bildiri tam metni

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AVCILAR KAMPÜSÜ A BLOKLARI ÖRNEĞİNDE

MERDİVENLERİN YAPI DAVRANIŞINA ÜÇ BOYUTLU ETKİLERİ
ÇOK KATLI YAPILARDA MERDİVENLERİN 3 BOYUTLU İNCELENMESİ VE YAPI
DAVRANIŞINA ETKİLERİ

Cüneyt ÖNGÖREN (1) N. Kemal ÖZTORUN(2)

(1)
İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü
(2)
İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

Cüneyt ÖNGÖREN
Adres: İbrahim Müteferrika Cad No:19/4 Çapa-İstanbul
Telefon(Cep) : (0532) 477 96 61
E-posta : cuneyt_ongoren@yahoo.com

Doç. Dr. Namık Kemal ÖZTORUN

(İ.Ü. İnş. Müh. Böl. Yapı Ana bilim dalı)
Adres: İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Avcılar
Kampusu 34850 Avcılar-İstanbul
Telefon (iş) Direk : (0212) 591 26 50
Telefon(Cep) : (0533) 469 70 28
Telefon(Cep) : (0542) 267 75 21
Bölüm Fax : (0212) 509 66 43
E-posta : kemal@istanbul.edu.tr
E-posta : nkoztorun@tnn.net
E-posta : nkoztorun@superonline.com

Yukarıda bildiri başlığı sunulan çalışmamızı 15,16,17 Nisan 2004 tarihinde düzenlenecek
olan İMO Onyedinci Teknik Kongre ve Sergisi’ne katılmak üzere görüşlerinize sunuyoruz.
Gereğini arz eder, çalışmalarınızda başarılarınızın devamını dileriz.
Cüneyt ÖNGÖREN

Giriş :

Gerek yerli, gerekse yabancı literatürde merdivenlerin analizi ve tasarımıyla ilgili çok fazla
sayıda çalışma bulunmamaktadır Ref [1-17]. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte daha önce pratik
sınırlar içerisinde uygulanması zor olan analiz yöntemleri tercih edilmeye başlanmıştır. Aynı
paralelde bina türü yapıların kat adetleri ve yükseklikleride artmaktadır. Kat adedi ve
yükseklikleri az olan binaların analizinde yaygın olarak kullanılagelen yaklaşık analiz
yöntemlerinin çok katlı yapılarda yetersiz kalacağı düşünülmektedir. Merdivenlerin geometrik
özelliklerine, sınır şartlarına ve benzeri birçok özelliğe bağlı olarak yapı davranışında etkili
olabileceği açıktır. Diğer taraftan merdivenlerin daha gerçekçi tasarımının yapılabilmesi için
genelde göz önüne alınmayan tesirlerin (düzlemsel gerilmeler gibi) de hesaba katılması
kaçınılmazdır. Özellikle yatay yükler altında yapı-merdiven etkileşimi göz önüne alındığında
kesit tesirleri yaklaşık yöntemlere kıyasla, kabul edilemez ölçülerde değişmektedir. Ayrıca
yangın ve deprem gibi felaketlerde hayati önem arz eden bu yapı elemanları, yapının kütle ve
rijitlik merkezinin yerini değiştirebilirler. Dolayısıyla deprem sırasında yapı için de hayati önem
arz etmiş olurlar. Bu yüzden merdivenlerin tasarımında da insan hayatına verilen önem
derecesinde özverili davranılmalı, gerekli titizlik gösterilmeli ve boyutlandırmaya dikkat
edilmelidir.

Merdivenlerin analiz ve tasarımında uygulanan yöntemler genelde pratik fakat içeriği belli
kabuller olan yöntemlerdir. 2 veya kısmi 3 boyutlu analizler merdivenlerin kesit tesirlerinin
dağılımları için gerçekçi değerler vermemektedir. Bu sebeple merdivenlerin 3 boyutlu olarak
modellenip analiz edilmesi, elle hesaplamanın yerini bilgisayar destekli hesap metotlarına
bıraktığı günümüzde, daha gerçekçi olacaktır. Ancak söz konusu davranışı ve etkileşimi gerçekçi
olarak yansıtabilecek matematiksel modellerin hazırlanabilmesi için mutlaka mühendislik bilgisi
ve deneyim gerekliliği unutulmamalıdır.

