Schwinghammer H. - Wielka Księga Savoir-Vivre'u PDF

O obcowaniu ludzi
Mimo iż wiele zasad savoir-vivre’u obowiązujących od W roku 1788

czasów barona Adolpha von Kniggego uważa się dziś baron Adolph
von Knigge
za przestarzałe, jego imię wciąż jeszcze stanowi syno
opublikował
nim dobrych form towarzyskich: ten, kto przestrzega swoją
reguł Kniggego, potrafi się właściwie zachować w każ niewątpliwie
dej sytuacji. Knigge nie jest tu utożsamiany z etykietą, najsłynniejszą
książkę
jaka obowiązywała w XVIII wieku, a więc za życia ba
O obcowaniu
rona. Każde pokolenie tworzy własny kodeks dobrych ludzi.
manier.
Można zadać sobie pytanie, czy dzisiaj, na początku
XXI wieku, w ogóle potrzebne są nam takie wskazów
ki. Czy ja jako jednostka nie mam prawa zachowywać
się tak, jak uważam za właściwe - zakładając oczywi
ście, że nikomu nie wyrządzam krzywdy? Dla samot
nego mieszkańca lasu albo stepu, którego najbliższy są
siad jest oddalony o dzień marszu, wszelkie zasady
z pewnością nie odgrywają roli. Ale większość ludzi ży
je we wspólnocie i bez wzajemnego poszanowania ta
kie życie z pewnością byłoby przykre i samotne.
Dopiero ogólnie przyjęte formy zachowania czynią
współżycie ludzi przyjazne i harmonijne - nawet jeśli
czasem wymaga to rezygnacji z własnych, często egoi
stycznych pobudek.
Znajomość form towarzyskich

gwarancją dobrego zachowania
Kniggemu chodziło przede wszystkim o kontakty mię
dzyludzkie, o „takie zachowanie się człowieka, aby na
tym świecie i w społeczeństwie współżył on szczęśli
6 O obcowaniu ludzi
wie i przyjemnie z innymi ludźmi i sprawiał, aby jego

bliźni byli szczęśliwi i radośni”. Również w naszej
książce stosunki międzyludzkie zajmują dużo miej
sca. Ale chodzi także o to, aby w życiu publicznym
i prywatnym zawsze zachowywać właściwą postawę:
od prawidłowego obchodzenia się z nożem i widelcem
i wyprostowanej, sprężystej postawy, po dbałość o wy
gląd zewnętrzny.
Godne pochwały jest zajmowanie się współczesny
mi zasadami dobrego wychowania, albowiem to czyni
nas pewniejszymi w wielu dziedzinach życia. Szkoda
by było, gdybyśmy zaprzepaścili własne pozytywne ce
chy wskutek niewłaściwego zachowania i nie odnieśli
sukcesu tylko dlatego, że nie potrafimy się dostoso
wać do ogólnie przyjętych norm.
Dobre formy
towarzyskie
to nić, która
wiąże ludzi.
Jak nakrywać
i podawać do stołu
Konkretne okazje wymagają przestrzegania sztyw
nych norm obowiązujących przy stole. Zależy to od
rangi wydarzenia albo spotkania towarzyskiego.
Również w życiu zawodowym i w interesach obserwu
je się pozytywne zmiany związane z wizytą w restau
racji. Dotyczy to przede wszystkim wyższych kręgów
biznesu; rozpoczęta w biurze rozmowa prezentacyjna
znajduje finał przy dobrym jedzeniu w restauracji.
Jakże brzemienne skutki dla naszej przyszłości zawo
dowej może mieć w takich sytuacjach najdrobniejsze
uchybienie w zachowaniu się przy stole.
8 JAK NAKRYWAĆ I PODAWAĆ DO STOŁU
Perfekcyjnie nakryty
stół
Dla smakosza nie ma nic bardziej pociągającego

niż pięknie nakryty stół z dużą liczbą talerzy, kielisz
ków, nakryć, serwetek, kwiatów, świec i wielu innych
akcesoriów. Wie on, że ów pozorny chaos na stole ma
swój sens i że czekają go przyjemne doznania.
Omijanie „pułapek”
Z drugiej zaś strony niemało jest ludzi, którzy na wi
dok tak bogato nakrytego stołu odczuwają niepokój.
Boją się kompromitacji, ponieważ obawiają się wielu
„pułapek”. W istocie dziś tylko niewiele osób wie, co
począć z takim mnóstwem sztućców, talerzy i kieli
szków. Klasycznie nakryty stół to dla większości coś
wyjątkowego - oznaka, że uczestniczą w ważnym wy
darzeniu towarzyskim, a zebrani będą oceniani szcze
gólnie krytycznie.
ABC nakrywania do stołu

Ale nie tylko gość spogląda z lękiem na uroczyście
nakryty stół; często czyni to także gospodarz, który
w swoim domu pragnie uczcić jakieś ważne wydarze
nie. Musi on bowiem znać dokładnie zasady obowią
zujące przy stole, jeśli nie chce się narazić na krytykę
ze strony znawcy. W tym rozdziale pragniemy ci przy
bliżyć wcale niełatwe zwyczaje obowiązujące przy sto
le po to, abyś nie musiał przeżywać stresów, niezależ
nie od tego, czy jesteś gościem, czy gospodarzem.
Perfekcyjnie nakryty stół 9
Czy masz dość miejsca

Postanowiłeś urządzić przyjęcie w domu. Wysłałeś za
proszenia (patrz str. 74-79) i wiesz już, kto odmówił.
Oczywiście przedtem zastanowiłeś się nad tym, ile
osób może zasiąść przy twoim stole, tak aby kieliszki,
talerze i inne akcesoria nie mieszały się z nakryciem
sąsiada. Powinno się zapewnić gościom także swobodę
ruchów, nie należy bowiem do przyjemności spożywa Podczas
nie posiłku z rękoma przez dłuższy czas przyciśniętymi uroczystego
przyjęcia
do tułowia. Oczywiście masz w szafce wystarczająco
nie ma nic
dużą zastawę, aby móc nakryć do stołu jednakowo. bardziej
Jeśli zaistnieje taka potrzeba, możesz skorzystać z wy dokuczliwego
pożyczalni. niż nieustanne
zwracanie
uwagi na to,
Przygotowania aby nie trącać
Stajesz zatem przy pustym stole i wyobrażasz sobie sąsiada.
przyszłe przyjęcie. Nie jest dla ciebie tajemnicą, że
sukces przyjęcia zależy nie tylko od doskonałego sma
ku potraw, ale także od aranżacji stołu. Słuszne bo
wiem jest powiedzenie: „Je się oczami!”.
Ile krzeseł przy stole

Najlepiej ustaw na próbę krzesła przy stole, aby
z grubsza ustalić rozmieszczenie nakryć i zoriento
wać się, ile masz miejsca dla poszczególnych gości;
chodzi o to, aby nie trącali się oni łokciami. Jeśli pró
ba wypadnie pozytywnie, odstaw krzesła, bo będą ci
przeszkadzały w układaniu nakryć.
Obrus
Na początek rozłóż obrus. Jeżeli jeden nie wystarcza,
możesz śmiało połączyć go z drugim, nie uchybiając
w ten sposób etykiecie. Jeśli drugi obrus nie leży dosta
tecznie gładko na pierwszym, uprasuj brzeg na stole.
10 Perfekcyjnie nakryty stół
Obrus
w klasycznym
nakryciu stołu
powinien mieć
stonowaną
barwę,
Z punktu widzenia estetyki jest oczywiste, że oba

obrusy muszą być takiego samego koloru. Klasyczna
barwa to biały, przy czym struktura tkaniny nie ma
większego znaczenia. Dozwolone jest to, co się podo
ba - im bardziej rustykalny charakter przyjęcia, tym
barwniejszy może być obrus na stole.
Z uwagi Jednak lakierowana folia nie pasuje do wyszuka
na ochronę nego poczęstunku. Nadaje się ona raczej na urodziny
środowiska
dziecka. Również papierowy obrus można uznać za
zastanów się,
czy koniecznie nakrycie na bufet - jest tam bardzo praktyczny, po
musisz używać nieważ nieuniknione plamy razem z obrusem lądują
papierowego potem w koszu na śmieci, a przy bufecie i tak się nie
obrusa
jada, tylko przy innym stole, który jest nakryty wedle
na przyjęciu
bufetowym.
wszelkich reguł sztuki (obrus z materiału!).
Niedopuszczalna jest przejrzysta folia na cennym
obrusie. Przypomina to stołówki w zakładach pracy
z lat sześćdziesiątych.
Kwiaty, świece i inne akcesoria

Bez kwiatów i świec trudno sobie wyobrazić uroczy
ście nakryty stół, również inne akcesoria mogą upięk
szyć całość. Pamiętaj jednak, że nakrycia i inne pozo
stałe niezbędne przedmioty zajmują wiele miejsca.
Przygotowania 11
Przeładowany stół ogranicza ruchy przy jedzeniu

i może sprawiać ekstrawaganckie wrażenie. Poczekaj
zatem z przystrojeniem stołu, aż postawisz na nim
wszystko, co niezbędne. Wtedy zdecydujesz, co mo
żesz jeszcze dodać.
Pamiętaj, aby elementy dekoracyjne, które usta
wiasz na stole nie były zbyt wysokie. Bukiet kwiatów
albo świecznik nie mogą zasłaniać widoku gościa sie
dzącego naprzeciwko.
Wizytówki i karty dań

Jeśli chcesz mieć wpływ na to, jak goście będą
siedzieli przy stole, użyj wizytówek. Jest to ważne
szczególnie wówczas, kiedy niewłaściwy układ przy
stole mógłby zakłócić harmonijny przebieg spotkania.
Albo jeśli chcesz posadzić obok siebie gości o podob
nych zainteresowaniach.
Karta dań
powinna
współgrać
z dekoracją
stołu.
CZY KONIECZNIE TRZEBA SADZAĆ GOŚCI PRZY STOLE

W OKREŚLONYM PORZĄDKU
Tak, ale tylko wówczas, jeśli stół jest tak duży, że moż
na „zejść sobie z drogi”. W przeciwnym wypadku nie
ma większego znaczenia, czy osoby skłócone siedzą
obok siebie, czy naprzeciwko siebie.
Sadzanie gości przy stole według określonego klu
cza ma sens także wówczas, kiedy możesz wpłynąć na
ogólny dobry nastrój. Tak więc osoby raczej milczące
możesz posadzić obok gaduł - w nadziei, że dwie
skrajności spotkają się gdzieś pośrodku. Na przyjęciu,
na którym będzie się mówiło o interesach, powinno
się oczywiście sadzać głównych „aktorów” na ekspo
nowanych miejscach.
Goście będą ci wdzięczni, jeśli osobiście wskażesz
im miejsca. Może ci tu pomóc znajomość oficjalnego
protokołu. Unikniesz w ten sposób przykrości, gdyby
ten czy ów gość nie dogadał się ze swoim sąsiadem
przy stole.
UMIESZCZANIE WIZYTÓWEK NA STOLE
Na wizytówce Wizytówki ustawia się powyżej nakrycia, bezpośrednio

powinno się za sztućcami do deseru. Jeśli używasz jednocześnie
znaleźć imię
kart dań, umieszczasz je za
i nazwisko
gościa wizytówkami. Karty dań po
(w razie winny być tak zagięte, aby
potrzeby można było ustawiać je pio
także tytuł
nowo. Możliwe jest także po
naukowy).
łączenie wizytówki i karty
dań, wówczas nazwisko go
ścia musi być wydrukowane
na wierzchu karty dań. We
Podczas przyjęcia w gronie
wnątrz znajduje się spis na dobrych znajomych wystarczy
pojów i potraw. napisać na wizytówce imię.
Przygotowania 13
Protokolarny porządek
przy stole
Jeśli gospodarze stanowią parę, siedzą wówczas

naprzeciw siebie przy krótszych bokach stołu.
Z prawej strony obok pani domu siedzi najwyż
szy rangą gość, który najczęściej jest gościem
honorowym. Z prawej obok pana domu siedzi
najwyższa rangą kobieta. Oczywiście również
ona może być gościem honorowym. Z lewej stro
ny pani domu siedzi drugi co do rangi gość. Po
przeciwnej stronie stołu zasada jest taka sama:
z lewej obok pana domu siedzi druga co do ran
gi kobieta itd.
Obowiązuje następująca hierarchia: starsi go

ście przed młodszymi, goście zagraniczni przed
rodakami, pracownicy obcych firm przed włas
nymi. Obok gościa zagranicznego sadzamy go
ścia z dobrą znajomością języków obcych, nawet
jeśli wedle hierarchii nie powinien siedzieć na
tym miejscu. Artyści cieszą się szczególnymi
względami, ponieważ na ogół należą do „gości
na pokaz”.
Jeśli pozwala na to skład gości, panie i panowie

siedzą zawsze na zmianę. Obok gości niepeł
nosprawnych, którzy wymagają opieki, siedzi
zawsze osoba do pomocy. Dla uzupełnienia na
leży wspomnieć, że dzieci w hierarchii nie są
uwzględniane. A więc siedzą oczywiście obok
swoich rodziców.
Serwetki
Dalszą czynnością przy nakrywaniu do stołu, któ
ra wymaga zarówno dużo inwencji, jak i zręczności,
jest ustawianie serwetek. W żadnym razie nie po
Od prostego winniście ozdabiać uroczystego stołu papierowymi
złożenia
serwetek
serwetkami, nawet jeśli ich wzór szczególnie wam
aż po fantazyjne się podoba. Do stołu nakrytego według wszelkich
formy
wszystko
reguł sztuki pasują tylko serwetki z materiału, które
jest dozwolone. mają wielkość co najmniej 50 x 50 centymetrów. Po
winny być one tego samego koloru i tej
samej faktury co obrus. Jeśli to nie
możliwe, wybiera się najbardziej
podobną fakturę albo przynajmniej
taki sam kolor.
Serwetki powinny być staran
nie uprasowane, tak aby można
je było złożyć w dowolne formy.
Nie powinny się same roz
kładać i muszą stać prosto na
talerzu przeznaczonym do pierw
szego dania. Ma to tę zaletę, że go
ście mogą położyć serwetkę na
kolanach, nie burząc przy tym sta
rannnie zaaranżowanego nakrycia.
Umieszczenie serwetek obok na-
krycia nie jest praktykowane, ponie
waż przeważnie i tak brakuje na nie miejsca.
Srebra stołowe
Jeśli na przyjęciu mają być użyte srebrne nakrycia
i inne srebra stołowe (np. talerze, wazony, świeczniki),
bardzo ważne jest, aby przedmioty te wyjąć poprzed
niego dnia i sprawdzić, czy nie pociemniały. Może się
wam zdarzyć przykra niespodzianka, kiedy na kilka
Małe nakrycie 15
godzin przed przybyciem gości będziecie chcieli na Aby być dobrze
kryć do stołu - wyjmiecie dawno nie używane nakry przygotowanym
również na
cia i ujrzycie przed sobą cały komplet zabarwiony na
spontaniczne
brunatno. Trudno wówczas w krótkim czasie coś na to przyjęcia,
zaradzić. Aby na przykład doprowadzić do połysku należy
srebrne nakrycia w liczbie 159 sztuk (na dwanaście mieć zawsze
w domu środek
osób), potrzeba co najmniej dwóch godzin.
do czyszczenia
srebra.
Małe nakrycie
Jeśli planujesz menu złożone z trzech dań, wówczas
kładziesz na stole tylko te nakrycia, które są do tego
potrzebne.
Jeśli zapraszasz na spaghetti albo danie jedno
garnkowe, ponieważ jesteś mistrzem w przyrządzaniu
sosu do spaghetii albo rozmaitych potraw jednogarn
kowych, wówczas kładziesz na stole dla każdej osoby
jedynie łyżkę i widelec. Być może pokusisz się jeszcze
o deser - wówczas na stole nie będzie tak pusto.
Nie ma zwyczaju ustawiać na stole wszystkiego,
jeśli tylko część nakryć będzie używana. Dotyczy to
także kieliszków.
Menu złożone z trzech dań

Obrus leży już na stole, wszystko wygląda pięknie.
Poza tym przewidziane są kwiaty i świece - powinno
być ich tyle, aby pozostało jeszcze dość miejsca na
nakrycia.
Jeśli dysponujesz talerzami podstawowymi (pod
talerzami), powinieneś je również postawić na sto
le, ponieważ dodają one splendoru stołowi. Stawia
się na nich talerze przeznaczone do poszczegól
nych dań. Talerze takie są nieodzowne wówczas,
kiedy pierwszym daniem jest zupa, którą podaje się
w bulionówkach. Gdyby nie owe pod talerze, na sto-
Przy menu
złożonym
z trzech dań
- zupy, dania
głównego
i deseru -
stawia się małe
nakrycie.
Nie powinno
zabraknąć
podtalerzy
i odpowiednich
kieliszków.
le przed gościem byłoby pusto aż do chwili poda

nia zupy. Również serwetka nie miałaby na czym
leżeć.
Sztućce do menu złożonego z trzech dań

Do menu złożonego z zupy, dania głównego i deseru
potrzebnych jest cztery-pięć rodzajów nakryć, które
układa się wokół podtalerza następująco: widelec
z lewej strony obok talerza, nóż z prawej, bardziej
z prawej - po zewnętrznej stronie - łyżka do zupy.
Powyżej talerza kładziemy w poprzek łyżeczkę i/albo
widelec do deseru. Jeśli zamiast zupy podajemy zim
ną albo ciepłą przekąskę, z lewej i z prawej strony, na
zewnątrz, kładziemy sztućce do przekąsek.
Kieliszki do małego nakrycia

Prastara jest sztuka dmuchania szkła, czyli formo
wania kieliszków z ciągnącego się, ciekłego stopu -
w VII stuleciu przed narodzeniem Chrystusa Asyryj-
Małe nakrycie 17
czycy doprowadzili tę umiejętność do perfekcji, Znawcy

w Egipcie dmuchanie szkła było znane już w IV stu wiedzą, że
wiele napojów
leciu przed Chrystusem.
dopiero we
Dziś można kupić kieliszki we wszystkich możli właściwym
wych stylach, produkowane zarówno metodą przemy kieliszku
słową, jak i dmuchane. Jaki wzór wybierzesz na swój oddaje cały
aromat.
stół, zależy wyłącznie od twojego indywidualnego
gustu. Do każdego rodzaju napojów przewidziany jest
inny kształt kieliszków.
DO KAŻDEGO NAPOJU WŁAŚCIWY KIELISZEK
Wybór kieliszków jest niezwykle bogaty. Najczęściej

jest jasno określone, jaki rodzaj szkła pasuje do dane
go napoju. Niemal do każdego napoju są przezna
czone specjalne kieliszki, na przykład kielichy do pi
wa, kieliszki do wina czerwonego i białego, do sherry
i portwajnu, wąskie kieliszki do szampana, pękate do
koniaku, kieliszki do longdrinków i koniecznie proste
szklanki do wody.
Przy małym nakryciu najczęściej danie główne de Kieliszki
cyduje o tym, jaki napój podamy na stół. Można więc do czerwonego
wina
spokojnie zrezygnować z kieliszków do białego wina
są większe
i do szampana, jeśli te napoje nie pasują do dania i bardziej
głównego. pękate niż
Często trudno zdecydować, czy do potraw pikant kieliszki
do wina
nych lepsze jest wino, czy piwo. Zaleca się więc naj
białego.
pierw postawić właściwy kieliszek do wina (do białe
go albo do czerwonego). Jeśli gość będzie wolał pić
piwo, wówczas zastąpisz kieliszek do wina szklanką
do piwa.
Do kieliszka do dania głównego dopasowujemy po
zostałe kieliszki. Tak więc szklankę do wody, która
w wypadku czerwonego wina jest nieodzowna, stawia
my pod kątem 45 stopni, na prawo poniżej kieliszka.
Jak podawać spaghetti

W jadłospisie włoskim spaghetti figuruje jako prze
kąska. Jeśli zaprosiłeś gości na spaghetti, będzie ono
z pewnością podstawową potrawą trzyczęściowego
menu. Tak jak zawsze przy nakrywaniu powstaje py
tanie, z której strony kładziemy łyżkę i widelec. Wła
ściwa odpowiedź jest kwestią sporną. Zazwyczaj
sztućce kładzie się po tej stronie, z której będą używa
ne. A więc łyżki z lewej, a widelce z prawej strony
podtalerza, ponieważ osobie praworęcznej łatwiej jest
wykonywać ruchy obrotowe widelcem w prawej dłoni
niż w lewej.
Koneser spaghetti owija makaron tylko na widel
cu. Aby jednak nikogo nie wprawić w zakłopotanie,
powinieneś zawsze położyć na stole łyżkę.
Do spaghetti podaje się wino włoskie, przy czym
rodzaj sosu decyduje o tym, czy będzie to lekkie albo
ciężkie wino czerwone, czy też wino białe. W zależno
ści od tego stawia się na stole kieliszki; przy typowo
włoskim jedzeniu nie powinno zabraknąć szklanki
wody (najczęściej jest to woda mineralna niegazo
wana).
Spaghetti je się
tylko widelcem
albo łyżką
i widelcem.
Duże nakrycie
19
Duże nakrycie
Duże nakrycie sprawia znacznie więcej kłopotu niż
małe. Stosuje się je z reguły do menu pięciodanio
wego; wystawia ono na próbę z jednej strony twoje
umiejętności kulinarne, z drugiej zaś twój talent orga
nizacyjny.
Menu z pięciu dań

Klasyczne menu pięciodaniowe składa się zazwyczaj Kiedy goście
z przystawki, zupy, dania rybnego, dania mięsnego siedzą już
przy stole
i deseru. Wcześniej powinieneś się zastanowić, co
nie będziesz
chcesz podać na stół, co potrafisz najlepiej przyrzą miał czasu na
dzić, co i kiedy wstawić do piecyka albo do garnka przygotowywa
i wreszcie, co kupić. nie potraw.
W tym rozdziale chcemy przede wszystkim ci do
radzić, jak nakryć do stołu, aby olśnić nawet najbar
dziej wybrednych gości. Ponieważ wygląd stołu - za
nim zostanie wniesione pierwsze danie - odgrywa tu
szczególnie dużą rolę.
Sztućce do menu z pięciu dań

Należy ułożyć na stole wszystkie sztućce, które będą
potrzebne podczas przyjęcia. W wypadku menu pię
ciodaniowego nakrycie składa się z wielu elementów,
musisz się więc ściśle trzymać zasad, aby nie wprawić
gości w zakłopotanie.
Sztućce układa się zawsze w kolejności podawania
potraw, od zewnątrz do wewnątrz, należy przy tym
wykorzystać trzy strony wokół podtalerza (z prawej,
z lewej, u góry). Między talerzem-podstawką a sztuć
cami nie może być odstępu - sztućce pozostają do
końca przyjęcia we właściwym porządku.
Używamy jednocześnie sztućców, które ułożone
są równolegle - po czym się je uprząta. Na przykład
pierwszego leżącego z lewej strony widelca używa się

jednocześnie z pierwszym leżącym z prawej strony
nożem. Jeśli nawet któryś z elementów nie jest uży
wany, sprząta się go dopiero po właściwym daniu.
Zdarza się to szczególnie przy sałatkach jako przeką
skach: nóż leży na stole, ale nie jest używany.
Na rysunku poniżej widać kompletne nakrycie
do menu pięciodaniowego; dalej opiszemy je bardziej
szczegółowo. Widelce leżą zawsze ząbkami w górę,
ostrza noży są skierowane do wewnątrz, a więc w stro
nę podtalerza.
Tak nakrywamy
stół do menu
pięciodaniowego.
Jako pierwsze
danie podaje się
zupę.
SZTUĆCE DO PRZYSTAWEK, DANIA GŁÓWNEGO I DESERU
Sztućce do przystawek są nieco mniejsze niż sztućce

do dania głównego; nakrywając do stołu, pamiętaj, że
nóż do zimnych przekąsek powinien leżeć na
zewnątrz z prawej strony, a tuż obok z lewej łyżka do
zupy. Jeśli natomiast przystawka jest na ciepło, łyżka
Duże nakrycie
21
do zupy leży z prawej strony na zewnątrz, a nóż do Rysunek

przystawki obok z lewej. na stronie 20
pokazuje,
Pamiętaj, że zupę je się prawą ręką - nakrywaj
jak właściwie
więc stół zgodnie z tą zasadą, aby zachować ogólne umieścić
wrażenie harmonii. Dla osoby leworęcznej nie stano na stole talerze,
wi problemu wzięcie łyżki w lewą rękę. Nakrycie do sztućce
i kieliszki
dania głównego składa się z noża i widelca do ryb oraz
do menu
z noża i widelca do potrawy mięsnej. Jeśli w wypadku złożonego
potrawy mięsnej chodzi o trudne do krojenia danie z pięciu dań.
(np. stek albo golonka z chrupiącą skórką), wówczas
powinno się położyć specjalny, ostry nóż do steków
(patrz str. 29). Nieodpowiedni nóż może popsuć hu
mor podczas jedzenia mięsa, kiedy nie daje się go po
kroić albo nóż się ześlizguje.
WŁAŚCIWA KOLEJNOŚĆ
Kolejność od lewej do prawej w przypadku cieplej

przekąski jest następująca: widelec do przekąski, wi
delec do dania rybnego, widelec do dania mięsnego,
podtalerz, nóż do dania mięsnego, nóż do ryby, nóż
do przekąski, łyżka do zupy.
Nakrycie do deseru leży w poprzek nad talerzem,
przy czym rękojeść widelca zwrócona jest w lewo, łyżki
zaś w prawo. Jeśli deseru nie da się zjeść bez użycia
noża (np. owoce), zamiast łyżeczki kładziemy nóż,
którego uchwyt zwrócony jest w prawo.
Kieliszki do dużego nakrycia

Na ogół stawia się na stole trzy kieliszki, przy czym
jeden z nich pełni rolę kieliszka podstawowego, do
którego dostawia się wszystkie pozostałe. Jest to z re
guły kieliszek do czerwonego wina.
Kieliszek do białego wina jest mniejszy niż kieli
szek do wina czerwonego, ponieważ wino białe nale-
Kieliszek do ży wypijać szybciej, aby się nie ogrzewało. Kieliszki do

białego wina, wina mają najczęściej cienko szlifowany brzeg.
który jest
Jeśli przy stole pije się szampana albo wino musu
mniejszy od
kieliszka jące (np. przy wznoszeniu toastów podczas uroczys
do wina tości rodzinnych), wówczas w nakryciu powinny się
czerwonego, znaleźć odpowiednie kieliszki. Kieliszki te są wysokie
może służyć
i wąskie, ponieważ zapobiega to szybkiemu ulatywa
również jako
kieliszek niu pęcherzyków dwutlenku węgla i wietrzeniu wina.
do wody. Wszystkie kieliszki ustawia się od lewej do prawej,
ponieważ większość ludzi jest praworęczna. W tym
wypadku również nie należy uwzględniać osób lewo
ręcznych, bo nie wolno ustawiać kieliszków dla osoby
leworęcznej tuż przy kieliszkach siedzącej obok oso
by praworęcznej.
Od lewej:
kieliszek do wina
czerwonego,
kieliszek do wina
białego
i kieliszek do wina
musującego.
MIEJSCE KIELISZKA PODSTAWOWEGO
Kieliszek podstawowy powinien stać dokładnie nad

czubkiem noża do potraw mięsnych i na wysokości
widelca deserowego. Kieliszek do białego wina stoi
pod kątem 45 stopni - na prawo, poniżej, kieliszek do
Nakrycia do pieczywa i masła 23
wina musującego jest umieszczony Zamiast

kieliszka
pod tym samym kątem - z lewej, do czerwonego
powyżej. Szklanka na wodę znaj wina
jako kieliszek
duje się z prawej, powyżej kieli podstawowy
szka do białego wina. Jeśli zamiast może również
służyć szklanka
wina pijemy piwo, wówczas szklan do piwa.
kę do piwa stawia się na miejscu kie
liszka do czerwonego wina i służy ona
jako kieliszek podstawowy.
Nakrycia do pieczywa
i masła
Utrwalił się zwyczaj podawania na początku przyjęcia
„małego co nieco” na pobudzenie apetytu. Ma to tę
zaletę, że zanim rozpocznie się właściwa uczta, moż
na przy stole jeszcze trochę swobodnie porozmawiać.
Na ogół podaje się wówczas małe bułeczki albo małe
kawałki chleba z masłem. W tym celu z lewej strony
właściwego nakrycia (mniej więcej na wysokości kie
liszka podstawowego) stawia się mały talerzyk z leżą
cym na nim nożykiem.
Na stole ustawia się kilka koszyków z pieczywem Jeśli podajemy
i małe talerzyki z masłem. Nie należy podawać masła zimne
przekąski,
bezpośrednio z lodówki, ponieważ trudno je rozsma masło i chleb
rować. Idealna jest konsystencja półtwarda, nie rozle mogą pozostać
wająca się. Zanim na stół poda się zupę albo ciepłą na stole
aż do momentu
przekąskę, talerzyki, noże, koszyki i talerze z masłem
zebrania
jak również całą resztę należy uprzątnąć. talerzy
Stół jest już do końca nakryty. Kwiaty służące do do przekąsek.
ozdoby przenosi się z chłodnego pomieszczenia do ja
dalni - jeśli pomieszczenie jest ogrzewane - dopiero
na krótko przed przybyciem gości. W następnych roz
działach opiszemy, jak się zachować przy uroczyście
nakrytym stole.
24 O zachowaniu się przy stole
Dopuszczalne zmiany
w tradycyjnym nakryciu
♦ Jeśli stół jest za mały, aby pomieścić całe na

krycie, możemy podawać każdorazowo nowe
sztućce razem z odpowiednim daniem.
♦ Jeśli zupa jest podawana w filiżance albo

w wazie, często łyżkę kładziemy na podtalerzu.
♦ Jeśli spodziewamy się przewagi osób lewo

ręcznych, możemy nakryć stół odwrotnie - ale
wówczas dla zachowania harmonii wszystkim
jednakowo, nie uwzględniając kilku osób prawo
ręcznych.
Wyższa
sztuka
O zachowaniu się
jedzenia
to także
dobre maniery
przy stole
przy stole.
Niezależnie od tego, czy poczęstunek

jest częścią uroczystości, czy też czę
ścią spotkania służbowego - zawsze
trzeba przestrzegać zasad obowiązują
cych przy jedzeniu. Jeśli opanujesz te
reguły do perfekcji, będziesz się czuł
swobodniej, nie narazisz się na krytykę
otoczenia, a jedzenie sprawi ci większą
przyjemność.
Serwetki z materiału i serwetki papierowe 25
Serwetki z materiału
i serwetki papierowe
Serwetka służy przede wszystkim po to, aby chronić Bardziej
ubranie przed poplamieniem. Poza tym służy ona do eleganckie
są serwetki
wycierania ust w trakcie jedzenia i po jedzeniu. Na
z materiału
krywając do stołu, ustawia się serwetkę dowolnie zło imają
żoną na pod talerzu (patrz str. 14). wielkość
Papierowe serwetki są wprawdzie praktyczne, ale co najmniej
50 x 50 cm.
nie należy ich używać do wielodaniowego menu, po
nieważ psują ogólny wygląd stołu. Dopuszczalne są
jednak wówczas, kiedy stół jest nakryty rustykalnie,
a barwne serwetki podkreślają wzór serwisu. Rów
nież podczas śniadania z przyjaciółmi albo przy kawie
dozwolone są serwetki papierowe.
Jak używać serwetek

Serwetek z materiału używa się w wieloraki sposób. Z serwetki
O niektórych jednak jak naprędzej powinno się za należy
korzystać;
pomnieć: serwetek nie należy nigdy wiązać wokół nie wolno jej
szyi, nawet jeśli wydaje się to praktyczne, ponieważ zostawić
ochronicie w ten sposób koszulę i krawat. Ale wów nietkniętej
czas spodnie pozostaną odsłonięte, a z zawiązaną pod na boku.
brodą serwetą nie wygląda się najlepiej. Oczywiście

nie należy też wsuwać serwetki między guziki ko
szuli ani przyczepiać jej do spinki od krawata. Zasady
korzystania z serwetek dotyczą również kobiet.
Nie należy również kłaść serwetki pod talerzem
ani umieszczać jej pomiędzy talerzami, sztućcami
i kieliszkami w „artystyczny” sposób. Podstawowa za
sada brzmi: z serwetki trzeba korzystać, a jej miejsce
jest zawsze na kolanach! Jeśli musisz wstać podczas
jedzenia, połóż serwetkę lekko złożoną na siedzeniu
krzesła. Po ostatnim daniu złóż serwetkę i pozostaw
na stole z lewej strony obok naczyń.
Chleb i masło
Można dotknąć Chleb i masło służą do pobudzenia apetytu i nie po
w koszyku winno ich zabraknąć na żadnym przyjęciu. W Euro
z pieczywem
pie podaje się je z reguły na początku, a jeśli podaje
tylko tej
kromki chleba, my zimne przekąski, wówczas chleb i masło mogą
którą potem pozostać na stole aż do końca. Chleba i masła się nie
weźmiemy. dokłada, nawet jeśli szybko zostaną zjedzone.
Chleb podaje się dziś najczęściej w koszyku, po
krojony w kromki, masło na małym talerzu, podzielo
ne na porcje. Koszyk z chlebem podaje się kolejno go
ściom - najpierw kobietom siedzącym przy stole.
Na koniec widelczykiem bierzemy kawałek masła,
który leży na wspólnym talerzu, i kładziemy go na
małym talerzyku stojącym z lewej strony nad ze
wnętrznym widelcem w nakryciu (patrz str. 23).
Zdarza się, że masło podawane jest w całości,
a zamiast widelca mały nóż, którym odkrawa się ka
wałek i smaruje chleb na własnym talerzu.
Masła ze wspólnego talerza nie nakładaj nigdy
swoim nożem. Również do rozsmarowania masła na
chlebie nie używaj sztućców przeznaczonych do przy
stawek, tylko wyłącznie podanego specjalnie w tym
celu noża.
Sztućce
Właściwe obchodzenie się ze sztućca
mi nie jest wcale takie proste, jak by się
zdawało. Najczęściej nasza wiedza na
temat używania łyżek, noży i widelców
jest ograniczona. Na stole nakrytym
w klasyczny sposób spotyka się dużą
Właściwe liczbę sztućców, które mają określone
używanie
sztućców
zastosowanie i należy ich używać zgod
jest sztuką. nie z przeznaczeniem.
Sztućce Tl
Prawidłowa postawa przy stole

Przy stole bardzo ważne jest, jak siedzimy. Możemy Krzesło
się bowiem po mistrzowsku posługiwać sztućcami powinno stać
tak, aby górna
tylko wówczas, jeśli jesteśmy wyprostowani, stopy ma
połowa ciała
my złączone na podłodze i siedzimy na całej po była oddalona
wierzchni krzesła. Ramiona powinny przylegać do tu od stołu
łowia, a ręce należy oprzeć o stół przegubami dłoni. na szerokość
dłoni.
Sztućce trzymamy na wysokości trzeciej części od
dołu. Tylko podczas krojenia można przyciskać pal
cem wskazującym dolną część rękojeści. Sztućce po
winny być skierowane w dół pod niewielkim kątem.
Uważa się za przejaw złego wychowania, jeśli podczas
jedzenia dłonie leżą na stole, a sztućce trzymamy po
ziomo nad talerzem.
Posługiwanie się nożem

Nóż trzymamy w prawej ręce. Dla osób leworęcznych
ta zasada jest właściwie nie do zaakceptowania; jest to
całkiem zrozumiałe dla tych, którzy są praworęczni,
a próbowali kroić coś lewą ręką. Zatem jeśli jesteś
osobą leworęczną, nikt nie będzie ci robił zarzutu
z tego, że trzymasz sztućce odwrotnie.
Przy krojeniu trzyma się nóż w ten sposób, że pal
cem wskazującym naciska się w dół, a kciukiem i pal
cem środkowym przytrzymuje się nóż, aby się nie ze
śliznął. W taki sam sposób trzymamy nóż również
przy nakładaniu jedzenia na widelec.
RÓŻNE RODZAJE NOŻY
Do każdego dania przeznaczony jest inny nóż: mały

nożyk do masła leży na talerzu do chleba, nóż do
przystawek leży z prawej strony talerza na zewnątrz
i jest zwykle węższy i krótszy niż nóż do mięsa sta
nowiącego danie główne. Używa się go tylko wów-
czas, kiedy przystawki muszą być krojone na ka

wałki.
Jeśli na przykład jako przystawkę podaje się sa
łatę, noża z reguły się nie używa - zostaje on potem
zabrany razem z talerzem do przekąsek i widelcem.
Zakładamy oczywiście, że kuchnia również zna za
sady obowiązujące przy jedzeniu i duże liście sałaty
są należycie rozdrobnione. Byłoby to wbrew klasycz
nym regułom, gdyby liście sałaty należało kroić,
posługując się nożem i widelcem. Jeśli do przysta
wek używamy noża, kładziemy go ukośnie na prawej
stronie talerza, ostrzem zwróconym do wewnątrz.
NÓŻ DO RYB
Nóż do ryb leży Nóż do ryb ma łukowate, tępe, spiczasto zakończone

z prawej ostrze, ponieważ miękkiej ryby się nie kroi, tylko się
strony talerza,
ją rozdrabnia.
między nożem
do przekąsek Jeśli każdemu gościowi podaje się na talerzu rybę
a nożem do w całości, wówczas do jej krojenia używa się noża.
mięsa. Nacięcie na wierzchu ostrza odróżnia nóż do ryb od
innych noży w nakryciu - jego wzór jest dostosowany
do wzoru pozostałych sztućców.
Nóż do ryb stanowi poważny problem dla osób le
woręcznych: nie da się nim posługiwać odwrotnie;
albo trzeba go używać niezgodnie z regułami, albo
Ponieważ ryb poprosić o drugi widelec, który będzie pełnił funkcję
się nie kroi, nóż
do ryb ma tępe
noża.
ostrze. Rybę wędzoną je się zawsze nożem do mięsa.
Sztućce 29
NÓŻ DO MIĘSA Do dania

mięsnego
Jest to największy nóż spośród wszystkich noży w na podaje się
kryciu i służy tylko do krojenia. Jeśli nie chcesz po nóż do mięsa
i widelec.
pełnić błędu przy jedzeniu, powinieneś dobrze zapa
miętać tę zasadę! Mało kto tego przestrzega, ale ty,
biorąc sobie do serca tę radę, możesz zyskać uznanie
w oczach „fachowców”.
A więc przysuwasz widelec do noża, a nie odwrot
nie. Jedzenie znajdzie się na widelcu, jeśli się go nie
co odwróci, tak aby leża! płasko na talerzu.
NÓŻ DO STEKÓW
Spiczasto zakończony i bardzo ostry nóż do steków

ma szczególną formę i kładzie się go na stole zamiast
zwykłego noża do mięsa. Używa się go nie tylko do
steków, ale często także do potraw siekanych, jeśli
twardej skorupki nie da się przekroić zwykłym no
żem.
Nóż do steków podaje się także jako nóż dodatko
wy do dania głównego. Jeśli taki nóż znajduje się na
stole, trzeba go używać zamiast zwykłego noża do
mięsa.
NÓŻ DO DESERU
Również noża do deseru nie wolno nigdy używać do

nakładania, tylko należy przysuwać widelec do noża.
Nóż do deseru łatwo można poznać po tym, że jest
bardzo mały i leży powyżej talerza-podstawki. Ręko
jeść noża skierowana jest na prawo.
O zachowaniu się przy stole
Nóż do deseru Jeśli na deser podaje się sery, wówczas używa się
jest
najmniejszym
specjalnego noża. Ma on na końcu ostrza dwa szpice,
nożem wśród na które nadziewa się ser ze wspólnej tacy i przenosi
sztućców.
na własny talerz. Oba szpice są na ogół odchylone na
boki, ale w wypadku wzorów bardziej nowoczesnych
mogą być odchylone również do przodu.
Posługiwanie się widelcem

Przy menu pięciodaniowym kładzie się na stole naj
Jeśli do deseru częściej cztery widelce, które są rozmaitej wielkości
nie używamy i różnią się szczegółami.
noża, wówczas
Na ogół trzymamy widelec w lewej ręce. Jeśli do
bierzemy
widelec potrawy nie używa się noża, można widelec wziąć
w prawą dłoń. w prawą rękę. Widelec należy trzymać na wysokości
jednej trzeciej od dołu, przy czym palec wskazujący
naciska trzonek pośrodku, kiedy jednocześnie prawą
ręką kroimy potrawę. Widelec przysuwamy do ust
zawsze pod niedużym kątem.
Jeśli widelec używany jest na przykład do ryżu lub
ziemniaków, wówczas odwraca się go zębami do góry.
Trzonek znajduje się w zgięciu między kciukiem a pal
cem wskazującym.
JAK POSŁUGIWAĆ SIĘ ROZMAITYMI WIDELCAMI
Widelec do przekąsek jest mniejszy i krótszy niż wi

delec do dania głównego i leży z lewej strony pod
talerza, całkiem na zewnątrz.
Widelec do ryb jest oryginalny w swej formie: ma
grubsze zęby, a środkowe wycięcie sięga nieco głębiej,
dzięki czemu można go łatwo odróżnić od zwykłego
Sztućce 31
widelca. Leży on na lewo od talerza-podstawki, mię Po użyciu

dzy widelcem do przekąsek a widelcem do mięsa. cały widelec
odkładamy
Widelec do mięsa jest największy. Leży bezpośred
na talerz,
nio obok podtalerza. rękojeści nie
Najmniejszy jest widelec do deseru, który leży opieramy
w poprzek powyżej talerza-podstawki; jego trzonek na stole.
skierowany jest w lewo. Często podaje się jednocześ
nie nóż i widelec do deseru, jeśli potrawę można
kroić nożem albo rozdrabniać widelcem. Mało kto ja
da dzisiaj miękkie, niemal płynne desery widelcem.
Stosowanie nakryć powinno być zatem uzależnione
od rodzaju deseru, szczególnie od jego konsystencji.
W razie potrzeby podaje się łyżeczkę.
Pozostaje jeszcze wspomnieć o widelcu z dwoma W zależności od

rodzaju deseru
zębami do fondue; kładzie się go dodatkowo na stole używa się
obok innych widelców. Służy on wyłącznie do zanu widelca i noża
albo łyżeczki.
rzania kawałków mięsa w rozgrzanym oleju albo gorą
cym bulionie. Widelec pozostawiamy w naczyniu, nie
trzymając go w ręku, i czekamy, aż mięso się usmaży.
Następnie wyjmujemy je na talerz, zdejmujemy

zwykłym widelcem i jemy normalnymi sztućcami.
Nie wolno jeść mięsa widelcem do fondue. Po
pierwsze, jest to niehigieniczne, ponieważ widelec
znów będziemy wkładać do wspólnego garnka, a po
drugie, można sobie bardzo łatwo poparzyć usta.
WIDELEC PÓŁMISKOWY
Widelców półmiskowych używa się wówczas, gdy

wędliny pokrojone w plastry albo porcjowane w inny
sposób znajdują się na wspólnym półmisku i trzeba je
przenosić na swój talerz. Ma to miejsce najczęściej
podczas przyjęć bufetowych, a także podczas przyjęć
zasiadanych, jeśli na przykład przekąski są podawane
na dużych półmiskach.
Jeśli rybę podaje się na wspólnej tacy, to wedle kla
sycznych zasad do jej nakładania używa się sztućców
półmiskowych znacznie większych niż sztućce do ryb
leżące na stole jako nakrycie.
Nie zapomnij odłożyć na miejsce widelca półmis
Widelec kowego! Warto o tym wspomnieć, ponieważ widelce
półmiskowy
używany jest
półmiskowe nie zawsze mają typowy dwuzębny kształt,
tylko do wygięty na czubku, tylko często używa się zwykłych
nakładania,
a nie
widelców, wielkości widelców do przekąsek, i łatwo
do jedzenia. się pomylić.
Sztućce 33
Widelca półmiskowego nie należy już używać,

jeśli gość położył go na swoim talerzu. Szczególnie
wówczas, kiedy posłużył się tym sztućcem podczas
jedzenia.
Posługiwanie się łyżką

Dużą łyżkę do zupy kładziemy z prawej strony z sa Również tu
mego brzegu, ponieważ zupę najczęściej podaje się obowiązuje
zasada,
jako pierwsze danie.
że osoba
Jeśli jest przewidziana zimna przekąska, podaje leworęczna
się ją przed zupą, i wówczas łyżka do zupy leży jako może trzymać
druga obok znajdującego się najbardziej z brzegu no łyżkę w lewej
ręce.
ża do przekąsek. Jeśli zupę podaje się w bulionówce,
wówczas na stole kładzie się trochę mniejszą łyżkę
z prawej strony podtalerza.
Na ogół każdy potrafi posługiwać się łyżką -
sprawdźcie jednak swoje przyzwyczajenia, aby się
przekonać, czy odpowiadają one ogólnie przyjętym
zasadom:
- trzonek spoczywa w zgięciu pomiędzy kciukiem
a palcem wskazującym i jest lekko przytrzymywany,
podczas gdy palec środkowy podpiera ciężar łyżki;
- napełniamy łyżkę zawsze tylko w dwóch trze
cich - ułatwia to transport zupy do ust;
- łyżkę wkłada się czubkiem do ust. W krajach
anglosaskich natomiast je się zupę szeroką stroną łyż
ki. Wymaga to więcej zręczności, szczególnie jeśli nie
chce się siorbać i pochlapać.
ŁYŻECZKI DO KAWY I DESERU

Obok łyżki do zupy, która nosi również nazwę łyżki
stołowej, w nakryciu można znaleźć jeszcze łyżkę de
serową leżącą powyżej talerza-podstawki; służy ona
do deseru o płynnej konsystencji.
Łyżeczka
do kawy leży
zawsze na
spodeczku,
a nie obok.
Jeśli na deser albo na zakończenie przyjęcia jest

kawa, podaje się do niej specjalną łyżeczkę: do zwyk
łej kawy małą, do mokki jeszcze mniejszą.
ŁYŻKI PÓŁMISKOWE
Oprócz zwykłych łyżek w nakryciu są jeszcze łyżki pół
miskowe. W nakryciu składającym się ze 159 części
może być osiem łyżek różnego kształtu i wielkości.
Z największą Jeśli sałatę podaje się w dużej misce i dopiero przy
łyżką, czyli stole rozdziela się ją na małe talerzyki do sałaty albo
chochlą do
na miseczki, używa się w tym celu dwóch łyżek, któ
zupy,
najczęściej re najogólniej nazywa się sztućcami do sałaty. Bierze
nie mamy my łyżki w obie dłonie, chwytamy nimi Uście sałaty,
do czynienia, odsączamy nieco, następnie przenosimy na własny
ponieważ
talerzyk.
zupę nalewa
na talerze Łyżka do sosu ma charakterystyczny szeroki
obsługa. kształt, a w lewym końcu znajduje się dziobek, który
ułatwia nalewanie sosu. Nie nabieraj zbyt dużo sosu,
bo możesz rozlać.
Do sztućców półmiskowych należą także dwie du
że łyżki, którymi trzeba umieć się posługiwać. Wyma
ga to trochę ćwiczeń i zręczności, ponieważ obie trzy
Mowa sztućców 35
mamy w jednej ręce. W restauracji nie mamy z tym

problemu, czynność tę bowiem wykonuje kelner.
Na koniec należy jeszcze wspomnieć o dwóch łyż
kach w kształcie muszli, z których mniejsza służy ja
ko łyżeczka do cukru, większa zaś jako łyżeczka do
śmietanki i kompotu.
Mowa sztućców
Chodzi tu o sposób odkładania nakrycia, kiedy pijemy,
gdy robimy przerwę w jedzeniu albo skończyliśmy po
siłek. Oszczędzi nam to pytania, czy można sprzątnąć
nakrycie. Można także za pomocą noża i widelca wy
razić pochwałę albo krytykę. Jednak na przyjęciu pry
watnym raczej nie wyrażamy swojej aprobaty ani
dezaprobaty za pomocą sztućców.
Obowiązuje zasada, że nakrycie należy odkładać
na talerz w taki sposób, aby się nie zsunęło. Sztućce
nie mogą również pozostawać na potrawach - ani
podczas przerwy w jedzeniu, ani po zakończeniu. Nie
kładź nigdy używanych sztućców na obrusie! Rów
nież serwetka nie nadaje się do tego celu.
Jeśli chcesz
zrobić przerwę
w jedzeniu,
skrzyżuj sztućce
na talerzu.
Co możemy wyrazić
za pomocą sztućców
Przerwa w Sztućce leżą skrzyżowane

jedzeniu
na talerzu, przy czym ostrze noża skierowane
jest do środka, a zęby widelca w górę albo w dół.
Proszę sprzątnąć Sztućce leżą na talerzu obok

siebie, przy czym trzonki są zwrócone w prawo
w dół. W żadnym razie końce sztućców nie mo
gą leżeć na brzegu talerza, a trzonki na stole.
Wszystko było bez zarzutu Sztućce ułożone są

w pozycji „pięć po wpół do siódmej”.
Jedzenie nie Sztućce ułożone

smakowało są
w pozycji „za pięć wpół do szóstej”.
Talerze
Kiedy siadacie przy klasycznie nakrytym stole, widzi
cie przed sobą wielki talerz, który w przeciwieństwie
do innych talerzy wykonany jest na ogół ze szlachet
nego metalu (najczęściej srebrny albo posrebrzany).
Talerz ten pełni funkcję reprezentacyjną. Nie wolno
na nim jeść, odkładać sztućców, stawiać kieliszków
w przerwach między daniami ani kłaść serwetki. W re
stauracjach dziś już rzadko spotyka się takie talerze.
Posługiwanie się talerzami nie przysparza proble
mów, ponieważ do każdego dania stawia się nowe,
a po użyciu natychmiast uprząta. Jakich talerzy uży
wa się do podawanych potraw, jest sprawą wyłącznie
gospodarza albo restauracji.
Jak jeść egzotyczne potrawy 37
Jak jeść egzotyczne potrawy

Używane u nas sztućce uchodzą na całym świecie za
standard i są stosowane również w innych kulturach
(międzynarodowe hotele, restauracje). Akceptacja eu
ropejskiej kultury jedzenia szybko się jednak kończy
w miejscach, gdzie kontakty międzynarodowe nie od
grywają żadnej roli.
Jedzenie pałeczkami
Na obszarze Azji pałeczki są niekwestionowanymi, Zacznij ćwiczyć
standardowymi sztućcami. Jeśli podczas podróży po w jednym
z licznych lokali
krajach tego kontynentu pragniesz nawiązać również chińskich,
kontakty prywatne, w czym jedzenie bardzo pomaga, gdzie chętnie
powinieneś zaopatrzyć się w domu w pałeczki i pilnie wtajemniczą cię
ćwiczyć. U swoich gospodarzy na Dalekim Wschodzie w arkana sztuki
jedzenia
wywołasz radosne zdumienie zręcznością w posługi
pałeczkami.
waniu się pałeczkami.
JAK TO SIĘ ROBI

Do potrawy podano dwie drewniane pałeczki. Jedną
umieszczamy w zagłębieniu między kciukiem a pal
cem wskazującym prawej ręki, przy czym środek pa
łeczki znajduje się na palcu serdecznym na wysoko
ści paznokcia.
Drugą pałeczkę trzymamy między kciukiem a pal
cem wskazującym, przy czym kciuk jest nieruchomy,
palec wskazujący zaś prowadzi pałeczkę. Końce obu
pałeczek muszą się znajdować obok siebie.
Koniec ruchomej górnej pałeczki przysuwamy do
końca nieruchomej dolnej pałeczki. W ten sposób
potrawy są ściśnięte albo zebrane w grudkę na obu
końcach. Jeśli podczas jedzenia pałeczki odsuną się
od siebie, ułóż je z powrotem ostrożnie na talerzu
albo na miseczce we właściwej pozycji.
Dolna pałeczka
spoczywa
nieruchomo
w ręku,
górną zaś
poruszamy.
Miseczkę, którą z reguły podaje się zamiast tale

rza, można przysunąć bliżej ust, bo wówczas zacho
wujemy przy jedzeniu postawę wyprostowaną.
Na Wschodzie je się palcami

W niektórych częściach Azji, szczególnie w kulturze
arabskiej, jedzenie palcami jest tradycyjnym sposo
bem spożywania posiłków. Można to robić subtelnie
i elegancko; w tej kulturze europejskie sztućce wywo
łują zdumienie i dezaprobatę nawet w wyższych krę
gach towarzyskich.
Je się tylko prawą ręką, lewa pozostaje pod stołem.
Oczywiście jest to możliwe tylko w wypadku tradycyj
nych potraw, przede wszystkim przy jedzeniu kleiste
go ryżu. Palcem wskazującym i serdecznym prawej
dłoni lepi się kuleczkę z ryżu, przy czym kuleczka
Jak jeść egzotyczne potrawy 39
musi pozostać przyklejona do palców. Za pomocą Na Wschodzie

potrawy jada się
kciuka przykleja się do kuleczki z ryżu małe kawałki przeważnie
mięsa albo warzyw i podnosi do ust. palcami.
Również sosy można jeść w ten sam sposób. W In
diach jedzenie palcami jest również szeroko rozpo
wszechnione, przy czym podstawę stanowi tu nie ryż,
tylko cienki chleb z mąki ryżowej, soczewicy albo gro
chu włoskiego.
Jedzenie palcami w krajach zachodnich

U nas jedzenie palcami przy bardziej uroczystych
okazjach jest możliwe tylko w niektórych sytuacjach -
i to zawsze tylko jedną ręką. Na przykład wówczas,
kiedy potrawę trudno jeść nożem i widelcem. Nie
rozdrabniamy jej wówczas, tylko bierzemy do ręki du
że kawałki i odgryzamy.
Przede wszystkim drób często jemy palcami, jeśli
nie jest filetowany, tylko podawany w całości (patrz
str. 63-65). Również niektóre owoce morza jada się
palcami (patrz str. 56-60).
MISECZKI Z WODĄ DO OBMYWANIA PALCÓW

Jedzenie drobiu palcami jest tylko wówczas zgodne
z etykietą, kiedy końce udek są owinięte w folię, tak
aby palce nie dotykały mięsa, albo jeśli przy każdym
gościu stoi miseczka z ciepłą wodą służącą do obmy
wania palców. Do tego podaje się plasterki cytryny.

