9.skalar Alan Problemleri PDF

DOKUZUNCU BÖLÜM
SKALER ALAN PROBLEMLERİ
1. GİRİŞ
Önceki bölümlerde ele alınan problemlerdeki bilinmeyenler, bir vektör alanın

bileşenlerinden oluşmakta idi. Örneğin iki boyutlu levhalarda, bilinmeyen değer (2x1)
boyutlarındaki deplasman vektörüdür. Diğer taraftan, sıcaklık, basınç ve akış potansiyeli
gibi büyüklükler doğal olarak skaler büyüklüklerdir. İki boyutlu kararlı hal ısı iletimi
problemindeki bilinmeyen sıcaklık alanı (T(x,y)) skaler büyüklüklerin en bilinen
örneklerinden biridir. Bu bölümde sakaler alan problemlerinden olan ısı iletimi, burulma,
sıvı akışı, sızıntı ve elektrik/manyetik alan problemleri üzerinde durulacaktır.
Skaler alan problemlerinin en çarpıcı özelliği, mühendisliğin ve fiziğin hemen hemen her
dalında bulunabilmesidir. Bunlar genellikle Genel Helmholtz denklemi olarak bilinen
∂ ⎛ ∂φ ⎞ ∂ ⎛ ∂φ ⎞ ∂ ⎛ ∂φ ⎞
⎜ kx ⎟ + ⎜ ky ⎟ + ⎜ kz ⎟ + λφ + Q = 0 (1)
∂x ⎝ ∂x ⎠ ∂y ⎜⎝ ∂y ⎟⎠ ∂z ⎝ ∂z ⎠
denklemin özel halleri olarak karşımıza çıkar. Bu denklemde φ= φ (x,y,z) aranan alan
değişkenidir. Tablo 1’de genel Helmotz denklemini yardımıyla çözümlenebilen
mühendislik problemleri verilmiştir. Örnek olarak yalnızca (x,y) düzlemini göz önünde
bulundurur ve φ=T, kx=ky=k, λ=0 dönüşümlerini yaparsak, k, ısıl iletkenlik ve Q da iç ısı
kaynağını göstermek üzere genel denklemi, ∂2T/∂x2-∂2T/∂y2-Q=0 olarak elde edilir. Bu
denklem de iki boyutlu kararlı hal ısı iletimi denklemidir. Matematik olarak Helmotz
denklemini kullanarak pek çok alan probleminin sonlu eleman modeli oluşturulabilir. Bu
modeller daha sonra problemin doğasına uygun olarak düzenlenir ve çözümler elde edilir.
Burada ısı iletimi ve burulma konuları sınır şartlarının detaylı olarak ele alınabilmesi
açısından genişçe işlenecek diğer konular nisbeten kısa tutulacaktır. Temel adımlar
anlaşılırsa problem çözümü de kolaylaşmış olur.
Mühendisler İçin Sonlu Elemanlar Metodu, M. TOPCU, S. TAŞGETİREN
Tablo 1. Mühendislikte Karşılaşılan Skaler Alan Problemleri

Alan
Problem Formül Parametre Sınır Şartları
Değişkenleri
T=T0
∂T
⎛ ∂ 2T ∂ 2T ⎞ Termal − k. = q0
Isı İletimi k ⎜ 2 + 2 ⎟ + Q = 0 Sıcaklık, T ∂n
⎝ ∂x ∂y ⎠ iletkenlik, k
∂T
− k. = h( T − T0 )
∂n
⎛ ∂ 2θ ∂ 2θ ⎞ Gerilme
Burulma ⎜⎜ 2 + 2 ⎟⎟ + 2 = 0 θ=0
⎝ ∂x ∂y ⎠ fonksiyonu, θ
Potansiyel ⎛ ∂ 2ψ ∂ 2ψ ⎞ Akım
⎜ 2 + 2⎟=0 ψ = ψ0
akış ⎝ ∂x ∂y ⎠ fonksiyonu,ψ
φ = φ0
Sızıntı ve ⎛ ∂ 2φ ∂ 2φ ⎞ Hidrolik Hidrolik ∂φ
k .⎜ 2 + 2 ⎟ + Q = 0 . =0
yeraltı akışı ⎝ ∂x ∂y ⎠ potansiyeli φ iletkenlik, k ∂n
φ=y
⎛ ∂ 2u u=u0
Elektrik ∂ 2 u ⎞⎟ Elektrik Elektrik
ε ⎜⎜ + = −p ∂u
potansiyeli ⎝ ∂x
2
∂y 2 ⎟⎠ potansiyeli, u İletkenliği, ε =0
∂n
Kanallarda ⎛ ∂ 2W ∂ 2W ⎞ Boyutsuz hız,
⎜⎜ 2 + ⎟⎟ + 1 = 0 W=0
sıvı akışı ⎝ ∂x ∂y 2 ⎠ W
2. ISI İLETİMİ
Makina tasarımında sıcaklık dağılımının belirlenmesi, genellikle malzeme seçimi, çalışma
esnasında normalin dışında sıcaklık etkisine maruz kalan parçaların tasarımı gibi konularda
bir ilk adım oluşturur. Bu sırada da çevre şartlarının belirlenmesi, karmaşık geometrilerin
modellenmesi ve en temel sabit özellikleri olan izotrop malzemeden her doğrultuda farklı
özellikler gösteren kompozit malzemeye kadar çok çeşitli malzemelerin dikkate alınması
gerekmektedir. Bu noktada elemanların hem ısıl hem de mekanik analizinde benzer
yöntemlerin kullanılıyor olması nedeniyle sonlu elemanlar metodu büyük bir kullanım
imkanı bulur. Bu bölümde genel geçişli hal ısı iletimi probleminin sonlu eleman
formülasyonu verilecektir.
Isı transferi bir cisim içinde çeşitli noktalar arasında sıcaklık farkı oluşmasıyla bu noktalar
arasında yada cisim ile çevresi arasındaki sıcaklık farkı nedeniyle meydana gelir. Termal
olarak izotropik ortamda, iki boyutlu ısı akışını ifade eden Fourier kanunu :
Bölüm 9-22
∂T ∂T
q x = −k , q y = −k (2)
∂x ∂y
şeklindedir. Burada T= T(x,y,t) olarak ortamdaki sıcaklık alanı, qx ve qy; x ve y

∂T ∂T
doğrultularındaki ısı akışı, k; ısı iletim katsayısı, ve , ; de x ve y doğrultusundaki
∂x ∂y
sıcaklık değişimleridir. Meydana gelen ısı akışı qx ve qy'nin vektörel toplamıdır.
Denklemlerin sağ tarafındaki (–) işareti ısının düşük sıcaklığa doğru transfer olduğunu
göstermektedir. (1)’de φ=T alınır ve Fourier yasası da uygulanırsa,
⎛ ∂q ∂q y ∂q z ⎞ ∂T
− ⎜⎜ x + + ⎟⎟ + Q = ρc (3)
⎝ ∂x ∂y ∂z ⎠ ∂t
elde edilir. Burada ρ ve c malzemeya ait özellikler olup sırasıyla yoğunluk ve özgül ısıyı t
ise zamanı göstermektedir. Bu ısı iletim denklemi olup bir başlangıç ve çeşitli sınır
şartlarına göre çözülür.
Başlangıç şartı olarak iki boyutlu hal için T ( x, y,0) = T0 ( x, y ) şeklinde başlangıç halindeki
sıcaklık dağılımı olarak ele alınabilir. Şekil 1 de gösterilen cisim için sınır şartları ise,
sırasıyla sabit yada zamana ve koordinata göre tanımlanmış sıcaklık, sabit yada zamanla ve
konumla değişen ısı akışı, taşınımla ısı akışı ve ışınımla ısı akışı şeklindedir. Bu şartlar
aşağıdaki şekilde formüle edilir.
Şekil 1 İki boyutlu genel ısı iletimi için çözüm bölgesi ve sınır şartları
Bölüm 9-33
S1 Üzerinde Ts = T1 ( x, y, t )
S 2 Üzerinde −q s = q x n x + q y n y
(4)
S 3 Üzerinde h(Ts − Te ) = q x n x + q y n y
S 4 Üzerinde σεTs4 − αq r = q x n x + q y n y
Burada T1 yüzey sıcaklığı, nx, ny yüzeyin doğrultu kosinüsleri, qs birim alandan tanımlı ısı
akışı, h konveksiyonla ısı transferi katsayısı, Te çevre sıcaklığı, Ts bilinmeyen yüzey
sıcaklığı, σ Stephan-Boltzman sabiti, ε ve α yüzey özellikleri ve qr de birim alandan
yapılan radyasyonla ısı taransferini göstermektedir.
2.1 Sonlu Eleman Formülasyonu
Şekil 1'de verilen Ω çözüm bölgesi herbirinde r adet düğüm bulunan M adet elemana
bölünür. Bir eleman içindeki sıcaklık ve sıcaklık gradyenti şekil fonksiyonlarının
yardımıyla,
r
T ( x, y, t ) = ∑ N i ( x, y )Ti (t ) (5)
i =1
∂T r
∂N
( x, y, t ) = ∑ i ( x, y )Ti (t )
∂x i =1 ∂x
(6)
∂T r
∂N
( x, y, t ) = ∑ i ( x, y )Ti (t )
∂y i =1 ∂y
olarak yazılabilir. Matris notasyonu kullanıldığında ise,
T ( x, y, t ) = [N ( x, y )]{T (t )}
⎡ ∂T ⎤
⎢ ∂x ( x, y, t )⎥ (7)
⎢ ∂T ⎥ = [B ( x, y )]{T (t )}
⎢ ( x, y, t )⎥
⎢⎣ ∂y ⎥⎦
olur. Burada [N] sıcaklık interpolasyon matrisi, [B] ise sıcaklık değişimi interpolasyon
matrisi olarak adlandırılır. Ti her düğümün sıcaklığı {T(t)} de eleman düğüm sıcaklıkları
vektörüdür. Burada bir enerji denklemi olan (3) numaralı denkleme minumum potansiyel
enerji ilkesi uygulanır,
⎛ ∂q x ∂q y ∂T ⎞
∫ ⎜⎜⎝ ∂x + ∂y − Q + ρc ∂t ⎟⎟⎠ N i dΩ = 0 (8)
Bölüm 9-44
ve
⎛ ∂q x ∂q y ⎞
∫ ⎜⎜⎝ ∂x + ⎟N i dΩ
∂y ⎟⎠
(9)
kısmı integre edilerek ifade yeniden yazılırsa,
∂T ⎡ ∂N ∂N ⎤ ⎡ q x ⎤
∫ ρc ∂t N dΩ − Ω∫ ⎢⎣ ∂x dΩ = ∫ Q.N i .dΩ − ∫ (q n ).N .dr i = 1,2,3,.....r (10)
∂y ⎥⎦ ⎢⎣q y ⎥⎦
i
Ω Ω Γ
elde edilir. Yüzey bölgesi her bölgede etkili olan sınır şartlarının toplamı olarak ifade
edilebileceği için, son terim her bir sınır şartı için ayrı integre edilirse,
− ∫ (q n ).N i .dΓ + ∫ q s .N i .dΓ − ∫ h(T − Te ).N i .dΓ

S1 S2 S3
(11)
( )
− ∫ σεT 4 − αq r N i .dΓ i = 1,2,3,.....r
S4
elde edilir. Sonuçta genel denklem ve eleman denklemleri matris formunda,
[C ]⎧⎨ ∂T ⎫⎬+ [[K c ] + [K h ] + [Kr ]]{T }= {Rt }+{RQ }+ {Rq }{Rh }{Rr } (12)
⎩ ∂t ⎭
olarak elde edilir. Buradaki matris ve vektörler,
[C ] = ∫ ρ.c.{N }.[N ].dΩ [K c ] = ∫ k [B]T .[B].dΩ [K h ] = ∫ h.{N }.[N ].dΓ

Ω Ω S3
[K r ].{T }= ∫ σ ε .T 4 .{N }.dΓ {RT } =− ∫ (q n ){.N }.dΓ {R } = ∫ Q{N }.dΩ

Q
S4 S1 Ω
{R } = ∫ q.{N }.dΓ
q {Rh } = ∫ hT .{N }.dΓ {Rr } = ∫ α . q.{N }.dΓ
S2 S3 S4
şeklindedir. Verilen her bir ifade sırasıyla şu şekilde tanımlanır. [C]:eleman kapasitans
matrisi, [Kc], [Kh] ve [Kr]: eleman iletim matrisleri (iletim, taşınım ve ışınım). Taşınım ve
ışınım matrisleri yalnızca yüzeyi ilgili sınır şartına maruz elemanlar için hesaplanır. {RT},
{RQ}, {Rq}, {Rh} ve {Rr}: tanımlı düğüm sıcaklığı, iç ısı kaynağı, tanımlı yüzey ısı akışı,
yüzey taşınımı ve ışınımdan kaynaklanan ısıl yük vektörleri.
Elde edilen bu genel ifade ele alınan problemin durumuna göre çeşitli şekillerde
düzenlenebilir. Bunlardan en çok karşılaşılan 4 örnek aşağıda verilmiştir.
Bölüm 9-55
Lineer kararlı hal ısı iletimi:

[[K c ] + [K h ]].{T } = {RQ }+ {Rq} + {Rh } (13)
Lineer geçişli hal ısı iletimi:
[C ]⎧⎨ dT ⎫⎬ + [[K c ] + [K h (t )]].{T (t )} = {RQ }+ {Rq} + {Rh } (14)

⎩ dt ⎭
Nonlineer kararlı hal:
[[K c (T )] + [K h (T )]+ [K r (T )]].{T } = {RQ (T )}+ {Rq (T )} + {Rh (T )} + {Rr (T )} (15)
Nonlineer geçişli hal:
[C (T )]⎧⎨ dT ⎫⎬[[K c (T )] + [K h (T , t )]+[K r (T )]].{T (t )} = {RQ (T , t )} (16)

⎩ dt ⎭
+ {Rq(T , t )} + {Rh (T , t )} + {Rr (T , t )}
Örnek olarak suyla soğutulan bir çubuğun orta düzlemindeki sıcaklık dağılımının zamanla
değişimini araştıralım. Problem taşınım sınır şartına maruz iki boyutlu geçişli hal ısı iletimi
problemidir (14). Problemde iç ısı kaynağı ve dış ısı yükü olmadığından ilgili yük
vektörlerini kaldırırsak (14),
[C ] ⋅ ⎧⎨ dT ⎫⎬ + [[K c ] + [K h (t )]] ⋅ {T (t )} = {Rh (t )} (17)

