ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ.

Έστω Α ένα υποσύνολο του R. Τι ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο ορισμού το Α;

Έστω Α ένα υποσύνολο του R . Oνομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο

ορισμού το Α μια διαδικασία (κανόνα) f , με την οποία κάθε στοιχείο x  A
αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο πραγματικό αριθμό y.
To y ονομάζεται τιμή της f στο x και συμβολίζεται με f(x).

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ - ΣΧΟΛΙΑ.
Ο συμβολισμός f : AR δηλώνει συνάρτηση f η οποία αντιστοιχίζει κάθε xA σε έναν πραγματικό
αριθμό. Άρα το Α είναι το πεδίο ορισμού της συγκεκριμένης συνάρτησης, ενώ το R είναι το σύνολο
αφίξεως.
Προσοχή το σύνολο τιμών της f δεν είναι κατ' ανάγκην όλο το R, αφού ο παραπάνω συμβολισμός
δηλώνει ότι οι τιμές της f ανήκουν μεν στο R, αλλά ενδεχομένως δεν καλύπτουν όλο το R.

Το πεδίο ορισμού Α της συνάρτησης f συνήθως συμβολίζεται με Df .

Το σύνολο που έχει για στοιχεία του τις τιμές της f για όλα τα xA λέγεται σύνολο τιμών της f και
συμβολίζεται με f(A).
Είναι δηλαδή f(A) = { yR / y = f(x) για κάποιο xA }.

Όταν λέμε ότι ''η συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο Β'' , θα εννοούμε ότι το Β είναι
υποσύνολο του πεδίου ορισμού της f , άρα η f ορίζεται για κάθε xΒ αλλά ενδεχομένως ορίζεται
και για άλλες τιμές του x.
Aν η συνάρτηση f είναι ορισμένη στο σύνολο Β, τότε οι τιμές της f για τα xΒ θα συμβολίζονται
με f(B) . Οπότε f(Β) = { yR / y = f(x) για κάποιο xΒ }.

Προσοχή: Σε όλη την έκταση του μαθήματος θα ασχοληθούμε μόνο με συναρτήσεις που έχουν
πεδίο ορισμού διάστημα ή ένωση διαστημάτων.

ΠΕΔΙΟ ΟΡΙΣΜΟΥ

Για να οριστεί σωστά μια συνάρτηση f , θα πρέπει να είναι γνωστά

α) το πεδίο ορισμού της Α και
β) η τιμή f(x) για κάθε xA.

Προσοχή: Όταν λοιπόν παρουσιάζουμε συνάρτηση να γράφουμε πρώτα το πεδίο ορισμού της
Df = A και στη συνέχεια τον τύπο f(x) = ........... για τα xA.

Συνήθως όμως δεν μας δίνεται το πεδίο ορισμού Α της συνάντησης f , αλλά μόνο ο τύπος f(x)= .....
Σε μια τέτοια περίπτωση θεωρούμε ως πεδίο ορισμού της f το σύνολο όλων των πραγματικών
αριθμών x για τους οποίους ο τύπος f(x) έχει νόημα.
Έτσι
 Αν ο τύπος της f είναι κλάσμα, για να έχει νόημα το κλάσμα, θα πρέπει ο παρανομαστής να είναι
διαφορετικός του μηδενός.
  Aν ο τύπος της f περιέχει ρίζα k(x) ή  k(x) θα πρέπει η υπόριζος ποσότητα να είναι μη
αρνητική, δηλαδή k(x)  0 .
 Aν ο τύπος της f περιέχει λογάριθμο ln(k(x)) ή log(k(x)), θα πρέπει η παράσταση που
περιέχεται στο λογάριθμο να είναι αυστηρά θετική, δηλαδή k(x)>0 .
((x))
 Για να ορίζεται η εφ(ω(x)) πρέπει, αφού ((x))  , να είναι ((x))  0
((x))

άρα (x)    , κΖ.
2
((x))
Για να ορίζεται η σφ(ω(x)) πρέπει, αφού ((x))  , να είναι ((x))  0
((x))
άρα (x)   , κΖ.

