• • • •

HINZIR BiLiMCiNiN

LABORATUVARI
Genç mucitler için 120
acayip denry

Sean Connolly

ÇEViRi
Özgür Ersöz

�1V
 WHOUY IRRESPONSIBU SCJENCE! I HINZJR BlLlMCIN/N LABORATUVAR/
lo do inyour hamt andgortltn I �nç muciı/tr için 120 O<l!JiP dtn9
120 Doringuptrimtnts

Sean Connolly
C Sean Connolly. 2009. Tüm haltları saklıdır.

llrlV YAYINLARI DIREKTÖRU

Elif N. Kutlu

YAYlNA HAZIRLAYAN

Pınar ilkiz

ÇEViRi

Özgür Ersöz

DÜZELTi

Onur Kaya

GRAFiK

Ma hir Duman, Ayhan Şensoy

PROJE KOORDiNASYON

Yaltup Akyıldı rım, Özgür Akhan

SATIŞ YÖNETMENi

Tüzün Bülbül

lSBN: 978-605-5H3-I2-2

1. Baılu: Şubat 2011

2. Bulu: Mart 2012
Sertifıka No: 12444

9'1V yayınları
in fo@ntvyayin la r i. com
www. ntvyayin l a r i. com

Doguı Grubu lleıitim Yayıncılık•• Ticıttı A. Ş.

Maalak Mahalleai G45 Ahi Evran Polariı Cad.
Doguı Power Cenıer No.4 Maılak Şiıli-lSTANBUL
Tet (212) 304 08 88 Faka: (212) 335 03 48

Tüm hakları ıaklıdır. Doguı Grubu lleıitim Yayıncılık ve Ticattt A. Ş.'nin

yazıh izni olmadan, fotokopi yöntemi dahil. elektronik ya da mekanik
herhangi bir yolla çoplulamaz ve iletilemez.

Bu kitabm Tü.rkçe yayın hakları AnatoliaLlt Ajansı ıracıhgıyla ahnmı,ur.

BASKI
Ömür Maıbuctlık A.Ş.
Beyun Sanayi Siıeıi Birlik Caddeıi No: 20 Haramidere - laıanbul 34524
Tel: 0212 4-22 7600 Faka: 0212 422 4-600
YETİŞKİN GÖZETİMİ GEREKLİDİR
BU D E N EYLER K1B R1T , S I CAK SMLAR
VE YAN LIŞ KULLANILD IGI NDA Z ARAR
VE R E B İ L E CEK MAD D E LER
İ Ç E RMEKTE D İ R
Muhteşem biryolculuğun bu aşamasındakiyol arkadaşlarıma
- Frederika, Jamie, Anna, Thomas ve DaJYdd
 iÇiNDEKiLER
• • •

GİRİŞ 17

DENEYLER:

ÇOCUK OYUNCAGI, SEVGİLİWATSON 25

Kola gayzeri 26
Arka bahçedeki yanardağ 28
Kilitli buzdolabı poşeti bombası 30
Ateşe dayanıklı balon 32
Atlantis'ten gelen fener 34
Biraz tutabilir misiniz lütfen? 36
Ev yapımı yıldırım 38
Ağır hava? 40
Statik elektrikli balçık 42
Devasa hava topu 44
Yakan buz 46
Kağıttan polka 50
Gaipten gelen harfler 52
Çılgın mısır gevreği 54
Mikrodalgada sabun 56
Soğuk hava dalgası yaratın 60
Şişede fırtına 62
Havanız her zaman sizinle olsun 64

SU HARİKA BİR FİKİR 67

Yedek plan 70
Sihirli çember 72
Yerinde duramayan şişe mantarı 74
Akıtmayan kevgir 76
Sessiz patlama 78
Yüzen iğne 80
. Hayalet kaykaycı 82
Ev yapımı okyanus 84
ÜZERİNDE DÜŞÜNÜLECEK ŞEY

Jambon dumanı perdesi 88

Patates bazukası 90
Frankenstein'ın eli 92
Bungee jumping yapan yumurta 94
Sütü taşa çevirmek 96
Demirden kahvaltı gevreği 98
Elektrikli kaşık 100
Motive eden dondurma 10 2
Anadan doğma yumurtalar 104
Marshmallow mu steroid mi? 106
Yok olan süt 108
Patatesin içinden geçen kamış? 110
Sırayla atlayan bezelyeler 112
Şişedeki yumurta 114
Kavanozda sandviç II6
Süpertuz! 118
Havuca ilk yardım 120
Utangaç kundakçı 124
Çakırkeyif buz küpü 126
Bu tatsız bir şey �8
\
Katlanan yumurta 130
Kafa karıştırıcı renkler 132
DNA dedektifi 134
Yapışmaz tava m'ı? 136
Parlayan üzümler 138

NE KADAR HAREKETLİ! 141

Yerçekimine karşı gelen su 142

Uzaklara süzülüyor 144
Film kutusu roketi 146
Ay'a sıçrayan tenis topu 148
Dans eden naftalinler 150
CD'den hoverkraft 152
İki parçalı roket 154

HAVADA BİR GARİPLİK VAR 157

Havada süzülen top 158

Viking cenazesi 160
Cesur, küçük top 162
Patlamayan balon 164
Çay poşeti balonu 166
Son kamış! 168
Balon gücü 170
Bana baskı yapma 174
Kayan büyük bardak 176
Masa tenisi pompası 178
Mendil barajı 180
Şişeden kaçış 182
Hava tıkanıklığı 184
Dünyanın ağırlığı 186
Balonun üzerindeki sörf tahtası 188
Okuma seansı 190
Kamış roketi 192
Teneke kutunun kankan dansı 194

%100 DOGAL 197

Gölet dostları 198

Lastik tavuk kemiği 200
Katı sıvı (yoksa sıvı katı mı?) 202
Kendi kendine kilitlenen poşet 204
Güller kırmızıdır? 206
Kaçak bitki 208
Ev yapımı balina yağı 210
Alev ağacı? 214
Yeşilci olmak
- ya da olan yeşile mi oluyor? 216
 '

ÇILGIN BİLİM 218

Bardağım dolup taştı? 220

Dipsiz teneke 222
Kibrit kutusundan mikrofon 224
Sızdırmayan sızıntı 226
Hayalet balon 228
Baloncuk çocuk 230
Yerçekiminin üstesinden gelmek 232
Sihirli peçete 234
Nakit mi kredi kartı mı? 236
Damlatmayan belge 238
Simyaya giriş 240
Kafamda ışık çaktı 242
Öndeki yıldızı takip et! 246
Güneş enerjili fırın 248
Bükülen ışık 250
İkarus'un intikamı 2 52
Çarpışma kraterleri 2 54

GENEL ANLAMDA 257

Kağıt tencere 262

Kaybolan beher 264
Dracula'nın kokteyli 266
Dengesiz denge 268
Kaderin parmağı 270
Ateşe dayanıklı iplik 272
Cetveller kırılmak içindir 274
Hızla göz gezdirerek okumak? 276
Yenilebilir kristaller 278
Bar kavgası dekoru 280
Heyecanlı son 282
Fosil yaratalım 284
Firavunun sırrı 286
reşin öde teslim al 288
Çırpılmış çarşaf 290
Köpüklü son 292

BİR BAKIŞTA 295

�
Teşekkürler 301
Deney Günlüğü 302
Deney Ligi Tablosu 30 9
Deney Kontrol Listesi 310

~
 • •

GiRiŞ

Bilim birçoğumuz için , teorilerin sonuçlarını

acılı testler ve örneklemelerle bulan beyaz önlük­
lü dahilerin tekelinde gib i gö rünür. Her şey
titizlikl e kontrol edili r , işlemler ve sonuçlar göz ­
lemlenir ve kaydedilir , neticeler yazılıp çizilir.
Her şey çok düzenlidir, ama biraz fazla mı siste ­
matiktir? Ya da düzenli? Hayır - bu yaklaşımı en
iyi anlatan sözcük "sorumlu "dur. Ve pek de
eğlenceli gözükmemektedir.
B ilimin işl�yişinin böyle olduğunu nereden
\
biliriz? Çünkü elevizyonda ve filmlerde gördü ­
ğümüz budur da o yüzde n. Bu görüntüden kaçış
yoktur. Yoksa var mıdır? B ilimciler bir süreliği ­
ne sorumluluk timsalleri olmayı bırakıp gerçek­
ten sorumsuz olsalar ne olur?
B u rada yine bununla ilgili , ekranlardan
bilinçaltımıza yağan denenmiş , gerçek görüntü ­
ler vardır. Sorumsuz - hatta del i - bilimcileri tabii

1 17 1
 111\:ZIR lllLIMll;>;I\; Ulll>R.Hl'\'.;RI

ki duymuşuzdu r . Franke nstein canavarını yara ­

tanlar ya da b i r göktaş ı n ı n yö rünge s i n i h i ç
düşün meden değiştirip dünyaya yö nelmesine
sebep olanlar onlardır. Ya da bazen çölde nükl e ­
er testler yap ıp milyo nlarca dev karıncayı üstü ­
müze salarla r . Bunların hepsi çok ilginç ve eğl e n ­
celi olsa da biraz yıkıcıdır.

EV EŞYALARI

Kesinlikle ö nlükleri ilikli sorumluluk timsalleri

ya da delirmiş , dünyayı yok eden bu iki aşırı uçta ­
ki örneğin arasında bir yerde durarak da bilimle
ilgilenme olasılığı var mıdır? Tabii ki vardır ve
her düzgü n , yürekli b ilimci stabilizatörler (de n ­
geleyiciler) olmadan da dünya hakkında daha fazla
bilgi s ahibi olunabileceğini; kısa notlar ve not
panoları olmadan da b ilimin ayrıntıla rını keşfet­
.
menin mümkün olabileceğini söyleyecektir .
Burası hınzır bilimcinin dünyası , bu yüzden
Bunsen o cağını , küçük şişeleri , deney tüplerini
ve hatta beyaz önlükleri bir kenara bırakın. Bun ­
ların yerine evinizde etrafınızda bulunan bilim ­
sel malzemeleri kuşanın . Farkında olmayabilirs i ­
n i z a m a mutfağınız , yatak odanız v e salonunuz
bilimsel malzeme depoları ve laboratuvarların bir
araya gelmiş halleridir . Bu, limonları n , yumur-

1 18 1
tal a r ı n ve karb o n at ı n , bütün ko nva n s iyonel
"bilim " teçhizatından daha fazla rolü olan bir
dünyadır. H atta burada tek kullanımlık bir men­
dili (kullanılmadan) bile bilimsel amaçlarınıza
alet edebilirsiniz .
lle rleye n sayfalarda anlatılan 120 d e n eyde
çoğu evde zaten bulunan ya da kolaylıkla satın
alabileceğiniz malzeme ve materyaller kullanıl ­
maktadır . Ve tıpkı soruları , araştırmanın fırlat­
ma rampaları olarak kullanan bilimsel deneyler
gibi bu deneyler de cevapları bulmak ve göster ­
m e k amacındadır.
Sekiz bölüme meşhur maceraların heyecanlı
açıklamaları s e rp iştiril m i ş t i r . B azıları ka sten
bilimselke n , bazılarının bilimsel özlerini bulmak
için damıtırke n yapacağımız gözlem bizi çok
eğlendirecektir . Bunların çoğu , bu kitapta en
ince ayrıntısına kadar anlatılan 120 deneyin hiç­
birinde geçerli olmayan , "Bunu evde denemeyin "
kategorisinde yer almaktadı r .

İÇİMİZDEKİ ÇOCUK

Kendisini "sorumsuz " olarak tanımlasa da Hınzır

Bilimcinin Laboratuvarı, deneyleri uygularke n ilgi ve
dikkat yanlısıdır . Her deneyin sunumu en alttaki
özel uyarıya (D ikkat Edin ! bölümü) kadar açık ve

1 19 1
 Hll'/IR �il IMllt-.:IN UR<1RA ll'VARI

mantıklıdır . Bu kitap , okuyucularının yetişkinlik

prangalarından kurtulup içlerindeki çocuğu bul ­
malarını amaçlamaktadı r .
Sonuçta hiçbir çocuk temiz bir çarşafa yumur­
ta fırlatmaktan çekinmez . Ve içimizdeki bu çocuk
patates bazukasıyla koşturmaktansa vergi iadesi
hazırlamayı (ya da he rhangi başka bir sorumlu
aktiviteyi) tercih etmez . Bu sorumsuzluksa , suç ­
luyum hakim bey .

BU DENEYLERİ KİMLER
YAPABİLİR?

" İ çimizdeki çocuk"a seslenen her kitap aynı

zamanda çocuklara da seslenir ve bu kitap da bir
istisna değil . Her deneyi genç bilimcile re de gös ­
termenizi yürekten diliyoruz , ayrıca bazı de ney­
lerde çocuklar gönüllü ya da katılımcı olarak da
kullanılabilir. Ama her deneyin sorumluluğunun
deneyi uygulayan yetişkinde olduğunu aklınızdan
çıkarmayın . Bu deneyler yetişkinler için olduğu
kadar çocuklar için de, ama onların uygulaması
için değil .
Her deneyin sonundaki " D ikkat Edin ! " bölü ­
mü o deneyle ilgili önemli noktaları ve o bölüme
özgü uyarıları içerir. Bazıları en iyi sonuçlar için
ne yapmanız gerektiğini anlatan dostça tavsiyeler-

1 20 1
den başka bir şey değildir . D iğerlerinin ise daha
pratik bir amacı vardır; okuyucunun dikkatini
fazladan dikkat gerektiren malzemelere ve eylem­
lere çekmek. Mesela bir " Kibrit Uyarısı" o deney­
de kibrit ya da açık ateş kullanılacağını gösterir .

KİTABI NASIL KULLANACAGIZ?

Hınzır Bilimcinin Laboratuvarı nda ki 120 deney her

'

biri farklı bir bilimsel tema ya da sonuç içeren 8

ana başlık altında toplanmıştır.
Aşağıda anlatılan bölümlerden önce deneyin
doğasını ve ne beklememiz gerektiğini anlatan
klasik bir giriş vardır.

MALZEMELER - Malzemelerin basit bir

liste s i .

YÖNTEM - Numaralandırılmış adımlarla

kolayca takip edilen talimatlar .
\

BİLİMSEL BAIIANE - D eneyin varol­

ma amacı - ya da sabırsız ve kızgın eşinize hemen
yapabileceğiniz açıklama!

DİKKAT EDİN! - D eneye özel tavsiyeler

(bazı durumlarda uyarılar) .

1 21 1
 HIN/.IR BILIM<'ININ LABlWATl'\'ARI

BİR BAKIŞTA
120 deneyin hepsi 295. sayfada , hazırlığın ilk aşa-
.
masınd an d eneyın sonun d a ge1 en "ooo h " ve "aaa"
tepkilerine kadar , ne kadar sürdüğüne göre kate ­
gorilere ayrılmıştır. Bazıları için bütün bir günü ­
nüzü harcayacakken bazıları sadece beş dakikanızı
alacaktır.
Bu kategoriler sayesinde boş zamanınıza gö re
istediğiniz deneyi seçebilirsiniz .

SAMAN ALEVİ: 2 dakikadan az

5 DAKİ KALIK HARİKALAR : 2-5 dakika
SAAT BAŞI : Yaklaşık ı saat
8 SAATLİ K GÜN: ı - 8 saat
MARATO N: Bir tam gün ya da daha fazlası

D eneylerin çoğunda beyaz bir önlük ya da hesap

makinesinden çok, geniş bir gülümseme ve açık
bir z i h i n daha faydalı o l a c akt ı r . Ke n d i n i z i
ko mik, gö zlerinizi açacak , acayip d e n eylerin
kucağına bırakın ve sizi nereye götüreceklerine
bakın . B elki bu sırada biraz bilim öğrenme ve
hatta başkalarına da öğretme şansı yakalayabilir­
siniz !

1 22 1
GiRiŞ

1 23 1
 ÇOCUK
OYUNCAGI,
• •

SEVGiLi WATSON

Freddie Mercury " Bohemian Rhapsody" şarkı ­

sında , " Gök gürültüsü ve yıldırımla r , çok çok
korkutucu " dediğinde hassas bir noktamıza temas
etmişti . Tarihin başından beri insanoğlu doğa ­
nın güçlerine hem hayranlık duyar hem de eşit
derecede o nlardan korkar . B u feno menleri gün -
delik yaşantımızla bağdaştırmakta hala zorlansak
da bunlara antik Yunan' dan daha iyi bir açıklama
getireb iliyoruz. Bu bölümdeki deneylerde bu
\
fenomenlerin nasıl çalıştığını göstermek için
- u n , su, tart kalıbı , tüken mez kalem - tanıdık
malzemeler kullanılıyo r .

1 25
 HINZIR BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

KOLA GAYZERi
En u n u tulmaz deneyl e r i n bazıları h iç "b ili msel" görün ­
m eye n malzemelerle yapı l ab i l i r . Örneğin t a n ı n m ış b i r
şeke ri d a h a d a ta n ı n m ı ş b i r içecekle ka rıştırıp kendi Old
Faithful ' u nuzu· yaratab i l i rsi n iz . Bu u ç u c u, karışım gayze ­
rin izi 15 met reye kadar ç ı karab i l i r .

,; ABD'dc Wyoming, Montana v e l daho arasında b u l u nan Yel l owstonc Ulusal

Pa rkı'nda he r 65 dakikada bi r, 4 dakika boyunca patlayan sıcak su kaynağı.(y.n.)

1 26 1
 YÖNTEM
ı. Deney tüpünün içine 12 adet Mentos

koyup üstünü kartonla kapatı n .

2. D iyet kolanın kapağını açıp karton

hala yerindeyken deney tüpünü şişenin

ağzına baş aşağı yerleştirin .
3 . Ne tarafa kaçacağınızı belirleyin.
4. Kartonu hızla çekip M entos'ların
düşmesini sağlayın .
5. Kaçın ve kolanın şişeden fışkırmasını
izleyin .

BİLİM SEL BAHANE

Patlama reaksiyonu gazlı içeceklere bu gazı sağlayan kar­
bondioksidin aniden salıverilmesiyle ortaya çıkar. Kar­
bondioksit normalde içeceğin içinde baloncukların etra ­
fında birleşebileceği düzensizlikler olan çekirdeklenme
alanları olmadığından çözülmüş haldedir. Tek bir Men ­
tos'a yakından baktığın ızda yüzeyinin pütür pütür oldu ­
ğunu görürsünüz , bu da yüzlerce çekirdeklenme alanı
sağlar . Bu şekerlerden bir düzinesini bir anda içine atın­
ca , büyük oranda karbondioksit salımı gerçekleştirir ve
kolayı plastik şişeden roket gibi fırlamaya zorlar. En iyisi
diyet koladır çünkü diğerlerinde baloncuk oluşumunu
dizginleyen glikoz kullanılır .

DİKKAT EDİN!
Bu deneyi dışarıda , yapış yapış olmasını istemediğiniz her
�
ş den (ve herkesten) uzakta yaptığınızdan emin olu n .
\

1 27 1
 H 1 �/ I R ili 1 1 \il I '> I � 1 .\ RllR.HlY\R 1

ARKA BAHÇEDEKi
\eJ

YANARDAG
B u canlı ki myasal reaksiyon gösterisi tehlikel i değildir
ama çok hem de çok pis olduğu i ç i n b u kitaptaki yer i n i
h a k etmişt i r . D ışarıda yapıl ması gerektiği n i söyl e meye
ge rek bile duymad ığı mız bu de neyi yaparke n coşkulu lav
akı ş ı n ı n güzelliği n i gösterebilmeniz için yağmu rsuz b i r
g ü n seçmel i s i n i z . Ken d i n i z i becerikl i h issediyorsanız
yana rdağın eteklerine ölçeği ne uygun ev maketleri yerleş ­
t i rebilirs i n i z . Lav , maketleri silip süpürürken heyecanı ­
nıza yenilip alkışlamamaya çalışı n .

MALZEMELER

... 75 cm x 75 cm'lik (ya da daha büyük)

kontrplak
... ı litrelik boş bir şişe (cam ya da plastik)

... Oyun hamuru ya da kartonpiyer

(Tabanı 40 cm çapında bir yanardağ konisi
yapmaya yetecek kadar)
... ı çorba kaşığı karbonat

..- 15 mi sıvı deterjan

... Kırmızı ya da sarı gıda boyası
••· 60 mi sirke

1 28 1
 �·on•K OYUNCAGI. SEVCILI WATSON

YÖNTEM
ı. Boş şişeyi kontrplakın ortasına yerleştirin . Bu , yanar ­
dağınızın merkezini oluşturacak.
2. Mumlu kil ya da kartonpiyeri kullanarak şişenin etra ­

fında yanardağınızı oluşturu n .

3. Çalışmaya devam edin v e henüz yumuşakken yanarda­
ğınızın üzerinde lavların akmasını sağlamak için oluklar
v e yarıklar kazıyın .

4-· Bitirdiğiniz yanardağı nızın kuruduğundan emin olun .

5. Karbonat ı , sıvı sabunu ve bir sıkımlık gıda boyasını boş
şişeye koyun.
6. Sirkeyi de ölçtükten sonra şişeye ekleyin .
7. Doğanın güçleri yönetimi devraldığında geri çekilin ve
izleyin!

BİLİMSEL BAHANE
Karışıma sonradan eklenen sirke (asit) , karbonat saye ­
sinde patlamanın tetikleyicisi olur. Sirkenin eklenmesi
kimyagerlerin deyişiyle bir " as it/baz nötralizasyonu"
oluşturu r . Daha açıklayıcı olmak gerekirse bu tepkime
karbonik asidi su ve karbondiokside çevirir ve açığa çıkan
karbondioksit bu coşkulu köpürmeye sebep olur.

DİKKAT EDİN!
Bu deneydeki en büyük sorun etrafı n batmasıdır ama çok
fazla uyarırsak da abartmış oluruz değil mi?

1 29 1
 HINZIR BiLiMCiNiN LA B O R ATU V A R !

KİLİTLİ BUZDOLABI POŞETİ

BOMBASI
Çocu klar -ve yetişki n l e r i n çoğu- asit ve bazların b eyaz
ö n l üklü ki myagerl e r tarafı n d a n kil i t a l t ı n d a t u t u l a n
zararl ı ki myasall a r old ukların ı düşün ür . B u d e n e y , b u
ki myasal "gizli aj anların" b i r m utfak dolabında bolca
b u l u n d uğu n u gösterme n i n e n basit yolu d u r . B i raz zaman
ve malzeme harcayarak Amerikalıların dediği gib i " para ­
nızın karşılığı n ı fazlasıyla" alacaksınız .

MALZE ElLlE

or Ölçü kabı
.,.. 12 0 ml si rke
" ı 1/2 çorba kaşığı karbonat
w Kilitli b uzdolabı poşeti
or Kağıt havlu
Q' 60 ml ılık su

1 30 1
 (tKUK OYUNCA<�!. SEVCll.I WATSON

YÖNTEM
ı. Bu deney ancak poşetinizde delik yoksa işe yarar. Poşe ­

tinizi yarısına kadar suyla doldurup ağzını kapatarak lava­

bonun üstünde baş aşağı çevirip test edin .
2. D ışarı su sızmıyorsa sorun yok demektir , suyu boşal­

tın .
3. Kağıt havludan 15 cm x 15 cm'lik bir kare kesin .
4. Havlunun ortasına karbonatı döküp karbonat içinde
kalacak şekilde katlayın .
5. Poşetin içine ılık suyla sirkeyi koyu n .
6 . Sonra kağıt havludan yaptığınız " zarfı " poşetin içine
dikkatlice ama hızlıca koyup ağzını kapatın .
7 . Poşeti biraz sallayıp yere koyun ve geri çekilin .
8 . Şişen poşet tatmin edici bir sesle patlayacaktır.

BİLİ MSEL BAHANE

Sirke ve karbonat çarp ıcı bir biçimde ve çok çabuk tepki
gösterip bir o kadar hızlı bir biçimde karbondioksit üre ­
tir. Karbondioksit de poşeti doldurur ve ardından da
zorlayarak aniden patlatır.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyde kimse zarar görmez ama etrafın berbat olaca ­
ğı kesindir . H içbir şeyin ya da hiç kimsenin üstü batma ­
sın diye deneyi yapacağınız yeri önceden dikkatli bir
şekilde seçtiğinizden emin olun .

1 31 1
 H I NZ I R BiLi M Ci N i N L A B ORATUVAR!

İşte " az am a öz" deneylerden b iri daha . Çok az bi r yat ı r ı m

(bir b a l o n ne kadardır k i ? ) v e ne redeyse hi ç hazırlık yap ­
madan , gerçekten aydınlatıcı olan bu deneyi yapabilirs i ­
n iz. Balonlar h e p patlar öyle değil m i ? Peki , ateşe konan
b u balon neden patlamıyor?

MALZlE lLE

.,,. Balon (içinde su tutabilecek güçte)

.,,.M um
.,,. Kibrit
.,,. Su
.,,. 2 litrelik şişe suyu (isteğe bağlı )

�"NTEM
I. Balonun uzu greyfurt büyükl üğüne gel i nceye kadar
suyla doldurun. B u n u , balonun ağz ı n ı soğuk su musl u ­
ğun a tuttura rak yapab i l i rsiniz. Alt e rnatif olarak (eğer
mutfaktan uzaktaysanız) aynı iş için b i r su şişes i n i n ağzı ­
n ı da kullanabilirsiniz.
2 . Balonun ağz ı n ı sıkıca düğümledikten sonra üzerin d e ­
k i su damlalarını s ilkelemek için sallayın.
3. Mu mu yakıp güven l i bir yere yerleştirin .

1 32 1
4. Balonu düğümlü ağzından tutarak
ateşe yaklaştırın .
5. Balonu birkaç saniye ateşte tuttuk­
tan sonra çeki n .
6 . İşlemi tekrarlayın - balon ateşe
dayan ıklı hale geldi !

BİLİMSEL BAllANE
Bu deney bize ısı soğurmasıyla
ilgili çok şey anlatıyor. Eğe r
ateşe havayla doldurulmuş nor­
mal bir balo n tutmuş olsaydınız
hemen patlard ı . Ateşin ısısı balonun plastiğini , içindeki
havanın basıncına dayanamayacak hale getirecek kadar
zayıflatırdı . Oysa su, ısıyı çok iyi soğurur. Yan i balonun
içindeki su ateşin ısısını soğurur ve balonu neredeyse
·zarar gö rmemiş bir şekilde korur.

DİKKAT EDİN!
Deneyi bitird ikte n sonra mumu söndürdüğünüzden
emin olun .

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafı ndan yapılması uygundur .

1 33 1
 Hl. ZIR BILIMCll':IN LABORATU\'ARI

ATLANTIS'TEN GELEN

FENER
Gelişmiş At lantis medeniyeti antik Yunan ' dan bile önce
dalgalar altında kaybo l m u şt u . B u meden iyetle beraber
- h ikayeye gö re - büyük bir b ilgi hazinesi de asla kurtarıla ­
m ayacak şekilde yok o l d u . Ama belki de b u yeteneklerin
hepsi yok o l m a m ı şt ı r . S u altında bile yanan b i r m u m
başka nasıl açıklanab i l i r ki ? B u , belki d e derinlerden
gel e n bir mesaj d ı r .

Küçük b i r kase (terc ihe n şeffaf)

M u m (kab ı n derinl iğiyle ayn ı boyda)
.. Kibrit
• Su

ı. M u m u n dib i n i ısıtıp kabın ortas ı na

yap ışt ı r ı n .
2. Kabı m u m u n ucuna kadar suyla
dolduru n .
3. M u m u yakıp izlemeye başlayı n .
4. M u m u n fitili ya narak s u seviye s i n i n
a l t ı n a i n e rken etrafı nda bal m u m u ndan
bir boru ol uşacakt ı r .

1 34
 "

<;LKUK LH'Llf':CAL�I. Sl'\'L;ILI WATSLlf':

5. Bu boru sayesinde sudan korunan alev suyun altında

bir süre daha yanmaya devam edecektir.

BİLİ M SEL BAHANE

Normalde açık havada olsa fitilin etrafındaki balmumu
eriyip ya uçar ya da mumun kenarlarından akardı . Ama su
ısıyı çok iyi soğurduğundan ısıyı emerek balmumunun
erimesini engelliyor . Böylece balmumu erimek yerine
orij inal şeklinde kalarak alevi dışarıdaki suya karşı bir set
gibi koruyor.

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 35 1
 HI NZIR B i L i M C i N i N LABO R ATUV A R !

BiRAZ
• • • • •

TUTABiLiR MISINIZ
••

LUTFEN?
İster en küçük parçac ıklarla , isterse uzayın sonsuzluğu n u
delen ı ş ı k h ı z ıyla ilgi l i o l s u n h e r deneyde b i raz s i h i r var ­
d ı r . Bul maca gibi başlayıp alkışlar ve kah kahalarla sona
eren b u deney, merak ve gizem dolu toprakla rda gez i n i r .
Belki de e n iyisi b u n u b i r i d d i a olarak gö rm e n izdi r : Tart
kal ıbındaki buz küpünü e l i n i z i ıslatmadan alab i l i r m i s i ­
niz?

w Al ü m i nyum tart kalıbı

O' 15 c m uzunluğunda ip
"' Buz küp ü
w Sofra t u z u

1 36 1
 ÇOCUK OYUNCACI, SEVG i L i WAT ON

ÖNTE
1. Buzu b i raz s uya tutup a l ü m i nyu m tart
kalıb ı n ı n ortasına koyu n .
2 . İpi buzun üstüne ye rleşt i ri n .
3. Tuzu , çoğu i p i n üzerine y a d a yakı n ı n a
gelecek şekilde b u z küpünün üstüne serp i n .
4 . 1 5 san iye bekleyi p ipi iki ucu ndan tutu n .
5 . B uza yapı ş m ı ş olan i p i yavaşça kaldırın .

,.._ ....,,._.._=_...... LB
Tuz suyun donma nokta s ı n ı aşağı çeker
(yo l l a r ı n k ı ş ı n tuzla n m a s ı n ı n sebebi de
b u d u r) . B u rada t u z , k ü p ü n ü s t ü n d e k i
b u z u n b i r kıs m ı n ı n e r i m e s i n e sebep o l u r .
Kuru o l a n i p t u z l u suyun b i r kıs m ı n ı emer
bu da küpü n üstündeki suyun tekrar don ­
m a s ı n ı sağl a r . Ama bu kez oluşan ye n i i nce
buz tabaka s ı n ı n altında bir ip kal mışt ı r .

İ p i n uçları n ı yavaşça kaldırdığı n ızdan e m i n

ol u n , a n iden çekerseniz ip ince b u z tabaka ­
s ı ndan kurtul u r .

1 37 1
 11 1 \. / l f{ H l l l \1 l \'!\, 1 ". H l 'R".J l \ ·\R.I

EV YAPIMI
YILDIRIM
Arada b i r abartmazsak havadan sudan ko nuşmanın ne
anlamı var ki? Kab ul. gerçek bir yıldı r ı m b i rkaç t rilyo n
kat daha güçlüdür ama bu deney elektrik boşal ı m ı sağla ­
yarak yıldırım üreten b i l i m i n tam da kalb ine i n iyo r . Ger­
çek y ı l d ı r ı m d a boşalt ı m b u l u t t a n b u l u tad ı r . B u rada
mesafe ve büyüklük çok daha mütevazı ; ne redeyse bir tır­
nak boyu kadar. Işıkları kapat ıp iyi b i r açıklama yap ın.
gö receksiniz seyircileriniz gerçekten eğlenecek.

l\IALZEl\D. ELER
.. 30 c m x 1 0 cm x 3 c m ' lik polyester
... Tüke n m e z kale m
•• Yapıştırıcı
•• Raptiye
"' Al ü m i nyum kek kalıbı
•• Yün çorap

YÖ�TIEI\11
ı. Rapt iyeyi kek kal ı b ı n ı n altından tam ortas ına saplayı n .
2 . Kal e m i n arkas ı n ı raptiye n i n ucuna sokun, gerekirse
yap ıştırıcıyla sağlam laşt ı rı n .
3. Yün çorabı h ızla polyestere sürt ü n .
4 . Kek kal ıbını kalemden tutarak kaldırın (kalıba doku n ­
mayın) .

1 38 1
5. Kalıbı dikkatlice polyesterin üstüne koyu n .
6. Işıkları kapatıp parmağınızı kek kalıbına çok yavaş bir
şekilde yaklaştırın .
7. Küçük bir kıvılcım görmüş , duymuş ve hatta hissetmiş
olmanız gerek.

HİI İMSEl BAllANE

.. ...

Sürtünme , yündeki (eksi yüklü) elektronları polyestere

aktarıp onu eksi kutup haline getiri r. Aynı kutuplar (artı
artıyı , eksi eksiyi) birbirini iter böylece polyesterdeki
elektronlar, kek kalıbındaki bazı elektronların polyester­
den uzaklaşmasını sağlar . Bu elektronlar kek kalıbından
kaçmaya çalışır ama kalem yüzünden bunu yapamazlar
(kalem bir yal ıtkandır) . Fakat insan bedeni aracılığıyla
bunu başarabilirler ve deneyi gerçekleştiren kişinin par­
mağına ulaşmak için aradaki kısacık mesafeden zıplarlar .

DİKKAT EDİN!
Aşağıdakiler güvenlikle ilgili uyarılar değildir (bu deney
neredeyse kitaptaki en güvenli deneydir) . Başlığın "dene ­
yin işe yaramasını istiyorsanız bu tavsiyeye uyun" olduğu ­
nu düşünün . Kek kalıbını polyestere koyarken düzeneği
kalemden tuttuğunuzdan emin olun. Yoksa açığa çıkan
elektronlar hiç belli etmeden önce polyestere , sonra kek
kalıbına , oradan da parmağınıza geçer .

1 39 1
 HINZIR BiLiMCiNiN LABORllTUVARI

AGIR
\J

VA'?
Küresel ı s ı n m a , ka rbon sal ı m ı , ozon tabakas ı . . . H içbiri
ö n e m l i değil , özell ikle de yete rli b i l i msel eği t i m i almayan
ge nçlere göre. O nlara biraz karbondioksit üretmeleri -ve
s o n ra nasıl h esaba katılması gereke n b i r güç olduğu n u
gö rmele ri - için b i r ş a n s veri n , belki b u sayede karbon
a rt ı ş ı n ı biraz ciddiye almaya başlarlar . Ayrıca etrafı m ı zda
çal ı ş ı p duran görü n mez güçl erin hep ko rkutucu bi r yan ı
vard ı r . Ken d i n i ze , gö rü n m e z karbondioks i d i n havadan
daha ağı r olduğu n u gösterecek ev yap ı m ı b i r tartı yap ı n.

E
2 şeffaf naylo n torba (buzdolabı poşeti büyüklüğü nde)
"' Seloteyp
"' 30 cm uzunluğunda cetvel
..,. 3 çay kaş ığı karbonat
Raptiye

-� .
..,. ıoo ml si rke
Su bardağı
�-
"7 . . ,
•J:'
�
. :. ;/,- -. :
_;_
; _:_ ·
-
. '3..
-
- - .��:-
.- ·

•
�: � . -.-:-:.. -,;- . : -· · = -
·
. .. _

..- - � . ..
_

1 4-0 1
 YÖNTEM
ı. Raptiyeyi sivri ucu yukarı bakacak şekilde bir tezgahın

ya da masanın köşesine yerleştirin .

2. Naylon torbaları (ağızları yukarı gelecek şekilde açıklık

bırakarak) cetvelin iki ucuna bantlayın .

3. Cetveli raptiyenin ucunda dengeleyerek ev yapımı tar­
tınızı oluşturun .
4 . Sirke ve karbonatı bardakta karıştırın .
5. Karışım köpürmeye başlayınca bardağı ağzı açık torba­
lardan birinin üzerinde yana doğru eğin . Sıvının da
köpüklerin de torbaya dökülmesine izin vermeyin .
6. Eğdiğiniz bardağın altındaki torba, içindeki görünmez
yeni elementin ağı rlığıyla çökmeye başlayacaktır.

BİLİM SEL BAHANE

Çalışkan bir fen öğrencisi sirke ve karbonatı karıştırma­
nın· karbondioksit üretmenin en iyi -ve en kolay- yolu
olduğunu hemen hatırlayacaktır. Karbondioksit , asit
(sirke) ve bazın (karbonat) etkileşiminin yan ürünüdür .
Dahası , karbondioksit havadan ağırdır. Bu yüzden tıpkı
bir sıvı gibi torbanın ağzından içeri dökülüp tartının
hareket etmesine sebep olur .

DİKKAT EDİN!
Sirkeyle karbonat karışımını koyduğunuz bardağı yavaşça
eğdiğinizden emin olu n . Bu hassas teraziyi binbir zorluk­
la yaptıktan sonra içine sıvı döküp deneyi berbat etmek
istemezsiniz - deneyin bütün amacı torbanın , içindeki
görünmez gaz yüzünden ağır çekmesi !

1 41 1
4 . Karışımı akıcı hale gelene kadar ısınmaya bırakı n , bu
haliyle bir çeşit balçığa benzeyecektir.
5 . Polyesteri çoraba (çorap yoksa saçınıza) sürtün.
6. Balçık kabını yana yatırın ve elektrik yüklü polyesteri
balçığın 2 cm kadar yakınına getiri n . Balçık akmayı bıra ­
kır gibi görünmeli hatta j elleşmeye başlamalıdır.
7. Polyesteri oynatmayı deneyin : Balçık parçaları kopup
onu izleyecektir .
8 . Deneyden sonra balçığı ağzı kapalı bir kapta buzdola ­
bına koyabilirsiniz .

Hil İMSEI... BAHANE

...

Sürttüğünüzde polyester yünden (ya da saçtan) elektron­

ları çekip eksi yüklenir. Bu sırada yağ ve mısır unu birle ­
şip koloit denen bir madde oluşturur. Yüklü polyester
koloide yaklaşınca mısır unu sıvı yağı n akmasını durdura ­
cak şekilde bir sınır oluşturur. Polyesteri uzaklaştırmak
karışımın yine normal bir sıvı gibi hareket etmeye başla ­
masını sağlar.

DİKKAT EDİN!
Bu, çok az öneriyle geçiştirilecek az sayıdaki deneyden
biri . Sadece bardağınızın yağ - mısır unu karışımını ala ­
cak kadar büyük olduğundan emin olun yeter .

1 43 1
 YÖNTEM
ı. Kutunun bir tarafındaki kapakları çıkarın. Diğer tara ­

fındakileri bantlayın ve 15 cm' lik bir yuvarlak kesin .

2. Yuvarlak kesiği bantla güçle ndiri n .

3. Plastik tabakayı kutunun açık tarafına gevşek b i r şekil ­

de yerleştirin , bantlamadan önce her yandan en az 12 cm
taştığından emin olun .
4 . Plastik tabakanın o rtasına şöyle bir dokunup sertçe
yumruk atarak topu ateşleyin. Tatmin edici bir ses duya ­
caksınız .
5. Topun dibine biraz un koyup tekrar deneyi n , bir
duman bulutu oluşacaktır.

B İ LİMSEL BAHANE
Bu deneyi nasıl yaptığınızın bir önemi olmasa da, - unla
ya da başka bir çeşit zararsız tozla- anlaması çok basit.
Plastiğin gevşek oluşu sebebiyle kutunun hacmi artıyor ve
doğal olarak içine hava doluyor . Aniden vurunca da
hacim küçülüyor ve fazla hava dışarı çıkıyor.

DİKKAT EDİN!
Bunun kitaptaki en tehlikesiz deneylerden biri olması hiç
de şaşırtıcı değil .

1 45 1
 (l1l"l'ı.:. l1Yl"Nl"ACI. \I Vl;ll,I WAT,l11'\

YÖNTEM
I. Suyu bir tencerede 3-4 dakika kaynatıp oda sıcaklığını

biraz geçene kadar soğumaya bırakı n .

2. Kabı kaynattığınız suyla doldurun .

3. Suyla dolu kabı buzluğa koyup tamamen donduru n .

4 . Siyah krepon kağıdından ufak b i r parça yırtıp ateşe
dayanıklı bir tabağa koyu n .
5. Buzu kaptan çıkarın (kabın altına ılık su dökmek yar ­
dımcı olacaktır) .
6 . Mercek şeklindeki buzu kağıdın üstüne tutup güneş
ışığını kağıda yansıtı n .
7. Kağıt tutuşana kadar buzu sabit tutu n .

HIİLIİMMEl BAHANE ...

Bu deney , büyüteçle bir nesneyi tutuşturmakla ayn ı pre n ­

sibi kullanır, güneş ışınlarını süzerek ya d a kırarak kağı ­
dın üzerine yoğunlaştırır. Buzun bu ışınları soğutma ola ­
sılığı çok düşüktür. Suyu kaynatmak, merceğinizi " saflaş ­
tırma" açısından önemlidir . Normal suyun içinde pek
çok baloncuk vardır; en küçük olanları (bizim göremeye ­
ceğimiz kadar) bile merceğin biçimi ni bozup etkinliğini
azaltır.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyde çok az risk vardır. Büyük bir kağıt parçası
kullanmanıza gerek yok - işin püf noktası merceğinizin
ne kadar güçlü olduğunu göstermektir. Kağıdı tutuştur­
duğunuzda yangın çıkma tehlikesi de pek yoktur, ama siz
yine de hemen söndürdüğünüzden emin olu n .

1 47 1
 t11ı-..;11R Kll.l.\ICISt;.... l ...\KPR ...\ IT\":\Rl

+
• •

! ELE KTRİGİN !
! TARİHİ GÜNÜ !
• •

: Fırtınalı havalar nasıl oluyor da en akıllı insan - �

ları bile kelle kol tukta kah ramanlar haline geti-
I I
+ riyor? Ame rika ' daki s ı radan 9- 5 çalışanların 1
+ çogu h e r ilkbaharda işye rle rindeki kutucukları - 1
t nı a n ı nda te rk etmeye hazır yaşar . So nra araba - 1
1 larına atlayıp " fırtına avcıları" na dönüşüp . hor- 1
+ turna dönüşmesini umdukları büyük fırtı naları 1
+ 1
kovalamaya başlarlar.
1 2 5 0 yıldan daha uzun bir süre önce, Arneri- 1
1 ka' nın en akıllı devlet adamlarından biri buna I
• •
çok benzeye n gözü pek bir deneyle elektrik
I I
çarpmasını göze almıştı - amacı yıldı rımın sır-
I I
rını çözmekti . B e nj amin Franklin'in ölüme
I
meydan okuyan hüner gösterisine dair daha
I
1 öncesine ait hiç kayıt yok. Franklin , daha çok •
t akıll ıca söylemleri ( Fakir Richard ' ı n Almanak'ı •
1 kitabı) , çift odakl ı camları icat etmesi ve Arneri­ •
f ka B i r l eşik D evletl e ri' nin bağı msızl ığı iç in •
• uğraşmasıyla ünlüdür. •
• ı 7 5o'lerde Franklin de diğer bilim adamları •
• gibi yıldırımın , insanların yün kazaklardan his -
•
• settiği statik elektriğin milyonlarca kat daha
•
güçlüsü , ama yine de aynısı olduguna kanaat
•
••••••••••••••••••••••

1 48 1
. �
getirmişti. Ayrıca yıldırımın yüksekteki nesn e -
lere düştüğünü -ya da onları buldugun u - bil i -
�
{tl
1
yord u . F ranklin'in haberdar olması ge reken •
üçüncü şeyse -çünkü bilmese elektrik yüklü bir •
fı rtınanın ortasında ünlü deneyini yapıp sag •
kalamazdı - statik elektriğin, fırtına patlamaya •
• •
hazır old ugunda yüklendigiydi.
•
Akl ı n da bunlar olan Franklin ve 21 yaş ında­
•
ki oglu Willia m , ı 7 5 2 ' nin H aziran ayında bir
•
ögleden s o n ra Philadelphia üzerinde siyah 1
bulutların oluşmaya başladıgı n ı fark ett i . İpinin •
ucunda metal bir anahtar olan özel bir uçurt ­ 1
mayı uçurdular. Anahtara bağlı bir kurdele •
(bunu Franklin tutuyordu) ve Leyden kavano- •
zuna' giren bir tel aşağı sarkıyordu . •
Birkaç bulut uçurtmanın yanından geçerken •
•
Benj amin ve William sabırla bekledi ; ne anah -
tara ne de uçurtmaya hiçbir şey olmamışt ı .
• 1
Sonra Benjamin , uçurtmadan aşağı sarkan ipin
• •
1
ıslandığını ve muhtemelen elektrik yüklendiğini
•
•
fark etti (elektrik yükü ıslak bir ipte çok daha •
kolay hareket eder) . Boştaki elini anahtara uzat ­ •
tı ve iyice yaklaştığında parlak bir şimşek oluştu . •
B u , uçurtmanın elektrik yükünün bir kısmını •

1
• aşağı doğru çektiğini n kesin kanıtıyd ı . •
•
• içi vo dı�ı metalle kaplı elektrik toplamak için kullanılan cam

• kavanoz. (ç.n.)
1
··················•• @:•
1 49 1
 f(l\.ı \K :'il l\\l l\.i\. i \!'İ(İf\\I\ \ \f,I

e
•
•
••
A \J

KAGITTAN
POL
İ şte size , " B e n b u n u n iye d üşü n e m e d i m"leri n i z i n arasına
katab i l eceği n i z b i r de n ey daha . Art ı ve eksi kutupları ,
çeki m i , güçleri öğre ndik ama sanki kitaba fazla bağl ı kal­
m ış ız gibi gel m eye başlamadı m ı ? B ü t ü n bu nları bi raz
daha ca n l ı , ayak parmakl a r ı n ı z ı hafi fçe ye re vu racak şekil­
de ya p m a m ı z ı n bir yo l u yok mu? Belki va rd ı r .

1\llAD...ZE�Il EILJEH
.. Kapağı şe ffa f ve k i l i t l i olan plas t i k bir kutu
(en ideali sığ ve ayakkab ı kutusu büyüklüğünde
olanlardır)
" Kağıt ko nfeti (ya da kağıt öğütücü s ü n d e n
alacağı n ız parçalar)

• •· B i r parça bez ya da yün

•
1 50 1
 HINZIR BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

GAiPTEN GELEN

FLER
Profesör Liedenbrock ve h eyecanlı yeğe ni Axe l , Jules
Ve rne'in Dül]Yanın Merkeıjne Yolculuk kitab ı ndaki bitmek b i l­
m eyen ye ralt ı tünellerinde kayboldukları n ı düşünürl e r­
ken fe nerleri mağara d uvarında iki harfi aydınlat ı r : "AS " .
Bu onları old ukça rahatlatır çünkü D a n i m a rkal ı b üyük
kaşif Arne Saknusse m ' i n yol u ndan gi ttikleri n i anlarl a r .
H a r fl e r i n h iç yoktan o rtaya ç ıkması şaş ırtıcı ve h e r b i l i m ­
c iyi harflerle buna benzer b i r n u m a ra yap maya yö neltme ­
ye yet e rl i d i r . İ şte b u n u yapm a n ı n b i r yol u .

MALZEMELER
B i r margarin ya da
tereyağı kutus u n u n kapağı
., Ka rton
Seloteyp
., M akas
Karabiber
Kal e m
B i raz pazen
 <;onıK OYLINCACI. SEV<;ıı.ı WATSON

YÖNTEM
ı. Kartona margarin kapağının yarısı kadar bir harf çizin .

