PODSTAWY PRAWA – wykład

o POWSTANIE PRAWA
- Spontaniczne – zwyczajowe (treść jasno zarysowana, przestrzeganie przez
część społeczeństwa, dłuższy czas)
- Zorganizowany proces, dokonujący się w określonych instytucjach wg
określonych procedur – stanowione (stanowienie, Współstanowienie, delegacja
ustawowa, umowa, uznanie, recepcja prawa)

o DOKTRYNA PRAWNICZA
- Opinie uczonych nie są uznawane oficjalnie za źródło prawa.
- W wielu historycznych systemach opinie wybitnych prawników lub jednolite
stanowisko w nauce prawa było uważane za źródło prawa.

o NORMY POSTĘPOWANIA

ADRESAT - OKREŚLANIE NAKAZ/ZAKAZ

OKOLICZNOŚCI ZACHOWANIA

Adresat indywidualny np.

Jan Kowalski/adresat generalny np. student, osoba pełnoletnia
- Norma konkretna zachowanie niepowtarzalne/ Norma abstrakcyjna zachowanie
powtarzalne

o NORMA PRAWNA
Norma postępowania, która została ustanowiona lub uznana przez upoważniony
organ.
Musi być generalna i abstrakcyjna.

HIPOTEZA DYSPOZYCJA SANKCJA

adresat + okoliczności nakaz lub zakaz konsekwencja
zachowania zachowania nieprzestrzegania norm
 o Lex imperfecta – norma, która nakazuje adresatowi określone zachowanie,
jednak nie przewiduje konsekwencji za niezrealizowanie obowiązku.
Np. norma nakazująca obowiązek dochowania wierności małżonkom.
o Norma sankcjonowana – wyznacza adresatowi w określonych
okolicznościach zachowanie, jednak sankcja zawarta jest w innej normie,
sprzężonej z nią.
o Norma sankcjonująca – nakazuje wyznaczać adresatom sankcję za
niezrealizowanie obowiązku wyznaczonego w innej normie.

o AKT NORMATYWNY
- Zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych.
- Został wydany przez upoważniony podmiot.
- Przepisy prawne wyrażają normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne.
- Zbiór ten jest opatrzony nazwą – ustawa, dekret, rozporządzenie

!NIE JEST TOŻSAME Z AKTEM PRAWNYM!

*BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO

- Tytuł aktu
- Przepisy merytoryczne: przepisy o zmianie przepisów obowiązujących,
przepisy przejściowe i dostosowujące, przepisy końcowe (na które składają się
przepisy uchylające, przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie oraz
przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego).

o OBOWIĄZYWANIE PRAWA
Zaczyna się:
- z chwilą uznania
- po dokonaniu ostatniej czynności konwencjonalnej
Obowiązywanie = Wejście w życie
 * Wejście w życie – od tego momentu mają one być realizowane i stosowane
przez wszystkich, których dotyczą.

*Wejście w życie:
- dzień ogłoszenia aktu
- inny dzień późniejszy
- Vacatio legis (okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie
- 14 dni)
*Eliminowanie aktów:
- derogacja (uchylenie części normy prawnej, z zastąpieniem lub bez zastąpienia
jej nową)
- niezgodność z Konstytucją
- desuetudo (długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie w praktyce
określonej normy prawnej skutkuje utratą przez nią mocy obowiązującej)

o WYKŁADNIA PRAWA
Zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka
prawnego. Polega ona na wyjaśnieniu sensu przepisów, ustaleniu właściwego ich
rozumienia, przypisywania im odpowiedniego znaczenia bądź wyznaczenia ich
zakresu .
- statyczna i dynamiczna
- subiektywna i obiektywna

