Professional Documents
Culture Documents
Καπεσοβίτες PDF
Καπεσοβίτες PDF
ΤΡΗΤΟΡΗΣ ΜΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΝΑΤΥΠΟ
lγραφιών)
21 Ιωάννης και Γεώρ- Μονής 1781 Χρυσοβίτσα
γιος ιερέας αδελφοί Κοίμησης Ιωαννίνων
Θεοτόκου
22 Ιωάννης και ο γιος Αγίου Νικο- 1786 Τσεπέλοβο
του Αναγνώστης και λάου Ιωαννίνων
ο αδελφός του Γεώρ-
γιος ιερέας και οικο-
νόμος
23 Ιωάννης kαι ο γιος Μονής Κοί- 1792 Μακρίνο
του Αναστάσιος μησης Θεο- Ιωαννίνων
τόκου
24 Ιωάννης του Αθανα- Αγίου 1793 Καπέσοβο
σίου και ο γιος του Νικολάου Ιωαννίνων
Αναστάσιος
αναγνώστης
4 Στο ΚΩΝΣιΑΝΙΙΟΣ 2001, δεν γίνεται καν μνεία Σε πιο πρόσφατο σχετικό
άρθρο η ταύτιση απορρίπτεται Βλ Δ ΚΩΝΣΙΑΝ !ΙΟΣ, Καπεσοβίτες ζωγράφοι,
Πρακτικά Επιστημονικού Διημέρου Ζητήματα Μεταβυζαντινής Ζωγραφικής στη
Μνήμη του Μανόλη Χατζηδάκη, 28-29 Μαίαυ 1999(επιμ Ε Δρακοπούλου) Αθήνα
2002, 231-252 (στο εξής ΚΩΝΣΙΑ,'JΙΙΟΣ 2002) Η απόρριψη ιης ταυτισης στο
ΚΩΝΣΙΑΝΙΙΟΣ 2002: 233, σημ.12
304 Γρηγόρης~ανόπoυλoς
χες Ζαγόριανης, στα 1756 εργάζεται μόνος στη Μονή του ίδιου χω
ριού χρυσώνοντας τα φεγγία των αγίων και περνώντας <<λαζούρι»,
δηλαδή κυανό χρώμα, στις τοιχογραφίεςl4, τις οποίες είχε κάνει κά
ποιος Νικόλαος ζωγράφος στα 174015 και ζωγραφίζοντας τις εικόνες
του τέμπλου 16 Όπως φdίνεται από τον πίνακα παραπάνω, ο Ιωάwης
πρωτοεμφανίζεται στα 1754 και σύντομα, στα 1756, αναλαμβάνει μό
νος του εργασίες . Αυτό μας κάνει να δεχτούμε ότι πρέπει ήδη να είχε
κάποια πείρα και επομένως να υποθέσουμε ότι ίσως πρόκειται για τον
Ιωάννη που αναφέρεται στη μονή Βελλάς στα 1745, με την προϋπό
θεση ότι τότε θα βρισκόταν σε μια αρκετά μικρή ηλικία, μαθαίνοντας
ακόμη και εκτελώντας βοηθητικές εργασίες
Συνεχίζουμε διορθώνοντας τη χρονολόγηση των τοιχογραφιών της
Μονής Ρογκοβού από τα 1765 στα 1760 Η παρανόηση προήλθε από
το γεγονός ότι στη χρονολογία ΑΨΞ κόλλησε το αρχικό γράμμα της
επόμενης λέξης ΕΤΗ (='EIEI)17, με αποτέλεσμα να μεταγραφεί
ΑΨΞΕ (=1765)18, αν και το «Ε» έχει τόνο 19 Καταυτόν τον τρόπο
όμως ακολουθεί η ακατανόητη λέξη «ΙΗ»20 Πάντως ο ζωγράφος
αντιλήφθηκε το πρόβλημα και για να λύσει το ζήτημα τοποθέτησε μια
τελεία ακριβώς μετά το <<3»21, ώστε να γίνεται κατανοητό ότι εκεί τε"
λειώνει η χρονολογία . Ι ην ίδια τελεία έβαλε και μετά την χρονολογία
ανέγερσης του ναου, δηλαδή μετά το αψμθ (=1749)22
Διόρθωση πρέπει να γίνει και 9την χρονολόγηση των τοιχογρα
φιών της Ζέλιστας από τα 176123 και να γίνει αποδεκτή η χρονολό
γηση του Μπέττη24 στα 1771, για δύο λόγους Πρώτον διότι η εξωτε
ρική επιγραφή αναφέρει ρητά ότι ο ναός κτίστηκε στα 1766, αλλά και
διότι ο επίσκοπος Βελλάς Παίσιος, που αναφέρεται στην επιγραφή,
τοποθετεί ο ίδιος, με αυτόγραφό του σημείωμα, την ανάρρησή του
στον επισκοπικό θρόνο Βελλάς στα 176225 Συνεπώς η προτεινό
μενη26 «διόρθωση» της ανάρρησής του στο θρόνο με βάση την επι
γραφή δεν ευσταθεί, αλλά το αντίθετο.. Είναι προφανές ότι οι Καπε