Bunu kalıp yapacaksınız o yüzden içinde boşluk olan ( O" "

ya da " P" gibi) bir harf yerine "E " , L ya da "V" gibi bir
"
"
,

harf seçin .
2. Harfin kıvrımları ya da çizgilerinin I cm genişliğinde
olmalarını sağlayın ve sonra da harfi kesin .
3. Kal ıb ı , plastik kapağın alt tarafına bantlayı n .
4 . Kalıbı (kalıptan görünen plastik parçalarını) pazenle
10 saniye ovu n .
5. Ovduğunuz kısımlara dokunmadan kalıbı kapaktan
çıkarı n .
6 . Kapağa ince b i r tabaka oluşturacak şekilde karabiber
serpip , iyice yayılması için hafifçe sallayın .
7. Karabiberlerin dökülmesi için kapağı ters çevirin .
8 . Kapağı tekrar çevirip korkutucu harfi o rtaya çıkarın .

B İLİMSEL B AHANE
Biraz önce plastik kapağın ovalanan kısımlarında karabi­
beri tutmak için statik elektriğin gücünü kullandınız.
Bunun nasıl olduğunu siz biliyorsunuz , peki ya kaşif
dostlarınız?

DİKKAT EDİN!
Pazenle iyice ovduğunuzdan emin olun ; fazla ovmak diye
bir şey yoktur ama bunu yeterince yapmazsanız etkisi aza ­
lacaktır.

1 53 1
 H I NZ I R B i Li M C i N i N LABO R AT U V A R !

ÇILGIN MISIR \J •

GEVREGI
H e r bili m kitab ı n ı n i ç i n d e i n sanları kahvaltıda ç ılgı n a
çevirecek b i r d e n ey b u l u n m al ı d ı r . B u d e n ey , a n n e n iz size
mısır gevreği n i z i b i t i r m e n izi söyl ediği n d e en o l m ayacak
cevab ı ve r m e n izi sağlayacak : "Ama gevrek kaşığı m da d u r ­
m uyor ki , a n ne ! " A m a yi n e de d a h a iyisi n i yapm a n ı z
gerekecekti r , b u yüzden bahan e n iz sizi t a t m i n e d e n e
kadar okumaya devam e di n .

sr M ı s ı r gevreği kasesi
... Patlak pirinçten yap ı l m ı ş gevrek
w Plast i k kaşık
w B i r parça yün

1 54 1
 <;lKUK OYllNCAGI. SFVLILI WATSON

YÖNTEM
ı. Kaseyi her zamanki gibi gevrekle doldurun ama süt
eklemeyi n .
2 . Kaşığı 1 5 saniye kadar yüne sürtün.
3. Kaşığı kasenin üzerine tutun .
4. Patlak pirinç taneleri dans etmeye ve kaşığa çarpıp
masaya zıplamaya başlayacak.

BİLİMSEi BAHANE ...

Bu, kitaptaki en eski numara olabilir mi? Bunun kararı

size kalmış . Tabii ki yine statik elektriğin bölgesinde
dolaşıyoruz . Kaşığı yüne sürtmek negatif elektrikle yük­
lenmesine sebep oldu . Bu, patlak pirinçleri kaşığa değe ­
ne dek kendine çekti. Pirinçler elektronlarını boşaltıp
kaşıkla aynı kutuplara sahip olunca da düştü.

DİKKAT EDİN!
Etrafı sonradan siz temizleyin . Ukala bir bilimci bile ne
zaman kibar olması gerektiğini bilmelidir .

1 ss 1
 HINZIR BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

MiKRODALGADA

SAIJUN

nin sonucu o l a ra k
" o o h " l a r , " aaa"lar ve
kahkah a l a r d uy ma n ı z
Ama bunu
yapa rke n ayn ı zamanda
m i krodalgala r ın ge rçekte nasıl
çalıştığı n ı da öğre neceks i n i z .

MALZEMELER
B i r kal ı p sab u n
,.. Kağıt havl u
... M i krodalga fı rın

1 56 1
 <;t1CLJK OYUNCA<�!. SFVl;ll.I WATSOI'

YÖNTEM
ı. Sabunu kağıt havlunun üstüne koyup ikisini de mikro ­

dalga fırının tam ortasına yerleştiri n .

2. Sabunu en yüksek ayarda iki dakika pişiri n .

3. D okunmadan önce sabunu b i r dakika soğumaya bıra­

kı n .
4. Soğuyan sabun hayli kabarık a m a sert olacaktır.

BİLİMS EL BAHANE
Bu deneyin ana öğesi malzemelerin arasında olmamasına
rağmen sudur. Her sabunda , hem kimyasal bileşeninde
hem de içindeki hava kabarcıklarında su buharı halinde
(hu hava kabarcıklarının sayısı sabundan sabuna değişir)
bulunan su vardır. Mikrodalganın ısısı içe ride sıkışan
suyun buharlaşmasına ve sıkışan buharın genleşmesine
sebep olur. Bu sırada sabun , içindeki ge nleşmeden ötürü
yumuşar ve kabarır.

DİKKAT EDİNt
M ikrodalga konusunda dikkat etmeniz gereken , bir büyü­
ğün gözetiminde kullanılması koşulunun bu deneyde de
geçerli olduğudur. " Pişmiş" sabuna dokunmadan önce
soğuduğundan emin olmayı unutmayı n .

1 S7 1
 HINZIR BILIMCINI LABORATUVAR!

i OLMAYAN m
�
i1 KASIRGA I
H.va durumu, lngili,!uin bir şeyi olduğun- 1
� dan önem,;, gfotume tutkurnnu bfr kenara �
t
� ��;:: ��;:�ç�:�:n::�:i�:::�����i·" :l::v:1:i:� �
l��+'J Kuzey'den esen bir rüzgar ise aniden "kutup (!_��)
tiJ rüzgarı"na dönüşür. Portekiz ya da Peru'da (!)
@m+ bahar havası denilebilecek bir yaz güneşi ise l!�!l
@ "bunaltıcı sıcaklar"ın habercisidir. Kasırga ltl
l�!i} . bekleyen insanları sakinleştirmek isteyen bir lt}O�
li'J hava durumu sunucusuna kızabilir misiniz? (!}
� Michael Fish'in de 15 Ekim 1987 akşamı �
i buydu.
@
hava durumunu sunarken yapmaya çalıştığı şey
Öğleden wnnya doğru Fnnu'nm 00 i
i@m+ ���e ��:::ı: b:;��h�:::,:,�;:'�aş�:�;t� i
u
ve Kmey'e, Büyük Bdtanya'nm güney yarnma ltlltl�!
ti) doğru hareket ediyordu.
@ O noktada işler garipleşmeye başladı. O gece �
@ BBC'nin hava durumunu izleyenlerin yüzde lt}
� 99'u Bay Fish'in şu yorumunu hatırlar:
1 Bugün erken ,.atlerde BBC'ye telefon m
m
m
.•
b m r d
�:: ::y�:::. E�:: �:ıfr�::::��. :!�� m�
1 58 1
 ÇOCUK OYU ACI, E VC i L i W A T S O N

mm
t:i�tiJ!
etmeyin. öyle bir şey yok.
Onlar aynı zamanda herkes yatağındayken hızı � m
(t}{.t)
yaklaşık saatte 2 0 0 km olan bir fırtınanın
bütün ülkeyi yarıp geçtiğini de hatırlayacaktır. �
�� Fırtınanın yarattığı hasarda 1 6 kişi öldü. Bina- �
!ar zarar gördü, yıkıldı ya da uçup gitti. Sel �
basan kanal sahilinde demir atmış olan gemi- l!)
t+J le< kuaya oturdu. 1 5 milyon ağacm •öküldüğü �
i�m v
��:::,': ,;��C�� ,�� ,:t:n��:: ;:e���� �;!
gö rülen en kötü fı r t ı n a olduğunu söylüyorlar-
t�t+ı.,! dı.
Zavallı Michael Fish, İkarus'un kanatlarıyla m c.tl�·
T. :ti'

� böbürlenmesinden sonraki en yanlış özgüven �

gösterisiyle baş başa kalmıştı. Ama acaba haklı �
� bir tarafı var mıydı?
Kendini savunmak için iki yolu vardı. � (!l
t+J
@,t+J Birincisi, 1 9 8 7 ' deki fırtına tropiklerde gerçek- �
leşmediği ve rüzgar hızı saatte 1 2 5 km olmadı- (tl
t�t�iJ+ı+ ğı için kesinlikle bir kasırga değildi. İkincisi, lt) W+
izleyicilere "kapı ve pencerelerinizi sıkı sıkı �l
l+) kapatın çünkü çok güçlü bir fırtına geliyor" l!)
ti'J uyarısında bulunmuştu. "Merak etmeyin" lt}
ti} demesinin sebebi daha önce ajanslardan gelen �
�mt· Florida ' �aki bir kasırgaydı. O kasırga tabii ki � m:+
Brıtanya ya asla ulaşmadı. Ama zaten olan �
·
�@ olmuştu.
(tl
il
1 59 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N LA B O R A T U VA R I

SO ÔUK HAVA DALGASI

TIN
Hava durumunu izledikten sonra yanlış çıktığı için bütün
planlarımızın altüst olmasının nasıl b ir şey olduğunu
hepimiz biliriz. Havanın ne zaman bulutlu olacağını
-hatta ne zaman yağmur yağacağını- saniyesi saniyesine
doğru tahmin etmek harika olmaz mıydı? Aslında bu,
deneyi yapmaktan daha da kolay olurdu.

Geniş ağızlı bir cam kavanoz

MALZEMELER

... Sıcak su
... Yüksek kenarlı metal bir fırın tepsisi
Bir kalıp dolusu buz küpü
... Fener
- - - --
- -- --
. . - -

YÖNTEM
Kavanozu tezgahın üstüne koyup içine 3 cm kadar sıcak
su doldurun.
I.

2 . Buzları fırın tepsisine boşaltıp tepsiyi kavanozun üstü­

ne yerleştirin.
3. Işığı kapatın.
4. İçinde oluşmaya başlayan bulutu görmek için feneri
. kavanoza tutun.
1 60 1
 BİLİM SEL BAHANE
B u deneyde mini bir hava siste mi yarattınız . Kavanozun
dibindeki sıcak su , h avayı ı sıtıp yükselmesine sebep o l u ­
yor . B u hava aynı zamanda zerrecik görünümü ndeki
suyun bir kısmını da içine çekiyor . Ama yükselen hava
tepsinin soğuk yüzeyine çarpıyo r . Nemli hava , tıpkı soğuk
havada nefesinizin b uharlaşması gibi a nı nda soğuyarak
bulut haline geliyor . Biraz daha yakından baktığınızda
tepsinin altında düşmeye hazır su damlacıkları n ı n da
oluşmaya başladığı nı göreceksiniz . Yağmur damlacıkları
da tıpkı böyle oluşurlar .

D İKKAT EDİN!
B u deneyde s ıcak ama kaynar olmayan s u kullandığı n ı z ­
dan e min olu n . Kayna r su c a m ı n çatlaması na, böylece
kesikl e re ya da haşlanmanıza sebep olabilir.

1 61 1
 1 1 1 , / l R 1 '1 1 1 1 .\ \ ( 1 \: 1 \: 1 :\ l \ t 1 R \ I l ' \ ' \ R l

ŞiŞEDE
•

FIRTINA
Dünyadaki en korkunç görüntülerden biri, dümdüz bir
tarım arazisinde yoluna çıkan her şeyi silip süpürerek
ilerleyen bir hortumdur. Ailenizin, arkadaşlarınızın
hatta yolu gizli laboratuvarınıza düşen herkesin ödünü
patlatmaya ne dersiniz? Üz Büyücüsü'nde olduğu gibi
kimsenin evi uçup gitmeyecek olsa da bir sonraki dene­
menizin çok daha güçlü olacağını onlara hissettirebilirsi-
nız.
MALZ EM E JL.E R
İki litrelik boş şişe
•• Su
••

•• Lavabo ya da !egen
"' ı çorba kaşığı zeytinyağı
YÖNTE.1\11
Şişeyi neredeyse ağzına kadar suyla doldurun.
2 . Zeytinyağını ekleyin.
ı.

3. Şişenin ağzını elinizle kapatarak lavabo ya da leğenin

üstünde ters çevirin.
4. Şişeyi saat yönünde döndürmeye başlayın.
5 . Elinizi şişenin ağzından çekin ama döndürmeye devam
edin; şişeyi bir elinizle dibinden (dibi şimdi üstte tabii),
1 62 1
diğer elinizle de içindeki suyu görmenizi engellemeyecek
şekilde ağzına yakın bir yerinden tutmaya çalışın .
6. Su, önce daha koyu renkteki zeytinyağı hortumunun
içine çekilirken , içeride dönüyor olmal ı .

Bİ LİM S E L BAHANE
Şişenin içinde dönen suya girdap denir ve girdapların
büyük çapta olanları hortumları oluşturan şiddetli fırtı ­
naları yaratabilir. Girdabın ortası havanın yukarı çıkma­
sını sağlayan bir boşluktur . Yukarı çıkan hava şişenin çok
daha hızlı boşal masına sebep olu r ; şişeyi döndürmeden
boşaltmanızın ne kadar süreceğini düşünsenize . Zeytin­
yağının yoğunluğu sudan az olduğu için yüzeyde kal ır ve
girdaba ilk o kapılır.

Dİ KKAT EDİN!
Pet ·şişe kullanmak çok daha güvenli bir seçim olacaktır
ama çok dikkatli olursanız cam şişenin çok daha iyi sonuç
verdiğini görebilirsiniz. Pet şişeyi sıkmaktan kaçınmak
zor olacağından hortum etkisi azalacaktır.

1 63 1
 HAVANI Z
• •

HER ZAMAN SiZ iNLE

O LSUN
Yeni Zelandalı müzik grubu Crowded House'un
1 990 'larda liste başı olan parçası havayı yanlarına almala­
rından -yoksa yanınıza almak mıydı?- bahsediyordu.
Bilimsel ugraşlarını bize pop müzik aracılığıyla anlatma­
ya çalışıyor olabilirler miydi? Onların şarkısının adı
sadece bir tesadüf de olsa bu deneyde ustalaştıktan sonra
taşınabilir hava yapma şansınız var.
�'IALZ E M E LE R
Lastik eldiven
Geniş kenarlı, kapağı çevrilerek açılan,
••

3 litrelik kavanoz
••

Kibrit
·• Su
••

YÖNTEM
1.Kavanoza, dibini kaplamaya yetecek kadar su koyun.
2. Yanan bir kibriti kavanozun içine atın.
3. Eldiveni takıp parmaklarınızı aşağı tutarken eldiveni
kavanoza geçirin. Kenarı iyice kapladıktan sonra bile eli­
nizi eldivenden çıkarmayın.
1 64
4 . Eldiveni, kavanozdan tamamen çıkarmadan yukarı
çekin ; kenarları hala tuttuğundan emin olun.
5. Hemen sise benzer bir bulut oluşacaktır.
6 . Eldiveni tekrar kavanoza sokup bulutun kaybolduğunu
gözlemleyin .

B İ LİMSEL BAllANE
Kavanozun içindeki havada , buhar , yani gaz halinde su
bulunur. Eldiveni dışarı çektiğinizde hava genleşir ; bu
genleşme havanın soğumasına sebep olur. Hava soğuyun ­
c a d a buharın b i r kısmı bulut şeklinde , görülebilir küçük
parçacıklar oluşturacak biçimde yoğunlaşır. Eldiveni tek­
rar içeri sokmak tam tersine sebep olarak havanın ısınma ­
sını sağlar ve bulut tekrar görünmeyen buhar halini alır.
Peki kibrit ne işe yarıyor? Damlacıklar, kibrit duma ­
nının ufak parçacıkları gibi havada bulunan küçük katı
pa-rçacıkların etrafında daha kolay oluşur. Yağmura şid­
detle ihtiyaç duyan bazı çiftçiler bulutlara uçaktan kuru
buz parçacıkları atarak onları tohumlarlar.

DİKKAT EDİN!
Tamamen tehlikesiz olan bu deneyi yaparken her şeyin
planlandığı gibi gitmesi için eldivenin kavanozun ağzını
tam olarak kapattığından emin olu n .

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur .

1 65 1
 su
• • • •

HARiKA BiR FIKIR

S u , su , her yanımız su ,
B ütün güve rteler kupkuru ;
Su, su , her yanımız su ,
B ir damla b ile yok içmeye .

Acaba büyük şair Samuel Taylo r Coleridge bu

dizeleri , suyu b ilimin sihrinin kaynağı olarak
göre n bu bölüm için mi yazmıştı? B elki değil ama
ev yap ı m ı b ir okyanusu ne kadar kullanışlı bula ­
cağını düşünün - ve onu b irlikte kürek çekerek
geçecek b ir anneyi .
 l l l \.' / I R l\ 1 1 [ \i l 1 :--. 1 \.' l A R L) R A 1 l ' \ ' :\ R I

+.
: DAN'İN ANNESİYLE i:
SEFASI � •

m:
•
+ KAYIK
! Atlas Okyanusu'nu geçme fikri -özellikle �
+ Doğu' dan Batı'ya- yüzyıllardır insanların hayal +
+ güçlerini esir almıştır. Tartışmalar, Amerika'yı +
+ kimin keşfettiği konusunda doruk noktasına +
+ ulaşır. ı492' de Kolomb mu? Bundan 500 yıl +
• önce Leif Eriksson ve Vikingleri mi? Yoksa 6 . •
• yüzyılda öküz derisinden tekneleriyle Aziz Bren - •
+
+ dan ve keşişleri mi? +
+
+ Kolomb sonrası Atlas Okyanusu'nu geçme +
+
hikayeleri de aynı derecede boşuna umutlandı- +
+ rıcı olmuştur - en hızlı, ilk kez tek başına, en +
1 genç tek başına, kürekle ilk kez. Bunların çoğu +
+ tek başlarına ya da deneyimli denizcilerin yar- +
+ dımlarıyla gerçekleşmiştir. Ama hiçbir hikayede +
• bir denizcinin annesjyle birlikte kürek çekerek
• Atlas Okyanusu'nu geçtiğinden bahsedilmez. •
• Bu, Dan Boyles'un ı997'de yaptığı şeyin ta •
•
kendisidir. O zaman 23 yaşında olan Boyles, •
•
İngiliz yelkencilik kahramanı Chay Blyth'ın •
•
ı995'te başlattığı Atlas Okyanusu Kürek Yarı- •
•
şı'nın düzenleneceğini öğrendi. O zamanlar •

Everest' e tırmananların ya da uzaya çıkanların

• •
+ •
sayısı Atlas Okyanusu'nu kürekle geçenlerin sayı-
+

:
sından -altısı denerken ölmüştü- fazlaydı. Boyles �
tl
1 68 1
 S l' H A R i K A H I R r l K I R

••
• •

şı çalışmaları n yoğu nluğundan dolayı pes etti .

D a n , zor durumda kalan her genç erkeğin
yaptığın ı yapıp annesinden yardım istedi . O
sırada 50 yaşında taze bir dul ola n jan Meeks de
moralini düzeltecek bir uğraş arayışı içindeydi .
Akşamlarını huzurlu evinde klasik müzik dinle - •
yerek geçi rmeyi seve n jan için oğlunun bu tekli -
•
f
fi beklenmedik oldu . Jan , ilk ve son kez sekiz f
yaşındayken Serpentine gölünde kürek çekmişti .
• •
•
Ama yine de kabul etti ve birlikte 1 8 ay boyunca •
• çalıştıla r . Jan , 6 , 5 metrelik ahşap tekne için •
• evini yeniden ipotek ettirmek zorunda kal d ı . •
• Yarış tahmin ettikleri gibi zorluydu . Teneri­ •
fe' den Barbados'a 4 , 900 km'lik yolculuklarına •
• ucuz bir piknik tüp ü , kötü hava şartlarına uygun •
• sadece bir kişilik ekipmanla ve uydu telefonları •
• olmadan başladılar. Balinalar , köpekbal ıkları ve •
• ev büyüklüğünde dalgalarla ka rşılaştılar . Jan
•
çıbanlar yüzünden poposunun pizzaya benzedi ­
•
ğini söyleyerek şaka yapıyordu .
•
Su üstünde 1 0 1 gün geçirdikte n sonra niha-
•
yet b itiş çizgisini geçtiler. Yarışı tamamlayan 2 2
•
• takımın arasında 2 2 . olmuşlardı ama kırdıkları
• iki rekor vard ı : Atlas Okyanusu ' n u geçen ilk
1 anne - oğul kürek takımı ve Atlas Okyanusu ' n u
1 geçen en yaşlı insan .
• •
. �
· ··· · ·· · · · · ·· · · ��
1 69 1
 l ! l '\. / 1 1\ !\ i l l \l l 1 , 1 \: 1 :\ \H ) I\ :\ 1 l \ · :\ 1\ 1

YE DE K

İşte size, gazete okuyan sıradan bir kocanın yüregıne

korku salan bir cümle: "Hayatım, tuvalet taştı. " Nedense
"Hayatım, bardak taştı" cümlesinde gerekli şok etkisi yok­
tur. Ama şok etkisindeki yetersizliğini içinizde uyandır­
dığı merak duygusuyla giderir. Bu tam da seyirciye layık
bir deneydir; sadece bir kenarda duracağını öğrenince
babanız bile isteyerek gelebilir.
MAlLZ E l\11 JE JL E R
,,, Sığ bir fırın tepsisi ya da alüminyum kek kalıbı
•• Mum
•• Kibrit ya da çakmak
•• Su
.. Su bardağı ya da küçük bir şişe (35 0 ml'lik)
YÖNTEM
Mumu yakıp balmumunu fırın tepsisinin ya da kek
kalıbının ortasına damlatın.
I.

Balmumu kurumadan mumu üstüne sabitleyin.

3. Tepsi ya da kalıbı yarısına kadar suyla doldurun .
2.

. 4.Bardağı ya da şişeyi baş aşağı duracak şekilde mumun

üzerine kapatın.
1 70 1
5 . B i rkaç saniye içinde m u m sönecekt i r , sonra su ters
bardağın içinde yukarı ç ıkacak ve tepsideki seviyeden çok
daha yukarıda olacakt ı r .

H İ ILİ I\I S E L BAIIAN E

B u deneyde bütün işi hava basıncı - daha doğrusu farklı
hava basınçları - yapıyo r . B ardağı ateşin üzerine kapatarak
içerideki hava n ı n ısınmas ı n ı sağlıyorsu n u z . Ama bu hava
yetersiz olduğu ndan m u m , için deki bütün oksij e n i yakıp
tüket iyor ve hava h e m e n soğumaya başlıyo r . B u rada
basınç devreye giriyo r ; soğuk olan hava n ı n basıncı önce ­
den ısıtılmış havanınkinden az . Onu geri çekecek h ava
basıncı daha az olduğu için de s u içeri doluyo r.

Dİ KKAT EDİN!
Mumu yap ıştırmak için yeteri nce bal m u m u döktüğü n ü z ­
den ·emin olun, yoksa en ufak bir dokunuşta mum yeri n ­
den çıkıp düşebili r . D e n eyi seyredenler bi raz uzaktaysa
s uya bir iki damla ye mek boyası katabilirsiniz .

B u d e n eyde kibrit kullanıldığı

i ç i n sadece sorumlu b i r yetişkin
tarafından yap ı l ması uygu n d u r .

1 71 1
 SiHiRLi
• • •

ÇEMBER
Keşke evdeki her nesne bu deneydeki küçük ip parçası
kadar itaatkar olsaydı. Bir pamuklu çubuğu hamura salla­
yıp onu kek haline getirebilsek ya da çarşafına dokundu­
ğumuz bir yatak kendi kendini toplasa hayat çok daha
kolay olurdu. Hiç şüphesiz bu gelişmeler zamanla olacak.
Bu arada biz bu küçük sihri gerçekleştirmeye çalışalım.

•• Sığ b i r fı rın tabağı

" 20 cm uzunluğunda ip
" Su
•• Pam ukl u çubuk
•• Sıvı sabun

1 72 1
 YÖNTEM
1. Fırın tabağını yarısına kadar suyla doldu-
run.
2 . İpin uçlarını birbirine bağlayarak bir
çember oluşturun.
3. İpi suyun üstüne koyduğunuzda yuvarlak
şeklini kaybedecektir.
4 . Pamuklu çubuğun ucunu sıvı sa buna
sokup suda yüzen ipin ortasına daldırın.
5 . İp mükemmel b ir çemb er haline gele­
cektir.
B İ Lİ M S E L BAHAN E
"Gerilimi b ozmak"la ilgili şeyleri sıkça
okuruz, bu durumda gerilimi b ozan sıvı
sabun oluyor. Suyun üstündeki moleküller
yüzey gerilimiyle - b ir "deri" gibi- bitişik
dururlar. Oysa sab un b u moleküllerin ara­
larına girerek deriyi yırtar. Özgür kalan su
molekülleri sab undan uzaklaşır. İpin içine
benzer bir güç uyguladıkları için de ipi
mükemmel bir çember haline gelmeye zor­
larlar.
D Jİ K KAT E D İ N !
Bu deneyde telaş edecek hiçb ir şey yok.
Sadece bitirdikten sonra sab unlu karışımı

1 73 1
 ll l '- / I iZ H 1 1 l .\t C 1 :\ 1 � l :\ lH H . :\ 1 l \ .\ IU

YE RiNDE DURAMAYAN

ŞiŞE
•

TARI
Bu gösteride aşırıya kaçar ve bir sihirbaz gibi hissetmeye
başlarsanız kendinizi biraz yorgun hissedebilirsiniz. Bu
deneyde de tabii ki bilimin kanunları geçerli ama ortada
dekor olarak deney tüpleri ve Bunsen ocakları olmadan
seyircileriniz bambaşka güçlerin devreye girdiğini düşü­
nebilir. Bunun, en kolay ve çabuk yapabileceğiniz deney­
lerden biri olduğunu unutmayın. keyfini çıkarın.

Th11 A ll ....Z E M E L JE JR

•• S u ba rdağı
•• Şarap şişesi tıpası
•• Su
•• İ stekl i b i r gö nüllü

1 74 1
 S ll H A R iK A R I R F iK i R

YÖNTEM
ı. Bardağı hemen hemen ağzına kadar suyla doldurun.
2 . Gönüllüye mantarı suyun tam ortasına koymasını söy­

leyin (mantar orada durmayıp yanlara gidecektir) .

3. O nun beceremediğini sizin yapacağınızı söyleyip man­
tarı alın ve bardağı ağzına kadar suyla doldurun .
4 . Şimdi mantarın istediğiniz gibi nasıl suyun tam orta­
sında durduğunu gösterin .

B İ Lİ MSEL BAHANE
Bardak kısmen doluyke n , su bardağın içine doğru hafifçe
akarak kenarlarda ufak yükseltiler oluşturuyordu . Tıpa da
suyun üstünde kaldığı için en yüksek yere yani kenara
gitti . Ama diğer yandan " dolu" bardak, sudaki gerilim
yüzeyi kabarttığı için doludan biraz daha doluydu. Böyle­
ce tıpa artık suyun en yüksek yeri haline gelen ortaya
doğru gitti .

DİKKAT EDİN!
Bu deneydeki en büyük tehlike intikam almak isteyecek
sinirli gönüllünüzdür . Arkanızı kollayın!

1 75 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N L A B O R AT U V A R I

AKITMAYAN
•

KEVGiR
İster altın ararken kullanılsın isterse makarna yaparken,
herkesin bir kevgirin nasıl çalıştığına dair bir fikri vardır.
Basitçe; su ya da başka herhangi bir sıvı akıp giderken katı
nesneler (deliklerden sığmayacak büyüklükte olanlar)
içinde kalır. Peki ya delikleri olduğunu bilmenize rağmen
suyu içinde tutan bir kevgire ne demeli? Sizin öğrendik­
lerinizde mi delikler var yoksa işin içinde başka bir iş mi
var?

" 20 cm x 20 c m ' l i k pencere teli

(s ivrisi n ekler i ç i n kull a n ılanlardan)
" I l i t relik b i r şişe ya da kavanoz
(ağz ı 6 - 8 cm)
a- Güçlü b i r lastik
" Su
" Dost canl ı s ı bir gö nüllü

1 76 i
 SU H A R i K A H I R r l K I R

YÖNTEM
1. Teli kaldırıp içinden üfleyin (şüphecileri susturmak
için) .
2. Şişeyi ağzına kadar suyla dolduru n .

3. Teli şişenin ağzına koyup lastikle sabitleyi n .

4. Arkadaşınıza şişenin ağzını eliyle kapatıp , elini çekme ­
den şişeyi baş aşağı çevirmesini söyleyin .
5 . Şimdi arkadaşınızdan hala baş aşağı tuttuğu şişeyi başı­
nızın üstüne getirip elini aniden çekmesini rica edin .
6 . Şişeden su akmamış ve başınızın hala kuru olması
gerek.

B İ LİMSEL BAHANE
Molekülleri bir arada tutan güç olan yüzey gerilimi ,
havayla temas ettiğinde suyun bir " deri" oluşturmasını
sağlar . Bu deri bardağın kenarı ya da bu durumda olduğu
g�b i , teli oluşturan minik kareler gibi katı nesnelere ken ­
dini sabitler . Şişe baş aşağı çevrildiğinde bu küçük s u
bentlerinin yüzlercesi (yüzey gerilimi sayesinde sağlam ­
dırlar) suyun dışarı akmasını engeller .

DİKKAT EDİN!
Yukarıda anlatılan direktifler sizi tehlike seviyesi çok
düşük bir sonuca götürür - deney başarısız olsa b ile
sonuçlarına katlanacak tek kişi sizsiniz . Öte yandan bu
deneyi başkasının üzerinde denemek tam bir sorumsuz­
luk örneği olacaktır, mesela sinirli amcanızın?

1 77 1
 H I N Z I R S I L I M C I N I N L ı\ B O R ı\ T U V A R I

S E S Si Z
PAT ......
Arada sırada size, "Bunun gerçekleşmesini gerçekten ben
mi sağladım?" dedirtecek bir deneye denk gelirsiniz.
Kafanızı kaşıyarak öylece kala kalmanıza sebep olacak böy­
lesi bir deney genellikle çok az malzeme ve daha da az
bilimsel dekor kullanımıyla gerçekleşir. Şimdi arkanıza
yaslanın ve iki tane sıradan şişenin -daha da sıradan mal­
zemelerle- olağanüstü bir gösteri sunmasını izleyin.

<ır B i rbiri n i n tıpatıp ayn ı 2 tane I l itrelik

cam şişe (ağızları 6 - 8 cm)
B" IO cm"lik karto n
o- S ıcak su

. . , Soğuk su

B' M ü rekkep

1 78 1
 S U H A R I J.: A ll l R F i K i R

YÖNTEM
ı . Şişelerden birini sıcak, diğerini soğuk suyla (musluk­

tan) doldurun .
2. S ıcak su olan şişeye mürekkep ekleyip rengin dağılma­
sı için biraz sallayın .
3 . İki şişenin d e ağzına kadar dolu olduğundan emin
olun, gerekirse su ekleyin .
4. Kartonu soğuk su olan şişenin ağzına bastırın .
5 . Kartonu oynatmadan soğuk su olan şişeyi ters çevirip
ağzını sıcak su olan şişenin ağzıyla birleştirin (karton ara ­
larında kalacak) .
6 . Şişeleri sıkıca tutarak kartonu hızlı bir şekilde çekin.
7 . Mürekkepli olan sıcak su yukarıdaki şişenin içine
doğru yükselecek ve saf soğuk su aşağıdaki şişeye akacak.

B İ LİI\ISEL BAllAN E
Bu de neyin kilit noktası gemileri ve yüzücüleri su üstün ­
de. tutan kaldırma kuvvetidir. Ilık su tıpkı sıcak hava gibi
kapalı bir sistemin içinden geçerek yukarı çıkar . Bu
durumda mürekkep yüzünden ılık suyun farkını gözlem ­
lemek daha kolay, ama soğuk su da mürekkepli sudan
geçerek alttaki şişeye akarken gayet kolay fark edilebilir.

DİKKAT EDİN!
Şişeyi ters çevirmekte ustalaşmanız zaman alabilir. Bunu
kolayca yapmaya hazır olana kadar önce boş , sonra ikisi
de soğuk su dolu şişelerle birkaç deneme yapın.

1 79 1
 • •

YU Z E N
• \J

İşte size hemen yapabileceğiniz bir deney; bir parça kağıt

mendil ve bir dikiş iğnesini su dolu bardağa atın, biri
yüzecektir. Ama hangisi? Bu deneyi insanların dikkatini
suyun kaldırma kuvvetine çekmek için yapın. Seyircileri­
nizle arkadaşça bir bahse bile girebilirsiniz!
�1ALZEM E JLJE:JR
•• Su bardağı
Bir parça kağıt mendil
.. Küçük bir dikiş iğnesi
••

•• Su

1 80 1
 SU HARiKA BiR rlKIR

YÖNTEM
1. Bardağı ağzına kadar suyla dolduru n .
2 . Kağıt mendilden ; bardaktan daha küçük b i r parça

koparın .
3 . İğneyi kağıt mendilin üstüne dikkatlice yerleştirip iki ­
sini birden suyun yüzeyine bırakın .
4. Kağıt mendil , üstündeki iğneyle, batmadan önce su
üstünde biraz duracak . . .
5 . . . . ama iğne su yüzünde kalmaya devam edecek.

B İ LİMSEL BAHANE
İşte yüzey gerilimiyle ilgili bir gösteri daha ve muhteme­
len çok yanlış göründüğü için - iyice düşünmeden önce­
insanların hafızasında yer edecek bir deney. Mendilin
büyük bölümü aslında havadır ve hava bir kere mendilden
çekildiğinde (mendil ıslandığı zaman) geriye kalanın
çoğu sudur. İyice ıslanmış olan mendil bardağın dibine
çökecektir ama o sırada yeniden birleşmiş olan su mole ­
külleri , iğneyi su üstünde tutan yüzey gerilimini tekrar
oluşturacaktır.

DİKKAT EDİN!
İğneyi elinize aldığınızda dikkat edin ve deneyi bitirdik­
ten sonra yerine kaldırdığınızdan emin olun .

1 81 1
 f i l \. / I R H l l l \ l l - 1 \: 1 \.' 1 :\ l\ t ' R :\ 1 l \ -\ R I

HAYALET
KAYKAYCI
Bilimciler ve filozoflar binlerce yıldır devamlı hareketin
sırrını çözmeye uğraşıyor. Bu gizemli amaç, insanlığın
bilim ve teknolojideki gelişimine rağmen anlaşılması zor
olma özelliğini koruyor. Ama belki cevabı yanlış yerlerde,
uzak galaksilerde ya da elektron mikroskoplarının nano­
dünyalarında arıyorlardı. Ya bu gizem çok daha yakını­
mızdaysa... belki mutfak tezgahının üstünde?
MAil...Z E M E J E R
•• Şişe mantarından cm kalınlığında levha (12 cm2 kadar)
...

•• 4 adet iki tarafı da sivri iğne (6 cm uzunluğunda)

I

•• 3- 4 kafurlu naftalin
•• 30 cm genişliğinde kase
•• Karton ya da el işi kağıdı
•• Renkli kalemler
•• Bıçak
•• Su
Lastik eldiven
••

YÖNTJl<�l\-ll
Kartona dönen bir kaykaycı resmi çizin; boyayın ve
altında biraz boşluk bırakarak kesip çıkarın.
I.

2 . Mantardan 5 - 6 cm genişliğinde bir yuvarlak ve dört

adet 2 cm'lik kare kesin.
3. Yuvarlak mantar levhasının ortasına küçük bir yarık

1 82 1
 S l' H A R i KA R I R F i K i R

açın v e kaykaycının altındaki boşluğu buraya sokun . Kay­

kaycı dik durmal ı .
4. Mantar karelerinin h e r birinin yan tarafından 5 mm
genişliğinde bir V kesin. Deneyin kalan adımları için las­
tik eldivenleri takın.
5. Naftalinlerden V şeklindeki kesiklere uyacak parçalar
kesin .
6. İğneleri , naftalin parçasının ters tarafına gelecek şekil ­
de mantarlara geçirin .
7 . İğnelerin başlarını yuvarlak mantarın kenarına , orta ­
daki mantarla artı işareti oluşturacak şekilde saplayın .
8 . Kaseyi suyla doldurun ve mantardan yaptığınız "artıyı "
üstüne koyun.
9 . Kaykaycı dönecek , dönecek ve dönecek.

B İ I... İ M SEL BAHANE

B � deney, suyu n yüzey gerilimini azaltma prensibini
uyguladığı için bu bölümdeki deneylerin çalışma şekille ­
rinden biraz farklı . N aftalindeki kafur parçaları yavaşça
çözülüp suyla karıştıkça kafurlu bir solüsyon oluşturuyor.
B u kafur solüsyonunun yüzey gerilimi suyunkinden
düşüktür. Bu yüzden mantar karelerinin diğer tarafında ­
ki suyun " çekim gücü" naftalinin olduğu tarafınkinden
fazladı r . Basitçe söylemek gerekirse yüksek çekim gücü
galip geliyor ve mantar döndükçe dönüyor . . . tabii üze ­
rindeki ürkütücü kaykaycı da onunla beraber.

DİKKAT EDİN!
Lastik eldivenleri giymek ellerinizi ve cildinizi tahriş
edebilecek olan kafurdan korur. Kesimleri yaparken çok
dikkatli olun ; kesimde keskin bir bıçak kullanılacaksa ,
bu işi bir yetişkin yapmalı.

83 1
 HINZIR B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

EV
YAPIMI
O KYANU S
Ne yazık ki denizden uzakta oturan pek çok çocuk, okya­
nus dalgalarının sahile vururken çıkardığı ritmik sesi duy­
madan büyür. Bu hızlı ve kolay deney onların, güneş yanı­
ğı ve kum böceklerinden uzakta, deniz kenarını görmele­
rini sağlıyor. Yine de dalgaların ritmik sesi için ailenizin
köpeğine güvenmeniz gerek.

MALZlEMlELlE

., Boşalttığınız 2 l i t relik plastik bir şişe

(kapağın ı atmayı n)
w Huni
w Mavi gıda boyası
w Su
. .,. Kızartma yağı (en iyisi ayç içeği yağı)

1 84 1
 S U H A R i KA R I R f l K I R

YÖNTEM
I . Şişenin üçte birini suyla doldurun.
2 . Gıda boyasından birkaç damla ekleyin ve karışması için
çalkalayın .
3 . Huniyi kullanarak şişenin kalanını yağ ile doldurun.
4. Şişenin ağzını sıkıca kapatın.
5. Şişeyi yatay tutup bir sağa bir sola yatırı n .
6 . Boyalı su, ileri geri hareket ettikçe mavi dalgalar yara ­
tacaktır.

BİLİMSEL BAHAN E
Dalgaların gücünü açığa çıkaran bu deney, yağ ve suyun
karışmadığının mükemmel bir kanıtı . İ ki önemli noktayı
aklınızdan çıkarmayın . Birincis i , daha yoğun bir sıvı (bu
durumda su) hafif olanın altına çöker. Ama b u , iki farklı
sıvının tıpkı sütlü kahvede olduğu gibi neden birleşip
yeni bir tür sıvı oluşturmadığını anlatmaya yetmez .
Bunun nedeni yağın , su moleküllerini bir arada tutan
hidrojen bağlarını çözmeye yetecek gücü olmamasıdır. Bu
iki sıvı sonsuza dek ayrı kalmaya mahkumdur.

DİKKAT EDİN!
Şişenin kapağının deney süresince sıkıca kapalı oldu ­
ğundan emin olun , yoksa temizlik çok uzun sürer.

1 IS 1
 • • •

UZ ERiNDE
• • • • • •

DUŞUNULECEK
ŞEY
Bilimin her dalının malze me dolab ı , buzdolab ı ,
kiler ya d a çatal b ıçak çekmecesindeki malzem e ­
lerle uygulanabileceğini düşünmek i nanılmazdır.
Kabaran siyah dumanlar, uçuşan patates parçala ­
rı , ke ndi ke ndine b üyüyen gizemli b i r el - b u n ­
ların hepsi bilimin gerçeklikleridir, değil mi?
S o nuçların bazılarını yiyeb ilirsiniz ama bazıları ­
nın tamamen kaybolduğunu göreceksi niz . B ütün
bunlar " ev b il i m i " ifadesine farklı b ir anlam get i ­
riyor.

1 87 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N 1.. A B O R A T U V A R I

JAMB O N DUMANI
•

PERDE Si
İşte size, duman ve aynalar dünyasına girme isteğinizi
yerine getirmenin bir yolu. Duman perdeleri yediden
yetmişe herkesin ilgisini çeker ve bu deneyin içinde bulu­
nan az miktardaki bilimsellik vicdanınızı rahatlatmanıza
yardımcı olacaktır. Bu, başarısız olma olasılığınızın çok az
olduğu ve size bir öğle yemeği hazırlama katkısı (eğer aynı
zamanda jambonu da pişirirseniz) sağlayan bir deneydir.

MALZEMELER

d' Bir paket , şerit halinde kesilmiş j ambon

dilimleri (ince Amerikan tarzı işe yarar)
d' Kızartma tavası
rr 20 c m x 15 c m ' l i k alüminyum folyo
d' lp
a- Kibrit

Jambonların yağını kesip eriyene kadar kızartın.

YÖNTEM

Yağ kızarırken, folyodan bir ucu kapalı bir boru yapın.

ı.

3 . Yağ tamamen eriyince borunun içine boşaltın.

2.

1 88 1
 LJ Z E R I N IH D LJ Ş LI N LJ l. E C E � Ş E Y

4 . Borudan 2-3 cm daha uzun bir parça ip kesin.

5. Yağ tam olarak katılaşmadan ipi , 2 - 3 cm'si dışarıda
kalacak şekilde boruya sokun (kalan kısım fitil görevi
görecek) .
6. Yağ katılaştığında folyodan çıkarıp yanmaz bir zemine
koyun (yine folyodan yaptığınız bir yere) .
7. Fitili tutuşturun ; mum gibi yanacak ama yoğu n , kara
bir duman çıkaracaktır.

B İ Lİ M SEi... BAHANE
D oğru yakıt karışımı (benzin ve oksijen) olmayan bir ara­
bada "yanma" randımanlı olmaz ve benzin yanarken çok
daha fazla duman çıkarır. Bu deney de bunun ufak bir
versiyonudu r ; benzin oranı yüksek (yağ) ve oksijen oranı
düşük olan "bir karışım , maddelerin yavaş yanan kısımla­
rını oluşturuyor. Hayvansal yağın kirliliği (yanınca kara ­
ran et ve kemik parçaları) çıkan dumanın kapkara olma­
sına sebep olur.

DİKKAT EDİN!
Duman perdesi zararsız olmasına karşın gerçekten çok
fazla duman çıkarır. Deneyin amacı da budur ama yine
de havalandırmayı , rüzgarın yönüyle hızını ve dumanı
kimlerin görüp koklayacağım göz önünde bulundurarak
planınızı önceden yapın .

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur .

1 89 1
 H I N Z I R BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

PATATE S

BAZ UKASI
Bu deney, yemek savaş ı n ı b i r " s ilahl a n ma yarı ş ı n a " d ö ­
nüşt ürecek. A n a cephaneyse gayet basit - m ütevazı pata ­
tes . Ama bi raz ö n haz ı rl ı k ve Bo yle Kanunu'nun yardı ­
m ıyla patates kel i m e n i n tam anlam ıyla kon t rolden ç ı ka ­
caktı r .

., 2 metre uzunluğunda metal ya da PVC

boru ( 2 - 3 cm genişliği nde)

2 patates
., Last i k tıpa (isteğe bağl ı)
Koru n m a gözl üğü
., 2 , 5 m uzunl uğunda metal ya da
tahta d i rek (ge nişl iği borudan az)

Metal borunun bir ucunu t ıkamak için patatese bast ı rı n .

D iğer ucuyla d a ayn ı şeyi yap ı n , böylece her iki ucu da
I.

2.
patatesle tıka m ı ş olacaks ı n ı z .

1 90
 UZERINDE DUŞUNULECEK ŞEY

3. B oruyu b i r e l i n izle b i r ucu s i z d e n - ve kırılacak h e r şey­

de n - uzak bir şekilde tutun .
4 . D i reği n ucunu , borunun size yakın ucuna , patatese
sadece değecek şekilde konumlandırın ( d i rek borudan
çok daha i n ceyse patatese değe n ucuna lastik tıpa takabi ­
l i rs i n iz) .
5 . Gözl üğü takıp d ireği , daya nd ığı patatesi diğe r i n e
doğru h ızla iterek b o r u n u n içine sokun .
6 . Size uzak olan " na m l udaki" patates büyük b i r güçle
ateşlenecek.

:ııı :t: E
Bu deney, B oyle Ka n u n u ' n u n patlayıcı b i r kan ı t ı d ı r
- hac im azal dıkça b a s ı n ç arta r . B i l i m sel anla m ı şud u r :
" Sabit ısıda b i r gazın hac m i , uygulanan basınca gö re t e rs
orantılıd ı r . " B u deneydeki gaz , patates
t ıkaçlar ın aras ı n a sıkı ş m ı ş olan havadır .
D ireği bo ruya soktuğun uzda b i r tıkacı
d iğe r i n e doğru itmiş olursu n u z . B u
aniden gaz ı n hacm i n i n düşmesin e ,
b as ı n c ı n ı n s a a r t m a s ı n a n e d e n
o l u r . B a s ı n ç patlaması patate ­
si uçuru r .

Patates bazukanızı izleye n ­

lerden b i r i n e y a d a kırılab i ­
lecek porselen v e çanak ç ö m ­
leğe doğru tut mayı n .

1 91 1
 H I N Z I R Bi L i M Ci N i N L A B O R A T U V A R !

FRANKENSTEIN ' IN
•

E Li
İşte ellerinizi, bu kitabın başka yerlerinde de aniden
görebileceğiniz bilimsel bir prensibe bulaştırabileceğiniz
bir deney: bilinen bir asitle aynı derecede tanıdık bir
bazın kimyasal reaksiyonu. Bu deneye, eldiveninizin
üstüne kemikler, damarlar ve vidalar çizerek Cadılar Bay­
ramı havası da katabilirsiniz. Küçük çocuklar eldiven
büyüdükçe bu özel efektlere bayılacaktır.

MALZEMELER

a- Lastik eldive n
a- 2 çay kaşığı karbonat
D" 5 0 ml sirke
D" 250 ml'lik geniş ağızlı şişe

Sirkeyi şişeye boşaltın.

y ·· NTEM

2 . Karbonatı eldivenin içine koyun. Eldiveni bileğinden

ı.

tutun ve ters çevirip karbonatın parmaklara girmesi için

sallayın.
1 92 1
 ÜZE RiNDE DUŞÜNÜLECEK ŞEY

3. Eldiven i arada boşluk kal mamasına d ikkat ederek şişe ­

n i n ağzı na takı n .
4. Eldiveni parmak uçları ndan tutup havaya kaldırın ve
karbonatı n şişeye dökülmesi için hafifçe sallayın .
5 . Geri çekil in ve F rankenstei n ' ı n elinin h ava ile şişmes i ­
n i izleyin .

B0L0M L BAHANJE
Karbonat , sirkedeki asetik
asitle b irleşince şiddetli
b i r reaksiyona giren
kimyasal bir bazdır.
B u reaksiyon u n ya n
ürünlerinden b i ri şişe
ve eldive n düzeneği ­
nin içindeki bas ı n c ı
arttıran karb ondioks i t -
'
t i r . D aha çok gaz açığa
çıktıkça basınç daha da
artar ve güçsüz olan
yüzeyi (lastik eldive n i )
,iterek eldive n i n şişme s i ­
n e neden o l u r .