⎩ dt ⎭
şeklinde düzenlenebilir. Türev sonlu farklar yaklaşımı ve θ metodu ile,
θ [[K c ] + [K h ]] +
1
[C ]{T }n +1 = ⎡⎢− (1 − θ )[[K c ] + [K h ]] + 1 [C ]⎤⎥{T }n
∆t ⎣ ∆t ⎦ (18)
+ (1 − θ ){R}n + θ {R}n +1
şeklinde ifade edilir. Kısa gösterimde ise,
[K ]{T } n +1 {}
= R n +1 (19)
şeklini alır. θ’nın seçimi farklı algoritmalar verir. Buna göre, θ=0 alındığında ileri farklar
(forward difference) metodu, θ=1/2 alındığında Crank-Nicolson metodu, θ=2/3 alındığında
Galerkin metodu ve θ=1 alındığında ise geri farklar (backward difference) metodu seçilmiş
olur. Her metodun avantaj ve dezavantajları olmakla birlikte ileri farklar metodu dışında
zaman aralığının çok büyük olmadığı durumlarda kararlı sonuçlar alınırken, θ=0
alındığında mutlaka kritik bir değerin altında kalmak gerekmektedir. Bu değer genel olarak
Bölüm 9-66
∆t kr = 2 λ şeklinde verilir. Burada λm the maksimum sistem özdeğeridir. Sistem

m
özdeğerini hesaplamadan yaklaşık bir zaman aralığı hesabı ise ∆t kr = ⎛⎜ ρc 2 ⎞⎟ad 2 ile
⎝ kπ ⎠
verilmektedir. Burada d en küçük eleman genişliği, a ise 3 ile 5 arasında seçilecek bir
katsayıdır.
Bundan sonra eleman şekil fonksiyonlarının elde edilmesi, sınır şartlarının uygulanma
pratiği ve çeşitli özel problemlerin çözüm yöntemlerinin verilmesi açısından temel
problemlerden başlayarak detaylı bir inceleme yapılacaktır.
2.2 Bir Boyutlu Isı İletimi
Düzgün bir ısı üretiminin olduğu düz bir duvardaki ısı iletimini düşünelim. (Şekil 2). A ısı
akış doğrultusuna dik bir alan, Q (W/m3) birim hacminde üretilen ısı olsun. Isı üretimine
örnek olarak R direncine sahip bir kablodan I akımının geçmesiyle V hacminde oluşan
Q=I2.R/V verilebilir.
Kontrol Hacmi
Duvar
Isı x
Akışı (QAdx)
qA [q+(dq/dx)dx].A
x dx
Şekil 2. Bir boyutlu ısı iletimi
Şekil 2’de verilen hacim için çıkan ısının, hacme giren ve hacim içinde üretilen ısıya eşit
olması gerektiğinden hareketle,
⎛ dq ⎞
qA + QA.dx = ⎜ q + dx ⎟ A (20)
⎝ dx ⎠
yazılabilir. Her iki taraftaki qA birbirini götüreceğinden,
Bölüm 9-77
dq
Q= (21)
dx
elde edilir. Fourier denklemi yerine konursa
d ⎛ dT ⎞
⎜k ⎟ +Q=0 (22)
dx ⎝ dx ⎠
olarak bir boyutlu kararlı hal ısı iletim denklemi elde edilmiş olur. Q pozitif olduğunda
kaynak, negatif olduğunda ise kuyu olarak adlandırılır. Isı iletim katsayısı (k), genellikle
x’in fonksiyonudur. Denklem sınır şartlarına bağlı olarak çözülür (Şekil 1).
Bir Boyutlu Eleman: Burada, lineer şekil fonksiyonlarına sahip iki düğümlü elemanlar ele
alınmıştır. Bir boyutlu problemler incelenirken anlatılan 3 düğümlü quadratik elemanlar
için de burada izlenen yöntemle gerekli ifadeler elde edilebilir. Şekilde verildiği gibi
problemi x koordinatında ele alıp çeşitli noktalardaki bilinmeyenler olarak da T’yi
tanımlarsak, e elemanı üzerindeki herhangi bir noktadaki sıcaklık şekil fonksiyonları
yardımıyla,
T(r) = N1.T1 + N2.T2 = [N].{T}e (23)
yazılabilir. Burada N1=(1-r)/2, N2 = (1+r)/2 dir. r –1 ile +1 aralığında değişir. [N]=[N1,

2 2
N2] ve {T}e= [T1.T2]T dir. Diğer taraftan, r = ( x − x1 ) − 1 ve dr = dx
x 2 − x1 x 2 − x1
olduğundan zincir kuralı ile,
dT dT dr 2 dN
= . = . {T }e (24)
dx dr dx x 2 − x1 dr
elde edilir. Matris formunda ise,
dT
= [ B ]{T }e (25)
dx
olur. Burada sıcaklık değişimi interpolasyon matrisi olan [B]
1
[B ] = [− 1,1] (26)
x2 − x1
Bölüm 9-88
1− r 1+ r
N1 = Ni N2 =
2 2
1 1
r
1 e 2
1 2 3 L
x -1 0 +1
T1 = T0
q = h.(TL-T∞) T
T=N1.T1+N2.T2 T2
T1
r
1 e 2
Şekil 3. Çözüm bölgesinin sonlu eleman modeli ve lineer elemanın şekil fonksiyonları
olarak elde edilir. Şekildeki tanımlı sıcaklık ve konveksiyon sınır şartları altında enerjinin
minimizasyonu yapılacaktır. Buna göre bir boyutlu ısı iletimi denklemi
L 2 L
1 ⎛ dT ⎞ 1
∏T = ∫ k⎜ ⎟ dx − ∫ QTdx + h(TL − T∞ )
2
(27)
0
2 ⎝ dx ⎠ 0
2
yazılır. T(x=0)=T0, Q=Q0, k=ke alarak ve şekil fonksiyonlarını da devreye koyarak,
⎡ 1
⎤ ⎡ 1
⎤
∏r = ∑
1
{T }Te ⎢ k e l e Qe l e 1
∫ [B] [B ]dr ⎥{T }e − ∑ ⎢ ∫ [N ].dr ⎥.{T }e + h(TL − T∞ )
T 2
(28)
2 ⎣ 2 −1 ⎦ ⎣ 2 −1 ⎦ 2
elde edilir. Buradan eleman iletkenlik matrisi ve ısıl yük vektörlerini,
+1
k .l ke 1 − 1⎤
[k ]e ∫ [B] .[B]dr = le ⎡⎢⎣− 1
T
= e e 1 ⎥⎦ (29)
2 −1
1
{R } Q
Q .l
= e e
2 ∫ [N ].dr =
Qe .l e
2
⎧1⎫
⎨1⎬
⎩⎭
(30)
−1
olarak elde ederiz. Genel rijitlik matrisi ve genel yük vektörü daha önceki bölümlerde
olduğu gibi eleman süreklilik bilgileri yardımıyla, eleman matris ve vektörlerinin
toplanması ile oluşturulur. Enerji denklemindeki son terim açılır ve bazı matris işlemleri
yapılırsa,
Bölüm 9-99
1
{T }L h{T }L − (hT∞ ){T }L + 1 hT∞ 2 (31)
2 2
olarak yazılabilir. 1/2hT∞2 sabit olduğundan minimizasyonda dışarıda kalır. Böylece

konveksiyon sınır şartı da genel rijitlik matrisinin (L,L) elemanına h eklenmesi ve yük
vektörünün (L) elemanına da hT∞ eklenmesiyle işleme katılmış olur.
En son olarak olarak sabit sıcaklık sınır şartları (T1=T0) da daha önceki bölümlerde 0’dan
farklı olarak belirlenmiş deplasman sınır şartında olduğu gibi rijitlik matrisinin ilgili
diyagonaline büyük bir C sayısı, yük vektörüne de CT0 yükü eklenmesiyle işleme alınmış
olur.
⎡( K 11 + C ) K 12 .................... K 1L ⎤ ⎧ T1 ⎫ ⎧ ( R1 + CT0 ) ⎫
⎢ K 21 K 22 .................... K 2 L ⎥ ⎪T2 ⎪ ⎪ R2 ⎪
⎢ . . . . ⎥⎪ . ⎪ ⎪ . ⎪
⎢ ⎥ ⎪ . ⎪ ⎪ ⎪
.
.
.
.
.
.
.
. =
⎨ . ⎬ ⎨
.
. ⎬ (32)
⎢ . . . . ⎥⎪ . ⎪ ⎪ . ⎪
⎢ . . . . ⎥ ⎪
.
⎪ ⎪
.
⎪
⎢ K. K
.
..........
.
.......... ( K
.
+ h ) ⎥ ⎪T. ⎪ ⎪( R +. hT )⎪
⎣ L1 L1 LL ⎦⎩ L ⎭ ⎩ L ∞ ⎭
Örnek: Şekilde verilen üç tabakadan oluşan duvarda dış sıcaklık T0=20°C olup duvarın iç
yüzeyi konveksiyona maruzdur (Too=800°C ve h=25W/m2°C). Duvardaki sıcaklık
dağılımını hesaplayınız.
Çözüm: 3 elemandan oluşan bir
sonlu eleman modeli
oluşturulmuştur. Eleman
iletkenlik matrisileri,
20 ⎡ 1 − 1⎤
T0 = 20°C [k ]1 =
k1 k2 k3 0.3 ⎢⎣− 1 1 ⎥⎦
h,T∞ k1 = 20 W/m°C
[k ]2 = 30 ⎡⎢−11 −11⎤⎥
0.15m 0.15m
k2 = 30 W/m°C 0.15 ⎣ ⎦
0.3 m k3 = 50 W/m°C 50 ⎡ 1 − 1⎤
h = 25 W/m°C [k ]3 =
T∞ = 800°C 0.15 ⎢⎣− 1 1 ⎥⎦
T1 T2 T3 T4
olarak elde edilir. Genel matris
1 2 3 ise,
⎡ 1 −1 0 0⎤ ⎡1.375 − 1 0 0⎤
⎢ − 1 4 − 3
[K ] = 66.7 ⎢ 0 − 3 8 − 5⎥0 ⎥ ⎢ − 1 4 −
[K ] = 66.7 ⎢ 0 − 3 8 −05⎥⎥
3
⎢⎣ 0 0 − 5 5 ⎥⎦ ⎢⎣ 0 0 − 5 5 ⎥⎦
(1 numaralı düğümde konveksiyon olduğundan, h=25 sabitinde [K]’nın (1,1) elemanına
ilave edildi.)
Problemde ısı üretimi olmadığından yük vektörü sadece konveksiyon teriminden oluşur.
Bölüm 9-1010
{R}=[25x800, 0, 0, 0]T. T4=20°C sınır şartı da penaltı yaklaşımı uygulanarak

(C=8*66.7*104 alınarak),
⎡1,375 − 1 0 0 ⎤ ⎧ T1 ⎫ ⎧ 25x800 ⎫
⎢ −1 4 −3 0 ⎥ ⎪⎪T2 ⎪⎪ ⎪⎪ 0 ⎪
⎢ ⎥ ⎪
6,67 ⎨ ⎬=⎨ ⎬ şeklinde uygulanır.
⎢ 0 −3 8 − 5 ⎥ ⎪T3 ⎪ ⎪ 0 ⎪
⎢ ⎥⎪ ⎪ ⎪ ⎪⎭
⎣ 0 0 − 5 80005 T
⎦⎩ 4 ⎭ ⎩ 10672 x10 4
Buradan sıcaklık vektörü, {T}=[304.6,119.0,57.1,20.0]T°C olarak bulunur. T4=20°C sınır

şartı eliminasyon yaklaşımıyla da uygulanabilir. [K]’dan 4. Satır ve sütun silinir ve yük
vektörü de Ri=Ri-(Ki,p1a1+Ki,p2a2+ ..... + Kn,prar) şeklinde düzenlenerek
⎡1,375 − 1 0 ⎤ ⎧ T1 ⎫ ⎡ 25x800 ⎤
⎢ ⎥⎪ ⎪ ⎢ ⎥
66,7 ⎢ − 1 4 − 3⎥ ⎨T2 ⎬ = ⎢ 0 ⎥ elde edildikten sonra sıcaklık vektörü
⎢⎣ 0 − 3 8 ⎥⎦ ⎪⎩T3 ⎪⎭ ⎢⎣0 + 6670⎥⎦
[T1,T2,T3]=[304.6,119.0,57.1]°C olarak bulunur.
Tanımlı ısı akışı sınır şartı: Belirli fiziksel durumlar,
(x=0) da q=q0 (33)
şeklinde sınır şartı olarak modellenebilir. Burada q0 sınırda belirlenmiş ısı akışıdır. q=0 ise
yüzey tamamen izole edilmiştir. Yüzeye temas eden herhangi bir ısı kaynağı olması
durumunda q0 sıfırdan farklı değer alır. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus
ısının çözüm bölgesine girmesi durumunda negatif değer almasıdır. Bu sınır şartı yük
vektörüne tanımlı ısı değerinin doğrudan ilave edilmesi şeklinde tatbik edilir. Sonuç
olarak,
⎧− q 0 ⎫
⎪ 0 ⎪
[K ]{T } = {R} + ⎪⎨ ⎪⎬ (34)
⎪ .. ⎪
⎪⎩ 0 ⎪⎭
elde edilir. Burada ısının dışardan cismin içine doğru olduğu kabul edilmiştir.
Zorlanmış ve Doğal Sınır Şartları: Buradaki problemde alan değişkenlerine bağlı olarak
verilen (T=T0 benzeri) sınır şartları zorlanmış sınır şartları olarak adlandırılır. Buna karşılık
q(x=0)=q0 veya –k(dT/dx)(x=0)=q0 şeklinde alan değişkeninin türevine bağlı olarak verilen
sınır şartları ise doğal sınır şartları olarak adlandırılır. q=q0=0 olarak verilen bir sınır
Bölüm 9-1111
şartında denklemlerde herhangi bir düzeltmeye gerek yoktur. Bu sınır şartı kendiliğinden
sağlanır.
Örnek: k=0.8 W/m°C olan büyük bir levhada 4000 W/m3 lük bir ısı kaynağı
bulunmaktadır. Levhanın kalınlığı 25 cm olup dış yüzeyi (h= 20 W/m2°C ve Too= 30 oC)
konveksiyona maruzdur. Levha boyunca sıcaklık dağılımını belirleyiniz.
Simetri Çözüm: Problem tabakanın

