Professional Documents
Culture Documents
Pas Rahitha Wagawa PDF
Pas Rahitha Wagawa PDF
mgqk
msgq wxl
c,frdams; fyj;a mia rys; j.dj 01
c,frdams; j.dfõ b;sydih 02
c,frdams; j.dfõ uq,sl wjYH;djhka 03
jr®.SlrKh 04
fmdaIl ødjK ;=, j.dj
ødjK ixirKh jk j.d l%u
fmdaIl mg, ;dCIKh 05
.eUqre fmdaIl Odrd ;dCIKh 06
ødjK ixirKh fkdjk j.d l%u
c,Sh udOHhl uq,a .s,ajQ j.d ;dCIKh 09
mdfjk ia:rhl j.d ;dCIKh 12
flaIdlr®Il wjfYdaIK j.d ;dCIKh 13
>k udOHhl j.dj
isria f,i /|jQ j.d u¨ ;dCIKh 14
;sria j.d u¨ ;dCIKh 15
>k udOH msrjQ ldkq fyda md;a;s ;=< j.d ;dCIKh 16
n∫ka ;=< j.dj 17
jdhj frdams; j.dj 18
iSudld˙ idOl 39
Y%uh uQ,sljQ iïm%∞hsl lDIslr®ufhka neyer jk y˙;d.dr ;=< j.dj i|yd Wkka≥j we;s ùu;a
;reK mrmqr yg lDIslr®udka;h wNsudkfhka iuÛh' y˙;d.dr ;=< j.dfõ† we;sjQ úúO .egÆ
l,yels jD;a;shla njg yrjd Tjqka lDIsldr®ñl fya;=fjka tajd ;=< msysá mi j˙kajr bj;a ls˙ug
ks I a m dokhg fmd,Ujd .;yels l% u hla f,i is≥ ùu .egΩ iy.; úh' fï fya;f= jka mia fjkqjg
c,frdams; j.dj jeo.;a fõ' Ndú;d l< yels úl,am udOH yd ta i|yd fhd∞.;
yels fmdfydr ms<sn| mr®fhaIlhka f.a wjOdkh
fhduq úh'
c,frdams; j.dfõ
b;sydih 1929 ° le,sf*dak
a h
s d úYaj úoHd,fha wdpdr®h ú,shï
t*a' .%sfla úiska ;lald,s Ydlhla c,Sh fmdaIl
fuh Y; jr® I .Kkdjlg by; wefïika " udOHhl idr®:l f,i j.d l< w;r ;lald,s
neìf,dakhs dj" B‚ma;j
= " Ökh yd bka†hdj jeks mer◊ Ydlh ógr® 7'5 la muK †.g jr®Okh úh' Tyq
YsIaGdpdr j, ñksiqka je,s iys; .xÛd føda◊ j, tu l%uh c, frdams; j.dj (Hydroponics)
4
f,i kï lf<ah' .%Sl NdIdfjka yhsfv%d (Hydro) c,frdams; j.dfõ uQ,sl
hkq c,h iy fmdafkdia hkq (Ponos) ls%hdld˙
hk jpk tlaù l%shdld¯ c,h hk wr®: ,nd fok
wjYH;djhka
yhsfv%dfmdakslaia hk jpkh iE° we;' mfia j.d ls¯fï° Ydlfha uQ, moaO;sfha jr®Okh
i|yd n,mdk jd;kh iy WIaK;ajh mi u.ska
uQ,drïNfha† fmdaIl ødjK ;=< j.dj muKla
iajNdúlj md,khg ,lafõ' mdxY= ;;aj ≥r®j,
yhsfv%dfmdakl
s i
a a f,i ye¢kaùh' miq ld,skj fmdaIl
wjia:djkays° jd;kh iy WIaK;ajh m%udKj;a
ødjK ;=< fukau mdxY= fkdjk fjk;a udOH ;=<
f,i hdukh fkdùfuka fnda. jr®Okh wvd, fõ'
j.dj o yhsfv%dfmdakslaia j.d f,i kï úh'
†h iSrdj jeä" c, jykh ≥r®j, mil fnda. j.d
jr®;udkfha mia rys;j" fjk;a udOH iys;j fyda
ls¯u wmyiq jkafka o tu fya;f= jks' mdxY= iajdrCIl
rys;j fmdaIl ødjK Wmldrfhka lrkq ,nk ishÆ
Ndjh o udOHh ;=<skau fnda. j.djg ys;lr m˙†
j.djka c,frdam; s $ksrm® dxY=l j.djka f,i y∫kajhs'
md,kh fõ' mfiys iajNdúlj ckkh jk fmdaIl
1960 yd 70 oYl fol ;=< jd◊c uÜgfï c, jr®. Ydl j,g wjfYdaIKh lr .ekSfï yelshdjla
frdams; j.djka wnqvdì" weu˙ldj" fn,a‚hu" we;'
fvkaudr®lh" cr®uksh" ´,kaoh" brdkh" b;d,sh"
c,fha" udOHfha fyda ødjKfha wdï,sl;dj yd
cmdkh yd reishdkq iuQy wdKavqj wd° rgj,
CId˙h;dj ^mStÉ w.h& iy úoaHq;a ikakdhl;dj
†hqKqjg m;a úh'
Ydl uQ, uKav,hg ys;lr mrdihl fkdfjkiaj
1980 oYlh ;=<° iS>f% hka †hqKj
q Q c,frdam;
s j.djka mej;Su iajdrCIl;dj f,i y∫kajhs' c,frdams;
m˙.Kl wdY%fhka iajhxl%Shj l%shd;aul jk úYd, j.dfõ° fuu ;;a;ajhka lD;%Su wdldrhg md,kh
m%udKfha yhsfv%dfmdakslaia f.dúfmd,j,a olajd l< hq;=fõ'
jr®Okh úh'
5
´kEu c,frdams; j.d moaO;shl my;ska olajd we;s újD; moaO;s ;=< ødjK
lreKq m%Yia; f,i iemhSu yd md,kh ls¯u j.d ixirKh fkdjk l%u
l%ufha uQ,sl wjYH;djhka f,i ≤laúh yel '
l c,Sh fmdaIl udOHhl uq,a .s,ajQ j.d
l Ndú;d lrk c,fha fyda udOHfha ;dlaIKh
iajdrÌl Ndjh (Root Dipping Technique)