İK.KA'lr ED N!
B u , içinde çok az tehl ike
barın d ı ra n güven l i bir deney­
dir. Eldive n i n çok fazla ş i ş ­
memesine d i kkat e d i n yoksa
şişeden fı rlayabi l i r .

1 93 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N L"BORATUVARI

BUN GEE JUMPING YAPAN

YUMURTA
H i ç b ungee j u m p i ng yap t ı n ı z m ı ? Düşüncesi bile dizl e ri ­
n izi m i t i t re t iyor? Büyük i h t i malle e l i n ize yüzünüze bula ­
şacak b i r malzemeyle evde dene meye ne dersiniz?

•• �,�ZE M ELIE
"' 6 yumu rta (aslında b i r tanesi yeter)
"' Eski bir kül otlu çorap
., Güçlü bir bant
., Makas
., Cetvel
"' Bozuk paralar
"' M e rd ive n ( ağaç dalı bulamazsan ız)
., Eski bir gazete

y; "' N'1rlE
ı. Bu ngee j u m p ing i ç i n uygun b i r yer seçi n ; e n iyisi dışa ­
r ıdaki b i r ağa c ı n dal ı d ı r ama m erd ive n de işe ya ra r .
Yu m u rtan ı n yere 3 c m ' d e n fazla yaklaşmas ı n ı istemediği ­
n iz i ç i n m esafeyi cetvelle ölçü n .
2 . Ö nce b i r d en e m e yap mak içi n yum u rt a n ı z ı tart ı n :
Yu m urtayı b i r e l i n ize alıp d iğer elinize yum u rtayla ayn ı
ağırlığa gelene kadar bozuk para ekleyin .
3 . "Yum urtaya eşdeğer" bozuk parala r ı n ı z ı külotlu çora -

1 94 1
 U Z E RI N D E D U Ş O N O L E C E K Ş E Y

h ı n b i r bacağı na koyup d iğer bacağı ağaç dalı y a da me r ­

d ivene bantlayı n .
4 . B i r deneme yap ı n - bozuk paraları b ırakıp yerle olan
uzakl ı klar ı n ı öl çün . Külotl u çorab ı bağladığınız ağaç dal ı
ya da merd ive nde ge rekli ayarlamaları yap ı n .
5 . Şim d i ayn ı şeyi yumurtayla yap ı n .

B İ JLi: E
Külotlu çorab ın yapıldığı kumaşın (naylon ya da başka b i r
şey) doğal b i r elast ikliği vard ı r - kumaş ı n kuvveti ge ri
çekene kadar belirli b i r kuvvet o n u aşağı çekecekt i r .
Ölçümler v e denemeler eğlenceli gö rünebilir ama asl ı n ­
da siz - ya da yard ı m cıları n ı z - çok b i l i n e n b i r fizik denkle ­
m i n i uygu l uyorsunuz :

Kuvvet = Kütle x İvın.e

Aferin sana N ewt o n !

:ıi:
H e rhangi b i r sebeple b u deneyi
evde yap ıyorsan ı z iniş bölgesine
gazete kağıd ı serdiği n izden emin
o l u n . Hala et rafı ki rlet m e ko n u ­
sunda aş ı r ı derecede endişeliyseniz
- ya da " kıl payı " kaçacağına dair
e ndişeniz varsa - bu deneyi b i r golf
topu ya da bir taşla da yapab i l i rs i ­
niz .

1 95 1
 HI NZIR B i L i M C i N i N L A B O R AT U V A R !

• • • •

TAŞA ÇEVIRMEK
•

B u deneyin başlığında sanki kutsal kitapla ilgili b i r şeyle r

var a m a yap ı p ne old uğıı n u t a m olarak anladıktan s o n ra
akl ı n ıza Little M iss M u ffet* gelecek. Hangi s i n i tercih
edersiniz edin (belki i ki s i n i de tercih etmezsiniz) b u gös ­
teri ge nçlerin "vaaay" skalasında yüksekl e rde yer alacakt ı r .

MAILZEMELER
w 350 m l kaymaks ız süt
Q' 4 çay kaş ığı si rke
., M i krodalga fı rın
Q' M ikrodalgada kullanılabilen b i r kase
Süzgeç

YÖNTEM
ı. Sütü kaseye boşaltın .
2 . S irkeyi e kleyin .

• 1805 tarihli l ngiliz anonim çocuk şarlası. (y. n . )

1 96 1
 U Z E R l t-: D E D U Ş U 1' U l . E C E � Ş E Y

3. Karışımı mikrodalgaya koyup dakika pişirin . ı

4 . M ikrodalgadan çıkardığınızda karışımın katı ve sıvıdan

oluştuğunu göreceksiniz .
5. Sıvıyı süzün .
6. Katı parçayı soğumaya bırakıp şekil verin , soğudukça
sertleşecektir.

BİLİMSEL BAHANE
Sirkedeki asit , kesilmiş sütün (yarı katı madde) içindeki
katı kısmını sıvısından ayırır. Katı kısımdaki protein las ­
tik gibi olmasını sağlar - hatta ilk plastikler bu deneyin
bazı çeşitlemeleriyle yapılmıştı .

DİKKAT EDİN!
Mikrodalgayı sadece sorumlu birinin
kullandığı ndan emin olun. Yoksa bu
deney felaketle sonuçlanabilir.

1 97 1
 il I :-... / 1 f' l\ 1 1 1 :"> 1 l · J :-.., 1 \: 1 :\ H l. ' R :\ 1 l " \ :\ R l

DEMiRDEN .-,

\J •

GEVRE GI
N e d e n bu kadar sert olduğuna şaşmamal ı ! As l ı nda gevrek
üreticileri kahval t ı l a r ı m ızda almamız ge re n temel m i n e ­
ralleri sağlamak i ç i n u z u n s ü red i r çal ı şıyorlar . Belki b u
deney daha veri m l i a rayı şların başlangı cı olabi l i r : " B u
m ı s ı r gevrekl e r i nde altın va r ! "

MALZ JE M IE LE IR
• • B i r porsiyo n " kuvvetl e n d i r i l m i ş " kahval t ı gevreği
(içi ndekiler bölümünde d e m i r olup olmadığı n ı kon t rol
edin)
•• M a nyet i k bant
•• D il p e n s i
• • Metal ol mayan b i r kase (en a z 5 0 0 m l hacimli)
•• 2 adet kilitli poşet
•• Su

1 98 1
 U /. E R I N l l E l l ll � U N U L EC E K � E Y

YÖNTEM
1 . Manyetik bantı dil pensinin bir ucuna yapıştırıp kilitli
poşetlerden birinin içine koyun .
2. Gevreği diğer poşete koyup iyice ezi n .
3 . Ezilmiş gevreği kaseye koyup üstünü suyla doldurun .
4. Poşetin içinden çıkarmadan artık manyetik olan dil
pensiyle gevreği 1 0 dakika karıştırı n .
5 . D i l pensini kaseden çıkarınca poşetin üstüne yapışmış
demir parçacıklarını göreceksiniz .

B İ Lİ M SEi_. BAHANE
İ nsanlar günlük beslenmelerinde demire ve başka mine ­
rallere ihtiyaç duyar. Kahvaltı gevreklerinin çoğu bu ihti­
yacı karşılamak için " kuvvetlendirilmiştir" . Normalde
bunun üzerine fazla düşünmeyiz ama bu deneyden sonra
gözlerimiz açılır - belki iştahımız da kapanır. Bu demir
parçacıkları midemizde okside edilip ince bağırsağımızda
emilir. Eğer vücudumuzdaki bütün demir çıkarılsaydı
onlarla birkaç küçük çivi yapabilirdiniz .

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin hiç tehlikesi yoktur , ama karıştırırken olduk­
ça sabırlı olmalısınız . ıo dakika uzun bir süre olsa da
sözünü ettiğimiz demir parçacıkları çok küçüktür ve az
karıştırırsanız deney başarısız olur.

1 99 1
 1 1 1 " / I R ll l l l \1 C i " i " 1 A R < l RA l l ' \ A R I

• •

ELEKTRiKLi

IK
B i r tarifi uygularke n b u kabusu hepimiz yaşa m ı ş ı zd ı r :
"Aman Tan r ı m ! M alze meleri çok erken karıştırd ı m ; bu
aşamada ayr ı olmaları gerekiyo rdu . " Z a m a n ı geri ald ığı ­
n ı z ı ve karı ş ı m ı n h e r parçası n ı b i rb i rinden ayırdığı n ı z ı
düşünün . B i raz d a h a i l e r i giderek v e b u n u tuz v e karab i ­
berle yap t ığı n ı z ı düşün ü n . İ mkansız m ı ? Okumaya devam
edin ve tekrar düşü n ü n !

MAJl...Z E M E LER
•• ı çay kaşığı sofra tuzu
•• ı çay kaşığı toz karabiber
•• Plastik kaşık
•• Yün çorap (çorap yoksa saçınız da idare eder)
•• Bir parça kağı t (isteğe bağlı)

YÖNTEM
ı. Pürüzsüz , kuru b i r yerde tuz ve karabiberi karışt ı r ı n .
2 . Kaşığı kuvvetli b i r şekilde yün çoraba sürtün (ya da
saç ı n ı za) .
3 . Kaşığı yavaşça ve çok d i kkatl i b i r şekilde tuz ve karab i ­
b er karışı m ı na yaklaş t ı rı n .
4 . B i rkaç santim kala karabiber tane tane kaşığın yüzeyi ­
ne doğru zıplamaya başlayacak.

1 1 00 1
 U Z E R I N D F. O U Ş U N U L E C E K Ş EY

5. Nasıl olduğunu göstermek istiyorsanız deneyi durdu ­

run . Ayrıştırmayı tamamlamak için 6 . ve 7 . maddelerle
devam edin .
6. Kaşığın altına bir parça kağıt sürüp karabiber taneleri ­
ni üstüne silkin.
7 . Kaşığı tekrar yüne sürtün ve bütün karabibe r kaşığa
zıplayıp sadece tuz kalana dek devam edin .

BİLİMSEL BAHANE
Bu da dahil olmak üzere bu kitaptaki bazı deneyler plastik
ya da başka bir maddeyi yüne sürterek elektrik akımı üret ­
meye dayalıdır. Negatif elektrik yüklü kaşık yaklaştırıld ı ­
ğında t u z v e karabiberi endüksiyon denen b i r işlemle
yükler. Tuz ve karabiberin yakın kısımları pozitif, uzak
kısımlarıysa negatif yüklenir. Karşıtlar birbirini çektiğin­
den karabiber ve tuz taneleri kaşığa doğru zıplar .

DİKKAT EDİN!
Karabiber tuzdan daha hafif olduğundan ilk o zıplar. Bu
yüzden kaşığı nasıl indirdiğiniz önemlidir; çok hızlı
yaparsanız tuz ve karabiber birlikte zıplar. Karabiberin
hepsi kaşığa yapıştıktan sonra ortalığı temizlemek isti­
yorsanız kaşığı biraz daha indirerek işleme devam edin.

1 1 01 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

M OTiVE EDEN
D O NDU RMA
En sorumsuz deneyl er tat m i n edici çarpışma sesleri n e ,
kokulara , çamurlara ve patla malara neden o l u r . Ç oğu ,
yemek isteyeceği n i z b i r şey yarat maz . Ama b u deney b i r
istisna . Eğl e ncel i , c ü retkar v e ç o k ama ç o k pis o l m a riski
var - ama ş i m d iye dek tattığı n ı z e n güzel ev yap ı m ı don ­
durmayı da o rtaya ç ıkarıyo r .

EILE
.... 2 5 0 m l yoğu n krema
.... 2 5 0 ml tam yağl ı süt
"' 7 0 gr beyaz şeker
..,. 2 0 0 gr kaya tuzu
·� B üyük b i r t o rba buz (pek çok süpermarkette bulunur)
.... Boş b i r kahve kutusu ve plastik kapağı (ya da ayn ı
boydaki kapakl ı b i r plastik kutu)
.... 15 l itrelik kapakl ı bir plastik kova
.... 2 çorba kaş ığı vanilya özü
..- B i r tatl ı kaşığı (sonucu paylaşmaya niye t i n iz varsa
b i rden fazla)

ÖNTE
I. Kremayı , s üt ü , şekeri ve van ilyayı kahve kutusunda
karıştı rı n . Ka rışım kutu n u n ya r ı s ı n ı geç m e m el i .
2 . Kutu n u n kapağın ı kapatıp kovan ı n içine , t a m o rtaya
yerleşt i ri n .

1 1 02 1
 l l H R I N l l E I H' � U N U L E C E K � E Y

3. Kutunun etrafına 1 0 cm yüksekliğine kadar buz doldu ­

rup aynı bölgeye kaya tuzunu ekleyi n .
4. Kovanın kalanını d a buzla doldurun v e plastik kapağı ­
n ı kapatıp sabitleyin .
5. Şimdi yardımcılarınızdan kovayı I O dakika boyunca
tekmeleyip yuvarlamalarını isteyi n .
6 . Kovayı açın v e kutuyu çıkarıp kapağını kaldırın . Kutu­
nun içinde donmuş bir dondurma tabakası oluşacaktır.
D oğru yogunlugu yakalayana kadar bunu içindeki akışkan
kısımla karıştırın .

B İ LİM S E L BAHAN E
Bu deneyin kilit noktası suyun donma derecesini düşüren
tuzdur. Tekmeleme ve yuvarlama buzun bir kısmının
(sürtünme yüzünden) erimesine neden oluyor. Su nor­
malde tekrar donar ama tuz , " donma derecesinin altın­
da" olmasına rağmen sıvı durumda kalmasını sağlıyor. Bu
süper soğuk su , kutuyu soğutuyor ve karışım donmaya
başlıyor. Tekmelemek ve yuvarlamak karıştırmakla aynı
etkiye sahip olsa da, büyük buz kristallerinin oluşmasını
önlüyor.

Dİ KKAT EDİN!
Yardımcılar genellikle bu deneyin " tekmele ve yuvarla"
kısmında çok istekli olabiliyor. İki kapağı da (hem kahve
kutusu hem de kova) bantlamak iyi bir fikir olabili r .

1 103 1
 l l l N / I R B I L I M C l t-; I N 1 A ll O R A TL ' \' A R I

DO GMA
ANADAN
YUMURTALAR
Televizyondaki aşçılar uzun hazırlık aşamalarını geçiştir­
mek için, "Önceden hazırlamış olduğumuz" deyişine bel
bağlarlar. İki günlük hazırlık süresi gerektirdiği için bu
deneyi bir seyirci grubu önünde yapmak istiyorsanız aynı
anlayışı benimsemeniz iyi olur (asıl sonucu almak için de
bir ya da iki gün daha gerekir). Sadece bir tane gerekme­
sine rağmen bu deneyde iki yumurta bulundurmalısınız.
"Anadan Doğma Yumurtalar" kabuksuz olunca çok hassas
oldukları için diğeri yedekte tutulmalıdır.
MALZEMEl ER
yumurta
...

2
•• litre sirke
••·

•• 1 5 0 ml glikoz şurubu
I

•• Tahta kaşık
.. Kahve fincanı
•• litrelik kapaklı plastik kase
I

YÖNTEM
İki yumurtayı da kasenin içine koyun. Yumurtaları
kaplayacak kadar sirke ekleyip kapağını kapatın ve buzdo­
ı.

labına kaldırın.
2. 2 4 saat sonra sirkeyi dikkatlice süzün (yumurtaların
kabukları hemen hemen erimiş olmalıdır) . Kaseye yeni­
den sirke koyup aynı şekilde 2 4 saat daha bekletin.
3 . Başladığınızdan 48 saat sonra yumurtaları tahta bir

1 104 1
 L' Z E R I N O E l l U Ş U N U L E C E K Ş E Y

kaşıkla alı n , suya tutup b i r kenara koyu n . Sirkeyi dökün.

4 . Yumurtalardan birini tahta kaşıkla tutarak izleyicileri ­
nize gösterin ve yumurtayı kahve fincanının içine yerleş ­
tirin. Sonra fincana yumurtayı kaplayacak kadar glikoz
şurubu koyu n .
5. 24 saat sonra yumurtayı çıkarın v e yumurtanın n e
kadar yumuşadığını gözlemleyi n .
6. Şimdi glikoz şurubunu d a döküp fincanı çalkalayın ve
yumurtayı tekrar fincanın içine koyu n , bu kez yumurtayı
kaplayacak kadar su ekleyi n .
7. 2 4 saat sonra (3 . adımdan 48 saat , başlangıçtan 4 gün
sonra) yumurtanın tekrar sağlıklı görünmeye başladığını
fark edeceksiniz .

BİLİMSEL BAHANE
Burada birkaç şey ol maktadır, hepsi de kimya ile ilgilidir.
Kabuğu ayırıp yumurtaları "çıplak" hale getirmek için
sirkeye yatırdınız. S irkenin asetik asidi kabuktaki sodyum
kalsiyum karbonat kristallerini yok ederek yumurtanın
etrafında sadece elastik bir zar bıraktı . Zar belli belirsiz
geçirgendir, suyun yüksek yoğunluklu bölgeden (yumur­
ta beyazının yüzde 9 o ' ı sudur) düşük yoğunluklu bölgeye
(glikoz şurubunun yaklaşık yüzde 2 5 ' i sudur) geçmesine
izin verir. Kahve fincanındaki glikoz şurubunun yerine
su koymak da bu süreci tersine çevirir.

DİKKAT EDİN!
Bu deneydeki hiçbir malzeme tehlike içermediğinden e n
iyi tavsiye , kabuk eridikten sonra yumurtaları çok dik­
katlice tutmaktır. Yumurtanın zarı içindekileri ucu
ucuna tutar, sizden fazladan bir yumurta bulundurma­
nızı istememizin sebebi de budur.

1 105 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N L A B O R A T U VA R !

MARSH MALL OW MU
•

STERO ID MI ?
Y u m u rtal a r ı n ı z ı " çıplak" gö rmek i ç i n son deneyin izde
dört gün harcadıktan s o n ra çabuk yapab ileceği n i z b i r
de neyin hoşun uza gideceği n i düşü ndük. Vakumlu b i r
kavanozunuz varsa (genell ikle kahve i ç i n satı l ı r) b u deney
kitaptaki e n çabuk ve e n kolay yapabileceklerin izden b i r i ­
d i r . Bu nu n e n iyi ya n ı da , "vaay" sesl erinde he rhangi b i r
azalma s ö z konusu olmayacaktı r . Artık " etkileyici küçül ­
meleri " b i r daha asla ciddi b i r ifade ile yorumlaya maya ­
caks ı n ı z .

,.., I l itrelik vakum l u kavanoz

ır Marshmallow" (b üyük pofuduk olanlarından)

ÖN'JI'JE
I. Kavanozu ne redeyse tamamen marshmallow ile doldu -
run .
2 . Kavanozun kapağın ı kapatıp vakum layarak içi ndeki
havayı olabildiğince çeki n .
3 . Normal boyutlarından çok daha fazla şişen marsh mal ­
low'ları gözlemleyin .

• Lokuma benzer hafif bir şekerleme (y. n . )

1 106
 ÜZE R i N D E D Ü Ş Ü N Ü L E C E K Ş E Y

4 . Kavanozun kapağın ı açarak ma rsh mallow ' l a r ı n önceki

boyutlarına dön meler i n i izleyin .

L §JEL lE
N e kada r kolay olsa da heyecanlı ve eğl encel i b i r deney.
Kava nozu vaku mlamak içi ndeki hava bas ı n c ı n ı azaltıyo r .
Marshmallow' ların birbirlerine kat ı cisi mlerle bağl ı hava
kaba rcıklarından oluştukları düşünülürs e , kabarcıkla r ı n
i ç indeki hava n ı n , etraflar ı n daki bas ı n c ı d ü ş e n hava n ı n
boşalttığı a l a n ı doldurmak i ç i n n ası l gen işledikl e r i n i
anlayab i l i rs i n i z . Marshmallow' ların i ç i n deki " katı c i s i m ­
l e r " (kabarcık olmayan parçalar) kabarcıklarla b i rl ikte
ge n i şleyecek kadar elastikt i r . Kavanozun kapağı n ı açtığı -
nızda marshmallow'lar normal boyutlarına geri döner .

D
Tan rı aşkı n a , marshmal ­
low'larla yapıl an b i r d e n eyde
n e t e rs gi deb i l i r ki?

1 107 1
 HIN ZIR B i L iM C i N i N L A B O RAT U VA R !

YO K O LAN
• •

SUT
Bu kitaptaki bazı deneyl e r sihir n u marası sayılabilecek
kadar şaşırt ı c ı d ı r . B u da o nlardan biri . Bir bardağa süt
doldurup s o nra sütü içmeden sürahiye geri döktüğünüz ­
de seyircileriniz küçük dilleri n i yutacak. Süt yok oldu ! Bu
nasıl oldu? Yoksa bilim yüzünden m i ?

or I litrelik şeffaf c a m ·

or 5 0 0 m l süt
or 1/2 çay kaş ığı
kapasiteli ölçme kaş ığı
or Ç ocuk bezi
... Yar ı şeffaf su
bardağı
or Keski n bir b ı çak
or Lastik eldiven

1 1 08
 U H R I N D E D U Ş L' N U L E C E K Ş E Y

YÖNTEM
ı. Eldivenleri giyip çocuk bezinin ortasını bıçağınızla
kesin .
2. Bezin içindeki tozdan (sodyum poliakrilat olarak bili­

nir) yarım çay kaşığı alıp su bardağının içine koyu n .

3. Sütü sürahiye koyu n . Artık numarayı seyircilerinizin
önünde yapmaya hazırsınız.
4. Bir elinize boş bardağı , diğer elinize de dolu sürahiyi
alıp önünüzde tutu n .
5. Bardağa biraz s ü t doldurun .
6. Seyircilerinize canınızın süt istemediğini ve sütü geri
koyacağınızı söyleyin . Sütü bardaktan sürahiye dökmeye
çalışın. H içbir şey dökülmeyecek!

BİLİM SEL BAHANE

Çocuk bezlerinin çoğunun içeriğindeki "aktif madde "
olan sodyum poliakrilat çok emicidir . Yapılan bir deney,
kendisinden 800 kat fazla suyu emebildiğini kanıtlamış­
tır, bu da bardaktaki sütün çok büyük bir kısmı demektir.
Sodyum poliakrilat ve süt , bardağın dibine yapışan bir jel
oluşturur. Bu yüzden bardaktaki sütü sürahiye dökmeye
çalıştığınızda hiçbir şey dökülmez .

DİKKAT EDİN!
Sodyum poliakrilat gözleri ve burnu tahriş edebileceği
için dikkatli olun ve eldiven kullanın . Şeffaf bir bardak
kullanmazsanız deneyinizin daha çok bir illüzyon
numarasına benzeyeceğin i söyleyebiliriz . Böylece seyirci ­
ler sütün bardağın dibinde j e l halinde durduğunu gör -
mez .

1 109 1
 l i ! '\; / I R t\ l l l \\ ( l '.\ I ' l :\ l' l ' R :\ l l . \ \ R I

PATATE SiN
iÇiNDEN GEÇEN KAM IŞ?
. .

Ç oğu kişi b i r hortumun yıkıcı gücünü tec rübe e t m e m i ş ­

t i r . H o rtumun saatte 5 0 0 km h ı zla e s e n rüzgarı , b i r
kam ı ş ı t e l e fo n d i reği n i n i ç i n d e n geçirecek kadar kuvvet ­
l i d i r . Bu yüzden b i r hortum yaklaşırken b i r patatesin
yan ı n a ka m ı ş b ı rakırsa n ı z , h o rtu m geçtikten sonra pata ­
tesi ka m ı ş tarafından şişle n m iş halde bulabilirsi n i z . Ama
ayn ı şeyi ke ndi e l i n izle yaptığı n ız ı düşü nebiliyor m u s u ­
n uz? Okum aya devam edin ve n a s ı l yapıld ığın ı görü n .

l\IAl...Z E MELE R
.. Ç iğ patates
•• D üz (bükül meye n ) ka mış
•• Bahç ıvan eldiven i (sağ eli nizi kullan ıyorsanız sol teki
ya da tam tersi)

YÖNTEM
ı. B i r e l i n ize eldive n takı n .
2 . Patatesi eldive n l i elinizin baş v e işaret parmakla rıyla
tutu n .
3. Patatesi sağlam b i r şekilde tutarken kam ı ş ı ortasından
tutun ve patatese h izalayın .
4 . Kamışı yavaşça geri çekip , hızlıca patatese saplayı n .
5 . Yeterince h ızlı olursanız kamış - yeterince sağlamsa ­
patatesi delip geçecekt i r .

1 10 1
 B İ Lİ MSEL BAHANE
Yatay haldeyken zayıf ve esnek olan kamışın silindir şekli,
dikine tutulduğunda şaşırtıcı derecede güçlü olmasına
sebep olur. Bu güç kamışın ucunun darlığı ve keskinliği
ile birleştiğinde patatesi kolayca delip geçme şansını
oldukça yükseltir .

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin risk seviyesi nispeten düşüktür ama iyi nişan
alamazsanız kamışın gücü ve keskinliğinin birleşimi eli­
nizi yaralamanıza sebep olabilir (bahçıvan eldiveni bu
yüzden gereklidir) .

1 ııı 1
 ll l N / I R R l l l \i C I N I N 1 A tt l> R .\ rl ' \' .� R I

SIRAYLA ATLAYAN
B E Z E LYELER
D iğerleri nin arasında "bilimsel bahane" bölümünden
yüksek bir puan aldığı için bir mücevher gibi parlayan bu
deney, b itkiler hakkında pek çok şeyi gösterme -ya da
öğrenme - fırsatı veriyor. Bu deneyi neden yaptığımız
sorusuna da gereken cevabı vermiş olduk. Bu deney bize
aynı zamanda diğerlerinin (deneyde görev almayanların)
kafalarını karıştıracak ve onları rahatsız edecek ürkütücü
"tink- tonk" seslerini çıkarma şansı sunmaktadır. Mut ­
fakta -ya d a başka b i r yerde- tuzağınızı saklamak için fark­
lı bölgeleri deneyin ; yankı yapan bir yer bulup bulamaya ­
cağın ıza bakı n . Ç ıkan sese çeşit katmak için fırın tepsisi ­
ne biraz da buruşturulmuş folyo ekleyebilirsiniz . Sab ırlı
görünümleriyle bezelyeler bardaktan düşmek için sırada
bekliyor gibi gözükecek.

MALZEMELE R
... Şarap kadehi
(tercihen ampul şekl indeki kı rmızı şarap kadehi)
.. İ nce fırın tepsisi
(2 0 - 2 5 cm genişliğinde kare ya da yuvarlak)
... Kuru bezelye
(şarap kadehini doldurmaya yetecek kadar)
... Su
... D ibi kalın, ağzı geniş (yaklaşık 6 cm)
su bardağı

1 1 12 1
 UZERIND[ DUŞU U LECEK ŞEY

YÖNTIE
ı. Şarap kade h i n i bezelyelerle t ı ka basa
doldurun .
2 . Kadehe ağz ı n a kadar su ekleyin .
3 . F ı r ı n teps i s i n i s u bardağı n ı n üstüne
koyu n .
4 . Kadehi teps i n i n üstüne yerleştir i n .
5 . B i rkaç saat geçtikten sonra yavaş b i r
şekilde bezelyel e r suyu e mecek v e - korku ­
tucu b i r " t i n k ! " sesi ile - teps i n i n üstüne
düşmeye başlayacak .

E
Bu deney suyun yüksek yoğunl ukl u b i r
bölgeden (kadeh) düşük yoğunl uklu olana
( k u r u b e z e l ye l e r) ge ç m e işlemi olan
"ozmoz"a (geç i ş m e ) en iyi ö r n e kt i r .
M e rakl ı b i r çocuk b u şekilde bitkilerin
top raktan nasıl su çektiği n i anlayabi l i r .
Oysa b u gösteride h e r bezelye i ç i n e daha
fazla su çekt ikçe şişmektedir . Şarap kad e ­
h i n d e ş i ş e n bu bezelyelere keli m e n i n tam
a n l a m ıyla ye r kal m a m ı ş t ı r , d o l a y ı s ıyla
şarap kadeh i nd en aşağı düşerl e r . Su bar­
dağı n ı n üstünde duran fı r ı n tepsisi de
düşerken çıka r d ı kları sesi artt ı r ı r .

Dİ
Malzemelerinizi tezgah ı n ke narına çok yakı n bir yerde ya
da düzgün olmayan bir yüzeyde b ı rakmadığı n ı zdan e m i n
olun .

1 1 13 1
ŞiŞEDEKi
• •

YUMURTA
İ şte size vakum yarat m a n ı n b i l i m sel prensib i n i a n latan
b ir deney daha . Bu sefe r kibrit söndüğünde şişe n i n içine
doğru çekilen haşlanmış katı yu murta olacak. Bu çok
kolay gel diyse b i r de çiğ yumurta ile deneyin (yöntemde ­
ki 5 . adıma bakın) .

l\IAILZ E l\1 E L E R
•• Haşla n m ı ş katı yumurta (soyul muş)
•• Kibrit (uzun ş ö m i n e kibritleri e n iyi sidi r)
•• Yar ı m l i t relik süt şişesi
.. Pişmemiş yumurta (isteğe bağl ı )
•• 200 m l si rke ( isteğe bağl ı )

YÖNTEM
1 . Yu m u rtayı sivri tarafı aşağıya gelecek şekilde şişe n i n
ağzında tutabilmek i ç i n b i raz pratik yapı n .
2 . B i r kibrit yakıp şişe n i n içine at ı n .
3. Kibrit in sönmesine yakın (kibritin ya nmaya n kısmına
bakarak ka rar veri n) yum urtayı şişe n i n ağzına yerle şti ri n .
4 . Yumurta n ı n şişenin içine e m il i ş i n i seyredi n .
5 . İ steyen b i rkaç saat sirkede beklettiği pişmemiş yu m u r ­
tayla da aynı deneyi ge rçekleştirebil i r (sirke kabuğu yum u ­
şatır) .

1 1 14 1
 B İ Lİ M S EL BAHANE
Açıklaması gayet basit : Kibrit havayı ısıtır , ısınan
hava genleşir (bir kısm ı uçar) ve yoğunluğu aza ­
lır. Şişenin üstüne konan yumurta oksijeni kesti ­
ğinden ateş söner. Yumurta , normal hava basıncı
(onu aşağı iten) ve içerdeki daha zayıf hava basın-
cının (onu yukarı iten) arasında kalı r . Rekabete
gerek yok - aşağıya iten basınç maçı kazanır.

D İ KKAT EDİ N!
Yumurtayı şişenin ağzına koymadan önce kibritin ola­
bildiğince yandığından emin olun . Kibrit ne kadar uzun
süre yanarsa şişenin içindeki hava o kadar ısınır . . . ve
böylece içerideki ve dışarıdaki hava basınçları arasındaki
fark da o kadar büyük olur.

KİBRİT UYARISI!
Bu de�eyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

ı ı ıs ı
 H I N Z I R B i LiMC i N i N LAB O R ATUVAR !

KAVAN O Z DA

SANDVi Ç
•

Nasıldır b i l i rs in i z ; bazen sandviçin ekmeği n i sevmezsiniz

ama i ç i n dekilere bayıl ı rs ı n ı z . Sandvi ç i n iki ya n ı n daki
bayat ekmekten kurtulup sadece içindeki sürüleb i l e n üç
katmanla ilgilenmek harika olmaz m ıydı ? H atta bu kat ­
manları b i r kava nozda bile saklayab i l i rs i n i z !

MAJLZlEM LE
..,. Kapakl ı ya da t ıpal ı dar b i r
kavanoz
ar Üç çorba kaş ığı su
..,. Üç çorba kaş ığı ye m e kl i k yağ
ar Üç çorba kaşığı bal , pekmez
ya da melas

1 1 16 1
 UZE R I N D E DÜŞUNULEC E K Ş E Y

NTE
Üç sıvıyı da (su , yağ ve so n üçünden
h a n gi s i n i s e ç t iys e n i z ) kavan o za
döküp kap ağı n ı kapat ı n . B i rkaç
dakika içinde gözleri n i z i n ö n ü nde
" sa n dviç" oluşacak : S ıvılar üç fa rkl ı
kat m a n oluşturacak.

:Bİ L . L B�,�
B u deney t a m a m e n yoğu n l ukla a l a ­
kal ı d ı r ( b i r şeyi n b e l l i b i r hacimdeki
ağı rlığı) . B u d e n eyde h a c i m ayn ı
kal ıyor (3 çorba kaşığı ) , dolayısıyla
sıvılardan en yoğun ola n ı (bal , pek­
mez ya da melas) d ibe çöküyor . Su
yağdan daha yoğun olduğu için orta ­
d a kalıyo r , zeyti nyağı d a t e p e d e
duruyo r .

D .... .._,._._....,....,
Aman sandviç lafı n ı ciddiye alıp
birisine yed irmeye kalkmayı n !

1 1 17 1
 H I N Z I R B i Li M C İ N i N L A B O R A T U V A R !

• •

SUPERTUZ !
Yemek yaparke n kulla n ı r ı z , kızarmış patates ve patla mış
m ı s ı r ı n üzer i ne serpe riz , b az en de o n un l a yiyecekleri sak­
larız . Ama tuzu cephe hattı savunması i ç i n kullanmak aşı ­
rıya kaçmak ol u r . Yoksa olmaz m ı ? Belki bu küçük kris ­
tallerde t ah m i n edebileceğimizden daha fazlası vard ı r .

o- 1 0 0 - 1 2 0 g r sofra tuzu
o- Lastik ya da kol i bandı
o- Ka rton rulo (kağıt havlu ya da folyo n u n rulosu
olab i l i r)
- Yağl ı kağıt
,.. S ü p ü rge sapı
o- M akas

ÖNT
ı. Yağlı kağıttan her b i ri 1 5 cm x 1 5 cm olmak üzere iki
kare kes i n .
2 . Karelerden b i ri n i rulo n u n b i r ucuna lastik ya da kol i
bandı i l e tutturun (davul derisi gibi gergin dursun) .
3. Süpürge sap ı n ı açık olan uçtan sokup i t i n - yağl ı kağı -
dm ne kadar kolay yırtıldığı n ı fark edeceks i n i z .
4 . Yırt ı l m ı ş olan kağıd ı ikincisiyle değiş t i ri n .

J l lS J
 ÜZERi NDE DÜŞÜNÜLECEK ŞEY

5. Şimdi rul o n u n i ç i n e 8 - 9 cm kalı n l ığı nda tuz dökü n .

6 . Süpürge sap ı n ı tekrar sokm ayı deneyi n . Tuzların orta ­
l ığa saçılması n ı m ı bekliyorsunuz? Ama saçılmayacakla r .

-'LLL<J.L .1.,rıL §JEL ı.JJ,j""'-JL �U.

B u de ney tamamen kuvvet i n yönü ile alakalı . Sopa , önün ­

de t uz engeli olmadığı zaman rulonun sonundaki kağıd ı
kolaylı kla delip ge çiyo r . Ama tuzun olaya dahil olması
kuralları değiştiriyor. B i nlerce kristal , gücün yö n ü n ü
değiştirip uçtaki kağıt yerine rul o n u n kenarlarına yö nel ­
tiyo r .

JIUl �l ��t'A.'][' • N!
H ayata dair b i rçok şeyde de
söyl endiği gibi : " H er şey kara ­
rında . " Tuz savunmas ı n ı geç ­
m e k i ç i n a n cak M a n ş Tün e ­
l i ' ndeki bir t r e n kadar güç
uygularsan ı z başarıl ı olabilirs i ­
n i z , a m a b u deneyin amacı
ke ndi gücümüzü değil , tuzun
gücünü gözle mlemek.

1 1 19 1
 H I NZ J R B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

VU CA
i LK YARDIM
•

Boynu bükük, yu muşamış sebzelere " h ayat öpücüğü" ver­

mek harika olmaz m ıydı ? B u deney, size tam da b u n u
ge rçekleştirme ş a n s ı veriyo r , b a ş ı eğik b i r havucu hayata
döndürüp , t e krar ayağa kalkmasına ve saygın bir havuca
dönüşmesine yard ı m c ı olacaks ı n ız - ya da e n azından
b i raz daha d i r i h issetmes i n e .

a- Yu muşamış b üyükçe b i r havuç

w 3 0 0 m l su bardağı (şeffaf)
w Küçük bir kap
a- Şeffaf plastik kam ı ş (3 cm boyu n da kesil m iş)
w 4 kürdan
a- Bir çorba kaşığı su
w Bir çorba kaşığı şeker
a- O yu n hamuru

YÖN'JrE
I . Ba rdağın 3/.ı. ' ü n ü s uyla doldurun .
2 . H avu c u n tepesi n i oyun ( ı - ı , 5 c m deri n l iğinde , ı c m 2
kadar) .

1 120 1
 L! H R I N IH l l U Ş U N U L U : l· K Ş E Y

3 . Kamıp b u deliğe yerleştirip kenarlarını oyun hamuru

ile sıkıca kapatın .
4. Kürdanları havucun tepesine yakın bir yerden birbir­
lerine eşit mesafede saplayıp havucu büyük bir kısmı
suyun içinde olacak şekilde bardağın ağzına yerleştirin.
5. Şekerle eşit oranda suyu küçük kabın içinde karıştır­
dıktan sonra havucun tepesinden ucu görünen kamışın
içine dökerek yarısına kadar doldurun .
6 . Bir iki saat sonra baktığınızda kamışın içindeki su sevi ­
yesinin yükseldiğini göreceksiniz.

BİLİMSEL BAHANE
Bu deney tamamen ozmoz (geçişme) olarak adlandırılan
süreçle ilgili . Su, yüksek yoğunluğa sahip (sudan) bir böl ­
geden düşük yoğunluğa sahip bir bölgeye , bitki hücre
duvarlarından geçiyor. Elimizdeki havuç içindeki , kendi­
sine güç veren suyun çoğunu kaybettiği için yumuşamış ­
tır. Bardağı n içindeyken etrafındaki suyu emip tekrar sert
hale geliyor. Büyüyen bir havuçta suyun bir kısmı kanal­
lardan geçerek tepesindeki turuncu kısma kadar çıkar ;
bizim eklediğimiz kamış da (bir gösterge gibi) su seviyesi ­
nin artışını gösterir.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyde olası hiçbir tehlike yok. Ama normal su
buharlaşabileceğinden şekerli su solüsyonu kullanmanız
gerekir .

1 121 1
 l t l '.'." / l R R l l . l \ l t l :'\ I :'\ 1 A H t l R :\ 1 t \ " /\ R I

; DONMUŞ '
! POPOIAR I�
.

:
+
Halka açık alanda çıplak olarak koşuşturma çıl -
gınl ığı ı 9 7 o 'lerde başladı. Bu çıplak koşucular �
+ her tür halka açık alana , özellikle de canlı yayı n - 1
+ !anan spor ve eğlence göste rilerine sızmanın bir 1
+ yol unu bulur gibiydi . 1
+ +
Mesela 1 9 7 4 Oscar Töreni canlı yayı nında
+
Robert Opel çıplak bir şekilde sahneye fı rlayıp +
+ töreni izleyen milyonlara barış işareti yapt ı . +
+ Sun ucu David N iven bir anlık şaşkınl ıktan sonra +
• •
işi şakaya vurarak, " B u adamın hayatı boyunca
+ I
b i risini güldürebilmesinin tek yolunun soyunup
I +
+ eksik yö nlerini göstermesi olduğunu düşünmek
+
+ çok ilgi nç değil m i ? " demişt i . +
1 Gözde sporların çoğu çıplak koşuculardan +
+ payı nı almıştır. Anılarda en uzun süre kalanlar- 1
f dan ikisi İ ngiliz ragbisinin beşiği olan Twi cken - +
1 ham 'da ge rçekleşti . Gazetecilik tarih inin en fazla +
+ basıl m ı ş s p o r fo toğraflarından b i r i , N i san 1
+ ı974 'te İ ngiltere - Fransa maçında polisler 2 5 1
+ yaşı ndaki M ichael O ' Brie n ' ı -bir polis kaskı +

: nın dışına çıkartırken çekilmiştir. Bundan sekiz

+
••
1 1 22 1
·�· · · · · · · · · · · · · · · · ·
.+ yıl sonra da Erica Roe sahaya üstsüz fırlayıp �
@
+ İ ngiltere -Avustralya maçının durması na sebep +
+ olmuştu . +
+ Çıplak koşucuların hepsi bunlara benzer 1
+ halka açık yerlerde soyunmayı tercih etmez . 1
1 Spokane , Washington' da Ocak 2 0 04'te soyunan +
1 üç naif insanın ödedikleri ağır bedel yüzünden +
1 çok şanssız oldukları söylenebilir. İsimleri Was - I
• •
hington kanunlarıyla korunan bu üç genç adam +
I
her şeyi önceden en ince ayrıntısına kadar plan - +
I
I
lamıştı - ya da e n azından öyle yaptıklarını sanı- +
+ yorlardı . 1
+ Sabah ın beşinde Denny's lokantasının park +
1 yerine arabalarını çektiler. Çabuk kaçabilmek +
1 için arabalarını çal ışır durumda bırakıp . üstle - +
+ rinde sadece şapkaları ve spor ayakkabılarıyla - ı o 1
1 derece soğuğa çıkıp lokantaya daldılar . Ama 1
+ lokantada oluşan bu kısa kargaşa sırası nda müş - I

1
terilerden biri dışarı çıktı, üç ge ncin arabasına
•
bindi ve gitti .
•
Birkaç dakika sonra polis olay yerine geldi- •
ğinde üç genci otoparktaki başka bir aracın arka - •
1 sında birbirlerine sarılmış titrerke n buldu . 1
+ Olaydan sonra polis sözcüsü D ick Cottam, " Sak- 1
1 landıklarını sanmıyorum . Bence ısın maya çalı- 1
1 şıyorlardı" dedi ve ekledi , " İ nsanları arabalarını 1
m çalışır durumda bırakmamaları için sürekli uya - •
tti rıyoruz . "
:
••
1 1 23 1
 l t l \; / I K H 1 l l �1 l " l ' ! � 1 -\ !\ l ) R :\ l l \ -\ R l

UTANGAÇ
KUNDAKÇI
Bu küçük ama paha biçilemez deney sizi bi rkaç saniye
içinde sevindirip hayrete düşürecek. Nasıl yaparsanız
yapı n sonuç , deneye hangi malzemeyle başladıysanız kala­
n ı n da ayn ı şey olduğunu gösterecek. Ateş m i külde n ; kül
mü ateşten çıkar?

l\1Al....Z E M E l E R ....

. . B i r küp şeker
.. Tuğla ya da kitap büyüklüğünde
bir başka yan maz nesne
Kibrit ••

•• Ateş ya da şömineden aldı ğı n ız kül

YÖNTEM
1 . Küp şekeri tuğlanı n (ya da yan maz başka bir nesnenin)
üstüne koyu n .
2 . Kibritle tutuşturmaya çalış ı n , yan mayacakt ı r .
3 . Şekerin üstüne biraz kül serpip tekrar deneyi n .
4 . Bu kez şeker kolayca tutuşacak v e hoş , mavi re nkte bir
alev çıkarmaya başlayacaktır.

1 1 24 1
 -----ı
C,

H İ Lİ M H E l BAHAN E
..

Külün bu deneydeki rolünün hayati

olduğu çok açıkt ı r . D e ney b ittikten
sonra aynı kalsa da , şekerin tutuşması
için ge rekli ilk enerj iyi sağlar. Asıl kim ­
yasal reaksiyo nda payı ol mayan ama
deneylerin "başlangıç vuruşunu" yapan
malzemelere katalizör denir.

DİKKAT E D İ N !
Yanmaz zeminin perde , mobilya y a da
evdeki yanabilecek her şeyden uzakta
olduğundan emin olun .

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için
sadece sorumlu bir yetişkin tarafından
yapılması uygundur.

1 125 1
 1 1 1 , / I R !\ l l l .\ l l l \; l \. ! \ ll l ' R \ l ! \ \ k i

ÇAKIRKEYiF
•

• • • •

BUZ KU PU
B u , konuklarınız birer kadeh viski eşliğinde sohbet ettik­
leri s ı rada yapmak için çok uygu n bir deney. Bardakları n ­
daki ele avuca s ığmayan buz küpüne şöyle bir bakmaları ,
ne kadar içtiklerini merak etmelerine sebep olacak. Ama
bu çılgı n . küçük numara n ı n altı nda yatan bilimsel ge rçe ­
ği açıklayın ki akşa mdan kalma olmas ı nlar.

1\IALZ E l\1 E LE R
••Uzun b i r s u bardağı
Sıvı yağ ••

Buz küpü ••

1 1 26 1
 L I H R I N IH l l l' Ş l1 N l' L f C f K Ş E Y

YÖNTEM
ı. Bardağı neredeyse ağzına kadar yağ ile dolduru n .

2 . Bardağa bir b u z atın .

3. Bardağı bırakıp gözlemleyi n .

4 . Buz , bardak hareketsiz olmasına rağmen sağa sola sal ­
lanmaya ve batıp çıkmaya başlayacak .

B İ I...İMSEI... BAHANE
Buzun ve yağın yoğunlukları aşağı yukarı aynı olduğun­
dan , buz önce , normal bir sıvının içindeymişçesine hare ­
ketsiz kalır. Ama kaçınılmaz bir şekilde buz erimeye baş ­
lar . S u , buzdan daha yoğundur (aynı zamanda yağdan da)
bu yüzden buzun bir tarafında oluşan su damlası akana
kadar buzun sallanmasına neden olur. Hatta buz , üstün­
de yeteri kadar su damlası birikirse damlalar akıp normal
yoğunluğuna gelene dek batar, sonra tekrar yüzeye çıkar.

DİKKAT EDİN!
Konuklarınızdan birinin hışmına uğramanın dışında bu
deneyin başınızı derde sokması çok küçük bir ihtimaldir.
Mükemmelleştirmesi kolay bir deney olsa da güzel bir
viski (ya da başka bir içecek) rengi tutturana kadar b irkaç
deneme yapabilirsiniz . D oğru tonu yakalamak için yağa
b irkaç damla gıda boyası eklenebilir.

1 127 1
 HI N Z IR B i L i M C i N i N L ABORA T U V A R!

BU TATSI Z •

B iR EY
B u deneye yap ıldığı s ı rada şöyle b i r göz atanların çoğu
b u nu n b i r körebe oyu n u old uğu n u sanab i l i r . Oysa gözl e ­
rin bağlanması sadece fazladan b i r ö n l e m d i r . D e neyin
asıl amacı diğer d uyuları , açıkça söylemek gerekirse tat ve
koku alma d uyuların ı oyu n a get i r m e kt i r . D e neği n i z ,
sonunda o n u hareketlendird iğinizde halinden hi ç m e m ­
n u n o l mayacak olsa da son uçlar ge nelde şaş ı rt ı c ı dı r .
Kendi başına d a harika b i r deney olmasına rağme n istek ­
l i b i r gö nüllü bul ursan ı z daha güzel ol u r .

MALZ E ELER
... Soğa n (4. adıma kadar başka
b i r odada bulundurun)
B ıçak
... Göz bağı (a rkadan bağlayarak gözleri
kapat mak için hazırlan m ı ş ve dürül müş
60 cm2'lik koyu renk kumaş)
Mend il
... B üyük b i r m a n dal
Bir gönüllü
... Tan ı klar
... Kağıt mendil (isteğe bağl ı)
... C ı mb ız

1 1 28 1
 LI Z E R I N ll lc n u � U N U L E C E K � E Y

YÖNTEM
ı. Gönüllüyü , yapacaklarınızın tamamen güvenli olduğu ­

na ikna edi n . Gözlerini bağlayacağınızı ve burnuna man­

dal takacağınızı ama canının yanmayacağını söyleyin .
2. Gönüllünün gözlerini nazikçe bağlayın .

