TEORIA I FILOZOFIA PRAWA –

WYKŁADY
07.10.2016 – WYKŁAD NR 1.

 „Filozofia prawa w pytaniach i odpowiedziach” – red. Prof. Zajadło i prof. Zeidler

 „Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa” (2 wyd.)
 „Zarys teorii prawa” – Wronkowska, Ziembiński
 „Wstęp do prawoznawstwa” (dobre przy powtórce)
 „Podstawy filozofii prawa” – Lech Morawski

SPÓR KONCEPCJI LIBERALIZMU I KOMUNITARYZMU (PROF.

ZEIDLER)

 Kryterium interesu (czyj interes jest reprezentowany)

1) Koncepcje liberalne
- dobro jednostki
- wolność jednostki

2) Koncepcje komunitarne
- dobro wspólnoty

 5 kryteriów podziału wg L. Morawskiego

LIBERALIZM
1 Zasada pierwszeństwa praw i wolności jednostkowych
przed dobrem wspólnym; in  dubio pro libertatum
2 Podstawowe zadania państwa to ochrona praw
i wolności obywateli
3 Zasada neutralności państwa w sprawach
światopoglądowych, etycznych i religijnych
4 Z punktu widzenia jednostki liberalizm
nastawiony na prawa nie na obowiązki
5 Liberalizm kładzie nacisk na prawa i wolności
negatywne
KOMUNITARYZM
Pierwszeństwo dobra wspólnego przed prawami
jednostki; in dubio pro comunitate
Podstawowe zadanie państwa to ochrona dóbr
wspólnych
Państwo powinno bronić tych wartości, od których
respektowania zależy tożsamość i integralność danej
wspólnoty  państwo nie może być neutralne
w kwestiach światopoglądowych, etycznych i religijnych
jest Z punktu widzenia jednostki komunitaryzm kładzie
nacisk na równorzędność praw i obowiązków jednostki
wobec wspólnoty
Komunitaryzm kładzie nacisk na prawa i wolności
pozytywne

 Dworkin  prawo składa się nie tylko z norm i reguł; normy i reguły mogą być spełnione
lub niespełnione; mamy takie normy prawne, które są zasadami

 Hard case  trudny przypadek w prawie; przypadek zderzenia zasad prawa

1
 14.10.2016 – WYKŁAD NR 2.

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE (PROF. NAWROT)

 Za pomocą zdań oznajmujących wypowiadamy sądy

o sąd wydany – wypowiadamy nasze przekonanie
o sąd pomyślany – rozumiemy wypowiedziane zdanie, ale brak nam przekonania co do jego
treści
o gdy ktoś za pomocą pewnego zdania wypowiada swoje przekonanie, wówczas mówimy,
że uznaje to zdanie
o spostrzeżenie

 WNIOSKOWANIE – proces myślowy (rozumowanie), polegający na tym, iż na podstawie uznania za

prawdę pewnego zdania lub zdań (przesłanek) uznaje się prawdziwość innego wniosku

 WNIOSKOWANIE PRAWNICZE
1) z obowiązujących przepisów prawnych w drodze wykładni wyinterpretowuje się normy prawne
(normy-przesłanki)
2) korzystając z reguł inferencyjnych, z norm prawnych o których mowa w punkcie 1), wyprowadza
się nowe normy (normy-konsekwencje)

normy-przesłanki
inferencyjne
reguły

normy-konsekwencje

o wnioskowania prawnicze mają zastosowanie w sytuacjach, w których występuje luka w prawie –

określona sytuacja nie została expressis verbis uregulowana w obowiązujących przepisach prawa
(uchwały SN: z 11.11.1991 r., z 19.02.2003 r. i z 24.01.2004 r.)
 prof. Nawrot daje pierwszeństwo wykładni funkcjonalnej
WNIOSKOWANIA

PRAWNICZE

Oparte na założeniu
Oparte na wynikaniu
konsekwentności ocen
normy z normy
prawodawcy