l Ndú;d lrk fmdfydr ñY%k ødjKh Ydl l mdfjk ia:rhl j.d ;dlaIKh
wjYH;djhka imqrd,k uyd fmdaIl yd CIqø (Floating Technique)
fmdaIl j,sska iukaú; ùu
l flaIdlr®Il wjfYdaIK j.d ;dlaIKh
l fmdaIl ødjKfha iajdrCIl Ndjh Ydl (Capillary Action Technique)
uQ, uKav,hg yd udOHhg ys;lr mrdihl
mej;Su 2' >k udOHhl j.dj
l c,fha" udOHfha fyda uQ, uKav, l,dmfha (Solid media culture
ksr;=re jd;kh yd Ydl uQ, uKav,hg or Aggregate system)
ys;lr WIaK;ajh
újD; fyda ixjD; l%uhg j.d jHqy Ndú;d l,
yels fõ'
jr®.SlrKh
l isria f,i /|jQ j.d uΩ ;dCIKh
c,frdams; j.djka ødjK ;=< j.dj" >k udOHl Hanging Bag Technique
j.dj yd jdhj frdam;
s j.dj hkqfjka m%Odk fldgia
l ;sria j.d uΩ ;dCIKh
3 lg fn∞ we;' ixjD; j.d moaO;shl°" fhd∞
Horizontal Grow Bag Technique
.kakdjQ fmdaIl ødjKh pl%SlrKh lrk w;r
újD; j.d moaO;s j,° tfia is≥ fkdlrhs' l >k udOH msrjQ ldkq fyda md;a;s ;=< j.d
;dlaIKh
j.d k,h
lrdu lmdgh msùiS k,h
,S ;Ügqj
fmrkh
fmdaIl gexlsh
fmdaIl ødjKh
ødjKh ;=< .s,aúh
ld,.klh yels fmdïmh
7
j.d udOHhl fyda l=vd n∫kl isgqjkq ,enQ me<
;yvqfõ uOHfha ;nd jdIamlS rKh ùu iy wdf,dalh
m;s;ùu je,elaùu i|yd ;yvq odr fol tlg
isák fia ;nd lgq .id ;%sfldaKdldr k,hla f,i
ilikq ,efí' k,fha yrialv 6 iy 7 jk rEm
igyka uÛska fmkajhs' l=vd me< fmdaIl ødjKfhka
fmdfydr yd c,h ,nd .kakd w;r uq,a jr®Okh
7 jk rEmh( NFT j.d k,fha isrialv
jkúg uq,a cd,h k,h ;=< me;s¯ jefâ' k,fhys
Wm˙u †. ógr® 5-10 la w;r jk w;r nEjqu 1(50
isg 1(75 olajd fjkia lr .; yelsh'
→
lgq
k,fha by, fl,jrg fmdïm lrk fmdfydr wvx.= .eUqre fmdaIK Odrd ;dCIKh
c,h nEjqu Tiafia k,fha my< fl<jrg .uka lr Deep flow technique (DFT)
gexlshg kej; tl;= fõ' kej; Ndú;hg fmr k, l%uh
ødjKfha ,jK idkaøKh m¯laId lr ksjer† lrkq Pipe system
,efí' iuyrla j.d lrejka úiska iEu i;shlg
jrla fmdaIK ødjKh wÆ;a lrhs' fmdaIK ødjKh fi' ó' 10 l úIalïNh iys; k, ;=<ska fi' ó' 2-
,nd °fï iS>%;djh ñks;a;=jlg ,Sgr 2-3 la muK 3 la .eUqre Odrdjla fia fmdaIK ødjKh .uka
jk w;r th k,fha †. wkqj fjkia fõ' Wig lrùug i,iajhs' k,h Wvme;af;a ilia l< is≥re
jefvk me<Eá i|yd wdOdrl iemhSu wjYH fõ' ;=<ska ≤,a n∫ka j, ieliQ me< k,h ;=< ødjKh
iu. .eàu is≥ fõ' mSùiS ng ;ks ;Ügqjg isák
b;d ;=kS mg,hla f,i fmdaIK ødjKh iemhSu f,i fyda wla-jlaa (Zig-Zag) wdldrhg j.d moaO;s
m%dfhda.l
s j ;rula wmyiq ksid fuu l%uh fkdfhl=;a ieliSug yels w;r" fnda.h wkqj fjkia lr .;
fjkia ls¯ï j,g Ndckh lr ≤kg Ndú;d lrhs' yels fõ' 8 yd 10 jk rEm igyka fuu l%uj,
uQ,sl wx. fmkakqï lrhs' mSùiS k,fha me;slv 13
jk rEm igyk u.ska fmkakqï lrhs'
8
mSùiS k,
bj;a jk fmdaIl
ødjKh kej; gexlshg
.uka lrhs
CIø fmdaIl ↓
iemhqï k,
↓
N+.; fmdaIl
fmdïmh ixÑ; gexlsh
9
fmdaIl ødjK
iemhqï k,
iq≥ meye;s
j.d k,
j.d k,h
fmdaIl ødjKh
taldld¯ f,i fmdaIK ødjKh my<g .e,Sula is≥fõ' c,Sh fmdaIl udOHhl uq,a
k,fha msg; mDIaGfha iq≥ mdg wdf,am ls¯fuka .s,ajQ j.dj
ødjKfha WIaK;ajh by< keÛSu wvq fõ' fuu
j.d l%uh újD; fCIa;% j.d l%uhg fukau" md,s; fuu l%ufha° îÜrEÜ" rdnq" lerÜ jeks fnda. i|yd
j.d ;;a;ja hgf;a (Controlled Environment >k udOHhla iys;j Ndú;d l< yels jHqy fukau"
Agriculture) wdrlaIs; .Dy ;=< jqjo myiqfjka wfkl=;a fnda. i|yd ødjK udOHh muKla Ndú;d
ia:dmkh l< yel ^9 iy 11 jk rEm&' jk jHqy y∫kajd ° w;'
fmdaIl ødjKh
12
fujeks iïmQr®K l< fmÜá ^19 jk rEmh& ≤,a
.Dy" md,s; m˙ir ;;a;aj hgf;a wdrlaIs; .Dy
17 jk rEmh( Ndú;d l< yels ;=<" idudkH újD; ia:dkhl fyda jr®Id wdjrKhla
