www.tntextbooks.

in

myF 11
ntÂéidfŸ
mHfhd Ϫj cyf¤Âš thG« gsgs¥ghd btŸis ãw¡ bfhYrhdJ
všyh cæçd§fS«, jk¡nf cç¤jhd bkJthf¡ fUik ãwkhf khW»wJ.
thœ¡ifKiwfis tF¤J it¤JŸsd. mjhtJ, btŸë¡ bfhYÁ‹ ãw« k§F»wJ.
Ú§fŸ xU ntÂæayhç‹ gh®itæš Ïj‰fhd fhuz¤ij ô»¡f Ko»wjh?
c§fŸ m‹whl thœ¡ifia c‰Wneh¡»
ϪãfœÎ btŸëÍ«, fh‰¿š cŸs
MuhŒªJ ÏU¡»Ö®fsh? ntÂéidfŸ
iA£u#‹ ršigL« éidòçªJ btŸë
ekJ clèY«, e«ik¢ R‰¿Í« v¥bghGJ«
ršigL (Ag2S) cUthjyhš V‰gLtJ MF«.
ãfœªJ bfh©nl ÏU¡»‹wd.
vªj xU kh‰w¤ijÍ« Ïa‰Ãaš mšyJ braš 11.2
ntÂæaš kh‰w« vd ÏUtiffshf¥ • fhßa ie£nu£ fiuriy xU Kfitæš
Ãç¡fyh«. Ïa‰Ãaš kh‰w§fŸ vëš vL¤J¡ bfhŸsΫ.
ãfH¡Toa ÛŸéidfshF«. Mdhš, •x U nrhjid¡ FHhæš bgh£lhÁa«
ntÂkh‰w§fis ÛŸ éidfsh¡FtJ mnahilL fiuriy vL¤J¡
fod«. ÏJ V‹? ntÂkh‰w§fëš òÂa bfhŸsΫ. (Ïu©L fiuršfS«
bghUŸfŸ cUth»‹wd. Ït‰iw Û©L« ãwk‰wit.)
_y¥bghUŸfshf kh‰WtJ fod«. •b gh£lhÁa« mnahilL fiuriy, fhßa
ntÂkh‰w§fŸ, Ïa‰Ãaš kh‰w§fisél ie£nu£ fiurYl‹ Á¿J Á¿jhf¢
ãiyahdit. všyh ntÂkh‰w§fS« nt nr®¡fΫ.
éidfSl‹ ãfœ»‹wd. • Ú§fŸ v‹d fh©»Ö®fŸ?
xU ntÂéid ãfœªJŸsij
X® ml®ªj kŠrŸ ãw Åœgoit¡
eh« v¥go m¿a Ko»wJ? Ϫj¡
fh©»Ö®fŸ mšyth?
nfŸé¡fhd éilia m¿a¥ ËtU« Áy
brašghLfis¢ brŒJ gh®¡fyh«. ÏJ fhßa mnahilL (PbI2) MF«.

braš 11.1
•c
 §fSila m«kh mšyJ rnfhjçæ‹
òÂa btŸë¡ bfhYÁid¥ gh®¡fΫ.
• bfhYÁ‹ ãw¤ij¡ ftå¡fΫ.
•g
 iHa bfhYR x‹¿‹ ãw¤ij c‰W
neh¡fΫ.
fhßa
• v‹d kh‰w¤ij¡ fh©»Ö®fŸ?
mnahilL

gl« 11.1. btŸë¡ bfhYR

gl« 11.2 fhßa mnahilo‹
kŠrŸ ãw ÅœgoÎ

177
 www.tntextbooks.in

Eiu¤J¥ bgh§Fjš V‰gLtij¡

braš 11.3
fh©»Ö®fŸ mšyth? ÏJ fh®g‹ il
• 5 »uh« R£l R©zh«ig xU
M¡irL thÍ btënaWtjhš ãfœtjhF«.
Kfitæš vL¤J¡ bfhŸsΫ.
nk‰T¿ait všyhnk xU ntÂéidæš
•m
 jDl‹ Úiu¢ Á¿JÁ¿jhf¢
bghJthf¡ fh©git. nk‰T¿a
nr®¡fΫ.
brašghLfë‹_y« ntÂéidfŸ
•K
 fitia¤ bjh£L¥ gh®¡fΫ. ãiyahd xU kh‰w¤ij cUth¡»¥ òÂa
• Ú§fŸ v‹d cz®»Ö®fŸ? éisbghUŸfis¤ jU»‹wd v‹gJ
bjëth»wJ.
Kfit bt¥gkhf cŸsJ mšyth? ntÂéidæš g§FbgW« bghUŸfis
v‹d ãfœ»wJ v‹W gh®¡fyh«. éidgLbghUŸfŸ v‹W«, mjdhš
R£l R©zh«ò ÚUl‹ éidòçªJ cUthF« bghUŸfis éidéis
Ú®¤j R©zh«ig (fhšÁa« bghUŸfŸ v‹W« TW»nwh«.
iA£uh¡iril) cUth¡F»wJ. Ï~J xU nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
bt¥g cäœ éid. Ϫj éidæ‹ nghJ
braš11.3Ïš cUthd
'cZ' v‹w r¤j¤Jl‹ FäœfŸ cUth».
éisbghUshd Ú®¤j R©zh«ò
mÂf msÎ bt¥g« btëæl¥gL»wJ.
btŸisao¥gj‰F¥ ga‹gL»wJ.
braš 11.4 fhšÁa« iA£uh¡irL fh‰¿š cŸs
•Á
 ¿jsÎ fhšÁa« fh®gnd£ öis xU fh®g‹ ilM¡irLl‹ bkJthf
nrhjid¡ FHhæš vL¤J¡ bfhŸsΫ. éidòçªJ Rtçš bkšèa glykhf¡
fhšÁa« fh®gnd£il cUth¡F»‹wJ.
•Ú
 ®¤j iA£nuh Fnshç¡ mäy¤ij¢ btŸis mo¤j 2 mšyJ 3 ehëš
nr®¡fΫ. fhšÁa« fh®gnd£ cUthtjhš Rt®fŸ
•n
 rhjid¡FHhæš ãfG« kh‰w§fis¡ gsgs¥ghf¡ fhz¥gL»‹wd. ryit¡
ftå¡fΫ. fšè‹ nt thŒghL CaCO3 .

11.1. ntÂéidfë‹ tiffŸ

ntÂéidfŸ Vuhskhf ÏU¥gjhš
mt‰iw tif¥gL¤Jtj‹ _y«
mt‰iw¥ g‰¿ vëš m¿ªJ bfhŸsyh«.
éidéis bghUŸ cUthtj‹ têia¥
bghW¤J ntÂéidfis MW bgU«
Eiu¤J¥ ÃçÎfshf¥ Ãç¡fyh«.
bgh§Fjš ntÂéidfë‹ bt›ntW tiffis¥
g‰¿¡ ÑnH fh©ngh«.
ntÂæaš

1. TLif éid

gl« 11.3 Ú®¤j iA£nuh Fnshç¡ mäy¤Jl‹

fhšÁa« fh®gnd£o‹ éid
A B A B

178
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

A, B – Íl‹ éidòçªJ AB v‹w TLjš éid¡fhd nkY« Áy

òÂa bghUis cUth¡F« éid, TLif vL¤J¡fh£LfŸ
éidia vëjhf¡ F¿¡F«.
• ãy¡fç vçjš
braš 11.5 C + O 2 → CO2
•x
 U öa bk¡ÜÁa ehlh¤ J©il • iA£u#‹ vçjš
vL¤J¡ bfhŸsΫ.
2H2 + O2 → 2H2O
•X
 ® ÏL¡»ædhš ehlhit¥ Ão¤J¡ 2. ÁijÎWjš éid
bfhŸsΫ.
•f
 h‰¿‹ K‹åiyæš bk¡ÜÁa
ehlhit¥ ò‹r‹ Rlçš vç¡fΫ.
A B A B
(vçÍ« bk¡ÜÁa ehlhit¡ AB v‹w bghUŸ, A k‰W« B vd Ïu©L
f©fisé£L¢ r‰W bjhiyéš bghUŸfshf¥ ÃçÍ« ntÂéidia¢
Ão¤J¡bfhŸsΫ.) ÁijÎWjš éid v‹»nwh«.
• rh«giy¢ nrfç¡fΫ.
braš 11.6
•2
 »uh« jhäu fh®gnd£ öis X®
cy®ªj nrhjid¡FHhæš vL¤J¡
bk¡ÜÁa bfhŸsΫ.
ehlh •j
 häu fh®gnd£o‹ ãw¤ij¡
ftå¡fΫ.
•n
 rhjid¡FHhia¢ Rlçš
NLgL¤jΫ.
•N
 LgL¤J«nghJ ãfG« kh‰w§fis¡
ftå¡fΫ.
gl« 11.4 bk¡ÜÁa ehlhit vç¤jš
nk‰T¿a brašgh£oš bk¡ÜÁa« jhäu
fh®gnd£
M¡ì#Dl‹ nr®ªJ bk¡ÜÁa«
M¡irL v‹w xU éidéis jhäu (II)
bghUis cUth¡F»wJ. Ï›thW Ïu©L M¡irL

mšyJ mj‰F nk‰g£l éidgLbghUŸfŸ

nr®ªJ xU éidéis bghUis cUth¡F«
éidia¡ TLif éid v‹»nwh«.
2Mg + O2 → 2MgO
brašghL 11.3Ïš Tw¥g£LŸsij¤
gl« 11.5 jhäu fh®gnd£ cŸs nrhjid¡
FHhia¢ NLgL¤Jjš
g¢ir ãw« fUik ãwkhf khWtij¡
myF-11

ÂU«g¢ brŒJ gh®¡fΫ. ÏJΫ TLif fh©»Ö®fŸ. ÏJ jhäu fh®gnd£, jhäu(II)

éid¡F X® vL¤J¡fh£L MF«. M¡irlhf¢ ÁijÎWtjhš ãfœ»wJ.
Ïj‰Fça rk‹gh£il vGjΫ. ∆
CuCO3 → CuO + CO2↑