σοβίτες έκαναν κάποιο λάθος στη χρονολογία κατά την αναγραφή του
ψηφίου των δεκάδων, πράγμα που επανέλαβαν άλλωστε στην επι
γραφή της Μονής Μακρίνου 27
Ακόμη μια διευκρίνιση πρέπει να γίνει σχετικά με την ταύτιση του
Καπεσοβίτη ζωγράφου Ιωάwη του Νίτζου, που φαίνεται να εμφανίζε
ται μία και μόνη φορά στα 1764, στη Μονή Μεσιανών 28 Από την επι
γραφή είναι φανερό ότι «Νίτζος» είναι το όνομα του πατέρα του ζω
γράφου και αφου «Νίτζος» δεν είναι παρά ο συγκεκομμένος ή χα"ιδευ
τικός τύπος του βαφτιστικου Νικόλαος29, μπορουμε έτσι να ταυτί-
σουμε τον Ιωάννη του Νίτζου (=Νίκου) με τον Ιωάννη του Νικολάου
που συναντουμε στα 1774 στη μονή του Γ ριμπόβου . Αν τώρα αυτός ο
Νικόλαος ταυτίζεται με τον ομώνυμό του, γιο του Ιωάννου Καλουδη
και αδερφό του Αναστασίου, όπως ήδη αναφέραμε στην εξέταση της
πρώτης προσθήκης, τότε δεν υπάρχει δυσκολία στο να ταυτιστεί και
με τον Νικόλαο του 173030 Προς αυτή την κατευθυνση συνηγορεί και
πάλι το όνομα του γιου του Νικολάου, που ανταποκρίνεται σε αυτό
του παππου του Δηλαδή τα αδέλφια Αναστάσιος και Νικόλαος Ιωάν
νου Καλουδη, έδωσαν και οι δύο το όνομα του πατέρα τους στα παι
διά τους
Η επόμενή μας προσθήκη αφορά τις τοιχογραφίες του ναού του
αγίου Ιωάννη Θεολόγου στο Μπιζντουνόπουλο (Άγιος Ιωάννης) του
176531 Σύμφωνα με την επιγραφή, ο Ιωάννης Σταύρου από το
Αργυρόκαστρο εργάστηκε μαζί με τον Καπεσοβίτη Ιωάννη . Επειδή
όμως δεν αναφέρεται το πατρώνυμο, θα μπορούσε να πρόκειται είτε
για τον Ιωάννη του Αναστασίου, είτε για τον Ιωάννη του Νικολάου.
Πιθανότατα πρόκειται για τον δευτερο, ο οποίος το προηγούμενο έτος
είχε πάλι εργαστεί με την συνεργασία άλλου, όχι Καπεσοβίτη, ζω
γράφου (βλ. και την προηγουμενη παράγραφο).
Άλλη μια προσθήκη αφορά το χρύσωμα του καθολικού της Μονής
Ισούκας που έγινε στα 1779 Δυστυχώς η επιγραφή μπορεί σήμερα
να μελετηθεί μόνο από την έκδοση του Σουλη 32 Αναφέρεται λοιπόν
ότι το χρύσωμα έκανε ο <<Αθανάσιος Ιωάννου ιερέως εκ Καπεσόβου».
Επειδή όμως ζωγράφος με αυτό το όνομα δεν υπάρχει, προτείνουμε
την ταύτισή του με τον μοναχό Αθανάσιο, ενώ λόγω της μνείας ιε
ρέως, υποθέτουμε ότι αντί Ιωάννου, πρέπει να αναφερόταν ο ιερέας
Γεώργιος, γιος τού Αθανασίου 33
επιγραφή του Γ ραμμένου με αυτήν της Αρτσίστας στα 1806, όπου βε
βαιωμένα εργάστηκε ο Αναστάσιος του Ιωάwου, και με αυτήν της
Τζοντίλας στα 1812, όπου εργάστηκε ο Αναστάσιος του Γεωργίου ιε
ρέα και οικονόμου, θα δούμε ότι ο γραφικός χαρακτήρας είναι πανο
μοιότυπος με αυτόν του 1812 Ειδικά το χαρακτηριστικό σχήμα του
«8» που θυμίζει το μονόγραμμα «ου», και οι ακρέμονες της καμπύλης
του «Α» στο όνομα <<Αναστάσιος αναγνώστης» νομίζουμε ότι δεν
αφι1νουν καμία αμφιβολία. Άλλωστε στα επόμενα χρόνια συναντάμε
μόνο τον Κωνσταντίνο γιο του Οικονόμου
41
και συνεπώς και από
αυτή την πλευρά οδηγούμαστε στο ότι οι ζωγράφοι του Γ ραμμένου
πρέπει να ταυτιστούν με τους γιους τού Γεωργίου ιερέα και οικονό
μου.
