Πλάτων, Κρατύλος - σχόλια

http://westcult.gr/index.php/arthrografia/philosophizing/i-proelefsi-tis-glossas-ston-
platoniko-kratylo

Ο Σωκράτης υποστηρίζει, πλευροκοπώντας τη θέση του Ερμογένη, ότι οι

λέξεις που έχουν τεθεί για να σημαίνουν έννοιες ή πρόσωπα (όπως οι θεοί)
δεν είναι καθόλου αυθαίρετες επιλογές γραμμάτων και συλλαβών αλλά
αντίθετα παραπέμπουν ετυμολογικά στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων που
παριστάνουν, έτσι ώστε όποιος γνωρίζει τις λέξεις να γνωρίζει και την ουσία
των αντίστοιχων πραγμάτων.

Ο Ερμογένης θεωρεί ότι τα ονόματα έχουν τεθεί κατά συνθήκη, εντελώς

αυθαίρετα και ότι στη συνέχεια συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται βάσει του
έθους (της συνήθειας). Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι υπάρχει μια ολκή
ομοιότητας (δύναμη έλξης) του ομοίου προς το όμοιο ανάμεσα στις λέξεις και
τα πράγματα. Και δίνει έναν εξαντλητικό κατάλογο παραγώγων ονομάτων
(λέξεων), την δημιουργία των οποίων ερμηνεύει ετυμολογικά με βάση άλλες
πρωταρχικότερες λέξεις. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως φτάνει στα λεγόμενα
πρωτότυπα ονόματα (λέξεις), όπου εκεί πλέον δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει
την ετυμολογική ερμηνεία, καθώς αυτά είναι τα πλέον πρωταρχικά. Στο σημείο
αυτό, εκεί που κάποιος θα περίμενε ότι σε αυτό τουλάχιστον το επίπεδο ο
Σωκράτης θα αποδεχόταν την αυθαίρετη αντιστοίχιση λέξης και πράγματος,
αντιθέτως το αρνείται. Εξηγεί δηλαδή μια σειρά τέτοιων πρωταρχικών
ονομάτων (λέξεων) με βάση τη σημασία των γραμμάτων από τα οποία
συνίστανται, όπου κάθε γράμμα έχει μια λειτουργία που μετέχει ή
αντιστρέφεται την κίνηση. Έτσι, το σύστημα του χαρακτηρίζεται από μια
απίστευτη συνοχή και αναγωγή των πάντων στη σημασία των γραμμάτων,
μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε τη βαθύτερη φύση των πραγμάτων ως
μετεχόντων ή απεχόντων από την κατάσταση της κίνησης. Ανεξάρτητα από
την αποδοχή ή όχι των συγκεκριμένων ετυμολογιών λέξεων και σημασιών
γραμμάτων, η Σωκρατική θεώρηση είναι σαφής: οι λέξεις αποτελούν ακριβή
μιμήματα των πραγμάτων, δόθηκαν από τους ‘παλαιούς’, όπως τους
ονομάζει, και από τις λέξεις και μόνο, μπορεί ο αναζητητής της αλήθειας να
φτάσει στην κατανόηση της ουσίας των ίδιων των πραγμάτων.

Ζευς : ο αίτιος της ζωής

ουρανία : ορώσα τα άνω (αυτή που κοιτάζει προς τα άνω)

θεός : ο της φύσεως του θείν (αυτός που έχει τη φύση της ταχείας κίνησης)

δαίμων : δαήμων (σοφός)

ήρως (ήρωας) : εκ του έρωτος γένεσις (αυτός που γεννιέται από τον έρωτα =
αυτός που γεννιέται δηλαδή από την ερωτική ένωση θεού και ανθρώπου)

άνθρωπος : ανοθρών ά όπωπε (αυτός που εξετάζει όσα έχει δει)

ψυχή [1η εκδοχή] : αναψύχον (το στοιχείο που αναψύχει/ αναζωογονεί το

σώμα με τον αέρα)

ψυχή [2η εκδοχή] : δύναμις ή φύσιν οχοί και έχει (η δύναμη που κινεί και
συγκρατεί τη φύση), όπου κατά τον Σωκράτη η ορθότερη αρχική λέξη ήταν
φυσέχη

σώμα [1η εκδοχή] : σήμα (τάφος) της ψυχής

σώμα [2η εκδοχή] : περίβολος της ψυχής ίνα σώζηται, δηλαδή ένας περίβολος
που περιβάλλει την ψυχή μέσω του οποίου σώζεται μέχρις ότου εκτείσει τα
οφειλόμενα

(θεά) Εστία [1η εκδοχή] : εσσία = ουσία

(θεά) Εστία [2η εκδοχή] : ωσία = αυτή που ωθεί τα πράγματα να κινούνται

(θεά) Ρέα : ροή

(θεός) Απόλλων : ομοπολών = αυτός που τα περιστρέφει όλα

(θεά) Αθηνά : α θεονόα = αυτή που νοεί τα θεία

Ήλιος : αεί ειλείν ιών = αυτός που κινείται πάντοτε περιστρεφόμενος

φρόνησις : ρου νόησις

αγαθόν : αγαστόν (θαυμαστό)

