§2 .

TÍCH PHAÂN XAÙC ÑÒNH

Sau khi hoïc xong baøi naøy, baïn coù theå:
 Hieåu vaø bieát caùch öùng duïng ñònh nghóa, tính chaát tích phaân xaùc ñònh.
 Bieát caùch aùp duïng phöông phaùp ñoåi bieán tính tích phaân xaùc ñònh.
 Bieát caùch aùp duïng phöông phaùp tích phaân töøng phaàn tính tích phaân xaùc ñònh.
 Bieát caùch öùng duïng tích phaân xaùc ñònh.

1.Ñònh nghóa
Cho haøm soá y  f (x) xaùc ñònh treân ñoaïn a, b . Chia tuøy yù ñoaïn a, b thaønh n ñoaïn con
bôûi caùc ñieåm chia
a  xo  x1  x 2  ....  x k  ...  x n  b

Mỗi cách chia ñoaïn a, b như trên gọi là một phân hoạch của ñoaïn a, b .
Ñaët x k  x k  x k 1 vaø treân ñoaïn x k 1 , x k  ta laáy ñieåm t k tuøy yù ( k = 1, 2, 3, ...., n). Laäp toång
n
In   f (t k ).x k , I n goïi laø toång tích phaân hay tổng Riemann cuûa haøm f(x) treân ñoaïn
k 1
a, b . Cho n   sao cho max x k  0 . Khi ñoù neáu I n daàn ñeán moät giôùi haïn höõu haïn I
khoâng phuï thuoäc caùch chia ñoaïn a, b vaø caùch laáy caùc ñieåm t k thì giaù trò I goïi laø tích phaân
b
xaùc ñònh cuûa haøm soá f (x) treân a, b vaø kyù hieäu laø  f ( x)dx
a

Ñoaïn a, b goïi laø ñoaïn tích phaân; a vaø b laàn löôït laø caän döôùi vaø caän treân; x goïi laø bieán laáy
tích phaân.
n b
I lim  f (t k ).Δxk   f ( x)dx
n   n1 a
max Δx k  0

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 13

Khi ñoù haøm f (x) goïi laø khaû tính treân ñoaïn a, b .

Trong ứng dụng thực tế, khi n đủ lớn và max Δxk đủ bé thì có thể tính gần đúng

như sau
b n
 f (x)dx   f (t ).Δx
k k

a k 1

S max Smin
S min  S  Smax

2.Ñieàu kieän toàn taïi.

Neáu haøm soá f (x) lieân tuïc treân ñoaïn a, b hoaëc f (x) coù höõu haïn ñieåm giaùn ñieåm loaïi 1
b
treân ñoaïn a, b thì toàn taïi  f ( x)dx .
a
3. Caùc tính chaát cuûa tích phaân xaùc ñònh
b b b b
1)  1 dx  b  a ;  f ( x ) dx   f ( t ) dt   f ( s)ds  ...
a a a a
b b b b b
2)  f ( x )  g ( x )dx   f ( x )dx   g( x )dx ;  kf ( x )dx k  f (x)dx , k = const
a a a a a
b b b
3)   f ( x )   g ( x ) dx    f ( x ) dx   g ( x)dx , vôùi  ,   const
a aa
b
4) Neáu f (x)  0 x  a, b  thì  f (x)dx  0
a

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 14

 b b
5) Neáu f (x)  g (x) , x  a, b thì  f (x)dx   g(x)dx
a a
b
6) Neáu m  f (x)  M, x a, b thì m (b - a)   f (x)dx  M(b -a).
a
b b
7)  f (x)dx   f (x) dx
a a
b c b b a a
8)  f ( x)dx   f ( x)dx   f ( x)dx ;  f ( x)dx = -  f ( x)dx ;  f ( x)dx  0
a a c a b a
a
9) Neáu f (x) laø haøm leû treân -a, a thì :  f ( x)dx  0.
a
a a
10) Neáu f (x) laø haøm chaün treân -a, a thì :  f (x)dx    f (x)dx .
a 
 Chuù yù Trong caùc tính chaát treân, ta giaû thieát raèng caùc tích phaân ñeàu toàn taïi.
π
Ví dụ 10 Tính tích phân I   (5  4 x 2019  8 sin 9 x)dx
π

Giải
π π π π
2019 9 2019
I   (5  4 x  8 sin x)dx  5  dx   (4 x  8 sin x)dx  10π   (4 x 2019  8 sin 9 x)dx
9

π π π π
π
2019
Vì f ( x)  4 x 2019  8 sin 9 x laø haøm leû neân  (4 x  8 sin 9 x)dx  0
π
π
Vaäy I   (5  4 x 2019  8 sin 9 x)dx  10π
π

