n6i Lt;ti tit go'c. Bdc hoi toi
n?.:. ~ ~ ))'J· sao bitt dLt(JC niJm vui cua cd, the' La bdc dii bitt toi bitt ma hoi
II~ ?( @ 1\1;~ toi. Toi thi bitt diJu d6 iJ tren song Hao ndy".
TVC. dich

w
23

ift w.~ ift m:-=r


r±rfi~~~·~**~•a• o ~*:t3~~~®~
~-t\1 0 ro~~tj( '8 : lr ~pJTOJ m.n ° r±r 8 : il:t*tJ
lr

~~m~~*~.nr±-=f~~~·~~~Az*o~AW
Trang Trl •$Hr&~®*zoH-=f~8: r~-~g~.~-~
~g ~~ • ~N ~ ~~ ? .n o .:£A 8 : r &~ ~g ~~ f3 .n o f3J3 6 ·
NG0PHAP
~r~~r±-=t-8: r~B·~*Z.*U~~m~~*~
CD t;i: (an): sao, lam sao (ph6 tu bi~u thi phan
·~~AZ.~U~~r·~~~~~?.nor±-=f~8
399
398 TRAN VAN CHANH TOAN THV T\,1 HQC cHa HAN

r JWJ M~ ~ iL tt W /f tt Z Fa~ o tt W/f M z Fa~ , {JJ z rm JF t!1 sau eTq_c nhqt B'F B: ngay hom tru'oc .Chu JW]: Trang Chu
'i!&*~-f~ .n 0 (Trang Tll' t(t xu'ng) eL~'Y ~: m6i lo, tai hQa, l1,1y.

PHIEMAM NGO PHAP


Tai du ba't tai CD tJ (di): nhC5: tJ/fMNH~;!t:J( if. (Di ba't tai dac chung ky
Trang Tll' hfmh u' son trung, kie'n d~i m()c chi di~p m?u thinh. thien nien).
Ph~t m()c gia chi ky bang nhi ba't thu da. Va'n ky c6, vie't: "Vo sa ®;!t(ky): d~t tru'oc s6 til trong m()t do~n li~t ke:
kha d1,1ng". Trang Tll' vie't: "Thll' m()c di ba't tai, dac chung ky ;!t-§gq~ , ;!t- /f §gO,~ (ky nha't nang minh, ky nha't ba't nang
thien nien". Trang Tll' xua't u' son, xa u' c6 nhan chi gia. C6 nhan minh).
hi, m~nh th1,1 tll' sat nh~n nhi hu'dng chi. Th1,1 tll' thinh vie't: "Ky ® ~ (h~): gl, nao, cai gl, cai nao, ngu'di nao ... (d~i tu nghi
nha't nang minh, ky nha't ba't nang minh, thinh h~ sat?". Chu nhan va'n): ~g~~~? (Thinh h~ sat?).
vie't: "Sat ba't nang minh gia ". Minh nh? t, d~ tll' va'n u' Trang Tll'
vie't: "T~c nh?t, son trung chi m()c di ba't tai dac chung ky thien
D!CHNGHlA
nien, kim chu nhan chi nh~n di ba't tai tll', tien sinh tu'ong ha Tai va bi{t tai
xll'?". Trang Tll' tie'u vie't: "Chu tuong thu h6 tai du ba't tai chi
Trang Til di trong nui, thay c6 cay LOn cimh ld sum se. Nguili
gian. Tai du ba't tai chi gian ttf chi nhi phi da, c6 vi mi~n h6 l1,1y".
don cay dung lt;zi ben ct;znh ma khong don. Hoi ly do, the nguili ay
(Trang Til: Sdn mQC)
ddp: "Vl khong dung duqc gi cd ". Trang Til n6i: "Cay nay nhiJ bdt
Tac giii-tac philm tai ma duqc so'ng trQn tu6i trili ".
Bai nay trich CJ doc;m dau thien 'Sc:ln m¢c' (thu¢c Ngoc;ti thien) sach Trang Til sau ra khoi nui, ghe nghl lt;zi nha mQt nguili quen.
Trang TU, Ia m¢t ngL,J ng6n ve thu(Jt xu the: muon khoi IL,Jy thon, phai Nguili quen mung rcl gQi tre gilt ng6ng lam thit diii khdch. Dua
Vll<;Jt len tren CO tai VO bat tai, htJu dL,Jng VO VO dL,Jng, dong h6a VCJi tre thua: "M9t con bie't keu, m9t con khong bie't keu, xin hoi gilt
Dc;to ma tieu dao trong khoang bat chap mQi st) khen che.
con nao?". Chu nhan ddp: "Gilt con khong bie't keu".
Hom sau, cdc h9c tro hoi Trang Til: "Hom qua, cay trong nui
TU NGO nhiJ ba't tai ma duqc so'ng trQn tu6i trili, nay con ng6ng cua chu
.Tai fJ: tai nang (dung nhu' :t )ePhq_t {X,: ch~t, d6n eChlJt: nha Vl ba't tai ma chit. Tien sinh djnh iJ vao ch6 nao?". Trang Til
dung l~i .xa. %: nghi l~i, ngu l~i .ca' nhan i!&A: nguC5i quen cuili ddp: "Chu n&y se iJ vao khodng giila tai va ba't tai. Giila tai
bie't cil eTh~t tii ~-=f: dua nho, dua tre, thang be eNhq_n ffi: con va bdt tai, c6 ve giong nhau day nhlhlg lt;zi khong phdi, cho nen
nh~n ( c6 sach giai la con ngong) .Hzt/Jng ..:F: the't dai (dung nhu
chua trdnh khoi li:tY ".
~).Hi~: xem Ngil phdp a du'oi ·Minh nhqt S)3 B: ngay hom
TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 401
400 TRAN VAN CHANH

ThVQng, m¢t ehinh tr! gia loi IQe dau thai Xudn thu, tUng gu.Jp eho Te
TVC. djch
Hoan eong lam nen nghi$p b6. S6eh Quan TU ban dau e6 den 380
thien, den doi Han dVQe LVu Hvong chinh ly con 86 thien (ban hi$n IVu

QUANTif~ r hanh chi con 76 thien, mat 10 thien) . Bai nay trich trong thien 'ML,JC
Jon', thien dau +;§n cua s6ch Quan Tu , neu o6n gieng m6i V:om nen
tang cho m¢t qu6c gia .

24 ·~

'~~~
~-

lm*l ~r

[9 *'
~~IZ~Ul
u
i@ ~ r~
: -*~~~iJftJi ' =*~~~IJffi ' - *lif,B~IHI '
o ftl OJ JI m , m: OJ ~ m, N OJ~ m, r~ /f OJ
mmmJ~mlm•?-am,=a•, -a•,lmB%
om,/f~W;-,/f~~;-,/ffi~'%'/f~ff
0
~ /f ~ ifp ' ~ lj J: fj'[ ~ ; /f ~ ~ ' ~ lj N: ~ J-1) ~'F ; /f fi ~
'~IJ fr~~; /ff~HI' ~IJ~~~/f ~ o
TU NGO
PHIENAM eDuy day buoc mui xe, day C5 bon g6c luoi, gi~ng moi
*i:
Tuduy eTuy~t ~: dut eKhuynlz {t]i: nghieng eNguy ffi: nguy, nguy hi~m
Quoc hau tu duy: nha't duy tuy~t tac khuynh, nhi duy tuy~t tac ePhztc fJ: l~t d6 eDi~t t~: tat, ma't, di~t eTluJ' j1fj: thu xep, xep
nguy, tam duy tuy~t de phuc, tu duy tuy~t tac di~t. Khuynh kha - d~t, d~t d~ (dung nhu' W) .L~ t~: thai do h<;Jp voi ly le va phep
chinh da, nguy kha an da, phuc kha khCJi da, di~t ba't kha pht,IC de, di~u l~ .Nglzia • : hanh vi chanh dang, di~u nghia eLiem
tho da! Ha vi tu duy? Nha't viet 1~, nhi viet nghia, tam viet liem, • : trong s~ch, liem khiet .sl ~L': long thyn .Du tiit ~ ~P: vu'<;Jt
tu viet si. L~, ba't du tiet; nghia, ba't tl,l' tien; liem, ba't te ac; si, khu6n phep eT(I tien ~ ~: lu6n cui d~ tien than eUilng ;fi: cong
ba't tong u6ng. Co ba't du tiet, tac thu'<;Jng vi an; ba't tl,l' tien, tac quyo, kh6ng ngay th~ng eXao tra J-1j~'f: gia doi, xao tni eH(lnlz
dan v6 xao tra; ba't te ac, tac hq.nh tl,l' toan; ba't tong u6ng, tac ta ff: phfim h~nh eT(I toim ~ ~: tl,l' nhien toan Vyn .Til ~~: gian
sl,l' ba't sinh. ta, b~y bq., kh6ng ngay th~ng.
(Quan Tit: M{tc dan)
NGO PHAP
Tac gia-tac pha·m CD IT. (chinh): lam cho ngay chinh (hlnh dung tu dung nhu'
S6eh Quan Tu tVong truyen Ia toe pham eua Quan TrQng (mat nom dong tu): ftJfaJJI -1:!1 (Khuynh kha chinh da).
645 trvoe CN). Toe gia ten th<Jt Ia Di Ng6, tv Ia TrQng, ngvoi dot DTnh
402 TOAN THUTI,I HQC CHOHAN 403
TRAN VAN CHANH

@ foJ~ (ha vi): the nao gQi la(CI.Jffi tlt quen dung, d~ hoi): TUAN TU 1U .:r
1nr=rerrn<-H::?
PJ oi'§L..:j*~.
(ll,a V!. tu, d uy ?)
..
@ B (viet): gQi la, la (dong tu n()i dong khong hoan toan, 25
dung trong m()t do:;tn li~t ke\ -Btl' =a~ ... (Nha't viet le,
nhj viet nghia ... ). lb~ 1Dr
~-ra: r~~~~BJ 0 ~'~Z~B,~~~B
~'*fflz,~~~*o*~~~,-~ffl-,~~
~ tJ[ o ~~~t~~ , ~ 1~tff:t3 , '*f"EZ~-lli o t)(*'3t~~u
~ ' s]z:g)LiiJM~!Jf!J ; ~rtw~~ B ~1¥1-Sf-c ' ~!J~OSJ3~iT
~~*o~~~~~,~~*Z~-lli;~~~~,~~
~Z~-lli;~M~~z~p'~~~~Z*-llio~,~
,~,~Zr'~~~§'~~~*'~~Z~-llio oo

D[CHNGHlA
Qudn Tr9ng -B- ~ *~ B~ ~, * ' ~ ~D ~J[ ~ Z pJT ~ -lli o -B- ~ N5z: ~ ~
z * ,
, ~~o~ ~ tw~ o ~ ~ ~m 1f:JI=1Jo~-lli , ~ ~:13
*
Bon giing moz ~ ; II&[JII.~Of ' ~:JI=1JD*-lli ' ~00:13~ o f~JJ,~~ ' :JI=
Nuac c6 b(J'n gdng mffi: m9t gidng mo'i dllt thl nghieng, hai flj }E -lli ' ~ ¥j: -=f ~ o f~ -fit f~ ~ ' :fl= §g 1J~ -lli ' ~ M5 ?I iiJJ o
gidng mo'i dllt thl nguy, ba giJng mo'i dllt thl do', bon gidng mo'i ~-r~:JI=~-lli , ~f~n~~m o o o
dllt thl melt. Nghieng thl c6 the" lam cha thllng duQ'c, nguy thl c6 ~±~~,JI~.~w~;~*~~,~n~~;~~~~
the" lam cha yen duQ'c, do' thl c6 the" df:(ng len duQ'c, mfit thl khong ' ~t$Sfl §31~' ~~~'flffi~ o J5)(~~~1ti3'' ~tJ?t -=f~; ~
the" dr;tt lt;ti duQ'c. ~~J\?m o ~tJ~?I7~ o ,~fj-Ri, ~§g+*; ~,~+~
The' naa g9i La bon gi~ng mo'i? M9t La !~, hai La nghTa, ba La ,~rr~~o~~~Z'n*~m;~~~~,4E~
liem, bon La sl. ~~ o ~51 ~!1\:!f Z fiJ , ~11~ Z 5~ , __t ~t~± , Tf~Zji* ,
L~ La khong vuQ't khuon phep, nghTa La khong tf:( lu6n lf.:ly di J=!=H~,--lli oM/\lfm ~ =~, :JI=~tffi.~ Z1\ ~~%gf:~, ffl
tien than, liem La khong che vi¢c xfiu, slla khong thea didu ta vt;ty '~'~** 0 0 0

( cang qw'(a ba't chinh). Cha nen khong vuQ't khuon phep thl ngoi
tren yen; khong lu6n lf;ly di tien than thl dan khong xda tra; PHIENAM
khong che vi¢c xa'u thl pha?m ht;tnh tf:( nhien taan w;n; khong thea Khuye'n hQc
didu ta vt;ty thl vi¢c b(jy bt;t khong nay sinh. Quan tu viet: "HQc bftt kha di di". Thanh, thu chi u' lam, nhi
TVC. djch
404 TRAN VAN CHANH TOAN THV n,1 HQC CHU HAN 405

thanh 11 lam; bang, thuy vi chi, nhi hfm 11 thuy. M9c tn,tc trung can ban gi6ng Khong TLt eve quan quyen. le nghTa ... ) nhung IQi cvc
thang, nh1,1 di vi luan; ky khuc trung quy, tuy huu do b~o, bat lljc do phd nhQng hQC thuyet khdc cua M(lc Tu. Trang Tlt. ke co MQnh
phl,lC <finh gia, nhl,l sii' chi nhien da. Co illQC thl,l thang rae tn,(c, Tu. 6ng chu trlldng thuyet 'tfnh dc". ngllQc hdn vdi thuyet "tfnh thi$n"
cua MQnh Tlt .
kim tlfu 1~ Ulc lc;ii; quan tfr bac hQC nhi nh~t tamtlnh h6 ky, Ulc tri Sdch Tuan Tu truyEm IQi cho den nay con 32 thien. trong so d6 chi
minh nhi hfmh v6 qua hi. Co bat dang cao son, bat tri thien chi c6 4 thien Thien lu(ln. Giai te. Chfnh danh va Tinh dc Ia dllQc cdc hQc
cao da; bat lam tham khe, bat tri dia chi h~u da; bat van tien gia thua nh(ln do chfnh 6ng viet, nhQng thien con IQi deu do nglldi ddi
vu'ong chi di ng6n, bat tri hQc van chi d~i da. Can, Vi~t, Di, sou them vao. Bai tren ddy dllQc trfch tu thien "Khuyen hQc", thien dau
trong sdch Tudn Tu. ban ve dlldng loi va mvc dfch hQC t(lp cua nglldi
M~ch chi til', sinh nhi d6ng thanh, tru'Cing nhi di t1,1c, giao sii' chi
qudn tu. chu yeu dung loi thf dl,J de thuyet minh cdc lyle.
nhien da ...
Ng6 thu'ong chung nh~t nhi tu' hi, bat nhu' tu du chi sCi hQc da.
Ng6 thu'ong xi nhi vQng hi, bat nhu dang cao chi bac kien da.
Dang cao nhi chieu, ty phi gia truCing da, nhi kien gia vien.
Thu~n phong nhi h6, thanh phi gia t~t da, nhi van giii chu'ong.
Gia du rna gia, phi lc;ii tuc da, nhi tri thien ly. Gia chu tiep gia,
phi nang thiiy da, nhi tuy~t giang ha. Quan til' sinh phi di da,
thi~n gia u' v~t da ...
Tich th6 thanh son, phong vu hung yen; tich thiiy thanh uyen,
giao long sinh yen; tich thi~n thanh due, nhi th~n minh tlf dac,
Tuan Tu
thanh tam bi yen. Co bat tich khu€ bQ, v6 di chi thien ly; bat tich
TUNGO
ti€u lu'u, v6 di thanh giang hai. Ky ky nhat du'c;ic, bat nang th~p
.Khuye'n h(JC lfJ ~ : khuyen khich slf hQC • Lam ~: cay cham,
bQ; n6 rna th~p gia, c6ng t~i bat xa. Khiet nhi xa chi, hu illQC bat
rna u lam eThdng ~: day thung, day eNh~t !li* : ho lii'a cho cay
chiet; khiet nhi bat xa, kim th~ch kha lfi.. D~n v6 trao nha chi lc;ii,
cong (dung nhu' 1*) eLuiin !liijij: banh xe eQuy 1_!1.: khu6n tron
can cot chi cu'ong, thu'c;ing thlfc ai th6, h~ §'m hoang tuy€n, dl,lng
(d1,1ng Cl,l d€ ve hlnh tron, cay com-pa) eCao f~: kh6 (co ch6 giai
tam nhat da. Giai l1,1c quy nhi nhi ngao, phi xa thi~n chi huy~t v6
la chu t~ [khao]: ho n6ng) eBt;w ~ :phoi nang (dung nhu' BJ
kha ky thac gia, d1,1ng tam tao da ...
[b()c], c6 ch6 giai la "kh6" elJinh f§f: ngay th~ng eNhien?t;: xem
(Tuiin Tit: Khuye'n h(Jc ).
Ngu phdp Ci du'oi eLf ~: da mai dao eTham ~: ki€m nghi~m
Tac gid-tac philm eTlnh 1¥!~: tlf ki€m di€m, tlf xet mlnh eTri ~0: tri tu~ (dung nhu'
Tudn Tlt (315-236 truck CN) ten th(lt Ia Huang. tv Ia Khanh nen con ~) eHanh fr: hanh vi, vi~c lam eQua ~: 16i, di€u 16i eKhe ~:
gQi Ia Tudn Khanh. thay cua Ly Tll va Han Phi. Tll tLJC:ing cua Tudn TLt khe (dung nhu' ~) eTien vlidng )t±.: cac vua hi€n minh doi
TOAN THV n,J HQC CHU HAN 407
406 TRAN VAN CHANH

truck eDi ngon jA ~: lOi d<,ty truy~n l<,ti .can -=f: nuoc Can (m<)t
@ rro(nhi): rna, thl, day dung nhu~lj(tac): mH$SJj E! i![}(Nhi
nuoc nho, sau bi nuoc Ngo tieu di~t; ciing vie't Ia fl)) • Vift ~: th~n minh tlf dac ).
nuoc Vi~t eDi ~: cac dan t<)c a phia nam Trung Quoc thai xua ® ~ tJ (vo di): khong Hiy gl, khong c6 gl, khong each gl
eM{tch : ~ficac dan t<)c a mi~n bac Trung Quoc thai xua (ciing (cl,lm tu quen dung): /fijHl&' ~L-:t~-=f£(Bat tich khu€
vie't la ~ED .xi ~i: nh6n chan (dung nhu {E:) .chudng !;: r5 .Gia b<), vo di chi thien ly).
®: nha vao eDli ~: xe eL(Ji tuc tiJ )E: gioi di duang eNiing thuy
§g 7](: c6 th€ l<)i nuoc (7j'( dung nhu d<)ng tU) eTuyfl ;f,B: di ngang D[CH NGHlA
Khuyen h 9 c
qua .Sinh ~: dung nhu '1'1 (tinh) (theo thuye't cua Vuong Ni~m
Nguui quan tit n6i: "Vifc h9c khong thi dung duqc". Mau
Ton) .Hung$.: sinh ra .uyen 1Wrl: VlfC sau eThiin minh :f$ S)j: tri
xanh !Q~y ra tu cay cham nhung lg.i xanh hon cay cham; biing do
tu~ con nguai eThanh tlim ~~C.': tu tuang cua thanh nhan eKhui
~!: nlta buoc (ciing vie't la ~tj!) eThqp gia+ ~: nglfa h~o xe m<)t
nude tg.o ra, nhung lg.nh hon nude. Khuc gb thllng trung voi day
m¥c, ho n6ng cho cong di lam bdnh xe; d9 cong cua n6 hqp voi
ngay gQi la "gia", "th~p gia" la g6p l<,ti 19 trlnh muai ngay eCong
khuon trim. Du c6 mang ra phoi cho kho ci1ng khong lam th!lng
J}j: cong, thanh tich eBiit xa /f %: khong ngung tie'n len eKhiet
lg.i duqc, d6 la vi s¥ ho cong khie'n n6 ra nhu the' v(ly. Vz the' nen
&~: khac, ch<,tm, ch<,tm tr6 eLii ~~: ch<,tm khac .DJn ~51: con giun
gb nhiJ day m/!C ma th!lng, dao kie'm dijt vao dd mai thl ben.
dat (con trun) (ciing vie't la ~) eD{lngtlim nhlit dii ffl~l.,--tl1:
Nguui quan tit hQC r9ng ma mbi ngay phdi ba ldn kilm dilm lg.i
d6 la vl dl,lng tam chuyen nhat v~y eGiai fJi:: con cua .Ng{ly lffB:
mznh thz tri tuf moi sang suo't va hanh vi se khong c6 lbi ldm. Cho
chan, ngoe (trong bai n6i "ll,lc ngl,ly" la 6 ngoe, c6 le sai, phai
nen, khong ten nui cao thl khong bie't duqc trui cao; khong di de'n
n6i "bat ngl,ly", 8 ngoe) .Tao lf%!: n6ng nay, VQi vang, but rut
khe sau thz khong bie't duqc da't day. Khong nghe lui truy~n lg.i
khong yen (Vuong Llfc trong sach Co' dg.i Han ngil ciing giang la
CUQ cdc bQC tien vuong thl khong bie't du(JC S/! !On rQng cua vifc
"xoc n6i, nong n6i, n6ng nay", nhung con giang them nghia la
hQc. Nhilng daa con cua nude Can, nude Vift, dan Di, dan Mg.ch
"khong chuyen nhat"). ,
khi sinh ra c6 cung tie'ng kh6c nhu nhau, nhung Lon len t(lp t[fc lg.i
khdc nhau, la do s¥ gido h6a khie'n chung nhu thf
NG0PHAP Ta thuung suo't ngay suy ngh'l (khong dau), chllng bling duqc s¥
CD ~ (nhien): nhu the' (d<,ti tU chi thi bi€u thi thuc hQc trong khodnh khdc. Ta thuung nh6n g6t di nhzn ra xa, chdng
d<,tng):'*1~Z~-tl1 (Nh\,1 sttchinhien da). bling s¥ thay r9ng khi len chb cao. Len cao ma vdy tay gQi, tay
® tf (hac): r<)ng (ph6 tu lam tr<,tng ngii', d~t truoc d<)ng tu): khong phdi dai hon, nhung nguui axa ci1ng trong thay duqc. Xuoi
ti~ (Bac hQc), ti~ (Bac kie'n). thea chi~u gi6 ma La ton, am thanh khong di nhanh hon, nhung
@ ~ ' ~ ' * (cao, h~u, d~i): ba chii' nay trong bai d~u la nguui a xa ci1ng nghe duqc ro. Nguui nhu vao ngl!a xe, khong
z
tinh tu dung nhu danh tu: /f ~D 7( ~ (Bat tri thien chi cao ), phdi h9 di duung gioi, nhung c6 thi di xa de'n ngan di;im. Nguui
z
/f ~D~ Fo~ *(Bat tri hQC van chi d{li).
408 TRAN VAN CHANH TOAN THU'TI,f HQC CHOHAN 409

nho vao thuyin, eheo, khong phdi La gioi boi lqi, nhung e6 thi PHIENAM
VU(ft qua song ngoi. Tinh eua ngu(!i quan til kh6ng phdi lt;t hon Thu chu dai tho' ·
ngu(!i khac, ehl Vt hQ kheo nh(! vao VQt 0 ben ngoai rna thai ... Tong nhan huu canh di~n gia. Di~n trung huu chu. Tho d'u
Gam da't thanh nui, mua gi6 mdi no'i len tit d6; ehlia nude xuc chu, chie't canh nhi til'. Nhan thich loi nhi thu chu, ky phi,IC
thanh V/!C, giao fang mdi sinh ra 0 d6; tfeh lay ddu thi?n thanh d~c tho. Tho ba't kha ph1,1c d~c, nhi than vi Tong quoc tie'u.
dlic to't, tht tinh thdn mdi dt;tt cdnh gidi cao, tri tu? mdi phat (Him Phi Ti't: Ngii do)
triin, tu tuiJng cua thanh nhan mdi e6 du trong d6. Cho nen
khong g6p nhrlng niia bude (budc ngdn) lt;ti thi khong thi di de'n
ngan d(im; khong ehlia nhrlng dong nude nho tht khong thi
thanh song, biin. Ng!!a ky ngl!a ky mqt Ldn nhdy khong thi xa
de'n muoi budc; ngl!a hen keo xe di trong muoi ngay cung lQ_p
cong du(!c nho ch6 di miii khong dung. Khdc niia chitng r6i bo , _,.j, ~"-- . . .-,
tht gJ mf},C eung khong khdc dlit; ne'u khde miii khong ditng, tht
·-' ~"--~~;-~:::~~,:-::~{
·_ ·~~H-=~: ,
;~ , ~ ·~-~~-~
-'\ ~-
da cling eung khdc du(!e. Con giun da't khong c6 m6ng vuo't ben ~ ·-~~~-- -~---
nhQn va gan co't cling ehdc, nhung tren tht an du(!c bun da't, .,. . _1 ""<. ':) f ,,,
. ' ~-·d~
.,~ \.~. ' "' 1~\'F,v-
dudi thi uong du(!e nude suo'i vang, la do df},ng tam cua n6
chuyen nha't. Con cua c6 sau ngoe va hai cang, nhung ne'u Tac gia-tac phlim
Han Phi (mat nom 233 trlldc CN) Ia cong tu nude Han cu6i thai
khong c6 hang rdn hang luon tht eung khong c6 ch6 giJi than, la Chien qu6c . 6ng Ia hqc tro ma oung Ia nguai ph6t trien tu tuong cua
Vl df},ng tam eua n6 nang no'i VQy ... Tudn Tu, tro thOnh dQi bieu xu6t sac nhat cua phoi Phop gia thai Tien
TVC.djeh Tan . Soch Han Phi Tu hi$n con truy€m IQi 55 thien, c6 gio tri co ve van
chll<Jng lan hQC thuQt, dllc;IC coi Ia toe pham noi bQC nhat cua the gidi
ban ve thuQt tri nude theo phop luQt. Bai ngl.) ng6n ngan tren ddy phe
phon tinh cdu n$, kh6ng biet bien thong cua con ngllai. trich thien a
HAN PHI Tif ~ ~F r "NgO do" soch Han Phi Tu.

26 TUNGO
eTong*: nuoc Tong (thai Chie'n quoc) eChiet tfT: gay eCanh
9= f~d~ >tt ~t ~F + "' • K'
;.:J~ : co
«<"' ~ : mong, h'1 VQng.
y =EJ?
*A~Mffi~offi$~~o:%,~-~,~~OO~o~~
NGO PHA.P
~*009=~·Hmm>tto>tt~~mm·oomm*~%o
CD rEI (nhan): nhan d6, vl the' (lien tu, bitiu thi nguyen nhan):
410 TRAN VAN CHANH 411
TOAN THVTl,l HQC CHU HAN

[E]f~Jt*(Nhan thich ky Ioi). (Him Phi Tii: Ngo(li tril thuye't tii thrt(lng)
® ffiS (vi):
ffij ~ ~ * bi (giOi tu dung trong
~ ~ (Nhi than vi Tong quoc tieu ).
diu b! · d9ng):
Tac giii-tac pha·m
Bai nay trich trong thien 'NgoQi tro thuyet to thllc;Jng' s6ch Han Phi

D[CH NGHlA
Tu. cong Ia m¢t ngl,lng6n pM phon tinh cou n$ kh6ng biet bien thong
cua con nglloi.
Giil goc cay d(Ji tho
C6 nguoi nuac Tong cay ru9ng. Trang ru9ng c6 go'c cay. Con TU NGO
tho cht;zy d~:~ng go'c cay, giiy c6 chit. Vl the' (nguoi d6) bo cay cua eTrjnh ~: nu'oc Trinh (thai Chien quoc) eLy ~: giay ef>{lc ~:
minh ma giil go'c cay, mong lt;zi bdt dut;Jc tho. Nhung tho thi khong do (chu nay con dQC la "d9" khi dung nhu' danh tu voi nghi'a la
thi lt;zi bdt dut;JC nila, ma minh thi bj nguoi nuac To'ng che cuoi. "d6 do, so do", nhu' chu ~ C5 sau) eThao :Jt: dm, nam, giu
TVC. djch
.Biii W: nghi, bai.
w
27
NGOPHAP
CD & (c~p): den khi (gioi tu): & J!Z(Cij.p phan).
~~ ~t~I=-T
® ~ (to~i): cuoi cling, ben (ph6 tu): ~ /f1~Ri(To(li ba't dac
ly).
~A~~-~~o~~~Jt~ffiJ-ZJt~o¥~$00
-e:: +£ -7 0 8 /.a ~ :£EJ B . :E.. -e:: t.:f;. R!F , !;"; g-= B'l7 -7 0 n
® $ (ninh): tha (bi~u th! sv ltfa chQn): $ f§ ~(Ninh tin dQ ).
'~' 17tc L lv 111<. ' iJF.l0
• 11" 1=1 '~' 1'T 13'1:. .J JQS ifrp -9-"- L IX
'I;'; ';:!::; 5!g ~-9:- X :(B ~
J!2S II.J l§t::. ' ~ ,.1" IV 111<. 0

D[CH NGHlA
AB: II"W/f~Z.U~?.JJ oB: 11"$~~·~~~
Mu.a giay
-til, .J 0
C6 nguoi nuac Trjnh muo'n mua giay. Truac tien tl! do Lay chan
minh r6i dij.t o chb ng6i. De'n cht;J quen c&m thea. Khi dii tim dut;Jc
PHIENAM giay r6i, anh ta n6i: "Toi quen c&m thea ni giay". B£m tro vi lay
Mai Iy ni giay. De'n khi tro lt;zi thi ch(J dii nghl ban, cuoi cung vdn khong
Trinh nhan huu dl;lc mai ly gia. Tien ttf dl;lc ky tuc nhi tri chi
mua dut;Jc giay.
ky tQa. Chi u' th! nhi vong thao chi. DI dac ly vi viet: "Ng6 vong C6 nguoi n6i: "Sao khong thil giay bling chan?". Anh ta ddp:
trl dQ". Phan quy thu chi. C~p phan th! bai, tol;li ba't dac ly. "Tha tin vao ni giay, chu khong tin vao (chan) minh v(ly".
Nhan viet: "Ha ba't thi chi di' tuc". Viet: "Ninh tin dQ, v6 tl;l' tin TVC. djch
_,
da .
m
412 TOAN THll nJ HQC CHlJ HAN
TRAN VAN CHANH 413

28 D!CHNGHlA
Mau thudn
?f !§ ~~F:-=f C6 nguiJi bdn m<)c va gido. (Anh ta) khen m<)c cua minh rdn
A~•?fWJ§~ oV ~f§Z~~~~~ o m~XW~ (de'n) kh6ng vQ.t nao c6 thl dam thung. Chdng bao lau, ( anh ta)
z
?f ' B : r -B- ?f ;fiJ , ~ ~/f\ ~@ ~ .n o A !!! B : r J;) -=f lc;zi khen cay gido cua minh rling: "f)q ben nhQn cua cay gido t6i,
z ?f , ~@ -T z !§ , 1PJ tzo ? .n o ~A 9t §g!!! ~ o kh6ng vQ.t nao (n6) kh6ng dam thung". C6 nguiJi ung loi n6i:
"(Anh tha) dung cay gido cua anh dam vao m<)c cua anh, thi the'
PHIEMAM nao?". Nguoi ay kh6ng trd liJi dU(fc.
Mau thufin TVC. djch
Nhan huu d1,1c mau du thuan gia. Dlf ky thuan chi kien, v~t m
m<;tc nang ham da. Nga nhi htfu dtf ky mau, viet: "Ngo mau chi
Bai29
l<;1i, v~t v6 bat ham da ". Nhan ling viet: "DI ttl' chi mau, ham ttl'
chi thuan, ha nhu ?". Ky nhan phat nang ling da. mitt ~~F:-=f
(Him Phi Til: Thuyet lam) fLmzit , ~F:-B-~oz :ff tJ.mzz~ttm , x~F-B-t~z §g
Tac gia - tac pha·m sJJ -B-~ zitm , x~F-B-~t~tf~ ~§g~z~t~ o JL~>t zitt
Bai nay trfch trong sach Han Phi Ttl. thien "Thuyet lam' .
, ?£ ~o fiJT ~>t z ,~, , OJ .L-j_ -B- ~>t M' Z o ?JT ~>t tH ~ 1\% ~ ~ ~ ~
, ~ mZtJ.~;fiJ, ~u~ ~~'P~~-$~&, £,~~* o ?tr~>t
T(/ NGrJ te ~ ~ ;fiJ ~ ~ , rm m z .L-j_ ~ ~ , ~u ~ ~ ,~, rm ~ ~ ,,~ , £,
eD{lC • : ban eThudn !§ : cai mQc (d~ do) eDlj W : khen /f!&* o ?tr~>t~ 1\%~;f'J~ ~Ji1\%~ ~ ~m , rm mz.L-j_~ ~
ng<;1i, ca t1,1ng, khoe eHiim ~@ : xuyen thau (dam thung) eNga , ~U~WiJ&~J3- , ~•mz ; ~>tZ.L-j_~;fiJ , ~u~ m~ l=l

nhifft ffi] :xem Ngil phdp a duoi. · A~J[~~J3-* o !l:t/f\OJ/f\~~ o

NGrJ PHAP PHIENAM


CD 1ft ffiJ (nga nhi): ch~ng may choc, ch~ng bao lau (thl) (CI,lm Thue' nan
tll' quen dung): fft~ X'l~?f (Nga nhi htfu dlf ky mau). Pham thue chi nan, phi ng6 tri chi huu di thue chi chi nan da,
® ~ /f (vo ba't): khong g'i khong (c1,1m tu quen hlfu phi ng6 bi~n chi nang minh ng6 y chi nan da, hlfu phi ng6
dung):~~ /f ~@ ~ (V~t vo
bat ham da). cam hoanh d~t nhi nang t~n chi nan da. Pham thue chi nan, t<;ti tri
@ fij_J :!zD (ha nhtf ?): the nao? (CI,lm tu quen dung d~ hoi). sa thue chi Him, kha di ng6 thue duong chi. sa thue xuat u vi
danh cao gia da, nhi thue chi di h~u l<;1i, tac kien h<;t tiet nhi ng9 ti
414 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,l HQC CHU HAN 415

sa thue' xuilt u' h?u l<,ji gia da, nhi thue' chi di
ti~n, tilt khi vi€n hi. ~:
~
xem xet.
danh cao, tile kie'n vo Uim nhi vi€n Sl/ tlnh, tilt bilt thu hi. sa thue'
am vi h?u l<Ji nhi hi€n vi danh cao gia da, nhi thue' chi di danh NGU PHAP
cao, tile du'ong thu ky than, nhi thifc so chi; thue' chi di h?u lQi, CD pff (sd): tr<J til ke't cilu o~t truoc oong tu a€ bie'n dong tu
tile am dt,mg ky ngon, hi€n khi ky than hi. Thll' bilt kha bilt sat thanh mot ngu danh til (dich la "cai rna, di~u rna, ngu'oi rna, ... "),
da. nhu' n6i pff§ft (Slf thue': ngu'oi rna ta thuye't phl,lc ... )
(Him Phi Ti't: Thui nan) ® ~ , ~(am, dtiong): dung nhu' ph6 tu lam tr<:mg ngu, "am"
la "ng~m, ben trong, b~ trong", "duong" la "ngoai m~t, b~ ngoai,
gia vo"pff§ft~~~f!J (Sa thue' iim vi h?u l<Ji), ~!J~.!Jli4~~J:r (Tile
dlidng thu ky than).

D[CHNGHlA
Du thuye't kho
Du thuye't kh6, nhung kh6ng kh6 iJ ch6 tri thU:c cua ta du thuye't
ph~;tc dur;c vua chua hay kh6ng, cilng kh6ng kh6 iJ ch6 khdu tai
cua ta phat hiiu dur;c ro y cua ta hay kh6ng, cilng kh6ng kh6 iJ
ch6 ta c6 dam tung hoanh ph6ng dQ_t ddn he't y cua ta hay kh6ng,
Him Phi TTl rna kh6 iJ ch6 hiiu dur;c tam ly do'i phuang dl cho l(Ji cua ta hr;p
Tac giii-tac philm w5'i ttnh y cua hQ. Nhu do'i phuang ngh'l t<5'i danh df! thanh cao rna
Bai nay trich trong thien "Thue nan'. m¢t trong nhOng thien xu6t sac ta dem tai lr;i ra thuye't thl ta't hQ cho ta la hllQ_u, tu each de hen
nhat cua sach Han Phi Tu. ban ve diem m6u ch6t cua ngh~ thu¢t du
rna kh6ng dung ta, xa lanh ta. Ne'u do'i phuang nghf toi tai lr;i rna
thuyet Ia phai nom vOng tdm ly va dl,IC VQng chon th(lt cua doi
phlleing. ta dem danh df! thanh cao ra thuye't thr h9 cho ta la kh6ng hilt
muu tinh, kh6ng hiiu sat Sf! ttnh, ta't kh6ng thu d~;tng ta. Do'i
TU NGU phuang trong long thich tai lr;i rna ngoai m¢it lam h(J thich danh

1 1~1 1 eThui §ft: thuye't phlJ.c (ne'u dung theo nghia "n6i" thl dQc la df! thanh cao, ne'u ta dem danh df! thanh cao ra thuye't thl hi ngoai
"thuye't") eBi?n ¥~: tranh bi~n, bi~n bac, cai le eHoimh dijt h9 thu dung ta rna thf!c tam xa lanh ta; ne'u ta dem tai lr;i ra
ffi{~: tung hoanh ph6ng d?t (cilng vie't tJi~) eDlidng ~: xung thuye't tht hi trong h9 dung loi ta rna hi ngoai h9 xa ho ta. NhTlng
vdi eAm ~: xem Nga phap a du'di eHiin ~Jl:: r6 rang, hi€n nhien diiu d6 kh6ng thl kh6ng xet dur;c.
NGUYEN HIEN LE djch
eDlidng~.!Jli: xem NgTl phap a dudi eSd if,'T[: lola eKhi ~: bo .Sat
416 TRAN VAN CHANH TOAN THli Tl,l HQC CHa HAN 417

M~C Tif ~ -T ~~~~~?~mAz~~~~,~~?mA~~~


~ , ~M~? tY: ~~&~~ o

30 ~~*~zffin*'~~zffi~~~~?*A*~~
*'~n?mA~~~~,~~?~*~zffin*'~
1~z;f§r5z:~~~~
~~ ~r 0

*
; ::f~oiilLzfiJTE! ~, ~IJ::f§~/il o ~zfro~zrY:Az*:t3
z
~A .L-~ /il 7( T ~ ~ t!L , £, ~o iiJL ?JT § ~ , ~ §~ /il z 8*.
W/(..
~~7(T~ffi~,~W~::fffi~'*W*::fffiR,~
4llf
II\\
-J::::;
'F3
, ~ p:::; /v' ~ .J:::£::; '&;!::;-# tt
-1:::1 p::. ~ T s tjl:J q- JC!'
, :f!: rt.L-
""1==1 .lJ..L
, 131J-=+=-
/'
t::" y.U.
/\.. I' 1 Q 0 Hr lfo
PAX
A
.L-:,Z /E17( T~~:f3 , ~1~/G~~rmlb~? t5z:7(T~:f§~ ~IJ
~ , £'~0*Z.?JT § ~ ' ~§~rY:z; /G~O*Z.?JT § ~ , ~IJ
!il , x:tEJ ~ ~u ooL o tY:.::r~.::r a : u- ::fQJ tJ/Gib~ A .n ~
z
~ §~ rY: o /il OOL :f31PJ 117 ::If'~ ? £, ~o ooL ?JT § ~ , ~ §~ /il z ' !l:t tl1
; ::If' ~OooLZfiJT § ~ , ~IJ~ §~ /il o ~A.L-~ /E17( T ~~:f3-t!L 0

, ::If' QJ ::If'~ ooL z ?JT E! ~ o PHIENAM


~~nWE!~?~::fffi~o~rz::f~~~,ffi~n
Kiem ai
t!L o r § ~ , ::If'~ x, rm
t5uls ~ E! ifiJ ; MJ E! ~ , ::If'~£
, tY:I5 £ rm E! ifiJ ; ~ E! ~ , ::If'~~ , tY:I5~rm E! if'J , llt Thanh nhan di tri thien h~ vi stf gia da, tat tri lo~n chi sCi ttf
m~nt!Lo•~z::f~r,£z::f~MJ,~z::f~~, khdi, yen nang tri chi; bat tri lo~n chi sCi ttf khdi, uic bat nang tri.
z
llt # * T ?JT ~ ooL t!L o ~ E! ~ t!L , ::If'~ .::r , tY: 15 .::r rm E! Thi chi nhu' y chi c6ng nhan chi t?t gia nhien, tat tri t?t chi sCi ttf
khdi, yen nang c6ng chi; bat tri t?t chi sCi ttf khdi, tac phat nang
ifiJ ; £ E! ~ t!L , ::If'~ MJ , tY: 15 513 rm E! if'J ; ~ § ~ t!L , ::If'
c6ng. Tri lo~n gia ha d<)c bat nhien? Tat tri lo~n chi sCi ttf khdi,
~ ~ , tY: 15 ~ rm E! ifiJ o ;lik 1PJ t!L ? ~ ~ ::If' :tEl ~ o
yen nang tri chi; bat tri lo~n chi sd ttf khdi, tac phat nang tri.
•¥7(Tz~~~~/ff~o~~~~,::f~~~'~
Thanh nhan di tri thien h~ vi stf gia da, bat kha bat sat lo~n chi
~~~.L-~tiJ~~ ; ~ ~~~ , ::f~A~ , tY:~A~ tJifiJ
sd ttf khdi.
~~ o!l:UPJ -IQ? ~~/G:f§~ o Duong sat lo~n ha ttf khdi? Khdi bat tu'ong ai. Th~n ttl' chi bat
•¥*~Z.ffiR*'~~zffi~~:f3/ff~o*~~~ hie'u quan phi.J, sd vi lo~n da. TU' ttf ai, bat ai phi.J, co khuy phi.J
~ * , ::If'~~* , tY:ooL~*t:,zifu~* ; ~~1~~ ~~ ~ nhi ttf l<;ji; d~ ttf ai, bat ai huynh, co khuy huynh nhi ttf l<;Ji; th~n
A::f~~~, tY:rY:~~tJifiJ~~ o *TZ.ooLt~ , ~!l:trm ttf ai, bat ai quan, co khuy quan nhi ttf l<;Ji, thU' sd vi lo~n da. Tuy
w*-o ~ !l:UPJ § ~? ~~::f;f§~ o phi.J chi bat tU ttl', huynh chi bat tU d~, quan chi bat tu thgn, thU'
~~7(T~ffi~,~A~~~~,~~::f~:f3~?m di~c thien h~ chi sd vi lo~n da. Phi.J ttf aida, bat ai ttl', co khuy ttl'
~£W~~~~,~~::f~?~~::f~~~?m-T5!3W nhi ttf l<;ji; huynh ttf ai da, bat ai d~, co khuy d~ nhi ttf l<;ji; quan
~~~~,~~/G~?~/G~/G~~~o ttf aida, bat ai th~n, co khuy thgn nhi ttf l<;Ji. Thi ha da? Giai khdi
419
418 TRAN VAN CHANH TOAN THll TV HQC CHU HAN

tUng di du ljch qua cac nlloc chll hau de tuyen truyen cho hQc thuyet
bat tuong ai. cua minh. 6ng cl)c ll)c binh vl)c gioi binh dan va cac nlloc nhllQc tieu,
Tuy chi thien h~ chi vi d~o t?c gia dit%c nhien~ D~o ai ky that, chu trlldng "kiem ai" Cgom yeu mQi nglloi) va "phi c6ng' (phon d6i
bat ai di that, c6 thiet di that di l<;Ji ky that. T?c ai ky than, bat ai chien tranh phi nghTa) . HQc thuyet 6ng dllQc the hi$n t(lp trung trong
nhan than, c6 t?c nhan than di l<;5i ky than. Thu ha da? Giai kh&i sach M(Jc Tu , hi$n con dllQc 53 thien do cac m6n d$ 6ng gam g6p,
chinh ly lqi tU nhOng lei phat bieu cua rhay ma soqn thanh. Bai tren
bat tuong ai.
day Ia toan thien "Kiem ai thLJQng ' trong d6 toe gia neu ra nhOng ly do
Tuy chi d~i phu chi tuong lo~n gia, chu h~ u chi tlfong c6ng cua tinh trqng loqn lqc, chien tranh, va sl) can thiet cua tinh than kiem
qu6c gia dit%c nhien. D~i phu cac ai ky gia, bat ai di gia, c6 lo~n 6i, cot tuy cua hQC thuyet M(lc TU.
di gia di 1<;5i ky gia; chu h~u cac ai ky qu6c, bat ai di qu6c, c6
c6ng di qu6c di l<;5i ky qu6c. Thien h~ chi lo~n v~t, Cl.J thu nhi di TUN GO
hi. Sat thu ha tlf kh&i? Giai kh&i bat tuong ai. .Kiem di ~ ~: eLotJn ooL : lo;;tn, r6i lo;;tn, lo;;tn l;;tc .Trj ¥21 :
NhlfQC su thien h~ kiem tuong ai, ai nhan nhlfQC ai ky than, cai tri .CongJ';x..: tri lit%u, danh, tan c6ng .Thi W :ti nhu .Tijt ~ :
do huu bat hieu gia h6? Thi phl.J huynh du quan nhu<;Jc ky than, 6 bt%nh t~ t ePhiit 9t : kh6ng ( =::f +Z ) eSdt ~: quan sat, xem xet
thi bat hieu? Do huu bat tu gia h6? Thi tu dt% du th~n nhu<;Jc ky eThdn ti't E2. -1-: b~ t6i va con cai eKhuy Ji§ : thit%t thoi (day dung
than, 6 thi bat tu? C6 bat hieu bat tu v6 huu. nhu d<)ng tu, nghia la "gay thit%t thoi") eTil ~:yeu thuong eDj ~:
khac (d;;ti tu chi thi) eDtJo t(ic ~ ~: tr<)m cuop eThiet Q: tr<)m
Do huu d~o t~c h6? c6 thi nhan chi that nhlfQC ky that, thuy
thiet? Thi nhan than nhu<;5c ky than, thuy t?c? C6 d~o t?c v6 huu.
Do huu d~i phu chi tuong lo~n gia, chu h~u chi tuong c6ng
cap eDtJi phu * ~: Quan d;;ti phu (chuc quan to thai xua, duoi
chuc quan Khanh, tren quan SI) .Cizzl hdu ~~{~: chu h~u (vua
qu6c gia h6? Thi nhan gia nhu<;5c ky gia, thuy lo~n? Thi nhan nhG'ng nlfOC dUQC de VUOng thai Xlfa cat dat phong , phai phl.JC
qu6c nhu<;5c ky qu6c, thuy c6ng? C6 d~i phu chi tuong lo~n gia, tung lt%nh vua, dinh ky tri~u c6ng va bao cao) eKhuyen WJ:
chu h~ u chi tuong c6ng qu6c gia v6 huu. khuyen, khuyen khich, khich 1<%.
NhlfQC su thien h~ kiem tuong ai, qu6c du qu6c bat tuong
c6ng, gia du gia bat tlfong lo~n, d;;to t?c v6 huu, quan th~n phl;l tu NGO PHAP
giai nang hieu tu, nhUQC thu, t~c thien h;;t tri. C6 thanh nhan di tri CD ~ (yen): dung nhu ~!J (tac), nghia la"thl moi" (lien til d?c
thien h;;t Vi S\f gia, 6 dac bat cam 6 nhi khuyen ai? C6 thien h;;t dl;lng cua sach M?c Tu): £' ~0 ooL Z pfT § € , ~ §g ¥21 Z (Tat tri
kiem tlfong ai tac tri, giao tuong 6 tac lo;;tn. C6 tu M?c Tu viet: lo;;tn chi sa tlf kh&i, yen nang tri chi).
"Bat kha di bat khuyen ai nhan" gia, thu da. ® ~!] ••. ~ (nhu'... nhien): dung trong mot ket cau so sanh,
(M(ic Ti't: Kiem di thzl(lng) z z
~ la tr<;5 tu: ~0 U r';x.. A ~ ~ ~ (Nhzl y chi c6ng nhan chi
t~t gia nhien).
Tdc gia-tdc philm ® ~ (duo'ng): nen, hay (ph6 tu):~ ~ ooL f6J § € ? (Dztdrlg
M(lc Tll (468-378 tnJoc CN) ten th(lt Ia M(lc 8jch, nglloi nlloc Lo,
420 TRAN VAN CHANH TOAN THV n,f HOC CHU HAN 421

sat lo"m ha ttj khdi ?). Hay xet loc;~n khui ra tit dau? Khui ra tit ch6 nguCii ta kh6ng
@ flj (I<Ji) trong bai OUQC dung nhu' OQilg tu, voi nghia "lam yeu nhau. Toi con kh6ng trung hie'u voi vua va cha, d6 g9i la loc;~n
l<;Ji": Jlij( 15 )( ffiJ § fiJ (C6 khuy pht,I nhi tt,tlt;Ji). v4y.Con chl yeu minh, khong yeu cha, cho nen lam hc;~i cha di lQ'i
®~(chi): den (gioi til): 5!i~T.Tz~~~1Xf31f*' (Tuy cho minh; em chi yeu minh, khong yeu anh, chu nen lam hc;~i ar>h
chi thien h<;1 chi vi d<;1o t~c gia di~c nhien). di lQ'i cho minh; b~ toi chl yeu minh, kh6ng yeu vua, cho nen lam
® rm B ~ (nhi di hi): rna thai v?y (tr<J til lien dt,Ing, bi~u thi hc;~i vua di lQ'i cho minh, nhu the g9i la loc;~n vQy. Cho du cha

xac dinh): ~ Jlt ffiJ 8 ~ (Ct,I thu nhi di hl). khong thucJng con, anh kh6ng thucJng em, vua kh6ng thucJng b~ toi,
(]) ;§= f~ (nhu'<Jc sii'): neu, neu nhu' (lien til bi~u thi gia thiet): thi cai d6 thien hc;~ cung g9i la loc;~n. Cha chl yeu minh, khong yeu
;§= f~ 7( T * t§ ~ (Nhti(Jc sit thien h<;1 kiem tuong ai).
® ~(do): con, van con (ph6 til): j"gt1'f/f4:f3f? (Do huu
con, cho nen lam hc;~i con di lQ'i cho minh; anh chl yeu minh,
kh6ng yeu em, cho nen lam hc;~i em di lQ'i cho minh; vua chl yeu
minh, khong yeu b~ toi, cho nen lam hc;~i b~ toi di lQ'i cho minh.
bat hieu gia h6 ?).
The' la vi sao? Ta't cd d~u sinh ra tit chb nguCii ta khong thucJng
® ~ (o): lam sao, sao (ph6 tu nghi van): ~7Jlli/f4:? (0 thi
bat hieu?). ye u ldn nhau!
Du cho din nhilng ke trqm cuop trong thien hc;~ cung tht Ke
® c 1'f (vo hii'u): kh6ng c6, c dung nhu~. trqm yeu nha minh, kh6ng yeu nha nguCii khac, cho nen trqm u
@ ;§= Jl:t (nhu'<Jc thii'): nhu' the, neu nhu' the:
nha khac di lam lQ'i cho nha minh; ke cuop chl yeu than minh,
;§= Jlt , ~lj 7( T ~i:J (Nhti(Jc thit, tac thien h<;1 tri).
kh6ng yeu than nguCii khac: cho nen cuop cua nguCii khac di lam
lQ'i cho than minh. The' La vi sao? Ta't cd d~u phat sinh tit chb
D[CHNGH!A
nguCii ta khong thucJng yeu ldn nhau!
Kiem ai Du cho din cdc quan dc;~i phu lam loc;~n nha ldn nhau, cdc chu
Thanh nhan coi virc cai trj thien hc;~ la nhirm V¥ cua minh, dt hdu danh nuoc ldn nhau cung tht Dc;~i phu ai cung yeu nha minh,
phdi bitt loc;~n tit dau ma ra,thi moi cai trj duQ'c; niu kh6ng bie't khong yeu nha khac, cho nen lam loc;~n nha khac di lam lQ'i cho
loc;~n tit dau ma ra, thi kh6ng thi cai trj duQ'c. Vi nhu nguCii thdy nha minh; chu hdu ai cung yeu nuoc minh, kh6ng yeu nuoc khac,
thuo'c chila brnh cho nguCii ta vQy, phdi bie't brnh do dau ma ra, cho nen danh nuoc khac di lam lQ'i cho nuoc minh. M9i virc ro'i
thi moi trj dUQ'C brnh; ne'u khong bie't brnh do dau ma ra thi loc;~n trong thien hc;~ d~u do nhilng virc ay ma thai vQy. Xet nhilng
khong thi trj brnh duf!c. Vi¢c trj loc;~n sao rieng lc;~i khong the'? At vi¢c ay tit dau ma ra? Ta't cd d~u phat sinh tit chb nguCii ta khong
phdi bie't loc;~n tit dau ma ra thi moi cai trj duQ'c; ne'u kh6ng bie't thucJng ye u ldn nhau vQy.
loc;~n tit dau ma ra thi khong thi cai trj duQ'c. Thanh nhan coi virc (Nay) nlu khiin nguCii trong thien hc;~ d~u g6m yeu ldn nhau,
cai trj thien hc;~ la nhirm V¥ cua minh, thi khong thi kh6ng xet xem yeu nguCii khac nhu yeu than minh, thi con c6 ke ba't hie'u nila
loc;~n tit dau ma ra. kh6ng? (Nlu) xem cha, anh va vua nhu chinh than minh, thi sao
423
TOAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN
422 TRAN VAN CHANH

~ ! o 1308 : r ~~~Z-ill o ~15~ZD • ~~~15 Jll o Jil


J
lam vifc bt{t hiiu? The' thi con coke bt{t til nila khong? Ne'u xem
~rm¥l • f~A£,~ o ~#~DZ o ~i~50?.;Jil:f3' • ~Z1~~ : ·
con, em cung b~ toi nhu chfnh than minh, thi sao lam vifc bf{t til?
Cho nen SIJ b!{t hie'u ba't til se khong cc5 nila.
~~ :f3 • E§z1~ ~ o 35(7: .::f-f@i& · 1~0P~D¥:1J~-JiJ±~~
The' thi con co td)m, cuap nila /rhong? Cho nen xem nha nguai ···~·~···~··®~·-~·~I~·~AM
khac nhu nha minh, thi ai an tr9m? Ne'u xem than nguai nhu than ~·~~am·m~~~·•~~~.~~*z·ffi~~
minh, thi ai cuap bc5c? Cho nen tr9m cuap se khong cc5 nila. ~4ID1% o ~.L-J.~frrm~,,~ o ~z ~o-m , 1~ ±z~wJII-ill
The' thi con c6 quan d9-i phu lam lo(ln nha tan nhau, chu hfiU danh oMffl~~~~:~~~~~lli~-ill·~~~~~~o
nuac tan nhau nila khong? Ne'u xem nha ngu('ri khac nhu nha minh, cbn oz1§~~·~~~~~R·fi~rm•~·M~$Mffl~
ai lam lo9-n? Ne'u xem nuac nguai khac nhu nuac minh, con ai danh ~:f3~ o :;K~ JI,Z ~ ,~, ' ffiJ 1§ Z :fj~ D ' JJX. fffi ff Z ' iSJ3 OJ~
nhau? Cho nen vi~c d9-i phu lam lo9-n nha tan nhau, chu h&u danh nuac ~?~~~D·~W~mW?Jo.:f.~f@·~~~A­
tan nhau se khong c6 nila. Ne'u thien h(1 g6m yeu tan nhau, nuac nay vai ®:~ ~ , - 4-n?m.:E~m o
~
nuac kia khOng danh nhau, nha nay vai nha kia khong lam lo(ln nhau,
thi d9-o ti;ic se khong c6 nila, vua toi cha con d~u tit va hie'u, nhu the' thi
thien h9- se trj. Cho nen b¢c thanh nh!in coi vi~c cai tri thien h(1 La
nhi~m V!-f CUa minh, tht sao du(!C khOng cfim SIJ ghet rna khuyen SIJ yeu
nhau? Cho nen thien h(l g6m yeu nhau thi trj, ghet nhau thilo(ln. Vl v¢y
th&y Mi;ic Ti:t n6i ding: "Khong thi khOng khuyen khich stJ yeu nguiJi
khac" La nhu the' v¢y.
TVC. djch
PRIEN AM
VAN KY Sl/ DOl TAN-HAN Thi~u cong gian L~ vu'ong chi bang
~r~~c•x L~ vuong ngu<Jc, qu6c nhan bang vuong. Thi~u c6ng cao
vuong viet: "Dan ba't kham m~nh hi!". Vuong nQ, dac V~ vu, sli'
QUOCNGU ~ ~ giam bang gia. DI cao, tile sat chi. Qu6c nhan m(;lc cam ng6n,
31 dl;lO lQ di ml,IC. Vuong hi, cao Thi~u c6ng viet: "Ng6 nang nhi
bang hi, nai ba't cam ng6n ". Thi~u c6ng viet: "Thi chuang chi
13 0 g* JJ; I 11: ~ r.=F.1 =li
l2'S<J iJr:J da. Phong dan chi kh§:u, th~m u phong xuyen. Xuyen ung nhi
IJ;.:E~·~A~.:f.o130~.:£8: r~~m$~! J h{)i, thuong nhan ta't da. Dan di~c nhu chi. Thi c6 vi xuyen gia,
o .:E?J · 1~1lr];[ · 1~~~:f3 o .L-J.~ • ~IJ*~z o ~A~®:~ quyet chi sl'r d(;lo; vi dan gia, tuyen chi str ng6n. CO' thien ttl' thinh
• ~~~.L-) § o .:E_:g ' -6-1308: r .g.§g~:ij~~' 7J~®: chinh, str c6ng khanh chi u li~t si hien thi, c6 hien khuc, str hien
TRAN VAN CHANH roAN THV Tl/ HQC CHU HAN 425
424

thu, su cham, tffu phil, mong tt,mg, bach cong gian, thu nhan nghia la "ngan ch~n" .Chzt(Jng ~f: che lap ePhong ~jj: d€
truy€n ngu, c?n th~n t?n quy, than thich b6 sat, c6 sll' giao hoi, phong, ngan ngua .xuyen zing nhi hf)i J II~ rm m :song ilng rna
ky ngai tu chi, nhi h?u vuong cham chudc yen. Thi di stf hfmh nhi vo de ( vo bo ) .vi xuyen gia ~ J II ::[3: nguoi tri ly vi~c song
ba't b<?t ( b<?i ). Dan chi huu khffu da, do th6 chi huu son xuyen z
nude .Quyet chi si't d{lo ~ 1~~:"quye't" la tru bo, "d<;1o" la
da. Tai dt,mg u thi h6 xua't; do ky huu nguyen tha'p di6n oc da, y thong suot .vi dan gia ~.5:;:=[3: nguoi quan ly (cai trD dan
thtfc u thi h6 sinh. Khffu chi tuyen ng6n da, thi~n b<;1i u thi h6 z
.Tuyen chi si't ngon'§ 1~ §: tuyen truy€n chi d<;1o ( gQi y
hung, hanh thi~n nhi bi b<;1i, sd di phl;l tai dl,lng y thtfc giii da. Phu hudng d~n ) cho hQ n6i ra .Thien ti't 7(. -=f : vua, hoang de', thien
dan ltf chi u tam, nhi tuyen chi u khffu, thanh nhi hanh chi, h6 ttl' eThinh chinh if@ J&: ng6i cai tri, nam quy€n cai tri eCong
kha ling da? Nhu<;1c ling ky khffu, ky du nang ky ha?". Vuong khanh 1}-g~p: quan l<;1i cao cap (doi Chu c6 Tam cong, Cll'u
phftt thinh, U thi quoc nhan ill<;lC cam XUftt ng6n, tam nien nai htu khanh. Thai su, Thai ph6, Thai bao la Tam cong; Thieu su,
vuong u Tr~. Thie'u ph6, Thie'u bao, Trling t6, Tu d6, Tong ba, Tu rna, Tu
(Quoc ngii: Chu ngii) khau, Tu khong la Cll'u khanh) .Lift si :YIJ±: Thu<;Jng si, Trung
si, H<;l si, quan l<;li cap thap .Hie'-n thi IX~: tien dang nhung bai
Tac gid-tac phiim tho bai ca trong dan gian len vua .cd hiin kluic ~.XIX ~r "c6" la
Theo Ban c6 (toe gia soch Han thl.l) thl QuO'c nga cOng Ia soch cua nh<;lC quan (thoi XUa d€u la nhung nguoi fill mat); "khilc" la bai
TO Khou Minh (toe gia bQ To truy~n), ghi IQi ljch su cua 8 nude thdi ca (nhi€u ban viet diin ~, c6 le sai) .si't hiin tlut 1~1X ~: "sll'"
Xudn thu gom Chu, Lo, Te, Tan, Trinh, SCi , Ngo, Vi$t. tong c¢ng 21
quyen. Bai tren ddy trfch Ci"Chu ngQ", ghi IQi chuy$n Thi$u cong can la sll' quan (quan chep sll');"thu" la sach sll' .szt cham §ffi ~: "su"
vua l$ Vlldng ve Vi$c op che dll lu(ln cua quan Chung, dan tdi h(lu la chuc Thie'u khanh trong Cll'u khanh, "cham" la bai cham, m<?t
qua that bQi Ia vua phai bi ddn duoi day sang dot Tr$. lo<;li van c6 tinh each khuyen ran tuong ttf nhu each ngon bay gio
eTa·u phu ~3!t~lt\: "tffu" la nguoi kh6ng c6 con nguoi; "phil" la dQc
TUNGO ldn, dQc r5 rang .Mong t~ng ~ ~ffi: "m6ng" la nguoi mu, c6 con
.Thifll cong E 1}: m<?t hi€n th~n clia Chu L~ vuong eLf nguoi nhung khong tr6ng thay (giong nhu nguoi mac b~nh tang
vlidng II I : Chu L~ vuong, ten la H6, con eli a Chu Di vuong, la nhan ap bay giO), "tl,lng" la dQC blnh thuong (khong CO len XUOng
vua thu 10 nha Chu, n6i tie'ng b<;1o ngu<;1c, len ng6i nam 878 trudc giQng) .Thu nhan truyin ngii Eft A 1$ §~ : nguoi blnh dan truy€n
CN .Gian §w : can ngan .Chi Jt.: ca'm -'Chi .Bang ~ : n6i 16i lOi (len vua) .Cijn thiln tijn quy Jl[ ~ ~ ;!:~ : "c?n thftn" Ia nguoi
clia nguoi khac, n6i xau eDan bat kham mfnh .5!;/ft~ff[J: dan hftu c?n ben vua; "t?n" theo Qulin kinh binh nghia clia Du Vi~t
khong chiu n6i m~nh l~nh ha khac eli a VUa e Vf Vll f$j _6J6.: d6ng thl la chu ~ (tie'n), "quy" la can gian, "t?n quy" la tie'n gian
cot nude V~ eGiam ~ :do xet eDi eliot) 15: dem nhung ke n6i eThan thich bd sat m ~ 1ffi ~ : "than thich" la nhung quan d<;1i
xau bao cao len eD{lO lf) di m~ci][~~ J;) § : chi dung mat nhln th~n cling dong hQ vdi vua; "b6" la b6 tile ch6 sai sot clia vua;
nhau d6 to y (kh6ng dam n6i ra) eNhi ~I} : ngung, th6i, day c6 "sat'' la giam sat vi~c hanh chinh clia vua .cd si't v 9;:: "c6" la
427
426 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,f HQC CHO' HAN

quan Thai su', tuc nh<;tc quan coi v€ am nh<;tc, "sit" Ci day chi quan thi hfJ xua't ).
thai sll' coi v€ thai tie't, l~ phap, hai quan d<;ti th~n n~y ngu'oi thl ® M (h6): · ph6 tu nghi va'n, dich la "sao, · lam
dung nh<;tc, nguoi thl dung l~ a€ d<;t y do eGido hoz # §~: d<;t y do sao":tJroJ~-1:!1? (Hdkha ungda?).
eKy ngiii tu chi ~ 3t 11~ z: "ky ngai" chi su' ph6 da cao tu6i cua @ W (dii') trong ca u ;13.; W§g ~ iPJ (K y die nang ky ha ?) la trc;J
vua ( sach L~ ky , thien "Khuc l~" n6i 50 tu6i la "ngai", 60 tu6i tu giua cau, v6 nghTa. Trong Til truy?n, c6 nhung tntong hc;Jp
la "ky" ); "tu chi", chu "tu" nghia la ran bao chinh don, "chi" chi tu'ong tlf nhu' : ~ ~ -1:!1 ' ;13.; W~ iPJ ? (Thi minh da, ky die ky
vua .Cham cluidc f~ ~: gia giam, din nhac, cham chu'oc eBat ha ?) (TUO'ng cong nht thQ.p cau nien).
bi)i :If '1'~: kh6ng trai vdi tlnh ly ( "b9i" la nghich ) .Do ky hilu
nguyen thap di~n oc j'~:;!t~J]H~Hii?l(: "ky" chi da't dai; D!CH NGHlA
"nguyen" la a6ng bang; "tha'p" la da't tha'p frm uot; "di~n" la aa't Thi~u cong can vua L~ vrtdng v~ vi~c cam noi xau
tha'p rna bang ph£ng; "oc" la da't c6 dong song c6 th€ dung a€ L? vuong bc;w nguqc, nguC!i trong nuoc n6i x({u vua. Thi?u
tu'oi du'c;Jc eThi~n bc;zi li thi hd lutng ~ ~j(: :0~ ~-Sf-~: vit$c chinh c6ng tht{y vL;ly bdo vua: "Dan kh6ng chju n6i chinh sdch cua
tri cua quoc gia tot hay xa'u c6 th€ hit$n r6 ra eBj bc;zi 1iffi f&: vua ". Vua giL;ln, tim duqc m()t nguC!i d6ng co't nuoc V? r6i sai
phong ngua vit$c xa'u l<;ti phat sinh ePh{t ~: tang them .Thimh di xem xet nh!lng ke n6i xa'u. H~ bdo cdo ( c6 duqc nguC!i niw)
z:
nhi hanh chi JJX: ffiJ 1=J "thanh" la thanh thtJc; "hanh" la bi€u th! cho gilt ngay. NguC!i trong nuoc khong ai dam n6i g! nila,
19 tl.f nhien. Ca cau y n6i: ng6n lu~n cua nhan dan chinh la ngoai duC!ng chl la'y mdt nh!n nhau dt thay cho lC!i n6i. Vua
nhung di€u hQ da nghi ky r6i tl.f nhien bi€u 19 ra eKy dil niing ky kha]J khai bdo voi Thi?u c6ng: "Ta dii d?P he't duqc lC!i n6i
ha ::!tW.§g~fPJ: "du" la trc;J tU giua cau, v6 nghia; "ky ha" la xa'u r6i, nen chdng ai dam n6i g! nila ". Thi?u cong n6i: "D6
bao lau. Ca cau y n6i : sinh mt$nh cua quoc gia c6 th€ du'c;Jc bao chdng qua chl che lap vQ.y thai. Ngua mi?ng dan con nguy
lau eLliu Vlidng li tr~ inEE:tJ~:OO;: "lu'u" la du6i di; "Trt$" la da't hiim hon ch(i.n lap song nhdu. Nuoc ung viJ de th! hgi nguC!i
cua nude Ta'n, thu9c huyt$n Hoac tinh Son Tay (Trung Quoc) ta't se khong it. Ma dan cung gio'ng nhu song vL;ly. Cho nen
ngay nay. ngUC!i lo vi?c song nUOc th! phai khai thong cho song chay
suo't, ngUC!i lo vi?c dan th! phai ma hoi cho dan duqc n6i nang
NGU PHAP tf! do. Vi vL;ly bL;lc thien til ng6i cai trj, phdi khie'n cho tu hang
CD _t;) 15 (di cao): nen hi€u la _l;)~i§"E(Di bang gia clio); quan lgi d{n .ke Sl dang thO, quan thai sU lo V~ am nhgc dang
day la tru'ong hc;Jp tinh lu'c;Jc tan ngu sau gioi tu i:l. (di). nh!lng bai hdt, quan sa dang sdch va cu, quan thie'u sU nhgc
® J1J (nai): gio mdi ( ph6 tu ): J1J /f ]& i§ ( Niii ba't cam ng6n ). quan khuyen can, nguC!i mu lam tho, nguC!i loa dQc sdch, nguC!i
coi bdch cong can gidn, dan thuC!ng truy~n lC!i len nguC!i tren,
@ ¥1R (chi u'): cho de'n: f~0V~P~1R1!J± (Sli' c6ng khanh
cdc bdy toi than cL;ln he't long khuyen bdo, hang than thich cua
chili lit$t si ).
vua xem xet sila sai, cdc quan phlf trdch v~ am nhc;zc va sil
® fR~~ (u'thi h6): do d6 rna: ~;f ffltR~-Sf-tJj (Tai dl;lng li
428 TOAN THll Tl,l HOC CHU HAN 429
TRAN VAN CHANH

cham lo dc;ty db, cdc b(ic ky lao trqng thdn lc;ti sila them vao, PHIENAM
sau d6 nha vua moi cham chu:oc quye't djnh. Nh(J v(iy vi?c Ba't tii' chi dtiQ'c
chinh trj thi hanh ra su6n se kh6ng c6 ddu trdi ly. Dan c6 Huu hie'n ba't til' chi du<;jc u Kinh vuong gia. Ye't gia thao dT
mi?ng, cung gio'ng nhu da't c6 nui song, ngu6n h;i tit d6 rna nh~p. Trung x~ chi sT va'n vie't: "Kha thtfc h6?". Vie't : ""Kha"
ra; (va cung) gio'ng nhu c6 da't phdng, da't trung, ru6ng to't cao Nhan do~t nhi thlfc chi. Vuong n(>, sll' nhan sat trung x~ chi sT.
thap, com do nha d6 rna duqc. Dan chung dung mi?ng n6i ra Trung x~ chi sT sll' nhan thue' vuong, vie't: "Th~n va'n ye't gia, ye't
thanh lai, nhang vi?c hay diJ tit d6 duqc phdn dnh; phdt huy gia vie't: kha thlfc. Th~n c6 thlfc chi. Thi th~n v6 t(>i, nhi t(>i t~i
dfiu hay phong bj dfiu diJ, do la each di lam tang them CC!m ye't gia da. Tha khach hie'n ba't til' chi du<;jc, th~n thlfc chi, nhi
do va cdc thtl d6 dung. Tram hq c6 ddu lo ngh'i trong long va vuong sat th~n, thi til' dUQC da. Vuong sat v6 t(>i chi th~n, nhi
n6i ra iJ ella mi?ng, ddu gi minh cho la phdi thi lam thea, nhu minh nhan chi khi vuong". Vuong nai bfrt sat.
v(iy lam sao c6 thi dch tdc vao dau duqc? Con nhu muo'n bjt (Chien quoc sach: Sil sach)
mi?ng dan, thi c6 thi bjt duqc baa lau?". Vua win kh6ng nghe,
tit d6 dan trong nude kh6ng ai ddm phdt bilu y kie'n. Chl ba
Tac giii-tac philm
nam sau, hq du6i vua sang so'ng luu vong iJ da't Tr?. Chien qu6c s6ch Ia b(> ky slj c6 tfnh ljch su ldn noi tieng cua Trung
TVC. djch Qu6c co dQi, chuyen ghi IQi nhOng ke hoQch , phllc:lng soch cua cdc
nha cam quyen va chfnh khdch tCi ddi Chu 8jnh Vlldng nom thO 17 (452
truce CN) den ddi Tan Thuy hoang nom thO 31 (216 truce CN), gom
nhOng mllu hay chlldc IQ, nhOng manh kh6e trong chfnh tri ngoQi giao
cHIEN Qu6c sA.cH ~ ~ m giOa cdc nude thdi Chien qu6c (475-221 trlldc CN). Ve ngh$ thu(it.
soch c6 nhieu chuy$n k~ ly ky hap dan nhll ti~u thuyet, ldi van trau
chu6t. ky thu(it tV sv va mieu tO do dQt Wi trinh d¢ coo. Ve toe gia.
32 chua xoc dinh dllc;Jc Ia ai; c6 nglldi cho Ia cua Khooi Thong. m(>t
thuyet sT ddi Hdn. BOn lllu truyen hi$n nay dd qua toy chTnh ly. sap dqt
IQi cua Lllu Hlldng (79-8 trlldc CN). chia lam 12 nlldc 86ng Chu. Toy
/fJEZ.~ ~~* Chu, Tan. Te. sa. Tri$u. Ngt,Jy. Han. Yen. Tong. V$. Trung Sdn. tong c(>ng
~lik /f n z ~ 15~ ff!J.iif o g~ 1f3 J* .!.-~Ao r:p !}t z ± Fo5 E1 33 thien. Bai tren doy trfch d "Sd sdch". neu len bai hqc: neu nom bat
dllc;JC van de mau chot, kheo leo giai thfch, CO th~ thodt dllc;JC nguy
£1i111'.

: 1r OJJ{.s:F-? .n o a : 0" or .n o IE!Wrmf{z o I?'~ , 1.~


ce1. Trong thien "Thuyet 1om thllc;Jng" soch Han Phi TU cOng c6 m(>t
A~r:flMz±or:flMZ.±~A~I,EJ: r~~~1r3, chuy$n k~ h$t nhll bai nay. chT khdc nhau c6 vai chO.
~1§-EJ:QJJ{o~~f{zo~~~W,rmWR~1f3ilio
R~lik/fnz~,~f{z,rmi~~,~n~ilio.=£~ TUNGO
.Kinh Vlldng ff!J I: tuc sa Khoanh Tuong vuong, vl nude sa
~wz~rmsJ3Azmi o IJJ/f~~ o
con c6 ten la Kinh eYet giii g~ 1§- : ngu'oi ph1,1 trach vi~c tie'p dai
430 TRAN VAN CHANH 431
TOAN THlJ Tl,l' HQC CHOHAN

khach eTrung XiJ chi si $ ,§t z ± : chuc thi v~ trong cung eDotJt *~~~siA·~-=ff{~·~~*~®t!1o-=f~~m/f
W: cuop H(y, gitft Ia'y. 1~·~m-=r~fi·r~~~·= s~z~~rm~/f~~
?J o~~m~ ·~~Wzfi·~~z~~o~/fW~
NGOPHAP R2ffiJ~t!1·~m~~t!1o
CD Itt (co) trong ca u ~ r!ij( it z(Th~n ciJ' thtfc chi) la mot 16i
dao ngfi' quen dung, thay vl n6i r!ij( ~it z
(Cf{ th~n thljc chi). PHIENAM
® _§_ (tha): va l?i, hon nfi'a (lien tU dung d~u cau d~ bi~u thi H6 gia h6' uy
stf quan h~ tang tien ): _§_ ~ Jik /f .7E ~ z ... (Tha khach hien H6 du bach thu nhi thtjc chi, dac h6. H6 viet: "Til" v6 cam
ba't tll' chi du<;c ... ). thtjc nga da! Thien de sll' nga truong bach thu, kim til" thtjc nga,
thi nghich Thien de m~nh da. Til" d1 nga vi ba't tin, ng6 vi til" tien
D[CHNGHlA h~mh, tll' tuy nga h~u, quan bach thu chi kien nga nhi cam bat tfiu
Thuoc hilt til h6 ?". H6 d1 vi nhien, co' to?i du chi h~mh. Thu kien chi giai tfiu.
C6 nguoi dang thuo'c ba't tii cho Kinh vuong. Nguoi phf:t trdch H6 ba't tri thu uy ky nhi tffu da, d1 vi uy h6 da.
tilp khdch cdm mang vao (cung). Quan trung Xff hoi: " (Thuo'c (Chiin quoc sach: SiJ sach)
nay) an dur;c khong?". (Nguoi ay) dap: "(An) dur;c". Quan trung
Xr;J nhan do gigt lay ma an. Tac gia-tac phtim
Vua n6i gign, sai nguoi gilt quan trung Xr;J. Quan trung Xr;J sai Bai ngl,J ng6n nay trich trong "Sd sach" cua Chie'n qu6c s6ch, doc;m
nguoi thuyit v6'i vua rdng: "Thdn c6 hoi nguoi coi vi~c tilp Giang Nhat thuyet Kinh Tuyen vllong. de chOng minh cho Tuyen vllong
biet cac nude sC:l dT sc;J Chieu He Tu6t (te tudng nude SC:l) chT vi hQ sc;J
khdch, nguoi coi vi~c tilp khdch n6i an dur;c, nen thdn m6'i an.
oai cua Tuyen vllong ma thai.
Nhu vgy thdn v6 t9i, ma t9i iJ nguoi coi vi~c tilp khdch. Vd lr;Ji,
khdch dang thu6c "kh6ng chit". (Nay) thdn an n6, ma nha vua
TUN GO
gilt thdn, thl n6 chinh la thuo'c "chit". Nha vua gilt ke b~ t6i v6
.HiJ gia ho?uy 1J1U~~~ : Cao mu<;n oai cQp (h6) .Thien di
t9i ma cho thay ro ra nguoi ta gr;Jt vua! ".
Vua ben thai, kh6ng gilt.
7: w: Thu<;ng de, Troi.
TVC. djch
w NGO PHAP
t) ... ~( di...vi ): cho .. .la .. . :-=fU~m/f1~ (Tll'dinga vi
CD
33
ba't tin). Neu .L-Jm di li~n nhau, cling c6 ngh!a "cho la": .L-Jm
jJ1(1~ JJE~ ~~1F-T
:'R: jJ.l\ {j1 (Dz vi uy h6 da).
® ~ (nga) va -B- (ngo) d~u la d~i danh tu nhan xung ng6i
J1E >R 8 iA ffiJ it Z ' 1~ 1J1\ o 1J1\ B u--=;:-~~f{~-!:!1!7:
432 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,f HQC CHa HAN 433

thu nhat (tlf xung); trong m<)t cau, c6 th€ dung hai d~i tu nhan PHIEMAM
xu'ng khac nhau . nhu'ng van cung mQt ng6i: . · nu~tb<;tngtudngtranh
r m
.l-) fit /f {§ ' -i§- mr 7t fj (Tll' dT ngll vi bat tin, ngo vj tll' Tric$u tha ph~t yen. To D~i vj Yen vj Hue$ vuong viet: "Kim
tien h~mh). gia th§n lai, qua Djch thuy. B~ng phuong xuat b<)c nhi du~t trac
@ "Me :i£ (co to<;ti): VI the mdi, nen (lien tu biciu thj ket qml): ky nhl}c. B~ng hQp nhi ki~m ky ue. Du~t viet: "Kim nh~t bat vii,
fJE .l-) m~ ' "Me~ !JiJ. Z fj (H6 dT vi nhien, cif to{li du chi minh nh~t bat vii, tile huu tll' b~ng". B~ng dic$c vj du~t viet: "Kim
hanh). nh~t bat xuat, minh nh~t bat xuat, tile hG'u tll' du~t". Luong gia
bat kh~ng tuong xa. Ngu gia dac nhi tjnh dm chi. Kim Tric$u tha
D[CHNGHiA ph~t Yen, Yen Tric$u cll'u tuong chi, dT tc$ d~i chung. Thftn khung
Clio mrbfn oai CQp cuong Tftn chi vi ngu phu da, co nguyc$n d~i vuong thl}c ke chi
Cr;p tlm cac gi6ng thu de' an thjt, biit du(fc con cdo. Cdo n6i: da ". Hue$ vuong viet: "Thic$n ". Nai chi.
"May chdng dam an thft tao dau. Thu(fng de' sai tao dang ddu (Chie'n quoc sach: Yen sach nhi).
tram gi6ng thu, nay may an thjt tao La trdi l~nh Troi. Ne'u may Tac gid-tac phii'm
cho tao Ia khong dang tin, thi tao di tru(Jc may, may thea sau tao, Bai ngl,l ng6n tren day trich CJ 'Yen s6ch nh!' Chie'n qu6c s6ch, ngv
xem cdc gi6ng thu tr6ng thay tao rna c6 dam chdng bo chc;~y y canh gi6c nglldi to kh6ng nen tranh gianh nhau mdi de choke dung
ngoai thu I<;Ji. Cau chuy$n nay do tQo ra cau thanh ngQ quen thu¢c:
kh6ng? ". Cr;p cho La phdi, nen di cung cdo. Br;n thu tr6ng thay
"BQng du(lt tllc:ing tri. ngu6ng doc I<;Ji'.
d~u bo chc;~y. Cr;p kh6ng bie't ding cdc thu s(f minh rna chc;~y, lc;~i
cho la s(f cdo.
nJ NCO
TVC. djch eDuij.t b{lng trtdng tranh ~~ ;E$ if§~: Con co va con trai tranh
m nhau eTri~u, Yen m, ~: hai nude thoi Chien quoc .To D{li
34 ?!* {~ : m<)t mu'u sT thoi Chien quoc .Hu~ vudng • _± :vua Tric$u
Hue$ vuong .Tluin ~: t6i (d~i danh tu nhan xung ng6i thu nhat,
~~:E$if§~ ~~m dung trong sach c6) ·Dich thziy ~ 7J<.: song Djch (thUQC phia tay
~R{~~o~{~e~~mrs·rA*~~.~~ tinh Ha Bac ngay nay, phat nguyen tli huyc$n Djch) .Bqc 91:
~w 7J'-
J.tB.....t::L ~ . . ~" ,.. 11"' \~""oRJ,D,-=c · t B tr::./1' ~o
phoi nang eTrac 0~: m6 (d<)ng tu) eH(Jp ~:day c6 nghTa la khep
#~lli~ffiM~X~o#~ffiWX~oMB:r~B/fffi
mic$ng l~i .Kiim Ht: k~p .ut 0~ :cai mo ( danh tU ) .Xuiit lli :
' Sjj B /f ffi ' ~p 1'f 7E :E$ .n o:E$ ~ ~ ~~ B : r ~ B /f lli ' Sjj
B /f lli · ~p 1'f 7E ~~ .n o ~ 13 /f ~if§ M o ¥ffi.t 131~ ffi ~ ~ o z ra, a day nghTa la "rut ra" eLztiJng gid biit kluing tztdng xd
~ 13 /f ~if§ M: hai con kh6ng chju bu6ng nhau ra .Ctim ~:
~mll~~·~m~m~·~~**o~~~•zm~~ bat .Chi ~: chong .T~ ~: mc$t moi; day dung theo phep sll'
~·~E*±~~z~.no._±Br~.n o~ ~ o
434
TRAN VAN CHANH TOAN THU T\)' HQC CHO' HAN 435

d<)ng, voi nghia "lam cho m~t moi" •D{li chting :*: 11\ :dan chting. mi?ng) ra phoi ndng, thi mQt con co m6 w1o thjt n6, trai khep vo
lr;zi kfp lay mo co. Co n6i: "Horn nay kh6ng mua, ngay mai kh6ng
NG0PHAP
mua, thi se c6 con trai chit". Con trai cilng bdo co ding: "Hom
CD _§_ (tha): sap sll'a (ph6 tt1 bi€'u thi vi~c sap xay ra): nay kh6ng rut mo ra du(Jc, ngay mai kh6ng rut mo ra du(Jc, thi se
JEfi_§_ {:lt ~ (Tri~u tlza ph<:J.t Yen). c6 con co chit". Hai con kh6ng chju huang nhau ra. C6 mQt 6ng
® m(vi):
VI (gioi tU dung d€' neu len mlJC dich CUa hanh chili cung bdt lu6n duQ'c cd hai. Nay nuoc Trifu sdp ddnh Yen,
d<)ng):~{i:~~~~£8 ... (T6 D<:J.i vj Yen vj Hu~ vuong Yen Tri?u chong qt nhau !au ngay den lam cho dan chung phdi
viet...). m¢t moi. Toi e rling nuoc Tdn hung mr;znh kia se lam 6ng chili n9
® ~ :tf (kim gia): nay, hom nay (ctJm tu quen dung::tf la tn; ma't, nen mong dr;zi vucmg nghi kY vifc d6 di ". Vua Huf vucmg n6i:
tu d? t sa u danh tll' thai gian ~ ) . "Phdi". R6i thai khong ddnh.
@ jj (phu'o'ng ): moi, vua moi (ph6 tU lam tr(,l.ng ngu): TVC. djch
!£$ jj tfj BJ ( B<:J.ngplutdllg xuat b<:J.o ).
® ~p (tuc): thl (lien tu bi€'u thj ket qua, dung nhli fllj [tac]):
SlJKY ~ ~c
S)j B /!' m ' ~p ~ 7E !l!t (Minh nh? t bat vG' ttlc huu tlf b(,l.ng).
® ~ (kh~ng): chju (trej d<)ng tll'): /[' ~ ;f§ ~(Bat kluing
tliong xa). 35
(j) j(z (tinh): cung (ph6 tu): ~ :tf 1~ fffi j(zt#J Z (Ngu gia dac
nhi tjnlz dm chi). rJi~~**cW I§],~~
® !J... (ctl'u): lau (ph6 tu lam tr<:J.ng ngu)~JEfi~;f§x (Yen, ~~0B:~ooz~~,s:~§~m•~,xoo~
Tri~u diu tliong chi ). ~~m•~o~~~m~m?~Rz•fu?
® ~ (th\}c): chin, ky (ph6 tu lam tr<:J.ng ngu): ~~ gf z -til. ( ~-~~~,~~~·,···~,ffiWJfz*'/1'~
Th{tC kechi da ). g-o~~#~R~,~~~-~z$,-~,~~li
@ J1J (nai): ben, r6i (dung nhu ph6 tll' ): J1J Jl ( Niii chi). ~~~-,~~*T,fffiM£~,~~~ili,~~a£
offiH/f'~,~~~*'*·~~o&~~~,-~,
D!CH NGH[A ~~-~fffi~~'~.:E~~a'E*o~~~~,S~
Co trai tranh nlzau U~rm/f'm~,~B£zM,~~~~~-*T'li~
Nuoc Trifu sdp ddnh nuoc Yen. To Dr;zi vi nuoc Yen n6i voi ¥L=~~' J't7E*!fiX' f55/f'fi:@:ffii/f'~Jf' ~*! J7J51
vua Hu? vucmg (nuoc Trifu) rling: "Hom nay t6i (tit nuoc Yen) "* L= :fit , 1F J=fL~ z #-til. " , ~ /f' ~~ ~ !
din day, vita di ngang qua song Djch, c6 con trai vita hd vo (
437
TOAN THV n.J HQC CHO' HAN
436 TRAN VAN CHANH

PHIENAM TU NGO
eH{lng Vii Jj[ ;j~ : ten th~t H<;tng T!ch (232-202 trudc CN), la
H~ng Vii ban ky tan nguoi chu xudng CUQC khai binh a Blnh Thanh cuoi doi T~n, tl/
Thai sll' cong viet: Ngo van chi Chu Sinh, viet: Thua'n m1,1c cai
trung d6ng til', hlfu van H<;tng Vu di<$c trung d6ng til'. Vu khai ky
l~p lam Tay saBa vuong eBan ky **2,: nhung thien trong sach
Sit ry, chep vi<$c cua cac de vuong theo loi bien nien
mieu du<$ da? Ha hung chi b<;to da? .Tan W:bai tan (mot th~ van, dung d~ blnh lu~n v~ m<)t nhan v~t
Phu T~n tha't ky chinh, Trftn Thi<$p thu n<;tn, hao ki<$t phong hay m<)t va'n d~ gl) .Thai su cong -A .9:0: quan chep sll' cho vua
khai, tt.tong du t!nh tranh, ba't kha thang s6. Nhien Vu phi huu (Tu Ma Thien tlf xung) .Chu Sinh ffl] ±.: m<)t nha nho d~ u doi
xich thon, thua the khai lung mft u chi trung, tam nien, to<;ti tuong Han eThuiln ~ : vua Thua'n (m<)t trong Ngil de, sau vua Nghieu)
ngu chu h~u di<$t T~n, phan li<$t thien ha~ nhi phong vuong h~u, eTn'tng ddng til£~~ ..::f: con nguoi doi, hai con nguoi (trong m~t)
chinh do Vu xua't, hi<$u vi Ba vuong. V! tuy ba't chung, c~n c6 di .Mieu duf ffi 1% : con chau doi sau, dong d5i .Ha hung chi b{lo
lai, v! thuong huu da . C~p Vu b<)i Quan, hoai sa, ph6ng tr1,1c
Nghia de nhi tlf l?p, oan vuong hftu b<;tn ky, nan hi! TV cang cong
z
dii? fBJ JlJ ~ -ill ? : sao rna hung th!nh len nhanh chong v? y?
eTrdn Thifp ~* 1tlJ: ten Th~ng, nguoi a da't Duong Thanh, la
ph<;tt, pha'n ky tu tri nhi ba't su c6, v! ba vuong chi nghi<$p, d1,1c di nguoi anh hung d~u tien da'y binh danh T~n vao nam d~u doi
life chinh kinh doanh thien h<;t , ngu nien tot vong ky quoc, than til'
T~n Nh! the .Thi't n{ln §ft: d~u tien gay ra tai n<;tn ( cho T~n)
Dong Thanh, thu<;Jng ba't giac ng1,1 nhi ba't tlf trach, qua hi! Nai
.Hao kift ~ f~ : nguoi c6 tai chi, hao ki<$t .Phong ~$: con ong
dftn "Thien vong nga, phi d1,1ng binh chi t<)i da ", khai ba't m?u
(xem Ngll phap a dudi) eBiit kha thiing so· /GOJ/W~: khong
tai!
th~ k~ xiet .Thila the'*~: thua theo xu the, thua the .Liing
(Sil kj: H{lng V1i ban ky)
mJu ~~liJR: cho d6ng ru<)ng, trong dan gian (~~ dung nhu D :bo
ru<)ng) ePhanlifl Jj- ~: chia dt, chia xe, phan chia eVlidng hdu
Tac gia-tac philm
Su kY Ia b¢ l!ch su thu¢c hang tiEm phong xu6t sac cua Trung Qu6c. do
I. f* : tt.tdc vuong va tude h~u .Chinh i&: chinh l<$nh eBa vlidng
TLJ Ma ThiE'm (145-90 trLldc CN) ddi Han bien soc;m. gam 130 quyen. 526-500 B I_: chua t~, ba vuong .Bqi Quan ;:IFlf ~: b<)i udc khong phong
chO. chep IQi l!ch su cac m(lt cua Trung Qu6c tCJ ddi Hoang de (thdi thLlc;Jng cho Luu Bang da't Quan Trung nua (nhu da hua trudc) .Hoai Sl!
c6 c6 tinh do sU) cho den doi Han vo de (khoang nom 100 trLJdc CN). Day t~ ~ : nhd nude sa ("Boi Quan hoai sa" cling c6 noi d!ch la "bo
Ia m(>t toe pham vi dQi , c6 gia tr! co ve phLlc:Jng di$n van chLlc:Jng ian tLJii$U
da't Quan Trung nhd nude sa, chi vi<$c H<;tng VG bo da't T~n, tl/
l!ch su. Toe gia tv Ia TU TrLJdng.thay cha Ia TLJ Ma Dam lam Thai su l$nh. vl
ngay thdng benh vl)c bQn mlnh Ia Ly Lang trong vv bQi tr¢n C! Hung Noma l~p lam Tay saBa vuong, dong do a Banh Thanh) ePhong tr~tc
b! ldi sam tau. phai t¢i thien. TCJ d6 ong quyet chi t¢p trung sac ll)c hoan 1W ~ : du6i di .Nghia di ~ W: vua Nghia de, chi lam vua tren
thanh b¢ su ky de truyen ddi. Bai tren day Ia bai tan trich trong thien "HQng danh nghia. Mdi d~u H<;tng Vu ton Nghia de lam minh chu d~ thu
VO ban ky" thu¢c phon "Ban ky" cua sach. toe gia nh¢n xet. danh gia nhan
ph1,1c dan tam di<$t T~n; khi xong vi<$c, H<;tng Vu bo Quan Trung
v¢t anh hung bi k!ch HQng vo tren quan diem khach quan cua m¢t nha
chep su de th6y du cac m(lt Llu khuyet cua nhan v¢t. (kinh do T~n), v~ sa (nude que huang cuaVG) r6i giet Nghia de,
TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 439
438 TRAN VAN CHANH

t\f l?p Utm SCi Ba vuong eB{ln ~Ji: lam phan eTtf ciing cong ph{lt bi~u thi phan va'n): li /f ~~ ~ ? (Khdi ba't m?u tai?). Cach
§ ~J;JJ{Jt: tlf khoe cong lao ("cang" la tlf khoe; "ph~t" la cong dung tuong t\f nhu · li ... lf~? (khdi ... da?) C1 tren:
lao) .Phiin flf: bi~u hi~n, khoe khoang eTzt tri fL ~ :tai tri rieng ~~ li ~ ffi ~ ll~? (VG khdi ky mieu du~ da?).
.suco?§ffi""i5: coi nguoi xua la thfty (b~t chuck cac b~c de vuong
xua) eLtjc chinh 1J 1iE : dung v6 l\fc d~ danh d~p eKinh doanh D!CH NGHlA
*~ :g :thong tri .Dong Thanh * ±~: C1 phia dong nam huy~n Bai tan cila chztdng H{lng Vii ban ky
Djnh Vi~n tinh An Huy ngay nay, H~ng VG bj quan Han truy Thai sil cong n6i: Ta nghe Chu Sinh n6i con milt cua Thuan
sat, cuoi cling ch~y tron den Dong Thanh eGiac ng~l Jl; $: giac hznh nhu c6 hai con ngWJi. Lq.i nghe Hr;mg va cung c6 hai con
ng9 ($dung nhu ·1-g:) .nan 51: vi~n dan ly le bao chua, H[y co, nguoi. Vu c6 phdi la dong doi cua Thua'n chang? Sao ma hung
vi~n co. thjnh len nhanh v(ly? Nha Tdn tha't br;~i chinh Sf! cua mznh, Trdn
Thi~p la nguC!i ddu tien gay nr;~n cho Tdn, (r6i) hao ki~t ndi len
NGOPHAP nhu ong, cung nhau d~u tranh gianh, (nhi~u) khong thi ki xie't.
CD z (chi): di~u nay, di~u sau day (d~i w, dung khi s~p dan The' ma Vu khong c6 m9t thuoc m<}t ta'c da't, thita the' (cdc hao
chung illQt cau n6i, cau each ngon, ti,IC ki~t) vung len giila cho'n ru9ng d6ng, chl trong ba nam, dii dem
z
ngu ... ): -?§- M ffl] ~ ' EJ (Ngo van chi Chu sinh, viet...). nam nuoc chu hdu dift Tdn, chia edt thien hr;~, ma phong cdc tuoc
® li · (cai): duong nhu (ph6 tu · bi~u thi suy vuelng tuoc hdu, chinh lfnh d~u do m9t tay va phat ra, xung la Bd
doan): Wif: § ~!Hi -J- ( Thua'n mt,Ic cai trung d6ng til'). vuelng, dja vj tuy khong trr;n, (nhung) tit c(ln c6 de'n nay, chua
@ !It$ (phong ) trong bai la danh tu du<;Jc dung nhu ph6 W lam titng c6 v(ly. De'n khi Vu bo da't Quan Trung, nho v~ nuoc So,
tr~ng ngu, nghia la "nhu ong": ~ ~~$~ (Hao ki~tphong khdi).
*
® ;ffi W(tu'ong du ): cling nhau, Ian nhau: t§ WJft (Tudng
du6i Nghia de' di r6i tf:( l(lp lam vua, trdch oan cdc vue1ng hdu
phdn b<}i mznh, (thz th(lt la) kh6 qua v(ly. Tr! khoe cong lao, khoe

*
dil tjnh tranh).
® t) (di lai): den nay: JLIE _l.).* (C?n c6 di lai ).
® $(t6t): cuoi cung: -¥CA~ (Tot vong ky quoc).
khoang tai tri rieng mznh ma khong noi thea nguC!i xua, cho rling
Vl Sf:{ nghifp ba VLtCing ma muo'n dung VU lf:{C danh dfp (di) thong
trj thien hr;~, chl trong nam nam cuo'i cung ma't nuoc, than che't iJ
(J) ~-I-*±)£ (than til' Dong Thanh): tinh lu<Jc gioi w ~ (u) Dong Thanh, con khong gidc ng9 ma chdng tf:( trach, th(lt la ldm
truoc b6 ngu **fiX chi noi chon; nen hi~u la: ~-::F-15~ **fiX(than lJi VQy. L{J.i COn Vifn le "triJi di~t ta, chrlng phai tQi cua ta V~ VifC
til' u Dong Thanh). dung binh ", ha chdng sai ldm u!.
® rED (thu'Q'ng): van con, rna con (ph6 tU): rED /f Jl; $ ( TVC. djch
Thur;ng ba't giac ngt,I ).
® _R ••• ~? (khdi. .. tai?): ha ... u? (each thuc thuong dung d~ m
441
440 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,t HQC CHOHAN

