Wstęp do prawoznawstwa – notatki

Rozdział 1)Charakterystyka nauk prawnych

1.Zagadnienia wstępne
o nauka w interpretacji pragmatycznej – uczenie się ,zdobywanie wiedzy
o nauka w interpretacji apragmatycznej – rezultat procesu zdobywania wiedzy
o podział nauk :
o nauki społeczne i przyrodnicze
o nauki teoretyczne (zadaniem jest opisywanie i wyjaśnianie różnego rodzaju
procesów i zjawisk) i praktyczne (nauki ,których celem jest formułowanie i
uzasadnianie różnego rodzaju norm .dyrektyw ,ocen i wzorów zachowania )
o nauki empiryczne (to nauki ,które uzasadniają swoje twierdzenia odwołując się
do wyników doświadczenia) i formalne (to nauki ,w których odwołanie do
doświadczenia nie jest potrzebne)
o nauki prawne :
o nauki społeczne
o nauki teoretyczne i praktyczne
o nauki empiryczne i formalne
o nauki prawne – to grupa nauk społecznych ,których przedmiotem badawczym
jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji
polityczno-prawnych
2.Podział nauk prawnych
o 3 podstawowe typy nauk prawnych (przyjęte obecnie na podstawie niemieckiej szkoły
historycznej :XIX wiek ,K.Savigny ,G.Puchta) :
o filozofia (teoria) prawa :
 Arystoteles ,Platon
 pozytywizm prawniczy (XIX wiek ,J.Austin ,K.Bergbohm ,G.Jellinek):
• projekt ogólnej nauki o państwie i prawie – nauka zajmująca się
ogólnymi problemami państwa i prawa (definicja prawa ,relacja
prawa do innych systemów normatywnych takich jak
moralność, obyczaj ,czy religia ,analiza języka prawnego ,pojęć
prawnych, analiza rozumowań prawniczych ,analiza procesów
tworzenia , stosowania i wykładni prawa , problematyka metod
badawczych stosowanych w prawoznawstwie ,kwestie
społecznego działania prawa i jego skuteczności )
• nurty badawcze :
o analityczny (problematyka logiczno-językowa)
o empiryczny (zagadnienia społecznego działania prawa)
o metodologiczny (analiza metod stosowanych w
prawoznawstwie)
o szczegółowe nauki o prawie :
 przedmiotem tych nauk jest analiza prawa obowiązującego w jakimś
konkretnym państwie
 struktura szczegółowych nauk prawnych (dogmatyk prawniczych)
odpowiada strukturze systemu prawa
 pozytywizm prawniczy określił podstawowe zadania i metody nauk (3
podstawowe typy problemów) :

1
 • problemy interpretacyjne (analiza tekstów prawnych i
zawartych w nich przepisów prawnych, pozytywizm stał na
stanowisku ,że zadaniem prawoznawstwa jest analiza
obowiązującego prawa)
• problemy systematyzacyjne
• problemy walidacyjne
 zmiany modelu szczegółowych nauk prawnych :
• podjęcie zagadnień de lege ferenda (krytyka i usprawnianie
prawa)
• uempirycznienie nauk prawnych (upowszechnienie badań
socjologicznych ,psychologicznych i analiz ekonomicznych)
o nauki historyczno-prawne :
 prawo rzymskie
 historia Polski
 historia powszechna państwa i prawa
 historia doktryn polityczno-prawnych
o nauki pozasystemowe :
 socjologia prawa (bada aspekt społeczny zjawisk prawnych)
 komparatystyka prawnicza (nauka prawa porównawczego zajmującą
się porównywaniem różnego typu systemów prawnych)
 informatyka prawnicza (analizuje techniki elektronicznego
przetwarzania danych w procesach tworzenia i stosowania prawa)
 logika prawnicza (zastosowanie logik formalnych i teorii argumentacji
do analizy tekstów prawnych oraz rozumowań prawniczych)
 kryminalistyka (nauka o sposobach popełniania i wykrywania czynów
przestępczych)
 kryminologia (nauka o społecznych przyczynach przestępczości)
 nauki penitencjarne (poddają analizie procesy wykonywania kar w
postępowaniu karnym)
o nie jest podziałem zamkniętym (na przykład renesans prawa handlowego w Polsce po
upadku komunizmu ,postęp techniczny dało przyczynę rozwoju informatyki
prawniczej )
3.Niektóre zagadnienia metodologiczne
o metody analizy prawa :
o językowo – logiczne :
 wyjaśniają ,interpretują i porządkują przepisy prawne
 polegają na wykorzystaniu do analizy prawa metod ,technik i aparatu
pojęciowego szeroko rozumianych nauk o języku ,logiki oraz osiągnięć
metodologii nauk
 termin logika :
• logiki formalne (postać sformalizowanych rachunków n.p.
logika deontyczna – operacje na zdaniach)
• logiki nieformalne (charakter niesformalizowany i zajmują się
argumentacjami pojmowanymi jako proces przytaczania
argumentów na rzecz i przeciwko określonej tezie n.p. retoryka)
o socjologiczne :
 rodzaje :

2
 • techniki zbierania i opracowywania danych (ankiety ,wywiady)
• badania panelowe (badanie tego samego zjawiska w przekroju
panelowym)
• obserwacja uczestnicząca
• kontrolowany eksperyment
 socjologia rozumiejąca – zajmuje się interpretacją zjawisk
społecznych ,ich normatywną oceną ,a także konstruowaniem różnego
rodzaju wizji społecznych i propozycji rozwiązywania określonych
problemów społecznych ,które mają inspirować praktykę społecznego
działania
o psychologiczne :
 rola w procesach stosowania prawa :
• ustalanie poczytalności sprawcy
• badania psychologiczne
o inne metody analizy prawa :
o ekonomiczne
o refleksje aksjologiczne
o teorie :
o jednopłaszczyznowa – postuluje badanie prawa tylko jedną metodą (n.p.
pozytywizm prawniczy)
o wielopłaszczyznowa – postuluje badanie prawa za pomocą wszystkich
możliwych metod (n.p. realizm amerykański )
Rozdział 2)Pojęcie prawa i jego funkcje
1.Pojęcie prawa
o prawo wg realizmu prawniczego – zbiór przepisów prawnych zawartych w tekstach
prawnych lub zbiorem decyzji faktycznie podejmowanych przez sędziów i
urzędników
o prawo wg psychologicznej teorii prawa Petrażyckiego – prawo jest tożsame z pewnym
przeżyciem psychicznym człowieka
o prawo wg prawa natury – zbiór norm słusznych ,które wynikają z tak lub inaczej
rozumianej natury człowieka
o koncepcja pozytywizmu prawniczego :
o koncepcja J.Austina (teoria imperatywu) :
 prawo jako rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do
obywatela pod groźbą zastosowania przymusu
 elementami konstytutywnymi prawa są :
• rozkaz
• suwerenność władzy
• obowiązek wykonania
• sankcja przymusu
 cechy teorii imperatywu :
• rozdział prawa i moralności (normy prawne nie przestają być
normami prawnymi z tego powodu ,iż są one niesłuszne lub
niesprawiedliwe ,jeżeli tylko zostały prawidłowo ustanowione i
nieuchylone)

3
 • na straży norm prawnych stoi przymus państwowy (odmowa
przymiotu prawa normom prawa międzynarodowego
publicznego)
o reforma teorii imperatywu dokonana przez H.L.A. Hart’a :
 prawo składa się z norm ogólnych , a nie jest zbiorem rozkazów
 podzielenie norm na takie ,które mają sankcje i takie które są jej
pozbawione (powrót do koncepcji rzymskiej)
 prawo jest zbiór norm ogólnych ,pochodzących od organów państwa ,
na których straży stoi przymus państwowy
o pozytywistyczna koncepcja prawa obowiązująca w Polsce :
 źródłem prawa są normy prawne zawarte w aktach normatywnych
wydawanych przez upoważnione do tego organy państwa (teksty
prawne – konstytucja , ustawy ,akty wydawane na podstawie
upoważnienia ustawy)i normy prawa międzynarodowego publicznego
o niepozytywistyczne koncepcje prawa (szkoła prawa natury) :
o zakłada ,że oprócz prawa pozytywnego ,którego źródłem są akty władzy
państwowej , istnieje jeszcze prawo natury ,którego ostatecznym źródłem jest
albo Bóg albo właściwości natury człowieka lub zasady współżycia w
społeczeństwie
o kwestionują twierdzenie ,że pojęcie prawa wyczerpuje się w pojęciu
wydawanych przez organy państwowe aktów normatywnych i uznają za
immanentny składnik każdego prawa elementarne zasady sprawiedliwości i
racjonalności i to bez względu na to czy ustawodawca umieścił je w tekście
prawnym
o zasady :
 równość równości wobec prawa
 zakaz dyskryminacji ze względu na rasę ,przekonania religijne ,
polityczne
 wolność słowa i zrzeszania się
 prawo do uczciwego procesu i zakaz stosowania tortur
 nakaz ochrony środowiska i dóbr stanowiących wspólne dziedzictwo
kulturowe ludzkości
o przykłady :
 katolicka koncepcja prawa natury (źródłem są pisma św.Augustyna i
św.Tomasza)
 koncepcja Locke’a
 koncepcja L.Fullera
o prawo przedmiotowe ,a prawo podmiotowe :
o prawo przedmiotowe – to ogół aktów normatywnych obowiązujących w
danym państwie :
 pozytywiści twierdzą ,że jedynym źródłem praw podmiotowych może
być prawo przedmiotowe (jednostka nie może mieć żadnych uprawnień
oprócz tych ,które przyznało mu państwo)
o prawo podmiotowe – to ogół uprawnień ,które na takiej lub innej zasadzie
przypisujemy jednostce :
 zwolennicy prawa natury twierdzą ,że niektóre prawa człowieka są
prawami przyrodzonymi i nie mogą być zniesione przez państwo ,a
zadaniem państwa może być tylko ich ochrona