 ▪ Οι συναρτήσεις f(x) = x2 , f(x) = x3 , f(x)=x4 και γενικά f(x) = xν με νΝ*, έχουν πεδίο
ορισμού όλο το R.
▪ Οι συναρτήσεις f(x) = x0 , f(x) = x-1 , f(x) = x-2 και γενικά f(x) = x-ν με νΝ, έχουν πεδίο
ορισμού το R*.
1 2
▪ Οι συναρτήσεις f(x)  x 3 , f(x)  x 3 και γενικά f(x) = xα , με α R-Z, έχουν πεδίο ορισμού το
[0,+) αν α>0 ή το (0,+) αν α<0 .
2
Ανάλογα και η συνάρτηση ορίζεται για x  2  0  x  2 . Εκθέτης μη ακέραιος και
f(x)  (x  2) 5
θετικός άρα πρέπει η βάση να είναι μεγαλύτερη ή ίση με 0.
2

Ανάλογα και η συνάρτηση f(x)  (x  2) 5 ορίζεται για x  2  0  x  2 . Εκθέτης μη ακέραιος και
αρνητικός άρα πρέπει η βάση να είναι μεγαλύτερη του 0.

▪ Έτσι και οι συναρτήσεις f(x) = (x-1)x και g(x) = xημx στις οποίες ο εκθέτης της δεν υποχρεούται
να είναι ακέραιος θα πρέπει να έχουν θετική βάση ( και ίσως 0 ). Παρατηρήστε ότι η f ορίζεται
και όταν η βάση της είναι 0 δηλαδή για x=1, ενώ η g δεν ορίζεται όταν η βάση της είναι 0.
Οπότε Df = [ 1, +) και Dg = ( 0, +).

¨¨¨¨¨¨Aσκήσεις¨¨¨¨¨¨¨
1. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:
1 2x  3 x 1 1
f(x)   g(x)  h(x)  
x 3 x 5 x 42
x  x 1 x 3
2

2. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

x
f(x) = 2x -6 g(x)  5  x  x  2 h(x)  3 x 2  5x  6 k(x) 
x 1

3. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

x +2 1
f(x) = ln(3- x) g(x)  logx 2 h(x) = ln k(x) 
x -2 lnx  1

4. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

x2  1
f(x)  g(x)  x  1  3 h(x)  4 x  x k(x)  4  x
x 2

5. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

2x  3 x
f(x)  g(x)  2  x  x2 h(x) 
2x2  x  1 e  ex  2
2x
6. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

g(x)  ln ex  e 
3 1
f(x)  h(x)  2x2  1 
ln(x  1)  1 x 1

7. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

e  ex  4x 
g(x)  ln 2  4  7  2  6 
1
f(x)  x x
h(x)   ln 
 1  
x 2 x 1 1  ex  x  2 

8. Nα βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων

2 3
1
g(x)   x  2 

f(x)  x 3 4 h(x)  3 x2 k(x) 
4
(x  2)3

9. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

2x x x
f(x)  g(x)  1  x h(x)  k(x) 
x  2 1  x 1  x

10. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

x
 1
f(x)  ln x  lnx
2
g(x)  ln(lnx)
3
h(x)  (lnx) x
k(x)   x  
 x
11. Δίνεται η συνάρτηση f(x)  x2  x  1 .
Να βρείτε τις τιμές του α, ώστε το πεδίο ορισμού της f να είναι το σύνολο R .

ΔΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ f

2x
12. Δίνεται η συνάρτηση f(x)    ln , για την οποία ισχύει f (1)  0 .
x 1
α. Nα βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f και την τιμή του α.
β. Να βρείτε τις ρίζες της f.
1
13. Δίνεται η συνάρτηση f(x)  .
ln  x 2  1 
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f .
β. Να δείξετε ότι το 1 ανήκει στο σύνολο τιμών της f.

 1  x2 
14. Δίνεται η συνάρτηση f(x)  ln  2 
. Nα εξετάσετε αν είναι άρτια ή περιττή.
 1x 

15. Δίνεται η πραγματική συνάρτηση f , με f(x)  x2  1  x . Να αποδείξετε ότι:

α) To πεδίο ορισμού της f είναι όλο τo R.
β) f(x)  f(x)  1 , για κάθε x  R .
1
γ) x  f    1  x 2  1 , για κάθε x  0 .
x
f(x)  f(x)
δ)  x , για κάθε x R .
2
 ex  e  x
16. Δίνεται η συνάρτηση f : R  R με f(x)  . Nα αποδείξετε ότι:
2
5
α) f(ln2) 
4
β) f(x)  f(x) , για κάθε x  R
γ) f(x)  1 , για κάθε x  R .

x
17. Δίνεται η συνάρτηση f : R  R με f(x)  . Nα αποδείξετε ότι:
1  x2
1
α) f    f(x) , για κάθε x  0
x
1
β) f(x)  , για κάθε x  R
2
γ) f(x)  f(x)  0 , για κάθε x  R .

