BİLİMSEL BİLGİNİN DOĞASI ve BİYOLOJİ

9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SORU 1. Aşağıdakilerden hangisi

9.2.1.3. Hücre zarından madde geçişine ilişkin kontrollü bir deney yapar. biyolojinin çalışma alanına girmez?
a. Hücre zarından madde geçişine ilişkin deney öncesi bilimsel yöntem basamakları bir örnekle A) Hava kirliliğinin canlılar üzerine etkisi
açıklanır. B) Radyasyonun tıbbi amaçlar için
b. Biyoloji laboratuvarında kullanılan temel araç gereçler tanıtılarak laboratuvar güvenliği kullanılması
vurgulanır. C) Kalitesi düşük metal cevherlerinin
-Bilim: Çeşitli gözlem ve deneyler sonucu elde edilen, doğruluğu kanıtlanmış ve belirli kurallar belirlenmesi
ile düzenlenmiş sistematik bilgiler bütünlüğüne denir. www.biyolojiportali.com D) Doğal, yenilenebilir enerji
-Amaç; gerçekleri bulmak ve bu gerçekler arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. kaynaklarının araştırılması
-Bilimsel yöntem: Bir problemi çözmek amacıyla gerçekleştirilen; mantık, ölçme, gözlem ve E) Biyoremediasyon (biyolojik parçalama)
deneylere dayalı, sistemli çalışmaların bütünüdür. ile kirlenen suların arıtılması
-Bilimsel yöntemin temeli: Sorular yöneltmek ve bu sorulara yanıtlar aramaktır. Ancak bunlar
gözlem ve deneylere dayanan bilimsel sorular olmalı ve verilecek yanıtlar da daha sonraki SORU 2. Biyoloji bilimine yeterli önem
gözlem ve deneylerle sınanabilecek bilimsel yanıtlar şeklinde olmalıdır. verilmemesi;
-Bilimsel Bilginin Özellikleri I. Küresel ısınmanın artması
-Bilimsel bilgi deneyseldir. II. Erozyonun önlenmesi
-Bilimsel yöntem, gözlem ile mantığı birleştirir. III. Nesli tükenme noktasına gelen türlerin
-Bilimsel bilginin bir kısmı çıkarım yoluyla elde edilir. korunamaması
IV. Biyolojik zenginliklerden yeterince
NOT: yararlanılamama
Çıkarım, gözlem ve deney sonuçlarını yorumlayarak yargıya varma sürecidir. Aynı olguyu gibi durumlardan hangilerine neden
inceleyen kişiler farklı çıkarımlarda bulunabilir. olabilir?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
- Bilimsel bilgi nesnel olmalıdır. D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
NOT: SORU 3. (2018-TYT/Fen Bilimleri)
-Bilim insanlarının bilimsel çalışmalar üzerindeki ortak yaklaşımına paradigma denir. Bir grup öğrenci proje çalışması
-Bilimde nesnellik (objektiflik); gerçekliği kanıtlanabilen, ölçülebilen ve geçerliliği kapsamında “Işığın, patates bitkisinin
herkesçe kabul edilen bilgilerdir. filizlenmesi üzerinde olumlu etkisi vardır.”
-Bilimde öznellik (subjektiflik); bilginin kişiye bağlı olarak değişebilmesidir. görüşünü ileri sürerek araştırmaya
başlıyor. Öğrencilerin bu amaçla yaptığı
-Bilim evrenseldir ve bilimin milleti yoktur. çalışmaların aşamaları aşağıda verilmiştir.
-Bilimsel bilgiler; teknoloji ve bilgi düzeyindeki ilerleme, yeni bulguların ortaya konulması, eski -10 adet patates alınarak her biri
bulguların yeniden yorumlanması, sosyokültürel değişimler gibi nedenlerle değişebilir. uzunlamasına ikiye kesilmiştir.
BİLİMSEL YÖNTEM BASAMAKLARI -Her bir patates parçasının üzerindeki göz
bölgeleri sayılıp kaydedilmiştir.
Gözlem yapma -Her bir patates parçasının alt kısmı,
1. Gözlem yapma: Duyu organları ya da ölçü aletleri ıslatılmış kağıt havlulara sarılmış ve kesik
kullanılarak yapılan incelemedir. kısımları üste gelecek şekilde şeffaf naylon
a. Nitel gözlem: Yalnız duyu organları ile yapılan Problemin tespiti torbalara yerleştirilmiştir.
gözlemlerdir. Sonuçları kişiden kişiye değişebilir.
Yeni bir hipotez

