1.1 (Εισαγωγή) Τα σύνολα των αριθμών και οι πράξεις σε αυτά.

1. Ποιοι είναι οι φυσικοί αριθμοί και πως συμβολίζεται το σύνολο των φυσικών αριθμών;

Φυσικοί αριθμοί είναι οι αριθμοί που χρησιμοποιούμε για να μετρήσουμε φυσικά αντικείμενα
π.χ. προβατάκια 0 , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , ……… , 978 , 979 , 980 , ………
Το σύνολο των φυσικών αριθμών συμβολίζεται διεθνώς με το N από το Natural (φυσικός).
𝛮 = { 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, … }

2. Ποιες πράξεις ορίζονται στο σύνολο των φυσικών αριθμών. Ποιες απ’ αυτές έχουν νόημα για
οποιουσδήποτε φυσικούς και ποιες μπορεί να είναι αδύνατες στο σύνολο των φυσικών.

Στο σύνολο N των φυσικών αριθμών ορίζονται οι πράξεις:

Πρόσθεση Το άθροισμα δύο φυσικών είναι πάντα φυσικός.

2 + 3 = 5 , 15 + 23 = 38 , 832 + 1 = 833

Πολλαπλασιασμός Το γινόμενο δύο φυσικών είναι πάντα φυσικός.

2 · 5 = 10 , 23 · 4 = 92 , 23 · 0 = 0

Αφαίρεση Η διαφορά δύο φυσικών είναι φυσικός μόνο αν ο

μειωτέος είναι ίσος ή μεγαλύτερος από τον αφαιρετέο.
8–3=5 , 35 – 6 = 29
αλλά 3 – 7 = δεν δίνει φυσικό!

Διαίρεση Το πηλίκο δύο φυσικών δεν είναι πάντα φυσικός!

H διαίρεση 12 : 3 = 4 δίνει πηλίκο φυσικό αφού το 3
είναι διαιρέτης του 12.
Η διαίρεση 12 : 5 = ; δεν δίνει αποτέλεσμα φυσικό αφού το 5 δεν
είναι διαιρέτης του 12.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το σύνολο των φυσικών αριθμών είναι κλειστό ως προς την
πρόσθεση και τον πολλαπλασιασμό. Δηλαδή το άθροισμα καθώς και το γινόμενο δύο φυσικών αριθμών
είναι πάντα φυσικός. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με την αφαίρεση και τη διαίρεση. Η διαίρεση 18 : 3 δίνει
αποτέλεσμα 6 που είναι φυσικός. Όμως η διαίρεση 18 : 5 δεν δίνει αποτέλεσμα φυσικό αφού το 5 δεν είναι
διαιρέτης του 18. Βέβαια με τη βοήθεια των δεκαδικών αριθμών η διαίρεση 18 : 5 δίνει πηλίκο 3,6. Όμως ο
δεκαδικός αριθμός 3,6 δεν είναι φυσικός.

Κίντριλης Εμμανουήλ
1
Στα προβλήματα η μορφή των μεγεθών τα οποία αφαιρούμε ή διαιρούμε θα μας οδηγήσει στο κατάλληλο για
την περίσταση σύνολο αριθμών. Έτσι για παράδειγμα μπορούμε να μοιράσουμε 18 κιλά πατάτες σε 5 ίσα μέρη
των 3,6 κιλών, αλλά δεν μπορούμε να μοιράσουμε 18 μαθητές σε 5 ομάδες ίσου πλήθους αφού κάθε ομάδα θα
περιέχει 3 μαθητές και θα περισσέψουν και 3 μαθητές. Για την διαίρεση στο σύνολο των φυσικών αριθμών
θυμηθείτε την Ευκλείδεια Διαίρεση. Ο κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με τους φυσικούς αριθμούς και
τις ιδιότητές τους λέγεται Θεωρία αριθμών.

3. Ποιοι είναι οι ακέραιοι αριθμοί και πώς συμβολίζεται το σύνολο των ακέραιωναριθμών;

Ακέραιος σημαίνει ολόκληρος. Όλοι οι φυσικοί αλλά και οι αντίθετοι τους είναι ακέραιοι.
....., - 21 , - 20 , .... , - 3 , - 2 , - 1 , 0 , 1 , 2 , 3 , ...... , 73 , 74 , ........
Το σύνολο των ακέραιων αριθμών συμβολίζεται με Ζ.
𝛧 = {… , −3 , −2 , −1 , 0 , 1 , 2 , 3 , … }

4. Ποιες πράξεις ορίζονται στο σύνολο των ακέραιων για οποιουσδήποτε ακέραιους και ποιες είναι
δυνατόν να μην μπορούν να εκτελεστούν.