4
2.Prawo wewnętrzne ,a międzynarodowe publiczne
o prawo wewnętrzne – reguluje stosunki na terytorium danego państwa
o cechy :
 podmiotami są osoby fizyczne ,prawne ,instytucje
 jest kreowany w trybie jednostronnych decyzji organów państwowych
 sankcja przymusu odgrywa ważna rolę
 normy prawa wewnętrznego mają mniejsze znaczenie ,niż normy
prawa międzynarodowego
o prawo międzynarodowe prywatne :
 w Polsce głównym źródłem tego prawa jest ustawa z 12 listopada 1965
„Prawo Prywatne Międzynarodowe”
 ma charakter kolizyjny
 normuje stosunki prawne ,głównie cywilno-prawne ,w których
występuje tzw. element obcy (małżeństwo Polaka z cudzoziemcem)
 zadaniem prawa międzynarodowego prywatnego jest wskazanie
systemu prawnego ,który będzie właściwe dla wszelkich roszczeń ,
jakie wynikają ze stosunków tego typu
o prawo międzynarodowe publiczne – normuje stosunki między państwami
o cechy :
 podmiotami są państwa (ale mogą być organizacje międzynarodowe ,a
nawet rzadko osoby fizyczne)
 powstaje w drodze umów dwustronnych lub wielostronnych (prawo
traktowe)
 zasadą jest dobrowolne i wzajemne wykonywanie przyjętych
zobowiązań (ale rozwija się system sankcji porównywalny do prawa
wewnętrznego :sankcje gospodarcze ,ONZ)
 normy prawa międzynarodowego mają większe znaczenie ,niż normy
prawa wewnętrznego
3.Funkcje prawa
o funkcja kontroli zachowań :
o normatywne sposoby kontroli ludzkich zachowań :
 oddziaływanie na ludzkie zachowania za pośrednictwem norm
 oddziałują zawsze poprzez naszą świadomość („widzialna ręka prawa”)
o pozanormatywne sposoby ludzkich zachowań :
 oddziaływania poprzez odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych
(bariery ,pola minowe) oraz oddziaływanie systemowe (zmniejszenie
lub zwiększenie ilości pieniądza)
 oddziaływanie może na nas wpływać nawet ,gdy nie zdajemy sobie z
tego sprawy („niewidzialna ręka rynku”)
o norma :
 funkcje :
• takie wpływanie na nasze zachowania byśmy podejmowali
działania pożądane przez normodawcę i powstrzymali się od
działań przez niego niepożądanych
 normy ustanawiają :
• zakazy
• nakazy
• dozwolenia

5
  sposoby ustawodawcy ,aby przestrzegać norm :
• sankcje – dolegliwości ,które poniesie adresat normy na
wypadek ,gdyby nie zachował się zgodnie z normą (kary
,sankcje nieważności ,sankcje egzekucyjne)
• gratyfikacje – nagroda ,która otrzyma w sytuacji ,gdy zachowa
się zgodnie z normą (nagrody pieniężne ,premie ,odznaczenia
,awanse ,koncesje)
o systemy prawa (wg N.Bobbio) :
 system represyjny :
• operuje przede wszystkim zakazami i sankcjami oraz są
nastawione na ochronę porządku i bezpieczeństwa
• pozytywizm prawny uznaje sankcję przymusu za element
definicyjny prawa
 system promocyjny :
• odwołuje się z kolei do nakazów i nagród ,a ich zadaniem jest
realizowanie określonych programów społecznych takich jak
rozwój gospodarczy czy opieka socjalna nad obywatelami
• doktryna welfare state – interwencjonizm gospodarczy i
społeczny
o rozdział dóbr i ciężarów :
o funkcja rozdzielcza wiąże prawo z pojęciem sprawiedliwości (wg J.Rawls’a
jest jedną z najważniejszych cnót prawa)
 zasada sprawiedliwości formalnej (reguła równej miary) :
• mówi ,że osoby ,sytuacje ,stany rzeczy ,które są podobne pod
istotnymi względami , powinno się traktować podobnie (in
paribus causis paria iura)
 reguła sprawiedliwości materialnej :
• reguła sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej) :
o podstawowe reguły :
 każdemu stosownie do pracy
 każdemu stosownie do potrzeb
 każdemu stosownie do zasług
 każdemu stosownie do pozycji społecznej
 każdemu to samo (reguła sprawiedliwości
egalitarystycznej)
o przyjęta przez reżimy komunistyczne
o wadą jest to ,że dystrybucja przez państwo nadmiernej
ilości świadczeń i usług prowadzi do rozrostu aparatu
biurokratycznego ,obciąża budżet państwa nadmiernymi
wydatkami i obraca się przeciwko obywatelom
 reguła sprawiedliwości kommutatywnej (wymiennej) :
• rozdział dóbr w społeczeństwie powinien się dokonywać w
oparciu o umowy
• podstawowe reguły :
o każdemu stosownie do zobowiązań ,które na siebie
dobrowolnie przyjął

6
 o sprawiedliwy podział to podział ,który wynika z
zawartej umowy
o umowa była dobrowolna
o reguła volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się
krzywda
 reguła sprawiedliwości proceduralnej (jej przedmiotem jest problem ,
jak należy zorganizować procesy podejmowania decyzji ,by podjęta w
tych procesach decyzja mogła zostać uznana za decyzję fair) :
• reguły sprawiedliwości proceduralnej są bowiem
zrelatywizowane do typu instancji , które podejmują decyzję i
rodzaju spraw ,którymi się zajmują
• podstawowe reguły :
o zasada bezstronności i niezawisłości sądu
o zasada równości stron
o prawo do obrony ,które obejmuje prawo do
przedstawienia własnych argumentów oraz
ustosunkowania się do argumentów drugiej strony ,a
także prawo do korzystania z pomocy prawnej
o regulacja konfliktów :
o konflikt – jest to sytuacja ,w której jedna ze stron występuje z jakimiś
żądaniami , roszczeniami ,twierdzeniami ,które druga strona kwestionuje
o rodzaje konfliktów :
 dwubiegunowe
 wielobiegunowe
 indywidualne
 kolektywne
o metody rozwiązywania konfliktów :
 tryb kontraktowy :
• strony zachowują pełną autonomię w rozwiązywaniu konfliktu
decydując zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązywania
sporu
• rozstrzygnięcie konfliktu następuje w drodze dobrowolnego
porozumienia – umowy stron
 tryb mediacyjno – koncyliacyjny :
• obok stron konfliktu występuje mediator
• mediator jest pomocnikiem i doradcą stron ,nie ma żadnych
uprawnień władczych
• mediator może ułatwić porozumiewanie się stron ,pośredniczyć
w ich rokowaniach
• mediator poszukuje takiej formuły rozwiązywania sporu ,która
byłaby do zaakceptowania dla obu stron konfliktu
• strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby
mediatora i procedury prowadzenia rokowań oraz zasad
rozwiązania konfliktu
 tryb arbitrażowy :
• strony zachowują pełen wpływ na wybór osoby arbitra
,procedury rokowań oraz zasad rozwiązania sporu

7
 • decyzja arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy
,jest wiążąca dla stron i zwykłe może być przymusowo
wyegzekwowana
 tryb adjudykacyjny :
• postępowanie toczy się według z góry ustalonych zasad i
procedur
• strony zazwyczaj nie mają wpływu na wybór adjudykatora
• modelem postępowania adjudykacyjnego jest postępowanie
sądowe
o organy rozstrzygające konflikty :
 sądy
 inne instytucje rozstrzygające konflikty (komisje ,sądy polubowne ,
pojednawcze ,społeczne) opierające swoje działanie na trybie
mediacyjnym lub arbitrażowym
 bezpośrednie rokowania stron
Rozdział 3)Prawo a moralność
1.Uwagi ogólne
o etos :
o ogół norm społecznych regulujących zachowania członków danego
społeczeństwa
o skomplikowany układ relacji między różnymi systemami normatywnymi
o moralność , a prawo :
o moralność :
 obejmuje te normy społeczne ,które kwalifikują ludzkie zachowania
jako dobre lub złe , słuszne lub niesłuszne
 cechy typologiczne (charakterystyczne) :
• stopień formalizacji i instytucjonalizacji :
o system niesformalizowany i niezinstytucjonalizowany
o proces powstawania norm moralnych jest całkowicie
spontaniczny
o normy moralne zwykle przyjmują postać bardzo
ogólnych wskazań
• obowiązywanie norm :
o ma uzasadnienie aksjologiczne (norma zaczyna
obowiązywać gdy w społeczeństwie upowszechni się
przekonanie ,że zachowanie się w kreślony sposób jest
czymś dobrym , słusznym i że w związku z tym właśnie
tak powinniśmy się zachowywać)
o źródłem obowiązywania norm moralnych są
spontanicznie rozwijające się oceny mające społeczne
poparcie
• sankcje :
o sankcje moralne mają charakter niesproceduralizowany i
wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społecznego
potępienia i dezaprobaty
• przedmiot regulacji :
o zewnętrzne zachowania się ludzi

8
 o odpowiedzialność doxatyczna (odpowiedzialność za
same przekonania ,motywy ,intencje)
• podmioty :
o podmiotem moralności są osoby fizyczne
o w sensie moralnym winny może być tylko człowiek
• stosunek do państwa :
o współistnienie ze sobą wielu moralności (ludzi
wierzących i nie ,ze względu na miejsce zamieszkania)
o prawo :
 cechy typologiczne (charakterystyczne) :
• stopień formalizacji i instytucjonalizacji :
o system sformalizowany i zinstytucjonalizowany
o prawo tworzy i stosuje się według specjalnych procedur
o z funkcjonowaniem prawa wiąże się istnienie
skomplikowanego układu instytucji
• obowiązywanie norm :
o obowiązywanie norm prawnych ma zwykle
uzasadnienie tetyczne (jego źródłem jest akt władzy
kompetentnego organu państwowego)
• sankcje :
o prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i
zinstytucjonalizowanymi ,wymierzanymi przez
specjalne organy ,w specjalnym trybie i po zastosowaniu
przewidzianej procedury (sankcje skupione)
• przedmiot regulacji :
o przedmiotem regulacji prawnej są zewnętrzne
zachowania ludzi
o wewnętrzne stany psychiczne są analizowane tylko
wtedy gdy sprawca usiłował naruszyć prawo
• podmioty :
o podmiotem prawa mogą być :osoba fizyczna
,organizacje ,instytucje
o winę w procesie prawnym można przypisać zarówno
osobie fizycznej ,jak i prawnej
• stosunek do państwa :
o prawo jest strukturalnie powiązane z istnieniem
organizacji państwowej
o organy państwowe tworzą ,zmieniają i uchylają normy
prawne
o zazwyczaj istnieje tylko jeden system prawny
2.Relacje między prawem i moralnością
o relacje przedmiotowe (mówią o tym ,jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i
moralnej) :
o teoria A (prawo to minimum moralności) :
 zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie
czynów regulowanych przez moralność ,a zatem każdy czyn
uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej

9
 o teoria B (zakresy regulacji prawnej i moralnej krzyżują się) :
 istnieją takie zachowania ,które reguluje moralność , a nie reguluje
prawo ,jak i takie ,które są regulowane wyłącznie przez prawo ,ale nie
przez moralność oraz taka sfera zachowań ,która jest regulowana i
przez prawo i przez moralność

o relacje walidacyjne (relacje odnoszące się do kwestii ,w jaki sposób niezgodność

prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych
o teza o rozdziale prawa i moralności (pozytywizm)) :
 prawo i moralność tworzą 2 odrębne i niezależne od siebie systemy
normatywne
 fakt ,że normy prawne są niesłuszne czy niesprawiedliwe pozostaje bez
wpływu na ich obowiązywanie jeżeli tylko normy te zostały
prawidłowo ustanowione i nieuchylone
o teza o związku prawa z moralnością (G.Radbruch) :
 prawo powinno respektować podstawowe wartości moralne ,jeżeli ich
nie respektuje może utracić moc obowiązującą
 jeżeli norma prawna w sposób wyjątkowo rażący narusza elementarne
normy moralne ,to tym samym traci ona moc obowiązującą i ani
organy państwowe nie są zobowiązane do jej stosowania ani obywatele
do jej przestrzegania
o relacje funkcjonalne (określają sposób w jaki normy moralne wpływają na treść norm
prawnych i odwrotnie ,w jaki sposób prawo wpływa na treść przekonań moralnych) :
o techniki za pośrednictwem których systemy prawne inkorporują wartości
moralne :
 bezpośrednia inkorporacja :
• gdy pewne normy moralne stają się z woli prawodawcy
normami prawnymi (n.p. zakaz zabójstwa ,uszkodzenie ciała)
 przepisy odsyłające :
• przepisy prawne ,które odsyłają do innych przepisów ,reguł lub
zasad (n.p. przepisy odsyłające do różnego typu reguł
moralnych ,takich jak zasady słuszności ,sprawiedliwości ,
dobre obyczaje)
• przepisy ,które odsyłają do ogólnych standardów postępowania
czy oceny określonych zachowań nazywa się klauzulami
generalnymi (n.p. klauzula zasad współżycia społecznego)
 terminy wartościujące :

10
 • terminy obciążone aksjologicznie (n.p. „dobra wiara” ,”niskie
pobudki” ,szczególne okrucieństwo”)
Rozdział 4)Normy prawne i przepisy prawne
1.Uwagi ogólne :normy ,zdania ,oceny i performatywy
o zdania w sensie logicznym :
o wypowiedzi oznajmujące ,którym można przypisać wartość prawdy lub fałszu
o wartość logiczna zdania to wartość prawdy lub fałszu
o są to zdania oznajmujące i to tylko te ,o których można orzec ,iż są prawdziwe
lub fałszywe
o zdania w sensie gramatycznym :
o wypowiedzi oznajmujące ,pytające i rozkazujące ,którym nie można przypisać
wartości prawdy lub fałszu
o struktura logiczna zdania :
o zdanie podstawowe :
 „W miejscu m ,czasie t miało miejsce zdarzenie z”
o normy :
 grupa wypowiedzi dyrektywnych obejmującej zalecenia ,rady ,
życzenia,wskazówki itd.
 formułują dyrektywę postępowania („jak być powinno ?”)
 można je dzielić według kryteriów czy są słuszne lub niesłuszne ,
obowiązujące lub nieobowiązujące
 nie można im przypisać wartości logicznej (stanowisko
nonkognitywistyczne) z wyjątkiem n.p. norm technicznych (stanowisko
kognitywistyczne)
 schemat budowy norm :”Podmiot x ,w okolicznościach y ,powinien się
zachować x”
o oceny :
 za pośrednictwem ocen wyrażamy naszą postawę aprobaty lub
dezaprobaty wobec czegoś lub kogoś
 nie można przypisać im wartości logicznej z wyłączeniem ocen
prakseologicznych („ten nóż jest dobry”)
 schemat budowy ocen :”x jest w”
o wypowiedzi performatywne :
 służą do dokonywania różnego rodzaju czynności i aktów
symbolicznych („mianujęCię dyrektorem”)
 użycie wypowiedzi performatywnej wywołuje skutek ,który nie istniał
przed ich użyciem
 aby performatyw wywołał związany z nim skutek konieczne jest
zwykle spełnienie określonych warunków
proceduralnych(przeniesienie własności wymaga aktu notarialnego)
2.Normy i przepisy prawne
o norma prawna :
o jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania ,która w
najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej dwa
następujące pytania :
 „kto i jakich okolicznościach ?”
 „jak powinien się zachować ?”
oraz jedno alternatywne pytanie :

11
  „jakie będą konsekwencje w przypadku gdy adresat nie zachowa się w
sposób przewidziany przez normę ?”
o normy prawne rekonstruuje się z przepisów prawnych (zazwyczaj do jednej
normy potrzeba kilku przepisów)
o przepis prawny :
o jest to elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego (jeżeli
tekst prawny będzie się składał z artykułów to każdy artykuł to przepis
prawny)
o jeden przepis prawny może być elementem wielu norm prawnych
o rzadko przepis prawny pokrywa się z normą prawną
3.Koncepje budowy normy prawnej
o hipoteza :
o element normy prawnej ,który określa adresata normy oraz okoliczności w
których powinien on zachowywać się w sposób przewidziany przez normę
o określa zakres stosowania normy
o dyspozycja :
o określa wzór powinnego zachowania się ,formułuje nakazy ,zakazy lub
dozwolenia albo nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki
o dyspozycja określa zakres normowania normy
o sankcja :
o element normy ,który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji ,gdyby
adresat zachował się niezgodnie z normą
o koncepcje budowy normy prawnej :
o koncepcje dwuczłonowe :
 HD:
• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat
normy powinien zachować się tak jak mów dyspozycja
• art.415 k.k. :”Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę
(H),obowiązany jest do jej naprawienia(D)
 HS:
• jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to organ państwa
powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w hipotezie
przewidzianą sankcję
• art.165 k.k. :“Kto pozbawia człowieka wolności (H),podlega
karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5(S)”
o koncepcja trójczłonowa :
 H D/S :
• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat
powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja ,bądź zostanie
mu wymierzona sankcja
• art.183 k.k. :“Jeżeli ktoś pozostaje w związku malżenskim (H)
,to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego
(D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności
(S)"
o koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych :
 H1 D/H2 S
• każda norma prawna składa się z dwóch reguł :
o reguła sankcjonowanej (H1 D)

12
 o reguła sankcjonująca (H2 S)
• jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły
sankcjonowanej (H1) ,to adresat tej reguły powinien się
zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy
dyspozycję (H2) ,to zostanie mu wymierzona sankcja
• art.296 k.k. :"Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania
sięsprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej
osoby (H1) ,to nie powinien wyrządzać jej szkody majątkowej
(D) ,bądź jeżeli ktoś będąc zobowiązany do zajmowania się
sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej
osoby wyrządził jej szkodę majątkową (H2) ,to podlega karze
pozbawienia wolności (S)"
4.Podziały przepisów prawnych
o normy ogólne i indywidualne :
o normy ogólne :
 są to normy ,które są jednocześnie generalne i abstrakcyjne (n.p. normy
prawne )
 akty normatyne ,w których są zawrte normy ogólne to akty tworzenia
prawa (konstytucje , ustawy)
o normy indywidualne :
 są to akty stosowania prawa (n.p. wyroki sądowe)
 akt stosowania prawa jest aktem zastosowania normy prawnej do
jakiejś indywidualnie oznaczonej osoby i nakładającym na tę osobę
jakiś skonkretyzowany obowiązek lub przekazujący jej jakieś
skonkretyzowane uprawnienie
o normy ze względu na sposób określenia adresata normy :
 normy generalne - normy ,których adresatjest określony przez
wskazanie jego cech (n.p. każdy człowiek)
 normy indywidualne - normy ,których adresat jest oznaczony nazwą
indywidualną ,zwykle imienie własnym (n.p. Lech Wałęsa)
o normy ze względu sposób określenia czynu w normie :
 normy abstrakcyjne - odnoszą się do zachowań powtarzalnych
 normy konkretne - odnoszą się do zachowań jednorazowych
o przepisy nakazujące ,zakazujące i dozwalające :
o podział ze względu na treść dyspozycji normy prawnej
o przepisy odsyłające i blankietowe :
o odesłanie systemowe - jeżeli jakiś przepis odsyła do jakiś innych przepisów
prawnych
o odesłanie pozasystemowe - jeżeli określony przepis prawny odsyła do jakiś
reguł czy zasad pozaprawnych (n.p. odsyłające do zasad współżycia
społecznego)
o przepisy blankietowe - przepisy ,które odsyłają do aktów normatywnych ,które
dopiero mają zostać wydane
o przepisy dyspozytywne i imperatywne :
o przepisy imperatywne (ius cogens) :
 przepisy ,których działanie nie może być ani wyłączone ani
ograniczone lub zmienione wolą stron

13
  art. 119 k.k. :"Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani
przedłużane przez czynność prawną"
o przepisy dyspozytywne (ius dispositivum) :
 przepisy ,które stosuje się tylko wtedy gdy strony nie uregulowały
swych stosunków w odmienny sposób niż przewiduje dany przepis ,a
więc wtedy gdy strony nie przyjęły innych postanowień albo nic nie
postanowiły w danej kwestii
 art.662 k.c. :"W razie braku odmiennej umowy przyjmującemu
zamówienie należy się wynagrodzenie z chwilą oddania dzieła"
o przepisy kompetencyjne :
o przepisy ,które upoważniają organy państwowe do stanowienia określonych
norm , wydawania określonych decyzji lub dokonywania oznaczonych
czynności
o mogą określać podmioty właściwe w danej sprawie ,procedurę ich
postępowania ,zakres przedmiotowy ich kompetencji
o zalicza się do przepisów kompetencyjnych przpisy ,które upoważniają osoby
fizyczne do podejmowania określonych decyzji lub dokonywania określonyc
czynności (n.p. testament)
o normy programowe ,techniczne i mieszane
o normy programowe :
 wskazują jaki cel powinien osiągnąź adresat prawa
 art.74 Konstytucji :"Władze publiczne popierają rozwój kultury
fizycznej"
o dyrektywy techniczne :
 normy wskazyjące jakich środków należy użyć ,aby osiągnąć dany cel
 "Jeżeli chcesz zagotowaćwodę podgrzej ją do temperatury 100 C"
o normy mieszane :
 wskazują zarówno cel jak i środki by osiągnąć dany cel
 art.65.5 Konstytucji "Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą
do pełnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania
bezrobocia"
o zasady prawa i zwykłe normy prawne :
o zasady prawne :
 zasady uniwersalne - zasdy całego systemu prawa (n.p. zasady
konstytucyjne)
 zasady części systemu prawa - odnoszą się do jednej lub kilku gałęzi
prawa (n.p. zasada domniemania nieinności oskarżonego)
 bezpośrednio sformułowane w tektach prawnych
 wprowadzane do tekstów prawnych za pomocą zabiegów
argumentacyjnych
o kryteria odróżnienia norm od zasad prawnych :
 miejsce normy prawnej w hierarchii aktów normatywnych (zasady są
formułowane przede wszystkim w konstytucjach i ustawach , w
wewnętrznej systematyce aktów normatywnych lokuje się zasady
lokuje się w przepisach ogólnych)
 ocena danej normy jako pełniącej zasadniczą rolę w danym systemie
prawa ,jakiejś jego gałęzi lub nawet instytucji prawnej (wenętrzna
hierarchia aktów normatywnych)

