Prawoznawstwo

08.10.2023 Milena Korycka-Zirk

Książka „Wstęp do prawoznawstwa zbior ćwiczeń”

Egzamin

13 grudnia zerówka, zerówka jest ustna – egzamin o godzinie 10

Egzamin jest 10 pytań każde po 1 pkt abc i 2 pytania opisowe – 3 pkt od 7pkt zaliczone

Podstawowe Pojęcia:

Prawoznawstwo- Jest to wiedza ogólna o prawie. Prawoznawstwo to zespół dyscyplin nauk

prawnych badających i opisujących zjawisko i istotę prawa (ale też państwa) jako regulatora
całokształtu stosunków społecznych w ich różnorodności przedmiotowej.

Nauki prawa dzieli się na trzy:

1. ogólne nauki o prawie- zaliczane są tu dyscypliny zajmujące się ogólnymi

zagadnieniami związanymi z prawem, a także metodologią badań prawa.

- Filozofia prawa – nauka filozoficzna, której przedmiotem jest refleksja nad prawem. Jako
dział filozofii zaliczana jest do filozofii politycznej lub filozofii praktycznej. Jako nauka
prawna zaliczana jest (obok teorii prawa) do ogólnych nauk o prawie.

- Teoria prawa- jedna z ogólnych nauk prawnych, zajmująca się teoretyczną refleksją nad
prawem. W odróżnieniu od filozofii prawa jej przedmiotem jest zwykle konkretne prawo
pozytywne. Teoria prawa dzieli się na analityczne i empiryczne.

2. nauki historyczne - dyscyplina historii i prawoznawstwa, zajmująca się badaniem

dziejów prawa i jego instytucji od starożytności do czasów współczesnych.
 -Szkoła prawa natury do 19 w dominująca
-Pozytywizm prawniczy dominujący od 19- Pozytywizm prawniczy pojawił
-Realizm prawniczy od 19 w dominująca w stanach zjednoczonych- nurt realistyczny,
ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych – definiujący prawo
jako element realnego świata. Jest to rezultat sędziowskiego procesu wykładni i
stosowania prawa. Kładzie nacisk na „prawo w działaniu” (ang. law in action), które jest
ważniejsze niż „prawo w księgach” (ang. law in books). Odrzuca zarówno teorię prawa
natury (ze względu na założenia metafizyczne), jak i pozytywizm prawniczy (ze
względu na formalistyczne ujęcie prawa).

3. Dogmatyka prawa (szczegółowe nauki prawne) – zajmuje się opisem, systematyzacją i

wykładnią prawa obowiązującego. Jest to najstarsza i najliczniejsza z nauk prawnych.
Wykłady z nauk dogmatycznoprawnych stanowią podstawę studiów prawniczych.

Podział nauk prawnych można podzielić na praktyczne i teoretyczne

Teoretyczne zajmują się opisem natomiast część nauk praktycznych nie opisują ale
normują .

4. Kluczem do zrozumienia prawa jest pojęcie normy i pojęcie systemu

normatywnego

Norma prawna – norma postępowania będąca częścią porządku prawnego. Innymi

słowy normę prawną stanowi będąca prawem reguła mówiąca o tym, że w pewnych
okolicznościach ktoś powinien lub może się zachować (postąpić) w jakiś określony
sposób. Normy prawne składają się na system prawny.

Normy moralne mają uzasadnienie aksjologiczne – zaczynają obowiązywać, gdy w

danej grupie społecznej upowszechni się przekonanie, że dane zachowanie jest czymś
dobrym lub złym.
Normy materialne

Sankcja (w prawoznawstwie) to część normy prawnej, określająca tzw. ujemne

konsekwencje prawne jakie ustawodawca przewidział dla wszystkich tych, którzy
 popełniają czyny zabronione, nie godnie z normą prawną. Można wyróżnić 3 rodzaje
sankcji: egzekucyjna, represyna (karna) i nieważności

Pojęcie systemu normatywnego- to kompleks prawideł regulujących zachowanie

człowieka w społeczeństwie. Poprzez wskazywanie, jakie czynności są dozwolone, a
jakie zabronione, organizuje on życie społeczne i rozstrzyga ewentualne konflikty.
Nieprzestrzeganie sytemu norm skutkuje konsekwencjami w postaci sankcji.
Obowiązywanie normatywne.

