Αναφορες στον ​Canetti

Ποιο είναι το υποκείμενο της ψυχιατρικής-ψυχοθεραπευτικής συνεδρίας;

ἤξεις ἀφήξεις …

Ο Wittgenstein δια στόματος ενός ψυχαναλυτή

Διασχιση: Αποπροσωποποιηση και Αποπραγματοποιηση. Σημειωσεις

Καθοδον προς το απολυτο κλεισιμο

"... οταν ειν' ολα ανακατα / ατακτα και ξαναγυρνα / παμπαλαιη συγχυση"

Προσοχή στο κενό!

Περι ανεκρων και θνητων

Το ιαματικο της ψυχοθεραπειας στον αποηχο της "Τροπης" του Martin Heidegger

Φιλοσοφια και Ψυχοθεραπεια

Περιηγησεις στα ονειρα

Περιληψη
Elias Canetti

Σε αλλο φως

Yayoi Kusama, Infinity

Ζωες

Φιλοσοφοι

1
Ποιο είναι το υποκείμενο της ψυχιατρικής-ψυχοθεραπευτικής συνεδρίας;

Ισως θα ειχε ενα νοημα η ρητη, αλλα και αρρητη παραιτηση απο τον πλανερο
προσανατολισμο σε ενα μοναδικο και μονιμο υποκειμενο. Ισως πολλα απο τα βασανα των
ανθρωπων να οφειλονται ακριβως στον εγκλεισμο τους στον μικροκοσμο ενος τετοιου εγω.
Ισως ο τοπος της ψυχοθεραπειας να τεινει προς αυτον που περιγραφει ο Elias ​Canetti​,
δηλαδη προς "μια χωρα οπου καποιος που λεει 'εγω' βυθιζεται κατευθειαν στη γη." Μια τετοια
παραιτηση θα μπορουσε να αφησει την επικοινωνια να ανασανει, με μια πρωτογνωρη
ελευθερια. Και ακριβως σε τουτο θα συνιστατο το θεραπευτικο.

ἤξεις ἀφήξεις …

Και αν έχει αποτέλεσμα; Αν, όπως λέμε, "βοηθάει", τι χρειάζεται η συνομιλία; Δεν χρειάζεται.
Και τούτο θα μας εφησυχάζει όσο υπνωτισμένοι μένουμε δέσμιοι εκείνης της ολέθριας
ιδιοτέλειας που έχει εγκλωβίσει τον άνθρωπο σ' αυτά που "χρειάζεται", στα συμφέροντά του
και στις ανάγκες του, και τον κατευθύνει στη διαφύλαξη και την ενίσχυση της ισορροπίας
του.

Αν οι άνθρωποι είχαν έστω και την παραμικρή απροκατάληπτη υπόνοια για το τι ζει και
γίνεται μέσα τους, θα τρέμανε τα πολλά λόγια και θα τ' απέφευγαν όπως το
δηλητήριο.1

Ο Wittgenstein δια στόματος ενός ψυχαναλυτή

"Εξαφάνιση του προβλήματος" δεν σημαίνει πάντα και εξάλειψή του από προσώπου γης. ...
όποιος ζει σωστά δεν αισθάνεται το πρόβλημα ως λύπη, επομένως και όχι ως προβληματικό,
αλλά πολύ περισσότερο ως χαρά· επομένως ως τρόπον τινά καθάριο αιθέρα γύρω από τη ζωή
2
του, όχι ως αμφίβολο φόντο." Μ' αυτή την παράδοξη σκέψη ο Wittgenstein δεν βρίσκεται
μόνος. Υπάρχουν, για να χρησιμοποιήσω μια έκφρασή του, "οικογενειακές ομοιότητες":

1
Elias Canetti, Die Provinz des Menschen
2
"Vermischte Bemerkungen", ο.π., σ. 63

2
 3
Elias Canetti: "Mια πληγή που γίνεται σαν πνεύμονας και δια μέσου του ανασαίνεις."
4
Paul Celan: "Με τ' αδιέξοδα να μιλάς"
5
Byung-Chul Han: "Ανάσανε μες από τις πληγές σου!​"

Ο Wittgenstein το εννοεί ενδεχομένως σε σχέση και με την παρακάτω σημείωση: "Αν στη
6
ζωή περιβαλλόμαστε από τον θάνατο, τότε και στην υγεία του νου από την τρέλα." Η λύπη,
ο θάνατος, η τρέλα δεν "περιβάλλουν" τη χαρά, τη ζωή, την υγεία του νου με την έννοια του
επικίνδυνου πολιορκητή. Πολύ περισσότερο η λύπη, ο θάνατος, η τρέλα θα ήταν αντίστοιχα
το "περιβάλλον" της χαράς, της ζωής, της υγείας του νου, ο τόπος κατοίκησής τους, το χώμα
και ο αέρας που τα τρέφουν.