18. Δίνεται η συνάρτηση 

f(x)  ln x  1  x2 .
α) Δείξτε ότι D f  R .
β) Δείξτε ότι η γραφική παράσταση της f έχει κέντρο συμμετρίας την αρχή των αξόνων.

x
19. Έστω η συνάρτηση f(x)  , x  R . Να δείξετε ότι f(x)  f(x)  x , για κάθε x  R .
1  ex

ΤΙΜΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ f

20. Να εξετάσετε αν:

α) ο αριθμός 3 είναι τιμή της f(x)  ex 1  1
x2  1
β) ο αριθμός 2 είναι τιμή της g(x) 
x 1
21. Δίνεται οι συναρτήσεις f(x)  2  x  1 και g(x)  1  (x  1) .
α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f(x)  1 είναι αδύνατη, ενώ η εξίσωση f(x)  3 e  1 έχει
τουλάχιστον μια λύση.( δεν χρειάζεται να βρείτε την λύση).
1
γ) Να αποδείξετε ότι για κάθε   0 , η εξίσωση 2  x  1    έχει τουλάχιστον μία λύση.

δ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης g.
ε) Να λυθεί η εξίσωση 2  x  1  1  (x  1) .

22. Να βρείτε το σύνολο τιμών των συναρτήσεων:

f(x)  2(x  3)2  5 g(x)  2  ex  1 h(x)  2  9  ex

23. Nα βρείτε το σύνολο τιμών των συναρτήσεων:

 
f(x)  2  x    1 g(x)  2x  3 με x   0,6  h(x)  ex  1 με x 0,ln2 
 3
 ΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Ορισμός
Έστω f μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού το σύνολο Α.
Το σύνολο των σημείων Μ(x,y) για τα οποία ισχύει y  f(x) , δηλαδή το σύνολο των
σημείων M x,f(x)  , για κάθε x  A , λέγεται γραφική παράσταση της συνάρτησης f
και συμβολίζεται C f .
To σημείο Μ(α,β) ανήκει στη γραφική παράσταση της f αν και μόνο αν f ()   .

Επειδή, από τον ορισμό της συνάρτησης κάθε x  A αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο
y  R , δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής παράστασης της f με την ίδια
τετμημένη.
Δηλαδή κάθε κατακόρυφη ευθεία έχει με τη γραφική παράσταση της f το πολύ
ένα κοινό σημείο.

Διαβάζω μια γραφική παράσταση.

• Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α των τετμημένων των σημείων της C f .
Δηλαδή η προβολή της C f πάνω στον άξονα xx .

• To σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο f(A) των τεταγμένων των σημείων
της C f . Δηλαδή η προβολή της C f πάνω στον άξονα yy .

• Η τιμή της f στο x 0  A είναι η τεταγμένη του σημείου τομής της ευθείας x  x 0
με την C f .
 ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ Cf ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΞΟΝΕΣ

► Η Cf τέμνει τον άξονα yy αν και μόνο αν το x μπορεί να πάρει την τιμή 0.
To σημείο τομής της Cf με τον άξονα yy είναι για x  0 μοναδικό, το  0,f (0)  .
► Η Cf τέμνει τον άξονα xx για εκείνα τα M  x,f (x)  για τα οποία ισχύει
f (x)  0
► Τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των f και g είναι εκείνα που είναι
και  x,f (x)  και  x,g(x)  δηλαδή εκείνα για τα οποία f (x)  g(x)

• Οι λύσεις της εξίσωσης f (x) = 0 είναι οι τετμημένες των σημείων τομής της Cf
με τον άξονα xx .
• Είναι f (x)  0 για εκείνα τα x για τα οποία η Cf είναι πάνω από τον άξονα xx .