Amaç :

Bu çalışmada merdivenlerin kesit tesirlerinin, merdivenlerin mesnetlendiği sınır şartlarına,

merdivenin geometri ve malzeme özelliklerine, binanın kat sayısına, binanın ve merdiven
bileşenlerinin rijitlik oranına ve ait oldukları katlara göre değiştiği kabulüyle, merdivenin
yapı ile birlikte ve üç boyutlu olarak analizi amaçlanmış ve çok katlı yapılarda merdivenlerin
yapı davranışına etkileri hedeflenmiştir. Çalışmada İstanbul Üniversitesi, Avcılar Kampüsü,
Mühendislik ve Veterinerlik fakültelerinin yanı sıra Meslek Yüksek Okulu’na ait bloklar
içerisinde “A” blokları örnek olarak sunulmuştur.

Örnek olarak incelenen yapı için farklı sınır şartları, ve özeliklerde çok sayıda sonlu elemanlar
bilgisayar programı Ref. [18] matematiksel modeli hazırlanmış ve sonuçlar karşılaştırılmıştır.
Aşağıda başlıca model dataları verilmiştir.
Model 1 : Data adı “Genel” Merdivensiz sistem
Model 2 : Data adı “Basit” Merdivenlerin az sayıda kabuk “Shell” elemanları kullanılarak
modellenmiş durumu. Monolitik bağlantı
Model 3 : Data adı “Baskomp” Merdivenlerin daha detaylı (fazla sayıda) elemanla
modellenmiş durumu. Monolitik bağlantı
Model 4 : Data adı “Basmfsl” Model 2’ ye kıyasla üç boyutlu merdiven sınır şartlarının
mafsal olması durumu.

Tüm matematiksel modellerde ortak özellikler :

Döşeme düzlemindeki serbestlikler göz önüne alınmıştır ve tüm düzlemsel gerilmeler elde
edilebilmektedir. Tüm modellerde zemin hem rijit hem de zemin – yapı etkileşimini göz
önüne alan doğrusal elastik yaylarla modellenerek analizler tekrarlanmıştır. Yay katsayılarının
belirlenmesinde zemin yatak katsayısı olarak 500 – 10000 t/m3 arasında değişen değerler
kullanılmıştır.

Model 1 :
İlk model seçilen binanın 3 boyutlu, merdivensiz ve merdiven boşlukları düz plak olarak
geçilmesi şekliyle, daha yaygın anlamla, genelde hesabı yapıldığı şekliyle, tasarlanmış ve 5
katı bulunan ‘GENEL’ adlı modelin Sonlu eleman analiz programından elde eedilen deforme
olmuş şekli, Şekil 1. ’de görülmektedir.
 Şekil 1. Beş katlı, merdivensiz sistemin deforme olmuş şekli

Model 2 :
Bir önceki model datasına gerekli düğüm noktası ve ara sahanlıkları tanımlayan yapısal
elemanlar ilave edilerek mevcut data oluşturulmuştur. Bu modelde merdiven kolları, katlara
monolitik bağlıdır. Malzeme özellikleri değişmeyen ve yine 5 kattan oluşan bu modele de
‘BASIT’ adı verilmiştir. Bu modelin Sap programıyla analizi sonrasında olusan deforme
olmuş şekli, Şekil 2. ’de sunulmaktadır.

