WSTP DO PRAWOZNAWSTWA rok akademicki 2007/2008 materiay do wicze

UWAGA! Fragmenty notatek pisane courierem s komentarzami, ktre maj Pastwu uatwi zrozumienie niektrych zagadnie, bd wprowadzi jakie nietypowe, a wane zagadnienie. Kwestie opisane w tych fragmentach nie bd wymagane na egzaminie.

I. Norma prawna koncepcje normy prawnej: (a) jzykowa: norma prawna jest szczeglnym rodzajem wyraenia jzykowego norma to wyraenie dyrektywalne; wrd dyrektyw wyrniamy rne typy wyrae: rozkazy, proby, yczenia itd.; norma to dyrektywa stanowcza (b) niejzykowa: norma prawna nie jest wyraeniem jzykowym jest pewnym bytem pozajzykowym; istniej tu rne moliwoci: koncepcja psychologiczna norma jest przeyciem psychicznym; koncepcja socjologiczna norma jest regularnoci w zachowaniach spoecznych; koncepcja platoska - norma jest bytem abstrakcyjnym na potrzeby wicze przyjmujemy koncepcj jzykow normy kognitywizm i nonkognitywizm: czy normom prawnym (jako wyraeniom jzykowym) mona przypisa prawdziwo lub faszywo? (= czy s to zdania w sensie logicznym) kognitywizm: tak, normy s prawdziwe lub faszywe (np. w. Tomasz z Akwinu, intuicjonizm w etyce) nonkognitywizm: nie, normom nie przysuguje prawdziwo ani faszywo (np. skrajn emotywizm w etyce) => wspczenie zwykle przyjmuje si stanowisko nonkognitywistyczne; to prowadzi do problemu zwanego Dylematem Jorgensena, skadajcego si z 4 tez: 1. Normy nie s prawdziwe ani faszywe (stanowisko nonkognitywistyczne). 2. Logika dotyczy jednie wyrae prawdziwych lub faszywych. 3. Nie istnieje logika norm (wniosek logiczny z (1) i (2)) 4. Nasza intuicja dyktuje nam, e poprawne logicznie rozumowania na normach istniej. => dylemat wynika z tego, e zarwno teza (3), jak i teza (4) wydaj si prawdziwe, a s wzajemnie sprzeczne

performatywy i illokucje: Normy nie s wyraeniami deskryptywnymi (opisowymi), ale normatywnymi (preskryptywnymi). Nie mwi co jest, ale co by powinno. Filozofowie przez wieki zaniedbywali ten typ wypowiedzi, koncepntrujc si na wypowiedziach opisowych. Sytuacja zmienia si w poowie XX w. (analizy L. Wittgensteina oraz oksfordzkiej szkoy jzyka potocznego). J.L. Austin, zaoyciel oksfordzkiej szkoy jzyka potocznego, w swym opus magnum How to Do Things with Words stworzy koncepcj performatyww: s takie wyraenia, za pomoc ktrych opisujemy wiat to konstatywy; mog one by prawdziwe lub faszywe; s takie wraenia, za pomoc ktrych dokonujemy zmian w wiecie performatywy; np. Nadaj Ci imi Jastrzb, tak przed urzdnikiem stanu cywilnego itd. te wypowiedzi mog by udane (szczliwe) bd nieudane (nieszczliwe); np. bd proceduralny przy udzielaniu lubu moe skutkowa tym, e tak obu stron bdzie nieszczliwe - tj. maestwo nie zostanie zawarte; Austin w swym dziele dowid te, e nie istnieje jednoznaczne kryterium odrniania performatyww od konstatyww (por. np. czasownik klasyfikuj - czy to performatyw czy konstatyw?) z tego wzgldu, w tym samym dziele, How to Do Things with Words, Austin porzuci teori performatyww i wprowadzi teori illokucji: kady akt mowy (cokolwiek mwimy, czy to deskryptywnie, czy preskryptywnie) skada si z trzech wymiarw: akt lokucyjny tre tego, co mwimy (np. Nadaj Ci imi Jastrzb - przez Nadaj rozumiana jest czynno nadawania, przez imi - imi itd.) akt perlokucyjny efekt, ktry akt mowy wywiera w psychice suchacza (audytorium) np. powaga, miech itd. akt illokucyjny efekt, ktry akt mowy wywiera w wiecie np. odtd pewien samolot nazywa si bdzie Jastrzb teoria aktw mowy ma ogromne znaczenie dla prawa np. tworzenie prawa jest aktem lokucyjnym, stosowanie prawa (wydanie wyroku) itd. norma a przepis przepis prawny: elementarna jednosta systematyzacyjna tekstu prawnego norma a przepis (3 pogldy): (a) norma to to samo co przepis; (b) norma jest rekonstruowana (dekodowana) z przepisw prawa np. z kilku jednoczenie; (c) pojcie normy nie ma sensu, wystarczy pojcie przepisu prawa. UWAGA! pogld (a) zwizany jest z tzw. operatywn koncepcj wykadni prawa sformuowan przez J. Wrblewskiego pogld (b) zwizany jest z tzw. derywacyjn koncepcj wykadni prawa szkoy poznaskiej PRZYKAD (z Kodeksu karnego):
Art. 148. 1. Kto zabija czowieka, podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci.

 2. Kto zabija czowieka: 1) ze szczeglnym okruciestwem, 2) w zwizku z wziciem zakadnika, zgwaceniem albo rozbojem, 3) w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie. 4) z uyciem broni palnej lub materiaw wybuchowych, podlega karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci.

W przypadku koncepcji (a) mamy tu do czynienia z dwoma normami: art. 1481 i art. 1482. W przypadku koncepcji (b) mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej norma oparta o art. 1481 kk brzmi: Kto zabija czowieka i nie czyni tego ze szczeglnym okruciestwem i nie czyni tego w zwizku z wziciem zakadnika, zgwaceniem albo rozbojem i nie czyni tego w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie i nie czyni tego z uyciem broni palnej lub materiaw wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci lub karze doywotniego pozbawienia wolnoci. W koncepcji derywacyjnej, formuujc norm naley uwzgldni wszystkie wyjtki od oglnej zasady np. od zasady wyraonej w art. 1481 wyjtki wyraone s m.in. w art. 1482. budowa normy prawnej Hipoteza normy prawnej (H): okrela adresata normy i okolicznoci, w jakich powinien on postpi zgodnie z norm (podj powinne zachowanie); inaczej mwic okrela zakres zastosowania normy Dyspozycja normy prawnej (D): okrela powinne zachowanie; inaczej mwic okrela zakres normowania normy Sankcja normy prawnej (S): okrela dolegliwo, jaka spotka adresata, ktry nie zastosuje si do dyspozycji normy koncepcja dwuczonowa: HD HS przykad: art. 415 kc: Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod (H), obowizany jest do jej naprawienia (D). art. 1481 kk: Kto zabija czowieka (H), podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci (S).

koncepcja trjczonowa: HDS przykad: w zasadzie nie ma tak wyraonych norm prawnych; mona jednak dokona takiej rekosntrukcji, np. art. 1481 kk: Nikt w adnych okolicznociach (H) nie powinien zabija drugiego czowieka (D), a jeeli

to czyni to podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci (S). koncepcja norm sprzonych: norma sankcjonowana: H1 D1 norma sankcjonujca: H2 D2 rnice: adresatem normy sankcjonowanej opisanym w H1 s osoby fizyczne bd prawne; adresatem normy sankcjonujcej jest organ wadzy pastwowej H2 stwierdza zamanie D1 w okolicznociach opisanych w H1

przykad: sankcjonowana: Nikt w adnych okolicznociach (H1) nie powinien zabija innych ludzi (D1). sankcjonujca: Kto zabija czowieka (H2 = nieprawda, e D1), podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci (D2). UWAGA! Spr o to, jaka jest prawdziwa struktura norm prawnych jest jaowy. Np. to, e karnici utrzymuj, e kodeks karny zawiera tylko normy sankcjonujce, a odpowiadajce im normy sankcjonowane s poza kodeksem jest cokolwiek dziwny. Zaprezentowane struktury to tylko pewne idealizacje, abstrakcyjne konstrukcje, ktre mog by narzdziem analizowania istniejcych norm prawnych, ale nie rozstrzygaj, jaka jest prawdziwa struktura tych norm. podziay norm (vel przepisw) prawnych:

generalne i indywidualne ze wzgldu na sposb oznaczenia adresata generalne za pomoc nazwy generalnej (okrelajcej desygnat za pomoc cech abstrakcyjnych); indywidualne za pomoc nazwy wasnej np. Kady student powinien wstawa wczenie rano (generalna, bo student to nazwa generalna Jan powinien wstawa wczenie rano (indywidualna, bo Jan to nazwa wasna)

abstrakcyjne i konkretne ze wzgldu na sposb oznaczenia powinnego zachowania: jeli zachowanie (przynajmniej potencjalnie) powtarzalne, to norma abstrakcyjna, jeli jednorazowe, to konkretna np. Kady student powinien wstawa wczenie rano (abstrakcyjna czynno powtarzalna) Wszyscy studenci powinni 30 stycznia 2008 r. wsta wczenie rano (konkretna czynno pojedyncza)

