MAK342 MAKİNA ELEMANLARI 2

Y.Y.içi imtihanı İTÜ Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Hikmet Kocabaş

Soru 1. Aşağıdaki diş sayıları verilen dişli mekanizması giriş ve çıkışındaki güçler, hızlar,
yönler, momentler arasındaki ilişkiyi yazınız. B ve D aynı mil üzerindedir.

zA  96 zB  24 zD  72 zC  24 PA = η  PC

rD zD 72
iCD = iCD = iCD  iCD  3
rC zC 24

rA zA 96
iAB = iAB = iAB  iAB  4
rB zB 24

iAC  iAB iCD iAC  12

d
n A  100 n B  n A  iAB n B  400 n D  n B
dk

d d
n D  400 n C  n D iCD n C  1200
dk dk

ω = ωA = ωB = ωD = ωC P = ηC M C ωC = ηB M B ωB = ηD  M D ωD = ηA  M A  ωA

2 π n A ωC MA
ωA  ωA  10.47 M A  ωA = η  M C ωC iAC = = η  iAC
60 ωA MC

Soru 2. Evolvent nedir ? Diş profili olarak evolvent profilin

kullanılmasının faydalarını açıklayınız.
Evolvent profil, bir daire (Temel dairesi) üzerinden kaymadan
yuvarlanan bir dogrunun (Ana dogru) bir noktasinin geometrik
yeridir. Yuvarlanma esnasinda ana dogrunun temel dairesi ile
temas (teget) noktasi ani dönme merkezidir. Bu sebeple ana
dogru evolvente diktir. Yani profilin normalidir. P
Evolvent profilli dişli çarkların avantajları:
imalatları basit, kullanışlı ve verimi yüksek dişlilerdir.
dişlinin her iki yüzeyi aynı geometrik kurallara göre meydana
gelir.
eksenler arasındaki bir hata evolvent dişlilerin çalışmasını
Evolvent
etkilemez.
aynı takımla farklı dişliler elde edilir.
Soru 3. Evolvent profilli standart bir düz dişli çarkta diş sayısı z=19 ve modül m=2 mm
olduğuna göre dişbaşi ve temel daireleri üzerindeki diş kalınlıklarını hesaplayınız
z1
m  2mm z1  19 r  m r  19 mm rt  r  m rt  21 mm ψ  20deg
2
t
t  m π t  6.28 mm s  s  3.14 mm rb  r cos( ψ) rb  17.85  mm
2
ϕ  tan( ψ)  ψ ϕ  0.0149 ev( ψ)  tan( ψ)  ψ
 rb 
ψt  acos 
rt
ψt  0.55 ψt  31.77  deg  
ϕt  tan ψt  ψt ϕt  0.0648 ϕt  3.7121 deg
 
 s
 ϕt  ϕ  sb  2  rb  
s
 ϕ
st  2  rt 


2 r
 st  1.377  mm
 2 r 
sb  3.484  mm

Soru 4. Aşağıaki şekilde evolvent profilin, kavrama kıtasının, kavrama açısının yerini
gösteriniz.
evolvent profil:
temel daire üzerinde
kaymadan yuvarlanan
bir doğrunun bir
noktasının çizmiş olduğu
- ve - yaylarıdır.

kavrama kıtası
(kavrama uzunluğu):
kavrama doğrusunun diş
başı daireleri ile çakışma
noktaları olan B1B2 baş
noktaları arasındaki
kavramanın başlayıp
bittiği aralıktır.

kavrama açısı:
yuvarlanma noktasından
geçen yatay eksen ile
kavrama doğrusu
arasındaki  açısıdır.
Soru 5. Elektrik motoru bir iş makinasına bir dişli kutusu ile bağlanmıştır. Düz dişli
kutusunda kullanılan evolvent profilli standart dişlerin modülü m  3mm , giriş ve
çıkış diş sayıları z1  21 , z2  127 olduğuna göre mekanizmanın i çevrim oranını ve
r, rd , rt diş yarıçaplarını, t taksimatı ve taksimat dairesindeki s diş kalınlığını
bulunuz.
z2 m z1 m z2
i  i  6.05 r1  r1  31.5 mm r2  r2  190.5  mm
z1 2 2

diş başı yarıçapları: rt1  r1  m rt1  34.5 mm rt2  r2  m rt2  193.5  mm

diş dibi yarıçapları: rd1  r1  1.2 m rd1  27.9 mm rd2  r2  1.2 m rd2  186.9  mm

t
taksimat: t  m π t  9.42 mm taksimat dairesindeki diş kalınlığı:s  s  4.71 mm
2
temel d. y.çapları: rb1  r1 cos( 20deg) rb1  29.6 mm rb2  r2  cos( 20deg) rb2  179.01 mm