Model 3 :
Bir sonraki model oluşturulurken ‘BASIT’ isimli 2. modelde bulunan ve tek parçadan oluşan
eğik merdiven kolu plağı X yönünde 3, Y yönünde 5 eşit parçaya, dolayısıyla 15 eşit parçaya
bölünerek daha ince bir model oluşturulmuştur. Model 2’ye kıyasla daha gerçekçi sonuçların
amaçlandığı bu modele ise ‘BASKOMP’ adı verilmiştir. Şekil 3’te bu modelin deforme olmuş
şekli görülmektedir.
 Şekil 2. Beş katlı, merdivenli sistemin deforme olmuş şekli

Model 2 ve model 3’ten elde edilen analiz sonuçları karşılaştırıldığında maksimum

deformasyonda %0.12 oranında fark oluşmuş, maksimum ve minimum kesme kuvvetleri aynı
numaralı kirişlerde oluşmuş, ve yine tüm maksimum ve minimum moment değerleri de aynı
numaralı elemanlarda oluşmuştur. İki analiz sonucu arasındaki fark küçüktür. Kenar oran
etkisi ve eleman sayısının gerçekçi sonuçlar verecek miktarda olduğu görülmüştür.

5 kat için oluşturulan bir diğer model (model 4) merdiven kollarının, kat seviyelerinde, katlara
mafsallı olarak bağlandığı kabul edilen modeldir. ‘BASMFSL’ olarak adlandırılan ve ikinci
model ile arasında neredeyse yok denilecek kadar az fark oluşan bu modelin Sonlu eleman
analizi sonrasında oluşan deforme olmuş şekli, Şekil 4. ’te görülmektedir.
Şekil 3. Beş katlı, merdivenli, merdiven kolu daha fazla sayıda parçadan oluşan sistemin
deforme olmuş şekli

Şekil 4. Beş katlı, merdiven kolları katlara mafsallı bağlı sistemin

deforme olmuş şekli
Bulgular :

EK’ te Şekil 5. ve şekil 6’da sırasıyla birinci ve ikinci model datalarına ait sistemler
görülmektedir. Şekil 7. ve 8. de ise söz konusu sistemlerin ikinci kat seviyelerindeki kesme
kuvveti dağılımları verilmiştir İki analizin sonucu karşılaştırıldığında kesme kuvveti değerleri
arasında %37’lere varan farklar görülmektedir. Benzer farklar diğer yapısal elemanlarda da
gerilmeler ve kesit tesirleri olarak tespit edilmiştir.

Merdivenlerle ilgili olarak yapılan varsayımlar sonuçları büyük ölçüde etkilemektedir. Ayrıca
yapıların sınır şartların ve döşeme rijitlikleri ile ilgili varsayımların da analiz sonuçlarını
büyük ölçüde etkilediği (misliyle değiştirebildiği) görülmüştür.

KAYNAKLAR :