frdamK øjH n∫ka iys; ;ekl fukau ksji ;=<o ;eìh yel' Wig
jr®Okh jk me<Eá i|yd wdOdrl iemhSu wjYH
fõ'
îc fl,skau n∫fka me< ls¯uo l< yelsh' uq,a
n∫fka fmdaIK ødjKhg by<ska m%udKj;a ysia
jr®Okh i|yd m%udKj;a bvla ødjKhg by,ska
wjldYhla mj;ajdf.k hdfuka uq,a jr®Okh fyd†ka
;sìh hq;= neúka fmÜáfhys 2$3 la muKla msfrk
is≥fõ' ixirKh fkdjk c, frdams; j.d l%ufha
fia fmdaIl udOH mqrjkq ,efí' me< n∫ka iys;
idr®:l Ndjh rπ mj;skafka jd;hg ksrdjrKh
wdjrK ,E,a, 18 jk rEm igyk m˙† ;nkq
jk uQ, uKav, m%udKh yd tajdfha iS>% jr®Okh
,efí' n∫ka j, hg fldgfika fi'ó' 2-3 la muK
u;hs' jvd;a iq≥iq jkafka uQ, uKav,fha by<
fmdaIl udOHfha .sf,k fia ;eìh hq;= fõ'
;=fkka foll fldgila jd;hg ksrdjrKh ùu;a
wfkla fldgi fmdaIl ødjKh ;=< .s,S yd mdù
;sîu;ah'
fmdaIl ødjKh
j.d n∫k
mdfjk ;yvqj
lD;S%u jd
Odrdjla iemfha
fmdaIl ødjKh
15
fuu j.d u¨" wdOdrlhl isria w;g t,a,d úiqreï
isria f,i /|jQ j.d u¨ c, iïmdok ysila u.ska tys by< wNHka;rhg
;dlaIKh taldld¯j fmdaIl ødjKh imhkq ,efí' ilid .;a
Hanging bag technique ;jdka me< fy` o~qlen,s j.d u¨j, iE≥ l=vd
is≥re ;=<ska fldyqfl¢ udOHfha isgjkq ,efí'
fuu l%ufhaos ógr® 1'3 la os." is,k
s v
a rdldr" mdrcïnq,
lsrK m%;sfrdaë" fmd,s;Ska j,ska ie∫ u¨ ;=< mqrjk fm`Il ødjKh fldyqfl¢ yryd me<Eá uQ,uKav,
,o cSjdkqyrKh l< fldyq fl|s iys; j.d u¨ j,g fm`IKh ,ndfoñka my,g .,d hhs ' bj;ajk
Ndú;d lrkq ,efí' fuu fmd,s;ska nE.fha msg; fm`Il ødjKh k, ;=,ska kej; fm`Il gexlshg
iq≥ meye;s jk w;r we;=<; lÆ meye;s fõ' u,af,ys tl;= fõ ^23 jk rEmh&'
my, fl<jr uqød ;nd we;s w;r by< fl<jr
l=vd mSùiS k,hlg iïnkaO lr we;'
fmdaIl ødjK
iemhqï k,
fldyq fl¢ msrjQ
j.d u¨
plS%lrkh jk
fmdaIl ødjKh
fmdïmh
N+.; gexlsh
16
fuu l%uh fld, t<jΩ" iafg%dafn˙ iy l=vd u,a
jr®. j.d ls¯u i|yd fhda.H fõ ^24 jk rEmh&'
j.d u,af,ys lÆ meye;s we;=<; mDIaGh" n∫k ;=<
mdis yd †,Sr jr®Okh j<lk w;r uQ,uKav,fha
ys;lr jr®Okhg wjYH w∫re m˙irh ,nd foa'
fldyqn;a $ fl¢
msrjQ j.d u¨
fmdaIl ødjK
m%Odk fmdaIl ødjK iemhqï CIqø k,
iemhqï k,
17
ilid .;a ;jdka me< n∫fkka bj;a lr j.duÆ
mDIaGfhaa l=vd lemqula ;=<ska fldyq fl¢ udOHfha
isgqjhss' tla j.d u,a,l me< 2-4 la isgqúh yelsh'
jeä c,h bj;a ùu i|yd iEu j.d u,a,lu há
me;af;a l=vd lemqï 2la l, hq;=h'
j.d uÆ ;eîug fmr j.d ìu iq≥ meye;s mdrcïnq, >kudOH msrjQ ldkq fy` md;a;s
lsrK m%;sfrdaë fmd,s;Ska uÛska wdjrKh l< hq;=h' ;=< j.d ;dlaIKh
fuu iq≥ fmd,s;Skh wdf,dalh mrdjr®;kh lrk Trench or Trough technique
w;r me< w;r idfmalaI wdr®ø;djh wvq lrk
újD; j.d l%uhla jk fuh msysá ìfï fi'ó' 30-
neúka †,Sr wdidok fukau mdxY= ckl jHdêldrl
35la .eUqrg ieliQ ldkqq ;=< ^27 jk rEmh& fyda
ydkso j,lajhs' Odrl Yla;sh fkdue;s fnda. i|yd
fmdf<dj u;=msg .fvd,a fyda fldkal%SÜ Ndú;d lr
wdOdrl ,nd°u o wjYH fõ ^26 jk rEmh&'
f.dvkxjk ,o nlals jeks md;a;s ^28 jk rEmh&
j, fnda. j.d lrk l%uhls'
fmd,s;ska mg,h
fmdaIl ødjK
iemhqï k,
j.d udOH
iys; ldkq
18
fmd,s;ska mg,h
j.d udOH
iys; md;a;s
fmdaIl ødjK
iemhqï CIqø k,
c,jyk k,h
m%Odk fmdaIl
iemhqï k,h
iaghsfrdaf*daï
;yvqj
fuu j.d l%ufha° fmdaIl ødjKh ishqï ñys≥ula fuu j.d l%ufha ° iu fCIa;%hl wksl=;a j.d l%u
fyda >k j,djla wdldrhg uq,a j,g ,nd foa' fñ j, fhdok me< m%udKh fuka fo.=Khla muK
i|yd úkdä 2-3 jrla ;;amr lSmhla fmdaIK j.d l, yels neúka N+ñ Ndú;h jvd;a ldr®hCIu
ødjKh úiqrejd y˙kq ,nhs' fï u.ska uQ,uKav,fha fõ' fld, t<jΩ" úis;=re me< iy iafg%dafn˙ jeks