-Naylon torbaların ağızları kapatılarak

kurulması

Yanılma payı yüksektir. Bunun için güvenilir değildir. üzerlerine toplu iğneyle eşit sayıda delik
b. Nicel gözlem: Duyu organları ile birlikte ölçü Hipotez kurma açılmıştır.
aletlerinin de kullanılarak yapılan gözlemdir. -Bu şekilde hazırlanan patateslerden yarısı
Sonuçları kişiden kişiye değişmez. Bilimsel ışık alan yarısı da karanlık ortama konulup
yöntemde tercih edilen gözlemdir. Hipoteze
diğer koşullar özdeş tutulmuştur.
Örnek: “Arkadaşım uzun boyludur.” söylemi nitel dayalı tahmin
-Öğrenciler bir hafta sonra naylon
gözlem, “Arkadaşımın boyu 1.85 cm’dir.” söylemi torbaların ağızlarını açarak her bir patates
ise nicel gözlemdir. parçasının üzerindeki filizleri sayarak
Kontrollü deney
desteklemiyor ise

2. Problemin Tanımlanması: Bu süreç, bilim

Sonuçlar hipotezi

kaydetmişlerdir. Bu çalışmayı üç kez

insanlarının problemin çözümüne işaret edebilecek tekrarlamışlardır.
bir hipotez oluşturabilmesi için gereklidir. -Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi
Sonuçların
3. Hipotez kurma: Araştırılacak probleme çözüm olumlu yönde etkilediğini kaydetmişlerdir.
değerlendirilmesi
önerisi getiren, öncül gözlemlere ve tecrübelere Öğrencilerin bu proje çalışmasında
dayanan, mevcut bilgi birikimi ışığında hazırlanmış, aşağıdakilerin hangisi yer almaz?
test edilebilir bir açıklamadır. Sonuçlar hipotezi A) Kontrollü deney yapma
-İyi bir hipotezin özellikleri: destekliyor ise B) Gözlem yapma C) Teori oluşturma
-Deney ve gözlemlere açık olmalıdır. değerlendirilmesi D) Çıkarım yapma E) Hipotez oluşturma
-Toplanan tüm verilere uygun olmalıdır. www.biyolojiportali.com
-Yeni gerçek ve tahminlere açık olmalıdır. Deneylerin tekrarlanması,
SORU 4. ”Bütün hücrelerde mitokondri
-Gerektiğinde değiştirilebilmelidir. sonuçların başka araştırmacılar
bulunur.” hipotezini kuran bir bilim insanı
4. Tahminde bulunma: Kurulan hipotezden mantıklı tarafından doğrulanması
bazı hücrelerde mitokondrinin
sonuçlar çıkarılmasıdır. bulunmadığını tespit ediyor.
Tahminler, “Eğer …… ise ……. dır.” şeklinde Bu bilim insanının yapacağı ilk iş
Hipotezin gerçek
cümlelerle ifade edilir. aşağıdakilerden hangisidir?
haline gelmesi
Örnek: Hipotez: “(A) bakterisi, (K) hastalığını yapar.” A) Hipotezi değiştirmek
Tahmin: “Eğer bu hipotez doğru ise, “(A) bakterisi (K) hastalığına yakalanmış insanların B) Yeni kanıtlar aramak
vücudunda bulunmalıdır.” C) Hipoteze dayalı tahmin yapmak
D) Kontrollü deney yapmak
 E) Nicel gözlemler yapmak
5. Kontrollü deney: Yapılan bir deneyde sadece bir faktörün değişken tutulup, bu değişken SORU 5. Bir öğrenci besin maddelerinin
faktörün deneye etkisinin incelenmesidir. bitki gelişimi üzerindeki etkisini incelemek
-Kontrollü deneyler genelde iki grup içerir: Kontrol grubu, Deney grubu. için beş özdeş saksı bitkisi hazırlıyor.
-Kontrol grubu, deney grubunda yapılan uygulamanın etkilerinin karşılaştırılması amacıyla
kullanılır.
-Kontrollü deneylerde ortam şartlarından sadece bir tanesi değiştirilir. Değiştiğinde deneyin
sonucunu etkileyen değişkene, bağımsız değişken denir. Bağımsız değişkene bağlı olarak
değişen değişkene (elde edilen sonuca) ise bağımlı değişken denir. www.biyolojiportali.com I II III IV V