[1] Köseoğlu, S. 1992, Merdivenler Statiği ve Konstruksiyonu, Matbaa

Teknisyenleri Basımevi, 4. Baskı, İstanbul.
[2] Çıtıpıtıoğlu, E., Kılıç, H., 7-8 November 1996, Accuracy of Unit Strip Method
in the Design of Reinforced Concrete Staircases, Concrete Technology for
Developing Countries, Fourth International Conference, Eastern Mediterranean
University, North Cyprus.
[3] Ahmed, I., Mugtadir, A., and Ahmad, S., 1996, Design Provision for Stair
Slab in the Bangladesh Building Code, Journal of Structural Engineering,
ASCE, Vol. 122, No.3.
[4] Colotti, V., Sara, G., 1986, Staircase Structure Influence on the Seismic
Behaviour of Reinforced Concrete Buildings, Proceedings of the 8 th European
Conference on Earthquake Engineering, V3, 6.6/49-56, Lisbon.
[5] Kemal, C., Temmuz 1993, Betonarme Çerçevelerden Oluşan Yapıların
Depremdeki Davranışına Merdiven Taşıyıcılarının Etkisi, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
[6] Anıl, Ö., Ocak 1998, Çok Katlı Yapılarda Sonlu Elemanlar Yöntemi ile
Merdivenlerin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri
 Enstitüsü.
[7] Öztorun, N., Anıl, Ö., Nisan 1999, Çok Katlı Yapılarda Merdivenlerin Sonlu
Elemanlar Yöntemi ile Analizi, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Teknik
Dergi, Cilt 10 Sayı 2 / 1941-1961.
[8] Engin, N., 27.06.2000, Trabzon’un Yüksek Katlı Konutlarında ‘Tasarım ve
Strüktür’ Bakımından Merdivenler, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik
Üniversitesi.
[9] Celep, Z., Kumbasar, N., 1998, Betonarme Yapılar, Sema Matbaacılık, 2.
Baskı, İstanbul.
[10] Öztorun, N. K., Çıtıpıtıoğlu, E. and Akkaş, N. “Computarized Investigation of the
Common Assumptions for the Analysis of Shear Wall Buildings”, Proc. of the
International Conference on Computational Methods in Structural and Geotechnical
Engineering, V.1, 170-175 Hong Kong (Dec, 1994).
[11] Erdem, D., Öztorun, N. K., Akkaş, N., Çıtıpıtıoğlu, E., “Coupled Shear Walls With
Slitted Connection Beams”, The Second International Conference in Civil
Engineering on Computer Applications Research and Practice., Volume 1, 215-222,
(6-8 April 1996), Bahreyn.
[12] Öztorun, N. K., “Düzleminde Rijit Döşeme Varsayımı ile Yapılan Analizlerde,
Döşemelerde Oluşan Düzlemsel Gerilmelerin Hesabı”, X. Ulusal Mekanik Kongresi,
(15-19 Eylül 1997), İTÜ, Maslak, İstanbul.
[13] Öztorun, N. K., “Tünel Kalıpla İnşa Edilen Binalarda Döşeme ve Zemin Rijitliğinin
Perde Duvarlar Üzerindeki Etkisi”, Gazi Üniversitesi, M.M.F. Dergisi, Cilt:13,
Sayı:1-2, Sayfa:1-16, (Aralık 1998), Ankara.
[14] E. Damcı., B. Yıldızlar, G. Gürsoy, N. K. Öztorun, T. Çelik, “İ.Ü. Mühendislik
Fakültesi Binalarının Güçlendirme Tekniği”, Beşinci Ulusal Deprem Mühendisliği
Konferansı, 26-30 Mayıs 2003, İ.T.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, İstanbul.,
[15] Öztorun, N. K., Çelik, T., “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında
Yönetmelik ile İlgili Tartışma”, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Türkiye İnşaat
Mühendisliği XV. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, Sayfa : 273-286, (24,25,26
Kasım 1999), Ankara.
[16] Yıldızlar, B., Gürsoy, G., Damcı, E., Öztorun, N., Çelik, T., “İstanbul Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi Bloklarına Ait Temel Sisteminde Güçlendirme ve Onarım
 Tekniği”, Gümüşhane ve Yöresinin Kalkınması Sempozyumu, Karadeniz Teknik
Üniversitesi, Gümüşhane Mühendislik Fakültesi, Gümüşhane Atatürk Kültür
Merkezi, (23-25 Ekim, 2002).
[17] Yıldızlar, B., Gürsoy, G., Damcı, E., Öztorun, N., Çelik, T., “İstanbul Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi Bloklarında Uygulanmış Olan Üst Yapı Güçlendirme ve
Onarım Tekniği”, Gümüşhane ve Yöresinin Kalkınması Sempozyumu, Karadeniz
Teknik Üniversitesi, Gümüşhane Mühendislik Fakültesi, Gümüşhane Atatürk Kültür
Merkezi, (23-25 Ekim, 2002).
[18] SAP90 ve SAP2000, Computers & Structures, Inc.
[19] Afet bölgelerinde yapılacak yapılar hakkında yönetmelik, Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı, Ankara 1997.
[20] TS 500, 1985, Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara
[21] TS 498, 1987, Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin
Hesap Değerleri, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara

EK : Şekil 5., 6., 7., ve 8.

Şekil 5. Data ‘GENEL’ , deforme olmamış yapı
Şekil 6. Data ‘BASIT’ , deforme olmamış yapı