KLASIKH HLEKTRODUNAMIKH II

FULLADIO SHMEIWSEWN 1

1
 1. Hlektrikˆ FortÐa kai ReÔmata.

H Ôparxh tou hlektrikoÔ fortÐou eÐnai èna peiramatikì gegonìc. Parìlo

pou ta stoiqei¸dh hlektrikˆ fortÐa eÐnai shmeiakˆ, se makroskopikì epÐpedo

dieukolÔnei h eisagwg  thc ènnoiac thc puknìthtac hlektrikoÔ fortÐou ρ(~r, t)

kai thc ènnoiac thc puknìthtac hlektrikoÔ reÔmatoc ~ r, t)
J(~ . H puknìthta

hlektrikoÔ fortÐou orÐzetai wc to fortÐo anˆ monˆda ìgkou

dQ
ρ = .
dV
To hlektrikì fortÐo, to opoÐo perièqetai se mia perioq  ìgkou V , dÐnetai aplˆ

apì to qwrikì olokl rwma thc puknìthtac

Z
QV (t) = d3 r ρ(~r, t) .
V

H puknìthta hlektrikoÔ reÔmatoc eÐnai ex orismoÔ to hlektrikì fortÐo pou

diapernˆ mia stoiqei¸dh epifˆneia, anˆ monˆda qrìnou kai anˆ monˆda epifˆ-

neiac, kˆjeta proc aut 

dQ
J~ = n̂ ,
dS dt
ìpou n̂ eÐnai to monadiaÐo kˆjeto sto stoiqeÐo epifˆneiac embadoÔ dS .

An S eÐnai h kleist  epifˆneia pou perikleÐei ton ìgko V pou jewr same

pio pˆnw, tìte to epifaneiakì olokl rwma

I
IS = ~ · J~
dS
S

eÐnai Ðso me to hlektrikì fortÐo pou diapernˆ thn epifˆneia anˆ monˆda qrìnou.

MporoÔme na grˆyoume

dQV d ∂ρ
I Z Z
~ · J~ = −
dS = − d3 r ρ = − d3 r .
S dt dt V ∂t
To arnhtikì prìshmo ofeÐletai sto ìti reÔma jetik c forˆc (proc ta èxw)

antistoiqeÐ se elˆttwsh tou fortÐou. Exˆllou, sÔmfwna me to Je¸rhma thc

Apìklishc èqoume
I Z  
~ · J~ =
dS ~ · J~ .
d3 r ∇
S V
Telikˆ, mporoÔme na grˆyoume

∂ρ
Z  
d3 r ~ · J~
+∇ = 0
V ∂t

2
 

∂ρ ~ · J~ = 0 .
+∇ (1)

∂t
H teleutaÐa exÐswsh onomˆzetai ExÐswsh thc Sunèqeiac kai ekfrˆzei thn to-

pik  diat rhsh tou hlektrikoÔ fortÐou. H afjarsÐa tou fortÐou exˆgetai

oloklhr¸nontac se olìklhro to sÔmpan, opìte èqoume

dQ ∂ρ
Z Z I
= d3 r = − ~ · J~ = −
d3 r ∇ ~ · J~ → 0,
dS
dt ∂t
ìpou to epifaneiakì olokl rwma pˆnw se mia kleist  epifˆneia sto ˆpeiro

mhdenÐzetai.

∂ρ ~ · J~ = 0
∂t +∇

ExÐswsh thc Sunèqeiac

Sthn perÐptwsh enìc swmatidÐou to opoÐo fèrei shmeiakì fortÐo q h puknìthta

fortÐou grˆfetai sunart sei thc sunˆrthshc dèlta wc

ρ(~r, t) = q δ(~r − ~r0 (t)) ,

ìpou ~r0 (t) h troqiˆ tou swmatidÐou. H antÐstoiqh puknìthta reÔmatoc eÐnai

~ r, t) = ~v0 (t) ρ(~r, t) = q ~v0 (t) δ(~r − ~r0 (t)),

J(~

ìpou ~v0 (t) = ~r˙ 0 (t) eÐnai h taqÔthta tou swmatidÐou. Oi posìthtec autèc

ikanopoioÔn thn exÐswsh sunèqeiac. Prˆgmati, èqoume

∂ρ ∂ ~ J~ .
= q δ(~r −~r0 ) = −q ẋ0i ∇i δ(~r−~r0 ) = −∇i { q v0i δ(~r − ~r0 )} = −∇·
∂t ∂t

3
 PARADEIGMA. Se mia megˆlh kathgorÐa agwg¸n upˆrqei grammik  sqèsh metaxÔ thc puknìthtac

reÔmatoc J~ kai tou hlektrikoÔ pedÐou

~
E entìc tou agwgoÔ, to opoÐo sqetÐzetai me thn kÐnhsh twn hlektronÐwn.

H sqèsh aut  eÐnai

J~ = σ E
~ (2)

kai onomˆzetai {Nìmoc tou Ohm}. H stajerˆ analogÐac eÐnai h {eidik  agwgimìthta} tou ulikoÔ tou agwgoÔ.

Gia tèleiouc agwgoÔc eÐnai, fusikˆ, ˆpeirh ( σ = ∞). Apì thn exÐswsh sunèqeiac (1) èqoume ìti

∂ρ ρ
~ · J~ = −σ ∇
= −∇ ~ ·E
~ = −σ ,
∂t 0

ìpou gia to teleutaÐo b ma qrhsimopoi same thn ExÐswsh Poisson . Oloklhr¸nontac wc proc ton qrìno paÐr-

noume

−t
ρ(t) = ρ(0) e τ ,

0
ìpou h stajerˆ τ ≡ σ
èqei diastˆseic qrìnou kai antiproswpeÔei ton qarakthristikì qrìno metabol c thc

puknìthtac fortÐou entìc tou agwgoÔ. Gia èna polÔ kalì agwgì o qrìnoc autìc eÐnai mikrìc, prˆgma pou

shmaÐnei ìti taqÔtata ja èqoume mhdenismì thc puknìthtac fortÐou entìc tou agwgoÔ.

2. Hlektromagnhtik  Epagwg .

H ènnoia thc {Hlektregertik c DÔnamhc} eÐnai shmantik  gia thn peri-

graf  twn fainomènwn thc Hlektromagnhtik c Epagwg c. Ex orismoÔ h Hle-

ktregertik  DÔnamh eÐnai to èrgo anˆ monˆda fortÐou, to opoÐo parˆgetai apì

thn metaforˆ ènoc fortÐou katˆ m koc enìc kleistoÔ drìmou

1
I
E = d~r · F~ . (3)

q
EÐnai fanerì ìti h hlektregertik  dÔnamh pou aporrèei apì èna hlektrosta-

tikì pedÐo
~ st
E eÐnai mhdenik , dedomènou ìti

I
~ st = 0
d~r · E
C

gia kˆje kleistì drìmo C . Aut 

 h idiìthta sqetÐzetai ˆmesa, mèsw tou jew-

~ = dS
~· ∇~ ×E
~
H R
r matoc tou Stokes d~r · E me thn {astrobilìthta} tou

hlektrostatikoÔ pedÐou. Prˆgmati, èna hlektrostatikì pedÐo eÐnai astrìbilo,

dhlad 
~ ×E
∇ ~ st = 0 . Sunep¸c, h dÔnamh, h opoÐa odhgeÐ se E 6= 0 ja prè-

pei na aporrèei eÐte apì èna mh-hlektrostatikì hlektrikì pedÐo eÐte apì èna

magnhtikì pedÐo gia thn perÐptwsh enìc kinoÔmenou agwgoÔ, mia kai to ma-

gnhtikì pedÐo dra mìno se kinoÔmena fortÐa

1. Sthn perÐptwsh enìc akÐnhtou

agwgoÔ h hlektregertik  dÔnamh ja dÐnetai apì to epikampÔlio olokl rwma

tou strobiloÔ)
( hlektrikoÔ pedÐou katˆ m koc enìc kleistoÔ drìmou

I
EC = ~.
d~r · E (4)

C
1
H hlektromagnhtik  dÔnamh se èna shmeiakì fortÐo dÐnetai apì ton tÔpo thc DÔnamhc
~ = q E
~ + ~v × B
~ .