ekseni ortasından geçen düzleme
Q=4000 W/m3 göre simetriktir. İki
elemanlı bir sonlu eleman
q=0 • • • modeli oluşturularak
1 çözülür. Simetri ekseninden
6.25 2 3
6.25 sol tarafa ısı akışı
h ,T∞
olmayacağından bu
düğümde sınır şartı olarak
k=0,8 W/m°C, h=20 W/m°C, T∞=30 °C q=0 alınır.
(k/l=0.8/0.625=12.8 dir.)
⎡ 12 .8 − 12.8 0 ⎤
Sistemin genel iletim matrisi [K ] = ⎢− 12.8 25.6 − 12.8 ⎥ şeklindedir.
⎢⎣ 0 − 12.8 (12.8 + 20)⎥⎦
Yük vektörü ise, {R} = [125, 250, (125+20x30)]T olarak elde edilir. [K]{T}={R} denklem
takımının çözümünden {T}=[94.0, 84.3, 55.0 ]T 0C elde edilir.
2.3 İnce Kanatçıklarda Isı Transferi
Isı transferi yüzeyini artırmak için herhangi bir yapıya ilave edilen ince levhalar kanatçık
olarak adlandırılır. Hava ile soğutulan motorsiklet motorunun dış yüzeyinde kanatçıkların
örneğini görmek mümkündür. Burada silindir üzerindeki kanatçıklar ısıyı hızlı bir şekilde
konveksiyon yoluyla ortama aktarır ve motor silindiri bu şekilde soğutulmuş olur. Burada
ince filmlerde meydana gelen ısı transferinin sonlu elemanlarla modellenmesi üzerinde
durulacaktır (Şekil 4).
Tek bir kanatçık ele alalım (Şekil 5). Problem, kanatçığın genişliği boyuna göre fazla
olduğundan kanatçığın derinliğine doğru yayılan ısı ihmal edilirse, yan yüzeylerden
konveksiyonla meydan gelen ısı akışı dışında tek boyutlu bir problem olarak ele alınabilir.
Bu durumda kanatçıktan konveksiyonla meydana gelen ısı kaybı,
( P. dx ) h( T − T∞ ) Ph
Q=− =− (T − T∞ ) (35)
Ac dx Ac
Bölüm 9-1212
Ortam Isı Yayılması

Sıcak
Şekil 4 İnce dikdörtgen kanatlardan oluşmuş bir düzen
olarak yazılabilir. Burada P, kanatçığın çevresi ve Ac de kesit alanıdır. Böylece, kanatçığın

dibinde sabit sıcaklık sınır şartı (T=T0), ucunda da alan çok küçük olduğundan q=0 sınır
şartı kabul edilerek, bir boyutlu ısı iletimi denklemindeki ısı kaynağı ifadesi yerine
konveksiyon ısı kaybı yazılırsa,
d ⎛ dT ⎞ Ph
⎜ k. ⎟ − (T − T∞ ) = 0 (36)
dx ⎝ dx ⎠ Ac
elde edilir.
Konveksiyon
T=T0
Isı Kaybı
q=0
Kanatçık kalınlığı=t
Ortam
Sıcak
xx Kanatçık Çevresi
q dx P=2(w+t)
Kanatçık Kesiti
L Ac=wt
Şekil 5. İnce dikdörtgen kanatçıktaki ısı akışı
Bölüm 9-1313
Sonlu Eleman Modeli: Galerkin Yaklaşımı : Galerkin yaklaşımı minimize edilecek bir
fonksiyonel araştırılmasına gerek olmadığı için bazı önemli avantajlar sağlar. Bu nedenle
ince kanatçıklar için eleman matrisleri elde edilirken bu yaklaşımdan hareket edilecektir.
φ(x), T ile aynı temelde, φ(0)=0 şartını sağlayan herhangi bir fonksiyonu olsun, Galerkin
yaklaşımı
L
⎡ d ⎛ dT ⎞ Ph ⎤
∫φ ⎢ ⎜ k. ⎟− (T − T∞ )⎥.dx = 0 (37)
0 ⎣ dx ⎝ dx ⎠ Ac ⎦
olmasını gerektirir. İlk terimin kısmi integrasyonu ile,
L L L
dT L dφ dT Ph Ph
φk − ∫ k. . dx − ∫ φTdx + T∞ ∫ φdx = 0 (38)
dx 0 0 dx dx Ac 0 Ac 0
φ(0) = 0 ve k(L)[dT(L)/dx] = 0 şartları kullanılıp izoparametrik eşitlikler yazılarak
le dT dφ
dx = dr {T}=[N]{T}e {φ}=[N]{ψ} = [ B ]{T }e = [ B ]{ψ }
2 dx dx
genel denklem
⎡
T k .l
+1 ⎤ Ph
+1
− ∑ {ψ } ⎢ e e ∫ [B ] [B ]dr ⎥{T }e − ∑ {ψ } ∫ [N ] [N ]dr{T }e
T T T
e ⎢⎣ 2 −1 ⎥⎦ Ac −1 (39)
+1
PhT∞ de
+ ∑ {ψ } T
∫ [N ]T dr = 0
Ac 2 −1
olarak elde edilir. Buradan konveksiyon iletim matrisi,
+1
Ph l e Ph l e 2 1⎤ = hl e ⎡2
∫ [N ] [N ]dr = Ae . 6 ⎡⎢⎣1
[K h ] = . T 1⎤ (40)
Ac 2 2⎥⎦ 3t ⎢⎣1 2⎥⎦
−1
olarak elde edilir. Konveksiyon yük vektörü ise,
{}
1 = h.T .l {}
1
{Rh } = Ph T∞ le ∫ [N ]T .dr = P.h.T∞ . le 1
1
1
∞ e
(41)
Ac 2 −1
Ac 2 t
dir. Böylece izoparametrik olarak yazılmış denklem
∑ {ψ }T ([K ] + [K h ]){T }e + ∑ {ψ }T {Rh } = 0 (42)

e e
olarak indirgenir. Bu da genel denklemi verecek şekilde toplanarak
Bölüm 9-1414
{Ψ }T ([K ] + [K h ]) + {Ψ }T {R} = 0 (43)
elde edilir. Bu denklem tüm {ψ}’ler ψ1=0 şartını sağladığı sürece geçerlidir. T1=T0
şeklinde verilebilecek tanımlı sıcaklık sınır şartı [K]ij = ([K]+[Kh])ij şeklinde sistem iletim
matrisi elde edildikten ve varsa diğer ısıl yükler de yük vektöründe hesaba katıldıktan
sonra genel denklemde,
⎡ K 22 K 23 .......... K 2 L ⎤ ⎧T2 ⎫ ⎧ K 21T0 ⎫

⎢ K 32 K 33 .......... ⎥
K 3 L ⎪T3 ⎪ ⎪ K 31T0 ⎪
⎢ . . . ⎥ ⎪ . = {R} − ⎪ . ⎪
⎪
(44)
⎢ . . . ⎥ ⎨ . ⎬ ⎨ . ⎬
⎢ . . ⎥ ⎪
. ⎥⎪ . ⎪ ⎪ ⎪ . ⎪
⎢ ⎪ ⎪
⎣K L2 K L2 .......... K LL ⎦ ⎩TL ⎭ ⎩ K L1T0 ⎭
şeklinde bir düzenleme yapılarak eliminasyon yaklaşımıyla hesaba katılmış olur. Başka
türden sınır şartları da daha önce gösterildiği şekilde işleme alınır.
Örnek: 0.1 mm kalınlığında, 10 cm uzunluğunda, iletkenliği k = 360 W/m°C olan bir

kanatçık, sıcaklığı 235°C olan bir duvar üzerindedir. h = 9 W/m2 °C lik konveksiyon
katsayısı ile 20°C sıcaklığındaki havaya transfer edilen ısının miktarını ve sıcaklık
dağılımını belirleyiniz.
Duvar
o
T=235 C Kanatçığın genişliğini 1m
alınız.
Çözüm: Kanatçığın ucunun
1 2 3 4 izole edildiğini kabul edelim.
İzole edilmiş
3.33x3=10cm uç q=0 Şekildeki gibi üç elemanlı bir
sonlu eleman modeli
t=0.1cm, w=1m, k=360 W/m°C 2
h = 9W/m °C, T = 20°C oluşturduktan sonra genel
denklemler
⎡ 360 ⎡ 2 − 1 0 ⎤ 9 x3.33 x10 − 2 ⎡4 1 0⎤ ⎤ ⎧⎪T2 ⎫⎪ 9 x 20 x3.33 x10 − 2 ⎧⎪2⎫⎪ 360 x 235 ⎧−

⎪ 1⎫⎪
⎢ ⎢− 1 2 − 1⎥ + ⎢1 4 1 ⎥ ⎥ ⎨T3 ⎬ = ⎨2 ⎬ − ⎨0⎬
⎢ 3.33 x10 − 2 ⎢⎣ 0 − 1 1 ⎥⎦ 3 x10−3 ⎢⎣0 1 2⎥⎦ ⎥⎦ ⎪T ⎪ 10 −3 ⎪⎩1 ⎪⎭ 3.33 x10
−2
⎪⎩ 0 ⎪⎭
⎣ ⎩ 4⎭
olarak yazılır. Buradan [T2,T3,T4] = [211.7,197.0,192.2]°C elde edilir. Kanatçıktan

meydana gelen toplam ısı kaybı elemanlardan meydana helen ısı kayıplarının toplanması
( H = ∑ H e ) şeklinde hesaplanır. Her eleman içindeki kayıp He = h(Tor – Too) Ay dir.
e
Eleman yüzey alanı Ay = 2x(1x0.0333)m2 olup Tor, eleman içindeki ortalama sıcaklığı
gösterir. Buna göre H = 333 W/m bulunur.
2.4 İki Boyutlu Kararlı Hal Isı İletimi
Önceki bölümde elde edilen iki boyutlu kararlı hal ısı iletimi denklemi için bu bölümde
eleman matrisleri ve yük vektörleri elde edilecektir. Bunun içinde sabit matrislere sahip
Bölüm 9-1515
olması nedeniyle lineer üçgen eleman ele alınacaktır. Benzer yöntemlerle diğer elemanlar
için de gerekli matrisler elde edilebilir.
Üçgen Eleman: Isı iletimi probleminde aranan alan değişkeni yalnızca skalar bir büyüklük
olan sıcaklık (T) olduğundan düğümlerdeki serbestlik derecesi bir olarak değerlendirilebilir
(Şekil 5). x, y düzleminde verilen sabit uzunluğa sahip bir üçgen eleman içindeki sıcaklık
alanı,
{T} = N1T1 + N2T2 + N3T3 (45)
veya matris formunda
{T} = [N]{T}e (46)
olarak yazılabilir. Burada [N] = [r, s, 1-r-s] şeklinde verilen eleman şekil fonksiyonlarıdır.
{T}e = [T1, T2, T3]T şeklindedir. Koordinatlar da aynı şekilde
x = N1x1 + N2x2 + N3x3 y = N1y1 + N2y2 + N3y3 (47)
yazılır. Zincir kuralı,
∂T ∂T ∂x ∂T ∂y ∂T ∂T ∂x ∂T ∂y
= . + . , = . + . (48)
∂r ∂x ∂r ∂y ∂r ∂s ∂x ∂s ∂y ∂s
olduğundan sıcaklık gradyanı matris formunda
⎧ ∂T ⎫ ⎧ ∂T ⎫
⎪ ∂r ⎪ ⎪⎪ ∂x ⎪⎪
⎨ ∂T ⎬ = [J ]⎨ ∂T ⎬ (49)
⎪ ⎪ ⎪ ⎪
⎩ ∂s ⎭ ⎪⎩ ∂y ⎪⎭
elde edilir. [J] ise,
⎡ x13 y13 ⎤
J=⎢ (50)
⎣ x 23 y 23 ⎥⎦
dir. Burada xij = xi - xj, yij = yi - yj ve |detJ| = 2Ae olduğunu biliyoruz. Aradığımız sıcaklığın
global koordinatlara göre türevi olduğundan, ters alma işlemi ile
⎧ ∂T ⎫ ⎧ ∂T ⎫
⎪⎪ ∂x ⎪⎪ ⎪ ∂r ⎪ 1 ⎡ y 23 − y13 ⎤ ⎡1 0 − 1⎤
⎨ ∂T ⎬ = [J ]⎨ ∂T ⎬ = ⎢− x {T }
x13 ⎥⎦ ⎢⎣0 1 − 1⎥⎦ e
(51)
⎪ ⎪ ⎪ ⎪ det J ⎣ 23
⎪⎩ ∂y ⎪⎭ ⎩ ∂s ⎭
Bölüm 9-1616
elde edilir. Bu da,
⎧ ∂T ⎫
⎪⎪ ∂x ⎪⎪
⎨ ∂T ⎬ = [B ]{T }e (52)
⎪ ⎪
⎪⎩ ∂y ⎪⎭
yazılabilir. Burada
1 ⎡ y 23 − y13 ( y13 − y 23 )⎤ 1 ⎡ y 23 y 31 y12 ⎤

[B ] = = (53)
det J ⎢⎣− x 23 x13 ( x 23 − x13 ) ⎥⎦ det J ⎢⎣ x32 x13 x 21 ⎥⎦
şeklindedir. Türevlerin karelerinin alınmasıyla,
⎧ ∂T ⎫
⎡ ∂T ∂T ⎤ ⎪⎪ ∂x ⎪⎪
2
⎛ ∂T ⎞ ⎛ ∂T ⎞
2
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ = ⎢ . ⎥ ⎨ ∂T ⎬ (54)
⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎣ ∂x ∂y ⎦ ⎪ ⎪
⎪⎩ ∂y ⎪⎭
= {T }e [B ] [B ]{T }e
T T
(55)
elde edilir.
Eleman denklemleri: İki boyutlu kararlı hal ısı iletimi denklemi,
∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞
⎜ k. ⎟ + ⎜ k. ⎟ + Q = 0 (56)
∂x ⎝ ∂x ⎠ ∂y ⎝ ∂y ⎠
dir. Şekil 1’de verilen sabit sıcaklık (T = T0) sabit ısı akışı (qn = q0) ve konveksiyon
(qn=h(T-Too) ) sınır şartlarını göz önüne alarak çözüm için
1 ⎡ ⎛ ∂T ⎞ ⎤
2 2
⎛ ∂T ⎞ 1
Π T = ∫∫ ⎢k .⎜ ⎟ + k ⎜⎜ ⎟⎟ − 2QT ⎥.dA + ∫ q0Tds + ∫ h(T − T∞ ) 2 ds (57)
2 A ⎢ ⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎥⎦ 2
⎣ s2 s3
fonksiyoneli minimize edilir. Çözümün sabit sıcaklık sınır şartını da sağlaması gereklidir.
İlk terim,
1 ⎡ ⎛ ∂T ⎞ ⎛ ∂T ⎞ ⎤
2 2
1
∫∫ ⎢k .⎜ ⎟ + k .⎜⎜ ⎟⎟ ⎥dA = ∑ ∫ k .{T }e [B ] [B ]{T }e dA
T T
2 A ⎢ ⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎥⎦ e 2
⎣ (58)
1 T
= ∑ {T }e k e Ae [B ] [B ]{T }e
T
e 2
Bölüm 9-1717
olarak yazılabilir. Burada eleman iletim matrisi [k ]e = ke Ae [B ] [B ] olarak tarif edildikten