36 phi kh6ng ng6n da. C6 vie't: "Thien h<;t hi hi, giai vi lQi lai; thien
h<,t nhuong nhuong, giai vi lQi vang". Phu thien thi)ng chi vuong, ·
~~@:JIJ1$:Pf P] .~~ v<,tn gia chi hgu, bach tha't chi quan, thu'Qng do ho<,tn bgn, nhi
hu6ng tha't phu bien h9 chi dan h6?
~ •wrmwmw·~•~rmW ~®o m~~~rmm~ (Slt kj: H6a th{tc li~t truy~n)
m
"" 0
+.1-r ~ :1__. --=-
QX.-t:l T
-1.7.. /.- .::13:: /.@. • J A --=-
~ ' ~kJ {j _.. -3t:., • I \
r, r ~ iliii .::13:: -h ~ ·n; rtn
~ ' .V.A JL:Q _.., J.J 0 {/ffi {* IIIJ

~ ~ Z·~~rm~ttZ·A•rme ~ m~ o •~m~~
Tac gia-tac philm
· ·
~ ~~~U~~fiffZ 1-Jrm/f~ o ~5x ~E o ~ E1 : Tren doy Ia doqn cu6i bai tva "H6a thVc li$t truy$n" sach Su ky, m¢t
r -=f ~ z /f m
-=f ' ~ ;lj~ .n ° !It ~~ ~ ~ 111 ° i!Jj(: El : r :7( r chlldng quan trQng ban ve SV can thiet cua Vi$C san XUOt. trao doi
hang h6a trong doi song con nglloi. 0 bai tva nay. toe gia ung h¢ sv
~~~~ • ~~if'J* ; :l(""f~l:R • ~~if'Hi .n o ~-=f*Z.:E
lam giau. they ro nguy co cua sv ngheo thieu. vl c6 thVc moi vvc
·~~Z*·a~Z~·~~~~·rm~~~~PZR dll<;Jc dqo va c6 phu quy moi sinh dll<;Jc le nghia. Trong kho kinh truy$n
f-? va co von Trung Quoc, nhQng loi ban thiet thVc ma thOm tram sou sac
nhll VQY Ia rat hiem they; so voi thai Tll Md Thien , c6 the con coi Ia
nhQng tll tu<Jng tao bqo, dll<;Jc ph6 dien m¢t each rat chon thanh,
nong nhi$t.

TUNGO
.Thztdng ldm ~ ~: kho th6c, vl)'a lua .L~ tilt t~ ~IJ: le d(},le
phep .Vinh nh{tc ~ey: vinh va nht,Ic eHilu ~:giau c6 .vo ~:
bftn cung, ngheo kh6 .Thich ii: theo .Ph{l ~H: pht,I them, them
vao eTht ~ :dung nhu ~ eDi Djch ~ jjc: chi cac dan t()c
thi~u s6 a Trung Qu6c thai xua eNg{ln ~: ng<,tn ngu, tt,Ic ngu

PHIEMAM
Tu Mii Thien
/f
. Thien kim chi ti't, bi{t ti't zt thi -=f ~ Z -=f • ~~ m:
dua con
nghln vang, kh6ng che't a chQ (y n6i : dua con nha gia u kh6ng bi
H6a thtfc li~t truy~n tt;i
x\J' t\J' a ChQ dUQC, Vl ne'u n6 CO tQi, cha m(( n6 c(lng tlm each CUU
Thu'ong lfrm thl)'c· nhi tri le tie't, y thl)'c tuc nhi tri vinh nht,Ic. Le thoat n6) .Khong ngon ~ ~=~: lOi n6i su6ng .Hi hi ~~ ~~: gm 1
sinh u huu nhi phe' u v6. C6 quan tU' phu, hao hanh ky due; ti~u eNhztiJng nhztiJng ~ 1:1: r6i ren .Thien thijng chi vztdng
nhan phu, d1 thich ky h;tc. Uyen tham nhi ngu sinh chi, son tham -=f * Z .:E.: vua cua nude c6 ngan co xe (vua nude chu hgu nho)
nhi thu vang chi, nhan phu nhi nhan nghia pht,I yen. Phu gia d~c eV{ln gia chi hdu ~ ~ Z 1~ : chu hgu du<;Jc phong a'p c6 v<,tn
the' ich chuang, tha't the' t~c khach v6 sa chi, di nhi ba't l<,tc. Di ng6i nha .Bach tluft chi quiin B ~ Z ~ : chi d<,ti phu . That
Dich ich th~m. Ng<,tn vie't: "Thien kim chi tU', ba't tU' u thi ". ThU'
443
442 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,f HQC CHU HAN

phu ~ :K : ngttoi blnh dan .Bien hQ chi dlin ~ p z ~ : ngttoi 37


dan dt1QC ghi vao hQ tich.
JlM~ *fiE ~~ rtJ
NGO PHA.P Jl~~'~B: r~~~z?.n o JlB: r~~*~
CD PJ rm (di nhi): the' r6i, r6i sau (dung nhtt B rffi) : J o ~8 : r iPJ~j(? J o JlB : r ~ft~A ~®~q~ ' .[;)~5(
t), ffi] /f ~ (D"i nhi bat l~c ). *~ J 0 ~8 : r ~~g£q~ OJ* ; /f~t£q~' *~r~£
® f6j ~ (thu'Q'ng do): con, rna con (ph6 tu). rm ?5l (nhi ~z!ff J 0

huo'ng): huang chi, huang gl (lien til). f6j ~ .•. [ffi ?Jl "Thtt<;Jng
do ... nhi huang, la m()t each thuc co dinh quen dung. PHIENAM
Kieu tu'ong dong ti
D[CHNGHlA Kieu phung cttu, cttu vie't: "Tll' tttong an chi?". Kieu vie't:
Bai t{ta H6a th{tc li?t truy?n "Nga tttong dong ti". Cttu vie't: "Ha co?". Kieu vie't: "Huang
Kho [u(Jflg ddy r6i moi hilt ll tilt, cCfm do du r6i moi hilt vinh nhan giai o nga minh, d1 co dong ti". Cttu vie't: "Tll' nang canh
nhf:tc. Ll sinh (J ch6 giau du ma hi ho (J nCJi ngheo kh6. Cho nen minh kha h1; bat nang canh minh, dong ti do o tll' chi thanh ".
nguai qwin til ma giau thi thi hanh du(Jc due minh; ke tiiu nhan (Thuyet uyin: Dam tilng)
ma giau thi dung sue minh vao nhrlng ch6 thich h(Jp. V?£c c6 sau
thi cci moi sinh ra (J d6, nui c6 thdm thi loai thu moi lui toi (J d6,
nguai ta c6 giau thi nhan nghla moi phf:t h9a them vao. Nguai
giau ma ddc the' thi cang hiln hcich, tha't the' tht khcich khong con
ch6 dl di (dl dung than), the' r6i khong vui nrla. Tlnh cdnh d6, a
nhrlng noi Di, Djch lr;ti cang ghe gom h(Jfl. Ngr;tn ngrl c6 cau:
"Dua con nghin vang, khong chet a ch(J".D6 chdng phdi La lai
n6i suong v(ly. Cho nen hdo rdng: "Thien hr;t &m l diu Vl l(Ji ma
lr;ti; thien hr;t ro'i ren diu vil(Ji ma di". Kia vua chua m9t nuoc c6
ngan c6 xe, chu hdu c6 ap vr;tn ngoi nha, quan dr;ti phu c6 tram Luu H uong
nha con lo ngheo, huang gi hr;tng tha't phu dan dii!. Ttic gid-ttic pha·m
Bai tren day duc;Jc trfch trong thien '£)am tung· sach Thuyet uydn.
TVC. djch
sach nay gam 12 thien do Luu Huang (79-8 truoc CN) dai Toy Han
soc;m, chuyen suu t(lp nhQng mau chuy$n ho(lc giai thoqi l!ch SU, dong
thai cling c6 xen lan voi ngh! lu(ln, neu r6 cac le hung vong cua qu6c
THUYE T UYE N ~ 7B gia va slj thanh bQi CUO chfnh trj, tai li$U tham khao rat r(>ng, van
444 TRAN VAN CHANH
TOAN THV Tl,l HOC CHO' HAN 445

chllcmg dieu luy$n.


38
TU NGO
tUFt*~U g~~fj(
.Kiert Jl : chim cu .n
{JE : doi (sang noi khac) .Chi ai z: ~A~~ff~o~~~f;t$~~*o·~~f;tB: r
eHtidng nhiin ~~~A : ngttoi trong th6n x6m, ngu'oi trong lang
.canh ~ : thay a6i. ~~~U Z.?JTfjt~ .n o f;t Jt, fjt~?JTtU~ , A7J'*Z. o f;t
Bfr~ , rm~U/ff:T o *~U~li:t , /F#~ f-? o
NGO PHA.P
CD 3i (an): aau,noi nao (a~i tu nghi van a€ hoi v~ noi chon) : PHIENAM
-1-M~~ z ? (Tli' tu'ong an chi?). Khiic chu diu kie'm
® JR (dong) trong bai la danh tu chi noi chon dung nhu' ph6 Sd nhan huu thi~p giang giii. Ky kiem tt,I' chu trung trt,~y u'
tu, lam ngu: JR fiE (Dong ti).
tr~ng thuy. Ct,I' khac ky chu viet: "Th! ng6 kiem chi sd tong trt,~y". Chu
® ~~ (minh) trong bai la a<)ng tu dung nhu' danh tu, nghla la chi, tong ky sa khac gia, nh~p thuy du chi. Chu di hanh hi, nhi
"tieng keu". kiem bat hanh, du kiem nhu'QC thli', bat di~C hOZtC h6?"
® fPJ ?& (ha c6?): vl sao the? (ct,~m tU' quen dung a€ hoi ly (Lii thi Xuiin thu)
do).
@ ~ (do): van, van con (ph6 tu). Tac giii-tac phii?m
Sach La thj Xuan thu con gQi Ia La Jam do Ld Bat Vi (290 ?- 235
D!CHNGHiA trllck CN) t(lp h<;lp cac m6n khach cua mlnh soqn ra vao khoang cuoi
Chim czl djnh diJi sang dong thC:Ii Chien quoc, gom gop IC:Ii n6i cua trdm nha. Toan sach chia thanh
Chim cu gijp chim cuu, chim cuu hoi: "Anh djnh di dau?". mllC:Ii hoi ky, tam ldm, sou lu(ln (th(lp nhj ky, bat ldm, lvc lu(ln), tong
Chim cu n6i: "Toi djnh doi sang phia dong". Chim cuu hoi: "Vz c(>ng 26 quyen, n(>i dung lay Nho, 8qo lam chinh, dong thC:Ii cOng
sao the'?". Chim cu n6i: "Nguifi trong lang dJu ghet tie'ng keu cua tham bac nhieu hQC phai khdc, trCI thOnh toe pham tieu bieu cua ph6i
toi, vi the' toi doi sang phia dong". Chim cuu n6i: "Anh phdi thay Tqp gia, cung cap vo khi tll tllCing cho vi$c thong nhat thien hQ va trj ly
dJi dLtQ'C tie'ng keu m(Ji nen, ne'u khong thay dJi dLtQ'C tie'ng keu th£ qu6c gia cua nha Tan.
doi sang dong nguifi ta vdn ghet tie'ng keu cua anh ".
TVC. djch TUNGO
.Khiic tU : khac (c6 ban viet la khe' ~ cling c6 nghla tttong
tt,I') eThi~p y:JP- : qua, l<)i song eTrZJY ~ : roi xuong eC{t • :li~n,
LA THf XUAN THU g ~ ~ fj(
v<)i (ph6 tu) .Hoijc ~ : lfim Ian.
446 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,f HQC CHCI HAN 447

PHIENAM
NGOPHAP
CD
fit B
*
1:Y *
(hi): r6i (trQ tU bi€u th! slf ta't nhien hay da r6i):
(Chau dT h~mh hf).
· An ttl' su SO'
An Til' chi, sa vu'dng tu An Til' tli'u, tli'u ham, lt;ti nht phUQC
"'I" ~J~··· r'1"7. (bA't
X* I~c ... h~?)
a d'A o. : c h ang cung , h t h'
uc co..' nha't nhan ngh~ vuong. Vuong viet: "Phu<;jc gia ht;tt vi gia da ?".
2
Ill\
\£!/ -
... \1 ?. : cac
d!nh bi€u th! phan va'n: ~ # ~ .If ? (Ba't di~c ho~c hb ?). Doi viet: "T~ nhan da' tQa dc~lO ". v u'dng th! An Til' viet: "T~
nhan co thi~n dt;to h6?". An Til' ti tich doi viet: "Anh van chi,
D!CHNGHiA qua't sinh Hoai nam tac vi qua't, sinh u Hoai bac tac vi chi; di~p
Khiic thuyin tim glidm d6 tuong tlf, ky thtfc vt ba't d6ng. sa dT nhien gia ha? Thuy th6 di
Nuac SiJ c6 nguai di qua song. Cay gu(Jm cua anh ta tit tren da. Kim dan sinh truang u T~ ba't dt;to, nh?p sa tac dt;to, dac vo
thuyin rC!i xuo'ng nuac. Anh ta VQi khdc vao thuyin va n6i: "Day sa chi thuy th6 sli' dan thi~n dt;to da ?". Vuong tieu viet: "Thanh
La ne!i gu(Jm cua ta re!i xu6ng". Thuyin ditng, anh ta mai theo ch6 nhan phi sa du hi da, qua nhan phan thu b~nh yen".
minh da khdc nhdy vao nuac tim gu(Jm. Thuyin da di r6i, ma (An Ti't Xuiin tlzu)
gu(Jm kh6ng di, tim gu(Jm nhu the', chdng cilng La Ldm Ldn Ldm u ?.
TVC. djch Tac giii-tac philm
Sach An Tu Xuan thu, gQi tat Ia An tu, gom 8 quyen, ke IQi nhOng
mau chuy$n ve ICii n6i, vi$c lam con li.Ju truyen IQi cua tlldng nlldc Te
A.NTuxuA.NTHu ~r~tk Ia An Anh thai Xudn thu, do nhOng ngllCii dCii sou sllu t(lp IQi, kh6ng biet
r6 dfch xac ld cua ai. Day ld m(>t t(lp truy$n ky c6 n(>i dung tll tlldng
phong phu, ICii van sang sua; dCii Han dll<;ic Ban Co xep vdo 'TV b(>',
sou IQi xep vdo' Sub(>' trong tong t(lp 'W kho todn thll' cua dCii Thanh.
39

~:r-1~~ ~-r~tk TU NGO


.An Ti't ~ -f-: tlic An Anh (?-500 trudc CN), tlf la Blnh TrQng,
~r~,~~~~r~'~w,~=•-A~~o~
dt;ti phu cua nude T~ thoi Xuan thu eSu f~: di su (dung nhu dong
a: r-~~~~~?J o~B: r~A~,*~J o tll') .Tu ~~ : ban cho .Ham @jj: say, vui chen ePhli(Jc *f: tr6i,
~m~-TB:r~A~§~.If?J o~r~~~B: r buoc eNgh? ~~:den eH{lt vi~~ : xem Ngll phdp a dudi eT(Ja
~rmz , t~~1ir¥J , ~u~t~ , ~M'1i::lt~IJ~t~ , ~1.iEf§
*: pht;tm t9i .Anh ~: An Til' tlf xung ten mlnh la Anh •Quat
M'~-~~~omU~~W?*±•~o~~~~M' f~: trai quit eHoai itt: song Hoai (a tinh Ha Nam, Trung
~~~' A~~IJ~' 1~~~Z7J~±1~~§~If~? J o ~ Quoc)eChl tR cay quit hoi, cay chanh gai (tuong tlf cay quit
~B: r~A~mW~~'*A&~~~J o nhung nho han, trai nho vt chua, c6 th€ lam thuoc, khong an
du<;jc) .D6 fjE: chi (ph6 tu bi€u tht slf gidi ht;tn) eTlidng tlf. f§ {J). :
TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN
449
TRAN VAN CHANH
448
mtac TJ khong an trqm, vao iJ nuac SiJ tht an trqm1 chcing phdi La
hoi gi6ng nhau eHi ~~: dua giOn, vui dua (dung nhu 91) eQzui
thuy th6 (phong tt:tc) cua nuac SiJ Lam cho nguoi dan trit thanh
nhiin -.A: ta (tie'ng nha vua tt;l' xung) eThii ~: la'y, chu6c la'y gioi an tr9m u?". Vua (nghe xong) cuoi n6i: "Thanh nhan chd.ng
eBfnh m:nhl,lC. phdi La nguoi ma mtnh c6 thi dua giiin dut;c, qua nhan lgi t¥
chuo'c Ldy nht:tc nha trong vi?c nay rbi ".
NGOPHAP TVC. djch
CD ..f£ ~ (h~t vi): lam gl (~ la d<;ti tu nghi va'n):
*f tl ~ ~ f3 -t!1 ? (Phu'QC gia h(lt vi gia da ?). m
® -ill, (da) la trQ tu cu6i cau bi6u thi nghi va'n (xem thi dl,l 40
tren).
@ 11!!1 (co): v6n, v6n di (ph6 tu lam tr<;tng ngu): ::f *¥: ~.:r~f-*
7f!t A11!!1 ~if[ Sf? (T~ nhan ctfthi~n d<;to h6?). ~0~-,k~~~,T~~~ o M,B~roo~z­
@ pJT t) ~ f3 filJ ? (sd di nhien gia ha ?): sa di nhu' the' la vl B : u- ~ 8 -.A~-, k~ ~IJ~~' Tr~~IJ~~' 9tfiff
sao? ( cai khie'n cho nhu' the' la gl, vl sao nhu the'?). ~::fWtQ.Jo~rtiB: u-m~-::fW,~::fW~o~
@ ~ ~ (d~c vo): le nao ch~ng phai, ch~ng phai la ... u ? ~ROO::f~,-::fW:~OO::fffl,=::fW:fflOO::fff'
- (thu'ong dung ke't hQp voi cac trQ tu If~ [da], Sf [h6] a cuoi cau): - 71"*¥:-ill. o P:Ff~::f*¥: , JJ~ll:ttl o ~ k~ ~~, ~z'£
1~ ~ ~ Z 1J< f~ .§;':~if[ If~? (Diic
± vo
sa chi thuy th6 sll' dan -t11 : Tr~ ~~ , ~tz1\-t!1 o ~o~z¥ , ~o~t z1\ , oo J!
thi~n
® IX
d<;to da ?).
(phan): tnii l<;ti, l<;ti (ph6 tu, bi6u thi ke't qua ngu'Qc l<;ti).
z ' ~~::f*¥:* ' J 0

PHENAM
D[CHNGHlA Ba't tu'ong
An Til di su sang nzldc S(J
Canh c6ng xua't li~p, thu'ong son kie'n h6, ha tr<;tch kie'n xa.
An Ti'l de'n ncli, vua nuac SiJ ban rut;u cho An Ti'l; rut;u dang vui Quy, tri~u An til' nhi va'n chi vie't: "Kim nh~t qua nhan xua't li~p,
chen, c6 hai vien quan tr6i m9t nguoi tai truac mijt vua. Vua nuac thuong son t~c kie'n h6, ha tr<;tch t~c kie'n xa, dai sa vi ba't tuong
SiJ hoi: "Nguoi bj tr6i nay Lam Vl the'?". (Vien quan) thua ding:
da ". An til' d6i vie't: "Qu6c huu tam ba't tu'ong, thi ba't dt! yen.
"Day La nguoi nuac TJ, phg_m t9i an tr9m ". Vua nhin An Ti'l n6i:
Phu huu hi~n nhi ba't tri, nha't ba't tuong; tri nhi ba't dl,lng, nh! ba't
"Nguoi nuac TJ vo'n gioi an trqm phdi khong?". An Ti'l roi khoi
tu'ong; dt,mg nhi ba't nhi~m, tam ba't tu'ong da. sa vi ba't tu'ong,
chie'u thua: "Anh nay nghe n6i, quit sinh iJ phia nam song Hoai thi
nai nhu'Qc thll' gia. Kim thuong son kie'n h6, h6 chi tha't da; ha
La quit, sinh iJ phia bdc song Hoai tht La chanh gai, lei chl hoi
tr<;tch kie'n xa, xa chi huy~t da. Nhu h6 chi tha't, nhu xa chi huy~t,
gio'ng nhau, nhung qua cua chung c6 vj khdc nhau. SiJ df nhu v(ly
La vi sao? La do thuy th6 khdc nhau. Nay nguoi dan sinh truiJng iJ
450 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,l HQC CHa HAN 451

nhi kien chi, h:;tt vi bat tu'ong da ! ". An Til trd Loi rdng: "Nuoc nha c6 ha di~u ch!lng Lanh, nhung
(An Tit Xzwn thu) nhiing di~u iiy khong dlf vao day. C6 nguoi hi~n ma khong hilt, La
mi)t di~u ch/lng Lanh; hilt ma khong dung La hai ddu ch!lng Lanh;
Ttic giii-ttic plzilm dung ma khong tin nhi?m La ha di~u ch!lng Lanh. Cdi g9i La ch!lng
Bai nay Ia chucng • Canh cong li$p phung xa ho dT vi bat tudng An Lanh, chinh fa nhilng ddu nhu the' diiy". Nay Len nui gi;ip hB, d6 La
TU gian" trong sach An TL! Xuan thu. o
ch6 cua ho?; xuo'ng chdm gi;ip rdn, d6 La hang cua rdn. Den ch6
o cua h6, de'n hang cua rdn, sao La di~m ch!lng Lanh!"
Tl) NGO TVC. djch
eBiit tziang /f tf.: ch~ng lanh eCiinh cong ~ :L} : vua Canh
c6ng nuoc T~ eDz! W : dt! vao, day c6 nghTa la " (j trong d6"
eNhifm {f: : giao vi~c, b6 nhi~rn, tin nhi~rn. HOAI NAM TV $1¥i .:r

NGO PHAP 41
CD m (dai): e la, c6 le (ph6 tU, bi€u thi Stf suy doan) :
7i:l pfT ~ /f tf. -tQ. (Diii sCi vi bat tu'ong da ?). ~~* ·~ ~tr¥Jr
@ -tl1 (da) la trQ tu cuoi cau, bi€u thi nghi van (xern thi dl;l ~ ~ ~ZA·~ ~ ~13·~~~~rmA~ o A~~z
vua d~n tren). o~)(B : u- il:UPJ ~ /f~t~f? .JJ o131& J=J o ~ .~~~ ~
. @ :;k (phu): trQ tu dgu cau,dung nhu' rnQt phat ngu a€ rnd dgu
®3i: .~ rm ~~o A ~~ Z ' ~ )( B : u- il:tiPJ ~ /f§t ~ t~ 3f- ?
rm
rn()t do:;tn van nghi lu~n (v6 nghTa): :;k ~ H /f ~0 ... (Phil huu
.JJ o* ~~ ~ ·~r~•·mrm~~fioA~~Z·~
hi~n nhi bat tri ...).
)(B : u- il:UPJ ~ /f~t~f? .JJ o 13-if-' ~A:*:A.~ o
13 (
® ]!; (nai): chinh la :]!; ;§;=tit Niii nhu<;1c thtl' gia ).
T~±1351~! rm ~ , ~~ZA, 7Et!+11 o 11:t~tJlf&Z~
® :tm (nhtf): di den (d()ng tll'). ' )( .:r z z
if§ 1~ 0 j!jj( t~ ~ t~ ' t~ ~ t~ ' 1t /f OJ ~j ' ~~ /f
®~ ffi£ (h~t vi): vl sao, sao:-?£ ffi£ /f tf. -tl1 ! (HtJ.t vi bat
OJ ~lj -tQ. o
tu'ong da !).

PHIENAM
D[CH NGH[f,.
Tai ong tha't rna
Diim chdng limh
C~n tai th11<;1ng chi nhan, huu thi~n thu~t gia, rna v6 co vong
Vua Cdnh cong di san, Len nui gi;ip ho?, xuong chdm gi;ip rdn. Vua
nhi nh~p h6. Nhan giai dieu chi. Ky phl;l viet: "Thll' ha Ctf bat vi
tro v~, cho gQi An Til den hoi rdng: "Hom nay ta di san, Len nui gijp
phuc h6?". Cu s6 nguy~t, ky rna tu'ong h6 tuan rna nhi quy. Nhan
ho?, xuong chdm gi;ip rdn, e d6 La di~m ch!lng Lanh chang!".
TOAN THV Tl/ HOC CHU HAN 453
452 TRAN VAN CHANH

giai h<:t chi. Ky phi.J viet: "Thll' ha elf bat nang vi hQa h6?". Gia NGO PHAP
phu h.iong rna, ky til' hieu ky, dQa nhi chiet ky be. Nhan giai di'eu
CD fPJ ~ (ha ct~): le nao l;;ti, ha l;;ti, sao l;;ti (ph6 tu, dung d~
hoi nguyen nhan ho~c bi~u thi phan van ):
chi, ky phi.J viet: "Thll' ha elf bat vi phuc h6?". Cu nhat nien, H6
lltiPJ~::f~t~f? ( Thll' hit qtbat vi phuc h6? ).
nhan d<:ti nh~p t<ii. Dinh tning gia dan huy~n nhi chien, c~n t<ii
chi nhan, til' gia th~ p cll'u. Thll' d()c di ba chi co, phi.J til' tu'ong bao.
*
® (d:;.i): ph6 tu lam tr;;tng ngu, bi~u thi muc d() ldn m;;tnh
ho~c rat nhi~u: ~A*A~ (H6 nhan dtJi nh~p tai).
Co phuc chi vi hQa, hQa chi vi phuc, h6a bat kha CIJ'C, tham bat
kha trac da. ® %~ +n (ttl' gia th~p cli'u): +
:tLla m()t trong nhung
(Hoiti Nam Tu) each bi~u thi phan so, nghia la "chin phgn mu'oi".
Tac gid-tac pha'm
S6ch Hoai Nom TCi do Hoai Nom vUdng Luu An nguoi dau doi Toy
Han bien SOQn, gam 2 7 thien, lay tU fUang fJQO gia lam nang c6t, ke't
hc;Jp vdi Nho gia, Phap gia, Am dlleing gia .. ., thllC:lng dllc;Jc coi Ia toe
pham cua TQp gia. Bai tren day n6i ve le hQa phuc kh6n llldng, trong · -:,~t"~,~
~~&·~ . @-
hQa c6 phuc, trong phuc c6 hQa. Cdu "Tai ong that md" tu ldu dd tr&
thanh m¢t thOnh ngQ thOng dl,mg Ia lay tU cdu chuy$n c6 y nghTa rat -· f.\1
~···?L ,JU,-.:.,'I,.Y .• Y 'Ul.L~J..:.:~
thdm thuy nay.

TUNG[/
eTai ong ~ ~: 6ng gia Ci bien t<ii ("t<ii" la ch6 canh phong
ngoai bien gidi, a6n ai bien gidi) eThu~t f,~j: thu~t so, phap
thu~ t, phuong thu~ t (chi y, boc, tinh, tu'ong) • Vo c6 ~ t!z: v6 co
eHiJ ~: chi chung cac dan t()c thi~u so Ci mi~n bac va mi~n tay
Trung Quae thai c6 eDiiu Fg: tham hoi (cling viet la m)
eHit
qt filJ ~: xem Ngll phdp Ci dudi ePhzic t~: phtic, di~u may .Czt D[CH NGHlA
./3: qua, Ci l<:ti eTua'n rna ®3£ ,~ : nglfa tot, nglfa gioi, nglfa hay Ong giit iJ bien tai milt ngifa
eHlJ ~:chile mung eH(Ja t~ : tai hQa, di~u nli ePhzi ~: giau, c6 Gdn noi bien tdi c6 mqt ngu:oi gioi v~ phu:ong thuQ.t, con ngl;(a
nhi~u eLlldng _R: tot eHiiu ff : thich •KY. ~:coi nglfa eD(Ja ~: vo co cht;~y vao dil't cua ngu:C!i Hb.Ngu:C!i ta d~u dln hoi han an ui,
te, roi xuong .B~ ~: dui, bap dui .Dinh trang T ~±: trai trang ngu:C!i cha n6i: "Vi?c nay hd chdng phdi la vi?c may?". Qua vai
.Dan huytn 515!: truong day cung .Bd Ji!Ez: que, thQt .Bdo {~: thdng sau, con ngl;(a d6 mang theo con ngl;(a to't cua ngu:C!i H6 trC!
bao toan, bao v~ eHoa 1t: Bien hoa .C~tc foj: cling t~n, cling, vt Ngu:C!i ta d~u dln chuc mi1ng, ngu:C!i cha n6i: "Vi?c nay hd lt;~i
het. chdng thi la vi¢c rui?". Nha c6 nhdu ngl;(a to't. Dua con ong ham
cu:iJi ngl;(a, te gii.y dui, ngu:C!i ta d~u de'n hoi tham an ui. Ngu:C!i cha
455
454 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl.,1 HQC CHU HAN

n6i ding: "Vi~c nay hd lt;zi chdng phai la vi~c may?". Qua m()t
~~m~~~L.~~o~ffl~L.b'i:~-~~·m~L.±
niim sau, nguoi H6 ita vao bien tdi r{{t dong, nhilng nguoi iJ gdn ~~~~~·~~7t*L.~~·~~L.~~T~o~~
bien tai che't dln chin phdn muoi. Rieng nha nay vi co que chan ~~~~·Uft7t*~~)~~~±L.~·~~*~~
ma cha con cung bao toan nhau dut;~c. Cho nen may biln thanh g*
~ , 5 Iofitr ~ ~ , .L-J ~L~, L. ~~ill o '§ !fl Iff !fl , 1~ ~- R
rui, rui biln tranh may, Sf! bie'n hoa khong thi cung tQ_n, [/? SQU xa , ~w ill ~ =§ , :;;r ~ ~ IPJ o :t= ~ fF= $£ 3[?, f4 , & ~ ,~, ~ ~ ,
khong thi Luong tinh hlt. ~M~~~~~··U~~T~~z~;~~~U·~
TVC. djch ~)'}~~~ 0

f~!fl , 1~ .E!~$~115z:L., Wtl, iife ~, ll:t ~a if, ~)}!,,~,


~·~U7t*MWU~~To~U~'§~L.*'*~*
;J\ , ~ .L-J :::~ L. , ~ 1& 1itli 1i , 12::, ~g 1~ rrn ~~ ~ffi , ~ FifT JJ: irit o

~~~Rttfi~~ · ~~~*·~ffl~~B·7t*ffi
-7 a 1, 1 .rg,_ =:;g 'ltg 1, 1 6' zr.0Z m 1, 1 '2£- g m -7 """'*" """'*" 1llf:
8 l'lt:. ' 7E .VA ;ol'( iij'ji; '=P ~§..VA F!J
t:,
.L. £ill_ 0
K__ ,c., .VA F!J 1"5 ' I K__-'¥ ' -'¥ ""
§

*;j\ ' ~_L-J_:::~z '£,~g{~1j~!lLfD~~ , fi~1~PJT~ o


mRE2 , ~~J\A , ll:t5t~~fifT tJJHi~ ; :m;J\A , ~R
E2 , ll:U& ~~ FifT J;) ftJHtJ! ~ o 5t * 1± B~ , ~ WE2 §jjU ll:t * , *=
~~~~oom~~·Billoffl!fl·~~·~~·~~·
II, '
ll:t ~ t[% ~ ~?.i L. E2 ~ , IJH~ T J¥5[ L. {§ L. , ~IJ ~~ '¥: z ~i ,
QJ §t 8 ffiJ i~ ill
*
0

E2 :tJJ 1X: , ~s m15~ r¥J ~~ , 1S5 ~ ti &J15~ filL :ttt , ~ >fdJfJ j i


.A.? - , ""
~~~o7t*~UE2~~·~~ff~·-=-~E2~~-Z
CO VAN QUA CAC THdl D~l rh
'I '
~!=I;"I'I~ill-7$rhE3~~
oQ II:'.. .VA EB L'::'.. x::__-'¥ I=D 7E
~~&#1'1~~
i,~ l'nx. ' J@': oT JL. rtJ .VA '31"!! :;<1[!; o
~{*
1~ l!3.
~1i:itx MN·~ff~~~z~·*&J~mnz~·m*=+~
-~*o5t*~b'i:~m·~~~*E2U**~o~$U
DCH TAM QUOC - ~ ~ {i; *'~~-~·~~M~~·U~7t*L.~·~li~~
~·~A~~o~r¥JnB~·~~B~·~~$-=-•·
42 ::1 t ~ !fl !* ; Bt ~~ J.l ~ , f~ ~~ $£ lLJ , !m1~U~ '¥: , ii 15~ fi tm
o ll:t E2 ;t FifT .L-J ¥& 7t ~ ffiJ ,~J~ T z ~~ 5t ill o ¥ 15~ tf1lWJ :t~ ~
J:I;"r=;--=-
§I] te §ffi * §t~% , ~;£,~, ~ ' ~iJ115z:Z , tl , fez 1±-tlL o IJH~T~t:§'i:J;)gi
~tz!m1~L.J)(, ~~~IJ¥5E2L.#, J;)~7t*ZB o ::5~$
I:I'..7C p

7t * ~U ** -=F rm !fl ~ wHE3. , ~ 1( T-=- 5t , irit Y.I·I;@Z fflil!x: ,


t~L. ~ , ~IJJf115z:L. , tl , feZ~ , J;J*~~~I'I o ~~T1G~
456 TRAN VAN CHANH TOAN THll n,1 HQC CHOHAN 457

~~·u~~§m·•~mp·~~~m~m·~~oo than chi, tin chi, tac Han tha't chi long, kha ke nh~t nhi dai da.
~~~-!~~~-'g*~~,~~M~o Thftn ban boy, cung canh u Nam Duong, cifu toan tinh m~nh
ulo<:tn the, ba't" du van d<:tt u chu hftu. Tien de ba't di thftn ti bi, 6i
PHIEMAM tlf u6ng khuat, tam co thftn u thao lu chi trung, tu thftn di duong
Ti~n xua't su' bi~u the chi slf. Do thi cam kich, to<:ti hila Tien de di khu trl. H~u tri
Thftn Lu<;5ng ng6n: khuynh phuc, th1,1 nhi~m u b<:ti quan chi te, ph1,1ng m~nh u nguy
Tien de sang nghi~p vi ban nhi trung d<:tO bang t6, kim thien n<:tn chi gian, nhi lai nhi th~p hlfu nha't nien hi Tien de tri thftn
h<:t tam phan, lch Chau bl t~, thll' th~tnh nguy dip t6n vong chi thu cifn th~n, co lam bang ky thftn di d<:ti slf da. Th1,1 m~nh dilai, tuc
da. Nhien thi v~ chi thftn ba't giai u n()i, trung chi chi si vong than d<:t uu than, khung thac ph6 ba't hi~u, di thuong Tien de chi minh,
u ngo<:ti gia, cai truy Tien de chi thu ngQ, dl,lC bao chi u b~ h<:t da. co ngu nguy~t d() L6, tham nh~p ba't mao. Kim nam phuong di
Thanh nghi khai truong thanh thinh, di quang Tien de di due, dinh, binh giap di tuc, duong tudng sua't tam quan, bac dinh trung
kh6i hoang chi si chi khi, ba't nghi vQng tv phi b<:tc, d~n d1,1 tha't nguyen, thu ki~t n6 d()n, nhuong tril gian hung, hung ph1,1c Han
nghia, di tac trung gian chi 19 da. Cung trung phu trung cau vi tha't, hoan u cvu d6. Thll' thftn chi sd di bao Tien de nhi trung b~
nha't thti, trac ph<:tt tang bi, ba't nghi di d6ng. Nhu<;5c huu tac gian h<:t chi chile ph~n da. Chi u cham chuoc t6n ich, tien t~n trung
ph<:tm khoa, c~p vi trung thi~n gia, nghi ph6 huu ti lu~n ky hlnh ng6n, tac Du Chi, Y, Doan chi nhi~m da. Nguy~n b~ h<:t thac
thudng, di chieu b~ h<:t blnh minh chi tri; ba't nghi thien tu, sll' n()i thftn di thao t?c hung ph1,1c chi hi~u, ba't hi~u tac tri thftn chi t()i,
ngo<:ti di pha p da. di cao tien de chi linh. Nhu<;5c v6 hung due chi ng6n, tac tnich Du
Thi trung, thi lang Quach Du Chi, Phi Y, D6ng Doan d~ng, thll' Chi, Y, Doan chi cii'u, di chuang ky m<:tn. B~ h<:t di~c nghi tlf
giai luang thlfc, chi h;r trung thuftn, thi di Tien de giari b<:tt di di b~ mu'u, di tu tu'u thi~n d<:to, sat n<:tp nha ng6n, tham truy Tien dedi
h<:t. Ngu di vi cung trung chi slf, slf v6 d<:ti titiu, ta't di tu chi, nhien chieu, thftn ba't thang th1,1 an cam kich! Kim duong vi~n ly, lam
h~u thi hanh, ta't nang bl b6 khuyet l~u, huu sd quang ich. bitiu the kha'p, bat tri sd van.
Tuong quan Huang Sung tinh h<:tnh th1,1c quan, hitiu suong GIA cAT LUONG
quan slf, thi d!J.ng u tich nh~t, Tien de xung chi viet nang, thi di
chung nghi ell' Sung di vi doc. Ngu di vi doanh trung chi slf, slf Tac giii-tac phrlm
Gia Cat Luc;ng (181-234) tLJ Ia Khong Minh. lam quem su cho Luu B\.
v6 d<:ti titiu, ta't di tu chi, ta't nang sll' hang tr~n hoa mi.Jc, uu li~t
gil] chuc thua tudng. 6ng gioi cove binh phap lan ngoqi giao. thu¢t tr\
dac sd da. nude. dci song thanh bqch. it viet van lam thd. Bai tren doy Ia mot bai
Than hi~n thftn, vi~n titiu nhan, thll' Tien Han sd di hung long tieu bieu do Gia Cat Luc;ng viet dong len vua nom 227 (nien hi$u Kien
da; than titiu nhan, vi~n hi~n thftn, thll' H~u Han sd di khuynh d6i Hung thu 5 dci Thi.,Jc Han) trudc khi ra quon danh Ngi.,JY (gom 2 bai
da. Tien de t<:ti thai, moi du thftn lu~n thll' Slf, vi thuong ba't than trudc va sou; doy Ia bai trudc). duo ra nhung lei khuyen giai chon
thanh thom thiet ve chinh sl) d6i vdi vua nude Thl.,lc dudng thci Ia H¢u
tile thong h~n u Hoan, Linh da. Thi trung, thu<;5ng thu, trudng sll',
chu Luu Thien (con Luu B\) trong tinh the nguy nan cua dot nude.
tham quan, thll' ta't trinh lu<;5ng ttl' tiet chi thftn da, nguy~n b~ h<:t
458 TRAN VAN CHANH TOAN THli Tl,l HQC CHO' HAN 459

Tf)NGO $£ !.29: gian tra va hung b<;1o; day chi vua nude Ngt,~y
la Tao Phi
.Xuiit szt l:±l g[j]:
xua't quan, ra quan .Biiu ::j{ : bai bi~u (to sd eC{tu do fi tf~: kinh do cil; day chi kinh do L<;1c Duong cua nha
dang len vua d~ tau tr1nh v~ cong vi~c) eTien de' 7t *:
vua tn.rdc Dong Han. Tao Thao thien do v~ Hua Xuong, Tao Phi xung de'
da qua doi (day chi Lu'u BD .Bang t6 g)H_§_: (vua) bang ("bang" v~n lay Hua Xuong lam kinh do eCilu ~: loi eMt;zn '1~: tho so
va "t6" d~u c6 nghTa la che't) .iclz Chiiu Jit 1·1·1 : chi Tht,~c Han, .Ciutdng f;: hi~n r6 ra eTtt tztu ;:~ ~~: hoi, hoi han .Nhii ngon
thu<)c m<)t dai tinh Tu Xuyen ngay nay eBi t? 1Ef ~: moi m~t ft ~=~: lOi n6i ngay chinh, ngon lu~n chinh xac.
eTizu f;k: hie, thai bu6i eTiu't ngQ 9*
~: h~u dai m<)t each d?c
bi~t •Quang )t: lam cho sang to • Khoi holing ~~ J.i: md r<)ng
ra (cling vie't 'I~ 5L.). VQng t{l phi bg,c * 13 * ¥!:
tlf coi re mlnh
• Dan d{t thiit nghia iJ IDffiJ ~ ~: n6i nang khong thich dang .Trilc
NGO PHAP
CD ~ (cai):
nhan): j! ~0 7t *z bdi vl,
...
la vl (lien tu, bi~u
9*~ (Cai tri tien de' chi thu ng<) ... ) .
thi nguyen

phg,t tang bi ~& i1J !mX, :;:§: thudng cong ph<;1t t<)i, lu~n vi~c phai ® ~ (ngu): toi (each khiem xung):~ J;) ~ ... (Ngu dT vi ... ).
tra i eTac gian pht;zm klwa {''!= $£ ~~ f~: lam nhung vi~c gian ta va ®~(tat): ta't d, thay d~u (ph6 tu ): :t.t-:F~Z.CTiit dT w
vi ph<;1m lu~t l~nh ($_£cling vie't la ~f) eHiiu ty *=f P]: quan vien chi).
thu<)c m<)t co quan eGidn bt;zt fiJHft: tuy~n llfa, chQn llfa d~ b<;1t ® .PJT J;) (sd di): cai ly do khie'n cho:
eTtt ;:~: hoi y kie'n eKhuyet lqu ~~ 1ffi : l~m loi thie'u s6t (~~ dung ll:t 7t 1~.PJT 1-)JHi ill (Thll' tien Han sO' di hung long da).
nhu ]!;*) eTh{tC quiin mR t~: on hoa va luang thi~n eHimg trqn @ ~ (6i): ph6 tu bi~u thi slf ton kinh ho?c tlf khiem, c6 th~
fj ~.f: d<)i ngil, hang tr~n, quan d<)i eHoa m{tc 5fD f:&: hoa thu~n, djch la "phi cong"' "khong xung dang" ... , ho?c khong
doan ke't Cf:& cling vie't la H~U .Hoim LinhfB 11. : Hoan de' (147- djch: 1~ § ;fi tt.e"cai tlf u6ng khuat).
167) va Linh de' (168-189) la hai vua g~n cuoi doi H~u Han eBo' ® + ~ -if. (th~p hlfu nhat nH~n): muoi m<)t nam (m<)t
y 1!J :t\: ao vai, chi nguoi blnh dan eTi hi~~: xuat than hen each vie't tren so 10, ~ dQC la "hlfu").
mQn eOi 1~: xem Ngil phdp d dudi eK/m tri ~~~~ili: giong ru6i,
chc;ty V(;lY lo toan eKhuynh plui.c ftJ[fl: nghieng d6, thua tr~n (chi
(J) J;) * (di lai): de'n nay: ~ ti[J J;) *
(Tht,~ m~nh di lai).
@ .¥ "fR (chi u' ): de'n nhu (dung d~ n6i chuy~n sang y khac,
a
vi~c Lu'u Bi bi Tao Thao danh b<;1i Duong Duong nam Kie'n An cling vie't .¥ .Y [chi vu]).
thu 13, tuc nam 208) eNhi lai 'm *: til ba'y de'n nay (tuc tu nam ® /f ]}9} (bat thang): he't sue, vo cung, ra't (ph6 tu).
207 khi Lu'u Bj "tam co thao lu" moi Gia Cat Luc;lng ra giup, de'n
nam dang bai bi~u nay la nam 227) eLo yf!: song Lo, tuc song D[CH NGHiA
Kim Sa ngay nay, do<;1n tu Nghi Tan trd len, cho giap gidi giua Bai biiu diing vua trzt{Jc khi xuiit quiin
Tu Xuyen va Van Nam eBiit mao /f :::§: cho dat khong mQc Thdn La Lu(fng thua:
duc;lc CQng co eNo dQn~ ~:ch~m lt,~t, ngu kern, tai can tllm Tien eli difng nghi¢p chua du(fc m9t nrla thi giila duifng v9i
thuong ("no" la nglfa ch~m; "d<)n" la lt,~t, khong ben) .Gianlzung biinf?. Nay thien hc;t chia ba, ich Chau nu3i m~t, qua La Luc nguy
461
460 TRAN VAN CHANH TOAN THV TV HQC CHU HAN

cflp t6n vong vt;ly. Nhung cdc quan thj v¢ khong bie'ng nhdc a tfnh, hiiu tha'u vi¢c quan, h6i mai dur;c dung thrl truac kia, Tien
trong trdu ma cdc tL{(Jng sf trung thanh hy sinh a ngoai coi, la vi de' khen la c6 tai can, cho nen ai cung d~ crl ong ay len lam do
nha (fn tri ng(} d(ic bi¢t cua Tien de' ma muo'n d~n ddp vai b¢ hc;~ do'c. Ngu y cho r!lng nhilng vi¢c trong doanh, bat kj; la lan nho
df[y. B¢ hc;~ dlt nen ma r(}ng cdi thinh van hdn minh di lam sang d~u hoi y kie'n ong ay thi c6 thl khie'n cho hang ngu an 6n, nguCii
to due !On cua Tien de: ma r(}ng cdi khi khdi cua bt;lc chi sf, khong gioi ke do d~u dur;c chJ thich nghi.
nen ldm ldn ma tl! coi re minh, nghe thea lCii thiin ct;ln, lam mflt Than vai hi~n thdn, xa ldnh ke tiiu nhan, d6 la le sa df dCii
dc;~i nghfa, di la]J conduCing tt;ln trung can gidn . Trang cung trong Tien Han hung thjnh; than vai ke tiiu nhan, xa ldnh cdc hiJn
phu d~u diii nhu nhau, thuang thi¢n, phc;~t de, khong nen ba't cong. thdn, d6 La le sa dl dCii Ht;lu Han khuynh bc;~i. Tien de' h6i con tc;~i
Ne'u c6 ke gian ta trdi phep ho(ic nguCii trung thanh hi~n due thi ngoi, mJi khi cung vai thdn b(m v~ vi¢c d6, khong ldn nao kh6ng
nen giao cho quan lc;~i xet each phc;~t hay thuang dl lam to cdi than tho tho'ng ht;ln cho Hoan de', Linh de'. Cdc quan thi trung,
chinh tri cong b!lng sang suo't cua b¢ hc;~; chu khong nen tu vj, lam thur;ng thu, tham quan d~u la nhilng b~ toi liem khie't, thanh cao,
cho trong ngoai phdp lut;lt khdc nhau. c6 thl til tilt dur;c, b¢ hc;~ than tin nhilng ong d6 thi sl! hung thjnh
Cdc quan thj trung Quach Du Chi, Phi Y va quan thj lang cua nha Han c6 thi tinh ngay ma dr;i dur;c.
D6?ng Doiin d~u la nhilng nguCii hdn lu®g thanh thl!c, chi huang Thdn vo'n La ke do vdi, cay ru(}ng a Nam Du®g, chl mong ca'u
va tu ll! d~u trung chinh va thudn ht;Ju, cho nen Tien de' d(ic bi¢t thd bdo toan tinh mc;~ng a thCii loc;~n, khong cdu dur;c hiin danh a
chu hdu. Tien de' khong cho thdn La hen mc;m, ma tl! khuat than ba
ldn lc;~i kie'm thdn a cho'n thdo lu, ban lut;ln vai thdn vJ vi¢c du®g
thCii; do d6 thdn cam kich ma nguy¢n cung giong ru6i vai Tien de'.
Sau g(ip luc nghieng ngd, thdn nht;ln chuc trong luc bc;~i trt;ln,
ph[fng mc;~ng trong luc nguy ngt;Jp, tu d6 tai nay dii hai muui mo't
nam. Tien de' bie't thdn ca'n tht;ln, nen luc Lam chung, uy thdc dc;~i
sl! cho thdn. Tu khi th[f mc;~ng de'n nay, ngay dem lo ldng, chl sr;
khong lam trr;n dur;c vi¢c uy thdc ma hc;~i de'n due sang suot cua
Tien de'. Cho nen thdng nam qua song Lo, vao sau mdn hoang dii
tru trr;i. Nay phu®g Nam dii yen, binh gidp dii du, b¢ hc;~ nen
khuye'n khich thdn do'c xuat tam quan, tie'n len phu®g Bdc ma
Gia Cat Lur;ng
binh djnh trung nguyen, may ra tt;ln d[fng cdi tai hen cua thdn ma
tuyln bc;~t len dllc;~i cho b¢ hc;~. Ngu y cho r!lng nhilng vi¢c trong
tru du6i dur;c br;n gian de, phifc hung dur;c nha Han, tra v~ dur;c
cung, ba't kY la ldn nho, d~u nen hoi y nhilng ong d6 r6i sau mai
kinh do cu. Nhu vt;ly La thdn bdo ddp dur;c ® Tien de' ma trung
thi hanh thi c6 thl b6i bo?dur;c chJ thie'u sot ma thu dur;c ich lr;i
thanh vai chuc pht;ln b¢ hc;~ giao ph6. Con nhilng vi¢c cham chu(Jc,
ldn.
tang gidm, dang nhilng !Cii tt;ln trung thi d6 Ia nhi¢m Vlf cua cdc
Quan tuang quan Huang Sung tinh hc;~nh lu®g thi¢n ma binh
462 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,i HQC CHU HAN 463

6ng Du Chi, Y, Dolin. Chl xin bf h9 ph6 thac cho th&n vifc dfp ~z 1=r1* ' B*f- ' -~~P'l1~~s~ , ~~~~c,,1:f~~
gi(ic ma phZ:tc hung Han th{lt, ne'u kh6ng c6 ke't qud thl xin tri t<)i ? t13~3fi~U!, ~.XiPJZ.? ~Jl:JF~iM' m ~ftB/f~M o ·1~
thdn di cao voi huong h6n Tien di Con nhu ne'u kh6ng c6 nhilng ~~u~tt,~M~rm~~;~*•u~•,~~~rm
lai ai chan hung d9o dtic, thl xin bf h9 trach lbi Du Chi, Y, Dolin ~it0 o Ifl]P~Ht 1-j&*m ' ~~7(frJ1~~~?
di lam ro Sf! bieng nhac cua hQ. Bf h(l cCing nen tf! muu tfnh, hoi
han d9o phdi, xet n(lp lai ngay, thlim ni¢m di chie'u cua Tien de: PHIENAM
duf!c v(iy thl th&n cdm kfch on cua b¢ h(l kh6ng bie't baa nhieu! Quy khu lai tit
Sdp toi luc xa each, thdn thdo ta biiu nay ma nuoc mdt ddm d~, Quy khu lai h~, di~n vien tuong vu, h6 ba't quy? Ky tV dT tam
kh6ng bitt dli n6i nhitng gl nila.
vi h'inh dich, h~ tru truong nhi d(>c bi? Ng(> d1 vang chi ba't gian,
NGUYEN HIEN LE djch
tri lai gia chi kha truy; thlfc me d6 ky vi vi~n, giac kim thi nhi t~c
phi. Chu dao dao d1 khinh duong, phong phieu phieu nhi xuy y.
D(H TAN~ {i: Va'n chinh phu dT ti~n 1(>, h?n th~n quang chi hi vi. Nai chiem
h~mh vu, tai han tai bon. D6ng b(>c hoan nghenh, tr1 ttl' h?u mon.
Tam kinh ttfu hoang, tung cue do t6n. Hu~ a'u nh?p tha't, huu tU'u
43 doanh ton. D~n h6 truang d1 tlf chuoc, mi<$n dlnh kha d1 di nhan;
y nam song dT ky ng<;to, thfim dung ta't chi dian. Vien nh?t thi<$p
&*~*;¥ ~~J d1 th~mh thu, mon tuy thie't nhi thuang quan. Sach phu lao di luu
&*~*/~ ' EB ~ M~1i ' i!JJ3~&*? ~f § J:),c,,~~f~ , ~ khe', thai ki~u thu nhi du quan. Van vo tam dT xua't t1,1, di~u
~mrm~~?msttz.~~'~*~z~~;•~~~ quy<$n phi nhi tri ho~m. Canh e' e' dT tttong nh?p, phu co tung nhi
*~,-~~lffi~~ o *~~u~a,mBBiffi~~o ban hoan. Quy khu lai h~, thinh tuc giao d1 tuy<$t du; the' du nga
~~~U~~,~-~z•M o ~~~~,ti~ti~ o nhi tuong di, ph1,1c gia ngon h~ yen du? Duy<$t than thich chi t'inh
m
11 f~ IX Jill , -=r 11~ ~ o r
1~ v.x =-
t~ ~ 1~ m: ,
o ti ~JJ A. :¥: rr tho<;ti, l<;tc dm thu d1 tieu uu. Nong nhan cao du d1 xuan c~p,
, ~ i@ ~ ~ o 5 I :ff ~ .L-j § ~ , §L§)}! tOJ 1-j '1'5 M ; 1~ 1¥1 W 1-j tuong huu slf u tay tru. Ho~c m<$nh can xa, ho~c trao co chu, ky
*1~ , ~~H~ z ~ ~ ~a¥& .t-jJJX:JOO , r~ ~fi ~9:rm m~UJ y~u di<$u dT t~m hac, di<$c khi khu nhi kinh khau. M(>c han han dT
* o

:j:j( ;c .t-j ~m ~ , s~ m§ rm jQf H ~ ~ ,c,, tJ tl:l wrn , .~ 1~ m


o
o
huang vinh, tuy~n quyen quyen nhi thuy luu . Ti<$n v<;tn v?t chi
dac thai, dm ngo sinh chi h~mh huu! DT hi h6! Ng1,1 hlnh vu n(>i
lffi~~ o ~BBU~A'·~~jffi§~ o -~*~'~
§ ~ ' ' ' Y7.;J. ~ • -t-1+ ill~;:+;::;" -i-R ~- ji=i :no= -' :J... 4E ~ ? •l*+:;:tS ~ -7
,~, X .V.A iJil:\ JQt: ' ~ / ' :f.X.. II IJ ' l"t:J ~ ' I~ -~ 5 '5 ,fffl ) p, . .7U if)(. /3')!(, L
phl,IC ky thai, h<;tt ba't uy tam nhi<$m khu luu? H6 vi h6 hoang
M~,~~wum•oaA~*U~R,~~-~~­ hoang, d1,1c ha chi? Phu quy phi ngo nguy<$n, de' huang ba't kha
o~~~-,~~~*'~~~U~~,~~Ciffi~fr ky. Hoai luang th~n d1 co vang, ho~c thtfc tru<;fng nhi van ty,
dang dong cao dT thu khie'u, lam thanh luu nhi phil thi. Lieu thua
o *~~u~-'~mmrm~~ o ~-~zm~,~~
roAN THU Tl,f HQC CHCI HAN 465
464 TRAN VAN CHANH

h6a di quy t~n, l~c phu thien m~nh phl,lc h~ nghi? .Ban hoan ~ ;f.Ef: b6i h6i, quyen luyen eGiti ngon ~ ~: "gia" la
DAO TIEM thang xe (vao ngl,1'a), "ng6n" , xem Ngil phdp C5 duoi; "gia ng6n"
la thftng xe ra d~o chdi eHilu s{l tl tay trz't ~ ~ 11~ ]Z§" ffil: "sl.f" chi
Ttic gia-ttic philm vi~c canh tac, "tru" la ru()ng .Can xa rtJ *:
xe c6 giang man (
Doo Tiem ( 365-427 ) tl,lla Uyen Minh, hi$u Ia NgO Lieu tien sinh, g(lp gi6ng nhu xe c6 mui sau n~y) .Yiu difu rJ] ~ : sau xa .Hac ~:
thai IOQn IQC md bat ll,/C trllOC thai CUQC, 6ng t(J quan ve ru(>ng d an. khe nude h~p duoi chan nui eKhi khu W~IIJ~: g6 gh~, g~p gh~nh
Khi lam chuc Huy$n l$nh CJ Banh Trqch, tUng n6i cau :' Tqi sao to vi .Han han di lut{Jng vinh 10\Ri\U [Q]*: phoi phoi vuon len
nom dau gqo ma chiu khom lung cui dau· . Dao Tiem Ia toe gia dau
.Quy~n quyen 1~ 1~ : dong nude nho eHimh htllt ff1*: lam va
tien ma cOng Ia ngllai dQi bieu cho loqi von thCI dien vien cua Trung
Quae thai Dong Tan, voi lai le binh dj, tl,l nhien ma y ta rat thdm tram, nghi ( chiluc lam quan khi truoc va luc C5 fin bay gia ) eNg{t hinh
sou sac. Bai 'Quy khu lai tu' tren day gan giong nhll bdi thCI trQ tinh, Ia
m(>t trong nhQng bai t(J noi tieng nhat cua 6ng to canh song thanh ban
vii nQi ~Tfj¥1*J:gC5i hlnh trong vu trl,l, s6ng trong trai cla't .uy
tam ~ {,': long tu bo het danh l<;1i .Nhifm klullttu {3:: 1i, ?fit : tuy
gian dj VO nhQng niem VUi dQm bQC d n6ng th6n khi toe gia moi Ve quy
ti~n (den clau cling clu<Jc) .Hoang hoang 3,! 3,! : tam thfrn kh6ng
an luc 41 tuoi.
yen, nom nap .Dt htldng '$ ~~B : tren trai eTh{lc t@: dl.fa • Van
TUNGO fi: gi~y co, lam co .Ty ~=f: vun g6c cay non .cao $-: ba ru()ng
.Lai *: xem Ngil phdp C5 duoi .Tit;$: bai tu (m()t lo~i van th€ nude .Tiu'ta hoa di quy tijn *1tt:JJ~~: xu6i theo sl.f bien h6a
clung giG'a tho va phu, c6 th€ ca len clu<;1c) eH6 i!V§ va H~ ~: xem ttf nhien rna cl~t toi ch6 t~n cung cua tinh m~nh.
Ngil phdp C5 duoi eTrt't trzt(Jng 1mJt&: s~u nao, bu6n ba eGitin ~*:
d.i sll'a l~i cho t6t eDtldng ~ : t6c len, l~t len, bay eli (vl gi6)
(dung nhu m) eChinh phu iiE ~ : nguai eli cluang eHi vi • fj&:
rna sang eHimh vii fir ¥: "hanh" la cll'a, "vu" la nha; la'y cay
chAn ngang lam cll'a gQi la "hanh m6n", y n6i don so eTtii !Itt :
xem Ngil phdp C5 duoi .Tam kinh -=-1~ :chi nhG'ng 16i eli nho trong
vuan quanh nha .Ton ft: chen u6ng ru<Ju, be, lQ, chai, blnh .H6
trlidng :ff~: n~m va chen u6ng ru<;ju eChzt(Jc ~: r6t ru<;ju eMifn
§i§: liec nhln eKiza ;fiiJ :nhanh cay eDi nhan 'l'i:i ~J[ :vui mung han Diw TiJm
ha eKy ng{lo %1~: ban tinh gai vao ch6 ph6ng khoang kh6ng NCO PHAP
chiu sv rang bu()c eDung tat chi dj an ?G H* z ~ 3f: "dung CD* (lai): tr<;1 tU bitiu thi sv du khien, thuc gil,lc, c6 th€ dich
ta't"dien ta ch6 C5 nho h~p, chi clu a€ ng6i d~ng clui ra .Stich *: la "th6i": &~1i.*/5(Quy khu lai h~).
dm, niim ePht'tliio ~~: g~y ch6ng eLttu khe' ?J[~ :tho thftn @ tJ1 (h6): sao (ph6 tu nghi va'n): i!V§ /f &~ ? (HiJ ba't quy?).
nghi ngoi eKiiu tlzii m § : ngftng cl~u len eHa ;@: xa x6i eT{t I]Jffi: @ ~ (h~): a) Sao, sao l~i (ph6 tu bitiu thi nghi va'n ho~c phan
hang nui .canh "*: anh sang m~t trai .t t ~ ~: rna t6i d~n
466 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHa HAN 467

van ): ~ 11WJ '/:~ ffi] 1® ~J (H~ tru tntong nhi d<)c bi ?). cdnh d6ng tay. Hoi;ic di chile xe giang man, hoi;ic cheo con thuyin
b) Gl, nao (d~i tu nghi van): 1~ ~ ~ ? (Phl;lC hi le loi. f)(i len loi t!m khe su(/i, lt;zi g(jp ghinh di qua go. Cay hon
nghi?). ho huang din mau tuoi; suo'i em dim bdt ddu troi chay. Ngt;i
® ~(phil): trc;J tu (v6 nghia): ~ ~ 7( O[J (L~c phii thien khen cho muon v(jt ddc thai; cam khdi dai ta xua lam nay nghl.
m~nh). Thai hit r6i! Glli hinh trong vu tr¥- dut;c baa lau? Sao khong thd
@ ~-·· ~-·· (tai. .. tai...): trc;J tu giup cho cau duc;Jc hai hoa long mijc y o di? Tc;zi sao con thdc mdc, muon di dau? Giau sang
can xung: ~JV\ fZ
~ (Tai han tai bon). chllng phai diiu ta nguyfn; chon de' huang kh6ng thi uoc ao. Nghi
® I§ (ngon): trc;J til, v6 nghia: 1~~;; /-5-~>f:? (Ph!Jc gia bu6i sang dfp trai, mQt minh dc;zo choi, hay dung g(jy lam co, vun
ngon h~ yen du?). mc;z. Len biii dong, ngam nga thu suong; den dong suo'i trong, lam
bai tho. Hiiy thu(jn thea Sf! bien hoa cua am duong ma vi cho'n
D[CHNGHlA t(jn cung. Vui mf nh trai, con nghi ngiJ chi?
TRAN TRQNG SAN dfch
Bai tit "Vi di thoi"
Vi di thai hi, ru9ng vuan sdp hoang vu, sao khong vi? EJii tf!
D[CHTHO
dem long cho hinh sai khie'n, sao con m9t minh bu6n bii, dau
Di vi, sao chllng vi di?
thuong? Hiiu dt viing khong can n6,i, biit tuong lai co thi thea.
Ru9ng hoang vuan r(jm, con chi khong vi?
Chua thf!c di xa tren duang me; thay hom nay phai con hom qua
Dem tam di hinh hai sai khie'n,
trdi. Thuyin phoi phoi nhf dua, gio hiu hiu th6i do. Hoi khdch
Con ng(jm ngui than viin voi ai?
chinh phu vi con duang phia truoc; gi(jn dnh sang ban mai con
An m'in thi sf! dii r6i,
ma nhc;zt. R6i trong thay nha, vui tuoi, rang ru6i. Tiiu d6ng ra
Tit day nghilc;zi bie't thai moi La.
chao mung, tre nho dt;i ngoai c6ng. Ra lo'i nho den vuan hoang,
Lo'i di lc;zc chlla xa La ma}',
hang tung, cue hiiy con day. Ddt con vao nha, co rut;u ddy ly.
Nay khan r6i chllng dc;zi nhu xua.
Cdm n(jm, hoi tf! chuo'c; ngdm cay san, mijt vui. Dr!a ella s6 nam,
Con thuyin thu(jn neo gio dua,
long phong khodng; thay noi ch(jt hfp, dl an nhan. Ngay ngay
Gio hay hily do, thuyin lo lllng cheo.
dc;zo qua vuan r6i thanh thu; ella tuy co di;it nhung thuang dong.
Hoi hanh khdch Lo'i nao di toi,
Chong cay g(jy, tho thiln nghl ngoi; thuang nga?ng ddu, tr6ng ra
Bong m(jp ma trai moi rc;zng dong.
phia xa. May v6 tam bay ra hang nui; chim bay moi, bie't quay tro
Miin que neo buoc xa trong,
vi. Canh mama sdp vao trong bong dem. VJ cay tung le loi, long
Chan ham ha buoc, duang mong toi nha.
b6i h6i. vi di thai hi, hiiy doc;zn tuyft giao du. f)(Ji dii cung ta lla
Chc;zy don chu nam ba ddy to,
bo nhau, con dung fiJi suong hi cdu chi nita? Ua lai noi chlia
Dang cha 6ng ma~v dlia tre con.
chan tlnh cam cua nguai than thich; vui voi cay dan, cu6n sdch di
Rdm ri ba khom con con,
khuay lo. Nha nang baa ta mua xuan cte'n, sdp co VlfC lam tc;zi
468 TRAN VAN CHANH TOAN THLJ Tl,1 HQC CHU HAN 469

Mliy cay tung cue hay con nhu xua. Thai con may n6i o doi,
Tay ddt tre vao nha mi:tng ro, Khu luu sao chdng phong hoai tl;( nhien?
Rur;tu dau da sifn chua ddy vo. CCI chi nghl them phi~n ta'c dr;i,
Thot;tt ng6i tay da nghieng h6, Di dau ma ta't ta VQi chi?
Cuoi nom san tru(Jc thap tho may canh. Giau sang da chdng thie't gi,
Ng6i gdu cr;tt mQt minh tru(Jc so?, Cung tien chua dl hf!n gilen chai.
Kheo cLing hay vita ch6 rung dui. Chi bdng luc chdu troi em a,
Tham vuon dt;to thu hom mai, Vi?c di~n vien va't va ma vui.
Cita du co, vdn then cai nhu khong. Len cao hat m9t tie'ng dai,
Cho'ng gg.y dt;to quanh vuon lt;ti nghl, Xuong dong nu6'c chay ngam vai bon diu.
Ngdm canh troi khi ghe trong len. Hinh thl nay mif.c ddu tt;to hoa,
May dun may dam tl;( nhien, T6'i luc nao he't cd thi thai.
Chim bay moi canh da quen lo'i v~. Long ta pho v6'i m?nh troi,
Bong chi~u nga bo'n b~ bat ngat, Dang ngo chi nila, cu vui ve hoai.
Quanh go'c tung, tl;(a mat thanh thO'i. TU LONG djch
Tit day v~ thl;(c v~ r6i,
Thai xin tit tuy?t v6'i nguoi w'ing lai.
Vita da v6'i doi chdng hi?p, D(H DUONG ~ -R
Cdn chi ma giao thi?p v6'i ai?
Chuy?n tro than thich may nguoi, 44
Bt;tn cung dim sach khi vui do bu6n.
Nguoi lam ru9ng on t6n noi chuy?n, EE ~A ~~
I~ JJJ't ¥-iF ~l:!.t'

T6'i xuan r6i sdp de'n vi?c ta.


~#ffi~·~~#~m~o~m~m#·~ffi~~m
Hoij.c truy~n sdm sila can xa,
#o~H#~~·~~m~MA~~·M~mm~zoo
Hoij.c khi dung dlnh thuy~n ra coi d6ng.
· /ftj~mm-t!1 o
Du6'i khe n9 nu6'c vong uon eo,
.~z~m~, -~~3Ji~-£ o ~.~~~~oJt§g~m
Ben duong kia go keo gg.p gh~nh,
rm~ t11 o ~ .~ t11 , Sift#~ m ~ §g , it /F ~ • :1J /F JE • =t
Co cay mO'n mon mau xanh,
Suo'i tuon roc rach ben gh~nh chay ra. ~ /F 7} H.· !L BX Wm.~ ~ /F OJ 1~ , **
Jt §g ~ m 1:!1 o
mZ/FtJJt~ · ~Z/f§g3fiJtlt • o.~Z~/f§bmJtg
Ngdm muon vg.t duO'ng mua tuO'i to't,
Ngan chota thai trot gia r6i. ·~mrm~za:r*T•~Jo~~,Jt~-~$?
470 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,f HQC CHO' HAN 471

;!t~/f *0 .~-111 ! 0 dlldng thdi.

TU NGO
.Bd Nlzqc 18 ~: Ton Duong, tlf Et Ba Nh(:lc, nguai nuoc Tfin
thai Xuan thu, gioi xem tuong nglfa d€ biet nglfa hay nglfa dd
.Thien ly mii -=f liL~: day chi con nglfa gioi di duQc ngfm d?m
trong m<)t ngay nhung chua duQc nguai biet eBiin ti't ~ ~: cling
chet chung .Tiw tf: mang dlfng thuc an cho nglfa •Ltch ff!:
chu6ng nglfa .Thqch :£: don vi dong luang bang 100 thang thai
xua (khoang 104 lit) .T~I mii giaft .~ 1§-: nguai nuoi nglfa(it
dung nhu ~Pj nghia la nuoi) .Biio ~ : no .Tai my ::t ~: tai, sd
HcmDa m
truang eHi~n Je, :hi~n ra, to ra ,bi€u hi~n (dung nhu :fj[) eSdch
PHIENAM : roi nglfa; day dung nhu d<)ng tu,"tien sach" la sai khien, di~u
Ma thuye't khi€n .Bat di ky dqo ;If 1-).;!t~: khong theo nguyen tiic, 1~ loi
The hliu Ba Nh<;lC, nhien h~u hliu thien ly rna. Thien ly rna thuang (cling c6 cho giai la: khong theo ban tinh cua n6) .Bat niing
hliu, nhi Ba Nh?C ba-t thuang hliu. Co tuy hliu danh rna, chi nhl;IC u no thong ky y ;If §g 3m ;!t ~: khong hi€u duQc y n6.
1~ nhan chi thu, bi~n tlr u tao 4ch chi gian, ba-t err thien ly xu'ng da.
Ma chi thien ly gia, nha:t th\fc ho?c t~n tuc nhat th<;1ch. Tif rna NGOPHAP
gia bat tri ky nang thien ly nhi tlf da. Thi rna da, tuy huu thien ly CD ~ 1& (nhien h~u): r6i moi (lien tu chi ket
chi nang, th\fc bat bao, life bat ttic, tai my ba-t ngo<;1i kien, tha dl;IC qua):i:!:t ~ 18 ~, ~ 1& ~ -=f liL~ (The huu Ba Nh<;1c, nhien lzqu
du thuang rna d~ng bat kha mic, an du ky nang thien ly da. huu thien ly rna).
Sach chi bat di ky d(:lO, tlf chi bat nang t~n ky tai, minh chi ® - (nha't) dung nhu ph6 tu lam tr<;1ng ngu, nghia la "moi
nhi bat nang thong ky y, chap sach nhi lam chi viet: "Thien h? lftn, m<)t Ifin": -it~ 3fi ~- :£ (Nhat thlfc ho?c t~n tuc nhat
vo rna". 6 ho! Ky chan vo rna da? Ky chan ba't tri rna da. th<;1ch).
HAN DU ® ~ (ho~c): c6 khi, c6 le, c6 th€ (ph6 tu bi€u thi suy doan)
Tdc gia-tdc pha?m (xem thi dl;l vua dan tren).
Han DO (786-824) con c6 tenIa Han Xlldng Le, Ia nha van, nha thd @ ~ ( thj ): nay, ay (d(:li tu chi thi d?t truoc danh
ion ddi 8Lldng, lam quan den chuc Binh b¢ thi lang. Bai tren day chinh tll'): ~ .~ -111 ... (Tht rna da ... ).
Ia 'TQp thuyet thu tv· (TQp thuyet tv!) in trong cdc b¢ Co van quan chi,
@ 3i (an): lam sao? (ph6 tu bi€u thi phan van; day dung phoi
toe gia mllQn cdu chuy$n ngl)a thien ly kh6ng gqp dllQc 86 NhQc
(nglldi nu6i ngl)a gioi) dE3 vi voi ke sT c6 tai chi nhllng kh6ng gqp thdi, hQp voi trQ tu -111 [da] bi€u thi nghi van d cuoi cau):
am chi va chi trich chinh sdch re rung nhdn tai cua nha cam quyen ~*;!t§g-=f lit -111? (An du ky nang thien ly dii?).
472 TRAN VAN CHANH TOAN THV n,l HQC CHlJ HAN 473

® q~ Ujl (o ho!): than oi! (than tu ). · ~ ~ §~ j:j z :t3 • ~;It f£i A • 7J<- z A~ 9f 7!: ~ o
~iit ;It.=
(j) ~--· ~--· (ky ... ky ... ): trQ til, bi~u thi y nha'n rnc;tnh trong ca. u ~~a :t3 • ~;It f!J - ttt ~ o Fo~ z • ~IJ EJ : r -§-t§_J[:fj~~
hoi hfa chQn, c6· th~ dich " hay H1": ·-§-~JE~~·~-§-~mz+=~·aJE:tJ~~J o~
;It JJ! ~ ,W, If~ • ;!til!~ ~D ,W, t!1 ? (KJ chan v6 rna da, ky chan z ' ~j'C ;g: ti ~ :t3 °
ba't tri rna da ?). +~zo~EJ: r~*Z.f-?+~~~~·:tJ·~~

D!CH NGHlA
i5t · il~~.t · ~!JiPJ~o? J o ~~a*~ . a:~ili~ . a :
r ~~~:ROO ~z Sf? ~IJ-§-Wfi5tz~¥ • 5K~1l-§-~iit~¥
Bim vi nglfa
Dili c6 Bd Nhg.c r6i sau moi c6 ngf:(a thien l"y. Ngf:(a thien ly
z m
ti 1:11 o -§- ~ wr i5t . ~ ~ m
~ o E3 -§-a~ ttt 5 ~ u s rrs
~·m~~~+~~·oo~mz~a•·~Jt~zili·
thuilng c6, rna Bd Nhg.c khong thuilng c6. Cho nen, tuy c6 ngf:(a
gioi nhung chl bi nhf:ic noi tay ke toi to, cung nhau chit noi x6 )I~ ;It ll! z A ' 5et U¥ 00 ' {IE '
M1~ 00 ~Ji ~g ' ~I) ~ ffi ' 3~ jJ
chu6ng mdng co, chdng dur;Jc g9i la ngf:(a thien ly. ~ ' U¥ D}j: $ ~ ' 11 11 00 JE :tJ ' ;f§ ft t!1 ° j l 5DJ-§- t£i J3 :tJ '
Loai ngf:(a di dur;Jc nghin d(f.m, m9t ldn an c6 khi hit cd m9t A:tt~+1IIf-~
--, / . . . ..:±:. ,'fffj
Jl\\
·' flil.:O./' EC# ,
/ ...... t=l XJC:J 13
A:tt~
I.,.,.,..:±::..
+1IIf- =:
/1\\--
~
~~
. '
flil
, ......

thg.ch th6c. Nguili cho ngf:(a an chdng bie't n6 c6 thi di dur;Jc nghin -§-5+.=~f3 • ~~~+ft[91i~ o ~F:JE~IJ{!Em • 00-§-
d(f.m rna nuoi n6. Con ngf:(a ay, tuy c6 khd nang di dLtr;JC nghin
d(f.m nhung an khong no, sue khong du, thi tai can khong biiu
t)fmg(r;1@:ff 0
'I~~ Z.*
-§-&~B ' Olj. 5-f ~ ~f-1¥i ::lt *itS '
o~~OO~:t3·Bft~~m$~o-§-~~OO~·mJt$
hi?n ra dur;Jc, va muon ngang bdng voi ngf:(a thuilng con khong
thi dur;Jc, lam sao yeu cdu n6 di nghin dif.m dur;Jc.
• OO-§-~tr651¥ · ~IJ5lli~OO!?A o gf~z · B~OOIV~ 'o ~00
Sai khien n6 khong thea d(f.c tinh rieng cua n6, nuoi n6 khong tt ~ ~ ± z ff ' 1-:J- 3Ji-§- ® ~- ~ z 3~ JE :t3 = ~ ~ ~ 0 0

thi cho n6 phat huy hit tai nang, [a het no rna khong thl hiiu dLtr;JC
EIP 12B 12B-;+;; xsx
," '.J ,,,, ,,,, IIIJ ~
o
R ::!5 :o..
.!=!:..-++- ~M *rz -7 8 8 *
o 7.t:\P ?q::p t C _ _ - - ' F3
s
IE
±~'- 1 A
P)G . I
!i!H: J;J; q;_ .~~.- ,
!:1!1± /L T J.J.L

y n6. Cdm roi rna den ben cg.nh n6 n6i: "Thien hg. khong c6 ngf:(a!" tt-§-&~Br~z JE~IJ c1& ~. x ~~$If~ ' .n o
Than oil ThtJ.t khong c6 ngf:(a u? Hay la thtJ.t khong biit ngf:(a !. + M00 ~?l o fL-=f EJ : r =aJi&1l:l5~ iJe t!1 J o -§-~~Sf
TVC. djch ~ o ~ t)~.E\:Wz • Jtf8 o q~u¥ ! lJt~D~iit~Z.$ • :ff:§
w ~g(r;:tJf-!~mz~·U*~•A~:tJm~o
45

mBt:tJm t~P* :n:


7Jd·l·l z !Il:f il: ~ ~E • ~ Jf 8 ~ • fli ]i!! * •3Ji JE ; U Dfti A
·••z~o~moomzum~·~UB*~·•~·
····~JEM·~~Ao~~·*UUI$~2.·~
474 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HOC CHa HAN 475

T~c ng6 tu' dich chi bat h<;tnh, vi nhu'<;Jc ph1,1c ng6 phu, bat h<;tnh
chi th~m da. Huang ng6 bat vi tu' dich, t~c ecru di b~nh hi. Tt! ng6
thi tam the' eli thi huang, tich u' kim l1,1c th~p tue' hi, nhi huang Ian
chi sinh nh~t thich, dan ky dia chi xuat, ki~t ky lu' chi nh~p, hao
h6 nhi chuy€n ty, co khat nhi don phau, xuc phong vii, ph<;tm h~m
thii', h6 khu' d()c 1~, vang vang nhi ttl' gia, tu'ong t<;t da ". Nang du
ng6 t6 eli gia, kim ky that th~p v6 nhat yen; Du ng6 ph1,1 eli gia,
th~p v6 nhi tam yen; du ng6 eli th~p nhi nien gia, kim ky that
th~p v6 tli ngii yen. Phi ttl' t~c ty nhi, nhi ng6 di b6 xa d()c t6n.
Han lai chi lai ng6 huang, khie'u hieu h6 dong tay, huy d()t h6
nam b~c. Hoa nhien nhi hai, tuy ke c~u bat d~c ninh yen.Ng6
tuan tuan nhi kh&i. Thi ky phuu, nhi ng6 xa thu'<;Jng t6n, t~c thi
nhien nhi ngQa. C~n tt! nhi, thoi nhi hie'n yen. Thoai nhi cam
thtfc ky th6 chi huu, di t~n ng6 xi. Cai nhat tue' nhi ph<;tm tu gia,
nhi yen. Ky du' t~c hi hi nhi l<;tc. KhC5i nhu'<;Jc ng6 huang Ian chi
dan dan huu thi tai! Kim tuy ttl' h6 thu, ti ng6 huang lan chi ttl',
t~c ky h~u hi, htfu an cam d()c da!" Du' van nhi dG bi. Kh6ng Tu
vie't: "Ha chinh manh 11 h6 da ". Ng6 thuong nghi h6 thi, kim di
Bfi xa gia thuye't TuC5ng thi quan chi, do tin. 6 h6! Th1,1c tri phu li€m chi d()c huu
th~m thi xa gia h6! Co vi chi thuye't, di si phu quan nhan phong
VInh Chau chi da san di xa , h~ic chat b<;tch chuang, xuc thao
gia d~c yen.
m()c, t~n tit. DI khie't nhan, v6 ngtf chi gia. Nhien d~c nhi tich chi LIEU TON NGUYEN
di vi nhi, kha di di d<;ti phong, loan uy€n , lau, 1~, khu ttl' co, sat
tam trung. Ky thuy, thai y di vuong m~nh t1,1 chi, tue' phu ky nhi.
Tac gia-tac philm
MQ huu nang b6 chi gia, duong ky t6 nh~p, VInh chi nhan tranh Lieu Ton Nguyen (773-819) tv Ia TU H¢u, nguai dot Ha Dong Cnen
bon t~u yen. Huu Tu&ng thi gia, chuyen ky l<;Ji, tam the' hi. Van con gQi Ia Lieu Ha 86ng), cOng dllQc xep vao hang "bat dqi gia" ddi
chi, tat vie't: "Ng6 t6 ttl' u' thi, ng6 ph1,1 ttl' u' thi, kim ng6 tt! vi chi, E>Lldng Tong, nhi$t tam vdi ddi, sCI trlldng ve the van ngL,J ng6n va du
th~p nhi nien, co tit gia s6 hi". Ng6n chi, m<;to nhu'<;Jc th~m thich ky. Bai "Bo xci gia thuyet" tren doy dllQc 6ng viet vdi ham v c6ng
kich mqnh me vao dam tham quan 6 lqi dllc:ing thai vdi chinh sach
gia. Du bi chi. Tha vie't: "Nhu'QC d()c chi h6 ? Du' tu'ong cao u' li St! thue kh6a b6c l¢t don ngheo tqn xllc:ing tuy , sora con d¢c hc:in nqc
gia, canh nhu'QC dich, phi,IC nhu'QC phu, rae ha nhu'? Tu&ng thi d<;ti ran d¢c va con ' dQ hc:in cqp" nQa, nhll loi ket lu(ln mllQn C1 cou n6i
thfch, u6ng nhien xuat the', vie't: "Quan tu'ong ai, nhi sinh chi h6. cua Khong TU .
476 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tt,/ HQC CHU HAN 477

NCO PHAP
TUNGO a
CD ~ ~ (u thD : stf do, vl do (g6m giai tli ~ va d<:J.i tu chi
eThuyit gft: loi n6i; cung chi m<)t th~ van ttf stf kiem ca nghi thi ~), each dung ttton·g ttf nhtt 3f Lit (h6 thll'), 3f ~ (h6 thD a
lu?n eVinh Cluzu 1jd·l·l: ten dat, thu<)c tinh H6 Nam ngay nay do<:J,n g~n cuoi bai: -B-t.E1.7Eli~ ~(Ng6 t6 ttl' ll thj);
eSan itf :sinh ra eChiit 1f: tinh chat ket cau cua m<)t v?t gl; day ~ !Rln 3f llt (Kim tuy ttl' h6 thi't ); -B- ~ ~ 3f ~ (Ngo thttong
chi mlnh con ran eCiutdng ~: Van eKhiet a§ : can eTich ijt§l :
hong kh6, phoi kh6 eNhi ef!:: vien thuoc eDi 8: ngan l<:J,i, ch?n
dung, tri het eDqi phong -}( OO,:b~nh hui, b~nh cui eLoan uyin
nghi h6 thj).

® z
*(
® ~ (co'): xuyt (ph6 tu ): ~ 7E :t31)[ Cd ttl' gia s6 hi) .
(chi): d<:J,i tu dung cho ngoi thu nhat, thay cho fit (nga)
• Jfjg: tay chan co quap kh6ng duoi ra dt1<;5c eLiiu ~: sung c6 :~ M~ R fffi ~ z 3f? (Quan tttong ai nhi chi h6?) .
eLf ~: ghe d<)c eTam triing .=.. ~ : trung tam thi (d<:J,o gia chia ® ~(sinh) trong bai dung theo phep sll' d<)ng, nghia la "lam
ngttoi ra 3 ph~n d~ u, ngtfc va bt,mg gQi la "tam thi"; "tam trung" cho song, CUll song" (xem thi dt;I vua neu tren).
la 3 thu trung gay b~nh cho tam thi) eTiuii y :* ii: quan thai y @ ~ (thOi) dung nhtt ph6 tu tr<:J,ng ngG', nghia la "dung luc" :
coi vi~c tri b~nh trong cung vua ePhzi. M: tru'ng thu , g6p; con ~ fffi ~ ~ (ThiJi nhi hi en yen) .
c6 nghia la "thue kh6a" eT{t lfflQj: thua ke, ke nghi~p eCd ~: ® ~ (dii) cang them (ph6 tu lam tr<:J,ng ngG'): #d!fJ fffi ~ ~l
xem Ng!l phdp a dttai eThich 1$\G: bu6n lo, thttong x6t eBi ~J;: (Dtt van nhi dft bi).
thttong h<:J,i, thttong x6t eNhu(lc :ij: may, 6ng, anh ... (d<:J,i tu (J) ~ (phil): trQ tu v6 nghla (di;tt trttac tan ngG'):
nhan xttng ng6i thu hai) eD{)c $ : oan ghet eLi slj gia %7_ ~ :t3: .L-) 1* ~ ID[ A 1$1 :t3 ... (DI si phil quan nhan phong gia ... ).
ngttoi coi v~ vi~c nay (day chi vien quan dia phttong) .Djch .f)t:
pht;IC dich eUong nhien ?.f ~: ran rt;I a (nu'ac rna t) eHzt{/ng m:
luc trttac, trttac day (cung viet la ~) eBfnh W9 : khon kh6 eXzi.c
§.: cung khon eDim f!j! :het eDon phiizt ~_&~:g.: do m~t moi rna
te nga ("don" la khon don, "phau" la te nga) eD{)c If $ ~: khi
d<)c, chuang khi eTztdng tq if§ ff : hlnh dung ngttoi chet rat
nhi~u ("t<:J." la ngang dQc xen nhau) eNiing ji: trttac day eHiin
lqi 'I*~ : ke l<:J.i hung ac eKhiezt hieu alj. 5: ho het eHuy ~ : Ligu Ton Nguyen
huy ho<:J,i, pha hong eHoa nhien ~ ~: 6n ao (cung viet Of~) D[CH NGHlA
.Hiii .w<: kinh SQ eTuiin tuiin 'li!J 'li!J: chu y c£n th?n, ron ren LiJi ngudi biit riin
ePhdu ffi: cai YO bang sanh .Thl nhien §ill~: yen tam .Dan Cdnh d6ng Vfnh Chau c6 sinh ra m9t tha rdn lq, minh den vlin
dan_§__§_: sam sam, ngay ngay eNhiin phong A 00,: dan phong, trdng, df:tng vao cay co tht cay co che't he't; cdn de'n nguai tht v6
dan tlnh. phuong cau ch!la. Nhung bdt dur;c n6 ma phoi kh6 de' lam thu6'c
478 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,l HQC CHU HAN 479

vien thi tri du(Jc cdc chang hrli, chan tay co qudp, co? sung, ghe binh thui1ng tro v~ nha thl an du(Jc nhilng thac ngon crla mi~n nay
df5c, lam tieu du(Jc thit tho'i, gilt du(Jc trung tam thi. Luc ddu quan cho den he't tudi di1i. Vl mJi nam t6i chl phdi nguy tanh mc;zng hai
thai y theo l?nh vua cho gom bdt loai rdn do, mbi nam trung thu Ldn thai con thi han ho vui ve suo't nam, co dau nhu nhilng nguoi
hai Ldn; chieu mQ nhilng ngu&i co thi bdt du(Jc no, (n9p len) thay khac trong lang ngay new ding phdi ph¢p phbng lo s(J! Nay du toi
cho thue' phdi nQp. Dan da't Vfnh tranh dua nhau bdt. co che't vi vi?c bdt rdn thi cung con La che't sau nhrlng ba con lo'i
Co ngui1i h9 Tuong n9 chuyen v~ mo'i l(Ji do da ba di1i. T6i hoi xom, thi sao dam oan gi nila?".
anh ta thi dap: "Ong t6i che't vi rdn, cha t6i che't vi rdn, nay t6i T6i nghe ma cang them thu(Jng. Kh6ng Til noi: "Chfnh sach ha
no'i nghi?p bdt rdn da mu&i hai nam, xuyt che't da may Ldn rbi". khdc con dil h(Jn CQp". T6i da tung ngi1 l&i noi do, nay lay CUQC
Anh ta ki lc;zi vi?c do, ve mi;it co ve bubn thdm Ldm. Toi thu(Jng ht;zi di1i crla h9 Tuong nay di xet, vdn con thay dung. Than 6i! Ai bie't
anh ta, va noi: "Chu oan ghet vi?c do Ldm phdi kh6ng? T6i se noi cho rdng cai dQC ht;zi cua thue' ma nijng n~ COn [f h(Jn cai dQC cua
voi quan dia phu(Jng thay d6i vi?c ph~;tc djch cho chu, chu dong rdn nila? Cho nen t6i vie't bai thuye't nay di mong d(Ji cdc nha
thue' lc;zi nhu truoc, the' co du(Jc kh6ng?". H9 Tuong ra't bi thdm, quan sat dan tinh hdu du(Jc tinh huang do.
nuac mdt ran r~;ta dap: "6ng dinh xot thu(Jng ma muo'n cau song TVC. dich
t6i chang? Nhung sf! ba't hc;znh crla vi?c lam nay vdn chua biing
nJi ba't hc;znh phdi dong thue' tro lc;zi. Truoc day ne'u t6i kh6ng lam
m
vi?c nay thi khan kh6?da lau r6i. Tit ba di1i h9 nha t6i o lang nay, 46
tfnh toi nay da SQU muai nam, ma CUQC so'ng CUa ngu(!i dan trong
lang mJi ngay mQt cung khan, ru9ng da't san xua't du(Jc bao nhieu
d~u he't nhdn, thu nh¢p trong nha d~u n9p len he't, h9 gao khoc ~~~,~~•m,•~~Ao~*~m,u~~~
~ i:1 :,:UJJ; )C
**
o&~~~,~~B·o·~~M'·~--o~m~
ma d&i di nai khac, doi khat te nga, mdc mua mdc gio, chiu nong
chiu lc;znh, hit phdi khf dQc, thui1ng thui1ng che't thay niim chbng
cha't len nhau. Nhilng ngui1i truoc kia cung so'ng voi 6ng t6i, nay , 1i H: 7C
*
T ' iX t~ :0 U o ¥ ~ 7 El : r Jl:t i:i ~ :!:JJ; t!1 o ~ ~ - If[
5l ~ , ~ &IJ riO .n o f~ {,' ~ ! ~ ~ rli ~ ? M~ Jli {-\:
trong so' mui1i nha kh6ng con du(Jc mQt; nhilng ngui1i cilng so'ng 00;1:?
voi cha t6i, nay mu&i nha kh6ng con du(Jc hai, ba; nhilng ngui1i ¥M~~-*~'~·B·o·~~~,~~-·o
cung so'ng voi toi mui1i hai nam nay, hi?n trong mui1i nha kh6ng
con du(Jc bo'n, nam; ne'u kh6ng che't thi ciing phdi di1i sang nai
khac, toi nhi1 bdt rdn ma rieng con so'ng o day. B9n lc;zi hung de
~~-~'~*W~o~m7C~,~~-~o~~-~
, B~l3tmtm? ~rlirm~, ~*[9~ o Hln ~ ,
Zoi:JM~I,~ttiWo)C#~~,~~ffl~o~~
'* •ttt•
toi lang t6i, ho het o phfa dong phfa tay, phd phach o phfa nam
~~~~ft,Im~Mrm~mo~~,~~'
phfa bdc, dm f gay kinh hodng, toi ga cho ciing kh6ng du(Jc yen.
¥~Jt~~t~11Ld~ , i!IJl~iPJf~ o 3:J~~~ , w.Jr~~~ o
T6i ron ren dang d¢y, ngo cai vo, thay rdn crla t6i vdn con, the' La
tf~ilttJJt , Jll~illH§.r* o $m'c.'~ , §X~trJ~~ o f'J~5F~
an tam niim ngrl, din th¢n nu6i rdn d(Ji dung luc dang len.Luc
w
' .19> A.[§] o 3:: ~ t!ltf ' ~ JII S §t o tff ?I ?PJ ' ~ ~ ili
480 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 481

