1.

PRAWO I JEGO FUNKCJE

Prawo to uporządkowany zbiór norm postępowania powszechnie obowiązujących na terytorium danego

państwa i ustanowionych przez jego odpowiednie organy.

PODZIAŁ NORM:

 indywidualne - ustalone przez jednego człowieka na własny użytek

 grupowe - zdefiniowane i respektowane przez daną zbiorowość
 społeczne - ustanowione dla społeczeństwa

RODZAJE NORM SPOŁECZNYCH:

 normy prawne
 normy religijne
 normy obyczajowe
 normy moralne

CHARAKTER NORM SPOŁECZNYCH:

 powszechny - obowiązują wszystkich obywateli

 ogólny - dotyczą każdego, kto znajdzie się w określonych okolicznościach
 abstrakcyjny - odnoszą się do kategorii zachowań

Przepis prawny to najmniejsza redakcyjna cząstka każdego tekstu prawnego, zwykle pojedyncze zdanie
stanowiące artykuł, jego fragment wydzielony kropką (średnikiem), ustęp, część oznaczona numerem,
paragrafem, literą itp.

Norma prawna to zawarta w przepisie lub przepisach reguła postępowania (zadaniem prawników jest
odtwarzanie takich norm z przepisów zamieszczonych w aktach prawnych).

BUDOWA NORMY PRAWNEJ:

 hipoteza - wskazująca adresatów normy i warunki, w jakich są oni zobowiązani do określonego

zachowania
 dyspozycja - określająca uprawnienia i obowiązki adresata normy
 sankcja - informująca o konsekwencjach grożących w razie niezgodnego z treścią dyspozycji
zachowania się adresata normy w okolicznościach przewidzianych w hipotezie

FUNKCJE PRAWA:

 organizacyjna - wiąże się z tworzeniem instytucjonalnych podstaw życia społecznego

i państwowego
 kontrolna - polega na nadzorowaniu przez społeczeństwo działań m.in. organów rządzących,
kontrolowaniu ludzkich zachowań i eliminowaniu odstępstw od obowiązujących norm
 represyjna - dotyczy osądzania przestępstw i wymierzania kar z użyciem aparatu przymusu
 wychowawcza - polega na kształtowaniu świadomości obywateli, czyli adresatów norm
 dystrybutywna - wiąże się z rozdzielaniem obowiązków i ciężarów, np. podatkowych
Prawo naturalne to system norm oraz wartości obowiązujących niezależnie od decyzji człowieka (mogą one
pochodzić od Boga, wynikać z natury ludzkiej lub godności człowieka).

Prawo pozytywne jest tworzone przez ludzi i zależy od woli ustawodawcy, dbającego o dobro społeczności
(obowiązuje na danym terenie i w danym czasie).

Praworządność to przestrzeganie prawa przez organy władzy, urzędy i instytucje.

RODZINY PRAWA:

 prawo stanowione - dominujące znaczenie ustaw tworzonych przez organ przedstawicielski

 prawo zwyczajowe - sposób postępowania uznany za obowiązujący przez daną zbiorowość,
odgrywający przez stulecia najważniejszą rolę w formułowaniu porządku prawnego
 prawo powszechne zwyczajowe - obowiązuje prawo stanowione, ale również prawo sędziowski i
zwyczajowe oraz zasady słuszności

CECHY SYSTEMU PRAWNEGO:

 hierarchiczność - każdy akt prawny ma określoną rangę

 spójność - eliminacja wewnętrznych sprzeczności w sytuacji istnienia dwóch możliwych do
zrealizowania norm
 zupełność - wolny od luk, porządkujący wszystkie aspekty regulowanej kwestii

ZASADY PRAWA:

 zakaz działania prawa wstecz

 domniemanie niewinności
 nie ma przestępstwa bez ustawy
 nieznajomość prawa szkodzi
 nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
 twarde prawo, ale prawo
 wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego
 trzeba wysłuchać także drugiej strony
 prawo sprzyja temu, co legalne
 sprawę osądzoną uważa się za prawdę

Kultura prawna to wiedza jednostek i grup społecznych na temat obowiązujących przepisów, a także ich ocenę
oraz postulaty dotyczące ewentualnych zmian.

