Dr hab. Tomasz Stawecki, prof.

UW

WYKŁAD 6
RONALD DWORKIN – KRYTYKA
POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO ORAZ
KONCEPCJA PRAWA JAKO
PRZEDMIOTU INTERPRETACJI
 POZYTYWIZM PRAWNICZY
– PODSTAWOWE TEZY (przypomnienie)

1. Teza społeczna – prawem są wyłącznie normy pochodzące

od suwerena (państwa) i zabezpieczone przymusem.
Interpretacja H.L.A. Harta: prawo jest związkiem reguł
pierwotnych i wtórnych.
2. Teza o rozdziale – nie istnieje konieczny (walidacyjny)
związek między prawem i moralnością.
Interpretacja H.L.A. Harta: związki genetyczne i
funkcjonalne są na tyle silne, że wartości są obecne w
praktyce prawniczej (minimalna zawartość prawa
naturalnego w prawie pozytywnym) (soft positivism)
Ronald Dworkin kwestionował obie tezy
 PYTANIA DO DZISIEJSZEGO WYKŁADU

1. Czy prawo jest tylko systemem reguł?

2. Co to są „trudne przypadki” (trudne sprawy, hard
cases)?
3. Na czym polega „ważenie zasad” (balancing)
4. Dlaczego sędzia powinien być jak Herkules?
5. Dlaczego orzeczenie sędziego powinno być jak
dobry odcinek powieści (serialu)?
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.
KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ
POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (1)

1. Według Dworkina prawo (wbrew Hartowi) to nie tylko

związek reguł pierwotnych i wtórnych;
prawo to reguły, ale i zasady oraz wymogi polityki:
(a) reguły (rules) –mają konkluzywny (definitywny)
charakter: „wszystko albo nic” („nie można być trochę
martwym”), np. jeśli reguła wskazuje, że na danym odcinku
drogi publicznej obowiązuje maksymalna dozwolona
prędkość 50 km/h, to taką regułę można w praktyce
zrealizować albo złamać (51 km/h lub więcej), nie można jej
naruszyć częściowo, trochę; reguły sprzeczne się wykluczają
i trzeba jedną uznać za obowiązującą, a inną odrzucić;
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.
KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ
POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (2)
(b) zasady (principles) – są realizowane w mniejszym
lub większym stopniu; wymagają „ważenia”, takiego
zastosowania, aby każdą z zasad możliwie najlepiej
pogodzić z pozostałymi zasadami;
- Różnica między regułami i zasadami jest natury
logicznej, a nie czysto prawnej, żadna reguła nie jest
zasadą i vice versa;
- Zasady (principles) mają odmienne uzasadnienie:
mają być przestrzegane ponieważ tego domaga się
sprawiedliwość, uczciwość lub inny aspekt
moralności; często nie spełniają „testu pochodzenia”;
większość praw obywatelskich to zasady;
 ZASADY I REGUŁY: SPÓR O
„KONKLUZYWNOŚĆ”, „WAŻENIE ZASAD”
„Zakres prawa do informacji zdeterminowany jest w znacznej mierze przez samą
Konstytucję. (…). Art. 61 ust. 3 Konstytucji wyznacza granice dopuszczalnego
ograniczenia tego prawa: ograniczenie może nastąpić wyłącznie ze względu na
określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów
gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego
interesu gospodarczego państwa. (…) Oznacza to, że obywatelskie prawo do
informacji nie ma charakteru bezwzględnego i że ustawodawca zwykły - który
ogranicza w wydawanych ustawach zwykłych dostępność informacji publicznej -
musi respektować konieczność ważenia zasady (dostęp do informacji publicznej) i
wartości wskazanych w art. 61 ust. 3 jako dopuszczalnych kryteriów ograniczenia
zasady dostępności (por. podobnie także wyrok TK w sprawie o sygn. K 17/05).
Ograniczenia dostępności informacji publicznej i kryteria ważenia kolidujących ze
sobą wartości podlegają ocenie z punktu widzenia mechanizmu
proporcjonalności
(art. 31 ust. 3 Konstytucji, na co zwrócono uwagę w uzasadnieniu wyroku
Trybunału w sprawie o sygn. K 17/05)”.
[Wyrok TK z 15.10.2009 r., K 26/08 ]
6
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA.
KRYTYKA TEZY SPOŁECZNEJ
POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO (3)