14.10.2023

Przedmiotowa dotyczy tzw. przedmiotu regulacji zbieżnej jest prawo karne, Relacje
przedmiotowe wyodrębniane są ze względu na zakres regulacji prawa i

moralności. (np. kradzież)

1. Obszar tylko moralności (np. cudzołóstwo)

2. Część (sfera) wspólna

3. Tylko prawo

Relacje walidacyjne- chodzi o to, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi
wpływa na obowiązywanie norm prawnych. Relacje walidacyjne dotyczą sposobu w jaki sposób
nie zgodność prawa z normamimoralnymi wpływa na obowiązywanie prawa. Np. prawo
nazistowskie – Generalna Gubernia– Żydzi.

W przypadku konfliktu pomiędzy prawem, a moralnością trybunał konstytucyjny

konsekwentnie stoi na stanowisku prymatu prawa nad moralnością, co oznacza, że norma

prawna niewłaściwa moralnie obowiązuje, aż do momentu usunięcia jej we właściwym trybie z

systemu prawa.

Relacja funkcjonalna- Czyli jak prawo wpływa na funkcjonowanie moralności. Prawo

jest systemem normującym nasze zachowanie. dotyczą tego w jaki sposób normy
moralne wpływają na treści norm prawnych i odwrotnie.System prawa jest otwarty na
moralność co oznacza, że normy moralne są podnoszone do rangi prawa tj.
inkorporowane (włączane) do prawa. Można wskazać 3 techniki inkorporacji moralności
do prawa tj:

1. inkorporacja bezpośrednia, gdzie norma moralna w odpowiedniej procedurze

legislacyjnej uzyskuje walor prawa.

2. przepisy odsyłające, które mają postać klauzul generalnych np. zgodnie z art. 58 kodeksu

cywilnego nie ważna jest czynność prawa itd.

3. zwroty (terminy) wartościujące jak np. rażąca niewdzięczność, która pozwala na

odwołanie darowizny.

5. Funkcje prawa

Są 3 główne funkcje

Funkcja Kontrola zachowań- polega na ustanawianiu norm prawnych, które wyznaczają

wzory powinnego zachowania oraz przewidują reakcje (skutki) Funkcja ta realizowana jest
przez działalność prawodawczą ukierunkowaną na przyszłe zachowania adresatów norm
prawnych
Funkcja rozdziału dóbr i ciężarów- Prawo reguluje rozdział dóbr i obowiązków pomiędzy
członkami danego społeczeństwa. Chodzi tutaj o dobra i obowiązki mającą pewną wartość
społeczną. Te dobra i obowiązki mogą mieć postać materialną. Np. świadczenie finansowe w
formie zasiłku lub ciężaru podatkowego, świadczenie udostępniające żywność, ubranie

Funkcja Rozwiązywanie konfliktów społecznych- Posługując się prawem jako narzędziem

do rozwiązywania sporów, można wskazać na cztery zasadnicze tryby jego działania
- kontraktowy (umowny)- jak sami rozstrzygają problem . Regulacja konfliktu w drodze
umowy jest wyrazem autonomicznej decyzji stron, które kształtują samodzielnie sposób wyjścia
z sytuacji kolizyjnej. Np. strony dokonują restrukturyzacji długu w postaci umowy ugody bądź
w związku z pozbawieniem nieruchomości dostępu do drogi publicznej właściciel podpisuje z
sąsiadem umowę ustanawiającą służebność drogi koniecznej.

Miediacyjno-koncyliacyjny- wymaga uczestnictwa poza stronami, osoby miediatora. Przy tej

metodzie rozwiązywania sporu podobnie jak przy modelu umownym, wychodzi się z założenia
że problemy międzyludzkie najlepiej załatwiać polubownie na drodze kompromisu
arbitażowy – Przy metodzie arbitrażowej rozwiązywania problemów strony mają wpływ na
treść toczącego się postępowania przy czym osoba arbitra posiada kompetencje władcze, a samo
rozstrzygnięcie podlega egzekucji .
adjudykacyjny (sąd) W trybie spór rozpoznawany jest w sformalizowanym postępowaniu
przed osobą, na której wybór strony nie mają żadnego wpływu, co odpowiada regułom
postępowań sądowych. Sądowy model rozwiązywania konfliktu uzupełniany jest również
elementami mediacyjnymi i pojednawczymi, które umożliwiają zawarcie porozumienia
pomiędzy stronami na zasadach mniej sformalizowanych.
Stosunek społeczny- to jest sytuacja interakcji społecznych , tworzy się jakaś zależność między
grupami społecznymi np. rodzina.