m%Yia; f;;ukh iy jd;kh mj;ajd .ekSug m<;=re o fuu l%u u.ska j.d l< yel' wmkhkh
yelsfjk w;r uq,a j, .efgk ødjK mg,fhka i|yd mia rys; uq,a weoao jQ úis;r= e me< ksIma dokh
fnda. j,g wjYH fmdaIl wjfYdaIKh lr .ekSu l< yels ùuo ;j;a jdishls'
is≥fõ'
20
c,frdams; j.dj i|yd yelsh' jr®. fi'ó' 15l m˙udj iys; ls'.%E' 5l
;jdka me< ieliSu muK úh<s fldyqn;a l=Üáhlg †h.eiQ yqKq .%Eï
100-250 la muK fh†h hq;=h' ms˙is≥ fldyqn;a"
Nursery techniques
úh,d f;rmSug ,la lr m˙udj wvqjk wdldrhg
Wiia wia j eka k la fok ieliQ fldyqn;a l=Üá f,i fjf<o fmdf,ka ,nd.;
idr®:l j.djla ,nd .;yels yel'
jkafka .=Kd;aufhka hq;= frdamK
øjH Ndú;fhks' idudkH ;jdka n∫ka yd ;eá
j.djl oS fuka u Nursery containers & trays
c,frdams; j.dj i|yd o
îc m%frdayKh i|yd iq≥iq ;;a;aj ,nd †h yels
îc me< fukau jr®Ol fldgia
;jdka n∫ka fyda ;eá Ndú;d l< yel'
u.ska ,nd .kakd frdamK øjHh o Ndú;d
fõ' .=Kd;aufhka hq;= frdamK øjH 01' n∫ka yd j.d l=Üá
ksmojd .ekSu i|yd ;jdka md,kh (Individual containers/growing
l%udkql+,j is≥l, hq;=h' blocks)
21
02' ;eá - Trays l f;;a l< lv∞ishlska fyda fr† lene,a,lska
;jdk jid ;nd îc m%fr`yKh jk úg
fï i|yd o ≤kg fjf<| fmdf,ka úúO wdldrfha
ksrdjrKh ls¯u hk l%shd wkq.ukh l<
yd m%udKfha ;jdka ;eá ,nd .; yel' tla tla
hq;= fõs'
;eáhl we;s l=àr ixLHdj wkqj ksmoúh yels
me< ixLHdj fjkia fõs' tu ksid isgqùug
jr®Ol fldgia u.ska me<
n,dfmdfrd;a;= jk fnda.h i|yd iq≥iq ;jdka ;eá
ksIamdokh
f;dard .; hq;= fõ ^32 jk rEmh&'
îc me< fukau jr®Ol fldgia u.ska ,nd .kakd
iaghsfrdf*daï ;eá
ksfrda.S †˙u;a me< o c, fr`ms; j.dj i|yd
ma,diaála ;eá (speedling/cell plug Ndú;d lrhs' fï i|yd ksfrda.S uõ Ydl j,ska
trays) iq≥iq frdamk øjH f;dard .; hq;=fõ'
23
jr®Ol fldgia u.ska m%pdrKh lr .kakd Ydl o
by; wdldrhgu fmdaIK ødjK wvx.= Ndck j,
;eîu jvd;a iq≥iq jk w;r tlajru c, frdams;
n∫ka j,o isgqúh yelsh'
;jdka ld,h
îc me< fyda w;= len,s kshñ; m%udKhg jevqk miq
;jdka ;eáfhka bj;afldg iq≥iq j.d moaO;shl
isgqõh hq;=hs' fnda. wkqj iy j.d l%uh wkqj
îc me< ;jdfka ;sìh hq;= ld, iSud fjkia fõs' 36 jk rEmh' lmd .;a iafmdka– lene,a,
isgù
q u i|yd jr®.hg wdfõksl ,CIK iys; úlD;s
j,ska f;dr jQ †˙u;a" kSfrda.S îc me< muKla
f;dard .; hq;=hs'
c, frdam;
s j.dj,°" fnda.fha wjYH;dj yd jr®Ol
N S wjêh u; fmdaIl iemhSfï yelshdj j.dlrejdg
Ni
Cl we;' fï ksid mfiys° fuka fmdaIl ,nd .; yels
njg wys;lr n,mEula c,frdams; j.dfõ° is≥
B P Mg Mo fkdjk neúka fnda. blaukska jr®Okh ù Wiia
wiajkq ,ndfohs' tfy;a j.dlrejd Ydl fmdaIl yd
Mn tajdfha kv;a;=j ms<sn| fyd| wjfndaOhla ,nd
K Ca Zn ;sîu u; fuu j.d l%ufha idr®:lNdjh rπmj;S'
Fe Cu
25
fmdaIl ødjK md,kh Ydlhg ,nd.ekSfï yelshdj wvqfõ' ødjKfha mStÉ
w.h 6 g jvd wvqjk úg fmdiafmda˙la wï,h"
m%Yia: fmdaIl ;Fjhka myiqfjka md,kh l< yels
le,aishï iy ueka.kSia j, ødjH;djh iS>%fhka
kuq;a ksrjoH fkdjk l%u fya;f= jka fmdaIK ødjKh
wvqfõ' fï ksid j.djl idr®:l Ndjh i|yd fhda.Hh
wiu;=<s; ù fnda.hg ydks ùfuka j.dj widr®:l
mStÉ mrdih mj;ajdf.k hdu w;HdjYH fõ'
úh yelsh' fï ksid ksjer† ;=<s; fmdaIl ødjK
iemhqï jev igykla mj;ajd f.k hdu b;d jeo.;a c, frdams; j.dj i|yd m%Yia; mStÉ mrdih
fõ' fï i|yd ødjKfha mS t É (pH) uÜgu" 5'8-6'5 w;r fõ'
WIaK;ajh iy úoaH;q a ikakdhl;dj kshudldr f,i
mj;ajdf.k hdu;a wjYH wjia:d j,° fmdaIl mStÉ w.h 4-10 olajd mrdifhys fmdaIl j,
ødjK w¨;ska msrùu;a b;d jeo.;a l%shdjka fõ' ,nd.; yels nfjys fjkia ùu 40 jk rEm