Oparte na
instrumentalnym
wynikaniu norm
Oparte na logicznym
Analogia iuris Argumentum a fortiori
wynikaniu norm

2
  logiczne wynikanie norm – wnioskowanie oparte na instrumentalnym wynikaniu norm (wnioskowanie
z celu na środki)
 dyrektywa instrumentalnego nakazu – istnieje norma nakazująca czynić wszystko, co jest warunkiem
koniecznym do zrealizowania stanu rzeczy S
 dyrektywa instrumentalnego zakazu – norma zakazująca czynić to, co jest warunkiem wystarczającym
do niezrealizowania stanu rzeczy S

 argumentum a simili (per analogiam)

 wnioskowanie z podobieństwa; w przypadku podobnych (analogicznych lub porównywalnych)

sytuacji normatywnych, można stosować taką samą argumentację
1) analogia iuris (analogia z ustawy)
o ustalenie, że określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne
o ustalenie istnienia przepisu, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami
L. Morawski
podobne do faktu nieunormowanego
o powiązanie z faktem nieunormowanym podobnych lub takich samych konsekwencji
prawnych, co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy prawne
2) analogia legis (analogia z prawa)
o wnioskowanie opierające się na założeniu jednolitości preferencji aksjologicznych
prawodawcy

 argumentum a fortiori (od silniejszej strony)

o jeżeli p, to tym bardziej q
1) argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze) – reguła pozytywna (dozwolenia);
jeśli wolno więcej to wolno również mniej
2) argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe) – reguła negatywna (zakaz);
jeśli nie wolno mniej to tym bardziej nie wolno więcej

 argumentum a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa)

o jeśli norma N1 znajduje zastosowanie w sytuacji S 1, to w sytuacji S2 nie jest ona stosowana
(zakładając, że sytuacja S1 jest inna niż sytuacja S2)

Rozumowania, ale nie wnioskowania prawnicze:

1) argumentum a coherentia
 argumentacja odwołująca się do spójności systemu
 jeśli system prawa jest spójny, to norma nie może pozostawać w niezgodności z innymi normami
systemu prawnego
2) argumentum a completudine
 argumentacja odwołująca się do zupełności systemu
 jeśli system jest zupełny, to nie może mieć luk
 wszystkie luki mają charakter pozorny
3) argumentum ad exemplis
 argumentacja na podstawie przykładu, który został uznany za wzorcowy dla rozstrzyganej kwestii
4) argumentum a rubrica
 systemowa dyrektywa wykładni, zgodnie z którą w toku wykładni uwzględnia się wewnętrzną
systematykę interpretowanego aktu prawnego

3
 21.10.2016 – WYKŁAD NR 3.

FILOZOFIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (DR WIDŁAK)

Status metodologiczny filozofii prawa międzynarodowego

 filozofia prawa międzynarodowego może być postrzegana jako przykład filozofii szczegółowej
dogmatyki prawniczej (podobnie jak filozofia prawa karnego, konstytucyjnego, prywatnego)

 jest z pewnością przykładem metody uprawiania filozofii prawa „od prawa ku filozofii” (M. Zirk-
Sadowski)  tradycyjny sposób filozofowania przez prawników; od szczegółowych problemów danej
dziedziny, następnie poddawanie generalizacji i dojście do wniosków normatywnych

 ze względu na specyfikę tej gałęzi prawa powstaje pytanie czy jej rozumienie jako filozofii (dogmatyki)
prawa międzynarodowego nie jest zbyt wąskim ujęciem postawionych problemów

 zagadnienia, które są jej przedmiotem wymagają uwzględnienia także co najmniej filozofii politycznej
oraz teorii stosunków międzynarodowych

 dwie koncepcje:

Filozofia prawa międzynarodowego Filozofia PM uprawiana „od zewnątrz”

jako szczegółowa filozofia prawa – koncepcja z perspektywy ogólnej filozofii prawa, metoda
wewnętrznej filozofii prawa prowadząca do rekonstrukcji pewnej filozofii
międzynarodowego czy też podejścia „od prawa na postawie doświadczenia problemów
wewnątrz” prawa międzynarodowego

 dlaczego filozofia PM zaczęła rozwijać się stosunkowo późno?