T
sonra genel iletkenlik matrisi [K] eleman iletkenlik matrislerinin toplanmasıyla elde edilir.
İkinci terim olan ısı kaynağını ele alalım. Eleman içinde üç farklı ısı kaynağı bulunabilir.
İlk olarak ısı kaynağının eleman içinde sabit ısı yaydığını kabul edelim (Q=Q0). Bu
durumda,
e
( e
)
− ∫ QTdA = −∑ Qe ∫ [N ].dA {T }e = −∑ {RQ } {T }e
e
T
(59)
e
elde edilir. ∫ N dA = A
e
i e / 3 olduğundan eleman ısı yükü vektörü
{RQ } = Qe3Ae [1,1,1]T (60)
olarak elde edilir. Buradan eleman içinde sabit olarak üretilen ısının üç düğüme eşit olarak
dağıtıldığı anlaşılır. İkinci durum olarak Q’nun eleman içinde lineer olarak dağılım
gösterdiğini düşünelim. {Q}= [Q1,Q2,Q3]T şeklinde düğüm değerleri yazılabileceğinden
şekil fonksiyonları yardımıyla,
{Q(r , s)} = [N ]{Q}e (61)
yazılır. Enerji eşitliğinde yerine konduğunda ( − Σ e ∫ QTdA ) eleman yük vektörü,

e
{R } = A [(2Q
Q
e
1 + Q2 + Q3 ), (Q1 + 2Q2 + Q3 ), (Q1 + Q2 + 2Q3 )]
T
(62)
12
olarak elde edilir. Son olarak ısının sıcak su kanalı veya elektrik teli gibi eleman içinden
geçen bir kaynak ile üretilmiş olduğunu düşünelim. Bu tür kaynaklar noktasal (tekil)
kaynak olarak adlandırılır. Q0 eleman içinde (r0,s0) koordinatında bulunan tekil kaynak
olsun. Böyle bir ısı kaynağını modele koymanın en kolay yolu elemanlara ayırırken bu
noktada bir düğüm tanımlamaktır. Böylece Q0 doğrudan yük vektörüne ilave edilebilir.
Buna rağmen kaynak eleman içinde herhangi bir (r0,s0) noktasında ise bunun eleman
düğümlerine dağıtılması,
∫ QTdA = {Q0 }{T0 } = {Q0 }{N (r0 , s0 )}{T }e = {RQ } {T }e

T
(63)
e
Bölüm 9-1818
şeklinde yapılır. Burada {RQ}= {Q0}[N(r0,s 0)]T= {Q0}[r0,s0,1-r0-s0]T dir.
Π içindeki sabit ısı akışı sınır şartı terimi
⎛ ⎞
∑ ⎜ {q0 }[N ]dS 2 ⎟{T }e
∫ q 0 Tds =
⎜∫
e ⎝e
⎟
(64)
s1 ⎠
dir. Isı akışının elemanın 2-3 kenarından olduğunu kabul edersek (üçgen elemandaki yayılı
yükü hatırlayınız) bu kenarda [N] = [0, s,1-s] ve l2-3 2-3 kenarının uzunluğu olmak üzere,
dS=l2-3ds olduğundan (Şekil 6),
⎛ ⎞ ⎡ 1 ⎤
∑ ⎜ ∫ {q0 }[N ]dS 2 ⎟{T }e = ∑ ⎢q0 l 2−3 ∫ [0, r ,1 − r ]dr ⎥{T }e = ∑ {Rq}T {T }e
⎜ ⎟ (65)
e ⎝e ⎠ ⎢
e ⎣ 0 ⎦⎥ e
elde edilir. Sabit ısı akışı nedeniyle oluşan ısıl yük
q 0 l 2 −3
{Rq} = [0,1,1]T (66)
2
q 0 l 2 −3
dir. Isı akışı 1-2 kenarında olsa idi vektör, {Rq} = [1,1, 0]T , yada 3-1 kenarında olsa
2
q 0 l 2 −3
idi {Rq} = [1, 0,1]T olarak elde edilecek idi.
2
q=q0 q=h(Ty-Too)
2
3
3
e
2-3 kenarı sabit e 2
ısı akısı olan
elemanlar
Çözüm Çözüm 2-3 kenarı
bölgesi 1
bölgesi konveksiyona
1 sınırı maruz elemanlar
sınırı
Şekil 6 Üçgen elemanın 2-3 kenarı üzerinde tanımlı ısı akışı ve konveksiyon sınır şartları
Şimdi de konveksiyon terimini ele alalım.
1 1 ⎛ ⎞
∫ hT 2 dS = ∑ {T }Te ⎜ ∫ h[N ]T [N ]dS 3 ⎟{T }e = 1 / 2∑ {T }Te [K h ]{T }e (67)
2 s3 e 2
⎜ ⎟
⎝e ⎠ e
Bölüm 9-1919
olur. Bu terim kiriş problemindeki elastik temel sınır şartına benzemektedir. [Kh]
konveksiyon iletim matrisi olarak adlandırılır ve elemanın konveksiyona maruz kenarı için
hesaplanır. Üçgen elemanın 2-3 kenarı için,
⎡0 0 0⎤
[K h ] = h.l 2−3 ⎢0 2 1⎥ (68)
6 ⎢⎣0 1 2⎥⎦
elde edilir. Konveksiyon nedeniyle meydana gelen yük ise,
⎛ ⎞
− ∫ hTT∞ dS = −∑ ⎜ ∫ hT∞ [N ]dS 3 ⎟{T }e = −∑ {Rh }T {T }e (69)
⎜
e ⎝e
⎟
s3 ⎠ e
olarak elde edilir. 2-3 kenarı için konveksiyon yükü
{Rh } = hT∞ l 2−3 [0,1,1]T (70)

2
dir. Böylece Π,
1
Π = {T }T [K ]{T } − {R}T {T } (71)
2
olarak elde edilmiş olur. Burada,
[K ] = ∑ [K c ] + ∑ [K h ] ve [R] = ∑ ({RQ }+ {Rq }+ {Rh }) (72)

e e e
şeklindedir. Π’nin minimizasyonu S1 üzerindeki tüm düğümlerde T=T0 sınır şartını

sağlayacak şekilde elde edilir. Belirlenmiş sıcaklıkları hesaplamak için penaltı veya
eliminasyon yaklaşımlarından herhangi biri kullanılabilir.
Örnek: Kesiti ve sınır şartları verilen uzun dikdörtgen çubuktaki sıcaklık dağılımını
belirleyiniz.
Çözüm: Simetri nedeniyle dikdörtgenin yarısının modellenmesi yeterlidir. Simetri
ekseninden sol tarafa ısı akışı olmayacağından bu eksen izole edilmiş olarak alınır. 3
elemanlı bir sonlu eleman modeli oluşturulmuştur.
Eleman 1 2 3 Eleman süreklilik matrisi yanda

1 1 3 2 verilmiştir. Sıcaklık değişimi şekil
2 5 4 3 matrisi
3 1 5 3 [B ] = 1 ⎡⎢ xy32 xy31 xy12 ⎤⎥ dir. Buna
det J ⎣ 32 13 21 ⎦
göre elemanlar için
Bölüm 9-2020
h=50W/m2°C, T∞=25°C h=50W/m2°C, T∞=25°C
3 4
2
1 2
T=180°C
T=180°C
T=180°C
0.4 m
q=0
k=1.5 W/m°C
3
q=0 q=0
1 5
0.6m 0.3m
1 ⎡− 0,15 0,15 0 ⎤ −1 ⎡0,15 − 0,15 0 ⎤ 1 ⎡− 0,15 − 0,15 0,3⎤

[B]1 = , [B ]2 = , [B]3 =
0,06 ⎢⎣ 0 − 0,4 0,4⎥⎦ 0,06 ⎢⎣ 0 − 0,4 0,4⎥⎦ 0,12 ⎢⎣ 0,4 − 0,4 0 ⎥⎦
olarak hesaplanır. Buradan eleman iletim matrisleri, [k] = k.Ae.[B]T.[B] formülünden,
⎡ 0,28125 − 0,28125 0 ⎤ ⎡ 0,28125 − 0,28125 0 ⎤ ⎡ 1,14 0,86 − 2,8125 ⎤

[k ]1 = ⎢− 0,28125 2,28125 − 2⎥, [k ]2 = ⎢− 0,28125 2,28125 − 2⎥, [k ]3 = ⎢− 0,28125 1,14 − 0,28125⎥
⎢ 0 −2 2 ⎥⎦ ⎢ 0 −2 2 ⎥⎦ ⎢− 0,28125 − 0,28125 0,5625 ⎥
⎣ ⎣ ⎣ ⎦
olarak hesaplanır. Konveksiyona maruz kenarları bulunan 1 ve 2 elemanları için ilgili

matris ve vektörler her iki elemanın da 2-3 kenarı konveksiyona maruz olduğundan elde
edilen matris yardımıyla,
⎡0 0 0 ⎤ ⎡0 0 0 ⎤
[K h ]1 = ⎢0 2,5 1,25⎥ [K h ]2 = ⎢0 2,5 1,25⎥
⎢⎣0 1,25 2,5 ⎥⎦ ⎢⎣0 1,25 2 ⎥⎦
elde edilir. [K] = ∑ ([Kc]+[Kh]) ile genel iletkenlik matrisi elde edilir. Eliminasyon
yaklaşımı kullanılarak 4 ve 5 düğümlerindeki t=180 oC sınır şartı uygulanarak genel
matris,
⎡ 1,42125 − 0,28125 − 0,28125⎤

[K ] = ⎢− 0,28125 4,78125 − 0,75 ⎥
⎢− 0,28125 − 0,75 9 ,5625 ⎥⎦
⎣
h.T∞ l 2−3
olur. Yük vektörü için konveksiyondan gelen yük, {R h } = [0 1 1]T olduğundan,
2
(50).(25).(0,15)
{Rh}1 = [0 1 1]T {Rh}2 = (50).(25).(0,15) [0 1 1]T
2 2
ve eliminasyonla genel vektör, {R} = 93.75 [0 1 2]T elde edilir. Eliminasyon yaklaşımıyla
genel denklem modifiye edilerek sıcaklıklar, [T1, T2, T3] = [124.5, 34.0, 45.4]°C olarak
bulunur. Görüldüğü gibi 2 ve 3 düğümlerini bağlayan hat boyunca büyük bir sıcaklık
değişimi bulunmaktadır. Bunun sebebi 2 numaralı düğümün sıcaklığı ortam sıcaklığı olan
T∞ = 25°C a yakınken 4 düğümündeki sıcaklığın 180°C de sabit tutulmasıdır. 2-4
kenarında daha fazla düğüm olacak şekilde bir modelleme yapılarak daha doğru bir
sıcaklık dağılımı elde edilebilir.
Bölüm 9-2121
3. BURULMA
Burulma probleminde esas amaç, rastgele bir kesit şekline sahip ve M döndürme
momentine maruz prizmatik bir çubukta (Şekil 7) oluşan kayma gerilmelerini (τxz, τyz) ve
birim boyun dönme açısını (α) belirlemektir. Basit kesit şekline sahip bu türden problemler
iki boyutlu problem olarak ele alınır. Çözülmesi gereken problem,
∂ 2θ ∂ 2θ
A içinde, + + 2 = 0 , Yüzeyde θ = 0 (73)
∂x 2 ∂y 2
şeklindedir. Görüldüğü gibi çözülmesi gereken denklem Helmotz denkleminin özel bir
halidir. Burada θ gerilme fonksiyonu olarak adlandırılır. θ elde edildiğinde kayma
gerilmeleri,
∂θ ∂θ
τ xz = G.α . , τ yz = −G.α . (74)
∂y ∂x
yardımıyla hesaplanır. Birim boydaki dönme ise,
M
α= (75)
2G ∫∫θ .dA
A
şeklinde bulunur. Burada G malzemenin kayma modülüdür.
y
τyz
y x
τxz
(x,y)
A
x
S
M
z
Şekil 7 Burulmaya maruz keyfi kesit şekline sahip çubuk ve kayma gerilmeleri
Bölüm 9-2222
3.1 Üçgen Eleman
Üçgen eleman içinde herhangi bir noktadaki θ gerilme fonksiyonu şekil fonksiyonları
yardımıyla
{θ } = [N ].{θ }e (76)
olarak hesaplanır. [N] = [r, s,1-r-s] olup gerilme fonksiyonunun düğüm değerleri ise,
{θ}e=[θ1, θ2, θ3]T olarak bir vektörle gösterilebilir. İzoparametrik gösterimde,
x = N1x1+N2x2+N3x3 y = N1y1+N2y2+N3y3 (77)
⎧ ∂θ ⎫ ⎡ ∂x ∂y ⎤ ⎧ ∂θ ⎫ T
⎪ ∂r ⎪ ⎢ ∂r
⎨ ∂θ ⎬ = ⎢ ∂x
∂r ⎥ ⎪⎪⎨ ∂x ⎪⎪⎬ = [J ]⎡ ∂θ ∂θ ⎤
(78)
∂y ⎥ ∂θ ⎢ ∂x
⎣ ∂y ⎥⎦
⎪ ⎪ ⎢ ⎥⎪ ⎪
⎩ ∂s ⎭ ⎣ ∂s ∂s ⎦ ⎪⎩ ∂y ⎪⎭
dir. Jakobiyen matrisi xij = xi - xj , yij = yi - yj alınmak suretiyle
[J ] = ⎡⎢ xx13 y13 ⎤
y 23 ⎥⎦
(79)
⎣ 23
şeklinde elde edilir. Böylece sıcaklık analizleri sırasında elde edildiği şekliyle
[B ] = 1 ⎡⎢ xy 23 xy31 xy12 ⎤⎥ olduğundan,
det J ⎣ 32 13 21 ⎦
T
⎡ ∂θ ∂θ ⎤
⎢ ∂x = [B ].{θ }e (80)
⎣ ∂y ⎥⎦
veya gerilmeler cinsinden
[− τ yz τ xz ]T = G.α .[B ].{θ }e (81)
yazılır.
3.2 Potansiyel Enerji Yaklaşımı
Burulmaya maruz çubuk için birim boydaki potansiyel enerji ifadesi,
⎧⎪ 1 ⎡⎛ ∂θ ⎞ 2 ⎛ ∂θ ⎞ 2 ⎤ ⎫⎪
Π = G.α ∫∫ ⎨ ⎢⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ⎥ − 2θ ⎬.dA
2
(82)
A ⎪
2 ⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎥⎦ ⎪⎭
⎩ ⎢⎣
Bölüm 9-2323
dır. Eleman rijitlik matrisi ve yük vektörü Π yardımıyla elde edilebilir. Gα2 sabit
olduğundan minimizasyonda etkisi yoktur. Bu nedenle gerilme fonksiyonunun türevleri,
⎧ ∂θ ⎫
∂θ ⎤ ⎪⎪ ∂x ⎪⎪
2 2
⎛ ∂θ ⎞ ⎛ ∂θ ⎞ ⎡ ∂θ
⎜ ⎟ + ⎜⎜ ⎟⎟ = ⎢ ⎨ ⎬ (83)
⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎣ ∂x ∂y ⎥⎦ ⎪ ∂θ ⎪
⎪⎩ ∂y ⎪⎭
şeklinde matris formunda yazılarak kısa gösterimde
= {θ }e [B ] .[B].{θ }e
T T
(84)
elde edilir. Böylece Π içindeki burulma enerjisi terimi,
1 ⎡⎛ ∂θ ⎞ ⎛ ∂θ ⎞ ⎤
2 2
1 T
∫∫A 2 ⎢⎢⎜⎝ ∂x ⎟⎠ + ⎜⎜⎝ ∂y ⎟⎟⎠ ⎥⎥.dA = ∑e 2 {θ }e [k ]{θ }e (85)
⎣ ⎦
olur. Eleman rijitlik matrisi,
[k] = Ae.[B]T[B] (86)
dir. Yük terimi ise,
⎛ ⎞
∫∫ 2θdA = ∑ ⎜⎜⎝ 2∫ [N ].dA ⎟⎟⎠{θ }
A e e
e (87)
yazılarak ∫ [N ] .dA = A
e
i e / 3 olduğundan,
∫∫ 2θ .dA = ∑e {θ }e { f }
T
(88)
A
elde edilir. Yük vektörü
{ f } = 2 Ae [1 1 1]
T
(89)
3
olur. Eleman matris ve vektörleri bilinen yollarla toplanarak genel denklem
1 T
Π = {θ } .[K ].{θ } − {θ }T .{F } (90)
2
şeklinde oluşturulur. Bu denklemin minimizasyonu sınırlar üzerindeki düğümlerde