Προσθέσεις 5 + ( - 13 ) = - 8 , 125 + 0 = 125 , ( - 29 ) + ( - 11 ) = - 40

Αφαιρέσεις 12 – 7 = 5 , 3–7=-4 , 32 – 57 = - 25
( - 176 ) - ( - 54 ) = - 176 + 54 = - 122

Πολλαπλασιασμοί 2 · 5 = 10 , 2 · ( - 5 ) = - 10 , ( - 3 ) · ( - 4 ) = + 12

Διαιρέσεις 24 : ( - 3 ) = - 8 , ( - 35 ) : ( - 5 ) = + 7
όμως - 32 : 7 = ; δεν δίνει πηλίκο ακέραιο.

Tο σύνολο των ακέραιων αποτελεί επέκταση του συνόλου των φυσικών.

Όλες οι πράξεις που μπορούσαν να γίνουν με φυσικούς μπορούν να γίνουν και στους
ακέραιους, με προσοχή όμως στα πρόσημα!!!!!
Επιπλέον όμως στο σύνολο των ακέραιων γίνονται και όλες οι αφαιρέσεις, ακόμα κι αυτές που
κολλούσαν στους φυσικούς. Η αφαίρεση μάθαμε ότι μετατρέπεται σε πρόσθεση με τον
αντίθετο του αφαιρετέου
Μειωτέος – αφαιρετέος = Mειωτέος + ( τον αντίθετο του αφαιρετέου)= ...
( - 14 ) - ( + 3 ) = ( - 14 ) + ( - 3 ) = - 14 - 3 = - 17
ή απλά κάνουμε απαλοιφή παρενθέσεων
-5-(-7)+(-4)=-5+7-4=-9+7=-2
Η αφαίρεση λοιπόν στους ακέραιους καταντάει δευτερεύουσα πράξη αφού μετατρέπεται σε
πρόσθεση.

H διαίρεση όμως είναι η πράξη που επιμένει να μην γίνεται πάντα, ακόμη και στους ακέραιους.

5. Ποιοι αριθμοί λέγονται ρητοί και ποιο είναι το σύνολο των ρητών αριθμών.


Ρητός είναι κάθε αριθμός που έχει ή μπορεί να πάρει τη μορφή ενός κλάσματος , όπου

μ , ν είναι ακέραιοι αριθμοί και   0 . Το σύνολο των ρητών αριθμών συμβολίζεται με Q .
𝜇
𝑄 = {𝑥 ∶ 𝑥= , 𝜇𝜀 𝜇 ∈ 𝛧 , 𝜈 ∈ 𝛧 𝜅𝛼𝜄 𝜈 ≠ 0 }
𝜈

Κίντριλης Εμμανουήλ
2
6. Ποιες πράξεις ορίζονται στο σύνολο των ρητών για οποιουσδήποτε ρητούς και ποιες είναι δυνατόν
να μην μπορούν να εκτελεστούν.

Το σύνολο των ρητών αποτελεί υπερσύνολο του συνόλου των ακέραιων. Όλες οι πράξεις που
μπορούσαν να γίνουν με ακέραιους γίνονται και στους ρητούς.

2 3 8 9 17
Πρόσθεση Το άθροισμα δύο ρητών είναι πάντα ρητός π.χ + 4 = 12 + 12 = 12
3
𝛼 𝛾 𝛼𝛿 𝛽𝛾 𝛼𝛿+𝛽𝛾
Γενικά + 𝛿 = 𝛽𝛿 + 𝛽𝛿 = (𝛽 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝛿 ≠ 0)
𝛽 𝛽𝛿