UWAGA! normy oglne = abstrakcyjne i generalne normy oglne odnajdziemy w ustawach, normy indywidualne i konkretne w wyrokach sdowych

i decyzjach administracyjnych

nakazujce, zakazujce, dozwalajce odsyajce i blankietowe: odsyajce: nie okrelaj bezporednio naszych uprawnie lub obowizkw, ale odsyaj do innych przepisw/rde: odesanie systemowe: do innych przepisw odesanie pozasystemowe: do regu/zasad pozaprawnych blankietowe: odsyaj do przepisw prawnych, ktre dopiero maj zosta wydane dyspozytywne i imperatywne: imperatywne (UWAGA! zwane take: ius cogens, przepisy bezwzgldnie obowizujce) ich dziaanie nie moe by wyczone, ograniczone ani zmienione wol stron dyspozytywne (UWAGA! zwane take: ius dispositivum, przepisy wzgldnie obowizujce) stosowane tylko wtedy, gdy strony nie ureguloway swych stosunkw umow w odmienny sposb ni to przewiduje dany przepis zasady prawa i zasady prawne:

zasady prawa: normy prawne majce szczeglne znaczenie dla caego systemu prawa lub poszczeglnych gazi prawa (np. domniemanie niewinnoci w prawie karnym, domniemanie dobrej wiary, zasada swobody umw w prawie cywilym) zasady prawne: kategoria wprowadzona do teorii prawa przez Ronalda Dworkina Dworkin odrnia zasady prawne od regu prawnych. Przykad: Riggs vs. Palmer W tej sprawie Elmer Palmer zabi swojego dziadka, Francisa Palmera. Pojawi si problem, czy ma prawo dziedziczy po nim. Wedle normy prawa spadkowego ktr Dworkin nazywa regu Elmer mia prawo dziedziczy. Jednak New York Court of Appeals uzna, e istnieje inna norma (Dworkin nazywa j zasad), Nikt nie powienien czerpa korzyci ze za, ktre wyrzdzi i odmwi Elmerowi prawa do spadku. To sytuacja, w ktrej doszo do konfliktu reguy prawnej z zasad prawn i zasada wzia gr. Rnice pomidzy reguami i zasadami prawnymi: (a1) Reguy stosowane s na zasadzie Wszystko albo nic (Albo albo) (a2) Zasady stosowane s na zasadzie waenia (maj wymar wagi, stosowane s mniej lub wicej) (b1) Reguy s zawsze ustanowione w aktach prawnych/precedensach (b2) Zasady pochodz zwykle z moralnoci, ale s czci systemu prawnego! (c1) Przy konflikcie dwch regu (sprzecznoci pomidzy nimi), jedna z regu uznawana jest za nieobowizujc. (c2) Przy konflikcie dwch zasad, jedna bierze gr nad drug, ale obie nadal obowizuj. UWAGA! Reguy i zasady s stosowane na zasadzie wszystko-albo-nic (bd mniej-lubwicej), a nie obowizuj na zasadzie wszystko-albo-nic (bd mniej-lub-wicej). UWAGA! Dworkinowkie zasady prawne nale do systemu prawa, s wic normami prawnymi (normy moemy podzieli na zasady i reguy)

II. Struktura tekstu prawnego Cz nieartykuowana nagwek: rodzaj aktu (obligatoryjnie) data wydania (obilgatoryjnie) tytu (obligatoryjnie) okrelenie podstawy prawnej (obligatoryjnie w aktach wykonawczych, NIE MA w przypadku ustaw) wstp (preambua, arenga) nieobligatoryjnie: zawsze w konstytucji oraz w aktach prawnch o szczeglnym znaczeniu problem: status normatywny preambuy czy maj one charakter wicy i w jakim sensie kwestia sporna Cz artykuowana czc aktu prawnego skadajca si z przepisw prawnych (A) Jednostki systematyzacji Czci (w kodeksach i wanych ustawach) Ksigi (w kodeksach i wanyh ustawach) Tytuy Dziay Rozdziay Oddziay (w kodeksach) Artyku (w ustawach) Paragraf w aktach wykonawczych Ustpy (w kodeksach: paragrafy) Punkty Litery

jednostka podstawowa:

(B) Ukad merytoryczny

przepisy oglne zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunkw regulowanych przez dany akt lub wyczonych spod jego regulacji; elementy wsplne dla przepisw czci szczegowej; zasady prawa; definicje legalne przepisy szczegowe katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt; kolejno: prawo materialne o organach i trybie postpowania wyjtkowo przepisy karne przepisy przejciowe i dostosowujce przejciowe: wpyw nowego prawa na stosunki powstae pod dziaaniem prawa dotychczasowego dostosowujce: sposb powoania po raz pierwszy organw w nowych

instytucjach; przepisy kocowe: uchylajce = klauzule derogacyjne; derogacja wyrana i milczca przepisy o wejciu w ycie aktu normatywnego przepisy o wyganiciu mocy aktu normatywnego tylko w przypadku ustaw czasowych nowelizacja = zmiana aktu normatywnego; 2 sposoby: odrbna ustawa nowelizujca przpis nowelizujcy w innej ustawie

przykad systmatyzacji aktu prawnego (z kodeksu cywilnego):

USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY 1) (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r.)

KSIGA PIERWSZA CZ OGLNA Tytu I. PRZEPISY WSTPNE Art. 1. (1) Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne midzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

Podstawowy przykad: Vehicle in the Park jest to przykad, ktry bardzo czsto pojawia si w literaturze teoretycznoprawnej. Rozsawiony zosta przez H.L.A. Harta, ktry przywouje go na kartach Pojcia prawa. Wczeniej przykadu tego uy L.L. Fuller, ktry pono zapoyczy go od pewnego niemieckiego teoretyka. Z braku lepszego (=rwnie uniwersalnego a nie tak zuytego) przykadu, bedziemy si nim posugiwa. Wersja podstawowa: (VIP1) Akt prawa lokalnego zawiera przepis: Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku. Pytanie: czy do parku mona wjecha na rowerze? Wersje zmienione: (VIP2) Akt prawa lokalnego zawiera przepis: Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku. Pytanie: czy do parku moe wjecha karetka wiozca ciko rann osob? Dodatkowa informacja: droga przez park jest najkrtsz drog do szpitala. (VIP3) Akt prawa lokalnego zawiera dwa przepisy: Samochody nie mog wjeda do parku oraz

Rowery mog wjeda do parku. Pytanie: czy do parku mona wjecha motocyklem? Dodatkowa informacja: nie ma przepisu zakazujcego (bd dozwalajcego) wjeda motocyklom.

TRZY WANE POJCIA NIEOSTRO Wiele wyrae w jzyku potocznym w tym w jzyku prawniczym jest nieostra. Nieostro zdefiniowa mona na dwa sposoby: pragmatyczny i semantyczny. charakterystyka pragmatyczna: Predykat P (nazwa P) jest nieostry wtedy i tylko wtedy, gdy jego brzeg jest niepusty. Przez brzeg predykatu P rozumiemy zbir tych wszystkich przedmiotw, co do ktrych native speaker nie wie, czy okreli je nazw P czy nie. native speaker konstrukt teoretyczny: kto, kto zna perfekcyjnie sownik danego jzyka, jego reguy gramatyczne i zawsze stosuje je bezbdnie. Przykady nazw nieostrych: ysy, pojazd mechaniczny, samochd, stary Np. ysy - s takie osoby, co do ktrych native speaker nie umie okreli, czy s yse czy nie. charakterystyka semantyczna: Zdaniu z wyraeniem nieostrym przypisuje si warto logiczn inn od 0 (fasz) i 1 (prawda). Np. w przypadku, gdy Jan ma 5 lat, Jzef 40 lat, a Jarosaw 90 lat, zdaniom: Jan jest mody przypiszemy 1 (prawda). Jarosaw jest mody przypiszemy 0 (fasz) Jzef jest mody ani 0 ani 1 (ani prawda ani fasz). (VIP1) jest przykadem, w ktrym wystpuje nieostro. Nieostre jest pojcie pojadu mechanicznego - nie wiadomo, czy rowery s pojazdami mechanicznymi, czy nie. Nieostro jest jednym z najwaniejszych powodw, dla ktrych konieczna jest interpretacja prawa. Co wicej, nieostroci nie da si z prawa wyeliminowa, bo jest ona charakterystyczn cech jzyka naturalnego, w ktrym sformuowane s normy prawne. Dopki s one abstrakcyjne i generalne, dopty trzeba je formuowa za pomoc nazw, ktre s nieostre.