179
 www.tntextbooks.in

braš 11.7 braš 11.8

•x
 U nrhjid¡FHhæš Á¿J fhßa
ie£nu£il vL¤J¡ bfhŸsΫ.
•m
 ij¢ Rlçš NLgL¤jΫ.
•ã
 fG« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.
br«gG¥ò ãw thÍ (NO2) btënaWtij¡
fhzyh«. fhßa ie£nu£ ÁijtilªJ fhßa
M¡irL, ie£u#‹ ilM¡irL k‰W«
M¡ì#‹ cUthtjhš Ï›thW ãfœ»wJ.
∆
2Pb(NO3)2 → 2PbO + 4NO2↑ + O2↑
nk‰T¿a brašfë‹ (braš11.6 k‰W«
11.7) _y« xU nr®k«, Ïu©L mšyJ mj‰F
nk‰g£l bghUŸfshf¥ Ã绋wd v‹gij
m¿aKo»wJ. Ϥjifa éidia¢
ÁijÎWjš éid v‹»nwh«.
ntW Áy vL¤J¡fh£LfŸ
1. R©zh«ò¡ fš ÁijÎWjš
∆
CaCO 3 → CaO + CO 2 ↑
2. m«nkhåa« ilFnuhnk£ ÁijÎWjš
∆
(NH4)2Cr2O7 → Cr2O3↑ + N2↑ + 4H2O↑
nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
äf mÂf bt¥gãiyæš m«nkhåa«
ilFnuhnk£ cldoahf¢ ÁijΉW,
ÚuhéÍl‹ g¢irãw thÍ cUth»wJ. X®
vçkiy bto¥gij¥nghš njh‰wkë¥gjhš
ÏJ nt vçkiy vd¥gL»wJ.
3. Ïl¥ bga®¢Á éid
A B C A C
ntÂæaš
•x
 U Kfitæš 20 äè jhäu ršng£
fiuriy vL¤J¡ bfhŸsΫ.
•X
 ® ÏU«ò Mâia Kfitæš nghlΫ.
•Á
 y ehŸ m¥gona é£L it¡fΫ.
•j
 häu ršng£ fiurš, ÏU«ò Mâ
Ït‰¿‹ ãw¤ij¡ ftå¡fΫ.
jhäu jhäu« bg®u°
ršng£ ršng£
fiurš
fiurš
gl« 11.6 ÏU«ò, jhäu ršng£ fiurèš ÏUªJ
jhäu¤ij Ïl¥bga®¢Á brŒjš
Úyãw jhäu ršng£fiurš, g¢ir
ãwkhf khW»wJ, nkY« MâahdJ gG¥ò
ãwkhf khW»wJ. ÏJ xU F¿¥Ãl¤j¡f
kh‰wkšyth? Ϫj kh‰w« ÏU«ò
jhäu¤ijél éid¤Âw‹ ä¡fJ v‹gij
ã%á»wJ. Ϫj¢ brašgh£oš ÑGŸs
éid ãfœ»wJ.
Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu
Ϫj éidæš ÏU«ò, jhäu ršng£
fiurèš ÏUªJ jhäu¤ij Ïl¥bga®¢Á
brŒ»wJ. ÏU«ò Mâ¡F¥ gÂyhf¤
J¤jehf¤ j©L bfh©L braš
11.8 I¢ brŒJ gh®¡fΫ. J¤jehf¤ j©L
k‰W« jhäu ršng£ fiurè‹ ãwkh‰w«
B v‹d? Ïj‰Fça rk‹gh£il vGjΫ.

A-¡F«, BC-¡F« Ïilna V‰gL«

éidæš A, BC-æèUªJ B-I Ïl¥bga®¢Á k‰bwhU vL¤J¡fh£L:
brŒJ AC-ia cUth¡F»wJ. A, B-ia¡ Pb + CuCl2 → PbCl2 + Cu
fh£oY«, mÂf éidòçÍ« Âw‹ cilaJ
fhßa«, jhäu¤ij mj‹ c¥ò¡
v‹gij ÏJ fh£L»wJ.
fiuršfëèUªJ Ïl¥bga®¢Á brŒa¡

180
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

ToaJ. jhäu« J¤jehf¤ijnah, Úçš fiuahj btŸis ãw¥ bghUŸ

fhßa¤ijnah mt‰¿‹ fiuršfëèUªJ BaSO4 nrhjid¡ FHhæš cUthtij¡
Ïl¥bga®¢Á brŒa KoÍkh? fhzyh«. Úçš fiuahj Ϫj bghUS¡F
KoahJ. Vbdåš, J¤jehf«, fhßa« ÅœgoÎ v‹W bga®. vªj éid Åœgoit
Ït‰iw¡fh£oY« jhäu« Fiwªj cUth¡F»wnjh mj‰F Åœgoth¡fš éid
éid¤Âw‹ bfh©lJ. v‹W bga®. btŸis ãw ÅœgoÎ cUthtJ
SO42- k‰W« Ba2+maåfë‹ Ïlkh‰w¤jhš
xU éid¤Âw‹ ä¡f jåk«
ãfœ»wJ. cUthF« bghUŸ ngça« ršng£
éid¤Âw‹ Fiwªj jåk¤ij mj‹
MF«. ϧF nrhoa« FnshiuL v‹D«
nr®k¤ÂèUªJ Ïl¥bga®¢Á brŒÍ«
k‰bwhU bghUŸ cUth»wJ.
éidia Ïl¥bga®¢Á éid v‹»nwh«.
Na2SO4 + BaCl2 → BaSO4↓ + 2NaCl
4. Ïu£il¢ ÁijÎ éid (Ïu£il
Ïl¥bga®¢Á éid) braš 11.2Ïš Tw¥g£LŸsij¤ ÂU«g¢
brŒJ gh®¡fΫ. ÏJΫ Ïu£il¢ ÁijÎ
A B C D A D C B
éid¡F X® vL¤J¡fh£L MF«. Ïj‰Fça
AB k‰W« CD Ït‰W¡»ilna V‰gL« rk‹gh£il vGjΫ.
éidæš Ïu©L éidgLbghUŸfS«
ÁijΉW AD k‰W« CB v‹w éidéis
bghUŸfis maåfë‹ Ïlkh‰w¤jhš Ïu©L éidgL bghUŸfë‹
jU»‹wd. maåfS¡»ilna Ïlkh‰w« ãfœªJ
ntW Ïu©L éidéisbghUŸfis¤
braš 11.9 jU« éidia Ïu£il Ïl¥bga®¢Á éid
• 5 äè nrhoa« ršng£ fiuriy v‹»nwh«.
xU nrhjid¡FHhæš vL¤J¡ k‰bwhU vL¤J¡fh£L :
bfhŸsΫ.
CuSO4 + H2S → CuS↓ + H2SO4
•k
 ‰bwhU nrhjid¡ FHhæš 5 äè
5. M¡ì#nd‰wK« xL¡fK«
ngça« FnshiuL fiuriy vL¤J¡
eh« cæ®thH¤ njitahd äf
bfhŸsΫ.
K¡»akhd jåk« M¡ì#‹ v‹gJ
•Ï
 u©L fiuršfisÍ« nr®¡fΫ. eh« všyhU« m¿ªj x‹W. xU kåj‹
• v‹d ãfœtij¡ fh©»Ö®fŸ? cznth Únuh Ïšyhkš Tl¥ gy ehŸ thH
KoÍ«. Mdhš, M¡ì#‹ Ïšyhkš xU
ehŸTl cæ®thH KoahJ. e« m‹whl
thœéš Jâfë‹ ãw« k§Fjš,
rikaš vçthÍ, éwF, ãy¡fç vçjš,
ÏU«ò¢ rhkh‹fŸ JU¥Ão¤jš Kjèa
ãfœÎfis¡ fh©»nwh«. Ϫj všyh
ãfœÎfS« M¡ì#nd‰w« - xL¡f« v‹w
myF-11

F¿¥Ã£l nt éidfshnyna el¡»‹wd.

ngça« ršng£
gl« 11.7 ngça« ršng£ cUthjš
bjhê‰rhiyfëš ä‹ó¢R brŒÍ«
ãfœÎ«, mYäåa« ngh‹w cnyhf§fis¥
Ãç¤bjL¤jY« M¡ì#nd‰w – xL¡f
éidfë‹ mo¥gilænyna ãfœ»‹wd.

181
 www.tntextbooks.in

M¡ì#nd‰w« xL¡f«
xU ntÂéidæš M¡ì#‹
nr®¡f¥gLjnyh iA£u#‹ Ú¡f¥gLjnyh
vy¡£uh‹fŸ Ú¡f¥gLjnyh ãfG«nghJ
mªj éid M¡ì#nd‰w« vd¥gL»wJ.
2Mg + O2 → 2MgO
jhäu (II) M¡i[L jhäu«
(M¡ì#‹ nr®¡f¥gL»wJ )
H2S + Br2 → 2HBr + S M¡ì#nd‰w«

(iA£u#‹ Ú¡f¥gL»wJ ) gl« 11.8 M¡ì#nd‰w xL¡féid

Fe2+ → Fe3+ + e- éid¥bghUŸ M¡ì#nd‰wkil»wJ

(vy¡£uh‹ Ú¡f¥gL»wJ ) k‰wJ xL¡fkil»wJ. vdnt, Ï«khÂçahd
xL¡f« éidfŸ M¡ì#nd‰w xL¡f éidfŸ
vd¥gL»‹wd.
xU ntÂéidæš iA£u#‹
nr®¡f¥gLjnyh M¡ì#‹ Ú¡f¥gLjnyh M¡ì#nd‰w« xL¡f«
vy¡£uh‹ V‰f¥gLjnyh ãfG«nghJ mªj M¡ì#id V‰wš M¡ì#id Ú¡Fjš
éid xL¡f« vd¥gL»wJ. iA£u#id iA£u#id V‰wš
2Na + H2 → 2NaH Ú¡Fjš vy¡£uhid(fis)
vy¡£uhid(fis) V‰wš
(iA£u#‹ nr®¡f¥gL»wJ )
ÏH¤jš
CuO + H2 → Cu + H2O
M¡ì#nd‰wK«, xL¡fK« nr®ªnj
( M¡ì#‹ Ú¡f¥gL»wJ ) ãfœtjhš, Ϫj éid M¡ì#nd‰w
Fe3+ + e- → Fe2+ xL¡f éid vd miH¡f¥gL»wJ.
( vy¡£uh‹ nr®¡f¥gL»wJ )