Lorentz F

4
 EÐnai peiramatikì gegonìc ìti mia qronikˆ metabalìmenh magnhtik  ro 

dhmiourgeÐ hlektrikì reÔma dia mèsou enìc agwgoÔ. Sugkekrimèna, ìpwc faÐ-

netai sthn diˆtaxh tou sq matoc, h metabol  thc magnhtik c ro c lìgw thc

metakÐnhshc tou magn th èqei wc sunèpeia thn katagraf  hlektrikoÔ reÔmatoc

sto galbanìmetro tou phnÐou.

S N

To reÔma ston agwgì ofeÐletai sthn emfanizìmenh mh-mhdenik  hlektreger-

(B) R
~·B
~
tik  dÔnamh. Eˆn ΦS ≡ S dS eÐnai h magnhtik  ro  diˆ mèsou tou

~
H
agwgoÔ, tìte h sqèsh me thn hlektregertik  dÔnamh EC = C d~r · E , h opoÐa

tekmhri¸netai peiramatikˆ, eÐnai ( Nìmoc tou Faraday   Nìmoc thc Epagwg c)

d (B)
EC = − dt ΦS

Nìmoc tou Faraday

H sqèsh aut  isqÔei gia kˆje brìqo C kai kˆje epifˆneia S pou èqei ton C
wc sÔnoro.

ΦΒ
C

Qrhsimopoi¸ntac to je¸rhma Stokes ( kai upì thn proüpìjesh ìti h epifˆ-

neia S kai o brìqoc C den exart¸ntai apì ton qrìno), h sqèsh aut  grˆfetai

Z   d
Z Z ~
∂B
~· ∇
dS ~ ×E
~ = − ~ ·B
dS ~ = − ~·
dS
S dt S S ∂t

5
 

~
!
~ + ∂B
Z
~·
dS ~ ×E
∇ = 0.
S ∂t
Dedomènou ìti autì isqÔei gia kˆje epifˆneia S , sumperaÐnoume thn akìloujh

topik  exÐswsh

~
∇ ~ = − ∂B .
~ ×E (5)

∂t
To arnhtikì prìshmo sqetÐzetai ˆmesa me ton {Kanìna tou Lenz} , sÔmfwna

me ton opoÐo h forˆ tou epagomènou reÔmatoc eÐnai tètoia ¸ste na teÐnei na

exoudeter¸sei thn metabol  thc magnhtik c ro c.

PARADEIGMA. 'Ena ˆpeiro swlhnoeidèc aktÐnac a me n speirec anˆ monˆda m kouc diarrèetai apì (azimou-

jiakì) reÔma èntashc I(t). Poiì eÐnai to epag¸meno hlektrikì pedÐo sto eswterikì tou phnÐou?

To magnhtikì pedÐo pou ofeÐletai sto hlektrikì reÔma eÐnai (sthn hmistatik  prosèggish, sthn opoÐa

isqÔei o nìmoc tou Ampere)

~ = ẑ µ0 n I(t)
B

mèsa sto phnÐo kai mhdenikì èxw apì autì. Apì thn topik  ekdoq  tou Nìmou thc Epagwg c èqoume

~
∂B dI
~ ×E
∇ ~ = − = −ẑµ0 n .
∂t dt

Diaisjhtikˆ faÐnetai ìti, lìgw summetrÐac,

~ = E(ρ)
E ~ . Prˆgmati, èqoume

 
∂ φ̂ ∂ ∂

~ ×E
∇ ~ = ρ̂ + + ẑ × ρ̂Eρ (ρ) + φ̂Eφ (ρ) + ẑEz (ρ)
∂ρ ρ ∂φ ∂z

0 0 ẑ dI
= ẑEφ (ρ) − φ̂Ez (ρ) + Eφ (ρ) = −ẑµ0 n
ρ dt

µ0 n dI
~
E(ρ) = −φ̂ ρ.
2 dt

3. AmoibaÐa Epagwg /Autepagwg .

JewreÐste èna surmˆtino brìqo C1 , o opoÐoc na diarrèetai apì reÔma ènta-

sjc I1 . 'Enac deÔteroc surmˆtinoc brìqoc C2 ja diapernˆtai apì thn magnh-

tik  ro  pou ofeÐletai ston pr¸to agwgì. Eˆn

~1
B eÐnai to magnhtikì pedÐo,

ja èqoume

( )
µ0 (~r − ~r 0 )
Z Z I
Φ2 = ~ ·B
dS ~ 1 (~r) = ~·
dS I1 d~r 0 ×
S2 S2 4π C1 |~r − ~r 0 |3

Φ2 = M21 I1 ,

6
ìpou o suntelest c M21 onomˆzetai Sunteleust c AmoibaÐac Epagwg c kai

orÐzetai wc
2
d~r1 · d~r2
I I
M21 = . (6)

C1 C2 |~r1 − ~r2 |
Profan¸c, M12 = M21 . 'Opwc faÐnetai apì ton tÔpo orismoÔ tou suntelest 

M12 , autìc exartˆtai apokleistikˆ apì tic gewmetrikèc idiìthtec (jèsh kai

sq ma) twn dÔo agwg¸n.

SÔmfwna me ton Nìmo thc Epagwg c h metabol  tou reÔmatoc I1 sunepˆ-

getai kai metabol  thc magnhtik c ro c Φ2 , h opoÐa epˆgei mia hlektregertik 

dÔnamh E2
dΦ2 dI1
E2 = − = −M21 .
dt dt
H hlektregertik  dÔnamh E2 prokaleÐ me thn seirˆ thc èna reÔma ston agwgì

{2}, to opoÐo, mèsw tou magnhtikoÔ tou pedÐou, metabˆlei thn magnhtik  ro 

ston agwgì {1}. IsqÔei, loipìn, pˆntote, anexˆrthta apì ton deÔtero agwgì,

mia sqèsh analogÐac Φ1 ∝ I1 . TeleÐwc genikˆ mporoÔme na grˆyoume gia

kˆje agwgì

dI
Φ = L I =⇒ E = −L . (7)

dt
O suntelest c L onomˆzetai Suntelest c Autepagwg c kai exartˆtai mìno

apì tic gewmetrikèc idiìthtec tou agwgoÔ.