OTWARTO W Pojciu prawa Hart mianem otwartoci (open texture) okrela to, co my nazywamy nieostroci. Np. w odniesieniu do (VIP1) mwi, e pojcie pojazd mechaniczny jest otwarte. To bdne uycie poj. Pojcie otwartoci zostao wprowadzone przez F. Waismanna, ktry tak je definiuje: Zamy, e odkrywamy now substancj, ktra wyglda i zachowuje si (chemicznie) jak zoto, ale wytwarza nowy rodzaj promieniowania. Czy nazwiemy j zotem? (...) Nie moemy nigdy wykluczy moliwoci, e wydarzy si co nieprzewidzianego i bdziemy musieli zmodyfikowa nasz definicj. Jakbymy si nie starali, nie da si okreli zasada stosowania predykatw tak precyzyjnie, by nie mogy pojawi si wtpliwoci. (...) Mamy zwyczaj nie dostrzega, e zawsze s takie kierunki, w ktrych pojcie jest nieokrelone.(...) Mwic krtko, nie jest moliwe zdefiniowanie pojcia takiego jak zoto z absolutn precyzj, tj. tak, by nie mogo pojawi siwtpienie. Nazywam to otwartoci pojcia. Waismann mwi wic, e nasza wiedza moe si zmieni np. dzisiaj uwaamy, e wiemy wszystko o zocie, ale moemy odkry podobn substancj, ktra nie bdzie zotem. A zatem nasze pojcia przy danym stanie wiedzy nie s zamknite we wszystkich kierunkach. Moe si tak zdarzy, e nastpi zmiana w tym, co wiemy o wiecie i trzeba bdzie dookreli kryterium stosowania danego pojcia. UWAGA! Rnica pomidzy nieostroci a otwartoci polega na tym, e w przypadku nieostroci istniej wtpliwoci co do stosowania predykatw przy danym stanie wiedzy. Nic nie musi si zmieni w wiecie, ebymy mieli wtpliwoci co do stosowania predykatu ysy. Tymczasem otwarto poj oznacza, e moe si pojawi co nieprzewidywanego na gruncie naszej wiedzy i wtedy trzeba bdzie dostosowywa nasze pojcia. A zatem przy nieosroci nie ma nic nieprzewidywalnego, za przy otwartoci ta nieprzewidywalno jest cech definicyjn.

PODWAALNO Norma Jeeli A, to istnieje obowizek B jest podwaalna wtedy i tylko wtedy, jeli moliwe jest, e zachodz okolicznoci A, ale nie zachodzi obowizek B. Dziki pojciu podwaalnoci (mylonemu czsto z nieostoci i otwartoci) wyjani mona relacje pomidzy reguami prawymi a zasadami prawnymi. Zdaniem teoretykw prawa, zasady prawne blokuj czasem stosowanie regu prawnych. Np. w (VIP2) mamy tak sytuacj: regua prawna zakazuje wjazdu pojazdw mechanicznych do parku. Karetka wiozca ciko chor osob wjeda do parku.

Karetka na pewno jest pojazdem mechanicznym. Nie nastpuje jednak zamanie reguy, bo karetka wjechaa w oparciu o zasad prawn, e ycie ludzkie podlega ochronie prawnej. W tej sytuacji zasada zablokowaa (podwaya) zastosowanie reguy. Mamy tu do czynienia z regu podwaaln: pomimo tego, e zaszy okolicznoci opisane w hipotezie reguy (karetka jest pojazdem mechanicznym), nie ma ona obowizku nie wjeda do parku.

WYKADNIA PRAWA Wg Jerzego Wrblewskie wyrniamy trzy typy interpretacji: (a) interpretatio sensu largissimo interpretacja dowolnego wytworu kultury (b) interpretatio sensu largo interpretacja wypowiedzi jzykowych (c) interpretatio sensu stricto interpretacja wypowiedzi jzykowych w sytuacji braku jasnoci co do ich znaczenia

Sytuacja interpretacyjna

INTERPRETATOR

TEKST

ZNACZENIE1 ZNACZENIE2 -----------------ZNACZENIE3

Cel wykadni (interpretacji): ustali znaczenie interpretowanego przepisu. Przykad 1: W (VIP1) mamy zinterpretowa tekst: Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku. Pytanie, czy rowerem mona wjecha do parku, buduje nastpujcy kontekst intepretacyjny: mamy dwa moliwe znaczenia interpretowanego tekstu w jednym (ZNACZENIE1) rowery s pojazdami mechanicznymi, w drugim (ZNACZENIE2) nie s. UWAGA! Zbir moliwych znacze interpretowanego tekstu zawsze wyznaczany jest przez kontekst interpretacyjny. Nie mona tego zrobi in abstracto wemy art. 1481 kk: Kto zabija czowieka podlega kae pozbawienia wolnoci od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolnoci lub karze doywotniego pozbawienia wolnoci. Czy da si in abstracto (tj. w oderwaniu od konkretnej sprawy) ustali raz na zawsze znaczenie tego przepisu? Np. co to znaczy zabija? Kiedy nastpuje mier? Z chwil ustania oddechu, pracy serca, pracy pnia mzgu? A jeeli nauczymy si te wszystkie procesy podtrzymywa sztucznie? Co to znaczy zabi? itd. In abstracto nie da si nigdy ustali wszystkich moliwych znacze interpretowanego przepisu; nigdy wic nie bdziemy mogli

powiedzie, e nie mamy wtpliwoci (bd nie mog si ju pojawi wtpliwoci) interpretacyjne. Wykadnia dokonywana jest zawsze w kontekcie: np. czy eutanazja jest zabiciem czowieka? Czy aborcja jest zabiciem czowieka? Itd. Przykad 2: W (VIP2) pojawia si pytanie, czy karetka moe wjecha do parku. Ewidentnie jest ona pojazdem mechanicznym. Niektrzy twierdz jednak, e mona tak zinterpretowa przepis Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku, e karetka bdzie moga wjecha. Jest to przykad interpretacji wykraczajcej poza granice wykadni jzykowej (poza granice tego, co semantycznie dopuszczalne). A zatem jest to przypisanie interpretowanemu przepisowi znaczenia, ktre wykracza poza znaczenie czysto jzykowe. Na naszym rysunku jest to ZNACZENIE3, a granica semantyczej moliwoci przedstawiona jest w formie poziomej kreski. S dwa powody, dla ktrych niektrzy dopuszczaj tak interpretacj: (a) bo inaczej trzeba uzna, e w systemie prawa oprcz regu prawnych istniej zasady prawne; (b) aternatywnie, trzeba uzna, e sdy mog tworzy prawo (np. regu, e karetka moe przejecha przez park). Obie te alternatywy s niezgodne z podstawowymi zaoeniami pozytywizmu prawnego.

Rozwizanie, zgodnie z ktrym mona w wykadni wykracza poza to, co semantycznie dopuszczalne, przyjmuje Sd Najwyszy: art. 632 kpk: Jeeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskaronego lub umorzenia postpowania koszty procesu ponosi: 1) w sprawach z oskarenia prywatnego oskaryciel prywatny (...). Uchwaa SN z 20.06.2000 SENTENCJA Zasdzenie kosztw procesu od oskaryciela prywatnego w razie umorzenia postpowania nie jest obligatoryjne. Decyzja sdu w tym przedmiocie zalena jest od podstawy umorzenia postpowania oraz tych okolicznoci sprawy, ktre spowodoway powstanie kosztw. UZASADNIENIE W orzecznictwie SN podkrela wielokrotnie, e zasadnicz i zawsze majc pierwszestwo metod wykadni jest wykadnia jzykowa. Ostpi od niej mona jedynie wtedy, gdy jej wynik prowadzi do ustalenia takiej treci interpretowanego przepisu, ktra nie da si zaakceptowa ze wzgldu na konsekwencje o charakterze

systemowym albo z uwagi na to, e nie suy on realizacji funkcji, jak temu przepisowi nada ustawodawca. Przepis art. 632 pkt 1 kpk jeli interpretowa go wycznie metod wykadni jzykowej nie budzi adnych wtpliwoci. Zawiera on bowiem jednoznacznie brzmic dyrektyw obcienia kosztami postpowania oskaryciela prywatego (...). W ocenie SN wykadnia jzykowa przepisu art. 632 pkt 1 kpk prowadzi do rezultatu niemoliwego do przyjcia z tego powodu, i przepis ten nie pozwala na rnicowanie rozstrzygni w przedmiocie kosztw procesu w zalenoci od tego, jaka jest podstawa prawna i przyczyna umorzenia postpowania w spawie, a take w zalenoci od tego, czyje zachowanie spowodowao powstanie tych kosztw. Nie mona uzna za sprawiedliwe obcienie oskaryciela prywatngo kosztami procesu w caym zakresie zarwno wtedy, gdy przyczyna umorzenia postpowania jest od niego cakowicie niezalena, jak i wwczas, gdy koszty procesu spowodowane zostay przez organy procesowe w sposb nieuzasadniony w sytuacji, w ktrej nie powinno w ogle doj do wszczcia postpowania, za wszczte podlegao niezwocznemu umorzeniu. Tak wic, zdaniem SN, nie byoby suszne obcienie oskaryciela prywatnego kosztami procesu wwczas, gdy do umorzenia postpowania w sprawie doszo na podstawie art. 17 1 pkt 6 kpk, wycznie w wyniku spowodowania przez organy procesowe takiej przewlekoci postpowania, ktra doprowadzia do upywu okresw, o ktrych mowa w at. 101 1 i 102 kk.

OPERATYWNY MODEL WYKADNI

to model wykadni w procesie stosowania prawa autorem gwnym: Jerzy Wrblewski

etapy wykadni:

clara non sunt interpretanda (interpretatio cessat in claris) wykadnia jzykowa wykadnia systemowa wykadnia funkcjonalna (celowociowa)

I. Clara non sunt interpretanda - czasem te: interpretatio cessat in claris TK 1996: Jeeli w orzecznictwie sdowym uformowaa si ju jasna, zupena i jednolita wykadnia jakiego przepisu, to z reguy nie bdzie powodu do tego, aby TK nie nawiza do zasady clara non sunt interpretanda.

