Prawoznawstwo

Dr Karol Siemaszko
Nauka a nauki prawne
• Nauki prawne należy umiejscowić wśród nauk humanistycznych
• Nie budzi wątpliwości, że nauki prawne należą do grupy tych
dyscyplin, które zajmują się wytworami człowieka
• Nauki prawne to zatem grupa nauk społecznych
(humanistycznych), których przedmiotem badawczym jest
analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji
polityczno – prawnych.
• Niekiedy na określenie nauk prawnych stosuje się określenie
jurysprudencja.
Podział nauk prawnych
• W literaturze wyróżnia się dwa podejścia do podziału nauk
prawnych
• Według pierwszego podejścia, unika się dokonywania
klasyfikacji nauk prawnych zaznaczając, że podziały dyscyplin
prawniczych mają jedynie orientacyjny charakter służący
systematyce dydaktycznej.
• Nie unika się natomiast prób określenia pola badawczego nauk
prawnych, wyznaczając grupy problemów będących
przedmiotem dociekań naukowych
Podział nauk prawnych
• Wymienia się tu:
• A)problematykę dogmatyczną – badania obowiązującego prawa
• B)problematykę socjotechniczną – o zależnościach między
stanowienie i stosowaniem prawa, a skutkami społecznymi tych
działań
• C)problematykę teoretyczną – obejmującą badanie
ponadczasowych aspektów formalnych prawa, sposobami jego
tworzenia, tekstami prawa, ich interpretacją, obowiązywaniem,
strukturą systemu prawa
• D)problematykę metodologiczna – nadbudowana nad tymi trzema
ww. problematykami opisująca lub zalecająca sposoby rozwiązywania
problemów powstających w poszczególnych obszarach
tematycznych.
Podział nauk prawnych
• Zwolennicy drugiego podejścia dokonują bardziej złożonych
podziałów nauk prawnych
• Zwykle nawiązując do tradycji dokonuje się podziału nauk
prawnych na:
• A)dogmatykę prawa
• B)nauki historyczno-prawne
• C) teorię (filozofię) państwa i prawa
• D)nauki pomocnicze (kryminalistyka, kryminologia, socjologia,
etyka, historia filozofii itp.)
Podział nauk prawnych – filozofia
prawa
• Filozofia (teoria) prawa – podstawy nowoczesnej filozofii prawa
stworzył w połowie XIX wieku pozytywizm prawniczy. Właśnie w
ramach tego nurtu powstał projekt ogólnej nauki o państwie i prawie,
która miała się skupiać nie na konkretnych instytucjach prawno –
państwowych w danym kraju lecz traktowała państwo i prawo jako
uniwersalny fakt.
• Najłatwiej zdefiniować filozofię prawa poprzez wskazanie typowych
problemów jakimi zajmuje się ta dyscyplina.
• Będą to takie zagadnienia jak definicja prawa, relacja prawa do
innych systemów normatywnych jak moralność, obyczaj czy religia,
analiza języka prawnego, pojęć prawnych, analiza rozumowań
prawniczych, analiza procesów tworzenia prawa, stosowania i
wykładni prawa, problematyka metod badawczych stosowanych w
prawoznawstwie, kwestie społecznego działania prawa, jego
skuteczności itd.
Podział nauk prawnych – filozofia
prawa
• Niekiedy w ramach filozofii prawa uwzględnia się również teorię
państwa i prawa
• W ramach filozofii prawa można wyróżnić trzy nurty badawcze:
• A)analityczny
• B)empiryczny
• C)metodologiczny
Podział nauk prawnych – filozofia
prawa
• Nurt analityczny obejmuje problematykę językowo – logiczną
(analiza języka prawnego, rozumowań prawniczych)
• Nurt empiryczny – zajmuje się zagadnieniami społecznego
działania prawa (empiryczne badania skuteczności prawa,
świadomości prawnej etc.)
• Nurt metodologiczny – koncentruje się na analizie metod
stosowanych w prawoznawstwie.
Dogmatyka prawa
• Dogmatyka prawa stanowi jądro nauk prawnych
• Przedmiotem dogmatyki prawniczej jest analiza prawa
obowiązującego na terytorium konkretnego państwa
• Struktura dogmatyki prawa odpowiada strukturze systemu prawa
w danym państwie
• System prawa dzieli się na gałęzie (prawo karne, cywilne,
administracyjne, gospodarcze)
• Każdej z gałęzi prawa odpowiada określona dogmatyka
prawnicza (np. nauka praw karnego, cywilnego itp.)
Dogmatyka prawa
• Dogmatyka prawa zawdzięcza swój kształt pozytywizmowi
prawniczemu
• Zgodnie z modelem pozytywistycznym do szczegółowych zadań
dogmatyk prawniczych należy rozwiązywanie trzech podstawowych
typów problemów:
• -interpretacyjnych
• - systematyzacyjnych
• - walidacyjnych
• Zatem zadaniem dogmatyk prawniczych jest zatem interpretowanie
przepisów obowiązującego prawa, ich porządkowanie oraz
rozstrzyganie kwestii ich obowiązywanie.
Dogmatyka prawa
• Pozytywizm prawniczy zakładał zatem, że przedmiotem
prawoznawstwa jest analiza tekstów prawnych i zawartych w
nich przepisów prawnych.
• Podstawowymi metodami pracy prawnika miały być zatem
metody językowo – logiczne (egzegeza tekstu ustawy)
• Pozytywizm wykluczał natomiast z zakresu zainteresowania
prawoznawstwa kwestie społecznego działania praw (np.
badania świadomości prawnej obywateli)
• Wykluczał zatem stosowanie w prawoznawstwie metod
empirycznych (socjologicznych, ekonomicznych,
psychologicznych).
Dogmatyka prawa
• Klasyczny XIX wieczny pozytywizm prawniczy traktował tekst ustawy
niemal jak tekst religijny.