Soru 6. Birinci sorudaki mekanizmanın ilk kademe standart evolvent dişli çifti arasındaki
kavrama oranını bulunuz. Sonucu yorumlayınız.
ψ  20deg z1  zA z2  zC

 z  2 2 2 
1  1   z2  2 
  z2   z1  z2   tan( ψ)
2 2
ε      z1   ε  1.72<1
2  π   cos( ψ)   cos( ψ)  
hareket süreklidir

 z  2 2 2 
1  1   z2  2 
ε  z1 z2 ψ    z2 2   z1  z2  tan( ψ)
2
    z1  
2  π   cos( ψ)   cos( ψ)  

ε ( 20 30 14.5deg)  1.87 ε ( 20 30 20deg)  1.61 ε ( 20 30 30deg)  1.33

Soru 7. n1=1500 d/dk'da P=20 BG güç nakleden ve z1=21, m=4 mm, b/d=0,6 ve
a=100 mm olan tek kademeli bir düz dişli kutusunda,
a) çevrim oranını,
b) diş taksimatını, diş başı ve diş dibi yüksekliklerini,
c) pinyonda meydana gelen eğilme ve ezilme gerilmelerini,
d) diş kuvvetlerini
hesaplayınız.
Verilenler: qk1=2,15, yc=1,764, E=2,1.104 daN/mm2 (1 KW=1,36 BG)
 z1  21 P  20 mhp y c  1.764 q k1  2.15 bd  0.6

4 N
m  4  mm a  100  mm E  21 10  E  210000 MPa
2
mm
d
n 1  1500
dk

1 2  π rad  n 1 1 m rad
Hz  60 ω1  ω1  157.08 ω1  0.74 
min min s s s

P 20
P  14.71  kW fB  1 M d1  fB M d1  93.65 J 71620   954.93
ω1 1500

M d1  31215.54 N m M d1  954.93 kgf  cm

a=

m z 1  z 2  2 a
= z1  z2 z2 
2 a
 z1 z2  29
2 m m
z2
çevrim oranını i  i  1.38
z1

diş taksimatı yarıçapları d 1  m z1 d 1  84 mm d 2  m z2 d 2  116  mm

d1 d2
b  bd d 1 b  50.4 mm r1  r1  42 mm r2  r2  58 mm
2 2

diş başı yarıçapları: rt1  r1  m rt1  46 mm rt2  r2  m rt2  62 mm

diş dibi yarıçapları: rd1  r1  1.2 m rd1  37.2 mm rd2  r2  1.2 m rd2  53.2 mm

t
taksimat: t  m π t  12.57  mm taksimat dairesindeki diş kalınlığı: s  s  6.28 mm
2

temel d. y.çapları: rb1  r1  cos( 20deg) rb1  39.47  mm rb2  r2  cos( 20deg) rb2  54.5 mm

a
ψ  20 deg  
cos ψv =
av
 cos( ψ) ψv  ψ

M d1
diş kuvvetleri Ft  Ft  2229.68  N Ft  227.36 kgf
d1

Ft  2229.681 N FR  Ft tan( ψ) FR  811.538 N FR  82.75  kgf

Ft
Ft  227.36 kgf FN  FN  2372.777 N FN  241.96 kgf
cos( ψ)
 y c 
 
cos ψv
y c  1.76
sin ψv   cos( ψ)
2

Ft i1 kgf
ezilme gerilmesi p c  0.35 E   yc p c  455.7  MPa p c  46.47 
b d1 i 2
mm

Ft kgf
ezilme gerilmesi σeg   q k1 σeg  23.78  MPa σeg  2.42
b m 2
mm

6
daN  10 N rev  1 MPa  10 Pa BG  mhp

Soru 8. Bir tek kademeli düz dişli kutusunda P=6 kW güç nakledilmektedir. Giriş devir
sayısı n1=1000 d/dk, modül m=2 mm ve pinyon diş sayısı z1=20 olarak verilmiştir.
Standart pinyon-çark çiftinin dişlerine gelen kuvvetleri hesaplayınız.
P  6  kW n 1  1000 m  2mm z1  20