Ściska się je lekko i ściera tłuszcz z palców. Na koniec
palce opłukuje się w miseczce i wyciera serwetką.
Zastosowanie kieliszków
Na tradycyjnie nakrytym stole znajdziecie przy każ
Jeśli zmienisz dym nakryciu trzy kieliszki, przy czym największy
piwo na wino, z nich służy do piwa albo czerwonego wina. Jeśli pi
otrzymasz
wo podaje się prosto z beczki, w restauracji kieliszek
z powrotem
kieliszek do piwa napełniany jest dopiero po odpowiednim za
do wina. mówieniu. Zbiera się wówczas ze stołu kieliszki do
wina, które nie będą używane.
Nie jest to wprawdzie szczególnie subtelny sposób,
oszczędza jednak mycia nie wykorzystywanych kie
liszków, ponieważ wszystkie kieliszki - niezależnie od
tego, czy są używane, czy też nie - jeśli pozostaną
na stole, muszą być umyte. Na prywatnym przyjęciu
gospodarz zostawia na stole wszystkie kieliszki, jeśli
oczywiście jest dość miejsca.
Podnoszenie kieliszka
Wszystkie kieliszki, które znajdują zastosowanie na
tradycyjnie nakrytym stole, mają nóżkę. Ujmujemy
w dłoń środek nóżki,
aby nie pozostawiać
na kieliszku odci
sków palców i aby
nie ogrzewać wina
dłonią. Jeśli kieliszki nie
mają nóżek albo napoje po
Do każdego
daje się na srebrnych pucha
napoju rach, wówczas ujmuje się
przeznaczony
jest oddzielny naczynie na środku,
kieliszek. a nie na brzegu.
Sprawy oczywiste 41
Zwyczaje obowiązujące
przy stole
Z czynnością jedzenia związanych jest wiele zasad,

które nie mają bezpośredniego związku z samym po
siłkiem, tylko służą po to, aby nadać przyjęciu stylowe
ramy. Niektóre z tych zasad są dla każdego jak najbar
dziej oczywiste, jednak wspominamy o nich dla peł
nej jasności. Inne popadają powoli w zapomnienie,
ponieważ wydają się nieważne. W konkretnej sytuacji
mogą jednak mieć znaczenie.
Sprawy oczywiste
♦ Przed jedzeniem należy zawsze pójść do toalety Między
i umyć ręce. poszczególnymi
daniami nie
♦ Przy stole należy zachować właściwą postawę: rów
wolno
nież w przerwach między daniami powinno się sie żuć gumy.
dzieć wyprostowanym. Łokcie nie mogą dotykać stołu.
♦ Odgłosy związane z trawieniem są niedopuszczal
ne, i to nie tylko przy jedzeniu; jest to podstawowy
element dobrego wychowania.
♦ Powszechnie naganne są również takie przyzwy
czajenia jak ssanie palców i obgryzanie paznokci.
♦ Dozwolone jest oczywiście wycieranie nosa chu
steczką, trzeba jednak odwrócić się od stołu i nie
może to trwać zbyt długo. Byłoby zręczniej wstać na
chwilę i odejść parę kroków od stołu.
♦ Również mlaskanie i siorbanie wcale nie ozna
czają, że potrawy nam szczególnie smakują; takie
odgłosy uważane są za wielki nietakt wobec innych
osób siedzących przy stole.
42 Zwyczaje obowiązujące przy stole
Podawanie do stołu i uprzątanie

Wszystkie czynności związane z podawaniem do sto
łu i uprzątaniem nie są sprawą gościa, tylko wyłącz
nie odpowiedzialnego za to personelu. Chęć pomocy
Podczas ze strony gości jest wprawdzie miłym odruchem, ale
podawania do na ogół dobrze wyszkolony personel wcale sobie tego
stołu nie bierz
nie życzy.
do ręki talerzy,
bo mogą być Nie ustawiajcie więc talerzy po zakończonym da
bardzo gorące. niu jeden na drugim, tylko zostawcie je tak, jak stoją.
Talerzami ustawionymi w stos trudno jest bowiem
balansować między głowami gości - szczególnie wów
czas, kiedy leżą na nich jeszcze resztki jedzenia. Ob
sługa poradzi sobie lepiej z pojedynczymi talerzami,
które zbierze fachowo i wyniesie.
Również branie do ręki od kelnera pełnych kielisz
ków może stanowić problem, nie mówiąc już o tym,
Nie pomożemy że w ten sposób uchybiamy etykiecie. Gość nie powi
personelowi,
jeśli po jedzeniu
nien samodzielnie korzystać z podręcznego wózka,
zbierzemy nawet jeśli stoi on tuż za jego plecami i aż się prosi,
ze stołu talerze
i ustawimy je
aby do niego sięgnąć. Również ocieplaczami nakłada
w stos. nymi na naczynia z potrawami może zajmować się
Rażące uchybienia przy stole 43
tylko personel. Sygnalizujemy jedynie kelnerowi ru

chem ręki, że czegoś potrzebujemy, nie wolno nam
natomiast obsługiwać się samemu.
Jeśli nie będziemy przestrzegać tych reguł i wsku
tek tego coś się rozleje czy rozsypie albo wręcz uleg
nie zniszczeniu, winę za to ponosi personel, mimo iż
to my spowodowaliśmy szkodę. Jeśli na przykład obla
liśmy czerwonym winem ubranie gościa, sos z zebra
nych przez nas talerzy kapnął komuś na sukienkę albo
jakieś nakrycie spadło na podłogę lub została rozlana
gorąca zupa - nikt nie będzie wam wówczas dziękował
za waszą „pomoc”.
Rażące uchybienia przy stole

Również podczas jedzenia można wielokrotnie uchy
bić zasadom dobrego wychowania: niegrzecznie jest
wobec gospodarza niczego nie tknąć ze stołu albo
zjeść zaledwie trochę.
Nawet jeśli nie znasz podanych potraw, powinie
neś przynajmniej trochę popróbować - bo inaczej
w oczach gospodarzy i gości będziesz uchodził za oso
bę staromodną i niechętną wobec nowości. Oczywi Nie należy jeść
ście nic się nie stanie, jeśli któraś potrawa nie spotka potraw zbyt
szybko, aby
się z twoim zachwytem i nie zjesz jej do końca.
móc wziąć
Jeśli w dniu przyjęcia cierpisz na dolegliwości żo dokładkę -
łądkowe, lepiej wymyśl jakiś poważny powód i pozo nie robi
stań w domu, zamiast narażać się na mękę spogląda to dobrego
wrażenia.
nia na obficie zastawiony stół.
Reguły obowiązujące podczas jedzenia

♦ Dokładka Jest ona niemile widziana szczególnie
w przypadku zupy i przystawek, ponieważ te dania
z uwagi na następujące po nich danie główne na ogół
przygotowywane są w niedużych ilościach.
♦ Szczególne życzenia Należy być powściągliwym

w wyrażaniu szczególnych życzeń - zakłócają one bo
wiem tok pracy w kuchni.
♦ Bufet Jeśli jest zorganizowany bufet, lepiej dwa ra
zy do niego podejść, niż układać na talerzu stos po
traw, aż zabraknie na nim miejsca. Można by sądzić,
że przed przyjęciem cały dzień się głodziłeś!
♦ Wykałaczki Posługiwanie się przy stole wykałacz
ką przy zasłoniętych dłonią ustach jest wprawdzie do
zwolone, zgodne z klasycznymi zasadami, ale dziś bu
dzi sprzeciw u wielu osób. Lepiej po daniu mięsnym
wstać na chwilę i skorzystać z wykałaczki w toalecie.
♦ Przyprawianie potraw Jako uchybienie wobec
kuchni traktuje się fakt, że żądasz soli i pieprzu
i przesadnie przyprawiasz potrawy. Na stole z reguły
nie stawia się przypraw, ponieważ nie należy psuć ku
charzowi jego dzieła.
♦ Ziewanie Szerokie rozwarcie ust nie zawsze jest
tylko oznaką znudzenia, ale może być także następ
stwem niedoboru tlenu - trudno to opanować. Nale
ży jednak ziewać możliwie jak najdyskretniej: albo
z zamkniętymi ustami, albo zasłaniając przy tym usta
dłonią.
W lepszych
restauracjach
patrzy się
niechętnie,
kiedy gość
mocno
przyprawia
potrawę.
Rażące uchybienia przy stole 45
♦ Palenie Dopóki nie zostaną podane na stół wszyst

kie dania, palenie przy stole jest najwyższym nietak
tem. Można zapalić dopiero przy kawie, przy czym
należy koniecznie zapytać innych gości i gospodarza
o pozwolenie. Jeśli przyjęcie odbywa się w domu go
spodarza, powinno się palić papierosy na powietrzu
(na balkonie albo na tarasie).
♦ Chmury zapachów Perfum, wody toaletowej czy
wody po goleniu używamy z umiarem, ponieważ przy
stole powinny dominować zapachy kulinarne, a nie
zapachy kosmetyków.
Rozmowy przy stole
♦ Rozmowy przy stole podczas jedzenia dozwo

lone są tylko z najbliższymi sąsiadami, ponieważ
tylko z nimi można się komunikować normal
nym tonem.
♦ Należy koniecznie unikać szeptów, zasłania

jąc dłonią usta. Jest to po pierwsze niegrzeczne,
po drugie zaś niepraktyczne, ponieważ ręce są
ci potrzebne dojedzenia.
♦ Nieznośne zachowanie objawia się wówczas,

kiedy przed albo za plecami sąsiada prowadzi się
rozmowę z siedzącymi dalej osobami.
♦ Czekając na kolejne danie, można rozmawiać

nieco głośniej niż podczas jedzenia, należy jed
nak pamiętać, że zrzędzenie na temat jakości
potraw nie dodaje apetytu.
Pomiędzy daniami
Przy stole, Pomiędzy daniami przy stole nie powinno być pusto -
w przerwach goście pozostają na swoich miejscach. Można odejść
między
od stołu tylko z uzasadnionych powodów, takich jak
daniami,
nie wolno się
na przykład pójście do toalety.
czesać ani Unikaj korzystania z telefonów komórkowych
poprawiać w przerwach pomiędzy potrawami; takim zachowa
makijażu. niem bowiem wcale nie manifestujesz swojej waż
ności, tylko okazujesz ignorancję wobec gospodarza
i gości. Najlepiej jeśli telefon komórkowy jest wyłą
czony podczas całego wieczoru lub przynajmniej
dzwonek jest nastawiony bardzo cicho. Nie należy
bowiem do dobrego tonu zakłócanie posiłku dźwię
kiem telefonu komórkowego. Jeśli zapomniałeś wyłą
czyć komórkę, wówczas przeproś zebranych i nie
zwłocznie ją wyłącz.
Uchybienia ze strony kuchni

i obsługi
Nawet w najlepszej re
W wypadku stauracji albo we włas
uchybień kuchni
dyskretnie
nej kuchni może się
zwróć uwagę zdarzyć jakieś uchy
personelowi.
bienie; jest to nor
malne i nie należy
tego głośno komento
wać. Wystarczy dys
kretna uwaga. Gospo
darz z całą pewnością
zadał sobie wiele trudu,
wybierając odpowiednią
restaurację albo krzątając się we własnej kuchni -
dlatego jest dla niego bardzo przykre, kiedy wyolbrzy
mia się uchybienia.
Uchybienia ze strony kuchni i obsługi 47
Włos w zupie
Temat mocno wyeksploatowany w filmach i dowci
pach - nie powinien się zdarzyć dzięki czapkom ku
charskim, jakie nosi personel w kuchni. Ale włos mo
że się dostać do jedzenia inną drogą, niekoniecznie
podczas podawania potraw.
W restauracji można temu łatwo zaradzić, wzywa
jąc personel i każąc wymienić zupę na inną. Na przy
jęciu w domu prywatnym należy wyjąć dyskretnie
włos z zupy i położyć na brzegu talerza albo pozosta
wić zupę nie zjedzoną bez komentarza. Zaleca się to
drugie rozwiązanie, ponieważ po pierwsze, nie jest ła
two wyłowić łyżką włos z zupy, po drugie, i tak minął
nam już apetyt na nią. Nie tylko
przysłowiowy
włos w zupie
może być
powodem
do reklamacji.
Inne uchybienia
♦ Gorąca zupa Jeśli zupa jest zbyt gorąca i nie moż
na jej od razu jeść, nie miesza się jej łyżką, aż nieco
ostygnie. Energiczne dmuchanie również nie należy
do dobrego tonu.
♦ Włókniste mięso Jeśli mięso jest tak włókniste, że
nie da się go pogryźć, wówczas można - tylko dyskret
nie - wyjąć je z ust i położyć na brzegu talerza. Może
Nigdy przy tym powstać problem, ponieważ klasyczne regu
nie wypluwaj ły wymagają, żeby pogryzione mięso wypluć ostrożnie
mięsa
na widelec i dopiero potem położyć na brzegu talerza.
w serwetkę.
Z całą pewnością będzie to czynność widoczna i nie
estetyczna. Zastanów się, czy w takim wypadku nie
jest lepiej złamać zasadę i przez chwilę posłużyć się
palcami, a potem wytrzeć je serwetką; będzie to
prostsze i mniej rzucające się w oczy.
♦ Korek w winie Jest to błąd obsługi świadczący
o tym, że butelka została otwarta w sposób niefacho
wy i okruchy korka dostały się do wina. Jeśli znaj
dziesz w swoim winie kawałeczki korka, nie próbuj
ich wyławiać łyżką, widelcem albo nożem. Każ sobie
nalać wina z innej butelki do nowego kieliszka.
♦ Brudne kieliszki Ślady po szmince albo innego
rodzaju plamy na świeżo podanych kieliszkach nie
powinny się właściwie zdarzyć w dobrej restauracji.
Poproś spokojnie o nowy kieliszek, który ci z pewno
ścią natychmiast podadzą.
Wyższa sztuka
jedzenia
Wiele zwyczajów obowiązujących przy jedzeniu jest
już nieaktualnych - na przykład nie jemy już palca
mi. Inne zasady natomiast są przestrzegane równie
ściśle jak dawniej. Ale jedno jest wyraźnie widoczne:
przyjemność jedzenia jest wszędzie wyżej ceniona
niż rygorystyczne trzymanie się reguł przy stole. Aby
przyjemność była pełna, muszą być jednak zachowa
ne pewne zasady. Popełniane błędy są najczęściej wy
nikiem niewiedzy. Istnieje wiele potraw, które dadzą
się jeść bez problemu jedynie określonymi sposobami.
Nie chodzi tu tylko o słynne homary, ale również
o tak banalne czynności jak jedzenie owoców pestko
wych sztućcami.
50 WYŻSZA SZTUKA JEDZENIA
Przekąski
Zimne przekąski stanowią zawsze pierwsze danie

pięciodaniowego menu, po czym następuje zupa. Przy
ciepłych przekąskach zupę podaje się jako pierwsze
danie, a dopiero potem przekąski.
Przekąski podczas przyjęcia zasiadanego jada się
za pomocą sztućców do przekąsek (małe widelce
i noże; patrz str. 27-28 i 30), podczas przyjęcia bufe
towego można je jeść także na stojąco, samym widel
cem.
Amuse-gueule
Ta francuska miniprzekąska służy tylko do pobudze
nia apetytu - może to być na przykład kawałek paszte
tu. Nie kładzie się wówczas na stole nakrycia, tylko
podaje się je razem z przekąską.
Chleb i masło
Chleb z masłem - mogą to być także małe bułeczki -
podaje się na rozpoczęcie przyjęcia. Goście nie kon
centrują się jeszcze wówczas na potrawach i mogą
swobodnie porozmawiać. Chleb pomaga zaspokoić
pierwszy głód i ożywia towarzystwo, tak że nic już nie
stoi na przeszkodzie harmonijnemu spożywaniu dal
szych potraw.
Sięgamy ręką do koszyka z pieczywem, bierzemy
bułeczkę albo kawałek bagietki i kładziemy na włas
nym talerzyku.
Następnie za pomocą specjalnego nożyka odkra
wamy kawałek masła i również kładziemy na swoim
talerzu. Nie jest eleganckie smarowanie całego ka-
Przekąski 51
wałka pieczywa masłem i odgryzanie po kawałku. Ła

miemy natomiast chleb na kęsy, kawałki smarujemy
masłem i bierzemy do ust lewą ręką.
Kanapki
Kanapka składa się z małej kwadratowej albo okrągłej
kromki białego pieczywa z kiełbasą, serem, paszte
tem, rybą - właściwie wszystkim, co nadaje się do te
go celu. Kanapki ozdabia się ogórkiem, oliwka Kanapki je się
palcami -
mi, listkami sałaty itd. i podaje się naj najlepiej
częściej na przyjęciach bufetowych. lewą ręką.
Jada się je palcami.
Bierzemy do ręki serwetkę, ponie
waż niektóre kanapki są tak obfi
cie obłożone, że w każdej chwili
coś z nich może spaść. Przede
wszystkim zaś serwetka służy
do wycierania palców i ust.
Rada: kanapki trzymamy w le
wej ręce, wówczas prawa pozo
stanie czysta i można ją podać
komuś na przywitanie.
Pasztety
Pasztety są ulubionymi przekąskami, które podaje się
na zimno, pokrojone w kawałki albo w plasterki. Kon
systencja pasztetów nie może być zbyt ścisła, aby
można je było rozdrabniać widelcem. Podczas jedze
nia pasztetów nigdy nie kroi się nożem.
Sałata
Jeśli w kuchni wiedzą, jak podaje się sałatę, wówczas
trafia ona na stół tak rozdrobniona, że można ją bez
problemu jeść widelcem. Jeśli tak nie jest, można
52 Ryby i owoce morza
liście sałaty dzielić nożem i widelcem na mniejsze

części (nie kroić!). Ten sposób przyjął się dziś ze
względów praktycznych, ponieważ klasyczna zasada
mówiąca, że zbyt duże liście sałaty można składać za
pomocą noża, była dość kłopotliwa.
Zupa
Wśród żarłoków panuje przekonanie, że jakość zupy
jest miarą umiejętności kucharza. Dlatego zupy nale
żą do wyższej szkoły sztuki kulinarnej.
Maczanie Zasada głosząca, że zupę zawsze je się prawą rę
Chleba w zupie ką, należy do przeszłości. Osoba leworęczna może
jest sprzeczne
z zasadami
dziś oczywiście wziąć łyżkę w lewą rękę, nie uchybia
poprawnego jąc etykiecie.
jedzenia. Zupy sklarowane podaje się najczęściej w filiżan
kach, zagęszczone zaś na talerzach.
Filiżankę z zupą trzyma się lewą dłonią za ucho.
Talerz można lekko unieść, jeśli chcemy nabrać łyżką
resztę zupy. Wcześniej go nie dotykamy.
Oczywiście talerza nie można przysuwać do ust,
aby wypić resztę zupy. W wypadku zup podanych w fi
liżankach jest to dozwolone! Filiżankę podnosimy
wówczas do ust prawą ręką.
Ryby i owoce morza

Jeśli menu składa się z pięciu dań, rybę podaje się na
stół jako trzecie danie po ciepłych przekąskach albo
po zupie (przy zimnych przekąskach). Do tego dania
przewidziane jest specjalne nakrycie. Widelce i noże
do ryb różnią się wyraźnie od zwykłych noży i widel-
Transzowanie ryby 53
ców (patrz str. 28, 30-31). Ostrze noża do ryb jest Jeśli jesteś
tępe i lekko ścięte, ponieważ ryby się nie kroi, tylko leworęczny,
poproś
rozdrabnia. Pomocny jest przy tym także spiczasty ko o dodatkowy
niec noża. Jeśli nie podano noża do ryb, można ją roz widelec.
drabniać i jeść dwoma widelcami. Osobom leworęcz
nym nie pozostaje także nic innego, ponieważ nożem
do ryb trudno jest się posługiwać lewą ręką.
Transzowanie ryby
W dobrej restauracji nie wprawia się gości w zakło
potanie, każąc im transzować, czyli rozdrabniać rybę
podaną w całości.
Zajmuje się tym zazwyczaj kelner przy pomocni
czym stoliku, stojącym tuż za plecami biesiadników.
Na przyjęciu w domu prywatnym, jeśli nikt nie po
trafi wykonać tej czynności, może się jednak zdarzyć,
że ryba - smażona lub gotowana - znajdzie się przed
tobą w całości, z głową, skórą i płetwami. Od czego
wówczas zacząć?
Może się okazać, że każdy kęs, który weźmiesz do
ust, będzie miał dużo ości. Oznacza to, że pokroiłeś ry
bę niefachowo. Jeśli zrobisz to w sposób prawidłowy,
będziesz mógł się rozkoszować rybą bez ości:
♦ Usuń najpierw płetwy i skórkę, zaczynając kroje

nie ryby wzdłuż grzbietu, a więc od górnej, wąskiej
strony. Przy czym skórkę podziel tak, żeby można ją
było ściągnąć na dół.
♦ I oto masz przed sobą oczyszczony kawałek fileta.
Przesuń teraz nożem wzdłuż grzbietu i wyjmij ości.
♦ Następnie odwróć rybę ostrożnie i oczyść z ości
również z drugiej strony.
♦ Jeśli ktoś lubi, może zjeść zdjętą skórkę - w zależ
ności od tego, jak rybę przyrządzamy, może być ona
Skórę
zdejmujemy
ostrożnie
nożem do ryb,
zaczynając
od głowy.
Dla każdego bardzo smaczna. Jeśli ktoś nie chce jeść skórki, od
gościa należy kładają na talerzyk z ościami.
przygotować
z lewej strony
♦ Jeśli do ust trafi ość, mimo największej staranno
powyżej ści przy transzowaniu, wysuń ją językiem na wargi,
talerza stamtąd przenieś na widelec, a wreszcie na talerzyk
podstawowego
z ościami.
specjalny
talerzyk
na ości. Szczególnym przypadkiem jest ryba wędzona. Ja
da się ją zawsze zwykłymi sztućcami, ponieważ takiej
ryby się nie rozdrabnia, tylko kroi.
Ostrygi
Ostrygi nie zawsze podaje się otwarte. Czasem moż
na trafić na ostrygi zamknięte. Jeśli nie wiesz, jak je
fachowo otworzyć, możesz mieć z tym kłopot. A prze
cież to wcale nie jest takie trudne:
♦ Weź ostrygę do ręki, umieszczając ją stroną wy

pukłą na dół w wielokrotnie złożonej serwetce.
♦ Rozdziel muszlę w miejscu spojenia specjalnym
nożem do ostryg, który z całą pewnością podano ra
zem z widelcem. Zamiast noża możesz także użyć
Ostrygi 55
specjalnych szczypiec do ostryg. Trzymaj muszlę ko

niecznie poziomo, ponieważ w środku znajduje się
woda morska.
♦ W dolnej części muszli, przy mięśniu zwieracza,
jest przytwierdzona ostryga. Weź muszlę w lewą rękę
i ostrą stroną widelca oddziel ostrygę od skorupki. Po
zostaw ją jednak w muszli, tak aby pływała w wodzie.
Niestety ta czynność jest bardzo trudna do wykonania
dla osób leworęcznych, ponieważ widelec jest przy
stosowany dla praworęcznych. Mimo to spróbuj pora Po otwarciu
ostrygę uwalnia
dzić sobie prawą ręką albo poproś kogoś o pomoc. się z muszli
specjalnym
widelcem.
♦ Widelcem usuń brodę i jelito, przypraw ostrygę

sokiem z cytryny i połknij razem z wodą morską
wprost z muszli, przysuwając ją do ust. Słona woda
morska jest wystarczającą przyprawą - kilka kropli
soku z cytryny może jednak udoskonalić smak. Jeśli
ten sposób jest dla ciebie nieprzyjemny, wyjmij mięso
widelcem.
Nawet jeśli Jeśli podano ostrygi otwarte, zadanie masz ułat

nie jest to wione. Pamiętaj jednak o tym, żeby woda morska nie
absolutnie
wylała się z muszli, kiedy bierzesz ostrygę z półmiska
konieczne,
na stole i kładziesz na talerzu. Upewnij się, że mięso jest rze
powinna stać czywiście oddzielone od muszli. Wsuń w tym celu wi
miseczka delec pod ostrygę: jeśli pływa swobodnie w wodzie,
do obmywania
możesz ją jeść, jeśli natomiast jest jeszcze przytwier
palców.
dzona, musisz ją oderwać ostrym bokiem widelczyka.
Krewetki, homarce i kraby

Próba jedzenia tych owoców morza sztućcami to bez
nadziejne przedsięwzięcie, ponieważ najczęściej są
one podawane w całości - w skorupkach. Tylko uży
cie siły palców umożliwia pokonanie takiego pance
rza. A oto sposób:
Chwyć głowę krewetki lewą ręką i obracaj prawą
ręką tułów tak mocno, aż pancerz się rozerwie. Na
stępnie wyciągnij krewetkę za głowę. Czarną nitkę je
lita wyjmij widelcem albo nożem.
Teraz możesz rozkoszować się smakiem wydoby
tego mięsa. Nie każdemu odpowiada wysysanie głów
krewetek - ale smakosze się tym zajadają.
Lekkim ruchem
obrotowym
uwalnia się
mięso krewetki
z pancerza.
Homary i langusty 57
Homara
chwytamy
fachowo
widelcem
i szczypcami.
Homary i langusty
Homar jest ulubionym skorupiakiem i należy do
szczególnych przysmaków. Homar amerykański może
ważyć do 17 kilogramów. „Cienki homar” z północnej
części Morza Północnego, zwany również cesarską
krewetką, jest znacznie smaczniejszy.
Na ogół homary dzieli się wzdłuż na pół, ponieważ
krojenie całego skorupiaka wymaga wprawy i siły -
poza tym czynności tej nie da się wykonać bez prys
kania, co przy stole może mieć nieprzyjemne skutki.
Najważniejszym sztućcem do jedzenia homarów
jest widelec, bardzo długi i wąski, zaopatrzony w dwa
chwytne końce. Widelcem odrywamy i wyciągamy
mięso z odwłoka. Poza tym trzeba jeszcze uporać się
ze szczypcami homara, jeśli pan domu nie rozgniótł
ich w kuchni na tyle, aby przy stole można je było łat
wo otworzyć w miejscach pęknięcia.
Wydobywanie mięsa homara

Stopniowo, krok po kroku wydobywamy mięso homa
ra: najpierw odłamujemy pazurki, następnie szczyp
cami rozłupujemy po kawałku kleszcze. Należy przy
tym działać z wyczuciem, aby nie rozgnieść cennego
mięsa znajdującego się w kleszczach. Mięso z klesz
czy je się widelcem albo palcami.
Odnóża łamiemy w stawach na kawałki. Następnie
w prawą dłoń bierzemy widelec (ostrzem do góry),
Również którym odrywamy i wyjmujemy mięso, trzymając jed

podczas nocześnie pancerz lewą ręką. Można też z odnóży
jedzenia
wysysać mięso oraz sos, rozkoszując się ich smakiem.
homara przed
każdym Tej czynności towarzyszą charakterystyczne odgłosy,
gościem nie należy się jednak nimi przejmować.
powinna stać Jeśli ktoś nie czuje niechęci do wnętrzności ho
miseczka do
mara, może jeść je łyżką.
opłukiwania
palców.
Jak jeść langustę
Langustę jada się podobnie jak homara. Nie ma ona
jednak kleszczy, a odnóża są pozbawione mięsa, dzię
ki czemu spożywanie langusty nie wymaga tyle za
chodu co w wypadku homara.
Raki
Jeśli raki są przewidziane jako danie główne, wówczas
stół wygląda inaczej niż zwykle. Dominuje kolor czer
wony: czerwony obrus, czerwone serwetki, niekiedy
dla ochrony ubrania podaje się dodatkowo czerwone
śliniaczki. Sok tych opancerzonych skorupiaków bo
wiem farbuje bardzo mocno na czerwono.
Raki podaje się przeważnie w całości. Aby dostać
się do mięsa, posługujemy się specjalnym nożem, wi
delcem i palcami. Miseczki do opłukiwania palców
są absolutnie konieczne, a dodatkowe papierowe ser
wetki z pewnością zostaną przyjęte z wdzięcznością.
Trzymamy raka lewą dłonią za pancerz i, lekko
obracając prawą dłonią, odrywamy ogon od tułowia.
Odcinamy nożem pancerz na spodniej stronie i do-
Nóż do raków
ułatwia otwarcie
pancerza.
Ślimaki 59
stajemy się do mięsa (jeśli nie zostało ono już wydo

byte podczas odrywania ogona). Usuwamy jelito.
Mięso jemy nożem i widelcem. Nóż do raków ma
nieduży otwór, do którego wsadzamy odnóża i kruszy
my. Na koniec wysysamy mięso i sos.
Małże Zamiast
sztućców do
Małże są podawane na talerzu do zupy, jedzenia małży
w wazie albo w wielkich muszlach, używa się
pustej muszli.
z których wykłada się je łyżką wa Służy ona
zową na talerze. Najczęściej ser za szczypce.
wuje się je w wywarze, który jest
bardzo smaczny. Do jedzenia
używa się widelca i łyżki, po
trzebne są też miseczki do
płukania palców. Duży ta
lerz służy po to, aby kłaść na
nim opróżnione skorupki. Bie
rzemy dużego, szeroko otwartego
małża do ręki i widelcem wyjmujemy mięso. I na tym Małże
rola widelca się kończy, odtąd bowiem muszle za zamknięte
lub tylko
stępują sztućce. Do następnych małży używa się pu
trochę
stej muszli jako szczypiec. Wyjmuje się nią mięso ze rozchylone
środka. Połową muszli możemy nabierać wywar i od należy
razu z niej pić. zostawić,
ponieważ
prawdo
Ślimaki podobnie
Ślimaki znajdują się w jadłospisach wielu krajów są nieświeże.
świata. U nas jako przysmak cenione są zwłaszcza
winniczki. Podaje się je najczęściej po sześć sztuk,
w skorupkach albo w specjalnej muszli.
Do jedzenia używamy szczypiec i małego widelca
z dwoma zębami. Szczypcami chwytamy skorupkę
i kładziemy ślimaka na talerzu albo na łyżce stołowej.
Można też wydobywać mięso widelczykiem i od razu

jeść. Jeśli podano ślimaki morskie, wówczas wyjmuje
my mięso specjalną szpilką.
Przy jedzeniu ślimaków wyjątkowo dozwolone jest
maczanie chleba w sosie.
Kawior
Czarne lub czerwone, małe lub duże „koraliki” nale
żą do szczególnych przysmaków.
Kawior je się tak zwaną łopatką (jest to najczęściej
malutka łyżeczka z masy perłowej), prócz tego do ka
wioru podaje się także nóż z masy perłowej z zakrzy
wionym ostrzem. Nakrycie może być wykonane z ko
ści słoniowej albo rogu, nigdy zaś z metalu, ponieważ
metal psuje smak kawioru.
Kawior należy podawać mocno schłodzony. Do te
go odpowiednia jest dobra wódka. Można podać rów
nież dobrze schłodzone wino musujące albo szampa
na. Łopatką nabiera się trochę kawioru na talerz
i specjalnym nożykiem nakłada na tost posmarowany
masłem. Kawior możemy doprawiać do smaku pie
przem albo sokiem z cytryny - zdania są podzielone.
Sushi
Sushi jest to potrawa japońska, która również u nas
staje się coraz bardziej łubiana. Składa się ona głów
nie z surowej ryby i ryżu. Używa się do niej filetów
z tuńczyka, makreli albo innych ryb.
Filety rybne kroi się w cienkie paski i smaruje zie
lonym chrzanem, zawija z gotowanym ryżem w liście
zielonych alg i kroi w plastry. Sushi je się palcami lub
pałeczkami; na małych talerzykach podaje się sos sojo
wy, w którym zanurza się roladki sushi, bierze do ust
i zjada możliwie jednym kęsem.
Fondue 61
Mięso
Zasady dotyczące spożywania mięsa są na ogół znane.
Przygotowanie do jedzenia
Mięso smażone, gotowane albo duszone należy popor
cjować, zanim się je poda na stół. Następnie sztuć
cami półmiskowymi nakłada się mięso na talerz i je
nożem i widelcem. Ragoût i gulasz można jeść samym
widelcem, jeśli mięso zostało uprzednio pokrojone na
drobne kawałki.
Żeberka
Żeberka jada się w dość niecodzienny sposób: miano
wicie palcami. Jeśli podano je w całości, wówczas
musimy je pokroić. Po czym odkładamy nóż i dalej je
my palcami.
Ponieważ żeberka na ogół jada się z sosem, trzeba Widelec
do fondue
po jedzeniu wytrzeć usta i palce. Dlatego na stole po służy tylko
winny się znajdować papierowe serwetki i sok z cytry do smażenia,
a nie do jedzenia
ny (rozpuszcza tłuszcz). kawałków mięsa.
Fondue
Zapraszamy gości na fondue, wtedy gdy
chcemy, aby atmosfera przy stole stała
się jak najbardziej swojska. Fondue częs
to przygotowuje się w wieczór sylwes
trowy, ponieważ w ten sposób łatwo jest
wypełnić czas oczekiwania na kulmina
cyjny moment.
Garnek do fondue napełniamy gorą
cym tłuszczem albo wywarem i smażymy
62 Mięso
Szczególnym w nim kawałki mięsa, drobiu, ryb albo owoców mo

rodzajem rza. Pod garnkiem w małym pojemniku płonie ogień,
fondue jest
który utrzymuje tłuszcz albo wywar w temperaturze
fondue serowe,
do którego wrzenia.
przeznaczone Gość ma przed sobą talerz do fondue z przegród
są specjalne kami, w których znajdują się sosy i surowe kawałki na
garnki.
przykład mięsa. Kawałki te przekłada się na własny
talerz, nadziewa kolejno na długi widelec do fondue
i zanurza w garnku.
Kiedy mięso jest już usmażone, wyjmuje się je
z garnka i zwykłym widelcem zdejmuje z widelca
do fondue. Trwa to na ogół kilka minut. Ze względów
higienicznych nie należy jeść wprost z widelca do
fondue, ponieważ jest on bardzo gorący, a poza tym
znów zostanie zanurzony we wspólnym garnku!
Biała kiełbasa
Gorącą kiełbasę jada się przeważnie w następujący
sposób: zdejmuje się skórkę i kroi kiełbasę na małe
plasterki albo bierze się ją do ręki i odgryza po kawał
ku razem ze skórką.
Biała kiełbasa to specjalność monachijska. Wpraw
dzie nie jest ona uważana za mięso, tylko za wędlinę,
ale wspominamy o niej w tym miejscu, ponieważ pod
czas jedzenia należy zwrócić uwagę na niektóre osob
liwości.
Białą kiełbasę podaje się w wazie, zanurzoną we
wrzątku. Każdy gość wyjmuje z wazy tyle kiełbasek, ile
zamówił, i kładzie na swoim talerzu. Często koniecz
ne jest podzielenie kiełbasy jeszcze w garnku, jeśli zo
stała ona wyprodukowana w jednym długim flaku.
Klasyczny sposób jedzenia jest następujący: kieł
basę ujmujemy palcami za jeden koniec, drugi koniec
zanurzamy w słodkiej musztardzie, którą zawsze po-
Biała kiełbasa 63
Białą kiełbasę jada się ze słodką

musztardą. Do tego mogą być
solone precle albo bułeczki.
daje się do tego dania. Następnie bierzemy kiełbasę

do ust i zębami oraz ustami wyciskamy ze skórki za
wartość.
Tymczasem przyjął się także mniej elegancki spo
sób jedzenia: nacina się kiełbasę ostrym nożem
wzdłuż i ściąga skórkę. Następnie kroi się nożem i wi
delcem na małe kawałki i zjada ze słodką musztardą.
Drób można
niekiedy jeść
palcami.
Drób
Nóż i widelec są przy jedzeniu dro
biu wyjątkowo niewygodne, przyję
ło się więc kilka odstępstw od nor
malnych zwyczajów jedzenia, które
stały się regułą.
Poniżej zestawiliśmy najważniej
sze zasady dotyczące właściwego
posługiwania się nożem i widel
cem albo palcami.
64 Drób
Uwaga: do kuropatw, gęsi, kaczek, kurcząt i prze

piórek należy koniecznie podać na stół miseczki z go
rącą wodą, aby goście mogli obmyć palce, i plasterki
cytryny do usuwania tłuszczu, dodatkowo zaś papie
rowe serwetki.
Indyki, gęsi, kaczki, kuropatwy

Duży drób, a więc gęsi i indyki (indyczki), przed po
daniem należy podzielić na porcje, tak aby można je
było jeść także nożem i widelcem. W tym celu filetu
je się całą tuszkę i kroi na małe kawałki (najczęściej
indyka albo dużą gęś) albo dzieli na ćwiartki (małe
gęsi). Na ćwiartki dzielimy także kaczki i kuropatwy.
Uzyskujemy porcje odpowiednie dla jednej osoby.
Porcjując drób, oddzielamy udka i skrzydła od tu
łowia, przytrzymujemy przy tym korpus dużym widel
cem o dwóch zębach. Na koniec robimy na grzbiecie
długie nacięcie i kilka nacięć poprzecznych. Następ
nie oddzielamy mięso od mostka. Nadzienie wyjmu
jemy specjalną łyżką.
Pierś kaczki je
się nożem
i widelcem,
udka można
brać w rękę.
Przepiórki 65
Na ogół większe kawałki udek i piersi gęsi można

odkrawać nożem i widelcem. Mięso z udek kaczki
i kuropatwy z trudem można oddzielić nożem i wi
delcem od kości, zaleca się więc wziąć taką porcję
w rękę. Można to zrobić tylko wówczas, kiedy końce
są owinięte na przykład folią aluminiową i nie grozi
nam, że zatłuścimy sobie palce.
Kurczęta
Dziś rzadko jada się gotowaną kurę, przyrządzamy
niemal wyłącznie pieczone kurczęta. Normalna por Udko
bierzemy
cja jako danie główne to połówka; na przyjęciu bufe w rękę
towym albo jako przekąskę za koniec
okręcony
podaje się tylko małe ka papierem
wałki (mały kawałek lub folią
aluminiową.
piersi bądź udko). Pierś
kurczęcia jemy zawsze
nożem i widelcem. Skrzydeł
ka i udka natomiast można ogry
zać, biorąc je tylko w prawą rękę.
Jeśli podaje się pieczonego kur
czaka w piwiarni albo na festynie,
można go w całości jeść rękami. Na
stole powinno leżeć wówczas dużo
serwetek.
Przepiórki
Małe przepiórki najczęściej kroi się na pól. Często
przepiórki najpierw się filetuje, a dopiero potem przy
rządza.
Jeśli podaje się połówki przepiórek, należy je jeść
nożem i widelcem, dopóki się da, a dopiero potem
wziąć w palce. Filetowane mięso przepiórek je się no
żem i widelcem.
66 Warzywa
Warzywa
Szczególne zasady obowiązują także przy jedzeniu

niektórych gatunków warzyw, choć na ogół używa się
w tym celu noża i widelca. Klasyczny przykład to kar
czochy; jest to roślina przypominająca oset, która
podczas jedzenia wymaga nie lada zręczności.
Karczochy
Jadalne są tylko dolne końce karczochów, czyli mięsi
ste dna kwiatostanów i ewentualnie łodygi. Serca kar
czochów uchodzą za przysmak i są przyrządzane na
wiele sposobów. Jada się je nożem i widelcem.
Najwięcej trudności przy jedzeniu sprawiają liście
okrywowe. W tym wypadku można pomagać sobie
Pod liśćmi
znajduje się
ukryte serce
karczocha -
prawdziwy
przysmak.
Ziemniaki 67
palcami: oskubujemy liść po liściu, maczamy je w so Młode

sie albo w dipie i wysysamy ze zgrubiałego końca karczochy
podaje się
miękki miąższ razem z sosem. Pozostała twarda część
surowe albo
liścia wędruje na talerz na odpadki. gotowane
Kiedy już wszystkie liście zostaną oskubane, dno i zjada
karczocha jest odsłonięte. Przedtem jednak trzeba w całości.
oderwać od dna tak zwane siano, które jest niejadal
ne, i odłożyć je na talerz na odpadki.
Teraz mamy przed sobą serce karczocha, najlep
szą część kwiatu. W miseczce stojącej na stole opłu
kujemy palce, na których mogą znajdować się jeszcze
resztki siana z karczochów, i jemy dno warzywa no
żem i widelcem.
Szparagi
Szparagi zalicza się do szlachetnych gatunków wa
rzyw; najlepiej smakują podane z odrobiną roztopio
nego masła albo z sosem. Układa się je na talerzu
w taki sposób, że czubki zwrócone są na lewo w górę.
Szparagi zazwyczaj jada się nożem i widelcem. Ale
można także brać je do ręki i gryźć. Dawniej był to po
wszechnie przyjęty zwyczaj, ponieważ metalowe
ostrze noża psuje smak warzywa. Znawcy zaczynają
jeść szparagi od czubków.
Ziemniaki
Ziemniaki stały się w Europie jednym z najważniej
szych produktów spożywczych, odkąd w XVII wieku
odkryto ich zalety i zaczęto uprawiać na dużą skalę.
Można je przyrządzać na wiele sposobów. Te bru
natne bulwy - gotowane, smażone albo w postaci
purée - już od dawna stanowią podstawowe poży
wienie ubogich ludzi. Dziś ziemniaki cenione są po
wszechnie jako dodatek do wielu potraw.
68 Warzywa
Nie należy Na początek najważniejsza zasada: ziemniaki jada

kroić się niemal zawsze widelcem! Nie kroi się ich nożem,
ziemniaków
nożem choćby
nie je się również purée ziemniaczanego łyżką. Roz
dlatego, drabnianie widelcem jest całkiem proste: wbijamy
że gładka widelec w ziemniak i wykonujemy lekki obrót. Ziem
powierzchnia
niaki można również rozgniatać; zawsze nabieramy
po przekrojeniu
prawie nie na koniec widelca niewielką porcję, którą mieszamy
wchłania sosu. z sosem i bierzemy do ust.
Ziemniaki w mundurkach nacinamy nożem
wzdłuż albo na krzyż. Rozciętą w ten sposób skórkę
ściągamy następnie kciukiem i palcem wskazującym.
Na tym rola noża się kończy. Obrane ziemniaki jemy
widelcem. Ziemniaki w mundurkach można poda
wać również w folii - wtedy potrzebna jest łyżeczka,
którą wydrążamy miąższ ze skórki. Łupinki ziemnia
ków w mundurkach kładziemy na przygotowanym ta
lerzyku na odpadki.
Awokado
Tropikalne drzewo awokado należy do rodziny waw
rzynowatych. Jego owoce są właściwie owocami pest
Kiedy kowymi. Mimo to awokado uważane jest za warzywo,
przekroimy
awokado na pól,
które w krajach tropikalnych często stanowi podsta
łatwo usuniemy wowy składnik zupy. Miąższ owocu ma średnio twar
pestkę.
dą konsystencję i smak podobny
do orzecha.
Często nieobrany ze skórki
owoc awokado kroi się na
pół i podaje jako przystawkę.
Przytrzymujemy wówczas
owoc lewą dłonią i wydrąża
my łyżeczką miąższ z łupiny.
Awokado można również miksować
i podawać jako dip.
Sery 69
Sery
Sery i podany do nich chleb je się nożem i widelcem.

Bułeczki obłożone serem natomiast bierzemy w rękę.
Sery można podawać na tacy z chlebem i masłem
między daniem głównym a deserem. Do nakładania
sera używa się specjalnego noża, którym odkrawamy
małe kawałki i nadziewamy na widełki. Ser przekłada
my na swój talerz i zdejmujemy własnym widelcem.
Rzodkiewki, ogórki konserwowe i inne warzywa,
które dodatkowo ułożone są między kawałkami sera,
można brać ręką i jeść. Jeśli podano różne gatunki
sera, należy zacząć od serów łagodnych, następnie
przejść do pikantnych. Układajcie sery na swoim tale
rzu w taki sposób, aby poszczególne gatunki nie za
chodziły na siebie.
Sery jak również chleb do nich jemy małymi sztuć
cami do sera, które podano razem z talerzykiem. Jeśli
na serze jest skórka, zdejmujemy ją palcami albo od
krawamy.
Na zakończenie
przyjęcia często
podaje się
półmisek serów,
z którego każdy
może brać to,
na co ma
ochotę.
70 Desery
Desery
Ze sposobu, w jaki jesz deser, znawcy mogą z łat

wością ocenić, jak dalece opanowałeś obowiązujące
obecnie zasady jedzenia. Drobne przysmaki podawa
ne na zakończenie przyjęcia często kryją w sobie roz
maite pułapki. Desery o lekkiej konsystencji (kompo
ty, pianki, sałatki owocowe lub puddingi) należy jeść
łyżeczką. Praliny i drobne ciasteczka można brać
w rękę. Do wszystkich innych rodzajów deserów po
trzebny jest nóż i/albo widelec.
Owoce wielopestkowe
Należą do nich przede wszystkim jabłka i gruszki. Po
daje się je z reguły w całości na talerzyku ze sztuć
cami do owoców. Konieczna jest miseczka do obmy
wania palców! Bierzemy owoc w lewą rękę i obieramy
nożem jak najcieniej, zaczynając od ogonka. Potem
dzielimy owoc na ćwiartki i wykrawamy gniazdo na
sienne. Kawałki owoców możemy jeść palcami lub
sztućcami.
Pomarańcze
Nie próbuj wydrążać paznokciem dziury w skórce po
marańczy i od tego miejsca jej zdejmować. Byłoby to
wbrew wszelkim zasadom; jeśli chcesz obrać poma
rańczę ze skórki, natnij ją nożykiem i zdejmij. Białą
warstwę pod skórką przylegającą do miąższu również
oderwij nożem. Możesz podzielić pomarańczę palca
mi na cząstki i jeść ręką. Na koniec wytrzyj palce ser
wetką albo opłucz w miseczce. Mandarynki jada się
tak samo jak pomarańcze.
Owoce jednopestkowe 71
Owoce jednopestkowe
Do owoców jednopestkowych należą m.in. brzoskwi
nie, morele i nektarynki, które na ogół podaje się
w całości razem ze specjalnymi sztućcami. Miseczka
do obmywania palców jest w tym wypadku również
nieodzowna. Bierzemy owoc w lewą rękę i kroimy aż
do pestki. Następnie wokół pestki przekrawamy owoc
na pół. Obie części rozdzielamy od siebie, obracając je
dłońmi w przeciwnych kierunkach.
Mimo całej skomplikowanej procedury pestka mo
że być jeszcze przymocowana do którejś połowy - ale
na ogół można ją łatwo oddzielić za pomocą sztućców.
Miąższ owocu jedz sztućcami albo ręką.
Czereśnie
Czereśnie w restauracji podaje się na Czereśnie
trzymamy
ogół niemyte, ale na stole przygo za ogonki.
towana jest miska do płukania owo
ców. Zanurzaj czereśnie w wodzie,
trzymając je za ogonki, i jedz. Odry
waj ustami owoce od ogonków. Odkła
danie pestek powinno się odbywać
jak najdyskretniej: najlepiej wypluć
pestkę w zwiniętą dłoń, następnie odło
żyć na talerz z odpadkami.
Śliwki
Z powodu małych rozmiarów śliwki
wymagają specjalnego
traktowania: rozdziel Jeśli nie chcemy
przepoławiać
śliwkę palcami, wyjmij palcami owoców
pestkę i połóż ją na pestkowych
takich jak śliwki,
swoim talerzu. Miąższ możemy się
jedz palcami. posłużyć nożem.
72 Desery
Owoce południowe
Kiwi się nie obiera, tylko kroi na pół i jak jajko wyjada
środek łyżeczką.
Banany obieramy do połowy, następnie odgryzamy
po kawałku, zdejmujemy resztę skórki i zjadamy
owoc do końca. Można też skórkę zdjąć całkowicie
nożem do owoców albo palcami i jeść banana nożem
i widelcem.
Ananasa nie podajemy nigdy w całości, tylko po
krojonego w plastry albo podzielonego na cząstki. Do
jedzenia używamy noża i widelca.
Grejpfruty najpierw kroimy na pół. Połówki kładzie
my na talerzu i posypujemy wedle uznania cukrem.
Specjalną łyżeczką, która z jednej strony ma ząbki,
wybieramy po trochu miąższ. Zalecana jest przy tym
ostrożność, ponieważ miąższ podczas wydrążania lek
ko pryska.
Przysmaki deserowe
Ciasta i Ciasteczka jemy palcami,

ciasteczka
ciasto natomiast widelczykiem albo łyżeczką.
Śmietanki nigdy nie podajemy na cieście tylko
zawsze osobno - na talerzu obok ciasta.
Nawet jeśli koneserzy jadają je wi
Kremy i pianki
delczykiem, podaje się również łyżeczkę.
Kawa Zanim poda się gościom kawę, należy
przedtem uprzątnąć sztućce, talerze i kieliszki.
Nie zabieramy ze stołu kieliszków do wina mu
sującego.
Udane przyjęcie
Niezależnie od tego, czy sam organizujesz przyjęcie,
czy bierzesz w nim udział jako gość - zawsze obo
wiązuje przestrzeganie ustalonych reguł gry. Jako
gospodarz musisz wiedzieć, kiedy i jakiej treści za
proszenia powinieneś wysłać. Na wstępie uroczy
stości gości trzeba powitać i wzajemnie sobie przed
stawić. Dalszy przebieg i poczęstunek zależy od
charakteru przyjęcia. Jako gość musisz możliwie
wcześnie odpowiedzieć na zaproszenie i potwierdzić
przybycie ewentualnie odmówić. W dniu przyjęcia
zjawiasz się o określonej godzinie ze stosownym upo
minkiem.
74 UDANE PRZYJĘCIE
Wysyłanie zaproszeń
Jeśli planujesz przyjęcie, pamiętaj, że wymaga ono

ogromnej pracy organizacyjnej, która pochłonie wiele
czasu. Oczywiście wszystko zależy od tego, jakiego ro
dzaju spotkanie chcesz przygotować. Przyjęcie zabie
rze ci więcej czasu niż wieczór z napojami i słonymi
ciasteczkami. Zawsze ważne jest, abyś stworzył taki
klimat, w jakim twoi goście będą się dobrze czub.
Zaproszenie
odpowiednie do rangi spotkania
Zasada głosi, że na każdą okazję możesz zapraszać
gości pisemnie. Tylko na spotkanie w małym, ścisłym
gronie przyjaciół pisemne zaproszenie może sprawiać
wrażenie nieco przesadne - w tym wypadku wystar
czy zatelefonować.
Odpowiednia forma zaproszenia nadaje wydarze
niu towarzyskiemu właściwą rangę i odróżnia je od
nieformalnego spotkania.
Zaproszenie odręczne
Krótkie odręczne zaproszenie, które informuje
o okazji, z jakiej ma się odbyć spotkanie, dacie, porze
dnia i miejscu, nadaje imprezie mniej oficjalny
charakter. Ale również wówczas należy koniecznie
zaznaczyć, czy spotkanie jest połączone z poczęstun
kiem.
Konsekwencje spowodowane brakiem tej ostatniej
informacji mogą być dość nieprzyjemne: głodni goś
cie, którzy liczyli na poczęstunek, nie będą się czub
zbyt dobrze. Albo odwrotnie: twoje starania o przygo
Wysyłanie zaproszeń 75
towanie jak najlepszych potraw okażą się daremne,

ponieważ goście na wszelki wypadek przyjdą już na
jedzeni.
Jakie informacje powinno zawierać

zaproszenie
♦ Kto zaprasza
♦ Kogo zaprasza
♦ Czy można przyjść z osobą towarzyszącą
♦ Z jakiej okazji jest przyjęcie
♦ Kiedy ma się odbyć (data i godzina)
♦ Gdzie ma się odbyć (adres z numerem te
lefonu i ewentualnie objaśnienie, jak trafić)
♦ Jaki strój obowiązuje
Zaproszenie w lekkim stylu

Pisemne zaproszenie na przyjęcie urodzinowe jest
najczęściej utrzymane w lekkim, raczej wesołym stylu.
Na komputerze bez trudu sam zredagujesz zaprosze
nie albo ładny bilecik. Jeśli nie masz kolorowej drukar
ki, możesz wydrukować zaproszenie na barwnym pa
pierze. Jeśli chcesz napisać zaproszenia na maszynie
albo odręcznie, kup gotowe druczki i uzupełnij tylko
brakujące dane.
Można też kupić gotowe zaproszenia z okoliczno Niezadrukowane,
ściowymi rysunkami. Wiele osób ma własny skaner, składane
zaproszenia
za pomocą którego może projektować ilustracje można kupić
i ozdobniki i umieszczać je na zaproszeniu. Najlepiej w sklepach
prezentują się zaproszenia składane. papierniczych.
76 Wysyłanie zaproszeń
Z jakiej okazji organi

zowane jest spotkanie, do
wiadujemy się z tekstu
oraz ilustracji na pierw
szej stronie zaproszenia.
Ważne dane (dzień tygo
dnia, data, godzina, miej
sce) znajdują się na trze
ciej stronie. Informacje
dotyczące obowiązującego
stroju (patrz str. 98) i po
twierdzenia, ewentualnie
odmowy (patrz str. 78-79),
umieszczane są drobnym
drukiem w dolnym lewym
rogu na drugiej stronie.
Ostatnia strona zaprosze
Tak mógłby nia pozostaje niezapisana; można na niej naszkico
na przykład
zapraszać
wać plan dla osób nie znających drogi.
Strzelec
na swoje
urodziny.
Stylowe zaproszenie
Pisemne zaproszenie z okazji wielkich uroczystości
rodzinnych, na przykład pierwszej komunii, ślubu
albo innych wydarzeń towarzyskich, powinno mieć
swój styl. Drukuje się je na drogim czerpanym papie
rze, a na wierzchu umieszcza odpowiednie do cha
rakteru i rangi uroczystości elementy graficzne. Takie
zaproszenia muszą być drukowane na zamówienie,
albowiem wykonane na komputerze nie dorównują
zaproszeniom profesjonalnym.
Można też wysłać gotowe drukowane zaproszenia,
które wystarczy tylko wypełnić. Należy wybrać ele
ganckie, niezbyt kolorowe, wykonane na papierze wy
sokiej klasy.
Wstępna informacja o terminie 77
Zaproszenia
powinny
odpowiadać
stylem randze
przyjęcia.
Drukarnie mają
gotowe wzory
Zadaj sobie trud i zaadresuj kopertę odręcznie, zaproszeń.
a jeśli masz nowoczesną drukarkę, wydrukuj na ko
percie adres i nadawcę.
Wstępna informacja o terminie Nie wolno

Jeśli zależy ci na obecności wszystkich zapraszanych zapomnieć
o dopisku
gości, powinieneś pisemnie lub telefonicznie poinfor
informującym,
mować ich o przybliżonej dacie spotkania i poprosić, że oficjalne
aby zarezerwowali sobie czas. Niezwłocznie powia zaproszenie
dom każdego po ustaleniu ostatecznego terminu. wkrótce
Oficjalne zaproszenie można wysłać co najmniej nadejdzie
(dwa do trzech
dwa tygodnie przed planowanym spotkaniem, a mniej tygodni przed
więcej dziesięć dni przed samą imprezą napisać krót planowaną
ki list przypominający o terminie. uroczystością).
78 Wysyłanie zaproszeń
Jak ma się zachować

osoba zapraszana
Byłoby wielkim nietaktem wobec gospodarza, gdy
byśmy nie odpowiedzieli na zaproszenie. Najczęściej
w zaproszeniu jest prośba wyrażona skrótem:
„R.S.V. P” (répondez, s’il vous plaît), co znaczy: „pro
szę odpowiedzieć”. Zły to obyczaj, kiedy zaproszenie
odkłada się na bok i dopiero w dniu przyjęcia podej
muje decyzję, czy się pójdzie, czy też nie, zwłaszcza
w sylwestra. Żaden gospodarz tego nie zaakceptuje
i prawdopodobnie będzie to twoje ostatnie zaprosze
nie od niego. Ponadto musisz się Uczyć z tym, że
w przyszłości także twoje zaproszenie nie zostanie po
traktowane poważnie. Należy zatem dawać dobry
Spóźnienie przykład. Najlepiej podziękować telefonicznie odpo
powinno być
zawsze
wiednio wcześnie, najpóźniej zaś przed upływem ter
wyjątkiem minu, który jest podany w zaproszeniu.
i w żadnym razie
nie może się stać
zwyczajem. Spóźnialscy
Jeśli potwierdzając przybycie,
wiesz już, że być może przyj
dziesz nieco później, poinformuj
o tym gospodarza. Jeśli spóźnie
nie wyniesie więcej niż zwy
czajowy kwadrans, zadzwoń do
gospodarza i podaj mu prawdo
podobną porę przybycia.
Uwzględnij czas na nieprze
widziane przeszkody. Jeśli zaś
zjawisz się za wcześnie, pospa
ceruj trochę, aż nadejdzie pora
przyjęcia, zbyt wczesne przyby
cie bowiem z reguły nie jest mile
widziane.
Jak ma się zachować osoba zapraszana 79
Na uroczystość, która rozpoczyna się programem

inauguracyjnym, należy koniecznie przyjść punktual
nie. Jeśli na zaproszeniu widnieje napis „od godz.
xx:xx”, możesz wówczas przyjść, kiedy zechcesz. Nie
licz jednak na to, że dwie godziny po podanym termi
nie będzie na ciebie czekał dobrze zaopatrzony bufet.
Kiedy zapraszamy na co
Śniadanie z winem musującym Zaprasza się go