 rozwój nowożytnego PM był silnie związany ze szkołą prawa natury (Paweł Włodkowic, szkoła
hiszpańska, Hugo Grocjusz)
 spory wokół normatywności PM związane z tezami pozytywizmu prawniczego (J. Austin,
H.L.A. Hart) /Austin - PM jako pozytywna moralność; wg Harta PM składa się wyłącznie z reguł
pierwotnych, więc nie jest systemem prawnym sensu stricto/
 klasyczna doktryna PM koncentrowała się raczej na budowaniu teorii (podejścia
analitycznego) a nie filozofii (normatywnej etyki)
 sceptycyzm w odniesieniu do moralności kosmopolitycznej (granice państwa postrzegane
raczej jako granice moralności)
 przewartościowanie etyczne w PM pojawiło się późno – wraz z rozwojem praw człowieka
i procesami dekolonizacji a następnie globalizacji (druga połowa XIX w.)

 czy obecnie PM stanowi podatny grunt dla rozważań filozoficznych?

 radykalna zmiana paradygmatów w PM: rozwój praw człowieka, redefinicja suwerenności

(przekształcenie się pojęcia suwerenności, jest ona postrzegana jako odpowiedzialność)
 rozszerzenie zakresu przedmiotowego i podmiotowego (zmiana w składzie społeczności
międzynarodowej)
 obiektywne procesy globalizacyjne: ekonomiczne, polityczne, społeczne, religijne,
technologiczne itd.

Czy prawo międzynarodowe jest prawem? O istocie normatywności PM

 wątpliwości pozytywizmu prawniczego pod adresem normatywności PM – teza o prymitywizmie PM

4
 o wg J. Austina, PM nie jest prawem, ponieważ brak jest na tym poziomie suwerena
wydającego rozkazy zabezpieczone sankcją przymusu
o PM jest pozytywne, może być uznane co najwyżej za pozytywną moralność międzynarodową,
a nie prawo sensu proprio; pogląd ten jednak jest niewystarczający obecnie
o Dla H. Harta PM nie tworzy systemu prawnego, ponieważ składa się jedynie z reguł
pierwotnych, natomiast brak w nim reguł wtórnych, takich jak reguły zmiany (rules of
change), rozstrzygania (rules of adjudication) i rozpoznawania (rules of recognition);
(dogmatycy PM opowiadają się za teorią Harta; dr Widłak jest raczej przeciwny, aby
wykorzystywać tę teorię w kontekście PM, bo istnieje wiele ciekawszych koncepcji); pogląd
również niewystarczający obecnie