Czy kiedykolwiek moliwa taka sytuacja? UWAGA! Naley zwrci uwag na rnic pomidzy tymi dwoma paremiami i sytuacjami, w ktrych si je stosuje. Jeli przyjmiemy perspektyw konkretnego kontekstu interpretacyjnego, to zasad interpretatio cessat in claris oraz clara non sunt interpretanda bdzie mona czsto zastosowa. Np. jeli Jan chce wjecha swoim samochodem do parku (bo tak najszybciej dojedzie do kiosku, w ktrym chce kupi papierosy), to nie bdzie wtpliwoci interpretacyjnych co do przepisu Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku. Jeli za pojawi si pytanie, czy do parku mona wjecha na rowerze lub na deskorolce, wtpliwoci si pojawi. Inaczej rzecz si ma z abstrakcyjnego punktu widzenia in abstracto nigdy nie bdziemy mie jasnoci, bo zawsze bdzie mona wymyle tak sytuacj, w ktrej zastosowanie przepisu budzi wtpliwoci (por. rozwaania o art. 1481 kk powyej). Rnica pomidzy paremi clara non sunt interpretanda a interpretatio cessat in claris jest taka, e ta druga paremia wskazuje, e powinnimy zaprzesta dalszej wykadni w momencie, w ktrym osigamy jasno a wic na dowolnym etapie, na ktrym ona si pojawia (np. przy wykadni systemowej lub funkcjonalnej). Tymczasem paremia clara non sunt interpretanda zdaje si stanowi negatywny warunek rozpoczynania procesu wykadni (jeli co nie jest jasne, to wtedy zaczynamy wykadni jzykow, potem ew. inne rodzaje). Te niejasnoci co do roli zasady clara non sunt interpretanda odnale mona w orzeczniach najwyszych polskich sdw: TK 1999: W pastwie prawnym interpretator musi zawsze w pierwszym rzdzie bra pod uwag jzykowe znaczenie tekstu prawnego. Jeeli jzykowe znaczenie tekstu jest jasne, wwczas zgodnie z zasad clara non sunt interpretanda nie ma potrzeby sigania po inne, pozajzykowe metody wykadni. SN 1998: W doktrynie i judykaturze sformuowana zostaa regua okrelajca nastpujc kolejno rnych sposobw wykadni: wykadnia jzykowa, wykadnia systemowa, wykadnia funkcjonalna (celowociowa). W myl zasady interpretatio cessat in claris nie zawsze zachodzi bdzie konieczno uycia kolejno wszystkich tych sposobw, w szczeglnoci nie bdzie potrzeby sigania po dyrektywy celowociowe, jeeli ju po zastosowaniu regu jzykowych czy te jzykowych i systemowych uda si uzyska waciwy wynik wykadni, tj. ustali znaczenie interpretowanego przepisu. NSA 1994: Niedopuszczalne jest odwoanie si do innych regu wykadni ni reguy jzykowe w sytuacji, gdy reguy jzykowe wskazuj jedno okrelone znaczenie. Dopiero przy braku jednoznacznoci po odwoaniu si do regu jzyka prawnego i prawniczego powstaje moliwo a nawet konieczno odwoania si

do regu funkcjonalnych wykadni. Najwysze polskie sdy nie maj wic jednolitej koncepcji wykadni. Rnie stosuj zasad clara non sunt interpretanda, rnie te traktuj zasad subsydiarnoci rnych typw wykadni (por. poniej).

II. WYKADNIA JZYKOWA

dyrektywy wykadni ze wzgldu na jzykowy charakter norm prawnych

Dyrektywy wykadni jzykowej: 1. Dyrektywa (domniemanie) jzyka potocznego Normie naley przypisa takie znaczenie, jakie ma ona w jzyku potocznym, chyba e wane wzgldy przemawiaj za odstpieniem od tego znaczenia, W (VIP1) moglibymy zastosowa t dyrektyw badajc sownikowe definicje wyraenia pojazd mechaniczny. Gdyby z definicji tch wynikao, e rower jest pojazdem mechanicznym (lub e nie jest), to byoby to pomocne w rozwizaniu naszej sprawy (stanowioby argument za jednym lub drugim rozstrzygniciem). PRZYKAD: NSA: Skad sdzcy po przejrzeniu nastpujcych sownikw jzyka polskiego: Sownika jzyka polskiego pod redakcj W. Doroszewskiego (reprint 1989), Sownika jzyka polskiego pod redakcj M. Szymczaka (Warszawa 1993), Sownika frazeologicznego jzyka polskiego Stanisawa Skorpki (Warszawa 1967), Sownika rrazeologicznego Wadysawa Kopaliskiego, Sownika poprawnej polszczyzny pod red. W. Doroszoewskiego stwierdza, i aden z nich nie identyfikuje sowa nabycie rzeczy z jego rejestracj czy te montaem, zoeniem z czci skadowych. Z podstawowych sownikw jzyka polskiego wynika, e sowo nabycie, nabywca jest rozumiane jako otrzymanie czego na wasno za pienidze lub przez wymian, kupno. 2. Dyrektywa (domniemanie) jzyka prawnego Jeeli ustawodawca nada okrelonym wyraeniom swoiste znaczenie prawne, to naley je rozumie wycznie w takim znaczeniu. W (VIP1) dyrektywa ta byaby pomocna, gdyby istniaa w jakim akcie prawnym definicja legalna terminu pojazd mechaniczny.

definicja legalna: definicja wyraenia wprowadzona przez prawodawc w tekcie prawnym Przykad (Kodeks karny): Art. 115. 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach okrelonych w ustawie karnej.

 2. Przy ocenie stopnia spoecznej szkodliwoci czynu sd bierze pod uwag rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrzdzonej lub grocej szkody, sposb i okolicznoci popenienia czynu, wag naruszonych przez sprawc obowizkw, jak rwnie posta zamiaru, motywacj sprawcy, rodzaj naruszonych regu ostronoci i stopie ich naruszenia. 3. Przestpstwami podobnymi s przestpstwa nalece do tego samego rodzaju; przestpstwa z zastosowaniem przemocy lub groby jej uycia albo przestpstwa popenione w celu osignicia korzyci majtkowej uwaa si za przestpstwa podobne. 4. Korzyci majtkow lub osobist jest korzy zarwno dla siebie, jak i dla kogo innego. 5. Mieniem znacznej wartoci jest mienie, ktrego warto w chwili popenienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotn wysoko najniszego miesicznego wynagrodzenia. 6. Mieniem wielkiej wartoci jest mienie, ktrego warto w chwili popenienia czynu zabronionego przekracza tysickrotn wysoko najniszego miesicznego wynagrodzenia. 7. Przepisy 5 i 6 stosuje si do okrelenia znaczna szkoda" oraz szkoda w wielkich rozmiarach". 8. Najniszym wynagrodzeniem jest najnisze wynagrodzenie pracownikw okrelone na podstawie Kodeksu pracy. 9. Rzecz ruchom lub przedmiotem jest take polski albo obcy pienidz lub inny rodek patniczy oraz dokument uprawniajcy do otrzymania sumy pieninej albo zawierajcy obowizek wypaty kapitau, odsetek, udziau w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spce. 10. Modocianym jest sprawca, ktry w chwili popenienia czynu zabronionego nie ukoczy 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. 11. Osob najblisz jest maonek, wstpny, zstpny, rodzestwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostajca w stosunku przysposobienia oraz jej maonek, a take osoba pozostajca we wsplnym poyciu. 12. Grob bezprawn jest zarwno groba, o ktrej mowa w art. 190, jak i groba spowodowania postpowania karnego lub rozgoszenia wiadomoci uwaczajcej czci zagroonego lub jego osoby najbliszej; nie stanowi groby zapowied spowodowania postpowania karnego, jeeli ma ona jedynie na celu ochron prawa naruszonego przestpstwem. 13. Funkcjonariuszem publicznym jest: 1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, 2) pose, senator, radny, 2a) pose do Parlamentu Europejskiego, 3) sdzia, awnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postpowania przygotowawczego lub organu nadrzdnego nad finansowym organem postpowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sdowy, syndyk, nadzorca sdowy i zarzdca, osoba orzekajca w organach dyscyplinarnych dziaajcych na podstawie ustawy,