.o¥~A~-M'·~~~oM~&~,~~~-o tru'ong da. Thuong phuc tam quan, vang vang quy khoc, thien
• -~ 1* ~ , 1IE -~ ~ 00 o *~ *M?m 1E! , ~ :t~ ~ 111 o ~ ll:t E ~ am t~c van". Thuong tam tai! Tftn du Han du? Tuong c~n d~i du?
'*®~~o~~~~,~ffifimo~••m,m~± Ngo van phu T~ ngl;ly dao tht.l, Kinh Han tri~u m9. V~h ly
$o~m~~,~•m&o~~§m~~,~-~~~ bon t§'u, lien nien b<:10 19. Sa thao thftn ffil;IC, ha thuy d<:1 d9. Dia
~o-~-p,aQ~g,w~~~,
Jffi "''~ 1 " ,,l_;G JPJ ~'rO F.J ~J ff:b' l=l P~ · khoat thien truong, ba't tri quy 19. Ky than phong nh~n, phuc uc
~~~n~,~~~~~oa~x~wnm'~•~ thuy to? Tftn Han nhi hoan, da slf tu di. Trung chau hao do, vo
~~~~o~*~!~~~~;ti*~!·~~-o~ the' vo chi. C6 xung nhung h':l, ba't khang vuong su'. Van giao tha't
?mW~~~~,~~~~m~~o~-~~*mm'* tuyen, vo thftn dl;lng ky. Ky binh huu di u' nhan nghia, vuong d<:1o
t$~/~~¥¥ o B :W:~/~1\t~_R ' FJ 1S E/~~ 8 o f~{-'1~ vu khoat nhi ID':\C vi. 6 ho! Y hi!
§ ' ff~O~If~ ! Ngo tuC5ng phu b~c phong cha'n m':\c, h6 binh tu ti~n. Chu
~~~:~ffl~$'*~*~,~~+£,~~~~ tuong kieu dich , ky mon thl;l chien. Da thl;l mao ky, xuyen h6i t6
o•M*T'M~n-offAOOB'~~~~?~~­ luy~n. Phap trQng tam hai, uy t6n m~nh ti~n. LQi thoc xuyen cot,

jfc , ~t¥j(J]{ , ~ftl£¢.§:1J


~§ffiOO~ o ~¥*11.1 , fD~ ' kinh sa nMp di~n. Chu khach tuong bac, son xuyen cha'n huyen.
RM'~~~~,~~~OOo~~*~,~~~~,~ Thanh tich giang ha, the' bon 16i di~n. Chi nhu'QC cung am ngu'ng
•~•,~m*~o••~~,um~~,tt~~~, be', lam li~t hai ngung. Tich tuyet mC)t hinh, kien bang t<:1i tu. Chi
diiu httu sao, chinh rna trl tru. Tang khoang vo on, dQa chi li~t
~::frm J~t o phu. Duong thll' kh6 han, thien gia cuong h6. B~ng lang sat khi,
-~~~~,~-~x'~?~-~~,~~~-o~•o
)6 .lf!5 /T\\ ~ Ott."'\\ WJ-. • 1.N-1~ f-r ./'..... JJ< / .... /I~ Etf Ott. I I \ \ .JL
di tu'ong tien d6. Kinh ti~t truy trQng, hoanh cong si tot. Do uy
~? ~o;E~o-¥ o ~?m:=K~;? ~o~~o/R o ~-ill.fPJ}~,? ~~~
tan hang, tuong quan phuc mC)t. Thi di~n ct! dng chi ng':ln, huye't
W~?~~~~,~-~~oA~ffq'~f~~~offl
man truong thanh chi qu~t. Vo qui vo ti~n, d6ng vi kho cot, kha
'!'~{.' § , ~~n~ o 1!J~ftJiAA, g,@~7~:rg o *:tm~;ft- , thang ngon tai!
1it*-~o~~::f¥,~~W~?~ff~~,A~~-
o 0,\i§- U¥ ! Di Ul ! ~ If~ ! ffP If~ ! f~ tJ ~0 Wf ' ~ ~ fPJ ! ~
~[9~o
* C6 suy h~ life t~n, thi ki~t h~ huy~n tuyc$t. B<:1ch nh~n giao h~
bao dao chie't, lu'Bng quan xuc h~ sinh ttl' quye't. Hang hi tai,
chung than di dtch; chie'n hi tai, b~o cot sa Itch. Di€u vo thanh h~
son tich ttch, d~ chinh tru'ong h~ phong tich tich. H6n phach ke't
PHIENAM h~ thien trftm trftm, quy thftn t\,1 h~ van mtch mich. Nh~t quang
Die"u c6 chie"n tru'<1ng van
han h~ thao doan, nguyc$t s~c kh6 h~ su'ong b<;ich. Thuong Him
H~o h~o h6! Blnh sa vo ngan, quynh bat kie'n nhan. Ha thuy tham ml;lc, huu nhu thi da!
oanh dai, quftn scm eli phan. Am h~ phong tl;ly, phong bi nh~t Ngo van chi: Ml;lc dl;lng Tri~u tot, d<:1i pha Lam h6, khai dta
huan. B6ng do~n thao kho, lftm nhu'Qc su'ong thftn. Di€u phi bat thien ly, dC)n dao Hung No. Han khuynh thien h~, tai dan life
h~, thu cfinh vong quftn. Dlnh tntC5ng cao du vie't: "Thii' c6 chie'n phu. Nhi~m nhan nhi di, ky t(;li da h6? Chu trl;IC Hi€m Doan, bac
TRAN VAN CHANH TOAN THU' Tl/ HQC CHOHAN 483
482

chi Thai Nguyen, ky thanh S6c Phuong, toan su nhi ho~m. Am (tr:;tm), d~t ra chuc dlnh truang d~ coi v~ tri an, to tl,lng; day chi
chi sach huan, hoa l:;tc tha nhan, ml,IC ml,IC d~ d~, quan thftn chi vien quan nho a d!a phuong eTam qzmn .=.. !![: chi chung quan
gian. Tftn khai Truong thanh, canh hai vi quan, d6 d()c sinh linh, d<)i eTe~ Ng{ty ~' ijg: hai nude thoi Chien quoc eDao tlzzi f£J=X::
V(;ln ly chu an. Han kich Hung No, tuy di"lc Am Son, chftm hai bat quan linh di phong giG' bien gidi .Kinlz, Him ff!J, ~t: ·nude
bien da, cong bat b6 ho:;tn. Kinh ( tuc nude sa ) va nude Han cilng a thoi Chien quoc eTri?u
Thuong thuong chung dan, thuy vo phl,l m~u? D~ hu~ phung mQ t5 ~:dung ti~n va hi~n v?t d~ chieu m<) binh linh ePiu/c z/c
phl,l, uy ky bat thQ. Thuy vo huynh d~? Nhu tuc nhu thu. Thuy vo ~~ Jlt: nghyn lOi (vl tuc gi?n hay qua dau thuong), phi~n muon
phu phl,l? Nhu tan nhu hG'u. Sinh da ha an? Sat chi ha cG'u? Ky ( cGng viet '!'~ tl ) eTt/ di [9 ~: cac dan t<)c thi~u s6 a bon phia
t6n ky m()t, gia m:;tc van tri. Nhan ho~c hG'u ngon, tuong tin bien gidi • Trung clzau $HI: trung nguyen eHao di{ ft ~ : t6n
tu'ong nghi. Quyen quyen tam ml,lc, tftm mi kien chi. Bo di~n hao va hu hong eNiumg H{l 1)(; Jl: "Nhung", chi chung cac dan
khuynh truong, khoc VQng thien nhai. Thien dta vi sftu, thao m()c tQC thi~u s6; "H:;t" la Hoa H:;t .Vztdng Sll £§ffi: quan d()i cua de
the bi. Dieu te bat chi, tinh h6n ha y? Tat hG'u hung nien, nhan vuong eVan gitio )C~ : van trt va giao h6aeD{mg ky ffl ~ :
ky lu'u ly. 6 ho! Y hi! Thoi da! M~nh da! Tong c6 nhu tu. Vi chi dung ke l:;t .Ky binh ~A: binh danh bat ngo d~ thu thang, v?n
n:;ti ha! Thu t:;ti tu di. dl,lng mu'u lUQC danh up d<)t ng()t eVlldng d{lo £U[: duong loi
LYHOA dung nhan due d~ chinh phl,lc nguoi .vu klzotit ~nl: vu vo
Ttic gia-ttic plzilm khong thiet thl,l'c, vi~n vong, vu khoat .Ky mon MF~: c6ng
Ly Hoa (khoang 715- khoang 744 tnJdc CN). tv Ia Ha Thuc. do tien sT doanh tr:;ti quan d<)i .Mao ky Jjt fj}l;: chi chung co xi .Til luy?n
trong ni€m hi$u Khai Nguyen thu 33 doi Duong (nam 735). lam quan tJ3J-*: t6 giap Va bt luy~n, hai lo:;ti chien phl,IC CUa quan linh, day
den chuc Gi6m sat nglj SU, vl b! quyen than ganh ghet, coo quan ve
mu<;5n d~ chi quan linh eTiclz ifJT: b6 ra .Ciing am 'jJ3 ~: chi luc
song cu(>c doi nhan tan. 6ng noi tieng ve tai van chllc:ing, c6 t(>p Ly Ha
Thuc van t¢p. 'Dieu co chien truong van' Ia toe pham cong phu. thOnh cl,l'c l:;tnh trong khoang ret nhat cua mua dong eNgztng hiM M:
c6ng nh6t cua 6ng. dll<;lc viet khi con lam chuc Gi6m sat nglj su chi rang h6ng ngung tl,l giang kin .Hai ngung w
jlf.l§: chi noi cl,l'c
phL,mg su di S6c Phllc:ing (m(>t phien tr6n cua nha Duong), tren dllong l:;tnh mi~n tay bac ("hai" la sa m:;tc IOn) .Chi dilu ~ .!®: chim du
di ngang qua bai chien trllong xlla ma cam toe .
eTri tn't ~ 00: do dtf, tru tru, chftn chu .Tang klzoting *~ *ll: ao
m~c mua dong ("tang" chi chung hang ta ll,la, "khoang" la bong
TUNGO
ta) eBdng tang ?! ~N : nho vao, dtfa vao .Sat klzi *~ ~: khi tan t:;t
eH{lo lz{lo i~ i~: menh mong eNgan :1:_&: gidi h:;tn, bo eQujnlz
cua khoang l<;tnh nhat trong mua dong eTruy tr9ng f~ ~: quan
1l : xa xoi .oanlz dtii ~ ffii: vong quanh nhu dai ao .cu
plzan
nhu (chi chung cac v?t dl,lng dung cho quan linh) eD6 ziy :Wiff-1:
*lH5f: roi boi •.Am !ff: den s~m, am U, u am, toi tam .Tizam t{lY chuc quan vo thap han chuc tudng quan.Die'n ~: lap kin (ch6
1~t$: am d:;tm, ti~u tl,ly (hlnh dung dnh v?t tieu di~u) eHzwn B!
nay c6 ban viet chG' phau ~ffla "te nga ") eXztc Tfl_: gap rut, cap
: toi den, toi mu eB6ng ~: co b6ng eDinlz ffrf: di nhanh eDinh
bach, buc bach .Mfclz mfclz ¥¥: che phu, bao phu, phu kin
tntiJng ,y :Bt: Doi Tftn, Han, cu 10 d~m c6 dl,l'ng m()t cai dlnh
484 TRAN vAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 485

eM{tC 1'5c: chi Ly M1,1c (mot tl1ong gioi cua mrdc Tri~u) eliim HiJ ® ~ (hfo'ng): hay la (lien tu): ~~ ~ {i; ~ ? (Tztmzg c~n d<;ti
;f.:f\ t/3: bo toe thuoc Hung No .Phu 1ffi: he't sue kh6 nhoc eCizu dl1?).
tr{tC Hiim Doiin ffl] ~ ~ jfc: Chu Tuyen vl1ong c1u6i gi~c Hi~m @ mE Wf? (thuy t6?): trong cau hoi, ~ la d~i tu nghi van lam
Doan eThimh tnt xay thanh (dung nhl1 dong ttl) • Soc Plutdng tan ngil' c111Qc d~t trl1oc dong tu (thay vl noi: Wf ~?).
¢Jj jj: ph11ong bac; cilng co thuye't cho Soc Ph11cing la ten dat, @ ~ (nhi hoim): trd v~ sau, dung nhl1
fffi t) f& (dT
~?

thuoc mot dai Ninh H~. Linh V6 ngay nay eAm chi tv;:.?t: ngay h~u): ~i~rm~ (Tfrn, Han nhi holm).
xl1a di danh gi~c trd v~. cao te' d tong mie'u, t6 chuc ye'n ti~c, gQi @ ~ ... ~ ... (vo ... vo ... ): d~t k~p giil'a hai ttl don, nghTa Ut
la "ffm chi" eSdch lwiin * jjj: ghi cong lao vao the tre eM{tc
ffl{lC f~ f~ : dang Ve eli' chi Cung kinh, ph~n nhi~U dung 0~ hlnh
"khong ... nao khong": ~tl:t~Z(Vo the' vo chi) (= khong doi
nao khong co).
dung b~c thien ttl' .D~ d~ ~ ~: dang ve nho nha on hoa eDiJ dQc
~ $: tan h~i eChu an * ~~: mau do b~m nhl1 mau .Cong bat bd
ho{ln :r:jJ /f tf!L~t: c111Qc khong bu mat, lQi bat c~p h~i eT/utdng
(J) .::k_ (phu): trQ ttl vo nghTa, d?t trl1oc tan ngil':
g;t~.:;k.:itl$:\JJ.IU~C Ngo tl1dngp/u't bacphong chan nwc).
® ¥ ;E= (chi nhu'Q'c) de'n nhl1 (lien tu d~ chuy~n them y
tlutdlzg fi fi: nghTa goc la cay co xanh tl1oi, day y noi dong khac): .?t;E=i.§~Wf~ (Cizinlut(lc cung am ngl1ng be').
dao.Ciutng dan ?$; .B:;: dan chung dong dao (?$;dung nhl1 a
® }j9J (thang): xie't, he't: PJ )]91 ~ (Kha tlziing ngon tai ).
~ nghTa la rat dong) eQuyen quyen 'I'~ 'I'~: lo bu6n eTii'm mj i!l ~ @ *~(hi tai): trQ tu lien d~,Ing, bi~u th! nghi van - cam
: trong giac rna eBif di~n khuynh trztiJng 15 ~{tJi~# : mang ri1Qu than, tuy trl1ong hQp co th~ d!ch la "11?" ho~c"v~y 11?" , " v~y
ra tren data~ te' ngl1oi che't ("bo" la bay ra, "di~n" late' ttf) eTinh
hiJn f~ ~: linh h6n .Tat lu1u hung nien, nhan ky btu ly
thay! ": ~1l *
~ (Hang lzl tai?) ( = hang 11?).
([D _§_ (tha): l~i, rna l<;ti (lien tu noi ke't 2 tu, Cl,lffi tu, bi~u thj
£\ ~ 129 if-, A !t ifrE Ill: sau cuoc chie'n ldn, tat co n~n mat mua, Stf cung t6n t<;ti ho~C cong gop cua hai tr<;tng th<ii):
dan chung se luu l<;tc khong noi nl1ong ttfa eThi't t{li tzl di :fD ~ _§_ ~ (Hoa l<;tc tha nh~m).
~ 1± [9 ~: y noi thien ttl' thoi xl1a thi hanh vl1ong d~o. thtfc thi
© ;tt ... !t ... (ky ... ky ... ): liL.hay la: ;!t1¥;!t?9: (Ky t6n ky
nhan chinh, thu phi,!C ngl1oi bang due do, cac dan toe d bon mot) .
phl1c1ng O~U th~t long kham phi,!C, moi ngl1oi CU giil' ph~n Oat CUa
@ ~--·~ ... (tu'o'ng ... tu'o'ng ... ): vua ... vua ... : ~~{§~~%it (Trtdng
mlnh cho thien ttl', nhl1 the' se khong con chinh chie'n nil'a.
tin tztdng nghi).
@ fi:!J 1t( ? (hay?): trong diu hoi, d<;ti tu nghi van lam tan ngil'
NGOPHAP
c111Qc d~t trl1dc d()ng ttl thay vl vie't: 1N iOJ.
CD ~ (tai): trQ tu bi~u thi cam than, thl1ong djch la
@ ;!t (ky): pho ttl bi~u th! mot tlnh huang se xay ra, co th~
"thay!": f~{.'~ ! (Thl1ong tam tai!).
d!ch la"se": A!t?frE!ll (Nhanky luu ly) .
® ~ (du): trQ tu bi~u thi phan van (cung vie't laW), co th~
@ WT (tu'): nay, do, the' (d<;ti ttl chi thj): f:f~~DWf(Tong c6
dich la"l1?": ~~1~~? (T~n dztHan dzt?).
nh11 tzt).
TRAN vAN CHANH TOAN THV Tl,f HOC CHCI HAN 487
486

@ ffi£ Z ~ foJ (vi chi n~i ha?): biet lam the nao? (CI}ffi tu voi nhan ngh'la, cho vuong dg_o fa vu khoat, khong lam. Than oil
quen dung).
Than oil
Toi ngh'l din tr(in gio bdc tho?i l9ng sa mg_c, quan H6 thila co
qua:v nhilu. Chu tuong khinh thuang quan djch, din co'ng trg_i
cung giijc giao chien. Ngoai dbng dlfng ca xi, tren song cht;'it
chie'n baa. Phep nghiem long s(l, uy cao mg_ng hen. Mui ten sdc
xuyen thung xuong, cat bong rat dt;'ip vao mijt. Hai doan quan
chu, khach giao tranh, nui song rung d9ng, la/J loa. Tieng xe song
ngoi, the' long saln set. Den n6i trai da't dong kin, g6c hi lg_nh
lung. Tuye't chi{t cao ngt;'ip dui ve: bang rdn chdc bam tren rau.
Chim dil nghl ngoi trong to?, nglfa chie'n quanh qudn, b6i h6i.
Ngon tay duang roi r~ng, fan da muo'n rach tung. Duong luc lg_nh
buo't f{y, trai cho bQn cuang H6, hong hach sat khi, din ddnh gie't
D!CHNGHlA nhau. Trift thdng quan nhu, gie't hila binh linh. Do uy vila ddu
Bai viin vie'ng biii chien tntilng xzta hang, tuong quan bj ta trt;'in. Thay la/J ba cdng LOn, mau ngt;'ip !6
Baa La thay! Sa mg_c phdng khong ba, xa xa khong tha:v nguai. thanh dai. Khong phan hift sang hen, thdy dJu fa xuong kho. Noi
Nuoc song quanh CO, nui non ro'i bai. Am dg_m hJ the thdm! Gio xie't du(lc sao!
bu6n, ndng quai. B6ng dat, co kho, Lg_nh nhu buo'i som suong roi. Tie'ng trong ye'u hJ sac tt;'in, ten hit sg_ch hJ day dr:tt, guom trdn
Chim bay khan xuong, muong chg_y Lg_c bdy. Ong dinh truang bdo giao hJ dao bau gdy, hai quan VQi vii hJ quye't so'ng thac. Hang u,
toi rdng: "Day La biii chie'n truang xua, tilng La noi tieu di~t ba trQn dai mQi rr;~! Chien u, thay phoi biii cat! Chim khong tieng hJ
quan, thuang thuang co tie'ng quy khoc, nghe ri5 luc trai to'i tam". nui vdng ve, dem ddng dijc hJ gio diu hiu. H6n phach kit hJ trai
Dau long thay! Tdn u, Han u, hay ct;'in dg_i u? Toi nghe noi: Unh niJng niJng, quy thdn t~ hJ may u am. Anh miJt trai !c;mh hJ co
thu nuoc TJ, nuoc Ng~y, linh m9 nuoc Kinh, nuoc Him chg_y rang ngdn, sdc vdng trang bu6n hJ suong trdng. Long dau mdt thdm,
ngoai muon dijm, phoi minh hit nam nay qua nam khac. Sang phdi nhu the' khong?
chan nglfa tren biii co sa mg_c, dem l9i qua bang gia tren song. Toi nghe noi: Ly M~c dung quan Tri~u cd phd r(l Lam, rna da't
Da't r9ng, trai dai, khong bie't duang vl Gai than vung guom dai ngan dijm, ru6ng duo?i hQn Hung No. TriJu Han xo nghieng
giao, ua't ac ngo cung ai? Til dai Tdn, Han tra vJ, co nhiiu thien hg_, cua hit, sac nhQC. Dung nguai co't xang dang rna thai,
chuyfn voi bo'n r(l di. SI! to'n ht;zi tg_i miJn trung chau khong dai co cdn nhiJu dtiu! Nha Chu danh duo'i r(l Hilm Doiin den tt;'in
nao khong co. Nhilng xa xua gQi fa Nhung djch, Trung hg_ dJu miJn Thai Nguyen phia bdc, xay xong thanh a Soc Phuong, giil
khong dam khang Clf voi quan d9i cua Thien tzl. Van giao khong toan Vfn quan d9i tra vl Eo' cao tg_i nha tong mie'u, ghi chien
dur;~c truyJn ba, vo thdn thich dung phep ky binh. Ky binh khac cong vao so? sach, dii vui ve lg_i an nhan, cung kinh, uy nghi trong
488 TRAN VAN CHANH TOAN THU nJ HQC CHU HAN 489

chon vua toi. Nha Tdn clit Trang thanh, dt;it di den tijn hi, bc;w -~~~~~k:~~~~-·~~A~*-~' J o

ngut;Jc sinh linh, mdu d9ng do tim muon dt;im. Nha Han ddnh ~~PX~fr~Jmltl • f~¥Xfffi~DZ o A!Iiq~q~?t, • ~o?~~o~ •
Hung No, tuy chie'm dut7c Am S(Jn, nhung go'i xu(Jng khdp d6ng, · ~O~lz:~OIDf • ~1§-~~ ' ~~~O*cl • ~~~Z~J~~ • ~lz:JJl\
cong chdng bo ht;~i. -m-z~9w o

Sinh dan trong khodng troi da't ai ma khong c6 cha mf? Ddt ~~m?t,•ITmm~rm~~B: rWAA?t,-lli?! J
diu nang diJ, S(/ khong so'ng !au. Ai ma khong c6 anh em ? Nhu o ~ B : r ~ Sjj £ t* , }~g ~ i¥.i m • ll:t ~F lJ :;fu {W Z g~ .5f ?
chan nhu tay. Ai ma khong c6 vt;J ch6ng? Nhu khdch nhu bt;~n. Cho iZ§ ~ ~ D • * ~ ilt ~ , LlJ JII ;f[H~ , m.5f 1i 1i • J.lt ~I= :Jfu 1~
so'ng, dut;Jc (Jn gi? Gie't di, c6 ti}i gi? Con hay la ma't, nha chdng ai Z rn n~ ffll .El~ tlf- ? ~A E~ ~J HI · T ?I~ • Ill~ im iliJ *-ill •
bie't. C6 nguoi nao n6i, lt;~i nila tin nila ngo. N6i lo bu6n a tren
~-~~·~~~~·•~~IT·m~M~·~-t!tza
mdt, trong long, khi nlim ngu trong thay nguoi than. Bay l~ te' r6t ~,~A-*#I~~ill~~~~~W~L,{Q~~~
L!:!.. IIIJ I '!;z: 1± P..X. • {.JL o /, T {?.;', T,."/J~ {..L {-a K___L.. CJ ''" :I:F.X IIIJ
chen rut;Ju, kh6c trong phia chan troi. Troi ddt u sdu, co cay the
~-~·•-•zm-m-·•~•~m•o%W~~*~
thdm. Khong den khi die'u te: tinh h6n nu(Jng tiJa chon nao? Ta't
·~~wZ-~·R~~z~~·~~ITZ~~!~m
r6i ma't mua, nguoi se linh lt;~c. Than oil Than oil Thai u, m¢nh u?
@~2~·m~~rm~~o~~eyf-Bm·~:i!•~~
Tit xua nhu thi Con bie't lam sao? Nen lam sao cho bon rt;J di bdo
Vf da't dai CUa nha VUa.
mJ 0

TJMN TRQNG SAN djch ~~B :


r ~#J(0~7J(W ~ Witt~oWT rm*~11 .5f? •
-ill ; o
!?. ~ t! ~ f&: , $ ~ 1~H~: iliJ
~J~ 13 A ~ ID1 -ill o tl rm z
•~U*±ill~~§~,L.:J_-H~ 13 A~ ~tlrmi>1Z ~Ut~W:fit ; ·
D(H TONG * {i;
~~m-lli•iliJXW~f-?~~*~ZM·~~~~;~
~I=~ Z fifT ~ • ~~- ~ ~ Jf:X 'l'i ?I Z ~~ iliJ
LlJ Fs~ Z o _t m• W
~~·~mzrm~~·§~Zrm~@·~z~~·mz
47 ~~·~~~ttz~m~-m·rm~W~ZM#~J o
~~rm%·~~~~·~~~m·~D~HoffiWtt
mr~~~tt ~tt Hf-*$ • ~J(D*~ Z~JC 8o
~rtZ~·t~~~·~~W~~*~~~~ZTo
~m~*'*~~fio·~·~·~~~Z~·~~~ PHIENAM
z~ 0-~ , ~ ti:La~* wz_t , ~H@J n~44-ZFs~ an Ti~n Xich Bich phu
*
o o

ti ?I ' 1}' :Yt t~ ~


mtf- Z fifdm •
o ~ ~ tJ[ Z R: ?t, o ~i5 ~i5 Nham tua't chi thu, tha't nguy<$t ky vong, T6 til' du khach
.5f · ~om~~ fiFP m , rm J(o A?tr Jl ;
~ ~ ~ .5f ~o :i! t!t 11l.ll. • phiem chu du u Xich Bich chi h~. Thanh phong tu lai, thuy ba bat
:a~ 1t rm ~ 1w o
hung. Cii' tii'u chuc khach, t1,1ng Minh nguy<$t chi thi, ca YSu di<$u
chi chuang. ThiSu yen, nguy<$t xuat tt dong son chi thtt<;5ng, b6i
~~~~-K·ID~rm~Zo~B: r~~~-~·
490 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN 491

h6i u dfiu ngu'U chi gian. B<;lch 19 hoanh giang, thuy quang tiep chi minh nguy~t, nhl d3:c chi nhi vi thanh, m1,1c ngC) chi nhi thanh
thien . Tung nhat vi chi sCi nhu, lang V£:ln khoanh chi mang nhien . s3:c, thu chi VO cam, d1,1ng chi bat ki~t, th! t(;lO V~t gia chi VO t~n
H£:lo h<;lo h6 nhu bang hu nglf phong, nhi bat tri ky sCi chi; phieu tang da, nhi ngo dG' tli' chi sCi cC)ng thich ".
phieu h6 nhti di the dC)c l~p , vG h6a nhi dang tien . Khach hi nhi tieu, tfi'y triin canh chu'oc, hao h<;lCh ky t~n, boi
V th! fi'm tli'u l<;lc th~m, khau huy€n nhi ca chi. Ca viet: "Que ban lang t(;l. Tu'ong dG' chfi'm t(;l h6 chu trung, bat tri dong phuong
tr(;lo h€ Ian tu'ong, kich khong minh h€ to lu'U quang; di<iu di<iu h€ chi ky b<;lch.
du hoai, vQng my nhan h€ thien nhat phuong! ". Khach hG'u xuy TO THUC
dC)ng tieu gia, y ca nhi hQa chi. Ky thanh o o nhien, nhti oan nhu
me), nhti khap nhti to, dti am ni~u ni~u, bat tuy~t nhti lG, vG u hac
chi ti€m giao, khap co chu chi ly ph1,1 .
To tli' thi<iu nhien, chinh kham nguy tQa nhi van khach viet:
"Ha vi ky nhien dii?". Khach viet: "Nguy~t minh tinh hi , o thuoc
nam phi, thli' phi Tao M<;lnh Due chi thi h6? Tay VQng H<;l Khfiu,
dong VQng V6 Xuong, son xuyen tu'ong lieu, uat h6 thtiong
thuong, thli' phi M<;lnh Due chi khon u Chu lang gia h6? Phuong
ky pha Kinh Chau, h<;l Giang Lang, thu~n lu'U nhi dong da, tn:~c lu
thien ly' tinh ky te khong, si tliu lam giang, hoanh sao phu thi, co
nhat the chi hung da, nhi kim an t(;li tai! Huong ngo du tli' ngu
ti€u t1 giang chli' chi thti<;lng, lG' ngli ha nhi hG'u mi lC)c, gia nhat To Thuc
di~p chi thien chu, eli bao ton di tuong chuc. Ky phu du u thien Tac giii-tac philm
d!a, di<iu thuong hai chi nhat tuc, ai ngo sinh chi tu du, tien To Thuc (1037-1101) tV Ia TU Chiem. hi$u Ia Dong Pha. con cua To
truong giang chi vo cung! Hi~p phi tien di ngao du, bao minh Tuan. anh To Tri$t. deu Ia nhQng nha vdn-nhO thd noi tieng nhat dai

nguy~t nhi truong chung. Tri bat kha h6 s~u d3:c, thac di huCing u Tong. Do tien sl nom 21 tuoi (thai Tong Nhan tong). ra lam quan. nhung
tll tLJCing va tinh tlnh rat ph6ng kho6ng, sieu tho6t. c6 thai d(> trung
bi phong".
dung ve m(lt chinh tr!. Ia m(>t nha nho chju nhieu anh hLJCing cua Lao
To tli' viet: "Khach di~c tri phu thuy dG' nguy~t h6? Th~ gia
Trang . 'lien Xich Bich phu' Ia bai van dllqc ILJu truyen r(>ng rdi nhat cua
nhu tu, nhi v! thuong vang da; doanh hu gia nhu bi, nhi tot m(;lc ong. sang toe trong nien hi$u Nguyen Phong thu 5 (1082). tUc trong
tieu truCing da. Cai tuong tlf ky bien gia nhi quan chi, t3:c thien khoang thai gian toe gia b! biem di Hoang Chou Cvl phon doi chll<Jng
d!a ding bat nang di nhat thuan; tlf ky bat bien gia nhi quan chi, trlnh cai each tao bQO cua Vlldng An Thqch), phai song vdi tam tlnh rat
t3:c v~t du nga giai vo t~n da, nhi hlfu ha ti~n h6? Tha phu thien sou mu(>n. phuc tqp. Ba thong sou. toe gia c6 d!p trc IQi Xich Bich va
d!a chi gian, v~t cac hG'u chu; cfi'u phi ngo chi sCi hG'u , tuy nhat lam them m(>t bai 'Xich Bich phu ' noa. duqc nguai sou gQi Ia ' H(lu Xich
hao nhi m(;lc thu. Duy giang thti<;lng chi thanh phong, dG' son gian Bich phu ' .
492 TRAN VAN CHANH roAN THV TV HQC CHU HAN 493

TT) NCO sanh v~ am lu~t, th6i sao hay .6 0 nhienq~q~~: hlnh dung
eP/ul ~JEt : mot th€ van ngam vinh c6 v~n c6 di~u, vua nhu tho tieng sao ren ri the luang eNhti oan nhzt mQ ~D ?'~ ~D ~: nhu ai
vua nhu van xuoi, xua't hi~n . tU' thai Chien quoc a nude sa oan nhu quyen luyen eNiiuniiu ~ ~: hlnh dung tieng du duong
eN/ziim tuat ±
FX;: nam thu 5 nien hi~u Nguyen Phong dai Tong tdm b6ng .Biit tuy?t nhzt Iii ::f if-§ ~D tJ:: du am khong dut, giong
th~n tong (1082) .Kj vQng~f 'if/1: da den ngay vQng ("vQng" la nhu s<;1i w nho .va u hac chi tiim giao~~ ~ ZM!l&: chi
ngay 16 Am lich hang thang) .To Ill ~ +: To Thuc tt! xung (tieng sao) khien cho COn giao long nflm ~ n a Vt!C SaU phai nhay
ePizie'm clziiu iz fit: boi thuy~n eXiclz Bich $ ~: day ntii Xich mila ("u hac" la hang sau, day chi vlfc sau) .Khiip co chu chi ly
Bich a huy~n Gia Ngu, tinh H6 Bac, tren ba song Duong Ttl' z
ph{t ill: J!ll fit ~ 9W: : tieng sao khien cho nguai qua ph~ tren
eHting ~: n6i len eChzi.c ~: mai (ru<;1u) eMinh nguy?t chi thi chiec thuy~n le loi phai kh6c ("ly ph~" la nguai dan ba chet
13Jj ,F3 Z g~: chi bai "Nguy~t xua't" trong Tr~n phong cua Kinh Thi ch6ng) eThiiun/zien 'lf.J\~ :bu6n r~u sac m~t eM(lnlz DucZi.f~ :
z
.Yiu di?u chi chztdllg ~ ~ ~: chi chuang thu nha't trong bai ten tt! cua Tao Thao eH(l Kha·u ~ 0: thanh H<;t Kh~u tren nui
"Nguy~t xua't" n6i tren eTiziiu yen j;-1,%: mot lat sau eBiJi hiJi Hoang Hoc thuoc V5 Han ngay nay, tuong truy~n do Ng6 Ton
~F f@l: dung dfing, ch~n chu ( khong tien buoc ) .Da·u Ngztu4 4-: Quy~n dai Tam quoc dt!ng nen • Vo Xztdng JEt@§ : nay la thanh
sao D~u va sao Ngu'U .Tung~: d€ m~c, m~c cho eNhiit vi-~ Ng~c, tinh H6 Bac eLi~u *~: ket noi, vong quanh ePha Kinh
: ti d~ chiec thuy~n nho .slJ nhtt ?IT ~o: cho di den C"nhu" la di) Chiiu, h<Z Giang Liing, thu(jn lztu nhi dong
eLiing ~: VUQt qua eV(ln kholmh ~ t_W: hlnh dung m~t song nw ff!J HI' T ?I
~a: '
IIIJ[ ?mrm *:
chi vi~c Tao Thao hang ph~c
rong • Mang nhien ¥'(: ~: menh m6ng • Bling Jut ng{t phong Lu'u Tong a Kinh Chau, danh chiem Giang Lang r6i tien quan
{.~ flili ~P @1 :bay len khong coi gi6 rna di ({.~ dung nhu f·~) eDi theo huang dong v~ nui Xich Bich. Kinh Chau la ten qu~n, thuoc
the' dQc lijp :@i:!t11/.lr.: vut bo vi~c dai , kh6ng chut tr6i buoc. huy~n Tuong Duong tinh H6 Bac ngay nay; Giang Lang, nay
Vu hoa :3~ 1t: thanh tien ( d~ng ngu cua D<;to gia ) • Khiilt huyin cling thuoc H6 Bac eTr{tC lo F.Jffi li!J!: thuy~n IOn hlnh chu nh~t
tom~: go vao m<;tn thuy~n ( d€ t<;to nhip cho bai hat). Tr(lO fijt .Thien lj T ~: hlnh dung thuy~n nhi~u noi duoi nhau den ngan
mai cheo (d~y ra truoc goj la ~ [tuang], d~y ra sau gQi Ia "tr<;to") d~m .Si tzlu Me~: r6t ru<;1u, chuoc ru<;1u eHoimh sao fli ~: dm
• Que: ian fl, fij: d~u c6 tinh each my xung • Kich khong minh ngang cay giao dai eNgtttiiu 1#.d~: bat ca va don cui (dung nhu
~ ~ 13Jj : chi mai cheo d~p .vao nude song trong suot ("khong dong tu ) .Giang chil ?I m:
c6n nho tren song eLil {g: lam b<;tn
minh"la nude trong tha'y day, trang soi vao nude duang nhu trong voi eHilu 1§._: lam b<;tn voi eThien elm m fit: thuy~n nho eBao
suot). To' btu quang ~ ~m 1t: chi thuy~n di ngu<;1c dong tren m~t ton ~~: d6 dt!ng ru<;1u lam bflng trai b~u ePhit du 9@ 9dH: con
nude lung linh anh trang • Diiu diiu ~!ff'nJj' : hlnh dung moi tlnh phu du, con thieu than (song a ba nude khoang giua mua h<;t va
cam sau xa khong cung • My nhiin ~A: nguai xua thuang mua thu, sang song toi chet, thai gian song rat ngan) .Diiu
dung tu"my nhan" d€ tu<;1ng trung cho minh vuong thanh thztdng hiii chi nhiit tzlc ~ft!>~®Z -~ : mot h<;tt lila nho be
chua ho~c cho mot ly tuang cao d~p • Khach ~: chi d~o si giua bi€n xanh menh mong eTi~n ~: Ham mo eHi?p ~:
Duong The Xuong, nguai a huy~n Mien True tinh Tu Xuyen, mang, da t .Di lutlJng @: ~: du am .Th? giii nhzt Ill WI 13 :~m :wr:
494 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,1 HQC CHU HAN 495

nude chay di the kia (lay trong cau sach LutJ,n ngil) eDoanh D[CH NGHlA
hzt~J1f_: dfty voi eBl f~: xem Ngil phap a duoi eTieu trztlJng Bai plui Tiin Xich Bich
~ ft: tang giam eThuiln ~: khoanh kh~c .Thd phc't _§_ :;K: xem Ngayrlim thdng bay mua thu nam Nham tua't, To til cung voi
Ngil phdp a duoi eT{lo vij.t gid j§ ~ :=m: chi gioi ttf nhien eCqng khdch bai thuyin chai iJ duoi nui Xich Bich.
thich # ij: ci1ng thuang ngo<;tn eTrdn ~ : chen eHilO h{lch Hay hay gi6 mat, song lijng nhu ta, cdm chen ru(/U len mai
~ f~: thuc an ( thit ca ) va hoa qua .Boi him lang l{l ff~ I~ fij :
khdch, d9c bai tha "Minh nguy¢t" va hat m(}t chuang "Yiu di¢u".
M(}t ldt, mijt trang mQc len tren nui Dong Son, di lilng thilng
mam chen ng6n ngang eTztdng de? chflm t{l tEl W.ttfii: ttfa vao
trong khodng hai sao Nguu, Da?u . Khi d6 suang toa tren mijt
nhau ngu ("chffm" la cai goi, day dung nhti d()ng tu; "t<;t" la d~m
song, ve nuc!c trong tie]J den chan trai. Tha h6 cho m(}t chiic
trai).
thuy~n nho di ddu thi di, vu(/t qua tren mijt nuc!c menh mong
muon khodnh. Nh? nhang nhu cu8i gi6 di tren khong ma khong
NGO PHA.P bitt La di den dau; hc!n hiJ sung suc!ng nhu nguai quen dai dung
CD ~ (ti): dung trong diu bi d()ng: 12§ ~ mJ £!~ (Khon ct Chu m(}t m/nh, mQC canh ma bay [en tien. \ll thi uo'ng ru(/U VUi !tim,
lang). r6i go vao mr;m thuyin ma hat. Hat rling:
® 1J (phtio'ng): duong khi, dang lt1c (gioi tu bitiu thi thai Thung thang thuy~n qui cheo lan,
gian):jj ;!tu& Jf!J 'l H... (Piutdng ky pha Kinh Chau ... ). · Thea vung trang to vu<Jt lan nuc!c trong.
Nhc! ai canh cdnh ben long,
® jj!!J (co): th~t la (ph6 tu): ~-t!tz1l:l{j1 (Co' nhat the chi Nhc! nguai qulin til ng6ng trong ben trai.
hung da).
@ *
"di v~ phia dong" : II~ ?nt ffi]*
(dong): trong bai la danh tu dung nhu d()ng til, nghia la
{j1 (Thu~n ltiU nhi dong da) .
Trang bQn khdch c6 m(}t nguai tho?i o'ng sao, ben thea bai ca
cua ta ma h9a lc;ti. Tiing sao niio nung ren rl nhu sdu nhu thdm
nhu kh6c nhu than. Tie'ng du am win con lanh ldnh, nho tit nhu S<Ji
ta chua dut. Lam cho con giao long iJ duc!i hang to'i cung phdi
@ {§ (Iii) va 1x(huu) trong bai la danh tU dung nhu' d()ng tu,
mua menh, nguai dan ba thu tilt (J m9t chile thuyin khdc cung
c6 nghia "lam b<;tn voi": {g~j~ffiJ1.x~Jff, (Lunguha nhi/u7u
phai Sf:tt sui.
mi l()c).
To til bu6n rdu sdc mijt, thu vc;tt do, ng6i ngay ngdn ma hoi
@ f.lt (bl): kia , cai kia (d<;ti tu chi thi dti chi xa):~J1f.:=m~of~ khdch rling:
(Doanh hu gia nhu bl)(trong bai dich la "m~it trang kia "). -Lam sao lc;ti c6 tie'ng niio nung lam vtJ,y?
(J) _§_ ~ (tha phil): va chang, va l<;ti, han nua (lien tu dfru Khdch ddp rling:
- Cau "Minh nguy¢t tinh hi, o thuc!c nam phi" chling phdi La
cau) : Jl:Kx±illZ.Fa~ .. . (Thaplu't thien dia chi gian ... )
cau tha cua Tao Mc;tnh Due d6 ru? Phia tiiy trong sang thanh H{l
® £ (canh): l<;1i lfrn nua (ph6 tu): iJ'c~£~ (Tffy tdn cdnh Khii'u, phia dong ngo sang thanh Vii Xztdng, song mii no'i nhau
chuoc). vong quanh, ciiy COl xanh lttdi, um tz'tm; do chling phdi za ndi
496 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 497

Tiw Mt;mh Dzlc hi khon vdi Chu Lang zt?1 Duong khi Tiw Mt;mh D[CHTHcJ
Due phd drl't Kinh Chau, xwJ'ng thanh Giang Lang, thw].n dong ma Niim Nham Tua't, qua rlim thdng bdy,
sang m(it dong, tau be muon dr;im, ca tdn r(jp trai, rot chen ruc;u Ong To c6ng cung may nguai quen.
dang tren m(it song, cdm ngang ng9n gido ngam cau the!, do th«c Tren song Xfch Bfch con thuyin,
la anh hung m()t dai ma nay thi i'J dau? Huo'ng chi t6i vai bdc Gio hiu hiu tho'i, song em em ditng.
ddnh cd, kie'm cui i'J tren bin song nay, kit b(;m cung tom cd, chai Cu()c mai khdch tay nang chen ruc;u,
bai vai huau nai, bai m()t chile thuyJn nho nho, nhdc chen ruc;u The! nguy~t minh yiu di~u ngam rJn.
di mai nhau, gi'Ji than phu du i'J trong trai da't, xem ta nho nhr;it Non dong chc;t thay sang len,
nhu m{)t ht;lt thoc i'J trong bf xanh, thuelng cho Sl/ song CUa ta
Vitng triing lalitng gifla chiJn Da?u, Nguu.
kh6ng baa lau ma khen cho con song nay dai v6 cung. V(iy ma
Moe ngang song phau phau fan trdng,
muon duc;c ddt tien bay di chai cho sung suang, om [{{y vitng
Nuac in trai loang lodng ve xanh.
triing to ma song miii i'J dai. T6i kh6ng bie't lam sao duc;c nhu v(iy
cho nen na?y ra tie'ng rdu ri i'J trong con gio thodng! Bu6ng thea chie'c ld lenh denh,
To tit noi: De muon dc;t song m6ng menh coi ngoai.
- V(iy the' bdc co bie't nuac va m(it triing kh6ng? Nuac chdy the' L6ng l()ng ll!a lung trai cuoi gio,
kia ma chua titng di baa gia; m(it triing khi tron khi khuye't nhu M a bie't rling ditng d6 nai nao.
v(iy ma chua titng them bat baa gia. Bi'Ji Vl ta fl! i'J neli bien do'i ma Nhi'Jn nha thodt t~;tc len cao,
xem ra thz cu()c trai da't ding chl i'J trong m()t cdi chap mdt; ma Hoa ra long cdnh bay vao coi tien.
ne'u tl! i'J neli kh6ng bien d6?i ma xem ra thl muon v(it cung vai ta Vui ve ruc;u nhdm liJn may chen,
dJu kh6ng baa gia hit cd, cdn gz phdi khen dau! Vd lg-i i'J trong Go nhjp thuyin ca't tie'ng hdt ran.
triJi da't, VQt nao CO chu ay, ne'u khong phai fa Cua ta thl ddu m{)t Hdt rling: "Cheo que' bu6m fan,
ly ta ciing khong lay. Chl co ng9n gio mat i'J tren song cung vitng D(ip tung dnh sang, milt len nguc;c dong.
triing sang i'J trong nui, tai ta nghe nen tieng, mdt ta tr6ng nen ve, Xa thiim thdm trc;mh long tui'Jng nha,
lay kh6ng ai cam, dung kh6ng baa gia hit, do la kho v6 t(in cua Trang my nhan each tri'J phuong trai ".
Tc;w Hoa mala cdi vui chung cua bdc vai toi. Khdch liJn tho'i sdo h9a bai,
Khdch nghe v(iy, mitng ma cuai, rita chen lt;~i rot ruc;u uo'ng ldn Vo vo tie'ng sdo nhu nguai khoc than.
nila. Khi d6 nhdm hoa qud dii khan, mam bdt bo ng6?n ngang,
Nhu min tie'c cam han m9i n6i,
cung nhau go'i ddu ngu i'J trong thuyJn, kh6ng bie't vdng dong dii
Gi9ng ngan dai tl!a mo'i tCI vuong.
sang bt;~ch tit luc nao.
Hang sau qulin qut;Ii thu6ng lu6ng,
PHAN KE BiNH djch
Thdm !lnh gdi hoa thuyJn su6ng Sl;ll sui.
Ong To xo'c do ng6i chlnh ch~.
1
DoQn in d(lm nay do chung toi them VOO, khong c6 trong ban djch g6c cua Hoi khdch sao bu6n the' nay u?
=>han Ke Bfnh.
498 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 499

Khdch rdng: "Trang sang sao thua, Ma chua tung eli he't chut nao.
Dim chim 6 thuoc lilng la v~ nam. Trang kia co luc ddy hao,
Cau tho ay ai lam thua truoc, Ma ta chua lhay khi nao bot them.
Chdng phai Tao M(;mh Due do khong? Cu luc bien ma xem trai da't,
Vu Xuong, Ht;I Kha'u tay dong, Th£ chdng qua chop mdt ma thai.
Nuoc non quanh qua't ma~y trung xanh xanh. Cu khi khong bien ma coi,
Ay chdng phai Tao binh thua n9, Th£ ai ai cung !au dai nhu nhau.
Bi Chu lang ddnh eta' da~v khong? Va thrl ngam trong bdu vu trr!-,
Kinh Chau vua moi phd xong, Co vQ_t g£ khong chu dau ma.
Giang Uing dt;Ip eta' thuQ_n song xuoi thuy~n. VQ-t g£ chdng phai cua ta,
Song ngh£n d(im chQ_t li~n tdu chien, Dau tu m9t may, cho hoa nhung tay.
Trai bo'n phucmg che kin bong ca. Chi tren nuoc hay hay gio tho'i,
Giila vai l()C rur;u nhon nho, Voi suan non roi r9i trang treo.
Quay ngang ng9n gido ngam tho m9t bai. Tay nghe vang vdng tieng reo,
Anh hung nha't tren dai lung Lay, Mdt trong tha]J thodng co nhdu ve tuoi.
Ma bay gia nao thay o dau. M(ic sue la'y nao ai dam giil,
Huo'ng ta vot cui huang cau, Tha h6 tie u van cu chua chan.
Lua doi tom cd, bt;In bdu huou nai. Cua Trai kho df.:ln vo vim,
Thuy~n m9t ld vui choi cheo cho'ng, Ma doi ta hiiy choi tran La vui.
Rur;u lung bdu em gi9ng chuo'c luon. Khdch mung riJ mi¢ng cuai tay rot,
Xdc va goi m(it kdn khan, Nhdm Ct;In r6i mam bat ngo'n ngang.
Teo teo ht;It thoc trong c6n hi xanh. K~ lung cbja go'i trong khoang,
Thodng m9t choc kie]J sinh La ma~v, Qua say nao bie't tlii tang tang ngay.
' ..... ,..?

Khen con song nuoc chay khan cung. DAO NGUYEN PHO djch
Cdp tien choi chon non B6ng,
Tay om chi nguy¢t nhilng mong tr9n dai.
w
Bie't khong the' VQt nai the' dur;c, 48
Gi9ng bu6n ngam goi truoc gio bay".
Ong To rdng: "Khdch co hay, ~~-~ m~~
K£a k£a nuoc a'y trang nay tl6 khong? -~~~~,-~*~~E~Wo~~~,~~A~
Nuoc kia van xuoi dong chay xie't, §~m•,~~~~~•,~xamu,~~-~A~
500 TRAN VAN CHANH TOAN THLin,l HQC CHU HAN 501

Pit1J~;ltJ:. , g~ftxtJ~cz o Nhien tac bac thong Vu giap, nam cvu Tieu Tuong, thien
~W*E~~~·~~~-~·~~~·~~IT·m khach tao nhan, da h()i u thll', lam v~t chi tlnh, dac vo di h6?

¥*~~ tJdWJ~iJI; ¥f]B!J!)7~ • ~~~-T • !1-UW-ffi~tl Nhu(!c phu dam vu phi phi, lien nguy~t bat khai, am phong
zl\:W-ill, rw-Azmtfll'§* o ~~u~tJffil!bw~, f¥ifujrm?ffi, nQ hao, trqc lang bai khong, nh~t tinh <fn di~u, son nh<:J.c ti€m
~~~~A , ~fl~!l-t, ~t~z·1~, 1~~~-¥? hlnh, thu'ong lU bat hanh, tu'ong khuynh tiep t6i, b(;l.C mQ minh
;g=*flffi## • :i~ILI=§ /Giffl • ~J@.?'J5m • ~~1~~~ • B minh, h6 khieu vien d€. Dang tu' lau da, tac huu khu quoc
£M~·~-ffiM~·~~/Gfi·~M~m·•·~~· hoai hu'ong, u'U sam tiy CO, man ml.J.C tieu nhien, cam CVC nhi
/]Eo,ij'~O$
o ~WTtl-ill • ~IJ:ff ~~·~~~ft~ • ?fgl~~ • 1~ § bi gia hi!
Chi nhu'Qc xuan hoa dnh minh, ba Ian bat kinh, thu'Qng h<:t
-~ ' ~fjffiJ7~13* !
thien quang, nhat bich V<:J.n khoanh, sa au tu'ong t~p, c<fm Ian
¥;s~W-~·~-/GR•J:.T*ft·-~~~·~
1@.~1Jj~ , ~~e~~rm?*, w:i1HM , ~~~~ww o rm:®G:l~J~- du vinh, ng(;l.n chi dinh Ian, tic tic thanh thanh. Nhi ho~c tru'ong
~ •8* t3 -T ~ • ~ftW~~ • rH~~dc~ • ~Jf,Xli~ • !1-t~ yen nhat khong, h<:to nguy~t thien ly, phu quang di~u kim,
tinh anh tnlm bich, ngu' ca ho dap, thll' l(;l.C ha eve! Dang tu
iPJ fj ! ~ WT ti-ll • ~IJ :ff {,' BIH$ '1'5 • ft ® ~ ;0 • 1~ ~1m!@.
lau da, tac huu tam khoang th~n di, sung nhl.J.C giai vong, ba
, ;lt:g~$~$13* ! ~x ! ~'1-'*tlf- Az{,' , :®G~=:tt
z~ , iPJ~? /G tJt~:g , /G tJ a 1~ o 15 ~~z rWJ , ~u?~:
tll'u lam phong, ky hi duong duong gia hi!
. ·~
Gf If..
;lt.§'; ; ~?I~Z~ • ~IJ?f;lt~ o ~ii?J}?f • ~?J}?f • ~ f· ·. :[ ·:
~ lj iPJ ~ ffiJ ~ ~~ ? A£' El : 7t T
*~ -;:+;:; ~ II
II * z
?I ffiJ ?I , 1& T
Etl/v I Oilif I ~Mr) ttr:: A ' .:0:. §tf: ill g~ ? 0
* z f.·
~-:
··-.

·- ·--;><
*IIIJ_....., ~ • ,c,., • o Ot±/,.[E'I"" •
I)J){-p.:)l

PHIEMAM
Nh~c Duong Hiu ky
Khanh Lich tu nien xuan, D~ng Tll' Kinh trich thu Ba Llng
qu~n. Vi~t minh nien, chinh thong nhan hoa, bach phe cau
hung, nai trung tu Nh<:tc Duong lau, tang ky cvu che, khac
Duong hi€n kim nhan thi phti u ky thuQng, chtic du tac van dT
ky chi.
Du quan phu Ba Lang thang tr(;l.ng, t<:ti DC)ng Dlnh nhat h6,
ham vie-n son, thon truong giang, h<:to h<:to dang dang, hoanh
VO te nhai; trieu huy tjch am, khi tuQng V(;l.n thien, thii' tac
Nh<:tc Duong lau chi d<:ti quan da, ti€n nhan chi thu~t bj hi.
502 TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN 503
TRAN VAN CHANH

Ta phu! Du thuong du c6 nhan nhan chi tam, ho~c dj nhj gia mot trong ba mom nui cua song Truong Giang, a phia tay huy~n
chi vi, ha tai? Bat di v?t hi, bat di ky bi . Cu mieu duong chi cao, Ba Dong tinh H6 Bac eC{tc ~ : xa suot den, thftng den, t?n cung
uic u'U ky dan, xU' giang h6 chi vi€n, tac u'U ky quan. Thj tien di~c a eTieu Tztdng m ?ffi: song Tieu va song Tuong, sau khi h<;1p lu'U,
u'U, thoai di~c u'U. Nhien tac ha thai nhi l~c da? Ky tat viet: chay theo huang bac v~ h6 Dong Dlnh .Thien khach ~ ~: quan
"Tien nhien h~ chi u'U nhi u'U, h?u thien h~ chi l~c nhi l~c" du! Y! l~i bj biem oi vung xa eDiim vii flrn: mua dfim eBiit khai /fF7fj:
~ ,
Vi tu nhan, ngo thuy du quy? khong t~nh eAn difu ~ fli: giau anh sang (!Ji cling viet la 1ffi. )
PHAM TRQNG YEM . Ti€m hinh fJ ~: bj ng?p mat hlnh th~ .Tztdng ~: cot bu6m
Tac giii-tac philm eTiepf~: mai cheo eT6i J1!1: dut gay eB(lc ml) ¥! ~ : ch?p toi
Phqm Trc;mg Yem (989-1052) , tv Ia Hi Van . Ia ngUC1i Cl Ng6 huy$n tinh . Khu quoc 1;:, ~: roi bo kinh thanh ("quae" la kinh do) .Uu sam
T6 Chou (nay thu(>c Giang To). do tien sl nom 1015, lam quan den ~ gl: lo bj giem pha .Tieu nhien It ~: tieu di~u the luong
chuc Tham tri chinh sl) nhUng van song can ki$ m thanh bqch , tung 6m
. Xuiin hoa ciinh minh ~ 5fD ~ S)j : mua xu an tiet troi am a p,
6p ly tuCing • lo truce thien hQ . vui sou thien hQ ' cua ke sl. Dung ra 6ng
c6 tinh each cua m(>t nhO nho tich cl)c han Ia m(>t nha van . Bai tren anh nang tuoi d((p eBiit kinh /f fi: yen tinh, l~ng yen .sa iiu
doy dU<;Jc viet luc bi biem di vung xa. sou khi cu(>c v¢n d(>ng bien 1.';!>~.~: con hai au (co bi~n) tren bai cat eTttdng tij,p f~~: luc
phap cua vua Tong Nhon tong bi that bQi. bay li~ng, luc dung l~i tt,I t?p .ca.·m liin ~~ ~~: vay ca dyp rtfc ro,
day dung d~ chi ca .Ng(ln chl dinh Zan /.¥ J.f H]lj : co chi tren
w~o · bo va co Ian (thorn ngat)ben bo song ("dinh" la dat phftng ben
eNh(lc Dttdng liiu-ffi~fl: Hlu Nh~c Duong a phia tay thanh bo song) .(;c ric ~~ ~~: hlnh dung mui thorn d?m da .Thanh
Nh~c Duong thuoc tinh H6 Nam ngay nay, nam doi di~n voi h6 thanh 1f 1f: ve sum se tuoi tot, ve xanh tuoi ePhit quang difu
Dong Dlnh, tuong truy~n du<;1c xay vao dfiu doi Duong, noi cac kim ~ jt rtG. ~: anh song nuoc lung linh trong giong nhu anh
tao nhan m~c khach thuong lui tOi .Ky §[.: bai ky (mot th~ van) ch6i CUa vang eTrifm bich iJC ~: chi anh trang nhu ngQC bich
eKizanh Ljch ttl nien J!f Jrr !ZY if.: nam thu 4 nien hi~u Khanh chlm a day nuoc. Nhiin nhiin 1- A: nguoi nhan (chi nguoi yeu
Ljch, tuc nam 1044 (Khanh Ljch la nien hi~u cua vua Tong nuoc, yeu dan, d~o due cao thu<;1ng) eMie'u dztdng ~ £: chi ch6n
Nhan tong) .Dling Tzl Kinlz ~-=f ~:tenIa Ton Lu<;1ng, khi d6 do tri~u dlnh .Giang h6 ?I~: chi dan gian eTien ~: ra lam quan a
stf vu cao, bj biem giG' chuc Tri chau a qu?n Ba Lang thuoc Nh~c tri~u dlnh eThoai ~ : lui v~ a fin .Thien h(l 7( r: nguoi trong
Chau .vift minh nien ~ S)j if.: qua nam sau eTiing t~ : xay dtfng thien h~ eVi f~: xem Ngil phdp a duoi.
ma rong them eChtic ~: dung nhu IJI •Thilng tr(lng fJ9J ~j\ : canh
d((p eH(lo h(lO dang diingi~ i~~~ : menh mong bat ngat (chu NCO PHA.P
~ dung nhu chu ~) eTrieu /my tjch dttdng ®3 Bl-)7 ~~: anh CD ~U (tiic):
la, chinh la (ph6 tu, dung nhu dong
nang bu6i sam va anh ta duong bu6i chi~u, chi chung Stf bien d6i tu):Il:t~IJ-ffi~tiZ..7duH!1 (Thll' tile Nh~c Duong lau chi a~i
tiet troi trong mot ngay . Ti€n nhiin chi thuij,t §U A z
ii.tt : chi quan da).
"Duong hi~n, kim nhan thi phu" da n6i a tren eVu giap z;[llJ~ :
504 TRAN VAN CHANH 505
roAN THll Tl)' HOC CHa HAN

® ~ ~U (n~ien Hie): the' thl, the' rna (lien tu dung d~ chuy~n D[CHNGHiA
y): ~ ~IJ ~t:® .ffiJ~ ... (Nhien tile b~c thong Vu giap .. .) Bai kj lilu Nh{le Dtldng
, ~ ~IJ 10J ~iTO~ 11~ ? (Nhien tile ha thai nhi lq.c da ?) Mua xuan nam tha tit nien hi?u Khdnh Ljch, Dling Til Kinh bi
® m. ~ (d~c vo): le nao ch~ng (xem Nga phap C5 bai 39 "An bie'm ra lam Thai thu quQ.n Ba Lang. Sang nam sau, chinh s¥
TtY su Sd") . thong suo't, long nguai yen dn, tram vi?c phe' bo diu gay d!!ng lr;zi,
® :Ex (nhu'<fc phu): de'n nhu, con nhu n6i de'n (lien tu d~u ben tu s!la Ldu Nhr;zc Duong, rna rqng quy mo cil, khdc tho phu
cau dung d~ chuy~n y): ;;g=xfl ~ ~ ~ ... (Nhti{fe phil dam vii cua nhiing bQ.c nguai hiin dai Duong va nguai dai nay iJ ben
phi phi ... ). tren, bdo ta lam bai van dl ghi lr;zi vi?c nay.
@ WT (tu'): nay (dq.i tu chi thi): ~WffltQ, ... (Dang tzt lau Ta xem cdnh dr;p Ba Lang chl goi g9n trong mqt h6 Dqng
da ... ). Dinh. NgQ.m nui xa, nuo't song dai, menh mong bat ngdt, ngang
® _¥;;g:(chf nhu<;tc): de'n nhu (lien tu): _¥;;g=~fD~S)3 ... khong be'n ba; dnh sang ban mai va dnh ta duong buo?i chiiu, khi
(Chi nhu{fe xuan hoa canh minh ... ). tu(/ng do'i thay muon ngan. Do chinh [a cdnh tu(/ng hung Vl cua
(J) ~ x ! : (ta phu!): than oi! (~la than tll', :;kla tr<;1 tu Ldu Nhr;zc Duong rna nhiing nguai dai truoc dii thuQ.t lr;zi ra't ddy
bi~u thi cam than) . du. The' thi phia bdc thong de'n mom nui Vu, phia nam thdng su{/t
@ ~(ho~c): ho~c, c6 le (bi~u thi suy doan) : ~ ::W:= tf de'n hai nhdnh song Tieu, Tuong, nhiing ke bi trich gidng cung cdc
z t;% ... (Hoije di nhi gia chi vi .. .). bQ.c tao nhan phdn nhiiu t/f h9p iJ noi nay, cdi tlnh ngdm trong
® ;t:t: (ky): dq.i khai, c6 le, ch~c (ph6 tu, bi~u thi suy tr~c): cdnh vQ.t cua h9 le nao chdng khdc nhau u?
Jt£' B ... (Ky tat vie't...). Nhiing luc mua ddm tdm tii, suo't thdng khong tr;znh, gio lr;znh
gao thet, song dJfC xong trai, trang sao gia'u sang, nui non ft;fn
@) ~ (vi): (ne'u) khong c6 (ph6 tu): VI& WT A ... (Vi tu' nhan ... ).
hinh; thuong nhan va li1 khdch khong di, cqt bu6m nghieng do?,
@ ~ (thuy) (5 cau cuoi bai la dq.i tu nghi van, khi lam tan ngu
mdi cheo gdy doi, chiiu to'i mit mung, C9P gdm vuon hu. Luc ay
cho gidi tu W.Cdu) thl d~t trudc gidi tll': ~mEW&w? (Ngo thiiy
rna len tren ldu nay, thi co tam trr;zng cua nguai xa kinh do, nh(J
dz1quy?)Ckhong noi: ~WmE&w?).
lang mg_c, lo giem, sf! che, truoc mdt chl toan m9t cdnh tieu so,
cam khdi rrJ't m/!C rna he't SUC bi thuong.
De'n nhu mua xuan am dp dnh ndng to't tuoi, song nuoc lt;ing
yen, tren du(Ji trai quang, mt;it song menh mong mqt mau xanh
bite; chim au tren biii edt luc bay luc tlf, dan cd hoi l9i tung tang,
co chl co fan ben ba, thelm ngdt xanh tuoi. Co luc hoi suong tren
h6 tan he't, trang vli.ng vt;ic soi xa ngan dt;im; dnh song nuoc lung
linh trong nhu dnh vang, bong trang yen tTnh soi nhu ng9c bich
Phr;zm Tr9ng Yem chim trong day nu(/c, tie'ng hat thuyin cau xuong h9a nhau, vui ay
506 TRAN VAN CHANH TOAN THLI TlJ HQC CHLI HAN 507

th(lt khong cimg t!J-n! Luc [{y ma len tren !du nay, thi c6 tam long 49
rqng miJ, tinh thdn yen vui, quen hit ca ndm yeu, n6i nh~c, mang
nt(/u ra tn((}c gi6, n6i vui chan chaa lam sao! Ji~ffi~ ~~fl~
Than oil Ta tung tim xet tam long cua biJ_c nhiin dac dai xua, ~*~;g;:~~1 ' ~t!t~~ 0?/FtJJtt E! ~ ' ~~1~*lml
0

c6 le hr; khdc vai hai trc;mg thai tam tinh tren (vui, bu6n) La tC~-i ~--~~~-ffi~~z,~Zffi~~,~~R~+~
sao? La vi nhilng biJ_c iiy khong vi v!J-t ngoai ma vui mung, khong
;\n , 1s ft&a.WZ o
vi minh ma dau thue1ng; iJ ngoi cao trong chon trdu dinh thi lo ~~~a: r~?J'F~M~?~M~#m~?Jo~B
cho dan, iJ nai xa trong chon giang h6 thi La cho vua; the La tien
: r~$,ili~~mJ o~~~~a: rm~~~~M
ciing lo ma thodi cung La, nhu the' thi c6 luc nao vui du(/c chang?
?J o~B: rU~~~~ZJ o~~-~-~~~,
C6 le tilt phai n6i rling: "La truac thien hf!-, vui sau thien hc;l" Oi,
khong c6 nhilng biJ_c nguai nhu the: ta bie't thea v~ ai?
1-J ~l N ~ D ' f~ tJ ~'3 ~ ~ffi ~ Z E! ~lfL A ffi ~l ~ ~ o lEI B
: r~?J'F~$'m~~mJ o~~~oo~zo
TVC. djch

PHIENAM
M~i du ong
Trftn Nghieu Tu thi~n x;;t, duong the' v6 song. C6ng di~c d! thll'
ttf cang, thuong x;;t u gia ph6, huu m;;ti du 6ng thich dam nhi l~p
ngh€ chi, cll'u chi nhi ba"t khu, kie'n ky phat thi th~p trung bat
cll'u, dan vi h;;tm chi.
...... Nghieu Tu va"n vie't: "Nhu di~c tri x;;t h6? Ng6 x;;t ba"t di~c tinh
h6?". 6ng vie't: "V6 tha, dan thu thl.,lc nhl?". Nghieu Tu ph~n
nhien vie't: "Nh! an cam khinh ng6 x;;t ?". Ong vie't: "D! nga
chuoc du tri chi". Nai thu nha"t h6 16 tri u dia, d! ti~n phuc ky
kb§'u, tu d! thu'<Jc chuoc du lich chi ttf ti~n kh6ng nh~p nhi ti~n
ba"t tha"p. Nhan vie't: "Nga di~c v6 tha, duy thu thl.,lc nh!".Nghieu
Tu tie'u nhi khitin chi.
AU DUONG TV
Ttic gia-ttic philm
Au Duong Tu (1007-1072) tV Vinh Thuc. bi$t hi$u Lvc Nhat cu ST. Ia
mQt nha tho- nha van sang tac rat mc;mh, dUc;1C xep vao hang bat dQi
m gia cua thai Duong, Tong . Que d L6 Lang, do tien sT nam 1030. lam
quan den chuc Binh bQ thuc;mg thu. sou vi bat dong chinh kien vdi
508 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHC/ HAN 509

VLJang An ThQch trong cu(>c bien ph6p dCii Tong Than tong ma xin ve D[CH NGHlA
hllu. 6ng con Ia m(>t hQc gia, chu tri b¢ Duong thu do vua sai bien
SOQn. NhQng sang toe cuq 6ng deu gom vao b(> Lt,JC Nhat CU Si tqp.
6 ng lao ban ddu
Trdn Nghieu Tu La nguiti bdn gioi, duong·thiti bl[y giit khong ai
sanh bling. 6ng cung tt! khoe khoang v~ tai do, co t&n ong dang
bdn trong vuitn, co m9t ong lao ban ddu, dijt ganh xuong va ghe
nhin ong ta bdn, m9t h6i lau ma vdn khong di, tha'y ong ta bdn
muiti phat trung de'n tam chin, nhung ong lao chl khe gtJ.t ddu.
Nghieu Tu hoi: "Ong cilng bie't bdn chang? Ta bdn chllng cilng
kheo hay sao?". Ong lao dap: "Khong co gi khac, chllng qua chl
quen tay ma tho i ". N g hie u Tu tric g itJ.n no i: "Ong sao dam coi
thuitng ta bdn?". Ong lao thua: "Xem toi rot ddu thi bie't". Noi
r6i, ong ben lay cai bdu dl iJ duai da't, lay d6ng tdn up len mi~ng
Au Duong Tu
TUNGO bdu, tit tit lay cai moi rot ddu nhlu qua L6 d6ng ti~n ma d6ng ti~n
win khong uat. R6i ong mai noi: "Toi cilng chllng co gi khac, chl
• Vo song ~ ~: kh6ng c6 hai, kh6ng ai sanh bang eCiing ~:
quen tay ma thai". Nghieu Tucuiti r6i dlong lao di.
khoe khoang ePho' II]: Vu'on .Dam j:}i: cai ganh (dung nhu' danh
TVC. djch
tu) eNgh~ fi)C: ghe nhln, liec nhln eVi ~: khe, nh~ (ph6 til) eH{lm
Wi: g~t dfiu eTinh ~: tinh xao, kheo ePhdn nhien fd~~ : tuc m
gi~n .Hd lo liij jji: trai bfiu n~m, h6 16 .Piuic N: tip len, d~y len 50
eTii ~: til tu, thong tha (ph6 tu) eThtt(lc ~0: cai thla, cai m6i
eLjch ~: nho giQt eThfip ~: u'ot (cling viet la 1~) eKhiln ~: ~- -Iti '§ ~ 1$ 3:. !:fi :ti
du'a di. -t!t ~ ffi -Iti '§ ~ §~ 1~ ± ' ± ,l:) t5c ~ffl z ' 7ffi $ ~~ ~ 1J 1:) IDt
tt~m~1z.~ o
NG0PHA.P ~~!-Iti'§~~-~~~z.a~·~~U~~±?~
CD {8 (dan): chi (ph6 tu, bi~u th! Stf gioi hl;ln): fB ~a~ z (Dan ~ , :tl ~ z 5~ , 1~- ± ~ , 1roJ .L-J r¥J liD 7ffi iM ~ , ~ iOJ ~
~t~~1t=iJ~z:n~ ':K~t~~1t=iJ~zte~r~ , ll:t.±z?!T tJ~
vi hl;lm chi), fB -¥~~ ~ (Dan thu thtJc nhi). ¥t!1o
® ffu (tlia): cai gl khac, nguoi khac (dl;li tu chi th! bi~u· th! stf
tha chi): ~f{g (V6 tha).
PHLENAM
@ m(nhi): rna thoi (trQ tu CUOi ca U bi~U th! Stf hl;ln ch€', dung Dc?c M~nh Thtiong Quan truy~n
nhu If) : fB -¥~(Dan thu thtJc nhl).
The giai xung Ml;lnh Thu'ong Quan nang dac si, sT dT co quy
a
® ME (duy) chi (ph6 til, thuong phoi h<;ip voi ~ [nhT] cu6i dm,
chi, nhi t6t ll;li ky ltfc di thoat u' h6 bao chi Tfin.
cachdungnhufB [dan] C5 tren): *i-¥~~~ (Duy thu thtJc nhf).
510 TRAN VAN CHANH TOAN THLI n,1 HQC CHa HAN 511

Ta h6! M<;mh Thuong Quan cl~c ke minh c§'u cl<;to chi hung qua, cli lQt clu'<;5c m()t luc thl c6 quan T~n clucSi theo) eHi'tng fi:'ff:
nhi, khdi tuc di ng6n clac si? Bat nhien, thi~n T~ chi cu'ong, clac thu lanh eDijc ~~: xem Ngil .phap (J dudi eThi?n tJ:: dt;(a vao
nhat si yen, nghi kha di nam di~n nhi che T~n, thu'<;5ng ha thu ke .Nam di?n f¥.i [ill: quay rri~t v~ hu'dng nam ( y n6i d ng6i vua;
minh c§'u cl<;to chi h,tc tai! Phu ke minh du cl<;to chi xuat ky m6n, ngay xu'a quay m~t v~ hu'dng nam la clta vt cao, ch6 ng6i cua cle
thu si chi sd di bat chi da . vu'ong cling quay m~t v~ hu'dng nam nen n6i (J ng6i vua la "nam
VUONG AN THf,.CH di~n") .che'Ttin f!JIJ ~ :hang ph1,1c nude T~n (y n6i khien cho vua
T~n tri~u bai va xu'ng b~ t6i vdi vua T~).
Ttic gid-ttic philm
vucng An Thqch (1021-1086) tv Gidi Phu. Ia nhO the- nM van dong
D[CHNGHlA
thdi cOng Ia m¢t nha cai each chinh trj- kinh te noi tieng nhat trong ljch
su Trung Quoc. DLlQc vua Tong Than tong ung h¢, giao cho chuc Te
DQc truy?n Mt;znh Thrtilng Qulin
tlldng nom 1069, 6ng mqnh me thl)c hi$n tan phdp (con gc;>i Ia bien Nguoi ·doi d~u khen Mt:;mh Thuong Quan du(/e long eua ke Sl,
phap, toe m¢t loqt bi$n phap cai each) nhllng dllQc may ndm phai ke Sl Vl the' theo V~ vdi ong, rna euo'i eung nh(J SUe eua hq di trOn
th6i vl b! sv chong doi quyet li$t cua phai cl)u dang. Mqc dO v¢y,
thoat dur;~e nude Tdn hung br;w.
nhQng tll tlldng cai each cua 6ng den nay van con anh hlldng, dllQc
nhieu the h$ ddi sou nghien cuu hc;>c t¢p. Bai van rat ngan chi c6 90
chQ tren day mllQn cdu chuy$n ve Mqnh Thlldng Quan chep trong
sach St) ky de phat bieu quan diem cua 6ng ve thu¢t dOng nglldi va trj
nlldc, cho thay hoai boo va khi phdch khac thlldng cua toe gia.

TUNGO
eMt;mh Tluiilng Qulin :ifu ~ :{5: ngu'oi nude T~ thoi Chien
quoc, ten th~t la Di~n Van, n6i tieng hao hi~p,u'a ket n<;tp ke si
clu mQi h<;tng, trong nha luc nao cling nu6i khoang 3000 khach
.Ddc si 1~ ±: clu<;5c long ke si .Tiwat 1m: tron tho at .nrl bao
JJE ~: hum beo, hlnh dung st;( hung b<;to eKe minh cilu dt;w
~1£q~jtlj~: ga gay ch6 tr()m (m()t khach thu h<;t cua M<;tnh thu'ong
Quan gia lam ch6, nua clem sua g<;tt linh canh vao kho vua lay
tr()m ao h6 cuu cl€ bao clap cho nguoi sung phi cua T~n Chieu
vu'ong, nho cl6 rna clu'<;5c nang n6i vdi vua tha cho thoat n<;tn; khi Vu®g An Tht:;~.eh
cli gap v~ nude thl den cua Ham Coc d bien gidi T~n vao luc nua Than 6i! Mt:;~.nh Thuong Quan ehlla thu liinh eua bqn gia lam
clem, m()t thu h<;t khac gia lam ga gay ' nhung con ga khac cat ga gay eho SUa rna thai, lam sao dang di noi rling du(/e long ke
tieng gay theo, linh canh cii'a quan tu'dng troi cla sang md cii'a cho sf? Ne'u kh6ng vt;ly, df!a vao sue mt:;~.nh eua nude T~. ehl edn du(/e
512 TRAN VAN CHANH TOAN THll TV HQC CHU HAN 513

m9t ke sf thai, hdn c6 thi ngodnh m(lt v~ huang nam xung ba ma Y! Cue chi ai, D~10 h?u ti€n huu van. Lien chi ai, d6ng du gia
che' pht;~c nuc'!c T&n, con dung chi sac cua bc;m hQC each ga gay ha nhan? Mftu don chi ai, nghi h6 chung hi.
ch6 sua kia? BQn hQC each ga gay ch6 sua kia ra vao ella nha CHU DON DI
6ng, d6 La ly do khie'n nhilng ki? sf (chan chinh) kh6ng de'n vc'!i 6ng Ttic gid-ttic pha'm
v(ly. Chu 86n Di (1017-1073) tv M¢u Thuc. que Ci 8c;10 Chou (thu¢c
TVC. djch huy$n 8Qo tlnh Ho Nom ngdy nay). Ia m¢t nhd ly hQc dC1i Tong. Bdi
tren doy toe gia tO hoa sen nhllng cong de tO pham each cua mlnh.
m co ngQi khi tiet kien trinh vd xem thLJC1ng th6i dC1i chQY theo danh IQi.
bieu hi$n quan diem c6 nhon tv minh lam tot vd giu mlnh trong sQch.
51

~~~>t fflJ ~)(@~


*~~*z~,~~~&~ o ~~~~~~~ o §*
~*'@A&~tlff o ~~~~Z.ili~~~~~, ~ ~
~~~~,~~n~,~•~tt,~~~~'¥¥~M
o~~fm~~~~JJL~o
~~~,~z~~~m;tlB,~z~~~m;~,
~Z.~r~m o
~,•z.~,~~~~OOo~z~·~~~~A?tl
BZ~•1J: f1J\*o

PH/EN AM
Ai lien thuyet
Thuy h}C thao ffiQC chi hoa, kha ai gia th?m ph6n. Tan Dao
Uyen Minh d<)c ai cue. Ttf Ly Duong lai, the nhan th?m ai mftu
don. Du d<)c ai lien chi xuat u ne nhi bat nhi€m, tr:;tc thanh lien
nhi bat yeu, trung thong ngo:;ti trlfc, bat m:;tn bat chi, huang vi€n
ich thanh, dlnh dlnh t!nh thlfc. Kha vi€n quan nhi bat kha tiet Chu Don Di
ngo:;tn yen.
Du v! cue, hoa chi ffn d?t gia da; mftu don, hoa chi phu quy
gia da; lien, hoa chi quan ttl' giii da.
r(J NGU
.Phdn ~: nhi€u .T~t Lj Duung lai § * ~ *: tu doi Ly
Duong den nay (vua nha Duong hQ Ly, nen tl;lC gQi la Ly Duong)
514 roAN THU n,1 HQC CHU HAN 515
TRAN VAN CHANH

eMdu ddn tift: hoa mau don .(1 ne ViifE: bun dQng eLien f~: Ta cho rling cue la loai hoa dn dij.t; mdu dctn la loai hoa phu
song gQn, song Ian Ian eYeu frf_ : d~p uy mi, d~p I~ng lo, d~p Iii quy; con sen la loai hoa quan til.
loieM~zn ~: dQt cua cay leo eDinh dinh,y,y: sung sung, chot Oil Sl/ yeu cue, sau h9 Dao it nghe n6i din. Con· sf! yeu sen,
vot eTjnh "@: trong sang, sang bong eTh~tc y@: dl;I'ng eTiet ~: git/ng vai ta c6 dli(/C ai chang? Rieng Sf! yeu mdu dctn thi h{/p vai
khinh nhon,su6ng sa .Ngo{ln m:khinh thuong .in dij.t ~~ ~: a ra't nhiJu nguoi vij.y.
TVC. djch
ffn h11CJng nh~tn, nau mlnh d€' du'QC thanh nh~tn.

NG0PHAP
CD *
Duong lai).
(lai): den nay; dung nhu.l.-~ * (dT lai): El **~ (Tt! Ly

® ia (fch): cang (pho tu): ia 1~ (ich thanh).


® :tf tiL (gia da): :t3 (gia) ngay nay du<;1c cac nha ngu phap
xep vao lo(;li trQ tu, thuong dich Ia"nguoi, cai, ke, lo(;li ... "; con
fu (da) la trQ tu cuoi cau bi€'u th! phan doan ho~c kh~ng d!nh,
thuong dung trong cau d!nh nghTa. :tf {Q (gia da) co th€' t(;lm d!ch
"la cai ... , la lo(;li ... ": t±R-' ::ftz~:l.-:tffu(Mau don, hoa chi
phu quy gia dii).
@ ut (y): 6i (than tll').
® NhG'ng chu ~ Ci cuoi bai d€u la d()ng tu dung nhu danh tli, ~"'fi;';-
qua tac d()ng cua trQ tu ket cau z z
(chi): ~ ~(Cue chi ai).

D[CHNGHlA
Noi vi S{i yeu hoa sen
Hoa cua loai thdo rn()c duai nuac tren qm, nhilng tha dang yeu ra't
nhiJu. Dao Uyen Minh doi Tan chl yeu hoa cue. Tit doi L."Y Duang l9i
DOl MINH BA {i;
day, nguoi doi rat ua thich rndu dctn. Chl rieng ta yeu hoa sen m9c (J
chJ bun d(Jng bdn rna kh6ng nhdm, g()i song trong rna kh6ng (c6 cai)
52
df!p iii lr:Ji, trong thong ngoai thdng, kh6ng d(Jt kh6ng canh, huctng toa
ra xa cang khoan khoai nhf! nhang, cb:tng len trong sang cao ngh?u,
c6 thi dang xa nhin rna kh6ng thi khinh nhan n6 duac. •m~~ ~£
tt~•~~,~•m,~~·~~,iliz~~,~•
516
TRAN VAN CHANH roAN THu'Tl,/ HQC CHa HAN 517

ffij~@o~~~·~~~~o-T~rm~zB: r~M* nhi bat tri ngl.f, dan khon nhi bat tri cuu, l~i gian nhi bat tri cam,
~A~·~u••R·•~~·m•~~?~Wnu~ ph a p do nhi bat tri ly, tQa mi l~m tile nhi bat tri si. Quan ky tQa
~if~? ti*~~!tU:!L! .n o
cao dliong, ky d~i rna, tuy thufrn le nhi U phl tien gia, thi,IC bat
·~*B: r~~~~~*·~~~U~~mo~* nguy nguy h6 kha uy, hach hach h6 kha tl1<;1ng da? Hl.fu ha vang
z·A~z·*~~~·rm~~~~~~?@z~~~ nhi bat kim QgQc ky ngo~i, b~i nhu ky trung da tai? .Kim ttl' thi
~•*·rm~~~~?~~*z~~,~~M~~·~ chi bat sat, nhi di sat ngo cam!".
~tt~·~~~~~z~~·*~~~·~z~~?~ Dli m~c m~c vo di ling. Thoai nhi t\1 ky ngon, lo~i Dong
*-JF£ • :rm:t~J$~ • IPIP~~:¥:z~~ · *§~Jt1~ · ~z Phuong sinh ho~t ke chi l11U. Khoi ky ph~n the t?t ta gia da? Nhi
~~?~~rm~~OO·~ffirm~~~·~~rm~~~· thac 11 cam di phung da?.
$~ffij~~~·~-~~ffij~~%oft~~~:¥:•a* LUUCO
rm
.~ • ~$~~@I ~ ~~ f.M~: ~ • ~Jt ~~~~OJ mum~ OJ~ N·
~?X~ttrm~~~~n·~~~~~~?~~~z~
~
~
• -;:;::;::;
IIIJ .V.A
1" ~.:E. tt+ I
5.R o Tt=l • .n o

~FF.
J, ...~ ...V\
1
''*o:s-;:;:;::;ffi~
Y..A
/1\\ /}{!;:. J.CS IIIJ "~'.,..-... o .~-t~~~~~o~
~ ..?f",. ./J ~ ff.J 'l'Ei K__ {JIL
....l...L-

~~@~~~~?ffij~~mua~?o

PHIENAM
M~i cam gia ngon
Hang huu m~i qua gia, thi¢n tang cam, thi¢p han thtl' bat h<)i, Luu Ca
xuat chi di¢p nhien, ngQc chat nhi kim sac. Ph~u ky trung, can Tac giii-tac philm
Luu CcJ (1311-1375) tt,t Ia Ba 6n, hi$u Ia Oc Ly TV, do tien si cu6i dCii
nhliQC b~i nhu. D\1 quai nhi van chi viet: "NhliQC so thi 11 nhan
Nguyen (1333) . Khi Chu Nguyen ChllcJng (sou nay Ia Minh Thai To) khdi
gia, tliong di thtfc bien d?u, pht,mg te ttf, cung tan khach h6? binh Ci Chiet Giang, 6ng dll<;Jc mCii lam qudn sll, trd thanh m(>t trong
Tliong huyen ngo~i di ho~c ngu c6 h6? Th?m hi tai vi khi da! ". nhOng vj khai qu6c c6ng than cua trieu Minh. lam quan den ch(lc Ngl)
M~i gia tieu viet: "Ngo nghi¢p thi huu nien hi, ngo l~i thi di su trung thua; sou b! Thua tuong Ho Duy Dung vu coo ham hQi. buon
rau ma chet. Van 6ng c6 phong each chat ph6c va co. sd trLJCing ve
ttf ngo khu. Ngo th1,1 chi, nhan thu chi, vi van huu ngon, nhi d<)c
16i ngl,l ngon va tieu pham phung thich. Bai 'MQi cam gia ngon' tren
bat tile 11 ttl' h6? The chi vi khi gia bat qua hi, nhi d<)c nga da h6? ddy dll<;Jc toe gia viet vao khoang cu6i dai Nguyen. Ia m¢t tieu pham
Ngo ttl' vi chi t\1 da! Kim phu b<)i h6 phu , tQa cao n gia, quang c6 gia tr! rat coo ve mqt phe phOn xd h(>i. mll<;Jn ICii ngLlCii ban cam de
quang h6 can thanh chi c1,1 da, qua nang th1,1 Ton, Ngo chi 1119c c6ng kich mQnh me vao thanh phon quan IQi hu h6a dllcJng thai.
chuyen an tren ngoi trudc hlldng thl,l phe phon ma kh6ng c6 tr6ch
da? Nga d~i quan , da trliong than gia, ngang ngang h6 mieu
nhi$m gl vdi don : vdi nude .
duong chi khf da , qua nang kien Y, Cao chi nghi¢p da? D~o khoi
518 TOAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN 519
TRAN VAN CHANH

TUNGO
m:
eHimg
Giang ngay nay eDi~p nhien *'
dat Hang, thuoc thanh pho Hang Chau, dnh Chiet
~ : tuoi d~p n.fc ro ePhdu §U: m6
ra, b6 ra eNhrl ~: bong (ho~c v?t c6 d?ng nhu' tO bong) eThi
m : ban (dong tu) eTh{IC • : cac phffm v?t, d6 O?C bay ra
(day dung nhli dong tu nghia la "bay ra") eBien diju ~ R: d6
dttng thuc an thai xua: bien lam bang tre dtfng hoa qua, d?u lam
bang go dtfng ca thit, d hai d~u dung trong vi~c cling te ho~c
dam ti~c eHuy'in fij: huyen di~u, khoe khoang khac lac (dung
nhli fiJ eHilu nien hi ff if.*: (da) c6 nhi~u nam r6i eTh{t ~:
ban ra eNgo til 1ffi-T: ong (d?i tu doi xung) eBi)i {Jm\ :deo eHo?phil.
JJE 1--j=: binh phu CO h!nh CQp (la v?t lam tin, thai Xu'a tri~u d!nh
dung a€ di~U binh khi€n tu'ong) eCao ti ~_tt: da h6 (CQp), day
chi ghe da h6 •Quang quang ~*- ~*-: ve uy nghiem, ve oai phong
.can thimh T- t~: nghia goc la giG' gin, bao v~ thanh trl, sau
dung a€ chi nhung tliong lanh chong ngo?i xam giG' nlioc eC{t ~: NGOPHAP
tai nang; day chi nhan tai eTon Ngo ffd~~: Ton Yo thai Xuan thu
va Ngo Kh<Ji thai Chien quae d~u la nhung nha binh phap n6i CD ~--·~··· (hio'ng...tuo'ng...): la ... hay la ... (lien tU', bi~u thi stt chQn
tieng cua Trung Quae eNga ilift: cao IOn (day dung nhli dong tu) ltfa):~~t)JffiR' ~~mE' f~J[~f-? ~~1fi7}t)~~Vf-?
eDa tm: keo eThan *$: dai dai (thai Xu'a si d?i phu that d lung) (Tzidflg di thttc bien d?u, pht,mg te ttf, cung tan khach h6? Tctdflg
eNgang ngang jp jp: hi en ngang eMie'u dztilng chi khi huyen ngo?i di ho~c ngu c6 h6?).
J®j '§t ;Z_ ~: COng Cl,l CUa chon tri~U dJnh, nhan tai tri quae an @ ~ (nghi~p) trong bai la danh tu dung nhu' dong tu, c6
bang ("mieu duang" la nha tong mieu, chi tri~u dlnh) .y Cao nghia "lam ngh~" ho~c "lay .. .lam ngh~":1ffi*~f'f4* (Ngo
{jt ~: Y Doan va Cao Dao (Y Doan la d?i thftn c6 tai due dai nghi~p thi huu nien hi).
Thuong, gitip vua Thanh Thang danh di~t vua Ki~t nha H?; Cao ® ill 3f- (da h6?): d6 sao?, day a? (tr<! tu lien dt,mg, bi€u thi
Dao la hi~n thftn coi vi~c hlnh phap cua vua Thuan) eC/im nghi van xac dinh, d6ng thai ciing bao ham y cam than):
~:cam (khong cho lam) eDo''fJ..: b?i ho?i, hu' hong eT(Ja ~: ng6i fffi 11] :f!;t ill f ? (Nhi doc nga dii hd?).
khong (tt! nhien rna du'<;jc, khong phai mat cong sue) eMi ~: hao z z
® * }SJ, (v! chi tti)=* JG!, (vi tli chi), day la trliang h<;5p
ton eLdm ~: kho eTiuuin l~ ~¥~: ru'<;ju c6 vi n6ng ("thuftn" la dao ngG', alia tan ngu z ra tru'oc dong tu JG!, trong mot ket cau
rli<;ju m?nh, ru'<;5u n6ng; "le" la ru'<;5u ngQt) .(Iff : an no eNguy phil d!nh .
nguy tt tt : cao vtit, cao voi VQi eHach hach i/ji/j. i]jjj.: khi the
520 521
TRAN VAN CHANH roAN THli TV HQC CHU HAN

®X. (phil): trCJ tu: ~xfmnret-:f ... (Kimphu hoi h6 phu .. .). a
noi gz, chl rieng khong du(JC VUa long VOi ong u? difi, ke [ita gr;zt
® ~ (h6): trej tu d~t sau hinh dung tlr hay ph6 tu nhl1 m<)t nguifi khong phai it, hd chl co rieng toi do sao? Ong chua nghf
ngu vi, each dung tl1dng tl,l' nhl1 ~ (nhien), kh6ng dich: de'n di~u do day. Nay ·nhllng ke deo ho? phil, ng6i ghe' da hfl, uy
««-¥OJ~ (Nguy nguy h6 kha uy). nghiem thay nhllng ke tai nang gill nuoc, nhung c6 qua La duf!c
(!) {g ~ ? (da tai?): da'y 11? hay sao? (trCJ tU' lien dt,m g dung truy~n th{-t muu lu(Jc cua Ton Vo, Ngo Khoi chang ?Nhllng ke ddu
cu6i cau phan va'n): )(_fPJ1i ... ' J&~;1tr:F-ti1~? (Htfu ha d9i cao non to, le'ch the'ch dai dai dai, hien ngang thay nhllng b~c
vang .. ., b?i nhu ky trung dii tai?). tr9ng thdn o cho'n trdu dznh, nhung co qua l~p du(Jc sf! nghi~p
® ~ -1- ~ z ~~(kim til' thj chi ba't sat): trong cau nay, cua Y Dolin, Cao Dao khong? Cuop day len rna khong bie't ngan,
chu i& (thj) la tan ngu cua d<)ng tU ~ (sat) dl1ejc dao ra trl1oc dan kho'n khfl rna khong bie't cuu, quan lr;zi gian ta rna khong bie't
d<)ng tU qua tac d<)ng cua trej tu ket ca'u z
(chi); le ra phai viet: cam, phdp lu~t br;zi hor;zi rna khong bie't sU'a, ng6i khong an to'n lua
~ -f- ~ ~i& (Kim tlr ba't sat thj). trong kho rna khong bie't nh{-tc. Trang h9 ng6i tren nha cao, cuoi
® ~ PJ (vo di): kh6ng la'y gl d~, kh6ng sao ... di1CJc, kh6ng ngf!a IOn, say ru(/u ngon, no thjt ca, thz ke nao rna chilng voi V<;Ji
th~ .. .di1CJc (cl,lm tu quen dung): --y~~~t)ff!(D11 m~c m~c vo dang sf!, hiln hach dang dl cho nguifi ta noi thea? Lr;zi di de'n dau
eli ling). rna chiJ.ng thay nhllng ke b~ ngoai thz nhu ng<;JC nhu vang rna ben
® 5i ... lfl) ? (khO'i ... da?): ha ... 11?, le nao .. . 11? (cu thuc phan trong thz nhu bong nat? Nay 6ng chilng xet nhllng ke d6 rna chl
va'n tieu bi~u; c6 th~ dung -Sf- [h6]), ~ [d11] thay cho If!) [da], xet cam cua toil".
Toi nin thinh, khong hie't ddp ra sao. Lui v~ gdm lr;zi lifi n6i cua
ca u vftn c6 y nghia tl1ong tl,l'): .R ;1t ~~ t!t ~ ~~ :t3lf~ ? (Khdi ky
phftn the t~t ta gia da?) . nguifi ban cam, thay co cdi gi9ng hor;zt ke cua Dong Phuong S6c.
Le nao nguifi do bi phdn the' t{-tC, cam ghet gian ta rna mu(/n trai
D!CHNGH[A cam di che' nhr;zo do u?.
TVC. djch
Ldi nglidi ban cam
a df{t Hcmg Chau co nguifi ban trai cay kheo gill cam, qua
nhllng mila nang !c;mh win khong tho'i. Lf{y ra trong tuoi d~p rife
ra, cha't nhu ng9c, sdc nhu vcmg, nhung bfl ra trong ru9t thi kho D(H THANH m{i:
V{-tn nhu bong nat. Toi lay lam lc;z hoi: "Cam anh ban cho nguifi ta
dl bay len cai bien, cai d~u cung ph{-tng vi~c cung te: diii khach
khua, hay dl khoe cai VO ngoai rna gr;zt ke ngu, mil? Anh th~t lua
53
l9c qua liim!
~~X ~~
Nguifi ban cam cuifi dap: "Toi lam ngh~ nay dii lau nam, toi
nhif no dl nuoi than. Toi ban ra, nguifi ta mua vao, chua nghe ai ~~T*~'~=~~x~~~Z$~,ooauxa
:~~,~~~~00~~~,·~-t~*;~~--
522 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl/ HQC CHU HAN 523

r'rti .(.
37 ~
J :;f§
.e..,
%"< lr:o I ~t 6' g-3- ,.@ ·~ 13Tl ?
' !i!J?:"" .l.l. R ll''iff F3 P11 .f...IP • 31ft • NP 31ft# fi5J ~ ~ ~t 'L' ~ ;; ~ ~tz: ~oM · 3t ?tz: W:& -!:!1 o rm
~U-~z~·~Aill•·~~~~~oU®zffi~ ~B~!~~n~·~M,~Mo¥X/f\~WBn·~U
·*•
F.& z;
~ rm ~ ?fr. .¥ JJ:t =tt • *-. ~F -r ~ tl1 o -r *JJ
~~~~~·~~~rm~·~ft~An••;-~~~
z ~~·rm~~z~~M,~·wm~/f\m~·X¥R~t!1
o ~f!IH§JJ:tM,iJIZ 1~ • :l(f- · Af- • rmJtBf- !
, ~~§IF§z oq!%u~ 'f~ ?fr./f\~W:~ , ~*£'~~;g:~ o ~z~·~BMW:~zf;c·~B~~;~z~~·
*~~-·~--~~M;~~A~·~~~~!~ ~B~•:m~zm~fi5J*~~o7tm~tt·rr•~~
~~~n~.~~s~·~~~.·i·~~LRo~~~.w~
J , 7/.A 1 ~ ::rt- 1 ~ IIIJ EE J(_ F3 JI/ . s=t
. n" lt..[ l=l J . J L J!.YXJ ·"-~' s ·~••~·~~a®rm~~m~·~~~t!1o~~~
~, ?fr.tm~ · t&~~*. ~~ , t.~tz" -~ o ~7t~~J5 ~f;c~~o~Tffi~·-F.&~~ffl:tt*R•-F.&~£ffl
A • Mffilir-N:EJtER~ • /f\:Ylo/Em • ~U~f!IJf!IJ o JJ:t-t 13 :tt~Ro$W~~·~~~~·®~~2·~ffi~~·
~B•tl1·~~fL~·~~~~zo-T~~-fi·~m fi~~~·~~~~offi.:t3"•¥~~~~~~~ff~
~~~o~-~'T~~~~*'~~-00#~~·­ ~·~~M,~·ffif;c~~·~~n~·-~~Wo-TB
*~mffiJ~·/j\~~~W~·*·~~~~M·~~~ m~*~p~·rm®~~~·~•~~·~~A~fi5Jm
1§ )f!fPF- ~ m o fL JJ:t :E1Hffii · ~ff F.& ~t JPJ'Ji • ~ fX- B* n · f!IJ .B!~~~g~~·#fi~f;c·fL~M,DJM:tto~~
- B/f\§~~ o Ii.±ll'l • JG!,z~~H~ • ~o~~~ • JI~f~ ft~·ftn~~?~~~•·or~~~fX?
~ 0
~~~/f\~~~fflAA•&S~~o~ffiJ~B/f\~A ~~'~i!W~/f\~m·~~~/f\DJ~·~~~/f\M~
Fa~ • f!IJ~ff~1G1iU?m · n~DJ¥t · rm#mUMF.&~EP:tt~ o ;;.•~x/f\~~~o~~mm·mM~*·~£M~
~z•~~RrmB-tl1·~~~~rt~#~·*~~- • 1! M }1: @] §Ji ~ itz: -!:!1 o q!% 0~ R ~ ! q!% U~ R ~ !
, H~ ?fr. tJ¥ d:1 o'§ ~ f;c ?m ~ ® Y S)j *~. ~~ H t5z:=tt • ?frJJ_ ~F /f\
~-·rm~~~~~o~~~-~·UF.&~~·JfF.&-T PHIENAM
Wo-TX~~~~o~AM~:tt~~·DJ~~~~~· Te' mu()i van
rm /f\ ~ ?fr. z ~ -r .L-J ~ tl1 o Can Long Dinh hCJi dong, tang tam mu()i To Van u' Thu'CJng
i!iU ~ -TWI • ifr.msW*U:t~ • ~-~ f!IJW · t~ -)]' f!IJ~ o
'*
1& ~tE 1J\ ~ 1! fi5J J~t 7!1€ . M, ;on- ~!ffi!: ~ o ?fr. * i!i1T , F.& m~ '§ !f
~DJWDJ~z•·~---o~~!~rm~~~¥}~
Nguyen chi Duong Son, nhi di~n dT van viet: 6 ho! Nhu sinh u'
Chiet nhi tang u' tu', ly ngo hu'ong that bach ly hi; duong thai tuy
ki m¢ng ao tu'dng, ninh tri thU' vi quy cot sd da?
~ 1jf 1PJ ~ 0~ ?fr. If~ ! Nhu dT nhat ni~m chi trinh, ng9 nhan ty ly, tri co nguy thac
?fr.z*tl1 , -Tf§ & ;; M,~ · ~~m'l·l·l o ?fr.X/!Jr~~{,~ l<;lc. Tuy m~nh chi sd t6n, thien thlfc vi chi; nhien nhi l1,1y nhu chi
·rnA~~ o&.¥~m B~·~~~~£B~·~~B thli' gia, vi thuong phi du' chi qua diL Du' au tong tien sinh th1,1
r ~£ .n o B r~- B~?fr.*§R • 'L'~o /f\~~ • m:fB-rJJUI o kinh, nhu sai kien nhi tQa, ai thinh c6 nhan tiet nghTa slf; nhat
*r .L-J*s~~*, rm?fr.tJHZ~$.~ o ~ij~J!/~,- El *sy; dan tru'dng thanh, elf cung d<_to chi. 6 ho! SU' nhu bat thuc thi thu',
n
· ii 1! 2 1~ .:Y tl1 o q!% u~ jj" ~ ! ¥ ~o ~ ?fr. · f!IJ .:Y .R ~ ~ ho~c vi tat gian trinh nhu'CJc thi.
524 TOAN THV Tl/ HQC CHO' HAN 525
TRAN VAN CHANH

Du tr6c tat suat, nhcr phan ty xuat ky gian; tue' han trung du tien nhat nh~t m<)ng nhcr lai quye't, tam tri bat tuong, phi chau
cuong, d6ng Him ky huy~t. Kim du li~m nhcr tang nhcr, nhi duong d<) giang. Qua du di v! thai hoan gia, nhi nhcr di thln thai khi
nh~t chi tlnh hlnh dnh nhie·n ph6 m1,1c. Du cll'u tue', khe' thu trai , tuy~t. Tu chi do on, nhat m1,1c v! minh, cai do nhftn tll' ·dai du da.
nhcr so song ke', phi don kiem lai, on "Truy y" nhat chuang. 6 ho thO'ng tai! Tao tri quye't nhcr, tac du khC1i kh~ng vi€n du, tile
Thich tien sinh tra he) nh~p, van htong d6ng tll' am lang lang du di~c thu<;Sng hcru ky hll' tam trung ngon ye'u nhcr tri van, c<)ng
nhien, bat giac hoan nhi, lien ho tac tac. Thll' that nguy~t VQng nhcr tru ho<;1ch da. Nhi kim di hi! Tru ngo tll' ngo<;1i, duong vo kie'n
nMt stf da, nhcr t<;1i cll'u nguyen, duong phan minh ky chi. Du ky. Ngo htfu bat tri ha nh~t tll', kha di kie'n nhcr, nhi tll' h~u chi
nhu<;1c quan Vi~t hanh, nhcr ki thuong bi d<)ng. Du tam nien, du hcru tri vo tri, dcr dac kie'n bat dac kie'n htfu t6t nan minh da.
phi cung dim hoan gia, nhcr tong dong suong phu an xuat, nhat Nhien tac bao thll' vo nhai chi ham, thien h6, nhan h6, nhi canh
gia sanh th! nhi tie'u, bat ky ngcr tong ha khC1i, d<;1i khai thuye't dih6!
Truong An dang khoa, ham sll' bao tin trl tao van nhi. Pham thll' Nhcr chi thi, ngo di ph6 tll'; nhcr chi ncr, ngo di d<;1i gia; nhcr chi
toa toa, tuy vi trftn tich , nhien nga nhat nh~t v! tll', tile nhat nh~t sinh blnh, ngo di tac truy~n; duy nhcr chi truan t!ch thu<;1ng v! mttu
bat nang vong. Ctfu Stf di€n ung, tu chi the ng(;lnh, nhu anh l!ch nhi. Tien doanh t<;1i Hang, Giang quang Ha tham, the' nan quy
l!ch, buc thu ti~n th~. HO'i duong thai bat tuong e nghe tlnh tr(;lng, tang, cO' thinh mftu m~nh nhi ninh nhcr u tu, ti~n te' tao da. Ky
la hi ky t6n. Nhien nhi nhcr di bat t<;1i nhan gian, tac tuy nien bang tang nhcr ncr a An. Ky h<;1 luang trung, nhat vi a da th! gia
quang dao lttu, nhi thai kha tai, nhi di~c vo dcr vi chung an gia hi. Chu thi, nhat vi a huynh th! gia Dao th!. Duong Son khoang di~u
Nhcr chi nghia tuy~t Cao th! nhi quy da, duong thu<;:~ng a nai, nam vQng nguyen thap, tay vQng The Ha, phong vG thftn hon, ky
tru<;:~ng nhcr phu trl, gia trung van m~c, thuan nhcr bi~n tr!. Thuong h6n hcru b<;1n, duong bat co tich. SC1 Ian gia, ngo tt! M~u dftn nien
v! ncr lttu trung t6i thi~u minh kinh nghia am nha cO' gia, nhcr tfiu d<)c nhcr khO'c di~t thi h~u, chi kim vo nam, htong ncr nha nha,
phi bat uy~n e', nhi u thll' vi khuye't nhien. CO' ttf nhcr quy h~u, tuy sinh nhcr tll' h~u, tai chu t6i nhi. Du tuy than t<;1i vi cam ngon lao,
v! nhcr bi, thtfc v! du hi. Du htfu truC1ng nhcr tU' tue'. Ho~c nhan nhi xi nguy phat ng6c, am ly ttf tri, tri t<;1i nhan gian, thu<;Sng ph1,1c
gian truC1ng gia tien vong, kha tuong than Mu thac nhcr, nhi bat ky nh~t! A Phftm vi€n quan Ha Nam di~c vo tll' ncr, cll'u t<)c vo
v! nhcr chi tien du di khu da. kha ke' giii. Nhcr tll' nga tang, nga tll' thuy mai? Nhcr thang hcru
Ti€n nien du b~nh, nhcr chung tieu thich tham, giam nhat linh, kha nang cao nga?
phftn tac hi, tang nhat phftn tac ttu. H~u tuy ti~u sai do thu<;Sng 6 ho! Than ti€n ky bat kha tuC1ng, than h~u htfu bat kha tri,
Y~P tri~p, VO Sd ngu khi~n. Nhcr lai sang ti€n, v! thuye't b<;li quan khO'c nhcr ky bat van nhcr ngon, di~n nhcr htfu bat kie'n nhcr thtfc.
da sll' kha hi kha ng<;1c chi stf, lieu tu nhat hoan. 6 ho! Kim nhi Chi hoi phi du'ong, s6c phong da d<;1i, a huynh quy hi, do lG lG h6i
h~ u ngo tttong tai b~nh, giao tong ha xu ho nhcr da! dft u vQng nhcr da. 6 ho ai tai! 6 ho ai tai!
Nhcr chi t~t da, du tin y ngon vo h<;1i, vi€n die'u Duong Chau. VIEN MAl
Nhcr htfu ltf thich ngo tam, trd nhan tfiu bao. C~p chi mien truye't Tac gia-tac philm
di CtfC, a nai van VQng huynh quy phu, cuong ling vie't "n~c ". DI Vien Mai (1716-1797) tv Tu Tai, hi$u Gian Trai. nglloi Ci huy$n Tien
526 TRAN VAN CHANH roAN THLl nJ HQC CHV HAN 527