25 0C 25 0C 30 0C 30 0C 35 0C
Soru: Bu deneyde araştırılan nedir? Normal Maden Normal Maden Normal
Cevap: Işık renginin fotosentez hızına su suyu su suyu su
etkisi (diğer şartlar aynı, farklı olan sadece Aydın- Karan- Aydın- Aydın- Karan-
lık lık lık lık lık
ışığın rengidir).
Gübre Gübre Gübre Gübre Gübre
Soru: Kontrol grubu hangisidir? var var var var yok
Cevap: I. I II III Bu öğrenci yukarıdaki düzeneklerden
Soru: Deney grubu hangisidir? Özdeş bitki Özdeş bitki Özdeş bitki hangi ikisini kullanarak bir sonuca
Cevap: II ve III Su (x litre) Su (x litre) Su (x litre) varabilir?
Soru: Bağımsız değişken hangisidir? O2 (z m3) O2 (z m3) O2 (z m3) A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
Cevap: Işık rengi (Işığın dalga boyu). CO2 (200 pp) CO2 (200 pp) CO2 (200 pp) D) III ve V E) IV ve V
Soru: Bağımlı değişken hangisidir? Beyaz ışık Yeşil ışık Mor ışık
Cevap: Yeşil ve mor ışık rengine göre SORU 6. Aşağıda bitkiler ile yapılan bir
ortaya çıkan farklı fotosentez hızıdır. deney şematize edilmiştir.
- Gözlem ve kontrollü deneylerin sonuçları bilim insanları tarafından değerlendirilir ve
yorumlanır. Veriler hipotezi destekliyorsa deneyler tekrarlanır ve elde edilen sonuçlar diğer
bilim insanları ile paylaşılır. Diğer bilim insanları da aynı sonuçlara ulaşırsa hipotez gerçek
hâline dönüşür.
-Gerçek, herkes tarafından doğruluğu kabul edilen ve aynı şartlarda aynı sonuçlara ulaşılan
A Y T
gözlemlerdir.
10 ml su 15 ml su 10 ml su
-Kontrollü deneylerin sonuçları hipotezi desteklemiyorsa kontrol edilmeyen değişkenler için 6 gr gübre 6 gr gübre 3 gr gübre
deneyler yeniden gözden geçirilir ya da hipotez değiştirilir. 25 0C 10 0C 35 0C
-Bilimde Teori (kuram) ve Kanun Kontrol Deney Deney
Teori ve kanunlar ile bunlar arasındaki ilişki, insanların sıklıkla yanılgıya düştükleri konulardır. grubu grubu grubu
Genel kanının aksine, kanıtlanan teori (kuram) kanun olmaz. Kanunla teori arasında doğrudan, Buna göre bir bilim insanı kontrollü
tamamlayıcı bir ilişki yoktur. deneyler ile bitki gelişimine sıcaklığın
-Bilimsel kanunlar, bir olayın belli şartlar altında nasıl gerçekleştiğini tarif eder. etkisini araştırmak istiyorsa,
-Teoriler ise doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü deliller bulunan I. Y saksısına verilen su miktarı 5 ml
açıklamalardır. azaltılmalıdır.
NOT: II. T saksına verilen gübre miktarı 3 gram
artırılmalıdır.
-Kanunlar doğal olayların “nasıl” gerçekleştiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları
III. A, Y ve T saksılarının sıcaklığını 25 0C
açıklar ve “neden “sorusuna cevap vermeye çalışır. Sıkça karşılaşılan bir yanılgı,
yapmalıdır.
hipotezlerin teorilere dönüştüğü daha sonra teorilerin yeterli delille ispatlanması
verilenlerden hangilerini yapması
durumunda kanunlara dönüştüğü düşüncesidir. Ancak, teoriler ve kanunlar arasında bu
gerekir?
şekilde hiyerarşik bir ilişki yoktur. Teori ve kanun birbirlerinden farklı bilimsel bilgi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
türleridir ve teoriler hiçbir zaman kanunlara dönüşmez.
D) I ve II D) II ve III
Örneğin; yerçekiminin nasıl gerçekleştiğini izah etmek kanun, yerçekimine neden olan