gerilmelerin sıfır olması şartını sağlamak üzere yapılırsa,
Bölüm 9-2424
[K].{θ} = {F} (91)
sonlu eleman denklemleri elde edilir. Eliminasyon yaklaşımına göre sınırlar üzerinde
bulunan bütün düğümlere karşılık gelen satır ve sütunlar silinerek çözüm yapılır.
Gerilmeler ve dönmeler ise elde edilen gerilme fonksiyon değerleri yardımıyla başta
verilen denklemlerden bulunur. Burada üçgen eleman için elde edilen matris ve vektörler
benzer yollarla diğer elemanlar için de elde edilebilir.
Örnek: Şekildeki dikdörtgen kesitli çubuk M=2 kNcm döndürme momentine maruzdur.
Çubuk için G= 7.7x 106 N/cm2 olduğuna göre birim boydaki dönme açısını bulunuz.
y Çözüm: Simetri nedeniyle kesitin ¼ ünün

modellenmesi yeterlidir. ¼ lük kısım 4
elemanlı ve 5 düğümlü bir modelle
modellenmiştir. Eleman rijitlik matrisleri için
türev şekil fonksiyonları
8 cm
1 ⎡ y 23 y 31 y12 ⎤
M x [B] = formülünden, birinci
det J ⎢⎣ x 32 x13 x 21 ⎥⎦
eleman için [B ]1 = 1 ⎡⎢−−12,5 1,5 0⎤

− 2 4⎥⎦
olarak
6⎣
hesaplandıktan sonra 1. Elemanın rijitlik
8 cm
⎡1,042 0,292 − 1,333⎤
matrisi, [k ]1 = 1 ⎢ 1,042 − 1,333⎥ olarak
y 2 ⎢ Sim 2,667 ⎥⎦
⎣
buludu. Benzer şekilde diğer elemanlar için,
5 4
3 ⎡1,042 − 0,292 − 0,75⎤

[k ]2 = 1 ⎢ 1,042 − 0,75⎥
2 ⎢ Sim 2,667 ⎥⎦
4 2 2 ⎣
1 ⎡1,042 0,292 − 1,333⎤
1 [k ]3 = ⎢ 1,042 − 1,333⎥
2 ⎢ Sim 2,667 ⎥⎦
⎣
x
1 3 ⎡1,042 − 0,292 − 0,75⎤
[k ]4 = 1 ⎢ 1,042 − 0,75⎥ şeklindedir.
2 ⎢ Sim 1,5 ⎥⎦
⎣
Her eleman için yük vektörü {f} = (2Ae/3)[1,1,1]T olup buradan elemanların herbirinin
alanı 3 cm2 olduğundan { f }i = {2 2 2}T , i = 1,2,3,4 olarak elde edilir. 3, 4 ve 5 düğümleri
sınırlarda olduğundan buralarda θ3=θ4=θ5=0 sınır şartlarını tanımlarsak eliminasyon
1 ⎡ 2,084 − 2,083⎤ ⎧θ 1 ⎫ ⎧4⎫
uygulanmış genel denklem ⎨ ⎬ = ⎨ ⎬ olarak elde edilir. Buradan,
2 ⎢⎣− 2,083 8,334 ⎥⎦ ⎩θ 2 ⎭ ⎩8⎭
[θ1,θ2]=[7.676, 3.838] olarak gerilme fonksiyonu değerleri bulunur. Formülümüz
Ae
M = 2Gα ∫∫ θ . dA olduğundan, {θ } = [N ].{θ }e gösterimi ve ∫ [N ].dA = [1 1 1] olmasından
A
3
e
⎡ Ae ⎤
faydalanarak M = 2Gα ⎢∑ (θ 1 + θ 2 + θ 3 )⎥ x 4 yazılabilir. 4 çarpanı kesitin yalnızca ¼ ünün
⎣⎢ e
3 ⎦⎥
Bölüm 9-2525
modellenmesi nedeniyle alınmıştır. Böylece birim boyun dönme açısı

M 2000
α = 0.004 = 0.004 = 1.04 x10 −6 (1 / cm) olarak hesaplanır. Gerilmeler ise,
G 7.7 x10 6
[− τ yz τ xz ]T = G.α .[B ].{θ }e formülünden her eleman için ayrı ayrı hesaplanır. Örneğin 1.
⎧− τ ⎫ ⎧7.676⎫
Elemanda, ⎨ yz ⎬ = 7.7 x10 6 x1.04 x10 −6 ⎡⎢−−12,5 1−,52 04⎤⎥.⎪⎨ 0 ⎪⎬ = ⎧⎨− 15
1 .4⎫ 2
τ 0 ⎬ N/cm dir.
⎩ xz ⎭1 6⎣ ⎦ ⎪⎩3.838⎪⎭ ⎩ ⎭
1
4. DİĞER SKALER ALAN PROBLEMLERİ

İki boyutlu ısı transferi ve burulma problemlerine detaylı olarak inceledikten sonra bu
bölümde Helmotz denkleminin diğer özel halleri olan potansiyel akış, sızıntı, elektrik ve
manyetik alan ve kanallarda akış problemleri bu bölümde kısaca incelenecektir.
4.1 Potansiyel Akış
Şekil 8 de görüldüğü gibi bir silindir etrafında sıkıştırılamayan bir akışkanın sürtünmesiz
ve dönmesiz akışını göz önüne alalım. Gelen akışın hızı u0 olduğuna göre silindir
etrafındaki akış ne olacaktır. Bu problemin matematik ifadesi
∂ 2Ψ ∂ 2Ψ
+ =0 (92)
∂x 2 ∂y 2
diferansiyel denklemidir. Burada Ψ (m3/s) z yönünde 1 metrelik boy için akış

fonksiyonudur. Akış çizgisi boyunca Ψ’ sabit bir değer alır. Akış çizgisi hız vektörüne
teğet bir çizgi olup tanımı nedeniyle akış çizgileri birbirini kesmezler. Komşu iki akış
çizgisi arasındaki akışkanların davranışı bir tüp içindeki akış şeklinde değerlendirilebilir.
Akış fonksiyonu Ψ = Ψ(x,y) tesbit edildikten sonra hızın x ve y doğrultularındaki u ve v
bileşenleri,
∂Ψ − ∂Ψ
u= v= (93)
∂y ∂x
şeklinde hesaplanır. Görüldüğü gibi akış fonksiyonu, burulma problemindeki gerilme

fonksiyonuna benzemektedir. Ayrıca A ve B olarak adlandırılan iki akış çizgisi arasında
meydana gelen akış miktarı,
Q = Ψ B −Ψ A (94)
Bölüm 9-2626
şeklinde hesaplanır. Simetri nedeniyle şekilde verilen problemin ¼ ünnün modellenmesi

yeterlidir. Hızlar yalnızca akış fonksiyonunun türevine bağlıdır. Bu durumda akış
fonksiyonu için bir referans değer seçilebilir. Şekilde referans değer olarak x ekseni
üzerindeki tüm noktalarda Ψ=0 seçilmiştir. Bu durumda y ekseni üzerindeki noktalarda da
u = u0 veya ∂ψ/∂y = u0 olur. Bu ifade ψ = u0.y sınır şartını vermek üzere integre edilebilir.
Yani y ekseni üzerindeki herhangi bir i noktası için ψ=u0y, ve y=H doğrusu üzerindeki
noktalar için de ψ=u0.H elde edilir. Silindir üzerinde silindir içine doğru akışkan hızının
sıfır olduğunu biliyoruz (∂ψ/∂s = 0). Böylece çözüm bölgesi etrafında oluşturulan sınır
şartları vasıtasıyla bir akış çizgisi elde edilmiş olur.
y
y
D Ψ=u0H
H
Ψ=?
u0
Ψ=u0y
x
S
Ψ=0
L Ψ=0 x
Şekil 8 İdeal akışkanın silindir etrafındaki akışı ve sonlu eleman modeli için sınır şartları
4.2 Sızıntı
Arazi drenajı veya baraj altındaki sızıntı gibi su akışları belirli şartlar altında Laplace
formülü olarak verilen
∂ ⎛ ∂φ ⎞ ∂ ⎛ ∂φ ⎞
⎜k . ⎟ + ⎜k ⎟ =0 (95)
∂x ⎝ x ∂x ⎠ ∂y ⎝ y ∂y ⎠
ile modellenir. Burada φ=φ(x,y) hidrolik potansiyeli, kx ve ky de x ve y yönlerindeki

hidrolik iletkenliktir. Akışkan hız bileşenleri Darcy yasası yardımıyla hesaplanır. Bu da,
vx=-kx(∂φ/∂x) vy=-ky(∂φ/∂y) şeklinde verilmektedir. Laplace denklemi görüldüğü gibi ısı
iletim denklemine benzemektedir. Akışın meydana geldiği φ=sabit çizgileri eşit
potansiyelli yüzeyler olarak adlandırılır. Denklem ısı iletimi probleminde olduğu gibi bir
kaynak veya kuyu da içerebilir. Örneğin sızıntının belli noktalardan pompalar vasıtasıyla
tahliye edilmesi negatif bir akış kaynağı oluşturur.
Bölüm 9-2727
Denklemin çözümü için gerekli olan sınır şartları bir toprak dolgu barajı örneğinde
verilmiştir (Şekil 9). Sonlu elemanlar metodu ile incelenecek bölge şekilde taralı olarak
gösterilmiştir. Sağ ve sol yüzeylerda
φ = sabit (96)
sınır şartı, geçirimsiz alt bölgede ise n yüzeyin normali olmak üzere,
∂φ/∂n = 0 (97)
B φ=y
C
φ=hA
D
hA
y φ=hB
hB
A x
Geçirimsiz
Şekil 9 Toprak dolgu barajında sızıntı olayı
şeklinde bir doğal sınır şartı geçerlidir. Doğal sınır şartlarının eleman matrisini
etkilemediği daha önce görülmüştü. Çözüm bölgesinin üst sınırı ise sızıntı çizgisi yada
serbest yüzey olarak adlandırılır. Burada ∂φ/∂n = 0 olup integrasyondan
φ=y (98)
elde edilir. Bu sınır şartı eleman değişkenlerine bağlı olarak elde edildiğinden artımlı
(iteratif) çözüm yapılmasını gerektirir. Bunun için sızıntı hattına tahmini bir yer alınır ve
yüzey üzerindeki her bir i noktası için φ=yi sınır şartı uygulanır. Sonra φ = φ’ çözüm
yapılarak hata (φ’i-yi) araştırılır. Hata oranına göre düğüm yerleri güncelleştirilerek yeni bir
sızıntı hattı elde edilir. Bu yöntem hata yeterince küçük oluncaya kadar tekrar edilir.
Sonuçta elde edilen CD parçası gerçek sızıntı yüzeyi olarak belirlenir. Şayet bu yüzeyde
buharlaşma yoksa
φ=y (99)
sınır şartı elde edilmiş olur. Burada y yüzeyin koordinatıdır.
Bölüm 9-2828
4.3 Elektrik ve Manyetik Alan Problemleri
Elektrik mühendisliği alanında iki ve üç boyutlu hem skaler ve hem de vektörel alan
problemleri vardır. Burada bazı iki boyutlu skaler alan problemleri ele alınacaktır. ε (F/m)
geçirgenliğine sahip ve ρ (c/m3) yük yoğunluğuna maruz izotrop bir dielektrik ortamda
elektrik potansiyeli u(V),
⎛ ∂ 2u ∂ 2u⎞
ε⎜ + ⎟ = −ρ (100)
⎝ ∂x 2 ∂y 2 ⎠
diferansiyel denklemini sağlar. Sınır şartları ise S1 üzerinde u=a, S2 üzerinde ise u=b
şeklinde verilir (Şekil 10).
u=b
ρ
u=a ε=Geçirgenlik
ρ=Yük yoğunluğu
S1 D
y S2
Şekil 10 Elektrik potansiyeli problemi
Birim kalınlık alınarak, depolanmış alan enerjisinin minimizasyonu ile sonlu eleman
formülleri elde edilebilir.
1 ⎡⎛ ∂u ⎞ 2 ⎛ ∂u ⎞ 2 ⎤
Π = ∫∫ ε ⎢⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ⎥. dx. dy − ∫ ρ. u. dA (101)
2 A ⎢⎣⎝ ∂x ⎠ ⎝ ∂y ⎠ ⎥⎦ A
Glarkin yaklaşımında ise u’nun yaklaşık bir çözümü,
⎛ ∂u ∂φ ∂u ∂φ ⎞
∫∫ ε ⎜⎝ ∂x . ∂x + ∂y . ∂y ⎟⎠ . dx. dy − ∫ ρ.φ. dA = 0
A A
(102)
den elde edilmeye çalışılır. Buradaki her φ, u’nun temel fonksiyonundan S1 ve S2 üzerinde
0 olacak şekilde elde edilir. Denklemin çözümünde kısmi integrasyonlar kullanılır.
Bölüm 9-2929
Bir çok malzeme için geçirgenlik yerine bağıl geçirgenlik kullanılır (ε-εR) Boşluğun
geçirgenliği ε0 = (8.854x10-12 F/m) olup bununla bağıl geçirgenlik arasında ε=εRε0 şeklinde
bir ilişki bulunmaktadır. Kauçuğun bağıl geçirgenliği 2.5-3 civarındadır.
Eş eksenli kablo problemi elektrik alan problemlerinin en tipik örneklerinden biridir. Bu