• Prawoznawstwo powinno ograniczać się wyłącznie do analizy prawa

obowiązującego, bez formułowania postulatów de lege ferenda.

• Ustawa miała być dla prawnika tym czym jest tekst Biblii dla teologów.

• Test prawny miał być niepodważalnym dogmatem

• Stąd zapewne określenie szczegółowych nauk prawnych jako
dogmatyki prawniczej

• Podejście to uległo zmianie w II połowie XX wieku.

Dogmatyka prawa
• Powstanie sądów konstytucyjnych, doświadczenie
totalitaryzmów sprawiło, że odrzucono twierdzenie, iż prawnik
musi zawsze akceptować prawo takim jakie ono jest (zgodnie z
regułą dura lex sed lex)
• Obecnie krytyczna analiza prawa i wysuwanie postulatów jego
reformy należą do podstawowych zadań prawoznawstwa
• Na znaczeniu zyskują także badania empiryczne bowiem nie
można podejmować krytyki prawa nie wiedzą jak ono w
rzeczywistości funkcjonuje.
Nauki historyczno – prawne
• Do tej grupy nauk prawnych należy:
• A)nauka prawa rzymskiego
• B)historia ustroju i prawa polskiego
• C)historia powszechna państwa i prawa
• D)doktryny polityczno – prawne
Nowe nauki prawne
• Wraz z rozwojem techniczno – naukowym powstają nowe nauki
prawne, które nie mieszczą się w klasycznym podziale nauk
prawnych
• Wśród tych nauk możemy wskazać socjologię prawa,
psychologię prawa, komparatystykę prawniczą, informatykę
prawniczą, logikę prawniczą
• Nauki te są powiązane z teorią prawa
• Z prawem karnym powiązane są kryminalistyka i kryminologia
Metodologia nauk prawnych
• Współcześnie można wyróżnić trzy podstawowe metody analizy
prawa:
• A)językowo- logiczne
• B)socjologiczne
• C)psychologiczne
Metodologia nauk prawnych
• Metody językowo – logiczne
• Nadal pełnią wiodącą rolę w prawoznawstwie
• Wyjaśnianie, interpretowanie i porządkowanie przepisów
prawnych pozostaje w dalszym ciągu podstawowym zadaniem
prawoznawstwa
• Metody te polegają na wykorzystaniu do analizy prawa metod,
technik i aparatu pojęciowego szeroko rozumianych nauk o
języku, logiki i metodologii nauk
Metodologia nauk prawnych
• Metody socjologiczne
• Obejmują przede wszystkim metody socjologii empirycznej
• Przykładem tego rodzaju metod mogą być różnego rodzaju
techniki zbierania i opracowywania danych (badania
ankietowe, wywiad, wnioskowanie statystyczne), badania
panelowe (badanie tego samego zjawiska w przekroju
czasowym), obserwacja uczestnicząca.
• Badania socjologiczne dostarczają informacji o różnych
aspektach funkcjonowania prawa
Metodologia nauk prawnych
• Metody psychologiczne
• Udział metod psychologicznych w prawoznawstwie jest stosunkowo
najmniejszy
• Nie mniej odgrywają one istotną rolę w procesie stosowania prawa
(np. ustalenie poczytalności sprawcy)
• Metody ekonomiczne
• Metody ekonomiczne odgrywają coraz większą rolę
• Podstawowym celem tych metod jest zastosowanie wypracowanych
w naukach ekonomicznych metod i kryteriów decyzji do optymalizacji
decyzji w procesach tworzenia i stosowania prawa
Metodologia nauk prawnych
• W nowoczesnym prawoznawstwie dominuje pogląd, iż w
badaniach prawa należy wykorzystywać w sposób
komplementarny wszystkie metody, które mogą być istotne w
danym wypadku
• Do upowszechnienia wielopłaszczyznowego badania prawa
przyczynili się realiści amerykańscy na początku XX wieku
• Rozróżniając „prawo w książkach” i „prawo w działaniu”
przyczynili się do szerokiego wykorzystywania metod
socjologicznych w prawoznawstwie
Naukowość prawoznawstwa
• Pytanie o naukowość prawoznawstwa stanowi jeden z
najważniejszych przedmiotów rozważań filozofii i teorii prawa
• W 1847 r. J.H. von Kirchmann wygłosił odczyt pt.
„Bezwartościowość prawoznawstwa jako nauki”
• Rozpoczęło to długą dyskusję nad statusem prawoznawstwa
jako nauki
• W efekcie tego sporu doszło do wykształcenia się dwóch
przeciwstawnych stanowisk:
• A)naturalistycznego
• B)antynaturalistycznego
Naukowość prawoznawstwa
• Kierunki naturalistyczne to te, które uznają metodę prawniczą za
metodę naukową biorą pod uwagę formalne jak i empiryczne
kryteria naukowości.
• Kierunki antynaturalistyczne to te kierunki w metodologii
prawoznawstwa, które odrzucają empiryczne i formalne kryteria
naukowości, podejmując próbę stworzenia własnej –
specyficznie prawniczej – metody interpretacji.
Naukowość prawoznawstwa
• Przykładem kierunku naturalistycznego będzie pozytywizm prawniczy
sięgający zarówno do metodologii nauk empirycznych i metod
formalnych.
• Pozytywiści wskazywali, że wyłącznym źródłem prawa jest wola realnie
istniejącego (historycznie istniejącego) suwerena
• Zatem u podstaw norm prawnych leżą fakty, a te można badać przy
użyciu metod empirycznych
• Pozytywizm sięgał także do metod formalnych, w szczególności do
metod lingwistycznych
• Na ich podstawie chciano stworzyć metodę formalno – dogmatyczną,
jako metodę służącą w pełni naukowej analizie pojęć prawnych
Naukowość prawoznawstwa
• Zwolennicy kierunku antynaturalistycznego wskazują, że
specyfika przedmiotu badawczego jakim jest prawo leży u
podstaw metodologicznej odrębności nauki prawa
• Metoda badania prawa jest z zupełnie inna od tych, którymi
posługują się nauki przyrodnicze i formalne.
• Prawoznawstwo jest zatem dziedziną odrębną i autonomiczną
pod względem metodologicznym.
• Źródeł nurtu antynaturalistycznego należy szukać w filozofii I.
Kanta (przeciwstawienie rozumu teoretycznego [naukowego]
rozumowi praktycznemu [normującemu])
Naukowość prawoznawstwa
• Wśród zwolenników kierunku antynaturalistycznego należy
wskazać G. Radbrucha, dla którego prawo jest „złożonym
przedmiotem kulturowym”
• W ocenie Radbrucha prawo zawsze zmierza do realizacji
pewnych określonych wartości, nie można więc poznania prawa
oderwać od kontekstu aksjologicznego
• Z tego względu uprawnione jest tylko ujęcie prawa w
kategoriach wartości, jako prawa słusznego i sprawiedliwego.
Czym jest prawo?
• Prawo było pojmowane bardzo różnie przez różnie kierunki filozoficzno-
prawne
• Trudno wskazać zatem jedną definicję prawa.
• AI wskazuje, że prawo to zbiór norm wydanych przez państwo, które są
obowiązkowe
• Zwolennicy realizmu prawniczego pojmowali prawo jako zbiór
przepisów zawartych w tekstach prawnych (law in books) lub zbiór
decyzji faktycznie podejmowanych przez sędziów i urzędników (law in
action) psychologicznej koncepcji prawa
• Leon Petrażycki, autor postrzegał prawo jako przeżycie psychiczne
jednostki
Czym jest prawo?
• Dla zwolenników koncepcji prawa natury prawem jest zbiór norm
słusznych wynikających z natury człowieka
• Sformułowano wiele koncepcji prawa natury:
• A)katolicką, której źródłami są pisma św. Augustyna z Hippony i św.
Tomasza z Akwinu, w której źródłem prawa natury jest Bóg (prawo
boskie)
• B)Laicką – sformułowaną m.in. Przez H. Grocjusza, T. Hobbsa, J. Locka
wskazującą właściwości natury człowieka jako źródło prawa, bądź
zasady współżycia społecznego (L. Fuller)
• Wspólnym mianownikiem obu tych nurtów jest przekonanie, że obok
prawa pozytywnego (stanowionego) istnieje jeszcze prawo natury
Czym jest prawo?
• Największe znaczenie dla praktyki prawa ma jednak koncepcja
sformułowana przez pozytywizm prawniczy
• Mimo krytyki koncepcja pozytywistyczna nadal ma największy
wpływ na tworzenie i stosowanie prawa we współczesnych
państwach
• Klasyczne dla pozytywizmu ujęcie prawa zostało sformułowane
przez J. Austina w pierwszej połowie XIX wieku
• J. Austin postrzegał prawo jako rozkaz suwerennej władzy
państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania
przymusu.
Czym jest prawo?
• Według tej teorii elementami konstytutywnymi prawa są:
 rozkaz