2 3 8 9 1
Αφαίρεση Η διαφορά δύο ρητών είναι πάντα ρητός π.χ − 4 = 12 − 12 = − 12
3
𝛼 𝛾 𝛼𝛿 𝛽𝛾 𝛼𝛿−𝛽𝛾
Γενικά − 𝛿 = 𝛽𝛿 − 𝛽𝛿 = (𝛽 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝛿 ≠ 0)
𝛽 𝛽𝛿
2 3 2∙3 2 1
Πολλαπλασιασμός Το γινόμενο δύο ρητών είναι πάντα ρητός π.χ ∙ = 3∙4 = 4 = 2
3 4
𝛼 𝛾 𝛼𝛾
Γενικά ∙ 𝛿 = 𝛽𝛿 (𝛽 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝛿 ≠ 0)
𝛽
2 4 2 5 10 5
Διαίρεση Το πηλίκο δύο ρητών είναι ρητός π.χ ∶ = 3 ∙ 4 = 12 = 6
3 5
𝛼 𝛾 𝛼 𝛿 𝛼𝛿
Γενικά ∶ = 𝛽 ∙ 𝛾 = 𝛽𝛾 (𝛽 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝛿 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝛾 ≠ 0)
𝛽 𝛿
Τελικά απ’ ότι φαίνεται το σύνολο Q των ρητών είναι κλειστό ως προς όλες τις πράξεις.
Δηλαδή οποιαδήποτε πράξη μεταξύ ρητών δίνει αποτέλεσμα ρητό αριθμό.
Η διαίρεση δύο ρητών μετατρέπεται σε πολλαπλασιασμό του πρώτου ( Διαιρετέου) με τον
αντίστροφο του δεύτερου ( διαιρέτη), αρκεί ο διαιρέτης να είναι ≠ 0.
Διαίρεση με διαιρέτη 0 δεν γίνεται ποτέ και σε κανένα σύνολο αριθμών.

7. Ποιοι αριθμοί λέγονται άρρητοι; Μπορούν οι άρρητοι αριθμοί να γραφούν σε δεκαδική μορφή;

Άρρητοι αριθμοί είναι αυτοί που δεν είναι ρητοί. Οι άρρητοι αριθμοί δεν μπορούν να
εκφραστούν σαν κλάσματα με ακέραιους όρους άρα δεν γράφονται ως δεκαδικοί αριθμοί.
Μπορούμε βέβαια να βρούμε δεκαδικές προσεγγίσεις αυτών.

Ο Πυθαγόρας ήξερε ότι η υποτείνουσα ενός ορθογωνίου

τριγώνου πλευράς 1 έχει μήκος x τέτοιο, ώστε
𝑥2 = 12 + 12 , άρα 𝑥2 = 2 αλλά δεν μπορούσε να
εκφράσει τον αριθμό αυτό σαν κλάσμα με ακέραιους όρους.
Οι μαθητές του απέδειξαν ότι αυτό δεν είναι δυνατόν να
γίνει αφού δεν πρόκειται για κάποιο ρητό, αλλά για άρρητο
αριθμό. Σήμερα χρησιμοποιείται ο συμβολισμός √2 που
διαβάζεται «τετραγωνική ρίζα του 2 » . Ο αριθμός √2 δεν
γράφεται λοιπόν ούτε σαν δεκαδικός, αφού όπως και όλοι οι
άρρητοι αριθμοί έχει άπειρο πλήθος, δεκαδικών ψηφίων τα
οποία δεν επαναλαμβάνονται περιοδικά.
Επειδή όμως 1,41 < √2 < 1,42 μπορούμε να
συμπεράνουμε ότι √2 ≅ 1,41 με προσέγγιση εκατοστού.
Άρρηττοι αριθμοί είναι επίσης οι √3 , √5 , … τα ημ22ο ,
ημ 23ο, συν15ο ,…. αλλά και άλλοι στους οποίους δίνουμε
ονόματα όπως π , φ , e, …

Κίντριλης Εμμανουήλ
3
8. Ποιοι είναι οι πραγματικοί αριθμοί. Πως συμβολίζεται το σύνολο των πραγματικών αριθμών;

Όλοι οι ρητοί και οι άρρητοι αριθμοί αποτελούν τους πραγματικούς αριθμούς. Το σύνολο των
πραγματικών αριθμών συμβολίζεται με R.

9. Τι είναι ο άξονας των πραγματικών αριθμών; Πάνω στον άξονα αυτόν :

α) ποια είναι η θέση των θετικών και ποια η θέση των αρνητικών αριθμών;
β) ποια είναι η θέση δυο αντίθετων αριθμών , του α και του – α , σε σχέση με το 0.
γ) ο αριθμός α είναι πάντοτε δεξιά του 0 και ο – α αριστερά;
δ) ποια είναι η απόσταση των αριθμών α και β;

Κάθε πραγματικός αριθμός μπορεί να παρασταθεί με ένα σημείο πάνω σε έναν άξονα x΄x.
Ο άξονας λέγεται άξονας των πραγματικών αριθμών και κάθε σημείο του αντιστοιχεί σε έναν
ακριβώς πραγματικό αριθμό ο οποίος καλείται τετμημένη του σημείου αυτού.