Διασχιση: Αποπροσωποποιηση και Αποπραγματοποιηση. Σημειωσεις

Καθοδον προς το απολυτο κλεισιμο

Mια πληγη που γινεται σαν πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.
Elias ​Canetti

Η εννοηση του "απολυτου κλεισιματος" αναγεται στον Hegel7. Σε αντιθεση με το απλως

κλεισιμο, οπου το αρνητικο αποκλειεται και παραμενει παρον βασανιστικα, σαν ξενο σωμα8,
εδω το αρνητικο φιλοξενειται. Αυτη η φιλοξενια ειναι απολυτη: ο οικοδεσποτης στεγαζει το
ξενο τοσο ουσιαστικα, που ξενωνεται ο ιδιος9. Ομως σ' αυτην την ξενωση, περνωντας απο
αυτην την ξενωση, αργα, ξαναβρισκει τον εαυτο του, αλλιως. "Περνωντας απο αυτην την
ξενωση" θα πει: Η επιστροφη στον εαυτο ειναι δωρο του ξενου. Το ξενο, που μεσα του
χαθηκα, με ξαναφερνει στον εαυτο μου.

3
Das Geheimherz der Uhr, στο: Byung-Chul Han, Todesarten, München 1998, σ. 20
4
Πβλ. Ο​ δρόμος του έρωτα. Παρουσίαση​. Στο: "Το Γράμμα Α", σσ. 104-106
5
Byung-Chul Han, ​Wundgewandert​, στο: ​Ισκιος του φεγγαριου​, Θ
​ εατρο μουσικης δωματιου της Younghi
Pagh-Paan (2002-2005). Βλ. ​ακομα​.
6
"Vermischte Bemerkungen", ο.π., σ. 91
7
Βλ. ​Παρακαλω κλειστε τα ματια
8
Τραυμα
9
Το χελιδονι, το ωραιο χελιδονι, εχει το χρωμα της θαλασσας – αλλωστε αυτη, η θαλασσα, ειναι που το βγαζει.
Πως θα μπορουσε να το κανει, εαν το ιδιο το χελιδονι δεν ειχε, στην ουσια του, απο παντα προσδεχτει και
αφομοιωσει μια θαλασσα; (​Κλαμα του Εμιγκραντου​)

3
Προσοχή στο κενό!

Τώρα, προς το μέσον του ποιήματος, έρχεται μια τροπή: ​Ανάσανε μες από τις πληγές σου! /
Άσε τις πληγές σου ν' ανθίσουν! ​Μοιάζει αντίλαλος μιας σημείωσης του λογοτέχνη Elias
Canetti: ​Μια πληγή που γίνεται πνεύμονας και διαμέσου του ανασαίνεις​. Και απόηχος μιας
προτροπής του ποιητή Paul Celan: Π
​ ήγαινε στα ολόδικα σου στενά - και απελευθερώσου!.

Περι ανεκρων και θνητων

κατω απ' την προσωπιδα ενα κενο.

λεει στον "Βασιλια της Ασινης".

Κι ακομα:

Πισω απο τα μεγαλα ματια τα καμπυλα χειλια τους βοστρυχους

αναγλυφα στο μαλαματενιο σκεπασμα της υπαρξης μας
ενα σημειο σκοτεινο που ταξιδευει σαν το ψαρι
μεσα στην αυγινη γαληνη του πελαγου και το βλεπεις:
ενα κενο παντου μαζι μας

Τι συμβαινει μ' αυτο το κενο; ​Leonard Cohen, Anthem​:

There is a crack in everything

That's how the light gets in
Μια ρωγμη υπαρχει στο καθε τι
Ετσι μπαινει μεσα το φως

Τετοια πραγματα10 εμελλε να σημαδεψουν την εξελιξη μου, μεταξυ αλλων και ως θεραπευτη.