 Krytyka PM i odpowiedzi na nią

o Powyższa i inne rodzaje krytyki PM sprowadzają się do kilku elementów odróżniających PM
od prawa krajowego i mające świadczyć o braku charakteru prawnego tego pierwszego:
1) stosowanie prawa: brak systemu efektywnych sankcji oraz systemu sądownictwa
zdolnych do efektywnego egzekwowania norm
 możliwe są dwa kierunki odpowiedzi na zarzut, iż wobec braku suwerena PM
nie dysponuje przymusem:
a. wg Kelsena PM dysponuje sankcjami w postaci represaliów i wojny
(przymus użycia siły); ich odmienny, zdecentralizowany charakter
stosowania w drodze samopomocy przez społeczność międzynarodową
wiąże się z prymitywnym etapem rozwoju systemu; każde użycie siły
jest wg Kelsena albo złamaniem PM albo zastosowaniem sankcji (jeśli
wojna jest legalna to jest sankcją, a jeśli dochodzi do innego użycia siły
to jest to delikt)
b. przymus wcale nie jest istotnym elementem autorytetu
i normatywności prawa; PM jest specyficznym systemem, szereg innych
społecznych sankcji jest dostępny; instytucjonalizacja, global
governance oraz sądownictwo międzynarodowe tworzą coraz
doskonalszy system sankcji ekonomicznych i organizacyjnych; system
sankcji rozwija się inaczej niż w prawie krajowym, z uwagi na inną
specyfikę PM; sądownictwo międzynarodowe również się rozwija,
rozwija także swój system sankcji
2) nieprzestrzeganie PM w praktyce stosunków międzynarodowych
 przestrzeganie lub nieprzestrzeganie prawa nie jest ostatecznym wyznacznikiem
jego legalności
 Louis Henkin: „Większość państw przestrzega większości zasad prawa
międzynarodowego i swoich zobowiązań przez większość czasu”
 Państwa rzadko otwarcie łamią PM i przyznają to w sferze werbalno-retorycznej.
Najczęściej szukają uzasadnień i usprawiedliwień dla swojego zachowania
powołując się np. na szczególne instytucje prawne typu samoobrona, wyższa
konieczność, retorsje itd.; /budowanie wartości, doktryn, obrona przez kulturę,
tradycję, wolność religijna jako uzasadnienie/
3) tworzenie prawa: brak jednolitego, wertykalnego i scentralizowanego procesu
prawodawczego (takiego jak w prawie krajowym)
 tworzenie prawa nie ogranicza się jedynie do scentralizowanych aktów
suwerena, nie musi być hierarchiczne; coraz częściej jest to złożony
horyzontalny proces z udziałem podmiotów spoza organów władzy;
ostatecznym twórcą prawa w sensie socjologicznym jest wspólnota; brak
konkretnego suwerena (który jest mitem i konstrukcją) nie jest koniecznością
 w PM nie ma wyraźnej hierarchizacji źródeł prawa, co nie oznacza,
że nie występuje hierarchizacja norm (np. ius cogens)
 postępuje proces relatywizacji normatywnej (termin ukuty w latach 80. przez
P. Weil’a) – stopniowanie normatywności (coś, co nie występuje w tradycyjnym
prawoznawstwie w ramach prawa krajowego) - przykład: soft law; postępuje
także proces obiektywizacji PM, kiedy wola państw jest źródłem normatywności

5
 PM (normy zwyczajowego ogólnego PM, traktaty wywierające skutki dla stron
trzecich, normy erga omnes)
 podważanie teorii zgody jako źródła normatywności – teoria woluntaryzmu
została już zniszczona
 w związku z wykształceniem się tzw. reżimów specjalnych (fragmentacja PM,
koncentrowanie się wokół reżimów, które zagęszczają konstrukcje
instytucjonalne, np. WTO) pojawiają się coraz częściej Hartowskie reguły wtórne
4) obowiązywanie: nieokreśloność granic i źródeł systemu (nie są one jasno określone)

Jakim przemianom podlega współcześnie społeczność międzynarodowa? Od społeczności

międzynarodowej do wspólnoty międzynarodowej

 społeczność międzynarodowa jako „rodzina narodów”

o najczęściej definiowana jest poprzez kryterium członkostwa w niej jako „ogół państw
suwerennych, utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawa międzynarodowe”

o na ogół nie budzi kontrowersji, że katalog ten może i powinien być poszerzony
o międzynarodowe organizacje międzyrządowe

o powyższa definicja przestaje być wystarczająca chociażby ze względu na zmiany podmiotowe

w PM i pojawienie się nowych „aktorów”: organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw
ponadnarodowych, jednostek, grup nieformalnych itd.

o klasyczne ujęcia nie poruszają jednak innych poza podmiotowym aspektów istnienia
społeczności międzynarodowej, zwłaszcza normatywnego (wspólnota norm)
oraz aksjologicznego (wspólnota wartości) – trzeba zatem otworzyć się na myślenie
filozoficzno-prawne, gdzie brak jest dogmatycznych ograniczeń

 społeczność czy wspólnota?