problemde yük yoğunluğu ρ=0 dır (Şekil 11). Simetri nedeniyle şekilde verilen dikdörtgen
kesitli eş eksenli kablonun ¼ ünün modellenmesi yeterli olacaktır. Ayrılmış sınır üzerinde
y
y u=b
u=b
∂u
=0
∂n
u=a
x u=a
x
∂u
=0
∂n
Şekil 11 Dikdörtgen kesitli eş eksenli kablo
doğal bir sınır şartı olarak ∂u/∂n =0 tanımlanır. Bu da denklemlerde herhangi bir
düzeltmeye gidilmeden otomatik olarak sağlanmaktadır. Bir başka örnek ise Şekil 12’de
verilen dielektrik ortamla ayrılmış 2 paralel levha arasındaki elektrik alan dağılımının
belirlenmesidir. Burada alan sonsuza uzanır. Levhalardan uzaklaştıkça alan değeri
düştüğünden problemin çözümü için levha etrafında simetrik olarak, yeterince geniş bir
bölge (D) rastgele alınabilir. Bu alanın boyutları levha boyutlarının 5-10 misli olmalıdır.
Buna karşılık çok geniş bir alan alınıp dış kenarlara doğru büyüyen elemanlarla modelleme
yoluna da gidilebilir. Alınan bu keyfi sınır (S) üzerinde u = 0 kabul edilir.
u (A) manyetik alan potansiyeli µ (H/m) de geçirgenlik olarak alınırsa manyetik alanın
diferansiyel ifadesi,
⎛ ∂ 2u ∂ 2u⎞
µ⎜ + ⎟ =0 (103)
⎝ ∂x 2 ∂y 2 ⎠
şeklinde verilir. Geçirgenlik µ, relatif geçirgenlik µR ve boşluğun geçirgenliği µ0=(4πx10-7

H/m) terimleri arasında µ=µRµ0 şeklinde bir ilişki bulunur. Saf demir için µR yaklaşık
4000, alüminyum ve bakır için ise 1 civarındadır.
Bölüm 9-3030
D
u=a S
u=b
ε0
u=0
rastgele alınmış sınır
Şekil 12 Dielektrik ortamla ayrılmış paralel levhalar
Kondüktör Stator(Demir)
Demir
u=a
Hava
u=c
Kondüktör
u=a
∂u
y =0
∂n
Sargı
Rotor (Demir) x
Şekil 13 Basit elektrik motorunun modeli
Manyetik alan probleminin tipik bir uygulaması elektrik motorlarıdır (Şekil 13).
Kondüktörden herhangi bir akım geçmemesi durumunda, demir yüzeyler üzerinde u=a ve
u=b sınır şartları geçerlidir. Rasgele belirlenmiş sınır üzerinde ise u=c sınır şartı geçerlidir.
Bu sınır eğer oldukça uzak bir noktada belirlenseydi u=0 alınabilirdi.
4.4 Kanallarda Akış
Uzun, düz ve düzgün kesitli borular içerisindeki akışta meydana gelen basınç kaybı
L
∆p = 2. f . ρ.Vm2 (104)
Dh
ile verilmektedir. Burada f sürtünme katsayısı, ρ yoğunluk, Vm sıvının ortalama hızı, L ise
borunun uzunluğudur. Hidrolik çap olarak adlandırılan Dh= 4 x alan / çevre formülü ile
hesaplanır. Bu bölümde genel bir kesite sahip borular için tam gelişmiş laminar akış
halinde sürtünme katsayısının sonlu elemanlar metodu ile elde edilmesi üzerinde
durulacaktır.
Bölüm 9-3131
Akışın z doğrultusunda olduğunu ve x-y nin kesit düzlemi olduğunu kabul edelim. Kuvvet
dengesinden (Şekil 14)
⎛ dp ⎞
0 = pA − ⎜ p + ∆z ⎟. A − τ W p.∆z (105)
⎝ dz ⎠
veya
dp 4.τ w
− = (106)
dz Dh
elde edilir. Burada τw cidardaki kayma gerilmesidir. Sürtünme katsayısı f= τw/(ρVm2/2)

Reynold sayısı ise Re=VmDh/ν olarak tanımlanır. Burada ν=µ/ρ kinematik viskozite, µ ise
mutlak viskozitedir. Böylece z boyunca basınç kaybının diferansiyel ifadesi,
dp 2µ .Vm . f .Re
− = 2
(107)
dz Dh
olur. Momentum denklemi,
⎛ ∂ 2 w ∂ 2 w ⎞ dp
µ.⎜⎜ 2 + 2 ⎟⎟ − =0 (108)
⎝ ∂x ∂y ⎠ dz
olup w=w(x,y) de akışkanın z yönündeki hızıdır. Burada bazı boyutsuz büyüklükler

tanımlanır. Bunlar
x y w
X = Y= W= (109)
Dh Dh 2Vm fRe
boyutsuz kesit koordinatları ve boyutsuz hız büyüklükleridir. Böylece,
∂ 2W ∂ 2W
+ 2 −1= 0 (110)
∂x 2 ∂y
elde edilir. Akışkanın çeperlerle temas halinde olduğu noktada hızı sıfır olacağından
Sınırda W = 0 (111)
Şeklinde sınır şartı elde edilir. Böylece ısı transferi ve burulma da izlenen yollarla W elde
edilebilir. W bilindiğinde ortalama değer,
Bölüm 9-3232
∫ WdA
A
Wm = (112)
∫ dA
A
τw
Akış z
∆z
Şekil 14 Kanal içindeki akış için kuvvet dengesi
ile hesaplanır. ∫ WdA eleman şekil fonksiyonlarından faydalanarak kolayca hesaplanabilir.

A
Örneğin SŞDÜ elemanlarıyla ∫ WdA = ∑ [ A ( w

A e
e 1 ]
+ w2 + w3 ) / 3 olarak bulunur. Bundan
sonra,
wm Vm
Wm = = (113)
2Vm fRe 2Vm f .Re
yardımıyla,
1 / (2Wm )
f = (114)
Re
elde edilir. Bu durumda sonlu eleman analizinden elde edilecek değer 1/(2Wm) değeridir.
Bu sadece kesit şekline bağlıdır. Analizde girilecek koordinatların boyutsuz koordinatlar
olduğuna dikkat edilmelidir.
C ******** 2BISI4 *********

C IKI BOYUTLU ISI ILETIMI
C SABIT SICAKLIK, SABIT ISI AKISI VE KONVEKSIYON SS ILE
C DUG SAY DEGISIYOR
C EL SAY DEGISIYOR
Bölüm 9-3333
C YAR BAN DEGISIYOR

IMPLICIT REAL*8 (A-H,O-Z)
REAL*8 X,F,S,NT,U,B,FT,S1,SCT,SE,XTI,XNI,DJ
REAL*8 TC,CCP,RO,KAL,KARTEMP,RHAND,CAR
INTEGER*4 NOC,MTN,YON,IFLN,COZUM,TBOY
DIMENSION X(519,2),NOC(464,4),MTN(464),NT(100),U(100),
*TC(11),CCP(11),RO(11),FT(4),FYK(4),SEN(4),
*B(2,4),XNI(4,2),XTI(4,2),SCT(4,4),SE(4,4),CE(4,4),
*TN(519),CAR(519),RHAND(519),CT(519),F(519),F1(519),
*KARTEMP(519),ESKI(519),ESKI1(519),ABCD(519),ATV(117),
*S(519,59),S1(519,59),S2(519,59),S3(519,59),S4(519,59),
*SSOL(519,59),SSAG(519,59),SCOZ(519,59)
COMMON X1,X2,X3,X4,Y1,Y2,Y3,Y4
CHARACTER*16 FILE1, FILE2, FILE3, FILE4,FILE5,FILE6
IMAX = 519
KAL=6
PRINT *, '1. EKRANDAN BILGI GIRISI'
PRINT *, '2. DOSYADAN BILGI GIRISI'
PRINT *, ' SECIMINIZ <1 / 2> '
READ *, IFL1
IF(IFL1 .EQ. 1) GO TO 100
PRINT *, '1. kararli hal'
PRINT *, '2. gecisli hal'
PRINT *, ' SECIMINIZ <1 / 2> '
READ *, ifln
COZUM=1
PRINT *, 'BILGI DOSYASINDA KONTROL BILGILERI, KOORDINATLAR,'
PRINT *, 'DUGUM BILGILERI VE MALZEME OZELLIKLERI BULUNMALIDIR'
PRINT *, 'BILGI DOSYASI ADI'
READ '(A)',FILE1
OPEN (UNIT = 10, FILE = FILE1, STATUS = 'OLD')
LINP = 10
READ(LINP,*) NP,NE, ND,NL, NMAT, I, I, NBW
GO TO 110
100 PRINT *, 'ELEMAN SAYISI'
READ *, NE
PRINT *, 'DUGUM SAYISI'
READ *, NP
PRINT *, 'MALZEME CESIDI'
READ *, NMAT
C ** NMAT= MALZEME CESIDI
C ** NP = DUGUM SAYISI = SERBESTLIK DERECESI SAYISI
C ** NE = ELEMAN SAYISI
C ** X = KOORDINATLAR
C ** NOC = DUGUM NUMARALARI
C ** MTN = HER ELEMANIN MALZEME NUMARASI
C ** TC = HER ELEMANIN ISIL ILETKENLIGI
110 PRINT *, 'CIKTI DOSYASI ADI'
READ '(A)',FILE2
OPEN (UNIT = 11, FILE = FILE2)
LOUT = 11
IF(IFL1 .EQ. 2) GO TO 120
PRINT *, 'ELEM#, 4 DUGUM, MAL#'
READ *, (N,(NOC(N,J),J=1,4),MTN(N),I=1,NE)
PRINT *, 'DUGUM NUMARASI VE IKI KOORDINATINI GIR'
READ *, (N, X(N, 1), X(N, 2),I=1,NP)
PRINT *,'MAL# ISIL ILETKENLIK'
READ *, (N, TC(N),I=1,NMAT)
GO TO 130
C ** DOSYADAN GIRIS **
120 READ(LINP,*) (X(I,1), X(I,2),I=1,NP)
Bölüm 9-3434
READ(LINP,*) (NOC(I,1), NOC(I,2), NOC(I,3), NOC(I,4), I=1,NE)