DUong tlnh Chiet Giang, t6c gia cua Tieu thUdng sdn phong thi van nhung bai hQc xua tao nha .uyin e' ~ ~ : nhu hoa thu~n thao,
t(Jp, TUy Vil9n tuy but... • Te mu¢i van" 16 m¢t b6i van te kh6c em g6i rat
n6i tieng cua 6ng, trong d6 r:noi cau moi chQ v6 c6c tlnh tiet dll<;Jc ke
nhu thu~n .Chung tieu m1 ~: suot dem eThich thtim WUJ~ : do
IQi deu goy cho nglloi dQC noi xOc d(>ng ngh~n ng6o, kh6 cam dll<;Jc hoi tlnh hlnh .Tiiu sai tj\ &: (b~nh) thuye·n giam chut it eYfp
nlloc mat. tri~p 7t7~: b~nh nlra nam nlra ng6i, hoi gfrn nhu' khoi b~nh
.Bt;li quan ~ '§ : ti~u thuyet da sll' eHoan'l'l: vui (dung nhu'
TU NGO f.(). Vi~n die'u ~ ~ : di vi eng dam tang xa .Mien truye't M1H~§ :
eCan Long ~ ~~: nien hi~u cua vua Cao tong nha Thanh the b~nh tdm trQng eQuye't gj(: tit bi~t (ciing c6 nghia la n6i lOi
.Dinh h(li T ~: nam Dinh hQi, tu'ong ling voi nam Can Long thli tu bi~t voi ngu'oi chet) eMinh 8~ : nham mat l<;li (n6i v~ nguoi
33 (nam 1769) eDifn ~: cling te eKi mqng &: : m()ng l<;l (ff.TI- chet) • Vo nhai ~ 1JI: vo bien, vo cling eHtim 1~: hoi tiec, hoi
dung nhu' $f [ky]) eTrinh ~: y chi kien d!nh eTy ly itt Ill: VQ h~n ePh6 tuf;J t¥: giao di in eTruiin tjch tg '$: huy~t, rna eTien
ho?c ch6ng bi bo rna xa nhau eThtic l(lc g{: {g:: khong du'QC nhu' y doanh 7t £: phfrn ffiQ cua t6 tien eThi gia {~ f3 : thiep, VQ le
(ciing viet j;tj{g:) eTh{l kinh :§tr&: du'QC dQC kinh sach eSai kien .Khoting diiu B}l ~~: trong trai r()ng rai eNguyen thi{p lffi ~~ : da't
& ~: sanh vai nhau .Cung ~5: tt! mlnh, dich than eThao JFS: thtfc cao ph~ng gQi la "nguyen", da't tha'p u'ot gQi la "tha'p" eThe Ha
hanh .Phi{n tj jf~: gio tay ra .Cztdng 11: chet cling (dung nhu jf~: nui The Ha, a phia dong bac huy~n Giang Ninh eKhi/c dif/
11 ) eCanh nhien 'I~~: tinh ng() ePh6 m{tc ll §: a tru'oc mat thi §!?:~_iN: bai tho kh6c cha u (ngu'oi thiep hQ Ll;!C cua Vi en Mai
eKht ~: nghi ngoi eDdn kiem ~~: ao lt;1a mong eTruy y c6 sinh dlia con chet y~u, To Van la co, c6 lam bai tho ai dieu
*~ 1X.: ten bai tho trong "Trinh phong" Kinh Thi eTrti ~: rna ra chau) eNha nha 3f !f: tieng "bi bo" cua tre con hQc n6i eChu toz
.Lang lang :Il~J.N : tieng dQc sach "e a", "oang oang" .Tile tile ~ ~: m()t nam sau khi dlia tre sinh ra .Cztu tqc fL ~: chin doi (
~lj ~lj: ta'm tac (ng(ji khen) eVQng nhijt ~ 8: ngay 15 Am lich than tQC tn.fC h~ tu doi mlnh tinh len tOi doi cha, ong n(}i, ong CO,
(ngay ram) eCtlu nguyen fL!ffi: duoi dat, cll'u tuy~n eVifl -$: 6ng so, tinh xuong tdi doi con, chau, chat, chit) eChl hoi *lf.J3<:
Quang Ta y eKi t~: niu a phi a sau ePhi cung ciim j=~ '§ ~./fl: do ti~n gift'y, vang b(;l.C (d~ dot khi CO Vi~c tang te) eSoc phongifijjJE.:
tien si eSanh thj Hit! : tr(jn mat nhln th~ng eTrztilng An dang gi6 bac (gi6 ba'c) .Lii Iii • • : thuong luon, nhi~u lfrn.
khoa ~3(~f4: "Truong An" chi kinh do, "dang khoa" la do
tien si eToa loa fJifffii : chuy~n Vl;ln v?t eTrii'n tich ~*JV)Ji: stf tich NG0PHAP
cii (da qua) .Diin zing ~1\f: lap dfry m()t bt;1ng .The ngt;znh: CD$ (ninh): lam sao (ph6 tu bi~u thi phan van, thuong dung
~~f.~ tlnh cam bu6n kh6 nghen dfry a trong long eLjch ljch ~~: phoi hQp voi trQ tu If~ [da] a cuoi cau): $~0 ll:tl?.a~itrfflf~?
ranh ranh, ro rang.£ nghe ~~.R tre con (chi thai tho au) .La li"i (Ninh tri thlr vi quy cot sa da?).
*f:Uf: ti mi dfry du .A niii ~il] ~j: my(ciing viet ~ilJ WJ nguoi nuoc @ ~ rm (nhien nhi): the rna, the nhu'ng (lien tit): ~ rm .]f1 itr..
sa, tlic H6 Bac, gQi my la "a nai") eThuiin §~: nhay mat (ra ¥ll:t ... (Nhien nhi lt;1y nhu chi thll' ... ), ~ ffij itr.. 8 ::f 1± A Fs~
hi~u) d~ to y (dung nhu' ~) .Am ~{!f: biet r6 eNhii co' ft t5<:: (Nhien nhi nhu di bat t(;l.i nhan gian).
® ll:L (thti'): d6, mlic d9 d6 (d<;li tit chi thi, chi mlic d())(xem .
528 TRAN VAN CHANH roAN THll nJ HOC CHU HAN 529

thi d1,1 vll'a dftn tren). D!CHNGHiA


z
®~(elf): ben, li€n (ph6 tll'): ~ ~5 lfS (Ct! cung thao chi). Van te'emgai
® ::k ~ (d~i khai): d;;ti khai, d;;ti d~, chac, uoc chll'ng · (ph6 Mita dong niim EJinh h(;Ji nien hifu Can Long, ta chon cl{t em
tll'): ::k ~ ~3L~ ~ ~ f4 .. .(D<Zi khai thuyet Truong An dang gdi thll ba fa To' Vii.n tren nui Duong Son huyfn ThL{(;ng Nguyen,
khoa .. . ). va vie't bai vii.n nay dl te' em rdng:
® -z:;; m
(van nhi): the th6i, rna th6i v~y (trQ tlr lien dl,lng Than oil Em sinh ra iJ Chie't Giang rna chon cfit iJ nai nay,
cu6i diu, cilng dung -z;;IO: ¥1H~.H~lf.-z:;;m'(Bao tin trl tao van each que ta den bay tram di;im, ngay khi em moi sinh ra, cho dit
nhl). c6 m9ng lr.;z va tuiJng tu<;Jng hu do (den may) cii.ng lam sao bie't
tat ca (ph6 tll'): fL J.lLE~ f-~ (Pham thli' to a to a).
(J) fL (pham):
*
® ~ (nhien): nhung (lien tll'): ~ 3J<;- B 1E ... (Nhien nga
nhat nh~t vi ttl' ... ).
dU<;JC neli nay fr.;zi fa neli chon giil hai co't CUa em?
Em vi m9t long giil vilng trinh tilt, gd cho nguoi khong h<;Jp ma
bi bo reli, den nbi trCI Vel khon khfJ. Tuy so' mfnh an bai nhung thf!c
® fJ! (ti~n): thl, 1i€n (ph6 tll'): ~Jllf~Wf(Buc c~n tifn th~). La do troi xu i nen; the' rna lam l~y em den nbi nuoc nay, chua
~ ¥it (nghia): dung nhu' ph6 tU' tr;;tng ngCi', dich la llvl di€u titng khong phdi fa lbi cua ta. ThuiJ nho ta thea thdy hQC, em ng6i
nghia, theo di€u nghia II: ?tz' z ~ *5 ~ .R ... (NhCi' chi nghia tuy~t ngang vai cr.;znh ben, thich nghe nhilng chuyfn tift ngh'la cua nguoi
Cao thi ... ). xua; khi truiJng thanh, him tf! minh lam thea nhilng ddu d6. Than
QD -y Y... ~ ifr.IZB ~ (du htfu tntO'ng nhu tu tue): day la mot oil Ne'u nhu em khong bie't din Thi, Thu, c6 le khong chdc phdi
ca u so sanh, le ra tru'oc chCi' ?tz' (nhCi') phai c6 them gioi tlr jj~ (11), gian kho? giillay chil trinh den thi
day 1119c bot. Ta bdt de: em gia tay ra dl ph~ bdt giup; troi lr.;znh con de' chit
© ~ (ho~c): neu, neu nhu' (lien ttl' bi~u thi gia thiet): cllng do, anh em ta citng mang ra huyft chon de: Nay ta lifm em
~A Fa~:& :13 7t c ...
(Hoifc nhan gian trudng gia tien chon em, rna cdnh tu<;Jng ngay hom ay hifn ra ri5 rang nhu truoc
vong ... ). mdt. Niim ta len chin tuo?i, ( c6 ldn) nghl ngai iJ phong sdch, em
@ JjlJp (lieu): t;;tm (ph6 tll'): JjlJp j i - fA (Lieu tu' nhat hoan). chili hai bui t6c, mi;ic do don bdng l~a min di den, citng nhau d9c
@ {g (da): trQ tll', d?t sau m(>t c1,1m tU' ho?c c1,1m chu-vi d~ chi bai tha "Truy y". Vita luc thdy miJ ella buoc vao, nghe tieng hai
z
thai gian, dich la llkhi II: ?tz' 1_9;f {Q ... (Nhu chi t~ t dii .. .). tre d9c oang oang, khong khoi mlm cuoi, mifng ell chi;ic luai khen
® t). (di): vao hk (gioi tlr neu len m6i quan h~ thai gian):
7
@
!ey
.l-) *RP ii *
(Du di vi thai hoan gia).
(tuc): cho du (lien tll' bi~u thi nhu'Qng b(>):
miii. [)6 fa chuyfn xdy ra vao ngay rdm thdng bay, em iJ duoi cllu
tuy~n chdc win con nho ri5. Ta den tufli thanh nien di v~ Quang
Tav, em dii niu do ta kh6c ra't thdm thie't. Qua ba nii.m sau, ta db
m
RP 3M# f5J llf ·~ ,c,, $ ;;;;; ~ itz' ~D M (Tuc du di~c thuc;ing huu tie'n s'l v~ nha, em tit phong cr.;znh phia dong bung mam tra buoc
ky hli' tam trung ng6n yeu nhCi' tri van). ra, cd nha d~u tr<;Jn mdt nhin cu(Ji vui ve, khong con nho luc d6
@ f~ (thang): neu, neu nhu' (lien tlr bi~u thi gia thiet): bdt ddu n6i nhilng chuyfn gi, nhung dr.;zi khdi n6i v~ chuyfn thi ell
itz' {fcj llfm...
(NhCi' thang huu linh ... ). iJ kinh do, va VifC ngu(Ji chuyin thu baa tin thi db SOm hay td thf
530 531
TRAN VAN CHANH roAN THli Tl,1 HQC CHU HAN

thai. Tilt CQ nhflng chuy¢n Vf!-n V{jt ay, tuy dii thimh chuy¢n CU, chdng lanh, v9i vii dap thuyin qua song Truong Giang triJ vi nha.
nhung ne'u ngay nao ta chua chit thl ngay d6 kh6ng thl quen di Qud nhien ta vi din nha luc giiJ mui, thl em dii tdt nghl vao giiJ
dUtJc. Vi¢c ca tran ddy m9t bf!-ng, hl nho !Oi la bi thuong nghfn thin. Than nguili em hiiy con am, m9t ben mdt khong nhdm, chdc
ngao, h¢t nhu tam dnh ro rang ra truoc mdt, nhung khi lt;zi gdn dl la vdn co' nhjn chit di chiJ ta vijy. Than 6i dau don thay! Niu som
ndm bdt thl n6 lt;zi bo di xa ma't. Ta an hijn ngay luc d6 kh6ng dem bitt ly bi¢t em, thi le nao ta lt;zi danh di xa, ma du c6 di cung con
nhilng tlnh trt;zng thai thu a'u di ghi chep kY lt;zi. The' nhung em dii c6 vai chuy¢n trong long phdi cho em hay bie't, dl cung em ban
khong con iJ tren diJi, th[ du thiJi gian CO chay ngU(/C dong, thiJi tinh voi nhau. Nhung nay thi ta't cd dii xong r6i! Tri:t khi ta chit,
thU a'u co triJ lt;zi dUtJC, tht cung khong co ai la ngUiJi lam chting hdn la kh6ng c6 ngay g(Jp nhau nila. Ta lt;zi kh6ng bitt ngay nao
cho nhilng vi¢c ay. chit, CO thf g{jp dUtJC em, ma chit rbi CO con bie't hay khong bie't,
Khi em thu ngh'la ly hon voi h9 Cao triJ vi, mf iJ nha nhiJ em CO dU(/C g{jp em hay khong dUtJC g{jp em, tht ro't CUQC lt;zi kh6 bie't
giup giijp, nhilng vi¢c lien quan din chil ngh'la but mljc diu bdo ro. The' thi om lay mo'i h(jn v6 bil nay la do trili chang, hay do
em lo li¢u. Ta ti:tng bdo trong dam con gai ra't it c6 ai hiiu roy ngUifi chang, ma ro't CUQC cung thai the' Uf
ngh'la kinh sach va thong thu9c diln co: chj dau em ch!lng phdi Thu cua em lam, ta dii dua di in; con gai cua em, ta dii thay
kh6ng nhu ml thuijn thdo nhung c6 hui khiem khuye't vi nhilng m(jt gd ch6ng cho; cu9c dili cua em, ta dii vie't thanh truy¢n; chl
vi¢c nay. Vl the' ti:t khi em triJ vi, tuy c6 dau long cho em nhung c6 m6 md cua em ta vdn chua tinh toan o'n thoa ma thai. Phdn m9
th(jt ra lt;zi la ddu mi:tng chota. Ta lt;zi !6n han em b(/n tu6 i. Niu iJ
7
cua to? tien iJ Hang Chau, song r9ng nuoc sau (ngan each), tinh
dili ke Mn han thuong chit truoc, thl ta c6 thl dem nhilng vi¢c the' th(jt kh6 mang vi que huang an tang, nen xin l¢nh mf ma tt;zm
h(ju stf ph6 thac cho em, nhung nao de em lt;zi ra di truoc ta. chon ca't em iJ chon nay, di ti¢n vi¢c quet d9n cung tl Gdn ben
Nam ngoai ta b¢nh, suo't dem em din tham hoi, b¢nh gidm bot d6 chon ca't con gai em La a An. Phia duoi c6 hai ngoi m9, m9t
phdn nao thl vui, tang n(Jng phdn nao thllo bu6n. Sau b¢nh tuy c6 cua h9 Chu Ia nguoi thiip cua cha, m9t cua h9 Dao La nguoi
bot chut it, song win con ui odi nila ng6i nila nlim, khong c6 gl dl thie]J cua anh. Da't Duong Son r9ng riii, phia nam c6 thi nhin thliy
tieu khiln. Em din ben ddu giuong, kl chota nghe nhilng chuy¢n nhilng khodng da't cao thap, phia tay nhin thay nui The Ha, mua
dang vui dang kinh ngt;zc trong tilu thuye't va dii sil, dl tt;zm nhiJ gi6 som chiiu, h6n so'ng nuong nhiJ cho'n tha huang cua em cung
d6 vui dUtJc chut it. Than 6i! Ti:t nay triJ di ne'u ta lt;zi b¢nh ldn c6 nguifi lam bt;zn, chdc kh6ng tjch mjch le loi. Diiu dang thuung
nila, thl bdo ta den nui nao dl g9i em cho dutJc! tie'c Ia ti:t nam Miju ddn sau khi ta d9c bai thu kh6c chau cua em,
Khi em b¢nh, ta tin loi thdy thu6c n6i kh6ng c6 gl nguy ht;zi, din nay ta vdn kh6ng c6 con trai, chl c6 hai dua gai vi:ta h9c n6i
nen moi di xa t(jn Duong Chau phung die'u nguoi quen. Em lt;zi S(/ bi b6, chung sinh ra sau khi em ma't, vi:ta moi thai n6i. Ta du mf
ta lo cho em, nen ngan cdn kh6ng cho nguoi cht;zy bao tin cho bie't. con so'ng mt;znh khoe chua dam n6i minh gia, nhung dii rang lay
Den khi b¢nh tlnh dii trdm fr9ng, mf hoi em c6 tr6ng anh vi ddu hoi, tlj minh ngdm bie't, bie't iJ tren coi diJi con dUtJC bao
kh6ng, em moi gUtJng dap "vang ". Truoc d6 m9t ngay ta dii nlim ngay! A Pha?m di lam quan xa iJ Ha Nam, (n6) cung kh6ng c6 con
m9ng thay em den n6i lili quye't bi¢t, trong long bie't c6 diim cai, trong dong h9 kh6ng ai no'i doi dUtJc. Em chit ta chon, nhung
532 TRAN VAN CHANH roAN THLITl,f HQC CHO' HAN 533

ta chit ai chon? Niu em con c6 linh thieng, c6 thl bdo chota bie't Nien. quon Kinh Tri$u (thu¢c thanh pho Tdy An tinh Thiem Tdy ngay
dur;c khong? nay), von Ia m¢t nglloi hao hoa ph6ng dot. nom moi 18 tuoi do lam
Than oi! Chuyfn luc · sinh tiin cua em da khong thi nho lt;~i dllc;!C bai ' A Ph6ng cung ph(J' noi tieng. Ong do tjen si trong nom thu
hoi nien hi$u Thai H6a (828) doi vua DUong van tong; trong thai gian
dur;c, chuyfn sau khi em mli't rbi cilng khong thl biit, kh6c em da
coi vi$c thll ky cho Dllcmg Tong Nhv Ci Dlldng Chdu. thllong mi$t mai Ci
khong nghe fiJi em nvi, ti em cii.ng khong thi{y em din iin. Tro tdn chon thanh ldu tuu quan vui chdi thoa thfch. lam quan den chuc Giam
gili'y bay, gi6 bile tho'i mt;~nh, anh triJ vi r6i ma vtin con ngody di sat ngl) su. cuoi doi chuyen ra lam Thu su Trl Chdu va Ho Chou. Ly Mvc
ngodj- lt;~i nhin em. Than oi thuCJng thay! Than oi thuang thay! dLJQc nglloi doi m$nh danh Ia Tieu Do (de phdn bi$t voi Do Phu Ia Ldo
Do) , con de IQi top thd Phon Xuyen thi t¢p 20 quyen.
TVC. djch

THd DUONG TU NGU


eTiln Hoai ~ $: song Tfin Hoai bAt ngu6n tU' huy~n Phien
~~ Thuy, tinh Giang To, chay v~ huang Uiy bAc vao song Truong
54
Giang eThlidng m1 fflj !;1:: : ca nil', ca ky eH/j.u dinh hoa 1& I}! {E:
ten m<)t bai tu (tu khuc) duqc lam ra trong bua ti~c do Trfin H~u
?s~~t
chu (583-589, truoc doi Duong) dai Truong Quy Phi va cac tan
1~ fi ~ 7], fj fi ¥:d/' khach.
I
~?s~XEJli~* ·
fflj fr /f ~DC~ t& , NGUPHAP
~~ ?I 1®" o~ 1& }}! {E . CD R (lung) trong bai dung nhu' d<)ng tu, voi nghTa la "bao
t±~ phu, che, to a, 16ng ... ".
PHIENAM
® ~ (do): van con (ph6 tu).
B:;tc Tiin Hoai
Yen lung han thuy, nguy~t lung sa,
D<;t b<;tc Tfin Hoai c~n tli'u gia.
Thuong nil' bat tri vong quoc h~n,
Cach giang do xuong H~u dlnh ho~.
DOM[)C

Tdc gid-tac plza?m


Do Mvc (803-852) tl) Ia Mvc Chi. hi$u PhOn Xuyen. nglloi huy$n VQn DJM~c
534 roAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN 535
TRAN vAN CHANH

D!CHNGHlA Tac gia-tac pha?m


Th6i H¢ (khoang trlloc sou nom 804) tlJ Ia An C6ng, nglloi quqn B6c
Dem ghe thuyin song Tiln Hoai
Lang (nay Ia huy$n Djnh, tlnh Tn;c L$). lqn d(ln khoa trllong, den nom
Kh6i bao phu tren con song lc;znh, anh triing phu len m<J,t cat. thO 12 nien hi$u Trinh Nguyen (796) moi do tien sT. lam quan den chOc
Ban dem (ta) dtJ_u thuyin iJ bin Tdn Hoai gdn quan ruqu. Nguai sou cung Ia Tiet d¢ sO LTnh Nom.
ca nil kia khong hi bie't den mo'i htJ_n vong quo'c, nen iJ ben kia ba
song vdn (than nhien) hat khuc HtJ_u dinh hoa. D!CH NGHlA
Di ch6 dii trong thay niim trztdc
D!CHTHcJ Niim ngoai vao ngay hom nay, iJ trong· cita nay. Guong m<J,t
Song Tdn kh6i toa, triing in, nang va hoa dao diu citng anh len m9t mau hbng tuai thdm. Gia
Ben ngoai quan ruqu, con thuyin dem qua. day m<J,t nguai khong bie't dii di dau? Nhung hoa dao thi vdn cuai
M<J,c ai tan nat nuac nha, cqt gi6 dong y nhu cu.
Chi em vdn hat bai "Hoa sau vuan ".
NG6 TAT TO djch D!CHTHcJ
m Hom nay, niim ngoai, cita cai,
Hoa dao anh vai m<J,t nguai do tuai.
M<J,t nguai chdng bie't dau rbi,
55 Hoa dao dm d6 win cuai gi6 dong.
TRAN TRQNG KIM djch
~ 1:t pfT 5e, ~ w
~if.~ B llt F~ !fl,
56
A liD r;~ 1t if§ B3c ifi .
A 1ID/f~D1PJ ~~? ¥~ ~H ~PJ
f}~:ft 1:R fi~*M·
1ID11B~~' ~J'tff,
~~~ /'m gJrr ~E ~E EE l- jLl-l
fif.- ~ , ..t=t. E3 ,'"it;] _t_ 11E ·
PHIENAM
~$tVd9;'t~, ~~~,
D~ tich sd kie'n xu
~*iiE~~A@l.
Khu nien kim nh~t thll' m6n trung,
I~
Nhan dic$n dao hoa tuong anh h6ng.
PHIENAM
Nhan dic$n bat tri ha xu khu?
Luong Cha u tit
Dao hoa y clfu tieu dong phong.
B6 dao my tll'u, dt;t quang b6i,
THO! H(J
536
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 537

DI,IC~m, tl ba rna tht1<;1ng th6i. 57


Tuy ngQa sa truong, quan m~c tie'u,
c6 lai chinh chie'n ky nhan h6i? 00~&?8
VUONG HAN ~ ~, ,~ rw , ffi rjljlj * ,
?Imt, ~, *ttr~0!i:.
Tac gid-tac phiim
96~tfiX7}~ LlJ ~'
VUcJng Han Ckhoang truoc sou nam 713) tv Ia Tll vo . nguoi dot Tan
DUC!ng , Tinh Chou (nay Ia thanh ph6 Thai Nguyen, tTnh Sein Tdy) , luc & ~ii~ftl ~fiJ'd.
con tre tinh ph6ng dang , ua ruc;~u eM co bqc , do tien sT nam dau nien 5~11
hi$u Canh van (710) doi Duong Du$ tong, lam quan den chuc Gi6 b¢ PHIENAM
vien ngoqi lang; c6 d~ IQi m¢t van t¢p gom lO quy~n.
Phong Ki~u d~ b~c

D[CHNGH[A Nguy~t l~c, 6 d~, strong man thien,


Giang phong, ngu hoa doi sfru mien.
Klute hat Llidng Chtiu
C6 T6 thanh ngo~i Han San u,r,
Ruc;u ngon bb diw dl;(ng trong chen dc;z quang. Dang djnh uong D~ ban chung thanh dao khach thuy~n.
thi tieng dim ti ba tren lLtng ngl;(a dii gif!c giii ra di. Nlu c6 say
TRUONGKE
sua nlim ngu (J noi sa truiJng, thi xin bc;zn ciing cho cuiJi. Boi vi
xua nay di chinh chien c6 may ai duc;c tro vi dau ?.
Tac gid-tac pha·m
TrUeing Ke (khoang truoc sou nam 756) tv Ia v
Ton, ngUoi C! TUC!ng
D!CHTHO I Chou (nay thu¢c huy$n TUC!ng DUC!ng tTnh Ho Bac), c6 kien thuc r¢ng,
Ruc;u dao chen ng9c sang choang, do tien sT nam thu 12 nien hi$u Thien Boo (753), lam quan den chuc TV
Tren yen, sdp uong, dii vang tieng ti. b¢ vien ngoqi lang. TrUeing Ke c6 d~ IQi m¢t t¢p the!, dUc;ic truyen tl,Jng
nhieu nhat Ia bai · Phong Kieu dQ bqc" tren ddy.
Say liin biii edt, hd chi,
Nhilng nguiJi ra trt!-n, may khi lc;zi vi.
NG6 TlTTOdjch
II
B6 dao ruqu rot chen luu ly,
Muon uong ti ba gil;lC ngl;(a di.
Biii edt, say nlim, che ciing m(ic,
Xua nay chinh chien may ai vi.
BOJ KHANH DAN djch
..
m Tru®g Kl
538 TRAN VAN CHANH 539
TOAN THll n,J HQC cHa HAN

TUNGU 58
ePhong Ki~u t!\ fit: ten dat, C5 each phi a tay huy~n Ng6 ti'nh
Giang T6 muoi d~m eO d~ J~'i)~: qu<,l keu; cflng c6 thuyet cho "6 JirllHf
d~" la th6n 6 D~ C5 ngo<,li thanh C6 T6 eSiiu mien Yt §.fi:: gia c '§- AB*Jiil~,
silu; c6 thuyet cho "sftu mien" la mii S§u Mien cilng C5 ngo<;1i ut±m ~ ~Jitltt.
thanh C6 T6 eCo To Yi!i~ : nui C6 T6 C5 phia tay nam T6 Chau,
Jill-~ /G 1~ ;g'
nen T6 Chau cilng gQi la C6 T6 eHiw San t{l ~ LlJ ~: chua Han r, S~?.:::r:..~ ?'a {l)(f&
Q-;r::s: I ~ .::r:::. .. ~ , .. Q,., .

San C5 each thanh cua phu T6 Chau 10 d~m v~ phia tay (nay vfrn
B~ J II ~ ~ ¥1i ~%j ~1,
con C5 huy~n Ng6, phia tay dat Phong Ki~u). -++- ......... !lllg 'iJ'§_ '.Ill
1'5 -&!
--H-
~
-++-
~ ~.~ J):~~ {'l" .
8 ~ ~~~ ~ 1PJ J1lf, ~ ?
D!CHNGHlA
~~ ~?I_t 1~ }\;f~.
Benz glu! thuy~n t{li Phong Ki~u
~I{
Trang li;in, qug_ keu, suCing toa d&y trifi. Hang diy phong ben
PHIENAM
biJ song ClAng voi ngQn faa dem cua chile thuy~n chai niim ngu Hoang H::_tc Iau
m9t giti'c bu6n bii. Chua Him San J ngoai thanh Co To. Nlla dem
Tich nhan dT thua hoang h<;!c khu,
tie'ng chuang vang wing di toi thuy~n cua khdch.
Thli' d!a kh6ng du Hoang H<;!c lau.
Hoang H<;!C nhat khu bat phl,!C phan,
D!CHTHO I
B<;!Ch van thien tai kh6ng du du.
Trang ta, tie'ng qug_ keu suCing, Tinh xuyen lich l!ch Han Duong th1,1,
Lila chai, diy be'n s&u vuCing gia'c h6. Phuong thao the the Anh Vil chau.
Thuy~n ai d(lu be'n Co To, Nh?t m<? huong quan ha xu thi?
Nlla dem nghe tie'ng chuang chua Him San. Yen ba giang thuc;5ng sll' nhan silu.
. TAN DA djch THO! Hlf;U
"
.-~

II
Mu suCing trangkhuQ,'t 6 D~.
Ri;ing phong chai lila ng6ng v~ S&u Mien.
Tac gia-tac philm
Co To duCing gia'c nguyen, Thai Hi$u (704-754) nglloi (J Bi$n Chou (nay thu<)c thanh pho Khai
Chuang Han San go van thuy~n lang du. Phong, tTnh Ha Nom), do tien sT nom thu 13 nien hi$u Khai Nguyen (725).
. TRAN YEN THAOdjch Tinh ong long mqn, thich co bqc, lla rllQu che. lam quan den chuc Tll
huon vien ngoQi lang . ThO 6ng dllQc ly Bqch khen hay va rat ne. con de
m IQi dllQc m<)t t(lp. Th6i Hi$u noi tieng nhat voi bai "Hoang hQC lou". dllQc
d6nh gi6 Ia "c6i d(lc d! Chiem het co thien co" (thi$n thien co chi ky) .
540 TOAN THV Tl,l HQC CHlf HAN 541
TRAN VAN CHANH

NGOPHAP
CD ~ (khong): suong, tro (ph6 tu): ll:t±ili~~jiil.fl (Thli'
dia khong dtt Hoang H<;1c lau).
® filJ ~ ~ ? (ha xu thj?) la m<?t hlnh thuc dao ngu trong tho
ca, viet xuoi l<;1i la ~ fPJ ~.

D!CHNGH[A
uiu Hoang H{lc
Nguifi xua da cuifi hc;r.c vang bay di. N(fi nay chl con tr(f lc;r.i m9t
toa tau Hoang Hc;r.c. Hc;r.c vang m9t di kh6ng tra lc;r.i. Dam may
trdng tit ngan niim nay win liJ lilng tren kh6ng.
Song tc;r.nh tr6ng thay ro hang cay (J da't Han Ducmg. Co th(fm
mQC tot tU(fi tren bai Anh va. Chi~u xu6ng bie't que hucmg la (J
chon nao? Khoi va song tren song khien cho long nguifi bubn ba.

D!CHTHO
Hc;r.c vang ai cuiJi di dau?
Maday Hoang Hc;r.c rieng tau con tr(f!
Hc;r.c vang di mat tit xua,
TUNGO Nghzn nam may trdng bay giiJ con bay.
eHoang H{lc tau ~i.l.fl: l~u Hoang H<;1c, a
huy~n VG Han Ducmg song tc;r.nh cay bay,
Xttong, tinh H6 Bac. Truy~n thuyet k~: xtta c6 m<?t tien nhan la Bai xa Anh Va xanh day co non.
Tli' An coi h<;1c vang bay qua chon nay (theo sach "T~ hai chi"), Que hucmg khua't bong hoang han,
va cung c6 truy~n thuyet n6i Phi Van Huy khi len tien da coi Tren song khoi song cho bubn long ai ?
h<;1c vang dung dap l<;ii a ch6 nay (theo sach "Hoan vG kf') TAN DA djch (1937)
eKhong du du ~ 1$1$: lo lUng mai tren khong eTinh xuyen
B~) II: "tlnh" la troi t(;lnh, "xuyen" la song, chi song Han voi anh
m
m<)t troi chieu xuong eLjch ljch }fl)fl: trong thay r6 r~t eThe the 59
a
j¥ j¥: xanh tttoi, tttoi tot .Anh Vii chliu ~~ atl® 1H: bai Anh VG,
song Truong Giang, phia tay nam huy~n VG Xttong, tinh H6 Bac wm~$
eHlidng quan ~~~1m: que httong. ~~B!I;Lm~.
542 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,/ HQC CHO' HAN 543

fj§lffi~-~*­ Bac tri~u (420-581 ). Sach Tay kinh tgp kY chep: Hieu vttong
J}!~j/f'~DA ~~, nude Luong thich xay dl,l'ng nha cll'a vuon tu<;ic d~ ngay ngay den
~*~~fi~:ft- d6 cau ca ban chim cling voi cac cung nhan va tan khach eCtfc
~~ m~lC fj §: nhln het t~m mat V~ phia Xa.
PHIENAM
So'n phong xuan srf D!CHNGHlA
Luong vien nh?t m<) lo<;1n phi nha, Ciinh xuiin nha tren nui
Cl,l'c mtJc tieu di~u tam Iuong gia. Trang vuon Luong, luc chdu ta nhilng con qut;z bay h8n lot;zn.
Dlnh thtJ bat tri nhan khu t?n, Trang mut het tdm milt chl thay c6 hai, ba n6c nha lo tho tieu
Xuan lai hoan phat cl,l'u thl hoa. ddu. Cay trong san khong bie't rdng nguoi trong nha da di he't.
SAMTHAM Nen m8i dq xuan vi vdn niJ nhilng bong hoa nhu ngay cu.

Tac giii-tac pha·m D!CHTHO I


Sam Tham (715-770) ngllCii (J Giang Lang (nay thu¢c huy~n Giang Troi to'i vuon Luong qut;z luqn lo,
Lang tlnh H6 BOc) , thu& nho m6 c6i. ngheo kho, do tien sT nom thu 3 Nha dau vut milt, n6c lua thua.
ni€m hi~u ThiEm Boo (744), dCii lam quan c6 nhieu thong tram . 6ng tung
Cay xuan ch!lng bitt nguoi di he't,
troi nhung nom & tr¢n mqc, lam nhieu bai the1 to conh bi~t ly, niem
quan tai; c6 t¢p the1 gom 10 quyen. Xuan den hoa con niJ gio'ng xua.
TAN DA djch
II
Vuon Luong chiiu to'i qut;z bay,
Neo xa trong thay mqt vai nha hoang.
Cay san nao bie't tang thuong,
Xuan vi lt;zi niJ nhu thuong hoa xua.
TRAN TRQNG KIM djch
m
60

Sdm Tham
rl J:. 3U ::X A
TUNG[/ ~~?I ~J[ t~ WP ~,
i:l3-H- ~TL
.fj( ',FE= ,',T A
eLztdng vien ~ ~: khu vtton cua Luong Hieu vttong doi Nam 1o/.7 { t. ,~, ;;;~ rr~. {..L .
544 TitAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl/ HOC CHU HAN 545

IQ:§ 00. ffi/1$¥~,


~ [1=i] ~ #§ , ft [1=i]
~B
* 0
D!CHTHO
Song Duong ngan ldu dua tuoi,
I

Hoa ducrng bu6n che't dr;t nguifi sang song.


PHLENAM Dinh hom tie'ng sdo niio nung,
Hoai thu'Q'ng bi~t hii'u nhan Anh di be'n Si'J, toi di duifng Tdn.
Duong Til' giang dftu duong lieu xuan, NGO TlTTO djch
Duong hoa sftu sat d9 giang nhan. II
s6 thanh phong djch ly dlnh van, Ldu mua xuan, be'n song Giang,
Quan huang Tieu Tuong, nga huang Tftn. Qua song ai thay hoa duong. ngQ.m ngui.
TR!NHCOC Gi6 dua di~u sdo mu9n r6i,
Ttic giii-ttic philm Anh sang bln Si'J, ta lui coi Tdn.
Trinh C6c (?-896) tv Ia Thu Ngu. ngvoi phu Vien ChOu (nay Ia huy$n TRAN TRQNG KIM djch
Nghi Xudn. tTnh Giang Toy). 7 tuoi do biet lam thc1. do tien si nom thO 3 III
nien hi$u Quang Khai (837). lam quan den chuc 06 quan lang trung Bif Duong Tilldu xanh tuoi,
(nen con c6 ten Ia Trjnh 06 Quan). cu6i doi yl; (J on trong vung Hoa bu6n xe nat long nguifi qua song.
NgVong ScJn roi mat CJ d6. Toe phom de IQi gom c6 Van dai bien 3 Gi6 dua tie'ng sdo chiiu hom,
quyen. Nghi DUdng t¢p 3 quyen va Quo'c phong chfnh quye't. Tieu Tucrng br;tn de'n toi non vi Tdn.
TRAN YEN THAO djch
TUNGO m
eDlldng Tii giang ~ -=f ?I: song Duong Til' Et m<?t khuc cua 61
song Truong Giang (j Trung Quoc eStit ~~: rat, rat nhi~u, chet di
du<;Jc (dung nhu ftt d~t sau d9ng til' ho~c hlnh dung til' d€ lam b6 ~~jl~
ngu, bi€u thj muc d<? cao) eLy dinh 11$¥: cai dlnh noi chi a tay. ~ /G ~J;YiiPJ Z.1J,, 7C...t*,
f!f mt: fu w/G 1~@].
D!CHNGHlA B/G ~~:§tSJHJL ~l 8 ~,
i!iR +r .=E. < Y. ~ & F:F-
Tt't bi~t bq,n tren song Hoai 'fl:l j(DF.J ifil,
~ }J)<., 3-·
I+ /.8 ;::0: /§ ~ ~
Ddu song Duong Til, hang cay duong ldu dang d9 mua xuan ) \ -=t:. 1v ,-G, :J/, :Ltit WA,

tuoi thdm. Hoa duong ldu khie'n cho nguifi qua song bu6n che't di ~f't~l#~tt .FJ 0

dur;c. C6 vai tie'ng sdo thdi de'n ngoi dinh noi ly bi~t luc trifi *-~ft~.t£,*-1 m,
chdu. Dung vao luc anh di vi Tieu Tuong con toi tri'J lr;ti da't Tdn. .::r::.. --6-.. ±±f-r ~ ~= J~ At£
I SJZ: l'lX. 'd:tL Jl!! 1~ /!<.: •
546 TRAN VAN CHANH
TOAN THU Tl/ HQC CHV HAN 547

-a- ~ w ;+- R -Ei:' :X~


;K,-r-=p-(...t:i..J;>;fJ :?K: ,
Quan bat kien cao aliong minh kinh, bi b<;lCh phat,
W!~Ji-~- Eftf. Trieu nhu thanh ti m() thanh tuyet.
:14-7:.+ ' ft Ji ~ , Nhan sinh aac y tu t~n hoan,
~~~~1-$. M<;1c sll' kim ton khong aoi nguyt$t.
W~ ;jfX- Et±L Thien sinh nga tai tat huu dt)ng,
~~ ~ F.S fit 1~U Ir W@ . Thien kim tan t~n hoan pht)c lai.
Qai =!;± .l>BB : I - _,h c;:J £E..
!I!~ lt..X. ~~ -.--...e. ' I' JJ:. ~ , Phanh duong t~ nguu tha vi l<;1c.
fB~~M/f~M. H()i tu nhat ti'm tam bach boi .
+(::1 ~ '*"
m ]fo ~'Z .1$- iT~
/1' .=E. ~ *'
0 S~m phu ttl', Dan Khau sinh,
01~~13-WJtiJ . Tien nru quan m(;lc alnh.
~-*.:E 1§-B~~if~ , Du quan ca nhat khuc,
4~+-T~§fz ~ . Thinh quan vi nga trac nhi thinh (thinh).
3:. A 16J F.S § 0' ~i , Chung c6 so(;ln ng<;>c bat tuc quy,
{~~Jiffi~ft~~. Dan nguyt$n truong tuy bat nguyt$n tinh.
Ji -H-fOE
1 ~ ,ttg '
.::C. -A~
I SJi ~ , c6 lai thanh hi€n giai tich mich,
o¥ R,~~tBr~~~ , Duy huu ti'm gia htu ky danh.
ill m E1 ~ -++- + if;!< Trftn vuong tich thai yen Blnh L<;1c,
), rxr~ !PJ !J!F.l ~ ~ "·::.'.

r:);,
*8 Dtlu tll'u th~p thien tu hoan hudc.
Chu nhan ha vi ngon thi~u ti€n,

dr~ Kinh tu co thu aoi quan chudc.


AAJ.
/ //t:.':\il ~\
NgG hoa rna, thien kim CUll,
Ho nhi tliong xuat hoan my tll'u,
/ _[< \)> .' ~ \
: .>______..- ' -~ Du nhi a6ng tieu V(;ln c6 s~ u.
. .---',_0 . '
. ~~:~·· LY BACH
~ //t/Y Tac gia-tdc philm
Ly Bqch (701-762) tl) Ia Thai Bqch. hi$u Ia Thanh Lien cu ST. c6 mE? Ia
Ly Bt;~ch nguoi Tdy Vl)c nen sinh ra a Toai Di$p (khu vl)c Trung A. nay Ia
PHIENAM Caddctan. doi Duong thu(>c An Toy do h(> phu). khoang muoi tuoi do
Thu'o'ng tie'n tii'u thong hieu Thi . Thuva cac sach cua bach gia chu tv. nhung khong thi

Quan bat kien Hoang Ha chi thuy thien thu<Jng lai,


tien sT. chi ngao du bon phueing u6ng ruQu va lam thei. rat duQc vua
Huy€m tong yeu kinh. cung voi Do Phu. ong duQc coi Ia nhO thei ion
Bon luu aao hai bat pht)c h6i. nhat cua doi Duong , duQc nguoi doi gQi Ia "trich tien' (tien bj giang
548 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ n,l HQC CHU HAN 549

xu6ng tran. b! dQa) va ton 16 "thi th6nh ' . 6ng b$nh chet. nhlJng c6 chen w1ng ndm trCJ duai dnh triing. Troi sinh ra ta co tai tilt phdi
truyen thuyet pho bien ke rang trong IUC say rlJCJU, ong om b6ng trdng
co ch6 dung, ngan vang tieu hit rbi lt;~i co.
Ci son.g Thai Trqch (thu¢c huy$n Dang £>6. nay 16 tfl')h An Huy) ma bi
chet du6i . ThCI ong lam c6 den hoi mlJCii ngan bai nhlJng tan lqc hau M6? de, gilt triiu ell vui ve thoa thich. Nay Sdm phu trl va Dan
het. sou suu t(lp lqi chi con khoang gan m¢t phon mucii. Khau sinh, co dang rut;Ju xin cdc anh cha dilng.
Ta se hat cho cdc anh m9t bai. Xin cdc anh vi ta ma ldng tai
TlJNGO nghe. Chuang, tr6'ng, c6 ban, chau ng9c diu kh6ng dang quy. Chl
eThlidng lien tuu M~ jl ~: th€ tho c6 nh<;tc phii c6 di~u mong say miii, kh6ng mong tlnh.
"Thuong tien tii'u", tac gia mu'Qn ten di~u nay d€ d~ t ten cho bai Xua nay cdc btJ_c thdnh hiin diu mo mjt. Chl co ke u6ng rut;Ju
tho (chuM~ [tu'ong] con dQC la thtidng, c6 nghTa la "xin"; nhi€u fa danh win dl doi. Trdn vuCJng khi xua mo ti?c o cung qudn Blnh
djch gia Hiu nay d€u djch la "slip", nghTa c6 ve kh6ng thong) U;zc, uong mu(!i ngan aa'u rLtt;JU, ph6ng tung VUi chCJi.
eHi)i tu ~)W:: at phai, nhat djnh se (trQ d()ng tll') eTriic mU: Chu nhan Vl sao noi it tdn? Hiiy nen mua lay rLtt;Ju di cung rot
nghieng (c6 ban chep la khuynh ftj) eC/umg cfi ill!~~: chuang vai cdc anh. Con ngl!a quy ngil hoa va do cilu gid dang nghin
trong, do diu "chung minh dinh thtfc", d€ gQi chung nha giau c6 vang. Hiiy gQi tre dem ra cdm the' do'i lay rLtt;JU ngon, di ta cung
eT{clz m{ch ~ ~: tjch mjch, v<'ing ve eTriln Vlldng ~* 3:.: tU'c Tao anh uong cho tan mo'i sdu Vt;Ln co'.
Thtfc, con thU' ba ciia Tao Thao, thai Ngl}y Minh de du<;1c phong TVC. djch
lam Trftn vuong, trong bai "Danh d6" ciia 6ng c6 diu: Ctfu lai
yen Blnh L<;tc, my tii'u d~u th?p thien eBinlz L{zc ijZ ~: ten m()t D/CHTHO I
cung quan thai Ngl}y Tao, o vao tinh L<;tc Duong ngay nay .Kinh Con song Hoang lung troi tu6n nuac,
tu 1~ ~.W:: nhat djnh phai, phai, nen (nghTa nhu h()i to fi ~_w o tren) Xu6'ng biln rbi, co ngut;Jc len dau!
eNgii hoa mii 1i 1t .%: ngtfa c6 van nam mau, ngtfa quy n6i Nha cao, guCJng xot mdi ddu,
Sam con tCJ bile, to'i hdu tuye't pha.
tieng .Thien kim dtu T :& ~: ao cuu gia dang ngan vang.
Vui cho ddy, khi ta ddc y!
Duai vilng triing, dilng di chen kh6ng.
D!CHNGH[A Sinh ta, trC!i co ch6 dung.
Nghin vang tieu hit, lt;~i trong thay vl
Xin dang rzt(lu
Chen di dii, trau de ell gilt,
Anh kh6ng tr6ng tha:v sao, nuac song Hoang Ha til tren trC!i
Ba tram ly, phdi hit m9t ldn.
chdy xu6'ng, chdy ra din bl kh6ng hi quay tro lt;~ i. Anh khong thay
Khau, Sdm hai hac bt;~n than,
sao, tarn guCJng iJ nha cao, thuCJng cho mdi toe bt;~c sang nhu tCJ
Rut;Ju keo xin cha ngt;~i ngdn ngilng thai!
xanh, chiJu thanh ra tuylt trdng.
Ta vi hac, hat chai m9t khuc!
DC!i nguoi khi ddc .v hay nen ttl-n huang hoan lt;~c, cha nen di
Bdc vi ta, hiiy chuc ben tai:
550 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl/ HQC CHG HAN 551

"NgQc, tiin, chuang, tro'ng m(jc ai, Nguoi say ru(/u danh La vdn dl
Tlnh chi? Chi muon cho dai CUQC say". Ti~c Blnh Lt;~c truoc kia cung the:
Baa hiin thdnh den nay ai ro? Muoi nghin chung m(jc ke vui cuoi.
Phuong rLl(/U ta ten hQ ranh ranh: Tiin chu nhan hao qudn ngdn dai,
Tr&n vuong hila ti¢c qudn Blnh, Hay mua rLl(/U cung nguoi moi r6t.
Muoi nghin diiu ruc;~u thoa tinh dua vui. Ngl:(a hoa to't, do citu cung tf5't,
Chu nhan cho ngQ.m ngui tdn it, Gc;i d6ng ra ddi lii'y rLt(/u ngon,
Mua rLt(/U ta chen tit cung nhau. Cung nguoi gidi vt;~n kie/J hu6n.
Ao citu, ngl:(a gam di dau? VO DANH djch
G9i con dem do?i vai h&u ruc;~u ngon, (theo Do Bang Do~m-Do Tn;mg Hu~,
Uong cho muon thuif tan hu6n! Vi¢t Nam Ca triA Bien khdo, NXB. TP.
NGO TlTTO dfch H6 Chi Minh, 1994 ).

II
Bie't chang ai, song Hoang Ha ngc;n nuoc t~ lung troi,
w
Tuon den hi khan voi lt;~i dLt(/C. 62
Bie't chang nhe, dai guong mai toe ht;~c,
Sam nhu to ma to'i da nhu suong. t]tJ~
Nhan sinh khi ddc y nen cang, ~t~ti~;ft, 'i:t=P£MA,
Khan niJ di chen vang tro duoi nguy~t. i'f~1~JJEA. 'l'li'f :fL T 1% .
Tai hilu d~ng le troi au hdn quylt, ~
-1:::..
/.U. QA .!.33.
::a~ Jr~U .1'1§
.:±..
1-.t:.. , 1% :w a*~,
Nghin vang kia tieu hlt lt;~i con. ~¢w tB r~ ;m. tBA.M:fetfi.
Luc vui choi nao nhdm thric ngon, ~Olf-fPJf'J! ~~:tJ~l~,
!""
Ba tram chen cung nen d6n mqt CUQC. 9w [f!ff -1PJ =g ! ;.;:;£:
ijf.l iN:~
-;=f;" -n_:; g-=r
1::X.. jfijj .
Bdc S&m voi hac Dan moi chuoc, <3 liB: 'nT 1{13 / JL
~¢wiW~!z:~: ,~, /,'{!;; {IJJ t'-?0 1.x,
Ruc;~u nang len cho niJ dung tay. "- ~ IHfiXFX:, 11/i 1~ flffl ~ f)\ " .
Vi nguoi hat mqt khuc nay, -n_:; h =n. """"" il't::.,
YJJ.
-~~ft:m=~: 1x. /\. ao 5t
Xin nguoi hay !dng tai nghe Lily. ~0 M ~li 5t Pit].
=~~~J[.
Ti¢c chuang trong ng9c vang La may, :7( 13)3 ~ iW ~ ,
ff :13 _§_ ftu ~ ,
Cr1 nen say, say mai tlnh chi ma. '(!a ill ~ /.U. I;] II
JE:t3~B~- :J!IY _,., -1:::.. ::a::a /J~.
Thanh hiin xua cung vdng xa,
t±ffi
552 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHa HAN 553

PHIENAM sach nhieu va di du l!ch khap neii. c6 dV thi tien sl nhLJng kh6ng do;
Th~ch Hao I~i nom 744 gqp Ly 8qch C! LQc Dlieing va hoi nglioi ket thanh bqn than.
Nom 751 ong dl) CUQC thi tuyer) hien CUO f)LJC:Ing Huyen tong nhling
M<? d~u Th<;1ch Hao thon, khong dQt ket qua vl b! Ly Lam Phu trong trieu bai xich. phai (! IQi song
Huu l<;1i d<;1 tr6c nhan. khon kho tqi TrLJC:Ing An mlioi nom. nho v¢y c6 d!p chvng kien day du
Uio ong du tuong ta'u, noi thong kho cua dan ngheo va nhQng canh bat cong cua xd h¢i.

Uio pht,~ xuat mon nghenh.


Sou loqn An su. ong c6 den yet kien f)LJC:Ing Tuc tong va dli<!c bo
nhi$m chvc To th¢p di. sou b! biem lam TLJ cong tham quan C! Hoa
L<;1i ho nhat han<), Chou . Cuoi doi ngheo kh6. ong dot co nha di ILJu vong r6i b$nh chet
Pht,~ d~ nhat ha kh6. ' tren m¢t chiec thuyen nho C! song TLJCing . f)o Phu sang toe the! rat
Thinh pht,~ ti~n tri tu: mqnh . voi phong each hon h¢u. ngon ngQ trang tr<;>ng va tl) sl) chan
th¢t. phon lon c6 khuynh hLJong phe phon hi$n thl)c xa h¢i bang each
"Tam nien Nghi~p thfmh thu,
mieu to nhQng canh kho trong dan. tham dam tinh cam yeu thLJCing
Nhat nam pht,~ thu chi: tho thiet doi voi lop nglidi cung kho va b! 6p b(!c; nhQng bai noi tieng
Nhi nam tan chien ttl', nhat c6 'Tam lqi' (Tan An IQi. f)ong Quan IQi. Thqch Hao IQi). 'Tam bi$t'
T6n gia tha thau sinh, (Tan hon bi$t. Thuy lao bi$t. Vo gia bi$t). va bai ' Mao oc vi thu phong
Ttl' gia truong di hi. sC! ph6 co' ...
That trung canh vo nhan,
Duy huu nhil h<;1 ton. TU NGU
eThq.ch Hizo t] t~:
Ton huu rna u vi khu, thon Th<).ch Hao a phia dong nam
Xuat nh?p vo hoan qu~n. huy~n Thie'm, tinh Ha Nam eLq.i se:
quan l<).i nho ho~c cac
Uio a'u hfc tuy suy, vien sai djch a phii quan .Troc :tJE: bat .Du £rru: Vu'Qt
Thinh tong l<;1i d<;1 quy. .Nglzi~p ~: huy~n Nghi~p (thu<)c huy~n An Duong, tinh Ha

Cap ling Ha Duong d!ch, Nam ngay nay) .Ph~t ~f1: gai eHoizn je: lanh l~n .A.'u ~: ba
Do dac b! th~n xuy ". gia .Hiz D1tang iOJ ~: ten cil ciia huy~n M<;1nh doi di~n vdi
D<;1 ctl'u ngu thanh tuy~t, L<).c Duong, thu<)c tinh Ha Nam ngay nay eDjclz .f5t: vi~c lao
Nhu van khap thanh yet. djch eXuy ;!;X: th6i, nau eTuy~t it§: cac djch gia trudc day
d~ u djch la "im, dut", nhung xe t trong ngil' d nh ket hc;ip vdi
Thien minh dang ti~n d6,
D<)c dil' Hio ong bi~t. cau ben .du'oi "nhu nghe CO tieng kh6c St,It sui" (nhu van
[)Q PHU khap u yet) thl nghia nay c6 ve kh6ng xu6i. Tra trong cac tu
die'n c6, chil' "tuy~t" con c6 nghia "xuyen qua", vl v~y nen
Tac gia-tac philm hie'u la: "dem khuya (tac gia) nghe tieng n6i xuyen qua buc
86 Phu (712-770) tv Ia TL1 My. que goc C! TLJeing DLJeing (thu¢c H6 vach, nhu' nghe CO tieng kh6c St,It sui", thl chu "nhu" ben
Bac ngay nay) nhling sinh C! huy$n Cung (thu¢c H6 Nom). thdi tre d<;>c duoi moi c6 y nghia .u yet~ P~: St,It sui .Tdn d6!W ~:con
554 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHCI HAN 555

D!CH NGHlA
Ke l{li thon Th{lclz Hiw
ChiJu ta'i de'n. tr9 iJ than Thgch Hew. Co ke lgi ban deni de'n
bdt nguifi. Ong gia vuf!t tuong tra'n. Ba liio ra cila don.
Ke lgi quat thdo sao ma qua git;i.n dill Ba liio khoc loc sao ma
l.l qua khd sill. Ta nghe ba bli(Jc !Oi kill: "Ba dua con trai, dii di
linh thu iJ thanh Nghifp. Mr)t dua gili thu vJ, cho hay hai dua con
-"} kia vita nu1i che't trt;i.n. Dua con hay gio chl sa'ng tgm bfl qua ngay.
~\
--- -, Nhilng dua che't tht miii miii thai r6i! Trang nha hifn kh6ng con
.Lt ai, chl co mr)t thdng chau con ndm duc!i vu sila. Dua chau co mf!
chua di w:v ch6ng. NhLtng nguoi mf! ra vao kh6ng co cluf!c mr)t
mdnh qu6n lanh. Gia nay sue tuy ye'u, ciing xin thea 6ng lg.i vJ
ngay trong dem nay dl mau tiejJ U'ng cho vifc lao djch iJ Ha
Du®g, ciing con lo kjp cho vifc th6'i com hila sang". Dem khuya,
tie'ng noi xuyen qua vach, nghe nhu co tie'ng khoc s~t sui. Sang ra,
len du(Jng di tiejJ, chl con til bift mr)t mtnh vc!i 6ng liio.
TVC. djch
NGO PHAP D!CHTHCJ
CD- fBJ (nha't ha): sao rna qua v~y, th~t bie't bao! (pho ChiJu hom, tc!i xom Thgch Hao,
til): ~n'f-fP.J?'~! Duong dem co linh lao xao bdt nguoi.
®£ (canh):
v6 nhan).
l<).i (pho tu): ~ '*
(L'!-i h6nlui'tlza n¢!).
~ ffli A (Tha't trung canh Vuf!t tuong, 6ng liio tron r6i,
Cila ngoai, m~ vf! m.r)t, hai mili chao.
Linh gam moi dillam sao!
M ~ ke u nhu to hilt baa kh6' tin h.
uing nghe loi m~ ranh ranh:
"Bacon dong iJ Nghifp Thanh cd ba.
Mr)t con mai nhdn v~ nha,
Rdng: Hai con dii lam ma chie'n truilng.
I Ke con vf{t vuilng dang thu®g,
~ D6 Phu
Noi chi ke duc!i sua'i vang, them dau!
Trang nha nao co ai dau?
556
TRAN VAN CHANH TOAN THU' Tl,l HQC CHU HAN 557

C6 thling chdu nho duoi bdu sila hoi. -T Q¥ ~ ~ ~5 ttD~~,


Chdu con m(! n6 chan nu6i, >(~ t.¢;1 ;f£ :f£ .w- ~a'i: r:b'i
~s rt!. .J;t:. E3 1 ~ U:W •
Ra vao, qudn do td tai, c6 gi?
Than gia gan sue du suy, ,,~t~i*-1- ~~'
Cung xin thea linh cung vi dem nay. *IJX. HE ~7t~'l'~.
Ha Duong tai c16 sau nay, *&*&:~:!=LP~~ ~,,
Com canh hdu hila sam ngay, con tr6i". frtm¥-~~1~~-
Dem khuya tie'ng n6i im r6i,
van nghe nuc niJ tie'ng nguai kh6c thuong. fll: !§ {§ -¥ *15~'
gft B'fi {,' $ ~ ~.& ~ .
*'
Sang mai, khdch buoc len duang,
Chl cung 6ng lao be bang chia tay. '~ m·1~ ~ 1* 1~ 1~~,
7-TI 6' F:E' ~ ~.~ ...J- / ,
NCO TlTTO dich T'JJ /;7cfJ M ~ 1~ /\ :A ·

w 7\ *-1 at at ~o ~ ffi,
63 ;J\*-1 -t)J -t)J ~0 fl §~.
at ot-tJJ -tJJ ~~ ~ 5~ ,
1£gfj 7\JPK!J\JPKm :Em.
131'1 IH1 M =n.
~~~?I §Ji ~ i§ ~, rr?"
Jt3J IWJ ,'R"l; oa ft:: )g {fj'
-++- :.@

t!l~ft:fttkM-M-. ~o~7~?J1E7J,TJI .
.:E. AT .~~f±td, 1J' ~ <% ME*&: M if.§ ,
~~$}:~~~*&· Mfi§~Jffi~~~-
M~ JJX. IX 1~ ;f§ 31J , 3iJ~~·I~MtN~,
3iJ fB ¥'2: ¥'2: ?I~ Fl. lltB~~~Im~~­
:srm 1J,_t 1£ M~, &N #li 1= $ 1_k ~it ill: ,
.:EA:0~~~~~­ i~JJ~te 7J ~o.~ .
~~Bfif Fo~ 5~ 13 ~? 8B $ !fJ: t~ &- {,' :& ,
:f£ :E£ f!8: 1<!3 ;A,Ip '§Ii. ~ Er:
.J;t:. E3 --"'~- 19' J:JA oa ~ · [Z]*-1-~~0~ fB.
~ td ;f§ Jli j!g ;f§ Je, ' <E" W\ rift rht 'I~ 1HE
./K JlJl=J ~ PJjj F3 I I \ \
=
p '

~~@Jt~m:OO£. ot J=e.?I{.'f:k Fla.


558 TRAN VAN CHANH roAN THU' T\,1 HQC CHCI HAN 559

i1cO~~t~ti*&~, fPJ~:J(Mma~A,
~~Ji~~~~?f}:. t§ ~ fPJ 12:\ ~ t§ ~.
§ §*~J?:t,qX~,
~f±®~~~~Tfi..
ft 1:£ ::£. ff-1¥
~ J~d~A ~ ~ ~~
**t,qX.~
+-=..- ~/.B
:;F l'<:f ~EJiE
j::t, E5
d-7
}J)<.. '
'-3- RB -l.J.I., Jp~
M¥rm.J.:t!:-fiJ'F, .. , s *'
ffi II. xM

~]i;~:l:jj~-(5~. *! ~ :;r M **' t1 !if .


HEm:~~ ~=t1:*, fi. Jlf. i~ ?I ±1£1~ ~ ,
~9: PX. tfi
E ~~if- 0' ~a ~Ji,
r,& f.X 9N lffi.

- HE ~I *:~ :;r ~D ll.


~ Fs~ li.
Jll'i Iii 3 t1 ~ 4:; ~ .
MfPJ ~?
t±ij~O$ Ifil1~ R~~.
~IE ~Ji ~N ll ~ ~IJ ti$, ~?I1t~tk t3 ~,
/ ' / ' 1J17 ,liffi ~.!:0!1. ~ {t§
11n. 13*-10!~~r5. i.f. i.f. -"'JA {f:;:l ~ ~!J!J /' •
~if- fx ~ 1~ Sjj if-, .!=!=!. 1m:
.E.,,,, l-U
I I I W"' ill-!+~.-~
riA) . . . 'r~ El3,
f.X t3 ~m~~~~­ D~ 0~ D$jll}Jf f{E ~ {t .

~ IE 1:£ ]![ ~ilJ ~~ n , ~~M~lEM§Ei,


lf ::£. ®B1~ iJ! iS 63l. ~D {t 1w ~ IPf~f Sjj.
F~ iW r-B- ~-* ,~ fffi, ~1¥~~5~-S:B'
6' 33- JMi ilr=
~ 7::. rffi. f'F ~ A ~m­
~E Ji.X: / -
t;-0 -t:l am 1 r J::t. e fJ ·
~ A]i :f1J,~7Ju/1ME, ~ftJ.]t p ~~fL,
-'-L.. R,Jm¥'1J.=~±
~IJnFJ·7f<=~J-K-p_. fiP ~iff.*&*&''~- .
::E.*?I D ~~m'd, ~ r~ :;r ftz r::u mr v ,
~m'd }=3 SJI?I7J'~· 1ilm g[ ]i M ~~~fl.
1~U~ ~ ~ 0' if-~, g[ ~ ~fl T g{E !Tit ~ ?
~om~ 1~ ~I oo .y. ?I HI PJ ,~ wt~ ~.
WI'!§
"1~
~EJiEw
llfJ J::t. E5 LJ M ,c.,,,
iMr §
813~
'X M ut §Ei ]i u~p u~p .
560 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl/ HOC CHa HAN 56 1

PHIENAM Thuy tuy~n Hinh sap huy~n ngung tuy~t,


TI ba hanh Ngung tuy~t bilt thong thanh te,tm yet.
Tgm Duong giang dg u d~ tong khach, Bi~t hG'u t.i t'inh am h~n sinh,

Phong di~p d!ch hoa thu sat sat. Thli' thai vo thanh thang hG'u thanh.
Chu nhan h? rna khach t?i thuy~n, Ngan b'inh s~ pha thuy tuong b'inh,
Ol' tli'u d1,1c 5m vo quan huy~n. Thiet ky d<)t xuilt clao thuong minh.
Tuy bilt thanh hoan tham tuong bi~t, Khuc trung thu bat duong Him hoe,tch,
Bi~t thai mang mang giang t5m nguy~t. T(t huy~n nhilt thanh nhu li~t b~ch.
Hot van thuy thu<;jng t'i ba thanh, Dong thuy~n tay phang ti~u vo ngon,
Chu nhan vong guy khach bilt phat. Duy kien giang tam thu nguy~t be,tch.
Tgm thanh am viln dan gill thuy? Trfrm ngam ph6ng bat sap huy~n trung,
Tl ba thanh dlnh dl;lc ngG' trl. Chinh don y thuang khdi li~m dung.
Di thuy~n tuong c~n yeu tuong kien, T!f ngon ban th! kinh th~mh nG',
Thiem tli'u h6i dang trung khai yen. Gia t~i Ha Mo lang h? tn:~.
Thien ho v~n hoan thuy xuilt lai, Th~p tam hQc dac n ba thanh,
Do bao tl ba ban gia di~n. Danh thu<)c giao phuang d~ nhilt b<).
Chuy~n trl;lc bat huy~n tam luang thanh, Khuc bai ding giao thi~n tai phl;lc,
Vi thanh khuc di~u tuong hG'u tlnh . Trang thanh moi b! Thu Nuong do.
Huy~n huy~n y~m lie thanh thanh tu, NgG lang nien thieu tranh tri~n dfru,
T!f to blnh sinh bilt dac chi. Nhilt khuc h6ng tieu bilt tri so.
De mi tfn thu tl;!C tl;!C dan, Di~n dftu ngan tl kich tiet toai,
Thuyet t~n tam trung vo h~n slf. Huyet sac Ia qugn phien tli'u o.
Khinh lung m~n nhien m~t phl;lc thi~u, Kim nien hoan tieu phl;lc minh nien,
So vi Nghe thuang, h~u Ll;lc yeu. Thu nguy~t xuan phong dJng nhan d<).
D~i huy~n tao tao nhu cilp vG, D~ tfru tong quan a di tli',
Ti~u huy~n thiet thiet nhu tu ngG'. MO khu trieu lai nhan sac co.
Tao tao thiet thiet thac t~p dan, Mon ti~n lanh l(,lC xa rna hi,
D~i chau ti~u chau le,tc ngQc ban . Lao d<;ti gia tac thuong nhan phl;l.
Gian quan oanh ngG' hoa d~ ho~t, Thuong nhan trQng l<;1i khinh bi~t ly,
u yet tuy~n lt.iu thuy h~ than. Ti~n nguy~t Phu Luong mai tra khu.
Khu lai giang khfr u thu khong thuy~n,
562 TRAN VAN CHANH 563
TOAN THU Tl,/ HQC CHa HAN

Nhieu thuy~n nguy~t minh giang thuy han. Tdc gia-tdc philm
D<:t tham hot mong thieu nien Sl,l', BQch CU Di (772-846) tl) Ia LQC Thien. hi$u Ia HUC1ng SC1n CU ST. que CJ
Mong d~ trang 1~ h6ng Ian can. HQ Khue (phfa dong bac huy$n Vi Nom tTnh Thiem Tay ngay nay).
nhUng sinh Ci huy$n Tan Trinh tTnh Ha Nom . tv nho tu chat dd thong
Nga van tl ba di than We,
minh nhung nha ngheo . den nom 28 tuoi do tien sT. lam quan trai qua
Hl,l'u van thii' ngu trung We We. cac chOc ThO su Hang Chou. roi To Chdu . c6 luc bi biem lam TU md Ci
E>ong thj thien nhai Iuan l<:tc nhan, Giang Chou . sou tri$u ve lam den Hlnh b¢ thUc;Jng thU. 6ng sang toe
den gan 3000 bai the1. phon lon deu sang sua gian di. c6 tfnh blnh dan.
Tuong phung ha tat ding tuong thuc!
ai nghe dQC cOng hieu . Nhieu bai lay de tai tv CUQC song hi$n thl)c.
Nga tong khu nien ttl de kinh, phon anh noi thong kho cua dan ngheo va cac m(lt tieu cl)c cua tang
Trich cu ngQa b~nh T~m Duong thanh. lop thong tri dUC1ng thai Cnhu ' Mqi th6n ong ' Ia m¢t bai tieu bieu).
Tfrm Duong dja tich vo am nh<:tc, nhUng noi tieng nhat van Ia m¢t so bai the1 tl) sl) trUong thien d¢m do
tfnh lang mqn nhu ' Truong h(ln co' va ·n ba hanh' .... dUc;Jc IUu truyen
Chung tue bat van ti true thanh.
rat r¢ng rd i. Rieng bai ' TI ba hanh' tren ddy dUc;Jc toe gia lam trong
Tn,1 c~n B6n giang dja de thap, ndm Nguyen Hoa thO 10 (815) khi ong bi giang chOc lam TU md Giang
Hoang lo kh6 true nhieu tr<:tch sinh. Chou. Trong loi tl)a cua bai nay. chfnh toe gia dd ke r6: ' Ndm Nguyen
Ky gian dan mo van ha v~t? Hoa thO muoi. to bi gidng ra lam chOc TU md Ci qu¢n Cuu Giang. Mua
thu nom sou. di tien khdch Ci ben Bon. giOa dem nghe tieng dan tl ba Ci
Do quyen d~ huyet vien ai minh .
tren cai thuyen. tieng lanh lanh nhu tieng Ci kinh do . Hoi ra . thl Ia m¢t
Xuan giang hoa trieu thu nguy~t d<:t, nguoi co no Ci Truong An. thuong dd hQc dan tl ba hoi thi$n tai hQ Mt,~c
Yang vang thu tii'u hoan doc khuynh. va hQ Tao . Tuoi gia. sac kem. uy than lam VC! m¢t ngUoi lai buon. Lien
Khoi vo son ca du thon djch, boo d(lt rUc;JU VO boo ddnh VOi khuc . f)dnh xong may khuc. nglloi ay
buon bd. tl) ke sl) vui che1i luc thieu thai. nay 1uu lqc tieu tt,Jy. Ci ne1i
Au a trao chiet nan vi thfnh. giang ho . To ra lam quan Ci ngoai dd hoi ndm . diem nhien tl) an. dem
Kim d<:t van quan tl ba ngu, nay cam loi n6i cua ngUoi ay. moi dey den sl) gidng trfch. va lam bai
Nhu thfnh tien nh<:tc nhi t<:tm minh. truong ca de t(lng nglloi ay. Bai nay c6 622 lai. d(lt ten Ia n ba hanh'
(Tran TrQng Kim. EJuong thi. NXB. Van H6a Thong Tin . 1995. tr. 136-137).
M<:tC tu canh tQa dan nhat khuc,
Vj quan phien tac tl ba hanh.
TU NGO
Cam nga thii' ngon luong cii'u l~p,
eHimh ff : ca hanh, mot th~ tho c6 (tho nh<:tc phu tu thai Han
Khuck tQa xuc huy~n huy~n chuy~n cap.
Ng1,1y tro xuong thuong dung "ca", "hanh" d~ d~t dfru d~) eTilm
The the bat tl! huang ti~n thanh,
Dztdng ~ pJJJ: song Tfrm Duong, mot do<:tn cua song Truong
Man tQa trung van giai y~m khap.
Giang chay qua Tfrm Duong, o phfa bac huy~n Cii'u Giang, tinh
TQa trung khap h<:t thuy toi da?
Giang Tay .Djch f)(: cay lau .silt silt ~ ~ : xao X<;tt (tu tuc_jng
Giang Chau tu rna thanh sam thap.
thanh, chi tieng gi6 th6i vao cay coi; ciing c6 cho giai la dlu hiu,
BACH CUD! qu<;tnh hiu) .Chi/. nhiin hf! mii khdch t{li thuyin .:E. AT .~~ 1:E
564 TRAN VAN CHANH roAN THU n,f HQC CHU HAN 565

fd:"chu nhan" la t<ic gia ttf xung; cau nay co sach giang: chu tai ~ =t:
nhi;ic su eThu Ntidng f;k ~~: ten thuong dung cua doan
nhan va khach cling xuong ngtfa, chu nhan va khach cling len ca mtia doi Duong, a day chi chung nhcrng ncr dien vien ca mtia
thuy€n, phep tu tu gQi do la "hO" van" •Quiin lmyin tg ~!: chi ·. Ngii Liing nien thiiu 1i ~~if j;: chi cori em nhcrng nha gia u
chung am nhi;iC eMang mangrr::. rr::.: menh mong eTa·m t~ : tham sang C1 kinh do ("ngu lang" la 5 lang cua eac vua doi Han, d€u (j
ePiuit §1 : roi di, len duong .Am van s.g. F~:~~ : thftm hoi, hoi khe gftn vung Truong An, nhcrng nha giau co doi Han phftn nhi€u a
eHdi diing [ill t!f: den da d~p r6i mang trd l<:ti eGia ~: che noi nay) eTriin diiu ri!~J[: phffm v?t t;)ng cho eac ca ncr
eChuyin tr{tc bat huyin ''~J~~St : v;)n tn,Ic gay vao day; chi .Tieu *:~: hang d~t bang ta non eDiin diiu ngan ti ~ffl ~_& wN E:
d{)ng tac so li;ii day dan truoc khi gay .Yim uc ~ fLP: giau noi chiec thoa bi;iC dftu tren CO kham bong hoa bang vang ("di€n" la
lie che ben trong eTii ,E({!,: moi nghl, day chi y nghi bu6n (dung bong hoa vang; E quen dQC la b~, dung nhu ~fg) eKich tiel
nhu danh tu) eTif WI:: noi ra, bay to eTin tlu'i 11§ -=F: theo tay, tuy toai ~ gp u$: vl danh nh!p rna vo ePhien ti'tu o' ~ ~ (§: ru'QU d6
tay, d~ m;)c cho tay (gay) eLiing til: vo day eNi?m fZ: : nan, ve lam vay bffn .ndng nhan ~ ~: m<)t each tuy ti~n, mQt each de
eM{lt :j;K: vuot eThiiu j~t: moe (trd tay li;ii gay dan) eVi ~: dan, dai eCo' ~: cu, gia yeu eHif:ffi: giam bot, thua that el.ii.o d{li
gay .Nghe tlutung, L{tc yeu ~ ~ ' ~ ~ : ten hai khuc nhi;ic c6
eTao tao Of of: rftm ri (til tuc;5ng thanh) eThiit thiet 1:;7] 1:;7]: ni non
~ -}(: tu6i IOn eK/ullai -t;:,*: sau khi di ("lai" la trQ tu, vo nghla)
eThiiu nihz S{i j; if~: chuy~n ca thoi son tre .Hdng Zan can
eTti ngil fl §g: tho the tam Stf eThac t{lp ~i11 ~: xen Ian eGian ~II*1 T-: hlnh dung cho di~m son tren rna vl nude mat chay rna
quan Fa~ IUJ: riu rit, liu lo (til tuc;5ng thanh hlnh dung tieng chim bien thanh mau dQc ngang tai boi eTrii.ng~: cang them (pho tu)
keu uy~n chuy~n) eHo{lt m: lu'u loat, troi chay eThan ~: gh€nh eTtlc tzi.'c n~p n~p: ri d (tieng than thd) eTriclz eli~§-: giang chile d
eSap l£: u dQng khong troi chay .u sa'u ~ ~6: noi bu6n sau kin nhan eNg(Ja b?nh ~ W}: Bi;ich CuD! b! biem (giang chile d6i di
eSinh ~: 19 r6 ra eBinh ill: (nude) tung toe ra .Thiel kY. ili¥11§%: a
xa), Tu rna chi la m<)t chile khong, nen noi la "ngQa b~nh" chu
quan coi ngtja m;)c ao giap eDi)t xuat ~ tb: d()t nhien xong ra khong phai dau b~nh th?t eTiclz {~$: vang ve, heo lanh eTi
eBat f3~: phfm dan eHo{lch :a:: quet (m()t ngon dan thu'ong dung tni.c **'
tt: chi am nhi;ic eBdn Giang 1~ ?I: tile Tftm Duong (co
ltic dut bai)( chcr ii dung nhu i!J) ePhiing J1t:fj: thuy€n eTi~u 'i1=J: ban chep la "B6n Thanh") .Hoang lo j{Jjj_: lau vang eKho·
l;)ng yen eTra'm ngilm m: D~: tftn ngftn, ng?p ngung, trftm ngam tni.c3tt: tre dang (cho ra mang co v! dang) eHoa trieu:ft~:
(truck khi noi) eLi~m dung ~ ;g:: nghiem net m;)t li;ii eHa Mo tt,IC ca lay ngay 15 thang 2 Am l!ch lam ngay sinh nh?t cua tram
lang ~I~H~ ~~: lang Ha Mo, tile lang H<:t Ma, mOt khu di;io choi a hoa, gQi la tiet hoa trieu eDi}c khuynh ~ jtJ[: uong ru'QU m()t
ngoi;ii o ph! a dong nam thanh Truong An .Giao phttdng #_ :tfj: co A?

mlnh eAu a D~O,Sl: tu tuc;5ng thanh, hlnh dung tieng nhi;iC don di~u,
quan nha nude doi Duong chuyen coi v€ am nh<:tc ti;ip ky va d<:ty it bien hoa eTrao chief D~ O}ft: tu tuc;5ng thanh, hlnh dung am
ca mtia eD? nhat hi) m- ff3: ca mtia doi Duong chia lam ba be): thanh nho Vt,In. lac dac .n ba ngt1}f. M §g: di~u nhi;lC gay ra tu
tQa be) h()i, l?p be) hOi va nha nhi;ic; "d~ nhat be)" la tQa be) h()i, dan tl ba eT{lm ~: bong, chc;5t (pho tu) eTt't ~$: tu choi .Canh
bi~u dien tren nha IOn, trlnh de) kha cao, d!a v! sang nhat .Thi?n t(Ja ~ ~: ng6i l<:ti lfin ncra ePhihz tac ~ fp: dtfa theo di~u nhi;ic
566 TRAN VAN CHANH roAN THU n,l HQC CHU HAN 567

vie't thanh IOi ca eLztc/ng ci{u .R !A_: rat Hiu eKhzt(/c t(Ja BP ~: lui Chung toi thea tie'ng dim, khe hoi nguai gtly La ai? Tie'ng ti ba
l~i r6i l<;1i ng6i, lui ng6i eXtic huy~n {JE ~!: v~n mau day dan dung lr;zi, muo'n tra lai nhung con chdn chu. Chung toi liin dai
eChuyin '': cang them (ph6 tu) eThe the r~r~: the 'luang thuyin lr;zi gdn xin cho gijp mijt, r6i liiy them ru(fu, do't lt;zi dim, miJ
eHztdng ti~n rQ] ffif: h1c nay, vua r6i eYim khilp mt~lz:: che m~t lr;z i ti¢ c ru(fu.
kh6c eThanh sam ~t~: ao don xanh ( mau ao cua quan van doi G9i ni't nhdu ldn, nguai d6 moi buoc ra, tay hay con om dan ti
Duong tl1 bat phim, cll'u phim). ba che mflt nila mijt. Nguai d6 so lr;zi day, ga?y len vai tie'ng, chua
thanh ra di¢u nhr;zc gi ma dii hilu tinh.
D!CHNGHiA Tung day d~u phdt ra nhilng tilng u ua't ben trong; nhu bay to
Ti ba hanh n6i ba't ddc chi cua dai minh. Nang cui may, dl mijc cho tay ga?y
Ddu song Tdm Duang ban dem ta dua ti&n khdch, La phong, dan lien tifc, n6i ra hlt cdc vi¢c vo hr;zn iJ trong long.
hoa !au xao xgt trong tieng gi6 thu. Nang v6 nh(! day, ve nhif!, vuo't r6i lr;zi m6c len. Luc ddu gtly
khuc Nghe thuang, sau dln khuc Life yeu. Day Mn r&m rf nhu mua
mau, day nho nl non nhu tho the tam s/!.
Tilng r&m rt nl non xen tr;zp vao nhau. Nghe nhu nhilng ht;zt
chau Lon, nho rai tren chile mam ngQc. C6 luc nhu tilng chim
oanh riu rit luu lodt duoi hoa. C6 luc nhu tilng nuoc suoi chay Sift
sui duoi bln nuoc.
C6 luc nhu nuoc suo'i dQng lgnh day dan ngung dut. Ngung dut
khong thong, tgm dung hdn. M()t n6i sdu hQ_n sau kin khdc b()c ra.
Khi ay nlu khong c6 tilng dan con han La c6 tilng dan.
C6 luc tilng phdt ra d()t ng()t nhu chile binh bgc ch(ft vi'i nuoc
') w'ing tung t6e. C6 luc nhu doan quan ci'ii ngl!a mijc gidp sdt d()t
ng()t xong ra, tie'ng dao thuang vang len. Khi dut bai dung phim
Bgch Cu Dj quet vao giila day dan. Ca bon day cung phdt len m()t tilng nghe
Chu nhiin (tdc gia) va khdch cung xuong ngl!a, buoc len nhu xe [ifa.
thuy~n. Nang chen ru(fu djnh uo'ng, nhung lgi khong c6 tieng sao Nhilng con thuy~n khdc iJ hai ben lijng im thinh thit. Chl thiiy
tieng dan. vdng triing thu trdng x6a giila long song.
Say chdng nen vui ma bu6n Vl sdp phai ly bi¢t. Trang giay phut Trdm ngam buong phim nhet vao giila hang day. Sila lgi xiem
chia tay, dnh triing tham xuong mijt nuoc song menh mong. Ch(ft do l() ra net mijt nghiem trang.
nghe tieng dan ti ba (viing vdng) tren song. Chu nhan quen triJ v~, TI! kl:" Minh vo'n La con gdi chon kinh thanh, nha iJ duoi lang
ma khdch cung chdng len duang. Ha Mo. Niim muai ba tuo?i, hQC dLt(JC ng6n dan tl ba, c6 ten (J gido
568
TRAN VAN CHANH roAN THLI TIJ HQC CHU HAN 569

phuifng bq thli nhcit.


uo'ng mqt minh.
M6i ldn ddnh xong khuc dim, d~u tung khie'n cho cdc vj thifn Phdi dau kh6ng c6 tieng ca nui citng tiing sao trong than, song
tai ni phf:lc. Trang diim xong, sdc df:p thuifng bj cdc co ca nil tie'ng ay·don di?u lac ddc kh6 nghe. Dem nay nghe ttlng dan ti ba
ganh ghet. Con em nhflng nha giau sang i'J kinh do tranh nhau cua CO, nhu nghe tiing khuc nh(IC tien, tai ch(ft thong suo't.
tt;lng phdm vtJ.t. M9t khuc dan, du(fc thui'Jng kh6ng bie't bao nhieu Cha tit cho'i, hiiy ngbi l9i g({v them khuc nfla. Ta se dlfa thea
tam Lf:ia h6ng.
di?u nh9c vilt thanh lifi ca "Ti. ba hanh" cho co. Cdm nhflng lifi
Nhflng chile thoa b9c c6 khdm bong hoa bling vang vi lay go nay cua ta, nang dang fr;Ii m9t luc !au, r6i lui lr;Ii ngbi xuo'ng \'(;in
nhjp ma viJ tan. Qudn La do bj vay ba?n Vl ru(fu do'. Nam nay sang mau day dan, tie'ng dan cang tri'J nen v9i vii.
nam khdc eli vui ve cuifi dua. Nhflng thdng ngay tuoi df:p huy Tie'ng nghe the Luong kh6ng gio'ng nhu tiing luc niiy. M9i
hoang dl diii qua eli trong trang thu, gi6 xuan. nguifi c6 mt;lt trong hila ti?c nghe lr;Ii ldn thli hai d~u che mt;lt ro
Em trai phdi di linh, di chlt. Chdu qua sam lr;Ii, nhan sdc gia if. Trang ch6 ng6i ai la nguifi kh6c nhi~u nha't? Vr;It do mau xanh
di. Truac c6?ng vdng ve nglfa xe thua that. Den luc tudi clii cao v~ cua quan tu mii Giang Chau uat d6m nuac mdt.
lam v(f m9t nguifi ldi huon. TVC. djch
Nguifi ldi huon tr9ng l(fi, coi thuifng slf ly bi?t. Thdng truac
6ng a~v di mua tra i'J Phit Luong. Khi di r6i chl di minh t6i gifl
thuy~n kh6ng (J ella song. Quanh thuy~n chl c6 dnh trang sang va
nuac song lr;Inh.
Dem khuya t6i ch(ft nlim mo tha'y l9i nhflng vi?c xdy ra thifi son
tre. T6i kh6c trong giac mo, nhflng ch6 die'm son tren md bj hoen
o' toi bifi Vl nuac mdt".
Ta nghe tieng dan ti ba dii tho than, l9i nghe nhflng fiJi n6i nay
cang them ri rl.
Citng La nhflng nguifi luan lr;Ic i'J chon chan trifi, gt;lp giJ nhau
day cdn gi phdi tung quen nhau truac. Tit nam ngodi ta tit bi?t
kinh thanh, bj gidng chlic nlim kh6ng tr;Ii thanh Tdm Duong.
Tdm Duong La da't heo ldnh kh6ng c6 tieng am nh9c, suo't nam
khong nghe tieng true, tieng to. Ta i'J gdn song B6n, da't tha/J va
a?m uat, fau vang tre ddng m9c quanh nha.
iJ day sam chdu nghe thay gl? Chl c6 tieng chim cuo'c keu
thdm, tieng VU(fn hot bi ai. M6i khi gt;lp tilt hoa trieu ben biJ song
xuan hot;lc nhflng cdnh dem thu trang sang, ta thuifng la~v ru(fu ra
570 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HOC CHU HAN 571

D!CHTHO Om sdu, mang gi(in nga'n ngo,


Ben Tdm Ducmg canh khuya dua khach, Tie'ng to lij.ng ngdt, bay gio cang hay.
Qut;mh hoi thu, lau lach diu hiu. Blnh b{IC VG tuon dJ.y dong nLtOC,
Nguoi xuong ngf:(a, khach diing cheo, Ngf!a sdt giong, xo xat tie'ng clao?
Chen qu)mh mong et;m, nha chdu true ti. Cung dan li!a khuc than/: tao,
Say nhilng Luong ng{li khi chia re, Tiing huang xe li:f.a, lf!a vao bo'n day.
Nuac menh mong duf/m ve trang trong. Thuy~n ma~v La dong tay l{lnh ngdt,
Tieng ti nghe wing ben song, M9t vdng trang trong vdt long song.
Chu khuay khoa l{li, khach dung ddng xuoi. Ng(im ngui dan bat xe/J xong,
Ldn tieng se hoi ai dim ta? Ao xiem khep nep hdu mong giai Loi.
Ditng day to nan na lam thinh. Rling xua vo'n La nguoi ke chf/,
Doi thuy~n ghe l{li tham tinh, o
C6n Ha Mo tru fan La.
Chong den, them rLt(/U con danh life vui. H QC clan tit thua mu'oi ba,
Moi mQC miii, tha'y nguoi ba nga, Ciao phuong df nha't sd eta chep ten.
Tay om dan che nrla mij.t hoa. Gii thifn tai sf/ phen ditng khuc,
Vij.n clan may tieng d{lo qua, A thu nucmg ghen luc di!m to.
Khuc tuy chua trQn, tinh eta thodng hay. Ngu tang, chang tre ganh dua,
Nghe niio nuqt may day bubn bf!c, Biit baa the thdm chuo'c mua tiing dan.
Duong than ndm tam tzic bay lau. Vanh luf/c b{lc gtiy tan dip go,
May chau tay ga'y khuc sdu, Bzic qudn hbng hoen o' ruf/u roi.
Giiii bay hit n6i truac sau muon van. Nam nam ldn lila vui cuoi,
Ng6n huang bdt khoan khoan diu dij.t, Mdi trang hoa, chdng doai hoai xuan thu.
Truac Nghe thuong sau thodt Li:f.c yeu. Bu6n em tra'y, l{li lo di thac,
Day to nhuong ctd mua rao, Sdu hom mai ddi khac hinh dung.
Nl non day nho nhu tro chuyfn rieng. Crla ngoai xe ngf:(a vdng khong,
Tieng cao tha/J lf!a chen Ldn ga?y, Than gia mai kit duyen cung khach thucmg.
Mam ng9c dau b6ng na'y h{lt chau. Khach tr9ng lf!i khinh duong ly each,
Trang hoa oanh riu rit nhau, Mdi huon che sam tich ngubn khoi.
Suo'i tuon r6c rach, chdy mau xuo'ng gh~nh. Thuy~n khong d(iu bin mij.c ai,
Nuac suo'i l{lnh, day manh ngitng dzit, Quanh thuy~n trang giiii, nuac troi l{lnh lung.
Ngitng clzit nen phut bij.t tieng to. Dem khuya, Sf!C nha vong tudi tre,
572 TRAN vAN CHANH TOAN THll Tl)' HQC CHCI HAN 573

*~
L~ trong hoa hoen ve phi{n son.
Nghe dcm ta clii chr;mh hu6n,
Lr;zi rdu nghe n6i nl non ma~v h'!i.
"Cung mt)t lua hen troi l()n d()n, 64
G(ip go nhau h9 siin quen nhau.
Tu xa kinh khuye't ha)• !au, ~trr
Tdm Duong da't trich go'i sdu hom mai. s= ?'o I I I 1«< ~ -7;TI "tt"
,~ 5.f- f_LJ II. Jf!:J 1'JJ ~'
1= s= {!)( {f)( EIJ? .00. F='
Cho'n cung tfch la~v ai vui thich, -,a1'1'\sl "'"~' ,~ . . ;i:J' .......... JJ<.
Tai chdng nghe dcm llfch cd nam. ~ ~ i=f -2;- B~ wJL w
!'ltfr 1111(. 1m: =n. -:-'r :.:>:1 1\ El
Song B6n g6n cho'n edt ldm, lW(. Ill$ n " ar:J J.L iJ\1' I'm 0

Lau vimg, true vo am th6m quanh hien. ~~~~1~mg-ES,


Tie'ng chi d6 nghe li~n sam to'i, ~~:ttlffl a §:w.
Cuo'c keu s6u, vuc;n n6i veo von.
Hoa xuan no, nguy~t thu tron,
1EJ
~t
*mw p~ ~!21m3 '1:&?
~HtL ~ ~~~.
Ldn ldn tay chuo'c chen son rieng ngung.
I~ f~
Hd chdng c6 ca rung, dfch nt)i,
Gi9ng liu lo, hu6n n6i kh6 nghe.
Tt ha nghe dr;zo canh khuya,
PHIENAM
Duong nhu tien nh(,lc gdn k~ hen tai. Thon hfmh
Hiiy ng6i lr;zi ga?y choi khuc nila, Ma xuyen son kinh cue so hofmg,
Se vi nang sor;zn sila bai ca ". Tin rna du du da hung tn.tong.
Dung lau duong earn loi ta, Van hac huu thanh ham van 1<.1i,
Lgi ng6i lf!a phirn dan da kip day. s6 phong v6 ngu l~p ta duong.
Nghe niio nu('Jt khdc ray dan trul!c, Duong le di~p l(,lC yen chi sac,
Khdp ti~c hoa tuon nul!c I~ roi. Ki€u m(,lch hoa khai b<,lch tuyet huang.
Lf ai chan chua hon nguoi? Ha Slf ngam du hot tru truong?
Giang Chau tu rna ctuc;m rnui do xanh. Th6n ki€u nguyen tht,I tlf ng6 huang.
PHAN HUY V[NH dfch VUONG VU XUNG

Tdc giii-tdc philm


THdTONG vucmg vo Xllng (954-1001) tl) Ia Nguyen Chi, ngllai dot cv Do
574 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN 575

(thu¢c tinh Son 86ng ngay nay), lam quan den chuc Han lam hQc sT. Ngam he't vi dau long tho'n thuc?
6ng eve ll,!c phe phon loi tho c(/t nhd phu phiem rat thjnh hanh dau
Cay go, cdu xom gio'ng que hue1ng.
doi Bac Tong. vade coo truyen thong hi$n thl,!c chu nghia cL)a 8o Phu,
BQch Cll Dj, c6 c6ng rat ion trong vi$c mara con dllong mCii cho thi co NAM TRAN djch
doi Tong. Ong con de IQi t¢p tho Tieu sue t¢p.
w
TUNGO 65
eCzi.c Sd hoimg *J f}] ji: hoa CUC mdi nd vang (chi canh d~ U
thu) eTin mii f~ ,1~,: coi nglfa di tuy y eDii hung truiJng !f Jt~: ?I...t~,=t3
ni~m hung d~o choi vung ngoai thanh dang n6ng nan .van l{li ?I...t1i*A·
8~~·: am thanh phat ra tU nhung hang tr6ng luc hoang h6n ("lq.i" fB f8£JJ.t~, ~·
la am thanh, tieng keu ciia thien nhien, nhu' tieng gi6, tieng con ~~-~frl-.
trung rii rich) eNgiim dzt 0~ ~: sau khi ngam tho .Nguyen th~t ill?~~ i&: fl.
W~: cay c6i trong d6ng noi. mf9Jr~
D!CHNGHlA
PHIENAM
Di quanh x6m
Giang thu'<fng ngu' gia
Ngr!a di xuyen qua duang nui, hoa cue bdt ddu no vang; di
Giang thu'<;5ng vang lai nhan,
m(ic cho ngf:(a cu di di miii, ni~m vui thu dc;w choi vung ngoai
Danai lu' ngu' my.
thanh dang nbng nan. Trang muon khe co tie'ng no'i len, chua
nhilng am vang buo?i chdu to'i; may ngQn nui im lim khong noi, Quan khan nhat di~p chu,
dung silng trong dnh chdu ta. Ld duang le r¥-ng, mau do nhu son; Xuat nh?p phong ba ly.
hoa kdu mt;t.ch no, trdng nhu tuye't toa huelng thom ngdt. Vz sao PHAM TRONG YEM
ngam tho xong lt;t.i bbng bu6n rdu, chilng qua vi chile cdu trong Tdc gia-tdc phllm
xom va cay co'i tren d6ng trong ra't giong que ta. Xem a bai 'NhQC Dllong lou ky', trong phon Co vdn doi Tong.
TU NGO
D!CHTHO
eNgzt gia ~' :f3: ngu'oi bat ca .Lzt ~J.t: ca lu', ca Vu'QC (m()t loq.i
Ngr!a xuyen duang nui cue khoe vang,
ca rat ngon).
Buong long day cueing me'n cdnh lang.
Hang hoc vi vu nhu sdo to'i, D[CHNGHlA
Nui non l(ing le duoi ta due1ng. Ngztdi ddnh cd tren song
Canh duang r¥-ng ld son to thdm, Tren song nguai di lt;t.i, chl thich cd vu(/c ngon. Anh hiiy nhin
Ru9ng lua dam bong tuye't toa hue1ng. xem m9t chie'c thuy~n con, no'i chtm trong song gio.
576 TI~AN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHa HAN 577

D!CH THO TU NCO


Khdch tren song qua lt;zi, eTiz{lc jf: dfry ~p eSu'dng *§: kho llfl5ng thtfc eTiuldng f~:
Tam tdc cd vu(fc ngon. thlft1ng x6t, thuong hai .Cluing sinh 1f( ~: nglfc1i ta, mQi ngtroi
Tha'y chang chile thuy~n nho? .Luy b~nlz mi. w.J: b~nh gfry go .Ng(Ja tim dlldng !.V\:713H~: nam
Nhap nho trong song c6n. duoi anh m~t troi sap l~n.
HOANG TAO dich.
w D/CH NGHiA
Con frau b~nlz
C{ly hila ngan mdu ru(mg, !elm cldy ngcm kho thr3c. Khi site da he't,
66
gan da nu)i thi ai lt;zi x6t thuunr: nila? Chl mong cho m9i nguC!i d~u
du(fc no du. Sa gi minh b~nh gc1y g() nlim du(Ji hr5ng m(it trC!i sdp lr;tn.
W34
f#~-T~'I'-T*§, 1)/CH THO
-f-r ::3!!: ,...,. ·!1±: 31± 11!3 113?
; .J lliL Jlt.J 7tsz.. ot±: ~~ 1m · Ru()ng cay nghin mdu th6c nghin kho,
iS
,_ 1v/.B 1!P- ;+. .J::~ /.B ~
:::1"- ::r:. s 1v ~t::!. Sac ki~t gan man ai bie't cho?
/f ~¥Ail W3 !.V\J1 ~~. Chi mui'J'n nJ?L(r/i dC!i no du cd,
Chdu tim chdng qudn 6/n nc1m xo.
**~® NGUYEN BiCH NCO djch.
PHIENAM rn
B~nh ngdu
67
Canh le thien mau thtfc thien suong,
Ltfc t~n din bl thuy ph1,1c thuong? jJft tlJ g§ ~ t
Dan dac chung sinh giai dac bao, *
....._. A-A-
~
EIE ~ H~
?R lll'l.-1. i~ {¥,
F.R:
.W, '';:ff

Bat tU luy b~nh ngQa tan duong. ~4-~~fE*iffJ~.


LY CUONG LI.J £ JjZ f~ ~~ ~ ~j§-,
Tac gia-tac philm t~P Btt 7t Sjj 'X.- t;J.
Ly Cllc:Jng (1805-1140) tv Ia B6 Ky, ngllC:ii dot Thi~u Vd (thu¢c tTnh fifH¥1 ili f\i ~ f± Jlt,
Phuc Kien ngay nay), Ia ngLJC:ii dung dau trong cu¢c kh6ng chien
1X M. F~ t~ 6 ®11¥.
chong qudn Kim xdm lllQc, c6 thC:ii gian lam te tlldng trong thC:ii
Tong Coo tong, sou vi phe dau hOng trong trieu thong the, dng u6t
uc ma chet. Thc:J dng hay, y ta phon nhieu chdn thl)c, cam d¢ng
f~ ~ :;(5 §t j~j F3 '
ti H: ~ o~ 11Z: PDF~.
*
long ngllC:ii . ~~7DJ
578 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl,l HQC CHU HAN 579

PHIENAM
Du so'n tay thon
nguy~t ~j
. trzt(lng
*'
t.f tj::
f-j: nhan dem trang sang ra dc;to choi nh~n nhaeTr{t
chong g~y .vo tlzifi ~B~: bat c(( Iuc nao.
M~c tieu n6ng gia l~p tltu h6 n,
Phong n;en lu'u khach tuc ke d6n. D!CH NGHiA
Son trung thuy phuc nghi v6 10 , Di cluJi xom tay ben mti
Lieu a m hoa minh hlfu nhat tho n. Dung cuoi ru'(Ju chc;Ip nha ndng d~c. Nam duqc mua c6 du ga
Tieu c6 truy tuy xuan xa c ~ n , lqn cti giil khach. 0 da.v nui non trung di?p, ngli La khong c6 !O'i
Y quan gian phac c6 phong t6n .
Tong kim nhu<;Ic hua nhan thua nguy~t,
Tn,1 tru'<;ing v6 thai d~ khau mon.
Ll/C DU

Tac giii-tac plzilm


Lt,Jc Du (1125-1210) Ia m<?t nguai yeu nuoc dong thai cung Ia nha
thcJ ki$t xu6t cua Trung Quae . nguai dot ScJn Am (thu(>c thOnh ph6
Thi$u Hung tTnh Chiet Giang ngay nay), c6 chf lon trong vi$c chong
quan xam lu<;Jc Kim de boo v$ dot nuoc. Khi thi tien si. 6ng bi Tan C6i
trong trieu chen ep ham hQi . hoQn do l¢n d¢n nhieu phen; th6y chf
huang chong Kim kh6ng thanh ma trieu dinh thi bQ c nhu<;Jc. 6ng dam
ra chT u6ng ru<;iu lam the! de tieu sou . Cu6i dai 6ng tra ve Sein Am song L[!c Du
CUQC d0i ngheo kho, gan gOi VOi n6ng don va lam nhieu bai the! t0 di. Giila ch6 !du r(im hoa thua, lc;Ii c6 x6m Lang. Trang sao thuc
a
canh sinh hoQt n6ng th6n . The! 6ng hi$n con de IQi khoang hcJn 9300
gi~c ngay rl xii mua xuan gdn cte'n. Ao mu gidn di win con 1~ thai
bai the! , nQi dung rat phong phu, c6 anh huang sou sac den thi co dai
a
sou . Bai tren day toe gia sang toe nom 1167. khi con ngoi roi nhO.
xua. Tu nay ne'u c6 duqc nhilng dem triing sang ra dgo choi nhan
nhii. Ta se chong g(iy de'n g9i ciia irong dem ba't cu· luc nao.
TU NGU
eL{lp lllll ij~~: ru'QU d~t trong thang Ch~p d€ an tet .H6n if: D!CHTHO
dl}c eD6n ~3'(: heo (l<;in) nho eTieu cii ~ fl~ : sao va trong eTruy Dung tuong nha nang rU't;fU chgp .xoang,
tii.y ill~: du6i theo .xufin xii ~tl: te xa mua xuan (ngay cung Du(Jc mua diii kluich lqn ga sang.
thiin dat thai xua sau tiet l~p xuan d€ du xin du<;Ic trung mua; Nui trum khe h9c ngiJ khong !O'i,
Ldu r()m hoa thua lgi c6 lang.
"xa" la thfrn xa, tuc th<in dat) eGiiin plzac fi~ :}J: gian d! chat
Cung tl uy nghi k?m tro'ng rt)n,
phac .co·plzong r:!i @.\. : I~ loi xua, phong each xua eNizim tlzi'ta
Th()i 12 cht{r phac do khan thuiJng.
580 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC C HO' HA N 581

Tli nay l'i gr;'ip (1em trc'ing uJi, D!CH NGHiA


Ch/)ng R4Y san;.? chai w'
ctia l'Cmg. Thang trl if nong thon
NGUYEN BiCH NCO dfch M(}f nulu li!c phu khdp l'ung dc!'t cao, m()t mdu trdng ady
tren song do sdc trr!i phdn chie'u. Trang tie'ng cu6'c keu co
rn nnta rui hi't phci't tr6ng nhLf khdi may. Thdng tu if n6ng th6n it
68 cd nguoi nhdn rJi. Vtia xang vifc dau tifm lc;zi de'n Fife cc/~r
ILia.
~DHt~ J=3
*~ ~ LlJ W: 8 iilm JII, D!CHTHO
-:r r-~ !R~ m~o 11. Xanh mLf(fl d6ng cao trdng x6a song,
~DHt ~ J1 iMJ.A 'Y,
Trang mua kh(5i toa, tieng quyen L6ng.
:t T H~ x.tiliB3. Thdng tu lang xom ai nhim r6i,
/~ /fr:..' .
~~~
Vtia dut tlim trJ lr;i di~v tr6ng.
PHIENAM
HOA BANG djch
Htio'ng thon tu nguy~t
L1,1c bien scin nguyen b<;1c man xuycn,
Tl'r guy thanh Iy vG nhu' yen.
TU TONG
Hu'cing th6n tu nguy9t nhan nhan thi6u,
Tai liett tam tang ht1u sap di~n. *~
ONGQUYEN
69
Tac gid-tac philm
6ng Quyen Ckh6ng ro nom sinh nom mat) tl,l 16 Linh Thll, nglldi dot
?% ¥~ 10'
Vlnh Gia Cthu¢c chou 6n tinh Chiet Giang ngoy nay), thi Mn sT nhieu - H±! *n~~1@-ff,
ian kh6ng do, kh6ng tUng 16m quan. 6ng 16m the rat de y vi$c trau ~4*~~¥~·
chu6t cou chu, trQng hinh thuc, nhllng cling c6 nhung song toe c6 net
)7 ~JJ.i iZ§ T ~ ~ @J ,
tl,l nhien, mdi me.
~DJ*1PJ1tm~.
TU NCO {JJ_ ~if§~~&~*'
eTrl: quy -T H~: chim do quycn, tuc con cuclc eTir i ldu :t T: 1J\ ~ ~ f~ j~j ~f:f@l.
vua moi xong .sap di~ll till rB: c;}y lua. ~9*
582 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 583