Καπως ετσι εζησα μια αποστροφη του Elias C

​ anetti ​που γνωρισα πολυ αργοτερα:

... μια πληγη που γινεται σαν πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις

10
Απορια: ερωτηματα, αδιεξοδα, απογνωση, συγχυση. Σε απογυμνωνει, και σε κανει ανοιχτο για κατι νεο.

4
Το ιαματικο της ψυχοθεραπειας στον αποηχο της "Τροπης" του Martin
Heidegger

Ενα ονομα του Celan για το σημα με την παραπανω εννοια ειναι το "νημα":

Dünner wirst du, unkenntlicher, Πιο λεπτος γινεσαι, πιο αγνωριστος, πιο
feiner! αχνος!
Feiner: ein Faden Πιο αχνος: ενα νημα

Γι' αυτο και μπορει να πει:

[...] es sind [...] εχει

noch Lieder zu singen jenseits ακομα τραγουδια να ειπωθουν περαν
der Menschen των ανθρωπων

Αυτο ακριβως επιχειρει ο Heidegger στην λεγομενη "Τροπη". Δοκιμαζεται σε μια νοηση περαν
του υποκειμενου, του Εγω, της Ανθρωπολογιας, της Ψυχολογιας και του Υπαρξισμου. Σε μια
σημειωση του Elias Canetti λεγεται ακομα:

Ein Land, wo einer, der 'ich' sagt, Μια χωρα οπου καποιος που λεει
schleunigst in die Erde versinkt. 'εγω' ταχιστα βουλιαζει στη γη.11

[...]

Το σωτηριο, και τουτο αφορα προπαντων τον θεραπευτη, θα ηταν η διαμονη σ' εκεινη την
"​διπλοτυπια​" οπου το απο αγαπη καθοδηγουμενο βλεμμα, καταμεσις στους "αντιστροφους
σακατηδες" του Nietzsche, ακριβως παραμενει οδυνηρα σταθερο εκει οπου κυριαρχει η
ενδεια αγαπης. Αφορα ισως και το να μπορεις να πεθανεις στο αεροπλανο... Elias C
​ anetti​:

Eine Wunde, die wie zu einer Lunge Μια πληγη που γινεται πνευμονας και
wird, durch die man atmet. διαμεσου του ανασαινεις.

Paul Celan:

Geh mit der Kunst in deine Πηγαινει με την τεχνη στα πιο
allereigenste Enge. Und setze dich ολοδικα σου στενα. Και

11
Κ
​ οσμολογικοι νομοι

5
 frei. απελευθερωσου.

Φιλοσοφια και Ψυχοθεραπεια

- Το θεραπευτικο

- Οποιος εχει ανοιξει πολυ νωρις για την εμπειρια του θανατου, δεν μπορει πια να
κλεισει απεναντι της, μια πληγη που γινεται σαν πνευμονας και διαμεσου του
ανασαινεις.12

Κατα τον Heidegger εμπειρωμαι θα πει "προχωρωντας, καθοδον αποκτω κατι, φτανω σ' αυτο
βηματιζοντας σ' εναν δρομο".13

Ο δρομος, στον οποιο μια εμπειρια καθισταται δυνατη, δεν ειναι ευθυς η γραμμικος
αλλα καμπυλος, κυρτος η λοξος. Ετσι ο προβλητικος υπολογισμος δεν ειναι δυνατος.
Στην εμπειρια ανηκει το οτι κανεις εκπλησσεται, συγκλονιζεται και καταλαμβανεται.
Ειναι μια διαβαση στο αγνωστο, οπου κανεις θα επρεπε να εκτεθει σ' εναν απολυτο
κινδυνο, οπως ο τυφλος σκαντζοχοιρος που περνα εναν αυτοκινητοδρομο: "Αυτος, ο
σκαντζοχοιρος, καθιστα τον εαυτο του τυφλο. (...) οταν στον αυτοκινητοδρομο
ψιλιαζεται κινδυνο, εκτιθεται στο ατυχημα (...) Κανενα ποιημα διχως ατυχημα, κανενα
ποιημα που δεν ανοιγει σαν πληγη, ομως και που δεν πληγωνει συναμα."14