igykska fmkajhs' ;sria w;g msysá jr®K fr®Ld
mStÉ w.h pH Value j,ska tla tla uQ,øjHh ,nd .; yels iq,n;djh
fmkajk w;r" fr®Ldfõ m<, jeä jkúg Wm˙u
udOHfha wdï,sl;djh yd NdIañl;djh fmkakqï ,nd .; yels nj fmkakqï lrhs' fr®Ldfõ m<,
lrkakd jQ or®Ylh f,i ir,j ye†kaúh yel' wvq mrdij, fmdaIl ,nd .; yels nj wvqh'
fuh 1-14 olajd mrdihl ñkqï.; lr we;s w;r uQ,øjH jeä m%udKhla myiqfjka ,nd.; yels
1-7 olajd wdï,sl mrdih;a" 7 W∞iSk wjia:dj;a" m%Yia: mStÉ w.h 6'25 r;= jr®K isria fr®Ldj
7-14 olajd NdIañl mrdih f,i o iïu; h' u.ska fmkakqï lrhs' udOHfhys mS tÉ mrdih
m%Yia:j fkdue;súg fmdaIl W!K;d fukau fmdaIl
ødjKfha mStÉ w.h 7'5 g jvd jeäjk úg hlv"
úIùï o we;súh yel' fuh fnda. jr®.h wkqj
ueka.kSia" fldmr®" iskala iy fndafrdaka hk uQ,øjH
fjkia fõ' W∞yrKhla f,i mStÉ w.h 7'5
uÜgfuys †.gu mej;=kfyd;a hlv W!K;djh
we;s lrk w;r" th me<Eáfha m;% j, kdrá
w;r lyùu fkdfyd;a y˙;CIh we;sùu u.ska
fmkakqï lrhs'
26
b;d b;d
≥r®j, ≥r®j, ≥r®j, ≥r®j,
wê wdï,sl wdï,sl wdï,sl wdï,sl NdIañl NdIañl NdIañl wê NdIañl
khsg%cka
fmdiamria
fmdgEishï
i,a*r®
le,aishï
ue.akSishï
hlv
ueka.kSia
fndafrdaka
fldmr® iy iskala
4'0 4'5 5'0 5'5 6'0 6'5 7'0 7'5 8'0 8'5 9'0 9'5 10
6'25
wêl úoahq;a ikakdhl w.hl° ødjKh ;=< wdi%e;s lr" fnda.hg ydks muqKj
q hs' fmdaIl W!K;d we;sjk
mSvkh fjkia ùu ksid fmdaIl wjfYdaIKh j<lajk neúka ødjH fkdjk fyda wvq ødjH;d iys; fmdaIl
w;r" b;d wvq w.hka fnda.fha ksfrda.S njg yd wvx.= ridhk ixfh`. Ndú;d fkdl< hq;h = ' ≤kg
wiajekakg ydks∞hs f,i n,mdhs' Ndú;fha mj;sk c, ødjH fmdfydr tlsfkl ñY%
lr .ekS f ï yels h dj tkï ix>;Ndjh
jr®Okh jk fn`." fmdaIl ødjKfhka c,h yd
(Compatibility) j.= wxl 1 ys i|yka fõ'
fmdaIl Wrd .kakd úg ødjKfha ,jK idkaøKh
fjkia fõ' úoahq;a ikakdhl;djh m%Yia: mrdihg W∞yrKhla f,i wefudakshï khsfÜ%Ü (AN) yd
jvd jeä jQ úg ms˙is≥ c,h tl;= ls¯u l< yelsh' le,aishï khsfÜ%Ü (CAN) tlsfkl ñY% l< yel'
th wvqjk úg fmdaIl tl;= ls¯u iq≥iq fõ' fujeks ;;a;ajhl° tu fmdfydr jr®. fol
tlsfkl ix.;Ndjfhka hqla;h' th C ,l=◊ka
fmdaIl ødjK ieliSu olajhs' wefudakshï i,afmaÜ (AS) yd le,aishï
j.dlrejkg wjYH kï Tjqkagu fmdaIl ñY%kh khsfÜ%Ü (CAN) tlsfkl ñY% ls¯u iSñ;j is≥
ilid .; yels w;r ta i|yd iïmQrK
® fhkau c,fha l< yel' fujeks ;;a;ajhl° tu fmdfydr jr®.
ødjH ridhks l ixfhda . Ndú;d l< hq ; = f õ' fol tlsfkl iSñ; ix.;Ndjfhka hqla; nj
c,frdams; j.dfõ wjYH;djh wkqj f;dard .; ie,lsh hq;=h' th L i,l=fKka olajhs' iSñ;
yels úúO fmdfydr jr®. fjf<o fmdf,ka ,nd .; ix.; fmdfydr ñY% ls˙fï ° Ndú;d lrk fmdfydr
yel' jr®. wkqj iq≥iq f,i fyda ñY% l< ú.iska Ndú;d
ls¯u wjYH fõ' le,aishï khsfÜ%Ü (CAN) yd
je,s" ueá fyda frdka uv jeks wmøjH wvx.= fkdjk fudfkdwefudakhs ï fmdiafmaÜ jeks fmdfydr ñY% lr
fmdfydr fï i|yd f;dard .; hq;= w;r" tjeks Ndú;d l< fkdyel' fujeks ;;a;ajhl° tu
wmøjH jeä úg tajd c,iïmdok moaO;s wjysr fmdfydr jr®. fol tlsfkl wix.;Ndjfhka hql; a
nj ie,fla' fuh X i,l=fKka olajhs'
28
j.= wxl1( c, ødjH fmdfydr iy tajdfha ix>;Ndjh
fmdgEishï laf,darhsâ(MOP) C C X C C -
‚maiï (G) X X X X C C
lSirhsÜ (KS) C C C X C C
fmdgEishï khsfÜ%Ü (PN) C L C C - C
iuyr ridhksl ixfhda. tlsfkl iu. m%;sls%hd j.= wxl 2( wdpdr®h we,ka l+mr® úiska
lr ødjH;djh wvq lrhs' wefudakshï i,af*aÜ yd y∫kajd ≥ka fmdaIl ñY%kh ^ødjK ,S' 1000
fmdgEishï laf,darhsâ ñY%k gexlshg tljr fhd∞ la ms<sfh, ls˙ug fhd∞ .kakd ridhksl ixfhda.