4) osoba bdca pracownikiem administracji rzdowej, innego organu pastwowego lub samorzdu terytorialnego, chyba e peni wycznie czynnoci usugowe, a take inna osoba w zakresie, w ktrym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych, 5) osoba bdca pracownikiem organu kontroli pastwowej lub organu kontroli samorzdu terytorialnego, chyba e peni wycznie czynnoci usugowe, 6) osoba zajmujca kierownicze stanowisko w innej instytucji pastwowej, 7) funkcjonariusz organu powoanego do ochrony bezpieczestwa publicznego albo funkcjonariusz Suby Wiziennej, 8) osoba penica czynn sub wojskow. 14. Dokumentem jest kady przedmiot lub inny zapisany nonik informacji, z ktrym jest zwizane okrelone prawo, albo ktry ze wzgldu na zawart w nim tre stanowi dowd prawa, stosunku prawnego lub okolicznoci majcej znaczenie prawne. 15. W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uwaa si take sta platform umieszczon na szelfie kontynentalnym. 16. Stan nietrzewoci w rozumieniu tego kodeksu zachodzi, gdy: 1) zawarto alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stenia przekraczajcego t warto lub 2) zawarto alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stenia przekraczajcego t warto. 17. onierzem jest osoba penica czynn sub wojskow. 18. Rozkazem jest polecenie okrelonego dziaania lub zaniechania wydane subowo onierzowi przez przeoonego lub uprawnionego onierza starszego stopniem. 19. Osob penic funkcj publiczn jest funkcjonariusz publiczny, czonek organu samorzdowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponujcej rodkami publicznymi, chyba e wykonuje wycznie czynnoci usugowe, a take inna osoba, ktrej uprawnienia i obowizki w zakresie dziaalnoci publicznej s okrelone lub uznane przez ustaw lub wic Rzeczpospolit Polsk umow midzynarodow. 20. Przestpstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagroony kar pozbawienia wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej 5 lat, popeniony w celu: 1) powanego zastraszenia wielu osb, 2) zmuszenia organu wadzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego pastwa albo organu organizacji midzynarodowej do podjcia lub zaniechania okrelonych czynnoci, 3) wywoania powanych zakce w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego pastwa lub organizacji midzynarodowej - a take groba popenienia takiego czynu. 21. Wystpkiem o charakterze chuligaskim jest wystpek polegajcy na umylnym zamachu na

zdrowie, na wolno, na cze lub nietykalno cielesn, na bezpieczestwo powszechne, na dziaalno instytucji pastwowych lub samorzdu terytorialnego, na porzdek publiczny, albo na umylnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatn do uytku cudzej rzeczy, jeeli sprawca dziaa publicznie i bez powodu albo z oczywicie bahego powodu, okazujc przez to race lekcewaenie porzdku prawnego.

UWAGA: jzyk prawny a prawniczy jzyk prawny: jzyk aktw prawnych jzyk prawniczy: jzyk, w ktrym mwimy o prawie (jzyk glos, komentarzy, podrcznikw itd.) Zdaniem prof. Studnickiego jzyk prawny nie istnieje. Przez jzyk rozumiemy pewien sownik oraz reguy budowania poprawnych wyrae. A zatem w kadym jzyku istnieje potencjalnie nieskoczenie wiele zda i kady, kto zna jzyk, moe w kaej chwili uoy nowe zdanie. Tymczasem w jzyku prawnym jest zawsze skoczenie wiele zda (a nawet: okrelona ich ilo). To po prostu wszystkie zdania ze wszystkich aktw prawnych. A zatem jzyk prawny nie jest jzykiem!

Problem: czy definicje legalne zogdnie z dyrektyw jzyka prawnego zawsze s wice? To zaley od tego, jak daleko s one w systemie prawa od interpretowanego przepisu. Przykadowe orzeczenia sdw: NSA 1995: W kadym przypadku przejmowania przez prawo podatkowe poj prawa cywilnego naley bada, czy takie pojcie w konkretnej sytuacji nie bdzie sprzeczne z celami prawa podatkowego. NSA 1999: Skoro ustawodawca podatkowy nie zdefiniowa pojcia budowla, ani te nie odsya do innego aktu prawnego (np. prawa budowlanego czy geologicznego i grniczego) zgodnie z zaoeniami wspczesnej pragmatycznej wykadni prawa wyjanienia tego trerminu naley najpierw szuka w powszechnym jzyku polskim (...). NSA 2001 (w tej samej sprawie odnonie terminu budowla w prawie podatkowym, ktre zdefiniowane jest w prawie budowlanym): Interpretowanie terminu budowla przez odwoanie si li tylko do jzyka powszechnego, jak to uczyni NSA w uchwale (...) z 1999 r., byoby uzasadnione, gyby termin ten nie funkcjonowa w jzyku prawnym. Tymczasem pojcie budowli zostao uyte w ustawie prawo budowlane. Ustawa o podatkach i opatach lokalnych nie zawiera wprawdzie wyranego odesania do prawa budowlanego, ale skoro nie nadaje temu terminowi innego znaczenia, to termin ten naley odczytywa zgodnie z Prawem budowlanym.

3. Dyrektywa (domniemanie) jzyka specjalnego Jeeli okrelony termin naley do terminw specyficznych w okrelonej dziedzinie wiedzy lub

praktyki spoecznej, to naley przyj, i termin ten posiada takie znaczenie, jak w tych dziedzinach. UWAGA: specyficzn dziedzin wiedzy jest dla kadego przyadku prawnego orzecznictwo i doktryna prawnicza. A zatem moemy powoywa si na inne przecznia prawne oraz na ustalenia doktryny prawniczej w kadej sprawie wanie odwoujc si do dyrektywy jzyka specjalnego. Np. w (VIP1) mona odwoa si do jzyka specjalnego poszukujc definicji pojazdu mechanicznego w podrcznikach do mechaniki, ale take czytajc orzecznia sdowe w podobnych sprawach oraz dziea wybitnych jurystw.

KOLEJNO ZASTOSOWANIA DYREKTYW (sia dyrektyw) tzw. dyrektywy preferencji I. Dyrektywa jzyka prawnego II. Dyrektyw jzyka specjalnego III. Dyrektyw jzyka potocznego 4. Zakaz wykadni synonimicznej Rnym wyraeniom nie mona nadawa tego samego znaczenia. 5. Zakaz wykadni homonimicznej Takim samym zwrotom nie naley nadawa rnych znacze. 6. Zakaz wykadni per non est Nie wolno interpretowa przepisw prawa tak, by pewne ich fragmenty okazay si zbdne. W tej i nstapnej dyrektywie zaoona jest racjonalno prawodawcy (por. poniej). 7. Lege non distinguente nec nosttrum est distinguere Tam, gdzie rozrnie nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadza interpretatorowi.

III. WYKADNIA SYSTEMOWA

jest subsydiarna wobec wykadni jzykowej: wykadni systemow stosujemy tylko gdy wynik wykadni jzykowej budzi wtpliwoci

UWAGA! To jest zaoenie idealizacyjne. W praktyce prawniczej sdy czsto odchodz od wymogu subsydiarnoci. Na potrzeby egzaminu przyjmujemy jednak model idealny (tzn. subsydiarno obowizuje). Dyrektywy wykadni systemowej:

1. Zasady prawa Wszystkie normy prawne powinny by interpretowane w sposb zgodny z zasadami prawa - naley pamita o rnicy pomidzy zasadami prawa a zasadami prawnymi (por. powyej). W tej dyrektywie chodzi o zasady prawa, czyli normy prawne o szczeglnym znaczeniu dla caego systemu prawa bd poszczeglnych gazi prawa. - zasady prawa nie zawsze s wyraone explicite w tekcie prawnym. Bardzo czsto s one przez sdy (szczeglnie Trybuna Konstytucyjny i Sd Najwyszy) rekonstruowane z innych przepisw. Np. zasada ochrony praw nabytych zrekonstruowana zostaa z wyraonej explicite zasady pastwa prawnego. 2. Nakaz interpretacji prawa zgodnie z konstytucj Interpretujc normy prawa naley mie na wzgldzie przede wszystkim zasady konstytucyjne. UWAGA! nakaz ten powizany jest z interpetacyjnym domniemaniem interpretacji prawa zgodnie z konstytucj (por. poniej)

3. Nakaz interpretacji prawa zgodnie z normami prawa midzynarodowego (a) Interpretacja norm prawa polskiego powinna by zgodna z normami prawa midzynarodowego publicznego. (b) Normy prawa wewntrznego powinny by interpretowane w zgodzie z normami prawa wsplnotowego. 4. Nakaz respektowania hierarchii aktw normatywnych Przepisy prawne niszego rzdu naley interpetowa zgodnie z treci przepisw hierarchicznie wyszych.

UWAGA! Hierarchia aktw prawa w RP: Art. 87. Konstytucji RP 1.rdami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe oraz rozporzdzenia. 2. rdami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s na obszarze dziaania organw, ktre je ustanowiy, akty prawa miejscowego.

UWAGA! Szczeglne wyzwanie dla teorii prawa stanowi rozwj prawa europejskiego i jego relacja do prawa wewntrzkrajowego. Pamita naley w tym kontekcie o zapisach art. 90 i 91 Konstytucji RP:
Art. 90 1. Rzeczpospolita Polska moe na podstawie umowy midzynarodowej przekaza organizacji midzynarodowej lub organowi midzynarodowemu kompetencje organw wadzy pastwowej w niektrych sprawach. 2. Ustawa, wyraajca zgod na ratyfikacj umowy midzynarodowej, o ktrej mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm wikszoci 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw oraz przez Senat wikszoci 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby senatorw. 3. Wyraenie zgody na ratyfikacj takiej umowy moe by uchwalone w referendum oglnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwa w sprawie wyboru trybu wyraenia zgody na ratyfikacj podejmuje Sejm bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw.

Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej ogoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio stosowana, chyba e jej stosowanie jest uzalenione od wydania ustawy. 2. Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod wyraon w ustawie ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli ustawy tej nie da si pogodzi z umow. 3. Jeeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk umowy konstytuujcej organizacj midzynarodow, prawo przez ni stanowione jest stosowane bezporednio, majc pierwszestwo w przypadku kolizji z ustawami.