ści między godziną 11.00 a 12.00. Do wina po
daje się drobne przekąski, bez sztućców i talerzy
(np. kanapki, patrz str. 51).
Brunch Zaczyna się mniej więcej o 11.00. Może
mieć formę przyjęcia bufetowego, ale również
może odbywać się przy stole. Brunch ma tę za
letę, że rodziny mogą przyjść z dziećmi.
Kawa Na mile spotkanie przy kawie zaprasza się
najczęściej między godziną 15.00 a 16.00.
Herbata Na herbatę zaprasza się gości na godzi
nę 17.00 i podaje się wówczas nie tylko ów
ożywczy napój, ale także ciastka i inne słodycze.
Koktajl Organizuje się z różnych oficjalnych
okazji w porze popołudniowej. Trwa on na ogół
dwie godziny (w zaproszeniu podaje się czas
trwania przyjęcia). Koktajl odbywa się na stoją
co. Menu składa się z małych kanapek, ciaste
czek, napojów roznoszonych na tacach.
Kolacja Najczęściej zaprasza się na godzinę
19.00 albo 20.00. Przygotowuje się bufet lub
przyjęcie przy stole.
80 Przychodzą goście
Przychodzą goście
Drzwi otwierają wyłącznie gospodarze. Jeśli drzwi są

otwarte (np. w restauracji), gospodarze stoją w pobli
żu wejścia. Tam witają każdego gościa. Najpierw wita
się kobietę, następnie mężczyznę. Jaki charakter bę
dzie miało powitanie, zależy oczywiście od stopnia
znajomości zaproszonych osób.
Na powitanie
Ceremonia powitania ostatnio uległa znacznemu
uproszczeniu i nie trzeba witać wszystkich gości poca
W większym łunkiem. Ale zawsze należy podać rękę. Tylko dobrych
gronie znajomych witamy pocałunkiem w policzek, najpierw
na powitanie
w prawy, potem w lewy; gest ten powinien zostać
poszczególne
osoby
odwzajemniony. Nie podaje się wówczas ręki. W żad
nie powinny nym razie nie wolno całować na powitanie w usta!
podawać sobie Podając rękę, należy przestrzegać określonej kolej
dłoni na krzyż. ności: najpierw witamy kobiety, następnie mężczyzn,
przy czym zaczyna się od osób najstarszych. Jeśli nie
chcesz popełnić nietaktu, ponieważ nie wiesz dokład
nie, kto jest starszy, zapytaj po prostu, czy możesz
przywitać gości po kolei.
Mężczyzna nie może przedwcześnie wyciągać dło
ni do powitania, póki nie zostały powitane wszystkie
kobiety.
Pocałunek dłoni
Jeśli chcemy ożywić ten stary zwyczaj, powinniśmy
szanować dawne zasady: kobietę całujemy w rękę tyl
ko w zamkniętych pomieszczeniach. Wargi mężczyz
ny nie powinny jednak dotykać dłoni kobiety. Poca-
Prezenty 81
łunek jest raczej tylko zaznaczony. Przy pocałunku Pocałunek

w rękę jest
dłoni ważna jest postawa ciała. Kobieta odpowiada na
zawsze tylko
pocałunek lekkim ukłonem. zaznaczony -
nie dotyka się
przy tym ustami
Podziękowania palców ani dłoni
Przyniesione prezenty gospodarze przyjmują do lewej kobiety.
ręki, prawą muszą mieć wolną do powitania.
Jako gospodarz unikaj frazesu: „Ależ to całkiem
niepotrzebne!”, tylko okaż radość z prezentu i doceń
go słowami uznania.
Gospodarz przy powitaniu dziękuje gościom, że
przyjęli zaproszenie. Jeśli trzeba, odbiera od przyby
łych garderobę, przy czym najpierw pomaga zdjąć
płaszcz kobiecie, następnie mężczyźnie.
Prezenty
Prezent z okazji wizyty powinien być rozumiany wy
łącznie jako miły gest wobec gospodarza i podzięko
wanie za zaproszenie - a więc nie musi równoważyć
kosztów związanych z przyjęciem.
Jako Jeśli znamy dobrze gospodarza, możemy sobie

gospodarz zadać trochę trudu, aby wybrać dla niego możliwie
powinieneś
oryginalny prezent. Mile przyjęty będzie upominek
zapamiętać,
kto przystał ci związany z zainteresowaniami zapraszającego. Na
kwiaty, aby przykład zapalonemu działkowiczowi można wręczyć
przy powitaniu cebulki kwiatów albo sadzonki. Oczywiście przyjem
móc za nie
ność sprawi również bukiet kwiatów, który wręczymy
podziękować.
osobiście albo - zaopatrzony w bilecik - na kilka go
dzin przed rozpoczęciem przyjęcia przyślemy przez
posłańca. Oszczędzimy sobie w ten sposób niewygod
nego transportu kwiatów, a gospodarzowi nerwowego
poszukiwania wazonu w momencie witania gości.
Jeśli przynosisz kwiaty osobiście, przed wręcze
niem odwiń je z papieru. Nie jest to konieczne, jeśli
kwiaty są zapakowane w przezroczystą folię. Kwiaty
zawsze wręcza się gospodyni; należy pamiętać, że
czerwone róże z takiej okazji są niestosowne, ponie
waż daje się je tylko partnerce albo ukochanej osobie.
Zamiast kwiatów
można wręczyć
gospodarzowi
drobny upominek.
Ten, kto zna
bliżej gospodarza,
wybierze
z łatwością
osobisty drobiazg.
Przedstawianie gości 83
Powinieneś też unikać kwiatów ciętych, uważanych

powszechnie za „kwiaty żałobne” (np. chryzantemy).
Przynoszenie wina albo innych alkoholi jest wska
zane tylko pod warunkiem, że znacie upodobania go
spodarza. Czekoladki natomiast są zawsze stosowne -
choć nie świadczą o zbyt wielkiej pomysłowości obda
rowującego.
Jeśli nie chodzi tylko o drobiazg z okazji wizyty,
a więc o skromne podziękowanie za zaproszenie,
wówczas gospodarz po kilku dniach wysyła kartkę
z podziękowaniem za przyniesiony prezent. Dlatego
do prezentu należy dołączyć bilecik, aby również po
uroczystości gospodarz wiedział, kto jest ofiarodawcą.
Istnieje zwyczaj wysyłania kartek z podziękowania
mi, szczególnie z okazji ślubów, przy czym do kartek
młoda para najczęściej dołącza swoje zdjęcie ślubne.
Z okazji innych uroczystości (urodziny, jubileusze) od
charakteru przyjęcia i liczby gości zależy, czy potem
dziękujemy za prezent pisemnie, czy tylko ustnie.
Jeśli prezenty
rozpakowujemy
dopiero
po uroczystości,
dziękujemy
za nie potem
pisemnie.
Przedstawianie gości
Jeśli goście się nie znają, trzeba ich koniecznie ze so
bą zapoznać. Rola ta przypada gospodarzowi - z jed
nym wyjątkiem: jeśli gość przyprowadza ze sobą kogoś,
kto nie jest znany gospodarzowi, wówczas tę osobę
przedstawia się gospodarzowi już przy powitaniu.
W związku z tym należy jeszcze wspomnieć, że nie

grzecznie jest przyprowadzać kogoś, kto nie został za
proszony. Jeśli spotkanie towarzyskie połączone jest
z przyjęciem, może to spowodować problemy organiza
cyjne (liczba nakryć, porcji itd.). Z zaproszenia musi
jasno wynikać, czy zaproszony jest tylko adresat, czy
też może on przyprowadzić osobę towarzyszącą.
Jak przedstawiać sobie gości

Gospodarz Przedstawianie gości przez gospodarza - wbrew zwy
może również czajom z ubiegłego stulecia - na ogół nie odbywa się
przedstawić
przy wejściu. Dawniej rozlegał się gong albo jakiś inny
gościa,
na którym mu sygnał i małżeństwo XY było głośno i wyraźnie witane
szczególnie tuż przy wejściu z oznajmieniem tytułów, nazwisk i za
zależy, wodów. Dziś pan albo pani domu po powitaniu pod
prowadząc
chodzi kolejno do wszystkich gości i przedstawia na
go od grupy
do grupy. wzajem nie znające się osoby.
Hierarchia i tytuły
Przy przedstawianiu sobie większej liczby gości obo
wiązuje następująca zasada: mężczyzna jest przedsta
wiany kobiecie, osoba młodsza osobie starszej, a niższa
rangą wyższej. Tytuł jest integralną częścią nazwiska
i nie wolno go pominąć podczas prezentacji, przy
czym konieczne są słowa „pan” i „pani” - a zatem nie
„doktor Kowalski”, tylko „pan doktor Kowalski”.
W wypadku tytułów określających pochodzenie,
np. „hrabia”, nie dodaje się słów „pani” czy też „pan”,
więc nie „pan hrabia Dracula”, a „hrabia Dracula”.
Wizytówki
Na wizytówkach tytuły zawsze się skraca i dodaje
imię (np. „Dr Piotr Nowak”, „Prof. Piotr Nowak”). Na
większych przyjęciach, na przykład z okazji kongre
Smali talk 85
sów, targów, a także na większych weselach ludzie Podczas

sami się przedstawiają, jeśli chcą nawiązać kontakt prezentacji
należy
z innym gościem. Bardzo pomocne - i szeroko rozpo
uprzejmie
wszechnione - są wizytówki albo nalepki z wypisanym wstać.
imieniem i nazwiskiem, które otrzymuje się przy wej
ściu i przyczepia do ubrania. Jeśli znajdujesz się na
liście gości, wizytówka z twoim nazwiskiem często
jest już wydrukowana.
Przy przedstawianiu pomijaj przestarzałe formuły
w rodzaju „bardzo mi miło”. Powiedz krótko, że bar
dzo się cieszysz, iż możesz poznać daną osobę.
Smali talk
Nie każdy potrafi prowadzić swobodną, dowcipną
i ożywioną rozmowę tak, aby nie być przy tym zbyt
wścibskim albo wręcz natrętnym. Niezobowiązująca
rozmowa jest konieczna wówczas, kiedy ludzie się nie
znają - wśród znajomych tematy nasuwają się same.
Smali talk nie może być paplaniną pozbawioną
treści, mimo iż nie porusza głębokich tematów. Po
winno się mówić o sprawach interesujących, których
jednak nie traktuje się zbyt poważnie.
Każdy gospodarz ceni sobie gości, którzy szybko
potrafią nawiązać kontakt z nieznajomymi. On sam
bowiem nie może być jednocześnie wszędzie i podsu
wać tematów do rozmów.
Tematy tabu podczas smali talk

♦ Nie poruszaj tematów, które mogłyby wywołać spór
(np. polityka).
♦ Nie rozmawiaj o swojej sytuacji finansowej (może to
bowiem być rozumiane jako chwalenie się), nie pytaj
również partnera o jego sytuację finansową (bo będzie
to potraktowane jako naruszenie prywatności).
Podczas smali
talk mile
widziani są
towarzyscy,
błyskotliwi
i swobodni
partnerzy.
♦ Tematem tabu są również własne choroby,

ponieważ tylko nieliczne osoby wiedzą, jak należy
wówczas zareagować. Oczywiście nie powinno się
również pytać o stan zdrowia rozmówcy.
♦ Nie mów wyłącznie sam, pozwól także innym
dojść do głosu.
♦ Rozmowy o pogodzie tylko niewielu uzna za inspi
rujące - poza tym ten temat bardzo szybko się wy
czerpuje.
♦ Nie należy również plotkować o wspólnych znajo
mych. Twój partner może na to zareagować negatyw
nie.
♦ Nawet jeśli dawniej w dobrym tonie było sypanie
dowcipami, dziś już się tego nie praktykuje - a już
w żadnym razie nie wolno opowiadać dowcipów nie
przyzwoitych.
♦ Uwolnij po jakimś czasie partnera od siebie! Nie
przyszedł on po to, aby rozmawiać tylko z tobą. Jeśli
sam chcesz się uwolnić, wówczas wystarczy powie
dzieć: „Proszę wybaczyć, ale muszę się zająć swoją
żoną”, albo: „Bardzo przepraszam, ale chciałbym się
trochę rozejrzeć; z pewnością jeszcze będziemy mieli
okazję porozmawiać podczas tego wieczoru”.
Smali talk 87
Odpowiednie tematy rozmów Nie popisuj się

Poruszając swobodny temat, który jest dla wszystkich wiadomościami
fachowymi.
zrozumiały i który można rozwijać, najczęściej bez
trudu nawiążesz kontakt z innymi gośćmi. Przygotuj
sobie zawczasu kilka tematów, na które masz coś do
powiedzenia.
Rozmowa wcale nie musi się rozpoczynać od pyta
nia ani być związana z odbywającym się przyjęciem.
Przedstaw się osobie, z którą chcesz porozmawiać,
i opowiedz o jakimś interesującym zdarzeniu. Może
to być epizod z ostatniego urlopu albo jakaś sytuacja,
którą niedawno przeżyłeś.
Również twoje hobby może być tematem rozmo
wy. Moda jest także ulubionym przedmiotem konwer
sacji - ale nie krytykuj nigdy wyglądu osób obecnych
na przyjęciu!
Jak się zachować podczas rozmowy

Przede wszystkim nie należy mówić z pełnymi usta
mi. Trzeba też trzymać na wodzy zbyt dosadny język.
Poza tym bardzo niegrzecznie jest zwracać się do oso
by obcej poufałym „ty”. W trakcie smali talk na ogół Wszelkie
nie przechodzi się na „ty”. A jeśli już, wówczas osoba drażliwe tematy
stanowią tabu
starsza proponuje to osobie młodszej, a kobieta męż podczas
czyźnie. small talk.
Toasty
Uderzając Toast daje gospodarzowi możliwość ponownego
krótko łyżeczką
podziękowania gościom za przybycie i powiedzenia
w kieliszek,
dajemy znak, że kilku słów na temat okazji, z jakiej zorganizowane
chcemy zabrać jest spotkanie.
głos.
Ty również jako gość możesz zabrać glos, ale
pierwszy toast wygłasza zawsze gospodarz. Chęć
zabrania głosu powinieneś jednak wcześniej
zgłosić panu domu. On wznosi toast zwykle
przed pierwszym daniem, najlepiej pod
czas aperitifu, inni mówcy w czasie
przerw pomiędzy poszczególnymi da
niami.
Przed rozpoczęciem toastu należy
krótko zastukać w swój kieliszek, aby
zwrócić ogólną uwagę, następnie wstać
i wygłosić krótką, dobrze przygotowaną
mowę, która może być dowcipna i okra
szona anegdotami, powinna też nawiązywać do okazji,
z jakiej odbywa się przyjęcie. Można wówczas podzię
kować również za zaproszenie.
Pożegnanie
Wrażliwi goście wiedzą, kiedy należy się pożegnać.
Nie może to być zbyt wcześnie, ale także niezbyt póź
no. Jeśli na zakończenie spotkania przewidziany jest
poczęstunek, nie wolno w żadnym razie opuszczać
zgromadzenia przed końcem uroczystości. Oznaczało
by to afront, poza tym opuszczenie przyjęcia w tym
momencie mogłoby niekorzystnie wpłynąć na nastrój
przy stole.
Nawet jeśli gospodarze uprzątnęli stół, nie znaczy
to jeszcze, że teraz wszyscy mogą (albo powinni) już
pójść do domu.
Pożegnanie 89
Najczęściej bawimy się dalej, ale już w innej sali; Party nie
pamiętaj jednak, aby niczego nie zabierać ze sobą do powinno
trwać dłużej
drugiego pomieszczenia, nawet napojów.
niż dwie
Dopiero wtedy, kiedy uprzątnięto ze stołu, jest
godziny.
okazja, aby porozmawiać z pozostałymi osobami, a nie
tylko z sąsiadami przy stole. Jeśli musisz opuścić
towarzystwo przed czasem, zrób to możliwie dyskret
nie, aby nie burzyć nastroju zabawy. Oczywiście nale
ży się pożegnać z gospodarzami i przeprosić za wcześ
niejsze wyjście.
Kiedy należy się pożegnać

Ogólnie obowiązuje żelazna zasada: nie należy być
pierwszym, ale i nie ostatnim. Trudno jest zastosować
to w praktyce, kiedy każdy czeka na tę pierwszą oso
bę. Kierujmy się zatem godziną. Jeśli na przyjęciu
z alkoholem pożegnasz się około północy, będzie to
całkiem stosowne.
Dla gospodarza nie ma nic bardziej kłopotliwego Jeśli musisz
niż zajmowanie się kilkorgiem gości do czwartej nad się wcześniej
pożegnać,
ranem, a nawet dłużej. W takim wypadku dozwo
staraj się
lona jest delikatna uwaga, że uroczystość dobiegła
swoim
końca. wyjściem
Żegnamy się z najbliższym otoczeniem i podcho nie zakłócać
dzimy do gospodarza. Ten towarzyszy gościom do ogólnego
przedpokoju i podaje kobiecie płaszcz. Uścisk dłoni nastroju.
i pocałunek w policzek odbywają się według tych
samych zasad co przy powitaniu. Każdy gość dzię
kuje raz jeszcze za udane przyjęcie albo za wspania
ły wieczór.
Wykażesz się znajomością form towarzyskich, jeśli
nazajutrz po przyjęciu zatelefonujesz do gospodarzy
albo wyślesz kartkę z podziękowaniem za miło spę
dzony czas.
Jak zachować się w restauracji

W restauracji obowiązują oczywiście inne reguły niż
na przyjęciu w domu. Łatwo jest popełnić nietakt,
przede wszystkim wobec otoczenia i w stosunku do
personelu. Musisz więc poznać najważniejsze zasady
zachowania się w lokalu.
Wybór lokalu i stolika

Jeśli zapraszasz do restauracji, powinieneś dokładnie
przemyśleć, jaka kuchnią najbardziej będzie odpo
wiadała twoim gościom. Nie każdy bowiem lubi syte
swojskie potrawy lub gustuje w kuchni chińskiej.
Jeśli nie znasz upodobań kulinarnych swoich go
ści, powinieneś wybrać restaurację, która prowadzi
kuchnię międzynarodową. Ponieważ w takim jadło
spisie zawsze znajdzie się coś, co będzie odpowiadało
każdemu z twoich gości. Powszechnie wiadomo, że
ceny w restauracjach bardzo się różnią - powinieneś
wziąć to pod uwagę, wybierając lokal.
Jeśli spotkanie, które planujesz, jest dla ciebie
szczególnie ważne, pójdź przedtem do wybranej re
stauracji, aby spróbować serwowanych tam potraw.
Od razu zarezerwuj stolik, który ci najbardziej odpo
wiada, gdyż miejsce w lokalu również może mieć
wpływ na to, czy spotkanie będzie udane. Stolik nie
powinien się znajdować w pobliżu toalety ani blisko
drzwi wejściowych, ponieważ w pierwszym wypadku
mogą dochodzić nieprzyjemne zapachy, w drugim zaś
może przeszkadzać gościom przeciąg i zamieszanie.
POWITANIE
Ze swego miejsca powinieneś dobrze widzieć wcho
dzących gości. Możesz też witać gości w barze przy
aperitifie. Dopiero kiedy wszyscy się zjawią, idziecie
Jak zachować się w restauracji 91
razem do nakrytego stolika. Ma to tę zaletę, że w swo Musisz być

bodnej atmosferze będziesz mógł zapoznać ze sobą przygotowany
na to, że goście
gości, którzy się nie znają, a ci, którzy już się znają,
zamówią
będą mieli okazję wymienić nowinki, co przy stoliku najdroższe
mogłoby przeszkadzać. potrawy.
ZAJMOWANIE MIEJSC PRZY STOLIKU

Jeśli do lokalu wchodzi mężczyzna z kobietą, wówczas
mężczyzna otwiera drzwi i wchodzi pierwszy - pytając
jednak przedtem kobietę o pozwolenie. Dawniej ta za
sada obowiązywała ze względów bezpieczeństwa. Dziś
nie ma to już znaczenia, ale jest praktyczne, ponieważ
mężczyzna może od razu poprowadzić kobietę do sto
lika albo uzgodnić to z kelnerem. W dobrej restauracji
bowiem kelner wita gości i pyta o rezerwację stolika.
Kelner idzie pierwszy do zarezerwowanego albo do
wolnego stolika. Kobieta podąża za nim, a mężczyzna
na końcu. Mężczyzna zawsze pozostawia kobiecie wy
bór miejsca przy stoliku. Następnie przysuwa ostroż
nie krzesło, aby kobieta mogła usiąść. Kobieta może
spojrzeć w bok i upewnić się, gdzie dokładnie stoi
krzesło.
Jeśli kobieta w trakcie spotkania przez jakiś czas Mężczyzna
jest nieobecna przy stoliku, na przykład wyszła do toa wstaje, kiedy
kobieta
lety, wówczas kiedy wraca, mężczyzna wstaje z miej
podchodzi
sca. W większym towarzystwie gest ten tylko się za do stolika.
znacza, ponieważ wstawanie mogłoby spowodować
zbyt wiele zamieszania.
ZAMAWIANIE POTRAW
Może się zdarzyć, że niektórzy goście nie mają odwa
gi zamówić drogiej potrawy. Poleć im wówczas coś, co
w tym lokalu jest szczególnie smaczne, i zaproponuj
jedno z najdroższych dań, jakie figurują w karcie.
PO DŻENTELMEŃSKU
Nawet jeśli dziś nie ma już takiego zwyczaju, wiele
kobiet lubi, jak się je szczególnie wyróżnia: wina
próbuje mężczyzna, zamawia potrawy również dla ko
biety, jej jako pierwszej podaje koszyk z chlebem i pół
misek przekąsek, ją pierwszą obsługuje itd.
Ale to nie znaczy, że ona sama nie może sobie za
mówić potrawy. Powinna również zapłacić, jeśli to
ona zaprosiła mężczyznę.
RACHUNEK
Jeśli nie chcesz, aby twoi goście wiedzieli, ile wynosi
rachunek - wymaga tego również grzeczność - po
dejdź do kelnera i dyskretnie zapłać. Jeśli jesteście we
dwoje i otrzymujesz złożony rachunek na talerzyku,
możesz zapłacić kartą kredytową.
Przed opuszczeniem lokalu mężczyzna idzie do
szatni i odbiera swój płaszcz. Ma wówczas wolne ręce
- może wziąć płaszcz kobiety i pomóc jej się ubrać.
Napiwki
Na ogół dajemy około dziesięciu procent napiw

ku. Za granicą obowiązują często inne zasady
(patrz str. 179-181). Nie dajesz napiwku wów
czas, jeśli rzeczywiście byłeś niezadowolony z ob
sługi. Napiwek bowiem jest najlepszą metodą na
uczenia kelnerów uprzejmości, szacunku dla
gości i szybkości. Jeśli płacisz kartą, wręcz kelne
rowi oddzielnie pieniądze. Jeśli płacisz gotówką,
podaj wysokość reszty, jaką chcesz otrzymać.
Jak cię widzą,
tak cię piszą
Ten, kto zna nowelę Gottfrieda Kellera pt. Jak cię
widzą, tak cię piszą, wie, jak bardzo wygląd ze
wnętrzny człowieka wpływa na jego ocenę ze strony
otoczenia. Osoba zawsze dobrze ubrana ma opinię
człowieka sukcesu, ten zaś, kto chodzi zaniedbany,
uważany jest za nieudacznika.
Dzisiejszy świat mody jest jednak zbyt barwny
i urozmaicony, aby móc z całą pewnością orzec, kto
jest dobrze ubrany, a kto źle. Podstawowe kryterium
dobrego ubioru obowiązuje jednak do dziś: jest to
jakość materiału. Poza tym ubranie musi być czyste!
94 JAK CIĘ WIDZĄ, TAK CIĘ PISZĄ
Jak się ubrać

po pracy
W wolnym czasie obowiązuje zasada: każdy ubiera się

tak, jak mu wygodnie! Nic tej zasadzie nie można
zarzucić, dopóki obowiązuje w naszych czterech ścia
nach. Jeśli natomiast pojawiamy się w miejscach pu
blicznych, nawet w czasie wolnym podlega ona pew
nym ograniczeniom.
Tak więc człowiek jest oceniany pod względem
ubrania nie tylko w pracy: zadbany i dobrze leżący
strój do joggingu wygląda bardziej atrakcyjnie niż wy
pchane na kolanach i nieuprasowane spodnie. Poza
tym również w wolnym czasie nie jesteśmy całkowi
cie oderwani od biura - jaką bowiem mamy pew
ność, że nie spotkamy na drodze któregoś z kontra
hentów?
Strój sportowy
Jedyną dziedziną, w której zabrudzone albo przepo
cone ubranie nie wywołuje niechęci, jest sport. Mo
kry od potu trykot albo dres wprawdzie nie zachwy
cają, ale są tolerowane przez otoczenie. Należy przy
tym pamiętać, aby przed treningiem pomyśleć o wła
ściwej higienie. Tylko ten, kto był spocony już przed
treningiem, roztacza wokół siebie chmurę nieprzy
jemnego zapachu.
W dyscyplinach sportowych uprawianych na wol
nym powietrzu również podczas złej pogody brud
ny, mokry dres przynosi zaszczyt użytkownikowi, bo
świadczy o jego zaangażowaniu w sport. Dobrego wra-
Jak się ubrać po pracy 95
Również poza
boiskiem
chętnie nosimy
dziś sportowe
obuwie.
W pracy jest
ono jednak
najczęściej nie
żenią nie robi osoba, która po zajęciach na zabłoco na miejscu.
nym boisku ma na sobie niemal czysty dres. Rów
nież w sporcie przywiązuje się dużą wagę do stroju.
Odzież sportowa dobrej jakości, począwszy od obu
wia, a skończywszy na opasce na czoło, jest bardzo
droga. Duże znaczenie ma także marka, za którą
producenci każą sobie słono płacić.
Wielkie różnice w cenie i jakości obserwuje się
we wszystkich dziedzinach sportu. Nadążanie za mo
dą i noszenie najdroższych modeli świadczą o wadze,
jaką przywiązujemy do ubrania, które dodaje prestiżu.
Tak naprawdę ważne jest tylko to, żeby ubranie
sportowe - przynajmniej przed użyciem - było czyste
i zadbane i aby spełniało swoją funkcję.
Spacer po mieście, party itd.

Niezależnie od tego, czy wychodzimy samotnie, czy Dziś nikt już
z przyjaciółmi - zawsze powinniśmy się pokazać z jak nie musi się
dostosowywać
najlepszej strony. Chcemy przecież wywrzeć na in do aktualnych
nych ludziach dobre wrażenie, wzbudzić zaintereso- tendencji mody.
96 Jak się ubrać po pracy
wanie płci przeciwnej albo po prostu dostosować się

do stylu lokalu.
Dzisiejsza moda pozostawia nam dużo swobody,
co jeszcze przed niewielu laty było nie do pomyśle
nia. Na przykład w latach sześćdziesiątych modne
były koszule tylko w określone wzory. Spodnie musia
ły być szyte z konkretnej tkaniny, spódniczki sięgały
ustalonego miejsca nad kolanami, do minispódni
czek trzeba było koniecznie nosić kozaczki do kolan
i tak dalej.
Indywidualność kontra
jednostajność
Monotonia strojów noszonych w wolnym czasie już
się skończyła, ponieważ ludzie stają się dziś coraz
większymi indywidualistami. Firmy uważane za dro
gie, które swoje logo chętnie umieszczają na widocz
nym miejscu, dbają o to, aby ta indywidualność od
razu rzucała się w oczy. Niestety liczne podróbki przy
ciemniają nieco obraz...
Nie świadczy to zbyt dobrze o naszej osobowości,
jeśli demonstracyjnie pokazujemy znaki firmowe.
Z drugiej zaś strony nie ma powodu, aby ukrywać
wszystko, co się ma. Staraj się jednak kupować ubra
nia, które ci się podobają i w których się dobrze czu
jesz, a nie to, co pozornie podnosi twój prestiż.
Jeśli masz wątpliwości, zwróć się do stylisty.
Powszechnie wiadomo, że w pewnych kręgach
Dopóki obowiązują niepisane reguły dotyczące sposobu ubie
ubierasz się rania się. Dotyczy to na przykład młodzieży. Żyjemy
neutralnie,
w społeczeństwie, któremu nieobce są różne formy
w żadnym
kręgu nie zachowań, style i gusty. Każdy musi decydować za
narazisz się siebie, jak dalece chce się do nich dostosować, czy
na krytykę. też iść własną drogą.
Charakter uroczystości 97
Ubranie
na szczególne okazje
Zaproszenia na niecodzienne okazje wymagają

szczególnego stroju. Bo choć dziś każdy może włożyć
wszystko, co zechce, to przy wyjątkowo uroczystych
okazjach należy przestrzegać zasad ubierania się.
Przestrzeganie tych zasad świadczy nie tylko
o uprzejmości wobec gospodarza, ale również dodaje
nam pewności siebie wobec krytycznego otoczenia.
Nie musisz się wówczas obawiać, że z powodu stroju
będziesz oceniony negatywnie. Nie mając tych obaw,
łatwiej pokonasz także inne towarzyskie rafy.
Charakter uroczystości
O tym, jak należy się ubrać, oprócz rangi uroczystości
decydują też inne czynniki. Nie bez znaczenia jest
tu pora dnia. Przy wyborze stroju trzeba uwzględnić
charakter miejsca, w którym odbywa się spotkanie.
Jeśli na przykład jest to pełna przepychu, barokowa Uroczysta sala
wymaga równie
sala, należy się dostosować do jej atmosfery, nawet uroczystego
gdyby w programie nie było hucznego balu. stroju.
98 Ubranie na szczególne okazje
Oficjalne przyjęcie
Oficjalne przyjęcie to takie, które zostało poprzedzo
ne pisemnym zaproszeniem wystosowanym wedle
obowiązujących zasad. Zaproszenie takie ma formę
złożonej kartki, na której informujemy, z jakiej okazji
odbywa się przyjęcie i kto je organizuje, a także poda
jemy porę, miejsce, ostateczny termin potwierdzenia
przybycia i wskazówkę dotyczącą obowiązującego
stroju.
Wymagany ciemny garnitur

Jeśli w zaproszeniu jest uwaga na temat stroju, mo
żesz zakładać, że wszyscy goście dostosują się do te
go. Jeśli nie masz odpowiedniego ubrania, musisz je
kupić albo zrezygnować z przyjęcia, zjawienie się bo
wiem w niestosownym stroju mogłoby zaszkodzić
twojej opinii.
Możesz też pożyczyć odpowiednie ubranie od
przyjaciela albo w wypożyczalni garderoby. Ma to sens
przede wszystkim wówczas, jeśli wiesz, że potem nie
będziesz już go potrzebował.
Podczas Życzenia gospodarza dotyczące ubrania mogą się
uroczystości wahać między ciemnym garniturem, smokingiem
na wsi
albo podczas
a frakiem. Wspomniany w zaproszeniu strój odnosi
obchodów się najczęściej do panów. Kobieta ubiera się odpo
tradycyjnych wiednio to swego partnera. „Ciemny garnitur” ozna
świąt może
cza na przykład dla kobiety krótką suknię albo ko
być również
pożądany strój stium.
regionalny. Jeśli w oficjalnym zaproszeniu nie ma wzmianki
na temat ubrania, nie zaszkodzi zatelefonować do go
spodarza i zapytać o zwyczaje. Powinieneś to uczynić
szczególnie wówczas, gdy nie znasz kręgu zaproszo
nych osób. Być może istnieją wśród nich niepisane
zasady, o których nie wiesz.
Huczne przyjęcia 99
Przyjęcie i obiad
Między przyjęciem w dzień a wieczorną kolacją ist
nieje zasadnicza różnica.
Z puktu widzenia towarzyskiego uroczystości
organizowane wieczorem mają dużo większe znacze
nie niż urządzane w dzień.
Ta zależność znajduje odzwierciedlenie także
w ubiorze: na przyjęcie w dzień, na obiad albo na kawę
nie przychodzimy w pełnej gali, tylko wybieramy strój
nieco skromniejszy. Dla mężczyzn będzie to garnitur,
dla kobiet sukienka albo spodnium. Oczywiście kobie
ta może też mieć na sobie kostium, do tego kapelusz -
ale niekoniecznie.
Wieczorne wyjście
Jak wspomnieliśmy, przyjęcie wieczo
rem ma znacznie wyższą rangę niż
przyjęcie w ciągu dnia. Oficjalne spot
kanie w godzinach wieczornych bo
wiem jest zawsze szczególnym wyda
rzeniem towarzyskim, niezależnie od
tego, o jaki charakter przyjęcia chodzi.
Gospodarz powinien wspomnieć
w zaproszeniu, jakie ubranie jest po
żądane. Dla panów będzie to z reguły
ciemny garnitur albo smoking, a dla
pań elegancka, ciemna, niezbyt długa
suknia lub kostium z ozdobami - dziś
dopuszczalne jest również spodnium.
Huczne przyjęcia Smoking i suknię

Uroczysty bankiet albo huczny bal są ważnymi wyda wieczorową nosi
się na ogół
rzeniami towarzyskimi. Na te okazje obowiązuje naj dopiero
bardziej uroczysty strój. od godziny 19.00.
Nie trzeba przypominać, że cała

twoja sylwetka musi harmonizować
z eleganckim strojem, poczynając
od fryzury, a kończąc na lakierze
do paznokci.
Skoncentrujmy się teraz
na ubraniu: powinno ono być
jak najbardziej klasyczne,
zarówno pod względem
kroju, jak i koloru. Naj
odpowiedniejszy jest
zestaw barw czarno
-białych, ponieważ te
W odpowiednim kolory prezentują się korzystnie niezależnie od sty
ubraniu czujesz
się pewnie
lu, w jakim jest urządzona sala.
w każdej Mężczyzna ubierze się zatem w smoking, kobieta
sytuacji.
włoży długą suknię wieczorową i najlepszą biżuterię.
Ciemny garnitur i krótka sukienka wyglądałyby under
dressed.
Uroczyste ubranie mężczyzny

Krój i barwy uroczystego ubioru mężczyzn podlegają
surowszym rygorom niż garderoba kobiet. Poniżej
opiszemy obowiązujące rodzaje ubrań dla mężczyzn.
FRAK
Frak wciąż uchodzi za najbardziej eleganckie ubra
nie dla mężczyzny. Wiele osób uważa frak za prze
żytek, dlatego został on w znacznej mierze wyparty
przez bardziej wygodny smoking. Mimo to, jeśli masz
frak, powinieneś go wkładać na bal albo na uroczysty
bankiet.
Frak składa się z czarnych spodni, czarnej mary
narki do talii z „jaskółką” z tyłu sięgającą kolan, do te-
Wizyta w operze i w teatrze 101
go specjalna koszula, biała kamizelka frakowa i biała

muszka. Konieczne są spinki do mankietów i czarny
cylinder.
SMOKING
Smoking jest dziś najchętniej noszonym ubraniem Smoking nosi
z okazji wielkich wydarzeń towarzyskich. Jest on się dopiero
od godziny
wprawdzie podobny do czarnego albo granatowego
19.00.
garnituru, ale różni się od niego szczegółami.
Smoking można nosić także z białą marynarką, co
bardzo pasuje do czarno-białych barw podstawowych,
jakie dominują w ubraniu odświętnym. Smoking skła
da się z czarnych spodni, czarnej (bądź białej) ma
rynarki z szalowym kołnierzem albo jedwabnymi kla
pami i kamizelki. Do tego nosi się białą koszulę
z krytymi guzikami oraz muszkę.
Wizyta w operze i w teatrze

Galowe przedstawienie w operze albo teatralna pre
miera festiwalowa należą do wydarzeń towarzyskich
wysokiej rangi, podobnie jak bal i bankiet. Trzeba się
więc na te okazje odpowiednio uroczyście ubrać: męż
czyzna wkłada frak, na to w chłodnej porze roku czar
ny płaszcz i biały jedwabny szal. Kobieta wkłada długą
wieczorową suknię, na to zimą płaszcz do kostek.
„Zwykła” premiera w operze znajduje się w hierar
chii towarzyskiej poniżej gali premierowej, w dużych Jako para
teatrach operowych bowiem odbywa się w sezonie kil powinniście
pamiętać, że
ka premier. Na takie okazje dla mężczyzn stosowny wasze ubranie
jest przede wszystkim smoking, kobieta wkłada suk musi ze sobą
nię wieczorową. Mężczyzna może również wystąpić współgrać -
zarówno pod
w ciemnym garniturze, kobieta powinna wówczas zre
względem
zygnować z sukni wieczorowej i włożyć sukienkę wizy koloru, jak
tową. i stylu.
Odpowiednie ubranie dla niej i dla niego

Wizyta w teatrze - z wyjątkiem premiery - staje się
ostatnio coraz mniej uroczystym wydarzeniem. Atmo
sfera większości dużych teatrów obliguje jednak do
odpowiedniego stroju: zarówno ciemny garnitur, jak
i krawat albo muszka powinny być dla mężczyzn
czymś oczywistym.
Kobieta może wystąpić w eleganckiej, odświętnej
sukni, ponieważ w teatrze raczej nie zrobi wrażenia
overdressed; natomiast niedbały strój albo kostium
biurowy wśród barokowej sztukaterii i kryształowych
kandelabrów może sprawiać niekorzystne wrażenie.
Widzieć i być Należy zawsze starannie dobierać garderobę do
widzianym -
miejsca. Jak już wspomnieliśmy, również ubranie
wizyta w operze
jest nie tylko partnerów musi ze sobą współgrać.
wydarzeniem Młodzi ludzie raczej krytycznie odnoszą się do
artystycznym,
ale także konwencji, mimo to dżinsy i sweter powinny być stro
towarzyskim, jem wyłącznie do kina albo na inne swobodne im-
Najważniejsze zasady dotyczące stroju 103
prezy towarzyskie. Moda młodzieżowa pozwala oprócz

swobody zwracać uwagę również na elegancję i wy
soką jakość.
Przyjęcie w gronie prywatnym

Jeśli idzie o przyjęcie w kręgu prywatnym, nie ma
ściśle ustalonych reguł dotyczących stroju, właściwie
można wkładać to, na co się ma ochotę. Oczywiście
musisz przestrzegać zwyczajów obowiązujących w da
nym towarzystwie i przed każdym wyjściem zastano
wić się, czy strój, który zamierzasz włożyć, pasuje do
kręgu twoich przyjaciół.
Możesz bowiem wywołać zdziwienie, jeśli na pry
watnym spotkaniu zjawisz się ubrany zbyt odświęt
nie albo zbyt oficjalnie. Z drugiej zaś strony nie wolno
ci przyjść w niechlujnym garniturze ani w popla
mionych, znoszonych dżinsach. Twoje ubranie po
winno być dostosowane do typu sylwetki i mieć dobrą
jakość.
Najważniejsze zasady dotyczące

stroju
Niektóre zasady powinniście koniecznie wziąć sobie
do serca, aby uniknąć poważnych błędów.
Czy zawsze na czasie

Najnowszym tendencjom mody możesz ulec tylko Model
wówczas, kiedy sytuacja na to pozwala: na przykład uniwersalny
możesz nosić
wybierasz się na przyjęcie w prywatnym gronie albo
także
jeśli szczególnie modna część garderoby nie rzuca się po latach.
za bardzo w oczy. Pamiętaj jednak, aby to, co wkła Warto więc
dasz na siebie, było jak najlepszej jakości. To kryte taki kupić.
rium powinno decydować przy kupnie garderoby na
wieczór, a nie modne szczegóły. Wiadomo, że ubranie
na uroczyste okazje nie jest tanie. Będzie ci ono słu

żyło dłużej niż jeden sezon, toteż powinno być raczej
klasyczne.
Ubranie dostosowane do typu urody

i okoliczności
Ubieraj się zawsze tak, aby strój pasował do typu two
jej urody. Niełatwo jest przestrzegać tej zasady, ponie
waż trudno nam patrzeć obiektywnie na własną oso
bę. Zapytaj więc przyjaciela albo przyjaciółkę, czy
strój, który ci się podoba, pasuje do ciebie.
W każdym wypadku powinieneś też zwracać uwa
gę na to, jak się czujesz w danym ubraniu. Kobieta
nie powinna się zmuszać do noszenia wąskiej sukni
wieczorowej, jeśli woli luźne sukienki. Spodnium mo
że wyglądać równie elegancko. Również cienkie wyso
kie obcasy nie są obowiązkowe.
Zastanów się przed każdym wyjściem na przyję
cie, co na jaką okazję pasuje i jakich ludzi tam spot
kasz. Nie znaczy to, że masz całkowicie zrezygnować
ze swoich modnych kreacji, ale trochę wrażliwości
nie zaszkodzi!
Dostosuj
zawsze ubranie
do swojej figury
Strój odpowiedni
i wybieraj do sylwetki
modele
wygodne
Jeszcze jedna ważna uwa
i niezbyt ciasne. ga: twoje ubranie powin
no być dostosowane do
wieku i figury. Nie daj
się zwariować reklamom
z młodymi i szczupłymi
modelkami, jeśli twoja
figura nie jest już
taka smukła, a wie-
Zasady dotyczące ubrania 105
ku też nie można już nazwać młodzieżowym. Nie wcis

kaj się na siłę w ubrania, które są zbyt ciasne: w ten
sposób podkreślisz tylko swoje mankamenty.
Podkreślanie kształtów
Szczególne podkreślanie kobiecości z pewnością zo
stanie zauważone przez męską część towarzystwa.
Kobieta może to potraktować jako komplement. Po
winna jednak mieć na uwadze to, że wywołuje podob
ną reakcję również u mężczyzn, z którymi nie chce
mieć nic wspólnego. Jej ubranie zależy oczywiście
także od charakteru uroczystości.
Wspólne wyjście
Przed wyjściem z domu, ale nie w ostatniej chwili,
stańcie oboje z partnerem przed lustrem, aby
sprawdzić, czy wasze stroje pasują do siebie stylem
i kolorem. Po krótkiej ocenie dodajcie ewentualnie
do swojej reprezentacyjnej garderoby kilka szczegó
łów, które harmonizują z garderobą waszego partne
ra albo partnerki. Ważne jest, aby wasze stroje się Krawat
powinien
nie gryzły. zasłaniać
guziki koszuli.
Krawat i muszka
Być może należysz do męż
czyzn, którzy nie lubią krawa
tów i noszenie ich uważają za
przykry obowiązek, jeśli tak
jest, to żyjesz w epoce, która
wychodzi ci naprzeciw. Do
garnituru bowiem zasadniczo
pasuje krawat - obecnie jed
nak en vogue jest odpięta ko
szula z chusteczką, koszula
zapięta pod szyję bez krawata albo ładna marynarka

z podkoszulkiem. Można się tak ubrać na wiele oka
zji, jednak nie na spotkania o charakterze służbowymi
albo oficjalnym.
Muszka jest uzupełnieniem fraka albo smokin
gu, ale niektórzy mężczyźni noszą ją na wszelkie
możliwe okazje. Powinni jednak mieć świadomość,
że muszka na co dzień do zwykłego garnituru albo
marynarki sprawia nieco śmieszne wrażenie.
Mężczyźni i ozdoby
Również mężczyźni noszą dziś ozdoby. Dotyczy to nie
tylko sygnetów, co zawsze było w zwyczaju, ale także
łańcuszków na szyję, z wisiorkami lub bez, i małych
kolczyków. Powinniście jednak pamiętać o tym, że
by ozdoby były
Kolczyk skromne i nie
u mężczyzny
dawniej zbyt rzucały się
wywoływał w oczy.
sensację, dzisiaj
jest czymś Miejcie też
normalnym. na uwadze, że
dla wtajemni
czonych ma
znaczenie to,
czy nosicie kol
czyk w prawym, czy
w lewym uchu (hetero
seksualiści noszą w lewym).
Kiedy konieczna jest marynarka

Jeśli komuś jest za ciepło, może w gronie prywatnym
zdjąć marynarkę. Podczas przyjęć oficjalnych nie
dozwolone jest zdejmowanie marynarki, nawet jeśli
temperatura jest bardzo wysoka! Na niektórych
Czego należy unikać 107
mniej oficjalnych spotkaniach, kiedy jest bardzo gorą Lekkie tkaniny

co, pan domu uchyla obowiązek siedzenia w mary marynarek
pomagają
narce. Pierwszy zdejmuje tę część garderoby i tym
przetrwać
samym zachęca innych mężczyzn, aby poszli w jego
oficjalne
ślady. W niektórych kręgach obowiązuje jednak zasa spotkanie
da, że w obecności kobiet nie wolno zdejmować ma nawet
rynarki - chyba że panie na to pozwolą z uwagi na w środku lata.
nieznośny upał.
Czego należy unikać

Niestety, na każdym kroku spotykamy się z uchybie
niami wobec zasad etykiety dotyczących ubrania. Nie
byłby to wielki problem, ponieważ drobne błędy moż
na ignorować. Niestety błędy innych osób w dziedzi
nie zachowania i ubioru na ogół nie są tolerowane,
tylko gorliwie komentowane, a nawet stają się ulubio
nym przedmiotem żartów.
Jeśli chcesz uniknąć negatywnej oceny na podsta
wie swojego ubioru, powinieneś przestrzegać laiku
zasad.
Wszystko
zapięte na ostatni guzik
Twoje ubranie powinno być zawsze dostosowane do Krawat musi
okazji. A więc na oficjalnym przyjęciu czy na obcho być zawiązany
tak, aby
dach ważnego święta pamiętaj, żeby mieć zapięte dotyka!
wszystkie guziki i suwaki. Dotyczy to również ostat kołnierzyka
niego guzika koszuli, który także pod wiązaniem kra koszuli.
wata musi być zapięty.
Kobiety powinny od czasu do czasu sprawdzać,
czy mają zapięte guziki bluzki. Nie wolno rozpinać
spódnicy ani spodni podczas przyjęcia ani zdejmować
butów pod stołem, mimo iż wydaje się wam, że nikt
tego nie widzi.
Najczęstsze błędy
Możesz być pewien, że każdy z poniższych błę
dów, zostanie natychmiast zauważony przez
osoby obeznane z etykietą. Nie dawaj więc in
nym okazji do uśmieszków i krytyki.
K obiety i m ężczyźn i
♦ Jesteś ubrany niestosownie do okazji i miej
sca przyjęcia.
♦ Twój strój jest zbyt jaskrawy i prowokujący -
ubierasz się zbyt wyzywająco.
♦ Styl twojego ubrania pasuje raczej do osób
młodszych i wcale cię nie odmładza.
♦ Twoje obuwie jest nieodpowiednie albo nie-
oczyszczone.
♦ Twoje ubranie nie pasuje na przyjęcie w cią
gu dnia.
M ężczyźn i
♦ Wbrew obowiązującym regułom nosisz szelki
i/albo brązowe obuwie.
♦ Kiedy siedzisz, spod nogawek twojego wie
czorowego garnituru widać gołe łydki.
♦ Na oficjalne okazje wkładasz białe albo bar
dzo wzorzyste skarpety.
K obiety
♦ Nie wkładasz rajstop do oficjalnego stroju,
pokazujesz gołe nogi lub stopy.
♦ Twoje rajstopy mają spuszczone oczka.
♦ Obrąbek spódnicy jest nierówny albo nader
wany.
♦ Kiedy siedzisz, zakładasz stopę na kolano
albo podkurczasz obie nogi.
Zalecenia dotyczące ubrania w miejscu pracy 109
Strój roboczy
Ubranie robocze dawniej zawsze było oznaką stanu -

na tej podstawie można było bez trudu stwierdzić,
jaki zawód uprawia dana osoba.
Dziś uniformy spotyka się już tylko w policji i for
macjach pokrewnych: w wojsku, w ochronie oraz
w straży pożarnej. Również w zawodach związanych
ze służbą zdrowia ze względów higienicznych nosi
się fartuchy. We wszystkich innych profesjach dziś
nosi się albo odzież ochronną, albo zwykle codzienne
ubrania.
Koniec z uniformami
W wypadku większości osób trudno obecnie rozpo Nawet
znać na podstawie ubrań noszonych w miejscu pracy, duchownego
jaki zawód wykonują. Można tylko zgadywać, czy ten można teraz
z całą
pan w krawacie jest na przykład sprzedawcą samo
pewnością
chodów, czy kierownikiem działu w mleczarni. rozpoznać
Dotyczy to również kobiet. Na ogół trudno się zo tylko podczas
rientować, jaki zawód uprawia kobieta ubrana w ele odprawiania
gancki kostium. nabożeństwa.
Zalecenia dotyczące
ubrania w miejscu pracy
W firmach, w których pracownicy mają liczne kon
takty z klientami, kierownicy często wydają przepisy
dotyczące ubioru personelu, choć nie istnieje takie
pojęcie jak uniform. Dzieje się tak szczególnie w ban
kach, gdzie właściwym strojem wszystkich pracowni
ków pragnie się podkreślić kompetencje w sprawach
finansowych.
110 Strój roboczy
Ubranie
do pracy
powinno być
w stonowanych
kolorach
i z dobrego
materiału.
Istnieje ścisły związek między ubraniem a kondycją

finansową firmy: ten, kto zna się na pieniądzach, nie
może być źle ubrany. Również w centralach wielkich
koncernów, które dziś często przypominają olbrzymie
pałace, oczekuje się, że pracownicy swoim ubiorem
dostosują się do pozytywnego wizerunku firmy.
Strój oficjalny
Strój „oficjalny” to słowo-hasło oznaczające styl obo
wiązujący na wszystkich stanowiskach, od najniższe
go do najwyższego - i to na skalę międzynarodową.
ZASADY DLA MĘŻCZYZN
♦ Ubranie będzie wyglądało bardziej elegancko, jeśli

wybierzemy stonowane kolory.
♦ Do biura albo do pracy związanej z kontaktami
z klientami zaleca się skromny, klasyczny garnitur.
Styl ubrań do pracy zmienia się niezależnie od mody
tylko w szczegółach i raczej rzadko.
♦ Biała koszula z kołnierzykiem i mankietami jest
częścią międzynarodowego „uniformu” - kolorowe ko
szule są niewłaściwe.
♦ Nie wolno rezygnować z krawata i chusteczki w kie
szonce. Powinny one mieć jednakowy wzór i niezbyt
jaskrawe kolory.
Zalecenia dotyczące ubrania w miejscu pracy 111
♦ Skarpety nie mogą być wzorzyste,

powinny mieć ciemny kolor, który oczy
wiście musi pasować do garnituru.
♦ Obuwie powinno pasować do garni
turu - głównie czarne. Lakierki zakła
da się do ubioru odświętnego, a nie na
co dzień do biura.
♦ Chusteczka z materiału wciąż jeszcze
uważana jest za część „wyposażenia”
mężczyzny.
♦ Możesz narazić się na zaprzepasz
czenie swojej kariery, jeśli źle ubrany
staniesz przed swoim szefem albo szefową. Krawat
i chusteczka
♦ Podczas rozmów z klientami lub innych zawodo w kieszonce
wych spotkań nigdy nie zdejmuj marynarki. powinny mieć
jednakowy wzór
i być dobrej
ZASADY DLA KOBIET jakości.
♦ Kobiety, które mają styl, do pracy wkładają inne
ubrania niż w czasie wolnym. Ubranie noszone
w pracy bowiem powinno być dostosowane do rodza
W pracy nie noś
ju czynności, jakie kobieta wykonuje. zbyt głębokich
♦ W pracy nie podkreślaj swych powabnych kształ dekoltów.
tów. Co nie znaczy, że nie możesz się
ubierać atrakcyjnie, ale twoje ubranie
nie powinno się rzucać w oczy.
♦ Skromny ubiór, kostium albo dobrze
skrojone spodnium uważane są za wła
ściwy strój do pracy.
♦ Ramiona powinny być zakryte - na
wet jeśli w pomieszczeniu jest bardzo
gorąco.
♦ W lecie również nosi się pończochy
albo rajstopy.
♦ Makijaż stosuj dyskretnie.
112 Strój roboczy
♦ Rąbek spódnicy powinien sięgać nie wyżej niż na

szerokość dłoni nad kolanem.
♦ Jest oczywiste, że rajstopy nie mogą mieć pospusz
czanych oczek. Miej zatem w pogotowiu rajstopy za
pasowe.
♦ Unikaj rzucających się w oczy przejrzystych
ubrań. W żadnym razie przez bluzkę ani przez su
kienkę nie powinien prześwitywać biustonosz.
♦ Halka ani podszewka nie powinny wystawać spod
spódnicy.
Ubiór na rozmowę kwalifikacyjną

Nie popełnisz błędu, jeśli będziesz prze
strzegać wspomnianych już zasad dotyczą
cych ubrania (patrz str. 109-112). Przy
wyborze garderoby ważne jest również to,
o jakie stanowisko się ubiegasz i w jakiej
branży chcesz pracować.
Jeśli starasz się o miejsce w rzemiośle,
powinieneś przyjść na rozmowę wstępną
w garniturze i krawacie. Pokażesz w ten
Nienaganne sposób szefowi personalnemu, że twoje aspiracje się
ubranie jest
nieodzowne
gają wyżej niż bycie zwykłym robotnikiem.
podczas Przy ubieganiu się o pracę w zawodzie kupieckim
rozmowy
kwalifikacyjnej.
albo na kierowniczych stanowiskach obowiązuje za
sada, że wkładasz to, co będziesz nosił na co dzień
w pracy. Twoje ubranie pod każdym względem musi
być bez zarzutu, kwalifikacje zawodowe bowiem zo
staną ocenione dopiero później.
Przepisowe Obecnie istnieją branże, w których pracownicy
ubranie ubierają się swobodniej i w których jest więcej miej
powinno być
sca dla indywidualności. Ale nie daj się zwieść - nie
tak skrojone,
abyś czul się znaczy to, że możesz wystąpić w tandetnej odzieży -
w nim dobrze. również swobodne ubranie musi być dobrej jakości.
Ślub 113
Wyjątkowe wydarzenia
Przy niecodziennych okazjach należy również prze

strzegać obowiązujących zasad ubierania się. Na
przykład w wypadku śmierci wrażliwość osoby, która
straciła kogoś bliskiego, jest szczególnie silna, wszelki
nietakt mógłby ją bardzo zranić.
Uroczystość pogrzebowa
W Europie czerń jest kolorem żałoby - a więc wybór Nie ubieraj się
koloru ubrania jest prosty: ubieramy się na czarno. zbyt modnie,
Mężczyźni wkładają czarny lub ciemny garnitur ponieważ na

uroczystości
i czarny krawat, do tego czarne skarpety i czarne obu pogrzebowej
wie. Do czarnego garnituru wkłada się białą koszulę. obowiązuje
Czarna koszula do czarnego garnituru jest zbyt modna także prostota.
i nie ma nic wspólnego z elegancją, która obowiązuje
podczas uroczystości pogrzebowej. Kobiety zaś powin
ny włożyć skromną czarną sukienkę z długimi ręka
wami, czarne rajstopy, czarne obuwie i ewentualnie
czarny kapelusz. Czarna albo ciemna bluzka jest w wy
padku kobiet bardziej wskazana niż biała.
Jasny płaszcz włożony na czarne ubranie zniweczy
całkowicie twoje wysiłki, aby być ubranym stosownie do
okoliczności. Na takie okazje powinieneś mieć płaszcz
w kolorze czerni, antracytu albo ciemnej szarości. Jeśli
musisz przyjść w codziennym ubraniu, pamiętaj, aby
miało ono przytłumioną barwę.
Ślub
Również w odniesieniu do ślubu należy przestrzegać
kilku szczególnych zasad dotyczących ubrania. Panie
powinny pamiętać, że kolor biały jest zastrzeżony wy-
114 Wyjątkowe wydarzenia
Jeśli panna łącznie dla panny młodej! Żadna z obecnych kobiet

młoda ma nie może mieć na sobie białego ubrania nawet wów
krótką suknię,
czas, jeśli sama panna młoda nie jest w bieli. Panna
żadna kobieta
nie może młoda nosi z reguły długą suknię, co kobietom obec
włożyć długiej. nym na ślubie pozwala również zjawić się w długiej
sukni (ale nie białej!). Poza tym kobiety powinny pa
miętać, aby w kościele nie pokazywać zbyt głębokich
dekoltów ani odsłoniętych ramion. Można narzucić
na siebie żakiet.
Pan młody ma na sobie czarny garnitur albo frak -
ale nie smoking, gdyż przed godziną 19.00 smokin
gu się nie wkłada. Panowie powinni wystąpić w czar
nych garniturach.
Mówiąc ogólnie: żaden z gości nie może być ubra
ny bardziej wytwornie niż młoda para! Ponieważ goś
cie często nie wiedzą, w jakim stroju wystąpią młodzi,
powinni na wszelki wypadek dowiedzieć się tego - naj
lepiej bezpośrednio od nich samych.
Kwiat, który
pan młody
ma w klapie
marynarki, musi
pasować
do kwiatów
w wiązance
ślubnej.
Jak się ubierać za granicą

Zachowanie turystów za granicą wciąż wywołuje iry
tację albo wręcz oburzenie wśród miejscowej ludno
ści; jest ono z trudem tłumione ze względów ekono
Jak się ubierać za granicą 115
micznych, ponieważ turyści są poważnym źródłem

dochodów każdego kraju. Wiele osób nawet nie stara
się zapoznać z normami zachowania w kraju, do
którego jadą, i wziąć je sobie do serca. Dotyczy to rów
nież ubrania. Często turyści traktują kościół jak mu
zeum, a nie miejsce modlitwy, toteż strój niektórych
z nich prawie się nie różni od stroju na plażę.
Świadczy to o bezprzykładnej arogancji i braku
szacunku dla ludzi wierzących. W krajach islamu tu
rysta, który nie przestrzega zasad ubrania w miej Nie wszędzie
dozwolona jest
scach świętych, może z łatwością popaść w konflikt kąpiel nago,
z policją! dlatego należy
zawsze mieć ze
sobą kostium
Na plaży kąpielowy.
Również jeśli idzie o strój plażowy,

należy mieć na uwadze to, że w wie
lu krajach południowoeuropejskich
nie ma zwyczaju kąpania się w stroju
topless czy też wręcz nago. Dotyczy to
przede wszystkim plaż, które znajdują się
w pobliżu osiedli.
Jeśli nie chcesz rezygnować z kąpieli
bez kostiumu, powinieneś się udać na
oficjalną plażę dla nudystów albo poszu
kać miejsca położonego na uboczu, które
go nie odwiedzają miejscowe rodziny.
W restauracji
Ubranie w restauracji, kawiarni, bistro itd. powinno
być dostosowane do tego, jakie noszą ludzie miejsco
wi. Strój do joggingu należy w takiej sytuacji pozosta
wić w hotelu, a z walizki wyjąć coś elegantszego.
W krajach południowych panuje powszechny zwy
czaj noszenia przez mężczyzn krótkich spodenek -
116 Wyjątkowe wydarzenia
ale są to wyłącznie bermudy, a nie krótkie spodenki

sportowe. Tylko w lokalu położonym na plaży można
się zjawić w stroju kąpielowym.
Kobieta w stroju topless nie powinna wchodzić na
wet do bistro na plaży!
Na zakończenie zacytujmy jeszcze hasło, które
widnieje w Stanach Zjednoczonych nad drzwiami
wielu sklepów: „Jeśli jesteś bez obuwia i koszuli, nie
będziesz obsłużony”. Widok obnażonej górnej połowy
ciała rzadko kiedy jest przyjemny, szczególnie jeśli
wokół znajdują się produkty spożywcze. Również
brudne nogi mogą u wielu wywoływać niesmak.
Kapelusze znowu modne

Kapelusz był dawniej stałą częścią stroju zarów
no kobiet, jak i mężczyzn. Dzisiaj noszenie ka
pelusza jest uwarunkowane modą. Kto chce,
może nosić kapelusz - ale można również z nie
go zrezygnować.
Jeśli mężczyzna nosi kapelusz, musi się podpo
rządkować regułom, które obowiązywały daw
niej: przy pozdrowieniu na ulicy powinien lekko
uchylić kapelusza, a w budynku go zdjąć. Kobiet
ten obowiązek nie dotyczy. Mogą one mieć kape
lusz na głowie zarówno podczas pozdrowienia,
jak i w pomieszczeniach. Inne nakrycia głowy,
jak szale, chusteczki albo czapki należy zdejmo
wać w pomieszczeniach zamkniętych.
Na niektóre okazje jeszcze dziś wkłada się kape
lusz: są to uroczystości pogrzebowe, okazałe ślu
by oraz wielkie imprezy towarzyskie.
Formy towarzyskie
w miejscu pracy
Formy kontaktów między pracownikami a kierow
nictwem, jak również między poszczególnymi pra
cownikami, określają w dużej mierze kulturę przed
siębiorstwa; dużą rolę odgrywa tu zachowanie
przełożonych - od kierownika grupy począwszy
po szefa firmy: styl, jaki reprezentują te osoby,
przenosi się na pracowników. Uprzejmość powin
na być w każdym przedsiębiorstwie jedną z naczel
nych cnót, ponieważ świadczy ona o wzajemnym
szacunku. Wartościowy pracownik charakteryzuje
się nie tylko kompetencjami, ale także dobrymi ma
nierami.
118 FORMY TOWARZYSKIE W MIEJSCU PRACY
Kontakty przełożonych
z pracownikami
Dawniej w przedsiębiorstwach i urzędach szefa i pra

cowników dzieliła głęboka przepaść. Wielki dystans
między grupami znajdującymi się na różnym pozio
mie w hierarchii sprawiał, że komunikacja między
nimi była prawie niemożliwa. Dziś wiadomo, że ta
sztywność stosunków doprowadziła niejedno przed
siębiorstwo na skraj przepaści.
W takim klimacie nowoczesne idee nie miały szans
rozwoju, a także nie mogły się przebić do decydentów.
Wyciągnięto z tego naukę i dziś praktykuje się styl za
rządzania, który opiera się na odpowiedzialności za
firmę wszystkich pracowników i jest otwarty na nowe
pomysły. Taki styl zakłada wolę komunikowania się
między poszczególnymi poziomami w hierarchii, co
powinno się odbywać w szczerym i uprzejmym tonie.
Szef i jego współpracownicy