o ZE WZGLĘDU NA PODMIOT DOKONUJĄCY

a) Wykładnia autentyczna – dokonywana przez ten organ władzy publicznej,

który ten przepis ustanowił. Charakteryzuje ją moc powszechnie
obowiązująca. Posiada moc równą mocy prawnej aktu normatywnego,
który poddany został interpretacji.
b) Wykładnia legalna – dokonywana jest przez uprawniony do tego organ
państwa. Posada moc powszechnie obowiązującą, ma charakter
abstrakcyjny, nie jest związana z konkretnym stanem faktycznym.
 c) Wykładnia sądowa (operatywna) – dokonywana jest przez organy stosujące
prawo w toku rozpatrywania spraw indywidualnych. W szczególności
stosowana przez sądy zarówno pierwszej jak i wyższych instancji. Ma
charakter konkretny, nie posiada mocy powszechnie obowiązującej i wiąże
jedynie organ, który jej dokonuje oraz podmioty, wobec których prawo jest
stosowane. Szczególną rolę odgrywa tu niewątpliwie wykładnia Sądu
Najwyższego.
d) Wykładnia naukowa (doktrynalna) – dokonywana przez każdego, kto
intepretuje tekst prawny. Nie ma ona jednak dla nikogo żadnej mocy
wiążącej.

 SYSTEM ORGANÓW KONSYTUCYJNYCH

Władza ustawodawcza (Sejm i Senat, Zgromadzenie Narodowe)
Władza wykonawcza (Prezydent, Rada Ministrów)
Władza sądownicza (Sądy powszechne i specjalne, Trybunał Konstytucyjny,
Trybunał Stanu)
Władza kontrolna (Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji)

 OBSADA ORGANÓW
Wybory
Powołanie
Mianowanie/Nominacja
Z zamachu stanu
Z umowy
Z urodzenia
Z losowania
Z mocy prawa
 WYBORY – BIERNE PRAWO WYBORCZE
Ograniczenia wiekowe dla kandydatów:
- do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw 18 lat ukończone w dniu
wyborów
- do Sejmu 21 lat
- do Parlamentu Europejskiego 21 lat
- na rząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta 25 lat
- do Senatu 30 lat
- na urząd prezydenta Rzeczypospolitej 35 lat
*W przypadku kandydata na radnego obowiązuje ponadto wymóg stałego
zamieszkiwania na obszarze działania danej rady.

BIERNE PRAWO WYBORCZE

Posiadanie obywatelstwa polskiego -> Odpowiedni wiek kandydata ->
Posiadanie pełni praw publicznych

CZYNNE PRAWO WYBORCZE

W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom polskim,
którzy ukończyli 18 lat (najpóźniej w dniu głosowania), a którym prawo to nie
zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw
publicznych) i nie są ubezwłasnowolnieni. Prawo to przysługuje także
pełnoletnim obywatelom państw członkowskim Unii Europejskiej w wyborach
do Parlamentu Europejskiego (pod warunkiem stałego zamieszkiwania w Polsce)
oraz w wyborach do rad gmin (pod warunkiem stałego zamieszkiwania na
obszarze gminy) – o ile nie zostali pozbawieni praw wyborczych w kraju
pochodzenia.

Wybory są:
 powszechne
 tajne
 równe
 bezpośrednie
 proporcjonalne lub większościowe
Ze względu na zespół czynności podejmowanych przez interpretatora
o Wykładnia językowa – ustalanie znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu
prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane.
o Wykładnia funkcjonalna – uwzględniając znaczenie przepisu uwzględnia
się różnorodne skutki jego zastosowania. Jeżeli określone rozumienie
przepisu prowadzi do skutków uznanych za pożądane przez interpretatora
to może być to element decydujący o przyjęciu takiej a nie innej
interpretacji.
Językowe dyrektywy wykładni
 Jeżeli przepisowi prawnemu nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś
coś czyni, należy rozumieć, że jest to nakaz czegoś.
 Jeżeli przepisowi nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś coś czyni,
a czynność ma charakter konwencjonalny, należy przyjąć, że jest on
upoważniony do danego rodzaju czynności, a jednocześnie jest to nakaz,
aby czynić z tego upoważnienia użytek.
 Jeżeli w przepisie mówi się o tym, że ktoś może dokonać czynność
konwencjonalną, należy rozumieć, że jest on jedynie upoważniony do
dokonywania tej czynności.
 Jeżeli przepis głosi, że sprawca określonego czynu podlega karze, to należy
przyjąć, że wyraża on zakaz dokonywania danego czynu oraz nakaz, aby
temu, kto ów zakaz złamie, wymierzono karę tego właśnie rodzaju.
 Gdy w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych
zwrotów prawnych, to należy używać ich właśnie w tym znaczeniu.
 Gdy nie ma w tekście prawnych definicji legalnych: interpretowanych
zwrotom prawnym nie należy nadawać znaczenia odmiennego od
potocznego, chyba że istnieją dostateczne racje przypisania im odmiennego
znaczenia bez umotywowanych racji nie należy identycznym
sformułowaniom w tym samym akcie prawnym nadawać różnych znaczeń.
 Należy ustalać znaczenie przepisów prawnych w taki sposób, by żadne
fragmenty nie okazały się zbędne, wypowiedź powinna być traktowana
jako pewna całość.
 Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej
dziedzinie wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak
w tych dziedzinach (domniemanie znaczenia specjalnego) wolno odstąpić
od znaczenia literalnego, jeśli znaczenie to nie prowadzi do absurdalnych
konsekwencji tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam
nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi.
Funkcjonalne dyrektywy wykładni
- przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady
sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać
taką interpretację, która będzie najkorzystniejsza
- interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej (ratio legis)
- przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i
aktualnego prawodawcy.
Wnioskowanie per analogium
a) analogia legis (analogię z ustawy)