M¡ì#nd‰w - xL¡f éidfŸ nkY« m¿ªJ bfhŸnth«

M¡ì#nd‰wK«, xL¡fK« M¡ì#nd‰w« eh« rh¥ÃL« czÎ¥

xnu rka¤Âš ãfH¡Toa éidia bghUŸfëY« X® v®kiw éisit
M¡ì#nd‰w - xL¡f éid v‹»nwh«. c©lh¡F»wJ. bfhG¥ò k‰W«
Zn + CuSO4 → Cu + ZnSO4 v©bzŒ cŸs czÎ¥ bghUŸfis
ntW VjhtJ X® M¡ì#nd‰w xL¡f mÂf neu« it¤ÂU¡F«nghJ mit
éid¡fhd rk‹gh£il vGjΫ. bf£LéL»‹wd. Ïit bf£l
RitiaÍ« J®eh‰w¤ijÍ« jU»‹wd.
Ïit F¿¥ghf¡ nfhil¡fhy¤Âš
ntÂæaš

jhäu (II) M¡i[L, jhäukhf khW« jæ®, k‰W« bt©bzŒ M»at‰¿š

éidæš jhäu (II) M¡i[L M¡ì#id fhz¥gL»‹wd. v©bzŒÍ«,
ÏH¥gjhš xL¡fkil»wJ. ϧnf, bfhG¥òfS« M¡ì#nd‰wkilªJ
iA£u#‹ M¡ì#id V‰gjhš J®eh‰wKŸs bghUŸfshf khW»‹wd.
M¡ì#nd‰wkil»wJ. mjhtJ, xU

182
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

6. bt¥g cäœéidÍ«, bt¥g bfhŸéidÍ« [A] - éidgLbghUŸ A Ï‹ br¿Î

ntÂéidfë‹nghJ bghJthf [B] - éidéisbghUŸ B Ï‹ br¿Î
ãfG« xU kh‰w« bt¥g kh‰w« MF«.
v® (-) F¿pL neu¤ij¥ bghU¤J
Jâfis¤ Jit¥gj‰F¤ öŒikah¡»ia
A-Ïš br¿Î FiwtijÍ«, ne®(+) F¿pL
(ryit¥ bghUŸfŸ) Úçš fiu¡F«nghJ
neu¤ij¥bghU¤J B-Ï‹ br¿Î
bt¥g« btënaW»wJ. Fq¡nfhi[ e«
mÂfç¥gijÍ« fh£L»wJ.
ehéš it¡F«nghJ Ášby‹w cz®Î
c©lh»wJ. Ϫj ãfœÎfëš bt¥g« 11.2.1. n
 tÂéidfë‹ ntf¤ij¥ gh¡F«
R‰W¥òw¤Â‰F btëna‰w¥gLtjhnyh fhuâfŸ
mšyJ R‰W¥òw¤ÂèUªJ
c£bfhŸs¥gLtjhnyh Ï›thW ãfœ»wJ. 1. éidgLbghUŸfë‹ Ïašò
ÏJnghynt gy ntÂéidfëš bt¥g«
braš 11.10
btënaWjnyh, c£bfhŸs¥gLjnyh
ãfœ»wJ. •A
 , B v‹w Ïu©L nrhjid¡
m. bt¥g cäœ éidfŸ FHhŒfëš bk¡ÜÁa« ehlhit
vL¤J¡bfhŸsΫ.
bt¥g M‰wš btënaWjYl‹ ãfG«
éidfis bt¥g« cäœ éidfŸ •n
 rhjid¡FHhŒ AÏš Ú®¤j iA£nuh
v‹»nwh«. Fnshç¡ mäy¤ij¢ nr®¡fΫ.
N2 + 3H2 → 2NH3 + bt¥g« •n
 rhjid¡FHhŒ BÏš mÁ£o¡
mäy¤ij¢ nr®¡fΫ.
mid¤J vçjš éidfS« bt¥g cäœ
éidfŸ MF«. Ϫj éidfŸ ãfG«nghJ •Ï
 U nrhjid¡FHhŒfëY« V‰gL«
bt¥g« btëna‰w¥gL»wJ. kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.
M. bt¥g«bfhŸ éidfŸ
iA£nuhFnshç¡ mäy«, mÁ£o¡
bt¥g¤ij V‰W ãfG« éidfis mäy« M»a Ïu©oY« bk¡ÜÁa«
bt¥g«bfhŸ éidfŸ v‹»nwh«. éidòçªjhY« mÁ£o¡ mäy¤ijél
2NH3 + bt¥g« → N2 + 3H2 iA£nuhFnshç¡ mäy¤Âš éid
ntfkhf ãfœtij¡ fhzyh«. Vbdåš,
11.2. ntÂéidæ‹ ntf« iA£nuhFnshç¡ mäy« mÁ£o¡
X® myF neu¤Âš éidgLbghUŸfŸ mäy¤ijél éidÂw‹ ä¡fJ. ÏJ
mšyJ éidéis bghUŸfŸ Ït‰¿š éidgLbghUë‹ Ïašò éidntf¤ij¥
VjhtJ x‹¿‹ br¿éš V‰gL« kh‰w« gh¡»wJ v‹gij¡ fh£L»wJ.
éidntf« vd tiuaW¡f¥gL»wJ. 2. éidgLbghUŸfë‹ br¿Î
A→B
braš 11.11
Ϫj éidæ‹ ntf¤ij¡ ÑGŸsthW • 3 »uh« J¤jehf¤ JfŸfis¤
myF-11

F¿¥Ãlyh«. jå¤jåahf A, B v‹w

d[A] = + ____
éidntf« = - ____ d[B]
nrhjid¡FHhŒfëš vL¤J¡
dt dt bfhŸsΫ.

183
 www.tntextbooks.in

ãfœ»wJ. ÏJ òw¥gu¥ò mÂfç¡F«nghJ

•n
 rhjid¡FHhŒ AÏš 5 äè 1M
éidntf« mÂfç¥gij¡ fh£L»wJ.
iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢
nr®¡fΫ. 4. bt¥gãiy

•n
 rhjid¡FHhŒ BÏš 5 äè 2M braš 11.13
iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢ • 3 »uh« ryit¡ fš J©Lfis xU
nr®¡fΫ. Kfitæš vL¤J¡ bfhŸsΫ.
•Ï
 t‰¿š V‰gL« kh‰w§fis¡ • 5 äè 1M iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢
ftå¡fΫ. nr®¡fΫ.
J¤jehf¤ JfŸfŸ 1M iA£nuhFnshç¡ •ã
 fG« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.
mäy«, 2M iA£nuhFnshç¡ mäy«
• Kfitia¢ NLgL¤jΫ.
Ït‰Wl‹ éidò绋wd. Mdhš,
nrhjid¡ FHhŒ B-Ïš btënaW« • ãfG« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.
iA£u#‹ thÍé‹ msÎ nrhjid¡FHhŒ
miw bt¥gãiyæš ryit¡fš
AÏš btënaWtijél mÂfkhf
J©LfëYŸs fhšÁa« fh®gnd£
ÏU¥gij¡ fhz Ko»wJ. Vbdåš, 2M
iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ òçÍ«
iA£nuhFnshç¡ mäy¤Â‹ br¿Î 1M
éid bkJthf eilbg‰W¡ Fiwªj
iA£nuhFnshç¡ mäy¤Â‹ br¿it
éidntf¤Âš fh®g‹ ilM¡i[il
él mÂf«. ÏJ éidgLbghUŸfë‹
btëna‰W»wJ. Mdhš, NLgL¤J«nghJ
br¿Î mÂfç¡F«nghJ éidntf«
fh®g‹ ilM¡i[L mÂf ntf¤Jl‹
mÂfç¥gij¡ fh£L»wJ.
btënaWtij¡ fhzyh«. ÏJ bt¥gãiy
3. éidgLbghUŸfë‹ òw¥gu¥ò caU«nghJ éidæ‹ ntfK« ca®tij¡
braš 11.12 fh£L»wJ.
•ö
 sh¡f¥g£l fhšÁa« fh®gnd£il 5. éidô¡»
(ryit¡fš) Kfit AÏš vL¤J¡
bfhŸsΫ.
braš 11.14
•x
 U nrhjid¡FHhæš bgh£lhÁa«
•r
 yit¡fš J©Lfis (fhšÁa« Fnshnu£il vL¤J¡ bfhŸsΫ.
fh®gnd£) Kfit BÏš vL¤J¡
bfhŸsΫ. • nrhjid¡ FHhia¢ NLgL¤jΫ.

•Ï
 u©L KfitfëY« (A k‰W« •v
 ‹d ãfœ»wJ v‹gij¡ ftå¡fΫ.
B) iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢ •k
 h§fÜR ilM¡i[il éidô¡»
nr®¡fΫ. ahf¢ nr®¡fΫ.
•ã
 fG« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ. •ã
 fG« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.

ryit¡fš J©Lfisél,
ntÂæaš

bgh£lhÁa« Fnshnu£il NLgL¤J«

ösh¡f¥g£l fhšÁa« fh®gnd£ éiuthf nghJ M¡ì#‹ äf¡ Fiwthd ntf¤Âš
éidòçtij¡ fhzyh«. v‹d fhuz«? btënaW»wJ. Mdhš, kh§fÜR
ösh¡f¥g£l fhšÁa« fh®gnd£oš ilM¡i[il éidgLbghUSl‹
òw¥gu¥ò mÂfsÎ ÏU¥gjhš éid ntfkhf nr®¤jÃwF M¡ì#‹ btënaW« ntf«

184
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

mÂfç¡»wJ. ÏJ kh§fÜR ilM¡i[L 11.3. mäy§fŸ

xU éidô¡»ahf¢ brašg£L éid
Úçš fiuÍ« bghGJ H+maåfisnah
ntf« mÂfç¥gij¡ fh£L»wJ.
mšyJ H3O+ maåfisnah jU«
nkY« m¿ªJ bfhŸnth« bghUŸfis mäy§fŸ v‹»nwh«.
j‹ ãiyæš ãiw k‰W« é»jh¢rhu« mäy§fŸ x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£l
Ït‰¿š vªjéj ãiyahd kh‰wK« Ïl¥bga®¢Á brŒa¤j¡f iA£u#‹
milahkš éidæ‹ ntf¤ij kh‰W« mQ¡fis¡ bfh©lit.
bghUis éidô¡» vd miH¡»nwh«.