Podstawowym zadaniem szefa jest wydawanie poleceń
i wyznaczanie zadań przy zachowaniu swobodnych
koleżeńskich stosunków. Kwalifikacje kierownictwa
można mierzyć także sposobem zarządzania. Wobec
pracowników należy postępować uprzejmie, ale sta
nowczo.
Wydawanie poleceń
Polecenie powinno być zawsze wypowiedziane uprzej
mym tonem, ponieważ w ten sposób wyraża się szacu
nek dla pracownika i jego umiejętności.
Kontakty przełożonych z pracownikami 119
Ważne jest, aby szef jak najczęściej używał słów Pracownicy

„proszę” i „dziękuję” i zwracał się imiennie do swoich wykonujący
samodzielne
współpracowników; należy pamiętać, że do kobiet naj
zadania
młodszych i niezamężnych nie zwracamy się już per powinni
„panna”. informować
Polecenia muszą być zrozumiałe i rzeczowe, aby przełożonych
o zasadniczych
nie powstały nieporozumienia podczas ich wykony
czynnościach.
wania. Poza tym powinny być uzasadnione, ponieważ
dzięki temu pracownik ma możliwość lepiej poznać
zasady pracy w firmie. A to pozwala mu wskazywać
na problemy istniejące w przedsiębiorstwie i składać
propozycje naprawy.
Dopóki jest to możliwe ze względów zawodowych,
każdy pracownik powinien samodzielnie organizować
swoją pracę - to pobudza współodpowiedzialność za
firmę i zwiększa wydajność pracy.
Pochwała i krytyka
Wykonanie polecenia musi być pod każdym względem
perfekcyjne, gdyż należy zyskać uznanie przełożonego.
Pochwała jednego pracownika zaś motywuje inne oso
by w dziale do lepszej pracy. Źle świadczy o stylu kiero
wania firmą, jeśli szef krytykuje pracownika w obec
ności jego koleżanek i kolegów. Dobry zwierzchnik
poprosi podwładnego do gabinetu na rozmowę w czte
ry oczy, a potem nie będzie się wypowiadał wobec in
nych współpracowników na temat treści rozmowy.
Autorytet przełożonego
Również ogólna postawa szefa wpływa w znacznym
stopniu na klimat w zakładzie pracy: przełożony musi
przede wszystkim promieniować spokojem. Musi mieć
autorytet wśród pracowników i nie budzić w nich lęku
swą silną osobowością.
120 Kontakty przełożonych z pracownikami
Dobry szef powinien czasem także sam zakasać

rękawy i włączyć się do wykonania zadania, bo w ten
sposób może zademonstrować nie tylko swoje kwali
fikacje kierownicze, ale także kompetencje zawodo
we, dzięki czemu wzrośnie jego uznanie wśród pra
cowników.
Szef powinien być obiektywny i rzetelny wobec
pracowników; kiedy bowiem pracownicy czują się po
traktowani niesprawiedliwie, zdecydowanie maleje
ich motywacja do pracy. Przełożony musi być też
otwarty na argumenty i propozycje innych.
Przy odrobinie
dystansu wiele
spraw ukazuje
się w bardziej
obiektywnym
świetle.
Zachowanie dystansu
Kumplowski styl kierowania firmą kryje w sobie pu
łapki, ponieważ łatwo zaciera się wówczas konieczny
autorytet i związane z tym bariery. A to z kolei może
prowadzić do nieporozumień i osobistych uraz, w sy
tuacji kiedy zatraciło się dystans i dopiero wskutek
konfliktu trzeba go na nowo odbudowywać.
W wielu przedsiębiorstwach zanika zwyczaj zwra
cania się do siebie po imieniu przełożonych i pracow
ników, który kiedyś uznano za niezbędny do stworze
nia dobrego klimatu w firmie. Z jednej strony bowiem
Pracownicy i ich szef 121
okazało się, że między osobami, które mówią sobie po Szef nie

imieniu, wcale automatycznie nie zapanował klimat powinien
zwracać się
odprężenia, z drugiej zaś strony przekonano się, że po imieniu do
będąc ze sobą na „pan” i „pani”, można stworzyć pracowników,
w pracy przyjacielską atmosferę, nie burząc słowem jeśli im
„ty” koniecznego dystansu. nie wolno
zwracać się
tak do niego.
Świecić przykładem
Aroganckie zachowanie szefa nie ma wprawdzie dla
niego bezpośrednich negatywnych skutków, ponieważ
znajduje się on na wyższym szczeblu w hierarchii -
jednak na dłuższą metę może być powodem zmniej
szania się motywacji personelu do pracy i wydajności.
Taki szef musi też walczyć z dużą płynnością kadr, co
w rezultacie pogarsza jakość pracy.
Nawet jeśli niektórzy uważają to za „cool”, przeło
żony nie powinien w obecności podwładnych kłaść Poprawna,
stóp na biurku albo innych sprzętach. Powinien być zdyscyplinowana
postawa szefa
zawsze świadomy tego, że nie jest u siebie w domu tyl mobilizuje
ko w miejscu pracy. Zbyt swobodne zachowanie może pracowników
do takiego
oddziaływać ujemnie na współpracowników i w rezul samego
tacie powodować opieszały i niezdyscyplinowany sto zachowania.
sunek do pracy.
Pracownicy i ich szef

Szef może w pewnym sensie decydo
wać o karierze zawodowej, a tym samym
o przyszłości pracownika. Nie należy
jednak z tego powodu traktować
przełożonych jak bogów i zachowy
wać się wobec nich służalczo.
Z drugiej zaś strony zwierzchnik
nigdy nie powinien być traktowany
jak kumpel, nawet jeśli jego zacho-
122 Kontakty przełożonych z pracownikami
wanie upoważnia do tego. Może się bowiem okazać

bardzo bolesne, jeśli szef zechce kiedyś użyć swego
autorytetu.
Twoje dobre Poprawne zachowanie

maniery nie Nie bądź zbyt swobodny wobec swoich przełożonych.
powinny
Wyrażaj mową ciała uznanie i szacunek, zachowując
sprawiać
wrażenia, że jednak pewność siebie - płaszczenie się nie jest już
przestrzegasz w zwyczaju. Nigdy nie trzymaj rąk w kieszeni w obec
ich tylko ze ności szefa i nie siadaj niedbale.
względów
Wobec szefa nie przybieraj też niedbałego tonu,
strategicznych.
nawet jeśli on sam tak właśnie się zachowuje wobec
podwładnych. Zwracaj się do przełożonego, wymie
niając zawsze jego tytuł albo stanowisko.
Na ogół pierwszy pozdrawia ten, kto wchodzi do
pomieszczenia. Jeśli jest to szef, wówczas nie powi
nieneś czekać długo na jego pozdrowienie, tylko po
godnym tonem go powitać.
Rozmowa w cztery oczy

Jeśli chcesz porozmawiać z przełożonym, nie powi
nieneś zjawiać się u niego bez zapowiedzi. Poproś se
kretarkę, aby cię z nim umówiła, a następnie przyjdź
punktualnie o wyznaczonej porze. Zaczekaj, aż se
kretarka cię zaanonsuje, następnie zapukaj do drzwi,
poczekaj na słowo „proszę” i dopiero potem wejdź.
Nowoczesny zwierzchnik, który zna dobre maniery,
wyjdzie ci naprzeciw, poda rękę i poprosi, abyś
usiadł. Jeśli tak się nie stanie, tylko szef będzie sie
dział nadal za biurkiem, poczekaj przy drzwiach, aż
coś powie. Nie wyrywaj się, aby mu uścisnąć rękę,
i usiądź dopiero wówczas, kiedy cię zaprosi. Nie opo
wiadaj mu rozwlekle o swojej sprawie, tylko wyrażaj
się krótko i zwięźle.
Punktualność 123
O zachowaniu się
w miejscu pracy
Dla większości ludzi praca stanowi główny ośrodek ich

życia: w firmie spędzają przeważającą część czasu,
dzięki czemu wielu kolegów znają lepiej niż własnego
partnera. A więc i w miejscu pracy powinni okazywać
dobre maniery, które w życiu prywatnym uważają za
coś oczywistego.
Punktualność
W epoce elektronicznych zegarów i elastycznego
czasu pracy często nie jest ważne, kiedy przycho
dzisz, jeśli tylko przepracujesz określoną warunkami
Zamiast przyjść
umowy liczbę godzin. Ale nie dotyczy to wszystkich pięć minut
stanowisk. Jeśli czas pracy jest ściśle ustalony, wów za późno, lepiej
przyjść pięć
czas żaden szef nie będzie tolerował twoich kolej minut
nych spóźnień. za wcześnie.
124 O zachowaniu się w miejscu pracy
Nie spóźniać się

Jeśli w twoim zawodzie wymagane jest punktualne
przychodzenie do pracy, powinieneś z zapasem obli
czać czas konieczny na przejazd, aby mimo nieprze
widzianych zdarzeń zdążyć na wy
znaczoną godzinę.
Jeśli umówiłeś się na spot
kanie, grzeczność wymaga,
abyś zjawił się punktualnie,
bo z pewnością nie chciałbyś
zburzyć całego harmonogramu
pracy swojego partnera w inte
resach. Mógłby on też zinterpre
tować to jako brak zainteresowa
Nowoczesne nia dla jego osoby albo dla przedmiotu rozmowy.
zarządzanie
wymaga także
Większość ludzi nie lubi czekać, toteż ważna rozmo
korzystania wa od samego początku może przybrać niekorzystny
z terminarza.
obrót z powodu twojego spóźnienia.
Jak zwracać się do siebie

w kontaktach służbowych
Goście wysocy Kiedy mamy do czynienia z osobami obcymi, na przy
rangą mogą kład klientami lub dostawcami, powinniśmy się wza
oczekiwać, że
jemnie przedstawiać i następnie starać się zapamię
ich nazwiska
tać nazwiska. Przy następnym spotkaniu sprawi to
są znane,
ponieważ na korzystne wrażenie i stworzy klimat bliskości.
ogół bywają Jeśli jesteś z kimś po imieniu, co wśród równych
anonsowani. rangą koleżanek i kolegów jest na ogół oczywiste,
wówczas w kontaktach służbowych używasz imienia.
W rozmowach z klientami albo dostawcami przedsta
wiacie się nawzajem z nazwiska. Prosisz wówczas
także o wizytówkę - na wypadek, gdybyś się przesły
szał. Może się ona przydać do późniejszej korespon
dencji.
Przyjmowanie gości 125
Przyjmowanie gości
Po partnera w interesach wychodzimy do hallu albo
ktoś z personelu towarzyszy mu do miejsca, w którym
odbędzie się rozmowa. Kiedy klient jest już na koryta
rzu, wychodzimy mu nieco naprzeciw, aby zademon
strować znaczenie jego wizyty dla naszej firmy.
W niektórych firmach portier objaśnia gościowi do
kładnie drogę do partnera, z którym będzie rozma
wiał; musi ją wówczas odbyć samodzielnie.
Jeśli wchodzi gość, a ty prowadzisz właśnie rozmo
wę telefoniczną, przerywasz ją natychmiast uprzej
mymi słowami. Jeśli jednak twój rozmówca telefo
niczny jest bardzo ważny albo wyższy rangą, wówczas
prosisz gościa uprzejmym gestem, aby usiadł. Po
odłożeniu słuchawki przepraszasz gościa i prosisz, by
się rozebrał. Mężczyźni pomagają kobietom zdjąć
płaszcz, panie zaś czynią to tylko w stosunku do star
szych kobiet. Garderoby nie kładziemy gdziekolwiek,
tylko wieszamy na wieszaku.
Jak stworzyć atmosferę odprężenia

Nie przystępujemy od razu do rozmowy, tylko
proponujemy gościowi najpierw coś do picia i do
czasu podania napoju prowadzimy sm ali talk.
Dopiero potem pytamy o powód wizyty, na przy
kład: „Co mogę dla pana/pani zrobić?” lub „Czy
możemy już przejść do sprawy?”.
Częstujemy gościa kawą, napojami itp. tylko

wówczas, jeśli nie musimy sami ich przyrządzać
i podawać. Niegrzeczne i niewskazane jest zo
stawianie gościa samego w pokoju.
Miejsce pracy
Pod pojęciem miejsce pracy rozumie się nie tylko
biurko albo pokój, w którym pracujemy, ale chodzi
o całe otoczenie. W miejscu pracy powinna też być
stworzona możliwość łatwego kontaktu z przełożony
mi i innymi kolegami.
Sposób urządzenia miejsca pracy mówi wiele
o osobowości pracownika.
Rzeczy osobiste
Urządzenie stanowiska pracy
w miejscu pracy Twoje miejsce pracy będzie przytulne i ciepłe, jeśli
ukazują
człowieka,
znajdą się tam także osobiste rzeczy: poustawiaj rośli
a nie tylko ny doniczkowe, powieś na ścianie ładne obrazy, po
pozbawiony
oblicza trybik
staw na biurku fotografie rodziny, psa albo kota
w maszynie. i utrzymuj porządek w pomieszczeniu.
Pamiętaj przy okazji, że zdjęcia wycięte
z czasopism wyszły obecnie z mody.
Nie wywrą one z całą pewno
ścią dobrego wrażenia na two
ich kolegach. Porządkuj
codziennie dokumenty
i chowaj je do szafy. Wy
sokie góry akt mogą wpraw
dzie sprawiać wrażenie, że
jesteś bardzo zapracowany,
ale jednocześnie mogą
skłaniać do zastanowienia
się, dlaczego tak wiele spraw
nie zostało jeszcze załatwionych.
Palenie w miejscu pracy

Jeśli do twojego pokoju stale ktoś wchodzi albo
często odbywają się w nim rozmowy w interesach,
nie powinieneś palić. Palenie w miejscu pracy jest
Miejsce pracy 127
zresztą i tak w wielu firmach zabronione z uwagi na

koleżanki i kolegów, którzy nie palą - palacze mają
wówczas najczęściej do dyspozycji wydzielone kąciki
do palenia.
Pracodawcy na ogół niechętnie patrzą na palą
cych pracowników, ponieważ w skali rocznej marnu
ją oni wiele dni efektywnej pracy, robiąc sobie przer
wy na papierosa.
Jeśli dzielisz pomieszczenie

z innymi osobami
Jeśli nie pracujesz sam w pokoju, twoje prywatne roz
mowy telefoniczne mogą bardzo przeszkadzać ko
legom.
Biurko, komputer i prywatne dokumenty kolegów Jeśli
dzieli się
stanowią dla pozostałych tabu. Jeśli z biurka korzysta pomieszczenie
na zmianę ktoś inny, nie powinny na nim leżeć twoje biurowe
z innymi
prywatne rzeczy. Przeznaczone są na nie specjalne osobami,
szafki albo pojemniki na kółkach. Również we wspól konieczna jest
dyscyplina
nie użytkowanym komputerze nie powinny się znaj i wzajemna
dować twoje prywatne zapisy. Pamiętaj też, że bliski tolerancja.
kontakt z kolegami w tym samym biurze często pro

wadzi do plotek. Unikaj więc obmawiania, możesz
być bowiem pewien, że wówczas i o tobie będzie się
mówiło.
Rozmowa służbowa
Rozmowy z przedstawicielami innych przedsię
biorstw albo instytucji mają często wielkie znaczenie
dla sukcesu twojej firmy. Jest oczywiste, że podczas
rozmowy służbowej nie wolno ci uchybić przyjętym
regułom savoir-vivre’u, jeśli nie chcesz, aby wskutek
niewłaściwego zachowania podważano twoje kompe
tencje zawodowe albo rangę twojej firmy. Zapamiętaj
poniższe zasady.
Powitanie
Zwracaj się Przedstaw się podczas powitania, wymieniając głośno
często i wyraźnie swoje nazwisko. Wręcz rozmówcy wizytów
do swego
kę - jeśli w odpowiedzi nie dostaniesz od niego wizy
rozmówcy,
wymieniając tówki, wówczas poproś o nią. Wizytówka może być
jego tytuł. bardzo pożyteczna w wypadku trudnych nazwisk albo
przy późniejszym podsumowywaniu wyników roz
mowy.
Pozytywna atmosfera rozmowy

Stwórz w miarę możliwości pozytywną atmosferę,
rozpoczynając rozmowę od przyjemnego tematu,
który nie ma nic wspólnego z właściwą sprawą; kon
tynuuj tę konwersację do czasu, aż podadzą kawę
i ciasteczka lub napoje.
Unikaj sytuacji, kiedy współpartnerzy siedzą w po
mieszczeniu na różnych poziomach. Nikt nie powi
nien siedzieć wyżej niż inni, gdyż jest to niegrzeczne
wobec osoby siedzącej niżej.
Rozmowa kwalifikacyjna 129
Swoim zachowaniem i mową ciała powinieneś

okazywać zainteresowanie partnerem. Wpływa to ko
rzystnie na przebieg rozmowy. Bądź uprzejmy, pochy
laj się często ku rozmówcy, patrz na niego i gestem
zaznaczaj, że się z nim zgadzasz. Nie bądź natrętny
i nie zadawaj zbyt osobistych pytań.
Nawet jeśli temat rozmowy jest poważny, pamię
taj, aby się od czasu do czasu uśmiechać. Oczywiście
oznaka wesołości jest nie na miejscu, jeśli rozmowa
dotyczy jakiegoś smutnego zdarzenia.
Ważne zasady obowiązujące

podczas rozmowy
Zawsze pozwól się rozmówcy wypowiedzieć do końca, Również
bo wówczas masz szansę, że sam zostaniesz wysłu telefon
komórkowy
chany. Umiejętność uważnego słuchania jest co naj
powinien być
mniej tak samo ważna jak wyrażenie własnych wyłączony
poglądów. Rozmowa zacznie się szybko rwać i stanie podczas
się bezproduktywna, jeśli partnerzy będą sobie nie rozmowy.
ustannie wchodzić w słowo. Jeśli musisz przerwać
dyskusję, przeproś partnera. Może to nastąpić jedynie
w sytuacji wyjątkowej, z reguły bowiem podczas roz
mowy nie łączy się żadnych telefonów. Następny gość
musi poczekać, aż skończy się poprzednie spotkanie.
Jako kierujący dyskusją powinieneś zwracać
uwagę na to, żeby wszyscy rozmówcy trzymali się te
matu i aby nikt nie mówił niepotrzebnie rozwlekle.
Na koniec dokonaj krótkiego podsumowania.
Rozmowa kwalifikacyjna
Ponieważ rozmowa kwalifikacyjna najczęściej stanowi
ważny krok ku przyszłości, trzeba być do niej jak naj
lepiej przygotowanym. Poniżej podajemy kilka rad, jak
się przygotować i zachować podczas takiej rozmowy.
Przed rozmową Przygotowanie

kwalifikacyjną
Przeanalizuj swój życiorys pod kątem ewentualnych
poproś w dziale
reklamy braków! Jeśli stwierdzisz, że takie istnieją, zastanów
o katalogi i inne się, jak odpowiedzieć na pytania z tym związane. Mo
materiały
propagandowe że się bowiem zdarzyć, że twój życiorys zostanie wzię
na temat firmy. ty pod lupę. Uświadom sobie swoje atuty zawodo
we, które możesz zaprezentować w rozmowie i które
mogą być zaliczone na plus. Zastanów się też nad od
powiedzią na pytanie, dlaczego starasz się właśnie
o tę posadę.
Zbierz informacje na temat firmy, dowiadując się
na przykład, jakie przedsiębiorstwa wchodzą w jej
skład, do jakiej grupy firma należy, kto jest właścicie
lem itd. Powinieneś też jak najwięcej wiedzieć o pro
duktach firmy.
Na rozmowę ubierz się tak, jak sądzisz, że ubiera
ją się pracownicy firmy. Ubranie powinno być w do
brym gatunku (patrz str. 112).
Jak się zachować podczas rozmowy

Przy powitaniu poczekaj, aż partner poda ci rękę.
W żadnym razie nie wyciągaj pierwszy ręki do osoby,
która będzie z tobą rozmawiała.
Wykaż swoją postawą, że jesteś zainteresowany
posadą: nie opieraj się niedbale w fotelu i nie kładź
łydki na kolanie.
Pierwszy dzień w pracy 131
Możesz założyć nogę na nogę. Kobiety powinny Wyprostowaną,

przy tym uważać, aby spódnica lub sukienka nie lekko pochyloną
do przodu
ściągnęła się przy tym zbyt wysoko.
sylwetką
Jeśli naprawdę zależy ci na zdobyciu posady, pa wyrażasz
miętaj, że to nie ty decydujesz, kiedy rozmowa ma się swoje zain
zakończyć! Zwracaj uwagę na sygnały swojego part teresowanie.
nera, wskazujące, że spotkanie zmierza ku końcowi.
Jeśli zostanie zakończone, wstań spokojnie, podziękuj
i czekaj, aż rozmówca poda ci rękę.
Pierwszy dzień w pracy

Pierwszy dzień w pracy zaczyna się na ogół od tego,
że twój bezpośredni szef wita cię u wejścia i prowadzi
do stanowiska pracy, jednocześnie przedstawiając ci
kolegów i koleżanki. Następnie przekazuje cię star
szemu pracownikowi, który omówi z tobą zakres
twoich obowiązków.
O jednym powinieneś pamiętać: jak tyl
ko zjawisz się w nowym miejscu pracy,
będziesz mniej lub bardziej jawnie ob
serwowany przez swoich nowych kole
gów - jeszcze jeden powód, aby
nie stwarzać okazji do
krytyki.
Etap poznawania się

Początkowo powinieneś się za
chowywać defensywnie i starać
się nie budzić zazdrości ani
obaw u kolegów. Nie bądź zbyt napuszony, Nowe miejsce
pracy, nowi
bo zostanie to zinterpretowane jako brak szacunku. koledzy, nowe
Nie zaczynaj w pierwszych tygodniach żadnych roz zadania - z całą
pewnością poko
mów prywatnych, tylko obserwuj uważnie, kto i w ja nasz pierwsze
ki sposób do ciebie podchodzi. Następnie zdecyduj, przeszkody.
z kim chciałbyś nawiązać bliższy kontakt. Fachowe

pytania zadawaj uprzejmym tonem. Nie zrażaj się,
jeśli od razu nie zrozumiesz wyjaśnienia. Staraj się
w pierwszych tygodniach nie wyrażać krytyki - rób
natomiast w domu notatki, a swoje propozycje zmian
przedstaw dopiero po paru miesiącach. Ustrzeże cię
to między innymi przed niesłusznymi uwagami wyni
kającymi z nieznajomości firmy. Chęć zabłyśnięcia
wiedzą na początku najczęściej nie spotyka się
z uznaniem ze strony kolegów.
Przyjęcie
z okazji rozpoczęcia nowej pracy
W pomieszczeniach firmy nie zawsze wolno święto
Przyjęcie wać - a już na pewno nie w czasie godzin pracy!
na przywitanie
w nowym Poczęstunek na powitanie, na który koledzy przeważ
miejscu pracy nie czekają, powinieneś zorganizować po kilku tygo
stwarza
dogodną dniach, po godzinach pracy. Jeśli spotkanie nie odby
okazję bliższego
poznania nowych
wa się w firmie, możesz zaprosić koleżanki i kolegów
kolegów. do pobliskiej restauracji.
Kontakty międzyludzkie 133
Przyjęcie nie musi być wystawne - wystarczą ka

napki, sałatka, napoje bezalkoholowe oraz kilka bute
lek wina musującego. Na takie przyjęcie powinien
być zaproszony szef!
Kontakty międzyludzkie
W miejscu pracy bardzo ważne jest, aby sprawy oso
biste traktować ze szczególną dyskrecją i delikat
nością. Jeśli bowiem zrobisz fałszywy krok, trudno ci
będzie się z niego wycofać. Taki błąd oznaczałby zwol
nienie albo - jeśli pracujesz w dużej firmie - przenie
sienie do innego działu.
Romanse
Intymny kontakt pomiędzy dwojgiem pracowników Niemal
to dla wszystkich, którzy lubią plotkować, smakowity 30 procent
wszystkich par
kąsek. Związek taki jest jednak na ogół kruchy. Jeśli
poznało się
w dodatku w romans jest uwikłany przełożony, w miejscu
z pewnością sensacja jest szczególnie duża. Osoby, pracy.
które nawiązały romans, niech się zastanowią, jak
dalece reszta załogi powinna być zorientowana w ich
związku. Na dłuższą metę nie da się tego ukryć, ale
na początku można uniknąć niepotrzebnych uwag
dotyczących tej kwestii. Oczywiście wszystko zależy
od konkretnej sytuacji w firmie; być może nowy
związek nie stanowi żadnego problemu i nie trzeba
się z nim ukrywać.
Powód do świętowania
Urodziny, ślub, narodziny dziecka itd. są to osobiste
wydarzenia, które z reguły również koledzy starają się
uczcić, wręczając danej osobie odpowiedni prezent.
Z drugiej strony oczekuje się, że to wydarzenie stanie
się okazją do wzniesienia z kolegami toastu.
W żadnym razie nie powinno się urządzać bar

dziej wystawnego poczęstunku, niż jest to powszech
nie przyjęte w firmie, aby inni nie poczuli się zmusze
ni do jeszcze bogatszych przyjęć. Jeśli ktoś nie chce
obchodzić urodzin ani świętować innych okazji, kole
dzy powinni to zaakceptować i powstrzymać się od
złośliwych komentarzy.
Należy jednak zawsze uczcić awans, ponieważ jest
to bezpośrednio związane z miejscem pracy.
Jak zwracać się do siebie

Zwracanie się do siebie po imieniu w miejscu pracy
jest dość powszechne. Z jednej strony taka forma
stwarza większą poufałość i swobodną atmosferę,
z drugiej zaś pewien dystans może być niekiedy bar
dzo korzystny. Właśnie w sytuacjach konfliktowych
często lepiej jest zachować nieco dystansu. Stosując
formę „pan/pani”, można również utrzymywać przy
jacielskie kontakty.
Forma „ty" Zdarza się jednak, że podczas uroczystości albo
stwarza poufalą
atmosferę,
wycieczek zakładowych suto zakrapianych alkoholem
ale nie atmosfera staje się zbyt swobodna i może dochodzić
gwarantuje
dobrej
do większych poufałości. Pamiętaj, aby nie pozwalać
współpracy. sobie na coś, czego nazajutrz w miejscu pracy bę-
Kobiety w firmie 135
dziesz żałował. Dotyczy to na przykład rozmaitych

obietnic danych zbyt pochopnie albo nieopatrznego
przejścia na „ty”.
Kobiety w firmie
Właściwie kobietom w firmie nie powinno się poświę
cać osobnego rozdziału. Jeśli idzie o równouprawnie
nie kobiet w przedsiębiorstwach, urzędach itd., przy
najmniej w teorii wszystko jest przecież w jak
najlepszym porządku - tak brzmi w każdym razie ofi
cjalna ocena. Doświadczenie uczy jednak, że prakty
ka nie nadąża za teorią.
Kobiety są wciąż jeszcze dyskryminowane w miej Niestety,
scu pracy. Chętnie wskazuje się na fakt, że kobiety ojcom, którzy
będące w najlepszym wieku zawodowym rodzą dzieci chcą wziąć
urlop
i dlatego nie są w pełni dyspozycyjne i nie dotrzymu
wychowawczy,
ją kroku życiu zawodowemu. A więc trudno im zrobić wciąż jeszcze
karierę. Mimo wszystko jednak czasem im się udaje, utrudnia
choć zrobienie kariery kosztuje je wiele trudu i oso się życie
bistych wyrzeczeń. (zawodowe).
Odważne
i przekonujące
wystąpienie
pomaga
przeforsować
własne projekty.
Molestowanie seksualne
Obojętne, czy chodzi o uszczypliwe uwagi, aluzje, czy
też o bardziej śmiałe ataki na twoją sferę intymną, nie
toleruj jako kobieta takich zaczepek. Przedstaw sytu
ację przełożonemu, nawet jeśli nie masz nadziei, że
podejmie on jakiekolwiek kroki wobec danej osoby.
Może to jednak spowodować, że w przyszłości natręt
nie odważy się na podobne postępowanie.
W żadnym razie nie powinnaś takiego zachowania
pomijać milczeniem.
Nowoczesna
komunikacja
Formy komunikacji bardzo się zmieniły w ciągu
ubiegłego dziesięciolecia. Jeszcze przed paroma łaty
najczęściej tylko ludzie biznesu korzystali z przenoś
nych telefonów. Dzisiaj miliony ludzi mają telefony
komórkowe; faks, który w latach dziewięćdziesiątych
zaczął przenikać powoli także do życia prywatnego,
często jest już zastępowany e-mailami. List prywat
ny albo służbowy od dawna przestał być jedynym
środkiem pisemnego porozumiewania się. W ciągu
bardzo krótkiego czasu dzięki silnej konkurencji
obniżone zostały taryfy telefoniczne, a Internet ze
swymi wielorakimi możliwościami zyskuje coraz
większe znaczenie.
138 NOWOCZESNA KOMUNIKACJA
Służbowo i prywatnie
Należy rozróżniać komunikację prywatną i służbową:

stylistyka, dobór słów, rodzaj pisma (maszynowe albo
odręczne), papier oraz treść w korespondencji pry
watnej są bardziej osobiste niż w korespondencji służ
bowej.
Stwierdzenie to może się niejednemu wydać ba
nalne, jednak właśnie w posługiwaniu się nowymi
mediami granice zacierają się coraz bardziej. Przede
wszystkim w Internecie, służącym między innymi do
przesyłania e-maili, często stosuje się niedbały styl,
który nie zawsze jest odpowiedni do okoliczności.
Niezależnie od medium (faks, list, telefon itd.) i nie
zależnie od tego, czy wiadomość jest przekazywana
ustnie, czy pisemnie, staranny, dostosowany do oko
liczności styl z pewnością będzie miał pozytywny
wpływ na finał twojej sprawy.
Telefon komórkowy
i telefon stacjonarny
Telefon komórkowy ma niezaprzeczalne zalety w po
równaniu z innymi środkami komunikacji: rozmówca
jest prawie zawsze osiągalny i sam może również
w każdej chwili zatelefonować. Telefon komórkowy
może uratować życie, a w życiu zawodowym, z uwagi
Telefon komórkowy i telefon stacjonarny 139
na możliwość szybkiego przekazu informacji, może

decydować o sukcesie zawodowym. Praktyczne stro
ny przenośnego telefonu, który dziś już ma wielkość
mniej więcej pudełka papierosów, możemy jednak
wykorzystywać tylko w ograniczonym zakresie: nie
wszędzie można dzwonić z telefonu komórkowego,
po pierwsze dlatego, że mury, tunele, korytarze metra
itd. nie zawsze przepuszczają fale, a po drugie, na da
nym obszarze może nie być zasięgu.
Jak korzystać
z telefonu komórkowego
Telefon komórkowy ma także wiele wad, które zależą Właściciel
w dużym stopniu od tego, w jaki sposób właściciel telefonu
komórkowego
z niego korzysta.
wcale nie musi
Osoby, które nie mają komórki, uważają niekiedy, w każdej
że większości ludzi przenośny telefon służy tylko po sytuacji
to, żeby imponować innym. Często bowiem można go odbierać
zauważyć, że korzysta się z nich najczęściej tam, i rozmawiać.
gdzie jest dużo ludzi i gdzie bardzo przeszkadzają.
Niewłaściwe używanie telefonu komórkowego jest
niestety powszechne: zdarza się, że dzwonią one
w teatrze, na koncercie, w kinie, tak jakby ich właści
ciele zapomnieli, że telefon można nastawić na cichy
dzwonek albo uruchomić funkcję wibracyjną, bez ko
nieczności całkowitego wyłączania.
Obecnie nawet w restauracji coraz częściej się te
lefonuje i mimo woli bywamy świadkami „ważnych”
rozmów przy sąsiednim stoliku.
Podczas jazdy samochodem telefonowanie bez mi
krofonu może być bardzo niebezpieczne, bo wówczas
uwaga kierowcy nie jest w pełni skoncentrowana na
tym, co się dzieje na drodze. Również w życiu prywat
nym można sobie łatwo wyobrazić sytuację, kiedy
140 Telefon komórkowy i telefon stacjonarny
Okaż swemu dzwonek telefonu burzy romantyczny nastrój. Każdy

rozmówcy
pełną uwagę
posiadacz telefonu komórkowego musi też być świa
i wyłącz telefon domy tego, że aparat podczas uroczystości pogrze
komórkowy.
bowej albo innej smutnej okoliczności nie tylko
przeszkadza, ale również obraża uczucia osób pogrą
żonych w smutku.
Żelazne zasady dotyczące

używania telefonu komórkowego
Aby te ujemne strony telefonów komórkowych jak
najbardziej ograniczyć na korzyść zalet, należy prze
strzegać pewnych zasad.
Telefon możesz brać ze sobą wszędzie, ale w miej
scach, gdzie mógłby przeszkadzać, przycisz dźwięk
albo całkiem go wyłącz.
W restauracji i w teatrze
Jeśli chcesz zatelefonować, będąc w restauracji, nie
rób tego przy stoliku, tylko przejdź do innego pomiesz
czenia, na przykład do hallu, albo wyjdź na ulicę. Sta
raj się rozmawiać jak najkrócej i wróć jak najprędzej
do stolika.
Ogólne uwagi na temat prywatnych rozmów telefonicznych 141
Jeśli twój telefon komórkowy zadzwoni w restau Nie zakłócaj

racji, nie jest to wprawdzie tak bulwersujące jak w te romantycznego
tête-à-tête
atrze albo w sali koncertowej, mimo to przeszkadza
telefonem
gościom, którzy rozkoszują się potrawami i chcą spo komórkowym!
kojnie porozmawiać. Jeśli telefon zadzwoni po raz
drugi w niestosownym momencie, należy go szybko
wyłączyć. Nie biegnij z dzwoniącym telefonem w rę
ku przez całą salę. To wywoła tylko jeszcze większe
zamieszanie.
Telefonowanie w drodze
W publicznych środkach komunikacji (w autobusie,
tramwaju, metrze, samolocie - ale nie w wagonie ko
lejowym) używanie telefonu komórkowego jest zabro
nione, ponieważ nie można wykluczyć jego wpływu
na działanie urządzeń elektronicznych pojazdu.
W pociągu natomiast musisz mieć wzgląd na innych
pasażerów i nie telefonować w przedziale, tylko na
korytarzu.
Ogólne uwagi na temat prywatnych

rozmów telefonicznych O niektórych
Zarówno telefon komórkowy, jak i stacjonarny staje się porach lepiej
jest nie zakłócać
ważną częścią naszego życia. Stanowi on jeden z naj spokoju
bardziej popularnych środków łączności. Przez tele- telefonem.
fon można załatwić niemal wszystko, wyjąwszy sytua

cje, kiedy sprawa wymaga potwierdzenia własnoręcz
nym podpisem albo rozmowa telefoniczna nie może
zastąpić osobistego kontaktu.
Ponieważ niemal każdy ma telefon, mało kto ocze
kuje dziś spontanicznych wizyt. Grzeczność wymaga,
aby przedtem zatelefonować i zapytać, czy odwiedzi
ny będą mile widziane.
Ważna uwaga: nie daj się terroryzować - nikt nie
może od ciebie wymagać, abyś zawsze odbierał tele
fon. Jeśli ktoś nie chce tego przyjąć do wiadomości
i wciąż wydzwania, powiedz mu wówczas, że masz
prawo spędzać wolny czas bez zakłóceń. Istnieją pew
ne zasady, których jako osoba telefonująca powinie
neś przestrzegać.
Kiedy nie powinno się telefonować

Pomijając krąg najbliższych przyjaciół, należy prze
strzegać określonych pór dnia, które dawniej były po
rami składania wizyt: nie dzwoń po godzinie 22.00,
wiele osób bowiem chodzi o tej porze spać; nie dzwoń
też w czasie przerwy obiadowej między godziną 12.00
a 15.00 - szczególnie wtedy, kiedy mógłbyś zakłócić
południowy sen małym dzieciom; mniej więcej mię
dzy godziną 18.00 a 20.00 w wielu rodzinach jada się
kolację. Reguły te nie obowiązują oczywiście wów
Jeśli ktoś do czas, jeśli z całą pewnością wiesz, że twój telefon
ciebie dzwoni, o każdej porze sprawi przyjemność.
a nie możesz
w danej chwili
rozmawiać, Zasady obowiązujące
powiedz to podczas rozmowy telefonicznej
telefonującemu
Telefonując, podaj zawsze swoje nazwisko i przywitaj
i obiecaj, że
później sam się. Nie dotyczy to sytuacji, kiedy osoba, do której
zadzwonisz. dzwonisz, powitała cię słowami: „Witaj, Zosiu!” albo:
Ogólne uwagi na temat prywatnych rozmów telefonicznych 143
„Dzień dobry, pani Haniu”, ponieważ wyświetlił jej się Tylko

w naglących
twój numer telefonu. przypadkach
Jeśli osoba, z którą chcesz rozmawiać, nie odebra można wyrwać
innych ze snu,
ła sama telefonu, przeproś wówczas krótko za spra
wienie kłopotu i poproś ją do aparatu. Nawet jeśli
wybrałeś niewłaściwy numer, zanim odłożysz słu
chawkę, przeproś w kilku miłych słowach za pomyłkę.
Rozmawiając przez telefon, nie przerywaj partne
rowi, bo to zakłóca jego tok myślenia i niepotrzebnie
przedłuża rozmowę.
Automatyczna sekretarka
Skutecznym sposobem, służącym do tego, aby w do
mu uniknąć niepożądanych telefonów, jest podłącze
nie automatycznej sekretarki. Możesz ją odpowiednio
zaprogramować, to znaczy określić, kiedy ma się włą
czyć, zanim osoba telefonująca będzie się mogła na
grać. Ty sam nie słyszysz sekretarki, tylko ten, kto
dzwoni. Możesz jednak słuchać tego, co się nagrywa,

a jeśli chcesz rozmawiać, wystarczy po prostu pod
nieść słuchawkę.
Poczta głosowa
Przesłuchuj Możesz nastawić swój telefon na pocztę głosową. Jest
regularnie to rodzaj automatycznej sekretarki. Wówczas osoba
taśmę
automatycznej
telefonująca zostanie połączona bezpośrednio z sie
sekretarki ciową skrzynką głosową, a twój telefon nie wyda żad
i odpowiadaj nego dźwięku. Nie zapomnij jednak tak ustawić funk
najszybciej, cji, aby poczta informowała cię natychmiast po
jak to jest
nadejściu wiadomości. Sam możesz zdecydować, jak
możliwe.
długo poczta głosowa będzie przyjmowała telefony do
ciebie.
Należy jednak pamiętać, że niegrzecznie jest nie
zareagować na wiadomość nagraną na automatycznej
sekretarce, dlatego wiele osób świadomie z niej nie
korzysta.
Telefonowanie w miejscu pracy

W wielu przedsiębiorstwach i urzędach przywiązuje
się dużą wagę do tego, aby być uprzejmym przez te
lefon. Ma to wielkie znacze
nie dla wizerunku firmy.
Pracownicy, którzy
często kontaktują się
z osobami z zewnątrz, są
Choćby specjalnie szkoleni w ko
dzień byt dla
ciebie bardzo
munikacji telefonicznej.
stresujący, Nie wystarczy jed
rozmówca
ma prawo
nak wypowie
oczekiwać, dzieć wyuczo
ze będzie
potraktowany
ną formułkę:
uprzejmie. „Dzień dobry,
Telefonowanie w miejscu pracy 145
tu firma X, przy telefonie Teresa Nowak, co mogę dla

pana/pani zrobić?”; ważne jest także, jakim tonem
zostanie to powiedziane i jaki będzie dalszy przebieg
rozmowy.
Decyduje pierwsze zważenie

Obecnie telefon jest pierwszym kontaktem z przed
siębiorstwem. Oprócz treści ważny jest także język
i ton głosu, albowiem nie istnieją inne możliwości
oceny, które zazwyczaj mamy przy kontakcie osobi
stym. Dlatego w rozmowie należy przyjąć uprzejmy
ton i rzeczowo przedstawić sprawę. Dopóki nie mamy
wideofonu, nic nie pomoże najsympatyczniejszy
uśmiech po drugiej stronie łączy.
Miły głos w telefonie

Jeśli dodzwoni się do ciebie osoba, której sprawa do
tyczy zakresu pracy innych kolegów, przełącz ją wów
czas za pomocą wewnętrznej centrali i nie każ dzwo
niącemu jeszcze raz telefonować pod właściwy
numer wewnętrzny.
Zawsze staraj się sprawiać wrażenie, jak gdyby
dana osoba była pierwszą telefonującą do ciebie
w tym dniu - a nie na przykład trzydziestą. Nic bo
wiem nie działa bardziej odstraszająco niż uczu
cie, że się bardzo przeszkadza komuś, kto podniósł
słuchawkę.
Jeśli masz zatelefonować w służbowej sprawie,
powinieneś się dobrze do tego przygotować. Ułóż sobie
cały przebieg rozmowy, zastanów się, jakich danych
rozmówca może od ciebie potrzebować, aby potem
szybko mógł ci pomóc, następnie wyłóż sprawę możli
wie krótko i zrozumiale.
146 Faks
Faks
Faks to po prostu kopiarka podłączona do telefonu,

która sporządza kopię wysyłanego dokumentu - dla
tego dawniej ten środek komunikacji nazywany był
również dalekopisem. Mówiąc krótko: można fakso
wać tylko to, co się wcześniej napisało, narysowało,
wydrukowało, namalowało albo wycięło z gazety.
Można wysyłać również faksy
bezpośrednio z komputera. Przy
czym teksty zapisane w kompute
rze, obrazy itp. są wysyłane za po
mocą modemu i nie trzeba przed
tem robić ich wydruku. Oczywiście
warunkiem jest tu odpowiednie
oprogramowanie. Jakość takich fak
sów jest znacznie lepsza niż wysyła
nych tradycyjnie.
Faks należy Każdy list, który powierza się poczcie, może być
do biurowej
codzienności, również wysłany jako faks. Jest to szybszy i tańszy
zadomowił się
sposób; list konwencjonalny natomiast jest bardziej
także w życiu
prywatnym. elegancki i sprawia bardziej „oficjalne” wrażenie.
Faksy prywatne
Faks ma tę zaletę, że natychmiast dociera do adresa
ta, niezależnie od tego, w jakim miejscu na kuli ziem
skiej się go nada. I już w kilka minut później można
oczekiwać odpowiedzi.
Fakt, że faks nie jest rozpowszechniony w życiu
prywatnym, tłumaczy się tym, iż koszty zakupu tego
urządzenia opłacają się tylko wówczas, jeśli rzeczy
wiście często wysyła się korespondencję, a odbiorca
Jak powinien wyglądać faks 147
również ma faks lub komputer z modemem. W fak Faks prywatny

sach prywatnych nie obowiązują oczywiście reguły spełnia taką
samą funkcję
formalne, jednak z przyczyn wspomnianych niżej jak prywatny
warto zawsze podawać, ile stron dany faks zawiera. list.
Jeśli faks wysyłamy do urzędu, nie powinien on się
różnić w formie od faksu służbowego.
Jak powinien wyglądać faks
Liczba stron Ponieważ odbiorca nie może wie

dzieć, czy liczba stron, jakie otrzymał, odpowiada
liczbie stron wysłanych, na pierwszej stronie na
leży zatem podać tę informację. Najczęściej sto
suje się uwagę: „Faks składa się z x stron łącznie
ze stroną tytułową”, lub numeruje się strony, np.:
„strona 1 z 3”, „strona 2 z 3”, „strona 3 z 3”.
Identyfikator faksu Na podstawie oznaczenia
odbiorca widzi, kto wysłał faks. Identyfikator po
winien zawierać nazwę firmy, numer faksu, da
tę wysłania i godzinę. Informacje te można raz
na zawsze zaprogramować w komputerze albo
faksie, następnie będą one automatycznie wysy
łane.
Strona tytułowa Ta strona nie jest obowiązko
wa, ale bywa przydatna. Zawiera ona:
♦ adres, numer faksu i numer telefonu
nadawcy,
♦ numer faksu i telefonu adresata,
♦ liczbę wysyłanych stron,
♦ datę nadania,
♦ temat korespondencji.
148 Inne formy komunikacji
Inne formy komunikacji
E-maile
Obecnie faks znajduje się już w odwrocie. Dzieje się
tak dlatego, że w dzisiejszych czasach wiele osób ma
w domu komputer i modem i wysyła korespondencję
pocztą elektroniczną (e-mail). Zaletą e-maila jest to,
że można za jego pomocą przekazywać całe pliki.
Odbiorca może je otwierać na własnym komputerze,
drukować i przetwarzać.
W praktyce oznacza to na przykład, że przesłany
obraz może być otwarty i wydrukowany albo przenie
siony do innego pliku (np. do gazety).
Za pomocą e-maili można przesyłać obszerne
Komunikacja
z całym światem
teksty, a nawet całe książki. Czas przekazu nawet
w ciągu kilku ogromnych plików zmniejszył się już do kilku minut -
sekund: dzięki
e-mailom jest to
niezależnie od tego, czy komputer docelowy znajduje
możliwe. się tuż za rogiem, czy na innej półkuli.
Przesyłanie danych 149
Jak wygląda e-mail

W rubryce adresowej e-maila musi być wymieniony
adresat, nadawca jest uzupełniany automatycz
nie. Kto chce, może jeszcze wypełnić rubrykę „Do
tyczy”.
Wysyłając e-maile, mamy niewielki wpływ na ich
formę graficzną. Krój pisma, wielkość czcionki
i układ strony zależą od tego, jak odbiorca ustawił je Przesyłanie
danych zaleca
w swoim programie e-mailowym, a nie od tego, jak się przede
wyglądają one na twoim monitorze. Jeśli przywiązu wszystkim przy
jesz szczególną wagę do formy zewnętrznej swojej dużych plikach,
np. przy
korespondencji, e-mail nie jest tu właściwym środ przesyłaniu
kiem przekazu. obrazów.
Przesyłanie danych
Czynnością podobną do wysy
łania e-maili jest przesyłanie
danych za pomocą publicznej
sieci telefonicznej albo we
wnętrznych sieci firmowych,
które z reguły obejmują rów
nież cały świat.
Za pomocą tych mediów
przesyła się wyłącznie pliki
bez listów towarzyszących
(w przeciwieństwie do trady
cyjnych e-maili) z dużą pręd
kością, która znacznie prze
wyższa przekaz e-mailem.
Wiadomości wysyłane tą dro
gą można odbierać również za
pomocą komputera, jeśli się
oczywiście ma odpowiednie
oprogramowanie.
Internet
Komunikacja to nie tylko nadawanie i odbiór, ale tak
że zdobywanie informacji, dlatego Internet nabiera
coraz większego znaczenia. O ile jeszcze przed paro
ma laty docierały do nas zaledwie skąpe wiadomości,
o tyle dzisiaj jesteśmy zalewani prawdziwym strumie
niem informacji.
W Internecie można znaleźć dane prawie na każdy
temat, coraz trudniej jest nad nimi panować. Tak zwa
ne wyszukiwarki przeglądają błyskawicznie wszystkie
strony Internetu, aby znaleźć podane słowo. Wprowa
dza to pewien porządek w chaosie informacji.
Dopóki człowiek „surfuje” tylko w ogólnej sieci,
nie musi zważać na żadne przepisy. Dopiero kiedy
chce założyć własną stronę w sieci, powinien sobie
uświadomić, że każdy (!), kto ma dostęp do Interne
tu, może odwiedzić jego stronę - chyba że chroni ją
hasło. Każdy jest odpowiedzialny za treść swojej stro
ny; nie może ona naruszać ustawowych zakazów, do
brych obyczajów i praw osób trzecich (dotyczy to
przede wszystkim praw autorskich).
Czaty
Na całym W Internecie istnieje możliwość pogawędki z osoba
świecie mi, których się na ogół nie zna. Pogawędki odbywają
istnieją setki
tysięcy czatów.
się w ten sposób, że rozmówcy przesyłają sobie krót
kie teksty dialogowe jak w sztuce teatralnej. Za pomo
cą tej formy komunikacji można rozmawiać z ludźmi
na całym świecie, którzy właśnie znajdują się na
czacie.
Czaty są najczęściej podzielone tematycznie albo
wyróżnia je określone motto. W dużych ofertach in
ternetowych istnieją czaty niemal ze wszystkich dzie
dzin, jak sport, wiadomości, moda itd. Niektóre ofer-
Internet 151
ty mają wielce obiecujące nazwy, jak „strefa hazardo

wa - gorące akcje”, „skok po karierę - szybki awans”,
„viva Italia - tęsknota za Chianti”, „garnek - wspólnie
przyrządzamy smakowite potrawy” i wiele innych.
JAK ZACHOWAĆ SIĘ NA CZACIE

Znamienne w tej formie komunikacji jest to, że nie
podajemy ani swojego nazwiska, ani numeru telefo
nu, tylko wymyślamy dowolne imię, które dodajemy
do poszczególnych wypowiedzi. W praktyce każdy, kto
znajdzie się na czacie, może na swoim monitorze
przeczytać, co właśnie zostało napisane.
Jeśli chcemy „porozmawiać” z kimś o sprawach, Jeśli
które nie są przeznaczone dla osób postronnych, zablokujemy
innym osobom
wówczas blokujemy dostęp innym użytkownikom.
dostęp
Istnieją także czaty, w których specjaliści w róż
do czatu,
nych dziedzinach są gotowi do rozmowy i do odpowie z rozmowy
dzi; rozmową kieruje wówczas prowadzący, tak jak ogólnej robi
podczas dyskusji panelowej. się dialog.
Kiedy jesteś na czacie, pamiętaj o przestrzeganiu
ogólnych zasad dobrego wychowania, nawet jeśli nikt
nie zna twojego prawdziwego nazwiska; nikt bowiem
nie chce być na czacie obrażany. A może się też zda
rzyć, że kiedyś zechcesz poznać swego rozmówcę oso
biście.
Czat połączony ze stroną jakiegoś stowarzyszenia,
instytucji albo organizacji również nie jest miejscem,
gdzie każdy może się zachowywać tak, jak mu się
podoba. Również tu obowiązuje kultura wobec osoby
prowadzącej, ponieważ tylko uprzejmie wyrażona kry
tyka oraz uwagi mogą zostać potraktowane poważnie.
Już niejeden czat uległ likwidacji tylko dlatego, że
ataki na osobę prowadzącą znacznie przekroczyły do
puszczalne granice.
Netykieta
Krótkie wiadomości Wypowiadaj się krótko,
przede wszystkim na forach dyskusyjnych.
Ortografia Daj dobry przykład, zwracając uwagę

również w Internecie na poprawną ortografię.
Zasady pisowni małymi i dużymi literami jak
również znaki interpunkcyjne nie są w Interne
cie przestrzegane.
Pismo drukowane NIE PISZ TEKSTÓW DU

ŻYMI LITERAMI, PONIEWAŻ TRUDNIEJ
I WOLNIEJ MOŻNA JE ODCYFROWAĆ NIŻ
TEKSTY PISANE NORMALNĄ CZCIONKĄ.
Cytaty Jeśli kogoś cytujesz, zawsze podawaj

źródło.
Przekazywanie informacji E-maili nie wolno

przekazywać osobom trzecim bez zgody nadawcy.
OdpowiedziJeśli się podało swój adres e-mailo

wy, należy regularnie zaglądać do skrzynki, aby
sprawdzić, czy nie nadeszła poczta elektronicz
na, a następnie odpowiedzieć na nią możliwie
szybko.
Emotikony Za pomocą tych symboli, które po

winny być stosowane bardzo oszczędnie, można
wyrażać uczucia. Najważniejsze z owych symboli
to: :-) (śmiać się) :-)) (bardziej się śmiać), ;-)
(mrugać oczami), :-( (okazywać smutek albo
zniechęcenie), :-x (całusek).
List służbowy 153
Listy
Mimo iż list stracił na znacze

niu wskutek wzrostu popularno
ści innych środków komunikacji,
to jednak wciąż jeszcze jest naj
bardziej odpowiedni do celów re
prezentacyjnych. Treść (materiały Jeśli ktoś
przykłada wagę
informacyjne, reklamy, oferty itd.) do bardziej
dociera do odbiorcy gotowa, to znaczy nie trzeba jej osobistej formy
komunikacji,
dopiero drukować. Listy są czytelne i skuteczniej od wybierze tak jak
działują na odbiorcę, mogą być także kolorowe. Kolej dawniej list.
ną zaletą jest to, że dokumenty i pisma przychodzą do
odbiorcy jako oryginał, a podpisy na nich są prawnie
wiążące, co nie dotyczy mediów elektronicznych ani
faksów.
List służbowy
Styl listu służbowego zmienił się wyraźnie w ciągu
ubiegłych dziesięcioleci. Przede wszystkim bardziej
niż na formę listu położono nacisk na rzeczową infor
mację. Mimo to przy pisaniu listu służbowego należy
zwracać uwagę na niektóre uznane zasady:
FORMUŁA ROZPOCZYNAJĄCA LIST

Jeśli wysyłasz list do przedsiębiorstwa, instytucji albo
urzędu, ale nie znasz osobiście adresata, używasz
wówczas na początku zwrotu grzecznościowego „Sza
nowni Państwo,” z przecinkiem zamiast wykrzyknika,
jak to było dawniej w zwyczaju, i zaczynasz tekst po
dwóch linijkach przerwy małą literą. Nawet jeśli
wiesz, że w instytucji, do której kierujesz korespon-
154 Listy
dencję, pracują same kobiety albo sami mężczyźni,

nie pisz „Szanowne Panie” albo „Szanowni Panowie”.
Jeśli list jest skierowany do kierownictwa firmy, wów
czas możliwe jest sformułowanie „Szanowne Panie
i Szanowni Panowie”.
Używanie tytułów
w zwrotach rozpoczynających list
Tytuły akademickie
Szanowny Panie Doktorze
Szanowna Pani Doktor
Szanowny Panie Profesorze
Szanowna Pani Profesor
Szanowny Panie Rektorze
Wasza Magnificencjo
Tytuły szlacheckie
Szanowny Panie von Frankenstein
Szanowna Pani von Steinbeck
Szanowna Pani Hrabino
Wasza Książęca Wysokość
Wasza Lordowska Mość
Tytuły osób duchownych
Wasza Eminencjo (kardynał)
Wasza Ekscelencjo
(w Kościele katolickim: arcybiskup, biskup)
Funkcje urzędowe
Szanowny Panie Dyrektorze
Szanowny Panie Burmistrzu
Szanowny Panie Ministrze
Szanowny Panie Generale
Ekscelencjo (do ambasadora)
List prywatny 155
LISTY W DOBRYM STYLU

Dbaj o poprawny, rzeczowy i zrozumiały styl pisania.
Unikaj przestarzałych zwrotów w rodzaju: „w załącze
niu”, „niniejszym”, „powołując się na...”, „zgodnie z ży
czeniem” - każdy frazes można wyrazić w ładnym
stylu, np. „w nawiązaniu do Pańskiego listu” albo „do
łączamy do listu...”. Formuła grzecznościowa na końcu
listu nie brzmi już „z poważaniem” albo „z wyrazami
najwyższego szacunku”, tylko „z przyjacielskim po
zdrowieniem”. Jeśli partnerzy w interesach lepiej się
znają, można napisać również „z najlepszymi pozdro Nic nie zastąpi
listu pisanego
wieniami”. Słowa: „z najlepszymi pozdrowieniami, odręcznie na
Pański...”, brzmią bardzo poufale, powinieneś więc ładnym
papierze. Jest
zawsze rozważyć, czy możesz ich użyć. on osobistym
Dziś już nie stosuje się skrótów, z wyjątkiem dokumentem
i zasługuje na
„d.r.wł.” (do rąk własnych), w zwrotach rozpoczyna to, aby go długo
jących list albo przy tytułach, np. „Prof.” czy „Dr”. przechowywać.
List prywatny
Jeśli piszemy do krewnych, przy
jaciółki albo przyjaciela, ukocha
nej albo ukochanego, nie obowią
zują nas wówczas oczywiście
żadne usztywnione formy. Należy
jednak dbać o ortografię, istnieją
bowiem ludzie, których każdy
błąd kłuje w oczy i którzy są
skłonni mierzyć tym inteligencję nadawcy. Nikt cię
natomiast nie potępi w sferze prywatnej za to, że sto
sujesz dawne reguły ortografii.
Jeżeli piszesz list prywatny do firmy, instytucji lub
urzędu, powinien on być doskonały pod względem
formy. Dotyczy to również sytuacji, kiedy piszesz list
prywatny do osoby, którą dopiero niedawno poznałeś.
156 Listy
KOPERTA I PAPIER
Pierwsze wrażenie odbieramy na podstawie koperty.
Jest to przywilej prywatnego listu, ponieważ w każdej
innej sytuacji koperta pada z reguły ofiarą pracowni
ka, który rozdziela pocztę. Koperta powinna być za
adresowana starannym pismem bez poprawek i mieć
naklejony ładny znaczek. Pamiętaj, aby kolor koperty
pasował do koloru papieru listowego, przy czym staraj
się wybierać tylko jasne tonacje, ponieważ są one bar
dziej eleganckie, a prócz tego list jest bardziej czytel
ny. Wybieraj koperty i papier dobrej jakości; papier
szlachetny jest przeznaczony na szczególne okazje.
ODRĘCZNIE CZY NA KOMPUTERZE

Na papierze listy do firm, instytucji albo urzędów powinny być pi
listowym nie sane na maszynie albo na komputerze, listy prywatne
powinno być
do krewnych i przyjaciół powinno się pisać odręcznie.
żadnych plam,
rys, załamań,
Jeśli list jest przeznaczony dla ukochanej albo uko
„oślich uszu” chanego, wówczas napisanie go na komputerze lub
itd. na maszynie byłoby wielkim uchybieniem.
Pisząc list odręcznie, przemyśl każde zdanie, aby
uniknąć poprawek. Jeśli nie kosztuje cię to zbyt wie
le trudu, napisz najpierw list na brudno, a następnie
przepisz na czysto. Jeśli używasz w tym celu kompu
tera, możesz zawsze coś poprawić albo zmienić bez
pozostawiania śladów ingerencji.
NADAWCA I ADRES
List prywatny będzie wyglądał bardziej urzędowo,
jeśli nadawcę (nazwisko, adres i numer telefonu)
umieścisz u góry pośrodku koperty albo w prawym
górnym rogu. Jeśli często piszesz tego rodzaju listy,
możesz wówczas wydrukować na papierze listowym
i na kopertach swój adres albo wykonać na kompute-
List prywatny 157
rze szablon, dzięki czemu nie będziesz musiał za każ

dym razem na nowo pisać nagłówka. W tym wypadku
powinieneś również ustalić miejsce na adres, a z le
wej strony zrobić margines.
Tak wygląda prawidłowo zaadresowana koperta:
Poprawnie
napisany adres
(od góry do dołu):
imię i nazwisko,
ulica i numer
domu lub skrytka
pocztowa,
kod pocztowy
i miejscowość.
Jeśli odbiorca ma skrytkę pocztową, wówczas ad

res wygląda następująco:
Pan Jan Kowalski
Skr. poczt. 11 13 14
42-380 Poznań
Adres do korespondencji międzynarodowej powi

nien wyglądać następująco:
Herrn
Anton Tiroler
Bregenzer Strasse 1
A-6010 Innsbruck
litera umieszczona przed numerem kodu jest dla

poczty ważniejsza niż słowo „AUSTRIA” na końcu
adresu. Każdy kraj ma swoją literę identyfikacyjną.
Poproś na poczcie o książkę kodów, w której są poda
ne te oznaczenia.
158 Listy
ZWROTY GRZECZNOŚCIOWE ROZPOCZYNAJĄCE LIST

Bardziej Listy do osób, z którymi jesteś blisko, ale nie po imie
poufale brzmi niu, powinnieneś rozpoczynać od słów: „Drogi Pa
zwrot
nie...” albo „Droga Pani...”. Używaj jednak słowa
„Najdroższa
Danielo...”. „drogi/a” z wyczuciem. Wśród krewnych i przyjaciół
stosuje się formę „Drogi Franciszku”.
Przestarzała jest już formuła „Pan Jan Kowalski
z Żoną” albo „Pan Jan Kowalski z Małżonką”. Zamiast
tego napisz „Państwo Jan i Sabina Kowalscy” lub „Pan
Jan Kowalski i Pani Sabina Kowalska”.
Używanie tytułów w adresie

Tytuły akademickie
Pan
Dr Jan Kowalski
Pani Profesor
Dr Sabina Kowalska
Pani Profesor Dr Maria Nowak

Rektor Uniwersytetu w X
Tytuły szlacheckie
Maksymilian baron von Frankenstein
Pani
Elżbieta hrabina zu Steinbeck
Tytuły osób duchownych

Wielebny Ksiądz
Marek Nowak
Funkcje urzędowe
Pan Dyrektor
Adam Kowalski
Konwersacja:
przyjemność
czy obowiązek
Dla jednych to dziecięca zabawa, dla innych powód
oblewania się zimnym potem: konwersacja - sztuka
prowadzenia rozmowy w celu rozerwania siebie i in
nych. Rzeczywiście rozmowa na poziomie z innymi
osobami należy do kanonu poprawnych form towa
rzyskich. Można w tym kontekście mówić śmiało
o sztuce, ponieważ świeży umysł, sprawność języko
wa i prawidłowa technika mówienia muszą tu wy
stępować jednocześnie, aby można było uprawiać
konwersację wysokiego lotu. Nie chodzi tylko o to,
aby umieć mówić jakkolwiek o czymkolwiek, ale aby
posługiwać się staranną polszczyzną.
160 KONWERSACJA: PRZYJEMNOŚĆ CZY OBOWIĄZEK
Wyższa szkoła konwersacji
Wiele czynników decyduje o tym, czy sens rozmowy

dociera do partnera zgodnie z intencjami mówiącego.
Niebagatelną rolę odgrywa przy tym technika od
dechu, siła głosu, intonacja, tembr głosu, szybkość
mówienia i gestykulacja. Wszystkiego tego trzeba się
nauczyć i wszystko wyćwiczyć, aby dobre maniery do
prowadzić do perfekcji przez staranny sposób wyraża
nia się.
Mów zawsze wyraźnie!