 suwerenność władzy

 obowiązek wykonania

 przymus (sankcja)
• Cechą charakterystyczną dla wczesnego (klasycznego) pozytywizmu
prawniczego jest teza o całkowitym rozdzieleniu prawa od moralności
• J. Austin mocno akcentował w swych poglądach, iż prawo i
moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne
Czym jest prawo?
• W rozumieniu klasycznego pozytywizmu J. Austina normy prawne
nie przestają zatem obowiązywać tylko z tego powodu, że są
niesłuszne lub niesprawiedliwe jeżeli tylko zostały prawidłowo
ustanowione i nieuchylone
• Współcześnie klasyczny pozytywizm J. Austina został poddany
krytyce i modyfikacji
• Dokonał tego przede wszystkim jeden z najwybitniejszych
przedstawicieli współczesnego pozytywizmu H. L. A. Hart
• Hart wskazywał, że nietrafne jest utożsamianie prawa z rozkazem
(zbiorem rozkazów) gdyż prawo składa się z norm ogólnych, a
rozkaz to dyrektywa jednostkowa
Czym jest prawo?
• Zdaniem Harta twierdzenie, że na straży prawa stoi przymus jest tylko
częściowo prawdziwe

• Sprawdza się, gdy odnieść je do ogółu norm prawnych jednak w

stosunku do poszczególnych norm prawnych może być fałszywe

• Jako przykład wskazywał leges imperfectae, a więc wywodzące się z

prawa rzymskiego pojęcie normy niedoskonałej, pozbawionej sankcji
• Wiele tego rodzaju norm znajduje się np. w konstytucjach

• Podkreślić trzeba, że J. Austin mówiąc o przymusie miał na myśli

przymus fizyczny, a np. prawo cywilne operuje sankcją nieważności,
która nie odsyła do przymusu fizycznego
Czym jest prawo?
• Hart był sceptyczny co do możliwości zdefiniowania prawa
• Uważał, że prawo jest zjawiskiem zbyt złożonym, obejmującym normy
różnego rodzaju, iż nie da się ich sprowadzić do jakiegoś „wspólnego
mianownika”, a tym samym zdefiniować