3 . Burnuna mandalı takarken çok dikkat edin ; acımaya

başlarsa mandalı kağıt mendille sarın ve mendilin birazı­
nı da arada yastık görevi görmesi için burnunun üstüne
koyu n .
4 . Soğanın durduğu odaya gidip bir pulun yarısı büyük­
lüğünde bir parça keserek tabağa yerleştirin.
5 . Gönüllünün olduğu odaya geri dönüp dilini çıkarma­
sını isteyin .
6 . Soğan parçasını cımbızla tutup dilinin ortasına koyun .
7. Gönüllüye dilinin üstüne ne koyduğunuzu sorun
- büyük ihtimalle bilemeyecektir.
8. Gönüllünün burnundaki mandalı çıkarı n .

B İ LİMSEL BAHANE
Bu deney, pek çok tadı alabilmemiz için koku alma duyu ­
muzun da ne kadar önemli olduğunu gösteriyor; nezle
olduğunuzda da burnunuz dolu olduğu için benzer bir
sorunla karşılaşmış olabilirsiniz.

DİKKAT EDİN!
Gözl.e rini çok sıkı bağlamaya gerek yok - göz bağının göz­
lerinin üstünde kaldığından emin olun yeter .

1 1 29 1
 HINZIR BiLiM 1 i N LARORATUVA R I

KATLANAN
YUMURTA
H a m u r i ş i tariflerinde s ı kl ı kla "yumurtayı kat kat koyu n "
tab i r i geçe r . B u tarifle rdeki "kat kat " ı n a n l a m ı farkl ı d ı r
- hamurun hava a l m a s ı n ı sağlamak i ç i n yu m u rtanın kırı ­
l ı p hafi fçe içine kat ıl ması a n l a m ı n a gel i r . Ama birisi size
b i r tarif okurken bu aşamaya gel d iğinizde elin izdeki
yu m u rtayı ge rçekt e n katl a s a n ı z çok eğl e n c e l i o l m a z
mıyd ı ?
Hı�ır Bilimcinin Laboratuvarı ' n ı n okuyucuları , "Anadan
D oğma Yu m u rtalar" deneyi n i n sihrinin bir kısm ı n ı pay ­
laşan bu de neyde avantaj l ı l a r . Ama b u sefer ye n i b i r
şaş ı rt m aca - ya da kat - s ö z kon usu .

..1.T.ıu,,._.__,� E MELER
w B i rkaç taze yu m u rta (aslında sadece b i r tane ge rekiyor
ama bir iki tane de yedek olsa fe na o lmaz)
Raptiye ya da d ikiş iğnesi
U zu n b i r şiş (en az 6 c m )
S i rke
Kase
sr 4 0 0 m l ' lik sürahi ya da uzun bir bardak

E
ı. İğneyle yum u rta n ı n iki tarafına küçük b i rer delik aç ı n .
2 . Şişle yu m u rtanın iyice içine i n i p , sarısıyla beyaz ı n ı n
birbirine girmesi için çevi rin (kolay dökülebi l i r b i r s ıvı
haline gel m e s i ge rek) .

1 1 30 1
3 . Yan tarafındaki deliklerden birine üfleyerek yumurta­
yı (sarıyla beyaz karışımını) kaseye akıtın . Yumurtanın içi
boşalmış olmalı . Bu arada , bunu bir yemek tarifinde de
kullanabilirsiniz .
4. Boş yumurta kabuğunu dikkatlice bardağa ya da süra ­
hiye koyup sirkeyle kaplanmasını sağlayın . D ibe çökmesi
içi n , kabuğun içine si rke dolana kadar parmağınızla bas­
tırmanız gerekebilir.
5. Yumurtayı bir hafta olduğu gibi bırakı n . Kabuktan
çıkan hava kabarcıklarını gözlemleyin .
6 . Dış kabuğun tamamen erimesini istediğiniz için , hava
kabarcıklarının çıkması bitene kadar bekleyin .
7 . Yumurtayı çıkarıp soğuk suyla hafifçe yıkayın . İçi boş
olması dışında "Anadan D oğma Yumurtalar" deneyinde ­
kiyle aynıdır. İçindeki suyu yavaşça sıkarak çıkartıp 3.
adımdaki gibi delikten üfleyin.
8 . Dışarıdan bakıldığında bu normal bir yumurta sanıla­
bilir, böylece arkadaşınızla birlikte yemek yaparken elini ­
ze alıp kolayca katlayarak onu şaşırtabilirsiniz.

B İ LİMSEL BAHANE
Hafif bir asit olan sirke , yumurtanın kalsiyum karbonat ­
tan oluşan dış kabuğunu eritip beyazı ve sarısını bir arada
tutan iç katmanın - zarın- ortaya çıkmasını sağlar. Zar
narin olmasına rağmen dikkatle tutulabilecek kadar güç-
·

lüdür .

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin en zor aşamaları I . , 2. ve 3. adımlarıdır.
Birinci ya da ikinci denemede başaramazsanız vazgeçme ­
yin . Yedek yumurtalar bunun için var .

1 131 1
KAFA KARIŞTIRICI

RE NKLE R
Koku alma duyusu n u e ngelleyerek tat alma duyusunu
kandı rmak önemli b i r şey (sayfa ı 3 o ' daki "Bu Tatsız B i r
Şey" e bakı n ) . B u çok güzel b i r n u mara olmasına rağmen
iki duyu n u n aralarındaki fiziksel b ağ yüzünden hi ç de
şaşırtıcı olmadığı söyle n eb i l i r . Ayrıca sözü geçen deney­
deki gö nüllünün gözleri de bağlıyd ı . Ayn ı konuda bir
çeşitleme yapsak, ama b u kez gö nüllünün gözleri fal taşı
gibi açık olsa , ne dersiniz? O n u yine de kandırab ilir
misiniz?

MAI...Z E MEI ER ...

,.. B i rb i r i n i n tı p atı p ayn ısı 6 a det su

bardağı
,.. 6 adet tatları b i rbirinden çok farkl ı ,
şeffaf gazlı içecek (mesela limonata) , ya
da içine altı farklı tat özü katılmış soda
(nane , acıbadem , kahve vb . )
.. 6 farklı güçlü renkte gıda boyası
n· B i r gönüllü

1 132 1
 U Z E R I N D E O U Ş U N U l. E C E K Ş E Y

YÖNTEM
1. Her bardağı farkl ı bir içecekle doldurup dizin (sonuç ­
ları karşılaştırabilmek için hangi bardakta hangi içeceğin
olduğunu not edin) .
2 . Gönüllüden her birini deneyip ne olduğunu tahmin
etmesini isteyi n . Tahminini not edin ama doğrusunu
söylemeyin .
3 . Gönüllüden odadan çıkmasını ya d a arkasını dönme ­
sini isteyi n .
4. Bardaklardaki içecekleri aynı seviyeye getirip h e r biri­
ne birkaç damla gıda boyası ekleyin . Boya renginin içece ­
ğin doğal renginden farklı olmasına dikkat edin (mesela
limonatayı mavi yapın) .
5. Bardakları farklı bir sırayla dizip gönüllüden tekrar
denemesini isteyin .
6 . Gönüllünün sonuçlarını karşılaştırın - bazılarını çok
fena karıştırmış olabilir.

BİLİMSEL BAHANE
Bir şeyin tadını almak için görmemiz gerekmese de , göz­
lerimiz, gördüğümüz şeyi ağzımıza götürmeden önce
beynimize bir mesajla beklenen sonucu gönderir . Yiyecek
ve içeceklerin içindekiler l istesindeki " E " ile başlayan
katkı maddelerinin sebebi büyük şirketlerin bunu bilme­
si ve daha lezzetli görünmeleri için yapay boyalar kullan -
malarıdır.

DİKKAT EDİN!
Kullandığınız özlerin gerçek ve yenebilir olmasına dikkat
edin . Tatları çok yoğun olduğu için çok az koymaya gayret
edin (sadece birkaç damla) .

1 133 1
 1 1 1 '\. / I R H l l l \ ! l l ' l '.'. 1 \ J\ l l l{ ·\ l t \ \RI

• •

DEDEKTiFi
" Patlatılarak a ç ı l m ı ş olan kasa n ı n kap ı s ı n ı n yan ı n da yarı ­
sı ye n m i ş b i r muz bulundu . " M ilyonlarca s t e rl i n l i k b i r
ba nka soygu nun dan ç ı k a n bu tek ipucuyla Sherlock H ol ­
mes n e yapa rd ı ? M uzu , nezare t t e tutulan şüphel iyle bag­
daşt ı r m aya olanak yoksa onun bile kafası allak bullak
olurd u .
M odern dedekti fl eri n kullanabilecekleri ye ni oyu n ­
cakları va r ve D NA analizi d e bunlardan biri . D NA , her
canlıyı b i r digerinden ayı ran ki myasal " şema " d ı r . İ n san ­
lar doku nd ukları ya da yedikleri şeylerde D NA'ları nı
b ı rakırl a r , ya n i i l k iş kasa h ı rs ı z ı n ı n yedigi muzdan
D NA ' s ı n ı ç ı karmakt ı r . Ama b u n u nasıl yapab i l i rs i n i z ?
Ç ocuk oyun cagı , sevgi l i Watson .

MAiL.Z E M IE IL IE R
•• Ya rısı yen m i ş m u z .. M u t fak robotu
•• Tuz •• F i n can
•• Sıcak s u •• S ıvı sabun
• • M avi ispirto •• Kagıt kahve fi ltresi
•• Tahta şiş •• Şeffaf su bardagı
•• Ç ay kaş ıgı

1 1 34 1
 YÖNTEM
I . Muzu robota koyun.

2 . Yarım fincan sıcak suya bir çay kaşığı tuz ekleyin .

3 . Tuz - su karışımını da robota koyup bir dakika çeki n .
Kaşıkla fincanı çalkalayın .
4. Karışımı süzgeçten geçirerek tekrar fi ncana alı n .
Kalanları deliklerden geçirmek için kaşığın tersiyle süz ­
gece bastırın .
5 . Bir çay kaşığı sıvı sabun ekleyip 5 dakika boyunca arada
sırada karıştırın .
6 . Kahve filtresini s u bardağının üstüne yerleştirip karı ­
şımı içine dökün, böylece karışım damla damla bardağa
akacak.
7 . Mavi ispirtoyu , karışımın üstünde I cm'lik bir tabaka
oluşturuncaya kadar kenarından yavaşça bardağa dökün .
8 . Mavi ispirto ve karışımın arasında kabarık, beyaz bir
madde oluşmuş olmal ı .
9 . B u maddeden (D NA' dan) biraz almak için kürdan kul­
lanın ; şansınız yaver giderse ONA dizisi ele geçirebilirsiniz .

B İ Lİ MSEL BAHANE
Diğer kimyasallar gibi O NA da hücrelerin içinde bulu ­
nur. Muzu robotta çekmek koruyucu duvarların bazıları­
nın kırılmasını , sıvı sabunsa D NA'yı içeride tutan bazı
kimyasalların çözülmesini sağladı . ONA, su bazlı sıvıların
içinde çözünürken alkolün içinde çözülmez . Deneyin
sonunda ortaya çıkan kabarık, beyaz madde alkolün için­
de çözülmeyen D NA ' ydı .

D İ KKAT EDİN!
Mavi ispirto ile ilgili işlemleri bir yetişkinin yaptığından
emin olun .

1 135 1
 1 1 1 1'\ / IJ.l H l l I M C \ '.\ I \: 1 .". IH. ) R :\ 1 l " \ :\ R l

YAPIŞ
TAVA MI ?
Kitaptaki deneyle ri sı rayla yaptığınızı düşünürsek, O NA
deneyindeki (önceki sayfaya bakı n) adli tıp uğraşlar ınız­
dan sonra rahat b i r nefes al maya ihtiyacınız va rd ı r .
Kom i k , öğretici , düşündürücü v e çabuk b i r deneye n e
dersiniz? Ayrıca h e p ne kadar güçlü olduğuyla övünen o

kaslı arkada ş ı n ızdan da öcünüzü alabilirsiniz .

Bunu b i r numa ra olarak yapacaksanız arkadaşınızı
çağı rmadan önce ı ' den 3 ' e kadar olan aşamaları b i t i rin .

l\IALZEM E l E R ..

•• Pürüzsüz b i r tezgah (formika y a d a plasti k , hatta

mermer bile olur)
•• Yüksek ke narlı fı rın tepsisi
•• Su
.. Kumaş

1 1 36 1
 U Z f R I N D f IHIŞ U N U L E C H Ş E Y

YÖNTEM
ı. Fırın tepsısının altının yarısını kaplayacak genişlikte

suyu tezgaha dökün .

2. Tepsinin altını tamamen kaplaması için iyice yayın .

Tepsiyi koyduğunuzda altının her tarafının ıslanacagın­

dan emin olmak için biraz daha su dökün .
3 . Tepsiyi ıslak bölümün üstüne koyup dışarıda kalan her
tarafı kurulayın .
4 . Bir yemek tarifi okuyormuş gibi yapıp arkadaşınızdan
tepsiyi kaldırıp ağırlığını tartmasını isteyin (bunun ne
önemi olduğunu bırakın o düşünsün) .
5. Yüzünün şekilden şekle girmesini izleyin, tepsi tezga ­
ha yap ışmış sanki !

B İ Lİ M SEL BAHAN E
Adezyon (yapışma) denen bilimsel prensip suyun yapış­
kan gibi davranmasını sağlıyor (yapışkan bandın asıl adı­
nın adezif bant olduğunu unutmayın) . Bu yapışkanlığın
gücü normal hava basıncının 2 0 0 katına kadar çıkabilir,
bu kitaptaki pek çok deney bununla ilgili olduğundan,
bunun ne kadar büyük bir güç olduğunu iyi biliriz değil
mi?

DİKKAT EDİN!
Çok güçlü olan kimseyi tahrik etmeyin , gerçekten yanlış
anlayabilir.

1 137 1
PARLAYAN
• • • •

U Z U MLE R
B i r büyücü olarak güç l e r i n izi göstermek i ç i n sab ı rsızla n ı ­
yorsunuz ve zama n ı n ı z m ı az? B i rkaç san iyede ha ra retl i
s onu ç lar ver en b u deneyi yap ı n . M alze meler da ha kolay
olamazd ı , ama mut faktaki "yı l d ı r ı m a " tatminka r b i r açık­
lama getirmek ist iyorsa nız elektro manyetizma hakkı ndaki
bilgile rinizi gözden geç i ri n .

MAJL.Z E1\11 E LE R
• • M i krodalga fır ı n
•• Çeki rdeksiz üzüm
•• Keskin bir bıçak
•• M ikrodalgaya konab i l i r tabak ya da çay tabağı

YÖNTE�11
ı. Üzümleri birbirine b i r kabuk parçasıyla bağl ı kalacak
şekilde o rtadan iki parçaya kes i n .
2 . B i rbirinden ayrı l m a m ı ş olan üzüm parçala rını tabağa
ye rleştirip m ikrodalgaya koyu n .
3. M ikrodalga n ı n dönen tabağı varsa üzümleri tam orta ­
sına yerleştirmeye çal ı ş ı n .
4 . M ikrodalgayı yüksek güçte 1 0 san iye çalışt ı r ı n .
5 . Yaklaşık 5 san iye i ç i nde yarım üzümlerin aras ı ndaki

1 1 38 1
" köprüde " parlak bir ışık (duyulabilir bir çıtırtı eşliğinde)
göreceksiniz.
6. Birkaç saniye daha geçtikten sonra üzümlerden kıvı l ­
cımlar çıkmaya başlayacak v e parlak bir elektrik yayı ya d a
duman bulutu yükselecek. Sonra hepsi s o n bulacak.

B İ Lİ M SEi... BAHAN E
B u , kitaptaki yapması en kolay deneylerden biri olsa da
bilimsel açıklaması en uzun ve en karmaşık olanıdır .
Şimşek hızıyla (kelime oyununu mazur görün) içinde
taşıdığı bilim aşağıdaki gibidir :
Önce , üzümlerin iletken olduğunu hatırlayın . Bu da,
m ikrodalga çal ışmaya başladığında sadece üzümlerin
içi ndeki suyu ısıtmakla kal mayıp , aralarındaki kabuk
"köprüsünden" elektrik akımını birbirlerine geçirdiği
anlamına geliyor . Bu akım her geçişte enerj i açığa çıkar­
dığından köprü gittikçe ısınarak alev alıyor.
Akı m bu alevlerin içinden geçerken gazı iyonize (elek­
tronlarını ayırıyor) ediyo r . Bu noktada gaz (alev) elektrik
iletiyo r ; bu da denizcilerin fırtınalı havalarda gemileri ­
nin direklerinde gördükleri St. Elmo Ateşi benzeri bir
elektrik yayı ya da duman çıkmasına sebep oluyor.
Üzümlerin içindeki bütün su buharlaştıktan ya da
m ikrodalganın süresi bitip kapandıktan sonra elektrik
akımı bitiyor ve bu etki de sona eriyor.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin mikrodalgaya az da olsa zarar verme ihtimali­
ne karşı dikkatli olun . Basit bir önlem olarak mikrodal ­
gayı I O saniyeden fazla çalıştırmayı n .

1 139 1
 . ... .
. .. ...
·
·· ··.
·· .
··
··
·
.· ·

/
.

\\
 NE KADAR
HAREKETLi !
•

Sir l saac Newton'ın İlk Hareket Yasası ' n ı hatırl ı ­

yor musunuz ? İkincisini? Ü çüncüsünü? Hatır­
layamasanız da üzülmeyin çünkü sıradaki deney­
lerden bazılarını yaparsanız bu yasaları siz de
uygulamış olacaksınız . Yuvarlanan , uça n , havada
süzülen ve patlayan bir şeyler yap maya herkes
bayılı r . Ve bunları bilimin uğruna - tezahürat
eden heyecanlı bir topluluk önünde- yapmak
cennete düşmek gibidir.

1 141 1
 HIN/IR Bi Li MCi 1 LARORATUVA R I

YERÇEKIMINE
• •

KAR ŞI GELEN SU
Çevrem izdeki fizik dünya s ı n ı yö neten merkezkaç kuvveti ­
n i n hepimiz -bilmeden olsa da- farkındayızdı r . U dönü ­
şü yaparke n a raba n ı n ya n ı na kaymış ya da çocukke n b i sik ­
l e t i m izle viraj ı a l ı rke n kavise doğru yat m ışızd ı r . İ şte size
bu "doğa yasas ı n ı n " köke n i n e inme fı rsatı . D ö n d ü rün
gits i n . Şerefe !

... 1 8 c m x 1 8 c m ' l i k sağl a m

karto n
2 adet ı m ' l ik ip
w Delgeç
... Plastik ya da strafor bardak
Bozuk para (isteğe bağl ı)
Su

� TlE
I. Kart o n u n köşelerinden 2 cm içeriye delgeçle delik
aç ı n .
2 . İ plerden b i r i n i n b i r u c u n u b i r deliğe d iğe r ucunu da
çaprazı ndaki del iğe soku n .

1 1 42
 � I k A l > A R H A R l' U 1 1 1 '

3 . 2 . adımı diğer iple de tekrarladığınızda kartonun

altında ipten bir X yapmış olacaksınız. Kartonu düz bir
yüzeye bırakın.
4 . Kartonun önündeki sarkan iplerin aynı boyda oldu ­
ğundan emin olun. Düğümden tutup kaldırdığınızda
karton " tepsinizi" düz duracak şekilde bağlayın .
5 . Bardağı yarısına kadar suyla doldurup tepsinin ortası­
na yerleştirin.
6. D üğü mden tutup çevi rmeye başlayı n . D ikey b i r
" eksende " çevirseniz b ile suyun h i ç dökülmemesi gerek.
7. Dikey olarak çevirmeye devam ederken dikkatle yavaş ­
layıp düşmeden önce bardağı yakalayın . İ ş i kaptıysanız bu
deney sırasında hiç su dökmezsiniz .

B İ Lİ M S E L BAi-iAN E
Newton ın Birinci Hareket Yasası ' nı uyguladınız : " Hare ­
'
ket halindeki bir cisme dışarıdan , dengesiz bir kuvvet etki
etmediği sürece cisim harekete devam eder . " Bu durum­
da bardağı döndürmek içindekini dışa savuruyor . Gergin
olan ip "dış güç " uyguluyor ve bardağın dairesel bir rota ­
da hareket etmesini sağlıyor . Oysa su doğrusal (düz) bir
rota izlediğinden bardağın dibine doğru itiliyor. Barda­
ğın içsel hareketine de merkezcil kuvvet denir.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin tehlikesi gayet açık ; bu yüzden temizlemeye
gerek kalmaması ve işler ters giderse duyan olmaması için
dışarıda yaparsanız iyi olur. Sorumsuzluk derecesini art­
tırma havasındaysanız bardağa su yerine bozuk para koya ­
rak deneyi n .

1 143 1
 H l � / I R !\ i l l. \H l !\ I \; l . A t\ l) R :\ l l"\ :\ R I

UZAK ......
• • • • • •

SU Z U LUYO R
" B iraz duman ve aynadan başka b i r şey değil . " Zaman ı n ­
d a müzik salonu eleştirmenleri n i n hokkabazlara söyled i ­
ğ i bu deyi m artık izleye nleri şaşırtan v e akl ı n ı karıştıran
h er numara için söyl e n i r olmuştu r . Bu kitap . okuyucula ­
rına , şaşırtıcı son uçlar almaları için duman kullanma - ya
da üret m e - konusunda yardı m c ı oldu . B i raz da ayna kul ­
lanmaya ne dersiniz? Düzeni kurmak b i raz zaman alacak­
t ı r ama b i r kez kurdunuz mu defalarca kul lanabil irs i n i z .
Bu deney (ya da numara) e n iyi seyirciler karş ısında yapıl ­
d ığı için hazırlıklarınızdan ve s ı rrınızdan kimseye bahset ­
meyi n .

MALZ E M E I E R ..

. .. 1 2 kereste parçası ( 7 5 cm x 2 c m x 2 cm)

H· Geniş başlı ç ivi ya da tahta yap ıştırıcısı
••· ı m x ı m ' l ik ayna

YÖNTEM
1 . 1 2 keresteyi b i rbirlerine ç ivi ya da yapıştırıcıyla tuttura ­
rak tahta b i r küp inşa edin .
2 . Ağırlığınızı taş ıyacak ve küpü üzerine koymak i çi n yete ­
rince alanı olan b i r masa bulun . Masanın yanına b i r
iskemle koyu n (masanın ü s t ü n e kolayca çıkmanız için) ,
bunu yaparken seyircileriniz başka bir odada olsunlar - ya

1 1 44 1
 !'>: F K A ll A K H A K H E T l. I '

da kendinizi teatral hissediyorsanız bir perdenin arkasın ­

da .
3. Küpü masaya koyup aynayı dümdüz bir şekilde içine
yerleştiri n . Çaprazlamasına ko numlandırdığınız ayna
üstten bakıldığında dik durmalı ve yansıtan tarafı seyirci ­
ye dönük olmalıdır.
4 . Masanın üstüne çıkı n , küpün içine girip aynanın üstü ­
ne ata biner gibi oturun. Öyle kalın .
5. Seyircilerinizi içeri çağırın ya da perdeyi açın .
6. Aynanın önündeki bacağınızı yavaşça hareket ettirirken
diğer bacağınızı , destek almak için sağlam bir şekilde
yerinde tutun.
7. Ayna sayesinde sanki iki bacağınız da masadan kalkı -
yormuş gibi görünecektir, bu göz aldanmasını kullanarak
havada süzülür gibi görünebilirsiniz , havada yüzebilirsi ­
niz , vs .

BİLİMSEL BAHANE
Bu deney tabii ki tamamen aynanın yarattığı göz aldan ­
masıyla ilgili . Kesin bilimsel terimlerle açıklamak gere ­
kirse görünür bacağınızdan gelen ışık aynadan yansıyarak
insanlara , aslında öbür tarafta sağlam bir şekilde yere
basan diğer bacağınızmış gibi görünüyor.

DİKKAT EDİN!
Bu kitapta ayna kırmanın tehlikelerinden bahsetmemize
gerek var mı? Tahta küpün içindeki aynanın olabildiği n ­
c e sağlam durduğundan e m i n olun . Ayna hareket ederse
bütün etkisi bozulabilir.

1 145 1
 1 1 1 � / I R H l l I M C l � I N 1 A H l1 R A ' l l \· .·\ R I

FİLM KUTUSU •

RO KETi
Ev yapımı roketinizi yörüngeye kadar olmasa d a mutfaktaki
fırlatma rampasından havalandırmak için kimyasal güçleri
hakim iyetiniz altına alıp Sir Isaac Newton ' ı n yardımına
koşun . B u deney baştan sona , roketin gövdesini kesmekten
"geri sayıma" kadar bir grup halinde yapılabilir.
MAl...Z EMELE R
•• Kapağı bastı rılarak kapatılan fil m kutusu
•• Renkl i kağıt (hafif olsun)
•• B i rkaç yaprak tuvalet kağıd ı
•• U ç u ş başına 3 çay kaş ığı l i m o n suyu
•• Uçuş başına I çay kaşığı ka rbonat
.. M akas •• Seloteyp •• Tutkal •• Çay kaşığı

YÖNTEM
1. Renkli kağıttan 1 2 cm x 6 cm'lik bir parça kesin ; bu parça
roketin gövdesini oluşturacak.
2. Kağıdın uzun kenarını kutunun açık ağzına koyup uzunla­
masına bantlayın. Kağıdın diğer kısmını seloteypten uzak
tutun .
3 . Kağıdı kutuya sarıp (biraz büyük gelebilir) silindir şeklinde
bantlayın (kağıt silindirin bir ucu kutunun açık ağzında biter­
ken diğer ucu kapalı tarafı biraz geçmelidir) .
4 . Renkl i kağıttan önce 4 cm çapında bir yuvarlak sonra
bunun 1 /s ' i kadar bir yuvarlak daha kesin. Elinizde kalan
büyük parçayı kapağa bantlayı n ; bu roketin burnu olacak.
5 . Roketin burnunu silindirin arkasına tutkallayın (ağırlığı
arttırmamak için tutkalı az sürün) .

1 1 46 1
 N F K A l1 .� R H A R F H T LI '

6 . Roketin altındaki eski moda "sabit yön dümeni"ni yapmak

için üç adet üçgen kesin. Her üçgeni dar bir kanat yaratmak
için katlayın. Kanatları roketin dibine eşit aralıklarla yapıştı-
rın.
7 . Roketi ters çevirip içine limon suyunu koyun.
8 . Ters duran roketin açık ağzına bir parça tuvalet kağıdı
gerin . Roketin kenarlarına doğru . ağzında hafifçe duracak
şekilde sıkıştırın (aşağı sarksın, ama limon suyuna değecek
kadar değil) .
9 . İçeri sarkan yere ı çay kaşığı karbonatı ekleyip - roketi hala
ters tutuyorsunuz- kapağı kapatın . Roketin etrafındaki fazla­
lık kağıtları kesin.
ı o . Roketi yavaşça çevirip fırlatma rampasına yerleştirin. Geri

çekilip beklemeye başlayın; kalkış genellikle 20 saniyede olur.

B İ LİMSEL BAHANE
Limon suyu (asit) ve karbonat (baz) arasındaki tepkime
ortaya karbondioksit çıkarır. Bu gaz da alttaki kapağı fırla­
tana dek kutunun içine yukarı doğru basınç uygular. İşte
burada Newton ' ın Üçüncü Hareket Yasası devreye girer:
"Her etkiye karşılık eşit ve zıt bir tepki vardır. " Kutu, kapa­
ğı itenle eşit bir kuvvette yukarı doğru fırlar. Kalkış!

DİKKAT EDİN!
Kalkış rampanızı kolayca lekelenmeyecek, su geçirmez (ya
da suya dayanıklı) bir masa örtüsü ya da zeminin üstüne
kurun . Malzemeler içine konduktan sonra kalkış anını tah ­
min etmek çok zor olduğundan önünde durmamaya çalı­
şın .. İtici gücü yaratırken kullanılan kimya değerleri kesin ­
likle doğru olduğundan , roketiniz havalanmazsa çok ağır
olduğu içindir. Üzerinde kullandığınız malzemeleri azal ­
tıp , daha az seloteyp ve tutkal kullanarak tekrar deneyin .

1 147 1
 1 1 1 � / I K l\ I L I M Cl 1' 1 � 1 A R l> R A r t ı \· .> R I

TE N I S T O PU
Fizik gerçekte n bu kadar eğlenceli olabilir m i ? B i r t eni s
top unu o kadar yükseğe zıplatmayı nasıl başarabilirsiniz
ki? B u göst eriyi b i rkaç kez yaptıktan s o n ra önümüzdeki
b i rkaç yıl içinde fakültelerin fizik bölümlerin i n önünde
kuyruklar oluş maya başlamas ı n ı b e kl eyeb i l i rsi n i z . B u
deneyin iyi gitmesi i ç i n üç şeye ihtiyac ı n ı z var : titremeye n
b i r el , sert b i r yüzey ( iy i zıplaması için) ve boş alan . E n
iyis i evi n iz i n ö n ü n deki araba yolunda y a da otoparkta
yap makt ı r .

MALZEMELER
•• Te n i s topu
•• Basket topu (futbol ya da voleybol topu da işe yarar
ama bunun kadar değil)
.. Golf topu (isteğe bağlı)
•• Masa tenisi topu (isteğe bağlı)
•• Karton silindir (isteğe bağlı)

YÖNTEM
ı. Basket topunu göğüs hizasından b ı rakıp ne kadar zıp ­
ladığı n ı not edi n .

1 1 48 1
2 . Tenis topuyla da ayn ı s ı n ı yap ı n .
3. Şimdi ikis i n i de kol b oyu uzakl ı ­
ğında , t enis topu basket topu n u n
üstünde ve tepesine (basket top u n u n
" ku z e y k u tb u n a " ) değe c e k ş e k i l d e
tutun .
4 . İkisini b i rden bırakıp tenis topu n u n n e
kadar yükseğe zıpladığı n ı not edin . A
5 . B u nları h izalamak zor gel d iyse masa tenisi topun u n H
altında golf topuyla deneyi n .
6 . H ala zor geliyorsa golf ve masa tenisi topları n ı karton
silindirin içinde (dik ve hizada durmaları için) t ut un ; bu
şekilde yap manız daha kolay olacakt ı r .
�
Bİ M E E �
B u deney, M o m e nt u m u n Koru n u m u ' n u açıklamak için
harika . M o m e nt u m , kütle çarpı hız olarak açıklanab i l i r .
Toplar çarpıştığı nda m o m e n t umları e ş i t t i r , ama basket
topunun kütlesi çok daha fazla olduğundan tenis topu
denkl e m i eşitlemek i ç i n çok daha yüksek bir hıza ihtiyaç
duya r . Sonuç olarak da boşl uğa fırl a r . Ayn ı prensip b i r
kriket sopası n ı n (kütleli) b i r kriket t o p u n a (kütlesi az)
vurmasında da geçerlidir : kriket topu darbe alarak uzağa
fı rlarken sopa vuruc un un elinde kalı r .

DİKKAT EDİNt
B u deneyi boş b i r alanda (dışarıda) yapt ığınız sürece bir
sorun olmaz . yoksa bu, güve nlik sebeb iyle oynamanız
yasaklanacak olan b i rkaç spor dal ından biri olab i l i r .

1 149 1
DANS EDEN •

NAFTALINLER
M eks ikal ıların zıplayan fasulyeleri varsa neden sizin de
dans eden naftalinleriniz olmas ı n ? Bi rkaç basit adımla ne
kadar kolay olduğunu göreceks i n i z . Peki , sorumsuzluk
b unun neresinde? Malzeme listesine b i r göz atın ve bun ­
ları ka rıştırınca mutfağı n ı zın nasıl kokacağ ını hayal ed in .
Bu kokuyla bile popüler kalabilecek m i s i n i z?

MALZ EM ELER
•• Ağzı ge n i ş cam kavanoz ya da su bardağı
.. B i rkaç naftal i n
•• 6 0 m l si rke
•• 1 0 ml karbonat
•• Su

YÖNTEM
ı. Kavanozu ya da bardağı üstünde 2 c m boşluk b ı rakacak
kadar suyla dolduru n .
2 . Si rkeyle ka rbonatı koyup yavaşça karıştı rı n .
3. İ ki - üç adet naftalin e kleyi n .
4 . N a ftalinlerin yavaşça dans etmelerini izleyin - önce
batacak, so nra yavaşça yüzeye çıkıp tekrar batacaklar.

1 1 50 1
 NE K A D A R H A R E K E T Li '

Si rke , karbonat ve su etki l e ş i m e girip kar ­

b o n d i ok s i t sal a r . N a fta l i n l e r p ü rü z s ü z
görünmelerine rağm e n sert v e p ü rüzl ü b i r
yüzeye sah iptir. Karbondioksit kabarcıkl a ­
r ı b u yüzeylere tutunab i l i r . Yeteri kadar
kab a r c ı k t u t u n d u kt a n s o n ra n a ft a l i n i n
yoğu nluğu sıV 1 n ı nkinden daha a z hale gel i r
v e yüzeye çıkar . Yüzeyd e , ç ı k a n karb o n d i ­
oksidin çoğu havaya karışır v e nafta l i n i n
yoğunluğu normal seviyesine gel i r v e böy­
lece yine batar , işlem tekrar başlam ı ş olur .

i ...,.._.""'-ö\.
B u , tehlike düzeyi düşük bir deneyd i r . Tek e n d işeniz
mutfağa giren birinin içmemesi için bardaktaki sıvıyı
dökm eyi u n utmamak o l m al ı .

1 15 1 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N 1.ABORATUVARI

C D' DE N
H OVE RKRAFT
Bir uçan da irede uçuyor gibi etrafta süzülebilmek herke ­
s i n hayal i d i r . Böylesi b i r sürtünmesiz hareketi n kaynağı
h overkraft teknoloj is i d i r . Bu deney size her gün kullan ­
dığı n ız malzemelerle cesur ye n i dünya n ı n ulaşım şekl i n i
deneme fı rsatı verecek . Ama d i kkat l i o l u n v e "Ye n i Amy
Wi nehouse C D ' m e ne yapt ı n ? " sorusunu duym adan önce
cevab ı n ı z ı hazı rlayı n .

a- S ı radan b i r C D ya da
DVD
Q" Plastik şişe kapağı
w Güçlü b i r tutkal
a- Balon

1 1 52
 N I' K A D A R H A R E K f T LI '

YÖNTEM
ı . Kapağın ortasına 1 0 - 1 5 mm'lik bir delik açın .

2 . Kapağı C D ya da DVD 'ye delikleri hizada olacak şekil­

de yapıştırın (kapağın düz kısmı C D 'ye değecek şekilde) .
3 . Balonu şişirip ağzını sıkıca kıvırın (bağlamayın) .
4. Balonun ağzını kapakta oluşturduğunuz deliğe geçirin .
5 . C D 'yi düzgün bir yüzeye koyup bırakın .
6 . Hoverkraftınız hiç değmeden yüzeyin üstünde süzüle­
cektir.

B İ Lİ M SEL BAllANE
Balondaki hava delikten geçerek C D ' nin altında bir "hava
yastığı " oluşturur. Hava her yerden sızdığı için bu yastık
C D ' nin alt tarafını tamamen destekler . Böylece " hover­
kraft" yüzey sürtünmesi (hava yastığı bunu ortadan kal­
dırmıştır) olmadan rahatça hareket eder. Hoverkraftların
yolcuları ve arabaları açık denizlerde taşımasını da aynı
prensip sağlar .

DİKKAT EDİN!
Kapağı C D 'ye yapıştırırken çok fazla tutkal kullanmama­
ya dikkat edin (deliği tıkayabilirsiniz) . Ayrıca daha önce
de belirttiğimiz gibi birisinin yeni aldığı kıymetli C D ' si­
ni kullanmayı n !

1 153 1
 f l l '- / I R. H l l l \t l l '- l '- 1 :\ H l ' R :\ 1 L \ :\ 1\. 1

iKi PARÇALI
• •

RO KET
N ASA' n ı n resmi İnternet si tesi roket teknoloj i s i n i n ,
balon teknoloj is i n i n b i r versiyo n u old uğu n a di kkat çek­
mektedi r ; demek ki iki parçal ı b i r roket yapmak sizi
N ASA uzay kapsülleri n i ve düşünce aşaması n daki M a rs
yolculukları n ı tasarlaya n seçkin mühendislerle ayn ı sevi ­
yeye get i rebi l i r . H e rkes i n yapabileceği b u ge nelgeçe r
d e n eyde ayn ı b i l i m s e l prensiplerin geçerli olduğu n u
düşünmek harika bir ş e y . Sonuçta b u anlaşılması o kadar
da zor b ir şey değil . yoksa öyle mi?

1\'l..A.l....Z E 1'H E l ... ER

•• 2 gö nüllü
•• 2 uzu n , ince part i balo n u (şişirildiği nde 60 cm
c iva rında olsun)
.. 2 5 - 30 metre şeffaf misina
•• 2 adet 3 cm uzunluğunda kamış
•• Koli bandı •• M a kas •• I litrelik boş , plastik şişe

YÖNT El\I
ı. M isinayı ka mışların içinden geçiri n .
2 . M isinanın uçlarını gerdirerek, ağaç ya d a çamaşır ipi
gibi iki sağlam nesneye bağlayı n .
3 . Plastik şişe n i n ortas ı n dan 2 c m çapında b i r halka
kes i n .
4 . Balonlardan b i r i n i şişirip s ıkarak , kapattığınız ağz ı n ı

1 1 54 1
 � I � .\ l l .\ K H .\ K E H T l . l '

plastik halkaya yerleştirin (ilk balon roketin ikinci parça ­

sını oluşturacak) .
5 . llk balonun kapattığınız ağzını halkaya tutturmaya
devam ederken ikinci balonu halkaya kısmen uzak bir yere
yerleştiri n .
6 . Şimdi , ikinci balonu patlatın , sonuç olarak d a ikinci
balon tarafından halkanın içine itilen birinci balonun
ucu da serbest kalacaktır.
7 . İkinci balonun ağzını sıkıştırın ; şimdi elinizde " iki
parçalı bir balon" olmalıdır.
8. İkinci gönüllüye her balon "parçasını" bir kamışa
(misina boyunca rahatça kayabilecek olan) tutturmasını
söyleyin . D üzeneği misinanın sonuna çekerken ikinci
balonun ağzını sıkıştırmaya devam edi n .
9 . 'Balonu serbest bıraktığınızda misina boyunca hızlana ­
rak yolda ilk parçayı (şişirdiğiniz ikinci balon) devre dışı
bırakacaktır.

B İ LİMSEL BAHANE
" H e r etkiye karşılık eşit ve zıt bir tepki vardır. " N ewton
tarafından gözlemlenen bu prensip roket (bu durumda
balon) biliminin temelini oluşturur. Balonu bırakmak
yüksek basınçlı havanın , etrafındaki daha az basınçlı
havaya doğru hızla çıkmasına sebep olur. Bu çıkış , roketi
ileri doğru iten zıt kuvveti tetikler . Aynı süreç ilk parça ­
nın işi bittiğinde ve ikinci parçanın itme sırası geldiğin ­
d e tekrarlanır.

DİK.KAT EDİN!
Bu deneyde en iyi sonucu almak için (parçaların daha
fazla yol alması için) misinanın iyice gergin ve düz olma­
sı gerekir. Bu, yol boyunca sürtünmeyi azaltır.
ı ıss ı
 •
HAVADA • •

BiR GARiPLiK VAR

Politikacılar s ıcak hava ko nusunda tekel değildir .

Bilimciler onlara kök söktürebilir ; hatta serin ,
soğuk hava ve her çeşit gazla da pek çok şey yap a ­
bilirler . Herdeki sayfalarda okuyacağınız önerile­
ri de neyin ve neden olduğu n u anlayı n . B u
deneyler tabii ki biraz risk ve tedirginlik taşıyo r .
Ama e n azından Kızıl Meydan ' a tek gidiş olduğu
ortaya çıkan bir uçuş yapan genç Alman p ilot gib i
kendinizi bir Rus çalışma kampında bulmayacak-
sınız.

1 1 57 1
 1 1 1 '\ / l R 11 1 1 ! .\ 1 l [ '\ I '\ 1 \ ll l l R \ 1 l " \ \ l\ I

• • • •

HAVADA SU ZULEN

H iç kuaförü arayıp ke n d i n ize b i r " B ernoull i " randevusu

almaya çalışt ı n ı z mı? H ayır mı? Belki de yapmal ı s ı n ı z
çünkü kuaförlerde İ sviçreli b i l i m c i D a n iel Bernoull i ' nin
1 8 . yüzyılda bulduğu , fiziğin e n uç prensiplerinden biri ­
ni uygulayabilecek b i r alet b u l u n u r . Bernoul l i ' n i n zama ­
na meydan okuyan gözle m i n i n havas ı n ı özümsemek için
ke ndin ize 3 0 san iye veri n . B u s ı rada iyi eğlencele r !

l\IALZ E1\11 E l E R ..

•• Portatif saç kurutma maki nesi

.. M asa tenisi topu
•• Karton boru

YÖNTEM
ı. Saç kurutma maki n e s i n i düşük ı s ı ve yüksek hıza aya r ­
layıp yuka rı doğru tutu n .
2 . Topu yukarı çıkan hava akı m ı n a doğru indirip bırakı n .
3 . Topu n havada süzül m e s i n i izleyi n .
4 . Top hala havadayke n karton s i l i n d i r i üstüne doğru
yavaşça i n d i ri n .
5 . Top s i l i n d i r i n içine doğru e m ilecekt i r .

1 158 1
 H A V A O A B i R G A R i P Li K V A R

B Lİ
B u kitaptaki benzerleri gibi bu deney de Bernoul l i ' n i n
kuram ıyla ilgilidir (bkz . sayfa 1 6 5 ) . B e r n o u l l i bir gaz y a d a
s ıvı n ı n h ı z kazandıkça b a s ı n ç kaybettiğini fa r k ett i . Yapt ı ­
ğım ı z deneyde , saç kurutma makinesinden çıkıp topun
etrafı nda ha reket eden hava n ı n basıncı düşüktür . H a reket
eden hava kütlesinin d ı ş ı nda kalan ve topun arkas ı ndaki
daha serin olan hava n ı n basıncıysa deği ş m e m i ş (ya n i daha
yüksek) ola rak kal ı r . B u kuvvetler topun sağa , sola hatta
yuka rı ha reket e t m e s i n i engel l e r . Silindiri yuka rıdan
indi rmek havayı daha dar b i r alana yönle ndiri r . Bu, hava ­
n ı n h ı z kazan masına - ve basınç yiti rmesine - ve böyl ece
topun da onu yuka rı doğru takip etmesine neden o l u r .

t
Elekt rikl i b i r alet içerdiğinden , b u
deney sorumluluk sahi b i biri tarafı n ­
dan ya p ı l m al ı d ı r . D e neyin başa r ı l ı
olmas ı n ı sağlayan şeyi n h ava n ı n hare ­
keti - s ıcakl ığı değil - olduğu nu unut ­
mayı n , bu yüzde n saç kurutma maki ­
nesini e n düşük ı sıda çal ıştırın .

1 1 59 1
 H I S / I R 1\ 1 1 . l �H · l :-.. l '\ ! A i H ) R :\ I T \ ' A K I

VIKING
• •

C E NAZ E Si
Savaşta öl en Viking savaşçıları Valhalla'ya çok haval ı b i r
şekilde gö nderilird i ; y a da e n azından H ol lywood onların
kültürünü hep bu şekilde hayal ett i . Uzun bir tekne ateşe
ve rilip Valha lla'ya doğru yolculuğuna başlaması için açık
denize b ı rakılırd ı . Bu deneyde , O d i n ' l e bir randevu aya r ­
lamak i ç i n temel bir yapıya sahip o l a n teknenize b i raz
Viking süslemeleri ekl eyebilirsiniz ama nasıl yap ı l ı rsa
yapılsı n bu gösteri hepimizin içindeki çoc uğa hitap edi ­
yo r . Bu de neyi küvette de yapabilirsiniz ama en iyisi
- "Viking cenaze s i " havasını yakalamak i ç i n - küçük b i r
göletin sakin sularında yap maktır.

MALZEM E LER
.. Al üm i nyum ilaç kutusu
(çevi rmeli kapakl ı ve 10 cm civa rı)
. . 4 küçük mum
.. Kib rit
... llaç kutusunu uzunlamasına alab ilecek boyda boş , sığ
bir teneke kutu (sardalye konservesi olabilir)
•• l laç kutusunun kapağını delmek için matkap ya da çivi

YÖNTE M
ı. B i r çivi ya da matkapla alüminyum ilaç kutusunun kapa ­
ğına (içten dışa) küçük bir d el i k açı n . Sonradan buharın
rahatça çıkması için delik tam ortada olmamalıdır.

1 160 1
 H A V A [) A tt l R ( ; A R l l' LI K V A R

2 . llaç kutusunu yarısına kadar suyla doldurup kapağını

kapatın .
3 . Mumları , teneke kutunun içine uzun kenarlardan
birinin karşısına gelecek şeklide sıralayın . Kutunun içine
damlatacağınız biraz balmumuyla mumları sabitleyebilir­
siniz .
4. llaç kutusunu (delik üstte olacak şekilde) teneke kutu ­
n u n diğer uzun kenarının karşısına koyarak aynı şekilde
sabitleyin . Mumların ve kutunun rahatça sığması gerek.
5. Mumları yakıp teneke kutuyu suyun yüzeyine koyun .
6 . "Viking gemisi " kısa süre içinde kendi buharı altında
yolculuğuna başlayacaktır.

B İ I...İ M � EL BAHANE
İlaç kutusunun yanındaki mumlar içindeki suyu ısıtır. Su
kaynama noktasına geldiğinde buhar çıkacak yer aramaya
başlar ; bu da kapağa açtığınız küçük deliktir. Dar delikten
çıkan buhar hemen genleşip ardında yoğun bir geri tep ­
kime bırakıyor.

DİKKAT EDİN!
Tekneniz oldukça kırılgan olduğundan deneyi dışarıda
uygulamak için sakin bir havayı -ve deniz koşullarını­
beklemek en iyisi olacaktır.

KİB RİT UYARISI!

Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur .

1 161 1
 l t l :\ / l R l\ l l l \t C l >,,,; I :\ 1 A H l ' R A l l ' Y A R I

C E SUR ,
KUÇUK TOP
• • • •

Bu , yükte h afif eğlencede ağır b i r de ney . Sadece iki mal ­

zemesi vardır ve saniyeler içinde yapılab i l i r . Ama soru m ­
suzca b i r deney m i ? O rtalığı batıracak, gürültü koparacak
ya da birine elektrik şoku verecek türden değil . Ama
huniden topu bir başkasına üfletmeye kalkışırsanız tehl i ­
keli hale gel eb i l i r . İ ş t e o zaman havasızl ıktan suratı
morarmış - ve çok sinirlenmiş - arkadaşı nızdan saklanmak
zorunda kalabili rsiniz .

MAl..Z E M E l...E R
, .. Ağzı d a r b i r h u n i (yemek hunisi idealdir)
•• Bir masa tenisi topu

YÖNTEM
ı . Topu h u n i n i n içine koyun ve h u n iyi dik tutun .

2 . Başınızı geriye atıp h u n i n i n ağzını dudakların ıza yer­

leştiri n .
3 . Üfleyi n .
4 . Topun düşmesi i ç i n , üflerken huniyi hafifçe yana
doğru eği n , düşmüyor değil mi?