4. Ñònh lyù veà giaù trò trung bình

b
Neáu f (x) lieân tuïc treân a, b thì toàn taïi soá c  a, b sao cho  f (x)dx  f (c)(b  a) . Khi ñoù
a
b
1
ñaïi löôïng  f ( x)dx ñöôïc goïi laø giaù trò trung bình cuûa haøm f (x) treân ñoaïn a, b .
ba
a
5- Coâng thöùc Newton - Leibnitz
5.1 Định lý cơ bản của Giải tích (The Fundamental Theorem of Calculus, Part II)

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 15

 x
Neáu haøm f (x) lieân tuïc treân khoaûng (α, β )  a  const thì haøm F(x) =  f (t )dt laø moät nguyeân
a
'
x 
 
haøm cuûa f (x) treân ñoaïn (α, β ) . Töùc laø   f (t )dt   F ' ( x)  f ( x) , x  (α, β ) .
 
a 
 Heä quaû Vôùi giaû thieát caùc ñaïo haøm vaø tích phaân ñeàu toàn taïi thì
'
 u ( x) 
 
  f (t ) dt   f (u ( x)).u ' ( x)
 
 a 
x 3x x3
sin t 2 2
Ví dụ 11 Tính ñaïo haøm caùc haøm soá sau: f ( x)   dt , g ( x)   e  t dt , h( x)   et dt ,
1
t 0 2x

Giải
'
 x sin t  sin x
Ñaïo haøm f ' ( x)    dt  
1 t  x
'
 3x 2  2 2
Ñaïo haøm g ' ( x)    e t dt   e 9 x (3x)'  3e  9 x
0 
3 ' 3 '
x 2  x 2 2x
2  6 2
Ñaïo haøm h' ( x)    et dt     et dt   et dt   e x 3x 2  e 4 x 2
 2x  0 
   0 
5.2 Coâng thöùc Newton - Leibnitz

* Định lý cơ bản của Giải tích (The Fundamental Theorem of Calculus, Part I)
Neáu f (x) lieân tuïc treân  ,   vaø F (x) laø moät nguyeân haøm cuûa f (x) treân  ,   thì
b
 f ( x)dx  F (b)  F (a) a, b   ,   (Coâng thöùc Newton – Leibnitz)
a
5.3 Hệ quả
i) Suy ra, neáu haøm soá f (x) coù ñaïo haøm f ' ( x) lieân tuïc treân  ,   thì f (x) laø nguyeân haøm
cuûa f ' ( x) treân  ,   neân ta coù
b
f (b)  f (a)   f ' ( x)dx a, b   ,  
a

ii) Neáu f (x) lieân tuïc treân  ,   vaø F (x) laø moät nguyeân haøm cuûa f (x) treân  ,   thì
giaù trò trung bình f (x) treân ñoaïn [a, b] laø

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 16

 b b
1 F (b)  F (a) 1
f ( x)dx   F ' ( x)dx
ba  ba b  a a
a
Ví dụ 12 Taïi moät nôi quan saùt, nhieät ñoä trong moät ngaøy töø 0 giôø ñeán 24 giôø xaùc ñònh gaàn
ñuùng theo quy luaät cho bôûi haøm soá nhö sau
2
T (t )  12  (t  13) 2 o
C vôùi 0  t  24
3
Tính nhieät ñoä trung bình trong khoaûng töø 2 giôø ñeán 14 giôø.
Giải
Nhieät ñoä trung bình trong khoaûng töø 2 giôø ñeán 14 giôø laø
14 14
1 1  2 
 T (t )dt   12  (t  13) 2 dt
14  2 2 12 2  3 

1 2 3  14 o
 12t  (t  13)   12.67 C
12  9  2

Vaäy nhieät ñoä trung bình trong khoaûng töø 2 giôø ñeán 14 giôø xaáp xæ 12.67 oC .