FG¢ braš
•f
 hiy Kjš khiy tiu c§fis¢
R‰¿ ãfG« g¤J ntÂkh‰w§fis¡
ftå¤J mt‰iw tif¥gL¤jΫ.
•m
 «nkhåa«-il-Fnuhnk£il¥
ga‹gL¤Â nt vçkiyia¤ jah® Úy
brŒaΫ. ( Ó‰wkhd vçkiy) è£k°
•r
 ikaš nrhlhit¥ ga‹gL¤Â jhŸ
nt vçkiyia¤ jah® brŒaΫ.
(mikÂahd vçkiy ).

mäy§fŸ, fhu§fŸ, c¥òfŸ

ãyh: v
 ‹d fé äfΫ fis¥ghf bjç»whŒ?
gl« 11.9 mäy§fŸ Úy è£k° jhis¢ Át¥ghf
Ϫj vYä¢r« gH¢rh‰iw¥ gUfyhnk. kh‰Wjš
fé: nt©lh«, ÏJ äfΫ òë¥ghf ÏU¡F«. MÁ£ v‹w M§»y¢brhš mÁl°
ãyh: Ï~J vjdhš v‹W cd¡F¤ bjçÍkh? v‹w Ïy¤Ô‹ bkhêæèUªJ bgw¥g£lJ.
mÁl° v‹w Ïy¤Ô‹ bkhêæèUªJ
fé: Ïij¥g‰¿ vd¡F vJΫ bjçahJ. bgw¥g£l MÁ£ v‹w M§»y¢
ãyh: vYä¢r« gH¤Âš mäy« ÏU¥gjhš brhšY¡F¥ òë¥ò¢Rit v‹gJ bghUŸ.
mJ òë¥ghf cŸsJ. Ïij¥ g‰¿ òë¥ò¢Ritia¡ bfh©l vYä¢r« rhW,
nkY« eh« bjçªJ bfhŸnth«. fho, Âuh£ir¢ rhW Kjèad mäy¤j‹ik
cilait. Ïit Úy è£k°jhis¢ Át¥ghf
mäy§fŸ, fhu§fŸ, c¥òfŸ e« m‹whl
kh‰W»‹wd. mäy¤Jl‹ Ãdh¥jÄ‹
thœéš ga‹gL»‹wd. gH¢rhWfŸ,
nr®¡F«nghJ ãwk‰wjhfΫ, bk¤Âš
öŒikah¡»fŸ (ryit¥ bghUŸfŸ),
MuŠR nr®¡F«nghJ ÏsŠÁt¥ò ãwkhfΫ
kUªJfŸ e« m‹whl thœéš K¡»a¥ g§F
cŸsd. bgU«ghyhd fçk mäy§fŸ
myF-11

t»¡»‹wd. e« clè‹ ts®Áij kh‰w«,

Ïa‰ifahfnt czÎ¥ bghUŸfëš
e« t承š Ru¡F« iA£nuhFnshç¡
cŸsd.
mäy¤Â‹ _ykhfnt eilbgW»wJ.

185
 www.tntextbooks.in

nkY« m¿ªJ bfhŸnth«

ÏU¡f¡Toa mäy§fS¡F¡ fhu¤Jt« v‹w
_y§fŸ
mäy§fŸ brhšiy¥ ga‹gL¤J»nwh«. fhu¤Jt«
M¥ÃŸ khè¡ mäy« v‹gJ xU _y¡TW mäy¤Âš cŸs
vYä¢ir Á£ç¡ mäy« Ïl¥bga®¢Á brŒa¡Toa iA£u#‹
mQ¡fë‹ v©â¡ifia¡
Âuh£ir lh®lhç¡ mäy«
F¿¥gjhF«. v.fh. mÁ£o¡ mäy¤Âš
j¡fhë M¡[hè¡ mäy« eh‹F iA£u#‹ mQ¡fŸ ÏUªjhY«
xnu xU iA£u#id k£Lnk
fho mÁ£o¡ mäy«
Ïl¥bga®¢Á brŒa KoÍ«. vdnt, ÏJ
(czÎ
fhu¤JtKilaJ.
gj¥gL¤Â)
jæ® yh¡o¡ mäy« 2. fhu¤Jt¤Â‹ mo¥gilæš mäy§fŸ
xU fhu¤Jt mäy«
ÏJ Ú®¡fiurèš xU _y¡TW
mäy¤Â‰F xU iA£u#‹maåia¤
jU»‹wJ. v.fh. HCl, HNO3
ÏU fhu¤Jt mäy«
Ïit Ú®¡fiurèš xU _y¡TW
mäy¤Â‰F ÏU iA£u#‹maåfis¤
jU»‹wd. v.fh. H2SO4, H2CO3
K¡fhu¤Jt mäy«
Ït‰¿š cŸs mäy« vJ?
Ïit Ú®¡fiurèš xU _y¡TW
11.3.1. mäy§fë‹ tiffŸ mäy¤Â‰F _‹W iA£u#‹ maåfis¤
1. _y§fë‹ mo¥gilæš mäy§fŸ jU»‹wd. v.fh. H3PO4

mäy§fŸ fçk mäy§fŸ, fåk 3. maåÍW« mo¥gilæš mäy§fŸ

mäy§fŸ vd ÏU tiffshf¥ maåÍW« mo¥gilæš mäy§fis
Ãç¡f¥gL»‹wd. ÏU tiffshf¥ Ãç¡fyh«.
fçk mäy§fŸ tèikäF mäy§fŸ
jhtu§fŸ, éy§Ffëš (cæçd§fëš) Ïit Úçš KGtJkhf maåÍW»‹wd.
fhz¥gL« mäy§fis¡ fçk mäy§fŸ v.fh. HCl
v‹»nwh«. v.fh. HCOOH, CH3COOH
tèik Fiwªj mäy§fŸ
(tèik Fiwªj mäy§fŸ)
Ïit Úçš gFÂasnt maåÍW»‹wd.
ntÂæaš

fåk mäy§fŸ
v.fh. CH3COOH
ghiwfŸ, fåk¥ bghUŸfëš ÏUªJ
4. br¿é‹ mo¥gilæš mäy§fŸ
bgw¥gL« mäy§fis¡ fåk mäy§fŸ
v‹»nwh«. v.fh. HCl, HNO3, H2SO4 Úçš fiuªJŸs mäy§fë‹
(tèikäF mäy§fŸ) rjÅj¤ij¡ bfh©L mäy§fŸ br¿Î

186
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

äF mäy§fŸ, Ú®¤j mäy§fŸ vd ÏU J¤jehf¤ JfŸfŸ Ú®¤j

tiffshf¥ Ãç¡f¥gL»‹wd. iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ éid
òçªJ J¤jehf¡ FnshiuilÍ«, iA£u#‹
br¿ÎäF mäy§fŸ
thÍitÍ« jUtij m¿ayh«.
Ïit Úçš mäy§fë‹ rjÅj¤ij
Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2↑
mÂf msÎ bfh©LŸsd.
nrhjid¡FHhæ‹ mU»š X® vçÍ«
Ú®¤j mäy§fŸ
bkGFt®¤Âia¡ bfh©L bršY«nghJ
Ïit Úçš mäy§fë‹ rjÅj¤ij¡ mJ `gh¥' v‹w xèÍl‹ miz»wJ. Ϫj¢
Fiwªj msÎ bfh©LŸsd. nrhjid, cnyhf« Ú®¤j mäy§fSl‹
nkY« m¿ªJ bfhŸnth« éidòçªJ iA£u#‹ thÍ btënaWtij
cW brŒ»wJ.
br¿ÎäF mäy¤ij Ú®¡f¢
brŒÍ«nghJ ftdkhf¢ brašgl cnyhf« + mäy« → c¥ò + iA£u#‹
nt©L«. v¥bghGJnk mäy¤ij
k‰WbkhU v.fh.
ÚçDŸ Á¿J Á¿jhf¢ nr®¤J fy¡»¡
bfh©nl ÏU¡fnt©L«. Ï›thW Mg + H2SO4 → MgSO4 + H2↑
brŒahkš br¿Î äFªj mäy¤ÂDŸ
Úiu¢ nr®¤jhš mÂf msÎ bt¥g« nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
btëna¿ mäy« btëna bj¿¤J
clèš fha¤Âid V‰gL¤J«. •Á
 y cnyhf§fŸ Ú®¤j mäy§fSl‹
éidòçªJ iA£u#id
btëna‰Wtšiy. v.fh. Cu, Ag.
11.3.2. mäy§fë‹ ntÂ¥g©òfŸ
1. cnyhf§fSl‹ mäy¤Â‹ éid •R
 ©zh«ò¡fš, R©z¡f£o,
ryit¡fš M»ad fhšÁa«
braš 11.15 fh®gnd£o‹ gšntW Ïa‰Ãaš
• 5 »uh« J¤jehf¤ JfŸfis¢ nrhjid¡ cUt§fshF«. Ï~J mäy§fSl‹
FHhæš vL¤J¡ bfhŸsΫ. éidòçªJ c¥ò, Ú®, fh®g‹
ilM¡irL thÍit¤ jU»wJ.
•x
 U ÂÁš òdš têahf 10ä.è. Ú®¤j
iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢ nr®¡fΫ.
2. cnyhf¡ fh®gnd£LfS« cnyhf
•m
 äy¤ij¤ J¤jehf¤ JfSl‹
igfh®gnd£LfS« mäy§fSl‹ òçÍ«
nr®¡F«nghJ v‹d fh©»Ö®fŸ?
éid
braš 11.16
• I, II v‹w milahsä£l ÏU
iA£u#‹ thÍ
nrhjid¡FHhŒfis vL¤J¡
Ú®¤j
bfhŸsΫ.
myF-11

HCl
nrh¥ò¡ •n
 rhjid¡FHhŒ I Ïš Á¿jsÎ ryit
J¤jehf¤ JfŸ fiurš nrhlhitÍ« (Na2CO3) nrhjid¡FHhŒ
II Ïš Á¿jsÎ rikaš nrhlhitÍ«
gl« 11.10 J¤jehf¤ JfŸfŸ Ú®¤j
iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ éid (NaHCO3) vL¤J¡bfhŸsΫ.