1 162 1
 1

BİI...İ M SEI... BAHANE

Şimdi işler daha da kızışıyor. Top , Bernoulli
Etkisi sayesinde yerinde duruyor - b i r j umbo
jetin havada kalmasını açıklayan aynı bilimsel
gerekçe . Bernoulli Etkisi temelde hareket eden
havan ı n (bu durumda h u n iye üflenen ve etra ­
fı ndaki hava) durağan h avadan nasıl daha alçak
basınçlı olduğunu açıklar . Bu deneydeki top ya
da tüy gibi hafif bir madde alçak basınçlı hava ­
n ı n olduğu yere hareket eder ; topun arkasın­
daki havanın - huni aşağıya doğru olsa bile­
basıncı daha yüksek olduğu için top olduğu
yerde kal ır.

D İ KKAT EDİN!
Şans ı mıza burada deneyle ilgili doğrudan bir tehlike
bulunmamaktadı r . Eğer insanların bunu denemeye kal ­
kışmasını tecih ederseniz - hatta abartıp iddiaya girerse­
niz- kızgın tepkilerle karşılaşabilirsiniz .

1 163 1
 1 1 1 "\ / I R f\ 1 1 1 \\ ( · t :-,,; ı ,· l :\ ti ( l l{ :\ l l 1 \':\ R I

PATLAMAYAN

İşte size çok şaşırtıcı , sezgilerimizi yanıltan ve b i r sihir

numarası olarak yapabileceğiniz b i r deney daha . N e de
olsa b u kadar şaşkı nlık verici bir gösteriyi kaç kez görd ü ­
ğünüzü b ı rakı n , kendiniz h i ç yaptınız m ı ki? Bu kadarı
yetmediyse , yapmanın da çok kolay olduğunu söyleyelim .

MALZEM E LE R
. . Balon
• • 3 0 cm ' lik et şişi

• • S ıvı yağ

YÖNTEM
ı. Balonu şişiri n , ama tam değil . Ağzını normalde nasıl
yapıyo rsanız öyle bağlayın .
2 . Şişin iki yanına da yağ sürü n .
3 . B i r elinize şişi , diğerine balonu alın (balondaki d üğü ­
m ü n balonun " kutup" bölgelerinden birinde değil " ekva ­
tor" bölgesinde olduğundan emin olun) . Bunu bir sihir
numarası olarak yapıyorsanız balonu tutması için b i r
asistan kullanabilirsiniz .
4 . Şişi balona döndürerek düğü m ü n olduğu yerden
yavaşça sokup (hala b i raz gevşekliğin kaldığı) tam karş ı ­
sı ndan çıkarın .

1 1 64 1
 H A V A O A B i R C A R I P l. I K V A R

5. Aynı derecede dikkat ederek şişi çıkarın ; balonu,

düğümün karşısındaki , şişin çıktığı yeri sıkarak tutun .
Balon patlamayacaktır ama yavaşça hava kaybetmeye başla­
dığını fark edeceksiniz.
6 . Şişi balonun gergin yüzüne sokarak kasten patlatın .

B İ LİMSEL BAHANE
Balonun kauçuğu polimer olarak biline n , birbirlerine
bağlı uzun moleküllerden oluşur. Bu moleküller elastik­
lik sağlayan çapraz bağ denen bir yapı ile bir arada durur­
lar . Çapraz bağlarda gevşeklik varsa (düğüm atılan uç ve
tam karşısında olduğu gibi) polimerler küçük bir kes iğin
etrafında safları sıklaştırabilirler. Kauçuk içine giren
şişin etrafında bir yalıtım yaratır . Şişi yağlamak girişi
kolaylaştırmaya ve çıkartıldığında geçici bir yama oluşma ­
sını sağlamaya yarar. D eneyin sonunda şişi , koruyucu bir
yalıtım sağlayamayacak kadar gergin olan tarafa saplayarak
balonu kolayca patlatabilirsiniz .

DİKKAT EDİN!
Şişi bir yetişkinin kullandığından emin olun. Eğer bunu
bir sihir numarası olarak yapmaya karar verdiyseniz , 2 .
adımı seyircileriniz görmesin . Ayrıca " alkışı" aldıktan
sonra balonu patlatın . Seyirciniz balonun yavaş yavaş
söndüğünü görmesin.

1 1 65 1
 1 1 1 \; / I R H l ! l \ \ l l '-' I '-' l -\ li t ) R. :\ 1 l'\ ·\ iZ i

ÇAY PO ŞETi
•

BALO NU
H e r gün kullandığınız bir nesneyi alıp ona hiç bekle n m e ­
dik şeyler yaptırmak büyülü bir şey . Bu kez nesnemiz d i k ­
katle kopa rılıp ateşe ve rilen mütevazı bir çay poşeti . Çay
poşeti sihirl iymiş gibi havalanacak . Bu hassas deneyi , en
ufak esinti bile berbat edebileceği için içeride yapmak en
iyisi - ya da hava güzelke n etrafı ko runakl ı bir ye r o l ması
kayd ıyla dışa rıda .

MAILZ IE M E L E R
" Çay poşeti (etiketi v e i p i olanlardan)
Kibrit ••

Küçük bir tabak

••

Z ı mba çıkarıcı
••

(ya da çok güçlü t ı rnaklar)

1 166 1
 H AVADA B i R G A R i P L i K VAR

NTE
I . İ p i ve et iketi çay poşetinden ayırın .

2 . Z ı mba çıkarıcıyı ya da t ı rnaklarınızı kul lanarak poşetin

zı mbas ı n ı çıkarı n .
3 . Poşeti açarak içindeki çayı dökü n .
4 . B o ş poşeti - ş imdi b i r silindir şekl inde olmal ı - ağzı
yukarı bakacak şekilde tabağa koyun .
5 . B i r kibritle poşeti tepesinden tutuşturu n .
6 . Alevler aşağı indikçe , poşet biraz sallanıp havalanacak .

E
Eski dostu m uz " sıcak hava yükselir" prensibi iş başı nda .
Alevl er iki şeye sebep oluyor. B i r i , poşetin etrafı ndaki
hava n ı n gittikçe ısınmas ı , diğe ri ise - yanma yüzünden ­
çay poşe t i n i n ağı rlık kaybetmesi (iyice bili msel olmak
isterseniz kütle de diyebili riz) . B u iki faktörün b i rleştiği
noktada hava e n i nde s o n u nda havalanmayı gerçekleştire ­
ceği yeterli sıcaklık seviyesine - çay poşeti de yeterli hafif­
liğe - ulaşıyo r .

Kİ B
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece soru m l u b i r
yet işkin tarafından yapılması uygundur .

1 167 1
 HINZIR BiLiMCi i N LABO RATUVAR !

SON

En iyi deneylerden bazıları ö nyargılarımızı yıkı p , " B u

doğru değil - olamaz" diye bağırmam ıza neden olanlar ­
d ı r . Bu da , birilerini öfkelendi rmek zorunda olan efsa ­
n e - yıkıc ılara e n iyi örneklerden b i r i d i r . B i r kam ı ş ı
çocuklar bile kullanabilir değil m i ? O zaman b a n a b i r
ç o c u k bulun çünkü bu kamışı kullana mıyo ru m !

w S ıkı kapaklı c a m y a da plastik

kavanoz
Ka mış (kağıt ya da plastik, ama plastik
daha iyi)
Oyu n hamuru
Çekiç , çivi ya da çuvaldız

ı. Kavanozun 2/3 'sini suyla dolduru n .

2 . Kapağı nı sıkıca kapat ı n .
3 . Çekiç v e ç iviyi ya d a ç uvaldızı kullanarak
kapakta bir delik açın , deliği kamışın geçebile­
ceği kadar genişleti n .
4 . Kam ış ı , kapağı kavanozdan kaldı rarak ne

1 168 1
 H A V A ll A B i R t; A R I P l . I K V A R

kadar girmesi gerektiğin i ölçerek kapaktaki delikten

soku n .
5 . Kamışı soktuğunuz deliğin kenarlarını oyun hamuruy ­
la hiç boşluk kalmayacak şekilde tamamen kapatın .
6 . Kavanozun kapağını tekrar kapatıp kamıştan su içmeye
çalışı n . Bunun imkansız olduğunu göreceksiniz - ya da
hayal kırıklığına uğramış arkadaşınız görecek.

B İ Lİ M S EL BAHANE
Daha önce bahsedilen önyargıya göre suyu kamışla içer­
ken doğrudan emmeliyiz . Bu deney bize her şeyin hava ve
hava basıncıyla ilgili olduğunu gösteriyor. Ç evremizdeki
hava , bardaktaki ya da açık bir kavanozdaki içeceğin yüze ­
yi dahil değdiği her şeye basınç uygular. Bir kamışı içece ­
ğe normal olarak koyarsanız (yani içecek ağzı açık bir kap ­
taysa) içeceğin üstündeki hava basıncı kamıştan gelen
havanın basıncıyla aynıdır. Ama kamıştan emdiğinizde
içindeki havanın bir kısmını alır ve kalan havanın da
basıncını düşürmüş olursunuz . Oysa içeceğin yüzeyine
baskı yapan havanın basınç düzeyi hala aynıdır. Basınç
farkı içeceği kamışın içine -ve içinden geçmeye - yöneltir.
Kapağı sımsıkı kapamak d ışarıdaki havanın içeceğe baskı
yapmasını engellediği için ne kadar emerseniz emin içe ­
ride sıvıyı kamışın içine itecek basınç yoktur.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyin hiç tehlikeli yanı olmamasına rağmen plastik
kamışların , daha sağlam oldukları için kağıt kamışlara
oranla daha çok sayıda kullanım imkanı sağladığını hatır­
latmakta fayda var .

1 169 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R I

BALO N• • • •

GU C U
H ava n ı n da b i r kütl esi old uğu ve bas ı n ç uygulad ığı ge rçe ­
ğin i sıkl ı kla un ut uruz . Tab i i ki meteoroloj i hava bas ı n ­
c ı ndan bahsettiği nde n e dediği n i a n l ıyoruz a m a b i raz
havada kal ıyo r . Bu d e n ey bütün b u n l a r ı evi n ize geti riyo r
ama bu yin e de halen gel iş m e kt e olan bi r deney. Bazı
çocuklar balonları n a iki d ü z i n e d e n fazla bardak tuttur ­
mayı başardılar - oku maya devam ederek nas ı l (ve b u
raka m ı n n e d e n e tkileyi c i olduğu n u ) yap t ı klar ı n ı görü n .

1 170 1
 H A \' A P A R I K < ; .� R l i' l I K \' A R

YÖNTEM
1 . Balonu greyfurt büyüklüğünde şişiri n . Ağzını sıkıp
geçici olarak kapatı n .
2 . İ ki plastik bardağın ağzının kenarlarını ıslatın .
3 . Bardakların ağızlarını balonun yanlarına bastırın ve
balonu şişirmeye devam edin . Bardaklar balona yapışık
kalacakt ı r .
4 . İ şlemi tekrarlamayı deneyerek - sıkı n , ıslatın, bastırın
ve şişiri n - kaç bardak tutturabileceğinize bakı n .

B İ I...İ M SEI BAHANE ...

Girişte de bahsettiğimiz gibi bu deney hava basıncı ve

onun benzeri olan emiş gücüyle ilgil i . Bardakların ağızla ­
rını ıslatmak, ilk olarak su ge riliminden dolayı yapışma ­
larını sağlıyor . Ama balonu şişirerek -ve balonun bardak­
lara değen kavislenmesini azaltarak- aynı miktarda hava
artık daha fazla alanı doldurduğundan bardakların için ­
deki hava basıncını az çok düşürmüş oluyoruz . Oysa bar­
dakların dışındaki hava basıncı aynı kalıyor. Basınçtaki bu
farklılık bardakların balona itilmelerine neden oluyor.

DİKKAT EDİN!
Bazılarının bu deneyi başarma konusunda açıkça bir
becerileri olsa da en deneyimsizler bile en azından iki
bardak tutturmayı başaracaktır. Yapıştırdıktan sonra
"tutması" için her bardağa biraz baskı uyguladığınızdan
emin olun .

1 17 1 1
 1 1 1 '.\. / I R H l l . I M C l i\ l i\ ! . A J H) R A I T \' A I U

··ı·
•
.
•
�
! M EYDAN · �
KIZIL
! EKSPRESİ !
• •
• •
t +
+
Tüm dünya , Mayıs 1 9 8 7 'de bir gece Alman -
+
ya' dan kalkan özel bir uçağın M oskova'nın şehir
• •
merkezinde tembelce gezinip , Lenin'in mozole -
t t
sinin üstünden şöyle bir geçip yerde biraz ilerle-
t +
+
+
yerek Kremlin'in duvarları önünde durduğunu
t öğrendiğinde hayrete düşmüştü . H ikayeyi daha +
t da inanıl maz yapan şey pilotun , ya n i Batı +
t Almanyalı Mathias Rust 'un sadece 1 9 yaşında +
+ olmasıydı. +
t 1987' de Sovyetler Birliği , Stalin'in yönettiği +
t karanlık çağlarına göre çok daha az tehditkar bir +
+ ye rdi. Ülke , genç ve enerj ik bir lider olan M iha-
t il Gorbaçov'un önderliğinde komünizmin en •
• •
+ kötü aşırılıklarından yavaş yavaş kurtuluyordu .
+
İ nsanlar kendilerini ifade etmekte onlarca yıldır
+ +
t olduklarından çok daha özgürdü, hatta hükü - 1
+ mete ılımlı eleştiriler bile yöneltebiliyordu . +

1
+ Öte yandan Sovyetler Birliği hala gücü ve +

m
+ silahlarıyla övünüyo rdu . Sovyet askerleri ve +
askeri araçları her I M ayıs şenliği nde Rust'un +
iniş yapmak için pist olarak kullandığı Kızıl
• •
••
1 172 1
+
.
Meydan' da resmi geçit yapıyorlard ı . Ayrıca Sov-
�
�
+
+ yetler , bölgelerini izinsiz girenlere karşı koru - �
f makta hiç de utangaç davranmamıştı : 1983'te 1
1 Sovyet savaşçıları , yolundan saparak hava sahala- 1

'$1�l
f rına giren Ko re Havayolları ' n ı n 0 0 7 uçuş 1

�:.: numaralı uçağını vurmuştu . Uçaktaki 269 kişi -

nin tamamı hayatını kaybetmişti .
• •
Rust ise basit bir plana sadık kalarak başarılı
• •
+ oldu . Tek motorlu Cessna'sıyla Helsinki'den
I
havalandı ve kontrolörlere Stockholm' e gittiğini
f I
+ söyledi . Sonra doğuya dönüp telsizini kapattı ve +
+ dünyadaki en sıkı korunan 700 km'lik hava +
+ sahası boyunca yol almaya devam ett i . Çeşitli f
f Sovyet hava savunma bölgelerini ya radara yaka- +
f lanmamak için alçaktan uçarak ya da Sovyet eği - +
1 tim uçaklarıyla karıştırıldığı için geçebildi . Hatta 1
+ 1
m
bazı raporlarda peşindeki takipçilerini atlatmak
için iniş yaptığı bile söylenir. •
Kremlin' de durduğunda Rust' un uçağının
• •
etrafını yoldan geçen şaşkına dönmüş küçük bir
+ I
+ grup sard ı . Hemen sonrasındaysa tutuklandı . +
+
Eylül 1 9 8 7 ' de yargılandı ve dört yıllığına çalışma +
+ kampına gönderildi . Orada bir yıldan biraz fazla 1
+ kaldı ve Batı Almanya'ya geri gönderilmeden +
+ önce şartlı tahliye edildi . Amacı bu uçuşuyla 1
+ barış fikrini insanlara yaymaktı . Sonundaysa +
�
�
Üçüncü Dünya Savaşı ' n ı n çıkmas ına neden f
olmadığı için rahatlamıştı .
m
�
1 173 1
 f l l \. / I R p, [ [ . l .\l l 1 \. 1 \. 1 :\ li l ) I\ :\ l l ' \ :\ R l

BANA BASKI

y
E n şaşırtıcı bilimsel gösterilerin bazıları çok az tantana ve
özel malzemelerle yapılabil i r . Bu tezgah üstü performa n ­
sı bize çevre mizdeki görünmez güçlerin e n öneml isini
kanıtlıyor - h ava bas ı nc ı n ı . Görünmez olab i l i r ama
kesinlikl e üze rine düşeni yapıyo r ve şu lanetli to rbayı
ç - e - e , ç - e - e - k- m - e , çekmemi;;.i zorlaştırıyo r .

MAD:,.Z E I\'ll E LER

•• M etal ya da sağlam , seramik b i r kase
(2 5 - 3 0 cm çapında)
.. Güçlü lastik bant
N aylon torba
••

(del iği olmadığını kontrol edin)

YÖNTEM
I . Kase n i n içini to rbayla kaplayıp artan kısımlarını ken a ­

rına geçiri n .
2 . Kase n i n ke narına geçirdiği niz fazlal ığı lastikle sabitle ­
yin .
3 . Kase - to rba kombinasyon u n u b i r masa ya d a tezgaha
koyup b i r a rkadaşı nızdan torbayı tam o rtasından tutup
çekmesi n i isteyi n .

1 174 1
4. Arkadaşınız torbayı hareket ettirmenin çok zor - belki
de imkansız - olduğunu görecektir.

BİLİMSEL BAHANE
Bu deneyi anlamak için önce biraz hava basıncı hakkında
düşünmeniz gerek. Torbayı kasenin dışına sabitleyerek
torbanın dışıyla kasenin içi arasında bir miktar hava hap ­
setmiş oldunuz . Torbayı çekerek boşluğu (hacmi) arttır­
maya çalışıyorsunuz ve o zaman da devreye Boyle Yasası
giriyor. Kapalı bir mekandaki gazın (bu durumda hava ­
nın) hacmi artarsa basıncı azal ı r . İ şte , kasenin içinde ve
torbanın altında olan da budur. Ama torbanın dışındaki
hava basıncı her şeye rağmen gücünü koruyor - havaya ,
hacimde bir büyüme olmaması için baskı uyguluyor.
Alman bilimci Otto von Guericke ı 6 5 o ' de bu deneyi
daha ileriye taşımış ve birleştirilmiş iki bakır yarı küreden
oluşmuş bir kürenin içindeki tüm havayı vakumlamıştı.
Kendilerine içeriden yardım eden hava basıncı olmadığı
için yarı küreleri ayırmak için çeken atlar başarısız
olmuştu .

DİKKAT EDİN!
Olabilecek en yüksek basınç farkını yaratabilmek için
kasenin içini torbayla mümkün olduğu kadar kaplayın .
Büyüklükleri b irbirine olabildiğince uyan bir torba ve
kase bulmaya çalışın.

1 175 1
 H I NZIR BiLiMC i N i N LABORATUVAR!

BUYUK BARDAK
• • • •

Yoksa bardak kaydırıcı m ı demeliyiz? Hayı r - bunun için

" S umatra' daki Dev Fare n i n H ikayesi" gibi (ki Sherlock
H olmes bunu Dr. Watson ' a b i r türlü anlatamaya vakit
bulamam ışt ı r") başka bir cildi beklemeli . N e olursa olsun
deneyleri akılda kalıcı hatıralara çevi ren kurnaz sihri sağ­
layan , küçük cevheri başka yerde aramaya ge rek yokt u r .
B i rkaç kez deneyin - ona kesinlikle ka nınız kaynayacak .

....z LER
Plastik kaplı tepsi
n-

,.,. Büyük cam bardak

Mum
"" Kibrit
Su
"" B i rkaç adet karton kapaklı kitap

• H i kaye , S usse.x Vampiri n i n Sc rüve ­

ni'nde geç e r . (y. n . )

1 176 1
 H A V A D A B i R ( ; A R l l' LI K V A R

YÖNTEM
ı . Tepsinin dar kenarlarından birinin altına bir kitap

yerleştiri n .
2 . Bardağın ağzını ıslatıp tepsinin yukarıda kalan bölü­
müne yakın bir yere baş aşağı koyu n .
3 . Bardak koyduğunuz yerde kalacaktır.
4 . Yanan bir mumu değdirmeden bardağın yanına geti­
rin .
5 . Bardak, tepsideki eğimden aşağı kaymaya başlayacaktır.

BİLİ M S E L BAHANE
Bardağın kenarındaki su , içerideki havayı hapseder.
Sonra da mum içerideki havayı ısıtıp genleşmesine neden
olur . Genleşen hava bardağı hafifçe yukarı kaldırır böyle­
ce bardak sudan oluşan mührün yardımıyla tepsinin üze ­
rinde "süzülecektir" . Gerisi zaten gözlerinizin önünde ­
dir.

DİKKAT EDİN!
Kaç kitabın gerekli eğimi sağladığını bulmak için birkaç
kez kendi başınıza denemeler yapabilirsiniz - ama eğim
çok dik olursa bardak mumun yardımı olmadan da aşağı
kayabilir.

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur .

1 177 1
 H l '- / l k ll l l l .\H l '- l '- l .\ l'. l ' K. \ l l \ ·\ 1\. 1

• •

MASA TE NiSi

P O MPASI
E n iyi arkadaş ı n ızla yaptığı n ı z masa tenisi maç ı n ı n tam
ortas ı n dası n ı z . Kazanan bir yıl boyunca böbürle nme
hakkı elde edecek. Zor bir maç - liderlik, tıpkı oyunun
ke ndisi gib i , bir ona bir size geç iyo r . Sağ vu ruş , sol vuruş
dönüşü , aşı rtma . . . küt ! Top , kaza nan için masaya isabet
edecek ve maç sayı sını kazanacaksınız - fakat rakib iniz
topu yerden aldı . Size masa n ı n ucuna çarpt ığı nda topta
oluşan göçüğü gösterdi : "Tüh , bu son topumuzdu . Anla ­
şılan bunu başka b i r zaman halledeceğiz . " M uhtemelen
hakl ı . Zafer anınız beklemek zorunda .
Yoksa değil m i ?

MAl...Z E 1\1 E l ... E R

• • Göçüğü o l a n b i r masa t e n i s i topu
(göçükler ve kırıklarla ilgili ya ndaki nota bakın)
... Sıcak su
( M usl uktan akan e n sıcak su da işinizi görür)
•• Küçük bir kase ya da reçel kavanozu
Boş pet şişe
••

(ağz ı aç ık)

1 1 78 1
 HAVADA B i R GARiPLiK VAR

ÖNTEM
ı. Kase nin ya da kavanozun 2/3 ' s i n i sı cak suyla dolduru n .
2 . Topu s uyun içine at ı n .
3 . Ş işeyi ağzı topa değecek şekilde baş aşağı tutun .
4 . Ş i ş eyi , t o p u suyu n
i t m e s i i ç i n d i kka t l i c e a şağı
indirin .
5 . Şişeyi ve topu göçük tekrar
ş i ş e n e dek suyu n a l t ı nda
tutun (genell ikl e bir dakika -
dan daha az sürer) .

B Lİ
Temel bilim kuralları
- ve maçı kaza n m a ş a n s ı n ı z ı ­
kurtardınız . Su , topa zarar vere ­
cek kadar değil ama içi ndeki havayı
ısı tacak kadar sıcak. Ve tabi i ki hava
ısındıkça ge nleş i r . Bu deneyde , genleşen
hava topun için i , göçük şişip top eski haline
kavuşana kadar ite r .

n:ıt
B u , delik ya da kırık toplarda deği l , sadece
göçüğü olan toplarda işe yara r .

1 179 1
 1 1 1 � / I R � 1 1 1 �1 ! ' 1 1' 1 ' 1 A � l l R A l l ' \ A R I

MENDiL

BA ll A 1
Kabul edin : Birisinin başından aşağı b i r bardak su dök­
mek ko mikt i r . Aslında bardaklardaki sular ve kremalı
pastalar olmasaydı dünya klasik slapstick· klişelerinden
mahrum kalı rdı . Peki , bu bardağın altı ndaki kişi için ne
kadar komiktir? Ve bun u , mesela yaşlı teyzenizin başının
üstünde denemeyi ister misiniz? Bu şakayı yapıp nasıl
paçayı kurtarabileceği nizi öğrenmek için okumaya devam
edi n .

@] @]
� @]
@ @
@] @]
@] MALZ EMELER @
� @
§ . Su bardağı
. .
@]
@] @]
@] ... Su @
(O) ... M e ndil @
@] @]
@] .. Yaşlı teyze ( isteğe bağlı) @
@] @
@] �
@] �
� ®
@] §
� @l [aJ(O) @l @l @l @l [<i] @l @:ı @J (O] (O) @:ı [iiJ [<i] @l [� @l (O) (O] @:ı @:ı @:ı (O] @:ı
� @]
a . @:ı

• Fizik.el lr.omedi. (y. n . )

1 180 1
 H A V A D A � I R t ; A R I P l. I K V A R

YÖNTEM
ı. Bardağı suyla dolduru n .
2 . Mendili bardağın üstünde iyice gerin.
3. Teyzenizi ya da katılmak isteyen başka birini bulun.
4 . Mendili hala olduğu yerde tutarak bardağı gönüllünün
başının üstünde ters çevirin .
5 . Su dökülmeyecektir.

BİLİMSEL BAHANE
Burada iş başında olan iki güç var - hava basıncı ve yüzey
geril im i . H ava mendilin kumaşına basınç uyguluyor.
Ama bu kumaş suyu emip doyduğundan güçlü bir yüzey
gerilimine sahip oluyor . Hava yukarı baskı yapıyor ama
yüzey gerilimi şeklinde bir bariyere takılıyor. Bardağın
tam olarak ters tutulduğunu varsayarsak, yukarı basınç
yapan hava ve aşağı baskı yapan su, yüzey gerilimi sayesin ­
de ayrı tutuluyor . Ama bardağı bir açıyla tutar ya da men ­
dili iyice geremezseniz bazı yerlere s u , kalan yerlere de
hava daha fazla baskı uygular. Bu durumda da ortaya tek
sonuç çıkar : suyun dökülmesi .

DİKKAT EDİN!
Tedbiri elden bırakmamak -ve kendinize güveninizin
gelmesi için- lavabo ya da leğen üstünde birkaç alıştırma
yapabilirsiniz.

1 181 1
 l l l '\. / I R ll l l l .\ \ l l � I '\. 1 :\ l\ � l R. . \ J l ' \ ·\ R I

ŞiŞEDEN
•

1
Bu deneyi b i r yarışma olarak düzenlerseniz daha zevkl i
olur . Ya rışma oldukça basit : B i r balonu şişenin içine ilk
kim şişi rebilecek? Arkadaşlarınızın arasında en rekabet ç i
olanları çağı rın v e yarış mayı başlat ı n . A m a kazanacağınız ­
dan emin olmak için arkadaşı n ızı çağı rmadan önce ı ' den
4'e kadar olan adımları tamamlayın .

MALZ EM ELER
2 balon ••

•• 2 boş pet şişe ( 1 , 5 litre hacimli)

••Keskin b i r bıçak ya da makas
Gönüllü ••

1 1 82 1
 H A V A D A R I R l ; A R I P LI K \' A R

YÖNTEM
1. Şişelerden birinin dibine ı cm'lik bir delik açı n .

2 . İ k i şişenin d e ağzına balonları takın .

3 . Serçe parmağınızla ittirerek balonları yavaşça şişelere
sokun (balonlar hala şişelere takılı kalsın) .
4 . Şimdi iki şişenin de ağızlarına takılı olarak içlerinde
gevşek bir şekilde sallanan balonlarınız olmal ı .
5. Arkadaşınızla balonu i l k k i m şişirecek diye yarışa baş ­
layın (arkadaşınıza deliği olmayan şişeyi verin ve sizdeki
şişenin deliği olduğunu görmediklerinden emin olun) .
6 . Balonları şişiri n .
7 . Sizinki - delikli şişede olan- kolayca şişmel i . Fakat
arkadaşınız renkten renge girecek ve başarılı olamayacak­
tır.

B İ Lİ M S E L BAHAN E
En iyi deneylerin , özellikle de insanları küplere bindi­
renleri n , çoğunda olduğu gibi bunun da basit bir açıkla­
ması var . Bir balonu şişirdiğinizde fazladan havaya yer
açmak için genişler . Bunu da çevresindeki hava molekül ­
lerini iterek yapar . Delikli şişedeki hava molekülleri ,
delikten itilerek çıkar. Oysa deliksiz şişede hava molekül ­
lerinin gidebileceği bir yer olmadığı için balonun doldu­
rabileceği bir boşluk oluşmaz .

DİKKAT EDİN!
Plastik güçlü olduğundan ve onu kesmek ıçın de aynı
derecede güçlü ve sağlam bir ele ihtiyaç duyulduğundan
şişedeki deliği bir yetişkinin açması daha iyi olur.

1 183 1
 Hl Z I R B i L i M C i N i N L /I B O R /I T U V /I R I

\,J

TIKANIKLI GI
İşte size el çabukl uğu ve bilimi birleştirme fırsatı - b u n u
yaparke n i nsanları etkileyebilir hatta bir i d d i a b i l e kaza ­
nab i l i rsiniz . Şüpheci arkadaş ı n ızla girdiği n i z iddiada
ortaya koyduğu n u z şeyin yanısıra b u işten kazancınız ya da
kayb ı n ı z bir şişeyi suyla doldurup dolduramamak olacak­
t ı r . Zaten yarısından fazlası dolu olduğundan çok da zor
ol masa ge rek. " Siz bayı m , iddiaya var ı m ki siz yapa mazsı ­
nız - ama ben yapabil irim . "

MALZEMELE
or litrelik şişe (cam ya da plastik)
I

or H u n i (ucu ş işeye girebilecek kalınl ıkta)

w Plastik sürah i

o- Kil
w Su
a- Küçük bir çivi

w Gönüllü

or Şahitler

YÖNTE
I. Şişenin 2/3'sini suyla dolduru n .

� . H un iyi şişenin ağzına yerleştiri n . H u n i n i n ucuyla şişe ­

deki su seviyesinin arasında e n az 5 - 8 cm olmal ı .

1 1 84 1
 H .� V A P A � I R C A R I P LI K \' A R

3 . Kili kullanarak huniyi şişeye sıkıca sabitleyi n .

4 . Sürahiyi suyla doldurup kurbanınızdan şişeyi doldur­
masını rica edin .
5 . Huni dolmasına rağmen , arkadaşınız şişeye bir damla
su bile dökmeyi başaramayacak.
6 . Şimdi işin ustalık ve dikkat isteyen noktası : Arkadaşı­
nızın ve şahitlerin dikkatini bir saniyeliğine başka bir
tarafa çekip çiviyi kile saplayın (huninin şişenin içindeki
bölümüyle ağzı arasına girmeli) .
7 . Gösterişli hareketlerle yavaşça biraz su dökün, herkes
suyu döken elinize bakarken çiviyi çıkarın .
8 . Su hemen şişeye akmaya başlamalıdır .

B İ LİMSEL BAHANE
Şişenin içinde suyun üzerinde başka bir şey yokmuş gibi
görünmektedir, ama aslında çok güçlü bir şey vardır
- hava . Hava , boşluğu doldurdu ve çıkacak yeri olmadığı
için (kille bundan emin oldunuz) , suyun içeri girmesini
engelledi . Çivi deliğiyse havanın çıkmasını ve suyun içeri
akmasını sağladı .

Dİ KKAT EDİN!
Çivi , tabii ki , gizli silahımız . Onu bir yere saklayın - belki
kemerinizdeki bir deliğe saklayabilirsiniz , böylece herke ­
sin dikkati dağıldığında kolayca çıkarabilirsiniz . Batırdık­
tan sonra elleyerek bulabileceğiniz kadar büyük başlı bir
çivi kullanın ; bir de çiviyi aramak istemezsiniz .

1 185 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

DUNYANIN
• •

\,,,/ \,,,/

AGIRLI GI
S u , dondurma ya d a çam u r gib i hava n ı n d a b i r ağı rlığı ve
kütlesi vard ı r . D iğe r b i r deyişle t ı pkı diğer maddeler gib i
tartılab i l i r . Ç evre m izdeki hava n ı :r:ı toplam kütlesi - tartsa ­
n ı z bu raka m ı gösterecek t e razi var m ı d ı r b i l me m -
5 . 1 4 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 00 0 . 0 0 0 . 0 0 0 kilodur. Eğer arkadaşla ­
rınız hava n ı n herha ngi b i r ağırl ığı olabileceğine inan m ı ­
yorsa bu deneyi onları n üstünde uygulayı n .

MALZlE
Q" 2balon
Q" İp
Q" Makas
Q" 1 m ' lik cetvel
Q" Seloteyp
""" İğne

1 1 86 1
 YÖNTEM
ı . Seloteypten iki şerit kesin , ikisi de 2 cm uzunluğunda

olsun ; parçaları hazır bulundurun .

2 . İpten 4o 'ar cm uzunluğunda iki parça kesin .
3 . İ ki balonu da aynı boyutta şişirip ağızlarını bağlayın .
4 . İplerin bir ucunu balonların düğümlerine bağlayın .
5 . Hazır olan seloteyplerle iplerin diğer uçlarını cetvelin
birer ucuna yapıştırın .
6 . Bir kolunuzu uzatıp (iki ucunda birer balon olan) cet­
veli ileri uzattığınız bir parmağınızın üstünde dengeleyin .
7 . Şimdi iğneyle balonlardan birini patlatın .
8 . Hem diğer balon hem d e diğer cetvel yere düşecektir.

B İ I...İ M SEI... BAHANE

Balonları şişirmek içlerini havayla doldurur - bunu hepi­
miz biliyoruz . Ama bu aynı zamanda , şişirilmiş balonun
içindeki sıkışmış hava yüzünden daha da ağır olduğu
anlamına geliyor. Balonu patlatmak havanın kaçmasına
izin veriyor ve balon fazladan ağırlığını kaybediyor.

D İ KKAT EDİN!
Tehlikeleri mi merak ediyorsunuz? İşte sizi bekleyen iki
tehlike . l lki deneye başlamadan önce çok ukalalık yapmak
(belki de şu " toplam ağırlık" sayısını b iraz ağırdan alsanız
iyi olur) . İkincisi de bu basit deneyi yaptıktan sonra uka ­
lalık yapmanız . Pişmiş kelle gibi sırıtmayı kesin - hemen!

1 187 1
 1 1 1 :-; z l R R l l . I M C l 1' 1 1' L A R l> R A Tll \' A R I

. . . .

BALO NUN U Z E RINDEKI

TAHTASI
• •

S O RF
Bu cüretkar deney bize uzaklardan , ta Avustralya' dan
geliyo r . Belki de bu deneyde ustalaştığı nızda Avustralyalı ­
-
ların neden dünyanın e n iyi s örfçüleri olduklarını anlar­
sınız. Fremantle'dan Bondi Sahil i ' n e kada r , Avustralya ve
Yen i Zelanda bölgesinde yaşayan cesur halk en büyük dal ­
galarda bile sörf tahtalarının üstünde dengede durabilme
yeteneklerini kan ıtlamışlard ı r . Ölü sezonda oturma oda­
larında alıştırma yapıyor olabil i rler mi? Kendiniz biraz
alıştırma yapt ıktan sonra bakalı m b u konuda ne düşüne ­
ceksiniz.

@J· · �OO @ § @� ® @ ® ® ® ® ® ® ® ® ® ® ® @:ı @ @J @J � l

@]
@]
@]
@]
@ MAI...Z E MELER
@)
@] u Sağlam bir kontrplak (60 cm2 c ivarı)

@]
• • Balonlar (dört tane gerekiyor ama
@)
@) birkaç tane de yedek bulundurun)
@]
@] • • Halıyla kaplı zemin
@]
@) ... Gönüllü
@)
@]
@
@]
@)
@@J @J @ @ @ @:ı @ @J @] @] @] re.: [6] l� • EJ • • EJ • • •

1 188 1
 H A V A D A K I R ( ; A R l l' l . I K V A R

YÖNTEM
1 . Balonları yarı yarıya şişirip ağızlarını bağlayın .
2 . Dört balonu yerdeki kontrplağın altına koyun .
3 . Siz üstüne çıkarken, gönüllünüıden kontrplağı sabit
tutmasını isteyi n .
4 . Balonlardan birinin patlamasını bekleyin - hiçbiri
patlamayacaktır .

B İ l...İ M S EL BAHAN E
Bu, filin ayak izini anımsatan deneylerden biridir : Sığdır
çünkü geniş ayak ağırlığı yaymaktadır ve her noktadaki
basıncı azaltır. Aynısı burada da geçerlidir. Kontrplağın
üstüne çıktığınızda ağırlığınız aşağıya doğru basınç uygu ­
luyor. Ama balonlar yarı şişirilmiş olduklarından yassıla ­
şıp genişleyebiliyorlar - maruz kalan bölgeyi arttırıp gücü
azaltabiliyorlar. Şaşırtıcı b içimde ağı lığınızı taşıyabilecek
J
kadar yassılaştıkları bir de nge noktasına ulaşıyorlar
- hatta belki daha fazla ağırlığa b ile yerleri vardır .

DİKKAT EDİN!
Buradaki sörf açısını hafife almayın ; böyle bir düzeneğin
üstündeyken dengenizi kaybetmek gerçekten çok kolay.
Dengede durabilmek için ip cambazları gibi kollarınızı
iki yana uzatın . Ayrıca deney bölgesinden kırılacak eşya ­
ları kaldırmak da mantıklı olabilir.

1 189 1
 l l l \. / I K l� l l l \l l J '.'....: 1 ' 1 :\ f\ l l K :\ 1 l " \ :\ K i

O KU
SEAN SI
Babanız Pazar gazetesi n i okumak için koltuğa yerleş m e ­
d e n ö nce her şeyi hazı rlayan - yastıklar kabartı l ı r , okuma
lambas ı n ı n yeri ayarlanı r , ayak taburesi yerleştiril ir- t i p ­
lerdendir. Peki , bugü nkü sayın ı n üçüncü sayfadan başla­
dığı n ı gö rünce bunu sevecenlikle karşılar m ı dersiniz?
Sizin gazete yaprağı n ı masaya yayıp cetvelle hunharca kat ­
ledişinizi görünce daha n e kadar mutlu olabilir? Görü ­
nüşe göre b i r açıklama yapmanız ge rekecek. Profesör, söz
sizde .

MALZEM E l E R ...

"Tam bir gazete yaprağı

(ö rneğin ı . ve 2 . sayfalarla en sondaki iki sayfa)
.. Tahta cetvel
••Dengel i bir masa ya da büyük bir tezgah

YÖNTEM
I . Gazete yap rağı nı masa ya da tezgahın üstüne serin (kat

ye ri aşağıya bakacak şekilde) .

2 . Kağıdın masanın ke narı ile az çok hizalı olmasını sağ­
layı n .
3 . Cetveli 1 0 c m ' l i k kısmı masanın dışında kalacak şeki l ­
d e kağıdın alt ı na sokun .

1 1 90 1
 H A \' A P A B i R C A R I P l. I K \' A R

4 . Cetvelin masanın dıpnda kalan bölümüne hızlıca

vurun .
5 . Kağıt uzaya doğru yükseleceğine olduğu yerde sabit bir
şekilde duracaktır.

BİI... İMSEL BAHAN E

Bilimciler , " mantığa aykırı" kalıbını beklentilerimizle
çelişen olayları açıklamak için kullanırlar. Biz de bu
deneyde bu hafif kağıt parçasını tabii ki de yörüngeye
oturtmayı bekliyoruz . Ama bu deney bize ne kadar önem­
li bir şeyi görmezden geldiğimizi gösteriyor - hava basın -
cı . Daha büyük bir alana -gazete yaprağı - basınç yapan
havanın gücü , yukarı iten cetvelin gücünden fazladır .

DİKKAT EDİN!
Bu deney bulabileceğiniz en büyük gazete yaprağıyla daha
iyi olur. Bulmanız gereken küçük, tabloid gazete yaprağı
değil geniş yapraklı bir gazetenin yaprağıdır.

1 191 1
 l \ l '\, / ! K ti l l l � l ( 1 1' 1 \: l A li l l K \ l l ' \ ' .\ R l

KAM IŞ
•

RO KETi
B u arada " sazlık" kamışından değil sıvıları içmeye yarayan
kamıştan bahsediyoruz . Ama N ewto n fiziğinden nasıl
yararlanacağınızı bilemezseniz kamış roketi bile biraz
zorlama geleb ilir. N e de olsa eğe r Sir I saac kafasına elma
düştükte n sonra yerçeki m i teorisi üstünde çalışmaya baş ­
ladıys a , e l i n i n altında plastik ka mışlar ol saydı neler
yapardı kim bilir?
İ pucu : Büyük bir hamburger restoranı ya da kahve
dükkanı zincirine uğrarsanız kamış bul m a şansınız çok
yüksekt i r . Vicdanınızın rahat etmesi için tabii ki de bir
şeyler satın almak isteyeceksinizdir.

l\IAl Z E M E LER...

•• 2 plastik kamış (not : çapları farkl ı olmalı)

• • 2 0 0 ml'lik sıkılabilen meyve suyu şişesi

.. Kil
•• Küçük bir parça pamuk

VÖNTE I\I
I . İçecek kutusunun iyice yıkandığından ve kuruduğu n ­
d a n e m i n olun .
2 . İ nce olan kamışı şişe n i n ağzına yerleştirip deliği kille
kapatın .

1 192 1
 H A V A !1 A B i R C A R I P LI K \' A R

3 . B i r tıpa yapmak için b i r parça kile geniş kamışın bir

ucunu batırın. Etrafındaki fazla kili temizleyin (hala bir
tıpa işlevi gördüğünden emin olun) .
4 . Pamugu kilden tıpanın dış tarafına yapıştırın. Böylece
havalandığında roketinizin ucu daha az tehlikeli olacak.
5. Geniş kamışı dar olanın üstünden kaydırı n . Gevşekçe
(sıkıştırmayın) durmasını sağlayın ve kamışın yukarı bak­
ması için şişeyi dik tutun .
6 . Arkadaşlarınızdan ondan sıfıra doğru geri saymalarını
isteyin ve sıfıra geldiklerinde kutuyu sertçe sıkı n .
7 . Dıştaki pipetin uzay yolculugu başlayacaktır.

BİLİM SEL BAHAN E

Newton fiziğinin iş başında oldugunu söylemiştik - daha
açık olmak gerekirse Üçüncü Hareket Yasası (her etkiye
karşılık eşit ve zıt bir tepki vardır) . Buradaki etkiyi yapan
küçük kamıştan geçmeye zorlanan havadır. Bu geniş
kamışın ucundaki tıpaya çarpar ve tepkimeyi tetikler
- küçük tıpaya odaklanarak gücün kamış roketi havalan ­
dırmaya yönelmesini sağlar.

DİKKAT EDİN!
Roketi yukarı doğru tuttugunuzdan ve çevren izde kimse­
nin olmadığından emin olun. Uçan bir kamış bile yara­
lanmalara sebep olabilir.

1 193 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N l . A B O R A r U V A R I

TENEKE' KUTUNUN
KANKAN DAN SI
Jaws film i nde , kabadayı köpekbal ığı avc ı s ı Qu i n t ' i n b i ra ­
s ı n ı biti rip kut uyu el iyl e ezdiği şahan e b i r sah ne vard ı r .
Siz de s uyun i n a n ı l maz güçl erinden b i r i n i kul lanarak
b u n u n b i r versiyo n u n u , hatta daha dramat ik olan ı n ı ­
ge rçekleşt i reb i l i rsi n i z . Belki köpekbal ığı n ı yakalaya m aya ­
caks ı n ı z ama çevre n i zdeki d e n i zden anla mayanları etkil e ­
yeceği n iz kesi n .

E lf E ....

A' 330 m l ' l i k boş te neke içecek kutusu

Sapl ı büyük bir t e n cere
Su
Tava
Fırın eldiveni ya da maşa
� ' \..
a-

· . ı Ocak
Çorba kaş ığı

1 194 1
 l l A \ ' A P A fl l R t . A R l l' LI � \ ' A R

YÖNTEM
1 . Tavayı , pişirecek kıvama gelene kadar ocağın üstünde
ısıtı n .
2 . Bu arada tencereyi 3 - 4 cm kadar soğuk suyla doldu -
run .
3 . Te neke kutuya dikkatlice bir çorba kaşığı ( ı 5 ml) soğuk
su koyu n .
4 . Kutuyu , eldiveni ya d a maşayı kullanarak tavaya koyu n .
5 . 1 0 saniye tavada bı raktıktan sonra kutuyu alıp tencere ­
ye aktarın .
6 . Kutuyu tencereye baş aşağı yerleştiri n .
7 . Kutu büyük b i r gürültüyle ezilecektir.

BİLİMSEL BAHAN E
Birçok ilgi çekici deney havanın ısınınca nasıl genişledi­
ğini gösterir . Bu deney, kutunun içindeki az miktarda su
kaynayana kadar ısıtıldığı için duruma bir değişiklik katı ­
yor . B i r kaşık s u , kutunun içindeki havayı dışarı çıkaran
su buharına dönüşüyor. Kutuyu soğuk suya attığımızda ısı
birden düşüyor ve buhar yeniden sıvıya dönüşüyor
(yoğu nlaştırma denilen bir işlemle) . Ama sıvıya dönüş ­
mesi suyun artık çok daha az alan kaplaması anlamına
geliyor . . . ve daha önce içindeki bütün hava çıktığı içi n ,
içinde tenceredeki suyun kutuya yaptığı basınca karşı
koyacak hiçbir şey kalmamış oluyor.

DİKKAT EDİN!
Ocak, tencere ve tava kullanılacağı için bu deneyi bir
yetişkinin yapması yerinde olur .

1 195 1
 %10 0
DO GAL
Doğa ana çevremizde, her zaman her türlü dene­
yi - sorumsuzca ya da değil- uyguluyo r . Ö nümüz­
deki bölümde onun bazı gizemlerine açılan kapa­
ğı kaldıracak , anlamak için karanlığa ve zamana
ihtiyacımız olanların kapağınıysa sımsıkı kapalı
tutacağız. B ilimsel kaslarınızı biraz es netin ve
sonra elinizi bitkileri evirip çevirmeye, balina
yağı yapmaya ve kırılgan kemikleri kauçuğa çevi r­
meye alıştırın . Bütün bunlar nasıl yapılabilir ki ?
" D oğal " davranın ve okumaya devam edi n .

1 197 1
 H I N Z I R R I L I M C I ' i l\ l . A R O R A T U V A R I

• •

GO LET
D O STl ,ARI
Yeni temizlenmiş mutfağa leş gibi koka n , yapış yapış
yosu n l a r get i rmek m i ? H m m , bunların hepsi " b i l i m
adın a " : Bu deney, b i z e bitki l e r i n ge rçekten de dünya n ı n
akciğerleri olduğu n u gösterecek.

,. Bahçedeki göletten 3 - 4 sap yos u n

( Kanada yosu n u , kıvırcık yosun vb . )
3 mandal
.,..

... 7 5 0 ml - ı l t ' l ik ge niş ağızlı cam kava noz

7 - 8 c m ' l ik deney tüpü
• Küçük huni (kavanoza kolayca sığacak ölçüde)
Kibrit
Su

NTE
ı . Kavanozu temiz suyla dold urup yosunları ekleyi n .
· 2 . Yosun l a r ı n kabarcık çıkarıp çıkarmad ığı na bakarak

1 19 8 1
 Qg 1 0 0 ( ) L) (; A L

hala canlı olduklarından emin olun .