olayların neler olduğunu açıklamak teoridir. SORU 7. Hava kirliliğinin canlılar üzerine
etkisini, aşağıdaki bilim dallarından
Örnek Bir Bilimsel Çalışma hangisi inceler?
1. Gözlem Yapma-Veri Toplama: Çimlenmeye bıraktığımız tohumlar çimlenmiyor. A) Ekoloji B) Biyokimya C) Embriyoloji
2. Problem: Tohumların çimlenmemesinin nedeni nedir? D) Mikoloji E) Genetik
3. Hipotez: Yeterli su olmadığı için tohumlar çimlenmemektedir.
4. Tahmin: Eğer tohumlar, yeterli miktarda su olmadığı için çimlenmiyorsa verilen su SORU 8. "Eğer A vitamini görmede etkili
miktarı artırıldığında çimlenecektir. ise, yeterli A vitamini alınmadığında gece
5. Kontrollü Deneyler: Tohumlar gruplara ayrılır. I. gruptaki tohumlara verilen günlük su körlüğü görülebilir." diyen bilim insanı
miktarı 100 mL’den 200 mL’ye çıkarılır. II. gruptaki tohumlara 100 mL su verilmeye bilimsel çalışmanın hangi basamağındadır?
devam edilir. A) Gözlem B) Hipotez C) Tahmin
6. Bulguların Değerlendirilmesi ve Sonuç Çıkarma: I. gruptaki tohumların tamamının D) Veri E) Kuram
çimlendiği, II. gruptaki tohumların ise çimlenmediği görülmüştür.
7. Sonuç: Tohumların çimlenmemesinin nedeni su yetersizliğidir. Çimlenme için 200 mL CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ
su verilmelidir. 1. “Kalitesi düşük metal cevherlerinin
NOT: Bir bilimsel problem ile ilgili birden fazla hipotez kurulabilir. Birden fazla tahmin de belirlenmesi” biyolojinin çalışma alanı
yapılabilir. Yukarıdaki örnekte bir hipotez ve tahmine yer verilmiştir. değildir. Olsa olsa metalurjinin bir çalışma
alanı olsa gerek.
Cevap: C
Biyoloji nedir? 2. Biyolojiye yeterli önem verilmediğinde
-Biyoloji kısaca, canlıları bilimsel temeller üzerinden araştıran bilim dalıdır. erozyonun önlenebilmesi mümkün
-Canlıların, bütün özellikleri ve gerçekleştirdikleri temel yaşamsal olayları araştırır. değildir. Tam tersi erozyonun önlenmesi
-Biyoloji biliminin temel amacı nedir? için biyolojiye yeterli önem verilmelidir.
Cevap: D
-Biyolojinin temel amacı, doğal dengeyi korumak ve canlılar dünyasından insanlığa yararlı
sonuçlar çıkarmaktır. www.biyolojiportali.com
3. “Işığın, patates bitkisinin filizlenmesi
üzerinde olumlu etkisi vardır.” ifadesi
BİYOLOJİNİN BAZI ALT BİLİM DALLARI
hipotezdir. “Her bir patates parçasının
Biyoloji iki ana bölümden oluşur:
üzerindeki göz bölgeleri sayılıp
1. Botanik: Bitkiler alemini inceler.
kaydedilmiştir.” ifadesinden gözlem
2. Zooloji: Hayvanlar alemini inceler.
yapıldığını anlıyoruz. “Bu şekilde
-Bazı alt bilim dalları:
hazırlanan patateslerden yarısı ışık alan
- Sitoloji: Hücrelerin yapı, şekil ve fonksiyonları ile hücre içindeki organellerin yapı ve
yarısı da karanlık ortama konulup diğer
fonksiyonlarını inceler.
koşullar özdeş tutulmuştur.” ifadesi
-Histoloji: Dokuları inceler.
kontrollü deney yapıldığını gösterir.
Anatomi: Hücre doku ve organların yapısını inceleyen bilim dalıdır.-
Fizyoloji: Hücre doku ve organların işleyişini inceleyen bilim dalıdır. “Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi
Morfoloji: Canlıların dış görünüşünü ve genel yapısal özelliklerini inceler. olumlu yönde etkilediğini