ñY% ls¯fï° fmdgEishï i,af*aÜ ie° ødjH;djh j, nr .%Eï j,ska&
wvqfõs' le,aishï iy nhsldnfkag wêl c,fhys
ridhksl ixfhda. nr ^.%Eï&
‚maiï wjfCIamKh jk w;r" fuu wjfCIams;
‚maiï jd˙ moaO;sfha l=vd is≥re wjysr lrhs'
fmdgEishï vhsyhsv%cka fmdiaf*aÜ KH2PO4 263'00
29
j.= wxl 03 ( we,anÜ ñY%kh ^ødjK ,S' 1000 fmdfydr-c, iemhqu
la ms<sfh, ls˙ug fhd∞ .kakd ridhksl ixfhda. Fertigation
j, nr .%Eï j,ska&
30
l fnda. wiajekak fukau wiajekafka .=Kd;auh c,fha mStÉ iy úoaHq;a ikakdhl;d w.hka yd
o jeä lr .; yels ùu ødjH ,jK jr®. wkqj tys .=Kd;auh m%Odk mx;s
3 lg fn∞ we; ^j.= wxl 4&'
l lïlre Y%uh b;s˙ lr .; yelsùu
ydks∞hl fkdjk iy uOHia: mrdih ;=< msysá
fmdfydr c, iïmdokfha° c,h c, frdams; j.dj i|yd Ndú;d l< yels fõ'
ie,lsh hq;= lreKq kuq;a uOHia: mrdifha c,h Ndú;d lrkafka kï
l j.d udOHfha ,CIK jirlg jrlaj;a j.d moaO;sh ms˙is≥ c,fhka
fida∞ye˙h hq;= fõ'
l Ndú;d lrk fmdfydr
l jd˙ c,fha .=Kd;auh fmdfydr-c, iïmdokh is≥
lrk wdldrh
m<uq m˙Éf√o j,° úia;r lr we;s udOHfha ,CIK
yd Ndú;d l< hq;= fmdfydr jr®. yd tajdfha .=Kdx. ffoksl fnda. c, wjYH;djh wkqj †hlr .;a
ms<sn| lreKq wkq.ukh ls¯u jeo.;a fõ' fmdfydr" c, iïmdok moaO;sh Tiafia fyda w;ska
fnda. j,g ,nd†h yelsh' fnda.h" j.d l%uh iy
c, frdams; j.djka i|yd Ndú;d l< hq;= c,h fnda.fha jr®Ol wjêh wkqj Ndú;d lrkq ,nk
ms˙is≥ úh hq;= w;r" mStÉ iy úoaHq;a ikakdhl;d fmdfydr m%udKh fjkia fõ'
w.hka fnda. j.djg ys;lr uÜgfï ;sìh hq;=h'
j.= wxl 4' jd˙ c, iïmdokfha° c,fha .=Kd;auh i|yd i,lkq ,nk lreKq
Courtesy: Guidelines for Interpretation of water quality for irrigation, Western fertilizer
handbook, page 38
31
fnda.fha jr®Ol wjêh wkqj fmdaIl wjYH;djh
fjkia jk kuq;a ish¨u jr®Ol wjê j,° ødjKfha
mStÉ 5'8-6'5 mrdifha iy úoaHQ;a ikakdhl;djh
1'5-2'5 dS/m f,i kv;a;= l< hq;=h'
32
†.=ld,hla wiajkq ,ndfok wm˙ñ; jr®Okhla we;s lrk w;r" ;sria wdOdrl lïìh lrd ,Ûd jQ úg
;lald,s Ydl j, Wi kv;a;= l< yels uÜgñka w.%ia:h bj;a lr oaú;Sl YdLd folla lïìfha
mj;ajd .eksu wjYH fõ' fuys° me<fha wiajkq fomiska my,g jr®Okh ùug i,iajhs' i,do
,nd≥ka fldgfia mer◊ m;% lsysmhla ^3-4 la& bj;a msms[a∆ Ydlfha tla .eghlska M, tllg jvd jeä
lr Ydl l| fi'ó' 60 la muK my;a lr kej; ixLHdjla yg.; yelsh' tu M, j,ska úlD;s
.eg .ihs ^45 jk rEmh&' fuh uqΩ j.d ld,h yevfhka hq;= M, muKla l=vd ld,fha°u bj;a
;=<u i;s 2-3 lg jrla l< hq;= w;r" fï i|yd ls¯u l< hq;= fõ'
isria wdOdrl kQ, m%udKj;a †.ska ;sìh hq;=h'
j.dfõ me< ish,a, tlu †idjlg mqyqKq l< hq;=h'
35
3' fn,a fmmr® f.ä yels,Su
Shirnk cracks
fn,a fmmr® f.ä j, Wrysia jgd M,h ;=<g .sΩKq"
meΩï wdldrhg fuu widudkH;dj fmkakqï lrhs
52 jk rEmh( i,do
^51 jk rEmh&' M,h u; we;s c, ìx≥ CI◊lj
msms[a∆ f.ä
jdIam ùu" †jd rd;%s WIaK;aj fjkialï fuhg jl%dldrj keóu
fya;= fõ' rd;%s ld,fha hym;a jd ixirKhla
we;sùug bvye¯u u.ska fuh md,kh lr .; yels
fõ'
fmdaIl úIu;d
51 jk rEmh( fn,a fmmr® f.ä yels,Su
Nutritional disorders
c,frdams; j.djka j,° fmdaIl ødjKh fnda.hg
m%Yia: f,i fkd,enqKfyd;a fmdaIl W!k;d fukau
4' i,do msms[a∆ f.ä fmda I l úIùï we;s ú h yel' fuu úIu;d
jl%dldrj keóu fndfydauhla Ydl jr®Ok fõ.h" m%udKh" m;% yevh"
Fruit crooking >klu" lf|a jr®Kh" mr®j w;r ≥r" uQ,uKav,fha
iajNdjh" M, yg .ekSu yd M, j, iajNdjhkays
≥r® j , fmda I Kh" M, uq , a wjêfha wys ; lr
we;sjk fjkialï yd jr®K úmr®hdi u.ska ndysrj
WIaK;ajhka" f;;ukh wêl ùu jeks ;;a;aj
fmkakqï lrhs' fuu ndysr ,laIK fnda.h wkqj