6. Typy systemu prawnego

System prawa cywillo czyli system prawa kontynalnego- jego pierwotna wersja występowała
w regionie kontynentalnym. Rzymianie zaproponowali ten system, który jest kontynuowany.
system prawa kontynentalnego, to porządek prawny opierający się na skodyfikowanych
normach prawnych. Co do zasady, to Parlament jest jedynym prawodawcą, a rola sędziego
ogranicza się jedynie do wykładni uchwalonych wcześniej przepisów i ich zastosowania w
określonym stanie faktycznym.

W systemie kontynentalnym sędzia zatem nie tworzy prawa, a jedynie je interpretuje. Zasada
precedensu również nie działa, czyli każdy sędzia jest całkowicie niezależny od wcześniej
wydanych wyroków w podobnych sprawach. Nawet wyroki Sądu Najwyższego nie są wiążące
dla innych sądów.

System prawa commonlave

Przede wszystkim Common law (termin też można przetłumaczyć jako „ prawo wspólne”, ale
trafniej będzie powiedzieć „prawo precedensowe”), to porządek prawny, w którym kluczową
rolę odgrywa sędzia. W tym systemie niezwykle istotna jest rola precedensu, czyli
indywidualnego rozstrzygnięcia w określonej sprawie, które to rozstrzygnięcie potem powinno
być powielane w innych sądach. Innymi słowy – w systemie common law prawo tworzy sędzia
wydając wyrok.

Oczywiście w tym systemie prawnym również mogą być uchwalane ustawy i inne akty prawne,
ale w indywidualnych rozstrzygnięciach to sędzia, bazując na treści ustawy, a nieraz jedynie na
treści konstytucji (o ile dany kraj takową posiada), wydaje rozstrzygnięcie, kierując się własną
oceną określonego przepisu, a nawet „tworząc” przepis, wywodząc jego treść z norm o
charakterze uniwersalnym, tradycji czy ustalonego zwyczaju, albo właśnie z konstytucji. System
common law jest charakterystyczny dla krajów anglosaskich (m.in. Wielkiej Brytanii, Stanów
Zjednoczonych czy Australii).

15.10.2023
5. Charakterystyka porządku prawnego administracji

Hierarchia źródeł prawa- Hierarchia aktów prawnych oznacza, że:

 akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu;

 akty wyższego rzędu są ogólniejsze niż akty niższego rzędu, które je uszczegółowiają;

 aby było możliwe wydanie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, ustawa musi na to
zezwalać; określa ona również dokładnie, w jakim zakresie można wydać taki akt

Moc obowiązująca – obowiązaywanie normatywne - to jest takie kryterium w ramach

którego ustalamy że akt obowiązuje z uwagi że spełnia kryteria aktu prawnego. Moc
obowiązująca jest dla każdego aktu taka sama. \

Systemy konkretne

- zbiór przepisów prawnych obowiązujących w danym państwie

- podział systematyzacji zbiorów przepisów prawnych na:
 Systematyzację pionową (struktura hierarchiczna)
 Systematyzację poziomą (kompleksy norm zbliżonych do siebie treściowo)
*zakłada się, że normy prawne wchodzące w skład systemu są w dostatecznym stopniu
niesprzeczne i pozbawione luk

7. systematyzacja pionowa:
*hierarchia aktów normatywnych w dużym przybliżeniu odpowiada hierarchii organów
państwowych (organy wyższe tworzą zwykle wyższe akty normatywne itd.)
a. Można wyróżnić następujące szczeble hierarchii aktów normatywnych(państwo
unitarne):
i. Konstytucja
1. Tworzy ją parlament w specjalnym trybie
2. Reguluje podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i
społecznego
3. Zawiera zwykłe katalog podstawowych praw obywatelskich
(czasami
w innym akcie uważanym za składnik konstytucji np. Bill of rights)