Wiele osób mówi za szybko i połyka sylaby. Do tego do
chodzą jeszcze naleciałości dialektalne. Zacznij więc
od dokładnej obserwacji ludzi w środowisku, w którym
żyjesz, a także wsłuchuj się sam w to, co mówisz, aby
wyłowić najbardziej zabarwione dialektem słowa,
których osoba z innego regionu kraju mogłaby nie zro
zumieć.
Słowa te z łatwością można zastąpić innymi, uży
wanymi na terenie całego kraju. Nagrywaj swoje
wypowiedzi na taśmę magnetofonową, abyś mógł sam
siebie korygować. W domu możesz, a nawet powinie
neś, nadal posługiwać się językiem gwarowym.
Wyraźna artykulacja słów

Naucz się dokładnie i prawidłowo artykułować: mię
dzy poszczególnymi słowami powinna być mała prze
rwa, aby końcówka jednego wyrazu nie łączyła się
z początkiem następnego. Nie połykaj sylab.
Nie powinieneś wymawiać słów zbyt szybko. Siła
głosu powinna być tak wyważona, aby wszyscy słu-
Wyższa szkoła konwersacji 161
chacze mogli cię bez trudu usłyszeć, co jednak nie

znaczy, że masz krzyczeć. Mówiąc krótko: nie mam
rocz pod nosem!
Dobrej wymowy można się nauczyć

Dla aktorów i śpiewaków kształcenie głosu podczas
nauki zawodu jest chlebem powszednim. Nie musisz
umieć mówić tak dobrze jak aktor. Jeśli jednak wy
stępujesz często na forum publicznym - albo twój
zawód wymaga szczególnej elokwencji - i masz wra
żenie, że powinieneś się podszkolić, zgłoś się na jakiś
kurs poprawnej wymowy. Trudno zrozumiały sposób
mówienia bowiem jest bardzo męczący dla partne
ra rozmowy, a także może spowodować niechęć do
ciebie.
Gestykulacja
Czy obserwowałeś kiedyś mówiącego Włocha?
Jeśli nie, to zwróć na to uwagę podczas naj
bliższego urlopu we Włoszech. Możesz
się wiele nauczyć! Włosi mają
właściwie dwa języki: melodyjny
język mówiony i niemal tak sa
mo ważny język mimiczny. Ich
Gestykulacja
gesty bardzo mocno podkreślają w dużej mierze
wypowiedź. podkreśla
i wzmacnia
Gestykulacją można kierować tak jak słowem mó wypowiadane
wionym. Komunikujemy się za pomocą rąk, mimiki słowa.
i całego ciała.
Żywa mimika
Mimika kryje w sobie jednak pułapki: aby nie narazić
się na śmieszność podczas wystąpienia, wygłoś wcześ
niej swoją mowę przed lustrem albo kamerą wideo
162 Wyższa szkoła konwersacji
i obserwuj mimikę. Czy zgadza się ona z treścią tego,

o czym mówisz, czy jest raczej bezbarwna i jednostaj
na? Zwróć uwagę na to, czy wtedy, gdy mówisz, nie
uśmiechasz się bez przerwy, bo może się zdarzyć, że
słuchacze nie potraktują cię poważnie. Ale to nie zna
czy, że masz przybrać niesympatyczny wyraz twarzy.
Mowa ciała
Ćwicz przed lustrem ruchy rąk w kierunku słuchaczy.
Nadużywanie tych gestów może szybko przerodzić się
w odruchy sprawiające wrażenie agresywne.
Zrezygnuj
z przesadnej
gestykulacji.
Pamiętaj,
że ruchy rąk
i ciała powinny
sprawiać
wrażenie
naturalne.
Jeśli rozmawiasz na siedząco, pochyl się lekko nad

stołem, aby okazać zainteresowanie rozmową - ale
nie wstawaj!
Podczas przemówienia nie powinieneś się zbyt
kurczowo trzymać mównicy i zaglądać bez przerwy
do maszynopisu. Podnoś jak najczęściej głowę i kieruj
Podczas wzrok ku publiczności na środku sali, raz w lewo, raz
przemówienia w prawo.
na stojąco nie
Jeśli należysz do szczęśliwców, którzy potrafią
wkładaj nigdy
rąk do kieszeni przemawiać z głowy, patrz wówczas prosto w twarz po
spodni! szczególnym słuchaczom. Gestykuluj, ale nie podnoś
Język obraźliwy i dyskryminujący 163
nigdy rąk do góry ani w kierunku publiczności, jeśli

nie chcesz, aby większość słuchaczy mimo woli podą
żała za nimi wzrokiem.
Nieustanne paplanie
to jeszcze nie jest rozmowa
Są osoby, które mają „dar” nieustannego mówienia.
Nie byłby to problem, ale niestety te osoby w żaden
sposób nie pozwalają sobie przerwać. Dobra artykula
cja, bogata treść - wszystko, co się wiąże z poprawną
wypowiedzią, przestaje być zauważalne, jeśli słucha
cze muszą znosić zalewający ich potok słów. Mogą
być wówczas tylko słuchaczami, a nie partnerami, po
nieważ nie mają szans, aby aktywnie uczestniczyć
w rozmowie. Tak więc nieprzerwany potok słów staje
się bezsensowną paplaniną, ponieważ po krótkim
czasie i tak wszyscy się odwrócą od ciebie i poszukają
lepszego partnera do rozmowy.
Język obraźliwy i dyskryminujący

Język obraźliwy i dyskryminujący nie zawsze jest
zamierzony, wiele osób często używa go całkiem nie
świadomie. Ten brak rozwagi nie umniejsza jednak
winy mówiącego. Podczas pojedynku na słowa pamię-
Nawet jeśli
wyładowanie
wściekłości
za pomocą
wyzwisk
przyniesie ci
ulgę, konfliktu
i tak nie
zażegnasz,
a skutki mogą
być opłakane.
164 Kontakt z partnerem w czasie rozmowy
Wrażliwość taj o tym, że słowo jako broń ma bardzo dużą siłę ude
jest niezbędna, rzeniową - większą niż ci się zdaje!
aby rozpoznać
W sporach prywatnych trudno o przestrzeganie
raniące słowa
i unikać ich. jakichkolwiek reguł, ponieważ gniew, zranienie i fru
stracja muszą znaleźć ujście - i najczęściej są to
wściekle wyrzucane z siebie raniące słowa, jakich
w innej sytuacji byśmy nie użyli. Spróbuj zatem nie
brać zbyt poważnie wyzwisk rzucanych podczas kłót
ni ani wypowiadanych na zimno przykrych słów, na
wet jeśli przychodzi ci to z trudem.
Kontakt z partnerem
w czasie rozmowy
Aby móc poprowadzić interesujący
dialog, trzeba dotrzeć do partnera.
Nawet jeśli z jednymi osobami masz
lepszy kontakt niż z innymi - pró
buj przy każdej rozmowie znaleźć
wspólny język i zaakceptować innych
takimi, jakimi są.
Długie Co robić,
monologi
powodują jeśli rozmowa staje się trudna
koniec smali Są ludzie, którzy najbardziej lubią słuchać samych
talk., tak samo
jak uporczywe siebie i mało interesują się innymi - chyba że są oni
milczenie. wyjątkowo dobrymi słuchaczami. Dopóki słuchacz
daje od czasu do czasu uprzejmy „znak życia”, gaduła
jest zadowolony. Takie monologi bywają interesujące
Przejmowanie inicjatywy 165
i na krótką metę nawet zabawne. Nikt nie może jed Unikaj

nak od ciebie wymagać, abyś godzinami trwał w mil rozmowy
o pogodzie,
czeniu obok takiej rozgadanej osoby. Wymyśl jakąś ponieważ ten
grzeczną wymówkę i odejdź; poszukaj sobie partnera temat jest tak
do rozmowy, który zasługuje na to miano. oklepany, że
można by cię
Ciężko jest również, kiedy ktoś cię zagadnie, ale
posądzić
nie wie, co powiedzieć dalej, i stoi obok w milczeniu. o brak
Zakończ więc grzecznie rozmowę, mówiąc na przy fantazji.
kład: „Na pewno jeszcze się dziś spotkamy, chciałbym
się teraz przywitać z kilkoma osobami”. Albo spróbuj
zadać niezobowiązujące pytanie - jeśli mimo to nie
nawiąże się interesująca rozmowa, wycofaj się tak
townie.
Przejmowanie inicjatywy
Powszechnie wiadomo, że to mężczyźni przejmują
inicjatywę w rozmowie. Obecnie należy jednak odrzu
cić tę klasyczną zasadę głoszącą, że kobieta czeka,
aby ją zagadnąć. W istocie przyjęło się już, że również
kobiety nawiązują rozmowę z mężczyznami, nie ryzy
kując przy tym złej opinii. Ale wydaje się, że tylko nie
wielu mężczyzn zrozumiało tę zmianę i zaakceptowa
ło ją; często bowiem reagują zakłopotaniem na próbę
nawiązania rozmowy ze strony kobiety. „Ten, kto chce
być partnerem w rozmowie, musi mówić” - kobiety
powinny wziąć sobie do serca to hasło i bez skrępowa
nia podchodzić do innych.
Rozmowy w większym gronie

Na party, na przyjęciu bufetowym, na przyjęciu zasia
danym i przy innych spotkaniach towarzyskich treść
rozmów nie powinna wybiegać poza tematy ogólne.
Jest to bardzo słuszne, ponieważ w większym gronie
każdy może wówczas brać udział w rozmowie. Nie
166 Kontakt z partnerem w czasie rozmowy
Nikt nie powinno być tak, że grupka osób rozmawia w kącie

powinien być o swoich osobistych sprawach, a tymczasem reszta
wyłączony
z rozmowy ani
towarzystwa powoli się rozprasza. W większym gronie
czuć się nie może być przerw w rozmowie. Wszyscy są za to
skrępowany. odpowiedzialni, a osoba, która przerwie kłopotliwe
milczenie, może liczyć na ogólne uznanie.
Ostrożnie z komplementami
Bądź ostrożny z prawieniem komplementów kobiecie
w towarzystwie. Już niejeden komplement wywołał
odwrotny skutek.
Nie nawiązuj nigdy do wieku kobiety. Możesz się
bowiem pomylić i sytuacja stanie się dla ciebie bardzo
przykra. Nie układaj sobie z góry komplementów, tyl
ko wyrażaj je spontanicznie, jeśli coś rzeczywiście
zrobi na tobie wrażenie. Zabrzmi to szczerze i wiary
godnie i wywoła prawdziwą radość u drugiej osoby.
Przyciszona muzyka w tle

Czasem trudno jest prowadzić rozmowę, bo muzyka
gra zbyt głośno. Jako gospodarz staraj się, aby mu
zyka była raczej spokojna - chyba że zaprosiłeś na
party z tańcami. Podczas przyjęcia zasiadanego
albo na stojąco muzykę powinno być słychać
jedynie w tle. Na party może być
głośniejsza, ale wówczas należy
przygotować również osobne po
mieszczenie do rozmów.
Muzyka w tle Rozmowa z cudzoziemcem

nie powinna
przeszkadzać
Pamiętaj, abyś mówił wyraźnie do osób, które słabo
w rozmowie. znają twój język ojczysty. Staraj się mówić prostymi
zdaniami. Unikaj stosowania skrótów myślowych.
Jak się zachować
w podróży
Niestety istnieje wielu turystów, którzy lekceważą
obyczaje panujące w obcym kraju. Tacy ludzie nie
są łubiani przez tubylców i tylko fakt, że turystyka
w wielu regionach jest najważniejszym źródłem
utrzymania, chroni turystów przed sankcjami
ze strony mieszkańców. Warto się zastanowić nad
tym, jak zachowanie, które demonstrujemy za grani
cą, byłoby oceniane przez naszych sąsiadów w bloku
albo w wiosce. Oczywiście niektóre zachowania u nas
są uważane za normalne, za granicą natomiast wy
wołują zgorszenie.
168 JAK SIĘ ZACHOWAĆ W PODRÓŻY
Jak dobrze przygotować

się do podróży
Przed wyjazdem powinieneś pomyśleć nie tylko

o tym, co zapakować ze sobą do walizki, ale także za
stanowić się nad celem podróży. Poszukaj odpowiedzi
na następujące pytania: jakie są obyczaje w danym
kraju, co się tam jada i o jakiej porze, jak należy trak
tować obsługę - i wreszcie, ponieważ może się to oka
zać bardzo ważne: jak najważniejsze pojęcia, niewąt
pliwie potrzebne podczas podróży, wyrazić w języku
kraju, do którego się wybierasz.
Zbieranie informacji przed podróżą

Z przewodnika po kraju, do którego się udajesz, mo
żesz się dowiedzieć o jego osobliwościach. Nie chodzi
o to, abyś się dostosował do zwyczajów danego kraju,
tak jakbyś nie był gościem, tylko mieszkańcem - wprost
przeciwnie: większość tubylców wcale tego wymaga!
Jako turysta musisz jednak poznać ważniejsze za
sady, aby nie narazić się miejscowym obywatelom.
Ludność najczęściej odwiedzanych krajów jest bo
wiem bezbronna wobec obcych. Dotyczy to przede
wszystkim religii.
Zwyczaje religijne
Pamiętaj, że piękne kościoły to nie muzea, tylko mi
mo swej atrakcyjności miejsca religijnego skupienia.
Również goście muszą te miejsca uszanować przez
odpowiednie zachowanie i ubranie. Wyjątkowego
uszanowania wymagają też uroczystości pogrzebowe,
Jak dobrze przygotować się do podróży 169
szczególnie na Południu; kondukt żałobny ciągnący

przez miejscowość nie może stać się dla turystów fe
stynem ludowym.
To wszystko powinieneś wiedzieć przed rozpoczę
ciem podróży, aby wziąć ze sobą odpowiednie ubra
nie, w którym będziesz mógł wejść także do kościoła,
nie raniąc uczuć religijnych wiernych.
Na ulicach obcych miast

Przed podróżą powinieneś też poznać zasady
ruchu ulicznego, które różnią się od panu
jących w twoim kraju. Mandaty za
niektóre wykroczenia bywają bowiem
znacznie wyższe niż u nas - a więc
weź sobie do serca te zasady. Wszel
kie informacje jak również propozy
cje tras wycieczkowych otrzymasz
w biurach podróży albo w automobil
klubach.
Język narodowy W każdym kraju

obowiązuje inna
Dobrze jest, jeśli wszyscy uczestnicy grupy choć tro
dopuszczalna
chę znają język danego kraju. Można wówczas nawią prędkość
zywać mile kontakty, czerpać wiedzę o kraju z gazet pojazdów.
albo czytać szyldy, a proste pytanie o drogę do najbliż
szej apteki nie staje się prawdziwą łamigłówką.
Kilka słów czyni cuda

Niestety tylko nieznaczna część turystów wykazuje
znajomość języka kraju, w którym przebywa na urlo
pie - świadczy to o pewnej arogancji, zwłaszcza jeśli
co roku tam jeździsz.
A przecież już niewielki zasób słów może czynić
cuda: uprzejme pozdrowienie w języku danego kraju,
170 Szanuj zwyczaje kraju, w którym gościsz
Podczas nazywanie poszczególnych produktów spożywczych

zorganizowanej zamiast pokazywania ich palcem, znajomość nazw
wycieczki
potraw w karcie dań w restauracji i radzenie sobie
w miejscowości
docelowej z ich zamawianiem - gospodarze z reguły przyjmują
z reguły czeka takie starania z dużą wdzięcznością.
na ciebie
przewodnik
Nasz język nie jest językiem światowym
mówiący
twoim
Jest mało prawdopodobne, że w kraju, gdzie spędzamy
ojczystym urlop, spotkamy ludzi, z którymi będziemy się mogli
językiem. porozumieć w ojczystym języku. Większość osób bo
wiem zatrudnionych w branży turystycznej mówi po
angielsku, który stał się językiem międzynarodowym.
Z drugiej zaś strony niech ci się nie wydaje, że nikt
cię nie zrozumie, jeśli będziesz lekceważył wszelkie
reguły uprzejmości i słownie będziesz obrażał kraj
i jego mieszkańców.
Szanuj zwyczaje kraju,

w którym gościsz
Zastanów się nad swoim zachowaniem za granicą
i pomyśl, czy podobnie postępowałbyś również we
własnym kraju. Uszanuj też obyczaje kraju, który cię
gości, choć nie musisz ściśle się do nich stosować.
Ważne jest, abyś nie ranił uczuć mieszkańców kraju,
w którym spędzasz urlop.
Dobrzy przewodnicy informują nie tylko o atrak
cyjnych miejscach, ale także o zwyczajach i wrażliwo
ści mieszkańców danego kraju i udzielają wskazówek,
jak należy się zachować.
Kłopotliwa gościnność 171
Kłopotliwa gościnność
Kiedy w latach siedemdziesiątych ożywiła się turysty
ka piesza, zapanował zwyczaj „integrowania się”
z mieszkańcami danego kraju. Bawiono się z nimi, je
dzono, pito - i nic nie płacono!
Ponieważ nie wchodził w grę rewanż, większość
turystów z radością przyjmowała zaproszenia na
wszelkie uroczystości religijne i rodzinne - wykorzy
stywano bezlitośnie gościnność miejscowej ludno
ści na korzyść własnego (najczęściej prawie pustego)
portfela.
Ta „integracja” nie przeszkadzała jednakże przy Gościnność
jest cechą
jezdnym kąpać się nago tuż obok danej miejscowości. pozytywną
Tak powszechnie wyśmiewani turyści zorganizowani i w wielu krajach
turystycznych
natomiast nie lekceważyli w takim stopniu obyczajów przestrzega się
obcego kraju, ponieważ wychodzili ze swych hoteli jej bardziej niż
u nas, ale nie
tylko wówczas, kiedy organizowano im wycieczkę au powinno się jej
tokarową. nadużywać.
Fachowa obsługa zamiast poufałości

Jeszcze po wielu latach słychać narzekania na skutki
takiego zachowania, głównie w Grecji i innych kra
jach śródziemnomorskich: gościnność ustąpiła tu
miejsca profesjonalnej obsłudze gości, aby uniemożli
wić obcym mieszanie się w sprawy prywatne ludności
tubylczej. Zachowaj zatem zdrowy dystans wobec
prywatności stałych mieszkańców. Nie oznacza to
oczywiście, że nie powinieneś nawiązywać prywat
nych kontaktów.
Rozwaga w ubiorze
Niezbyt Wielu turystów można rozpoznać tylko po ubiorze.
opięte Samo w sobie nie stanowi to problemu, ale często by
bawełniane
wa tak, że ubranie gości jest zbyt swobodne na tle
ubranie
jest idealne zwyczajów panujących w danym kraju. Za bardzo od
na upal. słonięte ciało - dotyczy to głównie kobiet - jest gorszą
ce nie tylko w krajach islamu, ale także w południo
wej Europie.
Jako kobieta powinnaś wiedzieć, że zbyt skąpe
ubranie w krajach islamu nie tylko drażni. Może ono
ośmielać do wszelkiego rodzaju niedwuznacznych za
czepek, kiedy samotnie idziesz ulicą. Pamiętaj więc
o tym, aby nie nosić przejrzystych bluzek, mieć osło
nięte ramiona i plecy, aby dekolt nie był zbyt głęboki
i aby nogi były zakryte, najlepiej do kostek.
Ale również mężczyźni często wywołują publiczne
zgorszenie, kiedy na przykład wchodzą do kościoła
w szortach. Jeśli wchodzisz do miejsc świętych w ta
kim ubraniu - nie tylko w krajach islamu! - możesz
wywołać ogólne oburzenie.
Niektóre religie nakazują również nakrywanie
głowy. Dotyczy to najczęściej licznie odwiedzanych
świątyń.
Rozwaga w ubiorze 173
Odpowiedni strój na plażę

Na plażę powinieneś ubierać się tak jak ludność miej
scowa. To znaczy, że kobiety w niektórych krajach nie
mogą się pokazywać na plaży w stroju topless, przede
wszystkim tam, gdzie w pobliżu bawią się miejscowe
dzieci.
Pod tym względem istnieją duże różnice: ogólnie
w krajach turystycznych południowej Europy Połu
dnie różni się wyraźnie od Północy - to, co na przy
kład jest w zwyczaju nad jeziorem Garda, na plażach
Reggio Calabria mogłoby wywołać zgorszenie. Kąpiel
nago jest w wielu południowych krajach Europy ofi
cjalnie zabroniona - powinieneś tego przestrzegać.
Jeśli koniecznie chcesz korzystać z promieni słonecz
nych bez ubrania, poszukaj oficjalnej plaży dla natu
rystów. Albo wynajmij łódkę i popłyń nią do odległej
zatoki.
W północnych rejonach Europy Środkowej prze
bywanie na plaży bez kostiumu jest szeroko rozpo
wszechnione. Nagość na plaży nie stanowi problemu,
nawet jeśli ogólnie w Europie Środkowej nie ma ta Próżnować
kiego zwyczaju. Nago można się kąpać tylko tam, i bujać
w obłokach -
gdzie jest to przyjęte albo gdzie na plaży wydzielone ale zachowując
są specjalne miejsca. styl!
Obawy przed dotykiem obcych
Przypadkowy dotyk obcego mężczyzny jest nie

mal zawsze odczuwany jako nieprzyjemny i na
leży za to przeprosić - chyba że jedzie się prze
pełnionym autobusem.
♦ W ciasnym miejscu nie przeciskaj się obok

przechodzących, tylko daj im pierwszeństwo.
♦ Jeśli znalazłeś się jako pierwszy w wąskim
przejściu i ktoś cię przepuszcza, podziękuj
uprzejmie, najlepiej w języku danego kraju.
♦ Nie przepychaj się w tłoku, tylko powiedz
grzecznie „przepraszam”.
♦ Kiedy czekasz w kolejce, nie stój zbyt blisko
osoby przed tobą i nie napieraj na nią - i tak
w ten sposób niczego nie przyspieszysz.
Pilnuj swojej własności

Każda atrakcyjna miejscowość turystyczna przyciąga
różnych kryminalistów, zarówno u nas, jak i za grani
cą. Przestępstwa w takich miejscowościach zdarzają
się częściej niż w innych rejonach kraju, niezależnie
od tego, jakiego kontynentu to dotyczy. Najczęściej
chodzi tu o naruszenie cudzej własności.
Im trudniejsza jest sytuacja bytowa w danym kra
ju, tym ostrzej atakują złodzieje. Ośrodki turystycz
ne sprzyjają przestępcom, ponieważ osoby, których
uwaga jest skupiona na oglądaniu obiektów, łatwiej
Pilnuj swojej własności 175
można okraść niż ludność miejscową. Poza tym tury

ści chętnie noszą przy sobie cały swój urlopowy do
bytek oraz drogie aparaty fotograficzne i kamery
wideo.
Jak się ustrzec przed kradzieżą

♦ Miej zawsze na oku swoją własność; pilnuj rzeczy,
które zabierasz ze sobą.
♦ Aparat fotograficzny i kamerę wideo noś w taki Przedmioty
sposób, aby nie można ich było wyrwać jednym ru wartościowe
i pieniądze,
chem. Najlepiej przewiesić je przez głowę i przez
których
ramię. aktualnie nie
♦ Kobiety nie powinny nosić torebek, a przedmioty potrzebujesz,
wartościowe i pieniądze powinny trzymać jak najbliżej przechowuj
w sejfie
ciała.
hotelowym.
♦ Pieniądze są najbezpieczniejsze, jeśli umocuje się
je przy pasku specjalnie przystosowanym do tego
celu.
♦ Nie pozwól odwrócić uwagi, kiedy trzymasz w ręku
pieniądze - na przykład na dworcu lub na lotnisku.
Skoncentruj się na tym, aby pieniądze z powrotem
schować.
♦ Jeśli masz otwartą portmonetkę, nie odchodź
w mało widoczne miejsca. Nie zatrzymuj się również
w strumieniu ludzi - tam bowiem jesteś narażony na
„planowe” potrącenia oraz kieszonkowców.
♦ Stawiaj swój bagaż tylko pod nogami. Wystarczy,
żeby znalazł się o krok od ciebie albo za tobą, aby stał
się łupem złodzieja.
Środki ostrożności w samochodzie

Jeśli podróżujesz autem, powinieneś po zaparkowa
niu pozostawić zawsze pusty pojazd: otworzyć skrytkę
na rękawiczki, odsłonić bagażnik (w samochodach
kombi), niczego nie zostawiać w samochodzie. A jeśli

już koniecznie musisz przejeżdżać przez miasta
uznane za niebezpieczne, wówczas zamknij wszystkie
drzwi od środka i nie zapomnij zamknąć bagażnika.
Jak się zachować w hotelu

Bagażowemu Jeśli coś przeszkodzi ci wyruszyć w podróż, koniecz
i osobie, która nie odwołaj rezerwację hotelową, nawet jeśli wiąże
zajmowała się
się to z kosztami. Jeśli przewidujesz, że przybędziesz
twoim autem,
daj odpowiedni później niż o oznaczonej godzinie, zawiadom hotel
napiwek. w miarę możliwości wcześnie, bo recepcja może
uznać, że już nie przyjedziesz, i wynająć pokój inne
mu gościowi.
Przybycie do hotelu
Dobry hotel w dniu wyjazdu pozwala się gościom wy
spać, spokojnie zjeść śniadanie i bez pośpiechu odje
chać - do godziny dwunastej w południe. A więc nie
Jeśli zależy ci możesz zajmować pokoju dłużej, bo trzeba go przygo
na określonym
pokoju, tować dla nowego gościa.
powinieneś go Przestrzegaj tej ogólnie przy
wcześniej
zarezerwować. jętej pory. Tylko w ten sposób
wymiana gości może prze
biegać bez zakłóceń.
Jeśli przyjeżdżasz samo
chodem do hotelu wyższej
klasy, przekaż przy podjeź
dzie kluczyki wychodzące
mu ci naprzeciw portierowi
i udaj się bez bagażu do re
cepcji. Walizki zostaną wy
ładowane i zaniesione do
twojego pokoju, a ty sam
znajdziesz się w nim jedno-
Jak się zachować w hotelu 177
cześnie z dostarczonym bagażem. Samochód tymcza

sem będzie zaprowadzony do hotelowego garażu. Klu
czyki zostaną ci przekazane po kilku minutach do po
koju. Jeśli zatrzymałeś się w hotelu niższej kategorii
niż czterogwiazdkowy, wówczas musisz sam zanieść
bagaż do pokoju.
Gość jest królem, ale nie despotą

Zachowuj się wobec personelu uprzejmie i z szacun Jeśli zgłaszasz
kiem. Nie znaczy to jednak, że nie wolno ci się po jakąś skargę,
nie powinni
skarżyć grzecznym tonem, jeśli coś nie jest tak, jak
tego słyszeć
być powinno. Natomiast szykanowanie personelu inni goście
uważane jest za poważne naruszenie zasad dobrego hotelowi.
wychowania.
Zdjętą poprzedniego wieczoru bieliznę powinie
neś sam chować do szafy, a nie pozostawiać tej czyn
ności obsłudze - sam też przecież nie chciałbyś brać Twoje życzenia
będą chętniej
do ręki brudnej bielizny innych osób. Z bielizną po spełniane,
ścielową obchodź się tak, aby po upraniu znów nada jeśli będziesz
je wyrażał
wała się do użytku - na przykład plamy po winie nie uprzejmym
dadzą się już zeprać. tonem.
Toaletę pozostaw w ta

kim stanie, w jakim zosta
wiasz ją we własnym domu.
Wzgląd na innych gości
powinien być czymś oczywi
stym. Późnym wieczorem
na korytarzu i w pokoju za
chowuj się więc cicho.
Pamiętaj o jednym: Nie
zbieraj hotelowych pamią
tek. Popielniczki, szklanki,
ręczniki itd. są własnością
hotelu.
Do kogo można się zwracać

W dużych hotelach panuje przejrzysta hierarchia,
którą powinieneś znać jako gość, jeśli chcesz zgłosić
jakąś prośbę albo skargę. Poniżej przedstawimy oso
by odpowiedzialne w hotelu za poszczególne czyn
ności.
♦ Menedżer hotelowy Ponosi ogólną odpowiedzial

ność za ruch w hotelu i zwracamy się do niego tylko
w wyjątkowych sprawach.
W dużych ♦ Szef kuchni (Chef de cuisine) Kieruje zespołem
hotelach szef pracującym w kuchni i ponosi odpowiedzialność za
kuchni ma
wyżywienie. Zestawia menu i nadzoruje przygotowa
zastępcę
(Sous chef de nie potraw.
cuisine). ♦ F&B (Food and Beverage) Manager Jest to kierow
nik zaopatrzenia, który odpowiada za zakup wszyst
kich produktów spożywczych oraz innych dóbr użyt
kowych.
♦ Kierownik housekeepingu, czyli służby pięter. Po
nosi główną odpowiedzialność za czystość w pokojach
i łazienkach.
♦ Kierownik techniczny Nadzoruje wszystkie urzą
dzenia techniczne. Skargi kierowane są do niego za
pośrednictwem recepcji.
♦ Kierownik recepcji (Chef de réception) Podlegają
mu wszelkie sprawy związane z rezerwacją miejsc,
przyjmowaniem gości i ich odjazdem.
♦ Kierownik sali (Chef de sernice) Odpowiada za ca
łokształt obsługi w restauracji, a przede wszystkim
nadzoruje obsługę gości przy stole.
♦ Kierownik działu obsługi klientów Załatwia wszel
kie sprawy gości (np. zakup biletów do teatru), udzie
la informacji na temat miasta i miejscowych instytu
cji. Podlega mu służba hotelowa.
Ile powinien wynosić napiwek 179
Ile powinien wynosić napiwek

Napiwki nie są jałmużną, tylko wyrazem naszego
uznania dla personelu. Osoby dające napiwki na ogół
nie są pewne co do ich wysokości, zwłaszcza wów
czas, kiedy nie znają zwyczajów panujących w obcym
kraju. Usługi służby
hotelowej
powinieneś
nagradzać
odpowiednimi
napiwkami.
Napiwki w restauracji
♦ Austria- dziesięć do piętnastu procent.
♦ Bułgaria - pięć do dziesięciu procent.
♦ Chiny - ponieważ napiwki w Chinach są w zasa
dzie niedozwolone, w restauracjach najczęściej się
ich nie przyjmuje albo są wliczane do rachunku.
♦ Cypr - dziesięć procent.
♦ Czechy - dziesięć procent.
♦ Dania - obsługa jest najczęściej wkalkulowana
w cenę. Można mimo to dać napiwek ekstra.
♦ Dominikana - daje się dziesięć procent. Wobec ni
skich zarobków personelu hotelowego powinno się
jeszcze dodawać pięć do dziesięciu procent.
♦ Egipt - choć obsługa wliczona jest w cenę, powin

no się dawać pięć do dziesięciu procent.
♦ Francja - obsługa jest najczęściej wkalkulowana
w cenę. Można mimo to dać napiwek.
♦ Grecja - dziesięć do piętnastu procent.
♦ Hiszpania - choć serwis jest wliczony w cenę, na
leży zaokrąglać rachunki.
♦ Holandia - mimo iż serwis jest wliczony w cenę,
powinno się dawać dziesięć procent.
♦ Irlandia - napiwek wliczony w serwis - albo dzie
sięć do piętnastu procent. W pubie patrz: Wielka
Brytania.
♦ Izrael - napiwek wliczony w serwis - albo dziesięć
do piętnastu procent.
♦ Jamajka - napiwek wliczony w serwis - albo dzie
sięć do piętnastu procent.
♦ Kanada - piętnaście procent.
♦ Malediwy - z uwagi na niskie wynagrodzenia per
sonel jest zdany na napiwki. Zależą one od katego
rii restauracji.
♦ Maroko - obsługa liczy na napiwek (część docho
du!) w wysokości dziesięciu procent.
♦ Meksyk - dziesięć do piętnastu procent.
♦ Niemcy - dziesięć do piętnastu procent.
♦ Norwegia - zazwyczaj zaokrągla się rachunki.
♦ Polska - zaokrągla się rachunki.
♦ Portugalia - dziesięć do piętnastu procent.
♦ Republika Południowej Afryki - choć serwis jest
wliczony w cenę, powinno się dawać dziesięć pro
cent.
♦ Stany Zjednoczone - co najmniej piętnaście pro
cent. Personel wskutek niskich wynagrodzeń jest
zdany na napiwki.
♦ Szwajcaria - zaokrągla się rachunki.
Szczególne zasady zachowania się przy stole 181
♦ Szwecja - choć serwis jest wliczony w cenę, nale

ży dawać napiwki.
♦ Tajlandia - w zasadzie nie ma zwyczaju dawania
napiwków. W lepszych lokalach powinno się mimo
to dawać dziesięć procent.
♦ Tunezja - dziesięć do piętnastu procent.
♦ Turcja - dziesięć procent.
♦ Węgry - dziesięć procent.
♦ Wielka Brytania - dziesięć do piętnastu procent.
Jeśli płaci się w pubie przy ladzie, nie daje się na
piwku.
♦ Wiochy - dziesięć do piętnastu procent.
Szczególne zasady
zachowania się przy stole Nie kieruj się
przekonaniem,
Zasadniczo wszystkie klasyczne zwyczaje przy stole, że w innym kraju
obowiązują takie
przedstawione w pierwszym i drugim rozdziale, są ak same zasady
ceptowane na całym świecie jako poprawne formy to- zachowania się
przy stole jak
u nas. Mimo
to nie oczekuje
się od ciebie,
że opanujesz
wszystkie reguły.
warzyskie. W Europie panują tylko niewielkie różnice

między poszczególnymi krajami.
Najlepiej zachowywać się w restauracji tak jak
mieszkańcy danego kraju. Weźmy na przykład posłu
giwanie się sztućcami w Anglii: grzbiet widelca skie
rowany jest zawsze do góry - niezależnie od tego, co
tym widelcem jemy. Nie musisz jednak wszystkiego
naśladować, nikt bowiem nie oczekuje od ciebie, że
nauczysz się na nowo jeść.
Właściwa
prezentacja
Nie tylko dobre maniery i ubranie stosowne do oko
liczności kształtują zewnętrzny wizerunek człowie
ka, ale także właściwa postawa. Chodzi tu między in
nymi o postawę ciała oraz staranny wygląd -
mówiąc krótko: człowiek musi emanować pozytyw
nie. Najczęściej bowiem decydujące jest pierwsze
wrażenie. To oczywiste, że w kontaktach z ludźmi
kierujemy się najpierw wyglądem zewnętrznym,
właściwe poznanie bowiem wymaga czasu. Z niewie
lu spostrzeżeń wyciąga się więc wnioski. Od ciebie
zależy, czy są one pozytywne, czy negatywne.
184 WŁAŚCIWA PREZENTACJA
Postawa ciała
Ponieważ sami nie możemy ocenić, jak prezentujemy

się na zewnątrz i jak się poruszamy, najczęściej nie
wiemy, jakie mamy braki w postawie. Wówczas po
móc może tylko kontrolne spojrzenie w lustro i świa
doma poprawa postawy; powinno się tę kontrolę
powtarzać co jakiś czas, ponieważ zbyt szybko powra
camy do dawnych przyzwyczajeń.
Postawa ciała jest zwierciadłem nas samych. Jeśli
jesteśmy optymistyczni i naładowani energią, przyj
mujemy automatycznie postawę bardziej wyprosto
waną, niż wówczas, kiedy coś nas trapi. Z pewnością
łatwiej jest powiedzieć, niż wykonać - ale próba wyro
bienia w sobie pozytywnego nastawienia do życia
opłaca się. Będzie to miało wpływ na osobistą ema
nację.
Unikanie
nienaturalnej postawy ciała
Aż do połowy XX wieku niedbała postawa nie budziła
szacunku. Z pewnością brało się to stąd, że dawniej
dyscyplinę wojskową i żołnierskie zachowanie uważa
no za cnoty.
Faworyzowano sprężystą sylwetkę, którą również
wyrabiało się przez uprawianie sportu - wystarczy
sobie przypomnieć ruch ojca gimnastyki Jahna
w XIX wieku; przypominało to wówczas dryl woj
skowy.
Po wojnie ludzie zaczęli poruszać się badziej nie
dbale, co spowodowało znaczne wady postawy, stwier
dzane coraz częściej przez ortopedów.
Prawidłowa postawa ciała 185
Pamiętaj, aby zawsze trzymać się prosto i chodzić

lekkim, sprężystym krokiem. Jest to ważne nie tylko
z medycznego punktu widzenia. Od postawy ciała bo
wiem zależy także osobista emanacja.
Prawidłowa postawa ciała

Zarówno kobiety, jak i mężczyźni powinni stać lekko
wyprężeni, plecy mieć odchylone nieco do tyłu, łopat
ki lekko ściągnięte.
Ramiona i dłonie
Ręce zwisają albo są skrzyżowane z przodu, dłonie po Kiedy
winny być widoczne. Skrzyżowanie ramion w taki spo rozmawiasz,
nie wymachuj
sób, że dłonie są niewidoczne, interpretuje się w mo
rękami, gdyż
wie ciała jako postawę odrzucającą albo obronną. sprawia to
Nie krzyżuj rąk za plecami, gdyż wówczas po wrażenie
wstaje lekkie zagłębienie na plecach, co nie sprzyja fi bezradności.
gurze.
Nie składaj dłoni z przodu, bo to przypomina gest
modlitwy. Jest powszechnie przyjęte trzymanie jednej
ręki w kieszeni, ale nigdy dwóch. Musisz ją jednak
wyjąć (nawet jeśli jest to lewa ręka), kiedy chcesz
kogoś pozdrowić uściskiem dłoni albo tylko słownie.
Sposób ułożenia
ramion i dłoni
wiele mówi
na temat
osobowości
danej osoby i jej
pewności siebie.
186 Postawa ciała
Jeśli trzymasz dłoń w kieszeni spodni albo sukienki,

wówczas nie baw się znalezionymi tam przedmio
tami.
Zasady dla mężczyzn

Nogi powinny być lekko rozstawione. Kiedy mężczy
zna siedzi, powinien trzymać się prosto, a pierś powi
nien mieć lekko wysuniętą do przodu. Nogi mogą być
odrobinę rozstawione albo założone jedna na drugą.
Należy pamiętać, aby nie, odsłaniać przy tym gołych
nóg powyżej skarpetek.
Mężczyzna nie
powinien nosić
zbyt krótkich
skarpetek,
ponieważ nie
należy
do dobrego
tonu
pokazywanie
gołych nóg.
Kolor skarpetek
powinien
harmonizować
z garniturem.
Zasady dla kobiet

Kiedy stoisz, wysuń jedną stopę lekko do przodu;
wówczas twoje nogi będą się lepiej prezentowały. Nie
zwieszaj ramion, bo wtedy figura wygląda bardzo nie
korzystnie.
Kiedy siedzisz, miej wyprostowane ramiona i plecy.
W pozycji siedzącej musisz też stale kontrolować uło
żenie nóg - zwłaszcza jeśli masz na sobie spódniczkę
albo sukienkę. Kolana powinny być zawsze razem!
Możesz założyć nogę na nogę. Złym obyczajem jest po
chylanie się do przodu i opieranie łokci na kolanach.
Zadbany mężczyzna 187
Higiena i pielęgnacja ciała
Przestrzeganie higieny powinno być czymś oczywi

stym, ponieważ zaniedbane ciało wygląda odpychają
co i może przysłonić pozytywne cechy człowieka. Za Zbyt duża
dbany wygląd jest dziś absolutną koniecznością, jeśli ilość mydlą
narusza
chce się osiągnąć sukces. Codzienne mycie całego warstwę
ciała jest obowiązkiem; nieprzyjemny zapach ciała ochronną
jest niedopuszczalny. skóry.
Również zęby należy myć co najmniej rano i wie
czorem, przed snem. Aby twój oddech w ciągu dnia
był świeży, możesz stosować wodę do ust, spray albo
gumę do żucia.
Zadbany mężczyzna
Środki do pielęgnacji ciała dla mężczyzn w ostatnich
dziesięcioleciach stały się znacznie lepsze i droższe.
Ale zadbany wygląd zewnętrzny wcale nie musi być
przyczyną dziury w budżecie domowym. Drogi pro Balsamy
dukt na rynku kosmetyków wcale nie oznacza, że jest do pielęgnacji
ciała
on najlepszej jakości. Po umyciu całego ciała używaj zapobiegają
wody toaletowej, wody kolońskiej albo innego podob wysuszaniu
nego środka. skóry.
Dłonie, a szczególnie paznokcie muszą być wypie
lęgnowane: paznokcie nie mogą być zbyt długie ani
sprawiać wrażenia obgryzionych. Dłonie należy często
smarować kremem.
Włosy powinny być zawsze umyte, starannie ob
cięte i uczesane.
Moda dyktuje, jaki rodzaj zarostu należy nosić.
Obecnie wyszły z mody sumiaste wąsy. Jeśli ktoś nie
chce zrezygnować z brody, musi o nią regularnie
188 Higiena i pielęgnacja ciała
dbać. Trzeba ją co kilka dni podcinać. Trzydniowy za

rost jest raczej oznaką wygodnictwa niż szczególnej
elegancji, a więc mężczyzna powinien być zawsze sta
rannie ogolony.
Zadbana kobieta
Ostry zapach Nigdy nie przesadzaj z perfumami. Poproś od czasu
perfum jest
do czasu kogoś bliskiego, aby ocenił ich intensywność,
odpowiedni
tylko
ponieważ twój węch może być już niewrażliwy na za
na wieczór. pach, którego często używasz.
W ciągu dnia stosuj zapachy delikatne. Jeśli ktoś
zawodowo ma kontakt z produktami spożywczymi,
powinien podczas pracy zrezygnować z perfum.
Dłonie kobiety ocenia się szczególnie krytycznie.
Nuta
Nie powinny być suche ani popękane. Trzeba je czę
zapachowa sto smarować kremem. Paznokcie powinny być dłuż
perfum powinna
być dostosowana
sze niż u mężczyzn. Zbyt długie mogą jednak wyglą
do typu urody, dać wyzywająco, nie mówiąc już o niewygodzie. Kolor
do sytuacji
i do pory dnia.
paznokci dostosuj do ubrania. Lakier na paznokciach
nie może mieć śladów zadrapań. Jeśli jest inaczej,
musisz paznokcie na nowo polakierować.
Włosy powinny być zawsze świeżo
umyte i starannie uczesane. Wymyślne
uczesanie możesz sobie zrobić tylko
wówczas, jeśli masz czas, aby o nie
codziennie dbać. Dzisiaj nosi się
wiele atrakcyjnych fryzur, które
nie wymagają codziennego wsta
wania godzinę wcześniej.
Uroczystości
rodzinne
Przywiązywanie wagi do poprawnego zachowania
wobec członków własnej rodziny powinno być czymś
oczywistym. Niestety, liczne konflikty rodzinne i coraz
więcej rozwodów świadczą o tym, że jest inaczej.
A często wystarczy drobny gest, aby załagodzić domo
wy konflikt albo wręcz nie dopuścić do jego powstania.
Do najprzyjemniejszych stron życia rodzinnego
należą uroczystości rodzinne. Wyznaczają one ważne
dni w życiu członków rodziny i cementują ją. Nawet
jeśli oprawa tych uroczystości jest mniej formalna
niż w wypadku świąt ogólnych, należy przestrzegać
uświęconych tradycją reguł zachowania.
190 UROCZYSTOŚCI RODZINNE
Zachowanie się w rodzinie
Wprawdzie wiele par przed ślubem żyje ze sobą jak

małżeństwo, jednak formalne zawarcie związku z re
guły stanowi euforyczny początek: huczne wesele,
romantyczna podróż poślubna. Ale kiedy już wrócą
do domu i wciągną się w wir pracy, następuje szara co
dzienność. Pośpiech, chroniczny brak czasu i uciążli
we zajęcia domowe sprawiają, że początkowy entu
zjazm szybko się ulatnia.
Nie dać się pokonać codzienności

Być może wkrótce przyjdzie na świat dziecko. Przy
pierwszym dziecku radość i duma rodziców są
ogromne. Ale do radości wkrótce dochodzi stres, jaki
przynosi ze sobą noworodek.
Wtedy właśnie okazuje się, czy więzy, jakie łączą
małżonków, są trwale i czy przetrzymają trudne pro
blemy dnia codziennego. Od samych partnerów zale
ży, czy ich życie będzie harmonijne i odporne na kry
zysy: jeśli już wcześniej więzi między narzeczonymi
były pełne miłości i wzajemnego zrozumienia, istnie
je szansa, że konflikty nie zaszkodzą wspólnocie.
Trzeba być zawsze świadomym tego, że miłość
dwojga osób nie jest czymś oczywistym - a więc
czymś, co zostało dane raz na zawsze i nie wymaga
odnawiania.
Wiele par popełnia błąd polegający na tym, że po
zawarciu ślubu już nie starają się w takim stopniu
jak dotychczas o swoje względy. Temu wygodnictwu
powinno się zdecydowanie przeciwstawić: okazuj
wciąż od nowa miłość współmałżonkowi, nawet w dro-
Zachowanie się w rodzinie 191
biazgach, miłych gestach czy uprzejmym tonie na Drobne

co dzień. uprzejmości
podtrzymują
Kiedyś jednak nastąpi pierwszy poważny konflikt.
nie tylko
Jeśli związek jest stabilny, można to potraktować jako przyjaźń,
jednorazowe zdarzenie, które nie jest w stanie zburzyć ale także
wzajemnych uczuć. Chodzi tylko o to, aby jedno z part miłość.
nerów jak najszybciej zrobiło pierwszy krok ku zgodzie.
Zasady współżycia opartego

na wzajemnej miłości i szacunku
Jak zatem postępować w małżeństwie, aby związek
przetrwał w miłości i stabilności? Najpierw krótka od
powiedź: partnerzy muszą się ćwiczyć we wzajemnej
tolerancji i akceptować cechy drugiej osoby; bardzo
ważne jest także, aby małżeństwa nie traktować jako
związku, w którym panuje pełna swoboda i wszystko
jest dozwolone, także w odniesieniu do wyglądu ze
wnętrznego.
Dowody miłości
Okazuj swemu partnerowi każdego dnia, że miłość
trwa nieprzerwanie. Możesz to uczynić na przykład
za pomocą kilku miłych słów, pełnego miłości zdania
Miłość trzeba
wciąż na nowo
udowadniać -
nawet po wielu
latach
małżeństwa.
192 Zachowanie się w rodzinie
napisanego na kartce papieru albo szminką na lu

strze, a także wręczając kwiatek.
Oczywiście można wyrazić swe uczucia także za
pomocą prezentu, przy czym jego wartość materialna
nie powinna być zbyt duża. Nie należy stwarzać wra
żenia, że miłość można kupić.
Ponadto, nie zaniedbuj nigdy pocałunku na dobra
noc - może on sprawić, że partner/partnerka wstanie
rano z uśmiechem na twarzy.
Drobne uczynki o doniosłym znaczeniu

Traktujcie się nawzajem uprzejmie i życzliwie. Nawet
po wielu latach współżycia słowa „proszę” i „dzięku
ję” powinny być u was w codziennym użyciu.
Jeśli niespodziewanie musisz wyjść z domu, pozo
staw krótką wiadomość, gdzie jesteś i kiedy wrócisz.
Dzięki temu partner nie będzie się o ciebie martwił.
Staraj się dostrzegać to, co zrobiła druga osoba -
zwłaszcza wówczas, kiedy zrobiła to także dla ciebie.
Może to być na przykład praca w gospodarstwie domo
wym (prasowanie, gotowanie, sprzątanie albo na
prawa kapiącego kranu...). Ciesz się razem z partne
rem, kiedy odnosi sukcesy zawodowe albo ma
osiągnięcia w innych dziedzinach (sport, dieta, dzia
łalność artystyczna itd.). Wspieraj go, kiedy udziela
się społecznie.
Atrakcyjny wygląd zewnętrzny

Nie zaniedbuj swojego wyglądu także w domu (patrz
str. 187-188), ponieważ partner mógłby pomyśleć, że
już się dla ciebie nie liczy. Powiedz mu otwarcie, jeśli
w domu za bardzo się zaniedbuje.
Dotyczy to głównie ubrania. W domu najchętniej
nosi się wygodne ubranie sportowe, co wcale nie ozna-
Zasady współżycia opartego na miłości i szacunku 193
cza, że musi ono być bure, wymięte albo po

plamione.
Wysłużona garderoba może jeszcze
zostać użyta przy wymianie oleju albo
wiosennych porządkach, ale na do
mowej kanapie czy przy stole nie
stanowi najpiękniejszego widoku.
Poza tym także we własnym do
mu należy być schludnym. Dbaj
więc o czystość, o staranną fryzurę
i dobrą figurę. Również postawa od
grywa ważną rolę. Jeśli ktoś snuje
się po mieszkaniu ze zwieszonymi
ramionami albo godzinami manipuluje
pilotem, nie może liczyć na to, że będzie działać Wygoda
i zadbany
na partnera pociągająco. wygląd wcale
nie muszą się
wykluczać.
Jak nie dopuszczać do konfliktów
Są osoby, które z rana najchętniej nic nie mówią, in
ne zaś gadają jak nakręcone. W tym wypadku przeci
wieństwa się nie przyciągają - co szczególnie wycho
dzi na jaw przy śniadaniu. Jedna osoba chciałaby
porozmawiać, druga zaś woli czytać gazetę i milczeć;
często wywołuje to irytację, a nawet kłótnię.
Można by wyliczyć jeszcze wiele innych punk
tów zapalnych: jeden lubi słuchać opery włoskiej, dla
drugiego jest to koszmar. Dla jednych nie ma nic
Jeśli partner
piękniejszego niż długie spacery na łonie przyrody, robi coś
podczas gdy inni wolą pograć w tenisa. Spróbujcie z miłości
przedyskutować i uregulować wasze rozbieżne zain do ciebie,
powinnaś
teresowania, tak abyście mogli je nadal spokojnie
to docenić
kontynuować. Pamiętajcie, że takie różnice są czymś i podzielać
naturalnym i wcale nie świadczą o tym, iż wybrali jego zaintere
ście niewłaściwego partnera. sowania.
Poproś partnera o wyrozumiałość, kiedy akurat

coś cię dręczy i w danej chwili nie możesz być najbar
dziej przyjacielskim i zrównoważonym towarzyszem
życia. Nie może to jednak stanowić wygodnego uspra
wiedliwienia niewłaściwego zachowania i nie powin
no trwać zbyt długo.
Jak toczyć spory

Również w zgodnych małżeństwach dochodzi od cza
su do czasu do sprzeczek. Nic nie szkodzi, jeśli da się
ujście swojemu niezadowoleniu, zamiast przemilczać
złość. Ale podczas sprzeczki należy zachować umiar.
„Kulturalna” Przede wszystkim nie wolno prowadzić sporów
sprzeczka w obecności dzieci. A jeśli już do tego dojdzie, należy
polega między
innymi dyskutować takim tonem, aby dziecka nie przestra
na tym, że szyć - a więc rzeczowo i nie za głośno. Konflikty po
nie czyni się winny się ograniczać do czterech ścian własnego do
osób
mu. Ani sąsiad za ścianą, ani osoba przy sąsiednim
postronnych
mimowolnymi stoliku w restauracji nie są zainteresowani waszymi
świadkami. problemami i nie chcą być świadkami waszych kłótni.
Podczas kłótni małżeńskich powinniście zawsze
posługiwać się argumentami fair i unikać obraźli
wych słów. Jeśli tracisz panowanie nad sobą, musisz
się liczyć z tym, że partner nie będzie cię traktował
poważnie i nie będzie chciał słuchać twoich zarzutów.
Przemoc fizyczna jest niedopuszczalna.
Nigdy nie kładź się do łóżka ani nie wychodź z do
mu skłócona/ny z partnerem/ką. Jedna strona powin
na okazać drugiej gotowość pojednania.
Pozostaw partnerowi wolną sferę działania