37 Είναι γνωστή η συνήθεια, όταν κάποιο μέλος μιας οικογένειας δεν αποκτά
εγγόνια ή πεθαίνει πρόωρα, να δίνεται το όνομά του σε απογόνους άλλων μελών
αυτής
38 ΚΩΝΣΙΑΝΤΙΟΣ 2001: 44
39 Στο ΚΩΝΣΤΑΝ 110Σ 2001: 44, θεωρείται δεδομένο ότι πρόκειται για τον
Αναστάσιο του Ιωάννη
40 Πρβλ τις φωτογραφίες στο ΚΩΝΣIΑΝ!10Σ 2001: Πίν 32β και 33α-β
41 ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ r 2: 255-256 Πρβλ και όσα λέγονται εδώ παρακάτω
42 ΚΩΝΣΤ ΑΝ!10Σ 2001: 147, όπου η επιγραφή παρερμηνεύεται μερικώς
Επανεξέταση των επιγραφών των Καπεσοβιτών ζωγράφων 311
όμως την καταγωγή του πατέρα του, ίσως γιατί ήθελε η καλή φήμη
των Καπεσοβιτών να ακολουθεί και ΤΟΥ..ίδιο . Λύνεται έτσι και αυτό
το ~ήτημα και ο ήδη γνωστός Αναστάσιος αναγνώστης Τσεπελοβί
της μπορεί να ταυτιστεί με τον παραπάνω. Γι' αυτό έχουμε προσθέ
σει στον παραπάνω πίνακα τους ναούς που ζωγράφισε ως Ισεπελοβί
της.44
Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, το γενεαλογικό δέντρο τrις οι
κογένειας των Καπεσοβιτών ζωγράφων διαμορφώνεται ως εξ ής45:
1ωάwης Καλούδης
~
lωάwης Γεώργιος Ιωάwης
«Μπογάς» ιερέας και οικονόμος ,,
,,,
Αναστάσιος
Λ
Αναστάσιος Κωνσταντίνος
t
Νικόλαος
αναγνώστης
αναγνώστης
αναγνι στης Οικονόμου
Γεώργιος
43 ΧΑΙΖΗΔΑΚΗΣ τ ]: 168
44. Να επισημάνουμε εδώ ότι η τοιχογράφηση του Αγ Γεωργίου Μανασσή,
όπου ο Αναστάσιος υπογράφει ως Τ σεπελοβίτης, ολοκληρώνεται στις 12 Νοεμβρίου
1812, ενώ του Αγ Μηνά 'Τζοντίλας, όπου υπογράφει ως Καπεσοβίτης, στις 28
Νοεμβρίου 1812 Ι ο παράδοξο, που φαίνεται να δημιουργείται, μπορεί να εξηγηθεί
Ο Μανασσής απέχει 2 χιλιόμετρα περίπου από την Τ ζοντίλα και έτσι ο ζωγράφος
είχε τη δυνατότητα να ζωγραφίζει και στις δυο εκκλησίες την ίδια περίοδο,
μεταβαίνοντας από το ένα χωριό στο άλλο και φροντίζοντας να τελειώσει σχεδόν
ταυτόχρονα, ώστε να αναχωρήσει για τον τόπο διαμονής του, πριν την έλευση του
χειμώνα
45 Πρβλ τα αντίστοιχα στο ΚΩΝΣΙΑΝIlΟΣ 2001: 49, καθώς και την σημ 222
312 ΓρηγόρηςΛ1ανόπουλος
οποία βλ ΚΑΜΑΡΟΥΛΙΑΣ 1996: 629, καθώς και εικόνα του αγίου Δημητρίου στο
χωρίο Λύκο (Χαραυγή) Θεσπρωτίας του 1837, για την οποία βλ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ 1982:
50 (δεν αναφέρεται ο ναός) Στην τελευταία αναφέρει, όπως και στη Μονή Βισοκού,
ων πατέρα του «Οικονόμο των Καπεσοβιτώv»
62 ΚΑΜΑΡΟΥΛlAΣ1996: 338
63 ΧΑι2ΗΔΑΚΗΣ τ2: 255-256, ΜΟΥΙΣΟΠΟΥΛΟΣ 1977: 48, επιγρ αρ. 113 και
ΚΩΝΣΙΑΝΙΙΟΣ 2001: 44 Στο ΚΩΝΣΙΛΝΙΙΟΣ 2001: 48 και σημ 208, αναφέρεται ότι
ζωγράφισε και μία εικόνα στο Κουκούλι lωαwίνων στα 1812, με παραπομπή στο
Φ ΠΙΟΜΠΙΝΟΣ, Ελληνες Αγιογράφοι μέχρι το ]821, Αθήνα 1979 (όχι στη β έκδοση
του 1984), σελ 195, όπου όμως δεν αναφέρεται τίποτε σχετικό Η σχετική
παραπομπή για την εικόνα του Κουκουλίου στο ΛΛΖΑΡΙΔΗΣ 1982: 50
64 ΚΩΝΣΊΑΝ1 ΙΟΣ 2001: 147
65 ΚΩΝΣΤΑΝΙΙΟΣ 2001: 49, με παραπομπή στον Πιομπίνο που έχει καταγράψει
προσωπικά την εικόνα
66 ΚΩΝΣΤΑΝΙΙΟΣ 2001: 48
316 Γρηγόρης Μανόπουλος
by
Gregory Manopoulos