187
 www.tntextbooks.in

ntW Áy vL¤J¡fh£LfŸ :
•Ï
 u©L nrhjid¡FHhŒfëY«
Ú®¤j iA£nuh Fnshç¡ mäy¤ij¢ MgCO3 + 2 HCl → MgCl2 + H2O + CO2↑
nr®¡fΫ. Mg(HCO3) 2 + 2 HCl → MgCl2 + 2H2O + 2CO2↑
• v‹d ãfœ»wJ?
nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
•Ï
 u©L nrhjid¡FHhŒfëš
cnyhf¡ fh®gnd£LfŸ mšyJ
ÏUªJ btëtU« thÍit¤
cnyhf igfh®gnd£LfŸ fhu¤j‹ik
bjëªj R©zh«ò Úçåš brY¤Â
bg‰¿U¥gjhš, mäy¤Jl‹ éid
c§fSila f©l¿jiy¥ gÂÎ
òçªJ fh®g‹ ilM¡iril btëna‰¿
brŒaΫ.
c¥igÍ« ÚiuÍ« jU»‹wd.

3. cnyhf M¡irLfSl‹ mäy§fë‹

R©zh«ò Ú®
éid

braš 11.17
Ú®¤j
HCl •2
 »uh« jhäu (II) M¡iril xU
ryit f©zho¢ Á‰wfèš vL¤J¡bfh©L
nrhlh mjDl‹ Ú®¤j iA£nuhFnshç¡
mäy¤ij bkJthf¢ nr®¡fΫ.

gl« 11.11 fh®g‹-ilM¡i[L •c

 ¥Ã‹ ãw¤ij¡ ftå¡fΫ.
thÍit¢ nrhjid brŒjš •j
 häu (II) M¡irL v‹dthf kh¿aJ?
nrhjid¡FHhŒ I
Na2CO3 + 2 HCl → 2 NaCl + H2O + CO2↑
nrhjid¡FHhŒ II
NaHCO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2↑
btëtU« fh®g‹ ilM¡irL thÍit¤
bjëªj R©zh«ò ÚçDŸ brY¤J«nghJ Ú®¤j HCl
mJ ghšnghy khW»wJ CuO CuCl2
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O gl«11.12 Ú®¤j iA£nuhFnshç¡
mäy¤Jl‹ jhäu (II) M¡iro‹ éid
(ghšnghy)
nkny F¿¥Ã£l brašgh£oid¡ ÑnH fW¥ò ãw¤ jhäu (II) M¡irlhdJ
cŸsthW F¿¥Ãlyh«. g¢irãw¤ jhäu¡ (II) Fnshiulhf
khW»wJ. cnyhf M¡irLfŸ fhu¤j‹ik
c¥ò
ntÂæaš

bg‰¿U¥gjhš mäy§fSl‹ éidòçªJ

cnyhf¡ fh®gnd£ + c¥igÍ« ÚiuÍ« jU»‹wd.
mšyJ + mäy« Ú®
+ CuO + 2HCl → CuCl2 + H2O
cnyhf igfh®gnd£ fh®g‹ilM¡irL
nkny T¿a brašgh£o‹go :

188
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

cnyhf M¡irL + mäy«→ c¥ò + Ú® 11.4. fhu§fŸ

v‹w Koé‰F tuyh«. Úçš fiuªJ iA£uh¡irL
k‰bwhU v.fh. maåfis¤ (OH ) jU« nr®k§fŸ fhu§fŸ
-

vd¥gL»‹wd. fhu§fŸ fr¥ò¢ RitiaÍ«

CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O nrh¥ò ngh‹w tGtG¥ò¤ j‹ikiaÍ«
4. ÚUl‹ mäy§fë‹ éid : bfh©LŸsd. v.fh. ryitnrhlh, vçnrhlh,
vçbgh£lhZ. Ïit Át¥ò è£k° jhis
X® mäy« ÚUl‹ nr®ªJ iA£u#‹
Úykhf kh‰W»‹wd. Ïit Ãdh¥jèDl‹
maåfis¤ jU»w‹wJ.
ÏsŠÁt¥ò ãw¤ijÍ«, bk¤Âš MuŠRl‹
HCl + H2O → H3O+ + Cl- kŠrŸ ãw¤ijÍ« jU»‹wd.
iA£u#‹ maåfŸ jå¤J¡
fhz¥gLtJ Ïšiy. Ïit ÚUl‹ nr®ªJ
iA£nuhåa«(H3O+) maåfshf cŸsd. Át¥ò
è£k° jhŸ
Ú® ÏšyhjnghJ mäy¤Âš cŸs iA£u#‹
maåia¤ jåahf¥ Ãç¡f KoahJ.
11.3.3. mäy§fë‹ ga‹fŸ
1. fªjf mäy« (ntÂ¥bghUŸfë‹ mur‹)
fh® ä‹fy§fŸ, gy nr®k§fis¤
jahç¥gš ga‹gL»wJ.
2. ie£ç¡ mäy« étrha¤Âš cukhf¥
ga‹gL« m«nkhåa« ie£nu£ v‹w
nr®k¤ij¤ jahç¡f¥ ga‹gL»wJ.
3. fêtiwfis¤ öŒik¥gL¤J« bghUshf gl« 11.13 fhu§fŸ Át¥ò è£k° jhis Úykhf
iA£nuhFnshç¡ mäy« ga‹gL»wJ. kh‰Wjš
11.4.1. fhu§fë‹ tiffŸ
4. lh®lhç¡ mäykhdJ buh£o¢ nrhlhéš
xU gFÂ¥bghUshF«. 1. maåahjš mo¥gilæš fhu§fŸ :
5. bg‹rhæ¡ mäy¤Â‹ c¥ò (nrhoa« tèikäF fhu§fŸ :
bg‹nrhna£) czÎ¥bghUŸfis¥ Ïit Úçš KGtJkhf maåÍW»‹wd.
gj¥gL¤j¥ ga‹gL»wJ. v.fh. NaOH, KOH.
6. fh‰W mil¡f¥g£l ghd§fëš fh®ghå¡ tèik Fiwªj fhu§fŸ:
mäy« ga‹gL»wJ.
Ïit Úçš gFÂasnt maåÍW»‹wd.
nkY« m¿ªJ bfhŸnth« v.fh. NH4OH, Ca(OH)2
btŸë¡nfhë‹ tëk©ly¤Âš 2. mäy¤Jt¤Â‹ mo¥gilæš fhu§fŸ:
myF-11

ml®ªj btŸis, kŠrŸ ãwKŸs fªjf X® mäy¤Jt¡ fhu«:

mäy¤jhš cUthd nkf« fhz¥gL»wJ.
Ï¡»uf¤Âš cæçd§fŸ cæ®thH Ïit Úçš maå͉W xU _y¡TW
KoÍkh? ÁªÂ¡fΫ. fhu¤Â‰F xU iA£uh¡irL maåia¤
jUgit. v.fh. NaOH, KOH

189
 www.tntextbooks.in

<® mäy¤Jt¡ fhu«: Zn + 2 NaOH → Na2 ZnO2 + H2↑

Ïit Úçš maå͉W cnyhf« + fhu«→ c¥ò + iA£u#‹
xU _y¡TW fhu¤Â‰F ÏU
k‰bwhU vL¤J¡fh£L:
iA£uh¡irL maåfis¤ jUgit.
v.fh. Ca(OH)2, Mg(OH)2 2 Al + 2 NaOH + 2 H2O → 2 NaAlO2 + 3 H2↑

_‹W mäy¤Jt¡ fhu«: 2. mnyhf M¡irLfŸ fhu¤Jl‹ éid:

Ïit Úçš maå͉W xU nrhoa« iA£uh¡irL, fh®g‹

_y¡TW fhu¤Â‰F _‹W ilM¡irLl‹ éidòçªJ nrhoa«
iA£uh¡irL maåfis¤ jUgit fh®gnd£ilÍ« ÚiuÍ« jU»wJ.
v.fh. Al(OH)3, Fe(OH)3. 2NaOH + CO2 → Na2CO3 + H2O

nkY« m¿ªJ bfhŸnth« nkny T¿a éidæ‹_y« m¿ªJ

mäy¤Jt« v‹gJ xU fhu¤Â‹ bfhŸtJ :
xU _y¡T‰¿š cŸs Ïl¥bga®¢Á fhu« + mnyhf M¡irL → c¥ò + Ú®
brŒa¡Toa iA£uh¡Áš bjhFÂfë‹ k‰bwhU v.fh.
v©â¡if MF«.
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O
3. br¿é‹ mo¥gilæš fhu§fŸ: 3. ÚUl‹ fhu§fë‹ éid:
Úçš fiuªJŸs fhu§fë‹ rjÅj¤ij¡ Úçš fiu¡F«nghJ fhu§fŸ
bfh©L fhu§fŸ br¿Î äF fhu§fŸ, iA£uh¡irL (OH ) maåia¤ jU»‹wd.
-

Ú®¤j fhu§fŸ vd ÏU tif¥gL¤jyh«.

NaOH → Na+ + OH-
br¿ÎäF fhu§fŸ:
4. fhu§fŸ mäy§fSl‹ òçÍ« éid:
Ïit Úçš fhu§fë‹ rjÅj¤ij mÂf
msÎ bfh©LŸsd. braš 11.18
•x
 U T«ò¡FLitæš 20äè 0.1 N
Ú®¤j fhu§fŸ :
nrhoa« iA£uh¡irL fiuriy
Ïit Úçš fhu§fë‹ rjÅj¤ij¡ vL¤J¡bfh©L mš Áy Jë
Fiwªj msÎ bfh©LŸsd. Ãdh¥jÄid¢ nr®¡fΫ.
nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
Úçš fiuÍ« fhu§fŸ mšfèfŸ
vd¥gL«. všyh mšfèfS« fhu§fŸ.
Mdhš všyh fhu§fS« mšfèfŸ
mšy. (v.fh) mšfèfŸ- NaOH, KOH.
fhu§fŸ - Al(OH)3, Zn(OH)2
NaOH NaOH NaOH fiurš
ntÂæaš

11.4.2. fhu§fë‹ ntÂ¥g©òfŸ

fiurš fiurš +
1. cnyhf§fSl‹ fhu¤Â‹ éid: + Ãdh¥jÄ‹
+
Ãdh¥jÄ‹
J¤jehf«, nrhoa« iA£uh¡irLl‹ HCl fiurš
éidòçªJ iA£u#‹ thÍit btëæ£L¢ gl« 11.14 nrhoa« iA£uh¡irL
iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ éid
nrhoa« í§nf£il¤ jU»wJ.