Ekoloji (çevre bilimi): Canlıların yaşadıkları ortamlarda çevreleriyle ve birbirleriyle kaydetmişlerdir.” ifadesi çıkarım
etkileşimlerini inceler. yapıldığını gösterir. Teoriler, doğal
-Moleküler Biyoloji: Hücrelerin moleküler düzeydeki yapısal özelliklerini inceler. olayların nedenini güçlü delillerle açıklar.
-Biyoteknoloji: Canlıların çeşitli özelliklerini, günlük yaşantıda kullanılmalarını, gen Cevap: C
alışverişlerini teknoloji ve mühendislik bilgilerini kullanarak inceler. 4. Hipotezin yanlış olduğu tespit edilmiştir.
Genetik (Kalıtım bilimi): Canlıların gen yapılarını, kalıtsal özelliklerini ve genlerin kuşaklar arası Hipotez değiştirilmelidir.
aktarımı ile bunların canlı üzerindeki etkilerini inceler. Cevap: A
Hidrobiyoloji: Su içinde yaşayan canlıları, suyun özelliklerini ve canlıların bu ortamdaki
5. Kontrollü deneylerde etkisi incelenen
yaşamlarını inceler.
tek bir faktör farklı tutulur. Diğer
Embriyoloji: Canlıda döllenmiş yumurtadan itibaren meydana gelen gelişme ve farklılaşmaları
faktörlerin aynı olması sağlanır. Buna göre:
inceler. www.biyolojiportali.com
A, B, C ve E seçeneklerinde verilen
BİYOLOJİNİN GÜNLÜK HAYATTA KARŞILAŞILAN PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜNE KATKISI
ortamlarda iki veya daha fazla faktör farklı
-Her geçen gün biyoloji alanında ortaya çıkan yeni buluşlar insanları heyecanlandırmaktadır.
tutulmuş. Ancak C şıkkındaki III ve IV.
Özellikle biyoteknoloji ve sağlık alanındaki gelişmeler insanların geleceğe güvenle bakmalarını
ortamlarda sadece su farklı diğerleri aynı
sağlamaktadır. Bu çalışmalarda ülkemiz insanlarının yer alıyor olması bu bilime olan
tutulmuş.
heyecanımızı ve ilgimizi artırmaktadır. Örneğin Sayın Aziz SANCAR.
Cevap: C
-Biyoteknolojik çalışmalar ile tehlikeli ve işe yaramaz görülen atıklar, mikroorganizmalarla
tehlikesiz ve işe yarar hale getirilmiştir. 6. Kontrollü deneylerde etkisi incelenen
-Günümüzde virüslerle mücadele için kullanılan interferonlar, şeker hastalığı tedavisinde faktör farklı tutulur. Diğer faktörlerin aynı
kullanılan insülin hormonu gen transferi yöntemi ile üretimi sağlanmıştır. olması sağlanır. Buna göre deney
-Gen aktarımı ile çeşitli ilaç ve zararlılara karşı dirençli bitkiler elde edilmiştir. gruplarındaki sıcaklık farklı, diğerlerinin
-“Kök hücre” çalışmaları sayesinde bir çok hastalığın ortadan kaldırılabileceği ifade aynı olası gerekir.
edilmektedir. Cevap: D
-Artan çevre sorunlarının çözümünde biyolojinin sunduğu bilgiler gün geçtikçe önem
7. Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle
kazanmaktadır. Örneğin günlük hayatta yoğurt ve peynir yapımı, sağlık alanında ise antibiyotik
ilişkisini ekoloji inceler.
üretimi gibi amaçlar için kullanılan mikroorganizmalar artık çevresel sorunların çözümünde de
Cevap: A
kullanılmaktadır.
-Alternatif enerji kaynağı olarak bitkisel ve hayvansal kökenli yakıtlar (biyoyakıtlar), yakıt 8. Tahminler, “Eğer …… ise ……. dır.”
hammaddesi olarak kullanılmaktadır. şeklinde cümlelerle ifade edilir.
-DNA parmak izinin belirlenmesi ile günümüzde birçok adli olay ve analık-babalık davaları Cevap C
çözüme kavuşturulabilmektedir.
-Çocuk sahibi olamayanlar için yeni ve etkin çözüm yolları oluşturulmaktadır.