Baøi nhaäp moân

Thang aâm coå ñieån - quaõng nhaïc

1. Thang aâm (Gamme): Laø moät chuoãi noát nhaïc ñöôïc xeáp ñaët lieàn nhau ñi leân hoaëc
xuoáng töøng baäc theo ñôn vò cung vaø nöûa cung (ton, tone), töø moät noát nhaïc ñeán noát cuøng
teân vôùi noù treân hoaëc döôùi moät quaõng 8.
Ví duï: Thang aâm coå ñieån Do tröôûng töï nhieân
 
      

1 1 1/2 1 1 1 1/2

  
Thang aâm nguõ cung ôû caùc nöôùc AÙ chaâu:
  

     
 
1 1&1/2 1 1 1&1/2 1 1 1/2&1 1 1&1/2


Thang aâm luïc cung cuûa Claude Debussy (1862-1918, ngöôøi Phaùp):
  

    
1 1 1 1 1 1
2. Coù hôn hai ngaøn thang aâm duøng raûi raùc khaép theá giôùi. Tuy nhieân, lòch söû aâm nhaïc
traûi qua thôøi Middle Age (1300-1400), Renaissance - Phuïc Höng (1400-1600), Baroque
(1600-1750) vôùi J.S. Bach (1685-1750) roài ñeán thôøi Classical - Coå Ñieån (1750-1820)
vôùi ñænh cao laø W.A. Mozart (1756-1791) vaø L. van Beethoven (1770-1827) ñaõ hình
thaønh vaø khai thaùc trieät ñeå hai thang aâm baûy noát coå ñieån, laø:

       

    
 
 
  
Thang aâm coå ñieån tröôûng töï nhieân Thang aâm coå ñieån thöù nhaân taïo
Hai thang aâm coå ñieån treân ñöôïc khai thaùc ñeán möùc caùc nhaïc só töø thôøi Romatic - Laõng
maïn (1820-1900) vaø Hieän ñaïi (1900-nay) cho raèng chuùng ñaõ caïn kieät taøi nguyeân. Cho
neân, hoï ñaõ khai thaùc caùc thang aâm laï nhö nguõ cung AÙ chaâu, nghó ra nhieàu thang aâm
môùi, trong ñoù coù thang aâm luïc cung cuûa Debussy (ñaõ ghi laïi treân ñaây) ñöôïc coi nhö
hoaøn chænh nhaát, nhöng cuoái cuøng vaãn ñi vaøo ngoõ cuït vì khoâng theå khai thaùc moät caùch
khoa hoïc vaø laâu daøi.
Vaán ñeà khai thaùc daønh cho nhöõng nhaïc só thaám nhuaàn hai thang aâm coå ñieån treân. Hoï
coù theå duøng nhöõng thang aâm hoï thích vôùi nhöõng chaát lieäu caàn ñeå cho ra ñôøi caùc nhaïc
phaåm ñöôïc cho laø môùi meû. Coøn ñoái vôùi caùc hoïc vieân nhaäp moân hoaø aâm coå ñieån, chuùng
toâi khuyeân caùc baïn neân hoïc vaø laøm baøi taäp thaät nhieàu ñeå hoaø aâm moïi taùc phaåm theo
phong caùch coå ñieån, treân neàn taûng hai thang aâm coå ñieån treân.
 Baøi nhaäp moân (2)
Nhö vaäy, chuùng toâi khaúng ñònh hai thang aâm treân vaø neàn taûng lí thuyeát hoaø aâm coå ñieån
vaãn coù theå ñöôïc giaûng daïy vaø hoïc taäp cho tôùi ngaøy taän theá.
3. Boä maët cuûa hoaø aâm coå ñieån:
Hai thang aâm coå ñieån treân coøn hai thang aâm anh em vôùi noù laø:
 
      

 
  