• Można przyjąć, że wedle koncepcji pozytywistycznej prawo to zbiór

norm pochodzących od organów państwa, na straży których stoi
przymus państwowy

• Prawo-państwo-przymus to dla pozytywistów nierozerwalna triada

• Prawo w ujęciu pozytywistycznym sprowadza się w istocie do ustawy

(tekstu prawnego).
Czym jest prawo?
• Koncepcja pozytywistyczna jest powszechnie akceptowania
zachodnim kręgu kulturowym
• Na gruncie pozytywistycznej koncepcji prawa stoi także
konstytucja z 1997 roku wskazując wyraźnie źródła prawa w
Polsce (konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego)
• Pozytywistyczne stanowisko wielokrotne zajmował także Trybunał
Konstytucyjny
Czym jest prawo?
• Pozytywizm prawniczy zarówno w ujęciu Austina jak i Harta akcentuje
rozdział prawa od moralności
• Zatem wedle tej koncepcji najbardziej niemoralne (niesłuszne) prawo
obowiązuje tak długo, aż nie uchyli go ustawodawca
• Założenie to było przedmiotem krytyki ze strony wielu prądów
filozoficzno – prawniczych, w tym przede wszystkim ze strony szkół
prawa natury
• Koncepcje niepozytywistyczne kwestionują twierdzenie, że pojęcie
prawa wyczerpuje się w pojęciu wydawanych przez organy państwa
aktach normatywnych (ustawach) i uznają za immanentny składnik
każdego prawa elementarne zasady sprawiedliwości i racjonalności
niezależnie od tego czy ustawodawca zawarł je w tekście prawnym
czy też nie.
Czym jest prawo?
• Do niepozytywistycznych koncepcji prawa nawiązywała także
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku, a także
zasady działania Trybunału Norymberskiego
• Jedna z zasad, na których Trybunał opierał swoje działanie
wprost wskazywała, że człowiek winny ludobójstwa,
niehumanitarnego traktowania ludzi nie może powoływać się na
rozkaz zwierzchnia ani na przepis ustawy
• Koncepcje niepozytywistyczne budzą jednak także wiele
wątpliwości gdyż w ocenie krytyków nie gwarantują one takiego
samego stopnia pewności i przewidywalności decyzji prawnych
co ściśle sformułowane przepisy ustawy
Czym jest prawo?
• Podsumowując zwolennicy pozytywizmu są skłonni traktować
prawo jako lex, a więc tylko jako normy zawarte w tekstach
prawnych (ustawach, aktach podustawowych, precedensach)
• Niepozytywiści są skłonni postrzegać prawo jako ius, a więc nie
tylko jako normy zawarte w tekstach prawnych ale także jako
elementarne zasady sprawiedliwości czy moralności politycznej
Prawo przedmiotowe i prawo
podmiotowe

• Prawo przedmiotowe = prawo pozytywne (ogół aktów

normatywnych obowiązujących w państwie)
• Prawo podmiotowe – ogół uprawnień, które przypisujemy
jednostce
Prawo przedmiotowe i prawo
podmiotowe

• Pozytywiści tylko prawo przedmiotowe (pozytywne) jest

źródłem praw podmiotowych jednostki

• Niepozytywiści kategoria prawa podmiotowego jest

pierwotna w stosunku do prawa przedmiotowego
(pozytywnego)
Prawo przedmiotowe i prawo
podmiotowe

• Jednostka ma pewne prawa bez względu na to czy państwo jest

gotowe je uznać czy też nie
• Prawa człowieka są prawami przyrodzonymi jednostki ludzkiej,
wynikającym z samej jej natury.
• Są to takie prawa jak np. prawo do życia, prawo własności
• Przyrodzone prawa jednostki nie pochodzą od państwa,
państwo nie może ich znieść, a jego zadaniem jest wyłącznie ich
ochrona
Prawo wewnętrzne i prawo
międzynarodowe publiczne

• Prawo wewnętrzne reguluje stosunki na terytorium danego

państwa.
• Podmiotami prawa wewnętrznego są osoby fizyczne, osoby
prawne, a także różnego rodzaju instytucje.
• Prawo międzynarodowe publiczne normuje stosunki między
państwami, a jego podmiotami są przede wszystkim państwa
Prawo wewnętrzne i prawo
międzynarodowe publiczne

• W ostatnim czasie granice te zdają się zacierać

• Do podmiotów prawa międzynarodowego należy bowiem zaliczyć
także różne organizacje jak np. NATO, ONZ, a w kontekście
Międzynarodowego Paktu Praw Człowieka nawet osoby fizyczne

• Odmienne są również źródła prawa wewnętrznego i prawa

międzynarodowego
• Prawo wewnętrzne jest tworzone w trybie jednostronnych decyzji
organów państwa takich jak np. ustawy