3 . Mandalları huninin geniş ağzına takarak bir üçayak
yapın .
4 . H uniden yapt ığın ız üçayağı yosunlar koninin içine
girecek şekilde kavanoza soku n . Huninin dar ağzının su
seviyesinin üzerinde olduğundan emin olu n .
5 . Deney tüpünü huninin bu ağzına yerleştirin .
6 . 2 saat bekledikten sonra deney tüpünü dikkatle çıkarın
ve baş aşağı tutmaya devam edi n .
7 . Birisinden b i r kibrit çakıp söndürmesini isteyi n .
8 . Kibritin başı hala parlıyorken tüpün içine sokun ; alev
alacaktır.

B İ J... İ M S E J BAHAN E
...

Bitkilerden çıkan (ve tüpün içinde bi riken) kabarcıklar ,

fotosentez denen bir yiyecek üretme işleminin yan ürünü
olan oksij endir. Bir ya da iki saat sonra parlayan kibritin
alev alması için gerekli yakıtı sağlayacak derecede yeterli
oksijen birikmiş olur.

DİKKAT EDİN!
Oksijen üreticilerinizi göletten getirene kadar öldürme ­
diğinizden emin olun (bkz . 2 . adım) . Yeterince oksij enin
birikmesi için sabırlı olun . Kibriti tutarken dikkatli olun
ama oksijenin bu partideki görevini yapması için kibrit
başının hala sönmemiş olması gerektiğini de unutmayın .

Kİ B R İT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur .

1 1 99 1
 H l \:/ l R t\ l l l .\ \ C l :\ l '.\. l .\ li l ) R -\ l l ' \ " :\ R l

TAVUK KEMIGI
• >tJ •

S iyasetçiler - özellikle seçim dönemlerinde - zamanlarının

çogunu "lastik tavuk gezilerinde" harcadıklarından yakı ­
nırlar. N e demek istediklerini hepimiz biliyoruz : sıkıcı
konuşmacıları dinlerlerke n lezzetsiz tavukları çiğneyip
durmaları . Ama belki de bütün bunların bili msel bir
açıklaması vardır ve hepsi basit b i r kl işeden ibaret değil ­
dir. B u deneyi yapın ve görün .

MALZEMELER
Ye mekten artan tavuğun büyükçe b i r kalça ya da but
••

kem iği
.. İ çine ke m iği koyunca boşluk kalacak kadar büyük bir
kavanoz (tercihen kapaklı)
Sirke ••

YÖNTE M
ı. Kem iği iyice tem izleyi n .
2 . Akan suyun altında ke miği yıkayı n .
3 . Kem iği kavanoza koyup si rkeyle kaplayın .
4 . Kavanozu kapağıyla , kapağı yoksa başka bir şeyle kapa­
tın .
5 . Üç gün bekleti n .

1 200 1
 '\ı l O ll lHH� .4. 1

6 . Kemiği dikkatle çıkarıp akan suyun altında yıkayın .

7 . Kemiği inceleyi n ve neye benzediğine bakı n .

B İ Lİ M SEi BAHAN E ..

Hepimiz , kemiklerimizi geliştirecek kalsiyum içerdikleri

için küçükken bol bol süt içip süt ürünü yememizin söy­
lendiğini hatırlarız . Aslında kalsiyum ke miklerimizi
sadece geliştirmez , sert kalmaları na da yardım eder. B u ,
tavuk kemikleri için de geçerlidir. Si rke zayıf b i r asittir
ama tavuk ke miğindeki kalsiyumu (bu bir bazdır) eritecek
kadar (yeterli zaman verildiğinde) güçlüdür. B irkaç gün
sonra sirke işini bitirir ve gerçek bir lastik tavuk kemiği ­
niz olur!

DİKKAT E D İ N!
Bu deney güvenlidir , sadece
sirke - tavuk kemiği karışımını
dökerseniz riske girersiniz . Halı ve
pahalı mobilyalara uzak olduğunuz ­
dan emin olun .

1 20 1 1
 H I NZ I R B i Li M C i N i N L A B O RA T U VA R !

(YO KSA SIVI KATI MI ?)

I s ı yeterince düştüğünde sıvıların katılaşt ığı n ı ve ısıtıldık­
larında katıları n (buz gib i) eridiği n i hep i m iz biliriz. Ama
vurduğun uzda sıvıdan kat ıya dönüşe n , kibar davra ndığı ­
n ızda da tekrar sıvı hale geçmeye ka rar veren bir şeyi nasıl
açı klayacaks ı n ız ? C evap aşağıda .

,.. 1 5 0 gr mısır unu

..- Ölçme kab ı
..- 1 2 0 ml su
B üyük bir kase
a- Gıda boyas ı

'1�E
I . M ısır u n u n u kaseye koyup üstüne bi rkaç damla gıda

boyası damlat ı n .
2 . Suyu kaseye yavaş yavaş ekleyip parmakların ızla m ı s ı r
unuyla ka rışt ırın . S uyu n heps i n i kullanman ıza ge rek yok ,
u n tamamen ıslandığı nda su eklemeyi bı rakı n .
3 . Parmağı nızla yoğurmaya devam edin v e karışı m ı n
yüzeyine yavaşça vu run . Yüzeyi katı (yoğu rurken size sıvı

1 202 1
gib i gelm i ş olsa bile) geliyorsa , doğru yapm ışsınız demek­
tir.
4 . Unu fazlaysa s u , fazla akışkansa mısır unu ekleyi n .
5 . Karışımı eli n izde farklı şekillerde tutun - b i r top hal i ­
ne getirip avucunuzda tutun , b i r kaş ıkla vurarak düzleşti ­
ri n - ve nasıl tepki verdiğine bakı n .
6 . Karı ş ı m ı n doğal h al i n i n hangisi olduğu n u n u başkala­
rına da sorun : Sıvı m ı katı m ı ?

H i l.. İ M � E I HAI JIANE

...

İ şte size bir ipuc u : Son sorunun cevabı , her ikisi n i n de

özelliklerini gösterse de karışımın ne sıvı n e de katı oldu ­
ğudur. B u , koloit diye adlandı rılan b i r karışı m şeklidir.
M ısır ununun küçük parçacıkları suyun içinde asılı kal ı r .
Koloitler garip şekilde hareket e d e r v e eş yönlülük (izot ­
ropi) diye bilinen b i r özellik sergile r . Bu da şu anlama
geliyo r ; rahatsız edilene kadar sıvı gibi davranır. O nok­
tada ise katı gibi davranmaya başlar.

D İ K KAT E D İ N'!
Bu deneyde h i çb i r gerçek tehl ike
bulunmamaktadır ; mutfak tezgahını
batırmak dışında .

1 203 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N LABO RATUVAR !

. . . .

KENDI KENDINE KILITLENEN

Kilitli poşetlerin öğle yemeği mizi saatlerce

taze tutmaları harikadır ama üstünü sıkıp
fazla h avayı b o ş a l t t ıktan s o n ra kil i d i n i
kapatmak çok zahmetli değil m i ? Bizi bunca zah metten
kurtaracak b i r şey kesin vard ı r . B u deney o yönde atılmış
bir adım olabilir m i ? Öyle umal ı m - belki de kil itli poşet ­
le verdiğimiz mücadelenin kro nikleşmiş zah metinden
artık kurtulabileceğiz .

MALZEMELE
a- kilitli poşet
I

« 3 sivri uçlu kurşun kalem

Su
or

1 204 1
 Q(. J O O lH.l t�AI

YÖNTEM
1 . Poşetin 2/3'sini suyla doldurun.
2 . Poşetin ağzını her zamanki gibi kilitleyin .
3 . Poşeti üstten tutarken kurşun kalemle , poşeti s u
seviyesinin altından delin ve kalemin ucu diğer
taraftan çıkana kadar devam edi n .
4 . Kalan iki kalemle 3 . adımı tekrarlayı n .
5 . Poşetin delikleri nasıl kapattığına bakın - en
azından kalemler içinde olduğu sürece .

BİLİ M SEL BAHANE

Patlamayan balonun (syf. 164) kauçuğu gibi kilitli poşet­
lerin çoğunun plastiği -bir yere kadar- doğal olarak elas ­
tiktir. Plastik, sivri bir nesneyle delinince deliğin etrafın -
da bir yalıtım oluşturu r . Ama dikkat edin, ne yazık ki
gücü kalemi çıkardıktan sonra deliği kapatmaya yetmez .

DİKKAT EDİN!
Bu deneyi dışarıda ya da lavabonun üstünde yapmak en
iyisidir çünkü dikkat etmezseniz kalemi çıkardığınızda
ortalığı batırabilirsiniz . Çevreye duyarlıysanız bir öğren­
cinin , (içindekini yedikten sonra) eve getirdiği bir poşeti
kullanarak müsriflik etmemiş olursunuz .

1 205 1
 ·· �
• •

GU LLE R
KIRMI Z IDIR?
İ rlanda' daki ve Amerika' n ı n bazı şehi rlerindeki zeki
çiçekçiler h e r yıl Aziz Patrick Günü i ç i n yeşil karanfiller
ü ret meyi başarır. Nasıl yaptıkları n ı h i ç merak ettiniz m i ?
İ şte size b u sırra ortak o l m a fırsatı .

MALZ • IB ER
w 2 dolma kalem mürekkep kartuşu (kırmızı ve yeşil)
w 2 deney tüpü
w 3 0 0 m l ' l i k su bardağı
w Su
Q' 1 5 - 2 0 c m sapı olan taç yaprakl ı beyaz b i r çiçek
(gül , karanfil vb . )

ÖNTJE
ı. M ürekkep kartuşları n ı ayrı deney tüplerine dökü n .
2 . D eney tüplerin deki m ürekkebi yarısına kadar su koya ­
rak seyrelti n .
3 . Ç içeğin sap ı n ı deney tüplerin i n uzunluğunda dikka t ­
l i c e yararak a l t kıs m ı n ı n i k i yarıdan oluşmas ı n ı sağlayın .
Yarığın üstünde kalan kısım bütün kal malıd ı r .

1 206 1
 9' 1 0 0 DOCAL

4. Her bir yarığı bir deney tüpüne

sokup (gövdesi hala b i r aradayke n)
tüpleri bardağa yerleştiri n .
5 . Tüpleri b i rkaç saat dik tutu n .
6 . Taç yapraklar renk değiştirmiş
olacaktır - ya rısı kırmızı yarısı yeşil .

lE
Seyreltilmiş mürekkebin çoğu , çiçe­
ği n bes i n olarak ihtiyaç d uyd uğu
s u d u r . M ü rekkep çiçeğin fa rkl ı
böl ümlerine su ve besleyici madde ­
ler taşıyan dar damarları boyunca
h a reket ed e r . R e n k (aslında çok
küçük katı pa rçacıklar) taç yaprak­
larda yolcul ukların ı sonlandırdıkla ­
rında , onlara yol boyunca eşlik eden
su ya bitki tarafından kullanılmış ya
da taç yapraklar aracılığıyla buhar­
l aş m ı ş t ı r . Kalan sadece bel i rg i n
renkt i r .

İ ç i n e ç o k fazla hava alıp bitki n i n

ölmemesi v e deneyi nizin başarısız
olmaması için sapın yarılmış parça ­
ları n ı n tamamen suyun içinde oldu -
ğundan e m i n olu n .

1 207 1
 l t t -....; / J R f-1. l l l \l l 1 ' 1 ' 1 -\ l\ l ' R ·\ l l \ .-\ K i

• •

BiTKi
Bu mükemmel "a rkana yaslan ve izle" t ü rü ndeki deney,
b itkilerin e n temel ve ayn ı zamanda e n şaşırtıcı özellikl e ­
rinden b i r i n i gözler ö n ü n e seriyo r . Tıpkı asfaltı delip
çıkan küçük tohumlar gibi bu patates de e n yakın ışık kay ­
nağı n ı bulmak içi n , yaptığınız labirentte ke ndi yolunu
açacak. Keşke biz de bu kadar becerikli ve inatçı olabilsey ­
dik.

MAI� E M E I E R ....

. Ayakkabı kutusu
.

.. Filizli patates
.. 60 c m x 60 c m ' l ik sert karton
.. Küçük bir saksı
(ayakkabı kutusunun yüksekl iğinden bi raz daha kısa)
Nemli toprak
••

.. M akas

YÖNTEM
I . Ayakkabı kutusunun içinin ölçülerini (yüksekl ik ve

genişlik) alıp kartondan o ölçülerde üç parça kesin . Bu

parçalar kutunun içinde bölme görevi görecekl e r .
2 . Patatesi saks ı n ı n içinde n e m l i toprakl a kaplayı n .

1 208 1
 1 00 D O C A L

3. Karto n parçalar ı n ı n kutunun içine , dikey engeller

yaratmak için rahatça s ığıp sığmadıklar ı n ı ko ntrol edi n .
4 . H e r e ngele patates fil izinden b i raz daha gen iş b i r delik
açı n . Del ikler kartonları n üzerindeki farklı noktalarda
olmalı d ı r .
5 . Kutuyu dik t u t u p tepesinde bir d e l i k açın .
6 . Üç e ngel i eşit aralıklarla kutunun içine koyu n . Saksıyı
içinde patatesle birlikte kutunun dibine yerleşt i ri n .
7 . Işık girmemesi için kutunun kapağı n ı iyice kapatı n .
Kut uyu ışığın yuka rıdan gel d iği b i r yere koyu n .
8 . B i rkaç gün so n ra fi lizin tepedeki delikten çıktığını
göreceks i n i z .
9 . Kapağı a ç ı p filizin o raya ulaşmak i ç i n izlediği yol u
takip edin .

Lİ EL B
B i r bitkini n , dışarıdan gel e n b i r uyarıcıya verdiği tepkiyi
açıklayan yönelim prensibine şahit oldunuz . Yönelim
farkl ı şekillerde o rtaya çıkabil i r : B i r bitki n i n köklerinin
su bulabilmek için aşağı ya da dışarı doğru büyümesi bun ­
lardan biridir . B u deney, gü neyöneli m , yan i b i r bitki nin
ışığı bulma çabasını bize göster i r .

B u güvenli b i r deneydi r ,
yapanları kaygılandıracak
bir şey söz konusu deği l ­
dir.
 f l l � / l R 1\ 1 1 l .\ 1 l · l , I \. l \ li • ' K ·\ 1 l " \ :\ K i

EV YAPIMI • \J

BALINA YAGI
Kutup ayıları , balinalar ve fo klar , memeli olmalarına
rağmen hayatları n ı n çoğunu donma derecesinin altında ­
ki havala rda ya da neredeyse donmuş sula rda geçiri r . Ve
memelil e r , hayatta kalabilmek için ısı üretip bu ıs ıyı
korumak zorunda olan sıcakkanlı hayvanlard ı r . İ şte bu
kutup canlıları nın sırrını öğrenme fı rsat ı . Bu sırrın ad ı ,
balina yağıd ı r .
MAB.2 EM E LE R
••2 5 0 g r nebati yağ y a d a d o m u z yağı
4 kilitli poşet
••

.. Koli bandı
•• Krono metre (ya da san iye kolu olan bir saat)
Soğuk su ve buz
••

.. Lavabo ya da derin bir kova

YÖNTEM
I. Yağı açık b i r kil itli poşete koyu n .
2 . Başka b i r poşetin i ç i n i dışına çıkarıp i l k poşetin içine
sokun .
3 . Yağın ikis i n i n arasında kalması için içerdeki poşetin
kilid i n i dıştaki torbanın kilidine geçiri n .
4 . Poşetlerin birleşme noktasındaki boşlukları bantlayı n .
5 . D iğer iki poşeti d e , yağ olmadan , aynı şekilde birleşt i ­
. r i n (her çift poşet b i r " fırın eldive n i " şekl i n i aldı) .

1 21 0 1
 "' 1 0 0 D O G A L

6. Lavaboyu ya da kovayı soğuk suyla dol ­

durup ıs ıyı iyice düşürmek için b u z
ekleyi n .
7 . İki eldiveni d e takın , kronomet reyi
çalıştırıp eldivenleri soğuk suya dal d ı -
rın .
8 . Ç ıkarmak zorunda kal madan önce
hangi elinizi - "balina yağı " ve normal ­
suda daha çok tutabildiği n ize bakı n .

B İ Ll: E
Çok soğuk havalarda hayatta kal manın yolu vüc ut ısısını
ko rumakt ı r . Balina ve fokların deris i n i n altı ndaki kal ın
yağ tabakası olan bal ina yağı bunu vücutlarını yalıtarak
sağlar. Aslı nda , ısının vücuttan dışarı çıkmasını engeller.
Bu deneydeki nebati yağ ya da domuz yağı da (b ulabilirse ­
niz vazelin de aynı işi gö rür) elinizi aynı şekilde yalıtır.

"Yağsız" elinizi suyun altında tutarak rekor kırmaya çalış­

mayı n . Yağı n diğer elin izi sıcak tutma konusunda ne
kadar yardımcı olduğunu fark etmeniz yeterl i d i r .
 l l l S / I R R l l l .\I C I S I ' 1 A R l l R .\ l l 1 .� R I

�@· · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
!
:
A llI '
:
•
SAKALI •
1 Bazı hayvanlarla çal ışmak özel bir cesaret -ya da I
+ I
deli cesareti - gerektirir. İ nsanlar "atlara fısılda-
• •
+ yanları" , fok eğiticilerini hatta aslan terbiyecile-
I
+ rini düşündüklerinde fazla etkilenmemiş görü -
+
+ nürler. Ama bazı başka türlerle uğraşmak büyük +
+ tehlikeye girmektir. " Bununla para verseler bile f
+ ugraşmam" türü hayvanların en iyi örneklerin- 1
+ den biri alçakgönüllü arıdır . Çoğu i nsan bu 1
+ akıllı ve iş birliği içindeki böceklerle ugraşmayı 1
+ düşününce omuz silkip yüzünü buruşturur. 1
1 Bu algıya ragmen ya da belki onun yüzünden, 1
• bazıları çevrelerini bal yapan işçilerle doldurma-
•
ya devam etmektedir. Çoğumuz uzay giysilerine
• •
benzeyen kapalı giysileri içindeki arıcıları gör-
I +
+
müşüzdür. Vücutlarını baştan aşağı kaplayan giy- +
• sileriyle bile , arıcılar tehlikeyle dans eder gibi +

l
+ gözükmektedir. Hatta çırılçıplak soyunup vızıl - +
f dayan arıların ortasında kalmanın nasıl bir şey 1
1 olduğunu hayal etmek daha da zordur. +
Bir arı sakalı oluşturmak isteyenlerin yaptığı 1
am olarak budur - olabilecek en fazla arıyı üst- 1
•
•
· · · · · · · · · · · · · · · · • • ctz•

1 212 1
 '\- 1 0 0 I H H� :\ I

lerine çekip vücutlarında kalmalarını sağlamak.

Arı sakalı , tan ınmış Guinness D ünya Rekoru
kategorilerinden biridir. İ rlandal ı arıcı Philip
M cCabe Haziran 2 0 0 5 ' te bu rekoru kırmayı
denemişti .
McCabe donuna kadar soyundu . Korunmak
için gözüne gözlük, ağzına maske takıp burun
deliklerini de mendille tıkadı . B inlerce arıyı
çekmek için de boynuna , içinde kraliçe arı bulu­
nan bir kafes ast ı . Yardımcıları vücudunu balla
kaplayıp yanlarındaki kovanlardan , bir huni yar­
dımıyla McCabe' in üstüne arıları "döktüler" .
Binlerce arı vücudunda gezinip , çenesine ve
boynuna tutunarak sakalı oluşturmaya başladı .
En sonunda vücudunun üst kısmı tamamen arı ­
larla kaplanmıştı .
tlginç olduğu kesindi ama rekoru kırabilmiş
miydi? Neyse ki kimse arıları tek tek saymak
zorunda kalmad ı . Gözlemciler bunun yerine
sayıyı ağırlığa göre belirledi. Dünya rekoru olan
•
350 . 000 arının ağırlığı 40 kiloydu ; bu rakama •
arılar onun üzerini sarmadan önce ve sonra tar - •
tarak ulaşmışlardı. İki saat ayakta durduktan 1
sonra McCabe uyuşmuş bir hale geldi ve tartıl - •
mak istedi . Bütün bu görkeme rağmen sadece •
2 0 0 . 0 0 0 arı çekebilmişti . McCabe bütün suçun •
arıları göğsünden uçuran sert İ rlanda melte ­ •
minde olduğunu söylüyordu . •
•
• • • •• • • • • ••• • • •

1 213 1
 l l l '.\.'. / I R li l l I M C l :'\ I :'\ 1 :\ I H 1 R :\ I T \' .\ I U

ALEV
\ıııl

AGAC I ?
Hepimizin , bitkilerin ke ndi besinlerini üretmek için b i r
çeşit kimyasal reaks iyonun gerçekleştiği ne d a i r bir fikri
vardır . Karbondioksit üretmek için oksij e n m i kullan ı ­
yorlar yoksa tam tersini m i yapıyorlar? Bu deney e n
sonunda gerçeği aydı nlatacak.

1\IAl...Z EI\I E l.... E R

•• B e h e r y a da büyük b i r bardak ( ı l i t r e kadar)
.. Deney tüpü
•• Cam huni
(tepesi sürahiye tamamen s ığacak kadar küçük)
•• Uzun şömine kibriti
•• Su yosu n u
(akvaryum dükkanlarında bulabilirsin iz)
•• Su
.. Deneyin " sonucuna" yardımcı olması için bir arkadaş

YÖNTEM
ı . Beheri , dibini kaplayacak kadar yosunla dolduru n .
2 . G e n i ş ağzı aşağıda olacak şekilde huniyi yosunun üze ­
rine yerleştiri n .
3 . Bazı yosun yapraklarının beherin dibi nde b i r boşluk
. yaratarak h u n i n i n içinden çıkması n ı sağlayı n .
4 . Beheri , huninin üstünde 2 c m olacak kadar suyla dol -

1 214 1
 ' I O O D O <.� A L

durun.
5. Deney tüpünü suyla doldurup dökülmemesi için ağzı ­
nı başparmağınızla tıkayın .
6 . H ızlıca ama düzgün bir şekilde deney tüpünü huninin
yukarı bakan ağzına geçirin .
7 . D üzeneğinizi güneş ışığını direkt alabileceği bir yere
koyup bir saat bırakın ; gözlemleyin ama dokunmayı n .
Deney tüpünün içinde yukarı çıkan baloncuklar görmeli ­
siniz .
8 . Üç saat geçtikten sonra baloncuklar deney tüpünün
içindeki bütün suyu çekmiş olacak.
9 . Deney tüpünü yavaşça çıkarıp baş aşağı tutun.
10 . Arkadaşınızdan bir kibrit yakıp söndürdükten sonra
yanmış kısmını tüpün içine sokmasını isteyi n . Kibrit
tüpün içinde tekrar alev alacaktır.

B İ I...İ M S EL BAHAN E
Bu deney, bitkilerin ışık v e suyu kullanarak besinleri olan
karbondioksidi ürettikleri işleme , yani fotosenteze iyi bir
örnektir. Bu işlemin yan ürünü olan oksijen salınıyor ve
deney tüpünün içinde toplanıyor. Tahtayla etkileşime
girerek yanmasına (tekrar alev almasına) neden oluyor.

DİKKAT EDİN!
Suyla dolu deney tüpünden havayı uzak tutmak önemli
olduğundan tekniğinizi geliştirmek için birkaç alıştırma
yapmanız iyi olur. Ayrıca deney fotosenteze dayandığı
için güneşli bir günde yapmaya çalışın.

Kİ B RİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 215 1
 H I N 7. I R R I L I M i N i N LABORA T U V A R !

YEŞiLCi OL MAK
• •

YA DA O LAN YEŞiLE
.

MI O LUYO R?
.

H e r so nbaharda yüz bi nlerce tu rist Amerika ' n ı n N ew

England bölgesine , "sonbahar re nkleri n i " görmeye gider.
N ew E ngland ormanla rındaki ağaçların yaprakları yeşil ­
l iklerini kaybedip ha rika tonlara bürünürler. İ şte size bu
işle m i n birinci aşamasını hatta belki de daha fazlas ı n ı tak­
lit etme fı rsat ı . Yoksa evi n i z i n önünde d u ran bir tur oto ­
büsü mü?

lEL R
" S u bardağı
Yaprak döken bir ağaçtan büyük b i r
yaprak ( a t kesta nesi y a d a ç ı n a r olabilir)
400 ml tuvalet ispirtosu
or

Tencere (30 cm' den ge n iş)

.,,. Su
M aşa or

B üyük bir kase •

1 216 1
 � 1 00 lHH� A !

YÖNTEM
1 . Tencereyi yarısına kadar suyla doldurup kaynatın .
2 . Yaprağı tencereye atıp kısık ateşte 2 dakika içten içe
kaynatı n .
3 . Ocağı kapatın , tencereyi ocağın üstünden kaldırıp yap ­
rağı maşayla bardağa aktarın . Tenceredeki suyu dökme ­
yin .
4 . Şimdi (içinde yaprak olan) bardağı ispirtoyla doldu -
run .
5 . Tencereye , dokunulacak hale gelene dek soğuk su
koyu n .
6 . Bardağı kasenin içine yerleştirip tenceredeki ılık suyu
bardağın hizasına gelene kadar kaseye dökün . Bir saat
olduğu gibi bırakı n .
7 . Döndüğünüzde ispirto yeşile dönmüş olacaktır.
8 . Yaprağı maşayla al ı n ; yeşil renginin çoğunu kaybetmiş
olmalıdır.

BİLİMSEL BAHANE
Bitkilerin ışığı kullanarak besinlerini üretmelerini sağla­
yan pigment klorofıldir. Bu sözcük, Yunanca chloros
("yeşil") ve phyllon'dan ("yaprak" ) gelir. Ilık suyla çevre­
lendiği için daha hızlı çalışan ispirto, yaprağın bazı hücre
duvarlarını yıkar. Ve sonuçta klorofil sayesinde sudaki
yeşilimsi sıvı ve "yeşili kaçmış" yaprak kalır.

DİKKAT EDİN!
B u deneydeki iki sıvının da - kaynar su ve ispirto - " sade ­
ce yetişkinler için" uyarısıyla geldiğini söylemek gerek.
Çocuklar burada sadece izleyici olmal ı .

1 217 1
 ÇILGIN
BiLiM
• •

llerideki sayfalar size yardımcısı lgor'la birlikte

çalışan T rans ilvanyalı bir bilimci havası verecek
çok dikkat çekici deneyler içermektedir. Günde ­
lik hayatta kullanılan balonla r , kağıt havlular,
bozuk paralar ve oyun kağıtlarıyla bile seyircileri ­
nizin nefesini kesmeyi başaracaksınız . Ama bu
n u m a rala r ı n hepsinin "bilimsel temellere "
dayandığı nı sakın unutmayın . Ve burada sahne
arkasındaki esas oyuncular elektrik akımları , hava
basıncı , kimyasal reaks iyonlar ve moleküler hare ­
ketle rdir .

1 219 1
 l l l '\. / I R H ! I l \ l l l :'-. 1 '-: l :\ ll l ) K :\ J l \" \ R I

BARDAGIM
\,,,/

DO LUP TAŞTI ?
Bazen i nsanlar , kimya n ı n temel ini oluşturan öğrenmesi
zor prensiplerin asl ında eğlenceli ve gizemli olduğunu
görebilmek i ç i n b i r deneye iht iyaç duya r . Bakal ı m bil i m ­
s e l bahaneyi okumadan ö n c e bardağın neden taşmadığı n ı
kendiniz bulabilecek m i s i n i z ? E n i y i s o n u ç için " izleyi c i ­
lerde n " b i r i n i n şekeri kaşıklamasını sağlayın ; böylece i ş i n
içinde bir bit yen iği olduğundan şüphelenmezl e r .

MAl....Z E M E LER
• • 3 0 0 ml'lik su bardağı

•• M usluktan sıcak su

•• Büyük b i r sürahi

.. Pudra şekeri
• • Ç ay kaş ığı

YÖNTEM
1 . Bardağı masaya koyup su ısınana kadar musluğu açık
tutu n .
2 . Sürahiyi sıcak suyla doldurup sürahiden bardağa s u
koymaya başlayı n ; tamamen doldurabilmek için ağzına
yaklaştığınızda yavaşlayı n .
3 . Çok d ikkat ederek (olabilecek e n yavaş şekilde) , barda ­
ğı üstünde tümsek yaratacak kadar ama dökmeden dol ­
durmaya devam edin .

1 220 1
 <; I L C l l> K i Li M

4. B i r çay kaşığı şekeri suyun yüzeyin i n üstünden ekleyin .

Şeker eklemenize rağmen su taşmamalıd ı r .
5 . Su e n sonunda taşana d e k işlemi tekrarlayın .

B İ LİMSEi. BAHAN E ..

Bazen su gibi e n tanıdık maddeleri oluşturan

moleküllerin arasında boşluklar olduğun u
unutuyoruz . B u deneyde şeke r , suyla solüsyon
oluşturuyor ve molekülleri su molekülleri
arasındaki boşluklara giriyor . Bu yüzden bar­
dak " dolu" (aslında yüzey gerilimi yüzünden
doludan bile fazla) olmasına rağme n şeker
için hala yeri bulunuyor .

DİKKAT EDİN!
Şekeri eklerken kaşığı n suyun yüzeyin i delmemesi için
özen gösterin ; bu , yüzey ge rilimini bozup suyun dökül ­
mesine neden olabilir .

1 22 1 1
 f l l '\ / I R 11 1 1 l \ t t · ı , I '.\ 1 :\ B l ' k o\ l l ' \ :\ R !

• •

DiPSi Z

TENEKE
Postayla gele n şeylerin et rafına sarılan ve nasılsa her yere
girmeyi başaran straforları bilirsiniz . İ şte bunları , " seyi r ­
ci isteri m " d iye bağı ran nefis b i r deney i ç i n kullanabilir­
siniz. Ayrıca güzel de bir bili msel açıklaması olduğundan
o konuda da şüpheniz olması n . Şu straforları toplayın
bakal ım - tahm i n ettiğinizden çok daha fazlası ge rekecek!

MALZEM ELER
İyice yıka n m ı ş , boş teneke kutu
••

(çorba ya da mama kutusu büyüklüğünde)

" Paketlemede kullanılan parça strafor (polistiren)
(en az altı avuç)
" Aseton
Eldiven ••

YÖNT E M
I . Kut uya 2 c m kadar aseton dökün (seyi rciniz olacaksa

bunu önceden yapın ve onları kutu nun boş olduğuna

inandırın) .
2 . Kutuyu masaya , strafor yığı n ı n ı n ya n ı na koyu n .
3. Kutuyu dolduracak kadar straforu bir ke nara ayırın (ya
da seyircilerden birinin ayırmasını isteyi n ) .
4 . Pa rçaları birer birer kutuya at ı n .

1 222 1
 ( i l ı ; ı ı-.; R I LI M

5 . Bunlar bir süre sonra bitecektir , ana yığından strafor

ekleyin .
6 . Eğer özel teslimatla üç porselen yemek takımı sipariş
etmediyseniz ya da bugüne kadarki her strafor parçasını
saklamadıysanız ana yığınınızın da bitmiş olması gerek.
Kullandığınız yığınının hacmi kutunun hacminden kat
be kat fazla olabil i r .

B İ Lİ M SEi... BAHAN E
Bu deney tamamen asetonla straforun arasında gerçekle­
şen ki myasal reaksiyonun üstüne kurulmuştur. Polistiren
(strafor) kelimesindeki " Poli" (Yunanca "birçok" anla­
mına gelir) yapının içeriğini kastetmektedi r : Bu, ki mya ­
sal "alt -b irimlerden" oluşan uzun bir zincirdir. Bu zin­
cir ya da derlemeye polimer denir. Aseton bu zincirin
bağlayıcı öğelerini çözer. Bu bağlantılar yok olduğunda
(sıvılaştığında) strafordan geriye havadan başka , fazla bir
şey kalmaz .

DİKKAT EDİNt
Kullanacağınız aseton , (aktif bileşeni olan) saf olanından
daha güvenlidir ama eritici ve tahriş edici bir madde
olduğunu unutmayı n . İ sterseniz sihirbaz kostümünüzün
bir parçasıymış gibi gösterin ama mutlaka eldiven takın .
D eney bittikten sonra kutuyu dışarıda güvenli bir yerde
bir gün kadar bırakın . İçindeki sıvı katılaşacağı için atma -
nız kolaylaşacaktır .

1 223 1
 l l l " / I R fi l i I M C l " I ' 1 :\ l\ t l R \. 1 l'\ ARI

. .

KiBRiT KUTUSUNDAN
•

MiKRO F O N
Lon d ra ' nın Serbest Kürsü'sü ndeki coşkulu nutukçular
seslerini duyurmak için sab un sandıklarının üstüne çıkı ­
yo rla rsa neden siz de mesaj ınızı iletmek için daha küçük
bir kutu - kibrit kutus u - kullan mayasınız? Bu deney size
sadece iyi bir amaç uğru na bir şeyleri tam i r et meye çaba ­
lama değil , ayn ı zamanda 1 9 . yüzyıl mucitlerinin telaşl ı
d ü nyas ına b i r bakış atma fı rsatı da ve rece k .

MALZEM E I... E R
•• Basmalı kurşun kalem ucu

.. İğne ya da sivri bir tornavida

(kibrit kutusunu delmek için)
.. Küçük bir kibrit kutusunun altı
• • 4 . 5 voltluk pil

.. Artık kullan madığı n ız

(bi r daha da kullanmayacağın ız) ,
eski bir kulaklık - kablosu uzun olursa iyi olur
• • 25 cm bağlantı kablosu

YÖN�l'EM
ı. Kibrit kutusunun kısa kenarlarına aralarında ı cm olan
iki delik açı n . Deliklerin karşı uçlarda ayn ı h izada olma­
s ı n a dikkat edi n .
2 . Ü ç kurşun kalem ucunu kırı n . İ kisi kutunun uzunlu-

1 224 1
 t; I L l ; ı N R l l i M

ğundan 1 , 5 c m uzun olsun diğeri ise 2 c m uzunluğunda

olsun .
3 . Uçların üstlerini hafifçe kazıyın .
4 . İ ki uzun ucu kazınmış tarafları yukarıda olacak şekilde
kutudaki deliklerden geçiri n , kısa olanı (kazınmış taraf
aşağıda olarak) boydan boya ikisinin ortasına yerleştiri n .
5 . Kulakl ığın kablosunu , sonundan başlayarak, 1 5 cm
kadar ayırın .
6 . Ayırdığınız uçlardan birini pilin bir kutbuna diğerini
kalem uçlarından birinin dışarıda kalan kısmına bağla­
yın .
7 . Pilin diğer kutbuyla kalem ucunu bağlamak için (böy­
lece seri devreyi tamamlayarak) bağlantı kablosunu kulla-
nın.
8 . Birinden kulaklığı tutup kutuyu yavaşça kaldırmasını
rica edin - kutuyu sürekli yatay tutmal ı .
9 . Kutunun içine doğru konuşun - yardımcınız sesinizi
kulaklıktan duyacaktır.

B İ Lİ M SEL BAHAN E
Bu deney bütün mikrofonların dayandığı temel prensibi
kullanıyor. İçine konuştuğunuzda kutu titreşiyor. Bu
hareket kalem uçlarına geçiyor ve bu da akımın dengesiz
bir şekilde dolaşmasına neden oluyor . Kulaklıkta ise
bunun tam tersi oluyor : Akımdaki dur-başla titreşime
neden oluyor ve bu da sese dönüşüyor.

Dİ KKAT EDİN!
Kulaklığınızı gözden çıkarın çünkü kabloyu eski haline
getirmek ayırmaktan çok daha zordur (ayrıca günümüz
dünyasında kibrit kutusuyla iletişim kurmanın da çok
uzun soluklu olamayacağı kesin) .

1 225 1
 1 1 1 '\ / I R l\ l l l .\ \ l l ' I ' 1 .\ H l ) !{ \ 1 l \ " .\ f\ ı

SIZDIRMAYAN
SI Z INTI
3u gerçekten bir deney m i yoksa sihir numarası m ı ? İ kisi
))arak da işe ya ra r . Kuşkusuz bi rkaç temel fiziksel gücün
ılışılmışın dışı nda yollarla nasıl birl ikte çalışabildiklerini
�örmek için güzel b i r göste ri . Ayrıca ailen izdeki ukalala ­
rın ağızlarının paylarını almaları için de harika b i r fı rsat .
H e r neyse , bundan şikayet edenlere verilecek cevap belli :
' Sululuk yapma . "

l\IA LZ E M E L E R
•• Şeffaf. I litrelik p e t ş i ş e (çevi rmeli kapakl ı)
•• Asetat kalemi

• • Raptiye

YÖNTE.1\1
ı . Kalemle , şişenin üstüne üçte birlik böl ümünden yuka ­

rı doğru belirgin b i r şekilde "Açmayı n " diye b i r uyarı

yazın .
2 . Raptiyeyle yazd ığınız uyarının hemen altı ndan ş işeye
küçük delikl e r açın .
3 . Şişeyi lavaboya ya da b i r tencerenin içine koyu n .
4 . Şişeyi doldurun v e mümkünse ağzını sıkıca kapatı rken
suyun akmaya devam etmes i n i sağlayın .

1 226 1
 <; i l C l i': B i Li M

5 . Şişeyi kapağından tutarak yazdığınız uyarı size bakacak

şekilde dikkatlice mutfak tezgahına bırakı n .
6 . Sabırlı olun ve birinin gelmesini bekleyi n . Şişenin
üstündeki uyarıyı sorduklarında bilmezlikten gelin ve
meraklanıp açm al arını izleyin .
7 . S u , raptiyeyle açtığınız deliklerden fışkıracaktır.

BİLİMSEL BAHANE
Bu de neydeki her şey tamamen yerçekimi ve hava basıncı -
na dayalıdır. Suyun, şişenin dibinden akmasını sağlamak
için ikisinin a rdı şı k bir şekilde çalışması gerekiyor . Şişe ,
içinde hiç hava kalmadan dolduğunda yerçekimi aracı
olarak havaya -hava basıncına- ihtiyaç duyduğundan suya
aşağıya doğru baskı yapamıyor. Suyun küçük deliklerden
çıkmasına da aynı güç (hava basıncı) engel oluyor. Kapak
açıldığında şişenin üstündeki hava basıncıyla birleşen
yerçekimi , deliklerdeki iç hava basıncını alt ediyor. Sonuç
olarak su, uyarıyı dikkate almamış bahtsızın üstüne fışkı­
rıyor.

DİKKAT EDİN!
İşin püf noktası şişenin ge r eke n den önce su sızdırmasını
önlemektir. İçinde hiç hava kalmaması için şişeyi doldu ­
rurken delikleri ka p atın . Kapağından tutarak kaldırma­
mızın amacı şişenin sıkılmasını engellemek içindir.

1 227 1
 ll l N Z I R B i L i MC i N i N LABORATUVAR!

HAYALET

B u şeytani deney o kadar kolay ki b i r çoc uğun doğu m

günü partisinde b i l e - fa rk edilm ede n - yapmaya başl aya ­
bilirs in i z . Re nkl i b i r parti balo n u n u n b u kadar korkunç
olabi leceği kimin aklına gel i r ki?

S ağl a m
b ı· r b a l
on
AI t ı ge n
som u n
(8 m m ça
p ı n d a ve
kö Ş e l e r .
ı si vr i
o l m a ya n
)

1 228 1
 Ç J L G J N B i Li M

I. Somunu balo n u n i ç i n e koyu n .

2 . B a l o n u şişi rip ağzını bağl ayın .
3 . B i r elinizi bal o n u bağl ı tarafı n ı n üzerinde çanak
şekl i n de t utun .
4 . Balonu aşağıya eği n ve içindeki somunun dönmesi
için dairesel olarak çevirmeye başlayın .
5 . Tüyler ürpertici , korkunç bir ses duymaya
başlamalısınız .

B L M lE
Somunun hareketi balonun yüzeyi boyunca titreşi mlere
neden oluyo r . B u t i t reşimler balonun hem içindeki he m
de dışındaki hava n ı n da titreşmesi n i sağlıyo r . Titreşen
hava da sesi tarif etmenin bir başka yoludur.

:ıi: :K:KA.'I' lE
B u , hızlı ve düşük tehl ikeli bir deneydir. Siz daha bir ş ey
duya madan bal o n u n uzun patlamaması için s o m u n u n
sivri köşesi ol madığından emin olun .

1 229 1
 HI N Z I R B i L i M C i N i N L A B O R A T U V A R !

BAL O N C UK

O C UK
Yediden yet mişe herkes baloncuk üflem işt i r , ama b i r
balo nc uğun i ç i n e çekilmenin her şeyden bıkmış bir çocu ­
ğu bile ge rçekten nasıl hissettireceği ni düşünsenize . B u ,
dışarıda ge rçekleşt i rilecek, h o ş b i r ı l ı k hava deneyi .
Sonucu kaydetmek için hazırda bir ka mera bulundurun
çünkü siz -ya da gö nüllü arkadaşınız- sonucu açıklarke n
i nan mayacak şüpheciler olacakt ı r . " Gizli malze m e " (gl i ­
serin) , balon lara renk v e sağlamlık katacakt ı r .

Küçük b i r çocuk havuzu

(çapı e n az I metre)
a- Plastik hulahop

Tahta tabure
Yüzücü gözlüğü
"' 5 0 0 ml sıvı sab u n
750 ml su
1 2 5 ml gliserin
(eczanelerin çoğunda bulunur)
I O l itrelik kova (kapağı olması iyi olur)

NTE
I. Baloncuk karışımını hazı rlamak için sıvı sabun u , suyu

1 230 1
 t; I U ; ! N H l l . I M

v e gliserini kovada karıştırın (kovanın kapağını kapatırsa­

nız karışımı uzun süre saklayabilirsiniz - hatta zamanla
gelişebilir) .
2 . Karışımı havuza boşaltın .
3 . H ulahopu havuza sokup karışıma bulanmasını sağlayın .
4 . Havuzun zeminine zarar vermeden tabureyi hulaho ­
pun ortasına yerleştiri n .
5 . Çocuk gönüllüden taburenin üstüne çıkmasını isteyin
- bu değişimi izlemek için hayatından en bezmiş kişileri
seçmeniz en iyi sonucu verecektir.
6 . H ulahopu kaldırıp çocugun üstüne kadar çıkarın ;
devasa bir baloncuk gönüllüyü yutacaktır.

B İ Lİ M SEL BAHAN E
Sıvı sabun üflenen her baloncuğun ana malzemesidir .
Her sabun molekülünün iki yarısı vardır - biri hidrofilik
(su tarafından çekilir) diğeri hidrofobik (su tarafından
itilir) . Baloncuk aslında bir " sandviçtir" : iki sabun mole ­
külü katmanı arasına sıkışmış su molekülü katmanı .
Baloncukların iki düşmanı vardır ; su gerilimi ve buhar­
laşma . Sabun molekülleriyle etkileşime girmek su mole ­
küllerini ayrı yerlere yayarak gerilimin azalmasını sağlar.
D iğer malzememiz olan gliserinse , suyla arasında zayıf
hidrojen bağları kurarak buharlaşmayı yavaşlatır, hatta
bazen de tamamen durdurur.

D İ KKAT EDİN!
Baloncuk karışımının çocuğun gözlerine gelmemesine
dikkat edin - bir çift gözlük işe yarar bir önlem olabilir.
Ayrıca balonun kalitesinin suya ("yumuşak" su en iyisi­
dir) ve havaya (hava nemli olursa daha iyi sonuçlar alırs ı ­
nız) bağlı olduğunu unutmayı n .

1 23 1 1
YERÇEKIMININ
• • •

. . .

U STE SINDEN GELMEK

B u deneyin sorumsuzluk dereces ini sinirlerinizin -ya da
banka hesabınızın - sağlamlığına göre ayarlayabilirsi n i z . 3
TL tutarındaki bardak, su ve kartpostalla istediği n iz
sonucu alabilirsiniz . Ya da kendinize güve niyorsanız çok
pahalı bir şarapla da yapabilirsin i z . Hangi yolu seçerse niz
seçin , hava bası n c ı n ı gösteren bu klasik deneyi daha önce
hiç denememiş çocukların yüz ifadesin i görmek hep
eğlencelidir.

�llALZ E M E l. .. ER
.. S u bardağı
•• Oyun kağıdı ya da kartpostal

.. Su
•• H avlu ya da leğen (sorun çıkarsa diye)

YÖNTEl\I
ı. Bardağı n 3/4 ünü suyla dolduru n .
2 . Kartı bardağı n ağzına, açık yer kal mayacak şekilde
koyu n .
3 . Kartı ağzına bastırarak bardağı ters çevirin .
4 . Bardak baş aşağı olduğunda karttaki elinizi çekin .
5 . Kart bardağa yapışık kalacak ve hiç su dökül meyecekt i r .

1 232 1
 �. ı i l. ı ' !{ 1 i 1 \\

B İ Lİ l\I S E L BA HAN E
Bu deneyi n basit açıklaması her şeyin hava basıncına
dayanıyo r olmas ı . Bardağı n içi ndeki su kesinlikle karta
baskı uyguluyor ama şaşırtıcı olan ters yöndeki hava
basıncının gücü - bu senaryoda şaşırtıcı şekilde yerçeki ­
minden güçl ü .

D K IK KAT E D Jİ N t
Bardağı n ağz ı n ı kapatmakta kullanacağı nız
e n iyi obj el e r hafi f ama s e rt o l a n l a r d ı r
- dolayıs ıyla en iyisi oyun kağıdı y a d a kart -
postaldır. Daha ağı r bir şeyin sertl iği yeterli
olabilir ama hava basıncının işini yapabi l m e ­
si i ç i n fazla ağır gelebili r . B i r uyarı daha :
Bardağı ve ka rtı çok uzun süre baş aşağı tut­
mayı n . Eğer kart ıslanırsa şekli bozulur . Bu
da hava basıncının işini yap masın ı e ngeller
ve yerçeki m i aniden galip gelebilir!

1 233 1
 J l ! '- / I R 11 1 ! l \ 1 ı l \; l \; 1 :\ ll � l R ·\ ! l \ \ 1\ 1

• • •

SiHiRLi
PE ETE
B u asırl ık deney. ke ndisine bir sihir kitab ı n da kolayca yer
bulabilirdi . Ama özünde temel bir bili msel prensip var ­
d ı r - S i r l saac N ewton ' ı n ileri sürdüğü e n temel pre n s i p ­
lerden b i ri . Bu deneyin n e d e n sorumsuzca olduğu n u
anlatma n ı n bir a n l a m ı yok ; zaten b i r bakışta öyl e olup
olmadığı n ı anlayacaksı n ı z !

l\1IALZ El'H IKlLE R

" S uyla dolu plastik bardak
Kağıt peçete
••

YÜNTJEM
ı. Peçeteyi b i r masan ı n ya da m utfak tezgah ı n ı n ke narı n ­
dan sarkacak şekilde seri n .
2 . Bardağı peçete n i n , masa n ı n ke narı nda 2 - 3 cm uzakt a ­
k i bir köşes ine koyu n .
3 . Peçet e n i n sarka n u c u n u sıkıca tutup bardağı n alt ı ndan
h ızla çeki n .
4 . Peçete e l i n izde , bardak d a olduğu yerde kal mış olmal ı .

1 234 1
 Ç I LG I N BiLiM

JE
B u deney, Hareket Yasaları ' n ı formüle ettiği sırada ilk kez
S i r I saac N ewton tarafı ndan gözlemlenen eyle msizlik
kura m ı n ı göstermektedi r . Eylemsizlik, nesnelerin sabit
kal ma eğilimlerini -bu senaryoda peçeteyle birl i kte çeki l ­
mektense masada kalm asını - açıklar.