     
Thang aâm coå ñieån tröôûng nhaân taïo Thang aâm coå ñieån thöù töï nhieân
Goïi laø tröôûng "nhaân taïo" vì noát baäc VI bò giaûm xuoáng nöûa cung, goïi laø thöù "töï nhieân"
do noát baäc VII laø noát töï nhieân, khoâng bò taêng leân nöûa cung.
Hai thang aâm coå ñieån vöøa noùi treân cuõng nhö hôn hai ngaøn thang aâm khaùc khoâng ñöôïc
duøng nhieàu nhö thang aâm coå ñieån tröôûng töï nhieân vaø thöù nhaân taïo laø vì khuynh höôùng
cuûa noát baäc VII huùt veà noát baäc I. Ñoù laø boä maët cuûa hoaø aâm coå ñieån.
Ta goïi:
- Noát baäc I laø "ñònh aâm" do noù ñònh cho thang aâm ñoù teân gì.
- Noát baäc V goïi laø "chuû aâm" do vai troø quan troïng cuûa noù trong thang aâm (hoïc vieân
chæ hieåu ñöôïc khi hoïc veà chuyeån theå vaø trong suoát quaù trình laøm baøi taäp hoaø aâm).
- Noát baäc VII goïi laø "chuyeån aâm" do khuynh höôùng huùt veà ñònh aâm trong hai thang aâm
coå ñieån maø chuùng toâi ñang noùi tôùi.
Chuùng ta thöôøng nghe thuaät ngöõ goïi noát baäc I laø "chuû aâm", noát baäc V laø "aùt aâm" hoaëc
"thoáng aâm", noát baäc VII laø "caûm aâm", nhöng do quaù trình hoïc vaø giaûng daïy laâu naêm,
chuùng toâi môùi goïi teân caùc noát treân vôùi nhöõng lí do vöøa trình baøy.

  
Thang aâm coå ñieån Do tröôûng töï nhieân:

 
 
Ñònh aâm Chuû aâm Chuyeån aâm


Thang aâm coå ñieån La thöù nhaân taïo:
 

  
Ñònh aâm Chuû aâm Chuyeån aâm
4. Söùc huùt cuûa daáu chuyeån aâm leân ñònh aâm:
- Veà maët aâm hoïc: Moät cung coù ñoä daøi laø chín comma, ñöôïc chia nhö sau:

     


 
 
  
5 comma 4 comma 5 comma 4 comma
Ta thaáy noát C# vaø Db khoâng cuøng cao ñoä maø caùch nhau moät comma. J.S. Bach coù
saùng kieán muoán chia ñeàu chín comma laøm hai, nghóa laø cao ñoä cuûa C# vaø Db baèng
nhau, neân vieát hai tuyeån taäp Bình Quaân Luaät - The Well Tempered Clavier: Cuoán 1
(BWV 846-869, naêm 1722), cuoán 2 (BWV 870-893, naêm 1740-1744).
 Baøi nhaäp moân (3)
Saùng kieán treân cuûa J.S. Bach khoâng ñöôïc giôùi chuyeân moân thôøi ñoù chaáp nhaän, do söùc
huùt 4,5 comma khoâng maïnh baèng 4 comma. Saùng kieán ñoù ñöôïc aùp duïng trong sö phaïm,
caùc nhaïc cuï ñieän töû, coøn nhöõng nhaïc cuï caàn leân daây (piano, harpsichord...) hay nhaïc
cuï chuû ñoäng cao ñoä (violin, cello...) vaãn aùp duïng caùch chia comma truyeàn thoáng do
hôïp leõ töï nhieân cuûa trôøi ñaát, nghóa laø söùc huùt 4 comma laøm haøi loøng nhaïc só, nhaïc
coâng, kó thuaät vieân chænh daây ñaøn vaø giôùi thöôûng thöùc aâm nhaïc chuyeân nghieäp.
Do vaäy, khuynh höôùng daáu chuyeån aâm huùt veà ñònh aâm vôùi 4 comma raát maïnh vaø taïo

 
neân höông vò khoâng laãn vaøo ñaâu cuûa hoaø aâm coå ñieån.
  
  
 
4 comma 4 comma
- Veà maët thieâng lieâng: Con ngöôøi luoân töï do höôùng veà Ñaáng taïo hoaù moät caùch troïn veïn
(chuyeån aâm huùt veà ñònh aâm), ñoù laø chieàu kích höôùng thöôïng, neân hai thang aâm coå ñieån
ñöôïc duøng ñeán taän theá do laø khuynh höôùng töï nhieân cuûa vuõ truï. Coøn khi nhìn vaøo caùc
thang aâm thieáu nhö thang aâm nguõ cung AÙ chaâu, ta thaáy chieàu kích nhaân baûn do khoâng
coù nöûa cung naøo, taïo neân hôi thôû bình ñaúng cuûa con ngöôøi vôùi nhau (maëc duø vaãn coù söï
phaân giai caáp), thoang thoaûng höông ñoàng gioù noäi yeân bình.
5. Thang aâm thöù nhaân taïo ñöôïc chia thaønh ba loaïi:
- Thang aâm thöù nhaân taïo thuoäc hoaø aâm: Khi chæ coù noát baäc VII taêng leân nöûa cung.