Ví dụ 13 Tính caùc tích phaân

π
π 4 1
1
a) A   (6 x  2 sin 3x)dx b) B   tan 2 xdx c) I   dx2x
0 0 0
e 1

Giải
π
2 π 4
a) A   (6 x  2 sin 3x)dx  (3x 2  cos 3x)  3π 2 
0
3 0 3
π π π π
4 4 4 4 π π
π
b) B   tan 2 xdx   (1  tan 2 x  1)dx   (1  tan 2 x)dx   dx  tan x 4  x 4  1 
0 0 0 0
0 0 4
1 1 1 1
1 1  e2 x  e2 x e2 x 1 (e 2 x  1)'
c) I   dx  0 e2 x  1 dx  (1 
0 e2 x  1 ) dx  0 2 e2 x  1 )dx
(1 
0
e2 x  1

1 1 1 1
 ( x  ln(e 2 x  1)  1  ln(e 2  1)  ln 2
2 0 2 2

6 . Caùc phöông phaùp tính tích phaân xaùc ñònh

6.1- Phöông phaùp ñoåi bieán
6.1.1.Coâng thöùc bieán ñoåi thöù nhaát

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 17

 b
Xeùt tích phaân  f ( (x)). ' (x)dx vôùi f(x) lieân tuïc treân ñoaïn (a),(b). Giaû söû u = (x)
a
thoûa caùc ñieàu kieän sau:
 (x) coù ñaïo haøm lieân tuïc treân a, b .
 Khi x bieán thieân treân a, b thì (x) bieán thieân treân (a),(b) (hoaëc (b),(a) neáu (b)< (a)).
b  ( b)
Khi ñoù  f  (x). ' (x)dx   f (u)du
a  (a)

6.1.2.Coâng thöùc ñoåi bieán thöù hai

Giaû söû haøm x = (t) thoûa caùc ñieàu kieän sau:
 Haøm (t) coù ñaïo haøm lieân tuïc treân , ; () = a, () = b
 Khi t bieán thieân trong ,  thì x bieán thieân trong a, b
b β
khi ñoù  f (x)dx   f ( (t)). ' (t)dt
a α

Ví dụ 14 Tính caùc tích phaân

2
dx 8 dx
a) A   b) B  1
1
3
1  ( x  1) 2

3
x x 1 
Giải
a) Ñaët t  x  1  x  t  1  dx  3t dt
3 3 2

Ñoåi caän x 1 2
t 0 1

1 1 2 1
3t 2 t 11 1 1 π
A  2
dt  3 2
dt  3  (1  2
)dt  3(t  arctan t )  3(1  )
0
1 t 0
1 t 0
1 t 0 4
2
dx 3π
Vaäy A    3
1 1  3 ( x  1) 2 4

b)Ñaët x  t 3  dx  3t 2 dt
Ñoåi caän x 1 8
t 1 2
2 2 2
3t 2 1 1 1 2 4
B 3 dt  3 dt  3 (  )dt  3(ln t  ln(t  1))  3(2 ln 2  ln 3)  3 ln
1
t (t  1) 1
t (t  1) 1
t t 1 1 3

8 dx 4
Vaäy B    3 ln .
1 3
x x 1 3 
TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 18
 b
dx
Ví dụ 15 Tính I (b)   rồi tính lim I (b)
e
x ln 2 x b  

Giải
dx
Đặt t  ln x  dt 
x
Ñoåi caän x e b
t 1 ln b
b ln b
dx dt  1 ln b 1 1
I (b)       1 . Do đó, lim I (b)  lim (1  ) 1
e
x ln 2 x 1
t 2
t 1 ln b b   b   ln b

6.2. Phöông phaùp tích phaân töøng phaàn

Neáu u  u (x) , v  v(x) laø caùc haøm soá coù ñaïo haøm lieân tuïc treân [a, b] thì:
b b
b
 u.dv  uv a   v.du
a a
 Chuù yù Cho p(x) laø moät ña thöùc theo bieán x
STT Daïng tích phaân Caùch tính

1 kx u  p (x) dv  e kx dx
 p( x)e dx



Nhoùm 2 u  p (x) dv  e kx dx
 p( x)a kx dx
I 


3 u  p (x) dv  cos kxdx
 p( x) cos kxdx



4 u  p (x) dv  sin kxdx
 p( x) sin kxdx



5 u  ln(ax  b) dv  p ( x)dx
 p( x) ln(ax  b)dx
Nhoùm 

β
II 6 u  arcsin kx dv  p ( x)dx
 p( x) arcsin kxdx
α

β
7 u  arccos kx dv  p ( x)dx
 p( x) arccos kxdx
α

β
8 u  arctgkx dv  p ( x)dx
 p( x)arctgkxdx
α

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 19

 β
9 u  arc cot gkx dv  p ( x)dx
 p( x)arc cot gkxdx
α

Ví dụ 16 Tính caùc tích phaân

π 1
a) A   (2 x  1) sin 2 xdx b) B   (3x 2  4 x) ln(1  x)dx
0 0

Giải
π π
a) A   (4 x  6) sin x cos xdx   (2 x  3) sin 2 xdx
0 0

 u  2x  3  du  2dx
Ñaët   cos 2 x
dv  sin 2 xdx chon v   sin 2 xdx   2
π π
cos 2 x π (2π  3) 3 sin 2 x π
A   (2 x  3)sin   (2 x  3)
2 xdx   cos 2 xdx      π
    2 0 0 2 2 2 0
0 u dv