*Ustawy konstytucyjne konkretyzują niektóre postanowienia konstytucji

ii. Ustawy
 1. Podstawowy instrument legislacji
2. Tworzą je parlamenty
3. Materie szczególnie istotne dla obywateli powinny być
uregulowane w
ustawie (tzw. materie ustawowe)

a. Nie mogą być uregulowane za pośrednictwem

aktów rządowych lub innych aktów
pochodzących od organów administracji
publicznej
iii. Akty podstawowe (są to zwykle akty wydawane na podstawie ustaw i w
celu
ich wykonania)
1. Noszą zwykle nazwę rozporządzeń, uchwał lub zarządzeń
2. Służą z zasady wykonaniu ustaw i najczęściej do ich
wykonania potrzebne jest upoważnienie ustawowe
3. „samoistne akty podustawowe” – organy
administracji mogą wydawać w celu realizacji swoich
konstytucyjnych zadań bez szczegółowego
upoważnienia ustawowego
*akty regulujące tzw. interna administracji (akty prawa wewnętrznego)
obowiązują wyłącznie jednostki hierarchicznie podporządkowane danemu
organowi administracji, nie mogą natomiast wiązać innych podmiotów, w
tym zwykłych obywateli
iv. Akty prawa terenowego (miejscowego, lokalnego)
1. Są wydawane zwykle przez organy samorządu terytorialnego i
organy
administracji terenowej
2. Ich moc obowiązująca jest terytorialnie ograniczona

8. rozróżnienie mocy prawnej aktu od jego mocy obowiązującej

a. Moc prawna jest cechą stopniowalną, może być większa lub mniejsza
b. Moc obowiązująca jest cechą niestopniowaną, akt bowiem albo obowiązuje
albo nie i nie może obowiązywać bardziej niż inny
własności wyższej mocy prawnej od niższej
 c. Nw może uchylić lub zmienić Nn, ale nie odwrotnie
d. Nn powinna być zgodna (nie może być sprzeczna) z Nn
e. Nw może stanowić podstawę obowiązywania Nn, ale nie odwrotnie
f. Nw może upoważniać do utworzenia Nn, ale nie odwrotnie
g. Nw dotyczy zwykle spraw większej wagi niż Nn

9. systematyzacja pozioma:
Podział prawa na działy obejmujące kompleksy norm regulujących stosunki społeczne tego
samego rodzaju, które nazywamy gałęziami prawa (np. prawo cywilne, karne itd.).
10. podział na gałęzie rezultatem historycznej ewolucji prawa
a. Stale pogłębiające się różnicowanie systemów prawnych na coraz bardziej
wyspecjalizowane (np. z prawa cywilnego prawo rodzinne i pracy)
b. Powstawanie całkowicie nowych gałęzi prawa (np. w związku z rozwojem
technik
prawo informatyczne)

11. kryteria podziału prawa na gałęzie:

a. Kryterium przedmiotowe
i. Podstawą podziału prawa na gałęzie jest treść regulowanych
stosunków społecznych, np.:
1. Prawo konstytucyjne reguluje podstawy ustroju politycznego,
ekonomicznego i społecznego
2. Prawo rodzinne zajmuje się stosunkami rodzinnymi
3. Prawo finansowe zajmuje się gospodarką pieniężną w państwie
b. Kryterium podmiotowe
i. Odgrywało bardzo ważną rolę w wiekach średnich – każdy stan
rządził się własnym prawem
ii. Straciło swoje pierwszorzędne znaczenie wraz z rozwojem społeczeństw
kapitalistycznych
iii. Wielka Rewolucja Francuska wprowadziła równość wszystkich ludzi
wobec
prawa
iv. W czasach dzisiejszych odgrywa rolę epizodyczną (nasz k.k. zawiera
jednak część wojskową, którą stosuje się do żołnierzy)
c. Kryterium metody regulacji
i. Pełni rolę posiłkową wobec kryterium przedmiotowego
 ii. Trzy podstawowe metody regulacji:
*metodami tymi posługują się odpowiednio gałęzie prawa zbliżone do
wymienianych poniżej
1. Metoda cywilna:
a. Stosuje się w tych dziedzinach, w których prawo
respektuje autonomię woli stron i w granicach
określonych przez normy imperatywne (ius cogens)
pozwala podmiotom prawa swobodnie kształtować
stosunki prawne
b. Umowy są podstawowym instrumentem regulacji
wzajemnych stosunków stron
c. Metoda może być stosowana, gdy w danej
dziedzinie stosunków podmioty stosunku są sobie
w sensie prawnym równorzędne i nie zachodzi
między nimi relacja hierarchicznego
podporządkowania
2. Metoda administracyjna:
 Stosowana wówczas, gdy jeden z podmiotów jest w sensie
prawnym podporządkowany drugiemu
a. Podstawą regulacji stosunków są władcze decyzje
(polecenia służbowe, decyzje administracyjne,
różnego typu nakazy i zakazy)
b. Stosowana między różnego szczebla hierarchicznego
organami administracyjnymi i instytucjami publicznymi,
oraz w ich stosunkach z obywatelami, w zakresie, w
jakim obywatele są zobowiązani podporządkować się
władczym decyzjom instytucji publicznych
*sferę tego uporządkowania nazywa się zwykle sferą publiczną
w odróżnieniu od sfery prywatnej gdzie takie podporządkowanie
nie zachodzi
3. Metoda karna:
a. Stosowana w przypadkach, w których pewne czyny
są zabronione przez ustawę pod groźbą kary (czyny
nazywane przestępstwami i wykroczeniami)
b. Podstawą odpowiedzialności karnej może być wyłącznie
wina
indywidualnego sprawcy
c. Stosowana przede wszystkim w prawie karnym
(postępowanie karne), ale spotykana również w
postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno-
administracyjne) i finansowym (postępowanie karno-
skarbowe)
d. W państwach demokratycznych postępowanie karne
może się toczyć wyłącznie przed niezawisłym, a więc
niezależnym od administracji państwowej, sądem.

12. pojęcie instytucji prawnych – kompleks norm stanowiących funkcjonalną

całość, które regulują jakiś typowy zespół stosunków społecznych (np. instytucja
małżeństwa, darowizny, testamentu etc.)

13. pojęcie kodeksu – akt normatywny z reguły rzędu ustawowego, zawierający

podstawowe dla danej gałęzi prawa zasady i normy prawne
a. W większości krajów civil law dąży się do kodyfikacji przynajmniej
podstawowych gałęzi prawa
b. Prawo cywilne i karne, zarówno materialne jak i proceduralne, zostało w
krajach civil law skodyfikowane
c. Przykłady najwybitniejszych kodeksów:
i. k. cywilny francuski z 1804r. (Kodeks Napoleona)
ii. k. cywilny niemiecki z 1899r. (BGB)
d. w niektórych krajach dąży się również do kodyfikacji innych gałęzi
prawa np. w Polsce skodyfikowano prawo pracy i postępowanie
administracyjne
e. ruch kodyfikacyjny zaczyna ogarniać również kraje anglosaskie, w tych
gałęziach prawa, w których dominuje prawo ustawowe
f. Kodeksy obowiązujące w Polsce:
i. Rodzinny i opiekuńczy
ii. Postępowania cywilnego
iii. Pracy
iv. Spółek handlowych
 v. Cywilny
vi. Karny
vii. Postępowania karnego
viii. Karny wykonawczy
ix. Postępowania administracyjnego
*wszystkie mają formę ustawy

14. pojęcie inkorporacji – prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie
15. różnica między kodeksem, a inkorporacją: O ile kodeks jest aktem
normatywnym, który w sposób kompleksowy reguluje stosunki w danej gałęzi prawa,
o tyle inkorporacja jedynie porządkuje w jednym zbiorze już obowiązujące w danej
gałęzi prawa akty normatywne, po prostu po to, by ułatwić korzystanie z nich.