4. H Enèrgeia tou MagnhtikoÔ PedÐou.

Akìma kai se èna tèleio agwgì, ston opoÐo den ja eÐqame ap¸leia enèr-

geiac lìgw antistˆsewc, h ro  reÔmatoc apaiteÐ thn katabol  enìc posoÔ

enèrgeiac ¸ste na antistajmisjeÐ h emfanizìmenh hlektregertik  dÔnamh, h

opoÐa antitÐjetai sthn aÔxhsh tou reÔmatoc, ìpwc deÐqnei kai o tÔpoc (7). H

enèrgeia aut  eÐnai apojhkeumènh sto kÔklwma ìso o agwgìc diarrèetai apì

reÔma, apodidìmenh ìtan autì mhdenisjeÐ. Dedomènou ìti h hlektregertik 

dÔnamh tou kukl¸matoc eÐnai ex orismoÔ èrgo anˆ monˆda fortÐou, mporoÔme

na grˆyoume ìti to dapan¸meno èrgo anˆ monˆda qrìnou (isqÔc) eÐnai

dW dQ dI d 1 2
 
= −E = −E I = L I = LI .
dt dt dt dt 2
2
Shmei¸ste ìti

(I
)
r 0
Z Z I 
r −~
~ 
1
~· 0 ~· 0 ~
dS d~
r × = dS d~
r ×∇
|~ r 0 |3
r −~ |~ r 0|
r −~
S2 C1 S2 C1

I Z I Z I I
r 0 r 0
  
0 1 d~ r · d~
d~
= dSi ijk dxj ∇k = dSi ~ ×
∇ = .
|~ r 0|
r−~ |~ r 0|
r−~ i
|~
r−~ r 0|
C1 S2 C1 S2 C1 C2

7
Apì ton tÔpo autì exˆgetai ìti h dapan¸menh enèrgeia eÐnai

1 2
W = LI . (8)

2
O tÔpoc autìc mporeÐ na genikeujeÐ kai gia qwrikèc   epifaneiakèc katanomèc

reÔmatoc wc ex c:

Z Z   I
L I = ΦB = ~ ·B
dS ~ = ~· ∇
dS ~ ×A
~ = ~.
d~r · A

Antikajist¸ntac sthn èkfrash thc enèrgeiac, paÐrnoume

I
I
W = ~.
d~r · A
2
Gia mia qwrik  katanom  reÔmatoc ja prèpei na kˆnoume thn antikatˆstash

I d~r → d3 r J~ .

Tìte, h èkfrash gia thn enèrgeia gÐnetai

1
Z
W = d3 r J~ · A
~. (9)

2
To pedÐo thc olokl rwshc eÐnai o gewmetrikìc tìpoc thc katanom c reÔmatoc.

MporeÐ ìmwc tupikˆ na epektajeÐ mèqri to ˆpeiro, dedomènou ìti èxw apì thn

katanom  h proc olokl rwsh sunˆrthsh mhdenÐzetai. Qrhsimopoi¸ntac ton

Nìmo tou Ampere , mporoÔme na antikatast soume thn puknìthta reÔmatoc me

ton strobilismì tou magnhtikoÔ pedÐou wc

1
Z  
W = ~ ×B
d3 r ∇ ~ ·A
~.
2µ0
H tautìthta

 
~ ×B
∇ ~ ·A
~ = ijk (∇j Bk )Ai = ijk ∇j (Bk Ai ) − ijk Bk ∇j Ai =
     
~ · B
∇ ~ ×A
~ +B
~· ∇
~ ×A
~ = ∇
~ · B
~ ×A
~ + B2,

mac dÐnei

1 1
Z   Z
W = 3 ~ · B
d r∇ ~ ×A
~ + d3 r B 2 .
2µ0 2µ0
O pr¸toc ìroc, me thn bo jeia tou Jewr matoc thc Apìklishc gÐnetai

1
I  
~· B
dS ~ ×A
~ ,
2µ0

8
ìpou h olokl rwsh gÐnetai se mia kleist  epifˆneia sto ˆpeiro kai dÐnei mh-

dèn, mia kai ex upojèsewc ta pedÐa entopismènwn katanom¸n mhdenÐzontai sto

ˆpeiro. Sunep¸c, o telikìc tÔpoc gia thn enèrgeia eÐnai

1
Z
W = d3 r B 2 . (10)

2µ0
Epanalambˆnoume ìti h olokl rwsh gÐnetai se ìlo ton q¸ro. Sthn èkfrash

aut  blèpoume oti h enèrgeia pou dapan jhke gia to st simo enìc kukl¸matoc

èqei apojhkeujeÐ ex olokl rou sto dhmiourgoÔmeno magnhtikì pedÐo. Epomè-

nwc, dikaiologeÐtai o ìroc Magnhtik  Enèrgeia kai Puknìthta Magnhtik c

Enèrgeiac gia thn posìthta

B2
UB ≡ . (11)

2µ0

1
d3 r B 2
R
UB = 2µ0

Magnhtik  Enèrgeia

PARADEIGMA. JewreÐste èna swlhnoeidèc apeÐrou m kouc, to opoÐo èqei aktÐna a, arijmì speir¸n

anˆ monˆda m kouc n kai diarrèetai apì reÔma èntashc I. UpologÐste ton Suntelest  Autepagwg c anˆ monˆda
0
m kouc L .

To magnhtikì pedÐo tou swlhnoeidoÔc eÐnai


ẑµ0 n I (ρ < a)
~ =
B
0 (r > a)

H Enèrgeia tou MagnhtikoÔ PedÐou anˆ monˆda m kouc ja eÐnai

0 dU 1 2 2 1 2 2

2
U ≡ = πa B = µ0 π a n I .
dz 2µ0 2

EÐnai safèc apì ton tÔpo autì ìti o Suntelest  Autepagwg c anˆ monˆda m kouc ja eÐnai

0 2 2
L = µ0 π a n .

9
 5. Oi Exis¸seic tou Maxwell.
Sthn perÐptwsh statik¸n hlektrik¸n fortÐwn, opìte kai h puknìthta for-

tÐou eÐnai anexˆrthth tou qrìnou, to dhmiourgoÔmeno hlektrostatikì pedÐo

ikanopoieÐ thn ExÐswsh Poisson 3

~ ·E
∇ ~ = ρ/0 (12)

kai, tautìqrona, eÐnai astrìbilo (

~ ×E
∇ ~ = 0 ). H teleutaÐa idiìthta isqÔei

mìno sthn statik  perÐptwsh kai antikajÐstatai apì tnn exÐswsh Maxwell-
Faraday ( Nìmo thc Epagwg c)

~
∇ ~ = − ∂B .
~ ×E (13)

∂t
Parˆllhla, eÐnai peiramatikì gegonìc ìti h exÐswsh Poisson exakoloujeÐ na

isqÔei kai sthn qronoexaert¸menh perÐptwsh qwrÐc kamÐa allag .

Sthn Magnhtostatik  h apousÐa magnhtik¸n fortÐwn ekfrˆzetai me ton

mhdenismì thc apìklishc tou magnhtikoÔ pedÐou

~ ·B
∇ ~ = 0. (14)

EÐnai peiramatikì gegonìc ìti h exÐswsh aut  exakoloujeÐ na isqÔei kai na

èqei thn Ðdia ermhneÐa kai sthn dunamik  perÐptwsh. EpÐ plèon, sthn Magnh-

tostatik  isqÔei o Nìmoc tou Ampere

~ ×B
∇ ~ = µ0 J,
~

o opoÐoc, ìmwc, tropopoieÐtai sthn dunamik  perÐptwsh. Prˆgmati, jewr¸ntac

thn apìklish amfotèrwn twn mel¸n tou nìmou tou Ampere , paÐrnoume

 
~ · ∇
∇ ~ ×B
~ ~ · J~ .
= µ0 ∇
∂ρ
Apì thn exÐswsh thc sunèqeiac ìmwc, to dexÔ mèloc isoÔtai me −µ0 ∂t , prˆg-

ma pou antifˆskei me to gegonìc ìti to aristerì mèloc mhdenÐzetai tautotikˆ.