π
Vaäy A   (2 x  1) sin 2 xdx  π
0

 dx
 u  ln(1  x)  du 
b) Ñaët  2
 x 1
dv  (3 x  4 x)dx chon v  (3 x 2  4 x)dx  x 3  2 x 2
 
1
1 1 x3  2 x2
B   ln(1  x)(3 x 2  4 x)dx  ln(1  x)( x 3  2 x 2 )   dx
      0 x 1
0 u dv 0

1
1 x3 x 2 1 1
 3 ln 2   ( x 2  x  1  )dx  3 ln 2  (   x  ln( x  1))  2 ln 2 
0
x 1 3 2 0 6
1
1
Vaäy B   (3x 2  4 x) ln(1  x)dx  2 ln 2 
0
6

Baøi taäp
Baøi 1 T ính caùc tích phaân sau ñaây:
10  ln 2
e x  1 dx
2
a)  x lg xdx 4
k)
1 f)
dx
 (sin x  cos x) 2 
0
0
1
x 1 1
b)  3 x  1dx 2
l) 3
1  x 2 dx
0 g)  x  1dx x
0
 0 
 sin  xdx 2
1 dx
c)   3
m)  sin 3 x
cos x h) x 1  xdx 

0 4

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 20

 
 
dx dx 4
dx
d)  x i)   n)  cos 8 x
x   x  
  0

 1
dx j) 0 Min(x  3;4x  2)dx 2
sin x
e)  o)  2 sin x  cos x dx
  
x   x 0

Baøi 2 Tính caùc tích phaân sau:

5  0
2 2x
a)  2x ln(x  x)dx  i)  .x(e  3 x  1)dx
2
e)  (  x   ) co s  x . d x
1

7 ln 5
b)
dx e
x 3  2x 2  3 1  ln x e 2 x dx
1 3 x 1 f)  ln xdx j) 
0 1
x ln 2 ex  1
3 2 6
7x  2 x 3  2x 2  10x  12 dx
c)  x 2  x  2dx g) dx k)
 2
x  2x  10 
2 1 2 3 x x2  9
e
e ln x3 1  ln 2 x 1  3ln x.ln x 1
d)  dx h)  dx x 2 arctan x
x l)  1  x 2 dx
1 x 1
0

Baøi 3 Haõy tính caùc tích phaân sau:

 1 e 2
2 x  ln x 
a)  x sin xdx d) e dx g)   x  dx
0 0 1

 e 4

b)
4
xdx e) 2
 (ln x) dx h)  ln x  x 2  9 dx

 cos 2 x 1 0
0
5 e2
 1 1 
3
f)  2x ln(x  1)dx i)   ln x  ln 2 x dx
c)  ln( x  1)  
3
3 x  1 (6 x  1) dx
2 e
0

Baøi 4 Laäp moät heä phöông trình tuyeán tính coù duy nhaát nghieäm vaø nghieäm cuûa heä laøcaùc
haèng soá A, B, C, D, E, F thoûa
x4  x  3 A B ( x  1) 2  C ( x  1)  D E (2 x  4)  F
f ( x)  =  
( x  1) 3 ( x  3)( x 2  4 x  8) x3 ( x  1) 3 x 2  4x  8
1
Tính  f ( x)dx
0

Baøi 5
b
a) Tính I (b)   xe x dx (b  0) roài tính lim I (b) .
b  
0

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 21

 2
dx
b) Tính J (c)   2
(c  0) roài tính lim J (c)
c
x  4x  5 c  

2
1
c) Tính K (c)   dx (c  1) roài tính lim K (c)
c x 1 c 1

c
1
d) Tính H (c)   3 dx (c  2) roài tính lim H (c)
1 2 x c2

Haõy nhaän xeùt veà yù nghóa hình hoïc caùc keát quaû tính ñöôïc.
Baøi 6 Cho bieát chieåu daøi caïnh cuûa moãi oâ vuoâng trong hình laø 1m (töùc laø moãi oâ vuoâng coù
dieän tích 1m 2 ) . Haõy tính gaàn ñuùng hình veõ sau ñaây vôùi sai soá khoâng vöôït quaù 1m 2 .

Baøi 7 Ño vaø tính dieän tích hoà nöôùc caïnh hoäi tröôøng (khu A)vôùi sai soá khoâng vöôït quaù
1,5m 2 .

TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 22