        

- Thang aâm thöù nhaân taïo thuoäc doøng ca: Khi coù theâm noát baäc VI cuõng taêng leân nöûa
cung khi giai ñieäu ñi leân, coøn khi giai ñieäu ñi xuoáng thì noát baäc VII vaø VI trôû laïi noát
töï nhieân.

               
 
- Thang aâm thöù nhaân taïo thuoäc "gaàn tröôûng": Hai noát baäc VI vaø VII taêng leân nöûa cung
ôû caû hai chieàu ñi leân vaø ñi xuoáng.

               
 
6. Quaõng nhaïc: Laø ñoä cao thaáp giöõa hai aâm thanh, soá quaõng nhaïc ñöôïc tính baèng soá
löôïng noát nhaïc lieàn nhau, tính caû noát ñaàu ñeán noát cuoái.
Ví duï: Quaõng nhaïc (ca ñieäu) tính töø noát C ñi leân
  
 
 
  
    
         
ñoàng aâm quaõng 2 quaõng 5 quaõng 8 quaõng 9 quaõng 12 quaõng 15
 Baøi nhaäp moân (4)

 
   

Quaõng nhaïc (hoaø ñieäu) tính töø noát C ñi leân:
  
   
 

      
quaõng 2 quaõng 5 quaõng 8 quaõng 9 quaõng 12 quaõng 15
Nhöõng quaõng nhaïc cao hôn quaõng 8, sau naøy laøm baøi taäp hoaø aâm seõ tính ñôn giaûn nhö
quaõng 9 laø quaõng 2, quaõng 12 laø quaõng 5, quaõng 15 laø quaõng 8...
Sau ñaây laø baûng lieät keâ caùc quaõng nhaïc töø quaõng 1 ñeán quaõng 8 vaø soá cung, 1/2 cung
töông öùng (ví duï töø noát C tính leân):

    

 
 
 
 
 
 
 
 
  
ñoàng aâm baùn cung 2 giaûm 2 thöù 2 tröôûng 2 taêng
ñoàng aâm (1/2) (1) (1&1/2)

         
    


            
3 giaûm 3 thöù 3 tröôûng 3 taêng 4 giaûm 4 ñuùng 4 taêng
(1) (1&1/2) (2) (2&1/2) (2) (2&1/2) (3)
      

            
  
   
    
5 giaûm 5 ñuùng 5 taêng 6 giaûm 6 thöù 6 tröôûng 6 taêng
(3) (3&1/2) (4) (3&1/2) (4) (4&1/2) (5)


    
       
   
7 giaûm 7 thöù 7 tröôûng 7 taêng 8 ñuùng
(4&1/2) (5) (5&1/2) (6) (6)

7. Coâng thöùc ñaûo quaõng: Giuùp ta nhaän dieän nhöõng quaõng nhaïc xa nhanh choùng hôn
- Quaõng 2 ñaûo thaønh quaõng 7 vaø ngöôïc laïi.
- Quaõng 3 ñaûo thaønh quaõng 6 vaø ngöôïc laïi.
- Quaõng 4 ñaûo thaønh quaõng 5 vaø ngöôïc laïi.
- Quaõng 9 ñaûo thaønh quaõng 7, quaõng 10 ñaûo thaønh quaõng 6...
- Quaõng thöù ñaûo thaønh quaõng tröôûng.
- Quaõng giaûm ñaûo thaønh quaõng taêng.
Ví duï: Quaõng 3 thöù ñaûo thaønh quaõng 6 tröôûng, quaõng 7 giaûm ñaûo thaønh quaõng 2 taêng,
quaõng 11 tröôûng ñaûo thaønh quaõng 5 thöù...
8. Vai troø cuûa quaõng trong aâm nhaïc: Coù vai troø quan troïng baäc nhaát. Do quaõng taïo
neân tính chaát cuûa aâm nhaïc trong moät thôøi kì aâm nhaïc coù theå keùo daøi töø vaøi chuïc naêm
ñeán hôn vaøi traêm naêm.
 Baøi nhaäp moân (5)

Nhaïc bình ca - Cantus Planus do Ñöùc Gregorio I (590-604) heä thoáng nhaïc teá töï Hi Laïp
thaønh taùm theå caùch bình ca. Tính chaát nhaïc bình ca coäng vôùi ngoân ngöõ Latin ñaõ trôû
thaønh theå loaïi aâm nhaïc chính thöùc cuûa Hoäi thaùnh Coâng giaùo ñeán taän ngaøy nay. Ta thaáy
nhaïc bình ca vôùi giai ñieäu (khoâng nhaát thieát phaûi coù baûn ñeäm ñaøn) ñi nhöõng quaõng lieàn
baäc (quaõng 2) vaø caùc quaõng ñuùng (quaõng 4 vaø 5). Vôùi caùc quaõng ñuùng khoâng buoàn
khoâng vui phuø hôïp vôùi tinh thaàn chôø ñôïi Chuùa quang laâm cuûa caùc Ki-toâ höõu.