Kˆnontac qr sh thc exÐswshc Poisson , to dexÔ mèloc eÐnai

~˙
~ ·E
−µ0 0 ∇ . Su-

nep¸c, o nìmoc Ampere

tou ja prèpei na antikatastajeÐ apì thn akìloujh

exÐswsh Maxwell-Ampere
~
∇ ~ = µ0 J~ + 0 µ0 ∂ E .
~ ×B (15)

∂t
3
QrhsimopoioÔme to sÔsthma monˆdwn SI sto opoÐo stic exis¸seic pou dièpoun ta h-
lektromagnhtikˆ fainìmena emfanÐzontai h hlektrik  diaperatìthta tou kenoÔ  0 kai h
magnhtik  diaperatìthta tou kenoÔ µ . 0 Oi stajerèc autèc sqetÐzontai me thn taqÔthta
tou fwtìc sto kenì. Se ìti akoloujeÐ ja pˆroume wc dedomènh thn sqèsh
√
twn diaperatot twn me thn taqÔthta tou fwtìc sto kenì c = 1/ 0 µ0 .

10
H diìrjwsh ston Nìmo tou Ampere mporeÐ na jewrhjeÐ wc mia prosj kh sthn

puknìthta reÔmatoc

~
∂E
J~ =⇒ J~ + 0
∂t
kai onomˆzetai {ReÔma Metatìpishc}.

H tetrˆda twn exis¸sewn

~ ·E
∇ ~ = ρ/0 , ~ ×B
∇ ~ = 0

~ ~
~ ×E
∇ ~ = − ∂B , ∇ ~ = µ0 J~ + 0 µ0 ∂ E
~ ×B (16)

∂t ∂t
onomˆzontai Exis¸seic tou Maxwell kai dièpoun me exairetik  akrÐbeia ìla ta

hlektromagnhtikˆ fainìmena. Mìno se mikroskopikèc apostˆseic ( 10−13 cm )

qreiˆzetai oi exis¸seic autèc na anajewrhjoÔn kai na epanermhneujoÔn sta

plaÐsia thc Kbantik c Mhqanik c (Kbantik  Hlektrodunamik ).

~ ·E
~ = ρ
∇ 0

~ ·B
∇ ~ = 0

~ = − ∂ B~
~ ×E
∇ ∂t

~ = µ0 J~ + 0 µ0 ∂ E~
~ ×B
∇ ∂t

Oi Exis¸seic tou Maxwell sto keno

Ektìc apì thn topik  diatÔpwsh twn nìmwn thc Hlektrodunamik c mèsw

twn exis¸sewn Maxwell , upˆrqei kai isodÔnamh {oloklhrwtik } diatÔpwsh.

11
ArqÐzontac apì thn exÐswsh Poisson kai oloklhr¸nontac se mia perioq  ìgkou

V , èqoume

1 Q
Z   Z
~ ·E
∇ ~ = ρ/0 =⇒ ~ ·E
d3 r ∇ ~ = d3 r ρ =
V 0 V 0
 

~ = Q,
I
~ ·E
dS (17)

S 0
ìpou qrhsimopoi jhke to {Je¸rhma thc Apìklishc} kai S eÐnai h kleist 

epifˆneia pou perikleÐei ton ìgko V kai QV eÐnai to hlektrikì fortÐo pou

perièqetai sautìn ton ìgko. O oloklhrwtikìc nìmoc ston opoÐo katal xame

eÐnai o Nìmoc tou Gauss .

SuneqÐzontac me thn exÐswsh

~ ·B
∇ ~ = 0 , èqoume

Z I
~ ·B
d3 r ∇ ~ = 0 =⇒ ~ ·B
dS ~ = 0 (18)

V S(V )

pou isodunameÐ me ton mhdenismì thc magnhtik c ro c gia kˆje kleist  epifˆ-

neia   thn apousÐa {magnhtik¸n fortÐwn}.

Jewr¸ntac thn exÐswsh Maxwell-Faraday kai oloklhr¸nontac pˆnw se

mia epifˆneia S , paÐrnoume

d
Z   Z
~ · ∇
dS ~ ×E
~ = − ~ ·B
dS ~
dt S

(B)
~ = − dΦS
I
~ ·E
dr , (19)

C dt
ìpou qrhsimopoi same to {Je¸rhma tou Stokes} gia thn epifˆneia S me sÔnoro

(B)
thn kleist  kampÔlh C , kai ìpou ΦS eÐnai h magnhtik  ro  diamèsou thc S .

To epikampÔlio olokl rwma

I
EC ≡ ~ ·E
dr ~
C

onomˆzetai Hlektregertik  DÔnamh katˆ m koc thc C . Telikˆ, h oloklhrw-

tik  èkfrash tou Nìmou thc Epagwg c eÐnai

(B)
dΦ
EC = − S . (20)

dt

12
 Telei¸nontac me tnn exÐswsh Maxwell-Ampere èqoume

~ · J~ + 0 µ0 d
Z   Z Z
~ · ∇
dS ~ ×B
~ = µ0 dS ~ ·E
dS ~
S S dt S

(E)
~ = µ0 IS + 0 µ0 dΦS
I
~ ·B
dr , (21)

C dt
(E)
ìpou IS kai ΦS eÐnai antÐstoiqa h èntash tou hlektrikoÔ reÔmatoc kai h

hlektrik  ro  dia mèsou thc epifˆneiac S .

H
~ ·E
~ = Q
ΦE = dS 0

~ ·B
~ = 0
H
ΦB = dS

d~` · E
~ = − dΦB
H
E= dt

d~` · B
~ = µ0 I + 0 µ0 dΦE
H
dt

Oi Nìmoi thc Hlektrodunamik c se Oloklhrwtik  Morf 

PARADEIGMA. JewreÐste èna puknwt , o opoÐoc fortÐzetai. AnalÔste ta dhmiourgoÔmena hlektrikˆ

pedÐa.

Sb
C2
C1 C3

I I
−Q(t)
Sa Q(t)

13
 Efarmìzontac ton Nìmo tou Gauss gia thn kulindrik  perioq  metaxÔ twn plak¸n tou puknwt  ( ρ < a, 0 <
z < d), èqoume, an agno soume ta fainìmena sta ˆkra twn plak¸n,

I
2 Q(t)
~·E
dS ~ = (ẑπa ) · E
~ + 0 = ,
0

paÐrnoume

Q(t)
~ = ẑ
E .
πa2 0

Upojètoume ìti isqÔei h hmistatik  prosèggish kai to hlektrikì pedÐo mèsa ston agwgì eÐnai amelhtaÐo. To

magnhtikì pedÐo mporeÐ na upologisjeÐ efarmìzontac ton Nìmo tou Ampere. Sthn perioq  aristerˆ (  dexiˆ)

apì tic plˆkec èqoume

I Z Z
d
~ = µ0
r·B
d~ ~ · J~ + 0 µ0
dS ~·E
dS ~,
dt
C1 S1 S1

ìpou S1 eÐnai h epifˆneia me sÔnoro ton brìqo C1 . To pr¸to olokl rwma tou dexioÔ melouc eÐnai