Η πληγη γινεται πνευμονας δια του οποιου κανεις ανασαινει την φρεσκαδα του νεου,
της νεας εμπειριας. Η εμπειρια εξαρταται απο αυτον τον ποιητικο βηματισμο. Το
ατυχημα τραυματιζει. Η συμπτωση ως πτωση, ως μη περι-πτωση, ανοιγει πληγες στο
λογικο, στο εγγενες της συνειδησης. Η εμπειρια πονα: "Η εμπειρια (...) ειναι στην
ουσια της ο πονος, με τον οποιο αποκαλυπτεται η ουσιακη ετεροτητα του οντος
απεναντι στο συνηθες."15

Η εμπειρια ανοιγει πληγες, η μονο μεσα απο τις πληγες που πονουν ειναι δυνατη η
εμπειρια, και μαλιστα χωρις την διαλεκτικη θεραπευτικη αγωγη του πονου και της
πληγης. (Απολυτο κλεισιμο)

12
Elias Canetti, Das Geheimherz der Uhr
13
Unterwegs zur Sprache, Pfullingen 1959, σ. 169
14
J. Derrida, Was ist Dichtung?, Berln 1990
15
M. Heidegger, GA 54, σ. 249

6
Περιηγησεις στα ονειρα

16
Elias C
​ anetti

255 Τα ονειρα τα αντεχω μονον αθικτα και ολοκληρα, σαν μυστηριο. Ειναι τοσο ξενα
που κανεις τα συλλαμβανει πολυ αργα μονο. ... Αλοιμονο στον τρελο που τα
ερμηνευει κατευθειαν, τα χανει και δεν τα συλλαμβανει ποτε πια, μαραινονται προτου
πρασινισουν….

Γιατι ειναι "τρελλος" οποιος ερμηνευει τα ονειρα; Γιατι "τα χανει και δεν τα συλλαμβανει";
Συνεχιζει ο C
​ anetti​:

Το μοναδικο καθε ονειρου το υποψιαζονται ελαχιστοι, διαφορετικα πως θα το

απογυμνωναν καθιστωντας το κοινοτοπια.

Η ψυχολογικη ερμηνεια ενος φαινομενου καταχωνιαζει το "μοναδικο" του. Οπως το μηλο που
πεφτει επανω στο κεφαλι του Νευτωνα χανει τη μοναδικοτητα του οταν εξηγειται με τον
νομο της βαρυτητας. Εκεινο το μηλο, που τοτε επεσε σ' εκεινο το κεφαλι, εκεινο το ονειρο
που ειδα εκεινη τη νυχτα, οταν καθιστανται αντικειμενο της επιστημης, της φυσικης, της
ψυχολογιας, καταντουν "κοινοτοπιες". C
​ anetti ​και παλι:

221 Η μοντερνα ερμηνεια μας των ονειρων κανει τους ανθρωπους μονο πιο
συνηθισμενους. Ξεθωριαζει την εικονα της εσωτερικης τους εντασης αντι να την
φωτιζει.17

Εδω "μοναδικοτητα" δεν σημαινει την ποιοτητα του ξεχωριστου, του αξιολογου, του
πολυτιμου. Δεν συγκρινει το ενα με τα πολλα, για να το ξεχωρισει. Η "μοναδικοτητα"
χαρακτηριζει το ενα, το καθεκαστο στον ενικο αριθμο του, στην ​ενικοτητα του. Για την
ψυχαναλυση, οπως την καταλαβαινω, το ζητουμενο ειναι ακριβως μια επικοινωνια που θα
ζωντανευε, σ' εκεινον που προσφευγει στον ψυχαναλυτη, την αγνοημενη του ενικοτητα, θα
μπορουσε να την "φωτισει". Και αυτο, στον βαθμο που θα ευτυχησει να πραγματοποιηθει,

16
"Aufzeichnungen 1942-1985", Zürich 1972
17
Βλ. και ​Λογοτεχνια και Ψυχαναλυση

7
ειναι απο μονο του ιαματικο. Θεραπευτικο. Τουτο βεβαια δεν μπορει να γινει με μια μεθοδο,
με ενα μοντελο, με μια θεωρια, καθως ολα αυτα ειναι τυφλοσουρτες και γνωριζουν μονο τον
πληθυντικο της γενικοτητας. Στην τυφλη οπτικη τους κανεις "ξεθωριαζει", γινεται
"συνηθισμενος" και "κοινοτοπος". Γινεται καθενας και - κανενας. Η σαγηνη που ακτινοβολει
καθε α
​ νθρωπος στην ενικοτητα του18, χανεται.