190
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

• v‹d ãw¤ij¡ fh©»Ö®fŸ? •n

 k‰T¿a fiuršfŸ x›bth‹¿Y«
•m
 nj T«ò¡ FLitæDŸ 20äè, 2äè msÎ xU nrhjid¡FHhæš
0.1 N iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¤ vL¤J¡bfh©L è£k°jhŸ mšyJ
Jë¤Jëahf¢ nr®¡fΫ. ãw§fh£oia¡ bfh©L nrhjid
brŒaΫ.
• VjhtJ ãwkh‰w¤ij¡ fh©»Ö®fsh?
•Á
 t¥ò è£k°, Úy è£k°, Ãdh¥jÄ‹,
bk¤Âš MuŠR Ït‰Wl‹ V‰gL«
nkny f©l braèš xU fhu¤Â‹
ãw kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.
j‹ikia mäy« Ú¡Ftij fh©»Ö®fŸ.
•Ú
 §fŸ nrh¤J m¿tij
NaOH + HCl → NaCl + H2O
m£ltiz¥gL¤jΫ.
nkny F¿¥Ã£l mäy¤Â‰F«,
khÂç Át¥ò Úy Ãdh¥ bk¤Âš
fhu¤Â‰F« Ïilna V‰gL« éidia fiurš è£k° è£k° jÄ‹ MuŠR
eLãiyah¡fš éid v‹»nwh«.
vYä¢ir¢
fhu« + mäy« → c¥ò + Ú® rhW

11.4.3. fhu§fë‹ ga‹fŸ ryit

nrhlh¡
1. nrhoa« iA£uh¡irL nrh¥ò jahç¡f¥ fiurš
ga‹gL»wJ. nrh¥ò¡
fiurš
2. fhšÁa« iA£uh¡irL f£ll§
fS¡F btŸisao¡f¥ ga‹gL»wJ. Fë®
ghd§fŸ
3. bk¡ÜÁa« iA£uh¡irlhdJ tæ‰W¡
nfhshWfS¡F kUªjhf¥ ga‹gL»wJ. Ïnjngh‹w brašgh£il c§fsJ
4. m«nkhåa« iA£uh¡irL Jâfëš MÁçaç‹ Jizbfh©L Ú®¤j
cŸs v©bzŒ¡ fiwfisÍ«, iA£nuhFnshç¡ mäy«, Ú®¤j rš~Ãôç¡
ÃR¡»idÍ« Ú¡f¥ ga‹gL»wJ. mäy«, nrhoa« iA£uh¡irL fiurš,
bgh£lhÁa« iA£uh¡irL fiurš
M»at‰iw¡ bfh©L brŒJ gh®¡fΫ.
nkY« m¿ªJ bfhŸnth«
mäy¤Âš fhu¤Âš
Áy cnyhf§fŸ nrhoa«
ãw§fh£o fhz¥gL« fhz¥gL«
iA£uh¡irLl‹ éidòçtJ Ïšiy. ãw« ãw«
v.fh. Cu, Ag, Cr.
è£k° Át¥ò Úy«

Ãdh¥jÄ‹ ãwk‰wJ ÏsŠÁt¥ò

11.5. mäy§fŸ, fhu§fis¡ f©l¿jš
bk¤Âš ÏsŠÁt¥ò kŠrŸ
MuŠR
braš 11.19
myF-11

•v
 Yä¢ir¢ rhW, ryitnrhlh¡ 11.6. pH msÅL
fiurš, nrh¥ò¡ fiurš k‰W« xU fiurè‹ mäy« mšyJ fhu¤Â‹
Fë®ghd§fŸ M»at‰iw¢ nrfç¤J tèikia, m¡fiurè‹ iA£u#‹
it¤J¡bfhŸf. maåfë‹ br¿Î mo¥gilæš mséLjny

191
 www.tntextbooks.in

pH msÅL vd¥gL»wJ. pH kÂ¥òfŸ, 2. xU fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹

xU fiurè‹ j‹ik mäykh, fhukh, br¿Î 1.0 x 10-9 M fiurè‹ pH kÂ¥ig¡
eLãiyah v‹gjid¤ Ô®khå¡»wJ. f©LÃo¡fΫ. c§fsJ éilæèUªJ
S.P.L.rhu‹r‹ v‹gt® Ϫj pH msÅ£il fiurš mäykh, fhukh, eLãiyah
m¿Kf¥gL¤Âdh®. v‹gij¡ TwΫ.
p H- Ï‹ kÂ¥ig¡ ÑGŸsthW Ô®Î
fz¡»lyh«. pH = – log10 [H+]
H +
p = -log10 [H ]
pH = – log10 (1.0 x 10-9 )
eLãiy¡ fiurè‹ [H+] = 10–7M; pH = 7
pH = – (log101.0 + log1010-9 ) [ log10 1 = 0]
mäy¡ fiurè‹ [H ] > 10 M ; p < 7
+ –7 H
= – (0–9 log10 10)
fhu¡ fiurè‹ + –7 H
[H ] < 10 M p > 7
pH = – (0 – 9) = 9

OH– maåfis¡ fU¤Âš pH = 9
bfh©lhš p fz¡Ñ£il¡ ÑGŸsthW
OH
pH-Ï‹ kÂ¥ò 7I él mÂfkhf ÏU¥gjhš
F¿¥Ãlyh«. fiurš fhu¤j‹ik cilaJ.
pOH = -log10 [OH- ]
3. xU fiurè‹ iA£uh¡irL maåæ‹
14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 br¿Î 0.001M. våš, fiurè‹ pH
pOH kÂ¥ig¡ f©LÃo¡fΫ.
Ô®Î
pOH = –log10[OH–]
pH
pOH = –log10 (10–3)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
m M pOH = 3
Ï
pH = 14 – pOH pH + pOH = 14
m) mäy¤j‹ik mÂfç¡»wJ
H OH
M) fhu¤j‹ik mÂfç¡»wJ pH = 14 – 3 = 11 p = 14 – p
Ï) eLãiy
4. x
 U fiurè‹ iA£uh¡irL maåæ‹
fz¡ÑLfŸ
br¿Î 1.0 x 10-9 M. våš, fiurè‹ pH
1. xU fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹ br¿Î kÂ¥ig¡ f©LÃo¡fΫ.
0.001M våš, m¡fiurè‹ pH kÂ¥ig¡
f©LÃo¡fΫ. Ô®Î
pOH = –log10[OH–]
Ô®Î
pH = – log10 [H+] pOH = –log10 (1.0 x 10-9)
ntÂæaš

pH = – log10 (0.001) pOH = 9

pH = – log10 (10-3) pH = 14 – pOH
= – (–3) log10 10 pH = 14 – 9 = 5
H
p =3

192
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

11.6.1. pH jhŸ braš 11.20

gŸë MŒtf§fëš p jhŸ bfh©L p
fz¡»l¥gL« Kiw ga‹gL¤j¥gL»wJ.
ÏJ ãw§fh£ofë‹ fyitahF«. Ïj‹
_y« všyh pH kÂ¥òfisÍ«, mJ fh£L«
bt›ntW ãw§fis¡ bfh©L m¿ayh«.
bt›ntW fiuršfë‹ pH Ï‹ kÂ¥ò ÑnH
cŸs m£ltizæš bfhL¡f¥g£LŸsJ.
H H
• vYä¢ir¢ rhW, MuŠR¥gH¢ rhW,
1M NaOH,1M HCl, öaÚ®, fho
M»t‰iw vL¤J¡bfhŸsΫ.
• pH jhë‹ xU Kidia Ϫj¡
fiurèš m䜤jΫ.
• V‰gL« kh‰w§fis¡ ftå¡fΫ.

pH jhŸ bfh©L pH kÂ¥ig m¿jš pH pH Ï‹

t. khÂç¡ fiurè‹
jhë‹ njhuha
v© fiurš j‹ik
ãw« kÂ¥ò
fiurš pH Ï‹ njhuha kÂ¥ò
vYä¢ir¢
1.
vYä¢ir¢ rhW 2.2 – 2.4 rhW

MuŠR¥
j¡fhë¢ rhW 4.1 2.
gH¢rhW

4.4 – 5.5 3. 1M NaOH

fhÃ
4. 1M HCl
kåjå‹ cäœÚ® 6.5 – 7.5
5. öaÚ®
Å£oš ga‹gL¤J«
12.0
m«nkhåah 6. fho

11.6.2. m‹whl thœéš pH Ï‹ K¡»a¤Jt«

1. kåj clèš pH
• pH Ï‹ kÂ¥ig¡ bfh©L kåjå‹
clšey« fâ¡f¥gL»wJ. pH Ï‹
kÂ¥ò 6.9 MF«nghJ kåj clš
Fë®, ÏUkš k‰W« ¥q Ït‰¿‹
jh¡f¤Â‰F Msh»wJ. kåj clèš
pH 5.5Mf ÏU¡F«nghJ ò‰WnehŒ
cUth¡F« bršfŸ clèš njh‹¿
gl« 11.15 pH jhŸ
cæ®thH VJth»wJ.
pH = – log10 [H+]
• xU clšeyä¡f kåjå‹ clèYŸs
1
pH = log10 njhè‹ pH 4.5 ÏèUªJ 6 Mf ÏU¡F«.
H+
+ - pH Mnuh¡»akhd njhè‹ ãw¤ij¥
[H ] = 10
myF-11

bgWtj‰F¡ F¿¥Ã£l pH kÂ¥ò njit.

[H+] = 1 x 10-7 ; pH = 7
•  « t承š Ru¡F« Âut¤Â‹ pH kÂ¥ò
e
+ -2 H
[H ] = 1 x 10 ; p = 2 »£l¤j£l 2 MF«. Ï~J czit¢
[H+] = 1 x 10-14 ; pH = 14 brçkhd« brŒa cjλwJ.