ksid fuh we;s fõ' fujeks ,CIK iys; M, uq,a
fjkia fõ' fmdaIl úIu;d ksid fnda.hka fmkakqï
wjia:dfõ°u bj;a ls¯u jvd;a iq≥iqh ^52 jk
lrk fmd≥ ,laIK j.= wxl 5 ys i|yka jk w;r
rEmh&'
tjeks fmd≥ ,CIK lsysmhla rEm igyka wxl 53-
60 u.ska fmkakqï lrhs'
36
j.= wxl 5( fmdaIl úIu;d fya;=fjka me<Eá fmkakqï lrk fmd≥ ,CIK
uQ,øjHh W!k;d ,CIK wêlùu fyda úIùu ksid fmkajk ,CIK
khsg%cka Ydl jr®Okh wvqjk neúka mr®j flá fõ' l| isyska ;o fld, meye;s fõ' m;% fl,jr ms,siaiSu" uQ,
fõ' mer◊ m;% m<uqfjka ly meye jk w;r uKav,h jr®Okh ≥r®j, fõ' u,a yg.ekSu" îc
iuia:hla f,i Ydlh ly ñY% fld, meyehla .kS' ksIamdokh wvq fõ'
fmdiamria me<EÜ l=reùu" ;o fld, meye;s fyda r;= fyda oï ,má m;% j, kdrÜ w;r yrs;CIh we;sfõ' hlv
meye;s m;% fyda m;% kgq iys; fõ' iy ;U W!k;d ,CIK fmkakqï l< yel'
fmdgEishï mer◊ m;% y˙;CIh iys; ,m yd uereKq fldgia idudkHfhka jeämqr wjfYdaIKh fkdlrhs' jeämqr
j,ska hq;= ùu yd r;= jr®Kl iys; fldgia ;sîu fyda we;s úg th ue.akSishï W!K;djh we;s lrk w;r
†,sfik iajNdjfhka hqla; fõ' uex.kSia" iskala iy hlv W!k;d o we;s úh yelsh'
i,a*r® idudkHfhka W!k;d fmkaùu úr, w;r W!k;djhl° jr®Okh wvqjk w;r m;% l=vd fõ' l,d;=rlska m;%
m;% ly meye ùu is≥ fõ' W!k;d ,laIK ,mÜ m;% fl,jr ms,siaiSu yd kdrá w;r y˙;CIh we;s fõ'
j, m<uqj fmkakqï lrhs'
ue.akSishï m;% fl,jr fyda kdrá w;r y˙;CIh fmkajk fmkakqï lrk ,CIK b;d wvqh'
w;r y˙;CI ,CIK m;% fl,j˙ka wdrïN fõ'
le,aishï jr®Ol ia:dk yd ,má m;% úh<S ue¯ hhs' m<;=re fmkakqï lrk ,CIK b;d wvqh'
fNda. j, fmkakqï lrk ,CIK fnda.hg úfYaIs;
fõ' ;lald,s yd fn,a fmmr® j, M, w. l=Kq ùu
we;súh yel'
hlv ,má m;% j, kdrá w;r y˙;CIh we;sjk w;r iuyr úg ≥Uqre meye;s ,m we;s fõ'
wêl W!k;djhl° iïmQr®K m;%hu iq≥ ly meye ù
ñh hhs'
laf,da¯ka y˙;CIfhka wdrïNù" m;% ue,fjk w;r ,m m;% w.% yd ∞r ms,siaiSu" ≥Uqre meyeùu" m;% m˙K;
wdldrhg mgl uefr®' uq,a l=re ù" uq,a w.%ia: >K ùug fmr ye,S hdu yd y˙;CI ,CIK olakg ,efí'
fõ' jr®Ok fõ.h wvq fõ'
uex.kSia kdrá w;r y˙;CIh we;s fõ' wêl úg ,m fyda b˙ mer◊ m;% fyda m;% w. fl,j˙ka y˙;CIh wdrïN
f,i mgl ñh hhs' y˙;,j wixúOdkh fõ' fõ' iuyr úg m;% jl% fõ' jr®Okh wvq fõ'
fndafrdaka jr®Ol ia:dk ue¯ hhs' mdr®Yaúl wxl=r msms¯u" M, m,uqj ,m f,i yg.kakd kdrá w;r y˙;CI ,CIK
úlD;s ùu" m;% yev fjkia ùu is≥ fõ' fmkajhs'
iskala m;% l=vd ùu yd yevh fjkia úh yel" mr®j w;r hlv W!k;d ,CIK fmkakqï lrhs'
≥r wvq ùu ksid m;% fiõjka†hla f,i ≤lsh yel'
yg.;a m;%" kdrá w;r y˙;CI ,m we;s fõ'
fldmr® W!k;d ,CIK wvqh' ,má m;% ;o fld< meyeùu yd jr®Okh ≥r®j, ù hlv W!k;djh;a iu. w;= yg
yevh fjkia fõ' mrd.Kh yd M, yg.ekSu wvq fõ' .ekSu wvq fõ' uq,a uy;aùu yd wiajdNdúl l=vd ≥r®jr®K
jQ uq,a we;s fõ'
fud,síäkï m<uqj kdrá w;r y˙;CIh we;s fõ' fndfyda úg l,d;=rlska olakg ,efí' ;lald,s m;% rkajka lymdg
mer◊ m;% j,ska ,laIK wdrïN fõ' fõ' u,a f.dajd îc me, oïmdg fõ'
37
53 jk rEmh( iafg%dafnrs le,aishï W!k;djh 57 jk rEmh( ;lald,s khsg%cka W!k;djh
38
ksishdldrj M, yg fkd.ekSu c,frdams; j.dfõ kv;a;=
wdrlaIs; .Dy ;=< j.d ls¯fï° mrd.khg Wmld˙ iy md,k wjYH;djhkaa
lDñka fkdue;s ùu" b;d jeä yd wvq WIaK;aj j, idr®:l j.djla mj;ajdf.k hdu i|yd j.dlrejka
mrd. ls%hdld˙ fkdùu" iQr®hdf,dalh m%udKj;a úiska my; i|yka lreKq flfrys ie,ls,a, fhduq
fkdùu" iajNdúl iq<x Odrdj,g md;%S fkdùu jeks ls¯u w;HdjYH fõ' tu lreKq tlla fyda iSudld¯
úúO idOl ksid j.dj fyd¢ka jr®Okh ù u,a jqjfyd;a wdr®:sl jákdlula iys; j.djla ,nd.;
yg.;a; o M, ≤¯u wvqúh yel' fkdyels jkq we;'