Z Z Z
~ · J~ =
dS dS ẑ · (ẑJ) = dS J = I .
S1 S1

To deÔtero olokl rwma mhdenÐzetai lìgw mhdenismoÔ tou hlektrikoÔ pedÐou mèsa ston agwgì sthn hmistatik 

prosèggish pou uiojet same. Sunep¸c stic exwterikèc perioqèc èqoume

4

I Z 2π
µ I
~ = µ0 I =⇒
r·B
d~ ~ = φ̂ 0 .
dφ ρ B(ρ) = µ0 I =⇒ B
2πρ
C1 0

Ac proqwr soume t¸ra na broÔme to magnhtikì pedÐo sthn perioq  tou brìqou C2 . Saut n thn perioq ,

en¸ apousiˆzei h suneisforˆ tou reÔmatoc, o deÔteroc ìroc (reÔma metatìpishc) suneisfèrei

Z  
d d 2 Q(t) dQ(t)
µ0 0 dS Ez = µ0 0 πa = µ0 = µ0 I(t) .
dt dt πa2 0 dt
S2

'Etsi, pˆli èqoume

I
µ I
r·B
d~ ~ = φ̂ 0 .
~ = µ0 I =⇒ B
2πa
C2

Katˆ m koc tou brìqou C3 , o opoÐoc e'qei mikrìterh aktÐna apì tic plˆkec tou puknwt  ( ρ < a), to reÔma

metatìpishc eÐnai
2
 
d 2 Q(t) ρ
0 πρ = I(t) .
dt πa2 0 a2

O Nìmoc Ampere dÐnei

I
ρ2 µ Iρ
d~ ~ = µ0 I
r·B ~ = φ̂ 0
=⇒ B .
a2 2πa2
C2

Ta anwtèrw mporoÔn na gÐnoun katanohtˆ kai katˆ ton akìloujo trìpo:

H R
O Nìmoc Ampere-Maxwell ~ ·B
dr ~ = µ0 ~ · J~tot
dS mac lèei ìti h kukloforÐa tou magnhtikoÔ pedÐou
C S(C)
sto brìqo C isoÔtai me thn ro  thc olik c puknìthtac reÔmatoc J~tot = vecJ + J~D dia m,èsou thc S(C),
˙
ìpou J~D = 0 E
~ . Gia thn epifˆneia Sa tou sq matoc èqoume J~D = 0 kai h ro  aut  eÐnai µ0 I . Gia profaneÐc

lìgouc h ro  dia mèsou thc Sa eÐnai Ðsh me thn ro  dia mèsou thc Sb , gia thn opoÐa èqoume J~ = 0. Allˆ kai

tìte pˆli èqoume µ0 I , ìpwc deÐxame.

4
EÐnai safèc apì thn
~B
∇ ~ = µ0 J~ ∝ ẑ ìti
~ ∝ φ̂.
B Aktnik  sunist¸sa apagoreÔetai apì thn
~ ·B
∇ ~ = 0.

14
SHMEIWSH: Oi exis¸seic tou Maxwell sthn Ôlh.
Oi hlektromagnhtikèc idiìthtec twn makroskopik¸n swmˆtwn mporoÔn na ekfrasoÔn mèsw thc Pìlwshc

~
P kai thc Magn tishc
~
M eˆn eisagˆgoume ta pedÐa thc Hlektrik c Metatìpishc

~ = 0 E
D ~ + P
~

kai thc Magnhtik c 'Entashc

~
B
~ =
H ~ .
−M
µ0

Oi exis¸seic Maxwell sthn Ôlh èqoun thn morf 

H
~ ·D
∇ ~ = ρ ~ ·D
dS ~ = Q

H
~ ×E
∇
~
~ = − ∂B ~ = − dΦB
~ ·E
dr
∂t dt

H
~ ·B
∇ ~ = 0 ΦB = ~ ·B
dS ~ = 0

H
~ ×H
∇
~
~ = J~ + ∂ D ~ = I + dΦD
~ ·H
dr
∂t dt

6. Hlektromagnhtikˆ Dunamikˆ kai SummetrÐa BajmÐdac.

Oi dÔo omogeneÐc exis¸seic Maxwell

~
∇ ~ = − ∂B ,
~ ×E ~ ·B
∇ ~ = 0
∂t
mporoun na epilujoÔn pl rwc me ton akìloujo trìpo:

H genik  lÔsh thc deÔterhc exÐswshc eÐnai, profan¸c, o strobilismìc

miac dianusmatik c sunˆrthshc

 
~ = ∇
B ~ ×A
~ ~ ·B
=⇒ ∇ ~ = 0 .

H sunˆrthsh ~
A onomˆzetai dianusmatikì dunamikì. Antikajist¸ntac to ma-

gnhtikì pedÐo sunart sei tou dianusmatikoÔ dunamikoÔ ston Nìmo thc Epa-

gwg c, paÐrnoume
~
!
~ × ∂A ~
∇ +E = 0.
∂t
EÐnai fanerì ìti h dianusmatik  èkfrash se parènjesh ja eÐnai èna gradient
~ ~
~ + ∂ A = −∇φ
E ~ =⇒ E ~ − ∂A .
~ = −∇φ
∂t ∂t
H sunˆrthsh φ onomˆzetai bajmwtì dunamikì.

15
 ~ = −∇φ
~ − ~
∂A
E ∂t

~ = ∇
B ~ ×A
~

Bajmwto kai Dianusmatikì Dunamikì

Ta dunamikˆ
~
φ, A den orÐzoun monos manta ta pedÐaE~ kai
~
B . Prˆgma-

ti, eˆn prosjèsoume sto dianusmatikì dunamikì to gradient miac aujaÐrethc

sunˆrthshc Λ , paÐrnoume to Ðdio magnhtikì pedÐo

 
~ 0 ~ × A
~ + ∇Λ
~ ~ ×A
~ = B
~.
B = ∇ = ∇

Afair¸ntac thn qronik  parˆgwgo thc anwtèrw aujaÐrethc sunˆrthshc Λ

apì to bajmwtì dunamikì paÐrnoume to Ðdio hlektrikì pedÐo

∂Λ ∂ ~ ~  ~
~ − ∂A = E
 
~ 0 ~ ~.
E = −∇ φ− − A + ∇Λ = −∇φ
∂t ∂t ∂t
Oi metasqhmatismoÐ

∂Λ ~
φ → φ0 = φ − ~0 = A
, A → A ~ + ∇Λ
~
∂t
onomˆzontai MetasqhmatismoÐ BajmÐdac kai af noun ta pedÐa ametˆblhta.

H summetrÐa bajmÐdac dÐnei pˆntote thn dunatìthta na epilèxoume thn au-

jaÐreth sunˆrthsh Λ ¸ste na dieukolÔnetai h epÐlush tou ekˆstote probl -

matoc. Upˆrqoun pollèc dunatèc epilogèc bajmÐdac. MetaxÔ aut¸n shmei¸-

noume thn BajmÐda Coulomb , sthn opoÐa epilègetai to dianusmatikì dunamikì

na ikanopoieÐ thn sunj kh

~ 0 = 0.
~ ·A
∇
H anwtèrw sunj kh antistoiqeÐ sthn epilog  thc sunˆrthshc Λ ¸ste na isqÔei

~ ·A
∇2 Λ = −∇ ~ .

Mia ˆllh eurèwc qrhsimopoioÔmenh bajmÐda eÐnai h BajmÐda Lorentz , sthn

opoÐa epilègetai to dianusmatikì kai to bajmwtì dunamikì ¸ste na ikano-

poioÔn thn sunj kh

0
~ 0 + 1 ∂φ = 0 .
~ ·A
∇
c2 ∂t
'Opwc ja deiqjeÐ argìtera, to pleonèkthma thc sunj khc Lorentz eÐnai ìti

eÐnai ekpefrasmèna sqetikistikˆ sunalloÐwth.