READ(LINP,*) (MTN(I),I=1,NE)
READ(LINP,*)(TC(I), CCP(I), RO(I), I=1,NMAT)
CLOSE(LINP)
C ** BILGILER YAZILIYOR **
130 WRITE(LOUT,*)'DUGUM SAYISI, ELEMAN SAYISI, MALZEME CESIDI'
WRITE(LOUT,'(3I5)') NP, NE, NMAT
WRITE(LOUT,*) 'DUG# X-KOORD Y-KOORD'
WRITE(LOUT,'(I5,2F12.4)')(I, X(I,1), X(I,2), I=1,NP)
WRITE(LOUT,*)'ELEMAN#, 4 DUGUM, MALZEME#'
WRITE(LOUT,'(6I5)')(I,(NOC(I,J),J=1,4),MTN(I),I=1,NE)
WRITE(LOUT,*)'MAL# ISIL ILETKENLIK OZGUL ISI YOGUNLUK'
WRITE(LOUT,'(I5,3F12.4)')(I,TC(I),CCP(I), RO(I), I=1,NMAT)
write(*,*)nbw
C ** SIFIRLAMA
DO 160 I = 1, NP
F(I) = 0.
F1(I) = 0.
DO 160 J = 1, NBW
S(I, J) = 0.
S1(I, J) = 0.
S2(I, J) = 0.
S3(I, J) = 0.
S4(I, J) = 0.
SSOL(I, J) = 0.
SSAG(I, J) = 0.
160 CONTINUE
PRINT *, 'SINIR SARTLARININ BULUNDUGU DOSYA ADI'
READ '(A)',FILE4
OPEN (UNIT = 10, FILE = FILE4, STATUS = 'OLD')
LINP=10
PRINT *, 'SINIR SARTLARI '
WRITE(LOUT,*)' ** SINIR SARTLARI ** '
C ** ND = TANIMLI DUGUM SICAKLIGI OLAN DUGUM SAYISI
C ** NT(.) = DUGUM NUMARASI U(.) = SICAKLIK
READ(LINP,*) ND
WRITE(LOUT,*) 'TANIMLI SICAKLIK OLAN DUGUM SAYISI'
WRITE(LOUT,'(I5)') ND
IF(ND .EQ. 0)GO TO 170
WRITE(LOUT,*) 'DUG# SICAKLIK'
READ (LINP,*) (NT(I), U(I),I=1,ND)
WRITE(LOUT,'(2F12.4)') (NT(I), U(I),I=1,ND)
170 READ (LINP,*) NHF
WRITE(LOUT,*) 'TANIMLI ISI AKISI OLAN KENAR'
WRITE(LOUT,'(I5)') NHF
IF(NHF .EQ. 0) GO TO 190
WRITE(LOUT,*) 'KENARIN IKI DUGUMU, ISI AKISI'
CALL INTCOOR(XNI, XTI)
DO 180 I = 1, NHF
READ (LINP,*) N,N1, N2, V,YON
WRITE(LOUT,*) N,N1, N2, V,YON
ELEN = SQRT((X(N1,1)-X(N2,1))**2+(X(N1,2)-X(N2,2))**2)*.5
CALL SHAPES(FT,SCT,XTI,YON)
DO 175 K=1,4
F(NOC(N,K)) = F(NOC(N,K)) - FT(K)*ELEN * V
175 CONTINUE
180 CONTINUE
190 READ (LINP,*) NCONV
WRITE(LOUT,*)'KONVEKSIYON OLAN KENAR SAYISI'
WRITE(LOUT,'(I5)') NCONV
IF(NCONV .EQ. 0) GO TO 215
Bölüm 9-3535
PRINT *,'DUG1 DUG2 KONVEKSIYON KATSAYISI ORTAM SICAKLIGI'

WRITE(LOUT,*)'IKI DUGUM, TANIMLI KONVEKSIYON'
DO 200 I = 1, NCONV
READ (LINP,*) N, N1, N2, H, TINF,YON
WRITE(LOUT,*)N,N1, N2, H, TINF,YON
ELEN = SQRT((X(N1,1)-X(N2,1))**2+(X(N1,2)-X(N2,2))**2)*.5
CALL SHAPES(FT,SCT,XTI,YON)
DO 195 K=1,4
F(NOC(N,K)) = F(NOC(N,K)) + FT(K)*ELEN * H * TINF
195 CONTINUE
DO 194 II=1,4
DO 194 JJ=1,4
II1=NOC(N,II)
II2=NOC(N,JJ)
IF(II1.GT.II2) GOTO 194
SUM=0
SUM=SUM+SCT(JJ,II)
S1(II1,II2-II1+1)=S1(II1,II2-II1+1)+SUM*H*ELEN
194 CONTINUE
200 CONTINUE
C ** ISIL YUK VEKTORU OKUNUYOR
215 READ (LINP,*) NQ
WRITE(LOUT,*)'DUGUM ISI YUKU SAYISI'
WRITE(LOUT,'(I5)')NQ
IF(NQ .EQ. 0) GO TO 230
WRITE(LOUT,*) 'DUG# ISI YUKU'
DO 220 I = 1, NQ
READ (LINP,*) N, Q
WRITE(LOUT,'(I5,E12.4)') N, Q
220 F(N) = F(N) + Q
230 READ (LINP,*) NEQ
WRITE(LOUT,*)'ELEMAN ISI YUKU SAYISI'
WRITE(LOUT,'(I5)') NEQ
IF(NEQ .EQ. 0) GO TO 250
WRITE(LOUT,*) 'ELEM#. ORTALAMA HACIM ISI YUKU'
DO 240 I = 1, NEQ
READ (LINP,*) N, EQ
WRITE(LOUT,'(I5,E12.4)') N, EQ
CALL ATM(N,NOC,TCE,TC,ROE,RO,CPE,CCP,MTN,N1,N2,N3,N4,X)
CALL MATRIS(SE,XNI,B,TCE,DJ)
AREA=DJ
C = EQ * AREA / 4
F(N1) = F(N1) + C
F(N2) = F(N2) + C
F(N3) = F(N3) + C
F(N4) = F(N4) + C
240 CONTINUE
CLOSE(LINP)
C **** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ILETIM MATRISI
250 CALL INTCOOR(XNI, XTI)
CALL CLEAR_SCREEN@
DO 290 I = 1, NE
CALL SET_CURSOR_POS@(40,20)
PRINT *, 'HESABI YAPILAN ELEMAN ', I
CALL ATM(I,NOC,TCE,TC,ROE,RO,CPE,CCP,MTN,N1,N2,N3,N4,X)
CALL RIGID(CE,FYK,XNI,SEN)
DO 280 II = 1, 4
DO 280 JJ = 1, 4
Bölüm 9-3636
II1 = NOC(I, II)

II2 = NOC(I, JJ)
IF (II1 .GT. II2) GO TO 280
SUM = 0
SUM3 = 0
SUM = SUM + SE(JJ, II)
SUM3 = SUM3 + CE(JJ, II)
II21=II2-II1+1
S(II1,II21) = S(II1,II21)+SUM*KAL
S3(II1,II21) = S3(II1,II21)+SUM3*CPE*ROE*KAL
S4(II1,II21) = S4(II1,II21)+SUM3*H*2
280 CONTINUE
C ============================YUZEY KONVEKSIYONU YUK VEKTORU
C =========[S]=[KC], [S1]=[KHkenar], [S3]= [C], [S4]=[KHyuzey]
DO 281 K=1,4
281 F(NOC(I,K))=F(NOC(I,K))+FYK(K)*H*TINF*2
290 CONTINUE
c ==============================eleman dongusu bitti
DO 291 JT=1,NP
DO 291 IT=1,NBW
291 S(JT,IT)=S(JT,IT)+S1(JT,IT)+S4(JT,IT)
DO 292 JT=1,NP
F1(JT)=F(JT)
DO 292 IT=1,NBW
292 S2(JT,IT)=S(JT,IT)
IF(ND .EQ. 0) GO TO 309
C ** SINIR SATLARI
SUM = 0.
DO 300 I = 1, NP
300 SUM = SUM + S(I, 1)
SUM = SUM / NP
CNST = SUM * 1000000.
DO 310 I = 1, ND
N = NT(I)
S(N, 1) = S(N, 1) + CNST
310 F(N) = F(N) + CNST * U(I)
309 DO 321 I=1,NP
321 KARTEMP(I)=F(I)
CALL BAND(S,KARTEMP,IMAX,NBW,NP)
GOTO 312
c=============================deltat girilecek
311 DELTAT=4.
TILK=30.
TETA=1.
c=============================TILK TANIMLANACAK
DO 293 JD=1,NP
TN(JD)=TILK
ESKI(JD)=TILK
f1(JD)=f1(jd)*deltat
DO 293 ID=1,NBW
SSAG(JD,ID)=S2(JD,ID)*(TETA-1)*deltat
293 SSOL(JD,ID)=S2(JD,ID)*TETA*deltat
DO 296 JDC=1,NP
DO 296 IDC=1,NBW
SSAG(JDC,IDC)=SSAG(JDC,IDC)+S3(JDC,IDC)
296 SSOL(JDC,IDC)=SSOL(JDC,IDC)+S3(JDC,IDC)
C =================================COZUM DONGUSU
ITERASYON=0
PRINT *, 'SICAKLIK DOSYASI ADI'
READ '(A)',FILE5
Bölüm 9-3737
PRINT *, 'KONTROL DOSYASI ADI'