                      

Ví duï: Ave Maria - thuoäc theå caùch Solemnis (troïng theå) Protus Authenticus
    
 

  
  
 

  

  

 

 
     
  
 
    


 

 
 

 

 


A-ve Ma-ri - a, graù-ti-a pleù - na, Do - mi-nus te-cum, be-ne-díc- ta-tu, in mu - li -
Sau ñoù laø thôøi kì aâm nhaïc thôøi Trung coå (Medieval, 476-1400), ñeán thôøi Middle Age
(1300-1400), ñaët neàn moùng cho aâm nhaïc Motetum (ña aâm) thôøi Renaissance - Phuïc
höng röïc rôõ (1400-1600). Ñaïi dieän cho aâm nhaïc thôøi kì naøy laø Giovanni Pierluigi da
Palestrina (YÙ, 1525-1594) vôùi neùt nhaïc öu tieân laø ñi lieàn baäc quaõng 2, keøm theo raát
nhieàu beø ñoái aâm nghieâm khaéc ñaõ taïo neân ñænh cao cho aâm nhaïc thôøi kì naøy.

     
Ví duï: Kyrie - Boä leã Papae Marcelli cuûa Palestrina
  
 
 
 
 
   
 
 
  

    
          
 Ky -

rie e - lei - -
        

 
    

          
Ky - rie e - lei -

  

 

        
  

   
  Ky - rie e - lei -

- - son,

   
 
 
 
   
 
          
 

 

 

    

 
Ky - rie e - lei - -
Sau thôøi Phuïc höng laø Baroque (1600-1750) ñaët neàn moùng cho heä thoáng tröôûng thöù
cuûa aâm nhaïc thôøi Coå ñieån (Classical, 1750-1820) vôùi ñaët tröng laø söùc huùt cuûa quaõng
nöûa cung, töø noát baäc VII leân noát baäc I trong hai thang aâm coå ñieån (xem soá 4 cuûa baøi
hoïc naøy). Taùc phaåm cuûa hai thôøi kì naøy vöøa vó ñaïi veà soá löôïng laãn chaát löôïng vôùi ñænh
cao laø Johann Sebastian Bach (Ñöùc, 1685-1750) vaø George Frideric Handel (Ñöùc,
1685-1759) thôøi Baroque; vôùi Wolfgang Amadeus Mozart (AÙo, 1756-1791) vaø Ludwig
van Beethoven (Ñöùc, 1770-1827) thôøi Coå ñieån.
 Baøi nhaäp moân (6)

Keá ñeán laø thôøi kì aâm nhaïc Laõng maïn (Romantic, 1820-1900). AÂm nhaïc thôøi kì naøy vaãn
laáy neàn taûng töø caùc quaõng nhaïc thuoäc thang aâm coå ñieån, nhöng naëng veà giai ñieäu nhö
"OÂng hoaøng ca khuùc" Franz Schubert (AÙo, 1797-1828). Tính chaát hoaø aâm mang tính
rieâng tö, thaùo gôõ nhieàu luaät ñaëc tröng cuûa hoaø aâm coå ñieån lieân quan ñeán quaõng nhaïc
nhö moùc noái hai haøi thanh caùch nhau quaõng 3 tröôùc vaø sau phaûi cuøng theå (seõ hoïc ôû
baøi hoïc 5, soá 3). Coù nhieàu ñaïi dieän öu tuù thôøi kì naøy nhö Franz Liszt (AÙo, 1811-1886),
Freùdeùric Chopin (Ba Lan, 1810-1849), Felix Mendelssohn (Ñöùc, 1809-1847)...

 
Ví duï: Ave Maria cuûa Schubert (D.839)
 

 
        

     
  
                           
  
     
  
 
  
                                            
 
  
   
 
     
    

                          


       
 
 
 
 
 
 
  


    

     
  

    
                        
A - ve Ma-ri - a!