• Prawo międzynarodowe jest tworzone w trybie umów

międzypaństwowych (prawo traktatowe)
Prawo wewnętrzne i prawo
międzynarodowe publiczne

• Różnie przedstawia się również rola sankcji

• W prawie międzynarodowym zasadą jest dobrowolne i
wzajemne wykonywanie przyjętych zobowiązań
• W prawie wewnętrznym sankcja odgrywają natomiast dużą rolę
• Nie mniej w prawie międzynarodowym publicznym zaczyna
rozwijać się system sankcji porównywalny do tego
występującego w prawie wewnętrznym
• Przede wszystkim tego rodzaju instrumentem są sancje
gospodarcze
Prawo wewnętrzne i prawo
międzynarodowe publiczne

• Wzajemne relacje prawa wewnętrznego i prawa

międzynarodowego publicznego
• A)teoria dualistyczna prawo wewnętrzne i PMP to dwa
odrębne i niezależne od siebie porządki normatywne
• Odnoszą się do różnych podmiotów i regulują różne stosunki
• Współcześnie ma znaczenie historyczne
• B)teoria prymatu prawa wewnętrznego w wypadku konfliktu
obu tych porządków pierwszeństwo należy przypisać normom
prawa wewnętrznego
Prawo wewnętrzne i prawo
międzynarodowe publiczne

• C)teoria prymatu prawa międzynarodowego w wypadku

konfliktu obu tych porządków pierwszeństwo należy przypisać
normom prawa międzynarodowego
• Wiele państw dobrowolnie uznaje wyższość norm prawa
międzynarodowego (np. art. 91 konstytucji)
• W prawie międzynarodowym występują też normy bezwzględnie
obowiązujące (np. zakazujące niewolnictwa, dyskryminacji
rasowej, stosowania tortur)
• Normy te obowiązują wszystkie państwa bez względu na to czy
zostały przez nie uznane czy też nie
Funkcje prawa
• Wśród trzech najważniejszych funkcji prawa należy wskazać:
 Kontrolę zachowań
 Rozdział dóbr i ciężarów
 Regulację konfliktów
Funkcje prawa
• KONTROLA ZACHOWAŃ
• Regulacja ludzkich zachowań możliwa jest na dwa sposoby:
• A)pozanormatywne (kształtowanie sytuacji fizycznych np.
bariery, pola minowe itp., tworzenie infrastruktury)
• B)normatywne (regulacja za pomocą norm prawnych)
Funkcje prawa
• Normatywne sposoby kontroli zachowań
• Podstawową funkcją norm jest wpływanie na zachowania ludzi, tak aby
podejmowali działania pożądane przez normodawcę i powstrzymywali się od
działań niepożądanych
• Normodawca osiąga ten cel ustanawiając w normach określone nakazy,
zakazy lub dozwolenia
• Aby skłonić adresatów normy do jej przestrzegania normodawca ustanawia
określone sankcje bądź gratyfikacje
• Sankcja jest dolegliwością, którą adresat poniesie gdy nie zastosuje się do
normy (np. sankcje karne – kara pozbawienia wolności, grzywny)
• Gratyfikacja to natomiast nagroda, która otrzyma zachowując się zgodnie z
normą (np. koncesje, subsydia, awanse, odznaczenia, ulgi podatkowe)
Funkcje prawa
• Normatywne sposoby kontroli zachowań
• Jeżeli system prawa opiera się przede wszystkim na sankcjach, to
możemy nazwać go mianem systemu represyjnego
• Systemy represyjne nakierowane są głównie na ochronę
porządku i bezpieczeństwa
• Systemy promocyjne, a więc takie, które operują przede
wszystkim gratyfikacjami, nakierowane są na realizację polityk
społecznych, programów socjalnych, rozwoju gospodarczego
• Współcześnie prawo staje się w coraz większym stopniu
systemem mieszanym represyjno - promocyjnym
Funkcje prawa
• Rozdział dóbr i towarów
• Pojęcie rozdziału dóbr i ciężarów odnosi się też do rozdziału
uprawnień i obowiązków
• Istotne jest aby rozdział ten był sprawiedliwy
• Pomocne są tu reguły sprawiedliwości: formalna i materialna
• Sprawiedliwość formalna: osoby, sytuacje, stany rzeczy które są
pod istotnymi względami podobne należy traktować podobnie
(w podobnych sprawach podobne prawa)
Funkcje prawa