193
 www.tntextbooks.in

• k
 åj Ïu¤j¤Â‹ pH 7.35 èUªJ tuyh«. Mdhš, mJ rhjhuz c¥ò vd¥gL«
7.45Mf ÏU¡F«. Ϫj msitél X® c¥ò MF«. nkY«, gy c¥òfŸ gy
mÂfkhfnth mšyJ Fiwthfnth tiffëš ga‹gL»‹wd.
ÏUªjhš nehŒfŸ cUth»‹wd. mäy§fS¡F« fhu§fS¡Fäilna
Ïu¤j¤Â‹ pH kÂ¥ò 7.4 MF«. ãfG« eLãiyah¡F« éidæ‹_y«
• cäœÚç‹ pH rhjuhzkhf 6.5èUªJ »il¡F« éisbghUŸfns c¥òfshF«.
(mäy§fŸ, fhu§fŸ Ït‰¿‹ éidfis¥
7.5¡FŸ ÏU¡F«.
gh®¡fΫ.) c¥òfŸ Úçš fiuªJ ne®, v®
• e
 « g‰fëYŸs vdhkš v‹D« maåfis cUth¡F»‹wd.
btŸis¥glykhdJ e«
11.7.1 c¥òfë‹ tiffŸ
clènyna äfΫ fodkhd
gFÂahF«. ÏJ fhšÁa« gh°ng£ 1. rhjhuz c¥òfŸ:
v‹w nr®k¤ÂdhyhdJ. ÏJ X® mäy¤ijÍ«, fhu¤ijÍ« KGikahd
Úçš fiutšiy. cäœÚ® eLãiyah¡fè‹nghJ rhjhuz c¥ò
p H
5.5¡F¡ ÑnH FiwÍ«nghJ »il¡»wJ.
Ϫj vdhkš mç¡f¥gL»wJ. NaOH + HCl → NaCl + H2O
g‰fis¢ R¤j¥gL¤j¥ ga‹gL«
2. mäy c¥òfŸ:
g‰girfŸ bghJthf¡ fhu¤j‹ik
bg‰¿U¥gjhš, mit mÂf¥goahd Ïit cnyhfkhdJ mäy¤ÂYŸs
mäy¤ij eLãiyah¡»¥ iA£u#‹ mQ¡fë‹ gFÂasit
g‰Áijit¤ jL¡»‹wd. btëna‰Wtjhš cUth»‹wd. Ïit gy
fhu¤Jt mäy¤ij fz¡»l¥g£l msÎ
2) k©â‹ pH fhu¤njhL nr®¡F«nghJ bgw¥gL»‹wd.
étrha¤Âš k©â‹ pH äf
K¡»akhdjhF«. Á£u° gH§fŸ NaOH + H2SO4 → NaHSO4 + H2O
fhu¤j‹ikÍila k©âY«, mçÁ 3. fhu c¥òfŸ:
mäy¤j‹ik bfh©l k©âY«, fU«ò
eLãiy¤ j‹ik bfh©l k©âY« Ïit ÏU mäy¤Jt mšyJ _‹W
mÂfkhf éis»‹wd. mäy¤Jt¡ fhu§fëYŸs iA£uh¡irL
maåfis X® mäy¤jhš gFÂasÎ
3) kiHÚç‹ pH btënaw¢ brŒJ bgw¥gL»‹wd.
kiHÚç‹ pH »£l¤j£l 7 MF«.
Pb(OH)2 + HCl → Pb(OH)Cl + H2O
ÏJ kiHÚç‹ öŒikiaÍ«, eLãiy¤
j‹ikiaÍ« fh£L»wJ. Mdhš SO2, NO2 ÏU mäy¤Jt¡ fhu c¥ò
ngh‹w thÍ¡fëdhš khRgL«nghJ Ïj‹ fhu«
pH kÂ¥ò 7Iél¡ FiwªJ mäykiH xU fhu c¥ò, nkY« mäy¤Jl‹ nr®ªJ
ntÂæaš

cUth»wJ. rhjhuz c¥ig cUth¡F»wJ.

11.7. c¥ò 4. Ïu£il c¥òfŸ:
c¥ò v‹whny tWtšfëš nr®¡f¥gL« rkkhd _y¡TW vilé»j msÎfëš
xU bt©ikahd nr®k« c§fŸ ãidé‰F Ïu©L vëa c¥òfë‹ ãiwΉw

194
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

fiuršfis¢ nr®¤J¥ gofkh¡F«nghJ 2. ÏJ mäy Ú¡»æš cŸs xU gFÂ¥bghUŸ.

Ïu£il c¥òfŸ cUth»‹wd. ÏJ fhu¤j‹ik bg‰¿U¥gjhš
t承YŸs mÂf¥goahd mäy¤
v.fh. bgh£lhZ gofhu«
j‹ikia eLãiyah¡F»wJ.
11.7.2. c¥òfë‹ ga‹fŸ
ryit¤ öŸ(CaOCl2)
rhjhuz c¥ò ( NaCl)
1. ÏJ FoÚçYŸs gh¡Oçah¡fis mê¡f¥
ÏJ e« m‹whl czéY«, czit¥ ga‹gL»wJ.
ghJfh¥gÂY« ga‹gL»wJ.
2. ÏJ gU¤Â, èd‹ Jâfis btS¡f¥
ryitnrhlh( Na2CO3) ga‹gL»wJ.
1. ÏJ fod Úiu bk‹Üuhf kh‰w¥ ghç° rhªJ(CaSO4.½H2O)
ga‹gL»wJ.
ÏJ K¿ªj vY«òfis x£lit¡fΫ,
2. ÏJ ÅLfëš R¤j¥gL¤J« bghUshf¥ ÁiyfS¡fhd th®¥òfis¢ brŒaΫ
ga‹gL»wJ. ga‹gL»wJ.
rikaš nrhlh (NaHCO3) FG¢ brašghL
1. ÏJ buh£o¢nrhlh jahç¡f¥ ga‹gL»wJ. ËtU« c¥òfis MŒtf¤Âš
buh£o¢nrhlh v‹gJ rikaš nrhlhΫ jahç¡fΫ.
lh®lhç¡ mäyK« nr®ªj fyitahF«. 1. rhjhuz c¥ò
ÏJ nf¡, buh£ofis bk‹ikahf 2. bgh£lhZ gofhu«
kh‰W»wJ.

kÂ¥ÕL - khÂç édh¡fŸ

gFÂ - m
1. Zn +2 HCl → ZnCl2+ H2↑
nk‰T¿a éid v›tif éidia¢ rh®ªjJ?
m) TLif éid M) Ïu£il Ïl¥bga®¢Á éid
Ï) Ïl¥bga®¢Á éid <) ÁijÎWjš éid
2. br«gG¥ò ãwKŸs ‘X’ v‹w jåk¤ij¡ fh‰¿š bt¥g¥gL¤J«nghJ ‘Y’ v‹w fW¥ò ãw¢
nr®k¤ij¤ jU»wJ. ‘X’ k‰W« ‘Y’ v‹git ________ (Cu, CuO / Pb, PbO)
3. xU khzt‹ pH jhis¡ bfh©L öa Úç‹ pHI¢ nrh¤jh‹. pH jhŸ g¢ir ãw¤ij¡
fh£oaJ. vYä¢r« gH¢rh‰iw ÚçDŸ m䜤ÂaJ« ________ ãwkhf kh¿aJ
(g¢ir / Át¥ò/ kŠrŸ).
myF-11

4. nt vçkiy v‹gJ ________ .

(TLif éid / ÁijÎWjš éid)
5. fhßa ie£nu£ gof§fis mÂf msÎ bt¥g¥gL¤J«bghGJ mJ ________ thÍit¡
bfhL¡»wJ. mªj thÍé‹ ãw« ________.

195
 www.tntextbooks.in

6. Ášt® ie£nu£ k‰W« nrhoa« FnshiuL Ú®¡ fiuršfis¡ fy¡F«nghJ ________

ÅœgoÎ cldoahf¡ »il¡»wJ. (btŸis / kŠrŸ)
7. mYäåa«, J¤jehf ršng£ fiurèèUªJ J¤jehf¤ij Ïl¥bga®¢Á brŒ»wJ.
(J¤jehf« mYäåa¤ijél éid¤Âw‹ ä¡fJ / mYäåa« J¤jehf¤ijél
éid¤Âw‹ ä¡fJ).
8. g‰Áijit¤ jL¡f eh« ehS« gš Jy¡f nt©L«. eh« ga‹gL¤j¥gL« g‰gir ________
j‹ik bfh©lJ.
9. mÁ£o¡ mäy¤Âš éåf® cŸsJ. jæçš cŸs mäy« ______________ (yh¡o¡ mäy«
/ lh®lhç¡ mäy«)
10. pH = - log10 [H+]. xU fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹ br¿Î 0.001M våš, mj‹ pH kÂ¥ò
________ (3 / 11 / 14).
gFÂ - M
1. (i) R©zh«ò¡ fšiy¢ NLgL¤J«nghJ
(ii) bk¡ÜÁa ehlhit¡ fh‰¿š vç¡F«nghJ
vªj tifahd ntÂéidfŸ ãfG«?
2. e‹F bjçªj Áy bghUŸfë‹ pH kÂ¥ò ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ.
bghU٠pH k崘
Ïu¤j« 7.4
rikaš nrhlh 8.2
éåf® 2.5
Å£L¥ga‹gh£L m«nkhåah 12
m£ltizia¥ gF¥ghŒÎ brŒJ ÑnH cŸs nfŸéfS¡F éilaë¡fΫ.
m) vªbjªj¥ bghUŸfŸ mäy¤j‹ik cilait?
M) vªbjªj¥ bghUŸfŸ fhu¤j‹ik cilait?
3. ÏU«ò Mâia¤ jhäu ršng£ fiurèDŸ it¡F«nghJ jhäu ršng£ V‹ ãw« khW»wJ?
c§fŸ éil¡fhd és¡f¤ij¤ juΫ.
4. xU fiurè‹ iAouh¡irL maåæ‹ br¿Î 1.0 x 10-8 M våš, mj‹ pH kÂ¥ò v‹d?
5. r
 k ÚsKŸs bk¡ÜÁa ehlh¡fis¢ nrhjid¡FHhŒ A k‰W« Bæš vL¤J¡bfhŸsΫ.
nrhjid¡FHhŒ Aæš iA£nuhFnshç¡ mäy¤ijÍ«, nrhjid¡FHhŒ Bæš mÁ£o¡
mäy¤ijÍ« nr®¡fΫ. Ïu©L mäy§fë‹ msΫ br¿Î« rkkhf cŸsd. Ït‰¿š
v¢nrhjid¡FHhæš éid mÂf Åça¤Jl‹ eilbgW»wJ? V‹?
ntÂæaš

6. A
 , B v‹w ÏU mäy§fŸ Kfitæš it¡f¥g£LŸsd. A – mäykhdJ Úßš gFÂasnt
Ãçifail»wJ Mdhš B – mäykhdJ KGikahf¥ Ãçifail»wJ.
m) A
 , B mäy§fëš tèik Fiwªj mäy« vJ? tèik äFªj mäy« vJ?
M) tèik Fiwªj mäy« v‹whš v‹d?