α) Σε κάποιο σημείο του άξονα των πραγματικών τοποθετούμε τον αριθμό 0.

Δεξιά του 0 βρίσκονται οι θετικοί αριθμοί και αριστερά οι αρνητικοί.

β) Οι αντίθετοι αριθμοί α και - α θα αντιστοιχούν σε δύο σημεία συμμετρικά ως προς το 0.

γ) Αν η μεταβλητή α κρύβει κάποιον θετικό αριθμό τότε ο αριθμός α θα βρίσκεται δεξιά του 0
και ο αριθμός - α θα βρίσκεται αριστερά του 0 έτσι ώστε οι αποστάσεις τους από το 0 να είναι
ίσες.
Αν όμως η μεταβλητή α κρύβει κάποιον αρνητικό αριθμό τότε ο α θα είναι αριστερά του 0 και ο
- α, που θα είναι θετικός, θα είναι δεξιά του 0 και πάλι οι αποστάσεις τους από το 0 θα είναι
ίσες.
δ) Η απόσταση των αριθμών α και β είναι ίση με |β - α|.

10. α) Τι ονομάζεται απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού x , και πως συμβολίζεται;
H απόλυτη τιμή του αριθμού α είναι η απόσταση του σημείου με τετμημένη τον αριθμό α
από την αρχή Ο του άξονα των πραγματικών αριθμών και συμβολίζεται |α|.

β) Υπάρχει περίπτωση να είναι |α| < 0; Εξηγήστε γιατί.

Δεν υπάρχει αρνητική απόσταση άρα σε καμία περίπτωση δεν γίνεται να είναι |α| < 0.

γ)Ισχύει για όλους τους πραγματικούς αριθμούς ότι |a| = a ;

Αν δεν ισχύει για όλους τότε πότε ισχύει;
Μόνο αν α ≥ 0 θα ισχύει |α| = α.

δ) Αν α ≤ 0 , τότε ισχύει |α| = α ή |α| = - α ;

Για α ≤ 0 θα ισχύει |α| = - α

Κίντριλης Εμμανουήλ
4
 ε) Αν γνωρίζουμε ότι |α| = α , τότε ο αριθμός α είναι:
A.   0 B.   0 Γ.   0 Δ.   0 Ε.   0 .
α –α 
στ)Αν γνωρίζουμε ότι |α| = - α, τότε ο αριθμός α είναι: 2

A.   0 B.   0 Γ.   0 Δ.   0 Ε.   0 . 3
5
ζ) Να συμπληρώσετε το διπλανό πίνακα: – 1,1
 2
η) Συμπληρώστε τον ορισμό της απόλυτης τιμής ενός πραγματικού αριθμού x. 2,34
 x , a ................
x 
  x , a ...............

11. Ιδιότητες της πρόσθεσης και του πολλαπλασιασμού.

12. Πότε δύο αριθμοί α , β λέγονται αντίθετοι;

Ποιος είναι ο αντίθετος του αριθμού α; Πως συμβολίζεται;
Έχουν όλοι οι αριθμοί αντίθετο; Ποιος είναι ο αντίθετος του 0;

Δύο αριθμοί α , β θα λέγονται αντίθετοι αν και μόνο αν έχουν άθροισμα 0, δηλαδή α + β = 0

Αν λοιπόν οι α , β είναι αντίθετοι τότε β = - α .
Άρα ο αντίθετος του αριθμού α είναι ο αριθμός - α .

Ο παραπάνω ορισμός συμφωνεί με αυτό που μάθαμε στην Α΄ Γυμνασίου, ότι δηλαδή
αντίθετοι είναι δύο αριθμοί που έχουν την ίδια απόλυτη τιμή αλλά διαφορετικά πρόσημα.
Έτσι οι αριθμοί α και - α είναι αντίθετοι και βρίσκονται σε ίσες αποστάσεις από το 0, ο ένας
προς τα θετικά και ο άλλος προς τα αρνητικά. Προσοχή όμως, δεν ξέρουμε ποιος απ’ τους δύο
είναι θετικός και ποιος αρνητικός….

ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ … Το  δεν είναι πάντα θετικό.

Το  δεν είναι πάντα αρνητικό
Το ─ μπροστά από έναν φυσικό αριθμό τον κάνει αρνητικό.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο φυσικός αριθμός 5 είναι θετικός , άρα το 5 που είναι
το αντίθετο του 5 είναι αρνητικό.