Bu deneyi yapacağın ı z yere göre ne kadar tehl i keli ya da

sorumsuzca olacağı na ka rar verebilirs i n i z . Bardak devri ­
lirse yeterince hızlı ya da güçlü çekm e m işsiniz demekt i r .

1 235 1
 H I NZ I R BiLiMCiNiN LABORATUVARI

• • •

NAKiT MI ?
•

KREDi KARTI MI ?

Bazılarının para üstünü hesaplayamamaları çok şaşırtıcı

değil mi? İ şte size aynı derecede şaşırtıcı bir deney ama
b u rada şaşırtıcı olan bozuk paraların sayılamaması değil
üst üste dizilm eleri .

.....JL!�.,,
. E MELER
._... 6 adet 2 penil ik• made n i para

..- 6 adet IO penilik madeni para

ır I I adet kare şeklinde ( 3 cm x 3 cm)

kesil miş kağıt havl u

Q'Li mon suyu
Q'Fincan ya da küçük b i r kase

• B u rada ö n e m l i olan madeni para l a r ı n bak ı r olmasıd ı r . (y. n . )

1 236 1
 Ç J U; J N R l i. I M

YÖNTEM
ı. Limon suyunu fincan ya da kaseye boşaltıp kağıt havlu
parçalarını ekleyin .
2 . 2 penilik ve 1 0 penilik paraları birbirinden ayırın , her
iki paranın arasına limon suyunu emmiş bir kağıt havlu
parçası koyarak üst üste yığın (dizmeyi bitirdiğinizde
yığınların en üstünde bozuk para olmalı) .
3 . İşaret parmaklarınızın ucunu ıslatıp para yığınlarını
ikisinin arasında tutun .
4 . Küçük bir çarpma hissedeceksiniz .

B İ l İ M SEL BAi-iANE
...

H issettiğiniz çarpma , küçük de olsa bir elektrik çarpma­

sıyd ı . Ve elektrik, belli bir dereceye kadar , elektronların
akışı olarak adlandırılabilir . Burada , asidik limon suyu
bakır 2 pen ilerden pozitif, 1 0 penilerden de negatif yük
alıyor . Devre tamamlanmasaydı olan biten bununla kalır­
dı - yan i elektrik akımı olmazd ı . Ama yığınları ıslak par­
maklarınızın arasına alarak devreyi tamamlıyor ve elektrik
ka rıncalan maya yol açıyorsunuz . Arabalardaki ya da
fenerlerdeki normal pil ve aküler de bu " ıslak pil" gibi
aynı prensiple çalışır.

DİKKAT EDİN!
Burada üretilen elektrik çok az olduğundan hiçbir tehli­
kesi yok. Ama işe yaraması için kağıt havlu parçalarının
nemli ama suları damlayacak kadar ıslak olmamalarına
dikkat edin . Ayrıca temiz paralar kirli olanlara göre daha
çok işe yarar.

1 237 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

DAMLATMAYAN

B E L GE
"Az ama öz" , tıpkı modernist m i m a r M ies van der
Roh e ' n i n de söylediği ve b u deneyin ulaşmak istediği gib i .
Yapması b i r dakikadan a z sürse d e temel bilime dair hari ­
ka b i r gösteri sunuyor . Dahası ana malzeme - kağıt parça ­
s ı - ilgi odağı haline geliyor . Ge rçekten önemli gö rüne n ,
üstüne b i r damla s u b ile damlasa mahvolacakm ış izle n i m i
uyandıran bir ş e y kullanmayı deneyin . Böyl ece deneyin
son aşamasındaki bekleyişin , izleyicilerinizin hayatların ­
daki e n uzun dakika olmasını sağlayabilirs i n i z .

ElLE
Şeffaf su bardağı
...

... Su
Lavabo ya da 3 - 4 litrelik büyük b i r kap
A4 kağıt (gazete kağıd ı olabilir ama
..,

önemli ya da " işle ilgil i " görünen b i r belge

daha iyi olur)

1 238
 ( l l . C l 1' R I LI M

YÖNTEM
I . Lavaboyu ya da kabı , suyla neredeyse tamamen doldu-

run .
2 . Kağıdı çok fazla sıkıştırmadan buruşturun.
3. Kağıdı boş bardağın dibine , bardağı ters çevirdiğiniz ­
d e düşmeyecek şekilde tıkıştırı n .
4 . Bardağı baş aşağı çevirerek, kağıt su altında görünecek
kadar suya batırın .
5 . Bardağı bir dakika boyunca o şekilde tutun .
6 . Bardağı sudan çıkarıp kağıdı alın ve gösterişli bir
biçimde düzeltip izleyicilerinize uzatın. Kağıt kuru ola ­
caktır.

B İ I İ M �EL BAHAN E
...

Bardağın içindeki hava bir bariyer görevi görerek kağıdı

sudan korudu. Hava sudan hafif olduğu için bardaktan
dışarı çıkamaz . Aynı zamanda su da içeri giremez çünkü
bardak dolu - havayla !

DİKKAT EDİN!
Bu deney, aksi takdirde geri dönüşüme gönderilecek atıl­
mış bir gazete kağıdı kullansanız b ile heyecan verici ola­
caktır. Ama işi ciddiye bindirecekseniz gerçekten değerli
görünen (bir davetiyenin ya da okuldan gelen bir mektu­
bun fotokopisi) bir belgeyi kullandığınızdan emin olun .
Gerçeğinin , bardağa iyice tıkıştıramadığınız için suya
düşmesi tehlikesini göze almayı hiç istemezsiniz .

1 239 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

SiMYAYA
• •

GIRI
Ta mam , size Felsefe Taş ı ' n ı nasıl bulacağınızı öğret iyor
gibi yapamayız belki ama b u deney Ortaçağ s i myacılarının
asıl ilgilendikleri b i r kon uya temas ediyo r - metallerin
yap ı s ı n ı deği ş t i r m e k . Tab i i onlar kurş u n gibi temel
metalleri altına çevi rme n i n b i r yol u n u arıyordu ama
burada de m i r i bakıra çevirme şansı bulacaksınız . Ya da en
azından yaptığınızda böyle görünecek.

Jl..ö\..JJl.Aa.< JE
J. "' lE lE
"' 1 2 adet l ya da 2 penilik' made n i para
(mat olanlar daha iyi olur)
Kaşı k
..- B i r ade t , çinkoyla kaplanmam ı ş ,
d e m i r ç ivi
... Sera m i k ya da plastik kase
"' 1 5 0 ml sirke

"' l çay kaş ığı tuz

... Kağıt h avl u

• Burada öne mli olan madeni paraların bak ı r ol mas ı d ı r. (y.n . )

1 240 1
 <; i l ( ; J N R l l i M

YÖNTEM
I . Sirkeyi kaseye koyup tuzla karıştırı n .
2 . M a t madeni paraları kaseye ekleyin (tamamen sirkenin
içinde kalmazlarsa sirke takviyesi yapın) .
3 . Madeni paraları 5 dakika kasede bırakı n .
4 . Bir kaşıkla madeni paraları kaseden çıkarıp kağıt hav­
lunun üstünde kurumaya bırakın (sirke/tuz karışımını
atmayın) .
5 . Çiviyi kaseye koyup yarım saat bekletin . Çevresinde
küçük baloncuklar oluştuğunu göreceksiniz .
6 . Ç iviyi kaseden dikkatle çıkarıp kağıt havlunun üstünde
kurumaya bırakı n . Çivi bakıra dönüşmüş gibi görünüyor!

B İ I...İMfSEL BAHAN E
Deneyin ilk aşamasında , sirke karışımı bozuklukların
üstündeki bakırın bir kısmını "temizledi " . Bakır karışım ­
d a (sirke v e tuz) kaldı , ardından d a çivinin yüzeyindeki
demirle kimyasal etkileşime girdi. Bu etkileşimin bir par­
çası olarak oluşan kimyasal bir değiş tokuş çivinin üstün ­
d e bakırdan b i r yüzey bırakt ı . Metal b i r katmana yapılan
bu tarz kimyasal eklemeye kaplama denir ; bakır kaplama
demir bir çivi yaptınız . Bir sonraki durak altın!

DİKKAT EDİN!
Bu deney, bakırın (bozukluklardan gelen) yoğunluğu
diğerlerine nazaran yüksekse işe yarar - bu yüzden fazla
sirke kullanmamaya dikkat edin . Bozuklukları içine koya­
cağınız sıvı fazla olursa karışımı zayıflatacağından çok
büyük bir kase kullanmayın .

1 241 1
 1 1 1 \. / 1 1\ !� 1 l 1 \\ l 1 '- ! ' l \ H l) R \ 1 t \ .\ f\ 1

Başlıktaki sözcük oyunu homurdanman ıza neden olmuş

olabilir ama aşağıdaki havalı de ney klasik bir gösteri nin
ayırt edici bütün özellikle rine sahip : H ızl ı , kolayl ıkla
yap ılabilir ve " oooh " ölçeğinde oldukça yüksek puan alır.
Dahası temelinde ge rçekt en ilgi çekici bazı bil imsel ge r­
çekler yatar. En iyi sonucu almak için hava ka rardıktan
sonra yapın , böylece daha ko rkutucu bir etki ya ratabi l i r -
sınız.

l\1ALZ E1\I E L E R
Balon ••

.. Floresan lamba (uzun olanlardan)

Gür saçlı bir gönüllü
••

•• Lambayı tutacak ikinci gö nüllü

y()NTEM
I . Balonu şişirip ağzını bağlayı n .

2 . Gönüllülerin birinden floresanı metal ucu yukarı

bakacak şekilde dikkatle tutması n ı isteyin .
3 . D iğe r gönüllüden balonu 1 0 san iye boyu nca hızla kafa ­
sına sürtmes i n i v e ardından d a lamban ı n metal ucuna
dokundurmasını isteyi n .

242 1
 Ç I L G I N B i Li M

4. Lambadan hayalet gib i b i r parlaklık gel diğini görecek­

siniz .

E
Floresan lambanın içindeki gaz , çevresinde en ufak elek­
trik akışı bile olsa " h eyecanlanır" . Balonu saça sürtmek
statik elektrik oluşturur, dolayıs ıyla balonu metal uca
değd i rdiğin izde elektronlar lamba n ı n içine aka r . B u zayıf
elektrik yükle mesi içerdeki düşük basınçlı gazı , bu da
lambanın içini kaplayan fosforu harekete geçiri r . Böylece
son aşama gözle görülen , beyaz bir ışık oluşturur .

D İ KKAT EDİ
Lambayı tutan gönül l ünün dikkatli ve sorumlu biri oldu ­
ğundan e m i n olun .

1 243 1
 H l !\: / I R � i l I M C l 1' 1 1" l t\ f H1 fl .ol,. 1 l ' \ ' .'\ R l

••••••••••••••••••••••
•

•
EN B ÜYÜK ' •
• KUM KAPANI •
• •
• •
• İ nsanların golfu saplantı haline getirdiği pek çok •
• kez görülmüştür. Bunun sebebi herhangi biri ­ •
• nin tek bir vuruşla -ya da bir delik boyunca yap ­ •
•
•
•
tığı vuruşlarla- kendisini Tiger Woods ya da jack
N icklaus gibi hissetmesi m idir? Ya da belki de
•
�
bunalmış iş adamlarının birkaç saatliğine de olsa
•
kaçma şanslarının 18 delikli bir golf sahasında •
•
• dolaşmak olması mıdır? •
• Hollywood yıldızı Samuel L. Jackson film •
• anlaşmalarına , çekimler arasında golf oynamak •
• için mola verilmesi şartı koyar. Golf Punk İnternet •

1
sitesi ve dergisi , sokak modasını ve çılgın maska ­ •
ralıkları , spor ceketlere ve kulüplerde yenen •
akşam yemeklerine tercih eden yeni bir golfçü •
•
nesli n ihtiyaçlarını karşılıyo r . Bazı golfçüler
• •
delik yerine çöp kutularının kullanıldığı , açık
• •
I
alanların iki tarafı ndaki b inalarla daraldığı
•
"çimenli yolları" ele geçirerek şehir golfünün +
•
• - kelimenin tam anlamıyla- tadını çıkarmak için f

1
• sokağa çıktılar.

:
Ama en çılgın golf numarası ödülü kesinlik-

• • • • •• • • • • • • • • • • • • • •••

1 244 1
 �· ı u ; ı ı-; 11 1 1 i M

�
le, 6 Şubat 197ı'deki hareketiyle NASA astron-
otu Alan Shepard'ın olmalı. Shepard, Mayıs
+ 196ı'de Amerika'nın "uzaya çıkan ilk insanı"ydı, +
+ ama bu başarısı dokuz ay sonra yörüngede t
f dönen ilk insan olan John Glenn'in gölgesinde (tl
1 kaldı. Fakat ı97ı'de Apollo ı4'le çıktığı ay görevi (!)
+ şöhretini yeniden parlatmıştı. +
+ Apollo 14'ün sonucuyla birçok şey üst üste +•
• gelmişti. Bir önceki görev olan Apollo 13, birçok
• arıza nedeniyle neredeyse felaketle sonuçlan- •
+
+
mıştı. Amerikalıların uzay programına harca- • +
liJ dıkları bu kadar çok paradan sonra haşarıya -ve +
@1 bu yüzden de bilimsel başarıya- ihtiyaçları vardı. •
Shepard ve arkadaşı Edgar Mitchell konan zorlu •

1�
+ hedeflerin üstesinden gelmişti: İniş kapsülün- +
�::kl��;.:�����:�:!:':::.:e: ;.:�� ���::
tiJ ve neredeyse 50 kilo Ay taşı topladılar.
ğ
:
• Belki de bu yüzden Shephard, Ay'ın yüzeyin- +•
• den kalkmalarından önce küçük bir mola verin-
• ce kontrol merkezindeki hiç kimse kızmadı . •
•
Uzay elbisesinde sakladığı, modifiye edilmiş •
•
•
(katlanabilir) 6 numaralı demir golf sopasını ve ••
•
iki tane de golf topu çıkardı. Ve ikisini de sıray- •
+ la ayın menziline doğru vurarak yolladı - telsize,t
� "kilometrelerce, kilometrelerce, kilometreler- 1
tti ce" gittiklerini söylemişti. �
�
1 245 1
 s;-<
H l \: / l R t\ 1 1 \ M l 1 1\: I � 1 -\ t\ ll R -\ 1 l \ -\ R I

ONDEKI YILDIZI
• • •

TAKIP ET !
Bu kitap sadece çabuk sonuç veren , şaşırtma dozu yüksek
deneylerden oluşmuyo r . Gözünüz yükse kle rdeyse farkl ı
b i r zaman ç izelgesine göre - dakika ye rine ışık yılını ölçü
alan bir çizelgeye gö re - çalışmalıs ınız . B u deney şaş ı rtıcı
ve güzel b i r sonuç ortaya çıkarsa da yapmak için uzun b i r
z a m a n gerekt i riyo r : kes i n konuşmak gerekirse bir D ü nya
yılı . Peki , bu süre boyunca takip edeceğiniz yıldız hangi ­
s i ? Tabi i k i bizim sevgil i Güneş ' i m i z .

MALZEMELER
•• Yakın b i r yıldız (en uygunu Güneş ' t i r)
•• Düz b i r alan (5 m2 ya da daha b üyük) ;
en iyisi yum uşak çimendir ama asfaltlan m ış
bir bölge de iş görür
••· En az 8 0 c m uzunluğunda sağlam b i r direk
(ya da zaten yere sabitlenmiş e n az 5 0 cm'lik bir direk)
••· Ç e kiç
... Su terazisi ya da çekül
••· Çadır kazıkları ya da boya
... Tebeş i r ya da ip (en az 10 m)

YÖNTEM
ı. D i reği sıkıca , en az 50 c m ' s i dışarıda kalacak şekilde
toprağa saplayı n .

1 246 1
 �- I L C l l>: R I LI M

2 . Su terazisi ya da çekül ipiyle direğin düz durduğundan

emin olu n .
3 . B i r yıl boyunca , yeri işaretlemek için n e kullanacağını­
za karar veri n . Tebeşir silineceğinden işe yaramaz , en
iyisi çadır kazıklarını (çimende) ya da boyayı (taşta) kul ­
lanmaktır.
4 . Direğin gölgesinin öğlen vakti nereye düştüğüne bakıp
kalıcı bir şekilde işaretleyin (çadır kazığı ya da boyayla) .
5 . Bir yıl boyunca direğin gölgesinin öğle vakti nereye düş ­
tüğünü rastgele zamanlarda - 1 - 2 haftada bir- işaretleyin.
6. Gölgeyi göremediğiniz bulutlu havalarda telaşlanmayın
- güneş çıkan bir gün devam edin .
7 . İşaretleri tebeşirle (taşta) ya da çadır kazıklarının ara -
sı ndan ip geçirerek birleştirin .
8 . Ç o k güzel b i r sekiz çizmiş olmalısınız .

B İ I İMSEL BAHANE
...

Bir yılınızı aldı ama gezegenimizin en önemli iki özelliği ­

ni gözler önüne serdiniz . Oluşturduğunuz bu uzun , sekiz
rakamına benzer şekle günsekizi denir. Kuzey- Güney
noktalarının arasındaki fark dünyanın eğimini gösterir ;
Güneş (tıpkı gölgesi gibi) mevsimler arasında bir aşağı bir
yukarı hareket eder. Doğu - Batı noktaları arasındaki fark­
sa Dünya'nın yörüngesinin kusursuz bir yuvarlak değil
elips şeklinde olduğunun kanıtıdır.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyi yaparken saatlerdeki değişimleri göz ardı
etmeniz gerekmektedi r . Başka bir deyişler eğer deneye
kışın başlarsanız (saatlerin ileri alınmasından önce) işa ­
retlemelerinizi yaz boyunca hep öğlen saat 1 3 . oo'de yapın
(saatlerin ileri alınmasından önceki aynı öğle saati) .

1 247 1
 1 1 1 -...;. / l il H 1 1 1 .\ ! l 1 � 1 ;-... l :\ H U K :\ J t \' ·\ I U

GUNEŞ ENERJiLi
• • • •

FI RI N
B ugü nlerde herkes doğal kaynakların ve çevre nin koru n ­
masından bahsediyor. G e r i dönüşüm , alternat if v e ye n i ­
lenebilir enerj i kaynakları - bunların hepsi güzel fikirl e r .
A m a b i z b i r b i rey olarak kendi tarzımı nasıl değiştirip
yardımcı olabiliriz? Bize e n yakın olan yıldızdan mutfak­
ta ya rdım almaya ne dersi niz? Ama unutmayı n : bu dene­
ye başlamadan önce bir pizza yemeniz ge reklidir.

MALZ E M E l...E R
•• Büyük boy , ge ri dönüştürülebilen p izza kutusu
(eve büyük boy pizza ısmarladığın ızda gelenlerden)
.. Al ü m i nyum folyo
.. S iyah fon kağıdı
.. Cetvel
•• Bir tabaka sağlam şeffaf plastik
Oamine olursa daha iyi olur)
•• Zehir içermeye n yapıştırıcı
.. Seloteyp .. M akas .. Keçeli kale m

Y()NTEM
ı. Pizza kutusunun kapağı n ı n ke narından 3 c m bırakıp
bir çerçeve çizi n .
2 . B u dört ç izgiden kutunun bağlı olduğu şerit dışında­
kileri kesmeye başlayı n . Kat yeri oluşturmak için bi rkaç
kez açıp kapayın .
 �· ı u ; J N B i l . i M

3. Folyodan , kapakla aynı boyda bir parça kesip kapağın iç

(alt) tarafına yapıştırı n .
4 . Plastikten , açıklıktan çok a z daha büyük b i r parça kesin
ve kestiğiniz deliği hava giritini engelleyecek biçimde tama -
men kapattığından emin olup kapağın altına yapıştırın . Bu
noktada kutunun altında plastikten yaptığınız bu yeni
mühür kapağı olmalı ; folyo destekli açılır kapanır bölüm
bu plastik katmandan açılıyor olmalı .
5 . Bir parça daha folyo kesip pizza kutusunun dibine
(içten) yapıştırın .
6 . Bu zemin kadar siyah fon kağıdı kesip folyonun üstü­
ne bantlayı n .
7 . Kutuyu , açıldığında güneşi görecek biçimde yerleşti­
rin .
8 . Açılır kapanır parçayı - kapak hala kapalıyken- hazırla ­
dığınız fırın deneyini çalışmaya başlaması için güneşe
doğru tutun.
9 . Malzeme kutunun kapağından dışarı taşmadığı sürece
çörek, ekmek hatta pizza dahil ne isterseniz pişirebilirsiniz .

BİLİMSEL BAHANE
Fırı n , Güneş ışınlarını yiyecek tepsisine odaklayarak çalı ­
şıyor. F olyo , fırının içine giren güneş ışınlarını arttırı­
yor. Işınlar plastikten geçebiliyor ama ısı içerde kalıyor.
Sonuç mu? Yiyebildiğiniz kanıtlar.

Dİ KKAT EDİN!
İçindeki ısının ı 3 5°C 'ye kadar çıkabildiği bir fırın yaptı­
ğınızı aklınızdan çıkarmayın . Ama bu dereceye ulaşması
zaman alacaktır. Önceden ısınması için fırını yarım saat
kadar bırakın, daha sonra normal fırındakine göre iki kat
uzun olan bir pişirme süresi hesaplayın.
 l t l ;-..; / 1 R 1\ 1 1 1 �1 ( · [ , 1 '\ l :\ l\ ( 1 R :\ l l ' \ ·\ k i

Einstein ışığın uzayda yolculuk ede rke n bükül mesiyle

ilgili ne demişti? Su şişelerinden bahsetmişti değil m i ?
Bahset mediyse bile , sizin bu kafa ka rıştırıcı sihirbazlık
gösterin izde ortaya koyacağınız gibi , bahsetmeliydi . Bu
de neyi yap m ak için her şeyi hazırladığın ızda , öbür dün ­
yadan gelmiş gibi görü nen gösterinizi daha etkil i kılmak
için odadaki bütün ışıkları söndürmeyi unut mayı n .

1\1..ALZ E M E l.... E R
•• ı litrelik b o ş bir şişe
• • Fener (ışık çıkan tarafı şişenin dibiyle aynı boyutta)

•• Al ü m i nyu m folyo

•• Seloteyp

... Lavabo
• • · Seyirci

YÖNTEM
ı. Şişeyi , sadece dibi ve ağzını açıkta bı rakacak şekilde fol ­
yoyla kaplayı n .
2 . Folyo gevşekse bantla sab itleyi n .
3 . Şişeyi suyla doldurup ağzını sıkıca kapatın . Ş u noktada
lavabonun yanında durduğunuzdan e m i n olun .

1 250 1
 <; I L l; I N � i Li M

4 . Feneri şişenin dibine doğru sıkıca tutun .

5 . Birinden odanın ışığını kapatmasını isteyip feneri
yakın.
6 . Şişeyi , zemine paralel gibi ama biraz daha yukarıda
olacak kadar eğip kapağını açın .
7 . Akışkan görünen ışığın şişeden lavaboya dökülüşünü
izleyi n .

BİLİ M S E L BAHANE
Bu basit deney, fotonların (ışık parçacıkları) tıpkı bir kar
kızağının ani dönüşler yapması gib i , dönemeçli bir boru ­
nun içinden geçmesine izin veren fiber optik işlemini
gösteriyor. I şığın ne kadarının borunun içinde kalıp ne
kadarının geri yansıtılacağı ışığın boruya girerkenki açısı ­
na bağlıdır. Bu deneyde , fenerden çıkan ışık folyodan
yansıdığı için borunun içinde hareket ediyor. Daha da
iyisi , şişenin ağzından akarken -ve bükülürken- (bu sefer
suyun kendisinden yansıdığı için) "borunun " bir parçası
olarak kalıyor.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyde hiçbir tehlike yoktur ama şişenin dibiyle aynı
boyutta olan güçlü bir fenerle yaparsanız en iyi sonucu
alırsınız . Böylece biraz ya da hiç fener ışığı "sızıntısı"
olmadan en etkili foton akışını yakalayabilirsiniz .

ı ıs ı ı
 l� l � / l R t-1 1 1 l .\ l l . l :'\ 1 :\ 1 .\ l\ l ) R .-'ı 1 L . \ . .'\ R l

IKARUS'UN
•

• •

INTI 1
H e m de çok tatlı b i r intikam ! Antik Yunan ' d a yaşayan
genç adam Güneş ' e fazla yaklaşınca aradığı n ı buldu . İ şle ­
ri biraz karıştırıp Güneş ' i bir yere gitmek için kulla n m a ­
y a ne dersiniz? B u sadece ç o k fazla sıcak hava m ı demek
oluyor? Kararı siz veri n . Bu deneyi yapmak için saki n ,
güneşli b i r gü n seçtiği n izden e m i n olun yeter.

l\IALZ E M E J ER ....

•• Battal boy siyah çöp torbası

•• Kelebek mühür

• • lp

•• Kağıt kıskacı

•• Pastel boya

• • Kağıt

Makas ••

YÜNTE I\1
1 . lik olarak, bir parça kağıt kesip pastel b oyayla boyayarak
sahte bir 5 TL' lik banknot (ya da başka bir değerli kağıt)
yap ı n .
2 . Çöp poşetini iki elin izle açık tutarak içi neredeyse
havayla dolacak kadar savu ru n .
3 . Ağzı n ı b üküp iple ya d a kelebek mühürle kapatın .

1 252 1
 Ç I L G I N B i Li M

4 . İki metrelik i p i n b i r u c u n u tor­

banın kapalı ağzına bağlayıp d iğer
ucuna sahte paranızı kağıt kıska -

�����;ı
cı ile t utturun .
5 . Sadece bekleyin . Havanın n e : ..&�-�

kada r sıcak old uğuna bağl ı ola­

rak torba yükselecek ve yukarı
ç ıkacak - ve uzaklaşarak para n ı ­
zı d a götürecek?

Lİ EL lE
B u rada b ü t ü n i ş i G ü n e ş yap ıyo r .
Işı nları bizi zaten ısıtıyor a m a torba n ı n
siyah rengi ç o k daha fa z l a ısı e m m es i n i sağ­
lıyo r . Böylece içindeki hava ısınıyor ve ısınan hava
ge nleşiyor. Ama ayn ı miktardaki hava daha fazla ye r kap ­
lamaya başladığı i ç i n yoğunluğu azalıyo r . Torbanın için­
deki havanın yoğun l uğu , dışarıdaki havadan daha az
olduğu için artıyo r .

D.ıu•,.._,.�..._
B u , " sahte para" fikrin i bir ke nara bırakıp gerçekten
değe rli bir şey kullanmadığınız sürece az tehlikeli hatta
tehlikesiz bir deneyd i r .

1 253 1
ÇARPIŞMA •

KRATE RLERi
H e rkes arada sırada etrafı kirletmeyi seve r . B u isteği
bili msel ve yaratıcı bir aktiviteye dönüştürmeye ne ders i ­
n i z ? B u deneydeki bili msel ge rçek, olab ilecek en çocukça
şeyin içi nde kanıtlanıyor - bir kum havuzunda . Ama bize
öğrettiği şey dünyanın en b üyük gize mlerinden birine ışık
tutuyo r . B u deneyin son uçlarını not ederek bili msel yön -
temlerde ustalaşmanın ilk adım ı n ı atmış olacaksınız .

.MALZEM ELER
Kum havuzu (kum ne kadar ince
••·

olursa o kada r iyi)

• • Bir set mutfak tartısı

•• Defter ve kalem

•• Cetvel
••Boyutları ve ağı rlıkları farkl ı beş
nesne ( mesela b i r golf top u . b i r tenis
topu , bir misket ve iki taş olabilir)

•
·'-----------------------....----.....J
.-

1 254 1
 <.' i L L i N R I LI M

YÖNTEM
1. Kum havuzunun yüzeyini düzleştirin . Bu, Mars ' ın ya
da Ay'ın yüzeyini temsil edecek.
2 . Nesnelerin hepsini tartıp ağırlıklarını not edi n .
3 . Kum havuzunun üzerinde ayakta duru n , ilk nesneyi
elinize alıp kolunuzu açarak kum havuzunun üstünde
tutun ve bırakı n .
4 . Oluşan kraterin genişliğini v e derinliğini ölçün .
5 . Ölçümleri kaydedi n .
6 . 3 . , 4 . v e 5 . adımları diğer nesnelerle tekrarlayın .

BİI... İMSEl.. BAllANE

Oluşan " kaselerden" her biri çarpışma kaynaklı bir kra ­
terdir . Dış uzaydan taş ve buz parçaları sürekli Dünya 'ya
doğru uçmaktadır. Çoğu zarar vermeden atmosferde
yanarak yok olur . Ama Mars'ın atmosferi çok daha ince
olduğu , Ay'ın atmosferiyse bulunmadığı için yüzeyleri
delik deşiktir. Notlarınızı kaybetmeyin ; bu notlar nesne ­
nin büyüklük ve ağırlığının , ortaya çıkan kraterlerin üze ­
rindeki etkisini anlamanızı sağlayacak. Sonraki durağımız
Uluslararası Uzay İstasyonu!

D İ KKAT EDİN!
Bunun , olimpiyatlarda gülle atma yarışması değil , bilim ­
sel bir deney olduğunu unutmayın. Nesneleri sadece
bırakmak demek hepsinin aynı hızla düşeceği anlamına
gelmektedir. Eğer fırlatmaya başlarsanız , her seferinde
değişen ve bilimcilerin değişkenlik dediği bir sorunla
karşılaşırsınız . Kesin sonuçlar alan bir bilimci olarak
ününüze gölge düşürürseniz bir sonraki projeniz için
gereken milyonları almanızı tehlikeye atabilirsiniz !

1 255 1
 GENEL
ANLAMDA
Ç oğu insan okuldayken bir kerede tek bir bilim
dalı üstünde çalışma eğilimi ndedir . Kimya labo ­
rat uva rları B u nsen ocakları , deney tüpleri ,
fokurdayan garip sıvı karışımları ve bir kağıt par­
çasının ne renge dönüştüğüne karar vermeye
çalışan öğrencilerle doludur. B iyoloj i ve fizik
bölümünün de b itki hücreleri , bir yana yatmış
uçaklar ve kro nometrelerle kendilerine has bir
görünümleri vardır . Ama gerçek hayatta "bir şey­
ler meydana geldiğinde" bunu her zaman sınıf­
landıramazsınız . Ya da böyle bir deneyi paketle­
yip belirli bir rafa kaldıramazsınız ; tab ii rafın
üstünde " felaketler" yazmıyorsa .

1 257 1
 l l ! \. / I K H l ! l \ l C l , I \. 1 ·\ ll l ' I-:. ·\ ! \ ' \ . \ K i

=!�SMOOT I
! KÖPRÜSÜ I
:
+
+
· · ·· ·· M assac h usetts ' d e k ı. Ch ar 1 es
H arvar d k oprusu
Nehri ' n i en geniş olduğu yerden keserek yelken-
im:
+
+
+ li ve kürekçiler için bir cennet olan ktiçük bir +
+ koy yaratı r . Nehrin bir yakasında eski ve ye ni +
f gökdelenlerinin etkileyici bir manzara oluştur- +
f duğu Basto n , diğer yakasındaysa dünyanın en iyi +
+ +

;
iki ün iversitesi olan Harvard ve Massachusetts
+
Teknoloj i Enstitüsü' ne (M iT) ev sahipl iği yapan +

:...
b;. baıka şeh;,, Camb.;dge vufa .
Bu alçak köprü Boston'da felekten bir gece
çalan öğre ncilere en kestirme dönüş yolunu sağ-
�OOl.t}!.
+ ladığı gibi her iki şehrin de mükemmel bir +
+ manzarasını sunar. Tek dezavantaj ı uzun olması +
+ ve gecenin köründe - muhtemelen uğuldayan bir +
f tipinin ortasında- evinize yorgun argın döner- +
f ken yolun hiç bitmeyecek gibi gel mesidir. Keşke +
+
+ bu yolu yürüyenlerin ne kadar gittiklerini anla-
+ malarını sağlayacak bir yöntem olsayd ı . +
Bu ihtiyaç - köprünün kaldırımına eşit ara -

1 258 1
 \,\ '' l .-\ -.. 1 .-\ .\i P .o\

··ı·
•
•
• lıklarla çizilmiş işaretler- bazı MIT öğrencileri­
•
•
•
• •
nin 1958 yılında yeni bir ölçü birimi icat etme ­
• •
sini sağlad ı . Köprüyü ölçmek için birinci sınıf
• •
öğrencisi olan Oliver Smoot seçildi . Daha doğ­
• •
rusu köprüyü ölçmek için kullanıldı . Öğrenci •
•
arkadaşları 1 , 70 boyundaki Smoot 'u kaldırıma •
• yat ırıp tepetaklak çevire çevire bütün köprüyü •

1
• ölçtüler. Smoot 'un seçilmesinin sebebi de soya ­
• dının "watt" ya da "amper" gibi bilimsel bir tını-
• sı olmasıyd ı . Gönüllü öğrenciler her 1 0 Smo -
• ot'u işaretlemek için renkl i çizgiler çekt i . •
• •
Eğer Massachusetts Kamu İ şleri Departmanı
• •
1 98 7 yıl ında amacına ulaşıp kaldırımı boyanma-
• •
mış ye ni taşlarla değiştirseydi bu olay tarih ola­
• •
cakt ı . Yerel medyada Cambridge polisi (köprü- •
•
de meydana gelen kazalarda smootları referans •
•
• alıyordu) tarafından destek gören bir protesto
1 başlad ı . Sonuçta kaldırım tekrar yenilendi ama 1
1 ı , 8 3 metre değil ı smoot şeklinde hesaplanarak. 1
1 MIT öğrencileri , köprünün "364 , 4 smoot ve 1
1 bir kulak" ibaresi bulunan Cambridge ucunda 1
1 her 1 0 smoot 'luk adımı boyamaya devam ediyor- 1
• •
!ar. Peki ya Smoot'a ne oldu? Yıllarca Amerikan
•
f.
•
Endüstrisi için standartları belirleyen Amerikan
I
Ulusal Standartlar Enstitüsü ' nün başkanlığın-
+ I

1
dan 2 0 0 5 ' te emekli oldu .
I
• •
· · · · · · · · · · · · · · · · · · • •Cfl•
1 259 1
 1 1 1 , / I R R l l ! \ t l l ' I ' l :\ J\ l ) R :\ 1 l . \ :\ R I

IL GIN
• •

M O LEKULLER
B u eğlendirici ve basit de ney , ge nç b i r izleyici kitlesini
yarışt ı r mak ya da iddialaşmaları n ı sağlamak için kullanı ­
lab i l i r . Ama b u kafası karışmış ge nç dimağlara gülü mse ­
yerek yüksekten bakmadan önce , b u n u n gib i de neylerin
modern bilim an layış ı m ı z ı gel i ş t i rdiği n i u n u t m ayı n .
ı 6 o o 'lerin o rtalarından bu yana - Robe rt Boyl e , Antoine
ve j o h n D alton dah i l - pek çok bilimci ke ndilerini b i l i m i n
bu dal ına adamışlard ı r . Sonuca ulaşmak için kolayl ıkla
onların çalışmalarından yola çıkarak iddiayı kazanab i l i r -
sınız.

MALZEM E L E R
•• adet küçük kase
2
•• S ıcak su

•• Soğuk su

•• Gıda boyası

.. Genç izleyici kitlesi

1 260 1
 l;fc N E L A N L A M D A

YÖNTEM
ı. Kaselerden birini sıcak, diğerini soğuk suyla doldurun.
2 . Kaseleri yan yana koyu n .
3 . Kaselere birer damla gıda boyası eklerseniz neler ola ­
bileceğini izleyicilerinize sorun .
4 . " İkisi de aynı görünür" diyen olursa onunla iddiaya
giri n .
5 . Gıda boyasından birer damla kaselere damlatın.
6. Sıcak sudaki boyanın nasıl hızla yayıldığını oysa soğuk
sudakinin neredeyse olduğu gibi kaldığını göreceksiniz.
7 . İ ddia kazancınızı tahsil edi n .

BİLİMSEi.... BAHANE
Bir madde ısındığında , onu oluşturan moleküller de aynı
şeyi yapar ve daha da heyecanlanır (daha hızlı hareket
ederler) . Yani sıcak sudaki moleküller, soğuk sudakinden
daha hareketli olduğundan boyayı kasenin içinde küçük
bir gezintiye çıkarırlar. Ama başka bir soru - çok soğuk
olduğu için hiçbir şeyin hareket etmediği bir derecenin
olup olmadığı - bu büyük bilimcileri meşgul etti . Ve böyle
olduğunu da kanıtladılar: mutlak sıfır (eks i 2 7 3°C ya da
eks i 4 5 9°F)

DİKKAT EDİN!
Küçük çocuklardan hiçbirinin elini sıcak suya sokmadı -
ğından emin olun .

1 261 1
 l l l '\ / l \\ \1 1 1 1 .\ 1 ( . [ '.'\ ! ' 1 :\ H l ' R :\ 1 l ' \ . ·\ R l

A. "-J

KAGIT

TE N C E RE
Kağıttan bir kabı ateşe koyup yemek yapmaya hangi aklı
başında i nsan kalkışır ki ? Bunu ancak sorumsuz bir aşçı
yapabilir. İ stediğiniz arkadaşın ıza soru n . Ama onlara b i r
s o r u daha sorun ; kağıttan bir kaptaki s u , a t e ş üstünde
kaynatılabilir m i , bu mümkün mü ? İşte bundan şüphe ede n ­
l e r i şaşırtma n ı n yol u .

l\.1IAl...Z EM E LE R
• •Kağıt bardak (yağlanmamış kağıt olmalı)
8 adet t uğla
..

60 cm ip ••

Kısa b i r mum
••

•• Su
•• Ç atal ya da b ıçak (bardakta delik açmak için)
.. Kibrit ya da çakmak

YÖNTE M
ı . Bardağı n ağzına yakın b i r yerden birbirlerinin karş ı ­

sında iki delik açı n .

2 . İ p i . her iki tarafta eşit uzunl ukta i p kalacak şekilde
deliklerden geçiri n .
3 . Aralarında 40 c m b ırakarak tuğlaları dörderli olarak
üst üste koyun .
4 . İ p i n uçlarını yığınlardaki üçüncü ve dördüncü tuğlala-

1 262 1
rın arasına sıkıştırarak bardağı tuğla yığınlarının arasında
sallandırı n .
5 . H e r tuğla yığını dışında kalan i p parçalarını, ipin ger­
gin olması için bağlayın .
6 . M umu , fitille bardağın altı arasında 5 c m kalacak şekil­
de bardağın altına yerleştiri n .
7 . Bardağın dörtte üçünü suyla doldurun.
8. Mumu yakın .
9 . S u ısınıp sonunda kaynayacak - ama bardak tutuşma­
yacak!

B İ l...İMSEI... BAHANE
Kağıdın -ya da herhangi bir şeyin- yanması için kendili ­
ğinden tutuşma derecesine ya da tutuşma noktasına kadar
ısınması gerekir . Basitçe söylemek gerekirse , bu katı bir
madde nin aniden yanabileceği en düşük derecedir .
Mumun alevi normalde kağıdı bu dereceye kolayca getirir
ama su kağıttan ısı çekip kağıdın tutuşma noktasına gel ­
mesini engellerken, kendisi ısınmaya devam eder ve
sonunda kaynama noktasına gelir.

DİKKAT EDİN!
Bu deney tamamen ısının kağıttan suya geçerek, su tara ­
fından emilmesine dayalı olduğundan kesinlikle yağlı
kağıttan bir bardak kullanmamalısınız . İyi ama neden?
Çünkü bu yağ ısıyı su kadar emer ama çok daha az bir
hacimle (dolayısıyla daha kolay ısınır) ; bu da kağıdın
tutuşma olasılığı arttırır .

KİBRİT UYARI SU
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 263 1
 H I N Z I R B I LI M C I N I I A B O R A T U VA R I

KAYB O LAN

B E HE R
Bu deney o kadar - b u n u söylemeye cesaret edebilecek
miyi z ? - güve n l i ve yapması kolay bir deney ki , seyirci
ge rekt i riyo r . Kim dereceli bir beheri bir diğerinin içi n ­
d e kaybedebi l i r k i ? Ama küçük olanın büyüğü n içine gi r ­
diği v e kimsenin o n u çıkarmadığı d a b i r ge rçekt i r . Ve
hiçb i r yerde gözükmüyor . H ım m m .

400 ml' lik silindir cam beher

2 5 0 m l ' lik silindir ca m beher
B i r şişe gl iserin (boğaz yumuşatıcısı olarak satılır)

1 264 1
 C l' N U , A N L A M D A

YÖNTEM
ı. Küçük beheri büyük olanın içine koyun.
2 . Beherleri izleyicilerinize gösterin (küçük olan kolayca
görülebiliyor olmalı) .
3 : Beherlerin arasındaki boşluğu gliserinle dolduru n .
4 . Küçük beher kaybolmuş olacak!

B İ I... İ M SEI... BAHAN E

Bu deney tamamen ışığın kırılmasıyla , yani ışığın farklı
maddelerden geçerken bükülmesiyle ilgilidir. Kırılma
ölçülebilir ve çıkan sonuca maddenin kırılma göstergesi
den i r . Gl iserin ve camın kırılma de receleri hemen
hemen aynıdır, yani camdan geçen ışık hiç değişmeden
gliserinden geçerek yoluna devam eder. Bu numara suyla
işe yaramaz çünkü kırılma göstergesi camdan farklıdır
- dolayısıyla diğer beher kolaylıkla görünecektir. Aynısı ,
gliserini eklemeden önce gördüğünüz gibi hava için de
geçerlidir.

DİKKAT EDİN!
Ağızları dar olan koni biçimindekilerden değil , silindir
beherlerden kullandığınızdan emin olun.

1 26S 1
 H I NZIR BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

DRAC ULA' NIN

•

KO KTEYLi
" B u nefis sıvıdan sadece b i r yudum ve sonsuza kadar uyu ­
yabileceğim i h issediyorum . " Ev yap ı m ı kanla ilgili bu
macerada ustalaşab i l i rseniz D racula ' n ı n ta ke ndisin i n bu
sözleri söylediği n i hayal edebili rsi n i z . M utfağı n ı zdaki
malzemelerden bir va mpir menüsü oluştu rmaya çal ışmak
eğlenceli olabilir, ama iyice ileri gidip gerçekt e n kadehten
içmek daha da eğlenceli olacakt ı r . Ah , şimdi küçük bir
ı s ı rık zama n ı .

n- Kase

n-1 5 0 rol gl ikoz

50 ml su
a>

a> 5 çorba kaş ığı mısır u n u

a> 4 - 5 ç a y kaşığı kırmızı gıda boyası
a> 2 - 3 damla yeşil gıda boyası
a> Şarap kadehi (isteğe bağlı)

1 266 1
 YÖNTEM
ı . Mısır ununu suyla iyice karıştırı n .

2 . Glikozu ekleyip karıştırmaya devam edin .

3 . Karıştı rmaya devam ederken 3 çay kaşığı kırmızı gıda
boyası ekleyin .
4 . 2 damla yeşil gıda boyası ekleyi n .
5 . " Kanın" rengini kontrol edin ; çok açıksa b i r y a d a iki
çay kaşığı kırmızı boya daha ekleyi n . Eğer hala biraz pem­
beyse bir damla yeşil boya daha katın .
6 . " Kan" hazır. Şarap kadehine biraz koyup D racula 'nın
kokteylinin tadına bakabilirsiniz.

BİJ..İ M S E L BAllANE
Burada gizemli bir bilimsel durum yoktur ; sadece mut ­
faktaki malzemeleri gerçek kanın yoğunluğunu ve rengini
tutturana kadar karıştırdık. Gerçek kanın rengi daha koyu
(kahverengiye çalar) olduğu için saf kırmızı elde etmeye
çalışmayın .

DİKKAT EDİN!
Zaten yeterince açıklama yapmak zorunda kalacağınız için
(" neden her yer kan olmuş?" ) elbiselerinizi ya da mobil ­
yaları kirletip daha fazla endişelenmeyin.

1 267 1
 l l I \. / I R H l l 1 \1 l 1 '\ l \. l 4,, 11 l l K \ 1 l \ \ ı.z l

DENGESiZ
•

DEN GE
H e r şeyi hesaba katarsanız b u deney yapacaklarınız ara ­
sı nda en dikkat çeken olacakt ı r . Dahası " izleyici isteri m "
diye bas bas bağı rıyo r . S i z de tıpkı şampiyon bir boksör
gibi , izleyicilerinize kombine da rbe ler indireceksiniz.
liki "çiftleşen çatalları" b i r kürda n ı n ucunda dengele­
mekle gelecek. Ama asıl vurucu da rbeyi kürdanı yakıp kül
ett iği nizde ve çatallar havada asılı kaldığında vuracaks ı n ı z !

l\IALZ E M E LE R
.. 2 çatal y a da bir çatal v e b i r kaş ık
•• Kürdan
•• Dibi kal ı n bir su ba rdağı

YÖNTEM
1. Ç atalları , uçlar ı n ı birbirine geçire rek tutturun (bu
b i raz zor olabileceği için önce bir çatal ve kaşıkla deneye ­
bilirsiniz) .
2 . Saplar ı n ı n düz b i r çizgi değil ge niş b i r "V" şeklinde
olması gerek .
3 . Kürda n ı çatalların b i rleşme noktası n a , arkalarından
5 - 1 0 m m çıkacak şekilde yerleşt i ri n .
4 . Ç atal takı l ı kürdanı bardağı n dibinde de ngeleyin . Bu

1 268 1
 ı ; F l' H A l' I A M D A

biraz uğraşmanızı gerektirse de mümkün. Çatalların

oluşturduğu "V" bardağın dışında kalacak ve saplar içeri ­
ye dönük olacak, kürdanınsa sadece yarısı bardağın içine
uzanacak.
5 . Kürdanın, bardağın içindeki ucunu tutuşturun.
6 . Kürdan bardağın ağzına gelene kadar yanacak.
7. Kürdan artık bardağın içine uzanmamasına rağmen
çatallar hala dengede duruyor!

B İ l İMSE I BAHANE
.. ...

Yerçekimine karşı koyan bu garip deney ağırlık merkezi

kavramına dayanır. Bir ip cambazının sirk çadırında nasıl
o kadar yüksekte dengede durabildiğini düşünün . İpte
yürürken elinde uzun bir sopa ile ilerliyor olması ihtima­
li çok yüksekti r . Çatal düzeneği de burada ip cambazının
sopasının işlevini gö rüyor - en beklenmedik durumlarda
dengeyi sağlamak. Kürdanın çoğu yanıp kül olduktan
sonra bile düzeneğin üzerinde durduğu çok küçük bir
parça kalıyor . Peki , ateş bardağın ağzına gelince niye
sönüyor? Büyük olasılıkla bardak ısıyı emip sıcaklığı
düşürdüğü içindir.

KİBRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 269 1
 1 1 1 :-.. / l f\ H ! I l � l l 1 :\ 1 � l :\ !l t l R. -\ l l \ ·\ R I

KADERiN
•

\J

PARMAGI
" N asıl olur yah u ? " dedirten v e çabuk yapılab i l e n b i r gös ­
teri daha m ı arıyors u n uz ? Doğaüstü güçlerinizi - ha t t a
insanüstü kuvvet inizi - gözler önüne serecek hızlı b i r
tane? Okumaya devam ed i n . V e m a d e m ko n u m uz e m i r ­
l e r , b e n söyleye ne kadar kalkmayı n . Anlaşıldı m ı ?