READ '(A)',FILE6
c ==!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1
nnd=nd
nd=0
1000 CONTINUE
DO 5900 I=1,NP
5900 RHAND(I)=0.
C ===================BAND CARPIMI YAPILIYOR
TBOY=2*NBW-1
CALL BANDCAR(SSag,NP,NBW,TBOY,CAR,TN,ATV)
C ===================IKINCI TARAF TOPLANIYOR
DO 6300 I=1,NP
6300 RHAND(I)=F1(I)+CAR(I)
DO 6299 ICOZ=1,NP
DO 6299 JCOZ=1,NBW
6299 SCOZ(ICOZ,JCOZ)=SSOL(ICOZ,JCOZ)
c =============================sinir sarti
IF(ND .EQ. 0) GO TO 6309
SUM = 0.
DO 6301 I = 1, NP
6301 SUM = SUM + SCOZ(I, 1)
SUM = SUM / NP
CNST = SUM * 1000000.
DO 6310 I = 1, ND
N = NT(I)
Scoz(N, 1) = Scoz(N, 1) + CNST
6310 RHAND(N) = RHAND(N) + CNST * U(I)
C ===================BAND COZUM YAPILIYOR
6309 CALL BAND(Scoz, RHAND, IMAX, NBW, NP)
DO 1100 I=1,NP
TN(I)=RHAND(I)
IF(TN(I).LT.TILK)TN(I)=TILK
1100 CONTINUE
c !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
do 6298 i=1,nnd
n=nt(i)
if(tn(n).ge.100.) then
nd=nnd
else
nd=0
end if
6298 continue
ITERASYON=ITERASYON+1
SURE=ITERASYON*DELTAT
C =================KONTROL ICIN ALGORITMA
DO 1101 IKON=1,NP
1101 ESKI1(IKON)=TN(IKON)
DO 1102 IKON=1,NP
1102 CT(IKON)=ABS(ESKI1(IKON)-ESKI(IKON))
IF((CT(1).ge.10).OR.(CT(16).ge.10).OR.(CT(32).ge.10).OR.
*(CT(40).ge.10).OR.(CT(53).ge.10).OR.(CT(66).ge.10).or.
*(CT(79).ge.10).OR.(CT(134).ge.10).OR.(CT(186).ge.10).or.
*(CT(253).ge.10).OR.(CT(275).ge.10).OR.(CT(397).ge.10))THEN
WRITE(6,*)SURE
WRITE(6,1310)TN
WRITE(7,*)sure
WRITE(7,*)TN(1),TN(61),TN(121),TN(193)
WRITE(7,*)TN(253),TN(313),TN(343),TN(445),TN(504)
Bölüm 9-3838
WRITE(*,*)sure
WRITE(*,*)TN(1),TN(16),TN(33)
WRITE(*,*)TN(66),TN(253),TN(264)
DO 1103 IKON=1,NP
ESKI(IKON)=ESKI1(IKON)
1103 CONTINUE
END IF
C =============================
C =============================
c DO 1104 I=1,NP
c 1104 ABCD(I)=TN(I)-KARTEMP(I)
c IF((ABCD(1).ne.0.).or.(ABCD(6).ne.0.).or.(ABCD(7).ne.0.).or.
c *(ABCD(15).ne.0.).or.(ABCD(45).ne.0.).or.(ABCD(30).ne.0.))THEN
GOTO 1000
c ELSE
c GOTO 1500
c END IF
c 1500 WRITE(6,*)SURE
WRITE(6,1310)TN
WRITE(*,*)'CALCULATIONS COMPLETED'
CLOSE (6)
CLOSE (7)
GOTO 9876
1310 FORMAT (15F10.4)
312 WRITE(LOUT,*) 'DUG# SICAKLIK'
WRITE(LOUT,'(I5,E15.4)')(I,KARTEMP(I),I=1,NP)
PRINT *,'DUGUM SICAKLIKLARINI SAKLAMAK ISTIYORMUSUNUZ'
PRINT *,'1 = EVET, 2=HAYIR'
PRINT *,'SECIMINIZ'
READ *, IANS
IF(IANS.EQ.2) GO TO 330
PRINT *,'DOSYA ADI'
READ '(A)', FILE3
WRITE(12,1310)KARTEMP
WRITE(*,*)KARTEMP(1)
close(12)
330 WRITE(LOUT,*) 'HER ELEMANIN BIRIM ALANINDAN GECEN ISI'
WRITE(LOUT,*) 'ELEM# QX=-K*DT/DX QY=-K*DT/DY '
DO 350 N = 1, NE
CALL ATM(N,NOC,TCE,TC,ROE,RO,CPE,CCP,MTN,N1,N2,N3,N4,X)
QX=B(1,1)*KARTEMP(N1)+B(1,2)*KARTEMP(N2)+B(1,3)*
.KARTEMP(N3)+B(1,4)*KARTEMP(N4)
QX = -QX * TCE
QY=B(2,1)*KARTEMP(N1)+B(2,2)*KARTEMP(N2)+B(2,3)*
.KARTEMP(N3)+B(2,4)*KARTEMP(N4)
QY = -QY * TCE
WRITE(LOUT,'(I5,2E15.4)') N, QX, QY
350 CONTINUE
close(lout)
COZUM=COZUM+1
IF ((ifln.EQ.2).AND.(COZUM.EQ.2))GOTO 311
9876 END
C ------------------------------------->SUBROUTINES
SUBROUTINE INTCOOR(XNI, XTI)
REAL*8 XTI,XNI
DIMENSION XNI(4,2), XTI(4,2)
XNI(1, 1) = -.57735026919
Bölüm 9-3939
XNI(1, 2) = -.57735026919
XNI(2, 1) = .57735026919
XNI(2, 2) = -.57735026919
XNI(3, 1) = .57735026919
XNI(3, 2) = .57735026919
XNI(4, 1) = -.57735026919
XNI(4, 2) = .57735026919
XTI(1, 1) = -1
XTI(1, 2) = -1
XTI(2, 1) = 1
XTI(2, 2) = -1
XTI(3, 1) = 1
XTI(3, 2) = 1
XTI(4, 1) = -1
XTI(4, 2) = 1
RETURN
END
SUBROUTINE ATM(N,NOC,TCE,TC,ROE,RO,CPE,CCP,MTN,N1,N2,N3,N4,X)
REAL*8 X,TC,ro,Ccp
INTEGER*4 NOC,MTN
DIMENSION TC(11),CCP(11),RO(11),MTN(464),NOC(464,4),X(519,2)
TCE = TC(MTN(N))
ROE = RO(MTN(N))
CPE = CCP(MTN(N))
N1 = NOC(N, 1)
N2 = NOC(N, 2)
N3 = NOC(N, 3)
N4 = NOC(N, 4)
X1 = X(N1, 1)
Y1 = X(N1, 2)
X2 = X(N2, 1)
Y2 = X(N2, 2)
X3 = X(N3, 1)
Y3 = X(N3, 2)
X4 = X(N4, 1)
Y4 = X(N4, 2)
RETURN
END
SUBROUTINE MATRIS(SE,XNI,B,TCE,DJ)
REAL*8 B,SE,XNI
DIMENSION SE(4,4), B(2,4), XNI(4,2)
DO 1111 I = 1, 4
DO 1111 J = 1, 4
SE(I, J) = 0
1111 CONTINUE
DO 1112 IP = 1, 4
XI = XNI(IP, 1)
ETA = XNI(IP, 2)
CALL MATHES(ETA,XI,DJ,B)
DO 1113 I = 1, 4
DO 1113 J = 1, 4
DO 1113 K = 1, 2
1113 SE(I, J) = SE(I, J) + B(K, I) * B(K, J) * TCE * DJ
1112 CONTINUE
RETURN
END
C -------------------------------------------->B MATRISI
Bölüm 9-4040
SUBROUTINE MATHES(ETA,XI,DJ,B)
REAL*8 A, G, B, DJ
DIMENSION A(2,2), G(2,4), B(2,4)
TJ11 = ((1 - ETA) * (X2 - X1) + (1 + ETA) * (X3 - X4)) / 4
TJ12 = ((1 - ETA) * (Y2 - Y1) + (1 + ETA) * (Y3 - Y4)) / 4
TJ21 = ((1 - XI) * (X4 - X1) + (1 + XI) * (X3 - X2)) / 4
TJ22 = ((1 - XI) * (Y4 - Y1) + (1 + XI) * (Y3 - Y2)) / 4
C DET J
DJ = TJ11 * TJ22 - TJ12 * TJ21
C A(2,2) GEOMETRIK SABITLER MATRISI
A(1, 1) = TJ22 / DJ
A(2, 1) = -TJ21 / DJ
A(1, 2) = -TJ12 / DJ
A(2, 2) = TJ11 / DJ
C G(2,4) TUREVLER MATRISI
DO 2221 I = 1, 2
DO 2221 J = 1, 4
2221 G(I, J) = 0
G(1, 1) = -(1 - ETA) / 4
G(2, 1) = -(1 - XI) / 4
G(1, 2) = (1 - ETA) / 4
G(2, 2) = -(1 + XI) / 4
G(1, 3) = (1 + ETA) / 4
G(2, 3) = (1 + XI) / 4
G(1, 4) = -(1 + ETA) / 4
G(2, 4) = (1 - XI) / 4
C B(2,4) MATRISI
DO 2222 I = 1, 2
DO 2222 J = 1, 4
B(I, J) = 0
DO 2222 K = 1, 2
2222 B(I, J) = B(I, J) + A(I, K) * G(K, J)
RETURN
END
C======================================================
SUBROUTINE SHAPES(FT,SCT,XTI,YON)
REAL*8 FT,SCT,XTI,ST
INTEGER*4 YON
DIMENSION FT(4), ST(4), SCT(4,4),XTI(4,2)
DO 3330 I = 1, 4
FT(I) = 0!
DO 3330 J = 1, 4
3330 SCT(I, J) = 0!
IF((YON.EQ.1).OR.(YON.EQ.-1))THEN
DO 3331 IP = 1, 2
XIT = YON
ETAT = XTI(IP, 1)
CALL FONK(ST, XIT, ETAT)
CALL HESAP(FT, ST, SCT)
3331 CONTINUE
RETURN
ELSEIF((YON.EQ.2).OR.(YON.EQ.-2))THEN
DO 3332 IP = 1,2
ETAT = YON / 2
XIT = XTI(IP, 1)
CALL FONK(ST, XIT, ETAT)
CALL HESAP(FT, ST, SCT)
3332 CONTINUE
Bölüm 9-4141
RETURN
END IF
END
SUBROUTINE HESAP(FT, ST, SCT)
REAL*8 FT,SCT,ST
DIMENSION FT(4), ST(4), SCT(4,4)
DO 3333 I = 1, 4
FT(I) = FT(I) + ST(I)
DO 3333 J = 1, 4
3333 SCT(I, J) = SCT(I, J) + ST(I) * ST(J)
RETURN
END
SUBROUTINE FONK(ST, XIT, ETAT)
REAL*8 ST
DIMENSION ST(4)
ST(1) = (1 - XIT) * (1 - ETAT) / 4
ST(2) = (1 + XIT) * (1 - ETAT) / 4
ST(3) = (1 + XIT) * (1 + ETAT) / 4
ST(4) = (1 - XIT) * (1 + ETAT) / 4
RETURN
END
SUBROUTINE RIGID(CE,FYK,XNI,SEN)
REAL*8 CE,XNI,SEN,FYK
DIMENSION CE(4,4), FYK(4), SEN(4),XNI(4,2)
do 7002 I = 1, 4
FYK(I)=0
do 7002 J = 1, 4
7002 ce(I, J) = 0
do 7003 IP = 1, 4
XI = XNI(IP, 1)
ETA = XNI(IP, 2)
CALL SEKFOK1(SEN,DJ,XI,ETA)
do 7004 I = 1, 4
FYK(I)=FYK(I)+SEN(I)*DJ
do 7004 J = 1, 4
7004 CE(I, J) = CE(I, J) + SEN(I) * SEN(J) * DJ
7003 continue
RETURN
end
SUBROUTINE SEKFOK1(sen,dj,xi,eta)
REAL*8 XI,ETA,SEN,DJ
dimension SEN(4)
sen(1) = (1 - XI) * (1 - ETA) / 4
sen(2) = (1 + XI) * (1 - ETA) / 4
sen(3) = (1 + XI) * (1 + ETA) / 4
sen(4) = (1 - XI) * (1 + ETA) / 4
TJ11 = ((1 - ETA) * (X2 - X1) + (1 + ETA) * (X3 - X4)) / 4
TJ12 = ((1 - ETA) * (Y2 - Y1) + (1 + ETA) * (Y3 - Y4)) / 4
TJ21 = ((1 - XI) * (X4 - X1) + (1 + XI) * (X3 - X2)) / 4
TJ22 = ((1 - XI) * (Y4 - Y1) + (1 + XI) * (Y3 - Y2)) / 4
DJ = TJ11 * TJ22 - TJ12 * TJ21
RETURN
end
Bölüm 9-4242
SUBROUTINE BANDCAR(EV,NP,NBW,TBOY,CAR,F,AYV)
REAL*8 EV,AYV,F,CAR
INTEGER*4 TT,TBOY
DIMENSION ev(NP, NBW), AYV(TBOY), f(NP), car(NP)
ii = 0
k = 0
DO 19 I=1,TBOY
19 AYV(I)=0
DO 21 I=1,NP
21 CAR(I)=0
do 1 i = 1,NP
ii = i
if( i .GT. NBW) ii = NBW
do 10 j = 1,NBW
if( ii .EQ. 0) GOTO 10
if( i .GT. NBW) GOTO 2
AYV(j) = ev(j, ii)
if( i .LT. NBW) GOTO 3
2 AYV(j) = ev(j + i - NBW, ii)
3 ii = ii - 1
10 CONTINUE
do 20 j = 2,NBW
if( i .GT. NBW) GOTO 4
k = i + j - 1
AYV(k) = ev(i, j)
GOTO 20
4 AYV(NBW + j - 1) = ev(i, j)
20 CONTINUE
do 33 k = 1,2 * NBW - 1
if( i .LE. NBW) Tt = 0
if( k + Tt .GT. NP) GOTO 33
car(i) = car(i) + AYV(k) * f(k + Tt)
33 CONTINUE
Tt = Tt + 1
1 CONTINUE
RETURN
END
SUBROUTINE BAND(A, B, IMAX, NBW, N)

REAL*8 A,B
DIMENSION A(IMAX,NBW), B(IMAX)
N1 = N - 1
C PRINT *, '*** ELIMINASYON ***'
DO 2100 K = 1, N1
NK = N - K + 1
IF (NK .GT. NBW) NK = NBW
DO 2100 I = 2, NK
C1 = A(K, I) / A(K, 1)
I1 = K + I - 1
DO 2000 J = I, NK
J1 = J - I + 1
2000 A(I1, J1) = A(I1, J1) - C1 * A(K, J)
2100 B(I1) = B(I1) - C1 * B(K)
C PRINT *, '*** YERLESTIRME ***'
B(N) = B(N) / A(N, 1)
DO 2300 KK = 1, N1
K = N - KK
C1 = 1 / A(K, 1)
B(K) = C1 * B(K)
Bölüm 9-4343
NK = N - K + 1
IF (NK .GT. NBW) NK = NBW
DO 2200 J = 2, NK
B(K) = B(K) - C1 * A(K, J) * B(K + J - 1)
2200 CONTINUE
2300 CONTINUE
RETURN
END
Bölüm 9-4444

9.skalar Alan Problemleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9.skalar Alan Problemleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DOKUZUNCU BÖLÜM

SKALER ALAN PROBLEMLERİ

Önceki bölümlerde ele alınan problemlerdeki bilinmeyenler, bir vektör alanın

Tablo 1. Mühendislikte Karşılaşılan Skaler Alan Problemleri

şeklindedir. Burada T= T(x,y,t) olarak ortamdaki sıcaklık alanı, qx ve qy; x ve y

2.1 Sonlu Eleman Formülasyonu

olarak yazılabilir. Matris notasyonu kullanıldığında ise,

kısmı integre edilerek ifade yeniden yazılırsa,

− ∫ (q n ).N i .dΓ + ∫ q s .N i .dΓ − ∫ h(T − Te ).N i .dΓ

elde edilir. Sonuçta genel denklem ve eleman denklemleri matris formunda,

olarak elde edilir. Buradaki matris ve vektörler,

[C ] = ∫ ρ.c.{N }.[N ].dΩ [K c ] = ∫ k [B]T .[B].dΩ [K h ] = ∫ h.{N }.[N ].dΓ

[K r ].{T }= ∫ σ ε .T 4 .{N }.dΓ {RT } =− ∫ (q n ){.N }.dΓ {R } = ∫ Q{N }.dΩ

Lineer kararlı hal ısı iletimi:

Lineer geçişli hal ısı iletimi:

[C ]⎧⎨ dT ⎫⎬ + [[K c ] + [K h (t )]].{T (t )} = {RQ }+ {Rq} + {Rh } (14)

Nonlineer geçişli hal:

[C (T )]⎧⎨ dT ⎫⎬[[K c (T )] + [K h (T , t )]+[K r (T )]].{T (t )} = {RQ (T , t )} (16)

[C ] ⋅ ⎧⎨ dT ⎫⎬ + [[K c ] + [K h (t )]] ⋅ {T (t )} = {Rh (t )} (17)

şeklinde düzenlenebilir. Türev sonlu farklar yaklaşımı ve θ metodu ile,

şeklinde ifade edilir. Kısa gösterimde ise,

∆t kr = 2 λ şeklinde verilir. Burada λm the maksimum sistem özdeğeridir. Sistem

2.2 Bir Boyutlu Isı İletimi

Şekil 2. Bir boyutlu ısı iletimi

yazılabilir. Her iki taraftaki qA birbirini götüreceğinden,

elde edilir. Fourier denklemi yerine konursa

T(r) = N1.T1 + N2.T2 = [N].{T}e (23)

yazılabilir. Burada N1=(1-r)/2, N2 = (1+r)/2 dir. r –1 ile +1 aralığında değişir. [N]=[N1,

olduğundan zincir kuralı ile,

elde edilir. Matris formunda ise,

olur. Burada sıcaklık değişimi interpolasyon matrisi olan [B]

yazılır. T(x=0)=T0, Q=Q0, k=ke alarak ve şekil fonksiyonlarını da devreye koyarak,

elde edilir. Buradan eleman iletkenlik matrisi ve ısıl yük vektörlerini,

olarak yazılabilir. 1/2hT∞2 sabit olduğundan minimizasyonda dışarıda kalır. Böylece

{R}=[25x800, 0, 0, 0]T. T4=20°C sınır şartı da penaltı yaklaşımı uygulanarak

Buradan sıcaklık vektörü, {T}=[304.6,119.0,57.1,20.0]T°C olarak bulunur. T4=20°C sınır

[T1,T2,T3]=[304.6,119.0,57.1]°C olarak bulunur.

Tanımlı ısı akışı sınır şartı: Belirli fiziksel durumlar,

(x=0) da q=q0 (33)

Simetri Çözüm: Problem tabakanın

2.3 İnce Kanatçıklarda Isı Transferi

Ortam Isı Yayılması

Şekil 4 İnce dikdörtgen kanatlardan oluşmuş bir düzen

olarak yazılabilir. Burada P, kanatçığın çevresi ve Ac de kesit alanıdır. Böylece, kanatçığın

Şekil 5. İnce dikdörtgen kanatçıktaki ısı akışı

olmasını gerektirir. İlk terimin kısmi integrasyonu ile,

φ(0) = 0 ve k(L)[dT(L)/dx] = 0 şartları kullanılıp izoparametrik eşitlikler yazılarak

olarak elde edilir. Buradan konveksiyon iletim matrisi,

olarak elde edilir. Konveksiyon yük vektörü ise,

dir. Böylece izoparametrik olarak yazılmış denklem

∑ {ψ }T ([K ] + [K h ]){T }e + ∑ {ψ }T {Rh } = 0 (42)

olarak indirgenir. Bu da genel denklemi verecek şekilde toplanarak

{Ψ }T ([K ] + [K h ]) + {Ψ }T {R} = 0 (43)

⎡ K 22 K 23 .......... K 2 L ⎤ ⎧T2 ⎫ ⎧ K 21T0 ⎫

Örnek: 0.1 mm kalınlığında, 10 cm uzunluğunda, iletkenliği k = 360 W/m°C olan bir

⎡ 360 ⎡ 2 − 1 0 ⎤ 9 x3.33 x10 − 2 ⎡4 1 0⎤ ⎤ ⎧⎪T2 ⎫⎪ 9 x 20 x3.33 x10 − 2 ⎧⎪2⎫⎪ 360 x 235 ⎧−

olarak yazılır. Buradan [T2,T3,T4] = [211.7,197.0,192.2]°C elde edilir. Kanatçıktan

2.4 İki Boyutlu Kararlı Hal Isı İletimi

{T} = N1T1 + N2T2 + N3T3 (45)

veya matris formunda

{T} = [N]{T}e (46)

x = N1x1 + N2x2 + N3x3 y = N1y1 + N2y2 + N3y3 (47)

yazılır. Zincir kuralı,