Σε αλλο φως

Elias C
​ anetti​, μια ημερολογιακη σημειωση:

Ισως καθε ανασα σου να ειναι το τελευταιο χνωτο ενος αλλου19

Η δυνατοτητα να βλεπεις τα πραγματα σε αλλο φως. Η λυδια λιθος της ψυχοθεραπειας. Στις
εξετασεις για την αποκτηση της ειδικοτητας στην Ψυχιατρικη θα επρεπε να περιλαμβανεται
και μια πιστοποιηση ποιητικοτητας του υποψηφιου.

Yayoi Kusama, Infinity

Η τεχνη μου εχει την προελευση της σε ψευδαισθησεις που μονο εγω βλεπω.
Μεταφραζω τις ψευδαισθησεις και τις εμμονικες εικονες που με βασανιζουν, σε γλυπτα
και πινακες. Ολα τα εργα μου σε παστελ ειναι παραγωγα της καταναγκαστικης
νευρωσης κι επομενως ειναι αρρηκτα συνδεδεμενα με την αρρωστια μου.

Αν η Yayoi Kusama γνωριζε την σημειωση του Elias ​Canetti

Mια πληγη που γινεται σαν πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.

θα ελεγε οτι γραφηκε γι' αυτην.

18
Η σαγηνη της ενικοτητας. Πολλες φορες λενε οι ψυχοθεραπευτες για τους πελατες τους οτι συμπαθουν τον
ενα, αντιπαθουν τον αλλο κλπ. Οταν ειναι σε θεση να γινουν δεκτικοι για τη σαγηνη της ενικοτητας, καθε
συμπαθεια και αντιπαθεια, καθε "αντιμεταβιβαση" χανεται.
19
ψ
​ υχη
DK, 136
... IX127
ΟΙ ΜΕΝ ΟΥΝ ΠΕΡΙ ΤΟΝ ΠΥΘΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΜΠΕΔΟΚΛΕΑ [...] ΦΑΣΙ [...] ΕΝ ΓΑΡ ΥΠΑΡΧΕΙΝ ΠΝΕΥΜΑ
ΤΟ ΔΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΔΙΗΚΟΝ ΨΥΧΗΣ ΤΡΟΠΟΝ

8
"... οταν ειν' ολα ανακατα / ατακτα και ξαναγυρνα / παμπαλαιη συγχυση"

Ακομα η ψυχαναλυτικη επικοινωνια χαρακτηριζεται απο μια εμφατικη ενικοτητα, απο το

μοναδικο και ανεπαναληπτο του αναλυτη, του αναλυομενου, στην καθε θεραπεια, μαλιστα

στην καθε θεραπευτικη ωρα. Η ψυχαναλυση δημιουργηθηκε και εξελιχθηκε προπαντων απο

τα αδιεξοδα που ανεκυψαν και τους δρομους που διανοιχθηκαν μεσα απο τις περιπετειες

αυτων των ενικων θεραπευτικων συναντησεων. Εδω το μοντελο των ερμηνευτικων

κοινοτητων ειναι συντηρητικο: ισχυει μονον οπου η ενικοτητα αγνοειται και ο αναλυτης

προχωρει με βαση την βιβλιογραφια, τα παραδεδομενα αξιωματα και την ισχυουσα διδαχη.

Τοτε ομως δεν ακουει. Γραφει σε μια σημειωση ο Elias C

​ anetti​:

Ομως οι αλλαγες και οι διασπασεις της διδαχης συμβαινουν χαρη σε λιγοστες στιγμες
στις οποιες κανεις ξεχαστηκε τοσο ωστε ν' ακουσει οντως. [...] Ο ιδιος ο Freud πρεπει
να ειχε ακουσει πολυ ακομα, διαφορετικα δεν θα μπορουσε τοσο πολυ να ειχε [...]
αλλαξει.