POSTAWY OBYWATELI WOBEC PRAWA:

 oportunizm - przestrzeganie norm prawnych wynika z obawy przed karą za ich niestosowanie lub z
oczekiwania na nagrodę
 konformizm - powodem respektowania przez jednostkę przepisów jest chęć dostosowania się do
pozostałych członków grupy społecznej, która przyjęła określone reguły
 legalizm - stosowanie się do norm prawnych wynika z przeświadczenia o wymogu podporządkowania
się każdej zasadzie
  legalizm krytyczny - przyczynę przestrzegania zasad prawnych stanowi pogląd jednostki o obowiązku
zastosowania się do każdej reguły określonego typu (tej akceptacji towarzyszy krytyczna ocena
obowiązujących norm i gotowość sprzeciwienia się im)

2. ŹRÓDŁA I OBSZARY PRAWA

Formalne źródła prawa to wszelkiego rodzaju akty prawne, np. ustawy.

Materialne źródła prawa to czynniki wpływające na jego kształt, tj. sytuacja polityczna, społeczna itp.

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH (OD NAJWAŻNIEJSZYCH):

 konstytucja
 ustawy
 ratyfikowane umowy międzynarodowe
 rozporządzenia
 akty prawa miejscowego (statuty, przepisy wykonawcze, przepisy porządkowe)

ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA:

 oficjalne - dzienniki urzędowe organów władzy państwowej lub samorządowej

 nieoficjalne - publikacje umożliwiające ustalenie treści norm prawnych

ŹRÓDŁA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ:

 prawo pierwotne
 prawo wtórne:
o rozporządzenia obowiązują w całości i są przestrzegane przez każde państwo członkowskie UE
o dyrektywy wskazują cele, które mają zostać osiągnięte przez państwo członkowskie, a także
terminy ich realizacji
o decyzje dotyczą jednej sprawy albo sytuacji
o zalecenia i opinie należą do tzw. miękkiego prawa i nie są wiążące dla państw członkowskich

PODZIAŁ PRAWA:

 prawo wewnętrzne - dotyczy norm postępowania osób i działania instytucji na terenie jednego
państwa
 prawo międzynarodowe - reguluje relacje między różnymi podmiotami stosunków
międzynarodowych, głównie państwami i organizacjami międzynarodowymi
 prawo publiczne - odnosi się do interesu państwa
 prawo prywatne - dotyczy korzyści poszczególnych obywateli, a ponadto reguluje relacje między nimi
 prawo materialne - wyznacza obowiązki i uprawnienia podmiotów relacji prawnych, a także sankcje
grożące za postępowanie niezgodne z przepisami
 prawo formalne - ustala zasady postępowania wobec organów władzy publicznej w wypadku
naruszenia norm przewidzianych prawem
 STOSOWANIE PRAWA:

 określanie stanu faktycznego

 ustalenie prawdy (zgodnej z faktami, jak i wynikającej z norm prawnych)
 uwzględnienie wszelkich dowodów formalnych
 odpowiedź na pytanie, jakie przepisy odnoszą się do stanu faktycznego
 kwalifikacja prawna stanu faktycznego
 rozstrzygnięcie
 egzekucja

3. WŁADZA SĄDOWNICZA W POLSCE

STRUKTURA WŁADZY SĄDOWNICZEJ W POLSCE:

 sądy powszechne
o Sąd Najwyższy
 sądy apelacyjne
 sądy okręgowe
 sądy rejonowe
 sądy wojskowe
o Sąd Najwyższy
 wojskowe sądy okręgowe
 wojskowe sądy garnizonowe
 sądy administracyjne
o Naczelny Sąd Administracyjny
 wojewódzkie sądy administracyjne
 trybunały
o Trybunał Konstytucyjny
o Trybunał Stanu

SĘDZIOWIE ORAZ CZŁONKOWIE TRYBUNAŁÓW MUSZĄ:

 przestrzegać jedynie Konstytucji RP i ustaw

 być apolityczni
 postępować zgodnie z treścią ślubowania sędziowskiego
 unikać sytuacji mogących przynieść ujmę godności ich stanowiska
 powstrzymać się od podejmowania dodatkowego zatrudnienia bez zgody prezesa sądu

Dwuinstancyjność oznacza, że strony procesowe niezadowolone z orzeczeń sądu pierwszej instancji mogą
odwołać się do sądu drugiej instancji poprzez wniesienie apelacji (orzeczenie sądu drugiej instancji kończy
postępowanie odwoławcze).