Z pewnością w indywidualnych przypadkach będzie
to wyglądało różnie - ale zasadniczo każdy powinien
mieć swoją sferę działania. Nie oczekuj od partnera,
Kochane dzieci 195
że zawsze wszystko ci opowie i odsłoni przed tobą cał

kowicie swoją duszę.
Zaakceptuj to, że potrzebuje on niekiedy trochę
czasu dla siebie - aby porozmyślać, aby poświęcić się
swoim zainteresowaniom albo spotkać z ludźmi, którzy
nie należą do kręgu waszych wspólnych znajomych.
Ale nie powinno się też zostawiać swojej „lepszej Każdy
potrzebuje
połowy” każdego wieczoru samej w do trochę czasu
mu i zajmować się własnymi spra wyłącznie
dla siebie.
wami. Każda para musi tu zna
leźć wyjście, które oboje mogą
zaakceptować; zasada brzmi:
jeśli partner wychodzi
sam z domu, powi
nien powiedzieć,
dokąd idzie i mniej
więcej kiedy wróci.
Finanse
Każde z partnerów powinno dysponować pewną su
mą pieniędzy, z których nie musi się rozliczać - nie
zależnie od tego, czy oboje pracują, czy tylko jedno
z nich. Może to być rodzaj „kieszonkowego” albo od
dzielne konto. Jeśli oboje partnerzy zarabiają, dobrze
jest stworzyć wspólną kasę, do której każde mogłoby
wpłacać część swoich dochodów z przeznaczeniem
na wszelkie wydatki domowe; jest oczywiste, że oboje
wnoszą jednakowy wkład w pracę domową i wycho
wanie dzieci.
Kochane dzieci
Rodzice powinni już choćby ze względu na dzieci za
chowywać się poprawnie, ponieważ dzieci uczą się
przede wszystkim na przykładach. Nie można ocze-
Dzieci wykazują kiwać, że syn będzie robił coś lepiej, niż widział to
naturalną
potrzebę ruchu,
u ojca. Mówiąc krótko: pozytywny przykład ma bar
której nie dziej wychowawcze działanie niż wbijanie do głowy
powinno się
nieustannie
zasad.
tłumić przez Dzisiaj w wychowaniu dzieci zabawa zajmuje
zbędne zakazy.
znacznie więcej miejsca niż dawniej. Sprzyja to krea
tywności i samodzielności. Nie znaczy jednak, że
dzieci nie muszą przestrzegać pewnych reguł gry.
Pokaż dziecku na własnym przykładzie, co oznacza
szacunek dla innych. Po pierwsze, rodzice w obecno
ści dzieci powinni odnosić się do siebie uprzejmie, po
drugie, należy się liczyć z wolą dzieci. Nie musisz
Poprawne spełniać wszystkich życzeń swoich pociech, ale powi
formy nieneś je poznać i odpowiednio skomentować.
towarzyskie
można ćwiczyć
Uprzejmego zachowania nie można nakazać.
także Rozmawiaj spokojnie ze swymi dziećmi o konkret
w zabawie, nych formach zachowania - możesz się przy tym
na przykład ewentualnie posłużyć odpowiednią książką. Ale nie
bawiąc się
lalkami
gań ich w obecności innych osób, jeśli na przykład
albo nie powiedzą „dziękuję”, „proszę” albo „do widze
kukiełkami. nia”, nawet jeśli się tego od nich oczekuje. Wywołasz
w nich w ten sposób tylko upór i jeszcze silniejszy
sprzeciw.
Kochane dzieci 197
BRZYDKIE SŁOWA
„Tak się nie mówi”, słyszeliśmy od rodziców, kiedy bę
dąc dziećmi, powiedzieliśmy jakieś brzydkie słowo.
Każde pokolenie ma swoje słownictwo, które rodzi
ców doprowadza do wściekłości - ale gdyby nie ten
„efekt uboczny”, cala zabawa nie sprawiałaby dzie
ciom tyle przyjemności.
Dzieci nie mają przy tym złych zamiarów. Nie daj
cie się zatem sprowokować, tylko puszczajcie brzyd
kie słowa mimo uszu.
Prawdopodobnie i wam od czasu do czasu wy
mknie się jakieś nieprzyzwoite słowo. To żaden dra
mat, w końcu dzieci wszędzie będą się z tym sty
kały. Pamiętajcie tylko o jednym: nigdy nie
zwracajcie się do dzieci obraźliwymi słowami; takie
słowa mogą mocno zranić albo onieśmielać, po
nieważ pochodzą od osoby, która jest dla nich auto
rytetem.
Jak wyrażać krytykę

Nie daj się ponieść nerwom i nie krzycz na swoje
dziecko. Wyrażaj krytykę spokojnym, ale stanowczym
tonem. Niekontrolowane wybuchy gniewu wobec
dziecka świadczą tylko o twoich brakach wychowaw
czych. Z punktu widzenia pedagogiki niewłaściwe Przemoc
jest używanie wobec dzieci wulgarnych słów, obraża fizyczna jest
oznaką
nie się, dąsanie albo stosowanie nieuzasadnionych bezradności
sankcji. i zasługuje
Miej wzgląd na psychikę swojego dziecka i nie na potępienie.
karz go nigdy publicznie ani w obecności znajomych.
Weź je natomiast na bok i omów zachowanie dobit
nym i zdecydowanym tonem. W ten sposób możesz
nawet poza domem natychmiast zareagować na dzie
cięcy wybryk.
Zachowanie się przy stole

♦ Dzieci nie muszą dziś zjadać wszystkiego, co
podano na stoi. Nie zmuszaj ich do jedzenia
i kładź im niewiele na talerzu. Dokładaj dopiero
wówczas, kiedy talerz jest pusty. Talerze innych
gości stanowią tabu.
♦ Jak najszybciej naucz dziecko posługiwania
się sztućcami, nawet jeśli na początek będzie to
tylko łyżka. Podawaj dziecku chleb i inne pro
dukty drobno pokrojone.
♦ Na złe maniery przy stole, takie jak siorbanie,
jedzenie palcami, mówienie z pełnymi ustami
itd., nie pomogą żadne nakazy, tylko wzorowy
przykład.
♦ Naucz dzieci uważnego obchodzenia się
z produktami spożywczymi. Miej jednak przy
tym na względzie wiek dziecka i nie wymagaj
zbyt wiele.
♦ Od stołu wstaje się dopiero wówczas, kiedy
wszyscy już zjedli. Ta reguła nie obowiązuje, kie
dy posiłek się przedłuża, na przykład na przyję
ciu. Nie można dzieci zmuszać do tego, aby go
dzinami siedziały spokojnie przy stole.
Miej cierpliwość: nawet posługiwania się łyżką, filiżanką i talerzem

trzeba się nauczyć.
Kochane dzieci 199
Postępuj konsekwentnie i zdecydowanie

Rodzice powinni starać się być konsekwentni, nawet Nie wydawaj
jeśli czasami jest to trudne i kosztuje wiele nerwów. To, dzieciom
rozkazów,
co dziś jest niedozwolone, również jutro będzie stano tylko zwracaj
wiło tabu. Należy jeszcze wspomnieć, że w obecności się do nich
dziecka rodzice nie mogę sobie nawzajem przerywać. z prośbą.
Dyskutujcie na temat różnic w metodach wychowaw
czych tylko wówczas, kiedy dziecko tego nie słyszy.
Wydając dziecku polecenie albo podejmując jakąś
decyzję, za każdym razem trzeba podać uzasadnie
nie. Tylko w ten sposób zrealizujesz główne zasady
wychowania. Równie stanowczo i z naciskiem powi
nieneś przedstawiać sprawy, które uważasz za ważne,
aby dziecko widziało, że traktujesz je poważnie.
Uszanuj sferę prywatności

Tak jak małżonkowie mają wolne pole działania, tak
samo należy stworzyć je dzieciom. Nie powinno się
czytać pamiętnika dziecka ani przeglądać szuflad
i pudełek w jego pokoju. Nie dotyczy to jednak zeszy
tów szkolnych - te powinny być regularnie kontrolo
wane.
Sfera prywatności wszystkich członków rodziny
obejmuje także zabiegi w toalecie i łazience. Nagość
nie stanowi obecnie problemu, natomiast niektóre
czynności na życzenie poszczególnych członków ro
dziny powinny być traktowane jak tabu.
Jak rozmawiać ze sobą

Jednym z bardzo demokratycznych wynalazków jest
„okrągły stół”, który jednak wymaga dużej dozy wza
jemnej tolerancji. „Okrągły” stół może być także zwyk
łym kwadratowym stołem kuchennym; przy nim co ty
dzień omawia się wszystkie problemy, które pojawiły się
200 Święta rodzinne
Wszyscy
członkowie
rodziny
zasiadają
w spokoju
przy stole,
aby omówić
ważne sprawy.
w rodzinie. Dzieci mają przy tym takie samo prawo gło

su jak dorośli. Przy rodzinnym stole z reguły nie prze
prowadza się głosowań (rodzice bowiem bardzo szybko
zostaliby przegłosowani, gdyby dzieci stanowiły prze
wagę). Lepiej jest dyskutować tak długo, aż nastąpi
zgodność albo przynajmniej znajdzie się kompromis.
Święta rodzinne
Mimo iż niektórzy ludzie niezbyt kochają święta ro
dzinne, stanowią one punkty kulminacyjne w historii
rodziny, które wspomina się jeszcze przez długie lata.
Należą do nich doroczne święta, takie jak urodziny,
imieniny i Boże Narodzenie. Świętuje się też wielkie
wydarzenia w życiu członków rodziny - na przykład
śluby i chrzty.
Urodziny 201
W zależności od rangi wydarzenia i licz Święta powinno

się obchodzić
by zaproszonych gości święto rodzinne w gronie
jest związane z dużym nakła rodzinnym.
dem pracy. Należy też prze
strzegać określonych kon
wencji. Dotyczy to szczegól
nie tradycyjnego ślubu.
Kogo się zaprasza

Na święto rodzinne, jak wskazuje nazwa, należy za
prosić wszystkich krewnych, nawet jeśli są wśród nich
tacy, z którymi prawie nie utrzymujemy kontaktu albo
jak uczy doświadczenie, którzy, zawsze stwarzają pro
blemy. Potraktujmy święto rodzinne jako okazję do wy
ciągnięcia ręki na zgodę. Również najbliżsi przyjaciele
rodziny często są zapraszani na takie okazje.
Wysyłanie zaproszeń
Informację o uroczystości rodzinnej wysyłamy z takim Przy większej
wyprzedzeniem, aby każdy zdążył się do niej przygoto liczbie gości
zaleca się
wać - na ogół wystarcza sześć do ośmiu tygodni. Wła
wydrukowanie
ściwe zaproszenie (patrz str. 74-79) powinno dotrzeć zaproszeń.
do adresata najpóźniej na dwa tygodnie przed uroczy
stością. Termin potwierdzenia przybycia albo odmowy
zależy od tego, kiedy trzeba podać w restauracji albo
wynajmowanej sali ostateczną liczbę gości.
Zaproszenie przez ogłoszenie w gazecie nie jest
dziś praktykowane.
Urodziny
Każdy może obchodzić swoje urodziny tak, jak chce -
urządzając wielką lub małą uroczystość, party, przyję
cie, skromny poczęstunek w ulubionej knajpce albo
wcale nie świętować. Z okazji okrągłych urodzin przy
jaciele i krewni spodziewają się większej fety, ale i to

nie jest obowiązkowe. Decydują zwyczaje panujące
w twojej rodzinie i kręgu znajomych.
Bardzo często praktykuje się zwyczaj „otwartych
drzwi”. W określonych godzinach, których należy się
trzymać, każdy może przyjść i wyjść, kiedy zechce.
Gospodarz troszczy się o napoje, a do jedzenia
przygotowana jest tylko mała przekąska.
Miły gest
Nie wypada Jeśli ktoś nie obchodzi urodzin, członkowie najbliż
zjawiać się bez szej rodziny i najbliżsi przyjaciele powinni w tym dniu
zapowiedzi
u kogoś, kto
zatelefonować albo wysiać list lub kartkę okoliczno
nie chce ściową. Dotyczy to także gości, którzy zostali zapro
obchodzić szeni, ale w tym dniu nie mogą przybyć. W związku
urodzin z tym jeszcze jedna rada: zapisuj, kiedy są urodziny
czy imienin.
twoich bliskich, abyś w pośpiechu dnia codziennego
nie zapomniał o tym święcie. Spóźnione życzenia
urodzinowe zawsze mają nieprzyjemny wydźwięk.
Jubilat może sądzić, że ci na nim nie zależy.
Imieniny
Imieniny są również ważnym świętem. Obchodzi się je
podobnie jak urodziny. Organizuje się przyjęcia w więk
szym lub mniejszym gronie. Wysyła się kartki z życze
niami albo telefonuje w tym dniu do solenizanta.
Urodziny dziecka
Najpóźniej kiedy dziecko ma trzy lata, chce obcho
dzić swoje urodziny i samo decyduje, kogo zaprosić.
Na takich urodzinach nie powinno jednak być zbyt
dużo małych dzieci. Trzymaj się żelaznej zasady, żeby
zapraszać tyle przyjaciółek i przyjaciół, ile lat ma
dziecko. Na urodziny zaprasza się co najmniej dwa ty
Urodziny dziecka 203
Poczęstunek
i dekoracja
pokoju i stołu
z okazji
urodzin dziecka
powinny być
dostosowane
do małych
gości.
godnie wcześniej. Dobrze jest wysłać zaproszenia. Po

winien być w nich podany adres, data i godzina, a tak
że informacja, kiedy dzieci zostaną odwiezione do do
mów albo kiedy należy po nie przyjechać.
Nie muszą być zapraszane wszystkie dzieci,
u których twoje dziecko bywało ostatnio na urodzi
nach. Po pierwsze, dzieci w tym wieku bardzo często
zmieniają swoje „sympatie”, a po drugie, musielibyś
cie przekroczyć ustalony limit gości.
Oprócz zabawy urodzinowej dla dzieci często
urządza się popołudnia rodzinne. W tym dniu rodzi
ce, rodzeństwo, dziadkowie, rodzice chrzestni itd.
spotykają się w miłym gronie razem z dzieckiem.
Planujemy uroczystość urodzinową

Im dzieci są młodsze, tym bardziej rodzice muszą za W ciągu
dbać o sprawny przebieg uroczystości. Dlatego dobrze tygodnia
można
jest dokładnie zaplanować, w co dzieci będą się bawić rozpoczynać
i co zostanie podane na stół. Zabawa nie powinna przyjęcie
trwać zbyt długo; dla dzieci w wieku przedszkolnym o godzinie
wystarczą trzy godziny, dzieci starsze mogą się bawić 15.00.
W weekend
trochę dłużej. może to być
Nie próbujcie rywalizować z innymi rodzicami, również
organizując wystawniejsze przyjęcie niż na przykład przedpołudnie.
rodzice dziecka z sąsiedztwa. Lepiej dowiedzieć się,

jak wyglądają uroczystości urodzinowe w kręgu przyja
ciół twojego dziecka i nie odbiegać od normy. Dotyczy
to przede wszystkim drobnych prezentów oraz wygra
nych, które dzieci zabierają ze sobą do domu.
Chrzest
Chrzest jest najbardziej kameralnym świętem rodzin
nym o charakterze religijnym.
Również krąg gości na przyjęciu z tej okazji jest
bardzo mały. Zaprasza się dziadków, rodzeństwo i ro
dziców chrzestnych dziecka.
Ponieważ chrzest jest oficjalną uroczystością ko
ścielną, podczas której nowo narodzone dziecko zo
staje przyjęte do grona wiernych, każdy może wziąć
w niej udział. Po ceremonii w kościele wszyscy, którzy
zostali zaproszeni, spotykają się na obiedzie i/albo na
kawie i ciastkach; na ten poczęstunek zaprasza się
także księdza.
Z tej okazji nie obowiązuje szczególny strój. Rodzi
ce dziecka i rodzice chrzestni powinni się jednak
ubrać uroczyście. Przyjęcie z okazji chrztu odbywa się
z reguły w ciągu dnia, ponieważ bohater święta nie
może zbyt późno iść spać. Chyba że przyjęcie urzą
dzane jest w domu, wówczas dziecko może spać
w swoim pokoju, a dorośli mogą dalej świętować.
Szczegóły uroczystości w kościele ustala się z księ
dzem. Chrztu udziela się najczęściej podczas mszy
świętej, ale można też w innym terminie.
Jacy powinni być rodzice chrzestni

Wybór rodziców chrzestnych jest sprawą bardzo od
powiedzialną. Powinni to być krewni albo bliscy przy
jaciele, którym można ufać, że również później będą
Pierwsza komunia i bierzmowanie 205
się dzieckiem interesowali, będą

mu dawali dobry przykład i słu
żyli radą i pomocą.
Trwały związek między dziec
kiem a rodzicami chrzestnymi
symbolizuje prezent z okazji
chrztu, który powinien być war
tościowy i powinien towarzyszyć
dziecku przez długie lata. Rodzi
ców chrzestnych zaprasza się -
szczególnie w pierwszych latach
życia dziecka - na urodziny, poza tym obdarowują oni Rodzice
chrzestni
swoich chrześniaków przy różnych okazjach. powinni być
związani
z dzieckiem
Pierwsza komunia i bierzmowanie przez cale
Ponieważ pierwsza komunia obok ślubu należy do życie.
największych uroczystości rodzinnych, powinno się

na nią zapraszać wszystkich krewnych. Dziecko decy
duje, kto z jego przyjaciół ma wziąć udział w uroczy
stości - jeśli akurat nie ma tego samego dnia własnej
komunii. Po uroczystości w kościele zaprasza się go
ści na przyjęcie do restauracji albo do domu.
Zazwyczaj dzieci otrzymują wiele prezentów, za Ubranie gości
które powinny jak najszybciej podziękować, najlepiej powinno być
eleganckie
dołączając fotografię komunijną. Dzieci pierwszo i dostosowane
komunijne w pisaniu podziękowań wyręczają rodzice. do tej ważnej
Bierzmowanie natomiast świętuje się znacznie okazji.
skromniej i mniej formalnie. Nie daje się również
z tej okazji prezentów.
Pierwsza komunia
Od pierwszej komunii dzieci mogą w pełni uczestni
czyć we mszy świętej. Dawniej uroczystość ta odby
wała się w pierwszą niedzielę po Wielkiejnocy, dziś
Każde dziecko
podczas
pierwszej
komunii trzyma
w ręku świecę.
można ją zorganizować w dowolną niedzielę albo

święto w okresie wielkanocnym.
Każde dziecko podczas uroczystości komunijnej
trzyma w ręku świecę. Dziewczynki są ubrane w bia
łe sukienki i białe obuwie, a na głowie mają białe
wianki.
Chłopcy są ubrani w granatowe albo czarne garni
turki.
Ten ważny dla młodego katolika dzień poprzedza
długi okres przygotowań, którym kieruje kapłan albo
katecheci.
Bierzmowanie
Bierzmowanie odbywa się w dowolną niedzielę roku
albo w dzień powszedni.
Biskup podczas ceremonii bierzmowania na
kłada na kandydatów ręce; gest ten symbolizuje po
twierdzenie sakramentu chrztu. Młodzież jest teraz
umocniona w wierze chrześcijańskiej i w większym
stopniu odpowiedzialna za siebie. Podobnie jak
Zaręczyny 207
podczas chrztu również podczas tej uroczystości

obok bierzmowanego dziecka stoi bliska osoba.
Może to być jedno z rodziców chrzestnych albo ktoś
inny.
Zaręczyny
Dawniej panował zwyczaj, że przyszły małżonek pro
sił oficjalnie rodziców o rękę córki. Musiał przy tym
udowodnić, że jest w stanie utrzymać żonę i przyszłe
potomstwo. Później następowały oficjalne zaręczyny.
Dzisiaj synowie i córki sami decydują, kiedy i z kim
wezmą ślub. Ponieważ rodzice na ogół nie zabierają
już w tej sprawie głosu, przyszły zięć nie prosi ich ofi
cjalnie o rękę córki.
Mimo to taktownie jest wtajemniczyć rodziców we
wspólne plany i poinformować ich jako pierwszych
o zamiarze małżeństwa. Byłoby to dla rodziców bar
dzo nieprzyjemne, gdyby dowiedzieli się o związku
swoich dzieci od osób trzecich. Narzeczeni mogą po
wiedzieć o tym rodzicom podczas miłego spotkania
przy stole albo złożyć z tej okazji specjalne wizyty ro
dzicom dziewczyny i chłopca.
Rodzicom radzimy, aby zaakceptowali plany mał Zaręczyny:
pierwszy krok
żeńskie swoich dzieci i serdecznie przyjęli przyszłą ku wspólnej
synową lub zięcia. przyszłości.
Rodzice powinni się powstrzymać od niechętnych

gestów i wypowiedzi na temat przyszłego małżeń
stwa. Jeśli mają jakieś wątpliwości, niech poproszą
syna czy córkę o rozmowę, ale bez udziału przyszłe
go partnera.
Uroczystość zaręczynowa
Zaręczyny są Nie ma ścisłych przepisów dotyczących uroczystości
dla rodziców zaręczynowej. Może to być romantyczna kolacja
obojga
narzeczonych albo mała uroczystość w gronie naj
młodych
okazją do
bliższych. Jeśli ktoś chce uczcić to wydarzenie
przejścia w wielkim stylu, może zorganizować przyjęcie w re
na „ty”. stauracji. Na takie przyjęcie goście przychodzą oczy
wiście bardziej odświętnie ubrani niż na skromny
poczęstunek w domu.
Goście powinni się zorientować z zaproszenia,
jaki charakter będzie miała uroczystość, aby mogli
się odpowiednio ubrać. Jeśli rodzice narzeczonych
jeszcze się nie znają albo znają bardzo mało, zarę
czyny są okazją, aby to nadrobić.
Pierścionek zaręczynowy
Dziś kobieta decyduje, jaki chce mieć pierścionek za
ręczynowy - dawniej była to sprawa wyłącznie męż
czyzny. Na wewnętrznej stronie pierścionka wygra
werowana jest data zaręczyn i imię partnera.
Pierścionek zaręczynowy nosi się z reguły na palcu
serdecznym lewej ręki.
Ślub
Ślub jest największym i najhuczniej obchodzonym
świętem rodzinnym. Po uroczystości zaślubin młoda
para udaje się na ogół w podróż poślubną.
Ślub 209
„Pobieramy się”
Przed ślubem wysyłamy kartki informujące o tym wy
darzeniu, które służą jednocześnie za zaproszenia
(patrz str. 76-79).
Jeśli pragnie się poinformować większe grono zna
jomych o nowej sytuacji rodzinnej, ale nie chce się
zapraszać wszystkich na wesele, wysyła się kartki, na
których podaje się nazwiska narzeczonych jak rów
nież dzień i miejsce ślubu.
Zaproszenia, wizytówki na stole, menu i kartki
z podziękowaniami powinny pasować do siebie stylem
i tworzyć harmonijną całość.
Kogo zaprosić
Ilu przyjaciół, kolegów, sąsiadów młodzi będą mogli Również po
zaprosić na swoje święto, zależy od tego, jak wielka ślubie młoda
para powinna
ma to być uroczystość, a to z kolei zależy od zasobów
podziękować
finansowych.
gościom
Przede wszystkim należy zaprosić rodziców młodej pisemnie
pary, rodzeństwo obojga, świadków, rodziców chrzest za przybycie
nych, dziadków, wszystkich krewnych lub część i za prezenty.
z nich, ewentualnie księdza. Z najważniejszymi gość
mi (rodzice, dziadkowie, rodzeństwo i świadkowie)
przed oficjalnym zaproszeniem (patrz str. 74-77)
uzgadnia się termin ślubu, aby mieć pewność, że
wszyscy będą mogli przyjść.
Wybór miejsca na przyjęcie weselne

Na uroczystość weselną najczęściej rezerwuje się sa
lę w restauracji albo w hotelu. Przed ostateczną decy
zją co do miejsca zaleca się próbną konsumpcję, obej
rzenie sali i porównanie cen z innymi ofertami.
Można też na ten dzień wynająć salę w świetlicy,
w hali sportowej, w specjalnym namiocie itd.
Na ogół nie
mamy w domu
tak dużo
miejsca, aby
urządzić huczne
przyjęcie.
Również dla
gospodarzy
wesele
w restauracji
jest najlepszym
rozwiązaniem.
O dobre samopoczucie gości dba serwis wynajmo

wanego lokalu, który zapewnia nie tylko potrawy i na
poje, ale także obsługę, nakrycia i inne akcesoria. Nie
ufaj ślepo pierwszemu lepszemu serwisowi, tylko po
proś o referencje.
Prezenty ślubne
Niektóre Jeśli nie chcemy otrzymać trzech tosterów, czterech
sklepy robotów kuchennych, trzech zestawów sztućców albo
prowadzą stoły
z prezentami za
bezużytecznych sprzętów, możemy sporządzić listę
pośrednictwem prezentów i rozesłać do gości. Powinien nad nią czu
Internetu. wać ktoś z bliskich krewnych (najlepiej matka które
goś z nowożeńców). Można też wyłożyć listę na stoli
ku w sklepie. Poinformujcie gości w zaproszeniu
o takiej formie prezentów. Jeśli zaprasza się wielu go
ści, prezenty gromadzi się na stole i dopiero po uro
czystości są one rozpakowywane. Jeśli liczba gości jest
niezbyt duża, można prezenty rozpakować od razu
albo w określonym czasie, na przykład po jedzeniu.
Ślub cywilny
Ślub cywilny jest aktem formalnym, który odbywa
się zgodnie z obowiązującą procedurą. Miejsce wy
biera się dowolnie: jeśli nie podobają się wam po
Ślub 211
mieszczenia najbliższego Urzędu Stanu Cywilnego,

możecie poszukać bardziej reprezentacyjnego lo
kalu.
W URZĘDZIE STANU CYWILNEGO

Panna młoda wkłada na ślub cywilny elegancki, nie
zbyt jaskrawy kostium lub suknię z żakietem i ewen
tualnie kapelusz. W ręku trzyma bukiet, o który
musi się postarać narzeczony. Narzeczony zjawia się
w ciemnym garniturze - do tego biała koszula, kra
wat i czarne obuwie. Należy pamiętać, aby kolor
ubrania i styl obojga małżonków pasowały do siebie.
Po ślubie gości zaprasza się na lampkę szampana,
na poczęstunek albo większe przyjęcie.
Ślub kościelny
Wszyscy zaproszeni goście biorą udział w ceremonii
zaślubin. Byłoby niegrzecznie przyjść dopiero na
przyjęcie weselne - chyba że mamy uzasadniony po
wód. Młoda para wita gości przed kościołem, jeśli
wcześniej wszyscy nie spotkali się w domu narzeczo
nych i stamtąd wspólnie w orszaku weselnym nie
udali się do kościoła.
Potem goście wchodzą do kościoła. Kiedy już wszys Również
cy zajmą miejsca, następuje uroczyste wejście młodej goście powinni
być ubrani
pary. Panna młoda trzyma w ręku bukiet kwiatów, elegancko
który rano wręczył jej narzeczony (na temat ubrania i odświętnie,
patrz str. 113-114). ale nie
Przebieg i szczegóły ceremonii kościelnej omawia powinni
przewyższać
się wcześniej z kapłanem, który będzie celebrował pod tym
uroczystość. Na przykład wejście do kościoła odbywa względem
się w różny sposób zależnie od miejscowości. Również młodej pary.
oprawa muzyczna podczas ślubu jest w szczegółach
zaplanowana wspólnie z księdzem. Zapytaj, czy moż
na używać aparatów fotograficznych i kamer wideo.

Na ogół zabronione jest fotografowanie i filmowanie
przed ołtarzem.
Nowo poślubiona para, wychodząc z kościoła, czę
sto natrafia na przeszkody, które przygotowali jej
przyjaciele. Do przeszkód tych należy na przykład
rzucanie na chodnik przed kościołem ryżu albo mo
net, które młodzi muszą następnie pozbierać, co jest
zajęciem bardzo mozolnym.
Przyjęcie weselne
Po ślubie ojciec panny młodej wita gości szampanem
przy wejściu na salę, w której ma się odbyć wesele.
Ponieważ dziś nie jest konieczne, żeby ojciec narze-
Pierwszy taniec
należy
do młodej pary.
Najczęściej
uroczystość
rozpoczyna się
walcem.
Ślub 213
czonej sam finansował całe przyjęcie, może się przy Im dalszy

łączyć również ojciec narzeczonego. To samo dotyczy stopień
pokrewieństwa
matek, które wspólnie wskazują gościom miejsca.
i im młodsi
goście, tym
PORZĄDEK PRZY STOLE dalej siedzą oni
Jeśli ktoś nie chce cichego ślubu, tylko pragnie świę od młodej pary.
tować z wielką pompą i zaprasza licznych gości, usta
wia wówczas na stolach wizytówki z nazwiskami
zaproszonych osób. Albo wiesza u wejścia „plan sy
tuacyjny”, na którym narysowane są wszystkie stoły
i oznaczone miejsca gości.
Przestrzeganie właściwego porządku przy stole
często sprawia wiele kłopotu. Potrzebne jest wyczu
cie, których gości najlepiej posadzić obok siebie,
a które osoby w żadnym razie nie powinny być są
siadami przy stole. Ogólnie obowiązuje zasada, że
najbliżsi członkowie rodziny siedzą w pobliżu mło
dej pary. Postaraj się posadzić mężczyzn i kobiety
na przemian, choć to oczywiście nie zawsze jest
możliwe.
Panuje zwyczaj, że pośrodku szerszego boku stołu
weselnego siedzi panna młoda po prawej ręce pana
młodego. Obok z prawej siedzi ojciec narzeczonego,
obok z lewej matka narzeczonej. Zamiast teściów
obok panny młodej i pana młodego mogą również sie
dzieć rodzice. Zgodnie z żelazną zasadą dotyczącą
siedzenia przy stole, nie jest korzystnie sadzać na
przeciw młodej pary innych bliskich członków rodzi
ny, ponieważ będą oni odwróceni plecami do reszty
towarzystwa. Przy innych stołach małżeństwa siadają
z reguły naprzeciw siebie. Jeśli na sali jest kilka sto
łów, należy przeznaczyć jeden stół dla młodej pary,
przy którym usiądą młodzi, rodzice i krewni.
Kolejność toastów
Najlepiej wygłaszać toasty między poszczególny

mi daniami - ale w żadnym razie podczas jedze
nia. Ponieważ przypuszczalnie wielu mówców
będzie chciało zabrać głos, trzeba wcześniej
ustalić porządek.
Jeśli w uroczystości uczestniczy kapłan, odma

wia on przed jedzeniem krótką modlitwę i jesz
cze raz życzy młodej parze dużo szczęścia.
Dalej następują kolejne toasty, przerywane po
szczególnymi daniami: ojca panny młodej
(i/albo matki panny młodej), ojca pana młodego
(i/albo jego małżonki), rodzeństwa i wreszcie
przyjaciół i znajomych. Na koniec pan młody
(i/albo panna młoda) zabiera głos, dziękuje
mówcom za wystąpienia i życzy wszystkim go
ściom wesołej zabawy.
Najpierw gospodarz zabiera glos, witając serdecznie wszystkich gości.

Choroba i śmierć
Na ogół chorzy cieszą się, gdy ich ktoś odwiedza, po
nieważ odwraca to choć trochę ich uwagę od choroby.
Również pomoc jest zazwyczaj chętnie przyjmowana.
Aby jednak nie męczyć za bardzo pacjenta, należy
przestrzegać kilku zasad. Także od pacjenta wymaga
się przestrzegania form towarzyskich. Jest to nie tyl
ko sprawa uprzejmości, ale również działania we
własnym interesie, ponieważ personel niechętnie
usługuje osobom, które mu się narażają.
W wypadku śmierci kontakt z bliskimi, których
dotknęła strata, wymaga dużo delikatności. Udział
krewnych i przyjaciół w uroczystości pogrzebowej
i szczere wyrazy współczucia pomagają najbliższym
przetrwać pierwszy szok po stracie.
216 CHOROBA I ŚMIERĆ
Przykuty do łóżka
Wobec chorych obowiązują oczywiście takie same for

my zachowania jak wobec osób zdrowych. Ale u nie
których pacjentów wskutek cierpień rozwija się
szczególna wrażliwość, która jeszcze się potęguje
przez to, że chory ma wiele czasu na rozmyślania. Pa
miętajmy o tym, nawet jeśli przychodzi nam to z tru
dem. Nie ważmy każdego słowa, jeśli mamy do czynie
nia z chorym i chcemy mu pomóc.
Odwiedziny chorego
Dowiedz się, Nie każdy, kto leży w domu w łóżku, oczekuje natych
czy i jak miast odwiedzin. Przy drobnych dolegliwościach pa
mógłbyś
cjent najczęściej zdrowieje, zanim wiadomość o jego
choremu pomóc
i czy twoja
chorobie dotrze do ewentualnych odwiedzających.
wizyta jest Przy przeziębieniach czy grypie w ogóle nie zaleca się
pożądana. kontaktu z chorym, ponieważ można się zarazić.
Jeśli możliwość poruszania się pacjenta jest moc
no ograniczona, na przykład po złamaniu nogi, wów
czas odwiedziny krewnych, przyjaciół albo sąsiadów
mają jak najbardziej sens, bo mogą przynieść prak
tyczną pomoc. Pacjent ucieszy się też z wizyty, gdyż
trochę odmiany i mila rozmowa oderwą go nieco od
cierpień. Z pewnością w takich wypadkach nie za
szkodzi, jeśli dowiedziawszy się o chorobie, natych
miast zadzwonisz i zapowiesz swoją wizytę.
Odwiedziny w szpitalu
W szpitalu obowiązują szczególne zasady dotyczące
odwiedzających, ponieważ trzeba mieć wzgląd na in
nych pacjentów. Lekarze i pielęgniarki muszą bez
Przykuty do łóżka 217
Co przynieść choremu
Ogólnie przyjęte jest przynoszenie choremu ja

kiegoś drobiazgu. Oczywiście może to być trady
cyjny bukiet kwiatów i wiele osób na pewno się
z nich ucieszy. Ale w wypadku licznych odwiedza
jących pokój chorego może się bardzo szybko za
mienić w oranżerię, warto się więc zastanowić,
co można by podarować choremu w zamian:
książkę, czasopismo, płytę CD lub kasetę z dobrą
muzyką, podręcznik z kasetą do nauki języka
obcego, zeszyt z krzyżówkami itd. Kupuj tylko
rzeczy, o których wiesz, że ucieszą obdarowane
go, nie dawaj nigdy kłopotliwych prezentów.
Nie przynoś silnie pachnących kwiatów. W szpi

talach kwiaty są na ogół zabronione, ponieważ
mogą rozsiewać zarazki.
Jeśli chcesz kupić choremu coś z produktów

spożywczych, zapytaj rodzinę albo personel
w szpitalu, co pacjentowi wolno jeść. Z przyno
szenia napojów alkoholowych należy całkowicie
zrezygnować ze względów zdrowotnych.
przeszkód wykonywać swoją pracę, a wielu pacjentów

potrzebuje spokoju.
Aby nie popaść w konflikt ze szpitalną codzienno
ścią, należy przestrzegać następujących zasad:
♦ Dowiedz się od najbliższej rodziny chorego albo od

personelu, czy wizyta jest w ogóle pożądana.
218 Przykuty do łóżka
♦ W większości szpitali można odwiedzać pacjentów

przez cały dzień - mimo to poinformuj się telefonicz
nie, kiedy nie jest to wskazane; bywają bowiem pory
dnia, kiedy choremu nie wolno przeszkadzać (pory
posiłków, wizyt lekarskich, zabiegów).
♦ Odwiedzanie pacjenta leżącego w pojedynczym
pokoju najczęściej nie sprawia kłopotów, w pokojach
wieloosobowych należy się liczyć z tym, że nasza wi
zyta może nie odpowiadać innym chorym. Jeśli to
możliwe, wychodź wraz z chorym z pokoju.
♦ Przed wejściem na salę chorych należy koniecznie
zapukać i poczekać na zaproszenie.
♦ Przywitaj również innych pacjentów.
♦ Rozmawiaj po cichu, jeśli nie możesz wyjść z cho
rym z pokoju.
♦ Podczas wizyty u chorego nie rozmawiaj o jego
chorobie z innymi odwiedzającymi albo pacjentami
z sąsiednich łóżek.
♦ Umawiaj się z innymi odwiedzającymi, aby nie
wszyscy przychodzili jednocześnie.
♦ Wychodź natychmiast z pokoju, jeśli któryś z pa
cjentów leżących w łóżku jest myty, przebierany albo
ma jakiś zabieg.
Jak się zachować

wobec ciężko chorego
Wiele osób nie wie, jak się zachować wobec ciężko
chorego. Ile współczucia należy mu okazać? Ile do
brego humoru? Ile nadziei można robić pacjentowi?
Jeśli istnieje szansa na wyzdrowienie, można oczywi
ście dodawać pacjentowi odwagi i umacniać jego
wiarę w siły obronne słowami podnoszącymi na du
chu. Ale trzeba przy tym spojrzeć prawdzie w oczy
i nie snuć planów na najbliższy sezon zimowy, skoro
Pobyt w szpitalu 219
wiadomo, że choremu jeszcze daleko do zrobienia pa Zanim

ru kroków, nie mówiąc o jeździe na nartach. Bądź re wybierzesz się
z wizytą
alistą w wyrażaniu optymizmu. do chorego,
Jeśli pacjent chce ci opowiedzieć o swoich dolegli dowiedz się,
wościach, powinieneś go uważnie wysłuchać. Ale nie jaki jest stan
zmuszaj go, aby rozmawiał o swojej chorobie, skoro jego zdrowia.
sobie tego nie życzy. Prawdopodobnie jest on rad, kie

dy świeży powiew wiatru przywieje mu nowe wieści
spoza szpitalnch murów. Opowiedz mu zatem, co się
u ciebie wydarzyło w ostatnim czasie, ale tak, aby nie
wywoływać uczucia zazdrości ani tęsknoty.
Osobie nieuleczalnie chorej należy nieść słowa
pociechy, wysłuchać jej i być przy niej; nie należy ro
bić złudnych nadziei, powtarzając w kółko: „Wszystko
będzie dobrze”. Staraj się uczynić obecną sytuację W przyjaznym
znośną, choćby to były tylko drobne uprzejmości. otoczeniu
znacznie łatwiej
jest znosić
Pobyt w szpitalu ból i złe
samopoczucie
Pacjent sam może zrobić wiele, aby pobyt w szpitalu niż w napiętej
uczynić znośnym: atmosferze.
220 Śmierć
♦ Jeśli zachowujemy się uprzejmie wobec pielęgnia

rek i lekarzy, będziemy również traktowani z większą
delikatnością i życzliwością.
♦ Tak jak w innych sytuacjach życiowych małe słów
ka w rodzaju „proszę” i „dziękuję” mogą czynić cuda.
♦ Możemy nieco odciążyć przepracowany personel,
jeśli nie będziemy go bez potrzeby absorbowali, a w no
cy nie będziemy dzwonili bez naglącego powodu.
♦ Jeśli nie leżymy w jednoosobowym pokoju, powin
niśmy się zachowywać wobec innych pacjentów moż
liwie dyskretnie i unikać wszystkiego, co mogłoby im
przeszkadzać.
♦ Aby nie zakłócać bez potrzeby spokoju innych pa
cjentów, wychodź z sali ze swoimi gośćmi, jeśli sytua
cja na to pozwala.
♦ Kiedy wychodzisz ze szpitala, miłym gestem bę
Msza żałobna dzie podziękowanie personelowi za trud i wręczenie
pogrzeb
pomagają
drobnego prezentu.
duchowo uporać
się ze stratą.
Śmierć
Kiedy człowiek traci kogoś najbliż
szego, otoczenie powinno zareago
wać na ten cios z delikatnością
i nie szczędzić wyrazów pociechy.
Trzeba przestrzegać zasad składa
nia kondolencji w zależności od
stopnia pokrewieństwa i znajomo
ści. Albowiem nietakt wobec pogrą
żonych w żałobie osób może być
szczególnie dotkliwy
Zawiadomienie o śmierci 221
Jak się zachować

po śmierci bliskiej osoby
Przede wszystkim należy natychmiast wezwać leka
rza, który wystawi akt zgonu. Jest to z reguły lekarz
domowy albo lekarz pogotowia. Następnie trzeba
zwrócić się do zakładu pogrzebowego. Pracownicy te
go zakładu pomogą w zorganizowaniu pochówku. Po
tem należy powiadomić odpowiednie władze i załat
wić niezbędne formalności.
Zawiadomienie o śmierci
Należy zawiadomić wszystkich, którzy chcieliby wziąć Należy również
udział w pogrzebie. Oprócz krewnych, przyjaciół i zna zawiadomić
stowarzyszenia
jomych należy też poinformować kierownictwo firmy,
i organizacje,
w której pracował zmarły, nawet jeśli był on już na w których
emeryturze. Duże firmy zakupują wieniec dla swych zmarły
długoletnich pracowników albo zamieszczają nekrolog aktywnie
w gazecie. Być może któryś z dawnych kolegów zmar działał.
łego chciałby powiedzieć parę słów nad grobem.
Nekrologi i podziękowania
W lokalnej gazecie zamieszcza się nekrolog, w którym
podaje się także miejsce, datę i godzinę pogrzebu.
Można też dopiero po pogrzebie opublikować ne
krolog informujący, że pogrzeb zmarłego odbył się
z udziałem wyłącznie najbliższych.
Wyliczając członków rodziny osoby zmarłej, nale
ży zachować następującą kolejność: małżonek/mał
żonka, dzieci, synowa/zięć, dziadkowie, rodzice, te
ściowie, rodzeństwo itd.
Oprócz nekrologu w gazecie zawiadamia się rów
nież osobiście wszystkich bliskich, krewnych, przyja
ciół i znajomych zmarłego. Robimy to, wysyłając do
poszczególnych osób kartki żałobne.
222 Śmierć
Nekrolog może wyglądać na przykład tak:
Dnia 3 listopada 2001 roku

zmarł w wieku 60 lat
Jan Kowalski
Msza święta za duszę zmarłego odbędzie się
w środę, dnia 8 listopada 2001 r. o godz. 9.00
w kościele św. Antoniego w Tarnowie.
O czym zawiadamiają pogrążeni w głębokim smutku

żona i dzieci z rodzinami.
Na białym papierze piszemy odręcznie odpowied

ni tekst albo korzystamy z kartek z gotowym nadru
kiem. Następnie wkładamy kartki do kopert z czarną
obwódką. Do osób szczególnie bliskich powinno się
także dołączyć kilka słów osobistych.
Podziękowania wysyłamy mniej więcej w dwa ty
godnie po pogrzebie.
Wyrazy współczucia
Kondolencje składa się albo w kościele, albo w domu
pogrzebowym, albo przy grobie, a także w formie pi
semnej. List z kondolencjami powinno się wysłać za
raz po otrzymaniu zawiadomienia o śmierci. Nie na
leży składać kondolencji telefonicznie, ponieważ
najbliżsi zmarłego nie są w stanie w tych dniach
przyjmować nieustannie telefonów i odpowiadać na
pytania dotyczące przyczyny śmierci.
Msza żałobna i pogrzeb 223
Im bliższa była osoba zmarłego, tym bardziej oso

biste powinny być też kondolencje.
List piszemy na gładkim białym papierze.
W wielu wypadkach wystarczy kilka słów współ
czucia. Można także sięgnąć po gotowe wydrukowane
kartki, których tekst uzupełnia się kilkoma osobistymi
słowami napisanymi odręcznie.
Czarna obwódka i inne symbole żałobne na papie
rze listowym nie są konieczne.
Msza żałobna i pogrzeb

Jeśli zmarły za życia wyrażał życzenie dotyczące for
my pochówku, a nawet dał temu wyraz na piśmie,
trzeba się do tego zastosować. Najczęściej wybiera się
pochówek w ziemi albo kremację. Kolejność osób,
które mogą i muszą o tym decydować, jest następu
jąca: małżonkowie, dzieci, rodzeństwo, bliżsi krewni
albo narzeczeni lub partner życiowy.
Kremacja
Przy kremacji prochy umieszczone w urnie składa
się w grobie albo - dziś coraz częściej - umieszcza
na specjalnej ścianie. Palenie zwłok odbywa się jed
nocześnie z uroczystością pogrzebową, złożenie
urny do grobu natomiast ma miejsce kilka dni
później w gronie rodziny i przyjaciół. Złożenie urny
do grobu może się odbywać w innym miejscu niż
kremacja.
Pożegnanie zmarłego
Jeśli w nekrologu podano miejsce i godzinę pogrzebu,
każdy może wziąć udział w uroczystości.
Przed uroczystością pogrzebową żałobnicy groma
dzą się w kościele albo w domu pogrzebowym.
224 Śmierć
Jeśli ktoś zamierza wygłosić

mowę pogrzebową, musi się do
wiedzieć szczegółów z życia zmar
łego. To zadanie przejmuje zazwy
czaj kapłan. Jeśli osoba zmarła
była niewierząca, można zaanga
żować w tym celu mówcę świec
kiego.
Uroczystości Jak się zachować na pogrzebie

pogrzebowe
odbywają się
Na uroczystość pogrzebową nie wolno się spóźnić, ża
najczęściej łobnicy bowiem mogliby to potraktować jako lekcewa
w przycmentar
nym kościele
żenie zmarłego i jego rodziny. Zasady dotyczące ubra
lub kaplicy. nia odpowiedniego na pogrzeb (patrz str. 113) nie są
dziś tak surowe jak dawniej. Najbliższa rodzina jest
ubrana na czarno, inni uczestnicy ceremonii zaś mo
gą przyjść w innych, ale stonowanych barwach. Po
mszy żałobnej w kaplicy trumna zostaje przewieziona
samochodem albo zaniesiona na miejsce wiecznego
spoczynku zmarłego.
Za trumną idzie kapłan, za nim najbliższa rodzi
na, następnie dalsi krewni. Koniec orszaku pogrzebo
wego tworzą pozostali uczestnicy.
Trumna zostaje złożona do grobu, kapłan odmawia
modlitwy, dokonuje poświęcenia i sypie garść ziemi.
Następnie żałobnicy podchodzą do grobu i również
rzucają garść ziemi i kwiaty na trumnę. Jednocześnie
każdy z uczestników podaje dłoń bliskim zmarłego
i składa wyrazy współczucia.
Lista kondolencyjna
Najbliższa rodzina decyduje, czy na miejscu uroczy
stości pogrzebowej wyłożyć listę kondolencyjną, czy
też nie. Taka lista, na której obok nazwisk i adresów
Msza żałobna i pogrzeb 225
uczestników pogrzebu jest również miejsce na osobi Lista

ste słowa, dokumentuje współczucie osób, które bra kondolencyjna
jest cennym
ły udział w uroczystości. Poza tym lista kondolencyj
dowodem
na jest bardzo pomocna przy rozsyłaniu podziękowań, pamięci
ponieważ wiadomo wówczas, kto był obecny na po o zmarłym.
grzebie.
Kwiaty i wieńce
Wieńców i szarf nie przyno
si się osobiście - już choćby
z powodu dużych rozmiarów
i wagi - tylko zleca się kwia
ciarni dostarczenie ich na
cmentarz albo do kaplicy (nig
dy do domu żałobnego!). Do
wieńców powinna być zawsze
dołączona szarfa z nadrukiem
albo wizytówka żałobna, tak
aby było wiadomo, kto złożył
wieniec.
Niekiedy w nekrologu widnie
je uwaga, żeby zamiast wieńców
i kwiatów złożyć ofiarę na cel do
broczynny na podane konto. To ży
czenie należy bezwzględnie usza
nować.
Stypa Wieńce i szarfy

żałobne z okazji
Po pogrzebie członkowie najbliższej rodziny zmarłego pogrzebu
oraz zaproszeni żałobnicy spotykają się w lokalu na najlepiej jest
zamówić
małym poczęstunku. Nie powinien on trwać zbyt dłu w kwiaciarni
go ani być zbyt wystawny. przycmentarnej.
Uczestniczenie w nim nie jest jednak obowiązko
we. Jeśli ktoś uważa, że nie czuje się na siłach, aby
226 Śmierć
wziąć udział w takim spotkaniu, może śmiało zre

zygnować. Należy jednak pamiętać, że na bliskich
zmarłego często bardzo kojąco działa fakt, iż bezpo
średnio po pogrzebie nie pozostają sami ze swoją ża
łobą, tylko mają wokół siebie osoby, które pomagają
im znieść stratę.
Również w okresie kilku tygodni po pogrzebie po
winno się spędzać jak najwięcej czasu z najbliższymi
zmarłego, zwłaszcza jeśli mieszkają sami i czują się
samotni.
Kochani sąsiedzi
Dobre sąsiedztwo wcale nie jest czymś oczywistym,
lecz wymaga znajomości ludzi, a niekiedy też zręcz
ności dyplomatycznej, ponieważ wskutek bliskości
zamieszkania trudno jest uniknąć konfliktów. W nie
których domach i osiedlach spotyka się wciąż nowe
twarze, w innych zaś miejscach ludzie mieszkają
obok siebie od dziesiątków lat. Z jednymi sąsiadami
zdążyliśmy się z biegiem lat zaprzyjaźnić, innych
znamy tylko z nazwiska umieszczonego na drzwiach.
Sąsiadów nie możemy sobie wybrać ani ich zmienić
- ale możemy wiele uczynić, aby unikać konfliktów,
a jeśli już wystąpią, łagodzić je.
228 KOCHANI SĄSIEDZI
Jak utrzymywać
dobre kontakty sąsiedzkie
Spór z najbliższym sąsiadem może znacznie pogor

szyć komfort życia w danym domu. Cóż to jest bo
wiem za życie, kiedy przed wyjściem z domu trzeba
wyglądać, czy ów „kochany” sąsiad nie stoi akurat
w drzwiach i tylko czeka na to, aby zgłaszać kolejne
pretensje? Jeśli chcemy się dobrze czuć w domu,
musimy żyć w zgodzie z sąsiadami.
Sąsiadów na ogół sobie nie wybieramy. Nikt nie
może oczekiwać, że z każdym człowiekiem nawiąże
bliski kontakt. Szczególnie jeśli dobór ludzi jest przy
padkowy. Poza tym każdy człowiek ma inny styl życia.
Ale można przynajmniej spróbować stworzyć przy
jemną atmosferę, okazywać sobie szacunek i toleran
cję. Kontakty sąsiedzkie mogą być przyjacielskie albo
opierać się na uprzejmym dystansie. Oba wzorce są
prawidłowe.
Bliskość zamieszkania
Kontaktami z ludźmi można na ogół kierować - rzad
ko się zdarza, aby ktoś przypadkowo stanął na twojej
drodze. W wypadku sąsiadów jest inaczej. Jeśli nie
mieszka się na odludziu, wystarczy wyjść za próg,
a natychmiast spotyka się sąsiada lub sąsiadkę - nie
zależnie od tego, czy mamy na to ochotę, czy też nie.
Albo weźmy inne sytuacje: córka sąsiadów ma właś
nie lekcję fortepianu, piętro wyżej pani Janeczka
dba o linię, skacząc na skakance, gospodarz domu ko
si trawę itd.
Jak utrzymywać dobre kontakty sąsiedzkie 229
Nieocenione zalety
Sąsiedzi mają też swoje dobre strony; każdy z nas mo Dobrze jest,
że kiedyś potrzebować pomocy sąsiadów albo wręcz jeśli dzieci
mają
być na nich skazany: podczas urlopu trzeba podlewać
w najbliższym
kwiaty, trzeba opróżniać skrzynkę na listy, trzeba na sąsiedztwie
karmić kota, rzemieślnik ma przyjść do domu o nie rówieśników
stosownej porze i trzeba go wpuścić. Drogie sprzęty, do zabawy.
których potrzebujemy najwyżej raz w roku, można
kupić wspólnie albo pożyczyć od sąsiada (np. pilę do
gałęzi).
Lista usług, które stawiają sąsiedztwo w pozytyw
nym świetle, jest bardzo długa. To wielkie szczęście,
jeśli wśród sąsiadów znajdzie się przyjaciół, z którymi
wiążą nas nie tylko sprawy praktyczne. Poza tym
właśnie w anonimowym wielkim mieście dobry kon Szkoda,
że ludzie
takt z sąsiadami pomaga uniknąć izolacji. Dobre są coraz mniej
siedztwo może zatem mieć walory społeczne. odczuwają
potrzebę
rozmowy
Konieczna wrażliwość z sąsiadami.
Nawet na niewielkiej przestrzeni
społeczność jest bardzo zindywi
dualizowana, co nierzadko pro
wadzi do konfliktów. Na przykład
bawiące się i hałasujące dzieci
wielu osobom przeszkadzają.
Niektórych może drażnić zdzi
czały ogród w sąsiedztwie albo
balkon uzbrojony w antenę tele
wizji satelitarnej. Ludzie mają
też różne wyobrażenia na temat
czystości.
W czasach kiedy jeszcze nie
w każdym domu stał telewizor,
pogawędka z sąsiadem stanowiła
230 Jak utrzymywać dobre kontakty sąsiedzkie
miłą rozrywkę. W anonimowym otoczeniu natomiast

już prawie się ze sobą nie rozmawia i mało zwraca
uwagę na sprawy innych. Nieustanna bliskość są
siadów wymaga tymczasem więcej wrażliwości niż
kiedykolwiek.
Wizyta zapoznawcza
Aby stworzyć dobry sąsiedzki klimat, dobrze jest po
wprowadzeniu się osobiście przedstawić się sąsia
dom.
Tak zwana wizyta zapoznawcza musi być jednak
zapowiedziana. Najczęściej dochodzi do przypadko
wych spotkań z sąsiadami. Zapytajcie przy tej okazji,
czy moglibyście wpaść na chwilę, aby przedstawić sie
bie i swoją rodzinę. Możecie się od razu umówić
w niedługim terminie.
Nigdy nie wpadamy bez zapowiedzi

Niektórzy wciąż uważają, że nie trzeba się zapowia
dać z wizytą zapoznawczą. Ale podobnie jak w wypad
ku innych spontanicznych wizyt może się okazać, że
przyszliśmy nie w porę. Sytuacja może być wówczas
nieprzyjemna dla obu stron i nie będzie to dobry po
czątek kontaktów sąsiedzkich!
Jeśli mimo to chcecie zaryzykować i zrobić sąsia
dom niespodziankę niezapowiedzianą wizytą, nie mo
że to być w żadnym razie po godzinie 19.00. Najlep
szą porą na taką wizytę jest sobota rano albo po
południu. Wizyta nie powinna trwać dłużej niż pół
godziny.
Zaznaczcie od razu na wstępie, że nie będziecie
długo przeszkadzać, i zapytajcie, czy przyszliście nie
w porę. Jeśli tak jest istotnie, gospodarze nie powie
dzą wam tego wprost. Dlatego zwracajcie uwagę na
Wizyta zapoznawcza 231
Nikt nie może

oczekiwać,
że zostanie
przyjęty
z otwartymi
ramionami,
jeśli przyjdzie
niezapowie
dziany. Krótki
telefon pozwala
uniknąć
przykrych
sytuacji.
intonację głosu i pożegnajcie się po kilku minutach,

jeśli macie wrażenie, że w tym momencie wasza wi
zyta nie jest mile widziana.
Udany start
Na wizytę zapoznawczą powinni przyjść wszyscy no Wizyta
wi lokatorzy domu - także dzieci. Przedstawcie się zapoznawcza
powinna
krótko, nie opowiadając od razu całej historii życia.
sygnalizować
Naprawdę ważne jest tylko nazwisko. Porozmawiajcie zaintereso
z nowymi sąsiadami o waszych zwyczajach, które wanie
mogą zakłócać spokój. Na przykład ktoś z członków sąsiadami
i stanowić
rodziny z powodu pracy zmianowej bierze kąpiel
pomost
o nietypowej porze. Albo gra na instrumencie czy też do dobrego
musi wychodzić z powodu psa. Poproście sąsiadów, współżycia.
aby wam powiedzieli, jeśli będzie im to przeszkadzało.
Party zapoznawcze
Aby uniknąć nie zawsze swobodnej wizyty zapo
znawczej, można zorganizować skromne party. Jest
to dobre rozwiązanie zwłaszcza wówczas, kiedy są-
232 Jak utrzymywać dobre kontakty sąsiedzkie
siedztwo jest liczne i chciałoby się oszczędzić wielu

wizyt.
Można zaprosić na party ustnie albo wrzucić każ
demu sąsiadowi do skrzynki na listy odręcznie napi
saną kartkę.
Mieszkanie czy dom nie muszą być na tę okazję
całkowicie urządzone. Wprost przeciwnie: położono
już niejeden kamień węgielny pod dobre stosunki są
siedzkie właśnie dlatego, że pośród nierozpakowa
nych kartonów od przeprowadzki panowała swobod
na atmosfera, w której wszyscy dobrze się czuli.
WYSTARCZY MAŁY POCZĘSTUNEK