16. cechy charakterystyczne gałęzi prawa:

a. Prawo konstytucyjne:
i. Zespół norm regulujących podstawy ustroju politycznego,
ekonomicznego i społecznego
ii. Podstawowe akty normatywne prawa konstytucyjnego w naszym kraju:
1. Konstytucja RP z 1997r.
a. Określa między innymi katalog podstawowych praw i
wolności obywatelskich, podstawowe zasady ustroju
politycznego, społecznego i ekonomicznego, strukturę,
kompetencje naczelnych organów w państwie i relacje
między nimi.
b. Prawo administracyjne:
i. Najbardziej rozbudowany dział prawa wewnętrznego
ii. Wskutek rozrostu funkcji państwa, gałąź ta zdaje się wykazywać
największą dynamikę rozwoju
iii. Reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach
życia społecznego (porządek i bezpieczeństwo, oświata, zdrowie,
kultura, przemysł, usługi, świadczenia socjalne etc.)
iv. Wyspecjalizowane działy prawa administracyjnego np.:
1. Prawo budowlane
2. Prawo wodne
3. Prawo łowieckie
c. Prawo cywilne:
i. Najważniejsze działy:
1. Prawo rzeczowe (własność i inne prawa rzeczowe, zastaw,
hipoteka)
2. Prawo zobowiązań (różnego rodzaju stosunki
umowne, odpowiedzialność za czyny
niedozwolone)
3. Prawo spadkowe (dziedziczenie ustawowe i testamentowe)
4. Prawo handlowe
5. Prawo autorskie
6. Prawo wekslowe
7. Prawo czekowe
8. Prawo międzynarodowe prywatne
ii. Postępowanie w sprawach cywilnych (postępowanie cywilne)
obejmuje postępowanie w sprawach spornych (postępowanie
procesowe) i niespornych (postępowanie nieprocesowe), a także
postępowanie egzekucyjne i wiele innych trybów postępowania.
 d. Prawo pracy:
i. reguluje m.in.:
1. stosunki pracy wynikające z umowy
2. powołania
3. mianowania
4. prawa i obowiązki pracodawców i pracowników
5. ochrona pracowników
6. układy zbiorowe pracy itd.
ii. Do wyodrębnienia przyczynił się fakt, że w stosunku pracy
pracownik jest z zasady stroną słabszą od pracodawcy i stąd wymaga
szczególnej ochrony, która często wykracza poza zwykłą ochronę
cywilną.
e. Prawo rodzinne:
i. reguluje m.in.:
1. małżeństwo
2. stosunki rodzinne
3. prawa i obowiązki małżonków, rodziców i dzieci
4. przysposobienie
5. opieka
6. kuratela itd.
ii. Do wyodrębnienia się z prawa cywilnego przyczyniła się potrzeba
szczególnej ochrony interesu dzieci oraz samej instytucji małżeństwa
f. Prawo rolne:
i. W ścisłych związkach z prawem cywilnym i administracyjnym
ii. Reguluje własność i użytkowanie gruntów rolnych
g. Prawo karne:
i. Określa jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami
ii. Ustala zasady odpowiedzialności karnej
h. Prawo finansowe:
i. Reguluje zasady funkcjonowania finansów publicznych (m.in. budżet,
banki i
podatki)
*powyższe gałęzie prawa to jedynie ważniejsze spośród wielu innych
17. tendencje podziału prawa:
 Charakter dynamiczny i ulegający stałym przeobrażeniom
 Dyferencjacji – wyodrębnianie się z gałęzi praw dotychczas istniejących, gałęzi
 bardziej wyspecjalizowanych
 Powstawanie gałęzi praw mieszanych, kompleksowych, łączących elementy różnych
regulacji prawnych
o Np. prawo morskie łączące normy prawa administracyjnego, cywilnego i
pracy)
 Powstawanie gałęzi zupełnie nowych jako rezultatu:
o Powstawania nowych technologii (prawo informatyczne)
o Nowych problemów społecznych (prawo ochrony środowiska)

18. definicja prawa materialnego: zespoły norm regulujących w sposób pierwotny

daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają
podmioty aktywne w tej sferze.
19. definicja prawa procesowego (formalnego): normy regulujące sposób
postępowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego,
kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy.
*normy proceduralne są normami wtórnymi w stosunku do norm materialnych.
3. Prawo publiczne i prywatne

- odróżnienie prawa publicznego od prywatnego wiąże się z rozdzieleniem tej sfery, w której
obywatel podlega zwierzchnictwu organów państwowych od tej sfery, w której obywatel jest
wolny w tym sensie, iż nie podlega on poleceniom władzy publicznej.