o terminy „społeczność” (society) oraz „wspólnota” (community) są używane zamiennie,

podczas gdy ich znaczenie jest odmienne

o w socjologii F. Tönnis dokonał klasycznego rozróżnienia na Gesselschaft (luźniejsza, formalna,

zatomizowana społeczność koegzystencji) i Gemeinschaft (organiczna, nieprzypadkowa
wspólnota oparta na głęboko internalizowanych wartościach); jest to rozróżnienie modelowe,
jednak można wyobrazić sobie twory pośrednie

o angielska szkoła stosunków międzynarodowych: „społeczność międzynarodowa istnieje, gdy

grupa państw świadomych, pewnych wspólnych interesów i wspólnych wartości, tworzy
społeczność w tym sensie, że postrzegają one siebie jako związane w swych wzajemnych
relacjach wspólnym zespołem reguł i uczestniczą w działaniu wspólnych instytucji” (H. Bull) 
warstwa normatywna, aksjologiczna i instytucjonalna

 w historii myśli o stosunkach międzynarodowych i filozofii politycznej można

wyodrębnić 3 tradycje: realizm (tradycja Hobbesowska), racjonalizm (tradycja
Grocjańska) oraz idealizm (tradycja Kantowska)

 wyróżnienie 2 kategorii, które „sąsiadują” ze społecznością międzynarodową:

1. system międzynarodowy – mechaniczny; „zachowanie każdego uczestnika

systemu staje się elementem kalkulacji w procesie decyzyjnym innych jego
uczestników”; Hobbesowski stan naturalny – państwa funkcjonują na podstawie
prawa silniejszego (nurt realistyczny)

2. społeczność światowa – kosmopolityczny idealizm; społeczność wszystkich ludzi;

niektórzy uważają, że chodzi nie tylko o ludzi, ale też o inne podmioty, np.
państwa

6
 3. społeczność międzynarodowa – tradycja racjonalistyczna, kategoria pośrednia;
coś pomiędzy dwoma powyższymi określeniami; z założenia bardziej
cywilizowana, obowiązują normy i wartości

 społeczność pluralistyczna czy solidarystyczna

Typ pluralistyczny „społeczność” Typ solidarystyczny „wspólnota”

Społeczność zbudowana głównie z państw
o silnej tożsamości o wyraźnie zarysowanym
subiektywnym poczuciu suwerenności, dużej
autonomii aksjologicznej co do kreowania
własnych wartości i zasad
W tego typu społeczności na pierwszy plan
wychodzi wspólnota kulturalna i cywilizacyjna jej
członków

Zasadniczo dąży ku partykularyzmowi, Dąży do uniwersalizmu, państwo nie ma

ma charakter zasadniczo kontraktowy oraz ontologicznego pierwszeństwa przez wspólnotą
funkcjonalny

Warstwa wspólnych interesów jest „tęższa” niż

w przypadku wątłej społeczności

 5 znaczeń terminu „wspólnota międzynarodowa” w języku prawnym

1. suma istniejących państw (nieaktualne, nikt już tak nie interpretuje)

2. zbiór synergiczny państw i podmiotów pozapaństwowych (international community
as  a  whole) /suma elementów jest czymś więcej niż sum indywidualnych działań/
3. system instytucjonalny ONZ /dr Widłak bardzo sceptyczny; z samych dokumentów ONZ wynika coś
innego/
4. społeczność światowa (ludzkość) /występuje w prawie kosmicznym, w prawie morza, prawie
ochrony dziedzictwa kulturowego; wspólnota wszystkich ludzi/
5. moralna idea, wspólnota komunikacyjna lub hermeneutyczna metoda interpretacji prawa
międzynarodowego (koncepcja nieontologiczna)

Na czym polega konstytucjonalizacja prawa międzynarodowego?