τέχνη : έξις νου (κατοχή νου)

αισχρόν : αεί ίσχον τον ρουν (αυτό που εμποδίζει πάντοτε τη ροή)

βλαβερόν : το βλάπτον τον ρουν (αυτό που βλαπτει την ροή)

έρως : ό,τι εισρεί έξωθεν (αυτό που εισρέει έξωθεν)

αλήθεια : θεία άλη (θεϊκή περιπλάνηση)

όν : ιόν (κινούμενο), δηλαδή το όν είναι το κινούμενο

Ενώ ο Σωκράτης αντιμετωπίζει με χαρακτηριστική άνεση την πρόκληση του

συνομιλητή του και δίνει έτσι την ετυμολογία εκατοντάδων λέξεων, κάποιες
από τις οποίες είδαμε παραπάνω, 'κολλάει' μόνο σε τρεις λέξεις: πυρ, ύδωρ,
κακόν, για τις οποίες δεν μπορεί να πει τίποτα, καθώς, όπως λέει, έχουν
βαρβαρική προέλευση, άρα δεν έχουν τεθεί από τους σοφούς 'παλαιούς'
ονοματοθέτες, οπότε δεν έχει και νόημα ν' ασχοληθεί κάποιος μαζί τους.

Στη συνέχεια ο διάλογος γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρων, καθώς αναφαίνεται το

ζήτημα των πρωταρχικών ονομάτων που δεν μπορούν να αναχθούν
ετυμολογικά σε κάποια άλλα. Ο Σωκράτης, γνήσιος αναγωγιστής, ανάγει τη
σημασία τους στη σημασία των γραμμάτων.

Γράμμα Ρ : το όργανο της κίνησης. Από αυτό συντίθενται λέξεις όπως ροή,
τρόμος, τρέχειν, κρούειν, θραύειν, ερείκειν, θρύπτειν, κερματίζειν, ρυμβείν.

Γράμμα Ι : χαρακτηριστικό των λεπτών πραγμάτων που θα μπορούσαν να

περάσουν μέσω όλων των όντων. Από αυτό προκύπτουν οι λέξεις ιέναι
(περνώ) και ίεσθαι (ρίχνομαι)

Γράμματα Φ, Ψ, Σ, Ζ : επειδή όταν τα προφέρουμε εκρέει αέρας, προκύπτουν

λέξεις όπως ψυχρόν, ζέον, σείεσθαι

Γράμματα Δ, Τ : επειδή με την προφορά αυτών των γραμμάτων η γλώσσα

πιέζεται και αντιστέκεται, προκύπτουν οι λέξεις δεσμός και στάσις.

Γράμμα Λ : επειδή με την προφορά του η γλώσσα γλιστράει, προκύπτουν οι

λέξεις λείον, ολισθαίνειν, λιπαρόν, κολλώδες.

Γράμμα Ν : επειδή με την προφορά του γίνεται εσωτερικά αισθητή η φωνή,

προκύπτουν οι λέξεις ένδον, εντός.

Ο διάλογος θα τέλειωνε με την πλήρη διαλεκτική κυριαρχία του Σωκράτη,

καθώς αποδέχονται πλήρως τη θεωρία του τόσο ο Ερμογένης όσο και ο
Κρατύλος. Κι όμως αυτός που τα ανατρέπει όλα έτσι ώστε να μας έχει όλους
μας πάντα σε αμφιβολία και προβληματισμό είναι ο ίδιος ο Σωκράτης. Όπως
είδαμε, η ερμηνεία των περισσότερων παράγωγων και πρωταρχικών
ονομάτων βασίστηκε σε σημασίες που αφορούν είτε την συμμετοχή στη ροή
και την κίνηση είτε την αντίθεση και την εμπόδιση της κίνησης, φτάνοντας
μάλιστα να εξηγήσει έτσι και την πρωταρχικότατη λέξη όν ως ιόν δηλαδή
κινούμενο. Στο τέλος όμως, μιλώντας για τη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων,
την απογυμνώνει από την μεταβολή, λέγοντας πως ό,τι μεταβάλλεται, όντας
έτσι τη μια στιγμή και αλλιώς την άλλη, δεν είναι αληθινό. Γιατί το κάνει αυτό ο
Σωκράτης στο κλείσιμο του διαλόγου;

Ίσως υπονοεί ότι η κίνηση στην οποία αναφερόταν δεν είναι η τυχαία
μεταβολή των πραγμάτων αλλά μια βαθύτερη κατάσταση, και ό,τι
παρεμποδίζει αυτήν την αιώνια κίνηση είναι κακό, αισχρό και βλαβερό.

Ίσως όμως και πάλι μέσα από αυτόν τον διάλογο να μας έδωσε απλά τη
μέθοδο αλλά όχι και την τελική απάντηση, καθώς εναπόκειται σε μας πλέον να
ανακαλύψουμε τις σωστές ετυμολογίες, επιχειρώντας να βρούμε συνδέσεις με
το αμετάβλητο και όχι το μεταβλητό.