14
  funkja normy w procesach wykładni i stosowania prawa (wszystkie
normy prawne należy interpretować mając na względzie zasady
systemu prawa)
o kryteria odróżnienia zasd prawnych i zwykłych norm prawnych
wg.R.Dworkina :
 zwykłe normy prawne mają określony zakres zastosowania ,w
przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania jest bardzo rzadko
bezpośrednio sformułowany
 jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy został spełniony ,to normę
należy zastosować , jeżeli nie ,to normy zastosować nie wolno (o
zastosowaniu zasad decyduje ocena ich wagi i doniosłości zasady w
rozstrzyganiu danej sprawy)
 w razie sprzeczności zwykłych norm prawnych jedna z nich musi
zostać uznana za nie obowiązującą (konflikt zasad nie prowadzi do
takich kosekwencji)
Rozdział 5)Obowiązywanie prawa
1.Pojęcie
o reguły walidacyjne - są to reguły określające kryteria obowiązywania aktów
normatywnych oraz zawartych w nich przepisów prawnych
o koncepcje obowiązywania norm prawnych :
o obowiązywanie w sensie normatywnym - obowiązują te normy ,które zostały
prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone
o obowiązywanie w sensie faktycznym - obowiązują te normy , za których
naruszenie organy pańśtwowe pociągają do odpowiedzialności
o obowiązywanie w sensie aksjologicznym - obowiązują te normy ,które
spełniają przyjęte kryteria etyczne
o charakterystyczne reguły walidacyjne dla koncepcji obowiązywania w roumienia
praktyki prawnej :
o obowiązują tylko te normy ,które zostały prawidłowo ustanowione ,a więc
zostały ustanowione przez upoważnione do tego organy i zgodnie z
przewidzianą procedurą
o norma prawna ,by obowiązywać ,musi zostać prawidłowo ogłoszona (czyli
opublikowana w przewidziany prawnie sposób) n.p. złamaniem tej zasady było
wydanie dekretu o stanie wojennym
o obowiązują nie tylko normy bezpośrednio ustanowione ,ale także normy ,które
stanowią konsekwencje norm bezpośrednio ustanowionych (konsekwencją
normy N1 nazywamy taką normę N2 .która może być z N1 wyprowadzona za
pomocą odpowiednich zabiegów logicznych lub argumentacyjnych)
o nie obowiązują normy ,które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone :
 derogacja wyraźna - jest to uchylenie normy lub aktu normatywnego
przez inną normę prawną nazywaną przepisem lub klauzulą
derogacyjną
 derogacja milcząca :
• derogacja przez sam fakt odmiennego uregulowania
• podstawą ,w oparciu o którą przyjmuje się ,że doszło do
derogacji milczącej są specjalne regulacje nazywane regułami
kolizyjnymi :
o reguła hierarchiczna - norma hierarchicznie wyższa
uchyla niezgodnią z nią normę hierarchicznie niższą

15
 o reguła chronologiczna - akt wydany później uchyla akt
wydany wcześniej pod warunkiem ,że akt późniejszy ma
nie niższą moc prawną niż akt wcześniejszy
o reguła merytoryczna :
 stosuje się ją do norm ,których zakresy
zastosowania pozostają w stosunku zawierania
się (nadrzędności ,podrzędności)
 zakres lex specialis musi się zawierać w zakresie
lex generalis

 norma specjalna nie uchyla normy ogólnej ,a

jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku
zbiegu obu norm
• zbieg reguł kolizyjnych :
o w razie zbiegu reguły hierarchicznej z innymi regułami
stosuje się zawsze regułę hierarchiczną
o w sytuacji zbiegu reguły chronologicznej i
merytorycznej przyjmuje się dwa modele postępowania:
 lex posterior generalis non derogat legi priori
speciali (norma późniejsza ogólna nie uchyla
normy wcześniejszej specjalnej)
 w niektórych przypadkach decydują względy
celowościowe
o gdy sąd napotyka niezgodne normy ,to nie może uchylić
jednej z nich (takie uprawnienia w Posce ma tylko
Trybunał Konstytucyjny )
o reguła desuetudo - norma prawna traci moc obowiązującą wskutek jej
niestosowania przez dłuższy okres czasu lub wskutek radykalnej zmiany
okoliczności (n.p. zmiana ustroju politycznego)
o elementy aobowiązywania w sensie aksjologicznym - nie obowiązują te normy
prawne ,nawet jeżeli nie zostały one formalnie uchylone ,które w rażący
sposób naruszają elementarne i niekontrowersyjne zasady moralne (formuła
Radbrucha)
2.Aspekt czasowyy ,terytorialny i personalny obowiązywania
o aspekt czasowy :
o norma obowiązuje w okresie od jej wejścia w życie do momentu uchylenia
o norma wchodzi w życie albo w momencie jej ogłoszenia w oficjalnym
dzienniku promulgacyjnym albo w momencie późniejszym ,który ona sama
określa
o czas miedzy ogłoszeniem normy ,a datą jej wejścia w życie to vacatio legis
(czas ,aby poczynić przygotowania onstytucjonalne do stosowania danego aktu
i dać możliwość organowm stosującym do zapoznania się z treścią ,trwa od 2
tygodni do 1 roku)

16
 o w wyjątkowych okolicznościach sam akt normatywny podaje datę z która
przestaje obowiązywać (ustawy czasowe)
o nadanie mocy wstecznej :
 akt normatywny stosuje się do wydarzeń ,które miały miejsce
wcześniej przed jego wejściem w życie
 stosuje się w ściśle określonych okolicznościach ,bo podwarza zasadę
lex retro non agit
o aspekt terytorialny :
o akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko na terytorium danego państwa
o terytorium państwa to :obszar lądowy ,to co się znajduje pod tym obszarem i
nad nim ,morskie wody przybrzeżne ,statki morskie ,powietrzne i kosmiczne
oraz tereny ambasad
o aspekt personalny :
o akt normatywny obowiązuje wszystkie podmioty znajdujące się na terytorium
danego państwa z wyłączeniem osób objętych immunitetem dyplomatycznym
o prawo danego państwa obowiązuje jego obywateli także wtedy gdy
przebywają za granicą
Rozdział 6)System prawa
1.System - typy
o system - typ - to zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych
określonego rodzaju
o system konkretny - to ogół norm ,które obowiązują w określonym czasie ,w
określonym państwie
o typy współczesnych systemów prawnych wg R.Davida :
o system civil law (system prawa kontynentalnego)
o system common law(system prawa anglosaskiego)
o system prawa socjalistycznego
o system prawa kapitalistycznego
o systemy prawa Dalekiego Wschodu
o system prawa Islamu
o system prawa hinduskiego
o systemy prawa afrykańskiego
o system prawa skandynawskiego
o systemy prawa kapitalistycznego i socjalistycznego :
o cechy prawa kapitalistycznego :
 własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju
ekonomicznego
 demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju lolitycznego
 system praw i własności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania
się jako podstawą porządku społecznego
o cechy prawa socjalistycznego :
 podstawą ustroju ekonomicznego jest własność państwowa i
gospodarka planowa
 podstawą ustroju politycznego jest dyktatura partii komunistycznej
 prawo socjalistyczne cechuje daleko posunięta negacja podstawowych
praw i polności obywatelskich ,a w szczególności wolności słowa i
zrzeszania się
 instrumentalizacja prawa

17
  miało charakter totalitarny
o systemy civil law i common law :
o civil law :
 zaliczamy systemy prawne wszystkich państw Europy Kontynentalnej i
większości państw Ameryki Południowej
 cechy charakterystyczne systemów civil law :
• zasada prymatu ustawy
• oddzielenie tworzenia i stosowania prawa
• zakaz tworzenia prawa przez sądy
• historycznym źródłem civil law jest prawo rzymskie
• podstawowym źródłem prawa są ustawy tworzone przez
parlamenty
• za najwyższą formę legislacji uważa się kodeksy
• prawo cywilne i karne są skodyfikowane (tendencja by
skodyfikować inne działy prawa)
• system polityczny opiera się na zasadzie trójpodziału władzy
Monteskiusza
• tworzenie prawa zastrzeżone dla parlamentów ,a stosowanie do
sądów
• sądy sprawują wymiar sprawiedliwości
• system prawa polskiego ilustruje system civil law - do źródeł
prawa zalicza się tylko : Konstytucję ,ustawy ,wydane na ich
podstawie akty podustawowe oraz umowy międzynarodowe
o common law :
 zaliczamy systemy prawne krajów anglosaskich i byłych kolonii
brytyjskich
 cechy charakterystyczne systemów common law :
• zasada prymatu ustawy
• brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa
• sądy mogą tworzyć prawo
• brak recepcji prawa rzymskiego (wywodzi się z prawa
zwyczajowego)
• ustawa jest najwyższym źródłem prawa
• sądy nie tylko stosują ,ale w określonych okolicznościach mogą
je również tworzyć
• precedens :
o decyzja sądy ,która tworzy prawo
o sąd formułuje precedens w toku stosowania prawa
o precedensem nie jest cały wyrok ,ale sformułowana w
jego wyniku reguła ogólna
o zasada stare decidis - sądy niższe są obowiązane
stosować reguły ustanowione przez sądy wyższe
o tendencje do upodabniania się systemów prawa :
o common law :
 wzrost roli prawa ustawowego w krajach common law
 wypieranie precedensu z prawa karnego
 dążenia do kodyfikacji prawa procesowego karnego i cywilnego

