You are on page 1of 3

संस्कृत में बाइस (22) उपसर्ग हैं । प्र, परा, अप, सम् , अनु , अव, ननस्, ननर् , दु स्,

दु र्, नव, आ (आं ), नन, अनि, अनप, अनत, सु, उत्


/उद् , अनि, प्रनत, परर तथा उप। इनका अथग इस प्रकार है :

अति - excessive, surpassing, over, beyond

अति - above, additional, upon

अनु - after, behind, along, near, with, orderly

अप - away, off, back, down, negation, bad, wrong


अतप - placing over, uniting, proximity, in addition to

अति - intensive, over, towards, on, upon

अव - down, off, away

आ - towards, near, opposite, limit, diminutive


उि्, उद् - up, upwards, off, away, out, out of, over

उप - near, inferior, subordinate, towards, under, on

दु स्, दु र्, दु ुः - bad, hard, difficult, inferior

तन - negation, in, into, down, back


तनस्, तनर् , तनुः - negative, out, away, forth, intensive

परा - away, off, aside

परर - round, about, fully

प्र - forth, on, onwards, away, forward, very, excessive, great


प्रति - towards, in opposition to, against, upon, in return,back, likeness, every

तव - without, apart, away, opposite, intensive, different

सम् - with, together, completely

सु - good, well, easy


उदाहरण

 अनत - (आनिक्य) अनतशय, अनतरे क;


 अनि - (मु ख्य) अनिपनत, अध्यक्ष
 अनि - (वर) अध्ययन, अध्यापन
 अनु - (मार्ुन) अनुक्रम, अनुताप, अनु ज;
 अनु - (प्रमाणें) अनु करण, अनुमोदन.
 अप - (खाल ं येणें) अपकर्ग , अपमान;
 अप - (नवरुद्ध होणें) अपकार, अपजय.
 अनप - (आवरण) अनपिान = अच्छादन
 अनि - (अनिक) अनिनं दन, अनिलाप
 अनि - (जवळ) अनिमु ख, अनिनय
 अनि - (पुढें) अभ्युत्थान, अभ्युदय.
 अव - (खाल ं) अवर्णना, अवतरण;
 अव - (अिाव, नवरूद्धता) अवकृपा, अवर्ुण.
 आ - (पासून, पयंत) आकंठ, आजन्म;
 आ - (नकंच त) आरक्त;
 आ - (उलट) आर्मन, आदान;
 आ - (पल कडे ) आक्रमण, आकलन.
 उत् - (वर) उत्कर्ग, उत्त णग , उद्भिज्ज
 उप - (जवळ) उपाध्यक्ष, उपनदशा;
 उप - (र्ौण) उपग्रह, उपवेद, उपने त्र
 दु र्, दु स् - (वाईट) दु राशा, दु रुद्भक्त, दु निन्ह, दु ष्कृत्य.
 नन - (अत्यंत) ननमग्न, ननबंि
 नन - (नकार) ननकाम , ननजोर.
 ननर् - (अिाव) ननरं जन, ननरार्ा
 ननस् (अिाव) ननष्फळ, ननिल, नन:शेर्.
 परा - (उलट) पराजय, परािव
 परर - (पूणग) पररपाक, पररपूणग (व्याप्त), पररनमत, पररश्रम, पररवार
 प्र - (आनिक्य) प्रकोप, प्रसाररत, प्रबल
 प्रनत - (उलट) प्रनतकूल, प्रनतच्छाया,
 प्रनत - (एकेक) प्रनतनदन, प्रनतवर्ग , प्रत्येक
 नव - (नवशेर्) नवख्यात, नवनं त , नववाद
 नव - (अिाव) नवफल, नविवा, नवसंर्नत
 सम् - (चांर्ले ) संस्कृत, संस्कार, संर् त,
 सम् - (बरोबर) संयम, संयोर्, संक णग.
 सु - (चांर्ले ) सुिानर्त, सुकृत, सुग्रास;
 सु - (सोपें) सुर्म, सुकर, स्वल्प;
 सु - (अनिक) सुबोनित, सुनशनक्षत.

कुछ शब्ों के पूवग एक से अनिक उपसर्ग ि लर् सकते हैं ।

उदाहरण

 प्रनत + अप + वाद = प्रत्यपवाद


 सम् + आ + लोचन = समालोचन
 नव + आ + करण = व्याकरण

अत्युत्कृष्ट, नननवगकार, सुसंर्नत इत्यानद

उदद ू -फारसी के उपसर्ू

अल - नननित, अद्भिम - अलनवदा, अलबत्ता

कम - ह न, थोडा, अल्प - कमनसन, कमअक्ल, कमजोर

खुश - श्रेष्ठता के अथग में - खुशबू , खुशनस ब, खुशनकस्मत, खुशनदल, खुशहाल, खुशनमजाज

गैर - ननर्ेि - गैरहानजर गैरकानू न गैरवानजब गैरमुमनकन गैरसरकार गैरमु नानसब

दर - मध्य में - दरम्यान दरअसल दरहक कत

ना - अिाव - नामु मनकन नामु राद नाकामयाब नापसन्द नासमझ नालायक नाच ज नापाक नाकाम

फ - प्रनत - फ सद फ आदम

ब - से, के, में , अनु सार - बनाम बदस्तूर बमु द्भिल बतकल्लुफ

बद - बुरा - बदनाम बदमाश बदनकस्मत बदबू बदहजम बदनदमार् बदमजा बदहवास बददु आ बदन यत बदकार

बर - पर, ऊपर, बाहर - बरकरार बरवक्त बरअक्स बरजमां कंठस्थ

बा - सनहत - बाकायदा बाकलम बाइज्जत बाइन्साफ बामु लानहजा


नबला - नबना - नबलावजह नबलानलहाज नबलाशक नबलानार्ा

बे - नबना - बेबुननयाद बेईमान बेवक्त बेरहम बेतरह बेइज्जत बेअक्ल बेकसूर बेमान बेशक

ला - नबना, नह ं - लापता लाजबाब लावाररस लापरवाह लाइलाज लामान लाइल्म लाजवाल

सर - मु ख्य - सरहद सरताज सरकार सरर्ना

You might also like