PHIENAM
Hoa rai r~ng hit, bie't lam chi!
Tt!a nhu quen tru(Jc en bay v&,
Hoan khe sa VuiJn nho duiJng tham ch(jm bu(Jc di.
Nhat khuc Uin tu tliu nhat boi,
TVC. djch.
Khu nien thien khl qtu dlnh dai.
Tjch du'ong Uiy h;:t ky thai h6i, w
v6 kha n;:ti ha hoa l;:tc khu. 70
Ttf tang tu'ong thuc yen quy lai,
Ti€u vien hu'ong kinh d()c b6i h6i. ftD~fJ
YENTHU st ~m mII\.~~,
¥JJ Ht :If m71@.
Tac giii-tac plziim ~it Fo~ ~ 11t A,
Yen Thu (991-1055), tv Ia Dong Thue, nglloi Ci dot Lam Xuyen Cthu¢e
sP~w~1I\5.
thdnh ph6 Lam Xuyen, Vu Chdu , tlnh Giang Tdy ngay nay) doi Tong,
do tien sf. lam tllong doi vua Nhan tong kiem Khu m(lt su, tfnh thdng
~0 "ifJ?
than h9e r¢ng, sang toe rat nhieu th<J van, e6 nhQng bai tu trong sang ~0 "ifJ?
va d~p , e6n lllu truyen 'Ng9e ehdu t(lp' .w Ia m¢t the tM bien the ~fik *!t. m:~ ~J mi.
eua Nhqe phu, e6n Ho6n khe sa Ia ten m¢t tu di$u do Ly LQp (937-978) 71<:
~
' =E
¥F3
sn
~~~
thai Ngo dqi sang toe, toan di$u gom 42 ehQ.

D[CHNGHiA
Roan klze sa
Hdt xong m9t khuc tit moi u6ng m()t chen rur;u. Khi triJi niim
truoc va dinh dai vdn nhu cu. Bong tjch duang ngii xu6ng vi phia
tay bao giiJ quay trif l9i. Hoa rai di milt ch!lng biit lam the' nao.
Chim en bay tro vi nhu dii titng quen nhau. VuiJn nho duiJng tham
m9t minh tha thiln.

D[CH THO
Xong m9t bai tit, u6ng m9t ly,
Ldu xua, cdnh eli vdn cony.
Bong nga v& tay bao giiJ l9i? L_v Thanh Chie'u
584
TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl/ HQC CHU HAN 585

PHIENAM
Phtin tht? hai
Nhti mt)ng I~nh
Tac dc,t vG so phong s~ u, KINH LUJ.N PHJ.T GIAO
Nung thuy bat tieu tan tliu. ¥ ;:_ Sf .i.. : 14P ~ 1~ i~
Thf van quy~n Iiem nhan,
Khuoc d<;to hai duong y ctfu.
•J
Tri phil?
Tri phil? 1~
Vng thj h,IC phl h6ng Sall. 1~1f3 , 1~W2 z ~'W} o ~Jt·l~ , it ~Hi!
13 {,' ' 1~~ffRg:_
LY THANH CHIEU z t~5m o ~o 9=' ~ z~ff!}JL+ ~~A -f: , ~ ~:;:: ,
Tac giii-tdc phiim
Ly Thanh Chieu (1081-1151) hi$u Ia DiAn cu SL ngLJdi dot Te Nom (nay Ia
~ *.
r~1f3

J;#t -7
17P ,c s ~ '
0
iffi :Jt ~ ~ ~~ :1J :;t
""'o u a
7E ~
83 e:;:, rct: IZ~
};7;!] wx P/F ~
*'
pfT j;). ~ W} ~ 1~
& ' R'=
1:1.!1'!!:
.w;.
t~c ' '1'~ ,..,.,_
8
~ r.F! 12\l
0

,F<5 ·1·W J;#t


o 17P K_
-7 .t..t:.
13t:.
thanh pho Te Nom. tinh Sc:ln 86ng). Ia m¢t nCJ tlJ nhan (ngLldi sang toe t(l) noi :1J , ui~U~-l:JJ1rCt , ~-W3 , 1~~jt~ , rli!x:i.f A~
neng. Khi nhO Tong chQy ve phia Nom. b6 song trong bLldc loQn ly nen do viet
}'[$~{~ 0
dLlc;Jc nhieu bai thd bieu 1¢ sou sac nnh cam yeu nL16c. NhLJ m¢ng 1$nh Ia ten
m¢t tCJ di$u pho bien. toan di$u c6 33 chCJ. Con "L$nh' cong gQi Ia ·neu l$nh'
Ia m¢t the ngan nh6t. chi c6 hoi den ba v¢n phach va thLJdng c6 hoi doan. PHFENAM
D[CHNGHiA Ph~t
Nlut m(mg l?nlz Ph~t gia, Ph~t da chi tinh xling. Thj giac ng() tt! tam, cull d()
Dem qua nnta thua gi6 thifi glip. M(Jt giac· ngu say vdn khong lam chung sinh, d<;~.t dao vien man giii chi due hi~ll. Nhu Trung Qlloc
tan he't hoi men con lt;i. Thi:t hoi nguC!i to gai trong nha. (Nang) lfli n6i chi ton xung Kh6ng Tli vi thanh nhan nhat d<;~.ng, hull ljch sli, hull
c~:~m hoa hai duC!ng \!(Jn nhu xua. C6 bitt khang? C6 bie't khong? Chinh slf thlfc. Nhi ky trf hu~ nang life vu'U d<;~.i, sd d1 ton xung vi Ph~t.
fa cay Ia xanh tot them len nhLtng bong hoa dii roi r~:~ng tan lfl. PMt chi trf hu~, thj chllyen vi pha tru tham, san, si, m<;~.n diing
D[CHTHO phi~n nao. Ph~t chi nang life, xac nang sli nhat thiet chung sinh,
Dem qua gi6 m9nh mua thua, ly nhat thiet khd, clac CUll canh l<;~.c, co ng6 nhan du'ong l~p chi
Hoi men n6ng gia(: vJn chua kip tan. hQC PMt.
Hoi thiim co gai cuon nuin, (Sd dii.ng Phijt lu)c giao khoa tim')
Hai cluC!ng nang lfli n6i rling vJn nhu.
C6 bie't u? C6 bitt u? Tac giii-tac phrlm
Boi nay Ia bai dau tien trong sach Sd ddng Ph¢t hQc gi6o khoa thu
Hoa kia roi r~:~ng, !a chit them xanh.
do Thi$n Nhdn (Trung Quoc) bien soQn. Ia m¢t quyen sach dLJQc soQn
TVC. dfch
586 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 587

bang chu Han cho nhung nglloi budc dau hoc Ph(lt. vdi lei van va cau Juan h6i) eNizat tlziet -1;7] : tat ca, mqi eCzcu canlz '9Z ~: ket qua
chu de hieu; hi$n tqi nude to c6 ban d!ch cua TV kheo Thfch Hanh Tn,1
ho~c mt,~c dich sau cung muon d<;tt tdi .Ngo nhan g A : chong ta.
(1904-1984). Tren day Ia bai dau tien trong quyen 1.

NGOPHAP
CD ~D ... - fi (nhu... nha't d:;tng): y nhu... (dung trong ket cau
so sanh, thong dt,~ng trong van Bach tho~i) :
z m r
~0 l=f=l ~ # tL ~~A- f~ (Nizzi Trung Quae chi ton

*
xu'ng Kh6ng Tll' vi thanh nhan nlzat d{lng).
® Jt (vu'u): cang ... hon: jt (Vtiu d~i).
@ ~( chuyen): chuyen, rieng ut:, chi (ph6 tu): ~ ~ ~ {i~ ~~ . ..
(Th! chuyen vi pha tru ... ).
@ ~ (d~ng): cac thu, nhung ngu'oi (nhu') .. . (cac nha ngu phap
Trung Quoc hi~n nay xep ~ vao lo~i tr<J tu, dung trong m<)t do~n
li~t ke):~~~~, ~.l, jtf, 'I'~ ~~][ 'I'~ (Pha tru tham, san, si, m<;tn
ddng phi~n nao).

D!CH NGHlA
Plzljt
TU NGO
Ph¢t, tie'ng keu tdt cua hai chil "Ph¢t da" tile La clue hi~u cua b¢c
.Tlnh Xling ~' m: gQi ta: t .Giac ngi} Jl 'IB: tinh thlic, giac ng<)
dii Giac ng9 noi f1! tam va cau d9 m9i foai dc;a ae'n qua vi vien miin.
eT{i tam § {,, :cai Him cua m'inh, tl,l' Him eCccu di} f~~ :cuu va
Cung ml)t each nhu dan tl)c Trung Hoa ton xung due Khdng Ti:t
giup cho Vu'Qt qua b€ kh6 (~dung nhu' rJJO .Cluing sinh *~:
La m9t bt!c thanh nh(Jfl, c6 ljch si:t, c6 st! th¢.t. Song tri hu? va
cac loai c6 sl,( song va c6 cam giac eVien miin 1iJ jjjllj: trQn dfry,
nang lf!c cua Ph¢t thl!On han, cho nen chung ta ton xung Ia Ph¢t.
dfry au .Dzcc hifu1le5J1t: danh hi~u tot d~p eT{m Xling #ffl}: gQi
Tri hu? cua Ph¢t, mi:tc dich phd trit baa nhieu phiin niio: tham,
m<)t each kinh trQng eTri huf '& ~:slf sang suot, tri sang (cling
san, si, va m{ln v. v ...
OQC "tri tu~"; c6 hai lo(,li: tri hi€u biet va tri xuat the, tri xuat the Nang lt!c cua Ph¢t quye't lam cho ta't cd m9i loai, xa lla ta't cd
a6ng nghTa vdi Bat nha) ePha trz'i ~M~: tru bo, pha bo eTham, kho?, holm toan an huang nhilng st! vui, vi Le ay chung ta cdn phdi
san, si, nllJn ~ ~.l jtf t~: tham lam, gi~n du, si me va kieu ng(,lo L¢p chi h9c Ph¢t.
ePhiin niio ~][ '1'~: bu6n phi~n, phi~n nao (d~c tinh cua tam thuc THiCH HANH TRl) djch
sinh ra cac phap bat thi~n, lam con nguoi b! vu'ong mai trong
m
588
TRAN VAN CHANH
TOAN THU Tl/ HQC CHO' HAN 589

2
ttt~: tu dung d~ ton xung Ph?t t6 Thlch Ca Mau Ni .Ngii giili
1i "ffX: nam di~u kieng cam cua d<;1o Ph~t: sal sinh, tr9m cap, ta
~t
dam, n6i xang va uong ri1QU eBat clzinlz d{lo /\ li. ~: tam con
~t · ND ~t: !'liJ o itt Fe~- t;JJ ~ tvJ • ~~:IE r.ill • ~ ~ Wfl i8 o duong giai thmit khoi kh6, gom: chinh kien, chinh tu duy, chinh
A~~~·~$t~W o ~~~~A·~~~AfiA1E ngG', chinh nghi~p, chinh m~nh, chinh tinh tien, chinh ni~m,
!liflz~t · tzot~~~ · ~1d¥ · t5Hl~~t!1 o chinh d!nh.
fit 1~ itt # ?JT gJt z ~t · ~f£ :;r Jt !lt · ?~ 1J~ A 1:. ~t · ~ :*: J;2 NCO PHAP
ffi~ o ~t~~·~~~~A~Et+X•fiAIT~·U:;r
*At~ · rli~A~ti;~{?Jj~t o
CD RP (tt1c): tUc Ia, chinh Ia, la; RDchl Ia m9tph6 tu, nhung
trong m<?t ket diu d!nh nghia, n6 c6 gia tr! nhu d9ng tu voi nghia
PH!ENAM nhu ND~(tuc thj): $, ND~t !'jlj(Phap, tti'c ph<ip tile).
® ?f.!\~ (di~c nhien): cGng nhu the (ct,~m tu quen dung):
Phap
A~~~(Nhan lo<;1i di?c nlzien).
Phap, tuc phap tac. The gian nhat thiet V~ln v~t, giai hG'u djnh @ ~-ill.(thl da): d61a, chinh la, Ia nhtt the v?y (mQt hlnh thuc dao
ly, giai hG'u quy ph<:~m. Nhan lo<:~i di9c nhien, ky phap vttu chu tri tfm ngG' ra tntdc thttong dung trong m9t ket diu d!nh nghla, gom d~i
m~t. Co de quoc thanh nhan, giai hCtu str nhan hanh nh~p chinh
quy chi phap, nhttle giao, phap lu~t, LJUY Lf(k artng thj da.
*
tu ~ (thi) va trc;f tu (da), tl1ong duong voi ~ ... t!1 nhung ~ l~i OI1(1C
oua ra phia saudi chung voi t!1 ): tzot~#. ~t1*, tY!*l~~{Q,(Nhu
Nga Ph~t The Ton sd thuyet chi phap, tuy bflt chi thl't, nhien 11
le giao, phap lu?t, quy uoc d£ng tlzi dii).
nhan sinh phap, di~c o~i tri tttong dong. Ky vttu yeu giii, thj t~1i
® ft /f 1.[ !l:t (tuy ba't chi thli'): du kh6ng chi (co) the.
giao ngo nhan thu ngG gidi, hanh bat chinh d<:~o, dT bat that nhan
@ ~ (tf): v~, doi voi (gioi tu): ~1J~ A~$ ... (Nhien ,, nhan
each, co nhan 11ng dtt<ing hQC Ph~t phap.
(Sd dclng Plzijt h9c gitio klwa tlut)
*
sinh phap ... ).
® ¥5. (d~i tri): d<,ti d~, d<;1i khai, v~ din ban (ph6 tu): ¥5:.
tEl~ (D{li tri tuong dong).
*
Tac gid-ttic plza?m
(j) ~ jt ~ :t3 (ky vtfu yeu gia): oi~u cang quan trqng h<in
Day Ia bai thO 2 trong quyen 1 sach so· dong Ph¢t hQc gi6o khoa
thu. Ia ...
® f)f; ~(ling duo'ng): nen, phai, dn phai (ph6 tu).
Tl) NCO
D!CH NCHlA
eDjnh /j ):E.flt[: lyle nhat dinh, djnh ly eQuy ph(lm tfli8: mau
Plzap
m!fc, tieu chuffn, khuon phep, phep de .C!m m{it ~ W: ti ml,
Phdp, tU'c Ia phep tdc. Ta't ca muon Sf! muon \'t;'it trong the' gian
chu dao .Chinlz quy IT ttl: dLtong chfnh, dLtong dung .The' Ton
nay, v(lt nclo cung d~u e<) f.v nhU't djnh l'a d~u c6 khuon mlfu cua m5.
590
TRAN VAN CHANH roAN THu' T\,1 HQC CHOHAN 591

Loai nguoi ciing the: nhLtng khuon phep cua loai nguoi cang dofm th~ chi danh da .
chu cldo hun. Ch.o nen cdc blfc Thanh nhun trong m6i nuO.c, vj Nhat nhan, nh! nha n, tam nhan giai bat dac xung tang, tat tu
Thanh nhun nao ciing cl~u co nhilng phuung phdp lam cho con tu nhan dT thu<;1ng, nai kha xung tang. Tang tJ!, nai Ph~t d~ tu chi
nguoi eli vao con cluong chun chdnh nhu: ll gido, phdp lu(jt va quy doan th~ danh xung, co ung co ket tang doan, hi~p lJ!c h(> phap,
wJc v. v ...
phi ph~n ngo~i sJ! da .
Con phuung phdp cua clue The' Ton chung ta dt;~-y khong nhilng (Sd ddng Ph/jt hQc giao klzoa tlut)
the' thai, clo'i vai phuung phdp dt;~-y ngu(!i cloi, ch6 clt;~-i khdi ciing
rift giong nhau. NhLtng ch6 co't ye'u hun he't La dt;~-y chung ta m6i Tac gid-tac pha·m
nguoi cdn phdi giil gln nam giai cam va thlfc hanh thea phdp "Bat Day Ia bai thu 3 trong quyen 1 sach Sd dang Ph¢t hQc giao khoa
chdnh dt;~-o ", cti cho khoi mat tu each lam nguoi, vlle ay chung ta thU.
cdn phdi h9c Ph(jt phdp.
THiCH HANH TRl) djch TUNGO
eTiing 1~: su' nam (dan 6ng di tu d~o Ph~t) eTiing gia 1~1to:
m doan th~ d~ tu Ph~t, chi doan th~ cac vi tl kheo, tl kheo ni, cling
3 nhu' cac sa di (trong nhi~u tru'ong h<;1p, cac cu' sT cling du'QC li~t
vao Tang gia) eCiu'ing fl.: lo~i eQzuzn t!;j: chia d~u eTranh ~:
1~ cai eTh{IC Jl: th~t, thJ!c (la)(ph6 tlt) eC{/ kit ~ *5: ket ch?t,
M~·M~Z~mo~mw~*oW~~~:-~w cling co, doan ket eHi?p l{lc ta j]: h<;1p sue eH{) pluip ~~ ~1;;: bao
[P] 11~ o -=~tO [P] ~~ o .::. J;r tO [P] fi. o [ZIJ tlJ fO [P] t';;J o li D fO 1m v~ chinh phap cua Ph~t.
~ o ~~fOfPJtft o t5utU~+ • Jl1~~r!IJG:Z1S-lli o
-A·-=A·-A~~mmM·£~[ZIJAU~·~~ NGO PHAP
mM o M+·~~~rZIIJG:1Sm·~~~~MIIl·m~ CD ~ ~ (ba't d~c): kh6ng du<;1c ("bat" la ph6 tu, "dac" la tr<;1
al$ , 1~17tj}*-lli o d(>ng tlt).
@ £\ ~][ (ta't tu): dn phai , at phai (ph6 tu).
PHIENAM @ .[:) ~ (di thtiQ'ng): trd len (c1,1m til quen dung): [Zg A 1-).~
Tang (Tu nhan di tlut(lng).
Tang gia, tang gia chi tinh xung. Y vi hoa h<;1p chung. Hoa ® ~ (nai):
huu l1,1c chung: Nhat, gioi hoa d6ng tu . Nhi, kien hoa d6ng giai. a) moi, thl moi (ph6 tu):~~m1~ (Niii kha xung tang).
Tam, than hoa d6ng tr1,1. Tu, l<;1i hoa d6ng quan. Ngli, khftu hoa b) la, chinh la (dung nhu' d6ng d(>ng tu trong m(>t ket cau
v6 tranh. L1,1c, y hoa d6ng duy~t. Co thu tang ttf, thtjc Ph~t d~ tu d!nh nghTa) 1~+ . ~1~ ~r ZIIJG:1Sm(Tang tJ!, niii Ph~t d~
592 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,/ HQC CHO' HAN 593

tli' chi dofm thti danh xling). 4


® Danh tu hay ct,~ m danh ttl c6 th~ Ia m clinh ngu d~ b6
nghTa cho danh ttl khac m9t each trlic tiep ho~c thong qua f~ ;Jjg $. fE
Z $ r (Ph4t d~ tii') c6 th~ viet
(chi). 1~ f~ ;Jjg ~ 1~ z &t $.Ft.~ 1~ z~ ll< ~ §i ~~~~~f=~~k
tr<J tu ket cau
1~ z $ -T (Ph4 t clzi cl~ til'); 11= 1B j~ *-il(Phi ph4 n ngo<). i
st! da ), c6 th~ viet la 11= 1B j~ z ~-ill (Phi ph4 n ngo<;~ i clzi
.t.t: an .L.t: --t-.
F.lt:>"iJF.lt::JJ 0 1- Em
O

rt :;lj::o
1 ->" iJi"L"~' 0 r *
'10/.B '
x
O

6·-++- x~ ~~ ffi-h
_,. I"Rd"*Pil!l"'J 0* ~-~'-
..1\13 '
..
II

x
0

_,. 1'

~fflmM~o~~~M '~~~~ o ~~~;Jm$.fE Q ~


st! da ). fl<M@% ~1~z ~+ , NDJ!!~1~Z ~~ 1=@~}\ , **~!filE 1~

D!CH NGHiA
r o
Tiing
PHIEN AM
Tiinf?, La tie'nf? ke u tdt cua hai chil "Tang gia" c6 nghia Ia Thich Gia Mau Ni
"hoa hr;p chung ", ·'' nghla Ia mqt nh6m nguifi c6 tdnh cdch
Thich Gia thj Ph~t chi tinh. Mau Ni thj Ph~t chi danh. Nga
hoa hqp va cung d chung l'di nhau. Hoa hqp c6 sdu nghla:
quoc djch vi ·'Nang nhan Tich m~c ". Nang tuc nang 11/c. Nh5.n
Mqt, d6ng mqt gidi luQ_t hoa thuQ_n drf cung nhau tu tQ_p; hai,
tuc tu bi. Tjch gia, bat vi kh6 l(,lC S(j c19ng. M~c gia, bat vi phi~n
St/ thd\' bie't hoa thuqn de' gidi thich cho nhau hiiu; ha, thdn
nao s(i nhieu. T~c d() d() tha, c6ng c.1uc vien man. Co hi~u Thich
thi hoa thuQ_n ctd' cung rJ chung vdi nhau; h6'n, c6 lr;i lqc nen
Gia M5.u Ni. Kim nga boi ky thi Ph~t chi at; tli', tuc LCng hQc Ph~t
cung nhau hoa thuqn ctrf chia d6ng ddu; niim, 1/ti n6i phdi
chi Nang nhan Tich m~c, tai toan chan chinh Ph~t tli'.
hoa thuQ_n kh6ng nen ciii IJy tranh h(fn thua; sdu, tdm ·'' Lu6n
(So· dcing Ph(lt h(Jc giao khoa tlut)
Lu6n hoa thuqn, vui ve tdn thanh .\; ki{n hay va tuy hl hQc
hc;znh t6't ...
Tac gilt-tac pllilm
Dtl sdu nghla tren, nuJi gQi La "T(rng". Chil Tang ddy,
Day Ia bai thO 4 trong quyen 1 sach Sd dang Ph¢t hQc gi6o khoa
chinh La nu}t danh ti:t chl chung cho m(}t dodn thrf d¢ ttl ctla thU.
PhQ_t vQ.y.
Mqt ngu/ti, hai nf?U'Cti, ba ngur!i dtiu kh(Jng thl gQi La TlJ NCO
Tang; tit /J(J'n nguifi sdp len nuJi dur;c gQi Tang. Chil Tclng clii eT~t di) di) tha GJ r§f. fJ;t 1-tJL: t~ u{) mlnh va d() ngu'oi khac eNgii
La tie'ng gqi chung cho mqt doan thrf d¢ ttl ctla PhrJt, thi Le bol tl< II: chung t6i, chung ta.
tL'tt nhien ta phdi ctlng co' doan ke't T(fng gia, hi¢p ll;(c h(}
phdp, khong phdi ld vi¢c ngoai /J(fn ph(ln vQ.y. NCO PHAP
THiCH HANH TR(j djch CD ~5t~(ky thO: cla Ia .
w ® RP (tl'ic): thl (dung nhli ~lj[tacl): RDH!~1~(Til'c LCng hqc
594 TRAN VAN CHANH roAN THll Tl/ HQC CHU HAN 595

Ph?t... ). 5
® ~ (tai):moi, thl moi (thuong dung trong B<;1ch tho<;1i, d?ng
gian th€ viet Et :}): *i Jf ~ JI 1~ -T (Tai toan chan chfnh Ph?t mr~&:g~
ttl').
*1~~-fi:-·~--~:=·~A*~;- '*
-jj:t:;r~o
-g. ~
- a en R'F =n.
11.'-t'. 7E HJ IX PP ' °m Bn m 'l-n.
# r;;m =gg -Ei' m -;t=; ·1·~
-;t=; ·1·~ Bn
-:f.X. ~ o~ R Yi!- ' Fl 1'3
Yi!- AIJ Yi!- o ' 'Fl 1'3 AIJ
*~ o ~ JtJ;) 1~i~~A , §g1J*~f*J'I'B , t:l:F@frotl1 o

PHIENAM
La han c~p B6 tat
La han huu tam nghTa: nhat, pha tam d()c t~c; nhi, ling nhan
thien cung; tam, lai the bat sinh.
B6 tat thj An D9 ngu, nga quoc djch vi giac huu tlnh. Giac tuc
giac ngQ, huu tlnh tuc chung sinh. Ng6n ky dT Ph?t phap giao
nhan, nang ljnh chung sinh khai ngQ, xuat kh6 hai da.
D!CH NGHiA (Sd dling Phqt h(Jc gido khoa thzl)
Tlziclz Ca Mtlu Ni
Thich Ca (Thich Gia) La h9 cua Ph(j.t; Muu Ni (Mau Ni) La ten Tdc gid-tdc pha·m
cua Ph(j.t. Tau djch: "Nang nhe!n Tjch m(ic ". 86y Ia bai thO 5 trong quyen 1 s6ch Sd dang Ph¢t hQc gi6o khoa
Nang, ttlc Ia Nang lijc; Nhe1n, ttlc Ia Tit bi; Tjch, !a kh6ng bi sf! thU.
kho· vui lam b(j.n long; M(ic, La kh6ng bj vi?c phiin niio lam ro'i
loc;m. Tf! d(} va d(} tha, c6ng dtlc duc;c vien man. Cho nen hi?u
Ngai !a Thich Ca Muu Ni.
Ngay nay chung ta eta La d? til cua Ngai thl le d! nhien phdi
h9c theo ccii due tanh "Nang nhe!n Tjch m(ic" cua Ngai. The' moi
dang g9i la m(}t Ph(j.t til chan chdnh.
THiCH HANH TR(j djch
m Van Thu b6 tat
596 TRAN VAN CHANH
roAN THU TV HQC CHU HAN 597

TU NCO
eLai the' * iit: doi sau .Kiwi ug(j
eKhiJ hai "f5 {!IJ:: h€' kh6 (bi€'n kh6).
1m '['g: gi<1c ng<), hi€'u ro
6

11~fr
11~ fr ~ , v~ c~ rr ffl , t~ ~ lf\l ~ , lfJ1HB- f~U]! m o r:r 11. ~
D!CH NCHiA ~ ~~~ ' ~Jt§3%¥:fD~~frr£ o ~/f ~§JUM ' ~/ft~~ 1~
La lul.u vii B6 tat oQ/f~%·/f~O·/f~~·/f~~·/f~~~~o~
La han CcJ ba nghla: ( 1) Phd git;lc tam d(5c (tham, s{in va si); (2) .e:;:. ~'X./. ­
/;7:f) tbfJ 0

dang th9 sv cung chfang cua ngui'!i va trr/i; (3) (1(/i sau khong con
sanh tu· (luan h6i) nila.
PHJENAM
136 tcit m)i du theo tie'ng ln D9 Ia "B(j ctJ Tat (1da ", Tau djch:
Tu hanh
"Citic hilu tlnh ''. Giac, tu·c hi gicic ngq; Hilu tlnh hi chung san h.
Tu hanh giii, tu di h~111h vi, xii ac thu thi¢n, ly tt,~c tong d~o
Nghla La 136 tdt (1em Ph()t phap dg_v nguai J•cl cr) nclng tvc khie'n
da. Hanh tr~1 tQa ngqa yeu cung klnh, thuyet thoai yeu boa blnh
cho chung sanh duc;c ta ng('J l'G ra khoi biln kh6'.
THiCH HANH TR(j djch khiem ton. Y bftt tham san si, than bat sat d~to dam . KhJu bat
h.tong thi~t, bat ac khfi' u, bat vqng ngG', bat y ngG', bat khiet huan
~ tU'u d~ng. Thi vi tu hanh.
(Su dciug Phijt lzQc giao klwa tlul)

Tac gia-tac philm


Day Ia bai .t hu 6 trong quyen 1 sach Sd dang Ph¢t hQc gi6o khoa
thU.

TU NCO
eLtldng thi?t ~ 3: n6i hai IOi .Ac khflu ~ 0: n6i dieu ac
(hung dG') eVQng ugil ~ §-%: n6i xhng .y *~: xien x~o .Khie't 0~:
an uong eHuan ii: mi;in, an m;;in (con c6 nghia la lo;,ti thuc an c6
chat cay nhu' hanh, h~, toi ... ).

NCO PHAP
Th()p belt La hcin CD :fj" fi. ~ ~ (hanh trv tQa ngQa) trong bai Ia 4 a<)ng tu deu
w au'<)c di:mg nhu' danh ti:f.
598
TRAN VAN CHANH roA N THli Tl/ HQC CHO' HAN 599

® ~ (ye'u): phai (tr<;1 d()ng tu): ~ $ iiff. (YelL cung kin h). Ttic gia-tac philm
86y Ia bai thu 10 trong quyen l sach Sd dang Ph¢t gi6o hQc khoa
® ~ ffiS (thi vi): d6la ... : ;JJ!: iWH~ff(Th! vi tu hanh).
thU.

D[CH NGH[A
TU NGU
Tu himh
.L~tc ciin n t:&: sa u giac quan: nhan (m~ t), nhi (tai), ti (ti)
Tu hrmh: Sila do?i hanh vi, bo dillam lanh, xa lla the' lf:lc, thea (mGi), thi~t (lu'oi), than (than), y (y, kha nang suy nghT) .HtJ
df!.o. Va khi eli, dang, ng6i, nlim phai c6 oai nghi, luc n6i nang d~mg Ii. Rl v?n dl;lng Ian nhau ·T~t t{nh § tt.: cai tinh nam sau
cdn phdi on hoa nha nht;in va khiem nhu&ng; y khong tham s{m va
mqi hi~n tu'\"lng, cai nga.
si; than khong sat sanh, trqm cilp va dam 6; mifng khong n6i hai
l&i, khong n6i l&i hung dil, khong n6i difi tra, khong n6i l&i theu
dft chuyfn it xfch cho nhdu, kh6ng an nhilng d6 rur;u thjt v. v ...
Thl g9i fa tu hanh.
THiCH HANH TR[/ djch
m
7

ID%~
ID%~~·~miD%ili~o~~~-~iliAm~z~•·
rm 1& :f!z *~1ft o ~ ~ •1PJ tJ §~ ID% ~ ? ~ :g: ~ §~ n t:& Ii. m
o;g 1I\ § ~ t'' , ND 5f. ID% ' §~M ili Fs~~. Z § ti rm 'IR ~ ~ o
PHIENAM
QuanAm
Quan Am gia, toan xung Quan The Am. Thll' B6 tat quan
khan the nhan xung danh chi am thanh, nhi h?u cuu chung sinh
da. Nhien am thanh ha dT nang quan khan? Cai B6 tat nang ll;IC
can ho dl;lng. Nht1<;1c y tl! giac thich, tuc phan quan, nang van the
gian am thanh chi tl,( tinh nhi ng() dc:to gia.
DuO'ng Ldu Quan Am
(Sd dling Phqt hf)c giao klzoa thtt)
600 TRAN VAN CHANH TOAN THV n,f HQC CHU HAN 601

D!CH NGHiA (Nhat) Kh6 de: tam gidi l~lC U.J.O dJng xac thL(C thi khf): the
Quem Am gian khC) qua.
Quem Am hi ten tdt, f1(Ji cho du lei Quan The' Am. Nghla lei l'i (Nhj) Tflp de: tham san dJng nhi thap ll]c chting phicn nao
B6 tdt nay luon luon xem xet tie'ng him cua nguiri dr!i .utng nifm xac th~c thj tlw kht) chi nhan: the gian kh6 nhan.
de'n danh hifU cua Ngcli, /"(j[ Ngcli li2n de'n d(j cho cluing sanh a\·. (Tam) Di0t de: A Ia han dJng ode Niet ban qua xac tiWc thi
Nhung, vi sao Ngcli xem xer dU"(fC tiitng tclm.") l~tc: xuflt the gian l<fc qua.
-Ddp: Bdi 1'/ ]J(j tdt nay dii cluing du(fc l'ien th/Jng cr3 tid sdu (Tu) Dao de: bat chinh d<o~o tam th~p that phfi'm xac tlWc thi
ccln dung lc'in nhau. Ne'u ccln ni' theo 111(71 ft! gidc mel gidi thfch, thi tlw lac chi nhan: xuat the gian l<o~c nhan.
vj Brj tdt mlv, dem ccii nghe tie'ng tclm tronfi d(Ji md nghe tr(! IQi ft! (Sd acing Phijt lu)c giao klwa tlut)
tanh CUCI minh, cfe'n khi thudn lhi!C /11Q dU"(fC 11firJ d(!O \'(ly.
THiCH HANH TR(j djch Tac gid-tac philm
m Day Ia bai thu 72 trong quyen 4 sach Sd dang Ph¢t hQc gi6o khoa
fhU.

8 Tl) NCO
.Tidch Ton f~®:: tude g9i Phflt Thich Ca Mau Ni .Tlwyit
[ZgWi ~A '<'r;.
JJ/uip n)t -1:.: .._~.?:ian<'
o b<iai ve dan
1
. Phat
. .Liet
. JfiIJ1: liet
. ke ' kd ra

rzg ~ : Wi ::§ , wPr m o r~:®:§ft ~t rz:g + JL4 • ~ tJ:tc :JU eCu<lng tinh MiliJ #&: phfrn c6t yeu, clf<jng !Tnh .Tam gi{li .=.. W: ba
rm~~ iWJL'§
~ Orp /;70 rH~J "P. . , 0 the gidi gom U~IC gi(~i, sac gidi va v6 sifc gioi eL(lC d(IO ~ill:
sau duong tai sinh, sau coi: Ngui:ii, Tn:Ji, A-tu-la, Ng<:! quy, Dja
(-)NWi:.=...W~~waw~~:ili~N~ o
( --)~~·~~~-+~~~.,~~~8~~~~ ngl]c, Sue sinh .A Ia han pD] H 1~: tile La han eNiet him ;!£ f;h.~: ly
~o'll • =~-, 'T- /\'f~J.H 01JIE.!.;! IE 3Z. c::::t t(_l.!.>.J
tu()ng cao nhflt m~1 tat d s~ tu tftp cua Ph~t giao mu6n oat tlii,
ill Fs9 N [E) o
chi dnh gidi tinh thfrn sau khi ua do~lll di9t sinh tu Juan hoi mt)i
(- ) ?JJXWi:
P 0HIJU~W1~?!E~~fii·~~: t!Jtt!:Fs9~~ o
oat dV<.ic, dich lL( am chil Ph<fn Nirvana, djch y Ia "di~t", "di0t
([Zg)~Wi:Arr~-+t~a•~~~z[EJ:t!Jill
d()", "tjch di9t ", "v6 vi", v.v ..
Fs9 ~[E) 0

D(CH NGHlA
PHJENAM Tri' de'
Tude' Chii' De' hi cluic th(lt. fHtc Thfch Ttm thuye't jJ/uip 49 mlm, c12u
Tu ue: ae gia, thim th~c da. Thich t6n thuyct phap tu th~p dung pluip Tu· de' him gi2rzg mfJ'i, nhu sau 11(/y:
cU'u nien, giai dl t<.1 li~t tude vi cuong llnh.
602 TRAN VAN CHANH TOAN THU n,1 HQC CHU HAN 603

1. Khff de': Trang ba coi sdu duong ... chdc chdn la kht/: day la o t"5 ~ Jffi A* z x VL o1t t]Jx § 1tr ~ z /f ~ o ~ JPK B)j f!IH1
cai qua khff (;the' gian. z.m~oE#E~mz~~o~-~~,~~m~o§
2. T(lp d{· Nhilng tham, san si ... hai muai sau m6n phiJn niio, o
~~ *:RilJliJ!f , :t»:¥;rjjziTL?m -~1J{-' , t*%~z ~t1
chdc chdn la nguyen nhan di chju khff: day la cai nhan kh6 cua oEJ~¥m~~~ti,~Jrr~-'~f~~o~~~~
the' gian. rm
, M ~ lit*~ o M~ ~r. t1 ~if§ to , :9ft ~ §91 Z. 5i ~ o M ?~ ~
3. Di~t de': Nhu nhii'ng b(lc A Ia hdn ... dii chung c1Ut;Jc qua Nie't ,m~~z.~•o•~~~,~rm~zo~m~@~m
ban, chdc chdn Ia vui: day La qua vui cua xua't the' gian. '~~#ZR·o~JJJt~~,-~±Z~~o'JE.-~A
4. fJf;w c1{· Tu Bat chdnh dr;w va Ba muai bay philm trt;J dt;zo ...
' i.k ~El ~~ 1& ~ f*J
0

chdc chdn la cdi nhan eli huang cai vui: day La nguyen nhan vui
cua xua't the' gian.
PHIENAM
THiCH HANH TRl/ djch Di~u phap Lien hoa Kinh ho~ng truy~n tlf
m Duong Chung Nam Son Thich Dl;lo Tuyen thu~t.
9 Di~u Phap Lien Hoa Kinh gia, thong chu Ph~t giang linh chi
b6n (ban) tri da. Uftn ket Dl;li Hl;l , xuat bi thien linh. Dong truy~n
~'};$~**~7E.1t~ Chan Dan, tam bach du tai. Tay Tan Hu~ De VTnh Khang
m*s f¥j. w;r, ~ s m.t (Khuong) nien trung, Truong An Thanh Mon, Don Hoang B6 Tat
True Phap HO gia, so phien thll' kinh danh Chanh (Chinh) Phap
~$~*~~,~~$~•z*~~om~*~'~
Hoa. Dong Tan An De, Long An nien trung, H~u T~n Hoang
~~Mo~··g,-~~~o~~-*~-~$'~
Thi, Quy Tu' sa mon Cuu Ma La Th~p, thu phien thll' kinh, danh
,
~wr~ m:tiififi*A-$~1~ , tJJ~lit*~~IE$* o ~~
,
~* ~i~~$ , 1&~5.L~i5 , ~U:1'};F~~~ftfHt , ~x~
llt*~ , ~~'};$~* o ~~ R1=a;*~~~ , 1tx*lr¥J;F~~
Di~u Phap Lien Hoa. Tuy thi Nhan ThQ. D<:1i Hung Thi~n ttf, Bac
Thien True sa mon Xa (D6) Na, Cap Da, h~u sa phien gia, d6ng
danh Di~u Phap. Tam kinh trung dl;lp, van chi h6 tr~n. Thai sa
13~ , J?£ ~ , 1&?JT~ ~ , rgJ ~ ~'};$ o - *~m 11i , gr llJt x
o 8~ ?JT
~ ~0 ~Jrr
*rss' ;Jjjz:pJT
~, JE. *
~~
~
mt 0
o E! ~ st ~D , 3u1~ , /f M ~ im , tong thu(,ing, giai hoang T~n b6n. Tv du chi phftm, bi~t k~, bat
vo ky lu'u, Ct,l nhu' Ttf lich, co sa phi thu~ t.
Phu di Linh Nhl;lc giang linh, phi Dl;li Thanh vo do khai h6a.
~.L-Jm~~ifm , ~~ *~M E13 irf.l1t o @l1t?JT & , ~~tr~ Thich h6a sa c~p, phi tich duyen vo dT d<,lo tam. sa dT Tien Uy€n
M.L-J~{,' o ?JT t.J 1w~&JJ5t , ~5f;J\*Z3U o ~~PJ~ifrJ , cao thanh, co phan ti€u dl;li chi bi~t. Kim Ha co m~nh, dl;lO thu
~ ~* # iAAi Z f4 o .R ~~ ~5!: rED~ 8~ , M;5~Ji5C ~ ~ WI o n1: ~D 1i ban man chi khoa. Khai phi giao bi thua thai, vo tuc hl;lch ky cao
~~m;= , f.%i1!t~'I'~Z 11 o 1i ~~~c , f~*W1tZir1Ji o ?JT h<)i. Thi tri ngG thien thoai tich, vi tan (tien) tang m(;ln chi tru.
U~~~~,OOH~Zft~o~~mm,~$YZ'JE.~ NgG bach thQ (tht,I) ky, cau sung m~t h6a chi tich. sa dT ph6ng
604 TOAN THU n,J HQC CHU HAN 605
TRAN VAN CHANH

quang hi~n th!Jy, khai phat thlnh chi giao nguyen. Xuat dinh djch nam 406. Trude d6 con c6 ban djch cua True Phap H() trong
uLC<1ng due, sLCdng Ph~t hut; (tu<';) chi hoang ILCcic. Hti tr~ch th6ng nam 2R6 gqi Ia Chfnh Phdp hoa kinh 10 quycn 27 phfrm va sau
nh~p dai chi van quy. H6a thanh dan tfch uuycn chi bat truy. H~ d6 m()t b~m uich khac niTa, nam 601, ctia Xa Na Qu~t Da va D~t
chau (chu) minh ly tanh (tinh) chi thLC(ing tai . Tac tlnh hi~n thi Ma Cap Da, b6 dinh ban cth CULl Ma La Th~p, gqi Ia Thiem
ng() chi da phu<ing. Tu nghTa mln (uycn) nhicn, <.1~1 trfin duy vien. phdm Difu phdp Lien hoa kinh, 7 quy€n, 27 phrt'm( nhu bai tu
Tu phi d<:ti ai khuech (khoang) te, bat tr9 nich chi trfim lULl; nhut tren da neu). Day Ia mOt trong nhung b0 kinh chti yeu ct.'!a Ph~t
(nhat) eve bi tam, chling h6n me chi that tanh (tinh). T~t Han chi giao D~i thua, neu ro Tam thua (Thanh van, Duyen giac, B6 tat)
Duong l~1c bach du tai, t6ng ljch qufin tich , tu thien uu true. ThQ quy v~ m<}t mtli (Ph~t thi:ra), di€u hoa cac lo~i thuyet phap cua
trl thanh (thinh) gia, v6 xuat thli kinh. Turing phi C<i giao tucing D~i, Ti€u thi:ra; cho ding tat ca chung sinh d~u c6 du tri kicn cua
khau, tinh Tri Thang chi di trfrn. Van nhi tham kinh, diu Oai Ph.;it cho mQi nguoi khai phat va o€u c6 thE thanh Ph.;it eHoiiug
(Uy) Yu<ing chi uu tich. Triep u kinh thu, tv nhi t6ng chi . Thu dftc truyin Eft.: truy~n ba r()ng rai eT{l #;)(: bai tva (loi n6i ofiu sach,
tao tinh luc can, nguong ti:r ton chi gia h(ii . Ttlc thanh tu due, xu cGng viet 1a ff) .Thiclz D{lo Tuyen fi~'§(596-667): tang nhan
l<:~c d(i (th<1) chi huy€n du. Hoang tan mac cung, vTnh di chu Mu Trung Quoc doi Duong, que d Ngo Hung (thu()c H6 Chau, tlnh
van nhT. Chiet Giang1) ' Ia nouoi
b
sanab lap
.
ra Luat
.
tong a Trun1!.._. Quoc. Xuat
than gia dlnh quan l~i (cha tung lam L<:ti b() ThLC\"ing thtr tri~u
Tdc giil-tac pluim Trfrn), nhung len 10 tu6i D~o Tuyen da bo nha len Truong An
Xem tieu su toe gia trong phon ru ngu Ci dUdi. hQC d<;10 (i chua Nh~t Nghiem, nam sau cat toe quy y; nam 20
tu6i thQ Cl,l tUC gi(ii Va hQC Ju.;it trong 10 nam, Ji;in lQi khap b6n
phHtjng tim OL(c}ng hQC h<Si, tnfck tac va ujch thu .;it rat nhi0u
.TJzolzg Mt: g6m het ca, t6ng ket .Giang linh ~~ 11: giang th.in
.uiln kit ifJfil. *5: ket t;:ip .Thien linh T li%: ngan nam eD(li H{l

.i!
* ~: nude Thien True (nay Ia An DO) .Chiilz Dan ~ .§_: chi
nude Trung Quoc .Don Ho{/ng BiJ tat 1~J:;l:l :g: jlji: dm c6 ten la
'if
True Phap H(), g6c ngLfoi Nguy~t Chi, xuf{t gia tu luc R tu6i
.Thanh mon ~ F~: cua dong nam thanh Tru(ing An doi H<ln (co
Dr;zo Tuyen mau xanh) .Citu MaLa Thi).p ~~ft/Hf(344-415): mOt djch gia
TU NCO Kinh Ph~ t n6i ticng cua Trung Quoc cung vdi cac d~ ttl ujch Dg i
eDi~u phap Lien hoa kinh ~.::htw1t*-ill: gqi t5t Ia kinh Phdp phdm Bat nhii kinh, Phap twa kinh, Duy Ma C(lt kinh, Kim cuvng
twa , duc;c truy0n ba rat n)ng, g6m 7 quy€'n, Iuc <.1fiu 27 phfim, sau kinh, ... va cac b() lu~n nhLf Trung lu(irz, Bdch lu(ln, Th(lp nhi nu)n
them phrt'm "Ba 8at Da" thanh 28 phrt'm, do Cuu Ma La Th~p lu(ln , Dqi tr£ d(J lu(ln, Thanh thf!c lu(ln ... • Quy Ttt ~ ~~ m()t mC(ic
606 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 607

c6 (j Tay Vl,l'c doi Han eXa Na ~ ~~: con gQi Xa Na Qu~t Da nha ngheo, nhung khi tlnh d~y anh nay van khong biet, tiep ti.,JC
(523-600), mot v~ tang doi Tr~n Tuy, nguyen quan (j An Do CUOC song ngheo kh6ooo) eTq_c tlnh ~ #: dao gieng (mot thi du
.Cap Da ~ ~ : con gQi la D<;tt Ma Cap Da (?-619): mot tang chep trong phftm "Phap su", kinh Phdp hoa) .Uyin nhien m~:
nhan chuyen dich kinh doi Tuy .Tam kinh tri'tng dq_p r6 rangy nhu cG eD{t trd.n DJJtr~*: neu thi dt,~ d~ trlnh bay eDq_i ai
- *&* ~: ba kinh giftm chan len nhau, y n6i mot quy~n kinh }\. -R_ : ni~m thuong x6t IOn eKhoang te' A)J i~: cuu giup r<)ng rai
dich toi ba l~n eVan chl)r_l§': van tu va y chi eH6 trdnliJ*: .Bq_t t&: keo ra khoi .Chilng j?]S: cuu vat eTr{tC W1: cuon (kinh)
pho bay b6 sung nhau .Tong tlut(lng * f6J: sung thu<;fng .Chi
pha·m 3t ~0 : cac phftm chia nhanh khac nhau (do nhi~u nguoi
.Cd giao tztdng khiilt ~ ~ .f§ tO: co t<:to thu~n duyen cho giao,
giao hoan bi cho co .Tri Thifng ~ ij~: Ph~t D<;ti Thong Tri
d!ch) eBift kf 3Uf~: Xa Na Qu~t Da dich rieng mot quy~n "Ph6 Thang, vi Ph~t giang kinh Phap hoa .uy Vttdng ~3:.: Ph~t Uy
mon phftm trung tl;lng k~" nen gQi la "bi~t k~" (nhG'ng bai k~ Am Vuong, vi Ph~t dfru tien trong kiep Trang Nghiem doi qua
rieng) .cao thanh -6- IJ)t: lay phuong phap tl,l' tu tl! chung n6i cho khu .Ttl dtlc 12:9 1,~: bon due Thuong, L<;tc, Nga, T!nh •LCJc thfl
nguoi khac biet d~ hQ tu hanh d<;tO qua .co' 11lfllh u. o[J: lOi ph6 ~ ±: chi the gioi cl,l'c l<;tc, cho Ph~t A Di Da (j eHuyin du ":t ~:
thac d~n do khi sap nh~p di~t eDq_o tlu't ban miin chi khoa con duong huy~n di~u eDi ~5: d~ l<;ti .Hij,u 1&.: doi sauo
3]!9*-=¥- 1~Zf4 : khi Ph~t sap nh~p di~t phiin thuyet tu giao
thanh hai khoa ban tl,l' giao va man tl,l' giao eThz't fl : b<;tn, d6ng NGU PHAP
b<;1n eLinh Nhq_c ~ ~: tuc nui Linh Thuu iJ phia dong bac thanh CD E3 ~ (tt! du): con, ngoai ra con, con ra, ky du, con l<;tio 00

Vuong Xa nuoc Ma Ki~t Da thuoc mi~n Trung An eTien Uyin khac (Cl;lm tU quen dung, do gioi tu §j Va bat dinh SO tu ~ hQp
1w ~: tuc vuon Loc Uy~n, noi chuy~n phap luan dfru tien sau thanh): § ~"X~o ' 3Vf~ooo (T{tdttchi phfrm, bi~t k~Ooo)o
khi Ph~t thanh d<;to .Kim Ha -& ~QJ: ngoai thanh Cau Thi Na ®~p (phi): neu khong phai: ~F 7\. ~ ~ El3 1*1 1t (Phi d<;ti
thuoc Trung An, noi Ph~t thi t!ch duoi goc b6 d~ .Phong quang thanh vo do khai h6a)o
hifn th{ty 155<: :YtfJHlffi : ph6ng hao quang va hi~n di~m lanh .Hi't ®~ El3
(vo do): khong do dau, khong each gl, khong th~
trq_ch ;f] '{;: ngoi nha ml;lc, chi tam gioi sinh n.1 eNhlj,p dq_i A.}\.: (each dung tuong tl,l' ~ .L-j [vo di])(xem thi dt,~ vua dan tren)o
ba xe nho (tam thua) dftn ba xe IOn bo tning (nhat thua) vao; ®ffE (duy): trQ tu giua cau (vo nghia): Diftj ~* 'l'ft ~ (Dl;l tr~n
ham y tam thua quy nhat Ph~t thua • Van quy )!:_ tfl: van tl,l' va duy vien)o
khoang each giua hai dfru trl;lc banh xe, d hai d~u c6 sl,l' thong ® E3 ~FCtt! phi): neu khong phai la (lien tu bi~u th! gia thiet
nhat tieu chuftn, nen dung d~ chi tinh thong nhat eHoa thanh c6 tinh phu d!nh): § ~F*. R (T{i phi d<;ti ai)o
1ttJJX.: chi phftm "H6a thanh dl;l" trong kinh Phdp hoa eHf chiiu ®~ tB
(vo xua't): khong gl han (ct,~m tu quen dung d~ so
~f);k buoc ng<;>c vao cheo ao (chuy~n c6 anh. chang nha ngheo sanh): ~t:;!f~-tf' ~t:Bllt*~ (Thl;l trl th~nh gia, vo xuiit tht1
den uong ru<;Ju say mem (j nha mot nguoi b<;tn than giau c6; khi kinh)o
anh b<;tn b~n Vi~c gap di moi COt vien ngQC vao cheo ao cua anh CDJ,ft (thu): may ra, ng6 hrru (ph6 tu): B.t1~lf!.@~fi (Tiul
608 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl/ HQC CHU HAN 609

cHic tao tjnh 11,1c can). dur;c gido huan d&y du cdc thita thl cung kh6ng du di khdo nhtJp
®~ (chti): cho (gioi tu dung nhu' 15~ lu'], d~ neu doi tu'<.jng thu cao h9i Phap Hoa n&y.
nh~n m<)t d(>ng t<1c, hanh vi): ;j<. ~i:J g~H~ (Vinh di clzrt h~u). V(Iy moi bie't: 5000 ty kheo riJi bo phdp tfch chinh La nhilng bc;m
nguiJi tang thuqng mt;zn, con 500 d¢ til nh(In th9 ky, d~u La nhilng
D/CH NGHiA B6 tat tfch h6a kinh chu9ng sL:( khai thi kin ng&m ma phi!- tiep Ph(It
hanh h6a v(Iy.
Lili t~ta vi s~t holing truy~n kinlz Di~u pluip Lien hoa
Vt the: Nhu Lai ph6ng hao quang, hifn di~m tanh La miY bay
Sa man Thich Dc;w Tu.v en iY nui Chung Nam thu<1t.
c9i ngu6n vi¢c thlnh gido, con xwl't dfnh biiu duong due cd chu
Kinh Di¢u phdp Lien hoa ndv thl5'ng nhie/J hdn _\' thj hi¢n cua
Ph(It La neu ro Ph(It hu¢ ( quy~n th(It) cao xa, sau r9ng.
chu Ph(lt. Bdn kinh ndy ke't ttJp tc:;ti nuoc Dr;ti Hr;t (Thien True), c6
Nha ml!-c, thong suo't vao trong khu6n phep LOn.
cd 1000 nam. Sau truy&n qua phu·ong Dong tqi nude Chan Dan ta
H6a thanh, ddn ddt chdng roi lt;zi duyen xua.
&1 tren 300 nam. /3(3 tat Don Hoang True Phap H9 djch dc1u tien
C9t chau cheo do, hiin bay ly tanh lu6n con miii.
kinh n&y t(li cua dtmg nam thiinh Truong An vao nien hi¢u Vlnh
Dao gieng ch6 thap, neu ro khai ng9 von nhdu bl
Khuong diJi ''ua Hu¢ De' nha Tay Ta'n di;it ten Ia Chanh Phap Hoa .
Van tit nghfa tyro rang, ddn di!- biiu thf sau xa. Niu due Nhu Lai
Sa man Cuu MaLa ThtJp nguiii nu/1c Quy Tu djch !dn ke' kinh ndy
kh6ng vi thuong x6t LOn lao, giup do r9ng khdp, thi lam sao vot
\'clO nien hi¢u Long An doi l'ua An De' nha Dong T!tn, nhlim nam
du(JC ke dang Chtm ddm ChOn SOng sau; niu ngai khong Vl long tit
Hoilng Thl doi H(lu Tdn, la:y ten fa Di?u phap Lien hoa. Sau lc:;ti
hit mL:(c, thi lay gl cuu nguiJi han me dang xa riJi chan tanh.
cd hai sa mon J ''ung bdc Thien True lei Xa Na QU(It Da va Dc:;tt
BiYi the: tit Han den Duong, hon 600 nam to?ng ke't cdc b9 kinh
Ma Ca/J Da, ng~:~ tQi chua Dt;li Hung Thi¢n cung djch ke' tie/J hai
c6 tren 4 000 quyin, nhung duqc th9 trl hung thc;mh nha't thi kh6ng
biin truoc \'clo nien hi?u Nhon Th9 doi Tuy ciing li/r ten lei Di¢u
gl qua bdn kinh n&y.
ph ap Lien hoa.
Phdi chang co gido gi;ip nhau la di kiem bf di tr&n tit thai Due
Ba IH3'n djch ndv phdn nhi&u c6 sv trung ldp, van tit _\' chl d&u
Dc:;ti Thong Tri Thdng Nhu Lai; nghe ma th&m kinh la di thanh
thiiy ph6 bcly bd sung nhau rzhung dU(Jc ngur';i c1i!i kirzh chu9ng \'a
toan cong due thua sot cua cd PhtJt Oai Am Vuong.
holing truy&n Ia bdn djch dc/i H(lu Tdn. Ngoeli ra thl cdc chi phdm
Vt v(Iy, ngay (j d&u kinh ki bay di neu gi&ng mo'i, ngo h&u som
hi¢t k¢ d&u ciirzg c6 nguyen luu, n.hu trong Tt! ph{/m eta ki, nen
sc:;tch sdu can, mong chiJ gi;ip h9i lanh cua tu ton Di Li;ic (hoi;ic h9i
khong cdn phdi nhdc lc:;ti. lanh Linh Son cua Tu Ton Thich Ca); mau thanh bo'n due, di
Oil Vi¢c Lirzh Thuu giarzg trdn, ne'u khong phdi Ia btJc Dc:;ti nuong neo m&u thdng din coi CL:(C lc:;tc Tfnh Bang. LiJi tan trr;
Thanh thl khong lc.lm sao ma khai h6o du(fc; C(Jrl C(f th£ch h6a,
chdng cung, mong luu lc:;ti diJi sau miii miii v(Iy.
bdng chdng nhif duyen truoc thl khong hi\ gl mel chi Wng. LY VIf;T DUNG djch
The' nen. ch/fn Tien Uyin chuyln Phdp Luan, can co c6 chia ra (in trong Kinh Dc:;ti thita Difu phdp Lien hoa Giang lu(In
dqi, tilu sai kh.ac; nai Kim Hcl thj tjch truyJn trao, dc;w mciu phan cua Sa mon Thfch Thong Btl'u, NXB. Ton Giao, 2002).
!elm nua, trr;n (quyBn, thtJt) hai khoa. Ha chdng phdi lei cho du
m
612 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl/ HQC CHa HAN 613

* 1~-6%fiJ*
3} 1~ ~D ~ ..n o
r.gAA .g M ! ~D itz: pfT ~ % fiJ
0
* ! ~D xa tr~ch, trttdng gia chu ttl', nhu<;1c th~p, nhi th~p, ho~c chi tam
th~p, t~i thll' tr~ch trung . .
"Trudng gia kien thi d~i hoa tong tu di~n khdi, tuc d~i kinh
bo, nhi tac thi ni~m: Nga tuy nang u thll' sd thieu chi man, an 6n
d~c xuat; nhi chu ttl' ofing u hoa tr~ch n()i, l~c truoc hi hi, bat giac
bat tri, bat kinh bat bo. Hoa lai buc than, kh6 thong thiet di, tam
bat yem ho~n, v6 du xuat y.
"Xa L<;1i Phat! Thi trudng gia tac thi tu duy:" Nga than thu huu
~ ltfc, duong di y gioi, nhu<;jc di ky an tong xa xuat chi". Pht}C canh
;f tu duy: "Thi xa duy huu nhat man, nhi pht}c hi~p titiu. Chu ttl' au
'I tri, vi huu sd thuc, luyen truoc hi xu, ho~c dttong dQa l~c vi hoa
~ sd thieu. Nga dttong vi thuyet bo uy chi Stf. Thll' xa di thieu, nghi
thai t~ t xu at, v6 linh vi hoa chi sd thieu h~i".
"Tac thi ni~m di, nhu' sd tu' duy, Ct} cao chu' ttl': "Nhu ofing toe
Cuu MaLa Thijp xuat!" Phl;l tuy lan mftn, thi~n ng6n dl;l dt}; nhi chu ttl' ofing l~c
djch gid kinh Phdp hoa tru'oc hi hi, bat khfing tin tht}, bat kinh bat uy, lieu v6 xuat tam.
PHIENAM Di~c pht}c bat tri ha gia thi hoa, ha gia vi xa, van ha vi that. Dan
Hoa tr~ch dong tay tftu hi, thi pht} nhi dl.
Nhi thai Ph~t cao Xa L<;1i Phat:"Nga tien bat ngon Chu PMt "Nhi thai Trudng gia tuc tac thi ni~m:" Thll' xa di vi d~i hoa sd
The Ton di chung chung nhan duyen thi dl;l ngon tu phuong ti~n thieu, nga c~p chu ttl' nhu'QC bat thai xuat, tat vi sd phgn_ Nga
thuyet phap, giai vi A n~u da la tam mi~u tam b6 d~ da? Thi chu kim duong thiet phu'ong ti~n, ljnh chu' ttl' ofing, d~c mien tu' h~i".
sd thuyet, giai vi h6a B6 tat co. Nhien Xa L<;1i Phat! Kim duong "Phl;l tri chu ttl' tien tam cac huu sd hao chung chung tran
pht}C di thi dt} canh minh thll' nghia. Chu huu tri gici di thi dt} d~c ngo~n ky di chi v~t, tlnh tat l~c truoc, nhi cao chi ng6n: "Nhu
giai. afing sd kha ngo~n hao, hi huu nan d~c, nhu nhu<;1c bat thu, h~u
"Xa L<;1i Phat! Nhu<;jc quae ap tt} l~c huu D~i trudng gia, ky tat uu hoi. Nhu thll' chung chung duong xa, l()c xa, nguu xa, kim
nien suy m~i, tai phu v6 lu<;1ng, da huu di~n tr~ch c~p chtt o6ng t~i m6n ngo~i, kha dT du hi. Nhu ofing l1 thll' hoa tr~ch, nghi toe
b()c. Ky gia quang d~i, duy huu nhat man. Da chu nhan chung, xuat lai. Tuy nhu sCJ dt}C, giai du'ong du nhu".
nhat bach, nhi bach, nai chi ngil bach nhan chi tn,1 ky trung. "Nhi thai chu ttl' van pht} sd thuyet tran ngo~n chi v~t, thich ky
Duong cac hu co, tuong bich o6i l~c, trt} din hu b~i, luang dong nguy~n co, tam cac dung nhu~, ho tuong suy bai, qnh c()ng td
khuynh nguy. Chu tap cau thai thuc nhien hoa khdi, phgn thieu tftu tranh xuat hoa tqch.
roAN THV Tl)' HQC CHV HAN 615
614 TRAN VAN CHANH

"Thj thai Truang gia kien chu tli' a£ng an 6n dac xua t, giai t1 aftng du d~i xa ".
tu cu d;:to trung, 19 aja nhi tQa , v6 ph1,1c chuang ng;:ti, ky tam thai Phat
. cao Xa Loi . Phat: "Thien . tai! Thien
. tai! Nhu' . nhu sa
nhien, hoan hi dung du'Qc. ng6n . Xa LQi Phat! Nhu Lai dic$c ph1,1c nhu thj " ...
"Thai chu' tlr a£ng cac b;:tch phlf ng6n : "Ph1,1 tien sa hua ngo~ n
(Difu pluip lien hoa kinh: Phiim Thi d(t)
hao chi Clf, duong xa, l()c xa, ngu'u xa , nguyc$n thai tu du".
"Xa LQi Phat! Nhi thai Truang gi a cac tu chu' ttl' a£ng nhat a~i Ttic giii-ttic plzflm
8 oc;m tre n day trich trong quyen 2. pham'Thi dt./ kinh Di~u ph6p lien
xa. Ky xa cao quang, chung bao trang hic$u, chu tap Ian thuan , til
hoa. do CUu Ma La Th¢p djch. M(>t trong nhung d(lc diem noi b(lt cua
dic$n huy~n linh . Htfu t1 ky tht1<;1ng tru'ong thiet hien cai, dic$c di kinh nay Ia dung thf dl.) de thuyet ph6p. ma thf dl.) ve ng6i nha ILia Ia
tran ky t;:tp bao nhi nghiem sue chi . Bao thang giao I~c, thuy chu m(>t bai ngl.) ng6n xu6t sac c6 tinh Mu bieu. Trang s6ch Bqch thoqi
hoa anh. Trung phu uy~n dien, an tri dan ch£m. Gia di b~ch van hQc su. hQc gio Ho Thich (Trung Qu6c) cOng c6 trich dan doQn
nay voi it loi binh lu(ln ngan:' Kinh Ph6p hoa tuy kh6ng phoi Ia tieu
ngu'u, phu sac sung khiet, hlnh th~ xu hao, huu d;:ti can lljc, hanh
thuye t nhllng Ia m(>t b¢ s6ch c6 nhieu thO vi van hQC. trong d6 c6 m(>t
b() blnh chinh, ky t~t nhu' phong. Hlju da b()c tung nhi thj vc$ chi. s6 ngl.) ng6n c6 the dllc;!c coi Ia ngl.) ng6n hay nh6t trong van hQc the
"Sa di gia ha? Thj d~i Truang gia tai phu v6 lt1<;1r~g, chung gioi'.
chung chu' tang, tat giai sung d~t, nhi tac thj nic$m: "Nga tai v ~ t
v6 cljc, bat ling di h;:t lic$t ti~u xa du chu' tlr a£ng. Kim thlr au nJNGO
a6ng, giai thj ng6 tlr, ai v6 thien dang. Nga huu nhu' thj that bao eNhi thiJi m-B~: xem Ngil phdp a duoi eChiing cluing fl. fl.:
d;:ti xa, ky so v6 lu'Qng, ling au'ong a£ng tam cac cac du chi, bat cac m6n, nhi~u thu, cac (chi so nhi~u) .A nij.u da Ia tam mifu
nghi sai bic$t. sa di gia ha? DI nga thli' v~t chu cap nhat quoc do tam b6 di ~OJ~ ~ a - m- :g j:,{t: v6 thu'<;jng chanh a£ng chanh
tht1<;1ng bat, quy ha huong chu' tli'?". Thj thai chu' tlr cac thua d;:ti giac .Thi d(t V Dffif: thi dl.f, ti d\1 (each dung nhung slf vic$c don
Xa, OaC Vj ding, huu, phi b6n sa VQng. gian de hi~u a~ n6i cho ngu'ai khac biet di~u hQ chua hi~u) .xa
"Xa LQi Phat! V nhu y van ha? Thj Truang gia a£ng du chu' ttl' L(li Phat % ;fiJ 9f;: m()t trong 10 d~i de$ ttl' cua Ph~t eQuoc f{p t(t
tran bao d;:ti xa, ninh huu hu vQng phu? l{lc ~B~~m: thanh thj th6n x6m eSuy m{li ~~: gia yeu .D6i
Xa LQi Phat ng6n: "Bat da, The T6n! Thj Truang gia dan ljnh l{lc ~- m: hu' hong xieu v~o eChu tap f5j [![: vong quanh eTiul.c
chu ttl' aac mien hoa n~n, toan ky khu mc$nh, phi vi hu vQng. Ha nhien M~ ~ : bong nhien .Tntac ~ : me luyen, ham me .Giai t~:
di co? Nhu'QC toan than mc$nh, tic$n vi di dac hao ngo;:tn chi Cl.f. v~t ao .Hifp ~~: h~p (dung nhu' 1~) .Bo' llJ ·l:fiJ ~: SQ sc$t .Thieu
Huong phl.fc phuong tic$n, t1 bi hoa tr;:tch trung nhi b~t te chi. The t~: chay eNghi tlziJi tij.t xuat 1i~*tf:t: phai mau ra cho kjp luc
T6n! Nhu'Qc thj Truang gia nai chi bat du toi ti~u nhat xa, do bat eThat ~: chay nha, dung nhu' ~)\.(that hoa) eTa·u hi iE:IJl
hu' VQng. Ha di co? Thj Truang gia tien tac thj y: Nga di phu'ong ch~y choi, ch;:ty gion .Piutdng tifll :1J ff.: phuong phap tic$n d"l;lng
tic$n ljnh tlr dac xuat, di thj nhan duyen, v6 hu' VQng da. Ha eTien tam )t ,~,: tam y tru'oc a6 eTran ngo{lll ft 3JL: a6 choi quy
huong Truang gia tlf tri tai phu v6 lt1<;1ng, d1,1c nhieu ich chu tli', bau .Khii PJ: slf thich h<;1p, slf ua thich .Hi lulu ::ffi-f::f: hiem c6
616
TRAN VAN CHANH roAN THVTl,l HQC CHU HAN 617

eDiing nhu? ~ ~: hao hue, non eTizoi hili j:i:£ ~!=: xo d§'y eTz[ cii. -IF-!H~ r ~~ 8 X ;;;;; ... (TiziJi chu ttl' a~ng cac b~ch ph1.,1
dt;w [9 flj ~: duong IOn thong ra bon phi a (nga tu') eTluii nlzien ngon ... ).
~ ~: thu thai (tho thoi) eDiing dzt(lc ~~ liji: vui mung nhay nh6t ®Me (co) trong kinh PMt c6 khi dung phoi h<;1p voi ~ (vi)
eTrang lzi?u [£ t(: trang tri, trang hofmg eLan thudn ff'~ f)§: lan z
thanh ~- .. Me (vj ... c6) nghia nhu _1;). ••• i!& (dl... chi c.o ),
can, chan song eHie'n cai rjJ! :fi: man che tren xe eNglziem SllC z
[ZJ ••• Me (nhan ... chi co') ... trong Van ngon thong thuong, dich
i'l~liJ: trang sue th~t nhi~u eBdo tlzling giao l{lc Jftilixm1§:: day la "vlly do ... ": ~~1t{?f~~j( (Giai vj h6a B6 tat co) (D~u vl
lam bang v~t quy dan ke't vao nhau eT/u'ty clut lzoa anlz d~ d~y cho B6 tat), ne'u vie't theo loi thong thuong thl phai vie't:
~~~Hi~L%-~: tren day bau co treo nhi~u hoa co va tua ru C~ dung ~ ~1t {?f~Z ~5( (Giai vj hoa B6 tat chi co) ho~c ~[EJ ~1t{?f
nhu 1t,) eTn'tng plzu uyin dien £ ~)<JJii M:: trai ch6ng bao xung iii (Giai nhiin vj h6a B6 tat).
quanh C~M:tuc~!Jlhl nghia la keo dai ra quanh co, day chi' day Ngoai ra, rat thuong khi khong dung d chG' ~ (vi) rna chi'
bau treo d~y cac tua ru vay quanh bon ben trong xe) eDan clzilm dung duy nhat chG' i!Jj( (co) di?.t sau c1.,1m til chi' nguyen nhan, nhu
A-tt: goi mau do .sung khie't 7tf}g: day da s~ch se, beo chac c6 th~ dan thi d1.,1 khac Ci do~n sau: ~:Jt~i!Jj((Thich ky nguy~n
s~ch d~p eXu 9*: d~p eCiut tang ~~ -: cac lo~i kho d~ gom co), thay vl vie't [EJ~ :Jt ~ (Nhiin thich ky nguy~n) ... Nen nho,
chua cua cai .sung dijt Jt~: d~y ng~p, tran d~y .vo qtc ~foj: loi vie't nay chi' c6 trong nhG'ng ban dich Han van cua kinh Ph~t
vo t~n, vo cung (til dung ph6 bie'n trong kinh Ph~t) .Thien dang (xem them ph~n Ngil phdp trong bai 12 phia sau).
~lit: thien l~ch eTiuft bdo dt;li xa -t Jf 7:. -*:
xe that bao (xe c6 ®;; .¥. (nai chi): cho de'n (cl,lm tu dung rat ph6 bie'n trong
trang sue nhi~u bau v~t) eDdng tiim ~{,': long cong blnh •Quy kinh Ph~t): -a ' =a ' ;; a
_¥ Ii A (Nhat bach, nhi bach,
Ill: thie'u ·Difc vi tling lzilu 1~*W ~: co du<;1c cai truoc nay niii chi ngil bach nhan).
chua tung c6 eHzt V{Jng ~ ~: ngong hao, khong c6 co sCi, khong cvm: £ (phQC canh): l~i (Cl,lm tu quen dung trong kinh Ph~t):
c6 din eli eDiin fB: chi' dn (ph6 tu) eB{lt te' tit ifff: cuu ra khoi, 1~ £~,'lit (Ph~tc canlz tu duy).
cuu vot eTol tiiu nlziit xa ~ ; j \ - -*:
chi' xe de (xe de nho nhat, ®~ fJ ~ :)( z ?JT i~ ~ (Vo linh vi hoa chi siJ thieu h~i):
xe huou kha IOn, xe trau IOn nhat) eNhiin duyen [EJ *~: nguyen day Ht ke't ca'u bi d9ng ~- .. Zfiff(vi ... chi sCi), c6 th~ bo bot chG'
nhan, duyen co, ly do eNizieu ich ~~ :@: tang them. z (chi) rna cau van du nghia.
®B (di) voi nghia "da r6i, r6i" d?t sau dQng tu lam b6 ngG' Ia
NG0PHA.P
each dung d?c bi~t chi' c6 trong kinh Ph~t: fp ~ ;2: B (Tac thi
CDm ffiJ (nhi thO'i): khi ay, ltic ay; Cl,lffi tu quen dung ph6 bie'n ni~m dl). Trong loi vie't thong thuong (d Van ngon lan B~ch
trong kinh Ph~t, nghia tuong duong voi ~(thai) va ~ ~ (thi tho~i), B (di) luon luon la ph6 tu lam tr~ng ngu va d?t truoc
thoi), c6 th~ neu vai thi dl,l trong bai: d9ng tu. Cau dan tren ne'u vie't xuoi theo loi thong thuong, se la:
-m~f~lH5%ifiJ9i;(NhithiJi Ph~t cao Xa L<;1i Phat). B f1= ~ ;2: (Di tac thi ni~m), ho~c ~ ;2: B 11= (Thi ni~m dl tac).
-~ B~ :Bt :f3 ~~~-f- ... (Thj thiJi tnrCing gia kie'n chu ttl' ... ). CDT ~ (li~u vo): hoan toan khong, khong chut:
618 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN 619

T ffiE w
/\\\ ~ 1~, (Li~u
'§f vo xu at y' ). ®$ ~ ... /f ? (ninh huu ... phu?) (chu /f dQc Ia phzt, dung
® 1F 1!1. (di~c pht.Jc): cling l;,ti (xem 1)\ q~ ~0 ~a du'oi). nhu' :a): c6 ... kh6ng? (bitiu thi nghi van):~~ ~~/f? (Ninlz
® fBJ :f3 (ha gia): cai gi, cai nao: /f ~q fiJJ :f3 ~:A , 1PJ :13~% lu7u hu' VQngphi't?). So sanh voi cau sau day trong Ly hoijc luQ.n:
(Bat tri ha gid thi hoa, ha gid thi xa). 1~1~ fPJ t±:l ±. ? ~ ~ :7tt13.& ~ § /f ? (Ph?t tong ha xuat sinh?
@ -:z:;;-fPJ (van ha): ra sao, the nao: -:z:;;-fPJ ~~( Van lza vi Ninh lu7u tien t6 c?p quae ap plzi't?) PhQ.t til dau sinh ra, c6 td
that?); tJ~itz:~-:z:;;- fPJ? CV nhu y van ha?). tien va lang nuac gi khong ?(X em bai 17 a sau).
I[D ~ (thoi): dung luc (dung nhu ph6 tu Hun tr<;mg ngu) : @ {13 (dan): chi (ph6 tu): f.§.-%§~-f-1~%:Ai!f(Dan Ijnh chu
;g: /f B~ t±:l (Nhu'QC bat thdi xuat). tu mk mien hoa n<;tn).
© £' ~ pJT ~(Tat vi Sd ph§n), a day, danh tU chi v?t chu @ f~ (d5c): du'QC (trQ d<)ng tlr) (xem thi dl,l vua d~n tren) .
d()ng la :A (hoa)
du'QC tinh lu'QC. Cau nay viet du se la : @ fPJ t) ~ ? (ha dl co?) la Cl,lffi tu d~c bi~t quen dung trong
£'~:A pJT ~(Tat vi hc'Sa s1J phftn). kinh Ph? t, dti tlf hoi tlf tra lOi, djch la "vi sao the?", tu'ong auong
@ ~=~ (ngon) voi nghla "ding", trong kinh Ph?t dung thay cho voi fPJ~)(:? (ha co?) trong Van ng6n thong thu'ong.
chu EJ (viet) thong thu'ong: ffij f5 Z a ...
(Nhi cao chi ngon ... ); @ m 1!1. (huong pht.Jc): huang chi, huang gi (lien tu):
{§. B :X: ~ ... (Cac b<;tch ph1,1ngon ... ). z
t5t 1~ :1J ff fj~ 1~ jl( t ffiHtU~ (Huang ph{tc phuong ti ~ n 11 bi
(@) * (lai) d~ t sau d<)ng tu dti bitiu thi ket qua cua d()ng tac, hoa tr<;tch nhi b<;tt te chi).
m
® iDJ (ha huong): huang chi, huang gi (lien tu) : 1PJ t5t ~ :13
*
each dung nhu' trong Han ngu hi~n d<;ti (B<;tch tho<;ti):
:§::)! t±:l (N ghi toe xu at lai).
@ !i. ;f§ (hli tuo'ng): Hin nhau (ph6 tu, each dung nhu Han ngu
E! ~D ~t ~ M, A . . . (Ha huolzg truang gia tlf tri ta i phu v6
lu'<;1ng ... ).
hi~n d<:ti): Ji. ~§ fi ~I= (HJ tztdng th6i bai). @ ~ (d~ng) dung nhu' ph6 tu lam tr<;tng ngu voi nghla "cung,
@ ~ (c~nh): tranh nhau (ph6 tli): }!JU=t~~/E(C(lnlz c<)ng trl nhu' nhau , d~u nhau" chi thay dung trong kinh Ph?t:
~ W--}( $ (Diing du d<;ti xa).