5. Zakaz wykadni prawa prowadzcej do sprzecznoci Nie naley interpretowa przepisw prawa w sposb prowadzcy do ich sprzecznoci z innymi przepisami. Sprzeczno zwykle definiuje si jako uznanie za prawdziwe pary zda, z ktrych jedno jest zaprzeczeniem drugiego: Np. Dzisiaj jest adny dzie, Nieprawda, e dzisiaj jest adny dzie. W stosunku do norm rzecz jest bardziej skomplikowana. Przjmuje si, e o sprzecznoci midzy normami mwi mona w dwch przypadkach: (a) sprzeczno formalna: jedna norma co nakazuje, druga tego samego zakazuje (Np. Id spa - Nie wolno ci i spa) (Morawski: sprzeczne analitycznie) nie da si jednoczenie wykona dyspozcji obu norm (np. Bd jutro rano o 8 w Katowicach i Bd jutro rano o 8 w Paryu) (Morawski: konfliktowe) (b) sprzeczno (Morawski: niezgodno) prakseologiczna: wykonanie jednej z norm niweczy skutki wykonania drugiej normy (np. Otwrz drzwi! i Zamknij drzwi!) UWAGA! W podrczniku Morawskiego nieco inna klasyfikacja sprzecznoci pomidzy normami! Por. wyej. W pytaniach egzaminacyjnych uyta bdzie terminologia prof. Morawskiego.

Co robi w obliczu sprzecznoci? Stosowa reguy kolizyjne: lex posterior derogat legi priori lex superior derogat legi inferiori lex specialis derogat legi generali ALE: lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

6. Zakaza wykadni prowadzcej do luk Nie wolno interpretowa przepisw prawa w sposb prowadzcy do luk.

UWAGA! Problem luk w prawie jest bardzo kontrowersyjny. Istnieje wiele typologii luk. Nas interesuje propozycja prof. Morawskiego: Luki rzeczywite: (a) techniczne - proceduralna niekompletno regulacji, ktra utrunia lub uniemoliwia podjcie decyzji (np. stiwerdzenie, e jaki organ bdzie wybierany bez okrelenia procedury wyboru); (b) swoiste brak przepisw, ktre zgodnie z innymi przepisami powinny byy zosta wydane, a ktrych brak uniemoliwia podjcie decyzji (np. brak rozporzdzenia, ktre zgodnie z ustaw miao by wydane); Luki pozorne (ocenne, aksjologiczne): (a) contra legem ocena, e jaka materia jest uregulowana, a nie powinna by; (b) extra legem ocena, e jaka materia nie jest uregulowana, a powinna by; (c) intra legem ocena, e jaka materia uregulowana jest w sposb nieprecyzyjny, za pomoc norm kauczukowych rzeczywiste (techniczna, swoista) UWAGA! O lukach pisano niezwykle duo, cho jednym z zaoe pozytywizmu prawnego jest teza, e luki w prawie nie istniej (por. niej wniskowanie przez analogi). Za pomoc wykadni prawa usun mona jedynie niektre luki techniczne; ale zwykle nie da si usun adnej z wymienionych luk (luk pozornych, oczywicie, nie ma nawet potrzeby usuwa). UWAGA! Dyrektywa nakazujca unikania sprzecznoci i luk w prawie zwizana jest z zaoeniem racjonanoci prawodawcy. Zakadamy (na potrzeby naszej koncepcji wykadni), e prawodawca jest racjonalny, tzn.: posiada doskona znajomo jzyka; posiada doskona znajomo regu logiki; posiada odpowiedni wiedz, posiada niesprzeczny zesp celw, odpowiedno dobiera rodki do realizacji tych celw Z zaoenia o racjonalnoci prawodawcy wynikaj nastpujce tezy: prawodawca nie stanowi norm sprzecznych; prawodawca nie stanowi norm zawierajcych luki; prawodawca nie stanowi norm zbdnych; prawodawca dy do spoecznie aprobowanych celw; prawodawca liczy si z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji. 7. Argumentum a rubrica Przepisy prawne naley interpretowa biorc pod uwag ich miejsce w systematyce wewntrznej i zewntrznej aktu prawnego. Dyrektywy wykadni systemowej mogyby zosta uyte w naszych przykadach testowych (VIP1) i (VIP2), gdyby przyj, e istniej inne normy prawne. Np., gdyby przepis Pojazdy mechaniczne nie mog wjeda do parku znajdowa si w tekcie prawnym w rozdziale Bezpieczestwo w parkach, byby to argument za uznaniem, e rowery s pojazdami mechanicznymi (nie mog wjeda do parku) to argumentum a rubrica. Z kolei przyjmujc, e istnieje zasada prawa nakazujca szczeglnie chroni rodowisko, oraz zasada prawna nakazujca chroni wolno

poruszania si, moglibymy przekonywa, e rowerem mona wjecha do parku, bo to realizuje obie wskazane zasady (argument z zasad prawa).

IV. WYKADNIA FUNKCJONALNA

subsydiarno wobec wykadni jzykowej i systemowej (por. uwagi do wykadni systemowej).

Dyrektywy wykadni funkcjonalnej: 1. Ratio legis Interpretujc przepisy prawne naley bra pod uwag cel regulacji prawnej (ratio legis) gdzie szuka ratio legis? w tekcie ustawy (czci artykuowanej) w preambule w materiaach przygotowawczych itd. 2. Moralno, suszno, sprawiedliwo Przy interpretacji przepisw prawa naley bra pod uwag powszechnie akceptowane niormy moralne, zasady sprawiedliwoci i susznoci. UWAGA! Ta dyrektywa ma niezwykle doniose znaczenie, cho nie przywizuje si do niej zwykle duej wagi teoretycznej. Otwiera ona drog do oceniania prawa pod ktem moralnym, a jej nieostro powoduje, e mona j stosowa na bardzo wiele sposobw. Jej praktyczne znaczenie jest nie do przecenienia. Prosz zwrci uwag, e uderza ona w pozytywistyczn tez o rozdziale prawa i moralnoci! 3. Argument z konsekwencji Intepretujc norm, naley bra pod uwag konsekwencje spoeczne i ekonomiczne do jakich prowadzi bdzie okrelona interpretacja i wybra tak intepretacj, ktra prowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych. UWAGA! To kolejna niejasna dyrektywa. Zwykle bdzie bardzo trudno poprawnie przewidzie skutki spoeczne i ekonomiczne przyjcia danej interpretacji (ocena wpywu jednego wyroku na zachowania spoeczne jest bardzo trudna do przeprowadzenia). 4. Argumentum ad absurdum Naley odrzuci tak interpretacj przepisu, ktra prowadzi do absurdalnych lub niemoliwych do zaakceptowania konsekwencji.

UWAGA! To wana, czsto stosowana i bardzo mocna dyrektywa interpretacyjna (cho czasem nie jest jasne, czy jaka konsekwencja jest absurdalna). 5. Wykadnia subiektywna i obiektywna Subiektywna: Przepisy naley interpretowa zgodnie z wol historycznego prawodawcy. Obiektywna: Przepisy naley interpretowa zgodnie z wol aktualnego prawodawcy. UWAGA! Po przeomie 1989 r. polskie sdy postpoway zgodnie z wytycznymi wykadni obiektywnej interpretoway przepisy prawa PRL wedle woli aktualnego, demokratycznego prawodawcy. 6. Wykadnia komparatystyczna W wykadni mona uwzgldnia zasady interpretacji podobnych przepisw w innych krajach. UWAGA! To szczeglnie wane w kontekcie rozwijajcego si prawa unijnego i procesw globalizacyjnych. 7. Wykadnia statyczna i dynamiczna To podzia teorii (modeli) wykadni! Teorie statyczne daj pierwszestwo wykadni jzykowej, teorie dynamiczne funkcjonalnej. Model wykadni operatywnej omawiany przez nas jest modele statycznym (gwnie w zwizku z subsydiarnoci wykadni systemowej i funkcjonalnej. Jak zaznaczaem, w praktyce prawniczej nie stosuje si wykadni czysto statycznej jest to co pomidzy wykadni statyczn i dynamiczn. To jest powizane z problematyk regu preferencji (dyrektyw preferencji, dyrektyw II stopnia). To reguy, ktre wskazuj, w jaki sposb rozstrzyga konflikt pomidzy dyrektywami wykadni (I stopnia). Teorie statyczne preferuj wniki wykadni jzykowej, teorie dynamiczne formuuj dyrektywy II stopnia, ktre preferuj wyniki wykadni funkcjonalnej. Podobnie wykadnia subiektywna to sposb wykadni, w ktrej preferowane s dyrektywy wykadni jzykowej, za obiektywna preferuje dyrektywy wykadni funkcjonalnej.