18
 o civil law :
 wzrost znaczeia prawa sędziowskiego (precedens de facto - formalnie
niewiążące ,które ustalają jedynie zasady interpretacji i stosowania
istniejących już norm ,ale nie mogą tworzyć żadnych nowych norm)
2.Systemy konkretne
o zbiór przepisów prawnych jest uporządkowany :
o przepisy prawne tworzą hierarchiczną strukturę (systematyzacja pionowa)
o przepisy prawne są pogrupowane w kompleksy norm zbliżonych do siebie
treściowo (systematyzacja pozioma)
o systematyzacja pionowa :
o szczeble hierarchii aktów normatywnych :
 konstytucja :
• akt normatywny o najwyższej mocy prawnej
• tworzy ją parlament w specjalnym trybie
• reguluje ona podstawy ustroju politycznego ,ekonowicznego i
społecznego w państwie
• zawiera katalog podstawowych praw obywatelskich
 ustawy :
• są podstawowym instrumentem legislacji
• tworzy je parlament
• materie szczególne istotne z punktu widzenia obywateli
powinny być regulowane tylko w ustawie i nie mogą być
uregulowane za pośrednictwem aktów rządowych lub innych
aktów pochodzących od organów administracji publicznej
 akty podustawowe :
• rozporządzenia ,uchwały ,zarządzenia
• służą z zasady wykonaniu ustaw i z tego powodu najczęsciej
konieczne do ich wydania jest szczególne upoważnienie ustawy
 samoistne akty podustawowe - organy administracji mgą wydawać w
celu realizacji swoich konstytucyjnych zadań bez szczególnego
upoważnienia ustawy (akty regulujące tzw. akty inerna administracji -
akty prawa wewnętrznego ,które obowiązują jedynie jednostki
hierarchicznie podporządkowane danemu organowi administracji)
 akty prawa terenowego :
• są wydawane zwykle przez organy samorządu terytorialnego i
organy administracyji terenowej
• ich moc obowiązująca jest terytorialnie ograniczona
o przejawy wyższej mocy prawnej normy wyższej w stosunku do normy niższej:
 Nw może uchylić lub zmienić Nn ,ale nie odwrotnie
 Nn powinna być zgodna z Nw
 Nw może stanowić podstawę obowiązywania Nn ,ale nie odwrotnie
 Nw może upoważniać do utworzenia Nn ,ale nie odwrotnie
 Nw dotyczy zwykle spraw większej wagi niż Nn
o systematyzacja pozioma :
o 3 podstawowe kryteria podziału prawa na gałęzie :
 kryterum przedmiotowe :

19
 • podstawą podziału prawa na różne gałęzie jest treść
regulowanych stosunków społecznych
 kryterium podmiotowe :
• każdy stan rządzi się własnym prawem (obecnie mało ważne
,ale n.p. przepisy dotyczące wojkowych)
 kryterium metody regulacji :
• pełni rolę pomocniczą wobec kryterium przedmiotowego
• najważniejsze gałązie prawa posługują się odmiennymi
zasadami regulacji
• 3 metody regulacji :
o metoda cywilna - stosuje się w tych dziedzinach ,w
których prawo respektuje autonomię woli stron i w
granicach określonych przez normy imeratywne
pozwala podmiotom prawa swobodnie kształtować
stosunki prawne
o metoda administracyjna - posługujemy się z wówczas ,
gdy jeden z podmiotów jest w sensie prawnym
podporządkowany drugiemu
o metoda karna - stosuje się w tych przypadkach ,w
których pewne czyny są zabronione przez ustawę pod
groźbą kary
o prawo materialne ,a procesowe :
 prawo materialne - to zespoły norm regulujących w sposób pierwotny
daną sferę stosunków społecznych ,określających jakie prawa i
obowiąznki mają podmioty aktywne w tej sferze
 prawo procesowe - to norm regulujące sposób postępowania w
przypadku ,gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego
,kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy
o rodzaje zbiorów praw :
 instytucja prawna - kompleks norm stanowiących funkcjonalną
całość ,które regulują jakiś typowy zespół stosunków społecznych
(instytucja małżeństwa ,darowizny)
 kodeks - akt normatywny z reguły rzędu ustawowego zawerający
podstawowe dla danej gałęzi prawa zasady i normy prawne
 inkorporacja - to prywatny lub urzędowy zbior praw w danej dziedzinie
o rodzaje gałęzi prawa :
 prawo konstytucyjne - zespół norm regulujących podstawy ustroju
politycznego , ekonomicznego ,społecznego (Konstytucja RP 97)
 prawo aministracyjne - regulije władczą działalność organów państwa
w różnych dziedzinach życia społecznego
 prawo cywilne :
• jego najważniejsze działy to prawo rzeczowe ,prawo
spadkowe ,prawo handlowe ,prawo autorskie ,prawo wekslowe
• postępowania w sprawach cywilnych obejmuje postępowanie w
sprawach spornych i niespornych ,a także postępowanie
egzekucyjne i wiele innych trybów postępowania

20
  prawo pracy - reguluje taki zagadnienia jak stosunki pracy wynikajce z
umowy ,powołania , mianowania ,prawa i obowiązki pracodawców i
pracowników ,układy zbiorowe pracy
 prawo rodzinne - reguluje sprawy związane z małżeństwem ,
stosunkami rodzinnymi ,prawmi i obowiązkami małżonków ,rodziców i
dzieci
 prawo rolne - reguluje własność i użytkowanie gruntów ornych
 prawo karne - określa jakie czyny są przestępstwami lub
wykroczeniami i ustala zasady odpowiedzialności karnej
 prawo finansowe - reguluje zasady funkcjoowania finansów
publicznych
o tenencje przeobrażeń gałęzi prawa :
 dyferencja - wyodrębnianie się z gałęzi prawa dotychczas istniejących
gałęzi bardziej wyspecjalizowanych (prawo pracy z prawa cywilnego)
 powstawanie gałęzi mieszanych ,łączącym elementy różnych regulacji
prawnych (prawo morskie)
 powstawanie gałęzi prawa całkowicie nowych jako rezultat
powstawania nowych technologii (prawo informatyczne)
3.Prawo publiczne i prywatne
o definicja wg Ulpiana :
o prawo publiczne jest to zbiór norm odnoszących się do interesu państwa
o prawo prywatne jest to zbiór norm odnoszących się do interesu jednostki
o kryteria podziału na prawo prywatne i publiczne :
o podmiotowe (E.Berling ,F.Somlo) - prawo publiczne reguluje stosunki między
organami państwa oraz między organami państwa i obywatelami ,natomiast
prawo prywatne zajmuje się stosunkami między obywatelami
o przedmiotowe (G.Jellinek) - prawo publliczne zajmuje się stosunkami
władczymi ,w których jeden podmiot jest podporządkowany drugiemu
,natomiast prawo prywatne reguluje stosunki między podmiotami
równorzędnymi
o sposobu dochodzenia roszczeń (A.Thorn) - roszczenia publiczno - prawne są
dochodzone z urzędu ,natomiast prywatno - prawne na wniosek
zainteresowanych stron
o tendencje do rosnącej publicyzacji całego prawa :
o rozrost funkcji współczesnych państw
o rozwój nowych technik i technologii
o powstawanie reżimów totalitarnych
Rozdział 7)Tworzenie prawa
1.Pojęcie i formy
o normy generalno - abstrakcyjne - składają się na akty akty tworzenia prawa
o normy konkretno - indywidualne - składają się na akty stosowania prawa
o akt tworzenia prawa - jest to władczy akt organu władzy państwowej ,który składa się
z norm ogólnych
o formy tworzenia prawa :
o prawo stanowione sensu stricto - stanowione w drodze jednostronnej decyzji
organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ
o prawo kontraktowe - powstaje w drodze umowy ,której stronami są organy
państwowe lub/i upoważnione przez nie instytucje

21
 o prawo precedensowe - powstaje w drodze decyzji sądowej lub
administracyjnej ,jeżeli zawarą w tej decyzji normę ogólną uważ się za
wiążącą
o prawo zwyczajowe - organ państwa uznaje określone normy za normy prawne
o prawo religijne
o prawo prawnicze
o prawo stanowione sensu stricto :
o podstawowa i najważniejsza forma prawa
o prawo przyjmuje formę dokumentu o określonej formie i budowie (teksty
prawne n.p. ustawa)
o prawo pisane
o rodzaje prawa stanowionego :
 prawo ustawowe
 prawo stanowione przez instytucje rządowe i inne prgany administracji
publicznej
o prawo kontraktowe(traktatowe) :
o jest rzadko bezpośrednim źródłem prawa
o przykłady :artykuły henrykowskie ,porozumienia gdańskie z 1980 roku
o rodzaje :
 umowy dwustronne
 umowy wielostronne
o prawo precedensowe :
o precedens jest to zawarta w decyzji sądowej norma ogólna ,która de iure lub de
facto wpływa na podejmowanie innych decyczji przez sądy
o precedesny de iure - formalnie wiążące
o precedensy de facto - formalnie niewiążące
o są tworzone przez najwyższe instancje sądowe
o w krajach anglosaskich obowiązuje zasda stare decidis ,czyli związania sądu
precedensem
o w krajach civil law precedens jest podstawowym instrumentem interpretacji
prawa ,a tym samym jednym z podstawowych toposów prawniczych
o prawo zwyczajowe :
o spełnia istotną rolę w większości państw afrykańskich i azjatyckich
o jest źródłem prawa międzynarodowego publicznego
o w niektórych krajach (Niemcy ,Austria) prawo zwyczajowe uzyskało status
prawa oficjalnego, chociaż subsydiarnego źródła prawa (wolno jest je
stosować pod warunkiem ,że dane zagadnienie nie jest uregulowane przez
ustawy lub inne akty normatywne)
o kryteria uznania normy za normę prawa zwyczajowego :
 powszechna akceptacja zwyczaju w środowisku ,którego zwyczaj
dotyczy
 uznanie zwyczaju przez sądy lub inne organy stosujące prawo tj.
istnienie trwałego i stałego orzecznictwa opartego na tym zwyczaju
 akceptacja zwyczaju jako wiążącego
o prawo religijne :
o klasycznym przykładem jest prawo Islamu (oparte na Koranie i jego
interpretacjach przez szkoły prawa zajmujących się nim)
o prawo prawnicze :

22
 o dzisiejsza doktryna prawnicza nie jest zaliczana do źródeł prawa
o w czasach starożytnego Rzymu istniała instytucja ius respondenti - nadanie
wybitnym prawnikom prawa udzielania porad z mocą wiążącą
o prawo prawników - (K.Savigny) ,nie było jednak używane jako formalne
źródło prawa
o podręczniki prawnicze - status oficjalego źródła prawa w systemie common
law (dzieła Blackstone'a ,Glanvilla)
o tendencje rozwojowe prawa :
o jurydyzacja życia społecznego (reguluje coraz szerszy zkres zjawisk
społecznych i staje się instrumentem kontroli społecznej)
o interwencjonizm prawa w rozwój społeczny (prawo jest instrumentem
aktywnej polityki ekonomicznej i społecznej oraz realizacji programów
społecznych w dziedzinie edukacji , kultury i ochrony zdrowia)
o administrwizacja prawa
o nieskuteczność regulacji prawnych
o wzrost udziału ekspertów i instytucji reprezentujących środowiska naukowe w
procesach tworzenia prawa
o próba stworzenia nauki o racjonalnym tworzeniu prawa
o proceduralizacja systemów prawnych (delegacja funkcji regylacyjnych ,a
często nawet prawotwórczych ,z organó państwowych na instytucje
pozapaństowe
o wzrost znaczenia prawa kontraktowego
2.Źródła prawa
o rodzaje źródeł prawa :
o źródła prawa w sensie formalnym - każdy akt ,dokument lub decyzja ,która w
danym systemie prawa uważa się za źródło norm prawnych (ustawa
,rozporządzenie ,precedens)
o źródła poznania prawa - są to wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na
podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych (oficjalne żródła
prawa n.p. urzędowe dzienniki promulgacyjne i nieoficjalne n.p.gazety
,książki)
o źródła prawa w sensie materialnym - odnosi się ją do tych czynników
społecznych , politycznych i ekonomicznych ,któere wwarunkują treść prawa
(ideologia ,przekonania moralne)
o samoistne i niesamoistne źródła :
 samoistne źródła prawa - nazywamy każdą regułę lub zasadę ,która
może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej lub innego
aktu stosowania prawa (konstytucja ,ustawy ,akty legislacji
delegowanej ,normy prawa międzynarodowego pubicznego
,precedens ,prawo zwyczajowe)
 niesamoistne źródła prawa - wszystkie normy i materiały ,które nie
mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa (orzeczenia
sądowe ,materiały przygotowawcze ,poglądy doktryny ,materiały
komparatystyczne)
3.Typy aktów normatywnych
o akty normatywne powszechnie obowiązujące (mogą mieć moc wiążącą w stosunku do
wszystkich podmiotów prawa) :
o źródła prawa powszechnie obowiązującego według Konstytucji RP 97':
 konstytucja