~
@ *
tfru) (trong cau nay,# [c<)ng] cling la ph6 tu).
(tranh): tranh nhau, dua nhau, gianh (ph6 tu):
t±:l :)( t
(Tranlz xu at hoa tr<:tch).
® ~ (tai): trQ tu bitiu thi cam than, c6 thti djch la "thay":
~ ~ ' ~ ~ ! (Thi~n tai, thi~n tai!).
@ pJT ij_ :f31PJ ? (sO' dl gia ha ?): ly do vi sao, vi co gi, vi ®# 1!1. ~0 ;If:: (di~c pht.JC nhtf thD la Cl,lffi tu quen dung rat ph6
sao?(c1,1m tu thuong dung trong kinh Ph?t). bien trong cac kinh Ph?t, djch "cling l<;ti nhu' the".
@) ~~(tat giai): thay d~u, tat d d~u (ph6 tu): ~-'& x 1:@
(Tat giai sung d?t). D[CH NGH[A
® mf6j ... fPJ 6t . .. (do thtfQ'ng ... ha huong ... ): (rna) con .. Ngoi nlza li'ta
huang gl...: ffll*&-m' 1®r5J/f!I' fPJt)t§~-f-(Chu cap nhat Khi ay PhQ.t bdo ngai Xd Lf/i Pha't.· "Ta truac dau khong n6i
quoc, do tlui(Jllg bat quy' lza lzuolzg chu' tu'). rling cdc PhQ.t The' Ton dung cdc m6n nhon duyen lai le thi d~:~
620 TRAN VAN CHANH roAN THll T\,1 HQC CHa HAN 621

phue1ng ti?n rna n6i phdp d~u La dt;Io Vo thu(!ng chdnh ddng chdnh "Cha bitt cdc con d~u win c6 long thich cdc d6 choi bdu lt;I
gidc u? Cdc ddu n6i d6 d~u vi dt;Iy B6 tat w;zy. Nhung Xd Lr;i Lung, nlu c6, chdc chung n6 ua ddm, rna bdo cdc con rling: "Day
Phfi't! Nay ta se dung m¢t thi d~ di chl ro lt;Ii nghia d6, nhilng ndy la nhilng m6n it c6 kh6 dt;lng rna cdc con c6 thi vui choi, ne'u
nguoi c6 tri do thi d~ rna dt;lng hiiu. cdc con khong ra lay, sau chdc bu6n an nan. Cdc tha xe de, xe
"Xd Lr;i Phfi't! Nhu trong quo'c a/J t~ lt;Ic c6 vj Dt;Ii Truong gid huou, xe trau nhu the' ndy o ngoai ella c6 thi dung dt;Io choi, cdc
tu6i da gia suy, cua giau v6 lur;ng, c6 nhdu nha ru¢ng va cdc toi con o noi nha lila nen mau ra day, tuy y cdc con muo'n, cha d~u se
to. Nha ong r¢ng !On rna chl c6 m9t ella di ra vao, nguoi o trong cho cdc con".
d6 rat dong hot;lc m¢t tram, hai tram cho din nam tram nguoi, lriu "Luc bay gio cdc nguoi con nghe cha n6i ct6 choi bdu df!p vila
gdc da m~c, vdch phen s~p d6, c¢t hu nat, trinh xieng xieu nga, y minh, nen long m6i nguoi d~u mt;Inh me xo da?y ldn nhau, cung
bon phia d6ng m¢t luc lila b6ng nrfi len do't chdy nha ella. dua nhau ruo?i cht;Iy, tranh ra khoi nha lila. Khi d6 Truong gi(i
"Cdc nguoi con cua Truong gid hot;lc muoi nguoi , hot;lc hai thay cdc con dt;lng an 6?n ra khoi nha lila, d~u o trong duong nga
muoi nguoi, hot;lc de'n ba muoi nguoi o trong nha d6. tu ng6i noi da't tro'ng khong con bj chuang ngt;Ii, tam 6ng tho thai
"Truong gid thay lila tit bon phia nha chdy len, ldn ra't S(! s?t vui milng han ho.
rna nghi rling: "Ta dau c6 thi o noi ella nha chdy nay, ra ngoai ra't "Bay gio cdc nguoi con d~u thua voi cha rling: "Cha luc nay
an 6n, song cdc con o trong nha lila ua vui choi giCJn khong hay haa cho nhilng d6 choi to't df!p, nao xe de, xe huou, xe trau, xin
biit, khong S(! Sff, lila den do't than dau khrf rrJ't lifm rna long li~n ban cho ".
chdng nham lo, khong c6 y cdu ra khoi ". "Xd Lr;i Pha't! Khi d6 Truong gid d~u cho cdc con d6ng m9t
Xd Lr;i Phfi't! Ong Truong gid d6 l9-i nghi:" Than va tay cua ta tha xe !On, xe d6 cao r¢ng chung d9n bling cdc m6n bdu, lan can
CO mt;mh nen dung Vt;lt QO hOQC dung ghi ddng til trong nha rna ra bao quanh, bo'n phia treo linh, lt;Ii dung man lQng giang che 0
ngoai". Ong lt;Ii nghi: "Nha ndy chl c6 m9t cdi ella rna lt;Ii hf!p tren, cung dung d6 bdu df!p to't lt;l rna trau d6i d6, day bling bdu
nho, cdc con tho be chua hilu me ddm choi gian hot;lc vap nga bj kit thdt cdc ddi hoa ru xuo'ng, n?m chie'u mim mt;Ii trai ch6ng, go'i
lila clo't chdy, ta nen vi chung n6 rna n6i nhilng vi?c dang S(!. Nha do eli tren, dung trau trdng keo, sdc da m{jp st;Ich, than hinh to't
nay da bj chdy phdi li~n mau ra, cho ell bj lila do't ht;Ii. Nghi nhu df!p c6 sac ra't mt;Inh, buoc di ngay bling mau lf! nhu gi6, lt;Ii c6
the' r6i thea ch6 da nghi d6 rna bdo cdc con: "Cdc con ra maul". dong toi to eli hriu ht;I d6.
Cha ddu thue1ng x6t kheo n6i dl d~ d6 rna cdc nguoi con ua vui "Vi co sao? Vi ong Truong gid d6 cua giau vo lur;ng, cdc tha
chOi chdng khfing tin chju, chdng S(! Sft, trQn khong CO long muon kho tang thdy d~u ddy ng{jp, ong nghi rling: "Cua cdi cua ta
ra, lt;Ii cung chdng hiiu gi la lila, gi la nha, the' nao La ht;Ii? Chl eli nhi~u vo qtc, khong nen dung xe nho xa'u kern rna cho cdc con,
dong tay Cht;ly giCin nhin cha rna thai. nay nhilng tre tho nay d~u la con cua ta, d6ng yeu khong thien
"Ba:v gio Truong gid ldn nghi:" Nha ndy da bj lila !On do't l?ch, ta c6 xe bling bay bdu nhu the' so' nhi~u vo lur;ng, nen la~v
chdy, ta cung cdc con nlu khong ldn ra chdc se bj chdy, ta nay long binh ddng rna d~u cho chung n6, chdng nen sai khdc. Vi sao?
nen bay chuoc phue1ng ti?n khien cho cdc con dt;lng khoi nt;In nav". Ddu dem xe cua ta d6 khdp cho cd nguoi m9t nuoc hay con khong
622 TRAN VAN CHANH roAN THV nJ HQC CHU HAN 623

thie'u hui/ng gi cdc con". Luc ay cdc ngu(Ji con d~u ng6i xe lan )JWiff~ 0
. dt;'ing di~u chua titng c6, kh6ng phdi ch6 trudc kia minh tr6ng. ~PJ it ! ifr 111.1*~ [EJ iilJ :ff ~ ?
"Xd Lqi Pha't! y cua 6ng nghi sao? Ong Truong gid d6 d6ng i:!t~ ! il:t*~~p)tl!m~ ' t5z:f\G1±~1~~~ ~ 0

dem xe trau bdu /On cho cdc ngu(Ji con, c6 L6i hu w;mg chang? Xd ( 0 0 0 )

Lqi Pha't thua: "Thua The' Ton! Kh6ng, 6ng Truong gid d6 chl 1?t&~PJ it : ~o ifrfiff ~ Jir 1±~1it , F }tl 00 ~ ~ 1111* Ill ,
lam cho cdc ngu(Ji con dt;'ing khoi m;m lila, toan than mg.ng chung
n6, chdng phdi La hu w;mg. Vl sao? Ne'u duqc toim than mg.ng him
**
?Jr:ff*~ 1£il:tlit J:/=1 ' /f ~~D ~~)t} :f3 o
~6] it i§i= ~=~ : i:!t ~ ! 1£ lit/f ~ ~D §~~ ff ~ , ~ :ff ~ ~ o
dii duqc d6 choi to't df!p, huang nila La dung phuong tifn cuu vat ~6J ire ' ifr # fto ~ o ifr z ,e,, m:- w 8J3 T o :;g: ifr r~ iW rtr 8J3
ra khoi nha lila. The' Ton! Ddu 6ng Truong gid d6 nhan den T ,e,, Jf:t:E Jir pg o m~Jlc-@J T ~o r*J Jir ' ~~ :ff * ~ 7t Ji ~ J:/=1
chdng cho ml)t th(t xe ra't nho con chilng phdi hu v9ng. Vl sao? Vl 1&ifl$T}~? t.~/f§~~~e,, , ~f , gl?f, ~ , !T\~~~~E,$!W
6ng Truong gid d6 tru(Jc c6 nghl nhu vdy: Ta dung chuac phuong
t£ , IDit-@! 8)3 T ft DiilJ /f ~0 ? £, /f pg ~0 :z:: iilJ ~0 )t} ? ~ i!l5z: I!! ~0
tifn cho cdc con dt;'ing ra khoi, vi nhan duyen d6 nen kh6ng hu
, ifr ~ Jl T §~~oz. ,e,, , t£1£~ pg ' ~:ff ~~ o
V9ng vgy. Huang gi 6ng Truong gid ll! bie't minh cua giau v6
luqng muon lqi ich cdc con rna d6ng cho xe /On!".
Ph(lt bdo ngai Xd Lqi Pha't.· "Hay thay! Hay thay! Nhu loi 6ng PHIENAM
n6i. Xd Lqi Pha't! Nhu Lai ciing lg.i nhu the'" ... Pha cha"p Him cut~i than n()i
TH!CH TRf T[NH djch The Ton! Nhat thiet the gian th~p chung di sinh, d6ng tuong
thuc tam cu t~i than n<)i. Tung quan Nhu Lai Thanh Lien Hoa
m nhan di~c t~i Ph~t di~n. Nga kim quan thli' phu ciin tu trftn chi t~i
11 nga di~n. nhu thi thuc tam thtfc cu than n<)i.
Ph~t cao A Nan: Nhu kim hi~n tQa Nhu Lai giang duong, quan
n~ ¥JL {" 15 1£ ~ r*J Ky Da Him kim ha sa t~i?
+
tit~ ! - w tit Fs~ fl J1 ~ , fPJ M~ ~ {" 15 1± Jir pg o *tE tm - The Ton! Thli' d~i trung cac thanh tjnh giang duong t~i Ca'p
tzo* ww~~N #1±1?t iiD o f\G~tmil:ti¥f.N [9 ~tl11±f\G iiD , Co vien, kim Ky Da lam thtfc tc,ti duong ngoc,ti.
~D~~~L,,'jf}5~pg o -A Nan! Nhu kim duong trung tien ha sd kien?
1?t&~5J ire : ?tz:~r~~ ~o*~~ , rm tl1~t 1*~1BJrtr1±? -The Ton! Nga tc,ti duong trung, tien kien Nhu Lai, thu quan
tit~ ! il:t*~~1~1¥~~1±~JJ1\IIJ ' ~tl1W81f'Jf1±~ dc,ti chung, nhu thj ngoc,ti vQng, phuong chuc lam vien.
)t} 0 -A Nan! Nhu chuc lam vien nhan ha huu kien?
- The Ton! Thli' dc,ti giang duong h<) du khai khmit, c6 nga tc,ti
~5J ire ' r:r
itz: ~ ~ 7t iPJ ~ ? rtr
duong dac vien chiem kien.
tit~ ! f\G1£~ J:/=1 ' )t~~D* ' )j;:ifl*ffi\ ' ~D~)t} ~ '
( ... )
624 roAN THU Tl/ HQC CHU HAN
TRAN VAN CHANH 625

Ph~t cao A Nan: Nhu nhu sa ng6n than t~i giang duong, hQ dCi TU NGU
khai khoa t vi en chuc lam vie.n, di~c huu chung sinh t~i thll'
duong trung, ba't kie'n Nhu Lai kie'n duong ngo~i gia.
.Tti.ng quan nhln th~ng .Niut Lai ~0
,WEft: nghia den la *:
"Nguoi da de'n nhu the'", danh hi~u chi b~c giac ngQ cao nha't,
A Nan dap ng6n: The' Ton! T~i duong ba't kie'n Nhu Lai nang
kie'n lam tuy€n, v6 huu th1 xu.
day dung a€ gQi Ph~t •Thanh lien hoa nhiin 1'1J :iJ; §_N: mat
sen xanh, chi mat PMt (mot hlnh thuc my xung) .Phii canf¥ tH:
*
- A Nan! Nhu di~c nhu thj. Nhu chi tam linh nha't thie't minh xac thjt, than xac .Tzi.' tra'n !Z.9 ~: sac, huang, v1 xuc .A Nan
W~u. Nhu<;5c nhu hi~n ti€n sa minh lieu tam thlfc t~i than noi . Nhi ~U.Jil: em hQ rna cling Ia mot trong 10 d~i d~ ttl' cua Ph~t .Gilmg
thai tien h<;5p lieu tri noi than, pha huu chung sinh tien kie'n than dttilng ~~: nha giang (noi thuye't phap) .Ky Da ldm t.Ef: W2 t*:
trung Mu quan ngo~i v~t? Tung ba't nang kie'n tam, can, tl, vi, rung Ky Da .Cap Co vien *&iiJl\ ~: vuon Ca'p C6 Doc .CJui.c 1!1:
triio sinh phat truang can chuy€n th~n dao, thfmh h<;5p minh lieu nhln, ngam .Chihn !JI: nhln ra xa, xem .vo lucu tlzj xzl
nhu ha ba't tri? Ta't ba't noi tri van ha tri ngo~i? Th1 co ling tri, ~~ ~~: kh6ng c6 cho dung, kh6ng dung (ctfm W d~c dl,lng
nhu ng6n giac lieu nang tri chi tam, tn,I t~i than noi, v6 huu thj cua kinh Ph~t) .
xu.
(Liing nghiem kinh, quyin I) NGU PHAP
CD fiiJ p!f :(£ (ha sd t~i): a dau, a noi nao (CI,lffi tu quen dung).
Ttic gia-ttic plzilm
® [ZQ (nhan): nho vao (gidi tu): lEI fiiJ ~ Je, (Nizdn ha huu
Kinh Lang nghil§m con c6 ten day du Ia EJqi Ph¢t dinh Nhu Lai M¢t
kie'n).
Nhan tu chOng lieu nghia chu 80 tat vqn hqnh ThU lang nghil§m kinh.
1[\ ~ (di~c hii'u): l~i cling c6 ... sao? (bi€u th1 phan va'n):
gQi tOt Ia DQi Ph¢t dinh Thu lang nghiem kinh hoC;ic ThU lang nghiem
kinh do Bat Thich M(lt De thai Duong Trung tong (cung voi hoi nglloi
3)\ ~
@
* j:_ 1:E !lt :§:t r::j:t • /f Je, ~D * Je, ~ j} :f3 ?(Di?c lucu chung
sinh t~i thll' duong trung, ba't kie'n Nhu Lai kie'n duong ngo~i
nOa) djch tv chO PhQn sang cho Han . gam 10 quyen. N¢i dung chinh
g1a ?)
• ?
..
cua kinh cho rang: MQi v<';it trong the gian deu Ia nguyen tam (cai tam
® ~j ~ (pha hii'u): kha c6, c6 th€ nao c6 .. . kh6ng? (bi€u th1
dau) sang su6t vi di$u cua Bode. tam tinh tron khap boo bQc co mlloi
phan va'n, each ca'u t~o tliong ttj nhli 3)\~ [di~c huu] a
phlleing; vl chung sinh khong thou ro cai 'ban tinh thanh tjnh vi di$u'
cua tl) tam nen lllu chuyen mdi trong v6ng sinh tl!. can phai thien djnh
tren): ~~ ~ *
j:_ 7t Je, ~ r::j:t 1& ft j} t~ ? (Phil lucu chung sinh
tien kien than trung h~u quan ngo<:ti:' v~t?).
de ph6 vo nhOng loQi tri kien "dien dao". thong qua cac thO b<';ic tu
@ ~(tung): cho du (lien tu bi€u th1 slf nhu<;5ng
hOnh tv thap den coo moi dQt den cung trQng th6i di$u giac. thOnh
bQ : iWt -' I' lk. x ... (Tung
~) UM X .t...t:; s , bat
_, nang - k'1en
_, ....
)
dQo vo thlJQng. DoQn tren day trich trong phon dau cua Kinh Lang
nghiem. trong d6 Ph(lt dung 16i n6i thi dt.,J de pha chap cho A Nan thay
® ~D fiiJ (nhu' ha): sao , sao l<,ti (ctfm tu quen dung a€ hoi):
tam khong phai Ci trong than. ~DiPJ/f~D ?(Niutlza ba't tri?).
(J) £' ( ta't): neu, neu nhli (lien tu bi€u thj gia thiet): ~\ /f pg
626 627
TRAN VAN CHANH roAN THU Tlj HOC CHO' HAN

~0 -:z:;: 1PJ ~0 )'}? (Tat bat n<)i tri van ha tri ngo<:t i ?). -Bc;tch The' Ton! 0 trong gidng duong chdng thi{y Nhu Lai, lc;ti
@ -:z:;: fPJ (van ha): lam sao (Cl,lm tit quen dung a€ hoi, rat ph6 tha'y rung diy ben ngoai thi chdng dung.
bien trong kinh PMt va ngu h,rc cua cac thi€n su (xem thi d1,1 vua -A Nan! Nguoi cilng nhu vt;ly, linh tam cua nguoi ta't cd sang to,
dan tren). ne'u tam sang to hi~n ti~n cua nguoi tht;lt (J trong than thi truck
tien phdi tha~v ro trong than. Vt;ly c6 chung sanh nao tru(Jc thay
D!CH NGHlA trong than r6i sau mai tha~v vt;lt ben ngoai chang? D3.u chdng thay
Phd chap tam lJ trong than duf!c tam, can, ty, vj thi cdc ch6: m6ng ra, t6c dai, gan chuyin
Bc;tch the' Ton! Ta't cd muoi log.i chung sanh tren the' gian diu ciing phdi thay chri, sao lc;ti chdng thay? Ne'u trong than con
cho tam thric (J trong than. Nay con nht;ln dur;c mdt con (J tren m(it chdng tha'y thi lam sao thay vt;lt ben ngoai? Cho nen nguoi n6i
con va tam thric (J trong than, nhu mdt Thanh Lien Hoa cua Nhu "cdi tam gidc tri tri:t (J trong than" La chdng dung.
Lai cilng (J tren m(it Nhu Lai vt;ly. Nay con xem t1? tra'n (siic, THiCH DVY U/C djch
/uidng, vj, XllC) dta than XGC nay clzl d tretz mijt COil, Vl the' biet m
tam thljt lJ trong than 1•
12
Pht;lt bdo A Nan:
- Nay nguoi ngbi trong gidng duong cua Nhu Lai, nhin thay 1!i)E
rung Ky Da (J ch6 nao?
- Br;Ich The' Ton! Giang duong r9ng riii thanh tjnh nay trong ?f,z: ~ .tt li ! ;5 tji {,' ~ ' {;' ~lj 1± )E §~ ~0 t!t 0 1 ~' 1± )E t51: '
VLfOn Ca/J Co D9c, con rung K_v Da thi (J ngoai gidng duong. ~~~$ffio~~~~m~m~5~~;Eo;§fm:JE~·
-A Nan! Bay gio nguoi (J trong gidng duong tru6c tien thay gl? ,~,~IJ/f~J: o ~~D'I1§'7J'Z.*' ~d:Jil!&tm o fj~?)\m' ~~
- Bc;tch The' Ton! Con (J trong gidng duong tru6c thay Nhu Lai, '**
i0 7'1"
J' +J-r
f1.X.. ' ~ ~~~~ 7~
t=J II ~ Tf .N--
~ 'l~
'i'C ' A1J "I' It-
1ffl A o s ..<7 m
;:E ---t=l
.e:;:. 'i'C
.AL
o

sau tha:v dc;ti chung, r6i nhin ra ngoai m6i tha'y rung cay.
-A Nan! Nguui tha'y rung cay, do nhan nao dur;c tha:v? PHIENAM
- Bc;tch The' Ton! Vt ctla so? gidng duong mo trong nen con (J Thi~n djnh
trong tha'y suo't ben ngoai. Nhu cl~ng tl khuu (kheo)! Nhu<;jc nhiep tam gia, tam tac t<:ti
Pht;lt bdo A Nan: Dinh. Tam t<:ti Dinh co, nang tri the gian sinh di~t phap tuong.
- Nhu nguoi vua n6i, than (J trong gidng duong, nho ctla mo Thi co nhG' cl~ng thuong cluong tinh tan (tien) tu t?p chu Dinh.
trong nen tha:v rung cay; ma c6 chung sanh nao (J trong gidng Nhu<;jc clac Dinh gia, tam tac bat tan. Thi nhu tich thuy chi gia,
duong chdng tha'y Nhu Lai, lc;ti thay rung cay ben ngoai chang? thi~n trl de cluong. Hanh gia di~c nhi, vi tri hu~ (tu~) thuy co,
thi~n tu thi€n clinh, linh bat I? u that. Thi danh vi Dinh.
DoQn in d(lm nay do chung t6i dich them vao. kh6ng c6 trong ban dich cua (Di giao kinh)
Thfch Duy Ll,lc.
628 TRAN VAN CHANH 629
TOAN THll Tl/ HQC CHU HAN

Tac gia-tlic pha·m


Kinh Di gi6o con c6 ten day du Ia 'Ph(lt thuy bat nat ban IUc;Jc
® m(nhi): nhu' the (d~i tU chi thj, each dung d~c bi~t ph6
thuyet giao gidi kinh' do cuu Ma La Th(lp dai H(lu Tan djch. 1 quyen, bien trong kinh Ph~t).
ghi nhung lai dQY cua Ph(lt Thfch Co khi sap nh(lp di$t cho cac d$ tu
ve vi$c gil] gidi. tG de va tu hanh. D[CH NGHlA
Thiin djnh
TU NCO Ti kheo cdc nguoi! Ne'u minh thau nhie'p cdi tam, thi tam Cl noi
.Tiziin djn/z 1~5E: phu'ong phap tu t~p d~ d<;tt kinh nghi~m Djnh. Nhif tam Cl noi Djnh, nen minh bitt duc;c cdi tucJng phdp
tinh giac, giai thoat, giac ngQ, con gQi la "quan tu'dng" eNiu? sanh va dift Cl the' gian. Vt;ly nen cdc nguoi thuifng phdi tinh tan tu
ddng dr. '!fj.: cac ngu'oi .n klutu (kheo) tt ..E[: ngu'oi dan 6ng xuat tt;lp cdc man Djnh. Ne'u minh ddc Djnh, thi tam chdng tan for.;m. Tl
gia, khat sT (quen dQc la ti kheo) eNizitp tam ~{,': thu lay cai nhu nha kia tile nucJc, kheo sila d9n bif (te. Trang hanh gid ding
tam l;:ti .Djnh )E: tr~ng thai t~p trung tinh thfrn len me)t doi ttt<;ng the: Vl tile nucJc Tri huf, nen kheo tu Thiin djnh, chdng di cho
duy nhat bang Slf lang lQC tu tu cua tam eP/zap ttlang $ ;f§: nucJc Tri huf a~v rl ma't. Vt;ly keu fa Djnh.
tu'ong cua cac phap, chi chung tu'ong tr;:tng, tfnh chat, danh tu, DOAN TRUNG CON djch
khai ni~m cung cac ham nghTa cua chung cua Slf v~t .Tinh talz
(tielz) filf 3i: nang life y chi lam di~u thi~n, tranh di~u bat thi~n
w
(yeu to thu sau trong Bat chfnh d;:to) eThi nlut ~ ~0: ti nhu' eDe 13
dttilng ~ ~: bode eHimlz gia fj :f3: nguoi thlfc hi~n vi~c tu t~p
.Uju that ¥ffi ~: d mat. fj~i:!:tW
~o~fitM • -B~ • 19t:fr%%r~ • t1tt!:U%JJ1\117~ • W:*
NG0PHAP rt..EI.M·+=~li+Amo~~*~••·~ffiw•:
Q) it{ (co): da giang giai C1 bai 10. Nhac l;:ti: day la each dung ~~%f1J9t . ~§OJ§ m~ . ~§OJ~~ , ooo
d~c bi~t chi c6 trong cac ban djch kinh Ph~t va sach Ph~t. ;f]j(:(co) ~B~ • 19t~~~%f!J9t : 1tf~iZ§1J~+~1~19t± ' ~
c6 nghTa la "v1" dung nhu' chu[E] (nhan, lien tu), nhung l;:ti d?t ra i:J:tW~Bfj~o~±~~·~~-~·~~fr~$o
phfa sau, nhu ~l>f:E)Etj(:(tam t~i djnh co) (djch la "v1 tam C1 cho %f1J9f; ! f&±iPJt5<:~~f~3$2? ~~~~ • ~~~E • {B
djnh"), tu'ong du'ong voi [E]{,'fr JE(nhan tam t~i djnh) (djch la"vl y §~ ~ ' t5<: ~ fpj 3$2 0
tam C1 cho djnh") trong Han ngu thong thu'ong. D6i khi cling dung
~-·· ;f]j(: (vj ... co) voi cung me)t y nghTa nhu'cau du'oi: ~~~7J,;fjj(:(vj PHIENAM
trf hu~ thuy co); ho~c dung .1--). .. . Jtt(dLco): .1--).~pfTf~tj(:(di v6 Ctfc L~c the' gioi
sd dac co) nhu' trong Bat nhii Ba fa mQ.t da Tam Kinh (xem bai 14 Nhu' thj nga van, nhat thoi Ph~t t~i Xa V~ quoc, Ky Th1,1 (ThQ)
C1 sau).
Cap C6 DC)c vien, du d;:ti t1 khuu (kheo) tang, thien nh! bach ngu
TOAN THV Tl) HQC CHU HAN 631
630 TRAN VAN CHANH

tMp nhan cau. Giai thi d:;ti A la han, chung sa tri thuc: Tntang cong due rat IOn trong tang chung eC/ulng sl! tri tlul·c 1fit pff ~0 ~:
Hio Xa L<;1i (LY.) Phat, Ma ha Ml;lc Ki~n Lien, Ma ha Ca Diep ( nhung ngu'ai rna mQi ngttai d~u biet eTntl!ng liio ft: ~: tu d€ ton
... ).
Nhi thai, Ph?t cao Tntang lao Xa L<;1i Phat: Tong thj tay Libz =
xu'ng vj t1 khu'u c6 due, xuat gia tu hQC da lau eMa ha M~tc Kiin
§iiJ § m.t:i@: D:;ti Ml;IC Ki~n Lien, m()t trong 10 d:;ti d~ ttl'
cua Ph~t ("rna ha" c6 nghia la "d?i", "IOn") eMa ha Ca die'p
phu'ong qua th?p V:;tn uc Ph?t d(), huu the gioi (giai) danh viet
Ctfc L:;tc. Ky d() huu Ph?t, hi~u A Di Da, kim hi~n t:;ti thuyet
phap.
= ±:§iiJ jim~: D<:ti Ca Diep (m()t trong 10 d:;ti d~ ttl' cua Ph?t) eP/u]-t
di) f9f, da't Ph?t, coi Ph?t (chu ± [th6], kinh Ph?t chu Han
Xa L<;1i Phat! Bi d() ha c6 danh vi ctfc l:;tc? Ky qu6c chung thttang phien am la dq) eC~tc lgc fi ~: rat vui su'ong (nu'oc Ctfc
sinh, vo huu chung kh6, dan thl;l chu' l:;tc, c6 danh Ctfc L:;tc. L:;tc con gQi la An l:;tc qu6c, An du'ong qu6c, Thanh thai qu6c,
(A Di Da kinh) noi sung sttong yen 6n, khong c6 kh6 nao, trai voi coi ta ba) .A
Di Da ~iiJ 5~\H't;: g6c chu Ph:;tn la Amitabha, djch ra chu Han la
Tac giii-tac plza'm "V o Ltt<;1ng ThQ", nghia Ia s6ng la u vo ltt<;1ng kiep (khi Ph~ t
Kinh A DiDo con c6 ten 'Tieu V6 LV<;Jng Tho kinh' hay "Tieu kinh'. cac Thich Ca dang thuyet phap giao h6a chung sinh a coi ta ba th1
chua thVCing gQi Ia Di Do til3u bon (de phon bi$t vCii Di Do dQi bon Ia Ph~ t A Di Da dang a nude Ctfc L:;tc d~ tiep dan chung sinh v~ coi
V6 LUc;Jng ThQ kinh) do cvu Ma La Th¢p d!ch tC/ Phqn sang Han vao
nom 402. gom 1 quyen. Kinh to canh the giCii t!nh d(> cl)c lqc cua Ph¢t
Tjnh d()).
A Di Do a phvcmg toy. n<Ji kh6ng c6 moi sl) kho. chi thv huang nhung
dieu vui sLICing. NGU PHAP
<D ~0 :;lik ~ li{j (nhu' thi nga van): toi nghe nhu' vfty. Day la
TU NGO Cl;lffi tu d~c dl;lng nhu'ng rat ph6 bien chi c6 trong kinh Ph~t, dung
eNhli tlzi ngii viin ~0 ~ f1X; M: toi nghe nhu' vfty (kinh Ph~t la a do<:tn rna dftu kinh trong d6 ~0 ~ (nhu' thi) }a b6 ngu du'QC dao
do A Nan, d~ ttl' cua Ph~t thu~t l:;ti sau khi PMt nMp di~t, nen ra tru'oc. d trong kinh Ph~t, cung c6 tru'ang h<;1p khong dao, ho~c
thttang c6 cau nay; xem Ngil phdp a dttoi) eKy Th~t Clip Co Di)c th~m chi bo ca chu ngu tx (nga), c6 th€ d6i chieu do:;tn dftu m()t
vien tff~_H@JJJl\~~: vttan Ky ThQ Cap Co D()c (dnh tjnh xa c6 s6 kinh dttoiday d~ tha'y:
vu'an cay a thanh Xa V~, do m()t vj truang gia thai d6 bi~t hi~u • Truong A ham kinh: ~0 ~ tx M' - ~ 19t 1±% 1If;j m (Niut
0 0 0

la Cap Co D()c mua cung cho Ph~t va chtt tang d€ lam noi hoang thi nga van, nhat thai Ph~t t:;ti Xa V~ qu6c ... ).
phap) eXa Vf quoc ~1If;j~: kinh thanh Xa V~ (cua nu'oc Cau • Trung A ham kinh: f1X; M ~0 ~ ... (Nga van nlut thf ... ).
Tat La, noi trj vi cua vua Ba Tu' N~c) eDgi ti khztu tiing • Tang nh(l't A ham kinh: M ~0 ~ ... (Van n/ut tlzf... ).
* .tt _fr 1~: cac vj tl khu'u d:;to cao due trQng, IOn tu6i eDgi A Ia
han *~iiJ at/i: cac d~ ttl' cua Ph~t la d:;ti tl khttu va d~u chung
® w...f~ (dii'... diu): cung voi; cu thuc d~c bi~t chi c6 trong
kinh Ph~t, cGng dung trong do:;tn rna dftu kinh d€ gioi thi~u Ph~t
qua A la han; cung dung d€ ton xttng vj A la han ho~c vj su' c6 luc d6 dang cung hi~n di~n voi ai (Han ngu thong thu'ang chi
(

632
TRAN VAN CHANH roAN THL1 Tl,l HQC CHU HAN 633

dung chiT
+)\
W, kh6ng c6 chiT {j! d sau): :k .ttli1~ -f- W
{j! (Dl? d~i tl khttu tang, thien nhj bach ngG th~p nhan diu).
' =8 li Ia milt ngan hai tram nam muoi vf. Thdy d~u La bl!c Dc;zi A Ia han
ma ai ciing d~u bie't, nhu la: TruiJng liia Xd Ly, Pha't, Ma ha Mf!.c
~~~~~M~~·~~A~~l·+fti~~
-r ~ 111 f.tl -;t 4 14 ~·I - *- + a ~ .If. ~ .~ f..
~~~~¢~•t · !**~~ ~ ~-~q
f. Ki~n Lien, Ma ha Ca Die/J ( ... ).
w*~*~~·- ~«~~a~£*~
~~~~~~*
+t~·~~~~~~4~~~a~~~~~
: ~~~~~~q~·~~ Luc fiy, Ph(jt phdn v6'i Truirng liio Xd Ly Phfit rli.ng: Bdt til day mil di
v~ phuC!ng tay, qua muCii v{ln uc coi Phijt, c6 milt the' gidi keu la Cl!c
~ ~~~*~*~M~~~~~~~·~
j' ~~·~~-t~~,~~£~
"~ ' r- "*l "~, .f:i 'r ~~ ~+. ~ .tt ·*hUt ~ :J. Jt- t
4~~" a
Lc;zc. coi a:v. c6 due Ph(jt, hi?u A Di Da, ngai duC!ng thuye't phdp iJ d6.
Jotr,
~~A~ . 4~M£~~c
·<-· li-*"' .fa. .f·J (. ..t. a:;~~
~-~~~a•~*~•~~~~~~~·
~ - ~-~~
f '* 1111 :;.1 tt. Jt Ndy Xd Ly, Pha't oi! T{li sao coi a:vg9i la Cl!c Lc;zc? t{li nu6'c a
Jf. ~lr f -T lit. ;.t ;{ ~ .4 ip ~~ # ~ 1i .f1. »t ~ r1 a.:v. ta't cd chung sanh d~u khong c6 kh6, toan huiJng cdc vui
~~4tt~ipLa~a~~~~~~ ··A
~~~a~~~~~-~A~·~~~-~ su6'ng, nen keu Ia Cl!c Lc;zc.
DOAN TRUNG CON djch
m
14

m9: £ ?~ rt1H£ ~ , e,, t&

-~~~~0~~~~-m ~ ~·~~li·~~·
!5f-W3ffi o ~fiJ-f- • @:IF~~ • ~:IF~@ • @&D~~
· ~&D~@ · ~ :t8fr~, #1~~o~ o ~ fiJ-f-, ~~~$~
ffl•/f~/f~•/f~/f~•/f~/f~ o ~~~*~@•
4Hf ,rrL. ;f§ /. - ~ , 4Hf RB "B" § ..::+- a . ~ , 4Hf ++. ~"' ~ o± lfi~ ;'± • 4Hf RB
,,,,;sz_ , D, {Tp~ , ,, , l:lJ..'t_I::f-~ D ~ ,L!J, ,, ,, L:::j~ S Yf'.fS!I!I{r;;., ,~,, , r=i..L-'<

W·~~~g~wo~~~·#~~~~·~~~~n
-TI:- 4Hf .:#. ];']; ~ 4Hf -++- -1$:. :,rTf. ~ § 4Hf 9<'0 -TI:- 4Hf /. B I ' I 4Hf ~~ /. B +i-r
' 1J"' '' " -i:::J 7 L it:iL a II " ~~ it~ J.!::! ' ~~ " a 'lJ' ... " 1V" o Y..A PJ 1 1~ n.x..
II "

Xd Lr;i Ph(J.'t va Mf!.c Ki~n Lien


ddn d~ til quy y Phijt Da
· ~r~~t~Ht\m~~?~mm~~ · ,e,,~~@I; ~~@I~.
~~~m·~••ru~m·~•~•o-~~$~~£
D!CHNGHlA ~mm~~·m~•~--~~~mo~~~~~mm
.h E3 + 7d! pp E3 + BlR pp E3 ,m,- 1- pp E3 ,m,- ~ ~ pp .L.t:.
The' gidi. C{tc L{zc '-37 ' 7E /\. T't' Ju ' 7E /\. :t:J FL ' 7E twi _L FL ' 7E 1W; :q= "T .fl.J ' 131::.

Toi nghe nhu vdy, c6 milt hie, Phijt ngl! trong vuCin Ky Th9
~~- w3 . ~ w:;r- ~ o 35( ~ m9: ~ ?~ mm~ J!E • &D ~ ~-E a
CajJ Co Dilc thuilc v~ do thanh Xd V~ voi dc;zi ti kheo tang, ta't cd :m~m~·~mm~·~mmm~· ~m~~~o
635
634 TRAN VAN CHANH roAN THV TV HQC CHV HAN

PHIENAM

Bat nha Ba Ia m~ t da Tam kinh


Quan Tl! T~i B6 tat hanh tham bat nha ba la m~t da thai,
chi~u ki~n ngu ufln giai kh6ng, dQ nh~t thi~t kh6 ach. Xa Lqi ttl,
s5c b~t di kh6ng, kh6ng b~t di de, s5c tCrc thi kh6ng, kh6ng tCrc
thi s5c, tht,~, tu&ng, hanh, thCrc di~c phl;lc nhu thi. X a Lqi ttl, thi
chu phap kh6ng tu&ng, b~t sinh, b~t di~t, b~t du, b~t tinh, b~t
tang, b~t giam. Thi c6 kh6ng trung v6 s5c, v6 tht,~, tu&ng, hanh,
thCrc, v6 nhan nh'i ty (ti) thi~t than y, v6 s5c thanh huang vi xuc
phap; v6 nhan gi&i, nai chi v6 y thCrc gi&i. V6 v6 minh, di~c v6
v6 minh t~n, nai chi v6 lao ttl, di~c v6 lao ttl t~n. V6 kh6 t~p
di~t d~o, v6 tri di~c v6 d5c. DI v6 sa
d5c c6, B6 d~ tat doa y Bat
nha Ba la m~t da c6, tam v6 quai ng~i, v6 quai ng~i c6, v6 hfru
khung b6, vi~n ly dien dao m()ng tu&ng, eCru canh Ni~t ban.
Tam th~ chu- ph~t y Bat nha Ba la m~t da c6, d5c A n~u da la Huy~n Trang

Tam mi~u Tam b6 d~. C6 tri Bat nha Ba la m~t da, thi d~i thfrn TUNGO
chu, thi d~i minh chu, thi v6 thuqng chu, thi v6 d~ng d~ng chu, .Qulin T~l TtJi iJl El :(£:
tuc Quan The Am B6 tat (quen doc la
nang trtr nh~t thi~t kh6, chan thl!C b~t hu. C6 thuy~t Bat nha Ba Quan The Am B6 tat) .Ngii uin Jij{:,i: nam ufln, bao g6m sfic,
la m~t da chu, tCrc thuy~t chu vi~t : Y~t d~, y~t d~, ba la y~t d~, tht,~, tu6ng, h~mh, thfrc (s~c chi than va lt,~c din tuc sau giac quan;
ba la tang y~t d~, b6 d~ tat ba ha. tht,~ la dm giac; tuC5ng la nhung dm giac, khai ni~m xua't phat
tu tam khi sau giac quan tiep xuc voi ngo(;li dnh; hanh la mQt y
(Bat nhii Ba Ia mijt da Tam kinh)
dinh, m9t chu tam c6 thti d~n toi stf t(;lo tac; thuc la stf nh~n biet)
.Khong ~: con goi la tinh kh6ng, trong kinh Bat nha, "kh6ng"
Tdc gid-tac plza'm
du'QC xem la cai Chung nha't CUa ta't ca mQi hi~n tu'Qng mau thu~n
Kinh do Huyen Trang dci 8LJC1ng d!ch vao nom 649 tQi chua TCJ l~n nhau, "s~c" va "kh6ng" kh6ng h~ khac nhau (theo Tit ctiin
An. Ten kinh day du Ia Mo ha B6t nha Ba Ia m¢t do Tam kinh. Ma ha Ph{).t h9c cua Chan Nguyen va Nguyen Tliong Bach) eBJ ad tat
*~i!r: ldn. dQi; Bat nhd : trf tu$; Ba Ia m¢t do : d6o bi ngQn (= qua den doa:g: }Jt it~ it : B6 tat (Bodhisattva), chi ngu&i da tl! giac duqc
be ben kia. cuu c6nh); Tam kinh : kinh n6i ve tdm. ban tinh, ph6 dQ chung sinh .Die A n~u da fa Tam mi?u Tam bb
roAN THli Tl,t HQC CHU HAN 637
636 TRAN VAN CHANH

d'e f~ ~iiJ W :g, a.:=. m- if J~: d<;lt dtrQ'C VO thtrqng chanh d~ng D[CHNGHiA
chanh giac • Yit di ... tat ba ha f~ ~ f~ ~'~$:a f~ ~.~$:a{~ f~ Tlim kinh Bat nhii Ba la mqt da
~,if t~ ilii ~ §iiJ : diu chu, y n6i: khi dung tri tu~ Bat nha d~n cho B6 tit Quin Tv Tpi khi hilnh siiu phep Bit nhii Ba fa miit da,
CUu canh r6i, thi tam thi nhtr nhtr (Theo Thich Thanh Ttr, Bat nhii sai thiy niim uin dtu kh6ng, dem d(J tit ca kh6.ach. (Ph$t b:ia): Nay
gi:ing gi:i1~ 1991 ). Xi LQi tif: Sifc ching kh:lc kh6ng, kh6ng ching khic sifc. Sifc t&c fa
MC)t tac gia Tay phuung, 6ng J. Bacot, da phien am va djch kh6ng, kh6ng tt1c fa sifc. Th9, tur3ng, hanh, tht1c cilng i{li nhu thi. Nay
cau chu nay nhtr sau: Gate, gate, par-agate, parasamgat'e, badhi Xa LQi tif, d6 JiJ tur5ng kh6ng ctla cac phap, ching sanh, ching di~t,
sviiha. ching nho; ching S{/Ch, ching them, ching b6t. Thi nen, trang cai
Taus aJTivent, aJTivent, kh6ng kh6ng c6 sifc, kh6ng c6 th9, tur3ng, hilnh, tht1c; kh6ng c6 milt,
A1rivent sur ]'autre Jive. tai, mili, Ju6i, thiin, f; kh6ng c6 sifc, thanh, hUV77g, vj, xuc, phap;
kh6ng c6 nhfin gi6i, cha din kh6ng c6 f tht1c gi6i. Kh6ng c6 v6
Taus ensemble ani vent sur ]'autre Jive,
minh, cling kh6ng c6 hit v6 minh, cha din kh6ng c6 Jiia tif, cling
Glaire a 1'/lluminatian.
kh6ng c6 hit Jiia ttl: Kh6ng c6 kho: t$p, di~t, d.aa, kh6ng c6 tri. cling
(Tftt cii d~u di qua, di qua; qua d~n ba ben kia; moi nguai d~u kh6ng c6 difc. Vi kh6ng c6 scf difc, nen B6 tat (B6 dJ tat doa) Jam
qua d~n ba ben kia; d<;1t d~n ba giac ng()). thea phep Bit nhii Ba fa m$t da nay thi tiim kh6ng con quai ng{li; vi
Trong t<;1p chi Tir Quang ( 10.1951 ), Thuqng toa Nh~t Lien c6 kh6ng con quai ng{li, nen kh6ng COn Jdnh S(!, xa Jia tit c:J dien d:Ja
ghi m()t ban djch chfr Han nhu sau: m(Jng tur3ng, dr;rt tai ctiu canh Niit ban. Cha nen biit phep Bat nhii
D(J khU; d(J khU; Ba fa m$t da nay fa d.ai thdn chu, fa d.ai minh chu, fa v6 thUQ11g chu,
Ctiu kinh d(J khU: fa v6 ding ding chu, c6 thl trir hit m9i dau kho: chfin thvc kh6ng htr
gi!J. Cha nen n6i (thdn) chu Bat nhii Ba fa m$t da, fa n6i chu r3ng:
Ctiu kinh chung d(J khU;
Yit di, yit di, ba fa yit di, ba fa tang yit di, b6 dJ tat ba ha.
Giac ng(J t6c vien thanh.
TVC. djch
Nghiii fa:
Di qua, di qua, m
Qua din b& ben kia. 15
M9i ngurJi d6ng qua din b& ben kia,
ifX:1$F~
Nguy~n
sv giic ng(J chong tron thanh.
(Theo Chanh Tri, Bat nhii Ba fa m$t da tiim kinh Vi~t gidi, Sai
1~f!51J • tB *:m
1i~t)Jw~*~ifX:1$ • .li~tJ1&:1J7J~~
Gon, 1962). ~t* o ~35c¥95~lHf~IJm • :lt:~+itX: • ~?z~IJ~fJI.st~ o ~~
638 639
TRAN VAN CHANH roAN THlJ n/ HQC CHU HAN

ffl~-'~*ffi~~,~~~~~~,H~~~~~, TU NGO
~--~,~~~~,~~~*o~~+~~M~~' .cht iM: quy d!nh .Giui ltt4t ~1$: lu~t cam (gioi Iu~t rna
f~~~~DPJT~:IJ o ~f{,'l]j*~' W~311:Y' t~m~~~ o tang, ni cilng nhu' ngu'oi tu t<;ti gia phai tuan thu) eHCJ. ~: chi so
~~~fflllfr~Z~W,~ffl~~~Zm*'~~~~ nam sau khi ngttoi tu hanh da th1,1 gioi xuat gia eTinh chuyen
'~~~~,~~~~~~,~~te*Z$*o£~m ff[ $: chuyen tam d~ dtt<;1c tinh tu'ong .sa di i::J.>jm: tang ho?c ni
~' §~~1$~~- 0 moi gia nh~p tang gia th1,1 mttoi gioi; nil' sa di dtt<;1c gQi Ia sa di ni
eThinh gido thanz thiin ft ~ ~ t~: nghe hQC giao ly va ng6i
PHIENAM thi~n eThe' ICJ.c ~ljm: cat t6c, xuong t6c (qo dftu) eThi)p gi{li
GiOi lu~t mon +~: mu'oi gioi (g6m: kh6ng sat sanh, kh6ng tr()m cap, kh6ng ta
dam, kh6ng n6i doi, kh6ng uong ru'QU, kh6ng an qua bil'a, kh6ng
Ph~t che, xuat gia gia ngil h:;t di ti~n tinh chuyen gioi lu~t,
nghe ca hat va dtf cac tro vui choi, kh6ng trang di~m xuc dftu
ngil h:;t di h~u phu'ong niii thinh giao tham thi~n. Th! co sa di the
thorn, kh6ng ngu giu'ong cao n~m em, kh6ng dinh Iiu chuy~n ti~n
l:;tc, tien thQ (th1,1) th~p gioi, thu dac dang dan thQ c~,~. Kim danh
b:;tc phi~n ha the gian) .Mang hiJ bat tri ~ ~ ~ ~0: rna mit
vi sa di, nhi b6n (ban) sd thQ gioi, ngu gia mang h6 bat tri, cu6ng khong biet ("h6" la tr<J tu) .cudng gia ~I~: ke cu6ng, ngttoi
gia hot nhi bat hQc, ti~n nghi thoan d~ng, vong y cao vien, di~c dien eNghi . : nghi, d!nh, dtf d!nh eThoan dilng M ~: vu'Qt btfc,
kha khai hi. Nhan thu th~p gioi lu'QC giai s6 ngil', sti m6ng hQC tri Vu'Qt cap eVi)ng y ~ ~: y kh6ng th~ng eMong hQC ~ ~: ngu'oi
sd huang phttong. Hao tam xuat gia gia, thiet y tuan hanh, th~n moi hQC VO long eSlf /utdng phztdng pJT ~ j]: hu'ong phai hu'ong
v~t vi ph:;tm. Nhien h~u c~n viti kheo (tl khttu) gioi chi giai the, tai .Thiet y W ~: y quyet d!nh, quyet y .Tuiin himh 311:Y: tuan
vien vi b6 tat gioi chi can ban, nhan gioi sanh (sinh) d!nh, nhan theo va thi hanh, tuan hanh .Giai the ~.!§ W: b~c (thang) .BiJ tat
d!nh pha t tu~ (hu~ ), thu co thanh tlfu thanh d:;to, bat ph ~,I xu at gia gitii ~~~: gioi lu~t cua m()t B6 tat trong D<;ti thua (c6 den 58
chi chi hi. Nhtt<;1c nh:;to quang li'im, tlf dttong duy~t Lu~t t:;tng toan di~u cam ky) eLtt4t t[J.ng 1$~: phftn thu ba trong Tam t<;tng, quy
thu'. d!nh v~ vi~c song t~p th~ cua cac tang, ni.

(Sa di ltt4t nghi ye'ultt(fc)


NGOPHAP
(J)j] JJ (phtio'ng nai): moi, r6i moi (ph6 tu): :1J JJft~ ~t~
Tac gia-tac philm
(Piutdng niii thinh giao tham thi~n).
sa di lu¢t nghi yEfu IUC;fc do Chdu Hoang. d$ tu thL,J Bo tat giCJi Cl
®t~ m (th~n v~t): d'n th~n cho, nhat thiet dung, dung, cho
chua Vdn The bien soc;m. Ten sach c6 nghTa Ia "Ban yeu lll<;jc ve giCJi (cl;Jm tU quen dung): 'j'Jj; 2Jj ~ ~~ (Thi)n vi)t vi ph<;tm).
luqt va cung each cua Sa di'. Doqn tren day Ia loi n6i dau sach trich Cl ®f,ft ~ (thu co'): ng5 hftu, may ra, hi VQng (ph6 tu): ~~~ !?;t
' ThllQng thien. GiCJi luqt m6n' (thien tren. m6n giCJi luqt). ~:@: (Thzl cd thanh ttfu thanh d<;to).
640
TRAN VAN CHANH roAN THlJ Tl/ HOC CHU HAN 641

D!CHNGHlA
-~A .§} ' ~ M ~ 1~ ~ B !El ~ ' BJJ ~ ifH~ 1i t:if LI:Ut;;
0 0

Mon gim luijt • Jm l.!t ~ n : *1~ A §ffi • 7t 1~ i+X1f: o


Phijt quy djnh, nguoi xuf{t gia niim ht;~ vi tru(Jc phdi chuyen h9c ti1~~~ : ~iPJ~~ffltt • fU!¥~ ~~FJ'd o Ll:t~tl AtJifXm
va tinh tuong vi giai lu(jt, niim ht;~ vi sau mai nghe gido ly, tham .
FYar~ ~~~t-JLI:tmrliz · ~1~fU~~f1ZI¥~ . tM~* o
thiin djnh. The' nen cdc vj sa di xu6ng t6c r6i, truac hit phdi liinh
th9 muoi giai [u(jt, ki do mai buac len giai dan liinh th9 C{-l tuc giai. PHIENAM
Ngay nay, g9i La sa di rna do'i vai giai luijt cua minh liinh th9, nguoi
Tht.~ gioi lu~n
ngu thi mo mit kh6ng bie't, ke cu6ng thi xao liing kh6ng h9c, liin
Phu tinh gioi gia, Ph~n ngu ba la d~ m9c thoa thi da . Tam the'
nghl vur;t bf!c, mo mong cao xa, thijt dang bui ngui. Vt vijy rna t6i
chu' Ph~t sd dl thfmh d:;to gia, v6 du u' thtl' da. C6 van huu pha gia
dem muoi giai fu(jt lu(/C giai vai [oi, dt nguoi SO h9c bie't phuong
dac danh tl khu'u; v6 pha gia dac danh vi ngo:;ti d:;to. Thtl' nai chi
troi rna h9 phdi huang tai. Nhilng nguoi xua't gia vai tam chi tift,
huu thl;l du v6 thl;l chi vi da. Thlf nhi phtfc pha thu'Qng danh tl
hay thie't y tuan hanh, th(jn tr9ng dang eli vi pht;~m. Nhu vijy mai
khu'u, hu6ng toan thlf nhat thie't tinh gioi nhi hlfu kien trl gia tai!
gdn thi lam thim lam thang cho tl kheo giai, xa thi lam d lam g6c
C6 hi~n t:;ti b6 tat dl thtl' d9 sinh, vi lai hanh nhan do chi giai
cho b6 tat giai. R6i nhan giai sanh djnh, nhan djnh phdt tu~, ngo
tho at.
hdu thanh lf!U thdnh dt;~o, kh6ng ph{-l chi huang xuat gia. Niu thich Kinh van : Gioi nhu' blnh dia, v:;tn thi~n tong sinh. Gioi nhu'
xem cho ri)ng thi tf! nen xem xet toan thu trong Lu(jt tt;~ng.
luang y, nang li~u chung b~nh. Gioi nhu' minh chau, nang pha
THiCH TRf QUANG djch h6n am. Gioi nhu' thuy~n phi~t, nang d9 kh6 h::li. Gioi nhu' anh
m l:;tc, trang nghiem phap than . Huu tQi gia du'ong sam h6i. Nhu'QC
bat sam h6i gia, ky tQi ich tham. Nhat that nhan than, v:;tn kie'p
16
bat phtfc. Kim nh~t tuy an, minh trieu nan bao. Nghi trl thtl' phap,
t6c d9 sinh ttl'; phl;lng Ph~t vi su', tien y gioi Iu?t.
~ i+X~ilB
c6 due huu ng6n : Qua ha tu dl;lng phi~t, dao ng:;tn bat tu
~@ifX~·~~ ~• m*~~~ o -~~mM~~~ thuy~n. Thtl' cai c6 nhan dl gioi vi thuy~n phi~t, nhi kim bat dl
~·~~~~~ o ~~~~~m~ttli:~~~m~m thtl' vi do chi, nhi dac dao ubi ng:;tn gia, ti<in hi.
n~ o ~~m~ ~ w~ ~ z~~ o~ ~m~~~llli• (Kh6a Jut l{tC)
i5l ~ ~- -w@ ffX ~ )(_ ~ t:if ~ ~ ! i!fj(EJ?. :(£if« J,.) Ll:t J.!t ~ '
**fr AffiZ~*§>l o Tac gia-tac phitm
:
*~ ~ i+X~oif.±m • ~ ~ftt~ o i+X~o ~ g , §g~ff!\W!l o Bai tren ddy chep trong s6ch Kh6a hU tvc (quyen trung) cua Tran
Ia
ffX~OBJl~ • §g~~Bg o ffX~DiiJ'dtt • §gf.!t3w o ffX~O~f~ Thai tong (1218-1277) . Toe gia ten th(lt Tran Canh. vua dau ddi Tran

•eM$~ o~ ~~ ~ Bmo~~-m~.~~~~ o (Vi$t Nam) . len ng6i nom 1225 khi mdi 8 tuoi . 6ng rat sung dqo Ph(lt. c6
luc buon vi$c n¢i b¢ trong trieu cflnh do bo tr6n len tu Cl chua Phu Von
TOAN THL1 Tl,J HQC CHO HAN 643
642 TRAN VAN CHANH

tren nui Yen Tlt nhllng b! bat ve . Nom 1258, Thai tong truyen ng6i cho dl thanh dg_a diu khong thi khong qua thl:l giai. Cha nen noi rdng:
con ro.i len lam Thai thllQng hoang de cung coi vi$c nlloc. dllQc 19 ki! hilu ro duqc di~u d,6 duqc ten Ia tl khea, ke khong hiiu ro
nom thl mat, thQ 60 tuoi. duqc di~u d6 gQi Ia ngag_i dg_a. Day Ia di~u d~' chl nguai chju thl:l
gi6'i va khong th~ gidi v¢iy. Th~ gidi r6i ma lg_i phd bo con duqc
TUNGO ten Ia t! khea, huo'ng nguai haan taan chju thl:l m9i tfnh gidi ma
eTh{t gidi ~ JJX: tiep nh?n gioi lu?t cua Ph?t giao eTjnh gim !t;ri kien tri nila! Cha nen cdc b6 tat hi f n tg_i dem di~u d6 elite' d()
~JJX: gioi thanh t~nh (gioi h~nh cua nguoi tu hanh; than th~, IOi chung sinh, ma nhilng nguai tu hanh dai sau cii.ng nai thea duang
n6i, tam y nho theo gioi lu~t rna trd nen thanh t~nh, thoat khoi ffiQi c16 eli duqc gidi thadt.
phi~n nao, tham dt,Ic, lftm l~c rna den du<;jc c6i Niet ban) eTanz the' Kinh n6i rdng: Gidi nhu mQ.t da't bling, mQi di~u thi?n tit d6
clut Phq-t.::.. tit§~{~: cac Ph?t trong ba doi (ch1 Ph?t qua khu, hi~n sinh ra. Giai nhu thdy thuo'c gioi chila duqc cdc b?nh. Giai nhu
t~i va vi lai, tuc Ca Diep, Thfch Ca Mau Ni va Di L(lc) ePhift {-i: hg_t minh chau, phd va mQi to'i tam. Gidi nhu thuy~n be, vur;t qua
chiec be, chiec mang eAnh i{zc ~f~: chuoi ngQc ePiuip than bi khb. Gidi nhu chubi ngQc, lam phdp than trang nghiem. Ke c6
$ J}: m9t trong ba lo<;ti than cua m9t vi Ph?t; phap than la th~ tlnh t()i cdn sam ho'i. Ne'u khong sam ho'i, t()i cang sau them. M()t !dn
th?t slf cua Ph?t, a6ng nghTa voi Chan nhu .Sam hoz t~Hm: an nan ba ma't than minh thi muon kie/J khong thl tim lg_i. Ngay nay tuy
eKitp ti.J: doi kiep (ch1 thai gian rat dai; moi kiep c6 bon giai do<;tn yen, mai sau kh6 giil.
sinh, thanh, ho<;ti, di~t CUa the gioi) eCo• dllC '2:11,~: gQi chung cac V¢iy nen giil phep nay, vur;t mau qua duang sinh til; tha Ph(lt
b?c cao tang aoi truoc (giong nhu b?c ti~n boi) .Bl ng{ln fEZ/¥: bo lam thdy, trudc he't tuan thea gidi lu(lt.
ben kia (bo giac ngQ, VUQt khoi vong sinh ttl', luan h6i). B¢ic co· due c6 n6i: Qua song nen dung mdng, de'n be'n he't cdn
thuyin. Nhu v(ly nguai xua cai gidi Ia thuyin fa mdng. Ngay nay
NG0PHAP nhilng nguai khong dung phue!ng ti?n d6 qua song ma tdi dur;c ba
CD~ (phu): trQ tu dftu cau (xem l~i Ngli phdp cac bai truoc). ben kia thi thl!c Ia hie'm v(ly.
®~ -tQ. (thj da): xem Ngli phap d bai 2.
DO VAN HY-BANG THANH djch
® J!; (nai): la, chlnh Ia: Jlt J!; t~ :ff ~ W. M- :3t z ffiHi1 (Thll' (Tha van Ly Trdn, NXB.Khoa hQc Xa h9i)
niii ch1 huu thl;l du v6 tht,I chi vi da). m
®Dr. (hu6ng): huang gl (lien tu).
®~ (tai): trQ tu cuoi cau, bi~u thi phan van . 17
®~ (cai): d~i khai, c6 le (ph6 tu).
~~~~~?
D[CH NGHiA ~~B:~~~~~?$:ff~m&~~~?W~~fi
Bim ve' th{t gidi ?~~~~?
Tjnh gidi tie'ng Phg_n fa ba fa di m()c thaa. Tam the' chu Ph¢it sa $~B:M~~~,~~~-~ ~ ~~ o
644 TRAN VAN CHANH TOAN THVTl,f HQC CHU HAN 645

~M1~1tz~~*ill , tl~~t~ , l!z-=t1ti!Z7f'PJ*t.§c o ~ PHIENAM


~mm~·~~*~o®~~~~£~AoWg¥~~ Ph~t tong ha xua't sinh?

-~~~%~~mz ·~~~~ oU~~A8·~m~ Ho~c van vie't: Ph~t tong ha xuat sinh? Ninh hilu tien t6 c~p
•m~om~fit* ··~~B: r*~*TB~~~ qu6c ap phu? Giai ha thi hanh? Tr~ng ha lo~i h6?
Mau Tu vie't: Phil tai van da! Thinh dT bat m~n lu<;Jc thuye't ky
~{QJ o~*~*~·~$~~o~8£*~~m~-
5l o ~ $ ~ ,% # :¥L ~ .~ o ~JZ ~ ~ .% B t~ ~& o £1ft 1~
~*~ 0 *~~-+=ffiA+~~o~&~~·G~&
* , ye'u.
Oii van Ph~t h6a chi vi tr~ng da, tich liiy d~o due, s6 thien uc
tai bat kha ky ky. Nhien Him d~c Ph~t thai, sinh u Thien True,
ts ' J_w~~~ o ~ij*~D§iP~ ' %§HI Iii ' ~1~-f-~~~ ' gia hlnh u B~ch T!nh vuong phu nhan . Tru tim m<)ng thua b~ch
r~ )~[: ~.~ ~ ~ 0 llt !He ~ft ~ t§ 0 if-+ t £ ~ mf.J ~c ' r~ ~ ~ill tUQng than huu lt,IC nha, han nhien duy~t chi, to~i cam nhi dt,l'ng.
o *~* ~IJ~g[, g~lj~'* o *~1LBJI~~~~Jffi o ~·1~ DT tu nguy~t bat nh~t, tong m~u hilu hie'p nhi sinh. DQa dia hanh
-~~if-~~o~£~~*~,~-~-,~~-~~ that bQ, ell' hilu thu vie't: "Thien thu<;Jng thien h~ mT hilu du nga
J!Jfj~mJ o *~7f&tit~ , ~B=~t~ o if-+ 11 , ~~A 8 gia da ". Thai thien d!a d~i d<)ng, cung trung giai minh. Ky nh~t
vuong gia thanh y pht,IC san nhat nhi. Cuu trung b~ch rna di~c
&~~*~~m~~z ·m~~ •m~ ili~·~8M ~
nhG b~ch cau. No tt! Xa N?c, rna vie't Ki~n Tr~c. Vuong thttang
/f~M~o£&~~~/f~~·~z&ffio£8: r* su tuy thai tu. Thai tu hilu tam th~p nhi tu'ong bat th~p chung
~m~ :tl§~:t$11t , ~~f~m~o_r.~ort , ~*-•m~1:tr~ ~1PJ
hao. Than truang tru<;Jng lt,Ic, th€ giai kim s~c, dinh hilu nht,Ic ke'.
~?J o*~B: r~~~1ft~1J: ~~ , ~~~~~~ Giap xa nhu su tu, thi~t tt! phuc di~n, thu ba thien buc luan, h~ng
+~J o£~~-~,~~~~o*~~~o~~~if­ quang chie'u v~n ly. Thu lu<;Jc thuye't ky tuong. Nien th~p that
~~m~oMU~~Z ~~~/f ~/f~ '~*- ~'~ vuong vi n~p phi, Ian qu6c nil da. Thai nl' tQa t~c thien toa, tim
1Jl\ ~ ~ *~ *~ o $ g z ~ill o fi!T U~* ~ ~ , *±ill z $ ~~ t~c di sang. Thien d~o kh6ng minh am duong nhi thong. To~i
$~illoM~~~~+=$·~AM~-f-~~o~*~ hoai nhat nam lt,Ic nien nai sinh. Pht,I vuong tran vi thai ttl', vi
~ 5 .!--) T , 1J\~-=f = B~ o 1~Mt~~*T ~§)tAt£ o [!] .!--) hung cung qwin, ky nil bao ngQc tinh li~t u ti~n. Thai tu bat tham

=~ + _n 8 ~~?a~~ o ~t~tttrff1¥ , !fi§~fr z, #1~~


the' l~c, y t6n d~o due. Nien th~p cuu, tu nguy~t bat nh~t d~ ban
ho Xa N~c l?c Ki~n Tr~c kh6a chi, quy th~n phil ell' phi nhi xuat
~ t~ ?f,Ef& tjt :t~ 1i ttX ~ ' - ~ ~ ~ 0 ~ 8 ~ {,-- ~ '
0
z cung, minh nh~t khue'ch nhien bat tri sd t~i . Vuong c~p l~i dan
·1~~ El ~ o ~::l> F~:t~ = 8 1i +ttt , 8 8 ~ , ~ttt~~{f~~ m~c bat hu hi, truy chi c~p di~n. Vuong vie't: "Vi hilu nhT thai
~~ /.8 I'!§ J..h ~ ( :¥;-_ ~1£ ol- ..ffil + -7 H!i ±!!§ ffiE .JBI: ~~ 8 ~ 7'J::; ~ ~§ o=~
Pn l"T llfJ l..!:'.. o f9.X. lilt J.E: ..J.L ; , o ~L / , TR "" / , o if_,_ ~ 1::><. iil'f J.!=!. iiff3 dao thinh th~n chi, kim ky hilu nhi nhu ngQc nhu khue, duong tt,Ic
r~ , /ffJ[ijt~ o ~~B : r tU~z?£¥ , ot~~1j£ J o ~ l<)c vi nhi khu ha vi?". Thai tu vie't: "V~n v~t vo thuang hilu t6n
WTz~-tQo duong vong, kim dt,Ic hQc d~o d<) thoat th~p phuong". Vuong tri
roAN THV n,l HQC CHCI HAN 647
646 TRAN VAN CHANH

ky di kien, to~i khdi nhi hoan . Thai ti.i' kfnh khU'. Ttt d~o h.:1c nien T£)NG0
to<;1i thanh Ph~t yen. SCI di M~nh h~ chi nguy~t sinh gia bat han .
.Quoc dp ~ §: thanh va ap, chi chung noi thanh thi, trong bai
c6 nghia nhtt "que httong xU' sCI" .MJn ~J:: thong minh (tac gia
bat nhi~t, thao m<)c hoa anh, thfch h6 cuu y hi khich, trung lG' chi
thai diL SCI di sinh Thien True gia, thien dia chi trung xi.i' ky trung dung "bat man" nghia la Stf ngu dot voi y n6i khiem) .Thien tni.c
hoa da. sa trU' kinh pham huu th~p nhj bQ, h<;jp bat U'c ttl' thien 7:. *k: ten cu gQi nttoc An DQ eB{lch Tjnh vrtdng 8 @- .:£: quen
dQc la "B<:tch Tinh vttong", con gQi la Tjnh Ph~n vttong, vua cha
v~n quy€n. Ky d~i quy€n v~n ngon di ha, ti€u quy€n thien ngon
di thtt<;1ng. Ph~t th1,1 giao thien h~, d<) thoat nhan dan . Nhan di nhj cua thai ti.i' Tat D~t Da (tU'c Ph~t Thich Ca sau nay) ePhu nhdn
nguy~t th~p ngu nh~t ne hoan nhi khU'. Ky kinh gioi tl,IC t6n, ly
:;K )\: VQ .D~tng Ejl: c6 thai eHiep »: stton .Thanh y w tx_: ngttoi
nang hanh chi, di~c dac vo vj, phuc lttu h~u the. Trl ngu gioi gia, hiiu, thj tl .Nh~tc ki ~ ~: bui t6c bilng thjt (day chi c~,~c thjt g6
nhat nguy~t l1,1c trai. Trai chi nh~t chuyen tam nhat y, hoi qua ttf len) eGidp xa tJi l$[: xttong dttoi rang, xttong lQi (nttou) dttoi
san. Sa mon trl nhj bach ngu th~p gioi, nh~t nh~t trai, ky gioi phi ("giap" la go rna; trong bai djch phfa dttoi, djch gia Le M~nh
l1u ba tac Sd dac van da. Uy nghi tien chi du c6 chi di€n le vo dj.
That chi djch theo nghia chu "giap" la go rna chU' khong djch tu
Chung nh~t canh d~ giang d~o t1,1ng kinh, bat dtf the Stf. Uio Ti.i' kt~p "giap xa") .Phi ~c: VQ cua thai ti.i' .Uin quoc f4E ~: nttoc
viet: "Kh6ng dU'c chi dung, duy d~o thj tong". Ky ttt chi vj da. lang gi~ng .Trdn vi ft{l:: yeu quy (c6 le la ftJ~t chu Jit[vi]
(Ly hoijc ltt4n) nghia la quy trQng) eHrtng J11.: xay cat eCwzg qulin '§ fm: nha
ci.i'a cung di~n danh cho vua chua ghe nghi trong lllc di choi d
Tac giii-tac phiinz ngoai .Ky mcf$..17:.: ca nil, ky nu (ngttoi con gai lam ngh~ ca hat
Ly ho¢c lu(Jn con c6 nhOng ten khac Ia M6u Tl! tY ho¢c /u(Jn hay a€ mua vui cho mQi ngttoi) .Kh6a ~: cttoi (ngtfa) .Khuech
M6u Tl! do Mau TL! (con gQi Ia Mou TLt Bac) cu6i doi 86ng Han bien nhien m ?£:,: reing khong eBdt tri sll t{li /f ~0 pJT :(±: khong biet C1
SOQn, gom 37 chLJCing, Ia sach lu¢n chOng ve nguyen ly Ph¢t giao xuat noi nao .Hrt hi ~ ~: hU'c nd, th6n thU'c elMo thlnh tluin chi
hien kh6 sdm CJ Trung Qu6c , dll<;c thu gam va xep vao quyen 1 sach
Hoang minh t(Jp cua Tong Hlju doi Nom trieu . Toe gia nglloi Ci qu¢n
:f!§~f$:f~: du xin thfin eKhue f1: ngQc khue eDi ~: cang them
ThLJCing Ng6 (thu(>c Ng6 ChOu tlnh Quang Toy ngay nay), nom 189 (ph6 tu) eKinh klul {~$:: di loi tat eM{lnh h{l :;fu~: thang dfiu
tUng chQY loQn qua Giao Chi (mien Bee Viet Nom ngay nay) , von Ia mila h~ .Hi khiclz *~ *£: "hi" la vai mjn, "khich" la vai tho
m(>t nha nho dQc r(>ng kinh truven cung cac sach cua phai tu tien
(*fcung viet la*a) eTrung lr7 $ g: chi thang ttt am ljch eNgon
nhllng deu kh6ng tin ma IQi d¢c biet hOm m¢ dQo Ph¢t, nghien cOu
them co hQc thuyet Lao TU. Mou TU bi dLJiu¢n dllang thai che trach
§: chu (chi so chu trong bai viet ho~c cuon sach) eNe hoim
cho rang do ly khai vdi NgO kinh, nen 6ng lam ra sach Ly ho(Jc lu(Jn ~~?a: chi Niet ban .Trai ~: chay, trai gioi .Ho'i qua t~t tdn
neu len tUng diem nghi van lien quan den dQO Ph¢t de bien giai, dan ·1m~ E1 $JT: an nan hoi cai .Uu ba tdc i~ ~ ~: ngttoi tu t~i gia,
chOng r(>ng cac lu¢n chOng cua Khong, Lao de binh vljc dQo PhQt.
ctt si .Uy nghi tiin chi mX; {ti ~ _L[_: oai nghi di dU'ng, tac phong eli'
cho rang tinh than cua Nho va 8QO c6 Slj nhat trf ve con ban vdi tll
tLJCing dQo Ph¢t. Ve tU ngO, ngO ph6p va van phong trong sach, Ly chi .Diin ~~ ~ t~: le nghi .Chung nhqt canh d{l *~ B 3t ~: suot
ho(Jc lu(Jn c6 each the hi$n gi6ng nhll nhOng sach kh6c cua Nho gia. ngay suot dem, d ngay dem.
648
TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,l HQC CHU HAN 649

NG(/ PHAP
Mau Til dap: Giau thay cau hoi! Xin dem do't nat n6i qua diim
CD $ .... ~ ? (ninh ... phu?): xem m1,1c 20 trang ph§n Ngu chinh.
phap cua bai 10. Boi nghe cong tr(,J.ng giao h6a cua Ph(lt, tich chua dt;w due,
® 'i' ~ F~=~5 m! (phu tai va'n da !): m9t h'inh thuc daa vi ngu hang ngan lie dai, khong sao ghi chep. Nhung khi sdp thanh Ph(lt,
ra tn.tdc trong cau cam than (neu viet xu6i l?i th'i la thi sinh iJ Thien True, mu{Jn hinh nai vt;J vua Bt;~ch Tlnh. Ba ngu
Fo~ -tJ1 ~ ~ ! ). ngay, m()ng thay cuiJi voi trdng, than c6 sau nga, han ho thich
® ii (cai): trq til dftu diu (kh6ng dich): ~ 1!fj ... (Ctii van ... ). thu, him xuc cdm rna c6 thai. De'n thang tu mbng tam, Ph(lt thea
® J;) (di): vao h.1c (gidi til bi~u thi thai gian): .L-). IZ.:9 jj J\ B ftf. suan ben phdi cua mf! rna sinh, dt;it chan xuong da't, di bdy buac
-BJ~rro ~ (Ditu nguy~t bat nMt tong mau hiep nhi sinh). gia tay phdi len, n6i: "Tren trai duai trai khong c6 gi hrm Tal".
® ft (mi): kh6ng ai, kh6ng g'i (d9-i til v6 chi, dung nhu' Bay gia trai da't rung mt;~nh, trong cung sang ngai. Hom ay, nguai
~[m9-c]): ~~JMU:flt13fu(MzhG'u du nga gia da). hdu (J cung vua cilng sinh ra m()t dlia con. Trang tdu ngf!a trdng
® ~ (htqc): so, so qua (ph6 til): Ill me ~Jt ;1t .f§ (Thii' lu(lc ciing cho ngf!a con bu; ddy ta ten Xa Nt;ic, ngf!a ten La Ki~n Trdc.
thuyet ky tuong). Vua thuang sai thea thai til. Thai til c6 ba muai hai huang to't, tam
rJ) l!J (nai): mdi (ph6 til): ~ jj l!J ~ (L1,1c nguy~t niii sinh). muai ve df!p, minh cao tru{Jng sau, than d~u sdc vang, dlnh ddu c6
@ l1l m~ 1:£. (duy d~o thj tong): chG' otE di;it tru'dc tan ngG' :i][
nhf:lc ke: rna nhu su til, luiJi che dut;Jc mt;it, tay c6 ngan xoay, co,
(d?a) d~ du'a tan ngG' ra tru'dc d()ng til 1:£. (tong) qua tac d()ng cua sang chie'u Vt;ln dt;im. Day La n6i qua tuang Ph(lt. Nam muai bdy
d6ng d()ng til~ (thi). Cau tren c6 th~ dich "chi d9-a la thea", dich
tuo,i, vua cha bdt lay cong chua nuac lang gi~ng lam vt;J. Thai til
xu6i l9-i la "chi theo v~ d9-a". Cau true daa ngG' nay thong d1,1ng
ngbi thi dai chb, niim thi rieng giuang. Dt;~o trai r()ng sang rna am
trang sach c6 til thai Tien Tftn, c6 th~ neu them vai thi d1,1 khac:
durmg thong dbng. Ba c6 mang con trai, sau nam mai sinh. Vua
cha tran quy thai til, df!ng cho cung difn kY nil, db chai chau bau,
-otE~ ~ ~gfi (Duy tG'u thtfc tlzi nghi): Chi ban den ru'CJu va
thuc an (Thi Kinh: Tiiu nhii, Tu can). d~u bay truac mdt. Thai til khong ham thu vui duai dai, muo'n giil
dt;~o due. Niim muai chin tuo,i, ngay tam thang tu, nila dem g9i Xa
-IJfE(Jp ~ ~ (Duy m~nh tlzi thinh): Chi vang thea m~nh (Td
truyfn: Turmg cong nhj thqp bat nien). Nt;ic dong yen Ki~n Trdc VU{Jt thanh. Quy thdn nang diJ, bay ra
khoi cung. Hom sau bbng nhien khong bie't iJ dau. Vua cung quan
-Ol ~,~I§~ !It (Duy du rna thu thi chiem): Chi nhln len dftu
dan thdy d~u Sf:lt sui, duo,i tai canh dbng. Vua bdo: "Khi chua c6
ngtfa cua ta (Td truyfn: Turmg cong th(lp til nien).
con, cha edu xin Thdn, nay dii c6 con, nhu ng9c nhu tran, nen no'i
D!CHNGH!A ngoi tuac, chli bo di dau?".
Thai til tau: "Muon v(lt vo thuang, c6 rbi phdi ma't. Nay muo'n
Phqt til diiu sinh ra?
hQC dt;~O, d() thoat muai phurmg".
C6 nguai hoi: Ph(lt tit dau sinh ra? C6 td tien va lang nuac gi Vua bie't thai til da curmg quyet, bim dr:tng len v~. Thai til di thr!ing,
khong? Da lam dut;Jc gi, giong lot;~i nguai nao? suy tu vi dt;~o, sau niim thi thit.nh Ph(lt. So df ngai sinh vao thang tu
650 TRAN VAN CHANH roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 651

mua ht;~, d6 fa Luc khong n6ng khong lt;~nh, cay co dom hoa, coi do SCi vi tam tfnh bat sinh bat di~t. Nhat thiet chu phap, duy y
lOng ch6n, mijc ao thua mong, La tie't tru.ng Lf1 VQy. S(J d'l Ph4t sinh (J vQng ni~m nhi huu sai bi~t. Nhtt<;1c Iy. vQng ni~m, tac v6 nhat
Thien True La ch8 trung hoa trong troi da't v9y. Kinh do Ph9t vie't thiet dnh giOi chi tuong. Thi co nhat thiet phap, tong ban dT Iai
g6m de'n mu(Ji hai bQ ht;Jp tam llC bon ngan Vt;Jn quyin. Quyin llfn Vt;Jn Iy ng6n thuyet ntong, ly danh tlf tuong, ly tam duyen tttong, tat
loi tro xuo'ng, quyin nho ngan Loi tro len. PhQt dt;~y thien ht;~, cau vat canh blnh d£ng, v6 huu bien di, bat kha pha ho<:ti, duy thi nhat
giai thoat nhan dan. Nhan ngay muoi lam thting hai nh9p tjch ma di. tam, co danh chan nhu.
Kinh diin va giai Lu4t tie/J lf;I.C t6n tt;Ji, noi theo ma lam, ciing dt;~t vo (D(li thi'ta klzlli tin lu/jn)
vi, phuc den doi sau. Ke gii1 nam gioi, m9t thting sau ngay trai; ngay
trai gioi thl chuyen tam vao m9t y, hoi L8i ma tf! dBi mai. Sa man gif1 Tac gia-tac philm
hai tram nam muoi giai, giai a'y khong phai cho uu ba tdc du(/c nghe fJQi thua khoi tin /u()n. l quyen. tllCing truyen cua Bo tat Ma Minh
v9y. Oai nghi di dr:tng cung diin L~ ngay xua khong khtic. Suo't ngay (the ky 1-2. An 8¢). do Tam tqng phap sll Chan De (499-569) dci Lllc:ing
djch tu chu Phqn sang chu Han. Ia b¢ lu(ln dqi thua thou t6m nhung
thau dem giang dt;~o tf;tng kinh, khong tham df! vifc doi.
giao ly sou xa cua Ph(lt. lay Nhlllai tqng lam ly lu(ln trung tam; quan
Liio Ti:t n6i: "Due Lon chua dung, chl dt;~o theo v~ ". Yd6 la v9y. tri$t nhung nghla ly quan trQng ve tinh. tllCing cdc phap, dong thCii
LE M!).NH THAT djch bi$n bi$t r6 rang yeu chi Duy tam Duy thOc; lam sang r6 sl,f sai khac
(TBng IQp van h9c Ph9t giao Vi?t Nam) giua me va ng¢. giua vQng va chan. giua tjnh va nhiem ... ; cho mQi sl,f
v(lt c6 trong the gioi deu Ia slj hi$n r6 cua Chdn nhll.
m
18 TU NGO
.Plzap gi{Ji ~t;; Jf.: dnh gioi cua cac phap .Plzap mon ~t;; F~:
,~,~:flo nhung bai kinh PMt ho?c nhung phuong phap Ph~t d<:tY dtta den
,~,~:!lo13' ND~-$W::k*,f@;f§$F~G: o giac ng(> eV<Jng ni~m ~ ~: nghT ngQi kh6ng chfnh dang, nghT
rff~'~'ti~~~i~ o -W§fa$' Ol1R~~rm~~3U o b~y .Tong ban di lai f:f:z(s:.l-)*: tu nao den gio eTi'it canlz ·~:
;g=fiME~~ • ~~J~-w±~Wz;fEI o ~i!i5c-w$ . 1:£:zts:tJ* chung quy, cuoi cling eCiul.n nlut ~:flO: thti tinh tuy~t doi cuoi
riME ~ ~>t ;f§ ' riME ::g:.:;: ;f§ ' riME I~\*~ ;f§ ' • ~If~ ' ~ ~ ~ ~ cling cua V?n Slj, d6 ]a thti tinh bat d(>ng, thliong hang, VUQt len
' ~DJMU£1'!' ut~-~~'' i!l5lil~:!lo o tren mQi ly lu~n, nh~n thuc; Chan nhtt la m(>t khai ni~m quan
trQng cua Ph~t giao d<:ti thua.
PHIENAM
D[CH NGHlA
Tam chan nhu'
Tfim cluhl nlut
Tam chan (chon) nhu gia, tuc thi nhat phap gioi d<:ti t6ng
Tam chan nhu tile La cai luang r9ng Lon vo cung vo Cf!C cua
tuong pha p m6n th{
tam, bao trum khdp phap gioi, n6 laban thi cua ta't ca phap man.
652 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,f HQC CHO' HAN 653

Nghfa La, tam tanh khong sanh di~t. Ta't cd phdp chl nuong vao """"~~~±~
E3 '=F il"E IX =- ·
V9ng ni~m rna c6 ngan sai muon khdc. Ntu lla tam .ni~m tac ~t: x~ n i!J¥ /.-
~w; *.IX J!E fJ,
chdng c6 ta't cd tuong cdnh gioi. Boi the: tri't cd phdp tit nao din ili*i=f3ff.
giiJ na tuong n6i nang, na tuong danh tit fiJi le, na tuong tam
duyen nghl ng(/i, ro't rdo binh ddng khong h~ biin do?i, khong thi
fJl gt 7H][
~~1:k1J~7(~.
*,
phd hog.i, chlla mi}t tam, nen g9i d6 Ia Tam chon nhu.
]])(:{~ ' ' $ '~,
THICH THif;N THONG djch m¥JA~~~-
~~~t~*~'
::f§g~~D*·

Tac gia-tac philm


Du gia lu¢n con gQi Ia Ou gia sU dja lu¢n Ia toe pham ccJ ban cua
Duy thuc tong va Phap tudng tong, tucmg truy€m do dQi luan sLl An D(>
Ia Yo Trude (the ky IV-Y) viet theo ldi gi6o h6a cua 86 tat Di L(lc (Ph(lt
tLlcJng lai). Day Ia b(> lu(ln tam co nhat cua dQO Ph(lt, trinh bay toan
b(> gi6o ly cua Duy thOc tong. Ban PhQn ngQ cua Ou gia /u¢n chT con
m(>t phon, nhLlng toan b(> ban d!ch cha Han va cha TOy Tc;~ng thi con
giQ du, dLl<;Jc lllu hanh r(>ng r6i nhat Ia ban djch cua Huyen Trang gom
100 quyen.

PHIENAM D[CH NGHlA


Chan Di Ph~ t t6 stf tich k~ Bai k~ vi slj tich Phqt t6?
d!ch gia DC;li thua khdi tin lu~n Tong thien thoai nh~p thai, Tr! triJi xuong nh(lp thai,
m Hi~n sinh huu ph1,1 mau. Hi~n sinh c6 cha mf.
CJ nha La con tre,
TC;li gia th! anh nhi,
19 T~p hQc cht1 ky ngh~. T(lp h9c cdc kY nghf
Hi l(;lc c~p du hanh, Ch(Ji biJi cung vui ve,
1~ tii ~ lf!J'Ji 1~ Xua't gia lam kho? hg.nh.
Xuat gia h~mh kh6 h(;lnh.
f~7(~.A§i:J, Hi~n tlfu ngo(;li O(;lO hQc, Thea h9c thdy ngog.i dg.o,
fJl ~ 1=f :X £): . Hang ph1,1c t1 thien rna. Giang ph¥-c dur;c Ma vuong.
1±*m~§l, Thanh Ph~t chuy~n phap luan, Thanh Ph(lt chuyin phdp luan,
654 TRAN VAN CHANH TOAN THV n,l HQC CHU HAN 655

Thi d<;1o nh?p Nat ban. TruyJn dt;~o nhl)p Nat him. ·'B~ h<;1 hoan thuc thll' nhan phu?". De van: "Bat thuc". Chi C6ng
Chu b<;1c phuc chung sinh, Cdc. chung sinh bt;~c phuc, van: "Thll' thi Qwin Am D<;li SI, truy~n Ph?t tam an". De h6\
Bat nang kien Nhu Lai. Khong duqc thay Nhu Lai. to<;li khi~n su khu thinh. Chi C6ng van: "M<;!C d<;!O b~ h<;l phat su
(Du gia luQ.n) PHAM QUYNH djch khu thu, h<;1p qu6c nhan khu tha di~c bat h6i ".
~ (Rich Nham l~tc)
~

~&i *

V6 Truoc
m f /'~-:----\
0
)
!
I
II ,\ \\
""'
- I
20
Tb Bb DJ Dt;~t Ma
~~~-~
Ttic gia-ttic plzilm
~ : ~tEt*Fo~ilM::k§ffi : ~D16J ~~~ ~-~? M:z:;;- Tren day Ia bai thu nh6t (d$ nh6t toe) trong 100 bai cua 8/ch Nham
-~~~o*B:~~~~?M:z:;;-:~Bo*~~oit m¢t t(lp ngG IL,JC noi tieng cua cac thien sll Trung Quoc, con c6
II,JC,

M~~u~fto*~$~~0o~0:z:;;-:~T~B*t ten gQi day du Ia Ph¢t qua Vien Ng¢ Thien su 8/ch Nham Jvc. S6ch
gom 10 quyen do thien su Tuyet D¢u TrQng Hien doi Tong tt,mg co (tL,Jng
A~? *:z:;;- : /f'B o ~0 ~ : ll:t~iJl-1§-::k±, 1$ 1~ {" co Ia dung c6c cau thd c6 am v(ln de blnh lu(ln c6ng 6n thiEm), Vien
~o*~,~~~~~o~0:z:;;-:~m~T~~~~' Ng¢ Khac Can doi Tong blnh xlldng (ban lu(ln ve cd ngG hOnh vi cua
~~A~ft#/f'@Jo nglloi xlla). va do thien sll Pho Chieu doi Thanh bien t(lp. "Thanh de d$
nh6t nghTa" Ia tu ngu thien hQc. chT chan ly toi coo. chan ly chi eve
huyen di$u cua Ph(lt gi6o. thien gi6o.
PHIENAM
Thanh de d~ nha't nghia
TU NGO
Cll': Luong Yo De van D<;it Ma d<;1i su: "Nhu ha thi Thanh de .ci't ~ : dl,lng ngu cua thi~n tong, c6 nghia la "neu len c6ng an
d~ nhat nghia?". Ma van: "Khuech nhien v6 thanh". De viet: thi~n" .Lztdng Vo De' ~tEt*: vua Vo De nha Luong, m<)t 6ng
"D6i tram gia thuy?". Ma van: "Bat thuc ". De bat khe. D<;1t Ma vua rat sung d<;!O Ph?t cua Trung Qu6c, len ng6i nam 502, c6 dip
to<;1i d<) giang chi Ngl,ly. De h?u ell' van Chi C6ng. Chi C6ng van: d6i tho<;1i voi B6 D~ D<;1t Ma nam 520 khi D<;it Ma vu<;jt bi~n den
656 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN 657

*
tinh Quang Dong elJf!-t Ma df!-i su ~ M §ffi : tuc B6 D~ D~ t Ma
(?-528 ho~c 536), t6 thu 28 sau Ph~t (j An Do va la So t6 cua
Jl

.
0

m~: rfiTm~~·tt~~~-JI . o

thi~n tong Trung Qu6c, tac phfi'm c6 Thiiu thi{t /ftc man, 1 quy€'n ~~: rm!*A~~·m~mmJI o
:
eKizue'ch nhien m~ r6ng khong eKhi~ : hi€'u y, any eNgtJ.y §ffi ~ : r ~ fi iJ ~ .~ ~~ ' 1501~ ~ :5tL S)3 JJ o
~t :nude Ngl;ly thai Tam Qu6c (Trung Qu6c) •Qtuin Am lJf!-i Si 1~ X FQ~ : r 811 §ffi ~ t~ • :t Mb~ ~D 1PJ ? JJ o

fmif*-±: ten gQi cua B6 tat Quan The Am .Tam {;'EP : lin m~: r~m*D¥~~·-~m~mWZ? Jl 0

chi cho thi~n phap; truy~n Him an c6 nghia la truy~n yeu chi ~~: r ~J 1 JJ o
Ph~t phap cua thfry cho d~ ttl'; ngu'oi du'QC truy~n tam an la ngu'oi
OUQC "an kha ", Ou'QC phep hoang h6a noi phap cua thfry eHf!-pliJ
PHIENAM
: d, toan; "h~p qu6c" la d nude, toan qu6c. Tham d6 hi~n quyet
Nhat nh~t, du'ong ti~n t9a thu, h6t huu tang van: "Ph~t chi du
D/CH NGHlA
thanh, ky nghia van ha ?".
Thanh de' d? nhiit nghia
Su van: "Ly h~ trung du'ong cue, chi dfru thl;lc khi oanh ".
Cong dn neu ra: Lue1ng Vo De' hoi Dt;~i su Dt;~t Ma: "The' new la
Tien van: "T~! HQc nhan bat h<)i, thinh tai chi th! ".
Thanh de' d? nhi{t nghla?". Dr;I.t Ma ddp: "R6ng khong khong
Su van: ·'Tru t~k kim o chieu, d~ lai ng9c th6 minh ".
thdnh ". Vua hoi: "Ke ddp lai trdm la ai? ". Dt;~t Ma ddp: "Khong
Tang hl;l'u van: "DI ho<;1ch su' chan chi, huy~n co th! nhu' ha ?".
hilt". Vua khong hiiu y. Dt;~t Ma ben qua song den nuoc Ngfty.
Su van: "Bat th~n thuy ban klnh man khu, nhat tao tha di~t
Sau vua neu len vi?c ndy hoi hoa thu(Jng Chi Cong. Chi Cong n6i:
hoi ha chi?".
"B? ht;~ c6 hilt nguai n&y khong?" Vua n6i: "Khong bie't". Chi
. / van:
T 1en ~ "T ~ ',
..
Cong n6i: "Nguai ndy Ia Qudn Am Dt;~i Si truyin tam an Ph4t".
(Tizam d6 lziin quyet)
Vua ho'i hrJ.n, ben sai su di thlnh tro lt;~i. Chi Cong n6i: "Dung n6i
b? ht;~ sai su di thlnh lam gi, du nguai trong cd nuoc di thlnh nguai
ay cii.ng khong fro lt;~i ". Ttic giii-ttic plzii'm
Tham do hien quyl!3't. d!ch tieng Vi$t Ia "Bay r6 bf quyet cho cac
TVC. djch
thien tang'. tdc pham cua thien sll Vien Chieu (999-1090) ddi Ly (Vi$t
m Nom). Toe gia hQ Mai ten Tn)c. Ia con ba Linh Thai h(lu VQ vua Ly Thai

21 tong; thuc nho rat thong minh hieu hQC, sou tu dQO Ph(lt. tn,l tri chua
Cat Tlldng. Theo truyen thuyet. m¢t dem trong thien d!nh. sll thay Bo
I;~ B§ ·>fl tat Vdn Thu cam dao mo bL,mg minh. rua ru¢t va trao cho di$u dllcjc .
~1JJ:~y,{A
.L-.

TG d6. sll tdm doc sou ngon ngQ Tam mu¢i. giang kinh thuyet phap
-B~OO~*·~~M~. rmzW~·Xfi~~? thao thao. Toe pham deu b! mat. chi con truyen IQi sach Tham do hien
TOAN THll n,f HQC CHU HAN 659
658 TRAN VAN CHANH

? ~! ~Jtlf~1*' ~J@~w~1& o ~~~A' {j;ti'*'~ofi o


quye'f. ghi IQi nhOng ldi doi d6p cua thien sll Vien Chieu ve le dQO sdu
xa cua Ph¢t gi6o v¢Ji c6c d$ tu va thien kh6ch.
lZ9 rrt:r~tt+ ~ iW~ -~ 1;7 o
D!CH NGH[A
1® ~ ~§~ ' tt~ft~ ~1~2tk o ~EP ~~o4 , !if~1F '*'
Bay ro hi quye't cho ngttiJi tlzam viilz 2 ~o~! ~~ff~* ·•M~~ o~~fim ·-~fi~
lf [E] rrt:r~ J;Jt~ ::g -~1;7 o
C6 vj tang hoi: "Pht].t va thdnh khdc nhau the' niw?".
Su ddp: "Trung duCJng cue niJ duai riw, tren canh oanh h6t
5 o
o

@; .tt .:E {~ ' {tr\ ~ iX ~ Jjt ~ Y'~


o* , 1~ ~ fJ9J ~ ~ , :f[lg 1X ~o •
0
*:13 ±m-tt 111 ,' *JJ::13 1PJ ft]i
o 1(
~ ~~ 1~ ;;t:
~J[
thanh tao dju dang".
Tang thua: "Cdm tr;z th&y chl dr;zy, h9c nhan chdng h<?i, xin lr;zi *~ o [E] rrt :r~ *% rn ~ - ~ 1;7 o

neu bay ra". ~~~~·~~ft~M44o~Uft~!E·4~~~


Su ddp: "Ngay thi v&ng nht].t chie'u, dem dln dnh trang soi ". ~o~!~a~~~·~~~Do~~m~·~*~ffi
Tang lc;zi hoi: "EHi clur;c chan chl cua th&y, con huy~n CCI thi :f~ [Z9 J}t :j:~ illi tit~~ - ~ 1;J
0 0

dgy the' nao? ". ••~~·~-~~~--o~ffi~~~·m~~m


Su ddp: "Bling thau nuac d&y kh6ng chu y, m<?t luc sa~v chan 1Y.. oo* !HN@ I!Ufrt , E ~w .§r 1& oOJ 11§' ft 13Jl , ·1·~ ti~ @J § o
h Ol ' h gt.
~-· lC '?" .
[!] rrt :r~!@, ~ ·1~ ·~ - ~ 1;1 o
Tang thua: "Da tr;z! ".
THiCH THANH TU djch
PHIENAM
m Tha't but cau
An trQng nhu son, ngii dinh tam sinh vi tuc thu. Than dac ly
22
trftn cau, til' d~o phuong thanh tl,I'U. Sa! Xuat the' d~i nhan do,
-t~1;J pham tlnh ch~m phau? Hie'u til' hi€n ton, hao huang chan khong
}~t~ ~o LlJ , .Ii~F1-- tt*JE ~H o *fl! 1~1il ~ ±$ , +~:1J JJX: cuu. Nhan thll' ba ngii sac phong chuang nhat but cau.
Phong lu loan tru, an ai khien tri€n ha nh~t hm1. Ho9-t quy
gt o o*
! tf:l tit* [EJ E8 , fL 'I'~~ gU ? 4: +~I% , ~r rt:D ~ ~ ~
ki€u tuong thu, duyen t~n hoan phan thu. Sa! Vi n~ luong tru
0
[E) Jlt :r~.n §, i;J ~ - ~ 1;J 0
@1 ir:;J >f.ll* J:E. 129 ~ ~ ~tnT B 1+ ,'.:+- R=l :;§:: -tR ~ ¥.4 :* ~- /:'>.. mau, phi gia dai nuu. Thu pha oan gia, cac tl,l' tftm mon t~u.
!!®\ ICJ )~ liit ' ,~, ~ "'+'- n~~ IIJJ l'o ~ JJ
* o*'Jlt .71b rRJ '1'1:1 '>j- ' 11'7:11:
0
VI' :'ri:it
Nhan thll' ba ngu thuy phu the nhat but cau.
~f~f~*m*~, 1&:tnowt.H o ~~5H~~*, ~ E3 ~F~!E Than tl,l' sang vu'u, m~c vi nhi ton tac vi~n u'u. Uc tich Yen Son
o
[E) 1~ ~, 1J' X.~-~ 1;J
d~u, kim nh~t ho~m t6n phu? Sa! Tat canh huu thai hu'u, t6ng quy
o o
~{I•I~~.~Q~~~~~E 0 ·~-.1,8,AB~~~
7'<: /i7:fJ 7G J/J' It-~ '3'<:. 1•.,, B ~p,~ 1-D~ ~ 1T C:l
vo h~u . Thuy thuc duong nhan, v9-n c6 thuong nhu clJ'u. Nhan thll'
-?f .1:1.1!3 1/L I

ba que' til' lan ton nhat but cau.


Doc chiem ngao dftu, m~n thuye't nam nhi dac an
2
Djch gia Thfch Thanh TQ djch tu "thorn do" Ia nglloi thorn van. Th(lt ra . tu nay y thu. Kim
chi c6 nghia Ia ·cac thien tang " .
660 TRAN VAN CHANH
roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 661

huy€n nhu' dfr u, thanh the phi thuang cii'u. Sa! Da thi€u u6ng trl
0~ :than til (til n~y dQC theo am ph() thong la Cha, dQC theo phien
du, d6ng nhan h?o thu. M()ng giac hoang luang, nhat tieu vo ha
thiet la SrJ + gia fhief, bi€u thj Sl.f nhiJ:c nhd ho~c doi dap, CO th€
huu. Nhan thii' ba phil quy cong danh nhat but cau.
djch la "nfry, day ... ") ePhdu g:u :phan tach r5 rang ePhong
Phil tl vu'ong h~u. ne d?O hoan thai nga d?O stiu. C~u gia da
sinh thl}, diic gia u'u khuynh phuc. Sa! D?m ph an thiing tran tu,
clutdng !f;J*: W so niem kin d€ tau len nhung vi~c co m~t
.Nhlit b1it cliu - ~ 1;) :m()t net x6a het (thi€n tong dung d€ chi
n?p y nhu' tu. Thien dja ngo lo, di,li h? ha tu cau. Nhan thii' ba gia
vi~c pha tril trftn duyen) eLil {§ : b?n be eT/ul {i :b?n, d6ng b?n
xa di€n vien nhat but cau.
Hc;>c hai tru'ang luu, van tr?n quang mang XC;l dfi'u ngu'u. Bach
*
(thu Iii' d€ chi ngu'ai cling bc;>n ho~c b~n dai)eKhien triin ~ :vuong
b~n .Kiiu ~ :gia, gia b(), rave (ph6 tu) ePhlin thi't )j-.:f. :chia tay
ngh~ tung trung tfru, dfru tii'u thi thien thu. Sa! Cfrm tu man hung
d~u, ha tu khoa khfru. Sinh ttl' can ti€n, ban tt! bat tuong cuu.
.Tnl mliu rml *~:rang bu()c eGia tiJo :gong eNilu tB: :xi€ng xich
.T!uc ~ :xem ky .Sang v1tu :Jj tt :ml}n nhc;>t (cling chi n6i dau
Nhan thii' ba cai the van chuang nhat but cau.
kh6) .Yen Sdll Diju ~ tlJ W:ong Yen Son hQ D~u (ten la Vu
H? thu'dng xuan du, ca vu tru'ang trung l?C Stf tru. Yen vu me
Quan, nguai dai H?u Tan, Ngu d?i [936-946], c6 nam nguai con
hoa lieu, ky tii'u ngu than huu. Sa! Nhan d€ trlnh phong luu, kh6
d€u du'QC ong d?Y d6 rat chu dao nen d€u thanh danh) eVo hiju
quy than h~u. Kha tlch quang minh, rna la khong h6i thu. Nhan
thii' ba phong nguy~t tlnh hoai nhat but cau.
m 1& :khong c6 con cai noi doi .Que' ti't [an ton ti-T~ J;% :thanh
ngu dung d€ gQi khen con chau ngu'ai khac eDi)c chie'm ngao
Df,.l SU LIEN TR)
dtiu 1i] 2:; ~ §j :d6 tr~ng nguyen eMc.zn tlzuyet ¥f ~~:dung n6i,
Tac gia-tac phli'm
n6i chi, n6i gl (cGng viet la t~ §ft) .udng ti :toi, phi cong, vo lch
Tren ddy Ia toe pham cua dQi sLJ Lien Tri (1535-1615) doi Minh. Trung
eTri ctiu .~fu ;:J( :giong ru6i kiem tlm .D6ng nhan hc.zo th1i
Qu6c. Toe gia h<;> Tham. ten Chou Hoang. tv Ia PhQt Hu$. hi$u Ia van ~~JiB~§ : ngu'ai gia t6c b?c nhu'ng gu'ong m~t van h6ng hao
The. nom 32 tuoi xuat gia. theo h<;>c voi cac thien su Bien Dung. lieu nhu' tre con .Sinh th{t ~ }t : chju kh6 eKimynh pluic {tJ[ fi:
Nham. 6ng tru toe kho nhieu. toe pham dll<;Jc nguai dai sou t(lp h<;Jp IQi
nghieng d6 .Trlin tu ~~ : m6n an quy eNc.zp y rr-J :t( :ao va
thOnh Van The ph6p h61. 34 quyen. Bai "That but cdu" tren ddy dLJ<;Jc
ILlu Mnh rat r(lng trong ddn gian. dQi y cho rang dai nglloi tat co deu
*
eDc.zi hc.z M_ :nha r()ng .Ha tuf6J ~J[ :dn chi, dn gl eCiilt
~l :dtfng nha .Quang mang 1t c :anh sang ch6i lQi, anh sang rtfc
kh6ng. neu len quan diem ccJ ban "sac t(Jc th! kh6ng" cua dQO Ph(lt.
ro eNg1tu Dii'u 4-4 :sao Nguu va sao Dfru (trong Nhj th?p bat tu)
TU NGO .Khoa khii'u ~ D :n6i khoac, khoac lac .Cai the'~ t!t :tuy~t the,
.Ngii dlnh .li ~13fi. : nam V?C (thai xu'a di,li phu te le dung ngG nhat dai, vo djch .Tnl fm] :dong due .Yen vii. t~ ffi :mu'a bl}i,
dinh, sau cung dung d€ chi nam thu thjt cua cac loai bo, de, l<;1n, mu'a phun .Hoa li~u1f, WP :hoa va lieu .Nhiin di §R@; :tru'oc
ca, nai) .Tam sinh =- tt :ba con v?t dung d€ te la bo, de, l<;1n miit, nhan ti€n .Sinh~ :thlch y .Than hijuJJ;r 1& :sau khi chet
(heo) eTrtin ciilt ~ ±Fo : bl} i b~ m eTi't dc.zo -T ~ : di,l o lam con .sa eVa /d 'l'lftfi: th~n thung, th~n tho (til nay dQC theo am ph6
thong la m6/u6, dc;>c theo phi en thiet la vong+ qtii thietva lai+khd
TOAN THV TV HQC CHa HAN 663
662 TRAN VAN CHANH

Xuan hg rang che1i, mua ca vui vai bgn dong ddy. Mua b~i lam
thieb ePhong nguy?t tinh hoai J$1 ,FJ 'I~ 'I~ :tlnh gi6 trang.
lgc duong hoa, !du, co ruqu gay vui ve bgn be. Ndy! Say me thu
phong luu, che't r6i chju khd. Tile bong thoi gian, thfn thung
D!CHNGHlA
ngodnh lgi chl hu kh6ng. Vt;Jy nen, gi6 trang tinh y, x6a sgch cho
Bay di~u xoa S{lCh
xong.
An niJng nhu nui, ddu co cung te' bo ngon de .be a cilng chua du
LE KiNH TAM va TVC dfch
ddp d~n. Cha mf c6 lla duqc b~i trdn, dgo lam con mC!i trr;m.Ndy!
Cdi nhan do fan xua't the: pham tinh sao hi!u? Con thdo chdu
hi~n. nen xet tim den le chan kh6ng. Vt;Jy nen, sCI chue1ng niem kin
ngu sdc, x6a sgch cho xong. w
Loan phuqng bgn bdu, di an vuC!ng bt;Jn luc nao thai. Quy so'ng 23
vo girl liiy nhau, he't duyen cung danh chia bi?t. Ndy! Cd hai cung
rang bu9c, gong mang xich tr6i.Xem thay ro oan gia, m6i nguoi tlJ Ji5 8~*
ti! tim phue1ng tro'n chgy. Vt;Jy nen, phu the khang khit, x6a sgch 1
cho xong. tlJ Ji5 il ~l !A :t'- 1m '
Than wa ung nh9t, chilng vi con chdu ma lo xa. Nha xua 6ng ~B~M~*~·
1m ±Fo ~@ ~~ 1t ~8 JJL
Yen SC!n h9 Dt;Ju, nay c6 con kh6ng ?Ndy! Cuo'i cung ciing c6 luc
thai, ro't CUQC kh6ng nguoi no'i doi. Ai bie't nguoi nay ma nghin
xua cung vt;Jy. Vt;Jy nen, con quy chdu ngoan, x6a sgch cho xong.
7]- Sjj [§] Yl * A. . *
Db dgt trgng nguyen, cha n6i nam nhi thoi ddc y. An vang treo 2
ri!c ro, thanh the' tht;lt lau dai. Ndy! Baa nhieu giong ru6i tim cdu tlJ Ji5 :1J ~:HR t!PF ,
v6 ich, tu6i gia ddu bgc. Tlnh gia'c ke vang, cuot len m9t tie'ng m & ~§ ~*- ::.!f:
8 mJL.//,~ ?'o
r=~ =·
chilng con gi. Vt;Jy nen, phu quy c6ng danh, x6a sgch cho xong. /f~**~ [§] EL
Giau sdnh vue1ng hdu, nguoi han hoan thi ta sdu mu9n. Ke tim
cdu chju kh6 nhi~u, nguoi c6 duqc lo nghieng d6. Ndy! Ce1m dgm
:t~ 1t ~ ** ~ l$1.
bgc con he1n tran tu my vj, do vd nhu theu. Troi da't La l~u tranh 3
ctla ta, nha LC!n cdn chi ca't. Vt;Jy nen, nha cita ru9ng vuon, x6a
tlJ @~~~ 8 ~i~,
sgch cho xong. ~~· ~* fr.. ~ IHi ~ ,,
~ :l§. 7G B3 p::: ii~ 1 LJ' ·
Bi h9c menh m6ng, van chue1ng toa ngoi ng6i Nguu, Ddu. Di
trong fum bach ngh?, da'u ruqu nghin bai thCI. Ndy! Ga'm theu ddy * ~iJ1ij(z mJ $ff,
~z~u~/f?G~t.
ngi!c, cdn chi khoe me. Song che't truC!c mdt, nita chrl cuu kh6nz
xong. Vt;Jy nen, van chue1ng cdi the: x6a sgch cho xong.
664 TRAN VAN CHANH roAN THV Tl,l HOC CHU HAN 665

D~i t~c ph6ng chi chu phap gioi,


4 Quy6n.chi t~c thoai bat dung cham.
LlJ JT5~~--R*{,I,
1PJ £' ~ ~ rt:u 7~~. 4
$:&1f:L¥~Jf pfT' Son ct1 hQc d<,to chi du tam,
-tot- ......... ,ll-4 = ~
......... 119.
~n":TW~ E8 ~S!Z · Ha tat khu khu huang ngo~i t~m.
ell' be) ti~n dt1ong dang bao sC1,
5 M~c tuong hoang di~p dang chan kim.
LlJ JT5 ~ ?.~ ~ {AB ,
~*'**~__t§U. 5
WW I:K~Fs~~, Son ct1 phan chie'u khan tam di~n,
£' ~ ~~tl3.§ffi t~. Thoai be) nguyen lai thi tht1<;fng ti~n.
M~t m~t c6ng phu v6 gian do~n,
PH!ENAM Tat duong tham thau t6 su thi~n.
Son eli bach vjnh
I Tiic gia-tiic pha·m
Son ct1 c6 kinh cll'u mai tr~n, Sdn cu bach Vinh (MQt tram bdi th<J (j nui) in trong chll<Jng 99

Kim nh~t trung rna khi tl1<;fng tan. sdch Quy nguyen frt/C child sang toe cua dqi sLl Nhat Nguyen

Ngan cau tinh tru quang thuy hi~n, Tong Ban (1020-1099) c5 chua Dien Khanh doi Tong. gam 100 bdi
th<J that ng6n t(l tuy$t. moi bdi deu khdi dau bang hoi chl] 's<Jn
Phan minh di~n kie'n ban lai nhan.
eLl' (cJ nui). Tren ddy ld phon trich 5 bdi dau cua Sdn cu bach
vinh.
2
Son cu hfc hQc ngo Thi~n tong,
D[CH NGHlA
Nh~t d1:mg tien tu d~t kh6 kh6ng.
MQt triim bai thd lJ mli
Bat thuc ban lai chan di~n ffil,IC,
1
Niem hoa vi tie'u tang gia phong.
() nui, guong xua dtiy b~i bt;im,
Nay lau chui thdy liim ve tuoi.
3
Ngdn cdu 59-Ch, l9-i sang ng&i,
Son ct1 u .fn bach van tham,
Phdn minh thdy ro mt;it ngu&i ban lai.
HQc d~o tien duong ye'u thuc tam.
666 TRAN VAN CHANH TOAN THU Tl,t HQC CHU HAN 667

2
(J nui, hQC d(;W Thdn dii ngq, Phtin thu ba
Ngay thuang nen hiiu kh6' v6'i khong.
Ne'u khong biit ro nhan dung,
VAN B~CH THO~I
g - aa • • ).
~ ,;:;.. .5¥- j(., • ~ aa, ~
_1.. ~

Cdm hoa, cuai nf:t, gia phong con gl.

3

0 non, ndu dam bach w1n, 1
Ai ma hQC dt:;w, tru6'c c&n bie't tam. §!?
Ph6ng ra phdp gi6'i bao ham,
;:1 t::.
~ )j',/ *EI1¥f
Thu v~ be nho cdi cham khong vao. ~w~m~ffi~B=~~T·~-~~t~~~~~~
;:It::.§/
~ )j',; 0

4 t.l~ ~~7( ' tft £J: 7E T , ~*5?. 81 ~ 1~ -ill :X: ifD T , JE~ t~
0 nui, hQC dt;w cdu tam d6, ~~1=J8'J 8 -=f- o ~1~1t:5f¥H~HI , tJ~~N~~m~~@J
Cdn chi bo bo oJ tim dau.
BucJc len La t6'i bdo lau,
* o ¥U1~HI~~~m , ~ ~1ji$j~;tl~n~*-gs , Y..1Jt~tft

m
£J: , ~ ~ ~x ~x till ?flE T §N 1~ o ~ §ft : u- $ B ~o JJ:t , ~ £,
Ld vang du thdm sdnh sao du(Jc vang. iii~
, ~f:f±:l(~ff.§AZJ~! ..o o
@J*~•~•·~m~T~~:xma~T~$o~
5
~a-=t-·*~ft•m~~~·-~mT~$·-~mT
(J nui, phdn chiiu soi tam dja,
~m~lit~, ~$%-l!J, ~m¥Ur¥J:5f~$, ~m~@J¥U1t
* Z:¥UWJ:5f~
o
Bu6'c lui La chinh thi bucJc len.
/.,...~ Cong phu nh(it nh(it no'i ldn,
, ~ ~ 1r~
ft !PJ 1=r o
, ~ ~~i>t*l*Wflli , 1;)~ T- B ; ~= 8 _t
~~~1;~,At La hilu thi{u dt:;w Thi~;:J~u~RQNG KIM djch !:ff~JJnli?I¥U~mo , T!:f .t.]fi1t* o ~m!EJ$·1·t, *B
·~Jp) *~~~~·~~mW-@~~~~m~~!PJ*o~~