16
 Oi dÔo mh-omogeneÐc exis¸seic Maxwell mporoÔn na graftoÔn sunart sei

twn dunamik¸n wc ex c:

~
~ · ∂A = ρ
−∇2 φ − ∇ (22)

∂t 0
~
∂2A ~ ∂φ = µ0 J~ .
 
~ + 0 µ0
−∇2 A + ~ ∇
∇ ~ ·A
~ + 0 µ0 ∇ (23)

∂t2 ∂t
Qrhsimopoi same thn tautìthta

   
~ × ∇
∇ ~ ×A
~ = −∇2 A
~ +∇
~ ∇
~ ·A
~ .

Sthn bajmÐda Coulomb oi exis¸seic autèc paÐrnoun thn morf 

ρ
−∇2 φ = (24)

0
~
∂2A
~ + 0 µ0
−∇2 A ~ ∂φ = µ0 J~ .
+ 0 µ0 ∇ (25)

∂t2 ∂t
AntÐstoiqa, sthn bajmÐda Lorentz èqoume thn summetrik  morf 

1 ∂2φ ρ
−∇2 φ + 2 2
= (26)

c ∂t 0

1 ∂2A~
~ +
−∇2 A = µ0 J~ , (27)
2
c ∂t2

ìpou c = (0 µ0 )−1/2 .

PARADEIGMA. Br te poiˆ dunamikˆ antistoiqoÔn se qronikˆ kai qwrikˆ stajerˆ hlektromagnhtikˆ pedÐa

sthn bajmÐda Coulomb.

'Ena qronikˆ stajerì magnhtikì pedÐo aporrèei anagkastikˆ apì èna qronikˆ stajerì dianusmatikì du-

namikì
~ r ).
A(~ Antikajist¸ntac sthn sqèsh

~ = ∇
B ~ ×A
~

thn dokimastik  lÔsh Ai = α Bi + β ijk Bj xk , sumperaÐnoume ìti α = 0 kai β = 1/2. Sunep¸c, h lÔsh eÐnai

1
~ =
A ~ ×~
B ~ ,
r + ∇ψ
2

ìpou ψ eÐnai mia aujaÐreth sunˆrthsh tou ~

r. H bajmÐda Coulomb orÐzetai me thn sunj kh mhdenismoÔ thc

apìklishc tou dianusmatikoÔ dunamikoÔ. 'Eqoume

~ = 0 =⇒ ∇i ijk Bj xk + ∇2 ψ = iji Bj + ∇2 ψ = 0
~ ·A
∇

 
2
∇ ψ = 0.

TeleÐwc anˆloga sumperaÐnoume gia to hlektrikì pedÐo ìti

~ = −∇φ(~
E ~ r ) =⇒ φ(~ ~ ·~
r ) = −E r + φ0 ,

17
ìpou φ0 stajerˆ.

PARADEIGMA. To hlektrikì kai to magnhtikì pedÐo gÐnontai antilhptˆ apì ta fortismèna swmatÐdia mèsw

thc DÔnamhc Lorentz . H exÐswsh kÐnhshc enìc swmatidÐou mˆzac m kai fortÐou q sthn hmiklassik  prosèggish

v << c eÐnai

d~
v

m = q ~ + ~
E ~
v×B .
dt
Parìlo pou sthn exÐswsh kÐnhshc emfanÐzontai ta pedÐa, eÐnai endiafèron to gegonìc ìti h sunˆrthsh Lagrange
apì thn opoÐa aporrèei h exÐswsh kÐnhshc grˆfetai sunart sei twn dunamik¸n. Gia na to doÔme autì ac

xekin soume grˆfontac thn exÐswsh kÐnhshc sunart sei twn dunamik¸n. 'Eqoume

   
∂Ai ∂Ai
mv̇i = q −∇i φ − + ijk vj (k`m ∇` Am ) = q −∇i φ − − vj ∇j Ai + vj ∇i Aj .
∂t ∂t

Qrhsimopoi same thn tautìthta ijk k`m = δi` δjm − δim δj` . Gia na proqwr soume shmei¸noume ìti

∂Ai dxj ∂Ai dAi

+ ∇j Ai = + vj ∇j Ai = .
∂t dt ∂t dt

Telikˆ, èqoume

dvi dAi
m = −q∇i φ − q + qvj ∇i Aj
dt dt
 

d


m~ ~
v + qA ~
= ∇ ~ − qφ
v·A
q~ .
dt
SugkrÐnontac thn anwtèrw exÐswsh me ton tÔpo twn exis¸sewn Lagrange

 
d ∂L ∂L
= ,
dt ∂vi ∂xi

eÔkola diabˆzoume ìti

mv 2
L = + q~ ~ − qφ .
v·A (28)
2
Mia eÔlogh er¸thsh eÐnai h ex c: EÐnai aut  h sunˆrthsh Lagrange analloÐwth se metasqhmatismoÔc bajmÐdac?

Gia na apant soume sto er¸thma autì jewroÔme to metasqhmatismì

∂ψ
φ → φ − , ~ → A
A ~ + ∇ψ
~ ,
∂t

ìpou ψ tuqaÐa sunˆrthsh. H metabol  thc sunˆrthshc Lagrange kˆtw apì autìn ton metasqhmatismì eÐnai

∂ψ dψ
δL = q + q~ ~
v · ∇ψ = q .
∂t dt

EÐnai gnwstì ìmwc ìti h prosj kh miac olik c qronik c parag¸gou sthn sunˆrthsh Lagrange den metabˆlei

tic exis¸seic kÐnhshc.

18
 7. To Je¸rhma Poynting.
JewreÐste tic dÔo exis¸seicMaxwell

~ ~
∇ ~ = − ∂B ,
~ ×E ~ = µ0 J~ + µ0 0 ∂ E .
~ ×B
∇
∂t ∂t

Pollaplasiˆzontac thn pr¸th eswterikˆ me

~ 0
−B/µ kai thn deÔterh me
~ 0
E/µ
kai, katìpin, ajroÐzontac, paÐrnoume

1 ~ ∂B ~ ~
~ · ∂ E = −J~ · E
~ + 1E ~ − 1B
   
B· + e0 E ~· ∇~ ×B ~· ∇~ ×E
~
µ0 ∂t ∂t µ0 µ0
 
!
∂ B2 0 E 2 ~ + 1 ijk (Ei ∇j Bk − Bi ∇j Ek )
+ = −J~ · E
∂t 2µ0 2 µ0

~ + 1 ijk (Ei ∇j Bk + Bk ∇j Ei )
= −J~ · E
µ0
 
!
∂ B2 0 ~ − 1∇
 
+ E2 = −J~ · E ~ · E~ ×B
~ . (29)

∂t 2µ0 2 µ0
H posìthta

B2 0
U = + E2 (30)

2µ0 2
eÐnai h Puknìthta Enèrgeiac tou hlektromagnhtikoÔ pedÐou. H pio pˆnw e-

xÐswsh ekfrˆzei topikˆ thn diat rhsh thc enèrgeiac kai eÐnai gnwst  me to

ìnoma {Je¸rhma Poytnting} . Grˆfetai

∂U ~ ·S
~ + J~ · E
~ = 0,
+∇ (31)

∂t
ìpou to dianusmatikì mègejoc

~ ≡ 1E
S ~ ×B
~ (32)

µ0
onomˆzetai Diˆnusma Poynting .