196
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

Ï) tèik äFªj mäy« v‹whš v‹d?

<) tèik Fiwªj mäy¤Â‰F« tèik äFªj mäy¤Â‰F« X® vL¤J¡fh£L jUf?
7. bfhL¡f¥g£LŸs ntÂéidfis c‰Wneh¡» Ñœ¡fhQ« édh¡fS¡F éilaë¡f.

CO2
A
B
fhšÁa« M¡irL CaCO3
HCl
C+D
E
Ca(OH)2
m) A, B I¡ f©l¿f.
M) fhšÁa« iA£uh¡i[o‹ tâf¥ bga® ahJ?
Ï) iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ fhšÁa« M¡i[L éidòçªJ jU« éisbghUŸ
“C” k‰W« “D” I f©l¿f.
<) fhšÁa« M¡i[L mäy¤j‹ik bfh©ljh? fhu¤j‹ik bfh©ljh? v‹gij¡
TWf.
8. xU nrhjid¡FHhæš fh¥g® ie£nu£ vL¤J bt¥g¥gL¤jΫ.
m) fh¥g® ie£nu£o‹ ãw« v‹d?
M) Ú§fŸ f©l¿ªjJ v‹d?
Ï) Ï›éid v›tifia¢ rh®ªjJ ?
<) Ï›éidæ‹ rk‹brŒa¥g£l rk‹gh£il vGJf.
9. jtwhd T‰iw¢ rç brŒf:
m) nrhoa« bg‹nrhna£ czÎ¥bghUŸfis¥ gj¥gL¤j¥ ga‹gL»wJ.
M) étrha¤Âš ie£ç¡ mäy« cukhf ga‹gLtšiy.
Ï) fªjf mäy« ntÂ¥bghUŸfë‹ mur‹ vd miH¡f¥gL»wJ.
<) mäy¤Â‹ pH kÂ¥ò 7 I él mÂfkhf ÏU¡F«.
c) fh‰W mil¡f¥g£l ghd§fëš mÁ£o¡ mäy« ga‹gL»wJ.
10. M¡ì#nd‰w xL¡f éidfëš, vy¡£uh‹ gçkh‰w« eilbgW»wJ. bk¡ÜÁa«
mQthdJ ÏU vy¡£uh‹fis ÏU Fnshç‹ mQ¡fS¡F¥ gçkh‰w« brŒ»wJ.
m) Ï› éidæ‹ éisbghUŸ v‹d?
M) Ï›éid¡fhd rk‹brŒa¥g£l rk‹gh£il vGJf.
Ï) vªj¤ jåk« M¡ì#nd‰wkil»wJ?
<) vªj¤ jåk« xL¡fkil»wJ?
myF-11

c) Ï›éidæ‹ xL¡fkilÍ« gFÂia vGJf?

11. Ñœ¡fhQ« T‰WfS¡F¤ jFªj fhuz« TWf.
m) g£lhR jahç¥Ãš, bk¡ÜÁa« ehlhit¡ fh£oY« ösh¡f¥g£l bk¡ÜÁank
ga‹gL¤j¥gL»wJ.

197
 www.tntextbooks.in

M) J¤jehf« k‰W« Ú®¤j fªjf mäy¤Jldhd éidæš, Áy JëfŸ fh¥g®ršng£

fiuriy nr®¡F«bghGJ ntfkhf éid eilbgW»wJ.
Ï) bk¡ÜÁa« fh®gnd£ k‰W« Ú®¤j iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jldhd éidæš
Áy JëfŸ ml® iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij nr®¡F« bghGJ éidæ‹ ntf«
mÂfç¡F«.
12. nrhoa« iA£uh¡i[L, iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jldhd éidæ‹ rk‹ghL
bfhL¡f¥g£LŸsJ.
NaOH + HCl → NaCl + H2O
(fiurš) (fiurš) (fiurš) (Ú®k«)
m) ÏJ v›tifahd ntÂéidia¢ rh®ªjJ ?
M) Ï›éid bt¥g cäœéid. Ï›éidia és¡Ff.
Ï) bt¥g cäœéid, bt¥g¡bfhŸéid¡fhd ntWgh£il¤ jUf.
<) Ïit éidòçÍ«nghJ,bt¥gãiyæš v‹d kh‰w« V‰gL»wJ?
13. ÏU T«ò¡FLitia vL¤J¡ bfh©L mt‰iw I k‰W« II vd¡ F¿æLf. Kjš
T«ò¡FLitæš Á¿jsÎ fh¥g® ršng£ fiuriyÍ«, Ïu©lhtJ T«ò FLitæš
Á¿jsÎ ösh¡f¥g£l J¤jehf¤ijÍ« vL¤J¡bfhŸf. fh¥g® ršng£ fiuriy¤
J¤jehf¤Jl‹ éidæš <LgL¤Jf.
m) Ï›éid v›tifahd éid?
M) J¤jehf cnyhfkhdJ, mÂf éid¤ÂwDilajh? mšyJ Fiwªj éid¤Âw‹
cilajh? vd¡ TWf.
Ï) Ïj‰fhd rk‹brŒa¥g£l rk‹gh£il vGJf.
<) Ïš V‰gL« kh‰w« ÛŸkh‰wkh mšyJ Ûsh kh‰wkh vd¡ TWf.
14. bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæ‹ eh‹F bjhFÂfisÍ« bjhl®ògL¤Jf.
nr®k« _y¡TW thŒ¥ghL ntÂ¥bga® ga‹fŸ
fhšÁa« ršng£
1. ryitnrhlh CaOCl2 ÁiyfŸ brŒa
bAä iA£nu£
nrhoa« fodÚiu
2. r
 ikašnrhlh Na2CO3
igfh®gnd£ bk‹ikgL¤j

3.ryit¤öŸ CaSO4 . ½ H2O nrhoa« fh®gnd£ nf¡ jahç¡f

fhšÁa«
4. ghß° rhªJ NaHCO3 btS¡f¥ ga‹gL»wJ
M¡ìFnshiuL
ntÂæaš

15. fhßa¤öis fh¥g® FnshiuL fiurYl‹ nr®¡F«bghGJ, Ïl¥bga®¢Á éidæ‹ _y«

©k fh¥g® cUth»wJ.
m) Ï›éidæ‹ nt¢rk‹gh£il vGJf
M) Ïl¥bga®¢Áéid V‹ ãfœ»wJ?

198
 www.tntextbooks.in

ntÂéidfŸ

16. J¤jehf¤ijÍ«, fh¥g® (II) ršng£ilÍ« nr®¤J bt¥g¥gL¤J« bghGJ, Ñœ¡fh©

M¡ì#nd‰w xL¡f éidahdJ eilbgW»wJ.
Zn(s) + CuSO4(aq) → ZnSO4(aq) + Cu(s)
m) M¡ì#nd‰w xL¡f« v‹gJ vij¡ F¿¡»wJ?
M) Ï›éidæš eilbgW« vy¡£uh‹ gçkh‰w¤ij és¡Ff.
Ï) Ϫj M¡ì#nd‰w - xL¡f éid¡fhd maå¢rk‹gh£il vGJf.
17. xU éidæš xU nr®k« M¡ì#id V‰W¡bfh©lhš mJ M¡ì#nd‰w« mil»wJ,
Mdhš M¡ì#id ÏHªjhš xL¡fkil»wJ. M¡ì#nd‰wK« xL¡fK« xnu rka¤Âš
ãfœtjdhš xU nr®k« M¡ì#nd‰wK«, k‰bwh‹W xL¡fK« mil»wJ. Ï¡fU¤ij¥
ga‹gL¤Â ËtU« rk‹gh£oš v¢nr®k« M¡ì#nd‰wkil»wJ, xL¡fkil»wJ
v‹gij¡ TWf
m) 2Mg(s) + O2(g) → 2MgO(s)
M) ZnO + C → Zn + CO
Ï) Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2
<) Cr2O3 + 2Al → Al2O3 + 2Cr
18. fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹ br¿Î 1 x 10 -8 M våš
m) Ï¡fiurè‹ pH kÂ¥ò ahJ? M) Ï¡fiurè‹ pOH kÂ¥ò ahJ?
Ï) Ï¡fiurš mäy¤j‹ikÍilajh, fhu¤j‹ikÍilajh v‹gij MŒªJ TWf.

FGthf éth¡f:
1. Ášt® ie£nu£ fiurYl‹, bgh£lhÁa« ònuhikL fiuriy¢ nr®¡F« bghGJ btë®
kŠrŸ ãw ÅœgoÎ c©lh»wJ. Ï›éid¡fhd maå¢rk‹ghL
Ag+ + Br - → AgBr
m) i ) btë® kŠrŸ ãw Åœgoé‹ bga® v‹d?
ii ) Ï¢ nr®kkhdJ fiuÍ« j‹ik bfh©ljh? fiuahj‹ik bfh©ljh?
M) Ášt® ònuhikL ÅœgothdJ, M¡ì#nd‰w xL¡f éidah? Ïšiyah? Ïj‰fhd
c§fŸ gÂiy és¡Ff.
Ï) ÏJ v›tifahd éidia¢ rh®ªjJ?

nkY« m¿a
üšfŸ: 1.Text book of Inorganic Chemistry–P.L. Soni- S.Chand & sons publishers,
New Delhi.
2. Principles of Physical Chemistry –B.R.Puri, L.R.Sharma, Vishal Publishing
myF-11

Co, Punjab.
3. Complete Chemistry(IGCSE) - Oxford University press, New York
Ïiza¤js«: www.chem4kids.com http://arvindguptatoys.com/films.html

199