Σημειωσεις

Ομως τι γραφει και ο ιδιος ο Makari για τον σχεδιασμο του βιβλιου του;

Αλλα, ξεστομισα, ειναι γεγονος οτι κανενας δεν εγραψε τετοιο βιβλιο. Οταν το ειπα - ​οταν
ακουσα τον εαυτο μου να το λεει​ - εμεινα για λιγο σαστισμενος.

Η δημιουργια δεν ειναι αυτοβουλη πραξη του δημιουργου! Ισως ενα χαρισμα του δημιουργου
ειναι το να ακουει. Elias ​Canetti​, D
​ ie Provinz des Menschen​:

Η πιο θλιβερη ψευδαισθηση της ψυχαναλυτικης θεραπειας ειναι οτι ακουνε τον ασθενη
ασταματητα. Περνα ωρες και ωρες μιλωντας, ομως βασικα δεν ακουγεται καθολου, παρα
μονο ως προς αυτο που ειναι γνωστο ηδη πριν ανοιξει το στομα του. Θα μπορουσε το ιδιο
καλα σε καθε συνεδρια να ειχε μεινει βουβος. Αν δεν ηταν ετσι, ολη η θεωρια της
ψυχαναλυσης θα ειχε καταρρευσει προ πολλου. Διοτι ενας και μονον ανθρωπος, που ακους
πραγματικα, σε φερνει σε τελειως καινουργιες σκεψεις. Ετσι η δραση του ψυχαναλυτη
συνισταται στην αντισταση εναντιον του ασθενη του, που ας λεει ο,τι θελει, το αποτελεσμα

9
ειναι ηδη γνωστο και προειλημμενο, σαν να επροκειτο για ακλονητο θεσφατο της μοιρας. Η
ποζα του ν' ακους ειναι υπεροψια και τιποτα περισσοτερο. Ομως οι αλλαγες και οι διασπασεις
της διδαχης συμβαινουν χαρη σε λιγοστες στιγμες στις οποιες κανεις ξεχαστηκε τοσο ωστε ν'
ακουσει οντως. Ειναι διαφορες, αναλογα με το μεγεθος της παραλειψης και τη φυση αυτου ο
οποιος 'παρελειψε'.

Ο ιδιος ο Freud πρεπει να ειχε ακουσει πολυ ακομα, διαφορετικα δεν θα μπορουσε τοσο πολυ
να ειχε πλανηθει και αλλαξει.

[...]

3.1.1. Ο ψυχαναλυτης ως μελος μιας ερμηνευτικης κοινοτητας

Κατα ποσο το μοντελο αυτο αρμοζει στην ψυχαναλυση; Η διαμορφωση ερμηνευτικων

κοινοτητων ειναι ισως αναποφευκτη. Ξεκινα ηδη με τον μικροκοσμο της οικογενειας και
αφορα καθε ειδους κοινοτητα - φιλων, επαγγελματικων συναδελφων, πολιτικα ομονοουντων
κλπ. Ομως η ιδια η φυση της ερμηνευτικης κοινοτητας οδηγει ευκολα, ισως αναγκαστικα, σε
μια παγιδα: Διαμορφωνεται μια ταυτοτητα της κοινοτητας, που θα πει μια οριοθετηση, ενας
περιορισμος του μικροκοσμου της απεναντι σε αλλους μικροκοσμους, και στον μεγαλο
κοσμο, σχηματιζεται μια μονιστικη νησιδα. Κατοικοι της ειναι οι αντιστοιχοι "ειδικοι", που
καποτε μοιαζουν με μια μορφη που περιγραφει ο Elias C
​ anetti​:

Αποζητα μορφωση χωρις κινηση· οι αμφιβολιες του θελουν να ειναι τετοιες που λιγα μονο να
θετουν σε κινδυνο. Χρειαζεται ενα καλο, σιγουρο εδαφος, ομως λιγοι μονο πρεπει να στεκουν
μαζι του επανω του. Σε μικρες ομαδες βλεπει τον εαυτο του ψηλοτερο. Σπανια εγκαταλειπει
το εδαφος του απο φοβο μηπως δεν το ξαναβρει. Ασκει την εξουσια του διαμεσου της μικρης
ομαδας στην οποια ανηκει. Του ειναι ευκολο να περιφρονει τα παντα γιατι κανεις δεν
καταλαβαινει τιποτα απο το πεδιο του και τιποτα αλλο δεν τον ενδιαφερει πραγματικα. Δεν
ειναι ποτε σε πραγματικο κινδυνο οσο διατηρειται στον στενο του χωρο. Η μοναδικοτητα του
εξυψωνεται απο την αυταπαρνηση του γιατι εχει διαλεξει κατι απομερο, αχρηστο και ματαιο·
ποιος θα μπορουσε εδω να του προσαψει εγωιστικα κινητρα. Οταν η γνωση του μενει νεκρη,
νοιωθει καλα. Ανησυχος γινεται οταν ξαφνικα αρχιζει ν' ανθιζει, τοτε ξερει οτι ανασανε
υπερβολικα βαθια και πιεζει το στηθος του σφιγγοντας το γερα. Εχει μια γυναικα κυριως για
να της μεινει τελειως ξενος. Αυτη ενσαρκωνει γι' αυτον την ανεπιδεκτη μαθησεως κουταμαρα

10
του κοσμου. Χρειαζεται εναν σωσια, ενα ειδωλο του, που να σκαλιζει ακριβως στα ιδια
πραγματα, εναν δευτερο ειδικο στον οποιο μπορει να δειχνει σεβασμο σαν να ηταν ο ιδιος.

[...]

3.2 Το θεμα της ιστορικης αφηγησης

Απο την στιγμη που ο ιστορικος, στην περιπτωση μας ο Makari, προχωρει χρησιμοποιωντας
ενα μοντελο, οι πληροφοριες, τα συμβαντα της ιστοριας θα ιδωθουν στο φως αυτου του
μοντελου, θα συνδεθουν μεταξυ τους και θα συνταχθουν σε μια συνεχεια, σε μια αφηγηση.
Το γνωριζουμε ηδη απο το ψυχιατρικο, αλλα και το ψυχαναλυτικο ιστορικο, που συνιστα
αφηγηση μιας ζωης συμφωνα με ενα προτυπο.

Ειναι ενα θεμα, κατα ποσον μια τετοια αφηγηση αποδιδει μια ιστορια, στην μοναδικοτητα
της. Κατα ποσον αφηνει χωρο για τα κενα, τις ασυνεχειες, τις ρηξεις και τις τομες.
Υπαινικτικα μονο καποια λογια που μιλανε αλλιως:

Wittgenstein, μετα το 1945:

Απλα και μονο το να περιγραψεις τα γεγονοτα, ειναι πραγμα δυσκολο — γιατι πιστευεις οτι
χρειαζεται να γεμισεις τα γεγονοτα, να τα συμπληρωσεις ουτως ωστε να τα καταλαβεις. Ειναι
σα να βλεπεις μια οθονη με σκορπια χρωματα, μπαλωματα εδω και κει, και λες: ετσι οπως
ειναι εδω, δεν βγαζουν νοημα· νοημα βγαινει μοναχα αν τα τους δωσω ενα σχημα, αν τα
συμπληρωσω. — Ενω εγω θελω να πω: Να, ετσι οπως ειναι, ειναι ολοκληρα. (Αν τα
συμπληρωσεις, αν τα γεμισεις, τα διαστρεβλωνεις, τα παραποιεις).

Γιωργος Σεφερης:

Α!, να ’ταν η ζωη μας ισια / πως θα την περναμε κατοπι / μα αλλιως η μοιρα το βουληθη /
πρεπει να στριψεις σε μια κοχη.