 Współczesne przekształcenia aksjologicznego i normatywnego paradygmatu PM

 Stanowisko konserwatywne  …
 Stanowisko liberalne  skala zmian jest tak daleko idąca, że wpływa ma samą normatywną
istotę PM, trzeba opracować nową filozofię filozofii dogmatyki prawa
 Stanowisko kosmopolityczne  global law, skala zmian fundamentalna, istnieje kryzys PM
i nowa jakość w kategorii normatywnej i systemowej

 Konstytucjonalizacja PM
 Dyskusja toczy się głównie w ramach stanowiska pośredniego (liberalnego); ma długą historię
sięgającą szkoły wiedeńskiej filozofii prawa
 Nie jest to dyskusja o konstytucji w znaczeniu formalnym; jest to debata interdyscyplinarna,
w której biorą udział prawnicy
 Problem terminologiczno-metodologiczny i językowy
 Jest to proces, zjawisko dynamiczne, przekształcanie się PM z prawa między narodami
(ius inter gentes) w prawo społeczności międzynarodowej
 Debata jest ściśle związana z innymi zjawiskami w PM jak fragmentacja i globalizacja

 Procesy konstytucyjne w społeczności międzynarodowej

 zwiększająca się liczba norm ius cogens
 więcej zobowiązań erga omnes i wzrost ich znaczenia
7
  hierarchizacja PM (wzrost znaczenia praw człowieka)
 ponadnarodowa rola Rady Bezpieczeństwa ONZ
 powstawanie umów międzynarodowych, o charakterze minikonstytucji

 Krytyka i trendy antykonstytucjonalistyczne PM

 fragmentacja PM
 hegemonializm (mocarstwa i supermocarstwa)
 obawa o dążenie do zbyt daleko posuniętego uniwersalizmu aksjologicznego lub politycznego
 zagrożenie ideą globalnego państwa
 konstytucjonalizm jest zbyt silnie, organicznie i nierozerwalnie powiązany z ideą państwa
 deficyt demokracji na poziomie globalnym

 3 płaszczyzny postrzegania konstytucjonalizacji

1. Rzeczywisty proces (kopiowanie procesów znanych z prawa krajowego)
2. Hermeneutyczna metoda interpretacji PM (jako przesłanka do wykładni, chodzi o podejście,
a nie o zmiany w prawie)
3. Projekt normatywny (jako postulat, jak zmienić prawo, do czego ono zmierza,
do wypracowania modelu)

Na następny wykład przeczytać tekst, który zostanie udostępniony na Portalu Studenta!

18.11.2016 – WYKŁAD NR 6.

NORMATYWNOŚĆ TEKSTU PRAWNEGO, CZYLI SPÓR O

JEDNOLITY CHARAKTER REGUŁ PRAWNYCH (DR
WOJCIECHOWSKI)

Normatywność oznacza, że tekst prawny wyraża normy postępowania; w sporze chodzi o to, czy wszystkie
reguły prawne w jednakowym stopniu wyrażają normy postępowania

1. Przepis a norma
2. Językowa postać i struktura normy prawnej
3. Założenie normatywności tekstu prawnego i jego niekiedy kłopotliwe konsekwencje
 Założenie legalne, „jedynki”, przepisy końcowe
 Normy kompetencyjne

1. Przepis a norma

a. Cztery funkcje języka a rodzaje wypowiedzi

 Przy pomocy języka opisujemy rzeczywistość – wtedy konstruujemy zdania

b. Rodzaje wypowiedzi

 Zdania – z. w sensie logicznym i z. w sensie gramatycznym

 zdania w sensie logicznym – prawda lub fałsz; każde zdanie logiczne jest też
gramatyczne, ale nie zawsze jest na odwrót
 zdania w sensie gramatycznym