1\JIA D..Z E .MI E L E R

. .H evesl i b i r gö nüllü
•• D ik arkalıklı bir iskemle

'ıY<Ü> NTlE 1\11

ı. Gönüllünüzü iskemleye dik olarak oturt u n - baş ge ri ­
de , çene yukarıda .
2 . İ şa ret parmağı n ı z ı alnına koyup hafif ama sertçe bast ı -
rın .
3 . Arkadaş ı n ızdan kalkmas ı n ı isteyi n .
4 . Ayağa kal ka mayacak , hatta doğru düzgün ha reket bile
edemeyecek.

1 270 1
 GENEL ANLAMDA

B :fi: EL E
Belki gerçekten doğaüstü güçleriniz ya da i nsanüstü kuv­
vet iniz olabil i r ama bu deney i ç i n ikis ine de iht iyacı nız
ol mayacak . B urada ge reke n ağı rl ık merkezi , hatta daha
doğrusu kütle merkez i . B u , bir nesnenin kütles i n i n
yoğunlaşt ığı noktadı r (ip cambazları n ı n s ı r r ı n ı n b i r kıs m ı
d a budur) . Oturan b i r i n i n ağırlık merkezi iskemled i r .
Ayağa kal kmak i ç i n o kişi ağı rlık merke z i n i iske mleden
ayaklarına kaydı rmak zorundad ı r . Ve bunun ilk adımı da
baş ı n ı ileri atmakt ı r . Ama parmak ucun uzla uygulad ığı n ı z
az bir kuvvet bile arkadaş ı n ızın hareket edip kalkması n ı
e ngel lemeye yete r . Arkadaşınız olduğu yerde kalacakt ır.

İ E
Bu deneyin h içbir tehlikesi yokt ur - sadece aba rt ıp arka ­
daş ı n ı z ı n sinirini bozmamanız konusundaki ge nel uyarı ­
y1 unut maY1 n .

1 271 1
 l ! l :"... / l R H l l l .\ l l . 1 \.. 1 '\. 1 ·\ l\ l l R \ 1 t \ \RI

ATEŞE DAYANIKLI
• •

i PLi
Bili mciler e n iyi sonuçları ge nell ikle doğaya üstün gel m i ş
gibi göründükl eri nde e l d e ederl e r - düşmesi ge rekirken
olduğu yerde duran kapaklar, nerede n çıkt ığı belli ol m a ­
y a n köp ükl e r , itaatkar ka rabiber gib i . Bu deney d e ayn ı o
kategoriye giriyor ve sebeb i n i b i razdan göreceks i n i z ! Ama
çok sakin bir hava ge rekt iği ni unutmayı n dolayıs ıyla en
iyisi bu deneyi içe rde yapmakt ı r . D ı şarıda yapmak istiyo r ­
sanız rüzgarsız b i r g ü n v e e n u fa k b i r esintiden b i l e ko ru ­
nakl ı b i r ye r seçi n .

1\iAl...ZEM ELE IR
.. Pamuk ipliği

•• Şarap mantarı

•• B ıçak

•• Kibrit

•• Tahta bir sopa ya da direk ( ı metre kadar)

.. 3 çay kaşığı tuz

.. Küçük bir kase

1 272 1
 ı; E N E I A N L A M D A

YÖNTEM
ı . İplikten 40 cm kadar kesin.

2. Kaseyi yarısına kadar suyla doldurup tuzu ekleyin ve

çözülene dek karıştırın.
3. İpliği tuzlu suya batırıp kuruması için çıkarın.
4 . 3 . adımı 3 - 4 kere daha tekrar edin .
5 . Mantarda çentik açıp ipliğin bir ucunu buna bağlayın .
6 . Sopa ya d a direği iki iskemlenin ya d a bir iskemleyle
tezgahın arasına koyun.
7 . İpliğin diğer ucunu sopaya bağlayın . Mantar aşağı sal ­
lanıyor olmal ı .
8 . İpliği aşağıdaki mantara yakın bir yerden tutuşturun.
9 . İplik kül bırakarak yanacak. Ama bu kül mantarı hala
havada tutuyor olacak!

BİI...İ M S EL BAHANE
Pamuk ipliği yanmış olsa da mantarı tutan şeyin iplik
boyunca bir sütun gibi yükselen tuz olduğunu yalnızca siz
biliyorsunuz . Mantarı taşıyacak kadar güçlü olsa da en
ufak bir esinti bile bu sihri bozabilir.

DİKKAT EDİN!
Bu deneyi alevlerden zarar görebilecek bir şeyin yanında
yapmadığınızdan emin olun.

KİB RİT UYARISI!

Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 273 1
 l l l '..; / 1 1{ 11 1 1 J ,\ 1 l l '.\ I '.\ 1 -\ Jl l 1 1{ :\ 1 L ' \ :\ l{ I

CETVELLER
KIRI LMAK
iÇiNDiR
• • •

1, ı,1,1, ,�,l ı ı1 ı ı �! ı ı ı ı1 ı ı ı�I ı ı ı ı ı ı ı ı� ı ı ı ı ı ı�I ı ı ı I ı ı ı�I ı ı ı ı ı ı ı � 1 ı ı ıı ı ı ı ı�I ı ı

1 ı ı ıı ı

Bazı okullardaki çocukların okulun son gü nü cetvelle r i n i

kı rmak gib i b i r gele nekleri vard ı r . B u kitap herha ngi b i r
şeye isteye rek zarar ve rmek gibi bir davra nışı asla h o ş gö r ­
mez . A m a bilgi n i n yayıl ması n ı v e bili msel merakı teşvik
ede r . Bu da bir değil iki cetvel kırmanın bile uygu n ola ­
bileceği anlamına geliyo r .

1\11 A D..Z E M E B E R ...

" İ ki adet cetvel , tercihen tahta (kırılacaklar)

" Boş metal kutu (metal kapağıyl a b i rlikte)
Güçlü bant ••

.. H a m u r yapıştırıcı
" M etal şişe kapağı (açacakla açılanlardan)
Bir gö nüllü ••

·· Su

1 274 1
 t ; E N E I . A N l . A M ll A

YÖNTEM
ı . Kutuyu taşacak kadar suyla doldurup kapağını sıkıca

kapatın .
2 . Şişe kapağını hamur yapıştırıcıyla kapağa tutturun (ön
yüzü yukarı bakacak) .
3 . Tezgahın üstüne bir cetvel koyup kutuyu ortasına yer­
leştiri n .
4 . İkinci cetveli kutunun üstüne (alttaki cetvelle paralel
olacak şekilde) koyup hamur yapıştırıcısıyla tutturun .
5 . Gönüllüden bu düzeneği kaldırmasını isteyin ve cet ­
vellerin etrafından sıkıca bantla sarın . Şimdi iki tarafta da
cetvelleri birbirlerine çeken banttan iki halka olmal ı .
6 . Bu düzeneği derin dondurucuya koyup 2 4 saat bekle ­
yin .
7 . Dondurucuyu açınca üstteki cetvelin kırılmış olduğu ­
nu göreceksiniz, hatta alttaki bile kırılmış olabilir.

BİLİMSEL BAHANE
Kimyasal maddelerin çoğu soğudukça büzülür (küçülür) .
Su da , donma noktasına (o•C 'ye) yaklaşana kadar bir
istisna değildir. Sonrasında tamamen başka bir durum
ortaya çıkar ve genleşmeye başlar . Tamamen katılaştığın­
da (buz olduğunda) hacm i , kapağı itip , onu tutan cetveli
kıracak kadar artmış olur.

DİKKAT EDİN!
Aslında çok belli ama yine de bu deneyde kullanacağınız
cetvellerin sizin olduğundan ve onlarsız yaşayabileceği ­
nizden emin olun .

1 275 1
 1 1 ! \. / ! K fi i l l \ \ ı I ' ! \. 1 :\ \i t ) !\ :\ l l \ ·\ k

• • •

GO Z GEZDiREREK

O KU
Siz de bir odaya gi rip elin ize geç irdiği n iz ilk iki nes neyle
b i l i msel bir gerçeği ispatlamak istemez miydiniz? İş te bu
deney - yoksa gösteri m i ? - bu katego riye giriyor . Buna
kısık ateşte ağı r ağı r pişenlerden biri de diyebilirsi niz ; bu
yüzden b i r daha b i r arkadaş ınızın kitaplığı n ı n ya n ı n dan
geçerken aklınıza gelirse onları şaşı rtab i l i rs i n i z .

MALZ E M ELE R
••Ayn ı büyüklükte ve aynı sayıda
sayfaları olan normal kapakl ı iki
kitap

1 276 1
 t; E N E L A N L A M D A

YÖNTEM
ı. Amacınız kitapların sayfalarını üst üste bindirip onları
" kilitlemek" .
2 . Kitapları açılan tarafları birbirine degecek şekilde bir
masaya koyun.
3. İki kitabı da açılan taraflarından hafifçe kaldırın , sırt­
ları masada kalırken birbirlerine 3 cm kadar yaklaşsınlar .
4 . Sayfaları başparmaklarınızla dalgalandırın (sondan
başa dogru) .
5 . Bunu dogru yaparsanız sayfalar 3 cm içerden birbirle ­
rinin aralarına girmişlerdir.
6. Kitapları ayırmaya çalışın, sanki kilitlenmiş gibiler
degil mi?

BİLİ MSEL BAHANE

Bu deney birbirinden ayrılmaya çalışan nesnelerde fren
görevi gören sürtünme kuvveti sayesinde gerçekleşir. Her
üst üste binme sürtünme kaynağıdır ama o gücü 5 0 - G o 'la
çarparak ya da daha fazla sayfayı üst üste bindirerek gücü
çok fazla arttırabileceksiniz. Çocuk oyuncagı !

DİKKAT EDİN!
Burada herhangi bir problem çıkmaz - yeter ki birinin
paha biçilemeyen ilk baskısını kullanmaya kalkmayın
(normal kapaklı olsa bile) .

1 277 1
 1 1 1 \J / l R R l l l �H · ı :-...; 1 :-.. l A IH l l{ ·\ I l " \ ' :\ R I

YENiLEBiLiR
• • •

KRiSTALLER
•

Her bil i m kitabı bazı teorik bilgil eri şu ya da bu şekilde

aydınlatmak zorundad ı r . Bunlar sızlanmaları tetikleyecek
kelime oyunları (suçumuzu kabul ediyoruz) , garip ya da
beklenmedik sonuçlar (yin e suçluyuz hakim bey) ya da
çalışmaları n ı z ı n meyvesini almanız olab i l i r . Ve işte kri s ­
tallere muhteşem giriş de bu rada devreye giriyo r . Gel i n
ve tatl ı bilimden b i r ısırık da siz al ın .

l'\IALZ E I\'I E LER

•• 1 5 0 gr şeker
.. 200 mi su
•• Te ncere

•• Tahta kaşı k
Isıya dayanıkl ı kase
••

•• Kurşun kalem
• • 4 0 cm uzunluğunda ip

YÜNTEI\I
I . Suyu tencereye koyup kaynatı n .

2 . Şekeri ekleyip e riyene kadar karıştırı n .

3 . Karışı m ı kaseye dökü n .
4 . İpin b i r ucunu kaleme bağlayıp diğer ucunu şeke rli
· suya sarkıtın.

1 278 1
 G E N Ei. A N l. A M O A

5 . İ p suyu n i ç i n d e sallan m aya devam ederke n kale m i iki

tarafından kitaplarla destekleyin .
6 . Bi rkaç gün içinde ipin üstünde kristaller oluş maya
başlayacakt ı r .

Bu kolay yap ılan deneydeki bili msel esas d a gayet basitti r .

H e r şey çözeltiyle ilgil i . Şeke r , ısı v e b i raz d a sizin karış ­
t ı rmanız sayes inde e riyor (çözelt iye karışıyo r) . Sonra s ıvı ,
bitkilerin topraktan su emmesini de sağlayan ve ozmoz
(geçişme) denen işlem sayesinde ip boyu nca ilerliyo r .
Sonra su buharlaşıyor v e artık çözelt iye dahil olmaya n
şeker parçala r ı n ı sizin koparıp almanız için ortaya ç ı karı ­
yor .

D ... ......,"""
... ,..
Kaynar suyla her za man dikkatli olun . De neyi n o bölü­
m ü n ü sadece b i r yet işkin uygula malıdı r .
 H I N Z I R B l l. I M C I N I N L A B O R A r u v A R I

BAR KAVGASI

DEKO RU
H ollywood yönetme nleri n i n el i n i n altı nda olan dekor­
lardan bazılar ı n ı n sizde olması çok güzel olmaz m ıydı ?
Yapayl ıkları bel l i olan bilgisayar yap ı m ı olan lardan değil
de , birin i n kafasına vurup kırabil eceğiniz (kafayı değil ,
dekoru) b i r şey. Bu gösteri size b u n u yapma fı rsatı su n u ­
yo r - gerçekç i gö rünen cam ya da seramik pişireceks i n iz .
Filmin konusu ne o l u rsa olsun b i ri n i n kafasına vuruldu ­
ğu nda küçük parçalara ayrılacakları kesi n . I şı k , ka mera ,
motor!

1 280
 C E N E I. A N L A M [) A

YÖNTEM
ı. Fırın tepsisinin dibini tereyağıyla yağlayın .
2 . Tepsiyi buzdolabına koyu n .
3 . Tencereye şekeri koyun v e yavaşça ısınması i ç i n ocağa
yerleştirin .
4 . Isınıp pişen şekeri sık sık karıştırın.
5 . Şeker eridiğinde , rengi değişmeden önce tepsiyi alıp
şekeri üstüne dökü n .
6 . Halen sıvı haldeki şekere spatülle kare v e üçgen şekil ­
ler verin.
7 . Tepsiyi soğuması için tezgahın üstünde bırakın.
8 . Bir saat sonra sertleşip , kasabanın barında çıkan kavga
sahnesinde kırılacak kıvama gelecektir.

BİLİ MSEL BAllANE

Bu deneyde şaşırtıcı bir bilimsel gerçek yok, sadece ısınan
şeke r moleküllerinin önce erimesi sonra da soğuyunca
sertleşmesi söz konusu.

DİKKAT EDİN!
Bu numarada gerçek bir tehlike olmamasına rağmen
"camı" kimsenin yüzüne vurmak için kullanmayın - film ­
lerdeki gibi sadece kafalarının arkasına vurun.

1 281 1
 HEYE CANLI

İ şt e size s ı n ı fı n ızda , i deal o l a rak E d ebiyat hocan ı z ı n gel ­

mes i n i beklerken , yapab i l eceği n i z b i r de ney . B i rbi ri n i n
t ıpatıp ayn ı s ı k i t aplarla yap ı l m a s ı e n iyi s o n u ç l a r ı veren
bu d e n eyi eğer hepi n i z ay n ı kitabı o kuyorsa n ı z Edeb iya t
d e r s i n d e n başka b i r yerde ya pmak o l u r mu h i ç ? Peki ya
öğre t m e n i n i z gö steri n i n ta m o rtas ı n d a gel i rse? Basit
- öğret m e n i n ize kitabın sonunun gerçekte n heyec a n l ı
o lup olmadığı n ı a n l a m aya çal ıştığı n ı z ı söyley i n ye t e r .

� R A L:L; IE � R IE UE IR
•• Ayn ı kitapta n 6 adet (çok kal ı n o l m a s ı n)
.. Düz b i r s ı ra , tezga h ya da masa

1 282 1
 C E N H. A N L A M D A

YÖNTEM
ı. Kitapları , kısa kenarları sıranın ucunda olacak şekilde
düzgün bir şekilde üst üste dizin .
2 . En üstteki kitabı yığının üstünde sallanana kadar yana
doğru ittirip sallandıktan sonra biraz geri itin.
3 . Üstten ikinci kitabı da (birincisi hala üstündeyken)
ikisi de aynı şekilde sallanana dek itti rdikten sonra ikisi ­
n i d e hafifçe geri itin .
4 . Kitapların hepsini hareket ettirene kadar bu işleme
sırayla devam edin .
5 . Bittiğinde en üstteki kitap , uçuruma doğru koşmuş ve
düşmeyi bekleyen bir çizgi film karakteri gibi boşlukta
duruyormuş gibi görünüyor olacak.

B İ Lİ M H El BAHAN E ..

Her şeyin dengelendiği , ağırlık merkezini (ya da kütle

merkezini) , toplam ağırlığın "yoğunlaşma noktası"nı
göstermiş oldunuz . En üstteki kitap her an düşecekmiş
gibi dursa da onu destekleyen kitapların ağırlıklarının
yarısı sıranın üstünde güvende bulunuyo r .

DİKKAT EDİN!
Doğru kitapları ve doğru öğretmeni seçmeye çalışın. İyi
bir mizah anlayışı olması iyi olur (öğretmenin tabii) .

1 283 1
 •

F O SiL
YARATALIM
Televizyona ç ıkan aşçılar sık sık görüntünün dışında
kalan bir yerden nefis b i r kızarmış tavuk ya da daha
kabarcıkları üzerinde olan b i r köri sosu çıkarıp , " H azı r ­
lamaya daha önceden başlamış olduğum" derler . B u
mantıklıdı r ; ne de olsa bir hindinin pişmesi i ç i n gereke n
altı saat b oyu nca televizyon seyredemezsin i z . Ama siz ,
" 4 0 milyon yıl önceden hazırlamış olduğu m " diyebilseniz
nasıl hissede rdiniz? B u , izleyicileri n izin birden do nakal­
malarına neden olurd u . Ve siz de gerçeği sadece b i raz
eğip bükmüş olurdunuz . Bir şeyi fosilleştirmek için ge re ­
ken işlemleri yapm ıştınız ve sadece birazcık heyecan kat ­
mak için abarttınız .

MALZ E M E l E R
...

. . Bir paket banyo tuzu

.. Ilık su
• • · Küçük bir fırın tepsisi

.. Banyo süngeri
... İ nce kum (ku m havuzu kumu da iş görür)
.. Fincan
.. Boş , plastik margarin kutusu
,.. Bıçak ... M akas

YÜNTEM
ı. Süngeri , oluşturmak istediğiniz üç boyutlu fosil şekl i n -
 C E N U. A N I A M P A

d e makasla kesin ; b i r dinozor kemiği ya d a diş i , y a d a ilkel

bir deniz kabuklusu olabilir . Ortaya çıkan şey margarin
kutusuna sığsın yeter.
2. Kutunun dibine birkaç küçük delik açıp tepsiye yerle ş ­
tirin.
3 . Kutuya 1 - 2 cm kalınlığında kum döktükten sonra fosi­
linizi bunun üstüne yerleştirin .
4 . Üstünü 3 cm kadar kumla kaplayın .
5 . 4 çorba kaşığı ılık suyla 4 çorba kaşığı banyo tuzunu
fincanda karıştırıp kutudaki kumun üstüne dökün ve
kumun bu karışımı emmesini sağlayın .
6 . Kutuyu havalandırma dolabı ya d a güneş gören bir
pencere kenarı gibi ılık bir yerde beş gün bekletin .
7 . Her gün 5 . adımı tekrarlayın .
8 . Kutuyu sıvı eklemeden iki gün daha bekleti n .
9 . Ç o k sertleşmiş olması gereken fosilinizi dikkatlice
kutudan çıkarın .

B İ Lİ M SEL BAHAN E
Hepimizin bildiği gibi sünger çok su emer. Tuzlu sıvı
kumdan geçip sünger tarafından emilir, tepsiye dökülen
kısmıysa ozmoz (geçişme) işlemiyle tekrar sünger tarafın­
dan emilir. Sonra siz tekrar doldurana dek kalan kısmı
buharlaşır. Su her buharlaştığında çözeltide bulunan
tuzun bir kısmını bırakır. Her bir " tuz dozu" süngeri
biraz daha sertleştirir ve sonunda 40 milyon yıl yaşınday­
mış gibi görünmesine neden olur.

DİKKAT EDİN!
Fosiliniz hala yumuşak gibiyse bir gün daha bırakabilirsi­
niz.

1 285 1
 H I NZ I R BILIMCINI LABORATUVAR!

Fi RAVUNUN

Evi n izde geçm i ş i m i lyo nlarca yıla dayanan fosil l e r oldu ­

ğu nu öğre ndiyseniz (bkz . Fosil Ya ratal ım , syf. 2 8 4)
neden 4 0 0 0 yıl öncesine dayanan gize m l i mesaj l a r da
içe riyo r olmasın - antik M ıs ı r belki? Bu gize mleri kimse
bilmiyor olab i l i r mi? B u nları kim aç ığa ç ıkarab i l i r ?
Cevaplar v e bu gize mi çözme nizi sağlayacak yetenekler
yal nızca sizde var .

.., . Ya rım l i m o n
Tekl i yu murta kabı
•r Kürdan ya da dol makalem

w Mum
S ı radan b i r kağıt ( n e kadar eski gö rünürse o kadar iyi)
 C F N H A t-: 1. A M l l A

YÖNTEM
I . Yarım limonun suyunu yumurta kabının içine sıkı n .

2 . Kürdan ya d a dolmakalemi kullanarak kağıda limon

suyuyla hiyeroglif olarak bilinen antik M ısır sembolleriy­
le bir mesaj yazın .
3 . Kağıdı arkeolog ortağınıza verip okuyup okuyamadığı ­
na bakı n . Limon suyu buharlaşacak ve kağıt hiç dokunul­
mamış gibi gözükecek.
4. Mumu yakıp kağıdın altına yaklaştırın , ama fazla değil .
5 . Antik çağlardan gelen mesaj - Firavunun sırrı - kahve ­
rengi bir mürekkep gibi ortaya çıktı.

B İ l İ M SEL BAHAN E
..

Sırrın bir parçasını kağıtta hiç iz bırakmadan buharlaşan

limon suyu oluşturuyor. Ama geride kağıda göre tutuşma
derecesi çok daha düşük olan sitrik asidi bırakıyo r (yan­
maya hazır hale geliyor, kahvere ngiye dönüyor) . Mesaj ı n
yanarak yolunu bulması d a bu yüzden .

DİKKAT EDİN!
Acele edip kağıdı ateşe fazla yaklaştırmayın ; sabırlı olun
ve yavaşça yaklaştırarak mesaj ı n ortaya çıkmasını sağlayın .

Kİ BRİT UYARISI!
Bu deneyde kibrit kullanıldığı için sadece sorumlu bir
yetişkin tarafından yapılması uygundur.

1 287 1
 1 1 1 '.: / l ll 11 1 ! l .". t t · t :--.: 1 !'\ l \ J\ t ) R :\ I l ' \ \ R l

PEŞiN O DE
• • •

TE SLiM AL
D ilimiz pa rayla ısıyı bağdaşt ı ran "Araba fiyatları el yakı ­
yor" gib i deyi mlerle dolu . Ama neden? Bütün bunların
kökenine inebilmek için para ile yapab ileceğimiz b i r
de ney v a r m ı ?
Bu deney parayla ilgili neden böyle düşündüğümüz
sorusuna ışık tutacak. Sonuçlar sizi şaşı rtab i l i r .

l\1A I Z E M E LE R ...

Gevşek b i r göz bağı

. .

(büyük b i r mendil işinizi görecekt i r)

•• Ayn ı bozuk paradan 2 adet

(50 kuruş işinizi görecekt ir)

•• Buz ya da dondurucu

•• H avlu

.. B i r gö nüllü

YÖNTEM
ı. Gönüllünün gözlerini bağlayıp artık i nsandan bir tera ­
zi olduğunu söyleyi n .
2 . Kollarını iki yana açıp avuçları yukarı bakacak şekilde
orta ve işaret parmaklarını gergi n bir şekilde uzatmasını
sağlayın .
3 . Parmak uçlarına bozuk paraları koyup hangisinin daha

1 288 1
 G E N E i. A N L A M D A

ağır olduğunu soru n . Aynı ağırlıkta olduklarını söyleme ­

si gerek.
4. Paralardan birini buzun üstünde ya da dondurucuda 2
dakika bekletip hemen havluyla kurulayın . Gönüllüye ne
yaptığınızı söylemeyin .
5 . "Terazinize" tartması için iki para daha olduğunu söy­
leyin (aslında bunlar iki paradır) .
6 . Bu ikiliden hangisinin daha ağır olduğunu sorun,
büyük ihtimalle soğuk olanı için daha ağır diyecektir.

Bİl... İMSEI... BAi-iANE

Aslında bu basit deneyin içinde büyük bir gizem sakl ı .
Bilimciler soğuk nesnelerin ılık nesnelere göre neden
daha ağır hissedildiği konusunda emin değiller. Teori­
lerden birine göre ağırlığı hisseden sinir uçları aynı
zamanda ısıyı da hissetmeye yaradığı için "kısa devre "
yapıyor .

DİKKAT EDİN!
Bu, kitaptaki en tehlikesiz deney olma konusunda yarış­
maktadır.

1 289 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

Ç IRPILMIŞ
ÇARŞAF
Uzun b i r süredir yağm ur yağıyordu ve anneniz ancak
bugün çarşafları d ışardaki çamaşır ipine asabildi . Nasıl
yardımcı olabilirsiniz? Çarşaflardan birini hedef tahtası
yapıp ona yumurta fı rlatarak fizik üstüne b i raz hava atma ­
ya n e d e r s i n i z ? Tab i i ki tamamen güve n l i . As l ı n da
yumurta tertemiz çarşaftan sekip surat ın ıza geli rse b i raz
siniriniz bozulabil i r . B u n u güvenli bir şekilde yapmak
için oku maya deva m ed i n .

MALZEMELE
., Yum u rta
Yatak ça rşafı
w

., Golf topu (isteğe bağl ı)

İ ki gönüllü
er

YÖNTEM
I. Gönüllülerinizden çarşafı ortasında çukur oluşturacak

kadar gevşekçe tutmaları n ı i steyi n .

2 . Yumurtayı alıp çarşaftaki çukura n işan alı n .
3 . Yu murtayı olabildiği nce hızlı fırlatı n .
4 . Yumurta kırılmayacakt ı r .

1 290 1
 BİLİMSEL BAHANE
Bu deneyi açıklamak için uzun , karmaşık ve mükemmel
bir denklem bulabilirsiniz ama temel prensip çok basit .
Hareket eden bir nesneyi durdurmak için gereken süreyi
arttırırsanız daha az güce ihtiyaç duyarsınız. Yumurtaya
tanıdığımız saniyenin onda birlik süresi bile - katlanma ­
mış sert bir nesneye çarpmayla kıyaslandığında- çarşafın
yavaşça dimdik durmasına yetiyor. Kırmızı ışığa yaklaşan
bir araba düşünün . Şoför IO saniye boyunca yavaş yavaş
frene basabilir ya da son anda frene asılabilir. Sizce han -
gisi daha fazla enerj i gerektiriyor?

DİKKAT EDİN!
Temiz bir çarşafın üstünde yumurta kır­
manın sonuçlarını kimseye hatırlatmaya
gerek yok. Aslında endişelenmenize gerek
yok ama isterseniz yumurtadan önce bir
golf topuyla birkaç kez deneyebilirsiniz .
Am a bunun için d e başka b i r uyarı gereki ­
yor tabii : Pencere yakınlarında yapmayı n .

1 291 1
 H I N Z I R B i Li M C i N i N L A B O R A T U V A R !

• • • • • •

KO PUKLU

B u deneyin e n sonda olmas ı n ı n iyi bir sebebi var - sizin

ve ekibinizin deneyi yaptıktan sonra temizlik yapmanıza
olanak sağla ması . Hatta deneyi yapt ıkta n sonra nasıl
temizleyeceğinizi bulmanın asıl amaç olduğu bile söyle ­
nebilir. Çok m u akıl karışt ırıcı oldu? Okumaya devam
edin ve ke ndi nizi biraz yer silmeye hazı rlayın .

w Su bardağı
., Yarım l i m o n
. , L i m o n s ıkacağı
Kaşık
Q'

., Sıvı sabun
... ı çay kaş ığı karbonat

1 292 1
 CFNH ANLAMDA

YÖNTEM
1 . Karbonatı bardağa koyu n .
2 . Biraz sıvı sabun (2 çay kaşığı kadar) ekleyip karıştırın .
3 . Yarım limonu sıkın .
4 . Limon suyunu da bardağa ekleyip karıştırın .
5 . Kaşığı çıkarıp çıkan köpüğü gözlemleyin .
6 . Daha fazla köpürtmek için biraz daha ekleyip tekrar
karıştırın , artık bardağın kenarlarından taşıyor olmal ı .
7 . Limon kokulu sabun köpüklerini laboratuvarınızı
temizlemek için kullanın .

BİLİM�El... BAHANE
Bu deneyin merkezinde eski bir dostumuz var - karbonat
(baz) ve limonun sitrik asidi arasındaki etkileşim. Bu ikisi
karıştığında da sirke (bir başka asit) ve karbonat karışı ­
mında oluşan yan ürünlerden biri olan karbondioksit
açığa çıkıyor. Köpürmeye devam eden de işte bu karbon­
dioksit .

DİKKAT EDİN!
Temizliği kendinizin yapacağına dair söz verdikten sonra
başınız neden belaya girsin ki?

1 293 1
MAKiNi
YAil
 BiR
•

BAKIŞTA
Bu kitaptaki 120 de neyin bazısını hızlı bir şekil ­
de yap ılabilir ; diğerleri ise iste nen o etkileyici
so nucu elde etmek için birkaç gün sürebilir . Aşa ­
ğıdaki liste en hızlı yap ılabilenlerden başlayarak
de neyleri sürelerine gö re sıralıyo r .

SAMAN ALEV1
2 dakikadan az bir süre

Kola gayzeri 26
Biraz tutabilir misiniz lütfe n ? 36
Kağıttan polka 50
Ç ılgın mısır gevreği 54
Soğuk hava dalgası yaratın 60

1 295
 H l i': /. I R l\ I L I M C l :-; 1 :-; 1 A R l1 R A l l ' \' A K I

Şişede fırtına 62
Yerinde duramayan şişe mantarı 74
Yüzen iğne 80
Elektrikli kaşık 100
Marshmallow mu steroid mi? 106
Patatesin içinden geçen kamış? IIO
Çakırkeyif buz küpü 126
Yapışmaz tava mı? 1 36
Ay' a sıçrayan tenis topu 1 48
Dans eden naftalinler 150
Havada süzülen top 158
Cesur, küçük top 162
Patlamayan balon 1 64
Bana baskı yap ma 1 74
Kayan büyük bardak 1 76
Mendil baraj ı 1 80
Okuma seansı 190
Kendi kendine kilitlenen poşet 204
Hayalet balon 228
Yerçekiminin üstesinden gelmek 232
Sihirli peçete 2 34
Damlatmayan belge 2 38
Ç ılgın moleküller 2 60
Kaybolan beher 2 64
Kaderin parmağı 2 70
Hızla göz gezdirerek okumak? 2 76
Ç ı rpılmış çarşaf 2 90

1 296 1
 R I R R A K l �TA

5 DAKİ KALI K HARİ KALAR

2 - 5 dakika

Kilitli buzdolabı poşeti bombası 30

Ateşe dayanıklı balon 32
Ev yapımı yıldırım 38
M ikrodalgada sabun 56
Şişede fırtına 62
Havanız her zaman s izinle olsun 64
Yedek plan 70
Akıtmayan kevgir 76
Ev yapımı okyanus 84
Frankensteın ' ın eli 92
Yok olan süt ıo8
Kavanozda sandviç 116
Süpertuz ! 118
Parlayan üzümler 138
Yerçekimine karşı gelen su 1 42
Çay poşeti balonu 166
Balon gücü 170
Masa tenisi pompası 178
Balonun üzerindeki sörf tahtası 188
Bardağı m dolup taştı? 220
D ipsiz teneke 222
Sızdırmayan sızıntı 226
Nakit mi kredi kartı mı? 2 36
Kafamda ışık çaktı 242
Bükülen ışık 2 50

1 297 1
 11 1 � / I R H I L I M C l � l � 1 A H P R A IT \ ' .H l

Çarpışma kraterleri 254

D racula'nın kokteyli 2 66
D e ngesiz denge 268
Heyecanlı son 2 82
Peşin öde teslim al 2 88
Köpüklü son 2 92

SAAT BAŞI
Yaklaşık ı saat

Atlantis'ten gelen fener 34

Ağır hava ? 40
Devasa hava topu 44
Gaipten gelen harfler 52
Sessiz patlama 78
Hayalet kaykaycı 82
Jambon dumanı perdesi 88
Patates bazukası 90
Bungee j umping yapan yumurta 94
Sütü taşa çevirmek 96
D emirden kahvaltı gevreği 98
Motive eden dondurma 10 2
Utangaç kundakçı 124
Bu tatsız bir şey 128
Kafa karıştırıcı renkler 132
Film kutusu roketi 146
C D ' den hoverkraft 1 52
İki parçalı roket 154

1 298 1
Viking cenazesi 160
Son kamış ! 168
Şişeden kaçış 182
Hava tıkanıklığı 184
D ünyanın ağırlığı 186
Kamış roketi 192
Teneke kutunun kankan dansı 19 4
Katı s ıvı (yoksa sıvı katı mı?) 202
Ev yap ımı balina yağı 210
Kibrit kutusundan mikrofon 224
Baloncuk çocuk 230
Simyaya giriş 2 40
Kağıt tencere 2 62
Ateşe dayanıklı iplik 272
Firavunun sırrı 2 86

8 SAATLİ K GÜ N
ı - 8 saat

Arka bahçedeki yanardağ 28

Statik elektrikli balçık 42
Yakan buz 46
Havuca ilk yardım 120
D NA dedektifi 1 34
Gölet dostları 198
Güller kırmızıdır? 206
Alev ağacı ? 214
Yeşilci olmak - ya da olan yeş ile mi oluyor? 2 1 6

1 299 1
 H I S l l R ll l l 1 M l l 1' 1 S L A ll l > R ., l ' l' \' A R I

Güneş enerj ili fırın

İkarus' un intikamı
Bar kavgası dekoru

MARATO N
B i r tam gün ya d a daha fazlası

Anadan doğma yumurtalar 1 04

Sırayla atlayan bezelyeler I I2
Şişedeki yumurta ı ı4
Katlanan yumurta 130
Uzaklara süzülüyo r 1 44
Lastik tavuk ke miği 200
Kaçak bitki 208
Öndeki yıldızı takip et! 246
Cetveller kırılmak içindir 2 74
Yenilebilir kristaller 2 78
Fosil yaratalım 2 84

1 300 1
 TEŞEKKURLER
• •

Aşağıdaki isimlere bu proj e nin her aşaması ndaki

destekleri ve verdikleri ilham için teşekkür etmek
istiyorum . Katkıları - doğrudan katılım , öneri ­
l e r , t e p kile r ve b i l i m s e l açıklamala r - kitaba
de rinlik ve açık gö rüşlülük kattı :
J a net B raks p e a r , Frank C i ccott i , G rego ry
Ette r , Peter Filkins , Peter French , D r . Gray
H o ffman , Benjamin J oyce , D r . Peter Lydon ,
William Matthiesen , lan M c C hesney , D r . Sarah
M o rse , Peter Rielly , Susan Roep e r , Elizabeth
Stell .
Buna ek olarak, aşağıdaki şirket ve organizas ­
y o n l a ra da m i n n e t b o rc u m b u l u n m aktad ı r :
Be rksh ire (Massachusetts) Film ve Video , Camco
l nte rnatio nal Ltd . , C o rsham Kitabevi , E nergy
for Sustainable D evelopment Ltd . , E S D Ventu ­
res , Ki ngswood Okulu , Britanya Meteoroloj i
M e rkezi , New York Halk Kütüphanesi , Williams
Kolej i .
H e p s i n d e n ö n e m l i s i fiki rl e r i m i i n sanlara
ulaştırma ko nusunda bana destek olan Yazarlar
Vakfı ' nın cömert , hayal gücü kuvvetli -ve yeri asla
doldurulamaz - yardımları için teşekkür etmek
istiyorum .

1 301 1
 H I N Z I R R l l. I M C I N I N L A R O R A T U V A R I

DENEY GÜNLÜ GÜ

D E N EYİ N AD I :

TARi H :

YAPILDICI YE R :

HAVA KOŞU LLARI :

TAN I KLAR :

OLAYLARIN TARi F! VE TEPKİ LE R :

BAŞI NIZ BELAYA GİRDİ M l ?

 H I N Z I R B i L i M C iN i N L A B ORATUVAR!

DENEY GÜNLÜ GÜ

D E N EYİ N AD I :

TARİ H :

YAPILDIGI YER :

HAVA KOŞU LLARI :

TAN I KLAR :

O LAYLARIN TAR İ F İ VE TEPKİLE R :

BAŞ I N I Z BELAYA GİRDİ M l ?

1 303 1
 H I N Z I R " 1 1. I M C I N I N l. A " O R A T U V A R I

DENEY GÜNLÜGÜ

DENEYİ N AD I :

TARİ H :

YAPI LD ICI YE R :

HAVA KOŞULLARI :

TANIKLAR :

OLAYLAR I N TARİFİ VE TEPKİ LER :

BAŞINIZ BELAYA GİRDİ M İ ?

1 304 1
 H I N Z I R " 1 1. I M C I N I N L A " O R A T U V A R I

DENEY GÜNLÜ ÔÜ

D E N EYİ N AD I :

TARi H :

YAP I L D I G I YER:

HAVA KOŞULLARI :

TAN I K LAR :

OLAYLARIN TARiFi VE TEPKi LER :

BAŞINIZ BELAYA GlRDl Ml?

1 305 1
 HINZIR B i L i M CiNiN 1. A B O RATUVARI

DENEY GÜNLÜGÜ

D E N EYİ N AD I :

TARİH :

YAPILDICI YER :

HAVA KOŞU LLARI :

TAN I K LAR :

O l.AYLARI N TARİFİ VE TEPKİ LER :

BAŞ I N I Z BEL.AYA GİRDİ M İ ?

1 306 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

DENEY GÜ NLÜGÜ

D E N EYİ N AD I :

TARİ H :

YAPILD I CI YE R :

HAVA KOŞULLARI :

TAN I KLAR :

OLAYLARIN TARİFİ VE TEPKİ LE R :

BAŞI N IZ BELAYA GİRDİ Mt?

1 307 1
 HINZIR BiLiMCiNiN LABORATUVAR!

DENEY GÜNLÜ GÜ

D E N EYİN AD I :

TARi H :

YAPI LD I CI YER :

HAVA KOŞULLARI :

TAN I KLAR :

O LAYLAR I N TARiFi VE TEPKiLE R :

BAŞINIZ BELAYA G i R D i Ml?

1 308 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

DENEY LİGİ TABLOSU

(Katego rilere göre)

ŞOK D ECERİ İ N SANLARI GÜLDÜ RDÜ

ı. ı.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

YAPMASI KOLAY EN lYt ARKADAŞLARLA

YAPI LIYO R
ı. ı.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

YEN İ B İ R ŞEY öCRE N D İ M KESİ N Lİ KLE YİN E YAPARIM

ı. 1.

2.

3. 3.

5. 5.

1 309 1
 H I N Z I R 8 1 1. I M C I N I N L A B O R A T U V A R !

DENEY KONTROL LİSTESİ

MALZEME MEKAN
D E N EY BULU N D U ? SEÇ i LD i ?
Kola gayzeri
Arla bahçedelıt.i yanardağ
Kilitli buzdolabı poşeti bombası
Ateşe dayanıklı balon
Atlantis'ten gelen fener
Biraz tutabilir misiniz lütfen?
Ev yapımı yıldırım
Ağır hava ?
Statik elektrikli balçık
Devasa hava topu
Yakan buz
Kağıttan polka
Gaipten gelen harfler
Ç ılgın mısır gevreği
Mikrodalgada sabun
Soguk hava dalgası yaratın
Şi9ede fırtına
Havanız her zaman sizinle olsun
Yedek plan
Sihirli çember
Yerinde duramayan tite mantarı
Akıtmayan kevgir
Sessiz patlama
Yüzen iğne
Hayalet laylaycı
Ev yapımı okyanus
Jambon dumanı perdesi
Patates bazukası
F rankenstein' ın eli
Bungee jumping yapan yumurta
Sütü ta9a çevirmek

1 310 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

DENEY KONTROL LİSTESİ

YAPI LDIGI
TARi H FOTOGRAFLAR? D E N EY
Kola gayzeri
Arka bahçedeki yanardağ
Kilitli buzdolabı poıeti bombası
Ateıe dayanıldı balon
Atlantis'ten gelen fener
Biraz tutabilir misiniz lütfen?
Ev yapımı yıldırım
Ağır hava?
Statik elektrikli balçık
Devasa hava topu
Yakan buz
Kağıttan polka
Gaipten gelen harfler
Ç ılgın mısır gevreği
M ikrodalgada sabun
Soguk hava dalgası yaratın
Şiıede fırtına
Havanız her zaman sizinle olsun
Yedek plan
Sihirli çember
Yerinde duramayan fite mantarı
Akıtmayan kevgir
Sessiz patlama
Yüzen iğne
Hayalet kaykaycı
Ev yapımı okyanus
Jambon dumanı perdesi
Patates bazukası
Frankenıtein'ın eli
Bungee jumping yapan yumurta
Sütü t8fa çevirmek

1 311 1
 H I N Z I R 8 1 1. I M C I N I N l. A B O R A T U V A R I

DENEY KONTROL LİSTESİ

MALZ EME MEKAN

D E N EY BULU N D U ? SEÇiLDi?
Demirden kahvaltı gevreği
Elektrikli katık
Motive eden dondurma
Anadan dogma yumurtalar
Marshmallow mu steroid mi?
Yok olan süt
Patatesin içinden geçen ka mış?
Sırayla atlayan bezelyeler
Şitedelr.i yumurta
Kavanozda sandviç
Süpertuz !
Havuca ilk yardım
Utangaç kundakçı
Çakırkeyif buz küpü
Bu tatuz bir tey
Katlanan yumurta
Kafa karıttırıcı renkler
O na dedektifi
Yapışmaz tava mı?
Parlayan üzümler
Yerçelr.imine karp gelen su
Uzaklara süzülüyor
Film kutusu roketi
Ay'a sıçrayan tenis topu
Dans eden naftalinler
CD' den hoverkraft
llr.i parçalı roket
Havada süzülen top
Vilr.ing cenazesi
Cesur , küçük top
Patlamayan balon

1 312 1
 H I N Z I R B l l. I M C I N I N L A B O R A T U V A R !

DENEY KONTROL LİSTESİ

YAPI LD I C I
TARi H FOTOCRAFLAR? DENEY
Demirden kahvaltı gevreği
Elektrikli kaşık
Motive eden dondurma
Anadan dogma yumurtalar
Marahmallow mu steroid mi?
Yok olan süt
Patatesin içinden geçen kamış?
Sırayla atlayan bezelyeler
Şitedelı.i yumurta
Kavanozda sandviç
Süpertuz!
Havuca illı. yardım
Utangaç kundakçı
Çakırkeyif buz küpü
Bu tatsız bir şey
Katlanan yumurta
Kafa karıştırıcı renkler
Ona dedektifi
Yapıtmaz tava mı?
Parlayan üzümler
Yerçelı.imine karşı gelen su
Uzaklara süzülüyor
Film kutusu roketi
Ay'a aıçrayan tenis topu
Dans eden naftalinler
C D 'den hoverkraft
llı.i parçalı r�ket
Havada süzülen top
Viking cenazesi
Cesur, küçülı. top
Patlamayan balon

1 313 1
 H I NZ I R B i L i M C i N i N LABORATUVA R I

DENEY KONTROL LİSTESİ

MALZ EME M E KAN

D E N EY BULUNDU? SEÇiLD i ?
Çay poşeti balonu
Son kamış!
Balon gücü
Bana baskı yapma
Kayan büyük bardak
M asa tenisi pompası
Mendil barajı
Şişeden kaçış
H ava tıkanıklığı
Dünyanın agırlıgı
Balonun üzerindeki sörf tahtası
Okuma seansı
Kamış roketi
Teneke kutunun kankan dansı
Gölet dostları
Lastik tavuk kemiği
Katı sıvı (yoksa sıvı katı mı?)
Kendi kendine kilitlenen poşet
Güller kırmızıdır?
Kaçak bitki
Ev yapımı balina yağı
Alev ağacı?
Yeşilci olmak
- ya da olan yeşile mi oluyor?
Bardagım dolup taştı?
D ipsiz teneke
Kibrit kutusundan mikrofon
Sızdırmayan sızıntı
H ayalet balon
Baloncuk çocuk

1 3 14 1
 H I NZIR B i L i M C i N i N LABORATUVAR!

DENEY KONTROL LİSTESİ

YAPI LD I CI
TARi H FOTOCRAFLAR? DENEY
Çay poşeti balonu
Son umış!
Balon gücü
Bana baskı yapma
Kayan büyük bardak
Masa tenisi pompası
Mendil barajı
Şişeden uçış
Hava tıbnıklıgı
Dünyanın agırlıgı
Balonun üzerindeki sörf tahtası
Okuma seansı
Kamış roketi
Teneke kutunun kankan dansı
Gölet dostları
Lastik tavuk kemigi
Katı sıvı (yoksa sıvı katı mı?)
Kendi kendine kilitlenen poşet
Güller kırmızıdır?
Kaçak bitki
Ev yapımı balina yagı
Alev agacı?
Yeşilci olmak
- ya da olan yeşile mi oluyor?
Bardagım dolup taştı?
D ipsiz teneke
Kibrit kutusundan mikrofon
Sızdırmayan sızıntı
Hayalet balon
Baloncuk çocuk

1 315 1
 H I N Z I R B I L I M C I N I N l . A B O R A T LI V A R I

DENEY KONTROL LİSTESİ

MALZ E M E MEKAN
DENEY BULU N D U ? SEÇlLDl?
Yerçekiminin üstesinden gelmek
Sihirli peçete
Nakit mi kredi kartı mı?
Damlatmayan belge
Simyaya giriş
Kafamda ışık çaktı
Öndeki yıldızı takip et!
Güneş enerjili fırın
Bükülen ışık
l karus'un intikamı
Çarpı,ma kraterleri
Çılgın moleküller
Kagıt tencere
Kaybolan beher
D racula'nın kokteyli
Dengesiz denge
Kader parmagı
Ateşe dayanıklı iplik
Cetveller kırılmak içindir
H ızla göz gezdirerek okumak?
Yenilebilir kristaller
Bar kavgau dekoru
H eyecanlı son
Fosil yaratalım
Firavunun sırrı
Peşin öde teslim al
Ç ı rpılmış çar,af
Köpüklü son

1 316 1
 H I N Z I R B i L i M C i N i N l . A 8 l1 R A T LI V A R I

DENEY KONTROL LİSTESİ

YAPILDIGI
TARi H FOTOGRAFLAR? D E N EY
Y"rç.,kiminin üst.,sind.,n gdmd<
Sihirli P"Ç"t"
Nakit mi lı:,r.,di kartı mı?
Damlatmayan b.,lg"
Simyaya giriş
Kafamda ışık çaktı
Önd.,ki yıldızı takip .,t!
Gün"t .,n.,rjili fırın
Bükül.,n ışık
lkarus'un int ikamı
Çarpıtma krat"rl"ri
Çılgın mol.,küll"r
Kigıt t"nc"r"
Kaybolan b.,h.,r
Dracula'nın kokt.,yli
o.,ng.,siz d.,ng"
Kad., r parmagı
At"f" dayanıkl ı iplik
c.,tvdl.,r kırılmak içindir
Hızla göz g.,zdir"r"k okumak?
Y"nil.,bilir kristall.,r
Bar kavgası d.,koru
H.,y.,canlı son
Fosil yaratalım
Firavunun sırrı
P"tin öd" t"slim al
Çırpılmıt çarşaf
Köpüklü son

1 317 1