  
                             
                      
                    
   

              
   

 
 
 
 
 
 
 
 
 
  

  
 
   
Töø naêm 1900 ñeán nay, ta taïm goïi laø thôøi Hieän ñaïi. AÂm nhaïc AÂu chaâu khôûi söï vaø phaùt
trieån töø Hoäi thaùnh Coâng giaùo vôùi hai theå loaïi chính laø bình ca vaø nhaïc ña aâm. Sau ñoù
ñöôïc "tuïc hoaù" nhöng khoâng keùm phaàn kinh ñieån qua caùc thôøi Baroque, Coå ñieån. Kinh
ñieån do naëng veà hoaø aâm. Ñeán thôøi Laõng maïn, tính chaát hoaø aâm giaûm daàn nhöôøng choã
cho söï rieâng tö naëng veà giai ñieäu. Ñeán nay, aâm nhaïc hieän ñaïi laïi theo höôùng naëng veà
tieát taáu. Coù theå coi nhö böôùc ñi giaät luøi veà taàm möùc ngheä thuaät aâm nhaïc.
Ñaïi dieän thôøi Hieän ñaïi coù theå noùi ñeán taùc giaû cuûa thang aâm luïc cung - Claude Debussy
(1862-1918). Sinh vieân nhaïc hoûi oâng veà chieàu höôùng phaùt trieån cuûa nhaïc hieän ñaïi seõ ra
sao. OÂng traû lôøi: Haõy hoïc nhaïc coå ñieån cho thaät vöõng vaøng tröôùc ñaõ. Ñoù laø caâu traû lôøi
noùi leân höôùng ñi ñuùng ñaén cuûa ngöôøi hoïc nhaïc, cuõng nhö cho caùc nhaïc sö coù vai troø
giaùo duïc kieán thöùc aâm nhaïc cho caùc theá heä sau.
 Baøi nhaäp moân (7)


           
Ví duï thang aâm luïc cung cuûa Debussy: Prelude cho piano, cuoán 1, soá 2
    
 

      
 



                 
      
  
       

  
  

 

 


      
    
Nhaïc Blues: Xuaát phaùt töø nhöõng baøi haùt toân giaùo cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä da ñen,
thöôøng duøng trong lao ñoäng, nhaûy muùa... phaûn aùnh noãi thoáng khoå cuûa daân noâ leä vaø
moái töông quan giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng. Töø nhöõng naêm 1920, nhaïc Blues ñaõ aûnh
höôûng xuyeân suoát quaù trình phaùt trieån cuûa nhaïc Jazz cho ñeán nay.

              

Moät vaøi ví duï veà nhaïc Blues vôùi noát "Blues" laø IIIb vaø VIIb:
  
  

    

         
      
     
     
 
    

   

  
Ví duï: Chôï xa cuûa Löu Quang Minh
    
   
 
 

 
 
             
                                       
   
             

    
 
   
  
  

  

        
 
 
  
                                     
  
   
  
   


 

      
      
Nhö ñaõ noùi laø aâm nhaïc hieän ñaïi laïi chuù troïng nhòp ñieäu, hình thaønh vieäc ñeäm haùt khoâng
theå thieáu phaàn neàn troáng ñieäu nhö Slow Rock, Ballad, 8 Beat Pop... Caùc nhaïc cuï kinh
ñieån nhö piano, caùc loaïi keøn trôû thaønh nhöõng nhaïc cuï thuoäc boä... goõ.
Vôùi hoïc vieân nhaäp moân hoaø aâm, chuùng toâi neâu ra caùc ñaëc ñieåm cuûa caùc taùc phaåm aâm
nhaïc töøng thôøi kì, caùc baïn coù theå choïn theå loaïi nhaïc maø baïn thích ñeå laøm vieäc, xaû
stress, giao tieáp... Nhöng caùc baïn haõy hoïc hoaø aâm coå ñieån cho thaät vöõng tröôùc ñaõ.

BAØI TAÄP
1. Baïn cho bieát boä maët ñaëc tröng cuûa hoaø aâm coå ñieån laø gì?
2. Taïi sao neân hoïc hoaø aâm döïa treân neàn taûng hai thang aâm coå ñieån laø thang aâm tröôûng
töï nhieân vaø thang aâm thöù nhaân taïo?
3. Vai troø cuûa quaõng ôû möùc naøo trong aâm nhaïc?
4. Baïn thaønh laäp quaõng 2 taêng, 3 giaûm, 4 taêng, 5 giaûm, 6 thöù, 7 giaûm, 7 tröôûng töø caùc
noát nhaïc sau: Reb, Mib, Fa#, Sol#, Lab vaø Sib (quaõng ñi leân).