o Wg modelu pierwszego:
- ustalanie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawa
- ustalenie podobieństwa między faktem nieunormowanym, o którym mowa
wyżej a jakimś faktem doń podobnym, unormowanym przez przepis prawa.
Podobieństwo to ma być podobieństwem ze względu na jakieś cechy o tyle
doniosłe, iż według oceny wnioskującego mają pozwalać bądź na jednakowe
bądź przynajmniej na podobne potraktowanie obu faktów, unormowanego i
nieunormowanego.
- Wiązanie – na podstawie stwierdzonego podobieństwa takich samych bądź
podobnych skutków prawnych z faktem nieunormowanym, jakie wiązane są
przez przepisy prawa z faktami unormowanymi.
b) analogia iuris (analogia z prawa)

o Stosowana jest, gdy brak nawet przepisu, który unormowałby jakiś

przypadek podobny. Wnioskujący odwołuje się wówczas do „całokształtu
unormowania składającego się na dany porządek prawny”, gdy
„rozstrzygamy na podstawie ogólnych zasad prawnych”, gdy podstawę
stanowi „duch prawa”, zasady ogólne niewyrażone w tekstach prawnych,
dobro społeczne, reguły prawa zwyczajnego.
Wnioskowanie a fortiori
Punktem wyjścia jest przepis prawa pozytywnego a dążymy do objęci anim
sytuacji nieunormowanej.
a) a maiori add minus
Za podstawę przyjmuje się przepis prawa o charakterze uprawniającym: „jeśli
ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest
uprawniony do czynienia czegoś mniejszego”. Np. jeśli sąd może pozbawić
władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może ją ograniczyć. Problemem jest
jednak ustalenie, co jest „większe” a co „mniejsze”?
b) a minori ad maius
Za podstawę przyjmuje się przepis prawa o charakterze uprawniającym: „jeśli
zabronione jest coś mniejszego, to tym bardziej zabronione jest coś większego”.
Np. jeśli zabronione jest przechodzenie przez czyjś teren, to tym bardziej nie
wolno na nim grać w piłkę.
Dowodu nie wymagają:
a) fakty powszechnie znane i znane organowi orzekającemu z urzędu:
Art. 168 (Notoryjność) kpk Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.
To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić uwagę na nie
uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego.
Art. 228 (Fakty znane powszechnie i rzędowo) kpc Fakty powszechnie znane
nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo,
jednakże są powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron.
Art. 77 kpa Fakty powszechne znane oraz fakty znane organowi z urzędu nie
wymagają dowodu. Fakty znane organowi z urzędu należy zakomunikować
stroni.
b) fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeśli
przyznani nie budzi wątpliwości co do swej zgodności z rzeczywistym
stanem rzeczy:
Art. 229 (Przyznanie) kpc Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w
toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi
wątpliwości co do swej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy.
c) domniemania prawne:
Art. 234 (Domniemania prawne) kpc Domniemania ustanowione przez prawo
(domniemania prawne wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego
nie wyłącza.
Zupełność systemu prawa
 o Luka aksjologiczna – jakieś zachowanie nie jest przez normy danego
systemu uregulowane , chociaż ktoś jest przekonany, kierując się swoim
systemem wartości, iż zachowanie to powinno być przez normy systemu
nakazane albo zakazane.
o Luka konstrukcyjna – normy danego systemu przewidują dokonywanie
jakichś czynności konwencjonalnych, ale w systemie tym brak reguł
wskazujących, jak ważnie dokonać owych czynności, czy też reguły takie
są nie dość precyzyjne.
Spójność systemu prawnego
o Normy sprzeczne – dwie normy, z których jedna w określonych
okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, co druga norma mu w tych
samych (choćby częściowo) okolicznościach czynić zakazuje
o Normy przeciwne – dwie lub więcej norm, które mając częściowo albo
całkowicie wspólny zakres zastosowania, nakazują adresatowi takie czyny,
których nie da się zarazem spełnić.
o Normy niezgodne prakseologicznie – normy, które da się wszystkie
realizować, ale zrealizowanie jednej z nich niweczy częściowo albo
całkowicie skutki zrealizowania innej normy czy innych norm
Powiązanie norm prawa
Podstawowe sposoby powiązania norm:
a) więzi kompetencyjne
b) więzi treściowe
Podział prawa
Podziału prawa dokonuje się ze względu na aspekt treściowy
(uporządkowanie poziome)
Możliwe kryteria podziału:
- podmiot, którego dotyczą
- rodzaj spraw, które regulują
- metoda normowania