19
 B2 0 2
U = 2µ0 + 2E

Puknìthta Enèrgeiac

~ ≡
S 1 ~ ~
×B
µ0 E

Diˆnusma Poynting

Oloklhr¸nontac thn anwtèrw exÐswsh se mia perioq  ìgkou V , èqoume

d 1
Z Z Z
d3 r U + ~ ·S
d3 r ∇ ~ + d3 r J~ · E
~ = 0
dt V µ0 V V

 , qˆric sto je¸rhma thc apìklishc,

dUV
I Z
+ ~ ·S
da ~ + d3 r J~ · E
~ = 0.
dt Σ(V ) V

∂U ~ ·S
+∇ ~ + J~ · E
~ = 0
∂t

dUV H
~ ·S
~ +
R 3
~ ~
dt + Σ(V ) da V d rJ ·E = 0

Je¸rhma Poynting

Eˆn h puknìthta reÔmatoc antistoiqeÐ se N kinoÔmena shmeiakˆ fortÐa, tìte,

o teleutaÐoc ìroc eÐnai

N N
Z !
~ = ~ ra )
X X
3
d r qa~va δ(~r − ~ra ) ·E qa~va · E(~
V a a

kai isoÔtai me thn qronik  metabol  thc kinhtik c enèrgeiac twn fortismènwn

dmv 2 /2
swmatidÐwn ( m~v˙ ∼ q(E ~ → m~v · ~v˙ = q~v · E
~ + ~v × B) ~ →
dt
~
= q~v · E ).

20
EÐnai fanerì ìti h ermhneÐa thc parapˆnw sqèshc eÐnai ìti to algebrikì ˆjroi-

sma tou rujmoÔ metabol c thc hlektromagnhtik c kai thc kinhtik c enèrgeiac

twn fortÐwn isoÔtai me ton ìro

H
~ ·S
da ~ . Epomènwc, o ìroc autìc ermhneÔetai

wc h enèrgeia pou diapernˆ thn exwterik  epifˆneia anˆ monˆda qrìnou kai to

diˆnusma Poynting wc h enèrgeia anˆ monˆda epifaneÐac anˆ monˆda qrìnou.

EFARMOGH. JewreÐste èna kulindrikì agwgì m kouc L kai aktÐnac b, o opoÐoc na diarrèetai apì omoiìmor-

f  puknìthta reÔmatoc J~ = J0 n̂, ìpou n̂ eÐnai to monadiaÐo diˆnusma pou orÐzei h dieÔjunsh tou kÔriou ˆxona

summetrÐac tou kulÐndrou. MporeÐte na upojèsete ìti to hlektrikì pedÐo entìc tou kulÐndrou sundèetai me thn

puknìthta reÔmatoc mèsw tou {Nìmou tou Ohm} J~ = σ E

~, ìpou σ h eidik  agwgimìthta tou ulikoÔ tou kulÐn-

drou. Br te thn isqÔ, h opoÐa diapernˆ thn exwterik  epifˆneia tou kulÐndrou kai exetˆste eˆn epalhjeÔetai

to {Je¸rhma Poynting}.
Epilègoume to sÔsthma anaforˆc ¸ste n̂ = ẑ . Apì ton {Nìmo tou Ampere} kai thn summetrÐa tou sust -

matoc eÔkola exˆgetai ìti to magnhtikì pedÐo sta shmeÐa ρ≤b eÐnai

µ J
~ = φ̂ 0 0 ρ .
B
2

To diˆnusma Poynting sta shmeÐa thc exwterik c kulindrik c epifˆneiac ja eÐnai

bJ02
  
1 J0 µ0 J0 b
~ =
S ~ ×B
E ~ = ẑ × φ̂ = −ρ̂ .
µ0 µ0 σ 2 2σ

J ρ 2
Gia tic epÐpedec epifˆneiec tou kulÐndrou èqoume
~0, L = ± ρ̂ 0 .
S H olik  isqÔc ja eÐnai
2σ

I Z b Z 2π Z b Z 2π Z L Z 2π

d~ ~ =
a·S dρ ρ ~L −
dφ ẑ · S dρ ρ ~0 +
dφ ẑ · S ~
dφ b ρ̂ · S
0 0 0 0 0 0

Z L Z 2π
bJ02 2 J02
= − dφ b = −π L b .
2σ σ
0 0

H isqÔc aut  mporeÐ na grafteÐ sunart sei thc èntashc reÔmatoc I = π b2 J0 wc

L 2
P = − I .
πb2 σ

To {Je¸rhma Poynting} gia ìlon ton ìgko tou kulÐndrou èqei wc ex c:

I Z
~ = − 3
a·S
~ dV J~ · E
~

 
Z
3 J2 L
P = − ~ = −J0 E L πb2 = − 0 Lπb2 = −
dV J~ · E
2
I .
σ πb2 σ

Epomènwc, to {Je¸rhma Poynting} epalhjeÔetai. EÐnai fanerì ìti stic anwtèrw ekfrˆseic o sunduasmìc

2
L/(πb σ) eÐnai h antÐstash R tou agwgoÔ.

21
 8. O Hlektromagnhtikìc Tanust c Tˆshc.

Ac jewr soume pˆli tic exis¸seic Maxwell

~ ~
~ = − ∂B , ∇
~ ×E
∇ ~ = µ0 J~ + µ0 0 ∂ E
~ ×B
∂t ∂t

kai ac pollaplasiˆsoume exwterikˆ thn pr¸th me

~
0 E kai thn deÔterh me
~ 0
B/µ
kai ac prosjèsoume. PaÐrnoume

~ ~
~ + 1B ~ × ∂B + B ~ × ∂E
   
~× ∇
0 E ~ ×E ~× ∇~ ×B
~ = −0 E ~ × J~ + 0 B
µ0 ∂t ∂t

~
∂S
= −0 µ0 ~ × J~ .
+B
∂t
To aristerì mèloc eÐnai

1 1
 
0 ijk Ej k`m ∇` Em + ijk Bj k`m ∇` Bm = (δi` δjm − δim δ`j ) 0 Ej ∇` Em + Bj ∇` Bm
µ0 µ0
1
= 0 ( Ej ∇i Ej − Ej ∇j Ei ) + ( Bj ∇i Bj − Bj ∇j Bi ) =
µ0
0 1 
~ Ei − 1 ∇j (Bi Bj ) + 1 ∇
~ ·E
 
~ ·B

~ Bi
∇i (E 2 ) + ∇i (B 2 ) −0 ∇j (Ej Ei ) + 0 ∇
2 2µ0 µ0 µ0
! !
0 2 B2 1
= ∇j δij E + − 0 Ei Ej − Bi Bj + ρ Ei .
2 2µ0 µ0
Telikˆ, èqoume thn exÐswsh

! !
0 2 B2 1 ∂Si  ~ 
∇j δij E + − 0 Ei Ej − Bi Bj = −ρ Ei −0 µ0 + B × J~ .
2 2µ0 µ0 ∂t i

Ed¸ mporoÔme na orÐsoume ton {Tanust  Hlektromagnhtik c Tˆshc} σij ,

tou opoÐou h onomasÐa ja aitiologhjeÐ pio kˆtw,

!
1 0 2 B2
σij ≡ 0 Ei Ej + Bi Bj − δij E + . (33)