Krajowa Rada Sądownictwa to organ stojący na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów. W jego
skład wchodzi 25 członków m.in. osoba powołana przez prezydenta, minister sprawiedliwości, czterech posłów,
dwóch senatorów, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i 10 sędziów
sądów powszechnych.
 ZADANIA KRS:

 opiniowanie aktów normatywnych z zakresu sądownictwa

 podejmowanie uchwał dotyczących występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o
zbadanie zgodności aktów prawnych z konstytucją
 ocena kandydatów na urząd sędziowski
 przedstawianie prezydentowi wniosków o powołanie sędziów
 rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku lub ich powrót
 ustanawianie zasad etyki zawodowej sędziów
 wybór rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych
 przeprowadzanie wizytacji sądów
 wyrażanie opinii nt. powoływania i odwoływania prezesów oraz wiceprezesów sądów

Sąd Najwyższy to naczelny organ sądowy nadzorujący orzecznictwo sądów powszechnych i wojskowych oraz
zapewniający jednolitą interpretację przepisów.

PRAWA SĄDU NJWYŻSZEGO:

 rozpatrywanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych

 podejmowanie uchwał tłumaczących przepisy
 udzielanie odpowiedzi na pytania prawne formułowane przez sądy
 rozpatrywanie innych kwestii przewidzianych w ustawach

Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, powoływany na sześcioletnią kadencję przez prezydenta
spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sąd Najwyższego.

PROCESY W SĄDACH POWSZECHNYCH:

 prawo karne, cywilne rodzinne

 prawo pracy
 ubezpieczenia społeczne
 księgi wieczyste
 sprawy gospodarcze

SĘDZIOWIE SĄDÓW POWSZECHNYCH:

 powołuje ich prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

 powierza im się na czas nieokreślony obowiązki w sądach rejonowych, okręgowych lub apelacyjnych
 obowiązuje ich zasadna niezawisłości sędziów - rozstrzygając sprawy, biorą po uwagę tylko przepisy i
orzekają zgodnie ze swoim sumieniem
 obowiązuje ich zasada nieusuwalności sędziów
 przysługuje im immunitet - nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej lub pozbawiani
wolności bez uprzedniej zgody odpowiedniego sądu

Ławnicy to tzw. sędziowie społeczni wybierani na 4-letnią kadencję w jednym sądzie (mogą brać udział w
rozprawach do 12 dni w roku).
Naczelny Sąd Administracyjny NSA jest instancją odwoławczą od wyroków wojewódzkich sądów
administracyjnych. Ocenia również, czy rozporządzenia ministrów są zgodne z Konstytucją RP.

Wojewódzkie Sądy Administracyjne kontrolują zgodność działań administracyjnych z prawem. Jeżeli dany WSA
uzna, że określony organ administracji publicznej podjął decyzję z naruszeniem prawa, może ją albo uchylić,
albo stwierdzić jej nieważność.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY:

 orzeka w kwestiach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją RP, ustaw z umowami
międzynarodowymi oraz przepisów określonych przez centralne organy państwowe
 stoi na straży zbieżności celów oraz działań partii politycznych z Konstytucją RP
 rozpatruje skargi konstytucyjne i spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami państwa
 wniosek do Trybunału Konstytucyjnego może wnieść prezydent, marszałkowie sejmu i senatu,
premier, 50 posłów lub 30 senatorów
 pytanie prawne ma prawo zadać Trybunałowi Konstytucyjnemu każdy sąd
 skargę konstytucyjną do Trybunały Konstytucyjnego ma prawo wnieść każdy obywatel

TRYBUNAŁ STANU:

 decyduje o odpowiedzialności osób sprawujących kierownicze stanowiska w państwie (np. prezydent,

premier, członkowie rządu, prezes NBP, prezes NIK, członkowie KRRiT) za naruszenie konstytucji oraz
ustaw
 orzeka o zakazie zajmowania prze wskazanego człowieka stanowisk kierowniczych w administracji
państwowej
 może pozbawić daną osobę biernego i czynnego prawa wyborczego, pełnionej funkcji oraz części lub
wszystkich odznaczeń