Inne kwestie zwizane z wykadni PODZIAY WYKADNI (a) declarativa (deklaratywna), extensiva (rozszerzajca), restrictiva (zawajca) w zalenoci od tego, czy jest zgodna z rezultatami wykadni jzykowej, czy rozszerza jej wyniki, czy zawa. (b) ze wzglu na moc obowizujc: autentyczna dokonana przez organ, ktry wyda przepis legalna dokonana przez sd ale wica dla innych organw operatywna dokonywana w procesie stosowania prawa (sdy, urzdnicy)

doktrynalna dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej Materiay interpretacyjne w procesie interpretacji prawa stosowa mona rne materiay pomocnicze: 1. Akty normatywne 2. Orzecznictwo sdowe 3. Materiay przygotowawcze (stenogramy sejmowe, uzasadnienia projektw ustaw) 4. Doktryna prawnicza (podrczniki, monografie, glosy, artykuy) 5. Teksty uchylonych aktw normatywnych i zwizane z nimi orzecznictwo 6. Materiay komparatystyczne 7. Wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegych 8. Wiedza specjalistyczna nieprawnicza Wnioskowania prawnicze argumentu a simile (per analogiam) Jeeli fakt F* jest nieunormowany, i norma prawna N wie konsekwencje prawne K z faktem F i fakt F* jest istotnie podobny do faktu F, to powinnimy wiza konsekwencje K z faktem F*. UWAGA! rozumowanie przez analogi przeprowadzamy wtedy, gdy jaka kwestia nie jest uregulowana czyli istnieje luka prawna; postpujemy tak, e szukamy sprawy podobnej, ktra jest uregulowana, i przypisujemy naszej sprawie takie same konsekwencje prawne, jak przypisalibymy tej uregulowanej; to jest model rozumowania przez analogi, ktra nazywana jest analogi legis (z ustawy); istnieje te analogia iuris (z prawa). W pierwszym przypadku mamy norm regulujc podobny stan faktyczny; w drugim nie ma normy regulujcej podobny stan faktyczny, a o konsekwencjach prawnych naszego faktu decydujemy w oparciu o cay system prawa, czyli z ducha prawa jest spr, czy analogia jest modelem wnioskowania czy sposobem interpretacji; wg Wrblewskiego musi to by sposb interpretacji, bo inaczej musielibymy uzna istnienie luk w prawie, a to jest sprzeczne z zaoeniami pozytywizmu (zupeno systemu prawa); w tym ujciu (analogii jako interpretacji) schemat analogii jest nastpujcy: Jeeli wydaje si, e fakt F* jest nieunormowany, i norma prawna N wie konsekwencje prawne K z faktem F (tj. brzmi: Jeli F, to K), i fakt F* jest istotnie podobny do faktu F, to powinnimy norm N zinterpretowa w sposb nastpujcy: jeli F lub F*, to K. Przykad: (VIP3) Mamy dwa przepisy: rowery mog wjeda do parku, a samochody nie mog. Czy motory mog? Problem w tym, e i przypadek roweru i przypadek samochodu jest podobny do przypadku motocykla. To pokazuje, e pierwszym zadaniem rozumowania przez analogi jest wybra, co jest bardziej podobne do naszej problematycznej sytuacji. Ale to gupie, pyta, czy motocykl jest bardziej podobny do roweru czy do samochodu. Poprawne pytanie, to pytanie o cel obu podobnych przypadkw: czy ze wzgldu na cel obu regulacji (ochrona rodowiska) przypadek motocykla jest bardziej

podobny do przypadku roweru czy samochodu? argumentum a contrario Jeeli fakt F* jest nieunormowany, i norma prawna N wie konsekwencje prawne K z faktem F i fakt F* nie jet identyczny z faktem F, to nie wolno jest do F* zastosowa konsekwencji K. UWAGA! atwo zauway, e rozumowanie a contrario stosuje si w tych samych sytuacjach, co per analogiam, ale zawsze prowdzi ono do przeciwnych rezultatw. Najoglniejsza zasada mwi, e rozumowanie przez analogi mona stosowa w prawie prywatnym, a a contrario w prawie karnym. Ale to tylko oglna zasada: jak zawsze, mona wyobrazi sobie wiele wyjtkw. argumentum a fortiori to rozumowanie ktre przebiega w formie Jeeli A to tym bardziej B i ma dwie podstawowe formy: a minori ad maius od mniejszego do wikszego: Jeeli zakazane jest mniej, to zakazane jest wicej a maiori ad minus od wikszego do mniejszego: Jeeli wolno wicej, to tym bardziej wolno mniej UWAGA! Trzeba pamita, e rozumowanie a minori ad maius stosujemy do norm zakazujcych, a rozumowanie a maiori ad minus do norm dozwalajcych. dyrektywa instrumentalnego nakazu: jeli obowizuje okrelona norma, to nakazane jest czynienie wszystkiego, co prowadzi (przyczynowo) do osignicia celu nakazywanego przez norm dyrektywa instrumentalnego zakazu: jeli obowizuje okrelona norma, to zakazane jest czynienie czegokolwiek, co przyczynowo wykluczaoby realizacj tej normy domniemania interpretacyjne: to reguy nakazujce przyjcie pewnej tezy w procesie interpretacji prawa, chyba e udowodniona zostaa teza przeciwna; domniemania interpretacyjne przenosz wic ciar dowodu

wrd domniema interpretacyjnych wymieni naley: domniemanie jzyka prawnego domniemanie jzyka specjalnego domniemanie jzyka potocznego domniemanie zgodnoci norm z konstytucj domniemanie racjonalnoci prawodawcy (i domniemania ze wynikajce por. racjonalno prawodawcy powyej) domniemania interpretacyjne odrnia naley od: domniema prawnych (wzruszalnych i niewzruszalnych) domniema faktycznych

STOSUNEK PRAWNY stosunek prawny: stosunek spoeczny uregulowany przez normy prawne przykady: maestwo umowa spki umowa sprzeday wasno 1. Fakty prawne fakt prawny kade zdarzenie, ktre powoduje powstanie, ustanie lub zmian treci stosunku prawnego Fakty prawne Zdarzenia prawne (niezalene od woli czowieka) Dziaania (zalene od woli czowieka) Czyny (nie zmierzaj do wywoania skutkw prawnych) Czyny zgodne z prawem (np. stworzenie dziea w rozumieniu prawa autorskiego) Czyny niezgodne z prawem (delikty, przestpstwa, wykroczenia) Akty prawne (zmierzaj do wywoania skutkw prawnych) Akty tworzenia prawa (np. uchwalenie ustawy) Akty stosowania prawa (np. wydanie wyroku, decyzji administracyjnej) Czynnoci prawne (np. umowa kupna, umowa darowizny, testament) czynno prawna kade owiadczenie woli przynajmniej jednej strony zmierzajce do wywoania skutkw prawnych

2. Podmioty stosunku prawnego

rnie, w zalenoci od gazi prawa (rodzaju stosunku prawnego) stosunki administracyjnoprawne (pastwo - obywatel) stosunki prawnokarne (pastwo - obywatel) prawo midzynarodowe (pastwa, organizacje midzynarodowe, rzadko jednostki) prawo procesowe (strony procesowe) prawo cywilne (osoby fizyczne i osoby prawne) osoba fizyczna kady czowiek

zdolno prawna zdolno do bycia podmiotem praw i obowizkw zdolno do czynnoci prawnych zdolno do nabywania praw i obowizkw na drodze wasnych dziaa
Art. 8. 1. Kady czowiek od chwili urodzenia ma zdolno prawn. 2. (skrelony).

Art. 9. W razie urodzenia si dziecka domniemywa si, e przyszo ono na wiat ywe. Art. 10. 1. Penoletnim jest, kto ukoczy lat osiemnacie. 2. Przez zawarcie maestwa maoletni uzyskuje penoletno. Nie traci jej w razie uniewanienia maestwa. Art. 11. Pen zdolno do czynnoci prawnych nabywa si z chwil uzyskania penoletnoci. Art. 12. Nie maj zdolnoci do czynnoci prawnych osoby, ktre nie ukoczyy lat trzynastu, oraz osoby ubezwasnowolnione cakowicie. Art. 13. 1. Osoba, ktra ukoczya lat trzynacie, moe by ubezwasnowolniona cakowicie, jeeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysowego albo innego rodzaju zaburze psychicznych, w szczeglnoci pijastwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierowa swym postpowaniem. 2. Dla ubezwasnowolnionego cakowicie ustanawia si opiek, chyba e pozostaje on jeszcze pod wadz rodzicielsk. Art. 14. 1. Czynno prawna dokonana przez osob, ktra nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych, jest niewana. 2. Jednake gdy osoba niezdolna do czynnoci prawnych zawara umow nalec do umw powszechnie zawieranych w drobnych biecych sprawach ycia codziennego, umowa taka staje si wana z chwil jej wykonania, chyba e pociga za sob race pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynnoci prawnych. Art. 15. Ograniczon zdolno do czynnoci prawnych maj maoletni, ktrzy ukoczyli lat trzynacie, oraz osoby ubezwasnowolnione czciowo. Art. 16. 1. Osoba penoletnia moe by ubezwasnowolniona czciowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysowego albo innego rodzaju zaburze psychicznych, w szczeglnoci pijastwa lub narkomanii, jeeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwasnowolnienia cakowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. 2. Dla osoby ubezwasnowolnionej czciowo ustanawia si kuratel. Art. 17. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, do wanoci czynnoci prawnej, przez ktr osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych zaciga zobowizanie lub rozporzdza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Art. 18. 1. Wano umowy, ktra zostaa zawarta przez osob ograniczon w zdolnoci do czynnoci prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zaley od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. 2. Osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych moe sama potwierdzi umow po uzyskaniu penej zdolnoci do czynnoci prawnych. 3. Strona, ktra zawara umow z osob ograniczon w zdolnoci do czynnoci prawnych, nie moe powoywa si na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Moe jednak wyznaczy temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje si wolna po bezskutecznym upywie wyznaczonego terminu. Art. 19. Jeeli osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych dokonaa sama jednostronnej czynnoci prawnej, do ktrej ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynno jest niewana. Art. 20. Osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych moe bez zgody przedstawiciela ustawowego zawiera umowy nalece do umw powszechnie zawieranych w drobnych biecych sprawach ycia codziennego. Art. 21. Osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych moe bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporzdza swoim zarobkiem, chyba e sd opiekuczy z wanych powodw inaczej postanowi. Art. 22. Jeeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolnoci do czynnoci prawnych odda jej okrelone przedmioty majtkowe do swobodnego uytku, osoba ta uzyskuje pen zdolno w zakresie czynnoci prawnych, ktre