PRAWO PUBLICZNE
- według kryterium podmiotowego na prawo publiczne składają się normy, które
regulują stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami
państwa
- według kryterium przedmiotowego cechą prawa publicznego jest to, że reguluje
ono stosunki władcze, tzw. stosunki podporządkowania jednego podmiotu
innemu podmiotowi
- według sposobu dochodzenia naruszonych praw na prawo publiczne składają
się te normy, których naruszenie jest dochodzone z urzędu, tzn. z inicjatywy
państwa.
PRAWO PRYWATNE
- według kryterium podmiotowego na prawo prywatne składają się normy, które
regulują stosunki między obywatelami
- według kryterium przedmiotowego cechą prawa prywatnego jest to, że reguluje
ono stosunki pomiędzy podmiotami przynajmniej formalnie równorzędnymi
- według sposobu dochodzenia naruszonych praw na prawo prywatne składają
się te normy, których naruszenie jest dochodzone z inicjatywy zainteresowanego
podmiotu
PRAWO MATERIALNE
Normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa,
określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie.
Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone
obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich
nieprzestrzeganie (w sposób pierwotny wyznaczają sytuacje prawne różnych
podmiotów).
PRAWO FORMALNE/PROCESOWE
Zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru
sprawiedliwości i administracji publicznej. Prawo formalne urzeczywistnia
normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie. Dotyczy ono m.in.
właściwości tych organów (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania
postępowania, pism procesowych, wniosków stron, dowodów, środków
odwoławczych oraz innych instytucji procesowych. Ma charakter instrumentalny
(służebny) względem prawa materialnego.
Trzy tradycyjne gałęzie prawa/metody regulacji:
  Prawo cywilne
 Prawo karne
 Prawo administracyjne
o Metoda cywilistyczna – oparta jest na założeniu, że podmioty prawa są
sobie równorzędne; nie zachodzi między nimi stosunek podporządkowania,
działają na zasadzie autonomii woli, kwestie sporne rozstrzygane są przez
niezawisłe sądy.
o Metoda administracyjna – oparta jest na założeniu, że podmiot prawa
(osoba fizyczna lub prawna) nie ma stosunku do organu administracji
publicznej pozycji równorzędnej. Osoba ta pozostaje, wobec tego organu w
stosunku podporządkowania. Organ ten może określać bez zgody tego
podmiotu jego pozycję prawną (np. nakładać określone obowiązki).
o Metoda karnistyczna – zbliżona jest do metody administracyjnej, jednak
różni się od niej zestawem sankcji (kara pozbawienia wolności, grzywna,
zakaz wykonywania zawodu itp.)