- historyczne korzenie prawa publicznego i prywatnego:

 Definicja wg. prawnika rzymskiego Ulpiana (170-228 n.e.):
o Prawo publiczne to zbiór norm odnoszących się do interesu państwa,
natomiast
prywatne odnosi się do interesu jednostki
 Na prawie rzymskim prywatnym opiera się prawo prywatne w społeczeństwach
należących do kręgu kultury zachodnie
 Zacieranie się podziału w wiekach średnich
o Pan feudalny posiadał niekiedy uprawnienia publiczne i prywatne
o Korporacyjna struktura społeczeństw średniowiecznych
 Ponowny renesans w czasach kapitalizmu
o Własność prywatna, rozdzielenie tego co publiczne od tego co prywatne

- ścisłe powiązanie sfer prawa prywatnego i publicznego

 Większość uprawnień prywatno-publicznych jest chroniona za pomocą instrumentów
publiczno-prawnych i może być ze względu na interes publiczny w taki lub inny
sposób ograniczona
o np. władza rodziców nad swoimi dziećmi musi być w pewnych wypadkach ze
względu na interes tych ostatnich publicznie kontrolowana (np. gdy rodzice nie
spełniają swoich obowiązków alimentacyjnych)

- kryteria podziału na prawo publiczne i prywatne:

 podmiotowe (E. Bierling, F. Somlo)
o prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między
organami państwa i obywatelami, natomiast prawo prywatne zajmuje się
stosunkami między obywatelami
 przedmiotowe (G. Jellinek)
o prawo publiczne zajmuje się stosunkami władczymi, w których jeden
podmiot jest podporządkowany drugiemu (stosunki hierarchicznego
 podporządkowania), natomiast prawo prywatne reguluje stosunki między
podmiotami równorzędnymi (stosunki równorzędności)
 sposobu dochodzenia roszczeń (A. Thon)
o roszczenia publiczno-prawne są dochodzone z urzędu, natomiast roszczenia
prywatno-prawne na wniosek (z inicjatywy) zainteresowanych stron
*w wielu przypadkach zastosowanie wszystkich kryteriów prowadzi do zbieżnych rezultatów

- sfery prawa publicznego:

 prawo konstytucyjne
 prawo karne
 prawo administracyjne
 prawo finansowe
 działy prawa procesowego
- dziedzina prawa prywatnego:
 prawo cywilne

- klasyfikacja wielu innych gałęzi prawa natrafia na trudności wynikające z faktu, że

gałęzie te mają wyraźnie mieszany charakter, łącząc w sobie elementy publiczno i
prywatno-prawne, np.
 prawo pracy
 prawo rolne
 prawo rodzinne

- pewne gałęzie są bardziej nasycone elementem publiczno-prawnym (prawo

administracyjne czy karne), inne z kolei – elementem prywatno-prawnym (prawo cywilne)

- tendencja do rosnącej publicyzacji całego prawa, nie omija nawet tradycyjnych bastionów
prawa prywatnego takich jak prawo cywilne
 prowadzić może do rosnącego podporządkowania jednostek ludzkich
władzy państwowej
 głównym instrumentem interwencji w życie społeczne stało się prawo
administracyjne
 publicyzacja prawa przyjmuje najczęściej formę jego administratywizacji
 przyczyny rosnącej publicyzacji współczesnych systemów prawa:
o rozrost funkcji współczesnych państw
 główna przyczyna publicyzacji prawa
 prawo nie tylko interweniuje w rozwój gospodarki, ale inspirowane
ideologią państwa opiekuńczego (welfare state) przejmuje cały
szereg funkcji socjalnych (np. system świadczeń socjalnych,
zadania w dziedzinie edukacji)
o rozwój nowych technik i technologii
 zwiększają możliwości sterowania procesami społecznymi i
stanowią dodatkowy impuls do wykorzystywania prawa (głównie
administracyjnego) jako instrumentu polityki społecznej
o powstawanie reżimów totalitarnych
 dążenie do likwidacji lub ograniczenia własności prywatnej
 kompletna etatyzacja życia społecznego (praktycznie
całkowite upaństwowienie oświaty, kultury, ochrony zdrowia
itd.)