µ0 2 2µ0

Tìte, h anwtèrw exÐswsh grˆfetai

1 ∂Si 
~×B

~ .
∇j σij = + ρ Ei + J (34)

c2 ∂t i

22
O summetrikìc pÐnakac σij orÐzei trÐa dianÔsmata ~σ (i) me sunist¸sec (~σ (i) )j =
σij . Sunart sei twn ~σ (i) , h anwtèrw exÐswsh grˆfetai

~ · ~σ (i) = 1 ∂Si + ρ Ei + J~ × B
 
∇ ~ . (35)

c2 ∂t i

Oloklhr¸nontac se mia perioq  ìgkou V , paÐrnoume

~ · ~σ (i) = 1 d
Z Z Z    
3
d r∇ 3
d r Si + d3 r ρ Ei + J~ × B
~
V c2 dt V V i

~ · ~σ (i) = 1 d
I Z Z    
da 3
d r Si + d3 r ρ Ei + J~ × B
~
S(V ) c2 dt V V i

1 d
I Z Z    
daj σji = 2 3
d r Si + d3 r ρ Ei + J~ × B
~ . (36)

S(V ) c dt V V i

Ja proqwr soume t¸ra sthn ermhneÐa kˆje ìrou aut c thc exÐswshc. H er-

mhneÐa tou deutèrou ìrou tou dexioÔ mèlouc mporeÐ na gÐnei eÔkola katanoht 

an jewr soume thn perÐptwsh shmeiak¸n fortÐwn

J~ =
X X
qa~v (a) δ(~r − ~ra ), ρ = qa δ(~r − ~ra ) .
a a

Tìte, to dexÔ mèloc gÐnetai

 
~ ra ) + ~va × B(~
~ ra )
X
qa E(~ ,
a

pou sumpÐptei me thn dÔnamh Lorentz . Epomènwc, eÐnai fanerì ìti o ìroc

 
ρ Ei + J~ × B
~
i

ermhneÔetai wc
 h
{Puknìthta DÔnamhc}.
∂ Si
O ìroc aforˆ apokleistikˆ to hlektromagnhtikì pedÐo kai upˆrqei
∂t c2
akìma kai ìtan apousiˆzoun ta fortismèna swmatÐdia. Mia kai o deÔteroc ìroc

tou dexioÔ mèlouc, ìpwc diapist¸same, eÐnai puknìthta dÔnamhc, eÐnai eÔlogo

na upojèsoume ìti h ermhneÐa tou megèjouc

~
S
~ ≡
$ (37)

c2

23
eÐnai Puknìthta Orm c tou HM pedÐou.
H
Tèloc, dedomènou ìti o ìroc
S(V ) daj σji èqei diastˆseic dÔnamhc, eÐnai

fanerì ìti h fusik  ermhneÐa tou megèjouc σij eÐnai DÔnamh anˆ Monˆda

Epifˆneiac. Autì dikaiologeÐ kai thn onomasÐa Tanust c Hlektromagnhtik c

Tˆshc.

SunoyÐzontac, sumperaÐnoume ìti h exÐswsh

~ · ~σ (i) = 1 ∂Si + ρ Ei + J~ × B
 
∇ ~ (38)

c2 ∂t i

ekfrˆzei ton isologismì twn dunˆmewn tou sust matoc HlektromagnhtikoÔ

PedÐou/'Ulhc. Sto dexÔ mèloc èqoume to ˆjroisma tou rujmoÔ metabol c thc

puknìthtac orm c, pediak c kai swmatidiak c, en¸ sto aristerì mèloc èqoume

to gradient thc dÔnamhc anˆ monˆda epifˆneiac  , isodÔnama, thc ro c thc

puknìthtac orm c
5

 
1 0 2 B2
σij ≡ 0 Ei Ej + µ0 Bi Bj − δij 2E + 2µ0

Tanusthc Hlektromagnhtik c Tˆshc

S~
$
~ = c2

Puknìthta Hlektromagnhtik c Orm c

f~ = ρE
~ + J~ × B
~

Puknìthta DÔnamhc

d$i
∇j σij = dt + fi

{Diat rhsh Orm c HM PedÐou/'Ulhc}

5
Apì ˆpoyh diastˆsewn to dexÔ mèloc èqei diastˆseic kai autì ([p]/[L]3 )(1/[T ]) =
[F ]/[L]3 .

24
 EFARMOGH. JewreÐste dÔo ìmoia shmeiakˆ fortÐa Q, ta opoÐa apèqoun apìstash 2a. UpologÐste thn

dÔnamh pou askeÐtai sto epÐpedo to kˆjeto sthn metaxÔ touc apìstash.

x, y

Q Q
0

−a 01 1
0a z

To hlektrikì pedÐo sta shmeÐa tou endiamèsou epipèdou ( z = 0) eÐnai

!
Q xx̂ + y ŷ + aẑ xx̂ + y ŷ − aẑ Q ρ(cos φx̂ + sin φŷ)
~ =
E + = .
4π0

3/2
3/2 2π0 (ρ2 + a2 )3/2
x2 + y 2 + a2 x2 + y 2 + a2

 
 Q ρ cos φ
Ex = 2π
 0 (ρ2 +a2 )3/2

~
E(z = 0) = Q ρ sin φ .
Ey = 2π
 0 (ρ2 +a2 )3/2

Ez = 0

Apì ton orismì tou tanust  hlektromagnhtik c tˆshc gnwrÐzoume ìti h dÔnamh aut  eÐnai

Z Z Z
(i) (i)
Fi = a·~
d~ σ = − da ẑ · ~
σ = − da σiz

Z ∞ Z 2π  
0 2 
= − dρ ρ dφ 0 Ei Ez − δij E
2

0 0 z=0
 R∞ R 2π
Fx = −0 dρ ρ dφ Ex Ez

 0 0
0

 

R∞ R 2π 0
= Fy = −0 dρ ρ dφ Ey Ez =
0 0
Q2 ρ2
  R 2π R∞
dφ dρρ
 R∞ R 2π 
8π 2 0 (ρ2 +a2 )3
 2 2 2
Fz = −0 dρ ρ dφ 1
2
(Ez − Ex − Ey ) 0 0
0 0

 
Z ∞ Z ∞
Q2 ρ2 a2
 
2 Q 1
~ = ẑ
F d(ρ ) = ẑ dξ −
8π0 (ρ2 + a2 )3 8π0 ξ2 ξ3
0 a2

Q2
~ = ẑ
F . (39)
4π0 (2a)2
To apotèlesma autì sumpÐptei me thn dÔnamh Coulomb, h opoÐa askeÐtai metaxÔ twn dÔo fortÐwn. Autì den

eÐnai tuqaÐo allˆ ˆmesh sunèpeia thc sqèshc

I Z
(i) 3
a·~
d~ σ = d r ρ Ei (40)

efarmozìmenhc gia èna hmisfaÐrio aktÐnac R → ∞ me bˆsh to mèso epÐpedo. Dedomènou ìti sthn epifˆneia

tou hmisfairÐou èqoume σ∼ 1 , h monadik  suneisforˆ sto aristerì mèloc èrqetai apì thn bˆsh kai eÐnai ìsh
R4
upologÐsame pio pˆnw sthn ( {refSX-1). To dexÔ mèloc eÐnai

Z Z
3 3 Q2 ẑ
d r ( Qδ(~
r + aẑ) + Qδ(~ ~ r) = Q
r − aẑ) ) E(~ d r δ(~ ~ r ) = Q E(aẑ)
r − aẑ) E(~ ~ = ,
4π0 (2a)2

prˆgma pou ikanopoieÐ tautotikˆ kai epalhjeÔei thn (40).

25