;/ ((
,.-"

v'/
"""
:;-;
~ cJ$) ,/-;~
.._.r

I
_, /.........:. - n.J~QN~ m , ~~ff*IE o 1s ~1-ill*~n~~m{" , ta~ m~
:t~6; ~JHIH~T-W! o ~-~t.l~~e=+~' 1t*B*
' '- ~l ~/ /N- 7
r;P-.!~{'· -{~
&: ~~~~*·~~~~M~~~To$MrnT-W!·~
I { I :Ill . \....-L."'--..)
\
~~~~~§a~~*o~~-@]~$~£*:$R*
Nha't Nguyen Tong Ban u- ~~~ , 1-m1r~*~~t , ..o o

~~~Td·~T]fiMo~n~·$tt~~~ft*o
668 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HOC CHU HAN 669

fr
tO
*11!1 * ~ T , 1~ rf:iJ ~sn x r:r
!1:~ 1J\ ~t , =t OJ j@J ~ o 11!1 1~ tt ~
fr~ ~ {~ ~~ o U f.l~ 8~ ~ ~ ~~ Bjj j@J )]'- • *,I@ Jl1~ 11!1 §ft §3- ::f
~~if.*·x:m~J.ZW~*~~~·***•~-a
/f ~o- B o 11!1 y if-~)'}~~ • ~ ~ x t~ • 1~ T ~t ~ * .
* r~ *' ,
1~ E1 ctm o~ ::f OJ o1s f-t!L *-!- n~ ~ !E T 1~ ~~ , ~~ i§ o f.I~M~t~BP~Dll:Ut~~ ! 11!1~3lJ § 1~·1~ • § ~'l'¥f/f§g § 2
u J:. ~ o 11!1 *-g fZ 1!,10£ T ~ ~ F~ 81- 5~ for r : u ~~ 11!1 *-g fZ oME~*·E1~~~z~n:*~ffl~·~ttttgM
1~s'J~~*1X$"Hr~flz: o 1-t!L~J.Z~~J:.IJ\'c.', ~~~-~ z~oM~ft~~/f~ttB ofBfi~~-9=-~/f~·M~
!f:~
= T
' "(' <Hi" ;s:rt. ·~
-p: ~ {g 0 \7 Dflii "':1:. ~ F;5 fr7. fr7. s:':J rm; ++'
.A. /!Ill iJL. 7f,. rn ~J ~J ,.';'\ /){!;; "fX. 0 ++' 1 1' 1 M
"fX.
:n: ~ JJ.h
u R. 8B -;k I~ ~~Wu~/f~·P~~~~u·~~~J.Z~~roft
~ff:M~P~mH·~~~~~~~!®~u~~* ::lt*i& · 1-t!L~T -1§*-gfZ • 1§ *§ftm: r J.Z.§rH:~~,
if.*cs1 A , JtH~~/f§g*-'+JJ. E1 2~? o~ , uf~1£:t~~:t~ , '/itlmr1¥~5f1J~ • ~~:tJI!:it • §l~/fff · *-*1*-~ZM
f.I~B~~~*~~Bjj T ! /f ~ * J o ft§J !U ll:t~ • 1±E~~d~811~ 1t * ' X~ ~f.I~~E:
~~·w1'!JW~·~~~m~~~o~!ft/f~W~fJ
u~m: r~~·~~~J oM~~n~T~·~:
r u&~i'ft~r~' f~~~tELlt±ill' ::f~~~b J 0 u~f.l~ §g w1-t!Lif§ ~ ! 0

3* F3 :1: 81ffi!Hf~)'}~~@W*~81~~~~ o ~!uf.l~~ J=J


a: , ~Jt$j@J~m , ~JX~Yt 1'" ~ xlf~J:. ~ o x:~~- i'f w+-r- Tac gia-tac pha·m
·~j@J~§~~~t•~ofZ**~~~·~::f~·P~ Chu TV Thanh (1898-1948) tv Ia B(>i Huyen. que a huy$n Thi$u Hung.
tTnh Chiet Giang, nhllng sinh Ci Giang To; tot nghi$p dQi hc;>c Bac Kinh, Ia
gJH-tJL ~ o :rz ~ ~ 11!1 ~ ~ ~ 1'lJ 1J\ ~~ , ~ ~ ~ 1'lJ * .~ ?w m, nha van- nhO thc:i- hQC gia noi tieng cua Trung Quoc hi$n dQi. t6c gia
w 1'lJ t~ r~ · J?m ~M ±ill~ ¥HJX m~ , ,,~ ,,~ t~ .§r 1'" ~ , rss ::f * nhung t¢p B6i anh, Tung tfch, Au du fQp ky,... T6c pham cua 6ng dll<;lc
Jfi o OJ ~11!1 ~j@JjJXm , ~ Jf~J:.f.l~~ F3 a: , ~~ ::f :g ~ T o trich giang nhieu trong c6c s6ch gi6o khoa cua Trung Quoc. Rieng bai
"B6i anh ' tren day dllQc viet trong nom 1925, c6 the coi Ia m(>t trong
11!1 JtJ ~ -¥ ~ ~ J:. 1ID • ~ ~sD fJ rQ:J J:. *Is : 11!1 ~~ W:f s'J .§r r rQ:J 1I nhung toe pham van xuoi tieu bieu cua 6ng.
MM·B~~~~~-=fo~~u~~M~~~·u~~
t* n
1.& ±ill ?m 1'" * T o J.Z ~ ~ t:\ T 1m , '/'8 11!1 ~ ~ , '/'8 3v m Tl) NGU
A~~oJ.ZfJrf:iJn~~·MB~T*U~~r~@~T .Bo'i anh ~~[beiyTng]: hlnh anh sau lung .sai Sll ~f~
o j@J jJX m ~ , 11!17tJ~ t~ -r- ~~JjJ: 1± ±ill J:. · E1 c:l~ ,,~ lf~ 1'" • [chaishi]: chuc Vl:l .Giao ta xiFP [jiaoxie]: giao (trach nhi~m) cho
fJt§~t~-r-~ o 1u~~~ , :rz~~~tf&1-t!L o 11!15fouAE:¥u nguoi khac, b~m giao (cho nguoi ke nhi~m) eHQa bat ddlz himh
~J:.·~~-r--~~~~1±u~~*1XJ:.o~~mm1X t~ /f -"-ff [huobudanxfng]: hQa kh6ng di mot mlnh (hQa lien tiep
J:.8'J~JE±· ,c,,~1.&,~f~ {JJ81 o j@J-fr§ft: r u~T; fu xay ra) .Bon tang~~ [bensang]: ch<;ty VQi v~ nha lo vi~c tang
f.l~~* 1§ ! J o fZ ~~11!1~/:B ~ o 11!1~ T ~ti7 · @§_w~ (cho nguoi than thuoc) eThoc thoc ~X~X [susu]: long rong, hi cha
~u • §ft : r ii~D~ ' ~~?9:A J o ~11!181~~¥.ELA.* (nuoc mat) eBie'n m(li ~ )f [bifmmai]: ban eDiin chi
*fitt~A~·fJ~::f~T·ft~ii*~l'"o:fZ~m~ ~ ~ [dianzhl]: dm co, dm the .Khuy khong JiiJ ~ [kuTkong]:
x*To mac n<;l, n<;l eTham d(lm 1~ ¥~ [candan] : am d<;tm .Piui. nhiw
670 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 671

~.fit~~ [fuxian]: d kh6ng, that nghi~p eMztu slj ~~ [m6ushl]: lo dai cua nam gioi) eBan san JMlj JfJll} [panshan]: kh?p khieng eTham
tinh c6ng vi~c, tlm vi~c lam eNi?m thll ~ ~ (nianshu]: di. hQc j~ [tan]: tho ra phia tru'oc ePhan ~[pan]: leo, vin, niu .su.c
eDu cuolzg i,Orlli [y6uguang]: di dc;to choi, du ngoc;tn, du Him eCau m [sh1]: lau chui .Ph{l 'I'B [pa]: SCJ .Bift
*m
luu 1;J .rgg [goulfu]: hru lc;ti, d lc;ti eTra phong [chatang]: nguoi
h~u ban, nguoi ph1,1c v1,1, b6i phong (d quan trQ) .Chzi.c pho
*fEi [suo]: co lc;ti eThuc
nhan 3UA [bieren]: nguoi khac .sam :tl [chan]: dlu, ao .Nhfit co·
niio nhi- ~.~Ji£ M [ylgunaor]: tat d., toan bQ .Phac tl [pO]: phui
Ill Ofi [zhufu]: d~n do eTi't te' 1-TMB [zTxl]: ti mi, ky lu'ong ePhong .Khinh tung'~'~ [qTngsong]: nhy nhom, nht;! nhang, thmli mai
tam 1f1 ,e,, [fangxTn]: yen tam eThoa thie'p !£ ~J!i [tuotie]: thich hCJp, eMi)t i5t: [mei]: kh6ng c6 •Quang cdnh jt~ [guangjTng]: canh,
thoa dang ePiui ~J! [po]: rat eTn't trii l?JM~i [ch6uchu]: do dl;l', lu'ong tlnh ciinh .Chi tri Jt :p.J [ zhTchf]: chong do, gang sue .To' {i!& [zuo ]:
ll;l', ch~n chu .Nhat lzi)i -tf [yThul]: m<)t lat; cGng nhu' -tf 5G lam .Liio cdnh ~t~ [laojTng]: ciinh gia .D6i dztang ftJ!~ [tuitang]:
[yThulr] eKy th~tc ~Jf[qfshf]: th?t ra eYert kha·n ~~[yaojTn]: mat tinh th~n, chan nan, bu6n nan eXti.C m¥C tlzlldllg hoai
can h~, quan trQng .xa tr{lm .$tit; [chezhan]: nha ga .Phiert ~ § f~'l'~ [chumushanghuai]: tlnh hlnh tr6ng thay khie'n dau
~ [piao]: ve (tau, xe) eChiert khan W~ 1[ [zhaokan]: tr6ng coi

x
*
eHimh lj f=y [xfngli]: tui d6 mang theo khi di duong eCzt{Jc phu
[jiaofO]: phu khuan vac .Tiiu phi ;J\:1' [xiaofei]: ti~n b6i
long .Toa tiet JJ=! ~ [suoxie ]: vi~c v1,1n v~ t .Diim kj 1h!i ~C. [d1anj1]:
nho, nghi de'n .Bang til )JJJ-=f [bangzi]: canh tay eDfmg thong
JJBU ~~[tengtong]: dau don, nhuc nhoi eL(Ii h{li if1J~[I1hai]: ghe
duong, ti~n boa, ti~n cho them .Thuye't tho{li §Jt~E [shuohua]: n6i gam, qch li~t eTr(l ~ [zhu]: dGa (cGng dQc la tru) eC/ut da
chuy~n ePhiertlzt(lng ¥~ 7C [piaoliang]: dyp, hay, eli, tai, soi eSap §~~[zhOduo]: nhi~u eD{li khzi chi ky -J::.~zM[daguzhTqT]:
chiiy jffi~ [chazuT]: n6i xen vao eGidn j* [jian]: chQn eD{li y ngay ra di vTnh vi en, ngay che't eTinh oanh Eili ~ [jTngyfng]: trong
-J::. 1£.. [dayT]: ao khoac ngoai, ao choang eTiiu tam ;J\'L,' [xiaotuo]: sang, 6ng anh.
ca':n th?n .Kinh tlnh If~ [jTngxTng]: tinh ngu (cGng
vie'ttf~[d.nh tinh]) eChzi.c thac IJIH:[zhutuo]: giao ph6, gdi, NGOPHAP
nho eChiert zing~.~ fff! [zhaoylng]: cham nom, san s6c .vu ~[yO]: CD T (li~u): r6i (trQ tu, bi~u thi sl;l' kh£ng dinh, ho~c sl;l' vi~c
c6 hu, kh6ng thl;l'c te', kh6ng linh hoc;tt eLi?u lj ;f2j-f_! [liaoiT]:sap da xay ra):B~=if.~T(DT hfi'u nhi nien du' li~u);
xe'p, lo li~u eBd bd ~~ [baba]: bo, ba eNguy?t dai !§ ~ [yuetai]: tft £J 7E T (T6 mftu tu li~u); :Jj(, F~ ~ T ?I (Nga m6n qua li~u
th~m ga .sach lan rffiHf~ [zhalan]: hang rao, lan can .Dong tay giang); ~ 1E T 11 ~l (Giang dinh li~u gia ti~n);
* iZ§ [dongxT]: a6, a6 dc;tc .co' khach u~ [guke]: khach hang
eThiit d{lo it~ [tiedao]: du'ong sat eBa Jf~ [pa]: treo len, leo len
}J';t /f :g: ~ T (Tl;l'u bat dung di li~u).
® 1¥1 (dfch): a) Nguoi, cai, di~u... (dung nhu ~ [gia]
.Ban til ~*-=f [pangzT]: nguoi beo m?p .Phi srj jt~ [feishl]: kh6 trong Van ng6n): :Jj(,~/f§gL:~C.~tJ~ ... (Nga toi bat nang vong
khan, 16i th6i eN/ut(lng ~[rang]: d~, d~ cho eMii quai ky dich thi ... ).
•~ :f.fl- [magua]: ao khoac ngoai (m<)t ki~u ao ngan 16ng ngoai ao b) Cua ... , thUQC ... (trc;1 tu ket cau, dung nhu'
672 TRAN VAN CHANH TOAN THll Tl/ HQC CHU HAN 673

z [chi] trong Van ng6n, d~ ket h<Jp djnh ngu voi danh tu): ~tl1~@J::ft*Z:~ (Nga dii yeu h6i Bac Kinh ni~m thu);
f-t!J, 80 ~ ~ (Tha dich boi anh).
1 '1'8 1-tl! 7@- 5l ' tl1 'l'B 73U A 7@- 5l (Ph<:! tha khan .kien, da ph<;1 bi~t
c) Tu dung cu6i diu d~ khing djnh ngu khi: nhan khan kien).
IX::$:*~~8'0 (Nga ban lai yeu khudich). @1]! (ti~n): ben, thl (ph6 til): IX fF~ ff: [1:1] 1T (Nga man tifn
® 13~ (na): a'y, nQ , kia (d<;ii tu chi thi): 13~if.(Na nien); d6ng hanh) .

13~~··· (Na thai ... ).


@ [Ej ffi£(nhan vi): nhan vl, vl (gioi tu chi nguyen nhan):
:X~~ IEl ~ * ·J ·t (Ph1,1 than nhiin vi slf man g).
@ iE ~ (chinh thi): chinh E1, dung la .
@;£ (djnh): chac chan, nha't djnh, dut khoat (ph6 tu):
®~_&(can): voi (gioi tll'): tJ~~R~:X*~~W@J*(Da toan
din tnroc ph1,1 than bon tang h6i gia). * 8 ~ft 5£ /f ~IX (BandT thuyet dinh ba't tong nga) .
@~ (thi): Ia: :& ~ ff MH (Th~m thi ttl' te).
® ~tl (dao): du<Jc (dung sau d()ng tu):J'l ~tl :Xm (Kien dao
ph1,1 than). @I{S (dan): nhung (lien tu): fS 1-tf!J~ ;lj~ /f 1J!x>C.' (Dan tha
chung u' ba't ph6ng tam).
(J) ~ (khdi): den (dung sau d()ng tu): )( ~Jt ~ t.El£3: (Hlfu
@*~ ~ (chung u'): CUOi cung, rot CUQC (ph6 tu) (xem thi d1,1
nrong khl!i t6 m§: u ).
@ tiE
(dja): m()t each (trQ tu dung nhu' ~ [nhien] trong Van
vua dan tren, cling viet *'~ -T ).
@~J! (pha): kha, ra't (ph6 til): ~JHJH~ T- f1 (Phd tru tru
ngon, ket hQp VOi tU hO~C Cl,lffi tu dung trt10C n6 d~ t<;!O thanh
lieu nha't h()i).
tr<;1ng ngu): /f ~ ~.X ~.X ±iB ?lit T ~IU"* (Ba't ca'm th6c th6c dia luu
@;!t jf (ky thtjc): th~t ra, ky thlfc (ph6 tu):
h<;1 nhan l~); J?~iHJllt±iB!E~tl~~jj(Ban sandia tfi'u dao thiet d<;1o
bien). ;!t Jf IX 13~ if. 8=+twx, (Ky tlz~tc nga na nien dT nhj th~p tue).

@ ~T fr (hao t~i): may rna, du'QC cai la (ph6


@~ (qua): qua (dung sau d()ng tll'): 8*1.i~m -· XJ\. (DT
lai vang qua luong tam thu); ~~ ~ ~ iit ~ (Tu xu yen qua thiet
tu):~f:f£7(~*~AZ~~ (Hiio t{li thien v6 tuy~t nhan chi 19)
dao).
r
® ~ .t/:~ (gia ta): nhung ... nay, nhung ... a'y: ~ .t/:L B (Cia ta
®?.X :fj (mt)t huu): kh6ng c6 (xem thi d1,1 ke duoi).
nh~t ttl').
@~ M (th~m rna): gl, cai gl, di€u gl (d<;ii tu):
@1.& (hiin, ng~n): ra't (ph6 til): * $ 1t ~ 1H ~ 1~ rli (Gia
trung quang canh hdn thj tham d<;im). ~ i5t :fi:@ M ~ ~ 8'0 T (Thj m()t huu th/jm ma yeu khfi'n dich
lieu).
©ffi£ T (vi li~u): vl: -f.~ T W * ... (Nha't ban vi li~u
tang slj ... ). @~ ~ (hoan thD: van (pho tu): r.~;lj~iR:!Eii~ E3 c~IX~
(Chung 11 quyet djnh lzoiw thi t\f ky tong nga khu).
@~ (ye'u): phai (tr<J d()ng tu) : :Xm~~tll¥J*~* (Phl,l
than yiu dao Nam Kinh muu slf). @§ a(ttj ky): tlj mlnh, dich than (xem thi dl,l vua dan tren).
@ttL (da): cling (ph6 tu, dung nhu' ~ [di~c] trong Van ng6n): ®m- (Iuong tam): nhi€u l~n: IXm.=.@JifJf-t!J, .. . (Nga
lttiJng tam h6i khuyen tha ... ).
674 TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,1 HQC CHU HAN 675

®/G £, (bat tat): khong dn phai, ch~ng dn phai, dn gl @~~(chan thi):th?t la ("chan" la ph6 tu):
phai (ph6 tu): /G £, 1::. (Bitt tlit khu). t\J3B ff,J ~ ~ ~!!! 13)3 ~53- (N ga na thoi clzlin thj thong minh qua
®_R (chi): chi (ph6 tu, bitiu thi gidi h<;1n): filiS:U~ ... (Tha ph~n).
chi thuye't. .. ). 1'10\<t_!Z! (t ~
~il'i~ ong ) : }uon,
~ - . ( p ho' tu
,-;. ma1
cu, ' ) : if:,~:.
l ® ~ JJ.h =A ~.::r. X -+- 'iHi ~
Y!: 1~ i5JL ao . - 1' /'-{if; 7C
®,* (tru'oc) [zhe], cling vie't la:§. (Tiing giac tha thuyet tho<;1i bat d<;1i phieu ltt<;1ng).
a) D~t sau m()t so d()ng tu, lam thanh gioi tu: ~.&*:XW5i!9if ®gt (ttfu): ben, thl (lien tu): bitiu th! ke't qua phat sinh trong
w@I* (Can trrtuc phi.} than bon tang h6i gia). Vai thi dl.} khac: tlnh huang nao d6: ~JET 11~1 , ffi.t~:Jjt_tl!i (Giang d!nh
ld* (Duyen trrldc)(=men theo);lj!,EJ* (Trieu trrtuc)(=huong lieu gia ti~n, t~tll tong nga thu'Qng xa).
v~) ... @~(cap): cho (giOi tu): 11M£l:JJtt* 5E T *-*
F~ 81-s.N ~r
b) D?t sau hlnh dung tu, bitiu th~ m()t tr(;lng thai van con (Tha clip nga gian dinh lieu khao xa mon dich nhat trudng y tU');
tie'p tl.}c: 1-lli'l't*~~~ii* (Tha mang trrldc chieu khan hanh {-tiL~ -18 *£1 :Jjt (Tha ta nhat tin clip nga).
ly). r
®5_N (tru'ong): cai (lu<;1ng tu): - 5N ~ (Nhat trrtdng y tU').
c) D~t sau d()ng tu, bitiu th~ s~t vi~c dang tie'n hanh (d~ch la @~ (tu'ong): dem, mang (gioi tu a€ du'a tan ngu len tru'oc
"dang"): ~ * {ij ~ (D~ng trrldc co khach); ~ *~ 1'5 1j\~'§ (Doi a()ng tu, dung nhu :t~ [ba]): :JJt ~~ 1-lli*£1 :JJt 1~ 81 ~-=B *:XX
~m ~r ~·
trztuc hac bo titiu m<;1o). f:tr. (Nga tztdng tha cap nga to dich tU' mao d<;1i y pho hao tQa vi).
@*(thai): rat, qua (ph6 tu): ii *
lieu).
* ~ T (Hanh ly tluii da @/f ~(bat ye'u): khong nen, dung, cho: /f ~ y_ 18 (Biit yiu
thl.} lu'dng); /f ~IE Jb (Biit ye'u t~ u d()ng).
J31~ (d~c): @®: (tnfc): qua la, th?t la: t-tfiftir~®: ~ El t-=f:(Thac tha mon
a)Phai, dn phai (ph6 tu): 1~~~sD~fj.Li:~:J;j\~ (Difc tqtc thi bach thac).
huang cuoc phu hanh ta titiu phi). @)fffi _§_ (nhi tha): va l<;ii, va l(;li, hon nua (xem thi dl.} ke' du'oi).
b) Du<;1c (d?t sau d()ng tu): fiftir~R~K?-1~~1 (Tha mon chi @~ ;f~ (gia d:;mg): nhu the: ffi] _§_ :Jjt ~ t~ *if *c 81.A (Nhi
nh?n difc ti~n). tha nga gia dtpzg d<;ii nien ky dich nhan).
@.tl:I:J (ta): m()t it, m()t so, m()t vai, it nhi~u, phfrn nao (lu'Qng @iff tl[ (nan d~o): ha, le nao, sao l<;ti (ph6 tli bitiu thi phan
tli, bitiu th~ so ltt<;1ng khong xac d~nh): fj.Li:I:J;j\~ (Hanh ta titiu van, thuong dung phoi h<!P tr<! w M [rna] a cuoi dl.u, tuong
phi);§~~~~ .Li:~:J (Ttf nhien yeu phi slf ta). du'dng voiR· .. Sf? [khoi ... h6?] trong Van ngon): i~lli~/f§~
®tt (tai): moi (ph6 tu, thu'ong viet theo gian thti la =t ): *4:E! §eM? (Nan dt;w hoan bat nang li~u ly tlf ky rna?).
*~ PJ ~ 1::. (Tai kha qua khu). @tl[ (d~o): rang (thu'ong dung sau d()ng tu ~~ [thuyet], tu'dng
®~o (hoa): cung, voi (gioi tu, dung nhu' [P] [d6ng]): du'dng voi B [viet] trong Van ngon ho?c ~ [ngon] trong Kinh
f-D 11ft 1r~ ~ il ~1 (Hoa tha mon giang gia ti~n). van Ph?t giao): :Jjt~~ lli ... (Nga thuyet d(lo ... ).
@n[g (ba): di, nhe, dau, ... (trQ tu cuoi cau, bi~u thi a6ng y'
676
TRAN VAN CHANH roAN THU TV HOC CHU HAN 677

kh£ng d!nh, suy doan, thuc gi1,1c ... ): :f!U!:O~ (Nga tfru ba);
ji:Ji o~ (Tien khu ba) ...
t:!:B1~ (Xuat lai); [ill* (H6i lai); jl * (Tien lai); J:. * (Thu<;1ng
lai) ...
®~ (vQng): (huang) v~
(gidi ttl, dung nhu fi [vang]): @J~ ~(can kh~n): VQi
vang,VQi (ph6 tlt):
ft!L~!j[)'}~-~(Tha V(Jng xa ngm,ti khan nhat khan). u~~:t:r\~ T §Hi~(Nga can khi'ln thuc can lieu nhan 1~).
~-~(khan nha't khan): la hlnh thuc l?p l~i d<)ng ttl, @~ (khdi): len (dung sau d<)ng ttl khac):
bi~u thi thai gian rna d<)ng tac triii qua tuong doi ngan ngui; WtfJ~f~r/E(Tai bao klzdi quat til' tfru) (so sanh vai ~a ml,lC
"khan nhat khan" c6 th~ d!ch Ia "nhln qua m<)t ti ... ". (J) ) .
®~@I (ky ca): vai cai, vai nguai: IJ<; Jl ~ fi~H~ r 1i (Nga
tay) ...
*
mai ky eli quat tii' khu); ~ ~ @Jf i!§" ... (HG'u ky eli m~i dong
@to (hoa): va (lien tu): 1-tft tO IJ(; IE fU-* J:. (Tha hoa nga tfr u
dao xa thu<;1ng).
@:(:E (t~i): a (giai tlt, bi~u thi noi chon):
®liu (dao): den (giai ttl): /EiU13~jj ,FJ !HTfru dlio na bien 157. 1± ft. S] Bz * ?x. .1:. (Ph6ng t{li nga dich bl d~ i y tht1<;1ng).
1

nguy~t dai).
@JR ~ (u thj): the r6i, sau do: n'2' ~ ~ ~ ?x. J:. s~ ~JE ± cU
tlzi
®l- @I (nha't ca): m<)t nguai, m<)t cai (@! Ia Iu<;1ng ttl): phac phac y tht1<;1ng dich ne th6).
)( ~ ~- @l W:f r (Ph1,1 than thi nhiit eli ban tu'). @{JJJ ~ (ttja dfch): nhu', tlfa nhu, giong nhu', c6 ve:
®J::£ (khu): d? t sau d<)ng tu chi slf di d<)ng, phucing huang va {,' •1H,~f~{J;1.8~ (Tam ly han khinh tung t{ta dich).
Slf tiep t1,1c: fJt ~ ~ @j f~ r :Ji (Nga mai ky ca quat til' k/uc). @-{~ (m()t): khong c6 (d<)ng tu): • ~?~A (Ly bien mQt
~~*(ban lai): von, von di: ft**~:JiB1J(Nga ban lai nhan).
yeu khu dich).
®$(do): d~u (ph6 til): )(~~tOft.$~ *~'filS ;E(Ph1,1 than
@.R ~f (chi hao): danh phai, bu<)c long phai (ph6 ttl): hoa nga do thi dong bon tay tfru) .
.R Yf ~~ ft!L 1i (Chl hao nhu<;1ng tha khu).
®YoJ ~ (kha thj): song, nhung, nhung rna (lien
®~ ~ (hii' da): nhi~u, rat nhi~u: {$: T ~t ~ *
da d~i slf).
*(T6 lieu /u"t

ttl):PJ ~1-tft ~ j@ ~~ ... (Kha thj tha xuyen qua thiet d~o ... ). ~~ (na): lam sao (ph6 til bi~u thj phan van): 13~ ~0 ... (Na
@~ (tai): I~i Ifin niTa (ph6 tu): ~ H&~ ~ rQ] J:. ;jfs (Luong cuac tri ... )(Lam sao biet dt1<;1c, nao nga).
tlii huang thu<;1ng sue); ~j:§~f~r/E(Tlii biio khai quat til' @~p(khtioc): a)L~i (ph6 tu): 13~~D~tJ[sP~DlttrtJi~! (Na
tfru).
tri lao dnh khu{Jc nhu thii' d6i duang!).
@[Qj (htiong): huang len, v~ phia (giai W chi huang): b)Mat, di (d?t sau d<)ng ttl khac): :5BP ft. B~ :If
rQ] ti. f~ ftji (H1t{Jng ta vi khuynh) (xem them vi d1,1 vua dan tren). H· (Vong khzt{Jc nga dich bat hao ).
@~ (gia): nay, ay (d~i tu chi thj): ~IB (Gill thai). ~ ~ (chli da): nhi~u (thuang dung cho slf v?t truu tt1<;1ng):
@* (lai): tr<;1 tu d?t sau d<)ng tu d~ bi~u thj xu huang:
*
Il<; s~ §N 1~ f.& 'l:R: ?m ~ (Nga dich nhan I~ han khoai lt1u h~ lai);
~~~:If{~ (Chu da bat ti~n).
@*~(d~i uoc): d~i khai, cole (ph6 tu): *~*1iZ.M/f
678 TRAN VAN CHANH TOAN THlf Tl/ HQC CHa HAN 679

~ *(D{li zt8c d<;1i khu chi ky bat vi~n hT).


@~ (ai): 6i (than tli.).
luc ddu dii noi dut khodt kh6ng dua t6i di du(Jc, baa m9t nguoi
b6i phong thc;zo vi¢c iJ mqt qudn tr9 di cung vai t6i. Cha t6i can di
di;in lc;zi 6ng ta miii, he't sue ky luffng. Nhung r6i Nguoi vdn kh6ng
D[CH NGHlA an tam, s(J nguoi b6i phong kh6ng dang tin cQ_y, nen hoi do d¥ m9t
Hinh bong saulltng lat.
Nam ay th¥c ra t6i dii hai muoi tu6?i, dii co djp len xuo'ng Bdc
T6i xa cha t6i da hon hai nam nhung ddu lam cho t6i kh6ng
Kinh vai ldn, nen vi¢c dua don do'i vai t6i chdng co gi la quan
baa gi(! quen du(JC fa htnh bong sau lung cua cha toi.
trQng. Cha t6i luffng l¥ mqt h6i, cuo'i cung quye't djnh vdn t¥ minh
M9t ngay mua dong
dua t6i di. T6i co' khuyen Nguoi iJ lc;zi, nhung Nguoi chl ddp:
nam do, ba nqi t6i milt,
- Kh6ng sao, di chung no di kh6ng to't dau.
cha t6i cung vita thai
Qua song r6i, chung t6i vao nha ga. T6i mua ve, cha t6i bQ_n
vi?c, thQ_t dung la m9t
tr6ng coi hanh ly. Hanh ly nhdu qua, phdi cho them it tiin tra
ngay h9a heft don hanh.
nuac cho cdc phu khuan vdc mai di qua dti(JC. Cha t6i tra gid vai
Toi tit Bdc Kinh den Tit
h9. Luc ay t6i thQ_t thong minh qua ldm, cu cam thay Nguoi noi
Chau, djnh cung cha vi
kh6ng du(Jc hay Ldm, ne'u kh6ng co minh xen vao thi kh6ng xong
nha chju tang. Den Tit
du(Jc vi¢c. Nhung cuo'i cung cha t6i cung tra gid xong, dua t6i len
Chau gqp cha, thay d6
xe. Nguoi ch9n cho t6i mqt chie'c ghe' gdn sat ben crla. T6i mang
dc;zc ngo'n ngang trong san
chie'c do khodc mau tim rna Nguoi dii may cho t6i trai ca'n thQ_n
nha, t6i lc;zi nha den ba nqi, kh6ng sao ngan du(Jc nuac mdt chay
ran rl:la. Cha t6i noi: vao ch6 ng6i.
Nguoi can di;in t6i phai ca'n thQ_n tren duong di, ban dem tlnh
- Vi¢c da nhu the: kh6ng nen lo bu6n, cung may rna troi kh6ng
de'n n6i dut tuy¢t duong song cua ta! ngu m9t ti, coi chitng trung gio lc;znh. R6i nho nguoi b6i phong
tr6ng chitng t6i kY luffng. Trang h¥ng t6i cuoi thdm vi tinh vu vo
Vi nha cdm ban d6 dc;zc, cha t6i dii tra xong khoan thie'u hl:lt,
lli'n tha?n cua cha t6i, bQn hQ chl bie't co tiin, giJi cho hQ thqt cung
nhung lc;zi phai vay tdn di lo vi?c rna chay. May hom do, ttnh
nhu kh6ng. Vai lc;zi t6i dii fan khan the' nay, le nao kh6ng t¥ minh
canh trong nha thQ_t am dt;zm, phdn Vl VifC tang, phdn khac Vl cha
lo li¢u du(JC? Oi, bay gio nha lc;zi, luc ay t6i thong minh thQ_t!
t6i tha't nghi¢p phai iJ kh6ng suo't ca ngay. Xong vi¢c chon ca't,
Nguoi phai di Nam Kinh tim vi¢c muu sinh, con t6i cung phai triJ T6i noi:
lc;zi Bdc Kinh tie'p tl:lC vi¢c hQC, hai chung t6i cung len duong. - Con di nghe ba.
Cha t6i nhin ra ngoai xe mqt lu(Jt r6i baa:
Den Nam Kinh, co bc;zn hfn di dc;zo choi, dii iJ lc;zi day he't mqt
-Di ba mua may trdi quit, con ng6i day, ditng di dau.
ngay. Sang hom sau, chung t6i qua song de'n Pho' Kha'u. Miii xe'
T6i tha~y ngoai hang rao thim ga ben kia co may nguoi ban d6
chiiu mai len xe di vi huang bdc. Cha t6i vi c6ng vi¢c bQ_n rqn
dang cho khdch. Muo'n di de'n do, phai di qua duong sdt, phai
680 TRAN VAN CHANH TOAN THU' Tl/ HQC CHO' HAN 681

nhay xwJ'ng r6i lt;Ii leo len. Cha toi la nguai m(lp mt;J.p nen di qua nhilng phiJn todi nho nh(it trong gia dinh thuang lam cha toi ndi
tlj nhien phai hoi kho khan m9t ti. Toi von djnh di nhung Nguai nong. Nguai cu xil voi. toi ddn ddn khdc truoc. Nhung moi gdn
khong chju. Toi trong thay cha toi dtiu d9i m9t chile non nho vai hai nam nay chacon khong g(ip nhau, Nguifi dii quen hit nhilng
den, m(ic chile mii quai den ben ngoai chile do bong mau xanh chuy?n khong to't vJ toi, luc nao cung nho ngh"i de'n toi, din cdc
d(lm, kh(lp khilng di den duang silt, minh tit tit khom xuong chua con toi. Sau ngay toi din miJn Bile, Nguai co vie't cho toi m9t
de'n n6i kho khan lilm. Nhung Nguai di qua duang silt r6i, phai blic thu, trong thu noi: "Ba win binh yen, chl co cdnh tay dau
leo len thJm ga phia ben kia thi khong di dang nila. Hai tay nhlic ghe gam nen ctim dua cdm but th(lt ba't ti?n, co le ngay ra
Nguai niu ch(it ben tren, hai chan lt;Ii rut len, tam than n(ing nJ di v"inh vi in khong con xa ". DQc de'n day, trong dnh if trong
cua Nguai hoi nghieng vJ phia trdi l9 ve gilng gu(fng . Bay gia suo't trao ra ben khoe milt, toi nhu trong thay lt;Ii chile bong sau
trong thay bong lung Nguai, nuoc milt toi ch(ft trao tuon. Nhung lung cua cha toi voi than hinh m(lp mt;J.p m(ic do bong xanh va
toi VQi lau nuoc milt S(f Nguai va nhilng nguai chung quanh trong chile ma quai vaiden. 6i, khong hilt bao gia toi moi du(fc g(ip
thay. Khi toi nhin ra ldn nila thi cha toi dii om nhilng trdi quit do lt;Ii Nguai.
di quay tro lt;J.i. Luc bang ngang duang silt, Nguai d(it rai rae TVC. djch
nhilng trdi quit xuong da't truoc, leo xuong, r6i lt;Ii om quit len di m
tie/J. Dln luc qua toi ben ndy, toi VQi vang buoc xuong do lay cha
toi. Hai nguai cung tro lt;Ii xe, mang ca dong quit di tren chile do 2
khodc da cua toi. The' r6i Nguai phui may cdi tren do cho St;J.Ch
bun da't, trong long co ve nhf! nhom lilm. Ldt sau, cha toi bao: ::fnZ¥5
- Thai ba di, qua den ben ay se vie't thu saul ~A rtJ ~.:EiillX~~::f ns1¥5 ' 1$-%'§ fi...tiD:J:~ E~ii
Toi nhin theo. Cha toi di du(fc vai buoc, quay lt;Ii nhin toi r6i .:E_g~og~-00~±~~~,~$: r~*~~U~
noi: 0,!§? .n 0 1$'%'§@J:;g~}t : r ~ J.-)ats1 .n 0 13~~}±-:J:~:JF;
-Thai, con vo di, o trong khong co ai. ~*~~~To~.:E-~~~-~'*-BmB,$'%$
D(fi cdi bong lung cua cha toi khua't hlin vao ddm dong nguai T ~ ~~ 13~ 1¥r ±
~j ± ~ :fi A rtJ ~.:E.*§~ , ~ : r ~ ~ Fo~
o
dang qua lt;J.i, khong con nhin thay nila, toi moi vao ng6i xuo'ng, ~-'%'§81,.'%'§~"~U~" ,ffiU~~re¥5~~
nuoc milt m9t ldn nila lt;Ii trao ra. To~&~~MW,~WB1~~~--%'§o~~,A~
May nam gdn day, cha con toi ke nam nguai bile, tinh canh -~*-.:EB1~~~::fn¥5'~~T~T,OO*-.:E~X~
trong nha ngay m9t sa sut. Cha toi tit nho ra ngoai lam an, m9t ~n~,~~~E~n¥Jo~~~~,A~~-T~o
minh chong do, dii lam khd nhdu vi?c lcJn. De dau canh gia lt;Ii ill~~#:e~-=MW±~~ ~SR~+IgTA~81
_,.~_..~:JG·PC,A§.ILE!J,"'~FP'JllfJ 5f~7L' -:!-'<. :t:J,~,/\....::::L~ /\.::a'- '
bu6n nan den the'! Nhiing ddu Nguai trong thay t(ln milt ma
mii::f~Dt~~~;ljja~ ! .n o ~.:E.- T ~=1=§3 ' :®*1~?~
dau long, le ta't nhien khong thi nguoi ngoai di du(fc. Tinh cam
~~~$ 0
ay cha't chua trong long tlj nhien phai phdt l9 ra ben ngoai;
682 683
TRAN VAN CHANH roAN THLI Tl,l HQC CHU HAN

Do'i chiiu vdi Van ngon: thu'ong qua lai t{tu ng? t di~u lieu) .
-r G. • ~t!f
/ 1' Yt. ..<_ ft.
®{t ~ (th~rn rna): gl, nao (d<:li tU nghi va'n):
~a~~~-#~£~ o ~~#~A o tM~±M~
1r ar 1t -t ? .JJ o ~ : 1r ar .n ~B

fttM~± o tM~±~A.~£·~: ~~"~M~~·~


*
if7 1t ~ o £ 1-t , 1~ "'-
fjG ¥9: ~ ft /11 W(N ga m9t huu thijm ma t9i).
(J)JJt; ~ (u'ng cai): dn phai, phai (tr<! d9ng tu, hay d9ng tu
nang nguy~n): ffl! gJ< ~ 1$-% '§ ( Ung cai thj truy€n l~nh quan).
~~:ti[-'ft o ~~-'ft~ o k~~~·if7~4~~~ o £ ®W ;tt ... ~ /f :tzo ... (du ky ...hoan bat nhu): neu .. .l(,li sao
~~~~~M·~-'ft~•ifJ£ft~·k~M~ o £ft~ bang ... :
~~~ 0 £1]~~~ 0 w;ttre~moo•w~~±~ ~ · ~~~* ~ ~ TA * ~
JWa ' ~ /f :!zD t~ ~ f' fj!x_ Q~ ! (Dz1 ky ba nga gia ca vo t9i dich v~
Tiic gia-tiic phlm sl sat til, biliu minh nan d(,li vuong thl,l lieu nhan gia dich bi€n,
Bai nay g6c trong sach Han Phi Tu. thien "Thuyet ldm". do Ton Tfch hoim biit nlutba nga thich ph6ng ni !).
Tin viet IQi bong van Bqch thoqi. in trong quyen The do ngv ng6n tU @JW, (ni): dfty, CO (trQ tu CUOi cau biliu thj xac nh?n mQt Si!
diffn Thllqng Hoi W thll Xu6t ban xd xu6t ban. tMt, ham y khoa trueing ho~c khen ngQi (xem thi d1,1 tren).

NGU PHAP
D[CH NGHlA
(J)JL. RD (l~p tuc): li€n, tuc khac. Thuoc trziiJng sinh biit til
®re (ba): dem, la'y .. .(gioi tu dung d€ neu tan ngii' ra tnrdc
C6 nguai dem dang vua nuoc SiJ m9t g6i thuo'c truang sinh ba't
d9ng tu): :t~ E ~ ji ~ 81i: (Ba tha tong tien vuong cung khu). til, nha mqt vien quan hdu chuyin ngay vao cung. Khi vien quan
C6 th€ them vai thi d1.,1 cau c6 giOi tu t~ (ba):
n9 buoc vao cila cung, m9t v~ sT tht[y g6i thuo'c, hoi:
~1~~::$:;j\gjt~je T (Nga ba gia ban ti€u thuyet khan hoan - ThwJ'c nay iin dut;JC kh6ng?
lieu) (T6i dii d9c xong cu6n tiiu thuye't nay); Vien quan hdu ddp:
1~m::$:tf~@J*f~fiQ.(Ba gia ban thu doi h6i ca'p tha)(Dem cu6n -An dut;~c cha.
sdch nay vi cho n6) ... Vien v~ sT n9 nghe vt;ly gidng ngay lay g6i thuo'c, ma Lay mqt
®~~(rna): khong? (trQ tu cuoi cau dung d€ hoi, tuong duong vien bo vao mi~ng nuo't. Vua SiJ hay dut;~c chuy~n ay, ntfi trt;ln L6i
voi f[h6]trong Van ngon): m*~OJ J.-~Qt;O,~? (Gia dong tay dznh, truyin vo sT dem vien v~ sT di chem ddu. Vien v~ sT nha
kha dl ng?t ma?). nguai de'n truoc m(f-t vua Sa, thua:
@~ (thuye't): rang (d~t sau dQng tU khac, nhu chii' :i][ (d(,lO] - Toi c6 hoi vien quan hdu, 6ng ta bdo "iin dut;~c", t6i moi dam
trong B<_tch tho(,li ho~c EJ [viet] trong Van ngon): @]~gjt ... (H6i iin. Toi nao c6 t9i gz, nguai c6 t9i phdi La vien quan hdu kia moi
dap tlzuyet ... ). dung. Vd lr;zi, day La thuo'c truang sinh ba't til, t6i moi u6ng vao
®gt (ttfu): ngay (ph6 tli): -:f~tg~*~ott.$: T (Nha't ba dr;zi vuong dii muon gie't t6i thz n6 dau phdi La thuo'c truang sinh
684 TRAN VAN CHANH TOAN TH LI Tl,l HQC CHC/ HAN 685

bitt tit, d6 chinh fa thuo'c ta't tit. Ma fa thuo'c ta't tit thz ke dang Td c giii-tdc philm
thuo'c da lila do'i dt;zi vuO'ng, .y moi dang chlt. Nay ke c6 tqi dc;zi . Bai nay goc trong U3 ky. ban djch Bqch thoqi cua sach Sd trung
v on ngon von tudng dich tinh tfch do 8qng Kien Li$t chu bien. Van Hoi
vuO'ng khong gilt, lc;zi gilt ten v~ sf VO tqi nay. Ro rang dc;zi VUO'ng
xuat ban xd xu6t ban.
da mdc lila nguoi ta r6i, xin dc;zi vuO'ng xer lc;zi cho toi dur;c nho!
Vua So nghe tau, ben tha chem vien v~ sf.
TU NGO
Tf. DUY CHAN djch
eKhdo jl;: dtfa vao eHiio tzlflng fJ ~: gi6ng nhu eCong cong
(Truy~n ng~:t ngon, NXB. Tre, 1998)
00: cha ch6ng eGiiio 05(: dn eTrzlflng phu ~ ~ : ch6ng . Gid lj
~.: d day .Ni mon {f]\ in cac anh, cac nguoi .
m
3 NGOPHAP
CD+ :S- (th~p ph§n): ra't, het sue (ph6 tu): +:S-f~{,' (Th(lp
'i5Ti&~-T!Je phdn thuong tam).
+
JL ~~ j@] ~ LlJ 8~ ~ ~ o 5! itl ~-@ ~w A 1£ jjf £ ~ ~ ~
r ...
®:ft (tinh): va l~i, rna con, d6ng thai: :ft ?/K ~~ (Tjnh phai
Tu LQ).
, +:S-f~{.' o JL+~;tf~jl1£l'!i!Wrw*_t~ ~i±m~~ • :tt
@~ (diic): trQ tu ket ca'u d~t giG'a d9ng tu va b6 ngu chi trlnh
?/K +~~ lW :Jigtl)Fo~ ~wA ' r~~Fo~ ~ : r ffl\~1~ fff~{,'D~~ '
dQ, t~m dich la "den, den muc", ho~c kh6ng dich (lo~i b6 ngG' chi
~~~~~-~~-~-J o~A~@~~: r~~o
trlnh dQ nay n6i chung thuong do hlnh dung tu, ph6 tu ho~c cac
~IW~~00•re~ff·~~~~~*re~ff·m1£·
c1,1m tu khac dam nh~n): ff1\!3€:1~~ff~{,'D~~(Ni kh6c diic hao
~ 8~ R + +
~ ff 1± ~ !Je ~ _t J o JL Fo~ ~ : r f.% 1t PM' /f lfJl
thuong tam a). C6 th€ dan them vai thi d1,1: f·tlHMH~1~1H~f(Tha
OO~W~?J o~A@~~: r~W&~'i5J~g-~~
phien dich diic han hao) (Anh a'y dich ra't t6t);
121 J o JL + 1H ~ ~ 1« ±ill ~ft : r {fl\ 1r~ gc f:E : 9~. ~ *ft 121.tt
ffu ~ 1~ **1m)~~* T (Tha giang diic d~i gia do tieu khC1i lai
~ JJe ~~}I;~ D~~ ! J o
li~u) ...
@I!Jii!J (a): trQ tu (tuong duong voi 1:i1 [da] trong Van ng6n):
Do'i chie'u v{Ji Van ngon: a)D~t giG'a diu, bi€u thi Stf dlnh d6n a€ neurad do~n sau:
~JliU~;t · '
{f}\~f~~ff~~~,D~~ ' ~f~~~~-f-t1l®B~~(NI kh6c d~c
~~~-~~·~~AX~£~~~oA~~-~· hao thuong tam a, hao tu<;Jng lien truoc huu ky ki~n bi th6ng dich
~~4Mza: r~zX~·±~~~~~J o~a: stf).
r~o*~~~~~Jt·~A~~~·~~~~~~J b)D~t cu6i diu, bi€u thi stf kh~ng dinh, t~m dich la "day":
o A~a: r 10J~:f-!-~? J o a: r ~~JliJ o A~ 9~-8~MU21.tt~ffl:~~~~o~~ ! (Tan b~o dich th6ng tr! ti
a : r +~~~ o ~JliU~Jt~ J o
686 TRAN VAN CHANH roAN THV TV HQC CHU HAN 687

lao h6 hoan ye'u 1<$ h<;ti a!). 4


@~ (Hio): tu dfru hay ti~n to cua danh tu: ~ Jff.(Liio h6).
@~ ft m (vj th~m rna): vl sao (ct,Im tU quen dung d~ hoi ~Jl\ 1~ mmx
nguyen do, thuang phoi h<;p voi ~ [niJ a cuoi diu): mft M /f ~!ME ~Iff. ~~:t~a~rr iiPtt!?Efr~ ' ~ -:7( ' tJRfU T -!l:
lffl ~ ~ o~ ? (Vi thljm ma bat ly khai gia ly ni ?). ~Wo~W~:r~~/f~~ft~o:J(*~~ft~8~~
CD~ (ni): tr<; tu cuoi diu dung d~ hoi (tuong duong §~~ ' f~{Ef~~otft ' ~~ji1=lf:J(*B1~~o~~ o ~D*f~
vdi ill [da]bi~u thi nghi van trong Van ng6n) (xem thi dt;I vua dan ~,12-~ft~/f~'l'~ ' fJ~Mft!E1±f~B1iWiii , 1~~~1±ft~
tren). ~iii'~~a~~~Tft-~/f~~~~?Jo~Jff.~
@ l<;ti, lay, ky, chac, du<;c ... (d~t sau dc)ng tll' khac):
13: (tn.J): ~~f*f~~U[fJ , ?JT .L-J~xto~Jl\l' -~IE o 8\iX fr~~fUE
f~fr~§cf:f:(N1 m6n ky tqt). Vai thi dt;I khac: ilr!if:f:(Tr<;tm tqt) ~w~~To~Jff./f~ll[a~~~~~~~~a•~~
(Dung l<;ti); to
{3:- i1 {§ (Khau tr{t nhat phong tin) (GiG' l<;ti m9t '~~a~~~~~~W~~~~~o
buc thu); ~f1(Na tr{t) (Cfrm lay) .. .
®.tt ... ~ ~ ... (tL.hoan ye'u ...): so vdi ... con ... (dung trong Doz chitu v{Ji Van ngon:
a a
ke't cau SO sanh) (xem thi dt,I dan ffit;JC @ b tren). ~1ri J!t~
o
(Xem them tit ngilva bai djch PHAN NANG CAO, trang 352-353)
!t*a~~~Z'ff~o~a: r~~~~~~!~
~~~~a~,~~~~,k~~*~~o~~~~~
~,%~~~ff,~-~~,aa~z~~~~~*+
?Jofft~~~,~~~Zff'~~zWkoJ!t~~a
~L~k~' r;l.~~~~ o

Tac gia-tac philm


Bai nay g6c trong Chien qua'c s6ch. ban djch Bqch thoQi cua sach
So trung Van ng6n tuang dich tinh tfch do 8(lng Kien Li$t chu
bien. Van
Hoi Xu6t ban xd an hanh (2002).

TU NGU
eTilm trao ~:}~: tlm, kie'm eNgljt ot: an eTrlw tJR: tum, bat
eH6ly ~Jl\11: con cao eThien dt:J(*: thu<;ng de', troi eDam cam
~i ~: dam d. ga~ eDiw biw ~ ~'§: ch<;t y tron, bo ch<;t y eD{lo ly
w U[ )][: ly le, le phai eTri d{lo ~0 U[: bie't eH{li ph{l ~ 'I'El s<;.
688 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl,f HQC CHU HAN 689

NGU PHAP 5
CD:tt.Jl (tinh
tha): con, rna
Jt- B.~Z(Tjnh tha thljc chi).
con (cung vje't la]t_E_):

~~ ~ -11~PM?IE!1A
t,U ** ~u
• 1-ti!B1 ~H~fd _t:t!l!¥U7.k~~ T ·
®:J:¥ (di~u): di, mat (d~t sau d()ng tU khac d~ chi slj mat di):
Dt; :f:!j[ 1:?; fFHNg~t difu tha m6n). 7~vlt ffl 7J 1£ fd 3j t,U T @ ~C: 5et • ~Jt : r ~ ~ ~ ~ 61 ~ut!l! T
®~ ~ (gia thi): d6 la, nhu' the' la. ~ E!',_J±m 1J .n o fd 1~ T H't • 1-tl! f~ t,U 61 ±ill 1J T 1]<: ~ t~ 13~ :f~ ~U
@~o
®13~
*M (nhu' qua): ne'u (lien tu).
(na rna): the' thl, v~y thl (lien
o~B~IET·fB~&~~~·~~~~~~·~~m
~1*0.~?
tu): 13~ P.f ~ ;E 1£ fD\ B1 iW [§] ... (Na ma nga ta": u t<:ti ni dich ti~n
di~n ... ).
Dol. chie'u v{Ji Van ng6n:
®~~(khan khan): la hi~n tu'Qng l~p l<:ti d()ng tll' d~ bi~u
~~*~
thi thoi gian rna d()ng tac tnii qua tttong d6i ngiin ngui, ngil'
·~~~~*o~~~~t~#~o~~~*a: r
khi hoa diu, d6i khi cilng bi€'u thi slj lam thll' m()t d()ng tac
k%~~ffl~~.D 0 *~,~~ffl~*·~~*~o~
nao do: ~~a ik fF~ H. T ~ (Kiuin khan bach thu man kie'n
~ff~·~~~ff o*~*~·~#~+?o
lieu nga).
CV~ fl (gia d~ng): nhtt the'.
®- ~ (nha't khdi): cung (ph6 tu):- ~ ;E (Nhat khdi tftu).
Tac gia-tac pha·m
Bai nay g6c trong La thj Xu6n thu, ban d!ch BQch thoQi cua sdch Sd
®{F~ (moo): dung sau d<:ti tu nhan xttng ho~c sau danh tU
trung Van ng6n van tuang djch tinh tich do 8(1ng Kien Li$t chu bien.
chi ngttoi, v4t d€' bi€'u thi s6 nhi~u, c6 th€' dich la "de",
"chung", "bQn" ... : a
ik fF~ (Bach thu mon); 1:?; fF~ (Tha Van Hoi Xuat ban xd an hOnh (2002) .

m6n) ...
TU NGU
®>1:?; {F~ (tha m6n): chung n6 (chi v~t); ne'u chi ngttoi nam thl
eDifu j:!j[: roi, rot eCdp mang ~,·it: VQi, VQi va eCa @: m()t
dung ffu fF~; chi ngttoi nil' dung ~th fF~.
cai eDja plutdng ±ill:1J: noi, cho eBa :f~: cai, cay ... (ltt<;jng tu)
vl (dung nhu' gioi tu): ~lEI ffi£ ~ '1'8
Q})IEJ ffi£ (nhan vi): El a~~
.ra·u ;E: di (chu y: trong Van ng6n 7!:nghia la ch<:ty) .H6 d6
~ ~fl (Thi nhdn vj h<:ti ph<:t tlj ky tai dao bao ).
fWl1*: vo vffn.
(Xem them titngftva bai djch C! PHAN NANG CAO, trang 431-432)
(Xem them tit ngft va bai djch b PHAN NANG CAO, trang 445-446)

m w
690 TRAN VAN CHANH TOAN THU n,f HQC CHU HAN 691

6 y(! NGO
.Nhlin moll. A fr~: nguoi, nguoi ta .An ely ~ %1:: an ui, khuyen
~~~.~ giai .Ciul.c lu;c. tYL ~: chuc mung .Nhi ti't ~ ~: con trai, nguoi
1£ ~ JLI 3J ±Ji ~ ~ 131 till 1J , ~@ *~ Jffi Jf if-~$ f~~r 8'J A con .Hl lzoan ~IX: ua thich .Suiit doCJn t$~: gay eDCJi t!zo'i
, fii! s'J .~ ~ ~ ~ i!i5l till ~f2 fu tV3 A s'J f:E till o A fr5'~11BI~ ~ %1: f-ti! * ~: dui, b~p dui eDuy dQc 'j't£ m:
chi rieng (ph6 tu) eQua . :
thQt, que eDuyen co'~ j!jj(: ly do, duyen co ePiul.c khi t~ ~: c6
' f.I~~A~ft: u- ~~ff~}fvt/f~~J~o.~? .n o ~T~@)=J

~A sP~ft : u- ~~ft~~/ffl~ ~ t-~o,~ ? .n


* *
1.1~ ~ .~ ~ ~ i!V3 A 131 ~J .~ @J T o A fr~ fm iW t5L ~ fii! ' 1.1~
o f.~~ A~ Ji:l ~
phuc eTij.n ddu ~ §1[: ch6 cling, cuoi eD{Ili?u yl[ *4: tinh trlioc.
(Xem them ta ngU: va bai djch b PHAN NANG CAO, trang 452-453)
m~~~·M~~~~-~~·~-~~~~~~*W w
1tt1T T fii! 131 :l\JiR o A fr~ fm
~/f~~~~?.n o~T-~·tV3A*·A~3Jmo~
*
~ %1: f-ti! , 1.1 ~ ~ A ~ft : u- ~ Jft ~
7
~~M~Afm#~~~~~ti·3J~mJLI~A·~~~
~T+~ZAo~*Amm~m~-~~~&~~ti~
~- :;fu. ;g {$

·~~00-~~~Ttt@oMU~~-~-~·~~­ tttA~!HfJ}WJIL@;g§g~t)1~fu±, ±~m~@~~mH*


~ t~ ~ ' ffi :13 131 ~ 1t ~ ?9: ~ ~ BJ[ 81 , ~ Jft ttf1H4 81 o ~ft fii!
* :;fu.
~ ~ ~ FJft tfj
*
, 1~ rm *1-T 1i\ f-tl1 1r~ s'J ~it 1~ ~o fPJ re ~1-m~ 9~ ~ 131
0-* !
0 ;g .R /f ~ ~ ~~ ll=t ~ ~t ~~ 1~ ~ 13/;J
A~~~HT·~~§g~ffi~~~-±~?/f~~-~
Dol chie'u v6'i Van ngon:
¥.~~-~ §21 , tm *
~'Pf~ ~ffi ~
* fii! oo W1 marm *'l ,
~ ~
~ 1~fu- ;f;± , ~§P<OJ 1-:J.
s1 :1J , R
m~ ~ ~ ~ 1~ ~~to.~ 1~ ~ A m z
~£~~A·~4-::tf·~~~~~~MoA~~~o
~~a:u-~~~~A~+?.n o~-~o~~MM4~ s'J~£0,~? ~~ll=t~tU.~1~~8'JAteAfii!B'JF~~, ~~~Ill
~-oA~Y~·~~a: u-~~~~~A~+?.n o~ IE s'J • ± /f * fii!
t~ 1r~ ~ JJj ~
s'J o
~l~o~+ff~,~~#~~oA~~~,~~a: U"
~N ~ ~ A ~ +
? .n o ~ - -f ' t}] A :k ~ ¥. o T ~± ;;tf- qI 5t Dol chie'u v6'i Van ngon: -if;~ 1" ~ 11t
~-,~~~A·~::tf+~o~~~~~~'~+~~o
P,.

-ti ~ ~ A ~ , ~ ~ A ~ ' 1t. ~ ur ;t..~ , i*- ~ ur ;~~ ~ o ~~~~1"~~~±·±~~-~·~~~~h~ft


~~~~~0
Tac gid-tac philm ~+!~1"~#·~~~~-~·~~~~~±?~~
Bai tren day g6c trong Hoai Nom tu.
ban djch BQch thoQi cua sdch '~*~~·~-±~·~~~~~~M~·~~-~~
Sd trung Van ng6n van tuang djch tinh tich do D(lng Kien Li$t chu bien. ~~h~!~-~~~~ ~~r,·~±~~~~~~ o
Van Hoi Xu6t ban xd on hdnh (2002).
692
TRAN VAN CHANH
roAN THU Tl/ HQC CHU HAN 693
Tac gia-tac phiim
8
Bai tren ddy cua VUong An ThQch ddi Tong. ban djch BQch thoQi
trong sach Sd trung Van ng6n van tuang djch tinh tfch do Dqng Kien 7}~819wA
Li$t chu bien. Van Hoi Xu6t ban xd an hOnh (2002). ~~~A~~*~To~~wttwm~~o~~x~
ru ~ ~ *a fri ~ fu 1-ili 13~ ~ ~
o , 1-tl18yt ~ r ~ ~JII1-ti1 1r~ o -x.
TUNCO ± fD it fiJ !If A ' w ~-@! 1i f=g ~ tEl~ 81 9w A* ' Olj. ~ill ftd:i
•Quy ph{t ~~ ~fj: quy thu?n .y klzao {R ~: dlfa vao eDiw thoat ~~~0~~~~~: r~~,~~A~~fif=gZ~~
~13ft: tron thoat .ung lu?u :fm ~: co .Diiu klzao 1~ 3 : mtong nho ~~o•®~~it~®~~~,rem•~~AfflE~n
nguoi khac.
~o~~~re~~~-~?J o$ ~~~~,~~~~
~,~m~~®~re~o~~w•~~mm~~~~•
NCO PHA.P
*o$~~~~tt~~$o~~~~~~*'~$~~
CD -gg ~'rfl (nang cau): co kha nang, co th€(tr<;1 d()ng tu). :r~~~~~~~w~,~~~u~~E~fl~J
*
o
®1;'£ (tong): tu d6, nho d6 (Uin ngu cua gioi tu f:£ dl1<;1c tinh
15~ ~ x • ~ Ht m :H~i BJ~ 1± ±ill~ • o 1-ili 1r~ ~ ~ m
86 , 8yt f:£
l11<;1c ).
fu
:t j;--@1 -1~81 ~te ~ T o fUl~UTtf~~*- A , ~ ~13~
®!PJ ... - ~ (d6ng... nhat ban): nhu, giong nhu:
~Am~M~~~o~~~~~~*'~~~:r~A
fi:lJ J]E ~ -m~73Hl (DiJ'ng h6 baa nhiit ban tan b~o). , 13~ll=t A 1:E 13~ ~OJE ? ?9: ~A 5E 1~81 Wr12! ? J o ~ili§ft : r
@) .R /f ~(chi bat qmi): ch~ng qua chi... rna th6i (thuong
~~,~~Jo~~~: r~~~}E~~W,~ft o~
dung ket h<;1p voi H T, xem thi d1,1 ke duoi) .
1lt~~flt~~WT J o
®~ T (bai li~u): rna thoi, thl thoi, the thoi (tr<;1 tu): .R ~ ~
~ 13~ ll=t ~ j;f q~ 1iJJ ~ 8/;J A~§ ~I ft T (Chi bat qua thi na ta
Tac gia-tac pha·m
h()i ke minh d'u d~o dich nhan dich thu linh biii li~u) .
Bai tren ddy trich trong Kinh Thanh ban d!ch chu Han. sach 'Tin
®1¥-J ~ (dich tho~i): neu (bi€u thi gia thiet): /f ~ m~~ 81 §6 mung theo Thanh Gio-an'. doQn 8. tu cdu 1 den cdu 11.
... (Bat thi gia d~ng dieTz tho(li ... ).
(J) .R ~(chi ye'u): mi~n la, chi' dn (lien tu) : .R ~ 1~ ftl- ::g
TU NCO
±(Chlye'u dac dao nhat danh si).
.Ngoqi ngl) )7} ~: ngo~i tlnh .Da to tf~ ~*: Chua Giesu (tli
(Xem them titngilva bai djch aPHAN NANG CAO trang 510-511). djch am) .cam liim Sdll w
~ LlJ: nui Oliu .Thanh tao 1~ ~:tang
m sang .Ciui.ng bach tinh *afri:toan dan .van Sl )(±:chi' cac
kinh su .Phap 1¢. tr(li nlziin $ fiJ Jf A: nguoi Phariseu (tli djch
TOAN THVT\,1 HOC CHa HAN 695
694 TRAN VAN CHANH

con lt;~i mqt mznh Dlic Giesu, va nguiJi phf:t nrl th! dling iJ girla.
am) eHimh diim f]- f=g: ngo(;li tlnh eMa tiiy ~ [9: Thanh M6se
. NguiJi ngdng len va n6i :"Nay chj, hq dau cd r6i? Khong ai len
(tu d!ch am)ePhiin pho q)}Oft: d~n do, d~n bao eTiu;ch da'u
dn chi sao?". NguiJi dan ba ddp:"Thua 6ng, khong c6 ai cd". Dlic
t]~Ji: ci.fc
da.Tizitluim ~i\:t~: tham do, thli' .Ba blnh :t~ffi: cai Giesu n6i : "Toi cung vQ-y, t6i khong len dn chi dau! Thai chi eli
chu6i, d~ng du6i eLoan ~: cui xuong eBiit tr{t /f {3:: kh6ng vi di, va tzl nay dang ph(lm ti}i nrla! ".
ngung.Tizijng lu; *UT: con l<;ii eNiutng nhienfJJ~: van. NHFEU NGUCJI D[CH
( Kinh Thdnh trqn bq Cifu Uoc va Tan Uoc,
NCO PHAP NXB.TP.HCM, 1998)
CD M (rna): trQ w cuoi cau d~ hoi, dung nhu o,!§ , d!ch la
"sao?", "kh6ng?": ?9:~ A5E{tr\81WM? (Mot huu nhan d!nh nT
dfch tQi ma?).
® ~ (bai): trQ tu cuoi cau bi~u th! ngil' khi du khien:
~~ ! (Khu bai !).
\
D[CH NGHiA
NgztiJi dan ba ngoqi tinh
Sau d6, ai nc{y triJ vi nha mznh. Con Dlic Giesu thz de'n
nui Oliu. Vzia tdng sdng, NguiJi triJ l(li din thiJ. Toan dan
de'n voi NguiJi. NguiJi ng6i xuo'ng gidng d(ly hq. Luc d6, cdc
kinh suva nguiJi Phariseu ddn de'n truoc m(it Dlic Giesu mqt
phf:t nrl bf bdt g(ip dang ngoc;i tznh. HQ di chj ta dling iJ girla,
r6i n6i voi NguiJi: "Thua Thdy, nguiJi dan ba ndy bj bdt qud
tang dang ngo(li tznh. Trong sdch LuQ_t, 6ng M6se truyin cho m
chung t6i phdi nem dd h(lng dan ba d6. Con Thdy, Thdy nghT
9
sao?". HQ n6i the' nhdm thil NguiJi, di c6 bdng co to' cdo
NguiJi. Nhung Dlic Giesu cui xuo'ng la'y ng6n tay vie't tren
-m£~ m~
da't. Vi hQ eli hoi miii, nen NguiJi nga?ng Len va bdo hq : "Ai
trong cdc ong S(lCh tQi, thz eli vi?c fa~y dd ma nem trUOC di ". ~~-~~mm*~£~·
R6i NguiJi l(li cui xuo'ng vie't tren da't. Nghe vQ_y, hq bo di eym~~/fili~~~~o
he't, ke truoc nguiJi sau, bdt ddu tzi nhrlng nguiJi Lon tu6i. Chl ~8~~~·~~~-T~~£·M/fftg~tt~a
696 TRAN VAN CHANH

~~~ffi1&' ~mm~~~·
- ~s ~~$~~~BR
~'i11~.~~' ~ ~ ~·~-~~~JL~o
@J'f~JBI~ •
9 ~ 18\ 1± ~~ t~ WP r'§J ~Ji 11X fi 7C ® ® ±ili o

Tac gia tac philm


Bai thd tren in trong ThUong thftqp cua Ho Thfch (1891-1962) . Toe gia
tv Ia Thfch Chi. nglloi a huy$n Tfch Khe tlnh An Huy. tung di du hQc a III
My. Ia nha van-nh6 thd-hQc gia ki$t xuat. c6 c6ng dau trong cu¢c v(ln
d¢ng Tdn van h6a (giai doQn 1917-1919) cai each ng6n ngO va van THu' PHAP
hQC CUO Trung Quoc thai hi$n dQi.
-F ~'

i' it
TUNGO
eBinh nhqt lfZ 8 : luc blnh thu'ong eMuQn trtim trtim j,c.~ iJL iJL:
bu6n u n1 eTfJi na dudng li~u cao dtiu :(£ ~~ t~ WP r'§J ~J[: a tren
dftu cay du'ong lieu, day cling c6 nghia la "cj cao tren GgU cay
du'ong lieu" eLllfjng tinh tinh 7C t:fu Efl8 : nhap nhanh, lap lanh
eDja ±ili: tu vi cua hlnh dung tll'.

D!CHNGH[A MQt vi sao


Ta ra't thich mi, mQt Vl sao qtc kY to LOn,
Dang tile ta kh6ng g9i duqc ten mi.
Luc binh thuang tri'i.ng sang, dnh triing dii che hlt cdc sao tren
trai, nhung vdn kh6ng che lap duqc mi.
Hom nay sau con mua gi6, tilt trai bu6n u ua't, ta nhin khdp
ben troi chdng tlm thay chut dnh sang nao,
Quay ddu lc;zi,
Chl thay c6 mi ndm cao tren ddu hang duong ldu, vdn lap ldnh
nhli xua.
TVC. djch
699
TOAN THll Tl)' HQC CHU HAN

LUY~N TA.P THU PHAP BUT LONG


~ lc~
-=r ~
.3'- ~ ,.. .• '.i.'
a ···
~ ;T" ~ f.*

R

Plziln mi)t
.,? ,

TONG QUAT

I. KET CAU CUA CHU HAN


Ta dn nh~n xet ke't diu cua chu Han va dl;l'a theo d6 rna vie't
chu cho dung.
Trai qua phai, tren -+-t:-TA..-JLJJJ-t~
D xuong duoi.

Trai-t phai ~e. Jt 11IJ 1\ FJf ~o 7Jo itt aJl J~


[]
E] Tren -t duoi -- ~7J~ ;t -6 ,{£. t11 ~ .tl:-
5l. .~ p jE.
Ul7 ±
lQ) Ngoai -t trong @1 rp~ 111 oo ~fit ~ ffl ~ ~&

I]] Trai -t giua -t phai 111 w~ 1ti~ r:r ~ :f~Jl ~ ,;r~

==~~~1f.!f1-%~JL§
§ Tren -t giua -t duo· --- ~ -f- , 1...::...' ,y, a ~~

1t- vt 19 1!!- {Jt ~Jt •li -f~ 4~ ~~


lE Trai -t phai tren -t
phai duoi

~ ~i Of 1Jl jft l.fi 4f" J'o a Q **-


8

ED Tren -t duoi trai -t


duoi phai

(;9 Tren trai·-t tren ~ ...IJIL ~% 1~


aJJ JilL ,,,, ~~
,.........., 1f,'
<6 ...
%1;. 18-
..:.:t:- ~
phai -t duai
700 roAN THll Tl,f HOC CHU HAN 701
LE ANH MINH

Khi viet chO' Han ta khong nen dung but nguyen ttl' d~ luy~n vl 7.]( thuy J JJ JJ/ JJ<
net but se bj hu. Co th~ dung but ch1, but mlfc kim, but may born
mtfc , ho?c cac IO<;li but da born mlfc tau san do Trung Quae san 1m tu nPlp-q[9
xuat chuyen d~ viet chO' Han. Viet chO' d<;1i khai co hai lo<;~.i chfnh:
Ill. VIET CHOHAN BANG BUT LONG
cuong but va mao but. Cuong but (but sat) chi cac lo<;~.i but may
born mtfc (ho?c cac lo<;~.i tuong tlf); mao but la but long (long soi, Viet chG' Han b~ng but long (mao but) moi la chinh tong . Khi
tho, v.v.). kh6 luy~n thu phap vdi but long thl sau nay du ta viet chG' b~ng
11. NHAC L~l auv TAC VIET CHOHAN bat eli lo<;~.i but g1 chu cling d€u d~p. Sau day la m<)t so di~m co
ban v€ thuphap:
Da neu r6 trong phgn md dgu cua sach nay, day xin nhac l<;~.i
tom tat cho de nho: 1. Van phong tu bao )1:_ m!Z:9 Jf
1. Ngang truoc s6 sau. Thea truy€n thong thl chi co bon btl'u boi trong van phong
2. Phfty truoc mac sau. (van phong tu baa):
3. Tren xuong duoi (tren truoc duoi sau). * Giay (chi r.£0
4. Tnii qua phai (trai truoc phai sau). * Mlfc (m~c ~)
5. Ngoai vao trong (ngoai truoc trong sau). * Nghien (nghien :fiJI)
6. Ngang truoc phfty sau. * But (but~)
7. Giua trai phai (giG'a truoc hai ben sau).
Giay cho dan nha ngh€ la giay Tuyen '§, thuong gQi la
8. Yao xong dong ctl'a (vao truoc dong sau).

+ th?p - + "xuyen chi" (dQC tn;ti cua Tuyen chi i§rJ1:), mong nhu giay
quyen van thuoc hut, dung cho d thu phap Ian h<)i hQa, nhung
dat ti€n. Giay Tuyen co hai lo<;~.i: sinh chl ~~11: (giay song, chua
Anhan ) A dung phen, dung cho thu phap) va thf:lC chl ~~ ~J1: (giay chin, da
-=:... tam dung phen, dung cho h<)i hQa). Vi~c luy~n t?p ton rat nhi€u giay,
ta nen dung giay thuong, mien hut ffil/C (nhu giay baa) la dUQC.
7(
1-t
thien

hoa I {
r*
fL ft
Mtfc co hai lo<;~.i: mlfc thoi va mlfc nude. Mtfc thoi co chat keo,
lo<;~.i tot thuong co mui x<;~. huong. Mlfc tot thl sau khi viet xong, ta
b6i tranh chO' khong bj nhoe mtfc. Mtfc nude (m~c trap ~ ~t) ti~n
}3 nguy~t J n JJ A dt,mg nhung khong du d<) sanh, ta dn mai them mtfc thoi d~ tang
!r.. ta ~;;-;.JI d<) sanh d~c. each dung mlfc rat quan trQng, t<;~.o ra cac hi~u qua
khac nhau tren tung chat Ii~u hay cac lo<;~.i giay . Trang ngh€ gQi la
702 LE ANH MINH TOAN THV Tl,l HQC CHU HAN 703

m~c phap ~$; (phep dung mtfc). Mai mtfc cling la each t~p c6 nghien CUu dUQC but phap va cac but the'. Khi thuftn tht,IC thl chG' viet
tay tnroc khi dim but vie't chii'. N6i chung vie't chii' tren gifry khong ph6ng to thu nho d~u d~ dang.
hut nuoc thl mtfc phai di;ic, tren gia'y hut nuoc nhu gia'y Tuyen thl Cac b9 ph~n cua but long:
mtfc hoi sanh. Dung pha mtfc qua loang. * Dao tuye"n l WJ *17~:
SQi day nho a mQt dftu quan but, dung treo
Nghien mtfc c6 cac ki~u dang khac nhau, nhung nguyen tac la but len gia but sau khi sll' d1,1ng.
c6 m9t d9 nghieng nho d~ cho mtfc dQng v€ mQt phia. Khi mai *But qu?m ~~(but can ~ff): quan but, bang true.
mtjc thlnho mQt vai giQt mi;ic trfrp vao cho hoi uot day nghien. R6i * But hao ~ ~: bup long, gi6ng bup sen chua n&.
mai thai mtjc theo chi€u kim d6ng h6, thinh thoang nho them vai *But din ~t:N: phfin bup long dinh voi qmln but.
giQt mi;ic trfrp. Pha che' vua du cho m9t lftn sll' dt;mg, khong nen d6 *But d6 ~ ~±: b1,1ng bup long.
qua nhi~u mi;ic trfrp vao nghien. Mtfc dung khong he't se dQng *But phong ~~(but tiem ~~): ngQn but.
thanh v§'y va ci;in cau tren nghien. *But m~o ~~'§:nap but (bang true hoi;ic nhtfa).
Vie't xong, ta rll'a s<;tch but, m6c dao tuye'n vao m9t cai gia d~
ngQn but quay xu6ng da't. Khong nen dung but m<;to vln6 d~ lam
hu long but.

Nghien mtfc doi Khang Hi 3 mcft czla m9t thai mtfc


But c6 nhi~u lo<;ti: ti~u, trung, d<;ti. Long but c6 lo<;ti cling (nhu
long s6i) c6 lo<;ti m€m (nhu long tho) va c6 lo<;ti pha tr9n cac lo<;ti
* Bon nla but bJng ng9c
long theo m9t ti l~ d~ thich h<;5p cho ca tranh ve lftn chii' viet. Khac 2. Ngu chi phap 1i t~ ?t.;
voi cay but cua phuong Tay chu ye'u d~ viet chG', mao but cua Trung Day n6i v~ each dim but (chap but phap'ftJ:\~$; ). Ngu chl chap
Qu6c c6 th~ vua viet chii' vua ve tranh. N6i chung viet chii' nen dung but phap 1i t~ ¥J:t ~ $; hay ngu lt! chap but phap 1i ¥J:t ~ +
but long s6i, con ve tranh thl tuy theo truong h<;5p va tuy theo hi~u ~t,; la do L1,1c Hi Thanh ~_i ;ffi- ~ doi Duong sang t<;to. Nam ng6n cua
qua mong mu6n rna ta sll' dt;mg cac lo<;ti but khac nhau. Khi luy~n thu ban tay c6 ten:
phap nen dung but co trung d~ vie't chi1' Han trong cac o vuong moi
* M6.u chl tBH~ (ng6n cai)
qnh IOn chung 5 hay 6 em. Khi bat dftu luy~n t~p thl phai di tu chu
* Th{tc chl ~ t~ (ng6n tro)
trung khai (khoang 5x5cm). Khong nen bat dftu t~p bang ti~u khai
* Trung chl $ t~ (ng6n giG'a)
(chii' Khai nho chung m9t phan vuong). Chi khi viet chu to ta moi
704 LE ANH MINH TOAN THLI Tl,l HQC CHU HAN 705

* Vo danlz chi M, 1S :tl§ (ng6n ap tit) Xem hlnh sau day:


* Tiiu chl;J\m (ng6n tit). 2 4

Nam ng6n ung voi nam chu (ngG tt! 1i ::f: ):

* Ytm 1)ID;: tac d1,1ng cua ng6n cai ep vao quan but.
* Ap ~:lite dl,lng cua ng6n tro ep vao quan but, doi ling voi ng6n cai.
* Ciiu ~: tac d1,1ng cua ng6n tro ttfa vao quan but, dung m6c
ph~n quan but c6 bup lOng huang vao long ban tay.
* Cach ;f%: tac d1,1ng cua ng6n ap tit, m6ng tay ng6n nay ap vao
quan but, dfty ph~n quan but nay ra ngoai.
* Di tg;: tac d1,1ng cua ng6n tit, ep sat vao ng6n ap tit d~ trQ ltfc Hlnh 1 tre n day theo dung Ngii chi chap but phcip cu a
cho ng6n ap tit. L1,1c Hi Thanh. Cac hlnh 2, 3, va 4 la bien th€'. Viet ti€'u
khai lj\fl§' (chu khai nho) thl vi tri cua ng6n cai va ng6n tro
d khoang 1/3 quan but v~ phia ngQn. Viet trung khai
ng6n
glua ~
(cau) 0 L.f
ng6n
tro
(a~) . .
9=I f~ (chu khai vua) hay d<;ti khai
tri cua chung d giUa quan but.
* f~ (chu khai IOn) thl vi

ngon ng_on ap ut
cal / ' "\.(each) .
(yern) ngon ut (de) Khi chap but ta phai nho khftu quyet "chi thlfc, chudng hu"
:t~Jf$flm, nghia la d~u ng6n tay ap vao but, con long ban tay
trong r6ng. Nhln nghieng, ng6n cai va ng6n tro t<;tO thanh m~t
Xem tiet di~n quan but trong hlnh tren day: hai d~u ng6n eai va
phu'Qng (phu'Qng nhan ~ §_& ).
tr6 k<:;p lay quan but, r6i d~u ng6n giua ap vao quan but, r6i m6ng
tay ng6n ap tit ch(;lm vao quan but, va ng6n tit ap sat vao ng6n ap 3. oan phap Hn$:
tit. C6 b6n ltfc tac d1,1ng vao quan but (chi~u mili ten). Ng6n cai va Day laky phap cua c6 tay (oan; cilng dQC la uyin), g6m c6:
ng6n tr6 lam di~m tl,l'a giG' cho but vung, cac ng6n con l(;li dung
m6c va dfty ph~n quan but c6 ngQn but ffiQt each linh ho(;lt. £)6 la * Chiim odn ;tt gJB (goi co tay): ban tay trai up va lot duoi
each dm but d~ viet chu khai. co tay ban tay phai, tuc la co tay phai goi nh<:; len ban tay
trai, va tru'Qt nh<:; tren d6 khi viet chu . Ho;J.c c6 tay phai chi
Tuy theo thu' th~ ho~c chu ClfC IOn (d<;li tl,l') ho~c cay but th~t IOn ap nh<:; tren m;J. t ban (ban tay trai kh6ng 16t d ben duoi). Khi
(d<;li but) rna each dm but cGng khac. Cach dm but t(;lO ra nhi~u viet ta chi' lay sue m<;tnh cua ng6n tay (chi' ll,l'c) rna di~u khi€'n
hi~u qua khac nhau, giong nhu each dm but long d~ ve tranh. Tuy
ngQn but. Oan phap nay dung khi ta viet ti€'u khai ho;J.c trung
nhien, moi hQC thu' phap thl phai ap d1,111g ngil chi chap but phap. khai .
TOAN THLI Tl,f HOC CHCI HAN 707
706 LE ANH MINH

* The' ng6i: Ta ng6i ghe, d~u ngay ngan, hai vai ngang nhau,
~- . lung th£ng, kh6ng tl nglfc vao ban, hai chan dti tV nhien, kh6ng vat
treo chan, kh6ng rung dui, tay trai d~t tren to gia'y giu cho n6 c6
dtnh tren ban. T~p trung tu' tu'dng, hoi thd di~u hoa. MC)t s6 nha
luy~n khi c6ng con ng6i kiet gia ho?c ban gia tren ghe khi viet
\~ -,

:I
chu.
'/
* The' dzlng:
Ngu chl phap Cham odn ------ Ta dU"ng viet d<:ti tlf (chu vu6ng moi C?nh it nha't la
10 em). Ho?c ta dung hai chan song song, khoang each hai ban
chan bang vai; ho?c ta dung chan phai a tru'oc, chan trai C5 sau.
Than hlnh ngay ngan, tr~m t'inh, dung d<:ti huy~n oan. MC)t s6
nguoi luc viet chu thl hay u6n eo, co gi~t, mua may, tay c6 tlnh
run nhu' bt chung parkinson. D6 la phong each bang m6n ta d<;to, ta
kh6ng nen bat chtroc. Du ng6i hay dung, ta dn t~p trung khi llfc d
cham odn huy'en odn df;li huy'en odn h<:t dan di~n (vt tri du'oi r6n khoang m()t d6t tay), hoi thd di~u hoa.

* Huy~n odn l!:ffi~ (treo c6 tay): cung gQi d'e uye'n tft~n, tuc
la c6 tay lo hl'ng kh6ng tlfa vao dau ca, nhtrng khuyu tay thl
Ch<:tm nh~ m?t ban. Khi viet chu, ta chuytin d()ng ca eanh tay, c6
tay, va ng6n tay. Oan phap nay dtrQC dung khi ta viet d<:ti khai.
* D{li huy~n olm -}( l!:ffi~ (treo h6ng c6 tay): cung gQi huy~n
tnru l!:ffi~lj (treo khuyu tay). Toan be) eanh tay kh6ng tlfa vao dau
ca. Khi viet chu, ta chuytin d()ng ca
canh tay, c6 tay, va ng6n tay.
Oan phap nay dung khi ta dung viet d<:ti tV (co lOxlO em) ho?c chu.
thao.

4. Nhan phap RN $
Khi viet chu, mat ta t~p trung nhln th£ng vao chu, kh6ng dtr<;jc
nhln nghieng.

s. Than phap Jft $ Thl ng6i


708 LE ANH MINH TOAN THll Tl)' HQC CHU HAN 709

ngQn but va thu h6i theo huang ngt1QC l~i m9t chut r6i nhac but
len. Xem hlnh sau:
~ ~~

l&
~~~~
A
b. Tang phong & IQ phong ~a & D; a:
* Tang phong cling goi fin phong ~~a (giau ngon but) hay
nghich phong ~&$ (ngt1<;5c ngon but). Khi khdi but, ta huang but
ngt1<;5c l~i chi~u muo'n keo (nghjch phong). Khi thu but ta huang
ngu<;5c chi~u da keo (cling gQi la h6i phong @] &$ ). Tang phong
lam cho net but dfry d?n, khi h;fc sung man, ngoai nhu trong cuong.
Thldt1ng * L9 phong cling goi xuat phong t±1 a, tuc la a€ 19 net but do
s. But phap *$ luc khdi but ta khong tang phong va luc thu but ta khong h6i phong
rna keo ngon but di luon. Net but 19 phong cling dn c6 gan co't,
a. Khai but, hanh but, thu but~*' f:Y*, 1&*:
*,
* Khdi bzit con goi la lt;~c but m ht;~ but ---r *. bi€u 19 tinh thfrn.

@==~
C6 ba each: §- 2)
~til li!ltl
CD ngon but dua sang tnii r6i keo sang phai;

~KG_?/-~
CD ngon but dua len tren r6i keo ngang;
Q) d?t ngon but vao la keo di luon.

Cach CD va CD gQi la h6i phong @]a. Ta bat bu9c phai h6i


phong khi viet cac tht1 th{ tri~n, 1~, khai. each Q) dung khi viet
chu hanh, chu thao. c. Trung phong & trAc phong $ &$ & f~U &$:
* Trung phong cling gQi chinh phong IE&$, tlic la khi blip long
* Himh bzit la buac trung gian giua khdi but va thu but, tuc la
dung th~ng g6c vai m?t giay. Ngon but n~m chinh giua net but,
khi ngon but di d9ng t~o ra net chu.
t~o sl;f h6n h?u, dfty d?n. Khi mai t?p viet, ta nen dung trung
* Tlzu bzit: du ta keo net ngang hay net s6, den cuoi net, ta dung phon g.
711
710 LE ANH MINH roAN THV T\,1 HQC CHU HAN

* Trifc phong la khi blip 1!.! *An but: a'n ngQn but, t(;lO net tho, d~m.
""
long dung xien voi mi;tt gia'y. t. Tru but & qua but Itt~ & ~ ~:
NgQn but nim v~ mOt ben net
* TrU. but: ngQn but dung nhu' a d.c cho cu6i net hay a g6c C(;lnh
but. But tiem va but do cling
chu.
tiep xuc va di d()ng tren mi;tt
gia'y. Tr~c phong thich h<,jp trifc > *Qua but: net but lu'ot nhanh tren mi;tt gia'y, nhu'ng c6 sue hfc.
<
viet chu hanh, chu thao. Khi trung NgQn but luc di, luc dung, luc nhanh lt1c ch~m, t?o ra tiet ta'u.
moi t~p viet, ta kh6ng nen
dung tr~c phong. g. Thu?n but 11~ ~:
Tuy theo thu' th€ ma thu tt! net but phai thu~n, h<,jp voi quy t~c
d. Chiet phong & chuyen phong 1JT ~ & ' ' ~:
viet chu.
* Chief phong la du'a ngQn but t(;lO net ga'p. Chiet phong t(;lO ra
h. Khong himh ~ rr:
phuong but jJ~(vu6ng).
Tru'oc khi h? but cho ngQn tiep xuc mi;tt gia'y, tay ta dm but
* Chuye'n phong la chuy€n ngQn but t(;lo net cong. Chuy€n
viet thli' phia tren cao cua mi;tt gia'y, u'oc lu'<,jng ket ca'u cua chu va
phong t(;lo ra vien but Iii~ (tron).
bQ" CIJ.C cua ta'm thu' phap.

~f¥(~ 7. Phu'dng phap luy~n t~p


Luy~n thu' phap c6 hai each chinh: M6 • va Lam ~ theo cac
mftu chu c6 san (thiep ~ti) cua cac d<;ii thu' phap gia. Cac tt! thiep
oJ2 ;£'>~
~~~if~
::f:~ti va bi thiep li~ ~ti (nhung thac bantu* r~p tren cac bia da)
du'<,jc ban ra't nhi~u, ta c6 th€ su'u tftm va luy~n t~p.
~"* ([W~)
a. Mo thiep. ~ti:
e. De but & an but tti~ & tJi!:~:
M6 la m6 phong *fj:J(b~t chu'oc) theo mftu:

~jt'~~IJJ
of!( t
* Ta phong anh ~ {j:] ~ (can-ke, calquer): Ta la'y m()t to
gia'y mong di;tt len tren trang chu mftu, cac chu mftu se hi~n hlnh
~m: ~ 10 mo qua trang gia'y mong. Ta dung but d6 theo.
* £J-e but: keo ngQn but nh~ nhang tren mi;tt gia'y, net but d~u * Ddn cau ¥ ~: Ta la'y m()t to gia'y mong di;tt len tren chu
d~n.
712 713
LE ANH MINH TOAN THll TlJ HQC CHCI HAN

mau, r6i dung but chl ve dttong tim cua tung net chi!. Sau d6 ta khong c6 ke o, ta lam nhu' sau: La'y m()t ta'm gia'y trong ho?c m()t
l§y t0 gi§y ra ngoai, r6i d\fa theo cac dttong tim nay rna phl,IC h6i ta'm plastic trong r6i dung but ml,l'c den khong .phai rna ve cac
cac net but cua chG' d6. khung nhtt tren voi nhi~u kich co khac nhau. Khi t~p viet, ta d?t
khung de len chu d~ tha'y ti 1~ cac net v3i nhau . Tren gia'y t?p
* Song cau ~ ~: Ta la'y m()t t0 gia'y mong d?t len tren chu
viet, ta cling ve khung phan 0 nhtt v?y va canh theo tung 0 rna
mau, r6i dung but chl ve dttong vi~n cua tung net chu. Sau d6 ta
la'y to gia'y ra ngoai, r6i dl,l'a theo cac net chG' rong chi c6 dttong ve net chu. Vi~c nay y nhtt ve ban d6.

Em~[la
Vi~n · nay rna phl,IC h6i cac net but cua chG' (thao tac nay gQi la
diin thl/c ~ Jf: la'p d~y).

~t~Jtt
Chu mau Song cau
Cziu cung each M~ tz;cach

_i_1J~t
"'
fldn cau
"'
Ellen thl/c
@JEB[Ij
H6i tr;cach EJi-en tz; each
b. Lam thiep ~ ~r5 : * f>oi lam fJ~ giong nhtt thao tac CUa m()t hQa Sl Ve truy~n
Uim c6 hai lo<;1i: Cach Him :f.;g.~va Doi lamft~: thftn. Ta d~t chG' mau trttoc m~t, ng~m nhln cho ky cac net r6i trl,l'c
tiep dung but viet chG' th&ng vao m()t to gia'y tr~ng, hoan toan khong
* Cach lam :f.;g.~Ut viet nhai theo mau chu c6 san theo m()t
stl' dt,mg ctl'u cung each hay cac each tttong tl,l'. each lam giup ta n~m
khung c6 phan chia ti 1~ (gQi la each t.fi ). Lam tttong tl,l' nhtt each
thuc rna cac hQC sinh trung hQc dung d~ t?p ve ban d6. Cac each
dttQC ket ca'u cua chG' (klt the' *5
~), vi tri net but chinh xac trong
m~c tich ~JE!J'Ji cua c6 nhan. Doi lam giup ta d<;lt dtt<;5c but
thong d1,1ng la Cziu cung each fL '§:f.;g. (khung 9 o vuong), M~ fl!
each ** *),
t.e (khung theo g(;lch ngang va cheo theo chG' m~
H6i fl; each @] ::f:t.fi(khung hlnh chu h6i @] ). EJi-en tz; each
the*~ va thfrn thai cua m~c tich.

Qua trlnh luy~n t?p thong thttong c6 th~ tom dt b~ng ma'y chu:
EE ::_f: :f.;g. (khung co 4 o vuong nhtt chu di~n EE ). dQC
~ =ii!i
iiJ!t, mo~ ~
~.
~~
am p;fi
n:!:m, b~'· ;:fl:::;
01 F3.