(c) Prawo obejmuje też wytyczne polityki (policies) –

wyznaczają cele do osiągnięcia, zwykle jest to postęp
w zakresie jakiegoś ekonomicznego, politycznego czy
społecznego aspektu życia zbiorowości; regulacja
prawna nie polega na wskazaniu sposobów
zachowania, ale celu jaki ma być osiągnięty (np.
demonopolizacja sektora energetycznego)
[w Polsce policies nazywane są zwykle normami
programowymi]
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (4)

2. Różnica między “łatwymi przypadkami” (easy cases) i

„trudnymi przypadkami” (hard cases, np. Riggs v.
Palmer). W łatwych przypadkach sędzia orzeka po prostu
na podstawie reguły.
W hard cases nie można zastosować reguły, trzeba
sięgnąć po zasadę (np.) „nikt nie może czerpać korzyści z
wyrządzonego drugiemu zła”. Taka zasada ma charakter
moralny, ale jednocześnie jest uznana za zasadę
porządku prawnego. Uznanie związania zasadami
oznacza przełamania pozytywistycznej „tezy o rozdziale”,
a także odrzucenie Hartowskiej „reguły uznania” (rule of
recognition).
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (5)

3. Rozróżnienie “łatwych przypadków” i „trudnych

przypadków” - > podstawą sugestii, że Dworkin
krytykując pozytywizm prawniczy przyjmował
stanowisko prawnonaturalne.
M.zd. to błędna interpretacja, gdyż Dworkin nie
zakładał przeciwstawiania prawa pozytywnego i
jakiegoś wyższego, „słusznego” prawa.
Pierwszeństwo zasad przed regułami w razie
sprzeczności to kwestia pragmatycznej techniki
regulacji, a nie wynik wartościowania.
To interpretacja hermeneutyczna.
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (6)

4. Ustalenie obowiązywania prawa nie ogranicza się

do pozytywistycznego testu pochodzenia normy,
lecz obejmuje proces rozpoznawania prawa przez
sędziego Herkulesa.
W ten sposób Dworkin kwestionuje też
pozytywistyczną tezę społeczną (tezę o
koniecznym „rodowodzie norm prawnych”);
obowiązywanie zasad stwierdza się analizując
praktykę prawniczą (zwłaszcza orzecznictwo
sądów, a nie formalne akty stanowienia prawa).
 TEORIA PRAWA RONALDA DWORKINA (7)

5. Orzeczenia sądów jako „powieść w odcinkach” (chain of

novels). Sędzia musi uwzględnić dorobek wcześniej
orzekających sądów, ale też jego decyzja musi antycypować
przyszłe rozstrzygnięcia (prospektywny charakter prawa).
6. Sędzia nie ma prawa do w pełni swobodnej decyzji, dlatego
powinien dokonać heroicznego, nadludzkiego wysiłku (jak
Herkules), aby znaleźć takie rozwiązanie.
12 PRAC HERKULESA
(NIE TRAKTUJCIE METAFORY DOSŁOWNIE!)

12
 R. DWORKIN: TEORIA UPRAWNIEŃ JAKO
KART ATUTOWYCH
1. Uprawnienia (rights) wynikają najczęściej z zasad
(principles) a nie z reguł.
2. Uprawnienia rzadko mogą być realizowane w pełni, na
ogół wymagają uzgodnienia, zrównoważenia z
uprawnieniami innych osób: np. polityk lub znany aktor
mają prawo do prywatności, ale dziennikarz ma prawo do
przekazywania publicznego istotnych informacji
3. W przypadku sporu o prawa między obywatelami a
instytucjami publicznymi prawa działają tak jak karta
atutowa (trump) w grze w karty, „przebijają inne karty”,
nie mogą być kwestionowane. Na tym polega „poważne
traktowanie” praw. To jest dopełnienie koncepcji ważenia
(balancing) zasad. Ważenie nie może dokonywać się w
nieskończoność.
 KRYTYKA TEORII PRAWA
RONALDA DWORKINA

1. H.L.A. Hart: Dworkin nie zaproponował niczego nowego, w

hartowskim pojęciu reguły mieszczą się zarówno dworkinowskie
reguły, zasady i policies; [nieprzekonywująca odpowiedź na
krytykę]
2. L. Morawski – Dworkinowskie reguły (rules), zasady (principles)
oraz wytyczne polityki (policies) nie wyczerpują logicznych
schematów norm prawnych
3. J. Habermas: Dworkinowski sędzia Herkules z nikim nie prowadzi
dialogu, jest „samotnym monologistą”
4. Stanley Fish: pozycja Herkulesa jako interpretatora jest inna niż
wskazuje Dworkin: im więcej orzeczeń, tym większy zakres
swobody w ustalaniu treści zasad