8
  Oceny – wieloznaczność pojęcia; rozumiane jako sąd wartościujący (aprobata
lub dezaprobata) albo rozumiane jako sąd kwalifikujący (oparty na kryteriach,
z punktu widzenia których oceniamy, że dane zachowanie kwalifikujemy do jakiejś
kategorii, np. niedbalstwo)
 Założenie istnienia swobody w ich formułowaniu
 Przyczyny formułowania ocen w dyskursie prawnym:
i. decyzja ustawodawcy (klauzule generalne, nazwy wartości,
np. „godność człowieka”)
ii. właściwości języka naturalnego – konsekwencja tezy o otwartej
tekstowości prawa (ang. open texture); Hart – cały spór o zakres
prawniczej dyskrecjonalności; teza otwartej tekstowości prawa
(Critical Legal Studies, amerykański realizm prawniczy, R. Dworkin
– próbował formułować tezę poprzez wykazywanie, że nie jest tak,
że nie da się sformułować jednego trafnego rozstrzygnięcia
w sporach prawnych);

 Dyrektywy
 Różne postacie wypowiedzi dyrektywalnych (optatywy, rozkazy, prośby,
normy postępowania)
 Norma postępowania (df) – wypowiedź bezpośrednio formułująca
odniesiona do tak czy inaczej określonych osób zakaz albo nakaz danego
zachowania w określonych okolicznościach (Zygmunt Ziembiński)
 Budowa – zakres zastosowania i zakres normowania, normy sprzężone
 Zakres zastosowania – klasa zachowań, w których norma znajduje
zastosowanie
 Zakres normowania – klasa zachowań, których norma wymaga od
jej adresata
 Normy sprzężone – normy sankcjonowane i normy sankcjonujące;
 Formy wysłowienia
 powinnościowa – kategoryczna („w każdym przypadku x będący A
w  okolicznościach B powinien czynić C”); hipotetyczna („jeżeli….,
to….”)
 pozornie opisowa

 Performatywy

c. Czy oceny stanowią uzasadnienie dla dyrektyw, czy odwrotnie?

- wniosek  coś jest zakazane, dlatego, że jest złe
- mogą się jednak zdarzyć sytuacje, że coś uważane jest za złe, bo jest zakazane

Norma a przepis

Prawnicy przyjmują założenie, że tekst służy wysłowieniu norm prawnych, a zatem jest normatywny;
elementem tego założenia jest to, że prawodawca nie opisuje nam rzeczywistości – prawo nie jest narzędziem
opisywania świata

Czy norma da się zawsze wysłowić i czy jest wysławiana?

Praktyczne znaczenie definicji normy abstrakcyjno-generalnej

13.01.2016 – WYKŁAD

KONCEPCJE PRAWA (DR WOJCIECHOWSKI)

9
Jakie są związki prawa i moralności?

POZYTYWIZM PRAWNICZY

 Kodyfikacje - większe prawdopodobieństwo uzyskania pewności prawa

 Bycie pozytywistą, to stanie po stronie prawa stanowionego

 Podejście do prawa jako nauki; twierdzenia dot. prawa zyskiwały na pewności, prawoznawstwo
chciano zbliżyć do wzorca przyrodniczego

 Współczesny pozytywizm  dziś trudno już znaleźć kogoś, kto powie, że to nie prawo stanowione
powinno stanowić podstawę rozstrzygnięcia sądowego; mało kto wierzy, że prawo naturalne jest
w stanie zastąpić prawo pozytywne; forma stanowienia prawa jest dominująca

 Współczesny pozytywizm jest to kierunek szczególnie dyskutowany przez Anglosasów; jedna z tez
mówi, że prawo jest faktem społecznym, a nie przyrodzonym; druga – rozdział prawa i moralności

Alternatywa dla pozytywizmu prawniczego – NIEPOZYTYWISTYCZNE KONCEPCJE PRAWA

 Związki prawa i moralności można określać więcej niż jednym przymiotnikiem – związek treściowy,
związek walidacyjny, pojęciowy

 Teza  pojęcie prawa należy tak zdefiniować, aby zawierało ono elementy moralne (chodzi o związek
pojęciowy)

 Związki treściowe polegają na tym, że patrzymy na jakiś system moralny albo jakieś normy moralne
w pewnej społeczności w określonym czasie i na treść normy prawnej; jeśli takiej nie ma, to związek
nie istnieje