Właściciele Aby podkreślić improwizacyjny charakter party zapo
ogrodu mogą znawczego, powinieneś pomyśleć o tym już w pierw
w lecie
zaprosić także
szych dniach po wprowadzeniu się. Im bardziej się
na małe party bowiem urządzisz, tym więcej oczekuje się od ciebie.
przy grillu. Każdy zrozumie, że teraz możesz wyczarować na stół
tylko prowizoryczne menu. Kilka butelek wina albo
piwa i napoje bezalkoholowe można szybko załatwić.
Jeśli zapraszasz na przedpołudnie, powinieneś przy
gotować wino musujące. Do jedzenia wystarczy dro
biazg: na przykład kanapki, które można przygotować
w nieurządzonej jeszcze kuchni albo zamówić goto
we. Po południu częstujemy kawą i ciastem.
Z powodu być może jeszcze niekompletnego ume
blowania można jeść na stojąco. Jednak na wszelki
wypadek kilka krzeseł należy przygotować, gdyż nie
każdy może długo stać.
DOM OTWARTY
Najczęściej sąsiedzi po niedługim czasie zaczną wy
chodzić. Nie powinniście się czuć z tego powodu obu
rzeni albo dotknięci, ponieważ sąsiedzi zdają sobie
Słowa powitania 233
sprawę, że chodzi tylko o wizytę zapoznawczą, której Improwizacyjny

charakter
nie powinno się przedłużać w nieskończoność. uroczystości
Poinformuj, w jakich godzinach każdy może do osiedlin stanowi
urok spotkania.
ciebie wstąpić. Ma to tę zaletę, że w wypadku liczne
go sąsiedztwa nie nastąpi szturm ludzi, tylko goście
będą przychodzili stopniowo.
Postaraj się poświęcić każdemu gościowi choć tro
chę czasu i krótko z nim porozmawiać.
Słowa powitania
Powitanie sąsiadów oznacza dla wielu osób ciężki obo Możesz
wiązek, dla innych jest wielką przyjemnością. zrezygnować
z pozdrowienia,
Niezależnie od tego, czy spotykamy sąsiada w do
jeśli kilka razy
mu, czy gdziekolwiek na mieście, zawsze powinno z rzędu
się zamienić z nim kilka słów. Stwarza to atmosferę sąsiad ci nie
bliskości, która pozytywnie oddziałuje na życie są odpowiedział.
siedzkie. Oczywiście możesz sobie darować pozdra
wianie za każdym razem, jeśli spotykasz sąsiada wie
lokrotnie w ciągu dnia.
234 Zasady harmonijnego współżycia
Zasady harmonijnego
współżycia
W każdym bloku mieszkalnym wywieszony jest regu

lamin, który zawiera zasady wzajemnego współżycia
obowiązujące w bloku. Przestrzegaj wszystkich punk
tów tego regulaminu, bo inaczej bardzo szybko po
padniesz w konflikt z sąsiadami.
Dokuczliwy hałas
Większość z nas jest dziś bardzo wrażliwa na hałas,
ponieważ w różnych sytuacjach poza domem jeste
śmy narażeni na głośne dźwięki, których nie da się
uniknąć. Toteż własne mieszkanie traktujemy jak
oazę spokoju, gdzie chcielibyśmy odpocząć.
Jeśli sąsiedzi nieustannie zakłócają spokój, może
to bardzo szybko doprowadzić do konfliktów.
Przestrzeganie godzin ciszy

Przestrzegaj obowiązujących ogólnie godzin ciszy
nocnej od 22.00 do 6.00. W dni wolne od pracy nie
powinieneś hałasować do godziny 9.00. Jeśli w są
siedztwie mieszkają małe dzieci, nie powinieneś rów
nież hałasować między godziną 12.00 a 15.00, aby
nie zakłócać im południowego snu.
Co to jest hałas
Pojęcie „hałas” jest bardzo szerokie: chodzi tu nie tyl
ko o nieprzyjemne odgłosy, na przykład denerwujące
dźwięki wiertarki, ale także dźwięki „artystyczne”, na
przykład gra na flecie.
Dokuczliwy hałas 235
Unikaj w porach ciszy wszystkiego, co jest głoś

ne, nawet jeśli tobie się to podoba. Oczywiście należą
tu także dźwięki głośno nastawionego radia i telewi
zora. Nie każdy musi podzielać twoje zainteresowa
nia muzyką folkową albo jakimś programem telewi
zyjnym.
Trzaskanie drzwiami, głośny gwizd na schodach,
prysznic, włączone pralki automatyczne, stukające
obcasy na podłodze bez dywanu albo odgłosy sprzę
tów gospodarstwa domowego w godzinach ciszy nie
przyczyniają się do harmonijnego współżycia sąsiedz
kiego.
Świętować
z umiarem
Spór może być rów
nież spowodowany im
prezami towarzyskimi,
które z reguły odbywa
ją się w godzinach wie
czornych i nocnych.
Po godzinie 22.00
z twojego mieszkania
albo domu nie powin
ny dobiegać żadne od
głosy zabawy. Dotyczy
to również uroczysto
ści, które w ciepłe wieczory odbywają się w ogrodzie Sąsiedzi będą
do ciebie
albo na balkonie. pozytywnie
Jeśli zapraszasz dużo gości, nie da się uniknąć ha nastawieni,
jeśli nie
łasu po godzinie 22.00. W takim wypadku zaproś będziesz im
również sąsiadów na party. zakłóca) spokoju
częstymi
Można też na kilka dni przed imprezą odwiedzić imprezami
sąsiadów i poinformować o planowanej zabawie, towarzyskimi.
przepraszając za ewentualny hałas. Party, które wsku

tek interwencji lokatorów przerywa policja, nie sprzy
ja bowiem dobremu sąsiedztwu.
Pies i kot
Jeśli trzymasz w mieszkaniu czworonoga, powinieneś
mieć wzgląd na sąsiadów. Pamiętaj, że psa
nie wolno na długo pozostawiać samego
w domu, jeśli wiadomo, że z powodu samot
ności szczeka albo wyje godzinami. Rów
nież w godzinach ciszy nocnej należy
unikać hałasu spowodowanego
przez zwierzęta. Każdy wła
ściciel psa wie, w jakiej sy
tuacji jego ulubieniec
hałasuje, i powinien
takich sytuacji unikać
o określonych porach.
Na schodach psa powin
no się trzymać na smyczy ze
Nawet psa względu na małe dzieci i osoby, które się boją. Oczy
można nauczyć
dobrych manier.
wiście pies nie powinien załatwiać swoich potrzeb
w miejscach, gdzie mogłoby to przeszkadzać sąsia
dom (albo innym osobom) oraz tam, gdzie bawią się
Dopóki kot nie dzieci.
przekracza
cudzego
terytorium, nikt
się na niego
nie skarży.
Granice krytyki 237
Koty, które żyją w mieszkaniu, nie sprawiają na

ogół sąsiadom kłopotu. Jeśli kot wychodzi sam „na
spacer”, trzeba uważać, żeby nie traktował placu za
baw dla dzieci jako toalety i aby nie spacerował po wy
pielęgnowanych grządkach z kwiatami sąsiadów.
Granice krytyki
Najważniejszy cel życiowy wielu ludzi to zdobycie mi
strzostwa świata w zrzędzeniu. Nieustannie trenują
i występują jako przywódcy wnoszący skargi z błahych
powodów. Czynią to z ogromnym zaangażowaniem
i wciągają w swoje działania możliwie jak najwięcej
ludzi. Jeśli sąsiad obdarzony takim „talentem” utrud
nia ci życie, powinieneś okazać stanowczość i uświa
domić pieniaczowi, że nie zamierzasz reagować na
przesadne oskarżenia. Na wszelki wypadek zastanów
się jednak nad tym, czy w wyrażonej krytyce nie tkwi
przypadkiem ziarno prawdy, nawet jeśli jest ona prze
sadzona. Ponieważ ignorując słuszną krytykę, dostar
czasz notorycznemu zrzędzie wymarzonej okazji do
dalszych ataków.
Zażegnać spór w zarodku

Dobre sąsiedztwo ogranicza się nie tylko do prze
strzegania regulaminu domowego, ale wymaga także
tolerancji wobec przyzwyczajeń życiowych i gustów Krytykę
innych ludzi. Z całą pewnością lepiej przymknąć najlepiej
wyrażać ustnie
czasami oko, jeśli ktoś nie zachowuje się całkiem przyjaznym,
tak, jak by należało, niż od razu wszczynać kłót ale stanowczym
nię. Dopiero gdy zachowanie sąsiada za bardzo tonem.
nam przeszkadza, powinniśmy z nim o tym poroz
mawiać.
Pomiędzy niektórymi sąsiadami panuje wojenna
atmosfera. Ludzie prowadzą ze sobą przewlekłą woj-
nę przez płot! A ile takich potyczek skończyło się rę

koczynami albo w sądzie? Najczęściej na początku
kłótni istnieje jeszcze gotowość do rozmowy i kom
promisu. Ale im dłużej spór trwa, tym bardziej
umacniają się fronty. Spróbuj więc zażegnać konflikt
jak najwcześniej. Bądź gotów pójść w ustępstwach
o krok dalej, tak żeby przeciwnik również mógł nieco
odejść od swego punktu widzenia, nie tracąc przy
tym twarzy.
Wyjść naprzeciw
drugiemu
człowiekowi
Ludzie spotykają się przypadkowo w autobusie, na
ruchomych schodach, w poczekalni, na ulicy: często
spieszą się i nie postrzegają innych jako jednostki,
tylko jako masę. Jeśli człowiek jest do tego zmuszony,
na przykład podczas dłuższej jazdy pociągiem, na
wiązuje być może rozmowę i z anonimowego pasaże
ra robi się ktoś, kto ma nazwisko i życiorys. Niezależ
nie od tego, czy szuka się kontaktu, czy jest on
w pewnym sensie wymuszony, dobre formy towarzy
skie pomagają przerzucić pierwsze mosty.
240 WYJŚĆ NAPRZECIW DRUGIEMU CZŁOWIEKOWI
Akceptacja zamiast izolacji
Kontakty między pokoleniami i między różnymi gru

pami ludzi nie zawsze przebiegają harmonijnie i bez
tarć. Nie wynika to jednak ze złych intencji, tylko
z niewiedzy i niepewności. Z obawy, że zrobimy coś
źle albo przyjmiemy niewłaściwy ton, wolimy trzymać
się z boku. A to wielka szkoda.
Szacunek dla osób starszych

W społeczeństwie opartym na tradycjach szacunek dla
starszych jest sprawą oczywistą. Ludzie młodzi wiedzą,
że fundamenty, na których budują swoje własne życie,
zostały położone przez starsze pokolenie i dlatego cenią
dorobek starszych. Jednak nowoczesnym społeczeń
stwom, dla których postęp jest miarą życiową, trudno
jest obecnie dostrzec związek między rosnącym dobro
bytem a dorobkiem rodziców i dziadków. Wzrok mają
tak bardzo skierowany na osobistą karierę, że na soli
darność i wdzięczność nie ma już miejsca.
Postęp kontra doświadczenie życiowe

A przecież młodzi mogliby się wiele nauczyć od star
szych i przyjąć ich cenne doświadczenia życiowe,
gdyby tylko chcieli słuchać.
Ludzie starsi muszą w naszych zagonionych cza
sach walczyć nie tylko o odrobinę uznania, ale także
zmagać się z wyzwaniami życia codziennego. Gwałtow
ny rozwój techniki, przede wszystkim komputeryzacja,
jest już dla nich czymś nieosiągalnym. Osoby starsze
czują się coraz bardziej izolowane. Wobec ogromnego
postępu nauki i techniki ich wiedza i cenne doświad-
Akceptacja zamiast izolacji 241
czenia praktyczne nie są dziś wiele warte dla młodych

i nie stanowią już przedmiotu wspólnych rozmów.
Również w ruchu ulicznym i w publicznych środ
kach komunikacji ludzie starsi czują się zagubieni,
ponieważ nawet kupno biletu jest dla nich proble
mem. To samo dotyczy sprzętu gospodarstwa domo
wego, bankomatów itd.
Zrozumiały język
Jak w obliczu wspomnianego rozwoju można ożywić
dialog ze starszym pokoleniem? Wiele osób starszych
ucieka przed nowymi technologiami również dlatego, Starszym
że często nie rozumieją nowego słownictwa, na ogół osobom trudno
jest dziś
zapożyczonego z języka angielskiego.
uczestniczyć
Elementarna znajomość angielskiego jest dziś w rozmowie,
czymś oczywistym. A przy tym łatwo się zapomina, że nie wszystko
dla naszych rodziców czy dziadków ten język nie za też rozumieją.
wsze był przedmiotem nauczania w szkole. Można
więc zrobić duże wrażenie na niewtajemniczonych
takimi słowami, jak: Internet Explorer, Cyberspace,
Browser, e-mail itd., ale nie wywiąże się z tego praw
dziwa rozmowa.
A można by przecież w prostych słowach wyjaśnić,
co się kryje za tą techniką. Dzięki łatwo zrozumiałym,
przystępnym objaśnieniom można wiele osób przeko
nać do nowych mediów. Za pomocą fachowej termi
nologii natomiast wznosi się tylko bariery. Unikajcie
zatem wobec laików, obojętne w jakim są wieku, uży
wania fachowych i obcych słów.
Tematy uniwersalne
Człowieka zawsze absorbują te same istotne sprawy:
przyjaźń, miłość, bezpieczeństwo, akceptacja spo
łeczna, lęk przed chorobami i śmiercią oraz pytanie
242 Akceptacja zamiast izolacji
o sens istnienia. Są to tematy, które

dawniej zajmowały ludzi nie mniej
niż dzisiaj.
Każde pokolenie reprezentuje tu
własny punkt widzenia i przykłada do
tych problemów własną miarę warto
ści. Porównanie poglądów pokoleń
jest bardzo interesujące i wzbogacają
ce, trzeba tylko zadawać właściwe py
tania i umieć słuchać innych.
Jaka będzie Drobne przysługi

dzisiejsza
młodzież, gdy
Jeśli widzisz, że starszy człowiek z czymś sobie nie ra
się zestarzeje? dzi, podejdź do niego i zapytaj, czy mógłbyś mu po
móc. Zachowaj przy tym dystans, ponieważ lęk przed
napadem albo kradzieżą jest głęboko zakorzeniony
w każdej starszej osobie. Również podanie ręki przy
przechodzeniu przez jezdnię, na schodach albo w in
nych podobnych sytuacjach może być bardzo po
mocne.
Zaproponuj starszym sąsiadom, że mogą się za
wsze do ciebie zwrócić, jeśli będą potrzebowali pomo
cy. Zrób im czasem większe zakupy albo pomóż na
przykład w ogródku.
Do dzieci odnosimy się

z szacunkiem
O własnych dzieciach była już mowa w innym miej
scu (patrz str. 195-200). Tu mamy na myśli kontakty
z cudzymi dziećmi, które, jak uczy doświadczenie,
nie zawsze układają się poprawnie. Gdyż po pierwsze,
nie wszystko w zachowaniu dzieci nam się podoba, po
drugie jednak, nie wolno ingerować w wychowanie
rodziców.
Do dzieci odnosimy się z szacunkiem 243
Co należy zrobić, jeśli czyjeś dziecko źle się za Dawniej

młodzi słuchali
chowuje w miejscu publicznym? W żadnym razie nie starszych.
wolno stosować przemocy. Dziś można
zdobyć
Używając ostrego, rozkazującego tonu, mogliby szacunek tylko
śmy się zapędzić w ślepą uliczkę. Cóż bowiem zrobi wzorowym
postępowaniem.
my, jeśli dziecko zignoruje nasz rozkaz? Od dobrze
wychowanego dziecka oczekujemy, że będzie szano
wało innych ludzi; jest to wprawdzie duże wymaga Dzieci od
nie, które dzieciom trudno jest spełnić, ponieważ małego
powinny się
myślą egoistycznie. Jednakże możemy oczekiwać, uczyć dobrego
że przynajmniej częściowo spełnią nasze wymagania zachowania.
- że będą się kłaniać dorosłym, że będą jeść przy sto Z uwagi
na wiek
le w taki sposób, aby innym nie odbierać apetytu, że
nie należy
będą prosić o coś, zamiast żądać, i oczywiście dzię jednak za
kować. wiele od nich
wymagać.
Dorosły powinien być przykładem dla dziecka - małe
dzieci bowiem są doskonałymi naśladowcami. Mów
„poproszę”, kiedy chcesz coś od dziecka, i „dziękuję”,
kiedy już to otrzymasz. Uzasadniaj swoje życzenia
argumentami, nawet jeśli nie odnosisz wrażenia, że
dziecko dzięki temu chętniej je spełnia; na dłuższą
metę taki sposób postępowania może mieć pozytywne
skutki.
Również sposób, w jaki zwracamy się do dziecka,

decyduje o tym, czy bardziej lub mniej chętnie spełni
ono naszą prośbę. Starajmy się o uprzejmy, ale sta
nowczy ton, który nie zdradza niepewności.
Kontakt
z osobami niepełnosprawnymi
O integracji Nasze zachowanie wobec osób niepełnosprawnych
można mówić cechuje zwykle duża niepewność - wielu z nas nie
tylko wtedy,
jeśli niepełno
wie, czy w ogóle i w jaki sposób możemy im pomóc.
sprawni Z jednej strony przyczyną tego jest brak doświadcze
i pełnosprawni nia, z drugiej zaś niewiedza o potrzebach osoby nie
nauczą się
pełnosprawnej.
obcować
ze sobą bez Z tego powodu wielu ludzi schodzi takim osobom
zahamowań. z drogi. A przecież nie powinno się bezkrytycznie ak
ceptować izolacji całej grupy społeczeństwa: zarówno
osoby kalekie, jak i w pełni sprawne powinny być
gotowe do aktywności wobec innych. Osoba niepełno
sprawna bez zahamowań powinna powiedzieć, jak
można jej pomóc i co trzeba w tym celu zrobić. Czło
wiek w pełni zdrowy powinien również wyraźnie zgła
szać gotowość niesienia pomocy.
Ludzie sprawni powinni być świadomi tego, że
wszelkie uniki wobec inwalidy mogą być przez niego
interpretowane także jako dyskredytowanie jego oso
by. Dlatego powinno się śmiało wychodzić mu na
przeciw, aby unikać takich nieporozumień.
Popatrz kiedyś na świat z perspektywy osoby nie
pełnosprawnej: siedząc na wózku inwalidzkim, nie
można otworzyć drzwi, przyciski przy windzie
i wewnątrz windy znajdują się za wysoko, schody nie
mają podjazdu - oto ile przeszkód trzeba pokonać.
Pomagaj, gdzie tylko możesz, aby ułatwić przemiesz
czanie się ludziom na wózkach.
Goście z zagranicy 245
Większość niepełnosprawnych nie chce, aby im

okazywano współczucie, bo to im w niczym nie poma
ga. Nie wyolbrzymiajcie ich kalectwa, tylko zachowuj
cie się wobec osób niepełnosprawnych tak samo jak
wobec zdrowych.
Goście
z zagranicy
Wobec osób z zagranicy powiniśmy
się zachowywać szczególnie uprzej
mie, ponieważ są gośćmi naszego
kraju i mają prawo być odpo
wiednio traktowani. Starajmy
się wczuć w ich położenie: są
w obcym kraju, którego prawie nie
znają, nikt nie rozumie ich języka.
Ty sam z pewnością cieszyłbyś się,
gdybyś w obcym kraju spotkał miłych,
otwartych i chętnych do pomocy
ludzi.
Tak też powinno być i u nas, kiedy zagraniczni go Każdy gość
powinien się
ście potrzebują pomocy. dobrze czuć
w naszym kraju.
Gościnność na co dzień
Odnoś się do cudzoziemców z życzliwością i staraj
się im pomóc. Jeśli goście nie znają twojego ojczy
stego języka, spróbuj porozmawiać z nimi po angiel
sku. Jeśli nie możesz się porozumieć w żadnym
języku, zastanów się, jak mimo to mógłbyś pomóc.
Być może znasz kogoś, kto zna język ojczysty gości.
Zadzwoń więc do tej osoby z telefonu komórkowego
albo z budki telefonicznej. Być może twój znajomy
znajduje się akurat gdzieś w pobliżu. Ale również za
pomocą gestów można wiele powiedzieć. Jeśli cho-
Zamiast dzi o opisanie drogi, możesz pokazać ulice na planie

słowami miasta.
można się
Jeśli gość z zagranicy tylko trochę zna twój język,
porozumieć
za pomocą powinieneś uszanować jego wysiłki, wysłuchać cierp
obrazów liwie i odpowiedzieć mu poprawnymi i prostymi zda
i symboli, niami.
które rysujemy
Nie żartuj sobie z błędów językowych popełnia
na kawałku
papieru. nych przez cudzoziemca i nie przerywaj mu, kiedy
mówi, ponieważ działa to zniechęcająco i świadczy
o twoim braku wychowania.
Czy wypada
zaprosić na kawę
Jeśli porozumienie się nie stwarza problemów
i masz akurat czas, byłoby miłym gestem zaprosić
gościa na kawę do pobliskiego lokalu. Być może na
Również wobec wiąże się dzięki temu interesujący i cenny dla obu
cudzoziemców
trzeba być
stron kontakt, który z czasem przerodzi się w wielo
gościnnym, letnią przyjaźń.
Drobne uprzejmości 247
Formy towarzyskie
w miejscu publicznym
Kontakt z obcymi ludźmi jest znacznie prostszy, jeśli

przestrzegamy pewnych form towarzyskich, wówczas
bowiem można łatwiej przewidzieć reakcję drugiej
osoby. Ta przewidywalność rodzi także pewne zaufa
nie między ludźmi, które jest konieczne w kontaktach
towarzyskich.
Mów i pozwól mówić innym

Pozwolić się wypowiedzieć partnerowi
i słuchać go uważnie to nie tylko kwestia
dobrego wychowania, ale także warunek
udanej komunikacji. Jeśli stale będziemy
przerywać rozmówcy, mogą nam umknąć
cenne informacje. Po pierwsze, zostaje
wówczas przerwana myśl partnera. Po
drugie, słuchacz nie może uważnie podążać za jego Słuchanie jest
sztuką, którą
słowami. Nawet jeśli z tego, co dotychczas zostało po opanowało
wiedziane, łatwo domyślić się końca wywodu, powinni niewiele osób.
śmy pozwolić partnerowi wypowiedzieć się do końca -
wymaga tego grzeczność i szacunek dla drugiej osoby.
Drobne uprzejmości
Wobec nieznajomych należy jak najczęściej używać
słów „proszę” i „dziękuję”. Często wystarczy drobna
uprzejmość, aby choć na krótko rozjaśnić twarz dru
giej osoby. Słowa „proszę”, „dziękuję”, uśmiech, po
danie dłoni powodują, że zły nastrój zmienia się na
lepszy. Człowiek obcy nagle przestaje być obcy.
248 Formy towarzyskie w miejscu publicznym
Zasady dobrego wychowania

w miejscach publicznych
Drzwi Jeśli przechodzisz przez drzwi, uważaj,
aby nie zamknęły się one tuż przed nosem oso
by idącej za tobą. Przytrzymaj je lalka sekund,
aż druga osoba do nich podejdzie.
Ruchome schody Nie pchaj się na ruchome tuż

przed drugą osobą, tylko ją przepuść. Szczegól
nie ludzie starsi, wchodząc na ruchome schody,
czują się pewniej, kiedy mają na to dość miejsca
i czasu. Przestrzegaj zasady: stoimy po prawej
stronie, idziemy po lewej!
Matka z dzieckiem Jeśli zobaczysz przy scho

dach matkę z dzieckiem w wózku, zaproponuj
jej wniesienie wózka. Matka oczywiście powinna
potem podziękować pomocnikowi!
Kolejka Często przed kasami w supermarketach

tworzą się długie kolejki, a ludzie są zdenerwo
wani, bo muszą czekać; nie zostaniesz szybciej
obsłużony, jeśli będziesz wbijał się wózkiem
w plecy klienta przed tobą. Również w innych
sytuacjach nie warto się pchać, kiedy bowiem
wszyscy stoją cierpliwie i czekają na swoją kolej,
załatwia się sprawy szybciej i spokojniej niż
wówczas, kiedy tłum napiera bezładnie.
Bankomat Kiedy ktoś pobiera pieniądze z banko

matu, należy czekać w odpowiedniej odległości.
Palenie w miejscach publicznych 249
Palenie w miejscach publicznych

Dziś palenie w miejscach publicznych nie jest już ak
ceptowane w takim stopniu jak kiedyś. Jeszcze tylko
palenie na powietrzu nie stanowi problemu, ponie
waż dym nie jest wówczas tak dokuczliwy.
Natomiast palenie w niektórych pomieszczeniach
zamkniętych i w publicznych środkach komunikacji
jest niedozwolone. Teraz, kiedy każdy wie, jak szkodli
wy jest dym z papierosów dla osób niepalących, pala
cze przestali być tolerowani. Niepalący mogą słusznie
domagać się życia bez dymu tytoniowego.
Palenie zabronione
Zakaz palenia jest dziś sze
roko rozpowszechniony. Oso
by palące w niedozwolonym
miejscu muszą się liczyć
z ostrą interwencją ze strony
niepalących.
Należy więc bezwzględnie
przestrzegać zakazu palenia
w określonych miejscach:
♦ W szpitalach palenie jest

zasadniczo zabronione. Doty
czy to również pomieszczeń,
w których zazwyczaj przebywają dzieci. Dzisiaj
społeczeństwo
♦ Nie wolno także palić w poczekalniach u lekarzy. nie toleruje już
♦ Zabronione jest palenie w biurach, gdzie przeby zapalania
jednego
wają interesanci. Dotyczy to zarówno urzędników, jak papierosa
i petentów. od drugiego.
♦ W publicznych środkach komunikacji można palić
tylko tam, gdzie to jest dozwolone. W samolotach pa
lenie jest całkowicie zabronione, tak samo w tramwa-
250 Formy towarzyskie w miejscu publicznym
Nie wrzucaj jach, metrze, kolejkach, autobusach i w większości

nigdy taksówek.
tlących się
♦ W pomieszczeniach, gdzie znajdują się środki
niedopałków
do koszy łatwopalne, palenie jest surowo zabronione. Dotyczy
na śmieci - to przede wszystkim stacji benzynowych, a także par
możesz kingów podziemnych.
spowodować
♦ Nie wolno palić papierosów w miejscu, gdzie zda
pożar.
rzył się wypadek samochodowy. Istnieje bowiem nie
bezpieczeństwo, że wyciekające paliwo zapali się od
iskry i spowoduje wybuch, j
♦ Jeśli palisz na powietrzu, nie wyrzucaj niedopałka
beztrosko na ulicę, tylko go przydepcz.
♦ Nie wchodź do budynku z zapalonym papierosem.
♦ Będąc w lokalu, zwróć uwagę, czy można w nim
palić. Często restauracje są podzielone na strefy dla
palących i dla niepalących - należy przestrzegać tych
ograniczeń.
♦ W kościele nie wolno palić. Również w muzeach
są wydzielone miejsca dla palaczy.
♦ Zakaz palenia w lasach należy traktować jak naj
bardziej poważnie. Szczególnie w okresie suszy nie
Nie wychodź bezpieczeństwo powstania pożaru jest bardzo duże
z lokalu i życie ludzi jest zagrożone.
z zapalonym
papierosem -
♦ Nie zawsze obecność popielniczki oznacza, że
jest to bardzo miejsce jest przeznaczone do palenia. Zwracaj zawsze
niegrzeczne. uwagę, czy nie ma napisu zakazującego palenia.
Jako niepalący powinieneś się zachowywać uprzej

mie wobec palących! Nie okazuj swojej niechęci przez
agresywną postawę; staraj się przekonać palaczy pro
stymi argumentami, żeby przestali palić, bo to ci prze
szkadza. Wobec osób, które lekceważą zakaz palenia,
nie możemy sami nic zrobić, tylko powiedzieć o tym
gospodarzowi danego pomieszczenia.
Okazywanie taktu 251
Okazywanie taktu
Uprzejmość i takt są ze sobą ściśle związane. Być tak
townym to znaczy umieć ignorować słabości innych
ludzi. Dotyczy to zarówno wyglądu zewnętrznego, jak
i przykrych sytuacji, które należy taktownie przemil
czać. Niestosowne i bardzo niegrzeczne jest komen
towanie czyjegoś niekorzystnego wyglądu zewnętrz
nego czy niepowodzenia.
Nie rób uwag na temat czyjegoś wyglądu, jeśli nie
jest to uwaga pozytywna i nie może być zrozumiana
jako komplement. Należy również unikać wypowiedzi
dwuznacznych. Potraktuj niezręczność drugiej osoby
jak gdyby nigdy nic i nie rób z tego problemu.
Za szczególnie nietaktowne uważa się mówienie
o fizycznych niedoskonałościach osób w ich obecno Nie przyglądaj
ści. Jeśli jesteś świadkiem takiego zachowania, nie się bacznie,
kiedy osoba
powinieneś wtórować krytykującemu, tylko albo idąca naprzeciw
zignorować jego uwagę, albo wyraźnie się od jego słów ciebie ma nie
najlepszą figurę.
zdystansować.
Szczerość może być bezlitos
na! Ten, kto zawsze szczerze
i otwarcie wypowiada swoje zda
nie, może tym ranić uczucia in
nych ludzi. Nie znaczy to, że
trzeba być nieszczerym; jednak
zanim się wypowie jakieś słowa,
trzeba przemyśleć ich konsek
wencje.
Nie zaszkodzi zwrócić komuś
dyskretnie uwagi na jakiś defekt,
na przykład w garderobie, jeśli ta
osoba sama tego nie zauważyła.
Zrób to jednak możliwie krótko
i mimochodem.
252 Sytuacje dnia codziennego
Sytuacje dnia codziennego
Tam, gdzie jest duże skupisko ludzi, krzyżują się ze

sobą różne interesy, które należy godzić. Jeden kie
rowca chciałby na przykład szybko przejechać z jed
nej miejscowości do drugiej i złości się na kierowcę,
przez którego musi wciąż naciskać na hamulec. Inny
kierowca chciałby podziwiać krajobraz i przeszkadza
mu „rajdowiec” na trasie. Nie wszystkie sytuacje kon
fliktowe można uregulować ustawowo, wymagają one
wyczucia i względu na innych.
Wizyta u lekarza
Chorób i bólu nie da się niestety uniknąć, ale można
wiele zrobić, aby wizyta u lekarza przebiegała możli
wie sprawnie i szybko.
Zawsze przedtem zatelefo
nuj, nawet jeśli choroba ma
ostry przebieg, wówczas pielęg
niarka powie ci, o której godzi
nie albo którego dnia będziesz
musiał najkrócej czekać. Nie
możesz jednak liczyć na to, że
zostaniesz załatwiony poza ko
lejnością, ponieważ pacjenci
zapisani wcześniej mają pierw
szeństwo.
Tylko w nagłych Jeśli choroba nie ma ostrego przebiegu, prawie
wypadkach
można przyjść
wszyscy lekarze wyznaczają terminy wizyt, co zapo
do lekarza bez biega pełnym poczekalniom i stracie czasu. Terminy
uprzedzenia.
bywają dość odległe. Musisz się często liczyć z kilku
tygodniowym oczekiwaniem! Zapisując się na wizytę,
Wizyta u lekarza 253
powiedz krótko, dlaczego chcesz się skonsultować

z lekarzem.
Przestrzegaj dokładnie terminu, bo dzięki temu
plan wizyt nie ulegnie zakłóceniu i następni pacjenci
nie będą musieli z twojego powodu długo czekać.
Jeśli nie możesz przyjść w określonym terminie, zate
lefonuj możliwie wcześnie do lekarza.
W poczekalni
Wyszło to już niemal z mody, jednak nadal jest oznaką W poczekalni
dobrego wychowania, jeśli pukasz przed wejściem do nie powinno
się nikogo
poczekalni. Przywitaj siedzących już pacjentów, a tak zamęczać
że odpowiedz na przywitanie nowych wchodzących. opowieściami
Jeśli poczekalnia jest przepełniona, uważaj, aby nikogo o swoich do
legliwościach,
nie zarazić (np. grypą) i samemu nie ulec infekcji. Kie
jeśli nikt nie
dy kaszlesz albo kichasz, zasłaniaj usta dłonią; chu ma ochoty
steczki po użyciu chowaj z powrotem do kieszeni. słuchać.
Niektórzy pacjenci chętnie wykorzystują czas
oczekiwania na szczegółowe opowieści o swoich cho
robach. Nie mamy nic przeciwko temu, jeśli słucha
czy to interesuje.
W gabinecie lekarskim
O swoich dolegliwościach należy opowiedzieć możli
wie dokładnie i obszernie lekarzowi. Tylko wówczas
będzie on mógł ustalić ich przyczynę.
Jeśli przyjdziesz z wizytą po raz pierwszy, lekarz
z pewnością przeprowadzi z tobą wywiad na temat Przed wizytą
twojego zdrowia. Może też dać ci do ręki ankietę, u lekarza
zastanów się,
którą musisz wypełnić. Aby udzielić precyzyjnych od
jakie choroby
powiedzi, jeszcze w domu zastanów się, jakie infor występowały
macje mogą być ważne dla lekarza. Przedstaw po dotychczas
krótce dotychczasowy przebieg choroby i wymień w twojej
wszystkie leki, jakie do tej pory przyjmowałeś. rodzinie.
Przed każdą wizytą u lekarza należy zadbać o hi

gienę. Dobrze jest ubrać się tak, aby rozbieranie się
w gabinecie nie zabierało zbyt wiele czasu.
Na ulicy
Wiele osób jeżdżących samochodami zdaje się trakto
wać ulicę jako strefę, gdzie nie obowiązują zasady do
brego wychowania. Przekleństwa, obraźliwe gesty,
prowokująca jazda - wszystkie tego rodzaju zachowa
nia są na porządku dziennym.
U niektórych kierowców zanika całkowicie poczu
cie przyzwoitości i dobre maniery. Zdają się nie za
uważać, że ich zachowanie na jezdni zagraża nawet
życiu innych.
Przyzwoitość
Jazda zamiast chamstwa
defensywna to
czarodziejska
♦ Jadąc samochodem, staraj się nie obrażać nikogo.
formuła, dzięki Nie wykonuj obraźliwych gestów.
której bez
stresu dotrzesz
♦ Ćwicz tolerancję, jeśli widzisz, że umiejętności
do celu. drugiego kierowcy nie dorównują twoim.
W publicznych środkach komunikacji 255
♦ Zachowuj się taktownie wobec pieszych i rowerzy Pomóż niezbyt

stów, tak jak sam tego oczekujesz, kiedy idziesz pieszo sprawnym
pasażerom
albo jedziesz na rowerze.
przy
♦ Unikaj bliskiego podjeżdżania i przepychania się. wsiadaniu
♦ Bądź fair, szukając miejsca do parkowania! Nie i wysiadaniu.
wciskaj się szybko w lukę, jeśli widzisz, że kierowca
przed tobą również czeka na to miejsce, tylko nie jest
taki wprawny w parkowaniu jak ty.
♦ Bardzo niegrzecznie jest jechać nocą autem po ci
chych uliczkach osiedla i słuchać radia na cały regu
lator przy otwartych oknach.
♦ Zgodnie z przepisami ruchu drogowego przy
zwężeniu jezdni z dwóch pasów do jednego trzeba
zrobić miejsce innym kierowcom - należy umożliwić
im włączenie się do ruchu.
W publicznych środkach
komunikacji
W godzinach szczytu w publicznych środkach komu
nikacji panuje najczęściej tłok. Aby jazda była w mia
rę znośna, należy przestrzegać pewnych zasad, które Jeśli jesteśmy
zmuszeni do
obowiązują również poza szczytem. przeciskania się
Najczęściej nie mamy wyboru i musimy wsiąść do w tłoku, róbmy
to w miarę
przepełnionego pociągu albo autobusu i zbliżyć się możliwości
w dosłownym znaczeniu do obcych ludzi, nawet jeśli ostrożnie.
wywołuje to w nas niemiłe uczucie. Użycie łokci i nóg

po to, aby sobie zrobić miejsce, niewiele pomaga
w rozładowaniu sytuacji. Nie należy też pchać się
na innych. Trzeba także unikać wpatrywania się we
współpasażerów.
Ustępujemy miejsca
Kiedy wszystkie miejsca siedzące są zajęte, należy
ustąpić miejsca osobom starszym albo niepełno
sprawnym. Dotyczy to zwłaszcza wyznaczonych
miejsc dla inwalidów. Nie wstawaj niechętnie, z ocią
Matki z dziećmi, ganiem, tylko zwolnij miejsce z uśmiechem i ze sło
osoby niepełno
sprawne i ludzie
wami „proszę bardzo”. Również kobiety ciężarne ma
starsi mają ją prawo do siedzącego miejsca.
pierwszeństwo
w publicznych
Na przystanku pozwól wy
środkach siąść spokojnie osobom star
komunikacji.
szym, zanim sam wysiądziesz
albo wsiądziesz. Nie należy się
pchać przed innymi wysiadają
cymi i wsiadającymi.
Zwracaj uwagę na matki
z dziećmi w wózkach; w auto
busach i tramwajach starych
typów, a także w pociągach bar
dzo trudno jest wsiadać i wy
siadać z wózkiem. Postaraj się
wówczas pomóc.
Nie bój się urzędników

Czasy, kiedy „świadczenie usług” w urzędach było
jeszcze pojęciem obcym, na szczęście już minęły.
Gość w urzędzie nie jest już petentem, tylko osobą,
która chce coś załatwić, do czego ma ustawowe
prawo.
W teatrze 257
Nie upoważnia go to jednak do aroganckiego za

chowania; przedstawiając swoją sprawę, powinien
przyjąć uprzejmy i rzeczowy ton. Rozsądek również
zabrania niegrzecznego zachowania się, ponieważ
może to spowodować negatywną decyzję, jeśli sprawa
nie jest całkiem prosta.
Czyja teraz kolej

Urzędy, w których panuje duży ruch (np. biura mel Jeśli chcesz
dunkowe, wydziały komunikacji, urzędy stanu cywil rozmawiać
z urzędnikiem
nego), często instalują przy wejściu automaty z nu
pełniącym
merami. Pomaga to sprawnie kierować ruchem funkcję
petentów. Interesant wyciąga numerek, spogląda na kierowniczą,
wyświetloną właśnie liczbę i orientuje się mniej wię zamelduj się
wcześniej
cej, kiedy przyjdzie na niego kolej. Osoby niepełno
w recepcji.
sprawne, kobiety ciężarne i rodzice z małymi dziećmi
mają pierwszeństwo mimo systemu numerków.
W urzędach, gdzie nie obowiązują numerki, pe
tenci pukają przed wejściem do pokoju. Nie czekają
na słowo „proszę”, tylko otwierają drzwi i upewniają
się, czy mogą wejść. Jeśli w pokoju jest jeszcze klient,
czekają pod drzwiami, aż ów klient wyjdzie. Na ogół
któryś z pracowników mówi, czy można wejść, czy
trzeba jeszcze chwilę poczekać.
W teatrze
Do teatru albo na koncert przychodź zawsze punk
tualnie, ponieważ po rozpoczęciu przedstawienia aż
do przerwy po pierwszym akcie nie zostaniesz
wpuszczony na salę, nie wolno bowiem przeszkadzać
śpiewakom, aktorom, muzykom i publiczności. Nie
które teatry mają dla spóźnialskich specjalne miejsca
na balkonie, gdzie można usiąść tak, aby nikomu nie
przeszkadzać.
Portierzy Również po zakończeniu przerwy, jak tylko zosta

w uniformach ną zamknięte drzwi na widownię, na ogół nie można
pilnują drzwi
wrócić na swoje miejsce. Aby zapobiegać takim sy
wejściowych
na salę. tuacjom, podczas antraktów i przed rozpoczęciem
spektaklu rozlega się dzwonek, który zapowiada za
mknięcie drzwi: jeden dzwonek oznacza, że należy
się kierować na widownię. Dwa dzwonki sygnalizują,
że już najwyższy czas, aby usiąść na swoim miejscu.
Trzy dzwonki zapowiadają zamknięcie drzwi.
Jeśli twoje miejsce znajduje się w środku rzędu,
a na brzegach siedzą już widzowie, przechodź koło
nich przodem. Na ogół osoby już siedzące z powodu
wąskiego przejścia muszą wstać, aby cię przepuścić.
Podziękuj im za to uprzejmym uśmiechem i słowem
„dziękuję”. W odwrotnej sytuacji ty powinieneś rów
nież wstać, kiedy widzowie chcą przejść obok ciebie
na swoje miejsce.
Oklaski
W teatrze klaszcze się pomiędzy aktami. Można oklas
kiwać również artystów w trakcie przedstawienia
(np. po szczególnie pięknie wykonanej arii), ale brawa
nie powinny trwać zbyt długo. Należy się wystrzegać
klaskania pojedynczo, ponieważ nie robi to dobrego
wrażenia.
Na koncercie pomiędzy częściami utworu nie na
leży klaskać. Jeśli nie znasz utworu, na wszelki wypa
dek poczekaj chwilę, zanim zaczniesz z zapałem bić
brawo w chwili, kiedy do końca pozostała jeszcze jed
na część. Gwizdy - oprócz koncertów rockowych -
stanowią wyraźny znak dezaprobaty wobec kunsztu
muzyków lub aktorów.
Na koncertach muzyki klasycznej są w zwyczaju
bisy, w teatrze natomiast nie - tu nie pomogą żadne
W kościele 259
okrzyki i oklaski. W teatrze dobry obyczaj nakazuje po

opuszczeniu kurtyny pozostać jeszcze chwilę na swo
im miejscu, aż przebrzmią brawa. To samo dotyczy
bisów na koncertach muzyki poważnej.
W kinie
W kinie obowiązują znacznie
mniej surowe reguły niż w tea
trze albo w sali koncertowej -
ku ubolewaniu tych widzów,
którzy w porę zajęli swoje miej
sca i chcieliby w spokoju śle
dzić akcję filmu. A więc widzo
wie w kinie są wpuszczani na
salę także po rozpoczęciu pro
jekcji i nikt im nie przeszkadza
w przepychaniu się przez pół
rzędu, aby zająć miejsce w środku. Daj dobry przy Ten, kto przyjdzie
za późno do kina,
kład i przychodź do kina zawsze punktualnie. powinien zająć
Niektórzy widzowie głośno komentują poszczegól miejsce z brzegu,
aby nie
ne sceny w filmie albo szeleszczą podczas całej pro przeszkadzać
jekcji papierkami od cukierków. Powstrzymaj się innym.
z uwagami do zakończenia filmu, nawet jeśli jest sła

by. A jeśli już podczas projekcji chcesz coś chrupać, to
rób to jak najciszej.
W kościele
Niegrzecznie jest wobec innych wiernych spóźniać
się do kościoła. A jeśli już się to zdarzyło, wejdź tak,
aby nie trzaskać drzwiami. Udaj się do ostatniego rzę
du i usiądź cicho.
Jako turysta i osoba interesująca się sztuką powi
nieneś pamiętać o tym, że kościół to nie muzeum,
tylko Dom Boży. Podczas mszy nie należy zwiedzać
kościołów. Zaakceptuj fakt, że

w czasie nabożeństw kościół jest
niedostępny dla zwiedzających.
Również fotografowanie często jest
zabronione - zwłaszcza kiedy ko
rzysta się z lampy błyskowej. Zanim
zaczniesz fotografować, poproś
o pozwolenie osobę nadzorującą.
Jedzenie i picie w kościele jest nie
dozwolone.
Powagę Domu Na zawodach sportowych

Bożego należy
bezwarunkowo
i w saunie
uszanować. Sędziowie w sporcie czuwają nad tym, żeby nie uchy
biano regułom obowiązującym w danej dyscyplinie.
Reguł tych należy też przestrzegać wówczas, kiedy
nie ma sędziego. Uczciwość i szacunek wobec innych
Najważniejsze należą do podstawowych zalet w sporcie.
reguły są Każdy rodzaj sportu ma swoje zasady. W golfie na
wywieszone przykład nie należy przeszkadzać sąsiedniej grupie.
w większości
Na pływalni nie wolno przekraczać torów innych pły
hal
sportowych waków, a do wody można skakać tylko w wyznaczo
albo informuje nych miejscach. Wyliczankę tę można dowolnie kon
o nich trener. tynuować.
Jak zachować się w saunie

W saunie publicznej ze względu na nagość zacho
waj odpowiedni dystans wobec innych. Dbaj o milą
atmosferę i dobry ton, co przyczynia się do odpręże
nia, dobrego samopoczucia i relaksu. Idąc do sauny,
weź ze sobą dwa duże ręczniki. Jeden do podłoże
nia, ponieważ nie wolno się kłaść bezpośrednio na
deskach. Drugi służy do wytarcia się po zimnym
prysznicu.
W supermarkecie 261
Weź też ze sobą klapki kąpielowe, które zostawia Jeśli po raz

się przed sauną. Dzięki nim unikniesz zakażenia pierwszy
przychodzisz
grzybicą. Zanim po raz pierwszy wejdziesz do sauny,
do sauny,
umyj się dokładnie, co zapobiegnie przykremu zapa powinieneś
chowi potu, a poza tym przyspieszy pocenie się. dokładnie
Unikaj wycierania potu w przepełnionej saunie przestudiować
wiszący tam
i opryskiwania nim sąsiadów. Wychodząc z sauny, sta
regulamin.
raj się nie potrącać innych osób.
W supermarkecie
Licznie odwiedzany supermarket albo hala targowa
w sobotnie przedpołudnie jest idealnym miejscem,
gdzie można ćwiczyć panowanie nad sobą. Niestety
wiele osób zbyt wcześnie rezygnuje i nerwy już po
kilku minutach zawodzą. Koniec wówczas z uprzej Osobom, które
się spieszą,
mością i grzecznością - wózki z zakupami prują po powinno się
hali niczym okręty wojenne po morzu, a w wąskich zrobić miejsce -
czy to na
przejściach tworzą się prawdziwe korki. Na ostatnich ruchomych
schodach,
metrach przed kasami dokonuje się dyskretnych ma czy w innych
newrów wyprzedzania, aby szybciej osiągnąć cel. miejscach.
W supermarkecie zachowaj spokój i rób zakupy

najlepiej w dni powszednie, kiedy jest mniejszy tłok.
Jeśli masz pełny wózek, przepuść klienta, który ma
tylko kilka rzeczy.
Uprzejmość kontra agresja

Również w wielkich supermarketach i domach hand
lowych na ruchomych schodach stoimy zawsze z pra
wej strony, a idziemy z lewej. Nie można bowiem ro
bić tłoku i przeszkadzać w przejściu osobom idącym
za nami.
Bądź zawsze uprzejmy wobec personelu i przy
mknij oczy, jeśli ten czy inny pracownik ma zły dzień.
Jest w dobrym tonie powiedzieć przy kasie „dzięku
ję”, kiedy otrzymasz resztę. W małych sklepach
grzecznie jest powiedzieć „dzień dobry” przy wejściu.
Słowniczek
dobrych manier
Alkohol Podczas posiłku z reguły nie serwuje się moc
nych alkoholi. Przed jedzeniem lub po jedzeniu podaje
się aperitif. Podczas poczęstunków biznesowych niedo
zwolone są większe ilości alkoholu. Nie powinno się wy
pijać więcej niż szklankę piwa albo kieliszek wina.
Ambasador W formie pisemnej zwracamy się do nie

go słowami: „Wielce Szanowny Panie Ambasadorze” lub
„Wasza Ekscelencjo”, a w formie słownej „Panie Amba
sadorze” - w wypadku dyplomatów zagranicznych „Wa
sza Ekscelencjo”.
Aperitif Ten napój alkoholowy pobudza

jący apetyt (np. Cinzano, Campari, sherry,
Aperitif pobudza
wina korzenne) podaje się do chrupek albo soki żołądkowe
do chleba; chodzi o to, aby nie pić alkoholu i potęguje
radość
na pusty żołądek. Można również podać przed oczekiwania
posiłkiem kieliszek wina musującego. na potrawy.
Atak kaszlu Podczas koncertu albo przedstawienia te

atralnego atak kaszlu może bardzo przeszkadzać. Najle
piej wówczas jak najszybciej wyjść. Jeśli atak kaszlu do
padnie nas przy stole, wtedy również najlepiej jest wyjść.
Automatyczna sekretarka U wielu ludzi nagrywa

nie wiadomości na automatyczną sekretarkę wciąż bu
dzi niechęć, toteż treść nagrania jest często chaotyczna.
Wiadomość na sekretarce powinna być krótka i precy
264 Słowniczek dobrych manier
zyjna. Trzeba podać swoje nazwisko, sprawę, w jakiej się

dzwoni, datę i godzinę, ewentualnie numer telefonu.
Niegrzecznie jest pozostawiać bez odpowiedzi wiado
mość nagraną na sekretarkę.
Babcia i dziadek Nazywanie starszych osób „dziad

kiem” i „babcią” - w sytuacji kiedy wcale nimi nie są -
jest niewłaściwe. Te pieszczotliwe słowa powinny być za
chowane wyłącznie dla najbliższych członków rodziny.
Bal Ta impreza taneczna zaczyna się na ogół o godzi

nie 20.00, bufet otwiera się wówczas mniej więcej dwie
godziny później. W zaproszeniu podane jest najczęściej,
jak należy się ubrać. Każdy mężczyzna może na balu
prosić do tańca każdą kobietę.
Barwy biznesowe W interesach preferuje się barwy

stonowane (np. czarny, granatowy, antracytowy). Koloro
we wzory i jaskrawe barwy można nosić tylko po pracy.
Białe tango Taniec ten specjalnie się zapowiada; wów

czas panie proszą do tańca panów.
Biskup Katolicy zwracają się w listach do biskupa sło

wami „Wasza Ekscelencjo”. Protestanci natomiast piszą
„Wielce Szanowny Panie Biskupie”.
Bottleparty Na ten szeroko dziś rozpowszechniony

rodzaj party goście przynoszą ze sobą napoje (butelka
znaczy po angielsku bottle), a gospodarz organizuje ma
łą przekąskę.
Boże Narodzenie Boże Narodzenie to przede wszyst

kim święto rodzinne, dlatego nie należy w tym okresie
Słowniczek dobrych manier 265
zapominać o podtrzymywaniu kontaktów rodzinnych.

Poza tym przyjął się miły zwyczaj wysyłania kartek świą
tecznych krewnym i dobrym znajomym, z którymi nie
spotkamy się podczas świąt. Znajomym wystarczy ży
czyć wesołych świąt. Wysyłając kartki do przyjaciół, po
winno się dodać kilka osobistych słów. Kupując w tym
celu kartki organizacji dobroczynnych, spełnia się przy
okazji dobry uczynek.
Bruderszaft Przejście na „ty” ma miejsce najczęściej

w trakcie zabawy. Dwie osoby krzyżują wówczas dłonie
z kieliszkami i jednocześnie piją. Jeśli ktoś nie ma ocho
ty na następujący potem pocałunek w usta, może po
przestać na pocałunku w policzek.
Bukiet panny młodej Pod koniec wesela panna mło

da podczas tańca rzuca swój bukiet w tłum. Ta nieza
mężna kobieta, która go schwyci, wyjdzie za mąż jako
następna - taki jest przynajmniej przesąd.
Chodzimy lewą stroną Na ruchomych schodach po

winno się chodzić lewą stroną, a stać po prawej. Na ogół
mężczyzna idzie z lewej strony kobiety, podwładny zaś
z lewej strony szefa. Dawniej panował zwyczaj, że męż
czyzna szedł po stronie bardziej niebezpiecznej, a więc
na przykład od strony jezdni.
Chrzest Uroczystość ta jest obchodzona zwykle w nie

wielkim kręgu rodzinnym wraz z rodzicami chrzestnymi
(patrz str. 204-205).
Chusteczka do kieszonki Chus Kropka nad „i":

chusteczka
teczkę pasującą do krawata wkłada się odpowiednia
- artystycznie złożoną - do kieszonki. do krawata.
Chusteczki papierowe Etykieta nie zezwala na uży

wanie papierowych chusteczek. Ponieważ są one jednak
bardziej higieniczne niż chusteczki z materiału, dziś
stosuje się je przynajmniej jako uzupełnienie.
Ciemny garnitur Mężczyzna w ciemnym garniturze

jest zawsze stosownie ubrany na każdą uroczystą okazję,
chyba że wskazany jest frak albo smoking.
Co słychać? Na to pytanie nie oczekuje się wyczerpu

jącej odpowiedzi. Należy ono raczej do pozdrowienia
i trzeba na nie odpowiedzieć krótko (np. „Dziękuję,
wszystko w porządku, a u ciebie?”). Angielskie How do
you do nie jest równoznaczne z naszym „Co słychać?”,
tylko oznacza mniej więcej tyle co „Dzień dobry” i nale
ży na nie odpowiedzieć również How do you do.
Cocktail party Jest to przyjęcie na stojąco, na którym

podaje się drinki i kanapki, słone paluszki itd. Cocktail
party zaczyna się około godziny 18.00, a kończy zazwy
czaj około 20.00.
Cravate blanche Nazwa fraka.
Cravate noire Nazwa smokingu.
c.t. skrót słów cum tempore oznacza, że impreza za

czyna się piętnaście minut po godzinie, która została po
dana w zaproszeniu.
Cygara Paląc cygaro, strząsaj w porę popiół, zanim

spadnie na ubranie albo na podłogę. Cygaro zwykle gaś
nie samo; z uwagi na mocny zapach nie dusi się go
w popielniczce. Kiedy kupujemy cygaro, możemy za po
W przeci
wieństwie do
nerwowego
palenia
papierosów,
palenie cygar
to rytuał
wymagający
czasu i spokoju.
mocą lekkiego (!) ucisku sprawdzić jego wilgotność. Nie

powinno się natomiast wąchać cygara w sklepie. Jeśli to
możliwe, przed zapaleniem cygara należy zdjąć bande
rolę.
Czosnek Przed ważnymi spotka Czosnek

nie tylko
niami należy unikać spożywa odpędza złe
czosnku co najmniej przez 24 go duchy, ale także
dobrych
dziny. Jeśli przebywa się z innymi przyjaciół - jeśli
osobami w ciasnym pomiesz się go za dużo
zjadło.
czeniu, na przykład w prze
dziale kolejowym, należy rów
nież zrezygnować z jedzenia
czosnku.
Czułości Okazywanie sobie czułości (pocałunki, obej

mowanie się) w miejscu publicznym nie budzi w za
sadzie zastrzeżeń. Jednak wszystko, co wykracza poza te
gesty, jest sprawą prywatną i nie powinno się odbywać na
oczach innych osób. Dotyczy to przede wszystkim
miejsc, gdzie jest się raczej skąpo ubranym - na przykład
na basenie. Niegrzecznie jest, kiedy para, która idzie
w towarzystwie innych osób, izoluje się od reszty, poświę
cając się pieszczotom, i nie można z nią rozmawiać.
Degustacja wina Organizuje się ją na ogół

w piwnicy, gdzie leżakuje wino; pije się przy tym
niewielkie ilości rozmaitych gatunków wina, do
tego podawane są odpowiednie przekąski. Kla
syczną degustację, podczas której bierze się do ust
tylko mały łyk wina, po czym się go wypluwa, pozo
stawiamy fachowcom.
Podczas Dekantowanie Przez dekantowanie, czyli przele

degustacji wina
bierze się
wanie wina do karafki, dostarcza mu się tlen. Jest to ko
do ust tylko rzystne zwłaszcza wówczas, kiedy zbyt młode wino musi
niewielką ilość
trunku.
jeszcze trochę dojrzewać. Przed dekantowaniem butel
ka powinna znajdować się przez godzinę w pozycji
poziomej, aby osad i pestki od winogron opadły na dno.
Następnie trzeba wino ostrożnie przelać, tak aby osad
pozostał na dnie butelki.
Dekoracja stołu Należą tu wszelkie ozdobne akceso

ria, które nie są niezbędne przy jedzeniu (np. świece,
kwiaty). Kwiaty patery z owocami i świeczniki nie po
winny być zbyt wysokie, aby nie zasłaniały osób siedzą
cych naprzeciwko.
Dieta Jeśli komuś zależy na szczuplej sylwetce, niech

bezy kalorie w domu - w towarzystwie powinien się
przed tym powstrzymać. Nie ma nic bardziej niestosow
nego jak zlekceważenie sztuki kulinarnej gospodarza
i zrezygnowanie z bajecznego, ale wysokokalorycznego
deseru albo wydłubywanie z sufletu kawałków jarzyn
i pozostawianie reszty nietkniętej. Nie należy też z licze
nia kalorii w podawanych potrawach robić tematu do
rozmowy. Nie zaszkodzi to figurze, jeśli się raz „zgrze
szy”; za to uczyniło się coś dobrego dla duszy, a gospo
darz cieszy się, że potrawy smakują.
Dinner Na tę uroczystą kolację, która zaczyna się mię

dzy godziną 20.00 a 21.00, wkłada się najczęściej frak
albo smoking; kobiety ubierają się wówczas w wieczoro
we suknie.
„Dotyczy” Dziś nie zaczyna się już listów służbowych

od słowa „dotyczy”; zamiast tego temat listu wyróżnia
się (wytłuszcza, podkreśla itd.) i umieszcza z lewej
strony nad zwrotem grzecznościowym rozpoczynającym
list.
Dowcipy Opowiadanie dowcipów wyszło z mody

i przestało już bawić towarzystwo. Należy unikać przede
wszystkim dowcipów obraźliwych.
Dygnięcie Tego gestu szacunku dziewczynki wobec

osób dorosłych, wyrażającego się ugięciem kolana, dziś
już się nie praktykuje.
Etykieta Tak nazywa się nie tylko karteczka naklejona

na towarze, ale także ogólnie przyjęte formy towarzys
kie. Pojęcie pochodzi z francuskiego i początkowo ozna
czało kartkę, na której zapisana była hierarchia osób na
dworze (nie tylko francuskim!). Później pojęcie to zosta
ło rozszerzone na cały ceremoniał dworski i wreszcie
ogólnie na obowiązujący sposób zachowania.
Faux pas Zwrot ten pochodzi z francuskiego i oznacza

„fałszywy krok”. W sensie przenośnym chodzi tu o nie
taktowne zachowanie, naruszające formy towarzyskie.
Filiżanka Każdy gorący napój wymaga specjalnej fili

żanki. Filiżanki do kawy bywają różnej wielkości. Herba
tę podaje się w czarkach albo w filiżankach.
Formuły pozdrowień w listach Na ogół list oficjalny

kończy się formułą „Z serdecznymi pozdrowieniami”.
Dawniej szeroko rozpowszechnione „Z poważaniem”
uważane jest dziś za przestarzałe. List osobisty kończy
się w bardziej serdecznym tonie. Ogólnie używa się for
muł w rodzaju: „Wszystkiego najlepszego”, „Wiele po
zdrowień”, „Serdeczności, Twój/Twoja...”.
Formy zwracania się do siebie w listach Oficjalny

zwrot brzmi „Szanowny Panie...”, „Wielce szanowna Pa
ni...” albo „Szanowni Państwo”. Listy o osobistym cha
rakterze rozpoczyna się słowami „Drogi/a”: „Drogi Pa
nie...”, „Droga Haniu”, „Drogi Tomaszu”. Po tym zwrocie
stawiamy przecinek, wykrzyknika się już dziś nie stosuje.
Fotografowanie Aparat fotograficzny może naruszać

sferę prywatności obcych ludzi. W wielu krajach foto
grafowanie osób - a często też miejsc kultu religijnego -
jest surowo zabronione.
Frak Składa się z czarnych albo granatowych spodni,

białej koszuli, białej dwurzędowej kamizelki, białej szarfy
i marynarki z dwiema połami z tylu, sięgającymi do kolan.
Żucie gumy
utrudnia
wyraźną
Fryzjer męski Również fryzjerzy męscy oczekują na
wymowę. piwku, choć nie jest tak duży jak u fryzjera damskiego.
Gość honorowy Nie przynosi on ze sobą na przyjęcie

kwiatów, przy stole siedzi po prawej ręce gospodarza
i jest obsługiwany jako pierwszy.
Guma do żucia Podczas uroczystego spotkania nie

wolno żuć gumy. W czasie rozmowy również nie trzyma
się w ustach gumy do żucia.
Hałasujące dzieci Do pewnych granic musimy znosić

hałasujące cudze dzieci. Nie można przecież zabronić im
zabawy. Także krzyczące niemowlę trzeba zaakceptować
- w dzień i w nocy. Kiedy jednak dzieci wyrosną z wieku
niemowlęctwa, rodzice muszą zadbać o to, by podczas
godzin ciszy rzeczywiście w domu panowała cisza.
Hierarchia W hierarchii towarzyskiej przełożeni pla

sują się wyżej nad pracownikami, osoby starsze nad
młodszymi, kobiety nad mężczyznami, nauczyciele nad
uczniami. Hierarchii należy przestrzegać szczególnie
w czasie powitania (patrz str. 80-81) i przy proponowa
niu przejścia na „ty”.
Hymn narodowy Okażemy szacunek wobec danego

kraju, jeśli na dźwięk hymnu narodowego wstaniemy
i przerwiemy rozmowę. To samo dotyczy wciągania flagi
na maszt.
Instrumenty muzyczne Nie można nikomu zabronić,

aby grał w swoim domu. Jednak muszą być zachowane
pewne zasady: w godzinach ciszy nie wolno używać in
strumentu. Niezależnie od obowiązujących przepisów
zalecamy muzykom, aby dla dobra stosunków sąsiedz
kich ustalili z mieszkańcami godziny ćwiczeń.
Jazda samochodem Rozważna jazda to nie tylko kwe

stia uprzejmości wobec innych użytkowników dróg, ale
także wobec współpasażerów. Należy dostosować szyb
kość do innych pojazdów, zamiast stale dodawać gazu
i po chwili hamować.
Jeansy Obecnie istnieje na rynku wiele eleganckich

marek jeansów, które nosi się na różne okazje. Nie
nadają się one jednak na uroczyste przyjęcia ani na

przykład do opery.
Karafka W karafkach podaje się często czerwone

wino. Dzięki temu po otwarciu butelki i przelaniu do ka
rafki może ono jeszcze trochę „pooddychać” (patrz
str. 268, hasło „dekantowanie”).
Karczochy Jest to uważana za przysmak odmia

na ostu, która wymaga szczególnych umiejętności
podczas przyrządzania i podczas jedzenia (patrz str.
66-67).
Karafki nadają się
również
Kardynał W nagłówku zwracamy się do niego „Jego
do podawania
napojów bez Eminencja”. Adresując list, piszemy: „Jego Eminencja
alkoholowych, Ksiądz...”.
np. soków,
i stanowią
ozdobę stołu. Karta dań dla kobiet Dawniej, kiedy mężczyzna za
praszał kobietę do restauracji, wręczano mu wówczas
zwykłą kartę dań, kobiecie zaś specjalną kartę, na której
nie było cen. Dzisiaj taka karta dań nie jest przeznaczona
wyłącznie dla kobiet. Jeśli ktoś zaprasza do restauracji
i nie chce, by osoba zaproszona przez skromność wybie
rała tanie potrawy, może poprosić dla niej o taką kartę.
Kartki z życzeniami Gotowe, wydrukowane kartki są

tylko wówczas dopuszczalne, jeśli jest na nich miejsce
na dopisanie kilku osobistych słów.
Kasyno gry Panowie obowiązkowo wkładają marynar

kę i krawat, inaczej bowiem nie będą wpuszczeni.
Kawa i herbata Zapraszając na kawę albo herbatę,

podajemy nie tylko mleczko i cukier, ale także dzbanek
z gorącą wodą, aby goście mogli Kawa filtrowana,

espresso,
wedle życzenia rozcieńczyć na cappuccino,
poje. Można postawić także mokka: kawę
podaje się
na stole kandyzowany cu na wiele
kier albo miód. sposobów.
Kichanie Na ogół mamy dość czasu

aby odwrócić się od stołu albo od oso
by, z którą rozmawiamy, i zasłonić
nos chusteczką. Mimo iż chodzi tu
Kichaj
o trudną do stłumienia naturalną w chusteczkę,
reakcję organizmu, należy krótko a nie w dłoń.
przeprosić.
Klepanie po plecach Ten kumplowski gest, który ma

na celu zwrócenie na siebie uwagi, w niektórych krę
gach uważany jest za prostacki i wulgarny. Delikatne po
klepanie po plecach jako gest uznania jest jednak do
przyjęcia.
Koktajle Pije się je najczęściej z czarek albo kielisz

ków różnej wielkości.
Komplementy Wszyscy lubimy szczere komplementy.