23
  ustawy
 ratyfikowane umowy międzynarodowe
 rozporządzenia
 akty prawa miejscowego
 konstytucja :
o akt normatywny o najwyższej mocy prawnej
o może ona uchylić każdy akt i nie może być uchylona przez
żadny akt
o uchwalenie i zmiana konstytucji następuje w specjalnym trybie
o reguluje podstawy ustroju politycznego ,społecznego i
ekonomicznego w państwie
o formułuje katalog podstawowych praw i wolności
obywatelskich
o przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba ,że ona
sama stanowi inaczej
 ratyfikowane umowy międzynarodowe i ustawy :
o jeżeli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą
parlamentu wyrażoną w ustawie ,to w razie kolizji takiej
umowy z ustawą ,pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa
o wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodowe stają się
częścią prawa wewnętrznego i mogą być bezpośrednio
stosowane
o ustawy stanowią podstawową formę legislacji
o materie szczególnie ważne z punktu widzenia obywateli muszą
być regulowane w ustawie
 materie ustawowe :
o prawa i obowiązki obywateli
o przepisy prawa karnego
o przepisy podatkowe i zagadnienia gospodarki finansowej
państwa
o ustanawianie monopolów
o ustanowienie budżetu
o wprowadzenie stanów nadzwyczajnych
o normy regulujące strukturę państwa i samorządów
 rozporządzenia :
o może wydawać Prezydent ,Rada Ministrów i ministrowie
o RM może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra
o wolno wydawać wyłącznie na podstawie szczegółowego
upoważnienia ustawowego
o jest aktem wykonawczym w stosunku do ustawy
 akty prawa miejscowego :
o akty tworzone przez organy samorządu terytorialnego oraz
terenowe organy administracji terytorialnej
o można je wydawać tylko na podstawie upoważnienia
ustawowego i w jego granicach
o ich zasięg obowiązywania jest terytorialnie ograniczony
o akty normatywne wewnętrzne (mogą wiązać tylko podmioty hierarchiczie
podporządkowane organowi wydającemu taki akt) :

24
 o uchwały Rady Ministrów (można wydawać bez upoważnienia ustawy)
o zarządzenia Prezydenta (można wydawać tylko na podstawie ustaw)
o zarządzenia ministrów (można wydawać tylko na podstawie ustaw)
o mogą wiązać tylko podmioty hierarchicznie podporządkowane organowi
wydającemu taki akt
4.Tryb tworzenia prawa
o etapy tworzenia ustawy :
o inicjatywa ustawodawcza
o dyskusja nad projektem
o głosowanie
o podpisanie i ogłoszenie
o inicjatywa ustawodawcza - jest to takie zgłoszenie projektu ustawy przez
upoważniony organ, które zobowiązuje parlament do jego rozpatrzenia (w Polsce
grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa ,Senat ,Prezydent ,Rada Ministrów,
grupa co najmniej 100 000 obywateli mających prawa wyborcze)
o czytania :
o dyskusja nad projektem (w Polsce 3 czytania)
o prace nad projektem w komisjach sejmowych lub na plenum Sejmu oraz
zgłaszanie do niego poprawek
o głosowanie :
o kończy dyskusje nad projektem (może odbywać się tylko przy określonym
quorum)
o w Polsce Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów ,w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów ,ale aby zmienić Konstytucję
potrzeba co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów ,natomiast w Senacie obecności bezwzględnej większości
głosów przy takim samym quorum co w Sejmie
o reguła większości :
 większość zwykła - najwyższa liczba ważnie oddanych głosów
 większość bezwzględna - co najmniej 50 % + 1 ważny głos
 większość kwalifikowana - większość większa od bezwzględnej ,ale
mniejsza od
o podpisanie :
o ustawę uchwaloną w Sejmie Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi ,a ten :
 w ciągu 30 dni ustawę przyjąć
 w ciągu 30 dni wprowadzić do niej poprawki (Sejm może to odrzucić
bezwzględną większością głosów)
 w ciągu 30 dni odrzucić (Sejm może to odrzucić bezwzględną
większością głosów)
o ustawę przyjętą Marszałek Sejmu daje do podpisania prezydentowi ,a ten :
 veto zawieszające (może być obalone 3/5 głosów w Sejmie)
 podpisuje ustawę
 ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw
o referendum :
o dotyczy zatwierdzenia przez naród nowej konstytucji
o jest ważne jeżeli wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do
głosowania
o referendum gminne - sposób tworzenia prawa miejscowego

25
5.Zasady techniki prawodawczej
o zasady techniki prawodawczej to dyrektywy wskazujące jak poprawnie redagować
akty normatywne
o kategorie dyrektyw technik prawodawczych :
o dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu normatywnego - dotyczą budowy
tekstu prawnego
o dyrektywy systematyki zewnętrznej aktu normatywnego -dotyczą relacji aktu
normatywnego innych aktów normatywnych (na przykład dyrektywy
odnoszące się do przepisów odsyłających do innych aktów normatywnych) :
 dyrektywy systematyzacji poziomej - dotyczą kwestii ,jak kształtować
zakres podmiotowy i przedmiotowy aktu mając na uwadze jego
stosunek do innych tekstów prawnych
 dyrektywy systematyzacji pionowej - zajmują się relacjami
hierarchicznymi między aktami normatywnymi różnego szczebla
o dyrektywy adresata przepisu - zajmują się sposobami określenia adresata
przepisu
o dyrektywy warunków zastosowania przepisu :
o zajmują się sposobami określeniem okoliczności warunkujących zastosowanie
przepisu
o dyrektywy języka aktu - dotyczą poprawnego formułowania przepisów ,
wyboru języka aktu w zależności od celu stawianych sobie przez prawodawcę ,
sposobu definiowania pojęć
o zasady techniki legislacyjnej :
o reguły systematyki zewnętrznej aktu normatynego :
 reguły systematyzacji poziomej :
• akt normatywny powinien wyczeroująco normować daną
dziedzinę prawa
• w akcie normatywnym należy unikać wyjątków
• akt normatywny powinien określać swój zakres przedmiotowy i
podmiotowy
• akt normatywny nie powinien wykraczać poza swój zakres
przedmiotowy i podmiotowy
• akt normatywny nie powinien zmienia lub uchylać przepisów
,które nie należą do jego zakresu przedmiotowego i
podmiotowego
 reguły systematyacji pionowej :
• akt normatywny nie może być sprzeczny z aktami
normatywnymi wyższego rzędu
• akt normatywny może regulować dane zagadnienia w sposób
odmienny od aktu wyższego rzędu tylko na podstawie jego
szczegółowego upoważnienia
• ustawy i inne akty normatywne należy opracowywać z
uwzględnieniem wiążących norm prawa międzynarodowego
 dyrektywy odnoszące się do aktów wykonawczych :
• w akcie wykonawczym zamieszcza się jedynie przepisy
regulujące sprawy przekazane upoważnieniu zawartym w
ustawie

26
 • w akcie wykonawczym nie można zamieszczać przepisów
niezgodnych z ustawą upoważniającą lub z innymi ustawami ,
chyba że przepis upoważniający wyraźnie to dopuszcza
• akt wykonawczy nie może przekazywać zawartego w ustawie
upoważnienia do wydania aktu wykonawczego innemu
organowi ,chyba że ustawa na subdelegację wyraźnie zezwala
(bezwzględny zakaz subdelegacji w przypadku rozporządzeń)
• w akcie wykonawczym nie powinno się powtarzać przepisów
ustawy
o przepisy upoważniające (kompetencyjne) :
 są to przepisy upoważniające do tworzenia aktów normatywnych
 akt normatywny wydany na podstawie przepisu upoważniającego to akt
wykonawczy (n.p. rozporządzenie)
 typy rozporządzeń do wydania aktu normatywnego :
• upoważnienia obligatoryjne - "RM wyda w drodze
rozporządzenia"
• upoważnienia fakultatywne - "RM może określić w ddrodze
rozporządzenia"
 zasady techniki legislacyjnej związane z przepisami upoważniającymi :
• przepisy upoważniające do wydania aktu wykonawczego muszą
wskazać podmiot upoważniony oraz formę aktu ,do którego
wydania upoważniają
• przepisy upoważniające do wydania aktu wykonawczego muszą
wyraźnie określać sprawy przekazywane do unormowania
• nie można przekazywać do unormawania aktem wykonawczym
spraw nie wyjaśnionych lub nasuwających trudności przy
opracowywaniu ustawy
• w przepisie upoważniającym nie powinno się zamieszczać
upoważnienia do wydawania aktów wykonawczych w stosunku
do kilku ustaw
• przepis upoważniający może upoważniać kilka podmiotów do
wydania aktu normatywnego
 formy współuczestnictwa w wydaniu aktu :
• wspólne wydanie aktu przezupoważnione podmioty
• osiągnięcie porozumienia w sprawie treści aktu
• wyrażenie zgody przez jeden z podmiotów na wydanie aktu
• zasięgnięcie opinii innego podmiotu w sprawie wydania aktu
• złożenie wniosku przez jeden z podmiotów o wydanie aktu
o przepisy odsyłające :
 funkcje przepisów odsyłających :
• skrucenie tekstu
• spójność określonych instytucji
 rodzaje odsyłań :
• odesłanie statyczne - to odesłanie do danych przepisów w ich
określonej wersji
• odesłanie dynamiczne - to odesłanie do każdorazowej wersji
danego przepisu