Elias Canetti:

Ενα προτερημα των Βιων του Πλουταρχου ειναι το οτι ειναι εποπτευσιμοι. Ειναι αρκετα
μεγαλοι ωστε να περιεχουν ολα τα τελειως ιδιαιτερα μιας ζωης, και παλι αρκετα συντομοι
ωστε να μην χανεσαι σ' αυτους. Ειναι πληρεστεροι απο τις δικες μας κατα πολυ εκτενεστερες
βιογραφιες, γιατι στο σωστο σημειο περιεχουν και ονειρα. Τα πιο χτυπητα λαθη αυτων των
ανδρων γινονται καθαροτερα κατα τον βαθμο των ονειρων τους, ειναι μοναδικα και τους

11
συνοψιζουν. [...] Τα πλασματα του δεν τα αντιμετωπιζει διολου διχως κριτικη. Ομως το
πνευμα του εχει χωρο για πολλα ειδη ανθρωπων. Ειναι μεγαλοψυχο, οπως μπορει να ειναι
βασικα μονο ενας δραματουργος, που δουλευει παντα με πολλους χαρακτηρες, και ακριβως
με τις ιδιαιτεροτητες τους. [...] Ενας ανδρας που αγαπα τους ανθρωπους με τετοια
βεβαιοτητα οπως αυτος, μπορει να τα βλεπει ολα, και μπορει και να τα συγχωρει.

Μια θαυμάσια αναπνοή

Η Φλερυ Νταντωνακη, σε μια ​συνεντευξη στον Αγγελο Κουτσουκη​, μιλωντας για την
αιγυπτια τραγουδιστρια Ο
​ υμ Καλσούμ​:

Η Ουμ Καλσούμ έχει αυτή την ειδικότητα, ότι, όπως εγώ έχω μια τρυφερότητα και μια
ευαισθησία, αυτή κάνει τον πόνο και την απελπισία της μια θαυμάσια αναπνοή, με
μουσική μαζί.

Και ο Elias C
​ anetti ​στο Das Geheimherz der Uhr:
Μια πληγη που γινεται πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.

Ποιητες σε γλισχρους καιρους

Πως θα ηταν π.χ. αν στα ονειρα μας παραμεναμε στα ονειρα; Χωρις τον ονειροκριτη, χωρις
τον Freud, χωρις τους νευροφυσιολογους; Tο βουλιμικο "‘γιατι;" θα εμενε στο κενο.
Ανικανοποιητο. Ισως παλι θα μπορουσε να ακουσει τον ​Elias Canetti​:

Η επαληθευση του ονειρου ειναι το παν, ομως αληθευει διαφορετικα απ' ο,τι
φανταζονται οι συνηθισμενοι ερμηνευτες. Το ονειρο πρεπει να ζωογονει την
πραγματικοτητα διεισδυοντας μεσα της με καθε δυνατο τροπο, απο τη μια και την
αλλη κατευθυνση, και γενικοτερα απο εκει που κανεις δεν το υποψιαζονταν. Σαν
σμηνος πουλιων το ονειρο κατεβαινει εδω κι εκει, σηκωνεται και ξαναγυριζει, χανεται
και, πριν καλα-καλα χαθει, συσκοτιζει παλι το φως των αισθησεων. Το ασυλληπτο του
ονειρου ειναι το πλεον συλληπτο του, και παλι εχει τη φορμα του, ομως πρεπει να την
κερδισει το ιδιο, παρεισφρυοντας στις μορφες της πραγματικοτητας, και δεν πρεπει να
του τις δινεις απο εξω.

12
Ημερολογιο 26.02.2013. Γνωση

Μια περιγραφη της γνωσης, οπως αυτης που αποκταται στην ψυχαναλυση:

Η ιδιομορφη κινηση της γνωσης. Για καιρο παραμενει ακινητη, σαν πετρα η σαν ζωη
σε νεκροφανεια. Κατοπιν αποκτα ξαφνικα και απροσμενα χαρακτηρα φυτου. Κοιταζεις
προς τα εκει τυχαια: δεν κουνηθηκε μεν απ' τη θεση της, ομως βλαστησε. Μεγαλη
στιγμη, ομως οχι ακομη το θαυμα. Γιατι μια μερα βλεπεις κατ' αλλου, κι εκεινη η
γνωση ειναι εκει οπου μεχρι τωρα σιγουρα δεν ηταν, αλλαξε τον τοπο της, εκανε
αλμα. Αυτην την αλματωδη γνωση περιμενει ο καθενας. Στη νυχτα, απο την οποια
εχεις γεμισει, αφουγκραζεσαι το γρυλλισμα των νεων αρπακτικων και στο σκοταδι τα
δοντια τους φωτιζουν επικινδυνα και αχορταγα. (Elias ​Canetti​, Die Provinz des
Menschen)

13