Jeśli jednak ktoś za bardzo nimi szafuje, musi się liczyć
z tym, że nie będzie traktowany poważnie. Komplement
powinien mieć zawsze charakter osobisty, puste frazesy
i uogólnienia są niestosowne.
Koncert Uroczysty koncert wymaga ciemnego garni

turu i odświętnej sukni. Na zwykłych koncertach muzy
ki poważnej coraz częściej można zauważyć, że ludzie
nie ubierają się uroczyście. A przecież powinno się usza
nować atmosferę miejsca.
Kondolencje Chodzi tu o wyrazy współczucia po

śmierci kogoś bliskiego, składane nad grobem podczas
pogrzebu albo w formie pisemnej.
Kontakt wzrokowy Podczas rozmowy należy partne

rowi patrzeć zawsze prosto w oczy.
Kończenie zdań Należy ostro przeciwdziałać próbie

kończenia zdań za partnera rozmowy.
Kostium Taką nazwę nosi żakiet i spódnica do kolan

(albo nieco krótsza) z jednakowego materiału i w jedna
kowym kolorze.
Kości Nie należy ich brać do ręki i ogryzać z resztek

mięsa. Wyjątek stanowią żeberka.
Krawat W większości przedsiębiorstw, w których ma

się kontakty z osobami z zewnątrz, oraz na wyższych
szczeblach firmy i władz istnieje obowiązek noszenia
krawata. Również podczas uroczystości krawat jest
nieodzowną częścią garderoby - chyba że nosi się
muszkę.
Księga gości Jest to miły zwyczaj wykładania podczas

wizyty księgi gości, do której mogą oni wpisać swoje na
zwiska, a czasem dodatkowo kilka miłych słów. Księga
taka bardzo przydaje się gospodarzowi przy wysyłaniu
pisemnych podziękowań, ponieważ może się z niej do
wiedzieć, kto był na przyjęciu.
Kupowanie obuwia Niehigienicznie jest mierzyć

obuwie na gołe stopy. Trzeba zabrać z domu skarpetki
albo poprosić sprzedawcę o skarpetki do przymierzania.
Kwiaty Zawsze są mile wi Wśród

ulubionych
dziane z okazji małych wizyt.
kolorowych
Nie przynosi się ich na więk bukietów
sze przyjęcia, ponieważ wiosennych
nie powinno
zginęłyby w masie innych zabraknąć
kwiatów. tulipanów.
Leworęczni Zgodnie z etykietą osoby leworęczne po

winny przy jedzeniu trzymać się ściśle zasad obowiązu
jących osoby praworęczne. Ponieważ dziś uważa się te
zasady za dyskryminujące, leworęczni mogą jeść rów
nież lewą ręką; do stołu nakrywa się jednak tak samo jak
dla praworęcznych.
Łysina Mężczyźni powinni się pogodzić z brakiem wło

sów na głowie i nie próbować przykrywać jej długimi
pasmami albo tupetem. „Defektu” i tak się nie zlikwidu
je, a tylko bardziej będzie się rzucał w oczy. Lepiej jest
pozostawić łysinę odsłoniętą i nie tracić z tego powodu
pewności siebie. Reszta włosów powinna być obcięta
możliwie krótko.
Małżonek/małżonka Podczas prezentacji nigdy nie

mówimy „mój małżonek” czy „moja małżonka”, tylko za
wsze „mój mąż” i „moja żona”; określenia „małżonek”
i „małżonka” stosuje się tylko w wypadku wyżej posta
wionej w hierarchii pary małżeńskiej i w sytuacji oficjal
nej („pańska małżonka”, „pański małżonek”); wręcz
niegrzecznie byłoby użyć w liście zwrotu „Pan Roman
Kowalski z Małżonką”.
Miejsca siedzące Nawet podczas przyjęcia na stojąco

należy przygotować dostateczną liczbę miejsc siedzą
cych.
Miseczki z wodą do obmywania palców Jeśli na

stół podano potrawę, którą je się palcami, trzeba posta
wić też małe miseczki szklane albo porcelanowe. Zawie
rają one wodę z odrobiną cytryny, ponieważ sok z cytry
ny szybko rozpuszcza tłuszcz. Zanurza się w nich końce
palców.
Modlitwa przy stole Jeśli na przyjęciu obecny jest

ksiądz (np. na uroczystości z okazji chrztu albo ślu
bu), przed jedzeniem odmawia się modlitwę. Nie ma
obowiązku uczestniczenia w niej, ale podczas modlitwy
należy się zachowywać spokojnie i nie prowadzić roz
mów.
Mowa powitalna Po przybyciu wszystkich gości albo

na przyjęciu zasiadanym po aperitifie lub po pierwszym
daniu gospodarz powinien wygłosić nie za długą, ale do
brze przygotowaną mowę powitalną. Potem goście mogą
zabierać głos.
Mówienie pod nosem Niewyraźne i szczególnie ci

che mówienie jest niegrzeczne i lekceważące wobec słu
chacza.
Muszka Nosi się ją

zamiast krawata na
uroczyste okazje do
Muszka jest
elementem
smokingu i fraka. Na
odświętnej co dzień do garnituru
garderoby,
a nie ubrania
lub kurtki muszka jest
na co dzień. raczej niestosowna.
Muzyka na przyjęciu Gospodarz powinien pamiętać

o tym, że pomimo muzyki - obojętne czy na żywo, czy
z taśmy - goście powinni móc rozmawiać normalnym

tonem.
Muzyka przy jedzeniu Dawniej podczas uroczystych

przyjęć przygrywała kapela, dziś funkcję tę spełnia mag
netofon albo odtwarzacz kompaktowy. Jaka powinna być
ta muzyka, o tym decyduje zasada: muzyka powinna roz
brzmiewać zawsze w tle i nie może zagłuszać rozmowy
przy stole.
Nalewanie napojów Filiżanki do kawy albo do herba

ty stoją zawsze na podstawce. Wina nigdy nie nalewa się
do pełna; wino nie kapnie po nalaniu, jeśli przekręci
się lekko butelkę albo zawiąże na szyjce serwetkę.
Napoje bezalkoholowe Dziś można wznosić toast

również napojami bezalkoholowymi. Nie namawiaj ni
kogo do alkoholu, jeśli woli napój bezalkoholowy.
Nekrolog W jeden, dwa dni po śmierci bliskiej osoby

w gazecie regionalnej albo ogólnokrajowej zamieszcza
się nekrolog, podając miejsce i termin pogrzebu (patrz
str. 221-222).
Netykieta Jest to zbiór zasad zachowania się obowią

zujących w komunikacji elektronicznej. To nowe słowo
powstało ze zbitki „net” (skrót od Internet) i „etykieta”
(patrz str. 152).
Niedzielny spokój Podczas gdy w sobotę dozwolone

są głośne prace, jak koszenie trawy albo borowanie
wiertarką, w niedzielę należy podarować sobie i sąsia
dom dzień spokoju i ciszy. Dawniej, kiedy najczęściej
tylko mężczyzna pracował zarobkowo, żona zaś zaj
mowała się domem, wszelkie prace domowe załatwia

ło się w dni powszednie. Z tego czasu pochodzi zakaz
wieszania w niedziele i święta upranej bielizny. Dzisiaj
wiele kobiet pracujących nie ma w tygodniu na to cza
su. Bądźcie więc wyrozumiali, jeśli w niedzielę widok
z waszego okna jest przysłonięty powiewającą bielizną
sąsiadów.
Nowy Rok W wielu krajach panuje zwyczaj, że na No

wy Rok wręcza się listonoszom i innym pracownikom
służb miejskich niewielkie prezenty pieniężne.
Nuncjusz W nagłówku listu zwracamy się do niego

„Jego Ekscelencja”, a w rozmowie „Wasza Ekscelencjo”.
Obcasy Obuwie na ściętych obcasach sprawia wraże

nie niechlujne i powinno być jak najszybciej zaniesione
do szewca.
Po obuwiu,
a szczególnie po
obcasach,
można poznać,
czy ktoś
przywiązuje
wagę
do schludnego
wyglądu.
Obce słowa i wyrażenia fachowe Nie zamęczajcie

nikogo w rozmowie nadmiarem obcych słów i fa
chowych pojęć. Nie jest to wcale oznaką wykształcenia,
jeśli próbujemy błyszczeć swoją wiedzą wobec osób,
które nie mają pojęcia o danej dziedzinie. Większą sztu
ką jest raczej to, aby temat przedstawić w prostych, łat
wo zrozumiałych słowach.
Obfite opady deszczu Jadąc samochodem lub na ro

werze, uważaj, abyś nie ochlapał pieszych na chodniku.
Obiad Na obiad zaprasza się między godziną 12.00

a 14.00. Należy przyjść punktualnie i w wizytowym
ubraniu.
Obowiązujący strój Jeśli w zaproszeniu jest infor

macja, jaki strój jest wymagany, należy się do tego bez
względnie zastosować.
Obraza Jeśli ktoś powiedział pod czyimś adresem

obraźliwe słowa, powinien jak najprędzej za nie przepro
sić. Osoba obrażona powinna przyjąć przeprosiny i zacho
wywać się jakby nic się nie stało. Trwające tygodniami
dąsy świadczą o niedojrzałej osobowości. Równie niepo
ważna jest osoba, która waży każde słowo i tylko czeka na
to, że ktoś zachowa się niestosownie.
Obuwie Powinno być zawsze wyczyszczone i w do

brym stanie, ponieważ pierwszą ocenę danej osoby wy
stawiamy na podstawie obuwia.
Odbijanie się W przeciwieństwie do kultur wschod

nich w Europie ten odgłos trawienia po jedzeniu jest
uważany za niegrzeczny.
Odkurzacz W czasie ciszy nocnej i w porze obiadowej

nie powinno się włączać odkurzacza. Można natomiast
używać w porze obiadowej pralek i zmywarek. W nocy
nie wolno korzystać z żadnych głośnych sprzętów.
Odmowa tańca Jeśli kobieta obiecała już taniec in

nemu mężczyźnie albo nie chce w ogóle tańczyć, może
śmiało odmówić. Ale byłoby niegrzecznie, gdyby ten sam
taniec zatańczyła z jeszcze innym mężczyzną.
Odprowadzanie Jeśli odprowadzamy kogoś do domu

albo odwozimy samochodem, musimy poczekać, aż da
na osoba wejdzie do środka. Jesteśmy wówczas pewni,
że nic jej nie grozi, i możemy spokojnie się oddalić. Oso
bie strachliwej, szczególnie w nocy, należy towarzyszyć
aż do drzwi mieszkania.
Odwiedzanie chorego Jeśli nie należysz do grona

najbliższych, upewnij się przed pójściem do chorego, czy
może cię przyjąć i czy wizyta jest wskazana. Do szpitala
nie wolno przynosić kwiatów.
Odwołanie spotkania Jeśli nie można dotrzymać

ustalonego terminu, powinno się zawiadomić o tym co
najmniej dzień wcześniej. Wówczas druga osoba ma
jeszcze możliwość zmienić swoje plany w danym dniu.
Jeśli coś nas zatrzyma w drodze na spotkanie, należy
zawiadomić o tym telefonicznie oczekującego nas part
nera.
Odznaczenia i ordery Jeśli jest to zaznaczone w za

proszeniu (najczęściej z okazji uroczystości o charakte
rze wojskowym), wkładamy wyłącznie frak i przypinamy
wszystkie ordery oryginalnej wielkości. Odznaczenia no-
si się z reguły tylko na określone oficjalne okazje albo

wówczas, kiedy w zaproszeniu jest wzmianka, że należy
przybyć z przypiętymi orderami. Sposób noszenia orde
rów regulują specjalne przepisy.
Oklaski Na koncercie nie klaszcze się pomiędzy po

szczególnymi częściami utworu, jedynie na końcu. Na
operze klaszcze się po każdym akcie. Jeśli na koncercie
muzyki sakralnej oklaski są wskazane dopiero na końcu,
informuje się o tym słuchaczy (albo w drukowanym pro
gramie, albo podczas powitania).
Okulary przeciwsłoneczne Niegrzecznie jest roz

mawiać z kimś, mając na nosie okulary przeciwsłonecz
ne, jeśli nie jest to konieczne. Oczy mówią własnym ję
zykiem. Jeśli ukryjesz je za ciemnymi szkłami okularów,
rozmówca może odnieść wrażenie, że się dystansujesz
i w pewnym stopniu zamykasz.
Piękne
spojrzenie zza
ciemnych szkieł
okularów jest
niewidoczne.
Opakowanie Jeśli kwiaty są zawinięte artystycznie

w przezroczystą folię, przed wręczeniem nie trzeba ich
odwijać. Każdy inny papier, w który owinięty jest bukiet,
należy przedtem zdjąć.
Opera Premiera w operze jest powszechnie uważana

za uroczyste wydarzenie, na które wkłada się ciemny
garnitur i długą wieczorową suknię, ale można pójść
także w sukience koktajlowej.
Osiedliny Zamiast składać sąsiadom wizyty zapo

znawcze (patrz str. 230-231), można zaprosić gości na
party z okazji osiedlin, w którym wezmą udział przyja
ciele, krewni oraz sąsiedzi.
Osoby rozwiedzione Jeśli obie strony są zaprzyjaź

nione z gospodarzami, zaproszenie może stanowić pro
blem. Wyjście jest następujące: albo decydujemy się
zaprosić jedno z byłych małżonków, albo zapraszamy
oboje, jeśli sytuacja między nimi na to pozwala. W takim
wypadku nie powinni siedzieć obok siebie i należy ich
traktować indywidualnie.
Overdressed Tak określa się ubranie, które nie pasu

je do okazji, ponieważ jest zbyt uroczyste.
Ozdoby Nie należy wkładać ozdób na

rękawiczki balowe. Kobieta może nosić
tyle ozdób, ile tylko chce - oczywiście
zawsze stosownie do okazji. Panowie mo
gą mieć na palcach najwyżej sygnet
Duże ozdoby i obrączkę.
mogą nosić
tylko te osoby,
które mają Palenie papierosów Osoby niepalące mają prawo do
odpowiednią
figurę. tego, aby respektowano strefy wolne od nikotyny. Należy
ściśle przestrzegać zakazów palenia; jeśli mimo to chce
my zapalić, musimy poprosić pozostałych o pozwolenie.
W wielu
miejscach
palenie
papierosów
i cygar jest
niepożądane.
Pamięć do nazwisk Możemy zyskać duże uznanie

w towarzystwie, jeśli będziemy się starali zapamiętać na
zwiska. Każdy będzie pod wrażeniem, jeśli po jednorazo
wym przedstawieniu zapamiętamy jego nazwisko i przy
następnej okazji je wymienimy.
Panna Dzisiaj również do niezamężnych kobiet zwra

camy się per „pani”, a nie „panno”, chyba że kobieta
chce, aby tak do niej mówiono.
Party przy grillu Na to niewymuszone spotkanie

w ogrodzie goście przychodzą swobodnie ubrani. Nie ma
zwyczaju przynoszenia kwiatów. Powinno się również
zrezygnować z prezentów w formie akcesoriów do grilla,
ponieważ gospodarz nie potrzebuje do niego tak wielu
fartuchów i rękawic.
Partyservice Zamiast samemu gotować, można za

mówić do domu potrawy albo bufet. Na życzenie gospo
darza firma służy także nakryciami, kieliszkami, stoła
mi, krzesłami i personelem.
Perfumy Należy ich używać Swoją

prawdziwą
zawsze z umiarem, tak aby osoby woń perfumy
stojące w pobliżu nie musiały roztaczają
dopiero po
znosić barwnej mieszanki zapa jakimś czasie.
chów wielu wyperfumowanych
osób.
Piesi Uważani są za najbardziej zagrożoną grupę

w ruchu ulicznym. Nie zawsze jednak zmotoryzowani
użytkownicy dróg są winni nieszczęśliwych wypadków.
Bywa, że to właśnie piesi swoim zachowaniem po
wodują nieszczęście. Przede wszystkim w ciemności
i deszczu często są mało widoczni dla kierowców. Na

leży o tym pamiętać, kiedy się zbyt szybko przebiega
przez ulicę.
Pismo odręczne Nawet jeśli praktyczniej jest napi

sać list na komputerze, w niektórych wypadkach lepszy
jest list odręczny: na przykład kiedy wysyłamy krótkie
życzenia na gotowej, drukowanej kartce, bardzo osobiste
listy, listy z kondolencjami i życzeniami.
Plotki Niegrzecznie jest mówić źle o nieobecnych. Nie

wolno też rozsiewać plotek.
Pocałunek w rękę Tej formy pozdrawiania kobiety ja

ko wyrazu uszanowania dziś już niemal się nie stosuje.
Pocałunek powinien być tylko zaznaczony; kobieta może
uniknąć całowania w rękę, podając mężczyźnie dłoń do
uściśnięcia.
W niektórych
kręgach Pocałunki Na powitanie
pocałunek
na przywitanie
jest wciąż
jeszcze
en voque.
Podawanie do stołu Na ogół podaje się potrawy

z prawej strony. Tylko wówczas, kiedy gość sam musi
sobie nałożyć coś z półmiska, obsługuje się go z lewej
strony.
Podawanie ognia Jest to uprzejmy gest wobec osoby

palącej papierosy. Osobie palącej cygara można podać
zapalniczkę albo zapałki, ale nie podaje się jej ognia. Na
wet jeśli gospodarz jest niepalący, podaje kobiecie ogień,
gdy ta chce zapalić.
Podkolanówki Mężczyźni powinni nosić podkolanów

ki zamiast skarpetek, aby podczas zakładania nogi na
nogę nie było widać gołej skóry.
Podpis listy prywatne powinniśmy zawsze podpisywać

odręcznie. W listach służbowych, przede wszystkim
wówczas, kiedy wysyłamy je seryjnie, można dać również
zeskanowany odręczny podpis. Pod tym powinno wid
nieć imię i nazwisko napisane pismem maszynowym.
Podwójne nazwiska Podczas prezentacji należy za

wsze wymieniać je w pełnym brzmieniu.
Podziękowania Na pożegnanie gospodarz dziękuje

gościom za przybycie i prezenty; goście w zamian dzięku
ją za udane spotkanie. Jeśli w uroczystości uczestniczyło
wielu gości, wówczas często wysyła się podziękowania
(patrz str. 83).
Pokój hotelowy Należy pozostawiać zawsze porzą

dek. Trzeba też starannie obchodzić się z urządzeniami.
Polityk Do polityka zwracamy się w liście, wymienia

jąc funkcję, jaką pełni. Na przykład „Wielce Szanowny
Panie Prezydencie/Premierze/Starosto/Ambasadorze”.
Pomyłka telefoniczna Jeśli wybraliśmy niewłaściwy

numer, nie należy od razu odkładać słuchawki, tylko
przeprosić, na przykład słowami: „Przepraszam, wybra
łem zły numer” albo „Przepraszam, pomyłka”.
Popielniczka Jej obecność z reguły jest interpretowa

na przez palaczy jako pozwolenie na palenie. Mimo to
zwracaj uwagę, czy nie ma na ścianie napisu informują-
cego o zakazie palenia. Zgniecionych papierków od cu

kierków, skrawków papieru i innych odpadków nie nale
ży wrzucać do popielniczki, tylko do kosza na śmieci
albo kłaść je na stole obok popielniczki. Również resztek
jedzenia, jak ości albo drobne kostki, nie wkłada się do
popielniczki. Do popielniczki wrzucamy tylko niedopał
ki papierosów i cygar i oczywiście strząsamy popiół.
Popołudniowa herbatka (five o’clock) Pomiędzy

godziną 16.00 a 17.00 zaprasza się gości na kawę, her
batę i ciasto (w miarę możli
Na typowych wości powinny to być różne
brytyjskich
herbatkach
rodzaje wypieków). Popołu
oprócz ciasta dniowa herbatka może się
podaje się także
kanapki.
przeciągnąć do późnych go
dzin wieczornych i wtedy
można też podać napoje alko
holowe oraz małe przekąski.
Porcje Podczas przyjęcia z bufetem nieelegancko jest

nakładać potrawy aż po brzegi talerza. Można przecież
nałożyć sobie po raz drugi.
Porządek przy stole Przy większej liczbie zaproszo

nych osób zaleca się sporządzenie planu rozmieszczenia
gości (patrz str. 13). Można plan powiesić przy wejściu,
co ułatwi znalezienie miejsca; jeśli nie ma takiego pla
nu, miejsce dla każdego gościa trzeba oznaczyć wizy
tówką.
Potwierdzenie przybycia Potwierdzenie przybycia

powinno się wysiać jak najszybciej po otrzymaniu za
proszenia, a najpóźniej w terminie podanym na zapro
szeniu. Jeśli już raz potwierdziliśmy przybycie, nie po-
winniśmy go odwoływać, chyba że przeszkodzi nam

choroba.
Powitanie U nas z reguły ludzie witają się, podając

sobie ręce; należy przy tym dobitnie wyrazić radość ze
spotkania lub poznania. Osoba niższa rangą zawsze
pierwsza pozdrawia osobę wyższą rangą (patrz str. 271).
Rękę do powitania pierwsza wyciąga osoba wyższa rangą.
Powitanie w nowym miejscu pracy Jeśli ktoś rozpo

czyna nową pracę, powinien zaprosić kolegów na małe
przyjęcie (patrz str. 132-133). Miejsce spotkania zależy
od zwyczajów panujących w firmie; powitanie można
zorganizować równeż w lokalu.
Pozdrowienie wojskowe Polega ono na przyłożeniu

prawej dłoni do nakrycia głowy i wypowiedzeniu słów
pozdrowienia, na przykład „Dzień dobry, panie kapita
nie”. Osoba pozdrawiana również salutuje i wymienia
stopień podwładnego albo jego nazwisko, na przykład
„Dzień dobry, panie sierżancie”. Podczas odgrywania
hymnu narodowego przez cały czas trzyma się dłoń pła
sko przy nakryciu głowy (oczywiście tylko wówczas, jeśli
się jest w mundurze).
Pożyczanie Pożyczone przedmioty powinno się odda

wać natychmiast po wykorzystaniu, a nie czekać, aż
właściciel się o nie upomni. Z przedmiotami pożyczony
mi zawsze należy się obchodzić ostrożnie. Nakrycia
i szkło zwracamy wyłącznie czyste. To samo dotyczy raj
stop, T-shirtów, koszul itd. Oddajemy je zawsze uprane.
W wypadku płaszczy i żakietów ta zasada nie obowiązu
je, chyba że podczas używania rzeczy te uległy zabru
dzeniu.
Drobne Prezent składkowy Jeśli

upominki
umacniają więzy
chce się zrobić prezent, któ
przyjaźni. ry przekracza możliwości fi
nansowe jednej osoby, moż
na się złożyć w kilka osób
i wspólnie kupić coś droż
szego. Można też zebrać pie
niądze i wręczyć je w sympatycznej formie.
Prezenty Drobny upominek zamiast kwiatów jest za

wsze mile widziany przez gospodarza. Musimy jednak
dobrze znać jego gust, aby przynieść coś odpowiedniego.
Przyjął się zwyczaj, że z okazji uroczystości rodzinnych
daje się prezenty składkowe.
Prezenty dla dzieci Jeśli idziemy z wizytą do rodzi

ny, należy przynieść coś dzieciom. Powinien to być dro
biazg, ponieważ większe prezenty są przeznaczone na
imieniny, urodziny i Gwiazdkę. Lepsze od słodyczy
są zabawki albo książki, które pozostaną na dłużej.
Przedstawianie Również podczas przedstawiania

obowiązuje zasada hierarchii (patrz str. 80), zgodnie
z którą osobę niższą rangą przedstawiamy osobie wyż
szej rangą. Jeśli przedstawiamy się sami, podajemy imię
i nazwisko. Ewentualnego tytułu naukowego w tym
wypadku nie wymieniamy.
Przejście na „ty” Osoba starsza proponuje to osobie

młodszej, ewentualnie osoba wyższa rangą osobie niż
szej rangą.
Przekleństwa Nawet w najłagodniejszych formach

uchodzą za niegrzeczne.
Przeprosiny Jeśli popełniło się wobec kogoś nietakt,

trzeba tę osobę przeprosić. To zawsze robi dobre wraże
nie. Najskuteczniejsze są przeprosiny na piśmie.
Przeprowadzka Po przeprowadzce należy jak naj

szybciej podać wszystkim przyjaciołom, znajomym
i krewnym nowy adres. Najlepiej wysłać kartki, na
których zapisany jest adres i numer telefonu. Nie trze
ba pisać długich listów: krótkie, zwięzłe, poprzedzające
informację zdanie (np. przeprowadziliśmy się) całkowi
cie wystarczy.
Przyjęcie Ta impreza ku czci jakiejś osoby albo z oka

zji jakiegoś ważnego wydarzenia może się odbyć o każ
dej porze dnia między godziną 10.00 a 20.00. Przyjęcie
trwa na ogół dwie, trzy godziny. Podaje się drobne prze
kąski.
Przyjęcie popołudniowe Zaczyna się ono z reguły

między godziną 17.00 a 19.00, a kończy po dwóch,
trzech godzinach. Na takie przyjęcie przychodzi się
w ciemnym garniturze i sukience koktajlowej.
Psy Jeśli pies nie może sam zostawać w domu, należy

przed pójściem na przyjęcie koniecznie zapytać gospo
darzy, czy wolno go ze sobą przyprowadzić. Pies nie po
winien jednak biegać przez cały czas i szczekać. Nie
wolno wprowadzać psów tam, gdzie zakazuje tego spec
jalna tablica, na przykład do sklepu spożywczego. W re
stauracjach psy są zwykle niemile widziane.
Punktualność Szczególnie na przyjęciach zasiadanych

należy przestrzegać podanej godziny, ponieważ spóźnieni
goście zakłócają porządek dań. Nie należy również przy-
chodzić za wcześnie, bo wówczas gospodarz prawdopo

dobnie jest jeszcze zajęty przygotowaniami. W przypad
ku party podaną godzinę należy traktować raczej jako
wskazówkę; można przyjść również później. Na rozmowy
kwalifikacyjne i wszelkie rozmowy służbowe należy przy
chodzić punktualnie. Również w wypadku spotkań pry
watnych nie należy kazać na siebie długo czekać.
Radio w samochodzie Nowoczesne urządzenia ste

reofoniczne pozwalają uzyskać taką głośność, że mu
zykę słychać nawet na zewnątrz po
jazdu. Pamiętaj o tym, że nie
Jeśli ktoś
chce być
wszyscy ludzie mają taki sam gust
dżentelmenem muzyczny jak ty i na terenie za
szos, niech
unika
budowanym przycisz nieco
kawalerskich radio. W godzinach nocnych
startów
i wszelkich
wskazany jest szczególny
wykroczeń. wzgląd na innych.
Rejs Podczas kilkudniowego rejsu luksusowym stat

kiem przez cały dzień nosi się swobodne ubranie; wie
czorem często wymagany jest uroczysty strój. O zwycza
jach panujących na statku, dotyczących stroju, należy
się poinformować przed podróżą.
Rektor Do rektora uniwersytetu zwracamy się w Us

tach „Wielce Szanowny Panie Rektorze”; forma „Jego
Magnificencja” jest dziś rzadko używana.
Resztki na talerzu Dawniej do dobrego tonu nale

żało pozostawienie na talerzu resztek jedzenia. Dziś już
się tego nie praktykuje. Z drugiej zaś strony talerz nie
powinien być wylizany do czysta. Zbieranie z talerza
resztek sosu chlebem nie należy do dobrego tonu.
Rośliny chronione Właściwie powinno być oczywiste,

że roślin, które należą do gatunków chronionych, nie
wolno zrywać ani wykopywać po to, aby je posadzić
w przydomowym ogródku. Jeśli ktoś nie wie, jakie roś
liny należą do tej grupy, nie powinien zrywać żadnych
roślin przydrożnych.
Rowerzyści Nie cieszą się oni opinią szczególnie roz

ważnych użytkowników szos. Kierowcy często z trudem
mogą ominąć rowerzystów, kiedy ci jadą po ciemku, bez
świateł, niewidoczni wyjeżdżają szybko zza rogu albo ja
dą obok siebie - by wymienić tylko kilka przykładów bez
troskiego i niebezpiecznego zachowania się na jezdni.
Łatwo zapominamy, że rowerzysta jest zobowiązany do
przestrzegania przepisów ruchu drogowego tak samo jak
każdy kierowca.
Rozpakowywanie prezentów Na małych przyję

ciach gospodarz rozpakowuje prezenty w obecności gości
i od razu dziękuje. Na większych przyjęciach jest za mało
czasu na rozpakowanie; w takim wypadku po uroczysto
ści wysyła się pisemne podziękowania (patrz str. 83).
R.S.V.R Jest to skrót od répondez s'il vous plais i ozna

cza „proszę odpowiedzieć”. Skrót ten widnieje na pi
semnych zaproszeniach.
Ruch uliczny Kulturalne zachowanie się w ruchu

ulicznym dotyczy nie tylko przestrzegania zasad ruchu
drogowego, ale wymaga również defensywnego sposobu
jazdy i respektowania innych.
Samolot Zajmując miejsce w samolocie, powinno się

uprzejmie przywitać sąsiada siedzącego obok. Należy
unikać zbyt głośnych rozmów: być może osoba siedząca

przed nami chciałaby w spokoju trochę poczytać. Kiedy
wyjaśniane są zasady bezpieczeństwa, należy milczeć,
nawet jeśli znamy je już na pamięć. Podczas spożywania
posiłków zaleca się szczególną ostrożność z powodu
ciasnoty. Nie powinno się również przebywać w przej
ściu, kiedy podawany jest posiłek.
Schody Na schodach mężczyzna wyprzedza kobietę

ze względów estetycznych. Na co dzień zasada ta nie za
wsze jest przestrzegana.
Zwracaj uwagę
na wydeptane
albo zbyt niskie
schody oraz
obluzowane
płyty
chodnikowe:
bardzo łatwo
można się na
nich potknąć
albo wręcz
przewrócić.
Serwetki papierowe Można ich używać tylko pod

czas przyjęcia rustykalnego albo jako dodatek do serwe
tek z materiału.
Serwetki z materiału Są one niezbędne podczas

uroczystego przyjęcia i nie wolno ich zastępować ser
wetkami papierowymi. Kładzie się je podczas jedzenia
na kolanach, a nie - jak to się często obserwuje - przy

mocowuje do koszuli spinką do krawata.
Siorbanie Niegrzecznie i niedelikatnie jest siorbać

przy jedzeniu zupy albo przy piciu.
Skargi Reklamacje powinno się zawsze składać rze

czowo, uprzejmym tonem.
Skórka z ryby Niektóre ryby jadamy ze skórką. Skó

rek z większych ryb oraz z węgorza się nie jada.
Słuchanie Zarówno w sferze służbowej, jak i prywatnej

zaletą jest słuchanie drugiej osoby i nieprzerywanie jej.
Smoking Do tego odświętnego ubrania wieczorowego

należy granatowa albo czarna jedno- lub dwurzędowa
marynarka z jedwabnymi klapami, długie granatowe
albo czarne spodnie, jedwabna kamizelka, koszula (czę
sto obszyta falbanką) i gładkie czarne obuwie.
Souper Tak nazywa się posiłek podczas balu.
Spodnium To wygodne i eleganckie ubranie damskie

staje się coraz bardziej popularne jako strój służbowy.
Spotkanie w męskim gronie Podczas takiego spot

kania gospodarz przejmuje zadania, które normalnie
przypadają gospodyni: przygotowanie posiłków, poda
wanie itd. Na takie spotkanie zapraszani są tylko męż
czyźni.
Srebrne nakrycia Na odświętnym stole można dziś

używać także sztućców ze stali szlachetnej. Mają one tę
zaletę, że nie ciemnieją i nie muszą być regularnie

czyszczone. Poza tym nie wpływają na smak potraw, jak
to się często dzieje w wypadku srebra (np. podczas je
dzenia jajek).
Srebrne wesele Dwudziesta piąta rocznica ślubu jest

obchodzona na ogół w kręgu rodzinnym. Ale małżeń
stwo może też uczcić ten dzień tylko we dwoje albo
gdzieś wyjechać.
s.t. Jest to skrót od sine tempore i oznacza, że impreza

rozpoczyna się dokładnie o podanej godzinie.
Stolik pomocniczy Na małym stoliczku obok miej

sca, gdzie siedzi gospodarz, ustawia się butelki, kieliszki
i inne akcesoria służące do nalewania napojów. Stolik
ma tę zaletę, że nie trzeba butelek stawiać na podłodze
ani na stole.
Strój spacerowy Jeśli na zaproszeniu widnieje uwaga

„strój spacerowy”, należy się ubrać tak jak do biura.
Jest oczywiste, że ubranie musi być w dobrym stanie
i schludne.
Strój żałobny Dawniej najbliższa rodzina zmarłego

musiała co najmniej przez pół roku ubierać się na
czarno. Dzisiaj po pogrzebie można się ubierać dowol
nie. Kobiety chodzą na ogół krótko w czerni, a potem
w barwach przytłumionych; mężczyźni noszą ciemne
garnitury i czarne krawaty (patrz str. 113).
Suknia balowa Jest to długa, rozszerzana do dołu

wieczorowa sukienka, w której się tańczy. Wkłada się do
niej niekiedy długie rękawiczki balowe.
Suknia wieczorowa Chodzi tu o odświętną, najczęś

ciej wydekoltowaną suknię - może być także długa spód
nica, elegancka bluzka i wieczorowy żakiet. Kobiety
wkładają suknie wieczorowe wówczas, kiedy mężczyzna
zakłada frak albo smoking.
Na szczególnie
uroczyste
okazje wkłada
się długą,
głęboko
wydekoltowaną
suknię. Ozdoby
i dodatki
powinny być
starannie
dobrane.
Szatnia Podczas przyjęć prywatnych w chłodnych po

rach roku trzeba gościom zapewnić przechowanie okryć
wierzchnich. Płaszczy nie można w żadnym razie rzu
cać gdziekolwiek.
Szepty Szeptanie w obecności osób trzecich jest za

chowaniem niegrzecznym, ponieważ wyłącza inne oso
by z rozmowy.
Szkoła tańca Naucza się w niej nie tylko tańców stan

dardowych, ale także dobrych manier. Na balu wieńczą
cym kurs uczniowie mogą pokazać, czego się nauczyli.
Szlachectwo Tytuł szlachecki podobnie jak tytuł aka

demicki jest częścią nazwiska.
Ślub cywilny Choć prawnie ważny jest ślub cywilny,

w ocenie społecznej znajduje się on na drugim miejscu
za ślubem kościelnym.
Ślub kościelny Jest to największe święto rodzinne, ob

chodzone bardziej hucznie niż ślub cywilny.
Święto zakładowe Święto w zakładzie pracy stwarza

milą okazję bliższego poznania się pracowników i wspól
nej zabawy w niewymuszonej atmosferze.
Tajemnica Jeśli czytamy list, który nie jest przeznaczo

ny dla nas, jest to ingerencja w sferę prywatną drugiej
osoby.
Wszystkie
osoby, które nie
są wymienione
na kopercie,
niech pamiętają:
otwieranie
i czytanie
cudzych listów
jest zabronione.
Taksówka Wsiadając do taksówki, nie zapomnij po

zdrowić uprzejmie kierowcy. Najlepsze jest miejsce
z prawej strony z tyłu, bo tam jest najluźniej; można też
usiąść obok kierowcy. Jeśli ktoś chce mieć spokój pod
czas jazdy, nie musi rozmawiać z kierowcą.
Taniec Podczas przyjęć z tańcami istnieje obowiązek

zatańczenia przynajmniej raz z każdą kobietą przy stole,
przy którym siedzi mniej
niż dziesięć osób. Kobie
Powinno się ta nie może nigdy zostać
opanować sama przy stole. Jeśli tak
przynajmniej
najważniejsze się zdarzy, któryś z męż
tańce czyzn musi zrezygno
standardowe -
walca wać z tańca i pozo
i fokstrota. stać z nią.
Telefon prywatny Kiedy dzwoni

Rozmawiaj
nasz domowy telefon, zgłaszamy krótko, jeśli
się, podając swoje imię i nazwi zauważysz, że
drugiej osobie
sko. Anonimowe „halo” albo się spieszy.
„słucham?” uważane jest za nie
grzeczne. Jeśli telefon zadzwoni
nie w porę, powinno się mimo
wszystko podnieść słuchawkę,
przeprosić i obiecać telefonują
cemu, że zadzwoni się później.
Telefon służbowy Przyjmując telefon służbowy, poda

je się imię i nazwisko oraz nazwę firmy. Jeśli odbiera się
telefon za kolegę, mówi się wówczas: „Tu numer... (na
zwisko kolegi), przy telefonie... (własne nazwisko), czy
mogę w czymś pomóc?”.
Toaleta dla gości Podczas wizyty gości w domu nale

ży zadbać, by w toalecie znalazło się kilka rolek papieru
toaletowego, mydło i małe ręczniki.
Towarzysz życia Dawniej partnerów, którzy nie byli

małżeństwem, traktowano indywidualnie. Dziś takie
traktowanie niezamężnych par jest uważane za obraź
liwe.
Ubranie wizytowe Jeśli w zaproszeniu wspomniano,

że obowiązuje strój wieczorowy, chodzi wówczas o frak
albo smoking.
Ukłon Ten gest, polegający na pochyleniu do przodu

górnej połowy ciała, wyrażający szacunek osoby młod
szej wobec starszej, ewentualnie podwładnego wobec
szefa, wyszedł obecnie z mody.
Underdressed Tak określa się ubranie, które nie pa

suje na daną okazję, ponieważ jest za mało odświętne al
bo nie dość poważne.
Understatement Chodzi tu o przeciwieństwo zacho

wania się aroganckiego, pyszałkowatego.
Uścisk dłoni Nie powinien być ani zbyt ospały, ani

zbyt mocny. Ręce muszą być czyste i zadbane, na pod
stawie ich wyglądu bowiem często ocenia się człowieka.
Przy podawaniu dłoni mężczyzna zdejmuje rękawiczkę,
kobieta natomiast nie.
Walkman Noszenie walkmana w miejscu publicznym

nie budzi w zasadzie zastrzeżeń. Należy jednak pamię
tać - również w interesie własnego zdrowia - aby nie na
stawiać go zbyt głośno i nie zakłócać spokoju innym
osobom. W sytuacjach wymagających maksymalnej
koncentracji uwagi albo kiedy zmysł słuchu odgrywa
istotną rolę, na przykład w ruchu ulicznym, powinno się
zrezygnować z walkmana. Jeśli idziemy w towarzystwie
innych osób, niegrzecznie jest izolować się od nich, na
stawiając walkmana.
Wanna Po godzinie 22.00 można się kąpać. Z uwagi

jednak na cienkie ściany i złą izolację trzeba mieć wzgląd
na sąsiadów. Jeśli wiemy, że chodzą oni wcześnie spać
albo są bardzo wrażliwi na hałasy, tylko w wyjątkowych
wypadkach powinniśmy brać prysznic i kąpać się
o późnej godzinie.
Wieńce Wieńców ani wiązanek kwiatów nie posyła

się do domu zmarłego ze względu na duże rozmiary;
nie zanosi się ich samemu na cmentarz, tylko zleca tę
usługę kwiaciarni albo zakładowi pogrzebowemu.

Szarfa lub bilecik informują, kto przysłał wieniec albo
wiązankę.
Wilgotne dłonie Jest to szczczególnie nieprzyjemne

podczas podawania ręki; osoba, której pocą się dłonie,
powinna tuż przed podaniem ręki niepostrzeżenie wy
trzeć ją o ubranie.
Winda Wsiadając do windy albo wysiadając, pozdrawia

się uprzejmie współpasażerów krótkim skinieniem gło
wą. Należy unikać wpatrywania się w innych podczas
jazdy.
Wizyta kondolencyjna Na ogół wizyta taka w wypad

ku bliskich krewnych i przyjaciół odbywa się wkrótce po
zgonie. Nie powinna ona trwać dłużej niż pół godziny.
Wizyta zapoznawcza Po przeprowadzce powinno się

możliwie szybko złożyć sąsiadom krótką wizytę i przed
stawić siebie i swoich najbliższych. Najlepiej jeśli pod
czas takiej wizyty obecni są wszyscy członkowie rodziny.
Można też zorganizować z tej okazji małe party (patrz
str. 231-233).
Wizytówki Dziś również prywatnie wymienia się wi

zytówki, ponieważ dzięki nim można przekazać wiele
numerów (telefon, faks itd.) i adresów (e-mail, home
page itd.) bez mozolnego zapisywania. Skromne wizy
tówki sprawiają lepsze wrażenie niż kartoniki w jaskra
wych barwach i przeładowane napisami.
Wycieranie nosa Nie powinno się wycierać nosa przy

stole, tylko gdzieś na boku albo w toalecie.
Wyjazd W hotelach, pensjonatach i domach wczaso

wych wyjazd z reguły powinien nastąpić najpóźniej do
godziny 12.00.
Wykałaczki Wbrew często obserwowanemu zwycza

jowi nie powinno się korzystać z wykałaczek nawet przy
zasłoniętych dłonią ustach, ponieważ jest to czynność
szczególnie nieestetyczna. Toaleta jest najodpowiedniej
szym miejscem do takich zabiegów.
Zaproszenie do tańca Podczas tradycyjnego balu

można poprosić do tańca kobietę, nawet jeśli jest ona
w towarzystwie innego mężczyzny (należy dla formy za
pytać jej partnera: „Czy pan pozwoli?”).
Zaręczyny Ślub mogą (ale nie muszą) poprzedzać za

ręczyny, które obchodzi się we dwoje, w węższym lub
szerszym kręgu rodzinnym albo urządza większe przyję
cie (patrz str. 208).
Zatknięcie wiechy Tę uroczystość świętuje się po wy

konaniu więźby dachowej; świadczy ona o tym, że dom
jest już na ukończeniu. Właściciel domu zaprasza
wszystkich rzemieślników pracujących przy budowie na
solidny posiłek. Nie należy też oszczędzać na napojach
(z reguły jest to piwo).
Ziemniaki z folii Duże ziemniaki piecze się w folii,

następnie odwija, przekrawa u góry i podaje z gęstym so
sem; ziemniaki z folii zjada się, wydrążając miąższ ze
skórki.
Ziewanie Ponieważ w wypadku zmęczenia i/albo bra

ku tlenu w pomieszczeniu trudno jest powstrzymyć zie
wanie, powinno się w towarzystwie ziewać z zamknięty

mi ustami lub zasłaniać je dłonią.
Złe przyzwyczajenia Niektóre formy zachowania się

są tak rutynowe, że nawet ich nie zauważamy. Dotyczy
to przede wszystkim złych przyzwyczajeń. Na przykład
niektórzy ludzie mają brzydki zwyczaj chrząkania po
każdym zdaniu. Inni pogrążeni w myślach kręcą obrącz
kę na palcu albo przygryzają wargi. Poobserwuj sam sie
bie przez chwilę uważnie. Jakie przyzwyczajenia zauwa
żasz u siebie i jak byś zareagował, gdyby ktoś inny tak się
zachowywał w twojej obecności?
Złote wesele Jubileusz 50-lecia małżeństwa jest oka

zją do wielkiego spotkania rodzinnego z udziałem dzie
ci, wnuków i prawnuków. Być może przyjdzie też kilko
ro gości, którzy byli na ślubie.
Zupa Jeśli zupę podano w filiżankach, resztę, która

zostanie, można wypić wprost z filiżanki.
Zwyczaje przy stole Zaczynamy jeść dopiero wów

czas, kiedy wszyscy goście dostaną potrawy. Jeśli przyję
cie składa się z wielu dań, zasada ta obowiązuje przy
każdym daniu. Jeśli dania są stawiane na stole w tak
dużych odstępach czasu, że podane już potrawy mogą
ostygnąć, wówczas jako osoba jeszcze nie obsłużona mo
żesz zaproponować innym, aby już zaczęli jeść. Zasada
ta dotyczy również napojów (patrz także str. 43-45).
Żeberka Pieczone żeberka wieprzowe wolno jeść rę

kami; niezbędne są przy tym miseczki do opłukiwania
palców i plasterki cytryny albo przynajmniej papierowe
serwetki (patrz str. 61).
Życie we wspólnym domu Aby zapewnić spokój

w wielorodzinnym domu, należy dbać o wspólne po
mieszczenia i urządzenia. Nie wolno zostawiać w pralni
koszy na bieliznę ani części garderoby. Suszarnia czy
spiżarnia to nie graciarnie, a zieleń wokół domu nie jest
sklepem samoobsługowym z ciętymi kwiatami. Należy też
ściśle przestrzegać terminów sprzątania.
Spis treści
O obcowaniu ludzi.................................................... 5
Jak nakrywać i podawać do stołu ......................... 7

Perfekcyjnie nakryty stół ..................................... 8
O zachowaniu się przy stole............................... 24
Zwyczaje obowiązujące przy stole.................... 41
Wyższa sztuka jedzenia........................................ 49

Przekąski............................................................. 50
Ryby i owoce morza .......................................... 52
Mięso.................................................................. 61
Drób ................................................................... 63
Warzywa ............................................................ 66
Sery..................................................................... 69
Desery................................................................. 70
Udane przyjęcie .................................................... 73

Wysyłanie zaproszeń ......................................... 74
Przychodzą goście ............................................. 80
Jak cię widzą, tak cię piszą................................... 93

Jak się ubrać po pracy ........................................ 94
Ubranie na szczególne okazje............................ 97
Strój roboczy ................................................... 109
Wyjątkowe wydarzenia.................................... 113
Formy towarzyskie w miejscu pracy ............... 117

Kontakty przełożonych z pracownikami ..........118
O zachowaniu się w miejscu pracy.................. 123
304 Spis treści
Nowoczesna komunikacja.................................................... 137

Służbowo i prywatnie...................................................... 138
Telefon komórkowy i telefon stacjonarny . . . . 138
Faks................................................................................... 146
Inne formy komunikacji.................................................. 148
listy ..................................................................................... 153
Konwersacja: przyjemność czy obowiązek . . 159

Wyższa szkoła konwersacji............................................ 160
Kontakt z partnerem w czasie rozmowy ......................... 164
Jak się zachować w podróży................................................ 167

Jak dobrze przygotować się do podróży........................ 168
Szanuj zwyczaje kraju, w którym gościsz.................... 172
Właściwa prezentacja ............................................................. 183

Postawa ciała.................................................................... 184
Higiena i pielęgnacja ciała ............................................... 187
Uroczystości rodzinne.......................................................... 189

Zachowanie się w rodzinie............................................. 190
Święta rodzinne............................................................... 200
Choroba i śmierć ..................................................................... 215

Przykuty do łóżka............................................................216
Śmierć...............................................................................220
Kochani sąsiedzi................................................................... 227

Jak utrzymywać dobre kontakty sąsiedzkie . . . 228
Zasady harmonijnego współżycia ....................................234
Wyjść naprzeciw drugiemu człowiekowi . . . 239

Akceptacja zamiast izolacji............................................240
Formy towarzyskie w miejscu publicznym . . . . 247
Sytuacje dnia codziennego.............................................252
Słowniczek dobrych manier.......................................263

Schwinghammer H. - Wielka Księga Savoir-Vivre'u PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Schwinghammer H. - Wielka Księga Savoir-Vivre'u PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

O obcowaniu ludzi

Mimo iż wiele zasad savoir-vivre’u obowiązujących od W roku 1788

Znajomość form towarzyskich

wie i przyjemnie z innymi ludźmi i sprawiał, aby jego

Dla smakosza nie ma nic bardziej pociągającego

ABC nakrywania do stołu

Czy masz dość miejsca

Ile krzeseł przy stole

Z punktu widzenia estetyki jest oczywiste, że oba

Kwiaty, świece i inne akcesoria

Przeładowany stół ogranicza ruchy przy jedzeniu

Wizytówki i karty dań

CZY KONIECZNIE TRZEBA SADZAĆ GOŚCI PRZY STOLE

UMIESZCZANIE WIZYTÓWEK NA STOLE

Na wizytówce Wizytówki ustawia się powyżej nakrycia, bezpośrednio

Jeśli gospodarze stanowią parę, siedzą wówczas

Obowiązuje następująca hierarchia: starsi go­

Jeśli pozwala na to skład gości, panie i panowie

Menu złożone z trzech dań

le przed gościem byłoby pusto aż do chwili poda­

Sztućce do menu złożonego z trzech dań

Kieliszki do małego nakrycia

czycy doprowadzili tę umiejętność do perfekcji, Znawcy

DO KAŻDEGO NAPOJU WŁAŚCIWY KIELISZEK

Wybór kieliszków jest niezwykle bogaty. Najczęściej

Jak podawać spaghetti

Menu z pięciu dań

Sztućce do menu z pięciu dań

pierwszego leżącego z lewej strony widelca używa się

SZTUĆCE DO PRZYSTAWEK, DANIA GŁÓWNEGO I DESERU

Sztućce do przystawek są nieco mniejsze niż sztućce

do zupy leży z prawej strony na zewnątrz, a nóż do Rysunek

Kolejność od lewej do prawej w przypadku cieplej

Kieliszki do dużego nakrycia

Kieliszek do ży wypijać szybciej, aby się nie ogrzewało. Kieliszki do

MIEJSCE KIELISZKA PODSTAWOWEGO

Kieliszek podstawowy powinien stać dokładnie nad

wina musującego jest umieszczony Zamiast

♦ Jeśli stół jest za mały, aby pomieścić całe na­

♦ Jeśli zupa jest podawana w filiżance albo

♦ Jeśli spodziewamy się przewagi osób lewo­

Niezależnie od tego, czy poczęstunek

Jak używać serwetek

brodą serwetą nie wygląda się najlepiej. Oczywiście

Prawidłowa postawa przy stole

Posługiwanie się nożem

RÓŻNE RODZAJE NOŻY

Do każdego dania przeznaczony jest inny nóż: mały

czas, kiedy przystawki muszą być krojone na ka­

Nóż do ryb leży Nóż do ryb ma łukowate, tępe, spiczasto zakończone

NÓŻ DO MIĘSA Do dania

Spiczasto zakończony i bardzo ostry nóż do steków

Również noża do deseru nie wolno nigdy używać do

Posługiwanie się widelcem

JAK POSŁUGIWAĆ SIĘ ROZMAITYMI WIDELCAMI

Widelec do przekąsek jest mniejszy i krótszy niż wi­

widelca. Leży on na lewo od talerza-podstawki, mię­ Po użyciu

Pozostaje jeszcze wspomnieć o widelcu z dwoma W zależności od

Następnie wyjmujemy je na talerz, zdejmujemy

Widelców półmiskowych używa się wówczas, gdy

Widelca półmiskowego nie należy już używać,

Posługiwanie się łyżką

ŁYŻECZKI DO KAWY I DESERU

Obowiązuje następująca hierarchia: starsi go

le przed gościem byłoby pusto aż do chwili poda

♦ Jeśli stół jest za mały, aby pomieścić całe na

♦ Jeśli spodziewamy się przewagi osób lewo

czas, kiedy przystawki muszą być krojone na ka

Widelec do przekąsek jest mniejszy i krótszy niż wi

widelca. Leży on na lewo od talerza-podstawki, mię Po użyciu

Miseczkę, którą z reguły podaje się zamiast tale

tylko personel. Sygnalizujemy jedynie kelnerowi ru

♦ Palenie Dopóki nie zostaną podane na stół wszyst

♦ Rozmowy przy stole podczas jedzenia dozwo

♦ Należy koniecznie unikać szeptów, zasłania

wałka pieczywa masłem i odgryzanie po kawałku. Ła

♦ Usuń najpierw płetwy i skórkę, zaczynając kroje

♦ Weź ostrygę do ręki, umieszczając ją stroną wy

specjalnych szczypiec do ostryg. Trzymaj muszlę ko

Nawet jeśli Jeśli podano ostrygi otwarte, zadanie masz ułat

Również którym odrywamy i wyjmujemy mięso, trzymając jed

stajemy się do mięsa (jeśli nie zostało ono już wydo

Szczególnym w nim kawałki mięsa, drobiu, ryb albo owoców mo

Uwaga: do kuropatw, gęsi, kaczek, kurcząt i prze

palcami: oskubujemy liść po liściu, maczamy je w so Młode

Ze sposobu, w jaki jesz deser, znawcy mogą z łat

Z jakiej okazji organi

Śniadanie z winem musującym Zaprasza się go

W związku z tym należy jeszcze wspomnieć, że nie