• ROZDZIAŁ DÓBR I TOWARÓW

• Reguły sprawiedliwości materialnej decydują natomiast o tym,
jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii,
do której odnosi się nakaz takiego samego czy podobnego
traktowania.
• Reguły sprawiedliwości materialnej

Reguły sprawiedliwości
dystrybutywnej Reguły sprawiedliwości
wymiennej (komutatywnej)
Funkcje prawa
• Do podstawowych reguł sprawiedliwości dystrybutywnej
(rozdzielczej) należą:
 Każdemu stosownie do pracy
 Każdemu stosownie do potrzeb
 Każdemu stosownie do zasług
 Każdemu stosownie do pozycji społecznej
 Każdemu to samo
Funkcje prawa
• Reguły sprawiedliwości dystrybutywnej stały się nieodzownym
elementem porządku prawnego zwłaszcza w tzw. państwach
opiekuńczych
• Spór toczy się jednak o to, czy reguły sprawiedliwości
dystrybutywnej powinny być jedynym, a nawet głównym,
fundamentem na którym opiera się porządek prawny
• Według zwolenników liberalizmu podział dóbr i ciężarów
powinien następować w oparciu o reguły sprawiedliwości
komutatywnej (wymiennej).
Funkcje prawa
• Zgodnie z regułami sprawiedliwości wymiennej rozdział dóbr i
ciężarów powinien następować zgodnie z regułą: każdemu
stosownie do zobowiązań, które na siebie przyjął.
• W myśl tej koncepcji sprawiedliwy podział, to podział który
wynika z zawartej umowy.
• Istotne jest aby umowa nie została zawarta pod przymusem, a
więc była dobrowolna zgodnie z rzymską zasadą, iż chcącemu
nie dzieje się krzywda
Funkcje prawa
• Reguły sprawiedliwości proceduralnej – odnoszą się do sposobu
zorganizowania procesu podejmowania decyzji, tak aby
decyzja mogła zostać uznana za słuszną (sprawiedliwą).
• Przedmiotem sprawiedliwości proceduralnej jest zatem
zagadnienie uczciwej procedury
• Jedną z konkretyzacji tego prawa jest prawo do uczciwego
postępowania sądowego
• W oparciu o to prawo można scharakteryzować podstawowe
standardy sprawiedliwości proceduralnej
Funkcje prawa
• Zaliczymy do nich następujące reguły:
 Zasadę bezstronności i niezawisłości sądu
 Zasadę równości stron
 Prawo do obrony (przedstawienie argumentów, ustosunkowanie
się do argumentów strony przeciwnej, korzystanie z pomocy
prawnej)
• Rola reguł sprawiedliwości proceduralnej wzrasta albowiem tylko
państwo, które posługuje się rzetelnymi i niedyskryminującymi
procedurami może być państwem prawa
Funkcje prawa
• REGULACJA KONFLIKTÓW
• Jest to jedna z najważniejszych funkcji prawa
• W demokratycznym państwie prawnym powinny istnieć metody
rozwiązywania konfliktów społecznych
• Istotą konfliktu jest występowanie przez jedną ze stron z
żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, których druga strona nie
akceptuje
Funkcje prawa
• REGULACJA KONFLIKTÓW
• Współczesne prawo odwołuje się do czterech podstawowych
metod rozwiązywania konfliktów
 Tryb kontraktowy
 Tryb mediacyjno – koncyliacyjny
 Tryb arbitrażowy
 Tryb adjudykacyjny
Funkcje prawa
• REGULACJA KONFLIKTÓW
• W trybie kontraktowym same strony rozwiązują konflikt
zachowując pełną autonomię w jego rozwiązaniu
• Strony decydują o zasadach jak i o procedurze rozwiązania
sporu
• Rozstrzygnięcie następuje w wyniku dobrowolnego porozumienia
(konsensusu- umowy stron)
Funkcje prawa
• REGULACJA KONFLIKTÓW
• W trybie mediacyjno – koncyliacyjnym obok stron sporu
występuje mediator
• Mediator jest pomocnikiem stron i ich doradcą, nie posiada
uprawnień władczych
• Strony posiadają autonomię w zakresie wyboru osoby
mediatora, procedury prowadzenia rokowań
• Mediator ma wypracować taką formułę rozwiązania sporu,
która będzie akceptowalna dla obu stron