tych przedmiotw dotycz. Wyjtek stanowi czynnoci prawne, do ktrych dokonania nie wystarcza wedug ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

osoba prawna

Art. 33. Osobami prawnymi s Skarb Pastwa i jednostki organizacyjne, ktrym przepisy szczeglne przyznaj osobowo prawn. Art. 331. 1. Do jednostek organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje zdolno prawn, stosuje si odpowiednio przepisy o osobach prawnych. 2. Jeeli przepis odrbny nie stanowi inaczej, za zobowizania jednostki, o ktrej mowa w 1, odpowiedzialno subsydiarn ponosz jej czonkowie; odpowiedzialno ta powstaje z chwil, gdy jednostka organizacyjna staa si niewypacalna.Art. 34. Skarb Pastwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowizkw, ktre dotycz mienia pastwowego nie nalecego do innych pastwowych osb prawnych. Art. 35. Powstanie, ustrj i ustanie osb prawnych okrelaj waciwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizacj i sposb dziaania osoby prawnej reguluje take jej statut. Art. 36. (skrelony). Art. 37. 1. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowo prawn z chwil jej wpisu do waciwego rejestru, chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej. 2. Rodzaje rejestrw oraz ich organizacj i sposb prowadzenia reguluj odrbne przepisy. Art. 38. Osoba prawna dziaa przez swoje organy w sposb przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

rodzaje osb prawnych: korporacje (substratem: osoby) fundacje (substratem: majtek) teorie osb prawnych: (A) fikcji redniowiecze persna ficta; potem np. Savigny; osoby prawne to fikcyjne osoby, nie istniej naprawd (B) teorie substratu: (a) osobowego: teorie organiczne osoba prawna niczym ywy organizm kolektywu osobowego osoba prawna to zawsze jaki kolektyw ludzki. (b) nieosobowego: majtku celowego istot osoby prawnej jest majtek uywany w pewnym okrelonym celu; wanoci zbiorowej celem i istot osoby prawnej jest wsplna wasno; wsplnegp celu i interesu istot osoy prawnej s wsplne cele i interesy osb fizycznych poczonych w osobie prawnej.

3. Przedmiot stosunku prawnego (a) rzeczy

cechy rzeczy: materialny charakter + wyodrbnienie z przyrody pewne rzeczy wyjte z obrotu: zwoki, zwierzta, dobra kultury
Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu s tylko przedmioty materialne. Art. 46. 1. Nieruchomociami s czci powierzchni ziemskiej stanowice odrbny przedmiot wasnoci (grunty), jak rwnie budynki trwale z gruntem zwizane lub czci takich budynkw, jeeli na mocy przepisw szczeglnych stanowi odrbny od gruntu przedmiot wasnoci. Art. 47. 1. Cz skadowa rzeczy nie moe by odrbnym przedmiotem wasnoci i innych praw rzeczowych. 2. Czci skadow rzeczy jest wszystko, co nie moe by od niej odczone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany caoci albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odczonego. 3. Przedmioty poczone z rzecz tylko dla przemijajcego uytku nie stanowi jej czci skadowych. Art. 48. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, do czci skadowych gruntu nale w szczeglnoci budynki i inne urzdzenia trwale z gruntem zwizane, jak rwnie drzewa i inne roliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Art. 51. 1. Przynalenociami s rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy gwnej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeeli pozostaj z ni w faktycznym zwizku odpowiadajcym temu celowi. 2. Nie moe by przynalenoci rzecz nie naleca do waciciela rzeczy gwnej. 3. Przynaleno nie traci tego charakteru przez przemijajce pozbawienie jej faktycznego zwizku z rzecz gwn.

nieruchomoci - czci powierzchni ziemskiej stanowice odrbny przedmiot wasnoci (grunty), jak rwnie budynki trwale z gruntem zwizane lub czci takich budynkw, jeeli na mocy przepisw szczeglnych stanowi odrbny od gruntu przedmiot wasnoci rzeczy ruchome wszystkie rzeczy, ktre nie s nieruchomociami (b) inne przedmioty materialne: ciecze, gazy, kopaliny, zwierzta w stanie wolnym, przedmioty niczyje (c) przedmioty niematerialne: energia dobra intelektualne dobra osobiste pienidze papiery wartociowe (dokumenty, ktrych posiadanie wymagane jest do wkonywania prawa) (d) zachowania (klasycznie nie uznaje si ich za przedmiot stosunku prawnego)

4. Tre stosunku prawnego uprawnienia i obowizki stron

uprawnienia proste i zoone (wizki uprawnie prostych: np prawo wasnoci, prawa

podmiotowe) roszczenie = uprawnienie polegajce natym, e jaka indywidualnie oznaczona osoba ma obowizek wykona okrelone wiadczenie na rzecz uprawnionego uprawnienie ksztautujce = kompetencja do zmiany lub zakoczenia istniejcego stosunku prawnego przez jednostronn cznno prawn (np. wypowiedzenie najmu, umowy pracy) zarzut = uprawnienie polegajce na odmowie spenienia roszczenia (np. zarzut przedawnienia) - obowizki: pozytywne/nakazy i negatywne/zakazy - obowizki doskonae (sprzone z sankcj) i niedoskonae - uprawnienia pozytywne, negatywne, zezwolenie

uprawnienia: in personam wobec konkretnej osoby, wi inter partes np. umowy, in rem wobec kadej osoby, skuteczne erga omnes, in rem publicam wobec pastwa.

uprawnienia wg. Hohfelda: roszczenia/wolnoci/kompetencje/immunitety

Przykadowy zestaw pyta z roku akademickiego 2006/2007

19. Przepis prawny to: (a) cz tekstu prawnego (b) elementarna jednostka systematyzacyjna tekstu prawnego (c) imperatyw kategoryczny (d) dyrektywa niestanowcza, czasem tosama a czasem nietosama z norm prawn 20. Hipoteza normy sankcjonowanej: (a) stwierdza zamanie dyspozycji normy sankcjonujcej (b) okrela adresata (c) okrela okolicznoci (d) okrela sankcj za zamanie normy sankcjonujcej 21. Zasady prawne wg Dworkina: (a) nie s normami prawnymi (b) s stosowane na zasadzie albo-albo (c) maj wymiar wagi (d) s zawsze sprzeczne z reguami prawnymi 22. rdem powszechnie obowizujcego prawa w Polsce nie jest: (a) konstytucja (b) rozporzdzenie (c) umowa spki z udziaem Skarbu Pastwa (d) adne z powyszych

23. Ze wzgldu na moc wic wyrniamy: (a) wykadni sensu largo (b) wykadni sensu stricto (c) wykadni sensu largissimo (d) wykadni doktrynaln 24. Racjonalny prawodawca: (a) nie stanowi norm sprzecznych analitycznie (b) nie stanowi norm sprzecznych prakseologicznie (c) dysponuje najlepsz wiedz empiryczn (d) uznaje tylko racje ekonomiczne 25. Argumentum a simile wystpuje: (a) w dwch podstawowych formach (b) w trzech podstawowych formach (c) nie mona mwi o formach tego wnioskowania (d) m.in. w postaci analogii z ustawy 26. Wrd dyrektyw wykadni systemowej wyrniamy: (a) argumentum a rubrica (b) domniemanie znaczenia specjalnego (c) dyrektyw zgodnoci z zasadami konstytucyjnymi (d) zasad desuetudo 27. Wedle stanowiska nonkongnitywistycznego: (a) norma moe by prawdziwa (b) norma nie moe by faszywa (c) normom nie przysuguje warto logiczna (d) norma ma strktur trjelementow 28. W swoim artykule Fundamental Legal Concepts W. Hohfeld zaliczy do uprawnie: (a) roszczenia (b) wolnoci (c) kompetencje (d) immunitety 29. Jeli jest zakazane mniej, to tym bardziej jest zakazane wicej jest schematem rozumowania: (a) a contrario (b) a simile (per analogiam) (c) a maiori ad minus (d) a fortiori 30. Zasad zakazu wykadni rozszerzajcej wyjtkw wysawia paremia: (a) in dubio pro libertate (b) lex retro non agit (c) exceptiones non sunt extendendae (d) de minimis non curat praetor