27
  zasady techniki legislacyjnej dotyczące przepisów odsyłających :
• niedopuszczalne jest odesłanie do przepisów aktów
normatywnych nie opublikowanych w Dzienniku Ustaw
,Monitorze Polskim lub innym oficjalnym dzienniku
promulgacyjnym
• niedopuszczalne jest odsyłanie do przepisów
• niedopuszczalne jest odsyłanie do przepisów ,które już
zawierają odesłania
• w ustawie można odsyłać do przepisów tej samej lub innej
ustawy ;niedopuszczalne jest natomiast odsyłanie do przepisów
aktu wykonawczego
 rodzaje przepisów odsyłających :
• przepisy odsyłające systemowo - przepisy ,które odsyłają do
innych przepisów danego systemu prawa
• przepisy odsyłające pozasystemowo - odsyłają do różnych reguł
i zasad pozaprawnych
o reguły adresata i warunków przepisu :
 jeżeli norma ma być adresowana do każdej osoby fizycznej ,adresta tej
normy należy wskazać słowem "kto"
 jeżeli norma ma być adresowana do podmiotów innych niż osoba
fizyczna albo jeżeli zakres adresatów normy ma być węższy niż w
regule podanej wyżej ,to wyznacza się go wyłącznie przez użycie
odpowiedniego określenia rodzajowego
 jeżeli norma ma znajdować zastosowanie we wszystkich
okolicznościach ,w przepisie nie określa się okoliczności jej
zastosowania
 jeżeli norma ma znajdować zastosowanie jedynie w określonych
okolicznościach lub warunkach ,należy wskazać je przez odpowiednie
rodzajowe ich określenie
o reguły języka aktu normatywnego :
 akty normatywne należy redagować tak ,aby dokładnie i w sposób
zrozumiały dla adresata zawartych w niej norm wyrażały intencję
prawodawcy
 akty normatywne należy redagować zwięźle i syntetycznie
 w aktach normatywnych należy posługiwać się określeniami ,które
zostały użyte w ustawach podstawowych dla danej dziedziny spraw
,szczególnie w kodeksach
 akt normatywny nie może powtarzać przepisów zawartych w innych
aktach normatywnych ani normować w przepisach szczegółowych tych
spraw ,które zostały unormowane w innych przepisach tego aktu
normatywnego
 w aktach normatywnych nie należy zamieszczać wypowiedzi ,które nie
służą wyrażaniu norm prawnych ,a w szczególności uzasadnień
sformułowanych norm ,apeli ,postulatów lub upomnień
 reguły redagowania tekstów prawnych ,które mają bezpośredni
odpowiednik w dyrektywach wykładni :

28
 • zdania należy budować zgodnie z powszechnie przyjętymi
regułami składni języka polskiego, unikając długich ,
wieloczłonowych zdań złożonych
• w aktach normatywnych należy posługiwać się poprawnymi
wyrażeniami językowymi w ich podstawowym i powszechnie
przyjętym znaczeniu
• w aktach normatywnych należy unikać posługiwania się
określeniami specjalistycznymi ,jeśli mają odpowiednik w
języku powszechnym
• w aktach normatywnych należy unikać posługiwania się
określeniami lub zapożyczeniami obcojęzycznymi ,chyba że nie
mają dokładnego odpowiednika w języku polskim
• w aktach normatywnych należy unikać posługiwania się nowo
tworzonymi pojęciami lub strukturami językowymi ,chyba że
w dotychczasowym słownictwie polskim brak odpowiedniego
określenia
• do oznaczenia jednakowych pojęć należy używać jednakowych
określeń ,a różnych pojęć nie powinno oznaczać się tymi
samymi określeniami
o problem wyboru języka aktu normatywnego :
 pojęcia ostre i nieostre :
• pojęcie ostre – to takie pojęcie ,które pozwala rozstrzygać o
każdym obiekcie ,czy podpada pod dane pojęcie czy też nie (na
przykład termin pełnoletni)
• pojęcie nieostre – to takie pojęcie ,które nie pozwala
rozstrzygać o każdym obiekcie ,czy sytuacji ,czy podpada pod
pojęcie ,czy też nie (na przykład pojęcie młodzieniec)
 dyrektywy stosowania norm ostrych i nieostrych w prawie karnym i
podatkowym :
• nieprzekraczalne granicy swobody rozstrzygnięcia wyznacza się
w jednym przepisie dla wszystkich przypadków danego rodzaju
,zamieszczając go w przepisach ogólnych danego aktu
• jeżeli dolna granica ma być wyższa lub górna granica ma być
niższa od wyznaczonej w przepisie ogólnym ,należy ją wskazać
wyraźnie w przepisie odnoszącym się do danego przypadku
• postanowienia obniżające górną granicę swobody
rozstrzygnięcia powinny być wyrażone przez konsekwentne
posługiwanie się formułą „...nie przekraczające” lub „nie więcej
niż ...” , a postanowienia podwyższające dolną granicę
swobody rozstrzygnięcia powinny mieć postać „nie niższej
niż ...” albo „nie mniej niż ...”
 pojęcia otwarte i zamknięte :
• termin zamknięty – termin jest terminem zamkniętym gdy tekst
prawny wyznacza wszystkie kryteria stosowalności dla danego
terminu tak ,że organ stosujący prawo nie może go zastosować
w żadnych innych ,nie podanych przez normodawcę
okolicznościach

29
 • termin otwarty – termin jest terminem otwartym gdy tekst
prawny wymienia tylko niektóre kryteria stosowalności dla
danego terminu ,tak że można go zastępować również w innych
niż wymienione w tekście prawnym sytuacjach
• definicje równościowe – podają wszystkie kryteria
stosowalności dla danego terminu
• definicje cząstkowe – podają tylko niektóre kryteria
stosowalności dla danego terminu
• definicje zakresowe – wyliczają elementy składowe zakresu
danego pojęcia
• dyrektywy dotyczące stosowania definicji :
o definicje zakresowe powinny być sformułowane w
jednym przepisie i obejmować cały zakres
definiowanego pojęcia
o jeżeli wyliczenie wszystkich elementów zakresu
definiowanego pojęcia w jednym przepisie nie jest
możliwe ,definicja powinna wyraźnie zaznaczać ,że
tekst aktu noratywnego nadto zawiera elementy
uzupełniające tę definicję ,w szczególności przez użycie
takich zwrotów jak „... i inne wskazane w przepisach ...”
o jeżeli nie jest możliwe sformułowanie definicji
obejmującej cały zakres definiowanego pojęcia ,można
objaśnić znaczenie danego określenia przez
przykładowe wyliczenie jego zakresu , wyraźnie
wskazując przykładowy charakter wyliczenia przez
posłużenie się takimi zwrotami ,jak „w
szczególności” ,”a zwłaszcza”
 pojęcia klasyfikacyjne i typologiczne :
• pojęcie klasyfikacyjne - jest tak skonstruowane w taki sposób
pojęcie ,że każdy obiekt ,który posiada określoną cechę
podpada pod dane pojęcie ,a kążdy ,który jej nie posiada nie
podpada pod pojęcie (na przykład termin pełnoletni)
• pojęcie typologiczne - konstruujemy w taki sposób ,że
wyróżniamy pewien zespół cech i przyjmujemy ,że każdy
obiekt czy stan rzeczy ,który jest w dostatecznym stopniu
podobny do tak wyróżnionego typu podpada pod to pojęcie
 reguły definiowania wyrażeń języka prawnego :
• elementy definicji :
o definiendum - zwrot definicyjny
o funktor definicyjny - zwrot ,który łączy definiendum i
definiens
o definiens - to wyrażenie definiujące
• zasady techniki prawodawczej dotyczące formy definicji :
o definicja powinna być tak sformułowana ,aby
wskazywała wyraźnie ,że odnosi się do znaczenia
wyrażeń ,w szczególności powinna mieć postać
"określenie a oznacza przedmiot b" lub "określenie a
znaczy tyle co wyrażenie b"

30
 o jeżeli względy stylistyczne przemawiają za inną formą
definicji ,konieczne jest użycie zwrotu łączącego "jest
to"
o zwrotów charakterystycznych dla definicji ,w
szczególności zwrotu "jest równoznaczne z …" ,nie
wolno używać w znaczeniu niedefinicyjnym
 wskazania kiedy należy posłużyć się definicją :
• w akcie normatywnym należy sformułować definicję danego
określenia ,jeżeli :
o dane określenie jest wieloznaczne
o dane określenie jest nieostre ,a pożadane jest
ograniczenie jego nieostrości
o znaczenie danego określenia nie jest powszechnie
zrozumiałe
 teksty prawne nie zawsze bezpośrednio definiują terminy prawne :
• definicje kontekstowe - charakteryzacja terminów prawnych
przez umieszczenie ich w kontekstach przepisów prawnych
(przeciwieństwo definicji wyraźnych)
 derektywy dotyczące definiowania pojęć :
• jeżeli w akcie normatywnym ustalono znaczenie pewnego
określenia w drodze definicji ,to w obrębie tego aktu nie wolno
posługiwać się tym określeniem w innym znaczeniu
• jeżeli zachodzi konieczność odstąpienia od podanej wyżęj
zasady ,to należy wyraźnie podać inne znaczenie danego
określenia i określić zakres jego odniesienia
• jeżeli w akcie normatynym zachodzi wyjątkowo potrzeba
odstąpienia od kodeksowego znaczenia danego określenia lub
znaczenia przyjętego w innej ustawie podstawowej dla danej
dziedziny spraw ,należy wyraźnie podać inne znaczenie tego
określenia i zakres jego odniesienia
• akty podustawowe ,bez upoważnienia ustawowego ,nie mogą
definiować określeń ustawowych ;w szczególności nie mogą
one definiować określeń ustawy upoważniającej
• jeżeli dane określenie ma być używane w jednym znaczeniu w
całym akcie normatywnym lub całej jednostce
systematyzacyjnej danego aktu ,to jego definicję należy
zamieścić w przepisach ogólnych tego aktu lub w
postanowieniach ogólnych tej jednostki systematyzacyjnej
• jeżeli dane określenie ma być używane w pewnym znaczeniu
tylko w obrębie zespołu przepisów ,to jego definicję należy
zamieścić w bezpośrednim sąsiedztwie tych przepisów
• jeśli akt normatyny zawiera wiele wielokrotnie powtarzająych
się określeń wymagających zdefiniowania ,ich definicje można
zamieścić w wydzielonym fragmencie przepisów ogólnych aktu
normatywnego ,oznaczając ten fragment odpowiednią nazwą
 podział :
• polega na wyszczególnieniu pojęć podrzędnych względem
pojęcia w taki sposób ,że każdy desygnat pojęcia ,którego