• Είναι f (x)  0 για εκείνα τα x για τα οποία η Cf είναι κάτω από τον άξονα xx .
• Η Cf βρίσκεται πάνω (ψηλότερα) από την Cg για εκείνα τα x για τα οποία
f (x)  g(x)
• Η Cf βρίσκεται κάτω (χαμηλότερα) από την Cg για εκείνα τα x για τα οποία
f (x)  g(x)

¨¨¨¨¨¨Aσκήσεις¨¨¨¨¨¨¨
1. Δίνονται οι συναρτήσεις f και g με τύπο f (x)  log(5  x) και g(x)  1  log x .
α) Εξετάστε αν η Cf τέμνει τους άξονες.
β) Εξετάστε αν οι γραφικές παραστάσεις Cf ,Cg έχουν κοινά σημεία.
x 2
2. Nα βρείτε για ποιες τιμές του x  η γραφική παράσταση της συνάρτησης f(x)  βρίσκεται
1x
πάνω από τον άξονα x΄x .
 lnx  ,  x  0
3. Δίνεται η συνάρτηση f(x)   για την οποία ισχύουν f(0)  1 , και f (1)  3 .
 e ,  x  0
x

Να βρείτε:
α) Το πεδίο ορισμού της f και τις τιμές των α και β.
β) Τις ρίζες και το πρόσημο της f.
γ) Για ποιες τιμές του x η γραφική παράσταση της f είναι πάνω και για ποιες κάτω από τον άξονα
xx .
4. (i) Nα βρείτε τα κοινά σημεία του άξονα xx με την γραφική παράσταση κάθε μιας από τις
παρακάτω συναρτήσεις
α) f(x)  x  3x  2 β) g(x)  x  3x  4 γ) h(x)  ln x  lnx
2 3 2 2

(ii) Nα βρείτε τη σχετική θέση κάθε μιας από τις παραπάνω γραφικές παραστάσεις ως προς τον
άξονα x΄x.
5. Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων Cf και C g στις παρακάτω περιπτώσεις
α) f(x)  x και g(x)  2x  1 β) f(x)  x και g(x)  x  x  1
2 3 2
6. Η γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f με πεδίο
ορισμού το σύνολο Α φαίνεται στο διπλανό σχήμα.
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού Α και το σύνολο τιμών f(A)
της συνάρτησης f.
β) Να βρείτε τις τιμές f(0) και f(1) .
γ) Να λύσετε τις εξισώσεις f(x)  0 και f(x)  3 .
δ) Να λύσετε τις ανισώσεις f(x)  0 και f(x)  1 .
 ex  1
 ,  x  0
7. Δίνεται η συνάρτηση f(x)   x
 0 ,  x  0
α) Να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf με τον άξονα xx .
β) Για ποιες τιμές του x η Cf βρίσκεται κάτω από τον άξονα xx .
8. Να βρείτε τις τιμές του R , ώστε η Cf να διέρχεται από το σημείο Α  1, 3  , όταν
f(x)  x   x  x  4 .
3 2

9. Δίνονται οι συναρτήσεις f(x)  x και g(x)  x  x  1 .

3 2

α) Να βρείτε τα κοινά σημεία των C f και C g .

β) Να βρείτε τη σχετική θέση των C f και C g .

10. Δίνεται η συνάρτηση f(x)  x  x  2 και η ευθεία  : 6x  y  4  0

3

α) Να βρείτε τα κοινά σημεία των C f και ε.

β) Να βρείτε τη σχετική θέση των C f και ε.
11. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παράσταση
|𝑥 + 2| − 3 , 𝑥 < 0
της συνάρτησης 𝑓(𝑥) = { 1 .
, 𝑥≥1
𝑥+1
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
δ) Nα βρείτε, αν υπάρχουν, τα ολικά ακρότατα
της f καθώς και τη θέση τους.
ε) Να λυθεί η εξίσωση f(x)=0.
στ) Να λυθούν οι ανισώσεις i) f(x)>0 ii) f(x)≤1 iii) f(x-2) ≥ -1
ζ) Να γράψετε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f(x) = k για τις διάφορες τιμές του πραγματικού k.

12. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f φαίνεται

στο διπλανό σχήμα.
α) Βρείτε το σύνολο ορισμού και
το σύνολο τιμών της f.
β) Μελετήστε την f ως προς τη μονοτονία
και τα ακρότατα.
γ) Δικαιολογήστε ότι η εξίσωση f(x) = 3 − 2ημθ
έχει για οποιαδήποτε τιμή του θ ∈ R, τέσσερεις
πραγματικές ρίζες.
δ) Βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης
f(x) = ημθ , για θ ∈ [0 , 2π]
ε) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης
f(f(x)) = 6.