2  π n 1 1rad m z1
acisal hiz : ω1  ω1  16666.67 ψ  20deg r1  r1  20 mm
60 s ms 2

1 2  π rad  n 1 1 m rad
Hz  60 ω1  ω1  104.72 ω1  0.66  P  6  kW fB  1
min min s s s
P
M d1  fB M d1  28647.89 N m M d1  5842.544 kgf  mm
ω1

1000 60 100 6

 97342.473 ~ 97400 fB 97400   584.4 kgf  cm
9.81 ( 2  π) 1000

M d1
Ft  Ft  2864.789 N FR  Ft tan( ψ) FR  1042.698 N FR  106.33 kgf
r1
Ft
Ft  292.13 kgf FN  FN  3048.645 N FN  310.88 kgf
cos( ψ)

m
v 1  r1  ω1 v 1  2.09
s
6
MPa  10  Pa
kgf
daN  10N 150  1470.997 MPa
2
kN  1000N mm
Soru 9. Profil kaydırma ne için yapılır, alt ve üst sınırı nedir? Diş şeklini nasıl etkiler?
Profil kaydırma eksenler arası mesafe ayarı ve alttan kesmeyi önlemek için yapılır.

(EK BILGI)

6
MPa  10  Pa

Soru 10. Elektrik motorunun bir iş makinasına düz dişli kutusu üzerinden taşıdığı moment
M d  104  N m , modül m  2  mm , z1  21 , z2  127 , x 1  0.55 , x 2  0.5 b  24 mm

alınırsa pem  1470 MPa olan 20MnCr5 dişlilerin pC yüzey mukavemetini kontrol ediniz.


m z1  z2  z2
ψ  20 deg a 
2
av  a  m x 1  x 2   i 
z1
d 1  m z1

Md
ψv  acos  cos( ψ) 
a a N
 
4
cos ψv =  cos( ψ) Ft  E  21 10 
av av d1 2
  mm

y c 
 
cos ψv
p c  0.35 E
Ft

i1
 yc p c  48.45  MPa
2
< p em  1470 MPa
b d1 i
sin ψv   cos( ψ)
2

olduğundan, emniyetlidir.
 kgf kgf
p c  4.94 < p em  149.9 
2 2
mm mm
d1
M d  10.61  kgf  m d 1  42 mm r1  r1  21 mm i  6.05 a  148  mm
2
kgf
E  21414.04 E  210000 MPa Ft  9.905 N Ft  1.01 kgf av  150.1  mm
2
mm
av  a
ψv  0.39 rad ψv  22.1 deg ψ  0.35 z1  z2  148 x 1  x 2  1.05  0.01
a

   
2
sin ψv  0.38 cos( ψ)  0.88 cos ψv  0.93 cos( ψ)  0.94 y c  1.67

z1z2
z1z2  2 x1x2
yc( x1x2 z1z2 ) 
sin acos  cos( ψ)    cos( ψ)
z1z2
  z1z2  2 x1x2 

2.2

2.1

yc (  0.6 z1z2)
1.9
yc (  0.4 z1z2)
1.8
yc (  0.0 z1z2)

yc ( 0.6 z1z2) 1.7

yc ( 1.6 z1z2)
1.6

1.5

1.4

1.3
20 50 80 110 140 170 200
z1z2
Soru 11. Takım dişli şartını yazınız. Evolvent dişlilerde bu şart nasıl ifade edilir?
Muhtelif diş sayılı çarkların eş çalışmalarının mümkün olabilmesi için (1) diş yan
yüzeylerine ait kavrama eğrileri birbirleri ile çakışmalı ve (2) kavrama eğrisi
yuvarlanma noktasına göre merkezi simetrik olmalıdır.
Temel daireleri taksimatı aynı olan evolvent dişliler takım dişli olarak
kullanılabilirler.

Soru 12. Disli çarklarda kullanilan dis profilleri nelerdir? Çiziniz.

Evolvent ve Sikloid profiller (Ortosikloid, Episikloid, Hiposikloid)

Soru 13. Kavrama açısı, diş sayısı alt sınırını ve diş profilini nasıl etkiler?

2
zs( ψ) 
2
sin( ψ)

zs( 10deg)  66.33

zs( 14.5deg)  31.9

zs( 20deg)  17.1

zs( 30deg)  8

Soru 14. Bir iç dişli alın çark mekanizmasında kavrama nasıl gerçekleşir? Çizerek gösteriniz