Κίντριλης Εμμανουήλ
5
 - α σημαίνει το αντίθετο του α, άρα πάνω στον άξονα |α| μονάδες προς την αντίθετη
κατεύθυνση απ’ αυτήν του α.

Έτσι αν α > 0 τότε - α < 0

ενώ αν α < 0 τότε - α > 0

Κάθε αριθμός α έχει έναν μοναδικό αντίθετο, τον - α. Το 0 έχει αντίθετο το 0, αφού - 0 = 0.

13. Πότε δύο αριθμοί α , β λέγονται αντίστροφοι;

Ποιος είναι ο αντίστροφος του αριθμού α; Πως συμβολίζεται;
Έχουν όλοι οι αριθμοί αντίστροφο;

Δύο αριθμοί α , β λέγονται αντίστροφοι αν και μόνο αν έχουν γινόμενο 1 , δηλαδή α ▪ β = 1

1
Αν λοιπόν οι α , β είναι αντίστροφοι τότε β = .
𝛼
1
Άρα ο αντίστροφος του αριθμού α είναι ο αριθμός . Προφανώς όμως για να ορίζεται το
𝛼
1
κλάσμα πρέπει α ≠ 0.
𝛼
Το 0 δεν έχει αντίστροφο.

14. α) Γράψτε την επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού ως προς την πρόσθεση.

α · ( β + γ ) = α·β + α·γ

β)Ισχύει η επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού ως προς την αφαίρεση; αν ναι, γράψτε την.

Ισχύει α · ( β - γ ) = α·β - α·γ

γ) Εφαρμόστε την επιμεριστική ιδιότητα

2  x  3   x     ...................  1  x   ......................
=……………
3 x 1  2 3x 1  ........................................... x  3 1  x  
………………………..
x  x  3  ........................ 3x  2 x  3x   ......................................
2

2 · ( x + 3 ) = 2 · x + 2 · 3 = 2x + 6
α · ( x + β ) = α · x + α · β = αx + αβ
αβ· ( 1 – x ) = αβ·1 - αβ·x = αβ – αβx
3 ( x – 1 ) – 2 ( 3x – 1 ) = 3x – 3 – 6x + 2 = – 3x – 1
x + 3 ( 1 – x ) = x + 3 – 3x = - 2x + 3
x ( x – 3 ) = x2 – 3x
3x ( 2x2 + 3x ) = 6x3 + 9x2

δ)Διπλή επιμεριστική
        .............................................  x  1 x  2  ..............................................
        ........................................  x  2 x 1  .............................................

( α + β ) · ( γ + δ ) = ( α + β )·γ + ( α + β )·δ = αγ + βγ + αδ + βδ

Κίντριλης Εμμανουήλ
6
 ( x + 1 ) · ( x + 2 ) = x2 + 2x + x + 2 = x2 + 3x + 2

( α – β ) · ( γ + δ ) = αγ + αδ – βγ – βδ

( x – 2 ) · ( x – 1 ) = x2 – x – 2x + 2 = x2 – 3x + 2

15.

Ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την επίλυση εξισώσεων

Αν α · β = 0, τότε α = 0 ή β = 0.

Το γινόμενο δύο ή περισσοτέρων παραγόντων όπου ένας τουλάχιστον είναι 0 ισούται με 0.

Ισχύει όμως και το αντίστροφο, δηλαδή αν κάποιο γινόμενο ισούται με 0 τότε ένας
τουλάχιστον από τους παράγοντες θα είναι 0.
Έτσι αν γνωρίζουμε ότι x·(x–1)=0,
τότε x=0 ή x–1=0,
άρα x=0 ή x=1.

Τελικά ισχύει η πρόταση α · β = 0 αν και μόνο αν α = 0 ή β = 0.

Επίσης ισχύει ότι: α · β ≠ 0 αν και μόνο αν α ≠ 0 και β ≠ 0.

Δηλαδή ένα γινόμενο είναι διαφορετικό του μηδενός όταν και μόνο όταν όλοι οι παράγοντες
του είναι διαφορετικοί του μηδενός.
𝟐𝒙+𝟑
Οπότε για να έχει το κλάσμα νόημα πραγματικού αριθμού θα πρέπει ο παρονομαστής
𝒙(𝒙−𝟑)
του x(x-3) να είναι διαφορετικός του 0, δηλ
x·(x–3)≠0
οπότε x ≠ 0 και x – 3 ≠ 0
άρα x ≠ 0 και x ≠ 3

Κίντριλης Εμμανουήλ
7