ksih
s dldrj mrd.kh is≥ fkdfõkï lD;%u
S mrd.kh l fmdaIl ødjKfha mStÉ w.h 5'8-6'5 w;r
i|yd my; i|yka l%u Ndú;d l< yel' mj;ajd.; hq;=h' úoHq;a ikakdhl;dj
ffcj l%u - lDóka u.ska mrd.khg bv ie,iSu ógrhg fvisiSuka 1'5-2'5 w;r mrdihl
;sîu fnda. jr®Okh i|yd iq≥iq fõ' by;
hdka;%sl l%u - Ydl fi,ùug Ndckh ls¯u i|yd mStÉ iy úoHq;a ikakdhl;d mrdi j,ska jeä
iq<x Odrd heùu fyda wvq w.hl mej;Su ødjKfhka fm`Il
Ydl laI◊l lïmkhlg ,la l, wjfYdaIKhg iy fnda.fha uQ, uKav,hg ydks
yels ir, lïml Ndú;h is≥ ùug fya;= úh yelsh' me<Eá fmkakqï lrk
ridhksl l%u- fydarf® udak Ndú;h ^fï i|yd Tlaik
S ndysr ,CIK fmdaIl ødjKfha fhda.H;djh
ldKavhg wh;a 0'15% 4CPA ms<sn| fydou or®Ylh fõ' tu ,CIK
merdlaf,dafrd mSfkdlais weisála y∫kdf.k fmdaIl ødjKh ksjer† ls¯u l<
wï,h ;lald,s j.djka j,° M, hq;=h ^61 jk rEmh&'
,nd .ekSu i|yd cmdkfha nyq,j
Ndú;d fõ' ;lald,s u,a lsks;a;l
mqIam 3-4 la msmqkq wjia:dfõ° u,a
j,g fydafudakh biskq ,nhs' jeä
idkaøkfhka fyda tlu u,g lsysm
jdrhla biSu fya;=fjka wNHka;rh
fc,suh iajNdjh iys; M, yg
.ekSug bv we;'
41
iSudld¯ idOl l fld, t<jΩ-i,do" f.ä i,do (Head
lettuce), lkal=ka" f.dgqfld,
l uQ,Ok úhou wêl fõ' wdrCIs; .Dy ;=<
c, frdams; j.djla lrkafka kï fuh ;j;a l t<jΩ-;lald,s" ngq" fndaxÑ" îÜ" oU," udΩ
jeä fõ' ñ˙ia" fn,a fmmr®" f.dajd" u,a f.dajd"
msms[a∆" rdnq" i,do-msmsCoaC∞
l fmdaIl udOH ieliSu" mStÉ yd úoHq;a
ikakdhl;dj uekSu" fmdaIl udOHh ksjer† l u,a$úis;=re me<-weka;+˙hï" fu˙f.da,aâ"
ls¯u" m˙ir md,kh jeks lghq;= i|yd flda,shdia" frdai" ldfkaIka" ´lsâ" cr®fnrd"
;dlaI◊l ≤kqula iys; mqyqKq Y%uh wjYH lmqre
fõ' l m<;=re-iafg%dfn˙" fu,ka
l uQ,sl ksIamdok úhou wêl fyhska jeä l l=Ω nvq-mdia,s" ñkaÑ" T˙.fkd
jákdlï iys; fnda. i|yd iSud fõ' (Oregano), iaùÜ fíis,a (Sweet basil)
l tAllh l%shd;aul ls¯u i|yd bkaOk fyda l ;DK yd OdkH-fida.ï" ndr®,s" nr®uqvd ;DK"
ú≥,sh wjYH fõ' ù" nvb˙Û=
l WIaK;ajh m%Yia: uÜgñka mj;ajd .ekSu l T!IO me<-fl`ud˙ld
i|yd wu;r fhojqï ,nd °ug is≥fõ'
fn,a fmmr® M,h Ydlfha ;sìh°u m%fNaohg kshñ; fjf<| fmd,g b†˙m;a ls¯u
meyeh ,enqKq miq fk<sh hq;=h' ;lald,s" i,do
ksIamdokh yd fjf<| fmd, b,a¨u wkqj iq≥iq
i|yd Ndú;d lrkafka kï M,h iïmQr®Kfhkau
weiqreï yd f,an,a Ndú;d ls¯fuka ksIamdokfha
r;a meye .ekaùug m%:u ly r;= meye wjia:dfõ°
fjf<| jákdlu jeälr .; yelsfõ ^64 jk
fk<d .; hq;=h'
rEmh&'
i,do msmsCoaC∞ fï¯ug m%:u" fi'ó' 15-20la muK
os.e;s" uOHia:j fïrE M, fk<d .; hq;=h'
44
úoahq;a moaO;sh kshqá% ógrh
Nutri meter
y†isfha we;súh yels ú≥,s ldka≥ ùï je<elaúh
yels iajhxlS%h ú≥,s úixê ùfï Wmdx. wjYH fõ' úoHq;a ikakdhl;djhg wu;rj fmdaIl ødjKfha
wvx.= fmdaIl m%udKh ms<sn|j ≤k .ekSu i|yd
iajxlS%h WIaK;aj md,l fuh wOdr fõ ^68 jk rEmh&'
udml
ir, WIa K ;a j udk" f;;a yd úh,s n,a n
WIaK;ajudk" mStÉ udml" úoah;
q a ikakdhl;d udml
^67 jk rEmh& jeks ir, WmlrK Ndú;d ls¯fuka fmdaIl ødjKh
jvd;a ksrjoH md,s; ;;a;j
a hka we;slr .; yelsh'
45
mSùiS fyda fmd,st;s,Ska k, mrd.Kh i|yd Ndú; l< yels
WmlrK
l fuu k, mdrcïnq, lsrK m%;sfrdaë ùu
uQ,l
s wjYH;djhls' tfia fkdjk k, Ndú;d l ir, lïml (Vibrator)
lrkafka kñ u;=mg
s iq≥ meye;s ;Sk;
a wdf,am
tla tla Ydlh fjka fjkaj laI◊l
l< hq;=h ^69 jk rEmh&'
lïmkhlg Ndckh ls¯u i|yd fuh Ndú;d
l ì;a;s >klu ms<sn| ie<ls,su;a úh hq;= lrhs'
w;r mSùiS k, y;rjk mx;sfha (class
l íf,dajr® (Blowers)
iv) ùu jvd;a iq≥iqh'
Ydl" iq<x Odrd u.ska fi,ùug Ndckh ls¯u
yd mrd. úiqrejd ye¯ug wdOdr fõ ^70 jk
rEmh&'
46