 Norma moralna, która nie ma odzwierciedlenia w prawie – np. zdrada

 Diagram z kołami przecinającymi się
 Normy prawne moralnie indyferentne

 ANALITYCZNY (POJĘCIOWY) ZWIĄZEK PRAWA I MORALNOŚCI (tekst R. Alexy’ego)

 Definicja prawa  normy, które mają roszczenie do słuszności

 Argument normatywny to taki, który mówi, że ta definicja, którą proponuje ktoś
(niepozytywista) jest lepsza z punktu widzenia różnych celów
 Zdania syntetyczne – uznawane za prawdziwe na podstawie doświadczenia empirycznego
 Zdania analityczne to takie, które są uznawane na mocy znaczenia terminów użytych do
budowy tych zdań albo zdania, które są prawdziwe na mocy struktury (np. każdy kawaler nie
ma żony; jeżeli a jest b i b jest c, to a jest c)
 Możliwość i niemożliwość – empiryczna i logiczna; analityczna niemożliwość – coś, co jest
wewnętrznie sprzeczne
 Argument analityczny – dwa zdania, przepisy
1.

 Roszczenie do słuszności, jakie ma prawo jako takie, czy poszczególne akty normatywne
 Sprzeczność performatywna
 Tekst poświęcony jest argumentom normatywnym
 Formuła Radbrucha – niesprawiedliwe prawo nie jest prawem (formuła już ze średniowiecza,
uwspółcześniona przez Radbrucha); przyjęcie, że prawo ma 3 zasadnicze tezy:
bezpieczeństwo prawne, celowość i sprawiedliwość; bezpieczeństwo prawne jest
najważniejsze z tych trzech! są takie sytuacje, w których naruszenie idei sprawiedliwości

10
 osiąga taki poziom, że można mówić o ustawowym bezprawiu i wtedy prawo przestaje być
prawem
 Związek klasyfikujący i kwalifikujący – klasyfikujący - coś przestaje być prawem,
a kwalifikujący, ze powoduje wadliwość
 Rozróżnienie pomiędzy perspektywą obserwatora i uczestnika
 Zarzuty pozytywisty pod adresem niepozytywisty (cały problem filozofii prawa w tym wycinku
dotyczy wyjątkowych sytuacji, np. występowania reżimów itp.)

 Argument języka – pozytywista mówi: jeśli twierdzisz, ze rażąco niesprawiedliwe

prawo jest prawem, to masz problem, bo nie wiesz jak nazwać to, co tym prawem
nie jest
 Argument z jasności
 Argument z efektywności – są dwie tezy w ramach tego argumentu; dyskretny
element działania koncepcji niepozytywistycznej, tzw. „efekt ryzyka” - reżimy
niedemokratyczne wykazują tendencje do upadania; jeżeli w danej kulturze prawnej
przyjmuje się pozytywistyczną definicję, to sędzia może przyjąć, że nic mu nie grozi –
ryzyka nie ma, bo prawo nie działa wstecz. Ale na gruncie koncepcji
niepozytywistycznej ryzyko się pojawia – gdy reżim upadnie, to mogą zostać
wyciągnięte konsekwencje; Alexy odpiera ten argument twierdząc, że zastosowanie
koncepcji niepozytywistycznej spowoduje, że wystąpi efekt ryzyka i ktoś będzie brał
pod uwagę elementy słuszności

 Tekst B. Williamsa o relatywizmie

 Ludzie spierają się o moralność, nie pozostają w stanie obojętności
 Moralność to nie sprawa gustu; sądy moralne nie są wyrażaniem, czy coś lubimy albo nie
 Subiektywizm ma problem z wyjaśnieniem pojęcia sporów moralnych
 Przykładowa sytuacja z łódką nie jest dobrą ilustracją dla wyjaśnienia sporów moralnych
 Co by miało oznaczać, że moralność jest obiektywna? Powszechnie uznawana; istnieje norma
moralna uznawana przez wszystkich w wymiarze przestrzennym i czasowym;


11