31
 zakres się dzieli ,jest desygnatem tylko jednego pojęcia
podrzędnego
• musi być rozłączny i wyczerpujący
• klasyfikacja - jest to wielostopniowy podział logiczny
• rodzaje podziału :
o podział według cech dychotomicznych - podział według
tego ,czy określone obiekty posiadają daną cechę ,czy
nie (palący i niepalący)
o podział według cechy głównej i jej odmian - należy
uwzględnić wszystkie odmiany cechy głównej
6.Budowa tekstu prawnego
o tekst prawny - dokument ,w którym zawarte są normy prawne
o sposoby budowy tekstu prawnego (dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu
normatywego) :
o część artykułowana :
 to ta część aktu prawnego ,która składa się z przepisów prawnych
 jednostki redakcyjne przepisów :
• artykuły (podstawowa jednostka redakcyjna w aktach
ustawowych)
• ustępy
• paragrafy (podstawowa jednostka redakcyjna w aktach
wykonawczych i innych aktach podustawowych)
• litery
• punkty
 sposoby grupowania przepisów w jednostki systematyzacyjne
wyższego stopnia :
• rozdział
• dział
• tytuł
• księgi (w kodeksach i innych ustawach podstawowych)
• części (w kodeksach i innych ustawach podstawowych)
 merytoryczne porządkowanie przepisów prawnych :
• przepisy ogólne :
o określają zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków
regulowanych przez dany akt lub wyłączonych spod
jego regulacji
o wydziala się je ,gdy zachodzi potrzeba zamiesczenia w
nich elementów wspólnych dla wielu przepisów
merytorycznych
o są miejscem ,gdzie formułuje się zasady prawa
o objaśnia się używane w akcie określenia lub skróty
• przepisy szczególowe :
o przepisy szczegółowe to katalog podstawowych
instytucji regulowanych przez dany akt
 uporządkowanie przepisów szczegułowych :
• przepisy prawa materialnego

32
 • przepisy o organach i trybie
postępowania
• przepisy karne (wyjątkowo)
• przepisy przejściowe i dostosowujące :
o przepisy przejściowe :
 normują wpływ nowego prawa na stosunki
powstałe pod działaniem prawa
dotychczasowego
 sposób zakończenia postępowania w sprawach
będących w toku
 rozstrzyga ,czy i w jakim zakresie stosuje się
nowe przepisy do uprawnień i obowiazków
powstałych pod działaniem dotychczasowego
prawa
 rozstrzyga ,czy i przez jaki czs utrzymuje się w
mocy instytucje ,które znosi prawo
 rozstrzyga ,czy utrzymuje się w mocy
dotychczasowe przepisy wykonawcze
 reguła - uchylenie ustawy albo uchylenie
przepisu upoważniającego do wydania aktu
wykonawczego powoduje automatycznie utratę
mocy obowiązującej przez akt wykonawczy
o przepisy dostosowujące :
 normuje się sposób powołania po raz pierwszy
organów w instytucjach ukształtowanych nowym
prawem oraz sposobu dostosowania się nowych
przepisów wyznaczając odpowiedni termin
dostosowania się do nowych przepisów lub
powołania nowych organów
• przepisy końcowe (kolejność) :
o przepisy uchylające :
 to przepisy derogacyjne
 zasady techniki prawodawczej :
• zakaz stosowania derogacji milczącej
• nakazu stosowania derogacji wyraźnej
• nie można uchylić przepisu lub
przepisów przez odmienne uregulowanie
danej sprawy
• należy wyczerpująco wymienić przepisy
uchylane
o przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie :
 każdy akt normatyny powinien określić termin
swego wejścia w życie (bo nie może wejść w
życie z dniem ogłoszenia)
 vacatio legis - okres przeznaczony na zapoznanie
się z nowym aktem i poczynienie odpowiednich
przygotowań do jego stosowania (zazwyczaj 14
dni ,ale może trwać nawet rok)

33
  reguła - akt wykonawczy nie może wejść
wcześniej w życie wcześniej niż sama ustawa
(nie dotyczy przepisów dostosowujących)
o przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego (w
razie potrzeby) :
 wprowadza się je w przypadku ustaw czasowych
tj. aktów normatynych które wprowdza się tylko
na pewien okres czasu ,przykładowo ze
względów porządkowych lub po to ,by
rozwiązać w określony sposób określony
problem
 reguła - zakaz nadawania przepisom prawnym
mocy wstecznej tj. zakazu ich stosowania do
zdarzeń ,które miały miejsce przed wejściem w
życie danego aktu
o część nieartykułowana :
 nagłówek - element identyfikacyjny aktu normatywnego (rodzaj aktu ,
data jego wydania i tytuł)
 określenie podstawy prawnej
 wstęp do aktu normatywnego (preambuła) :
• preambuła występuje w konstytucji ,aktach o szczególnie
uroczystym charakterze ,aktach nowatoroskich lub gdy
ustawodawca chce wyraźnie określić cele regulacji prawnej
• określa cele regulacje ,wskazuje na jej założenia ,odwołuje się
do określonej tradycji lub kontekstu historycznego ,wskazuje na
podstawy polityczne czy ideologiczne danego aktu
o nowelizacja :
o jest to zmiana aktu normatywnego
o 2 formy nowelizacji :
 odrębna ustawa nowelizacyjna
 przepis nowelizujący w innej ustawie
o zasady nowelizacji :
 musi być wyraźna (niedopuszczalna jest nowelizacja dorozumiana
,polegająca na tym ,że dawny przepis zastępuje się nowym ,nie
wskazując w nim dokonywanyj zmiany)
 nowelizacja polega na wprowadzeniu :
• prepisów zmieniających
• przepisów uchylających
• przepisów uzupełniających nowelizowany akt
o tekst jednolity ustawy :
o jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczena lub gdy ustawa była już
wielokrotnie nowelizowana ,to można ogłosić tekst jednolity tego aktu
o jest to tekst ,który uwzględnia wszystkie dokonane w nim zmiany
o ogłoszenie następuje w drodze obwieszczenia właściwego ministra albo
premiera
o tekst jednolity ogłasza się w Dzienniku Ustaw
o sprostowanie błędów :

34
 o sprostowanie błędów w tekście ustawy następuje w drodze obwieszczenia
premiera ,natomiast błędów w tekście lub przekładzie umowy
międzynarodowej - w drodze obwieszczenia ministra spraw zagranicznych
o obwieszczenia ogłasza się w Dzienniku Ustaw
o stosuje się ,gdy istnieje rozbieżność między tekstem ogłoszonym drukiem ,a
tekstem oryginalnym
Rozdział 8)Stosowanie Prawa
1.Pojęcie i typy
o stosowanie prawa - władcza działalność organów państwa polegająca na wydawaniu
decyzji indywidualno - konkretnych na podstawie norm prawnych
o 4 podstawowe typy stosowania prawa :
o typ sądowy :
 organ stosujący prawo jest niezawisły(sąd podlega tylko ustawie ,nie
podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych ,organizacji
politycznych ect.) i bezstronny (sędzia jest niezależny od stron i
neutralny)
 gdy obywatel doznał szkody w każdym przypadku ma prawo do
dochodzenia swych roszczeń przed sądem
o typ administracyjny :
 organ rozstrzygający sprawę jest związany dyrektywami i poleceniami
swojego zwierzchnika, co do tego ,jaką wydać decyzję
 obowiązuje zasada legalizmu (związania przepisami prawa) i nie może
być mowy o podporządkowaniu organu administracyjnego
dyrektywom politycznym
o quasi - sądowy :
 na przykład postępowania przed różnego rodzaju sądami i komisjami
dyscyplinarnymi w korporacjach zawodowych
o quasi administracyjny :
 niektóre zadania z zakresu aministracji publicznej są wykonywane
przez agendy publiczne i instytucje pozapaństwowe (banki ,
przedsiębiorstwa) ,które mają prawo podejmować władcze decyzje w
sprawach do których są upoważnine
2.Etapy stosowania prawa
o wybór normy prawnej :
o jeden stan faktyczny ,chociażby jeden czyn ,podpada pod kilka norm prawnych
(zbieg norm czy przepisów prawa)
o wyborze normy prawnej decyduje prawo (np. w przypadku przestępstwa) lub
strona procesu
o ustalenie obowiązywania normy prawnej
o wykładnia normy prawnej
o ustalanie stanu faktycznego
o subsumpcja
o subsumpcja - podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę
prawną
o wybór konsekwencji prawnych
o sformułowanie i uzasadnienie decyzji :
o organ stosujący prawo formułuje decyzję stanowiącą akt stosowania prawa i
ewntualnie przygotowywuje uzasadnienie swej decyzji

35
 o uzasadnieniu podlegają decyzje ,od których strona wniosła odwołanie ,decyzje
ostatecznie kończońce postępowanie w sprawie oraz decyzje w sprawach
szczególnie ważnych
o elementy uzasadnienia :
 część historyczna - przedstawia się dotychczasowy przebieg
postępowania
 podstawa faktyczna decyzji - referuje się wyniki postępowania
dowodowego
 podstawa prawna decyzji - sąd przytacza przepisy prawne stanowiące
podstawę jego decyzji (dokonuje ich analizy i interpretacji)
3.Ewolucja poglądów na stosowanie prawa
o pozytywizm prawniczy (model sylogistyczny) :
o XIX wieczna ideologia
o twierdzi ,że stosowanie prawa ma strukturę logiczną ,a akt stosowania prawa może
być pojmowany jako konsekwencja logiczne wyprowadzona z dwóch przesłanek :
normy prawnej i ustalonego stanu faktycznego
o stosowanie prawa ma strukturę sylogizmu prawniczego ,którego przesłanką większą
jest norma prawna ,przesłanką mniejszą - ustalony stan faktyczny ,a wniskiem -
decyzja sądu
o według ideologii sędzia jedynie dedukuje następstwa prawne z normy
o luz decyzyjny - sytuacje , w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu
stosującemu prawo ,lecz pozostawia mu wybór ,co do tego jaką ma podjąć decyzję
o kategorie luzów decyzyjnego :
o luz wyboru przepisu prawnego - sytuacje ,w których decyzja sądu o wyborze
odpowiedniego przepisu prawnego nie jest do końca wyznaczona przez
obowiązujące przepisy prawa
o luzy interpretacyjne - gdy przepisy prawne są niejasne ,nieostre ,wieloznaczne
i gdy wskutek tego można im przypisać wiele różnych znaczeń ,a ani tekst
prawny ani dyrektywy wykładni nie wskazują jednoznacznie ,które z tych
znaczeń jest właściwe
o luzy dowodowe - sytuacja ,gdy na gruncie dostępnych środków dowodowych i
reguł dowodowych nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć ,czy określony fakt
sprawy miał miejsce , czy też nie
o luz wyboru konsekwencji prawnych - sytuacja ,gdy określenie konsekwencji
prawnych danego stanu faktycznego nie jest do końca wyznaczone przez
przepisy prawa (swobodne uznanie)
Rozdział 8) Wykładnia prawa
1.Pojęcie i model wykładni
wykładnia prawa - zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia
przepisu prawnego

36
37