M()t so tl,l' thiep va bi thiep ban san (J hi~u sach da ke o r6i * D()c(dQc) Ht xem xet ky lttong chG' mau. D()c theo nghia
(thttong la theo ctl'u cung each). Doi voi cac tl,l' thiep va bi thiep r()ng 'cling la tham bac cac thtt th~, tlf thiep, bi thiep, cac m?c
tich cua c6 nhan; dQC sach lu?n v~ thtt phap d~ nghien cuu but
LE ANH MINH roAN THLI Tl,l HQC CHU HAN 715
714

phap, but the, ket th€, chuang phap; nghien CUU Sif tien hoa cua Lieu th€ va Nhan the a€ net chu c6 gan cot. Khi chu trung khai
chu Han. cua ta cla thu~n tht,JC, ta moi luy~n ti€u khai Va hQC qua chu hanh,
* Mo va lam cla giai thich tren, tuc la giai cloc:tn thifc hanh. chu thao. M9t so hQC vien cling c6 the hc:t thu cong phu voi Au the
ho~c Tri~u the. Trong giao trlnh tif hQC nay, chung ta se nghien
* Boi la boi tl,mg, la ghi nho nam long, giong nhu "cht,~p hinh "
t~p khai thu cua Lieu Cong Quy~n va Nhan Chan Khanh. "Nhan
m() t chu mau vao trong ti~m thuc. Khi ta viet chu cl6 , duC1ng nhu
can LiJu oft" ~ij9JWPit (Nhan th€ c6 gan, Lieu th€ c6 xuong) la
n6 hi~n di~n truoc m~t ta .
m9t lOi tan tl,mg la u clC1i v~ khi life va gan cot cua hai thu th€ nay.
Phuong phap "cht,~p hlnh" rat huu hi~u khi hQc chu Han va £>oi khi VI non n6ng muon toe thanh, nhi~U nguCJi moi hQC rna VQi
luy~n thu phap. Ta ng6i kiet gia hay ban gia, t~p trung tu tudng luy~n ngay chu hanh hay chu thao, h~u qua cifc ky tai h<;ti la net
nhln m()t chu h6i lau, r6i nham mat lc:ti. Trong khi nham mat, trong chu yeu cluoi vl thieu khi life va gan cot; sau nay muon quay l<;ti
udu ta hi~n ra hlnh anh cua chu cl6 r6 m6n m()t y h~t nhu ta cla voi chu khai thl net but cla thanh t~t, kh6 stra chua.
thay truoc cl6. D6ng thC1i ta dung ng6n tay tro ve trong khong khi m
chu cl6. Chieu nay gQi la truu khong luy~n t{l j:ffi ~ *'**· m9t cl()c
chieu rna vua DuC1ng Thai Tong m-:;;t*(Ly The Dan *t!t.JX) cla
Phdn hai
dung a€ hQc but phap cua Vuong Hi Chi .:E~z. Chieu nay rat LUY~N T~P
tuy~t di~u khi ta hQC chu hanh, nhat la chu thao VOn la ffiQt thu th€
gian udc chu Han trong vai net but.
1
Khi hc:t thu cong phu, ta phai noi theo thu th€ cua m()t clc:ti thu ~~ */\ ~
gia nao cl6. Thi dt,~ t~p chu khai, ta c6 th€ chQn Lziu the' WPR, VINH Tl} BAT PHAP
Nhan the' ~G, Au the' ~G. hay Tri?u the' jffiJm, tU'c la cac th€
khai thu cua cac clc:ti thu gia clC1i cluC1ng nhu: Lieu Cong Quy~n £>6i voi khai thu, c6 nhan lay chi! vfnh 7]<. lam co so luy~n
WP0tfi, Nhan Chan Khanh ~~g~p, Au Duong Tuan~~~~. t~p, vl chi! nay chua 8 net co ban cua mQi chi! Han. Do cl6
hay khai thu cua clc:ti thu hQa gia clC1i Nguyen la Tri~u Mc:tnh Phil c6 ten la vinh lt! bcit phcip. Tuong truy~n Vuong Hi Chi
jffi:;j~~;jtJi. Ban clfiu, ta t~p theo cac tif thiep cua cac clc:ti thu gia tren. x ~ Z. (321-379) h<;t thu cong phu kh6 luy~n chu vfnh nay
Giai cloc:tn nay gQi la nhljp thiep A.~ti. Khi thufin tht,~c ta phai c6 trong 15 nam. Vuong Hi Chi thuo nho hQc thu phap noi V~
net sang tc:to rieng cua chinh mlnh, mang ca tinh cua mlnh. Giai phu nhan, mqt ncr thu gia ten th~t la V~ Thuoc flj ~ (272-
cloc:tn nay gQi la xuiit thiep te ~ti. 349). Tu clC1i Vuong Hi Chi xu6ng clC1i con la Vuong Hien
Chi x ~ (344-386), den chau bay cloi la Tri Vinh thi~n
z.
Moi hQC thu phap phai bat cl~u tu chu khai va phai la trung khai
(moi chu khoang 5x5 em); clung luy~n tieu khai. Ta nen luy~n
su ~ 1k ~ §ljj (?- ?), bi quyet luy~n t~p v~n la a
chi! vfnh,
716 LE ANH MINH TOAN THll Tl,l HQC CHlJ HAN 717

nhu'ng ly thuye't nay van con bf truy~n. Trf Vinh thi~n su' da Bien the cac net:
ly lu~n v~ chu vfnh, d~t ten vinh llf bat phtip, tit d6 ly thuye't
nay moi du'QC truy~n ra fQng rai. . '...!-...., ~~ / .te ~ ·~
VInh ti.f bat phap c6 8 net co ban: ,.........._
I. Tr~c f~U (di€m ~-6) = net cha'm. . ~ ~ Ji_ ~~
2. L:)c fiJ (hoanh tl) = net ngang.
3. Nfi ~(th1,1 ~)=net s6.
4. Djch !li(cau ~)=net m6c.
5. Sach m' (d~ :fjj!) =net ha't len phai.
/A "-A (* )~
6. Lu'Q'c :j:~(trliong phi~t :5Ufl!IJJ =net xien dai .
7. Trac O~(doan phi~t ~lHflrO =net xien ngan.
1+ J L~ ·1- ~~
8. Ki~t ~ (n<:ti t~) =net mac (giong luoi dao, luoi mac).
16' PM
L~ lo !-;_, l~
"!1<8.)
32 THE BIEN HOA
.,
TRONG
, _.,
ViNH Tl,J' BAT PHAP
~7 ~ CUA L Y PHO QUANG
~(~JI)
*
(iR;) s...--~
' a
~
(~)
Den doi Nguyen, Ly Ph6 Quang*~~ 1f, da cai bien vinh ti.f bat
phap thanh 32 the bien h6a nhu' sau:
1. Quai th<:tch 1~ 1:J (da l<:t).- 2. Vuong an 3.: ~(ban cua vua). -
3. Thiet tr1,1 • tt (trl,l sat). - 4. Gi<li trao M 1T\ (m6ng cua). - 5. H6
nha J1E ;f(ding c9p). - 6. Te giac ~ ft£j (sung te). - 7. Di€u trac
a <'A) .~OJ (mo chim m6).- 8. Kim dao ~ 7J (dao vang).- 9. Huy~n chau
Th~t ra, net 2 va net 3 t<:tO ra mot net nua la chiet t.JT(net g~y), M J)K (ngQC treo). - 10. Thuy chau ~ J)K (ngQC ru). - 11. Long trao
t6ng cong la 9 net. Cac net co ban nay bien h6a da d<:tng v6 cling. ~~JT\(m6ng r6ng). - 12. Qua tit )]. r(trai dua). - 13. H<:tnh nhan
Tuy v~n k€ la mot net but nhu'ng th~t Si.f c6 net chinh la sv ket hQp ~f=(h<:tt h<:tnh nhan). - 14. Mai h<:tch ~~(h<:tt qua mo). - 15.
cua hai net khac nhau nhu': Th<:tch thu~n 1:J M(lan can da).- 16. Tt1<;1ng gian ~ FJj (the nga). -
J, ~. L, 1. ~ . z. ~. r .... 17. Thuy cham ~H(kim treo).- 18. Tu<;1ng hot ~m(cai hot nga).
- 19. Khuc xich 8B R. (thu'dc ga'p).- 20. Phi nh?n mHi (nh?n bay).-
718 LE ANH MINH roAN THIJ Tl/ HQC CHV HAN 719

21. Long vi nf=€.(duoi r6ng).- 22. Phu'<;Jng si 11. ~ (canh phu'<;Jng).-


23. Su khffu 5gi!io (mi~ng su' til').- 24. Dap diu t~ 1;1 (m6c len).- 25. 2
Bao cai Jf ~ (lQng quy). - 26. Kim truy ~ ;jt (truy vang). - 27. ,..,? ,

DIE_M PHAP~6~ ,
Huy~n qua ~ :)(: (giao treo).- 28. Phi dai m; m
(dai bay).- 29. Hi ? " " "

di~p ~~ ~ (bu'om gion). - 30. Ban long 9!1 '§~ (r6ng cu()n). - 31 . CUA LIEU CONG QUYEN
Ngam cling 0~ Ii'!: (de' keu).- 32. Du ngu' iiff-fi.;l, (ca l()i).
Di~m phap la each vie't net chilm. Net chilm cua Lieu Cong
10 f~.[j ;m
~
·- .
21
Quy~n c6 8 d~ng nhu' sau:
1/\
L / 1s a~tm
fJII~ ( )

•tt=
~
2. 1
saM. ~ ~
m
100 ~ 6

~
18
4 .rt!Et: lft

~t)al~
l'f m 1. ThLIC!ng diim __t ~.6 : Di~m tren cling, con gQi la
m 11.D phuang ddu dilm 1J ~Ji ~~ hay ht;mh nhan dilm ~ f- ~,6 ,
imfl\
chi dung trong bQ mien r-- .
19
12 c:::::> * each v~n but:
C\ ·7- ~3 ¥ 2 0 CD Tang phong (giilu ngQn
s~ (}
flU ~ ~~~ but); a> Chuy~n ngQn but
C/" 13
!!f{: ~uu len; Q) Chuy~n ngQn but

2~/:) qua phai; ® Dua ngQn but


14 xuong; 0:> H6i phong (keo
~\) Viii~~ ngQn but lend~ giilu n6). -
;; w.
~ :'!i~
32 D9'ill'
15
E-M
c:::> 2.6
~ Thi d!.f: cac chu thu ~,tong$, mi)t ~.
720 LE ANH MINH roAN THV Tl,l HQC CHU HAN 721

e
4. Huu di€m -;b ~~ : Di~m ben phai. Trong vinh fl! bat phap
2. H~ di€m T ~E : Di~m o duai.

,,
g9i n6 Ht trcfc f~~. D6 la net cham bla phai cua chu tam •\.;.
* each v~n but:
* each v~n but:
CD Khoi but thu~n theo ngQn but; Q)
CD Khoi but nghich phong; Q) Be ngQn qua
Keo ngQn but qua tnii vong xu6ng;
Q) Chuy~n ngu<;1c lend~ thu but.
·~. phai; Q) Chuy~n but qua phai r6i vong xu6ng;
® H6i but, huang len tren, thu ngQn but.
Thi d1,1: net cham ben tnii chu di~c ifF , chu xich # , va net cham ' c h......
Th 1' d 1,1: cac A lij
u an.~,
~~ ;5k ( h-
b L. ·=·tat·~
A'
c IT tat cua L"teu
A' ? " c ong
A

duai ch6t ben tnii cua chu luang ~ .


Quy~n gi6ng chu chi .t. c6 them hai net cham).
,....---.,----r---,

3. Ta di€m tr_ ~E : Di~m ben tnii. Day la net cham chinh giua
cua chu tam •\.;' net cham bla tnii cua chu tat .)/.; . 5. Ta
thUf1ng di€m tr___t ~E: Di~m tren-tnii. D6 Ht hai net
cham tren cling cua bQ thuy i .
* each v~n but: CD Khoi but nghich phong; Q) Be ng9n
~ qua tnii; Q) Be ng9n xu6ng; ® Vong * each v~n but:
~ CD Khoi but thu~n phong; C£l Chuy~n but
5
3
• ngQn but qua phai va dua len;~
• Dung ng9n but l~i va hat len phai. ~ qua phai r6i vong xu6ng; Q) H6i but, huang
Thi d1,1: cac chu tam •\.;, ta't .;~.; , an.~. len tren, thu ngQn but.
Thi d1,1: cac chu tham )f_, nguyen 51§., thao i@ .
722 LE ANH MINH roAN THlJ Tl,/ HQC CHU HAN 723

6. Huu thLif1ng die,m 15 J: ~-6 : Di€m tren-phai, con gQi la B. Huu h~ diem 15 T ~-6 : Di€m duai-phai .
khoa dtfu ~f~iJ- (con nong nQC). * each v~n but:
* each v~n but:
~ <D KhC1i but thu~n phong; Chuy€n but
Q)
2 3
- <D KhC1i but nghich phong; Q) Chuy€n but qua ~ qua ph1H r6i vong xuong; ® H6i but,
4
phai; ® Tie'p t1,1c vong xuong; ® H6i but, 3
huang len tren, thu ngQn but.
huang len tren va dung l~i; ~ Ha't nhanh ngQn
5

but xien qua tnii d6ng thoi thu but. Thi d1,1: cac chG' l~:-tc /\ , thi iF, nhi fr- .
Thi d1,1: net cha'm tren-phai cua cac chG' thuong 1', duang 1i,
chuang:;=-.

m
7. Ta h~ diem 7I. T ~~ : Di€m duai-trai trong b9 hoa "". 3
* each v~n but: KHIEU PHAP 13t $
~
<D KhC1i but thu~n phong; Q) Chuy€n but qua
? ;;: "'

CU A LIEU CONG QUYEN


, trai vong xuong; ® H6i but, huang len tren va
3
thu but. Khieu phap con gQi la d~ phap t~U:' d6 la cac net ha't xien tu
Thi d1,1 : cac chG' vo $.it,, chie'u RR, nhien .~~. duai len hay tu tren xuong. Cac net ha't cua Lieu C6ng Quy~n c6 8
d~ng nhu sau:
724 LE ANH MINH TOAN THll Tl,l HOC CHU HAN 725

ngQn but xuong giong nhu'chirn m6 vao cay (di~u trac m9c ,I@OJ:;;i'().

* each van but:


, CD Khdi but ngh!ch phong; CV Chuy~n but qua ph:h
r6i dung l(;li; Q) H6i but, ha-t nhanh xuong va thu

"',
ngQn but (19 phong).
' dt,I: net hat xuong trong b9 thao .... cua cac chu mr;zc ~,
Thi

1. Thu'!ng huang khieu _tf81 J?'t:


Net hat xien len tren-
phai, nhu' net ha-t du'oi cling cua b9 thuy i hay b9 bang ; 0

3. Ta huang khieu 7I_ r8J J?'t : Net nay con gQi la binh phift
if~, tuc la net ha-t ngang qua trai.

* each v~n but:


*each v~n but:
~ CD Khdi but ngh!ch phong d~ gia-u
CD Thu?n phong keo but xuong; CV Vong ngQn but len tren ; Q)
~ ngQn; CV Chuy~n ngQn but vong qua
H6i phong va dung lt;li; ®Hat but len tren-phai, va thu but.
phai; Q) H6i phong, dung lt;li va ha-t
Thi dt,I: cac chu thr:t ;X., lucmg iff_ (chu lucmg cua Li~u C6ng Quy~n ngQn but qua trai, thu but (19 phong) .
c6 them m9t net ngang), thanh ~t 0

Thi dt,I: net ha-t qua trai tren dftu cac chu thien -t, h6 1'-, hucmg
~-

2. H~ huang khieu T rf=D J?'t: Net nay trong vTnh t1! b{lt pfuip gQi la
trcic OJ . G9i n6 la trcic (chirn m6) vi sau khi chuy~n but, ta hat nhanh
726 LE ANH MINH TOAN THV Tl/ HQC CHOHAN 727

4. Hii'u hLiilng khieu ::tJ r8J t3~ : Net hftt xien qua phai. Net
nay trong vfnh tlj bat phap gQi la sach m.
* each v~n but:
CD Khdi but nghich phong; CV
Chuy€n but qua tnii r6i dung
l~i; Q) Hdi but, hftt nhanh xien 6. Hii'u thLif1ng khieu ::tJ _t 13~ : Net ha't xien len qua phai.
len qua phai va thu ng<;>n but Net nay cGng g<;>i la hoimh khieu tJH}t, bdi vlla bie'n th~ cua net
(l() phong). ngang du'oi cung cua b9 ngQC .:E.. N6 tu'ong tlj nhu' net hilu huang
Thi d1,1: net hftt d ben tnii cac chu dja Jt, tuCJng .:)% (~4 ), cong khie u ::tJ r8J 13~ .
~}J (b9 ph~n ben phai la lf!c -}] nhu'ng Li~u Cong Quy~n vie't thanh * each v~n but:
dao 7J ). CD Khdi but nghich phong; CV Chuy~n but
qua trai r6i dling l~i; Q) H6i but, hftt nhanh
xien len qua phai va thu ng<;>n but (19
phong).
Thi d1,1: cac chG' hifn J]L, ly JJ., htu Jti,.

5. Ta thuqng khieu 1I _t t3~ : Net ha't xien len qua


tni i, nhu' trong bQ thu { ' net but eli tu tre n xuo ng, dung l~ i
rdi hat xien qua tnii. Net nay trong vfnh tf! bat phap g<;>i la
djch j!j.
* each v~n but: 7. Hii'u ht;l khieu ::tJ ~ tJ~ : Net xien xuong phai, nhu' net ben
*'
l), CD Khdi but thu~n phong; CV Chuy~n but
xuong; ® H6i but, du'a ng<;>n but len, dung
l~i r6i ha't nhanh qua trai va thu ng<;>n but (19
trai cua chG' c9ng
* each v~n but:
hay net xien ben trai b9 thao .....

CD Khdi but nghich phong d~ gia'u


phong).
ng<;>n; CV Chuy~n ng<;>n but vong qua
Thi d1,1: net hftt trong b9 thu { d ben tnii cac chG' xa #i, tie'p .;t.l., phai; Q) Dung l~i va keo ng<;>n but
d~ .tt.

' xuong phai; ® H6i phong, thu but.


728

Thi d\1: cac chu cung 1~, hoimg t'-, tan 1tt.
LE ANH MINH roAN THV Tl,/ HQC CHU HAN

~5
1.,. 729

4JI//Ia6 2_.
--
B. Ta h? khieu
trai cua chu [ifC , \ .
tc T j:j~ : Net xien xu6ng trai, nhu net duoi- Y1"": 3-- --
* each v~n but:
CD Khdi but nghich phong d~ gia'u
ngQn; <D Chuy~n ngQn but vong qua
• 4 ~

Cac net ngang nay c6 ten: (J) Ao hoimh, (£) Blnh hoimh, (]) D()t
phai; ® H6i phong, dung l~i va ha't hoanh, @ Yeu te hoanh, CIY Yeu tho hoanh, ® Ta tiem hoanh, 0
ngQn but xu6ng trai, thu but (19 phong).
Thi d\1: cac chu kY ft-. , ngo *,
dil ~ .
Hilu tiem hoanh, @ Hilu diu hoanh.
1. Ao hoanh [!!] tJi: Net ngang lorn (trong vinh tlf bat phap gQi
la li;ic ':b ).
* each v~n but:

w 3

CD Khdi but nghich phong; <D Chuy~n ngQn but xu6ng trai r6i
4
dung l~i; ® Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; ® Nang
HOANH PHAP tfi ~ ngQn but m()t chut, r6i chuy~n qua phai, dung l~i. ~ H6i but, qua
? A " ~
CUA LIEU CONG QUYEN trai va thu gia'u ngQn but (tang phong).
Thi dl): cac chu thien :k, phu }._,nguyen .it .
Hoanh phap gQi la each vie't net ngang nhu' chu nha't va cac
bie'n th~ cua n6. Cac net ngang cua Lieu C6ng Quy~n c6 8 d~ng
nhu' sau:
731
730 LE ANH MINH TOAN THV TV HQC CHU HAN

ngQn but mot chut, r6i chuy~n qua phai, dung l;;ti. 0.) H6i but, qua
trai va thu giau ngQn but (tang phong).
Thi dt,I: net ngang dai nhat trong cac chu kY ~'hi-f.; va thu :f.

2. Binh hoimh ljZ tfi: Net ngang (ng9c an .:f~ ).


* each v~n but:

~ 4. Yeu te hoanh ij~ *IB tfi : Net ngang c6 eo manh.


CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng tnii r6i
dung h,ti; ® Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; ® Nang
5

* each v~n but:


2- 3 5~
ngQn but mot chut, r6i chuy~n qua phai, dung l;;ti. 0.) H6i but, qua CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng trai r6i
tni i va thu giau ngQn but (tang phong).
dung l;;ti; ® Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; ® Nfmg
Thi dt,I: net ngang duoi cling cua chu tam ..::... , ngii 1L; va net ngQn but mot chut, r6i chuy~n qua phai, dung l;;ti. 0.) H6i but, qua
ngang cua chu biit ~ .

...- -._ .....


, ....I
-_/ ' .... ...
trai va thu giau ngQn but (tang phong).
Thi dt,I: net ngang dai nhat cua cac chu v8 ~' khi ~. khe'~ .

-
........
- ........
-.
-
... - ... r-.~

3. Dqt hoanh [:J tfi: Net ngang cong len (trong vfnh tf! bat
phap gQi la l(tc ipiJ ).
5. Yeu tho hoanh ij~ ;f.§. tfi: Net ngang ng~n c6 eo tho m~p.
* each v~n but: * each v~n but: CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n

2- 3
CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng trai r6i
~
ngQn but xu6ng trai r6i dung l;;ti; ® Dua
ngQn but len, keo dung ngQn qua phai;
® Nfmg ngQn but mot chut, r6i chuy~n
dung l;;ti; ® Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; ® Nang
732 LE ANH MINH TOAN THU T\,1 HQC CHO' HAN 733

qua phai, dung l~i. ~ H6i but, qua tnii


va thu gia'u ngQn but (tang phong).
Thi d1,1: net ngang ngan cua cac chu tit~~, lurl.n ffifij, nghj gi.

8. Htl'u cau hoanh :;b 1;) tw :Net ngang c6 m6c ben phai.
* each v~n but:
6. Ta tiem hoanh fi.. ~ tw :Net ngang, nhQn ben trai.
* each v~n but: 2,;;;;_
1 ~
~
<D Khoi but 19 phong; ~ Chuy~n
1
but qua phai r6i dung l~i; ® Dtta (J) Khdi but nghjch phong dl gi{[u ng9n; ~ Chuye'n ng9n
ngQn but xu6ng r6i dung l~i; ® H6i but xuong vd dUng 19-i; (]) fJua ngQn but len sang phdi, dUng 19-i;
phong, thu but.
@ Chuye'n ng9n but xuong, dt1rzg !9-i; (I) H6i phong, thu but (!9
Thi d1,1: cac chu tntiJng ~, bui ~, phu r-i= . phong).
Thi d~,I: Net ngang m6c cua b9 mien ~' b9 ho F' trong cac
chu an 3J:, ki~n~, xll ~·
' '---.,-,,._.:---r-1- - - , I

7. Htl'u tiem hoanh :;b ~ tw :Net ngang, nhQn ben phai.


* each v~n but:

~
<D Khoi but nghich phong d~ gia'u ngQn;
~ Chuy~n ngQn but xu6ng r6i dung l~i;
5
® Dtta ngQn but qua phili, thu but (19 phong). ?
THY PHAP !i: 1.t '
A A A

Thi d1,1: net ngang d~u tien trong b9 thao ++-- cua cac chu nhur;c CUA LIEU CONG QUYEN
LE ANH MINH roAN THLI Tl/ HOC CHU HAN 735
734

2 * each v~n but:


1
Thl;l phap la each viet net s6. 3 CD Nghich phong huang len, tang but;
'• 2'
(?) Chuy€n ngQn but qua phai, dung l<:ti;
Nguyen tac chung d€ viet net s6 la:
CD Nghich phong huang len, tang but; Q:l Keo ngQn but xu6ng, dung l<:ti;
(?) Chuy€n ngQn but qua phlti, dung l<:ti; ® Chuy€n ngQn but qua phai m<)t chut;
Q:l Keo ngQn but xu6ng, dung l<:ti; ~ H6i phong, thu but (tang phong).
5
® Chuy€n ngQn but qua tnii m<)t chut; 4 Thi dl,l : net s6 cua cac chii' thtin ~, su §ij],
~ H6i phong, thu but (tang phong).
quy &ffl.
C<ic net s6 cua Lieu C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang nhu sau:
Chu y: Lieu C6ng Quy~n bo di net phi~t phia tren-trai cua chu
suva chii' quy.

.J J.l .I 11.f .t
1. Trt.fC thLJ @ ~ : S6 th~ng (thuy 19 ~ Ji: suong bu6ng).
2 * each v~n but:
1 CD Nghich phong huang len, tang but;
3 (?) Chuy€n ngQn but qua phai, dung l<:ti;
3. Huu ho thLJ -;f:j 5Jll ~ : s6 cong v~ phia phai nhu cai cung
Q:l Keo ngQn but xu6ng, dung l?i;
® Chuy€n ngQn but qua trai m<)t chut; (cling gQi huong th~:t rQ] ~ ).
~ H6i phong, thu but (tang phong). * each v~n but:
CD Nghich phong huang len, tang but;
Thi dl,l : net s6 th~ng trong b9 m9c 2
5 ... 4
* cua cac chu tuong if§' lam iff' chu f.*. 1 SlJ (?) Chuy€n ngQn but qua phai, dung l<:ti;
Q:l Keo ngQn but xu6ng, dung l?i;
® Chuy€n ngQn but qua trai m<)t chut;
~ H6i phong, thu but (tang phong).

Thi dl,l: net s6 bla tr<:ii cua cac chii' mon


5 "4 ,
r~ va'n F~=~~ , khai 1*-l .

2. Ta ho thLJ tr. 5Jll ~ : s6 cong v~ phi a trai nhu cai cung


(cling gQi bcii th~:t ~~).
736 LE ANH MINH TOAN THlJ T\,1 HOC CHU HAN 737

~ ~
~

~ ~
) .... ~ .,... .,.
111

~
.....,
-
1....

.,.
- -~

4. Yeu te thLJ H~ *IE ~ : s6 th~ng co eo manh (trong vfnh tf!


I ,.....

6. Thuqng
--
tiem thl.)
- -
_t~ ~: S6 thang, nhQn dau (cling gQi
bat phdp gQi la n6 g.). Attreo ) .
h uyen d?am ~<!.:
_.l !?-Jf. ~o
/JJEJ. m~
2 * each v~n but: * each v~n but:
1
3 CD Nghich phong huang len, tang but; CD Thu~n but, 19 phong; a> Dt.ta ngQn bUt
1
a> Chuy~n ngQn but qua phai, dung h;ti; xu6ng, thu but nhu'ng kh6ng h6i phong.
a> Keo ngQn but xu6ng, dung h;ti; Thi d1,1: net s6 th~ng trong ru<)t b9 miinh
® Chuy~n ngQn but qua phai mot chut; 2 llll cua cac chu ich i;it' cdi ~ (~ ); net s6
~ H6i phong, thu but (tang phong). cua bQ vuong .:E trong chu hoimg £ 0

4 5 Thi d1,1: net s6 th~ng trong b<) tam '!' cua


cac chu ~uy 1)\;,, duy~t tft, ~l'..n_h....:.'IEE:....:.F.!.,...·_--.,-__

e
7. H? tiem thl.) _t ~ ~: S6 th~ng, nhQn du6i (ding gQi huyin
5. Yeu tho thl.) H~ :f.El ~: s6 th~ng c6 eo to m~p (ciing gQi cham~ ~t: kim treo). ,
thie't tr~ ~f.f: CQt Sat). 2 * each v~n but:
* each v~n but: CD Khdi but nghich phong; a> Dt.ta ngQn
CD Nghich phong huang len, tang but; 3
but qua phai, dung l~i; a> Keo ngQn but
3 xu6ng, thu but (19 phong).
a> Chuy~n ngQn but qua phai, dung l1;1i;
a> Keo ngQn but xu6ng, dung lt;ti; Thi d1,1: net s6 th~ng cua chu dan ¥ cua
® Thu but nht.tng kh6ng h6i phong. chu thg_p +, chu duong $ n~m trong cac
Thi d1,1: net s6 th~ng cua cac chu th6 ±, chu diin f.!f_, thiin :j:!j!, tit~.
sinh ~' net s6 ben phiii cua chu cam 1t 0
738 LE ANH MINH TOAN THll Tl,1 HQC CHU HAN
739

doan chinh thz but phap doan chinh). Dung la van la nguoi, net chu
thci hi~n ca tinh.
Mot nha ly lu~n thuphap doi T6ng la Chu Truong Van tl:J-:fk)C
da tung viet trong quycin T¥c Thu E>or;zn *-1 ~ IWf ding: "[Cong
Quy~n] chinh thu c~p hanh khai, giai di~u phffm chi t6i, thao bat
8. Loan CLIOC fhl! • Mill 2: : S6 th~ng, cong chan. that nang, cai ky phap xuat u Nhan, nhi gia di tu kinh phong
2 * each v~n but: nhu~n, tlf danh nhat gia ." [1} 11] iE ~ & rr m'
~ ~j; ~IJ z m'
1 Q)Khoi but nghich phong; CD Dua ngQn ~/G ~~g ,~;!t$tl1 n~ ~ ,ffi]1JOJ;J~!¥JJ~l~ ,§ ~-* (Chil
but qua ph<li, dung l<:1i; ® Keo ngQn but khdi va chil hanh khdi [cua C6ng Quy~n] d~u La hang to'i cao trong
xu6ng; ® Chuycin but sang phai, dung l<:1i; cac di?u pha'm; chil thdo ciing kh6ng mdt tinh nang d6; n6i chung
0) H6i but, thu but (tang phong).
thu phap cua ong phat xua't tli Nhan Chan Khanh, nhung 6ng da
Thi dt}: net s6 th~ng cong chan cua cac tang them Sl/ c!lng coi va phong nhuq,n, tl! 6ng x!lng danh La m9t thu
gia rieng bi?t). Nguoi doi da t6m t~t thu thci cua ong va cua Nhan
chu di:8' that -t' ni fE .
Chan Khanh (708-784) trong cau "Nhan can Li~u c6t"
~][~9JWP~ (Thu thci Nhan Chan Khanh c6 gan, thu thci cua Li~u
Cong Quy~n c6 xuong.) Tac phffm dci l<;1i con c6: Tong Le thie'p b(;tt
~~~ti~_ft. Thdn sach quan bi 1$mi![~~. Huy~n bi thap bi
":tt£.t:&~~. Kim Cucmg kinh bi &iNJ~*~~~. Lan E>znh thi thie/J
~¥0~ti. M6ng chie'u thie'p ~~~6, v.v.

Li~u Cong Quyen (778-865) ,


D<:1i thu phap gia Li~u Cong Quy~n WD011 tlf la Thanh Huy~n
6
~~, nguoi doi gQi ong la Gian Nghi ~*~f1 . Ong s6ng vao doi PHIET PHAP :ffi& ~
? A ,... ~
Duong, que quan a Hoa Nguyen ¥W, thu<)c Kinh Tri~u *~[S(nay CUA LIEU CONG QUYEN
la vung dong nam huy~n Di~u *I
cua tinh Thicim Tay ~ g§). Ong
lam quan den chuc Thai Ttl' Thieu Su ~-f-0§ffi. Ong chuyen v~ Phi~t phap la each viet net phfty. Nguyen cic chung d~ viet net phfty
thu thci Khai va Hanh. Net chu ong trang nghiem ran roi, quan chinh la: Q) Nghich phong huang len, tang but; CD Chuy~n ngQn but qua phai,
(d~u d?n chinh t~), hai hoa, phong nhu~n (dfty d?n). Duong Thai dll'ng l<:1i; ® Keo ngQn but xien xu6ng; ® Thu but (19 phong).
Tong rat ham m<) thu phap Li~u Cong Quy~n, c6 lftn hoi ong v~ but
phap. 6ng tra lOi: 'Tam chinh uic but chinh." {,'JI~!J~iE (Tam
740 TOAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN
LE ANH MINH 741

~j)J>~/
2 * each v~n but:
3 CD Nghich phong hudng len, tang but; a>
Chuy~n ngQn but qua phai, dung l<:ti; ®
Cac net phi~t cua Li€u C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang nhu' sau: Keo ngQn but xien cong xuong; @ Thu
but (19 phong).

7~
Thi d1,1: net phify ben trai cua cac chu dc;1i
*·thai -A ,phu ~ .

1 ., 8

1. Trtfc phi~t @:~: Phi~t th~ng (te giac ~~:sung te).

/''
* each v~n but:
CD Nghich phong hudng len, tang but;
a> Chuy~n ngQn but qua phai, dung
3. Yeu te phi~t H%HB3~: Net phify c6 eo manh.
l<;1i; ® Keo ngQn but xien xuong; @
* each v~n but:
Thu but (19 phong).
CD Nghich phong hudng len, tang but; a>
Thi d1,1: net phi~t trong cac chu td ti., tc;1i 1±, gid ~. Chuy~n ngQn but qua phai, dung l<:ti; ®
Keo ngQn but xien xuong; @ Thu but (19
phong).
Thi d1,1: net phify bla trai cua cac chu
nguyen Jffi:, hQ.u [f1, duang ~ .
''---,,--~.~~. ~--~~~~

2. Ho phi~t 5Jl\ tff&: Net phify cong nhu' cai cung (cling gQi lu(fc
t~n.

4. Yeu tho phi~t H~ ;f£1.~: Net phi~t c6 eo tho m?p. Net phi~t
nay giong la Ian nen gQi ian phi?t ;]~; l<:ti giong nhu'
742 LE ANH MINH TOAN THU Tl,l HQC CHU HAN 743

trang non nen g9i ttm nguy?t phi?t if ,Fj ~. * each v~n but:
* each v~n but: 3
CD Nghich but, tang phong; a> Du'a ng9n
CD Thu~n phong hu'dng xu6ng, 19 phong; but qua phai, dung l~i; ® Keo ng9n but
a> Keo ng9n but xu6ng, thu but (19 xu6ng, dung l~i; ® Du'a ng9n but len tren
phon g). mot chut; ~ Ha't ng9n but qua trai, thu
Thi dt,I: net phi~t ben trai cua cac chu kien but.
~ , d9 fJf_ , trim ~ . Thi dt,I: net ph~y bla trai cua cac chu
thimh JJX., uy ~. thinh ~.

5. Loan dau phi~t ~~J[~: Net phi~t c6 d~u cong l<;ti.


* each v~n but:
7. Truong khtlc phi~.t ~ E!B ~: Net phi~t dai gap khuc.
CD Nghich phong huang len, tang but;
a> Chuy~n ng9n but qua phai; * each v~n but:
CD Khdi but nghich phong; a> Du'a ng9n
® Keo ng9n but xu6ng;
® Thu but nhu'ng kh6ng h6i phong.
Thi dt,I: net phi~t cua cac chu hilu ~, hilu
ti, tuy ~r-c.:...:.;~~)·_--.-----, .----.---~------,
7 but xu6ng, dung l<;ti; ® Keo ng9n but len
phai, dung l<;ti; ® Chuy~n ng9n but qua
phai va keo xu6ng trai; ~ Thu but (19
phon g).
Thi dt,I: Net ph~y ga'p khuc cua cac chu
hr;t Jl, sat~. xU'~·

6. Loan vf phi~t ~~~: Net phi~t ga'p du6i (con g9i hbi
phong phi?t i@~~).
8. Doim khtlc phi~.t ~EIB~: Net phi~t ngan gap khuc.
744 LE ANH MINH TOAN THll Tl/ HOC CHU HAN 745

* each v~n but:


CD KhC1i but nghich phong; <D Dua ngQn
but xuong, dung h;ti; ® Keo ngQn but len
phai, dung l:;ti; ® Chuy€n ngQn but qua
phai va keo xuong trai; <1l Thu but (19 Cac net mac ciia Li~u C6ng Quy~n c6 8 h1nh dang sau:
phong).
Thi dl,l : Net phfty ngiln ga'p khuc trong b9
thi /J\ ciia cac chu bi fA), phuc t~ , tuiJng
*~·

1. Trt.fc n?i @: 1* :
Mac th~ng (kim dao n{li ~ 7J 1* ).

~
*each v~n but:
m 1 CD Nghich phong huang len, tang but;
<D Chuy€n ngQn but ngu'QC xuong phai;
7 3 4 ® Keo ngQn but xien xuong, dung l:;ti;
N~I
A
?
PHAP 1* tt A ~
® Keo ngang ngQn qua phai, thu but
CUA LIEU CONG QUYEN (19 phong).

N~i phap la each viet net mac. Nguyen t<fc chung d€


Till dl,l: net mac trong c:ic chu d{li *,
kim~, xa ~ .
viet net mac la: CD Nghich phong huang len, tang but; <D
Chuye'n ngqn but ngu'qc xuong phai; ® Keo ngqn but xien
xuong, dung l~i; ® Keo ngqn ngang qua phai, thu but (19
phong).

2. Ho n?i 5JJH*: Net mac cong nhu' c:ii cung (cung gQi ki?t
~).
746 TOAN THllnJ HQC CHU HAN 747
LE ANH MINH

* each v~n but: 4. Tiem dau n?i ~ §JH*: Net mac nhQn dgu (cling gQi khuc
1~ CD Nghich phong huang len, tang but; ,;, nr;zt. rl-h
dau ,fi. tr-;.
r:m 5"' Jf.- )

~
~ Chuy~n ngQn but ngu'Qc xu6ng phai; * each v~n but:
Q) Keo ngQn but xien xu6ng, dung l~i; CD Thu~n phong 19 but; ~ Keo ngQn
@ Keo ngang ngQn qua phai, thu but but xu6ng phai; Q) Keo ngang ngQn
(19 phong). qua phai, thu but (19 phong).

Thi dl;l: net mac cua cac chfi' dt;Li 7:.., thien 7(., kim ~ . *.
Thi dtJ: net mac ben phai cua cac
chfi' nhQ.p A , phfin jJ-, ph~ng

3. PhU'Cing dau n?i j]§JH*: Net mac c6 dgu vu6ng (con gQi 5. Truong n?i ~ 1* : Net mac dai.
la trdc nr;zi fj!U 1* ).

* each v~n but:


CD Nghich phong huang len, tang but; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng, CD Nghich phong huang len, tang but; ~ Chuy~n ngQn but
dung l~i; Q) Nhac nhy ngQn but ngang qua phai, dung l~i; @ Keo xu6ng, dung l~i; Q) Nhac nhy ngQn but ngang qua phai, dung l~i;
ngang ngQn qua phai, thu but (19 phong). @ Keo ngang ngQn qua phai, thu but (19 phong).
Thi dtJ: net mac cua b9 xuoc L trong cac chu dr;zt :it, phung ~ , Till dtJ: net mac cac chfi' chi Z, tuc ;E , sieu ~ .
dr;zo ~.

6. Doan n?i ~lH*: Net mac ngan.


748 LE ANH MINH TOAN THV Tl,l HQC CHlJ HAN 749

each v~n each v~n but:


~
* but: *
Q) KhC1i but thu?n phong; (?) Keo ngQn Q) KhC1i but nghich phong; (?) Dtta ngQn
but xu6ng phai; Q) Nang len m9t chut but qua phai; Q) Keo ngQn but xu6ng trai,
va keo ngang qua phai, thu but (19 dung l?i; ® BengQn but xien xu6ng phai;
phon g). ~ Keo ngQn but t?o dttong cong, dung l?i;

Thi d1,1: net mac ngan ben phai cac chii' gia *· tu(Jng ~ . trifn
® H6i phong, thu but.
Thi d1,1: net mac ga'p cua b9 nii' trong cac chii' nhu :flO. nht1 ifJ:.,
~.
difU ~');.

7. Trtfc phan n?~ @I .BU~: Net mac th~ng ngtt<;1c (t1,1c gQi la
phan kha'u & to).
w
* each v~n but:

~
Q)KhC1i but thu?n phong; (?) Keo ngQn but 8
xu6ng phai, t<;w vong cung, dung but; Q) QUYET PHAP ~~
H6i phong. ? A ~
A

Thi dl,l: net n?i trong b9 khie'm, b9 thu


CUA LIEU CONG QUYEN
cua cac chii' than~. du ~. sO'IQ:.
Quye't phap la each vie't net m6c cau. Miii cau hu'ong sang trai.
Cac net m6c cua Li~u Cong Quy~n c6 8 hlnh dang sau:

8. Khuc phan n?i ff!3 !)f. :t~ : Net mac ga'p ngtt<;1c.
750 LE ANH MINH TOAN THli Tl,f HOC CHV HAN 751

* each v~n but:


3
CD Khdi but nghich phong; (?) Chuy€n ngQn

--:) 4
but qua phai; Q) Keo ngQn but xu6ng, t~o
vong cung; ® Dung but, dua ngQn len tren
m<)t chut; ~ Hat ngQn but qua trai, thu but.
Thi d1;1 net m6c diu trong cac chu hb f,
thita if.c, va f.

1. Trlfc quyet @[~: M6c cau th~ng (trung diu$~).


2
* each v~n but:
CD Nghich phong huang len;(?) Chuy~n
3
ngQn but sang phai; Q) Keo th~ng ng<;m 3. Cao quyet ~ ~: Net m6c cau cao (con gQi la khuc xich
but xuong, dung l~i; @) Keo ngu'QC EI:ER: thuoc gap).
ngQn but len; ~ Hat t~t ngQn but qua 4
* each v~n but:
5 ··- 4 tr::li, thu but (19 phong). 2 CD Khdi but nghich phong; (?) Chuy€n ngQn
but qua trai; Q) Keo ngQn but qua phai; ®
Thi dt,I: net m6c cau trong cac chu thita
*, * (
lai *), dong *. Chuy€n ngQn but, chie't but; ~ Keo ngQn
but xuong; ® Dung but, dua ngQn len tren
m<)t chut; 0 Ha't ngQn but qua trai, thu but.
Thi d1;1 net m6c cau cua cac chu dbng ~, co'~, dorm II].

2. Ho quyet 5Jll/~: Net m6c cau cong nhu cai cung.

4. Ai quyet~~: Net m6c cau thap (kinh n6 !WJ -g.).


753
roAN THVTV HQC CHU HAN
752 LE ANH MINH

Thi d1,1: net m6c diu cac chu vi F,%, kiem ~.


* each v~nbut:
Tuong tl! cao quye't nhung bu'oc <3)
7. Tam khuc quyet-=- EIB JIPX: Net m6c cau ga'p thanh 3 khuc
vie't tha'p hon. (gi6ng chu s6 3).
Thi d1,1: net m6c diu ben phai cua * each v~n but:
m'
cac chii' nhi ffij' va thuqng f5j . 2 Vlfl"'71_ CD Khbi but nghich phong; ~ Chuy~n ngon but
qua trfu.; Q) Keo ngQn but qua phai; ® Chuy~n
ngQn but, chiet but; <3) Keo ngQn but xu6ng; ®
1Y T<;to dtfong cong S; 0 Thu but 19 phong.
Thi dl,l: net m6c dm nay trong b9 .xU&- cua cac chu me~. di ji, d{lO it[.

5. Ta quyet *4 JlftX: Net m6c diu xien.


- . * each v~n but:
Tu'ong tl! cao quye't nhu'ng bu'oc <3)
vie't xien v~ ben tnii. 8. Tu khuc quyet [9 EIB JlftX: Net m6c cau ga'p 4 khuc.
Thi d1,1: net m6c diu ben phai cua


* each v~n but:
cac chu dao 7J ' uac f-J' ciiu ~ .
CD KhC1i but ngh!ch phong; ~ Chuy~n
ngQn but qua trai; Q) Keo ngQn but qua

}, phai; ® Chuy~n ngon but, chie't but; <3)


Keo ngQn but xu6ng; ® T<;to du'ong ga'p
chG' V; 0 T~o duong cong, dung but; ®
Hoi but, hftt ngQn but qua trai, thu but 19
phon g.
6. Nhi khuc quyet =
EIB JlftX: Net moe diu c6 2 khuc. Thi dl,l: net m6c cau cua b9 [{p ~ ( B) trong cac chG' do =W.
~ • each van bUt: b9 g~ , v(in ~B .
~
1 •
3 CD KhC1i but nghich phong; ~ Chuy~n
2
ngon bUt qua tnii;@ Keo ngon bUt qua
phai; ® Chuy~n ngon but, chie't but; <3)
Keo ngQn but xu6ng, thu but 19 phong.
754 LE ANH MINH TOAN THlJ T\,1 HQC CHU HAN 755

2
* each v~n but:
3 CD Ngh!ch phong huang len; ~ Chuy~n
ng9n but sang phai; a> Keo ngQn but
xuong, dung l<;ti; ® Chuy~n ng9n but; ~
Ha't t<;tt ngQn but qua phai, thu but (19

m 4 phong).
Thi d1,1: net cau trong cac chu y {;&, nang
9 .<..t; d
§t;, U'~.
M>-

CAU PHAP fP]tt;


? A " ~
CUA LIEU CONG QUYEN

Cau phap la each viet net cau c6 miii nh9n huang qua phai.
Cac net cau ctla Lieu C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang sau:

2. Ho cau 5JJl ~ : Net cau cong nhu' cai cung.

~ 4
* each v~n but:
CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn
but qua phai; Q) Keo ngQn but xuong, t(;lO
vong cung; ® Dung but, dua ngQn len tren
m9t chut; ~ Hat ngQn but qua phai, thu but.
1 Thi d1,1 net cau trong cac chu nga ::fjt, tLt ~,
hifx.

1.--
1. Tri/C cau @~ :Net cau th£ng.
3. Cao cau rm ~ : Net cau cao (con g9i la phu nga ¥$!£~:
756 LE ANH MINH TOAN THlJ Tl,l HQC CHU HAN 757

ng6ng n6i). *each v~n but:


* each v~n but: Tu'ong tt! h6 cau nhu'ng nhu'ng bu'oc
Q) Khdi but ngh!ch phong; <D Chuy~n ngQn ® viet xien v~ ben phai.
but qua phai; ® Keo ngQn but xuong; ® Thi dt,I: net cau ben phai cua cac
5
T<;1o vong cung; ~ Keo ngQn but qua phai, chu hoijc ~, thjnh ~, thiin ¥3l! .
dung but; ® H6i phong, ha't ngQn but len,
thu but.

Thi du net cau cua cac chu ~~ t! C~L ), pht;tm ~~. kY *C·

4. Ai cau ~ fril: Net cau tha'p (hoimh qua ti:Jt). 6. Nhj khtlc cau =EiB fril: Net cau c6 2 khuc.
* each v~n but:

?
Q) Khdi but thu?n phong; <D Keo * each v~n but:
but t(;lO vong cung; ® Dung l<;ii, h6i Q) Khdi but ngh!ch phong; <D Chuy~n ngQn
phong, ha't len, thu but. but qua phai; ® Keo ngQn but xuong xien
qua tnii; ® Chuy~n ngQn but, chiet but; ~
Thi dt,I: net diu cua chu tam ,c,,, Keo ngQn but xuong, ha't len, thu but 19
va bQ tam ,c,, cua cac chu ta't 1:::\' phon g.
tLt ~'. Th1 t,I: net cau cac c h;-"
' d ' A ' ~ k
u tuy(!t rH:J•
A
0
ft.«< h QL IT'~.
m h ''=• A
0
y_A-

5. Til cau ~1 fril: Net cau xien. 7. Tam khtlc cau - HE fril: Net cau ga'p th~mh 3 khuc.
758 LE ANH MINH

* each v~n but:


Gi6ng cao diu (phu nga) nhttng tha'p
han. Thi dt,I: net cau d chan cua cac
chu tien )t;, quang jt, khdc 5[,.

PHU• LUC

B. Tu khuc cau 1m 8:13 ~: Net diu ga'p 4 khuc.
* each v~n but: I. Tam tt! kinh
II. M()t sfi mfiu thri phap minh hQa
<D Khdi but nghich phong; @
Chuy~n ngQn but qua tnii; ® Keo III. Chu thao vie't Hit dung trong kinh Ph~t
ngQn but qua phai; ® Chuy~n
ngQn but, chiet but; ~ Keo ngQn
but xu6ng; t<;to duong cong; ®
Dung but, h6i but; 0 Ha't ngQn but
len, thu but 19 phong.
Thi dt,I: net cau cua cac chu pham fL, phong 1$.1., hang 11tJt.

m
TOAN THli Tl)' HQC CHU HAN
761
760 TRAN VAN CHANH

23. Au ba't hQc i}J /f ~ Tu6i nho khong ch!u hQc


24. Uio ha vi ? ~ f6J ~ Khon iOn lam dl1<;1c gl
phl:J ll:JC I 25. NgQc ba't trac :E/f~ NgQc khong qua gQt giiia
/f)J)t~ Ch~ng trd thanh v~t chi
TAMTUKINH 26. Ba't thanh k:hi

~
= 2---:)
'I'.:L.
'!~,.<(( 27 . Nhan ba't hQc
28. Ba't tri ly
A :If~ Con nguoi k:hong ch!u hQc
;If ~D J!. Ch~ng hitiu ly le glq
PH~M VAN THVdNG 29. Vi nhan til' ~A+ Da lam mot nguoi con
~ !j' o:t;. Ngay k:hi con nho tu6i
phien am va dich nghia 30. Dudng thieu thai EB y 1-J"<j

31. Than sl1 hii'u m gffi -;x Nen gftn thfty gftn b(;ln
32. T~p le nghi ~ tlf~ HQC t~ p mQi le nghi
1. Nhan chi sd A z *JJ Con nguoi k:hi moi sinh
Tam tinh v6n 111dng thi~n
33. H11dng cll'u linh ~:fl.~ Hoang Hudng moi chin tu6i
2. Tinh ban thi~n tl:*~ 34. Nang on t!ch §g ¥1fti ~ Biet lam a'm chieu gil1ong
3. Tinh tl1dng c~n 'l i f§ Jli Tinh net gftn gi6ng nhau 35. Hieu 11 than ~~m Hieu thao voi cham<:;
4. T~p tl1dng vien ~ f§ ~ T~p quan dftn k:hac bi~t 36. Sd dudng thuc pJT~~ Biet chuy~n nay lam gl1dng
5. Ctiu ba't giao /ij/f~ Neu khong du<;1c giao d1.,1c 37. Dung tu tue Mt ll9 ~ Kh6ng Dung moi b6n tu6i
6. Tinh nih thien ~
tt JJ Tinh net ben d6i thay 38. Nang nhl1<;1ng le §g ~~ E>a biet nhl1ong qua le
7. Giao chi dc,to ~z~ Phudng phap giao d1.,1c hay 39. De 11 truC1ng 'It~~~ Ton kinh b~c anh ca
8. Quy di chuyen itt)~ La'y chuyen sau lam trQng 40. Nghi tien tri 1l 7t ~D Nen sam biet chuy~n nay
9. Tich Mc,tnh mftu ±1::-=?.JI!.
E3 .rm. WJ- M<:; Mc,tnh Til' ngay truoc 41. Thu hieu de §~'It Truoc tien lahieu de
10. Trc,tch lan xll' t~f~ ~ Tim chQn x6m ng1.,1 cl1 42. Thu kien van *~M Thu den la tha'y nghe
11. Til' ba't hQC +:If~ Con ch~ng ch!u hQc hanh 43. Tri m6 s6 ~D ~I)[ Biet dl1<;1c nhii'ng con s6
12. E>oc,tn cd trii' ~~tf (M<:;) be gay thoi d~t 44. Thuc m6 danh ~~~ Hitiu r6 m6i danh tU
13. E>~u Yen Sdn
-~L.IJ D~u Yen Sdn thud truoc 45. Nha't nhi th~p -rm+ Tu mot tinh den ml1oi
14. HG'u nghia phl1dng lf~::tJ C6 each giao dl.,lC hay 46. Th~p nhi bach +rma Tu muoi rna den tram
15. Giao ngii til' ~1i+ Dc,ty nam con thanh d<;lt 4 7. Bach nhi thien arm.:P Tu tram rna den nghln
16. Danh ciiu dl1dng ~ f!l ~ Tieng d6n k:hap ndi ndi 48. Thien nhi vc,tn .:PffiJ~ Tu nghln rna den V(;ln
17. Duong ba't giao J{/f~ Nuoi con rna ch~ng d<;ly 49 . Tam tai gia -::t:13 Cai glla "Tam tai"
18. Ph1.,1 chi qua )(z~ La sai lftm cua cha 50. Thien E>!a Nhan 7(±1EA £>6 la ''Thien E>!a Nhan"
19. Giao ba't nghiem ~/f/ti DC;l y ct6 rna khong nghiem 51. Tam quang gia .:=.7't:13 Cai glla ''Tam quang"
20. Sl1 chi nQa (dQa) gffi z 'IW L6i t(;li thfty bieng nhac 52.Nh~tnguy~ttinh 8~£ M?t troi va trang sao
21. Til' ba't hQC +:If~ Ngl1oi con ch~ng ch!u hQc 53. Tam cl1dng gia -~:13 Cai gl la ''Tam cudng"
22. Phi sd nghi ~F ?JT 1l £>6 la di€u khong nen 54. Quan thftn nghia ~~~ Nghia vua toi gan b6
762 TRAN VAN CHANH I 763
TOAN THV T\,1 HQC CHU HAN

x:-=rm Am thanh 'M9c"'~ch" "Kim"


55. Ph1,1 til' than Tlnh than thttong ph1,1 til' 86. M9c ~ch kim *~~
56. Phu ph1,1 thu~n
57. Vie't xuan hc:t
* 9w
El~~
lltwi Dc:to vfj ch6ng thu~n hoa
GQi la xuan la hc:t
87. Ty du true
88. Nlii bat am l'J J\ 1§-
** w t'J
Am thanh 'Ty" va 'True"
D6 gQi la "Bat am"
58. Vie't thu dong El f.X ~ GQi la thu la dong 89. Cao ding t6 ~
f1'lJ WI" E3 I~fl.
'
Tren la ''Cao" 'T~ng" 'T6"
59. Thii' tu thai lit [Z] (f-f Ay b6n rnua la v~y 90. Ph1,1 nhi than )(ffi]~ Dttoi de'n cha va rnlnh
60. V~n ba't cling ~;If~ Tmin hoan rnai vo cling 91 . Than nhi til' ~ffi]-=f Mlnh r6i lc:ti de'n con
61. Vie't Narn B~c El WJ ~t GQi la Narn la B~c 92. Til' nhi ton -=fffi)f* Con n6i tie'p de'n chau
62. Vie't Tay Dong EJ[Z§* qQi la Tay Ia Dong 93. Ttt til' t6n ~ -=f t% Tu doi con doi cha u
63. Thii' til phttong lit [Z] jj Ay b6n phttong la v~y 94. Chi ding huy~n ~~~ De'n the' h~ 'T~mg" "Huy~n"
64. Ung h6 trung JJ!f-l=j=l U'ng voi mot trung tarn 95. Nai cii'u toe l'Jn~ HQ chin doi - "Cii'u toe"
65. Vie't Thuy Hoa El 7_k :)( GQi Ia Thuy Ia Hoa 96. Nhan chi luan A fli1f
/.'-=]'-~
z La luan thttong con ngttoi
An tharn tlnh ph1,1 til'
66. Moe Kim Th6 *~± GQi la Moe Kim Th6 97. Ph1,1 til' an X
*
ilJ'

67. Thii' ngu h~mh lit :n fr V CJ cling ch6ng thu~n hoa


Day chlnh la ''Ngu hanh" 98. Phu ph1,1 tong 9w fjf Anh qui ern trong nha
68. Ban h6 s6 i'f-~ Ban cha't do s6 til' 99. Huynh t3:c huu 5(, ~IJ 1ft:_
69. Vie't nhan nghia El {- ~ GQi la nhan la nghia 100. D~ t3:c cung ~ ~IJ 1t Ern phai kinh anh chi
70. L~ tri tin 1!~ 9§1 {i3 GQi la 1~, tri, tin 101. Truong rae hu~ ~~IJ~ Tren phai nang do dttoi
71 . Thii' ngu thttong lit :n 1ft D6 chinh la ''Ngu thttong" 102. Au de thu~n :Y.}J ~IJ II~ Con tn-; theo b~ tren
103. Quan de kinh ~ ~IJ~ Lam vua dn din trQng
72. Ba't dung v?n ;If~* Khong th€ lam roi loan
B~ toi phai t~n trung
104. Th~n de trung ~ ~IJ ,~,
73. Dc:to lttong co ID~W: Gi6ng lua "Dc:to, Luong, Co"
Day la rnttoi di~u nghia
74. Mc:tch thii' de ~~~ Gi6ng lua "Mc:tch, Thii', T3:c" 105. Thii' th~p nghia lit+~
106. Nhan so d6ng A fi!T IPJ Ngttoi ngttoi tuan theo cling
75. Thii' l1,1c c6c lit~~ Day gQi la "L1,1c c6c"
Pharn lam ngh~ giao di,IC
76. Nhan so thtfc A fi!T ~ Con ngttoi dung d€ an 107. Pharn hua'n rnong fL IDII ~
108. Tu giang cuu ~§~~ C~n phai nghien CUll sau
77. Ma ngt.tu dttong '~
/...,......., R
4-$ Cac gi6ng ngl,l'a, trau, de
Giang giai cho tt.tong ~n
109. Tuong hua'n hb ~~ IDII §i!l
78. Ke khuy€n thi
~~*~ Cac loai ga, ch6, lCJn
Th~t r5 rang tung cau
79. Thii' li,IC sue lit --"-
/ \ 3Z:
E!3 D6 gQi la ''LI,IC sue" 110. Minh cu d~u SJ3 'PJ ~-
11l.Vi hQC gia F.&~it q::- Da lam ngt.toi hQC gia
80. Nhan so ttf A fi!T ~5J Con nguoi thttong chan nuoi
C~n 1~ p ke' ban d~ u
£\~"f)]
81. Vie't hi no El :w ~J GQi la mung la gi~n 112.Ta't huu so
113. Do Hie'u kinh El3 q: ~~ HQc ngay tu Hie'u kinh
82. Vie't ai Cl,l El ~ 'l:l GQi la bu6n la kinh
R6i tie'p de'n T/1 thu
83. Ai 6 di,IC ~ :s::a ,,, GQi la yeu, ghet, rnu6n 114. Chi Tu thu' ~[Z]~
JlJ' ffA
=.fl.. ==li i3 Cho tdi sach Lugn ngil
84. Tha't t'inh Cl,l -t 'IW ~ D6 v6n la bay t'inh 115. Lu~n ngu gill i'ii!B ao
Bao g6rn hai rnuoi thien
85. Bao th6 each ~±~ Am thanh "Bao" 'Th6" ''Cich" 116. Nhi th~p thien =+Rli
117. Qu~n d~ til' ~~-=f Do man d6 Kh6ng Til'
764 TOAN THll Tl/ HQC CHU HAN 765
TRAN VAN CHANH

118. Ky thi~n ngon ~c ~ ~ 150. T6n tr! th~ B- ¥E:l K Ghi th~ che' lttu t6n
119. M<;J.nh Tu gia
120. That thien chi
~-1-::!3
Ghi l<;J.i nhii'ng loi hay
Con c6 sach Mc;mh Trl
-tmll::. Bao g6m la bay thien
151. D<;J.i Ti~u Doi
152. Chu L€ ky
*rr :tl
~c
lj\ ~ D<;J.i Doi va Ti~u Doi
Chu thich sach L~ kY
121. Giang d<;J.o due ~ ~§ /.!!!i
:l!:!. i.e., Giang giai v€ d<;J.O due 153. Thu?t thanh ngon mt~~ Giai thu~t lOi thanh hi€n
122. Thuye't nhan nghTa ~Jt 1- ~ Ban v€ nghTa v€ nhan 154. L€ Nh<;J.C b! tl ~ {W§ Sang to L€ va Nh<;J.c
123. Tae Trung dung 1'F $1M Sang tae sach Trung dung 155. Vie't Qu6c phong EJ~J$1 G9i la tho Qu6c phong
124. Nai Kh6ng Cap JJ fL 1& D6la ong Kh6ng Cap 156. Vie't Nha Tt,mg EJ mt'W G9i la Nha va Tt,mg
125. Trung bat thien !=f::l/f'f~ Chii' trung khong thien l~eh 157. Hi~u tu thi 5JjE[9~ Tue la b6n lo<;J.i tho
126. Dung bat dieh Jm/f'~ Chii' dung eh~ng d6i thay 158. Phu Ty Hung ~it .tt $. Lai Them Phu, Ty, Hung
127. Tac D<;J.i hQe
128. Nai Tang Tu
*
f'F ~ Sang tae saeh Dc;zi h9c
JJfjj-1- D6 la ong Tang Tu
159. Hi~u lt,~c thi
160. Dudng ph(mg v!nh
om
5:~L /' ~
...L-

~ IDi ~*
D' GQi la sau lo<;J.i tho
Hang nga y thuong ngam v!nh
129. Ttf tu t€ § fl$ ~ Tutu than, t€ gia. 161. Thi ky vong ~ ~~ L:: Tho ca da that l<;J.C
130. Chi blnh tr! ¥if {E; Den tri blnh thien ha 162. Xuan thu tac wf.X f'F Sang tac kinh Xuan thu
Chua ti'n loi khen trach
131. Hieu kinh thong ~*~Jffi Hieu kinh phai tinh th6ng 163. Ngt,~ bao bie'm m~~z
132. Tu thu tht,~c [9 ~ ~~ Tu thu cling thanh tht,~c 164. Bi~t thi~n ac l.JU ~ ~ Phan bi~t r5 thi~n ac
133. Nhu lt,~c kinh ~0 ;'\ 1~ Den nhu la lt,~e kinh 165. Tam Truy~n gia - f' ::!3 Ba nguoi nao viet truy~n
134. Thiiy kha d9e
~8 OJ~- Moi e6 th~ hQe du<;1e 166. Hii'u Cong Duong 1=f 0 -'¥: D6 la ong Cong Duong
135. Thi Thu Dich g~ ~ ~ Cac kinh Thi, Thu' Dich 167. Hii'u Ta thi i=ftia L<;J.i c6 ong Ta th!
. Va ca ong C6c Luong
136. L€ Xuan Thu w
¥.1 f.X VaL~ k);, Xuan thu
5JJt
168. Hii'u C6e Luong 1=%~~
Kinh saeh hi~u to tuong
137. Hi~u Lt,~e kinh % /'\ {~
...L- ' {{{
D6 gQi la Lt,~e kinh 169. Kinh ky minh *«<
I!I. SJ3
9~
~

Moi dQe de'n Chu Tu.


138. Duong giang du ~~* EE o . -
t=l - '
Cfin tim toi nghien cuu 170. Phuong d(>c Tu 15 ~- -1- Rut ra di€u trQng yeu
139. Hii'u Lien son ff:@ilJ Con e6 kinh Lien son 171. Toat ky ye'u ti ;!t ~
140. Hii'u Qui tang 1=f &~ ~ Con e6 kinh Qui timg 172. Ky ky stf =c=Er~
p /"
Nhd stf ki~n lon lao
141. Hii'u Chu Dieh fffflj~ 173. Ngu Tu gia Ii-1-::!3 Nam nhan v~t tieu bi~u
Con c6 kinh Chu Djch
142. Tam Dieh tuong - ~ §$ Ba kinh d€u to tuong 174. Hii'u Tuan Duong i==film C6 ong Tuan ong Duong
143. Hii'u Di~n Mo 1=f lit!.
,. ,. . . ::--
a~ C6 sach Di~n sach Mo 175. Van Trung Tu )($-1- C6 ong Van Trung Tu
144. Hii'u Huan Cao 1=f g),, ffi5 C6 saeh Huan saeh Cao 176. C?p Lao Trang &~j[ Cung voi ong Lao Trang
145. Hii'u Th~ M~nh i=f~A-- 177. Kinh Tu thong *~-1- Jm Lt,~e Kinh, Chu Tu thong
= OfJ C6 sach Th~ saeh Menh
146. Thuchi ao =~=z.~ Rat huy€n di~u sa u. xa 178. D(>e chu su ~- §~ ~ DQC de'n cae lo<;J.i su
147. Nga Co eong =IX ~12 0 Ong Co cong eiia ta 179. Khao the' h~ $St!tffi Khao CUll eae the' h~
148. Tac Chu I€ ~D *-1 ~8 Hi~u r5 ca truoc sau
f'F fflJ tl Sang tae saeh Chu ll 180. Tri ehung thiiy
149. Tnroc lt,~c di~n ----'-lit!. Viet ra sach lt,~e di~n 181. Tt! Hi Nong §~- Tu Pht,~c Hi, Th~n Nong
~ / ' \ ""
766
.
TRAN VAN CHANH TOAN THV Tl,( HQC CHll HAN 767

182. Chi Hoang De ~jj~ Den thai d:;ti Hoang De 214. Thuy kiem tinh ~{5 ~1# Moi thau tom 1:;ti du<;1c
183. Hi~u Tam Hoang 5J}E-s I) =- .3::: Nen g9i la Tam Hoang 215. Truy~n nhi the 1$ =tit Truy~n ngoi qua hai doi
184. cu thu<;1ng the ,@_ttf:t d thai ky Thu<;Jng c6 216. sa Han tranh ~1~* L:;ti tranh gianh Han sa
185. Duong HG'u Ngu ~lf~ Duong De va HG'u Ngu 217. Cao T6 hung ~ tEl JI! Day binh thai Cao T6
186. Hi~u Nhi De 5JJE
IJL=~ - Nen g9i la Nhi De 218. Han nghi~p kien 1~ ~ lt Nha Han dlfng co d6
187. Tuong nhiep nhu<;Jng ;f§ t1 ~ Tlf nhuong ngoi cho nhau 219. Chi Hieu Blnh :¥4 Sf Den doi vua Hieu Blnh
188. Xung thinh tri m~ rf5 La thai ky thinh tri 220. Vuc:Jng Mang soan .3:.~~ Ngoi vua, Vuc:Jng Mang cuap
189. H:;t huu Vu ~lf~ Nha H:;t c6 vua Vu 221. Quang Vu hung 1GiltJI! Quang Vu deDay binh
190. Thuong htru Thang ~lf~ Nha Thuc:Jng c6 vua Thang 222. Vi Dong Han F.&* 1~ Lam nen nha Dong Han
191. Chu Van Vu fflJ)Cilt Nha Chu vua Van. Vu 223. Tu bach nien [984 Tnli qua b6n tram nam
192. Hi~u Tam Vuong 5m-3:. D6 g9i la Tam Vuong 224. Chung u Hien *~~IV Cu6i cling la vua Hien
193. H:;t truy~n tit ~ 1$-1- H:;t truy~n ngoi ke nghi~p 225 . Ngt,ly Tht,lc Ngo ~im~ Ba nude Ngt,ly Tht,lc Ngo
194. Gia thien h:;t
195. Tu bach tai
~:7(~
[98~
Coi nude nhu nha rieng
T6n t:;ti b6n tram nam
226. Tranh Han dinh
227. Hi~u Tam qu6c
*5m-m
1~ Wtt Tranh nhau ngoi nha Han
GQi la thai Tam qu6c
196. Thien H:;t xa 3.1 ~ tt Mat co d6 nha H:;t 228. Ng~t Luong Tan ~~~ Chuy€n sang thai Luong Tan
229. T6ng T~ ke Tiep den la T6ng, T~
197. Thang ph:;t t H:;t
198. Qu6c hi~u Thuong m5m~
¥~ {)t ~ Vua Thang di~t vua H:;t
230. Luong Tr~n thua
*~~ R6i Luong Tr~n ke tt,lc
Lay qu6c hi~u la Thuong m~**
199. Ll;lc bach tai /'\8~ Trai qua sau tram nam 231. Vi Nam tri~u F.&r¥Jfl3 La thai ky Nam tri~u
200. Chi Trt,l vong ~*1L: Den Trt,l vuong thl mat 232. Do Kim Lang ~~~ Do Kim Lang xay dlfng
201. Chu Vu Vuong fflJ:fEt±. Nha Chu vua Vu Vuong 233. Blk Nguyen Ng\ly ~t 7C ~ Blk tri~u c6 Nguyen Ng\ly
202. Thuy tru Trl;l ~.!.--
Q ~*0 ~1
~' Da tieu di~t vua Trl;l 234. Phan Dong Tay 5t*® Phan chia ra Dong Tay
203. Bat bach tai J\ 8 ~ Tri vl tam tram nam 235. Vu Van Chu f:)(fflj Vua Vu Van nha Chu
204.T6i truong cii'u fi:Bt~ T6n t:;ti la u dai nhat 236. DG' Cao T~ .ffil-a""~
/' ["8] }=I V oi Cao Hoan nude T~
Nha Chu doi v~ Bong ~A~ ~Eo
205. Chu tri~t Bong ffllm* 237. Bai chi Tuy m F.! Cho den doi nha Tuy
206. Vuong cuong trt,ly .3:. ~ ~ Ky cuong da suy Sl;lp 238. Nhat th6 vu -±f: Thl th6ng nhat dat nude
207. Sinh can qua ~~j(; Gay lo:;tn l:;tc binh dao 239. mit tai truy~n /f~1$ Ch&ng truy~n du<;1c bao doi
208. Thu<;:Jng du thuyet r6Jrhf~Jt Mot thai thinh du thuyet 240. That th6ng tlf Lk *1t *~ But m6i day ke nghi~p
209.Thuy Xuan thu ~{5 W- fjc Trude la thai Xuan thu 241. Duong Cao T6 ~~tEl. Ben doi Duong Cao T6
210. Chung Chien qu6c *~ ~ m Sau la thai Chien qu6c 242. Khai nghia su ~ ~ §ffi L:;ti khai nghia day binh
- 211. Ngu ba cuong 1i a 51i Nam ba m<;tnh ra doi 243. Tru Tuy lo<;tn ~~ ~~ ~L Tru lo<;tn l<;tc nha Tuy
. 212. That hling xuat -t:: /lll:fj Xuat hi~n biiy cuong qu6c 244. Sang qu6c co EUm~ Dlfng co d6 dat nude
245. Nhi th~p truy~n Hai muoi lftn n6i nghi~p
213. Doanh Tftn thi -~££: Den vua Tftn hQ Doanh =+1$
lOAN THV TV HQC CHU HAN 769
768 TI~AN VAN CHANH
\.

278. Thanh Thu?n Tri ~:;!;;.Ill§ ¥.!.. Nha Thanh vua Thu?n Tri
246. Tam bach tai -a~ Tnli qua ba tram nam F.l "' [:]
279. Cu th~n kinh ~t$* Cat cu chie'm kinh th~mh
247. Luong di~t chi ~¥~ z Bi nha Luong tieu di~t
280. Chi th~p truy€n ~+f$ Truy€n de'n doi thu muoi
248. Qu6c nlii cai ~ J1J c~ Qu6c hi~u ben d6i thay
281. Tuyen Th6ng t6n '§Me~ Vua Tuyen Th6ng thoai vi
249. Luong Duong Ta'n ~ ~ ~ Lh h.t<;1t Luong, Duong, Ta'n
282. CU' T6ng th6ng ~if.,~ *JC CU' T6ng th6ng cai tri
250. C~p Han Chu 7Jz ¥:l JWJ R6i de'n Han va Chu
Thanh l~p n€n cong hoa
251. Xung Ngii d~i m1i 1-t GQi la thai Ngii d~i 283 . Cong hoa thanh
284. Phl;IC Han Th6
# 5¥0 JJX:
1~ r:l ± Da't nude Han kh6i phl;lc
252. Giai huu do ~:jfffi D€u c6 nhung nguyen do
285. Dan qu6c hung ~~$ L~p Dan qu6c Trung Hoa
253. Viem T6ng hung ~*~ Viem T6ng l~i da'y binh
286. Tra'p nhi stl' tr=9:: Hai muoi hai lo~i stl'
254. Th\1 Chu thi~n ']?: IWlt* Du~ H?u Chu truy~n nghi~p
287. Toan t~i tu ~:(£~ MQi chuy~n chep trong nay
255. Th~p bat truy€n + J\ f$ Muoi tam llinn6i ngoi
Ghi l~i thai tri lo~n
256. Nam Bik h6n f¥j ::It y_EB Nam Bac T6ng h6n lo~n 288. Tai tri lo~n ~ ¥i:i ~L
289. Tri hung suy ~ im.
0 /' ~ ~ Ro thai cuoc hung suy
257. Th~p tha't stl' +t9:: Sach stl' muoi bay lo~i
Nhung ai nghien cuu stl'
258. Lieu du Kim ~~
~
.Elil
..,. . . . .4-
:Tii C6 nude Lieu nude Kim 290. Doc stl' gia ~- 9:: :f3 Tham khao tu li~u nay
259. Giai xung de' ~m* D€u da tUng xung de' 291. Khao tht,tc ll;lc
~-~ Hi€u chuy~n xua va nay
260. Nguyen di~t Kim :rc~iL Nguyen da tieu di~t Kim 292. Thong c6 kim Jm~~
293. Nhuoc than ml;lc ~m§ Nhu dUQC nhln t~n mat
261. Tuy~tT6ngthe' ff.§*i!t Ke't thuc doi nha T6ng
294. Khfiu nhi tl;lng D ffi] ~~ Mi~ng dQC l~u stl' sach
262. Chi€m Trung Qu6c {ti$ ~ Xfun chi€m nude Trung Hoa
263. Kiem Nhung Dich :Mt=rxAJ< Th6n tinh Nhung va Djch 295. Tam nhi suy {,, rm m Tam tri phai ngftm suy
264. CU'u th~p tai n+~ Chin muoi nam trai qua 296. Trieu u tu W3 1J~ wr Sam sam nhu the' nao
Y'~Wf Chi€u chi€u ciing nhu v~y
265 . Qu6c to ph€ ~ t'F }g V~n nude da suy Sl;lp 297. Tich u tu
266. Thai T6 hung * t§. ~ Vua Thai T6 da'y nghi~p 298. Tich TrQng Ni 1§- 19=' ffi Ong TrQng Ni thuCi trudc
267 . Qu6c D~i Minh
268. Hi~u H6ng Vii
~
5dE
lj
* JEtSJ3
~d±
?;,,
Qu6c hi~u la D~i Minh
Nien hi~u la H6ng Vii
299. Su H~ng Thac
300. C6 Thanh hi€n
§ffi Jj ~
~ l'fo ~
EE. --
Coi H~ng Thac la thfiy
B~c Thanh hi€n xua nay
301. Thuc;1ng dn hQc r6J J}j * Vftn hQc hanh dn mftn
269. D6 Kim Lang :WiL~ Djnh d6 t~i Kim Lang
270. Dai Thanh T6
271. Thien Yen Kinh
272. Th~p tha't the'
~ JJX: t13.
~~ 1t ~
m: .,R, _g
+ti!t
De'n doi vua Thanh T6
Doi do tdi Yen Kinh
Doi vua thu muoi bay
302. Tri~u Trung Unh
303. Doc LJ lw?.n
304. Bi ky si
-.
M!I$%
~ ~ ~
' ' 5RB
i~ ~~ f±
Ngay xua Tri~u Trung Unh
HQc LJ lw?.n chuyen dn
Ong da ra lam quan
273 . Chi Sung Trinh
274. Quy€n yem tu
~ *
1-ltt ~
t~ Nien hi~u la Sung Trinh
Nam het mQi quy€n hanh
305. HQc tha dn
306. Phi b6 bien
*_§_J}J
t~¥1~
Ma vftn cham chi hQc
Chuy~n d~t co lam sach

275. Kha'u nhu Him Jt& ~D t* Gi?c gia nhu rung co 307. Tude true gian ~o t'J rJi Che tre lam vCi ghi
276. Chi Ly Sa'm
277. Thfin khi phfin
~ *r!!ij
t$ ~ 14:
R6i de'n thai Ly Sa'm
D6t pha khap noi noi
308. Bi v6 thu
309. Tha tri mi~n
':&: Wf
1 "" ~
_§_ ~0
E3

*ll.
Nguoi ngheo kh6ng c6 sach
Bie't gang sue kien trl
770 TRAN VAN CHANH 771
TOAN THU Tl/ HQC CHU HAN

310. D~u huy~n hrong N§ !!!*- f~ Xa nha treo bui toe


~' ll!..\
342. Bi dinh ngQ f~ ~ 'IR HQ nhung nguoi thong thai
311. Truy thich c6 ~ ~~ wu Dui nhQn xien bap dui 343. Nhan xung ky Am~ Doi gQi la chuy~n ky
312. Bi bat giao f~ /f' ~ HQ thieu th~y d?y ct6 I
344. Nhi au hQC ~ :i}J ~ B<:J.n nho dang theo hQc
313. Ttf dn kh6
314. Nhu nang huynh
§~=@f Ttf hQC cang kh6 cong 345. Duong hi~u chi ~ J"!x: z Nen bat chudc hQ di
~0 fi 11 Den la tui dom d6m 346. Thai Van Co f$ X.~~ co gai Thai Van co
315. Nhu anh tuyet ~0 ~ §: Va anh tuyet dem dong 347. Nang bi~n c~m .L.I:, ~r ~ C6 tai choi dan gioi
316. Gia tuy b~n
317. HQC bat chuyet
* ¥ff ~
~/f'~
Tuy gia dlnh ngheo kh6
HQc t?p v~n khong ngung
348. T? D<:J.o Ufin
!'!!:. ¥:¥= '
~t ili m&
349. Nang ngam vinh §~ D~ ~
Kla nang T? D?o Ufin
Biet ngam vinh thi ca
318. Nhu phtJ tan ~0 ~ fjf Nhu gui cay ban cui HQ d~u la con gai
350. Bi nu til' f~ -9; -=f
319. Nhu quai giac ~0 }1~ fi£3 Chan tra u sach treo sung 351. Tha thong m~n _§_ ~r!l ~ Ma thong thai tai ba
320. Than tuy lao
321. Do kh6 hQc
$} ¥ff
1®" :g:
*
~
Tam than tuy m~t moi
Van hQC hanh kh6 cong
352. Nhi nam til' ~55-=f
353. Dttong thieu thanh ~IJ'JJ)t
133;:/
Cac b<:J.n 1a nam til'
Tu6i nho sam thang hoa
322. To Uio Tuy~n ~~ 7]{ Xua ong To Uio Tuy~n 354. Duong Luu Yen ~ ~~ ~ Luu Yen doi nha Duong
323. Nh! th?p that =+t Nam hai muoi bay tu6i 355. Phuong that tue 75-t::~ Vua moi len bay tu6i
324. Thuy phat phan 9{5 ~ fl Moi phan dau vuon len 356. ell' th~n d6ng $1$£ Dac ell' la th~n d6ng
325. Doc thu tjch ~- ~E3 f£ DQC thong ffiQi kinh sach Lam den quan Chfnh ttf
Q El 357. Tac Chfnh ttf f!= 1E '=¥
326. Bi ky Hio f~ ~f ~ Thl ong da cao nien Tu6i ong tuy con nho
358. Bi tuy au f~ ¥ff :i}J
327. Do hoi trl 1®"'I~~ Hoi tiec vl muon mang Nhung da di lam quan
359. Than di si #r B 1±
328. Nhi ti€u sinh ~ lj\ ± B?n la hQC tro nho 360. Nhi au hoc ~ :i}J ~ B?n nho hay gang hQC
329. Nghi tao tu ___._.lf-83
_§_ "~'
__,.._. ¥'fl. ®§
Nen suy nghi sam hon 361. Mi~n nhi tri ~ rm ¥5: co len Ia d?t thoi
330. NhuQt: Luong H~o ::t:l * )j',_, Nhu xua ong Luong H?o 362. Huu vi gia ~~~ Nhung ai lam nhu v~y
331. Bat th?p nh! J\+= Tam muoi hai tu6i r6i 363. Di~c nhuQc th! #--H-E3
::t:i"7E Cling thanh t1JU nhu' nguoi
332. Doi d?i dlnh
333. Khoi da si
rlt
JM~±
*~ Trude tri~u dlnh doi dap
D6 cao gioi hon nguoi
364. Khuy€n thu d?
365. Ke tu th~n
*~~
~If]~
Ch6 dem khuya canh giu
Ga gay gQi sang troi
334.Bivanthanh fff 8~ JJX: Ong gia rna thanh d?t 366. cfiu bat hQc ~/f'~ Neu khong chiu hQC hoi
335. Chung xung di /~ ffij'
ft} :W Xem la chuy~n 1? doi Thllam sao nen nguoi ?
..,..., 367. H?t vi nhan? -?£~A
336. Nhi ti€u sinh
337. Nghi l?p chi
~ !J\ 1:.
__._.fl.-:±
_§_ \ 1~\
Nay hoi cac b?n tre
Sam l~p chi di thoi
368. Tam th6 ty
K D±
369. Phong nhu'ong m~ t ~$ @I ~
** Con t~m biet nha ta
Con ong biet gay m?t
338. Oanh bat tue ~}\ ~ T6 Oanh mdi tam tu6i 370. Nhan bat hoc A/f'~ Ngu'oi khong chiu hQC hanh
339. Nang vjnh thi §~ ~* ~ Da biet ngam vjnh tho 371. Bat nhu' v?t /f' ~0 ~ Ch~ng du'QC nhu con v?t
340. Tiet that tue ?£, t ~ Ly Tiet vua bay tu6i 372. Au nhi hQC Y.JJ rm ~ Tu6i nho hay gang hQC
341. Nang phu ky .L.I:,
!'!!:.
BJt
'
m' Biet lam phd choi co 373. Trang nhi hanh ~± rm 1i Lon khon rna dua tai
772
TRAN VAN CHANH TOAN THlJTl,l HQC CHa HAN 773

374. Thttong tri quoc J:tQ:~ Cao pht,Ic Vt,I t6 quoc


375. H? tr?ch dan phl) ll)C II
T ~~ 5': Thap ich cho dan sinh
376. Duong danh thanh m~v Thanh danh them r~mg ro MQT s6 MAU THV PHAP MINH HOA
377. Hi~n pht,I m§:u
378. Quang u' ti€n
379. Thuy tt h~u
~iS /v'
~-"""'

:Yt~iW
iE ~ f&
.Lp.
WJ.. Cha my cfing hi~n vinh
Sang danh noi tien t6
Lttu truy€n tdi h~u sinh
~ * ~ JEt)}~ 17tl
380. Nhan di tii'
381. Kim man doanh
A 51:+ Ngttoi ta cho con cai ..of,l
II :.J ;lJ:
,
~ 4~i_! ~~
"lf1 -A ~ ~ ill'r:2 7~,ihl
.P ~
~ ~~ iK Yang b?C dfiy SQt sanh
382. Nga giao tit 1X~+ Chung ta d?y con cai
~ ·~ ~ .&j''' ..fw:_J
:.4 iJ -41 ~ -;ft ~ ~
383. Duy nhat kinh ,hl:r
It±
-X.«<
'ltr. Chi la sach la kinh
384. Cfin huu c6ng ifl~JJJ Chuyen dn at thanh d?t
385. Hi v6 ich It!:~ 1Hf: /..:0..
Du hi ch~ng l<;1i g1

de. ft. f.\ f ,· Ja ~- Ji


Iii~ iii!.
;I \ \

386. Gioi chi tai t&zij!G Tranh choi boi v6 ich


387. Nghi mi~n h!c 1f*il1J Gang su~ tien len di!
~\ t; ~ i :It'- A: ~~·
~ - .-! !ill'
...... ~ 1 ~ ~.;:.· ~ .f=- ,Al.
i~... ). ~ ·~ /g_-~ . ,;A~
-,fit

~ 1
*.:<.. r-~,
:-. <~'<'
l!J
'Tl ~ f ~ ··· ·-
~t :£ :? .... ·~·~ .. --~
~ ~~L ~ ~::r ~
~-

'3 t Jl(t::·:Jii'- }fr'- ~


,,
1~ ~
~
vf
~~ ~
~-·~: ~ ~ frt~
-~ . ~~

~ n<- iR~ 1 ~~p~ I!


f
-
: IH -5-.~ 1
U&k

1. Lan Dinh if! thilp Ni ;f Jt .P.5


cua Vucmg Hi Chi .I. ~z (dO'i TB:n)
774 TRAN vAN cHANH 1 roAN rHVTl,f Hoc cHa HAN 775

J!J
\71
~
1i~lf7tJB
~~ l*J t~ ~ 8f ~~ 1~~ \iii
11t~1~£ e.~ :flJ ~ ~ :?.
~~1~1ir i~~1lv~~f
Ji~ _:bt- ~ ~ ].lfff - ~
fJ ,~ -{j 1J\ '-::~ :f111
~~ -==~ 1fr t1i ~ h~<!
+ "/}_~ ~k- k~
') . '.~ ;q~ J:J~ ~~$1~Y
1

2. Khai thu cua Li~u Cong Quy~n {~p-h .ffi (dai Duang) 3. Khai thu cua Nhan Chan Khanh ~ ~ ~!?f (dai Duang)
776 TI~AN VAN CHANH TOAN THLI n,t HQC CHCI HAN 777

.,.,

tl -'J 'f ~1."


~--W
~If:__;

-j-
fL
ii¥L 1.!~ l/1.. ~ /_... ~
.J )-
ao ,I
''-
g
.- ~ "1ft. &'=
~

f Jt~
-~
\ill .'f~\ i .
~ -.
\
uo,...~.._...\
t. t.-
. -.. • ~ r."'-'il I
·:.."' ,_/

+ ~ 7~ i~ --~
(
.··-~· ··""

oa
,.... ~L~
--
- .::
• · ·-f'l
,.

~ ~ {3 --l '
~~ 1~ ~
~.l- /_•!J
I(~~ 1~ ita
4. Ciiu Thanh Cung L~ Tuy~n Minh IL m_. 1; ~ ,.R it, 5. Thu th~ "S<lu kim th~" 1t ~1ft d~c tntng
khai thu cua Au Duang Twin ~ ~ t~ (dai EhrO'ng) cua vua Huy Tong f.u $ (dO'i TO'ng)
778 TRAN VAN CHANH TOAN THLI Tl,l HQC CHV HAN 779

;t~t
~
~~ ~~

6. Kluli tht1 cua To ThU'c .~i fA: , m9t trong tU' d~i
r(ijij =nJ
!"il
hi,'~
r:
thu gia dO'i T6ng (To, Hoang, Me S<ii- tU'c la
To ThU'c, Hoang Dl.nh Kien, Me Phe, va Sai Kinh)
7. Thu pha p hanh khai cua
Hoang Dl.nh Kien if M. ~ (dO'i T6ng)
780 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,l HQC CHlJ HAN 781

~it~~t~
;b ~'( /i_ :i?,.
I;?:J • ·~ N-
.~
. \:.P ~

)tf ~ Vk {t ..t
If' . .J
i~ll!~:
,,

(;} ~1, ~-! i


l f~L3_1;
' ~~rt.~!i

:'8~~-
,~~~
~J..,~
8. Hanh thu cua M~ Phe-* -=i# (dai T6ng)
tij~~~J
9. Chu tinh fA-, hanh thu cua Nh:;tc Phi -!I; tit (dai T6ng)
TOAN THll Tl,f HQC CHV HAN 783
782 TRAN VAN CHANH

4~J ,
1~~ v ) ~'
A ) < l Q) ~.&_ ~·l
I) /)
it~A
I
'1
'}:2 ~~-4'~1
~ ... ~
->=-
l}:J 4 ,;;; --'~

......... ~~ ·
)/ ..,y /).1_
v~ -, ~) ~ {Jx_

~ ./Z ~ t ~ 121 ~~!


,· !!. ~ 1\! ~ ,.j

Vi ~~ fsi.l ~ T

~~{ft ~~
)11 ~ ~ 1 vf
~p · i~ 1i
('/..
~ ~
~~ ~
1
ip
~
~ t ~~2 ~ t~ k ~) ?'
.!1:- ~- ~·
'(1 d3i1~i~
10. Th9 Xuan Dztilng ky fi :{f.~ -tc., thu phap 11. Hanh thu cua Van Trttng Minh 3::. ~ aJ! (dO'i Minh)
Tri~u M<;1nh Phu ;{!it.. M (dO'i Nguyen)
784 TI~AN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,l HQC CH(/ HAN 785

1'cb ftJ~ ;tgr + ~Nt A ,..:'

MOT SO CHU THAO VIET TAT DUNG


_,
phl:J ll;IC Ill
? K ~ '

-t~ -'~ * as Jil


TRONG KINH PHAT
14? ~~~~Iff
tt. 'jf.j ~~ --~ i~
~!;};
~
0

:!'~
M
MI
7~
~
~
Jt
~
M
~

~
0

-.tr
~
I&

~f
1!1 j -t
~
~
"(D_,( W\ .ffll +33 i!l "E1 ~

:7ffir ~ -E~ -Jff '~ ~ ~ I '

~~ c:p *~ 1.5{_ .?.:r. m:


§~
.El~
~ ~ ~ .Ei
_.." J;1J J'L
~ {~
~
otu 7'o
= $ tJJ} 5l .5%

TJ ~ ~ ~ ~
t J,
~


=·~L-
1- ~ :~~
,g_: ;fr+l
... ~ n'~ ~ -b -r t
!llJ .-IX
lll~mJ., --
tr
J·: -;).. t li~ ~!;};
~
lJ1E
l$.j
~
f% •
t;j
~
J.W
w
¥~ ~-
~~
~0
~

~ k ~*- .fk q_ ~~

t ~r · ~ !l
~,..,

12. L~ thu cua vua Can Long #. Ft- (dai Thanh)


~ ~ ~'
fk hI·
786 TRAN VAN CHANH 787
TOAN THlJ Tl,f HQC CHU HAN

~ ;s:n..
fJfj_ -o
il->L ~ ~~ K~ 4: J}J .><.. {§ =E.
f;Ji ~ ~ 'lm 'I'~ fr . ff ;t \ f . ! ' * lf31~ .g;j:

*
tlllif\t\$y
Pi:
¥h ~
~
~ tt ~ -t It')
fJ;
~ ~
"

~ ~ w iFfi[ f~ ~X 1~
fBv 1

~ [E] ~ ~ ~
EP ~ ~

~
.;., t.
fl_ ~ ~ -Y2
~-ttl~ k~ ~ 1/i
-~~
llU
* ~ 1lt
'
~

~
~
~

**~ I n 1
~

~*
~[]
El
GP-
:0: ~ ~

1T I ~ /]\ £' ~D [E] l{p t±:l li\51flftH~I11~1~


tJ It I ~ :6 -
¥J ~ Jt t, t~ ~JF M ~ 1§JZ ¥~ ~ ~

~~~~ ~
-

i\1\i I~ I YE I ~~ I f?ll I tL I k!} I fiJ ~ iJL ~ ~ l cf


~ f ~ I ~ I JC ?tp ~ I n' 111~ l I ~I
788 TRAN VAN CHANH TOAN THlJ Tl,f HQC CHCI HAN 789

il ,fi m F~ oox ~:t §~ fl~

+t tl
.........._

ii '.b.
I..._ hJt;
f t ~ MUCLUC
. .
§~
b. LOI NOI DAU lW ~ .................. .............................................. .. .... V
THU Ml)C THAM KHAO ~ '$!; ~ § ..................................... VIII
w
Pluin mli dilu *il~

~
NHaNG v.AN DE
cAN s.A.Nr~::t£:$:M~ ........ ............... 15
A.ChQ Han: tfnh chat vd cau tqo .... .................................. ..... 17
B. St,l ph6t trien cua hlnh the chQ H6n ................................... 28
C . Van de viet chQ H6n ........................................................... 32
Ngudn tai li~u: True Uim Cu ST, Phl)t gido Nan tt! Tt! diin {~ ~
D. van de gian h6a chu Han ...... .......... .................... ...... ........ 34
Jt£ ::f: ::f: ~. Thuong Xu an Th\1 Thu Phong, Dai Loan, 1990. E. C6 tong c¢ng boo nhieu chu Han ? ........ .. ............. .... ....... ..... 37
F. C6ch tra vd dQc chQ Han trong tu dien .................................. 38
G. C6c b¢ chQ H6n ......................................................................... 50
H. C6ch viet chu Han .... .... .............. ...... .............................. ..... 61
I . Van ng6n vd Bqch thoqi ...................................................... 64

I. NHAP MON _t~: AF~ ...... ............ .............. .............. 79


BAI KH6A: Tu bai 1 den bai 126 ......................................... 81-315
NGCJ PHAP:
•So tu ~~PJ ................................................................................ 81
• Danh tu ~ ~P] .. ...... .. ...... .... ........ .............. ...... ...... ..................... 84
• • Hlnh dung tU lf~ :g: ~P] ...... ...... ...................... ....... ..................... 88
• Vi trf cua so
tU trong ket cau so ILJ<;ing ................................. 103
• C6ch dung m¢t so
danh tU don vi .......... ... .......................... 105
• Dq i tU {i; ~P] ....... .. ...... ... ..... .... ..... ... .. ........ ... ........ .. ........... .. :.. .... 124
• D¢ng tU ib~P] ........... .... ............ .... .,.......................................... 130
790 TRAN vAN CHANH TOAN THlf Tl,l HQC CHU HAN 791

• D¢ ng tu dung nhll hlnh dung tCI ......................................... .. 136 Kinh Thi- Sd tU ~*~ - ~J* ............ .. .......................................... 325
• Ph6 tU ~IJ fj} ~P] ............ ... .. ......... ......... .... ............ ...... .......... ...... 139 Tu thll- NgO kinh lz:9 ~ -1i *~ ...... .. ...... ..... .. ...... .. .. .... ... .. ...... ...... 348
''. t lJ' A"::J
•G 101 ')j j'jPj .......... ... ... . ....... . ................. . ................................. . 145 Bach gia chlltu s *§~FJ- .................. .. .. .... ................ .. ........ ... 386
•Lie n tu ~~P] ................ ........ ... ........ .......................................... 147 van ky sv doi Tan- Han ~¥Jigc~ )( .... .. .............. ... ............ .... 422
• TrQ tu !I}J §PJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Co van qua cac thai dqi Jff {i: --6 )( ........ ........................... .. .. 454
• Tha n tu OJ §PJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Tho Duong ~~B: ..... ........ ... .... ...... .. .......... ...... .. ... ..... .. ... 532
•Cau va cac tha nh phon cua c a u 1JJW1JJI¥JJJ)t)f ...... .. .. 221 ThoT6ng *~B: .. .... ...... ... ............................ ... ..... .... .. ... .. 572
• D6u cdu ~ !li H 5J}t ... ........... ... ........ .. ........... .......................... 226 TCITong * §PJ ...... ... .. .. ....... .... ...... .. ........ ..... ... ............ ... 581
• Ch u, ng a- va- V!. n g0- 3:_ , =n ~
00
'tl =m =n
1JF3 oo .... .. .. .. .. .. .. .. ...................... ..

•Tan ng O ~§'§ ........................................ .. ................................ 236


228
Philn thu hai ~ ~ :Jt =
KINH LUA,N PHA,T GIAO f~~*~§jjB .. .. .... .. .... .. ... .. ... .. ........ .... .585
• Trqng ngo- n;\ 4 -~-' =n.
i'io ............ .. .... .. .............. .. ...... .. .... .... ................ .. 224
• Bong
_, =n.
OrFfli'io······· ···· ·.. ... ....... ... ............. ... , ...... ... .. .. ....... ... ... ..... . 250
- 1.~
Philn thu ba ~ =- ~ :Jt
• Th UQC rml =n.
- ngu- l!l'U i'io .... ..... ... ... ....... .. .............. ........... ..... .... ..... ... ... . 254 VAN BACH THOAI 8§t)( ..... .. .. .. ................ .. .. .... ........ .... .. ..... 667
• Djnh ngO ;£ §'§ ...................... ...... .......... .. .. .. .. .... ...................... 257
e f) ong
> V!. ngo- B ,....__ " li
i PJ uL ao .. .......... ...... ...... .. .. .. .. .. .. .... ........ .. .......... ..
259 Ill. THu' PHAP T ~ : ~ ~ ............ .... .......... .. ............... .......... .. 697
•T rung
- g1 .a ngO- EEl.ffi- 1Jo =n. ao .......... .. ........ .. .................................... .. 266 Phon m¢t: TONG QUAT .. .... .. .. ..... ........,. ...... .... .... .. .... ., .. ............... 699
... ..... ..... .1' l j

• Ph lJc
' c h,1ngo- ~ r'~ r+ s ~= n. .... .. .................. ··· ...... .. .... ........ .. .. .... .. .. .. 269
ao Phon hoi : LUVE;:N Tf\P .. ..... ......... ....... ,... ... .. .. .... .. ........ ... ... .. ........... 715
• Ket c6u lie n d¢ng *~Hm illb ................ ...............................
281 1.Vinh tv bat phap1i~ +
J\ & .... .. ............ .. ............ .. ................ 715
• Ke t c6u d $ h$ hay kiem ngo thuc ~ 1* *5 tm ..................285 2.Diem phap!lJ$ cua Lieu C6ng Quyen ........ .. .. .. ............... 719
• Cdu tTnh ILJQc thdnh phon 1¥J' f i&1JJ .. .......... ......................... 287 3. Khieu phap :jj~ $ cua Lieu C6ng Quyen .......................... .723
• Danh tCI dung nhll d¢ng tu .... ........ ...... ..................... , ........... 308 4. Hodnh phap tfi $ cua Lieu C6ng Quyen ...... .. .. .... ...... .. ... 728
• D¢ ng tu dung theo phep trf d¢ng .............. ...... .... .. ............. 311 5. Tht,J phap ~$ cua Lieu C6ng Quyen .. ........... .... ....... ....... 733
• Danh tu dung nhll ph6 tCI .... .. ........ ...... .. .. .. .. ... ..... .. ..... ,.. ,..... . 313 6. Phi$t phap .m& & cua Lieu Cong Quyen ...... .. .. ......... .. .. .... .739
• Hlnh dung tu dung nhll danh tu .... ...... .. .... ...... .... ................. 318 7. Nqi phap f* &cua Lieu Cong Quyen .. .......... ........ .. ......... 744
• Hlnh dung tCI dung nhll d¢ng tu ...... .. .. .. ...... .... ............. ....... 318 8. Quyet phap ~&cua Lieu Cong Quyen ... .... ........ ........... 749
• Hlnh d ung tCI dung nhll ph6 tCI .... .. ...... .... ..... .. ...................... 320 9. Cau phap ~ $ cua Lieu Cong Quyen .... .. .... .. ......... ......... 754
• Hlnh dung tCI d ung nhll danh tCI ...... ...... ... .... .... .. .................. 320
PHL,J Ll)C ............ .. .. ......... .. ........ .... .. .... ..... .... .. .. ...... .. ..... .... ..... ....... 759


So tu dung nhll d¢ng tu .. .... .. .......... ........ .. ... .. .. .... .. ............... 321
So tu dung nhll ph6 tU .. .. .. .. ...... .... .... .. ........... .... .. .... .. .... ....... 322 1. Tam tv kinh- * *~ . . . . . . . . . . . . . . .*. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
760
II.M¢t so mau thll phap minh hQa ~ ~jb)Ji~f7U .................. 773
II. NANG CAO $ ~ : it 11~ ............................ ..... ... ....... 323 III.M¢t so chO thao viet tat dung trong kinh Ph¢t 1~~ ~' )(]j[ R .785
Philn tlucnhiit ~- ~ :Jt
vAN sD TRIET TINH TUYEN y_ 31: =m- *~~ 325 ......................... Ml,JC Ll)C ... .... ......... .... ........ . .. . ...... ... . . 789
TOAN THU TV HOC CHU HAN
Tran Vli.n Chanh - Le Anh Minh

~--------------------------------
NHA XUAT BAN TRE
161 B Ly Chinh TMng, Qu~n 3, TP. H6 Chi Minh
DT : 9316289-9316211-8465596
Email: nxbtre@hcm.vnn.vn
Fax: 08.8437450
CHI NHANH NHA XUAT BAN TRE T ~I HA N(H
523 Nguyen Chi Thanh, Qu~n D6ng Da, Ha NQi
DT : 04. 7734544
Email: vanphongnxbtre@hn.vnn.vn
Fax: 04.7734544

~--------------------------------
Chiu trach nhiem xua't ban : TS. QUACH THU NGUY.E;T
Bien t~p : Kien Huy
Trlnh bay : Vanlang Design Co.
Ve bla : Hs. Nguy~n Hung
St!a ban in : Kien Huy
4{-------------------------------
CQNG TY CO PHAN VAN HOA VAN LANG- NS. VAN LANG
40- 42 Nguyen Thi Minh Khai, Q.l, TP.HCM
DT : 8.242157- 8.233022- Fax: 84.8.235079
4{---------------------------------
ln 1000 cu6n kh6 14.5x20.5 em ~i Cty CP VH V;1n Xuan.
Dang ky KHXB s6 370- 2008/CXB/54- 33/Tre cap ngay 28.0-l.2008.
QDXB s6:121B/QD-Trc cap ngay 05.05.2008
In xong va n()p ltru chi~u quy 3 nam 2008.

You might also like